📜
ชินวํสทีปํ ¶
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
มหาทโย โย หทโย’ทโย’ทโย
หิตาย ทุกฺขานุภเว ภเว ภเว,
อกาสิ สมฺโพธิปทํ ปทํ ปทํ
ตมาภิวนฺทามิ ชินํ ชินํ ชินํ; (ยมกพนฺธนํ)
๒. ¶
ปหาย ยตฺถา’ภิรตึ รตึ รตึ
รมนฺติ ธมฺเมว มุนี มุนี มุนี,
วิมุตฺติทํ สพฺพภวา ภวา’ภวา
ตมาภิวนฺเท มหิตํ หิตํ หิตํ; (ยมกพนฺธนํ)
๓. ¶
นิปีตสทฺธมฺมรสา รสา’รสา
สุปฺุเขตฺโต’รสตํ สตํ สตํ,
คตา วิธูตา วินเยน เยน เย
ตมาภิวนฺเท’สิคณงฺคณ’งฺคณํ; (ยมกพนฺธนํ)
๔. ¶
ชินา’นตมฺโภรุห หํสราชินี
ชิโนรสานํ มุขปฺชรา’ลิ นี,
สทตฺถสารํ สรสํ วิสูท นี
อุเปตุ เม มานสเมว วาณิ นี;
กมฺมาวเสสา วิจิโต’ปชาตฺยา
คนฺถา’หิสงฺขารวิพนฺธกา เม,
ปณาม ปฺุาติสเยน’เนน
มา ปากทานา’วสรา ภวนฺตุ;
สุวณฺณวณฺณสฺส ชินสฺส วณฺณํ
วณฺเณยฺย กปฺปมฺปิ กชิโต สุวณฺโณ,
กปฺปสฺสิ’โวสาน มนตฺตตาย
น ปาปุเณ พุทฺธคุณาน มนฺตํ;
๗. ¶
นิทฺธนฺต จามีกร จารุ รูปํ
สรสฺสตี ภูสณ ภาสนํจ,
อนฺ สาธารณ าณมสฺส
อวาวิยา’จินฺติย มปกฺปเมยฺยํ;
กุหึ อสาธารณ รูป ลีลา
กุหึ อสาธารณ วาณิ ลีลา,
กุหึ อสาธารณาณ ลีลา
กุหึ นุ เม มนฺทมติสฺส ลีลา;
๙. ¶
วิภาวิมานี ปรวมฺหิโน เย
อิสฺสา’ภิมาเนน วิภฺมานา,
คเวสยนฺตี’ธ ปรสฺส รนฺธํ
เตสํ ปสํสาครหาหิ กิมฺเม;
ปสตฺถ สตฺถาคม ปารทสฺสี
เย สาธโว สาธุ คุณปฺปสนฺตา,
คนฺถสฺส นิมฺมาณปริสฺสมํ โน
ชานนฺติ เตเยว อิธปฺปมาณา;
อาทิจฺจวํสปฺปภวสฺส ตสฺส
ชินสฺส สตฺถาคมโกวิเทหิ,
วุตฺโตปิ ปุพฺพาจริเยหิ เยสุ
คนฺเถสุ สงฺเขปวเสน วํโส;
น เตหิ สกฺกา สุคตสฺส วํสํ
กิฺจาปิ วิฺาตุ มเสสยิตฺวา,
สมฺปุณฺณวํสสฺส วิภาวนาย
ตสฺมา สมุสฺสาหิต มานเสน;
๑๓. ¶
อภิปฺปสนฺโน รตนตฺตยมฺหิ
ปสตฺถวํสปฺปภโว ปภุนํ,
วิภุสโณ วิสฺสุตกิตฺติโฆโส
โย ภาติ ลงฺกาย มุฬารภาคฺโย;
อมนฺทจาคา’ภิรตสฺส
ปุนนฺทุ นามสฺส ทยาธนสฺส,
พุทฺเธ ปสาทาติสยสฺส ตสฺส
อชฺเฌสนฺจาปิ ปฏิคฺคเหตฺวา;
นสฺสาย ปุพฺพาจริโย’ปเทสํ
โสตูน มตฺถาย มยา หิตาย,
นิรุตฺติยา มาคธิกาย สมฺมา
วิธียเต’ทํ ชินวํสทีปํ;
๑๖. ¶
สทฺธาสิเนหานุคตาย ปฺา-
ทสาย โสตูหิ มโนวิมาเน,
ปทีปิโต’ยํ ชินวํสทีป-
ทีโปหเรปาปตมปฺปพนฺธํ;
ปุรงฺคปุณฺณา สิริชมฺพุทีเป
สมฺปตฺติภาเรน ทิวา’วติณฺณา,
ยา เทวราชสฺส’มราวตี’วา-
มราวตีนาม ปุรี ปุเร’สี;
วิชฺชาธรานฺจ วิหงฺคมานํ
วิพนฺธ เวหาสคตึ พหาส,
ยสฺมึ ปุรสฺมึ ชิตเวริ จกฺกํ
ปาการจกฺกํ วิย จกฺกวาฬํ;
๑๙. ¶
สฺจุมฺพิตมฺโหช รโช ปพนฺธ-
สุปิฺชราปา ปริขาหิรามา,
ปุริตฺถิ ปาการ นิตมฺพภาเค
สมุพฺพหี กฺจน เมขลา’ภํ;
รตฺตินฺทิวา รตฺตมณิ’นฺทนีล-
มณิปฺปภารฺชิต ราชธานิ,
พพนฺธ ยา’มนฺทสุรินฺทจาป-
สมุชฺชลากาสตลพฺพิลาสํ;
ยหึวธูนํ วทนมฺพุเชหิ
กตาวมานํ หริณงฺกพิมฺพํ,
ปภาหิ นีโลปลโตรณาตํ
โสกาภีภูตํจ วิวณฺณมาป;
๒๒. ¶
สโรรุห’นฺตี มณิมนฺทิราภา-
สฺจุมฺพิตํ ปุณฺณสสงฺกพิมฺพํ;
สงฺกาย รามาชนตา’ภิรามา
กเร ปสาเรสิ ปุรมฺหิ ยสฺมึ;
ยตฺถ’งฺคนานํ ปฏิพิมฺพิตานิ
อาทาสภิตฺตีสุ มุขมฺพุชานิ,
อาสุํ วิฆาตาย มธุพฺพตานํ
วิโลจนาลีน มนุคฺคหาย;
สมฺมตฺต มาตงฺค ธราธเรหิ
ยสฺมึ อภิสฺสนฺท มทสฺสวนฺติ,
ตุรงฺค รงฺเคหี ตรงฺค มาลา
สมากุเลวา’สิ วิธูต ธูลี;
๒๕. ¶
นิกฺขิตฺตวีณา มณินุปุรานํ
วิลาสินีนํ มุทุปาณิ ปาเท,
มตฺตาลิมาลา กลนาทินี กึ
นาลงฺกรุํ ยตฺถ กตาวกาสา;
ธวตฺถินีนํ กุจสารเสหิ
เนตฺตาลิภารา’นนนีรเชหิ,
ยา หาสวีจีหิ ปุรี รชนฺยา
รราช สมผุลฺลสโรชินี’ว;
จนฺทปฺปภา จุมฺพิต จนฺทกนฺต
ปาสาณธารา มณิจนฺทิกาสู,
จนฺทานนานํ ยหิ มงฺคนาหํ
ปริสฺสมสฺโส’ปสมาย’เหสุํ;
๒๘. ¶
ยสฺมึ ปูเร อุทฺธมโธ วินทฺธ-
ชุติปฺปพนฺโธ มณิมนฺทิรานํ,
สมุพฺพหี เครุก ปงฺก ทิทฺธ-
วิตาน ปจฺจตฺถรณพฺพิลาสํ
สุวณฺณ มุตฺตา มณิ วํสวณฺณา-
ปวาฬ รูปี วชิเรหิฺจา’ปิ,
ยา สตฺตธฺเหิ ธเนหิ ผีตา
อหู ปุริ ธฺวตี’ว นารี; (สิเลสพนฺธนํ)
ปสาริตา’เนกทิสามุเขสุ
วิจิตฺตวตฺถา’ภรณาทิปูรา,
ยตฺถา’ปณา นิชฺชิตกปฺปรุกฺขา
กรึสุ โลกาภิมตตฺถสิทฺธึ;
๓๑. ¶
ปราครตฺตา มธุปาติมตฺตา
สมฺหินฺนเวลา ฆนนีลวาลา,
หํสาสยา ปฺจสราภิรามา
ยสฺมึ ตฬากา วิย กามโภคี; (สิเลสพนฺธนํ)
ปุรนฺตรสฺมึ รตนคฺฆิกานํ
รํสิปฺปพนฺเธหิ หตนฺธกาเร,
กุนฺทารวินฺทพฺภุทเยนยสฺมึ
รตฺตินฺทิวาเภท มเวทิ โลโก;
๓๓. ¶
มาตงฺคชีมูตฆฏาย ฆณฺฏา-
ฏงฺการคมฺภีรรวาย ยสฺมึ,
ปลมฺภีตา มตฺตสิขณฺฑิมาลา
อกา วิกาเลปิ อขณฺฑกีฬํ;
ปุรมฺหิ ยสฺมึ จรณมฺพุเชหิ
วธูชโต พนฺธิตนูปุเรหิ,
วิกาส โกกาสน สีส พทฺธ
มตฺตาลิ เสส’มฺพุชินี อเชสิ;
รสาตลํ นาคผณาวนทฺธํ
นโภตลํ วิชฺชุลตาวนทฺธํ,
ยา ฉาทิตา รูปิยชาตรูป-
ธชาวลีหา’ชินิ ราชธานี;
๓๖. ¶
นานตฺถสารํ มิตธาตุวณฺณํ
ฉนฺทารหํ ปาณคณา’ภิรามํ,
กวิปฺปสตฺถํ สรสํ สิเลสา-
ลงฺการปชฺชํ’ว ปุรํ ยมาสิ; (สิเลสพนฺธนํ)
ปุรมฺหิ ตสฺมึ กรุณานิธาโน
พุทฺธงฺกุโร พฺราหฺมณสารวํเส,
อสงฺขกปฺปาน มิโต จตุนฺนํ
ลกฺขาทิกานํ อุทปาทิ ปุพฺเพ;
โภวาทิวํเส’กทิวากรสฺส
ปฺุานุภาโว’ทยมงฺคเลหิ,
ชาตสฺส โข สมฺปติ ชมฺพุทีโป
วิลุมฺปยี มงฺคลวาสลีลํ;
๓๙. ¶
ชาตกฺขเณ ตสฺส สรีรเชน
คนฺเธน วณฺเณน สเก นิเกเต,
หตปฺปภา จนฺทนเตลทีปา
สณฺานมตฺเตหิ วิชานิยาสุํ;
วิมุตฺตโทสาหิ สุเขธิตาหิ
ธาตีหิ กุมฺโภรุปโยธราหิ,
ภโต กุมาโร สุกุมารกาโย
เขเปสิ โส กานิจิ วาสรานิ;
มหามเหจา’ถ ปวตฺตมาเน
สเวท เวทงฺค วิทู วิทูหิ,
การาปยุํ เต ปิตโร’รสสฺส
นามํ สุเมโธ’ติ ปทตฺถสารํ;
๔๒. ¶
อุฬารภาคฺเยน สมํ กุมาเร
สํวทฺธมาเน ชนนี น ติตฺตึ,
ปายาสิ นีลามกลโลจนาลึ
มุขมฺพุชํ ตสฺส’ภิจุมฺพมานา;
สุเขธิต’งฺคาวยโว กุมาโร
วิมานภุมฺยา มณินิมฺมิตาย,
ปโรทิ มาตาปิตโร’ภิยาจํ
พิมฺพํ กนิชํ ชานุยุเคน คจฺฉํ;
สุวณฺณพิมฺโพ’ปมจารุรูโป
สมาจรํ ธาติภุชา’วลมฺพํ,
วิฺาสปาท’งฺคุลิมฺชรีหิ
สลีลมาวาสมลงฺกริตฺถ;
๔๕. ¶
นิเชน เตเชน จ ชิวโลกํ
ยเสน’ปุพฺพาจริมํ ผุสนฺโต,
ติโรกริตฺวา รวิจนฺทโสภํ
สํวฑฺฒิ ธีโร อุภโต สุชโต;
โส สตฺตมา ยาว ปิตามหสฺส
ยุคา สคพฺภาสยสุทฺธิโก’สิ,
นิหีนชจฺโจ’ติ น ชาติวาทา
ขิตฺโต’ปกุฏฺโ ภวิ วิปฺปเสฏฺโ;
เวทนฺตยํ โส สนิฆณฺฏุ สตฺถํ
สเกฏุภํ สากฺขรเภท สตฺถํ,
สาธพฺพตพฺเพทิ’ติหาส สตฺถํ
อเวทิ เวทงฺคยุตํ ป สตฺถํ;
อชฺฌายโก มนฺตธโร ปวีโณ
กลาสุ โลกายตลกฺขเณสุ,
ปปูรการิ ปทโก กวีนํ
เตตา’สิ เวยฺยากรโณ คณิโส;
๔๙. ¶
กนฺทปฺปทปฺปา’นลธุมราชิ-
ลีลาวลมฺพิ นิชมสฺสุราชิ,
น เกวลํ โกมลคณฺฑภาคํ
มนมฺปิ ถีนํ มลินีกริตฺถ;
ตนฺเทภวณฺณายตน’ณฺณวมฺหิ
นรูปตณฺหาตรณิ นรานํ,
ปายาสิ จกฺขายตนปฺปิยาหิ
ตีรนฺตรํ จิตฺตนิยามกฏฺา;
ทฺวิโช สุเมโธ สุวิสุทฺธเมโธ
มาตาปิตุนฺนํ นิธนาวสาเน,
ปฺุานุภาวปฺปภวํ อคาร-
มชฺฌาวสํ กามสุขํ’นุภฺุชี;
๕๒. ¶
นิสชฺช ปาสาทตเล’กทา โส
ปลฺลงฺกมาธาย รโหคโตว,
ปุนพฺภวุปฺปตฺติ สรีรเภโท
ทุกฺโข’ติ จินฺเตสิ สภาวจินฺตี;
ชาโต ส’หํ ชาติชรารุชาทิ-
ธมฺโม’มฺหิ ตสฺมา ภวทุกฺขสฺุํ,
นิจฺจํ อชาตึ อชรํ อโรคํ
คเวสิตุํ วฏฺฏติ นิพฺพุติ’นฺติ;
ยถาปิทุกฺเข สติ จ’ตฺถิสาตํ
ตทฺมุณฺเห สติ สีตมตฺถิ,
ภวมฺหิ สนฺเต วิภโว’ปิ เอวํ
นิพฺพาณมตฺถี ติวิธคฺคิสนฺเต;
๕๕. ¶
สาวชฺชธมฺเม อิหวิชฺชมาเน
สํวิชฺชเต โภ นิรวชฺชธมฺโม,
อชาติ โหติ สติ ชาติยา’ติ
เอวํ วิจินฺเตสิ สทตฺถวินฺตี;
ทิสฺวา ยถา คุถคโต ตฬากํ
น ตสฺส โทโส น ตโมตเรยฺย,
กิเลสโธเว อมตมฺหิ สนฺเต
ตถา น เสเวถ น ตสฺส โทโส;
ปาปาริรุทฺโธ สติ เขมมคฺเค
น ตสฺส โทโส น สุขํ วเชยฺย,
ปาปาริรุทฺโธ สติ เขมมคฺเค
ตถา นคจฺเฉยฺย น ตสฺส โทโส; (ยมกพนฺธนํ)
๕๘. ¶
ยถาปิ เวชฺเช สติ โฆรโรคี
น ตสฺส โทโส ต ลเภ ติกิจฺฉํ,
ราคาทิโรคี สติ พุทฺธเวชฺเช
ธมฺโมสธํ เน’จฺฉติ กสฺส โทโส;
โย กณฺพทฺธํ กุณปํ ปหาย
ยถาสุขํ คจฺฉติ เสริจารี,
ตเถวิ’มํ กุจฺฉิต ปูติกายํ
ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;
อุจฺจารานมฺหิ ชนา’นเปกฺขา
กตฺวา กรีสานิ กยถา วชนฺติ,
ตถา สรีรํ กุณเปหิ ปูรํ
ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;
๖๑. ¶
นาวํ ยถา ชชฺชรมาปคาหึ
วเชยฺย เนตา อตเปกฺขโกว,
ตถา นวทฺวารสวํ สรีรํ
ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;
โจเรหิ คจฺฉํ อวหารภีตฺยา
เขมํ สุเมโธ ปุรโมตเรยฺย,
ตถา สรีรํ กุสลาวหารํ
ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;
เนกฺขมฺม สงฺกปฺป ปโร’ปมาหิ
อนุสฺสริตฺเว’วมุฬารวีโร,
หโต’รปาเร ติภเว อสาเร
วิหาสิ อุกฺกณฺิตมานโส โส;
๖๔. ¶
สุวณฺณ มุตฺตา มณิ รูปิยาทิ-
ธเนหิ ธฺเหิ จ ปูริตานิ,
อวาปุริตฺวาน,ถ โกสโกฏฺา-
คารานิ ตํ ทสฺสยิ ราสิวฑฺโฒ;
ปิตามหานํ ปกปิตามหานํ
มาตาปิตุนฺนํ วิภวา ปเนตฺถ,
อนปฺปกาถาวรชงฺคมาเต
สํทิสฺสเร ธีร สุเมธวิปฺป;
โส สตฺตมา ยาว ปเวณิวฏฺฏา
วิภาวยิตฺวา วิภวสฺสราสึ,
ธนาคมสฺสาปิ ธนพฺพยสฺส
ปมาณ’มาจีกฺขิปมาณทสฺสึ;
กุฏุมฺพเมตํ ปฏิปชฺชมาโน
กาเมสุ เทโววิย อินฺทฺริยานิ,
อิจฺฉานุรูปํ ปริจารยสฺสุ
อิจฺเจว มาโรจยิ ราสิวฑฺโฒ;
๖๘. ¶
อมุํ มหนฺตํ ธนธฺราสึ
สมาวินิตฺเว’ก กหาปณมฺปิ,
นา’ทาย มาตาปิตโรปฺย’โห โต
คตา ยถากมฺม มิโต ปรตฺถ;
ตพฺพตฺถุสารคฺคหณาติสูโร
โวสฺสคฺคสนฺโต อถ สตฺตสาโร,
รฺโ สมาโรจิย เอตมตฺถํ
เภรึ จราเปสิ สเก ปุรมฺหิ;
สนฺตปฺปยิ เภริวิราวคนฺธ-
มาฆาย สมฺปตฺตชาตา’ลิชาตํ,
โภวาทิ นานารตนาทิโภค-
มธูหิ สตฺตาห’มนาถนาโถ;
๗๑. ¶
ตทคฺค ยฺาลย วาริวาห-
ธารานิปาตทฺธนวุฏฺิเหตุ,
มหา ชนสฺสา’ธิกวตฺถุตณฺหา-
ตฏานิ ภินฺนานิ มโนทเหสุ;
สุเขธิโต กามสุขํ ปหาย
ฆรา’ภีนิกฺขมฺม ตโต สุเมโธ,
อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺต’มาป
ธมฺเมสโก ธมฺมกปกพฺพต’นฺตํ;
วิตกฺกมฺาย’ถ เทวรฺา
วฺยาปาริโต มาปยิ วิสฺสกมฺโม,
ตหึ วิเวกกฺขมก มสฺสมฺจ
มโนรมํ จงฺกมภุมิภาคํ;
๗๔. ¶
ตมสฺสมํ ปพฺพชิเตหิ สฺุํ
อุเปจฺจ โสฺจารมวาปุริตฺวา,
ตฺวา ตทนฺโตลิขิต’กฺขรานิ
ขารึปริกฺขารภรํอเวกฺขิ;
นิวตฺถวตฺถํนววโทสุเปตํ
วิวชฺชิยาวชฺชิยวชฺชทสฺสิ,
ธาเรสิตํพารสธานิสํส-
มโนชปุปฺผตฺถรวากจีรํ;
ปุนฺนาคปุปฺผตฺถรกา’ภิรามํ
อํเส วิธายา’ชินจมฺมขณฺฑํ,
กตฺวา ชฏามณฺฑล มิตฺตมงฺเค
ติวงฺก มาทาย’ถ ขาริกาชํ;
ภุชงฺคโภโค’รุภุเชน ธีโร
อาทาย จาลมฺพนทณฺฑโกฏึ,
สมคฺคหี ตาปสเวสเมวํ
วิรตฺตจิตฺโตก วิภเวว ภเว’ปิ;
๗๘. ¶
โส จงฺกมี จงฺกมโมตริตฺวา
สิลาตลสฺมิฺจ ทิวา นิสชฺชิ,
สายํ ปวิฏฺโ วสิ ปณฺณสาลํ
นิปชฺชิ กฏฺตฺถรเสสมฺเจ;
ปจจูสกาลมฺหิ ปพุชฺฌิโต โส
อาวชฺชยิตฺวา’คมนปฺปวตฺตึ,
วิเวกกามสฺส มเม’ตฺถ วาโส
กามํ ฆราวาสสโม สิยา’ติ;
อทฺุหิ ปณฺณจฺฉทนํ กโปต-
ปาทารุณํ เพลุวปกฺกวณฺณา,
ภูมีปิ ภิตฺตี รชตาวทาตา
มฺโจ’ปิ จิตฺตตฺถรวารุรูโป;
๘๑. ¶
สุภาก มนาปา มม ปกณฺณสาลา
สาทีนวา ทุปฺปริภาริยา’ยํ,
ปณีตภิกฺขา ปริเยฏฺิ มูล-
ทุกฺขสฺส นตฺถิ’ติ ปมาณ มนฺโต;
อคารสฺาย ปฏิกฺขปิตฺวา
ตฺจ’ฏฺโทสา กุลปณฺณสาลํ,
ทสงฺค สาธารณ รุกฺขมูลํ
ผลาผขลาหาร มุเปจฺจ โภชี;
สุเมธโส โส ทิวสานิ สตฺต
มหาปธานํ ปทหํ สุเมโธ,
ปตฺโต อภิฺาสุ วสิสุ ปารํ
สพฺพํก สมาปตฺติสุขํ อวินฺทิ;
๘๔. ¶
ตสฺมึขเณ กานน เทวตาหิ
สาธู’ติ นิคฺโฆสิตปีติโฆโส,
อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยเสน สทฺธึ
วิสุทฺธวิชฺชาจรณุ’พฺภเวน;
วิชฺชาธรา ตคฺคุณทีปกานิ
มุติงฺควีณาธนิพนฺธวานิ,
คายึสุ คีตานิ’ว นจฺจมาโน
หิมาจโล สมฺปติ สมฺปเวธิ;
มุทฺธงฺกุรํ ภุธรกุฏพาหุ-
สเตหิ ตนฺนิชฺฌร จามเรหิ,
วิธูยมาเนหิ วิธูตปาปํ
กโตปหาเรว มหาสรา’ปี;
๘๗. ¶
อกาลเมฆทฺธนิ เภริราว-
วฺยาปาริตา มตฺตสิขณฺฑิสณฺฑา;
อชฺฌาวสนฺตํ วนสณฺฑมชฺฌํ
มหึสุจา’ขณฺฑนตณฺฑเวน;
มนฺทา’นิลา’มนฺทภุชา’วลมฺพ-
สุนีลสาขามณิวิชนีหิ,
ลตงฺคนา’ลิงฺคิตสาลสามี
สํวิชยุํ วิตทรมฺปิ ธีรํ;
๙๐. ¶
กปีตนา’โสก ตมาล นีปา
กปีตนา’โสก ตมาล นีปา, (สมตฺตปาทภฺยาส มหา ยมกํ)
กปีตนา’โสก ตมาล นีปา
กปีตนา’โสก ตมาล นีปา;
น เวลลิตา กึ ปสวกา’วตํสา
ลตาวิตานา มธุปาลิสาลี,
ลตาวิตานา มธุปา’ลิสาลี
น เวลฺลิตา กึ ปกสวา’วตํสา;(สมุคฺคเภท ยมกํ)
๙๒. ¶
ปุปฺผาวลี กนฺทล ปาฏลคฺคา
กลาปินี สา วนราชินีลา,
ปุปฺผากุลี กนฺทน ปาฏลกฺขี
กลาปนีลา วร ราชินีว; (อทฺธโคมุตฺติกา พนฺธนํ)
๙๓. ¶
นตาสิโร มฺชริกาสุรมฺหา
นตาสิโร ปฺชลิกาว รมฺเม,
วเน นิพทฺธํ รมิโต วิภาสิ
วิเนยฺย พนฺธูรจีโต ปหาโร; (ปาทโคมุตฺติกา พนฺธนํ)
รโชกิรนฺตา’วนตา ลตาสุํ
ลาโชกิรนฺตา วนิตา นตาว,
ทฺวิโชอรฺํ วสิตา ปิตาโฆ
คโชตรนฺโตว ลตา วิตานํ; (สิโลกโคมุตฺติกา พนฺธนํ อากุลชาลมิติปิ)
๙๕. ¶
มตงฺคชินฺทา น มสกฺกรึสุ
ปาทานิ นตฺวาน ปทิปธามํ,
ปฺาธวํ ปีน ตปํ ผเลหิ
หิมทฺทิปาเท ปริสุตฺตมฺหิ; (กพฺพนาม คพฺภ จกฺกํ)
๙๖. ¶
เมตฺตาย ฉตฺตํ’ว ผณํ ผณินฺโท
ธาเรสิ สีเส วสิโน จจาร,
นถามวา’กาว’พเลสุ กิฺจิ
เมธาย นนฺโท ถิรวาจิ เขเม; (กวินาม คพฺภ จกฺกํ)
๙๗. ¶
โน’สิเตหิ’สฺส สนฺตาส’นู’น โตส วโต โท,
ทายโต วสโต น’นุสนฺตาสสฺส หิเตสิโน; (คาถทฺธวิสย ปฏิโลม ยมกํ)
โยกา’สา’วาส กาโย กาม’กาม’มกาม’กา,
สกายนา’นาย’กาส วาม นา ค คนา’มวา; (สพฺพโต ภทฺท พนฺธนํ)
๙๙. ¶
ทยาย วสิโต ทาเย ยาปชาสิว มาสทา,
ยชารหํ รฺชมาโน วสิหํโส จิรํวสิ; (อทฺธพฺภม พนฺธนํ)
มธุมท มธุกร วิรุเต วิรุเต
มลยช สุรหีต ปวเน ปวเน
หิมวติ วิกสิต ปทุเม ปทุเม
อธิสุข มนุภวิ สวสิ สวกสิ; (ปาทนฺต ยมกํ)
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป ทูเรนิทาเน สุเมธพฺราหฺมณาปทานปริทีโป.
ปโม สคฺโค.
๑. ¶
(มนฺทา’กฺกนฺตา) มรปุรสิรึ สพฺพสมฺปตฺติสารํ
ชมฺพุทฺทีปา’สม สรสิเช กณฺณิกา สนฺนิกาสํ,
รมฺมํ รมฺมวฺหย ปุรวรํ ปารมีปารทสฺสี
พุทฺโธ ทีปงฺกร ทสพโล สพฺพโลเกกที; ()
ตสฺมึ กาเล วิปุลกรุณา นาริสฺโจทิต’ตฺโต
นานา ขีณาสว ปริวุโต จาริกํ สฺจรนฺโต,
สํวตฺเตนฺโต สุนิปุณตยํ ธมฺมจกฺกํ กเมน
ปตฺวา ตสฺมึ ปฏิวสติ โสทสฺสนวฺเห วิหาเร; ()
๓. ¶
สุตฺวา ทิปงฺกร ภควโต นาครา กิตฺติสทฺทํ
สมฺพุทฺโธ โส อิติปิ อรหํ ตฺยาทินา’พฺภุคฺคตํ ตํ,
คาหาเปตฺวา ตุวฏตุวฏํ วตฺถเภสชฺช ปานํ
ตนฺนิตฺตา’สุํ ปมุทิตมตา คนฺธมกาลาทิหตฺถา; ()
ปตฺวา ทีปงฺกรตริหรึ คนฺธมาลาทิเกหิ
ปูเชตฺวาต’ชลิมุกุลิกา เอกมนฺตํ นิสินฺนา,
ธมฺมํ สุตฺวา สวณสุภคํ พุทฺธปาโมกฺขสงฺฆํ
สํยาจิตฺวา มุทิตหทยา สฺวาตฺตยา’ปคฺชุํ; ()
๕. ¶
สชฺเชตฺวา เต ทุติยทิวเส สชฺชนา ทานสาลํ
อุสฺสาปตฺตา ธชกทลิโย ปุณฺณกุมฺเภ เปนฺนา,
กุพฺพนฺตา’ปิ ธวลสุฬินุ’กฺเขป ลาโชปหารํ
เอวํ ตสฺสา’คมน มยนํ ลงฺกโรนฺตา วิหาสุํ; ()
อพฺภุคฺคนฺตฺวา อถ หิมวตา โส สุเมโธ ตปสฺสิ
คจฺฉํ เตสํ อุปริ นภสา วากจีรํ ธุนนฺโน,
ทิสฺวา ปีติปฺปมุทิตชเต อฺชสํ โสธยนฺเต
สฺฌาเมโฆ ริว ปริลสํ ธตริตฺเถ’กมนฺตํ; ()
สํโสเธนฺตา กลลวิสมฏฺาน สงฺการธานํ
กสฺมา ตุมฺเห ปฏิปถมิมํ’ลงฺกโรถา’ติ ปุจฺฉิ,
ภนฺเต ทีปงฺกรตรหริ’ทานิ นิสฺสาย รมฺมํ
พุทฺโธ หุตฺวา วิหรติ มหาธมฺมสงฺขํ ธมนฺโต; ()
๘. ¶
โส สมฺพุทฺโธ ปริวุตมหาภิกฺขุสงฺโฆ ยโต โน
คามกฺเขตฺตํ ปวิสติ ตโต’ลงฺกโรมา’พฺรุวึสุ,
พุทฺธูปฺปาโท กิมุต สุตรํ ทุลฺลโภ พุทฺธสทฺโท
อิจฺเจวํโส สุมริย อลงฺกตฺตุกาโม’สิ มคฺคํ; ()
ฌานา’ภิฺา รตตกวจุ’ชฺโชตมาน’ตฺตภาโว
สทฺธาเย’โส อจลสทิโส อิทฺธิมา ตาปโส’ติ,
สลฺลกฺเขตฺวา กลลวิสมํ ทุคฺคมคฺคปฺปเทสํ
สชฺเชตุํ เต สปทิ มุทิตา สาธโว ตสฺส’ทํสุ; ()
๑๐. ¶
นานาปุปฺผํ ชลชถลชํ โอจินิตฺวา วนมฺหา
เตตฺวา เทวาสุรภวนโต โกวิฬาราทิปุปฺเผ,
อาเนตฺวา’หํ ภุชคภวตา ผุลฺลกณฺฑุปฺปลานิ
เฉโกสฺมี’ติ วิถริย ปถํ อิทฺธิยา สํวิธาตุํ; ()
กตฺเว’วํ เม หทยมกุฬํ โตวิกาเสยฺย ตสฺมา
เวยฺยาวจฺจํ วิสทมติโน กายิกํ สํวิธาย,
อชฺเชวา’หํ วิปุลกุสลํ สฺจินิสฺส’นฺตี ธีโร
สํโสเธตุํ กลลกลุสํ อฺชสํ อารภิตฺถ; ()
ปสฺสนฺตานํ วิมลนยโน’ภาส ชิมูตคพฺเภ
พุทฺโธพุทฺโธ’ตฺย’ภิหิตวโจ วิชฺชุราชีว จารี,
ตสฺมึ ปงฺเก นิชกรตล’เมภาชปจฺฉิหิ ธีมา
ปํสุํ ทตฺวา รชตธวลํ วาลุกํ โวกิรนฺโต; ()
๑๓. ¶
ตสฺมิ าเน กลฺลลุลิเต สุฏฺุ นา’ลงฺกเตว
สทฺธึ ทีปงฺกร’นธิวโร’เนกขีณาสเวหิ,
ปตฺโต พฺรหฺมา’มรนรผณิสิทฺธวิชฺชาธรานํ
สํวตฺตนฺเต สุวิปุลมเห ปาฏิหีเร อุฬาเร; ()
เหม’มฺโภโช’ปมสุวทนํ มณฺฑิตํ ลกฺขณฺโห-
สีตฺยา’นุพฺยฺชนวิลสิตํ เกตุมาลาวิลาสํ,
สตฺถารํ ตํ ทิสิทิสิ ปภานิจฺฉรนฺต’ฺชสมฺภิ
อาคจฺฉนฺตํ วิย มณิตเล มตฺตมาตงฺคราชา; ()
๑๕. ¶
โอโลเกตฺวา วิมลนยนฺจนฺทนิลุปฺปลานิ
อุมฺมิเลตฺวา รตนผลกํ อกฺกมนฺโตว ปิฏฺึ,
นานาขีณาสวปริจุโต กทฺทมํ นา’กฺกมิตฺวา
สมฺพุทฺโธยํ วชตุ อิติ เม ทีฆรตฺตํ หิตาย; ()
สลฺลกฺเขตฺวา ขร’ชินชฏาวากจีรานิ เกเส
โอมฺุจิตฺวา วิสมกลเล ปตฺถริตฺวา’ตฺตภาวํ,
เสตุํ กตฺวา ปรมปณิธี โกมินี โจทิต’ตฺโต
ปฺจา’ภิฺารตนมณิมา สฺวา’จกุชฺโช นิปชฺชิ; ()
สุตฺวา คาถาปทมฺปิ น เม ภาริยํ สํกิเลเส
วิทฺธํเสตฺวา วรสิวุรํ ปตฺตุมิจฺเฉ สจา’หํ,
สํวิชฺชนฺเต ติภวภวเน ทุกฺขิตา’นนฺตสตฺเต
โส’ภํ เอโก กถมธิคเม ธมฺม มฺาตเวโส;()
๑๘. ¶
ยนฺนูนา’หํ ปรหิตรโต สมฺมทฺาย โพธึ
อาโรเปตฺวา นิขิลชนตํ’นุตฺตรํ ธมฺมนาวํ,
อุตฺตาเรตฺวา วรสิวปุรํ วฏฺฏทุกฺโขทธิมฺหา
ปจฺฉา ทีปงฺกรมุนิ ยถา นิพฺพุตึ ปาปุณิสฺสํ; ()
อิจฺเจวํ โส ปุมริย สโมธานยิตฺวา’ฏฺธมฺเม
สํสารมฺหา’วตรณมหาเสตุรูโป ปชานํ,
มุทฺธาพทฺธ’ฺชลิปุฏชโฏ ปงฺกปิฏฺเ นิปนฺโน
สมฺโพธตฺถํ ปณิธิมกริ ตาว ตปฺปาทมูเล; ()
๒๐. ¶
อุสฺสิสโ สปทิ ภควา ปฺจวณฺณปฺปสาทํ
อุมฺมีเลตฺวา นยนยุคลํ ผุลฺลนีลุปฺปลาภํ,
ทิสฺวา นีโลปลมณิมยํ วาตปานฺจยํ’ว
อุคฺฆาเฏนฺโต อิสิวรมฺหาปงฺกชํ ปงฺกปิฏฺเ; ()
เอตสฺสิ’ชฌิสฺสติ อิติ อยํ ปตฺถนา’นาคตํส-
าณํ สมฺมา ปตินิย อิโต กปฺปลกฺขาธิกานํ,
อาวชฺเชนฺโต อุปริ จตุราสงฺขิยานนฺตฺย’เวทิ
ปตฺวา โพธึ อหมิว สิยา โคตโม นาม พุทฺโธ; ()
ตุมฺเห สมฺปสฺสถ อิติ อิมํ ตาปสํ สงฺฆมชฺเฌ
วตฺเว’วํ โส ปทมสทิสํ ธมฺมราชา ททนฺโต,
สมฺหินฺทิตฺถา’ธรกิสลยา’ลตฺตกํ นาคตํย-
ปฺามุทฺทา’งฺกิตปทสตํ วตฺตสนฺเทสคพฺภํ; ()
๒๓. ¶
วาสฏฺานํ กปิลนครํ นาม มาสามเหสิ
มาตา สุทฺโธทนนรปติ เต ปิตา’ทิจฺจวํเส,
พิมฺพา พิมฺพา ธรวติ ปิยา เหม พิมฺพา ภิรามา
ตสฺมึกาเล ตนุชรตนํ ราหุโล เหสฺสเต เต; ()
เหสฺสนฺเต เต ปมทุติยสฺสาวกา สาริปุตฺต-
โมคฺคลฺลานา ทฺวิชกุลภวา ภุริปฺิทฺธิมนฺโต,
อานนฺทาขฺโย ยติ ปติ รุปฏฺายโกสาวิกานํ
เขมาเถริ ปรม ยุคลํ อุปฺปลพฺพณฺณเถริ; ()
๒๕. ¶
อสฺสตฺโถ เต วิชยวิฏปี ตฺวฺจ โข โคตมวฺโห
ฉพฺพสฺสานี ปทหิย ฆรา นิกฺขมิตฺวา สกมฺหา,
ปายาสคฺคํ ปริวิสิย โภ ตฺวํ สุชาตาย ทินฺนํ
โพธึ พุชฺฌิสฺสสิ อิติ ธุวํ โพธิมูเล นิสชฺช; ()
สตฺถา สฺฌาฆนปฏลโต มุตฺตวิชฺชุลฺลเต,ว
สนฺทสฺเสตฺวา นิชภุชลตํ จีวรพฺภนฺตรมฺหา,
ปขฺยากาสิ ชลธรรวา’การคมฺภีรโฆยํ
นิจฺฉาเรตฺวา สุรธนุริโว’ภาส ฉพฺพณฺณรํสิ; ()
อมฺเห ทีปงฺกรภควโต สาสเน นา’วพุทฺธา
ลจฺฉามา’ติ ตว ปริมุเข’วา’ยตึ โมกฺขธมฺมํ,
ตสฺมึ ปตฺตา’ขีล สุรนราปตฺถยุํ ตงฺขเณวํ
ปูเชตฺวา’ตฺชลิสรสิเช ปาทปีมฺหิ ตสฺส; ()
๒๘. ¶
พุทฺโธ พฺรหฺมามรนรสิโร จุมฺพิตงฺฆี สโรโช
สมฺปูเชตฺวา’ฏฺหิ ชฏิลกํ ปุปฺผมุฏฺีหิ ตมฺหา,
ปกฺกามิ โส กนกสิขรีหาริ กิฺชกฺขภาเร
อุพฺภูต’มฺโหรุหวนสิเร อปฺปยนฺโต ปทานิ; ()
รมฺมํ รมฺมํ มหีย ชฏิลํ ปุปฺผมุฏฺีหิ กตฺวา
ขีณา ขีณาสววสิคณา ทกฺขิณํ ปกฺกมึสุ,
เทวา’เทวา ปวุรมกรุํ วนฺทนามานปูชํ
ทีปํ ทีปงฺกรทสพลฺจา’นุคนฺตฺวา นิวตฺตา; ()
๓๐. ¶
ตมฺหา านา คตสติ ชเน สนฺนิสินฺนสฺส ตสฺส
ปลฺลงฺเกนา’มรนร ปริจฺจนฺต ปุปฺผาสนมฺหิ,
ชาติกฺเขตฺตา ตหิมุปคตา เทวตา เอตมตฺถํ
อาโรเจสุํ มหิตวรณา อฺชลิมฺชรีหึ; ()
ปุพฺเพ ปุปฺผาสนุปริ สมารูฬฺหพุทฺธงฺกุรานํ
อทฺธาเน’เว’ตรหิ ภวโตจา’สนาโรหณมฺหิ,
เอกาโลกา ทสหิ คุณิตา โลกธาตุ สหสฺสี
สํวตฺตนฺเต ตฺวมนวรตํ เหสฺสเส เตน พุทฺโธ; ()
ตาสํ วาจํ สวณมธุรํ เทวตานํ นิสมฺม
ภิยฺโย จิตฺตปฺปภววีริโย ปีติวิปฺผาริตตฺโต,
ปุพฺเพ สตฺตุตฺตมปริจิตา โพธิสมฺภารธมฺมา
อาวชฺเชสิ กติ อิติ สุธี ธมฺมธาตุํ สเหตุํ; ()
๓๓. ¶
โอกุชฺชิตฺวา ธรณิปิโต ปุณฺณ กุมฺโภ สุเมธ
วิสฺสนฺเทตฺวา สลิลมขิลํ กินฺตุปจฺจาหเรถ,
เอวํ ทตฺวา ธนสุตกลตฺต’งฺคปจฺจงฺคชีเว
นิพฺพินฺโน มา ภวิ’ติ ปมํ ปารมึ’ธิฏฺหิ โส; ()
นา’เปกฺขิตฺวา ยถริว นิชํ ชีวิตํ ชีวิตํ’ว
รกฺขนฺโต สฺจรติ จมริ จามร จนฺทิกาภํ,
เอวํ สีลํ วรสิวปุรทฺวารมารกฺข ธีร
อชฺฌิฏฺาสิ อิติ สทุติยํ ปารมึ สุทฺธสีโล; ()
๓๕. ¶
สํวิคฺโค โย จิรปริวสํ โฆรการาฆรมฺหิ
มุตฺตีํ ตมฺหา’คมยติ ยถา โหหิ เนกฺขมฺมนิตฺโต
นิพฺพินฺโน ตฺวํ ตถริว ภเว พนฺธนาคารรูเป
อชฺฌิฏฺาสิ ตติยมฺปิ โส ปารมินฺตฺเย’กจารี; ()
หีนุกฺกฏฺํ กุลมนุฆรํ ภิกฺขโก ภิกฺขุ ภิกฺขํ
อณฺวาหิณฺฑํ ลภติ นจิรํ สํวรฏฺโ ยเถ’วํ,
สมฺโพธตฺถ ภช ปฏิพเล ปณฺฑิเต ปุฏฺปฺโห
อชฺฌิฏฺาสิ ตฺวมิติ มติมา ปารมึ โส จตุตฺถึ; ()
นิจฺจุสฺสาโห วิจรติ ยถา เกสรี เสริจารี
เอวํ าเน คมนสยเนจา’สเน ตฺวํ สุเมธ,
อุสฺโสฬฺหี ตฺยาสิถิลวีริโย โหติ สมฺโพธนตฺถํ
อชฺฌีฏฺาสิ ถิรวีริยวา ปฺจมึ ปารมึ โส; ()
๓๘. ¶
อิฏฺานิฏฺํ ปถวิริว โภ สพฺพมานาวมานํ
นาปชฺชิตฺวา มนสิวิกฺตึ ตฺวํ สหนฺโต ขมนฺโต,
สมฺโพธตฺถํ ปรวธขโม โหหิ’ตี ขนฺติวาที
อชฺฌิฏฺาสิ ปรหิตรโต ฉฏฺมึ ปารมึ โส; ()
วีถึ นาติกฺกมติ นิยมํ โอสธีตารกา’ยํ
เอวํ สนฺตุตฺตม ปริจิตํ สจฺจวาจํ สุเมธ,
ตฺวํ มาวิติกฺกมิ กรหจิ โพทฺธุกาโม สุโพธึ
อชฺฌิฏฺาสิ’ตฺย’วิตถกถิ สตฺตมึ ปารมึ โส; ()
๔๐. ¶
ตมฺหาานา พลวปวเน วายมาเน’ปิ โถกํ
กปฺปฏฺาสิ ตจลติ ยถา ปพฺพโต สุปฺปตฏฺโ,
ตฺวํ ติฏฺาหิ ตถริว อธิฏฺานธมฺเมสุ ทฬฺหํ
อชฺฌิฏฺาสี’ตฺยวลสทิโส จ’ฏฺมึ ปารมึ โส; ()
โอติณฺเณสุ อุทกรหโท โภ นิหีนุตฺตเมสุ
สีตตฺตํ สมฺผรติ หิ สมํ วารินา ภาวเยนิ,
เมตฺตาเยวํ ติภวภวเน สพฺพสตฺเตสุ ตุลฺยํ
อชฺฌิฏฺาสิ สมุติ นวมึ ปารมึ เมตฺต จิตฺโต; ()
อิฏฺานิฏฺเ สติ ปฏิหเต วตฺถุชาเต ยถาหิ
มชฺฌตฺตา’ยํ วสุมติวธู โหติ ทุกฺเข สุเขก วา,
เอวํ โภ ตฺวํ ภว สมตุลาสนฺติโภ’เปกฺข โก’ติ
อชฺฌิฏฺาสิ สวสิ ทสมึ ปารมึ ภุริเมโธ; ()
๔๓. ¶
อาโลเลนฺโต ติทสปมิตํ ปารมิสาครํ โส
สตฺตาธิโส นิสิตมติมา าณมตฺถา’จเลน,
อาวชฺเชสิ วสุมตวธุ สาธุการํ’ว เทนฺติ
สํกมฺปิ สมฺปติ สติมโต ธมฺมเตเชน เตน; ()
ภีรูจฺฉมฺหี ฆณปถวิยา กมฺปมาตายิ’มาย
ปตฺวา ทีปงฺกรภควโต รมฺมวาสี สมีปํ,
สมฺปุจฺฉึสุ วสุมติ ภุสํ กมฺปิ ตํกิสฺสเหตุ
อาวชฺเชตฺวา สมุติ มุนิโน ตมฺปวตฺตึ กเถสิ; ()
นิกฺกงฺขา เต ปุนปิ นครา นาครา ตํ อุเปจฺจ
สมฺปูเชสุํ จรณยุคลํ คนฺธมาลาทิเกหิ,
กตฺวา เตน’ฺชลิสรสิเช เยน ทีปงฺกเร’โณ
อุฏฺาสิ โส ปุริสติสโห สนฺนีสินฺนาสนมฺหา; ()
๔๖. ¶
มา เต โรโค ภวิ ปฏิภยํ มา ภวิ ฉมฺภิตตฺตํ
สงฺกปฺโป เต ปรมปณิธิ สิชฺฌตํ ขิปฺปเมว,
อิตฺถฺจา’สิถุติปทสตํ ชาติเขตฺตา คตา ตํ
ปุปฺผาทีหิ มหีย ชฏิลํ นิชฺชรา พฺยาหรึสุ; ()
อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปวนปทวึ เทวตานํ มนานิ
โพธาตฺโว หิมวติ สกํ อสฺสมํ ตาปโส โส,
ปตฺโต อตฺถาจลมุปคมี ตงฺขเณ รํสิมาลี
สงฺโกเจตฺวา สรสิชวนํ สํหริตฺวา’ํสุชาลํ; ()
๔๘. ¶
รมฺมํ ทีปงฺกรภควโต รมฺมวตฺยา’ภิธานํ
วาสฏฺานํ ชนกชนนี ทฺเว สุเทวสฺสุเมธา,
นิจฺโจปฏฺายกยติวโร สาคโตมงฺคโลจ
ติสฺโสจา’สุํ ปมทุติยสฺสาวกา เถรนาคา; ()
นานาขีณาสวปริวุโต จา’สิ นนฺทา สุนนฺทา
ตสฺสา’เหสุํ ปมทุติยสฺสาวิกา อคฺคภูตา,
กาโย’สิติรตนปมิโต ปิปฺผลินามโพธิ
อฏฺาสิ โส ปจุรชนตํ ตารยํ วสฺสลกฺขํ; ()
สตฺถา ทีปงฺกรวฺโห สุรนรสรโณทีปทีโปจิรสฺสํ
ทีเปโว ธมฺมทีปํ ติภุวนภวเน วีต’วิชฺชนฺธการํ
อคฺคิกฺขนฺโธ’วภาสํ วิหริย ปรินิพฺพายิ ขีณาสวา’ปิ
ขีณสฺเนหาปทีปายถริว อริยา สาวกา นิพฺพุตา’สุํ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชิตวํสทีเป ทูเรนิทาเน สุเมธ ตาปสสฺส มูลปณิานฏฺปนปวตฺติ ปริทีโป ทุติโย สคฺโค.
๑. ¶
โลกํ (’วสนฺตติลโก) กุมุทากรํ มา
โกณฺฑฺนามภควา’ถ ปโพธยตฺโต,
ชาโต ตทา วรมตี วิชิตาวิ ราชา
สมฺปนฺน จกฺกรตโน’ภวิ จกฺกมตฺติ; ()
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ
ทตฺวา วิธาย ปณิธึ วรโพธิยา โส,
รชฺชํ ปหาย ชินสาสนโมตริตฺวา
ฌานานฺย’ลตฺถ ปฏิลงฺวรปฺปทาโน; ()
๓. ¶
ตสฺสา’สิ รมฺมวตินาม ปุรํ สุนนฺโท
ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี สุชาตา,
ภทฺทสฺสุภทฺทสมณา วรสาวกา’สุํ
ติสฺโส’ปติสฺส’สมณิ วรสาวิกาโย; ()
ลกฺขายุโก วิชยโพธิ วิสาลสาล-
กลฺยาณิ นาม ตทุปฏฺหิ จา’นุรุทฺโธ,
ตสฺสา’ฏฺ สีติรตนปฺปมิตํ สรีรํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน สมเยนิ’ห’นงฺคภงฺโค
อุปฺปชฺชิ มงฺคลชิโน ชนมงฺคลาย,
พุทฺธงฺกุโร’ติรุจิโร สุรุจี สมฺโ
อาสิ ตทา’วติสุโร ทฺวิชวํสเกตุ; ()
๖. ¶
ทตฺวา สสาวกชิตสฺส ทินานิ สตฺต
ปตฺเถสิ โพธิมสมํ ควปานทานํ,
ปพฺยากโต ภควตา ภวนา’หีคนฺตฺวา
ปพฺพชฺชิโต สุขมวินฺทิ สมาธิชํ โส; ()
ตสฺสุ’นฺตรํ ปุรวรํ ปิตโร’ตฺตร’วฺหา
อาสุํ สุเทวสมโณ วสิ ธมฺมเสโน,
ตสฺสา’คฺคสาวกยุคํ สกสาวิกานํ
ภทฺทํยุคํ อภวิ สิวลิจา’ปฺย’โสกา; ()
๘. ¶
ตํ ปาลิโต ชินมุปฏฺหิ อฏฺ’สีติ
หตฺโถ’สิ ตสฺส วชิรูปมรูปกาโย,
โพธี’ปิ นาคตรุ สาวกสนฺติปาตา
อาสุํ ตโย นวุติวสฺสสหสฺสมายุ; ()
ตสฺสา’ปเรน สุมโน กรุณานิธาโน
นาโถ มโนชมถโน อุทปาทิ โลเก,
พุทฺธงฺกุโร’ภวิ ตทา’ตุลนาคราชา
เตช’คฺคิชาลชลิโต อตุลิทฺธิมา โส; ()
นาโค’ปิ นาคภวนมฺหิ สสาวกสฺส
พุทฺธสฺส ทิพฺพตุริเยหิ กตุปหาโร,
ทตฺวาน ทานมตุลํ ปณิธึ อกาสิ
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ อหาสิ พุทฺโธ; ()
๑๑. ¶
เขมวฺหยํ ปุรมหู ชนโก สุทนฺโต
ราชา ชเนตฺติ สิริมา นิชสาวกานํ;
อคฺคา ภวึสุ สรโณ วสิ ภาวิตตฺโต
โสณา ตทคฺคสมณิ’สิ ตถุ’ปโสณา; ()
ตสฺสา’สิ นาคตรุ โพธิ อุเทนเตโร-
ปฏฺายโก นวุติวสฺสสหสฺสมายุ,
อุพฺเพธโต นวุติหตฺถมิตํ สรีรํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน อุทปาทิ’ห เรวตาขฺโย
เทวาทิวนฺทิตปโท ภุวิ เทวเทโว,
สตฺตุตฺตโม ภวิ ตทา อติเทวนาโม
โภวาทิวํสติลโก จตุเวทเวที; ()
๑๔. ¶
พทฺธฺชลี สิรสิ ธมฺมกถํ นิสมฺม
คนฺตฺวาน ตํ สรณมุตฺตรมุตฺตริยํ;
ทตฺวา’หิปตฺถยิ สุโขธิมโถ มเหสิ
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺตี วิสากริตฺถ; ()
ตสฺสา’สิ ธฺวตินาม ปุรํ ชินสฺส
มาตา มเหสิ วิปุลา วิปุโล ปิตา’สิ,
สพฺรหฺมเทววรุโณ ภวิ สงฺฆมชฺเฌ
ภทฺทา จ ภทฺทยุคลํ ทุวิธํ สุภทฺทา; ()
ตํ สมฺภโว วสิ อุปฏฺหิ นาคโพธิ
รุกฺโขปฺย’สิติรตนํ ภวิ อตฺตภาโว,
อายุปฺปมาณมฺปิ สฏฺิสหสฺสวสฺสํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตาต;
๑๗. ¶
ตสฺสา’ปรมฺหิ สมเย ชนปาริชาโต
อุปฺปชฺชิ โสภิตชิโน ชิตปฺจมาโร,
อชฺฌายโก สกลเวท มุฬารโภคี
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ชิตนามวปฺโป;
ธมฺมํ นิสมฺม สรเณสุ ปติฏฺหิตฺวา
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ,
ทตฺวา ปธานปณิธาน มกาสิ ธีโร
ตฺวํ ลจฺฉสิ’ติ วรโพธิ มหาสิ สตฺถา; ()
รมฺมํ สุธมฺมมหุ ตสฺส ปุรํ สุธมฺโม
ราชา อโหสิ ชนโก ชนิกา สุธมฺมา
ตสฺสา’คฺคสาวกยุคํ อสโม สุเนตฺโต
ตสฺสาวิกา’คฺคยุคลํ นกุลา สุชาตา; ()
๒๐. ¶
นาคสฺส นาคตรุ โพธิ สรีรมฏฺ-
ปณฺณาสหตฺถปมิตํ ตมโตมเถโร,
โสปฏฺหี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ
อาสุํ ตโย อริย สาวก สนฺนิปาตา; ()
อุปฺปชฺชิ ตสฺส อปเรน อโนมทสฺสิ
พุทฺโธ ปพุทฺธกมลามลนีลเนตฺโต,
พุทฺธงฺกุโร ชิตสุราริ ตทานิ ยกฺข-
เสนาปตี ภวิ มหิทฺธิมหานุภาโว; ()
สมฺโพธิ มคฺคปุริโส ปณิธานยํ โส
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ,
ปาทาสิ ติสุ สรเณสุ ปติฏฺหิตฺวา
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ ชิโน’พฺรุวิตํ; ()
๒๓. ¶
านฺหิ จนฺทวตินาม ยโสธราขฺยา
มาตา มเหสิ ยสวา ชนโก ชนินฺโท,
ตสฺส’คฺคสาวกยุคํ นิสโภ อโตโม
ทฺเว สุนฺทรี จ สุมนา จรสาวิกา’สุํ; ()
โพธี’ปิ ตสฺส กกุโธ มุนิเทหมฏฺ-
ปณฺณาสหตฺถปมิตํ วรุณาภิธาโน,
เถโร อุปฏฺหิ จ ลกฺขปมาณมายุ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน ปทุโม ทิปทานมินฺโท
ชาโต ปพุชฺฌิตมโนปทุโม ปชานํ,
ธีโร พภูว วรวารณกุมฺภเภที
สีโห ตทา รุจิรเกสรภารคีโว; ()
๒๖. ¶
พุทฺธํ นิโรธสุขเวทิยนํ วตมฺหิ
สตฺตาหมกฺขิปทูเมหิ ตมจฺจยิตฺวา,
จิตฺตํ ปสาทิย ปุนา’คตสาวเกสุ
สีโห วิภาสิ ปฏิลทฺธวรปฺปทาโน; ()
ตสฺสา’สิ จมฺปกปุรํ ปทุมาภิธาโน
ราชา อโหสิ ชนโก อสมา ชเนตฺตี,
สาโลปสาลยตโย วรสาวกา’สุํ
รามา’ปิ ตสฺส ปรมาสมณิ สุรามา; ()
นาเมนุ’ปฏฺหิ วสิ วรุโณ ตมฏฺ-
ปณฺณาสหตฺถมิต มสฺส สรีรมา’สิ,
โพธิ’ปิ โสณตรุ ลกฺขปมาณมายุ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
๒๙. ¶
ตสฺสา’ปเรน วรโท มุนิ นารทวฺโห
ปาปนฺธการนิกรํ ภีทุโร’ทปาทิ,
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ขิลฌาตภิฺา-
ลาภี ปวตฺตผลโภชิ ตโปธนีโส; ()
กตฺวานุ’ฬารปณิธาน มุฬารวิโร
ทตฺวา สสาวกชินสฺส อุฬารทานํ,
ปูเชสิ ตํ สุรภินา หริจนฺทเนน
สตฺถาปิ สมฺปติ วิยากรณํ อทาสิ; ()
ตสฺสา’สิ ธฺวตินาม ปุรํ สุเมโธ
ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี อโนมา,
ทฺเว ภทฺทสาลชิตมิตฺตวสิ วสิน-
มคฺโค’นฺตรา สมณิ ผคฺคุณิ ภิกฺขุนีตํ; ()
๓๒. ¶
วาเสฏฺภิกฺขุ ตทุปฏฺหิ รูปกาโย
ตสฺสา’ฏฺสิติรตนํ มหโสณสาขี,
โพธิทฺทุโม นวุติวสฺสสหสฺสมายุ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺติปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน ปทุมุตฺตร ธมฺมราชา
ชาโต ติโลกปทุโม ปทุมปฺปิตงฺฆี,
อฑฺโฒ อุฬารวิภโว มหรฏฺิโย โส
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา ชฏิลาภิธาโน;()
สมฺโพธิยา’ธิคม ปจฺจยปตฺถนํ โส
วิโรวิธาย ปทุมุตฺตรปาทมูเล,
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส ติจิวรานิ
ปาทาสิ ตีสุรตเนสุ อภิปฺปสนฺโน; ()
๓๕. ¶
ตสฺสา’สิ หํสวตินาม ปุรํ ชินสฺส
อานนฺทภุปติ ปิตา ชนิกา สุชาตา,
ทฺเว ตสฺส เทวลสุชาตวสิ วสินํ
อคฺคา ภวึสุ สมณิสฺวามิตาสมา’คฺคา; ()
ลกฺขายุโก สชยโพธิก วิสาลสาล
รุกฺโข อุปฏฺหิ มุนึ สุมนาภิธาโน,
ตสฺส’ฏฺ’สิติรตนปฺปมิตํ สรีรํ
อาสุํ ตโย ภควโต คณสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน สมเยน สุเมธนาโม
โลกมฺหิ ปาตุภวิ โลกหิตาย สตฺถา,
พุทฺธงฺกุโร กิร ตทานฺยุ’ภโต สุชาโต
สฺวา’สิติโกฏิวิภโว’ตฺตร มาณโว’สิ; ()
๓๘. ¶
วิสฺสชฺชิยาน วิภวํ ตึสติโกฏึ
ทตฺวาน ทานมสฺมํ สุคเต สสงฺเฆ,
ปพฺพชฺชิโต ปรมโพธิ มปตฺถยิตฺถ
พฺยากาสิ โสมุนิ ต’มิชฺฌนภาว’มทฺธา; ()
รมฺมํ สุทสฺสนมหู นครํ สุทนฺโต
ตสฺสา’สิ ภูปติ ปิตา ชนนี สุทตฺตา,
สงฺเฆสุ’โหสุ สรโณ วสิ สพฺพกาโม
รามา ยมานิ ปรมานฺย’ภวุํก สุรามา; ()
๔๐. ¶
โพธี’ปิ นีปตรุ สาครนามเถโร
’ปฏฺาสิ ตํ นวุติวสฺสสหสฺสมายุ,
ตสฺสา’ฒสิติรตนุ’คฺคตมาสิ คตฺตํ
อาสุํ ตโย สติมโต คณสนฺติปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน สมเยน ชนปฺปทีโป
ชาโต สุชาตภควา ชิตปฺจมาโร,
สมฺปนฺนสตฺตรตโต วรจกฺกวตฺติ
ราชา พภูวิ’ห มหาปุริโส ตทาโส; ()
ธมฺมา’มเตน มุทิโต รตนทฺวยสฺส
ทตฺวา สสตฺตรตนํ จตุทีปรชฺชํ,
ปพฺพชฺชิ โพธิปณิธึ ปณิธาย ธีมา
ตฺวา มหามุนิ ตมิชฺฌนภาวมาห;
๔๓. ¶
รมฺมํ สุมงฺคลมหู ปุรมุคฺคตาขฺโย
ราชา ปิตาภวิ ปภาวตินาม มาตา,
อคฺคาภวึสุ จ สุทสฺสนเทวเถรา
นาคา คณสฺสทสิ นาคสมาลเถริ; ()
ตํ นารโทมุนิรุ’ปฏฺหิ จ’ตฺตภาโว
ปณฺณาสหตฺถปมิโต ภวิเวณุโพธิ,
ตสฺสา’ภวี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ
อาสุํ ตโย ธีติมโต คณสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรนิ’ห นิรูปมรูปสาโร
ชาโตพภูว ปิยทสฺสิสมนฺตทสฺสิ,
ธีโร ตทนฺย’ภวิ กสฺสปมาณโว โส
เวเทสุ ตีสุ กุสโล กุสลํ คเวสิ; ()
๔๖. ¶
โส โกฏิลกฺขปริมาณธตพฺพเยน
สงฺคสฺส พุทฺธปมุขสฺส มหาวิหารํ,
กตฺวา ปทาสิ อภิปตฺถิตพุทฺธภาโว
พุทฺโธ’ปิ ตปฺปณิธิสิทฺธิ สิยา’ตฺย’ภาสิ; ()
จนฺทามเหสิ ชนนี ชนโก ปุทินฺโน
ราชา พภูว ปุรมสฺส อโนมนามํ,
อาสุํ ตทคฺคยุคลานิ สุชาตธมฺม-
ทินฺนา คณสฺสทสิ ปกาลิตสพฺพทสฺสิ; ()
ตํ โสตวฺหสมโณ สมุปฏฺหิตฺถ
โพธี ปิยงฺคุ ภควา’สิ อสิติหตฺโถ,
อฏฺาสิก โส นวุติวสฺสสหสฺสม’สฺส
อาสุํ ตโย มติมโต คณสนฺนิปาตา; ()
๔๙. ¶
ตสฺสา’ปเรน สมเยนุ’ทปาทิ โลเก
โลกตฺถสาธนรโต มุนิร’ตฺถทสฺสี,
สตฺตุนฺตโม’ปิ นิรติกฺกมธมฺมสิโม
เตชิทฺธิมา อิสิ ตทา’สิ สุสิมนาโม; ()
อานีย ทิพฺพภวนา กุสุมานิ ตสฺส
มนฺทารวานิ สุปติฏฺิตปาทปีเ,
สมฺปูชิยาน ปณิธานมกาสิ สตฺถา
ตฺวํ มาทิโส’พฺรุวิ ภวิสฺสสิ จา’ยตินฺติ; ()
ตสฺสา’สิ โสภิตปุรํ ภวิสาครวฺโห
ราชา ปิตา ชนติเทวิ สุทสฺสนาขฺยา,
สนฺโตปสนฺตสมณา วรสาวกา’สุํ
ธมฺมา ตทคฺคสมณิปฺย’ภวุํ สุธมฺมา; ()
๕๒. ¶
ตฺจา’ภโย มุนิรูปฏฺหิ โสปฺย’สีติ-
หตฺถุคฺคโต สตสหสฺสปมาณมายุ,
จมฺเปยฺยสาขิ ภวิ โพธิ สุโพธิเหตุ
อาสุํ ตโย อริยสวกสนฺนิตา; ()
ตสฺสา’ปเรน อุทปาทิ’ห ธมฺมทสฺสี
นิสฺสีมธี’นธิวโร ภวปารทสฺสิ,
โส ตาวตึสภวตมฺหิ มหานุภาโว
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา กิร เทวราชา;()
ทิพฺพานิ คนฺธกุสุมานิ กถาคตสฺส
จกฺกงฺกิโตรุจรณมฺพุรุหาสนมฺหิ,
ปูเชสิ ทิพฺพตุริเยหิ จ พุทฺธภาวํ
โส ปตฺถยํ มุนิตมิชฺฌ นภาวมาห; ()
๕๕. ¶
านิยมาสิ สรณํ สุคตสฺส ตสฺส
ราชา ปิตา’สิ สรโณ ชนนิ สุนนฺทา,
อคฺคาภวึสุ ปทุโมวสิ ผุสฺสเทโว
เขมา จ ภิกฺขุสมณิสฺว’ปิ สพฺพนามา; ()
เถโร สุเนตฺตวิสุโต ตทุปฏฺหิ โส
ลกฺขายุโก’สิ ชยโพธิ ฺจ พิมฺพิชาโล,
ตสฺสา’ปฺย’สิติรตนปฺปมิตํ สรีรํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน สมเยนิ’ค สิทฺธโพธิ
สิทฺธตฺถนามวิทิโต อุทปาทิ สตฺถา,
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ขีลงฌานลาภี
โภชิ ปวตฺติตผลํ วสิ มงฺคลาขฺโย; ()
๕๘. ¶
สมฺปนฺนคนฺธรสิกํ ปริปกฺกเมกํ
อานีย โส วิปกุลชมฺพุภลํ วนมฺหา,
ปาทาสิ ตสฺส ปณิธีกตพุทฺธภาโว
ตฺจานุภุย ภควาปิ วิยากริตฺถ; ()
เวหารมาสิ นครํ ชยเสนนาโม
ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี สุผสฺสา
ภิกฺขูสุ ตสฺส วสิ สมฺพหุโล สุมิตฺโต
ทฺเว สีวลิ ฺจ สมณีสุ วรา สุรามา; ()
ตํ เรวโตมุนิ มุนินฺทมุฏฺหิตฺถ
โพธี’ปิ ตสฺส กณิการมภีรุโห’สิ,
ลกฺขายุโก ส’นรสารถิ สฏฺิหตฺโถ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
๖๑. ¶
ตสฺสา’ปเรนิ’ห สมุพฺภวิ นิสฺสนาโม
สตฺถา ปสตฺถจรโณ จตุโร’ฆติณฺโณ,
พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทานิ สุชาตราชา
ราชฺโมฬิมณิลงฺกตปาทปีโ; ()
หิตฺวา ส’รชฺชมิสิเวยธโร สุธีโร
ทิพฺเพหิ’เนกกุสุเมหิ ชินํ วชนฺตํ,
ปูเชสิ มุทฺธนิ ตมาปวิตานโสภํ
สตฺถา’ปิ ตปฺปณิธิสิทฺธิ สิยา’ตฺย’ภาสิ; ()
เขมํ ปุรฺหิ ชนโก ชนสนฺธนาโม
ราชา ชเนตฺติ ปทุมา นิชสงฺฆมชฺเฌ,
ทฺเว พฺรหฺมเทวุทย วิสฺสุตเถรนาคา
ผุสฺสา จ อคฺคยุคลานฺย’ภวุํ สุทตฺตา; ()
๖๔. ¶
ตํ สมฺภโววสิ วสินฺทมุปฏฺหิตฺถ
ตสฺสา’สนวฺหตรุ โพธิ ส’สฏฺิตตฺโถ,
อฏฺาสิ วสฺสคณนาย มเหสิ ลกฺขํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน ภวสาครปาทสฺสิ
ผุสฺโส มหามุนิริ’หกพฺภุทปาทิ โลเก,
ธีโร ตทานิ วิชิตาวิ ชิตาริวคฺโค
ราชา พภูว สุรราชนิโภ’รุเตโช; ()
สมฺโพธิ มคฺคปุริโส ปณีธาย ผีตํ
รชฺชํ วิวชฺชิย ส’ปพฺพชิโต ชนสฺส,
อฺาย ตีณิปิฏกานิ กเถสิ ธมฺมํ
วฺยากาสิ ผุสฺสภควา’ปิ’ว ปุพฺพพุทฺธา; ()
๖๗. ¶
ตสฺสา’สิ กาสินครํ ชยเสนนาโม
ราชา ปิตา’สิ ชนติ สิริมา มเหสิ,
สงฺเฆสุ’โภสุ’ปิ สุรกฺขิตธมฺมเสตา
จาลา ตทคฺคยุคลานิ ตถู’ปฺจาลา; ()
โพธิทฺทุมา’มลกสาขิ สรีรมฏฺ-
ปณฺณาสหตฺถปมิตํ สภิยาภิธาโน,
โสปฏฺหี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ
อาสุํ ตโย ภกวโต คณสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรน สนรามรสตฺตสาโร
สตฺถา วิปสฺสิ’ห สมุพฺภวิ สพฺพทสฺสี,
กมฺเมน เกนจิ มหิทฺธิมหานุภาโว
พุทฺธงฺกุโร’ภวิ ตทา’ตุลนาคราชา; ()
๗๐. ¶
องฺคีรสสฺส ฆนกฺจนหทฺทปีํ
ปาทาสิ ตสฺส ขวิตํ รตเนหิ นานา,
โส พุทฺธภาวมหิปตฺถิย โพธิสตฺโต
วฺยากาสิ ตตฺถสุนิสชฺช ชิโน วิปสฺสิ; ()
ตสฺสา’สิ พนฺธุมตินามปุรํ ตเทว-
นาโม ปิตา ชนนิ พนฺธุมตี มเหสิ,
ทฺเว ขณฺฑติสฺสวสิโน วรสาวกา’สุํ
จนฺทา จ ภทฺทยุคลํ ภวิ จนฺทมิตฺตา; ()
เทหํ อสิติรตตํ ตมโสกเถโร-
ปฏฺาสิ โพธิวิฏปี ภวิ กณฺหวณฺฏา,
วาสํอกา มุนิร’สีติสหสฺสวสฺสํ
อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()
๗๓. ¶
ตสฺสา’ปเรน อธิสีลสมาธิปฺโ
สตฺถา สมุพฺภวี สิขี ชนกปฺปสาขี,
ธีโร ตทา’ภวิ อรินฺทมนามราชา
สทฺโธ ปหูตรตโต รตนตฺตยมฺหิ; ()
ภิกฺขฺจ สตฺตรตนาภรณาภิรามํ
ตฺวาน หตฺถิรตนํ สุคเต สสงฺเฆ,
โส พุทฺธภาวมหิปตฺถยิ สตฺตสาโร
วฺยากาสิ ลจฺฉสิ สุโขธิปทนฺติ สตฺถา; ()
พุทฺธสฺส จาริณวตี นครํ อโหสิ
มาตา ปภาวติ ปิตา อรุณวฺห ราชา,
สงฺเฆสุ’โภสุ อภิภุวสิ สมฺภโว จ
อคฺคาภวึสุ มขิลาปทุมาภิธานา; ()
๗๖. ¶
เขมงฺกโร ชินมุปฏฺหิ สตฺตตึส-
หตฺถุจฺฉิโต วิชยโพธิ จ ปุณฺฑริโก,
โส สตฺตตึสติสหสฺส มิตายุโก’สิ
อาสุํ ตโย ตทิยสาวกสนฺนิปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรนิ’ห สมุพฺภวิ เกตุมาลา-
พฺยามปฺปภาปริลสํ มุนิเวสฺสภู’ติ,
พุทฺธงฺกุโร กิร ตทานิ สุทสฺสนวฺห-
ราชา พภูว ปรราชคชินฺทสีโห; ()
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส สจีวรํ โส
ทตฺวาน ทานมตุลํ ชินสาสนมฺหิ,
สพฺพฺุโพธิมภิปตฺถิย ปพฺพชิตฺถ
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ธุวนฺติ ตมาหสตฺถา; ()
๗๙. ¶
ตสฺสา’ปฺย’โนปมปุรํ ภวิ สุปฺปตีโต
ราชา ปิตา ยสวตี ชนิกา มเหสี,
โสณุตฺตรา จ นิชสาวกสาวิกานํ
ทามา มติทฺธิปรมา ปรมา สมาลา; ()
โพธี’ปิ ตสฺส ภวิ สาลมหีรูโห’ป-
สมฺปนฺนภิกฺขุ ตทุปฏฺหิ สฏฺิหตฺโถ,
สตฺถา วิหาสิ สมสฏฺิสหสฺสวสฺสํ
อาสุํ ตโย ตทิยสาวกสตฺติปาตา; ()
ตสฺสา’ปเรนิ’กห สมุพฺภวิ สจฺจสนฺโท
เวเนยฺยพนฺธุ ภควา กกุสนฺธนาโม,
พุทฺธงฺกุโร ภุวิ ตทา’ภวิ เขมราชา
ทานปฺปพนฺธชลเสกสุโธตหตฺโถ; ()
๘๒. ¶
โส ปตฺตจีวรปภูติกมนฺนปานํ
ทตฺวา สสาวกชินสฺส ฆรา’ภิคนฺตฺวา,
ปพฺพชฺชิ โพธิปณิธึ ปณิธาย ราชา
สตฺถาสยา’ตฺย’วจ ตปฺปณิธานสิทฺธิ; ()
เขมวหยํ นครมสฺส ปิตา’คฺคิทตฺโต
วิปฺโป วิภาวิ อภวิ ชนิกา วิสาขา,
สฺชิวเถรทุติโย วิธุโร จ เถโร
สามา ตทคฺคยุคลํ ภวิ จมฺปกาขฺยา; ()
๘๔. ¶
ตํ พุทฺธิโช ชินมุปฏฺหิ ตสฺส คตฺตํ
ตาฬิสหตฺถมิตมาสิ สิริสโพธิ,
ตาฬิสหายนสหสฺสปมาณมายุ
เอโก’ว ตสฺส ภวิ สาวกสนฺนิปาโต; ()
ตสฺสา’ปรมฺหิ สมเย กรุณานิธาโน
โลกาภิภู กนกภุธรหาริรูโป,
อุปฺปชฺชิ โกณคมโนมุนิ ปพฺพตาขฺโย
ภุมิสฺสโร ภวิ มหาปุริโส ตทานิ; ()
สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ
ทตฺวา มหคฺฆวรจิวรสาฏเก จ,
โส ปกพฺพชิตฺถ อภิปตฺถิต พุทฺธภาโว
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ ตมาหสตฺถา; ()
๘๗. ¶
นาเมน โสภวติ ตมฺปุรมุตฺตราขฺยา
มาตา ปิตา’วนิสุโร ภวิ ยฺทตฺโต,
หีโยโสตฺตรวสี สมณิ สมุทฺทา
ตสฺโส’ตฺตรา จ ปรมา ปริสาสุ’โภสุ; ()
ตํ โสตฺถิโช ชินมุปฏฺหิ ตึสหตฺโถ
องฺคีรโส ภวิ อุทุมฺพรสาขิ โพธิ,
โส ตึสหายนสหสฺสมิตายุโก’สิ
เอโก’ว ตสฺส ภวิ สาวกสนฺติปาโต; ()
ตสฺสา’ปเรนิ’ห มหามุนิ กสฺสปาขฺโย
โลกมฺหิ ปาตุภวิ ขคฺควิสาณกปฺโป,
พุทฺธงฺกุโร ภุวิ ตทา’ภวิ โชติปาโล
เวเทสุ ตีสุ สกลาสุ กลาสุ เฉโก; ()
๙๐. ¶
กลฺยาณมิตฺตทุติโย สุคตํ อุเปจฺจ
สุตฺวาน ธมฺมมถสาสน โมตริตฺวา,
สพฺพฺุภาวมฺหิปตฺถยิ มาณโว โส
วฺยากาสิ กสฺสปมุนี’ปิ มุนี’จ ปุพฺพา; ()
พาราณสิ นครมาสิ ปิตา จ มาตา
ทฺเว พฺรหฺมทตฺตธนวตฺย’ภิธานวนฺโต,
ภิกฺขุสุ ตสฺส สมณิสฺว’ปิ ติสฺสภาร-
ทฺวาชา จ ภทฺทยุคลาตฺย’นุโลรุเวลา; ()
ตํ สพฺพมิตฺตสมโณ สมุปฏฺหิตฺถ
นิคฺโรธสาขี ชยโพธิ ส’วีสหตฺโถ,
ตสฺสา’สิ วิสติสหสฺส ปมาณมายุ
เอโก’ว’หู อริยสาวกสนฺนีปาโต; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยติตา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป ทูเรนิทาเน โพธิสตฺตสฺส เสสปณิธาตฏฺปน ปวตฺติ ปริทีโป ตติโย สคฺโค.
๑. ¶
ทีปงฺกราทิจตุวีสติ พุทฺธปาท-
มูเลสุ ลงปณิธาน มหานิธาโน,
ลกฺขาธิกํ จตุรสงฺขิยกปฺปสงฺขํ
ปฺุาภิสนฺทมภิสงฺขริ โพธิสตฺโต; ()
เอตฺถนฺตเร วิวิธพาหิรวตฺถุชาตํ
สิส’กฺขิมํสรุธิรานิ จ ปุตฺตทาเร,
โส ชิวิตมฺปิ กปณฑิกยาจกานํ
วีโร ปริจฺจชิ ปชาย หิตตฺถเมว; ()
๓. ¶
ทานาธิมุตฺติปริเยสน วิปฺปเวโส
ปตฺวา ตโปวนมกิตฺติ ตโปธนสฺส,
ติหํ อลตฺถ สกฏาหมโลณฑากํ
ยสฺสา’ภิภูตชรสฺส ชิฆจฺฉิตตฺตา; () (อกิตฺติจริยํ)
กนฺตารมคฺค ปฏิปนฺน มนาตปตฺตํ
ปจฺเจก พุทฺธมหิปสฺสิย สงกฺขวิปฺโป,
ผุฏฺํ สกิจฺจปสุโต สูริยาตเปน
โย ฉตฺตุปาหณมทาสิ สุโธตปาณิ; () (สงฺขจริยํ)
ทุพฺภิกฺขปีฬนภเยน กลิงฺครฏฺา
สํยาจตํ ยทุปคมฺม ธนฺชยวฺโห,
โสณฺฑาย คยฺห นิชมฺชน นาคราชํ
โย ทกฺขิโณทก นิเสกมกาสิ ราชา; () (กุรุธมฺมจริยํ)
๖. ¶
หุตฺวาน โย มหสุทสฺสน จกฺกวตฺตี
ราชา กุสาวติปุรมฺหิ ทิวา จ รตฺโต,
วตฺถตฺตปานมุปเตสิ จราปยิตฺวา
เภรึก อเสสกปณฺฑิกยาจกานํ; () (มหาสุทสฺสนจริยํ)
โย สตฺตภุมิภุชสาสิ ปุโรหิโต’ปิ
ราชูหิ ลทฺธมขิลํ ธนธฺราสึ,
สมฺปตฺตยาจกชนสฺส ปริจฺฉชิตฺวา
ปฺุปฺปพนฺธมภิสฺจินิ โพธิเหตุ; () (มหาโควินฺทจริยํ)
ธมฺมานุสาสิ นิมินาม มหีภุโช’ปิ
สาลํ วิธาย มิถิลาย จตุมฺมุขํ โย,
อจฺฉินฺนมตฺถิชนปกฺขิจตุปฺปทานํ
ทานํ ปวตฺตยี ปุรา ททตํ วริฏฺโ; () (นิมิราชจริยํ)
๙. ¶
โย เอกราชสุตจนฺทกุมารภูโต
มุทฺธาภิเสก กรณาย ชเนหิ คจฺฉํ,
สํเวชิโต สวิภเว ติภเว’ปิ ยฺา-
วาฏํ วิธาย’ภิปวตฺตยิ ทานวฏฺฏํ; () (จนฺทกุมารจริยํ)
โย วตฺถุสารคหเณน อติตฺตรูโป
ภุมิสฺสโร’ปิ สิวินาม สุราธิปสฺส,
ชจฺจนฺธเวสคหิตสฺส วิโลจนานิ
อุปฺปาฏยิตฺว ปททํ ลภิ ทิพฺพจกฺขู; () (สิวิราชจริยํ;)
ทานาธิมุตฺติปรโม สสปณฺฑิโต โย
มิตฺเตนุ สาสิย อธิฏฺิตุโปสถงฺโค,
องฺคารมุทฺธนิ ปปาต สชีวิตาสํ
หิตฺวา ทฺวิชสฺส ตนุมํสปทาตุกาโม; () (สสปณฺฑิตจริยํ; อิติทานปารมีํ)
๑๒. ¶
โย มาตุโปสกกริ ภิสมุทฺธรตฺโต
อนฺธาย หตฺถิทมเกน กเรณุกาย,
โสณฺฑาย สุฏฺุคหิโต’ปฺย’วิกณฺฑิตสฺส
สีลสฺส ขณฺฑนภยา นชเนสิ โกปํ; () (มาตุโปสกจริยํ)
โย ภุริทตฺตภุชโค’ปริวมฺมิกฏฺโ,
สีลพฺพตํ วิสธโร สมธิฏฺหิตฺวา,
เปฬาย ขิตฺตภุชเค อหิคุณฺิกมฺหิ
สีลสฺส กุปฺปนภเยน ชหาสิ โกปํ; () (ภุริทตฺตจริยํ;)
สีลพฺพตาทิวิภโว ชลิติทฺธิมา โย
จมฺเปยฺยนามภุชโค อหิคุณฺิกมฺหิ,
อิจฺฉานุรูปวิจโร จมรี’ว วาลํ
สีลํ ชุโคป นปิ ตพฺพธเก จุโกป; () (จมฺเปยฺยจริยํ;)
๑๕. ¶
โย จูลโพธิวิสุโต สมทิฏฺหตฺวา
สีลพฺพตํ วนมุเปจฺจ วสํ ปิยาย,
ตายํ ปสยฺห คหิตาย’ปิ กาสิรฺา
สีลพฺพิโสธนปโร ปชหิตฺถ โรสํ; () (จูลโพธิจริยํ)
โย ภึสรูปิ มหิโส’ปิ วลิมุขสฺส
อาคุํ ติติกฺขมขีลํ ปริสุทฺธสิโล,
รุกฺขฏฺยกฺขวจนานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา
ตํ สีลภงฺคภยโต ภยโต มุโมจ; ()
โย วุยฺหมานมปนีย นทีปวาหา
มิตฺตทฺทุหึ ปุตสชีวิตทานเหตุ,
รฺา มุโมจ วธิยํ อวิโกปเนน
สีลสฺส รูรุหริโณ’ปิ หริสฺสวณฺโณ, () (รูรุมิคราชจริยํ;)
๑๘. ¶
โย ทนฺตกฏฺสกเลหิ ชฏากุเลหิ
กุทฺเธน กุฏชฏิเลน กตาหิสาโป,
มาตงฺคนามมุนิ สีลธนํ ชุโคป
สมฺปาตสาปริปุมิทฺธิพเลน รกฺขํ; () (มาตงฺคจริยํ;)
มคฺคาวติณฺณมธมํ กลฺหาภีลาสา-
สงฺฆฏฺฏิโตภยรถงฺคมธมฺมยกฺขํ,
โกปคฺคินา นปริฌาปยมิทฺธิมา โย
สีลํ รรกฺข ขลุ ธมฺมิกยกฺขราชา; () (ธมฺมาธมฺม เทวปุตฺตจริยํ;)
โย โปริสาทวสคสฺส ชยทฺทิสสฺส
รฺโ ปฏิฺมธิกิจฺจ วิชิวิตาโส,
ขีตฺตายุโธ ตทุปคมฺม อลีนสตฺโต
ยกฺขํ ทเมสิ นนุ สีลวตํ นิทานา; () (อลีนสตฺตจริยํ;)
๒๑. ¶
โย สงฺขปาลภุชโค นิชโภคปูร-
วฺยาภงฺคิภารตรวาหิติ โภชปุตฺเต,
การฺุมาป อภิคนฺตุมปาทตาย
สีลสฺส ภงฺคภยโต’ปิ หุตาสเตโช; () (สงฺขปาลจริยํ; อิติ สีลปารมึ;)
สงฺขารธมฺมขณภงฺคสภาวทสฺสิ
อุสฺสาวพินฺทุวิลยํ’ว ยุธฺชโย โย,
ราชา ชนสฺส รุทโต ปวิหาย รชฺชํ
เนกฺขมฺมปารมิมปุรยิ ปพฺพชิตฺวา; () (ยุธฺชย จริยํ;)
โย โสมนสฺสวิสุโต กุรุราชปุตฺโต
ทุสฺสีลกุฏชฏิลพฺพจนํ ปฏิจฺจ,
รฺา นิโยชิตวโธ วธกาวกาสํ
ลทฺธานุสาสิย’ภินิกฺขมิ จตฺตรชฺโช; () (โสมนสฺส จริยํ;)
๒๔. ¶
โย กาสิราชตนุโช’ปิ อโยฆราขฺโย
อีหํ ภโต จิรมโยฆรวาสหีรู,
รชฺชํ ปหาย ปรมํ ปิตรา ปทตฺตํ
เนกฺขมฺมปารมิปโร วนโมตริตฺถ; () (อโยฆรจริยํ;)
โย ปฺจกามคุณทีปนโต’ปทิฏฺ-
สมฺภตฺตมิตฺตวจนมฺปิ ปฏิกฺขิปิตฺวา,
นิทฺธนฺตกฺจนนิภจฺฉวิ กฺจนาขฺโย
ปตฺวา ตโปวนมปพฺพชิ พนฺธเวหิ; () (ภิสจริยํ;)
๒๖. ¶
ปกฺขิตฺตททฺทุลนหารุริวา’นลมฺหิ
สงฺขารธมฺมวิสเย ปฏิวฏฺฏิตตฺโต,
โย โสณภุสุรสุธี วิภวํ ปหาย
ปพฺพชฺชิตุํ สปริโส ปวนํ ชคาม; () (โสณปณฺฑิตจริยํ; อิติ เนกฺขมฺม ปารมิ;)
โย เสณโก สุธิ ปสิพฺพกคพฺภสายึ
วิปฺปสฺสิ โมหกลุสิกตมานสสฺส,
สปฺปํ สุโฆรมุปทสฺสิย ทีฆทสฺสี
ปฺาสุปารมิมปูรยิ ภุริเมโธ; () (เสณกปณฺฑิต จริยํ;)
โย ยํ มโหสธสมาขฺยสุธี สุธีโส
อุมฺมคฺคสํวุตนิสคฺควติสโม’ปิ,
อุมฺมคฺคโต’ว สพลํ มิถิลาธินาถํ
ปฺาปชาปติปติ ริปุโต มุโมจ; () (มโหสธจริยํ อิติ ปฺา ปารมี;)
๒๙. ¶
วาเลนุ’ฬารวีริโย วีริเยน โฆรํ
สํสารทุกฺขมิว โย กิสกาลโก’ปิ,
คมฺภีรสาครชลํ สปชานุกมฺปี
อุสฺสิฺจิตุํ สตตมารหิ สตฺตสาโร; () (กาลก จริยํ)
ราชามหาทิชนโก ชนกุนฺทจนฺโท
คมฺภีรภุริสลิลํ สลิลากรํ โย,
สูโร’รุพาหุวีริโย วีริยํ ตตาร
สํสารสินฺธุตรเณ ตรณีสรูโป; () (มหาชนกจริยํ; อิติ วีริยปารมิ;)
โย ขนฺติตินฺตหทโย ยติขนฺติวาที
เฉทาปิเต’ปิ สกลํ สกลตฺตภาเว,
สมปูตขนฺติชลเมวภูสํ สิเสจ
วฺยาปาทปาวกปทิตฺตกลาพุราเช; () (ขนฺติวาที จริยํ)
๓๒. ¶
โย ธมฺมปาลนปโร สุสุ ธมฺมปาโล
การาปิเต’ปิ วธเกห’สิมาลกมฺมํ,
อาสนฺนตาปนิรยมฺหิ ปตาปราเช
ขนฺตึ ปวตฺตยิ มนปฺปิตขนฺติเมตฺโต; () (ธมฺมปาล จริยํ; อิติ ขนฺติปารมี;)
โย อนฺตรีปคภยํกรสุํสุมาร-
มุทฺธาสมปฺปิตปโท กปิราชภูโต,
ทินฺนํ ปฏิฺมนุกุพฺพมนฺลพฺภํ
นชฺชา ปปาต ปรตีรมสจฺจภีรู; () (กปิราช จริยํ)
๓๔. ¶
โย สจฺจปารมิปโร วสิ ปจฺจนาโม
สจฺเจน สจฺจมหีสนฺธิย สจฺจทสฺสี,
โปรึ สมคฺคกรณึ สิริชมฺพุทีเป
สมฺปาลยํ สกลโลกมโวจ วาจํ; () (สจฺจสวฺภย จริยํ;)
โย วฏฺฏโปตกทิโช อวิรูฬฺหปกฺข-
ปาโท’ติขุทฺทกกุลาวกคพฺภสายี,
สจฺเจน โสฬสกริสมิตปฺปเทเส
ทาวคฺคินิพฺพุติมกา ถิรมายุคนฺตํ; () (วฏฺฏโปตก จริยํ;)
โย คิชฺฌกากพกพาณกภกฺขภุต-
พนฺธุ นิทาฆรวิตาปปริกฺขยา’เป,
ริตฺเต สรมฺหิ ปริโมจยิ มจฺฉราชา
สจฺเจน’กาลชลทาคมปจฺจเยน; () (มจฺฉราช จริยํ;)
๓๗. ¶
ทุฏฺาหิทฏฺวิสเวควิมุจฺฉิตํ โย
มณฺฑพฺพตาปสวโร’รสยฺทตฺตํ,
กตฺวาน สจฺจกิริยํ กรุณาย กณฺห-
ทีปายโน มุนิ มุโมจ ตมาปทมฺหา; () (กณฺหาทีปายน จริยํ;)
โย โปริสาทวสโค สุตโสมราชา
รชฺเช ติโยชนสเต สกชีวิเต’ปิ,
สจฺจํ รรกฺข นนุ สจฺจปโร นิราโส
ทินฺนํ ปฏิสฺสวมุภินฺนมปานุกุพฺพํ; () (สุตโสมจริยํ; อิติ สจฺจปารมี;)
นิพฺพินฺนรชฺชวิภโว ภวภีรูตาย
โย มูคปกฺขพธิรากติ มูคปกฺโข,
นีเต นิขาตุมปกิ สีวถิกาวกาเส
ทฬฺหํ อธิฏฺิตวตํ วต โนชหาสิ; () (เตมิยจริยํ; อิติ อธิฏฺาน ปารมี;)
๔๐. ¶
เมตฺตวิหารปรโม ปิตุรนฺธยฏฺิ
โย โสมโสมฺมยทโย’ปิ สุวณฺณสาโม,
วาเฬหิ สมฺปริวุโต ปวเน วิหาริ
เมตฺตาขฺยปารมิมปูรยิ ปาปภีรู; () (สุวณฺณสามจริยํ;)
โย เอกราชวิสุโต ภุวิ กาสิราชา
เมตฺตากลตฺตทุติโย สกชีวิเต’ปิ,
อวฉินฺนรชฺชวิภาเว ปฏิปกฺขราเช
เมตฺตาย สมฺผริ สมํ ปริภาวิตาย; () (เอกราชจริยํ; อิติ เมตฺตา ปารมี;)
๔๒. ¶
ยา โลเมหํสวิสุโต’ปิ ตุลาสริกฺโข
มานาวมานนกเรสุ สุเข จ ทุกฺข,
วาสํ จวฏฺิปริกิณฺณสุสานมชฺเฌ
เวรํ อเวรมนุเปจฺจ รรกฺขุ’เปกฺขํ; () (โลมหํสจริยํ; อิติ อุเปกฺขาก ปการมึ)
โส โพธิยา’ภินิยโต ปริปกฺกาโณ
พุทฺธงฺกุโร’ปจิตปารมิตาพเลน,
นิชฺฌามตณฺห’สิตกฺชกฺขุปฺปิปาส-
โลกนฺตโรรุนิรเยสุ น ชาตุ ชาโต; ()
นาลตฺถ ปณฺฑกนปุํสกมูคปกฺข-
ฉจฺจนฺธชาติพธิริตฺถิชฬตฺตภาวํ,
โส มกฺขิกามกสกุตฺถกิปิลฺลิกาทิ-
ชาตฺยา นปาตุภวิ กีฏปฏงฺคชาตฺยา; ()
๔๕. ¶
นาลตฺถ คนฺธคชโต ปุถุลตฺต ภาวํ
นาลตฺถ วฏฺฏสุสุกา สุขุมนฺต ภาวํ,
นาลตฺถ อุมฺทนมมฺมนกตฺต ภาวํ
นาลตฺถ เอวมติหีนตรตฺต ภาวํ;
นาโหสิ มาตุวธโก ปิตุฆาตโก วา
นาโหสิ สงฺฆภิทุโร อรหนฺตฆาโต,
นาโหสิ ทุฏฺหทเยน ตถาคตสฺส
นาโหสิ สํชนนโก รุธิรสฺส กาเย; ()
กมฺมํ ผขลํ ตทุภยํ ปฏิพาหิโน เย
อุจฺเฉททิฏฺิคติกา วิหรึสุ เตสํ,
ลทฺธึ กทาจิ นปรามสิ สทฺทหาโน
กมฺมํ ผลํ นิยตโพธิปรายโณ โส; ()
๔๘. ¶
ยสฺมึ ภเว ภวติ นามจตุกฺกมตฺตํ
ตตฺรา’ปิ ปฺุกรณตฺถ มสฺสตฺเต,
อฏฺานโต นปฏิสนฺธิมคณฺหิ สุทฺธา-
วาเสสุ ปฺจสุ กทาจิ ปปฺจภีรู; ()
พุทฺธงฺกุโร นิยตโพธิปโท กทาจิ
ทีฆายุเกสุ’ปิภเวสุ สุขานเปโข,
กตฺวา’ธิมุตฺติวจนํ อิธ ชีวโลเก
นิพฺพตฺติ โส ติทสปารมิปูรณตฺถํ; ()
อิจฺเจวํ โส ปุริสนิสโภ ทุปฺปเวสสฺส โพธิ-
ปาสาทสฺสา’วตรณสมตฺตึสติสฺเสณิรูปํ,
นิปฺผาเทนฺโต ปรหิตรโต ปารมีธมฺมชาตํ
สํสาเร สํสริ จิรตรํ โฆรทุกฺขํ ติติกฺขํ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป ทุเรนิทาเน ปารมิธมฺมาภิสงฺขรณ ปวตฺติ ปริทีโป จตุตฺโถ สคฺโค.
๑. ¶
อตฺถวตฺตปทํ นานาวณฺณมณฺณวชานฺวิตํ,
ปตฺถฺยาวตฺตมิวาโหสิ เชตุตฺตรปุรํ ปุเร; () (สิเลส พนฺธนํ;)
ปริขาเมขลาทาม พทฺธปาการโสณินี,
รราช ราชธานี สา วธูว ปติมณฺฑิตา; ()
๓. ¶
มณิสิงฺคํสุมาลาภิ พาลํสุมาลิวิพฺภมํ,
สสงฺกมณฺฑลํ ตสฺมึ ปลมฺเหสา’ภีสาริกา; ()
อินฺทิรามนฺทิรา’มนฺทมณิมนฺทิรสาลินี,
เหมทฺธชาวลิ ตสฺมึ กิฬาปยิ กลาปิโน; ()
รราช นาคราชานํ กปฺปิตาภรเณหิ จ,
ทาาหิ ทานธาราหิ เมฆวจฺฉนฺตา’ว สา ปุรี; ()
ตุรงฺคนิกโรณฺฑุตธุลิธูสริตมฺพรํ,
นิวาริตาตปํรงฺควิตานสฺสิริมาหริ; ()
๗. ¶
นีลเสวาลธมฺมิลฺลา สมฺผุลฺลกมลา’นนา,
ตหิมุปฺปลโลล’กฺขี หํสปีนปโยธรา; ()
กิฺชกฺขราชิรสานารุทฺธโรธนิตมฺพินี,
ภิงฺคาลิมณิมฺชิรา นารี’วา’สุํ สโรชินี; () (สิเลส พนฺธนํ;)
เกวกลํ กปฺปรุกฺเขหิ วินา สา ราชธานฺย’หุ,
วิสาณาราชธานี’ว สพฺพสมฺปตฺติสาลินี; ()
กทาจิ ปุริสาชฺโ ราชา’โหสิ ปุเร ตหึ,
เวสฺสนฺตโร’ตินาเมน วิสฺสุโต ภุวนตฺตเย; ()
๑๑. ¶
กุมาโร’ว สมาโน โส ทานกีฬาปรายโณ,
กายูปคานิ ธาตีนํ รตนาภรณานิ’ปิ; ()
ขณฺฑาขณฺฑํ กริตฺวาน นวกฺขนฺตุํ กปริจฺจชิ,
เอวํ พาหิรวตฺถูนิททนฺโต อฏฺวสฺสิโก; ()
ปาสาทมภิรีหิตฺวา โสนิสชฺชา’ภิยาจนํ,
ทสฺสามี’ติ วิจินฺเตสิ สิสกฺขิมํสโลหิตํ; ()
สุเขธิโต มหาสตฺโต สุกฺกปกฺเข’ว จนฺทิมา,
ปาเลสิ ทสธมฺเมน ปตฺวา รชฺชสิรึ ปชํ; ()
นิสชฺโช ปริปาสาเท โส ราชา เอกทา รโห,
กามานํ สงฺกิเลสฺจ โวการาทีนวํ สริ; ()
๑๖. ¶
ปพฺพชฺชาหิรโต ราชา นิพฺพินฺโต วิภเวภเว,
สมฺปตฺติสารมาทาย หิตฺวา รชฺชสิรึ วรํ; ()
มตฺตมาตงฺคราชา’ว อคฺคิปชฺชลกานนา,
รุทโต าติสงฺฆสฺส อคารสฺมา’ภิ นิกฺขมี; ()
จมฺปกาโสกวกุลตรุสณฺฑสุมณฺฑิตํ,
สิขณฺฑิมณฺฑลาขณฺฑกีฬํ โกกิลกูชนํ; ()
อเนกมิคปกฺขีนมาสยํ สลิลาสยํ,
วีกาสกุสุมาโมทปฺปวาสิตสมีรณํ; ()
มธุมตฺตา’ลิงฺธงฺการนิพฺภร’มฺพุรุหากรํ,
สมฺปาตนิชฺฌรา’ราวคมฺภีรภุริภูธรํ; ()
๒๑. ¶
ปวเวกกฺขมํ วงฺกปพฺภารํ คิริคพฺภรํ,
ทุปฺปเวสปกถํ วงฺกคิรินามตโปวนํ; ()
ปตฺวา ลทฺเธ’สิปพฺพชฺชา กวิลาโส โส มหีภุโช,
จรนฺโต พฺรหฺมจริยํ จิรสฺสํ วีตินามยิ; ()
ตสฺสรฺโ มเหสิปิ มทฺทีนาม สุเขธิตา,
ปุตฺตธีตูภิสทฺธึ ตํ ตโปวนมุปาวิสิ; ()
มหิจฺโฉ ปูชโกวิปฺโป ตทา พีคจฺฉทสฺสโน,
เยน เวสฺสนฺตโรสตฺตสาโร เตนุปสงฺกมิ; ()
๒๕. ¶
อตฺโถ กมฺมกเรหี’ติ ชราชชฺชริตสฺส เม,
ปุตฺตฺจธีตรํ ยาจี ธีรํ ปตฺวา ทยาปรํ; ()
อุโภ กณฺหาชินํ ชาลึ สเสนหภารภาชนํ,
สมฺมาสมฺโพธิกาโม โส ตณฺหาทาสพฺยมุตฺติยา; ()
ทกฺขิโณทกสมฺปุตชูชก’ฺชลิภาชเน,
สมปฺปยิตฺถ พนฺธิตฺวา อคมา’ทาย นิทฺทโย; ()
ทานาธิมุตฺตีวีมํสี วิปฺปากปฺเปนุ’ปาคโต,
สํยาจิ เทวราชา’ถ มทฺทิเทวึ ปติพฺพตํ; ()
ทกฺขิโณทกนิทฺโธตหตฺโถ โส ทกฺขิโณทกํ,
กตฺวา เทเวสวิปฺปสฺส เทวึ เทโว ปริจฺจชิ; ()
๓๐. ¶
สตฺตกฺขตฺตุํ ปกมฺปิตฺถ ตสฺส ปารมิเตชสา,
สาธุสาธูติ ปตฺตานุโมทนฺตี’ว มหีวธู; ()
อิจฺเจวํ ปุริสารฺโ ปริปาจินปารมี,
มณิรํสิสฺมุชฺโชต ปาสาทสตลงฺกเต; ()
มนฺทมนฺทานิโลณฺฑูต ปฺจวณฺณทฺธชาลีนํ,
มณิกึกิณิชาลานุราวโสตรสายเน; ()
ทิพฺเพหิ นจฺจคีเตหิ วาทิเตหิ มโนรเม,
กนฺทปฺปมณฺฑปาการ รงฺคมณฺฑปมณฺฑิเต; ()
ทิพฺพนฺตทิพฺพราชูนํ อินฺทจาปสเตหิ’ว,
จูฬามณีมรีจิหี สมฺพาธีกฬิต’มฺพเร; ()
๓๕. ¶
อจฺฉราหิ กุจฺจนฺทนมิตงฺคีหิ ทูรโต,
วิธูตจนฺทิการาชิ จารุจามร มารุเต; ()
สุตฺตปฺปพุทฺธโปโส’ว ตุสิเต ติทสาลเย,
ตโต จวิตฺวา นิพฺพตฺติ หุตฺวา สนฺตุสิต’วฺหโย; ()
ทิพฺเพสุ ปฺจกาเมสุ วสนฺโต ตุสิตาลเย,
ปฺจินฺทฺริยานิ โลเกกโลจโน ปริจารยิ; ()
ตทา ทสสหสฺเสสุ จกฺกวาเฬสุ เทวตา,
เอกตฺถ สนฺนิปติตา สุตฺวา พุทฺธหฬาหฬํ; ()
เตโน’ปสงฺกมิตฺวาน เยนา’สิ ปุริสุตฺตโม,
กตฺวา ตพฺพทนมฺโภชํ นยนาลิกุลาลยํ; ()
๔๐. ¶
จูฬามณิมยุขมฺพุติทฺโธตจรณาสเน,
พทฺธฺชลิปุฏมฺโภชมกุลาติ สมปฺปยุํ; ()
จกฺกวตฺติปทํ สกฺกมารพฺรหฺมปทตยา,
นโข มาริส ปตฺเถตฺวา ปารมี ปริปาจิตา; ()
เวเนยฺยพนฺธุภุเตน สมฺมาสมฺโพธิมิจฺฉตา,
ตยา มาริส กิจฺเฉน ปูริตา ทสปารมี; ()
สเทวกสฺส โลกสฺส หิตาย มาตุกุจฺฉิยํ,
อุปฺปชฺชตูติ ยาจึสุ ตํธีรํ กรุณาปรํ; ()
สตวสฺสายุเหฏฺาปิ อุทฺธํ สหสหสฺสโต,
ยสฺมา อกาโล พุทฺธานํ ตสฺมา กาลํ วิปสฺสิ โส; ()
๔๕. ¶
ยสฺมา อฺเสุ ทีเปสุ สมฺพุทฺธา โนปปชฺชเร,
ชายนฺติ ชมฺพุทีปสฺมึ ตสฺมา ทีปํ วิปสฺสิ โส; ()
ยสฺมา มิลกฺขเทเสสุ นูปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา,
ชายเร มชฺฌิเม เทเส ตสฺมาเทสํ วิปสฺสิ โส; ()
ยสฺมา นชายเร เวสฺสสุทฺทตฺวเยสุ ชายเร,
ขนฺติเย พฺราหฺมเณ พุทฺธา กุลํ ตสฺมา วิปสฺสิ โส; ()
ยสฺมา อนฺวิสยา กุจฺฉิ สมฺพุทฺธมาตุยา,
ตสฺมา อายุปริจฺเฉทวเสน ปสฺสิ มาตรํ; ()
โลเกกโลจโน เอวํ กตฺวา ปฺจาวโลกนํ,
ตาสํ ปฏิฺํ ปาทาสิ กรุณาปุณฺณมานโส; ()
๕๐. ¶
ตปฺปาทตามรสจุมฺพิต โมฬิมาลา
สมฺปตฺตเทวปริสา’นฺตรธายิ ตาว,
โอคยฺห นนฺทนวนํ ตุสิตาธิราชา
ตมฺหา จวี มติทยาทยินาสภาโย; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานติทาเน ชินวํสทีเป ทุเรนิทาเน เวสฺสนฺตรจริยปฺปภุติเทวาราธนา ปวตฺติ ปริทีโป ปฺจโม สคฺโค.
ชินวํสทีเป ทูเรนิทาน ภาโค ปโม.
๑. ¶
ยา สตฺตสารปภวา สิริชมฺพุทีเป
ผีตา’มราวติปุรี’ว ปุรีวตํสา,
อาทิจฺจวํสิกนรินฺทปเวณิ ภูมิ
ลกฺขฺยาลยา กปิลวตฺถุปุรี ปุเร’สิ; ()
วณฺเณหิ กณฺณสุขสทฺทรเสหิ ชาต-
รูเปหิ อตฺถวิสเรหิ ยตีหิ ยุตฺตา,
ยา ราชธานิ ปุถุปาณคณปฺปเทหิ
อาสี (วสนฺตติลกา) รจนา ยเถว; () (สิเลส พนฺธนํ;)
๓. ¶
ปาจีทิสาภุชลตาย มหียุวตฺยา
สนฺนทฺธสงฺขวลยสฺสิริมาวหนฺตํ,
ยสฺสา สุธาสุปริกมฺมกตํ รราช
ปาการจกฺกมจลํ มกุฏานุการํ; ()
ยสฺสา รราช ปริขา นครินฺทิราย
กิฺชกฺขิฺชริตตีรทสาภิรามา,
สํสิพฺพิตาลิวิตฺตีมณิตนฺตุปนฺตี
ปาการโสณิภรโต คลิตมฺพรํ’ว; ()
กนฺทปฺปทปฺปมทิรามทมตฺตธุตฺตา
มนฺทานิเลริตสุนีลลตาวิตานํ,
ยสฺมึ วิโลลนยนฺชลิปิยมานํ
อาปานภุมินิภโมปวนํภชึสุ; ()
๖. ¶
มตฺตงฺคนาย นวโยพฺพนคพฺพิตาย
รงฺคาลยคฺคมณิทปฺปณพิมฺพิเตหิ,
ยา ราชธานิ ฆนปีนปโยธเรหิ
โสมฺมานเนหิ ภชิ มานสวาปิโสภํ; ()
สงฺกปฺปิตาภรณรํสิ สเตรตาลี
ทาาพลากวิสรา มทวุฏฺิธารา,
ยสฺมึ ปุเร ฆรมยูรกุลํ อกาเล
กีฬาปยึสุ วรวารณวาริวาหา; ()
ปาการจกฺกพหินิคฺคต มุคฺคราคํ
ยสฺมึ ตุรงฺคนิกรุทฺธฏธูลิชาลํ,
รจฺฉาวตารชนตาย ขณํ ชเนสิ
ภีตึ ปทิตฺตปลยานลชาลโสภํ; ()
๙. ¶
ยสฺมึ วิมานมณิสิงฺคชุติปฺปพนฺธ-
สฺจุมฺพิตํ ชิตรวึ หริณฺฑกพิมฺพํ,
นารีชนานนสโรชกตาวมานํ
โกธาภิภุตมิว วณฺณวิการมาป; ()
ยตฺถิสฺสเรหิ สมธิคฺคหิตานิ ตุงฺค-
เกลาสกุฏธวลาติ มโนหราติ,
นิจฺจํ สุธาสุปริกมฺมกตานิ จา’สุํ
ลกฺขีนิเกตนนิภานิ นิเกตนานิ; ()
ยตฺถินฺทนิลมณิมาปิตมณฺฑปคฺเค
เหมทฺธชาวลิปริพฺภมณํก ปุรมฺหิ,
ชีมูตกูฏปมุเข สตวิชฺชุมาลา-
ลีลาวหํ วิรหินีนมฆํ ชเนสิ; ()
๑๒. ¶
สฺฌานุราคมณิโตรณทีธิตีหิ
ภินฺนนฺธการนิกรา’ขิลนาครานํ,
ยา ราชธานิ ชนยนฺติปิ ตุงฺคตุฏฺึ
ปีตฺยา นวาสิ รชนีสฺม ภิสาริกานํ; ()
เสวาลเกสรสมากุลตีรภาคา
สมฺผุลฺลรตฺตปทุมุปฺปลกลฺลหารา,
หํสาลิสารสสโมสรณาภิรามา
ยสฺมึ สุนิมฺมลชลา กมลากราสุํ; ()
ยสฺมึปุเร กุลวธูวทนมฺพุชานํ
ลทฺธุํ นิรูปมสิรึ ภุสมุสฺสหนฺตา,
ยาวชฺช เสตสรสิรุหสีตรํสี
อฺโฺพทฺธปฏิฆา’ว วชนฺติ นาสํ; ()
๑๕. ¶
ยสฺมึ สุวณฺณมกณิรูปิยวํสวณฺณ-
มุตฺตาปวาฬจชิเรหิ มหารเหหิ,
นานาปณา สุขุมกาสิกสาณหงฺค-
โกเสยฺยโขมวสเนหิ’ภวุํ ปปุณฺณา; ()
จกฺกาสิสตฺติธนุกุนฺตคทาทิภตฺถา
สนฺนทฺธเหมกวจา วิชิตาริวคฺคา,
สงฺคามสาครสมุตฺตรณาติสุรา
โยธา ยหึ ปุรวเร อกรึสุ รกฺขํ; ()
ผูฏฺา ก วาฏนิกเฏ มณิมนฺทิรานํ
กปฺปาสปฏฺฏธวลา สรทพฺภราชี,
ยสฺมึ ขณํ ชวนิกาสิริมาทธานา
ถีนํ ชุโคป มธุเปหิ มุขมฺพุชานิ; ()
๑๘. ¶
นิพฺพิทฺธวีถิวิสเรหิ สุสชฺชิเตหิ
นิจฺจุสฺสวาย ปุรมุสฺสิตโตรเสหิ,
โภคินฺทโภคนิกเรหิ รสาตลํ’ว
ยํ สมฺปสาริตผเณหิ พภุว รมฺมํ; ()
ยสฺมึปุเร วิวฏมนฺทิรชาลกานํ
อุทฺธูตธุลิมลินีกฬิตาลกานํ,
นารินมินฺทุรุจีรานน ทปฺปเณสุ
โลกสฺส โลจนมณิ ปฏิพิมฺพิตา’สุํ; ()
คมฺภีรสงฺขปฏภทฺธนิภูริโฆสํ
เกลาสกูฏธวลาลยเผณปิณฺฑํ,
ยํ ปุณฺณสตฺตรตนํ ปุรขีรสินฺธุํ
ลกฺขี อลงฺกริ ตุรงฺคตรงฺคเวคํ; ()
๒๑. ¶
เรณุปฺปพนฺธมลินํ กวนราชินีลํ
มธวาติมตฺตมธุปํ ปทุมาภิรามํ,
ยํ ราชหํสภชิตํ อวติณฺณโลกํ
อาสิ ปุรํ วิกจกฺชวนํ ยเถว; () (สิเลสพนฺธนํ;)
ยสฺมึปุรมฺหิ รตนุชฺชลนีลกณฺา
ราคาวมทฺทิตธรา’วิวฏทฺวิชาลิ,
อาสุํปโยธรภรา’วิรฬปฺปเทสา
สมฺปตฺตวุฏฺิทิวสาวิยมาตุคามา; () (สิเลสพนฺธนํ;)
๒๓. ¶
ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ ปรายณสฺส
สํสารภีรุกชนสฺส ตโปวนาภา,
ยา ราชธานิ ปจุรนฺธปุถุชฺชนานํ
อาปานภุมิว พภูวุ’ภยปฺปการา; ()
พุทฺธงฺกุรสฺส รวิวํสปภงฺกรสฺส
สมฺมา สุขานุภาวนาย สุภุมิภุตา,
โภ ยาทิสิ กปิลวตฺถุปุริ ปุเร’สิ
ธมฺมสฺสภาวมธุนา ปริทีปเย สา; ()
ตสฺมึ พภูว นคเร นคราธิราเช
ราชา สุนีติจตุโร จตุสงฺคเหหิ,
ธมฺเมน สพฺพชนรฺชนโก กทาจิ
สุทฺโธทนวฺหวิสุโต รวิวํสเกตุ; ()
๒๖. ¶
ทิสฺวา’วตารกลุสิกตมตฺตภาวํ
อุกฺกณฺิเต’ว กมลา กมลาปติสฺส,
ภูปาลิปาลิภชิตํ จรณารวินฺทํ
สํเสวิ ยสฺส รวิวํสธชสฺส รฺโ; ()
ยสฺสา’วนีสกวิโน กวิกณฺภุสา
วาณิวธู มธุรโกมกลกตฺตวาณี,
ปตฺวา จตุมฺมุขมุขมฺพุชกานนมฺหา
หํสีว มานสตฬากมลงฺกริตฺถ; ()
สพฺพาริทปฺปมถโนปริ เอกธตฺวา
อชฺฌตฺติการิปราชิยมปฺปสยฺหํ,
สํสุทฺธจิตฺตนิกเส นิสิเตน ตาว
ปฺายุเธน อวธิตฺถ มหีภุโช โย; ()
๒๙. ¶
ยสฺมา มหีปติมหีธรโต อุเปกฺขา-
เวฬาตลาวธิ ทยาสลิเลน ปุณฺณา,
เมตฺตาสวนฺติ ปภวา มุทิตุมิมาลา
อชฺโฌตฺถริตฺถ ภุวนตฺตยคํชโนฆํ; ()
สมฺปนฺนทานสทนมฺพุธเรหิ ยสฺส
ทานาธิมุตฺติปรมสฺส มโนทเหสุ,
ตณฺหาตฏานิ กปณทฺธิกยาจกานํ
หินฺนานิ สตฺตรตนมฺพุนิปาตเนน; ()
ยสฺสินฺทนีลนยนํ รชตาวทาต-
ทนฺตํ สุวณฺณวทนฺจ ปวาฬสีสํ,
มุตฺตามยงฺควยวํ รตเนหิ นานา
เทหํ สุมาปิตมิวาสิ ปิตามเหน; () (สีเลสพนฺธนํ)
๓๒. ¶
ยสฺสาติปณฺฑรยโสวิสโร’สธีโส
สเงกฺกาจิตานนสโร’รินราธิปานํ,
โสกนฺธการภิทุโร ริปุราชินีนํ
อาสาครนฺตปถวึ ปริธิกริตฺถ; ()
ราชฺฉปฺปทกุลํ สกลํ ปเทส-
รชฺชาธิปจฺจมกรนฺทรสาภิลาสํ,
ยสฺสตฺตภาวกมลากรผุลฺลิตานิ
สํเสวิ จารุจรณมฺพูรุหานิ ภตฺยา; ()
๓๔. ¶
เสตาตปตฺตมิว วิสฺสุตกิตฺติปฺุชํ
กตฺวา’สิปตฺตมิว ปาวกภีมเตชํ,
ยสฺมึ สรชฺชมนุสาสติ เสสภูปา
ฉตฺตาสิภูสิตกรา สกกิงฺกรา’ว; ()
ทฺวารานิ’เนกกปณฺฑิกยาจกานํ
อุคฺฆาฏิโตปฺย’วิรตํ รตนาลเยสุ,
สทฺธาทิสตฺตธนรกฺขณตปฺปโร สํ
ทฺวารตฺตยํ ปิทหิ โย กปิลาธินาโถ; ()
ยสฺสุสฺสิตทฺธนุเอโณ ปพลาริวคฺคํ
วิสฺสฏฺาพาณวิสรพฺพิสมุพฺพหนฺโต,
ภสฺมิกริ กริกรายตปีนพาหุ-
สปฺโป สุโผิตชิยาปริผนฺทชิวฺโห; ()
๓๗. ¶
ลกฺขีนิธานนครณฺณวปาตุภูโต
มนฺตินฺทกูฏสิขรีวลยาวุโต โย,
วาลคฺคมตฺตมฺปิ ราชสิเณรุราชา
โกธานิเลน ริปุรฺมกมฺปิโย’สิ; ()
ภสฺมิกตาขีลวิปกฺขนรินฺทกฏฺโ
โกธานโล สรสมีรณภาวิโตปิ,
นิพฺพายิ ปคฺฆริตพปฺปชเลหิ ยสฺส
โลลพฺพิโลจนฆเฏหิ วิปกฺขถีนํ; ()
สนฺนีติมคฺคชลิตุคฺคมติปฺปทีโป
กิตฺติปฺปพนฺธธวลีกตชิวโลโก,
ราชินฺทโมฬิมณิลงฺกตปาทปีโ
ธมฺเมน รชฺชมนุสาสิ จิรํ สราชา; ()
๔๐. ¶
ตสฺสติปีวรปโยธรภทฺทกุมฺภ-
ทฺวนฺทาติภารวิรฬีกตมชฺฌภาคา,
นิทฺโทสพาลรวิมณฺฑลจารุคณฺฑา
ทิพฺพจฺฉราชิตวิราชิตรูปโสภา; ()
สมฺผุลฺลนีลกมลามลนีลเนตฺตา
โอลมฺพมานมณิกุณฺฑลลมฺพกณฺณา,
มุตฺตาวลิวทสนาวลิ หํสเธนุ-
เหลาปหาสคมนา มุทุจารุวาณี; ()
พิมฺพาธรา ชลธรายตเกสปาสา
โสวณฺณทปฺปณนิภานนจนฺทพิมฺพา,
สนฺนีรปุปฺผมกุโฬปมจารุชงฺฆา
กนฺทปฺป มงฺคลสิลาตลโสณิภาคา; ()
๔๓. ¶
นาภาลวาฬรุหนีลตมาลวลฺลี-
ลีลาวินทฺธนวโกมลโรมราชี,
ลาวณฺณวาริธิตรงฺคภุชา’ภินีล-
สุพฺภุลตามกรเกตนจาปรูปา; ()
ภุปาลวํสกมลากรราชภํสิ
มายาวธุ อิว สุชมฺปติโน สุชาตา,
จนฺทสฺสโกมุทิ’ว วิชฺชุริว’มฺพุทสฺส
รฺโ’ติจารุจริตาสิ ปิยา มเหสิ; ()
๔๕. ¶
ตสฺมึ นโคปมฆเร นคเร ตทาสิ
อาสาฬฺหิมงฺคลมโห ทิวสานิสตฺต,
มิลาสุคนฺธปรมํ วิคตาสวํ ตํ
นกฺขตฺตกีฬมกริตฺถ มเหสิ มายา; ()
วุฏฺาย สตฺตมทินาคตปุณฺณมาย
ปาโต สุคนฺธปริวาสิตวารินา สา,
กตฺวา สินานมตุลํ กปณฺฑิกานํ
ทานํ อทาสิ จตุลกฺขธนพฺพเยน; ()
วตฺถาหเตหิ สุนิวตฺถสุปารุตา สา
ภุตฺวา’คฺคโภชนมธิฏฺิตุโปสถ’งฺคา,
นิทฺทาตุรา สุปินโมวรกํ ปวิสฺส
กลฺยาณมทฺทส สิรีสยเน นิปนฺนา; ()
๔๘. ¶
เนตฺวา นิปนฺนสยนํ หิมวนฺตปสฺเส
เหฏฺา วิสาลตรสาฬมหีรุหสฺส,
นํ สฏฺิโยชนกจารุมโนสิลายํ
อาโรปยึสุ จตุโร กิร เทวราชา; ()
เนตฺวา มนุสฺสมลสํหรณาย ตมฺหา’
โนตตฺตนามรหทํ สุนหาปยิตฺวา,
เทวิตฺถิโย สปทิ ทิพฺพมเยหิ เนสํ
วตฺเถหิ คนฺธกุสุเมหิ อลงฺกริตฺวา; ()
ตตฺถุพฺภโว ลสติ รูปิยปกพฺพโต โย
ตสฺโสทเร’ติรุจิเร กนกพฺพิมาเน,
ปาจีนสีสวติ ทิพฺพมยมฺหิ สมฺมา
ปฺาปิตคฺคสยนมฺหิ สยาปยึสุ; ()
โอรุยฺห เสตวรวารณราชเวโส
พุทฺธงฺกุโร รุจิรกฺจนปพฺพตมฺหา,
อารุยฺห สชฺฌุธรณิธรมุตฺตราย
โสณฺฑาย เสตสรสิรุหมุพฺพหนฺโต; ()
๕๒. ¶
ปตฺวา วิมานวถกฺุจนทํ นทิตฺวา
กตฺวา ปทกฺขิณมลงฺกตมาตุเสยฺยํ,
เภตฺวาน ตายปน ทกฺขิณปสฺสมนฺโต
กุจฺฉึ ปวิฏฺสทิโส สุปิเนน ทิฏฺโ; ()
มายาย ราชวธุยา รุจิรานนาย
อาสาฬฺหิปุณฺณมิยมุตฺตร’สาฬฺหเภน,
พุทฺธงฺกุรสฺส ปเมน มหาวิปาก-
จิตฺเตน สมฺปติ อหู ปฏิสนฺธิคพฺเภ; ()
พุทฺธงฺกุรสฺส ปฏิสนฺธิคตสฺส คพฺเภ
มายาย จารุจริตาย จ ขคฺคหตฺถา,
นิสฺเสสุปทฺทวนิรากรณาย รกฺขํ
คณฺหึสุ ตาว จตุโร สุรราชปุตฺตา; ()
๕๕. ¶
มายาย ภตฺตุปรมาย ตโตปฺปภุติ
นูปฺปชฺชิ กิฺจิ ปุริเสสุ สราคจิตฺตํ,
สา ปฺจกามสุขินี อกิลนฺตกายา
ลาเภนุฬารยสสาปฺยภิวฑฺฒิตาสิ; ()
ปฺายิ โธตรตเน ชนิกาย อนฺโต
กุจฺฉึ คโต ยถริวาวุตปณฺฑุสุตฺตํ,
ตํ กุจฺฉินา ปริหรี ทสมาสมตฺตํ
ปตฺเตน เตลมิว ราชินิ อปฺปมตฺตา; ()
ปาโต’ว ปาฏิปทเค ทิวเส ปพุทฺธา
รฺโ กเถสิ สุปินํ อถ โส นรินฺโท,
เวทงฺคเวทจตุเร จตุสฏฺมตฺเต
ปกฺโกสยี ทฺวิชวเร ทฺวิชวํสเกตู; ()
๕๘. ¶
ลาชุตฺตราย ปริภณฺฑกตาย ภุมฺยา
ปฺาปิเตสุ สุขุมตฺถรณตฺถเตสุ,
ภทฺทาสเนสุ ภวนมฺหินิสินฺนกานํ
เนมิตฺติกานมวนีปติ ภุสุรานํ; ()
ปกฺขิตฺตสปฺปิมธุสกฺขิรขีรมิสฺส-
ปายาสปุณฺณหริรูปิยภาชเนหิ,
วตฺถาหตานิ ธนธฺจยฺจ เธนู
ทตฺวาน ทิฏฺสุปินสฺส ผขลํ อปุจฺฉิ; ()
มาจินฺตยิตฺถ ตว ราชินิยา ชนินฺท
กุจฺฉิมฺหิ ตมฺปติ ปติฏฺหิ ปุตฺตคพฺโภ,
อชฺฌาวสิสฺสติ สฺเจปน จกฺกวตฺติ
ราชา ภวิสฺสติ อคารมสํสยํ โส; ()
๖๑. ¶
หิตฺวา สสตฺตรตนํ จตุทีปรชฺชํ
โส ปพฺพชิสฺสติ สเจ ภวนา’ภิคนฺตฺวา,
พุทฺโธ ภวิสฺสติ ธุวํ จตุสจฺจพุทฺโธ
อิจฺจพฺรุวึสุ สุปินตฺถวิทู วิทู เต; ()
สา คพฺภภารวริกตมชฺฌภาคา
คนฺตุํ สกํ กุลฆรํ กุลกฺชหํสิ,
อิจฺฉามหนฺติ ปฏิเวทยิ เทวิ รฺโ
โส สมฺปฏิจฺฉิ วจนํ กรวีกวาณฺยา; ()
ตมฺหา มหานครโต นครงฺคปุณฺณํ
โส ยาว เทวทหนามิกราชธานี,
มุตฺตา’วทาตปุฬินตฺถรเณหิ ราชา
ลาโชปหารวิธินา กมลุปฺปเลหิ; ()
๖๔. ¶
สนฺตีรปุปฺผกลเสหิ สมปฺปิเตหิ
มนฺทาติเลริตปฏาก ธชาวลีหิ,
การาปยี กนกรูปิยโตรเณหิ
อทฺธานมคฺคสมลงฺกรณํ’ตขิปฺปํ; ()
วนฺที’ภิคีตถุติมงฺคลคีติกาหิ
ปฺจงฺคิเกหิ ตุริเยหิ กตุปหารํ,
ตสฺมึ สุมณฺฑิตปสาธิตมฺชสมฺหิ
ทิพฺพวฺจราสิริวิฑมฺพนรูปโสภํ; ()
เทวึ สุวณฺณสิวิกาย สุสชฺชิตาย
อาโรปยิตฺว ขจิตาย มณีหิ นานา,
เปเสสิ ภุปติ ปุรกฺขตาติสงฺฆํ
สทฺธึ สหสฺสสจิเวหิ สุเขธิตํ โส; ()
๖๗. ¶
สมฺถุลฺลปุปฺผผลปลฺลววตฺตภาร-
รุกฺขากุลํ ฆนสุนีลลตาวิตานํ,
หินฺตาลตาลนฬกีจกนาฬิเกร-
สนฺนีรปูคติณปาทปปนฺติสาลึ; ()
เสวาลนีลสลิลานิลสีตเลหิ
โอติณฺณกหํสวิสเรหิ สมุลฺลสตฺตํ,
ฌงฺการราวมุขราลิกุลากราล-
กิฺชกฺขชาลภริตมฺพุรุหากเรหิ; ()
ปุปฺผาภิคนฺธสุรภีกตคนฺธวาหํ
อทฺทกฺขิสพฺพชนโลจนปียมานํ,
นินฺทนฺตนนฺทนวนํ วนชายตกฺขี
สา ลุมฺพินีวนมนงฺควิมานภูตึ; ()
๗๐. ¶
สา ราชินี นวทลงฺคุลิปนฺตีจารุ-
สาขาภุโชปหิตมฺชริจามเรหิ,
สนฺนทฺธโกมลลตาวนิตานมคฺเค
อตฺตุปหารกรณาย กตาวกาสา; ()
เสนาย จารุจรณมฺพุรุโหทฺธเฏหิ
เรณูหิ ธูสริตมคฺคมนกฺกมนฺติ,
สทฺธึ สกาย ปริสาย ตโตตริตฺวา
ตํ ลุมฺพินีวนมุปาวิสิ รามเณยฺยํ;()
ตํ ราชินึ วนวธุ ชิตหํสคามึ
อาโมทมนฺทมลยานิลหตฺถเคหิ,
สมฺภาวยิตฺถ มุขราลิกุลาภิกิณฺณ-
เรณุปฺปพนฺธหริสงฺขสเตหิ มคฺเค; ()
๗๓. ¶
คจฺฉนฺติยา จรณนูปุรนาทปาส-
พทฺธานมุนฺนตสิโรมิคโปตกานํ,
อุมฺมีลิตายตวิโลจนปนฺติปกฺเข
ทสฺเสสิ นีลนลินีวนราชิโสภํ; ()
อุทฺธํ สมคฺคสิขเรหิ กตาวกาส-
มคฺคนฺตเรหิ กลิกากุสุมากุเลหิ,
นานาลตากุลมหิรุหโตรเณหิ
อุยฺยานภุมิ อุปหารรเต’ว ภุย; ()
อุกฺขิตฺตปิฺฉภรมนฺตสิขณฺฑิมาลา-
กีฬาหิ โกกิลกุลงนิกาหเฬหิ,
อุยฺยานภุมิ มกรงชรงฺคภุมิ-
ลีลํ ภชิตฺถ ภมรทฺธนิวลฺลกีหิ; ()
๗๖. ¶
นิจฺจํ วสนฺตสมยสฺสิริมุพฺพหนฺตํ
ตํโขวนํ วนวธูหทยานุตาปี,
ปตฺโต นิทาฆสมโยปิ ชเนสิ ตุฏฺึ
ตสฺสา สิริสกุสุมาลิกุลาวตํโส; ()
ตสฺมึ นิทาฆสูริยาตปตาปิตามฺภํ
ริตฺตาลวาฬมิวกาลมกาลเมโฆ,
จินฺตาตุรํ หทยมตฺตสขีชโนปิ
ปีเณสิ คพฺภปริปากภรํ วาหนฺตฺยา; ()
กฏฺาวสิฏฺตรโว ปริหีนปตฺตา
ตสฺสาธรกฺขิทสนชฺชุติสงฺคเมน,
อาสุํ นวงฺกุรปลาสวิกาสปุปฺผ-
สํเวลฺลิตา’ว รมณียวนปฺป เทเส; ()
๗๙. ¶
คิมฺหาภีตาปปริปีฬิตงฺธลฺลิกานํ
คมฺภีรราวมุขรีกตทายราชิ,
ทุกฺขาตุรพฺพิรหินีปมทาชนสฺส
อาสิ วิลาปพธิรีกฬิเต’ว สาฬา; ()
ตสฺมึ วิกาสกลิกาวลิหาริหารา
กิฺจาปิ ปกฺกผขลวลฺลริกณฺภุสา,
นาสกฺขิ ปูคตรุปนฺติ สุมณฺฑิตาย
มายาย ตาย สิริมาภริตุํ ฆฏนฺตี; ()
อุยฺยานมุพฺภมิตมตฺตมธุพฺพเตหิ
จมฺเปยฺยปุปฺผมกุเลหิ สมากุลํตํ,
อุทฺธุตธุมปฏเลหิ มโนภวสฺส
ทีเปหิ วาสภวกนํ’ว ลสนฺตมาสิ; ()
๘๒. ¶
คพฺภูปคํ ภมรเกสกลาปภารา
พุทฺธงฺกุรํ ปริณตงฺกุรโลมหํสา,
วนฺทนฺติโย วิย ตหึ ถพกฺชลีหิ
มนฺทานิเลริตลตาวนิตา กนตา’สุํ; ()
คพฺภูปคสฺส ปริปกฺกผเลหิ นานา
ปฺุานุภาวปภโวตุสมุพฺภเวหิ,
มายาย คพฺภพลิกมฺมนิ ตปฺปเร’ว
อุยฺยานภุมิ ชนตํ ภวิ ตปฺปยนฺติ; ()
คพฺภูปคสฺส หิ มหาปุริสสฺส คพฺภ-
วุฏฺานมงฺคลมหุสฺสววาสรมฺหิ,
อุยฺยานภุมิ สกโลตุสมุพฺภเวหิ
อาสิ วิกาสกุสุเมหิ สมาภิกิณฺณา; ()
๘๕. ¶
สาลุมฺพินีวนสิรึ กลหํสโฆสํ
สมผุลฺลปุปฺผสุรภึผลสมฺภโวชํ,
ปฺจินฺทฺริเยหิ คิรินิชฺฌรสิตวาตํ
ปจฺจกฺขปฺจวิธกามรสํอวินฺทิ; ()
นิยฺยาสสารสุรหึผขลปลฺลเวหิ
ฌํการิตาลิกุลกุชิตโกกิเลหิ,
สมฺผุลฺลปุปฺผนิกเรหิ สมาภิกิณฺณ
มทฺทกฺขิสายุวติมงฺคลสาฬสาลํ; ()
สมฺผุลฺลสาฬกลิกํตยตาลิมาลา
สฺจุมฺพิตํกุวลยามลโลจนาย,
สาขํสุโกมลกรงฺคุลิปลฺลเวหิ
มายามเหสิสมลงฺกริ วิตมายา; ()
๘๘. ¶
ภาโรนตา’ว รุจิรงฺคุลิปลฺลวานํ
ฌงฺการราวมุขราลิกุลาภิรามา,
สาขา วิกาสกุสุเมหิสมากุลา สา
โอลมฺพยฏฺิ ภวิ คพฺภภราตุราย; ()
ตสฺสา จลิตฺถ ปวโน จลโลจนาย
กมฺมุพฺภโว วรติโรกรเณหิ ตาว,
เทวึ นิรูปมสิรึ สุปริกฺขิปิตฺวา
ตมฺหา ปฏิกฺกมิ ชโน กฬิตาวกาโส; ()
พฺรหฺมามราสุรนโรรคปูชนียํ
พตฺตึสลกฺขณสมุชฺชลรูป สารํ
นิทฺโธตชาติมณิสนฺนิภสุทฺธคตฺตํ
สตฺตุตฺตมํ สปทิ เทวิ ิตา วิชายิ; ()
๙๑. ¶
ทุคฺคนฺธมุตฺตมลโสณิตมกฺขิตงฺคา
ชายนฺตฺย’เสสมนุชา มนุเชสุเน’วํ,
จงฺโคฏกมฺหิ ชินธาตุริวาธิวาโส
ถูปมฺหิ โสณฺณปฏิมาริว มาตุคพฺภํ; ()
นิสฺเสณิโตว ปุริโส รตนาสนมฺหา
เถโรว ธมฺมกถิโก ิตโก’ตรนฺโต,
สมฺมา ปสาริย อุโภ มุทุปาณิปาเท
โส นิกฺขมิตฺถ กุณเปหิ อมกฺขิตงฺโค; ()
๙๓. ¶
ตตฺโรปคมฺม จตุโร จตุรานนา ตํ
ชาเลน กฺจนมเยน วิสุทฺธจิตฺตา,
อาทาย มาตุปุรโต ตนยํ เปตฺวา
จนฺทานเน ภวตุ นนฺทมนา’ตฺย’โวจุํ; ()
อาทิจฺจวํสกมลากรภากรสฺส
พุทฺธงฺกุรสฺส สุภสีตลวาริธารา,
นิกฺขมฺม ตาว นภสา นิชมาตุยา จ
คาหาปยุํ อุตุมุโภสุ กเลพเรสุ; ()
เตสํ กเรหิ จตุโร สุรราชปุตฺตา
คณฺหึสุ สณฺหสุขุมาย’ชิณปฺปเวณฺยา,
เตสฺหิ ปาณิตลโต ปณิปาตปุพฺพํ
คณฺหึสุ ตํ ทุกุลจุมฺพฏเกน’มจฺจา; ()
๙๖. ¶
เตสํ กเรหิ ปถวิตลโมตริตฺวา
ตฺวา ปุรตฺถิมทิสํ อสโม วิปสฺสิ,
อุทฺธํ อโธ จตุทิสานุทิสา จ เอวํ
เอกงฺคนํ ภวิตทา’ขิลโลกธาตุ; ()
ตุมฺเหหิ อุตฺตริตโร ภุวเส ตีสุ
นตฺถีติ มตฺถกชฏามกุฏปฺปิเตหิ,
กตฺวานิชฺชลิปุเฏหิ นิปจฺจการํ
พฺรหฺมามราสุรนรา ตมภิตฺถวึสุ; ()
โสจ’ตฺตนา สมมทิสฺว ทิสาสุ ตาสู
ตปฺปาทวีติหรเณน ปทานิสตฺต,
คนฺตฺวาน อุตฺตรทิสา’ภิมุโข อวนฺยา
อพฺภุคฺคตมฺพุรุหมุทฺธนิ ติฏฺมาโน; ()
๙๙. ¶
อคฺโค’หมสฺมิ อหมสฺมิ ชนสฺส เชฏฺโ
เสฏฺโ’หมสฺมิ อยมนฺติม’ชาติ มยฺหํ,
ธีโร มเมตรหิ นตฺถิ ปุนพฺภโว’ติ
นิจฺฉาริตาสภิวโจ นทิ สีหกนาทํ; ()
เวสาเขมาเส สุหกุชทิเน ปุณฺณมายํ วิสาเข
นกฺขตฺเตโยเค สุรคุรุคเต โส กุฬีรวฺหราสึ,
สฺชาโต นาโถ ปรมกรุณาภาวนาภาวตตฺโต
มายากุจฺฉิมฺหา กุสุมิตลตาเวลลิตุยฺยานภุมฺยา; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเรนิทาเน ปจฺฉิมภวิก มหาโพธิ สตฺตุปฺปตฺติ ปวตฺติปริทีโป ฉฏฺโสคฺโค.
๑. ¶
อถรมฺมตรา’สิ ชาติเขตฺต-
ปริยาปตฺต’วกาสโลกธาตุ,
กมลุปฺปล (มาลภารินี) หิ
ตทุปฏฺานคตาหิ เทวตาหิ; ()
กมลาสนเทวทานวานํ
ภุวเน’กตฺถ สมาคโม ตทา’สิ,
ชินจกฺกปฏิคฺคหสฺส านํ
อวิวาเทน สเทวมานุสานํ; ()
ปฏิลาภนิมิตฺตมาทิสนฺตี
วต สพฺพฺุตาณสมฺปทาย,
ทสสงฺขสหสฺสิโลกธาตุ
อภิกมฺปี ปหเฏ’ว กํสปาตี; ()
๔. ¶
ชนนุสฺสววาสรมฺหิ ตสฺมึ
นิชเทหชฺชุติปิฺชโร’ทปาทิ,
ทสสงฺขสหสฺสจกฺกวาฬ-
กุหราโลกกโร มหาวภาโส; ()
อปตาฬิตจมฺมนทฺธเภรี-
วิกตีนํ สยเมว วชฺชนมฺปิ,
ตทนุตฺตรธมฺมเทสนาย
ภวิ านํ อนุสาวณสฺส โลเก; ()
ฆณกาหฬวํสสงฺขวีณา-
ภรณานํ สยเมว วชฺชนมฺปี,
อนุปุพฺพวิหารภาวนานํ
ปฏิลาภาย นิพนฺธนํ พภูว; ()
๗. ¶
ปริมุตฺติวรตฺตปาสการา-
ฆร,โยสงฺขลิกาทิพนฺธเนหิ,
มิคปกฺขินรานมสฺมิมาน-
วิคมสฺสา’สิ นิทานมาทิภุตํ; ()
ภุวเนสุ มหาชนสฺส โรคา-
ปคเมนา’ทิสนํ อโหสุขนฺติ,
จตุราริยสจฺจทสฺสเนน
ภวิ านํ จตุสจฺจเทสนาย; ()
วิวิธพฺภุตรูปโคจรานํ
ภุวิ ชจฺจนฺธชนสฺสโลจนานํ,
ปภโว ปภโว’สิ ทิพฺพจกฺขุ
ปฏิลาภาย ติโลกโลจนสฺส; ()
๑๐. ¶
ถุตคีติสุธารสสฺส ปานํ
พธิรานํ สวณฺชลีปุเฏหิ,
อติมานุสทิพฺพโสตธาตุ-
ปฏิเวธาย นิทานมาสิ ตสฺส; ()
ภุวิ ชาติชฬาทิปุคฺคลานํ
ตทเห’นุสฺสติยา สุปาตุภาโว,
ภวิ ปุพฺพมุปฏฺิตสฺสติสฺส
สติปฏฺานนิโพธนาย านํ; ()
วิสิขาจรณํ สโรชจารุ-
ปทวิฺาสวเสน ปงฺคุลานํ,
ปุริมํ จตุริทฺธิปาทเวค-
ปฏิลาภาย นิมิตฺตมาสิ โลเก; ()
มธุเรน สเรน ชาติมูคา
ถุติคีตานฺย’วทึสุ วนฺทิโน’ว,
ภุวิ ขุชฺชชโน’ชุคตฺตลาโภ
กุฏิลตฺตา’ปคมาย านมาสิ; ()
๑๔. ¶
สรณํ ปุริสาสโภ สิยาโน
ภวโต ทุคฺคติโต วิมุตฺติยา’ติ,
กริโน’ปิ กรึสุ กฺุจนาทํ
ตุรคา เหสมกํสุ ปีติเย’ว; ()
วิสทา ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส
ปฏิวิชฺฌิสฺสติ จา’ยตึ สจา’ยํ,
สกปฏฺฏนเมว ตนฺนิทานา
ตรณี สีฆมุปาคมุํ วิเทสา; ()
สยเมว วิโรจนํ ตทานิ
รตนานํ ภุวนากรุพฺภวานํ,
รวิวํสรวิสฺส ธมฺมรํสี
วิสรสฺสุ’ชฺชลนาย านมาสี; ()
๑๗. ¶
ตุริยานิ สกํสกํ นินาทํ
อกรุํ ตคฺคุณทีปกานิวา’ตฺร,
วิวฏา วิทิสาทิสา สกิตฺติ-
วิสโรกาสกเต’ว’หิปฺปสตฺตา; ()
สกลสฺส กิเลสปาวกสฺส
ปรินิพฺพานสภาวทีปเนน,
นิรเยสุ หุตาสชาลมาลา
ตทเห นิพฺพุติมาป ชาติเขตฺเต; ()
ปริสาสุ วิสารทสฺส ตสฺส
จตุเวสารทาณลาภเหตุ,
ภุวเนสุ ตทามหานทีนํ
อนภิสฺสนฺทนมาสิ กุนฺนทีนํ; ()
อุทปาทิ ปภา นิรากริตฺวา-
พิลโลกนฺตริเยสุ อนฺธการํ,
หตโมหตม’คฺค มคฺคาณ-
ชฺชุติลาภาย นิพนฺธนํ ตมาสิ; ()
๒๑. ¶
สุวิมุตฺติรโส สิยา’ว ตสฺส
จตุราสิตสหสฺสธมฺมขนฺโธ,
มธุรํ จตุโรทธีนมาสิ
สลิลํ สนฺตตรํ ตรงฺคริตฺตํ; ()
วิทิสาสุ จตุทฺทิสาสุ จณฺฑ-
ปวนสฺสา’ปิ อวายนํ ตทานิ,
ภวิ ปุพฺพนิมิตฺตมตฺตโน’ปิ
ภฏทิฏฺฺยาภวทฏฺิเภทนาย; ()
นวปลฺลวปตฺตเสขรานํ
วิฏปีนํ กุสุมาหิกิณฺณภาโว,
ภวิ ปุพฺพนิพนฺธนํ วิมุตฺติ
กุสุเมหา’ตุมเทหภูสณาย; ()
๒๔. ¶
กุมุทากรโพธกสฺส จนฺท-
กิรณสฺสา’ติวิโรจนํ ตทาสิ,
สติพุทฺธสุธากโร’ทยมฺหิ
ชนสนฺโทหมโนปสาทเหตุ; ()
วิมลตฺตมนุณฺหตา นิทาฆ-
สูริยสฺสู’ปสโม นิมิตฺตมคฺคํ,
ภวิ เจตสิกสฺส กายิกสฺส
ปฏิลาภาย สุขสฺส ตมฺหิชาเต; ()
คคนา’คนคาทิโต’ตริตฺวา
ปถวิสงฺกมณํ ตทา ขคานํ,
สรณาคมนสฺส านมาสิ
ชินธมฺมํ สุนิสมฺม สชฺชนานํ; ()
นภสา’ภิปวสฺสนํ ตทานิ
จตุทีเปสุ อกาลวาริทานํ,
ปริสาสุ อขณฺฑธมฺมวุฏฺิ-
ปตนสฺสา’สิ นิพนฺธนํ ชินมฺหา; ()
๒๘. ¶
ฉณมงฺคลกีฬณํ ตทานิ
ติทสานมฺปิ สเกสเก วิมาเน,
อุปคมฺม ตหึตหึ อุทาน
สมุทานสฺสนิทานมา’สิ โพธึ; ()
วิวฏา สยเมว มนฺทิรานํ
ปิหิตฺจารกวาฏวาตปานา,
ภวทุกฺขนิโรธคามิมคฺค-
ปฏิลาภาย นิมิตฺตมาหรึสุ; ()
ตทเห มธุรามิสสฺส เปตฺตี-
วิสเยสฺวาหรณํ ขุทาตุรานํ,
ภวิ กายคตาสตามตสฺส
ปฏิลาภาย นิมิตฺตมตฺตโน’ปิ; ()
๓๑. ¶
ทิวเส ชนนุสฺสเว ปิปาสา-
วิคโม ทีนชนสฺส เปตโลเก,
สุขิตตฺตสฺส อุเปจฺจพุทฺธภาวํ; ()
ปฏิปกฺขชนสฺส เมตฺติลาโภ
ตทเห วายสวายสารินมฺปิ,
ภวิานมนนฺตสตฺตโลก-
วิสยพฺรหฺมวิหารภาวนาย; ()
สติมคฺคผลุพฺภเว ยเถว
ภวภีตฺยาปคโม ตถาคตานํ,
สติ ชาตมหามเห ภยํ วา
นติรจฺฉานคตานมาสิ ตาโส; ()
ปิยภาวุปสงฺกโม ปชานํ
หทยานนฺทกราย โข คิราย,
ชินธมฺมกถาย สาวกานํ
วิย สามคฺคิรสสฺส ปาตุภาโว; ()
๓๕. ¶
สิตกิตฺติลตาย โรปิตาย
ภวโต’สฺมึ ภุวนาลวาฬคพฺเภ,
วิย นิมฺมิตยนฺตวาริธารา
ชลธารา ธรณีตลุฏฺหึสุ; ()
ภมราวลิภารปฺจวณฺณ-
กมลจฺฉนฺนมหีตลํ รราช,
ชลชํ ถลชํ ปราคหารํ
ภุวิ สพฺพตฺถ อปุปฺผิ ปุปฺผชาตํ, ()
วิฏปีสุ ลตาสุ ขนฺธสาขา-
สตปตฺตานิ ตทา สุปุปฺผิตานิ,
นรวีร’ภิรูปทสฺสนาย
ภูสมุมฺมีลิตโลจนานิ’วาสุํ; ()
๓๘. ¶
อุปรูปริ สตฺตสตฺต หุตฺวา
สตปตฺตานิ สีลาตลุพฺภวานิ,
ตว อพฺภุทโย สุทุลฺลโภติ
กถยนฺติวิ’ห กปาตุภาวโต โน; ()
นิชปารมิตาลตาย กตฺติ-
ลตยา’ลงฺกตปุปฺผหาสรูปา,
สมลงฺกริ ยาวตา ภวคฺคํ
ธชมาลา ชนนุสฺสเว ติโลกํ; ()
อวกุชฺชสโรรุหาภิรามํ
นภวมฺโภชวนสฺสิรึ พพนฺธ,
ภุวิ โปกฺขรวสฺสมีทิสนฺติ
วทมานํว ปวสฺสิ ธมฺมวสฺสํ; ()
รมณี รมณียรูปโสภา
อจรุํ ธมฺมมนงฺครงฺคภูมิ,
มธุปา มธุปานมนฺทิรานิ
ตทเห นาวสรึสุ ธมฺมกามา; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยเมกํ)
๔๒. ¶
กมลา กมลาลยา วิเวส
ภุวนํ ภูรินวาวตารหารี,
ธรณี ธรณีธราวตํสา
อุปหาราติภราตุเรว กมฺปิ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
รุจิรํ รุจิรงฺคนา ตทานิ
อกรุํ กีฬมเนกจนฺทิกาสุ,
สุวีรํ สุจิรํสิกิณฺณตารา-
นิกโร’ภาสตโร’สิ ภากโร’ว; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
ปวโน’ปวโน’ปวายมาโน
ปวิโนเทสิ ปริสฺสมํ ชนสฺส,
วนทา วนทาหวุปสนฺตึ
อกรุํ สพฺพธิ สสฺสสมฺปทฺจ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
๔๕. ¶
วิสทา วิสทา สกิตฺติรามา
มุขรงฺคาลย มาปโกวิทานํ,
สุชนา’สุชนา ภชึสุ ตสฺส
จรณานฺยงฺกิตจกฺกลกฺขณานิ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
วสุธํ วสุธมฺปตี สมคฺคา
ทสธมฺเมน’นุสาสยุํ ตทานิ,
หทยํ ยทยงฺคมาย วาณฺยา
อสตํ มิตฺตทุหี วิธานยึสุ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
ติมทา’ติมทา คชาธิปาปิ
มิคราชูหิ ตทา สมาจรึสุ,
ปพลา’ปพลา มิคา ตทฺเ
ปฏิสตฺถารมกํสุ อฺมฺํ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
๔๘. ¶
ภุวเน ภุวเนกโลจนสฺส
ชนนสฺมึ ทิวเส สมุชฺชลานี,
นิหนิตา’นิหิตายุธาติ ภิตึ
ชนยุํ ปาปิมโตว เนตเรสํ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)
ปริวาทิตทิพฺพเภริวีณา-
ตุริยํ ทสฺสิตทิพฺพนจฺจเภทํ,
คคนํ สุรรงฺคมณฺฑลาภํ
ติทสานํ อุปหารสารมาสิ; ()
๕๐. ¶
โสวณฺณวณฺณวธุยา ครุคพฺภคสฺมึ
ตํนนฺทนพฺพนสมานวนงฺคตสฺมึ,
ภุตพฺภุตนฺวิตมเห นยนฺชนสฺมึ
ชาตมฺหิ ตมฺหิ ตนุเช ภวิ ภทฺทภตฺติ; () (มาลาพนฺธนํ)
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺทนนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน วิวิธปุพฺพนิมิตฺตปาตุภาวปฺปวตฺติ ปริทิโป. สตฺตโมสคฺโค.
๑. ¶
วิสุทฺธ (วํสฏฺ) มเสสพนฺธโว
กุมารมาทาย ติโลกโลจนํ,
อคํสุ ตมฺหา กปิลวฺหยํปุรํ
ปุรีวตํสํ สมลงฺกตฺชสํ; ()
ตทา อภิฺาสุ วสิสุ ปารโค
สมาธิวิกฺขมฺภิตสพฺพกิพฺพิโส,
วิหาสิ สุทฺโธทนภุมิภตฺตุโน
กุลูปโค เทวลนามตาปโส; ()
๓. ¶
ตโปธโน โส ปวิเวกกามวา
ทิวาวิหารตฺถมุปาคโต ทิวํ,
ตมตฺถมฺาตุมปุจฺฉิ เทวตา-
ปวตฺติตํ ปสฺสิยมงฺคลุสฺสวํ; ()
ตเววุปฏฺายกภุมิภตฺตุโน
วโรรโส มาริย มารวาหินึ,
ปราชยํ ลจฺฉติ โพธิมายตึ
มหุสฺสโว ตมฺปติ วตฺตเต, พฺรวุํ; ()
อิมาย วุตฺตนฺตกถาย โจทิโต
ตโปธโน อิทฺธิพเลน อิทฺธิมา,
สุราลเย อนฺตรธาน’นนฺตรํ
นิเกตเน ปาตุรโหสิ ราชิโน; ()
๖. ¶
กุมารนิชฺฌานมโนรโถก วสิ
ตหึ สุปฺตฺตมหารหกาสเน,
นิสชฺช สุทฺโธทนราชิโน’พฺรุวิ
ตวตฺรชํ ทฏฺุมิธาคโตตฺย’หํ; ()
นรินฺทจูฬามณิจุมฺพิตานฺย’ถ
ปทานิ วนฺทาปยิตุ ตปสฺสิโน,
วิภุสณาลงฺกตมตฺตสมฺภวํ
นราธิโป ราชกุมารมาหริ; ()
ตทตฺตภาเวน’หิวาทนารห-
สฺส’ภาวโต ตสฺส รราช สูนุโน,
ปวฏฺฏยิตฺวา ชฏิลสฺส สมฺปติ
ชฏาสุ จกฺกงฺกิตปาทปงฺกชํ; ()
กุมารมาทาย สมปฺปิตฺชลึ
วิธาย ปาเทสฺวนิสมฺมการิโน,
สเจ เปยฺยุํ ชฏิลสฺส สตฺตธา
ผเลยฺย มุทฺธา ชฏิโตชฏาย’ปิ; ()
สกาสนุฏฺาย อเถ’สิภูมิยา
นิหจฺจ โส ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ,
อกา มหาการุณิกสฺส คารวํ
สิโรวิรูฬฺหฺชลิ ปุปฺผมฺชรี; ()
อุทิกฺขมาโน วสินา สมปฺปิตํ
ตมฺชลึ ภตฺติภเรน ภูปติ,
อโถ’นเมตฺวา ตนุมีสกํ สกํ
ปวนฺทิ ปาทมฺพุรุหานิ สุนุโน; ()
สิยา’ว พุทฺโธ ปุริสาสโภ อยํ
นทสฺสนํ ตสฺส สิยา มมนฺตี โส,
นิรูปมํ รูปสิรึ สเมกฺขิย
ปยาสิ นิฏฺํ อุปธารยํ วสิ; ()
๑๓. ¶
ววตฺถยิตฺเววมุฬารพุทฺธิมา
วิติณฺณกงฺโข หสมีสกํ รุทํ,
นรินฺทโมโรธปุรกฺขตํ วสี
ตทวสีทาปยิ สํสยณฺณเว; ()
ตมาหริตฺวาน ปกวตฺติมพฺภุตํ
ปุรกฺขโต’โรธชนสฺส ราชิโน,
ยติสฺสโร สํสยสลฺลมุทฺธรํ
สพนฺธเว’นุสฺสริ กาลเทวโล;()
สเกกุเล นาฬกนามทารโก
สยมฺภุโน ลจฺฉติ ทสฺสนํ อิติ,
ตมตฺถมฺา สมุเปจฺจ ตํกุลํ
ตฺวมาห ปพฺพชฺชิติ ภาคิเนยฺยกํ; ()
๑๖. ¶
นิรามยํ ปฺจมวาสรมฺหิ โส
วโรรสํ วาสิตคนฺธวารินา,
ปวตฺตมาเน ภวเน มหามเห
นหาปยิ ภูปติ พนฺธุมชฺฌโค; ()
ปสตฺถมนฺวตฺถภิธาน มตฺตโน
กุมารมาโรปยิตุํ ปโรสตํ,
สเวทเวทงฺคปเภทโกวิเท
ทฺวิเช นิมนฺตาปยิ โส นราธิโป; ()
สุรินฺทรูโป สุรมนฺทิโรปมํ
ตมินฺทิราธารนรินฺทมนฺทิรํ,
ชนินฺทสีโห’ปคตา’วนีสุเร
อมนฺทปูชาวิธินา’ภิราธยิ; ()
อเนนสิทฺธา สมตึสปารมี-
สทตฺถสมฺปตฺติปรตฺถการินา,
ตถา’ตฺถ สงฺขาตธนํ นิธานคํ
อิมมฺหิ สิทฺธํ สหชาติยา ยโต; (๕)
๒๐. ¶
ทฺวิเชหิ ตนฺติพฺพจนทฺวยารหํ
สมาสสํขิตฺตปทตฺถสํหิตํ,
สุตสฺส สิทฺธตฺถ’ภิธานมตฺตโน
ตโต’ภิโวหารสุขาย การยิ; ()
สุยามรามทฺธชมนฺติลกฺขณ-
สุโภชโกณฺฑฺสุทตฺตสฺิโน,
อิเม ทฺวิชา ราชสุปูชิตา ตทา
วิจกฺขณาลกฺขณปากา’ภวํ; ()
สุภาสุภํ ปสฺสิย เทหลกฺขณํ
วิภาวยวฺโห อิติ เตสมพฺรุวิ,
สมุกฺขิปิตฺวา’งฺคุลิปลฺลวทฺวยํ
ชนาธิปํ สตฺตชนา’พฺรวุํ ทฺวิธา; ()
๒๓. ¶
สเจ มหาราช อคารมาวเส
วโรรโส เต ปริจาริตินฺทฺริโย,
สมงฺคิภุโต รตเนหิ สตฺตหิ
ภเวยฺย ราชา วตจกฺกวตฺย’ยํ; ()
มหาทโย’ยํ กรุณาย โจทิโต
ฆรา’ภิคนฺตฺวา ยทิ ปพฺพชิสฺสติ,
ภเวยฺย พุทฺโธ’ขิลเยฺยมณฺฑลํ
สยํ อภิฺาย นเห’ตฺถสํสโย; ()
กณิฏฺภูโต วยสา ตทนฺตเร
ปสตฺถสตฺถา’วคเมน เชฏฺโก,
สมุกฺขิปิตฺวา’งฺคุลิเมกมพฺรุวิ
อิตีห โกณฺฑฺสมฺภุสุโร; ()
๒๖. ¶
อิมสฺส เวเนยฺยชนากตฺชลี
สมํ ผุสนฺตานิ วสุนฺธราตลํ,
สุภานิ โภปาทตลาติ สพฺพทา
ภชนฺติ ภตฺยา กมลานิวาลิโน; ()
อิมสฺส เขมนฺตมเสสปาณิโน
ติปฏฺฏกนฺตารปถาวตารเณ,
สุสชฺชิตํ จกฺกยุคํว ปารมี
รถมฺหิ ปาทงฺกิตจกฺกลกฺขณํ; ()
อิมสฺส โภ กมฺพลเภณฺฑุโกปมํ
สุมฏฺฏวฏฺฏายตปณฺหิมณฺฑลํ,
สทา ปทมฺโภชนิวาสลกฺขิยา
ตโนติ ปีนตฺถนปิณฺฑวิพฺภมํ; ()
๒๙. ¶
อิมสฺส ทีฆงฺคุลิปนฺติ วฏฺฏิต-
มโนสิลาลตฺตกวตฺติโกปมา,
วิภาติ โภ พาหุลตาย ปารมี-
ลตาย วา นูตนปตฺตปนฺติว; ()
อิมสฺส ปาเรวฏปาท ปาฏลา
สปาณิปาทา ตฬุณาติโกมลา,
อุฬารปูชาวิธิสมฺปฏิจฺฉเน
ปวาฬปาติ’ว สมุลฺลสนฺติ โภ; ()
อิมสฺสรูปสฺสิริมนฺทิโรทเร
สมปฺปมาณาภินวงฺคุลีหิ โภ,
ปทิสฺสเร ชาลกวาฏสนฺติภา
สปาณิปาทา ตตชาลลกฺขณา ()
๓๒. ¶
อิมสฺส อุสฺสงฺขปทสฺส โคปฺผกา
ปทมฺพุชานํ จตุรงฺคุโลปริ,
ปติฏฺิตา ปุณฺณฆเฏสุกนฺธรา-
วิลาสมาลิงฺคิย ราชภาสเร; ()
อิมสฺส เทหชฺชุติวาริปูริต-
สรีรเกทารภวา ผลตฺถิโน,
สุรตฺตสาลฺโยทรสนฺนิภา สุภา
ทุเวณิชงฺฆา อภิปีณยนฺตี โภ; ()
อิมสฺส โภ ชานุยุคํ ปรามสํ
อโนนมนฺโต ิตโก มหาภุโช,
สหตฺตนา สมฺภวโพธิสาขิโน
วิสาลสาขาย วิลาสมาทิเส; ()
อิมสฺส โกโสหิตวตฺถคุยฺหโก
อภินฺนโกกาสกโกสโกสโค,
อนฺสาธารณตาทินา’ยตึ
อนงฺคสงฺคามปรมฺมุโข สิยา; ()
๓๖. ¶
อิมสฺส โภ โคตมโคตฺตเกตุโน
กเลวเร กฺจนสตฺติภตฺตโจ,
สุวณฺณวณฺโณ ชินจีวรสฺสปิ
ตโนติ โสภํ ฆนพุทฺธรํสิโน; ()
อิมสฺส ชมฺโพนทีปิฺชราย โภ
สิริสปุปฺผสฺสุกุมารจาริยา
รโชนุมตฺตํ ฉวิยา นลิมฺปเต
สโรชปตฺเตริว วาริพินฺทโว; ()
อิมสฺส โลมานิ กเลวเร วเร
วิสุํ วิสุํ กูปคตานิ สูนุโน,
วิลุมฺปเร รูปวิลาสลกฺขิยา
มโนรมํ โภ กมณิกฺจุกสฺสิรึ; ()
๓๙. ¶
อิมสฺส อุทฺธคฺคมุขํ มุขสฺสิรึ
ปทกฺขิณาวตฺต มเปกฺขิโน ยถา,
ติโรกเร โรมวิตาน มินฺทิรา-
นิเกตนินฺทีวรกานนสฺสิรึ; ()
อิมสฺส โภราช สโรชโยนิโน
ยโถชุคตฺตํ อุชุคตฺตมายตึ,
อนฺสามฺคุณาวกาสโต
ปชาภิปูชาวิธิภาชนํ สิยา; ()
อิมสฺส สตฺตุสฺสทลกฺขณํ สุภํ
สมํสมทฺทิฏฺสิราวลึ สทา,
ทธาติ โภ ปารมิธมฺมสิปกฺปิโน
สุธนฺตจามีกรปิณฺฑวิพฺภมํ; ()
๔๒. ¶
อิมสฺส ปุณฺโณภยกายภาคิมํ
มิคินฺทปุพฺพทฺธสรีรลกฺขณํ,
กุทิฏฺิวาทีภสิโรวิทารเณ
นรินฺทสามตฺถิยมุพฺพเห นกึ; ()
อิมสฺสุ’เปโต ฆนมํสวฏฺฏิยา
จิตนฺตรํโส มุทุจารุปิฏฺิยํ,
ภวณฺณวา กฺจนปจฺจริสิรํ
ตโนติ สตฺตุตฺตรเณ นราธิป; ()
อิมสฺส นิคฺโรธมหีรุหสฺสิว
สมปฺปมาโณ ปริมณฺฑโลปฺย’ยํ,
กทาจิ ทุกฺขาตปขินฺนเทหินํ
ปริสฺสมํ โภ ปชเห ภวฺชเส; ()
๔๕. ¶
อิมสฺส ราชิตฺตยรฺชิโต’ตฺตรึ
กรียมานุ’ตฺตมธมฺมนิสฺสโน,
สุมฏฺฏวฏฺโฏ สมวตฺตขนฺธโก
มุติงฺคขนฺโธริว ราช ราชเต; () (สิเลส พนฺธนํ)
อิมสฺส โภ สตฺตสหสฺสสมฺมิตา
ยถา’มตชฺโฌหรณาภิลาสิโน,
รสคฺคสา สนฺติ รสาทนุมฺมุขา
รสคฺคสคฺคี’ตฺย’ภิธียเต ตโต; ()
อิมสฺส’นุพฺยฺชนตารกากุเล
อนนฺตรูปายตนมฺพโร ทเร,
วิโรจเตพารสมีสสิริว
นรินฺทสีหสฺสหนูปมาหนู; ()
๔๘. ¶
อิมสฺส ตาฬิสติทนฺตปนฺติ โภ
ปหูตชิวฺหารถิกํ จรนฺติยา,
มนฺุวาณิวนิตาย ตตฺวเต
ปสตฺถมุตฺตาวลิลีลมายตึ; ()
อิมสฺส ชวฺหาวรกณฺณิกาวเห
มุขมฺพุเช สจฺจสุคนฺธวาสิเต,
สมปฺปมาณา ทสนาวลี สุภา
วิภาติ กิฺชกฺขตตีว ภูปตี; ()
อิมสฺส โภ ขณฺฑิตสงฺขปณฺฑรา
ทฺวิชาวลี นิพฺพิวรนฺตรายตึ,
สมุพฺภวายุตฺติลตาย ตายติ
มุขาลวาเฬ มุกุลาวลิสฺสิรึ; ()
๕๑. ¶
อิมสฺส ปีณานนจนฺทจนฺทิกา
สุสุกฺกทาาวลิ สจฺจวาทิโน,
ปทิสฺสเต ธมฺมตฬากกีฬเน
กตาภิลาสาริวหํสมาลินี; ()
อิมสฺส จานุตฺตรธมฺมเทสนา-
ตรณฺยมาโลลลการรูปินี,
ปหูตชิวฺหา ภวสาครา’ยตึ
นรินฺท ปารํ ชนตา’วตารเย; ()
อิมสฺส โภ พฺรหฺมสโรปโม สทา
สหสฺสธา’ยํ กรวีกราวโต,
มโนหรฏฺงฺคสมงฺคิสุสฺสโร
สโสตกานํ มณิกุณฺฑลายเต; ()
๕๔. ¶
อิมสฺส นีลํ นยนุปฺปลฺจยํ
นิรูปเม รูปวิลาสมนฺทิเร,
นิโรปิตํ โภ มณิสีหปฺชร-
ทฺวยํว ภาเส กุสเลน เกนจิ; ()
อิมสฺส ปาีนยุคํ’ว ทิสฺสเต
วิสิฏฺรูปายตนาปคาสยํ,
สุภํ ควจฺฉาปวิโลจโนปมํ
มณิปฺปภํ โคปขุมทฺวยํ สทา; ()
อิมสฺสา อุณฺณา ภมุกนฺตรุพฺภวา
ฬาฏมชฺโฌปคตา วิโรจติ,
ยทตฺถิ สฌาฆนราชิมชฺฌคํ
สสงฺกหีนํ สสิมณฺฑลํ ตถา ()
๕๗. ¶
อิมสฺส อุณฺหีสกสีสลกฺขณํ
สธมฺมรชฺชิสฺสริยํ อนาคเต,
กริยมานสฺส หิ จกฺกวตฺติโน
ทธาติ อุณฺหีสกสิสวิพฺภมํ; ()
อิมสฺส ภุมิสฺสร สุปกฺปติฏฺิต-
ปทงฺกิเต จกฺกยุคมฺหิ ทิสฺสเร,
อราสหสฺสานิ จ เนมินาภิโย
ติวฏฺฏเรขา สิริวจฺฉกาทโย; ()
อิเมหิ พตฺตึสติลกฺขเณหิ โภ
อสีตฺยนุพฺยฺชนลกฺขเณหิ’ปิ,
สมุชฺชลนฺโต ปุริสาสโภตฺยยํ
ภเวยฺย พุทฺโธ ภวพนฺธนจฺฉิโท; ()
๖๐. ¶
สโสตมาปาถคตาย ตาวเท
ทฺวิชสฺส วิตฺถารกถาย โจทิโต,
อปุจฺฉิ ราชา กิมยํ สเมกฺขิย
อนาคเต พฺราหฺมณ ปพฺพชิสฺสติ; ()
กทาจิ อุยฺยานคโต มหาปเถ
ชรารุชามจฺจุวิรูปทสฺสนํ,
วิธาย นิพฺพินฺตมโน ภวตฺตเย
ตโปธนํ ปสฺสิย ปพฺพชิสฺสติ; ()
อิติห วตฺวาน สกํสกํ ฆรํ
ตโต’ปคนฺตฺวา’ทฺธนิมิตฺตปากา,
มหลฺลกา’ทานิ มยนฺติ สุนโว
ตมานุปพฺพชฺชิตุโมวทึสุ เต; ()
๖๓. ¶
ทฺวิเชสุ วุทฺเธสุ มเตสุ สตฺตสุ
อยํหิ โกณฺฑฺสมวฺหโย สุธี,
มหาปธานํ ปุริสาสโภ’ธุนา
กโรติ สุตฺวา กรุณาย โจทิโต; ()
สมานลทฺธิหิ กุเลสุ เตสุ หิ
จตุหิ วิปฺเปหิ สห’นฺตปฺจโม,
อโถ’รุเวลํ อุปคมฺม ปพฺพชิ
ภวึสุ เตปฺจิ’ธ ปฺจวคฺคิยา; ()
กทาจิ ลทฺธา ปริยนฺตสาครํ
อิมํ จตุทฺทีปิกรชฺชมตฺรชํ,
ชิตาริวคฺคํ วิจรนฺตมมฺพเร
กโรมิ ปจฺจกฺขมหนฺติ จินฺติย; ()
นิมิตฺตรูปกฺขิปถปฺปเวสนํ
นิวารณตฺถํ ตนิชราชสูนุนา,
นราธิโป โส ปุริเสหิ สพฺพถา
ทิสาสุ รกฺขาวรณํ อการยิ; ()
๖๗. ¶
อยํ กุมาโร ยทิ จกฺกวตฺติวา
ภเวยฺย สมฺโพธิปทํ ลเภยฺยวา,
สเกกุเล ขตฺติยพนฺธเวหิ โส
ปุรกฺขโตเยว จริสฺสตํ อิติ; ()
กุมารนามฏฺปนมฺหิ วาสเร
สหสฺสมตฺเตสุ กุเลสฺว’สิติยา,
อทาสิ ปจฺเจกชโน ปฏิสฺสวํ
ปทาตุกาโมว วิสุํวิสุํ สุเต; ()
อเสสโทสาปคตา สุเขธิ ตา
สุวณฺณกุมฺโภรุปโยธโร น ตา,
อเนกธาตี วรวณฺณคพฺพิ ตา
สปจฺจุปฏฺาปยิ ตงฺขเณปิ ตา; ()
๗๐. ¶
ตฬากตีรมฺหิ ตรงฺคภาสุเร
ยเถว หํสฺยา กลหํสโปตกํ,
มเหสิยา’งฺเก สยเน สิตตฺถเร
สุวาสเร ภุปติ ปุตฺตมทฺทส; ()
อทิฏฺปุตฺตานนปงฺกชา จิรํ
ลหุํ ปริกฺขีณวโยคุณา อิโต,
จุตา’ว มายาชนนิ นิรามยา
อุปาวิสิ สตฺตมวาสเร ทิวํ; ()
มเหสิมายาภคินี ตทา มหา-
ปชาปติโคตมินามราชินี,
นิชํ กุมารํ ภรณาย ธาตินํ
วิธาย ภารํ ปฏิชคฺคิ ตํ สยํ; ()
๗๓. ¶
ตทา’ภวุํ ทีปสิขา ชคนฺตเย
กเลพโร’ภาสลเวน สุนุโน,
วินฏฺเตชาริว รงฺคทีปิกา
วิมานทิเปสุ กถาวกา’ตฺตโน; ()
วิจิตฺตภุมฺมตฺถรเณ อภิกฺขณํ
สชนฺนุเกหา’จริ มนฺทิโรทเร,
มหาวนสฺมึ มณิวาลุกาตเล
วิชมฺภมาโนริว สิหโปตโก; ()
สุตสฺส กีฬาปสุตสฺส มนฺทิ เร
ภมนฺตพิมฺพํ มณิทปฺปโณท เร
นิพทฺธมทฺทกฺขิ จรนฺตมมฺพ เร
ยเถว จกฺกํ รตนํ มหีภุ โช; ()
๗๖. ¶
ตทงฺฆิวิฺาสวเสน ภุมิยา
วชนฺตมงฺโก’ปนิธาย ภุมิโป,
ตทา’ภินิจฺฉาริต มาสภึ คิรํ
อิทานิ มํ สาวย ปุตฺตมพฺรุวิ; ()
นิพทฺธมนฺโตมณิเวทิกาตเล
มุเขนฺทุพิมฺพุทฺธรเณ ปโยชยํ,
สยํ ปลมฺเภสิ อมจฺจสูนโว
วเยน มนฺโท’ปิ อมนฺทพุทฺธิมา; ()
อุฬารโสกํ ปิตุจิตฺตสมฺภวํ
ติโลกทีโป นิชปฺุเตชสา,
ตโมปพนฺธํ ภุวโน’ทรุพฺภวํ
นิรากริ พาลรวี’ว รํสินา; ()
วิกิณฺณลาชากุสุมากุลฺชเส
วิตานรงฺคทฺธชนิพฺภรมฺพเร,
ปุเร ตหึ มงฺคลกิจฺจสมฺมตํ
กทาจิ รฺโ ภวิ วปฺปมงฺคลํ; ()
๘๐. ¶
สุคนฺธมาลาภรณาทิมณฺฑิต-
ปสาธิตา กาปิลวตฺถวา นรา,
สกิงฺกรา กมฺมกรา’ปิ กปฺปิตา
ตโต ตโต สตฺติปตึสุ ตํ กุลํ; ()
มหจฺจเสนายปุรกฺขโตหิโส
อุฬารราชิทฺธิสมุชฺชลํตโต
ปยาสิกมฺมนฺตปเทสมตฺรชํ
กุมารมาทายปุรินฺทโทปโม; ()
ฉณมฺหิ ตสฺมึ มนุวํสเกตุโน
มโนรมํ มงฺคลนงฺคลาทิกํ,
สุวณฺณปฏฺเฏหิ ปริกฺขฏํก มหา-
ชนสฺส’ปี รูปิยปฏฺฏฉาทิตํ; ()
๘๓. ¶
วิสาลสาขากุลชมฺพุสาขิโน
วิธาย เหฏฺา สยเน มหารเห,
นิชํ กุมารํ สชโน ชนาธิโป
สมารหี สมฺปติ วปฺปมงฺคลํ; ()
กุมารรกฺขาวรณายุ’ปฏฺิตา
ตมุสฺสวํ ธาติชนา วิปสฺสิตุํ,
อปกฺกมิตฺวา พหิ สาณิโต ขณํ
ปมตฺตรูปา วิจรึสฺวิ’โตจิโต; ()
ปริคฺคเหตฺวา’นมปาน มาสเน
นิสชฺช ปลฺลงฺก มลตฺถ พนฺธิย,
ชินงฺกุโร นีวรเณหิ นิสฺสฏํ
วิเวกชํ ฌานมคาธพุทฺธิมา; ()
๘๖. ¶
วิปสฺส ปุตฺตสฺสุ’ปเวสนํ ตหึ
ทุมสฺส ฉายาย นิวตฺตตํ ตถา,
ปวนฺทิ ราชา ปฏิหาริกากถา-
ปโจทิโตปุตฺตมุเปจฺจ ตงฺขเณ; ()
กลาสุ วุชฺชาสุ จ ปุตฺตมตฺตโน
วิเนตุกาโม วินยกฺขมํ ปิตา;
ปสตฺถสตฺถนฺตรปารทสฺสินํ
กทาจิ วิปฺปาจริยํ กิรา’นยิ; ()
สมปฺปิตํ ตํ คุรุโน กรมฺพุเช
สเทวโลกสฺส คุรุํ สคารวํ,
มหีสุโร โส ชลพินฺทุนา ยถา
สุทุตฺตราคาธมโหทธีรสํ; ()
๘๙. ¶
สวณฺณเภทํ สนิฆณฺฏุเกฏุภํ
อถพฺพเพเทนิ’นิหาสปฺจมํ,
ติเวทมุทฺเทสปเทน ทุทฺทสํ
ตถา กลาสิปฺปตํ นิโพธยี; ()
อนฺสาธารณปฺุวาสนา-
วิธูตสมฺโมหวิสุทฺธพุทฺธิโน,
สมตฺตวิชฺชา สกลากลา ธิยา
กลมฺปิ นาลํ พหุภาสเนน กึ; ()
น เกวลํ ตสฺส กเลพรํ พหิ
วิภาติ พตฺตึสติลกฺขเณหิ โภ,
ภุสํ ตทพฺภนฺตรวตฺถุ ทิปฺปเต
สุพุทฺธสตฺถนฺตรลกฺขเณหี’ปิ; ()
๙๒. ¶
ติโลจนสฺสา’ปิ ติโลกจกฺขุโน
อยํ วิเสโส นยเนหิ ทิสฺสเต,
ลลาฏเนตฺโต ปุริโม นโสภติ
ปโร’ว อพฺภตฺตราณโลจโน; ()
อนุพฺพชนฺโต นวโยพฺพนสฺสิรึ
ยโสปพนฺเธน สเก นิเกตเน,
ปวฑฺฒิ ธีโร สกลํ กลานฺตรํ
กลานิธี รํสิจเยนิ’ว’มฺพเร; ()
อุปฑฺฒคณฺฑาหิตทาิกาย โส
ยโสธโน โสฬสวสฺสิโก ยทา,
กโปลผุฏฺฺชนทานราชิยา
กริ ยถา พาลทสํ วฺยติกฺกมิ ()
๙๕. ¶
ตทา นรินฺโท สุรมนฺทิโร’ปมํ
อุตุตฺตยานุจฺฉวิกํ มโนรมํ,
ปโยชยิตฺวาน ปวิณสิปฺปิเก
สุตาย การาปยิ มนฺทิรตฺตยํ; ()
นิสิตสมฺพาธตลํ นิวาริต-
สโรนิลํ ผสฺสิตสิหปฺชรํ,
มหิวตํสํ นวภุมิกํ ฆรํ
พภุว รมฺมํ ภุวิ รมฺมนามิกํ; ()
สสิกร’มฺโภธรราวนิพฺภร-
วิตาน มุคฺฆาฏกวาฏพนฺธนํ,
สุรมฺมนามํ หตฆมฺมมินฺทิรา-
นิวาสรมฺมํ ภวิ ปฺจภูมิกํ; ()
อหิณฺหสิตุณฺภคุเณหิ ปาวุเส
สุขานุโลมํ สมสตฺตภุมิกํ,
สุผสฺสิตา’ผสฺสิตสิหปฺชรํ
สุภํ สุภํ นาม นิเกตนํ ภวิ; ()
๙๙. ¶
วโยนุปตฺตสฺส นรินฺทสุนุโน
อุฬารราชิทฺธิวิลาสทสฺสเน,
กตา’ภิลาโส ชนโก ชนาธิโป
ปทาตุกาโม นิชรชฺชสมฺปทํ; ()
วสนฺติ เจ โยพฺพนหาริทาริกา
นรินฺทสนฺเทสหเรหิ เปสยิ
ส สากิยานํ สจิเวหิ สาสเน; ()
นิเวทยุํ โยพฺพนคพฺพิตสฺส เต
นกิฺจิสิกปฺปายตน’นฺตทสฺสิโน,
สุตสฺส ทาราภรณาย ธีตโร
กถนฺนุ ทสฺสาม มยนฺติ ขตฺติยา; ()
๑๐๒. ¶
สุเตน ตํ ราชสุเตน โจทิโต
ปิตา จราเปสิ ปุรมฺหิ เภริโย,
มม’ตฺรโช กาหติ สิปฺปทีปนํ
อิโตปรํ สตฺตมวาสเร อิติ; ()
วโร กุมาโร หิ กุมารวิกฺกโม
กลาปสนฺนทฺธ กเลพโร ตทา,
วิปสฺสตํ พนฺธุชนานโมสริ
อนปฺปทปฺโป รณเกฬิมณฺฑลํ; ()
ธนุทฺธโร โส ปมํ สเก ภุเช
สหสฺสถามํ สสรํ สราสนํ,
วิธาย โปเสิ ชิยํ วสุนฺธรา-
วิทารณาการมหารวํ รวิ; ()
๑๐๕. ¶
จตุทฺทิสา’ธรธนุทฺธรา มมํ
กโรนฺตุ ลกฺขํ นิชขาณปตฺติยา,
อิตีห วตฺวา สรวารเณน โส
อภุตปุพฺพํ สรสิปฺปมาหริ; ()
จตุทฺทิสายํ จตุโร ธนุทฺธเร
มเม’กพาเณน หณาม’หํ อิติ,
อกาสิ ตททีปยมฺถา’พฺภุตํ
ส จกฺกเวธวฺหยสิปฺปทีปนํ; ()
สเรหิ เวณฺยา’ยตยฏฺิรชฺชุกํ
สเรหิ จา’โรหณมณฺฑปาลยํ,
สเรหิ ปาการตฬากปงฺกชํ
สเรหิ วสฺสํ อิติสิปฺปมาหริ; ()
๑๐๘. ¶
มหาสตฺโต โลกปฺปภวมสมํ สิปฺปชาตํ ชนานํ
ตทา สํทสฺเสสิ มุทิตหทยา สากิยา ทาริกาโย,
อุปฏฺาเปสุํ ตา สุรติรติสงฺคามจตุรา
สหสฺสานํ ตาฬิสติปริมิตา นาฏิกา’สุํ ฆเรสู; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน ลกฺขณปฏิคฺคหณ กุมารสมฺภรณาทิ ปวตฺติ ปริทิโป อฏฺโม สคฺโค.
๑. ¶
อิติ วิหิเต สติ สิปฺปทีปนสฺมึ
ตทภิมุเข’ตรขตฺติยา’ติสูรา,
อปคตมานมทาภวึสุมฺโ
(ตรุณมิคินฺทมุเข)ว มตฺตทนฺติ; ()
วิชฏิต สํสยพนฺธโน ปทาตุํ
สุมริย เทวทหมฺหิ สุปกฺปพุทฺโธ,
นรปวโร นิชธีตรํ กุมารึ
สุวิมล โกลิยวํสกฺชหํสึ; ()
ตหิมถมนฺติวเรหิ มนฺตยิตฺวา
นิขิลปวตฺตินิเวทนาย ทูเต,
ปหิณิ กวิวาหมเห วิธิยตนฺติ
ตว ตนุเชน มมฺหิ ธีตุกฺา; ()
๔. ¶
วลยิตตารมุปฏฺิโต’ทยํ เต
หิมกรพิมฺพมิโว’ปวิฏฺปีํ,
ปริวุตมนฺติคณํ ปณมฺม ราชํ
กปิลปุโรปคตา ตมตฺถมาหุ;
อถ ปฏิลทฺธปฏิสฺสเวนุ’ทคฺคา
ปทยุคมฺชลิปุปฺผมฺชรีหิ,
สุมหิย ตํ ปฏิเวทยึสุ รฺโ
สกวิสยํ สมุเปจฺจ ราชทูตา; ()
อุภยกุลมฺหิ มหีภุชา’ฺมฺํ
ปุนรปิ มนฺติวเรหิ มนฺตยิตฺวา,
วิสทมตีหิ นิมิตฺตปาเกหิ
นิยมิตมงฺคลวาสรมฺหิตมฺหา; ()
กนกวิตานวินทฺธหาริหารํ
กุสุมสมากุลเหมปุณฺณกุมฺภํ,
ติทิววิมานสมานมุลฺลสนฺน-
รตนวิจิตฺตวิวาหมณฺฑปคฺคํ; ()
๘. ¶
คหิตวิตานสิตาตปตฺตเกตุ-
ทฺธชมณิวิชนิจรุจามเรหิ,
ปจุรชเนหิ กตุปหารมคฺเค
สุปริวุตํ จตุงฺคิรนิธชินฺยา; (๖)
วิวิธวิภูสณภุสิตตฺตภาวํ
อภินวปีนปโยธราภิรามํ,
หริสิวิกาย ยโสธรํ กุมารึ
มณิขจิตาย วิธาย จา’นยึสุ; ()
วลยิตมาลติทามเหมมาลา
ปริมลภาวิตกุนฺตลปฺปเวณิ,
วิรฬพกาวลิมปฺปวิชฺชุราชึ
ชลธรมาลมเชสิ โกมลาย ()
๑๑. ¶
นิรวธิรูปนโภตลมฺหิ ตสฺสา
ชนมนกุนฺทวิกาสนํ พภาส,
กุฏิลตราลกกาลเมฆราชิ-
ชฏิตลลาฏตลทฺธจนฺทพิมฺพํ; ()
มิคมทกุงฺกุมคนฺธปงฺกลิตฺโต
กุลวธุยา ติลโก ลลาฏมชฺเฌ,
มกรธเชน นิโรปิโตริ’วา’สิ
ติภุวนภุตชยาย ปุปฺผเกตุ; ()
ชนนยนฺชนรูปสมฺปทาย
กุลมปทาย รราช นิมฺมทาย,
ปรมสิรึ สรุสีรุหาภิรามํ
วทนมนงฺคสุวณฺณทปฺปณาภํ; ()
๑๔. ¶
มณิคณมณฺฑิตกุณฺฑเลหิ ตสฺสา
สวณฺยุคํ ฆฏิตาวคณฺฑภาคํ,
มนสิชสากุณิเกน ขิตฺตปาส-
ยุคลมิวกฺขิวิภงฺคมานมาสิ; ()
สุวิมลกนฺติปพนฺธสนฺทนตฺถํ
นยนนทีนมุภินฺนมนฺตราเฬ,
กนกปณาฬิสมปฺปิเต’ว ตาย
วรวทนาย รราช ตุงฺคนาสา; ()
นิรุปมรูปวิลาสมนฺทิรสฺมึ
สชวนิกานิ’ว สีหปฺชรานิ,
รุจิรวิลาสินิยา ลสึสุ ปมฺภา-
วลิสหิตานิ สุนีลโลจนานิ; ()
๑๗. ¶
กนกกปาลนิภํ มโนภวสฺส
วิมลกโปลยุคํ สินิทฺธกนฺนึ,
นวสสิมณฺฑลปุณฺฑรีกสณฺฑ-
สสิริมวรุนฺธิมโนหราธราย; (๖)
สุจริตปารมิตาลตาย ตาย
ปริณตราคลตาย ภูลตาย,
อธรยุคํ ตรุณงฺกุรทฺวยํ วา
กิมิติ วิตกฺกหโต’ยมาสิ โลโก; ()
กุลวธุยา วทนา’ลวาฬคพฺเภ
นวกลิกาวลิผุลฺลิเต’วกิฺจิ,
สุมธุรวาณิลตาย มนฺทหาส-
ชฺชุติธวลิ ทสนวลิ รราช; ()
๒๐. ¶
กุวลยนีลวิโลลโลจนาย
มุขกมลา’ลิกุลานุการินีภุ,
นยนมยูขคุเณห’ปางฺคภงฺค-
นิสิตฺสเรหิ อนงฺคจาปรูปา; ()
กลรวมฺชุคิรา ติวฏฺฏราชิ
ฆนกุจภทฺทฆฏาย กมฺพุคีวา,
มธุรคภีรวิราว รงฺคเลขํ
อชินิ สุวณฺณมุติงฺคเภริสงฺขํ; ()
อภินวปินปโยธโร’ปธานํ
สุขุมตรจฺฉวิโกชวาภิรามํ,
อุรสยนํ สมลงฺกตํ วิยา’สิ
นิชปติสงฺคมมงฺคลาย ตาย; ()
๒๓. ¶
กุจกนกา’จลสมฺภวาย นาภิ-
กุหรตฏาภิมุขาย กนฺตินชฺชา,
ฉารวลิตฺตยมินฺทิโรปมาย
อวหริ ตุงฺคตรงฺคปนฺติกนฺตึ; ()
มณิรสนาคุณมนฺถราย ตสฺสา
ฆนกุจภารกิโส กิโสทราย,
หริสิริวจฺฉสุหชฺชมชฺฌภาโค
มทธนุมุฏฺิวิลาสมาหริตฺถ; ()
สรสิชตนฺตุปเวสนาวกาส
มวหริ ปีนปโยธรนฺตราฬํ,
นิชคฬภาสุรหารนิชฺฌเรหิ
กนกทริมุขวิพฺภมํ ยุวตฺยา; ()
๒๖. ¶
อวิกลรูปวิลาสสินฺธุเวลา
วิรลวิลคฺคินิยาก วิสาลโสณิ,
ปริหริ ราชกุมาริกาย ตาย
กุสุมสราภวภุมิภาคโสภํ; ()
กุลวธุยา กมลามลานนาย
กุวลยโกมลนิลโรมราชิ,
ภุสมภิจุมฺพิ คภิรนาภิคพฺภํ;
กมลวิวายตมตฺตภิงฺคราชิ ()
รุจิรตโรรุยุคํ สุวณฺณ รมฺภา-
กริกรปีวรมินฺทิโรปมาย,
ภชิ มกรทฺธชรงฺคมนฺทิรสฺมึ
หริมยถมฺภยุคสฺสิรึ รมาย; ()
๒๙. ¶
มทรยรูปรสทฺวยํ ตุลาย
สุปริมิตาย จตุมฺมุเขน ตุลฺยํ,
นิชมิหชานุยุคํ ปวาฬปาติ-
ยุคลวิวาสิ อวมฺมุโขปนีตํ; ()
วิสยวิตกฺกตมากุลํ ยุวตฺยา
มทนุปสงฺกมเณ มโนวิมานํ,
ชิตมทมตฺตมยูรกณฺภูติ
ชลิตปทีปสิเข’ว จารุชงฺฆา; ()
มณิมยนูปุรภาสุเรหิ ตสฺสา
จรณตเลหิ ปราชิตานิ ถีนํ,
มุขปทุมานิว สงฺกุจนฺติ มฺเ
ภมรภรมฺพุรุหานิ กฺชนีนํ; ()
กรจรณงฺคุลิปลฺล’วคฺคสาลี-
ชลลวปนฺตินิภา’ติโกมลาย,
อภินวตมฺพนขาวลี พภูว
มกรธชสฺส กเต’ว ปุปฺผปูชา; ()
๓๓. ¶
สปริชโน วนิตาย ตาย สทฺธึ
มณิคณมณฺฑิตมณฺฑปปฺปเทเส,
ทินกรวํสธชสฺส ราชปุตฺต-
สฺสุปคมนํ อปโลกยํ นิสีทิ; ()
ปริวุตพนฺธุชเนหิ ราชปุตฺโต
ยถริว เทวคเณหิ เทวราชา,
สปทิ ตุรงฺครถํ สมาหิรูฬฺโห
ตทภิมุโข ยสสา ชลํ ปยาสิ; ()
ตหิมุปคมฺม ิตสฺส มณฺฑปสฺมึ
ปริทหิตุ’ตฺตรสาฏเกน ตสฺส,
หริมณิมณฺฑนมณฺฑิต’ตฺตภาโว
หิมปฏเลน หิมาจโล ริวาสิ; ()
๓๖. ¶
มณิมกุเฏน นิวตฺถกาสิเกน
นรปติสุนุ สุมณฺฑิโต รราช,
สุรภวเนน จ ขีรสาคเรน
กนกสิเณรุคิรี’ว นิจฺจลฏฺโ; ()
นภสิ สมากุลตารกาวลี’ว
อุรสิ วิราชิตตารหารปนฺตี,
นรปวโร ปิวิ ตาย รูปสารํ
อมตมิวา’ยตโลจน’ฺชลีหิ; ()
ตทหนิ ราชกุมารปุพฺพเสล-
ปฺปภววรานนจนฺทมณฺฑเลน,
มุกุฬิตโลจนนีลนีรชาย
อภวิมโนกุมุทากรปฺปโพโธ; ()
๓๙. ¶
ยุวตยุวานมเปกฺขตํ ชนานํ
อนิมิสโลจนนีลกนฺติคงฺคา,
รุจิรวธูหิ วิธูตจามเรหิ
อนิลวิโลลตรงฺคสาลินีว; ()
คคนตโลปริ ตารกากุลมฺหิ
ยุวยุวตีนวจนฺทจนฺทิเกว,
นิจิตสุวณฺณกหาปเณ วเรชุํ
อถมณิมณฺฑปเวทิกาตลมฺหิ; ()
สกลกลากุสโล’ปคมฺมวิปฺปา-
จริยคโณ ชยมงฺคลาย เตสํ,
สุปริสมาปยิ สพฺพปุพฺพกิจฺจํ
สปทิ ปวสฺสิ อขณฺฑลาวุชฏฺิ; ()
๔๒. ¶
กรตลตามรเสสุ กุณฺฑิกาย
มณิขวิตาย ปุโรหิโต อุภินฺนํ,
สุภมภิเสกชลํ นิปาตยํ เต
ปุนหิปโยชยิ ปาณิปีฬณสฺมึ; ()
สุรธนุวิชฺชุลเต’ว วาริวาหํ
รถมภิรุยฺห คหีรมนฺทโฆสํ,
ปริวุตขตฺติยพนฺธเวหิ ตมฺหา
กปิลปุรา’ภิมุขาภวุํ อุโภต เต; ()
อถ สมลงฺกตวีถิมชฺฌิคานํ
วิวฏนิเกตนสีหปฺชรฏฺา,
อนิมิสโลจนปงฺกโชปหารํ
ภูสมกรุํ กปิลงฺคนา ปสนฺนา; ()
๔๕. ¶
คมนวิลาสมุทิกฺขตํ ชนานํ
รุจิรสิโรปหิต’ฺชลีหิ ภตฺตฺยา,
มณิกลสปฺปิตปุปฺผมฺชรีหิ
รจิตมิโวภยวีถิปสฺสมาสิ; ()
ติขิณวิโลจนพาณลกฺขภาวํ
นิรุปมรูปินิ กามินีหิ นีเต,
ปติต’นุราคสเรหิเยว ตาสํ
หทยวิทารณมาสิ ตปฺผลํ’ว; ()
กถมปิ กาปิลวตฺถวา อเหสุํ
ตทหนิ นิจฺจลโลจนุปฺปเลหิ,
กปิลปุรํ ติทสาลยาวติณฺณา
ติทสคณา’ว วิปสฺสนายุ’ภินฺนํ; ()
๔๘. ¶
ติทิวปุรา นิชเวชยนฺตนาม-
สุรภวนํ’ว สุชมฺปตี สุชาตา,
กปิลปุรา ปุนราคมึสุ ตมฺหา
ปติปตินี นิชราชมนฺทิรํ ทฺเว; ()
ธรณิปติสุโต ปตฺตรชฺชาภิเสโก
กปิลปุรวเร เตสุ ติสฺวาลเยสุ,
อปริมิตสุขํ ตาย พิมฺพาย สทฺธึ
สุจิรมนุภวิ จนฺทพิมฺพานนาย; ()
วิกจกมล (นนฺทีมุขิ) มฺชุภาณี
ติวิธวยสิ ทิพฺพจฺฉรารูปโสภา,
อคมิ ขยวยํ สา’ปิ พิมฺพามเหสิ
สรถ สรถ สงฺขารธมฺมสฺสภาวํ; ()
อิติ มฺเพธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน ปาณิคฺคหมงฺคลุสฺสวปวตฺติปริทีโป. นวโม สคฺโค.
๑. ¶
คุณมณิมณิมา โส เทวราชา’ว ราชา
สุขมนุภวมาโน วาชิยาเนน เยน,
ภมรภริตมาลา มงฺคลุยฺยานภูมิ
ตทวสริ กทาจิ สาลินี (มาลินี) หิ; ()
อุปคตสมโย’ติ พุชฺฌนตฺถาย โพธึ
สุมริย สุรปุตฺตา โพธิสตฺเต วชนฺเต,
ภววิรติสมตฺถํ ทสฺสยุํ มาปยิตฺวา
ชรสกฏสรูปํ ชิณฺณรูปํก วิรูปํ; ()
๓. ¶
กิมิทมิติหปุฏฺโ ชิณฺณรูปํ วิปสฺส
วิมติปรวโส โส สารถึ รูปสาโร,
นิชหทยนิธาเน เทวตาโจทิตสฺส
นิทหิ ธนมิวคฺฆํ ตสฺสธมฺโมปเทสํ; ()
หริตนฬกลาปํ มงฺคลุยฺยานมคฺเค
ยถริว’หิมุขฏฺา กฺุชริ ภฺชมานา,
ตถริว’ภิภวนฺตี สพฺพโยพฺพฺทปฺปํ
ขรตรชรตา สา อตฺตปจฺจกฺขภูตา; ()
มุขกุกวลยคพฺภา ภฏฺกิฺชกฺขโสภา
ภวิ กินชราริขณฺฑทนฺตฏฺิปนฺติ,
กุฏิลปลิตชาตํ ตฺชรายา’ภิเสเก
สิรสิ รจิตเสตจฺฉตฺตโสภํ พพนฺธ; ()
๖. ¶
อวิรฬวลิโย ตา ชิณฺณรูปสฺส จมฺเม
ปภวพลวเตโชธาตุเวคุฏฺิตา’สุํ,
ตรลสลิลปิฏฺเ เสยฺยถาโป’ทธิสฺส
ตรลสลิลปิฏฺเ เสยฺยถาโป’ทธิสฺส
ปลยปวนเวคุ’ตฺตุงฺคกลฺโลลมาลา ()
ิตมุปวนปนฺเถ วงฺกโคปาณสิ’ว
อนุชุกมุชุภุตํ ทณฺฑโมลุพฺภ ภุมฺยา,
นิชตรุณวิลาสํ ลกฺขมาปาทยนฺตํ
ธนุมิว สคุณํ ตํ รูปมทฺทกฺขิ ธีโร; ()
๘. ¶
ชินิอชครโภเค ชิณฺณนิมฺโมกภารํ
ติลกวิพตจมฺมํ ตนฺติโรชตฺตภาเว,
อปคตฆนมํโส ผาสุกฏฺิปฺปนฺโธ
อชินิติรวเลปํ กุฑฺฑทารุปฺปพนฺธํ; ()
วิคตพลมทาทึ วิสฺสวนฺตํ สรีเร
นวฺหิ วณมุเขหิ คุถมุตฺตาทฺย’สูวึ,
วลิวิสมกโปลํ กมฺปมานุตฺตมงฺคํ
สุวิสทมติโน ตํ ปสฺสโต ชิณฺณรูปํ; ()
ภุวนมนวเสสํ ตสฺสุ’ปฏฺาสิ สมฺป-
ชฺชลิตมถ ชรายา’ทิตฺตเคหตฺตยํ’ว,
อหมปกิ อนตีโต ธมฺมเมตนฺติ วตฺวา
ภวนวนมคฺฉิ ชาติยุ’กฺกณฺิตตฺโต; ()
๑๑. ¶
ปุนรุปวนมคฺคํ โอคหนฺตสฺส รฺโ
สุขมนุภวนตฺถํ เทวตามาปยิตฺวา,
ปรปริหรนียํ โฆรโรคาวติณฺณํ
อปรมปิ วิรูปํ ทสฺสยุํ วฺยาธิรูปํ; ()
วิสทมติ วิมตฺยา สกฺยวํเสกเกตุ
กิมิมิวปลิปนฺนํ วจฺจปสฺสาวปงฺเก,
ปภวพลวทุกฺขํ ตํ ปราธีนวุตฺตึ
กิมิทมิติ ปทิสฺวา ปาชิตารํ อปุจฺฉิ; ()
วรมติ วรธมฺมํ เตน สูเตน วุตฺตํ
อมตมิว ปิพนฺโต โสตธาตฺวฺชลีหิ,
อคมปิ อนติโต พฺยาธิธมฺมนฺติ ตมฺหา
นิชภวนวนํ โสปา’ค สํวิคฺครูโป; ()
๑๔. ¶
ตทุปวนวิมานํ วาชิยาเนน นาเถ
วชติ สติ กทาจิ มาปยุํ เทวตาโย,
สุณขกุลลคิชฺฌาทีหีวา ขชฺชมานํ
นรกุณปสรีรํ อุทฺธุมาตํ ปมฺหิ; ()
ปภวกิมิกุลานํ จาลยํ นีลวณฺณํ
วณวิวรมุเขหิ โลหิตํ ปคฺฆรนฺตํ,
สกุณคณฺวิตจฺฉึ มกฺขิกามกฺขิตงฺคํ
สุมติ มตสรีรํ อทฺทสา สารหีนํ; ()
อภิคมิ คมยนฺโต ภารตึ สารถิสฺส
นิชสวณยุคสฺมึ เหมตาฑงฺกโสภํ,
อหมฺปิ มรณํ โภ นาติวตฺโตติ วตฺวา
วนมิว มิคราชา สกฺยราชา วิมานํ; ()
๑๗. ¶
ปุนปิ สปริโส โส ยานมารุยฺห ภทฺรํ
กติปยทิวสานํ อจฺจเยนา’ธิราชา,
กปิลปุรวรมฺหา’นงฺครงฺคาลยาภํ
ตทุปวนมคฺฉิ ปฺจพาณาภิรูโป; ()
คุณมณิ มณิวณฺณํ ปตฺตมาทาย ปตฺเถ
ปนสสรสราคํ วีวรํปารุปิตฺวา,
ิตมวิกลจกฺขุํ นิมฺมิตํ เทวตาหิ
สุมติ สมณรูปํ พุทฺธรูปํ’ว ปสฺสิ; ()
ตทหนิ วิพุธา’ธิฏฺานโต ภาวนีโย
ยติปติริว สูโต อตฺถธมฺมานุสาสิ,
สมณคุณมเนกาทีนวํ ปฺจกาเม
ตมวทิ คมนสฺมึ อานิสํสฺจ เคหา; ()
๒๐. ¶
กุหนลปนมิจฺฉาชีวโมหาย กุจฺฉิ-
ปรหรณสมตฺถํ มตฺติกาปตฺตมสฺส,
กร กมกลคตํ โส ปารมีโจทิตตฺโต
วิสทมติ ปทิสฺวา สมฺปสาทํ ชเนสิ; ()
วิกสิตกลิกาลงฺการมุทฺทาลสาล-
มิว สมณวิลาสํ จีวโรภาสมคฺเค,
นยนมธุกรานํ ภารมาธาย ธีโร
นิชมนสิ ชเนสิ จีวเร สมฺปสาทํ; ()
ขณิกมรณทุกฺขาวฏฺฏมาพาธราสิ-
มกรนิกรภิมํ ตํ ชราวีจิเวคํ,
ภวชลธิมคาธํ ชาติเวลาวธึ โส
อยมิว ปฏิปนฺนา นิตฺตเรยฺยุนฺตฺย’เวทิ; ()
๒๓. ¶
สมณวทนปีนจฺจนฺทพิมฺโพทเยน
วิกสิตมนกุนฺโท นนฺทนุยฺยานโสภํ,
อุปวนมภีคนฺตุํ สนฺทนํ จารเย’ติ
ตทหนิ มนุชินฺโท สนฺทนาจาริมาห; ()
วลยิตนฬตาฬีตาลหินฺตาลปนฺตึ
มลยชตรุชายาสีตลํ นิมฺมลาปํ,
อุปวนมวติณฺโณ นนฺทนํ วาสโว’ว
อกริ ทิวสภาคํ สาธุกีฬํ สราชา; ()
ทสสตกิรณสฺมึ ยสฺส กิตฺติปฺปพนฺธ-
สรทชลทราชิฉาทิตสฺมึ นภสฺมึ,
อุปริสิรสิ เสตจฺฉตฺตโสภํ ภชนฺเต
ตทิยจรณลกฺขฺยา’ลงฺกริ วาปิตีรํ; ()
๒๖. ¶
สรสิชวทเนหิ หํสปีนตฺถเนหิ
กุวลยนยเนหี นีลิกากุนฺตเลหิ,
มธุมทมุทิตาลีนูปุเรภา’วโรธ-
ชนมิว รมณียํ โอตริ โส ตฬากํ; () (สิเลสพนฺธนํ)
วรยุวติชนานํ กุมฺภคมฺภีรนาภิ-
วิวรคหิตวาริ วาปิ สา ริตฺตรูปา,
ฆนถนชฆนานํ สงฺคเมเน’ตราสํ
ปุนรภวิ กปปุณฺณา ปีติวิปฺผารินีว; ()
อภินวรมณินํ ชาตุลชฺชาตุรานํ
วิมุขนยนมีเน มีนเกตุปเมน,
อุปวธิตุมีวคฺเค ขิตฺตชาลพฺพิลาสํ
ขณมวหริ รฺา วิทฺธหตฺถมฺพุธารา; ()
๒๙. ¶
นวชลกณิกาลงฺการวตฺตารวินฺทา
ฆนกุจกลหํสา เกสเสวาลนีลา,
ปติมถิตตรงฺคากิณฺณสุสฺโสณิเวลา
สรสิ สรสิ’วา’สิ ตตฺร กีฬาตุเร’กา; ()
สสิรูจิรมุขีนํ โขมวตฺถนฺตรีเย
สนิกมปนยนฺเต วิจีหตฺเถหิ รฺา,
รจิตนยนกนฺตี พฺยนฺต คมฺภีรนาภี-
สรสิชปริยนฺตา นาฬปนฺตีริ’วา’สิ; ()
๒๙. ¶
นวชลกณิกาลงฺการวตฺตารวินฺทา
ฆนกุจกลหํสา เกสเสวาลนีลา,
ปติมถิตตรงฺคากิณฺณสุสฺโสณิเวลา
สรสิ สรสิ’วา’สิ ตตฺร กีฬาตุเร’กา; ()
สสิรุจิรมุขีนํ โขมวตฺถนฺตรีเย
สนิกมปนยนฺเต วิวิภณฺเถหิ รฺา,
รจิตนยนกนฺตี พฺยนฺต คมฺหีรนาหี
สรสิชปริยนฺตา นาฬปนฺติริ’วา’สิ; ()
๓๑. ¶
ปุนรปิ กุจกุมฺภฺจนฺทหาเรนิวา’เป
นิชคฬปริมาเณ สนฺนิมุคฺคงฺคนานํ,
มลินกมลินี สา โลจเนหา’นเนหิ
อภวิ ภมรภาร’มฺโภชสณฺฑา’กุเล’จ; ()
มธุมทมธุเปหิ คียมาเนหิ วิจิ-
ภุชสตปหฏาหิ โสณิเภรีหิ ถินํ,
ลลิตกมลสีเส นจฺจมานินฺทิราย
อชินิ ชลชินี สา ทิพฺพสงฺคีตสาลํ; ()
ตุหินกรมุขีนํ ตนฺตฬาก’นฺตลิกฺเข
สุลลิตภุชวลฺลี วิชฺชุเลขาภิรามา,
กุวลยวนราชิ นีลชีมุตราชิ
ปตินยนมยูเร กีฬยนฺตี รราช; ()
๓๔. ¶
ผุฏกุวลยหตฺถํ ราชภํเสหิ ขิตฺตํ
วิวิธมธุปภุตฺตํ ธมฺมเวลาติวตฺตํ,
ยถริว คณิกํ ตํ กฺชนึ โส ชนินฺโท
ตทหนิ ปริภุตฺวา’มนฺทมานนฺวฺทมาป; () (สิเลสพนฺธนํ)
จรณ’นุวชมานพฺพีจิสงฺโขภตีรํ
ชหติ สติ ตฬากํ สาวโรเธ นรินฺเท,
สรสิวิรหินีสํรุทฺธนิสฺสาสรูโป
มุทุสุรภิสมีโร มนฺทมนฺทํ ปวายิ; ()
๓๖. ¶
ปริภวิ รวิพิมฺพํ ตงฺขณตฺถาจลฏฺํ
ตหิมุปลตลฏฺโ ภานุวํเสกภานุ,
อถ สรสิวธูนํ กิฺจิสงฺโกวิตานิ
สรสิชวทนาติ โสกทีนานิวา’สุํ; ()
อสิตนภสิ สฺฌาเมฆมาลาวิลาสํ
อภิภวิย นิสินฺเน ตตฺร สกฺยาธินาเถ,
ตุวฏมุปคตา ตํ กปฺปกา’เนกวตฺถา-
ภรณวิกติหตฺถา ภูปตึ ภูสณตฺถํ; ()
รวิกุลรวิโน โข ธมฺมเตชาภิภูโต
สุรปติ สุรปุตฺตํ วิสฺสกมฺมาภิธานํ,
สปทิ ปหิณิ สมฺมา ทิพฺพวตฺถาทินา โภ
ติภุวนสรณํ ตํ ภูสยสฺสู’ติ วตฺวา; ()
๓๙. ¶
คหิตมนุชเวโส โส’ปสงฺกมฺม สีเส
สุขุมปฏสเตหี เวนฺจา’ปิ ทตฺวา,
มณิกนกมเยหิ ภูสยิ ภูสเณหิ
ตทหนิ ภวิ สกฺโก เทวราชา’ว ราชา; ()
ติมิรหมรภาร’กฺกนฺตปาจีนปสฺสํ
มุกุลิตสตสฺฌาเมฆปตฺตาวลีนํ,
คคนตลตฬากาธารมนฺทารนาฬํ
กมลมกุลโสภํ ภานุพิมฺพํ พพนฺธ; ()
ปหิณิ ปิตุนรินฺโท สาสนํ ตาว ตสฺส
นิชตนุชกุมารุ’ปฺปตฺติมาโรจยิตฺวา,
ปมุทิตภทโย โส เลขณาโลกเนน
อวทิติ มม ชาตํ พนฺธนํ ราหุชาโต; ()
๔๒. ¶
ตทหนิปิตุรฺา วุตฺตวากฺยานุรูปํ
ตหิมขิลปทตฺถํ สทฺทสตฺถกฺกเมน,
กรหจี มนุชินฺโท อยฺยโก สงฺคเหตฺวา
อวทิติ มมตตฺตา ราหุโลนามโหตํ; ()
วนสุรวนิตานํ โลจนินฺทีวเรหิ
มหิตสิริสริโร ภทฺรมารุยฺห ยานํ,
สภวนมภิคนฺตุํ โอสริ นาครานํ
สุวิมลนยนาลีโตรณากิณฺณวีถึ; ()
วิวฏมณิกวาโฏ’ปนฺติกฏฺา วิมาเน
ชิตสุรวนิตา’สิ ยา ปิตุจฺฉาย ธีตา,
นยนกรปุเฏหิ รูปสารํ นิปีย
สมิตรติปิปาสา สา กิสาโคตมี ถี; ()
๔๕. ¶
ชิตมนสิชรูปํ อีทิสํ เยสมตฺถิ
ตนุชรตนมทฺธา นิพฺพุตา สา’ปิ มาตา,
ปิตุชคติปตี โส นิพฺพุโต สีติภูโต
นิชปิยภริยา’ปิ นิพฺพุตา’ตฺเย’วมาห; ()
หทยคตกิเลเส นิพฺพุเต วูปสนฺเต
ยติปติริว ทิฏฺโ นิพฺพุโต โส’หมสฺมิ,
อิติ วรมติ สุตฺวา ตาย คาถํ สุคีตํ
วิวิธนยวิภตฺตํ ตปฺปทตฺถํ อเวทิ; ()
อหมิติปทมสฺสา นิพฺพุตึ สาวิโต’สฺมิ
สุมริย ครุภตฺยา ตาย ลกฺขคฺฆมคฺคํ,
ธวลกิรณภารํ ภาสุรํ หาริหารํ
ปหิณิย ภวนํ โส ปาวิสิ สาวโรโธ; ()
๔๘. ¶
มยมิว วรโพธึ พุชฺฌมานสฺส ชาตุ
มนสิ วุปสเม’ติ ตุยฺหเมกาทสคฺคิ,
อุปคมุมุปสนฺตึ วฺยากโรนฺตี’ว ตาว
อปรทิสิ วินทฺธา’เนกสฺฌาฆนาลี; ()
อตุลธวชฉตฺตํ โธตมุตฺตาวลีหิ
วลยิตมิว รฺโ ตสฺส สิหาสนสฺมึ,
อุทยสิขริสีเส ตาวตาราวลีหิ
ปริวุตมติโสภํ จนฺทพิมฺพํ พหาส; ()
ฆนตรติมิเรหา’วตฺถรตฺเตหิ โลเก
มสิมลินวิลาสํ ตงฺขเณ ทสฺสยนฺติ,
รชนิกรกเรหิ วิปฺผุรตฺเตหิ ผีตา
กตนวปริกมฺเม’วา’สิ สา ราชธานิ; ()
๕๑. ¶
หิมกรกรภารกฺกตฺตรตฺตนฺธการ-
คลิตติมิรเลขาการมาวี กโรนฺติ,
ผุฏกุมุท วเนสุ จาสิกุนฺทาฏวีสุ
สุมธุร มธุมตฺตา ภิงฺคมาลา ปมตฺตา; ()
ชิตสุรปติเวโส ธมฺมจินฺตาปโร โส
ชลิต มณิปทีปาโลกภินฺนนฺธกาเร,
นิชสิริภวนสฺมึ เหมสีหาสนสฺมึ
นจิร มภินิสชฺชี ปฺจกาเม วิรตฺโต; ()
สปทิ ตุริยหตฺถา นีลชิมุตเกสา
กุวลยทลเนตฺตา จนฺทเลขาลลาฏา,
วิกจกมลวตฺตา เมขลาภารโสณี
กุจหรวิรฬงฺคี จารุวาโมรุชงฺฆา; ()
๕๔. ¶
กุมุทมุทกโปลา กุณฺฑโลลมฺพกณฺณา
อวิวรทสนาลิมาลตีทามลิลา,
กนกรตนมาลาภารคีวา, ภิรามา,
อภินววนิตาโย นจฺจคีเตสุ เฉกา; ()
รหทมิวปสนฺนํ นิจฺจลาสินมินํ
สุมติมุปนิสินฺนํ สํวุตทฺวารุเปตํ,
ตมภิรตินิราสํ พุทฺธภาวาภิลาสํ
อภิรมยิตุกามา โอตรุํ รงฺคภูมึ; ()
๕๖. ¶
มณิมยวสุมตฺยา ปาทสงฺฆฏฺฏเนน
กนกวกลยโฆสํ กาจิ นิจฺฉารยนฺตี,
จลกิสลยลีลา องฺคุลิ จาลยนฺติ
อนุลยมภินจฺจุํ เหมวลฺลีวิลาสา; ()
นรปติมุขพิมฺพํก ลกฺขมาปาทยนฺตี
นยนขรสรานํ รงฺคสงฺคามภูมฺยา,
ชิตกลรววาณี กาจิ รามา ภิรามา
สวณสุภคคีตํ คายมานา วิภาสุํ; ()
ชิตสุรลลนาโยกาวิ ปฺจงฺคิกานิ
ตทหนิ ตุริยานิ วาทยุํ โลลปางฺคา,
สวณมธุรวีณา เภรินาเทหิ ตาสํ
คคนตล มิวา,สิ ปาวุเส รงฺคภูมิ; ()
๕๙. ¶
วรมติ รมณีนํ ตํ มหาภูตรูป-
ปฺปภวมิววิการํ นจฺจมทฺทกฺขิ ตาสํ,
วิสมภวกุฏีเร ราชโรคาตุรานํ
อสุนิตุริยราวํ คีตมฏฺฏสฺสรํ,ว; ()
ภุสมนหิรโต โส นจฺจคีเตสุ ตาสํ
สิริสยนวรสฺมึ สีหเสยฺยํ อกาสิ,
อิติคหิตวิเหสา ลทฺธนิทฺทาวกาสา
สปทิ มทนปาสา ตา นิปชฺชึสุนารี; ()
สหกุมุทินิยา โส สุตฺตมตฺตปฺปพุทฺโธ
นิชสิริสยนสฺมึ สนฺนิสินฺโน รชนฺยา,
คหิตตุริยภณฺเฑ ตตฺถตตฺโถ, ตฺถริตฺวา
ยุวติชนมปสฺสิ ทฬฺหนิทฺทาภิภูตํ; ()
๖๒. ¶
อนิลจลกโป ลา กาจิ ลาลํ คิลนฺเต
คลิตพหฬเข ฬา กาจิ ขาทนฺติ ทนฺเต,
ภคมปคตโจ ฬา กาจิ สํทสฺสย นฺเน
ขลิตวจนมา ลา กาจิ ยํยํ ลปนฺเต; ()
ขิปิตมปิ กโรนฺตี กาจิ กาสนฺติกาจิ
อิติ ปจุรวิการํ นิสฺสิริกํ อสารํ,
ภวนมนวเสสํ ตสฺสุ, ปฏฺาสิ ทฬฺหํ
นรกุณปวิกิณฺณํ อามกาฬาหณํว; ()
ตทหนิ ติภวํ จา,ทิตฺตเคหตฺตยํ,ว
สุมริย วตโภ, ปสฺสฏฺโมปทฺทุตํ โภ,
อิติ ปรมมุทานํ กวตฺตยํ ตพฺพิมุตฺยา
มนสิ ปุริสสูโร สูรภาวํ ชเนสิ; ()
๖๕. ¶
สุรตจตุรรามารกฺขสิวาสภูเต
สิริภวนวนสฺมึ โมหยนฺตมฺหิ พาเล,
อลมิติ มม วาโส หนฺท นิกฺขมฺม ตมฺหา
ติภวภยวิมุตฺตึ เอสยิสฺสามหํ,ติ; ()
อุปกมิย วิมานทฺวารมุมฺมารุปนฺเต
สยนุปริ นิปนฺนํ ฉนฺนมุฏฺาปยิตฺวา,
ตมวทิ อภิคนฺตุํ กปฺปยิตฺวํ, นเยติ
ปพลชวพลคฺคํ วาชิราชํ สราชา, ()
คตสติ หยสาฬํ ตงฺขเณ ฉนฺนมจฺเจ
สกปติคมนตฺถํ เอสมํ กปฺปนตฺโถ,
อคมิติ สหชาโต กตฺถโก วาชิราชา
อกริ วิปุลเหสาราวมานนฺทภาโร; ()
๖๘. ¶
ปวิสิย สิริคพฺภํ เตลทีปุชฺชลนฺตํ
รตนขจิตมฺเจ คนฺธปุปฺผาภิกิณฺเณ,
ธรณิปตินิปนฺนํ เหมพิมฺโพปมานํ
นิชตนุชกุมารํ ปสฺสิพิมฺพายสทฺธึ; ()
ยทิ อหมปเนตฺวา เทวิยา หตฺถปาสํ
มม ตนุชกุมารํ องฺกมาโรปยามิ,
วทนชิตสโรชา ราชินี วุฏฺหิตฺวา
วนมหีคมนํ เม วารเย ทุนฺนิวารํ; ()
ตนุชมุขสโรชํ พุทฺธภูโต สมาโน
นยนมธุกรานํ ชาตุ กาหามิภารํ,
สุมริย จรณํ โส อุทฺธรนฺโต,ว เมรุํ
อวตริ ภวนมฺหา อุกฺขิปิตฺวา ปวีโร; ()
๗๑. ¶
กุวลยทลเนตฺตฺจนฺทมมฺโหชวตฺตํ
มทนรถรถงฺคาการสุสฺโสณิภารํ,
กถมวตริ พิมฺพานามเทวึ ปหาย
นรปติ ภวนมฺหา เหมพิมฺพาภิรามํ; ()
มรกตปฏิมาภํ สมฺภวํ สกฺยวํเส
สมุปจิตสุปฺุํ ลกฺขณากิณฺณคตฺตํ,
ปชหิย สุกุมารํ ราหุลาขฺยํ กุมารํ
กถมวตริ ปาทมนฺทมุกฺขิปฺป ธีโร; ()
ริปุคชมิคราชํ ชมฺพุทีปคฺคราชํ
ตทหนิ ปิตุราชํ ปุตฺตโสกณฺณวมฺหิ,
กถมมิตทโย โส นิทฺทโย ปกฺขิปิตฺวา
อวตริ ภวนมฺหาก อุทฺธริตฺวาน ปาเท; ()
๗๔. ¶
สกลปถวิจกฺกํ จกฺกวาฬาวธึ โส
อภิวิชิย อสตฺโถ สตฺตเม วาสรมฺหิ,
นรหริ กตปฺุโ จกฺกวตฺติ อหุตฺวา
กถมวตริ ตมฺหา อุกฺขิปิตฺวาน ปาเท; ()
อวตริย วิมานา อชฺช มํ ตารยตฺวํ
ตฺวมปิติภวโต)หํ อุตฺตเรยฺย’นฺติ วตฺวา,
ตมภิรุหิ ชนินฺโท วาชิราชินฺท’มฏฺา-
รสรตนปมาณํ โธตสงฺขาวทาตํ; ()
ปวนตุริตเวโค กนฺถโก วาชิราชา
ยทหนิ ปทสทฺทํ จา’ปิ เหสํ กเรยฺย,
นนุ สกลปุรํ โส ยาติ อชฺโฌตฺถริตฺวา
ตทหนิ กตสทฺทํ วารยุํ เทวตาโย; ()
๗๗. ¶
กรกมลตเลสุ เทวตานิมฺมิเตสุ
ปนิหิตปทวารํ อสฺส มารุยฺห ธีโร,
ลหุมุปคมิ ฉนฺนํ วาลธึ คาหยิตฺวา
ถิรปิหิตกวาฏทฺวารปาการุปนฺตํ; ()
ยทิ ปิหิตกวาฏุคฺฆาฏนํ นา’ภวิสฺสา
หยวรมปิ ฉนฺนามจฺจมาทาย โสหํ,
อสริ ปุริสสิโห อุปฺปเตยฺยนฺติ อฏฺา-
รสรตตปมาณุ’ตฺตุงฺคปาการจกฺกํ; ()
ตถริว หยราชา ฉนฺนนาโม จ มนฺตี
วีริยพลสมงฺคี จีนฺตยุํ ตาวเทว,
วิวริ ตทธิวตฺถา เทวตา โจทิตตฺตา
ปุริสทสสเตนุ’คฺฆาฏิยํ ทฺวารพาหํ; ()
๘๐. ¶
มม วิสยมเสสํ เอสสิทฺธตฺถนาโม
อภิภวิย สุโพธึ ชาตุ พุชฺฌิสฺสตีติ,
อถ สุมริย มาโร ปาปิมา’ตีวกุทฺโธ
ปฏิปถมุปคฺฉิ นิกฺขมิตฺวา วิมานา; ()
ตุริตมหิวชนฺเต มารเวริมฺหิ มาโร
อสิตนภสิ ตฺวา อิตฺถมาโรจยิตฺถ,
วรปุริส อิโต โข สตฺตเม วาสรมฺหิ
ตฺวมหิวิชิย โลกํ เหสฺสเส จกฺกวตฺตี; ()
สุขมนุภวมาโน จกฺกวตฺตี ภวิตฺวา
ฆรมธิวส จกฺกํ วตฺตยํ ยาวชีวํ,
อมิตมติ ตุวํ มา นิกฺขมสฺสู’ติ มาโร
อภิคมนนิเสธํ กาตุมิจฺจานุสาสิ; ()
๘๓. ¶
นมุวิลปิตวาจํ โสตธาตฺวฺชลีหิ
สวิสมิว ปิพนฺโต ตํ ตุวํ โก’สิ ปุจฺฉิ,
ปวนปถิโต’หํ อิสฺสโร เทวตานํ
นรวร วสวตฺตี ปาปิมา’ตฺเย’ว มาห; ()
สุรนรสรโณ โส นิพฺภโย ทิพฺพจทฺท-
รตนชนนมทฺธา มารชานามห’นฺติ,
ปฏิวจนมทาสิ มาทิโส ทุปฺปสยฺโห
ภวติ ทสสหสฺเสหา’ปิ ตุมฺหาทิเสหิ; ()
ยทิ มนสิ สิยา เต กามโทสพฺพิหึสา-
ปภุติปริวิตกฺโก ตาวชานาม’หนฺติ,
ปฏิฆปรวโส โส กิฺจิโอตารเปโข
อนุปทมนุพนฺธิ ตสฺส ฉายายเถว; ()
๘๖. ¶
ปุนรภิวชโตวา’สาฬฺหิยา ปุณฺณมาย
กปิลปุรวิภูตึ ทฏฺุกามมฺหิ ชาเต,
วสุมติ ปริวตฺตี ทสฺสยิ อสฺสรฺโ
ปุรวรภิมุขฏฺโ เจติยฏฺานภุมึ; ()
สปทิ ทสสหสฺสิจกฺกวาเฬสุ เทวา
ติภุวนสรณสฺสา’รกฺขเณ วฺยาวฏาสุํ,
มณิกนกมเยหิ ทณฺฑทีปาทิเกหิ
อนิมิสตนเย’เก มคฺคมาโลกยึสุ; ()
สุรภิกุสุมทาโมลมฺพมานพฺพิตาน-
กนกกลสเสตจฺฉตฺตเกตุทฺธเชหิ,
ตทหิคมนมคฺคํ เทวตา’ลงฺกรึสุ
ภุวนกุหรมาสิ ปุปฺผปูชาภิรามํ; ()
๘๙. ¶
คคนมสนิโฆสจฺฉนฺตเมวฏฺสฏฺิ-
ตุริยสตสหสฺสารววิปฺผารมาสิ,
มหิตสุรภิปุปฺผากิณฺณมคฺคาวติณฺโณ
อตุริตมภิคนฺตฺวา โยชนนฺตึสมตฺตํ; ()
วิมลสลิลปุณฺณํ เผณมาลาภิกิณฺณํ
วิกจกมลราชึ ตุงฺคกลฺโลลราชึ,
สสิรตรสมีรํ วาฬุกากิณฺณติรํ
สมุปคมิ อโนมานามคงฺคํ สวีโร; ()
อสิตมณิตลาภา ฉนฺน กา นามิกา’ยํ
อิติ วรมติ ปุจฺฉิ โส อโนมานทีติ,
ตมวทิ ยทิ ตีเร เอตฺถ’หํ ปพฺพเชยฺยํ
อติวิย สผขลา เม สา อโนมาสิยา’ติ; ()
๙๒. ¶
รวิกุลติลโก โส ปณฺหิยา วาชิราชํ
สชวมททิ สฺํ ตาย อฏฺโสภาย,
สุวิมลสลิลายา’โนมคงฺคาย ตีเร
ตรณิริว ิโต’สิ อุปฺปติตฺวา ตุรงฺโค; ()
สิตปุลินตลฏฺโ ติณฺหธารา’สิหตฺโถ
วิสทมติ สโมฬึ จูฬมาทาย ทฬฺหํ,
อลุนิ สิรสิ เสสา ทฺวงฺคุลา นีลเกสา
น ตทุปริ ปรูฬฺหา ทกฺขิณาวตฺตยึสุ; ()
อภวิ ตทนุรูปํ ทาิกา มสฺสุจา’ปิ
อยมุปริ สจา’หํ าตุ พุทฺโธ ภเวยฺยํ,
นภสิ ขิปิ สิขํ ตํ อิจฺจธิฏฺาย ธีโร
ปริภวิย ิตา สา เมฆมาลาวิลาสํ; ()
๙๕. ¶
สปทิ สุรปุรมฺหา เทวราชาภิ’คนฺตฺวา
ตมภิหริย จูฬํ จาริจงฺโคฏเกน,
รตนมยมุฬารํ เจติยํ มาปยิตฺถ
สุรคณมหนียํ ตตฺร จูฬามณินฺติ; ()
วิธิรภวิ สหาโย โย ฆฏิการนาโม
อททิ สมณกปฺปํก โส กปริกฺขารมสฺส,
คหิตสมณเวโส ปุพฺพพุทฺธา’ว นาโถ
นภสิ ขิปิ นิวตฺถํ สาฏกํ สํหริตฺวา; ()
ตมภิหริย ทุสฺสํ ปกฺขิปิตฺวา สมุคฺเค
รตนมยมตุลฺยํ โยชนทฺวาทสุจฺจํ,
อกริ ปรหิตตฺถํ พฺรหฺมโลเกก วิธาตา
มกุฏมณิมริจีจุมฺพิยํ เจติยํโส; ()
๙๘. ¶
ปิตุนรปติโน ตฺวํ ภุสณาทีนิ ทตฺวา
อิติ มม วจเนนา’โรคฺยมาโรจยสฺสุ,
สจิวมนุปลพฺภา’ ทานิ ปพฺพชฺชิตุํ เต
ปหิณิ หยสหายํ โอวทิตฺวาน ฉนฺนํ; ()
ปฏิปถมวติณฺโณ คนฺตุกาโม สรฏฺํ
ธรณิปติวิโยคา โสกนิพฺพิทฺธคตฺโต,
ตุรคปติ จวิตฺวา กนฺถโก เทวปุตฺโต
ภวิ กนกวิมาเน ตงฺขเณตาวตึเส; ()
สกลวนสุรานํ อฺชลิมฺชริหิ
มหิตฺจรณปีโ เยน ปพฺพชฺชิโต โส,
ตทวสริอโนมานามนชฺชา สมีเป
วนมนุปิยนามํ อมฺพรุกฺขาภิรามํ; ()
๑๐๑. ¶
โส นิกฺขมฺม อภินฺนขตฺติยกุลา เนกฺขมฺม ธมฺมาลโย
โภคกฺขนฺธมุฬารจกฺกรตนํ อุจฺจารภารํ วิย,
โอหายา’นุปิยมฺพนามวิปิเน สตฺตาหมชฺฌาวสํ
ปพฺพชฺชาปฏิลาภสมฺภวสุขํ เวเทสิ พุทฺธงฺกุโร; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเร นิทาเน มหาภินิกฺขมน ปวตฺติปริทีโป ทสโม สคฺโค.
๑. ¶
มนฺทานิเลริตตรุสณฺฑมณฺฑิเต
ตสฺมึ ตโปวนคหเณ ตโปธโน,
ภุตฺวา (ปภาวติ) วนเทวตา ยถา
ทิพฺพํ สุขํ สุขมนคาริยํ ตโต; ()
โย เสนิโย นรปติ มาคโธ ตทา
ยสฺมึ ปุเร วสติ ปุรงฺคภาสุเร,
ราชคฺคหํ ตมหิปเวสนตฺถิโก
อทฺธานโมสริ สมตึสโยชนํ; ()
จกฺกงฺกิตสฺสิริจารโณ สุสฺโม
ทีฆฺชสํ วสิ ตทเหน เขปยํ,
ราชคฺคหํ กปุรวรมินฺทิราลยํ
สมฺปาวิสิ ชิตคชราชคามิ โส; ()
๔. ¶
อินฺทาสุธาวลิวลยิกโต มหา-
มคฺคมฺหิ ชงฺคมฺมณิปพฺพโตริว,
ขตฺตึสลกฺขณสมลงฺกโต มหา-
วีโร ตโปนิธิ ยุคมตฺตทสฺสโน; ()
โพธาปยํ พุธชนมานสมฺพุเช
อวฺหาปยํ ปถิกชน’กฺขิปกฺขิโน,
วิมฺหาปยํ นิชสิริยา สเทวเก
ตสฺมึ ปุเร จริ สปทานจาริกํ; ()
ปิณฺฑาย คจฺฉติสติ รูปทสฺสน-
ปพฺยาวฏา’ขิลชนตาย โคตเม,
สงฺโฆภิตา’สุรมิสเรหิ สา ปุริ
ปตฺเต ยเถว’สุรปุริ ปุรินฺทเท; ()
๗. ¶
ขตฺตึสลกฺขณสุรจาปภาสุเร
รูปมฺพเร วรปุริสสฺส คจฺฉโต,
โลกสฺส โลจนสกุณาวลิตทา
อนฺตํ นปาปุณิ ปริสงฺกมนฺตีปิ; ()
มฺชีรปิฺชรกร กนฺธรามณิ-
เกยูรภาสุรจรณา สิริมโต,
สีมนฺตินี ปรมสิรึ วิปสฺสิตุํ
ธาวึสุ นิชฺชิตกลหํสกามินี; ()
นาริชนา มหิตุมิวา’ภิคจฺฉโต
รูปินฺทิราย’ นิมิสโลจนุปฺปเล,
ธมฺมิลฺลเวลฺลิตภุชจมฺปกาวลี
ธาวึสุ ปีวรกุจหารปีฬิตา; ()
๑๐. ¶
นิสฺสาสินี สมชลพินฺทุจุมฺพิต-
วตฺตมฺพุชา สิถิลิตกาสิกมฺพรา,
กาจิตฺถิโย สมณมุทิกฺขิตุํ ปเถ
ธาวนฺติโย กิมุปติสงฺกิยา’ภวุํ; ()
อุคฺฆาฏิตา’สิตมณิสิหปฺชรา
รามาปสาริตวทนมฺพุชาก วสึ,
ทฏฺุํ ปภุชนภวเนสุ ตงฺขเณ
มนฺทากินิสรสิวิลาสมาหรุํ; ()
อุจฺฉงฺคโตปติตสุตา’ภิรูปิโน
รูปปฺปลมฺหิตหทยาก ปูรีวธู,
ปสฺสนฺติโย ปถิกชนสฺสหตฺถเค
นากํสุ กึ อธิกรณา’ธิโรปณํ; ()
๑๓. ¶
เอเก ชนา ยติปติรูปทสฺสน-
โกตุหฬา สกปฏิภานมพฺรวุํ,
สีมนฺตินี มนกุมุทานิ โพธยํ
ปตฺโต’ตฺย’ยํ ปกตินิสาปตีนุโข; ()
สุตฺวาน ตํ สกลกลานฺตโรปคํ
พิมฺพํ ตทงฺกิตหริณงฺกมมฺพเร,
ตุมฺเห นปสฺสถ หิมรํสิโน อิติ
คพฺพาภิชปฺปิตวจนา’ปเรชนา; ()
อจฺเฉรปงฺกชวิสรานิ จินฺติย
สฺจุมฺพิตุํ ปุรลลนานน’มฺพุเช;
เวโรจโน อิธุปคมา วิรูปิมา
อิจฺจพฺรวุํ ปุนรนิสมฺมการิโน; ()
สุตฺวาน ตํ คคนตลงฺคเน’ธุนา
เวโรจนสฺส’ภิจรโต นปสฺสถ,
จณฺฑาตปํ ถิรปริเวสมมฺพุช-
ปาณินฺติ คชฺชิตวจนา’ปเรชนา; ()
๑๗. ¶
อุตฺตุงฺคมนฺทิรมณิจนฺทิกาตเล
ทิพฺพจฺฉรานิภรมณิหิ วฺจิโต,
เอยา’มราวตินคริติ จินฺติย
สกฺโก จเร นนุ สกวาทมปกฺปยุํ; ()
สกฺกสฺส ทานววิชยา’ภิลาสิโน
ปาณิมฺหิ ทิสฺสติ วชิรายุธํ ขรํ,
สํวิชฺชเร ทสสตโลจนานิ’ปิ
โนตาทิโส อยมิติ ตพฺพิปกฺขิโน; ()
ยา สาลวตฺย’ธิวจนา’ภิรูปินี
สฺโจทิโต ชิตคิริชาย ตาย โห,
เกลาสปพฺพตนิภปณฺฑวาจล-
ตฺตํ วชํ อยมิติอิสฺสโร’พฺรวุํ; ()
๒๐. ¶
ตุมฺเห นปสฺสถ ปรมิสฺสรสฺส กึ
นคฺคตฺตนํ ปสุสยโน’ปเวสนํ,
ปาณึ กปาลกมธิกกฺขิมณฺฑลํ
อิตฺถํ ปเวทิตวจนา’ปเรชนา; ()
เอสา’วลมฺพิตปุรขีรนีรธึ
ลกฺขึ สเมกฺขิย นิชลกฺขิสํสโย,
ปีตมฺพรํ ปริทหิย’ฺชเส จรํ
นารายโน อิติ มติมปฺปยุํ สกํ; ()
นารายโน กุวลยนีลวิคฺคโห
โกปนฺตโร’รคสยนินฺทิราธโน,
จกฺกายุโธ’ลฺลสิตกโร’ติวามโน
ตพฺพาทมทฺทนจตุเร’ตเร ชนา; ()
๒๓. ¶
เวทตฺตยํ วิพุธชนานมานเน
สฺว’ชฺฌายตํ วสตินุโข สรสฺสตี,
สฺชาตสํสย ชฏิโต ปิตามโห
ตสฺสาคเวสนปสุโต’ตฺยุ’ทีรยุํ; ()
สุตฺวาน ตํ สรสิชโยนิโน สทา
ปาณิมฺหิ วิชฺชติ วรมตฺตโปตฺถกํ,
จตฺตาริจานนปทุมานิ ทิสฺสเร
คจฺฉํ อยํปน ปุริโส นตาทิโส; ()
สุทฺโธทนวฺหยวสุธาธิป’ตฺรโช
พุทฺโธ ภวิสฺสติ อิติ เวทโกวิทา,
โกณฺฑฺภุสุรปมุขา ทฺวิชา ตทา
ปพฺยากรุํ ตนุ พหุภาสเณน กึ; ()
๒๖. ¶
อุกฺกณฺิโต สกภวนา มหามตี
นิกฺขมฺม สตฺตมทิวโสติ วิสฺสุโต,
อาปาถคํ นิชสวณฺชลิหิ โภ
ตํ พฺยปฺปถํ นปิวถ กึ ยถามตํ; ()
เวทาคตํ วรปุริสงฺคลกฺขณํ
เทหมฺหิ วิชฺชติ สมณสฺส คจฺฉโต,
อนฺธา’ว โภ อปคตรูปทสฺสนา
ตุมฺเห’ปิ กึ ตลหถ รูปทสฺสนํ; ()
นิกฺขมฺม ฉฑฺฑิตวิภโว มหากุลา
สุทฺธาสโย สุคหิย ปตฺตจีวรํ,
ปพฺพชฺชิยา’นหิรมิโต ภวตฺตเย
อตฺถาจรํ อนุฆรมฺชเส’ธุนา; ()
๒๙. ¶
สุทฺโธทนาวนิปติโน วโรรโส
เอโส สมุชฺชลสตปฺุลกฺขโณ,
วฺยาปาริโต กุสลพเลน โพธิยา
โหเต’ว โคตมสมโณ นสํสโย; ()
ทิสฺวา ตโปธนมหิยนฺตมฺชเส
เย มานวา สกสกวาทมปฺปยุํ,
ตพฺพาทพนฺธนวินิเวนา ปรํ
อิจฺจาหุ ปณฺฑิตปุริสา ยถาวโต; ()
ทุตา ตทา สุรสิ สมปฺปิตฺชลี
รฺโ ตมจฺฉริยปวตฺติมาหรุํ,
อทฺทกฺขิ ภุปติ จรมานมฺชเส
ปิณฺฑาย’ถพฺพิวริย สิหปฺชรํ; ()
นา โค สิยา ปมินิมุชฺชนํ ก เร
ยกฺโข สิยา สหยมทสฺสนํ ก เร,
เท โว สิยา คคนตลงฺคณฺจ เร
โปโส สิยา ยทิ ปฏิลทฺธมาห เร; ()
๓๓. ¶
ทูเตนุ’สาสิย มคธาธิโป อิติ
วีมํสิตุํ ปกติมนงฺคหงฺคิโน,
ปาเหสิ เต ปทมนุคมฺมุ’ปาคมุํ
สทฺธึ มหาสมณวเรน ปณฺฑวํ; ()
วิกฺขาลยํ มุขกมลํ กุเล กุเล
ภิกฺขาฏเนน’ ภิหฏมิสฺสโภชนํ,
ลทฺธา ชิคุจฺฉิย วสิ ปณฺฑวาจล-
จฺฉายาย มารภิ สุนิสชฺช ภฺุชิตุํ; ()
ภตฺตมฺหี กุกฺกุรวมถูปเม มุหุํ
อนฺโตทรํ ปวิสติ ธีมโต สติ,
อนฺตานิ พาหิรกรณานิ’วา’ภวุํ
ตํโข สหี วสิสนิสมฺปชฺวา; ()
๓๖. ¶
ปพฺพชฺชิตํ สุคหิตปตฺตจีวรํ
ทิสฺวา รตึ ปชหิย ราชโภชเน,
สิทฺธตฺถ โน ตฺวมภิคมิตฺถ อตฺตนา
อตฺตานโมวทิย ปภฺุชิ โภชนํ; ()
ทูเตหิ โจทิตหทโย ทยาธโน
โส มาคโธ นรปติ เตน ปาวิสิ,
เยนา’สิ ปณฺฑวคิริ ภทฺรวาหนํ
อารุยฺห ทสฺสนรสเฆธโลจโน; ()
อฺาย สากิยกุลสมฺภวํ วสึ
ราชา ปสิทิย อริเย’ริยาปเถ,
มา กาหเส สข อิติ ทุกฺกรํ ขรํ
รชฺเชน ตํนรปวรํ ปวารยิ; ()
๓๙. ¶
รชฺเชน กึ ตว จตุรณฺณวาวธึ
รชฺชํ นิชํ ปชหิย อาคตสฺส เม,
โพธึ ปพุชฺฌิย ปมํ ตถาสติ
อาคจฺฉตํ มม วิชิตนฺตฺย’โวจ นํ; ()
ทตฺวา ปฏิสฺสวมถ ภุมิภตฺตุโน
โลกสฺส โลจนมณิโตรณากุเล,
ทีฆฺชเส วสิ ปิตงฺฆิปงฺกโช
อาฬารากํ อิสิปวรํ อุปาวิสิ; ()
ปตฺวาน กึ กุสลคเวสิ โส วสิ
อาฬารกํ วิรชมุฬารฌายินํ,
อิจฺฉามหนฺติ’สิ ตว สนฺติเก’ธุนา
ธมฺมํ สมาจริตุมิธาคโต พฺรุวิ; ()
๔๒. ¶
สุตฺวาน ตํ ตติยมรูปิกํ วสิ
ฌานํ วิยากริ ปฏิลทฺธมตฺตนา,
ขิปฺปํ ตโปนิธิปคุณํ อกาสิ ตํ
ธมฺมํ สกาจริยนยา’วลมฺพิย; ()
นา’ยํ วสิ ตนุตรสทฺธยา มมํ
ธมฺมํ สยํ สมธิคตํ วิยากเร,
โคสามิโก ยถริว ปฺจโครสํ
อทฺธาผลํ อนุภวตีติ ตินฺติย; ()
กาลาม ทฺเว อธิคตฌานสมฺภวํ
ตฺวํ ยาวตาสุข มนุโภสิ มํ วท,
ปุฏฺสฺส ตสฺสิ’ติ นจกิฺจิ ภาวิยํ
อากิฺจนํ อวจ อกิฺจนาลโย; ()
๔๕. ¶
สํวิชฺชเร มมปกิ อิมสฺสิ’เว’สิโน
สทฺธาสตีวีริยสมาธิพุทฺธิโย,
เอวํ วิตกฺกิย นจิรํ กตุสฺสโห
ฌานํ ลภี ตตียมรูปิกํ วสี;
ยํ โข ตุวํ วิหรสิ ฌาตมปกฺปิโต
สมฺปชฺช สมฺปติ วิหรามหนฺติ ตํ,
อาฬาริ’สิ วรปุริเสน สาวิโต
ลาภา’วุโสตฺยวจ สุลทฺธมาวุโส;
ชานามิ ปาวจนมหํ ยถา ตุวํ
ชานาสิ ปาวจนมหํ ยถา ตุวํ,
ตฺวํ ตาทิโส อหมปิ ยาทิโส ภเว
ตฺวํ ยาทิโส อหมปกิ ตาทิโส ภเว;
๔๘. ¶
เอหา’วุโส สมณ มยํ อุโภ ชนา
กาหามิ’โต ปริหรณํ คณสฺสิ’ทํ,
วตฺวาน อาจริยสมานโก สกํ
สิสฺสํ อกา ตมสมมตฺตนา สมํ; ()
ธมฺโมปฺย’ยํ นภวติ นิพฺพิทาย วา
โพธายวา นวุปสมาย เกวลํ,
อารุปฺปภุมิยมุปปตฺติยา สิยา
อิจฺจานลงฺกริย ตโต อปกฺกมิ; ()
กาลมโต อุปริวิเสสมุทฺทโก
ชฺา’ตฺย’ยํ สุมริย รามปุตฺตโก,
ปตฺวา’สฺสมํ สมธิคตํ ตฺวยา’ป’หํ
ธมฺมํ สมาจริตุมิธาคโต’พฺรุวิ; ()
๕๑. ¶
ตฺวา สกาจริยมตฺหิ พุทฺธิมา
ธมฺมฺจเร มม สมโย จ ตาทิโส,
วตฺเว’วมุทฺทกวสิ ขิปฺปมตฺตโน
สิกฺเขสิ ปาวจนปเถ ตโปธนํ; ()
สทฺธาย มํ สกสมยา’นุสาสโก
อทฺธา สมาธิชผลมาหเร’ตฺย’ยํ,
จินฺตาปโร วรปุริโส อรูปิกํ
ฌานํ วลฺชสิ กตมนฺตฺย’ปุจฺฉิ นํ; ()
สุตฺวา ตมุทฺทกวสิ สนฺตมานโส
สนฺตํหิ’ทํ ปรมมิทนฺติ ภาวิยํ,
สามํ วลฺชนกมรูปภุมิกํ
ฌานํ จตุตฺถกมวิกมฺปมาหรี; ()
๕๔. ¶
สํวิชฺชเร มมปิ มโนนิเกตเน
สทฺธาทิสคฺคุณรตนานิ’มสฺสิ’ว,
เอวํสรํ นจิรมรูปิกํ วสิ
ฌานํ ลภี วีริยพเลนวา’นฺตมํ; ()
ลทฺธํ ตยา ยมธิคตนฺติ ตมฺมยา
อาโรจิเต สมณ วเร’สิปุงฺคโว,
อมฺเห คณํ สุปริหรามุ’โภ’ติมํ
วตฺวา ตมาจริยธุเรน มานยิ; ()
นา’ยํ ปโถ ภวปริมุตฺติยา สิยา
อทฺธาภเว มมปกิ ภวคฺคปตฺติยา,
เอวํ ววตฺถิตหทโย มหาทโย
นิพฺพิชฺชโส ตทปคโต’นลํอิติ; ()
๕๗. ¶
โมกฺเขสโก ชิตวรวารณกฺกโม
เอโกจรํ วสิ มคเธสุ จาริกํ,
เสนานิวิสฺสุนฺนิคโม ยหึสิยา
ตํ ตาปสาลยมุรุเวลโมสริ; ()
อทฺทกฺขิ โส หริณวิหงฺคมากุลํ
มนฺทานิเลริตตรุสณฺฑมณฺฑิตํ,
เนรฺชราสลิลปวาหสิตลํ
ปาสาทิกํ ปรมตโปวนํ ตหึ; ()
อนฺโตชฏํ ชฏิลชฏา’ลิวุมฺพิต-
ปาทมฺพุโช วิชฏยิตุํ ฆฏํ วสี,
อตฺตาหิตาปนปฏิปตฺติยา ตหึ
วิชฺชาธเร ชฏิลวเร ปสาทยี; ()
๖๐. ¶ สฺจาริโต ชนปทจาริกํ ตทา
ปตฺวา ตโปวนมถ ปฺจวคฺคิยา,
ภิกฺขุ มหาปุริสมุปฏฺหึสุ ตํ
อารทฺธทุกฺกรกิริยํ ยถาพลํ. ()
๖๑. ธีโร’ติทุกฺกรปฏิปตฺติปูรโก
ทนฺตานิ วีสติทสเนหิ วีสติ,
ตาลุํ นิรุมฺหิย รสนาย เจตสา
จิตฺตํ นิปีฬยิ ปริตาปยิ ตหึ. ()
๖๒. ปคฺคยฺห มุทฺธนิ พลวา’ติทุพฺพลํ
นิปฺผีฬเย ยถริว ธีมโต ตถา,
อตฺตาหิตาปนปสุตสฺส ปคฺฆรุํ
กจฺฉาทินา’ธีกตรเสทพินฺทโว; ()
๖๓. ¶ มคฺโคภวตฺย’ยมิติ โพธิสิทฺธิยา
อปฺปาณกํ ปฏิปท มาจรํ จิรํ,
วาสํ อกา วสิ มุขโต จ นาสโต
อสฺสาสมปฺปฏิปฏิโม’ปรุนฺธิย; ()
รุทฺเธสุ เตสฺว’ ปิหิตโสตรนฺธโต
วาโต’ภินิกฺขมิ อธิมตฺตนิสฺสโน,
กมฺมารคคฺคริมุขโต รโว ภุสํ
นิคฺคจฺฉเต อภิธมเนน เสยฺยถา; ()
ยาเวทนา ขรสิขเรน ชายเร
สีสสฺส วิชฺฌนสมเย สุขตฺถิโน,
เอวํ ตทา กินสิโรรุชา’ภวุํ
รุทฺธานิลสฺส หิ มุขกณฺณนาสโต; ()
๖๖. ¶
วาตาภิฆาตนสมเย สุธิมโต
สีเส’ภวุํ ปุนรปิสิสเวทนา,
ทฬฺเหน โย สิรสิ วรตฺตเกน ยํ
ทฬฺหํ ทเท ยถริว สิสเวนํ; ()
สมฺมา นิรุมฺหิตมุขกณฺณนาสโต
ธีโร สมีรณมุปรุนฺธิจุ’ตฺตรึ,
คพฺภนฺตรํ ขรตรเวทนา’ตุรํ
วาตา’ภิมนฺถิย ปริกนฺตยุํ ตโต; ()
โคฆาตโก จตุรตโร วิกตฺตเย
กุจฺฉึ ควํ ติขิณวิกนฺตเนน เจ,
รุทฺธาติเลห’นริยมคฺคคามิโน
ชาตา ตถา ขรตร กุจฺฉิเวทนา; ()
๖๙. ¶
อปฺปานกํ ปุนรปิ ฌานมาจรํ
วีโร สมีรณ มุปรุนฺธิ สพฺพถา,
จีนฺตุพฺภวํ สกมุขกณฺณนาสคํ
เตนา’สิ กายิกทรโถ ธิตีมโต; ()
ทฬฺหํ อุโภ จรปุริสา มหพฺพลา
พาหาสุ คณฺหิย ปุริสํ’ติทุพฺพลํ,
องฺคารกาสุยมหิตาปยนฺติเจ
โส ตาทิสึ อนุภวิ ทุกฺขเวทนํ; ()
ขิตฺตํ กลิงฺครมิวกาวิเทวตา
รุทฺธานิลุพฺภวขรเวทนาตุรํ,
วีรํ วิโลกิย ปติตํ ตโปวเน
ปพฺยากรุํก วรปุริโส มโต อิติ; ()
๗๒. ¶
กาลํกโรตฺย’ยมิติ กาจิ เทวตา
โนจาหุกึ ตทิตร เทวตา วตํ,
อสฺเส’ว โคตมสมณสฺส มาริสา
อาโรจยุํ วิหรณมีทิสํอิติ; ()
ยํนูน’หํ ปฏิปทเหยฺยมายตึ
อาหารยาปนหรณาย สพฺพโส,
เอวํ สจินฺตยิ กรุณาย โจทิตา
ตา เทวตา ตุวฏุมุเปจฺจ โคตมํ; ()
อาโรจยุํ ยทิปน นิจฺจโภชโน-
ปจฺเฉทนํ สมณตุวํ กริสฺสสิ,
กาหาม เต มยมิติโลมกุปโต
ทิพฺโพชโมกิริย สริรตปฺปณํ; ()
ฆาสสฺสเฉทนวีริยํ กโรมิ เจ
ยาเปนฺติ ตา มธุร สุธารเสน มํ,
เตนา’ภิยาปนวิธิมิจฺฉโต สโต
ตํโขตปํ นภวติ กึ มุสา มมํ; ()
๗๖. ¶
นาลนฺติ โส กุหนวเสน เทวตา-
วิมฺหาปเนติ’ห นิชเทหตปฺปณํ,
เอวํ อนุสฺสริย’นุวาสรํ วสี
อาหารมาหริ วิรสํ ปริตฺตกํ; ()
สฺวาเจลโก วิจริกราปเลขโณ
อาจารมุตฺตฺย’ภวิ นเจหิติฏฺิโก,
อุทฺทิสฺสกํ อภิหฏกํ นิมนฺตนํ
นาสาทยิ ปิฏกกโลปิกุมฺภิกํ; ()
๗๘. ¶
โส ทณฺฑมุคฺครมุสเล’ฬกนฺตรํ
ปายนฺติคพฺภินิปนิตีหิ จา’หฏํ,
สามกฺขิกาวิสย มุหินฺนเมกิกํ
สงฺกิตฺติโนทนมปิ นาภิสาทยี; ()
โสวีรกํ นปิวิ สุรํ นเมรยํ
สุกฺขามกํ ยทปิ ติโกวิสุทฺธิกํ,
โส มจฺฉมํสกวิกตึ ปฏิกฺขิปิ
อปฺเปกทา ตปสิ นิรามคนฺธิโก; ()
๘๐. ¶
โส สตฺตโตปฺปภุติ กเมน หาปยํ
ยาเวกมาหริ กพลํ พลตฺถิโก,
โส สตฺตโตปฺปภุติ กเมน หาปยํ
เอกํ กุลํ อุปคมิ ยาว ภิกฺขิตุํ; () (ยมกพนฺธนํ)
เอกาย ทีหิปิ ติจตูหิ ปฺจหิ
ทินฺนํ ปฏิคฺคหิ ฉหิ ทตฺติสตฺตหิ,
เอกาหิกปฺปภุติกมทฺธมาสิกํ
มูลํ สยํ ปติตผลํ ปภฺุชิ โส; ()
สามากตณฺฑุลมถสากมทฺทกํ
นีวารกุณฺฑกหฏททฺทุลาทิกํ,
ปิฺากโคมยติณ ฌามโกทนํ
วีโร มหาวิกฏมปานุภฺุชิ โส; ()
๘๓. ¶
โถกํ ปิวิ ปกสตมิตํ หเรณุก-
ยูสํ ตถา จนก กุลตฺถมุคฺคชํ,
โส อปฺปโภชนปรโม สชีวิตํ
เอเกน ยาปยิ ติลตณฺฑุเลน’ปิ; ()
สาณมฺมสาณ?ชิน’ชินกฺขิปจฺฉว-
ทุสฺสํ ติรีฏกกุสวากจีรกํ,
โส เกสกมฺพลมปิวาฬกมฺพล
โมฬุกปกฺขิกผลกานฺย’ธารยิ; ()
๘๕. ¶
ทุพฺพณฺณนตฺตกมยมคฺคปุคฺคโล
อปฺเปกทา ปริทหิ ปํสุกูลกํ,
อตฺตนฺตโปวรณ ปรายโณ ภวิ
โส มสฺสุกุนฺตลตนุโลมโลจโก; ()
อุพฺภฏฺโก’ภวิ ปริวชฺชิตาสโน
อุกฺกฏฺมุกฺกุฏิกวตํ อธิฏฺหี,
อุทฺธคฺคกณฺฏกวีสเม อปสฺสเย
เสยฺยํ อกา ตทุปริานจงฺกมํ; ()
โส สายตติยกมุทกาวโรหณ-
ยุตฺโต ปวาหยิตุมฆํ สมุสฺส หี,
อาตาปยํ อิติ ปริตาปยํ สกํ
เทหํ จิรํ ปริหริ ปาปภีรุโก; ()
๘๘. ¶
โย เนกหายนคณิโก’ตฺถิ’ตินฺทุก-
รุกฺขสฺส โข ปปฏิกชาตขาณุโก,
เอวํ ตถา ปปฏิกชาตมตฺตโน
คตฺตฺจ สนฺนิวิตรโชมลํ ภวิ; ()
โสวา ปโร นตุ ปริวชฺชยี รโช-
ชลฺลานิ กชฺชลมลินานิ ปาณินา,
เทหํ สุโภชนชหเนน ชชฺชรํ
เตลํ วิเลปิย รชสา’ภิถูลยี; ()
โส ทฺเว’กปสฺสยิกวตํ ปปูรยี
อาปานโก’ ภวิ ผลเก’ปิ ถณฺฑิเล,
เสยฺยํ อกาก วิหริ วิเวกกามวา
อชฺโฌคหํ อทุติยโก มหาวนํ; ()
๙๑. ¶
ปาเณ อิเม วิสมคเต’ติขุทฺทเก
นา’หํ วธิสฺสมิติ ปฏิจฺจ’นุทฺทยํ,
อุสฺสาวมทฺทนหิรภีรุตาย โส
นาโถ อภิกฺกมิ จ สโต ปฏิกฺกมิ; ()
นินฺนตฺถลา วนคหนา วนาสโย
นินฺนตฺถลํ วนคหนํ มิโค ยถา,
หีโต วิปสฺสิย วิปิโนปเค ชเน
ตาสาภิภู ปปนติ เอวเมวโข; ()
ทิสฺวาน ลุทฺทกวนกมฺมิกาทโย
โคปาลเก ติณนฬกฏฺหารเก,
มาจทฺทสํ อหมปิ เตตฺย’ยํชโน
มา มํ วิปสฺสตุ สมธิฏฺหํ วตํ; ()
เอโกวสงฺคณิกวิหารภีติยา
นินฺนตฺถลา วนคหนา ตโปนิธี,
นินฺนตฺถลํ วนคหนํ ปปาต โส
ตสฺสาสิ ตาทิสิ ปวิวิตฺตตา ตทา; ()
๙๕. ¶
ยสฺมึวเน จรตมวีตราคีนํ
โรมุคฺคโม จรณตลานิ กมฺปเร,
ทิสฺวาน ภึสณกวนํ ตถาวิธํ
อชฺโฌคหํ วสิ ปวิเวกกามวา; ()
อุสฺสาวปาตตสมเย’นฺตรฏฺเก
เหมนฺติเก สิสิรตราย รตฺติยา,
อพฺภาวกาสิก มภิปูรยิ วตํ
กิจฺฉํ วสิ วสิ วนสณฺฑโค ทิวา; ()
คิมฺโหตุ ปจฺฉิมทิวสนฺตเร ทิวา
อพฺภาวกาสิกธุตธมฺมปูรโก,
รตฺตึ วเน วิหริ ชวฏฺิกานฺยุ’ป
นิสฺสาย โส อสยิ สุสานภูมิยํ; ()
๙๘. ¶
พุทฺธงฺกุรํ อุปคมิโย’ุภนฺติ’ปิ
โอมุตฺตยนฺติปิ รชโส’กิรนฺติ’ปิ,
โคมณฺฑลา สวณขิเลสุ ทณฺฑกํ
ทตฺวา วทาปยิตุมุปกฺกมนฺติ’ปิ; ()
โสวาธิวาสยิ สติมา อุเปกฺขโก
ตํเวทนํ กฏุกก มนฺเวทิยํ,
ทุกฺเข สุเข สุมติ ตุลาสริกฺขโก
พาเลสุ เตสฺว’ปิ นวิโกปยิมนํ; ()
อาหารตปฺปณวิธินา วิสุทฺธิ’ติ
เอเก วทนฺติ’ห สมณาฺติตฺถิยา,
โกลาทิโภชนวิกตึ ตถาวิธํ
อปฺปิจฺฉตาย’นุภวิ สุทฺธิกามวา; ()
๑๐๑. ¶
อปฺโปชโภชนวิกตึ ปภฺุชโต
ขตฺตึสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลํ,
กาโย สุรทฺทุมรุจิโร’ธิมตฺตก-
สีมานมฏฺิกตจ มาปธีมโต; ()
ปพฺพานิวา อสิตลนาสฺว’สิติก-
วลฺลิสุ อุนฺนต’วนตานิ เสยฺยถา,
อาสุํ ตถา กรจรณาทิกานิ’ปิ
ตสฺสุ’นฺนโตนต’วยวาติ วิคฺคเห; ()
โมกฺเขสิโน กรภปทํว นิสฺสิรึ
นิมฺมํส มานิสท มหู สิริมโต;
ตสฺสุ’นฺตตาวนตกปิฏฺิกณฺฏโก
อาสิ ยถาวลยิตวฏฺฏนาวลิ; ()
๑๐๔. ¶
โคปาณสิ สิถิลิตพนฺธนา ชร-
สาฬาย เหฏฺุปริิเต’ว ธีมโต,
นิมฺมํสโลหิตกกเลพเร ปฺย’ว-
ภคฺคา ภวุํ ปวิสมผาสุกาวลี; ()
อปฺปํ กุโภชนวิกตึ ปภฺุชโน
ตสฺส’กฺขิกูปคยุคลกฺขิตารกา,
โอกฺกายิกา อภวุ มคาธคา ตทา
คมฺภีรกุปคทกตารกาก วิย; ()
วาตาตเปน’ ภิผุสิโต ยถา’มก-
จฺฉินฺโน’ภิสมฺผุฏนิ อลาพุ ติตฺตโก,
สีสจฺฉวี สุขุมฉวิสฺส โภชโน-
ปจฺเฉทเนน’ภิผุฏิตา ิตํ ตถา; ()
๑๐๗. ¶
ตสฺโสทรจฺฉวิ ปน ปิฏฺิกณฺฏกํ
อลฺลิยิ โส มุนิ มลมุตฺตโมจโก,
โอกุชฺชิโต ปริปติ ปูติมูลก-
โลมานิ ตพฺพปุคลิตานิ ภูมิยํ; ()
โส ปิฏฺิกณฺฏกมวสงฺคปาณินา
กุจฺฉิจฺฉวึ ผุสิตุมิโต ปรามสิ,
โส ปิฏฺิกณฺฏกมวสงฺคปาณินา
กุจฺฉิจฺฉวึ ผุสิตุมิโต ปรามสิ; () (ยมกพนฺธนํ)
กาโลนุโข วรปุริโส’ติ โน ตถา
สาโมนุโข นปิ นนุมงฺคุรจฺฉวิ,
อาสุํ ตทา กวิมติกถาปรา นรา
ทิสฺวา มลคฺคหิตมโสภนจฺฉวึ; ()
๑๑๐. ¶
เย สนฺตี สมฺปตี สมณา’ภวุํ ปุเร
อตฺตนฺตปา ตปสิ อนาคเต สิยุํ,
เต เวทนํ กฏุกมิโตธิกํ กิมุ
เวเทนฺติ เวทยุ มภิเวทยิสฺสเร; ()
อีหาย ทุกฺกรกิริยายิ’มาย’ปิ
เนว’ชฺฌคา ยมริยาณทสฺสนํ,
อตฺตูปตาปนกสิรสฺส เกวลํ
ภาคี ภวิ อนริยมคฺคคามิโส; ()
สํสาเร สาติสาเร พรตรทรเถ สํสรํ สจฺจสนฺโธ
เขเทเวเทสิ เทวาสิรนรสรโณเอสยํสตฺตสนฺตึ,
ธีโรวีโรวโรโยปภวภวภโยปาปตาปพฺพิปตฺโต
อาโยคํ โยคิโยคี ปริหริ หิริมาเอวเมวจฺฉวสฺสํ; () (มุตฺตาหาร พนฺธนํ)
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หกยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเรนิทาเน มหาโพธิสตฺตสฺส มหา ปธานานุโยคปฺปวตฺติปริทีโป เอกาทสโมสคฺโค.
๑. ¶
กามํ กามสุขลฺลิกา’นุโยโค
หีโน’นตฺถกโร’ตฺย’เน(’กรูปํ),
จินฺเตตฺวาน ตโปวนํ วิมานา
ตฺวํ สิทฺธตฺถุ’ปคมฺม กาหเส กึ; ()
๒. ¶
โกนาม’นฺตุ’ปตาปนา’นุยุตฺโต
ปตฺโต โหติ สุขปฺปทํ กทาจิ,
ตสฺมา อตฺตุ’ปตาปนา’นุโยโค
หีโน’นตฺถกโร’ติ จินฺตยสฺสุ; ()
อตฺตานํ สยเมวโมวทิตฺวา
ปิณฺฑายา’นุฆรํ จริตฺว ลทฺธํ,
ภตฺตํ ภุตฺตวโต สกมฺหิ กาเย
อาสุํ ปากติกานิ ลกฺขณานิ, ()
หีนนฺตทฺวยวชฺชเนน ชาตุ
าณุกฺกํสคตมฺหิ ตมฺหิ วีเร,
โพธายู’ปสมาย นิพฺพิทาย
อุกฺกฏฺํ ปฏิปตฺติมาจรนฺเต; ()
๕. ¶
ฉพฺพสฺสานฺย’นิทุกฺกรํ กริตฺวา
โพธึ นาชฺฌคโต สุโภชนานิ,
ภฺุชนฺโต กิมุ กุพฺพเต’ ปธานา
วิพฺภนฺโต อิติ ปฺจวคฺคิยายํ; ()
มททิตฺวา สิกตํ สิเนหลทฺธา
เกวา’สุํ สมณํ หิ’มํ อุเปจฺจ,
โก มูฬฺโห’ธิคมาธิคนฺตุมิจฺเฉ
จินฺเตตฺวา มิคทายโมตรึสุ; ()
เสนานีนิคเม ตทานิ เสฏฺิ-
ธีตา สามิกุลํ อลงฺกตา’สิ,
ภาเรนา’วนตงฺคินี กุจานํ
หํสิวา’ลสคามินี สุชาตา; ()
๘. ¶
ชาเต ปตฺถิตปตฺถนาสมิทฺเธ
รุกฺขา’ธิคฺคหิตาย เทวตาย,
กาตุํ สาพลิกมฺมก มานยิตฺวา
เธนู ลฏฺิวโนปคา สหสฺสํ; ()
ตาสํ ปฺจสตานิ ทุทฺธขีรํ
ปาเยตฺวา กตปุน ยาวตา’ฒเธนู,
ขีรานํ ปริวตฺตนํ วิธาย
ปจฺจูสมฺหิ ทุโทห ตา’ฒเธนู; ()
มิสฺเสตฺวา สยเมวว ทุทฺธขีรํ
ปายาสํ ปจิตุํ สมารภิตฺถ,
เทวา ตตฺถ สุธารสํ ขิปิตฺวา
อารกฺขาทิมกํสุ อุทฺธนสฺมึ; ()
ตสฺสา’สิ หิมาวาจโล’ปธานํ
ปลฺลงฺโก ปถวิตลํ อหู เจ,
หตฺถา ปจฺฉิมปุพฺพสาคเรสุ
ปาทา ทกฺขิณสาคเร ภวึสู; ()
๑๒. ¶
อุคฺคนฺตฺวา ติณชาติ นาหิรนฺธา
ตสฺสา’หจฺจ ิตา นภํ อเสสํ,
ฉาเทสุํ จรณุฏฺิตา’สฺส กณฺห-
สีสา’ชานุยุคา’ปฺย’กณฺหกีฏา; ()
จตฺตาโร สกุณา จตุทฺทิสาหิ
ปตฺวา ตปฺปทปฺชรํ วิวณฺณา,
เสตา’สุํ ปุถุมีฬฺหปพฺพตสฺส
สีเส จงฺกมิ โส อลิมฺปมาโน; ()
อิจฺเจวํ สุมติ’ฏฺปากทานิ
ปสฺสิตฺวา สุปินานิ ปฺจ นิฏฺํ,
ปตฺโต อชฺช ภวามหนฺติ พุทฺโธ
นิคฺโรธํ สมุเปจฺจ สนฺนิสีทิ; ()
๑๕. ¶
โสเธตํ สหิตา ตุ ปุณฺณทาสี
ปจฺจูเส วฏมูลปุพฺพเสเล,
ตํ โลเกกรวึ วิราชมานํ
ทิสฺวา’โวจ สุชาตเมตมตฺถํ; ()
ลกฺขคฺฆํ หริปาติมาหริตฺวา
สา อาวชฺชยิ ปกฺกภาชนํ โส,
ปายาโส วินิวฏฺฏิโต ิโต’สิ
ตายํ โปกฺขรปตฺตโตว’โตยํ; ()
สา อฺาย สุวณฺณปาติยา ตํ
ฉาเทตฺวา มุทิตา ปสนฺตจิตฺตา
คนฺตฺวา มณฺฑน มณฺฑิตา สสีเส
กตฺวา ปูชยิ โภชนํ สุชาตา; ()
กาลํ เอตฺตกเมวโพธิสตฺตํ
นาติกฺกมฺม วิธาตุทินฺนปตฺโต,
สมฺปตฺโต’สิ อทสฺสนํ ตโต ตํ
ปาตึ โสณฺณมยํ ปฏิคฺคเหตฺวา; ()
๑๙. ¶
หํสาลิมลินีกตารวินฺท-
เรณุจฺฉนฺนสุนีลนีรปุรา,
ยา เนรฺชรวิสฺสุตา’สิ ตาย
นชฺชาตีรมคฺชิ สตฺตสาโร; ()
ปายาสามิสปุณฺณโสณฺณปาตึ
กาสาวานิ ชินงฺกุโร เปตฺวา,
ตีเร ตาย สวนฺติยา นหาตุํ
ติตฺถํ คนฺธคโชริโว’ตริตฺถ; ()
โรลมฺพากุลนีลนีรเชหิ
เสวาเลหิ นทีชลํ สุนิลํ,
นิกฺขนฺตชฺชุติสฺจเยหิ เทหา
โอติณฺณสฺส ชคาม ปิฺชรตฺตํ; ()
๒๒. ¶
คงฺคากามินิ กฺชเรณุคนฺธ-
จุณฺณํ ตุงฺคตรงฺคพาหุนา ตํ,
ภตฺตารํ สลิเลน สีตเลน
มกฺเขตฺวาสุนหาปยนฺตี’วา’สิ; ()
ตุลฺยํ ตพฺพทนมฺพุเชน ลทฺธุํ
อายนฺตํ รวิรํสิสงฺคเมน,
หํสสฺเสณิ สโรชโกสราสึ
สํทูเสสิ อาวาริโย หิ ปาโก; ()
ตีเร สารสจกฺกวากปกฺขี
โสสาย’สฺสวิสาริตํ’สปกฺขา,
คมฺภีรมฺภสิ มตฺตมาหรึสุ
มฺเ นิกฺกรุณาย เอตฺตกนฺตี; ()
๒๕. ¶
ตุณฺเฑ มณฺฑิตปุณฺฑรีกทณฺโฑ
ปกฺเข เกรวปณฺฑเร ปสารี,
นาถสฺสุ’พฺพหิ มตฺตหํสราชา
เสตจฺฉตฺตวิภุติมุตฺตมงฺเค; ()
วตฺตมฺโหชปโลภิตาลิจกฺกํ
จกฺขวาปาถคตํ ชินงฺกุรสฺส,
สํทสฺเสสิ ปธานภุิตสฺส
นิลสฺมึ กสิณมฺหิ ภูติภารํ; ()
เวยฺยาวจฺจกราริวาปคายํ
เสวาลาทิมลาปเนน มีนา,
ปาทฺจนฺทคมีนลกฺขณสฺส
ตสฺส’คฺเค วิมลิกรึสุ วารึ; ()
๒๘. ¶
อุตฺติณฺณสฺส วิสาลสาฬสาขี-
สาขาหตฺถปุเฏหิ ปฺุกฺนาย,
คตฺตํ มนฺทสุคนฺธคนฺธวาห-
วตฺถํ สาฬวนงฺคนา อทาสิ; ()
โลกินฺโท ปริมณฺฑลํ นิวตฺโถ
ฉาเทตฺวาน ติมณฺฑล’นฺตริยํ,
พนฺธิตฺโวปริ กายพนฺธนมฺปิ
กาสาวํ ปริธายิ ปํสุกูลํ; ()
ปายาสสฺส นิรูทกสฺส อูน-
ปฺาสปฺปมิเต วิธาย ปิณฺเฑ,
ปาจีนาภิมุโข นิสชฺช นชฺชา
ตีเร ตาย อกาสิ ภตฺตกิจฺจํ; ()
๓๑. ¶
ปายาโส มธุโร’ยมสฺส สตฺต-
สตฺตาหํ ปฏิวิทฺธโพธิโน หิ,
โอชาสมผรณาย านมาสิ
ตสฺมา โส ปวิหาสิ นิพฺพิเหสํ; ()
พุชฺเฌยฺยํ ยทิ โพธิมชฺช โสหํ
อุทฺธํโสตมยํ สุวณฺณปาติ,
คงฺคายํ ขิปกิ คจฺฉตูติ วตฺวา
ธีมา ทกฺขิณหตฺถคํ ตมคฺฆํ; ()
โสตํ ภินฺทิย สา สวนฺติมชฺเฌ
ตฺวา ปาติ ยโต อสีติหตฺถํ,
อุทฺธํโสตมุเปจฺจ สนฺนิมุชฺชิ
ตสฺมา โส’ปิ นิมุชฺชิ ปีตินชฺชํ; ()
นาคานํ ภวนํ อุเปจฺจ ติณฺณํ
พุทฺธานํ ปนิมมฺหิ ภทฺทกปฺเป,
สาปาติปริภุตฺตโสณฺณปาติ
ฆฏฺเฏตฺวาน ิตา กตานุราวา; ()
ตํ ทีฆายุกกาลนาคราชา
สุตฺวา สทฺทมถชฺชเป’กพุทฺโธ,
อุปฺปนฺโนติ ชินํ อภิตฺถวนฺโต
อฏฺาสิ ถุติคีติกาสเตหิ; ()
ฉายาพทฺธวิสาลสาฬสาลํ
ปตฺวาสาฬวนํ นทีสมีเป,
อาชีวฏฺมสีลสํวเรน
อาโทเยว วิสุทฺธกายวาโจ; ()
กตฺวาฏฺารสปิฏฺิกณฺฏกานํ
โกฏีนํปฏิปาทนํ กเมน,
ปลฺลงฺกสฺสนิสชฺชพนฺธเนน
กมฺมฏฺานสตึ อุปฏฺเปตฺวา; ()
๓๘. ¶
อานาปานสตึปริคฺคเหตฺวา
นิพฺพตฺเตสิมลคฺคหีตปุพฺเพ,
รูปารูปสมาธโย’ฏฺปฺจา-
ภิฺาโย วสิตาจ โส วสีโส ()
ฌานสฺสาทรโต ทิวาวิหารํ
กตฺวา สาฬวเน สุราสุเรหิ,
ธีโร มคฺคมลงฺกตํ กรีว
คนฺตุํ โอตริยตฺรโพธิมูลํ; ()
ลาชาทีกุสุเมหิวิปฺปกิณฺโณ
มุตฺตาปณฺฑรวาฬุกาตฺถโต โส,
มคฺโค ตุงฺคตรงฺค ภงฺคหาริ
ลกฺขีวาสปโยทธีริ’วา’สิ; ()
๔๑. ¶
มชฺฌา’โรปิตปงฺกชาภิรามํ
มุตฺตาทามสมากุลํ สมนฺตา,
กณฺโณลมฺพสุวณฺณฆณฺฏมสฺส
เทฏา ทิพฺพวิตาน มุกฺขิปึสุ; ()
โลกตฺถํ กรณาย โจทิตสฺมึ
ตสฺมึ โลกทิวากเร’กวีเร,
คจฺฉนฺเต สหชาตโพธิมูลํ
อาโลโก อุทปาทิ สพฺพโลเก; ()
อายนฺตํ ติณฺหารโก ปถมฺหิ
ทิสฺวา โสตฺถิยนามภูสุโร ตํ,
ปาทาสิ ติณมุฏฺิโย’ฏฺมตฺตา
นาโถ ตานิ ติณานิ สมฺปฏิจฺฉิ; ()
๔๔. ¶
วตฺตตฺเต วรปาฏิหาริยมฺหิ
มคฺเค คนฺธคโช’จ ชมฺหมาโน,
สมฺปตฺโต กรุณากลตฺตภตฺตา
สมฺโพธาธิคมาย โพธิมูลํ; ()
ตสฺโสสีทิตํ’ว จกฺกวาฬํ
เหฏฺา ทกฺขิณโต’ตฺตรานนสฺส,
ปฺายุ’ตฺตรจกฺกวาฬมุทฺธํ
ลงฺฆิตฺวานิตํ’ว อาภวคฺคํ; ()
เอวํ ปจฺฉิมมุตฺตรํ ทิสมฺปิ
อฏฺานนฺติ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต,
คนฺตฺวา านวรํ ปุรตฺถิมสฺมึ
อฏฺาสิ วสิ ปจฺฉิมานโน โส; ()
๔๗. ¶
ธีมา ทกฺขิณปาณิปลฺลเวน
อคฺเค ตานิ ติณานิ สตฺถรี โส,
ตมฺหา จุทฺทสหตฺถมุปฺปติตฺวา
ปลฺลงฺโก สมลงฺกรี ทุมินฺทํ; ()
ทกฺโข การุปวีณจิตฺตกาโร
กาตุํ วา’ลิขิตุํ ยถานสกฺกา,
อฏฺํสุ หริตานิ สนฺถตานิ
เอวํ ตานิ ติณานิ อุปฺปติตฺวา; ()
มํสาที อุปสุสฺสเร นหารู
อฏฺีเจปฺยวสิสฺสเร สรีเร;
มฺุเจยฺยํ จตุราสเวหิ ยาว
ภินฺทิสฺสามิ นตาวิมํ อหนฺติ; ()
๕๐. ¶
ทฬฺหํ จินฺติย ทฬฺหมานโส โส
ปาจีนาภิมุโข ทุมินฺทพนฺธํ;
กตฺวา ปิฏฺิคตํ นิสีทิ โพธิ-
ปลฺลงฺกมฺหิ ยุคนฺธเร รวี’ว; ()
โลเกโส สสิมณฺฑลาวภาสํ
เสตจฺฉตฺตมธารยี ตทฺเ,
สุทฺธาวาสตลฏฺเทวตา ตํ
ปูเชสุํ มกุฏปฺปิตฺชลีหิ; ()
เย รูปาวจเร วสนฺติ เทวา
เต จ’ฺตฺร อสฺสตฺตเทเว,
สมฺปตฺวา วชิราสเน นิสินฺนํ
ปูเชสุํ กุสุมากุลฺชลีหิ ()
๕๓. ¶
เอกจฺเจ ปรนิมฺมิตาทิโลกา
ปตฺวา ภตฺติภรา’มรา มหึสุ,
ปูชาภณฺฑสมาภิกิณฺณหตฺถา
มารารึ ตหิมาป ปาปิมา กึ; ()
เย นิมฺมาณรติมฺหิ นิชฺชรา เต;
ปตฺวา คนฺธกรณฺฑมณฺฑเลหิ,
สมฺปูเชสุมลงฺกตงฺฆิปีํ
นํ เสฏฺํ วิชยาสโนปวิฏฺํ; ()
อฏฺาสิ ตุสิตาลยา สเสโน
ปตฺวา สนฺตุสิตวฺหเทวราชา,
วิเชนฺโต หริโมร ปิฺฉปฺุช-
โสภํ กฺจนตาลวณฺฏปนฺตึ; ()
ปตฺวา ยามสุราลยา สเสโน
สํวิเชสิ สุยาม เทวราชา,
ธีรํ โสณฺณปณาฬิกานิปาต-
ธาราสนฺนิภจารุจามเรหิ; ()
๕๗. ¶
เทวินฺโท วิชยุตฺตราขฺยสงฺขํ
วีสํ หตฺถสตํ ธมีตทฺเ,
ปูเชสุํ ตมุเปจฺจ โกวิฬาร-
ปุปฺผาทีหิ จ ตาวตึสเทวา; ()
ยกฺขาทีหิ ปุรกฺขตา’ปิ เทว-
ราชาโน จตุโร จตุทฺทิสาสุ,
รกฺขํ สํวิทหึสุ เทวโลกา
ตํ ปตฺวาน วินฏฺโลมหฏฺํ; ()
วาเทนฺโต สรมณฺฑลํ วิธาย
วีณํ ปฺจสิโข’ปิ เพฬุวาขฺยํ,
ตํ สมฺปูชยิ กาลนาคราชา
โถเมนฺโต ถุติคีติกาสเตหิ; ()
๖๐. ¶
เอวํ กาหฬเภริสงฺขวีณา-
ฆณฺฏาวีชนิฉตฺตจามเรหิ,
นจฺจาทีหิจลาชปฺจเมหิ
ทีปทฺธุปธเชหิ มานยุํ ตํ; ()
สิทฺธตฺโถ ปฏิสิทฺธมารเธยฺโย
กตฺตุํ อตฺตวเส สเทวโลกํ,
สุตฺวา วายมตีติ โพธิมณฺเฑ
มาโร ตตฺร สมารภิตฺถคนฺตุํ; ()
ตสฺมึ โข สมเย ภยาวหานิ
มารสฺโส’ตรณาย การณานิ,
จกฺขจาปาถคตานิ ทุนฺนิมิตฺต-
รูปาทีนิ ติโลกโลจนสฺส; ()
๖๓. ¶
สุกฺข’มฺโหธรราวเภริราว-
วิปฺผาราพธิรีกตมฺพรมฺปิ,
ภีมํ วิชฺชุลตา’สิฆฏฺฏเณหิ
มารสฺสา’หวมฺพฺฑลาภมาห; ()
มารสฺสา’คมนฺชเส รโชว
วาชีนํ ขุรฆฏฺฏเณน ชาโต,
อุกฺกาปาตสตํ ชเนสิ ตสฺส
จกฺขวานิฏฺผขลํ ทิสาสุ ฑาโห; ()
เวหาเส วิจรุํ กพนฺธรูปา
กาโกลา พลิปุฏฺวายสารี,
อุนฺนาทึสุ ขรานิโล ปวายี
อพฺภุฏฺาสิ รโช ทิสาสุ ธูโม; ()
อาโลโก วิคโต ฆณนฺธกาโร
โอติณฺโณ มหิกาสมาภิกิณฺโณ,
อากาโส ปถวิ ภูสํ ปกมฺปิ
เมฆจฺฉนฺนทินํ ทินํ พภูว; ()
๖๗. ¶
สิทฺธตฺถฺหิ อสิทฺธมตฺถเมตํ
กาตุํ อสฺสวมารกิงฺกราเม,
วตฺเว’ถา’ติ ปชาปตี สเสโน
ตตฺเถว’นฺตรธายิ ตาวเทว; ()
สา เสตา ปุรโต ปชาปติสฺส
อาสี พารสโยชนํ วินทฺธา,
เอวํ ทกฺขิณวามโน จ โลก-
ธาตฺวนฺตาวธีมาสิ ปจฺฉโต’ปิ; ()
อุทฺธํ สา นวโยชนปฺปมาณา
สทฺโท ภูมิวิทารโณริ’วา สิ,
โส’ปฑฺฒํ สตโยชนํ พภูว
อุจฺจํ โส คิริเมขโล คชินฺโท; ()
๗๐. ¶
นาเหสุํ ปริสาสุ นิมฺมิตาสุํ
ทฺเวโยธา สทิสายุธาทธานา,
ตพฺยาเสน อลฺหิ โลมหํโส
ยสฺสา’นุสฺสรเณน เจ สิยา เม; ()
มาเปตฺวา สหสา สหสฺสพาหุํ
คณฺหิตฺวา วิวิธายุธานิ เตหิ,
อารูฬฺโห คิริเมขลํ สเสโน
มาโร ปาตุรโหสิ พทฺธเวโร; ()
เทเวโส ยสสา สมํ สเกน
เสตจฺฉตฺต มคฺฉิ สํหริตฺวา,
เทเวโส ยสสา สมํ สเกน
สงกฺขํ ปิฏฺิคตํ วิธาย ธาวี; () (ยมกพนฺธนํ)
๗๓. ¶
สงฺโกจา’นนกาหโล ชคาม
ปาตาลํ ขลุ กาลนาคราชา,
วีณาโทณิสโข สขานเปโข
ตมฺหา ปฺจสิโข กลหุํ ปลายิ; ()
ทิสฺวา มารพลํ สโมสรนฺตํ
สมฺปตฺตา ชนตา ปลายิ ภีตา,
โสสีโห’ว วิหาสิ สกฺยสีโห
เอโก กมารกรินฺทกุมฺหเภที; ()
ปสฺสิตฺวา’ธรกนฺติภารมสฺส
วตฺตมฺโหรุห มินฺทิราวิหารํ,
สิทฺธตฺเถน สโม นจตฺถิ โลเก
อิจฺเจวํ กลิมา’ห มารเสนํ; ()
๗๖. ¶
เอตสสา’ภิมุขา มยํ กทาจิ
โนสกฺโกม’ภิยุชฺฌิตุนฺติ ตาตา,
วตฺวา อุตฺตรปสฺสโต สมาโร
ขนฺธาวารมพนฺธิ พทฺธเวโร;
ทิสฺวา’ชฺโฌตฺถรมานมารเสนํ
อารกฺขาวรณํ ถิรํ วิธาย,
ขนฺธาวารมพนฺธิ โสปิ วีโร
เชตุํ ตํ ทสปารมี ภเฏหิ; ()
มาโร ภุธรเมรุจกฺกวาเฬ
รุกฺขาทีนิ วิจุณฺณิตุํ สมตฺถํ,
โขเภตฺวา ภุวนตฺตยํ ทิสาสุ
อุฏฺาเปสิ สมีรณํ สุโฆรํ; ()
วาโต ปารมิธามวาริโต โส
นิตฺเตชํ ปลยานิลสฺสโมปิ,
ปตฺโต จามรมนฺทมารุโตว
ตนฺเทโหตุปริสฺสมํ ชหาสิ; ()
๘๐. ¶
ธาราเวควิหินฺนภูมิภาคํ
คมฺภีรา’สนิราวนิพฺภรา’ฆํ,
มาโร มาปยิ ตุงฺควีจภงฺคํ
วสฺโสฆํ ปริปาตรุกฺขเสลํ; ()
วีโร ปารมิปาฬิพนฺธเนน
รกฺขํ พนฺธิ นิชนฺตภาวเขตฺเต,
เตโน’โฆ วิปถงฺคโม วิปกฺข-
เสนายา’สิ ปวาหเณ นิทานํ; ()
เตโชขณฺฑสมานมตฺตโน โส
ตตฺตํ ปชฺชลิตํ สโชติภูตํ,
มาเปตฺโว’ปลวสฺสมปฺปสยฺหํ
ฌาเปตุํ ตมุปกฺกมิตฺถ มาโร; ()
๘๓. ¶
มารสฺเสว ปตนฺตมุตฺตมงฺเค
โฆรํ ปารมิวายุเวครุทฺธํ,
ตํวสฺสํ วชิราสนูปจาเร
ปูชาปุปฺผคุฬตฺตนํ ชคาม; ()
อสฺสทฺโธ วิสทิทฺธติณฺหธารํ
อาทิตฺตํ ปิหิตมฺพโร’ทรํ โส,
มาเปสิ อสิสตฺติโตมราทิ-
วสฺสํ สพฺพทิสานิปาตมานํ; ()
ตสฺมึ ปารมิวมฺมวมฺมิตสฺมึ
วิสฺสฏฺา’ยุธวุฏฺิ กุณฺิตคฺคา,
ปตฺวา สมฺปติ ปุปฺผวุฏฺิภาวํ
ตปฺปาทาสนมตฺถเก ปปาต; ()
๘๖. ¶
มาโร วิจฺจิฏจิจฺจิฏายมานํ
สํวฏฺฏานลขณฺฑวิพฺภมํ โส,
วสฺสงฺคารมยํ สวิปฺผุลิงฺคํ
อุฏฺาเปสิ ปลาสปกุปฺผวณฺณํ; ()
ขิปฺปํปารมิมนฺตชปฺปเนน
องฺคารานินิวาริตานิตานิ,
ตํพุทฺธงฺกุรปุณฺณจนฺทพิมฺพํ
เสวนฺตานิวิกิณฺณภานิวาสุํ; ()
ภสฺมีกาตุมลนฺติมารเวรึ
ธูมากิณฺณมนิคฺคตคฺคิชาลํ,
มาโรเภรวราวมุสฺสทาภ-
มพฺภุฏฺาปยิขารภสฺมวสฺสํ; ()
เสตามุทฺธนิวิปฺปกิณฺณภสฺมึ
ตํวสฺสํจิตปารมีพเลน,
ปตฺวาจนฺทนคนฺธจุณฺณภาวํ
มาราริสฺสปปาตปาทมูเล; ()
๙๐. ¶
อสฺมึ คุวลยาลวาฬคพฺเภ
สมฺปาตานลทฑฺฒวณฺณุธารํ,
อุตฺตาสาวหมตฺตโน’ปิ กณฺโห
วสฺสาเปสิ อุฬารวณฺณุวสฺสํ; ()
ทิสฺวา’งกฺฆีนขราลิรํสิคงฺคา-
ตีรุสฺสาริตวณฺณุราสิ มสฺส,
องฺคาโร’ว’ธิโกธปาวเกน
กณฺโห กณฺหตโร’สิ ฌาปิตตฺโต; ()
ธูปายนฺตมวีจิมจฺจิมนฺตํ
สมฺผุฏฺํ ฆนเผณณพุพฺพุเลหิ,
วสฺสํ ปงฺกมยํ ภุสํ นิมุคฺโค
มาโร มาปยิ ปฺจกามปงฺเก; ()
๙๓. ¶
ตสฺมึปารมิสตฺตีสิติภูเต
ปงฺเก จนฺทนปงฺกภาวยาเต,
มาโร ปสฺสิย ผุลฺลปงฺกชาหํ
โกปา ปงฺกหตานโนริวาสิ; ()
มารารึ อิมินา หนามหนฺตี
โส โลกนฺตริยนฺธการโฆรํ,
มาโร สูวิวิทาริยํ ทิสาสุ
อุฏฺาเปสิฆนนฺธการขนฺธํ; ()
โส’ยํ ปารมิชาตรํสิชาล-
ภินฺนา’เสสตโมชินงฺกุเรโณ,
ปลฺลงฺโกทยปพฺพโตทิโต’สิ
กามํ มารตุสารโสสนาย; ()
๙๖. ¶
เอตํ คณฺหถ พนฺธถา’ติ วตฺวา
นิฏฺํ กปฺปมวณฺณิยํ กวีหิ,
สทฺธึ มารพเลนุ’ปาคโต โส
กุทฺโธ ยุทฺธมกา ปมตฺตพนฺธุ; ()
ตํ ทิสฺวา’จลนิจฺจลฏฺเมส
ปลฺลงฺโก นจปาปุณาติ ตุยฺหํ,
มยฺหํ เห’สุ’ปกปกฺปเตว ตสฺมา
อสฺมา วุฏฺหถา’วุโสตฺย’โวจ; ()
เอกา’ปี สมตึสปารมีนํ
ปลฺลงฺกตฺถมปูริตา ตยา’ติ,
วุตฺเต โส ขิปิ นิชฺชิโต’รจกฺกํ
จกฺกํ จกฺกวรงฺกิตสฺส สีเส; ()
ตํ จกฺกายุธมุชฺฌิตปฺปภาวํ
ยุทฺเธ ลทฺธชยสฺส มารชิสฺส,
อุสฺสิสมฺหิ วราสนูปจาเร
เสตจฺฉนฺตมิวุสฺสิตํ รราช; ()
๑๐๐. ¶
ตุยฺหํ สฺจินนมฺหิ ปารมีนํ
โก สกฺขี’ติ อหฺจ สกฺขิโหมิ,
สกฺขี’คนฺติ ปวตฺตมารเสนา-
โฆโส ภุมิวิทารโณริ’วาสิ; ()
ทาเปนฺโตนิชสกฺขิมุคฺคเตโช
พาหุํตาวปสารยี ปวิโร,
สกฺขีหนฺตีวทํ’ว มารเสนํ
ตชฺเชนฺโต’ว พภูว ภุมิจาโล; ()
มาตงฺโค คิริเมขโล ฉิตารึ
วนฺทนฺโต’วปปาต ชนฺนุเกหิ,
มาโร ลทฺธปราชโย นิวตฺถ-
วตฺถสฺสา’ปิ อนิสฺสโร ปลายิ; ()
๑๐๓. ¶
โฆรมารพลวารณาธิป-
มานทปฺปนิภกุมฺภทารโณ,
โพธิมูลวชิราสโนปริ
เกสรีว วิรราช มารชิ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวกิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเร นิทาเน เทวปุตฺต มารพล วิทฺธํสน ปวตฺติปริทีโป ทฺวาทสโม สคฺโค.
นิขิลมารตุสารวิโสสิโน
อถชินงฺกุรทีธิติมาลิโน,
รวิ กตาวสโร’ว’ปราจลํ
(ทุต’วิลมฺพิต) คามิมุปาคมี; ()
๒. ¶
ชลธิวาริสิเนหสุปุริเต
อภวิ ปํสุมหีตลมลฺลเก,
ปณิหิตาปรภุธรวตฺติกา-
ชลิตทีปสิเข’ว นโภมณิ; ()
อุทยปพฺพตคพฺภสมุพฺภวํ
สกยโสปฏิพิมฺพสมํสุภํ,
สปทิ ตปฺปมุเข สสิมณฺฑลํ
กสิณมณฺฑลวิพฺภมมุพฺพหิ; ()
อรุณวณฺณสุธากร ภากรา
ทิวสสนฺธิวิลาสินิยา ขณํ,
ปริหรึสุ’ทยาปรภุธร-
สวณคํ มณิมณฺฑน วิพฺภมํ; ()
๕. ¶
รวิธุรา วิธุรา สรสีวธุ
กมลโกมลโกสปุฏฺชลี,
อุปวเน ปวเน’ริตภูรุหา
ปนมิตานมิตาว ตโปธนํ; () (ยมกพนฺธนํ;)
อปรสาครมุทฺธนิ ภาสุรํ
ติมิรชาลปรํ รวิมณฺฑลํ,
มุกุลิตมฺพุรุหสฺสิริมาหริ
ภมรจกฺกภรํ สรสูปริ; ()
ลวณวาริธิกาจสราวเก
อปรภูธร กูฏ ภุชปฺปิตา,
สูริยมณฺฑลปาติ นิมุชฺชิย
ปุริมยามมุขํนกิมาหริ; ()
๘. ¶
มณิปภารุณ ภากร มณฺฑลํ
ตมนุภุย มหมฺพุธิราหุนา,
มุขคตํวมิตํ วิยก โลหิตํ
ชลทราชิ รราช ทินจฺจเย; ()
วิตตเมฆปภาหิ มุหุํ มุหุํ
กฬิต ปาฏล ปลฺลว สมฺปทํ,
วนฆฏํ วิฏปนฺตรคํ กมา
ผูฏตโมปฏลํปริณามยี ()
สุภชเนภชเนนิรเปกฺขินี
วิปตินี ปตินีว รชสฺสลา,
สุมธุเป มธุเป ปริวชฺชยุํ
กมลินีมลินีกตนิรชา; () (ยมกพนฺธนํ;)
๑๑. ¶
มธุมทาลิกุลา มกุลาวลี
อนิลภงฺค ตรงฺค ภุเชริตา,
ปทุมินี รมณีหิ สิริมโต
สุมหิตามณิกิงฺกิณิเสณิว; ()
รสิกปกฺก ผลาผล สาลิสุ
ตรุสิเรสุ สโมสรมานกา,
ติมิรขณฺฑนิภา พธิรีกรุํ
รวิปถํ วิรุเตหิ วิภงฺคมา; ()
กุมุทินีปมทา’ถสุธากร-
กรสเตหิ ปรามสนาปรํ,
กุสุมหาสวิลาสธรา ภุสํ
ภุวนวนฺทิรคพฺภมลงฺกริ; ()
๑๔. ¶
หิมกโร หริณฺชนหารินา
นิชกเรน นิรากริ ตงฺขเณ,
สกลโลก’วิโลจน สมฺภวํ
ฆนตโมปฏลํหิสโช ยถา; () (สิเลสพนฺธนํ)
สปทิปารมิตารมิตาสโย
นวม’นุสฺสติยาสติยา ปรํ,
อธิกตา’ธิ สมาธิ สมาหิโต
ปุริมชาติภเว ติภเว สริ; () (ยมกพนฺธนํ)
สุมติปาทก ฌาน สมุฏฺิโต
ปุริมขนฺธสมูหมนุกฺกมํ,
อสริโส’ปนิสินฺนชยาสน-
ปฺปภุติ ยาวสุเมธภวาวธึ; ()
๑๗. ¶
อิธภเว สมนนฺตรชาติยํ
ตทิยขนฺธปพนฺธมนุสฺสริ,
ติจตุปฺจฉสตฺต นว’ฏฺปิ
ทสปิ วิสติตึสติ ชาติโย; ()
ลหุมนุสฺสริตาฬิส ชาติโย
ปภว ขนฺธวเสน ตหึตหึ,
ภวสตํภวุปฑฺฒสตํภว-
ทสสตํภวลกฺขมถาปรํ ()
อปริมาณ ยุคนฺตคชาติโย
อปริมาณ วิวฏฺฏคชาติโย,
อปริมาณ ยุคนฺต วิวฏฺฏคา
อปริมาณ คุโณ สริชาติโย; ()
๒๐. ¶
จตุสุโยนิสุสตฺตมนฏฺิติ-
ติภวปฺจคตีสุปริพฺภมึ,
กสิรภารวโห อหมฺชเส
สกฏภารวโห ควโชยถา; ()
อิติสมฺ ธโร’สิมมุตฺร’หํ
อิติ นิหีนปสตฺถ กุโล ภวึ,
อิติ ภวึ อภีรูปวิรูปิมา
อิติปิ ภตฺต ผขลาผล มาหรึ; ()
๒๒. ¶
อนุภวึกุสลากุสลารหํ
วิวิธทุกฺขมทุกฺข มทุกฺข ขํ,
ทสสตายุ สตายุมิโตภวึ
อิติภวํติภวํสมนุสฺสริ; () (ยมกพนฺธนํ)
อิติห ยาวสุเมธ ภวํ สุธี
สุมริยา’ติคตา’มิตชาติโย,
อสริ โสปฏิโลมวสา ตโต-
ปฺปภุติ ยาว อิโต ตติยํ ภวํ; ()
ปุนรมุตฺร ตโตภวโต จุโต
สมุปปชฺชิ มนนฺตรชาติยํ,
ตหิมหํตุสิเต ติทสาลเย
ภวิมติชฺชุติ สนฺตุสิตาภิโธ; ()
๒๕. ¶
ตุสิตเทวนิกายสมตฺวโย
ปรมรูป วิลาสธโร’ภวึ,
สุมธุรามตมาหริ มิทิสํ
อนุภวึสุขมินฺทฺริย โคจรํ; ()
สมุปชีวิมมานุสหายน-
จตุสหสฺส มหํตุสิตาลเย,
มรุคณมฺพุรุหาสนยาจนํ
อิห ปฏิจฺจ ตโต ภวโต จุโต; ()
ชนนิราชินิยา มณิเจติเย
สุคตธาตุมิวา’สมกุจฺฉิยํ,
รวิกุเล ปฏิสนฺธิมหํ ปิตฺร-
นรปตึ อธิกิจฺจ สมปฺปยึ; ()
อิติห รูปมรูปมนาทิกํ
วิปริวตฺตติ วตฺตติ นาปรํ,
วิสติยา สติ ยาว ธิยา’สนํ
วิหตโมหตโม’สิ ภเว สุธี; () (ยมกพนฺธนํ;)
๒๙. ¶
จุตุปปตฺติปพนฺธวเสนหิ
อวสวกตฺตนธาตุปรมฺปรา,
ชลิตทีปสิเข’ว ปวตฺตติ
นยิธปุคฺคลเวทกการโก; ()
ปุริมขนฺธปพนฺธมเนกธา
อิติววตฺถยโต หิ กุทิฏฺิโย,
อปคตา’ตฺตนิ วีสติวตฺถุกา
ตมิหทิฏฺิวิสุทฺธิ’ติ วุจฺจติ; ()
๓๑. ¶
สติมโต รวิมณฺฑลสนฺติภา
สกฏมคฺคนิภา’ยมนุสฺสติ,
ปุริมชาติสุ นาภิวิรชฺฌติ
สรวเย สรภงฺคสโร ยถา; ()
อจุติยาจุติยามติ มาสเน
สุตวตี’ตวตี’หติ พุชฺฌิตุํ,
สมุทิเต’มุทิเต กุมุทานิ’ม
นกมลา กมลานิ อลงฺกริ; () (ยมกพนฺธนํ;)
รุจิรจนฺทมริจิวิเลปินี
กุมุทสณฺฑวิกาสวิหาสินี,
รชนิมชฺฌิมยามวิลาสินี
ตทธิสีลธนํ วิชาภาสิ กึ ()
๓๔. ¶
ฆนสุนีลวิสาลตโปวนํ
อนลภาสุรกีฏกุลากุลํ,
รชนิราชินิยา กุสุมากุลา-
วิรฬเกสกลาปสิรึ ภชี; ()
ตทุปหารรตายิ’ว โกมุที-
ภุชลตาย วิภาวริภีรุยา,
คหิตลาชกภาชนวิพฺภมํ
ผุฏิตเกรวกานน มาหริ; ()
ติภุวเนกรวึ รวิภตฺตริ
อปรทีปคเต สรสีวธู,
รชนิยา วิหิตาวสรา’ปิ กึ
ปริจรึสุ ปติพฺพตมพฺภุตํ; ()
ปริลสึสุ ภุสํ ภุวเน’วุ โภ
รวิปเถ วิตตา, วิตตารกา,
อนิมิเส หิ มหาย มหิมโต
ชลิตทีปสิขาจ มหีตเล; ()
๓๘. ¶
มกรเตนเกตนสนฺติภา
ตุหินทีธิติทีธิติ มชฺฌิเม,
นิสิ ททาร สทารสราคินํ
หทยเกรวเกรวกานนํ; () (ยมกพนฺธนํ)
อถ ภวาภวทิฏฺิวิเภท นํ
วิมติ โมห ตโมปุฏปาฏ นํ,
จุตุปปาตปภุติ วิชาน นํ
กถมลตฺถ สทิพฺพวิโลจ นํ; ()
กุสลกมฺมปภาวสมุพฺภวํ
สุขุมทุรคตานิ’ปิ โคจรํ,
อนิมิสาน ปสาทวิโลจนํ
รุธิรเสมฺภมกลาปคตํก ยถา; ()
๔๑. ¶
ตถริว’กฺขิสเมน สุธาสินํ
วิมติทิฏฺิมิโสธนเหตุนา,
หตมโนปกิเลสมเลน โส
วิคตมานุสเกนหิ จกฺขุนา; ()
กรตลมฺพุรุโหปริจกฺขุมา
ยถาริวา’มลกีพทรีผลํ,
จุตุปปตฺติคเตปิ ตถาคเต
ติภุวนมฺหิ ยถิจฺฉิต มทฺทส; ()
นวุปปาตขเณจ จุติกฺขเณ
วิสยภาวมุเปนฺติ ตถาคตา,
ตทุปจารวเสนิ’หทสฺสนํ
ขมติ อฏฺกถาจริยาสโภ; ()
๔๔. ¶
อุปธิหีน’ธิหนีนตถาคเต
อนปนีตปณีต ตถาคเต,
อนภิรูป’ภิรูปตถาคเต
สุคติ ทุคฺคติ ทุคฺค มุปาคเต; () (ยมกพนฺธนํ;)
ติริยมุทฺธมโธปติตีย โส
มติปหํ อภิปสฺสิ ยถารหํ,
นิจิตกมฺมปเถจ ตถาคเต
อุปริ ปาทกฌานสมุฏฺิโต; ()
อกุสลานิ กรึสุ อิเม ติธา
สุจริตานิ กรึสุ ติธา อิเม,
อริยมคฺคผเลหิก สมงฺคิโน
นสมณา’ติปิ อนฺติมวตฺถุนา; ()
คุณนิรากรเณน อสาธโว
อุปวทึสุ นสนฺติ คุณา’ติ’เม,
อปิจสปฺปุริสา’ริยปุคฺคเล
ตทนุรูปคุเณหิ ปสํสยุํ; ()
วิตถลทฺธิปรามสนา อิเม
ปรมลทฺธิปรามสนา อิเม,
คหิตลทฺธิวเสน ตหึตหึ
นิจิตกมฺมปถา ชนตา อยํ; ()
จตุรปายมปายมปายตึ
อุปคตา สุคติ สุคตึอิติ,
ยติ สมาหิตวาหิตวา’ ทฺทส
อนิมิสกฺขิสมกฺขิสมนฺวิโต; () (ยมกพนฺธนํ)
๕๐. ¶
สมฺมาสมฺมสโตสโต สติมโต กมฺมาทิเหตุพฺภวํ
รูปารูปมนาคตงฺนิ มหา โมหนฺธกาโร ธิยา,
อพฺภตฺถงฺคมิ ยาย โสฬสวิธา กงฺขาจเตกาลิกา
สากงฺขาตรณพฺพิสุทฺธุ ทุติเยยาเม ปวตฺตา มติ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทาเน ปุพฺเพนิวาสาณทิพฺพจกฺขุาณาธิคม ปวตฺติปริทีโป เตรสโม สคฺโค.
๑. ¶
สุธากเร วิกสิตเกรวากเร
กเมนุ’ ปาสติ สติ ปจฺฉิมํ ทิสํ,
วิหาวรี สสิรุจิรานนํ ชินํ
ภชนฺติ ปจฺฉิมมถยาม โมตริ; ()
ขณํ นิสาปติ วิรหาตุเรว’ยํ
นิสาวธู มลินปโยธรมฺพรา,
จตุทฺทิสายตนยเนหิ สมฺปติ
มุโมจ สีกรนิกรสฺสุพินฺทโว; ()
กิเลสนาสนปสุโต สมาธินา
ปุถุชฺชโน ตทนุสยํ ยถุพฺพเห,
ตถํ’สุนา ภุวนกลงฺกโสธโน
นเห กลานิธิ สกลงฺก มุพฺพหี; ()
๔. ¶
ปุรตฺถิเม นภสิ วิกิณฺณ ตารกา-
ปพนฺธนิพฺภรติมิรํ วิยากรี
นิสาวธุ วลยิตหารภาสุร-
สุนีลโกมลนวกุนฺตลสฺสิรึ; ()
วิปสฺสนาพลวิมลีกตนฺตโร
ชินงฺกุโร ทุริตมลํว จนฺทิมา,
มริจิสฺจยธวลีกตมฺพโร
ตโมจยํ ตมนุจรํ นิรากรี; ()
ปวายิ สีตลมลยานิโล ภุสํ
ทิสงฺคนา สิสิรตุสารพินฺทโว,
มุโมจ สา วิจริ นิสา นิสากร-
มรีจิมฺชริปริจุมฺพิเต ภุวิ; ()
๗. ¶
นิรงฺคเณ นิรุปกิเลส นิจฺจเล
มุทุมฺหิ กมฺมนิยวิสุทฺธิภาวเค,
สมาหิเต มนสิ วิปสฺสนามนํ
อถาสวกฺขยมติยา’ ภีนีหริ; ()
สพารสงฺคิกภวจกฺก มชฺฌคา
อนุกฺกเมน’ปิ ปฏิโลมโต สุธี
ววตฺถยํ ยมริยาณทสฺสนํ
วิสุทฺธิยา วิสทฺธิยา ตทุจฺจเต; ()
ขเณน โย สรติ สหสฺสโลจโน
ยถาวโต ทสสตมตฺถ มสฺสปิ,
วิธาตุโน นิชจรณงฺคุลิปฺปภา-
วิภุสิตา’ขิลภุวโนทรสฺส’ปิ; ()
๑๐. ¶
อเสสนีวรณตุสารโสสิโน
สมาธิสมฺภว’ ขิลฌานลาภิโน,
ชคตฺตยํ กรพทรํ’ว ทสฺสิโน
นยสฺส กสฺสจิ วิสยตฺต มาคตํ; ()
อทิฏฺ มปฺปฏิ วิทิตํ สยํปุรา
อนุตฺตรํตมริยาณทสฺสนํ,
อิมสฺส โคตมสมณสฺส สิชฺฌเต
ครูปเสวนวิรหสฺส อพฺภูตํ; ()
ภเวภเว ปริวิตทานปารมิ-
พเลน’หู วิชฏิตโลภพนฺธโน,
สเมตฺติขนฺตฺยนุคตสีลปารมี-
ชเลน นิพฺพุตปฏิฆาทิปาวโก; ()
๑๓. ¶
ภเวภเว ภวิ ถิราณปารมี-
ปธํสิตา’ขิลวิปรีตทสฺสโน,
วินายกปฺปภุติ ครูปเสวน-
วเสน ปุจฺฉิย หตโมหสํสโย; ()
ภเวภเว พุธชนปุชนาทินา
ครูภิวาทนพหุมานนาทินา,
ชนาปจายนวิธินา วิโนทยิ
สทปฺป มุนฺนติ มภิมาน มุทฺธฏํ; ()
ภเวภเว วิภวรตึ รตึภเว
อนงฺคสงฺคมรติ มงฺคนารตึ,
ฆรา’ภินิกฺขมิย’นคาริยํรโต
อปานุที ปฏิลภิ ฌาน มตฺตนา; ()
๑๖. ¶
ภเวภเว ส’วีริย สจฺจปารมี-
ปรายโณ อธิกุสเลสุ จารตึ,
ชหํ วจีทุริตมลํ จตุพฺพิธํ
วิโสธยี นิชหทยฺจ ปคฺคหี; ()
ภเว ภเว อิติ สมตึสปารมี-
วิสุชฺฌิตา’ กุสลมโนมลิมโส,
กเมน อินฺทฺริย ปริปากตํ คโต
นจฺสมฺปท มหิปตฺถยี สุธี; ()
ภเว ภเว อคณิตเมว โพธิยา
ทยาย โจทิตหทโย’หิ กปตฺถนํ,
อกา จตุพฺพิธผลสมฺปทา ตโต
ปทิสฺสเร นิรวสรา ริว’นฺตนิ; ()
๑๙. ¶
ภเว ภเว สกปณิธานสตฺติยา
ติธา’หิสงฺขตกุสลํ อิมสฺส โภ,
นสาธเย กิมริยาณทสฺสนํ
อนฺปุคฺคลวิสยํ นสํสโย; ()
อนิจฺจโต’ทยวยตาย ทุกฺขโต
สทุกฺขตายปิ อวิเธยตาทินา,
อนตฺตโต วรมติ ขนฺธปฺจกํ
ปุนปฺปุนํ สมุปปริกฺข มุสฺสหี; ()
กลาปสมฺมสนมุเขน พารส-
วิเธ อนาทิกภวจกฺกนิสฺสิเต,
กเมน สตฺตสุ อนุปสฺสนาสุ โส
ชินงฺกุโร ตทวยเว’ภินีหริ; ()
๒๒. ¶
อนิจฺจโตภุสมนุปสฺสมุทฺธริ
อเสสสงฺขตคตนิจฺจสฺิตํ,
อนตฺตโต สมนุวิปสฺส ทุกฺขโต
สสงฺขเตปชหิ สุขตฺตสฺิตํ; ()
วิโนทยี สุมติ วิราคนิพฺพิทา-
วเสน สงฺขตคตราคนนฺทิโย,
นิโรธนิสฺสชนวสา’นุปสฺสิย
ตโถทยาทิยนมเสสงฺฆเต; ()
วิธายทุพฺพิธมนุปสฺสโต กสโต
อเสสสงฺขตมปิ นามรูปโต,
นิทานโต ปุนขณโต’ทยพฺพยํ
อุปฏฺหิ ทฺวิคุณิตปฺจวิสธา; ()
๒๕. ¶
สุธีมโต ตรุณวิปสฺสนายิ’เม
วิปสฺสกสฺสิ’ติ ทสุปกฺกิเลสกา,
ภวุํปภาสติมติปีตินิจฺฉโย
สุขี’หนาสมถนิกนฺตฺยุเปกฺขนา; ()
๒๖. ¶
ปสนฺนโลหิต ปริปุณฺณวิคฺคหา
วินิคฺคตา นิรวธิโลกธาตุสุ,
วิปสฺสนาพลปภวา’ภิปตฺถริ
สุธนฺตกฺจนรสปิฺชรปฺปภา; ()
อยํปโถ นภวติ ตปฺปภาทโย
วิสตฺติกาปภุติกิเลสวตฺถุกา,
ปุโนทยพฺพย มนุปสฺสโต ตโต
ปโถ สมุพฺภวิ ทสุปกฺกิเลสคํ; ()
ปถาปถํ สมุปปริกฺขโตอิติ
สุธีมโต ตรุณวิปสฺสกสฺสยา,
สมุฏฺิตา นิสิตวิปสฺสนามติ
ปถาปถิกฺขณกวิสุทฺธิ วุจฺจเต; ()
๒๙. ¶
นราสโภ อธิคตาตตีรณ-
ปริฺวา อุปริปหาณสงฺขยา,
ปริฺยา อุภย วิสุทฺธิสิทฺธิยา
ติสจฺจทสฺสนปสุโต สมารภี; ()
อนิจฺจลกฺขณมปกิ ทุกฺขลกฺขณํ
อนตฺตลกฺขณมถ สพฺพสงฺขเต,
ยถาวโต นสมนุปสฺสิ สนฺตติ-
ริยาปเถหิจ ปิหิตํฆเณนโส; ()
วิโสธยํ มติมุทยพฺพเย ตโต
ลหุํ ติลกฺขณวิสทตฺตโค ภุสํ,
วิปสฺสนาปถปฏิปนฺน มตฺตนา
อลตฺถภงฺคธิภยาณมาทิกํ; ()
๓๒. ¶
สยมฺภุโน อุปรินวานุปสฺสนา-
วิภาวนา นวคุณวณฺณนายิธ,
วิธียเต นววิธฺณภาวนา
ปวุจฺจเต สปกฏิปทาวิสุทฺธิติ; ()
มตีหิติหิปิ จตุสจฺจฉาทก-
ตโมวิธํสน สมนนฺตรํ ถิรํ,
นิโรธโคจรมลภิตฺถ โคตฺรภุ-
มตึ สุธี อนริยโคตฺตพาหิรํ; ()
๓๔. ¶
ปสตฺถโคตฺรภุมติทินฺนสฺกํ
สมูลมุทฺธฏกลุสตฺตยํ สุธี,
วิพนฺธทุคฺคติวินิปาตนาทิกํ
อถาทิมํปฏิลภี าณทสฺสนํ; ()
ยเทวนนฺตรผลทนฺติ ปณฺฑิตา
วทนฺติตปฺผลมปิ ปจฺจเวกฺขณํ,
อลตฺถ โส ปุน ทุติยาย ภุมิยา
วิปสฺสนํ สมธิคมาย ภาวยี; ()
ภุโสวิโสสิต ภวทุกฺขกทฺทมํ
อกาลิกํ ตนุกตกิพฺพิสตฺตยํ,
อนุตฺตรํ ทุติยมลตฺถ ตปฺผลํ
สปจฺจเวกฺขณมถ าณทสฺสนํ; ()
๓๗. ¶
วิปสฺสนํปุนรปิภาวยํ สยํ
สมุทฺธฏาลยปฏิฆํ ภวาปหํ,
สปจฺจเวกฺขณผลาณมชฺฌคา
อนุตฺตรํ ตติยก าณทสฺสนํ; ()
ติลกฺขณํ ถิรมติมา’ภิปตฺติยา
สุภาวยิก อุปริ จตุตฺถภุมิยา,
อวาริยาสนิริว ตาลมตฺถเก
กิเลสมุทฺธนิรนิหจฺจจารินํ; ()
นิวาริตาขิล ภวจกฺกวิพฺภมํ
สวาสนาปริมิต ปกาปนาสนํ,
อนฺโคจร วราณทสฺสนํ
อลตฺถ ตปฺผลมปิปจฺจเวกฺขณํ; ()
๔๐. ¶
ตทาสวกฺขยมติคฺาณทสฺสน-
วิสุทฺธิวุจฺจติ อรหตฺตปตฺติยา,
สเหวจุทฺทสวิธ พุทฺธพุทฺธิโย
ชิโน จตุพฺพิธ ปฏิสมฺภิทาลภี; ()
อสาธารณํ าณฉกฺกํพลานิ
ทส’ฏฺารสาเวณิกา พุทฺธธมฺมา,
จตุทฺธาวิสารชฺชมิทฺธานุภาวา
สมิทฺธาสเหจารหตฺเตน ตสฺส; ()
อภิฺเยฺยธมฺเม อภิฺาย สามํ
ปริฺเยฺย ธมฺเม ปริฺาย สามํ,
ปหาตพฺพ ธมฺเม ปหนฺตฺวาน สามํ
สนิพฺพานมคฺคปฺผลํ สจฺฉิกตฺวา; ()
๔๓. ¶
สิยายาวตาเยฺย ธมฺมปฺปวตฺติ
สิยาตาวตา ตสฺส าณปฺปวตฺติ,
อภิฺาย สพฺพฺุตาาณ มาสิ
สเหวารหตฺเตน สพฺพฺุ พุทฺโธ; ()
มหาโมหนิทฺทาปโคมคฺคาณ-
ปฺปพุทฺโธ’หิสมฺโพธิยา โสภมาโน,
มุนินฺโท ทินินฺทํ’ สุสนฺโทหหาสิ-
’นฺทิรามนฺทิรินฺทิวราภํอหาสิ; ()
สุพุทฺธาภิสมฺโพธิปุพฺพาจลมฺภา
สเหวารุโณ พุทฺธสูโรทเยน,
สมุฏฺาสิ เวเนยฺย พนฺธูหิสทฺธึ
ปพุชฺฌึสุ อพฺภุคฺคตมฺโหชโกสา; ()
๔๖. ¶
อุฬาราวภาโส ตทา ชาติเขตฺเต
ภุสํปาตุภุโต มหีสมฺปเวธิ,
สิฬาสาฬเสฬาวตํสา สุภานิ
นิมตฺตานิ พตฺตึสชาตาติโลเก; ()
ตโมชาลวิทฺธํสนาทีนิ โลเก
กโรนฺโตว จตฺตาริกิจฺจานิ’มานิ,
สมุฏฺาสิ ตสฺมึขเณ รํสิมาลิ
ริวาทิจฺจวํสุพฺภโว พุทฺธสูโร; ()
มหีลาชวุฏฺีหิ สฺฉนฺนภุตา
นภํ กนิพฺภรํ คนฺธธุปทฺธเชหิ,
ฉณฺโหกุลา เกวลํ โลกธาตุ
มหามงฺคลาวาส กลีลาวลมฺพึ ()
๔๙. ¶
ตทาตปฺปทมฺโภช ปูชาคตานํ
สิโร ภตฺติภารฺชลีนํ สุรานํ,
นิราลมฺพมากาส รนฺธํ พภาส
ปภาสาร จูฬามณิหกา’กราฬํ; ()
คุโณนาม สกฺขนฺธสนฺตาน สุทฺธิ
สโกสุทฺธขนฺวฺธปฺปพนฺโธหิ พุทฺโธ,
นโมพุทฺธภุตสฺส นิปฺผนฺตาณ-
ปฺปหาณานุภาวาหิรูปสฺสตสฺส; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทาเน มหา โพธิสตฺตสฺส อริยมคฺคาณาภิสมฺโพธิ สมธิคม ปวตฺติปริทีโป จุทฺทสโม สคฺโค.
ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทานภาโค ทุติโย.
๑. ¶
อสฺเสว ปกลฺลงฺกวรสฺสการณา
สีสกฺขิมํสานิ จ ทารสุนโว,
ทตฺวา จิรสฺสํ อกรินฺติ ทุกฺกรํ
โส (อินฺทวํสา’)ภิธโช วิจินฺตยี; ()
ปลฺลงฺกโต ตาว นวุฏฺหํ ตหึ
ปลฺลงฺกมาธาย นิสชฺช สตฺตหํ,
สงฺกปฺปปุณฺโณ’ธิสมาธโย มุนิ
สมฺมา สมาปชฺชิ อเนกโกฏิโย; ()
นา’ยํ ชหาเต วิชยาสนา’ลยํ
ยํกิฺจิกิจฺจํ กรณิยมสฺสหิ,
สํวิชฺชเต ทานิปิ กาจิ เทวตา
สงฺกาภิฆา’ตาภิวิตกฺกยุํ อิติ; ()
๔. ¶
ตาสํ วิทิตฺวาน วิตกฺกมาสนา
อพฺภุฏฺิโต โส คคนงฺคณํ ขณํ,
สํทสฺสยนฺโต ยมปาฏิหาริยํ
นิสฺสํสโย สํสยสลฺลมุทฺธรี; ()
นิสฺสาย ปลฺลงฺกมิมํ มหีรุหํ
สมฺปตฺตสมฺโพธิปโท’สฺมิ จินฺติย,
โอรุยฺห ปกลฺลงฺกิตปฺปเทสโต
ปุพฺพุตฺตรานฺหิ ทิสาน มนฺตรา; ()
สตฺตาห มินฺทิวรจารุโลจน-
ปฺจปฺปภาสารนิเสจเนน โส,
สมปูชยนฺโต ชยโพธิมาสนํ
อฏฺาสิ โลเกกวิโลจโน ชิโน; ()
๗. ¶
คนฺตฺวา ีตฏฺานชยาสนนฺตรา
ปุพฺพาปรสฺสํ ทิสิ สตฺตวาสรํ,
นิกฺขิตฺตจกฺกงฺกิตปาทปงฺกโช
โส จงฺกมี นิมฺมิตรตนจงฺกเม; ()
โส โพธิโต อุตฺตรปจฺฉิมนฺตรา
เทเวหิ นานารตเนหิ นิมฺมิเต,
สตฺตาหมตฺตํ มณิมนฺทิเร มุนิ
สมฺมาภิธมฺมํ ปวิหาสิ สมฺมสํ; ()
มนฺถาจเล’นมฺพุนิธึ’ว เกสโว
วิฺาณกณฺฑาทิฏสา จตุพฺพิธํ,
ตสฺมึ นิสินฺโน มุนิ ธมฺมสงฺคณิ-
มาโลลยี าณพเลน ทุทฺทสํ; ()
๑๐. ¶
เวภงฺคิยํ ขนฺธวิภงฺคมาทิกํ
คมฺภีรมฏฺารสธา สุทุพฺพุธํ,
โส มารภงฺโค’ถ วิภงฺคสาครํ
สํโขภยี าณยุคนฺตวายุนา; ()
โส ธาตุสฺุตฺตปชานโน ชิโน
นิสฺสตฺตนิชฺชิวสภาวธาตุโย,
วิตฺถารยนฺโต ตทนนฺตรํ วรํ
นานานยํ ธาตุกถํ ววตฺถยี; ()
ขนฺธาทิปฺตฺติวเสน ฉพฺพิธา
ปฺตฺติโย’ติ สุวิภตฺตมาติกํ,
ปฺาย สพฺพฺุชิโน’ถ ปุคฺคล-
ปฺตฺติ มาโลลยิ อคฺคปุคฺคโล; ()
๑๓. ¶
วาทีภสีโห สกวาทมณฺฑลํ
โอรุยฺห สมฺมา ปรวาทมณฺฑลํ,
สุตฺตานิ สงฺคยฺห สหสฺสมฏฺธา
สํขิตฺต มาโท มุขวาทยุตฺติกํ; ()
าเณน วิตฺถาริยมาน มตฺตโน
กิฺจาปฺย’นนฺตาปริยนฺต มุตฺตมํ,
ตกฺกีหิ นกฺกาวจรํ นเกหิจิ
นาโถ กถาวตฺถุ มถา’ภิสมฺมสิ; ()
ยํ มูลขนฺธาทิวสา ทสพฺพิธํ
อุทฺเทสนิทฺเทสปทา’นุรูปโต,
นิฏฺานโต สํสยโต วิภาคิยํ
คมฺภีราเณน’ถ สาครูปมํ; ()
๑๖. ¶
สนฺตํ ปณิตํ นิปุณํ สุทุทฺทสํ
คุฬฺหํ อตกฺกาวจรํ อจินฺติยํ,
นานานยํ ตํ ยมกํ สุสฺโม
ธมฺมสฺสโร สมฺมสิ นิปฺปเทสโต; ()
นานานยุ’ตฺตุงฺคตรงฺคนิพฺภรํ
เนยฺยตฺถนีตตฺถมณิหิ มณฺฑิตํ,
ธมฺมนฺตราวฏฺฏสตํ อถาปรํ
สทฺธมฺมขนฺโธทกขนฺธปูริตํ; ()
สตฺถา จตุพฺพิส ติมตฺตปจฺจย-
เวลํ ปริจฺเฉทวิสาลปฏฺฏนํ,
คมฺภีรปฏฺาน มหณฺณวํ กถํ
อาโลลยํ สมฺมสิ าณเมรุนา; ()
๑๙. ¶
นิสฺสงฺคาโณ มุนิ เหตุปจฺจโย
อิจฺจาทินา’โรปิตมาติการหํ,
นิทฺทิฏฺนิเททสปทํ ปปฺจิต-
เยฺยํ จตุพฺพีสวิธํ สุทุพฺพุธํ; ()
นิสฺสาย พาวีสวิเธ ติเก ติก-
ปฏฺาน มนฺโตคธนามรูปิเก
นิสฺสาย นิสฺเสสเก ตถา ทุก-
ปฏฺาน มนฺโตคธนามรูปิเก ()
พาวิสมตฺตา ติกมาติกา ทุเก
ปกฺขิปฺป ปฏฺานวิทํ ทุกนฺติกํ,
พาวีสมตฺตาย ติเก สตํทุเก
ปกฺขิปฺป ปฏฺานมิทํก ติกทฺทุกํ; ()
๒๒. ¶
กตฺวา ติเกสฺเว’ว ติเก ทุวีสติ
ปฏฺาน มนฺโตคติเก ติกตฺติกํ,
กตฺวา ทุเกสฺเว’ว ตถา สตํทุเก
ปฏฺาน มนฺตาเคติเก ทุกทฺทุกํ; ()
อิจฺจานุโลเม ชนยานิ ปกฺขิปํ
ฉ ปฺปจฺจนีเย’ปิ นยานิ ปกฺขิปํ,
เอวํ ขิปิตฺวา อนุโลมปจฺจนิ-
เยจา’ปิ ฉ ปฺปจฺจนิยา’นุโลมเก; ()
คมฺภีรปฏฺานมโหทธึ อิติ
สงฺโขภยํ สมฺมสิ าณเมรุนา,
ตํ สมฺมสนฺตสฺส สวตฺถุกํ ฉวิ-
วณฺโณ ปสนฺโต’สิ ปสีทิ โลหิตํ; ()
๒๕. ¶
ตสฺมึขเณ จตฺตชวณฺณธาตุโย
อฏฺํสุ านมฺหิ อสิติหตฺถเก,
อฺตฺร’ธิฏฺานพลํ สรีรโต
ฉพฺพณฺณรํสี วิสรา’หินิจฺฉรุํ; ()
เสวาลกาลินฺทินทิ’นฺทิราปติ-
นิลมฺพริ’นฺทิวรวณฺณสนฺติภา,
เกส’กฺขิมสฺสูหิก วินิคฺคตา ภุสํ
นีลปฺปภา’เสสทิสา อลงฺกรุํ; ()
ตาสํ วสา’ เสสทิสาวิลาสินี
อาสุํ ยถา ปารุตนีลกมฺพลา,
ตา จกฺกวาฬาติ ปปูรยนฺติโย
ธาวึสุ นิโลปลจุณฺณสนฺนิภา; ()
๒๘. ¶
นิสฺเสสโลกํ หริตาลกุงฺกุม-
จุณฺเณหิ โสวณฺณรเสหิ มิสฺสกํ,
อาเลปยนฺตีวิย ปีตรํสิโย
ยา นิคฺคตา กฺจนสนฺนิภตฺตจา; ()
ตาสํ วเสนา’สิ สิเณรุปพฺพต-
ราชา วิลิโน’ว มหณฺณเว ชลํ,
สํกปฺปิตา’ว’ฏฺ ทิสาคชา’ภวุํ
นิทฺธนฺตจามีกรกปฺปนาทินา; ()
ลาขารสานํ ปริเสจนํ วิย
นินฺทูรจุณฺโณ’กิรณํ’ว ยาทิสิ,
สฺฌาปภารตฺตสุรตฺตรํสิโย
นิกฺขมฺม ธาวึสุ สมํสโลหิตา; ()
ตาสํ วเสนา’ขิลภูมิกามินี
อาสี นิมุคฺคาริว อุตฺตรณฺณเว,
อมฺโภชราเคหิ สุนิมฺมิตานิ’ว
สพฺพานิ ทพฺพานฺย’ภวุํ ชคตฺตเย;()
๓๒. ¶
ยากุนฺทโสคนฺธิกจนฺทจนฺทิกา-
กปฺปูรขีโรทธิวีจิปณฺฑรา,
อฏฺีหิ ทาาหี วิตสฺสฏา ภุสํ
โอทาตรํสี ธวลีกรุํ ทิสา; ()
ตาสํ วเสนา’สิ ยถา มหีวธุ
โอทาตวตฺเถหิ นิวตฺถปารุตา,
ตา ขีรธาราปริเสกพนฺธุรา
ธาวึสุ พุทฺธสฺส ยโสนิภาปภา; ()
สพฺพาทิสาโย’ขิลโลกธาตุโย
มฺชิฏฺปงฺเกหิ วิเลปยนฺติ’จ,
นิกฺขมฺม มฺชิฏฺปภา ตโตตโต
ธาวึสุ สฺจุณฺณปวาฬสนฺติภา ()
๓๕. ¶
นีลาทิธาตุสฺสรเสหิ ปฺจหิ
วณฺเณหิ ปุปฺเผหิ มณีหิสตฺตหิ,
สมฺปูรยนฺตี’ว ปภา ปภสฺสรา
นิกฺขมฺม โลกํ สกลํ อลงฺกรุํ; ()
ตา รํสิโย พฺยาปิย เมทินึ มหี-
สนฺธารกํ วาริ มโถ สมีรณํ,
เหฏฺา’ชฏากาสตลํ ตถูปริ
คณฺหึสุ โลกํ ติริยํ นิราวธึ; ()
เทวทฺทุมุ’ยฺยานวิมานภุสณ-
จนฺท’กฺกตารานิกรา’มรา ตโต,
สณฺานมตฺเตหิ วิชานิยา’ภวุํ
ตา นิคฺคตา อชฺชตนา’ปิ ธาวเร; ()
๓๘. ¶
ตมฺหา’ภีคนฺตฺวา ฆนนีลสาขิโน
นิคฺโรธสาขิสฺส’ชปาลสฺิโน,
มูเล นิสชฺชา’ธิสุขํ วิมุตฺติชํ
สตฺถา’นุโภนฺโต ปวิหาสิ สตฺตหํ; ()
โอรุยฺห ตสฺมึสมเย วิมานโต
ทานาทโย ปารมิโย ภวาภวํ,
ธาวํ อสาธารณาณสิทฺธิยา
เอโส’ว นา’หํ อภิสงฺขรึ อิติ; ()
โอตารเปโข นวิปสฺส เอตฺตกํ
กาลํ กลงฺกํ อกลงฺกรูปิโน,
โสกา’กุโล อจฺฉิ ฉมาย โสฬส-
เลขา วิเลขํ กลิมา อวมฺมุโข; ()
๔๑. ¶
กสฺมา นปฺายติ’ทานิ โนปิตา
โอโลกยนฺติ กฺว คโต’ติ ทุกฺขิตํ,
โสเกน เลขา ลิขมาน มฺชเส
ทิสฺวา นิสินฺนํ ปิตรํ สุทุมฺมุขํ; ()
ตตฺโร ปคนฺตฺวา วสวตฺติธีตโร
ปุจฺฉึสุ ตณฺหา อรตี รคา ลหุํ,
กึ ตาต กึ ตาต กิเมตฺถ ฌายสิ
โก เต ปโร เกน ปราชิโต ตุวํ; ()
สุทฺโธทนสฺสา’วนิปสฺส โอรโส
ปตฺวา’หิสมฺโพธิปทํก มุเข มสึ,
มกฺเขสิ เม ฉินฺทิตมารพนฺธโน
ตสฺมา’นุโสจามิ กเถสิ ปาปิมา; ()
๔๔. ¶
อานีย ตํ มตฺตคชํ’ว มารชึ
ราคาทิปาเสหิ มยํ สุพนฺธิย,
ทสฺสาม โว ปสฺสถ ตาต โน พลํ
มาโสจิ มาฌายิ’ติ ธีตโร’พฺรวุํ; ()
สิงฺคารสงฺคามธรา’วตารินี
ภุภงฺคพาณาสนมตฺตธารินี,
อาโรปิตา’ปางฺคสรา’ปฺย’นิสฺสรา
กามาริมาราริสรวฺยทารเณ; ()
เสวาลนีลามลกุนฺตลากุลา
พาลินฺทุเลเข’วลลาฏมณฺฑลา
นิลุปฺปลกฺขี จลเหมกุณฺฑลา-
ลงฺการกณฺณา’ลิกลาปภา’ลกา ()
๔๗. ¶
วาณิลตาเวลฺลิตผุลฺลมาลตี-
ทนฺตาวลี ปลฺลวปาฏลาธรา,
กนฺทปฺปกีฬาลยเหมกาหฬ-
สงฺกาสนาสา กมลามลานนา; ()
วิชฺชุลฺลตา จารุภุชา จลาจล-
ลีลาวลมฺพตฺถนหํสมณฺฑลา,
จามีกราลิงฺควิลาสกนฺธรา
ลาวณฺณ วลฺลิทลโกมลงฺคุลี; ()
นิมฺเมขลาลินวิลคฺคภาคินี
กีฬานทีกุลวิสาลโสณินี,
กนฺทปฺปทปฺปานลธูมกชฺชล-
โรมาวลิเวลฺลิตนาภิมณฺฑล; ()
๕๐. ¶
ปีโนรุชงฺฆา กลิกานขาวลี
ตา’นงกฺครงฺคงชหาริวิคฺคหา,
มารงฺคนา ยตฺร นิรงฺคโณ ชิโน
ตตฺรา’คมุํ ราคสุรามทา’ตุรา; ()
องฺคีรสสฺสา’นนโสณฺณทปฺปเณ
ตา สุนฺทรี พิมฺพิตโลจนินฺทิรา,
กนฺทปฺปกีฬากลหํ วิธาตเว
กาโลยมิจฺจาหุ ตุวํ ยทิจฺฉสิ; ()
๕๒. ¶
วฺยาปาริตา เต ปริจาริกา มยํ
เอตฺถาคตา โหม มโนภุนา’ธุนา,
วตฺตมฺพุชานํ ปริจุมฺพเน อยํ
กาโลนุ โภโคตม กึนยิจฺฉสิ; ()
โภ ปุณฺณกุมฺเภ’ว ตโว’รมนฺทิเร
อุทฺธคฺคโลมุ’สฺสิตนีลเกตเน,
กามาหิเสกุสฺสวมงฺคลาย โน
สชฺเชถิ’เม ปีนปโยธเร นกึ; ()
วตฺตมฺพุเช โน อธรํ’สุพนฺธุเร
เนตฺตาลิมาลา นหิวุมฺพเร ตว,
อมฺเหสุเยวา’ภิปตนฺติ โภมุนิ
กนฺทปฺปพาณา กรุณา กุหึ ตวํ ()
๕๕. ¶
ตฺวํ โยพฺพโน สามิ มยฺจ โยพฺพนี
กาโล วสตฺโต วิปินํ มโนรมํ’
มนฺทานิโล วายติ กึ จิรายเต
ตุยฺหํ อนงฺโค’ว นิรงฺคโณ’สิ กึ; ()
ทิพฺพานิ วตฺถาภรณานิ’มานิ’ปิ
ลชฺชาย สทฺธึก สิถิลิภวนฺติ โน’
อมฺเหสฺวนงฺเคน สมํ อนงฺคณํ
ทฬหตฺต มายาติ มนํ ตว’พฺภุตํ; ()
อิจฺจานิคมฺมํ หทยงฺคมํ คิรํ
วตฺวาน ทิพฺเพน สเรน มฺชุนา,
กามาตุรานนฺติ ปุมานมาสยา
อุจฺจาวจา จินฺติยมารธีตโร; ()
๕๘. ¶
กฺาวิลาสาทิวเสน วิคฺคเห
นิมฺมาย ปจฺเจกสตํ ปทสฺสิย,
ปาเท มยํ โภ ปริจารยาม เต
วตฺวา ตมาราธยิตุํ ปรกฺกมุํ; ()
คาถา อิมา ธมฺมปเท มหามุนิ
สงฺคายิ ตาสํ ตมนงฺคภงฺคีนํ,
วตฺวา นสกฺโกม มยํ ปกโลภิตุํ
ตา ริตฺตหตฺถา ปิตรํ อุปาคมุํ; ()
คนฺตฺวา ตโต โส มุจลินฺทสฺิโน
รุกฺขสฺส มูเล มุจลินฺทโภคิโน,
โภคาวลิคนฺธกุฏึก สมปฺปิโต
สตฺตาหมชฺฌาวสิ ฌานมุตฺตมํ; ()
๖๑. ¶
มุลมฺหิ ราชายตนสฺส สาขิโน
ปลฺลงฺก มาธาย นิสชฺช สตฺตหํ,
ตมฺหาภิ’คนฺตฺวา ภวพนฺธนจฺฉิโท
สตฺถา วลฺเชสิ วิมุตฺติชํ สุขํ; ()
สตฺถา เอวกํ วสนฺโต ปรหิตติรโต สตฺตสตฺตาหมตฺตํ
ยํกิฺจาหารกิจฺจํ ธุวปริหริยํ กิจฺจมุจฺจาวจมฺปิ;
นากาสิ ฌานมคฺคปฺผขลสุขมขิลํ สมฺผุสนฺโต วิภาสิ
ปาทาสิ ทนฺตโปโณทก มคท’ภยํ ตสฺส เทวนมินฺโท; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโต สตฺตสตฺตาหวิติกฺกมปฺปวตฺติ ปริทีโป ปณฺณรสโม สคฺโค.
๑. ¶
มูเล ราชายตนวิฏปจฺฉายามโน (หารินิ)
วิกฺขาเลตฺวา ภควติ มุขํ ตสฺมึ นิสินฺเน สติ,
วาณิชฺชตฺถํ นิช ชนปทา ทฺเว ภาติกาก วาณิชา
คจฺฉนฺตา มชฺฌิมชนปทํ ตําน มชฺโฌตรุํ; ()
พุทฺธํ ทิสฺวา นิรุปมสิรึ สทฺธาย สฺโจทิตา
สมฺปาเทตฺวา มธุริวมธุํ มนฺถํ มธูปิณฺฑิกํ,
ภนฺเต ตุมฺเห อนุภวถ โน ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหิย
เอวํ วตฺวาตทุภยชนา อฏฺํสุ พทฺธฺชลี; ()
สพฺเพ พุทฺธา นหิ กรตลมฺโภเชสุ คณฺหนฺติ โข
สงฺกปฺเปตฺตสฺสิ’ติ ภควโตกิสฺมึ ปฏิจฺฉามหํ,
จิตฺตาจารํ สุมริย สิลาปตฺเต ปมาณุปเค
ปาทาสุํ สมฺปติ จตุมหาราชา กุเวราทโย; ()
๔. ¶
เอกํ กตฺวา สมุติ จตุโร ปตฺเต อธิฏฺาย เต
ภุตฺวา’หารํ ภุวนนยโน ภุตฺตานุโมทํ กริ,
พุทฺธํ ธมฺมํ สรณมคมุํ เต เตนุโห’วาณิชา
ชาตา โลเก สกลปมํ ทฺเววาจิโก’ ปาสกา; ()
เตสํ ทฺวินฺนํ สุปริหริยํ เทถา’ติ สํยาจตํ
ชาลงฺกา’ลงฺกตกรตโล รุปินฺทิรา มนฺทิเร,
สีสํ นิโลปลมณิฆฏีลีลาวิลาสํ ผุสํ
เสวาลิ’นฺทีวรทลสิรึ โส เกสมุฏฺึ อทา; ()
๖. ¶
ปตฺวา เตสํ ชนปทมุโภ ปกฺขิปฺป ตา ธาตุโย
ชีวนฺตสฺมึ ภควติ มหาถูปํ ปติฏฺาปยุํ,
วิมฺหาเปนฺโต วนสุรคณํ ยตฺรา’ชปาลาภิโธ
นิคฺโรโธ’สิ ตหิมุปคมี มุฏฺาย ตมฺหา ชิโน; ()
สฺวา’ยํ ธมฺโม สยมธิคโต ทุพฺโพธโนทุทฺทโส
อิจฺเจวํ โส สมภิวิวินํ ธมฺมสฺส คมฺภีรตํ,
อปฺโป’สฺสุกฺโก’ภวิ ภควโต จิตฺตํ วิทิตฺวา มหา-
พฺรหฺมา’คนฺตฺวา สยมธิคตํ เทเสตุมายาจี ตํ; ()
คณฺหิตฺวา โส ภุวนสรโณ อชฺโฌสนํ พฺรหฺมุโน
เทเสยฺยํ โข ปมมสมํ ธมฺมํ อิมํ ทุทฺทสํ,
กสฺสา’หนฺติ สุมริย วสี อาฬารโกจุทฺทโก
อพฺภฺาตุํ วต ปฏิพลาเตสํ จุตึ อทฺทสํ ()
๙. ¶
อาวชฺเชนฺโต มุนิกตวิทู เต ปฺจวคฺเค ภวา
ภิกฺขุ ธมฺเม กตปริจยา กุตฺรา’ธุนา วิชฺชเร,
พารานสฺยํ อิติสิปตเน ตฺวาน อาสาฬฺหิยา
มาเส ปฺจทฺทสิย มสโม พาราณสึ ปาวิสิ; ()
อาคจฺฉนฺตํ สมุนิ อุปกํ อาชีวกํ อนฺตรา-
มคฺเค ทิสฺวา คมนสมเย พุทฺธตฺตนํ อตฺตโน,
อาจิกฺขิตฺวา วิมติ มตรี สฺาย ตํ ทูรโต
นิพฺพินฺทิตฺวา กติก มกรุํ วคฺคา สมคฺคา วสี; ()
๑๑. ¶
ตฺวา เตสํ มนสิ วิกตึ โอทิสฺสกํ สมฺผริ
เมตฺตํ จิตฺตํ นรหริ ตโต ผุฏฺาสมานา วสี,
นาถํ นตฺวา ทสนขสโมธาน’ชลีหา’คตํ
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ตหิมหิหรุํ ปปฺโผยิตฺวา’สนํ; ()
มาโข ตุมฺเห ปริหรถมํ เอยา’วุโสตฺยา’ทินา
สฺาเปตฺวา สมุนิ สมเณ สพฺพฺุตํ อตฺตโน,
โกฏีห’ฏฺารสหิ นวุโต พฺรหฺเมหิ จา’ลงฺกริ
พาราณสฺยํ ปนิ’สิปตเน ปฺตฺตพุทฺธาสนํ; ()
สํวตฺเตตฺวา ปรหิตกโร โส ธมฺมจกฺกํ ชิโน
โกณฺฑฺาขฺยสฺสมณปมุเข โกฏีนมฏฺารส,
พฺรหฺมาโน เต ปมกผเล สมฺมา ปติฏฺาปยิ
กมฺปิตฺถา’ยํก วสุมติวธู สุตฺตาวสาเน ภุสํ; ()
๑๔. ¶
วปฺปตฺเถโร ทุติยทิวเส’ ตฺเย’วํ ทินานุกฺกมํ
โสตาปนฺนา ตทิตรวสี อาตปฺปมนฺวาย เต,
สพฺเพเถรา ภณิตสมเย วิตฺถาริตสฺสฺุเต
สุตฺตตฺตสฺมึ วิคตทรถา อาสุํ ปหิณาสฺวา; ()
นิพฺพินฺทิตฺวา นิขิลวิสเย นิกฺขนฺต มาวาสโต
ทิสฺวา สตฺถา ยสกุลสุตํ ปกฺโกสยิตฺวาน ตํ,
ตายํ รตฺยํ ปมกผลํ รตฺยาวสาเน ทิเน
ปพฺพาเชสิ อุปริมขิลํ มคฺคปฺผลํ ปาปยํ; ()
๑๖. ¶
ปพฺพาเชตฺวา ยสกุลสุตสฺสมฺภตฺตมิตฺเต ชเน
สมฺปาเปสิ อธิกจตุโร ปฺาส มคฺคปฺผลํ,
เอวํ ขีณาสววสิคเณ ชาเต’กสฏฺฺยา ภุวิ
วสฺสาน’นฺเต ปหิณิ มุนิ เต ภิกฺขุ ทิสาจาริกํ; ()
คจฺฉนฺโต โส หริริว มหาวีโร’รุเวลํ สยํ
ทิสฺวา กปฺปาสิกวนฆเฏ ตึสปฺปมาเณ ชเน,
ปพฺพาเชสิ กตวินยนา เต ภทฺทวคฺเคยฺยกา
ภิกฺขูมคฺคปฺผลรสมุทา อนฺวาจรุํ จาริกํ; ()
เนตา เชตา วิชฏิตชโฏ ปตฺโต’รุเวลํ ตโต
สํทสฺเสตฺวา วิมติหรณํ โส ปาฏิหีรํ วรํ,
ปพฺพาเชตฺวา ชฏิลปวเร เตภาติเก’เนกธา
ฉินฺทาเปตฺวา วินยมกา อนฺโตพหิทฺธชฏํ; ()
๑๙. ¶
ปพฺพาเชตฺวา ปจุรชฏิเล กตฺเว’ตเร นิชฺชเฏ
สทฺธึ เตหี ทสสตมหาขีณาสเวหา’สโม,
นิจฺฉาเรนฺโต ทิสิทิสิ ภุสํ ฉพฺพณฺณรํสึก สุภํ
รฺโ วาจํ สุมริย ปุรํ ราชคฺคหํ ปาวิสิ; ()
ตตฺรา’สนฺเต วสติ สุคเต ลฏฺิพฺพนุยฺยานเค
วุตฺตนฺตํ ตํ สวณสุภคํ อุยฺยานปาโลทิตํ,
สุตฺวา พทฺธฺชลิสรสิเช ปาทาสเน ปูชยี
ภุนาโถ พารสหิ นหุเตหา’คมฺม โส มาคโธ ()
๒๑. ¶
เภตฺวา ทิฏฺึ จิรปริจิตํ เต กสฺสปาที วสี
ทิสฺวา ราชา ภควติ ตทา ธมฺมํจรนฺเต ตหึ,
นิกฺกงฺโข โส สุมธุรตรํ ปิตฺวาน ธมฺมามตํ
สทฺธึ เอกาทสหิ นหุเตหา’โทผลํ ปาปุณิ; ()
ลทฺธสฺสาโส ทรถวิคมา หุตฺวา มโหปาสโก
สฺเวเมภิกฺขํ กสุคตปมุโข สงฺฆาธิวาเสสฺสตุ,
อายาจิตฺวา นมิย จรณทฺวนฺทารวินฺททฺวยํ
ปจฺจุฏฺายา’คมิ สปริโส โส พิมฺพิสาราภิโธ; ()
ปาโต ราชคฺคหนครโต โกฏีนมฏฺารส
ทฏฺุํ พุทฺธํ นิรุปมสิรึ ลฏฺีวเน นาครา,
ราสิภูตา ทุติยทิวเส เอกสฺส ภิกฺขุสฺส’ปิ
สมฺพาธตฺตา นหิปวิสโนกาโส’สิ ทิฆฺชเส; ()
๒๔. ¶
อาวชฺเชตฺวากิมนภิมตํ สกฺโก นิสินฺนาสนํ
อุณฺหาการํ ชนยิ’ติ ตทา หุตฺวา นโว มาณโว,
มคฺโค’ติณฺโณ อภวิ ปุรโต คาถาหิ วตฺถุตฺตยํ
สํวณฺเณตฺโต ภวตุ ภควา มาฉินฺตภตฺโต อิติ; ()
ทานํ ทตฺวา สุคตปมุขสฺสงฺฆสฺส ราชคฺคหํ
สมฺปตฺตสฺสา’วนิปติปุรํ อฺตฺรวตฺถุตฺตยา,
ภนฺเต โสหํ กถมิหวเส เวลาย’เวลายปิ
อากงฺเขยฺยํ ตฺวทุปคมิตุํ อิจฺเจวมาโรจยี; ()
๒๖. ¶
สนฺทจฺฉายํ วิชนปวนํ ยํ เวฬุทายวฺหยํ
อุยฺยานํ เม ชิตสุรวนํ ตํ นาติทุรนฺติเก,
สมฺปูเชนฺโต ชินกรตเล ชาลาวนทฺเธ หริ-
ภิงฺกาเรนา’หริยก สลิลํ ปาเตสิ ตํ ปตฺถิโว; ()
โลกาโลกาจลตฏกฏี วิฺฌาฏวีโลจนา
คงกฺคาปางกฺคา ทนกสิขริพาหา ติกุฏตฺถนา,
อุคฺโฆเสนฺตี ชลธิวสนา ปฺุานุโมทนฺติว
สาธู’ตฺยา’ยํ วสุมติวธู สงฺกมฺปิ ตสฺมึขเณ; ()
อารมํ ตํ ปรม รุจิรํ สตฺถา ปฏิคฺคณฺหิย
ธมฺมํ วตฺวา’คมิ ปริวุโต ภิกฺขูหิ วุฏฺา’สนา,
ตสฺมึ กาเล ปรมมมตํ เย ทฬฺหมิตฺตา อุโภ
ตํ ตํ คามํ นิคมนครํ อนฺเวสมานา’จรุํ; ()
๒๙. ¶
อาหิณฺฑนฺตํ ตหิมนุฆรํ ปิณฺฑาย เตสฺว’สฺสชิ-
ตฺเถรํ ทิสฺวา สมิตทมิตํ วิปฺโป’ปติสฺสา’ภิโธ,
ลทฺโธ’กาโส ปทมนุวชํก สุตฺวาทฺวิ คาถาปทํ
โสตาปนฺโน’ ภวิ วิชฏยํ สํโยชนาหํ ตยํ; ()
คาถํ สุตฺวา อมตมธุรํ ตํ สาริปุตฺโต’ทิตํ
โมคฺคลฺลาโน กอปนุทิตถาสํโยชนานํ ตยํ,
ปพฺพชฺชิตฺวา ตทุภย ชนา เนตฺวา ปริพฺพาชเก
ปตฺวารามํ อมตปรมา สตฺถารมาราธยุํ; ()
๓๑. ¶
สตฺตาเหเน’ว’ธิคมิ มหาภุเต ปริคฺคณฺหิย
โมคฺคลฺลาโน วสิ ตทิตรํ มคฺคตฺตยํ ตปฺผลํ,
มาสสฺส’ทฺธํ กตวีริยวา สุตฺตํ ปรสฺโส’ทิตํ
สุตฺวา ธมฺมํ อธิคมิ วสี ตํ ธมฺมเสนาปตี; ()
ธมฺมสฺสามี กรหจิ อุโภ เต สาวกานํ มมํ
อคฺคํ ภทฺทํ ยุคมิติ อิเม ปพฺยากโรตฺโต มุนี,
อคฺคฏฺาเน ปุริมจริตํ ตฺวา ปติฏฺาปยี
สมฺปิเนนฺโต สกลปริสํ จนฺโท’ว กุนฺทาฏวึ; ()
สุตฺวา สุทฺโธทนนรปติ ปุตฺโต มมํ สมฺปติ
พุทฺโธ หุตฺวา ปทหิย จิรํ นิสฺสาย ราชคฺคหํ,
อุตฺตาเรนฺโต สกลชนตํ สํสารกนฺตารโต
สํวตฺเตตฺโต วสติ สิวทํ สทฺธมฺมจกฺกํอิติ; ()
๓๔. ¶
ชิณฺโณวุทฺโธ ปริณตวยปฺปตฺโต’ หมสฺมฺยา ธุนา
ชีวนฺโตเยวหิ มมสุตํ อิจฺฉามิ ทฏฺุํ ภเณ,
เอวํวตฺวา’ธิกทสสตํ เอกํ อมจฺจํ ตหึ
อุยฺโยเชสิ นยนวิสยํก ปุตฺตํ กโรหีติ เม; ()
คนฺตฺวา’มจฺโจ จตุปริสตึ ธมฺมํ ภณนฺตํชินํ
ทิสฺวา พทฺธฺชลิ สปริโส ตตฺเร’กมนฺตํ ิโต,
สุตฺวาธมฺมํ ปรมมธุรํ ปตฺวา’คฺคมคฺคปฺผลํ
ปพฺพชฺชิตฺวา หทยกมลํ กสงฺโกจยี ราชิโน; ()
อฏฺกฺขตฺตุํ ปุน สปริเส ปาเหสิ ราชาปเร
อฏฺา’มจฺเจ ตถริว คตา’มจฺจา นปจฺจา’คตา,
ปพฺพชฺชิตฺวา อธิคตผลา เตจา’ปิ รฺโมนํ
นา’ราเธสุํ สุนิสิตธิยา สฺฉินฺตสํโยชนา; ()
๓๗. ¶
ทุชฺชาโน เม มรณสมโย ชิณฺโณ’สฺมิ ตาตา’ธุนา
ตสฺมา ปุตฺตํ นยนวิสยํ กาตุํ สมตฺโถ’สิกึ,
เอวํ วตฺวา กปุน สปริสํ โสกาผทายึ ตหึ
ทินฺโนกาสํ ปหิณิ สจิวํ ปพฺพชฺชิตุํ ภุภุโช; ()
ปตฺวา’รามํ ปริวุตชโน สจฺจทฺทเสโน’ทิตํ
สุตฺวา’มจฺโจ ถิรมติ จตุสฺสจฺจา’นุปุพฺพิกถํ,
ปพฺพชฺชิตฺวา หตภวภโย หุตฺวาน ขีณาสโว
อคฺคฏฺานํ ปฏิลภิ กุลปฺปาสาทิกานํ อิธ; ()
๓๙. ¶
พาราณสฺยํ เกสิปตนโต ปตฺตสฺส ราชคฺคหํ
สมฺพุทฺธสฺสา’ธิกทินกตี ปฺเจวมาสา’ ภวุํ,
เหมนฺตา’ตุสมยวิคมา สนฺเต วสนฺเต มณิ-
ภุสาการา อุปวนวธู จูตงฺกุรา’ ลงฺกรุํ; ()
กาลํ ตฺวา กปิลนครํ กาลฺุโน สตฺถุโน
คนฺตุํ กาโล’ยมิติ อธุนา โส กาลุทายิ วสี,
สํวณฺเณนฺโต คมนสมยํ กาตุํ อลํ สงฺคหํ
าตินนฺตี สุมธุรสโร คาถาภิคายี ปุถุ; ()
มนฺทํมนฺทํ สุรภิปวโน สิโต’ธุนา วายติ
ปุปฺผากิณฺณา วิปินวิฏปี มตฺตาลิมาลากุลา,
คงฺคาวาปี วิมลสลีลา สมฺผุลฺลกฺชุปฺปลา
สายํก ปาโต อหนิ วิวฏา สพฺพาทิสา ปากฏา; ()
๔๒. ¶
ภนฺเต มคฺเค นวทลสิขา ชาโล’ชฺชลา มฺชรี-
ภสฺมจฺฉนฺนา ภมรวิสรทฺธุมนฺธการา ภุสํ,
ฌาเปนฺนา’เป’ตรหิ วิรหี สมฺผุลฺลจูตาฏวิ-
ทาวคฺคี เต ลวมปิ มโนตาปาย วตฺตนฺติ กึ; ()
กามนฺธานํ ภทยมธุนา โสจาปยตฺตา ภุสํ
สาขจฺฉินฺนา วิคลิตทลา มคฺเค อโสกทฺทุมา,
อฺตฺรา’ปี วนจรวธู ปาทปฺปหารา’ตุรํ
ตตฺวนฺเต เต กรกิสลยสฺโสภํก วิรูฬฺหงฺกุรา; ()
๔๔. ¶
ปิตฺวา จุตทฺทูมผลรสํ สมฺมตฺตปุงฺโกกิลา
สํกุชนฺเต สรสมธุรํ เวตาฬิกา’ว’ฺชเส,
เสณีภุตา ชนปทวธู เต ปาทปีเ มุนิ
สมฺปูเชตุํ นวสรสิเช หิยฺโย’วินนฺเต ธุนา; ()
อามุลคฺคา ทลิตวิฏปิ ปุปฺผฺชลิหกา’ธุนา
อาคจฺฉนฺตํ ตฺวมหิมหิตุํ สํทิสฺสเร’โว’นตา,
วาโตทฺธุตา ภมรมุขรา กิฺชกฺขปฺุชา’ฺชเส
อาตตฺวนฺเต ตวปริมุเข โสวณฺณสงฺขสฺสิรึ; ()
๔๖. ¶
ภนฺเต อนฺโตกลลสลิลาวาเสน กาลํ จิรํ
อมฺโภชานํ มุกุลวิกตี สิเตติ’วา’กฺุจิตา,
เอสนฺตี’เว’ตรหิ สรณํ เต ปาทภทฺทาสเน
อุคฺคจฺฉนฺเต ปชหิย มโนตาปํ วสนฺตาตปํ; ()
ปาเถยฺย’มฺโภรุหกุวลยา’ลงฺการตุณฺฑา กลํ
สงฺกุชนฺตี ปวนปทวึ อุฑฺฑียมานา’ธุนา,
หํสสฺเสณิก สิรสิ วชโต เต ภุยเต กิงฺกิณิ-
โฆสากิณฺณํ กุสุมวิกติจฺฉนฺนํ วิตานํ ยถา; ()
สมฺปูเชนฺติ รตนกนกาลงฺการภารฺชลี
มคฺโค’ติณฺณา วนสุรวธู เต ลาชวุฏฺีหิ’ว,
กิฺชกฺเขหิ จรณยุคลํ กมนฺทาติลนฺโทลิตา
วลฺลี ภิงฺคาวลิกิสลยา’ลงฺการสาขาวลี; ()
๔๙. ¶
สมฺมารูฬฺโห ปวนตุรคํ กามากโร มฺชริ-
ตุณิเรสู มธุกรสเร สนฺธานยนฺโต’ธุนา,
จมฺเปยฺยาทีกุสุมกลิกาสนฺนาหสมฺภาสุโร
นฏฺโ โลโก พหุชนมโนสงกฺคาม โมคาหติ;()
ยสฺมา สุทฺโธทนนรปภุ อาทิจฺจวํสทฺธโช
ชิณฺโณ วุทฺโธ มมิหปหิณิ ตฺวํ ทฏฺุกาโม ปิตา,
ตสฺมา ภนฺเต กปิลนครํ เวเนยฺยสตฺตากรํ
กนฺตฺวา รฺโ หทยมกุลํ โพเธตุ โสกากุลํ; ()
๕๑. ¶
สาธุ’ทายิ สวิสยมหํ ปตฺวา นราธิสฺสรํ
อุตฺตาเรยฺยํ ปิตรมิตเร พนฺธู’ปิ ทุกฺขณฺณวา,
เอวํวตฺวา รทนกิร ณาลงฺการพิมฺพาธโร
ธมฺมสฺสามิปริวุตวสีราชคฺคหานิกฺขมิ; ()
ปตฺวา รฺโ อุปริภวนํ โสกาลุทายิ’ทฺธิยา
ภุตฺตา’หาโร ตทุปคมนํ อตฺวาห มาโรจยํ,
สมฺพุทฺธตฺถํ ปิตุรุ’ปหฏํ ภิกฺขํก ปกฏิคฺคณฺหิย
อสฺสาเสนฺโต วชติ นภสา โสกากุลํตํ กุลํ; ()
ตํ ภฺุชนฺโต ทิวสทิวเส โส โยชนํ โยชนํ
สงฺเขเปนฺโต ปรมกรุณารามาย สฺโจทิโต,
เนตฺวา ขีณาสวยติวเร วีสํ สหสฺสํ ชิโน
ลกฺขีวาสํ กปิลนครํ มาเสหิทฺวีโห’ตริ; ()
๕๔. ¶
นานุปฺปตฺเต ภควติ ปุรํ โน าติเสฏฺํ กุหึ
ปสฺสิสฺสามา’ตฺย’ชหิตมโนโกตุหฬา สากิยา,
อาราโมยนํ วิชนปวโน นิคฺโรธสกฺกสฺส ตํ-
สารุปฺโปติ ตหิมภินเว เสนาสเน มาปยุํ; ()
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สุรภิกุสุมากิณฺณฺชลิห’ฺชเส
อาคจฺฉนฺตํ สุมหกิย ชินํ ราชิทฺธิยา’ลงฺกเต,
เกตุคฺคาเห ทหรทหเร กตฺวา กุมาเร ปุเร
ราชา’มจฺจา ปรมรุจิรํ อาราม โมตารยุํ; ()
๕๖. ¶
ปลฺลงฺเกโน’ทยคิริสิเร จนฺโท’ว ตาราวุโต
นานาขิณาสวปริวุโต ปฺตฺตพุทฺธาสเน,
อาสิโน’ยํ มนกุมุทุนึ สกฺยานมุนฺนิทฺทยํ
นิสฺโสโก โส มุนิ ปริหริ โสกนฺธการํ ปิตุ; ()
สิทฺธตฺโถ’ยํ ปรมทหโร อมฺเหหิ วุทฺธา มยํ
ชามาตา’ยํภวติ ตนุโช นตฺตานุโช โน อิติ,
มานตฺถทฺธา ทหรทหเร สกฺยา กุมาเร’พฺรวุํ
ตุมฺเหคนฺตฺวา ปณมถ ชินํ โว ปิฏฺิตาโหมฺै โน; ()
อาวชฺเชตฺวา สกลปริสํ ตฺวา ตทชฺฌาสยํ
มานุมฺมตฺตา วิภวมทิรามตฺตา อิเม ขตฺติยา,
มุทฺธาพทฺธฺชลิกิสลยา ยสฺมา นวนฺทนฺติ มํ
วนฺทาเปตุํ อลมิติ ตโต ฌานํ สมาปชฺชิย; ()
๕๙. ¶
ปตฺตา’ภิฺโ นิชปทรโชรํสิหิ สฺจุมฺพิเต
เตสํ จูฬามณิคิริสิเร สมฺพุทฺธสุโร ลสํ,
สํทสฺเสนฺโต ยมกมสมํ มานนฺธการํ หรํ
โพธาเปสิ วทนกมเล คณฺฑมฺพมูเล ยถา; ()
ทิสฺวา สุทฺโธทนนรวโร ตํ ปาฏิหีรํ วรํ
ปาทมฺโภเช ปณมิ สิรสา อานนฺทภาโรนโต,
จกฺกงฺกาลงฺกตปทรโช สมฺผุฏฺมุทฺธาฺชลิ
ราชฺานํ กมลกลิกาสณฺฑสฺสิรึ วฺยากรุํ; ()
๖๑. ¶
สฺฌาเมฆาวลิปริวุโต สุโรริว’ตฺถาจลํ
ขมฺหา ภทฺทาสนมวตรี โสวณฺณวณฺโณ ชิโน,
สุพภุชิฺเฉ นยนพริหี เกฬายนํ โปกฺขร-
วสฺสํ วสฺสิ นิชนขรุจึ เตสํ สมาเช สติ; ()
สุตฺวา วุตฺตํ ปุริมจริตํ เวสฺสนฺตราขฺยํ ตโต
ปกฺกนฺตานํ ผุสิย สิรสา ตปฺปาทจูฬามณึ,
ภนฺเต ภิกฺขํ สุคตปมุโข สงฺโฆธิวาเสตุ โน
อิจฺเจ’โกปิ ปมทิวเส นากาสิ อชฺเฌสนํ; ()
นานาขีณาสวปริวุโต โลกานุกมฺปาปโร
โลกาธิโส ทุติยทิวเส อาจิณฺณกปฺปารหํ,
สมฺพุทฺธานํ กปิลนคเร ปาโต’ว ลขฺยากเร
หีนุกฺกฏฺํ กุลมวิชหํ ปิณฺฑาย สมฺปาวิสิ; ()
๖๔. ¶
อาหิณฺฑตฺตํ ตหิมนุฆรํ ปิณฺฑาย สนฺตินฺทฺริยํ
สตฺถารํ ตํ นิรุปมสิรึ ฉพฺพณฺณรํสุชฺชลํ,
ปาสาทฏฺา’นิมิสนยนมฺโภเชหิ สมฺปูชยุํ
อุคฺฆาเฏตฺวา หริมณิมยํ ชาลาวลึ นาครา; ()
โอหาเรตฺวา กุสุมสุรภีสงฺขารสมฺภาวิเต
เกเส มสฺสุํ รชนมลินํ กาสาววตฺถํ ขรํ,
อจฺฉาเทตฺวา กปณปุริโส’ว’ยฺโย คเหตฺวา สีฬา
ปตฺตํ ปตฺโต กปิลนครํ ปกิณฺฑาย อาหิณฺฑติ; ()
๖๖. ¶
วุตฺตนฺตํ ตํ สวณกฏุกํ สุตฺวาน พิมฺพาธรา
พิมฺพาเทวี มรกตสิฬาชาลนฺตรา วิถิยํ,
อาหิณฺฑนฺตํ ปริวุตคณํ มตฺเตภคามึ ชิตํ
โอโลเกนฺตี นยนมณิเก อสฺสูหิ สมฺปูรยิ; ()
จุมฺพนฺติ สาตนุชรตนํ ตนฺทสฺสนพฺยาวฏา’-
สิตฺยา’นุพฺยฺชนวิลสิตํ พฺยามปฺปภาลงฺกตํ,
รูปํ รูปสฺสิริ นิรุปมํ สงฺคายิ คาถฏฺกํ
สํวณฺเณตฺวา จรณตลโต ยาว’สฺส อุณฺหิสโต; ()
อีสํ กาลํ อลสคมนํ สา กาลหํโสปกริ
โอโรเปนฺติ อภินวกุจนฺทา’ติภาราตุรา,
คนฺตฺวา สีฆํ ขฬิตวจตา ปุตฺโต มหาราช เต
ปิณฺฑาย’สฺมึ จรติ นคเร ราชานมิจฺจพฺรุวิ; ()
๖๙. ¶
ราชา เสนาปริวุตสโม เตโชนุภาวาทินา
ตํ สุตฺวาํ’เส สุขุมวสนํ กตฺวา นวํสาฏกํ,
อจฺฉาเทตฺวา นิหิตมกุโฏ นิกฺขิตฺตขคฺโค ภุสํ
ลชฺชาปนฺโน ตุวฏตุวฏํ คนฺตฺวา ตทคฺเค ิโต; ()
โกฏฺคารานฺย’ปิ ปิตุกุเล ริตฺตานิ กิมฺมฺสิ
กสฺมา ลชฺชาปยสิ ปิตรํ ตฺวํ ภานุวํสุพฺภโว,
ภนฺเต ตุยฺหํ ปกริวุตวสีสงฺฆสฺสิ’โต โภชนํ
มา กปิณฺฑายา’จริ อนุทินํ ทชฺเชยฺย มิจฺจพฺรุวิ; ()
๗๑. ¶
ตุยฺหํ วํโส อนริยปโท อาทิจฺจวํโส สิยา
มยฺหํ วํโส สทริยปโท สมฺพุทฺธวํโส สิยา,
อสฺมึวํเส อนุวิจรณํ ปิณฺฑตฺถ มนฺวาลยํ
จาริตฺตํ โภปุริมสุคตา’จิณฺณนฺติ กวตฺวา ชิโน; ()
อุตฺติฏฺาทึ อวทิ กสุคมํ คาถํ ิโต วีถิยํ
โสตาปนฺโต’วนิปติ ภวี โสตาวธาเนน โส,
คาถาธมฺมํ สุณิย มธุรํ ธมฺมํจเร’ตฺยา’ทิกํ
ปตฺโต มคฺคํ ทุติยมวีรํ ธมฺมานุธมฺมํ จรํ; ()
สุตฺวา ราชา จริยมปรํ โย ธมฺมปาลวฺหยํ
ปตฺโต มคฺคํ ตติยมขิลํ กามาลยํ จาลยํ,
เสตจฺฉตฺตุ’ลฺลสิตสยเน’นุฏฺานเสยฺยุ’ปโค
สงฺขารานํ วิสทมติยา โย ลกฺขณํ สมฺมสิ; ()
๗๔. ¶
วิทฺธํเสตฺวา นมุวิปริสํ สํเกลสมาราทิกํ
สุโร รมฺหาวนมิว’สินา โส อคฺคมคฺคาสินา,
ตุฏฺโ มคฺคปฺผลสุขสุธาปาเนน เวริสเม
ปฺจกฺขนฺเธ วิชย มลฺภี นิพฺพานรชฺชสฺสิรึ; ()
อาโรเปตฺวา อุปริภวนํ ปตฺตํ คเหตฺวา ตโต
ราชา สงฺฆํ สุคตปมุขํ ขชฺเชน โภชฺเชน จ,
สนฺตปฺเปตฺวา ปุน สปริโส นีเจ นิสชฺชาสเน
สารานียํ กถยมวสิ สมฺโมทนียํ กถํ; ()
อิตฺถาคารํ หทยสรสิมชฺเฌ นิมุคฺคตฺถน-
หํสํ ทินานนสรสิชํ โสเก’ณตาเปนิว,
พุทฺธํ พทฺธฺชลิหรสิโรกุมฺเภหิ สมฺปูชยี
ตํ วาตพฺภาหตหริลตาลีลํ ชคาโม’นตํ; ()
๗๗. ¶
อนฺโตคพฺเภ นยนสลลํ สมปฺุฉมานา ชินํ
พิมฺพาเทวี สปริชนตาวฺยาปาริตา วนฺทิตุํ,
อปฺปตฺวา เม ยทิคุณธนํ อตฺถ’ยฺยปุตฺโต สยํ
ตํ กมํ ทฏฺุํ นนุปวิสตี’ตฺเว’วํ วทนฺตี ิตา; ()
รฺา สทฺธึ ปุริสนิสโห ตายินฺทิรามนฺทิรํ
อนฺโตคพฺภํ มณิคณปหาภินฺนนฺธการํสทา,
อาทาย’คฺคํ ยติปติยุคํ ปตฺวา’จฺฉิ ภทฺทาสเน
ปฺตฺเต โส’ทยคิริสิเร พาลํสุมาลี ยถา; ()
๗๙. ¶
ทิสฺวา ปีนตฺถนภรนตา สา ราชธีตา ชินํ
ปตฺวา มาลา กนกรตนาลงฺการหีนา ลหุํ,
หํสิมฺเ สรสิชวนํ ปาเท ยถาชฺฌาสยํ
สฺจุมฺพนฺตี ปณมิ สิรสา อาทายโคปฺผทฺวยํ; ()
ปาสาท’นฺโตวรกสรสิ ธมฺมิลฺลเสวาลเก
โอมุชฺชนฺตี นิชภุชลตาลีลาตรงฺคากุเล,
นาถสฺส’งฺฆีตลนขสิขากนฺติปฺปพนฺธามฺภสิ
ลทฺธสฺสาสา จิรวิรหชํ ตาปํ วิโนเทสิ สา; ()
สุตฺวา เนสา กนกรตนา’สํธารณํ ธารณํ
กาสาวานํ ตวหิริธนา’วิสฺสชฺชนํ สชฺชนํ,
นา’ชฺฌาจาเร อนภิรมณํ อุจฺจาสเน จา’สเน
ราชา’โวจ ตฺวมนุกุรุเต สฺเนโหทยา’โหทยา; ()
๘๒. ¶
สุตฺวา ตสฺสานิรวธิคุณาธาราย’นูนํ คุณํ
อาวีกตฺวา’คมิ ภวปฏิจฺฉนฺนาปทานํ ชิโน,
เนตฺวา เคหปฺปวิสนกรคฺคาหา’ภิเสกุสฺสเว
สํวตฺตนฺเต ทุติยทิวเส นนฺทาขฺยราชตฺรชํ; ()
คจฺฉนฺโต’ปี สห ภควตา โส ปฺจกลฺยาณิยา
สีฆํ ชาลํ วิวริย ถิยา วีถึ วิโลเกนฺติยา,
ภงฺคาปางฺคายตภุชลตาสงฺกฑฺฒิตพฺภนฺตโร
ปตฺตํ ภนฺเต หรถ วจนํ ภตฺยา น ตํ วฺยากริ; ()
๘๔. ¶
ปพฺพาเชตฺวา วิสยมทิรามตฺตาย ตสฺสา คีรํ
สุตฺวา นนฺทาปหนหทยํ นนฺทํ นรินฺทตฺรชํ,
อิจฺฉาเปตฺวา กกุฏจรณิทิพฺพจฺฉราลิงฺคเน
าเยนา’นุตฺตรสุขมหารชฺเช ปติฏฺาปยี; ()
พิมฺพาเทวิ สุขปริภตํ กีฬาปรํ ราหุลํ
อาลิงฺคิตฺวา ตนุชรตนํ สา สตฺตเม วาสเร,
อุคฺฆเฏตฺวา รตนขจิตํ ชาลํ วิมาโนทเร
อาคจฺฉนฺตํ ปุริสติสภํ นิชฺฌายมานา ิตา; ()
นานากูฏาจลวลยิโต เทวินฺทจาปากุโล
อาคจฺฉนฺโต กนกสิขรีราชาก ยถา ชงฺคโม,
ตตา ขีณาสวปริวุโต ชพฺพณฺณภานุชฺชโล
เอโส ตุยฺหํ นรหริก ปิตา อิจฺจากห ปกสฺสาหิ นํ; ()
๘๗. ¶
เอตสฺสา’สุํ วิวิธนิธโย ปฺุานุภาวุฏฺิตา
นาหํช กปกสฺสาม’ภิคมนโต ปฏฺาย เตโขนิธี,
ภูสาเปตฺวา ตนุชรตนํ สา สตฺตวสฺสายุกํ
ยาจสฺสู’ติ ปหิณิ ปิตุโน ตฺตํ ธนํ เปตฺติกํ; ()
อุปฺปาเทตฺวา ปิตริ พลวํ เปมํ ชเลวุ’ปฺปลํ
ปุตฺโตตฺยา’หํ ตฺวมสิชนโก ฉายา’ปิ เตเม สุขา,
อฒาเส’วํ ลปิตวจโน วุฏฺาย ภทฺทาสนา
ภุตฺตาหาโรก ปริวุตวสิ คนฺตุํ ชิโนจา’รภี; ()
ทายชฺชํ เม สมณ ททตํ อตฺโถธเนนา’ติ เม
ยาจํ ยาจํ ชินมนุวชํ สารงฺคราชกฺกมํ,
สีหจฺฉาโปริว ภควโต ทฬฺหํ สุรตฺตงฺคุลี-
มาลายาลงฺกริ ภุชลตํ โภคินฺทโภคายตํ; ()
๙๐. ¶
สํยาจนฺนํ วิภว กมนุคํก วฏฺฏานุคํ ราหุลํ
ปพฺพาเชตฺวา’ริยธนนิธึเทมีติ จินฺตาปโร,
ปตฺวา’รามํ อชหิตสุโต สทฺธมฺมราชา อิมํ
ปพฺพาเชหิ’ตฺย’วทิ สุมุขํ ตฺวํ ธมฺมเสนาปติ; ()
เฉตฺวา นีลุปฺปลทลมุทุํ จูฬากลาปํ มหา-
โมคฺคลฺลาโน กวสิ อภินวํ กาสาวมจฺฉาทยี,
ตสฺโส’วาทํ อกริ ธุตวา เถโร มหากสฺสโป
ปพฺพาเชสิ ตนุชรตนํ ตํ สาริปุตฺโต วสิ; ()
๙๒. ¶
สิกฺขากาโม อปรสมเย เถโร มหาราหุโล-
วาทํ สุตฺวา’ธิกตรคุณํ สมฺปาปุณี ราหุโล,
สุตฺวา กสุตฺตํ ปุน ตทิตรํ สิกฺขาครูนํ ครุ-
ฏฺานํ ปตฺโต ติภวมตริ ปตฺวา’คฺคมคฺคปฺผลํ;ก ()
ตสฺมึ สุทฺโธทนนรวโร ปพฺพชฺชิเต นตฺตริ
อชฺโฌคาฬฺโห รวิกุลธโชนิสฺสีมโสกณฺณเว,
ทินฺโน’กาสํ กมปิตนยํ มาตาปิตูหา’ยตึ
ปพฺพาเชยฺยุํ อลมิติวรํ สํยาจิ โวสาวกา; ()
รฺโ ทตฺวา วรมติ วรํ ภุตฺตาสโน อาสนา-
วุฏฺาย’นฺโตภวนวนโต นิกฺขมฺม มนฺทานิลํ,
รุกฺขจฺฉายาวิรฬสรสีตีรํ วิเวกกฺขมํ
สีตํ สิตพฺพนมวสรี ฉทฺทนฺตทนฺตี’วโส; ()
๙๕. ¶
ตสฺมึกาเล คหปติกุเล ชาโต มหาเสฏฺิปิ
ปตฺโต ราชคฺคหปุรวรํ สทฺโธ สุทตฺตาภิโธ,
พุทฺโธก หุตฺวา ยมธิวสเต’ตฺย’สฺโสสิ สุทฺโธทนี
ปจฺจูสสฺมึ อมรวิวฏทฺวาเรน ตตฺรา’คมา; ()
อปฺเปตฺวา’งกฺฆีรตนผลเก ขิตฺตฺชลีมฺชรึ
ภตฺยาจูฬารชตกลสํ จิตฺตปฺปสาทาวหนํ,
ธมฺมํ สุตฺวา ปมทิวเส ลทฺธาทิมคฺคปฺผโล
ทานํ ทตฺวา สุคตปมุเข สงฺเฆ สุทตฺโตธนี; ()
๙๗. ¶
ภนฺเต ลกฺขีกมกลมลกา สงฺกาสมตฺถาย โน
อิทฺธํ ผขีตํ สุชนภชิตํ สาวตฺถิสงฺขํ ปุรํ,
ธมฺมสฺสามิ วชตุ กรุณาฉายาสกหาโย ลหุํ
ลทฺธสฺสาโส สวิสยมคาเอวํ กตชฺเฌสโน; ()
พุทฺธตฺถํ โส คหปติ มหามคฺเค สมคฺเค ทิวา-
รตฺติฏฺานปฺปภุติสุภเค ปจฺเจกลกฺขํ ธนํ,
วิสฺสชฺเชตฺวา ปจุรวิภโว ทฏฺพฺพสาเรปุเร
กาโรเปสิ อมรภวนากาเรก วิหาเร วเร; ()
โกฏีห’ฏฺารสหี อสมํ ภูมึ กิณิตฺวา สมํ
โกฏีห’ฏฺารสหิ ปจุรํ มาเปตฺว เสนาสนํ,
โกฏีห’ฏฺารสหิ ปรมํ อารามปูชามหํ
สชฺเชตฺวา โส คหปติ นวํกมฺมํ สุนิฏฺาปยิ; ()
๑๐๐. ¶
เอวํ เชตวนํ วิหารปวรํ การาปยิตฺวา มหา-
วีรสฺสา’คมนาย ทูตปุริเส เปเสสิ เสฏฺิสฺสโร,
เตสํ สีสหรฺชลิหิ มหิโต สุตฺวาน ตํ สาสนํ
สมฺพุทฺโธ ชลิติทฺธิมา สปริโส ราชคฺคหา นิกฺขมิ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺททาน นิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต ปกิณฺณก จริตปฺปวตฺติ ปริทีโป โสฬสโม สคฺโค.
๑. ¶
สตฺถุ เชตวนนามมินฺทิรา-
ราม โมตรณมงฺคลุสฺสเว,
รามลกฺขณภคี (รโถทฺธตา)
เสฏฺิปุตฺตปมุขา สุมณฺฑิตา; ()
ปฺจมตฺตสตมาณวา นวา
ปฺจวณฺณธชภาสุร’ฺชลี,
ปฺจขาณสิริยุ’ชฺชลา’ภวุํ
ปฺจมารชินราชิโน ปุเร; ()
เหมกุมฺภกุจกุมฺภวิพฺภมา
เสิธีตุปมุขา กุมาริกา,
ปุณฺณกุมฺภสตนิพฺภร’ฺชลี
ตสฺส สตฺถุ ปุรโต ตโต ภวุํ; ()
๔. ¶
เสฏฺิปาทปริจาริกาสขี
มนฺถรา’วชิตหํสเธนุโย,
ปฺจมตฺตสตนาริโย’ภวุํ
ปจฺฉโต คหิตปุณฺณปาติโย; ()
เสตวตฺถสุนิวตฺถปารุโต
ปฺจเสฏฺิสตมตฺตเสวิโต,
โลกนายก มนาถปิณฺฑิโก
เสฏฺิ ปีติเอริโต ตมนฺวคา; ()
นีลปีตปภูตีหิ มารชี
เทหรํสิวิสเรหิ โชตยํ,
อฺชสํ สหจราจรํ ภุวิ
ชงฺคโม กนกภูธโรริว; ()
มคฺคเทสกชนสฺส ปิฏฺิโต
ภิกฺขุสงฺฆปริวาริโต ยหึ,
เชตนามวนโมตรี ตหึ
โลกโลจนนิปียมานโก; ()
๘. ¶
ปุจฺฉิตสฺส ปฏิปชฺชนกฺกมํ
ตาย เชตวนปุชนาย โส,
เทหิ พุทฺธปมุเข ตโปวนํ
ภิกฺขุสงฺฆวิสเย’ติ ปพฺรุวิ; ()
ทมฺมิ พุทฺธปมุเข ตโปวนํ
ภิกฺขุสงฺฆวิสเย’ติ ภินฺทิย’
พฺยปฺปถํ ถิรมนาถปิณฺฑิโก
เสฏฺิ โธตกรปงฺกโชก สทา; ()
ชาลลกฺขณวิจิตฺรโกมฬ-
ปาณิปลฺลวตเลสุ สตฺถุโต,
ทกฺขิโณทกมทาสิ กฺจน-
กุณฺฑิกาย สุรภิปฺปวาสิตํ; ()
๑๑. ¶
สิตมุณฺหมนิลาตปํ ปฏิ-
หนฺติ ฑํสมกเส สิรึสเป,
สฺวา’นุโมทนมกา ชิโน ปฏิ-
คฺคยฺห เชตวนเมวมาทินา; ()
โส สุทตฺตวิสุโต สมาปยิ
วตฺรภูปมปภูวิภูสโณ,
เสฏฺิ เชตวนปูชนามหํ
จตฺตโกฏิธนสฺจโย สทา; ()
อินฺทิราย สุรมนฺทิโรปมา
จนฺทนาครุสุคนฺธพนฺธุรา,
ตตฺร คนฺธกุฏิ ภาติ เมทินี-
สุนฺทริสิรสิ เสขโร ยถา; ()
ตาย คนฺธกุฏิยา’ธิโรหิณี
ธมฺมราชจรณินฺทิรา’ธรา,
สคฺคโมกฺขภวนปฺปเวสนิ-
สฺเสณิปทฺธติริวา’ติ โนมติ; ()
๑๕. ¶
ตพฺพิหารปริโต สุธามณิ-
พทฺธมาวรณจกฺก มาหเร,
สตฺถุ กิตฺติสิริขีรสาครุ-
ตตุงฺควีจิวลยสฺสิรึ สทา; ()
ตพฺพิหารปริเวณโมสธิ-
ตารกาธวลวาฬุกากุลํ,
วฺยากโรติ ชินกุนฺทพนฺธุโน
สงฺคเมน สรทมฺพรสฺสิรึ; ()
ตตฺถรตฺตมณิเกตุสํหตี-
รํสิภินฺนติมิรมฺพเร น กึ,
โกวิเทหิ รวิจนฺท ตารกา
โชติริงฺคนนิภา’ติ วุจฺจเร; ()
๑๘. ¶
ภาติ ผุลฺลวนราชิลกฺขิยา
รตฺตกมฺพลมิวา’หิสนฺถตํ,
จจฺจรํ จรณสมฺปฏิจฺฉเน
สตฺถุโน กุสุมเรณุ นิพฺภรํ; ()
ภิงฺคปนฺติมณิตนฺตุสิพฺพิตํ
มนฺทมารุตถรุสฺสิตํ ตหึ,
ปุปฺผเรณุปฏลพฺพิตาน มา-
ภาติสตฺถุ’ปริ วาริตาตปํ; ()
ราชรุกฺขกณิการสาขิโน
ผุลฺลิตา ปริสมนฺตโต ตหึ,
สตฺถุ ธมฺมสวเณน ทิสฺสเร
จีวรานิ’ว นิวตฺถปารุตา; ()
๒๑. ¶
อุคฺคตา’ลิกุลธูมกชฺชลา
นิพฺพิกาสกลิกาสิขาวลี,
จมฺปกททุมปทีปสาขิโน
อุชฺชลนฺติ สตวณฺฏวตฺติกา; ()
ฌายตํ กมธุรธมฺมภารติ-
นิชฺฌเรหิ สิขริทริ ตหึ,
สมฺมเวคปริโสสิตา ท’ปิ
กึ นวูปสมยนฺติ สาธโว; ()
กุชิตาลิกุลโกกิลา ตหึ
ผุลฺลิตคฺคสหการสาขิโน,
ติพฺพราคจริเต’ปิ มูลเค
ภาวนาสุ นรมาปยนฺติ กึ; ()
ลาชปฺจมกปุปฺผสนฺถตํ
ตนฺตโปวนปเวสนฺชสํ,
วีตราคจรณงฺกสชฺชิตํ
สคฺคมคฺคมปหาสเต สทา; ()
๒๕. ¶
นาริวามจรณาตุรา’ปิ เย
สงฺคเมน วิคตงฺคณงฺคินํ
โลมหํสชนิเต’ว ปีติยา;
ตตฺร’โสกตรุราชิ ราชเต, ()
กึสุกาทิกุสุเมหิ ภาสุรํ
ตํ ตโปวน มนาลยาลยํ,
เตส มุคฺคตปเตชสา ภุสํ
อคฺคิปชฺชลิตเมว ทิสฺสเต; ()
อุทฺธวณฺฏคฬิเตหิ ผุลฺลเส-
ผาลิกากุฑุมเลหิ สาลินี,
มาลกา รชตเวทิกา กวิย
วิททุเมหิ ขวิตา วิราชเต; ()
๒๘. ¶
ปีต จุต มกรนฺท พินฺทโว
ตตฺร กีรกรวิกสาริกา,
กึก หรนฺติ มธุรํ รวนฺติปิ
มฺชุภาณีมุนิภารติสฺสิรึ; ()
เหมกูฏมกุเฏหิ นิชฺฌร-
ภารภาสุรตโฏ’รปีวรา,
ภุริภุริธรภุภุชา ตหึ
จุมฺพเร ชินสุต’งฺฆิปงฺกเช; ()
จารุจฺจุปุฏตุงฺคจุจุกา
จกฺกวากกุจมณฺฑลา ตหึ,
นีลิกากจกลาปสาลินี
นีลนีรชวิโลลโลจนา; ()
๓๑. ¶
เสณิพทฺธกลหํสเมขลา-
ทามภารตฏปีนโสณินี,
ภิงฺคจกฺกรตนงฺคทาวลี
ภงฺควีจิกณหารภาสุรา; ()
กณฺณิกาคฬิตกฺชเกสร-
ปิฺชรมฺพุวิมลมฺพรา สุภา,
คนฺธวาหสุขผสฺสทา สิริ-
มนฺทิรา กุมุทมนฺทหาสินี; ()
เกสราลิรทนา สโรชินี-
กามินี วิกจปงฺกชานนา,
วีตสพฺพทรเถหิ เสวิตา
ทิพฺพโปกฺขรณิโย นเชนติกึ; ()
๓๔. ¶
มุทฺทิกาปภุติวลฺลิเวลฺลิต-
ชิณฺณจีวรกุฏีหิ ฌายตํ,
ปิฺฉาสาริตสิขณฺฑิมณฺฑลา-
ขณฺฑตณฺฑวสุมณฺฑิตํ วนํ; ()
สตฺถุ กสาวกสเตหิ ภาวนา-
สตฺติภินฺนติมิสาติ กตฺถจิ,
ทิสฺสเร นิรจกาสโต ตหึ
คพฺภโร’ทรสโมสรานิ’ว; ()
กาลกา ธุตปิสงฺควาลธี
มาฬเกสุ กลวิงฺกสาฬิกา,
ภตฺตสิตฺถมนุภูย นิพฺภยา
ธมฺมราวมนุกูชเร ตหึ; ()
๓๗. ¶
วิตมจฺจุภยภนฺตโลจนํ
อาลวาลชลปานโทหฬํ,
สตฺถุ มฺชุสรปาสนิจฺจลํ
ทิสฺสเต หริณมณฺฑลํ ตหึ; ()
หตฺถเวลฺลิตลตาหิ วารณา
วานราจ มณิวิชนีหิ’ว,
วิชยนฺติ ภวตาปภีรุเก
รุกฺขมูลคตฌายิโน ตหึ; ()
เมฆวณฺณวนราชิราชินี
กนฺทมูลผลโภชเนหิ สา,
ทานปารมิรเต’ว ปีณเย
ภิกฺขูสงฺฆสหิตํ ตถาคตํ; ()
๔๐. ¶
ธมฺมมณฺฑปวิตานมุทฺธติ
ลมฺพมานมณิพุพฺพุโลทเร,
นิจฺจปชฺชลิตวิชฺชุราชิโย
ภนฺติ นิชฺชิตรวินฺทุตารกา; ()
รุกฺขโกฏรกุลาวโกทเร
กุชิเตหิ สกุเณหิ ตํวนํ,
เชติ สงฺขฆณวํสวลฺลกี-
ราวสารสุรรงฺคภุสิรึ; ()
อินฺทนีลมณิโตรณิปฺปภา-
ภินฺทิตพฺพติมิโรปมํ ตหึ,
จนฺทจณฺฑกรมณฺฑลทฺวยํ
วินฺทเตว อสุรินฺทวิพฺภมํ; ()
๔๓. ¶
ขีรสาครตรงฺคปณฺฑรา
เนกจงฺกมนมาลกา ตหึ,
ผุฏฺจารุจรณินฺทิรา ภุสํ
ภนฺติ ฌานปสุตาน มสฺสเม; ()
ภาวนาย ปวนานิ ปาวนา
เทสนาย รสนา วิภูสนา,
เสวกา ทนวกา สสาวกา
มานยนฺตี กวิกนยํ สุขานยํ; () (ยมกพนฺธนํ;)
กีจกา ตฺยนิลกูช กีจกา
วาจกา ริวคณสฺส วา จกา,
โมจกา นวผลสฺส โมจกา
เมจกา จมณิถมฺภ เมจกา; () (ยมกพนฺธนํ;)
๔๖. ¶
กูชิตา’ลิ ภชิตา’ปรากชิตา
ราชิตา’ลกชิตา หิ ปูชิตา,
คารวา’กรรวายเกรวา
เกรวากรรวา สคารวา; () (ยมกพนฺธนํ;)
เกตกี กุสุมหนฺตจาตกี
อมฺพเร ณุกณิกา’วลมฺพเร,
วฺุจิตา อุตุนิยามยฺชิตา
รามภุมิ ปรมาภิรามภู; () (ยมกพนฺธนํ;)
ตาสทา หวิสทาน มาสทา
โย สทาติย สทา กม ตํ สทา,
โส ตโม ทหตโม หิ ตตฺตโม
วีตโม มุหตโม หี โคตโม; () (ยมกพนฺธนํ;)
๔๙. ¶
สาลกา นนวิลาสปา ลตา
มาลกา วลิสุภาสมา ลกา,
มาฬกา วลิสุภาสมา ลกา
สาฬกา นนวิลาสปา ลกา; () (ยมกพนฺธนํ)
วาเนว ชาโต วิชิโต วเนว
ชิโนว’เนโช กวนชานโน โน,
เนตา วิเนตา วิชนานุ วาเต
วนี ชนํ เชตวเน วิเนนฺโต; () (จตุรกฺขริก จิตฺต ยมกํ;)
อิติ เมธานนฺทาภิธานนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน เชตวน วิหาราลงฺการ ปริทีโป สตฺตรสโม สคฺโค.
๑. ¶
ภุวิก ยสฺส ชินสฺส ตาทิโน
วิทุรานํ มุขรงฺคมนฺทิเร,
อรหาทิ คุณาติ สุนฺทรี)
ลสเต กิตฺติ วิลาส สุนฺทรี; ()
มิคทายตโปวเน อิสิ-ปตเน โคตม โคตฺต เกตุโส,
นรสารถิ วสฺส มาทิมํ
วสิ พาราณสิราชธานิยํ; ()
ปุน เวฬุวเน วินายโก
นคเร ราชคเห คิริพฺพเช,
ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถกํ
อวสิ วสฺสมนุทฺทยาปโร; ()
๔. ¶
มุนิ ปฺจมวสฺส มินฺทิรา-
ลยเวสาลิ ปุรํ มหาวเน,
ปวิหาสิ ปุรงฺคปีวรํ
อุปนิสฺสาย ยเถว เกสริ; ()
ติมิราปหโร’สธีลตา-
ชลิเต สีตล นิชฺฌรากุเล,
มุนิฉฏฺมนาลโย สุขํ
วสิ วสฺสํ ปุถุมงฺกุลาจเล; ()
ติทสาลยโค สุทุพฺพุธํ
อภิธมฺมํ กถยํ สิลาสเน,
สุนิสชฺช สวีตินามยี
สุคโต สตฺตมวสฺส มนฺวหํ; ()
๗. ¶
หริจนฺทนคนฺธปาวน-
ปวเน เภสกลาภิเธ วเน,
สนรามร โลกนายโก
มุนินาโค วสิ วสฺสมฏฺมํ; ()
มธุรสฺสรภาณิ โฆสิต-
วิสุเต โฆสิต เสฏฺิการิเต,
นวมํ วสิ วสฺสมสฺสเม
วรโกสมฺพิ ปุเร มุนิสฺสโร; ()
มุนิเกสริ ปาริเลยฺยก-
กรินาชีวิตทานโต ภโต,
ทสมํ วสิ ปาริเลยฺยเก
วนสณฺเฑ ตรุสณฺฑมณฺฑิเต; ()
วรธมฺมสุธารเสน ส-
ชฺชน เมกาทสมํ สมํ ชิโน,
ทฺวิชคามวเร’ภิปีณยํ
วสิ นาฬาวิทิเต นิราลโย; ()
๑๑. ¶
ธรณีสุรคาม มาสทา
ปุนเวรฺช มนิฺชโน ชิโน,
ปุจิมนฺททุมินฺทมูลโค
อสโม พารสมํ สมํ วสี; ()
วิกจปฺปลจารุโลจโน
มุนิราชา วชิราจลาจโล,
สิขรากุลจาลิยาจเล
อวสี เตฬสมํ คุณาลโย; ()
สลิลาสยสีตเล มุทุ-
ปวเน เชตวเน ตโปวเน,
วสิ จุทฺทสมํ สมํ มหา-
สมโณ อสฺสมณา’ปสาทโน; ()
๑๔. ¶
กปิลวฺหยราชธานิยา
อวิทุเร นรราหเสยฺยเก,
ปวิหาสิ ติปฺจมํ สมํ
มุนิ นิคฺโรธตโปวเน สุเภ; ()
ขร มาลวกฺจ รกฺขสํ
ทมยํ ภูธร ปีวโรทรํ,
รุจิราลวิราชธานิยํ
วิหรี โสฬสมํ สมํ ชิโน; ()
ปุน เวฬุวนํ ตโปวนํ
อุปนิสฺสาย คิริพฺพชํ ปุรํ,
ทส สตฺตม วสฺส มาวสี
มุนิสีโห หตมารวารโณ; ()
ภวทุกฺขรุชาหิ โมจยํ
ชนตํ ธมฺมกถา’คเทน โส,
วสิ จาลิยปพฺพตาลเย
ชินเวชฺชาจริโย ทสฏฺมํ; ()
๑๘. ¶
ตทนนฺตรวสฺส มุคฺคธิ
วิปุเล จาลิยปกพฺพเต’ว โส,
วสิ วีสติมํ คิริพฺพเช
นคเร เวฬุวเน ตโปวเน; ()
อนิพทฺธวิหารโต อิติ
วิหรนฺโต ภควา ตหึตหึ
มณิโชติรโส’ว กามโท
สรเท วีสติ วีตินามยี; ()
มุนิ เชตวเน ตโปวเน
ภวเน จา’ปิ มิคารมาตุยา,
มหิเต วสิ ปฺจวีสติ-
มิตวสฺสานิ ติพทฺธวาสโค; ()
๒๑. ¶
อนิพทฺธนิพทฺธวาสโต
วสโต ตสฺส สโต ตหึ ตหึ,
นนุ วิชฺชติ กิจฺจปฺจกํ
กตกิจฺจสฺส กถนนุวาสรํ; ()
อรุณุคฺคมเน สมุฏฺิโต
ตทุปฏฺากชนสฺส’นุคฺคหํ,
มุนิรานนปาทโธวนํ
ปวิธายา’ขิลกิจฺจ มตฺตโน; ()
สุนิสชฺช สุสชฺชิตา’สเน
สปทานาจรณาย ยาวตา,
สมโย สมยฺุ วินฺทติ
นจิรํ ฌานสุขํ รโหคโต; ()
๒๔. ¶
ปริพนฺธิย ตายพนฺธนํ
สุนิวตฺถนฺตรวาสโก’ปริ,
อรหทฺธชฉาทิตงฺคิมา
มณิวณฺโณปลปตฺต มุพฺพหํ; ()
อภิสงฺขตปฺุสตฺติยา
วิวฏทฺวารวิหารคพฺภโต,
คิริคพฺภรโต’ว เกสรี
พหินิกฺขมฺม กทาจิ เอกโก, ()
วลยิกตตารกาวลี
นวจนฺโทริว วาริโททรา,
ยติสงฺฆปุรกฺขโต ตโต
พหิ นิกฺขมฺม กทาจิ โส มุนิ; ()
ปกตีคติยา’ปิ ภิกฺขิตุํ
คติยา สปฺปฏิหาริยา’ยปิ,
ยุคมตฺตทโส สมาจเร
นิคมคฺคามปุรีสุ กตฺถจิ; ()
๒๘. ¶
จรโต วรปาฏิหาริยํ
สมธิฏฺาย กทาจิ ภิกฺขิตุํ,
วิมลีกุรุเต มหีตลํ
ปุรโต มนฺทสุคนฺธมารุโต; ()
ปุรโต’ปสเมนฺติ ธูลิโย
จรโต จารุตรฺชเส สิเร,
วิลสนฺติ วิตาน วิพฺภมา
นวเมฆา ผุสิตานิ มฺุจเร; ()
กุสุมานิ สมีรณา’ปเร
วิปิเนนา’หริโย’กิรนฺติปิ,
นิชปาทตลํ’ว ภูตลํ
สมตํ ยาติ ปเถ ปทปฺปิเต; ()
๓๑. ¶
มุทุกา สุขผสฺสทา มหี-
วนิตา ตปฺปทสงฺคเม’กทา,
กมลานิปิ จุมฺพเร’กทา
ปถวึ เภชฺช ตทงฺฆีปงฺกเช; ()
จรณกฺกมิตา’รวินฺทช-
มกรนฺทา’ติ สุคนฺธพนฺธุรา,
ชินคนฺธคชินฺท มาสิรํ
ปริวาเสนฺติ สโมกิรนฺติปิ; ()
มกรนฺทปพนฺธวิพฺภมํ
ชุติ สินฺธูรวิจุณฺณพนฺธุรา,
อภิภูย สุปิฺชรายเต
จรโต โลกมิมํ จราจรํ; ()
กลหํส มยูรสาริกา
กรวีกา’ปิ สกํสกํ รวํ,
ทฺวิปทา’ปิ จตุปฺปทา’ปเร
วชโต ตสฺส นปูชยนฺติ กึ; ()
๓๕. ¶
ตุริยานิ วิภูสณานิ’ปิ
สยเมวา’ภิรวนฺติ ตงฺขเณ,
ตมุทิกฺขิย ปาฏิหาริยํ
สุคเต โกก หิ นสมฺปสีทติ; ()
วิวิธพฺภุตปาฏิหาริย-
กตสฺาย มหาชโน ชิโน,
ชนยํ ชนตาย’นุทฺทยํ
อิธปิณฺฑตฺถมุปาคโต อิติ; ()
กุสุมาทิยมากุลฺชลี
สทเนห’นฺตรวิถิ โมตเร,
ชินรํสิ ปพนฺธ กมฺพล-
สตสฺฉนฺน วิวณฺณวิคฺคหา; ()
๓๘. ¶
ชนตา นขราลิทีธิติ-
นิกรากาสนทีนิมุชฺชิตา,
อภิวนฺทติ วนฺทนารหํ
มุนิโน ปาทยุคํ ปโมทิตา; ()
ทสวิสติวา มหาชโน
ชินปาโมกฺขยตี สตมฺปิวา,
อภิยาจติ เทถ โนอิติ
ภควนฺตํ วิภวานุรูปโต; ()
อธิวาสนมสฺส ชานิย
ชนตา’ทาย ชินสฺส หตฺถโต,
ตมธิฏฺิตปตฺต มินฺทิรา-
สทนํ ทานฆรํ ปเวสเย; ()
๔๑. ¶
จตุชาติกคนฺธภาวิเต
ภุวิ ปฺตฺตวราสโนปริ,
อหตาหตวตฺถชาติเต
สุนิสินฺนํ สุคตํ สสาวกํ; ()
ปฏิยตฺตปณีตโภชน-
วิกตีเห’ว สหตฺถปงฺกชา,
อภิตปฺปยเต มหาชโน
ปติมาเนติ จ จีวราทินา; ()
สรณาคมเน’ปิ ปฺจยุ
อธิสีเลสุ ปติฏฺหนฺติ เย,
จตุมคฺคผเลสุ กตฺถวิ
ตทภิฺา’นุสยาสยาทิโต; ()
ภควา กตภตฺตกิจฺจวา
อนุรูปาย กถาย ธมฺมิยา,
รวิพนฺธุ วิเนยฺย พนฺธุนํ
หทยมฺโภชวนํ ปโพธเย; ()
๔๕. ¶
หริเมรุคิริ’ว ชงฺคโม
ปรินทฺธินฺทสราสนาวลี,
วิสเต สตปฺุลกฺขโณ
มุนิรุ’ฏฺาย วิหารมาสนา; ()
วรมณฺฑลมาฬเก ตหึ
มุนิ ปฺตฺตมหารหาสเน,
ขณมาคมยํ นิสิทติ
ยมินํ โภชนกิจฺจสาธนํ; ()
มณิวมฺมสุวมฺมิตา วิย
กริโน ปารุตปํสุกูลิกา,
ยตโย ยติราชยูถปํ
ปริวาเรนฺติ อุเปจฺจ ตงฺขเณ; ()
๔๘. ¶
สมยํ สมยฺุโน ตโต
ตทุปฏฺากวโร นิเวทเย,
ชินคนฺธคโช สุวาสิตํ
วิสเต คนฺธกุฏึ สุคนฺธินา; () (ปุเรภตฺตกิจฺจํ)
อถคนฺธกุฏีมุเข ชิโน
วิรโช ปาทรโช นจตฺถิปิ,
ปริโธตปทานิ นิกฺขิปํ
มณิโสปาณตเล ขณํ ิโต; ()
อุทโย’ปิ ชินสฺส ทุลฺลโภ
ขณสมฺปตฺติสมิทฺธิ ทุลฺลภา,
มนุเชสุ’ปปตฺติ ทุลฺลภา
ชินธมฺมสฺสวณมฺปิ ทุลฺลภํ; ()
สมณตฺต มเป’ตฺถ ทุลฺลภํ
ติวิธํ สาสน มปฺปมาทโต,
ยตโย’วทตา’นุสาสติ
อภิสมฺปาทยถา’ติ ภิกฺขเว; ()
๕๒. ¶
อภิวนฺทิย เกจิ ภิกฺขโว
ภควนฺตํตก ปฏิปตฺติปูรกา,
อถ สมฺปฏิปาทนกฺกมํ
ปฏิปุจฺฉนฺติวิปสฺสนาทิสุ; ()
ปททาติ วิปสฺสนาทิสุ
มุนิ เตสํ จริยานุรูปิกํ,
ปฏิคณฺหิย สตฺถุสาสนํ
มณิทามํ วิย มกณฺฑนตฺถิโก; ()
ปวิธาย ชินํ ปทกฺขิณํ
อถ เต ภตฺติสมปฺปิตฺชลี,
ปวิสนฺติ ยตี สกํสกํ
วสตึ สนฺตนิวาตวุตฺติโน; ()
๕๕. ¶
วตปพฺพตปาทกนฺทร-
ปภูตีสฺว’ฺตรํก ปธานิกา,
ปวิสนฺติ สุราสุโรรค-
ครุฬานํ ภวเนสุจา’ปเร; ()
อถ คนฺธกุฏึ ยทิจฺฉติ
ปวิสิตฺวา ปวิเวกกามวา,
มุนิ ทกฺขิณปสฺสโต สโต
สยนํ กปฺปยตี’สกํ ทิวา; ()
วุปสนฺตสริรชสฺสโม
มุนิรุ’ฏฺาย อเนกโกฏิโย,
อนุภูยก สมาธโย ขณํ
ภุวนํ ปสฺสติ พุทฺธจกฺขุนา; ()
๕๘. ¶
สมถมฺหิ วิปสฺสนายวา
ธุรนิกฺเขปกเต ตถาคเต,
ตหิมิทฺธิพเลนุ’ปฏฺิโต
ปุน วุฏฺาปยเต ทยานิธิ; ()
อิติ ปฺจสตมฺปิ สาวเก
อติขิปฺปํ กภควา’นุสาสิย,
ปทุมานิว เต ปโพธยํ
นภาสา ยาติ วิหาร มตฺตโน; ()
ชินสินฺธวปาทวิกฺกมํ
ชินฉทฺทนฺตคชินฺทกฺุจนํ,
ชินเกสรสีหคชฺชนํ
อภิปสฺสาม สุโณม โน อิติ; ()
วิหเรยฺย ยหึ ชิโน ตหึ
อปรณฺเห กุสุมากุลฺชลี,
สุนิวตฺถสุปารุตา ภุสํ
มุทิตา สนฺนิปตนฺติโข ชนา; ()
๖๒. ¶
อถ ทสฺสิตปาฏิหาริโย
ปวิสตฺวา วรธมฺมมณฺฑปํ,
สูริโยว ยุคนฺธโร’ปริ
สุนิสชฺชา’สนมตฺถเก ชิโน; ()
กรวิกวิราวหารินา
มธุโร’ทารสเรน โสตุนํ,
จตุรา’ริยสจฺจมีรเย
อนุปุพฺพาย กถาย นิสฺสิตํ; ()
ปฏิคณฺหิย ธมฺมมาทรา
นิชโวหาร’นุรูปโคจรํ,
อภิยาติ ปทกฺขิเณน สา
ปริสาตํ สิรสา’ภิวนฺทิย; () (ปจฺฉาภตฺตกิจฺจํ)
๖๖. ¶
วรวารณกุมฺภทารโณ
มิคราชาว กุทิฏฺภฺชโน,
อถ นิฏฺิตธมฺมคชฺชโน
มุนิรุ’ฏฺายุ’ปเวสนา’สนา; ()
กมลํ’ว กเลวรํ วรํ
วิมลํ วิตรโชมลํ ชิโน,
อวสิฺจิตุกามวา สเจ
ปวิสิตฺวาน นหานโกฏฺกํ; ()
ตทูปฏฺิติเกน ภิกฺขุนา
ปฏิยตฺเตนุทเกน วิคฺคเห,
สมิโตตุปริสฺสโม มุหุํ
ปุนราคมฺม นิวตฺถจีวโร; ()
๖๘. ¶
สุนิสชฺช สิน’สฺสเม สเม
ปริเวเณ ปิตาสโนปริ,
อนุโภติ มุหุตฺต มตฺตนา
สุวิมุตฺโต’ปิ วิมุตฺติชํ สุขํ; ()
ตทุปฏฺิติปจฺจุปฏฺิตา
อภินิกฺขมฺมตโตตโตยตี,
มหิตฺชลิปุปฺผมฺชรี
ปริวาเรนฺติติโลกนายกํ; ()
ปฏิปตฺติปปูรณกฺกมํ
ปฏิปุจฺฉนฺติ วิปุจฺฉนานิ’ปิ,
ยตโย หิ วิสุํวิสุํ ชินํ
สวณํ ธมฺมกถาย ยาจเร; ()
ภควา กรุณาย โจทิโต
ตทธิปฺปาย มเวจฺจ พุทฺธิยา,
อภิสาธย มตฺถมุตฺตมํ
ปุริมํ ยามมติกฺกเม อิติ; () (ปุริมยามกิจฺจํ)
๗๒. ¶
ภควนฺต มนนฺตทสฺสินํ
สิรสา เตสุคเตสุ ภิกฺขุสุ,
อภิวนฺทิย ชาติเขตฺตโต
ลภมานา’วสรํ สุราสุรา; ()
อุปคมฺม ตโปวนงฺคณํ
กุรุมานา ฉวิวณฺณปิฺชรํ,
มณิโมฬิมริจิสฺจย-
ปริจุมฺพีกฬิตํ สิริมโต; ()
นขเกสรมงฺคุลีทลํ
จรณมฺโภชยุคํก ปวนฺทิย,
จตุรกฺขริกมฺปิ ปุจฺฉเร
วรปฺห’นฺตมโส’หิสงฺขตํ; ()
๗๕. ¶
สิวโท วทตํอนุตฺตโร
มุนิ วิสฺสชฺชติ ตพฺพิปุจฺฉนํ,
อถ วิตกถงฺกถิ ตท-
พฺภนุโมทนฺติ อภิตฺถวนฺติปิ; ()
นิชธมฺมปทีปเตชสา
ชนสมฺโมห ตโมวิธํสโน,
อิติ มชฺฌิมยาม มนฺวหํ
กตกิจฺโจ มุนิ วีตินามเย; () (มชฺฌิมยามกิจฺจํ)
อภิภุตสรีรชสฺสโม
กตกิจฺเจหิ’ริยาปเถหิจ,
อถ จงฺกมเณน ปจฺฉิเม
ปมํ ภาค มติกฺกเม มุนิ; ()
๗๘. ¶
ปฏิวาต’นุวาต วายิต-
คุณคนฺเธหิ สุคนฺธิตงฺคิมา,
มณิทีปปภาสมุชฺชลํ
สุคโต คนฺธกุฏึก อุปาคโต; ()
สยโนปริ สมฺปสารยํ
ปฏิมารูปสรูปวิคฺคหํ,
สยนํ กุรุเต’ว เกสรี
ทุติยสฺมึ สติสมฺปชฺวา; ()
อสมิทฺธกิเลสมิทฺธวา
ภควา ภงฺคภวงฺคสตฺตติ,
สุนิสชฺช ปพุชฺฌิโต มหา-
กรุณาฌาน มุเปติจา’สเน; ()
๘๑. ¶
ปุริเมสุ ภเวสุ ปาณิโน
ยทิ วิชฺชนฺติ กตาธิการิโน,
รวิรํสิวิกาสนูปค-
ปทุมานี’ว ปโพธนารหา; ()
กรุณาย สมุฏฺิโต ตโต
กรุณาสีตลมานโส มุนิ,
อภิปสฺสติ พุทฺธจกฺขุนา
ภุวิ เต มคฺคผโลปนิสฺสเย; ()
อิติ ปจฺฉิมยาม มนฺวหํ
ตติยํ ภาค มติกฺกเม ชิโน,
ปุริโมทิตกิจฺจการิโน
กตกิจฺจสฺส อจินฺติยาคุณา; () (ปจฺฉิมยามกิจฺจํ)
๘๔. ¶
ปสิทนฺติ รูปปฺป มาณปิ พุทฺเธ
ปสิทนฺติ โฆสปฺปมาณปิ พุทฺเธ
ปสิทนฺติ ฬุขปฺป มาณปิ พุทฺเธ
ปสิทนฺติ ธมฺมปฺปมาณปิ พุทฺเธ ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ปฺชวิธพุทฺธกิจฺจ ปริทีโป อฏฺารสโมก สคฺโค.
๑. ¶
นิรวธิภุวนาลวาลคพฺเภ
สุจริตมูลวิรูฬฺหกิตฺติวลฺลี,
นวคุณนิยโมตุ สงฺคเมน
ภควตมาสิยเถว (ปุปฺผิตคฺคา); ()
สุวิสทมติมา สวาสเนหิ
สกล กิเลส มเลหิ จารกาโย,
อิติปิ ภควโต พุธาภิคีโต
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
คหิต นิสิต มคฺคาณ ขคฺโค
วรมติ ทุจฺจริตารโย อฉินฺทิ,
อิติปิ ภควโต หตาริโนโย
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
ติภวรถสมปฺปิตํ อวิชฺชา-
ภวตสิณามยนาภิก มาสวกฺขํ,
วิจิตุปจิตกมฺม สฺจายา’รํ
ชฏิตชรามรเณรุเนมิ วฏฺฏึ ()
๕. ¶
อวิทิต ปริยนฺต กาลสีมํ
ปริภมิตํ ภวจกฺกมตฺถิ ตสฺส,
ถิรวีริยปเทหิ โพธิมณฺเฑ
สุวิมลสีลมหีตเลิโต โย; ()
หนิวิหนิ อเร วิสุทฺธสทฺธา-
กรกมเลน สมาธิสาณปิฏฺเ,
สุนิสิต มสมํ นิหนฺติ กมฺม-
กฺขยกราณกุาริมาทธาโน; ()
๗. ¶
หตภวรถ วิพฺภมสฺส มคฺค-
รถมภิรุยฺห สิวํปุรํ คตสฺส,
อิติปิ ภควโต หตารกสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
อวิทิต ปริยนฺต ทุกฺข วฏฺฏํ
อถภวจกฺกก มิตุจฺจเต อวิชฺชา,
ตหิมุปหิตนาภี มูลกตฺตา
ภวติชรามรณํ ตทนฺตเนมิ; ()
ฆฏิต ตทุภยนฺตรา อราสฺสุ
ทส อภิสงฺขรณาทิเสส ธมฺมา,
กสิรสมุทเย นิโรธ มคฺเค
ภวติ ปชานมชานนํ อวิชฺชา; ()
๑๐ ¶
ภวติ ติวิธภุมิกา อวิชฺชา
จตุวิธ สจฺจสภาว ฉาทกา’ยํ,
อภิวิจินน เจตนาน มทฺธา
วิวิธนเยน ภวตฺตเย นิทานํ; ()
สกสก ปฏิสนฺธิจิตฺตเหตุ
ทฺวย มภิสงฺขต กมฺมเมว กาเม,
จิต กุสล มรูป รูป คามึ
ตทุภยภุปฏิสนฺธิเหตุ โหติ; ()
กุสลมกุสลํ ติธา วิภตฺตํ
ปุริมภเวนิจิตํ ยถานุรูปํ,
นภวติ ปฏิสนฺธิโตปรํ กึ
ติภว ปวตฺติ วิปาก จิตฺต เหตุ; ()
๑๓. ¶
สมุทยมย กามรูปปากา
สติ ปฏิสนฺธิ ปวตฺติยํ ภวนฺตี,
สก สก ภวนาม รูปเหตุ
วิวิธ นิทานวเสน จานุรูปํ, ()
ตถริว จตุโร อรูปปากา
สกสกภุมิกนามปจฺจยาว,
สมุปจิต มนํ อสฺสตฺเต
นภวติกึก ภุวิ รูปมตฺตเหตุ; ()
๑๕. ¶
ตทุภย มวิปาก จิตฺตโตปิ
ปภวติ ตีสุภเวสุ จา’นุ รูปํ,
สุคติ ทุคติยํ ปทํหิ กาเม
ภวติ สฬายตนสฺส นาม รูปํ; ()
ภวติ ปทก มสฺิ วชฺชรูป-
ภุวิ ติวิธายตนสฺส นาม รูปํ,
หวติ สมุทโย ภเว อรูเป
สุขุม มนายตนสฺส นาม มตฺตํ; ()
อิติ ติวิธภเว ภวนฺติ ตํ ตํ-
ภว ปภวายตนาติ ผสฺสเหตุ,
ตถริว กมโต ภวานุ รูปํ
ติวิธภเวสุ ฉผสฺสเวทเนชา; ()
๑๘. ¶
วิวิธ ภวคติฏฺิตีสุ ตํ ตํ
ฉฏิต ชฏา คหณสฺส เหตุ โหติ,
ปุนรุภย ภวสฺส ทฬฺหคาโห,
ภวติ ภโวติภวมฺหิ เหตุชาตฺยา; ()
ติวิธ ภวุ’ปปตฺติชาติเรสา
ภวติ ชรามรณาทิ ทุกฺข เหตุ,
สกลกสิรุปทฺทวา’สวานํ
สมุทยเหตุตโตสิยา อวิชฺชา; ()
ถิรคหณวเสน โยหิ โกจิ
สุจริต ทุจฺจริตํจเรยฺย ตสฺส,
สุคติ ทุคติ คามิ กมฺมเมตฺถ
กถยติ กมฺมภโว’ติ กมฺมวาที; ()
๒๑. ¶
วิจิตุปจิต กมฺมสตฺติชาตา
วทตุปปตฺติ ภโว’ติ ปฺจขนฺธา,
ตทภิชนน มาหชาติ เตสํ
จุติจวนํ ปริปากตาชรา’ติ; ()
ปหวผลปพนฺธโต ีตานํ
สรสคภีรปฏิจฺจ สมฺภวานํ,
กยิรติ วิสทาย ยาย ธมฺม–
ิติมตินามธิยา ปริคฺคหํสา; ()
อิธปน จตุโรสิยุํสมาสา
ปุริมภโว’ทย โมห กมฺมเมโก,
ภวติหนภวจิตฺตนาม รูปา-
ยตน ฉ ผสฺส ฉ เวทนาติ เจโก; ()
๒๔. ¶
อปิ ภวติ ภโว นิกนฺติ คาโห
ชนน ชรามรณํ อนาคเต’โก,
ปภว ผลวเสน สมฺภวานํ
อิติ จตุ สงฺขิปนํ สิยาติยทฺธํ; ()
อิธ ยถริว’ตีตเหตุปฺจ
อภิรติคาหภเวหิ กมฺมโมหา,
ตถริว สห โมหกมฺมุนาปิ
อภิรติคาหภวา อิทานิ เหตู; ()
นภวติ ผลปฺจกํ กิเมต-
รหิปฏิสนฺธิก มนาทิปฺจ ธมฺมา,
ภวติ ผขลมนาคเต ตเถว
ชนน ชรามรณาทิ ปฺจ ธมฺมา; ()
๒๗. ¶
ภวติ ภวุปปตฺติย’นฺตเร’โก
อภิรติ เวทยิตาน มนฺตเร’โก,
ตถริว จิตเจตนามนานํ
อิติ ภวจกฺกติสนฺธโย ภวนฺติ; ()
สุวิสทมติวีสตา’ กตารํ
ส’ติปริวฏฺฏ ติสนฺธิกํ ติยทฺธํ,
ตทวคมิยตาย ธาตุ ธมฺม-
ฏฺิติมติยา จตุสงฺคหํ ทฺวิมูลํ; ()
หนิวิภนิ ชคตฺตเย ภวนฺต-
ภวรถ จกฺกสมปฺปิตาขิลาเร,
อิติปิ ภควโต พุธาหิคีโต
ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
๓๐. ¶
ภควติ อุทิเต มหานุภาโว
ตมหิมเหยฺย ภุสํ สเทวโลโก,
ตทหิมหิ กทาวิ เนรุ มตฺต-
มณิรตนาวลิยา สหมฺปตีปิ; ()
ปจุรสุรนรา พลานุรูปํ
ยมภิมหึสุ อนาถ ปิณฺฑิโกปิ,
คหปติ ตมุปาสิกาวิสาขา
สปริส โกสลพิมฺพิสารภูปา; ()
ภควติ ปรินิพฺพุเต อโสก-
วหยธรณีปติ ทีปจกฺกวตฺติ,
ทสพลมสมํ ปริจฺจชิตฺวา
อภิมหิ ฉนฺนวุติปฺปมาณโกฏี; ()
๓๓. ¶
อคณิต วิภวํ ปริจฺจฉิตฺวา
อิหรตนาวลิ เจติยํ วิธาย,
สุรนรสรณสฺส ธาตุเทหํ
นรปติมานยิ ทุฏฺคามินี’ปิ; ()
ทสพลมภิปูชยึสุ ปูชา-
วิธิพหุมานน ภาชนํ ตทฺเ,
อิติชน มหนีย จีวราที-
จตุวิธปจฺจย ปูชนาก วิเสสํ; ()
คุณชลธิ ยทคฺค ทกฺขิเณยฺโย
อรหติ จาหุณ ปาหุณา รหสฺส,
อิติปิ ภควโต กวิปฺป สตฺโถ
ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
๓๖. ¶
อิธปรมนิปจฺจการ คิทฺธา
สมณก ภุสุรกา วิภาวิมานี,
รหสิ อกุสลํ สิโลกกามา
น กิมสิโลกภเยน สฺจินนฺติ; ()
นจกรหจิ กิฺจิเทว ปาปํ
กยิรติ เรสรโหปิปาปภีรู,
อิติปิ ภควโต รหาปคสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
อนุปสมิต ราคโทส โมหา
ถิรมนภาวิต กายจิตฺต ปฺา,
อริยปฏิปทาย เย วิปนฺนา
อนริย ธมฺมจรา นราธมาเต; ()
๓๙. ¶
สุคหิต สุคตารหทฺธชนฺตา
ชินมนุพนฺธิย สนฺติเกก วราปิ,
อิติปิ ภควโต ภวนฺติ ทุเร
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส ()
ตถริว สุวิทุร ภาวมาป
มุนิรปิเตหินิหีน ปุคฺคเลหิ,
อิติปิ ภควโต สตมฺป สตฺโถ
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส;ก ()
วิหต สกลสํกิเลส ธมฺมา
สตต สุภาวิต กาย จิตฺตปฺา,
อริยปฏิปทํ ปปูรการี
อนริยธมฺมปถารกาก สุธีรา; ()
๔๒. ¶
สตทสสต โยชเนหิ ทูเร
ยทิวิหรนฺติ ชินสฺส อารกาเต,
อิติปิ ภควโต น ตาว ทูเร
ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
ตถริว อวิทูร ภาวมาป
มุนิรปิ สปฺปุริสาน มีทิสานํ,
อิติปิ ภควโต ภวนฺตคสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
๔๔. ¶
พุธ ชน รหิตพฺพ ปาปธมฺมา
ปวูรมนตฺถกราก รหาวทนฺติ,
อิติปิ ภควโต รหา น ยสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติ โฆโส; ()
ครหิย รหิตพฺพตา’ริเยหิ
ปรมปุถุชฺชน ปุคฺคเลหิ ยสฺมา,
อิติปิ ภควโต นจ’ตฺถิ’มสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
อปิจ ภควตา นเตกทาจิ
วิครหิยา รหิตพฺพกา ภวนฺติ,
อิติปิ ภควโต รหานยสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
๔๗. ¶
คมน มิหรโหติ วุจฺจเต ตํ
ติภวปริพฺภมณํ รโห น ยสฺส,
อิติปิ ภควโต คตสฺส ปารํ
ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
นิรติสย’ธิสีลจิตฺตปฺโ
ปรม วิมุตฺติ วิมุตฺติ าณลาภี,
อสนฺทิส คุณ ภาชโนก อเนโช
อสมสโม อสโม อนุตฺตโร’ติ; ()
๔๙. ¶
กุสลพล สมิทฺธรูปวาติ
วิวิธคุเณหิ สิยา ปสํ สิโย โย,
อิติปิ ภควโต ปสํสิยสฺส
ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()
อิมินา อิมินาปิ การเณน
ภควา โคตม โคตฺต เกตุภูโต,
อรหํ อรหนฺติ กิตฺติราโว
ทกเตลํวตตาน สตฺตโลเก; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต อรหนฺตินามปฺตฺติยาอภิเธย ปริทีโป เอกูนวีสติโมก สคฺโค.
๑. ¶
สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมาน มทฺธา
พุทฺธตฺตา ปฺานุภาเวน ตสฺส,
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ อพฺภุคฺคตาย
อาสิกิตฺยา(สาลินี) โลก ธาตุ; ()
โย จา ภิฺเยฺเย ปริฺเยฺย ธมฺเม
ภาเวตพฺเพ สจฺฉิกาตพฺพ ธมฺเม,
สมฺมาสามํ พุชฺฌิ ตสฺมาส พุทฺโธ
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
ตตฺรา’ภิฺเยฺยา จตุสฺสจฺจ เมว
ทุกฺขํ สจฺจํ โข ปริฺเยฺย ธมฺมา,
ภาเวตพฺพา มคฺค สจฺจํ นิโรธ-
สจฺจํ ตจฺฉํ สจฺฉิกา ตพฺพ ธมฺมา; ()
๔. ¶
ตณฺหาปกฺเข สมฺภวํ ธมฺม ชาตํ
มคฺคานํวชฺฌํก ปหาตพฺพ ธมฺมา,
สทฺธึ ชาตฺยาทีหิ ทุเกขหิ ปฺจุ-
ปาทานกฺขนฺธา สิยา ทุกฺข สจฺจํ; ()
ยายํ ตณฺหา กาม ตณฺหาทิเภทา
ทุกฺขานํ สาเหตุ สจฺจํ ทฺวิติยํ,
พนฺธานํ ยตฺราปฺย’ภาโว นิโรธ-
สจฺจํ ยฺจา คมฺม ตณฺหาย จาโค; ()
๖. ¶
สมฺมาทิฏฺาทฺยฏฺมคฺคงฺค ธมฺมา
นิพฺพานํ สมฺปาปกา มคฺค สจฺจํ,
เตสํ ธมฺมานมฺปิ สมฺพุชฺฌินตฺตา
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
จกฺเขว’ทํ ทุกฺขํ ตทุปฺปาท เหตุ
ตณฺหา เนสานํ อภาโว นิโรโธ,
มคฺโค โพธูปาย ปฺาติ ตสฺส
เอวํ ปจฺเจกํ ปทํ โจทฺธริตฺวา; ()
อาโรเปตฺวา สจฺจ ธมฺเมสุ สจฺจ-
สนฺธาตา โย สจฺจทสฺสี ส พุทฺโธ,
สมฺมา สามํ ติกฺขปฺาย พุชฺฌิ
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
๙. ¶
ฉนฺนํ ทฺวารานฺจ ฉารมฺมณานํ,
ฉนฺนํ จิตฺตานฺจ ฉพฺเพท นานํ,
ฉนฺนํ สฺานํ ฉ สฺเจตนานํ
ฉนฺนํ ผสฺสา นํ วิตกฺกาทิ กานํ; ()
เอวํ ฉนฺนํ รูป ตณฺหาทิกานํ
ตณฺหากายานํ สมาโรปเณน,
สมฺมา สามํ พุชฺฌิ สจฺเจสุ ตสฺมา
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
ปฺจนฺนํ ขนฺธาน มฏฺารสนฺนํ
ธาตูนํ จกฺขาทินํ พารสนฺนํ,
สมฺมา สามํ พุชฺฌิตตฺตา สยมฺภุ
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
๑๒. ¶
รูปชฺฌานานํ จตุนฺนํ อรูป-
ชฺฌานานฺจานุสฺสตีนํ ทสนฺนํ,
ขตฺติ สาการ’ปฺปมฺาสุภานํ
กมฺมฏฺานานํ นวนฺนํ ภวานํ; ()
พุทฺธตฺตา สํสาร จกฺเก อวิชฺชา-
ทฺยงฺคานํ สจฺเจสุจาโรปเณน,
สมฺมาสามํ เอส นิสฺสงฺค าเณ
สมฺมา สมฺพุทฺโธ วิขฺยาสิ โลเก; ()
ปจฺจุปฺปนฺนานาคตาตีต ธมฺเม
นิพฺพานํ นิสฺเสส ปณฺณตฺติ ธมฺเม,
สามํ อพฺภฺาสฺย’นฺโป เทโส
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
สพฺพํเยฺยํ ตสฺส าณนฺติ กํหิ
าณมฺเปวํ เยฺย ธมฺมนฺติกํหิ,
เยฺยนฺตฏฺาโนมาณสฺสลาภา
สมฺมาสมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
กฺเลสานํ ยาวาสนาสตตีตาย
สทฺธึโยก สมฺโมหนิทฺทาย สมฺมา,
สามํพุทฺโธ มคฺค าเณน ตสฺมา
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()
๑๗. ¶
สตฺตาธีโส ปารมีโจทิตตฺโต
ปลฺลงฺเกนาสชฺชโย โพธิมุเล,
อมฺโภชํก ภานุปฺปหาก สงฺคเมน
โสภคฺคปฺปตฺตํ ปพุทฺธํ’ว สามํ; ()
สามํ สมฺมา’นฺ สาธารณคฺค-
มคฺโคภาเสนปฺปพุทฺโธ สมาโน,
สมฺปตฺโต สพฺพฺุตาาณ โสภํ
สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ ตสฺมา; ()
เอวํ สพฺเพสํ ธมฺมานํ
สมฺมา สามํ พุทฺธตฺตา โส,
สมฺมา สมฺพุทฺโธ พุทฺโธติ
สทฺโท โลเก อพฺภุคฺคฺชิ; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต กสมฺมาสมฺพุทฺโธติ นามปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป วีสติโม สคฺโค.
ตํ ¶ โข ปน ภวนฺตํ
โคตมํ เอวํ กลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต
อิติปิ โส ภควา วิชฺชาจรณ สมฺปนฺโนติ;
สมฺปนฺนวิชฺชาจรเณ อวิชฺชา-
ฆณนฺธการํ ภิทุโร ปวีโร,
ราช วิชฺชาจรณุพฺภวาย
อุฬารกิตฺติสฺสิริยา กถํ ตํ; ()
อสงฺขกปฺเปปิ นิวุตฺถขนฺเธ
เปยฺยาลปาฬึ วิย าณคตฺยา,
กณฺิรวสฺสุ’ปฺปตนํ ยเถว
สงฺกิปฺป ขิปฺปํ วิสยาวลมฺพํ; (๑)
๓. ¶
สโร’ติสูโร สรภงฺคก สตฺถุ-
ขิตฺโต สรวฺยมฺหิ วิรชฺฌเต กึ
เอวํ อติเตสุ ภวนฺตเรสุ
อสชฺชมานํ อวิรชฺฌมานํ; ()
ยถิจฺฉิตฏฺาน มติตขนฺธ-
สงฺขาต มาหจฺจ ปวตฺตมานํ,
ปุพฺเพนิวาสานุคตฺหิ าณํ
อนฺสาธารณมาสิ ยสฺส; ()
ปหีณ’วิชฺชานุสโย ชิโน โส
วิชฺชายุ’เปโต ปมาย ตาย,
อิจฺจสฺส ทณฺฑาหตกํสปาติ-
สทฺโทว สมฺปตฺถริ กิตฺติสทฺโท; ()
๖. ¶
หนีนปฺปณีตาทิ ปเภท วตฺเต
อุปฺปชฺชมาเน จ นิรุชฺฌมาเน,
สตฺเต ยถากมฺมุ’ปเค คตีสุ
ปสาทจกฺขา’วิสเย จ รูเป; ()
อนฺ สาธารณ ทิพฺพจกฺขุ-
สงฺขาตาเณน ปหสฺสเรน,
ทิพฺเพน จา’โลก ปริคฺคเหน
เยนา’หิชานาติ ชิโน อเนโช; ()
จุตุปปาตพฺพิสยาย สตฺถา
วิชฺชายุ’เปโต ทุติยาย ตาย,
อิจฺจสฺส สมฺปตฺถริ เหม ฆณฺฏา-
ฏงฺการโฆโสริว กิตฺติโฆโส; ()
ทุกฺขฺจ ทุกฺขปฺปภโว นิโรโธ
มคฺโค จ ทุกฺขสฺส นิโรธโก’ติ,
จตฺตาริ สจฺจานิ ยถาสภาวํ
ปเวทิ าเณน สยมฺภุ เยน; ()
๑๐. ¶
เยจา’สวา อาสวสมฺภโว โย
เตสํ ขโย ยวา’สวนาสุปาโย,
ตํ สพฺพมฺาสิ สยมฺภุ าณ-
พเลน เยนา’สว วิปฺปมุตฺโต; ()
ขีณ’ติ ชาตี วุสิต’นฺติ เสฏฺ-
จริยํ กตํ’ตี กรณิย มทฺธา,
นจา’ปรนฺตฺเย’ว มนนฺตาโณ
าเณน’ภิฺาย วิหาสิ เยน; ()
๑๒. ¶
สยมฺภุ สพฺพาสว สงฺขยาย
วิชฺชายุเปโต ตติยาย ตาย,
อิจฺจสฺส วิปฺผารคหีรเตริ-
ราโว’ว สมฺปตฺถริ กิตฺติราโว; ()
วิชฺชาหิเหฏฺา คทิตาหิ ตีหิ
สมงกฺคิ ภุตสฺส ตถาคตสฺส,
ตทุพฺภวํ กิตฺติ สรีร พิมฺพํ
สตํมโนทปฺปณคํ วิภาติ; ()
จาตุมฺมหาภูติกรูปิโก ยํ
มาตาปิตุนฺนํ กรชมฺหิ ชาโต,
โย ภตฺตกุมฺมาสหโตปิ กาโย
อนิจฺจวิทฺธํสนเภท ธมฺโม; ()
ปริตฺตกามาวจรมฺหิ ภุโต-
ปาทาย เภทมฺหิ ตทตฺตภาเว,
ยํ นิสฺสิตํ เวทยิตตฺต สฺา-
สงฺขาร วิฺาณ ปเภทนามํ; ()
๑๖. ¶
โย วิปฺปสนฺโน มณิวํส วณฺโณ
ตตฺราวุตํ สุตฺตมิวกฺขิมา ตํ,
าณกฺขินารูป มเวกฺขิ เยน
สจกฺขุมา ตตฺรสิตฺจ นามํ; ()
สีตาทินา รุปฺปณลกฺขณนฺติ
รูปฺจ นามํ นติลกฺขณนฺติ,
ตทุตฺตรึ เวทกการโก วา
อตฺตาตฺตภาวี ปรมตฺถโต น; ()
อฺโฺสมฺพนฺธวเสน ยนฺตี
นาปงฺคุลนฺธา ปุถเคว ยนฺติ,
ตถา’ฺมฺโ’ปนิธาย นาม-
รูปานิ วตฺตนฺติ’ห โนวิสุนฺติ; ()
๑๙. ¶
ววตฺถยนฺตสฺสิ’ติ นามรูปํ
นิสฺสตฺตนิชฺชิวสภาว มสฺส,
ยา ทิฏฺิ ทุทฺทิฏฺิวิโสธเนน
สมุฏฺิตา ทิฏฺิ วิสุทฺธิสงฺขา; ()
อวิชฺชุ’ปาทานนิกนฺติกมฺม-
เหตุพฺภวํ รูปมรูปมาโท,
ปกวตฺติยํ เหตุจตูหิ รูปํ
วตฺถาทิเหตุปฺปภว’นฺติ นามํ; ()
สพฺพตฺถ สพฺเพสุ สทา สโม น
นา’เหตุกํ เตน นนิจฺจเหตุ,
เอวํ ตทุปฺปาทก ปจฺจยานํ
ปริคฺคหํ ยาย ธิยา อกาสิ; ()
๒๒. ¶
อหํ นุ โข’สึ นนุโข อโหสึ
อิจฺจา’ทฺย’ตีตาทิปเภท ภุตา,
กงฺขา’สฺส กงฺขาตรณพฺพิสุทฺธิ-
สงฺขาตปฺาย วิคฺฉิ ยาย; ()
ขนฺธา อตีตาทิ ปเภทวนฺโต
ปริกฺขยฏฺเน อนิจฺจ ธมฺมา,
ภยาวหฏฺเน ทุขา อนตฺตา
อสารกฏฺเนิ’ติ สมฺมสนฺโต; ()
ตาฬิสธา ลกฺขณปาฏวตฺถํ
ขนฺธาน เมสํ นวธา’ถ นาโถ,
ติกฺขินฺทฺริโย โส ภย สตฺตกานํ
วเสน สมฺมทฺทิตนามรูโป; ()
๒๕. ¶
ปฺาสธา พนฺธุทยพฺพยานํ
ปริคฺคหํ ยายธิยา อกาสิ,
ยทา’สฺส ตารฺุวิปสฺสนาย
อุปกฺกิเลสา ทส ปาตุภูตา; ()
าณกฺขิณา เยน ติลกฺขณํ โส
อทฺทกฺขิ ธมฺเมสุ ตทา’ปิ เตสุ,
ชหาสุ’ปเกลสปทุฏฺมคฺคํ
วิปสฺสนา โสธิตมคฺคคามิ; ()
๒๗. ¶
ววตฺถเปตฺวาน ปถาปเถ’วํ
วิปสฺสนาวีถิ มโนกฺกมิตฺวา,
ยา มคฺค’มคฺคิกฺข วิสุทฺธิ นาม
สมุพฺภวา ตีรณติกฺข พุทฺธิ; ()
อนนฺตรํ ตีรณุณปารํ
ปตฺโต ปริฺาย ปริกฺขยาย,
นิปฺผตฺติยา โย นวาณุเปตํ
วิสุทฺธิ มากงฺขิ วิสุทฺธิกาโม;
ปพนฺธโต เจ’ริยโต ฆเนน
ฉนฺเนสุ ธมฺเมสฺว’นุปฏฺหนฺเน,
ติลกฺขเณ เยนุ’ทยพฺพเยน
ปุนาปิ โส สมฺมสิ นามรูปํ;
๓๐. ¶
อุปฺปาทภงฺคฏฺิติโต ยทา’สฺส
วิวฏฺฏยิตฺวาน วิปสฺสโต ยํ,
สงฺขารภงฺเค’ว ปวตฺต มฏฺ-
วิธานิสํสํภวิ ภงฺคาณํ; ()
วิปสฺสโต ภงฺคมหิณฺหมสฺส
หุตฺวา ภยํ วาฬมิคาทโย’ว,
อุปฏฺิตา’ตีตภวาทิเภท-
ภวตฺตยํ ยํ ภยาณมาสิ; ()
อถ’สฺส ขนฺธายตนาธิ ธมฺมา
อุกฺขิตฺตขคฺคา มธกาทโย’ว,
อุปทฺทวาทีนวโต วิภุตา
ปตฺวา ยทาทีนวาณ มาสุํ; ()
๓๓. ¶
สุวณฺณหํสาทิ’ว ปฺชเรสุ
ภเวสุ ทิฏฺาทินเวสุ ตีสุ,
นิพฺพินฺทิตตฺโต ภุวเนกเนตฺโต
ยํ นิพฺพิทาาณ มลตฺถ ติพฺพํ; ()
ปาสาทิโต ปาสคเต’ว สตฺตา
วิมุตฺติกามสฺส ภเวหิ ตีหิ,
นิสฺเสสสงฺขาร วิโมกฺข กามํ
พภุว ยํ มฺุจิตุกาม าณํ; ()
อนิจฺจทุกฺขา’สุภโต จ ขนฺเธ
อนตฺตโต ภาวยโต อภิณฺหํ,
ตสฺสา’สิ สงฺขารวิโมกฺขูปาย-
สมฺปาทกํ ยํ ปฏิสงฺขาณํ; ()
๓๖. ¶
อตฺเตน วา อตฺตนิเยน สฺุโ
ทฺวิธาตฺย’ยํ สงฺขต ธมฺมปฺุโช,
เอวํ จตุทฺธา พหุธา ฉธา’ปิ
วิปสฺสโต พุทฺธิมโต อภิณฺหํ; ()
ยา โข สิขาปฺปตฺตวิปสฺสนาขฺยา
วุฏฺานคามีนิจ สานุโลมา,
สามุทฺทกากีริว กูปยฏฺึ
ติลกฺขณลมฺพนิกา พภูว; ()
นหารุททฺทูลฺล มิวคฺคิปตฺตํ
สงฺขารธมฺมํ ปฏิลิยมานํ,
วิสฺสฏฺทารํ’ว อุเปกฺขกสฺส
สงฺขารุเปกฺขา’สิ มเหสิโนยา; ()
๓๙. ¶
อาคฺโรตฺรภุาณ มเสสขนฺเธ
ติลกฺขณ’โรปณ นินฺนโปณํ,
วิปสฺสนาาณ มเนกเภทํ
ยเท’ตฺถ สงฺเขปนเยน วุตฺตํ; ()
วิชฺชาย โส มารชิ ตาย ตาย
วิปสฺสนาาณคตายุ’เปโต,
อิจฺจสฺส สํวฑฺฒิต กิตฺติวลฺลิ
โลกาลวาลมฺหิ วิกาส มาป; ()
มฺุชา อิสิกํ อสิโกสิยา’สึ
ยถา กรณฺฑา ผณิ มุทฺธเรยฺย,
สพฺพงฺค ปจฺจงฺคิก มินฺทฺริยคฺคํ;
มโนมยํ รูปิมิโต สรีรา; ()
๔๒. ¶
อฺํ สรีรํ อภินิมฺมิณิตฺวา
มหิทฺธิมา อิทฺธิมตานุ รูปํ,
เจโตวสิปกฺปตฺตวสิปฺปธาโน
ยฺวากาสิ เวเนยฺยชนานมตฺถํ; ()
มหิทฺธิโก ตายมโนมยิทฺธิ-
สงฺขาต วิชฺชาย สมนฺวิโต โส,
อิจฺจสฺส อพฺภุคฺคตกิตฺติราโว
นิสฺเสสโลกํ พธิรีกริตฺถ; ()
เอโกปิหุตฺวา พหุธาจ โหติ
โย โหติเจ’โก พหุธาปิ หุตฺวา,
กเร ติโรภาว มถาวิภาวํ
มหิทฺธิโก อิทฺธิมตํ จริฏฺโ; ()
๔๕. ¶
ยถา นิราลมฺพนโภตลมฺหิ
โย อิทฺธิมา วิณฺณวสิ วสินฺโท,
วเช ติโรปพฺพต เคหภิตฺติ-
ปาการ มจฺฉิทฺท มสชฺชมาโน; ()
กโรติ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชนิทฺธึ
โย วาริปิฏฺเริว ภุมิปิฏฺเ,
อเภชฺชมาโน สลิเล สลีลํ
ปทปฺปิโต ยาติ ยถา ปถวฺยา; ()
ปกฺขี’ว โย สงฺกมเต นภมฺหิ
ปลฺลงฺก มาภุชฺช มหานุภาวํ,
มหิทฺธิมนฺตํ รวิจนฺทพิมฺพํ
สปาณิผุฏฺโ ปริมชฺชเต โย; ()
๔๘. ¶
อาพฺรหฺมโลกาปิ กเลพเรน
วสํ ปวตฺเตติ มหิทฺธิมา โย,
สุวณฺณกาโรวิย ยํยเทว
อิจฺฉานุรุปาภรณพฺพิเสสํ; ()
ยถิจฺฉิตํ ปจฺจนุโภติ ชาตุ
นานาวิธํ อิทฺธิวิธํ ชิโน โย,
โส ตาย วิชฺชายปิ สงฺคโต’ติ
อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยโสปพนฺโธ; ()
โสตปฺปสาทพฺพิสยํ ยเถว
อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺนโปโส,
วิสุํวิสุํ กาหฬสงฺขเภริ-
วีณาทิสทฺทํ วิวิธํ สุเณยฺย; ()
ทูรนฺติเก มานุสเก จ ทิพฺเพ
อุโภปิสทฺเท สุขุเม อุฬาเร,
วิสุทฺธนิมฺมานุสเกต เยน
โส ทิพฺพโสเตน สุณาติ นาโถ; ()
๕๒. ¶
สมงฺคิภูโตติ สทิพฺพโสต-
สงฺขาตวิชฺชาย ชิตาริ ตาย,
อพฺภุคฺคโต ตสฺส กวีภิคีต-
สิโลกสทฺโท’ว สิโลกสทฺโท; ()
สราคจิตฺตมฺปิ วิราคจิตฺตํ
สโทสจิตฺตมฺปิ อโทสจิตฺตํ,
สโมหจิตฺตมฺปิ วิโมห จิตฺตํ
สํขิตฺตวิกฺขิตฺตคตมฺปิ จิตฺตํ; ()
๕๔. ¶
มหคฺคตมฺปี อมหคฺคตมฺปี
โสตฺตรํ จิตฺต มนุตฺตรมฺปิ,
สมาหิตมฺปี อสมาหิตมฺปิ
วิมุตฺตจิตฺตมฺปฺย’วิมุตฺตจิตฺตํ; ()
สกํ มุขงฺกํวิย ทปฺปณมฺหิ
อจฺโฉทเก มณฺฑนชาติโก โย,
ปริจฺจ เจโต ปรปุคฺคลานํ
เยนา’ภิชนาติ วิมุตฺตเจโต; ()
โส ตาย เจโตปริยาภิธาน-
วิชฺชายุ’เปโตติ ทยานิธาโน,
ติโลกคพฺเภ’ก วิตานโสภา
ตตาน ตสฺสุ’พฺภวเสตกิตฺติ; ()
๕๗. ¶
วิชฺชาตฺตเยน’ฏฺวิธาหิ’มาหิ-
วิชฺชาหุ’เปต’สฺส ตถาคตสฺส,
เวเนยฺย กุนฺทากรจนฺทิกาภํ
วิภาติ ยาวชฺช ยโสสรีรํ; ()
สุมณฺฑิโต สํวุตปาติโมกฺข-
สงฺขาตสีลาภรเณน เยน,
อิรียเต โย กรุณ นิธาโน
ตโปธโน สีลวตํ ปธาโน ()
เวฬุปกฺปทานทิวเสน จาฏุ-
กมฺเยน ทุเตยฺยปเหนเกน,
โส ปาริภฏฺเยนปิ มุคฺคสูปฺย-
สเมน สจฺจาลิกภาสเณน; ()
๖๐. ¶
อโคจรฏฺาน มุปาสเนน
วิโกปเย กิมฺปน ปาติโมกฺขํ,
หิตฺวา อนาจารมโคจรํ ตํ
จเร สทาจารสุโคจรํ โส; ()
อนุปฺปมาเณสุปิ สพฺพทสฺสิ
สาวชฺชธมฺเมสุ ภยานุปสฺสิ,
ลทฺธคฺคมคฺคปผลสิทฺธสีล-
สิกฺขาย สิกฺขาครุ สิกฺขเต โส; ()
๖๒. ¶
เขมํ ทิสํ สฺจรตี’ติ ปาติ-
โมกฺขาธิสิกฺขาจรเณน เตน,
อพฺภุคฺคโต ตจฺจรณนุ พนฺโธ
อาทิจฺจพนฺธุสฺส ยโสปพนฺโธ; ()
กนฺตมฺปิรูปายตนาทิ ฉกฺกํ
จกฺขาทินา โส วิสยีกริตฺวา,
นิมิตฺต’นุพฺยฺชนคาหิ นาโถ
นโหติ เยนิ’นฺทฺริยสํวเรน; ()
จกฺขาทิฉทฺวาร มสํวริตฺวา
ราคาทิธมฺมา วิหรนฺต เมนํ,
อตฺวาสฺส เวยฺยุํ สติสํวเรน
ตสฺสํวรตฺถํ ปฏิปชฺชิ เยน; ()
๖๕. ¶
เขมํทิสํ โส จรเณน เตน
ชิตินฺทฺริโย อินฺทฺริยสํวเรน,
อพฺภุคฺคโต สํจรตีติ ตสฺส
ติโลกนาถสฺส สิโลก สทฺโท; ()
เย ลาภสกฺการสิโลกกามา
ปาปิจฺฉเก’จฺฉาปกตาสมานา,
เกวิ’ธโลเก จตุปจฺจยานํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา ปฏิเสวเนน; ()
สามนฺตชปฺปาย จตุพฺพิธสฺส
อิริยาปถสฺสา’ปนาทินาจ,
กุหายเนนา’ลปนาทินาจ
สจฺจํ หิยา’นุปฺปิย ภาสเนน; ()
๖๘. ¶
อตฺตา’วจฏฺานุ’ปโรปเณน
มุคฺคสฺส สูปฺเยนว ปาริภฏฺยา,
เนมิตฺต กตฺตาทิวเสน มิจฺฉา-
ชีเวน ทุชฺชีวิก มาจรนฺตี; ()
ยเถว เต โน ภควา กทาจิ
โกหฺวุตฺยา’ลปนาทินาจ,
เนมิตฺต นิปฺเปสิกตาย กิฺจิ
ลาเหน ลาภํก นิชิคึส เนน; ()
นิมิตฺตสตฺถา’ทิปกาสเนน
อาชีวสีลํ อวิโกปยิตฺวา,
นมณฺฑนตฺถํ น วิภุสณตฺถํ
ทวาย วา เนว มทาย เนว; ()
๗๑. ¶
อนุปฺปพนฺธฏฺิติยา อิมสฺส
กายสฺส จา’พาธ นิเสธนตฺถํ,
ปวตฺติยา ปคฺคหนาย เสฏฺ-
จริยสฺส โปราณ ขุทาปเนตุํ; ()
นูปฺปาทนตฺถฺจ นวํ ชิฆจฺฉํ
ยาตฺราย กายสฺส’นวชฺชตาย,
สุขํ วิหาราย จ โภชนมฺหิ
มตฺตฺุโก ภฺุชติ ปิณฺฑปาตํ; ()
๗๓. ¶
ติโลกนาโถ จรเณน เตน
มตฺตฺุภาเวน หิ โภชนมฺหิ,
เขมํ ทิสํ สฺจรตีติ โลเก
อพฺภุคฺคโต ตสฺส สิโลก สทฺโท; ()
ทิวา นิสชฺชาย จ จงฺก เมน
ตถา รชนฺยา’วรณีย ธมฺมา,
สุทฺธนฺตโร ทฺวีหิ’ริยาปเถหิ
สปจฺฉิเมวา ปมมฺหิ ยาเม; ()
วุฏฺานสฺโ สติสมฺปชฺโ
ส’มชฺฌิมสฺมึ มุนิ ทกฺขิเณน,
ปสฺเสน กปฺเปติ จ สีห เสยฺยํ
ปาเท ปทํ โถกก มติพฺพิธาย; ()
๗๖. ¶
องฺคีรโส ชาคริยานุโยค-
ธมฺเมน สมฺมาจรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
อพฺภุคฺคโต อพฺภุตกิตฺติ โฆโส; ()
สมฺโพธิยา สทฺทหนา สมิทฺธ-
วิสุทฺธสทฺธาจรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
อพฺภุคฺคโต อพฺภุตกิตฺติ โฆโส; ()
คุถํยถา ปาป ชิคุจฺฉเนน
อริเยน ลชฺชาจรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ โลเก
อพฺภุคฺคโต ตสฺสสิโลกสทฺโท; ()
๗๙. ¶
ปาปาสมุตฺตาสนลกฺขเณน
โอตฺตปฺปสงฺขาจรเณน เตน,
เขมํ ทิสํ สฺจรตีติ โลเก
อพฺภุคฺคโต ตสฺส สิโลก สทฺโท; ()
อนฺ สาธารณ พาหุ สจฺจ-
ธมฺเมน ธีมา’จรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
สมุพฺภโว’ทาต ยโสสธีโส; ()
ถาเมน ทฬฺเหน ปรกฺกเมน
วีริเยน วีโร จรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
สมุพฺภโว’ ทาต ยโสสธี โส; ()
๘๒. ¶
จิรกฺริยานุสฺสรเณ’ติสูร-
ตราย สตฺยา’จรเณน สตฺถา,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
ยโสปพนฺโธ วิสริพภุว; ()
อนฺสามฺคภีราโณ
อริเยน ปฺาจรเณน เตน,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส
ยโสปพนฺโธ วิสรีพภุว; ()
โย ทิฏฺ ธมฺมมฺหิ สุขาวหสฺส
วินิสฺสฏสฺสา’จรเณหิ ยสฺส,
จตุกฺกฌานสฺส นิกามลาภี
อกิจฺฉลาภี ภควา’สิ พุทฺโธ; ()
นิกามลาเภหิ จตูหิ รูป-
ชฺฌาเนหิ นาโถ จรเณหิ เตหิ,
เขมํทิสํ สฺจรตีติ โลเก
อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยโส ปพนฺโธ; ()
๘๖. ¶
ตีห’ฏฺหิ วิชฺชาหิ
ติปฺจจรเณหิ’เมหิ สมฺปนฺตสฺส,
วิชฺชาจรณ วิสุทฺธํ
ยโสสรีรํ วิราชเต ยาวชฺช ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต วิชฺชาจรณ สมฺปนฺโนติ นามปฺตฺติยาอภิเธย ปริทีโป เอกวีสติโม สคฺโค.
ตํโข ปน ¶ ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา สุคโตติ.
โสภนคมนตฺตา สุคโตติ.
คมน มาหุ คตนฺติ สุโสภนํ
อริยมคฺคคเตน สิวํทิสํ,
(ทุตวิลมฺพิต)ตา’ปคโต คโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
คมน มาจริยา ย มนุตฺตร-
วิภวทํ ปวทนฺติ’ห โสภนํ,
ตทริเยน คเตน คโต ยโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
มุนิ ติมณฺฑลฉาทนตปฺปโร
สุปริมณฺฑล มนฺตรวาสกํ,
กนกกตฺตริยา สุนิวาสเย
นวทลํ กมลํ’ว วิกนฺตยํ; ()
๔. ¶
กนกทามวเรน ปริกฺขิปํ
ปทุม หตฺถ มิโว’ปริ พนฺธติ,
สมุนิ ถาวรวิชฺชุลตาสิริ-
มุสิตจาริกเลพรพนฺธนํ; ()
สิริฆโณ ฆนกฺจนเจติเย
รตนกมฺพลวตฺถ มิวา’หตํ,
ตรุณภานุปภารุณจีวรํ
สิริสรีรวเร ปฏิเสวติ; ()
สมุนิ ชาลวินทฺธมโนหร-
กรตเลหิ สุนีลมณิปฺปภํ,
อุปลปตฺต มลงฺกุรุเต ยถา
ภมรมมฺพุรุเหหิ สโรวโร; ()
๗. ¶
วชติ โสภน มินฺทสราสน-
ชฏิตชงฺคมเมรุริว’ฺชเส,
สมณมณฺฑนมณฺฑิตวิคฺคโห
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สุรคโช’ริว นนฺทนกานนา
มณิคุหาย หรี’ว ยุคนฺธรา,
นวรวินฺทุริ’วา’มรวาปิโต
สมทหํสวโร’ว’หินิกฺขมํ; ()
วนคุหาทิตโปวนโต สุภํ
วชติ นิกฺขมิยา’สมรูปิมา,
นิรุปมสฺสิริยา ภุส มุลฺลสํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๑๐. ¶
วิสรวิปฺผุริตา’มิตรํสินา
สุปริเสกสุวณฺณรเสนิ’ว,
วชติ ปิฺชริโต วสุธมฺพรํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
กริวโร’ว กรีหิ ปุรกฺขโต
สกลปาปมลา’ปคโต สยํ,
วชติ วิตมเลหิ นิเสวิโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
อสมพุทฺธวิลาสลเวน โย
อภิภวํ สนรามรวิพฺภมํ,
ปฏิปถํ ปฏิปชฺชติ โสภนํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๑๓. ¶
ปุริมปจฺฉิมทกฺขิณวามโต
ปภวเทหปภาหิ ปหาสยํ,
รตน’สีติมิตํ วชเต ภุวิ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
นิคมคามปุริสุ จ จาริกํ
จรติ โย กรุณาปริจาริโก,
อมิตสตฺตมโนรถ มาวหํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
กุมุทปงฺกช จมฺปกมาลติ-
กุสุมวุฏฺิสุผสฺสิตวิคฺคโห,
วชติ จารุตรํ ชลิติทฺธิมา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๑๖. ¶
ตครกุงฺกุมโลหิต จนฺทน-
สุรภิจุณฺณวิกิณฺณมหาปเถ,
วชติ คนฺธคโช วิย โสภนํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ตุริยราว สตานุคตตฺถุติ-
ปทสเตหิ อภิตฺถุตสคฺคุโณ,
วชติ หํสวิลาสิตคามิโย
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สุรนราทิวิโลจนภาชน-
ปิวิตรูปวิลาสสุธารโส,
วชติ สีหวิชมฺภิตวิกฺกโม
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๑๙. ¶
จรณตามรสสฺสิริภารตํ
อนธิวาสินิ’วา’วนิกามินี,
วชติ ตมฺหิ ปเวธติ กมฺปติ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สุขุมกุนฺถกิปกิลลิกมกฺขิกา-
มกสกีฏปฏงฺค มนุทฺทโย,
วชติ โย อวิเหย มฺชเส
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ปิตจกฺกวรงฺกิตทกฺขิณ-
จรณ ปงฺกช ปิฺชริตฺชโส,
วชติ โย ปมํ ยทิ นิกฺขิปํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๒๒. ¶
อนุปลิตฺต มเลหิ สมํ ผุสํ
กมลโกมลปาทตเลหิ โย,
วชติ ธูตมลํ วสุธาตลํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ภวติ เภริตลํ’ว ปกสาริต-
จรณตามรเสหิ สุทุคฺคมํ,
อวนตุนฺนตาน มปาวนี
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ปถวิตุ’พฺภวปงฺกชมุทฺธนิ
ปิตโกมลปาทตลมฺพุโช,
วชติ เรณุปิสงฺคสุภงฺคิมา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๒๕. ¶
วชติ อนฺตมโส’ปลสกฺขรา
สกลิกากเลา’ปิ สกณฺฏกา,
อปวชนฺติ ปถา ทิปทุตฺตเม
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
นิชปทํ อติทุร มนุทฺธรํ
อติสมีป มนิกฺขิป มฺชเส,
วชติ โคปฺผกชานุ มฆฏฺฏยํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๒๗. ¶
อติลหุํ สนิกํ สมิตินฺทฺริโย
น จรเต จรเต ชุติยุ’ชฺชลํ;
ภุวิ สเม วิสเม อสโม สมํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
อนวโลกิย อุทฺธมโธทิสํ
อนุทิสฺจ จตุทฺทิส มฺชเส,
วชติ โย ยุคมตฺต มเปกฺขโก
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ติมทพนฺธุรสินฺธุรเกสรี-
คติวิลาสวิฑมฺพนวิกฺกโม,
วชติ ปาทตลงฺก มทสฺสยํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๓๐. ¶
นิรุปมชฺชุติยา ปุริสาสโภ
วสภราชปราชิตวิกฺกโม,
วชติ สฺชนยํ ชนสมฺมทํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สูริยรํสิ สเมติ ปวายติ
กุสุมคนฺธสุคนฺธสมีรเณ,
วชติ ตพฺพิมลฺชสมชฺฌโค
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ชลธรา ปุรโต ชลพินฺทโว
นรมรู กุสุมาติ กิรนฺติปิ,
ตทุปสตฺตรชมฺหิ ปเถ วเช
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๓๓. ¶
รุจิรจามรฉตฺตธรามรา-
สุรนเรหิ’ปิ คจฺฉติ สกฺกโต,
ครุกโต มหิโต ปติมานิโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ยทิ มิคินฺทคชินฺทตุรงฺคม-
มิควิหงฺคมนาทสุปูชิโต,
วชติ ปุปฺผวิตานธโร สิเร
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
นยนโตรณจารุตร’ฺชเส
ปริลสนฺติ คเต ชินกฺุชเร,
สกสกา’ภรณานิ’ปิ ปาณินํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๓๖. ¶
ภวติ อจฺฉริยพฺภุตมงฺคล-
ฉณมหุสฺสวเกฬินิรนฺตรํ,
ติภุวนํ สุคเต สุคเต ปเถ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สิว มสงฺขตธาตุ มนุตฺตรํ
ปรมสุนฺทราน มนาสวํ,
วิคตชาติชรามรณํ คโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
มุรชทุนฺทุภิฉิทฺท มิโว’ปริ
นภสิ ยาวภวคฺค มสํวุฏํ,
วิวฏ กเมติ ยทุพฺภวปงฺกช-
ปมิติยา ชินสงฺข มปาทิเส; ()
๓๙. ¶
ยทปิ มณฺฑนภุมิ สุโพธิยา
อจลาน มนฺวลฺชิยํ,
ลลิตปิฺชกลาปนิโภ ยหึ
วิชยโพธิ อิทานิ’ปิ ราชเต; ()
ปม มุพฺภว มนฺตปภงฺคุรํ
วสุมตียุวติหทโยปมํ,
ตท’ปิ กสุนฺทราน มุปาคโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ยทปิ โพธิปทนฺติ ปวุจฺจติ
อริยาณมิหคฺค มนุตฺตรํ,
ยท’ปิ าณ มนาวรณํ ตถา
นิขิลเยฺยปถา’นติวตฺตนํ; ()
๔๒. ¶
ปุริมชาติสุ ปูริตปารมิ-
พลวปจฺจยสนฺติปรายโณ,
ตท’ปิ สุนฺทราน มุปาคโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
อริยมคฺคจตุกฺกปหีณกํ
นปุนเร’ติ กิเลสคตํ สตํ,
อปุนราคมนํ สุคโต ยโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๔๔. ¶
สุมติ สุุคโต ปณิธานโต
ปฺปภุติ ยาว ชยาสนุปาสนํ,
ติทสปารมิโย ปริปูรยํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ตทุภยนฺตภวาภวทิฏฺิโย
อนุปคมฺม คโต หิตมาวหํ,
ปฏิปทาย หิ สุฏฺุตราย โย
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
รุจิรภารติภตฺตุติโภจตุ-
ปริสมชฺฌคโต วิยเกสริ,
คทติ วีตภโย คิรมาสภึ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๔๗. ¶
สุรภินา มุขตามรเส วจี-
สุจริตปฺปภเวน สุภาสิตํ,
คทติ ธมฺมสภํ ปริวาสยํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
รติกรํ กรวีกวิราวโต
ปฏุตรํ สุตรํ สรสํ คิรํ,
คทติ โสตรสํ ปริสตฺตเร
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
คทติ สพฺพวจีทุริเตหิ โย
ปวิรโต อภิสนฺธิย ภินฺทิย,
อวิตเถน ตถฺจ กถํกถา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๕๐. ¶
ถิรกถํ นกทาวิ วิสํวโท
คทติ ปจฺจยิกํ อจลาจลํ,
ปริสโค จตุสจฺจทโส สทา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
สหิตภินฺนชเนสุทยาปโร
อนุปทานิยเมว’ภิสนฺธิยํ,
คทติโยวจนํปฏิคณฺหิยํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ปิยกรํ สุกุมารตรํ คิรํ
สุติสุขํ สุคมํ หทยงฺคมํ,
คทติ เนล มเนลคลํ ยโต
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๕๓. ¶
วิหิตวาณิวิลาสินิสงฺคโม
สุมติ สามยิกํ สมยํ วิทู,
คทติ ภุต ปวตฺติ มนฺถา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
คทติ เยฺยปทตฺถวิโท สทา
ชนหิตตฺถ มนตฺถปนูทนํ,
คทิต มตฺถคตํ อุภยตฺถทํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๕๕. ¶
สกลสงฺขตธมฺมวิมุตฺติยา
คทติ ทมฺม มสงฺขธาตุยา,
อริยมคฺคผเลหิ’ปิ นิสฺสิตํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
วินยวาทิ วิเนยฺยชเน ยโต
วินยนตฺถ มนตฺตนยตฺวิตํ,
วินยนิสฺสิตกํ คทเต กถํ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
หทยโกสนิธานวตึ สทา
สทุปมํ ปริยนฺตวตึ กถํ,
คทติ มฺชุคโท วทนํ วโร
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๕๘. ¶
มุนิ รสงฺกุวิตานนปงฺกโช
ปุริมเมว คิรํ ปริสนฺตเร,
คทติ อฏฺวิธงฺคิกก มาสภึ
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
อวิตถํ วิตถมฺปิ นิรตฺถก-
มปิ กถํ สุณตํ ปิย มปฺปิยํ,
นหิวทนฺติ กทาจิ ตถาคตา
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
๖๐. ¶
อวิตฺถํ สุณตํ ปกิย มปฺปิยํ
อภิวทนฺตี สทตฺถสิตํ กถํ,
ย’ทหิโวหรเณ สมยฺุโน
อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()
ตาย ตาย’ภิสาวยํ ชนตํ สกาย นิรุตฺติยา
เอหิสาคตวาทิ โคตมโคตฺตเกตุ ตถาคโต,
มูลมาคธิภาสยา คทเต สภํ กปริโตสยํ
เตน โส ภุวนตฺตเย สุคโต สิยาติ สุวิสฺสุโต; ()
๖๒. ¶
โลกํ โลกปฺปภวํ
โลกนิโรธฺจ โลกโมกฺขูปายํ,
จตุภี อภิสมเยหิ
นาโถ สมฺมา คโต ตโต โส สุคโต; ()
อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินาน วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต สุตโคติ ปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป. พาวีสติโม สคฺโค.
ตํโข ปน ¶ ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต. อิติปิโส ภควา โลกวิทูติ.
ตสฺส ส (โทธก) ลกฺขณจารุ-
จกฺกวร’งฺกิตปาทตลสฺส,
โลกวิทู’ติปิ ยาว ภวคฺคา
เอกสิโลกรโว อุทปาทิ; ()
ลกฺขณมูลนิโรธนิโรโธ-
ปายวเสน ปกิ โลกกมเสสํ,
โย ปฏิวิชฺฌิ ติโลกหิโต กโฆ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
โลกมิเธว กเลพรมตฺเต
โลกนิทานนิโรธมเวทิ,
โลกนิโรธกรํก ปฏิปตฺตึ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๔. ¶
โลกมหมฺพุธิปารคุ สตฺต-
สงฺขตภาชนโลกปเภทํ,
โส ภควา’นวเสสมเวทิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
โส หิ ภวาภวทฏฺิสภาว-
าณนุโลมิกขนฺติปเภทํ,
อาสยธมฺม มพุชฺฌิ ปชานํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๖. ¶
ปาตุภวํ สติ การณลาเภ
สตฺตวิธานุสยมฺปิ ชนานํ,
โส ปฏิวิชฺฌิ วิจฏฺฏิตโลโก
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนสทฺธา-
พุทฺธิวิตกฺกวิมิสฺสวเสน,
โส จริตํ ปฏิวิชฺฌิ ปชานํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา, ()
หีนปณีต’ธิมุตฺติวเสน
ทุพฺพิธเมว’ธิมุตฺติ มเวทิ,
โลกนิรุตฺติวิโท ชนตาย
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๙. ¶
อปฺปรชกฺข มนุสฺสทปาปํ
อุสฺสทปาป มุฬารรชกฺขํ,
ทุพฺพิธโลกมพุชฺฌิ ยโตโส
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
อินฺทฺริยปุพฺพปโรปริยตฺติ-
าณปโภ ติขิณินฺทฺริยโลกํ,
โส ปฏิวิชฺฌิก มุทินฺทฺริยโลกํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
วฏฺฏวิวฏฺฏปติฏฺ มสาธุ-
สาธุสภาวคตํ ภควา โส,
ทฺวากฺติเก’ตรโลก มเวทิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๑๒. ¶
สาธุปสตฺถสทตฺตนิยามํ
าปยิตุํ สุกราสุกรมฺปิ,
สตฺตนิกายมเวทิ ยโต โส
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
กมฺมกิเลสวิปากวิพนฺธ-
มุตฺตฺยวิมุตฺติคเต ปฏิวิชฺฌิ,
ภพฺพชเนย มภพฺพชเน โส
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
นิปฺผลตาย นวุตฺตมนนฺต-
สตฺตปมาณ มนาวรเณน,
าณพเลน สยํ วิทิตํหิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๑๕. ¶
วุตฺตนเยนิ’ห โส มุนิ สตฺต-
โลกมเนกวิธํ ปฏิวิชฺฌิ
สตฺตนิกายสโรชวเน’โณ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
ปจฺจยสณฺิติกํ ปฏิวิชฺฌิ
สงฺขตโลกมสงฺขตทสฺสิ,
เอกวิธมฺปฺยวโรปิตโลโก
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
รุปฺปณลกฺขณโต’ขิลรูปํ
นามสลกฺขณโต จตุนามํ,
ทุพฺพิธโลก มเวทิ มุนินฺโท
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๑๘. ¶
โลกหิโต สุขทุกฺขมุเปกฺขา-
เวทยิตตฺติกโต สุวิภตฺตํ,
โส ภควา กปฏิวิชฺฌิ ติโลกํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
ปฺจวิธํก มุนิ พนฺธวเสนา-
หารวเสน จตุพฺพิธโลกํ,
โลกปทีปนิโภ ปฏิวิชฺฌิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
อทฺวยวาทิ สฬายตนาขฺย-
ฉพฺพิธโลกมเวทิ ชิโน โส,
สตฺตวิธมฺปิ มนฏฺิติโลกํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๒๑. ¶
ลาภปภุติก มฏฺวิธมฺปิ
โลกสภาวมเวทิ ยโต โส,
สกฺยมุนี นวสนฺตนิวาเส
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
โส ทสพารสธา’ยตนานํ
เภทวเสน ติโลกปทีโป,
โลกมเวทิ ติลกฺขณเวที
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
ธาตุวเสน ยโต สุวิภตฺตํ
โลก มถ’ฏฺทสปฺปริมาณํ,
สงฺขตโลกภิโท ปฏิวิชฺฌิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๒๔. ¶
โส มณิกฺจนรูปิยมุตฺตา-
สงฺขปวาลสิลากลาทึ,
โลกมเวทิ อตินฺทฺริยพทฺธํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
รุกฺขลตาผลปลฺลวปตฺต-
ปุปฺผปกราคปเภทวเสน,
โส สุขุมนฺตรโลกมเวทิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
ยตฺตกเมวุ’ตุชฏฺกลาป-
รปคตํ อิหภาชนโลเก,
วิชฺชติ ตมฺปฏิวิชฺฌิ อเสสํ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()
๒๗. ¶
โส ภควา หิมวตฺต ปมาณํ
อฏฺมหานิรยาทิ ปมาณํ,
นาคสุปณฺณวิมาน ปมาณํ
พฺรหฺมสุราสุรโลก ปมาณํ; ()
ปํสุชลานิลภุมิ ปมาณํ
ทีปสวนฺติสมุทฺท ปมาณํ,
เมรุมหิธรกูฏ ปมาณํ
กปฺปตรูรวิจนฺท ปมาณํ; ()
ปจฺจยสงฺขตธมฺมสมุหํ
ภาชนโลกคตํ สกลมฺปิ,
อุทฺธมโธติริยํปฏิวิชฺฌิ
โลกวิทูติ ปวุจฺจติตสฺมา; ()
๓๐. ¶
โลกาโลกกโร ติโลกติลโกโส สตฺตโลกํ อิมํ
พุชฺฌิตฺถา’นุสยาสยาทิวิธินา สงฺขารโลกํ ตถา,
อาหาราทิปมาณตาทิวิธินา โอกาสโลกํ ยโต
ตสฺมา โลกวิทูติ วุจฺจติ ชิโน สงฺขารโลก’นฺตโค; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโตโลกวิทูติ นามปฺตฺติยา อภิเธยปริทีโป เตวีสติโมสคฺโค.
ตํโข ปน ¶ ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ.
อภาวโต ปรมตรสฺส กสฺสจิ
ชนสฺส สคฺคุณวิสเรหิ อตฺตนา,
สมาสนิพฺพจนนเยน โส มุนิ
อนุตฺตโร สสิ (รุจิรา)’นนมฺพุโช; ()
ตถาหิ โส นรหริ สีลสมฺปทา-
คุเณนิ’มํ อภิภวเต สเทวกํ,
สมาธินา วรมติยา วิมุตฺติยา
วิมุตฺติทสฺสนคุณสมฺปทายปิ; ()
ยโต นวิชฺชติ อธิสีลสมฺปทา-
สมาธิธิปภุติคุเณหิ ตสฺสโม,
กุโตนุ วิชฺชติ’ห ตทุตฺตรีตโร
สิยา ตโตปฺย’ย มสโม มหามุติ; ()
๔. ¶
นิรูปโม อสมมุนีหิ โสมุนิ
ยโต สโม อสมสโม สิยา ตโต,
ตถาคตสฺสิ’ห ทุติยสฺส กสฺสจิ
อภาวโต อทุติยโก ตถาคโต; ()
ยโต นวิชฺชติ ปฏิมาปิ ตสฺสมา
สโม ตทา’สมตนุสมฺปทายปิ,
สหายโก นหิ ปฏิวิทฺธโพธิยา
ตโต ยมปฺปฏิม’สหายโก มุนิ; ()
กเลพเรนปิ อภิรูปหารินา
คุเณหิ ตปฺปฏิสมปุคฺคโล นหิ,
นจตฺถิ ปาวจนวิภาคกปกฺปเน
สยํ วินา ภุวิ ปฏิภาคปุคฺคโล; ()
๗. ¶
อนฺโคจรวรโพธิสิทฺธิยา
ส’หํ สยมฺภุติ ปฏิปุคฺคโลนหิ,
ปฏิฺมปฺปยิตุ มลํ สยํ วินา,
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
สุทนฺตปุคฺคลทมิตพฺพปุคฺคเล
ทเมติ สารยติ อทนฺตปุคฺคเล,
ยโต ชิโน วินยนุปายโกวิโท
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๙. ¶
ยถา หเย มุทุกคุเณขน สารถิ
ตถาคโต สุคติกถาย ธมฺมิยา,
ทเมติ สารยติ ตถา ตถาคเต
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
ยถา หเย ผรุสคุเณน สารถิ
อปายตชฺชนวิธินา ตถาคโต,
ทเมติ สารยติ ตถา ตถาคเต
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
อทมฺมิเย มุทุผรุเสน สารถิ
ยถา’ภิมารยติ ตถา ตถาคโต,
ชหาตฺย’โนวทิย นจานุสาสิย
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๑๒. ¶
กรี’ภิธาวติ ทมเกน สาริโต
ปุรตฺถิมาทิสุ ทิสเมว เกวลํ,
อนุตฺตเรน หิ นรทมฺมสารถิ-
ชิเนน สาริตปุริสานตาทิสา; ()
นิสชฺช กตฺถจิ สยนาสนมฺหิ เต
ทิสาสุ อฏฺสุ อติสงฺคจาริโน,
วิธาวเร ตุริตมนุตฺตรํ ทิสํ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
ปติฏฺิเต มุนิ’รธิสีลสิกฺขยา
วสี’นุสาสิย อธิจิตฺตสิกฺขยา,
ยถารหํ ทมยติ ภพฺพปุคฺคเล
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๑๕. ¶
สมาหิเต มุนิ รธิจิตฺตสิกฺขยา
วิปสฺสนาย’ปิ สมเณ’นุสาสิย,
ยถารหํ ทมยติ โพธนารเห
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
ตถุปรูปริ ปฏิเวธปตฺติยา
ยถากฺกมํ อนริยเสกฺขปุคฺคเล,
ทเมติ โส วินยติ โลกนายโก
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ ()
๑๗. ¶
วิเนยฺยพนฺธวมนกุนฺทจนฺทิมา
วิเนสิ โกสลมคธาธิปาทโย,
อเนกขตฺติยปุริเส วินายโก
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
กุทิฏฺิกฺุชรหริ กูฏทนฺตภุ
สุราทิภูสุรปุริเส วิภาวิโน
ชินาสโภ วินยิ ยโต’นุสาสิย
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
อุปาลินามิกปมุเข ทุราสเท
วินายโก คหปติปณฺฑิเต ปุถุ
วิเนสิ โส อุปนยนกฺขเม ยโต
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๒๐. ¶
อสจฺจทิฏฺิกมปิ สจฺจกวฺหยํ
อนฺเวนยิกนิคณฺนายกํ
วิเนสิ ตปฺปภุติทิคมฺพเร ชิโน
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
ชินาสโภ สภิยสุภทฺทสฺิโน
ตปฺปสฺสิโน ติมิสภิโท สธมฺมิยา
กถายิ’โตพหิ สมเณปิ สิกฺขยิ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
ทเมสิ โสมุนิ อุรุเวลกสฺสป-
คยาทิกสฺสปชฏิลาทิเก ยโต,
ชฏาธเร วิชฏิตชาลินีชโฏ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๒๓. ¶
ปหาณสํวรวินยุตฺตโร มุนิ
อเนกขตฺติยสมเณปิ สาสเน,
วิเนสิ สารถิริว อุตฺตรุตฺตรึ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
มนุสฺสโสณิตปิสิตาสเนหิ โส
วิเนสิ ปีวรชรํ นิสาจรํ,
สุโฆรมานวก มเนกรกฺขเส
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ, ()
วินายโก สุวินยิ ราหุนามิกํ
มหตฺตภาวิก มสุราธิปํ ยโต,
สุราธิปปฺปภุติสุเร ตถา’สุเร
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๒๖. ¶
ปชาปตึ นิขิลปชานุกมฺปโก
พกาภิธานิกมฺปิ ตุจฺฉลทฺธิกํ,
วิเนสิ โส นทิตรนีรชาสเน
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
กสงฺกุเสหิ’ปิ อวิเนยฺยเก ยโต
ติรจฺฉชาติกปุริเส นราสโภ,
วิเนสิ โส ติสรณสิลสํวเร
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
กโปลเสจนมทกณฺณจามรํ
หุตาสนาสนิริวภึสนํ ยโต,
ทเมสิ มารชิ ธนปาลกฺุชรํ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
๒๙. ¶
วิเนสิ โสมุนิ หิมวนฺตวาสินํ
ปตาปปชฺชล มปลาลโภคินํ,
ขรํ ภยงฺกร มรวาลโภคินํ
อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()
นนฺโท’ปนนฺทุ’รคปตึ มโหทร-
จูโลทโรรคปมุเข จ นิพฺพิเส,
ธุมสฺสิขา’นลสิขโภคีโน อกา
เตนา’ปฺยนุตฺตรนรทมฺมสารถิ; ()
ทมนุปายโกวิโท หิ โพธเนยฺยพนฺธเว
อริยมคฺควีถิภาสุรํ วรํ สิวมปกุรํ,
ปฏิปทารเถน สารยิ ยเถว สารถิ
ปุริสทมฺมสารถิติ วุจฺจเต อนุตฺตโร; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโต อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ นาม ปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป จตุพฺพีสติโมสคฺโค.
ตํโข ปน ¶ ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาเณกิตฺติ สทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โสภควา สตฺถา เทวมนุสฺสานํติ.
กนฺตารํ ขรตกฺกรํ นิรุทกํ กตฺตารโมตาริมํ
กนฺตารํ มิคราชกฺุชรมหา (สทฺทุลวิกฺกีฬิตํ),
กนฺตารํ อวตารภุริชนตํ โย สตฺถวาโห สุธิ
ตาเรตฺวา นยเต ทยาปรวโส เขมนฺตภุมึ ยถา; ()
อิจฺเจวํกรุณานิธานหทโย สํสารทุกฺขาตุเร
สตฺเต ชาติชราวิการมรณสฺโสกาทิกนฺตารโต,
ตาเรตฺวา ทสสํกิเลสคหนา ปาเปสิ เขมํปุรํ
ตสฺมา สตฺถุปสตฺถกิตฺติวิสโร สตฺถา’ติ สมฺปตฺถรี; ()
๓. ¶
อตฺถา’นตฺถวิจารณา’ติจตุโร โลกุตฺตรตฺเถน’ปิ
ยสฺมา สาสติ โลกิเยน อุภเยน’ตฺเถนโลกํ อิมํ,
สพฺรหฺมํ สนรามรํ สสมณํ สพฺราหฺมณํ โยหิ โส
สตฺถา’ตฺเวว ปสตฺถกิตฺตินิกโร สตฺถารมพฺภุคฺคโต; ()
ภีตึ ชาติชรารุชาทิกสิรํ นิสฺสาย ชาตํหิ โย
สตฺถา สตฺถธโรริวา’ริวิสรํ นิกฺขิตฺตสตฺโถ สทา,
สตฺตานํ ตสสเต วิหึสติ ธิยา สิทฺธตฺถสาโร ตโต
โส สตฺถา’ติ ยโสสรีรสุรภี โลกตฺตยํ วฺยาปยี; ()
โลกตฺถาภิรโต อนตฺถวิรโต ชาตฺยาทิกนฺตารโต
อุตฺตาเรติจ สตฺถวาหสทิโส โย อตฺถธมฺเมนวา,
สตฺเต สาสติ หึสตี’ติ ชนตาสนฺตานชาตํ ภยํ
วุตฺตา’นฺวตฺถวเสน โสหิภควา สตฺถาติ วณฺณียเต; ()
ตํโข ปนภวนฺตํ ¶ โคตมํ เอวํกลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิโส ภควา พุทฺโธติ.
โย สงฺขารวิการลกฺขณปโรสงฺขารปฺตฺติสุ
เยฺยตฺเถสฺว’นนุสฺสุเตสุ ปุริมํ จตฺตาริ สจฺจานิ’ปิ,
พุชฺฌิตฺวา’จริโยปเทสรหิโต ตตฺเถว สพฺพฺุตํ
ปตฺโต าณพเลสุ ปาปุณิ วสีภาวํ สยมภุก สยํ; ()
๗. ¶
โพเธตา’ติ ปชาย นิพฺพจนโต สจฺจานิ โส พุชฺฌิตา
สจฺจานีติ’ปิ สจฺจวาทิ ภควาก นิสฺเสสเยฺยสฺสปิ,
มตฺยา พุชฺฌนสตฺติยา มหติยา ยสฺมา สมงกฺคี ตโต
พุทฺโธ นามสิยาติ กิตฺติวิสโร ตมฺพุทฺธมพฺภุคฺคโต; ()
เยสํช โพธนวสตฺติยา สุมติยา จา’นฺเนยฺโย สยํ
พุทฺธตฺตา จ ยถาวิกาสปทุมํ โส พุชฺฌนฏฺเนปิ,
นานาพุทฺธคุณสฺส วิสฺสวนโต พุทฺโธติ สุทฺโธทนี
อพฺภุคฺคฺฉิ ติพุทฺธเขตฺตภวเน ตํกิตฺติคีตสฺสโร; ()
๙. ¶
ราคสฺสาธิคตคฺคมคฺคมติยา โทสสฺส โมหสฺสปิ
ฉินฺนตฺตา จ สมุลฆาตมขิลเกลสาริวคฺคสฺสปิ,
โส ขีณาสวตาย โจปธิปริจฺจาเคน พุทฺโธตฺยยํ
อุจฺจาริยติ จาริกิตฺติรจนา วิฺูหิ ยาวชฺชปิ; ()
ธมฺมสฺสามิ ยถา ปพุทฺธปุริโส โอกฺกนฺตนิทฺทกฺขยา
นาชฺโฌ’ติณฺณกิเลสมิทฺธวิธมา โพธาปิโต เกนจิ,
พุทฺธมฺโภชติภานโน หี ภควา สามํ ปพุทฺโธ ยโต
พุทฺโธนามสิยาติ ตพฺภวยโสโฆโส วิภุสายเต; ()
คตฺยตฺถาวคมตฺถธาตุสมตาสพฺภาวโต วา คโต
เยเนกายนมคฺคมุคฺคมติมา เอโก, หีสมฺพุชฺฌีโส,
สมฺโพธึ ชยโพธิมูลมุปโค สตฺตุตฺตโร’นุตฺตรํ
พุทฺโธตี’ธ ชคตฺตเย นิชยโส ยาวชฺช วิชฺชุมฺภเต; ()
๑๒. ¶
ขีณตฺตา ปรมาย มคฺคมติยา ทุพฺพุทฺธิยา พุทฺธิยา
ลทฺธตฺตาปิ กอนุตฺตรุตฺตรคุณาลงกฺการสามคฺคิยา,
โส สมฺโพธิปรายโณ สิริฆโณ พุทฺโธติ สุทฺโธทนี
โลกมฺโภธิมลงฺกริ นิชยโสกลฺโลลมาลาหิ’มํ; ()
สมฺพุทฺโธ’ติ’มินาปเทน มุนิโน สจฺจาวโพธาวหํ
าณํ ตปฺปฏิเวธาณ มนฆํ นา’ฺเหิสาธารณํ,
พุทฺโธ’ตี’ธ ปเทน สตฺถุ กรุณาปุพฺพงฺคมํ เทสนา-
าณํ เยฺยปทตฺถโพธนกรํ าณฺจ ทสฺสิยเต; ()
๑๔. ¶
ตํ สพฺพฺุตาณโถมนวสา สมฺมาทิสมฺพุทฺธิ’ติ-
สทฺทสฺสา’ริยมคฺคกิตฺตนวสา พุทฺโธติสทฺทสฺสจ,
โยโค’เป’ตฺถกโต’ตฺย’ภาสิ วิพุโธ โส ธมฺม ปาลาภิโธ
พุทฺธานุสฺสติวณฺณนาวิวรเณ วิฺาตสตฺถาคโม; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน สตฺถาเทวมนุสฺสานํ พุทฺโธติ นามปฺตฺตีนํ อภิเธย ปริทีโป ปฺจวีสติโม สคฺโค.
ตํโข ปน ¶ ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โสภควา ภควาติ.
กวิภารติปทฺธติฉนฺทสิ ต-
คฺคุณโถมน (โตฏก) วุตฺย’ภวิ,
ภควา’ติ วิภตฺตปทตฺถวตี
มธุรา สุณตํ สุรตํ มธุรา; ()
อธิสีลสมาธิมติปฺปภุติ-
คุณราสิวิสิฏฺตรสฺส ตโต,
ภควา’ติ สเทวมนุสฺสปชา-
ปวรสฺส สคารวนาม’มิทํ; ()
ภควาวจเนน ปวุจฺจติ โย
สนิรุตฺตินโย วจนตฺถวโร,
ส’หิ คารวเสฏฺวิสิฏฺตโร
ภควาติ นิมิตฺตกนามมิทํ; ()
๔. ¶
ปริปาจิตสฺจิตปารมิตา-
มิตภาคฺย มนุตฺตริยุ’ตฺตริยํ,
ยทิ วิชฺชติ’มสฺส อนฺสมํ
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
ยทิ มารพลํ ปพลํ สกลํ
กทลี ทฺวิรโทริว ตาลวนํ,
อสนี’ว กิเลสมภฺชิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
ยทิ ภคฺคมกา’ขิลโลภมปา-
ขิลโทสมปา’ขิลโมหมปิ,
วิปรีตมโนกณฺจ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๗. ¶
ยทิ โกธุ’ปนาห มุสุยนม-
จฺฉริยํ อหิริกฺกนิโรตฺตปนํ,
อปิ มกฺขปลาส มภฺชิ ภวา-
ภวทิฏฺิ มนชฺชว’มทฺทวตํ; ()
ขรผารุสตา กรณุตฺตริยํ
ยทิ มาน’ภิมาน’ปมาทมทํ,
สผารุสตา กรณุตฺตริยํ
สมายมภฺชิ’ติ โมหชฏํ
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๙. ¶
ติวิธา’กุสลํ ติวิธพฺพิสมํ
ติวิตกฺกติมูลติสฺมปิ,
ติมลํ ติปปฺจ มภฺชิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๑๐. ¶
จตุโรฆ จตุพฺพิธโยค จตุ-
พฺพิธคนฺถ จตุพฺพิธคาห มปิ,
จตุราสวธมฺม มภฺชิตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
วินิพทฺธ มโนขีล นีวรณา-
นฺย’ภีนนฺทนมจฺจริยานิ ตโต,
ยทิ ปฺจวิธานิ’ปิ ภคฺคมกา
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๑๒. ¶
ฉวิวาทปทานิ’ปิ สตฺตวิธา-
นุสเยหิ กุสิตกวตฺถุ’มโต,
ย มภฺชิ’ตราติ’ปิ อฏฺวิธํ
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๑๓. ¶
นวธา’ลยมุล มภฺชิ ตถา
ทสธา’กุสลํ ทสกมฺมปถํ,
สกลานิ กุทิฏฺิคตานิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๑๔. ¶
ปริฬาหทรํ วิวิธ’ทฺธสตํ
ภวกเนตฺติวิจาร มหฺชิ ตโต,
สตมตฺตสหสฺสกิเลสคตํ
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
อณิมา ลฆิมา มหิมา วสิตา-
ปภุติ’สฺสริย’ฏฺภเคหิ ยโต,
สุภเคหิ สมงกฺคีพฺภูว ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
อณุโน นนุโน’ นนุโนกรณํ
กรณํ ลหุโน’ลหุโน อณิมา,
ลฆิมา มหิมา มหิมากรณํ
กรณํ วสิตา วสิตาย ตหึ; ()
๑๗. ¶
สย มิจฺฉิตาน มุปาคมนํ
ลหุ วิจฺฉิตการิยสาธนตา,
อภิปตฺติ ปกมฺย มเสสวสี-
กรเณ’สิกตา ปรมิสฺสรตา; ()
นภสา ปทสา คมนาทิวสา
วชโต ปรินิฏฺิตการิยตา,
นิชกาม’วสายิกตาติยหึ-
ปรมิสฺสริยาขฺยภคา’ฏฺวิธา; ()
จตุมคฺค จตุปฺผลสนฺติปทา-
ริยธมฺมสมุหภเคหิ ยุโต,
วินลีกตปาปมเลหิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๒๐. ¶
จรณทิคุณ’ติสยาธิคตา-
สมกิตฺติสรีรภเคต ยุโต,
ภุวนตฺตยวิปฺผุริเตน ตโต
ภควาติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
ชนโลจนนีหรณาย นิรู-
ปม รูปสรีรคตาย ตโต,
นิขิลาวยวสฺสิริยา สพิโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
อภิปตฺถิต มิจฺฉิต มตฺตหิตํ
ปรสตฺตหิตมฺปิ สมิชฺฌติ ยํ,
อิติ ตาทิสกามภเคน ยุโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๒๓. ¶
ยทนุตฺตริเยน จ ปารมิตา-
วีริเยน ปยตฺตภเคน ยุโต,
ครุภาวปทปฺปภเวน ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา;
ปรมิสฺสริยายมธมฺมยโส-
สิริกามปยตฺตภาคา ฉยิเม,
ยทิ ยสฺส ชินสฺส ภวนฺติ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
สุภเคน อนฺสเมน นิรู-
ปมรูปวิลาสภเคน ยุโต,
สตปฺุสมุชฺชลิเตน ตโต
ภควาติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๒๖. ¶
นิชธมฺมสรีรวิภูติ ยถา
นิชรูปสริรวิภูติ ตถา,
อิห วุจฺจติ ภคฺคสุภาคฺยมิติ
อปิ เตหิ สมงฺคิ ชิโน ภควา; ()
กุสลาทิปเทหิ วิภตฺตมกา’-
ยตนาทิวเสน จ พนฺธวสา,
วต ธมฺมสมุหสภาว มโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
จตุธา จตุธา จตุธา จตุธา
จตุสจฺจทโส’ริยสจฺจมฺปิ,
วิภชี วิภชี วิภชี วิภชี
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; (ยมกพนฺธนํ)
๒๙. ¶
ยทิ ทิพฺพวิหาร มเสวิ ภชิ
สุรเชฏฺวิหาร มนฺสมํ,
อริยฺจวิหาร มนฺสมํ,
อริยฺจ วิหาร มเสวิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๓๐. ¶
ยทิ กายวิเวกสุขํ อภชี
ภชิ จิตฺตวิเวกสมาธิสุขํ,
อุปธีหิ วิเวกก มเสวิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
ภชิ วฏฺฏคตฺจ วิวฏฺฏคตํ
สย มุตฺตริมานุสธมฺม มปิ,
ติวิธหิ วิโมกฺข มเสวิ ตโต
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
๓๒. ¶
ปุนราคมนาวรเณน ภเว
ภวเนตฺติสมฺ มิทํ คมนํ,
ยทิ วนฺตมกา’ริยมคฺคมุโข
ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()
ภควา’ติ วิสิฏฺ’ภิธานมิมํ
น’จ มาตุปิตุปฺปภุติหิ กตํ,
สหโพธิปทาธิคเมน คตา
ตถสมฺมุติ ตสฺสชินสฺส’ภวิ; ()
อถมหานิทฺเทสาคตนโย วุจฺจเต.
โลกุตฺตราย มติยา
ราคํ ภคฺคํ อกาสิ โทสํ โมหํ,
ยสฺมา กณฺฏกมานํ
กิเลสมารํ ตโตปิ พุทฺโธ พควา; ()
๓๕. ¶
ยสฺมา วิภชฺชวาทิ
ภชิ วิภชิ ปวิภชี สธมฺมกฺขนฺธํ,
โลกุตฺตรฺจ กตวา
ภวานมตฺตํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
ยสฺมา ภาวิตกาโย
ภาวิตสิโล สทา สุภาวิตจิตฺโต,
ภาวิตปฺโ สพฺภิ
สุภาวนีโย ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
ภควา กวนปตฺถานิ
ปฏิสลฺลานพฺพิหารสารุปฺปานิ,
ชนวาตาปคตานิ
วนานิ เสนาสนานิ โย ปนฺตานิ; ()
๓๘. ¶
ภุธรกนฺทรเลณํ
คุรุหมูลํ ปกลาล มพฺโภกาสํ,
สิวถิกํ ภชิ ยสฺมา
ติณสตฺถารํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
จตุพฺพิธานํ สทฺธา-
เทยฺยานํ จีวราทิสมฺภารานํ,
สุภโร ยสฺมา ภาคี
ปรมปฺปิจฺโฉ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
อตฺถรสสฺส สุภาคี
ธมฺมรสสฺส จ ยโต วิมุตฺติรสสฺส,
อธิสีลสฺส’ธิจิตฺต-
สฺส’ธิปฺายจ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
รูปารูปาวจร-
ชฺฌานาน จตุนฺน มปกฺปมฺานมฺปิ,
วิทฺธํสิตีวรโณ
ยสฺมา ภาคี ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
๔๒. ¶
อฏฺนฺนฺจฏฺนฺนํ
วิโมกฺขธมฺมาน มาภิภายตนานํ,
อนุปุพฺพวิหารานํ ภาคินวนฺนํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
ทสกสิณสมาปตฺติ
ทสสฺาภาวนาน มปิ ภาคีวา,
อสุภสมาปตฺยา’นา-
ปานสฺสติยา ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
๔๔. ¶
สมฺมปฺปธาน ปภุติ-
สติปฏฺานิ’ทฺธิปาทธมฺมานมฺปิ,
จตุธา สุวิภตฺตานํ
ภาคี ยสฺมา ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
ปฺจนฺนมฺปิ พลานํ
ยสฺมา ปฺจนฺน มินฺทฺริยานํ ภาคี,
ตสฺมา ทสพลธารี
ชิตินฺทฺริโส โย ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
ยสฺมา โพชฺฌงฺคานํ
อริยสฺส’ฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺสาปิ,
ตถาคตพลานํ โย
ภาคิ ทสนฺนํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()
จตุเวสารชฺชานํ
ยทิ จตุปฏิสมฺภิทาน มทฺธภาคี,
ฉพุทฺธธมฺมานมฺปิ
ฉฬภิฺานํ ตโตปิพุทฺโธภควา; ()
๔๘. ¶
ภควา’ตฺเย’ตํ นามํ
นกตํ มาตาปิตูหิ ภาตุภคินีหิ,
สกมิตฺตามจฺเจหิ
น าติสาโลหิเตหิวา ปฺตฺตํ; ()
สมเณหิ ภุสุเรหิ
น เทวตาหิ จ นน เยน เกนจิ รจิตํ,
อุฏฺฏกิพฺพิสมูเล
สุโพธิมูเล สุพุทฺธสมฺโพธีนํ; ()
ปฏิลาภเหตุ เตสํ
ภควนฺตานํ อนาวรณาณสฺส,
ปวิโมกฺขนฺติกเมตํ
ยทิทํ ภควาติ สจฺฉิกาปฺตฺติ; ()
อถฏีกาคตนโยวุจฺจเต.
๕๑. ¶
นิรติสยาสีลาทิ-
สคฺคุณภาคา อนฺสามฺา เย
ยสฺสุ’ปลพฺภนฺติ ตโต
ภควา’ตฺย’ภิธียเต สพุทฺโธ ภควา; ()
ตถาหิ สีลํ สมาธิ
ปฺา วิมุตฺติ วิมุตฺติทสฺสนาณํ,
หิริ โอตฺตปฺปํ สทฺธํ
วีริยํ สติ สมฺปชฺ เมเต ธมฺมา; ()
สีลวิสุทฺธิ จ ทิฏฺิ-
วิสุทฺธิ กุสลานิ ตีณิ ตมฺมูลานิ,
ตโย วิตกฺกา สมฺมา
ติสฺโส ธาตฺวานวชฺชสฺา ติสฺโส; ()
๕๔. ¶
จตุสติปฏฺานิ’ทฺธิ-
ปฺปาทา สมฺมปฺปธานธมฺมา จตุโร,
ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส
จตุโร มคฺคา ผลานิโข จตฺตาริ; ()
จตฺตาโร, ริยวํสา
โยนิปริจฺเฉทกานิ จตุาณานิ,
จตุเวสารชฺชานิ
ปธานิยงฺคานิ ปฺจ ปริมาณานิ; ()
ปฺจงฺคิโก’ปิ สมฺมา
สมาธิ ปฺจินฺทฺริยานิ ปฺจพลานิ,
นิสฺสารณียธาตุ
ปฺจวิมุตฺติปริปาจนิยา ธมฺมา; ()
๕๗. ¶
ปฺจ วิมุตฺตายตน-
าณานิ ฉคารวา ฉพหุลวิหารา,
ฉา’นุสฺสติานานิ
นิสฺสารณิยา ฉธาตุ ฉลภิฺาโย; ()
๕๘. ¶
ฉพฺพิธ’นุตฺตริยานิ
ชพฺพิธนิพฺเพธภาคิยา สฺาโย,
ฉอสาธารณานา-
นฺย’ริยธนานฺย’ปริหานิยา ธมฺมา; ()
สปฺปุริสาริยธมฺมา
โพชฺฌงฺคา สตฺต สตฺตสฺา สตฺต,
ขีณาสวพลกถนา
สตฺตวิวธา ทกฺขิณรหานฺจ กถา; ()
๖๐. ¶
อฏฺนฺนํ ปฺานํ
ปฏิลาภ นิทานเทสนา สมฺมตฺตา;
โลกสภาว’จฺจคมา
อฏฺ’กฺขณเทสนา จ อฏฺวิโมกฺขา; ()
วตฺถุนฺยา’รมฺหานิ
มหาปุริสตกฺกนา’ภิภายตนุตฺติ,
อฏฺวิธา นวุ’ปายา
มนสิกรณมูลกา ปธานฺยงฺคานิ; ()
๖๒. ¶
นว สตฺตาวาสกถา
อาฆาตปฏิวินยา จ นว นานตฺตา,
นวา’นุปุพฺพวิหารา
นวสฺา ทสวิธา กุสลกมฺมปถา; ()
ทส กสิณายตนานิ
ทส สมฺมตฺตานิ นาถกรณธมฺมา,
พลานิ จา’ริยวาสา
เมตฺตาเย’กาทสานิสํสา ธมฺมา; ()
๖๔. ¶
พารสธมฺมา จกฺกา-
การา เตรสธุตงฺคธมฺมา เจ’ปิ,
จุทฺทสมตฺตา พุทฺธิ
ปฺจทสวิมุตฺติปาจนียา ธมฺมา; ()
อานาปานสฺสติโย
โสฬส โสฬสวิธา’ ปรนฺตปตียา,
อฏฺรส พุทฺธคุณา
เอกูณวีสติ ปจฺจเวกฺขณพุทฺธิ; ()
จตุจตฺตาฬิสวิธา
ปฺาวตฺถู’ทยพฺพเยาณานิ,
ปฺาส กุสลธมฺมา
สตฺตาธิกสตฺตติปฺปภาวตฺถูนิ; ()
๖๗. ¶
จตุวีสติ โกฏิลกฺข-
ปฺปมิต สมาปตฺติยฺจรวชิราณํ,
สมนฺตปฏฺานปจฺจ-
เวกฺขณาณานิ เทสนาาณาติ; ()
สตฺตาน มนตฺตานํ
วิภคาณานิจา’สยานุสยานํ,
วุตฺตวิภาคา สนฺตี
คุณภาคา ภควโต ตโต ภควา โส; ()
มนุสฺสตฺตภาวาทิเก อฏฺธมฺเม
สโมธานยิตฺวา’หิสมฺโพธิยา เย,
สมิทฺธา’ธิกาเรหิ สตฺตุตฺตเมหิ
มหาโพธิสตฺเตหิ สมฺปาทนียา; ()
๗๐. ¶
อธิฏฺานธมฺมาทโย ปฺจุ’ฬาร-
ปริจฺจาคธมฺมา จตุสฺสงฺคหา จ,
จริยตฺตยํ ปารมีธมฺมราสิ
ภวตฺตฺยา’ภิสมฺโพธิสมฺภารภูตา; ()
ปภุตฺยา’ภินีหารโต ยาวโพธิ
อสงฺเขยฺยกปฺปานิ จตฺตาริ’มสฺส,
สลกฺขานิ เต โพธิสมฺภารธมฺมา
ภวา วุทฺธิปกฺเข ภตา สมฺภตา’ติ; ()
ภชียนฺติ ยา ปฺุวนฺเตหิ โลเก
ปโยคํ สมาคมฺม สมฺปตฺติโย ตา,
ภคานาม วฏฺฏพฺพิวฏฺฏานุคา’ติ
ปวุจฺจนฺติ เตสํ อุภินฺนํ ภคานํ; ()
๗๓. ¶
ปุเร โพธิโต โพธิสตฺโต สมาโน
ภุสํ โพธิสมฺภารธมฺเม วินนฺโต,
ปติฏฺาสิ ยสฺมึ ภเค เต วนีติ
มนุสฺเสสุ เทเวสุ อุกฺกํสภุเต; ()
ตถา’นฺสามฺสาหิฺฌาน-
สฺสมาปตฺติเภทคฺคมคฺคปฺผลาที,
ภเค โพธิมูเล วิวฏฺฏานุเค’ปิ
สยํ พุทฺธภุโต สมาโน วนี’ติ; ()
จตุพฺพิส เย โกฏิลกฺขปฺปมาณ-
สมาปตฺติภาคา กมหาภาคเธยฺโย,
ปเรสํ นหิตาย?ตฺตโน ทิฏฺธมฺม-
สุขตฺถาย เต นิจฺจกปฺปํ วนีติ; ()
๗๖. ¶
อภิฺเยฺยธมฺเมสุ เย ภาวิตพฺพ-
ปหาตพฺพภาคา ปริฺเยฺยภาคา,
สิยุํ สจฺฉิกาตพฺพภาคา วนี’ติ
ชิโน ภาวนาโคจราเสวโน เต; ()
อสาธารเณ เสสสาธารณ เย
อิเม ธมฺมภาคา’ธิสีลาทิเภทา,
ผลํ ยาวตา โพธเนยฺเยสุ สตฺถา
วนี ปตฺถยี สุปฺปติฏฺานุโขติ; ()
๗๘. ¶
อเวจฺจปฺปสนฺตา อิมสฺส’ตฺถิ เทว-
มนุสฺสา พหู ภตฺติยุตฺตา ตถาหิ,
อสาธารณา’โนปมานตฺตาณ-
ปฺปภาวาทิโต สพฺพสตฺตุตฺตโม โส; ()
อนตฺถาปหาราทิปุพฺพงฺคมาย
หิตตฺถา’ภินิปฺผาทเน ตปฺปราย,
ปโยคาภิสมฺปตฺติยา โพธเนยฺย-
ปชาโย’ปการาวหายา’มิตาย; ()
วิยามปฺปภา เกตุมาลากุลาย
ภุสํ ลกฺขณา’สิตฺยนุพฺยฺชเนหิ,
วิจิตฺตาย รูปินฺทิรามนฺทิราย
สมิทฺธตฺตภาวา’ภิสมฺปตฺติยาปิ; ()
๘๑. ¶
ยถาภุจฺจสีลาทิธมฺมุพฺภเวน
อุฬาเรน โลกตฺตยพฺยาปินาปิ,
สมนฺนาคตตฺตา กวิสุทฺเธน กิตฺติ-
สฺสรีเรน ขีโรทธีปณฺฑเรน; ()
ิตตฺตา วิสิฏฺาสุ อุกฺกํสโกฏึ
ปวิฏฺาสุ สนฺตุฏฺิตา’ปฺปิจฺฉตาสุ,
จตุนฺนํ วิสารชฺชธมฺมาน มทฺธา
ทสนฺนํ พลานฺจ สพฺภาวโตปิ; ()
สมนฺตาปสาทาวหตฺตา’ปิรูป-
ปฺปมาณทิเก ชีวโลเก สุรานํ,
นราน’ฺชลีวนฺทนามานปูชา-
วิธานารหตฺตาปิ สมฺภตฺติานํ; ()
อเวจฺจปฺปสาเทนุ’เปตา’นุสิฏฺิ-
ปฏิคฺคาหกา เยชนา เกนจาปิ,
มนุสฺเสน เทเวน วา พฺรหฺมุนา วา
อสํหาริยา ภตฺติ เตสํ กทาจิ; ()
๘๕. ¶
ปริจฺจชฺช เต สาวกา ชิวิตมฺปิ
ชินํ ธมฺมปูชาย ปูเชนฺติ ทฬฺหํ;
ตถาหิ’สฺส ปฺตฺตสิกฺขาปทานิ
นวีติกฺกมนฺเต สมุทฺโท’ว เวลํ; ()
ปวุจฺจนฺติ ภาคาติ ธมฺมสฺสภาว-
วิภาคา หิ เต ขนฺธธาตฺวาทินา’ปิ,
อตีตาทิรูปาทิเภเทหิ เตปิ
อเนกปฺปเภทา วิภตฺตา ภวนฺตี; ()
๘๗. ¶
ปปฺจตฺตยํ สพฺพสํโยชนานิ
ชิโน คนฺถโยคา’สโว’โฆ’ปธีจ,
สมุจฺฉิชฺช มคฺเคน นิพฺพานธาตฺวา-
มตํ โส ปิพนฺโต วมี เต จ ภาเค; ()
ฉจกฺขาทิวตฺถุนิ ชา’รมฺมณานิ
ฉจิตฺตานิ ฉพฺเพทนา ผสฺสฉกฺกํ,
ฉสฺา ฉตณฺหา ฉสฺเจตนา ฉ-
พฺพิตกฺเก วิจาเร ฉ ภาเค วมีติ; ()
ยมา’นนฺท จตฺตฺจ วนฺตํ วิมุตฺตํ
ปหีณํ วินิสฺสฏฺ มงฺคีรสสฺส,
น ตํ ชาตุ ปจฺเจสฺสตีตฺยา’ภ สตฺถา
ยถาวุตฺตภาเค วมีตฺเววเมว; ()
๙๐. ¶
ชิโน กณฺหสุกฺเกจ วชฺชานวชฺเช
นิหีนปฺปณิเต อธมฺเม จ ธมฺเม,
อสาธารเณน’ คฺคมคฺคา’นเนน
อปจฺจาคมํ ปาปยี อุคฺคิรีติ; ()
ปเรสฺจ สํสารนิรากรมฺหา
สมุลฺลุมฺปนตฺถาย กุลฺลูปมํ โส,
ยถาชฺฌาสยํ เทสยิตฺวาน ธมฺมํ
ปมาเปสิ เตหา’ปิ ภาเค’ติ สพฺเพ; ()
ปุเร ปูรยํ ปารมีธมฺมชาตํ
มหาโพธิสตฺโต สมาโน ภคาพฺยํ,
สิรึ อิสฺสรตฺตํ ยโสหตฺถสารํ
วมี ฉฑฺฒนียํ ยถาเขฬปิณฺฑํ; ()
๙๓. ¶
ตถาหิ’สฺส ลทฺธํ ปุเร โสมนสฺส-
วฺหโย เตมิโย’โยฆโร หตฺถิปาโล,
กุมาโรสมาโน’ภินิกฺขมฺม เคหา
สิรึ เทวรชฺชสฺสิรึ อุคฺคิริ โส, ()
อเนกาสุ ชาตีสุ สมฺปนฺนโภโค
ภาเค ลทฺธโภเค’วเมวุ’คฺคิริตฺวา,
สกํ หตฺถคํ ปจฺฉิเม อตฺตภาเว
อโนมสฺสิรึ จกฺกวตฺติสฺสิริมฺปิ; ()
จตุทฺทีปิกํ เทวรชฺชา’ธิปจฺจ-
สมานาธิปจฺจํ ยถาภุจฺจ มุจฺจํ,
ยสฺจา’ปิ ตตฺนิสฺสยํ ปฺจกาเม
อลคฺโค ติณคฺคาย’ปา มฺมาโน; ()
๙๖. ¶
ปหายา’ ภิคนฺตฺวาภิสมฺโพธิรชฺเช
ปติฏฺาย สทฺธมฺมราชา พภุว,
อสาเร ตุสาเร’ว สํสารสาเร
สุวุตฺตปฺปกาเร ภเค โส วมีติ; ()
ปวตฺตนฺติ นกฺขตฺตรูเปหิ เภหิ
สมํ จกฺกวาฬาวกาเสสุ ยาตา,
ติกุฏทฺทิ กุฏทฺทิ จนฺท’กฺก เนรุ-
วิมานาทิโสภา ภคา นาม โหนฺติ; ()
ชิโน ตสฺสมงฺคี ชโนกาสโลเก
หเว ฉนฺทราคปฺปหาเณน เยน,
มหาโพธิมณฺเฑ นิสินฺโนสมาโน
วิภูตาวิภูเต ภาเค เต วมีติ; ()
๙๙. ¶
โสภาควา’ติ ภตวา’ติ ภเควนี’ติ
ภาเควนี’ติ อภิปตฺถยิ ภตฺตวา’ติ,
ภาเควมี’ติ ติภเวสุ ภเควมี’ติ
อนฺวตฺถโต หิ ภควา ภควา สมฺโ; ()
อิจฺเจว’มสฺส อรหาทิคุณปฺปพนฺธ-
ปุพฺพาจลุ’พฺภวยโสวิสโรสธีโส,
ปชฺชฺจ สชฺชนมโนกุมุทานิ’เว’ทํ
จิตฺตานิ โพธยติ กึ ปุริสาธมานํ; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควา’ตินามปฺตฺติยา อภิเธยปริทีโป ฉพฺพีสติโม สคฺโค.
๑. ¶
เอตฺถ’ตฺตหิสมฺปตฺติปรหิตปฏิปตฺติโต
นิสฺสีมาปิ ทฺวิธา พุทฺธคุณา สงฺคหิตา กถํ; ()
ตาสฺว’ตฺตหิตสมฺปตฺติสทฺธมฺมจกฺกวตฺติโน;
ปหาณสมฺปทาาณสมฺปทาเภทโต ทฺวิธา; ()
รูปกายา’นุภาวาสุํ ตตฺเถ’ว’นฺโตคธา ทฺวิธา,
ปรตฺถปฏิปตฺตี’ปิ ปโยคาสยเภทโต; ()
ปโยโค ลาภสกฺการสิโลกนิรเปกฺขิโน,
ทุกฺขู’ปสมณตฺถาย นียฺยานิโก’ปเทสนา; ()
อาสโย เทวทตฺตาทิปจฺจามิตฺตชเนสุปิ,
หิตชฺฌาสยตา นิจฺจํ เมตฺตากนฺตาย ภตฺตุโน; ()
๖. ¶
อินฺทฺริยา’ปริปกฺกานํโพธเนยฺยาน มนฺวหํ,
ปฺินฺทฺริยาทิสมฺปากสมยา’วคมาทิโต; ()
เทยฺยธมฺมปฏิคฺคาหปฺปภุตีหา’ นุกมฺปิย,
ปรหิตปฏิปตฺยา’สิ ปเรสํ หิตสาธนํ; ()
เตสํ คุณวิเสยานํ วิภาวนวเสนปิ,
ปาฬิยํ อรหนฺตฺยาทิปทานํ คหณํ กถํ; ()
ตตฺถา’รหนฺติ อิมินา ปเทน ปริทีปิตา,
ปหาณสมฺปทานาม อตฺตโน หิตสมฺปทา, ()
ปเทหิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลกวิทูติ อตฺตโน,
าณสมฺปตฺติสงฺขาตา นหิตสมฺปตฺติ ทีปิตา; ()
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน’ติ’มินา ทสฺสิตา’ตฺตโน,
วิชฺชาจรณปฺปภุติ สพฺพา’ปิ หิตสมฺปทา; ()
๑๒. ¶
สุคโต’ติ’มินา วุตฺตา ปฏฺายปณิธานโต,
อตฺตโนหิตสมฺปตฺติ ปรตฺถปฏิปตฺติจ; ()
สตฺถา เทวมนุสฺสานํ ปุริสทมฺมสารถี,
ปรตฺถปฏิปตฺเย’ว ปทฺจเยหิ ทีปิตา; ()
ปทฺจเยน พุทฺโธติ ภควาติ วิภาวิตา,
ยาว’ตฺตหิตสมฺปตฺติ ปรหิตปฏิปตฺติ จ; ()
ติธา พุทฺธคุณา เหตุผขลสตฺโต’ปการโต,
สํขิตฺตา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’ติ ปเทหิจ; ()
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน โลกวิทู’ติ’เมหิ จ,
จตูหิ ผขลสมฺปตฺติสงฺขาตา กิตฺติตา คุณา; ()
๑๗. ¶
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา ทฺวีหิปเทหิ ตุ,
สตฺโตปการสมฺปตฺติวเสน คทิตา คุณา; ()
ผลสมปตฺติสตฺโตปการสมปตฺติเภทโต,
อุโภ พุทฺธคุณา พุทฺโธ’ติ’มินา ปริทีปิตา; ()
สุคโต ภควา ทฺวีหิ ปเทหา’ทิจฺจพนฺธุโน,
วิภาวิตา เหตุ ผลสตฺโต’ปการสมฺปทา; ()
ถีรสารตโร’ทารุตฺตุงฺค สคฺคุณเมรุนา,
คิริราชา’ปิ นีจตฺตํ ชคาม ชินราชิโน; ()
ตสฺสา’นุปุพฺพคมฺภีรสมฺปุณฺณคุณสาคเร,
สาคโร’ยํ ปริจฺฉินฺโน พินฺทุมตฺตํ’ว ขายติ; ()
ถาวรา’จลปตฺถิณฺณปติฏฺาคุณภุมิยา,
โนเปติ ปํสุปถวี กลภาคมฺปิ สตฺถุโน; ()
๒๓. ¶
จกฺกวาฬสหสฺสานิ สมฺพาธิกฬิตานิ’ว,
คุณเลสานุภาเวน ทิสฺสนฺเตรวิพนฺธุโน; ()
อนนฺตาปริยนฺเตน คุณากาเยน สตฺถุโน,
อากาโส’มนนฺโต’ปิ อนฺตภุโต’ว คมฺยเต; ()
เอวํ พุทฺธคุณานนฺตาปริยนฺตา อจินฺติยา,
อวาจิยา’โนปเมยฺยา อโหอจฺฉริยพฺภุตา; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเต นวนฺนมรหาทิคุณานํ สงฺเขปนยปริทีโป
สตฺตวีสติโมสคฺโค.
๑. ¶
ธุตนิชฺฌรจามรานิเลน
สิสิเร กูฏภุเชหิ คิชฺฌกูเฏ,
หริภุธรหาริเทหธาริ
วิหรนฺโต กรุณากโร กทาจิ; ()
วสมาน มเสสภิกฺขุสงฺฆํ
อิห ราชคฺคหนามราชธานฺยา,
วรมณฺฑลมาล มานยสฺสุ
มุนิรานนฺทยนินฺทมิจฺจโวจ; ()
ยติ สมฺปติ สนฺนิปาตยิตฺวา
ยติสงฺฆํ ยติราชมพฺรุวี โส,
รุจิรฺชลิปูชิตงฺฆิกฺโช
สมยํ มฺถ ยสฺสทานิ ภนฺเต; ()
๔. ¶
อถ โข สุคโต ตโต’หิคนฺตฺวา
นวสฺฌาฆนรํสิวิปฺปกิณฺโณ,
วรมณฺฑลมาฬ โมตริตฺถ
รวิ มนฺทารมิโวทยา’จลมฺหา; ()
ตหิ มาสนมตฺถเก นิสินฺโน
มิคราชาริว กฺจนาจลคฺเค,
ปริสาสุ วิสารโท อภาสิ
มุนิราชา’ปริหานิเยจ ธมฺเม; ()
อภินฺขมิย’มฺพลฏฺิกายํ
วิหรนฺโต ภควา ตโต ปุรมฺหา,
นวปลฺลวมณฺฑิตมฺพสาขี
ริว’นุพฺยฺชนจารุรูปกาโส; ()
๗. ¶
อิติสีลปภาวิโต สมาธิ
สผโล จิตฺตปภาวิตา จ ปฺา,
สผลา’ติ ปวตฺตธมฺมจกฺโก
อถ นาลนฺทมุปาคมี สสงฺโฆ; ()
ตหิ มมฺพวเน ยถาภิรนฺตํ
วิหรนฺตํ ตมุเปจฺจ เถรนาโค,
มกหีตฺชลิมฺชริก สิเรน
จรณจนฺท มวนฺทิ สาริปุตฺโต; ()
สุนิสชฺช อสชฺชมานาณํ
ภควนฺตํ ปจุรํ อภิตฺถวนฺโต,
นทิ สิหนิโภ อภีตวาจํ
ภควา จ’พฺภนุโมทิ ภาสิตํ ตํ; ()
กถยํ อธิสีลจตฺตปฺา-
ปฏิสฺุตฺตกถํ ตหึ วสิตฺวา,
ยติสงฺฆปุรกฺขโต ตโต โส
อคมา ปาฏลิคามมุคฺคธีมา; ()
๑๑. ¶
มุนิ ปาฏลิคามุปาสกานํ
อนุกมฺปาย สุมาปิเต นิวาเส,
นิวสํ สวณฺชลีหิ เปยฺยํ
วธุรํ ธมฺมสุธารสํ อทาสิ; ()
อจิราปคเตสุ’ปาสเกสุ
ภควา ปาฏลิคามิเกสุ เตสุ,
ชนสฺุนิเกตนํ อนฺโ
ปวิสิตฺวาน อกาสิ สีหเสยฺยํ; ()
มคธาธิปติสฺส ภุปติสฺส
นครํ ตตฺร สุนิธวสฺสการา,
สจิวา ติทเสหิ มนฺตยิตฺวา
วิย ตสฺมึสมเย สุมาปยนฺติ; ()
๑๔. ¶
อภิปสฺสิย ทิพฺพจกฺขุนา ตํ
ภควา’นนฺท มโวจ เหสฺสเต’ทํ,
อริยา’ยตนํ วณิปฺปโถ’ติ
นครํ ปาฏลิปุตฺตนาม มคฺคํ; ()
มิถุเภทวเสน อคฺคิโตวา
ทกโต ปาฏลิปุตฺตสฺิโน โข,
นครสฺส กทาจิ อนฺตรายา
มุนิ เวเทหมุนึ ตโย’ตฺย’โวจ; ()
ตทเห’วุปสงฺกมึสุ เยน
ภควา เตน สุนีธวสฺสการา,
ชินปาทกิรีฏผุฏฺสีสา
อภิสิตฺเต’ว ขณํ ลสึสุ’ โห เต; ()
ถิรสารคุเณน ธมฺมรฺโ
ธนุทณฺเฑว ิตา นตงกฺคยฏฺิ,
ตทุโภ สวิวา นิมนฺตยึสุ
สุคตํ อชฺชตนาย โภชเนน; ()
๑๘. ¶
อธิวาสน มสฺส เต วิทตฺวา
ปฏิยตฺเตหิ ปณีตโภชเนหิ,
ภควนฺต มตปฺปยุํ สสงฺคํ
กมลาวาสนิวาสคํ สหตฺถา; ()
ภควา’ถ สุนีธวสฺสกาเร
ปริภุตฺโต อปนีตปตฺตปาณี,
อนุโมทิ นิปีย ธมฺมปานํ
ปจุรํ ปีติผุฏนฺตรา’ภวุํ เต; ()
อนุยนฺตชเนหิ ธมฺมรฺโ
วชโต ภิกฺขุปูรกฺขตสฺส ตมฺหา,
ปุถุโลรตเลน ยํ วิสาลํ
นครทฺวาร มนนฺตริพภุว; ()
๒๑. ¶
อิติ โคตมพุทฺธปาทผุฏฺํ
ตทิทํ ทฺวาร มโหสี โคตมาขฺยํ,
ตหิ โมตริ ยตฺถ กากกเปยฺยา
มุนิ คงฺคาขฺยสวนฺติ ตุงฺควีจิ; ()
พหฬา’นิลภงฺควีจิมาลา-
ลุลิตายา’ติ คภีรนินฺนคาย,
ย มนงฺคปภงฺคุโร ตริตฺถ
ตยิทํ โคตมติตฺถนาม มาสิ; ()
สุคโต ปรตีรโค’ฆติณฺโณ
ชนตํ ปสฺสิย สาวเกหิ สทฺธึ,
ตรณตฺถ มุลุมฺปกุลฺลนาวา
ปริเยสนฺต มุทานคาถ มาห; ()
๒๔. ¶
นรสารถิ เยน ภุมิกนฺตา-
มกุฏาการกุฏีหิ นาวกาโส,
อุปสงฺกมิ เตน โกฏิคาโม
อุทิตมฺโภรุ หุ’ปาหนปฺปิตงฺฆี; ()
อหมสฺมิ ปพุทฺธสจฺจธมฺโม
ปุนรุปฺปตฺติ นจตฺถิ เม’ติ วตฺวา;
ตหิ โมวทิ วาสโค ติสิกฺขา-
ปฏิสํยุตฺตกถาย ภิกฺขุสงฺฆํ; ()
มุนิ นาติกนามคามยาโต
กถิตานนฺทยตินฺทปุฏฺปฺโห,
ปริทีปยิ ธมฺมทปฺปณาขฺยํ
ปริยายํ คติปจฺจเวกฺขณาย; ()
๒๗. ¶
อรหาทิคุณกโรก มเหสิ
วิหรํ ตตฺรปิ คิฺชกานิวาเส,
ปิฏกตฺตยสงฺคหํ วสินํ
อธิสีลาทิกถํ กเถสิ ภียฺโย; ()
สุคโต ปคโต สภิกฺขุสงฺโฆ
อถ เวสาลิปุรึ ปุรีนมคฺคํ,
ตหิ มมฺพวเน วสํ วสินํ
สติปฺาปรมํ อภาสิ ธมฺมํ; ()
ชินคนฺธคโช มม’มฺพปาลิ-
คณิกา อมฺพวเน’นิ’ทานิ สุตฺวา,
อภิรุยฺห ปยาสิ ภทฺทยานํ
กุจภาราติสมิทฺธภตฺติภารา; ()
คณิกา’ถ กตฺชลินิสินฺนา
ฆนปีนตฺถนภารรุมฺภีเตว,
กรวิกวิราวมฺชุโฆโส
มธุรํ ธมฺม มภาสิ ตาย สตฺถา; ()
๓๑. ¶
กตภตฺตนิมนฺตนา ปสาทํ
รสนาทามสเรหิ วาหรนฺติ,
ปวิธาย ปทกฺขิณํ มุนินฺทํ
อคมา หํสวธุว มนฺทิรํ สา; ()
อหตาหตนีลปีตรตฺต-
สิตมฺชิฏฺวิราคสาฏเกหิ,
สุนิวตฺถสุปารุตา’ภิรูฬฺหา
สุรปุตฺตาริว ภทฺทภทฺทยานํ; ()
อถ ลิจฺฉวิราชราชปุตฺตา
อุปสงฺกมฺม ปณมฺม ธมฺมรฺโ,
นขรํสิปพนฺธสินฺธุตีเร
สมยุํ มคฺคปริสฺสมํ นิสินฺนา; ()
๓๔. ¶
วิลสึสุ กิริฏภิงฺคมาลา-
วิรฬา ลิจฺฉวิกฺชโกสราสิ,
รวิพนฺธวธมฺมภากเรน
ผุฏิตา’ธฏฺิตสิลคนฺธสาลิ; ()
สผลีกตทุลฺลภนฺตภาวา
วิผลีภุตนิมนฺตานา ชนา เต,
วิรชงฺฆิรโชปิสงฺคโมฬี
ปุร มารูฬฺหรถา ตโต ปยาสุํ; ()
ชนโลจนโตรณากราฬํ
อวติณฺโณ วิมลฺชสํ สสงฺโฆ,
คณิกาย ฆรํ มเหสิ ปาโต
จรณกฺกนฺตถลมฺพุโช ชคาม; ()
๓๗. ¶
กตโภชนสงฺคภาวสาเน
คณิกา ปฺชลิกา นิสชฺช ธมฺมํ,
สุนิสมฺม สสาวกสฺส’ทาสิ
สุคตสฺส’มฺพวนํ สมิทฺธสทฺธา; ()
มุนิ รมฺพวนํ ปฏิคฺคเหตฺวา
วิหริตฺวาตหิเมต เทว ธมฺมํ,
กถยํ อธิสีลจิตฺตปฺา-
ปรมํ เพฬุวคามกํ ชคาม; ()
อหเมตฺถ วสามิ ภิกฺขเว’โก
สมณฺเห’ตฺตสหายเกหิ ตุมฺเห,
อุปคจฺฉถ วสฺส มสฺสเมสุ
มุนิ เวสาลิสมนตโตตฺย’ภาสิ; ()
๔๐. ¶
ชิตมารพลสส เพฬุวสฺมึ
อถ วสฺสุปคตสฺส โฆรโรโค,
อุทปาทิ จ มารณนฺติกา’สุํ
กฏุกา กายิกเวทนา’ติพาฬฺหา; ()
อธิวาสนขนฺติปารโค โส
สุขทุกฺเขสุ ตุลาสโม ตทานิ,
ภควา อวิหฺมานรูโป
อธิวาเสสิ สโต จ สมฺปชาโน; ()
อนเปกฺขิย ตาว ภิกฺขุสงฺฆํ
อิธุ’ปฏฺากนิเวทนํ อกตฺวา,
อนลนฺติ มมา’นุปาทิเสส-
ปรินิพฺพานปทํ สเจ ลเภยฺยํ; ()
๔๓. ¶
วีริเยน ปฏิปฺปณามยิตฺวา
พลวา’พาธ มลพฺภยาปนียํ,
ปฏิสงฺขรณารหํ วิเสสํ
สมธิฏฺาย สชีวิตินฺทฺริยสฺส; ()
ภควา’ถ สมาธิ มปฺปยิตฺวา
ปฏิปสฺสมฺภิย ทุกฺขเวทนํ โส,
ปวิหาสิ มหาวิปสฺสนาย
นหิ วิกฺขมฺหิต เวทนา ปุนาสุํ; ()
รวิพนฺธุ วิหารโต’หิคนฺตฺวา
พหิฉายาเอรณงฺคณปฺปเทเส,
สุนิสชฺชิ สุสชชิตา สนมฺหิ
ปริยุฏฺาย ลหุํ คิลานภาวา; ()
ชิตชาติชรารุโช นิสีทิ
ยหิมานนฺทตโปธโน’ ปคมฺม,
ตหิ มฺชลิโก มยา สุทิฏฺํ
ขมนียํ ตว สาต มิจฺจโวจ; ()
๔๗. ¶
ตว พาฬฺหคิลานตาย ภนฺเต
มม ปตฺถงฺฆโน วิย’ตฺตภาโว,
สกลาปิ ทิสา’นุปฏฺหนฺติ
นปิ ธมฺมา ปฏิภนฺติ มนฺติ วตฺวา; ()
อปิจา’สิ มเม’ส สาวกานํ
หทยสฺสา’สลโว นกิฺจิวตฺวา,
ภควา นปนา’นุปาทิเสส-
ปรินิพฺพาน ปทํ ภเช’ติ ภนฺเต; ()
ยมนนฺตรพาหิรํ กริตฺวา
นนุ จา’นนฺทปกาสิโต หิ ธมฺโม,
คุรุมุฏฺิ ตถาคเตสุ นตฺถิ
วท กึ ปตฺถยเต มเม’ส สงฺโฆ; ()
๕๐. ¶
อธุนา’ห มสีติ วสฺสิโกสฺมิ
ปริชิณฺโณสฺมิ ตถาคตสฺส กาโย,
สกฏํวิย ชชฺชรํ ชราย
ภิทุโร วตฺตติ เวขมิสฺสเกน; ()
สนิมิตฺตกเวทนานิโรธา
อุปสมฺปชฺช วิมุตฺติชํ สมาธึ,
วิหเรยฺย ยทา ตทาตฺตภาโว
วยธมฺโมปิ อตีวผาสุโหติ; ()
อธุนาค มิว’ตฺตธมฺมทีปา
ภวถา’นฺปรายณาตฺถ ตุมฺเห,
ภควาวทิ เต’ว สตฺตมา’ติ
สมณา ภาวิตกาย จิตฺตปฺา; ()
๕๓. ¶
ปุนราคมิ ตตฺถ วุตฺถวสฺโส
ภควา เชตวนํ มหาวิหารํ,
อุปคมฺม ตทานิ ธมฺมเสนา-
ปติ สตฺถาร มวนฺทิ สาริปุตฺโต; ()
วิวิธิทฺธิวิกุพฺพณํ วิธาย
ยตินาโค มุนินา กตาวกาโส,
ตว ปจฺฉิมทสฺสนนฺติ วตฺวา
นิวุโต ปฺจสเตหิ สตฺถุกปฺโป; ()
อภินมฺม ปทกฺขิณํ กริตฺวา
ภควนฺตํ สมุเปจฺจ มาตุเคหํ,
ชนิโต’วรเก นิปชฺชก มฺเจ
ปรินิพฺพายิ ตทา’สิ ภูมิจาโล; ()
๕๖. ¶
อถ โกลิตนามเถรนาโค
ปรินิพฺพายิ ตถา กตาวกาโส,
ปุน ธาตุสรีร มปฺปยิตฺวา
มุนิการาปยิ เจติยานิ เตสํ; ()
ชนโลจนปียมานรูโป
มุนิ เวสาลิปุรํ กเมน ปตฺวา,
สุนิวตฺถสุปารุโต กุเลสุ
จริ ปิณฺฑาย กรี’ว เสริจารี; ()
ภควา ปริภุตฺตปาตราโส
ภวตา’นนฺททิวาวิหารกาโม,
อถ คณฺห นิสีทนนฺติ วตฺวา
คมิ จาปาลสมฺเจติยํหิ; ()
๕๙. ¶
อถ โข ภควา นิสิทิ เยน
ตทุปฏฺากวโร’ปคมฺม เตน,
กตปฺชลิโก นิสิทิ วตฺวา
รมณียํติ อุเทนเจติยมฺปิ; ()
สุคตสฺส ปนี’ทฺธิปาทธมฺมา
จตุโร ภิกฺขุ สุภาวิตา สุจิณฺณา,
พหุลีกฬิตา’ติ จาห ภียฺโย
มุนิ ติฏฺเยฺย สเจ ขเมยฺย กปฺปํ; ()
กรุณาปริภาวิตาสเยน
ชิตมาเรน ติวาร มตฺตเมวํ,
อุชุกํ มุนินา กรียมาเน
วิปุโลภาสนิมิตฺตชปฺปนมฺหิ; ()
ปริยุฏฺิตมานโส ริว’ฺโ
ขรมาเรน ปมุฏฺมานโส โส,
น จ ตํ ปฏิวิชฺฌิ เนว ยาจิ
ภควา ติฏฺตุ ยาวตา’ยุกปฺปํ; ()
๖๓. ¶
วช กงฺขสิ ยสฺสทานิกาลํ
ปหิตา’นนฺทตโปธโน’ติวตฺวา,
วสวตฺติวสิกโต มุหุตฺตํ
อวิทูรมฺหิ นิสีทิ รุกฺขมูเล; ()
อุปคฺฉิย โพธเนยฺย พนฺธุ
ภควา เยน ปมตฺต พนฺธุ เตน,
ภุชโคริว ภุตฺตนงฺคเลน
อภิมาเนน อโนนตงฺคยฏฺิ; ()
อชปาลสมฺิโน กทาจิ
อุรุเวลาย วฏทฺทุมสฺส มูเล,
กตกิจฺจ? ตยา กตา ปฏิฺา
ลิขิตา วตฺตติ จิตฺตโปตฺถเก เม; ()
๖๖. ¶
สมณา ตว สาสนา’ว ติณฺณา
อธุนา ธมฺมธรา’นุธมฺมจารี,
ปฏิปตฺติรตา พหุสฺสุตา จ
สุวิยตฺตา สุวิสารทา วินีตา; ()
ปฏิสิทฺธปรปฺปวาทิวาทา
สหธมฺเมน สปาฏิหาริยํ เต,
กถยนฺติ กถาปยนฺติ ธมฺมํ
ปรินิพฺพาตุ ตโต ภวนฺตฺย โวจ, ()
ปรินิฏฺิตสพฺพพุทฺธกิจฺโจ
มุนิเรวํ สมุทิริเต ติวารํ,
อนลนฺติ นิราลโย ภเวสุ
ตทู’(ปจฺฉนฺทสิกํ) นิเสธนาย; ()
๖๙. ¶
อปฺโปสฺสุกฺโก สมาโน วิหรตุ กลิมา โห ติมาสจฺจเยน
สจฺจาโลกปฺปกาโส ทุริต ตมหิโท ปฺจตาฬิสวสฺสํ;
สมฺมา ขีณสฺสิเนโห ติภุวนภวเน ธมฺมราชปฺปทีโป
นิพฺพายิสฺสตฺย’ภาสิ ตทหนิ วิชหฺจา’ยุ สงฺขารเวคํ ()
จาปาเล เจติเย’วํ วิชหติ สติยา สมฺปชฺเนวายุ-
สงฺกาเร ภูมิจาโล ภวิ ปฏุปฏหาราว คมฺภิรโฆโส,
คชฺชึสุ วิชฺชุราชิภุชสตปหฏา สุกฺขชิมูตเภริ
โลโก โสกนฺธกาเร ปริปติ ชนิโต ภึสโน โลมหํโส; ()
อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต อายุสงฺขาโรสฺสชฺชน ปวตฺติ ปริทีโป อฏฺวีสติโม สคฺโค.
๑. ¶
เยนา’นนฺโท วสติ ภควา เตน คนฺตฺวา นิสินฺโน
ปาทมฺโภเช สุมหิย สุเหพทฺธมุทฺธาฺชลิหิ,
ภนฺเต สุกฺขาสติ จ เอลิตา หึสโน โลมหํโส
ชาโต กสฺมา วสุมติวธู สมฺปเวธีตฺย’ปุจฺฉิ; ()
เหฏฺา’กาเส พลวปวเน วายมาเน กทาจิ
วาตฏฺา ยา สลิลปถวี ตฏฺิตา ปํสุภุมิ,
สงฺกมฺปนฺเต ยถริวตริ โลล กลฺโลลมาลิ-
มชฺโฌติณฺณา ปถวิจลนฏฺาน มานนฺท เจ’ตํ; ()
อปฺเปกจฺเจ สมณ สมณพฺราหฺมณา อปฺปมาณา
อาโปสฺา สุขุมปถวิ ภาวิตา สนฺติ เยสํ,
ปตฺตาภิฺา ปริจิตวสี เต สมาปตฺติลาภี
กมฺเปนฺตีมํ ตทปิ ภวเต ภูมิจาลสฺส านํ; ()
๔. ¶
คพฺโภกฺกนฺโต ภจติ จ ยทา สมฺปชาโน สโตว
คพฺภสฺมา นิกฺขมติ จริเม อตฺตภาเว ตทาปิ,
สมฺโพธึ วา ปุริสนิสโห พุชฺฌเต กมฺปเต’ยา
เอเต ธมฺมา สมณ มหโต ภุมิจาลสฺส เหตุ; ()
พุทฺโธ หุตฺวา ภุวนนยโน ธมฺมจกฺกํ ปชานํ
สํวตฺเตตี วิชหติ ยทา จา’ยุสงฺขารเวคํ,
กมฺปตฺเย’สาปถวิ ผุสเต ขนฺธนิพฺพานธาตุํ
อานนฺเท’เต มหติปถวิกมฺปนตฺถาย เหตุ; ()
๖. ¶
ตพฺยาเสนพฺพิคตหทยา’นนฺทมานนฺทเถรํ
อสฺสาเสตฺวา อุปรุปริ โส เทสนํ วฑฺฒยิตฺวา,
อานนฺทา’หํ กรหจิวสึ ยสฺส เนรฺชราย
นชฺชา ติเร ชิตชลมุจสฺสา’ชปาลสฺส มูเล; ()
ตตฺรา’คนฺตฺวา ผุสตุ ภควา ขนฺธ นิพฺพานธาตุํ
อิสฺสามายามลินหทโย ปาปิมา อิจฺจโวจ,
ลทฺโธกาโส ปุนรปิ กมมํ เอวเมวา’ภิยาจิ
อชฺชา’สีนํ ปรมรุจิเร ปฺย’ตฺร จาปาลเจตฺเย; ()
อปฺโปสสุเกกา ตฺวมิห กลิมา โหหิ มาเสหิ ตีหิ
ขนฺธานํ นิพฺพุติ ภควโต เหสฺสตี’จฺเจตมตฺถํ,
อาโรเจนฺเตน หิ กสติมตา สมปชฺเน ภิกฺขุ
โอสฺสฏฺโ เม ชิตนมุจินา จา’ยุสงฺขารธมฺโม; ()
๙. ¶
เอวํ วุตฺเต จรณกมลจนฺท มานนฺทเถโร
นตฺวา ภนฺเต พหุชนหิตตฺถาย ติฏฺา’ยุกปฺปํ,
วตติกฺขตฺตุํ ปรมกรุณาโจทิโต ยาจิทานิ
นา’ยํ กาโล ภวติ สุคตํ ยาวนายิ’จฺจ’โวจ; ()
สมฺโพธึ ตฺวํ ยทิ ภควโต สทฺทหนฺโต’สิ กสฺมา
นิปฺปีเฬสี ทสพล มนุลฺลงฺฆนียา’ภิลาปํ,
ตสฺมึ ตสฺมึ สติ ภควตา ก ยมาเน นิมิตฺเต
ตุมฺเหเว’ตํ วิย กลิมตา ทุกฺกตฺจา’ปรทฺธํ; ()
ยาเจยฺยาสิ ยทิ ทสพลํ เจ ปฏิกฺขิปฺป วาจา
สตฺถา’ทตฺเต ตว ตติยกํ วิปฺปโยโค ปิเยหิ,
นณฺวา’กฺขาโต สมณ ปฏิคจฺเจว เม สงฺขตํ ยํ
ชาตํ ภูตํ อวิปริณตํ ตํ กุโต’ เป’ตฺถ ลพฺภา; ()
๑๒. ¶
เอกํเสนา’วิตถวจสา สจฺจสนฺเธน จายุ-
สงฺขาโร’ หียติ ภควตา วฺยากตา’นนฺท ภิกฺขุ,
ยาสา วาจา ยถริว ฉิยามุตฺตขาโณ ตถา ตํ
ปจฺจาคจฺเฉ นปุนวจนํ ชีวิตารกฺขเหตุ; ()
เอวํ วตฺวา สปทิ สุคโต คนฺธนาคินฺทคามี
เยนารฺํ วิปุลมลกาสารเวสาลิยํ โส,
กูฏาคารํ ตทวสริยา’นนฺทเถเรน สทฺธึ
อิจฺจาภาสี สมณปริสํ สนฺนิปาเตหิ สีฆํ; ()
๑๔. ¶
เอวํ ภนฺเต ลปิตวจโน โสกสลฺเลน วิทฺโธ
โสหา’ยสฺมา วสิคณ มุปฏฺานสาฬาย มาสุํ,
ราสิกตฺวา มหิตจรโณ’ปาหโน ตสฺส กาลํ
อาโรเจสิ คมิย ภควา ปีิกายํ นิสชฺช; ()
อามนฺเตตฺวา สมณปริสํ โพธิปกกฺเข ภวา เม
เยเต ธมฺมา สยมธิคตา เทสิตา สาธุกํ โว,
อุคฺคณฺหิตฺวา ยถริว สิยา สาสนฺจทฺธนียํ
ภาเวตพฺพา สุปริหริยา เสวิตพฺพา’ติ วตฺวา; ()
นิพฺพายิสฺสตฺย’วจ ภควา อจฺจเยนา’จิเรน
เตมาสานํ ภุวนภวนุ’ชฺโชตปชฺโชตรูโป;
ตุมฺเห สมฺปาทยถ สมณา อปฺปมาเทน สพฺเพ
สงฺขารา ยํ สมุทยมยา ลกฺขณพฺภาหตา’ติ; ()
๑๗. ¶
ปุพฺพณฺเห โส กรกิสลยา’ธาน’วิฏฺานปตฺโต
ปตฺโต สตฺถา ปจุรจรโณ จีวรจฺฉนฺนคนฺโต,
คตฺโตภาสารุณิตปริขาวีถิปาการจกฺกํ
จกฺกงฺเกห’งฺกิตปทตลสฺสาลิเวสาลินามํ; () (ยมกพนฺธนํ)
อาหิณฺฑิตฺวา ตหิ มนุฆรํ ปิณฺฑ มนฺเวสมาโน
ปจฺฉาภตฺตํ ภุวนนยโน โลจนินฺทีวเรหิ,
ตํ เวสาลึ ทฺวิรทคติมา’นนฺท นาคาปโลกํ
โอโลเกตฺวา อิท มวจ เม ปจฺฉิมํ ทสฺสน’นฺติ; ()
๑๙. ¶
ตมฺภาานา นยนสุภคํ เสวิโต สาวเกหิ
ภณฺฑคฺคามาฏวิ มวสโฏ ทิฏฺิวาทีภสีโห,
นิจฺฉาเรตฺวา สรสมธุรํ ธมฺมคมฺภีรโฆสํ
ตณฺหาขีณา มมปุนภโว ภิกฺขเว นตฺถฺย’ภาสิ; ()
ติสฺโส สิกฺขา ปริหรถ โว สาธุกํ ภิกฺขเว’ติ
เอวํ วตฺวา มติภควติภตฺตุภูโต สยมฺภุ,
ตมฺหาคามา ปุนรุปคมี หตฺถิคาม’มฺพคามํ
ชมฺพุคฺคามํ วมิตคมโน หตฺถิวิกฺกนฺติคนฺตา; ()
๒๑. ¶
ปตฺวา โภคายตน มนโส โภคนามํ สุภิกฺขํ
นิพฺโภโค โส นครมปรํ ภารติภตฺตุรูโป,
จิตฺตาโภคํ กุรุถ สมณา สาธุกํตํ สุณาถ
เทสิสฺสามี’ตฺย’วทิ จตุโร โว อุฬาราปเทเส; ()
เอโส ธมฺโม ภวติ วินโย สาสนํ สตฺถุ เจทํ
อพฺภฺาตํ วต ภควโต สมฺมุขา เม สุตนฺติ,
สกฺขีกตฺวา ยทิ วทติ มํ ภิกฺขเว โกจิ ภิกฺขุ
นาทตพฺพํ ตทธิวจนํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ; ()
ปกฺขิตฺตานํ มม ติปิฏเก ตปฺปทพฺยฺชนานํ
ยํยํานํ อวตรติ สํทิสฺสเต นิทฺธเมตฺถ,
คนฺตพฺพํ โว สุคหิตมิทํ ภาสิตํ ภิกฺขุโนติ
ฉฑฺเฑตพฺพํ กวจนมิตรํ ทุคฺคหีตนฺติ โน เจ;()
๒๔. ¶
อาวาเส โย วิหรติ มหาภิกฺขุสงฺโค อมุตฺร
เถรา ภิกฺขู ติปิฏกธรา เถรวํสทฺธชา เย,
ยฺวาภิฺาโต ปฏิพลตโร ภิกฺขุ วา สมฺมุขา เม
เตสํ เตสํ อิทมวคตํ สุคฺคหีตตฺติ วุตฺเต; ()
โอตาเรตฺวา ตทปิ วินเย สตฺถุ สุตฺตาภิธมฺเม
สํสนฺทนฺตํ ยทิปน ปฏิคฺคณฺหิตพฺพํกต น โนเจ,
จตฺตาโร เม อิติวิภชิเต นิปฺปเทสาปเทเส
ธาเรยฺยาถ’พฺรุวิ มุนิ รนาธานคาหี สทา โว; ()
๒๖. ¶
ปตฺวา ปาวาปุรวร มโถ’โรปิตกฺขนฺธภาโร
อมฺพารฺเ วิหรติ มมํ ธมฺมราชาติ สุตฺวา,
ติพฺพจฺฉนฺโท ชวนมติโน ทสฺสนสฺสาทนมฺหิ
จุนฺโท คนฺตฺวา จรณกมลํ วนฺทิ กมฺมารปุตฺโต; ()
สมฺมาธมฺมสฺสวณปสุโต เอกมนฺตํ นิสินฺโน
โสตาปนฺโน ปมทิวเส ทสฺสเนเนวสตฺถุ,
พุทฺธํ ปฺาภควติปตึ สฺวตนายา’ภิยาจํ
จนฺโท ปุพฺพาจลมิว ฆรํ ปาวิสิ จุนฺทนาโม; ()
สมฺปาเทตฺวาคหปติ พหุํ ตายรตฺยา’วสาเน
ขชฺชํ โภชฺชํ สุมธุตรํ สูกรํ มทฺทวมฺปิ,
ปกฺขิตฺโตชํ ปจุรวิภโว าปยี ธมฺมรฺโ
กาโล ภนฺเต’ตรหิ ภควา นิฏฺิตํ โภชนนฺติ; ()
๒๙. ¶
สาลกฺขนฺธายตภุชยุโค มุคฺควณฺณํ คเหตฺวา
ปตฺตํ ปตฺตตฺถวิกปิหิตํ ปกฺกนิคฺโรธวณฺณํ,
อจฺฉาเทตฺวา ปริวุตวสิ จีวรํ ปํสุกูลํ
ปาสาทพฺภนฺตร มภิรุหี ตสฺส โสวณฺณวณฺโณ; ()
พาลาทิจฺโจริ’ว ทสพโล ตาว ปุพฺพาจลคฺเค
ปฺตฺตสฺมึ รตนขวิเต ภทฺทปีเ นิสชฺช,
อามนฺเตตฺวา ชิตธนปตึ จุนฺทมาทิจฺจพนฺธุ
สตฺถารํ ตฺวํ ปริวิสิมินา มทฺทเวนาตฺย’ภาสิ; ()
๓๑. ¶
สนฺตปฺเปตฺวา สุคตปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ สหตฺถา
มํสํ โสพฺเภ นิขณิย ตโต สตฺถุภุตฺตาวเสสํ,
ภตฺยา ธมฺมสฺสวณนิรตํ โพธยิตฺวาปยาสิ
ปูโร ปงฺเกรุหมิว ชิโน จุนฺทกมฺมารปุตฺตํ; ()
พาฬฺหาพาโธ พลวกฏุกา เวทนา ตสฺส ภตฺตํ
ภุตฺตาวิสฺสา’ภวิ ภควโต รตฺตปกฺขนฺทิกา’สิ,
วิกฺขมฺเภตฺวา ตมปิ สติมา สมฺปชาโน’วิทูเร
มคฺโคติณฺโณ มุนิ รุปคมีรุกฺขมูลํ กิลนฺโต; ()
ปฺาเปตฺวา จตุคุณมุปฏฺากเถโร อทาสิ
ยํ สงฺฆาฏึ นรหริ ตหึ วิสฺสมตฺโต นิสชฺช,
คนฺตฺวา’นนฺทา’หร สรภสํ ตฺวํ ปิปาสาตุรสฺส
ปานียฺยํ เม นิขิลทรถา นิพฺพุตสฺเสตฺย’ภาสี; ()
๓๔. ¶
ยสฺมา ภตฺเต สกฏสตสฺจารสมฺภินฺนมคฺคา
โครูปานํ วิคฬิตฏี สิงฺคสงฺฆฏฺฏเณน,
จกฺกจฺฉินฺนา กลลกลุสีภุตสนฺตตฺตวาริ
นาลํ ปาตุํ สลิลมธุนา กุนฺนทิ สนฺทเต’ธ; ()
อจฺจาสนฺเน กกุธวิฏปีมูลสํสฏฺกุลา
วาตกฺขิตฺตา’มลชลกณา สาตสิโตทปุณฺณา,
สกฺกา ภนฺเต สวติ กกุธาสินฺธุ คตฺตานิ สีกึ
กาตุํ ปาตุํ ธรณิรมณิ พทฺธหาราภิรามา; ()
๓๖. ¶
เอวํ วุตฺเต ปุน ภควตา โจทิโต ปตฺตหตฺโถ
ปตฺวา’นนฺโท กลลวิสมํ กุนฺนทีติตฺถมาสุํ,
เนตฺวา สิโตทก มลุลิตํ นิมฺมลํ สนฺทมานํ
โต ภนฺเต ปิวตุ ภควา’ตฺยา’ห พุทฺธานุภาโว; ()
ตสฺมึกาเล สมิตตสิณํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ
นํ ทิสฺวาน’งฺกุสนิสิตธี ปุกฺกุโส กมลฺลปุตฺโต,
ปพฺยากาสิก ปฏุตรสมาปตฺติยากิตฺตเนน
อาฬารสฺสา’ธิกวุปสเม อตฺตโน’ภิปฺปสาทํ; ()
คชฺชนฺติสฺวา’สนิสุ ปริโต นิจฺฉรนฺตีสุ ชาตุ
วิชฺชุมฺมาลาสุ จ คลคลายนฺติยา วุฏฺิยาหํ,
สฺิภุโต นนุ ขผสมาปตฺติยา สนฺตวิตฺโต
นา’สฺโสสึ โภ สุติกฏุรวํ นาทฺทสํ รูปวาห; ()
๓๙. ¶
วุตฺตํ สุตฺวา’มตรสหีรํ อุทฺธริตฺวาน ธีมา
สทฺธาพีชํ ปนิหิต กมถา’ฬารกาลามเขตฺเต,
เยภุยฺเยนา’สมจุปสเม สิงฺคีวณฺเณ ปสนฺโน
ทตฺวา พุทฺธํ สรณ มคมา สาฏกํ สิงฺคีวณฺณํ; ()
ตตฺตงฺคาโรทรมิว ตมงฺคีรสงฺโคปนีตํ
วตฺถํ วีตจฺจิก มภินวํ สิงฺคิวณฺณํ รราช,
ปจฺฉา ปจฺจุตฺตริย กกุธาสินฺธุ มชฺโฌคเหตฺวา
อมฺพารฺํ ตหิ มวตรี สกฺยสิโห สสงฺโฆ; ()
สงฺฆาฏึ ปตฺถริย สหสา จุนฺทเถเรน มฺเจ
ปฺตฺตสฺมึ สปทิ สมธิฏฺาย วุฏฺานสฺํ,
อจฺจธายา’ธิกกิลมโถ โส สโต สมฺปชฺโ
ปาเท ปาทํ ภวภยภิโท สีหเสยฺยํ อกาสิ; ()
๔๒. ¶
อามนฺเตตฺวา นิรวธิทโย เถร มานนฺทนามํ
ทฺเว เม ลทฺธา สมสมผลา ปิณฺฑปาตา วิสิฏฺา,
สนฺเทโห โย กรภวิ สิยา จุนฺทกมฺมารปุตฺต-
สฺเส’วํ วตฺวา ปริหรตุ ตฺจาห เม อจฺจเยน; ()
ตมฺหา ขีณาสวปริวุโต ภุริปฺโ หิรฺ-
วตฺยา นชฺชา วิชนปวนํ ปาริเม ติรภาเค,
ผุลฺลํ สาลพฺพน มวสรี โกสิณาราน มคฺคํ
มลฺลานํ โส สุรวนสิรึ ราชธานฺยา’วิทูเร; ()
๔๔. ¶
อานนฺเทนา’ นธิวรวโจ โจทิเตโน’ ปจาเร
ปฺนฺตสฺมึ ตถณยมกสฺสาลรุกฺขนฺตราเฬ
มฺเจ ปฺาสติปริมุโข อุตฺตราธานสีเส
กตฺวา ปาโทปริปท มนุฏฺานเสยฺยํอกาโส ()
สิตจฺฉายา วิคฬิตรโชธูสรา สพฺพผาลิ-
ผุลฺลา ภนฺตี ชฏิตวิฏปกฺขนฺธมูลา’ ฺมฺํ,
สงฺกิณฺณาลี สปทิ ยมกสฺสาลสาลา วิสาลา
ทิสฺสนฺเต’วํ วกุลติลกา’โสกจมฺเปยฺยสาขี; ()
นจฺจํ คีตํ วิวิธตุริยํ วตฺตเต’ทานิ ทิพฺพํ
ทิพฺพํ จุณฺณํ มลยชมยํ ทิพฺพมนฺทารวานิ,
ปสฺสา’นนฺทพฺพิกจยมกสฺสาลปุปฺผานฺย’กาเล
สมูชาเย’วหิ ภควโต อนฺตลิกฺขา ปตนฺติ; ()
๔๗. ¶
เอเต พฺรหฺมามรนรผณี จามรจฺฉตฺตหตฺถา
มาลามาลาคุฬปริมลณฺฑุปทีปทฺธเชหิ,
ฉนฺนํ ตาฬาวจรภชิตํ มงฺคลาคารภุตํ
ชาติกฺเขตฺตํ นนุ ภควโต เกวลํ ปูชนาย; ()
อานนฺเท’วํ สติปิ ภควา ตาวตา สกฺกโตวา
สมฺมา เตสํ นจครุกโต นมานิโต ปูชิโตวา,
โย โข ธมฺมํ จรติ สมโณ’ ปาสโก วา’นุธมฺมํ
ภตฺยา โส มํ ปรมวิธานา กมานเย ปูชเยติ; ()
๔๙. ¶
อมฺเห ตสฺมาติห ปฏิปทํ สุฏฺุ ธมฺมานุธมฺมํ
สมฺปาเทมา’ตฺย’วจ มุนิ โว สิกฺขิตพฺพฺหิ เอวํ,
ธมฺมาสฺสามึ สปทิ ปุรโต วีชมาโน สมาโน
หตฺถิจฺฉาโป ยถริว ีโต เถรนาโค’ปวาโน; ()
มลฺลานํ โข นครวรโต ยาวตา สาลทายํ
ราสิภูตา’สุรสุรวรพฺรหฺมราชูหิ ยสฺมา,
ทฏฺุํ พุทฺธํ ทสพลธรํ ขิตฺตวาลคฺคโกฏิ-
มตฺตฏฺาเน ทสทสหิ วา นตฺถฺย’ผุฏฺปฺปเทโส; ()
กนฺทนฺตีนํ ปกิริย สเก เกสปาเส จ พาหา
ปคฺคณหิตฺวา สิรสิ ปถวิสฺินีเทวตานํ,
ฌายนฺตีนํ ภุวิปริปตนฺตีน มุชฺฌายินีนํ
เทนฺโต’กาสํ อปนยิ ปรฺเจฬฺหเกโน’ปวานํ; ()
๕๒. ¶
สงฺขารานํ ขยวย มนาคามิโน วีตราคา
เทวพฺรหฺมา สุมริย ยเถวิ’นฺทขีลาจลฏฺา,
นามฺเห ภนฺเต’ตรหี วิย โว อจฺจเยนาตฺย’โวจุํ
ปสฺสิสฺสามา’ยติ มิค มโนภาวนีเยปิ ภิกฺขู; ()
ชาตฏฺานปฺปภุติก มิธานนฺทานํ จตุกฺกํ
ปฺุกฺเขตฺตํ ภุวิ ภควโต สพฺภิสํเวชนิยํ,
อทฺธา สทฺธาวิสทหทยา สาธโว จาริกายํ
อาหิณฺฑนฺตา ปวุรกุสลํ ตตฺรปตฺวา วิณนฺติ; ()
๙ ๕๔. ¶
ปุฏฺสฺเสวํ กถมปิ มยํ มาตุคาเมสุ ภนฺเต
วตฺติสฺสามา’ตฺยมิตมติมา’ นนฺทเถรสฺส’ภาสิ,
ตนฺนิชฺฌานํ ตทภิลปนํ มากโรถาติ ตุมฺเห
เอวํสนฺเต สติปริมุขา โหถ ฉทฺวารรกฺขา; ()
ปุฏฺสฺเสวํ มย มุตุสมุฏฺานรูปาวสิฏฺเ
วตฺเตยฺยามฺเห ตวนิรุปเม รูปกาเย กถนฺนุ,
มาโข ตุมฺเห ภวถ มุนิโน เทหปูชาวิธาเน
สขฺยาปารา อุปริ ฆฏถา’หา’สวานํ ขเยติ; ()
สํวิชฺชนฺเต ภควติ อิธานนฺท ภียฺโยปสนฺนา
รูปีพฺรหฺมามรปภุตโย ขตฺติยพฺราหฺมณา เย,
สกฺกจฺจํ เต ยถริว ชนา จกฺกวตฺติสฺสรีเร
สพฺยาปารา นรหริสริโรปหาเร สิยุนฺติ; ()
๕๗. ¶
จตฺตาโร เม พหุชนหิตา พุทฺธปจฺเจกพุทฺธา
ยสฺมา มคฺคปฺผลสุขมุทา สาวกา จกฺกวตฺตี,
ราชา ปูชาวิธิสุมหิยา โหนฺติ ถูปารเห’ว
ตสฺมา ถูโป มมปิ ภวตา’นนฺทสิงฺฆาฏกมฺหิ; ()
เอวํ วุตฺเต สริย ตมุโรโตมริภูตโสโก
เถรานนฺโท ปวิสิย นิราลมฺพธมฺโม วิหารํ,
อาลมฺพิตฺวา วิลปิย พหุํ อคฺคลตฺถมฺภสีเส
สตฺถา เสเข กฬิตกรุณาปางฺคภงฺโค ปโรทิ; ()