📜

ชินวํสทีปํ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

.

มหาทโย โย หทโย’ทโย’ทโย

หิตาย ทุกฺขานุภเว ภเว ภเว,

อกาสิ สมฺโพธิปทํ ปทํ ปทํ

ตมาภิวนฺทามิ ชินํ ชินํ ชินํ; (ยมกพนฺธนํ)

.

ปหาย ยตฺถา’ภิรตึ รตึ รตึ

รมนฺติ ธมฺเมว มุนี มุนี มุนี,

วิมุตฺติทํ สพฺพภวา ภวา’ภวา

ตมาภิวนฺเท มหิตํ หิตํ หิตํ; (ยมกพนฺธนํ)

.

นิปีตสทฺธมฺมรสา รสา’รสา

สุปุฺเขตฺโต’รสตํ สตํ สตํ,

คตา วิธูตา วินเยน เยน เย

ตมาภิวนฺเท’สิคณงฺคณ’งฺคณํ; (ยมกพนฺธนํ)

.

ชินา’นตมฺโภรุห หํสราชินี

ชิโนรสานํ มุขปฺชรา’ลิ นี,

สทตฺถสารํ สรสํ วิสูท นี

อุเปตุ เม มานสเมว วาณิ นี;

.

กมฺมาวเสสา วิจิโต’ปชาตฺยา

คนฺถา’หิสงฺขารวิพนฺธกา เม,

ปณาม ปุฺาติสเยน’เนน

มา ปากทานา’วสรา ภวนฺตุ;

.

สุวณฺณวณฺณสฺส ชินสฺส วณฺณํ

วณฺเณยฺย กปฺปมฺปิ กชิโต สุวณฺโณ,

กปฺปสฺสิ’โวสาน มนตฺตตาย

น ปาปุเณ พุทฺธคุณาน มนฺตํ;

.

นิทฺธนฺต จามีกร จารุ รูปํ

สรสฺสตี ภูสณ ภาสนํจ,

อนฺ สาธารณ าณมสฺส

อวาวิยา’จินฺติย มปกฺปเมยฺยํ;

.

กุหึ อสาธารณ รูป ลีลา

กุหึ อสาธารณ วาณิ ลีลา,

กุหึ อสาธารณาณ ลีลา

กุหึ นุ เม มนฺทมติสฺส ลีลา;

.

วิภาวิมานี ปรวมฺหิโน เย

อิสฺสา’ภิมาเนน วิภฺมานา,

คเวสยนฺตี’ธ ปรสฺส รนฺธํ

เตสํ ปสํสาครหาหิ กิมฺเม;

๑๐.

ปสตฺถ สตฺถาคม ปารทสฺสี

เย สาธโว สาธุ คุณปฺปสนฺตา,

คนฺถสฺส นิมฺมาณปริสฺสมํ โน

ชานนฺติ เตเยว อิธปฺปมาณา;

๑๑.

อาทิจฺจวํสปฺปภวสฺส ตสฺส

ชินสฺส สตฺถาคมโกวิเทหิ,

วุตฺโตปิ ปุพฺพาจริเยหิ เยสุ

คนฺเถสุ สงฺเขปวเสน วํโส;

๑๒.

น เตหิ สกฺกา สุคตสฺส วํสํ

กิฺจาปิ วิฺาตุ มเสสยิตฺวา,

สมฺปุณฺณวํสสฺส วิภาวนาย

ตสฺมา สมุสฺสาหิต มานเสน;

๑๓.

อภิปฺปสนฺโน รตนตฺตยมฺหิ

ปสตฺถวํสปฺปภโว ปภุนํ,

วิภุสโณ วิสฺสุตกิตฺติโฆโส

โย ภาติ ลงฺกาย มุฬารภาคฺโย;

๑๔.

อมนฺทจาคา’ภิรตสฺส

ปุนนฺทุ นามสฺส ทยาธนสฺส,

พุทฺเธ ปสาทาติสยสฺส ตสฺส

อชฺเฌสนฺจาปิ ปฏิคฺคเหตฺวา;

๑๕.

นสฺสาย ปุพฺพาจริโย’ปเทสํ

โสตูน มตฺถาย มยา หิตาย,

นิรุตฺติยา มาคธิกาย สมฺมา

วิธียเต’ทํ ชินวํสทีปํ;

๑๖.

สทฺธาสิเนหานุคตาย ปฺา-

ทสาย โสตูหิ มโนวิมาเน,

ปทีปิโต’ยํ ชินวํสทีป-

ทีโปหเรปาปตมปฺปพนฺธํ;

๑๗.

ปุรงฺคปุณฺณา สิริชมฺพุทีเป

สมฺปตฺติภาเรน ทิวา’วติณฺณา,

ยา เทวราชสฺส’มราวตี’วา-

มราวตีนาม ปุรี ปุเร’สี;

๑๘.

วิชฺชาธรานฺจ วิหงฺคมานํ

วิพนฺธ เวหาสคตึ พหาส,

ยสฺมึ ปุรสฺมึ ชิตเวริ จกฺกํ

ปาการจกฺกํ วิย จกฺกวาฬํ;

๑๙.

สฺจุมฺพิตมฺโหช รโช ปพนฺธ-

สุปิฺชราปา ปริขาหิรามา,

ปุริตฺถิ ปาการ นิตมฺพภาเค

สมุพฺพหี กฺจน เมขลา’ภํ;

๒๐.

รตฺตินฺทิวา รตฺตมณิ’นฺทนีล-

มณิปฺปภารฺชิต ราชธานิ,

พพนฺธ ยา’มนฺทสุรินฺทจาป-

สมุชฺชลากาสตลพฺพิลาสํ;

๒๑.

ยหึวธูนํ วทนมฺพุเชหิ

กตาวมานํ หริณงฺกพิมฺพํ,

ปภาหิ นีโลปลโตรณาตํ

โสกาภีภูตํจ วิวณฺณมาป;

๒๒.

สโรรุห’นฺตี มณิมนฺทิราภา-

สฺจุมฺพิตํ ปุณฺณสสงฺกพิมฺพํ;

สงฺกาย รามาชนตา’ภิรามา

กเร ปสาเรสิ ปุรมฺหิ ยสฺมึ;

๒๓.

ยตฺถ’งฺคนานํ ปฏิพิมฺพิตานิ

อาทาสภิตฺตีสุ มุขมฺพุชานิ,

อาสุํ วิฆาตาย มธุพฺพตานํ

วิโลจนาลีน มนุคฺคหาย;

๒๔.

สมฺมตฺต มาตงฺค ธราธเรหิ

ยสฺมึ อภิสฺสนฺท มทสฺสวนฺติ,

ตุรงฺค รงฺเคหี ตรงฺค มาลา

สมากุเลวา’สิ วิธูต ธูลี;

๒๕.

นิกฺขิตฺตวีณา มณินุปุรานํ

วิลาสินีนํ มุทุปาณิ ปาเท,

มตฺตาลิมาลา กลนาทินี กึ

นาลงฺกรุํ ยตฺถ กตาวกาสา;

๒๖.

ธวตฺถินีนํ กุจสารเสหิ

เนตฺตาลิภารา’นนนีรเชหิ,

ยา หาสวีจีหิ ปุรี รชนฺยา

รราช สมผุลฺลสโรชินี’ว;

๒๗.

จนฺทปฺปภา จุมฺพิต จนฺทกนฺต

ปาสาณธารา มณิจนฺทิกาสู,

จนฺทานนานํ ยหิ มงฺคนาหํ

ปริสฺสมสฺโส’ปสมาย’เหสุํ;

๒๘.

ยสฺมึ ปูเร อุทฺธมโธ วินทฺธ-

ชุติปฺปพนฺโธ มณิมนฺทิรานํ,

สมุพฺพหี เครุก ปงฺก ทิทฺธ-

วิตาน ปจฺจตฺถรณพฺพิลาสํ

๒๙.

สุวณฺณ มุตฺตา มณิ วํสวณฺณา-

ปวาฬ รูปี วชิเรหิฺจา’ปิ,

ยา สตฺตธฺเหิ ธเนหิ ผีตา

อหู ปุริ ธฺวตี’ว นารี; (สิเลสพนฺธนํ)

๓๐.

ปสาริตา’เนกทิสามุเขสุ

วิจิตฺตวตฺถา’ภรณาทิปูรา,

ยตฺถา’ปณา นิชฺชิตกปฺปรุกฺขา

กรึสุ โลกาภิมตตฺถสิทฺธึ;

๓๑.

ปราครตฺตา มธุปาติมตฺตา

สมฺหินฺนเวลา ฆนนีลวาลา,

หํสาสยา ปฺจสราภิรามา

ยสฺมึ ตฬากา วิย กามโภคี; (สิเลสพนฺธนํ)

๓๒.

ปุรนฺตรสฺมึ รตนคฺฆิกานํ

รํสิปฺปพนฺเธหิ หตนฺธกาเร,

กุนฺทารวินฺทพฺภุทเยนยสฺมึ

รตฺตินฺทิวาเภท มเวทิ โลโก;

๓๓.

มาตงฺคชีมูตฆฏาย ฆณฺฏา-

ฏงฺการคมฺภีรรวาย ยสฺมึ,

ปลมฺภีตา มตฺตสิขณฺฑิมาลา

อกา วิกาเลปิ อขณฺฑกีฬํ;

๓๔.

ปุรมฺหิ ยสฺมึ จรณมฺพุเชหิ

วธูชโต พนฺธิตนูปุเรหิ,

วิกาส โกกาสน สีส พทฺธ

มตฺตาลิ เสส’มฺพุชินี อเชสิ;

๓๕.

รสาตลํ นาคผณาวนทฺธํ

นโภตลํ วิชฺชุลตาวนทฺธํ,

ยา ฉาทิตา รูปิยชาตรูป-

ธชาวลีหา’ชินิ ราชธานี;

๓๖.

นานตฺถสารํ มิตธาตุวณฺณํ

ฉนฺทารหํ ปาณคณา’ภิรามํ,

กวิปฺปสตฺถํ สรสํ สิเลสา-

ลงฺการปชฺชํ’ว ปุรํ ยมาสิ; (สิเลสพนฺธนํ)

๓๗.

ปุรมฺหิ ตสฺมึ กรุณานิธาโน

พุทฺธงฺกุโร พฺราหฺมณสารวํเส,

อสงฺขกปฺปาน มิโต จตุนฺนํ

ลกฺขาทิกานํ อุทปาทิ ปุพฺเพ;

๓๘.

โภวาทิวํเส’กทิวากรสฺส

ปุฺานุภาโว’ทยมงฺคเลหิ,

ชาตสฺส โข สมฺปติ ชมฺพุทีโป

วิลุมฺปยี มงฺคลวาสลีลํ;

๓๙.

ชาตกฺขเณ ตสฺส สรีรเชน

คนฺเธน วณฺเณน สเก นิเกเต,

หตปฺปภา จนฺทนเตลทีปา

สณฺานมตฺเตหิ วิชานิยาสุํ;

๔๐.

วิมุตฺตโทสาหิ สุเขธิตาหิ

ธาตีหิ กุมฺโภรุปโยธราหิ,

ภโต กุมาโร สุกุมารกาโย

เขเปสิ โส กานิจิ วาสรานิ;

๔๑.

มหามเหจา’ถ ปวตฺตมาเน

สเวท เวทงฺค วิทู วิทูหิ,

การาปยุํ เต ปิตโร’รสสฺส

นามํ สุเมโธ’ติ ปทตฺถสารํ;

๔๒.

อุฬารภาคฺเยน สมํ กุมาเร

สํวทฺธมาเน ชนนี น ติตฺตึ,

ปายาสิ นีลามกลโลจนาลึ

มุขมฺพุชํ ตสฺส’ภิจุมฺพมานา;

๔๓.

สุเขธิต’งฺคาวยโว กุมาโร

วิมานภุมฺยา มณินิมฺมิตาย,

ปโรทิ มาตาปิตโร’ภิยาจํ

พิมฺพํ กนิชํ ชานุยุเคน คจฺฉํ;

๔๔.

สุวณฺณพิมฺโพ’ปมจารุรูโป

สมาจรํ ธาติภุชา’วลมฺพํ,

วิฺาสปาท’งฺคุลิมฺชรีหิ

สลีลมาวาสมลงฺกริตฺถ;

๔๕.

นิเชน เตเชน จ ชิวโลกํ

ยเสน’ปุพฺพาจริมํ ผุสนฺโต,

ติโรกริตฺวา รวิจนฺทโสภํ

สํวฑฺฒิ ธีโร อุภโต สุชโต;

๔๖.

โส สตฺตมา ยาว ปิตามหสฺส

ยุคา สคพฺภาสยสุทฺธิโก’สิ,

นิหีนชจฺโจ’ติ น ชาติวาทา

ขิตฺโต’ปกุฏฺโ ภวิ วิปฺปเสฏฺโ;

๔๗.

เวทนฺตยํ โส สนิฆณฺฏุ สตฺถํ

สเกฏุภํ สากฺขรเภท สตฺถํ,

สาธพฺพตพฺเพทิ’ติหาส สตฺถํ

อเวทิ เวทงฺคยุตํ ป สตฺถํ;

๔๘.

อชฺฌายโก มนฺตธโร ปวีโณ

กลาสุ โลกายตลกฺขเณสุ,

ปปูรการิ ปทโก กวีนํ

เตตา’สิ เวยฺยากรโณ คณิโส;

๔๙.

กนฺทปฺปทปฺปา’นลธุมราชิ-

ลีลาวลมฺพิ นิชมสฺสุราชิ,

น เกวลํ โกมลคณฺฑภาคํ

มนมฺปิ ถีนํ มลินีกริตฺถ;

๕๐.

ตนฺเทภวณฺณายตน’ณฺณวมฺหิ

นรูปตณฺหาตรณิ นรานํ,

ปายาสิ จกฺขายตนปฺปิยาหิ

ตีรนฺตรํ จิตฺตนิยามกฏฺา;

๕๑.

ทฺวิโช สุเมโธ สุวิสุทฺธเมโธ

มาตาปิตุนฺนํ นิธนาวสาเน,

ปุฺานุภาวปฺปภวํ อคาร-

มชฺฌาวสํ กามสุขํ’นุภุฺชี;

๕๒.

นิสชฺช ปาสาทตเล’กทา โส

ปลฺลงฺกมาธาย รโหคโตว,

ปุนพฺภวุปฺปตฺติ สรีรเภโท

ทุกฺโข’ติ จินฺเตสิ สภาวจินฺตี;

๕๓.

ชาโต ส’หํ ชาติชรารุชาทิ-

ธมฺโม’มฺหิ ตสฺมา ภวทุกฺขสุฺํ,

นิจฺจํ อชาตึ อชรํ อโรคํ

คเวสิตุํ วฏฺฏติ นิพฺพุติ’นฺติ;

๕๔.

ยถาปิทุกฺเข สติ จ’ตฺถิสาตํ

ตทฺมุณฺเห สติ สีตมตฺถิ,

ภวมฺหิ สนฺเต วิภโว’ปิ เอวํ

นิพฺพาณมตฺถี ติวิธคฺคิสนฺเต;

๕๕.

สาวชฺชธมฺเม อิหวิชฺชมาเน

สํวิชฺชเต โภ นิรวชฺชธมฺโม,

อชาติ โหติ สติ ชาติยา’ติ

เอวํ วิจินฺเตสิ สทตฺถวินฺตี;

๕๖.

ทิสฺวา ยถา คุถคโต ตฬากํ

น ตสฺส โทโส น ตโมตเรยฺย,

กิเลสโธเว อมตมฺหิ สนฺเต

ตถา น เสเวถ น ตสฺส โทโส;

๕๗.

ปาปาริรุทฺโธ สติ เขมมคฺเค

น ตสฺส โทโส น สุขํ วเชยฺย,

ปาปาริรุทฺโธ สติ เขมมคฺเค

ตถา นคจฺเฉยฺย น ตสฺส โทโส; (ยมกพนฺธนํ)

๕๘.

ยถาปิ เวชฺเช สติ โฆรโรคี

น ตสฺส โทโส ต ลเภ ติกิจฺฉํ,

ราคาทิโรคี สติ พุทฺธเวชฺเช

ธมฺโมสธํ เน’จฺฉติ กสฺส โทโส;

๕๙.

โย กณฺพทฺธํ กุณปํ ปหาย

ยถาสุขํ คจฺฉติ เสริจารี,

ตเถวิ’มํ กุจฺฉิต ปูติกายํ

ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;

๖๐.

อุจฺจารานมฺหิ ชนา’นเปกฺขา

กตฺวา กรีสานิ กยถา วชนฺติ,

ตถา สรีรํ กุณเปหิ ปูรํ

ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;

๖๑.

นาวํ ยถา ชชฺชรมาปคาหึ

วเชยฺย เนตา อตเปกฺขโกว,

ตถา นวทฺวารสวํ สรีรํ

ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;

๖๒.

โจเรหิ คจฺฉํ อวหารภีตฺยา

เขมํ สุเมโธ ปุรโมตเรยฺย,

ตถา สรีรํ กุสลาวหารํ

ยํนูน คจฺเฉยฺยมหํ ชหิตฺวา;

๖๓.

เนกฺขมฺม สงฺกปฺป ปโร’ปมาหิ

อนุสฺสริตฺเว’วมุฬารวีโร,

หโต’รปาเร ติภเว อสาเร

วิหาสิ อุกฺกณฺิตมานโส โส;

๖๔.

สุวณฺณ มุตฺตา มณิ รูปิยาทิ-

ธเนหิ ธฺเหิ จ ปูริตานิ,

อวาปุริตฺวาน,ถ โกสโกฏฺา-

คารานิ ตํ ทสฺสยิ ราสิวฑฺโฒ;

๖๕.

ปิตามหานํ ปกปิตามหานํ

มาตาปิตุนฺนํ วิภวา ปเนตฺถ,

อนปฺปกาถาวรชงฺคมาเต

สํทิสฺสเร ธีร สุเมธวิปฺป;

๖๖.

โส สตฺตมา ยาว ปเวณิวฏฺฏา

วิภาวยิตฺวา วิภวสฺสราสึ,

ธนาคมสฺสาปิ ธนพฺพยสฺส

ปมาณ’มาจีกฺขิปมาณทสฺสึ;

๖๗.

กุฏุมฺพเมตํ ปฏิปชฺชมาโน

กาเมสุ เทโววิย อินฺทฺริยานิ,

อิจฺฉานุรูปํ ปริจารยสฺสุ

อิจฺเจว มาโรจยิ ราสิวฑฺโฒ;

๖๘.

อมุํ มหนฺตํ ธนธฺราสึ

สมาวินิตฺเว’ก กหาปณมฺปิ,

นา’ทาย มาตาปิตโรปฺย’โห โต

คตา ยถากมฺม มิโต ปรตฺถ;

๖๙.

ตพฺพตฺถุสารคฺคหณาติสูโร

โวสฺสคฺคสนฺโต อถ สตฺตสาโร,

รฺโ สมาโรจิย เอตมตฺถํ

เภรึ จราเปสิ สเก ปุรมฺหิ;

๗๐.

สนฺตปฺปยิ เภริวิราวคนฺธ-

มาฆาย สมฺปตฺตชาตา’ลิชาตํ,

โภวาทิ นานารตนาทิโภค-

มธูหิ สตฺตาห’มนาถนาโถ;

๗๑.

ตทคฺค ยฺาลย วาริวาห-

ธารานิปาตทฺธนวุฏฺิเหตุ,

มหา ชนสฺสา’ธิกวตฺถุตณฺหา-

ตฏานิ ภินฺนานิ มโนทเหสุ;

๗๒.

สุเขธิโต กามสุขํ ปหาย

ฆรา’ภีนิกฺขมฺม ตโต สุเมโธ,

อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺต’มาป

ธมฺเมสโก ธมฺมกปกพฺพต’นฺตํ;

๗๓.

วิตกฺกมฺาย’ถ เทวรฺา

วฺยาปาริโต มาปยิ วิสฺสกมฺโม,

ตหึ วิเวกกฺขมก มสฺสมฺจ

มโนรมํ จงฺกมภุมิภาคํ;

๗๔.

ตมสฺสมํ ปพฺพชิเตหิ สุฺํ

อุเปจฺจ โสฺจารมวาปุริตฺวา,

ตฺวา ตทนฺโตลิขิต’กฺขรานิ

ขารึปริกฺขารภรํอเวกฺขิ;

๗๕.

นิวตฺถวตฺถํนววโทสุเปตํ

วิวชฺชิยาวชฺชิยวชฺชทสฺสิ,

ธาเรสิตํพารสธานิสํส-

มโนชปุปฺผตฺถรวากจีรํ;

๗๖.

ปุนฺนาคปุปฺผตฺถรกา’ภิรามํ

อํเส วิธายา’ชินจมฺมขณฺฑํ,

กตฺวา ชฏามณฺฑล มิตฺตมงฺเค

ติวงฺก มาทาย’ถ ขาริกาชํ;

๗๗.

ภุชงฺคโภโค’รุภุเชน ธีโร

อาทาย จาลมฺพนทณฺฑโกฏึ,

สมคฺคหี ตาปสเวสเมวํ

วิรตฺตจิตฺโตก วิภเวว ภเว’ปิ;

๗๘.

โส จงฺกมี จงฺกมโมตริตฺวา

สิลาตลสฺมิฺจ ทิวา นิสชฺชิ,

สายํ ปวิฏฺโ วสิ ปณฺณสาลํ

นิปชฺชิ กฏฺตฺถรเสสมฺเจ;

๗๙.

ปจจูสกาลมฺหิ ปพุชฺฌิโต โส

อาวชฺชยิตฺวา’คมนปฺปวตฺตึ,

วิเวกกามสฺส มเม’ตฺถ วาโส

กามํ ฆราวาสสโม สิยา’ติ;

๘๐.

อทุฺหิ ปณฺณจฺฉทนํ กโปต-

ปาทารุณํ เพลุวปกฺกวณฺณา,

ภูมีปิ ภิตฺตี รชตาวทาตา

มฺโจ’ปิ จิตฺตตฺถรวารุรูโป;

๘๑.

สุภาก มนาปา มม ปกณฺณสาลา

สาทีนวา ทุปฺปริภาริยา’ยํ,

ปณีตภิกฺขา ปริเยฏฺิ มูล-

ทุกฺขสฺส นตฺถิ’ติ ปมาณ มนฺโต;

๘๒.

อคารสฺาย ปฏิกฺขปิตฺวา

ตฺจ’ฏฺโทสา กุลปณฺณสาลํ,

ทสงฺค สาธารณ รุกฺขมูลํ

ผลาผขลาหาร มุเปจฺจ โภชี;

๘๓.

สุเมธโส โส ทิวสานิ สตฺต

มหาปธานํ ปทหํ สุเมโธ,

ปตฺโต อภิฺาสุ วสิสุ ปารํ

สพฺพํก สมาปตฺติสุขํ อวินฺทิ;

๘๔.

ตสฺมึขเณ กานน เทวตาหิ

สาธู’ติ นิคฺโฆสิตปีติโฆโส,

อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยเสน สทฺธึ

วิสุทฺธวิชฺชาจรณุ’พฺภเวน;

๘๕.

วิชฺชาธรา ตคฺคุณทีปกานิ

มุติงฺควีณาธนิพนฺธวานิ,

คายึสุ คีตานิ’ว นจฺจมาโน

หิมาจโล สมฺปติ สมฺปเวธิ;

๘๖.

มุทฺธงฺกุรํ ภุธรกุฏพาหุ-

สเตหิ ตนฺนิชฺฌร จามเรหิ,

วิธูยมาเนหิ วิธูตปาปํ

กโตปหาเรว มหาสรา’ปี;

๘๗.

อกาลเมฆทฺธนิ เภริราว-

วฺยาปาริตา มตฺตสิขณฺฑิสณฺฑา;

อชฺฌาวสนฺตํ วนสณฺฑมชฺฌํ

มหึสุจา’ขณฺฑนตณฺฑเวน;

๘๘.

มนฺทา’นิลา’มนฺทภุชา’วลมฺพ-

สุนีลสาขามณิวิชนีหิ,

ลตงฺคนา’ลิงฺคิตสาลสามี

สํวิชยุํ วิตทรมฺปิ ธีรํ;

๙๐.

กปีตนา’โสก ตมาล นีปา

กปีตนา’โสก ตมาล นีปา, (สมตฺตปาทภฺยาส มหา ยมกํ)

กปีตนา’โสก ตมาล นีปา

กปีตนา’โสก ตมาล นีปา;

๙๑.

น เวลลิตา กึ ปสวกา’วตํสา

ลตาวิตานา มธุปาลิสาลี,

ลตาวิตานา มธุปา’ลิสาลี

น เวลฺลิตา กึ ปกสวา’วตํสา;(สมุคฺคเภท ยมกํ)

๙๒.

ปุปฺผาวลี กนฺทล ปาฏลคฺคา

กลาปินี สา วนราชินีลา,

ปุปฺผากุลี กนฺทน ปาฏลกฺขี

กลาปนีลา วร ราชินีว; (อทฺธโคมุตฺติกา พนฺธนํ)

๙๓.

นตาสิโร มฺชริกาสุรมฺหา

นตาสิโร ปฺชลิกาว รมฺเม,

วเน นิพทฺธํ รมิโต วิภาสิ

วิเนยฺย พนฺธูรจีโต ปหาโร; (ปาทโคมุตฺติกา พนฺธนํ)

๙๔.

รโชกิรนฺตา’วนตา ลตาสุํ

ลาโชกิรนฺตา วนิตา นตาว,

ทฺวิโชอรฺํ วสิตา ปิตาโฆ

คโชตรนฺโตว ลตา วิตานํ; (สิโลกโคมุตฺติกา พนฺธนํ อากุลชาลมิติปิ)

๙๕.

มตงฺคชินฺทา น มสกฺกรึสุ

ปาทานิ นตฺวาน ปทิปธามํ,

ปฺาธวํ ปีน ตปํ ผเลหิ

หิมทฺทิปาเท ปริสุตฺตมฺหิ; (กพฺพนาม คพฺภ จกฺกํ)

๙๖.

เมตฺตาย ฉตฺตํ’ว ผณํ ผณินฺโท

ธาเรสิ สีเส วสิโน จจาร,

นถามวา’กาว’พเลสุ กิฺจิ

เมธาย นนฺโท ถิรวาจิ เขเม; (กวินาม คพฺภ จกฺกํ)

๙๗.

โน’สิเตหิ’สฺส สนฺตาส’นู’น โตส วโต โท,

ทายโต วสโต น’นุสนฺตาสสฺส หิเตสิโน; (คาถทฺธวิสย ปฏิโลม ยมกํ)

๙๘.

โยกา’สา’วาส กาโย กาม’กาม’มกาม’กา,

สกายนา’นาย’กาส วาม นา ค คนา’มวา; (สพฺพโต ภทฺท พนฺธนํ)

๙๙.

ทยาย วสิโต ทาเย ยาปชาสิว มาสทา,

ยชารหํ รฺชมาโน วสิหํโส จิรํวสิ; (อทฺธพฺภม พนฺธนํ)

๑๐๐.

มธุมท มธุกร วิรุเต วิรุเต

มลยช สุรหีต ปวเน ปวเน

หิมวติ วิกสิต ปทุเม ปทุเม

อธิสุข มนุภวิ สวสิ สวกสิ; (ปาทนฺต ยมกํ)

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป ทูเรนิทาเน สุเมธพฺราหฺมณาปทานปริทีโป.

ปโม สคฺโค.

.

(มนฺทา’กฺกนฺตา) มรปุรสิรึ สพฺพสมฺปตฺติสารํ

ชมฺพุทฺทีปา’สม สรสิเช กณฺณิกา สนฺนิกาสํ,

รมฺมํ รมฺมวฺหย ปุรวรํ ปารมีปารทสฺสี

พุทฺโธ ทีปงฺกร ทสพโล สพฺพโลเกกที; ()

ตสฺมึ กาเล วิปุลกรุณา นาริสฺโจทิต’ตฺโต

นานา ขีณาสว ปริวุโต จาริกํ สฺจรนฺโต,

สํวตฺเตนฺโต สุนิปุณตยํ ธมฺมจกฺกํ กเมน

ปตฺวา ตสฺมึ ปฏิวสติ โสทสฺสนวฺเห วิหาเร; ()

.

สุตฺวา ทิปงฺกร ภควโต นาครา กิตฺติสทฺทํ

สมฺพุทฺโธ โส อิติปิ อรหํ ตฺยาทินา’พฺภุคฺคตํ ตํ,

คาหาเปตฺวา ตุวฏตุวฏํ วตฺถเภสชฺช ปานํ

ตนฺนิตฺตา’สุํ ปมุทิตมตา คนฺธมกาลาทิหตฺถา; ()

.

ปตฺวา ทีปงฺกรตริหรึ คนฺธมาลาทิเกหิ

ปูเชตฺวาต’ชลิมุกุลิกา เอกมนฺตํ นิสินฺนา,

ธมฺมํ สุตฺวา สวณสุภคํ พุทฺธปาโมกฺขสงฺฆํ

สํยาจิตฺวา มุทิตหทยา สฺวาตฺตยา’ปคฺชุํ; ()

.

สชฺเชตฺวา เต ทุติยทิวเส สชฺชนา ทานสาลํ

อุสฺสาปตฺตา ธชกทลิโย ปุณฺณกุมฺเภ เปนฺนา,

กุพฺพนฺตา’ปิ ธวลสุฬินุ’กฺเขป ลาโชปหารํ

เอวํ ตสฺสา’คมน มยนํ ลงฺกโรนฺตา วิหาสุํ; ()

.

อพฺภุคฺคนฺตฺวา อถ หิมวตา โส สุเมโธ ตปสฺสิ

คจฺฉํ เตสํ อุปริ นภสา วากจีรํ ธุนนฺโน,

ทิสฺวา ปีติปฺปมุทิตชเต อฺชสํ โสธยนฺเต

สฺฌาเมโฆ ริว ปริลสํ ธตริตฺเถ’กมนฺตํ; ()

.

สํโสเธนฺตา กลลวิสมฏฺาน สงฺการธานํ

กสฺมา ตุมฺเห ปฏิปถมิมํ’ลงฺกโรถา’ติ ปุจฺฉิ,

ภนฺเต ทีปงฺกรตรหริ’ทานิ นิสฺสาย รมฺมํ

พุทฺโธ หุตฺวา วิหรติ มหาธมฺมสงฺขํ ธมนฺโต; ()

.

โส สมฺพุทฺโธ ปริวุตมหาภิกฺขุสงฺโฆ ยโต โน

คามกฺเขตฺตํ ปวิสติ ตโต’ลงฺกโรมา’พฺรุวึสุ,

พุทฺธูปฺปาโท กิมุต สุตรํ ทุลฺลโภ พุทฺธสทฺโท

อิจฺเจวํโส สุมริย อลงฺกตฺตุกาโม’สิ มคฺคํ; ()

.

ฌานา’ภิฺา รตตกวจุ’ชฺโชตมาน’ตฺตภาโว

สทฺธาเย’โส อจลสทิโส อิทฺธิมา ตาปโส’ติ,

สลฺลกฺเขตฺวา กลลวิสมํ ทุคฺคมคฺคปฺปเทสํ

สชฺเชตุํ เต สปทิ มุทิตา สาธโว ตสฺส’ทํสุ; ()

๑๐.

นานาปุปฺผํ ชลชถลชํ โอจินิตฺวา วนมฺหา

เตตฺวา เทวาสุรภวนโต โกวิฬาราทิปุปฺเผ,

อาเนตฺวา’หํ ภุชคภวตา ผุลฺลกณฺฑุปฺปลานิ

เฉโกสฺมี’ติ วิถริย ปถํ อิทฺธิยา สํวิธาตุํ; ()

๑๑.

กตฺเว’วํ เม หทยมกุฬํ โตวิกาเสยฺย ตสฺมา

เวยฺยาวจฺจํ วิสทมติโน กายิกํ สํวิธาย,

อชฺเชวา’หํ วิปุลกุสลํ สฺจินิสฺส’นฺตี ธีโร

สํโสเธตุํ กลลกลุสํ อฺชสํ อารภิตฺถ; ()

๑๒.

ปสฺสนฺตานํ วิมลนยโน’ภาส ชิมูตคพฺเภ

พุทฺโธพุทฺโธ’ตฺย’ภิหิตวโจ วิชฺชุราชีว จารี,

ตสฺมึ ปงฺเก นิชกรตล’เมภาชปจฺฉิหิ ธีมา

ปํสุํ ทตฺวา รชตธวลํ วาลุกํ โวกิรนฺโต; ()

๑๓.

ตสฺมิ าเน กลฺลลุลิเต สุฏฺุ นา’ลงฺกเตว

สทฺธึ ทีปงฺกร’นธิวโร’เนกขีณาสเวหิ,

ปตฺโต พฺรหฺมา’มรนรผณิสิทฺธวิชฺชาธรานํ

สํวตฺตนฺเต สุวิปุลมเห ปาฏิหีเร อุฬาเร; ()

๑๔.

เหม’มฺโภโช’ปมสุวทนํ มณฺฑิตํ ลกฺขณฺโห-

สีตฺยา’นุพฺยฺชนวิลสิตํ เกตุมาลาวิลาสํ,

สตฺถารํ ตํ ทิสิทิสิ ปภานิจฺฉรนฺต’ฺชสมฺภิ

อาคจฺฉนฺตํ วิย มณิตเล มตฺตมาตงฺคราชา; ()

๑๕.

โอโลเกตฺวา วิมลนยนฺจนฺทนิลุปฺปลานิ

อุมฺมิเลตฺวา รตนผลกํ อกฺกมนฺโตว ปิฏฺึ,

นานาขีณาสวปริจุโต กทฺทมํ นา’กฺกมิตฺวา

สมฺพุทฺโธยํ วชตุ อิติ เม ทีฆรตฺตํ หิตาย; ()

๑๖.

สลฺลกฺเขตฺวา ขร’ชินชฏาวากจีรานิ เกเส

โอมุฺจิตฺวา วิสมกลเล ปตฺถริตฺวา’ตฺตภาวํ,

เสตุํ กตฺวา ปรมปณิธี โกมินี โจทิต’ตฺโต

ปฺจา’ภิฺารตนมณิมา สฺวา’จกุชฺโช นิปชฺชิ; ()

๑๗.

สุตฺวา คาถาปทมฺปิ น เม ภาริยํ สํกิเลเส

วิทฺธํเสตฺวา วรสิวุรํ ปตฺตุมิจฺเฉ สจา’หํ,

สํวิชฺชนฺเต ติภวภวเน ทุกฺขิตา’นนฺตสตฺเต

โส’ภํ เอโก กถมธิคเม ธมฺม มฺาตเวโส;()

๑๘.

ยนฺนูนา’หํ ปรหิตรโต สมฺมทฺาย โพธึ

อาโรเปตฺวา นิขิลชนตํ’นุตฺตรํ ธมฺมนาวํ,

อุตฺตาเรตฺวา วรสิวปุรํ วฏฺฏทุกฺโขทธิมฺหา

ปจฺฉา ทีปงฺกรมุนิ ยถา นิพฺพุตึ ปาปุณิสฺสํ; ()

๑๙.

อิจฺเจวํ โส ปุมริย สโมธานยิตฺวา’ฏฺธมฺเม

สํสารมฺหา’วตรณมหาเสตุรูโป ปชานํ,

มุทฺธาพทฺธ’ฺชลิปุฏชโฏ ปงฺกปิฏฺเ นิปนฺโน

สมฺโพธตฺถํ ปณิธิมกริ ตาว ตปฺปาทมูเล; ()

๒๐.

อุสฺสิสโ สปทิ ภควา ปฺจวณฺณปฺปสาทํ

อุมฺมีเลตฺวา นยนยุคลํ ผุลฺลนีลุปฺปลาภํ,

ทิสฺวา นีโลปลมณิมยํ วาตปานฺจยํ’ว

อุคฺฆาเฏนฺโต อิสิวรมฺหาปงฺกชํ ปงฺกปิฏฺเ; ()

๒๑.

เอตสฺสิ’ชฌิสฺสติ อิติ อยํ ปตฺถนา’นาคตํส-

าณํ สมฺมา ปตินิย อิโต กปฺปลกฺขาธิกานํ,

อาวชฺเชนฺโต อุปริ จตุราสงฺขิยานนฺตฺย’เวทิ

ปตฺวา โพธึ อหมิว สิยา โคตโม นาม พุทฺโธ; ()

๒๒.

ตุมฺเห สมฺปสฺสถ อิติ อิมํ ตาปสํ สงฺฆมชฺเฌ

วตฺเว’วํ โส ปทมสทิสํ ธมฺมราชา ททนฺโต,

สมฺหินฺทิตฺถา’ธรกิสลยา’ลตฺตกํ นาคตํย-

ปฺามุทฺทา’งฺกิตปทสตํ วตฺตสนฺเทสคพฺภํ; ()

๒๓.

วาสฏฺานํ กปิลนครํ นาม มาสามเหสิ

มาตา สุทฺโธทนนรปติ เต ปิตา’ทิจฺจวํเส,

พิมฺพา พิมฺพา ธรวติ ปิยา เหม พิมฺพา ภิรามา

ตสฺมึกาเล ตนุชรตนํ ราหุโล เหสฺสเต เต; ()

๒๔.

เหสฺสนฺเต เต ปมทุติยสฺสาวกา สาริปุตฺต-

โมคฺคลฺลานา ทฺวิชกุลภวา ภุริปฺิทฺธิมนฺโต,

อานนฺทาขฺโย ยติ ปติ รุปฏฺายโกสาวิกานํ

เขมาเถริ ปรม ยุคลํ อุปฺปลพฺพณฺณเถริ; ()

๒๕.

อสฺสตฺโถ เต วิชยวิฏปี ตฺวฺจ โข โคตมวฺโห

ฉพฺพสฺสานี ปทหิย ฆรา นิกฺขมิตฺวา สกมฺหา,

ปายาสคฺคํ ปริวิสิย โภ ตฺวํ สุชาตาย ทินฺนํ

โพธึ พุชฺฌิสฺสสิ อิติ ธุวํ โพธิมูเล นิสชฺช; ()

๒๖.

สตฺถา สฺฌาฆนปฏลโต มุตฺตวิชฺชุลฺลเต,ว

สนฺทสฺเสตฺวา นิชภุชลตํ จีวรพฺภนฺตรมฺหา,

ปขฺยากาสิ ชลธรรวา’การคมฺภีรโฆยํ

นิจฺฉาเรตฺวา สุรธนุริโว’ภาส ฉพฺพณฺณรํสิ; ()

๒๗.

อมฺเห ทีปงฺกรภควโต สาสเน นา’วพุทฺธา

ลจฺฉามา’ติ ตว ปริมุเข’วา’ยตึ โมกฺขธมฺมํ,

ตสฺมึ ปตฺตา’ขีล สุรนราปตฺถยุํ ตงฺขเณวํ

ปูเชตฺวา’ตฺชลิสรสิเช ปาทปีมฺหิ ตสฺส; ()

๒๘.

พุทฺโธ พฺรหฺมามรนรสิโร จุมฺพิตงฺฆี สโรโช

สมฺปูเชตฺวา’ฏฺหิ ชฏิลกํ ปุปฺผมุฏฺีหิ ตมฺหา,

ปกฺกามิ โส กนกสิขรีหาริ กิฺชกฺขภาเร

อุพฺภูต’มฺโหรุหวนสิเร อปฺปยนฺโต ปทานิ; ()

๒๙.

รมฺมํ รมฺมํ มหีย ชฏิลํ ปุปฺผมุฏฺีหิ กตฺวา

ขีณา ขีณาสววสิคณา ทกฺขิณํ ปกฺกมึสุ,

เทวา’เทวา ปวุรมกรุํ วนฺทนามานปูชํ

ทีปํ ทีปงฺกรทสพลฺจา’นุคนฺตฺวา นิวตฺตา; ()

๓๐.

ตมฺหา านา คตสติ ชเน สนฺนิสินฺนสฺส ตสฺส

ปลฺลงฺเกนา’มรนร ปริจฺจนฺต ปุปฺผาสนมฺหิ,

ชาติกฺเขตฺตา ตหิมุปคตา เทวตา เอตมตฺถํ

อาโรเจสุํ มหิตวรณา อฺชลิมฺชรีหึ; ()

๓๑.

ปุพฺเพ ปุปฺผาสนุปริ สมารูฬฺหพุทฺธงฺกุรานํ

อทฺธาเน’เว’ตรหิ ภวโตจา’สนาโรหณมฺหิ,

เอกาโลกา ทสหิ คุณิตา โลกธาตุ สหสฺสี

สํวตฺตนฺเต ตฺวมนวรตํ เหสฺสเส เตน พุทฺโธ; ()

๓๒.

ตาสํ วาจํ สวณมธุรํ เทวตานํ นิสมฺม

ภิยฺโย จิตฺตปฺปภววีริโย ปีติวิปฺผาริตตฺโต,

ปุพฺเพ สตฺตุตฺตมปริจิตา โพธิสมฺภารธมฺมา

อาวชฺเชสิ กติ อิติ สุธี ธมฺมธาตุํ สเหตุํ; ()

๓๓.

โอกุชฺชิตฺวา ธรณิปิโต ปุณฺณ กุมฺโภ สุเมธ

วิสฺสนฺเทตฺวา สลิลมขิลํ กินฺตุปจฺจาหเรถ,

เอวํ ทตฺวา ธนสุตกลตฺต’งฺคปจฺจงฺคชีเว

นิพฺพินฺโน มา ภวิ’ติ ปมํ ปารมึ’ธิฏฺหิ โส; ()

๓๔.

นา’เปกฺขิตฺวา ยถริว นิชํ ชีวิตํ ชีวิตํ’ว

รกฺขนฺโต สฺจรติ จมริ จามร จนฺทิกาภํ,

เอวํ สีลํ วรสิวปุรทฺวารมารกฺข ธีร

อชฺฌิฏฺาสิ อิติ สทุติยํ ปารมึ สุทฺธสีโล; ()

๓๕.

สํวิคฺโค โย จิรปริวสํ โฆรการาฆรมฺหิ

มุตฺตีํ ตมฺหา’คมยติ ยถา โหหิ เนกฺขมฺมนิตฺโต

นิพฺพินฺโน ตฺวํ ตถริว ภเว พนฺธนาคารรูเป

อชฺฌิฏฺาสิ ตติยมฺปิ โส ปารมินฺตฺเย’กจารี; ()

๓๖.

หีนุกฺกฏฺํ กุลมนุฆรํ ภิกฺขโก ภิกฺขุ ภิกฺขํ

อณฺวาหิณฺฑํ ลภติ นจิรํ สํวรฏฺโ ยเถ’วํ,

สมฺโพธตฺถ ภช ปฏิพเล ปณฺฑิเต ปุฏฺปฺโห

อชฺฌิฏฺาสิ ตฺวมิติ มติมา ปารมึ โส จตุตฺถึ; ()

๓๗.

นิจฺจุสฺสาโห วิจรติ ยถา เกสรี เสริจารี

เอวํ าเน คมนสยเนจา’สเน ตฺวํ สุเมธ,

อุสฺโสฬฺหี ตฺยาสิถิลวีริโย โหติ สมฺโพธนตฺถํ

อชฺฌีฏฺาสิ ถิรวีริยวา ปฺจมึ ปารมึ โส; ()

๓๘.

อิฏฺานิฏฺํ ปถวิริว โภ สพฺพมานาวมานํ

นาปชฺชิตฺวา มนสิวิกฺตึ ตฺวํ สหนฺโต ขมนฺโต,

สมฺโพธตฺถํ ปรวธขโม โหหิ’ตี ขนฺติวาที

อชฺฌิฏฺาสิ ปรหิตรโต ฉฏฺมึ ปารมึ โส; ()

๓๙.

วีถึ นาติกฺกมติ นิยมํ โอสธีตารกา’ยํ

เอวํ สนฺตุตฺตม ปริจิตํ สจฺจวาจํ สุเมธ,

ตฺวํ มาวิติกฺกมิ กรหจิ โพทฺธุกาโม สุโพธึ

อชฺฌิฏฺาสิ’ตฺย’วิตถกถิ สตฺตมึ ปารมึ โส; ()

๔๐.

ตมฺหาานา พลวปวเน วายมาเน’ปิ โถกํ

กปฺปฏฺาสิ ตจลติ ยถา ปพฺพโต สุปฺปตฏฺโ,

ตฺวํ ติฏฺาหิ ตถริว อธิฏฺานธมฺเมสุ ทฬฺหํ

อชฺฌิฏฺาสี’ตฺยวลสทิโส จ’ฏฺมึ ปารมึ โส; ()

๔๑.

โอติณฺเณสุ อุทกรหโท โภ นิหีนุตฺตเมสุ

สีตตฺตํ สมฺผรติ หิ สมํ วารินา ภาวเยนิ,

เมตฺตาเยวํ ติภวภวเน สพฺพสตฺเตสุ ตุลฺยํ

อชฺฌิฏฺาสิ สมุติ นวมึ ปารมึ เมตฺต จิตฺโต; ()

๔๒.

อิฏฺานิฏฺเ สติ ปฏิหเต วตฺถุชาเต ยถาหิ

มชฺฌตฺตา’ยํ วสุมติวธู โหติ ทุกฺเข สุเขก วา,

เอวํ โภ ตฺวํ ภว สมตุลาสนฺติโภ’เปกฺข โก’ติ

อชฺฌิฏฺาสิ สวสิ ทสมึ ปารมึ ภุริเมโธ; ()

๔๓.

อาโลเลนฺโต ติทสปมิตํ ปารมิสาครํ โส

สตฺตาธิโส นิสิตมติมา าณมตฺถา’จเลน,

อาวชฺเชสิ วสุมตวธุ สาธุการํ’ว เทนฺติ

สํกมฺปิ สมฺปติ สติมโต ธมฺมเตเชน เตน; ()

๔๔.

ภีรูจฺฉมฺหี ฆณปถวิยา กมฺปมาตายิ’มาย

ปตฺวา ทีปงฺกรภควโต รมฺมวาสี สมีปํ,

สมฺปุจฺฉึสุ วสุมติ ภุสํ กมฺปิ ตํกิสฺสเหตุ

อาวชฺเชตฺวา สมุติ มุนิโน ตมฺปวตฺตึ กเถสิ; ()

๔๕.

นิกฺกงฺขา เต ปุนปิ นครา นาครา ตํ อุเปจฺจ

สมฺปูเชสุํ จรณยุคลํ คนฺธมาลาทิเกหิ,

กตฺวา เตน’ฺชลิสรสิเช เยน ทีปงฺกเร’โณ

อุฏฺาสิ โส ปุริสติสโห สนฺนีสินฺนาสนมฺหา; ()

๔๖.

มา เต โรโค ภวิ ปฏิภยํ มา ภวิ ฉมฺภิตตฺตํ

สงฺกปฺโป เต ปรมปณิธิ สิชฺฌตํ ขิปฺปเมว,

อิตฺถฺจา’สิถุติปทสตํ ชาติเขตฺตา คตา ตํ

ปุปฺผาทีหิ มหีย ชฏิลํ นิชฺชรา พฺยาหรึสุ; ()

๔๗.

อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปวนปทวึ เทวตานํ มนานิ

โพธาตฺโว หิมวติ สกํ อสฺสมํ ตาปโส โส,

ปตฺโต อตฺถาจลมุปคมี ตงฺขเณ รํสิมาลี

สงฺโกเจตฺวา สรสิชวนํ สํหริตฺวา’ํสุชาลํ; ()

๔๘.

รมฺมํ ทีปงฺกรภควโต รมฺมวตฺยา’ภิธานํ

วาสฏฺานํ ชนกชนนี ทฺเว สุเทวสฺสุเมธา,

นิจฺโจปฏฺายกยติวโร สาคโตมงฺคโลจ

ติสฺโสจา’สุํ ปมทุติยสฺสาวกา เถรนาคา; ()

๔๙.

นานาขีณาสวปริวุโต จา’สิ นนฺทา สุนนฺทา

ตสฺสา’เหสุํ ปมทุติยสฺสาวิกา อคฺคภูตา,

กาโย’สิติรตนปมิโต ปิปฺผลินามโพธิ

อฏฺาสิ โส ปจุรชนตํ ตารยํ วสฺสลกฺขํ; ()

๕๐.

สตฺถา ทีปงฺกรวฺโห สุรนรสรโณทีปทีโปจิรสฺสํ

ทีเปโว ธมฺมทีปํ ติภุวนภวเน วีต’วิชฺชนฺธการํ

อคฺคิกฺขนฺโธ’วภาสํ วิหริย ปรินิพฺพายิ ขีณาสวา’ปิ

ขีณสฺเนหาปทีปายถริว อริยา สาวกา นิพฺพุตา’สุํ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชิตวํสทีเป ทูเรนิทาเน สุเมธ ตาปสสฺส มูลปณิานฏฺปนปวตฺติ ปริทีโป ทุติโย สคฺโค.

.

โลกํ (’วสนฺตติลโก) กุมุทากรํ มา

โกณฺฑฺนามภควา’ถ ปโพธยตฺโต,

ชาโต ตทา วรมตี วิชิตาวิ ราชา

สมฺปนฺน จกฺกรตโน’ภวิ จกฺกมตฺติ; ()

.

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ

ทตฺวา วิธาย ปณิธึ วรโพธิยา โส,

รชฺชํ ปหาย ชินสาสนโมตริตฺวา

ฌานานฺย’ลตฺถ ปฏิลงฺวรปฺปทาโน; ()

.

ตสฺสา’สิ รมฺมวตินาม ปุรํ สุนนฺโท

ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี สุชาตา,

ภทฺทสฺสุภทฺทสมณา วรสาวกา’สุํ

ติสฺโส’ปติสฺส’สมณิ วรสาวิกาโย; ()

.

ลกฺขายุโก วิชยโพธิ วิสาลสาล-

กลฺยาณิ นาม ตทุปฏฺหิ จา’นุรุทฺโธ,

ตสฺสา’ฏฺ สีติรตนปฺปมิตํ สรีรํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

.

ตสฺสา’ปเรน สมเยนิ’ห’นงฺคภงฺโค

อุปฺปชฺชิ มงฺคลชิโน ชนมงฺคลาย,

พุทฺธงฺกุโร’ติรุจิโร สุรุจี สมฺโ

อาสิ ตทา’วติสุโร ทฺวิชวํสเกตุ; ()

.

ทตฺวา สสาวกชิตสฺส ทินานิ สตฺต

ปตฺเถสิ โพธิมสมํ ควปานทานํ,

ปพฺยากโต ภควตา ภวนา’หีคนฺตฺวา

ปพฺพชฺชิโต สุขมวินฺทิ สมาธิชํ โส; ()

.

ตสฺสุ’นฺตรํ ปุรวรํ ปิตโร’ตฺตร’วฺหา

อาสุํ สุเทวสมโณ วสิ ธมฺมเสโน,

ตสฺสา’คฺคสาวกยุคํ สกสาวิกานํ

ภทฺทํยุคํ อภวิ สิวลิจา’ปฺย’โสกา; ()

.

ตํ ปาลิโต ชินมุปฏฺหิ อฏฺ’สีติ

หตฺโถ’สิ ตสฺส วชิรูปมรูปกาโย,

โพธี’ปิ นาคตรุ สาวกสนฺติปาตา

อาสุํ ตโย นวุติวสฺสสหสฺสมายุ; ()

.

ตสฺสา’ปเรน สุมโน กรุณานิธาโน

นาโถ มโนชมถโน อุทปาทิ โลเก,

พุทฺธงฺกุโร’ภวิ ตทา’ตุลนาคราชา

เตช’คฺคิชาลชลิโต อตุลิทฺธิมา โส; ()

๑๐.

นาโค’ปิ นาคภวนมฺหิ สสาวกสฺส

พุทฺธสฺส ทิพฺพตุริเยหิ กตุปหาโร,

ทตฺวาน ทานมตุลํ ปณิธึ อกาสิ

พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ อหาสิ พุทฺโธ; ()

๑๑.

เขมวฺหยํ ปุรมหู ชนโก สุทนฺโต

ราชา ชเนตฺติ สิริมา นิชสาวกานํ;

อคฺคา ภวึสุ สรโณ วสิ ภาวิตตฺโต

โสณา ตทคฺคสมณิ’สิ ตถุ’ปโสณา; ()

๑๒.

ตสฺสา’สิ นาคตรุ โพธิ อุเทนเตโร-

ปฏฺายโก นวุติวสฺสสหสฺสมายุ,

อุพฺเพธโต นวุติหตฺถมิตํ สรีรํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๑๓.

ตสฺสา’ปเรน อุทปาทิ’ห เรวตาขฺโย

เทวาทิวนฺทิตปโท ภุวิ เทวเทโว,

สตฺตุตฺตโม ภวิ ตทา อติเทวนาโม

โภวาทิวํสติลโก จตุเวทเวที; ()

๑๔.

พทฺธฺชลี สิรสิ ธมฺมกถํ นิสมฺม

คนฺตฺวาน ตํ สรณมุตฺตรมุตฺตริยํ;

ทตฺวา’หิปตฺถยิ สุโขธิมโถ มเหสิ

พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺตี วิสากริตฺถ; ()

๑๕.

ตสฺสา’สิ ธฺวตินาม ปุรํ ชินสฺส

มาตา มเหสิ วิปุลา วิปุโล ปิตา’สิ,

สพฺรหฺมเทววรุโณ ภวิ สงฺฆมชฺเฌ

ภทฺทา จ ภทฺทยุคลํ ทุวิธํ สุภทฺทา; ()

๑๖.

ตํ สมฺภโว วสิ อุปฏฺหิ นาคโพธิ

รุกฺโขปฺย’สิติรตนํ ภวิ อตฺตภาโว,

อายุปฺปมาณมฺปิ สฏฺิสหสฺสวสฺสํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตาต;

๑๗.

ตสฺสา’ปรมฺหิ สมเย ชนปาริชาโต

อุปฺปชฺชิ โสภิตชิโน ชิตปฺจมาโร,

อชฺฌายโก สกลเวท มุฬารโภคี

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ชิตนามวปฺโป;

๑๘.

ธมฺมํ นิสมฺม สรเณสุ ปติฏฺหิตฺวา

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ,

ทตฺวา ปธานปณิธาน มกาสิ ธีโร

ตฺวํ ลจฺฉสิ’ติ วรโพธิ มหาสิ สตฺถา; ()

๑๙.

รมฺมํ สุธมฺมมหุ ตสฺส ปุรํ สุธมฺโม

ราชา อโหสิ ชนโก ชนิกา สุธมฺมา

ตสฺสา’คฺคสาวกยุคํ อสโม สุเนตฺโต

ตสฺสาวิกา’คฺคยุคลํ นกุลา สุชาตา; ()

๒๐.

นาคสฺส นาคตรุ โพธิ สรีรมฏฺ-

ปณฺณาสหตฺถปมิตํ ตมโตมเถโร,

โสปฏฺหี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ

อาสุํ ตโย อริย สาวก สนฺนิปาตา; ()

๒๑.

อุปฺปชฺชิ ตสฺส อปเรน อโนมทสฺสิ

พุทฺโธ ปพุทฺธกมลามลนีลเนตฺโต,

พุทฺธงฺกุโร ชิตสุราริ ตทานิ ยกฺข-

เสนาปตี ภวิ มหิทฺธิมหานุภาโว; ()

๒๒.

สมฺโพธิ มคฺคปุริโส ปณิธานยํ โส

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ,

ปาทาสิ ติสุ สรเณสุ ปติฏฺหิตฺวา

พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ ชิโน’พฺรุวิตํ; ()

๒๓.

านฺหิ จนฺทวตินาม ยโสธราขฺยา

มาตา มเหสิ ยสวา ชนโก ชนินฺโท,

ตสฺส’คฺคสาวกยุคํ นิสโภ อโตโม

ทฺเว สุนฺทรี จ สุมนา จรสาวิกา’สุํ; ()

๒๔.

โพธี’ปิ ตสฺส กกุโธ มุนิเทหมฏฺ-

ปณฺณาสหตฺถปมิตํ วรุณาภิธาโน,

เถโร อุปฏฺหิ จ ลกฺขปมาณมายุ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๒๕.

ตสฺสา’ปเรน ปทุโม ทิปทานมินฺโท

ชาโต ปพุชฺฌิตมโนปทุโม ปชานํ,

ธีโร พภูว วรวารณกุมฺภเภที

สีโห ตทา รุจิรเกสรภารคีโว; ()

๒๖.

พุทฺธํ นิโรธสุขเวทิยนํ วตมฺหิ

สตฺตาหมกฺขิปทูเมหิ ตมจฺจยิตฺวา,

จิตฺตํ ปสาทิย ปุนา’คตสาวเกสุ

สีโห วิภาสิ ปฏิลทฺธวรปฺปทาโน; ()

๒๗.

ตสฺสา’สิ จมฺปกปุรํ ปทุมาภิธาโน

ราชา อโหสิ ชนโก อสมา ชเนตฺตี,

สาโลปสาลยตโย วรสาวกา’สุํ

รามา’ปิ ตสฺส ปรมาสมณิ สุรามา; ()

๒๘.

นาเมนุ’ปฏฺหิ วสิ วรุโณ ตมฏฺ-

ปณฺณาสหตฺถมิต มสฺส สรีรมา’สิ,

โพธิ’ปิ โสณตรุ ลกฺขปมาณมายุ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๒๙.

ตสฺสา’ปเรน วรโท มุนิ นารทวฺโห

ปาปนฺธการนิกรํ ภีทุโร’ทปาทิ,

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ขิลฌาตภิฺา-

ลาภี ปวตฺตผลโภชิ ตโปธนีโส; ()

๓๐.

กตฺวานุ’ฬารปณิธาน มุฬารวิโร

ทตฺวา สสาวกชินสฺส อุฬารทานํ,

ปูเชสิ ตํ สุรภินา หริจนฺทเนน

สตฺถาปิ สมฺปติ วิยากรณํ อทาสิ; ()

๓๑.

ตสฺสา’สิ ธฺวตินาม ปุรํ สุเมโธ

ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี อโนมา,

ทฺเว ภทฺทสาลชิตมิตฺตวสิ วสิน-

มคฺโค’นฺตรา สมณิ ผคฺคุณิ ภิกฺขุนีตํ; ()

๓๒.

วาเสฏฺภิกฺขุ ตทุปฏฺหิ รูปกาโย

ตสฺสา’ฏฺสิติรตนํ มหโสณสาขี,

โพธิทฺทุโม นวุติวสฺสสหสฺสมายุ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺติปาตา; ()

๓๓.

ตสฺสา’ปเรน ปทุมุตฺตร ธมฺมราชา

ชาโต ติโลกปทุโม ปทุมปฺปิตงฺฆี,

อฑฺโฒ อุฬารวิภโว มหรฏฺิโย โส

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา ชฏิลาภิธาโน;()

๓๔.

สมฺโพธิยา’ธิคม ปจฺจยปตฺถนํ โส

วิโรวิธาย ปทุมุตฺตรปาทมูเล,

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส ติจิวรานิ

ปาทาสิ ตีสุรตเนสุ อภิปฺปสนฺโน; ()

๓๕.

ตสฺสา’สิ หํสวตินาม ปุรํ ชินสฺส

อานนฺทภุปติ ปิตา ชนิกา สุชาตา,

ทฺเว ตสฺส เทวลสุชาตวสิ วสินํ

อคฺคา ภวึสุ สมณิสฺวามิตาสมา’คฺคา; ()

๓๖.

ลกฺขายุโก สชยโพธิก วิสาลสาล

รุกฺโข อุปฏฺหิ มุนึ สุมนาภิธาโน,

ตสฺส’ฏฺ’สิติรตนปฺปมิตํ สรีรํ

อาสุํ ตโย ภควโต คณสนฺนิปาตา; ()

๓๗.

ตสฺสา’ปเรน สมเยน สุเมธนาโม

โลกมฺหิ ปาตุภวิ โลกหิตาย สตฺถา,

พุทฺธงฺกุโร กิร ตทานฺยุ’ภโต สุชาโต

สฺวา’สิติโกฏิวิภโว’ตฺตร มาณโว’สิ; ()

๓๘.

วิสฺสชฺชิยาน วิภวํ ตึสติโกฏึ

ทตฺวาน ทานมสฺมํ สุคเต สสงฺเฆ,

ปพฺพชฺชิโต ปรมโพธิ มปตฺถยิตฺถ

พฺยากาสิ โสมุนิ ต’มิชฺฌนภาว’มทฺธา; ()

๓๙.

รมฺมํ สุทสฺสนมหู นครํ สุทนฺโต

ตสฺสา’สิ ภูปติ ปิตา ชนนี สุทตฺตา,

สงฺเฆสุ’โหสุ สรโณ วสิ สพฺพกาโม

รามา ยมานิ ปรมานฺย’ภวุํก สุรามา; ()

๔๐.

โพธี’ปิ นีปตรุ สาครนามเถโร

’ปฏฺาสิ ตํ นวุติวสฺสสหสฺสมายุ,

ตสฺสา’ฒสิติรตนุ’คฺคตมาสิ คตฺตํ

อาสุํ ตโย สติมโต คณสนฺติปาตา; ()

๔๑.

ตสฺสา’ปเรน สมเยน ชนปฺปทีโป

ชาโต สุชาตภควา ชิตปฺจมาโร,

สมฺปนฺนสตฺตรตโต วรจกฺกวตฺติ

ราชา พภูวิ’ห มหาปุริโส ตทาโส; ()

๔๒.

ธมฺมา’มเตน มุทิโต รตนทฺวยสฺส

ทตฺวา สสตฺตรตนํ จตุทีปรชฺชํ,

ปพฺพชฺชิ โพธิปณิธึ ปณิธาย ธีมา

ตฺวา มหามุนิ ตมิชฺฌนภาวมาห;

๔๓.

รมฺมํ สุมงฺคลมหู ปุรมุคฺคตาขฺโย

ราชา ปิตาภวิ ปภาวตินาม มาตา,

อคฺคาภวึสุ จ สุทสฺสนเทวเถรา

นาคา คณสฺสทสิ นาคสมาลเถริ; ()

๔๔.

ตํ นารโทมุนิรุ’ปฏฺหิ จ’ตฺตภาโว

ปณฺณาสหตฺถปมิโต ภวิเวณุโพธิ,

ตสฺสา’ภวี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ

อาสุํ ตโย ธีติมโต คณสนฺนิปาตา; ()

๔๕.

ตสฺสา’ปเรนิ’ห นิรูปมรูปสาโร

ชาโตพภูว ปิยทสฺสิสมนฺตทสฺสิ,

ธีโร ตทนฺย’ภวิ กสฺสปมาณโว โส

เวเทสุ ตีสุ กุสโล กุสลํ คเวสิ; ()

๔๖.

โส โกฏิลกฺขปริมาณธตพฺพเยน

สงฺคสฺส พุทฺธปมุขสฺส มหาวิหารํ,

กตฺวา ปทาสิ อภิปตฺถิตพุทฺธภาโว

พุทฺโธ’ปิ ตปฺปณิธิสิทฺธิ สิยา’ตฺย’ภาสิ; ()

๔๗.

จนฺทามเหสิ ชนนี ชนโก ปุทินฺโน

ราชา พภูว ปุรมสฺส อโนมนามํ,

อาสุํ ตทคฺคยุคลานิ สุชาตธมฺม-

ทินฺนา คณสฺสทสิ ปกาลิตสพฺพทสฺสิ; ()

๔๘.

ตํ โสตวฺหสมโณ สมุปฏฺหิตฺถ

โพธี ปิยงฺคุ ภควา’สิ อสิติหตฺโถ,

อฏฺาสิก โส นวุติวสฺสสหสฺสม’สฺส

อาสุํ ตโย มติมโต คณสนฺนิปาตา; ()

๔๙.

ตสฺสา’ปเรน สมเยนุ’ทปาทิ โลเก

โลกตฺถสาธนรโต มุนิร’ตฺถทสฺสี,

สตฺตุนฺตโม’ปิ นิรติกฺกมธมฺมสิโม

เตชิทฺธิมา อิสิ ตทา’สิ สุสิมนาโม; ()

๕๐.

อานีย ทิพฺพภวนา กุสุมานิ ตสฺส

มนฺทารวานิ สุปติฏฺิตปาทปีเ,

สมฺปูชิยาน ปณิธานมกาสิ สตฺถา

ตฺวํ มาทิโส’พฺรุวิ ภวิสฺสสิ จา’ยตินฺติ; ()

๕๑.

ตสฺสา’สิ โสภิตปุรํ ภวิสาครวฺโห

ราชา ปิตา ชนติเทวิ สุทสฺสนาขฺยา,

สนฺโตปสนฺตสมณา วรสาวกา’สุํ

ธมฺมา ตทคฺคสมณิปฺย’ภวุํ สุธมฺมา; ()

๕๒.

ตฺจา’ภโย มุนิรูปฏฺหิ โสปฺย’สีติ-

หตฺถุคฺคโต สตสหสฺสปมาณมายุ,

จมฺเปยฺยสาขิ ภวิ โพธิ สุโพธิเหตุ

อาสุํ ตโย อริยสวกสนฺนิตา; ()

๕๓.

ตสฺสา’ปเรน อุทปาทิ’ห ธมฺมทสฺสี

นิสฺสีมธี’นธิวโร ภวปารทสฺสิ,

โส ตาวตึสภวตมฺหิ มหานุภาโว

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา กิร เทวราชา;()

๕๔.

ทิพฺพานิ คนฺธกุสุมานิ กถาคตสฺส

จกฺกงฺกิโตรุจรณมฺพุรุหาสนมฺหิ,

ปูเชสิ ทิพฺพตุริเยหิ จ พุทฺธภาวํ

โส ปตฺถยํ มุนิตมิชฺฌ นภาวมาห; ()

๕๕.

านิยมาสิ สรณํ สุคตสฺส ตสฺส

ราชา ปิตา’สิ สรโณ ชนนิ สุนนฺทา,

อคฺคาภวึสุ ปทุโมวสิ ผุสฺสเทโว

เขมา จ ภิกฺขุสมณิสฺว’ปิ สพฺพนามา; ()

๕๖.

เถโร สุเนตฺตวิสุโต ตทุปฏฺหิ โส

ลกฺขายุโก’สิ ชยโพธิ ฺจ พิมฺพิชาโล,

ตสฺสา’ปฺย’สิติรตนปฺปมิตํ สรีรํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๕๗.

ตสฺสา’ปเรน สมเยนิ’ค สิทฺธโพธิ

สิทฺธตฺถนามวิทิโต อุทปาทิ สตฺถา,

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทา’ขีลงฌานลาภี

โภชิ ปวตฺติตผลํ วสิ มงฺคลาขฺโย; ()

๕๘.

สมฺปนฺนคนฺธรสิกํ ปริปกฺกเมกํ

อานีย โส วิปกุลชมฺพุภลํ วนมฺหา,

ปาทาสิ ตสฺส ปณิธีกตพุทฺธภาโว

ตฺจานุภุย ภควาปิ วิยากริตฺถ; ()

๕๙.

เวหารมาสิ นครํ ชยเสนนาโม

ราชา อโหสิ ชนโก ชนนี สุผสฺสา

ภิกฺขูสุ ตสฺส วสิ สมฺพหุโล สุมิตฺโต

ทฺเว สีวลิ ฺจ สมณีสุ วรา สุรามา; ()

๖๐.

ตํ เรวโตมุนิ มุนินฺทมุฏฺหิตฺถ

โพธี’ปิ ตสฺส กณิการมภีรุโห’สิ,

ลกฺขายุโก ส’นรสารถิ สฏฺิหตฺโถ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๖๑.

ตสฺสา’ปเรนิ’ห สมุพฺภวิ นิสฺสนาโม

สตฺถา ปสตฺถจรโณ จตุโร’ฆติณฺโณ,

พุทฺธงฺกุโร ภวิ ตทานิ สุชาตราชา

ราชฺโมฬิมณิลงฺกตปาทปีโ; ()

๖๒.

หิตฺวา ส’รชฺชมิสิเวยธโร สุธีโร

ทิพฺเพหิ’เนกกุสุเมหิ ชินํ วชนฺตํ,

ปูเชสิ มุทฺธนิ ตมาปวิตานโสภํ

สตฺถา’ปิ ตปฺปณิธิสิทฺธิ สิยา’ตฺย’ภาสิ; ()

๖๓.

เขมํ ปุรฺหิ ชนโก ชนสนฺธนาโม

ราชา ชเนตฺติ ปทุมา นิชสงฺฆมชฺเฌ,

ทฺเว พฺรหฺมเทวุทย วิสฺสุตเถรนาคา

ผุสฺสา จ อคฺคยุคลานฺย’ภวุํ สุทตฺตา; ()

๖๔.

ตํ สมฺภโววสิ วสินฺทมุปฏฺหิตฺถ

ตสฺสา’สนวฺหตรุ โพธิ ส’สฏฺิตตฺโถ,

อฏฺาสิ วสฺสคณนาย มเหสิ ลกฺขํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๖๕.

ตสฺสา’ปเรน ภวสาครปาทสฺสิ

ผุสฺโส มหามุนิริ’หกพฺภุทปาทิ โลเก,

ธีโร ตทานิ วิชิตาวิ ชิตาริวคฺโค

ราชา พภูว สุรราชนิโภ’รุเตโช; ()

๖๖.

สมฺโพธิ มคฺคปุริโส ปณีธาย ผีตํ

รชฺชํ วิวชฺชิย ส’ปพฺพชิโต ชนสฺส,

อฺาย ตีณิปิฏกานิ กเถสิ ธมฺมํ

วฺยากาสิ ผุสฺสภควา’ปิ’ว ปุพฺพพุทฺธา; ()

๖๗.

ตสฺสา’สิ กาสินครํ ชยเสนนาโม

ราชา ปิตา’สิ ชนติ สิริมา มเหสิ,

สงฺเฆสุ’โภสุ’ปิ สุรกฺขิตธมฺมเสตา

จาลา ตทคฺคยุคลานิ ตถู’ปฺจาลา; ()

๖๘.

โพธิทฺทุมา’มลกสาขิ สรีรมฏฺ-

ปณฺณาสหตฺถปมิตํ สภิยาภิธาโน,

โสปฏฺหี นวุติวสฺสสหสฺสมายุ

อาสุํ ตโย ภกวโต คณสนฺนิปาตา; ()

๖๙.

ตสฺสา’ปเรน สนรามรสตฺตสาโร

สตฺถา วิปสฺสิ’ห สมุพฺภวิ สพฺพทสฺสี,

กมฺเมน เกนจิ มหิทฺธิมหานุภาโว

พุทฺธงฺกุโร’ภวิ ตทา’ตุลนาคราชา; ()

๗๐.

องฺคีรสสฺส ฆนกฺจนหทฺทปีํ

ปาทาสิ ตสฺส ขวิตํ รตเนหิ นานา,

โส พุทฺธภาวมหิปตฺถิย โพธิสตฺโต

วฺยากาสิ ตตฺถสุนิสชฺช ชิโน วิปสฺสิ; ()

๗๑.

ตสฺสา’สิ พนฺธุมตินามปุรํ ตเทว-

นาโม ปิตา ชนนิ พนฺธุมตี มเหสิ,

ทฺเว ขณฺฑติสฺสวสิโน วรสาวกา’สุํ

จนฺทา จ ภทฺทยุคลํ ภวิ จนฺทมิตฺตา; ()

๗๒.

เทหํ อสิติรตตํ ตมโสกเถโร-

ปฏฺาสิ โพธิวิฏปี ภวิ กณฺหวณฺฏา,

วาสํอกา มุนิร’สีติสหสฺสวสฺสํ

อาสุํ ตโย อริยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๗๓.

ตสฺสา’ปเรน อธิสีลสมาธิปฺโ

สตฺถา สมุพฺภวี สิขี ชนกปฺปสาขี,

ธีโร ตทา’ภวิ อรินฺทมนามราชา

สทฺโธ ปหูตรตโต รตนตฺตยมฺหิ; ()

๗๔.

ภิกฺขฺจ สตฺตรตนาภรณาภิรามํ

ตฺวาน หตฺถิรตนํ สุคเต สสงฺเฆ,

โส พุทฺธภาวมหิปตฺถยิ สตฺตสาโร

วฺยากาสิ ลจฺฉสิ สุโขธิปทนฺติ สตฺถา; ()

๗๕.

พุทฺธสฺส จาริณวตี นครํ อโหสิ

มาตา ปภาวติ ปิตา อรุณวฺห ราชา,

สงฺเฆสุ’โภสุ อภิภุวสิ สมฺภโว จ

อคฺคาภวึสุ มขิลาปทุมาภิธานา; ()

๗๖.

เขมงฺกโร ชินมุปฏฺหิ สตฺตตึส-

หตฺถุจฺฉิโต วิชยโพธิ จ ปุณฺฑริโก,

โส สตฺตตึสติสหสฺส มิตายุโก’สิ

อาสุํ ตโย ตทิยสาวกสนฺนิปาตา; ()

๗๗.

ตสฺสา’ปเรนิ’ห สมุพฺภวิ เกตุมาลา-

พฺยามปฺปภาปริลสํ มุนิเวสฺสภู’ติ,

พุทฺธงฺกุโร กิร ตทานิ สุทสฺสนวฺห-

ราชา พภูว ปรราชคชินฺทสีโห; ()

๗๘.

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส สจีวรํ โส

ทตฺวาน ทานมตุลํ ชินสาสนมฺหิ,

สพฺพฺุโพธิมภิปตฺถิย ปพฺพชิตฺถ

พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ธุวนฺติ ตมาหสตฺถา; ()

๗๙.

ตสฺสา’ปฺย’โนปมปุรํ ภวิ สุปฺปตีโต

ราชา ปิตา ยสวตี ชนิกา มเหสี,

โสณุตฺตรา จ นิชสาวกสาวิกานํ

ทามา มติทฺธิปรมา ปรมา สมาลา; ()

๘๐.

โพธี’ปิ ตสฺส ภวิ สาลมหีรูโห’ป-

สมฺปนฺนภิกฺขุ ตทุปฏฺหิ สฏฺิหตฺโถ,

สตฺถา วิหาสิ สมสฏฺิสหสฺสวสฺสํ

อาสุํ ตโย ตทิยสาวกสตฺติปาตา; ()

๘๑.

ตสฺสา’ปเรนิ’กห สมุพฺภวิ สจฺจสนฺโท

เวเนยฺยพนฺธุ ภควา กกุสนฺธนาโม,

พุทฺธงฺกุโร ภุวิ ตทา’ภวิ เขมราชา

ทานปฺปพนฺธชลเสกสุโธตหตฺโถ; ()

๘๒.

โส ปตฺตจีวรปภูติกมนฺนปานํ

ทตฺวา สสาวกชินสฺส ฆรา’ภิคนฺตฺวา,

ปพฺพชฺชิ โพธิปณิธึ ปณิธาย ราชา

สตฺถาสยา’ตฺย’วจ ตปฺปณิธานสิทฺธิ; ()

๘๓.

เขมวหยํ นครมสฺส ปิตา’คฺคิทตฺโต

วิปฺโป วิภาวิ อภวิ ชนิกา วิสาขา,

สฺชิวเถรทุติโย วิธุโร จ เถโร

สามา ตทคฺคยุคลํ ภวิ จมฺปกาขฺยา; ()

๘๔.

ตํ พุทฺธิโช ชินมุปฏฺหิ ตสฺส คตฺตํ

ตาฬิสหตฺถมิตมาสิ สิริสโพธิ,

ตาฬิสหายนสหสฺสปมาณมายุ

เอโก’ว ตสฺส ภวิ สาวกสนฺนิปาโต; ()

๘๕.

ตสฺสา’ปรมฺหิ สมเย กรุณานิธาโน

โลกาภิภู กนกภุธรหาริรูโป,

อุปฺปชฺชิ โกณคมโนมุนิ ปพฺพตาขฺโย

ภุมิสฺสโร ภวิ มหาปุริโส ตทานิ; ()

๘๖.

สงฺฆสฺส พุทฺธปมุขสฺส อุฬารทานํ

ทตฺวา มหคฺฆวรจิวรสาฏเก จ,

โส ปกพฺพชิตฺถ อภิปตฺถิต พุทฺธภาโว

พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ตุวนฺติ ตมาหสตฺถา; ()

๘๗.

นาเมน โสภวติ ตมฺปุรมุตฺตราขฺยา

มาตา ปิตา’วนิสุโร ภวิ ยฺทตฺโต,

หีโยโสตฺตรวสี สมณิ สมุทฺทา

ตสฺโส’ตฺตรา จ ปรมา ปริสาสุ’โภสุ; ()

๘๘.

ตํ โสตฺถิโช ชินมุปฏฺหิ ตึสหตฺโถ

องฺคีรโส ภวิ อุทุมฺพรสาขิ โพธิ,

โส ตึสหายนสหสฺสมิตายุโก’สิ

เอโก’ว ตสฺส ภวิ สาวกสนฺติปาโต; ()

๘๙.

ตสฺสา’ปเรนิ’ห มหามุนิ กสฺสปาขฺโย

โลกมฺหิ ปาตุภวิ ขคฺควิสาณกปฺโป,

พุทฺธงฺกุโร ภุวิ ตทา’ภวิ โชติปาโล

เวเทสุ ตีสุ สกลาสุ กลาสุ เฉโก; ()

๙๐.

กลฺยาณมิตฺตทุติโย สุคตํ อุเปจฺจ

สุตฺวาน ธมฺมมถสาสน โมตริตฺวา,

สพฺพฺุภาวมฺหิปตฺถยิ มาณโว โส

วฺยากาสิ กสฺสปมุนี’ปิ มุนี’จ ปุพฺพา; ()

๙๑.

พาราณสิ นครมาสิ ปิตา จ มาตา

ทฺเว พฺรหฺมทตฺตธนวตฺย’ภิธานวนฺโต,

ภิกฺขุสุ ตสฺส สมณิสฺว’ปิ ติสฺสภาร-

ทฺวาชา จ ภทฺทยุคลาตฺย’นุโลรุเวลา; ()

๙๒.

ตํ สพฺพมิตฺตสมโณ สมุปฏฺหิตฺถ

นิคฺโรธสาขี ชยโพธิ ส’วีสหตฺโถ,

ตสฺสา’สิ วิสติสหสฺส ปมาณมายุ

เอโก’ว’หู อริยสาวกสนฺนีปาโต; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยติตา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป ทูเรนิทาเน โพธิสตฺตสฺส เสสปณิธาตฏฺปน ปวตฺติ ปริทีโป ตติโย สคฺโค.

.

ทีปงฺกราทิจตุวีสติ พุทฺธปาท-

มูเลสุ ลงปณิธาน มหานิธาโน,

ลกฺขาธิกํ จตุรสงฺขิยกปฺปสงฺขํ

ปุฺาภิสนฺทมภิสงฺขริ โพธิสตฺโต; ()

.

เอตฺถนฺตเร วิวิธพาหิรวตฺถุชาตํ

สิส’กฺขิมํสรุธิรานิ จ ปุตฺตทาเร,

โส ชิวิตมฺปิ กปณฑิกยาจกานํ

วีโร ปริจฺจชิ ปชาย หิตตฺถเมว; ()

.

ทานาธิมุตฺติปริเยสน วิปฺปเวโส

ปตฺวา ตโปวนมกิตฺติ ตโปธนสฺส,

ติหํ อลตฺถ สกฏาหมโลณฑากํ

ยสฺสา’ภิภูตชรสฺส ชิฆจฺฉิตตฺตา; () (อกิตฺติจริยํ)

.

กนฺตารมคฺค ปฏิปนฺน มนาตปตฺตํ

ปจฺเจก พุทฺธมหิปสฺสิย สงกฺขวิปฺโป,

ผุฏฺํ สกิจฺจปสุโต สูริยาตเปน

โย ฉตฺตุปาหณมทาสิ สุโธตปาณิ; () (สงฺขจริยํ)

.

ทุพฺภิกฺขปีฬนภเยน กลิงฺครฏฺา

สํยาจตํ ยทุปคมฺม ธนฺชยวฺโห,

โสณฺฑาย คยฺห นิชมฺชน นาคราชํ

โย ทกฺขิโณทก นิเสกมกาสิ ราชา; () (กุรุธมฺมจริยํ)

.

หุตฺวาน โย มหสุทสฺสน จกฺกวตฺตี

ราชา กุสาวติปุรมฺหิ ทิวา จ รตฺโต,

วตฺถตฺตปานมุปเตสิ จราปยิตฺวา

เภรึก อเสสกปณฺฑิกยาจกานํ; () (มหาสุทสฺสนจริยํ)

.

โย สตฺตภุมิภุชสาสิ ปุโรหิโต’ปิ

ราชูหิ ลทฺธมขิลํ ธนธฺราสึ,

สมฺปตฺตยาจกชนสฺส ปริจฺฉชิตฺวา

ปุฺปฺปพนฺธมภิสฺจินิ โพธิเหตุ; () (มหาโควินฺทจริยํ)

.

ธมฺมานุสาสิ นิมินาม มหีภุโช’ปิ

สาลํ วิธาย มิถิลาย จตุมฺมุขํ โย,

อจฺฉินฺนมตฺถิชนปกฺขิจตุปฺปทานํ

ทานํ ปวตฺตยี ปุรา ททตํ วริฏฺโ; () (นิมิราชจริยํ)

.

โย เอกราชสุตจนฺทกุมารภูโต

มุทฺธาภิเสก กรณาย ชเนหิ คจฺฉํ,

สํเวชิโต สวิภเว ติภเว’ปิ ยฺา-

วาฏํ วิธาย’ภิปวตฺตยิ ทานวฏฺฏํ; () (จนฺทกุมารจริยํ)

๑๐.

โย วตฺถุสารคหเณน อติตฺตรูโป

ภุมิสฺสโร’ปิ สิวินาม สุราธิปสฺส,

ชจฺจนฺธเวสคหิตสฺส วิโลจนานิ

อุปฺปาฏยิตฺว ปททํ ลภิ ทิพฺพจกฺขู; () (สิวิราชจริยํ;)

๑๑.

ทานาธิมุตฺติปรโม สสปณฺฑิโต โย

มิตฺเตนุ สาสิย อธิฏฺิตุโปสถงฺโค,

องฺคารมุทฺธนิ ปปาต สชีวิตาสํ

หิตฺวา ทฺวิชสฺส ตนุมํสปทาตุกาโม; () (สสปณฺฑิตจริยํ; อิติทานปารมีํ)

๑๒.

โย มาตุโปสกกริ ภิสมุทฺธรตฺโต

อนฺธาย หตฺถิทมเกน กเรณุกาย,

โสณฺฑาย สุฏฺุคหิโต’ปฺย’วิกณฺฑิตสฺส

สีลสฺส ขณฺฑนภยา นชเนสิ โกปํ; () (มาตุโปสกจริยํ)

๑๓.

โย ภุริทตฺตภุชโค’ปริวมฺมิกฏฺโ,

สีลพฺพตํ วิสธโร สมธิฏฺหิตฺวา,

เปฬาย ขิตฺตภุชเค อหิคุณฺิกมฺหิ

สีลสฺส กุปฺปนภเยน ชหาสิ โกปํ; () (ภุริทตฺตจริยํ;)

๑๔.

สีลพฺพตาทิวิภโว ชลิติทฺธิมา โย

จมฺเปยฺยนามภุชโค อหิคุณฺิกมฺหิ,

อิจฺฉานุรูปวิจโร จมรี’ว วาลํ

สีลํ ชุโคป นปิ ตพฺพธเก จุโกป; () (จมฺเปยฺยจริยํ;)

๑๕.

โย จูลโพธิวิสุโต สมทิฏฺหตฺวา

สีลพฺพตํ วนมุเปจฺจ วสํ ปิยาย,

ตายํ ปสยฺห คหิตาย’ปิ กาสิรฺา

สีลพฺพิโสธนปโร ปชหิตฺถ โรสํ; () (จูลโพธิจริยํ)

๑๖.

โย ภึสรูปิ มหิโส’ปิ วลิมุขสฺส

อาคุํ ติติกฺขมขีลํ ปริสุทฺธสิโล,

รุกฺขฏฺยกฺขวจนานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา

ตํ สีลภงฺคภยโต ภยโต มุโมจ; ()

๑๗.

โย วุยฺหมานมปนีย นทีปวาหา

มิตฺตทฺทุหึ ปุตสชีวิตทานเหตุ,

รฺา มุโมจ วธิยํ อวิโกปเนน

สีลสฺส รูรุหริโณ’ปิ หริสฺสวณฺโณ, () (รูรุมิคราชจริยํ;)

๑๘.

โย ทนฺตกฏฺสกเลหิ ชฏากุเลหิ

กุทฺเธน กุฏชฏิเลน กตาหิสาโป,

มาตงฺคนามมุนิ สีลธนํ ชุโคป

สมฺปาตสาปริปุมิทฺธิพเลน รกฺขํ; () (มาตงฺคจริยํ;)

๑๙.

มคฺคาวติณฺณมธมํ กลฺหาภีลาสา-

สงฺฆฏฺฏิโตภยรถงฺคมธมฺมยกฺขํ,

โกปคฺคินา นปริฌาปยมิทฺธิมา โย

สีลํ รรกฺข ขลุ ธมฺมิกยกฺขราชา; () (ธมฺมาธมฺม เทวปุตฺตจริยํ;)

๒๐.

โย โปริสาทวสคสฺส ชยทฺทิสสฺส

รฺโ ปฏิฺมธิกิจฺจ วิชิวิตาโส,

ขีตฺตายุโธ ตทุปคมฺม อลีนสตฺโต

ยกฺขํ ทเมสิ นนุ สีลวตํ นิทานา; () (อลีนสตฺตจริยํ;)

๒๑.

โย สงฺขปาลภุชโค นิชโภคปูร-

วฺยาภงฺคิภารตรวาหิติ โภชปุตฺเต,

การุฺมาป อภิคนฺตุมปาทตาย

สีลสฺส ภงฺคภยโต’ปิ หุตาสเตโช; () (สงฺขปาลจริยํ; อิติ สีลปารมึ;)

๒๒.

สงฺขารธมฺมขณภงฺคสภาวทสฺสิ

อุสฺสาวพินฺทุวิลยํ’ว ยุธฺชโย โย,

ราชา ชนสฺส รุทโต ปวิหาย รชฺชํ

เนกฺขมฺมปารมิมปุรยิ ปพฺพชิตฺวา; () (ยุธฺชย จริยํ;)

๒๓.

โย โสมนสฺสวิสุโต กุรุราชปุตฺโต

ทุสฺสีลกุฏชฏิลพฺพจนํ ปฏิจฺจ,

รฺา นิโยชิตวโธ วธกาวกาสํ

ลทฺธานุสาสิย’ภินิกฺขมิ จตฺตรชฺโช; () (โสมนสฺส จริยํ;)

๒๔.

โย กาสิราชตนุโช’ปิ อโยฆราขฺโย

อีหํ ภโต จิรมโยฆรวาสหีรู,

รชฺชํ ปหาย ปรมํ ปิตรา ปทตฺตํ

เนกฺขมฺมปารมิปโร วนโมตริตฺถ; () (อโยฆรจริยํ;)

๒๕.

โย ปฺจกามคุณทีปนโต’ปทิฏฺ-

สมฺภตฺตมิตฺตวจนมฺปิ ปฏิกฺขิปิตฺวา,

นิทฺธนฺตกฺจนนิภจฺฉวิ กฺจนาขฺโย

ปตฺวา ตโปวนมปพฺพชิ พนฺธเวหิ; () (ภิสจริยํ;)

๒๖.

ปกฺขิตฺตททฺทุลนหารุริวา’นลมฺหิ

สงฺขารธมฺมวิสเย ปฏิวฏฺฏิตตฺโต,

โย โสณภุสุรสุธี วิภวํ ปหาย

ปพฺพชฺชิตุํ สปริโส ปวนํ ชคาม; () (โสณปณฺฑิตจริยํ; อิติ เนกฺขมฺม ปารมิ;)

๒๗.

โย เสณโก สุธิ ปสิพฺพกคพฺภสายึ

วิปฺปสฺสิ โมหกลุสิกตมานสสฺส,

สปฺปํ สุโฆรมุปทสฺสิย ทีฆทสฺสี

ปฺาสุปารมิมปูรยิ ภุริเมโธ; () (เสณกปณฺฑิต จริยํ;)

๒๘.

โย ยํ มโหสธสมาขฺยสุธี สุธีโส

อุมฺมคฺคสํวุตนิสคฺควติสโม’ปิ,

อุมฺมคฺคโต’ว สพลํ มิถิลาธินาถํ

ปฺาปชาปติปติ ริปุโต มุโมจ; () (มโหสธจริยํ อิติ ปฺา ปารมี;)

๒๙.

วาเลนุ’ฬารวีริโย วีริเยน โฆรํ

สํสารทุกฺขมิว โย กิสกาลโก’ปิ,

คมฺภีรสาครชลํ สปชานุกมฺปี

อุสฺสิฺจิตุํ สตตมารหิ สตฺตสาโร; () (กาลก จริยํ)

๓๐.

ราชามหาทิชนโก ชนกุนฺทจนฺโท

คมฺภีรภุริสลิลํ สลิลากรํ โย,

สูโร’รุพาหุวีริโย วีริยํ ตตาร

สํสารสินฺธุตรเณ ตรณีสรูโป; () (มหาชนกจริยํ; อิติ วีริยปารมิ;)

๓๑.

โย ขนฺติตินฺตหทโย ยติขนฺติวาที

เฉทาปิเต’ปิ สกลํ สกลตฺตภาเว,

สมปูตขนฺติชลเมวภูสํ สิเสจ

วฺยาปาทปาวกปทิตฺตกลาพุราเช; () (ขนฺติวาที จริยํ)

๓๒.

โย ธมฺมปาลนปโร สุสุ ธมฺมปาโล

การาปิเต’ปิ วธเกห’สิมาลกมฺมํ,

อาสนฺนตาปนิรยมฺหิ ปตาปราเช

ขนฺตึ ปวตฺตยิ มนปฺปิตขนฺติเมตฺโต; () (ธมฺมปาล จริยํ; อิติ ขนฺติปารมี;)

๓๓.

โย อนฺตรีปคภยํกรสุํสุมาร-

มุทฺธาสมปฺปิตปโท กปิราชภูโต,

ทินฺนํ ปฏิฺมนุกุพฺพมนฺลพฺภํ

นชฺชา ปปาต ปรตีรมสจฺจภีรู; () (กปิราช จริยํ)

๓๔.

โย สจฺจปารมิปโร วสิ ปจฺจนาโม

สจฺเจน สจฺจมหีสนฺธิย สจฺจทสฺสี,

โปรึ สมคฺคกรณึ สิริชมฺพุทีเป

สมฺปาลยํ สกลโลกมโวจ วาจํ; () (สจฺจสวฺภย จริยํ;)

๓๕.

โย วฏฺฏโปตกทิโช อวิรูฬฺหปกฺข-

ปาโท’ติขุทฺทกกุลาวกคพฺภสายี,

สจฺเจน โสฬสกริสมิตปฺปเทเส

ทาวคฺคินิพฺพุติมกา ถิรมายุคนฺตํ; () (วฏฺฏโปตก จริยํ;)

๓๖.

โย คิชฺฌกากพกพาณกภกฺขภุต-

พนฺธุ นิทาฆรวิตาปปริกฺขยา’เป,

ริตฺเต สรมฺหิ ปริโมจยิ มจฺฉราชา

สจฺเจน’กาลชลทาคมปจฺจเยน; () (มจฺฉราช จริยํ;)

๓๗.

ทุฏฺาหิทฏฺวิสเวควิมุจฺฉิตํ โย

มณฺฑพฺพตาปสวโร’รสยฺทตฺตํ,

กตฺวาน สจฺจกิริยํ กรุณาย กณฺห-

ทีปายโน มุนิ มุโมจ ตมาปทมฺหา; () (กณฺหาทีปายน จริยํ;)

๓๘.

โย โปริสาทวสโค สุตโสมราชา

รชฺเช ติโยชนสเต สกชีวิเต’ปิ,

สจฺจํ รรกฺข นนุ สจฺจปโร นิราโส

ทินฺนํ ปฏิสฺสวมุภินฺนมปานุกุพฺพํ; () (สุตโสมจริยํ; อิติ สจฺจปารมี;)

๓๙.

นิพฺพินฺนรชฺชวิภโว ภวภีรูตาย

โย มูคปกฺขพธิรากติ มูคปกฺโข,

นีเต นิขาตุมปกิ สีวถิกาวกาเส

ทฬฺหํ อธิฏฺิตวตํ วต โนชหาสิ; () (เตมิยจริยํ; อิติ อธิฏฺาน ปารมี;)

๔๐.

เมตฺตวิหารปรโม ปิตุรนฺธยฏฺิ

โย โสมโสมฺมยทโย’ปิ สุวณฺณสาโม,

วาเฬหิ สมฺปริวุโต ปวเน วิหาริ

เมตฺตาขฺยปารมิมปูรยิ ปาปภีรู; () (สุวณฺณสามจริยํ;)

๔๑.

โย เอกราชวิสุโต ภุวิ กาสิราชา

เมตฺตากลตฺตทุติโย สกชีวิเต’ปิ,

อวฉินฺนรชฺชวิภาเว ปฏิปกฺขราเช

เมตฺตาย สมฺผริ สมํ ปริภาวิตาย; () (เอกราชจริยํ; อิติ เมตฺตา ปารมี;)

๔๒.

ยา โลเมหํสวิสุโต’ปิ ตุลาสริกฺโข

มานาวมานนกเรสุ สุเข จ ทุกฺข,

วาสํ จวฏฺิปริกิณฺณสุสานมชฺเฌ

เวรํ อเวรมนุเปจฺจ รรกฺขุ’เปกฺขํ; () (โลมหํสจริยํ; อิติ อุเปกฺขาก ปการมึ)

๔๓.

โส โพธิยา’ภินิยโต ปริปกฺกาโณ

พุทฺธงฺกุโร’ปจิตปารมิตาพเลน,

นิชฺฌามตณฺห’สิตกฺชกฺขุปฺปิปาส-

โลกนฺตโรรุนิรเยสุ น ชาตุ ชาโต; ()

๔๔.

นาลตฺถ ปณฺฑกนปุํสกมูคปกฺข-

ฉจฺจนฺธชาติพธิริตฺถิชฬตฺตภาวํ,

โส มกฺขิกามกสกุตฺถกิปิลฺลิกาทิ-

ชาตฺยา นปาตุภวิ กีฏปฏงฺคชาตฺยา; ()

๔๕.

นาลตฺถ คนฺธคชโต ปุถุลตฺต ภาวํ

นาลตฺถ วฏฺฏสุสุกา สุขุมนฺต ภาวํ,

นาลตฺถ อุมฺทนมมฺมนกตฺต ภาวํ

นาลตฺถ เอวมติหีนตรตฺต ภาวํ;

๔๖.

นาโหสิ มาตุวธโก ปิตุฆาตโก วา

นาโหสิ สงฺฆภิทุโร อรหนฺตฆาโต,

นาโหสิ ทุฏฺหทเยน ตถาคตสฺส

นาโหสิ สํชนนโก รุธิรสฺส กาเย; ()

๔๗.

กมฺมํ ผขลํ ตทุภยํ ปฏิพาหิโน เย

อุจฺเฉททิฏฺิคติกา วิหรึสุ เตสํ,

ลทฺธึ กทาจิ นปรามสิ สทฺทหาโน

กมฺมํ ผลํ นิยตโพธิปรายโณ โส; ()

๔๘.

ยสฺมึ ภเว ภวติ นามจตุกฺกมตฺตํ

ตตฺรา’ปิ ปุฺกรณตฺถ มสฺสตฺเต,

อฏฺานโต นปฏิสนฺธิมคณฺหิ สุทฺธา-

วาเสสุ ปฺจสุ กทาจิ ปปฺจภีรู; ()

๔๙.

พุทฺธงฺกุโร นิยตโพธิปโท กทาจิ

ทีฆายุเกสุ’ปิภเวสุ สุขานเปโข,

กตฺวา’ธิมุตฺติวจนํ อิธ ชีวโลเก

นิพฺพตฺติ โส ติทสปารมิปูรณตฺถํ; ()

๕๐.

อิจฺเจวํ โส ปุริสนิสโภ ทุปฺปเวสสฺส โพธิ-

ปาสาทสฺสา’วตรณสมตฺตึสติสฺเสณิรูปํ,

นิปฺผาเทนฺโต ปรหิตรโต ปารมีธมฺมชาตํ

สํสาเร สํสริ จิรตรํ โฆรทุกฺขํ ติติกฺขํ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป ทุเรนิทาเน ปารมิธมฺมาภิสงฺขรณ ปวตฺติ ปริทีโป จตุตฺโถ สคฺโค.

.

อตฺถวตฺตปทํ นานาวณฺณมณฺณวชานฺวิตํ,

ปตฺถฺยาวตฺตมิวาโหสิ เชตุตฺตรปุรํ ปุเร; () (สิเลส พนฺธนํ;)

.

ปริขาเมขลาทาม พทฺธปาการโสณินี,

รราช ราชธานี สา วธูว ปติมณฺฑิตา; ()

.

มณิสิงฺคํสุมาลาภิ พาลํสุมาลิวิพฺภมํ,

สสงฺกมณฺฑลํ ตสฺมึ ปลมฺเหสา’ภีสาริกา; ()

.

อินฺทิรามนฺทิรา’มนฺทมณิมนฺทิรสาลินี,

เหมทฺธชาวลิ ตสฺมึ กิฬาปยิ กลาปิโน; ()

.

รราช นาคราชานํ กปฺปิตาภรเณหิ จ,

ทาาหิ ทานธาราหิ เมฆวจฺฉนฺตา’ว สา ปุรี; ()

.

ตุรงฺคนิกโรณฺฑุตธุลิธูสริตมฺพรํ,

นิวาริตาตปํรงฺควิตานสฺสิริมาหริ; ()

.

นีลเสวาลธมฺมิลฺลา สมฺผุลฺลกมลา’นนา,

ตหิมุปฺปลโลล’กฺขี หํสปีนปโยธรา; ()

.

กิฺชกฺขราชิรสานารุทฺธโรธนิตมฺพินี,

ภิงฺคาลิมณิมฺชิรา นารี’วา’สุํ สโรชินี; () (สิเลส พนฺธนํ;)

.

เกวกลํ กปฺปรุกฺเขหิ วินา สา ราชธานฺย’หุ,

วิสาณาราชธานี’ว สพฺพสมฺปตฺติสาลินี; ()

๑๐.

กทาจิ ปุริสาชฺโ ราชา’โหสิ ปุเร ตหึ,

เวสฺสนฺตโร’ตินาเมน วิสฺสุโต ภุวนตฺตเย; ()

๑๑.

กุมาโร’ว สมาโน โส ทานกีฬาปรายโณ,

กายูปคานิ ธาตีนํ รตนาภรณานิ’ปิ; ()

๑๒.

ขณฺฑาขณฺฑํ กริตฺวาน นวกฺขนฺตุํ กปริจฺจชิ,

เอวํ พาหิรวตฺถูนิททนฺโต อฏฺวสฺสิโก; ()

๑๓.

ปาสาทมภิรีหิตฺวา โสนิสชฺชา’ภิยาจนํ,

ทสฺสามี’ติ วิจินฺเตสิ สิสกฺขิมํสโลหิตํ; ()

๑๔.

สุเขธิโต มหาสตฺโต สุกฺกปกฺเข’ว จนฺทิมา,

ปาเลสิ ทสธมฺเมน ปตฺวา รชฺชสิรึ ปชํ; ()

๑๕.

นิสชฺโช ปริปาสาเท โส ราชา เอกทา รโห,

กามานํ สงฺกิเลสฺจ โวการาทีนวํ สริ; ()

๑๖.

ปพฺพชฺชาหิรโต ราชา นิพฺพินฺโต วิภเวภเว,

สมฺปตฺติสารมาทาย หิตฺวา รชฺชสิรึ วรํ; ()

๑๗.

มตฺตมาตงฺคราชา’ว อคฺคิปชฺชลกานนา,

รุทโต าติสงฺฆสฺส อคารสฺมา’ภิ นิกฺขมี; ()

๑๘.

จมฺปกาโสกวกุลตรุสณฺฑสุมณฺฑิตํ,

สิขณฺฑิมณฺฑลาขณฺฑกีฬํ โกกิลกูชนํ; ()

๑๙.

อเนกมิคปกฺขีนมาสยํ สลิลาสยํ,

วีกาสกุสุมาโมทปฺปวาสิตสมีรณํ; ()

๒๐.

มธุมตฺตา’ลิงฺธงฺการนิพฺภร’มฺพุรุหากรํ,

สมฺปาตนิชฺฌรา’ราวคมฺภีรภุริภูธรํ; ()

๒๑.

ปวเวกกฺขมํ วงฺกปพฺภารํ คิริคพฺภรํ,

ทุปฺปเวสปกถํ วงฺกคิรินามตโปวนํ; ()

๒๒.

ปตฺวา ลทฺเธ’สิปพฺพชฺชา กวิลาโส โส มหีภุโช,

จรนฺโต พฺรหฺมจริยํ จิรสฺสํ วีตินามยิ; ()

๒๓.

ตสฺสรฺโ มเหสิปิ มทฺทีนาม สุเขธิตา,

ปุตฺตธีตูภิสทฺธึ ตํ ตโปวนมุปาวิสิ; ()

๒๔.

มหิจฺโฉ ปูชโกวิปฺโป ตทา พีคจฺฉทสฺสโน,

เยน เวสฺสนฺตโรสตฺตสาโร เตนุปสงฺกมิ; ()

๒๕.

อตฺโถ กมฺมกเรหี’ติ ชราชชฺชริตสฺส เม,

ปุตฺตฺจธีตรํ ยาจี ธีรํ ปตฺวา ทยาปรํ; ()

๒๖.

อุโภ กณฺหาชินํ ชาลึ สเสนหภารภาชนํ,

สมฺมาสมฺโพธิกาโม โส ตณฺหาทาสพฺยมุตฺติยา; ()

๒๗.

ทกฺขิโณทกสมฺปุตชูชก’ฺชลิภาชเน,

สมปฺปยิตฺถ พนฺธิตฺวา อคมา’ทาย นิทฺทโย; ()

๒๘.

ทานาธิมุตฺตีวีมํสี วิปฺปากปฺเปนุ’ปาคโต,

สํยาจิ เทวราชา’ถ มทฺทิเทวึ ปติพฺพตํ; ()

๒๙.

ทกฺขิโณทกนิทฺโธตหตฺโถ โส ทกฺขิโณทกํ,

กตฺวา เทเวสวิปฺปสฺส เทวึ เทโว ปริจฺจชิ; ()

๓๐.

สตฺตกฺขตฺตุํ ปกมฺปิตฺถ ตสฺส ปารมิเตชสา,

สาธุสาธูติ ปตฺตานุโมทนฺตี’ว มหีวธู; ()

๓๑.

อิจฺเจวํ ปุริสารฺโ ปริปาจินปารมี,

มณิรํสิสฺมุชฺโชต ปาสาทสตลงฺกเต; ()

๓๒.

มนฺทมนฺทานิโลณฺฑูต ปฺจวณฺณทฺธชาลีนํ,

มณิกึกิณิชาลานุราวโสตรสายเน; ()

๓๓.

ทิพฺเพหิ นจฺจคีเตหิ วาทิเตหิ มโนรเม,

กนฺทปฺปมณฺฑปาการ รงฺคมณฺฑปมณฺฑิเต; ()

๓๔.

ทิพฺพนฺตทิพฺพราชูนํ อินฺทจาปสเตหิ’ว,

จูฬามณีมรีจิหี สมฺพาธีกฬิต’มฺพเร; ()

๓๕.

อจฺฉราหิ กุจฺจนฺทนมิตงฺคีหิ ทูรโต,

วิธูตจนฺทิการาชิ จารุจามร มารุเต; ()

๓๖.

สุตฺตปฺปพุทฺธโปโส’ว ตุสิเต ติทสาลเย,

ตโต จวิตฺวา นิพฺพตฺติ หุตฺวา สนฺตุสิต’วฺหโย; ()

๓๗.

ทิพฺเพสุ ปฺจกาเมสุ วสนฺโต ตุสิตาลเย,

ปฺจินฺทฺริยานิ โลเกกโลจโน ปริจารยิ; ()

๓๘.

ตทา ทสสหสฺเสสุ จกฺกวาเฬสุ เทวตา,

เอกตฺถ สนฺนิปติตา สุตฺวา พุทฺธหฬาหฬํ; ()

๓๙.

เตโน’ปสงฺกมิตฺวาน เยนา’สิ ปุริสุตฺตโม,

กตฺวา ตพฺพทนมฺโภชํ นยนาลิกุลาลยํ; ()

๔๐.

จูฬามณิมยุขมฺพุติทฺโธตจรณาสเน,

พทฺธฺชลิปุฏมฺโภชมกุลาติ สมปฺปยุํ; ()

๔๑.

จกฺกวตฺติปทํ สกฺกมารพฺรหฺมปทตยา,

นโข มาริส ปตฺเถตฺวา ปารมี ปริปาจิตา; ()

๔๒.

เวเนยฺยพนฺธุภุเตน สมฺมาสมฺโพธิมิจฺฉตา,

ตยา มาริส กิจฺเฉน ปูริตา ทสปารมี; ()

๔๓.

สเทวกสฺส โลกสฺส หิตาย มาตุกุจฺฉิยํ,

อุปฺปชฺชตูติ ยาจึสุ ตํธีรํ กรุณาปรํ; ()

๔๔.

สตวสฺสายุเหฏฺาปิ อุทฺธํ สหสหสฺสโต,

ยสฺมา อกาโล พุทฺธานํ ตสฺมา กาลํ วิปสฺสิ โส; ()

๔๕.

ยสฺมา อฺเสุ ทีเปสุ สมฺพุทฺธา โนปปชฺชเร,

ชายนฺติ ชมฺพุทีปสฺมึ ตสฺมา ทีปํ วิปสฺสิ โส; ()

๔๖.

ยสฺมา มิลกฺขเทเสสุ นูปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา,

ชายเร มชฺฌิเม เทเส ตสฺมาเทสํ วิปสฺสิ โส; ()

๔๗.

ยสฺมา นชายเร เวสฺสสุทฺทตฺวเยสุ ชายเร,

ขนฺติเย พฺราหฺมเณ พุทฺธา กุลํ ตสฺมา วิปสฺสิ โส; ()

๔๘.

ยสฺมา อนฺวิสยา กุจฺฉิ สมฺพุทฺธมาตุยา,

ตสฺมา อายุปริจฺเฉทวเสน ปสฺสิ มาตรํ; ()

๔๙.

โลเกกโลจโน เอวํ กตฺวา ปฺจาวโลกนํ,

ตาสํ ปฏิฺํ ปาทาสิ กรุณาปุณฺณมานโส; ()

๕๐.

ตปฺปาทตามรสจุมฺพิต โมฬิมาลา

สมฺปตฺตเทวปริสา’นฺตรธายิ ตาว,

โอคยฺห นนฺทนวนํ ตุสิตาธิราชา

ตมฺหา จวี มติทยาทยินาสภาโย; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานติทาเน ชินวํสทีเป ทุเรนิทาเน เวสฺสนฺตรจริยปฺปภุติเทวาราธนา ปวตฺติ ปริทีโป ปฺจโม สคฺโค.

ชินวํสทีเป ทูเรนิทาน ภาโค ปโม.

.

ยา สตฺตสารปภวา สิริชมฺพุทีเป

ผีตา’มราวติปุรี’ว ปุรีวตํสา,

อาทิจฺจวํสิกนรินฺทปเวณิ ภูมิ

ลกฺขฺยาลยา กปิลวตฺถุปุรี ปุเร’สิ; ()

.

วณฺเณหิ กณฺณสุขสทฺทรเสหิ ชาต-

รูเปหิ อตฺถวิสเรหิ ยตีหิ ยุตฺตา,

ยา ราชธานิ ปุถุปาณคณปฺปเทหิ

อาสี (วสนฺตติลกา) รจนา ยเถว; () (สิเลส พนฺธนํ;)

.

ปาจีทิสาภุชลตาย มหียุวตฺยา

สนฺนทฺธสงฺขวลยสฺสิริมาวหนฺตํ,

ยสฺสา สุธาสุปริกมฺมกตํ รราช

ปาการจกฺกมจลํ มกุฏานุการํ; ()

.

ยสฺสา รราช ปริขา นครินฺทิราย

กิฺชกฺขิฺชริตตีรทสาภิรามา,

สํสิพฺพิตาลิวิตฺตีมณิตนฺตุปนฺตี

ปาการโสณิภรโต คลิตมฺพรํ’ว; ()

.

กนฺทปฺปทปฺปมทิรามทมตฺตธุตฺตา

มนฺทานิเลริตสุนีลลตาวิตานํ,

ยสฺมึ วิโลลนยนฺชลิปิยมานํ

อาปานภุมินิภโมปวนํภชึสุ; ()

.

มตฺตงฺคนาย นวโยพฺพนคพฺพิตาย

รงฺคาลยคฺคมณิทปฺปณพิมฺพิเตหิ,

ยา ราชธานิ ฆนปีนปโยธเรหิ

โสมฺมานเนหิ ภชิ มานสวาปิโสภํ; ()

.

สงฺกปฺปิตาภรณรํสิ สเตรตาลี

ทาาพลากวิสรา มทวุฏฺิธารา,

ยสฺมึ ปุเร ฆรมยูรกุลํ อกาเล

กีฬาปยึสุ วรวารณวาริวาหา; ()

.

ปาการจกฺกพหินิคฺคต มุคฺคราคํ

ยสฺมึ ตุรงฺคนิกรุทฺธฏธูลิชาลํ,

รจฺฉาวตารชนตาย ขณํ ชเนสิ

ภีตึ ปทิตฺตปลยานลชาลโสภํ; ()

.

ยสฺมึ วิมานมณิสิงฺคชุติปฺปพนฺธ-

สฺจุมฺพิตํ ชิตรวึ หริณฺฑกพิมฺพํ,

นารีชนานนสโรชกตาวมานํ

โกธาภิภุตมิว วณฺณวิการมาป; ()

๑๐.

ยตฺถิสฺสเรหิ สมธิคฺคหิตานิ ตุงฺค-

เกลาสกุฏธวลาติ มโนหราติ,

นิจฺจํ สุธาสุปริกมฺมกตานิ จา’สุํ

ลกฺขีนิเกตนนิภานิ นิเกตนานิ; ()

๑๑.

ยตฺถินฺทนิลมณิมาปิตมณฺฑปคฺเค

เหมทฺธชาวลิปริพฺภมณํก ปุรมฺหิ,

ชีมูตกูฏปมุเข สตวิชฺชุมาลา-

ลีลาวหํ วิรหินีนมฆํ ชเนสิ; ()

๑๒.

สฺฌานุราคมณิโตรณทีธิตีหิ

ภินฺนนฺธการนิกรา’ขิลนาครานํ,

ยา ราชธานิ ชนยนฺติปิ ตุงฺคตุฏฺึ

ปีตฺยา นวาสิ รชนีสฺม ภิสาริกานํ; ()

๑๓.

เสวาลเกสรสมากุลตีรภาคา

สมฺผุลฺลรตฺตปทุมุปฺปลกลฺลหารา,

หํสาลิสารสสโมสรณาภิรามา

ยสฺมึ สุนิมฺมลชลา กมลากราสุํ; ()

๑๔.

ยสฺมึปุเร กุลวธูวทนมฺพุชานํ

ลทฺธุํ นิรูปมสิรึ ภุสมุสฺสหนฺตา,

ยาวชฺช เสตสรสิรุหสีตรํสี

อฺโฺพทฺธปฏิฆา’ว วชนฺติ นาสํ; ()

๑๕.

ยสฺมึ สุวณฺณมกณิรูปิยวํสวณฺณ-

มุตฺตาปวาฬจชิเรหิ มหารเหหิ,

นานาปณา สุขุมกาสิกสาณหงฺค-

โกเสยฺยโขมวสเนหิ’ภวุํ ปปุณฺณา; ()

๑๖.

จกฺกาสิสตฺติธนุกุนฺตคทาทิภตฺถา

สนฺนทฺธเหมกวจา วิชิตาริวคฺคา,

สงฺคามสาครสมุตฺตรณาติสุรา

โยธา ยหึ ปุรวเร อกรึสุ รกฺขํ; ()

๑๗.

ผูฏฺา ก วาฏนิกเฏ มณิมนฺทิรานํ

กปฺปาสปฏฺฏธวลา สรทพฺภราชี,

ยสฺมึ ขณํ ชวนิกาสิริมาทธานา

ถีนํ ชุโคป มธุเปหิ มุขมฺพุชานิ; ()

๑๘.

นิพฺพิทฺธวีถิวิสเรหิ สุสชฺชิเตหิ

นิจฺจุสฺสวาย ปุรมุสฺสิตโตรเสหิ,

โภคินฺทโภคนิกเรหิ รสาตลํ’ว

ยํ สมฺปสาริตผเณหิ พภุว รมฺมํ; ()

๑๙.

ยสฺมึปุเร วิวฏมนฺทิรชาลกานํ

อุทฺธูตธุลิมลินีกฬิตาลกานํ,

นารินมินฺทุรุจีรานน ทปฺปเณสุ

โลกสฺส โลจนมณิ ปฏิพิมฺพิตา’สุํ; ()

๒๐.

คมฺภีรสงฺขปฏภทฺธนิภูริโฆสํ

เกลาสกูฏธวลาลยเผณปิณฺฑํ,

ยํ ปุณฺณสตฺตรตนํ ปุรขีรสินฺธุํ

ลกฺขี อลงฺกริ ตุรงฺคตรงฺคเวคํ; ()

๒๑.

เรณุปฺปพนฺธมลินํ กวนราชินีลํ

มธวาติมตฺตมธุปํ ปทุมาภิรามํ,

ยํ ราชหํสภชิตํ อวติณฺณโลกํ

อาสิ ปุรํ วิกจกฺชวนํ ยเถว; () (สิเลสพนฺธนํ;)

๒๒.

ยสฺมึปุรมฺหิ รตนุชฺชลนีลกณฺา

ราคาวมทฺทิตธรา’วิวฏทฺวิชาลิ,

อาสุํปโยธรภรา’วิรฬปฺปเทสา

สมฺปตฺตวุฏฺิทิวสาวิยมาตุคามา; () (สิเลสพนฺธนํ;)

๒๓.

ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ ปรายณสฺส

สํสารภีรุกชนสฺส ตโปวนาภา,

ยา ราชธานิ ปจุรนฺธปุถุชฺชนานํ

อาปานภุมิว พภูวุ’ภยปฺปการา; ()

๒๔.

พุทฺธงฺกุรสฺส รวิวํสปภงฺกรสฺส

สมฺมา สุขานุภาวนาย สุภุมิภุตา,

โภ ยาทิสิ กปิลวตฺถุปุริ ปุเร’สิ

ธมฺมสฺสภาวมธุนา ปริทีปเย สา; ()

๒๕.

ตสฺมึ พภูว นคเร นคราธิราเช

ราชา สุนีติจตุโร จตุสงฺคเหหิ,

ธมฺเมน สพฺพชนรฺชนโก กทาจิ

สุทฺโธทนวฺหวิสุโต รวิวํสเกตุ; ()

๒๖.

ทิสฺวา’วตารกลุสิกตมตฺตภาวํ

อุกฺกณฺิเต’ว กมลา กมลาปติสฺส,

ภูปาลิปาลิภชิตํ จรณารวินฺทํ

สํเสวิ ยสฺส รวิวํสธชสฺส รฺโ; ()

๒๗.

ยสฺสา’วนีสกวิโน กวิกณฺภุสา

วาณิวธู มธุรโกมกลกตฺตวาณี,

ปตฺวา จตุมฺมุขมุขมฺพุชกานนมฺหา

หํสีว มานสตฬากมลงฺกริตฺถ; ()

๒๘.

สพฺพาริทปฺปมถโนปริ เอกธตฺวา

อชฺฌตฺติการิปราชิยมปฺปสยฺหํ,

สํสุทฺธจิตฺตนิกเส นิสิเตน ตาว

ปฺายุเธน อวธิตฺถ มหีภุโช โย; ()

๒๙.

ยสฺมา มหีปติมหีธรโต อุเปกฺขา-

เวฬาตลาวธิ ทยาสลิเลน ปุณฺณา,

เมตฺตาสวนฺติ ปภวา มุทิตุมิมาลา

อชฺโฌตฺถริตฺถ ภุวนตฺตยคํชโนฆํ; ()

๓๐.

สมฺปนฺนทานสทนมฺพุธเรหิ ยสฺส

ทานาธิมุตฺติปรมสฺส มโนทเหสุ,

ตณฺหาตฏานิ กปณทฺธิกยาจกานํ

หินฺนานิ สตฺตรตนมฺพุนิปาตเนน; ()

๓๑.

ยสฺสินฺทนีลนยนํ รชตาวทาต-

ทนฺตํ สุวณฺณวทนฺจ ปวาฬสีสํ,

มุตฺตามยงฺควยวํ รตเนหิ นานา

เทหํ สุมาปิตมิวาสิ ปิตามเหน; () (สีเลสพนฺธนํ)

๓๒.

ยสฺสาติปณฺฑรยโสวิสโร’สธีโส

สเงกฺกาจิตานนสโร’รินราธิปานํ,

โสกนฺธการภิทุโร ริปุราชินีนํ

อาสาครนฺตปถวึ ปริธิกริตฺถ; ()

๓๓.

ราชฺฉปฺปทกุลํ สกลํ ปเทส-

รชฺชาธิปจฺจมกรนฺทรสาภิลาสํ,

ยสฺสตฺตภาวกมลากรผุลฺลิตานิ

สํเสวิ จารุจรณมฺพูรุหานิ ภตฺยา; ()

๓๔.

เสตาตปตฺตมิว วิสฺสุตกิตฺติปุฺชํ

กตฺวา’สิปตฺตมิว ปาวกภีมเตชํ,

ยสฺมึ สรชฺชมนุสาสติ เสสภูปา

ฉตฺตาสิภูสิตกรา สกกิงฺกรา’ว; ()

๓๕.

ทฺวารานิ’เนกกปณฺฑิกยาจกานํ

อุคฺฆาฏิโตปฺย’วิรตํ รตนาลเยสุ,

สทฺธาทิสตฺตธนรกฺขณตปฺปโร สํ

ทฺวารตฺตยํ ปิทหิ โย กปิลาธินาโถ; ()

๓๖.

ยสฺสุสฺสิตทฺธนุเอโณ ปพลาริวคฺคํ

วิสฺสฏฺาพาณวิสรพฺพิสมุพฺพหนฺโต,

ภสฺมิกริ กริกรายตปีนพาหุ-

สปฺโป สุโผิตชิยาปริผนฺทชิวฺโห; ()

๓๗.

ลกฺขีนิธานนครณฺณวปาตุภูโต

มนฺตินฺทกูฏสิขรีวลยาวุโต โย,

วาลคฺคมตฺตมฺปิ ราชสิเณรุราชา

โกธานิเลน ริปุรฺมกมฺปิโย’สิ; ()

๓๘.

ภสฺมิกตาขีลวิปกฺขนรินฺทกฏฺโ

โกธานโล สรสมีรณภาวิโตปิ,

นิพฺพายิ ปคฺฆริตพปฺปชเลหิ ยสฺส

โลลพฺพิโลจนฆเฏหิ วิปกฺขถีนํ; ()

๓๙.

สนฺนีติมคฺคชลิตุคฺคมติปฺปทีโป

กิตฺติปฺปพนฺธธวลีกตชิวโลโก,

ราชินฺทโมฬิมณิลงฺกตปาทปีโ

ธมฺเมน รชฺชมนุสาสิ จิรํ สราชา; ()

๔๐.

ตสฺสติปีวรปโยธรภทฺทกุมฺภ-

ทฺวนฺทาติภารวิรฬีกตมชฺฌภาคา,

นิทฺโทสพาลรวิมณฺฑลจารุคณฺฑา

ทิพฺพจฺฉราชิตวิราชิตรูปโสภา; ()

๔๑.

สมฺผุลฺลนีลกมลามลนีลเนตฺตา

โอลมฺพมานมณิกุณฺฑลลมฺพกณฺณา,

มุตฺตาวลิวทสนาวลิ หํสเธนุ-

เหลาปหาสคมนา มุทุจารุวาณี; ()

๔๒.

พิมฺพาธรา ชลธรายตเกสปาสา

โสวณฺณทปฺปณนิภานนจนฺทพิมฺพา,

สนฺนีรปุปฺผมกุโฬปมจารุชงฺฆา

กนฺทปฺป มงฺคลสิลาตลโสณิภาคา; ()

๔๓.

นาภาลวาฬรุหนีลตมาลวลฺลี-

ลีลาวินทฺธนวโกมลโรมราชี,

ลาวณฺณวาริธิตรงฺคภุชา’ภินีล-

สุพฺภุลตามกรเกตนจาปรูปา; ()

๔๔.

ภุปาลวํสกมลากรราชภํสิ

มายาวธุ อิว สุชมฺปติโน สุชาตา,

จนฺทสฺสโกมุทิ’ว วิชฺชุริว’มฺพุทสฺส

รฺโ’ติจารุจริตาสิ ปิยา มเหสิ; ()

๔๕.

ตสฺมึ นโคปมฆเร นคเร ตทาสิ

อาสาฬฺหิมงฺคลมโห ทิวสานิสตฺต,

มิลาสุคนฺธปรมํ วิคตาสวํ ตํ

นกฺขตฺตกีฬมกริตฺถ มเหสิ มายา; ()

๔๖.

วุฏฺาย สตฺตมทินาคตปุณฺณมาย

ปาโต สุคนฺธปริวาสิตวารินา สา,

กตฺวา สินานมตุลํ กปณฺฑิกานํ

ทานํ อทาสิ จตุลกฺขธนพฺพเยน; ()

๔๗.

วตฺถาหเตหิ สุนิวตฺถสุปารุตา สา

ภุตฺวา’คฺคโภชนมธิฏฺิตุโปสถ’งฺคา,

นิทฺทาตุรา สุปินโมวรกํ ปวิสฺส

กลฺยาณมทฺทส สิรีสยเน นิปนฺนา; ()

๔๘.

เนตฺวา นิปนฺนสยนํ หิมวนฺตปสฺเส

เหฏฺา วิสาลตรสาฬมหีรุหสฺส,

นํ สฏฺิโยชนกจารุมโนสิลายํ

อาโรปยึสุ จตุโร กิร เทวราชา; ()

๔๙.

เนตฺวา มนุสฺสมลสํหรณาย ตมฺหา’

โนตตฺตนามรหทํ สุนหาปยิตฺวา,

เทวิตฺถิโย สปทิ ทิพฺพมเยหิ เนสํ

วตฺเถหิ คนฺธกุสุเมหิ อลงฺกริตฺวา; ()

๕๐.

ตตฺถุพฺภโว ลสติ รูปิยปกพฺพโต โย

ตสฺโสทเร’ติรุจิเร กนกพฺพิมาเน,

ปาจีนสีสวติ ทิพฺพมยมฺหิ สมฺมา

ปฺาปิตคฺคสยนมฺหิ สยาปยึสุ; ()

๕๑.

โอรุยฺห เสตวรวารณราชเวโส

พุทฺธงฺกุโร รุจิรกฺจนปพฺพตมฺหา,

อารุยฺห สชฺฌุธรณิธรมุตฺตราย

โสณฺฑาย เสตสรสิรุหมุพฺพหนฺโต; ()

๕๒.

ปตฺวา วิมานวถกุฺจนทํ นทิตฺวา

กตฺวา ปทกฺขิณมลงฺกตมาตุเสยฺยํ,

เภตฺวาน ตายปน ทกฺขิณปสฺสมนฺโต

กุจฺฉึ ปวิฏฺสทิโส สุปิเนน ทิฏฺโ; ()

๕๓.

มายาย ราชวธุยา รุจิรานนาย

อาสาฬฺหิปุณฺณมิยมุตฺตร’สาฬฺหเภน,

พุทฺธงฺกุรสฺส ปเมน มหาวิปาก-

จิตฺเตน สมฺปติ อหู ปฏิสนฺธิคพฺเภ; ()

๕๔.

พุทฺธงฺกุรสฺส ปฏิสนฺธิคตสฺส คพฺเภ

มายาย จารุจริตาย จ ขคฺคหตฺถา,

นิสฺเสสุปทฺทวนิรากรณาย รกฺขํ

คณฺหึสุ ตาว จตุโร สุรราชปุตฺตา; ()

๕๕.

มายาย ภตฺตุปรมาย ตโตปฺปภุติ

นูปฺปชฺชิ กิฺจิ ปุริเสสุ สราคจิตฺตํ,

สา ปฺจกามสุขินี อกิลนฺตกายา

ลาเภนุฬารยสสาปฺยภิวฑฺฒิตาสิ; ()

๕๖.

ปฺายิ โธตรตเน ชนิกาย อนฺโต

กุจฺฉึ คโต ยถริวาวุตปณฺฑุสุตฺตํ,

ตํ กุจฺฉินา ปริหรี ทสมาสมตฺตํ

ปตฺเตน เตลมิว ราชินิ อปฺปมตฺตา; ()

๕๗.

ปาโต’ว ปาฏิปทเค ทิวเส ปพุทฺธา

รฺโ กเถสิ สุปินํ อถ โส นรินฺโท,

เวทงฺคเวทจตุเร จตุสฏฺมตฺเต

ปกฺโกสยี ทฺวิชวเร ทฺวิชวํสเกตู; ()

๕๘.

ลาชุตฺตราย ปริภณฺฑกตาย ภุมฺยา

ปฺาปิเตสุ สุขุมตฺถรณตฺถเตสุ,

ภทฺทาสเนสุ ภวนมฺหินิสินฺนกานํ

เนมิตฺติกานมวนีปติ ภุสุรานํ; ()

๕๙.

ปกฺขิตฺตสปฺปิมธุสกฺขิรขีรมิสฺส-

ปายาสปุณฺณหริรูปิยภาชเนหิ,

วตฺถาหตานิ ธนธฺจยฺจ เธนู

ทตฺวาน ทิฏฺสุปินสฺส ผขลํ อปุจฺฉิ; ()

๖๐.

มาจินฺตยิตฺถ ตว ราชินิยา ชนินฺท

กุจฺฉิมฺหิ ตมฺปติ ปติฏฺหิ ปุตฺตคพฺโภ,

อชฺฌาวสิสฺสติ สฺเจปน จกฺกวตฺติ

ราชา ภวิสฺสติ อคารมสํสยํ โส; ()

๖๑.

หิตฺวา สสตฺตรตนํ จตุทีปรชฺชํ

โส ปพฺพชิสฺสติ สเจ ภวนา’ภิคนฺตฺวา,

พุทฺโธ ภวิสฺสติ ธุวํ จตุสจฺจพุทฺโธ

อิจฺจพฺรุวึสุ สุปินตฺถวิทู วิทู เต; ()

๖๒.

สา คพฺภภารวริกตมชฺฌภาคา

คนฺตุํ สกํ กุลฆรํ กุลกฺชหํสิ,

อิจฺฉามหนฺติ ปฏิเวทยิ เทวิ รฺโ

โส สมฺปฏิจฺฉิ วจนํ กรวีกวาณฺยา; ()

๖๓.

ตมฺหา มหานครโต นครงฺคปุณฺณํ

โส ยาว เทวทหนามิกราชธานี,

มุตฺตา’วทาตปุฬินตฺถรเณหิ ราชา

ลาโชปหารวิธินา กมลุปฺปเลหิ; ()

๖๔.

สนฺตีรปุปฺผกลเสหิ สมปฺปิเตหิ

มนฺทาติเลริตปฏาก ธชาวลีหิ,

การาปยี กนกรูปิยโตรเณหิ

อทฺธานมคฺคสมลงฺกรณํ’ตขิปฺปํ; ()

๖๕.

วนฺที’ภิคีตถุติมงฺคลคีติกาหิ

ปฺจงฺคิเกหิ ตุริเยหิ กตุปหารํ,

ตสฺมึ สุมณฺฑิตปสาธิตมฺชสมฺหิ

ทิพฺพวฺจราสิริวิฑมฺพนรูปโสภํ; ()

๖๖.

เทวึ สุวณฺณสิวิกาย สุสชฺชิตาย

อาโรปยิตฺว ขจิตาย มณีหิ นานา,

เปเสสิ ภุปติ ปุรกฺขตาติสงฺฆํ

สทฺธึ สหสฺสสจิเวหิ สุเขธิตํ โส; ()

๖๗.

สมฺถุลฺลปุปฺผผลปลฺลววตฺตภาร-

รุกฺขากุลํ ฆนสุนีลลตาวิตานํ,

หินฺตาลตาลนฬกีจกนาฬิเกร-

สนฺนีรปูคติณปาทปปนฺติสาลึ; ()

๖๘.

เสวาลนีลสลิลานิลสีตเลหิ

โอติณฺณกหํสวิสเรหิ สมุลฺลสตฺตํ,

ฌงฺการราวมุขราลิกุลากราล-

กิฺชกฺขชาลภริตมฺพุรุหากเรหิ; ()

๖๙.

ปุปฺผาภิคนฺธสุรภีกตคนฺธวาหํ

อทฺทกฺขิสพฺพชนโลจนปียมานํ,

นินฺทนฺตนนฺทนวนํ วนชายตกฺขี

สา ลุมฺพินีวนมนงฺควิมานภูตึ; ()

๗๐.

สา ราชินี นวทลงฺคุลิปนฺตีจารุ-

สาขาภุโชปหิตมฺชริจามเรหิ,

สนฺนทฺธโกมลลตาวนิตานมคฺเค

อตฺตุปหารกรณาย กตาวกาสา; ()

๗๑.

เสนาย จารุจรณมฺพุรุโหทฺธเฏหิ

เรณูหิ ธูสริตมคฺคมนกฺกมนฺติ,

สทฺธึ สกาย ปริสาย ตโตตริตฺวา

ตํ ลุมฺพินีวนมุปาวิสิ รามเณยฺยํ;()

๗๒.

ตํ ราชินึ วนวธุ ชิตหํสคามึ

อาโมทมนฺทมลยานิลหตฺถเคหิ,

สมฺภาวยิตฺถ มุขราลิกุลาภิกิณฺณ-

เรณุปฺปพนฺธหริสงฺขสเตหิ มคฺเค; ()

๗๓.

คจฺฉนฺติยา จรณนูปุรนาทปาส-

พทฺธานมุนฺนตสิโรมิคโปตกานํ,

อุมฺมีลิตายตวิโลจนปนฺติปกฺเข

ทสฺเสสิ นีลนลินีวนราชิโสภํ; ()

๗๔.

อุทฺธํ สมคฺคสิขเรหิ กตาวกาส-

มคฺคนฺตเรหิ กลิกากุสุมากุเลหิ,

นานาลตากุลมหิรุหโตรเณหิ

อุยฺยานภุมิ อุปหารรเต’ว ภุย; ()

๗๕.

อุกฺขิตฺตปิฺฉภรมนฺตสิขณฺฑิมาลา-

กีฬาหิ โกกิลกุลงนิกาหเฬหิ,

อุยฺยานภุมิ มกรงชรงฺคภุมิ-

ลีลํ ภชิตฺถ ภมรทฺธนิวลฺลกีหิ; ()

๗๖.

นิจฺจํ วสนฺตสมยสฺสิริมุพฺพหนฺตํ

ตํโขวนํ วนวธูหทยานุตาปี,

ปตฺโต นิทาฆสมโยปิ ชเนสิ ตุฏฺึ

ตสฺสา สิริสกุสุมาลิกุลาวตํโส; ()

๗๗.

ตสฺมึ นิทาฆสูริยาตปตาปิตามฺภํ

ริตฺตาลวาฬมิวกาลมกาลเมโฆ,

จินฺตาตุรํ หทยมตฺตสขีชโนปิ

ปีเณสิ คพฺภปริปากภรํ วาหนฺตฺยา; ()

๗๘.

กฏฺาวสิฏฺตรโว ปริหีนปตฺตา

ตสฺสาธรกฺขิทสนชฺชุติสงฺคเมน,

อาสุํ นวงฺกุรปลาสวิกาสปุปฺผ-

สํเวลฺลิตา’ว รมณียวนปฺป เทเส; ()

๗๙.

คิมฺหาภีตาปปริปีฬิตงฺธลฺลิกานํ

คมฺภีรราวมุขรีกตทายราชิ,

ทุกฺขาตุรพฺพิรหินีปมทาชนสฺส

อาสิ วิลาปพธิรีกฬิเต’ว สาฬา; ()

๘๐.

ตสฺมึ วิกาสกลิกาวลิหาริหารา

กิฺจาปิ ปกฺกผขลวลฺลริกณฺภุสา,

นาสกฺขิ ปูคตรุปนฺติ สุมณฺฑิตาย

มายาย ตาย สิริมาภริตุํ ฆฏนฺตี; ()

๘๑.

อุยฺยานมุพฺภมิตมตฺตมธุพฺพเตหิ

จมฺเปยฺยปุปฺผมกุเลหิ สมากุลํตํ,

อุทฺธุตธุมปฏเลหิ มโนภวสฺส

ทีเปหิ วาสภวกนํ’ว ลสนฺตมาสิ; ()

๘๒.

คพฺภูปคํ ภมรเกสกลาปภารา

พุทฺธงฺกุรํ ปริณตงฺกุรโลมหํสา,

วนฺทนฺติโย วิย ตหึ ถพกฺชลีหิ

มนฺทานิเลริตลตาวนิตา กนตา’สุํ; ()

๘๓.

คพฺภูปคสฺส ปริปกฺกผเลหิ นานา

ปุฺานุภาวปภโวตุสมุพฺภเวหิ,

มายาย คพฺภพลิกมฺมนิ ตปฺปเร’ว

อุยฺยานภุมิ ชนตํ ภวิ ตปฺปยนฺติ; ()

๘๔.

คพฺภูปคสฺส หิ มหาปุริสสฺส คพฺภ-

วุฏฺานมงฺคลมหุสฺสววาสรมฺหิ,

อุยฺยานภุมิ สกโลตุสมุพฺภเวหิ

อาสิ วิกาสกุสุเมหิ สมาภิกิณฺณา; ()

๘๕.

สาลุมฺพินีวนสิรึ กลหํสโฆสํ

สมผุลฺลปุปฺผสุรภึผลสมฺภโวชํ,

ปฺจินฺทฺริเยหิ คิรินิชฺฌรสิตวาตํ

ปจฺจกฺขปฺจวิธกามรสํอวินฺทิ; ()

๘๖.

นิยฺยาสสารสุรหึผขลปลฺลเวหิ

ฌํการิตาลิกุลกุชิตโกกิเลหิ,

สมฺผุลฺลปุปฺผนิกเรหิ สมาภิกิณฺณ

มทฺทกฺขิสายุวติมงฺคลสาฬสาลํ; ()

๘๗.

สมฺผุลฺลสาฬกลิกํตยตาลิมาลา

สฺจุมฺพิตํกุวลยามลโลจนาย,

สาขํสุโกมลกรงฺคุลิปลฺลเวหิ

มายามเหสิสมลงฺกริ วิตมายา; ()

๘๘.

ภาโรนตา’ว รุจิรงฺคุลิปลฺลวานํ

ฌงฺการราวมุขราลิกุลาภิรามา,

สาขา วิกาสกุสุเมหิสมากุลา สา

โอลมฺพยฏฺิ ภวิ คพฺภภราตุราย; ()

๘๙.

ตสฺสา จลิตฺถ ปวโน จลโลจนาย

กมฺมุพฺภโว วรติโรกรเณหิ ตาว,

เทวึ นิรูปมสิรึ สุปริกฺขิปิตฺวา

ตมฺหา ปฏิกฺกมิ ชโน กฬิตาวกาโส; ()

๙๐.

พฺรหฺมามราสุรนโรรคปูชนียํ

พตฺตึสลกฺขณสมุชฺชลรูป สารํ

นิทฺโธตชาติมณิสนฺนิภสุทฺธคตฺตํ

สตฺตุตฺตมํ สปทิ เทวิ ิตา วิชายิ; ()

๙๑.

ทุคฺคนฺธมุตฺตมลโสณิตมกฺขิตงฺคา

ชายนฺตฺย’เสสมนุชา มนุเชสุเน’วํ,

จงฺโคฏกมฺหิ ชินธาตุริวาธิวาโส

ถูปมฺหิ โสณฺณปฏิมาริว มาตุคพฺภํ; ()

๙๒.

นิสฺเสณิโตว ปุริโส รตนาสนมฺหา

เถโรว ธมฺมกถิโก ิตโก’ตรนฺโต,

สมฺมา ปสาริย อุโภ มุทุปาณิปาเท

โส นิกฺขมิตฺถ กุณเปหิ อมกฺขิตงฺโค; ()

๙๓.

ตตฺโรปคมฺม จตุโร จตุรานนา ตํ

ชาเลน กฺจนมเยน วิสุทฺธจิตฺตา,

อาทาย มาตุปุรโต ตนยํ เปตฺวา

จนฺทานเน ภวตุ นนฺทมนา’ตฺย’โวจุํ; ()

๙๔.

อาทิจฺจวํสกมลากรภากรสฺส

พุทฺธงฺกุรสฺส สุภสีตลวาริธารา,

นิกฺขมฺม ตาว นภสา นิชมาตุยา จ

คาหาปยุํ อุตุมุโภสุ กเลพเรสุ; ()

๙๕.

เตสํ กเรหิ จตุโร สุรราชปุตฺตา

คณฺหึสุ สณฺหสุขุมาย’ชิณปฺปเวณฺยา,

เตสฺหิ ปาณิตลโต ปณิปาตปุพฺพํ

คณฺหึสุ ตํ ทุกุลจุมฺพฏเกน’มจฺจา; ()

๙๖.

เตสํ กเรหิ ปถวิตลโมตริตฺวา

ตฺวา ปุรตฺถิมทิสํ อสโม วิปสฺสิ,

อุทฺธํ อโธ จตุทิสานุทิสา จ เอวํ

เอกงฺคนํ ภวิตทา’ขิลโลกธาตุ; ()

๙๗.

ตุมฺเหหิ อุตฺตริตโร ภุวเส ตีสุ

นตฺถีติ มตฺถกชฏามกุฏปฺปิเตหิ,

กตฺวานิชฺชลิปุเฏหิ นิปจฺจการํ

พฺรหฺมามราสุรนรา ตมภิตฺถวึสุ; ()

๙๘.

โสจ’ตฺตนา สมมทิสฺว ทิสาสุ ตาสู

ตปฺปาทวีติหรเณน ปทานิสตฺต,

คนฺตฺวาน อุตฺตรทิสา’ภิมุโข อวนฺยา

อพฺภุคฺคตมฺพุรุหมุทฺธนิ ติฏฺมาโน; ()

๙๙.

อคฺโค’หมสฺมิ อหมสฺมิ ชนสฺส เชฏฺโ

เสฏฺโ’หมสฺมิ อยมนฺติม’ชาติ มยฺหํ,

ธีโร มเมตรหิ นตฺถิ ปุนพฺภโว’ติ

นิจฺฉาริตาสภิวโจ นทิ สีหกนาทํ; ()

๑๐๐.

เวสาเขมาเส สุหกุชทิเน ปุณฺณมายํ วิสาเข

นกฺขตฺเตโยเค สุรคุรุคเต โส กุฬีรวฺหราสึ,

สฺชาโต นาโถ ปรมกรุณาภาวนาภาวตตฺโต

มายากุจฺฉิมฺหา กุสุมิตลตาเวลลิตุยฺยานภุมฺยา; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเรนิทาเน ปจฺฉิมภวิก มหาโพธิ สตฺตุปฺปตฺติ ปวตฺติปริทีโป ฉฏฺโสคฺโค.

.

อถรมฺมตรา’สิ ชาติเขตฺต-

ปริยาปตฺต’วกาสโลกธาตุ,

กมลุปฺปล (มาลภารินี) หิ

ตทุปฏฺานคตาหิ เทวตาหิ; ()

.

กมลาสนเทวทานวานํ

ภุวเน’กตฺถ สมาคโม ตทา’สิ,

ชินจกฺกปฏิคฺคหสฺส านํ

อวิวาเทน สเทวมานุสานํ; ()

.

ปฏิลาภนิมิตฺตมาทิสนฺตี

วต สพฺพฺุตาณสมฺปทาย,

ทสสงฺขสหสฺสิโลกธาตุ

อภิกมฺปี ปหเฏ’ว กํสปาตี; ()

.

ชนนุสฺสววาสรมฺหิ ตสฺมึ

นิชเทหชฺชุติปิฺชโร’ทปาทิ,

ทสสงฺขสหสฺสจกฺกวาฬ-

กุหราโลกกโร มหาวภาโส; ()

.

อปตาฬิตจมฺมนทฺธเภรี-

วิกตีนํ สยเมว วชฺชนมฺปิ,

ตทนุตฺตรธมฺมเทสนาย

ภวิ านํ อนุสาวณสฺส โลเก; ()

.

ฆณกาหฬวํสสงฺขวีณา-

ภรณานํ สยเมว วชฺชนมฺปี,

อนุปุพฺพวิหารภาวนานํ

ปฏิลาภาย นิพนฺธนํ พภูว; ()

.

ปริมุตฺติวรตฺตปาสการา-

ฆร,โยสงฺขลิกาทิพนฺธเนหิ,

มิคปกฺขินรานมสฺมิมาน-

วิคมสฺสา’สิ นิทานมาทิภุตํ; ()

.

ภุวเนสุ มหาชนสฺส โรคา-

ปคเมนา’ทิสนํ อโหสุขนฺติ,

จตุราริยสจฺจทสฺสเนน

ภวิ านํ จตุสจฺจเทสนาย; ()

.

วิวิธพฺภุตรูปโคจรานํ

ภุวิ ชจฺจนฺธชนสฺสโลจนานํ,

ปภโว ปภโว’สิ ทิพฺพจกฺขุ

ปฏิลาภาย ติโลกโลจนสฺส; ()

๑๐.

ถุตคีติสุธารสสฺส ปานํ

พธิรานํ สวณฺชลีปุเฏหิ,

อติมานุสทิพฺพโสตธาตุ-

ปฏิเวธาย นิทานมาสิ ตสฺส; ()

๑๑.

ภุวิ ชาติชฬาทิปุคฺคลานํ

ตทเห’นุสฺสติยา สุปาตุภาโว,

ภวิ ปุพฺพมุปฏฺิตสฺสติสฺส

สติปฏฺานนิโพธนาย านํ; ()

๑๒.

วิสิขาจรณํ สโรชจารุ-

ปทวิฺาสวเสน ปงฺคุลานํ,

ปุริมํ จตุริทฺธิปาทเวค-

ปฏิลาภาย นิมิตฺตมาสิ โลเก; ()

๑๓.

มธุเรน สเรน ชาติมูคา

ถุติคีตานฺย’วทึสุ วนฺทิโน’ว,

ภุวิ ขุชฺชชโน’ชุคตฺตลาโภ

กุฏิลตฺตา’ปคมาย านมาสิ; ()

๑๔.

สรณํ ปุริสาสโภ สิยาโน

ภวโต ทุคฺคติโต วิมุตฺติยา’ติ,

กริโน’ปิ กรึสุ กุฺจนาทํ

ตุรคา เหสมกํสุ ปีติเย’ว; ()

๑๕.

วิสทา ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส

ปฏิวิชฺฌิสฺสติ จา’ยตึ สจา’ยํ,

สกปฏฺฏนเมว ตนฺนิทานา

ตรณี สีฆมุปาคมุํ วิเทสา; ()

๑๖.

สยเมว วิโรจนํ ตทานิ

รตนานํ ภุวนากรุพฺภวานํ,

รวิวํสรวิสฺส ธมฺมรํสี

วิสรสฺสุ’ชฺชลนาย านมาสี; ()

๑๗.

ตุริยานิ สกํสกํ นินาทํ

อกรุํ ตคฺคุณทีปกานิวา’ตฺร,

วิวฏา วิทิสาทิสา สกิตฺติ-

วิสโรกาสกเต’ว’หิปฺปสตฺตา; ()

๑๘.

สกลสฺส กิเลสปาวกสฺส

ปรินิพฺพานสภาวทีปเนน,

นิรเยสุ หุตาสชาลมาลา

ตทเห นิพฺพุติมาป ชาติเขตฺเต; ()

๑๙.

ปริสาสุ วิสารทสฺส ตสฺส

จตุเวสารทาณลาภเหตุ,

ภุวเนสุ ตทามหานทีนํ

อนภิสฺสนฺทนมาสิ กุนฺนทีนํ; ()

๒๐.

อุทปาทิ ปภา นิรากริตฺวา-

พิลโลกนฺตริเยสุ อนฺธการํ,

หตโมหตม’คฺค มคฺคาณ-

ชฺชุติลาภาย นิพนฺธนํ ตมาสิ; ()

๒๑.

สุวิมุตฺติรโส สิยา’ว ตสฺส

จตุราสิตสหสฺสธมฺมขนฺโธ,

มธุรํ จตุโรทธีนมาสิ

สลิลํ สนฺตตรํ ตรงฺคริตฺตํ; ()

๒๒.

วิทิสาสุ จตุทฺทิสาสุ จณฺฑ-

ปวนสฺสา’ปิ อวายนํ ตทานิ,

ภวิ ปุพฺพนิมิตฺตมตฺตโน’ปิ

ภฏทิฏฺฺยาภวทฏฺิเภทนาย; ()

๒๓.

นวปลฺลวปตฺตเสขรานํ

วิฏปีนํ กุสุมาหิกิณฺณภาโว,

ภวิ ปุพฺพนิพนฺธนํ วิมุตฺติ

กุสุเมหา’ตุมเทหภูสณาย; ()

๒๔.

กุมุทากรโพธกสฺส จนฺท-

กิรณสฺสา’ติวิโรจนํ ตทาสิ,

สติพุทฺธสุธากโร’ทยมฺหิ

ชนสนฺโทหมโนปสาทเหตุ; ()

๒๕.

วิมลตฺตมนุณฺหตา นิทาฆ-

สูริยสฺสู’ปสโม นิมิตฺตมคฺคํ,

ภวิ เจตสิกสฺส กายิกสฺส

ปฏิลาภาย สุขสฺส ตมฺหิชาเต; ()

๒๖.

คคนา’คนคาทิโต’ตริตฺวา

ปถวิสงฺกมณํ ตทา ขคานํ,

สรณาคมนสฺส านมาสิ

ชินธมฺมํ สุนิสมฺม สชฺชนานํ; ()

๒๗.

นภสา’ภิปวสฺสนํ ตทานิ

จตุทีเปสุ อกาลวาริทานํ,

ปริสาสุ อขณฺฑธมฺมวุฏฺิ-

ปตนสฺสา’สิ นิพนฺธนํ ชินมฺหา; ()

๒๘.

ฉณมงฺคลกีฬณํ ตทานิ

ติทสานมฺปิ สเกสเก วิมาเน,

อุปคมฺม ตหึตหึ อุทาน

สมุทานสฺสนิทานมา’สิ โพธึ; ()

๒๙.

วิวฏา สยเมว มนฺทิรานํ

ปิหิตฺจารกวาฏวาตปานา,

ภวทุกฺขนิโรธคามิมคฺค-

ปฏิลาภาย นิมิตฺตมาหรึสุ; ()

๓๐.

ตทเห มธุรามิสสฺส เปตฺตี-

วิสเยสฺวาหรณํ ขุทาตุรานํ,

ภวิ กายคตาสตามตสฺส

ปฏิลาภาย นิมิตฺตมตฺตโน’ปิ; ()

๓๑.

ทิวเส ชนนุสฺสเว ปิปาสา-

วิคโม ทีนชนสฺส เปตโลเก,

สุขิตตฺตสฺส อุเปจฺจพุทฺธภาวํ; ()

๓๒.

ปฏิปกฺขชนสฺส เมตฺติลาโภ

ตทเห วายสวายสารินมฺปิ,

ภวิานมนนฺตสตฺตโลก-

วิสยพฺรหฺมวิหารภาวนาย; ()

๓๓.

สติมคฺคผลุพฺภเว ยเถว

ภวภีตฺยาปคโม ตถาคตานํ,

สติ ชาตมหามเห ภยํ วา

นติรจฺฉานคตานมาสิ ตาโส; ()

๓๔.

ปิยภาวุปสงฺกโม ปชานํ

หทยานนฺทกราย โข คิราย,

ชินธมฺมกถาย สาวกานํ

วิย สามคฺคิรสสฺส ปาตุภาโว; ()

๓๕.

สิตกิตฺติลตาย โรปิตาย

ภวโต’สฺมึ ภุวนาลวาฬคพฺเภ,

วิย นิมฺมิตยนฺตวาริธารา

ชลธารา ธรณีตลุฏฺหึสุ; ()

๓๖.

ภมราวลิภารปฺจวณฺณ-

กมลจฺฉนฺนมหีตลํ รราช,

ชลชํ ถลชํ ปราคหารํ

ภุวิ สพฺพตฺถ อปุปฺผิ ปุปฺผชาตํ, ()

๓๗.

วิฏปีสุ ลตาสุ ขนฺธสาขา-

สตปตฺตานิ ตทา สุปุปฺผิตานิ,

นรวีร’ภิรูปทสฺสนาย

ภูสมุมฺมีลิตโลจนานิ’วาสุํ; ()

๓๘.

อุปรูปริ สตฺตสตฺต หุตฺวา

สตปตฺตานิ สีลาตลุพฺภวานิ,

ตว อพฺภุทโย สุทุลฺลโภติ

กถยนฺติวิ’ห กปาตุภาวโต โน; ()

๓๙.

นิชปารมิตาลตาย กตฺติ-

ลตยา’ลงฺกตปุปฺผหาสรูปา,

สมลงฺกริ ยาวตา ภวคฺคํ

ธชมาลา ชนนุสฺสเว ติโลกํ; ()

๔๐.

อวกุชฺชสโรรุหาภิรามํ

นภวมฺโภชวนสฺสิรึ พพนฺธ,

ภุวิ โปกฺขรวสฺสมีทิสนฺติ

วทมานํว ปวสฺสิ ธมฺมวสฺสํ; ()

๔๑.

รมณี รมณียรูปโสภา

อจรุํ ธมฺมมนงฺครงฺคภูมิ,

มธุปา มธุปานมนฺทิรานิ

ตทเห นาวสรึสุ ธมฺมกามา; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยเมกํ)

๔๒.

กมลา กมลาลยา วิเวส

ภุวนํ ภูรินวาวตารหารี,

ธรณี ธรณีธราวตํสา

อุปหาราติภราตุเรว กมฺปิ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๓.

รุจิรํ รุจิรงฺคนา ตทานิ

อกรุํ กีฬมเนกจนฺทิกาสุ,

สุวีรํ สุจิรํสิกิณฺณตารา-

นิกโร’ภาสตโร’สิ ภากโร’ว; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๔.

ปวโน’ปวโน’ปวายมาโน

ปวิโนเทสิ ปริสฺสมํ ชนสฺส,

วนทา วนทาหวุปสนฺตึ

อกรุํ สพฺพธิ สสฺสสมฺปทฺจ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๕.

วิสทา วิสทา สกิตฺติรามา

มุขรงฺคาลย มาปโกวิทานํ,

สุชนา’สุชนา ภชึสุ ตสฺส

จรณานฺยงฺกิตจกฺกลกฺขณานิ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๖.

วสุธํ วสุธมฺปตี สมคฺคา

ทสธมฺเมน’นุสาสยุํ ตทานิ,

หทยํ ยทยงฺคมาย วาณฺยา

อสตํ มิตฺตทุหี วิธานยึสุ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๗.

ติมทา’ติมทา คชาธิปาปิ

มิคราชูหิ ตทา สมาจรึสุ,

ปพลา’ปพลา มิคา ตทฺเ

ปฏิสตฺถารมกํสุ อฺมฺํ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๘.

ภุวเน ภุวเนกโลจนสฺส

ชนนสฺมึ ทิวเส สมุชฺชลานี,

นิหนิตา’นิหิตายุธาติ ภิตึ

ชนยุํ ปาปิมโตว เนตเรสํ; () (อพฺยเปต ปมทุติย ปาทาทิยมกํ)

๔๙.

ปริวาทิตทิพฺพเภริวีณา-

ตุริยํ ทสฺสิตทิพฺพนจฺจเภทํ,

คคนํ สุรรงฺคมณฺฑลาภํ

ติทสานํ อุปหารสารมาสิ; ()

๕๐.

โสวณฺณวณฺณวธุยา ครุคพฺภคสฺมึ

ตํนนฺทนพฺพนสมานวนงฺคตสฺมึ,

ภุตพฺภุตนฺวิตมเห นยนฺชนสฺมึ

ชาตมฺหิ ตมฺหิ ตนุเช ภวิ ภทฺทภตฺติ; () (มาลาพนฺธนํ)

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺทนนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน วิวิธปุพฺพนิมิตฺตปาตุภาวปฺปวตฺติ ปริทิโป. สตฺตโมสคฺโค.

.

วิสุทฺธ (วํสฏฺ) มเสสพนฺธโว

กุมารมาทาย ติโลกโลจนํ,

อคํสุ ตมฺหา กปิลวฺหยํปุรํ

ปุรีวตํสํ สมลงฺกตฺชสํ; ()

.

ตทา อภิฺาสุ วสิสุ ปารโค

สมาธิวิกฺขมฺภิตสพฺพกิพฺพิโส,

วิหาสิ สุทฺโธทนภุมิภตฺตุโน

กุลูปโค เทวลนามตาปโส; ()

.

ตโปธโน โส ปวิเวกกามวา

ทิวาวิหารตฺถมุปาคโต ทิวํ,

ตมตฺถมฺาตุมปุจฺฉิ เทวตา-

ปวตฺติตํ ปสฺสิยมงฺคลุสฺสวํ; ()

.

ตเววุปฏฺายกภุมิภตฺตุโน

วโรรโส มาริย มารวาหินึ,

ปราชยํ ลจฺฉติ โพธิมายตึ

มหุสฺสโว ตมฺปติ วตฺตเต, พฺรวุํ; ()

.

อิมาย วุตฺตนฺตกถาย โจทิโต

ตโปธโน อิทฺธิพเลน อิทฺธิมา,

สุราลเย อนฺตรธาน’นนฺตรํ

นิเกตเน ปาตุรโหสิ ราชิโน; ()

.

กุมารนิชฺฌานมโนรโถก วสิ

ตหึ สุปฺตฺตมหารหกาสเน,

นิสชฺช สุทฺโธทนราชิโน’พฺรุวิ

ตวตฺรชํ ทฏฺุมิธาคโตตฺย’หํ; ()

.

นรินฺทจูฬามณิจุมฺพิตานฺย’ถ

ปทานิ วนฺทาปยิตุ ตปสฺสิโน,

วิภุสณาลงฺกตมตฺตสมฺภวํ

นราธิโป ราชกุมารมาหริ; ()

.

ตทตฺตภาเวน’หิวาทนารห-

สฺส’ภาวโต ตสฺส รราช สูนุโน,

ปวฏฺฏยิตฺวา ชฏิลสฺส สมฺปติ

ชฏาสุ จกฺกงฺกิตปาทปงฺกชํ; ()

.

กุมารมาทาย สมปฺปิตฺชลึ

วิธาย ปาเทสฺวนิสมฺมการิโน,

สเจ เปยฺยุํ ชฏิลสฺส สตฺตธา

ผเลยฺย มุทฺธา ชฏิโตชฏาย’ปิ; ()

๑๐.

สกาสนุฏฺาย อเถ’สิภูมิยา

นิหจฺจ โส ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ,

อกา มหาการุณิกสฺส คารวํ

สิโรวิรูฬฺหฺชลิ ปุปฺผมฺชรี; ()

๑๑.

อุทิกฺขมาโน วสินา สมปฺปิตํ

ตมฺชลึ ภตฺติภเรน ภูปติ,

อโถ’นเมตฺวา ตนุมีสกํ สกํ

ปวนฺทิ ปาทมฺพุรุหานิ สุนุโน; ()

๑๒.

สิยา’ว พุทฺโธ ปุริสาสโภ อยํ

นทสฺสนํ ตสฺส สิยา มมนฺตี โส,

นิรูปมํ รูปสิรึ สเมกฺขิย

ปยาสิ นิฏฺํ อุปธารยํ วสิ; ()

๑๓.

ววตฺถยิตฺเววมุฬารพุทฺธิมา

วิติณฺณกงฺโข หสมีสกํ รุทํ,

นรินฺทโมโรธปุรกฺขตํ วสี

ตทวสีทาปยิ สํสยณฺณเว; ()

๑๔.

ตมาหริตฺวาน ปกวตฺติมพฺภุตํ

ปุรกฺขโต’โรธชนสฺส ราชิโน,

ยติสฺสโร สํสยสลฺลมุทฺธรํ

สพนฺธเว’นุสฺสริ กาลเทวโล;()

๑๕.

สเกกุเล นาฬกนามทารโก

สยมฺภุโน ลจฺฉติ ทสฺสนํ อิติ,

ตมตฺถมฺา สมุเปจฺจ ตํกุลํ

ตฺวมาห ปพฺพชฺชิติ ภาคิเนยฺยกํ; ()

๑๖.

นิรามยํ ปฺจมวาสรมฺหิ โส

วโรรสํ วาสิตคนฺธวารินา,

ปวตฺตมาเน ภวเน มหามเห

นหาปยิ ภูปติ พนฺธุมชฺฌโค; ()

๑๗.

ปสตฺถมนฺวตฺถภิธาน มตฺตโน

กุมารมาโรปยิตุํ ปโรสตํ,

สเวทเวทงฺคปเภทโกวิเท

ทฺวิเช นิมนฺตาปยิ โส นราธิโป; ()

๑๘.

สุรินฺทรูโป สุรมนฺทิโรปมํ

ตมินฺทิราธารนรินฺทมนฺทิรํ,

ชนินฺทสีโห’ปคตา’วนีสุเร

อมนฺทปูชาวิธินา’ภิราธยิ; ()

๑๙.

อเนนสิทฺธา สมตึสปารมี-

สทตฺถสมฺปตฺติปรตฺถการินา,

ตถา’ตฺถ สงฺขาตธนํ นิธานคํ

อิมมฺหิ สิทฺธํ สหชาติยา ยโต; (๕)

๒๐.

ทฺวิเชหิ ตนฺติพฺพจนทฺวยารหํ

สมาสสํขิตฺตปทตฺถสํหิตํ,

สุตสฺส สิทฺธตฺถ’ภิธานมตฺตโน

ตโต’ภิโวหารสุขาย การยิ; ()

๒๑.

สุยามรามทฺธชมนฺติลกฺขณ-

สุโภชโกณฺฑฺสุทตฺตสฺิโน,

อิเม ทฺวิชา ราชสุปูชิตา ตทา

วิจกฺขณาลกฺขณปากา’ภวํ; ()

๒๒.

สุภาสุภํ ปสฺสิย เทหลกฺขณํ

วิภาวยวฺโห อิติ เตสมพฺรุวิ,

สมุกฺขิปิตฺวา’งฺคุลิปลฺลวทฺวยํ

ชนาธิปํ สตฺตชนา’พฺรวุํ ทฺวิธา; ()

๒๓.

สเจ มหาราช อคารมาวเส

วโรรโส เต ปริจาริตินฺทฺริโย,

สมงฺคิภุโต รตเนหิ สตฺตหิ

ภเวยฺย ราชา วตจกฺกวตฺย’ยํ; ()

๒๔.

มหาทโย’ยํ กรุณาย โจทิโต

ฆรา’ภิคนฺตฺวา ยทิ ปพฺพชิสฺสติ,

ภเวยฺย พุทฺโธ’ขิลเยฺยมณฺฑลํ

สยํ อภิฺาย นเห’ตฺถสํสโย; ()

๒๕.

กณิฏฺภูโต วยสา ตทนฺตเร

ปสตฺถสตฺถา’วคเมน เชฏฺโก,

สมุกฺขิปิตฺวา’งฺคุลิเมกมพฺรุวิ

อิตีห โกณฺฑฺสมฺภุสุโร; ()

๒๖.

อิมสฺส เวเนยฺยชนากตฺชลี

สมํ ผุสนฺตานิ วสุนฺธราตลํ,

สุภานิ โภปาทตลาติ สพฺพทา

ภชนฺติ ภตฺยา กมลานิวาลิโน; ()

๒๗.

อิมสฺส เขมนฺตมเสสปาณิโน

ติปฏฺฏกนฺตารปถาวตารเณ,

สุสชฺชิตํ จกฺกยุคํว ปารมี

รถมฺหิ ปาทงฺกิตจกฺกลกฺขณํ; ()

๒๘.

อิมสฺส โภ กมฺพลเภณฺฑุโกปมํ

สุมฏฺฏวฏฺฏายตปณฺหิมณฺฑลํ,

สทา ปทมฺโภชนิวาสลกฺขิยา

ตโนติ ปีนตฺถนปิณฺฑวิพฺภมํ; ()

๒๙.

อิมสฺส ทีฆงฺคุลิปนฺติ วฏฺฏิต-

มโนสิลาลตฺตกวตฺติโกปมา,

วิภาติ โภ พาหุลตาย ปารมี-

ลตาย วา นูตนปตฺตปนฺติว; ()

๓๐.

อิมสฺส ปาเรวฏปาท ปาฏลา

สปาณิปาทา ตฬุณาติโกมลา,

อุฬารปูชาวิธิสมฺปฏิจฺฉเน

ปวาฬปาติ’ว สมุลฺลสนฺติ โภ; ()

๓๑.

อิมสฺสรูปสฺสิริมนฺทิโรทเร

สมปฺปมาณาภินวงฺคุลีหิ โภ,

ปทิสฺสเร ชาลกวาฏสนฺติภา

สปาณิปาทา ตตชาลลกฺขณา ()

๓๒.

อิมสฺส อุสฺสงฺขปทสฺส โคปฺผกา

ปทมฺพุชานํ จตุรงฺคุโลปริ,

ปติฏฺิตา ปุณฺณฆเฏสุกนฺธรา-

วิลาสมาลิงฺคิย ราชภาสเร; ()

๓๓.

อิมสฺส เทหชฺชุติวาริปูริต-

สรีรเกทารภวา ผลตฺถิโน,

สุรตฺตสาลฺโยทรสนฺนิภา สุภา

ทุเวณิชงฺฆา อภิปีณยนฺตี โภ; ()

๓๔.

อิมสฺส โภ ชานุยุคํ ปรามสํ

อโนนมนฺโต ิตโก มหาภุโช,

สหตฺตนา สมฺภวโพธิสาขิโน

วิสาลสาขาย วิลาสมาทิเส; ()

๓๕.

อิมสฺส โกโสหิตวตฺถคุยฺหโก

อภินฺนโกกาสกโกสโกสโค,

อนฺสาธารณตาทินา’ยตึ

อนงฺคสงฺคามปรมฺมุโข สิยา; ()

๓๖.

อิมสฺส โภ โคตมโคตฺตเกตุโน

กเลวเร กฺจนสตฺติภตฺตโจ,

สุวณฺณวณฺโณ ชินจีวรสฺสปิ

ตโนติ โสภํ ฆนพุทฺธรํสิโน; ()

๓๗.

อิมสฺส ชมฺโพนทีปิฺชราย โภ

สิริสปุปฺผสฺสุกุมารจาริยา

รโชนุมตฺตํ ฉวิยา นลิมฺปเต

สโรชปตฺเตริว วาริพินฺทโว; ()

๓๘.

อิมสฺส โลมานิ กเลวเร วเร

วิสุํ วิสุํ กูปคตานิ สูนุโน,

วิลุมฺปเร รูปวิลาสลกฺขิยา

มโนรมํ โภ กมณิกฺจุกสฺสิรึ; ()

๓๙.

อิมสฺส อุทฺธคฺคมุขํ มุขสฺสิรึ

ปทกฺขิณาวตฺต มเปกฺขิโน ยถา,

ติโรกเร โรมวิตาน มินฺทิรา-

นิเกตนินฺทีวรกานนสฺสิรึ; ()

๔๐.

อิมสฺส โภราช สโรชโยนิโน

ยโถชุคตฺตํ อุชุคตฺตมายตึ,

อนฺสามฺคุณาวกาสโต

ปชาภิปูชาวิธิภาชนํ สิยา; ()

๔๑.

อิมสฺส สตฺตุสฺสทลกฺขณํ สุภํ

สมํสมทฺทิฏฺสิราวลึ สทา,

ทธาติ โภ ปารมิธมฺมสิปกฺปิโน

สุธนฺตจามีกรปิณฺฑวิพฺภมํ; ()

๔๒.

อิมสฺส ปุณฺโณภยกายภาคิมํ

มิคินฺทปุพฺพทฺธสรีรลกฺขณํ,

กุทิฏฺิวาทีภสิโรวิทารเณ

นรินฺทสามตฺถิยมุพฺพเห นกึ; ()

๔๓.

อิมสฺสุ’เปโต ฆนมํสวฏฺฏิยา

จิตนฺตรํโส มุทุจารุปิฏฺิยํ,

ภวณฺณวา กฺจนปจฺจริสิรํ

ตโนติ สตฺตุตฺตรเณ นราธิป; ()

๔๔.

อิมสฺส นิคฺโรธมหีรุหสฺสิว

สมปฺปมาโณ ปริมณฺฑโลปฺย’ยํ,

กทาจิ ทุกฺขาตปขินฺนเทหินํ

ปริสฺสมํ โภ ปชเห ภวฺชเส; ()

๔๕.

อิมสฺส ราชิตฺตยรฺชิโต’ตฺตรึ

กรียมานุ’ตฺตมธมฺมนิสฺสโน,

สุมฏฺฏวฏฺโฏ สมวตฺตขนฺธโก

มุติงฺคขนฺโธริว ราช ราชเต; () (สิเลส พนฺธนํ)

๔๖.

อิมสฺส โภ สตฺตสหสฺสสมฺมิตา

ยถา’มตชฺโฌหรณาภิลาสิโน,

รสคฺคสา สนฺติ รสาทนุมฺมุขา

รสคฺคสคฺคี’ตฺย’ภิธียเต ตโต; ()

๔๗.

อิมสฺส’นุพฺยฺชนตารกากุเล

อนนฺตรูปายตนมฺพโร ทเร,

วิโรจเตพารสมีสสิริว

นรินฺทสีหสฺสหนูปมาหนู; ()

๔๘.

อิมสฺส ตาฬิสติทนฺตปนฺติ โภ

ปหูตชิวฺหารถิกํ จรนฺติยา,

มนุฺวาณิวนิตาย ตตฺวเต

ปสตฺถมุตฺตาวลิลีลมายตึ; ()

๔๙.

อิมสฺส ชวฺหาวรกณฺณิกาวเห

มุขมฺพุเช สจฺจสุคนฺธวาสิเต,

สมปฺปมาณา ทสนาวลี สุภา

วิภาติ กิฺชกฺขตตีว ภูปตี; ()

๕๐.

อิมสฺส โภ ขณฺฑิตสงฺขปณฺฑรา

ทฺวิชาวลี นิพฺพิวรนฺตรายตึ,

สมุพฺภวายุตฺติลตาย ตายติ

มุขาลวาเฬ มุกุลาวลิสฺสิรึ; ()

๕๑.

อิมสฺส ปีณานนจนฺทจนฺทิกา

สุสุกฺกทาาวลิ สจฺจวาทิโน,

ปทิสฺสเต ธมฺมตฬากกีฬเน

กตาภิลาสาริวหํสมาลินี; ()

๕๒.

อิมสฺส จานุตฺตรธมฺมเทสนา-

ตรณฺยมาโลลลการรูปินี,

ปหูตชิวฺหา ภวสาครา’ยตึ

นรินฺท ปารํ ชนตา’วตารเย; ()

๕๓.

อิมสฺส โภ พฺรหฺมสโรปโม สทา

สหสฺสธา’ยํ กรวีกราวโต,

มโนหรฏฺงฺคสมงฺคิสุสฺสโร

สโสตกานํ มณิกุณฺฑลายเต; ()

๕๔.

อิมสฺส นีลํ นยนุปฺปลฺจยํ

นิรูปเม รูปวิลาสมนฺทิเร,

นิโรปิตํ โภ มณิสีหปฺชร-

ทฺวยํว ภาเส กุสเลน เกนจิ; ()

๕๕.

อิมสฺส ปาีนยุคํ’ว ทิสฺสเต

วิสิฏฺรูปายตนาปคาสยํ,

สุภํ ควจฺฉาปวิโลจโนปมํ

มณิปฺปภํ โคปขุมทฺวยํ สทา; ()

๕๖.

อิมสฺสา อุณฺณา ภมุกนฺตรุพฺภวา

ฬาฏมชฺโฌปคตา วิโรจติ,

ยทตฺถิ สฌาฆนราชิมชฺฌคํ

สสงฺกหีนํ สสิมณฺฑลํ ตถา ()

๕๗.

อิมสฺส อุณฺหีสกสีสลกฺขณํ

สธมฺมรชฺชิสฺสริยํ อนาคเต,

กริยมานสฺส หิ จกฺกวตฺติโน

ทธาติ อุณฺหีสกสิสวิพฺภมํ; ()

๕๘.

อิมสฺส ภุมิสฺสร สุปกฺปติฏฺิต-

ปทงฺกิเต จกฺกยุคมฺหิ ทิสฺสเร,

อราสหสฺสานิ จ เนมินาภิโย

ติวฏฺฏเรขา สิริวจฺฉกาทโย; ()

๕๙.

อิเมหิ พตฺตึสติลกฺขเณหิ โภ

อสีตฺยนุพฺยฺชนลกฺขเณหิ’ปิ,

สมุชฺชลนฺโต ปุริสาสโภตฺยยํ

ภเวยฺย พุทฺโธ ภวพนฺธนจฺฉิโท; ()

๖๐.

สโสตมาปาถคตาย ตาวเท

ทฺวิชสฺส วิตฺถารกถาย โจทิโต,

อปุจฺฉิ ราชา กิมยํ สเมกฺขิย

อนาคเต พฺราหฺมณ ปพฺพชิสฺสติ; ()

๖๑.

กทาจิ อุยฺยานคโต มหาปเถ

ชรารุชามจฺจุวิรูปทสฺสนํ,

วิธาย นิพฺพินฺตมโน ภวตฺตเย

ตโปธนํ ปสฺสิย ปพฺพชิสฺสติ; ()

๖๒.

อิติห วตฺวาน สกํสกํ ฆรํ

ตโต’ปคนฺตฺวา’ทฺธนิมิตฺตปากา,

มหลฺลกา’ทานิ มยนฺติ สุนโว

ตมานุปพฺพชฺชิตุโมวทึสุ เต; ()

๖๓.

ทฺวิเชสุ วุทฺเธสุ มเตสุ สตฺตสุ

อยํหิ โกณฺฑฺสมวฺหโย สุธี,

มหาปธานํ ปุริสาสโภ’ธุนา

กโรติ สุตฺวา กรุณาย โจทิโต; ()

๖๔.

สมานลทฺธิหิ กุเลสุ เตสุ หิ

จตุหิ วิปฺเปหิ สห’นฺตปฺจโม,

อโถ’รุเวลํ อุปคมฺม ปพฺพชิ

ภวึสุ เตปฺจิ’ธ ปฺจวคฺคิยา; ()

๖๕.

กทาจิ ลทฺธา ปริยนฺตสาครํ

อิมํ จตุทฺทีปิกรชฺชมตฺรชํ,

ชิตาริวคฺคํ วิจรนฺตมมฺพเร

กโรมิ ปจฺจกฺขมหนฺติ จินฺติย; ()

๖๖.

นิมิตฺตรูปกฺขิปถปฺปเวสนํ

นิวารณตฺถํ ตนิชราชสูนุนา,

นราธิโป โส ปุริเสหิ สพฺพถา

ทิสาสุ รกฺขาวรณํ อการยิ; ()

๖๗.

อยํ กุมาโร ยทิ จกฺกวตฺติวา

ภเวยฺย สมฺโพธิปทํ ลเภยฺยวา,

สเกกุเล ขตฺติยพนฺธเวหิ โส

ปุรกฺขโตเยว จริสฺสตํ อิติ; ()

๖๘.

กุมารนามฏฺปนมฺหิ วาสเร

สหสฺสมตฺเตสุ กุเลสฺว’สิติยา,

อทาสิ ปจฺเจกชโน ปฏิสฺสวํ

ปทาตุกาโมว วิสุํวิสุํ สุเต; ()

๖๙.

อเสสโทสาปคตา สุเขธิ ตา

สุวณฺณกุมฺโภรุปโยธโร น ตา,

อเนกธาตี วรวณฺณคพฺพิ ตา

สปจฺจุปฏฺาปยิ ตงฺขเณปิ ตา; ()

๗๐.

ตฬากตีรมฺหิ ตรงฺคภาสุเร

ยเถว หํสฺยา กลหํสโปตกํ,

มเหสิยา’งฺเก สยเน สิตตฺถเร

สุวาสเร ภุปติ ปุตฺตมทฺทส; ()

๗๑.

อทิฏฺปุตฺตานนปงฺกชา จิรํ

ลหุํ ปริกฺขีณวโยคุณา อิโต,

จุตา’ว มายาชนนิ นิรามยา

อุปาวิสิ สตฺตมวาสเร ทิวํ; ()

๗๒.

มเหสิมายาภคินี ตทา มหา-

ปชาปติโคตมินามราชินี,

นิชํ กุมารํ ภรณาย ธาตินํ

วิธาย ภารํ ปฏิชคฺคิ ตํ สยํ; ()

๗๓.

ตทา’ภวุํ ทีปสิขา ชคนฺตเย

กเลพโร’ภาสลเวน สุนุโน,

วินฏฺเตชาริว รงฺคทีปิกา

วิมานทิเปสุ กถาวกา’ตฺตโน; ()

๗๔.

วิจิตฺตภุมฺมตฺถรเณ อภิกฺขณํ

สชนฺนุเกหา’จริ มนฺทิโรทเร,

มหาวนสฺมึ มณิวาลุกาตเล

วิชมฺภมาโนริว สิหโปตโก; ()

๗๕.

สุตสฺส กีฬาปสุตสฺส มนฺทิ เร

ภมนฺตพิมฺพํ มณิทปฺปโณท เร

นิพทฺธมทฺทกฺขิ จรนฺตมมฺพ เร

ยเถว จกฺกํ รตนํ มหีภุ โช; ()

๗๖.

ตทงฺฆิวิฺาสวเสน ภุมิยา

วชนฺตมงฺโก’ปนิธาย ภุมิโป,

ตทา’ภินิจฺฉาริต มาสภึ คิรํ

อิทานิ มํ สาวย ปุตฺตมพฺรุวิ; ()

๗๗.

นิพทฺธมนฺโตมณิเวทิกาตเล

มุเขนฺทุพิมฺพุทฺธรเณ ปโยชยํ,

สยํ ปลมฺเภสิ อมจฺจสูนโว

วเยน มนฺโท’ปิ อมนฺทพุทฺธิมา; ()

๗๘.

อุฬารโสกํ ปิตุจิตฺตสมฺภวํ

ติโลกทีโป นิชปุฺเตชสา,

ตโมปพนฺธํ ภุวโน’ทรุพฺภวํ

นิรากริ พาลรวี’ว รํสินา; ()

๗๙.

วิกิณฺณลาชากุสุมากุลฺชเส

วิตานรงฺคทฺธชนิพฺภรมฺพเร,

ปุเร ตหึ มงฺคลกิจฺจสมฺมตํ

กทาจิ รฺโ ภวิ วปฺปมงฺคลํ; ()

๘๐.

สุคนฺธมาลาภรณาทิมณฺฑิต-

ปสาธิตา กาปิลวตฺถวา นรา,

สกิงฺกรา กมฺมกรา’ปิ กปฺปิตา

ตโต ตโต สตฺติปตึสุ ตํ กุลํ; ()

๘๑.

มหจฺจเสนายปุรกฺขโตหิโส

อุฬารราชิทฺธิสมุชฺชลํตโต

ปยาสิกมฺมนฺตปเทสมตฺรชํ

กุมารมาทายปุรินฺทโทปโม; ()

๘๒.

ฉณมฺหิ ตสฺมึ มนุวํสเกตุโน

มโนรมํ มงฺคลนงฺคลาทิกํ,

สุวณฺณปฏฺเฏหิ ปริกฺขฏํก มหา-

ชนสฺส’ปี รูปิยปฏฺฏฉาทิตํ; ()

๘๓.

วิสาลสาขากุลชมฺพุสาขิโน

วิธาย เหฏฺา สยเน มหารเห,

นิชํ กุมารํ สชโน ชนาธิโป

สมารหี สมฺปติ วปฺปมงฺคลํ; ()

๘๔.

กุมารรกฺขาวรณายุ’ปฏฺิตา

ตมุสฺสวํ ธาติชนา วิปสฺสิตุํ,

อปกฺกมิตฺวา พหิ สาณิโต ขณํ

ปมตฺตรูปา วิจรึสฺวิ’โตจิโต; ()

๘๕.

ปริคฺคเหตฺวา’นมปาน มาสเน

นิสชฺช ปลฺลงฺก มลตฺถ พนฺธิย,

ชินงฺกุโร นีวรเณหิ นิสฺสฏํ

วิเวกชํ ฌานมคาธพุทฺธิมา; ()

๘๖.

วิปสฺส ปุตฺตสฺสุ’ปเวสนํ ตหึ

ทุมสฺส ฉายาย นิวตฺตตํ ตถา,

ปวนฺทิ ราชา ปฏิหาริกากถา-

ปโจทิโตปุตฺตมุเปจฺจ ตงฺขเณ; ()

๘๗.

กลาสุ วุชฺชาสุ จ ปุตฺตมตฺตโน

วิเนตุกาโม วินยกฺขมํ ปิตา;

ปสตฺถสตฺถนฺตรปารทสฺสินํ

กทาจิ วิปฺปาจริยํ กิรา’นยิ; ()

๘๘.

สมปฺปิตํ ตํ คุรุโน กรมฺพุเช

สเทวโลกสฺส คุรุํ สคารวํ,

มหีสุโร โส ชลพินฺทุนา ยถา

สุทุตฺตราคาธมโหทธีรสํ; ()

๘๙.

สวณฺณเภทํ สนิฆณฺฏุเกฏุภํ

อถพฺพเพเทนิ’นิหาสปฺจมํ,

ติเวทมุทฺเทสปเทน ทุทฺทสํ

ตถา กลาสิปฺปตํ นิโพธยี; ()

๙๐.

อนฺสาธารณปุฺวาสนา-

วิธูตสมฺโมหวิสุทฺธพุทฺธิโน,

สมตฺตวิชฺชา สกลากลา ธิยา

กลมฺปิ นาลํ พหุภาสเนน กึ; ()

๙๑.

น เกวลํ ตสฺส กเลพรํ พหิ

วิภาติ พตฺตึสติลกฺขเณหิ โภ,

ภุสํ ตทพฺภนฺตรวตฺถุ ทิปฺปเต

สุพุทฺธสตฺถนฺตรลกฺขเณหี’ปิ; ()

๙๒.

ติโลจนสฺสา’ปิ ติโลกจกฺขุโน

อยํ วิเสโส นยเนหิ ทิสฺสเต,

ลลาฏเนตฺโต ปุริโม นโสภติ

ปโร’ว อพฺภตฺตราณโลจโน; ()

๙๓.

อนุพฺพชนฺโต นวโยพฺพนสฺสิรึ

ยโสปพนฺเธน สเก นิเกตเน,

ปวฑฺฒิ ธีโร สกลํ กลานฺตรํ

กลานิธี รํสิจเยนิ’ว’มฺพเร; ()

๙๔.

อุปฑฺฒคณฺฑาหิตทาิกาย โส

ยโสธโน โสฬสวสฺสิโก ยทา,

กโปลผุฏฺฺชนทานราชิยา

กริ ยถา พาลทสํ วฺยติกฺกมิ ()

๙๕.

ตทา นรินฺโท สุรมนฺทิโร’ปมํ

อุตุตฺตยานุจฺฉวิกํ มโนรมํ,

ปโยชยิตฺวาน ปวิณสิปฺปิเก

สุตาย การาปยิ มนฺทิรตฺตยํ; ()

๙๖.

นิสิตสมฺพาธตลํ นิวาริต-

สโรนิลํ ผสฺสิตสิหปฺชรํ,

มหิวตํสํ นวภุมิกํ ฆรํ

พภุว รมฺมํ ภุวิ รมฺมนามิกํ; ()

๙๗.

สสิกร’มฺโภธรราวนิพฺภร-

วิตาน มุคฺฆาฏกวาฏพนฺธนํ,

สุรมฺมนามํ หตฆมฺมมินฺทิรา-

นิวาสรมฺมํ ภวิ ปฺจภูมิกํ; ()

๙๘.

อหิณฺหสิตุณฺภคุเณหิ ปาวุเส

สุขานุโลมํ สมสตฺตภุมิกํ,

สุผสฺสิตา’ผสฺสิตสิหปฺชรํ

สุภํ สุภํ นาม นิเกตนํ ภวิ; ()

๙๙.

วโยนุปตฺตสฺส นรินฺทสุนุโน

อุฬารราชิทฺธิวิลาสทสฺสเน,

กตา’ภิลาโส ชนโก ชนาธิโป

ปทาตุกาโม นิชรชฺชสมฺปทํ; ()

๑๐๐.

วสนฺติ เจ โยพฺพนหาริทาริกา

นรินฺทสนฺเทสหเรหิ เปสยิ

ส สากิยานํ สจิเวหิ สาสเน; ()

๑๐๑.

นิเวทยุํ โยพฺพนคพฺพิตสฺส เต

นกิฺจิสิกปฺปายตน’นฺตทสฺสิโน,

สุตสฺส ทาราภรณาย ธีตโร

กถนฺนุ ทสฺสาม มยนฺติ ขตฺติยา; ()

๑๐๒.

สุเตน ตํ ราชสุเตน โจทิโต

ปิตา จราเปสิ ปุรมฺหิ เภริโย,

มม’ตฺรโช กาหติ สิปฺปทีปนํ

อิโตปรํ สตฺตมวาสเร อิติ; ()

๑๐๓.

วโร กุมาโร หิ กุมารวิกฺกโม

กลาปสนฺนทฺธ กเลพโร ตทา,

วิปสฺสตํ พนฺธุชนานโมสริ

อนปฺปทปฺโป รณเกฬิมณฺฑลํ; ()

๑๐๔.

ธนุทฺธโร โส ปมํ สเก ภุเช

สหสฺสถามํ สสรํ สราสนํ,

วิธาย โปเสิ ชิยํ วสุนฺธรา-

วิทารณาการมหารวํ รวิ; ()

๑๐๕.

จตุทฺทิสา’ธรธนุทฺธรา มมํ

กโรนฺตุ ลกฺขํ นิชขาณปตฺติยา,

อิตีห วตฺวา สรวารเณน โส

อภุตปุพฺพํ สรสิปฺปมาหริ; ()

๑๐๖.

จตุทฺทิสายํ จตุโร ธนุทฺธเร

มเม’กพาเณน หณาม’หํ อิติ,

อกาสิ ตททีปยมฺถา’พฺภุตํ

ส จกฺกเวธวฺหยสิปฺปทีปนํ; ()

๑๐๗.

สเรหิ เวณฺยา’ยตยฏฺิรชฺชุกํ

สเรหิ จา’โรหณมณฺฑปาลยํ,

สเรหิ ปาการตฬากปงฺกชํ

สเรหิ วสฺสํ อิติสิปฺปมาหริ; ()

๑๐๘.

มหาสตฺโต โลกปฺปภวมสมํ สิปฺปชาตํ ชนานํ

ตทา สํทสฺเสสิ มุทิตหทยา สากิยา ทาริกาโย,

อุปฏฺาเปสุํ ตา สุรติรติสงฺคามจตุรา

สหสฺสานํ ตาฬิสติปริมิตา นาฏิกา’สุํ ฆเรสู; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน ลกฺขณปฏิคฺคหณ กุมารสมฺภรณาทิ ปวตฺติ ปริทิโป อฏฺโม สคฺโค.

.

อิติ วิหิเต สติ สิปฺปทีปนสฺมึ

ตทภิมุเข’ตรขตฺติยา’ติสูรา,

อปคตมานมทาภวึสุมฺโ

(ตรุณมิคินฺทมุเข)ว มตฺตทนฺติ; ()

.

วิชฏิต สํสยพนฺธโน ปทาตุํ

สุมริย เทวทหมฺหิ สุปกฺปพุทฺโธ,

นรปวโร นิชธีตรํ กุมารึ

สุวิมล โกลิยวํสกฺชหํสึ; ()

.

ตหิมถมนฺติวเรหิ มนฺตยิตฺวา

นิขิลปวตฺตินิเวทนาย ทูเต,

ปหิณิ กวิวาหมเห วิธิยตนฺติ

ตว ตนุเชน มมฺหิ ธีตุกฺา; ()

.

วลยิตตารมุปฏฺิโต’ทยํ เต

หิมกรพิมฺพมิโว’ปวิฏฺปีํ,

ปริวุตมนฺติคณํ ปณมฺม ราชํ

กปิลปุโรปคตา ตมตฺถมาหุ;

.

อถ ปฏิลทฺธปฏิสฺสเวนุ’ทคฺคา

ปทยุคมฺชลิปุปฺผมฺชรีหิ,

สุมหิย ตํ ปฏิเวทยึสุ รฺโ

สกวิสยํ สมุเปจฺจ ราชทูตา; ()

.

อุภยกุลมฺหิ มหีภุชา’ฺมฺํ

ปุนรปิ มนฺติวเรหิ มนฺตยิตฺวา,

วิสทมตีหิ นิมิตฺตปาเกหิ

นิยมิตมงฺคลวาสรมฺหิตมฺหา; ()

.

กนกวิตานวินทฺธหาริหารํ

กุสุมสมากุลเหมปุณฺณกุมฺภํ,

ติทิววิมานสมานมุลฺลสนฺน-

รตนวิจิตฺตวิวาหมณฺฑปคฺคํ; ()

.

คหิตวิตานสิตาตปตฺตเกตุ-

ทฺธชมณิวิชนิจรุจามเรหิ,

ปจุรชเนหิ กตุปหารมคฺเค

สุปริวุตํ จตุงฺคิรนิธชินฺยา; (๖)

.

วิวิธวิภูสณภุสิตตฺตภาวํ

อภินวปีนปโยธราภิรามํ,

หริสิวิกาย ยโสธรํ กุมารึ

มณิขจิตาย วิธาย จา’นยึสุ; ()

๑๐.

วลยิตมาลติทามเหมมาลา

ปริมลภาวิตกุนฺตลปฺปเวณิ,

วิรฬพกาวลิมปฺปวิชฺชุราชึ

ชลธรมาลมเชสิ โกมลาย ()

๑๑.

นิรวธิรูปนโภตลมฺหิ ตสฺสา

ชนมนกุนฺทวิกาสนํ พภาส,

กุฏิลตราลกกาลเมฆราชิ-

ชฏิตลลาฏตลทฺธจนฺทพิมฺพํ; ()

๑๒.

มิคมทกุงฺกุมคนฺธปงฺกลิตฺโต

กุลวธุยา ติลโก ลลาฏมชฺเฌ,

มกรธเชน นิโรปิโตริ’วา’สิ

ติภุวนภุตชยาย ปุปฺผเกตุ; ()

๑๓.

ชนนยนฺชนรูปสมฺปทาย

กุลมปทาย รราช นิมฺมทาย,

ปรมสิรึ สรุสีรุหาภิรามํ

วทนมนงฺคสุวณฺณทปฺปณาภํ; ()

๑๔.

มณิคณมณฺฑิตกุณฺฑเลหิ ตสฺสา

สวณฺยุคํ ฆฏิตาวคณฺฑภาคํ,

มนสิชสากุณิเกน ขิตฺตปาส-

ยุคลมิวกฺขิวิภงฺคมานมาสิ; ()

๑๕.

สุวิมลกนฺติปพนฺธสนฺทนตฺถํ

นยนนทีนมุภินฺนมนฺตราเฬ,

กนกปณาฬิสมปฺปิเต’ว ตาย

วรวทนาย รราช ตุงฺคนาสา; ()

๑๖.

นิรุปมรูปวิลาสมนฺทิรสฺมึ

สชวนิกานิ’ว สีหปฺชรานิ,

รุจิรวิลาสินิยา ลสึสุ ปมฺภา-

วลิสหิตานิ สุนีลโลจนานิ; ()

๑๗.

กนกกปาลนิภํ มโนภวสฺส

วิมลกโปลยุคํ สินิทฺธกนฺนึ,

นวสสิมณฺฑลปุณฺฑรีกสณฺฑ-

สสิริมวรุนฺธิมโนหราธราย; (๖)

๑๘.

สุจริตปารมิตาลตาย ตาย

ปริณตราคลตาย ภูลตาย,

อธรยุคํ ตรุณงฺกุรทฺวยํ วา

กิมิติ วิตกฺกหโต’ยมาสิ โลโก; ()

๑๙.

กุลวธุยา วทนา’ลวาฬคพฺเภ

นวกลิกาวลิผุลฺลิเต’วกิฺจิ,

สุมธุรวาณิลตาย มนฺทหาส-

ชฺชุติธวลิ ทสนวลิ รราช; ()

๒๐.

กุวลยนีลวิโลลโลจนาย

มุขกมลา’ลิกุลานุการินีภุ,

นยนมยูขคุเณห’ปางฺคภงฺค-

นิสิตฺสเรหิ อนงฺคจาปรูปา; ()

๒๑.

กลรวมฺชุคิรา ติวฏฺฏราชิ

ฆนกุจภทฺทฆฏาย กมฺพุคีวา,

มธุรคภีรวิราว รงฺคเลขํ

อชินิ สุวณฺณมุติงฺคเภริสงฺขํ; ()

๒๒.

อภินวปินปโยธโร’ปธานํ

สุขุมตรจฺฉวิโกชวาภิรามํ,

อุรสยนํ สมลงฺกตํ วิยา’สิ

นิชปติสงฺคมมงฺคลาย ตาย; ()

๒๓.

กุจกนกา’จลสมฺภวาย นาภิ-

กุหรตฏาภิมุขาย กนฺตินชฺชา,

ฉารวลิตฺตยมินฺทิโรปมาย

อวหริ ตุงฺคตรงฺคปนฺติกนฺตึ; ()

๒๔.

มณิรสนาคุณมนฺถราย ตสฺสา

ฆนกุจภารกิโส กิโสทราย,

หริสิริวจฺฉสุหชฺชมชฺฌภาโค

มทธนุมุฏฺิวิลาสมาหริตฺถ; ()

๒๕.

สรสิชตนฺตุปเวสนาวกาส

มวหริ ปีนปโยธรนฺตราฬํ,

นิชคฬภาสุรหารนิชฺฌเรหิ

กนกทริมุขวิพฺภมํ ยุวตฺยา; ()

๒๖.

อวิกลรูปวิลาสสินฺธุเวลา

วิรลวิลคฺคินิยาก วิสาลโสณิ,

ปริหริ ราชกุมาริกาย ตาย

กุสุมสราภวภุมิภาคโสภํ; ()

๒๗.

กุลวธุยา กมลามลานนาย

กุวลยโกมลนิลโรมราชิ,

ภุสมภิจุมฺพิ คภิรนาภิคพฺภํ;

กมลวิวายตมตฺตภิงฺคราชิ ()

๒๘.

รุจิรตโรรุยุคํ สุวณฺณ รมฺภา-

กริกรปีวรมินฺทิโรปมาย,

ภชิ มกรทฺธชรงฺคมนฺทิรสฺมึ

หริมยถมฺภยุคสฺสิรึ รมาย; ()

๒๙.

มทรยรูปรสทฺวยํ ตุลาย

สุปริมิตาย จตุมฺมุเขน ตุลฺยํ,

นิชมิหชานุยุคํ ปวาฬปาติ-

ยุคลวิวาสิ อวมฺมุโขปนีตํ; ()

๓๐.

วิสยวิตกฺกตมากุลํ ยุวตฺยา

มทนุปสงฺกมเณ มโนวิมานํ,

ชิตมทมตฺตมยูรกณฺภูติ

ชลิตปทีปสิเข’ว จารุชงฺฆา; ()

๓๑.

มณิมยนูปุรภาสุเรหิ ตสฺสา

จรณตเลหิ ปราชิตานิ ถีนํ,

มุขปทุมานิว สงฺกุจนฺติ มฺเ

ภมรภรมฺพุรุหานิ กฺชนีนํ; ()

๓๒.

กรจรณงฺคุลิปลฺล’วคฺคสาลี-

ชลลวปนฺตินิภา’ติโกมลาย,

อภินวตมฺพนขาวลี พภูว

มกรธชสฺส กเต’ว ปุปฺผปูชา; ()

๓๓.

สปริชโน วนิตาย ตาย สทฺธึ

มณิคณมณฺฑิตมณฺฑปปฺปเทเส,

ทินกรวํสธชสฺส ราชปุตฺต-

สฺสุปคมนํ อปโลกยํ นิสีทิ; ()

๓๔.

ปริวุตพนฺธุชเนหิ ราชปุตฺโต

ยถริว เทวคเณหิ เทวราชา,

สปทิ ตุรงฺครถํ สมาหิรูฬฺโห

ตทภิมุโข ยสสา ชลํ ปยาสิ; ()

๓๕.

ตหิมุปคมฺม ิตสฺส มณฺฑปสฺมึ

ปริทหิตุ’ตฺตรสาฏเกน ตสฺส,

หริมณิมณฺฑนมณฺฑิต’ตฺตภาโว

หิมปฏเลน หิมาจโล ริวาสิ; ()

๓๖.

มณิมกุเฏน นิวตฺถกาสิเกน

นรปติสุนุ สุมณฺฑิโต รราช,

สุรภวเนน จ ขีรสาคเรน

กนกสิเณรุคิรี’ว นิจฺจลฏฺโ; ()

๓๗.

นภสิ สมากุลตารกาวลี’ว

อุรสิ วิราชิตตารหารปนฺตี,

นรปวโร ปิวิ ตาย รูปสารํ

อมตมิวา’ยตโลจน’ฺชลีหิ; ()

๓๘.

ตทหนิ ราชกุมารปุพฺพเสล-

ปฺปภววรานนจนฺทมณฺฑเลน,

มุกุฬิตโลจนนีลนีรชาย

อภวิมโนกุมุทากรปฺปโพโธ; ()

๓๙.

ยุวตยุวานมเปกฺขตํ ชนานํ

อนิมิสโลจนนีลกนฺติคงฺคา,

รุจิรวธูหิ วิธูตจามเรหิ

อนิลวิโลลตรงฺคสาลินีว; ()

๔๐.

คคนตโลปริ ตารกากุลมฺหิ

ยุวยุวตีนวจนฺทจนฺทิเกว,

นิจิตสุวณฺณกหาปเณ วเรชุํ

อถมณิมณฺฑปเวทิกาตลมฺหิ; ()

๔๑.

สกลกลากุสโล’ปคมฺมวิปฺปา-

จริยคโณ ชยมงฺคลาย เตสํ,

สุปริสมาปยิ สพฺพปุพฺพกิจฺจํ

สปทิ ปวสฺสิ อขณฺฑลาวุชฏฺิ; ()

๔๒.

กรตลตามรเสสุ กุณฺฑิกาย

มณิขวิตาย ปุโรหิโต อุภินฺนํ,

สุภมภิเสกชลํ นิปาตยํ เต

ปุนหิปโยชยิ ปาณิปีฬณสฺมึ; ()

๔๓.

สุรธนุวิชฺชุลเต’ว วาริวาหํ

รถมภิรุยฺห คหีรมนฺทโฆสํ,

ปริวุตขตฺติยพนฺธเวหิ ตมฺหา

กปิลปุรา’ภิมุขาภวุํ อุโภต เต; ()

๔๔.

อถ สมลงฺกตวีถิมชฺฌิคานํ

วิวฏนิเกตนสีหปฺชรฏฺา,

อนิมิสโลจนปงฺกโชปหารํ

ภูสมกรุํ กปิลงฺคนา ปสนฺนา; ()

๔๕.

คมนวิลาสมุทิกฺขตํ ชนานํ

รุจิรสิโรปหิต’ฺชลีหิ ภตฺตฺยา,

มณิกลสปฺปิตปุปฺผมฺชรีหิ

รจิตมิโวภยวีถิปสฺสมาสิ; ()

๔๖.

ติขิณวิโลจนพาณลกฺขภาวํ

นิรุปมรูปินิ กามินีหิ นีเต,

ปติต’นุราคสเรหิเยว ตาสํ

หทยวิทารณมาสิ ตปฺผลํ’ว; ()

๔๗.

กถมปิ กาปิลวตฺถวา อเหสุํ

ตทหนิ นิจฺจลโลจนุปฺปเลหิ,

กปิลปุรํ ติทสาลยาวติณฺณา

ติทสคณา’ว วิปสฺสนายุ’ภินฺนํ; ()

๔๘.

ติทิวปุรา นิชเวชยนฺตนาม-

สุรภวนํ’ว สุชมฺปตี สุชาตา,

กปิลปุรา ปุนราคมึสุ ตมฺหา

ปติปตินี นิชราชมนฺทิรํ ทฺเว; ()

๔๙.

ธรณิปติสุโต ปตฺตรชฺชาภิเสโก

กปิลปุรวเร เตสุ ติสฺวาลเยสุ,

อปริมิตสุขํ ตาย พิมฺพาย สทฺธึ

สุจิรมนุภวิ จนฺทพิมฺพานนาย; ()

๕๐.

วิกจกมล (นนฺทีมุขิ) มฺชุภาณี

ติวิธวยสิ ทิพฺพจฺฉรารูปโสภา,

อคมิ ขยวยํ สา’ปิ พิมฺพามเหสิ

สรถ สรถ สงฺขารธมฺมสฺสภาวํ; ()

อิติ มฺเพธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเรนิทาเน ปาณิคฺคหมงฺคลุสฺสวปวตฺติปริทีโป. นวโม สคฺโค.

.

คุณมณิมณิมา โส เทวราชา’ว ราชา

สุขมนุภวมาโน วาชิยาเนน เยน,

ภมรภริตมาลา มงฺคลุยฺยานภูมิ

ตทวสริ กทาจิ สาลินี (มาลินี) หิ; ()

.

อุปคตสมโย’ติ พุชฺฌนตฺถาย โพธึ

สุมริย สุรปุตฺตา โพธิสตฺเต วชนฺเต,

ภววิรติสมตฺถํ ทสฺสยุํ มาปยิตฺวา

ชรสกฏสรูปํ ชิณฺณรูปํก วิรูปํ; ()

.

กิมิทมิติหปุฏฺโ ชิณฺณรูปํ วิปสฺส

วิมติปรวโส โส สารถึ รูปสาโร,

นิชหทยนิธาเน เทวตาโจทิตสฺส

นิทหิ ธนมิวคฺฆํ ตสฺสธมฺโมปเทสํ; ()

.

หริตนฬกลาปํ มงฺคลุยฺยานมคฺเค

ยถริว’หิมุขฏฺา กุฺชริ ภฺชมานา,

ตถริว’ภิภวนฺตี สพฺพโยพฺพฺทปฺปํ

ขรตรชรตา สา อตฺตปจฺจกฺขภูตา; ()

.

มุขกุกวลยคพฺภา ภฏฺกิฺชกฺขโสภา

ภวิ กินชราริขณฺฑทนฺตฏฺิปนฺติ,

กุฏิลปลิตชาตํ ตฺชรายา’ภิเสเก

สิรสิ รจิตเสตจฺฉตฺตโสภํ พพนฺธ; ()

.

อวิรฬวลิโย ตา ชิณฺณรูปสฺส จมฺเม

ปภวพลวเตโชธาตุเวคุฏฺิตา’สุํ,

ตรลสลิลปิฏฺเ เสยฺยถาโป’ทธิสฺส

ตรลสลิลปิฏฺเ เสยฺยถาโป’ทธิสฺส

ปลยปวนเวคุ’ตฺตุงฺคกลฺโลลมาลา ()

.

ิตมุปวนปนฺเถ วงฺกโคปาณสิ’ว

อนุชุกมุชุภุตํ ทณฺฑโมลุพฺภ ภุมฺยา,

นิชตรุณวิลาสํ ลกฺขมาปาทยนฺตํ

ธนุมิว สคุณํ ตํ รูปมทฺทกฺขิ ธีโร; ()

.

ชินิอชครโภเค ชิณฺณนิมฺโมกภารํ

ติลกวิพตจมฺมํ ตนฺติโรชตฺตภาเว,

อปคตฆนมํโส ผาสุกฏฺิปฺปนฺโธ

อชินิติรวเลปํ กุฑฺฑทารุปฺปพนฺธํ; ()

.

วิคตพลมทาทึ วิสฺสวนฺตํ สรีเร

นวฺหิ วณมุเขหิ คุถมุตฺตาทฺย’สูวึ,

วลิวิสมกโปลํ กมฺปมานุตฺตมงฺคํ

สุวิสทมติโน ตํ ปสฺสโต ชิณฺณรูปํ; ()

๑๐.

ภุวนมนวเสสํ ตสฺสุ’ปฏฺาสิ สมฺป-

ชฺชลิตมถ ชรายา’ทิตฺตเคหตฺตยํ’ว,

อหมปกิ อนตีโต ธมฺมเมตนฺติ วตฺวา

ภวนวนมคฺฉิ ชาติยุ’กฺกณฺิตตฺโต; ()

๑๑.

ปุนรุปวนมคฺคํ โอคหนฺตสฺส รฺโ

สุขมนุภวนตฺถํ เทวตามาปยิตฺวา,

ปรปริหรนียํ โฆรโรคาวติณฺณํ

อปรมปิ วิรูปํ ทสฺสยุํ วฺยาธิรูปํ; ()

๑๒.

วิสทมติ วิมตฺยา สกฺยวํเสกเกตุ

กิมิมิวปลิปนฺนํ วจฺจปสฺสาวปงฺเก,

ปภวพลวทุกฺขํ ตํ ปราธีนวุตฺตึ

กิมิทมิติ ปทิสฺวา ปาชิตารํ อปุจฺฉิ; ()

๑๓.

วรมติ วรธมฺมํ เตน สูเตน วุตฺตํ

อมตมิว ปิพนฺโต โสตธาตฺวฺชลีหิ,

อคมปิ อนติโต พฺยาธิธมฺมนฺติ ตมฺหา

นิชภวนวนํ โสปา’ค สํวิคฺครูโป; ()

๑๔.

ตทุปวนวิมานํ วาชิยาเนน นาเถ

วชติ สติ กทาจิ มาปยุํ เทวตาโย,

สุณขกุลลคิชฺฌาทีหีวา ขชฺชมานํ

นรกุณปสรีรํ อุทฺธุมาตํ ปมฺหิ; ()

๑๕.

ปภวกิมิกุลานํ จาลยํ นีลวณฺณํ

วณวิวรมุเขหิ โลหิตํ ปคฺฆรนฺตํ,

สกุณคณฺวิตจฺฉึ มกฺขิกามกฺขิตงฺคํ

สุมติ มตสรีรํ อทฺทสา สารหีนํ; ()

๑๖.

อภิคมิ คมยนฺโต ภารตึ สารถิสฺส

นิชสวณยุคสฺมึ เหมตาฑงฺกโสภํ,

อหมฺปิ มรณํ โภ นาติวตฺโตติ วตฺวา

วนมิว มิคราชา สกฺยราชา วิมานํ; ()

๑๗.

ปุนปิ สปริโส โส ยานมารุยฺห ภทฺรํ

กติปยทิวสานํ อจฺจเยนา’ธิราชา,

กปิลปุรวรมฺหา’นงฺครงฺคาลยาภํ

ตทุปวนมคฺฉิ ปฺจพาณาภิรูโป; ()

๑๘.

คุณมณิ มณิวณฺณํ ปตฺตมาทาย ปตฺเถ

ปนสสรสราคํ วีวรํปารุปิตฺวา,

ิตมวิกลจกฺขุํ นิมฺมิตํ เทวตาหิ

สุมติ สมณรูปํ พุทฺธรูปํ’ว ปสฺสิ; ()

๑๙.

ตทหนิ วิพุธา’ธิฏฺานโต ภาวนีโย

ยติปติริว สูโต อตฺถธมฺมานุสาสิ,

สมณคุณมเนกาทีนวํ ปฺจกาเม

ตมวทิ คมนสฺมึ อานิสํสฺจ เคหา; ()

๒๐.

กุหนลปนมิจฺฉาชีวโมหาย กุจฺฉิ-

ปรหรณสมตฺถํ มตฺติกาปตฺตมสฺส,

กร กมกลคตํ โส ปารมีโจทิตตฺโต

วิสทมติ ปทิสฺวา สมฺปสาทํ ชเนสิ; ()

๒๑.

วิกสิตกลิกาลงฺการมุทฺทาลสาล-

มิว สมณวิลาสํ จีวโรภาสมคฺเค,

นยนมธุกรานํ ภารมาธาย ธีโร

นิชมนสิ ชเนสิ จีวเร สมฺปสาทํ; ()

๒๒.

ขณิกมรณทุกฺขาวฏฺฏมาพาธราสิ-

มกรนิกรภิมํ ตํ ชราวีจิเวคํ,

ภวชลธิมคาธํ ชาติเวลาวธึ โส

อยมิว ปฏิปนฺนา นิตฺตเรยฺยุนฺตฺย’เวทิ; ()

๒๓.

สมณวทนปีนจฺจนฺทพิมฺโพทเยน

วิกสิตมนกุนฺโท นนฺทนุยฺยานโสภํ,

อุปวนมภีคนฺตุํ สนฺทนํ จารเย’ติ

ตทหนิ มนุชินฺโท สนฺทนาจาริมาห; ()

๒๔.

วลยิตนฬตาฬีตาลหินฺตาลปนฺตึ

มลยชตรุชายาสีตลํ นิมฺมลาปํ,

อุปวนมวติณฺโณ นนฺทนํ วาสโว’ว

อกริ ทิวสภาคํ สาธุกีฬํ สราชา; ()

๒๕.

ทสสตกิรณสฺมึ ยสฺส กิตฺติปฺปพนฺธ-

สรทชลทราชิฉาทิตสฺมึ นภสฺมึ,

อุปริสิรสิ เสตจฺฉตฺตโสภํ ภชนฺเต

ตทิยจรณลกฺขฺยา’ลงฺกริ วาปิตีรํ; ()

๒๖.

สรสิชวทเนหิ หํสปีนตฺถเนหิ

กุวลยนยเนหี นีลิกากุนฺตเลหิ,

มธุมทมุทิตาลีนูปุเรภา’วโรธ-

ชนมิว รมณียํ โอตริ โส ตฬากํ; () (สิเลสพนฺธนํ)

๒๗.

วรยุวติชนานํ กุมฺภคมฺภีรนาภิ-

วิวรคหิตวาริ วาปิ สา ริตฺตรูปา,

ฆนถนชฆนานํ สงฺคเมเน’ตราสํ

ปุนรภวิ กปปุณฺณา ปีติวิปฺผารินีว; ()

๒๘.

อภินวรมณินํ ชาตุลชฺชาตุรานํ

วิมุขนยนมีเน มีนเกตุปเมน,

อุปวธิตุมีวคฺเค ขิตฺตชาลพฺพิลาสํ

ขณมวหริ รฺา วิทฺธหตฺถมฺพุธารา; ()

๒๙.

นวชลกณิกาลงฺการวตฺตารวินฺทา

ฆนกุจกลหํสา เกสเสวาลนีลา,

ปติมถิตตรงฺคากิณฺณสุสฺโสณิเวลา

สรสิ สรสิ’วา’สิ ตตฺร กีฬาตุเร’กา; ()

๓๐.

สสิรูจิรมุขีนํ โขมวตฺถนฺตรีเย

สนิกมปนยนฺเต วิจีหตฺเถหิ รฺา,

รจิตนยนกนฺตี พฺยนฺต คมฺภีรนาภี-

สรสิชปริยนฺตา นาฬปนฺตีริ’วา’สิ; ()

๒๙.

นวชลกณิกาลงฺการวตฺตารวินฺทา

ฆนกุจกลหํสา เกสเสวาลนีลา,

ปติมถิตตรงฺคากิณฺณสุสฺโสณิเวลา

สรสิ สรสิ’วา’สิ ตตฺร กีฬาตุเร’กา; ()

๓๐.

สสิรุจิรมุขีนํ โขมวตฺถนฺตรีเย

สนิกมปนยนฺเต วิวิภณฺเถหิ รฺา,

รจิตนยนกนฺตี พฺยนฺต คมฺหีรนาหี

สรสิชปริยนฺตา นาฬปนฺติริ’วา’สิ; ()

๓๑.

ปุนรปิ กุจกุมฺภฺจนฺทหาเรนิวา’เป

นิชคฬปริมาเณ สนฺนิมุคฺคงฺคนานํ,

มลินกมลินี สา โลจเนหา’นเนหิ

อภวิ ภมรภาร’มฺโภชสณฺฑา’กุเล’จ; ()

๓๒.

มธุมทมธุเปหิ คียมาเนหิ วิจิ-

ภุชสตปหฏาหิ โสณิเภรีหิ ถินํ,

ลลิตกมลสีเส นจฺจมานินฺทิราย

อชินิ ชลชินี สา ทิพฺพสงฺคีตสาลํ; ()

๓๓.

ตุหินกรมุขีนํ ตนฺตฬาก’นฺตลิกฺเข

สุลลิตภุชวลฺลี วิชฺชุเลขาภิรามา,

กุวลยวนราชิ นีลชีมุตราชิ

ปตินยนมยูเร กีฬยนฺตี รราช; ()

๓๔.

ผุฏกุวลยหตฺถํ ราชภํเสหิ ขิตฺตํ

วิวิธมธุปภุตฺตํ ธมฺมเวลาติวตฺตํ,

ยถริว คณิกํ ตํ กฺชนึ โส ชนินฺโท

ตทหนิ ปริภุตฺวา’มนฺทมานนฺวฺทมาป; () (สิเลสพนฺธนํ)

๓๕.

จรณ’นุวชมานพฺพีจิสงฺโขภตีรํ

ชหติ สติ ตฬากํ สาวโรเธ นรินฺเท,

สรสิวิรหินีสํรุทฺธนิสฺสาสรูโป

มุทุสุรภิสมีโร มนฺทมนฺทํ ปวายิ; ()

๓๖.

ปริภวิ รวิพิมฺพํ ตงฺขณตฺถาจลฏฺํ

ตหิมุปลตลฏฺโ ภานุวํเสกภานุ,

อถ สรสิวธูนํ กิฺจิสงฺโกวิตานิ

สรสิชวทนาติ โสกทีนานิวา’สุํ; ()

๓๗.

อสิตนภสิ สฺฌาเมฆมาลาวิลาสํ

อภิภวิย นิสินฺเน ตตฺร สกฺยาธินาเถ,

ตุวฏมุปคตา ตํ กปฺปกา’เนกวตฺถา-

ภรณวิกติหตฺถา ภูปตึ ภูสณตฺถํ; ()

๓๘.

รวิกุลรวิโน โข ธมฺมเตชาภิภูโต

สุรปติ สุรปุตฺตํ วิสฺสกมฺมาภิธานํ,

สปทิ ปหิณิ สมฺมา ทิพฺพวตฺถาทินา โภ

ติภุวนสรณํ ตํ ภูสยสฺสู’ติ วตฺวา; ()

๓๙.

คหิตมนุชเวโส โส’ปสงฺกมฺม สีเส

สุขุมปฏสเตหี เวนฺจา’ปิ ทตฺวา,

มณิกนกมเยหิ ภูสยิ ภูสเณหิ

ตทหนิ ภวิ สกฺโก เทวราชา’ว ราชา; ()

๔๐.

ติมิรหมรภาร’กฺกนฺตปาจีนปสฺสํ

มุกุลิตสตสฺฌาเมฆปตฺตาวลีนํ,

คคนตลตฬากาธารมนฺทารนาฬํ

กมลมกุลโสภํ ภานุพิมฺพํ พพนฺธ; ()

๔๑.

ปหิณิ ปิตุนรินฺโท สาสนํ ตาว ตสฺส

นิชตนุชกุมารุ’ปฺปตฺติมาโรจยิตฺวา,

ปมุทิตภทโย โส เลขณาโลกเนน

อวทิติ มม ชาตํ พนฺธนํ ราหุชาโต; ()

๔๒.

ตทหนิปิตุรฺา วุตฺตวากฺยานุรูปํ

ตหิมขิลปทตฺถํ สทฺทสตฺถกฺกเมน,

กรหจี มนุชินฺโท อยฺยโก สงฺคเหตฺวา

อวทิติ มมตตฺตา ราหุโลนามโหตํ; ()

๔๓.

วนสุรวนิตานํ โลจนินฺทีวเรหิ

มหิตสิริสริโร ภทฺรมารุยฺห ยานํ,

สภวนมภิคนฺตุํ โอสริ นาครานํ

สุวิมลนยนาลีโตรณากิณฺณวีถึ; ()

๔๔.

วิวฏมณิกวาโฏ’ปนฺติกฏฺา วิมาเน

ชิตสุรวนิตา’สิ ยา ปิตุจฺฉาย ธีตา,

นยนกรปุเฏหิ รูปสารํ นิปีย

สมิตรติปิปาสา สา กิสาโคตมี ถี; ()

๔๕.

ชิตมนสิชรูปํ อีทิสํ เยสมตฺถิ

ตนุชรตนมทฺธา นิพฺพุตา สา’ปิ มาตา,

ปิตุชคติปตี โส นิพฺพุโต สีติภูโต

นิชปิยภริยา’ปิ นิพฺพุตา’ตฺเย’วมาห; ()

๔๖.

หทยคตกิเลเส นิพฺพุเต วูปสนฺเต

ยติปติริว ทิฏฺโ นิพฺพุโต โส’หมสฺมิ,

อิติ วรมติ สุตฺวา ตาย คาถํ สุคีตํ

วิวิธนยวิภตฺตํ ตปฺปทตฺถํ อเวทิ; ()

๔๗.

อหมิติปทมสฺสา นิพฺพุตึ สาวิโต’สฺมิ

สุมริย ครุภตฺยา ตาย ลกฺขคฺฆมคฺคํ,

ธวลกิรณภารํ ภาสุรํ หาริหารํ

ปหิณิย ภวนํ โส ปาวิสิ สาวโรโธ; ()

๔๘.

มยมิว วรโพธึ พุชฺฌมานสฺส ชาตุ

มนสิ วุปสเม’ติ ตุยฺหเมกาทสคฺคิ,

อุปคมุมุปสนฺตึ วฺยากโรนฺตี’ว ตาว

อปรทิสิ วินทฺธา’เนกสฺฌาฆนาลี; ()

๔๙.

อตุลธวชฉตฺตํ โธตมุตฺตาวลีหิ

วลยิตมิว รฺโ ตสฺส สิหาสนสฺมึ,

อุทยสิขริสีเส ตาวตาราวลีหิ

ปริวุตมติโสภํ จนฺทพิมฺพํ พหาส; ()

๕๐.

ฆนตรติมิเรหา’วตฺถรตฺเตหิ โลเก

มสิมลินวิลาสํ ตงฺขเณ ทสฺสยนฺติ,

รชนิกรกเรหิ วิปฺผุรตฺเตหิ ผีตา

กตนวปริกมฺเม’วา’สิ สา ราชธานิ; ()

๕๑.

หิมกรกรภารกฺกตฺตรตฺตนฺธการ-

คลิตติมิรเลขาการมาวี กโรนฺติ,

ผุฏกุมุท วเนสุ จาสิกุนฺทาฏวีสุ

สุมธุร มธุมตฺตา ภิงฺคมาลา ปมตฺตา; ()

๕๒.

ชิตสุรปติเวโส ธมฺมจินฺตาปโร โส

ชลิต มณิปทีปาโลกภินฺนนฺธกาเร,

นิชสิริภวนสฺมึ เหมสีหาสนสฺมึ

นจิร มภินิสชฺชี ปฺจกาเม วิรตฺโต; ()

๕๓.

สปทิ ตุริยหตฺถา นีลชิมุตเกสา

กุวลยทลเนตฺตา จนฺทเลขาลลาฏา,

วิกจกมลวตฺตา เมขลาภารโสณี

กุจหรวิรฬงฺคี จารุวาโมรุชงฺฆา; ()

๕๔.

กุมุทมุทกโปลา กุณฺฑโลลมฺพกณฺณา

อวิวรทสนาลิมาลตีทามลิลา,

กนกรตนมาลาภารคีวา, ภิรามา,

อภินววนิตาโย นจฺจคีเตสุ เฉกา; ()

๕๕.

รหทมิวปสนฺนํ นิจฺจลาสินมินํ

สุมติมุปนิสินฺนํ สํวุตทฺวารุเปตํ,

ตมภิรตินิราสํ พุทฺธภาวาภิลาสํ

อภิรมยิตุกามา โอตรุํ รงฺคภูมึ; ()

๕๖.

มณิมยวสุมตฺยา ปาทสงฺฆฏฺฏเนน

กนกวกลยโฆสํ กาจิ นิจฺฉารยนฺตี,

จลกิสลยลีลา องฺคุลิ จาลยนฺติ

อนุลยมภินจฺจุํ เหมวลฺลีวิลาสา; ()

๕๗.

นรปติมุขพิมฺพํก ลกฺขมาปาทยนฺตี

นยนขรสรานํ รงฺคสงฺคามภูมฺยา,

ชิตกลรววาณี กาจิ รามา ภิรามา

สวณสุภคคีตํ คายมานา วิภาสุํ; ()

๕๘.

ชิตสุรลลนาโยกาวิ ปฺจงฺคิกานิ

ตทหนิ ตุริยานิ วาทยุํ โลลปางฺคา,

สวณมธุรวีณา เภรินาเทหิ ตาสํ

คคนตล มิวา,สิ ปาวุเส รงฺคภูมิ; ()

๕๙.

วรมติ รมณีนํ ตํ มหาภูตรูป-

ปฺปภวมิววิการํ นจฺจมทฺทกฺขิ ตาสํ,

วิสมภวกุฏีเร ราชโรคาตุรานํ

อสุนิตุริยราวํ คีตมฏฺฏสฺสรํ,ว; ()

๖๐.

ภุสมนหิรโต โส นจฺจคีเตสุ ตาสํ

สิริสยนวรสฺมึ สีหเสยฺยํ อกาสิ,

อิติคหิตวิเหสา ลทฺธนิทฺทาวกาสา

สปทิ มทนปาสา ตา นิปชฺชึสุนารี; ()

๖๑.

สหกุมุทินิยา โส สุตฺตมตฺตปฺปพุทฺโธ

นิชสิริสยนสฺมึ สนฺนิสินฺโน รชนฺยา,

คหิตตุริยภณฺเฑ ตตฺถตตฺโถ, ตฺถริตฺวา

ยุวติชนมปสฺสิ ทฬฺหนิทฺทาภิภูตํ; ()

๖๒.

อนิลจลกโป ลา กาจิ ลาลํ คิลนฺเต

คลิตพหฬเข ฬา กาจิ ขาทนฺติ ทนฺเต,

ภคมปคตโจ ฬา กาจิ สํทสฺสย นฺเน

ขลิตวจนมา ลา กาจิ ยํยํ ลปนฺเต; ()

๖๓.

ขิปิตมปิ กโรนฺตี กาจิ กาสนฺติกาจิ

อิติ ปจุรวิการํ นิสฺสิริกํ อสารํ,

ภวนมนวเสสํ ตสฺสุ, ปฏฺาสิ ทฬฺหํ

นรกุณปวิกิณฺณํ อามกาฬาหณํว; ()

๖๔.

ตทหนิ ติภวํ จา,ทิตฺตเคหตฺตยํ,ว

สุมริย วตโภ, ปสฺสฏฺโมปทฺทุตํ โภ,

อิติ ปรมมุทานํ กวตฺตยํ ตพฺพิมุตฺยา

มนสิ ปุริสสูโร สูรภาวํ ชเนสิ; ()

๖๕.

สุรตจตุรรามารกฺขสิวาสภูเต

สิริภวนวนสฺมึ โมหยนฺตมฺหิ พาเล,

อลมิติ มม วาโส หนฺท นิกฺขมฺม ตมฺหา

ติภวภยวิมุตฺตึ เอสยิสฺสามหํ,ติ; ()

๖๖.

อุปกมิย วิมานทฺวารมุมฺมารุปนฺเต

สยนุปริ นิปนฺนํ ฉนฺนมุฏฺาปยิตฺวา,

ตมวทิ อภิคนฺตุํ กปฺปยิตฺวํ, นเยติ

ปพลชวพลคฺคํ วาชิราชํ สราชา, ()

๖๗.

คตสติ หยสาฬํ ตงฺขเณ ฉนฺนมจฺเจ

สกปติคมนตฺถํ เอสมํ กปฺปนตฺโถ,

อคมิติ สหชาโต กตฺถโก วาชิราชา

อกริ วิปุลเหสาราวมานนฺทภาโร; ()

๖๘.

ปวิสิย สิริคพฺภํ เตลทีปุชฺชลนฺตํ

รตนขจิตมฺเจ คนฺธปุปฺผาภิกิณฺเณ,

ธรณิปตินิปนฺนํ เหมพิมฺโพปมานํ

นิชตนุชกุมารํ ปสฺสิพิมฺพายสทฺธึ; ()

๖๙.

ยทิ อหมปเนตฺวา เทวิยา หตฺถปาสํ

มม ตนุชกุมารํ องฺกมาโรปยามิ,

วทนชิตสโรชา ราชินี วุฏฺหิตฺวา

วนมหีคมนํ เม วารเย ทุนฺนิวารํ; ()

๗๐.

ตนุชมุขสโรชํ พุทฺธภูโต สมาโน

นยนมธุกรานํ ชาตุ กาหามิภารํ,

สุมริย จรณํ โส อุทฺธรนฺโต,ว เมรุํ

อวตริ ภวนมฺหา อุกฺขิปิตฺวา ปวีโร; ()

๗๑.

กุวลยทลเนตฺตฺจนฺทมมฺโหชวตฺตํ

มทนรถรถงฺคาการสุสฺโสณิภารํ,

กถมวตริ พิมฺพานามเทวึ ปหาย

นรปติ ภวนมฺหา เหมพิมฺพาภิรามํ; ()

๗๒.

มรกตปฏิมาภํ สมฺภวํ สกฺยวํเส

สมุปจิตสุปุฺํ ลกฺขณากิณฺณคตฺตํ,

ปชหิย สุกุมารํ ราหุลาขฺยํ กุมารํ

กถมวตริ ปาทมนฺทมุกฺขิปฺป ธีโร; ()

๗๓.

ริปุคชมิคราชํ ชมฺพุทีปคฺคราชํ

ตทหนิ ปิตุราชํ ปุตฺตโสกณฺณวมฺหิ,

กถมมิตทโย โส นิทฺทโย ปกฺขิปิตฺวา

อวตริ ภวนมฺหาก อุทฺธริตฺวาน ปาเท; ()

๗๔.

สกลปถวิจกฺกํ จกฺกวาฬาวธึ โส

อภิวิชิย อสตฺโถ สตฺตเม วาสรมฺหิ,

นรหริ กตปุฺโ จกฺกวตฺติ อหุตฺวา

กถมวตริ ตมฺหา อุกฺขิปิตฺวาน ปาเท; ()

๗๕.

อวตริย วิมานา อชฺช มํ ตารยตฺวํ

ตฺวมปิติภวโต)หํ อุตฺตเรยฺย’นฺติ วตฺวา,

ตมภิรุหิ ชนินฺโท วาชิราชินฺท’มฏฺา-

รสรตนปมาณํ โธตสงฺขาวทาตํ; ()

๗๖.

ปวนตุริตเวโค กนฺถโก วาชิราชา

ยทหนิ ปทสทฺทํ จา’ปิ เหสํ กเรยฺย,

นนุ สกลปุรํ โส ยาติ อชฺโฌตฺถริตฺวา

ตทหนิ กตสทฺทํ วารยุํ เทวตาโย; ()

๗๗.

กรกมลตเลสุ เทวตานิมฺมิเตสุ

ปนิหิตปทวารํ อสฺส มารุยฺห ธีโร,

ลหุมุปคมิ ฉนฺนํ วาลธึ คาหยิตฺวา

ถิรปิหิตกวาฏทฺวารปาการุปนฺตํ; ()

๗๘.

ยทิ ปิหิตกวาฏุคฺฆาฏนํ นา’ภวิสฺสา

หยวรมปิ ฉนฺนามจฺจมาทาย โสหํ,

อสริ ปุริสสิโห อุปฺปเตยฺยนฺติ อฏฺา-

รสรตตปมาณุ’ตฺตุงฺคปาการจกฺกํ; ()

๗๙.

ตถริว หยราชา ฉนฺนนาโม จ มนฺตี

วีริยพลสมงฺคี จีนฺตยุํ ตาวเทว,

วิวริ ตทธิวตฺถา เทวตา โจทิตตฺตา

ปุริสทสสเตนุ’คฺฆาฏิยํ ทฺวารพาหํ; ()

๘๐.

มม วิสยมเสสํ เอสสิทฺธตฺถนาโม

อภิภวิย สุโพธึ ชาตุ พุชฺฌิสฺสตีติ,

อถ สุมริย มาโร ปาปิมา’ตีวกุทฺโธ

ปฏิปถมุปคฺฉิ นิกฺขมิตฺวา วิมานา; ()

๘๑.

ตุริตมหิวชนฺเต มารเวริมฺหิ มาโร

อสิตนภสิ ตฺวา อิตฺถมาโรจยิตฺถ,

วรปุริส อิโต โข สตฺตเม วาสรมฺหิ

ตฺวมหิวิชิย โลกํ เหสฺสเส จกฺกวตฺตี; ()

๘๒.

สุขมนุภวมาโน จกฺกวตฺตี ภวิตฺวา

ฆรมธิวส จกฺกํ วตฺตยํ ยาวชีวํ,

อมิตมติ ตุวํ มา นิกฺขมสฺสู’ติ มาโร

อภิคมนนิเสธํ กาตุมิจฺจานุสาสิ; ()

๘๓.

นมุวิลปิตวาจํ โสตธาตฺวฺชลีหิ

สวิสมิว ปิพนฺโต ตํ ตุวํ โก’สิ ปุจฺฉิ,

ปวนปถิโต’หํ อิสฺสโร เทวตานํ

นรวร วสวตฺตี ปาปิมา’ตฺเย’ว มาห; ()

๘๔.

สุรนรสรโณ โส นิพฺภโย ทิพฺพจทฺท-

รตนชนนมทฺธา มารชานามห’นฺติ,

ปฏิวจนมทาสิ มาทิโส ทุปฺปสยฺโห

ภวติ ทสสหสฺเสหา’ปิ ตุมฺหาทิเสหิ; ()

๘๕.

ยทิ มนสิ สิยา เต กามโทสพฺพิหึสา-

ปภุติปริวิตกฺโก ตาวชานาม’หนฺติ,

ปฏิฆปรวโส โส กิฺจิโอตารเปโข

อนุปทมนุพนฺธิ ตสฺส ฉายายเถว; ()

๘๖.

ปุนรภิวชโตวา’สาฬฺหิยา ปุณฺณมาย

กปิลปุรวิภูตึ ทฏฺุกามมฺหิ ชาเต,

วสุมติ ปริวตฺตี ทสฺสยิ อสฺสรฺโ

ปุรวรภิมุขฏฺโ เจติยฏฺานภุมึ; ()

๘๗.

สปทิ ทสสหสฺสิจกฺกวาเฬสุ เทวา

ติภุวนสรณสฺสา’รกฺขเณ วฺยาวฏาสุํ,

มณิกนกมเยหิ ทณฺฑทีปาทิเกหิ

อนิมิสตนเย’เก มคฺคมาโลกยึสุ; ()

๘๘.

สุรภิกุสุมทาโมลมฺพมานพฺพิตาน-

กนกกลสเสตจฺฉตฺตเกตุทฺธเชหิ,

ตทหิคมนมคฺคํ เทวตา’ลงฺกรึสุ

ภุวนกุหรมาสิ ปุปฺผปูชาภิรามํ; ()

๘๙.

คคนมสนิโฆสจฺฉนฺตเมวฏฺสฏฺิ-

ตุริยสตสหสฺสารววิปฺผารมาสิ,

มหิตสุรภิปุปฺผากิณฺณมคฺคาวติณฺโณ

อตุริตมภิคนฺตฺวา โยชนนฺตึสมตฺตํ; ()

๙๐.

วิมลสลิลปุณฺณํ เผณมาลาภิกิณฺณํ

วิกจกมลราชึ ตุงฺคกลฺโลลราชึ,

สสิรตรสมีรํ วาฬุกากิณฺณติรํ

สมุปคมิ อโนมานามคงฺคํ สวีโร; ()

๙๑.

อสิตมณิตลาภา ฉนฺน กา นามิกา’ยํ

อิติ วรมติ ปุจฺฉิ โส อโนมานทีติ,

ตมวทิ ยทิ ตีเร เอตฺถ’หํ ปพฺพเชยฺยํ

อติวิย สผขลา เม สา อโนมาสิยา’ติ; ()

๙๒.

รวิกุลติลโก โส ปณฺหิยา วาชิราชํ

สชวมททิ สฺํ ตาย อฏฺโสภาย,

สุวิมลสลิลายา’โนมคงฺคาย ตีเร

ตรณิริว ิโต’สิ อุปฺปติตฺวา ตุรงฺโค; ()

๙๓.

สิตปุลินตลฏฺโ ติณฺหธารา’สิหตฺโถ

วิสทมติ สโมฬึ จูฬมาทาย ทฬฺหํ,

อลุนิ สิรสิ เสสา ทฺวงฺคุลา นีลเกสา

น ตทุปริ ปรูฬฺหา ทกฺขิณาวตฺตยึสุ; ()

๙๔.

อภวิ ตทนุรูปํ ทาิกา มสฺสุจา’ปิ

อยมุปริ สจา’หํ าตุ พุทฺโธ ภเวยฺยํ,

นภสิ ขิปิ สิขํ ตํ อิจฺจธิฏฺาย ธีโร

ปริภวิย ิตา สา เมฆมาลาวิลาสํ; ()

๙๕.

สปทิ สุรปุรมฺหา เทวราชาภิ’คนฺตฺวา

ตมภิหริย จูฬํ จาริจงฺโคฏเกน,

รตนมยมุฬารํ เจติยํ มาปยิตฺถ

สุรคณมหนียํ ตตฺร จูฬามณินฺติ; ()

๙๖.

วิธิรภวิ สหาโย โย ฆฏิการนาโม

อททิ สมณกปฺปํก โส กปริกฺขารมสฺส,

คหิตสมณเวโส ปุพฺพพุทฺธา’ว นาโถ

นภสิ ขิปิ นิวตฺถํ สาฏกํ สํหริตฺวา; ()

๙๗.

ตมภิหริย ทุสฺสํ ปกฺขิปิตฺวา สมุคฺเค

รตนมยมตุลฺยํ โยชนทฺวาทสุจฺจํ,

อกริ ปรหิตตฺถํ พฺรหฺมโลเกก วิธาตา

มกุฏมณิมริจีจุมฺพิยํ เจติยํโส; ()

๙๘.

ปิตุนรปติโน ตฺวํ ภุสณาทีนิ ทตฺวา

อิติ มม วจเนนา’โรคฺยมาโรจยสฺสุ,

สจิวมนุปลพฺภา’ ทานิ ปพฺพชฺชิตุํ เต

ปหิณิ หยสหายํ โอวทิตฺวาน ฉนฺนํ; ()

๙๙.

ปฏิปถมวติณฺโณ คนฺตุกาโม สรฏฺํ

ธรณิปติวิโยคา โสกนิพฺพิทฺธคตฺโต,

ตุรคปติ จวิตฺวา กนฺถโก เทวปุตฺโต

ภวิ กนกวิมาเน ตงฺขเณตาวตึเส; ()

๑๐๐.

สกลวนสุรานํ อฺชลิมฺชริหิ

มหิตฺจรณปีโ เยน ปพฺพชฺชิโต โส,

ตทวสริอโนมานามนชฺชา สมีเป

วนมนุปิยนามํ อมฺพรุกฺขาภิรามํ; ()

๑๐๑.

โส นิกฺขมฺม อภินฺนขตฺติยกุลา เนกฺขมฺม ธมฺมาลโย

โภคกฺขนฺธมุฬารจกฺกรตนํ อุจฺจารภารํ วิย,

โอหายา’นุปิยมฺพนามวิปิเน สตฺตาหมชฺฌาวสํ

ปพฺพชฺชาปฏิลาภสมฺภวสุขํ เวเทสิ พุทฺธงฺกุโร; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเร นิทาเน มหาภินิกฺขมน ปวตฺติปริทีโป ทสโม สคฺโค.

.

มนฺทานิเลริตตรุสณฺฑมณฺฑิเต

ตสฺมึ ตโปวนคหเณ ตโปธโน,

ภุตฺวา (ปภาวติ) วนเทวตา ยถา

ทิพฺพํ สุขํ สุขมนคาริยํ ตโต; ()

.

โย เสนิโย นรปติ มาคโธ ตทา

ยสฺมึ ปุเร วสติ ปุรงฺคภาสุเร,

ราชคฺคหํ ตมหิปเวสนตฺถิโก

อทฺธานโมสริ สมตึสโยชนํ; ()

.

จกฺกงฺกิตสฺสิริจารโณ สุสฺโม

ทีฆฺชสํ วสิ ตทเหน เขปยํ,

ราชคฺคหํ กปุรวรมินฺทิราลยํ

สมฺปาวิสิ ชิตคชราชคามิ โส; ()

.

อินฺทาสุธาวลิวลยิกโต มหา-

มคฺคมฺหิ ชงฺคมฺมณิปพฺพโตริว,

ขตฺตึสลกฺขณสมลงฺกโต มหา-

วีโร ตโปนิธิ ยุคมตฺตทสฺสโน; ()

.

โพธาปยํ พุธชนมานสมฺพุเช

อวฺหาปยํ ปถิกชน’กฺขิปกฺขิโน,

วิมฺหาปยํ นิชสิริยา สเทวเก

ตสฺมึ ปุเร จริ สปทานจาริกํ; ()

.

ปิณฺฑาย คจฺฉติสติ รูปทสฺสน-

ปพฺยาวฏา’ขิลชนตาย โคตเม,

สงฺโฆภิตา’สุรมิสเรหิ สา ปุริ

ปตฺเต ยเถว’สุรปุริ ปุรินฺทเท; ()

.

ขตฺตึสลกฺขณสุรจาปภาสุเร

รูปมฺพเร วรปุริสสฺส คจฺฉโต,

โลกสฺส โลจนสกุณาวลิตทา

อนฺตํ นปาปุณิ ปริสงฺกมนฺตีปิ; ()

.

มฺชีรปิฺชรกร กนฺธรามณิ-

เกยูรภาสุรจรณา สิริมโต,

สีมนฺตินี ปรมสิรึ วิปสฺสิตุํ

ธาวึสุ นิชฺชิตกลหํสกามินี; ()

.

นาริชนา มหิตุมิวา’ภิคจฺฉโต

รูปินฺทิราย’ นิมิสโลจนุปฺปเล,

ธมฺมิลฺลเวลฺลิตภุชจมฺปกาวลี

ธาวึสุ ปีวรกุจหารปีฬิตา; ()

๑๐.

นิสฺสาสินี สมชลพินฺทุจุมฺพิต-

วตฺตมฺพุชา สิถิลิตกาสิกมฺพรา,

กาจิตฺถิโย สมณมุทิกฺขิตุํ ปเถ

ธาวนฺติโย กิมุปติสงฺกิยา’ภวุํ; ()

๑๑.

อุคฺฆาฏิตา’สิตมณิสิหปฺชรา

รามาปสาริตวทนมฺพุชาก วสึ,

ทฏฺุํ ปภุชนภวเนสุ ตงฺขเณ

มนฺทากินิสรสิวิลาสมาหรุํ; ()

๑๒.

อุจฺฉงฺคโตปติตสุตา’ภิรูปิโน

รูปปฺปลมฺหิตหทยาก ปูรีวธู,

ปสฺสนฺติโย ปถิกชนสฺสหตฺถเค

นากํสุ กึ อธิกรณา’ธิโรปณํ; ()

๑๓.

เอเก ชนา ยติปติรูปทสฺสน-

โกตุหฬา สกปฏิภานมพฺรวุํ,

สีมนฺตินี มนกุมุทานิ โพธยํ

ปตฺโต’ตฺย’ยํ ปกตินิสาปตีนุโข; ()

๑๔.

สุตฺวาน ตํ สกลกลานฺตโรปคํ

พิมฺพํ ตทงฺกิตหริณงฺกมมฺพเร,

ตุมฺเห นปสฺสถ หิมรํสิโน อิติ

คพฺพาภิชปฺปิตวจนา’ปเรชนา; ()

๑๕.

อจฺเฉรปงฺกชวิสรานิ จินฺติย

สฺจุมฺพิตุํ ปุรลลนานน’มฺพุเช;

เวโรจโน อิธุปคมา วิรูปิมา

อิจฺจพฺรวุํ ปุนรนิสมฺมการิโน; ()

๑๖.

สุตฺวาน ตํ คคนตลงฺคเน’ธุนา

เวโรจนสฺส’ภิจรโต นปสฺสถ,

จณฺฑาตปํ ถิรปริเวสมมฺพุช-

ปาณินฺติ คชฺชิตวจนา’ปเรชนา; ()

๑๗.

อุตฺตุงฺคมนฺทิรมณิจนฺทิกาตเล

ทิพฺพจฺฉรานิภรมณิหิ วฺจิโต,

เอยา’มราวตินคริติ จินฺติย

สกฺโก จเร นนุ สกวาทมปกฺปยุํ; ()

๑๘.

สกฺกสฺส ทานววิชยา’ภิลาสิโน

ปาณิมฺหิ ทิสฺสติ วชิรายุธํ ขรํ,

สํวิชฺชเร ทสสตโลจนานิ’ปิ

โนตาทิโส อยมิติ ตพฺพิปกฺขิโน; ()

๑๙.

ยา สาลวตฺย’ธิวจนา’ภิรูปินี

สฺโจทิโต ชิตคิริชาย ตาย โห,

เกลาสปพฺพตนิภปณฺฑวาจล-

ตฺตํ วชํ อยมิติอิสฺสโร’พฺรวุํ; ()

๒๐.

ตุมฺเห นปสฺสถ ปรมิสฺสรสฺส กึ

นคฺคตฺตนํ ปสุสยโน’ปเวสนํ,

ปาณึ กปาลกมธิกกฺขิมณฺฑลํ

อิตฺถํ ปเวทิตวจนา’ปเรชนา; ()

๒๑.

เอสา’วลมฺพิตปุรขีรนีรธึ

ลกฺขึ สเมกฺขิย นิชลกฺขิสํสโย,

ปีตมฺพรํ ปริทหิย’ฺชเส จรํ

นารายโน อิติ มติมปฺปยุํ สกํ; ()

๒๒.

นารายโน กุวลยนีลวิคฺคโห

โกปนฺตโร’รคสยนินฺทิราธโน,

จกฺกายุโธ’ลฺลสิตกโร’ติวามโน

ตพฺพาทมทฺทนจตุเร’ตเร ชนา; ()

๒๓.

เวทตฺตยํ วิพุธชนานมานเน

สฺว’ชฺฌายตํ วสตินุโข สรสฺสตี,

สฺชาตสํสย ชฏิโต ปิตามโห

ตสฺสาคเวสนปสุโต’ตฺยุ’ทีรยุํ; ()

๒๔.

สุตฺวาน ตํ สรสิชโยนิโน สทา

ปาณิมฺหิ วิชฺชติ วรมตฺตโปตฺถกํ,

จตฺตาริจานนปทุมานิ ทิสฺสเร

คจฺฉํ อยํปน ปุริโส นตาทิโส; ()

๒๕.

สุทฺโธทนวฺหยวสุธาธิป’ตฺรโช

พุทฺโธ ภวิสฺสติ อิติ เวทโกวิทา,

โกณฺฑฺภุสุรปมุขา ทฺวิชา ตทา

ปพฺยากรุํ ตนุ พหุภาสเณน กึ; ()

๒๖.

อุกฺกณฺิโต สกภวนา มหามตี

นิกฺขมฺม สตฺตมทิวโสติ วิสฺสุโต,

อาปาถคํ นิชสวณฺชลิหิ โภ

ตํ พฺยปฺปถํ นปิวถ กึ ยถามตํ; ()

๒๗.

เวทาคตํ วรปุริสงฺคลกฺขณํ

เทหมฺหิ วิชฺชติ สมณสฺส คจฺฉโต,

อนฺธา’ว โภ อปคตรูปทสฺสนา

ตุมฺเห’ปิ กึ ตลหถ รูปทสฺสนํ; ()

๒๘.

นิกฺขมฺม ฉฑฺฑิตวิภโว มหากุลา

สุทฺธาสโย สุคหิย ปตฺตจีวรํ,

ปพฺพชฺชิยา’นหิรมิโต ภวตฺตเย

อตฺถาจรํ อนุฆรมฺชเส’ธุนา; ()

๒๙.

สุทฺโธทนาวนิปติโน วโรรโส

เอโส สมุชฺชลสตปุฺลกฺขโณ,

วฺยาปาริโต กุสลพเลน โพธิยา

โหเต’ว โคตมสมโณ นสํสโย; ()

๓๐.

ทิสฺวา ตโปธนมหิยนฺตมฺชเส

เย มานวา สกสกวาทมปฺปยุํ,

ตพฺพาทพนฺธนวินิเวนา ปรํ

อิจฺจาหุ ปณฺฑิตปุริสา ยถาวโต; ()

๓๑.

ทุตา ตทา สุรสิ สมปฺปิตฺชลี

รฺโ ตมจฺฉริยปวตฺติมาหรุํ,

อทฺทกฺขิ ภุปติ จรมานมฺชเส

ปิณฺฑาย’ถพฺพิวริย สิหปฺชรํ; ()

๓๒.

นา โค สิยา ปมินิมุชฺชนํ ก เร

ยกฺโข สิยา สหยมทสฺสนํ ก เร,

เท โว สิยา คคนตลงฺคณฺจ เร

โปโส สิยา ยทิ ปฏิลทฺธมาห เร; ()

๓๓.

ทูเตนุ’สาสิย มคธาธิโป อิติ

วีมํสิตุํ ปกติมนงฺคหงฺคิโน,

ปาเหสิ เต ปทมนุคมฺมุ’ปาคมุํ

สทฺธึ มหาสมณวเรน ปณฺฑวํ; ()

๓๔.

วิกฺขาลยํ มุขกมลํ กุเล กุเล

ภิกฺขาฏเนน’ ภิหฏมิสฺสโภชนํ,

ลทฺธา ชิคุจฺฉิย วสิ ปณฺฑวาจล-

จฺฉายาย มารภิ สุนิสชฺช ภุฺชิตุํ; ()

๓๕.

ภตฺตมฺหี กุกฺกุรวมถูปเม มุหุํ

อนฺโตทรํ ปวิสติ ธีมโต สติ,

อนฺตานิ พาหิรกรณานิ’วา’ภวุํ

ตํโข สหี วสิสนิสมฺปชฺวา; ()

๓๖.

ปพฺพชฺชิตํ สุคหิตปตฺตจีวรํ

ทิสฺวา รตึ ปชหิย ราชโภชเน,

สิทฺธตฺถ โน ตฺวมภิคมิตฺถ อตฺตนา

อตฺตานโมวทิย ปภุฺชิ โภชนํ; ()

๓๗.

ทูเตหิ โจทิตหทโย ทยาธโน

โส มาคโธ นรปติ เตน ปาวิสิ,

เยนา’สิ ปณฺฑวคิริ ภทฺรวาหนํ

อารุยฺห ทสฺสนรสเฆธโลจโน; ()

๓๘.

อฺาย สากิยกุลสมฺภวํ วสึ

ราชา ปสิทิย อริเย’ริยาปเถ,

มา กาหเส สข อิติ ทุกฺกรํ ขรํ

รชฺเชน ตํนรปวรํ ปวารยิ; ()

๓๙.

รชฺเชน กึ ตว จตุรณฺณวาวธึ

รชฺชํ นิชํ ปชหิย อาคตสฺส เม,

โพธึ ปพุชฺฌิย ปมํ ตถาสติ

อาคจฺฉตํ มม วิชิตนฺตฺย’โวจ นํ; ()

๔๐.

ทตฺวา ปฏิสฺสวมถ ภุมิภตฺตุโน

โลกสฺส โลจนมณิโตรณากุเล,

ทีฆฺชเส วสิ ปิตงฺฆิปงฺกโช

อาฬารากํ อิสิปวรํ อุปาวิสิ; ()

๔๑.

ปตฺวาน กึ กุสลคเวสิ โส วสิ

อาฬารกํ วิรชมุฬารฌายินํ,

อิจฺฉามหนฺติ’สิ ตว สนฺติเก’ธุนา

ธมฺมํ สมาจริตุมิธาคโต พฺรุวิ; ()

๔๒.

สุตฺวาน ตํ ตติยมรูปิกํ วสิ

ฌานํ วิยากริ ปฏิลทฺธมตฺตนา,

ขิปฺปํ ตโปนิธิปคุณํ อกาสิ ตํ

ธมฺมํ สกาจริยนยา’วลมฺพิย; ()

๔๓.

นา’ยํ วสิ ตนุตรสทฺธยา มมํ

ธมฺมํ สยํ สมธิคตํ วิยากเร,

โคสามิโก ยถริว ปฺจโครสํ

อทฺธาผลํ อนุภวตีติ ตินฺติย; ()

๔๔.

กาลาม ทฺเว อธิคตฌานสมฺภวํ

ตฺวํ ยาวตาสุข มนุโภสิ มํ วท,

ปุฏฺสฺส ตสฺสิ’ติ นจกิฺจิ ภาวิยํ

อากิฺจนํ อวจ อกิฺจนาลโย; ()

๔๕.

สํวิชฺชเร มมปกิ อิมสฺสิ’เว’สิโน

สทฺธาสตีวีริยสมาธิพุทฺธิโย,

เอวํ วิตกฺกิย นจิรํ กตุสฺสโห

ฌานํ ลภี ตตียมรูปิกํ วสี;

๔๖.

ยํ โข ตุวํ วิหรสิ ฌาตมปกฺปิโต

สมฺปชฺช สมฺปติ วิหรามหนฺติ ตํ,

อาฬาริ’สิ วรปุริเสน สาวิโต

ลาภา’วุโสตฺยวจ สุลทฺธมาวุโส;

๔๗.

ชานามิ ปาวจนมหํ ยถา ตุวํ

ชานาสิ ปาวจนมหํ ยถา ตุวํ,

ตฺวํ ตาทิโส อหมปิ ยาทิโส ภเว

ตฺวํ ยาทิโส อหมปกิ ตาทิโส ภเว;

๔๘.

เอหา’วุโส สมณ มยํ อุโภ ชนา

กาหามิ’โต ปริหรณํ คณสฺสิ’ทํ,

วตฺวาน อาจริยสมานโก สกํ

สิสฺสํ อกา ตมสมมตฺตนา สมํ; ()

๔๙.

ธมฺโมปฺย’ยํ นภวติ นิพฺพิทาย วา

โพธายวา นวุปสมาย เกวลํ,

อารุปฺปภุมิยมุปปตฺติยา สิยา

อิจฺจานลงฺกริย ตโต อปกฺกมิ; ()

๕๐.

กาลมโต อุปริวิเสสมุทฺทโก

ชฺา’ตฺย’ยํ สุมริย รามปุตฺตโก,

ปตฺวา’สฺสมํ สมธิคตํ ตฺวยา’ป’หํ

ธมฺมํ สมาจริตุมิธาคโต’พฺรุวิ; ()

๕๑.

ตฺวา สกาจริยมตฺหิ พุทฺธิมา

ธมฺมฺจเร มม สมโย จ ตาทิโส,

วตฺเว’วมุทฺทกวสิ ขิปฺปมตฺตโน

สิกฺเขสิ ปาวจนปเถ ตโปธนํ; ()

๕๒.

สทฺธาย มํ สกสมยา’นุสาสโก

อทฺธา สมาธิชผลมาหเร’ตฺย’ยํ,

จินฺตาปโร วรปุริโส อรูปิกํ

ฌานํ วลฺชสิ กตมนฺตฺย’ปุจฺฉิ นํ; ()

๕๓.

สุตฺวา ตมุทฺทกวสิ สนฺตมานโส

สนฺตํหิ’ทํ ปรมมิทนฺติ ภาวิยํ,

สามํ วลฺชนกมรูปภุมิกํ

ฌานํ จตุตฺถกมวิกมฺปมาหรี; ()

๕๔.

สํวิชฺชเร มมปิ มโนนิเกตเน

สทฺธาทิสคฺคุณรตนานิ’มสฺสิ’ว,

เอวํสรํ นจิรมรูปิกํ วสิ

ฌานํ ลภี วีริยพเลนวา’นฺตมํ; ()

๕๕.

ลทฺธํ ตยา ยมธิคตนฺติ ตมฺมยา

อาโรจิเต สมณ วเร’สิปุงฺคโว,

อมฺเห คณํ สุปริหรามุ’โภ’ติมํ

วตฺวา ตมาจริยธุเรน มานยิ; ()

๕๖.

นา’ยํ ปโถ ภวปริมุตฺติยา สิยา

อทฺธาภเว มมปกิ ภวคฺคปตฺติยา,

เอวํ ววตฺถิตหทโย มหาทโย

นิพฺพิชฺชโส ตทปคโต’นลํอิติ; ()

๕๗.

โมกฺเขสโก ชิตวรวารณกฺกโม

เอโกจรํ วสิ มคเธสุ จาริกํ,

เสนานิวิสฺสุนฺนิคโม ยหึสิยา

ตํ ตาปสาลยมุรุเวลโมสริ; ()

๕๘.

อทฺทกฺขิ โส หริณวิหงฺคมากุลํ

มนฺทานิเลริตตรุสณฺฑมณฺฑิตํ,

เนรฺชราสลิลปวาหสิตลํ

ปาสาทิกํ ปรมตโปวนํ ตหึ; ()

๕๙.

อนฺโตชฏํ ชฏิลชฏา’ลิวุมฺพิต-

ปาทมฺพุโช วิชฏยิตุํ ฆฏํ วสี,

อตฺตาหิตาปนปฏิปตฺติยา ตหึ

วิชฺชาธเร ชฏิลวเร ปสาทยี; ()

๖๐. สฺจาริโต ชนปทจาริกํ ตทา

ปตฺวา ตโปวนมถ ปฺจวคฺคิยา,

ภิกฺขุ มหาปุริสมุปฏฺหึสุ ตํ

อารทฺธทุกฺกรกิริยํ ยถาพลํ. ()

๖๑. ธีโร’ติทุกฺกรปฏิปตฺติปูรโก

ทนฺตานิ วีสติทสเนหิ วีสติ,

ตาลุํ นิรุมฺหิย รสนาย เจตสา

จิตฺตํ นิปีฬยิ ปริตาปยิ ตหึ. ()

๖๒. ปคฺคยฺห มุทฺธนิ พลวา’ติทุพฺพลํ

นิปฺผีฬเย ยถริว ธีมโต ตถา,

อตฺตาหิตาปนปสุตสฺส ปคฺฆรุํ

กจฺฉาทินา’ธีกตรเสทพินฺทโว; ()

๖๓. มคฺโคภวตฺย’ยมิติ โพธิสิทฺธิยา

อปฺปาณกํ ปฏิปท มาจรํ จิรํ,

วาสํ อกา วสิ มุขโต จ นาสโต

อสฺสาสมปฺปฏิปฏิโม’ปรุนฺธิย; ()

๖๔.

รุทฺเธสุ เตสฺว’ ปิหิตโสตรนฺธโต

วาโต’ภินิกฺขมิ อธิมตฺตนิสฺสโน,

กมฺมารคคฺคริมุขโต รโว ภุสํ

นิคฺคจฺฉเต อภิธมเนน เสยฺยถา; ()

๖๕.

ยาเวทนา ขรสิขเรน ชายเร

สีสสฺส วิชฺฌนสมเย สุขตฺถิโน,

เอวํ ตทา กินสิโรรุชา’ภวุํ

รุทฺธานิลสฺส หิ มุขกณฺณนาสโต; ()

๖๖.

วาตาภิฆาตนสมเย สุธิมโต

สีเส’ภวุํ ปุนรปิสิสเวทนา,

ทฬฺเหน โย สิรสิ วรตฺตเกน ยํ

ทฬฺหํ ทเท ยถริว สิสเวนํ; ()

๖๗.

สมฺมา นิรุมฺหิตมุขกณฺณนาสโต

ธีโร สมีรณมุปรุนฺธิจุ’ตฺตรึ,

คพฺภนฺตรํ ขรตรเวทนา’ตุรํ

วาตา’ภิมนฺถิย ปริกนฺตยุํ ตโต; ()

๖๘.

โคฆาตโก จตุรตโร วิกตฺตเย

กุจฺฉึ ควํ ติขิณวิกนฺตเนน เจ,

รุทฺธาติเลห’นริยมคฺคคามิโน

ชาตา ตถา ขรตร กุจฺฉิเวทนา; ()

๖๙.

อปฺปานกํ ปุนรปิ ฌานมาจรํ

วีโร สมีรณ มุปรุนฺธิ สพฺพถา,

จีนฺตุพฺภวํ สกมุขกณฺณนาสคํ

เตนา’สิ กายิกทรโถ ธิตีมโต; ()

๗๐.

ทฬฺหํ อุโภ จรปุริสา มหพฺพลา

พาหาสุ คณฺหิย ปุริสํ’ติทุพฺพลํ,

องฺคารกาสุยมหิตาปยนฺติเจ

โส ตาทิสึ อนุภวิ ทุกฺขเวทนํ; ()

๗๑.

ขิตฺตํ กลิงฺครมิวกาวิเทวตา

รุทฺธานิลุพฺภวขรเวทนาตุรํ,

วีรํ วิโลกิย ปติตํ ตโปวเน

ปพฺยากรุํก วรปุริโส มโต อิติ; ()

๗๒.

กาลํกโรตฺย’ยมิติ กาจิ เทวตา

โนจาหุกึ ตทิตร เทวตา วตํ,

อสฺเส’ว โคตมสมณสฺส มาริสา

อาโรจยุํ วิหรณมีทิสํอิติ; ()

๗๓.

ยํนูน’หํ ปฏิปทเหยฺยมายตึ

อาหารยาปนหรณาย สพฺพโส,

เอวํ สจินฺตยิ กรุณาย โจทิตา

ตา เทวตา ตุวฏุมุเปจฺจ โคตมํ; ()

๗๔.

อาโรจยุํ ยทิปน นิจฺจโภชโน-

ปจฺเฉทนํ สมณตุวํ กริสฺสสิ,

กาหาม เต มยมิติโลมกุปโต

ทิพฺโพชโมกิริย สริรตปฺปณํ; ()

๗๕.

ฆาสสฺสเฉทนวีริยํ กโรมิ เจ

ยาเปนฺติ ตา มธุร สุธารเสน มํ,

เตนา’ภิยาปนวิธิมิจฺฉโต สโต

ตํโขตปํ นภวติ กึ มุสา มมํ; ()

๗๖.

นาลนฺติ โส กุหนวเสน เทวตา-

วิมฺหาปเนติ’ห นิชเทหตปฺปณํ,

เอวํ อนุสฺสริย’นุวาสรํ วสี

อาหารมาหริ วิรสํ ปริตฺตกํ; ()

๗๗.

สฺวาเจลโก วิจริกราปเลขโณ

อาจารมุตฺตฺย’ภวิ นเจหิติฏฺิโก,

อุทฺทิสฺสกํ อภิหฏกํ นิมนฺตนํ

นาสาทยิ ปิฏกกโลปิกุมฺภิกํ; ()

๗๘.

โส ทณฺฑมุคฺครมุสเล’ฬกนฺตรํ

ปายนฺติคพฺภินิปนิตีหิ จา’หฏํ,

สามกฺขิกาวิสย มุหินฺนเมกิกํ

สงฺกิตฺติโนทนมปิ นาภิสาทยี; ()

๗๙.

โสวีรกํ นปิวิ สุรํ นเมรยํ

สุกฺขามกํ ยทปิ ติโกวิสุทฺธิกํ,

โส มจฺฉมํสกวิกตึ ปฏิกฺขิปิ

อปฺเปกทา ตปสิ นิรามคนฺธิโก; ()

๘๐.

โส สตฺตโตปฺปภุติ กเมน หาปยํ

ยาเวกมาหริ กพลํ พลตฺถิโก,

โส สตฺตโตปฺปภุติ กเมน หาปยํ

เอกํ กุลํ อุปคมิ ยาว ภิกฺขิตุํ; () (ยมกพนฺธนํ)

๘๑.

เอกาย ทีหิปิ ติจตูหิ ปฺจหิ

ทินฺนํ ปฏิคฺคหิ ฉหิ ทตฺติสตฺตหิ,

เอกาหิกปฺปภุติกมทฺธมาสิกํ

มูลํ สยํ ปติตผลํ ปภุฺชิ โส; ()

๘๒.

สามากตณฺฑุลมถสากมทฺทกํ

นีวารกุณฺฑกหฏททฺทุลาทิกํ,

ปิฺากโคมยติณ ฌามโกทนํ

วีโร มหาวิกฏมปานุภุฺชิ โส; ()

๘๓.

โถกํ ปิวิ ปกสตมิตํ หเรณุก-

ยูสํ ตถา จนก กุลตฺถมุคฺคชํ,

โส อปฺปโภชนปรโม สชีวิตํ

เอเกน ยาปยิ ติลตณฺฑุเลน’ปิ; ()

๘๔.

สาณมฺมสาณ?ชิน’ชินกฺขิปจฺฉว-

ทุสฺสํ ติรีฏกกุสวากจีรกํ,

โส เกสกมฺพลมปิวาฬกมฺพล

โมฬุกปกฺขิกผลกานฺย’ธารยิ; ()

๘๕.

ทุพฺพณฺณนตฺตกมยมคฺคปุคฺคโล

อปฺเปกทา ปริทหิ ปํสุกูลกํ,

อตฺตนฺตโปวรณ ปรายโณ ภวิ

โส มสฺสุกุนฺตลตนุโลมโลจโก; ()

๘๖.

อุพฺภฏฺโก’ภวิ ปริวชฺชิตาสโน

อุกฺกฏฺมุกฺกุฏิกวตํ อธิฏฺหี,

อุทฺธคฺคกณฺฏกวีสเม อปสฺสเย

เสยฺยํ อกา ตทุปริานจงฺกมํ; ()

๘๗.

โส สายตติยกมุทกาวโรหณ-

ยุตฺโต ปวาหยิตุมฆํ สมุสฺส หี,

อาตาปยํ อิติ ปริตาปยํ สกํ

เทหํ จิรํ ปริหริ ปาปภีรุโก; ()

๘๘.

โย เนกหายนคณิโก’ตฺถิ’ตินฺทุก-

รุกฺขสฺส โข ปปฏิกชาตขาณุโก,

เอวํ ตถา ปปฏิกชาตมตฺตโน

คตฺตฺจ สนฺนิวิตรโชมลํ ภวิ; ()

๘๙.

โสวา ปโร นตุ ปริวชฺชยี รโช-

ชลฺลานิ กชฺชลมลินานิ ปาณินา,

เทหํ สุโภชนชหเนน ชชฺชรํ

เตลํ วิเลปิย รชสา’ภิถูลยี; ()

๙๐.

โส ทฺเว’กปสฺสยิกวตํ ปปูรยี

อาปานโก’ ภวิ ผลเก’ปิ ถณฺฑิเล,

เสยฺยํ อกาก วิหริ วิเวกกามวา

อชฺโฌคหํ อทุติยโก มหาวนํ; ()

๙๑.

ปาเณ อิเม วิสมคเต’ติขุทฺทเก

นา’หํ วธิสฺสมิติ ปฏิจฺจ’นุทฺทยํ,

อุสฺสาวมทฺทนหิรภีรุตาย โส

นาโถ อภิกฺกมิ จ สโต ปฏิกฺกมิ; ()

๙๒.

นินฺนตฺถลา วนคหนา วนาสโย

นินฺนตฺถลํ วนคหนํ มิโค ยถา,

หีโต วิปสฺสิย วิปิโนปเค ชเน

ตาสาภิภู ปปนติ เอวเมวโข; ()

๙๓.

ทิสฺวาน ลุทฺทกวนกมฺมิกาทโย

โคปาลเก ติณนฬกฏฺหารเก,

มาจทฺทสํ อหมปิ เตตฺย’ยํชโน

มา มํ วิปสฺสตุ สมธิฏฺหํ วตํ; ()

๙๔.

เอโกวสงฺคณิกวิหารภีติยา

นินฺนตฺถลา วนคหนา ตโปนิธี,

นินฺนตฺถลํ วนคหนํ ปปาต โส

ตสฺสาสิ ตาทิสิ ปวิวิตฺตตา ตทา; ()

๙๕.

ยสฺมึวเน จรตมวีตราคีนํ

โรมุคฺคโม จรณตลานิ กมฺปเร,

ทิสฺวาน ภึสณกวนํ ตถาวิธํ

อชฺโฌคหํ วสิ ปวิเวกกามวา; ()

๙๖.

อุสฺสาวปาตตสมเย’นฺตรฏฺเก

เหมนฺติเก สิสิรตราย รตฺติยา,

อพฺภาวกาสิก มภิปูรยิ วตํ

กิจฺฉํ วสิ วสิ วนสณฺฑโค ทิวา; ()

๙๗.

คิมฺโหตุ ปจฺฉิมทิวสนฺตเร ทิวา

อพฺภาวกาสิกธุตธมฺมปูรโก,

รตฺตึ วเน วิหริ ชวฏฺิกานฺยุ’ป

นิสฺสาย โส อสยิ สุสานภูมิยํ; ()

๙๘.

พุทฺธงฺกุรํ อุปคมิโย’ุภนฺติ’ปิ

โอมุตฺตยนฺติปิ รชโส’กิรนฺติ’ปิ,

โคมณฺฑลา สวณขิเลสุ ทณฺฑกํ

ทตฺวา วทาปยิตุมุปกฺกมนฺติ’ปิ; ()

๙๙.

โสวาธิวาสยิ สติมา อุเปกฺขโก

ตํเวทนํ กฏุกก มนฺเวทิยํ,

ทุกฺเข สุเข สุมติ ตุลาสริกฺขโก

พาเลสุ เตสฺว’ปิ นวิโกปยิมนํ; ()

๑๐๐.

อาหารตปฺปณวิธินา วิสุทฺธิ’ติ

เอเก วทนฺติ’ห สมณาฺติตฺถิยา,

โกลาทิโภชนวิกตึ ตถาวิธํ

อปฺปิจฺฉตาย’นุภวิ สุทฺธิกามวา; ()

๑๐๑.

อปฺโปชโภชนวิกตึ ปภุฺชโต

ขตฺตึสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลํ,

กาโย สุรทฺทุมรุจิโร’ธิมตฺตก-

สีมานมฏฺิกตจ มาปธีมโต; ()

ปพฺพานิวา อสิตลนาสฺว’สิติก-

วลฺลิสุ อุนฺนต’วนตานิ เสยฺยถา,

อาสุํ ตถา กรจรณาทิกานิ’ปิ

ตสฺสุ’นฺนโตนต’วยวาติ วิคฺคเห; ()

๑๐๓.

โมกฺเขสิโน กรภปทํว นิสฺสิรึ

นิมฺมํส มานิสท มหู สิริมโต;

ตสฺสุ’นฺตตาวนตกปิฏฺิกณฺฏโก

อาสิ ยถาวลยิตวฏฺฏนาวลิ; ()

๑๐๔.

โคปาณสิ สิถิลิตพนฺธนา ชร-

สาฬาย เหฏฺุปริิเต’ว ธีมโต,

นิมฺมํสโลหิตกกเลพเร ปฺย’ว-

ภคฺคา ภวุํ ปวิสมผาสุกาวลี; ()

๑๐๕.

อปฺปํ กุโภชนวิกตึ ปภุฺชโน

ตสฺส’กฺขิกูปคยุคลกฺขิตารกา,

โอกฺกายิกา อภวุ มคาธคา ตทา

คมฺภีรกุปคทกตารกาก วิย; ()

๑๐๖.

วาตาตเปน’ ภิผุสิโต ยถา’มก-

จฺฉินฺโน’ภิสมฺผุฏนิ อลาพุ ติตฺตโก,

สีสจฺฉวี สุขุมฉวิสฺส โภชโน-

ปจฺเฉทเนน’ภิผุฏิตา ิตํ ตถา; ()

๑๐๗.

ตสฺโสทรจฺฉวิ ปน ปิฏฺิกณฺฏกํ

อลฺลิยิ โส มุนิ มลมุตฺตโมจโก,

โอกุชฺชิโต ปริปติ ปูติมูลก-

โลมานิ ตพฺพปุคลิตานิ ภูมิยํ; ()

๑๐๘.

โส ปิฏฺิกณฺฏกมวสงฺคปาณินา

กุจฺฉิจฺฉวึ ผุสิตุมิโต ปรามสิ,

โส ปิฏฺิกณฺฏกมวสงฺคปาณินา

กุจฺฉิจฺฉวึ ผุสิตุมิโต ปรามสิ; () (ยมกพนฺธนํ)

๑๐๙.

กาโลนุโข วรปุริโส’ติ โน ตถา

สาโมนุโข นปิ นนุมงฺคุรจฺฉวิ,

อาสุํ ตทา กวิมติกถาปรา นรา

ทิสฺวา มลคฺคหิตมโสภนจฺฉวึ; ()

๑๑๐.

เย สนฺตี สมฺปตี สมณา’ภวุํ ปุเร

อตฺตนฺตปา ตปสิ อนาคเต สิยุํ,

เต เวทนํ กฏุกมิโตธิกํ กิมุ

เวเทนฺติ เวทยุ มภิเวทยิสฺสเร; ()

๑๑๑.

อีหาย ทุกฺกรกิริยายิ’มาย’ปิ

เนว’ชฺฌคา ยมริยาณทสฺสนํ,

อตฺตูปตาปนกสิรสฺส เกวลํ

ภาคี ภวิ อนริยมคฺคคามิโส; ()

๑๑๒.

สํสาเร สาติสาเร พรตรทรเถ สํสรํ สจฺจสนฺโธ

เขเทเวเทสิ เทวาสิรนรสรโณเอสยํสตฺตสนฺตึ,

ธีโรวีโรวโรโยปภวภวภโยปาปตาปพฺพิปตฺโต

อาโยคํ โยคิโยคี ปริหริ หิริมาเอวเมวจฺฉวสฺสํ; () (มุตฺตาหาร พนฺธนํ)

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หกยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเรนิทาเน มหาโพธิสตฺตสฺส มหา ปธานานุโยคปฺปวตฺติปริทีโป เอกาทสโมสคฺโค.

.

กามํ กามสุขลฺลิกา’นุโยโค

หีโน’นตฺถกโร’ตฺย’เน(’กรูปํ),

จินฺเตตฺวาน ตโปวนํ วิมานา

ตฺวํ สิทฺธตฺถุ’ปคมฺม กาหเส กึ; ()

.

โกนาม’นฺตุ’ปตาปนา’นุยุตฺโต

ปตฺโต โหติ สุขปฺปทํ กทาจิ,

ตสฺมา อตฺตุ’ปตาปนา’นุโยโค

หีโน’นตฺถกโร’ติ จินฺตยสฺสุ; ()

.

อตฺตานํ สยเมวโมวทิตฺวา

ปิณฺฑายา’นุฆรํ จริตฺว ลทฺธํ,

ภตฺตํ ภุตฺตวโต สกมฺหิ กาเย

อาสุํ ปากติกานิ ลกฺขณานิ, ()

.

หีนนฺตทฺวยวชฺชเนน ชาตุ

าณุกฺกํสคตมฺหิ ตมฺหิ วีเร,

โพธายู’ปสมาย นิพฺพิทาย

อุกฺกฏฺํ ปฏิปตฺติมาจรนฺเต; ()

.

ฉพฺพสฺสานฺย’นิทุกฺกรํ กริตฺวา

โพธึ นาชฺฌคโต สุโภชนานิ,

ภุฺชนฺโต กิมุ กุพฺพเต’ ปธานา

วิพฺภนฺโต อิติ ปฺจวคฺคิยายํ; ()

.

มททิตฺวา สิกตํ สิเนหลทฺธา

เกวา’สุํ สมณํ หิ’มํ อุเปจฺจ,

โก มูฬฺโห’ธิคมาธิคนฺตุมิจฺเฉ

จินฺเตตฺวา มิคทายโมตรึสุ; ()

.

เสนานีนิคเม ตทานิ เสฏฺิ-

ธีตา สามิกุลํ อลงฺกตา’สิ,

ภาเรนา’วนตงฺคินี กุจานํ

หํสิวา’ลสคามินี สุชาตา; ()

.

ชาเต ปตฺถิตปตฺถนาสมิทฺเธ

รุกฺขา’ธิคฺคหิตาย เทวตาย,

กาตุํ สาพลิกมฺมก มานยิตฺวา

เธนู ลฏฺิวโนปคา สหสฺสํ; ()

.

ตาสํ ปฺจสตานิ ทุทฺธขีรํ

ปาเยตฺวา กตปุน ยาวตา’ฒเธนู,

ขีรานํ ปริวตฺตนํ วิธาย

ปจฺจูสมฺหิ ทุโทห ตา’ฒเธนู; ()

๑๐.

มิสฺเสตฺวา สยเมวว ทุทฺธขีรํ

ปายาสํ ปจิตุํ สมารภิตฺถ,

เทวา ตตฺถ สุธารสํ ขิปิตฺวา

อารกฺขาทิมกํสุ อุทฺธนสฺมึ; ()

๑๑.

ตสฺสา’สิ หิมาวาจโล’ปธานํ

ปลฺลงฺโก ปถวิตลํ อหู เจ,

หตฺถา ปจฺฉิมปุพฺพสาคเรสุ

ปาทา ทกฺขิณสาคเร ภวึสู; ()

๑๒.

อุคฺคนฺตฺวา ติณชาติ นาหิรนฺธา

ตสฺสา’หจฺจ ิตา นภํ อเสสํ,

ฉาเทสุํ จรณุฏฺิตา’สฺส กณฺห-

สีสา’ชานุยุคา’ปฺย’กณฺหกีฏา; ()

๑๓.

จตฺตาโร สกุณา จตุทฺทิสาหิ

ปตฺวา ตปฺปทปฺชรํ วิวณฺณา,

เสตา’สุํ ปุถุมีฬฺหปพฺพตสฺส

สีเส จงฺกมิ โส อลิมฺปมาโน; ()

๑๔.

อิจฺเจวํ สุมติ’ฏฺปากทานิ

ปสฺสิตฺวา สุปินานิ ปฺจ นิฏฺํ,

ปตฺโต อชฺช ภวามหนฺติ พุทฺโธ

นิคฺโรธํ สมุเปจฺจ สนฺนิสีทิ; ()

๑๕.

โสเธตํ สหิตา ตุ ปุณฺณทาสี

ปจฺจูเส วฏมูลปุพฺพเสเล,

ตํ โลเกกรวึ วิราชมานํ

ทิสฺวา’โวจ สุชาตเมตมตฺถํ; ()

๑๖.

ลกฺขคฺฆํ หริปาติมาหริตฺวา

สา อาวชฺชยิ ปกฺกภาชนํ โส,

ปายาโส วินิวฏฺฏิโต ิโต’สิ

ตายํ โปกฺขรปตฺตโตว’โตยํ; ()

๑๗.

สา อฺาย สุวณฺณปาติยา ตํ

ฉาเทตฺวา มุทิตา ปสนฺตจิตฺตา

คนฺตฺวา มณฺฑน มณฺฑิตา สสีเส

กตฺวา ปูชยิ โภชนํ สุชาตา; ()

๑๘.

กาลํ เอตฺตกเมวโพธิสตฺตํ

นาติกฺกมฺม วิธาตุทินฺนปตฺโต,

สมฺปตฺโต’สิ อทสฺสนํ ตโต ตํ

ปาตึ โสณฺณมยํ ปฏิคฺคเหตฺวา; ()

๑๙.

หํสาลิมลินีกตารวินฺท-

เรณุจฺฉนฺนสุนีลนีรปุรา,

ยา เนรฺชรวิสฺสุตา’สิ ตาย

นชฺชาตีรมคฺชิ สตฺตสาโร; ()

๒๐.

ปายาสามิสปุณฺณโสณฺณปาตึ

กาสาวานิ ชินงฺกุโร เปตฺวา,

ตีเร ตาย สวนฺติยา นหาตุํ

ติตฺถํ คนฺธคโชริโว’ตริตฺถ; ()

๒๑.

โรลมฺพากุลนีลนีรเชหิ

เสวาเลหิ นทีชลํ สุนิลํ,

นิกฺขนฺตชฺชุติสฺจเยหิ เทหา

โอติณฺณสฺส ชคาม ปิฺชรตฺตํ; ()

๒๒.

คงฺคากามินิ กฺชเรณุคนฺธ-

จุณฺณํ ตุงฺคตรงฺคพาหุนา ตํ,

ภตฺตารํ สลิเลน สีตเลน

มกฺเขตฺวาสุนหาปยนฺตี’วา’สิ; ()

๒๓.

ตุลฺยํ ตพฺพทนมฺพุเชน ลทฺธุํ

อายนฺตํ รวิรํสิสงฺคเมน,

หํสสฺเสณิ สโรชโกสราสึ

สํทูเสสิ อาวาริโย หิ ปาโก; ()

๒๔.

ตีเร สารสจกฺกวากปกฺขี

โสสาย’สฺสวิสาริตํ’สปกฺขา,

คมฺภีรมฺภสิ มตฺตมาหรึสุ

มฺเ นิกฺกรุณาย เอตฺตกนฺตี; ()

๒๕.

ตุณฺเฑ มณฺฑิตปุณฺฑรีกทณฺโฑ

ปกฺเข เกรวปณฺฑเร ปสารี,

นาถสฺสุ’พฺพหิ มตฺตหํสราชา

เสตจฺฉตฺตวิภุติมุตฺตมงฺเค; ()

๒๖.

วตฺตมฺโหชปโลภิตาลิจกฺกํ

จกฺขวาปาถคตํ ชินงฺกุรสฺส,

สํทสฺเสสิ ปธานภุิตสฺส

นิลสฺมึ กสิณมฺหิ ภูติภารํ; ()

๒๗.

เวยฺยาวจฺจกราริวาปคายํ

เสวาลาทิมลาปเนน มีนา,

ปาทฺจนฺทคมีนลกฺขณสฺส

ตสฺส’คฺเค วิมลิกรึสุ วารึ; ()

๒๘.

อุตฺติณฺณสฺส วิสาลสาฬสาขี-

สาขาหตฺถปุเฏหิ ปุฺกฺนาย,

คตฺตํ มนฺทสุคนฺธคนฺธวาห-

วตฺถํ สาฬวนงฺคนา อทาสิ; ()

๒๙.

โลกินฺโท ปริมณฺฑลํ นิวตฺโถ

ฉาเทตฺวาน ติมณฺฑล’นฺตริยํ,

พนฺธิตฺโวปริ กายพนฺธนมฺปิ

กาสาวํ ปริธายิ ปํสุกูลํ; ()

๓๐.

ปายาสสฺส นิรูทกสฺส อูน-

ปฺาสปฺปมิเต วิธาย ปิณฺเฑ,

ปาจีนาภิมุโข นิสชฺช นชฺชา

ตีเร ตาย อกาสิ ภตฺตกิจฺจํ; ()

๓๑.

ปายาโส มธุโร’ยมสฺส สตฺต-

สตฺตาหํ ปฏิวิทฺธโพธิโน หิ,

โอชาสมผรณาย านมาสิ

ตสฺมา โส ปวิหาสิ นิพฺพิเหสํ; ()

๓๒.

พุชฺเฌยฺยํ ยทิ โพธิมชฺช โสหํ

อุทฺธํโสตมยํ สุวณฺณปาติ,

คงฺคายํ ขิปกิ คจฺฉตูติ วตฺวา

ธีมา ทกฺขิณหตฺถคํ ตมคฺฆํ; ()

๓๓.

โสตํ ภินฺทิย สา สวนฺติมชฺเฌ

ตฺวา ปาติ ยโต อสีติหตฺถํ,

อุทฺธํโสตมุเปจฺจ สนฺนิมุชฺชิ

ตสฺมา โส’ปิ นิมุชฺชิ ปีตินชฺชํ; ()

๓๔.

นาคานํ ภวนํ อุเปจฺจ ติณฺณํ

พุทฺธานํ ปนิมมฺหิ ภทฺทกปฺเป,

สาปาติปริภุตฺตโสณฺณปาติ

ฆฏฺเฏตฺวาน ิตา กตานุราวา; ()

๓๕.

ตํ ทีฆายุกกาลนาคราชา

สุตฺวา สทฺทมถชฺชเป’กพุทฺโธ,

อุปฺปนฺโนติ ชินํ อภิตฺถวนฺโต

อฏฺาสิ ถุติคีติกาสเตหิ; ()

๓๖.

ฉายาพทฺธวิสาลสาฬสาลํ

ปตฺวาสาฬวนํ นทีสมีเป,

อาชีวฏฺมสีลสํวเรน

อาโทเยว วิสุทฺธกายวาโจ; ()

๓๗.

กตฺวาฏฺารสปิฏฺิกณฺฏกานํ

โกฏีนํปฏิปาทนํ กเมน,

ปลฺลงฺกสฺสนิสชฺชพนฺธเนน

กมฺมฏฺานสตึ อุปฏฺเปตฺวา; ()

๓๘.

อานาปานสตึปริคฺคเหตฺวา

นิพฺพตฺเตสิมลคฺคหีตปุพฺเพ,

รูปารูปสมาธโย’ฏฺปฺจา-

ภิฺาโย วสิตาจ โส วสีโส ()

๓๙.

ฌานสฺสาทรโต ทิวาวิหารํ

กตฺวา สาฬวเน สุราสุเรหิ,

ธีโร มคฺคมลงฺกตํ กรีว

คนฺตุํ โอตริยตฺรโพธิมูลํ; ()

๔๐.

ลาชาทีกุสุเมหิวิปฺปกิณฺโณ

มุตฺตาปณฺฑรวาฬุกาตฺถโต โส,

มคฺโค ตุงฺคตรงฺค ภงฺคหาริ

ลกฺขีวาสปโยทธีริ’วา’สิ; ()

๔๑.

มชฺฌา’โรปิตปงฺกชาภิรามํ

มุตฺตาทามสมากุลํ สมนฺตา,

กณฺโณลมฺพสุวณฺณฆณฺฏมสฺส

เทฏา ทิพฺพวิตาน มุกฺขิปึสุ; ()

๔๒.

โลกตฺถํ กรณาย โจทิตสฺมึ

ตสฺมึ โลกทิวากเร’กวีเร,

คจฺฉนฺเต สหชาตโพธิมูลํ

อาโลโก อุทปาทิ สพฺพโลเก; ()

๔๓.

อายนฺตํ ติณฺหารโก ปถมฺหิ

ทิสฺวา โสตฺถิยนามภูสุโร ตํ,

ปาทาสิ ติณมุฏฺิโย’ฏฺมตฺตา

นาโถ ตานิ ติณานิ สมฺปฏิจฺฉิ; ()

๔๔.

วตฺตตฺเต วรปาฏิหาริยมฺหิ

มคฺเค คนฺธคโช’จ ชมฺหมาโน,

สมฺปตฺโต กรุณากลตฺตภตฺตา

สมฺโพธาธิคมาย โพธิมูลํ; ()

๔๕.

ตสฺโสสีทิตํ’ว จกฺกวาฬํ

เหฏฺา ทกฺขิณโต’ตฺตรานนสฺส,

ปฺายุ’ตฺตรจกฺกวาฬมุทฺธํ

ลงฺฆิตฺวานิตํ’ว อาภวคฺคํ; ()

๔๖.

เอวํ ปจฺฉิมมุตฺตรํ ทิสมฺปิ

อฏฺานนฺติ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต,

คนฺตฺวา านวรํ ปุรตฺถิมสฺมึ

อฏฺาสิ วสิ ปจฺฉิมานโน โส; ()

๔๗.

ธีมา ทกฺขิณปาณิปลฺลเวน

อคฺเค ตานิ ติณานิ สตฺถรี โส,

ตมฺหา จุทฺทสหตฺถมุปฺปติตฺวา

ปลฺลงฺโก สมลงฺกรี ทุมินฺทํ; ()

๔๘.

ทกฺโข การุปวีณจิตฺตกาโร

กาตุํ วา’ลิขิตุํ ยถานสกฺกา,

อฏฺํสุ หริตานิ สนฺถตานิ

เอวํ ตานิ ติณานิ อุปฺปติตฺวา; ()

๔๙.

มํสาที อุปสุสฺสเร นหารู

อฏฺีเจปฺยวสิสฺสเร สรีเร;

มุฺเจยฺยํ จตุราสเวหิ ยาว

ภินฺทิสฺสามิ นตาวิมํ อหนฺติ; ()

๕๐.

ทฬฺหํ จินฺติย ทฬฺหมานโส โส

ปาจีนาภิมุโข ทุมินฺทพนฺธํ;

กตฺวา ปิฏฺิคตํ นิสีทิ โพธิ-

ปลฺลงฺกมฺหิ ยุคนฺธเร รวี’ว; ()

๕๑.

โลเกโส สสิมณฺฑลาวภาสํ

เสตจฺฉตฺตมธารยี ตทฺเ,

สุทฺธาวาสตลฏฺเทวตา ตํ

ปูเชสุํ มกุฏปฺปิตฺชลีหิ; ()

๕๒.

เย รูปาวจเร วสนฺติ เทวา

เต จ’ฺตฺร อสฺสตฺตเทเว,

สมฺปตฺวา วชิราสเน นิสินฺนํ

ปูเชสุํ กุสุมากุลฺชลีหิ ()

๕๓.

เอกจฺเจ ปรนิมฺมิตาทิโลกา

ปตฺวา ภตฺติภรา’มรา มหึสุ,

ปูชาภณฺฑสมาภิกิณฺณหตฺถา

มารารึ ตหิมาป ปาปิมา กึ; ()

๕๔.

เย นิมฺมาณรติมฺหิ นิชฺชรา เต;

ปตฺวา คนฺธกรณฺฑมณฺฑเลหิ,

สมฺปูเชสุมลงฺกตงฺฆิปีํ

นํ เสฏฺํ วิชยาสโนปวิฏฺํ; ()

๕๕.

อฏฺาสิ ตุสิตาลยา สเสโน

ปตฺวา สนฺตุสิตวฺหเทวราชา,

วิเชนฺโต หริโมร ปิฺฉปุฺช-

โสภํ กฺจนตาลวณฺฏปนฺตึ; ()

๕๖.

ปตฺวา ยามสุราลยา สเสโน

สํวิเชสิ สุยาม เทวราชา,

ธีรํ โสณฺณปณาฬิกานิปาต-

ธาราสนฺนิภจารุจามเรหิ; ()

๕๗.

เทวินฺโท วิชยุตฺตราขฺยสงฺขํ

วีสํ หตฺถสตํ ธมีตทฺเ,

ปูเชสุํ ตมุเปจฺจ โกวิฬาร-

ปุปฺผาทีหิ จ ตาวตึสเทวา; ()

๕๘.

ยกฺขาทีหิ ปุรกฺขตา’ปิ เทว-

ราชาโน จตุโร จตุทฺทิสาสุ,

รกฺขํ สํวิทหึสุ เทวโลกา

ตํ ปตฺวาน วินฏฺโลมหฏฺํ; ()

๕๙.

วาเทนฺโต สรมณฺฑลํ วิธาย

วีณํ ปฺจสิโข’ปิ เพฬุวาขฺยํ,

ตํ สมฺปูชยิ กาลนาคราชา

โถเมนฺโต ถุติคีติกาสเตหิ; ()

๖๐.

เอวํ กาหฬเภริสงฺขวีณา-

ฆณฺฏาวีชนิฉตฺตจามเรหิ,

นจฺจาทีหิจลาชปฺจเมหิ

ทีปทฺธุปธเชหิ มานยุํ ตํ; ()

๖๑.

สิทฺธตฺโถ ปฏิสิทฺธมารเธยฺโย

กตฺตุํ อตฺตวเส สเทวโลกํ,

สุตฺวา วายมตีติ โพธิมณฺเฑ

มาโร ตตฺร สมารภิตฺถคนฺตุํ; ()

๖๒.

ตสฺมึ โข สมเย ภยาวหานิ

มารสฺโส’ตรณาย การณานิ,

จกฺขจาปาถคตานิ ทุนฺนิมิตฺต-

รูปาทีนิ ติโลกโลจนสฺส; ()

๖๓.

สุกฺข’มฺโหธรราวเภริราว-

วิปฺผาราพธิรีกตมฺพรมฺปิ,

ภีมํ วิชฺชุลตา’สิฆฏฺฏเณหิ

มารสฺสา’หวมฺพฺฑลาภมาห; ()

๖๔.

มารสฺสา’คมนฺชเส รโชว

วาชีนํ ขุรฆฏฺฏเณน ชาโต,

อุกฺกาปาตสตํ ชเนสิ ตสฺส

จกฺขวานิฏฺผขลํ ทิสาสุ ฑาโห; ()

๖๕.

เวหาเส วิจรุํ กพนฺธรูปา

กาโกลา พลิปุฏฺวายสารี,

อุนฺนาทึสุ ขรานิโล ปวายี

อพฺภุฏฺาสิ รโช ทิสาสุ ธูโม; ()

๖๖.

อาโลโก วิคโต ฆณนฺธกาโร

โอติณฺโณ มหิกาสมาภิกิณฺโณ,

อากาโส ปถวิ ภูสํ ปกมฺปิ

เมฆจฺฉนฺนทินํ ทินํ พภูว; ()

๖๗.

สิทฺธตฺถฺหิ อสิทฺธมตฺถเมตํ

กาตุํ อสฺสวมารกิงฺกราเม,

วตฺเว’ถา’ติ ปชาปตี สเสโน

ตตฺเถว’นฺตรธายิ ตาวเทว; ()

๖๘.

สา เสตา ปุรโต ปชาปติสฺส

อาสี พารสโยชนํ วินทฺธา,

เอวํ ทกฺขิณวามโน จ โลก-

ธาตฺวนฺตาวธีมาสิ ปจฺฉโต’ปิ; ()

๖๙.

อุทฺธํ สา นวโยชนปฺปมาณา

สทฺโท ภูมิวิทารโณริ’วา สิ,

โส’ปฑฺฒํ สตโยชนํ พภูว

อุจฺจํ โส คิริเมขโล คชินฺโท; ()

๗๐.

นาเหสุํ ปริสาสุ นิมฺมิตาสุํ

ทฺเวโยธา สทิสายุธาทธานา,

ตพฺยาเสน อลฺหิ โลมหํโส

ยสฺสา’นุสฺสรเณน เจ สิยา เม; ()

๗๑.

มาเปตฺวา สหสา สหสฺสพาหุํ

คณฺหิตฺวา วิวิธายุธานิ เตหิ,

อารูฬฺโห คิริเมขลํ สเสโน

มาโร ปาตุรโหสิ พทฺธเวโร; ()

๗๒.

เทเวโส ยสสา สมํ สเกน

เสตจฺฉตฺต มคฺฉิ สํหริตฺวา,

เทเวโส ยสสา สมํ สเกน

สงกฺขํ ปิฏฺิคตํ วิธาย ธาวี; () (ยมกพนฺธนํ)

๗๓.

สงฺโกจา’นนกาหโล ชคาม

ปาตาลํ ขลุ กาลนาคราชา,

วีณาโทณิสโข สขานเปโข

ตมฺหา ปฺจสิโข กลหุํ ปลายิ; ()

๗๔.

ทิสฺวา มารพลํ สโมสรนฺตํ

สมฺปตฺตา ชนตา ปลายิ ภีตา,

โสสีโห’ว วิหาสิ สกฺยสีโห

เอโก กมารกรินฺทกุมฺหเภที; ()

๗๕.

ปสฺสิตฺวา’ธรกนฺติภารมสฺส

วตฺตมฺโหรุห มินฺทิราวิหารํ,

สิทฺธตฺเถน สโม นจตฺถิ โลเก

อิจฺเจวํ กลิมา’ห มารเสนํ; ()

๗๖.

เอตสสา’ภิมุขา มยํ กทาจิ

โนสกฺโกม’ภิยุชฺฌิตุนฺติ ตาตา,

วตฺวา อุตฺตรปสฺสโต สมาโร

ขนฺธาวารมพนฺธิ พทฺธเวโร;

๗๗.

ทิสฺวา’ชฺโฌตฺถรมานมารเสนํ

อารกฺขาวรณํ ถิรํ วิธาย,

ขนฺธาวารมพนฺธิ โสปิ วีโร

เชตุํ ตํ ทสปารมี ภเฏหิ; ()

๗๘.

มาโร ภุธรเมรุจกฺกวาเฬ

รุกฺขาทีนิ วิจุณฺณิตุํ สมตฺถํ,

โขเภตฺวา ภุวนตฺตยํ ทิสาสุ

อุฏฺาเปสิ สมีรณํ สุโฆรํ; ()

๗๙.

วาโต ปารมิธามวาริโต โส

นิตฺเตชํ ปลยานิลสฺสโมปิ,

ปตฺโต จามรมนฺทมารุโตว

ตนฺเทโหตุปริสฺสมํ ชหาสิ; ()

๘๐.

ธาราเวควิหินฺนภูมิภาคํ

คมฺภีรา’สนิราวนิพฺภรา’ฆํ,

มาโร มาปยิ ตุงฺควีจภงฺคํ

วสฺโสฆํ ปริปาตรุกฺขเสลํ; ()

๘๑.

วีโร ปารมิปาฬิพนฺธเนน

รกฺขํ พนฺธิ นิชนฺตภาวเขตฺเต,

เตโน’โฆ วิปถงฺคโม วิปกฺข-

เสนายา’สิ ปวาหเณ นิทานํ; ()

๘๒.

เตโชขณฺฑสมานมตฺตโน โส

ตตฺตํ ปชฺชลิตํ สโชติภูตํ,

มาเปตฺโว’ปลวสฺสมปฺปสยฺหํ

ฌาเปตุํ ตมุปกฺกมิตฺถ มาโร; ()

๘๓.

มารสฺเสว ปตนฺตมุตฺตมงฺเค

โฆรํ ปารมิวายุเวครุทฺธํ,

ตํวสฺสํ วชิราสนูปจาเร

ปูชาปุปฺผคุฬตฺตนํ ชคาม; ()

๘๔.

อสฺสทฺโธ วิสทิทฺธติณฺหธารํ

อาทิตฺตํ ปิหิตมฺพโร’ทรํ โส,

มาเปสิ อสิสตฺติโตมราทิ-

วสฺสํ สพฺพทิสานิปาตมานํ; ()

๘๕.

ตสฺมึ ปารมิวมฺมวมฺมิตสฺมึ

วิสฺสฏฺา’ยุธวุฏฺิ กุณฺิตคฺคา,

ปตฺวา สมฺปติ ปุปฺผวุฏฺิภาวํ

ตปฺปาทาสนมตฺถเก ปปาต; ()

๘๖.

มาโร วิจฺจิฏจิจฺจิฏายมานํ

สํวฏฺฏานลขณฺฑวิพฺภมํ โส,

วสฺสงฺคารมยํ สวิปฺผุลิงฺคํ

อุฏฺาเปสิ ปลาสปกุปฺผวณฺณํ; ()

๘๗.

ขิปฺปํปารมิมนฺตชปฺปเนน

องฺคารานินิวาริตานิตานิ,

ตํพุทฺธงฺกุรปุณฺณจนฺทพิมฺพํ

เสวนฺตานิวิกิณฺณภานิวาสุํ; ()

๘๘.

ภสฺมีกาตุมลนฺติมารเวรึ

ธูมากิณฺณมนิคฺคตคฺคิชาลํ,

มาโรเภรวราวมุสฺสทาภ-

มพฺภุฏฺาปยิขารภสฺมวสฺสํ; ()

๘๙.

เสตามุทฺธนิวิปฺปกิณฺณภสฺมึ

ตํวสฺสํจิตปารมีพเลน,

ปตฺวาจนฺทนคนฺธจุณฺณภาวํ

มาราริสฺสปปาตปาทมูเล; ()

๙๐.

อสฺมึ คุวลยาลวาฬคพฺเภ

สมฺปาตานลทฑฺฒวณฺณุธารํ,

อุตฺตาสาวหมตฺตโน’ปิ กณฺโห

วสฺสาเปสิ อุฬารวณฺณุวสฺสํ; ()

๙๑.

ทิสฺวา’งกฺฆีนขราลิรํสิคงฺคา-

ตีรุสฺสาริตวณฺณุราสิ มสฺส,

องฺคาโร’ว’ธิโกธปาวเกน

กณฺโห กณฺหตโร’สิ ฌาปิตตฺโต; ()

๙๒.

ธูปายนฺตมวีจิมจฺจิมนฺตํ

สมฺผุฏฺํ ฆนเผณณพุพฺพุเลหิ,

วสฺสํ ปงฺกมยํ ภุสํ นิมุคฺโค

มาโร มาปยิ ปฺจกามปงฺเก; ()

๙๓.

ตสฺมึปารมิสตฺตีสิติภูเต

ปงฺเก จนฺทนปงฺกภาวยาเต,

มาโร ปสฺสิย ผุลฺลปงฺกชาหํ

โกปา ปงฺกหตานโนริวาสิ; ()

๙๔.

มารารึ อิมินา หนามหนฺตี

โส โลกนฺตริยนฺธการโฆรํ,

มาโร สูวิวิทาริยํ ทิสาสุ

อุฏฺาเปสิฆนนฺธการขนฺธํ; ()

๙๕.

โส’ยํ ปารมิชาตรํสิชาล-

ภินฺนา’เสสตโมชินงฺกุเรโณ,

ปลฺลงฺโกทยปพฺพโตทิโต’สิ

กามํ มารตุสารโสสนาย; ()

๙๖.

เอตํ คณฺหถ พนฺธถา’ติ วตฺวา

นิฏฺํ กปฺปมวณฺณิยํ กวีหิ,

สทฺธึ มารพเลนุ’ปาคโต โส

กุทฺโธ ยุทฺธมกา ปมตฺตพนฺธุ; ()

๙๗.

ตํ ทิสฺวา’จลนิจฺจลฏฺเมส

ปลฺลงฺโก นจปาปุณาติ ตุยฺหํ,

มยฺหํ เห’สุ’ปกปกฺปเตว ตสฺมา

อสฺมา วุฏฺหถา’วุโสตฺย’โวจ; ()

๙๘.

เอกา’ปี สมตึสปารมีนํ

ปลฺลงฺกตฺถมปูริตา ตยา’ติ,

วุตฺเต โส ขิปิ นิชฺชิโต’รจกฺกํ

จกฺกํ จกฺกวรงฺกิตสฺส สีเส; ()

๙๙.

ตํ จกฺกายุธมุชฺฌิตปฺปภาวํ

ยุทฺเธ ลทฺธชยสฺส มารชิสฺส,

อุสฺสิสมฺหิ วราสนูปจาเร

เสตจฺฉนฺตมิวุสฺสิตํ รราช; ()

๑๐๐.

ตุยฺหํ สฺจินนมฺหิ ปารมีนํ

โก สกฺขี’ติ อหฺจ สกฺขิโหมิ,

สกฺขี’คนฺติ ปวตฺตมารเสนา-

โฆโส ภุมิวิทารโณริ’วาสิ; ()

๑๐๑.

ทาเปนฺโตนิชสกฺขิมุคฺคเตโช

พาหุํตาวปสารยี ปวิโร,

สกฺขีหนฺตีวทํ’ว มารเสนํ

ตชฺเชนฺโต’ว พภูว ภุมิจาโล; ()

๑๐๒.

มาตงฺโค คิริเมขโล ฉิตารึ

วนฺทนฺโต’วปปาต ชนฺนุเกหิ,

มาโร ลทฺธปราชโย นิวตฺถ-

วตฺถสฺสา’ปิ อนิสฺสโร ปลายิ; ()

๑๐๓.

โฆรมารพลวารณาธิป-

มานทปฺปนิภกุมฺภทารโณ,

โพธิมูลวชิราสโนปริ

เกสรีว วิรราช มารชิ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวกิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทูเร นิทาเน เทวปุตฺต มารพล วิทฺธํสน ปวตฺติปริทีโป ทฺวาทสโม สคฺโค.

.

นิขิลมารตุสารวิโสสิโน

อถชินงฺกุรทีธิติมาลิโน,

รวิ กตาวสโร’ว’ปราจลํ

(ทุต’วิลมฺพิต) คามิมุปาคมี; ()

.

ชลธิวาริสิเนหสุปุริเต

อภวิ ปํสุมหีตลมลฺลเก,

ปณิหิตาปรภุธรวตฺติกา-

ชลิตทีปสิเข’ว นโภมณิ; ()

.

อุทยปพฺพตคพฺภสมุพฺภวํ

สกยโสปฏิพิมฺพสมํสุภํ,

สปทิ ตปฺปมุเข สสิมณฺฑลํ

กสิณมณฺฑลวิพฺภมมุพฺพหิ; ()

.

อรุณวณฺณสุธากร ภากรา

ทิวสสนฺธิวิลาสินิยา ขณํ,

ปริหรึสุ’ทยาปรภุธร-

สวณคํ มณิมณฺฑน วิพฺภมํ; ()

.

รวิธุรา วิธุรา สรสีวธุ

กมลโกมลโกสปุฏฺชลี,

อุปวเน ปวเน’ริตภูรุหา

ปนมิตานมิตาว ตโปธนํ; () (ยมกพนฺธนํ;)

.

อปรสาครมุทฺธนิ ภาสุรํ

ติมิรชาลปรํ รวิมณฺฑลํ,

มุกุลิตมฺพุรุหสฺสิริมาหริ

ภมรจกฺกภรํ สรสูปริ; ()

.

ลวณวาริธิกาจสราวเก

อปรภูธร กูฏ ภุชปฺปิตา,

สูริยมณฺฑลปาติ นิมุชฺชิย

ปุริมยามมุขํนกิมาหริ; ()

.

มณิปภารุณ ภากร มณฺฑลํ

ตมนุภุย มหมฺพุธิราหุนา,

มุขคตํวมิตํ วิยก โลหิตํ

ชลทราชิ รราช ทินจฺจเย; ()

.

วิตตเมฆปภาหิ มุหุํ มุหุํ

กฬิต ปาฏล ปลฺลว สมฺปทํ,

วนฆฏํ วิฏปนฺตรคํ กมา

ผูฏตโมปฏลํปริณามยี ()

๑๐.

สุภชเนภชเนนิรเปกฺขินี

วิปตินี ปตินีว รชสฺสลา,

สุมธุเป มธุเป ปริวชฺชยุํ

กมลินีมลินีกตนิรชา; () (ยมกพนฺธนํ;)

๑๑.

มธุมทาลิกุลา มกุลาวลี

อนิลภงฺค ตรงฺค ภุเชริตา,

ปทุมินี รมณีหิ สิริมโต

สุมหิตามณิกิงฺกิณิเสณิว; ()

๑๒.

รสิกปกฺก ผลาผล สาลิสุ

ตรุสิเรสุ สโมสรมานกา,

ติมิรขณฺฑนิภา พธิรีกรุํ

รวิปถํ วิรุเตหิ วิภงฺคมา; ()

๑๓.

กุมุทินีปมทา’ถสุธากร-

กรสเตหิ ปรามสนาปรํ,

กุสุมหาสวิลาสธรา ภุสํ

ภุวนวนฺทิรคพฺภมลงฺกริ; ()

๑๔.

หิมกโร หริณฺชนหารินา

นิชกเรน นิรากริ ตงฺขเณ,

สกลโลก’วิโลจน สมฺภวํ

ฆนตโมปฏลํหิสโช ยถา; () (สิเลสพนฺธนํ)

๑๕.

สปทิปารมิตารมิตาสโย

นวม’นุสฺสติยาสติยา ปรํ,

อธิกตา’ธิ สมาธิ สมาหิโต

ปุริมชาติภเว ติภเว สริ; () (ยมกพนฺธนํ)

๑๖.

สุมติปาทก ฌาน สมุฏฺิโต

ปุริมขนฺธสมูหมนุกฺกมํ,

อสริโส’ปนิสินฺนชยาสน-

ปฺปภุติ ยาวสุเมธภวาวธึ; ()

๑๗.

อิธภเว สมนนฺตรชาติยํ

ตทิยขนฺธปพนฺธมนุสฺสริ,

ติจตุปฺจฉสตฺต นว’ฏฺปิ

ทสปิ วิสติตึสติ ชาติโย; ()

๑๘.

ลหุมนุสฺสริตาฬิส ชาติโย

ปภว ขนฺธวเสน ตหึตหึ,

ภวสตํภวุปฑฺฒสตํภว-

ทสสตํภวลกฺขมถาปรํ ()

๑๙.

อปริมาณ ยุคนฺตคชาติโย

อปริมาณ วิวฏฺฏคชาติโย,

อปริมาณ ยุคนฺต วิวฏฺฏคา

อปริมาณ คุโณ สริชาติโย; ()

๒๐.

จตุสุโยนิสุสตฺตมนฏฺิติ-

ติภวปฺจคตีสุปริพฺภมึ,

กสิรภารวโห อหมฺชเส

สกฏภารวโห ควโชยถา; ()

๒๑.

อิติสมฺ ธโร’สิมมุตฺร’หํ

อิติ นิหีนปสตฺถ กุโล ภวึ,

อิติ ภวึ อภีรูปวิรูปิมา

อิติปิ ภตฺต ผขลาผล มาหรึ; ()

๒๒.

อนุภวึกุสลากุสลารหํ

วิวิธทุกฺขมทุกฺข มทุกฺข ขํ,

ทสสตายุ สตายุมิโตภวึ

อิติภวํติภวํสมนุสฺสริ; () (ยมกพนฺธนํ)

๒๓.

อิติห ยาวสุเมธ ภวํ สุธี

สุมริยา’ติคตา’มิตชาติโย,

อสริ โสปฏิโลมวสา ตโต-

ปฺปภุติ ยาว อิโต ตติยํ ภวํ; ()

๒๔.

ปุนรมุตฺร ตโตภวโต จุโต

สมุปปชฺชิ มนนฺตรชาติยํ,

ตหิมหํตุสิเต ติทสาลเย

ภวิมติชฺชุติ สนฺตุสิตาภิโธ; ()

๒๕.

ตุสิตเทวนิกายสมตฺวโย

ปรมรูป วิลาสธโร’ภวึ,

สุมธุรามตมาหริ มิทิสํ

อนุภวึสุขมินฺทฺริย โคจรํ; ()

๒๖.

สมุปชีวิมมานุสหายน-

จตุสหสฺส มหํตุสิตาลเย,

มรุคณมฺพุรุหาสนยาจนํ

อิห ปฏิจฺจ ตโต ภวโต จุโต; ()

๒๗.

ชนนิราชินิยา มณิเจติเย

สุคตธาตุมิวา’สมกุจฺฉิยํ,

รวิกุเล ปฏิสนฺธิมหํ ปิตฺร-

นรปตึ อธิกิจฺจ สมปฺปยึ; ()

๒๘.

อิติห รูปมรูปมนาทิกํ

วิปริวตฺตติ วตฺตติ นาปรํ,

วิสติยา สติ ยาว ธิยา’สนํ

วิหตโมหตโม’สิ ภเว สุธี; () (ยมกพนฺธนํ;)

๒๙.

จุตุปปตฺติปพนฺธวเสนหิ

อวสวกตฺตนธาตุปรมฺปรา,

ชลิตทีปสิเข’ว ปวตฺตติ

นยิธปุคฺคลเวทกการโก; ()

๓๐.

ปุริมขนฺธปพนฺธมเนกธา

อิติววตฺถยโต หิ กุทิฏฺิโย,

อปคตา’ตฺตนิ วีสติวตฺถุกา

ตมิหทิฏฺิวิสุทฺธิ’ติ วุจฺจติ; ()

๓๑.

สติมโต รวิมณฺฑลสนฺติภา

สกฏมคฺคนิภา’ยมนุสฺสติ,

ปุริมชาติสุ นาภิวิรชฺฌติ

สรวเย สรภงฺคสโร ยถา; ()

๓๒.

อจุติยาจุติยามติ มาสเน

สุตวตี’ตวตี’หติ พุชฺฌิตุํ,

สมุทิเต’มุทิเต กุมุทานิ’ม

นกมลา กมลานิ อลงฺกริ; () (ยมกพนฺธนํ;)

๓๓.

รุจิรจนฺทมริจิวิเลปินี

กุมุทสณฺฑวิกาสวิหาสินี,

รชนิมชฺฌิมยามวิลาสินี

ตทธิสีลธนํ วิชาภาสิ กึ ()

๓๔.

ฆนสุนีลวิสาลตโปวนํ

อนลภาสุรกีฏกุลากุลํ,

รชนิราชินิยา กุสุมากุลา-

วิรฬเกสกลาปสิรึ ภชี; ()

๓๕.

ตทุปหารรตายิ’ว โกมุที-

ภุชลตาย วิภาวริภีรุยา,

คหิตลาชกภาชนวิพฺภมํ

ผุฏิตเกรวกานน มาหริ; ()

๓๖.

ติภุวเนกรวึ รวิภตฺตริ

อปรทีปคเต สรสีวธู,

รชนิยา วิหิตาวสรา’ปิ กึ

ปริจรึสุ ปติพฺพตมพฺภุตํ; ()

๓๗.

ปริลสึสุ ภุสํ ภุวเน’วุ โภ

รวิปเถ วิตตา, วิตตารกา,

อนิมิเส หิ มหาย มหิมโต

ชลิตทีปสิขาจ มหีตเล; ()

๓๘.

มกรเตนเกตนสนฺติภา

ตุหินทีธิติทีธิติ มชฺฌิเม,

นิสิ ททาร สทารสราคินํ

หทยเกรวเกรวกานนํ; () (ยมกพนฺธนํ)

๓๙.

อถ ภวาภวทิฏฺิวิเภท นํ

วิมติ โมห ตโมปุฏปาฏ นํ,

จุตุปปาตปภุติ วิชาน นํ

กถมลตฺถ สทิพฺพวิโลจ นํ; ()

๔๐.

กุสลกมฺมปภาวสมุพฺภวํ

สุขุมทุรคตานิ’ปิ โคจรํ,

อนิมิสาน ปสาทวิโลจนํ

รุธิรเสมฺภมกลาปคตํก ยถา; ()

๔๑.

ตถริว’กฺขิสเมน สุธาสินํ

วิมติทิฏฺิมิโสธนเหตุนา,

หตมโนปกิเลสมเลน โส

วิคตมานุสเกนหิ จกฺขุนา; ()

๔๒.

กรตลมฺพุรุโหปริจกฺขุมา

ยถาริวา’มลกีพทรีผลํ,

จุตุปปตฺติคเตปิ ตถาคเต

ติภุวนมฺหิ ยถิจฺฉิต มทฺทส; ()

๔๓.

นวุปปาตขเณจ จุติกฺขเณ

วิสยภาวมุเปนฺติ ตถาคตา,

ตทุปจารวเสนิ’หทสฺสนํ

ขมติ อฏฺกถาจริยาสโภ; ()

๔๔.

อุปธิหีน’ธิหนีนตถาคเต

อนปนีตปณีต ตถาคเต,

อนภิรูป’ภิรูปตถาคเต

สุคติ ทุคฺคติ ทุคฺค มุปาคเต; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๕.

ติริยมุทฺธมโธปติตีย โส

มติปหํ อภิปสฺสิ ยถารหํ,

นิจิตกมฺมปเถจ ตถาคเต

อุปริ ปาทกฌานสมุฏฺิโต; ()

๔๖.

อกุสลานิ กรึสุ อิเม ติธา

สุจริตานิ กรึสุ ติธา อิเม,

อริยมคฺคผเลหิก สมงฺคิโน

นสมณา’ติปิ อนฺติมวตฺถุนา; ()

๔๗.

คุณนิรากรเณน อสาธโว

อุปวทึสุ นสนฺติ คุณา’ติ’เม,

อปิจสปฺปุริสา’ริยปุคฺคเล

ตทนุรูปคุเณหิ ปสํสยุํ; ()

๔๘.

วิตถลทฺธิปรามสนา อิเม

ปรมลทฺธิปรามสนา อิเม,

คหิตลทฺธิวเสน ตหึตหึ

นิจิตกมฺมปถา ชนตา อยํ; ()

๔๙.

จตุรปายมปายมปายตึ

อุปคตา สุคติ สุคตึอิติ,

ยติ สมาหิตวาหิตวา’ ทฺทส

อนิมิสกฺขิสมกฺขิสมนฺวิโต; () (ยมกพนฺธนํ)

๕๐.

สมฺมาสมฺมสโตสโต สติมโต กมฺมาทิเหตุพฺภวํ

รูปารูปมนาคตงฺนิ มหา โมหนฺธกาโร ธิยา,

อพฺภตฺถงฺคมิ ยาย โสฬสวิธา กงฺขาจเตกาลิกา

สากงฺขาตรณพฺพิสุทฺธุ ทุติเยยาเม ปวตฺตา มติ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทาเน ปุพฺเพนิวาสาณทิพฺพจกฺขุาณาธิคม ปวตฺติปริทีโป เตรสโม สคฺโค.

.

สุธากเร วิกสิตเกรวากเร

กเมนุ’ ปาสติ สติ ปจฺฉิมํ ทิสํ,

วิหาวรี สสิรุจิรานนํ ชินํ

ภชนฺติ ปจฺฉิมมถยาม โมตริ; ()

.

ขณํ นิสาปติ วิรหาตุเรว’ยํ

นิสาวธู มลินปโยธรมฺพรา,

จตุทฺทิสายตนยเนหิ สมฺปติ

มุโมจ สีกรนิกรสฺสุพินฺทโว; ()

.

กิเลสนาสนปสุโต สมาธินา

ปุถุชฺชโน ตทนุสยํ ยถุพฺพเห,

ตถํ’สุนา ภุวนกลงฺกโสธโน

นเห กลานิธิ สกลงฺก มุพฺพหี; ()

.

ปุรตฺถิเม นภสิ วิกิณฺณ ตารกา-

ปพนฺธนิพฺภรติมิรํ วิยากรี

นิสาวธุ วลยิตหารภาสุร-

สุนีลโกมลนวกุนฺตลสฺสิรึ; ()

.

วิปสฺสนาพลวิมลีกตนฺตโร

ชินงฺกุโร ทุริตมลํว จนฺทิมา,

มริจิสฺจยธวลีกตมฺพโร

ตโมจยํ ตมนุจรํ นิรากรี; ()

.

ปวายิ สีตลมลยานิโล ภุสํ

ทิสงฺคนา สิสิรตุสารพินฺทโว,

มุโมจ สา วิจริ นิสา นิสากร-

มรีจิมฺชริปริจุมฺพิเต ภุวิ; ()

.

นิรงฺคเณ นิรุปกิเลส นิจฺจเล

มุทุมฺหิ กมฺมนิยวิสุทฺธิภาวเค,

สมาหิเต มนสิ วิปสฺสนามนํ

อถาสวกฺขยมติยา’ ภีนีหริ; ()

.

สพารสงฺคิกภวจกฺก มชฺฌคา

อนุกฺกเมน’ปิ ปฏิโลมโต สุธี

ววตฺถยํ ยมริยาณทสฺสนํ

วิสุทฺธิยา วิสทฺธิยา ตทุจฺจเต; ()

.

ขเณน โย สรติ สหสฺสโลจโน

ยถาวโต ทสสตมตฺถ มสฺสปิ,

วิธาตุโน นิชจรณงฺคุลิปฺปภา-

วิภุสิตา’ขิลภุวโนทรสฺส’ปิ; ()

๑๐.

อเสสนีวรณตุสารโสสิโน

สมาธิสมฺภว’ ขิลฌานลาภิโน,

ชคตฺตยํ กรพทรํ’ว ทสฺสิโน

นยสฺส กสฺสจิ วิสยตฺต มาคตํ; ()

๑๑.

อทิฏฺ มปฺปฏิ วิทิตํ สยํปุรา

อนุตฺตรํตมริยาณทสฺสนํ,

อิมสฺส โคตมสมณสฺส สิชฺฌเต

ครูปเสวนวิรหสฺส อพฺภูตํ; ()

๑๒.

ภเวภเว ปริวิตทานปารมิ-

พเลน’หู วิชฏิตโลภพนฺธโน,

สเมตฺติขนฺตฺยนุคตสีลปารมี-

ชเลน นิพฺพุตปฏิฆาทิปาวโก; ()

๑๓.

ภเวภเว ภวิ ถิราณปารมี-

ปธํสิตา’ขิลวิปรีตทสฺสโน,

วินายกปฺปภุติ ครูปเสวน-

วเสน ปุจฺฉิย หตโมหสํสโย; ()

๑๔.

ภเวภเว พุธชนปุชนาทินา

ครูภิวาทนพหุมานนาทินา,

ชนาปจายนวิธินา วิโนทยิ

สทปฺป มุนฺนติ มภิมาน มุทฺธฏํ; ()

๑๕.

ภเวภเว วิภวรตึ รตึภเว

อนงฺคสงฺคมรติ มงฺคนารตึ,

ฆรา’ภินิกฺขมิย’นคาริยํรโต

อปานุที ปฏิลภิ ฌาน มตฺตนา; ()

๑๖.

ภเวภเว ส’วีริย สจฺจปารมี-

ปรายโณ อธิกุสเลสุ จารตึ,

ชหํ วจีทุริตมลํ จตุพฺพิธํ

วิโสธยี นิชหทยฺจ ปคฺคหี; ()

๑๗.

ภเว ภเว อิติ สมตึสปารมี-

วิสุชฺฌิตา’ กุสลมโนมลิมโส,

กเมน อินฺทฺริย ปริปากตํ คโต

นจฺสมฺปท มหิปตฺถยี สุธี; ()

๑๘.

ภเว ภเว อคณิตเมว โพธิยา

ทยาย โจทิตหทโย’หิ กปตฺถนํ,

อกา จตุพฺพิธผลสมฺปทา ตโต

ปทิสฺสเร นิรวสรา ริว’นฺตนิ; ()

๑๙.

ภเว ภเว สกปณิธานสตฺติยา

ติธา’หิสงฺขตกุสลํ อิมสฺส โภ,

นสาธเย กิมริยาณทสฺสนํ

อนฺปุคฺคลวิสยํ นสํสโย; ()

๒๐.

อนิจฺจโต’ทยวยตาย ทุกฺขโต

สทุกฺขตายปิ อวิเธยตาทินา,

อนตฺตโต วรมติ ขนฺธปฺจกํ

ปุนปฺปุนํ สมุปปริกฺข มุสฺสหี; ()

๒๑.

กลาปสมฺมสนมุเขน พารส-

วิเธ อนาทิกภวจกฺกนิสฺสิเต,

กเมน สตฺตสุ อนุปสฺสนาสุ โส

ชินงฺกุโร ตทวยเว’ภินีหริ; ()

๒๒.

อนิจฺจโตภุสมนุปสฺสมุทฺธริ

อเสสสงฺขตคตนิจฺจสฺิตํ,

อนตฺตโต สมนุวิปสฺส ทุกฺขโต

สสงฺขเตปชหิ สุขตฺตสฺิตํ; ()

๒๓.

วิโนทยี สุมติ วิราคนิพฺพิทา-

วเสน สงฺขตคตราคนนฺทิโย,

นิโรธนิสฺสชนวสา’นุปสฺสิย

ตโถทยาทิยนมเสสงฺฆเต; ()

๒๔.

วิธายทุพฺพิธมนุปสฺสโต กสโต

อเสสสงฺขตมปิ นามรูปโต,

นิทานโต ปุนขณโต’ทยพฺพยํ

อุปฏฺหิ ทฺวิคุณิตปฺจวิสธา; ()

๒๕.

สุธีมโต ตรุณวิปสฺสนายิ’เม

วิปสฺสกสฺสิ’ติ ทสุปกฺกิเลสกา,

ภวุํปภาสติมติปีตินิจฺฉโย

สุขี’หนาสมถนิกนฺตฺยุเปกฺขนา; ()

๒๖.

ปสนฺนโลหิต ปริปุณฺณวิคฺคหา

วินิคฺคตา นิรวธิโลกธาตุสุ,

วิปสฺสนาพลปภวา’ภิปตฺถริ

สุธนฺตกฺจนรสปิฺชรปฺปภา; ()

๒๗.

อยํปโถ นภวติ ตปฺปภาทโย

วิสตฺติกาปภุติกิเลสวตฺถุกา,

ปุโนทยพฺพย มนุปสฺสโต ตโต

ปโถ สมุพฺภวิ ทสุปกฺกิเลสคํ; ()

๒๘.

ปถาปถํ สมุปปริกฺขโตอิติ

สุธีมโต ตรุณวิปสฺสกสฺสยา,

สมุฏฺิตา นิสิตวิปสฺสนามติ

ปถาปถิกฺขณกวิสุทฺธิ วุจฺจเต; ()

๒๙.

นราสโภ อธิคตาตตีรณ-

ปริฺวา อุปริปหาณสงฺขยา,

ปริฺยา อุภย วิสุทฺธิสิทฺธิยา

ติสจฺจทสฺสนปสุโต สมารภี; ()

๓๐.

อนิจฺจลกฺขณมปกิ ทุกฺขลกฺขณํ

อนตฺตลกฺขณมถ สพฺพสงฺขเต,

ยถาวโต นสมนุปสฺสิ สนฺตติ-

ริยาปเถหิจ ปิหิตํฆเณนโส; ()

๓๑.

วิโสธยํ มติมุทยพฺพเย ตโต

ลหุํ ติลกฺขณวิสทตฺตโค ภุสํ,

วิปสฺสนาปถปฏิปนฺน มตฺตนา

อลตฺถภงฺคธิภยาณมาทิกํ; ()

๓๒.

สยมฺภุโน อุปรินวานุปสฺสนา-

วิภาวนา นวคุณวณฺณนายิธ,

วิธียเต นววิธฺณภาวนา

ปวุจฺจเต สปกฏิปทาวิสุทฺธิติ; ()

๓๓.

มตีหิติหิปิ จตุสจฺจฉาทก-

ตโมวิธํสน สมนนฺตรํ ถิรํ,

นิโรธโคจรมลภิตฺถ โคตฺรภุ-

มตึ สุธี อนริยโคตฺตพาหิรํ; ()

๓๔.

ปสตฺถโคตฺรภุมติทินฺนสฺกํ

สมูลมุทฺธฏกลุสตฺตยํ สุธี,

วิพนฺธทุคฺคติวินิปาตนาทิกํ

อถาทิมํปฏิลภี าณทสฺสนํ; ()

๓๕.

ยเทวนนฺตรผลทนฺติ ปณฺฑิตา

วทนฺติตปฺผลมปิ ปจฺจเวกฺขณํ,

อลตฺถ โส ปุน ทุติยาย ภุมิยา

วิปสฺสนํ สมธิคมาย ภาวยี; ()

๓๖.

ภุโสวิโสสิต ภวทุกฺขกทฺทมํ

อกาลิกํ ตนุกตกิพฺพิสตฺตยํ,

อนุตฺตรํ ทุติยมลตฺถ ตปฺผลํ

สปจฺจเวกฺขณมถ าณทสฺสนํ; ()

๓๗.

วิปสฺสนํปุนรปิภาวยํ สยํ

สมุทฺธฏาลยปฏิฆํ ภวาปหํ,

สปจฺจเวกฺขณผลาณมชฺฌคา

อนุตฺตรํ ตติยก าณทสฺสนํ; ()

๓๘.

ติลกฺขณํ ถิรมติมา’ภิปตฺติยา

สุภาวยิก อุปริ จตุตฺถภุมิยา,

อวาริยาสนิริว ตาลมตฺถเก

กิเลสมุทฺธนิรนิหจฺจจารินํ; ()

๓๙.

นิวาริตาขิล ภวจกฺกวิพฺภมํ

สวาสนาปริมิต ปกาปนาสนํ,

อนฺโคจร วราณทสฺสนํ

อลตฺถ ตปฺผลมปิปจฺจเวกฺขณํ; ()

๔๐.

ตทาสวกฺขยมติคฺาณทสฺสน-

วิสุทฺธิวุจฺจติ อรหตฺตปตฺติยา,

สเหวจุทฺทสวิธ พุทฺธพุทฺธิโย

ชิโน จตุพฺพิธ ปฏิสมฺภิทาลภี; ()

๔๑.

อสาธารณํ าณฉกฺกํพลานิ

ทส’ฏฺารสาเวณิกา พุทฺธธมฺมา,

จตุทฺธาวิสารชฺชมิทฺธานุภาวา

สมิทฺธาสเหจารหตฺเตน ตสฺส; ()

๔๒.

อภิฺเยฺยธมฺเม อภิฺาย สามํ

ปริฺเยฺย ธมฺเม ปริฺาย สามํ,

ปหาตพฺพ ธมฺเม ปหนฺตฺวาน สามํ

สนิพฺพานมคฺคปฺผลํ สจฺฉิกตฺวา; ()

๔๓.

สิยายาวตาเยฺย ธมฺมปฺปวตฺติ

สิยาตาวตา ตสฺส าณปฺปวตฺติ,

อภิฺาย สพฺพฺุตาาณ มาสิ

สเหวารหตฺเตน สพฺพฺุ พุทฺโธ; ()

๔๔.

มหาโมหนิทฺทาปโคมคฺคาณ-

ปฺปพุทฺโธ’หิสมฺโพธิยา โสภมาโน,

มุนินฺโท ทินินฺทํ’ สุสนฺโทหหาสิ-

’นฺทิรามนฺทิรินฺทิวราภํอหาสิ; ()

๔๕.

สุพุทฺธาภิสมฺโพธิปุพฺพาจลมฺภา

สเหวารุโณ พุทฺธสูโรทเยน,

สมุฏฺาสิ เวเนยฺย พนฺธูหิสทฺธึ

ปพุชฺฌึสุ อพฺภุคฺคตมฺโหชโกสา; ()

๔๖.

อุฬาราวภาโส ตทา ชาติเขตฺเต

ภุสํปาตุภุโต มหีสมฺปเวธิ,

สิฬาสาฬเสฬาวตํสา สุภานิ

นิมตฺตานิ พตฺตึสชาตาติโลเก; ()

๔๗.

ตโมชาลวิทฺธํสนาทีนิ โลเก

กโรนฺโตว จตฺตาริกิจฺจานิ’มานิ,

สมุฏฺาสิ ตสฺมึขเณ รํสิมาลิ

ริวาทิจฺจวํสุพฺภโว พุทฺธสูโร; ()

๔๘.

มหีลาชวุฏฺีหิ สฺฉนฺนภุตา

นภํ กนิพฺภรํ คนฺธธุปทฺธเชหิ,

ฉณฺโหกุลา เกวลํ โลกธาตุ

มหามงฺคลาวาส กลีลาวลมฺพึ ()

๔๙.

ตทาตปฺปทมฺโภช ปูชาคตานํ

สิโร ภตฺติภารฺชลีนํ สุรานํ,

นิราลมฺพมากาส รนฺธํ พภาส

ปภาสาร จูฬามณิหกา’กราฬํ; ()

๕๐.

คุโณนาม สกฺขนฺธสนฺตาน สุทฺธิ

สโกสุทฺธขนฺวฺธปฺปพนฺโธหิ พุทฺโธ,

นโมพุทฺธภุตสฺส นิปฺผนฺตาณ-

ปฺปหาณานุภาวาหิรูปสฺสตสฺส; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทาเน มหา โพธิสตฺตสฺส อริยมคฺคาณาภิสมฺโพธิ สมธิคม ปวตฺติปริทีโป จุทฺทสโม สคฺโค.

ชินวํสทีเป อวิทุเร นิทานภาโค ทุติโย.

.

อสฺเสว ปกลฺลงฺกวรสฺสการณา

สีสกฺขิมํสานิ จ ทารสุนโว,

ทตฺวา จิรสฺสํ อกรินฺติ ทุกฺกรํ

โส (อินฺทวํสา’)ภิธโช วิจินฺตยี; ()

.

ปลฺลงฺกโต ตาว นวุฏฺหํ ตหึ

ปลฺลงฺกมาธาย นิสชฺช สตฺตหํ,

สงฺกปฺปปุณฺโณ’ธิสมาธโย มุนิ

สมฺมา สมาปชฺชิ อเนกโกฏิโย; ()

.

นา’ยํ ชหาเต วิชยาสนา’ลยํ

ยํกิฺจิกิจฺจํ กรณิยมสฺสหิ,

สํวิชฺชเต ทานิปิ กาจิ เทวตา

สงฺกาภิฆา’ตาภิวิตกฺกยุํ อิติ; ()

.

ตาสํ วิทิตฺวาน วิตกฺกมาสนา

อพฺภุฏฺิโต โส คคนงฺคณํ ขณํ,

สํทสฺสยนฺโต ยมปาฏิหาริยํ

นิสฺสํสโย สํสยสลฺลมุทฺธรี; ()

.

นิสฺสาย ปลฺลงฺกมิมํ มหีรุหํ

สมฺปตฺตสมฺโพธิปโท’สฺมิ จินฺติย,

โอรุยฺห ปกลฺลงฺกิตปฺปเทสโต

ปุพฺพุตฺตรานฺหิ ทิสาน มนฺตรา; ()

.

สตฺตาห มินฺทิวรจารุโลจน-

ปฺจปฺปภาสารนิเสจเนน โส,

สมปูชยนฺโต ชยโพธิมาสนํ

อฏฺาสิ โลเกกวิโลจโน ชิโน; ()

.

คนฺตฺวา ีตฏฺานชยาสนนฺตรา

ปุพฺพาปรสฺสํ ทิสิ สตฺตวาสรํ,

นิกฺขิตฺตจกฺกงฺกิตปาทปงฺกโช

โส จงฺกมี นิมฺมิตรตนจงฺกเม; ()

.

โส โพธิโต อุตฺตรปจฺฉิมนฺตรา

เทเวหิ นานารตเนหิ นิมฺมิเต,

สตฺตาหมตฺตํ มณิมนฺทิเร มุนิ

สมฺมาภิธมฺมํ ปวิหาสิ สมฺมสํ; ()

.

มนฺถาจเล’นมฺพุนิธึ’ว เกสโว

วิฺาณกณฺฑาทิฏสา จตุพฺพิธํ,

ตสฺมึ นิสินฺโน มุนิ ธมฺมสงฺคณิ-

มาโลลยี าณพเลน ทุทฺทสํ; ()

๑๐.

เวภงฺคิยํ ขนฺธวิภงฺคมาทิกํ

คมฺภีรมฏฺารสธา สุทุพฺพุธํ,

โส มารภงฺโค’ถ วิภงฺคสาครํ

สํโขภยี าณยุคนฺตวายุนา; ()

๑๑.

โส ธาตุสุฺตฺตปชานโน ชิโน

นิสฺสตฺตนิชฺชิวสภาวธาตุโย,

วิตฺถารยนฺโต ตทนนฺตรํ วรํ

นานานยํ ธาตุกถํ ววตฺถยี; ()

๑๒.

ขนฺธาทิปฺตฺติวเสน ฉพฺพิธา

ปฺตฺติโย’ติ สุวิภตฺตมาติกํ,

ปฺาย สพฺพฺุชิโน’ถ ปุคฺคล-

ปฺตฺติ มาโลลยิ อคฺคปุคฺคโล; ()

๑๓.

วาทีภสีโห สกวาทมณฺฑลํ

โอรุยฺห สมฺมา ปรวาทมณฺฑลํ,

สุตฺตานิ สงฺคยฺห สหสฺสมฏฺธา

สํขิตฺต มาโท มุขวาทยุตฺติกํ; ()

๑๔.

าเณน วิตฺถาริยมาน มตฺตโน

กิฺจาปฺย’นนฺตาปริยนฺต มุตฺตมํ,

ตกฺกีหิ นกฺกาวจรํ นเกหิจิ

นาโถ กถาวตฺถุ มถา’ภิสมฺมสิ; ()

๑๕.

ยํ มูลขนฺธาทิวสา ทสพฺพิธํ

อุทฺเทสนิทฺเทสปทา’นุรูปโต,

นิฏฺานโต สํสยโต วิภาคิยํ

คมฺภีราเณน’ถ สาครูปมํ; ()

๑๖.

สนฺตํ ปณิตํ นิปุณํ สุทุทฺทสํ

คุฬฺหํ อตกฺกาวจรํ อจินฺติยํ,

นานานยํ ตํ ยมกํ สุสฺโม

ธมฺมสฺสโร สมฺมสิ นิปฺปเทสโต; ()

๑๗.

นานานยุ’ตฺตุงฺคตรงฺคนิพฺภรํ

เนยฺยตฺถนีตตฺถมณิหิ มณฺฑิตํ,

ธมฺมนฺตราวฏฺฏสตํ อถาปรํ

สทฺธมฺมขนฺโธทกขนฺธปูริตํ; ()

๑๘.

สตฺถา จตุพฺพิส ติมตฺตปจฺจย-

เวลํ ปริจฺเฉทวิสาลปฏฺฏนํ,

คมฺภีรปฏฺาน มหณฺณวํ กถํ

อาโลลยํ สมฺมสิ าณเมรุนา; ()

๑๙.

นิสฺสงฺคาโณ มุนิ เหตุปจฺจโย

อิจฺจาทินา’โรปิตมาติการหํ,

นิทฺทิฏฺนิเททสปทํ ปปฺจิต-

เยฺยํ จตุพฺพีสวิธํ สุทุพฺพุธํ; ()

๒๐.

นิสฺสาย พาวีสวิเธ ติเก ติก-

ปฏฺาน มนฺโตคธนามรูปิเก

นิสฺสาย นิสฺเสสเก ตถา ทุก-

ปฏฺาน มนฺโตคธนามรูปิเก ()

๒๑.

พาวิสมตฺตา ติกมาติกา ทุเก

ปกฺขิปฺป ปฏฺานวิทํ ทุกนฺติกํ,

พาวีสมตฺตาย ติเก สตํทุเก

ปกฺขิปฺป ปฏฺานมิทํก ติกทฺทุกํ; ()

๒๒.

กตฺวา ติเกสฺเว’ว ติเก ทุวีสติ

ปฏฺาน มนฺโตคติเก ติกตฺติกํ,

กตฺวา ทุเกสฺเว’ว ตถา สตํทุเก

ปฏฺาน มนฺตาเคติเก ทุกทฺทุกํ; ()

๒๓.

อิจฺจานุโลเม ชนยานิ ปกฺขิปํ

ฉ ปฺปจฺจนีเย’ปิ นยานิ ปกฺขิปํ,

เอวํ ขิปิตฺวา อนุโลมปจฺจนิ-

เยจา’ปิ ฉ ปฺปจฺจนิยา’นุโลมเก; ()

๒๔.

คมฺภีรปฏฺานมโหทธึ อิติ

สงฺโขภยํ สมฺมสิ าณเมรุนา,

ตํ สมฺมสนฺตสฺส สวตฺถุกํ ฉวิ-

วณฺโณ ปสนฺโต’สิ ปสีทิ โลหิตํ; ()

๒๕.

ตสฺมึขเณ จตฺตชวณฺณธาตุโย

อฏฺํสุ านมฺหิ อสิติหตฺถเก,

อฺตฺร’ธิฏฺานพลํ สรีรโต

ฉพฺพณฺณรํสี วิสรา’หินิจฺฉรุํ; ()

๒๖.

เสวาลกาลินฺทินทิ’นฺทิราปติ-

นิลมฺพริ’นฺทิวรวณฺณสนฺติภา,

เกส’กฺขิมสฺสูหิก วินิคฺคตา ภุสํ

นีลปฺปภา’เสสทิสา อลงฺกรุํ; ()

๒๗.

ตาสํ วสา’ เสสทิสาวิลาสินี

อาสุํ ยถา ปารุตนีลกมฺพลา,

ตา จกฺกวาฬาติ ปปูรยนฺติโย

ธาวึสุ นิโลปลจุณฺณสนฺนิภา; ()

๒๘.

นิสฺเสสโลกํ หริตาลกุงฺกุม-

จุณฺเณหิ โสวณฺณรเสหิ มิสฺสกํ,

อาเลปยนฺตีวิย ปีตรํสิโย

ยา นิคฺคตา กฺจนสนฺนิภตฺตจา; ()

๒๙.

ตาสํ วเสนา’สิ สิเณรุปพฺพต-

ราชา วิลิโน’ว มหณฺณเว ชลํ,

สํกปฺปิตา’ว’ฏฺ ทิสาคชา’ภวุํ

นิทฺธนฺตจามีกรกปฺปนาทินา; ()

๓๐.

ลาขารสานํ ปริเสจนํ วิย

นินฺทูรจุณฺโณ’กิรณํ’ว ยาทิสิ,

สฺฌาปภารตฺตสุรตฺตรํสิโย

นิกฺขมฺม ธาวึสุ สมํสโลหิตา; ()

๓๑.

ตาสํ วเสนา’ขิลภูมิกามินี

อาสี นิมุคฺคาริว อุตฺตรณฺณเว,

อมฺโภชราเคหิ สุนิมฺมิตานิ’ว

สพฺพานิ ทพฺพานฺย’ภวุํ ชคตฺตเย;()

๓๒.

ยากุนฺทโสคนฺธิกจนฺทจนฺทิกา-

กปฺปูรขีโรทธิวีจิปณฺฑรา,

อฏฺีหิ ทาาหี วิตสฺสฏา ภุสํ

โอทาตรํสี ธวลีกรุํ ทิสา; ()

๓๓.

ตาสํ วเสนา’สิ ยถา มหีวธุ

โอทาตวตฺเถหิ นิวตฺถปารุตา,

ตา ขีรธาราปริเสกพนฺธุรา

ธาวึสุ พุทฺธสฺส ยโสนิภาปภา; ()

๓๔.

สพฺพาทิสาโย’ขิลโลกธาตุโย

มฺชิฏฺปงฺเกหิ วิเลปยนฺติ’จ,

นิกฺขมฺม มฺชิฏฺปภา ตโตตโต

ธาวึสุ สฺจุณฺณปวาฬสนฺติภา ()

๓๕.

นีลาทิธาตุสฺสรเสหิ ปฺจหิ

วณฺเณหิ ปุปฺเผหิ มณีหิสตฺตหิ,

สมฺปูรยนฺตี’ว ปภา ปภสฺสรา

นิกฺขมฺม โลกํ สกลํ อลงฺกรุํ; ()

๓๖.

ตา รํสิโย พฺยาปิย เมทินึ มหี-

สนฺธารกํ วาริ มโถ สมีรณํ,

เหฏฺา’ชฏากาสตลํ ตถูปริ

คณฺหึสุ โลกํ ติริยํ นิราวธึ; ()

๓๗.

เทวทฺทุมุ’ยฺยานวิมานภุสณ-

จนฺท’กฺกตารานิกรา’มรา ตโต,

สณฺานมตฺเตหิ วิชานิยา’ภวุํ

ตา นิคฺคตา อชฺชตนา’ปิ ธาวเร; ()

๓๘.

ตมฺหา’ภีคนฺตฺวา ฆนนีลสาขิโน

นิคฺโรธสาขิสฺส’ชปาลสฺิโน,

มูเล นิสชฺชา’ธิสุขํ วิมุตฺติชํ

สตฺถา’นุโภนฺโต ปวิหาสิ สตฺตหํ; ()

๓๙.

โอรุยฺห ตสฺมึสมเย วิมานโต

ทานาทโย ปารมิโย ภวาภวํ,

ธาวํ อสาธารณาณสิทฺธิยา

เอโส’ว นา’หํ อภิสงฺขรึ อิติ; ()

๔๐.

โอตารเปโข นวิปสฺส เอตฺตกํ

กาลํ กลงฺกํ อกลงฺกรูปิโน,

โสกา’กุโล อจฺฉิ ฉมาย โสฬส-

เลขา วิเลขํ กลิมา อวมฺมุโข; ()

๔๑.

กสฺมา นปฺายติ’ทานิ โนปิตา

โอโลกยนฺติ กฺว คโต’ติ ทุกฺขิตํ,

โสเกน เลขา ลิขมาน มฺชเส

ทิสฺวา นิสินฺนํ ปิตรํ สุทุมฺมุขํ; ()

๔๒.

ตตฺโร ปคนฺตฺวา วสวตฺติธีตโร

ปุจฺฉึสุ ตณฺหา อรตี รคา ลหุํ,

กึ ตาต กึ ตาต กิเมตฺถ ฌายสิ

โก เต ปโร เกน ปราชิโต ตุวํ; ()

๔๓.

สุทฺโธทนสฺสา’วนิปสฺส โอรโส

ปตฺวา’หิสมฺโพธิปทํก มุเข มสึ,

มกฺเขสิ เม ฉินฺทิตมารพนฺธโน

ตสฺมา’นุโสจามิ กเถสิ ปาปิมา; ()

๔๔.

อานีย ตํ มตฺตคชํ’ว มารชึ

ราคาทิปาเสหิ มยํ สุพนฺธิย,

ทสฺสาม โว ปสฺสถ ตาต โน พลํ

มาโสจิ มาฌายิ’ติ ธีตโร’พฺรวุํ; ()

๔๕.

สิงฺคารสงฺคามธรา’วตารินี

ภุภงฺคพาณาสนมตฺตธารินี,

อาโรปิตา’ปางฺคสรา’ปฺย’นิสฺสรา

กามาริมาราริสรวฺยทารเณ; ()

๔๖.

เสวาลนีลามลกุนฺตลากุลา

พาลินฺทุเลเข’วลลาฏมณฺฑลา

นิลุปฺปลกฺขี จลเหมกุณฺฑลา-

ลงฺการกณฺณา’ลิกลาปภา’ลกา ()

๔๗.

วาณิลตาเวลฺลิตผุลฺลมาลตี-

ทนฺตาวลี ปลฺลวปาฏลาธรา,

กนฺทปฺปกีฬาลยเหมกาหฬ-

สงฺกาสนาสา กมลามลานนา; ()

๔๘.

วิชฺชุลฺลตา จารุภุชา จลาจล-

ลีลาวลมฺพตฺถนหํสมณฺฑลา,

จามีกราลิงฺควิลาสกนฺธรา

ลาวณฺณ วลฺลิทลโกมลงฺคุลี; ()

๔๙.

นิมฺเมขลาลินวิลคฺคภาคินี

กีฬานทีกุลวิสาลโสณินี,

กนฺทปฺปทปฺปานลธูมกชฺชล-

โรมาวลิเวลฺลิตนาภิมณฺฑล; ()

๕๐.

ปีโนรุชงฺฆา กลิกานขาวลี

ตา’นงกฺครงฺคงชหาริวิคฺคหา,

มารงฺคนา ยตฺร นิรงฺคโณ ชิโน

ตตฺรา’คมุํ ราคสุรามทา’ตุรา; ()

๕๑.

องฺคีรสสฺสา’นนโสณฺณทปฺปเณ

ตา สุนฺทรี พิมฺพิตโลจนินฺทิรา,

กนฺทปฺปกีฬากลหํ วิธาตเว

กาโลยมิจฺจาหุ ตุวํ ยทิจฺฉสิ; ()

๕๒.

วฺยาปาริตา เต ปริจาริกา มยํ

เอตฺถาคตา โหม มโนภุนา’ธุนา,

วตฺตมฺพุชานํ ปริจุมฺพเน อยํ

กาโลนุ โภโคตม กึนยิจฺฉสิ; ()

๕๓.

โภ ปุณฺณกุมฺเภ’ว ตโว’รมนฺทิเร

อุทฺธคฺคโลมุ’สฺสิตนีลเกตเน,

กามาหิเสกุสฺสวมงฺคลาย โน

สชฺเชถิ’เม ปีนปโยธเร นกึ; ()

๕๔.

วตฺตมฺพุเช โน อธรํ’สุพนฺธุเร

เนตฺตาลิมาลา นหิวุมฺพเร ตว,

อมฺเหสุเยวา’ภิปตนฺติ โภมุนิ

กนฺทปฺปพาณา กรุณา กุหึ ตวํ ()

๕๕.

ตฺวํ โยพฺพโน สามิ มยฺจ โยพฺพนี

กาโล วสตฺโต วิปินํ มโนรมํ’

มนฺทานิโล วายติ กึ จิรายเต

ตุยฺหํ อนงฺโค’ว นิรงฺคโณ’สิ กึ; ()

๕๖.

ทิพฺพานิ วตฺถาภรณานิ’มานิ’ปิ

ลชฺชาย สทฺธึก สิถิลิภวนฺติ โน’

อมฺเหสฺวนงฺเคน สมํ อนงฺคณํ

ทฬหตฺต มายาติ มนํ ตว’พฺภุตํ; ()

๕๗.

อิจฺจานิคมฺมํ หทยงฺคมํ คิรํ

วตฺวาน ทิพฺเพน สเรน มฺชุนา,

กามาตุรานนฺติ ปุมานมาสยา

อุจฺจาวจา จินฺติยมารธีตโร; ()

๕๘.

กฺาวิลาสาทิวเสน วิคฺคเห

นิมฺมาย ปจฺเจกสตํ ปทสฺสิย,

ปาเท มยํ โภ ปริจารยาม เต

วตฺวา ตมาราธยิตุํ ปรกฺกมุํ; ()

๕๙.

คาถา อิมา ธมฺมปเท มหามุนิ

สงฺคายิ ตาสํ ตมนงฺคภงฺคีนํ,

วตฺวา นสกฺโกม มยํ ปกโลภิตุํ

ตา ริตฺตหตฺถา ปิตรํ อุปาคมุํ; ()

๖๐.

คนฺตฺวา ตโต โส มุจลินฺทสฺิโน

รุกฺขสฺส มูเล มุจลินฺทโภคิโน,

โภคาวลิคนฺธกุฏึก สมปฺปิโต

สตฺตาหมชฺฌาวสิ ฌานมุตฺตมํ; ()

๖๑.

มุลมฺหิ ราชายตนสฺส สาขิโน

ปลฺลงฺก มาธาย นิสชฺช สตฺตหํ,

ตมฺหาภิ’คนฺตฺวา ภวพนฺธนจฺฉิโท

สตฺถา วลฺเชสิ วิมุตฺติชํ สุขํ; ()

๖๒.

สตฺถา เอวกํ วสนฺโต ปรหิตติรโต สตฺตสตฺตาหมตฺตํ

ยํกิฺจาหารกิจฺจํ ธุวปริหริยํ กิจฺจมุจฺจาวจมฺปิ;

นากาสิ ฌานมคฺคปฺผขลสุขมขิลํ สมฺผุสนฺโต วิภาสิ

ปาทาสิ ทนฺตโปโณทก มคท’ภยํ ตสฺส เทวนมินฺโท; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโต สตฺตสตฺตาหวิติกฺกมปฺปวตฺติ ปริทีโป ปณฺณรสโม สคฺโค.

.

มูเล ราชายตนวิฏปจฺฉายามโน (หารินิ)

วิกฺขาเลตฺวา ภควติ มุขํ ตสฺมึ นิสินฺเน สติ,

วาณิชฺชตฺถํ นิช ชนปทา ทฺเว ภาติกาก วาณิชา

คจฺฉนฺตา มชฺฌิมชนปทํ ตําน มชฺโฌตรุํ; ()

.

พุทฺธํ ทิสฺวา นิรุปมสิรึ สทฺธาย สฺโจทิตา

สมฺปาเทตฺวา มธุริวมธุํ มนฺถํ มธูปิณฺฑิกํ,

ภนฺเต ตุมฺเห อนุภวถ โน ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหิย

เอวํ วตฺวาตทุภยชนา อฏฺํสุ พทฺธฺชลี; ()

.

สพฺเพ พุทฺธา นหิ กรตลมฺโภเชสุ คณฺหนฺติ โข

สงฺกปฺเปตฺตสฺสิ’ติ ภควโตกิสฺมึ ปฏิจฺฉามหํ,

จิตฺตาจารํ สุมริย สิลาปตฺเต ปมาณุปเค

ปาทาสุํ สมฺปติ จตุมหาราชา กุเวราทโย; ()

.

เอกํ กตฺวา สมุติ จตุโร ปตฺเต อธิฏฺาย เต

ภุตฺวา’หารํ ภุวนนยโน ภุตฺตานุโมทํ กริ,

พุทฺธํ ธมฺมํ สรณมคมุํ เต เตนุโห’วาณิชา

ชาตา โลเก สกลปมํ ทฺเววาจิโก’ ปาสกา; ()

.

เตสํ ทฺวินฺนํ สุปริหริยํ เทถา’ติ สํยาจตํ

ชาลงฺกา’ลงฺกตกรตโล รุปินฺทิรา มนฺทิเร,

สีสํ นิโลปลมณิฆฏีลีลาวิลาสํ ผุสํ

เสวาลิ’นฺทีวรทลสิรึ โส เกสมุฏฺึ อทา; ()

.

ปตฺวา เตสํ ชนปทมุโภ ปกฺขิปฺป ตา ธาตุโย

ชีวนฺตสฺมึ ภควติ มหาถูปํ ปติฏฺาปยุํ,

วิมฺหาเปนฺโต วนสุรคณํ ยตฺรา’ชปาลาภิโธ

นิคฺโรโธ’สิ ตหิมุปคมี มุฏฺาย ตมฺหา ชิโน; ()

.

สฺวา’ยํ ธมฺโม สยมธิคโต ทุพฺโพธโนทุทฺทโส

อิจฺเจวํ โส สมภิวิวินํ ธมฺมสฺส คมฺภีรตํ,

อปฺโป’สฺสุกฺโก’ภวิ ภควโต จิตฺตํ วิทิตฺวา มหา-

พฺรหฺมา’คนฺตฺวา สยมธิคตํ เทเสตุมายาจี ตํ; ()

.

คณฺหิตฺวา โส ภุวนสรโณ อชฺโฌสนํ พฺรหฺมุโน

เทเสยฺยํ โข ปมมสมํ ธมฺมํ อิมํ ทุทฺทสํ,

กสฺสา’หนฺติ สุมริย วสี อาฬารโกจุทฺทโก

อพฺภฺาตุํ วต ปฏิพลาเตสํ จุตึ อทฺทสํ ()

.

อาวชฺเชนฺโต มุนิกตวิทู เต ปฺจวคฺเค ภวา

ภิกฺขุ ธมฺเม กตปริจยา กุตฺรา’ธุนา วิชฺชเร,

พารานสฺยํ อิติสิปตเน ตฺวาน อาสาฬฺหิยา

มาเส ปฺจทฺทสิย มสโม พาราณสึ ปาวิสิ; ()

๑๐.

อาคจฺฉนฺตํ สมุนิ อุปกํ อาชีวกํ อนฺตรา-

มคฺเค ทิสฺวา คมนสมเย พุทฺธตฺตนํ อตฺตโน,

อาจิกฺขิตฺวา วิมติ มตรี สฺาย ตํ ทูรโต

นิพฺพินฺทิตฺวา กติก มกรุํ วคฺคา สมคฺคา วสี; ()

๑๑.

ตฺวา เตสํ มนสิ วิกตึ โอทิสฺสกํ สมฺผริ

เมตฺตํ จิตฺตํ นรหริ ตโต ผุฏฺาสมานา วสี,

นาถํ นตฺวา ทสนขสโมธาน’ชลีหา’คตํ

ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ตหิมหิหรุํ ปปฺโผยิตฺวา’สนํ; ()

๑๒.

มาโข ตุมฺเห ปริหรถมํ เอยา’วุโสตฺยา’ทินา

สฺาเปตฺวา สมุนิ สมเณ สพฺพฺุตํ อตฺตโน,

โกฏีห’ฏฺารสหิ นวุโต พฺรหฺเมหิ จา’ลงฺกริ

พาราณสฺยํ ปนิ’สิปตเน ปฺตฺตพุทฺธาสนํ; ()

๑๓.

สํวตฺเตตฺวา ปรหิตกโร โส ธมฺมจกฺกํ ชิโน

โกณฺฑฺาขฺยสฺสมณปมุเข โกฏีนมฏฺารส,

พฺรหฺมาโน เต ปมกผเล สมฺมา ปติฏฺาปยิ

กมฺปิตฺถา’ยํก วสุมติวธู สุตฺตาวสาเน ภุสํ; ()

๑๔.

วปฺปตฺเถโร ทุติยทิวเส’ ตฺเย’วํ ทินานุกฺกมํ

โสตาปนฺนา ตทิตรวสี อาตปฺปมนฺวาย เต,

สพฺเพเถรา ภณิตสมเย วิตฺถาริตสฺสุฺเต

สุตฺตตฺตสฺมึ วิคตทรถา อาสุํ ปหิณาสฺวา; ()

๑๕.

นิพฺพินฺทิตฺวา นิขิลวิสเย นิกฺขนฺต มาวาสโต

ทิสฺวา สตฺถา ยสกุลสุตํ ปกฺโกสยิตฺวาน ตํ,

ตายํ รตฺยํ ปมกผลํ รตฺยาวสาเน ทิเน

ปพฺพาเชสิ อุปริมขิลํ มคฺคปฺผลํ ปาปยํ; ()

๑๖.

ปพฺพาเชตฺวา ยสกุลสุตสฺสมฺภตฺตมิตฺเต ชเน

สมฺปาเปสิ อธิกจตุโร ปฺาส มคฺคปฺผลํ,

เอวํ ขีณาสววสิคเณ ชาเต’กสฏฺฺยา ภุวิ

วสฺสาน’นฺเต ปหิณิ มุนิ เต ภิกฺขุ ทิสาจาริกํ; ()

๑๗.

คจฺฉนฺโต โส หริริว มหาวีโร’รุเวลํ สยํ

ทิสฺวา กปฺปาสิกวนฆเฏ ตึสปฺปมาเณ ชเน,

ปพฺพาเชสิ กตวินยนา เต ภทฺทวคฺเคยฺยกา

ภิกฺขูมคฺคปฺผลรสมุทา อนฺวาจรุํ จาริกํ; ()

๑๘.

เนตา เชตา วิชฏิตชโฏ ปตฺโต’รุเวลํ ตโต

สํทสฺเสตฺวา วิมติหรณํ โส ปาฏิหีรํ วรํ,

ปพฺพาเชตฺวา ชฏิลปวเร เตภาติเก’เนกธา

ฉินฺทาเปตฺวา วินยมกา อนฺโตพหิทฺธชฏํ; ()

๑๙.

ปพฺพาเชตฺวา ปจุรชฏิเล กตฺเว’ตเร นิชฺชเฏ

สทฺธึ เตหี ทสสตมหาขีณาสเวหา’สโม,

นิจฺฉาเรนฺโต ทิสิทิสิ ภุสํ ฉพฺพณฺณรํสึก สุภํ

รฺโ วาจํ สุมริย ปุรํ ราชคฺคหํ ปาวิสิ; ()

๒๐.

ตตฺรา’สนฺเต วสติ สุคเต ลฏฺิพฺพนุยฺยานเค

วุตฺตนฺตํ ตํ สวณสุภคํ อุยฺยานปาโลทิตํ,

สุตฺวา พทฺธฺชลิสรสิเช ปาทาสเน ปูชยี

ภุนาโถ พารสหิ นหุเตหา’คมฺม โส มาคโธ ()

๒๑.

เภตฺวา ทิฏฺึ จิรปริจิตํ เต กสฺสปาที วสี

ทิสฺวา ราชา ภควติ ตทา ธมฺมํจรนฺเต ตหึ,

นิกฺกงฺโข โส สุมธุรตรํ ปิตฺวาน ธมฺมามตํ

สทฺธึ เอกาทสหิ นหุเตหา’โทผลํ ปาปุณิ; ()

๒๒.

ลทฺธสฺสาโส ทรถวิคมา หุตฺวา มโหปาสโก

สฺเวเมภิกฺขํ กสุคตปมุโข สงฺฆาธิวาเสสฺสตุ,

อายาจิตฺวา นมิย จรณทฺวนฺทารวินฺททฺวยํ

ปจฺจุฏฺายา’คมิ สปริโส โส พิมฺพิสาราภิโธ; ()

๒๓.

ปาโต ราชคฺคหนครโต โกฏีนมฏฺารส

ทฏฺุํ พุทฺธํ นิรุปมสิรึ ลฏฺีวเน นาครา,

ราสิภูตา ทุติยทิวเส เอกสฺส ภิกฺขุสฺส’ปิ

สมฺพาธตฺตา นหิปวิสโนกาโส’สิ ทิฆฺชเส; ()

๒๔.

อาวชฺเชตฺวากิมนภิมตํ สกฺโก นิสินฺนาสนํ

อุณฺหาการํ ชนยิ’ติ ตทา หุตฺวา นโว มาณโว,

มคฺโค’ติณฺโณ อภวิ ปุรโต คาถาหิ วตฺถุตฺตยํ

สํวณฺเณตฺโต ภวตุ ภควา มาฉินฺตภตฺโต อิติ; ()

๒๕.

ทานํ ทตฺวา สุคตปมุขสฺสงฺฆสฺส ราชคฺคหํ

สมฺปตฺตสฺสา’วนิปติปุรํ อฺตฺรวตฺถุตฺตยา,

ภนฺเต โสหํ กถมิหวเส เวลาย’เวลายปิ

อากงฺเขยฺยํ ตฺวทุปคมิตุํ อิจฺเจวมาโรจยี; ()

๒๖.

สนฺทจฺฉายํ วิชนปวนํ ยํ เวฬุทายวฺหยํ

อุยฺยานํ เม ชิตสุรวนํ ตํ นาติทุรนฺติเก,

สมฺปูเชนฺโต ชินกรตเล ชาลาวนทฺเธ หริ-

ภิงฺกาเรนา’หริยก สลิลํ ปาเตสิ ตํ ปตฺถิโว; ()

๒๗.

โลกาโลกาจลตฏกฏี วิฺฌาฏวีโลจนา

คงกฺคาปางกฺคา ทนกสิขริพาหา ติกุฏตฺถนา,

อุคฺโฆเสนฺตี ชลธิวสนา ปุฺานุโมทนฺติว

สาธู’ตฺยา’ยํ วสุมติวธู สงฺกมฺปิ ตสฺมึขเณ; ()

๒๘.

อารมํ ตํ ปรม รุจิรํ สตฺถา ปฏิคฺคณฺหิย

ธมฺมํ วตฺวา’คมิ ปริวุโต ภิกฺขูหิ วุฏฺา’สนา,

ตสฺมึ กาเล ปรมมมตํ เย ทฬฺหมิตฺตา อุโภ

ตํ ตํ คามํ นิคมนครํ อนฺเวสมานา’จรุํ; ()

๒๙.

อาหิณฺฑนฺตํ ตหิมนุฆรํ ปิณฺฑาย เตสฺว’สฺสชิ-

ตฺเถรํ ทิสฺวา สมิตทมิตํ วิปฺโป’ปติสฺสา’ภิโธ,

ลทฺโธ’กาโส ปทมนุวชํก สุตฺวาทฺวิ คาถาปทํ

โสตาปนฺโน’ ภวิ วิชฏยํ สํโยชนาหํ ตยํ; ()

๓๐.

คาถํ สุตฺวา อมตมธุรํ ตํ สาริปุตฺโต’ทิตํ

โมคฺคลฺลาโน กอปนุทิตถาสํโยชนานํ ตยํ,

ปพฺพชฺชิตฺวา ตทุภย ชนา เนตฺวา ปริพฺพาชเก

ปตฺวารามํ อมตปรมา สตฺถารมาราธยุํ; ()

๓๑.

สตฺตาเหเน’ว’ธิคมิ มหาภุเต ปริคฺคณฺหิย

โมคฺคลฺลาโน วสิ ตทิตรํ มคฺคตฺตยํ ตปฺผลํ,

มาสสฺส’ทฺธํ กตวีริยวา สุตฺตํ ปรสฺโส’ทิตํ

สุตฺวา ธมฺมํ อธิคมิ วสี ตํ ธมฺมเสนาปตี; ()

๓๒.

ธมฺมสฺสามี กรหจิ อุโภ เต สาวกานํ มมํ

อคฺคํ ภทฺทํ ยุคมิติ อิเม ปพฺยากโรตฺโต มุนี,

อคฺคฏฺาเน ปุริมจริตํ ตฺวา ปติฏฺาปยี

สมฺปิเนนฺโต สกลปริสํ จนฺโท’ว กุนฺทาฏวึ; ()

๓๓.

สุตฺวา สุทฺโธทนนรปติ ปุตฺโต มมํ สมฺปติ

พุทฺโธ หุตฺวา ปทหิย จิรํ นิสฺสาย ราชคฺคหํ,

อุตฺตาเรนฺโต สกลชนตํ สํสารกนฺตารโต

สํวตฺเตตฺโต วสติ สิวทํ สทฺธมฺมจกฺกํอิติ; ()

๓๔.

ชิณฺโณวุทฺโธ ปริณตวยปฺปตฺโต’ หมสฺมฺยา ธุนา

ชีวนฺโตเยวหิ มมสุตํ อิจฺฉามิ ทฏฺุํ ภเณ,

เอวํวตฺวา’ธิกทสสตํ เอกํ อมจฺจํ ตหึ

อุยฺโยเชสิ นยนวิสยํก ปุตฺตํ กโรหีติ เม; ()

๓๕.

คนฺตฺวา’มจฺโจ จตุปริสตึ ธมฺมํ ภณนฺตํชินํ

ทิสฺวา พทฺธฺชลิ สปริโส ตตฺเร’กมนฺตํ ิโต,

สุตฺวาธมฺมํ ปรมมธุรํ ปตฺวา’คฺคมคฺคปฺผลํ

ปพฺพชฺชิตฺวา หทยกมลํ กสงฺโกจยี ราชิโน; ()

๓๖.

อฏฺกฺขตฺตุํ ปุน สปริเส ปาเหสิ ราชาปเร

อฏฺา’มจฺเจ ตถริว คตา’มจฺจา นปจฺจา’คตา,

ปพฺพชฺชิตฺวา อธิคตผลา เตจา’ปิ รฺโมนํ

นา’ราเธสุํ สุนิสิตธิยา สฺฉินฺตสํโยชนา; ()

๓๗.

ทุชฺชาโน เม มรณสมโย ชิณฺโณ’สฺมิ ตาตา’ธุนา

ตสฺมา ปุตฺตํ นยนวิสยํ กาตุํ สมตฺโถ’สิกึ,

เอวํ วตฺวา กปุน สปริสํ โสกาผทายึ ตหึ

ทินฺโนกาสํ ปหิณิ สจิวํ ปพฺพชฺชิตุํ ภุภุโช; ()

๓๘.

ปตฺวา’รามํ ปริวุตชโน สจฺจทฺทเสโน’ทิตํ

สุตฺวา’มจฺโจ ถิรมติ จตุสฺสจฺจา’นุปุพฺพิกถํ,

ปพฺพชฺชิตฺวา หตภวภโย หุตฺวาน ขีณาสโว

อคฺคฏฺานํ ปฏิลภิ กุลปฺปาสาทิกานํ อิธ; ()

๓๙.

พาราณสฺยํ เกสิปตนโต ปตฺตสฺส ราชคฺคหํ

สมฺพุทฺธสฺสา’ธิกทินกตี ปฺเจวมาสา’ ภวุํ,

เหมนฺตา’ตุสมยวิคมา สนฺเต วสนฺเต มณิ-

ภุสาการา อุปวนวธู จูตงฺกุรา’ ลงฺกรุํ; ()

๔๐.

กาลํ ตฺวา กปิลนครํ กาลฺุโน สตฺถุโน

คนฺตุํ กาโล’ยมิติ อธุนา โส กาลุทายิ วสี,

สํวณฺเณนฺโต คมนสมยํ กาตุํ อลํ สงฺคหํ

าตินนฺตี สุมธุรสโร คาถาภิคายี ปุถุ; ()

๔๑.

มนฺทํมนฺทํ สุรภิปวโน สิโต’ธุนา วายติ

ปุปฺผากิณฺณา วิปินวิฏปี มตฺตาลิมาลากุลา,

คงฺคาวาปี วิมลสลีลา สมฺผุลฺลกฺชุปฺปลา

สายํก ปาโต อหนิ วิวฏา สพฺพาทิสา ปากฏา; ()

๔๒.

ภนฺเต มคฺเค นวทลสิขา ชาโล’ชฺชลา มฺชรี-

ภสฺมจฺฉนฺนา ภมรวิสรทฺธุมนฺธการา ภุสํ,

ฌาเปนฺนา’เป’ตรหิ วิรหี สมฺผุลฺลจูตาฏวิ-

ทาวคฺคี เต ลวมปิ มโนตาปาย วตฺตนฺติ กึ; ()

๔๓.

กามนฺธานํ ภทยมธุนา โสจาปยตฺตา ภุสํ

สาขจฺฉินฺนา วิคลิตทลา มคฺเค อโสกทฺทุมา,

อฺตฺรา’ปี วนจรวธู ปาทปฺปหารา’ตุรํ

ตตฺวนฺเต เต กรกิสลยสฺโสภํก วิรูฬฺหงฺกุรา; ()

๔๔.

ปิตฺวา จุตทฺทูมผลรสํ สมฺมตฺตปุงฺโกกิลา

สํกุชนฺเต สรสมธุรํ เวตาฬิกา’ว’ฺชเส,

เสณีภุตา ชนปทวธู เต ปาทปีเ มุนิ

สมฺปูเชตุํ นวสรสิเช หิยฺโย’วินนฺเต ธุนา; ()

๔๕.

อามุลคฺคา ทลิตวิฏปิ ปุปฺผฺชลิหกา’ธุนา

อาคจฺฉนฺตํ ตฺวมหิมหิตุํ สํทิสฺสเร’โว’นตา,

วาโตทฺธุตา ภมรมุขรา กิฺชกฺขปุฺชา’ฺชเส

อาตตฺวนฺเต ตวปริมุเข โสวณฺณสงฺขสฺสิรึ; ()

๔๖.

ภนฺเต อนฺโตกลลสลิลาวาเสน กาลํ จิรํ

อมฺโภชานํ มุกุลวิกตี สิเตติ’วา’กุฺจิตา,

เอสนฺตี’เว’ตรหิ สรณํ เต ปาทภทฺทาสเน

อุคฺคจฺฉนฺเต ปชหิย มโนตาปํ วสนฺตาตปํ; ()

๔๗.

ปาเถยฺย’มฺโภรุหกุวลยา’ลงฺการตุณฺฑา กลํ

สงฺกุชนฺตี ปวนปทวึ อุฑฺฑียมานา’ธุนา,

หํสสฺเสณิก สิรสิ วชโต เต ภุยเต กิงฺกิณิ-

โฆสากิณฺณํ กุสุมวิกติจฺฉนฺนํ วิตานํ ยถา; ()

๔๘.

สมฺปูเชนฺติ รตนกนกาลงฺการภารฺชลี

มคฺโค’ติณฺณา วนสุรวธู เต ลาชวุฏฺีหิ’ว,

กิฺชกฺเขหิ จรณยุคลํ กมนฺทาติลนฺโทลิตา

วลฺลี ภิงฺคาวลิกิสลยา’ลงฺการสาขาวลี; ()

๔๙.

สมฺมารูฬฺโห ปวนตุรคํ กามากโร มฺชริ-

ตุณิเรสู มธุกรสเร สนฺธานยนฺโต’ธุนา,

จมฺเปยฺยาทีกุสุมกลิกาสนฺนาหสมฺภาสุโร

นฏฺโ โลโก พหุชนมโนสงกฺคาม โมคาหติ;()

๕๐.

ยสฺมา สุทฺโธทนนรปภุ อาทิจฺจวํสทฺธโช

ชิณฺโณ วุทฺโธ มมิหปหิณิ ตฺวํ ทฏฺุกาโม ปิตา,

ตสฺมา ภนฺเต กปิลนครํ เวเนยฺยสตฺตากรํ

กนฺตฺวา รฺโ หทยมกุลํ โพเธตุ โสกากุลํ; ()

๕๑.

สาธุ’ทายิ สวิสยมหํ ปตฺวา นราธิสฺสรํ

อุตฺตาเรยฺยํ ปิตรมิตเร พนฺธู’ปิ ทุกฺขณฺณวา,

เอวํวตฺวา รทนกิร ณาลงฺการพิมฺพาธโร

ธมฺมสฺสามิปริวุตวสีราชคฺคหานิกฺขมิ; ()

๕๒.

ปตฺวา รฺโ อุปริภวนํ โสกาลุทายิ’ทฺธิยา

ภุตฺตา’หาโร ตทุปคมนํ อตฺวาห มาโรจยํ,

สมฺพุทฺธตฺถํ ปิตุรุ’ปหฏํ ภิกฺขํก ปกฏิคฺคณฺหิย

อสฺสาเสนฺโต วชติ นภสา โสกากุลํตํ กุลํ; ()

๕๓.

ตํ ภุฺชนฺโต ทิวสทิวเส โส โยชนํ โยชนํ

สงฺเขเปนฺโต ปรมกรุณารามาย สฺโจทิโต,

เนตฺวา ขีณาสวยติวเร วีสํ สหสฺสํ ชิโน

ลกฺขีวาสํ กปิลนครํ มาเสหิทฺวีโห’ตริ; ()

๕๔.

นานุปฺปตฺเต ภควติ ปุรํ โน าติเสฏฺํ กุหึ

ปสฺสิสฺสามา’ตฺย’ชหิตมโนโกตุหฬา สากิยา,

อาราโมยนํ วิชนปวโน นิคฺโรธสกฺกสฺส ตํ-

สารุปฺโปติ ตหิมภินเว เสนาสเน มาปยุํ; ()

๕๕.

ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สุรภิกุสุมากิณฺณฺชลิห’ฺชเส

อาคจฺฉนฺตํ สุมหกิย ชินํ ราชิทฺธิยา’ลงฺกเต,

เกตุคฺคาเห ทหรทหเร กตฺวา กุมาเร ปุเร

ราชา’มจฺจา ปรมรุจิรํ อาราม โมตารยุํ; ()

๕๖.

ปลฺลงฺเกโน’ทยคิริสิเร จนฺโท’ว ตาราวุโต

นานาขิณาสวปริวุโต ปฺตฺตพุทฺธาสเน,

อาสิโน’ยํ มนกุมุทุนึ สกฺยานมุนฺนิทฺทยํ

นิสฺโสโก โส มุนิ ปริหริ โสกนฺธการํ ปิตุ; ()

๕๗.

สิทฺธตฺโถ’ยํ ปรมทหโร อมฺเหหิ วุทฺธา มยํ

ชามาตา’ยํภวติ ตนุโช นตฺตานุโช โน อิติ,

มานตฺถทฺธา ทหรทหเร สกฺยา กุมาเร’พฺรวุํ

ตุมฺเหคนฺตฺวา ปณมถ ชินํ โว ปิฏฺิตาโหมฺै โน; ()

๕๘.

อาวชฺเชตฺวา สกลปริสํ ตฺวา ตทชฺฌาสยํ

มานุมฺมตฺตา วิภวมทิรามตฺตา อิเม ขตฺติยา,

มุทฺธาพทฺธฺชลิกิสลยา ยสฺมา นวนฺทนฺติ มํ

วนฺทาเปตุํ อลมิติ ตโต ฌานํ สมาปชฺชิย; ()

๕๙.

ปตฺตา’ภิฺโ นิชปทรโชรํสิหิ สฺจุมฺพิเต

เตสํ จูฬามณิคิริสิเร สมฺพุทฺธสุโร ลสํ,

สํทสฺเสนฺโต ยมกมสมํ มานนฺธการํ หรํ

โพธาเปสิ วทนกมเล คณฺฑมฺพมูเล ยถา; ()

๖๐.

ทิสฺวา สุทฺโธทนนรวโร ตํ ปาฏิหีรํ วรํ

ปาทมฺโภเช ปณมิ สิรสา อานนฺทภาโรนโต,

จกฺกงฺกาลงฺกตปทรโช สมฺผุฏฺมุทฺธาฺชลิ

ราชฺานํ กมลกลิกาสณฺฑสฺสิรึ วฺยากรุํ; ()

๖๑.

สฺฌาเมฆาวลิปริวุโต สุโรริว’ตฺถาจลํ

ขมฺหา ภทฺทาสนมวตรี โสวณฺณวณฺโณ ชิโน,

สุพภุชิฺเฉ นยนพริหี เกฬายนํ โปกฺขร-

วสฺสํ วสฺสิ นิชนขรุจึ เตสํ สมาเช สติ; ()

๖๒.

สุตฺวา วุตฺตํ ปุริมจริตํ เวสฺสนฺตราขฺยํ ตโต

ปกฺกนฺตานํ ผุสิย สิรสา ตปฺปาทจูฬามณึ,

ภนฺเต ภิกฺขํ สุคตปมุโข สงฺโฆธิวาเสตุ โน

อิจฺเจ’โกปิ ปมทิวเส นากาสิ อชฺเฌสนํ; ()

๖๓.

นานาขีณาสวปริวุโต โลกานุกมฺปาปโร

โลกาธิโส ทุติยทิวเส อาจิณฺณกปฺปารหํ,

สมฺพุทฺธานํ กปิลนคเร ปาโต’ว ลขฺยากเร

หีนุกฺกฏฺํ กุลมวิชหํ ปิณฺฑาย สมฺปาวิสิ; ()

๖๔.

อาหิณฺฑตฺตํ ตหิมนุฆรํ ปิณฺฑาย สนฺตินฺทฺริยํ

สตฺถารํ ตํ นิรุปมสิรึ ฉพฺพณฺณรํสุชฺชลํ,

ปาสาทฏฺา’นิมิสนยนมฺโภเชหิ สมฺปูชยุํ

อุคฺฆาเฏตฺวา หริมณิมยํ ชาลาวลึ นาครา; ()

๖๕.

โอหาเรตฺวา กุสุมสุรภีสงฺขารสมฺภาวิเต

เกเส มสฺสุํ รชนมลินํ กาสาววตฺถํ ขรํ,

อจฺฉาเทตฺวา กปณปุริโส’ว’ยฺโย คเหตฺวา สีฬา

ปตฺตํ ปตฺโต กปิลนครํ ปกิณฺฑาย อาหิณฺฑติ; ()

๖๖.

วุตฺตนฺตํ ตํ สวณกฏุกํ สุตฺวาน พิมฺพาธรา

พิมฺพาเทวี มรกตสิฬาชาลนฺตรา วิถิยํ,

อาหิณฺฑนฺตํ ปริวุตคณํ มตฺเตภคามึ ชิตํ

โอโลเกนฺตี นยนมณิเก อสฺสูหิ สมฺปูรยิ; ()

๖๗.

จุมฺพนฺติ สาตนุชรตนํ ตนฺทสฺสนพฺยาวฏา’-

สิตฺยา’นุพฺยฺชนวิลสิตํ พฺยามปฺปภาลงฺกตํ,

รูปํ รูปสฺสิริ นิรุปมํ สงฺคายิ คาถฏฺกํ

สํวณฺเณตฺวา จรณตลโต ยาว’สฺส อุณฺหิสโต; ()

๖๘.

อีสํ กาลํ อลสคมนํ สา กาลหํโสปกริ

โอโรเปนฺติ อภินวกุจนฺทา’ติภาราตุรา,

คนฺตฺวา สีฆํ ขฬิตวจตา ปุตฺโต มหาราช เต

ปิณฺฑาย’สฺมึ จรติ นคเร ราชานมิจฺจพฺรุวิ; ()

๖๙.

ราชา เสนาปริวุตสโม เตโชนุภาวาทินา

ตํ สุตฺวาํ’เส สุขุมวสนํ กตฺวา นวํสาฏกํ,

อจฺฉาเทตฺวา นิหิตมกุโฏ นิกฺขิตฺตขคฺโค ภุสํ

ลชฺชาปนฺโน ตุวฏตุวฏํ คนฺตฺวา ตทคฺเค ิโต; ()

๗๐.

โกฏฺคารานฺย’ปิ ปิตุกุเล ริตฺตานิ กิมฺมฺสิ

กสฺมา ลชฺชาปยสิ ปิตรํ ตฺวํ ภานุวํสุพฺภโว,

ภนฺเต ตุยฺหํ ปกริวุตวสีสงฺฆสฺสิ’โต โภชนํ

มา กปิณฺฑายา’จริ อนุทินํ ทชฺเชยฺย มิจฺจพฺรุวิ; ()

๗๑.

ตุยฺหํ วํโส อนริยปโท อาทิจฺจวํโส สิยา

มยฺหํ วํโส สทริยปโท สมฺพุทฺธวํโส สิยา,

อสฺมึวํเส อนุวิจรณํ ปิณฺฑตฺถ มนฺวาลยํ

จาริตฺตํ โภปุริมสุคตา’จิณฺณนฺติ กวตฺวา ชิโน; ()

๗๒.

อุตฺติฏฺาทึ อวทิ กสุคมํ คาถํ ิโต วีถิยํ

โสตาปนฺโต’วนิปติ ภวี โสตาวธาเนน โส,

คาถาธมฺมํ สุณิย มธุรํ ธมฺมํจเร’ตฺยา’ทิกํ

ปตฺโต มคฺคํ ทุติยมวีรํ ธมฺมานุธมฺมํ จรํ; ()

๗๓.

สุตฺวา ราชา จริยมปรํ โย ธมฺมปาลวฺหยํ

ปตฺโต มคฺคํ ตติยมขิลํ กามาลยํ จาลยํ,

เสตจฺฉตฺตุ’ลฺลสิตสยเน’นุฏฺานเสยฺยุ’ปโค

สงฺขารานํ วิสทมติยา โย ลกฺขณํ สมฺมสิ; ()

๗๔.

วิทฺธํเสตฺวา นมุวิปริสํ สํเกลสมาราทิกํ

สุโร รมฺหาวนมิว’สินา โส อคฺคมคฺคาสินา,

ตุฏฺโ มคฺคปฺผลสุขสุธาปาเนน เวริสเม

ปฺจกฺขนฺเธ วิชย มลฺภี นิพฺพานรชฺชสฺสิรึ; ()

๗๕.

อาโรเปตฺวา อุปริภวนํ ปตฺตํ คเหตฺวา ตโต

ราชา สงฺฆํ สุคตปมุขํ ขชฺเชน โภชฺเชน จ,

สนฺตปฺเปตฺวา ปุน สปริโส นีเจ นิสชฺชาสเน

สารานียํ กถยมวสิ สมฺโมทนียํ กถํ; ()

๗๖.

อิตฺถาคารํ หทยสรสิมชฺเฌ นิมุคฺคตฺถน-

หํสํ ทินานนสรสิชํ โสเก’ณตาเปนิว,

พุทฺธํ พทฺธฺชลิหรสิโรกุมฺเภหิ สมฺปูชยี

ตํ วาตพฺภาหตหริลตาลีลํ ชคาโม’นตํ; ()

๗๗.

อนฺโตคพฺเภ นยนสลลํ สมปุฺฉมานา ชินํ

พิมฺพาเทวี สปริชนตาวฺยาปาริตา วนฺทิตุํ,

อปฺปตฺวา เม ยทิคุณธนํ อตฺถ’ยฺยปุตฺโต สยํ

ตํ กมํ ทฏฺุํ นนุปวิสตี’ตฺเว’วํ วทนฺตี ิตา; ()

๗๘.

รฺา สทฺธึ ปุริสนิสโห ตายินฺทิรามนฺทิรํ

อนฺโตคพฺภํ มณิคณปหาภินฺนนฺธการํสทา,

อาทาย’คฺคํ ยติปติยุคํ ปตฺวา’จฺฉิ ภทฺทาสเน

ปฺตฺเต โส’ทยคิริสิเร พาลํสุมาลี ยถา; ()

๗๙.

ทิสฺวา ปีนตฺถนภรนตา สา ราชธีตา ชินํ

ปตฺวา มาลา กนกรตนาลงฺการหีนา ลหุํ,

หํสิมฺเ สรสิชวนํ ปาเท ยถาชฺฌาสยํ

สฺจุมฺพนฺตี ปณมิ สิรสา อาทายโคปฺผทฺวยํ; ()

๘๐.

ปาสาท’นฺโตวรกสรสิ ธมฺมิลฺลเสวาลเก

โอมุชฺชนฺตี นิชภุชลตาลีลาตรงฺคากุเล,

นาถสฺส’งฺฆีตลนขสิขากนฺติปฺปพนฺธามฺภสิ

ลทฺธสฺสาสา จิรวิรหชํ ตาปํ วิโนเทสิ สา; ()

๘๑.

สุตฺวา เนสา กนกรตนา’สํธารณํ ธารณํ

กาสาวานํ ตวหิริธนา’วิสฺสชฺชนํ สชฺชนํ,

นา’ชฺฌาจาเร อนภิรมณํ อุจฺจาสเน จา’สเน

ราชา’โวจ ตฺวมนุกุรุเต สฺเนโหทยา’โหทยา; ()

๘๒.

สุตฺวา ตสฺสานิรวธิคุณาธาราย’นูนํ คุณํ

อาวีกตฺวา’คมิ ภวปฏิจฺฉนฺนาปทานํ ชิโน,

เนตฺวา เคหปฺปวิสนกรคฺคาหา’ภิเสกุสฺสเว

สํวตฺตนฺเต ทุติยทิวเส นนฺทาขฺยราชตฺรชํ; ()

๘๓.

คจฺฉนฺโต’ปี สห ภควตา โส ปฺจกลฺยาณิยา

สีฆํ ชาลํ วิวริย ถิยา วีถึ วิโลเกนฺติยา,

ภงฺคาปางฺคายตภุชลตาสงฺกฑฺฒิตพฺภนฺตโร

ปตฺตํ ภนฺเต หรถ วจนํ ภตฺยา น ตํ วฺยากริ; ()

๘๔.

ปพฺพาเชตฺวา วิสยมทิรามตฺตาย ตสฺสา คีรํ

สุตฺวา นนฺทาปหนหทยํ นนฺทํ นรินฺทตฺรชํ,

อิจฺฉาเปตฺวา กกุฏจรณิทิพฺพจฺฉราลิงฺคเน

าเยนา’นุตฺตรสุขมหารชฺเช ปติฏฺาปยี; ()

๘๕.

พิมฺพาเทวิ สุขปริภตํ กีฬาปรํ ราหุลํ

อาลิงฺคิตฺวา ตนุชรตนํ สา สตฺตเม วาสเร,

อุคฺฆเฏตฺวา รตนขจิตํ ชาลํ วิมาโนทเร

อาคจฺฉนฺตํ ปุริสติสภํ นิชฺฌายมานา ิตา; ()

๘๖.

นานากูฏาจลวลยิโต เทวินฺทจาปากุโล

อาคจฺฉนฺโต กนกสิขรีราชาก ยถา ชงฺคโม,

ตตา ขีณาสวปริวุโต ชพฺพณฺณภานุชฺชโล

เอโส ตุยฺหํ นรหริก ปิตา อิจฺจากห ปกสฺสาหิ นํ; ()

๘๗.

เอตสฺสา’สุํ วิวิธนิธโย ปุฺานุภาวุฏฺิตา

นาหํช กปกสฺสาม’ภิคมนโต ปฏฺาย เตโขนิธี,

ภูสาเปตฺวา ตนุชรตนํ สา สตฺตวสฺสายุกํ

ยาจสฺสู’ติ ปหิณิ ปิตุโน ตฺตํ ธนํ เปตฺติกํ; ()

๘๘.

อุปฺปาเทตฺวา ปิตริ พลวํ เปมํ ชเลวุ’ปฺปลํ

ปุตฺโตตฺยา’หํ ตฺวมสิชนโก ฉายา’ปิ เตเม สุขา,

อฒาเส’วํ ลปิตวจโน วุฏฺาย ภทฺทาสนา

ภุตฺตาหาโรก ปริวุตวสิ คนฺตุํ ชิโนจา’รภี; ()

๘๙.

ทายชฺชํ เม สมณ ททตํ อตฺโถธเนนา’ติ เม

ยาจํ ยาจํ ชินมนุวชํ สารงฺคราชกฺกมํ,

สีหจฺฉาโปริว ภควโต ทฬฺหํ สุรตฺตงฺคุลี-

มาลายาลงฺกริ ภุชลตํ โภคินฺทโภคายตํ; ()

๙๐.

สํยาจนฺนํ วิภว กมนุคํก วฏฺฏานุคํ ราหุลํ

ปพฺพาเชตฺวา’ริยธนนิธึเทมีติ จินฺตาปโร,

ปตฺวา’รามํ อชหิตสุโต สทฺธมฺมราชา อิมํ

ปพฺพาเชหิ’ตฺย’วทิ สุมุขํ ตฺวํ ธมฺมเสนาปติ; ()

๙๑.

เฉตฺวา นีลุปฺปลทลมุทุํ จูฬากลาปํ มหา-

โมคฺคลฺลาโน กวสิ อภินวํ กาสาวมจฺฉาทยี,

ตสฺโส’วาทํ อกริ ธุตวา เถโร มหากสฺสโป

ปพฺพาเชสิ ตนุชรตนํ ตํ สาริปุตฺโต วสิ; ()

๙๒.

สิกฺขากาโม อปรสมเย เถโร มหาราหุโล-

วาทํ สุตฺวา’ธิกตรคุณํ สมฺปาปุณี ราหุโล,

สุตฺวา กสุตฺตํ ปุน ตทิตรํ สิกฺขาครูนํ ครุ-

ฏฺานํ ปตฺโต ติภวมตริ ปตฺวา’คฺคมคฺคปฺผลํ;ก ()

๙๓.

ตสฺมึ สุทฺโธทนนรวโร ปพฺพชฺชิเต นตฺตริ

อชฺโฌคาฬฺโห รวิกุลธโชนิสฺสีมโสกณฺณเว,

ทินฺโน’กาสํ กมปิตนยํ มาตาปิตูหา’ยตึ

ปพฺพาเชยฺยุํ อลมิติวรํ สํยาจิ โวสาวกา; ()

๙๔.

รฺโ ทตฺวา วรมติ วรํ ภุตฺตาสโน อาสนา-

วุฏฺาย’นฺโตภวนวนโต นิกฺขมฺม มนฺทานิลํ,

รุกฺขจฺฉายาวิรฬสรสีตีรํ วิเวกกฺขมํ

สีตํ สิตพฺพนมวสรี ฉทฺทนฺตทนฺตี’วโส; ()

๙๕.

ตสฺมึกาเล คหปติกุเล ชาโต มหาเสฏฺิปิ

ปตฺโต ราชคฺคหปุรวรํ สทฺโธ สุทตฺตาภิโธ,

พุทฺโธก หุตฺวา ยมธิวสเต’ตฺย’สฺโสสิ สุทฺโธทนี

ปจฺจูสสฺมึ อมรวิวฏทฺวาเรน ตตฺรา’คมา; ()

๙๖.

อปฺเปตฺวา’งกฺฆีรตนผลเก ขิตฺตฺชลีมฺชรึ

ภตฺยาจูฬารชตกลสํ จิตฺตปฺปสาทาวหนํ,

ธมฺมํ สุตฺวา ปมทิวเส ลทฺธาทิมคฺคปฺผโล

ทานํ ทตฺวา สุคตปมุเข สงฺเฆ สุทตฺโตธนี; ()

๙๗.

ภนฺเต ลกฺขีกมกลมลกา สงฺกาสมตฺถาย โน

อิทฺธํ ผขีตํ สุชนภชิตํ สาวตฺถิสงฺขํ ปุรํ,

ธมฺมสฺสามิ วชตุ กรุณาฉายาสกหาโย ลหุํ

ลทฺธสฺสาโส สวิสยมคาเอวํ กตชฺเฌสโน; ()

๙๘.

พุทฺธตฺถํ โส คหปติ มหามคฺเค สมคฺเค ทิวา-

รตฺติฏฺานปฺปภุติสุภเค ปจฺเจกลกฺขํ ธนํ,

วิสฺสชฺเชตฺวา ปจุรวิภโว ทฏฺพฺพสาเรปุเร

กาโรเปสิ อมรภวนากาเรก วิหาเร วเร; ()

๙๙.

โกฏีห’ฏฺารสหี อสมํ ภูมึ กิณิตฺวา สมํ

โกฏีห’ฏฺารสหิ ปจุรํ มาเปตฺว เสนาสนํ,

โกฏีห’ฏฺารสหิ ปรมํ อารามปูชามหํ

สชฺเชตฺวา โส คหปติ นวํกมฺมํ สุนิฏฺาปยิ; ()

๑๐๐.

เอวํ เชตวนํ วิหารปวรํ การาปยิตฺวา มหา-

วีรสฺสา’คมนาย ทูตปุริเส เปเสสิ เสฏฺิสฺสโร,

เตสํ สีสหรฺชลิหิ มหิโต สุตฺวาน ตํ สาสนํ

สมฺพุทฺโธ ชลิติทฺธิมา สปริโส ราชคฺคหา นิกฺขมิ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกล กวิชน หทยานนฺททาน นิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต ปกิณฺณก จริตปฺปวตฺติ ปริทีโป โสฬสโม สคฺโค.

.

สตฺถุ เชตวนนามมินฺทิรา-

ราม โมตรณมงฺคลุสฺสเว,

รามลกฺขณภคี (รโถทฺธตา)

เสฏฺิปุตฺตปมุขา สุมณฺฑิตา; ()

.

ปฺจมตฺตสตมาณวา นวา

ปฺจวณฺณธชภาสุร’ฺชลี,

ปฺจขาณสิริยุ’ชฺชลา’ภวุํ

ปฺจมารชินราชิโน ปุเร; ()

.

เหมกุมฺภกุจกุมฺภวิพฺภมา

เสิธีตุปมุขา กุมาริกา,

ปุณฺณกุมฺภสตนิพฺภร’ฺชลี

ตสฺส สตฺถุ ปุรโต ตโต ภวุํ; ()

.

เสฏฺิปาทปริจาริกาสขี

มนฺถรา’วชิตหํสเธนุโย,

ปฺจมตฺตสตนาริโย’ภวุํ

ปจฺฉโต คหิตปุณฺณปาติโย; ()

.

เสตวตฺถสุนิวตฺถปารุโต

ปฺจเสฏฺิสตมตฺตเสวิโต,

โลกนายก มนาถปิณฺฑิโก

เสฏฺิ ปีติเอริโต ตมนฺวคา; ()

.

นีลปีตปภูตีหิ มารชี

เทหรํสิวิสเรหิ โชตยํ,

อฺชสํ สหจราจรํ ภุวิ

ชงฺคโม กนกภูธโรริว; ()

.

มคฺคเทสกชนสฺส ปิฏฺิโต

ภิกฺขุสงฺฆปริวาริโต ยหึ,

เชตนามวนโมตรี ตหึ

โลกโลจนนิปียมานโก; ()

.

ปุจฺฉิตสฺส ปฏิปชฺชนกฺกมํ

ตาย เชตวนปุชนาย โส,

เทหิ พุทฺธปมุเข ตโปวนํ

ภิกฺขุสงฺฆวิสเย’ติ ปพฺรุวิ; ()

.

ทมฺมิ พุทฺธปมุเข ตโปวนํ

ภิกฺขุสงฺฆวิสเย’ติ ภินฺทิย’

พฺยปฺปถํ ถิรมนาถปิณฺฑิโก

เสฏฺิ โธตกรปงฺกโชก สทา; ()

๑๐.

ชาลลกฺขณวิจิตฺรโกมฬ-

ปาณิปลฺลวตเลสุ สตฺถุโต,

ทกฺขิโณทกมทาสิ กฺจน-

กุณฺฑิกาย สุรภิปฺปวาสิตํ; ()

๑๑.

สิตมุณฺหมนิลาตปํ ปฏิ-

หนฺติ ฑํสมกเส สิรึสเป,

สฺวา’นุโมทนมกา ชิโน ปฏิ-

คฺคยฺห เชตวนเมวมาทินา; ()

๑๒.

โส สุทตฺตวิสุโต สมาปยิ

วตฺรภูปมปภูวิภูสโณ,

เสฏฺิ เชตวนปูชนามหํ

จตฺตโกฏิธนสฺจโย สทา; ()

๑๓.

อินฺทิราย สุรมนฺทิโรปมา

จนฺทนาครุสุคนฺธพนฺธุรา,

ตตฺร คนฺธกุฏิ ภาติ เมทินี-

สุนฺทริสิรสิ เสขโร ยถา; ()

๑๔.

ตาย คนฺธกุฏิยา’ธิโรหิณี

ธมฺมราชจรณินฺทิรา’ธรา,

สคฺคโมกฺขภวนปฺปเวสนิ-

สฺเสณิปทฺธติริวา’ติ โนมติ; ()

๑๕.

ตพฺพิหารปริโต สุธามณิ-

พทฺธมาวรณจกฺก มาหเร,

สตฺถุ กิตฺติสิริขีรสาครุ-

ตตุงฺควีจิวลยสฺสิรึ สทา; ()

๑๖.

ตพฺพิหารปริเวณโมสธิ-

ตารกาธวลวาฬุกากุลํ,

วฺยากโรติ ชินกุนฺทพนฺธุโน

สงฺคเมน สรทมฺพรสฺสิรึ; ()

๑๗.

ตตฺถรตฺตมณิเกตุสํหตี-

รํสิภินฺนติมิรมฺพเร น กึ,

โกวิเทหิ รวิจนฺท ตารกา

โชติริงฺคนนิภา’ติ วุจฺจเร; ()

๑๘.

ภาติ ผุลฺลวนราชิลกฺขิยา

รตฺตกมฺพลมิวา’หิสนฺถตํ,

จจฺจรํ จรณสมฺปฏิจฺฉเน

สตฺถุโน กุสุมเรณุ นิพฺภรํ; ()

๑๙.

ภิงฺคปนฺติมณิตนฺตุสิพฺพิตํ

มนฺทมารุตถรุสฺสิตํ ตหึ,

ปุปฺผเรณุปฏลพฺพิตาน มา-

ภาติสตฺถุ’ปริ วาริตาตปํ; ()

๒๐.

ราชรุกฺขกณิการสาขิโน

ผุลฺลิตา ปริสมนฺตโต ตหึ,

สตฺถุ ธมฺมสวเณน ทิสฺสเร

จีวรานิ’ว นิวตฺถปารุตา; ()

๒๑.

อุคฺคตา’ลิกุลธูมกชฺชลา

นิพฺพิกาสกลิกาสิขาวลี,

จมฺปกททุมปทีปสาขิโน

อุชฺชลนฺติ สตวณฺฏวตฺติกา; ()

๒๒.

ฌายตํ กมธุรธมฺมภารติ-

นิชฺฌเรหิ สิขริทริ ตหึ,

สมฺมเวคปริโสสิตา ท’ปิ

กึ นวูปสมยนฺติ สาธโว; ()

๒๓.

กุชิตาลิกุลโกกิลา ตหึ

ผุลฺลิตคฺคสหการสาขิโน,

ติพฺพราคจริเต’ปิ มูลเค

ภาวนาสุ นรมาปยนฺติ กึ; ()

๒๔.

ลาชปฺจมกปุปฺผสนฺถตํ

ตนฺตโปวนปเวสนฺชสํ,

วีตราคจรณงฺกสชฺชิตํ

สคฺคมคฺคมปหาสเต สทา; ()

๒๕.

นาริวามจรณาตุรา’ปิ เย

สงฺคเมน วิคตงฺคณงฺคินํ

โลมหํสชนิเต’ว ปีติยา;

ตตฺร’โสกตรุราชิ ราชเต, ()

๒๖.

กึสุกาทิกุสุเมหิ ภาสุรํ

ตํ ตโปวน มนาลยาลยํ,

เตส มุคฺคตปเตชสา ภุสํ

อคฺคิปชฺชลิตเมว ทิสฺสเต; ()

๒๗.

อุทฺธวณฺฏคฬิเตหิ ผุลฺลเส-

ผาลิกากุฑุมเลหิ สาลินี,

มาลกา รชตเวทิกา กวิย

วิททุเมหิ ขวิตา วิราชเต; ()

๒๘.

ปีต จุต มกรนฺท พินฺทโว

ตตฺร กีรกรวิกสาริกา,

กึก หรนฺติ มธุรํ รวนฺติปิ

มฺชุภาณีมุนิภารติสฺสิรึ; ()

๒๙.

เหมกูฏมกุเฏหิ นิชฺฌร-

ภารภาสุรตโฏ’รปีวรา,

ภุริภุริธรภุภุชา ตหึ

จุมฺพเร ชินสุต’งฺฆิปงฺกเช; ()

๓๐.

จารุจฺจุปุฏตุงฺคจุจุกา

จกฺกวากกุจมณฺฑลา ตหึ,

นีลิกากจกลาปสาลินี

นีลนีรชวิโลลโลจนา; ()

๓๑.

เสณิพทฺธกลหํสเมขลา-

ทามภารตฏปีนโสณินี,

ภิงฺคจกฺกรตนงฺคทาวลี

ภงฺควีจิกณหารภาสุรา; ()

๓๒.

กณฺณิกาคฬิตกฺชเกสร-

ปิฺชรมฺพุวิมลมฺพรา สุภา,

คนฺธวาหสุขผสฺสทา สิริ-

มนฺทิรา กุมุทมนฺทหาสินี; ()

๓๓.

เกสราลิรทนา สโรชินี-

กามินี วิกจปงฺกชานนา,

วีตสพฺพทรเถหิ เสวิตา

ทิพฺพโปกฺขรณิโย นเชนติกึ; ()

๓๔.

มุทฺทิกาปภุติวลฺลิเวลฺลิต-

ชิณฺณจีวรกุฏีหิ ฌายตํ,

ปิฺฉาสาริตสิขณฺฑิมณฺฑลา-

ขณฺฑตณฺฑวสุมณฺฑิตํ วนํ; ()

๓๕.

สตฺถุ กสาวกสเตหิ ภาวนา-

สตฺติภินฺนติมิสาติ กตฺถจิ,

ทิสฺสเร นิรจกาสโต ตหึ

คพฺภโร’ทรสโมสรานิ’ว; ()

๓๖.

กาลกา ธุตปิสงฺควาลธี

มาฬเกสุ กลวิงฺกสาฬิกา,

ภตฺตสิตฺถมนุภูย นิพฺภยา

ธมฺมราวมนุกูชเร ตหึ; ()

๓๗.

วิตมจฺจุภยภนฺตโลจนํ

อาลวาลชลปานโทหฬํ,

สตฺถุ มฺชุสรปาสนิจฺจลํ

ทิสฺสเต หริณมณฺฑลํ ตหึ; ()

๓๘.

หตฺถเวลฺลิตลตาหิ วารณา

วานราจ มณิวิชนีหิ’ว,

วิชยนฺติ ภวตาปภีรุเก

รุกฺขมูลคตฌายิโน ตหึ; ()

๓๙.

เมฆวณฺณวนราชิราชินี

กนฺทมูลผลโภชเนหิ สา,

ทานปารมิรเต’ว ปีณเย

ภิกฺขูสงฺฆสหิตํ ตถาคตํ; ()

๔๐.

ธมฺมมณฺฑปวิตานมุทฺธติ

ลมฺพมานมณิพุพฺพุโลทเร,

นิจฺจปชฺชลิตวิชฺชุราชิโย

ภนฺติ นิชฺชิตรวินฺทุตารกา; ()

๔๑.

รุกฺขโกฏรกุลาวโกทเร

กุชิเตหิ สกุเณหิ ตํวนํ,

เชติ สงฺขฆณวํสวลฺลกี-

ราวสารสุรรงฺคภุสิรึ; ()

๔๒.

อินฺทนีลมณิโตรณิปฺปภา-

ภินฺทิตพฺพติมิโรปมํ ตหึ,

จนฺทจณฺฑกรมณฺฑลทฺวยํ

วินฺทเตว อสุรินฺทวิพฺภมํ; ()

๔๓.

ขีรสาครตรงฺคปณฺฑรา

เนกจงฺกมนมาลกา ตหึ,

ผุฏฺจารุจรณินฺทิรา ภุสํ

ภนฺติ ฌานปสุตาน มสฺสเม; ()

๔๔.

ภาวนาย ปวนานิ ปาวนา

เทสนาย รสนา วิภูสนา,

เสวกา ทนวกา สสาวกา

มานยนฺตี กวิกนยํ สุขานยํ; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๕.

กีจกา ตฺยนิลกูช กีจกา

วาจกา ริวคณสฺส วา จกา,

โมจกา นวผลสฺส โมจกา

เมจกา จมณิถมฺภ เมจกา; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๖.

กูชิตา’ลิ ภชิตา’ปรากชิตา

ราชิตา’ลกชิตา หิ ปูชิตา,

คารวา’กรรวายเกรวา

เกรวากรรวา สคารวา; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๗.

เกตกี กุสุมหนฺตจาตกี

อมฺพเร ณุกณิกา’วลมฺพเร,

วุฺจิตา อุตุนิยามยฺชิตา

รามภุมิ ปรมาภิรามภู; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๘.

ตาสทา หวิสทาน มาสทา

โย สทาติย สทา กม ตํ สทา,

โส ตโม ทหตโม หิ ตตฺตโม

วีตโม มุหตโม หี โคตโม; () (ยมกพนฺธนํ;)

๔๙.

สาลกา นนวิลาสปา ลตา

มาลกา วลิสุภาสมา ลกา,

มาฬกา วลิสุภาสมา ลกา

สาฬกา นนวิลาสปา ลกา; () (ยมกพนฺธนํ)

๕๐.

วาเนว ชาโต วิชิโต วเนว

ชิโนว’เนโช กวนชานโน โน,

เนตา วิเนตา วิชนานุ วาเต

วนี ชนํ เชตวเน วิเนนฺโต; () (จตุรกฺขริก จิตฺต ยมกํ;)

อิติ เมธานนฺทาภิธานนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน เชตวน วิหาราลงฺการ ปริทีโป สตฺตรสโม สคฺโค.

.

ภุวิก ยสฺส ชินสฺส ตาทิโน

วิทุรานํ มุขรงฺคมนฺทิเร,

อรหาทิ คุณาติ สุนฺทรี)

ลสเต กิตฺติ วิลาส สุนฺทรี; ()

มิคทายตโปวเน อิสิ-ปตเน โคตม โคตฺต เกตุโส,

นรสารถิ วสฺส มาทิมํ

วสิ พาราณสิราชธานิยํ; ()

.

ปุน เวฬุวเน วินายโก

นคเร ราชคเห คิริพฺพเช,

ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถกํ

อวสิ วสฺสมนุทฺทยาปโร; ()

.

มุนิ ปฺจมวสฺส มินฺทิรา-

ลยเวสาลิ ปุรํ มหาวเน,

ปวิหาสิ ปุรงฺคปีวรํ

อุปนิสฺสาย ยเถว เกสริ; ()

.

ติมิราปหโร’สธีลตา-

ชลิเต สีตล นิชฺฌรากุเล,

มุนิฉฏฺมนาลโย สุขํ

วสิ วสฺสํ ปุถุมงฺกุลาจเล; ()

.

ติทสาลยโค สุทุพฺพุธํ

อภิธมฺมํ กถยํ สิลาสเน,

สุนิสชฺช สวีตินามยี

สุคโต สตฺตมวสฺส มนฺวหํ; ()

.

หริจนฺทนคนฺธปาวน-

ปวเน เภสกลาภิเธ วเน,

สนรามร โลกนายโก

มุนินาโค วสิ วสฺสมฏฺมํ; ()

.

มธุรสฺสรภาณิ โฆสิต-

วิสุเต โฆสิต เสฏฺิการิเต,

นวมํ วสิ วสฺสมสฺสเม

วรโกสมฺพิ ปุเร มุนิสฺสโร; ()

.

มุนิเกสริ ปาริเลยฺยก-

กรินาชีวิตทานโต ภโต,

ทสมํ วสิ ปาริเลยฺยเก

วนสณฺเฑ ตรุสณฺฑมณฺฑิเต; ()

๑๐.

วรธมฺมสุธารเสน ส-

ชฺชน เมกาทสมํ สมํ ชิโน,

ทฺวิชคามวเร’ภิปีณยํ

วสิ นาฬาวิทิเต นิราลโย; ()

๑๑.

ธรณีสุรคาม มาสทา

ปุนเวรฺช มนิฺชโน ชิโน,

ปุจิมนฺททุมินฺทมูลโค

อสโม พารสมํ สมํ วสี; ()

๑๒.

วิกจปฺปลจารุโลจโน

มุนิราชา วชิราจลาจโล,

สิขรากุลจาลิยาจเล

อวสี เตฬสมํ คุณาลโย; ()

๑๓.

สลิลาสยสีตเล มุทุ-

ปวเน เชตวเน ตโปวเน,

วสิ จุทฺทสมํ สมํ มหา-

สมโณ อสฺสมณา’ปสาทโน; ()

๑๔.

กปิลวฺหยราชธานิยา

อวิทุเร นรราหเสยฺยเก,

ปวิหาสิ ติปฺจมํ สมํ

มุนิ นิคฺโรธตโปวเน สุเภ; ()

๑๕.

ขร มาลวกฺจ รกฺขสํ

ทมยํ ภูธร ปีวโรทรํ,

รุจิราลวิราชธานิยํ

วิหรี โสฬสมํ สมํ ชิโน; ()

๑๖.

ปุน เวฬุวนํ ตโปวนํ

อุปนิสฺสาย คิริพฺพชํ ปุรํ,

ทส สตฺตม วสฺส มาวสี

มุนิสีโห หตมารวารโณ; ()

๑๗.

ภวทุกฺขรุชาหิ โมจยํ

ชนตํ ธมฺมกถา’คเทน โส,

วสิ จาลิยปพฺพตาลเย

ชินเวชฺชาจริโย ทสฏฺมํ; ()

๑๘.

ตทนนฺตรวสฺส มุคฺคธิ

วิปุเล จาลิยปกพฺพเต’ว โส,

วสิ วีสติมํ คิริพฺพเช

นคเร เวฬุวเน ตโปวเน; ()

๑๙.

อนิพทฺธวิหารโต อิติ

วิหรนฺโต ภควา ตหึตหึ

มณิโชติรโส’ว กามโท

สรเท วีสติ วีตินามยี; ()

๒๐.

มุนิ เชตวเน ตโปวเน

ภวเน จา’ปิ มิคารมาตุยา,

มหิเต วสิ ปฺจวีสติ-

มิตวสฺสานิ ติพทฺธวาสโค; ()

๒๑.

อนิพทฺธนิพทฺธวาสโต

วสโต ตสฺส สโต ตหึ ตหึ,

นนุ วิชฺชติ กิจฺจปฺจกํ

กตกิจฺจสฺส กถนนุวาสรํ; ()

๒๒.

อรุณุคฺคมเน สมุฏฺิโต

ตทุปฏฺากชนสฺส’นุคฺคหํ,

มุนิรานนปาทโธวนํ

ปวิธายา’ขิลกิจฺจ มตฺตโน; ()

๒๓.

สุนิสชฺช สุสชฺชิตา’สเน

สปทานาจรณาย ยาวตา,

สมโย สมยฺุ วินฺทติ

นจิรํ ฌานสุขํ รโหคโต; ()

๒๔.

ปริพนฺธิย ตายพนฺธนํ

สุนิวตฺถนฺตรวาสโก’ปริ,

อรหทฺธชฉาทิตงฺคิมา

มณิวณฺโณปลปตฺต มุพฺพหํ; ()

๒๕.

อภิสงฺขตปุฺสตฺติยา

วิวฏทฺวารวิหารคพฺภโต,

คิริคพฺภรโต’ว เกสรี

พหินิกฺขมฺม กทาจิ เอกโก, ()

๒๖.

วลยิกตตารกาวลี

นวจนฺโทริว วาริโททรา,

ยติสงฺฆปุรกฺขโต ตโต

พหิ นิกฺขมฺม กทาจิ โส มุนิ; ()

๒๗.

ปกตีคติยา’ปิ ภิกฺขิตุํ

คติยา สปฺปฏิหาริยา’ยปิ,

ยุคมตฺตทโส สมาจเร

นิคมคฺคามปุรีสุ กตฺถจิ; ()

๒๘.

จรโต วรปาฏิหาริยํ

สมธิฏฺาย กทาจิ ภิกฺขิตุํ,

วิมลีกุรุเต มหีตลํ

ปุรโต มนฺทสุคนฺธมารุโต; ()

๒๙.

ปุรโต’ปสเมนฺติ ธูลิโย

จรโต จารุตรฺชเส สิเร,

วิลสนฺติ วิตาน วิพฺภมา

นวเมฆา ผุสิตานิ มุฺจเร; ()

๓๐.

กุสุมานิ สมีรณา’ปเร

วิปิเนนา’หริโย’กิรนฺติปิ,

นิชปาทตลํ’ว ภูตลํ

สมตํ ยาติ ปเถ ปทปฺปิเต; ()

๓๑.

มุทุกา สุขผสฺสทา มหี-

วนิตา ตปฺปทสงฺคเม’กทา,

กมลานิปิ จุมฺพเร’กทา

ปถวึ เภชฺช ตทงฺฆีปงฺกเช; ()

๓๒.

จรณกฺกมิตา’รวินฺทช-

มกรนฺทา’ติ สุคนฺธพนฺธุรา,

ชินคนฺธคชินฺท มาสิรํ

ปริวาเสนฺติ สโมกิรนฺติปิ; ()

๓๓.

มกรนฺทปพนฺธวิพฺภมํ

ชุติ สินฺธูรวิจุณฺณพนฺธุรา,

อภิภูย สุปิฺชรายเต

จรโต โลกมิมํ จราจรํ; ()

๓๔.

กลหํส มยูรสาริกา

กรวีกา’ปิ สกํสกํ รวํ,

ทฺวิปทา’ปิ จตุปฺปทา’ปเร

วชโต ตสฺส นปูชยนฺติ กึ; ()

๓๕.

ตุริยานิ วิภูสณานิ’ปิ

สยเมวา’ภิรวนฺติ ตงฺขเณ,

ตมุทิกฺขิย ปาฏิหาริยํ

สุคเต โกก หิ นสมฺปสีทติ; ()

๓๖.

วิวิธพฺภุตปาฏิหาริย-

กตสฺาย มหาชโน ชิโน,

ชนยํ ชนตาย’นุทฺทยํ

อิธปิณฺฑตฺถมุปาคโต อิติ; ()

๓๗.

กุสุมาทิยมากุลฺชลี

สทเนห’นฺตรวิถิ โมตเร,

ชินรํสิ ปพนฺธ กมฺพล-

สตสฺฉนฺน วิวณฺณวิคฺคหา; ()

๓๘.

ชนตา นขราลิทีธิติ-

นิกรากาสนทีนิมุชฺชิตา,

อภิวนฺทติ วนฺทนารหํ

มุนิโน ปาทยุคํ ปโมทิตา; ()

๓๙.

ทสวิสติวา มหาชโน

ชินปาโมกฺขยตี สตมฺปิวา,

อภิยาจติ เทถ โนอิติ

ภควนฺตํ วิภวานุรูปโต; ()

๔๐.

อธิวาสนมสฺส ชานิย

ชนตา’ทาย ชินสฺส หตฺถโต,

ตมธิฏฺิตปตฺต มินฺทิรา-

สทนํ ทานฆรํ ปเวสเย; ()

๔๑.

จตุชาติกคนฺธภาวิเต

ภุวิ ปฺตฺตวราสโนปริ,

อหตาหตวตฺถชาติเต

สุนิสินฺนํ สุคตํ สสาวกํ; ()

๔๒.

ปฏิยตฺตปณีตโภชน-

วิกตีเห’ว สหตฺถปงฺกชา,

อภิตปฺปยเต มหาชโน

ปติมาเนติ จ จีวราทินา; ()

๔๓.

สรณาคมเน’ปิ ปฺจยุ

อธิสีเลสุ ปติฏฺหนฺติ เย,

จตุมคฺคผเลสุ กตฺถวิ

ตทภิฺา’นุสยาสยาทิโต; ()

๔๔.

ภควา กตภตฺตกิจฺจวา

อนุรูปาย กถาย ธมฺมิยา,

รวิพนฺธุ วิเนยฺย พนฺธุนํ

หทยมฺโภชวนํ ปโพธเย; ()

๔๕.

หริเมรุคิริ’ว ชงฺคโม

ปรินทฺธินฺทสราสนาวลี,

วิสเต สตปุฺลกฺขโณ

มุนิรุ’ฏฺาย วิหารมาสนา; ()

๔๖.

วรมณฺฑลมาฬเก ตหึ

มุนิ ปฺตฺตมหารหาสเน,

ขณมาคมยํ นิสิทติ

ยมินํ โภชนกิจฺจสาธนํ; ()

๔๗.

มณิวมฺมสุวมฺมิตา วิย

กริโน ปารุตปํสุกูลิกา,

ยตโย ยติราชยูถปํ

ปริวาเรนฺติ อุเปจฺจ ตงฺขเณ; ()

๔๘.

สมยํ สมยฺุโน ตโต

ตทุปฏฺากวโร นิเวทเย,

ชินคนฺธคโช สุวาสิตํ

วิสเต คนฺธกุฏึ สุคนฺธินา; () (ปุเรภตฺตกิจฺจํ)

๔๙.

อถคนฺธกุฏีมุเข ชิโน

วิรโช ปาทรโช นจตฺถิปิ,

ปริโธตปทานิ นิกฺขิปํ

มณิโสปาณตเล ขณํ ิโต; ()

๕๐.

อุทโย’ปิ ชินสฺส ทุลฺลโภ

ขณสมฺปตฺติสมิทฺธิ ทุลฺลภา,

มนุเชสุ’ปปตฺติ ทุลฺลภา

ชินธมฺมสฺสวณมฺปิ ทุลฺลภํ; ()

๕๑.

สมณตฺต มเป’ตฺถ ทุลฺลภํ

ติวิธํ สาสน มปฺปมาทโต,

ยตโย’วทตา’นุสาสติ

อภิสมฺปาทยถา’ติ ภิกฺขเว; ()

๕๒.

อภิวนฺทิย เกจิ ภิกฺขโว

ภควนฺตํตก ปฏิปตฺติปูรกา,

อถ สมฺปฏิปาทนกฺกมํ

ปฏิปุจฺฉนฺติวิปสฺสนาทิสุ; ()

๕๓.

ปททาติ วิปสฺสนาทิสุ

มุนิ เตสํ จริยานุรูปิกํ,

ปฏิคณฺหิย สตฺถุสาสนํ

มณิทามํ วิย มกณฺฑนตฺถิโก; ()

๕๔.

ปวิธาย ชินํ ปทกฺขิณํ

อถ เต ภตฺติสมปฺปิตฺชลี,

ปวิสนฺติ ยตี สกํสกํ

วสตึ สนฺตนิวาตวุตฺติโน; ()

๕๕.

วตปพฺพตปาทกนฺทร-

ปภูตีสฺว’ฺตรํก ปธานิกา,

ปวิสนฺติ สุราสุโรรค-

ครุฬานํ ภวเนสุจา’ปเร; ()

๕๖.

อถ คนฺธกุฏึ ยทิจฺฉติ

ปวิสิตฺวา ปวิเวกกามวา,

มุนิ ทกฺขิณปสฺสโต สโต

สยนํ กปฺปยตี’สกํ ทิวา; ()

๕๗.

วุปสนฺตสริรชสฺสโม

มุนิรุ’ฏฺาย อเนกโกฏิโย,

อนุภูยก สมาธโย ขณํ

ภุวนํ ปสฺสติ พุทฺธจกฺขุนา; ()

๕๘.

สมถมฺหิ วิปสฺสนายวา

ธุรนิกฺเขปกเต ตถาคเต,

ตหิมิทฺธิพเลนุ’ปฏฺิโต

ปุน วุฏฺาปยเต ทยานิธิ; ()

๕๙.

อิติ ปฺจสตมฺปิ สาวเก

อติขิปฺปํ กภควา’นุสาสิย,

ปทุมานิว เต ปโพธยํ

นภาสา ยาติ วิหาร มตฺตโน; ()

๖๐.

ชินสินฺธวปาทวิกฺกมํ

ชินฉทฺทนฺตคชินฺทกุฺจนํ,

ชินเกสรสีหคชฺชนํ

อภิปสฺสาม สุโณม โน อิติ; ()

๖๑.

วิหเรยฺย ยหึ ชิโน ตหึ

อปรณฺเห กุสุมากุลฺชลี,

สุนิวตฺถสุปารุตา ภุสํ

มุทิตา สนฺนิปตนฺติโข ชนา; ()

๖๒.

อถ ทสฺสิตปาฏิหาริโย

ปวิสตฺวา วรธมฺมมณฺฑปํ,

สูริโยว ยุคนฺธโร’ปริ

สุนิสชฺชา’สนมตฺถเก ชิโน; ()

๖๓.

กรวิกวิราวหารินา

มธุโร’ทารสเรน โสตุนํ,

จตุรา’ริยสจฺจมีรเย

อนุปุพฺพาย กถาย นิสฺสิตํ; ()

๖๔.

ปฏิคณฺหิย ธมฺมมาทรา

นิชโวหาร’นุรูปโคจรํ,

อภิยาติ ปทกฺขิเณน สา

ปริสาตํ สิรสา’ภิวนฺทิย; () (ปจฺฉาภตฺตกิจฺจํ)

๖๖.

วรวารณกุมฺภทารโณ

มิคราชาว กุทิฏฺภฺชโน,

อถ นิฏฺิตธมฺมคชฺชโน

มุนิรุ’ฏฺายุ’ปเวสนา’สนา; ()

๖๕.

กมลํ’ว กเลวรํ วรํ

วิมลํ วิตรโชมลํ ชิโน,

อวสิฺจิตุกามวา สเจ

ปวิสิตฺวาน นหานโกฏฺกํ; ()

๖๗.

ตทูปฏฺิติเกน ภิกฺขุนา

ปฏิยตฺเตนุทเกน วิคฺคเห,

สมิโตตุปริสฺสโม มุหุํ

ปุนราคมฺม นิวตฺถจีวโร; ()

๖๘.

สุนิสชฺช สิน’สฺสเม สเม

ปริเวเณ ปิตาสโนปริ,

อนุโภติ มุหุตฺต มตฺตนา

สุวิมุตฺโต’ปิ วิมุตฺติชํ สุขํ; ()

๖๙.

ตทุปฏฺิติปจฺจุปฏฺิตา

อภินิกฺขมฺมตโตตโตยตี,

มหิตฺชลิปุปฺผมฺชรี

ปริวาเรนฺติติโลกนายกํ; ()

๗๐.

ปฏิปตฺติปปูรณกฺกมํ

ปฏิปุจฺฉนฺติ วิปุจฺฉนานิ’ปิ,

ยตโย หิ วิสุํวิสุํ ชินํ

สวณํ ธมฺมกถาย ยาจเร; ()

๗๑.

ภควา กรุณาย โจทิโต

ตทธิปฺปาย มเวจฺจ พุทฺธิยา,

อภิสาธย มตฺถมุตฺตมํ

ปุริมํ ยามมติกฺกเม อิติ; () (ปุริมยามกิจฺจํ)

๗๒.

ภควนฺต มนนฺตทสฺสินํ

สิรสา เตสุคเตสุ ภิกฺขุสุ,

อภิวนฺทิย ชาติเขตฺตโต

ลภมานา’วสรํ สุราสุรา; ()

๗๓.

อุปคมฺม ตโปวนงฺคณํ

กุรุมานา ฉวิวณฺณปิฺชรํ,

มณิโมฬิมริจิสฺจย-

ปริจุมฺพีกฬิตํ สิริมโต; ()

๗๔.

นขเกสรมงฺคุลีทลํ

จรณมฺโภชยุคํก ปวนฺทิย,

จตุรกฺขริกมฺปิ ปุจฺฉเร

วรปฺห’นฺตมโส’หิสงฺขตํ; ()

๗๕.

สิวโท วทตํอนุตฺตโร

มุนิ วิสฺสชฺชติ ตพฺพิปุจฺฉนํ,

อถ วิตกถงฺกถิ ตท-

พฺภนุโมทนฺติ อภิตฺถวนฺติปิ; ()

๗๖.

นิชธมฺมปทีปเตชสา

ชนสมฺโมห ตโมวิธํสโน,

อิติ มชฺฌิมยาม มนฺวหํ

กตกิจฺโจ มุนิ วีตินามเย; () (มชฺฌิมยามกิจฺจํ)

๗๗.

อภิภุตสรีรชสฺสโม

กตกิจฺเจหิ’ริยาปเถหิจ,

อถ จงฺกมเณน ปจฺฉิเม

ปมํ ภาค มติกฺกเม มุนิ; ()

๗๘.

ปฏิวาต’นุวาต วายิต-

คุณคนฺเธหิ สุคนฺธิตงฺคิมา,

มณิทีปปภาสมุชฺชลํ

สุคโต คนฺธกุฏึก อุปาคโต; ()

๗๙.

สยโนปริ สมฺปสารยํ

ปฏิมารูปสรูปวิคฺคหํ,

สยนํ กุรุเต’ว เกสรี

ทุติยสฺมึ สติสมฺปชฺวา; ()

๘๐.

อสมิทฺธกิเลสมิทฺธวา

ภควา ภงฺคภวงฺคสตฺตติ,

สุนิสชฺช ปพุชฺฌิโต มหา-

กรุณาฌาน มุเปติจา’สเน; ()

๘๑.

ปุริเมสุ ภเวสุ ปาณิโน

ยทิ วิชฺชนฺติ กตาธิการิโน,

รวิรํสิวิกาสนูปค-

ปทุมานี’ว ปโพธนารหา; ()

๘๒.

กรุณาย สมุฏฺิโต ตโต

กรุณาสีตลมานโส มุนิ,

อภิปสฺสติ พุทฺธจกฺขุนา

ภุวิ เต มคฺคผโลปนิสฺสเย; ()

๘๓.

อิติ ปจฺฉิมยาม มนฺวหํ

ตติยํ ภาค มติกฺกเม ชิโน,

ปุริโมทิตกิจฺจการิโน

กตกิจฺจสฺส อจินฺติยาคุณา; () (ปจฺฉิมยามกิจฺจํ)

๘๔.

ปสิทนฺติ รูปปฺป มาณปิ พุทฺเธ

ปสิทนฺติ โฆสปฺปมาณปิ พุทฺเธ

ปสิทนฺติ ฬุขปฺป มาณปิ พุทฺเธ

ปสิทนฺติ ธมฺมปฺปมาณปิ พุทฺเธ ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ปฺชวิธพุทฺธกิจฺจ ปริทีโป อฏฺารสโมก สคฺโค.

.

นิรวธิภุวนาลวาลคพฺเภ

สุจริตมูลวิรูฬฺหกิตฺติวลฺลี,

นวคุณนิยโมตุ สงฺคเมน

ภควตมาสิยเถว (ปุปฺผิตคฺคา); ()

.

สุวิสทมติมา สวาสเนหิ

สกล กิเลส มเลหิ จารกาโย,

อิติปิ ภควโต พุธาภิคีโต

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

.

คหิต นิสิต มคฺคาณ ขคฺโค

วรมติ ทุจฺจริตารโย อฉินฺทิ,

อิติปิ ภควโต หตาริโนโย

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

.

ติภวรถสมปฺปิตํ อวิชฺชา-

ภวตสิณามยนาภิก มาสวกฺขํ,

วิจิตุปจิตกมฺม สฺจายา’รํ

ชฏิตชรามรเณรุเนมิ วฏฺฏึ ()

.

อวิทิต ปริยนฺต กาลสีมํ

ปริภมิตํ ภวจกฺกมตฺถิ ตสฺส,

ถิรวีริยปเทหิ โพธิมณฺเฑ

สุวิมลสีลมหีตเลิโต โย; ()

.

หนิวิหนิ อเร วิสุทฺธสทฺธา-

กรกมเลน สมาธิสาณปิฏฺเ,

สุนิสิต มสมํ นิหนฺติ กมฺม-

กฺขยกราณกุาริมาทธาโน; ()

.

หตภวรถ วิพฺภมสฺส มคฺค-

รถมภิรุยฺห สิวํปุรํ คตสฺส,

อิติปิ ภควโต หตารกสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

.

อวิทิต ปริยนฺต ทุกฺข วฏฺฏํ

อถภวจกฺกก มิตุจฺจเต อวิชฺชา,

ตหิมุปหิตนาภี มูลกตฺตา

ภวติชรามรณํ ตทนฺตเนมิ; ()

.

ฆฏิต ตทุภยนฺตรา อราสฺสุ

ทส อภิสงฺขรณาทิเสส ธมฺมา,

กสิรสมุทเย นิโรธ มคฺเค

ภวติ ปชานมชานนํ อวิชฺชา; ()

๑๐

ภวติ ติวิธภุมิกา อวิชฺชา

จตุวิธ สจฺจสภาว ฉาทกา’ยํ,

อภิวิจินน เจตนาน มทฺธา

วิวิธนเยน ภวตฺตเย นิทานํ; ()

๑๑.

สกสก ปฏิสนฺธิจิตฺตเหตุ

ทฺวย มภิสงฺขต กมฺมเมว กาเม,

จิต กุสล มรูป รูป คามึ

ตทุภยภุปฏิสนฺธิเหตุ โหติ; ()

๑๒.

กุสลมกุสลํ ติธา วิภตฺตํ

ปุริมภเวนิจิตํ ยถานุรูปํ,

นภวติ ปฏิสนฺธิโตปรํ กึ

ติภว ปวตฺติ วิปาก จิตฺต เหตุ; ()

๑๓.

สมุทยมย กามรูปปากา

สติ ปฏิสนฺธิ ปวตฺติยํ ภวนฺตี,

สก สก ภวนาม รูปเหตุ

วิวิธ นิทานวเสน จานุรูปํ, ()

๑๔.

ตถริว จตุโร อรูปปากา

สกสกภุมิกนามปจฺจยาว,

สมุปจิต มนํ อสฺสตฺเต

นภวติกึก ภุวิ รูปมตฺตเหตุ; ()

๑๕.

ตทุภย มวิปาก จิตฺตโตปิ

ปภวติ ตีสุภเวสุ จา’นุ รูปํ,

สุคติ ทุคติยํ ปทํหิ กาเม

ภวติ สฬายตนสฺส นาม รูปํ; ()

๑๖.

ภวติ ปทก มสฺิ วชฺชรูป-

ภุวิ ติวิธายตนสฺส นาม รูปํ,

หวติ สมุทโย ภเว อรูเป

สุขุม มนายตนสฺส นาม มตฺตํ; ()

๑๗.

อิติ ติวิธภเว ภวนฺติ ตํ ตํ-

ภว ปภวายตนาติ ผสฺสเหตุ,

ตถริว กมโต ภวานุ รูปํ

ติวิธภเวสุ ฉผสฺสเวทเนชา; ()

๑๘.

วิวิธ ภวคติฏฺิตีสุ ตํ ตํ

ฉฏิต ชฏา คหณสฺส เหตุ โหติ,

ปุนรุภย ภวสฺส ทฬฺหคาโห,

ภวติ ภโวติภวมฺหิ เหตุชาตฺยา; ()

๑๙.

ติวิธ ภวุ’ปปตฺติชาติเรสา

ภวติ ชรามรณาทิ ทุกฺข เหตุ,

สกลกสิรุปทฺทวา’สวานํ

สมุทยเหตุตโตสิยา อวิชฺชา; ()

๒๐.

ถิรคหณวเสน โยหิ โกจิ

สุจริต ทุจฺจริตํจเรยฺย ตสฺส,

สุคติ ทุคติ คามิ กมฺมเมตฺถ

กถยติ กมฺมภโว’ติ กมฺมวาที; ()

๒๑.

วิจิตุปจิต กมฺมสตฺติชาตา

วทตุปปตฺติ ภโว’ติ ปฺจขนฺธา,

ตทภิชนน มาหชาติ เตสํ

จุติจวนํ ปริปากตาชรา’ติ; ()

๒๒.

ปหวผลปพนฺธโต ีตานํ

สรสคภีรปฏิจฺจ สมฺภวานํ,

กยิรติ วิสทาย ยาย ธมฺม–

ิติมตินามธิยา ปริคฺคหํสา; ()

๒๓.

อิธปน จตุโรสิยุํสมาสา

ปุริมภโว’ทย โมห กมฺมเมโก,

ภวติหนภวจิตฺตนาม รูปา-

ยตน ฉ ผสฺส ฉ เวทนาติ เจโก; ()

๒๔.

อปิ ภวติ ภโว นิกนฺติ คาโห

ชนน ชรามรณํ อนาคเต’โก,

ปภว ผลวเสน สมฺภวานํ

อิติ จตุ สงฺขิปนํ สิยาติยทฺธํ; ()

๒๕.

อิธ ยถริว’ตีตเหตุปฺจ

อภิรติคาหภเวหิ กมฺมโมหา,

ตถริว สห โมหกมฺมุนาปิ

อภิรติคาหภวา อิทานิ เหตู; ()

๒๖.

นภวติ ผลปฺจกํ กิเมต-

รหิปฏิสนฺธิก มนาทิปฺจ ธมฺมา,

ภวติ ผขลมนาคเต ตเถว

ชนน ชรามรณาทิ ปฺจ ธมฺมา; ()

๒๗.

ภวติ ภวุปปตฺติย’นฺตเร’โก

อภิรติ เวทยิตาน มนฺตเร’โก,

ตถริว จิตเจตนามนานํ

อิติ ภวจกฺกติสนฺธโย ภวนฺติ; ()

๒๘.

สุวิสทมติวีสตา’ กตารํ

ส’ติปริวฏฺฏ ติสนฺธิกํ ติยทฺธํ,

ตทวคมิยตาย ธาตุ ธมฺม-

ฏฺิติมติยา จตุสงฺคหํ ทฺวิมูลํ; ()

๒๙.

หนิวิภนิ ชคตฺตเย ภวนฺต-

ภวรถ จกฺกสมปฺปิตาขิลาเร,

อิติปิ ภควโต พุธาหิคีโต

ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๓๐.

ภควติ อุทิเต มหานุภาโว

ตมหิมเหยฺย ภุสํ สเทวโลโก,

ตทหิมหิ กทาวิ เนรุ มตฺต-

มณิรตนาวลิยา สหมฺปตีปิ; ()

๓๑.

ปจุรสุรนรา พลานุรูปํ

ยมภิมหึสุ อนาถ ปิณฺฑิโกปิ,

คหปติ ตมุปาสิกาวิสาขา

สปริส โกสลพิมฺพิสารภูปา; ()

๓๒.

ภควติ ปรินิพฺพุเต อโสก-

วหยธรณีปติ ทีปจกฺกวตฺติ,

ทสพลมสมํ ปริจฺจชิตฺวา

อภิมหิ ฉนฺนวุติปฺปมาณโกฏี; ()

๓๓.

อคณิต วิภวํ ปริจฺจฉิตฺวา

อิหรตนาวลิ เจติยํ วิธาย,

สุรนรสรณสฺส ธาตุเทหํ

นรปติมานยิ ทุฏฺคามินี’ปิ; ()

๓๔.

ทสพลมภิปูชยึสุ ปูชา-

วิธิพหุมานน ภาชนํ ตทฺเ,

อิติชน มหนีย จีวราที-

จตุวิธปจฺจย ปูชนาก วิเสสํ; ()

๓๕.

คุณชลธิ ยทคฺค ทกฺขิเณยฺโย

อรหติ จาหุณ ปาหุณา รหสฺส,

อิติปิ ภควโต กวิปฺป สตฺโถ

ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๓๖.

อิธปรมนิปจฺจการ คิทฺธา

สมณก ภุสุรกา วิภาวิมานี,

รหสิ อกุสลํ สิโลกกามา

น กิมสิโลกภเยน สฺจินนฺติ; ()

๓๗.

นจกรหจิ กิฺจิเทว ปาปํ

กยิรติ เรสรโหปิปาปภีรู,

อิติปิ ภควโต รหาปคสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๓๘.

อนุปสมิต ราคโทส โมหา

ถิรมนภาวิต กายจิตฺต ปฺา,

อริยปฏิปทาย เย วิปนฺนา

อนริย ธมฺมจรา นราธมาเต; ()

๓๙.

สุคหิต สุคตารหทฺธชนฺตา

ชินมนุพนฺธิย สนฺติเกก วราปิ,

อิติปิ ภควโต ภวนฺติ ทุเร

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส ()

๔๐.

ตถริว สุวิทุร ภาวมาป

มุนิรปิเตหินิหีน ปุคฺคเลหิ,

อิติปิ ภควโต สตมฺป สตฺโถ

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส;ก ()

๔๑.

วิหต สกลสํกิเลส ธมฺมา

สตต สุภาวิต กาย จิตฺตปฺา,

อริยปฏิปทํ ปปูรการี

อนริยธมฺมปถารกาก สุธีรา; ()

๔๒.

สตทสสต โยชเนหิ ทูเร

ยทิวิหรนฺติ ชินสฺส อารกาเต,

อิติปิ ภควโต น ตาว ทูเร

ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๔๓.

ตถริว อวิทูร ภาวมาป

มุนิรปิ สปฺปุริสาน มีทิสานํ,

อิติปิ ภควโต ภวนฺตคสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๔๔.

พุธ ชน รหิตพฺพ ปาปธมฺมา

ปวูรมนตฺถกราก รหาวทนฺติ,

อิติปิ ภควโต รหา น ยสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติ โฆโส; ()

๔๕.

ครหิย รหิตพฺพตา’ริเยหิ

ปรมปุถุชฺชน ปุคฺคเลหิ ยสฺมา,

อิติปิ ภควโต นจ’ตฺถิ’มสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๔๖.

อปิจ ภควตา นเตกทาจิ

วิครหิยา รหิตพฺพกา ภวนฺติ,

อิติปิ ภควโต รหานยสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๔๗.

คมน มิหรโหติ วุจฺจเต ตํ

ติภวปริพฺภมณํ รโห น ยสฺส,

อิติปิ ภควโต คตสฺส ปารํ

ภุวิ วิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๔๘.

นิรติสย’ธิสีลจิตฺตปฺโ

ปรม วิมุตฺติ วิมุตฺติ าณลาภี,

อสนฺทิส คุณ ภาชโนก อเนโช

อสมสโม อสโม อนุตฺตโร’ติ; ()

๔๙.

กุสลพล สมิทฺธรูปวาติ

วิวิธคุเณหิ สิยา ปสํ สิโย โย,

อิติปิ ภควโต ปสํสิยสฺส

ภุวิวิสุโต อรหนฺติ กิตฺติโฆโส; ()

๕๐.

อิมินา อิมินาปิ การเณน

ภควา โคตม โคตฺต เกตุภูโต,

อรหํ อรหนฺติ กิตฺติราโว

ทกเตลํวตตาน สตฺตโลเก; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต อรหนฺตินามปฺตฺติยาอภิเธย ปริทีโป เอกูนวีสติโมก สคฺโค.

.

สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมาน มทฺธา

พุทฺธตฺตา ปฺานุภาเวน ตสฺส,

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ อพฺภุคฺคตาย

อาสิกิตฺยา(สาลินี) โลก ธาตุ; ()

.

โย จา ภิฺเยฺเย ปริฺเยฺย ธมฺเม

ภาเวตพฺเพ สจฺฉิกาตพฺพ ธมฺเม,

สมฺมาสามํ พุชฺฌิ ตสฺมาส พุทฺโธ

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

.

ตตฺรา’ภิฺเยฺยา จตุสฺสจฺจ เมว

ทุกฺขํ สจฺจํ โข ปริฺเยฺย ธมฺมา,

ภาเวตพฺพา มคฺค สจฺจํ นิโรธ-

สจฺจํ ตจฺฉํ สจฺฉิกา ตพฺพ ธมฺมา; ()

.

ตณฺหาปกฺเข สมฺภวํ ธมฺม ชาตํ

มคฺคานํวชฺฌํก ปหาตพฺพ ธมฺมา,

สทฺธึ ชาตฺยาทีหิ ทุเกขหิ ปฺจุ-

ปาทานกฺขนฺธา สิยา ทุกฺข สจฺจํ; ()

.

ยายํ ตณฺหา กาม ตณฺหาทิเภทา

ทุกฺขานํ สาเหตุ สจฺจํ ทฺวิติยํ,

พนฺธานํ ยตฺราปฺย’ภาโว นิโรธ-

สจฺจํ ยฺจา คมฺม ตณฺหาย จาโค; ()

.

สมฺมาทิฏฺาทฺยฏฺมคฺคงฺค ธมฺมา

นิพฺพานํ สมฺปาปกา มคฺค สจฺจํ,

เตสํ ธมฺมานมฺปิ สมฺพุชฺฌินตฺตา

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

.

จกฺเขว’ทํ ทุกฺขํ ตทุปฺปาท เหตุ

ตณฺหา เนสานํ อภาโว นิโรโธ,

มคฺโค โพธูปาย ปฺาติ ตสฺส

เอวํ ปจฺเจกํ ปทํ โจทฺธริตฺวา; ()

.

อาโรเปตฺวา สจฺจ ธมฺเมสุ สจฺจ-

สนฺธาตา โย สจฺจทสฺสี ส พุทฺโธ,

สมฺมา สามํ ติกฺขปฺาย พุชฺฌิ

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

.

ฉนฺนํ ทฺวารานฺจ ฉารมฺมณานํ,

ฉนฺนํ จิตฺตานฺจ ฉพฺเพท นานํ,

ฉนฺนํ สฺานํ ฉ สฺเจตนานํ

ฉนฺนํ ผสฺสา นํ วิตกฺกาทิ กานํ; ()

๑๐.

เอวํ ฉนฺนํ รูป ตณฺหาทิกานํ

ตณฺหากายานํ สมาโรปเณน,

สมฺมา สามํ พุชฺฌิ สจฺเจสุ ตสฺมา

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๑.

ปฺจนฺนํ ขนฺธาน มฏฺารสนฺนํ

ธาตูนํ จกฺขาทินํ พารสนฺนํ,

สมฺมา สามํ พุชฺฌิตตฺตา สยมฺภุ

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๒.

รูปชฺฌานานํ จตุนฺนํ อรูป-

ชฺฌานานฺจานุสฺสตีนํ ทสนฺนํ,

ขตฺติ สาการ’ปฺปมฺาสุภานํ

กมฺมฏฺานานํ นวนฺนํ ภวานํ; ()

๑๓.

พุทฺธตฺตา สํสาร จกฺเก อวิชฺชา-

ทฺยงฺคานํ สจฺเจสุจาโรปเณน,

สมฺมาสามํ เอส นิสฺสงฺค าเณ

สมฺมา สมฺพุทฺโธ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๔.

ปจฺจุปฺปนฺนานาคตาตีต ธมฺเม

นิพฺพานํ นิสฺเสส ปณฺณตฺติ ธมฺเม,

สามํ อพฺภฺาสฺย’นฺโป เทโส

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๕.

สพฺพํเยฺยํ ตสฺส าณนฺติ กํหิ

าณมฺเปวํ เยฺย ธมฺมนฺติกํหิ,

เยฺยนฺตฏฺาโนมาณสฺสลาภา

สมฺมาสมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๖.

กฺเลสานํ ยาวาสนาสตตีตาย

สทฺธึโยก สมฺโมหนิทฺทาย สมฺมา,

สามํพุทฺโธ มคฺค าเณน ตสฺมา

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ โลเก; ()

๑๗.

สตฺตาธีโส ปารมีโจทิตตฺโต

ปลฺลงฺเกนาสชฺชโย โพธิมุเล,

อมฺโภชํก ภานุปฺปหาก สงฺคเมน

โสภคฺคปฺปตฺตํ ปพุทฺธํ’ว สามํ; ()

๑๘.

สามํ สมฺมา’นฺ สาธารณคฺค-

มคฺโคภาเสนปฺปพุทฺโธ สมาโน,

สมฺปตฺโต สพฺพฺุตาาณ โสภํ

สมฺมา สมฺพุทฺโธติ วิขฺยาสิ ตสฺมา; ()

๑๙.

เอวํ สพฺเพสํ ธมฺมานํ

สมฺมา สามํ พุทฺธตฺตา โส,

สมฺมา สมฺพุทฺโธ พุทฺโธติ

สทฺโท โลเก อพฺภุคฺคฺชิ; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต กสมฺมาสมฺพุทฺโธติ นามปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป วีสติโม สคฺโค.

ตํ โข ปน ภวนฺตํ

โคตมํ เอวํ กลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต

อิติปิ โส ภควา วิชฺชาจรณ สมฺปนฺโนติ;

.

สมฺปนฺนวิชฺชาจรเณ อวิชฺชา-

ฆณนฺธการํ ภิทุโร ปวีโร,

ราช วิชฺชาจรณุพฺภวาย

อุฬารกิตฺติสฺสิริยา กถํ ตํ; ()

.

อสงฺขกปฺเปปิ นิวุตฺถขนฺเธ

เปยฺยาลปาฬึ วิย าณคตฺยา,

กณฺิรวสฺสุ’ปฺปตนํ ยเถว

สงฺกิปฺป ขิปฺปํ วิสยาวลมฺพํ; (๑)

.

สโร’ติสูโร สรภงฺคก สตฺถุ-

ขิตฺโต สรวฺยมฺหิ วิรชฺฌเต กึ

เอวํ อติเตสุ ภวนฺตเรสุ

อสชฺชมานํ อวิรชฺฌมานํ; ()

.

ยถิจฺฉิตฏฺาน มติตขนฺธ-

สงฺขาต มาหจฺจ ปวตฺตมานํ,

ปุพฺเพนิวาสานุคตฺหิ าณํ

อนฺสาธารณมาสิ ยสฺส; ()

.

ปหีณ’วิชฺชานุสโย ชิโน โส

วิชฺชายุ’เปโต ปมาย ตาย,

อิจฺจสฺส ทณฺฑาหตกํสปาติ-

สทฺโทว สมฺปตฺถริ กิตฺติสทฺโท; ()

.

หนีนปฺปณีตาทิ ปเภท วตฺเต

อุปฺปชฺชมาเน จ นิรุชฺฌมาเน,

สตฺเต ยถากมฺมุ’ปเค คตีสุ

ปสาทจกฺขา’วิสเย จ รูเป; ()

.

อนฺ สาธารณ ทิพฺพจกฺขุ-

สงฺขาตาเณน ปหสฺสเรน,

ทิพฺเพน จา’โลก ปริคฺคเหน

เยนา’หิชานาติ ชิโน อเนโช; ()

.

จุตุปปาตพฺพิสยาย สตฺถา

วิชฺชายุ’เปโต ทุติยาย ตาย,

อิจฺจสฺส สมฺปตฺถริ เหม ฆณฺฏา-

ฏงฺการโฆโสริว กิตฺติโฆโส; ()

.

ทุกฺขฺจ ทุกฺขปฺปภโว นิโรโธ

มคฺโค จ ทุกฺขสฺส นิโรธโก’ติ,

จตฺตาริ สจฺจานิ ยถาสภาวํ

ปเวทิ าเณน สยมฺภุ เยน; ()

๑๐.

เยจา’สวา อาสวสมฺภโว โย

เตสํ ขโย ยวา’สวนาสุปาโย,

ตํ สพฺพมฺาสิ สยมฺภุ าณ-

พเลน เยนา’สว วิปฺปมุตฺโต; ()

๑๑.

ขีณ’ติ ชาตี วุสิต’นฺติ เสฏฺ-

จริยํ กตํ’ตี กรณิย มทฺธา,

นจา’ปรนฺตฺเย’ว มนนฺตาโณ

าเณน’ภิฺาย วิหาสิ เยน; ()

๑๒.

สยมฺภุ สพฺพาสว สงฺขยาย

วิชฺชายุเปโต ตติยาย ตาย,

อิจฺจสฺส วิปฺผารคหีรเตริ-

ราโว’ว สมฺปตฺถริ กิตฺติราโว; ()

๑๓.

วิชฺชาหิเหฏฺา คทิตาหิ ตีหิ

สมงกฺคิ ภุตสฺส ตถาคตสฺส,

ตทุพฺภวํ กิตฺติ สรีร พิมฺพํ

สตํมโนทปฺปณคํ วิภาติ; ()

๑๔.

จาตุมฺมหาภูติกรูปิโก ยํ

มาตาปิตุนฺนํ กรชมฺหิ ชาโต,

โย ภตฺตกุมฺมาสหโตปิ กาโย

อนิจฺจวิทฺธํสนเภท ธมฺโม; ()

๑๕.

ปริตฺตกามาวจรมฺหิ ภุโต-

ปาทาย เภทมฺหิ ตทตฺตภาเว,

ยํ นิสฺสิตํ เวทยิตตฺต สฺา-

สงฺขาร วิฺาณ ปเภทนามํ; ()

๑๖.

โย วิปฺปสนฺโน มณิวํส วณฺโณ

ตตฺราวุตํ สุตฺตมิวกฺขิมา ตํ,

าณกฺขินารูป มเวกฺขิ เยน

สจกฺขุมา ตตฺรสิตฺจ นามํ; ()

๑๗.

สีตาทินา รุปฺปณลกฺขณนฺติ

รูปฺจ นามํ นติลกฺขณนฺติ,

ตทุตฺตรึ เวทกการโก วา

อตฺตาตฺตภาวี ปรมตฺถโต น; ()

๑๘.

อฺโฺสมฺพนฺธวเสน ยนฺตี

นาปงฺคุลนฺธา ปุถเคว ยนฺติ,

ตถา’ฺมฺโ’ปนิธาย นาม-

รูปานิ วตฺตนฺติ’ห โนวิสุนฺติ; ()

๑๙.

ววตฺถยนฺตสฺสิ’ติ นามรูปํ

นิสฺสตฺตนิชฺชิวสภาว มสฺส,

ยา ทิฏฺิ ทุทฺทิฏฺิวิโสธเนน

สมุฏฺิตา ทิฏฺิ วิสุทฺธิสงฺขา; ()

๒๐.

อวิชฺชุ’ปาทานนิกนฺติกมฺม-

เหตุพฺภวํ รูปมรูปมาโท,

ปกวตฺติยํ เหตุจตูหิ รูปํ

วตฺถาทิเหตุปฺปภว’นฺติ นามํ; ()

๒๑.

สพฺพตฺถ สพฺเพสุ สทา สโม น

นา’เหตุกํ เตน นนิจฺจเหตุ,

เอวํ ตทุปฺปาทก ปจฺจยานํ

ปริคฺคหํ ยาย ธิยา อกาสิ; ()

๒๒.

อหํ นุ โข’สึ นนุโข อโหสึ

อิจฺจา’ทฺย’ตีตาทิปเภท ภุตา,

กงฺขา’สฺส กงฺขาตรณพฺพิสุทฺธิ-

สงฺขาตปฺาย วิคฺฉิ ยาย; ()

๒๓.

ขนฺธา อตีตาทิ ปเภทวนฺโต

ปริกฺขยฏฺเน อนิจฺจ ธมฺมา,

ภยาวหฏฺเน ทุขา อนตฺตา

อสารกฏฺเนิ’ติ สมฺมสนฺโต; ()

๒๔.

ตาฬิสธา ลกฺขณปาฏวตฺถํ

ขนฺธาน เมสํ นวธา’ถ นาโถ,

ติกฺขินฺทฺริโย โส ภย สตฺตกานํ

วเสน สมฺมทฺทิตนามรูโป; ()

๒๕.

ปฺาสธา พนฺธุทยพฺพยานํ

ปริคฺคหํ ยายธิยา อกาสิ,

ยทา’สฺส ตารุฺวิปสฺสนาย

อุปกฺกิเลสา ทส ปาตุภูตา; ()

๒๖.

าณกฺขิณา เยน ติลกฺขณํ โส

อทฺทกฺขิ ธมฺเมสุ ตทา’ปิ เตสุ,

ชหาสุ’ปเกลสปทุฏฺมคฺคํ

วิปสฺสนา โสธิตมคฺคคามิ; ()

๒๗.

ววตฺถเปตฺวาน ปถาปเถ’วํ

วิปสฺสนาวีถิ มโนกฺกมิตฺวา,

ยา มคฺค’มคฺคิกฺข วิสุทฺธิ นาม

สมุพฺภวา ตีรณติกฺข พุทฺธิ; ()

๒๘.

อนนฺตรํ ตีรณุณปารํ

ปตฺโต ปริฺาย ปริกฺขยาย,

นิปฺผตฺติยา โย นวาณุเปตํ

วิสุทฺธิ มากงฺขิ วิสุทฺธิกาโม;

๒๙.

ปพนฺธโต เจ’ริยโต ฆเนน

ฉนฺเนสุ ธมฺเมสฺว’นุปฏฺหนฺเน,

ติลกฺขเณ เยนุ’ทยพฺพเยน

ปุนาปิ โส สมฺมสิ นามรูปํ;

๓๐.

อุปฺปาทภงฺคฏฺิติโต ยทา’สฺส

วิวฏฺฏยิตฺวาน วิปสฺสโต ยํ,

สงฺขารภงฺเค’ว ปวตฺต มฏฺ-

วิธานิสํสํภวิ ภงฺคาณํ; ()

๓๑.

วิปสฺสโต ภงฺคมหิณฺหมสฺส

หุตฺวา ภยํ วาฬมิคาทโย’ว,

อุปฏฺิตา’ตีตภวาทิเภท-

ภวตฺตยํ ยํ ภยาณมาสิ; ()

๓๒.

อถ’สฺส ขนฺธายตนาธิ ธมฺมา

อุกฺขิตฺตขคฺคา มธกาทโย’ว,

อุปทฺทวาทีนวโต วิภุตา

ปตฺวา ยทาทีนวาณ มาสุํ; ()

๓๓.

สุวณฺณหํสาทิ’ว ปฺชเรสุ

ภเวสุ ทิฏฺาทินเวสุ ตีสุ,

นิพฺพินฺทิตตฺโต ภุวเนกเนตฺโต

ยํ นิพฺพิทาาณ มลตฺถ ติพฺพํ; ()

๓๔.

ปาสาทิโต ปาสคเต’ว สตฺตา

วิมุตฺติกามสฺส ภเวหิ ตีหิ,

นิสฺเสสสงฺขาร วิโมกฺข กามํ

พภุว ยํ มุฺจิตุกาม าณํ; ()

๓๕.

อนิจฺจทุกฺขา’สุภโต จ ขนฺเธ

อนตฺตโต ภาวยโต อภิณฺหํ,

ตสฺสา’สิ สงฺขารวิโมกฺขูปาย-

สมฺปาทกํ ยํ ปฏิสงฺขาณํ; ()

๓๖.

อตฺเตน วา อตฺตนิเยน สุฺโ

ทฺวิธาตฺย’ยํ สงฺขต ธมฺมปุฺโช,

เอวํ จตุทฺธา พหุธา ฉธา’ปิ

วิปสฺสโต พุทฺธิมโต อภิณฺหํ; ()

๓๗.

ยา โข สิขาปฺปตฺตวิปสฺสนาขฺยา

วุฏฺานคามีนิจ สานุโลมา,

สามุทฺทกากีริว กูปยฏฺึ

ติลกฺขณลมฺพนิกา พภูว; ()

๓๘.

นหารุททฺทูลฺล มิวคฺคิปตฺตํ

สงฺขารธมฺมํ ปฏิลิยมานํ,

วิสฺสฏฺทารํ’ว อุเปกฺขกสฺส

สงฺขารุเปกฺขา’สิ มเหสิโนยา; ()

๓๙.

อาคฺโรตฺรภุาณ มเสสขนฺเธ

ติลกฺขณ’โรปณ นินฺนโปณํ,

วิปสฺสนาาณ มเนกเภทํ

ยเท’ตฺถ สงฺเขปนเยน วุตฺตํ; ()

๔๐.

วิชฺชาย โส มารชิ ตาย ตาย

วิปสฺสนาาณคตายุ’เปโต,

อิจฺจสฺส สํวฑฺฒิต กิตฺติวลฺลิ

โลกาลวาลมฺหิ วิกาส มาป; ()

๔๑.

มุฺชา อิสิกํ อสิโกสิยา’สึ

ยถา กรณฺฑา ผณิ มุทฺธเรยฺย,

สพฺพงฺค ปจฺจงฺคิก มินฺทฺริยคฺคํ;

มโนมยํ รูปิมิโต สรีรา; ()

๔๒.

อฺํ สรีรํ อภินิมฺมิณิตฺวา

มหิทฺธิมา อิทฺธิมตานุ รูปํ,

เจโตวสิปกฺปตฺตวสิปฺปธาโน

ยฺวากาสิ เวเนยฺยชนานมตฺถํ; ()

๔๓.

มหิทฺธิโก ตายมโนมยิทฺธิ-

สงฺขาต วิชฺชาย สมนฺวิโต โส,

อิจฺจสฺส อพฺภุคฺคตกิตฺติราโว

นิสฺเสสโลกํ พธิรีกริตฺถ; ()

๔๔.

เอโกปิหุตฺวา พหุธาจ โหติ

โย โหติเจ’โก พหุธาปิ หุตฺวา,

กเร ติโรภาว มถาวิภาวํ

มหิทฺธิโก อิทฺธิมตํ จริฏฺโ; ()

๔๕.

ยถา นิราลมฺพนโภตลมฺหิ

โย อิทฺธิมา วิณฺณวสิ วสินฺโท,

วเช ติโรปพฺพต เคหภิตฺติ-

ปาการ มจฺฉิทฺท มสชฺชมาโน; ()

๔๖.

กโรติ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชนิทฺธึ

โย วาริปิฏฺเริว ภุมิปิฏฺเ,

อเภชฺชมาโน สลิเล สลีลํ

ปทปฺปิโต ยาติ ยถา ปถวฺยา; ()

๔๗.

ปกฺขี’ว โย สงฺกมเต นภมฺหิ

ปลฺลงฺก มาภุชฺช มหานุภาวํ,

มหิทฺธิมนฺตํ รวิจนฺทพิมฺพํ

สปาณิผุฏฺโ ปริมชฺชเต โย; ()

๔๘.

อาพฺรหฺมโลกาปิ กเลพเรน

วสํ ปวตฺเตติ มหิทฺธิมา โย,

สุวณฺณกาโรวิย ยํยเทว

อิจฺฉานุรุปาภรณพฺพิเสสํ; ()

๔๙.

ยถิจฺฉิตํ ปจฺจนุโภติ ชาตุ

นานาวิธํ อิทฺธิวิธํ ชิโน โย,

โส ตาย วิชฺชายปิ สงฺคโต’ติ

อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยโสปพนฺโธ; ()

๕๐.

โสตปฺปสาทพฺพิสยํ ยเถว

อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺนโปโส,

วิสุํวิสุํ กาหฬสงฺขเภริ-

วีณาทิสทฺทํ วิวิธํ สุเณยฺย; ()

๕๑.

ทูรนฺติเก มานุสเก จ ทิพฺเพ

อุโภปิสทฺเท สุขุเม อุฬาเร,

วิสุทฺธนิมฺมานุสเกต เยน

โส ทิพฺพโสเตน สุณาติ นาโถ; ()

๕๒.

สมงฺคิภูโตติ สทิพฺพโสต-

สงฺขาตวิชฺชาย ชิตาริ ตาย,

อพฺภุคฺคโต ตสฺส กวีภิคีต-

สิโลกสทฺโท’ว สิโลกสทฺโท; ()

๕๓.

สราคจิตฺตมฺปิ วิราคจิตฺตํ

สโทสจิตฺตมฺปิ อโทสจิตฺตํ,

สโมหจิตฺตมฺปิ วิโมห จิตฺตํ

สํขิตฺตวิกฺขิตฺตคตมฺปิ จิตฺตํ; ()

๕๔.

มหคฺคตมฺปี อมหคฺคตมฺปี

โสตฺตรํ จิตฺต มนุตฺตรมฺปิ,

สมาหิตมฺปี อสมาหิตมฺปิ

วิมุตฺตจิตฺตมฺปฺย’วิมุตฺตจิตฺตํ; ()

๕๕.

สกํ มุขงฺกํวิย ทปฺปณมฺหิ

อจฺโฉทเก มณฺฑนชาติโก โย,

ปริจฺจ เจโต ปรปุคฺคลานํ

เยนา’ภิชนาติ วิมุตฺตเจโต; ()

๕๖.

โส ตาย เจโตปริยาภิธาน-

วิชฺชายุ’เปโตติ ทยานิธาโน,

ติโลกคพฺเภ’ก วิตานโสภา

ตตาน ตสฺสุ’พฺภวเสตกิตฺติ; ()

๕๗.

วิชฺชาตฺตเยน’ฏฺวิธาหิ’มาหิ-

วิชฺชาหุ’เปต’สฺส ตถาคตสฺส,

เวเนยฺย กุนฺทากรจนฺทิกาภํ

วิภาติ ยาวชฺช ยโสสรีรํ; ()

๕๘.

สุมณฺฑิโต สํวุตปาติโมกฺข-

สงฺขาตสีลาภรเณน เยน,

อิรียเต โย กรุณ นิธาโน

ตโปธโน สีลวตํ ปธาโน ()

๕๙.

เวฬุปกฺปทานทิวเสน จาฏุ-

กมฺเยน ทุเตยฺยปเหนเกน,

โส ปาริภฏฺเยนปิ มุคฺคสูปฺย-

สเมน สจฺจาลิกภาสเณน; ()

๖๐.

อโคจรฏฺาน มุปาสเนน

วิโกปเย กิมฺปน ปาติโมกฺขํ,

หิตฺวา อนาจารมโคจรํ ตํ

จเร สทาจารสุโคจรํ โส; ()

๖๑.

อนุปฺปมาเณสุปิ สพฺพทสฺสิ

สาวชฺชธมฺเมสุ ภยานุปสฺสิ,

ลทฺธคฺคมคฺคปผลสิทฺธสีล-

สิกฺขาย สิกฺขาครุ สิกฺขเต โส; ()

๖๒.

เขมํ ทิสํ สฺจรตี’ติ ปาติ-

โมกฺขาธิสิกฺขาจรเณน เตน,

อพฺภุคฺคโต ตจฺจรณนุ พนฺโธ

อาทิจฺจพนฺธุสฺส ยโสปพนฺโธ; ()

๖๓.

กนฺตมฺปิรูปายตนาทิ ฉกฺกํ

จกฺขาทินา โส วิสยีกริตฺวา,

นิมิตฺต’นุพฺยฺชนคาหิ นาโถ

นโหติ เยนิ’นฺทฺริยสํวเรน; ()

๖๔.

จกฺขาทิฉทฺวาร มสํวริตฺวา

ราคาทิธมฺมา วิหรนฺต เมนํ,

อตฺวาสฺส เวยฺยุํ สติสํวเรน

ตสฺสํวรตฺถํ ปฏิปชฺชิ เยน; ()

๖๕.

เขมํทิสํ โส จรเณน เตน

ชิตินฺทฺริโย อินฺทฺริยสํวเรน,

อพฺภุคฺคโต สํจรตีติ ตสฺส

ติโลกนาถสฺส สิโลก สทฺโท; ()

๖๖.

เย ลาภสกฺการสิโลกกามา

ปาปิจฺฉเก’จฺฉาปกตาสมานา,

เกวิ’ธโลเก จตุปจฺจยานํ

ปฏิกฺขิปิตฺวา ปฏิเสวเนน; ()

๖๗.

สามนฺตชปฺปาย จตุพฺพิธสฺส

อิริยาปถสฺสา’ปนาทินาจ,

กุหายเนนา’ลปนาทินาจ

สจฺจํ หิยา’นุปฺปิย ภาสเนน; ()

๖๘.

อตฺตา’วจฏฺานุ’ปโรปเณน

มุคฺคสฺส สูปฺเยนว ปาริภฏฺยา,

เนมิตฺต กตฺตาทิวเสน มิจฺฉา-

ชีเวน ทุชฺชีวิก มาจรนฺตี; ()

๖๙.

ยเถว เต โน ภควา กทาจิ

โกหฺวุตฺยา’ลปนาทินาจ,

เนมิตฺต นิปฺเปสิกตาย กิฺจิ

ลาเหน ลาภํก นิชิคึส เนน; ()

๗๐.

นิมิตฺตสตฺถา’ทิปกาสเนน

อาชีวสีลํ อวิโกปยิตฺวา,

นมณฺฑนตฺถํ น วิภุสณตฺถํ

ทวาย วา เนว มทาย เนว; ()

๗๑.

อนุปฺปพนฺธฏฺิติยา อิมสฺส

กายสฺส จา’พาธ นิเสธนตฺถํ,

ปวตฺติยา ปคฺคหนาย เสฏฺ-

จริยสฺส โปราณ ขุทาปเนตุํ; ()

๗๒.

นูปฺปาทนตฺถฺจ นวํ ชิฆจฺฉํ

ยาตฺราย กายสฺส’นวชฺชตาย,

สุขํ วิหาราย จ โภชนมฺหิ

มตฺตฺุโก ภุฺชติ ปิณฺฑปาตํ; ()

๗๓.

ติโลกนาโถ จรเณน เตน

มตฺตฺุภาเวน หิ โภชนมฺหิ,

เขมํ ทิสํ สฺจรตีติ โลเก

อพฺภุคฺคโต ตสฺส สิโลก สทฺโท; ()

๗๔.

ทิวา นิสชฺชาย จ จงฺก เมน

ตถา รชนฺยา’วรณีย ธมฺมา,

สุทฺธนฺตโร ทฺวีหิ’ริยาปเถหิ

สปจฺฉิเมวา ปมมฺหิ ยาเม; ()

๗๕.

วุฏฺานสฺโ สติสมฺปชฺโ

ส’มชฺฌิมสฺมึ มุนิ ทกฺขิเณน,

ปสฺเสน กปฺเปติ จ สีห เสยฺยํ

ปาเท ปทํ โถกก มติพฺพิธาย; ()

๗๖.

องฺคีรโส ชาคริยานุโยค-

ธมฺเมน สมฺมาจรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

อพฺภุคฺคโต อพฺภุตกิตฺติ โฆโส; ()

๗๗.

สมฺโพธิยา สทฺทหนา สมิทฺธ-

วิสุทฺธสทฺธาจรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

อพฺภุคฺคโต อพฺภุตกิตฺติ โฆโส; ()

๗๘.

คุถํยถา ปาป ชิคุจฺฉเนน

อริเยน ลชฺชาจรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ โลเก

อพฺภุคฺคโต ตสฺสสิโลกสทฺโท; ()

๗๙.

ปาปาสมุตฺตาสนลกฺขเณน

โอตฺตปฺปสงฺขาจรเณน เตน,

เขมํ ทิสํ สฺจรตีติ โลเก

อพฺภุคฺคโต ตสฺส สิโลก สทฺโท; ()

๘๐.

อนฺ สาธารณ พาหุ สจฺจ-

ธมฺเมน ธีมา’จรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

สมุพฺภโว’ทาต ยโสสธีโส; ()

๘๑.

ถาเมน ทฬฺเหน ปรกฺกเมน

วีริเยน วีโร จรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

สมุพฺภโว’ ทาต ยโสสธี โส; ()

๘๒.

จิรกฺริยานุสฺสรเณ’ติสูร-

ตราย สตฺยา’จรเณน สตฺถา,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

ยโสปพนฺโธ วิสริพภุว; ()

๘๓.

อนฺสามฺคภีราโณ

อริเยน ปฺาจรเณน เตน,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ ตสฺส

ยโสปพนฺโธ วิสรีพภุว; ()

๘๔.

โย ทิฏฺ ธมฺมมฺหิ สุขาวหสฺส

วินิสฺสฏสฺสา’จรเณหิ ยสฺส,

จตุกฺกฌานสฺส นิกามลาภี

อกิจฺฉลาภี ภควา’สิ พุทฺโธ; ()

๘๕.

นิกามลาเภหิ จตูหิ รูป-

ชฺฌาเนหิ นาโถ จรเณหิ เตหิ,

เขมํทิสํ สฺจรตีติ โลเก

อพฺภุคฺคโต ตสฺส ยโส ปพนฺโธ; ()

๘๖.

ตีห’ฏฺหิ วิชฺชาหิ

ติปฺจจรเณหิ’เมหิ สมฺปนฺตสฺส,

วิชฺชาจรณ วิสุทฺธํ

ยโสสรีรํ วิราชเต ยาวชฺช ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนนยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต วิชฺชาจรณ สมฺปนฺโนติ นามปฺตฺติยาอภิเธย ปริทีโป เอกวีสติโม สคฺโค.

ตํโข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา สุคโตติ.

โสภนคมนตฺตา สุคโตติ.

.

คมน มาหุ คตนฺติ สุโสภนํ

อริยมคฺคคเตน สิวํทิสํ,

(ทุตวิลมฺพิต)ตา’ปคโต คโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

.

คมน มาจริยา ย มนุตฺตร-

วิภวทํ ปวทนฺติ’ห โสภนํ,

ตทริเยน คเตน คโต ยโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

.

มุนิ ติมณฺฑลฉาทนตปฺปโร

สุปริมณฺฑล มนฺตรวาสกํ,

กนกกตฺตริยา สุนิวาสเย

นวทลํ กมลํ’ว วิกนฺตยํ; ()

.

กนกทามวเรน ปริกฺขิปํ

ปทุม หตฺถ มิโว’ปริ พนฺธติ,

สมุนิ ถาวรวิชฺชุลตาสิริ-

มุสิตจาริกเลพรพนฺธนํ; ()

.

สิริฆโณ ฆนกฺจนเจติเย

รตนกมฺพลวตฺถ มิวา’หตํ,

ตรุณภานุปภารุณจีวรํ

สิริสรีรวเร ปฏิเสวติ; ()

.

สมุนิ ชาลวินทฺธมโนหร-

กรตเลหิ สุนีลมณิปฺปภํ,

อุปลปตฺต มลงฺกุรุเต ยถา

ภมรมมฺพุรุเหหิ สโรวโร; ()

.

วชติ โสภน มินฺทสราสน-

ชฏิตชงฺคมเมรุริว’ฺชเส,

สมณมณฺฑนมณฺฑิตวิคฺคโห

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

.

สุรคโช’ริว นนฺทนกานนา

มณิคุหาย หรี’ว ยุคนฺธรา,

นวรวินฺทุริ’วา’มรวาปิโต

สมทหํสวโร’ว’หินิกฺขมํ; ()

.

วนคุหาทิตโปวนโต สุภํ

วชติ นิกฺขมิยา’สมรูปิมา,

นิรุปมสฺสิริยา ภุส มุลฺลสํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๐.

วิสรวิปฺผุริตา’มิตรํสินา

สุปริเสกสุวณฺณรเสนิ’ว,

วชติ ปิฺชริโต วสุธมฺพรํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๑.

กริวโร’ว กรีหิ ปุรกฺขโต

สกลปาปมลา’ปคโต สยํ,

วชติ วิตมเลหิ นิเสวิโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๒.

อสมพุทฺธวิลาสลเวน โย

อภิภวํ สนรามรวิพฺภมํ,

ปฏิปถํ ปฏิปชฺชติ โสภนํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๓.

ปุริมปจฺฉิมทกฺขิณวามโต

ปภวเทหปภาหิ ปหาสยํ,

รตน’สีติมิตํ วชเต ภุวิ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๔.

นิคมคามปุริสุ จ จาริกํ

จรติ โย กรุณาปริจาริโก,

อมิตสตฺตมโนรถ มาวหํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๕.

กุมุทปงฺกช จมฺปกมาลติ-

กุสุมวุฏฺิสุผสฺสิตวิคฺคโห,

วชติ จารุตรํ ชลิติทฺธิมา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๖.

ตครกุงฺกุมโลหิต จนฺทน-

สุรภิจุณฺณวิกิณฺณมหาปเถ,

วชติ คนฺธคโช วิย โสภนํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๗.

ตุริยราว สตานุคตตฺถุติ-

ปทสเตหิ อภิตฺถุตสคฺคุโณ,

วชติ หํสวิลาสิตคามิโย

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๘.

สุรนราทิวิโลจนภาชน-

ปิวิตรูปวิลาสสุธารโส,

วชติ สีหวิชมฺภิตวิกฺกโม

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๑๙.

จรณตามรสสฺสิริภารตํ

อนธิวาสินิ’วา’วนิกามินี,

วชติ ตมฺหิ ปเวธติ กมฺปติ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๐.

สุขุมกุนฺถกิปกิลลิกมกฺขิกา-

มกสกีฏปฏงฺค มนุทฺทโย,

วชติ โย อวิเหย มฺชเส

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๑.

ปิตจกฺกวรงฺกิตทกฺขิณ-

จรณ ปงฺกช ปิฺชริตฺชโส,

วชติ โย ปมํ ยทิ นิกฺขิปํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๒.

อนุปลิตฺต มเลหิ สมํ ผุสํ

กมลโกมลปาทตเลหิ โย,

วชติ ธูตมลํ วสุธาตลํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๓.

ภวติ เภริตลํ’ว ปกสาริต-

จรณตามรเสหิ สุทุคฺคมํ,

อวนตุนฺนตาน มปาวนี

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๔.

ปถวิตุ’พฺภวปงฺกชมุทฺธนิ

ปิตโกมลปาทตลมฺพุโช,

วชติ เรณุปิสงฺคสุภงฺคิมา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๕.

วชติ อนฺตมโส’ปลสกฺขรา

สกลิกากเลา’ปิ สกณฺฏกา,

อปวชนฺติ ปถา ทิปทุตฺตเม

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๖.

นิชปทํ อติทุร มนุทฺธรํ

อติสมีป มนิกฺขิป มฺชเส,

วชติ โคปฺผกชานุ มฆฏฺฏยํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๗.

อติลหุํ สนิกํ สมิตินฺทฺริโย

น จรเต จรเต ชุติยุ’ชฺชลํ;

ภุวิ สเม วิสเม อสโม สมํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๘.

อนวโลกิย อุทฺธมโธทิสํ

อนุทิสฺจ จตุทฺทิส มฺชเส,

วชติ โย ยุคมตฺต มเปกฺขโก

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๒๙.

ติมทพนฺธุรสินฺธุรเกสรี-

คติวิลาสวิฑมฺพนวิกฺกโม,

วชติ ปาทตลงฺก มทสฺสยํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๐.

นิรุปมชฺชุติยา ปุริสาสโภ

วสภราชปราชิตวิกฺกโม,

วชติ สฺชนยํ ชนสมฺมทํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๑.

สูริยรํสิ สเมติ ปวายติ

กุสุมคนฺธสุคนฺธสมีรเณ,

วชติ ตพฺพิมลฺชสมชฺฌโค

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๒.

ชลธรา ปุรโต ชลพินฺทโว

นรมรู กุสุมาติ กิรนฺติปิ,

ตทุปสตฺตรชมฺหิ ปเถ วเช

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๓.

รุจิรจามรฉตฺตธรามรา-

สุรนเรหิ’ปิ คจฺฉติ สกฺกโต,

ครุกโต มหิโต ปติมานิโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๔.

ยทิ มิคินฺทคชินฺทตุรงฺคม-

มิควิหงฺคมนาทสุปูชิโต,

วชติ ปุปฺผวิตานธโร สิเร

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๕.

นยนโตรณจารุตร’ฺชเส

ปริลสนฺติ คเต ชินกุฺชเร,

สกสกา’ภรณานิ’ปิ ปาณินํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๖.

ภวติ อจฺฉริยพฺภุตมงฺคล-

ฉณมหุสฺสวเกฬินิรนฺตรํ,

ติภุวนํ สุคเต สุคเต ปเถ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๗.

สิว มสงฺขตธาตุ มนุตฺตรํ

ปรมสุนฺทราน มนาสวํ,

วิคตชาติชรามรณํ คโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๓๘.

มุรชทุนฺทุภิฉิทฺท มิโว’ปริ

นภสิ ยาวภวคฺค มสํวุฏํ,

วิวฏ กเมติ ยทุพฺภวปงฺกช-

ปมิติยา ชินสงฺข มปาทิเส; ()

๓๙.

ยทปิ มณฺฑนภุมิ สุโพธิยา

อจลาน มนฺวลฺชิยํ,

ลลิตปิฺชกลาปนิโภ ยหึ

วิชยโพธิ อิทานิ’ปิ ราชเต; ()

๔๐.

ปม มุพฺภว มนฺตปภงฺคุรํ

วสุมตียุวติหทโยปมํ,

ตท’ปิ กสุนฺทราน มุปาคโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๑.

ยทปิ โพธิปทนฺติ ปวุจฺจติ

อริยาณมิหคฺค มนุตฺตรํ,

ยท’ปิ าณ มนาวรณํ ตถา

นิขิลเยฺยปถา’นติวตฺตนํ; ()

๔๒.

ปุริมชาติสุ ปูริตปารมิ-

พลวปจฺจยสนฺติปรายโณ,

ตท’ปิ สุนฺทราน มุปาคโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๓.

อริยมคฺคจตุกฺกปหีณกํ

นปุนเร’ติ กิเลสคตํ สตํ,

อปุนราคมนํ สุคโต ยโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๔.

สุมติ สุุคโต ปณิธานโต

ปฺปภุติ ยาว ชยาสนุปาสนํ,

ติทสปารมิโย ปริปูรยํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๕.

ตทุภยนฺตภวาภวทิฏฺิโย

อนุปคมฺม คโต หิตมาวหํ,

ปฏิปทาย หิ สุฏฺุตราย โย

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๖.

รุจิรภารติภตฺตุติโภจตุ-

ปริสมชฺฌคโต วิยเกสริ,

คทติ วีตภโย คิรมาสภึ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๗.

สุรภินา มุขตามรเส วจี-

สุจริตปฺปภเวน สุภาสิตํ,

คทติ ธมฺมสภํ ปริวาสยํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๘.

รติกรํ กรวีกวิราวโต

ปฏุตรํ สุตรํ สรสํ คิรํ,

คทติ โสตรสํ ปริสตฺตเร

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๔๙.

คทติ สพฺพวจีทุริเตหิ โย

ปวิรโต อภิสนฺธิย ภินฺทิย,

อวิตเถน ตถฺจ กถํกถา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๐.

ถิรกถํ นกทาวิ วิสํวโท

คทติ ปจฺจยิกํ อจลาจลํ,

ปริสโค จตุสจฺจทโส สทา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๑.

สหิตภินฺนชเนสุทยาปโร

อนุปทานิยเมว’ภิสนฺธิยํ,

คทติโยวจนํปฏิคณฺหิยํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๒.

ปิยกรํ สุกุมารตรํ คิรํ

สุติสุขํ สุคมํ หทยงฺคมํ,

คทติ เนล มเนลคลํ ยโต

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๓.

วิหิตวาณิวิลาสินิสงฺคโม

สุมติ สามยิกํ สมยํ วิทู,

คทติ ภุต ปวตฺติ มนฺถา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๔.

คทติ เยฺยปทตฺถวิโท สทา

ชนหิตตฺถ มนตฺถปนูทนํ,

คทิต มตฺถคตํ อุภยตฺถทํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๕.

สกลสงฺขตธมฺมวิมุตฺติยา

คทติ ทมฺม มสงฺขธาตุยา,

อริยมคฺคผเลหิ’ปิ นิสฺสิตํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๖.

วินยวาทิ วิเนยฺยชเน ยโต

วินยนตฺถ มนตฺตนยตฺวิตํ,

วินยนิสฺสิตกํ คทเต กถํ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๗.

หทยโกสนิธานวตึ สทา

สทุปมํ ปริยนฺตวตึ กถํ,

คทติ มฺชุคโท วทนํ วโร

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๘.

มุนิ รสงฺกุวิตานนปงฺกโช

ปุริมเมว คิรํ ปริสนฺตเร,

คทติ อฏฺวิธงฺคิกก มาสภึ

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๕๙.

อวิตถํ วิตถมฺปิ นิรตฺถก-

มปิ กถํ สุณตํ ปิย มปฺปิยํ,

นหิวทนฺติ กทาจิ ตถาคตา

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๖๐.

อวิตฺถํ สุณตํ ปกิย มปฺปิยํ

อภิวทนฺตี สทตฺถสิตํ กถํ,

ย’ทหิโวหรเณ สมยฺุโน

อิติปิ โส สุคโต สุคโต สิยา; ()

๖๑.

ตาย ตาย’ภิสาวยํ ชนตํ สกาย นิรุตฺติยา

เอหิสาคตวาทิ โคตมโคตฺตเกตุ ตถาคโต,

มูลมาคธิภาสยา คทเต สภํ กปริโตสยํ

เตน โส ภุวนตฺตเย สุคโต สิยาติ สุวิสฺสุโต; ()

๖๒.

โลกํ โลกปฺปภวํ

โลกนิโรธฺจ โลกโมกฺขูปายํ,

จตุภี อภิสมเยหิ

นาโถ สมฺมา คโต ตโต โส สุคโต; ()

อิติ เมธานนฺทาภิธาเนน ยตินาน วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกก นิทาเน ภควโต สุตโคติ ปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป. พาวีสติโม สคฺโค.

ตํโข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต. อิติปิโส ภควา โลกวิทูติ.

.

ตสฺส ส (โทธก) ลกฺขณจารุ-

จกฺกวร’งฺกิตปาทตลสฺส,

โลกวิทู’ติปิ ยาว ภวคฺคา

เอกสิโลกรโว อุทปาทิ; ()

.

ลกฺขณมูลนิโรธนิโรโธ-

ปายวเสน ปกิ โลกกมเสสํ,

โย ปฏิวิชฺฌิ ติโลกหิโต กโฆ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

โลกมิเธว กเลพรมตฺเต

โลกนิทานนิโรธมเวทิ,

โลกนิโรธกรํก ปฏิปตฺตึ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

โลกมหมฺพุธิปารคุ สตฺต-

สงฺขตภาชนโลกปเภทํ,

โส ภควา’นวเสสมเวทิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

โส หิ ภวาภวทฏฺิสภาว-

าณนุโลมิกขนฺติปเภทํ,

อาสยธมฺม มพุชฺฌิ ปชานํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

ปาตุภวํ สติ การณลาเภ

สตฺตวิธานุสยมฺปิ ชนานํ,

โส ปฏิวิชฺฌิ วิจฏฺฏิตโลโก

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนสทฺธา-

พุทฺธิวิตกฺกวิมิสฺสวเสน,

โส จริตํ ปฏิวิชฺฌิ ปชานํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา, ()

.

หีนปณีต’ธิมุตฺติวเสน

ทุพฺพิธเมว’ธิมุตฺติ มเวทิ,

โลกนิรุตฺติวิโท ชนตาย

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

.

อปฺปรชกฺข มนุสฺสทปาปํ

อุสฺสทปาป มุฬารรชกฺขํ,

ทุพฺพิธโลกมพุชฺฌิ ยโตโส

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๐.

อินฺทฺริยปุพฺพปโรปริยตฺติ-

าณปโภ ติขิณินฺทฺริยโลกํ,

โส ปฏิวิชฺฌิก มุทินฺทฺริยโลกํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๑.

วฏฺฏวิวฏฺฏปติฏฺ มสาธุ-

สาธุสภาวคตํ ภควา โส,

ทฺวากฺติเก’ตรโลก มเวทิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๒.

สาธุปสตฺถสทตฺตนิยามํ

าปยิตุํ สุกราสุกรมฺปิ,

สตฺตนิกายมเวทิ ยโต โส

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๓.

กมฺมกิเลสวิปากวิพนฺธ-

มุตฺตฺยวิมุตฺติคเต ปฏิวิชฺฌิ,

ภพฺพชเนย มภพฺพชเน โส

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๔.

นิปฺผลตาย นวุตฺตมนนฺต-

สตฺตปมาณ มนาวรเณน,

าณพเลน สยํ วิทิตํหิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๕.

วุตฺตนเยนิ’ห โส มุนิ สตฺต-

โลกมเนกวิธํ ปฏิวิชฺฌิ

สตฺตนิกายสโรชวเน’โณ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๖.

ปจฺจยสณฺิติกํ ปฏิวิชฺฌิ

สงฺขตโลกมสงฺขตทสฺสิ,

เอกวิธมฺปฺยวโรปิตโลโก

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๗.

รุปฺปณลกฺขณโต’ขิลรูปํ

นามสลกฺขณโต จตุนามํ,

ทุพฺพิธโลก มเวทิ มุนินฺโท

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๘.

โลกหิโต สุขทุกฺขมุเปกฺขา-

เวทยิตตฺติกโต สุวิภตฺตํ,

โส ภควา กปฏิวิชฺฌิ ติโลกํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๑๙.

ปฺจวิธํก มุนิ พนฺธวเสนา-

หารวเสน จตุพฺพิธโลกํ,

โลกปทีปนิโภ ปฏิวิชฺฌิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๐.

อทฺวยวาทิ สฬายตนาขฺย-

ฉพฺพิธโลกมเวทิ ชิโน โส,

สตฺตวิธมฺปิ มนฏฺิติโลกํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๑.

ลาภปภุติก มฏฺวิธมฺปิ

โลกสภาวมเวทิ ยโต โส,

สกฺยมุนี นวสนฺตนิวาเส

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๒.

โส ทสพารสธา’ยตนานํ

เภทวเสน ติโลกปทีโป,

โลกมเวทิ ติลกฺขณเวที

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๓.

ธาตุวเสน ยโต สุวิภตฺตํ

โลก มถ’ฏฺทสปฺปริมาณํ,

สงฺขตโลกภิโท ปฏิวิชฺฌิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๔.

โส มณิกฺจนรูปิยมุตฺตา-

สงฺขปวาลสิลากลาทึ,

โลกมเวทิ อตินฺทฺริยพทฺธํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๕.

รุกฺขลตาผลปลฺลวปตฺต-

ปุปฺผปกราคปเภทวเสน,

โส สุขุมนฺตรโลกมเวทิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๖.

ยตฺตกเมวุ’ตุชฏฺกลาป-

รปคตํ อิหภาชนโลเก,

วิชฺชติ ตมฺปฏิวิชฺฌิ อเสสํ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติ ตสฺมา; ()

๒๗.

โส ภควา หิมวตฺต ปมาณํ

อฏฺมหานิรยาทิ ปมาณํ,

นาคสุปณฺณวิมาน ปมาณํ

พฺรหฺมสุราสุรโลก ปมาณํ; ()

๒๘.

ปํสุชลานิลภุมิ ปมาณํ

ทีปสวนฺติสมุทฺท ปมาณํ,

เมรุมหิธรกูฏ ปมาณํ

กปฺปตรูรวิจนฺท ปมาณํ; ()

๒๙.

ปจฺจยสงฺขตธมฺมสมุหํ

ภาชนโลกคตํ สกลมฺปิ,

อุทฺธมโธติริยํปฏิวิชฺฌิ

โลกวิทูติ ปวุจฺจติตสฺมา; ()

๓๐.

โลกาโลกกโร ติโลกติลโกโส สตฺตโลกํ อิมํ

พุชฺฌิตฺถา’นุสยาสยาทิวิธินา สงฺขารโลกํ ตถา,

อาหาราทิปมาณตาทิวิธินา โอกาสโลกํ ยโต

ตสฺมา โลกวิทูติ วุจฺจติ ชิโน สงฺขารโลก’นฺตโค; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโตโลกวิทูติ นามปฺตฺติยา อภิเธยปริทีโป เตวีสติโมสคฺโค.

ตํโข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โส ภควา อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ.

.

อภาวโต ปรมตรสฺส กสฺสจิ

ชนสฺส สคฺคุณวิสเรหิ อตฺตนา,

สมาสนิพฺพจนนเยน โส มุนิ

อนุตฺตโร สสิ (รุจิรา)’นนมฺพุโช; ()

.

ตถาหิ โส นรหริ สีลสมฺปทา-

คุเณนิ’มํ อภิภวเต สเทวกํ,

สมาธินา วรมติยา วิมุตฺติยา

วิมุตฺติทสฺสนคุณสมฺปทายปิ; ()

.

ยโต นวิชฺชติ อธิสีลสมฺปทา-

สมาธิธิปภุติคุเณหิ ตสฺสโม,

กุโตนุ วิชฺชติ’ห ตทุตฺตรีตโร

สิยา ตโตปฺย’ย มสโม มหามุติ; ()

.

นิรูปโม อสมมุนีหิ โสมุนิ

ยโต สโม อสมสโม สิยา ตโต,

ตถาคตสฺสิ’ห ทุติยสฺส กสฺสจิ

อภาวโต อทุติยโก ตถาคโต; ()

.

ยโต นวิชฺชติ ปฏิมาปิ ตสฺสมา

สโม ตทา’สมตนุสมฺปทายปิ,

สหายโก นหิ ปฏิวิทฺธโพธิยา

ตโต ยมปฺปฏิม’สหายโก มุนิ; ()

.

กเลพเรนปิ อภิรูปหารินา

คุเณหิ ตปฺปฏิสมปุคฺคโล นหิ,

นจตฺถิ ปาวจนวิภาคกปกฺปเน

สยํ วินา ภุวิ ปฏิภาคปุคฺคโล; ()

.

อนฺโคจรวรโพธิสิทฺธิยา

ส’หํ สยมฺภุติ ปฏิปุคฺคโลนหิ,

ปฏิฺมปฺปยิตุ มลํ สยํ วินา,

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

.

สุทนฺตปุคฺคลทมิตพฺพปุคฺคเล

ทเมติ สารยติ อทนฺตปุคฺคเล,

ยโต ชิโน วินยนุปายโกวิโท

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

.

ยถา หเย มุทุกคุเณขน สารถิ

ตถาคโต สุคติกถาย ธมฺมิยา,

ทเมติ สารยติ ตถา ตถาคเต

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๐.

ยถา หเย ผรุสคุเณน สารถิ

อปายตชฺชนวิธินา ตถาคโต,

ทเมติ สารยติ ตถา ตถาคเต

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๑.

อทมฺมิเย มุทุผรุเสน สารถิ

ยถา’ภิมารยติ ตถา ตถาคโต,

ชหาตฺย’โนวทิย นจานุสาสิย

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๒.

กรี’ภิธาวติ ทมเกน สาริโต

ปุรตฺถิมาทิสุ ทิสเมว เกวลํ,

อนุตฺตเรน หิ นรทมฺมสารถิ-

ชิเนน สาริตปุริสานตาทิสา; ()

๑๓.

นิสชฺช กตฺถจิ สยนาสนมฺหิ เต

ทิสาสุ อฏฺสุ อติสงฺคจาริโน,

วิธาวเร ตุริตมนุตฺตรํ ทิสํ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๔.

ปติฏฺิเต มุนิ’รธิสีลสิกฺขยา

วสี’นุสาสิย อธิจิตฺตสิกฺขยา,

ยถารหํ ทมยติ ภพฺพปุคฺคเล

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๕.

สมาหิเต มุนิ รธิจิตฺตสิกฺขยา

วิปสฺสนาย’ปิ สมเณ’นุสาสิย,

ยถารหํ ทมยติ โพธนารเห

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๖.

ตถุปรูปริ ปฏิเวธปตฺติยา

ยถากฺกมํ อนริยเสกฺขปุคฺคเล,

ทเมติ โส วินยติ โลกนายโก

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ ()

๑๗.

วิเนยฺยพนฺธวมนกุนฺทจนฺทิมา

วิเนสิ โกสลมคธาธิปาทโย,

อเนกขตฺติยปุริเส วินายโก

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๘.

กุทิฏฺิกุฺชรหริ กูฏทนฺตภุ

สุราทิภูสุรปุริเส วิภาวิโน

ชินาสโภ วินยิ ยโต’นุสาสิย

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๑๙.

อุปาลินามิกปมุเข ทุราสเท

วินายโก คหปติปณฺฑิเต ปุถุ

วิเนสิ โส อุปนยนกฺขเม ยโต

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๐.

อสจฺจทิฏฺิกมปิ สจฺจกวฺหยํ

อนฺเวนยิกนิคณฺนายกํ

วิเนสิ ตปฺปภุติทิคมฺพเร ชิโน

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๑.

ชินาสโภ สภิยสุภทฺทสฺิโน

ตปฺปสฺสิโน ติมิสภิโท สธมฺมิยา

กถายิ’โตพหิ สมเณปิ สิกฺขยิ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๒.

ทเมสิ โสมุนิ อุรุเวลกสฺสป-

คยาทิกสฺสปชฏิลาทิเก ยโต,

ชฏาธเร วิชฏิตชาลินีชโฏ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๓.

ปหาณสํวรวินยุตฺตโร มุนิ

อเนกขตฺติยสมเณปิ สาสเน,

วิเนสิ สารถิริว อุตฺตรุตฺตรึ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๔.

มนุสฺสโสณิตปิสิตาสเนหิ โส

วิเนสิ ปีวรชรํ นิสาจรํ,

สุโฆรมานวก มเนกรกฺขเส

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ, ()

๒๕.

วินายโก สุวินยิ ราหุนามิกํ

มหตฺตภาวิก มสุราธิปํ ยโต,

สุราธิปปฺปภุติสุเร ตถา’สุเร

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๖.

ปชาปตึ นิขิลปชานุกมฺปโก

พกาภิธานิกมฺปิ ตุจฺฉลทฺธิกํ,

วิเนสิ โส นทิตรนีรชาสเน

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๗.

กสงฺกุเสหิ’ปิ อวิเนยฺยเก ยโต

ติรจฺฉชาติกปุริเส นราสโภ,

วิเนสิ โส ติสรณสิลสํวเร

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๘.

กโปลเสจนมทกณฺณจามรํ

หุตาสนาสนิริวภึสนํ ยโต,

ทเมสิ มารชิ ธนปาลกุฺชรํ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๒๙.

วิเนสิ โสมุนิ หิมวนฺตวาสินํ

ปตาปปชฺชล มปลาลโภคินํ,

ขรํ ภยงฺกร มรวาลโภคินํ

อนุตฺตโร’ติปิ นรทมฺมสารถิ; ()

๓๐.

นนฺโท’ปนนฺทุ’รคปตึ มโหทร-

จูโลทโรรคปมุเข จ นิพฺพิเส,

ธุมสฺสิขา’นลสิขโภคีโน อกา

เตนา’ปฺยนุตฺตรนรทมฺมสารถิ; ()

๓๑.

ทมนุปายโกวิโท หิ โพธเนยฺยพนฺธเว

อริยมคฺควีถิภาสุรํ วรํ สิวมปกุรํ,

ปฏิปทารเถน สารยิ ยเถว สารถิ

ปุริสทมฺมสารถิติ วุจฺจเต อนุตฺตโร; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควโต อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ นาม ปฺตฺติยา อภิเธย ปริทีโป จตุพฺพีสติโมสคฺโค.

ตํโข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาเณกิตฺติ สทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โสภควา สตฺถา เทวมนุสฺสานํติ.

.

กนฺตารํ ขรตกฺกรํ นิรุทกํ กตฺตารโมตาริมํ

กนฺตารํ มิคราชกุฺชรมหา (สทฺทุลวิกฺกีฬิตํ),

กนฺตารํ อวตารภุริชนตํ โย สตฺถวาโห สุธิ

ตาเรตฺวา นยเต ทยาปรวโส เขมนฺตภุมึ ยถา; ()

.

อิจฺเจวํกรุณานิธานหทโย สํสารทุกฺขาตุเร

สตฺเต ชาติชราวิการมรณสฺโสกาทิกนฺตารโต,

ตาเรตฺวา ทสสํกิเลสคหนา ปาเปสิ เขมํปุรํ

ตสฺมา สตฺถุปสตฺถกิตฺติวิสโร สตฺถา’ติ สมฺปตฺถรี; ()

.

อตฺถา’นตฺถวิจารณา’ติจตุโร โลกุตฺตรตฺเถน’ปิ

ยสฺมา สาสติ โลกิเยน อุภเยน’ตฺเถนโลกํ อิมํ,

สพฺรหฺมํ สนรามรํ สสมณํ สพฺราหฺมณํ โยหิ โส

สตฺถา’ตฺเวว ปสตฺถกิตฺตินิกโร สตฺถารมพฺภุคฺคโต; ()

.

ภีตึ ชาติชรารุชาทิกสิรํ นิสฺสาย ชาตํหิ โย

สตฺถา สตฺถธโรริวา’ริวิสรํ นิกฺขิตฺตสตฺโถ สทา,

สตฺตานํ ตสสเต วิหึสติ ธิยา สิทฺธตฺถสาโร ตโต

โส สตฺถา’ติ ยโสสรีรสุรภี โลกตฺตยํ วฺยาปยี; ()

.

โลกตฺถาภิรโต อนตฺถวิรโต ชาตฺยาทิกนฺตารโต

อุตฺตาเรติจ สตฺถวาหสทิโส โย อตฺถธมฺเมนวา,

สตฺเต สาสติ หึสตี’ติ ชนตาสนฺตานชาตํ ภยํ

วุตฺตา’นฺวตฺถวเสน โสหิภควา สตฺถาติ วณฺณียเต; ()

ตํโข ปนภวนฺตํ โคตมํ เอวํกลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิโส ภควา พุทฺโธติ.

.

โย สงฺขารวิการลกฺขณปโรสงฺขารปฺตฺติสุ

เยฺยตฺเถสฺว’นนุสฺสุเตสุ ปุริมํ จตฺตาริ สจฺจานิ’ปิ,

พุชฺฌิตฺวา’จริโยปเทสรหิโต ตตฺเถว สพฺพฺุตํ

ปตฺโต าณพเลสุ ปาปุณิ วสีภาวํ สยมภุก สยํ; ()

.

โพเธตา’ติ ปชาย นิพฺพจนโต สจฺจานิ โส พุชฺฌิตา

สจฺจานีติ’ปิ สจฺจวาทิ ภควาก นิสฺเสสเยฺยสฺสปิ,

มตฺยา พุชฺฌนสตฺติยา มหติยา ยสฺมา สมงกฺคี ตโต

พุทฺโธ นามสิยาติ กิตฺติวิสโร ตมฺพุทฺธมพฺภุคฺคโต; ()

.

เยสํช โพธนวสตฺติยา สุมติยา จา’นฺเนยฺโย สยํ

พุทฺธตฺตา จ ยถาวิกาสปทุมํ โส พุชฺฌนฏฺเนปิ,

นานาพุทฺธคุณสฺส วิสฺสวนโต พุทฺโธติ สุทฺโธทนี

อพฺภุคฺคฺฉิ ติพุทฺธเขตฺตภวเน ตํกิตฺติคีตสฺสโร; ()

.

ราคสฺสาธิคตคฺคมคฺคมติยา โทสสฺส โมหสฺสปิ

ฉินฺนตฺตา จ สมุลฆาตมขิลเกลสาริวคฺคสฺสปิ,

โส ขีณาสวตาย โจปธิปริจฺจาเคน พุทฺโธตฺยยํ

อุจฺจาริยติ จาริกิตฺติรจนา วิฺูหิ ยาวชฺชปิ; ()

๑๐.

ธมฺมสฺสามิ ยถา ปพุทฺธปุริโส โอกฺกนฺตนิทฺทกฺขยา

นาชฺโฌ’ติณฺณกิเลสมิทฺธวิธมา โพธาปิโต เกนจิ,

พุทฺธมฺโภชติภานโน หี ภควา สามํ ปพุทฺโธ ยโต

พุทฺโธนามสิยาติ ตพฺภวยโสโฆโส วิภุสายเต; ()

๑๑.

คตฺยตฺถาวคมตฺถธาตุสมตาสพฺภาวโต วา คโต

เยเนกายนมคฺคมุคฺคมติมา เอโก, หีสมฺพุชฺฌีโส,

สมฺโพธึ ชยโพธิมูลมุปโค สตฺตุตฺตโร’นุตฺตรํ

พุทฺโธตี’ธ ชคตฺตเย นิชยโส ยาวชฺช วิชฺชุมฺภเต; ()

๑๒.

ขีณตฺตา ปรมาย มคฺคมติยา ทุพฺพุทฺธิยา พุทฺธิยา

ลทฺธตฺตาปิ กอนุตฺตรุตฺตรคุณาลงกฺการสามคฺคิยา,

โส สมฺโพธิปรายโณ สิริฆโณ พุทฺโธติ สุทฺโธทนี

โลกมฺโภธิมลงฺกริ นิชยโสกลฺโลลมาลาหิ’มํ; ()

๑๓.

สมฺพุทฺโธ’ติ’มินาปเทน มุนิโน สจฺจาวโพธาวหํ

าณํ ตปฺปฏิเวธาณ มนฆํ นา’ฺเหิสาธารณํ,

พุทฺโธ’ตี’ธ ปเทน สตฺถุ กรุณาปุพฺพงฺคมํ เทสนา-

าณํ เยฺยปทตฺถโพธนกรํ าณฺจ ทสฺสิยเต; ()

๑๔.

ตํ สพฺพฺุตาณโถมนวสา สมฺมาทิสมฺพุทฺธิ’ติ-

สทฺทสฺสา’ริยมคฺคกิตฺตนวสา พุทฺโธติสทฺทสฺสจ,

โยโค’เป’ตฺถกโต’ตฺย’ภาสิ วิพุโธ โส ธมฺม ปาลาภิโธ

พุทฺธานุสฺสติวณฺณนาวิวรเณ วิฺาตสตฺถาคโม; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน สตฺถาเทวมนุสฺสานํ พุทฺโธติ นามปฺตฺตีนํ อภิเธย ปริทีโป ปฺจวีสติโม สคฺโค.

ตํโข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาเณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต อิติปิ โสภควา ภควาติ.

.

กวิภารติปทฺธติฉนฺทสิ ต-

คฺคุณโถมน (โตฏก) วุตฺย’ภวิ,

ภควา’ติ วิภตฺตปทตฺถวตี

มธุรา สุณตํ สุรตํ มธุรา; ()

.

อธิสีลสมาธิมติปฺปภุติ-

คุณราสิวิสิฏฺตรสฺส ตโต,

ภควา’ติ สเทวมนุสฺสปชา-

ปวรสฺส สคารวนาม’มิทํ; ()

.

ภควาวจเนน ปวุจฺจติ โย

สนิรุตฺตินโย วจนตฺถวโร,

ส’หิ คารวเสฏฺวิสิฏฺตโร

ภควาติ นิมิตฺตกนามมิทํ; ()

.

ปริปาจิตสฺจิตปารมิตา-

มิตภาคฺย มนุตฺตริยุ’ตฺตริยํ,

ยทิ วิชฺชติ’มสฺส อนฺสมํ

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

.

ยทิ มารพลํ ปพลํ สกลํ

กทลี ทฺวิรโทริว ตาลวนํ,

อสนี’ว กิเลสมภฺชิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

.

ยทิ ภคฺคมกา’ขิลโลภมปา-

ขิลโทสมปา’ขิลโมหมปิ,

วิปรีตมโนกณฺจ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

.

ยทิ โกธุ’ปนาห มุสุยนม-

จฺฉริยํ อหิริกฺกนิโรตฺตปนํ,

อปิ มกฺขปลาส มภฺชิ ภวา-

ภวทิฏฺิ มนชฺชว’มทฺทวตํ; ()

.

ขรผารุสตา กรณุตฺตริยํ

ยทิ มาน’ภิมาน’ปมาทมทํ,

สผารุสตา กรณุตฺตริยํ

สมายมภฺชิ’ติ โมหชฏํ

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

.

ติวิธา’กุสลํ ติวิธพฺพิสมํ

ติวิตกฺกติมูลติสฺมปิ,

ติมลํ ติปปฺจ มภฺชิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๐.

จตุโรฆ จตุพฺพิธโยค จตุ-

พฺพิธคนฺถ จตุพฺพิธคาห มปิ,

จตุราสวธมฺม มภฺชิตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๑.

วินิพทฺธ มโนขีล นีวรณา-

นฺย’ภีนนฺทนมจฺจริยานิ ตโต,

ยทิ ปฺจวิธานิ’ปิ ภคฺคมกา

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๒.

ฉวิวาทปทานิ’ปิ สตฺตวิธา-

นุสเยหิ กุสิตกวตฺถุ’มโต,

ย มภฺชิ’ตราติ’ปิ อฏฺวิธํ

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๓.

นวธา’ลยมุล มภฺชิ ตถา

ทสธา’กุสลํ ทสกมฺมปถํ,

สกลานิ กุทิฏฺิคตานิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๔.

ปริฬาหทรํ วิวิธ’ทฺธสตํ

ภวกเนตฺติวิจาร มหฺชิ ตโต,

สตมตฺตสหสฺสกิเลสคตํ

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๕.

อณิมา ลฆิมา มหิมา วสิตา-

ปภุติ’สฺสริย’ฏฺภเคหิ ยโต,

สุภเคหิ สมงกฺคีพฺภูว ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๑๖.

อณุโน นนุโน’ นนุโนกรณํ

กรณํ ลหุโน’ลหุโน อณิมา,

ลฆิมา มหิมา มหิมากรณํ

กรณํ วสิตา วสิตาย ตหึ; ()

๑๗.

สย มิจฺฉิตาน มุปาคมนํ

ลหุ วิจฺฉิตการิยสาธนตา,

อภิปตฺติ ปกมฺย มเสสวสี-

กรเณ’สิกตา ปรมิสฺสรตา; ()

๑๘.

นภสา ปทสา คมนาทิวสา

วชโต ปรินิฏฺิตการิยตา,

นิชกาม’วสายิกตาติยหึ-

ปรมิสฺสริยาขฺยภคา’ฏฺวิธา; ()

๑๙.

จตุมคฺค จตุปฺผลสนฺติปทา-

ริยธมฺมสมุหภเคหิ ยุโต,

วินลีกตปาปมเลหิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๐.

จรณทิคุณ’ติสยาธิคตา-

สมกิตฺติสรีรภเคต ยุโต,

ภุวนตฺตยวิปฺผุริเตน ตโต

ภควาติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๑.

ชนโลจนนีหรณาย นิรู-

ปม รูปสรีรคตาย ตโต,

นิขิลาวยวสฺสิริยา สพิโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๒.

อภิปตฺถิต มิจฺฉิต มตฺตหิตํ

ปรสตฺตหิตมฺปิ สมิชฺฌติ ยํ,

อิติ ตาทิสกามภเคน ยุโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๓.

ยทนุตฺตริเยน จ ปารมิตา-

วีริเยน ปยตฺตภเคน ยุโต,

ครุภาวปทปฺปภเวน ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา;

๒๔.

ปรมิสฺสริยายมธมฺมยโส-

สิริกามปยตฺตภาคา ฉยิเม,

ยทิ ยสฺส ชินสฺส ภวนฺติ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๕.

สุภเคน อนฺสเมน นิรู-

ปมรูปวิลาสภเคน ยุโต,

สตปุฺสมุชฺชลิเตน ตโต

ภควาติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๖.

นิชธมฺมสรีรวิภูติ ยถา

นิชรูปสริรวิภูติ ตถา,

อิห วุจฺจติ ภคฺคสุภาคฺยมิติ

อปิ เตหิ สมงฺคิ ชิโน ภควา; ()

๒๗.

กุสลาทิปเทหิ วิภตฺตมกา’-

ยตนาทิวเสน จ พนฺธวสา,

วต ธมฺมสมุหสภาว มโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๒๘.

จตุธา จตุธา จตุธา จตุธา

จตุสจฺจทโส’ริยสจฺจมฺปิ,

วิภชี วิภชี วิภชี วิภชี

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; (ยมกพนฺธนํ)

๒๙.

ยทิ ทิพฺพวิหาร มเสวิ ภชิ

สุรเชฏฺวิหาร มนฺสมํ,

อริยฺจวิหาร มนฺสมํ,

อริยฺจ วิหาร มเสวิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๓๐.

ยทิ กายวิเวกสุขํ อภชี

ภชิ จิตฺตวิเวกสมาธิสุขํ,

อุปธีหิ วิเวกก มเสวิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๓๑.

ภชิ วฏฺฏคตฺจ วิวฏฺฏคตํ

สย มุตฺตริมานุสธมฺม มปิ,

ติวิธหิ วิโมกฺข มเสวิ ตโต

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๓๒.

ปุนราคมนาวรเณน ภเว

ภวเนตฺติสมฺ มิทํ คมนํ,

ยทิ วนฺตมกา’ริยมคฺคมุโข

ภควา’ติ ปวุจฺจติ โส ภควา; ()

๓๓.

ภควา’ติ วิสิฏฺ’ภิธานมิมํ

น’จ มาตุปิตุปฺปภุติหิ กตํ,

สหโพธิปทาธิคเมน คตา

ตถสมฺมุติ ตสฺสชินสฺส’ภวิ; ()

อถมหานิทฺเทสาคตนโย วุจฺจเต.

๓๔.

โลกุตฺตราย มติยา

ราคํ ภคฺคํ อกาสิ โทสํ โมหํ,

ยสฺมา กณฺฏกมานํ

กิเลสมารํ ตโตปิ พุทฺโธ พควา; ()

๓๕.

ยสฺมา วิภชฺชวาทิ

ภชิ วิภชิ ปวิภชี สธมฺมกฺขนฺธํ,

โลกุตฺตรฺจ กตวา

ภวานมตฺตํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๓๖.

ยสฺมา ภาวิตกาโย

ภาวิตสิโล สทา สุภาวิตจิตฺโต,

ภาวิตปฺโ สพฺภิ

สุภาวนีโย ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๓๗.

ภควา กวนปตฺถานิ

ปฏิสลฺลานพฺพิหารสารุปฺปานิ,

ชนวาตาปคตานิ

วนานิ เสนาสนานิ โย ปนฺตานิ; ()

๓๘.

ภุธรกนฺทรเลณํ

คุรุหมูลํ ปกลาล มพฺโภกาสํ,

สิวถิกํ ภชิ ยสฺมา

ติณสตฺถารํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๓๙.

จตุพฺพิธานํ สทฺธา-

เทยฺยานํ จีวราทิสมฺภารานํ,

สุภโร ยสฺมา ภาคี

ปรมปฺปิจฺโฉ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๐.

อตฺถรสสฺส สุภาคี

ธมฺมรสสฺส จ ยโต วิมุตฺติรสสฺส,

อธิสีลสฺส’ธิจิตฺต-

สฺส’ธิปฺายจ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๑.

รูปารูปาวจร-

ชฺฌานาน จตุนฺน มปกฺปมฺานมฺปิ,

วิทฺธํสิตีวรโณ

ยสฺมา ภาคี ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๒.

อฏฺนฺนฺจฏฺนฺนํ

วิโมกฺขธมฺมาน มาภิภายตนานํ,

อนุปุพฺพวิหารานํ ภาคินวนฺนํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๓.

ทสกสิณสมาปตฺติ

ทสสฺาภาวนาน มปิ ภาคีวา,

อสุภสมาปตฺยา’นา-

ปานสฺสติยา ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๔.

สมฺมปฺปธาน ปภุติ-

สติปฏฺานิ’ทฺธิปาทธมฺมานมฺปิ,

จตุธา สุวิภตฺตานํ

ภาคี ยสฺมา ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๕.

ปฺจนฺนมฺปิ พลานํ

ยสฺมา ปฺจนฺน มินฺทฺริยานํ ภาคี,

ตสฺมา ทสพลธารี

ชิตินฺทฺริโส โย ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๖.

ยสฺมา โพชฺฌงฺคานํ

อริยสฺส’ฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺสาปิ,

ตถาคตพลานํ โย

ภาคิ ทสนฺนํ ตโตปิ พุทฺโธ ภควา; ()

๔๗.

จตุเวสารชฺชานํ

ยทิ จตุปฏิสมฺภิทาน มทฺธภาคี,

ฉพุทฺธธมฺมานมฺปิ

ฉฬภิฺานํ ตโตปิพุทฺโธภควา; ()

๔๘.

ภควา’ตฺเย’ตํ นามํ

นกตํ มาตาปิตูหิ ภาตุภคินีหิ,

สกมิตฺตามจฺเจหิ

น าติสาโลหิเตหิวา ปฺตฺตํ; ()

๔๙.

สมเณหิ ภุสุเรหิ

น เทวตาหิ จ นน เยน เกนจิ รจิตํ,

อุฏฺฏกิพฺพิสมูเล

สุโพธิมูเล สุพุทฺธสมฺโพธีนํ; ()

๕๐.

ปฏิลาภเหตุ เตสํ

ภควนฺตานํ อนาวรณาณสฺส,

ปวิโมกฺขนฺติกเมตํ

ยทิทํ ภควาติ สจฺฉิกาปฺตฺติ; ()

อถฏีกาคตนโยวุจฺจเต.

๕๑.

นิรติสยาสีลาทิ-

สคฺคุณภาคา อนฺสามฺา เย

ยสฺสุ’ปลพฺภนฺติ ตโต

ภควา’ตฺย’ภิธียเต สพุทฺโธ ภควา; ()

๕๒.

ตถาหิ สีลํ สมาธิ

ปฺา วิมุตฺติ วิมุตฺติทสฺสนาณํ,

หิริ โอตฺตปฺปํ สทฺธํ

วีริยํ สติ สมฺปชฺ เมเต ธมฺมา; ()

๕๓.

สีลวิสุทฺธิ จ ทิฏฺิ-

วิสุทฺธิ กุสลานิ ตีณิ ตมฺมูลานิ,

ตโย วิตกฺกา สมฺมา

ติสฺโส ธาตฺวานวชฺชสฺา ติสฺโส; ()

๕๔.

จตุสติปฏฺานิ’ทฺธิ-

ปฺปาทา สมฺมปฺปธานธมฺมา จตุโร,

ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส

จตุโร มคฺคา ผลานิโข จตฺตาริ; ()

๕๕.

จตฺตาโร, ริยวํสา

โยนิปริจฺเฉทกานิ จตุาณานิ,

จตุเวสารชฺชานิ

ปธานิยงฺคานิ ปฺจ ปริมาณานิ; ()

๕๖.

ปฺจงฺคิโก’ปิ สมฺมา

สมาธิ ปฺจินฺทฺริยานิ ปฺจพลานิ,

นิสฺสารณียธาตุ

ปฺจวิมุตฺติปริปาจนิยา ธมฺมา; ()

๕๗.

ปฺจ วิมุตฺตายตน-

าณานิ ฉคารวา ฉพหุลวิหารา,

ฉา’นุสฺสติานานิ

นิสฺสารณิยา ฉธาตุ ฉลภิฺาโย; ()

๕๘.

ฉพฺพิธ’นุตฺตริยานิ

ชพฺพิธนิพฺเพธภาคิยา สฺาโย,

ฉอสาธารณานา-

นฺย’ริยธนานฺย’ปริหานิยา ธมฺมา; ()

๕๙.

สปฺปุริสาริยธมฺมา

โพชฺฌงฺคา สตฺต สตฺตสฺา สตฺต,

ขีณาสวพลกถนา

สตฺตวิวธา ทกฺขิณรหานฺจ กถา; ()

๖๐.

อฏฺนฺนํ ปฺานํ

ปฏิลาภ นิทานเทสนา สมฺมตฺตา;

โลกสภาว’จฺจคมา

อฏฺ’กฺขณเทสนา จ อฏฺวิโมกฺขา; ()

๖๑.

วตฺถุนฺยา’รมฺหานิ

มหาปุริสตกฺกนา’ภิภายตนุตฺติ,

อฏฺวิธา นวุ’ปายา

มนสิกรณมูลกา ปธานฺยงฺคานิ; ()

๖๒.

นว สตฺตาวาสกถา

อาฆาตปฏิวินยา จ นว นานตฺตา,

นวา’นุปุพฺพวิหารา

นวสฺา ทสวิธา กุสลกมฺมปถา; ()

๖๓.

ทส กสิณายตนานิ

ทส สมฺมตฺตานิ นาถกรณธมฺมา,

พลานิ จา’ริยวาสา

เมตฺตาเย’กาทสานิสํสา ธมฺมา; ()

๖๔.

พารสธมฺมา จกฺกา-

การา เตรสธุตงฺคธมฺมา เจ’ปิ,

จุทฺทสมตฺตา พุทฺธิ

ปฺจทสวิมุตฺติปาจนียา ธมฺมา; ()

๖๕.

อานาปานสฺสติโย

โสฬส โสฬสวิธา’ ปรนฺตปตียา,

อฏฺรส พุทฺธคุณา

เอกูณวีสติ ปจฺจเวกฺขณพุทฺธิ; ()

๖๖.

จตุจตฺตาฬิสวิธา

ปฺาวตฺถู’ทยพฺพเยาณานิ,

ปฺาส กุสลธมฺมา

สตฺตาธิกสตฺตติปฺปภาวตฺถูนิ; ()

๖๗.

จตุวีสติ โกฏิลกฺข-

ปฺปมิต สมาปตฺติยฺจรวชิราณํ,

สมนฺตปฏฺานปจฺจ-

เวกฺขณาณานิ เทสนาาณาติ; ()

๖๘.

สตฺตาน มนตฺตานํ

วิภคาณานิจา’สยานุสยานํ,

วุตฺตวิภาคา สนฺตี

คุณภาคา ภควโต ตโต ภควา โส; ()

๖๙.

มนุสฺสตฺตภาวาทิเก อฏฺธมฺเม

สโมธานยิตฺวา’หิสมฺโพธิยา เย,

สมิทฺธา’ธิกาเรหิ สตฺตุตฺตเมหิ

มหาโพธิสตฺเตหิ สมฺปาทนียา; ()

๗๐.

อธิฏฺานธมฺมาทโย ปฺจุ’ฬาร-

ปริจฺจาคธมฺมา จตุสฺสงฺคหา จ,

จริยตฺตยํ ปารมีธมฺมราสิ

ภวตฺตฺยา’ภิสมฺโพธิสมฺภารภูตา; ()

๗๑.

ปภุตฺยา’ภินีหารโต ยาวโพธิ

อสงฺเขยฺยกปฺปานิ จตฺตาริ’มสฺส,

สลกฺขานิ เต โพธิสมฺภารธมฺมา

ภวา วุทฺธิปกฺเข ภตา สมฺภตา’ติ; ()

๗๒.

ภชียนฺติ ยา ปุฺวนฺเตหิ โลเก

ปโยคํ สมาคมฺม สมฺปตฺติโย ตา,

ภคานาม วฏฺฏพฺพิวฏฺฏานุคา’ติ

ปวุจฺจนฺติ เตสํ อุภินฺนํ ภคานํ; ()

๗๓.

ปุเร โพธิโต โพธิสตฺโต สมาโน

ภุสํ โพธิสมฺภารธมฺเม วินนฺโต,

ปติฏฺาสิ ยสฺมึ ภเค เต วนีติ

มนุสฺเสสุ เทเวสุ อุกฺกํสภุเต; ()

๗๔.

ตถา’นฺสามฺสาหิฺฌาน-

สฺสมาปตฺติเภทคฺคมคฺคปฺผลาที,

ภเค โพธิมูเล วิวฏฺฏานุเค’ปิ

สยํ พุทฺธภุโต สมาโน วนี’ติ; ()

๗๕.

จตุพฺพิส เย โกฏิลกฺขปฺปมาณ-

สมาปตฺติภาคา กมหาภาคเธยฺโย,

ปเรสํ นหิตาย?ตฺตโน ทิฏฺธมฺม-

สุขตฺถาย เต นิจฺจกปฺปํ วนีติ; ()

๗๖.

อภิฺเยฺยธมฺเมสุ เย ภาวิตพฺพ-

ปหาตพฺพภาคา ปริฺเยฺยภาคา,

สิยุํ สจฺฉิกาตพฺพภาคา วนี’ติ

ชิโน ภาวนาโคจราเสวโน เต; ()

๗๗.

อสาธารเณ เสสสาธารณ เย

อิเม ธมฺมภาคา’ธิสีลาทิเภทา,

ผลํ ยาวตา โพธเนยฺเยสุ สตฺถา

วนี ปตฺถยี สุปฺปติฏฺานุโขติ; ()

๗๘.

อเวจฺจปฺปสนฺตา อิมสฺส’ตฺถิ เทว-

มนุสฺสา พหู ภตฺติยุตฺตา ตถาหิ,

อสาธารณา’โนปมานตฺตาณ-

ปฺปภาวาทิโต สพฺพสตฺตุตฺตโม โส; ()

๗๙.

อนตฺถาปหาราทิปุพฺพงฺคมาย

หิตตฺถา’ภินิปฺผาทเน ตปฺปราย,

ปโยคาภิสมฺปตฺติยา โพธเนยฺย-

ปชาโย’ปการาวหายา’มิตาย; ()

๘๐.

วิยามปฺปภา เกตุมาลากุลาย

ภุสํ ลกฺขณา’สิตฺยนุพฺยฺชเนหิ,

วิจิตฺตาย รูปินฺทิรามนฺทิราย

สมิทฺธตฺตภาวา’ภิสมฺปตฺติยาปิ; ()

๘๑.

ยถาภุจฺจสีลาทิธมฺมุพฺภเวน

อุฬาเรน โลกตฺตยพฺยาปินาปิ,

สมนฺนาคตตฺตา กวิสุทฺเธน กิตฺติ-

สฺสรีเรน ขีโรทธีปณฺฑเรน; ()

๘๒.

ิตตฺตา วิสิฏฺาสุ อุกฺกํสโกฏึ

ปวิฏฺาสุ สนฺตุฏฺิตา’ปฺปิจฺฉตาสุ,

จตุนฺนํ วิสารชฺชธมฺมาน มทฺธา

ทสนฺนํ พลานฺจ สพฺภาวโตปิ; ()

๘๓.

สมนฺตาปสาทาวหตฺตา’ปิรูป-

ปฺปมาณทิเก ชีวโลเก สุรานํ,

นราน’ฺชลีวนฺทนามานปูชา-

วิธานารหตฺตาปิ สมฺภตฺติานํ; ()

๘๔.

อเวจฺจปฺปสาเทนุ’เปตา’นุสิฏฺิ-

ปฏิคฺคาหกา เยชนา เกนจาปิ,

มนุสฺเสน เทเวน วา พฺรหฺมุนา วา

อสํหาริยา ภตฺติ เตสํ กทาจิ; ()

๘๕.

ปริจฺจชฺช เต สาวกา ชิวิตมฺปิ

ชินํ ธมฺมปูชาย ปูเชนฺติ ทฬฺหํ;

ตถาหิ’สฺส ปฺตฺตสิกฺขาปทานิ

นวีติกฺกมนฺเต สมุทฺโท’ว เวลํ; ()

๘๖.

ปวุจฺจนฺติ ภาคาติ ธมฺมสฺสภาว-

วิภาคา หิ เต ขนฺธธาตฺวาทินา’ปิ,

อตีตาทิรูปาทิเภเทหิ เตปิ

อเนกปฺปเภทา วิภตฺตา ภวนฺตี; ()

๘๗.

ปปฺจตฺตยํ สพฺพสํโยชนานิ

ชิโน คนฺถโยคา’สโว’โฆ’ปธีจ,

สมุจฺฉิชฺช มคฺเคน นิพฺพานธาตฺวา-

มตํ โส ปิพนฺโต วมี เต จ ภาเค; ()

๘๘.

ฉจกฺขาทิวตฺถุนิ ชา’รมฺมณานิ

ฉจิตฺตานิ ฉพฺเพทนา ผสฺสฉกฺกํ,

ฉสฺา ฉตณฺหา ฉสฺเจตนา ฉ-

พฺพิตกฺเก วิจาเร ฉ ภาเค วมีติ; ()

๘๙.

ยมา’นนฺท จตฺตฺจ วนฺตํ วิมุตฺตํ

ปหีณํ วินิสฺสฏฺ มงฺคีรสสฺส,

น ตํ ชาตุ ปจฺเจสฺสตีตฺยา’ภ สตฺถา

ยถาวุตฺตภาเค วมีตฺเววเมว; ()

๙๐.

ชิโน กณฺหสุกฺเกจ วชฺชานวชฺเช

นิหีนปฺปณิเต อธมฺเม จ ธมฺเม,

อสาธารเณน’ คฺคมคฺคา’นเนน

อปจฺจาคมํ ปาปยี อุคฺคิรีติ; ()

๙๑.

ปเรสฺจ สํสารนิรากรมฺหา

สมุลฺลุมฺปนตฺถาย กุลฺลูปมํ โส,

ยถาชฺฌาสยํ เทสยิตฺวาน ธมฺมํ

ปมาเปสิ เตหา’ปิ ภาเค’ติ สพฺเพ; ()

๙๒.

ปุเร ปูรยํ ปารมีธมฺมชาตํ

มหาโพธิสตฺโต สมาโน ภคาพฺยํ,

สิรึ อิสฺสรตฺตํ ยโสหตฺถสารํ

วมี ฉฑฺฒนียํ ยถาเขฬปิณฺฑํ; ()

๙๓.

ตถาหิ’สฺส ลทฺธํ ปุเร โสมนสฺส-

วฺหโย เตมิโย’โยฆโร หตฺถิปาโล,

กุมาโรสมาโน’ภินิกฺขมฺม เคหา

สิรึ เทวรชฺชสฺสิรึ อุคฺคิริ โส, ()

๙๔.

อเนกาสุ ชาตีสุ สมฺปนฺนโภโค

ภาเค ลทฺธโภเค’วเมวุ’คฺคิริตฺวา,

สกํ หตฺถคํ ปจฺฉิเม อตฺตภาเว

อโนมสฺสิรึ จกฺกวตฺติสฺสิริมฺปิ; ()

๙๕.

จตุทฺทีปิกํ เทวรชฺชา’ธิปจฺจ-

สมานาธิปจฺจํ ยถาภุจฺจ มุจฺจํ,

ยสฺจา’ปิ ตตฺนิสฺสยํ ปฺจกาเม

อลคฺโค ติณคฺคาย’ปา มฺมาโน; ()

๙๖.

ปหายา’ ภิคนฺตฺวาภิสมฺโพธิรชฺเช

ปติฏฺาย สทฺธมฺมราชา พภุว,

อสาเร ตุสาเร’ว สํสารสาเร

สุวุตฺตปฺปกาเร ภเค โส วมีติ; ()

๙๗.

ปวตฺตนฺติ นกฺขตฺตรูเปหิ เภหิ

สมํ จกฺกวาฬาวกาเสสุ ยาตา,

ติกุฏทฺทิ กุฏทฺทิ จนฺท’กฺก เนรุ-

วิมานาทิโสภา ภคา นาม โหนฺติ; ()

๙๘.

ชิโน ตสฺสมงฺคี ชโนกาสโลเก

หเว ฉนฺทราคปฺปหาเณน เยน,

มหาโพธิมณฺเฑ นิสินฺโนสมาโน

วิภูตาวิภูเต ภาเค เต วมีติ; ()

๙๙.

โสภาควา’ติ ภตวา’ติ ภเควนี’ติ

ภาเควนี’ติ อภิปตฺถยิ ภตฺตวา’ติ,

ภาเควมี’ติ ติภเวสุ ภเควมี’ติ

อนฺวตฺถโต หิ ภควา ภควา สมฺโ; ()

๑๐๐.

อิจฺเจว’มสฺส อรหาทิคุณปฺปพนฺธ-

ปุพฺพาจลุ’พฺภวยโสวิสโรสธีโส,

ปชฺชฺจ สชฺชนมโนกุมุทานิ’เว’ทํ

จิตฺตานิ โพธยติ กึ ปุริสาธมานํ; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺท ทานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเน ภควา’ตินามปฺตฺติยา อภิเธยปริทีโป ฉพฺพีสติโม สคฺโค.

.

เอตฺถ’ตฺตหิสมฺปตฺติปรหิตปฏิปตฺติโต

นิสฺสีมาปิ ทฺวิธา พุทฺธคุณา สงฺคหิตา กถํ; ()

.

ตาสฺว’ตฺตหิตสมฺปตฺติสทฺธมฺมจกฺกวตฺติโน;

ปหาณสมฺปทาาณสมฺปทาเภทโต ทฺวิธา; ()

.

รูปกายา’นุภาวาสุํ ตตฺเถ’ว’นฺโตคธา ทฺวิธา,

ปรตฺถปฏิปตฺตี’ปิ ปโยคาสยเภทโต; ()

.

ปโยโค ลาภสกฺการสิโลกนิรเปกฺขิโน,

ทุกฺขู’ปสมณตฺถาย นียฺยานิโก’ปเทสนา; ()

.

อาสโย เทวทตฺตาทิปจฺจามิตฺตชเนสุปิ,

หิตชฺฌาสยตา นิจฺจํ เมตฺตากนฺตาย ภตฺตุโน; ()

.

อินฺทฺริยา’ปริปกฺกานํโพธเนยฺยาน มนฺวหํ,

ปฺินฺทฺริยาทิสมฺปากสมยา’วคมาทิโต; ()

.

เทยฺยธมฺมปฏิคฺคาหปฺปภุตีหา’ นุกมฺปิย,

ปรหิตปฏิปตฺยา’สิ ปเรสํ หิตสาธนํ; ()

.

เตสํ คุณวิเสยานํ วิภาวนวเสนปิ,

ปาฬิยํ อรหนฺตฺยาทิปทานํ คหณํ กถํ; ()

.

ตตฺถา’รหนฺติ อิมินา ปเทน ปริทีปิตา,

ปหาณสมฺปทานาม อตฺตโน หิตสมฺปทา, ()

๑๐.

ปเทหิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลกวิทูติ อตฺตโน,

าณสมฺปตฺติสงฺขาตา นหิตสมฺปตฺติ ทีปิตา; ()

๑๑.

วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน’ติ’มินา ทสฺสิตา’ตฺตโน,

วิชฺชาจรณปฺปภุติ สพฺพา’ปิ หิตสมฺปทา; ()

๑๒.

สุคโต’ติ’มินา วุตฺตา ปฏฺายปณิธานโต,

อตฺตโนหิตสมฺปตฺติ ปรตฺถปฏิปตฺติจ; ()

๑๓.

สตฺถา เทวมนุสฺสานํ ปุริสทมฺมสารถี,

ปรตฺถปฏิปตฺเย’ว ปทฺจเยหิ ทีปิตา; ()

๑๔.

ปทฺจเยน พุทฺโธติ ภควาติ วิภาวิตา,

ยาว’ตฺตหิตสมฺปตฺติ ปรหิตปฏิปตฺติ จ; ()

๑๕.

ติธา พุทฺธคุณา เหตุผขลสตฺโต’ปการโต,

สํขิตฺตา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’ติ ปเทหิจ; ()

๑๖.

วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน โลกวิทู’ติ’เมหิ จ,

จตูหิ ผขลสมฺปตฺติสงฺขาตา กิตฺติตา คุณา; ()

๑๗.

ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา ทฺวีหิปเทหิ ตุ,

สตฺโตปการสมฺปตฺติวเสน คทิตา คุณา; ()

๑๘.

ผลสมปตฺติสตฺโตปการสมปตฺติเภทโต,

อุโภ พุทฺธคุณา พุทฺโธ’ติ’มินา ปริทีปิตา; ()

๑๙.

สุคโต ภควา ทฺวีหิ ปเทหา’ทิจฺจพนฺธุโน,

วิภาวิตา เหตุ ผลสตฺโต’ปการสมฺปทา; ()

๒๐.

ถีรสารตโร’ทารุตฺตุงฺค สคฺคุณเมรุนา,

คิริราชา’ปิ นีจตฺตํ ชคาม ชินราชิโน; ()

๒๑.

ตสฺสา’นุปุพฺพคมฺภีรสมฺปุณฺณคุณสาคเร,

สาคโร’ยํ ปริจฺฉินฺโน พินฺทุมตฺตํ’ว ขายติ; ()

๒๒.

ถาวรา’จลปตฺถิณฺณปติฏฺาคุณภุมิยา,

โนเปติ ปํสุปถวี กลภาคมฺปิ สตฺถุโน; ()

๒๓.

จกฺกวาฬสหสฺสานิ สมฺพาธิกฬิตานิ’ว,

คุณเลสานุภาเวน ทิสฺสนฺเตรวิพนฺธุโน; ()

๒๔.

อนนฺตาปริยนฺเตน คุณากาเยน สตฺถุโน,

อากาโส’มนนฺโต’ปิ อนฺตภุโต’ว คมฺยเต; ()

เอวํ พุทฺธคุณานนฺตาปริยนฺตา อจินฺติยา,

อวาจิยา’โนปเมยฺยา อโหอจฺฉริยพฺภุตา; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเกนิทาเต นวนฺนมรหาทิคุณานํ สงฺเขปนยปริทีโป

สตฺตวีสติโมสคฺโค.

.

ธุตนิชฺฌรจามรานิเลน

สิสิเร กูฏภุเชหิ คิชฺฌกูเฏ,

หริภุธรหาริเทหธาริ

วิหรนฺโต กรุณากโร กทาจิ; ()

.

วสมาน มเสสภิกฺขุสงฺฆํ

อิห ราชคฺคหนามราชธานฺยา,

วรมณฺฑลมาล มานยสฺสุ

มุนิรานนฺทยนินฺทมิจฺจโวจ; ()

.

ยติ สมฺปติ สนฺนิปาตยิตฺวา

ยติสงฺฆํ ยติราชมพฺรุวี โส,

รุจิรฺชลิปูชิตงฺฆิกฺโช

สมยํ มฺถ ยสฺสทานิ ภนฺเต; ()

.

อถ โข สุคโต ตโต’หิคนฺตฺวา

นวสฺฌาฆนรํสิวิปฺปกิณฺโณ,

วรมณฺฑลมาฬ โมตริตฺถ

รวิ มนฺทารมิโวทยา’จลมฺหา; ()

.

ตหิ มาสนมตฺถเก นิสินฺโน

มิคราชาริว กฺจนาจลคฺเค,

ปริสาสุ วิสารโท อภาสิ

มุนิราชา’ปริหานิเยจ ธมฺเม; ()

.

อภินฺขมิย’มฺพลฏฺิกายํ

วิหรนฺโต ภควา ตโต ปุรมฺหา,

นวปลฺลวมณฺฑิตมฺพสาขี

ริว’นุพฺยฺชนจารุรูปกาโส; ()

.

อิติสีลปภาวิโต สมาธิ

สผโล จิตฺตปภาวิตา จ ปฺา,

สผลา’ติ ปวตฺตธมฺมจกฺโก

อถ นาลนฺทมุปาคมี สสงฺโฆ; ()

.

ตหิ มมฺพวเน ยถาภิรนฺตํ

วิหรนฺตํ ตมุเปจฺจ เถรนาโค,

มกหีตฺชลิมฺชริก สิเรน

จรณจนฺท มวนฺทิ สาริปุตฺโต; ()

.

สุนิสชฺช อสชฺชมานาณํ

ภควนฺตํ ปจุรํ อภิตฺถวนฺโต,

นทิ สิหนิโภ อภีตวาจํ

ภควา จ’พฺภนุโมทิ ภาสิตํ ตํ; ()

๑๐.

กถยํ อธิสีลจตฺตปฺา-

ปฏิสฺุตฺตกถํ ตหึ วสิตฺวา,

ยติสงฺฆปุรกฺขโต ตโต โส

อคมา ปาฏลิคามมุคฺคธีมา; ()

๑๑.

มุนิ ปาฏลิคามุปาสกานํ

อนุกมฺปาย สุมาปิเต นิวาเส,

นิวสํ สวณฺชลีหิ เปยฺยํ

วธุรํ ธมฺมสุธารสํ อทาสิ; ()

๑๒.

อจิราปคเตสุ’ปาสเกสุ

ภควา ปาฏลิคามิเกสุ เตสุ,

ชนสุฺนิเกตนํ อนฺโ

ปวิสิตฺวาน อกาสิ สีหเสยฺยํ; ()

๑๓.

มคธาธิปติสฺส ภุปติสฺส

นครํ ตตฺร สุนิธวสฺสการา,

สจิวา ติทเสหิ มนฺตยิตฺวา

วิย ตสฺมึสมเย สุมาปยนฺติ; ()

๑๔.

อภิปสฺสิย ทิพฺพจกฺขุนา ตํ

ภควา’นนฺท มโวจ เหสฺสเต’ทํ,

อริยา’ยตนํ วณิปฺปโถ’ติ

นครํ ปาฏลิปุตฺตนาม มคฺคํ; ()

๑๕.

มิถุเภทวเสน อคฺคิโตวา

ทกโต ปาฏลิปุตฺตสฺิโน โข,

นครสฺส กทาจิ อนฺตรายา

มุนิ เวเทหมุนึ ตโย’ตฺย’โวจ; ()

๑๖.

ตทเห’วุปสงฺกมึสุ เยน

ภควา เตน สุนีธวสฺสการา,

ชินปาทกิรีฏผุฏฺสีสา

อภิสิตฺเต’ว ขณํ ลสึสุ’ โห เต; ()

๑๗.

ถิรสารคุเณน ธมฺมรฺโ

ธนุทณฺเฑว ิตา นตงกฺคยฏฺิ,

ตทุโภ สวิวา นิมนฺตยึสุ

สุคตํ อชฺชตนาย โภชเนน; ()

๑๘.

อธิวาสน มสฺส เต วิทตฺวา

ปฏิยตฺเตหิ ปณีตโภชเนหิ,

ภควนฺต มตปฺปยุํ สสงฺคํ

กมลาวาสนิวาสคํ สหตฺถา; ()

๑๙.

ภควา’ถ สุนีธวสฺสกาเร

ปริภุตฺโต อปนีตปตฺตปาณี,

อนุโมทิ นิปีย ธมฺมปานํ

ปจุรํ ปีติผุฏนฺตรา’ภวุํ เต; ()

๒๐.

อนุยนฺตชเนหิ ธมฺมรฺโ

วชโต ภิกฺขุปูรกฺขตสฺส ตมฺหา,

ปุถุโลรตเลน ยํ วิสาลํ

นครทฺวาร มนนฺตริพภุว; ()

๒๑.

อิติ โคตมพุทฺธปาทผุฏฺํ

ตทิทํ ทฺวาร มโหสี โคตมาขฺยํ,

ตหิ โมตริ ยตฺถ กากกเปยฺยา

มุนิ คงฺคาขฺยสวนฺติ ตุงฺควีจิ; ()

๒๒.

พหฬา’นิลภงฺควีจิมาลา-

ลุลิตายา’ติ คภีรนินฺนคาย,

ย มนงฺคปภงฺคุโร ตริตฺถ

ตยิทํ โคตมติตฺถนาม มาสิ; ()

๒๓.

สุคโต ปรตีรโค’ฆติณฺโณ

ชนตํ ปสฺสิย สาวเกหิ สทฺธึ,

ตรณตฺถ มุลุมฺปกุลฺลนาวา

ปริเยสนฺต มุทานคาถ มาห; ()

๒๔.

นรสารถิ เยน ภุมิกนฺตา-

มกุฏาการกุฏีหิ นาวกาโส,

อุปสงฺกมิ เตน โกฏิคาโม

อุทิตมฺโภรุ หุ’ปาหนปฺปิตงฺฆี; ()

๒๕.

อหมสฺมิ ปพุทฺธสจฺจธมฺโม

ปุนรุปฺปตฺติ นจตฺถิ เม’ติ วตฺวา;

ตหิ โมวทิ วาสโค ติสิกฺขา-

ปฏิสํยุตฺตกถาย ภิกฺขุสงฺฆํ; ()

๒๖.

มุนิ นาติกนามคามยาโต

กถิตานนฺทยตินฺทปุฏฺปฺโห,

ปริทีปยิ ธมฺมทปฺปณาขฺยํ

ปริยายํ คติปจฺจเวกฺขณาย; ()

๒๗.

อรหาทิคุณกโรก มเหสิ

วิหรํ ตตฺรปิ คิฺชกานิวาเส,

ปิฏกตฺตยสงฺคหํ วสินํ

อธิสีลาทิกถํ กเถสิ ภียฺโย; ()

๒๘.

สุคโต ปคโต สภิกฺขุสงฺโฆ

อถ เวสาลิปุรึ ปุรีนมคฺคํ,

ตหิ มมฺพวเน วสํ วสินํ

สติปฺาปรมํ อภาสิ ธมฺมํ; ()

๒๙.

ชินคนฺธคโช มม’มฺพปาลิ-

คณิกา อมฺพวเน’นิ’ทานิ สุตฺวา,

อภิรุยฺห ปยาสิ ภทฺทยานํ

กุจภาราติสมิทฺธภตฺติภารา; ()

๓๐.

คณิกา’ถ กตฺชลินิสินฺนา

ฆนปีนตฺถนภารรุมฺภีเตว,

กรวิกวิราวมฺชุโฆโส

มธุรํ ธมฺม มภาสิ ตาย สตฺถา; ()

๓๑.

กตภตฺตนิมนฺตนา ปสาทํ

รสนาทามสเรหิ วาหรนฺติ,

ปวิธาย ปทกฺขิณํ มุนินฺทํ

อคมา หํสวธุว มนฺทิรํ สา; ()

๓๒.

อหตาหตนีลปีตรตฺต-

สิตมฺชิฏฺวิราคสาฏเกหิ,

สุนิวตฺถสุปารุตา’ภิรูฬฺหา

สุรปุตฺตาริว ภทฺทภทฺทยานํ; ()

๓๓.

อถ ลิจฺฉวิราชราชปุตฺตา

อุปสงฺกมฺม ปณมฺม ธมฺมรฺโ,

นขรํสิปพนฺธสินฺธุตีเร

สมยุํ มคฺคปริสฺสมํ นิสินฺนา; ()

๓๔.

วิลสึสุ กิริฏภิงฺคมาลา-

วิรฬา ลิจฺฉวิกฺชโกสราสิ,

รวิพนฺธวธมฺมภากเรน

ผุฏิตา’ธฏฺิตสิลคนฺธสาลิ; ()

๓๕.

สผลีกตทุลฺลภนฺตภาวา

วิผลีภุตนิมนฺตานา ชนา เต,

วิรชงฺฆิรโชปิสงฺคโมฬี

ปุร มารูฬฺหรถา ตโต ปยาสุํ; ()

๓๖.

ชนโลจนโตรณากราฬํ

อวติณฺโณ วิมลฺชสํ สสงฺโฆ,

คณิกาย ฆรํ มเหสิ ปาโต

จรณกฺกนฺตถลมฺพุโช ชคาม; ()

๓๗.

กตโภชนสงฺคภาวสาเน

คณิกา ปฺชลิกา นิสชฺช ธมฺมํ,

สุนิสมฺม สสาวกสฺส’ทาสิ

สุคตสฺส’มฺพวนํ สมิทฺธสทฺธา; ()

๓๘.

มุนิ รมฺพวนํ ปฏิคฺคเหตฺวา

วิหริตฺวาตหิเมต เทว ธมฺมํ,

กถยํ อธิสีลจิตฺตปฺา-

ปรมํ เพฬุวคามกํ ชคาม; ()

๓๙.

อหเมตฺถ วสามิ ภิกฺขเว’โก

สมณฺเห’ตฺตสหายเกหิ ตุมฺเห,

อุปคจฺฉถ วสฺส มสฺสเมสุ

มุนิ เวสาลิสมนตโตตฺย’ภาสิ; ()

๔๐.

ชิตมารพลสส เพฬุวสฺมึ

อถ วสฺสุปคตสฺส โฆรโรโค,

อุทปาทิ จ มารณนฺติกา’สุํ

กฏุกา กายิกเวทนา’ติพาฬฺหา; ()

๔๑.

อธิวาสนขนฺติปารโค โส

สุขทุกฺเขสุ ตุลาสโม ตทานิ,

ภควา อวิหฺมานรูโป

อธิวาเสสิ สโต จ สมฺปชาโน; ()

๔๒.

อนเปกฺขิย ตาว ภิกฺขุสงฺฆํ

อิธุ’ปฏฺากนิเวทนํ อกตฺวา,

อนลนฺติ มมา’นุปาทิเสส-

ปรินิพฺพานปทํ สเจ ลเภยฺยํ; ()

๔๓.

วีริเยน ปฏิปฺปณามยิตฺวา

พลวา’พาธ มลพฺภยาปนียํ,

ปฏิสงฺขรณารหํ วิเสสํ

สมธิฏฺาย สชีวิตินฺทฺริยสฺส; ()

๔๔.

ภควา’ถ สมาธิ มปฺปยิตฺวา

ปฏิปสฺสมฺภิย ทุกฺขเวทนํ โส,

ปวิหาสิ มหาวิปสฺสนาย

นหิ วิกฺขมฺหิต เวทนา ปุนาสุํ; ()

๔๕.

รวิพนฺธุ วิหารโต’หิคนฺตฺวา

พหิฉายาเอรณงฺคณปฺปเทเส,

สุนิสชฺชิ สุสชชิตา สนมฺหิ

ปริยุฏฺาย ลหุํ คิลานภาวา; ()

๔๖.

ชิตชาติชรารุโช นิสีทิ

ยหิมานนฺทตโปธโน’ ปคมฺม,

ตหิ มฺชลิโก มยา สุทิฏฺํ

ขมนียํ ตว สาต มิจฺจโวจ; ()

๔๗.

ตว พาฬฺหคิลานตาย ภนฺเต

มม ปตฺถงฺฆโน วิย’ตฺตภาโว,

สกลาปิ ทิสา’นุปฏฺหนฺติ

นปิ ธมฺมา ปฏิภนฺติ มนฺติ วตฺวา; ()

๔๘.

อปิจา’สิ มเม’ส สาวกานํ

หทยสฺสา’สลโว นกิฺจิวตฺวา,

ภควา นปนา’นุปาทิเสส-

ปรินิพฺพาน ปทํ ภเช’ติ ภนฺเต; ()

๔๙.

ยมนนฺตรพาหิรํ กริตฺวา

นนุ จา’นนฺทปกาสิโต หิ ธมฺโม,

คุรุมุฏฺิ ตถาคเตสุ นตฺถิ

วท กึ ปตฺถยเต มเม’ส สงฺโฆ; ()

๕๐.

อธุนา’ห มสีติ วสฺสิโกสฺมิ

ปริชิณฺโณสฺมิ ตถาคตสฺส กาโย,

สกฏํวิย ชชฺชรํ ชราย

ภิทุโร วตฺตติ เวขมิสฺสเกน; ()

๕๑.

สนิมิตฺตกเวทนานิโรธา

อุปสมฺปชฺช วิมุตฺติชํ สมาธึ,

วิหเรยฺย ยทา ตทาตฺตภาโว

วยธมฺโมปิ อตีวผาสุโหติ; ()

๕๒.

อธุนาค มิว’ตฺตธมฺมทีปา

ภวถา’นฺปรายณาตฺถ ตุมฺเห,

ภควาวทิ เต’ว สตฺตมา’ติ

สมณา ภาวิตกาย จิตฺตปฺา; ()

๕๓.

ปุนราคมิ ตตฺถ วุตฺถวสฺโส

ภควา เชตวนํ มหาวิหารํ,

อุปคมฺม ตทานิ ธมฺมเสนา-

ปติ สตฺถาร มวนฺทิ สาริปุตฺโต; ()

๕๔.

วิวิธิทฺธิวิกุพฺพณํ วิธาย

ยตินาโค มุนินา กตาวกาโส,

ตว ปจฺฉิมทสฺสนนฺติ วตฺวา

นิวุโต ปฺจสเตหิ สตฺถุกปฺโป; ()

๕๕.

อภินมฺม ปทกฺขิณํ กริตฺวา

ภควนฺตํ สมุเปจฺจ มาตุเคหํ,

ชนิโต’วรเก นิปชฺชก มฺเจ

ปรินิพฺพายิ ตทา’สิ ภูมิจาโล; ()

๕๖.

อถ โกลิตนามเถรนาโค

ปรินิพฺพายิ ตถา กตาวกาโส,

ปุน ธาตุสรีร มปฺปยิตฺวา

มุนิการาปยิ เจติยานิ เตสํ; ()

๕๗.

ชนโลจนปียมานรูโป

มุนิ เวสาลิปุรํ กเมน ปตฺวา,

สุนิวตฺถสุปารุโต กุเลสุ

จริ ปิณฺฑาย กรี’ว เสริจารี; ()

๕๘.

ภควา ปริภุตฺตปาตราโส

ภวตา’นนฺททิวาวิหารกาโม,

อถ คณฺห นิสีทนนฺติ วตฺวา

คมิ จาปาลสมฺเจติยํหิ; ()

๕๙.

อถ โข ภควา นิสิทิ เยน

ตทุปฏฺากวโร’ปคมฺม เตน,

กตปฺชลิโก นิสิทิ วตฺวา

รมณียํติ อุเทนเจติยมฺปิ; ()

๖๐.

สุคตสฺส ปนี’ทฺธิปาทธมฺมา

จตุโร ภิกฺขุ สุภาวิตา สุจิณฺณา,

พหุลีกฬิตา’ติ จาห ภียฺโย

มุนิ ติฏฺเยฺย สเจ ขเมยฺย กปฺปํ; ()

๖๑.

กรุณาปริภาวิตาสเยน

ชิตมาเรน ติวาร มตฺตเมวํ,

อุชุกํ มุนินา กรียมาเน

วิปุโลภาสนิมิตฺตชปฺปนมฺหิ; ()

๖๒.

ปริยุฏฺิตมานโส ริว’ฺโ

ขรมาเรน ปมุฏฺมานโส โส,

น จ ตํ ปฏิวิชฺฌิ เนว ยาจิ

ภควา ติฏฺตุ ยาวตา’ยุกปฺปํ; ()

๖๓.

วช กงฺขสิ ยสฺสทานิกาลํ

ปหิตา’นนฺทตโปธโน’ติวตฺวา,

วสวตฺติวสิกโต มุหุตฺตํ

อวิทูรมฺหิ นิสีทิ รุกฺขมูเล; ()

๖๔.

อุปคฺฉิย โพธเนยฺย พนฺธุ

ภควา เยน ปมตฺต พนฺธุ เตน,

ภุชโคริว ภุตฺตนงฺคเลน

อภิมาเนน อโนนตงฺคยฏฺิ; ()

๖๕.

อชปาลสมฺิโน กทาจิ

อุรุเวลาย วฏทฺทุมสฺส มูเล,

กตกิจฺจ? ตยา กตา ปฏิฺา

ลิขิตา วตฺตติ จิตฺตโปตฺถเก เม; ()

๖๖.

สมณา ตว สาสนา’ว ติณฺณา

อธุนา ธมฺมธรา’นุธมฺมจารี,

ปฏิปตฺติรตา พหุสฺสุตา จ

สุวิยตฺตา สุวิสารทา วินีตา; ()

๖๗.

ปฏิสิทฺธปรปฺปวาทิวาทา

สหธมฺเมน สปาฏิหาริยํ เต,

กถยนฺติ กถาปยนฺติ ธมฺมํ

ปรินิพฺพาตุ ตโต ภวนฺตฺย โวจ, ()

๖๘.

ปรินิฏฺิตสพฺพพุทฺธกิจฺโจ

มุนิเรวํ สมุทิริเต ติวารํ,

อนลนฺติ นิราลโย ภเวสุ

ตทู’(ปจฺฉนฺทสิกํ) นิเสธนาย; ()

๖๙.

อปฺโปสฺสุกฺโก สมาโน วิหรตุ กลิมา โห ติมาสจฺจเยน

สจฺจาโลกปฺปกาโส ทุริต ตมหิโท ปฺจตาฬิสวสฺสํ;

สมฺมา ขีณสฺสิเนโห ติภุวนภวเน ธมฺมราชปฺปทีโป

นิพฺพายิสฺสตฺย’ภาสิ ตทหนิ วิชหฺจา’ยุ สงฺขารเวคํ ()

๗๐.

จาปาเล เจติเย’วํ วิชหติ สติยา สมฺปชฺเนวายุ-

สงฺกาเร ภูมิจาโล ภวิ ปฏุปฏหาราว คมฺภิรโฆโส,

คชฺชึสุ วิชฺชุราชิภุชสตปหฏา สุกฺขชิมูตเภริ

โลโก โสกนฺธกาเร ปริปติ ชนิโต ภึสโน โลมหํโส; ()

อิติเมธานนฺทาภิธาเนน ยตินา วิรจิเต สกลกวิชน หทยานนฺททานนิทาเน ชินวํสทีเป สนฺติเก นิทาเน ภควโต อายุสงฺขาโรสฺสชฺชน ปวตฺติ ปริทีโป อฏฺวีสติโม สคฺโค.

.

เยนา’นนฺโท วสติ ภควา เตน คนฺตฺวา นิสินฺโน

ปาทมฺโภเช สุมหิย สุเหพทฺธมุทฺธาฺชลิหิ,

ภนฺเต สุกฺขาสติ จ เอลิตา หึสโน โลมหํโส

ชาโต กสฺมา วสุมติวธู สมฺปเวธีตฺย’ปุจฺฉิ; ()

.

เหฏฺา’กาเส พลวปวเน วายมาเน กทาจิ

วาตฏฺา ยา สลิลปถวี ตฏฺิตา ปํสุภุมิ,

สงฺกมฺปนฺเต ยถริวตริ โลล กลฺโลลมาลิ-

มชฺโฌติณฺณา ปถวิจลนฏฺาน มานนฺท เจ’ตํ; ()

.

อปฺเปกจฺเจ สมณ สมณพฺราหฺมณา อปฺปมาณา

อาโปสฺา สุขุมปถวิ ภาวิตา สนฺติ เยสํ,

ปตฺตาภิฺา ปริจิตวสี เต สมาปตฺติลาภี

กมฺเปนฺตีมํ ตทปิ ภวเต ภูมิจาลสฺส านํ; ()

.

คพฺโภกฺกนฺโต ภจติ จ ยทา สมฺปชาโน สโตว

คพฺภสฺมา นิกฺขมติ จริเม อตฺตภาเว ตทาปิ,

สมฺโพธึ วา ปุริสนิสโห พุชฺฌเต กมฺปเต’ยา

เอเต ธมฺมา สมณ มหโต ภุมิจาลสฺส เหตุ; ()

.

พุทฺโธ หุตฺวา ภุวนนยโน ธมฺมจกฺกํ ปชานํ

สํวตฺเตตี วิชหติ ยทา จา’ยุสงฺขารเวคํ,

กมฺปตฺเย’สาปถวิ ผุสเต ขนฺธนิพฺพานธาตุํ

อานนฺเท’เต มหติปถวิกมฺปนตฺถาย เหตุ; ()

.

ตพฺยาเสนพฺพิคตหทยา’นนฺทมานนฺทเถรํ

อสฺสาเสตฺวา อุปรุปริ โส เทสนํ วฑฺฒยิตฺวา,

อานนฺทา’หํ กรหจิวสึ ยสฺส เนรฺชราย

นชฺชา ติเร ชิตชลมุจสฺสา’ชปาลสฺส มูเล; ()

.

ตตฺรา’คนฺตฺวา ผุสตุ ภควา ขนฺธ นิพฺพานธาตุํ

อิสฺสามายามลินหทโย ปาปิมา อิจฺจโวจ,

ลทฺโธกาโส ปุนรปิ กมมํ เอวเมวา’ภิยาจิ

อชฺชา’สีนํ ปรมรุจิเร ปฺย’ตฺร จาปาลเจตฺเย; ()

.

อปฺโปสสุเกกา ตฺวมิห กลิมา โหหิ มาเสหิ ตีหิ

ขนฺธานํ นิพฺพุติ ภควโต เหสฺสตี’จฺเจตมตฺถํ,

อาโรเจนฺเตน หิ กสติมตา สมปชฺเน ภิกฺขุ

โอสฺสฏฺโ เม ชิตนมุจินา จา’ยุสงฺขารธมฺโม; ()

.

เอวํ วุตฺเต จรณกมลจนฺท มานนฺทเถโร

นตฺวา ภนฺเต พหุชนหิตตฺถาย ติฏฺา’ยุกปฺปํ,

วตติกฺขตฺตุํ ปรมกรุณาโจทิโต ยาจิทานิ

นา’ยํ กาโล ภวติ สุคตํ ยาวนายิ’จฺจ’โวจ; ()

๑๐.

สมฺโพธึ ตฺวํ ยทิ ภควโต สทฺทหนฺโต’สิ กสฺมา

นิปฺปีเฬสี ทสพล มนุลฺลงฺฆนียา’ภิลาปํ,

ตสฺมึ ตสฺมึ สติ ภควตา ก ยมาเน นิมิตฺเต

ตุมฺเหเว’ตํ วิย กลิมตา ทุกฺกตฺจา’ปรทฺธํ; ()

๑๑.

ยาเจยฺยาสิ ยทิ ทสพลํ เจ ปฏิกฺขิปฺป วาจา

สตฺถา’ทตฺเต ตว ตติยกํ วิปฺปโยโค ปิเยหิ,

นณฺวา’กฺขาโต สมณ ปฏิคจฺเจว เม สงฺขตํ ยํ

ชาตํ ภูตํ อวิปริณตํ ตํ กุโต’ เป’ตฺถ ลพฺภา; ()

๑๒.

เอกํเสนา’วิตถวจสา สจฺจสนฺเธน จายุ-

สงฺขาโร’ หียติ ภควตา วฺยากตา’นนฺท ภิกฺขุ,

ยาสา วาจา ยถริว ฉิยามุตฺตขาโณ ตถา ตํ

ปจฺจาคจฺเฉ นปุนวจนํ ชีวิตารกฺขเหตุ; ()

๑๓.

เอวํ วตฺวา สปทิ สุคโต คนฺธนาคินฺทคามี

เยนารฺํ วิปุลมลกาสารเวสาลิยํ โส,

กูฏาคารํ ตทวสริยา’นนฺทเถเรน สทฺธึ

อิจฺจาภาสี สมณปริสํ สนฺนิปาเตหิ สีฆํ; ()

๑๔.

เอวํ ภนฺเต ลปิตวจโน โสกสลฺเลน วิทฺโธ

โสหา’ยสฺมา วสิคณ มุปฏฺานสาฬาย มาสุํ,

ราสิกตฺวา มหิตจรโณ’ปาหโน ตสฺส กาลํ

อาโรเจสิ คมิย ภควา ปีิกายํ นิสชฺช; ()

๑๕.

อามนฺเตตฺวา สมณปริสํ โพธิปกกฺเข ภวา เม

เยเต ธมฺมา สยมธิคตา เทสิตา สาธุกํ โว,

อุคฺคณฺหิตฺวา ยถริว สิยา สาสนฺจทฺธนียํ

ภาเวตพฺพา สุปริหริยา เสวิตพฺพา’ติ วตฺวา; ()

๑๖.

นิพฺพายิสฺสตฺย’วจ ภควา อจฺจเยนา’จิเรน

เตมาสานํ ภุวนภวนุ’ชฺโชตปชฺโชตรูโป;

ตุมฺเห สมฺปาทยถ สมณา อปฺปมาเทน สพฺเพ

สงฺขารา ยํ สมุทยมยา ลกฺขณพฺภาหตา’ติ; ()

๑๗.

ปุพฺพณฺเห โส กรกิสลยา’ธาน’วิฏฺานปตฺโต

ปตฺโต สตฺถา ปจุรจรโณ จีวรจฺฉนฺนคนฺโต,

คตฺโตภาสารุณิตปริขาวีถิปาการจกฺกํ

จกฺกงฺเกห’งฺกิตปทตลสฺสาลิเวสาลินามํ; () (ยมกพนฺธนํ)

๑๘.

อาหิณฺฑิตฺวา ตหิ มนุฆรํ ปิณฺฑ มนฺเวสมาโน

ปจฺฉาภตฺตํ ภุวนนยโน โลจนินฺทีวเรหิ,

ตํ เวสาลึ ทฺวิรทคติมา’นนฺท นาคาปโลกํ

โอโลเกตฺวา อิท มวจ เม ปจฺฉิมํ ทสฺสน’นฺติ; ()

๑๙.

ตมฺภาานา นยนสุภคํ เสวิโต สาวเกหิ

ภณฺฑคฺคามาฏวิ มวสโฏ ทิฏฺิวาทีภสีโห,

นิจฺฉาเรตฺวา สรสมธุรํ ธมฺมคมฺภีรโฆสํ

ตณฺหาขีณา มมปุนภโว ภิกฺขเว นตฺถฺย’ภาสิ; ()

๒๐.

ติสฺโส สิกฺขา ปริหรถ โว สาธุกํ ภิกฺขเว’ติ

เอวํ วตฺวา มติภควติภตฺตุภูโต สยมฺภุ,

ตมฺหาคามา ปุนรุปคมี หตฺถิคาม’มฺพคามํ

ชมฺพุคฺคามํ วมิตคมโน หตฺถิวิกฺกนฺติคนฺตา; ()

๒๑.

ปตฺวา โภคายตน มนโส โภคนามํ สุภิกฺขํ

นิพฺโภโค โส นครมปรํ ภารติภตฺตุรูโป,

จิตฺตาโภคํ กุรุถ สมณา สาธุกํตํ สุณาถ

เทสิสฺสามี’ตฺย’วทิ จตุโร โว อุฬาราปเทเส; ()

๒๒.

เอโส ธมฺโม ภวติ วินโย สาสนํ สตฺถุ เจทํ

อพฺภฺาตํ วต ภควโต สมฺมุขา เม สุตนฺติ,

สกฺขีกตฺวา ยทิ วทติ มํ ภิกฺขเว โกจิ ภิกฺขุ

นาทตพฺพํ ตทธิวจนํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ; ()

๒๓.

ปกฺขิตฺตานํ มม ติปิฏเก ตปฺปทพฺยฺชนานํ

ยํยํานํ อวตรติ สํทิสฺสเต นิทฺธเมตฺถ,

คนฺตพฺพํ โว สุคหิตมิทํ ภาสิตํ ภิกฺขุโนติ

ฉฑฺเฑตพฺพํ กวจนมิตรํ ทุคฺคหีตนฺติ โน เจ;()

๒๔.

อาวาเส โย วิหรติ มหาภิกฺขุสงฺโค อมุตฺร

เถรา ภิกฺขู ติปิฏกธรา เถรวํสทฺธชา เย,

ยฺวาภิฺาโต ปฏิพลตโร ภิกฺขุ วา สมฺมุขา เม

เตสํ เตสํ อิทมวคตํ สุคฺคหีตตฺติ วุตฺเต; ()

๒๕.

โอตาเรตฺวา ตทปิ วินเย สตฺถุ สุตฺตาภิธมฺเม

สํสนฺทนฺตํ ยทิปน ปฏิคฺคณฺหิตพฺพํกต น โนเจ,

จตฺตาโร เม อิติวิภชิเต นิปฺปเทสาปเทเส

ธาเรยฺยาถ’พฺรุวิ มุนิ รนาธานคาหี สทา โว; ()

๒๖.

ปตฺวา ปาวาปุรวร มโถ’โรปิตกฺขนฺธภาโร

อมฺพารฺเ วิหรติ มมํ ธมฺมราชาติ สุตฺวา,

ติพฺพจฺฉนฺโท ชวนมติโน ทสฺสนสฺสาทนมฺหิ

จุนฺโท คนฺตฺวา จรณกมลํ วนฺทิ กมฺมารปุตฺโต; ()

๒๗.

สมฺมาธมฺมสฺสวณปสุโต เอกมนฺตํ นิสินฺโน

โสตาปนฺโน ปมทิวเส ทสฺสเนเนวสตฺถุ,

พุทฺธํ ปฺาภควติปตึ สฺวตนายา’ภิยาจํ

จนฺโท ปุพฺพาจลมิว ฆรํ ปาวิสิ จุนฺทนาโม; ()

๒๘.

สมฺปาเทตฺวาคหปติ พหุํ ตายรตฺยา’วสาเน

ขชฺชํ โภชฺชํ สุมธุตรํ สูกรํ มทฺทวมฺปิ,

ปกฺขิตฺโตชํ ปจุรวิภโว าปยี ธมฺมรฺโ

กาโล ภนฺเต’ตรหิ ภควา นิฏฺิตํ โภชนนฺติ; ()

๒๙.

สาลกฺขนฺธายตภุชยุโค มุคฺควณฺณํ คเหตฺวา

ปตฺตํ ปตฺตตฺถวิกปิหิตํ ปกฺกนิคฺโรธวณฺณํ,

อจฺฉาเทตฺวา ปริวุตวสิ จีวรํ ปํสุกูลํ

ปาสาทพฺภนฺตร มภิรุหี ตสฺส โสวณฺณวณฺโณ; ()

๓๐.

พาลาทิจฺโจริ’ว ทสพโล ตาว ปุพฺพาจลคฺเค

ปฺตฺตสฺมึ รตนขวิเต ภทฺทปีเ นิสชฺช,

อามนฺเตตฺวา ชิตธนปตึ จุนฺทมาทิจฺจพนฺธุ

สตฺถารํ ตฺวํ ปริวิสิมินา มทฺทเวนาตฺย’ภาสิ; ()

๓๑.

สนฺตปฺเปตฺวา สุคตปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ สหตฺถา

มํสํ โสพฺเภ นิขณิย ตโต สตฺถุภุตฺตาวเสสํ,

ภตฺยา ธมฺมสฺสวณนิรตํ โพธยิตฺวาปยาสิ

ปูโร ปงฺเกรุหมิว ชิโน จุนฺทกมฺมารปุตฺตํ; ()

๓๒.

พาฬฺหาพาโธ พลวกฏุกา เวทนา ตสฺส ภตฺตํ

ภุตฺตาวิสฺสา’ภวิ ภควโต รตฺตปกฺขนฺทิกา’สิ,

วิกฺขมฺเภตฺวา ตมปิ สติมา สมฺปชาโน’วิทูเร

มคฺโคติณฺโณ มุนิ รุปคมีรุกฺขมูลํ กิลนฺโต; ()

๓๓.

ปฺาเปตฺวา จตุคุณมุปฏฺากเถโร อทาสิ

ยํ สงฺฆาฏึ นรหริ ตหึ วิสฺสมตฺโต นิสชฺช,

คนฺตฺวา’นนฺทา’หร สรภสํ ตฺวํ ปิปาสาตุรสฺส

ปานียฺยํ เม นิขิลทรถา นิพฺพุตสฺเสตฺย’ภาสี; ()

๓๔.

ยสฺมา ภตฺเต สกฏสตสฺจารสมฺภินฺนมคฺคา

โครูปานํ วิคฬิตฏี สิงฺคสงฺฆฏฺฏเณน,

จกฺกจฺฉินฺนา กลลกลุสีภุตสนฺตตฺตวาริ

นาลํ ปาตุํ สลิลมธุนา กุนฺนทิ สนฺทเต’ธ; ()

๓๕.

อจฺจาสนฺเน กกุธวิฏปีมูลสํสฏฺกุลา

วาตกฺขิตฺตา’มลชลกณา สาตสิโตทปุณฺณา,

สกฺกา ภนฺเต สวติ กกุธาสินฺธุ คตฺตานิ สีกึ

กาตุํ ปาตุํ ธรณิรมณิ พทฺธหาราภิรามา; ()

๓๖.

เอวํ วุตฺเต ปุน ภควตา โจทิโต ปตฺตหตฺโถ

ปตฺวา’นนฺโท กลลวิสมํ กุนฺนทีติตฺถมาสุํ,

เนตฺวา สิโตทก มลุลิตํ นิมฺมลํ สนฺทมานํ

โต ภนฺเต ปิวตุ ภควา’ตฺยา’ห พุทฺธานุภาโว; ()

๓๗.

ตสฺมึกาเล สมิตตสิณํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ

นํ ทิสฺวาน’งฺกุสนิสิตธี ปุกฺกุโส กมลฺลปุตฺโต,

ปพฺยากาสิก ปฏุตรสมาปตฺติยากิตฺตเนน

อาฬารสฺสา’ธิกวุปสเม อตฺตโน’ภิปฺปสาทํ; ()

๓๘.

คชฺชนฺติสฺวา’สนิสุ ปริโต นิจฺฉรนฺตีสุ ชาตุ

วิชฺชุมฺมาลาสุ จ คลคลายนฺติยา วุฏฺิยาหํ,

สฺิภุโต นนุ ขผสมาปตฺติยา สนฺตวิตฺโต

นา’สฺโสสึ โภ สุติกฏุรวํ นาทฺทสํ รูปวาห; ()

๓๙.

วุตฺตํ สุตฺวา’มตรสหีรํ อุทฺธริตฺวาน ธีมา

สทฺธาพีชํ ปนิหิต กมถา’ฬารกาลามเขตฺเต,

เยภุยฺเยนา’สมจุปสเม สิงฺคีวณฺเณ ปสนฺโน

ทตฺวา พุทฺธํ สรณ มคมา สาฏกํ สิงฺคีวณฺณํ; ()

๔๐.

ตตฺตงฺคาโรทรมิว ตมงฺคีรสงฺโคปนีตํ

วตฺถํ วีตจฺจิก มภินวํ สิงฺคิวณฺณํ รราช,

ปจฺฉา ปจฺจุตฺตริย กกุธาสินฺธุ มชฺโฌคเหตฺวา

อมฺพารฺํ ตหิ มวตรี สกฺยสิโห สสงฺโฆ; ()

๔๑.

สงฺฆาฏึ ปตฺถริย สหสา จุนฺทเถเรน มฺเจ

ปฺตฺตสฺมึ สปทิ สมธิฏฺาย วุฏฺานสฺํ,

อจฺจธายา’ธิกกิลมโถ โส สโต สมฺปชฺโ

ปาเท ปาทํ ภวภยภิโท สีหเสยฺยํ อกาสิ; ()

๔๒.

อามนฺเตตฺวา นิรวธิทโย เถร มานนฺทนามํ

ทฺเว เม ลทฺธา สมสมผลา ปิณฺฑปาตา วิสิฏฺา,

สนฺเทโห โย กรภวิ สิยา จุนฺทกมฺมารปุตฺต-

สฺเส’วํ วตฺวา ปริหรตุ ตฺจาห เม อจฺจเยน; ()

๔๓.

ตมฺหา ขีณาสวปริวุโต ภุริปฺโ หิรฺ-

วตฺยา นชฺชา วิชนปวนํ ปาริเม ติรภาเค,

ผุลฺลํ สาลพฺพน มวสรี โกสิณาราน มคฺคํ

มลฺลานํ โส สุรวนสิรึ ราชธานฺยา’วิทูเร; ()

๔๔.

อานนฺเทนา’ นธิวรวโจ โจทิเตโน’ ปจาเร

ปฺนฺตสฺมึ ตถณยมกสฺสาลรุกฺขนฺตราเฬ

มฺเจ ปฺาสติปริมุโข อุตฺตราธานสีเส

กตฺวา ปาโทปริปท มนุฏฺานเสยฺยํอกาโส ()

๔๕.

สิตจฺฉายา วิคฬิตรโชธูสรา สพฺพผาลิ-

ผุลฺลา ภนฺตี ชฏิตวิฏปกฺขนฺธมูลา’ ฺมฺํ,

สงฺกิณฺณาลี สปทิ ยมกสฺสาลสาลา วิสาลา

ทิสฺสนฺเต’วํ วกุลติลกา’โสกจมฺเปยฺยสาขี; ()

๔๖.

นจฺจํ คีตํ วิวิธตุริยํ วตฺตเต’ทานิ ทิพฺพํ

ทิพฺพํ จุณฺณํ มลยชมยํ ทิพฺพมนฺทารวานิ,

ปสฺสา’นนฺทพฺพิกจยมกสฺสาลปุปฺผานฺย’กาเล

สมูชาเย’วหิ ภควโต อนฺตลิกฺขา ปตนฺติ; ()

๔๗.

เอเต พฺรหฺมามรนรผณี จามรจฺฉตฺตหตฺถา

มาลามาลาคุฬปริมลณฺฑุปทีปทฺธเชหิ,

ฉนฺนํ ตาฬาวจรภชิตํ มงฺคลาคารภุตํ

ชาติกฺเขตฺตํ นนุ ภควโต เกวลํ ปูชนาย; ()

๔๘.

อานนฺเท’วํ สติปิ ภควา ตาวตา สกฺกโตวา

สมฺมา เตสํ นจครุกโต นมานิโต ปูชิโตวา,

โย โข ธมฺมํ จรติ สมโณ’ ปาสโก วา’นุธมฺมํ

ภตฺยา โส มํ ปรมวิธานา กมานเย ปูชเยติ; ()

๔๙.

อมฺเห ตสฺมาติห ปฏิปทํ สุฏฺุ ธมฺมานุธมฺมํ

สมฺปาเทมา’ตฺย’วจ มุนิ โว สิกฺขิตพฺพฺหิ เอวํ,

ธมฺมาสฺสามึ สปทิ ปุรโต วีชมาโน สมาโน

หตฺถิจฺฉาโป ยถริว ีโต เถรนาโค’ปวาโน; ()

๕๐.

มลฺลานํ โข นครวรโต ยาวตา สาลทายํ

ราสิภูตา’สุรสุรวรพฺรหฺมราชูหิ ยสฺมา,

ทฏฺุํ พุทฺธํ ทสพลธรํ ขิตฺตวาลคฺคโกฏิ-

มตฺตฏฺาเน ทสทสหิ วา นตฺถฺย’ผุฏฺปฺปเทโส; ()

๕๑.

กนฺทนฺตีนํ ปกิริย สเก เกสปาเส จ พาหา

ปคฺคณหิตฺวา สิรสิ ปถวิสฺินีเทวตานํ,

ฌายนฺตีนํ ภุวิปริปตนฺตีน มุชฺฌายินีนํ

เทนฺโต’กาสํ อปนยิ ปรฺเจฬฺหเกโน’ปวานํ; ()

๕๒.

สงฺขารานํ ขยวย มนาคามิโน วีตราคา

เทวพฺรหฺมา สุมริย ยเถวิ’นฺทขีลาจลฏฺา,

นามฺเห ภนฺเต’ตรหี วิย โว อจฺจเยนาตฺย’โวจุํ

ปสฺสิสฺสามา’ยติ มิค มโนภาวนีเยปิ ภิกฺขู; ()

๕๓.

ชาตฏฺานปฺปภุติก มิธานนฺทานํ จตุกฺกํ

ปุฺกฺเขตฺตํ ภุวิ ภควโต สพฺภิสํเวชนิยํ,

อทฺธา สทฺธาวิสทหทยา สาธโว จาริกายํ

อาหิณฺฑนฺตา ปวุรกุสลํ ตตฺรปตฺวา วิณนฺติ; ()

๕๔.

ปุฏฺสฺเสวํ กถมปิ มยํ มาตุคาเมสุ ภนฺเต

วตฺติสฺสามา’ตฺยมิตมติมา’ นนฺทเถรสฺส’ภาสิ,

ตนฺนิชฺฌานํ ตทภิลปนํ มากโรถาติ ตุมฺเห

เอวํสนฺเต สติปริมุขา โหถ ฉทฺวารรกฺขา; ()

๕๕.

ปุฏฺสฺเสวํ มย มุตุสมุฏฺานรูปาวสิฏฺเ

วตฺเตยฺยามฺเห ตวนิรุปเม รูปกาเย กถนฺนุ,

มาโข ตุมฺเห ภวถ มุนิโน เทหปูชาวิธาเน

สขฺยาปารา อุปริ ฆฏถา’หา’สวานํ ขเยติ; ()

๕๖.

สํวิชฺชนฺเต ภควติ อิธานนฺท ภียฺโยปสนฺนา

รูปีพฺรหฺมามรปภุตโย ขตฺติยพฺราหฺมณา เย,

สกฺกจฺจํ เต ยถริว ชนา จกฺกวตฺติสฺสรีเร

สพฺยาปารา นรหริสริโรปหาเร สิยุนฺติ; ()

๕๗.

จตฺตาโร เม พหุชนหิตา พุทฺธปจฺเจกพุทฺธา

ยสฺมา มคฺคปฺผลสุขมุทา สาวกา จกฺกวตฺตี,

ราชา ปูชาวิธิสุมหิยา โหนฺติ ถูปารเห’ว

ตสฺมา ถูโป มมปิ ภวตา’นนฺทสิงฺฆาฏกมฺหิ; ()

๕๘.

เอวํ วุตฺเต สริย ตมุโรโตมริภูตโสโก

เถรานนฺโท ปวิสิย นิราลมฺพธมฺโม วิหารํ,

อาลมฺพิตฺวา วิลปิย พหุํ อคฺคลตฺถมฺภสีเส

สตฺถา เสเข กฬิตกรุณาปางฺคภงฺโค ปโรทิ; ()

๕๙.