📜

กจฺจายน ธาตุ มฺชูสา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

นิรุตฺติ นิกรา’ปาร-ปารวาร’นฺตคํ มุนึ,

วนฺทิตฺวา ธาตุมฺชูสํ-พฺรูมิ ปาวจนฺชสํ.

โสคตาคม มา’คมฺม-ตํ ตํวฺยากรณานิ จ,

ปาเ จา’ปิตาเป’ตฺถ ธาตฺวตฺถา จ ปวุจฺจเร.

ฉนฺท’หานิตฺถโม’การํ-ธาตฺวนฺตานํ สิยากฺว จิ, ยูนํ ทีโฆ จ ธาตุมฺหา-ปุพฺพม’ตฺถปทํ อปิ.

.

ภู สตฺตายํ ปจ ปาเก คมุสปฺป คติมฺหิ (จ);

สิโลก (ธาตุ) สงฺฆาเต สกิ สงฺกาย (วตฺตเต;).

.

(อโถ) กุก-วกา’ทาเน เก สทฺเท อกิ ลกฺขเณ;

กุ สทฺเท กุจฺฉิเต ฏงฺก ธารเณ มกิ มณฺฑเน.

.

วกิ โกฏิลฺลยาตฺราสุ สกฺก-ฏีกทฺวยํ คเต;

กกิ โลลตฺตเน ยาเต ตกี (อิธ) คตาทิสุ.

. วว, โลกนวิตฺติสุ จกฺขวุติมฺหิ (ตุ) รุกฺข (จ) เข ถิรหึสขเณ นิย, โม’ปนยิฏฺิ วตาทิส มุณฺฑิสุ ทิกฺข (’ถ) กกฺข-กขา หสเน ตุร, หึสนวุทฺธิคตีสุ (หิ) ทกฺข’ทนมฺหิ (ตุ) ชกฺข (จ) ภกฺข (มตา) อน, ชาลทุเขสุ (ตุ) ทิกฺข (จ) ทุกฺข (จ) อิกฺข ทิส’งฺก น โก’ข สุเส.

. [อ] นิกฺข จุมฺพเน’(ปิ) สิกฺข วิชฺชุ’ปาทุ’ ปาสานมฺหิ รกฺข คุตฺติวารเณ (ปิ) อุฺฉเน (สิยา’ปิ) ภิกฺข ยาวลทฺธฺย’ลทฺธิสู (ปิ) วกฺข โรสสํหเตสุ โมกฺข มุตฺติยํ จเช (ปิ) จิกฺข วาจโพธเนสุ.

[พ] นข มข รข นงฺขามงฺขรกฺขี’ขีลงฺขา ลข วข อิข อิงฺขา อุงฺข วงฺขู’ข คตฺยํ วขิ มขิ กขิ กงฺเข ขี ขเย อุกฺข เสเก ขุ ขุตธนิสุ (วุตฺโต) เข(’ถ) ขาเท สุเป (จ.)

.

อคฺโค (ตุ) คติโกฏิลฺเล ลค สงฺเค มเค’สเน;

อคี อิคี ริคี ลิคี วคี คตฺย’ตฺถธาตโว.

.

สิลาฆ กตฺถเน ชคฺฆ หสเน อคฺฆ อคฺฆเน;

สิฆี อาฆายเน (โหติ) ลฆิ โสสคตีสุ (จ;).

.

วจ พฺยตฺตวเจ ยาจ ยาจเน รุจ ทิตฺติยํ;

สุจ โสเก กุจ สทฺเท (อโถ) วิจ วิเวจเน.

.

อฺจ ปูชาคเต วฺจ คมเน กิฺจา’วมทฺทเน;

ลุฺจา’ปนยเน นจฺจ นจฺจเน มจ โรจเน.

๑๐.

อจฺจา’จฺจเน จุ วจเน สโจ (ตุ) สมวายเน;

ปจ ยาเต กจิ-วจฺจ ทิตฺติยํ มจิ ธารเณ.

๑๑.

ปุจฺฉ สมฺปุจฺฉเน มุจฺฉ โมหสฺมึ ลฺฉ ลกฺขเณ;

อฺฉา’ยาเม (ภเว) ปุฺฉ ปุฺฉเน อุฺฉ อุฺฉเน.

๑๒.

ตจฺโฉ ตนุกิรเย ปิฺฉ ปิฺฉเน ราช ทิตฺติยํ;

วชา’ชคมเน รฺช ราเค ภฺชา’วมทฺทเน.

๑๓.

อฺชุ พฺยตฺติคตีกนฺติ มกฺขเณสฺเว’ช กมฺปเน;

ภช สํเสวเน สฺช สงฺเค (ตุ) อิฺช กมฺปเน.

๑๔.

ยช เทวจฺจเน ทานสงฺคตีกรเณสุ (จ);

ติชกฺขมนิสาเนสุ ทาเน(’ปิ) จช หานิยํ.

๑๕.

สชา’ลิงฺคน วิสฺสชฺช นิมฺมาเณ มุชฺช มุชฺชเน;

มชฺช สํสุทฺธิยํ ลชฺช ลชฺชเน ตชฺช ตชฺชเน.

๑๖.

อชฺช-สชฺชา’ชฺชเน สชฺช นิมฺมาเณ คชฺช สทฺทเน;

คุช-กุช ทฺวยํ สทฺเท อขฺยตฺเต ขชฺช ภกฺขเณ.

๑๗.

ภชฺช ปาเก วิชิ ภยจลเน วีช วีชเน;

ขชี คมนเวกลฺเล ชี ชเย ชุ ชเว (สิยา;).

๑๘.

เฌ จินฺตายุชฺฌ อุสฺสคฺเค คมเน อฏ-ปฏ ทฺวยํ;

นฏ นจฺเจ รฏ ปริภาสเน วฏ เวเน.

๑๙.

วฏฺฏ อาวตฺตเน วณฺฏ วณฺฏตฺเถ กฏ มทฺทเน;

ผุโฏ วิสรณาทีสุ กฏ สํวรเณ คเต.

๒๐.

ฆุฏ โฆเส ปติฆาเต วิฏ’กฺโกเส (จ) เปสเน;

ภฏ ภตฺยํ กุฏ-โกฏฺฏจฺเฉทเน ลุฏ โลฏเน.

๒๑.

ชฏ-ฌฏ-ปิฏ สงฺฆาเต จิฏุ’ตฺตาเส ฆฏี’หเน;

ฆฏิ สงฺฆฏฺฏเน ตฏฺฏ จฺเฉทเน มุฏ มทฺทเน.

๒๒.

ป พฺยตฺตวเจ เห พาธายํ เว เวเน;

สุี-กุี ทฺวยํ โสเส ปี หึสนธารเณ.

๒๓.

ก โสสนปาเกสุ ว ถุลตฺตเน (ภเว);

กิ โสเส รุ-ลุโ’ปฆาเต ส เกตเว.

๒๔.

(สิยา ห พลกฺกาเร กฑิเภเท กฑิจฺฉิเท;

มณฺฑ วิภูสเน จณฺฑ จณฺฑิกฺเก ภฑิ ภงฺฑเน.

๒๕.

ปฑิ อุปฺปณฺฑเน ลิงฺคเวกลฺเล มุฑิ ขณฺฑเน,

คฑิ วตฺเต’กเทสมฺหิ คฑิ สนฺนิวเย(’ปิจ;);

๒๖.

รฑิ-เอรฑิ หึสายํ ปิฑิ สงฺฆาตอาทิสุ,

กุฑิ ทาเห ปฑิ คเต หิฑิ อาหิณฺฑเน (สิยา;);

๒๗.

กรณฺฑ ภาชน’ตฺถมฺหิ (อโถ) ลฑิ ชิคุจฺฉเน,

(วตฺตเต) เมฑิโกฏิลฺเล สฑิ คุมฺพตฺถมีรเณ;

๒๘.

(อโถ’ปิ) อฑิ อณฺฑตฺเถ (ทิสฺสเต) ตุฑิ โตฑเน,

วฑฺฒ สํวฑฺฒเน กฑฺฒ กฑฺฒเณ ภณ ภาสเน;

๒๙.

โสณ วณฺเณ คุณ’ภฺยาเส อิณ-เผณ ทฺวยํ คเต,

ปณ โวหารโถเมสุ (วตฺตเต) กณ มิลเน;

๓๐.

อณ-รณ-กณ-มุณ-กฺวณ-กุณ สทฺเท,

ยต ปติยตเน ชุต ทิตฺติมฺหิ;

อต-ปต คมเน จิต สฺาเณ,

กิต วาสา’โท วตุ วตฺตุมฺหิ.

๓๑.

(ภเว) กตฺถ สิลาฆายํ มถ-มตฺถ วิโลฬเน,

นาถ ยาจนสนฺตาป อิสฺเสรา’สึสเนสุ (จ;)

๓๒.

ปุถ (เจ) ปุถุ วิตฺถาเร พฺยถ ภีติจเลสุ (จ),

โคตฺถุ วํเส ปถ-ปนฺถ คเต นนฺท สมิทฺธิยํ;

๓๓.

วนฺทา’ภิวาทโถเมสุ คท พฺยตฺตวเจ’(ปิจ),

(อโถ) นินฺท ครหายํ ขทิ ปกฺขนฺทนาทิสุ;

๓๔.

เอที (ตุ) กิฺจิจเลน จทิ กนฺติหิฬาทเน,

กิลิที ปริเทวาโท อุทิสฺสวกิเลทเน;

๓๕.

อิที (ตุ) ปรมิสฺสริเย อทิอนฺทุ (จ) พนฺธเน,

ภคนฺท เสวเน (โหติ) ภทฺท กลฺยาณกมฺมนิ;

๓๖.

สิท สิงฺคารปาเกสุ สทฺทุหริตโสสเน,

มทิ พลฺเย มุท-มทา สนฺโตเส มทฺท มทฺทเน;

๓๗.

สนฺทุ ปสฺสวนาทีสุ กนฺท’วฺหาเน (จ’) โรทเน,

วิท ลาเภ ทท ทาเน รุทิ อสฺสุวิโมจเน;

๓๘.

สโท วิสรณา’ทานคมเน (จา’)วสาทเน,

หิฬาท (ตุ) สุเข สูทกฺขรเณ รท วิเลขเณ;

๓๙.

สาท อสฺสาทนาทีสุ คท พฺยตฺตวเจ’(ปิจ),

นท อพฺยตฺตสทฺเท (ตุ) รทา’ทา-ขาท-ภกฺขเณ;

๔๐.

อทฺท ยาจนยาตฺราทิสฺว (โถ) มิท สิเนหเน,

(สิยา) ขุท ชิคจฺฉายํ ทฬิทฺท ทุคฺคจฺจํ (หิ ตุ;)

๔๑.

ทา ทเว ทุ คตีวุทฺธยํ ทา ทาเน วิท ชานเน,

ตทิ อาลสิเย พาธ พาธายํ คุธ กีฬเน;

๔๒.

(อโถ) คาธ ปติฏฺายํ วุุ-เอธ (จ) วุทฺธิยํ,

ธา (โหติ) ธารเณ (เจว) จินฺตายํ พุธ โพธเน;

๔๓.

สิธุ คติมฺหิ ยุธ สมฺปหาเร วิธ เวธเน,

ราธ หึสายสํราเธ พธ-พนฺธ (จ) พนฺธเน;

๔๔.

สิธ-สาธ (จ) สิทฺธิมฺหิ เธ ปาเน อินฺธ ทิตฺติยํ,

มาน ปูชาย วน-สน สมฺภเว อน ปาณเน;

กน ทิตฺติคตีกนฺตฺยํ ขน-ขนฺว’วทารเณ.

๔๕.

คุป โคปนเก คุป สํวรเณ ตป สนฺตาเป ตป อิสฺสริเย,

จุป มนฺทคเต ตปุอุพฺเพเค รป-ลป วากฺเย สป อกฺโกเส;

๔๖.

ชป-ชปฺป วเจ’พฺยตฺเต ตปฺป สนฺตปฺปเน (สิยา),

กปิ กิฺจิจเล กปฺป สามตฺเถ เวปุ กมฺปเน;

๔๗.

ตปฺป สนฺตคเตจฺเฉเท ตกฺเก หึสาทิสุ’(จฺจเต),

วป พีชวินิกฺเขเป ธูป สนฺตปเน’(ปิ จ);

๔๘.

จป สานฺตฺเว ปุ ปวเน ฌป ทาเห สุโป สเย,

ปุปฺผ วิกสเน (โหติ) รมฺพ’ลมฺพวสํสเน;

๔๙.

จุมฺพ วทนสํโยเค กมฺพ สํวรเณ (มโต),

อมฺพ สทฺเท (จ) อสฺสาเท ตายเน สพิ มณฺฑเน;

๕๐.

คพฺพ ทปฺเป’พฺพ-สพฺพา’(ปิ) คมเน ปุพฺพ ปูรเณ,

คุมฺพ’พฺพคุมฺพเน จพฺพ อทเน อุพฺพ ธารเณ;

๕๑.

ลภ ลาเภ ชมฺภ คตฺตวินาเม สุภ โสภเน,

ภี ภเย รภ ราภสฺเส (จา)’รมฺเภ ขุภ สฺจเล;

๕๒.

ถมฺภ-ขมฺภ ปติพนฺเธ คพฺภ ปาคพฺภิเย วเธ,

สุมฺภ สํสุมฺภเน สมฺภ วิสฺสาเส ยภ เมถุเน;

๕๓.

ทุภ ชีคึสเน ทพฺภ คนฺถเน อุทฺรภา’ทเน,

กมู (ตุ) ปทวิกฺเขเป ขมู (ตุ) สหเณ (สิยา;)

๕๔.

ภมุ อนวฏฺาเน (จ) วมุ อุคฺคิรณาทิสุ,

กิลมุ-กฺลมู เคลฺเ รมุ กีฬา’ย (มีริโต;)

๕๕.

ทโม ทเม นม นเม (อโถ) สม ปริสฺสเม,

ยมุ อุปรเม นาเส อม ยาเต มุ พนฺธเน;

๕๖.

ธโม ปุโม (จ) ธมเน ตม สงฺกาวิภูสเน,

ธุม-ถีม (จ) สงฺฆาเต ตม สานฺตฺว’วสาทิเย;

๕๗.

อโย วโย ปย-มโย นโย รยคติมฺหิ (จ)

ทย ทานคตีรกฺขา หึสาทิสุ ยุ มิสฺสเน;

จาย สมฺปูชเน ตาย สนฺตาเน ปาย วุทฺธิยํ,

(อโถ) อุสูย โทสา’วิกรเณ สาย สายเน;

๕๘.

ตร ตรณสฺมึ ถร สนฺถรเณ ภร ภรณสฺมึ ผร สมฺผรเณ,

สร คติ จินฺตา หึสา สทฺเท ผุร จลนาโท หร หรณสฺมึ;

๕๙.

ริ สนฺตติสฺมึ ริ คเต รุ สทฺเท ขุรจฺฉิทสฺมึ ธร ธารณมฺหิ,

ชร ชีรณตฺเถ มรปาณจาเค ขร เสกนาเส ฆร เสวนมฺหิ;

๖๐.

คโร นิคเรณ เสเก ทร ฑาเห วิทารเณ,

จร คติภกฺขเณสุ วร สํวรณาทิสุ;

๖๑.

จรจฺเฉเท อรนาเส คเต (จ) ปูร ปูรเณ,

กุร กฺโกเส นร นเย ชาคร สุปินกฺขเย;

๖๒.

ปีลุ-ปลู-สล-หุลา คตฺย’ตฺถา จล กมฺปเน,

ขล สฺจลเน ผุลฺล วิกาเส ชล ทิตฺติยํ;

๖๓.

ผล นิปฺผตฺติยํ (โหติ) ทล ทิตฺติวิทารเณ,

ทล ทุคฺคติยํ นีล วณฺเณ มีล นิมีลเน;

๖๔.

สิล สมาธิมฺหิ กีล พนฺเธ คล-คิลา’ทเน,

กูล อาวรเณ สูล รุชายํ พลปาณเน;

๖๕.

ตล-มูล ปติฏฺายํ วล-วลฺล นิวารเณ,

ปลฺล นินฺเน (จ) คมเน มล-มลฺล’วธารเณ;

๖๖.

(วตฺตเต) ขิล กาินฺเน กลิเล อล-กล ทฺวยํ,

เวลฺล สฺจลเน กลฺล สชฺชเน อลิพนฺธเน;

๖๗.

จุลฺล หาวกิรเย ถูลา’กสฺสเน จูล มทฺทเน,

(วตฺตเต) ขล โสเจยฺโย ปล รกฺขคเตสุ(ปิ;)

๖๘.

เกล-เขล-เจล-เปล-เวล-สฺจลนาทิสุ,

อว รกฺขเณ ชีว ปาณธารเณ (ตุ) ปฺลโว คเต;

๖๙.

กณฺฑุวนมฺหิ กณฺฑุโว สรเณ เฉทเน ทเว,

ทโว (ตุ) ทวเน เทวุ เทวเน เสวุ เสวเน;

๗๐.

ธาว คมนวุทฺธิมฺหิ (ปิโต) โธวุ โธวเน;

เว-วี ทฺเว ตนฺตุสนฺตาเน เว-วุ สํวรเณ (สิยา)

หฺเว อวฺหาเน เกว เสเก ธุว ยาตฺรา ถิเรสุ (จ;);

๗๑.

อส คส อทเน ฆส อทนสฺมึ-อิส ปริเยเส อิสุอิจฺฉายํ,

สสุ ปาณนคติหึสา’ทฺย’ตฺเถ-มส อามสเน มุส สมฺโมเส;

๗๒.

กุส อกฺโกเส ทุส อปฺปีเต-ตุส สนฺโตเส ปุส โปสมฺหิ,

รุส อาเลเป รุส หึสายํ-มสุ มจฺเฉเร อุสุ ทาเห (’ปิ;)

๗๓.

หส หสนสฺมึ ฆุส สทฺทสฺมึ-ตส อุพฺเพเค ตฺรส อุพฺเพเค,

ลส กนฺตฺย’ตฺเถ รส อสฺสาเท-(ปุน)ภส ภสฺมิกรเณ(จา’ปิ;)

๗๔.

คเวส มคฺคเณ ปํส นาสเน ทิส เปกฺขเณ,

สาสา’นุสิฏฺิยํ หํส ปิติยํ ปาส พนฺธเน;

๗๕.

สํส ปสํสเน อิสฺส อิสฺสายํ กสฺส กสฺสเน,

ธํส ปธํสเน สึส อิจฺฉายํ ฆํส ฆํสเน;

๗๖.

สํส-ทํสา (ตุ) ฑสเน ภาส วาจาย ทิตฺติยํ,

(สิยา) ภุส อลงฺกาเร (อโถ) อาสู’ปเวสเน;

๗๗.

วส กนฺตินิวาเสสุ วสฺสเสจนสทฺทเน,

กิส สาเณ กส คเต กส หึสาวิเลขเน;

๗๘.

ทิสา’ติสชฺชนา’ทีสุ กาส ทิตฺติมฺหิ สชฺชเน,

(ทุเว ธาตุ) ขส-ฌส หึสายํ มิส มิลเน;

๗๙.

สุ หึสากุลสนฺธานยาตฺรา’ทีสุ สุ ปสฺสเว,

สุ สทฺเท สุ ปสวเน สิ สเย (จ) สิ เสวเน;

๘๐.

มห ปูชายา’รหปูชายํ-คุห สํวรเณ ลิห อสฺสาเท,

รห จาคสฺมึ มุห มุจฺฉายํ-มห สตฺตายํ พหุ สํขฺยาเน;

๘๑.

สห ขเม ทห ภสฺมิกรเณ (จ) ปติฏฺายํ,

รุห สฺชนเน อูห วิตกฺเก วห ปาปเณ;

๘๒.

ทุห’ปฺปปูรเณ นาเส ทิโห อุปจเย (มโต),

นินฺทายํ ครโห อีห ฆฏฺฏเน มิห เสวเน;

๘๓.

คาห วิโลฬเน พฺรูห-พห-พฺรห (จ) วุทฺธิยํ,

วฺเห สทฺทมฺหิ หสเน หา จาเค ลุฬ มนฺถเน

กีฬวิหารมฺหิ ลฬ วิลาเส’(เมสวุทฺธิกา;)

ตุทาทโย อวุทฺธิกา

๘๔.

ตุท พฺยถายํ (ตุ) นุท กฺเขปเณ ลิข เลขเณ,

กุจ สงฺโกจเน ริจ กฺขรเณ ขจ พนฺธเน;

๘๕.

อุจ สทฺเท สมวาเย วิชี ภยจเลสุ (จ),

(วตฺตเต) ภุช โกฏิลฺเล วลฺโช (ตุ) วลฺชเน;

๘๖.

ภช เสวาปุถกฺกาเร รุช โรเค อฏา’ฏเน,

กุฏจฺเฉเท (จ) โกฏิลฺเล อคา สชฺฌายนา’ทิสุ;

๘๗.

ปุโณ สุภ กิรเย วตฺต วตฺตเน จต ยาจเน,

ปุถ ปาเก ปูติภาเว กุถสํกฺเลสเน’(ปิ จ;)

๘๘.

(อุโภ ธาตุ) ปุถ-ปถ วิตฺถาเร วิท ชานเน,

หท อุจฺจาร อุสฺสคฺเค-จินฺตายํ มิท หึสเน;

๘๙.

นนฺธ วินนฺธเน ถีน-ปุน สงฺฆาตวาจิโน,

กป อจฺฉาทเน วปฺป วารเณ ขิป เปรเณ;

๙๐.

สุโป สเย ฉุโป ผสฺเส (วตฺตเต) จป สานฺตฺวเน,

นภ (ธาตุ) วิหึสายํ รุมฺภ อุปฺปีฬนาทิสุ;

๙๑.

สุมฺภ สํสุมฺภเน ชมฺภ ชมฺภเน ชุภ นิจฺฉุเภ,

ุภ นิฏฺุภเน จมุ อทเน ฉมุ หีฬเน;

๙๒.

ฌมุ ทาเห ฉมุ อทเน อิรีย วตฺตเน’(ปิ จ),

กิร (ธาตุ) วิกิรเณ คิโร นิคิรณา’ทิสุ;

๙๓.

ผุร สฺจลนาทีสุ กุร สทฺทา’ทเนสุ (จ),

ขุรจฺเฉเท วิลิขเณ ฆุร ภีเม คิลา’ทเน;

๙๔.

ติล สฺเนเห จิล วาเส หิล หาเว สิลุ’ฺฉเน,

พิล เภเท ถูล จเย กุสจฺเฉทน ปูรเณ;

๙๕.

วิสปฺปเวเส ผรเณ ทิสา’ติสชฺชนา’ทิสุ

ผุล ผสฺเส มุส เถยฺเย ถุส อปฺปิกิรยาย (ตุ)

คุฬ โมกฺเข คุฬ ปริวตฺตนมฺหิ (ตุทาทโย;)

หู ภุวาทโย ลุตฺตวิกรณา

๙๖.

หู-ภู สตฺตาย (มุ’จฺจนฺติ) อิ อชฺฌาเน คติมฺหิ (จ,)

ขา-ขฺยา (ทฺวยํ) ปกถเน ชิ ชเย า’วโพธเน;

๙๗.

สี-ฬี เวหาสคมเน า คตีวินิวุตฺติยํ,

นี ปาปเณ มุน าเณ หน หึสาคตีสุ (’ปิ)

๙๘.

ปารกฺขณมฺหิ ปา ปาเน พฺรู วาจายํ วิยตฺติยํ,

ภา ทิตฺติยํ มา ปมาเณ (อโถ) ยา ปาปุเณ (สิยา;)

๙๙.

(ทุเวปิ) รา-ลา อาทาเน วา คตีคนฺธเนสุ (ปิ,)

อส (ธาตุ) ภุวิ (ขฺยาโต) สิ สเย สา สมตฺถิเย;

ชุโหตฺยา’ทโย สทฺวิภาวลุตฺตวิกรณา.

๑๐๐.

หู ทาเน’(ปิ จ) อาทาเน หวฺยทาเน (จ วตฺตเต,)

หา จาเค กมุ ยาตฺรายํ ทา ทาเน ธา (จ) ธารเณ;

อวิกรณภูวาทโย สมตฺตา.

รุธาทโย

๑๐๑.

รุธิ อาวรเณ มุจ โมจเน ริจ เรจเน,

สิจ เสเก ยุช โยเค ภุช ปาลนโภชเน;

๑๐๒.

กติจฺเฉเท ฉิทิ ทฺเวธากรเณ ภิท วิทารเณ

วิท ลาเภ ลุปจฺเฉเท วินาเส ลิปลิมฺปเน

ปิส สํจุณฺณเน หิสิ วิหึสายํ (รุธาทโย;)

ทิวาทโย

๑๐๓.

ทิวุ กีลา วิชิคึสา โวหารชฺชุติ โถมิเต,

สิวุ ตนฺตูนสนฺตาเน ขี ขเย ขา ปกาสเน;

๑๐๔.

กา-คา สทฺเท (ปิ) ฆา คนฺโธ’ปาทาเน รุจ โรจเน,

กจ ทิตฺยํ มุจ โมเจ (อโถ) วิจ วิเวจเน;

๑๐๕.

รฺช ราเค สฺช สงฺเค ขลเน มชฺช สุทฺธิยํ,

ยุโช สมาธิมฺหิ ลุโช วินาเส ฌา วิจินฺตเน;

๑๐๖.

ตา ปาลเน ฉิทิ ทฺเวธากาเร มิท สิเนหเน,

มทุ’มฺมาเท ขิท ทีนภาเว ภิท วิทารเณ;

๑๐๗.

สิท ปาเก ปทคเต วิท สตฺตา วิจินฺตเน,

ที ขเย สุปเน ทา (จ) ทาเน ทาตฺว’วขณฺฑเน;

๑๐๘.

พุธา’วคมนา’ทีสุ อตฺเถสุ ยุธ ยุชฺฌเน,

กุธ โกเป สุธ โสเจ ราธ หึสาย สิทฺธิยํ;

๑๐๙.

อิธ สํสิทฺธิวุทฺธีสุ สิธ-สาธ (จ) สิทฺธิยํ,

วิธ เวเธ คิธ เคเธ รุธิ อาวรณา’ทิสุ;

๑๑๐.

มน าเณ ชนุ’ปฺปาเท หน หึสาคตีสุ (ปิ,)

สินา โสเจ กุป โกเป ตป สนฺตาป ปีณเน;

๑๑๑.

ลุปจฺเฉเท รุป นาเส ปกาเส ทิป ทิตฺติยํ,

ทป หาเส ลภ ลาเภ ลุภ เคเธ ขุโภ จเล;

๑๑๒.

สมู’ปสม เขเทสุ หร-หิรี (จ) ลชฺชเน,

มิลา คตฺตวีนาเม (จ) คิลา หาสกฺขเย (ปิ จ;)

๑๑๓.

ลี สิเลเส ทฺรวีกาเร วา คตี พนฺธเนสุ (จ,)

ลิสิ เลเส ตุส โตเส สิลิสา’ลิงฺคนาทิสุ;

๑๑๔.

กิลิส กลิโส’ปตาเป (อโถ) ตส ปิปาสเน,

รุส โรเส ทิส-ทุส อปฺปีติมฺหิ (ทุเว สิยุํ;)

๑๑๕.

ยสุปฺปยตเน อสุ เขปเน (ปิ จ วตฺตเต,)

สุส โสเส ภส อโธปาเต นส อทสฺสเน;

๑๑๖. สา’สฺสาเท สา’วสาเน (จ) สา ตนูกรเณ (ปิ จ) หา จาเค มุห เวจิตฺเต นห สชฺชนพนฺธเน นห โสเจ ปิหิจฺฉายํ สินิห-สนิห ปีติยํ.

สฺวาทโย

๑๑๗. สุ สวเณ สก สตฺติมฺหิ ขี ขยมฺหิ คิ สทฺทเน,

อป-สมฺภู (จ) ปาปุณเน หิ คติมฺหิ วู สํวเร;

กิยาทโย

๑๑๘.

กี วินิมเย จิ จเย ชิ ชเย า’วโพธเน,

ถว’ภิตฺถเว กมฺปเน ธุ (อโถ) ปุ ปวเน (สิยา;)

๑๑๙.

ปี ตปฺปเณ มา ปมาเณ ขิปกฺเขเป มิ หึสเน,

มิ ปมาเณ มุ พนฺเธ (จ) ลุ ปจฺเฉเท สิ พนฺธเน

อส ภกฺขเณ (อโถ) คห อุปาทาเน (กิยาทโย;)

ตนาทโย

๑๒๐.

ตนุ วิตฺถาเร สก สตฺติสฺมึ-ทุ ปริตาเป สนุ ทานสฺมึ,

วน ยาจายํ มนุ โพธสฺมึ-หิ คเต อป ปาปุณนสฺมึ (หิ,)

กร กรณสฺมึ(ภวติ)สิ พนฺเธ-สุ อภิสฺสวเน(ตนุ อาทีนิ;)

นิจฺจํ เณณยนฺตา จุราทโย.

๑๒๑.

จุร เถยฺเย โลก (ธาตุ) ทสฺสเน อกิ ลกฺขเณ,

สิยา ถก ปติฆาเต (ปุน) ตกฺก วิตกฺกเณ;

๑๒๒.

ลกฺข ทสฺสนองฺเกสุ (วตฺตเต) มกฺข มกฺขเณ,

ภกฺขา’ทเน โมกฺข โมเจ สุข-ทุกฺข (จ) ตกิรเย;

๑๒๓.

ลิงฺค จิตฺตกิรยา’ทีสุ มค-มคฺค คเวสเน,

(ปุนา’ปิ) ปจ วิตฺถาเร กฺเลเส วฺจ ปลมฺภเน.

๑๒๔.

วจฺจ อชฺฌายเน อจฺจ ปูชายํ วจ ภาสเน,

รจ ปติยตเน สุจ เปสุฺเ รุจ โรจเน;

๑๒๕.

มุจปฺปโมจเน โลจ ทสฺสเน กจ ทิตฺติยํ,

สชฺชา’ชฺช อชฺชเน ตชฺช ตชฺชเน วชฺช วชฺชเน;

๑๒๖.

ยุช สํยมเน ปูช ปูชายํ ติช เตชเน,

ปช มคฺค สํวรเณ คเต ภช วิภาชเน;

๑๒๗.

(อโถ) ภาช ปุถกฺกาเร สภาช ปีติทสฺสเน,

(อโถ ตุ) ฆฏ สงฺฆาเต ฆฏฺฏ สฺจลนา’ทิสุ;

๑๒๘.

กุฏ-โกฏฺฏจฺเฉทเน (ทฺเว) กุฏ อาโกฏนา’ทิสุ,

นฏ นจฺเจ จฏ-ปุฏ เภเท วณฺฏ วิภาชเน;

๑๒๙.

ตุวฏฺฏ เอกสยเน ฆโฏ วิสรเณ (สิยา),

คุณฺ โอคุณฺเน เห พาธายํ เว เวเน

คุฑิ เวเ กฑิ-ขฑิ เภทเน มฑิ ภูสเน;

๑๓๐.

ปณฺฑ-ภณฺฑ ปริภาเส ทฑิ อาณาย (มีริโต),

ตฑิ สํตาฬเน ปิณฺฑ สงฺฆาเต ฉฑฺฑ ฉฑฺฑเน;

๑๓๑.

วณฺณ สํวณฺณเน จุณฺณ จุณฺณเน อาณ เปสเน,

คณ สํกลเน กณฺณ สวเณ จินฺต จินฺตเน;

๑๓๒.

สนฺต สงฺโกจเน มนฺต คุตฺต ภาสน ชานเน,

จิต สํเจตนา’ทิสุ กิตฺต สํสทฺทเน (ภเว;)

๑๓๓.

ยต นียฺยาตเน คนฺถ สนฺทพฺเภ อตฺถ ยาจเน,

กถ วากฺยปฺปพนฺเธ (จ) วิท าเณ นุเท จุท;

๑๓๔.

ฉทา’ปวารเณ ฉทฺท วมเน ฉนฺท อิจฺฉยํ,

วที’ภิวาท โถเมสุ ภทิกลฺยาณกมฺมนิ;

๑๓๕.

หิฬาท (ตุ) สุเข คนฺธ สูจเน วิธ กมฺปเน,

รนฺธ ปาเก (อโถ) มาน ปูชายํ นุ ตฺถุติมฺหิ (ตุ;)

๑๓๖.

ถน เทวสทฺเท อูน ปริหาเน เถน โจริเย,

ธน สทฺเท ป โตส นิสาน มารณา’ทิสุ;

๑๓๗.

ลป วากฺเย ฌป ทาเห รุป โรปณอาทิสุ,

ปี ตปฺปเน (สิยา) กปฺป วิตกฺเก ลภิ วฺจเน;

๑๓๘.

(อโถ) วหิ ครหายํ สมุ สานฺตฺวน ทสฺสเน,

กมุ อิจฺฉาย กนฺติมฺหิ (สิยา) โถม สิลาฆเน;

๑๓๙.

ติมุ เตมน สงฺกาสุ อม โรคคตา’ทิสุ,

สํคาม ยุทฺเธ (วตฺเตยฺย) อีร วาจา ปกมฺปเน;

๑๔๐.

วร อาวรณิ’จฺฉาสุ ยาจายํ ธร ธารเณ,

ตีร กมฺม สมตฺติมฺหิ ปาร สามตฺถิยา’ทิสุ;

๑๔๑.

ตุลุ’มฺมาเน ขล โสเว สฺจเย ปาลรกฺขเณ,

กล สงฺกลนา’ทีสุ (ภเว) มีล นิมีลเน;

๑๔๒.

สีลู’ปธารเณ มูล โรหเณ ลล อิจฺฉเน,

ทุล อุกฺเขปเณ ปูล มหตฺตน สมุสฺสเย;

๑๔๓.

ฆุส สทฺเท ปิส เปเส ภุสา’ลงฺกรเณ (สิยา,)

รุส ปารุสิเย ขุํส อกฺโกเส ปุส โปสเน;

๑๔๔.

ทิส อุจฺจารณา’ทีสุ วส อจฺฉาทเน (สิยา,)

รส’สฺสาเท รเว สฺเนเห (อโถ) สิส วิเสสเน;

๑๔๕.

สิ พนฺเธ มิสฺส สมฺมิสฺเส กุห วิมฺภาปเน สิยา,

รห จาเค คเต (จา’ปิ) มห ปูชาย (มีริโต;)

๑๔๖.

ปิหิ’จฺฉายํ สิยา วีฬ ลชฺชายํ เอฬ ผาฬเน

หีฬ คารหิเย ปีฬ พาธายํ ตฬ ตาฬเน

ลฬ (ธาตู)’ปเสวา’ยํ (วตฺตตี’เมจุราทโย;)

สมตฺตา สตฺตคณา.

๑๔๗.

ภุวาที จ รุธาที จ-ทิวาทิ สฺวา’ทโย คณา,

กิยาที จ ตนาที จ-จุราทีตี’ธ สตฺตธา;

๑๔๘.

กิรยาวาจิตฺตมกฺขาตุ-เม’เกกตฺโถ พหู’ทิโต,

ปโยคโต’นุคนฺตพฺพา-อเนกตฺถา หิ ธาตโว;

๑๔๙.

หิตาย มนฺทพุทฺธีนํ-วฺยตฺตํ วณฺณกฺกมา ลหุํ,

รจิตา ธาตุมฺชุสา-สีลวํเสน ธีมตา;

๑๕๐.

สทฺธมฺมปงฺเกรุหราชหํโส,

อาสิฏฺธมฺมฏฺิติ สีลวํโส;

ยกฺขทฺทิเลนาขฺย นิวาสวาสี,

ยติสฺสโร โสยมิทํ อกาสิ;

กจฺจายน ธาตุมฺชูสา สมตฺตา.

สาจริยานุสิฏฺา ปริสิฏฺปริภาสา

.

เอกา เนกสฺส รานนฺตู-’ภเยสํ อนฺติมา สรา,

องฺคานุพนฺธา ธาตูนํ-วุจฺจนฺเต’ปิ ยถากฺกมํ;

.

ธาตุโน วฺยาฺชนา ปุพฺเพ-นิคฺคหีตํ สม’นฺติมา,

อิวณฺเณนา’รุธาทีน-มนุพนฺเธน จิณฺหิตํ;

.

เสสา’นุพนฺธา สพฺเพสํ-โหนฺตี’ธุ’จฺจารณปฺผลา,

อุจฺจาวจปฺผลา ภาส-นฺตรมฺปตฺวา ภ วนฺติ’ปิ;

.

นามธาตุก ภาโว’ปิ-กิรยาย อธิการโต,

วิรุทฺธนฺตราภาวา-กฺวจิเทว ปยุชฺชเต;

.

ทฺวนฺทยุตฺติวสา กฺวาปิ-อาเทโส โยวิภตฺติยา,

คุณาทิภาว สทฺโท’ปิ-ตกิรยตฺเถ วิธียเต;