📜
สมนฺตกูฏวณฺณนา ¶
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สตตวิตต กิตฺตึ ธสฺตกนฺทปฺปทปฺปํ
ติภวหิตวิธานํ สพฺพโลเกกเกตุํ,
อมิตมติมนคฺฆํ สนฺติทํ เมรุสารํ
สุคตมหมุทารํ รูปสารํ นมามิ;
หตทุริตตุสารํ โมหปงฺโกปตาปํ
มนกมลวิกาสํ ชนฺตุนํ เสสกานํ,
กุมติกุมุทนาสํ พุทฺธปุพฺพาจลคฺคา
อุทิตมหมุทารํ ธมฺมภานุํ นมามิ;
สกลวิมลสีลํ ธุตปาปาริชาลํ
สุรนรมหนียํ ปาหุเนยฺยาหุเนยฺยํ,
อุชุปถปฏิปนฺนํ ปฺุเขตฺตํ ชนานํ
คณมหมภิวนฺเท สารทํ สาทเรน;
อิติ กฬิต ปณามา หนฺตฺว สพฺโพปสคฺเค
สุคตวิมล ปาทมฺโภชสมฺปาต ปูตํ,
สุมนสิขริราชํ วณฺณยิสฺสํ สุรานํ
วสติ มตุลเมตํ สาธุชนฺตุ สุณนฺตุ;
สวณา ลปนา เจว สติยา จาปิ วนฺทนา,
ยสฺส สมฺมา สุขี โหตี นิพฺพาณฺจาธิคจฺฉติ;
๖. ¶
ตสฺมา สปฺปุริเสเห’ทํ ปตฺเถนฺเตหิ ติสมฺปทํ,
สวณียฺหิ สาธูหิ อจิกฺขิตฺเตน เจตสา;
โย โลกติลโก นาโถ ปูเรตฺวา ทส ปารมี,
ชาโตสิ ตุสิเต กาเย สนฺตุสิโต’ติ วิสฺสุโต;
อาราธิโต สุราทีหิ กาโล มาริส เต อยํ,
ติณฺโณ ตารยิมํ โลกํ พหู อปฺปรชกฺขกา;
เอตทตฺถาย เต วีร ปูริตา ทส ปารมี,
พาหุํ ปิตุสฺส ปุตฺโต’ว โลโก อาลมฺพเต ตุวํ;
เตสํ ตํ วจนํ สุตฺวา มหาสตฺโต มหามตี,
วิโลกเน วิโลเกตฺวา ปฺจามล วิโลจโน;
ชมฺพุทีปคฺคกมเล กณฺณิกา’ว มโนรมา,
ปุรี กปิฬวตฺถู’สิ วิสาณา’ว สุธาสินํ;
สิงฺคีนิกฺขมยาภาส ตุงฺคสิงฺคสมงฺคิตา,
มณิสีหปฺชรากิณฺณ ปาสาทา ยตฺถ ภาสเร;
สฆเน คคเน นิจฺจํ สเตรตสตานิ’ว,
อนิเลริตปชฺโชต โสณฺณเกตุ อหู ยหึ;
ชนานํ นีลเนตฺเตหิ วทเนหิ ตุ ยา ปุรี,
มธุปาลิสโมนทฺธ กฺชินี สิริมาวเห;
รงฺคตุงฺคตุรงฺเคหิ คชฺชิเตหิ จ ยา ปุรี,
สโฆสุตฺตุงฺคกลฺโลล โลลสาครสนฺติภา;
อวฺหมานา’ว เทวานํ ปุรลขฺยา ภุชา อิว,
มนฺทานิเลริตา ตุงฺค นานาราคทฺธชา ยหึ;
นานาเวสธรา ยสฺมึ นานาภูสณ ภูสิตา,
นานาสมฺปตฺติสํยุตฺตา นานาวิชฺชาสุ ปารคา;
๑๘. ¶
นวโยพฺพน อุทฺทามา รูเปน จ มโนหรา,
สจฺเจสุ นิรตา นิจฺจํ อนกฺกุฏฺกุลา สิยุํ;
นิจฺจํ กีฬา วิททฺธาหิ นรนารีหิ เสวิตา,
ยา ปุรี สาธุรูปา’สิ มธุราลาปินีหิ จ;
ตสฺมึ สทฺธาทโยเปต โอกฺกากกุลเกตุโก,
สุทฺโธทนวฺหโย อาสี วิสฺสุโต ภุวนตฺตเย;
ยสฺสงฺฆิกมเล สพฺพ ภุภุชานํ มหีตเล,
กิรีฏมณิหิงฺคาลิ กีฬนฺตี’ว นิรนฺตรํ;
ยสฺส ปตฺถฏเตเชน ปุรเนตาปิ ทิวากโร,
วหนีจ’มฺพเร ลีลํ โอสธีปติโน ทิวา;
ยสฺส ทานปฺปวาโห ตุ นานายาจก ชนฺตุนํ,
มโนทธีสุ เวลนฺเตติกฺกมนฺโตว สตฺตตํ;
มติยา สุรมนฺตีว ธเนน ธนโท วิย,
รูเปน กุสุเมสุ’ว โย ชุมฺหติ มหีตเล;
ตสฺสาภิสิตฺตา รชฺเชน มหามายาติ วิสฺสุตา,
จนฺทิกา วิย จนฺทสฺส คิริราชา’ว กปาลิโต;
ลกฺขี’ว วาสุเทวสฺส สีตา’ว รามราชิโน,
มเหสีสิ วราโรหา สุนฺทรี สุนฺทราธรา;
ตสฺสา กุจฺฉิกรณฺฑมฺหิ อนคฺฆรตนํ วิย,
ขตฺตึสาหิ นิมิตฺเตหิ วิมฺหาเปนฺโต สเทวกํ;
สิตมฺพุชกโร สนฺโต สิเตภจฺฉาปโก วิย,
กตฺวา ปทกฺขิณํ มาตุ ปฏิสนฺธิมคณฺหิ โส;
ทเสกาทสมาเสน ตสฺเสวํ อาสิ เจตนา,
ปสฺสิตุํ สกาตีนํ คนฺตฺวาน นครํ ตทา;
๓๐. ¶
นิเวเทตฺวา ตมตฺถํ สา รฺโ เตน สุสชฺชิเต,
สปริจฺฉทา ตทา มคฺเค คจฺฉนฺติ อนฺตราปเถ;
เทวตานํ มโนนนฺทกร นนฺทน สนฺนิภํ,
ทิสฺวาน ลุมฺพินึ นาม อุยฺยานํ มนนนฺทนํ;
ตสฺมึ กีฬิตุมุสฺสาหา ปวิสิตฺวาน ตํ วนํ,
กีฬนฺติ อุปคนฺตฺวาน มงฺคลํ สาลปาทปํ;
วิโลล ปลฺลวากิณฺณํ สุผุลฺลกุสุโมนตํ,
คเหตฺวา สาลสาขํ สา สุรตฺตกร ปลฺลวา;
เทเวหิ คหิตา’รกฺขา มหมาเน สเทวเก,
ชเนสิ ตนยํ มายา ตตฺรฏฺา โลกโลจนํ;
พฺรหฺมาโน โลกปาลา จ มนุสฺสา กมโต ตทา,
โสณฺณชาลาชินาทีหิ คณฺหึสุ ชนนนฺทนํ;
มหึ ปติฏฺิโต ธีโร ปสฺสิตฺวาน ตโต ทิสา,
อุตฺตราภิมุโข สตฺตปทํ คณฺตฺวา’มฺพุเช ิโต;
ทิสนฺตมวโลเกตฺวา สุผุลฺลมฺพุชโลจโน,
นิจฺฉาเรสาสภึ วาจํ อคฺโค เสฏฺโ’ติอาทินา;
พฺรหฺมามรนราทีหิ ปูชิโต จ นมสฺสิโต,
กเมน อภิวฑฺฒนฺโต ชุณฺหปกฺเข สสี ยถา;
พฺรหฺมูนํ ฉตฺตฉายาย มนฺทารกุสุมนฺตเร,
สานนฺทามนฺทเทเวหิ ธุตจามรมชฺฌโค;
ทิพฺเพหิ รูปสทฺเทหิ คนฺเธหิ จ รเสหิ จ,
โผฏฺพฺเพหิ จ ทิพฺเพหิ โมทมาโน อเนกธา;
ทิพฺเพหิ รมณีเยหิ นจฺเจหิ วาทิเตหิ จ,
ปทาเนกสหสฺเสหิ ถูยมานคุณากโร;
๔๒. ¶
ปตฺวา โสฬสมํ วสฺสํ าติสงฺฆสฺส มชฺฌโค,
ทสฺเสตฺวา’เสสสิปฺปํ ตํ โลเก วิชฺชติ ยํ ตทา;
าติสงฺฆํ ปโมเทนฺโต เทเว จ มนุเช’ปิ จ,
ลทฺธา ยโสธรํ เทวึ’นุกูลํ ชาติชาติยํ;
โสณฺณทปฺปณสงฺกาส โสมฺมานน วิภุสิตํ,
นีลนีรชสงฺกาส วิสาลายต โลจนํ;
สิงฺคารมนฺทิรทฺวาเร ธโชปมภมุทฺวยํ,
เหมกาหลสงฺกาส นาสิกํ รูปลกฺขิยา
นีลเวลฺลิตธมฺมิลฺล ชิมุโตภย โกฏิยํ,
นิจฺจวิชฺชุลฺลตาจกฺก มนฺุกณฺณปาสกํ;
สาตกุมฺภนิภาภาส ปโยธรฆฏทฺวํ,
สุวณฺณทฺทิตฏายาต นิชฺฌราการหารกํ
เทหเทวทฺทุมาลมฺพ ปาโรหาภภุชทฺวยํ,
องฺคุลีปลฺลวนฺตมฺพุ พินฺทุจารุ นขาวลึ;
เทหมาลาลิมาลาภ โรมราชิวิราชิตํ,
รูปณฺณวตรงฺคาห วลิตฺตย วิจิตฺตกํ;
โสณฺณรมฺภาสมาวฏฺฏ ปิโณรุทฺวย สุนฺทรํ,
สนฺนิรกลิกาการ จารุชงฺฆา วิภูสิตํ;
ปจฺจกฺขรูปลกฺขิฺจ ลีลานิจย สนฺนิภํ,
คุณานมากรํ สาธุ เวลํว รติสาคเร;
กนฺโต วสนฺตราชา’ว กนฺทปฺโป’ว สุรูปวา,
สสี’ว ทสฺสนีโย จ สูริโย วิย เตชวา;
อจลตฺเตน เมรูว คมฺภีเรนณฺณโว วิย,
พฺรหฺมสฺสโร ปิยํวาที ปฺคฺาย จ อนูปโม;
๕๔. ¶
วสนฺโต โส มหาวีโร ปุรสฺมึ กปิลวฺหเย,
ทิสฺวา นิมิตฺเต จตุโร อุยฺยาน คมนฺชเส;
ปพฺพชฺชาภิรโต นาโถ คนฺตฺวา อุยฺยานภูมิยํ,
สุผุลฺลจมฺปกาโสก นาคาทา’เคหิ มณฺฑิตํ;
ผุลฺลปงฺกช กฬฺหาร ชลาชลย สตากุลํ,
มนฺทมนฺทานิลายาต นานาโมเทหิ วาสิตํ;
สรา สรํ สมายาต มธุพฺพต นิเสวิตํ,
ผลปุปฺผรสุทฺทาม ทฺวิช สงฺฆ นิกูชิตํ;
นจฺจนฺต มตฺตโมรานํ นิจฺจํ มณฺฑปสนฺติภํ,
ทิพฺพนฺต มิคสคฺฆานํ กีฬามณฺฑป สนฺนิภํ;
สมีร สิสิโรทาร ธาราสีกร วาริหิ,
ธารามณฺฑป ปนฺตีหิ ชนานนฺทกรํ วรํ;
อุยฺยานวนมาคมฺม เทวราชาว นนฺทนํ,
กีฬนฺโต นิชปุตฺตสฺส สุตฺวาน ชาตสาสนํ;
นิวตฺโต วิสฺสกมฺเมน สหสฺสกฺโขว ภูสิโต,
ปุรํ ปวิสมาโนว กิสา โคตมิ ภาสิตํ;
สุตฺวาน นิพฺพุตปทํ ตทา จิตฺตานุกูลกํ,
สนฺตุฏฺโ สานุราโค จ ลกฺขคฺฆํ ตารภาสุรํ;
หารํ ติสฺสาย เปเสตฺวา คนฺตฺวาน สกมนฺทิรํ,
เทวราชวิลาเสน นิสีทิ ปวราสเน;
อถาคมฺม ตทา เนกนาฏิกา ปริวารยุํ,
วชฺชนฺติ เภริโย ตาสุ ปคฺคยฺห กาจิ นาริโย;
นานาลยสมากิณฺณํ คีตํ คายนฺติ กาจิ’ปิ,
ธมนฺติ สุสิรํ กาจิ กาจิ วาเทนฺติ ตนฺติโย;
๖๖. ¶
จารุ พิมฺพาธรารมฺม ปโยธรภรา สุภา,
วิสาลายต นีลกฺขา โสมโสมฺมานนา ตทา;
นจฺจนฺติ ปุรโต ตสฺส เภริมณฺฑล มชฺฌคา,
เทวกฺาว รงฺคมฺหี รสภาวนิรนฺตรํ;
ทิสฺวาน โส ตมจฺฉริยํ วิรตฺโต วิสเย ตทา,
อุรตฺตาฬฺจ อทฺทกฺขิ สพฺพนฺตํ เภริตาฬนํ;
ปริเทวํ’จุปฏฺาสิ คีตํ สํสารสาคเร,
วายุเวค วิการํ’ว นจฺจํ จินฺเตสิ นายโก;
’กทาหํ ฆรโมสฺสชฺช ปพฺพชฺชาสิริ มุพฺพเห?’
อิจฺเจวํ จินฺตยนฺโต โส สุปนฺโตว สยี ตหึ;
’ยํ นิสฺสาย มยํ เอตฺถ นจฺจคีเตสุ วฺยาวฏา,
โส’ยํ’ทานิ สุปี’ อมฺเห กสฺสทานิ กโรม ตํ?;
อิติ จินฺติย เต ตตฺถ ตุริเยสุ สเก สเก,
อาลมฺพา สยิตา กฺา สุสฺาฺมนิสฺสิตา;
ขาทนฺติ กาจิ ทนฺตานิ กาจิ ลาลา วหนฺติโย,
กาจิ รุทนฺติโย ตตฺถ วิลปนฺติ อถา’ปรา;
กากจฺฉนฺติ’ปิ เสมฺหมฺปิ คิลนฺติ จ จมนฺติ จ,
กโรนฺติ นาทํ นาสาย ฆรู’ติ จ ขิปนฺติ จ;
มุตฺตยนฺติ ตทา กาจิ รหสฺสํ วิจรนฺติ จ,
ทุคฺคนฺธํ วาติ ตํ านํ สุสานํ อามกํ ยถา;
ปพุทฺโธ อฑฺฒรตฺตมฺหิ คเต ตตฺถ นิสีทิย,
อทฺทกฺขิ ตาสํ เนกานิ วิการานิ ตหึ ตทา;
ตสฺเสวํ เปกฺขมานสฺส ภเว สํวิคฺคเจตโส,
อาทิตฺตํว อุปฏฺาสิ มเน ขลุ ภวตฺตยํ;
๗๘. ¶
ทาวานล สมาทิตฺต มหารฺายถา คโช,
ตเถวาสิ นรินฺทสฺส เคหโต คมเน มตี;
ตโต วุฏฺาย สยนา กโรนฺโต อภินิกฺขมํ,
วิตกฺเกสิ มหาราชา ปสฺสิตุํ สกมตฺรชํ;
ปวิสิตฺวา ตโต คพฺภํ สนิกํ สนฺตมานโส,
ปสฺสิตฺวา สห ปุตฺเตน นิทฺทายนฺตึ ยโสธรํ;
จิราคตํ มหาเปมํ ธารยํ สกมานเส,
พุทฺโธ หุตฺวาปิ’มํ สกฺกา ปสฺสิตุํ อิติ จินฺติย;
คโต นาโถ ตโต านา โพธิยา พทฺธมานโส
ตทเหวาสิ พุทฺโธติ กามุโก โก น จินฺตเย;
สิเนรุ มุทฺธรนฺโตว ปาทุทฺธริย นิกฺขมํ,
ฉนฺนมาหูย อานีตํ กนฺถกํ ตุรคาธิปํ;
อสฺสราชํ ตมารุยฺห สห ฉนฺเนน รตฺติยํ,
เทเวหิ วิวฏทฺวรา ปฏิปชฺชิ มหาปถํ;
จกฺกวาเฬสุ เนเกสุ เทวตา สุสมาคตา,
ทีปธูปทฺธเชเห จ คนฺธมาเลหิ ปูชยุํ;
ปุรโต สฏฺีสหสฺสานิ ทณฺฑทีปานิ ธารยุํ,
ตถา ทกฺขิณปสฺสมฺหิ วามปสฺเส จ ปจฺฉโต;
คคนา ปุปฺผวสฺสานิ วสฺสาเปสุํ ฉ เทวตา,
มนฺทารวํ โกกนทํ สุคนฺธํ จิตฺตปาฏ ลึ;
จมฺปกา โสก ปุนฺนาค นาคปูคาค สมฺภวํ,
มาลตีวสฺสิกียาที นานาวลฺลีหิ สมฺภวํ;
ปทุมุปฺปล กลหาร กุมุทาทฺยามฺพุ สมฺภวํ,
สุคนฺธมธุ มตฺตาหิ ฉปฺปทาลีหิ กูชิตํ;
๙๐. ¶
ปุปฺผวสฺสํ ปวสฺสิตฺถ ตึสโยชนมฺชเส,
ปสตฺโต ตตฺถ ตุรโค ทุกฺขโต อคมี ตทา;
เอวํ ปูชาวิธาเนหิ คนฺตฺวา’โนมํ มหานทึ,
สิตเสกต สงฺกิณฺณํ พหุมีนกุลากุลํ;
ตีรฏฺโ ปสฺสิ โส ธีโร คงฺคานารึ รสาวหํ,
กโรนฺตึ วีจิพาภาติ เอเณปุปฺโผปหารกํ;
อสฺเสน ตํ มหาโนมํ ลงฺฆาเปตฺวา มหามตี,
ปรตีเร ปติฏฺาสิ วิมเล วาลุกา ตเล;
ปพฺพชิตุํ มเยตฺเถว ยุตฺตํ โน เม ปปฺจิตุํ,
อิติ จินฺติย โอภาย ธาริตาภรณานิ โส;
ฉนฺนสฺส ปฏิยาเทตฺวา กนฺถกฺจ หยาธิปํ,
นิสิตํ ขคฺคมุคฺคยฺห สโมลึ ฉินฺทิ กุนฺตลํ;
เอวมาวชฺชยํ นาโถ สเจ’หํ สุคโต ภเว,
ติฏฺตุ คคเน คนฺตฺวา อิติ อุกฺขิปิ จ’มฺพรํ;
ตโต สกฺโก มหคฺเฆน มณิจงฺโคฏเกน ตํ,
ปฏิคฺคเหตฺวา สิรสํ เนตฺวา เทวปุรํ จรํ;
กาเรตฺวา มณิถูปํ โส นีเธตฺวา ตํ สิโรรุหํ,
อตฺถาหํ ปติมาเนติ สหเทเวหิ เนกธา;
มหาพฺรหฺโมปนีตฏฺปริกฺขารํ มหามตี,
ปฏิคฺคเหตฺวา กาสาวํ นิวตฺโถ ปารุโต ตทา;
ปุพฺเพ วิยมฺพรํ คยฺห อมฺพเร ขิปิ นายโก,
ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ พฺรหฺมา เนตฺวา พฺรหฺมปุรํ จรํ;
ทฺวาทสโยชนุพฺเพธํ กตฺวา ถูปวรํ สุภํ,
ตตฺถ ตํ นิทหิตฺวาน ปณิปาเตติ สพฺพทา;
๑๐๒. ¶
สมฺปุณฺณ มนสงฺกปฺโป ปพฺพชฺชาสิริ มุพฺพหํ,
ฉาเทนฺโต กามเลเนว มรุํ จงกฺกมิ นายโก;
ตโต อมฺพวนํ คนฺตฺวา วินฺทนฺโต ปีติชํ สุขํ,
วีตินามยิ สตฺตาหํ รมฺเม ปาทปมณฺฑเป;
ตโต ราชคหํ คนฺตฺวา ปารุปิตฺวา จีวรํ,
คเหตฺวา มณิวณฺณํ โส ปตฺตํ กรตลมฺพุชา;
พตฺตึส ลกฺขณูเปโต อนุพฺยฺชน มณฺฑิโต,
พฺรหฺมุชฺชุคตฺโต ภควา ปุรเสฏฺมุปาคมิ;
วิสิขนฺตเรน คจฺฉนฺตํ โลเกกนยนํ ชนา,
ทิสฺวา เอวํ วิจินฺเตสุํ นายํ โย โส ชนาธิโป;
กามํ ปุรวธุโสมฺม วตฺตสมฺพนฺธการณา,
จนฺโท’ยมาคโต อชฺช สกเวเสน โน มติ;
สุตฺวาน ตํ ตทา เกจิ หสนฺตา วจนนฺตรํ,
นายํ สสี สสเงกา โส ภานุเมโส’ติ โน มติ;
โพเธตุมาคโต กามํ โปรีนํ วทนมฺพุเช,
สกีเยเนว รูเปน วิมฺหยํ โปริมานุเส;
กึ โภ อุมฺมตฺตกา อตฺถ เอวํ มา วทถา’ธุนา,
สตรํสี อุณฺหรํสี น โส เอโส อวิคฺคโห;
กาเมนาลสชนฺตุหิ กีฬิตุํ ปุรมาคโต,
สรูเปน น โน อตฺถิ สํสโย พลุ มานเส;
เตสํ ตํ วจนํ สุตฺวา หสนฺตา เกจิ ชนฺตุโน,
ตุมฺเห ขลู น ชานาถ สพาเณ สธนู หิ โส;
อิสฺสโร กนฺตรูเปน ตุงฺคมนฺทิรตา ปุรํ,
เกลาโส อิติ สมฺปตฺโต ชหาถ วิมตึ อิธ;
๑๑๔. ¶
เตสมฺปิ วจนํ สุตฺวา หสนฺเตเก ชนา ตทา,
นายํ หโร ติเนตฺโต โส เกสเวโส อิธาคโต;
วิจิณนฺโต สิรึ อชฺช ปุรเสฏฺมุปาคตํ,
เวเสนฺเน มฺาม เอตฺถ โน นตฺถิ สํสโย;
ปหริตฺวา กรํ เกจิ สุตฺวา ตํ วจนํ นรา,
หสนฺเตวํ ตทาโวจุํ วาสุเทโว น เว อยํ;
กามํ สโรชนาโภ โส วามโน กณฺหวิคฺคโห,
อยมฺตรจณฺเณน อาคโต ปากสาสโน;
ปุรํ เทวปุรนฺเตตํ มฺมาโน มหาชุตึ,
ปสฺสิตุนฺติ ปฏิฺาโต มา โภนฺโต วิลปนฺตุ เว;
สุตฺวา เตสํ คิรํ เกจิ เกฬึ กตฺวาน เนกธา,
ตุมฺเห สกฺกํ น ชานาถ โส หิ โภ วชิรายุโธ;
เอโส หิ โภ มหาพฺรหฺมา พฺรหฺมโลกา อิธาคโต,
ปมตฺตา กินฺนุ เวทมฺหี พฺรหฺมพนฺธุ ปุเร อิธ;
อเถสํ วจนํ สุตฺวา เกจิ ปณฺฑิตชาติกา,
เนเต จนฺทาทโย กามํ มา โมหํ โภ ปกาสถ;
จตุรานโน มหาพฺรหฺมา โสมโสมฺมานโน อยํ,
สมนฺตโปตฺถโก พฺรหฺมา ปตฺตหตฺโถ’ยมพฺภุโต;
กามํ ปารมิตาปุณฺณ ปสตฺโถ ปุริโส อยํ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โถเมเถตํ มหาชุตึ;
เอวํ วทนฺตา สพฺเพ เต นาครา ปุริสุตฺตมํ,
คนฺธปุปฺเผหิ ปุเชนฺตา นมสฺสนฺตา ตมนฺวคุํ;
เนตฺตาริตฺเตหิ ปาเชนฺตา มุนิโน รูปสาคเร,
ชนฺตโว มนนาวาโย ปารํ ปสฺสึสุ โน ตทา;
๑๒๖. ¶
ตทา โลเกกนยโน สปทาเนน วีถิยํ,
จรํ ยาปนมตฺตํว ลทฺธาคมฺม ปุรา พหิ;
ปณฺฑวํ คิริมาสชฺช ตสฺสจฺฉายาย โส มุนิ;
สงฺฆาฏึ ปฺเปตฺวาน นิสชฺช ปุริสาสโภ;
อทิฏฺปุพฺพํ ทิสฺวาน ปตฺเต มิสฺสกโภชนํ,
สฺชาตปฏิกูโล ตํ นุทิตฺวา ปจฺจเวกฺขณา;
อมตํ วิย ตํ ภุตฺวา วิกฺขาเลตฺวา มุขํ ทกา,
ปตฺเต วตฺตํ จริตฺวาน มุหุตฺตํ ตตฺถ วิสฺสมิ;
ปวตฺตึ ตํ นิสาเมตฺวา พิมฺพิสาโร นริสฺสโร,
สีฆํ ตมุปคนฺตฺวาน กตานฺุโ นิสีทิย;
นิมนฺตยิตฺวา รชฺเชน อนิจฺฉนฺเต ยติสฺสเร,
อนุคฺคหาย เม ยุตฺตํ พุทฺธภูเตนิธาคมํ;
เอวํ นิมนฺติโต เตนาธิวาเสตฺวา มหามตี,
อคมาสุรุเวลาย มตุโลรุ ปรกฺกโม;
ปธานํ ปทหิตฺวาน ฉพฺพสฺสมติทุกฺกรํ,
ปกาเสตฺวาน โลกสฺส โมกฺขํ นตฺถิติ เตน โส;
ตโตปฺปภุติ วตฺตนฺโต มชฺฌิมปฺปฏิ ปตฺติยํ,
กายสฺสานุคฺคหํ กตฺวา ตโต สมฺปิณิติ’นฺทฺริโย;
มูเล’ชปาลนิคฺโรธปาทปสฺส มหามุนิ,
นิสีทิ นิชโสภาหิ โอภาเสนฺโต ทิโสทิสํ;
ตทา เสนานิ นิคเม สุชาตา ขีร ทายิกา,
สมฺปุณฺณมนสงฺกปฺปา ยาจิตฺวา วฏเทวตํ;
ธีรํ เทโวติ มฺนฺติ ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา,
เหมปาตึ สปายาสํ ทตฺวาน อิทม’พฺรุวิ;
๑๓๘. ¶
ยถา มยฺหํ มหาเทว อิทฺธา ปตฺถิต ปตฺถนา,
ตเถว ตว สงฺกปฺโป ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ;
อิติ วตฺวาน วนฺทิตฺวา กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ,
ปกฺกนฺตาย สุชาตาย ธีโร ปาตึ สมาทิย;
อุปคนฺตฺวานาติรมฺมํ นทึ โส นีลวาหินึ,
สุปฺปติฏฺิตนามมฺหิ นทีติตฺเถ นิสีทิย;
ภฺุชิตฺวา อูนปณฺณาส ปิณฺฑํ กตฺวาน โภชนํ,
วิสฺสชฺเชตฺวา ตโต ปาตึ ปฏิโสตํ นราสโภ;
ตโต สาลวนุยฺยาเน วิสฺสมนฺโต ทิวาทิเน,
ทิสฺวาน สุปิเน ปฺจ อตฺถํ เตสํ วิจินฺติย;
อาโพธิมูลโต มคฺเค เทเวหิ สมลงฺกเต,
มณิโตรณปาลีหิ ปุณฺณกุมฺภทฺธาชาทิหิ;
สายณฺหสมเย นาโถ คจฺฉนฺโต โพธิ สนฺติกํ,
ทิสฺวาน โสตฺถิยํ นาม ถูยมานํ ทิชุตฺตมํ;
เตน ทินฺนฏฺ มุฏฺินฺตุ คเหตฺวา นีลสทฺทลํ,
โพธิมูลมุปาคมฺม กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;
อกาสิ ตีณสนฺถารํ ปาจีนาภิมุขํ ตทา,
ตโต มหึ ทฺวิธา กตฺวา สมุฏฺาสิ มหาสนํ;
อุจฺจํ จุทฺทสหตฺเถน นานา จิตฺต วิจิตฺติตํ,
อภฏฺนหิตฺถ ตตฺรฏฺโ อิจฺเจวํ ทฬฺหมานโส;
กามํ ตโจ นหารู จ อฏฺิ จ อวสิสฺสตุ,
อุปสุสฺสตุ เม คตฺเต สพฺพนฺตํ มํสโลหิตํ;
น อุฏฺหามพุชฺฌิตฺวา น ชเห วีริยํ มม,
อธิฏฺหิตฺวา เอวํ โส นิสีทิ วชิราสเน;
๑๕๐. ¶
อนติกฺกมํ เปตฺวาน จรณํ จรณุปริ,
กมลํ กมเลเนว มณิพนฺธํ วิธาย โส;
พาลาโสกทลาสตฺต ปรํ วา’โสกปลฺลวํ,
นิธาย นยนานตฺท ปาณึ ปาณิตเล ชิโน;
ยถา สฺฌาฆนาลีฒ ตุงฺคกฺจน ปพฺพโต,
สุรตฺตจีวรจฺฉนฺน จาริคตฺต วิราชิโต;
อุทยาวลโกฏิมฺหิ ทิปฺปนฺโตว ทิวากโร
กนฺธโรปริ ทิปฺปนฺต มุขมณฺฑลมณฺฑิโต;
ยถา จามิกรพฺยมฺเห สุนีลํ สีหปฺชรํ,
อสมฺปกมฺปปมฺเหหิ ปิหิตทฺธสุโลจโน;
นีลุปฺปลกลาปํจ ชนเนตฺตาลิปาตนํ,
สชฺฌุทณฺฑสมาพทฺธ โพธิกฺขนฺธมผสฺสิ โส;
นิสินฺโน โพธิโต เฉชฺช ปวาฬตรุณงฺกุรา,
ปตมานา สมนฺตาสุํ เตชํ วิย กุพุทฺธีนํ;
เทวา ตตฺถ สมาคฺชุํ ขิปฺปํ ทสสหสฺสิยํ,
กมลาสโนรคา เจว สิทฺธวิชฺชาธราทโย
สหมฺปติ มหาพฺรหฺมา พฺรหฺมเสนาปุรกฺขโต,
สิตาตปตฺตํ ธาเรนฺโต ีโต สมฺพุทฺธ สนฺติเก;
วีสํ รตน สตายามํ วิชยุตฺตร นามกํ,
สงฺขํ ธเมนฺโต อฏฺาสิ สาทโร ปากสาสโน;
สุยาโม สห เสนาย โถมยนฺโต นราธิปํ,
มณิตาลวณฺฏํ ปคฺคยฺห มนฺทมนฺเทน วีชติ;
ชิตกิตฺติ ลตคฺคมฺหิ สสฺส ปุปฺผํจ ปุปฺผีตํ,
วาฬวิชนิมุคฺคยฺห อฏฺา สนฺตุสิโต ตหึ;
๑๖๒. ¶
เพลุวํ วีณมาทาย คีตํ นานาลยานุคํ,
ปฺจสิโข ิโต ตตฺถ คายมาโน อเนกธา;
มหากาโล’ปิ นาคินฺโท นาคสงฺฆปุรกฺขโต,
โถเมนฺโต ตตฺถ อฏฺาสิ นวารหคุณาทิหิ;
รงฺคภุมึ มาปยิตฺวา คเหตฺวาน วรงฺคนา,
อุปหารํ กโรนฺตฏฺา ติมฺพรู สูริยวจฺจสา;
อาคนฺตฺวา สห เสนาย สิตงฺโค สิตภุสโน,
ธตรฏฺโ ิโต ปุพฺเพ อารกฺขํ กุรุมานโก;
ปูเรนฺโต สกเสนาย ทกฺขิณสฺสํ วิรูฬฺหโก,
อารกฺขํ กุรุมานฏฺา นีลงฺโค นีลภุสโน;
วิรูปกฺโข’ปิ อฏฺาสิ ปาลยํ ปจฺฉิมํ ทิสํ,
รตฺตงฺคาภรโณ วมฺมี นิชเสนาปุรกฺขโต;
อุตฺตรสฺสํ สเสนาย อารกฺขํ กุรุมานโก,
โสณฺณวณฺณงฺคาภรโณ อฏฺาสิ นรวาหโน;
กิเมตฺถ พหุลาเปน ชาติกฺเขตฺตมฺหิ เทวตา,
นาคตา เนว วาเหสุํ สพฺเพ เอตฺเถ’ว โอสฏา;
คคนาโตติณฺณเกตุ ปาเทหิ ปถวีตเล,
นาคาทโย น ธุตาสุํ เกตุนํ พหุ กา กถา;
น ธูตา ธชปาเทหิ วายุตุทฺทามวุตฺติหิ,
ตารกา คคเน พฺรูโม กินฺนุ ตตฺถ ธชาลุตา;
ปุพฺพทิสา จกฺกวาฬ สิลายุคฺคตเกตุนํ,
ปาทานิ ปรภาคาทิ จกฺกวาฬสิลนฺวคุํ;
จกฺกวาฬ มหาเมรุ ยุคนฺธร นคาทโย,
ปุปฺผาวตํสกา’วาสุํ นานาวณฺเณหิ สงฺขตา;
๑๗๔. ¶
วามามนฺทมกรนฺท พินฺทุสนฺโทห สุนฺทรํ,
อุลฺโลล ปทุมากิณฺณ วิตานํ วาสิ อมฺพรํ;
ขิตฺตโสคนฺธจุณฺณานิ เทวพฺรหฺมาทินา ตหึ,
วิตานํ วิย ขายนฺติ จกฺกวาฬคฺคมณฺฑเป;
กปฺปูราครุธูเปหี ตตฺถ ตตฺถุคฺคเตหิ มา,
กาลพฺภกูฏจฺฉนฺโนว อาสิ มฺํ กเถมุ กึ;
ชาติกฺเขตฺเตสุ เทเวหิ กตคฺฆิกุสุมาทินา,
โนสีนา ธรณี ภารา ทิเสภานํ พลํ อโห;
อมฺพราลมฺพมานานี ปุปฺผทามานิ ภูตลํ,
อากฑฺฒนาย เทเวหิ พทฺธรชฺชุว ภาสเร
อฺโฺกรมุคฺคยฺห คคเน สุรสุตฺทรี,
ปริพฺภมนฺตา คายนฺติ ตตฺถ ตตฺถ มโนรมํ;
อุโภ ภุเช วิกาเสตฺวา มณฺฑิตํ สุรสุตฺทรี,
ภมนฺติ ภนฺตเภณฺฑุว ตตฺถ ตตฺถมฺพเร ยุคา;
นีลุปฺปลกลาปาที คเหตฺวาน สุรงฺคนา,
ีตาสุํ ปริวาเรตฺวา ปูชมานา นริสฺสรํ;
รตฺนปลฺลวกลหาร กมลุปฺปล สงฺคเต,
สนฺนีรกุสุมากิณฺเณ ปุณฺเณโสคนฺธวาริหี;
กฺจนาทิฆเฏ คยฺห อมฺพเร สุรสุนฺทรี,
กตฺวาน สุคตํ มชฺเฌ ปูชยึสุ สมนฺตโต
กฺจนาทาสหตฺถา จ กาจี กฺา ตถา ิตา,
ตาลวณฺเฏ คเหตฺวาน ีตาสุํ กาจิ เทวตา;
กาจิ มงฺคล สํยุตฺต วจนา ตว ปตฺถนา,
สมิชฺฌตุติ โฆเสนฺตี ปริวาเรตฺวา ิตา ชินํ;
๑๘๖. ¶
สิริวจฺฉาทิ ปคฺคยฺห อฏฺมงฺคลมุตฺตมํ,
ิตาสุํ คคเน นารี ปริวาเรตฺวา มุนิสฺสรํ;
นจฺจนฺติ เกจิ กีฬนฺติ เสเลนฺติ จ ลลนฺติ จ,
วาเทนฺติ เกจิ คายนฺติ เวลุกฺเขปํ กโรนฺติ จ;
เนกปุปฺผคฺฆิปนฺตี จ ตถา ทีปคฺฆิปนฺติ จ,
มณิจามีกราสชฺฌุ อคฺฆิกา ปนฺติโย ตถา;
อาพฺรหฺมภวนุคฺคมฺม จกฺกวาฬสมนฺตโต,
ติฏฺนฺติ ชลมานาโย พุทฺธสฺส มงฺคลุสฺสเว;
สตฺตรตนสมฺภุตา นานา โตรณปนฺตีโย,
เหมรมฺภามยา จาปิ ตถา ทุสฺสมยา สิยุํ;
นานาวณฺเณหิ เนเกหิ ฉตฺเตหิ จ นิรนฺตรํ,
จกฺกวาโฬทรํ อาสิ สรํจ กมลากุลํ;
ตตฺถ ตตฺถุชฺชลาเนก ยนฺตทีปาวลี มหี,
ตารกาชาลกากิณฺณ คคนงฺคนสนฺติภา;
ธชนฺตริต ฉตฺตา’สุํ จกฺกวาฬคิรูปริ,
นิรนฺตรา’สุํ ตตฺเถว ฆฏทีปา จ โตรณ;
นานาตุริยนาเทหิ นานาสงฺคีติตาหิ จ,
สาธุวาเทหิ เนเกหิ จกฺกวาโฬ ผุโฏ อหู;
อโห มหนฺตตา ตสฺส พุทฺธสฺส กตมงฺคเล,
ปูชาวิเสสํ ตํ โก หิ มุเขเนเกน ภาสตี;
จตุมฺมุโข สหสฺสกฺโข ทฺวิสหสฺสนยโน ผณี,
ทสกณฺโ’ปิ ตํ สพฺพํ เนว สกฺโกนฺติ ภาสิตุํ;
เอวํ สุราสุรพฺรหฺม เวนเตยฺโยรคาทิหิ,
นิรนฺตรํ กตาเนก มหามห สมากุเล;
๑๙๘. ¶
ตสฺมินฺตุ วาสเร มาโร ปสฺสิตฺวา ภุวนํ อิทํ,
อามนฺเตตฺวา สานุวเร อาเหวํ สกุตูหโล;
สพฺเพ ทิพฺพวิมานา โภ สฺุา ทิสฺสนฺติ ฉฑฺฑิตา,
ปุรปาลมฺปหาเปตฺวา กฺว คตา’สุํ สเทวกา;
กิมฺโภ มาร น ชานาสิ มตฺโต สุตฺโต’สิ อชฺช กึ,
สุทฺโธทนิย สิทฺธตฺโถ มายาย ตนโย อยํ;
ปุเรตฺวา ปารมี สพฺพา กตฺวาน อภินิกฺขมํ,
โพธิมุเล นิสินฺโน สิ อชฺช พุทฺโธ ภวามีติ;
ตสฺส ปูชาวิธานตฺถํ ทสสหสฺสีสุ เทวตา,
สมาคตา หฏฺตุฏฺา กโรนฺตชฺช มหามหํ;
กินฺนุ เต พธิรํ โสตํ กินฺนุ ปริหายิ โลจนํ,
ธชคฺคา เต น ทิสฺสนฺติ อุลฺโลลํ เต น สูยติ;
เตสํ ตํ วจนํ สุตฺวา อนฺตโก ขลุ ปาปิมา,
ทุกฺขิโต ทุมฺมโน เตสํ โสจนฺโต อิทมฺพฺรุวิ;
อโห วตา’ติปริหานิ สํสารสฺส มหา อยํ,
อสาโร ขลุ สํสาโร สิทฺธตฺเถ วิภวํ คเต;
อโห วตา’ติ นฏฺมฺหา ติวฏฺฏํ ปริปุริตํ,
โหติ โภ ทหนา ทฑฺฒวนํวาติ อลกฺขิกํ;
นิราโลกํ ติโลกํ โภ อสุรํ วาสรํ ยถา,
ปริโมสรตนํ โหติ รชฺชํ เวทํ ชคตฺตยํ;
มเมส วิสยํ หิตฺวา ยาติ สิทฺธตฺถทารโก,
เตน ยาเตน มคฺเคน นิกฺขมนฺติ พหุชฺชนา;
ภวนฺตํ น กโรเตโส ยาว สุทฺโธทนตฺรโช,
เอถ คจฺฉาม สิทฺธตฺถมสิทฺธตฺถํ กโรม โภ;
มาเปถ เภรวํ วณฺณํ พีภจฺฉํ ทุทฺทสํ ขรํ,
สทฺเทเนว ปลาเปถ ตูลภฏฺฏํว วายุนา;
๒๑๑. ¶
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา มารเสนา สมาคมุํ,
นานาเวสธรา หุตฺวา นานายุธ สมงฺคิโน;
โยชนานํ ตทา มาโร ทิยฑฺฒสตมุจฺจโต,
คิริเมขลมารุยฺห เสนาย สหสา’คมี;
ทิสฺวาน ทุรโต เอตฺตํ เทวา มารํ สวาหินึ,
ภยฏฺฏาปคมุํ ขิปฺปํ ธาวมานา ทิโสทิสํ;
สํขิปฺป ขิปฺปํ สจฺฉตฺตํ พฺรหฺมา ธาวิ ปรมฺมุโข,
กตฺวาน ปิฏฺิยํ สงฺขํ สกฺโก ธาวิ วิสงฺกิโต;
มหากาโล’ปิ นาคินฺโท นิมุชฺช มหิยํ ตทา,
วตฺตทตฺตกโร ภีรุ สเก นิปติ มฺจเก;
สํ สํ ปูชาวิธานนฺตุ ฉฑฺเฑตฺวาน สเทวกา,
คตาสุํ สฺุกํ อาสิ จกฺกวาฬมิทํ ตทา;
นิสฺสิรีกํ ปเทสํ ตํ อโสภํ อสมฺชสํ,
อโหสิ ปติตาเนก ปูชาภณฺฑสมากุลํ;
เอโกว ตตฺถ สุคโต นิสีทิ วชิราสเน,
ปชฺชลํ นิชสิริยา สูริโยว ยุคนฺธเร;
อกมฺโป จ อสนฺตฺราสี โลมหํส วิวชฺชิโต,
อภีโต สีหราชาว มิคจฺฉาปานมคฺคโต;
ตโต ธมฺมิสฺสรสฺสคฺเค ทุนฺนิมิตฺตานิ ชายรุํ,
อนฺธการํ ทิสา อาสุํ ธูมเกตุ จ อมฺพเร;
ทินํ ทุทฺทินกํ อาสิ หตรํสิ ทิวากโร,
อุกฺกาปโต’ปิ ปฺายิ ทิสาฑาโหปปชฺชถ;
อฆเน คคเน อาสุํ อินฺทจาปวิรชฺชุตี,
อนลาสนิโย’ทิตฺตา ตตฺถ ตตฺถ ปตนฺตี จ
กาโกลสงฺฆา วสฺสึสุ อุณฺณ สกุณโกสิยา,
จรึสุ อมฺพเร’เปตา กพนฺธา จ ภยาวหา;
๒๒๔. ¶
เสนํ สํวิทหิตฺวาน ตโต มาโร อภิทฺทวิ,
อาคนฺตฺวา จกฺกวาฬมฺหิ ิโต ชินมุทิกฺขิย;
เอกกสฺส มนุสฺสสฺส สนฺติโกปคมํ มม,
น ยุตฺตฺหิ คโช ยาติ คชํ โน ยาติ โกตฺถุกํ;
เนตํ ครุ ปลาเปตุํ กาโล อิติ วิจินฺติย,
มาเปสิ กุปิโต ขิปฺปํ กปฺปนิล สมานิลํ;
ขิปนฺโต คคเน ขิปฺปํ อุทฺธริตฺวา วนสฺปตี,
กตฺวาน วนมุมฺมูลํ วิทฺธํเสนฺโต อเสสกํ;
จาเลตฺวา ตาลสาลาทึ ลฺุจิตฺวา คคเน ขิปํ,
ปาเตนฺโต จกฺกวาฬนฺเต วาชิสีห คชาทโย;
ปหริตฺวา วิวตฺเตตฺวา คิริกูฏานิ อุกฺขิปํ,
ภมยนฺโต นโภมชฺเฌ ธาวเตว ตโต ตโต;
สิลาหิ สิลาสงฺฆฏฺฏ มหานาทํ ปวตฺตยํ,
ปาเตนฺโต ทหนฺจาปิ ธูมมมฺพร มุกฺขิปํ;
ภมยนฺโต คเหตฺวาน อมฺพเร ฉทนิฏฺิกา,
ปาสาเท ปริวตฺเตตฺวา ปหรนฺโต นคาทิสุ;
ขนนฺโต ปถวึ ปํสุํ คเหตฺวามฺพรมณฺฑเล,
พนฺธนฺโตว ปรํ ภุมึ ภินฺทนฺโต ตุงฺคปพฺพเต;
ภยานเกน สทฺเทน อุปคมฺม มหามุนึ,
จาเลตุํ เนว โส สกฺขิ อํสุมตฺตมฺปิ จีวเร;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ปเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
อิติ ปโม วิชโย.
๒๓๖. ¶
ทิสฺวา นมุจิ ธีรสฺส มาลุเตนานุปทฺทวํ,
ทุกฺขี จ ทุมฺมโน อาสิ โกเธนาตุรมานโส;
โหตุ ทานิ มโหเฆน ปวาเหมิ อิมํ ยตึ,
มาเปตฺวาน มหาเมฆํ โสจนาย อลํ มม;
อิติ จินฺติย โส มาโร มหาเมฆมมาปยิ,
ทิสาสุมฺปิหิตา สพฺพา อนฺธกาโร อวตฺถริ;
อุปรูปริ คุณา หุตฺวา สหสฺสานิ สตานิ’ปิ,
ธาราธรา มหาธารา วตฺตยึสุ สมนฺตโต;
โสทามินีสหสฺเสหิ วินทฺธํว นภํ อหู,
ตตฺถ ตตฺถ ทิสาภาเค อินฺทจาปา อวตฺตถ;
มหารชตรชฺชูหิ สิพฺพิตาว นภาวนี,
ธราธโรรุธาราหิ นิรนฺตรปวตฺติหิ;
ตตฺถ ตตฺถ ปตนฺตานิ โฆราสนิสตา อหุํ,
มหาภีม นโภ เภริสฺสนา อาสุํ ตหึ ตหึ;
อุทฺธรนฺโต มหาเสเล มโหโฆ จ ตทุพฺภเว,
เกลาส สิขราการ เอเณปฺุเช สมุพฺพหํ;
มหาถูปปฺปมาณาทิ มหาพุพฺพุลมุพฺพหํ,
คมฺภีโร ปุถุโล จณฺโฑ อุปคมฺม ชินนฺติกํ;
สรีเร โลมมตฺตมฺปิ เตเมตุมสมตฺถโก,
คโต มโหโฆ พุทฺธสฺส’โภ’นุภาวมหนฺตตา;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ทุติเย มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสี ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นร สารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
ทุติโย วิชโย.
๒๔๘. ¶
ตโต มาโร อสกฺโกนฺโต วสฺโสเฆน อุปทฺทวํ,
กาตุํ ตสฺส อุสูยาทิ โกปากุลมโน ตทา;
ภวตชฺช กิเมเตน มารเณ ตสฺส กึ ครุ,
อิทานงฺคารวุฏฺีหิ ฌาเปมิ สหสา อิมํ;
อิติ จินฺติย โส มาโร มาเปตฺวางฺคาร วุฏฺิโย,
เปเสสิ นภสา ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส อุปนฺติกํ;
มหาปพฺพตสงฺกาส ชลิตงฺคาร ราสโย,
ธาวึสุ นหสา ตตฺถ อจฺจิมนฺโต มหพฺภยา;
จิจฺจิฏายน สทฺเทหิ ปูรยนฺโต ทิสนฺตรํ,
ธูปายนฺโต ผุลิงฺเคหิ มารสฺสาปิ ภยาวหา;
อุชฺชาเลนฺตา มหารุกฺเข ปพฺพเต’ปิ จ สมฺมุเข,
นรโกทรุคฺคตา อคฺคี ราสีวาติ ภยาวหา;
อุปคนฺตฺวา มุหุตฺเตน นิสินฺนํ มุนิปุงฺควํ,
มธุมตฺตาลิฌงฺการ นาทากุลทิสามุขา;
ปาเตนฺติ สตตามนฺท มกรนฺทช พินฺทโว,
มาลาวตํสกา หุตฺวา ปาทมุเล ปตึสุ ตา;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ตติเย มาร ยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
ตติโย วิชโย.
เตนานุปทฺทุตํ พุทฺธํ ปสฺสิตฺวาน ปชาปติ,
ทุกฺขิโต ทุมฺมโน หุตฺวา เอวํ จินฺเตสิ ทุมฺมติ;
ปาสาณวสฺสํ มาเปตฺวา จุณฺเณตฺวา ปนิมํ ยตึ,
วิทฺธํเสมีติ จินฺเตตฺวา มาเปสูปลวสฺสกํ;
๒๖๐. ¶
ตสฺมึ วสฺเส’ติ พีภจฺฉา ธูมายนฺตา สโชติกา,
ชลิตงฺคารสงฺกาสา ปาสาณุจฺจาวจา พหู;
กรานฺโฺสงฺฆฏฺฏา มหนฺตํ เภรวํ รวํ,
ทุทฺทินํ ธูมชาลาหิ กุรุมานา สมนฺตโต;
สตฺถูปคนฺตฺวาภิมุขํ สนฺตมาลาคุลา วิย,
ปตึสุ สิริปาเท เต อมนฺทาโมทวาหิโน;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
จตุตฺเถ มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
จตุตฺโถ วิชโย.
ทิสฺวานตฺตมโน มาโร ทิตฺโต โกธคฺคินา ตทา,
มาเปตฺวา’ยุธวสฺสํ โส เปเสสิ ตทุปนฺติกํ;
เนตฺตึสจฺฉูริกา สตฺติ เหณฺฑิวาล คทาทโย,
ติณฺคธารา ปชฺชลิตา อจิรชฺชุติ สนฺนิภา;
ยถา ปุปฺโผปหาโรปคนฺตฺวาน คคนงฺคนา,
เอวํ สมฺพุทฺธปาเทสุ ปตึสุ ปริวตฺติตา;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ปฺจเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
ปฺจโม วิชโย.
ตํ ทิสฺวา ปาปิมา กุทฺโธ ยํ ยํ ตสฺส กโรม’หํ,
ตํ ตํ’ทานี น สกฺโกติ กิฺจิ กากุมุ’ปกฺกมํ;
๒๗๑. ¶
มาเปสิ กุกฺกุลํ วสฺสํ มารมีต’ธุนา มุนึ,
โส’คา’กาสา สมฺปทิตฺโต ธูมายนฺโตว ปชฺชลํ;
ชินสฺสาภิมุขํ คนฺตฺวา กุกฺกุโล ปริวตฺติย,
จนฺทนสฺส สิตพฺภสฺส ธูลี หุตฺวาน ปคฺฆริ;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ฉฏฺเ นมุจิ ยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสี ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
ฉฏฺโ วิชโย.
ตโต ทิสฺวาน ตํ กณฺโห กณฺหเสนา ปุรกฺขโต,
สงฺกุทฺโธ เปสยิ ตตฺถ วสฺสํ โส สิกตามยํ;
ขทีรงฺคาร สงฺกาสา วาลุกา คคนาคตา,
ภสฺสนฺตา ชินปาทนฺเต วาสจุณฺณตฺตมาคตา;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
สตฺตเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นร สารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
สตฺตโม วิชโย.
ตมฺปิ ทิสฺวา อสชฺชนฺโต อหิรี โกปเกตุโก,
มาเปตฺวา ปลิปนฺทานิ ตตฺถ โอสีทยามิ ตํ;
อิติ จินฺติย มาเปตฺวา เปเสสิ ปลิปํ ฆนํ,
ธูปายนฺโต ปชฺชลนฺโต คนฺตฺวา โส นภสา ลหุํ;
สมฺพุทฺธสิริปาทมฺหิ สมฺปตฺโต นิพฺพุโต ตโต,
นานาสุคนฺธสมฺภุต คนฺธกทฺทมตํ คโต;
๒๘๒. ¶
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
อฏฺเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
โอโลเกนฺโต ตโต มาโร มารารึ สิริยุชฺชลํ,
ทิสฺวา จิตฺตมฺปสาเทตุมสกฺโกนฺโต’ติ โกปวา;
อชฺเชตมนฺธการสฺมึ ปกฺขิปิตฺวา ปโมหิตุํ,
มยฺหํ ภาโรติ จินฺเตตฺวา มาเปสิ ติมิรํ ฆนํ;
โลกนฺตเรสุ สมฺภุต ติมิโส’ว ภยาวโห,
คนฺตฺวาน คคนา โส หิ ปตฺวาน มุนิสนฺติกํ;
ยถา ติมิรมายาติ วินาสํ สุริยุคฺคเต,
เอวมาสิ ชินคฺคมฺหิ อนฺธกาโร ตถาวิโธ;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
นวเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
นวโม วิชโย.
เอวํ นวหิ วุฏฺิหิ กตฺวา มาโร มหา ภวํ,
น ตสฺโสปทฺทวํ ทิสฺวา ทิตฺตโกปานลากุโล;
คเหตฺวาน ตโต ขิปฺปํ ปิตํ อตฺตคุตฺติยา,
จกฺกายุธํ มหาเตชํ กุปิโต ขิปิ เวคสา;
ธาราธรํ ตมุคฺคยฺห กุทฺโธ ปหรเต ยที,
กลีรํว อสชฺชนฺโต วิขณฺเฑติ ปชาปติ;
ตเถว โส มหึ กุทฺโธ มาโร ขิปติ เวควา,
น ภวนฺโตสธา ปาณา วิสุสฺสนฺติ สราทโย;
๒๙๔. ¶
ตเถว กุปิโต เตน ขิปเต โส มหมฺพุธึ,
วิลยํ ชลชา ยนฺติ สุสฺสเต โส มหณฺณโว;
เอวํ มหานุภาโว โส คจฺฉนฺโต ชลมฺพเร,
ปตฺวาน ปติโต นาถํ หุตฺวาน ปุปฺผจุมฺพฏํ;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
ทสเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
ทสโม วิชโย.
อิติ โกปคฺคินา ทิตฺตมนํ มารํ ตทา ชิโน,
กรุณาชลเสเกน นิพฺพาเปนฺโต นิสีทิ โส;
เอวํ กตฺวาปิ โส กุทฺโธ อลทฺธวิชโย ตทา,
อามนฺเตสิ สกํ เสนํ ปลยานลเภรวํ;
เอถาสุ วต’เร มยฺหํ อสฺสวา มารกิงฺกรา,
นานาเวสธรา โหถ ธาเรถ วิวิธายุเธ;
สทฺเทเหตํ ปลาเปถ ยาถ คณฺหถ พนฺธถ,
ปาเท คเหตฺวา ขิปถ จกฺกวาฬนฺตรํ อิโต;
อถคา สห วาจาหิ ภึสา สา มารวาหินี,
ตุรงฺค วฺยคฺฆ มาตงฺค สีหาทิรูป ภึสนา;
สา มารสฺสุภโต ปสฺเส จตุวีสติโยชเน,
ิตา ปจฺฉิมภาคมฺหี จกฺกวาฬสิลาวธึ;
พหลตฺเตน สา อาสิ สมฺปุณฺณ นวโยชนา,
ยกฺข เปต ปิสาจาทิ เวเสหิ ภยวาหินี;
สํวฏฺฏ วาตสมฺปาต ขุภีตมฺพุธิโน วิย,
อุลฺโลล ภิมโฆโส ตุ คโต พฺรหฺมปุราวธึ;
๓๐๖. ¶
ทนฺต สงฺฆฏฺฏ สฺชาต ชาลามาลา สมากุลา,
เตสํคารา’ว ทิตฺตาสุํ โกธุมฺมีลิต โลจนา
วหนฺติ ธูมกฺขนฺธานิ มุขโกฏร โกฏิหี,
นีหฏา นีหฏา ชิวฺหา สุภีโมรคตํ คตา;
อุทฺธริตฺวาน ตาลาทิ กริตฺวาน สราสเน,
ภุชงฺเค จ คุเณ เกจิ คาฬฺหมากฑฺฒยนฺติ จ;
ปุณฺฑรีกจฺฉ สีหาที ขิปนฺตาภิมุเข ตทา,
ธาวนฺเตเก สมุคฺคยฺห ปุรโต ทิตฺตปพฺพเต;
ภยานกาติ เนกานิ สีสาเนก กเลพเร,
มาปยิตฺวาน ปุรโต ธาวนฺติ เกจิ กิงฺกรา;
สีเสน สีหสงฺกาสา คตฺเตน มนุโชปมา,
พุทฺธสฺสาภิมุขํ เกจิ ธาวนฺติ มาร กิงฺกรา;
กณฺีรวาการเทหา มุเขน ขลุ รกฺขสา,
หุตฺวาน อภิธาวนฺติ เกจิมารสฺส กิงฺกรา;
ทณฺฑมานวกา สีสภาเคนา’ติภยาวหา,
คตฺเตน รกฺขสา หุตฺวา เกจิ ธาวนฺติ กิงกรา;
ทีปจฺเฉภ ตุรงฺคานํ วฺยคฺฆ ขคฺควิสาณินํ,
วราห มหิสาทีนํ กณฺณปาวุร โภคินํ;
สีสาการ มหาสีเส ตพฺพิรุทฺเธ กเลพเร,
มาเปตฺวา อภิธาวนฺติ เกจิ มารสฺส กิงฺกรา;
อากฑฺเฒนฺตา กโปลานํ กรสาขาหิ สมฺมุเข,
ทสฺสยนฺตา มหาทาํ เกเจนฺติ มารกิงฺกรา;
ติขิณคฺคนขา เกจิ ผาลยนฺตา สโกทเร,
อนฺเต คเล ปิลนฺธิตฺวา ธาวนฺติ กิงฺกราปเร;
คิลนฺตา เกจิ ผณิโน อุคฺคิรนฺตา ตเถว จ,
สีส กนฺธร กณฺณนฺต พาหุ องฺคุลิ อาทิสุ;
๓๑๙. ¶
สกเลสุ สรีเรสุ วิสธูมคฺคิ สงฺกุเล,
ธาเรนฺตา’สิวิเส เกจิ ธาวนฺตฺยคฺเค ภยาวหา;
ปทิตฺตาโยคุเล คยฺห ขิปนฺเตเก อเนกธา,
ทิตฺตปพฺพตมุทฺธจฺจ เกจิ อคฺคิกปาลเก,
ขิปนฺนา อภิธาวนฺติ ทฏฺโฏฺา ภีมโลจนา;
ลาลยนฺตา สกา ชิวฺหา ขนฺเธ กตฺวาน มุคฺคเร,
มตฺตภุชงฺค เวเสน ธาวนฺติ อปเร ภฏา;
ปิพนฺตา โลหิตาเนเก ขาทนฺตา ปิสิเต ปเร,
ปิสาจาว’จรุํ เกจิ มุนิราชสฺส อคฺคโต;
อุลฺลงฺฆนฺตา จ เสเลนฺตา ธาวนฺตา ชลิตายุธา,
ภิมเวสธรา ยกฺขา เกเจนฺติ ภกุฏีมุขา;
ปณุณฺณ สรวสฺเสหิ กุนฺตโตมร วุฏฺิหิ,
เภณฺฑิวาลา’สิจกฺเกหิ นิพฺภราสิ ทิคนฺตรํ;
ยํ ทิฏฺ สุต มตฺเตน มรณํ จิตฺต วิพฺภมํ,
ยาติ โลโก กถํ โก ตํ นิสฺเสสํ ภาสเต นโร;
เนกทนฺตสหสฺเสหิ นิกฺขนฺตคฺคิสิขายุตํ,
ทานนิชฺฌรสมฺปาตํ ภีมคชฺชนคชฺชิตํ;
เนกสต กรคฺเคหิ ธตาโยลคุฬาทิกํ,
สนฺนทฺธํ กวจาทีหิ คิรึจ คิริเมขลํ;
อารูฬฺโห ปาปิมา ตตฺถ อุสฺสาเปตฺวา ชยทฺธชํ,
วิสาลาวตฺต ทาคฺโค จิปิฏคฺค ภคฺค นาสิโก;
ทฏฺโฏฺ ภีมวทโน ภกุฏี วลิ ลลาฏโก,
โกธานเลหิ สนฺทิทฺธ มหกฺโข ตมฺพทาีโก;
นีลปพฺพต สงฺกาส วิสมงฺโค มโหทโร,
โคนโสรค สปฺปาทิ องฺคีกต สุภึสโน;
๓๓๑. ¶
สหสฺสพาหุํ มาเปตฺวา ฉูริกา ยฏฺิ สตฺติ จ,
โกทณฺฑจณฺฑพาเณ จ จกฺก กุนฺตคทาทิ จ;
สงฺกุ เวตาลิกา ผรสุ ปาสมุคฺคร องฺกุเส,
คเหตฺวา กณยฺจาถ ติสูล วชิรายุเธ;
ปริวตฺเตสิ อากาเส เตสมฺโฺ ฆฏฺฏนา,
อุคฺคเตหิ ผุลิงฺเคหิ ธาวนฺเตหิ สมนฺตโต;
อคฺคิ จกฺกปรีตํจ กุรุมาโน นิชํ ตนุํ,
อาวหนฺโต ภยํ พฺรหฺม สุร สิทฺธาทีนํ ตทา,
ส มารเสโน โส มาโร ภควนฺตมุปาคมิ;
อุทยาวลกูฏมฺหิ ภาสนฺโตว ปภากโร,
สุปฺปติฏฺิตเมรู’ว ติกูฏาจล มุทฺธนิ;
กตฺวาน ปิฏฺิโต โพธึ ภูรุหํ วชิราสเน,
นิสินฺโน ภควา’ตีว นิจฺจโล อติโรจติ;
อกมฺโป โส มุนี เอวมคฺเค’กาสิ นิชํ พลํ,
สมฺมปฺปธานสํยุตฺโต ทยาเมตฺโต มเหสิโก;
จตุพุทฺธภุมิสงฺขาต ชยภุมิมุทิกฺขิย,
จตุสฺสงฺคหวตฺถูนํ โยเชตฺวา ทฺวารโกฏฺเก;
โยเชตฺวาน ถิรํ ตตฺถ สทฺธาทิพลโกฏฺเก,
สติปฏฺานปากาเร อเภชฺชินฺทฺริย โคปุเร;
ถิราณยุธากิณฺเณ เมตฺตา สนฺนาห วมฺมิโต,
อภีต ภารตี ภุริ เภริสงฺข ปุรกฺขโต;
จตุรงฺควิริยุตฺตุงฺค มาตงฺคกฺขนฺธสงฺคโต,
ปฺุสมฺภารภาเรน กมฺปยํ วสุธาตลํ;
จริยตฺตย สงฺขาต’มุสฺสาปิต ชยทฺธโช,
เอวํ วิธาย มาราริ มารสงฺคาม มณฺฑลํ;
ทานาทโย มหาโยเธ อาหูย สหชาตเก,
สุณาถ โภ คิรํ มยฺหํ ภวตชฺช มหา ภโว;
๓๔๔. ¶
เอถ ยาถ สมคฺคตฺถ น โอสฺสกฺกถ สุชฺฌถ,
วิเชตุํ มารยุทฺธมฺหี น สกฺกา’เสสชนฺตุหิ;
อชฺช คจฺฉติ นิฏฺานํ โส โภ ปารมิตาภฏา,
สหุสฺสาหา มมคฺคมฺหิ ทสฺเสถ วีริยํ สกํ;
อถ ทานภโฏ อาห อปฺโผฏํ ทิคุณํ ภุชํ,
ปสฺสทานิ มหาวีร พลํ เม มารธํสเน;
ปรมตฺถปารมิ โยธํ ตเถ’ว อุปปารมึ,
อุโภ ปสฺเส กริตฺวาน สเสโน ธาวิ ทปฺปวา;
ตเถว สีลนามวฺโห ปารมีภฏ’มุตฺตโม,
นิกฺขมฺม สห เสนาย มารเสนมภิทฺทวี;
ตถาเนกฺขมฺมนาโมปิ สนฺนทฺโธ’สภโฏ ภโฏ,
มารเสนามิเค หนฺตุํ ธาวิ ทีปี’ว สาหโส;
ปฺาโยโธ’ปิ คจฺฉนฺโต สาโฏโป ธาวิ ทปฺปวา,
มารเมรุมหา อชฺช สเสนุมฺมูลยามิติ;
วีริยปารมิตา โยโธ ทฏฺโฏฺโ ภีมคชฺชโน,
โสเสมิ มม เตเชน วทํ’คา มาร สาครํ;
ขนฺติสจฺจวฺหยา เจว ตโต’ธิฏฺานโก ภโฏ,
อาสุ ธาวึสุ ปาเตตุํ มารสฺส มกรทฺธชํ;
เมตฺตานาโม มหาโยโธ มาโร มยฺหมลนฺติ’คา,
อุเปกฺขโก’ปี โส โยโธ มารเสนํ ปทาลิตุํ;
เปเสตฺเววํ ชิโน เสนํ’สรีรํ ทฬฺหวิกฺกมํ,
นิสิทิ ตสฺส เตเชน นิรุสฺสาหาสิ สา จมู;
อโห โภ วิมฺหยํ ทานิ สุณาถ มุนิโน มม,
เชติ เอโก นิสินฺโนว สมารํ มารวาหินึ;
โกปานเลน สนฺทิตฺตํ ทุฏฺ รุฏฺํ ปชาปตึ,
อทุฏฺโ เชติ สมฺพุทฺโธ อานุภาโว หิ ตาทิโส;
๓๕๗. ¶
ทิตฺตายุเธ ขิปนฺเต’ปิ วิชฺฌนฺเต วสวตฺตินี,
นิรายุโธ’ว ตํ เชติ อานุภาโว หิ ตาทิโส;
สหาโฏปํ สหงการํ มารํ สาฑมฺพรํ ตทา,
นิจฺจโล เชติ สมฺพุทฺโธ อานุภาโว หิ ตาทิโส;
หตฺถสฺส รถปตฺตีหิ ธาวนฺตํ ตมิโตจิโต,
นิสินฺโนว ชิโน เชติ อานุภาโว หิ ตาทิโส;
ภาสนฺตํ เนกธา กณฺณ กโร คิรมนฺตกํ,
นิสฺสทฺโท เชติ สมฺพุทฺโธ อานุภาโว หิ ตาทิโส;
มาโรปาคมฺม อฏฺาสิ ลงฺฆิตุํ อสมตฺถโก,
พุทฺธเตชคฺคิ ปาการํ ทิตฺตมพฺภุคฺคตํ ถิรํ;
ตทาห นมุจิ กุทฺโธ ภุชมุกฺขิปฺป’มีทิสํ,
ขิปฺปํ สิทฺธตฺถ เห คจฺฉ สนฺตเกทํ มมาสนํ;
โน เจ คจฺฉสิ เต หทยํ ผาเลมิ นขสตฺติหิ,
วิจุณฺเณมิ ตุวํ ปาเท คเหตฺวา ปถวีตเล;
ปสฺส เม มหตึ เสนํ ปสฺส อายุธสฺจยํ,
เตน ตํ อภิมทฺทามิ ตุวฏํ คจฺฉิทํ มม;
อถสฺส วจนํ สุตฺวา ชิโน’ห มธุรงฺคิโร,
กทา เต ปูริตา มาร ปลฺลงฺกตฺถาย ปารมี;
กทา อทาสิ สีสาที ทานํ สีลํ กถํ ตว,
ตทตฺถาย กถาเปหิ เก เต ปจฺจกฺขการกา;
อถา’ห ผรุโส มาโร เนตํ ครุ มุเน มม,
อยํ สา ปริสา สพฺพา ตสฺส ปจฺจกฺขการกํ;
อุคฺโฆเสสิ มหาเสนา ปกฺขี’หนฺติ วิสุํ วิสุํ,
ภุมุทฺริยน มตฺโตว ตโต โกลาหโล อหุ;
อถาห มาโร สมณ อหํ สกฺขิ กถาปยึ,
ตว โก สกฺขิ ยชฺชตฺถิ กถาเปหิ ลหุํ มม;
๓๗๐. ¶
อถาห ภควา ตสฺส คมฺภีรํ มธุรํ คิรํ,
นิจฺฉาเรนฺตา มยูรสฺส สุนาทํ ผณิโน ยถา;
ตเวว เม น สนฺตีธ ปจฺจกฺขตฺถํ สเจตนา,
อเจตนาว เมทานิ สนฺติ ปจฺจกฺขวาทิโน;
อิติ วตฺวาน มาราริ สฺตฺธา ชิมูต คพฺภโต,
นิกฺขนฺต วิชฺชุสงฺกาสํ กรํ จามีกรชฺชุตึ;
รตฺต จีวรคพฺภมฺหา นีหริตฺวา ชิโน ตทา,
ธรณฺยภิมุขํ’กาสิ อุทฺทิสฺส ภุมิกามินึ;
ทานมานาทิกมฺเม เม กมฺปนฺตี ชาติชาติยํ,
กิมชฺช นิสฺสณาสี’ติ ชิโน วาจมุทาหรี;
สกฺขิ’หนฺติ วทนฺตีว ตโต ภุมิวรงฺคนา,
สฬิลาวนิปริยนฺตา คชฺชนฺติ นจฺจิ ตาวเท;
มหี สาคร อูมี’ว อุฏฺาเปนฺติ มหูมิโย,
ฉทฺธา กมฺปิ กุลาลสฺส จกฺกํวาติ ปริพฺภมิ;
หิมวา คิริราชา จ ยุคนฺธร นคาทโย,
กูฏพาคา สมุกฺขิปฺป นจฺจึสุ นฏกา วิย;
ทิสฺวา สุตฺวา ตมจฺเฉรํ คเยนุพฺพิคฺค มานสา,
มารเสนา ปภินฺนาสิ ภินฺนเวโลว สาคโร;
ภเยนฏฺฏสฺสรา ภนฺตา ปตนฺตฺโฺ ฆฏฺฏนา,
วิกิริตฺวา กเจ ปิฏฺเ ธาวึสุ มารกิงฺกรา;
คหิตายุธานิ ฉฑฺเฑนฺตา ปิทหนฺตานนํ กรา,
นิวตฺถวตฺถมตฺเต’ปิ ธาวึสุ อนเปกฺขกา;
องฺคุลิโย มุเข เกจิ ปกฺขิปนฺติ รุทนฺติ จ,
เกจิ วนฺทนฺติ ยาวนฺติ อภยํ สามิ เทหิ โน;
สิทฺธตฺโถ’ยํ ชิโต กินฺนุ นิสฺสาสา รุทฺธภาสนา,
ปิฏฺิปสฺสมุทิกฺขนฺติ ธาวึสุ จกิตา ปเร;
๓๘๓. ¶
คิริเมขโล’ปิ นาคินฺโท ชนฺนุเกน ปตี ตทา,
มาโร’ปิ ปติโต ขิปฺปํ ธาวิตฺวา’ทสฺสนํ คโต;
ตงฺกเณ อุคฺคโต อาสิ สตฺถุ กิตฺติ ชยทฺธโช,
อวเหนฺโตว สุราทีนํ พฺรหฺมโลกาวธึ คโต;
ตทาสิ วิชโย ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
จริเม มารยุทฺธมฺหิ มารสฺสาสิ ปราชโย;
เอวํ มหานุภาโวติ มนฺตฺวาน นรสารถึ,
นิจฺจํ วนฺทถ ปูเชถ โส หิ โว สรณํ สทา;
เอกาทสโม วิชโย.
ลทฺธาภิวิชเย พุทฺเธ นิสินฺเน วชิราสเน,
ปริวารยุํ คตาคมฺม ปุเร วิย สุราทโย;
เทวา เต นิขิลา เนตฺวา นานาปูชาวิธึ ตโต,
สนฺตุฏฺา มุนิโน’กาสุํ มหนฺตํ ชยมงฺคลํ;
สมฺปตฺตาถ นิสากนฺตา มาเนตุํจ มุนิสฺสรํ,
ปุพฺพาปรมฺพเร ลคฺค สสีณกฺกณฺณ ภุสณ;
สุนีลากาส ธมฺมิลฺเล ธตฺต ตาราลิมาลิกา,
วีเชนฺตีว ทิสา พาหา ผุลฺลจูตก จามเร;
มลฺลิกา มุกุลาสตฺต สมฺมตฺตาลิคณา ตทา,
ธเมนฺตา วิย สงฺขานิ กูเชนฺติ มธุรํ คิรํ;
สาโมท มกรนฺเทหิ มนฺทมนฺทานิลาคตา,
สชุณฺหา ชินพิมฺพมฺหิ อุตุํ คาเหนฺติ สีตลํ;
อวิชฺชาทิ มหามูลํ ติวฏฺฏตฺถิร ขนฺธกํ,
สํสาร วิสรุกฺขํ โส อารทฺธุมฺมุลิตุํ ตทา;
ภาเวนฺโต ปุริเม ยาเม สรนฺโต ขนฺธสนฺตตึ,
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ าณํ ลทฺธา นริสฺสโร;
๓๙๕. ¶
ตถา มชฺฌิม ยามมฺหิ ทิพฺพจกฺขุ วิโสธนา,
จุตุปปาต าณฺจ อธิคํตฺวาน สพฺพโส;
รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม จินฺตยนฺโต ชราทโย,
วิปสฺสิตฺวา นามรูเป อาโรเปตฺวา ติลกฺขณํ;
สมฺมสนฺโต กิเลเสหิ วิเวเจตฺวา สกํ มนํ,
อาสวานํ ขเย าณา ลทฺธา อคฺคผลํ ตทา;
ปตฺโต นิพฺพาณนครํ โพชฺฌงฺค รตนิสฺสโร,
สทฺธมฺมราชา หุตฺวาน ปีติวาจมุทาหรี;
อเนกชาติ สํสารํ สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ,
คหการกํ คเวสนฺโต ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ;
คหการก ทิฏฺโสิ ปุน เคหํ น กาหสิ,
สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา คหกูฏํ วิสงฺขิตํ,
วิสงฺขารคตํ จิตฺตํ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา;
อิจฺเจว มคฺคมตทานวิธิปฺปวีณ,
การฺุปฺุหทเยน มโหทเยน,
ปตฺวา ภวณฺณวมปารมนนฺตทุกฺขํ,
เยโนจิตา ปรมปารมิตา ชิเนน;
โยเจว สพฺพวิภวํ ปณุทิตฺว รชฺชํ
นิกฺขมฺม ปตฺว จลปตฺตมหีรุหสฺส,
มูเล นิสชฺช สพลํ ปพลฺจ มารํ,
ปาปารโย จ วิชิโต ส ททาตุ สนฺตึ;
อภิสมฺโพธิ กถา.
ติโลกนาโถ สุคโต ตโต ตทา
อุทานวาจํ สมุทาหริตฺวา,
ปลฺลงฺกมาภุชฺช ทุมินฺทมูเล
จินฺเตสิ เอวํ วชิราสนสฺมึ;
๔๐๔. ¶
ทานาทโย ปารมิตา จินิตฺวา
อสงฺขกปฺปานิ จ เขปยิตฺวา,
อสฺเสว ปลฺลงฺกวรสฺส เหตุ
สนฺธาวิตํ ตํ ภชิตํ วยชฺช;
ยาวสฺสุ ปุณฺณ มม เจตนาโย
ตาเวตฺถ อจฺฉามิ น วุฏฺหามิ,
มํตฺวาน โส เนกสหสฺสสงฺขา
ชิโน สมาปตฺติ วลฺชิ ตตฺถ;
เทวาติเทโว ติภเวกนาโถ
หตาวกาโส ชิตปฺจมาโร,
ปิตามหาทีหิ มหียมาโน
เขเปสิ สตฺถา ทิวสานิ สตฺต;
อิติ ปม สตฺตาหํ.
ยสฺมาสนํ เนว ชหาติ ตสฺมา
ติสนฺธิยุตฺเตน นิสีทิเตว,
อชฺชาปิ กตฺตพฺพมเนน อตฺถิ
เทวานมิจฺฉาสิ มนมฺหิ กงฺขา;
เตสํ มนํ โส มนสา วิทิตฺวา
วิโนทนตฺถํ วิมตินฺตุ เตสํ,
อุฏฺาย ตมฺหา นภมุปฺปติตฺวา
ทสฺเสสิ เตสํ มุนิปาฏิเหรํ;
วิโนทยิตฺวา สุคโต ตเทวํ
สุธาสินํ เจตสิ กงฺขราสึ,
ปลฺลงฺกโต อุตฺตรปุพฺพกณฺณํ
อากาสโตรุยฺห ชลํ รวีว;
ชิโน ทุมินฺทสฺส จ อาสนสฺส
พหูปการตฺตมนุสฺสรนฺโต,
ิโต ปทํ กิฺจิ อโกปยนฺโต
อิโต จิโต โลก น มุชฺชหนฺโต;
๔๑๑. ¶
นีลายตกฺขามลกนฺติโตย
ธารานิปาเตน ทุมินฺทราชํ,
นิสิฺจมาโน ทิวสานิ สตฺต
ปูเชสิ ตํ’นิมิสโลจเนหิ;
อชฺชาปิ ตสฺมึ ธรณิปฺปเทเส
กตสฺส ถูปสฺส ตเทว นามํ,
อโหสิ เทวา จ นโร’รคา จ
มเหนฺติ เต เตน ทิวํ ปยนฺติ;
อิติ ทุติย สตฺตาหํ.
เทวา ตโต เทววรสฺส ตสฺส
สุจงฺกมํ’กํสุ มณีหิ นานา,
ปลฺลงฺกโต านวรสฺส มชฺเฌ
ปุพฺพาปราสายนมนฺตราเล;
นรินฺท นาคินฺท สุรินฺท ปูชิโต
ฉพฺพณฺณรํสีหิ สมุชฺชลนฺโต,
นีลมฺพเร ตารกิโต สสี’ว
โส จงฺกมี สตฺต อหานิ ตตฺถ;
อชฺชาปิ ตสฺมึ ธรณิปฺปเทเส
กตสฺส ถูปสฺส ตเทว นามํ,
อโหสิ เทวา จ นโรรคา จ
มเหนฺติ เต เตน ทิวํ ปยนฺติ;
อิติ ตติย สตฺตาหํ.
ตโต ทุมินฺทสฺส สุราสุรินฺทา
มหีตเล ปจฺฉิโมตฺตรายํ,
มาปึสุ นานารตนาลยคฺคํ
นิสชฺช ปลฺลงฺกวเร ตหึ โส;
๔๑๗. ¶
สุทุทฺทสาคาธมปารปารํ
สมนฺตปฏฺานตรงฺคภงฺคึ,
ธมฺโมทธึ าณสุเมรุมตฺถา
สาโลลยํ เขปยหานิ สตฺต;
อชฺชาปิ ตสฺมึ ธรณิปฺปเทเส
กตสฺส ถูปสฺส ตเทว นามํ,
อโหสิ เทวา จ นโรรคา จ
มเหนฺติ เต เตน ทิวํ ปยนฺติ;
อิติ จตุตฺถ สตฺตาหํ.
ตโต ชิโน คนฺตฺว’ชปาลมูเล
วิมุตฺติชํ สาทุผลํ’นุโภนฺโต,
สตฺตาหมตฺตํ อติวตฺตยี โส
เทวาติเทโว กรุณาคุณคฺโค;
ตทาคตา มารวธู มุนิตฺทํ
ปโลภิตุํ ยา ปิตุโน สกาสา,
ตาสํ ปโยคมฺปิธ พินฺทุมตฺตํ
กถียเต ตํ สมุปาคตตฺตา;
ตทา ส มาโร สมเร ชิเนน
ปราชิโต โสจนโก’ปคํตฺวา,
ปชฺฌายมาโน’ถ อโธมุโข’จ
นิสีทิ ตุณฺหี วิลิขํ ฉมายํ;
ปราชยํ มยฺห มเมว โทโส
น ตสฺส กสฺมาหมยํ’จ นาสึ,
สีสกฺขิมํสาทิ จ ปุตฺตทาเร
นาทนฺติ เอวํ มนสี กโรนฺโต;
ปวตฺติเมตํ มกรทฺธชสฺส
สุตฺวาน ตณฺหา อรตี รคา จ,
ยตฺถจฺฉิ มาโร ปริโสจยนฺโต
ตตฺถาคมุํ ตา จกิตา ขเณน;
๔๒๔. ¶
ทิสฺวาน ตํ ตตฺถ ตถา นิสินฺนํ
นิสฺสาสรุทฺธํ คิรมุคฺคิรนฺตี,
ตุสาร พินฺทุนิวเหหิ’สาร
ปงฺเกรุหาการ วิสาลเนตฺตา;
หา ตาต หา ตาต กิมาสิ เตทํ
นฏฺนฺนุ เต กึ วท ปตฺถสี กึ,
โก เต ทิโส เกน ปราชิโต’สิ
กิมานยิสฺสาม หนาม กํ โน;
กิมฺโหติโยทานิ น ปสฺสเถตํ
สุทฺโธทนียํ ตตกิตฺติโฆสํ,
มุขมฺหิ มยฺหํ มสิมกฺขยนฺตํ
อติจฺจ ยนฺตํ วิสยํ ปสยฺห;
น ภาริยา ตาต มนุสฺสภูตํ
กตฺตุํ วสํ โก วสเมติ นามฺหํ,
ตํ ราคปาเสน คชํ’ว มตฺตํ
สุพนฺธกํ พนฺธิย อานเยม;
น ราคปาเสน หิ อานนีโย
มารสฺส เธยฺยํ สมติกฺกมีว,
อเปตราโค อรหา อกมฺโป
โสวาม ตสฺมา สุภคา ตนุชา;
สเจตโน โส หิ มนุสฺสภุโต
อเจตนฺเจ สมุปาคมาม,
กโรม ตํ โน วสคํ กิเมตฺถ
จิตฺตํ พลํ ปสฺสถ โน ขเณน;
รูเปน เนตฺตํ สุมโนหเรน
คนฺเธน ฆาณํ สวณํ สเรน,
ผสฺเสน คตฺตํ รสสา รสฺํ
มนฺจ ปาเสน จ กามเชน
๔๓๑. ¶
สุพาหุปาเสน จ ตสฺส คีวํ
พาหุทฺวยํ ธาริตมาลทามา,
พนฺธิตฺวทาเนว ตมา’นยาม
พลฺหิ โน ปสฺสถ ตาต’ทานิ;
วตฺวาน เอวํ วจนํ ปิตุสฺส
ปณมฺม ปาทานิ ปคพฺภิตนฺตา,
ยตฺถจฺฉิ มาราริ วิโรจมาโน
ตตฺถา’คมุํ ขิปฺปมุทคฺคจิตฺตา;
สาโมทมาลากุลเกสภาร
ปโยธรา กุงกฺกุมหาริหารา,
พิมฺพาธรา จารุสภา ปภาสา
อุมฺมาทยนฺตี ชนมานสานิ;
มุทฺเธน มิสฺสํ มธุเร นิมุคฺคํ
สฺเนเหน ตินฺตํ รสโต’นุวิทฺธํ,
ภาสึสุ วาจํ หทยงฺคมนฺตา
วิโลกเนเนว ธิตึ หรนฺตี;
วสนฺตกนฺโต นวโยพฺพโน’สิ
สุวณฺณวณฺโณ หทยงฺคโม’สิ
เอโก นิสินฺโน’สิ วฏสฺส มูเล
สิมนฺตินี สามิ กุหินฺนุ ตุยฺหํ;
ตรงฺคหีโน’ปิ ตรงฺคมาลี
สสงฺกหีนา รชนี จ สามี,
หํสา’ลิหีนา สรสี สุผุลฺลา
นาภาติ กนฺตา วิรโต ธโว’ปิ;
วสนฺตกาโล จ วนํ สุผุลฺลํ
นิสากราภา ภมราลิคีตํ,
สุคนฺธมนฺโทปคตา สมีรา
วิโรจสิ ตฺวมฺปิ จ โยพฺพเนน;
๔๓๘. ¶
มยมฺปิ เจตฺเถว สมาคตมฺห
มโน’นุกูลา จ มนฺุรูปา,
กโรติ กึตฺว’ชฺช สกามทาโห
กามากโร’ทานิ สมาคโต โน;
มา เตทิสํ โยพฺพนรูปสารํ
สุวิคฺคหํ ฉาทย จีวเรน,
เตเนว โน เนตฺตมนมฺหิ สามิ
มา เทหิ ทาหํ ตว ทาสิภุเต;
นขํสุ สุตฺเต’รุณปานิปาเท
เนตฺตินฺทนีลานิ’ว อาวุณนฺโต,
ตฺวมจฺฉิ โน สามิ มุขมฺพุเชสุ
น เอนฺติ กินฺเต นยนาลิมาลา;
สุธาสิลาคีฺชก โลหทารุ
ชาเตหิ ตฺวํ ธีร น นิมฺมิโต’สิ,
รูปี’สิ โสมฺโม’สิ ตถาปิ สามิ
กึ กามราคํ มนสา นุเทสิ;
อยฺจ พาลา จตุรา รตีสุ
พาเลติ กงฺขํ ชห มานสมฺหิ,
กึ มฺชรี ภิชฺชติ สมฺปผุลฺลา
มตฺตาลิราเช ปริจุมฺพมาเน;
อยฺจ รามา รมณียรูปา
ปีโณรุคณฺฑา กุวมณฺฑลา จ,
ตํ กามินึ กามย ผุลฺลกฺเช
หํโส ยถา เกสร สมฺปคิทฺโธ;
จินฺตามณึ ภทฺทฆฏฺจ กปฺป
ตรุํ สมาปชฺช ทฬิทฺทภาวา,
นาเปนฺติ สตฺตา ขลุ ทุพฺภคตฺตา
ตเถว โน’สี ตว ปาทเสวา;
๔๔๕. ¶
เอวฺหิ ตา รฺชนมฺชุภาสา
สหสฺสเมกฺจ สตานิ อฏฺ,
เวสานิ สมฺมา อภินิมฺมิณิตฺวา
ปโลภยุนฺตํ พหูธา มุนินฺทํ;
ตโต ตณฺหา?.
ยกฺโขสิ มตฺโตสิ สิลามโยสิ
อเจตโนสา’ถ อโยมโยสิ,
อวีตราคฺหิ สเจตนฺเจ
อเนนุปาเยนุ’ปสงฺกมาม;
ผเลยฺย ขีปฺปํ หทยฺหิ ตสฺส
อุณฺหํว รตฺตํ มุขตุ’คฺคเมยฺย,
สิยาว ขิปฺปํ อปิ จิตฺตเขปํ
อุมฺมาทภาวํจ ส ปาปุเณยฺย;
ยถา ปลุตฺโต หริโตปลมฺหิ
ขิตฺโต นโฬ สุสฺสติ อาตเปน,
เอวํ วิสุสฺเสติ วิสาทเมติ
โส มุจฺฉติ มุยฺหติ ทุกฺขเมติ;
โสกาวกิณฺเณ นุ วนมฺหิ ฌายสิ
วิตฺตนฺนุ ชิโต อุท ปตฺถยาโน,
อาคุนฺนู คามสฺมึ อกาสิ กิฺจิ
ชเนน กสฺมา น กโรสิ สกฺขึ;
สตฺถา?.
อตฺถสฺส ปตฺตึ หทยสฺส สนฺตึ
เฉตฺวาน เสนํ ปิยสาตรูปํ
เอโก’หํ ฌายํ สุขมนุโพธึ
ชเนน ตสฺมา น กโรม สกฺขึ;
อิมา ¶ ทฺเว ปาลิยํ?.
ปลุฏฺคตฺตํ ทหเนน มกฺกฏึ
สุสานเปติฺจ ชิคุจฺฉนียํ,
เชคุจฺฉิยํ ชงฺคม มีฬฺหราสึ
ทิสฺวาน โก ตํ วรเย สปฺโ;
อถ อรติ?.
กถํ วิหารี พหุโล จ ภิกฺขุ
ปฺโจฆติณฺเณ อตรีธ ฉฏฺํ,
กถํ ฌายึ พหุลํ กามสฺา
ปริพาหิรา โหนฺติ อลทฺธ โย ตํ;
สตฺถา?.
ปสฺสทฺธกาโย สุวิมุตฺตจิตฺโต
อสงฺขราโน สติมา อโนโก,
อฺาย ธมฺมํ อวิตกฺก ฌายี
น กุปฺปตี นสฺสรตี น ถีโน;
เอวํ วิหารี พหุโล จ ภิกฺขุ
ปฺโจฆติณฺเณ อตรีธ ฉฏฺํ,
เอวํ ฌายึ พหุลํ กามสฺา
ปริพาหิรา โหนฺติ อลทฺธ โย ตํ;
อถ รคา?.
อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ คณสงฺฆจารี
อทฺธา ตริสฺสนฺตี พหู จ สทฺธา,
พหุํ วตายํ ชนต’มโนโก
อจฺฉิชฺช เนสฺสติ มจฺจุราชสฺส ปารํ;
สตฺถา? ¶ .
นยนฺติ เว มหาวีรา สทฺธมฺเมน ตถาคตา,
ธมฺเมน นยมานานํ กา อุสูยา วิชานตํ;
อิมา ปฺจ ปาลิยํ?.
สุตฺวาน ตํ ธมฺมวรํ ชินสฺส
ปมตฺตพนฺธุสฺส รคาทิรามา,
ปโลภิตุํ เน’ว สมตฺถกา ตํ
อคํสุ ขิปฺปํ ปิตุโน สกาสํ;
มาโร ตทารา’ว สเมกฺขมาโน
ทิสฺวาคตา เกวลเมว ตาโย,
มา กตฺถ กามํ มม ภาสิตานิ
กามตฺถ ปาตุํ มิคตณฺหิกาปํ;
พาลา กุมุทนาเฬหิ ปพฺพตํ อภิมนฺถถ,
คิรึ นเขน ขณถ อโย ทนฺเตหิ ขาทถ;
เสลํว สิรสิ อูหจฺจ ปาตาเล คาธเมสถ,
ขานุํว อุรสา’สชฺช นิพฺพิชฺชาเปถ โคตมา;
อิมา ทฺเว ปาลิยํ?.
วตฺวาน เอวํ วิมโน ส มาโร
สฏีตุโก สมฺภวนํ ปยาสิ,
สตฺถาถ ราคา ปริมุตฺตจิตฺโต
ชหาสิ ตสฺมึ ทิวสานิ สตฺต;
อชฺชาปิ ตํ สาขิวรมฺปิเตน
’นุภุตมตฺเตน มเหนฺติ สพฺเพ,
เตเนว เต สคฺคคตา วิมาเน
โมทนฺติ กาเมหิ อนูปเมหิ;
อิติ ปฺจม สตฺตาหํ.
๔๖๓. ¶
ตโต มุนินฺโท มุจลินฺทมูเล
นิสีทิ คนฺตฺวา ปวราสนมฺหิ,
ยุคนฺธเร พาลรวี’ว รํสิ
ชาลาหิ โลกํ ปริปูรยนฺโต;
อถาน เมโฆ ชลทา สเตหิ
ปปูรยํ ขํ ถนยํ สวิชฺชุ,
สสีตวาโต กิรมมฺพุธารํ
วิโรจมาโน วิสกณฺิกาหิ;
อมนฺทนณฺโท มุจลินฺทโภคี
ทิสฺวา มุนินฺทํ มุจลินฺทมูเล,
ปริกฺขิปิตฺวาน วิสาลโภคา
ฉาเทตฺว สมฺมา สผโณ ผเณน;
อชฺเฌสิ โส ตสฺส อนุคฺคหาย
นิสีทิ คนฺตฺวา ภุชคา’สนมฺหิ,
สตฺถา ตทา รูปิยมนฺทิเรว
สตฺตามหตฺตํ สุวิมุตฺตจิตฺโต;
อชฺชาปิ ตํ สาขิวรมฺปิ เตน
’นุภุตมตฺเตน มเหนฺติ สพฺเพ,
เตเนว เต สคฺคคตา วิมาเน
โมทนฺติ กาเมหิ อนูปเมหิ;
อิติ ฉฏฺม สตฺตาหํ.
ตโต’ปคนฺตฺวา ยติราช ราชา
นิสีทิ ราชายตนสฺส มูเล,
วิมุตฺติชํ ปีติสุขํ’นุโภนฺโต
สตฺตาหมตฺตํ กรุณาคุณคฺโค;
อชฺชาปิ ตํ สาขิวรมฺปิ เตน
’นุภุตมตฺเตน มเหนฺตี สพฺเพ,
เตเนว เต สคฺคคตา วิมาเน
โมทนฺติ กาเมหิ อนูปเมหิ;
อิติ สตฺตม สตฺตาหํ.
๔๗๐. ¶
อาหาร กิจฺจาทิ วิวชฺชิตสฺส
สุขานุโภนฺตสฺส วิมุตฺติชานิ,
สมฺปีณิตงฺคสฺส ชินสฺส ตสฺส
อิจฺจจฺจคุํ สตฺตทินานิ สตฺต;
เทวานมินฺเทน ตโต’ปนีต
มุโขทกาทิมฺปริภฺุชิยาน,
นิสินฺนมตฺเต ยติราช ราเช
ตตฺถา’คมุํ ทฺเว วาณิชา ขเณน;
อุสฺสาหิตา เทววเรน สมฺมา
สาโลหิตา ตสฺส ตปุสฺส-ภลฺลิกา,
มนฺถฺจ สาทุํ มธุปิณฺฑิกฺจ
อาทาย นาถํ อิทมพฺรุวุนฺเต;
อิทฺหิ โน ธีร อนุคฺคหาย
ปฏิคฺคเหตฺว ปริภฺุช ทานํ,
หิตาย ตํ โหติ สุขาย เจว
อนปฺปกปฺเปสุ อนาคเตสุ;
ปฏิคฺคเหตฺวา มุนิ เทวทินฺน
ปตฺเตน ปจฺจคฺฆสิลามเยน,
ภุตฺวาน เตสํ อนุโมทนตฺถํ
เทเสสิ ธมฺมํ วรทํ ปสตฺถํ;
ทฺเว ภาติกา วาณีชกา ชินสฺส
ธมฺมํ สุณิตฺวาน ปสนฺนจิตฺตา,
ทฺเว วาจิโกปาสกตํ คตาสุํ
ยาจึสุ เต ตํ ปุน ปูชนียํ;
ปรามสิตฺวาน สิรํ ตโต โส
อทา ชิโน กุนฺตล ธาตุมุฏฺึ,
เต เตน ตุฏฺา สุมนา ปตีตา
มหึสุ เนตฺวา วิภวานุรูปํ;
๔๗๗. ¶
สตฺถา’ถ คนฺตฺวา อชปาลมูเล
สหสฺส รํสีว ยุคนฺธรมฺหิ,
นิสชฺช โลกํ อนุโลกยนฺโต
วิตกฺกิ เอวํ มนสา วิตกฺกํ;
มยชฺฌปนฺโน วรธมฺมสาโร
สสสฺส สินฺธู’ว อคาธปาโร,
อพุทฺธสตฺเตหิ ตมชฺช กสฺส
ปกาสยิสฺสฺหิ ชโฬ หิ โลโก;
เทเสมิ เจ ธมฺมวรํ ปณีตํ
กิลนฺตภาโวว มมสฺส อสฺมา,
กิมตฺตทุกฺเข นิติ จินฺตยนฺโต
นุยฺยามมากา มุนิ เทสนมฺหิ;
สหมฺปตี นาม ตโต วิธาตา
สเจตสา ตสฺส มนํ วิทิตฺวา,
วินสฺสตีทํ ขลุ สพฺพโลกํ
อเทสิเต เตนิ’ติ กมฺปมาโน;
สกาสมาคมฺม ชินสฺส ตสฺส
สคารโว พฺรหฺมคเณน ตตฺถ,
นิหจฺจ ชานุํ ปถวีตลมฺหิ
นมสฺสมาโน อิทมพฺรูวี โส;
ตฺวํ เทวเทโว ส สุเมธกาเล
ปโลกิตํ โลกมุทิกฺขมาโน,
วิหาย ทีปงฺกรปาทมูเล
ลทฺธา’มตํ ตํ กรุณาคุเณน;
ปวิสฺส สํสารวนํ วิทุคฺคํ
มํสกฺขิสีสาทิม’ทาสิ ทานํ,
เวเทสิ ทุกฺขํ อมิตํ อสยฺหํ
ตํ เต ปรตฺถํ’ว น อตฺตเหตุํ;
๔๘๔. ¶
สนฺตีธ สตฺตา ขลุ มนฺทราคา
าตุํ สมตฺถา สุคตสฺส ธมฺมํ,
อาราธิโต เม กรุณาคุณคฺโค
เทเสหิ ธมฺมํ อนุกมฺปมาโน;
กาเล วิกาสนฺติ ขรํสุ มิสฺสา
ถลมฺพุชาตา กุสุมานิ นานา,
ตเถ’ว เต ธมฺมกราภิผุฏฺา
วิกาสมายนฺตี ชนา อเนกา
สมฺปนฺน วิชฺชาจรโณ สตีมา
ชุตินฺธโร อนฺติมเทหธารี,
ปฏิคฺคเหตฺวาสฺส นิมนฺตณํ โส
ชเนสิ สตฺเต กรุณา มนสฺมึ;
อปารุตา เตสํ อมตสฺส ทฺวารา
เย โสตวนฺโต ปมฺุจนฺตุ สทฺธํ,
วิหึสสฺี ปคุณํ น ภาสึ
ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรหฺเม;
ปฏิคฺคเหสีติ อุทคฺคจิตฺโต
อชฺเฌสนํ เม จตุราณโน โส,
นตฺวาน นาถํ สหปาริสชฺโช
ปกฺกามิ ตมฺหา ภวนํ ขเณน;
ตโต ชิโน เตน คหิตนฺุโ
เทเสมิ กสฺเสติ อุทิกฺขมาโน,
อาฬาร-อุทฺเท สมุทิกฺข ธีโร,
มนฺตฺวาน เตสํ อจิรจฺจุติตฺตํ;
กหนฺนุโข’หํ วรธมฺมจกฺกํ
อฺเน เกนาปิ อวตฺตนียํ,
โลกสฺส จินฺตามณิสนฺติภคฺคํ
ปวตฺตยิสฺสนฺตี วิจินฺตยนฺโต;
๔๙๑. ¶
ทิสฺวาน ภิกฺขู มุนิ ปฺจวคฺเค
อาทาย ปตฺตฺจ ติจีวรฺจ,
พาราณสียํ มิคทายเมนฺโต
อทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺชิ สตฺถา;
ตตฺถามรพฺรหฺมคเณหิ ปูต
ปเถ ผณี ปกฺขิ จตุปฺปทา จ,
อารฺเทวา ตรุปพฺพตา จ
มหึสุ เนเกหิ สุวิมฺหเยหิ;
ตโตปคา โส มิคทายมคฺเค
ทิสฺวา ยตีสํ ยตโย’ปคนฺตฺวา,
อกํสุ วตฺตํ ปฏิปตฺติสารา
ปวตฺตยี ตตฺถ ส ธมฺมจกฺกํ;
อฺาทิโกณฺฑฺวสิปฺปธานา
โกฏีนมฏฺารส กฺชโยนี,
อสีติโกฏี’ปิ สุธาสิ สงฺฆา
อฺาสุมคฺคํ กมโต ตทา เต;
อติจฺจยาตมฺหิ นิทาฆกาเล
วสฺสานกาเล สมุปาคตสฺมึ,
ตตฺเถว วสฺสํ อุปคมฺม ธีโร
เตมาสมตฺตํ อวสี วสีโส;
ตโต ยสํ ตสฺส สหายเกปิ
ปติฏฺเปตฺวา อรหตฺตมคฺเค,
ภุตึ ชนานํ อนุพฺรูหยนฺโต
วสฺสสฺส อนฺตํ อกรี ตหึ โส;
วสฺสจฺจเย โลกวิทู มุนินฺโท
อามนฺตยี เต ยตโย สปุตฺเต,
เต’ถาคมุํ นิพฺพณถา กตฺชลี
’ทมพฺรุวิ เตสม’นนฺต ปฺโ;
๔๙๘. ¶
อุคฺโฆสยนฺตา มม ธมฺมโฆสํ
สมาหนนฺตา มม ธมฺมเภรึ,
สาธุํ ธเมนฺตา มม ธมฺมสงฺขํ
จราถ ตุมฺเห สนรามรานํ;
ชยทฺธชํ เม ภุวนุกฺขิปนฺตา
อุสฺสาปยนฺตา มม ธมฺมเกตุํ,
อถุกฺขิปนฺตา มม ธมฺมกุนฺตํ
จราถ โลเกสุ สเทวเกสุ;
สุสชฺชิตตฺตํ อมตสฺส มคฺคํ
สกณฺฏกตฺตํ นรกายนสฺส,
มารานนสฺมึ มสิมกฺขิตตฺตํ
กเถถ โลกสฺส สเทวกสฺส;
พุทฺธนฺตรํ สุปฺปิหิตํ อจารํ
ปุรสฺส โมกฺขสฺส วิสาลทฺวารํ,
อวาปุรี โน ภควา’ธุนา โภ
ยถชฺช สพฺเพตี นิเวทยวฺโห;
อุปฺปนฺนภาวํ ภุวเน มมชฺช
ตเถว ธมฺมสฺส จ ปาตุภาวํ,
อุปฺปนฺนภาวฺจ มโมรสานํ
ปกาสยนฺตา ชคตึ จราถ;
วนมฺหิ ปนฺเต คิริคพฺภรายํ
รุกฺขสฺส มูเล’ปิ จ สฺุา’คาเร,
วสํ ยตตฺตา มม ธมฺมมคฺคํ
เทเสถ โลเก สนรามรานํ;
วตฺวาน เอวํ ยตโย ทิสาสุ
เปเสตฺว นาโถ อุรุเวลคามี,
ปฏิปชฺชิ มคฺคํ อถ อนฺตราเล
กปฺปาสิกวฺหํ วิปินํ ปวิสฺส;
๕๐๕. ¶
ตสฺมึ รมนฺเต สมตึสมตฺเต
ราโชรเส โส ปวโร วิเนตฺวา,
ทตฺวา’มตํ ธมฺมมถุทฺทิสิตฺวา
อโครุเวลํ คชราชคามี;
ตตฺโถรุเวลาธิกกสฺสโปติ
ปสิทฺธนามสฺส สสิสฺสกสฺส,
อคฺคํ ผลํ โส ปริปาวยนฺโต
วสี วสนฺเต วสีนํ วริฏฺโ;
ตทาหรุํ เนคม นาครา จ
ยฺํ มหากสฺสป ตาปสสฺส,
ชิโน วิทิตฺวาสฺส มนํ มเนน
วสี วิสุํ ตสฺส ปสาท เหตุ;
กถํ?
คนฺตฺวาน อุตฺตรกุรุํ ภควา ตทานิ
ปิณฺฑฺจริตฺว รมณีย หิมาลยทฺทึ,
อาคมฺม สาทุรส นีร ภราภิราเม
’โนตตฺตเก มุนิวโร ปริภฺุชิยาน;
จินฺเตสิ เอวมหมปฺปตรํว กาลํ
สฺสามิ สาสน มมฺหิ อนาคเตสุ,
ลงฺกาตเล ภวติ ตตฺถ อิทานิ ยกฺข
สมฺพาธมตฺถิ มม ตตฺถ คเตสุ’ทานิ;
สพฺพา’มนุสฺสช ภยํ ปวินสฺสตี’ติ
มนฺตฺวา ตโต ยติวโร กรุณาย สตฺเต,
สฺฌาฆเนหิ ปรินทฺธ รวีว รตฺต
นิคฺโรธปกฺก สทิสํ จรปํสุกูลํ;
ธาเรตฺว เสลมย สุนฺทร ปตฺตหตฺโถ
ฉพฺพณฺณรํสิ นิวหํ ทิสิ ปูรยนฺโต,
สมฺโพธิโต นวม ผุสฺสช ปุณฺณมายํ
ลงฺกาตลํ วิชยิตุํ นภสา’คมาสิ;
๕๑๒. ¶
พฺรหฺมาสุรามร ผณิ ครุฬา จ สิทฺธ
วิชฺชาธราทิ ชนตา สหปาริสชฺชา,
เกตา’ตปตฺต ฆฏ ทีปุรุ โตรเณหิ
ปูชํ อกํสุ มหตึ คคนายนมฺหิ;
ลงฺกงฺคนา อุรสิ ภาสุร ตาร หาร
สงฺกาส สีตล มโนหร นีร ปูรา,
ตสฺมึ มหาทิปท วาลุก นาม คงฺคา
ภุมชฺฌคาสิ ชน เนตฺต หราภิรามา;
ตสฺสาวิทูร สุจิ รมฺมตเร ปเทเส
อายามโต มิตติโยชน วิตฺถเตน,
จตฺตาริ คาวุตมิตํ นยนาภิรามํ
อาสาร สีตชล นิชฺฌร ภุริโฆสํ;
มตฺตาลิปาลิ ขค คีติช มิสฺสราคํ
สมฺมตฺต จิตฺต มิคสงฺฆ นิเสวิตํ ตํ,
นจฺจนฺต เนกสิขิ สงฺคต ปาทปิณฺฑํ
อุยฺยานมาสิ อุรุนาควนาภิธานํ;
รมฺเม ตทา รตนทีปวรมฺหิ ลงฺกา
โลกาภิธาน หริกณฺฑก ยกฺขทาเส,
โอทุมฺพเร สุมนกูฏก ตณฺฑุเลยฺเย
เสเลสุ มารคิริ มิสฺสกริฏฺนาเม;
เย’ฺเปิ สนฺติ คิรโย วนรามเณยฺยา
คงฺคา นที คิริคุหา สิกตาตลา จ,
ตตฺถาวสนฺติ รหสา ผรุสานิรุทฺทา
ปาณาติปาต นิรตา สกูฏ ยกฺขา;
สงฺคมฺม เต มหติ นาควนมฺหิ ตมฺหิ
สมฺมนฺตยึสุ สภฏา สห ปาริสชฺชา,
ตฺวํ โก’สิ เร! อิติ ปโร อปรํ ขเรน
ติกฺเขน วาทกณเยน อรุนฺตุทนฺตา;
๕๑๙. ¶
กุชฺฌึสุ เต อถิตรีตร การเณน
วากฺเยน ยุทฺธ ปริรทฺธ ปคพฺภิตตฺตา,
สงฺขาภิตาปค ปตีว’นวฏฺจิตฺตา
สารมฺภคพฺพิตมนา ปริราวยนฺติ;
ตสฺมึ ขเณ’ภิมตโท สุคโต นภมฺหิ
อาคมฺม เตส’มนุกมฺปิต มานเสน,
โคปานสี สม มโนหร รํสิมาลิ
ตตฺถจฺฉิ เข คุณมณี มณิกณฺณิกาว;
เตสํ ชิโน กลหวูปสมาย เหตุ
มาเปสิ วุฏฺิ ติมิรา’นิลสีตภีตึ,
ตตฺถาสิ คชฺชิตฆโน สุรจาปขิตฺต
ธาราสเรหิ วิตุทํ นิสิวาร สงฺฆํ;
อนฺธาว เต ฆนตเร ติมิเร นิมุคฺคา
มุฬฺหา ทิสฺจ วิทิสํ น วิทึสุ ภีตา,
จณฺฑานิลุทฺธฏ มหา คิริกูฏรุกฺข
สมฺปาต ภีต รุทิตา คติเมสยนฺติ;
สีเตน เต อถ ทิเช ปริโกฏยนฺตา
อฺโฺคตฺตมวลมฺพ ปโรทยึสุ,
รูปานิ เนกภยทานิ จ โฆสณานิ
วตฺตึสุ เตน วิวิธํ ภยมาสิ เตสํ;
พุทฺธาปิ ทุกฺขิตมนา ปรทุกฺขเกน
กสฺมา กโรนฺติ อนยํ’ติ น จินฺตนียํ,
โลโก หนาติ วิฏปิ ผลทาน เหตุ
สตฺเถน โสม ริปุคาหก วาสรมฺหิ;
สตฺถา ตโต ตมนุโท สภเย สโสเก
ทิสฺวาน คุยฺหก ชเน กรุณายิตตฺโต,
วุฏฺึ ตมฺจ ปวนํ ปณุทิตฺว สพฺพํ
ทสฺเสสิ อตฺตมขิลํ ทุมณีว ขมฺหิ;
๕๒๖. ¶
ทิสฺวาน เต มุนิวร’ฺชลิ ปงฺกเชหิ
สชฺเชตฺว สีส สรสี อิทม’พฺรุวึสุ,
ยาจาม โน’ภยปทํ ภวโต สกาสา
ทาเสสุ ธีร กรุณํ กรณียเมว;
เอวํ ตทา’วจ ชิโน มธุรสฺสเรน
อามนฺต เต นิสิจเร’วนเต สเมกฺข,
ตุมฺเห ททาถ ยทิ านมเมกเทสํ
สพฺเพ อเปนฺตี ฆนวาตช สีตทุกฺขา;
ยชฺเชวมีติม’ปยาติ กโรม โภ ตํ
คณฺหาหิ ธีร ยทิ อิจฺฉสิ สพฺพทีปํ,
วตฺวาน เตหิ ปริทินฺน ฉมาย มคฺโค
โอคมฺม ตตฺถ ปุถุ ปตฺถริ จมฺม กณฺฑํ;
ตสฺมึ นิสชฺช กสิณํ สมาปชฺช เตโช
ชาลากุลํ ชลิต มคฺคีมมาปยี โส,
โส ธูมเกตุ คคนุคฺคต ตุงฺคสิงฺโค
สนฺทฑฺฒยํ คิริวนานุ’รุโฆสยนฺโต;
รุกฺเขหิ รุกฺขวน ปพฺพต ลงฺฆเนน
สาขามิเค จ วิหเค อนุพนฺธยํ’ว,
เวสฺสานโร วนมรู มิคสูกเร’ปิ
สนฺธาวิ คุยฺหก ชเน อิติ จินฺตยนฺโต;
ทิสฺวาน ตตฺถ ปจุราตน วิปฺผุลิงฺค
สมฺมิสฺส ชาล ทหนํ คุหกา สเมจฺจ,
ธาวุํ วิกิณฺณกจ พปฺปชล’ทฺทเนตฺตา
ทารตฺตเชหิ สหิตา คติเมสมานา;
สมฺพุทฺธเตช ปริทฑฺฒ สรีรจิตฺตา
อาหจฺจ สาครตฏํ ปริธาวมานา,
ตสฺมิมฺปิ เต ปวิสิตุํ สรณํ น ลทฺธา
ฉมฺหิ ตโต สปทิ สนฺนิปตึสุ สพฺเพ;
๕๓๓. ¶
ทิสฺวาน เต มุนิวโร สหเย สโสเก
รมฺมํ ตทา ชลธิมชฺฌคตํ มหนฺตํ,
อิทฺธีหิ เสหิ คิริทีปมิ’ธานยิตฺวา
อาโรปยิตฺว นิขิเล ปุน ตตฺถ’กาสิ;
กตฺเววเม’สมสโม’ปสมนฺต’มีตึ
ตตฺเถว ภาสุรตโร ภควา นิสีทิ,
พฺรหฺมามรา’สุรผณี ครุฬาทิ สิทฺธา
สงฺคมฺม’กํสุ มหตึ มหม’คฺครูปํ;
เทเสสิ สํสทิ ชิโน สุติสาธุ ธมฺมํ
ตสฺมึ สทาสวนุทํ สิวทํ ชนานํ,
สุตฺวาน เนกสตโกฏิ ปมาณ ปาณา
ลทฺธา ตทา สมภวุํ จรธมฺมจกฺขุํ;
ตสฺมึ ทิเน สุมนกูฏ วราธิวาโส
เตชิทฺธิพุทฺธิวิภโว สุมนาภิธาโน,
เทโว ปสนฺนหทโย รตนตฺตยมฺหิ
สมฺปาปุณิตฺถ ปมํ ผลมุตฺตมํ โส;
อุฏฺาย ตุฏฺวทโน กตปฺชลีโก
มุคฺโค ชินคฺค นขรํสิ ปโยทธิมฺหิ
วนฺทิตฺว เอวมวจา’ตุล วีร ธีร
โลกคฺค ปุคฺคล วรํ ทท สามิ ธีส;
ทาโสสฺมิ เต จรณ ปงฺกช ปูชโกหํ
สทฺธาทยาทิ วิภโว ตนโย’หมสฺมิ,
ตุมฺเห วินา ขณลวํ วสิตุํ น อิจฺเฉ
ตสฺมา ททาตุ ภควา มม ปูชนียํ;
สุตฺวาน ตํ ธิติมตี ปริมชฺช สีสํ
สํสตฺต ฉปฺปท สโรรุห สนฺนิเภน,
หตฺเถน นีล สก กุนฺตล ธาตุมุฏฺึ
ทชฺชาถ โส มณิมเยน กรณฺฑเกน;
๕๔๐. ¶
ปคฺคยฺห พาหุยุคเลน ีโต นมิตฺวา
มุทฺธา ทธาสิ มกุฏํ วิย ปีณิตตฺโต,
กตฺวา’ถ โส วร มหํ ติทิเวหิ สทฺธิ
’มปฺเปตฺว ธีร ผริภุตฺต วสุนฺธรายํ;
โส’กาสิ นีลรตเนหิ มหารเหหิ
อุพฺเพธโต รตน สตฺต ปมาณ ถูปํ,
นาเถ ธรนฺตสมเยว ปติฏฺหี โส
ถูโป ติโลกสุขโท มณิ กามโท’ว;
ปจฺฉา ติโลกสรเณ ปรินิพฺพุตมฺหิ
ขีณา สโว สมหิโม สรภุ ยตินฺโท,
อาทาย ตํ จิตกโต ชินคีวธาตุํ
ตสฺมึ นิธาย’กริ พารส หตฺถถูปํ;
จูฬาภยหฺววนิโป สมเย’ปรสฺมึ
พตฺตึส หตฺถม’กริยตฺถ วโรรุถูปํ,
ทุฏฺาทิคามณิ นุโป ทมิเฬ หนนฺโต
กาเรสิ กฺจุกมโถ จตุสฏฺิหตฺถํ;
เอวํ ส สีหลมหาสรมชฌรูฬฺหํ
เสตมฺพุชํ’ว มธุปาวลิ เสวนียํ,
ภุมงฺคนา กรตเล สิตวิตฺถลีโล
ถูโป ททาตุ มสโมปสมํ ชนานํ;
ลงฺโกปสคฺคม’วธูย วิธาย เขมํ
ลงฺกํ นิชาย วรกุนฺตล ธาตุยา ตํ,
กตฺวาน ภาสุรตรํ มุนิ มงฺคลาย
ปายาสิ ตารก ปเถ’นุรุเวลเมว;
ตสฺมึ วิธาย พหุวิมฺหิต ปาฏิเหรํ
เภตฺวา สสิสฺสกิ’สิโน ปุน ทิฏฺิชาลํ,
ทตฺวาน นิพฺพุติปทํ สหสิสฺสกสฺส
นิพฺพาณ สุนฺทร ปุรํ ปริปูรยิตฺถ;
๕๔๗. ¶
ตมฺหา วิกาสิต กุเสสย กานนาภ
วีตาสเวหิ นิวุโต สุคเตภคามี,
ปายาสิ ราชคห คามี’มุทารมคฺคํ
เวเนยฺย ชนฺตุ กมลากร ภานุรูโป;
ตสฺมึ คเต ชินวเร วร พิมฺพิสาโร
ปูชํ อกาสิ มหตึ สห เทวตาหิ,
ตสฺมิฺหิ สํสทิ ลภึสุ อนปฺปปาณา
มคฺเค ผเล จ สรเณ จ ปติฏฺหึสุ
ราชา ตโต วิปุล เวลุวนาภิรามํ
สาลงฺกตํ วิวิธ ปาทป มณฺฑเปหิ,
ปาทาสิ ทกฺขิณกเร ชลปาตเนน
กตฺวา ธราธรธรํ หิมวฺจ กมฺปํ;
ตสฺมึ สมนฺตนยโน นยนาภิราโม
ภุตึ ชนสฺส สตตํ อภิวฑฺฒยนฺโต,
ธมฺมมฺพุ วุฏฺิ นิกรํ ปริวสฺสยนฺโต
วสฺสํ วสี อทุติโย ทุติยมฺหิ วสฺเส;
เทวินฺท โมลิ สมลงฺกต ปาทปิฏฺโ
โลกสฺส อตฺถจรเณ สตตาภิยุตฺโต,
ตตฺเถว โส หิ ตติเย’ปิ จตุตฺถวสฺเส
วาสํ อกาสิ สุคโต สิริสนฺติวาโส;
โลกสฺส ธมฺม ม’มลํ สตตํ วหนฺโต
สาวตฺถิยํ รุจิร เชตวเน’ภิราเม,
วาสํ อกาสิ สุขโท มุนิปฺจมสฺมึ
เวเนยฺย สตฺตสมยํ สมุทิกฺขมาโน;
อิติ ลงฺกาย ปมา’คมนํ.
อถ ภควติ ตสฺมึ เชตนาเม วนสฺมึ
นิวสติ สติลงฺกา มงฺคลา’วาสรูปา,
อุปวนมิว นาเก นนฺทนํ เทวตานํ
อมร อุรควาสา รมฺมรูปา พภูว;
๕๕๔. ¶
ตหิมติ รุจิรสฺมึ วฑฺฒมานาทิ เสเล
มธุร สลิลวาเห รมฺมกลฺยาณิกาโท,
อุทธิ ภุชควาเส นาคทีปนฺติเก จ
มหติ มหิม ยุตฺตา นาคสงฺฆา วสนฺติ;
ปจุร มหิม ยุตฺโต วฑฺฒมานาจลสฺมึ
อธิปติ ภุชคานํ อาสิ จูโลทรวฺโห,
มหุทร อิติ นาโม นาคทีโปทธิมฺหิ
นิวสติ อถ เตสํ ปพฺพเตยฺโย’รคินฺโท;
อิตร ภุชค รฺโ ธีตรํ นาคกฺํ
ปิยตรม’ภิรูปํ’กาสิ ทารํ ตทา หิ,
อถ จ ทุหิตุยา โส ทียมานํ ททนฺโต
รุจิร มณีมยคฺฆํ อาสนฺจาปทาสิ;
ทุหิตริ มตกาเล เต’ถ ปลฺลงฺกเหตุ
ชลช ถลช นาคา ยุทฺธสชฺชา อเหสุํ,
อถ ถลช ภุชงฺคา ภงฺคกลฺโลลมาลา
สทิส ลูลิต จิตฺตา คพฺพิเตวํ รวนฺติ;
กิมุ’ทธิช ผณีนํ กิตฺติ สมฺปตฺติยา โน
อปิ ยสปริวารา กึ พเลนิทฺธิยา กึ,
อหมหมีติ คพฺพา กึ กิมิสฺสาย เตสํ
ภวติ ติมิร’รีนํ ภานุมคฺคุนฺนตี กา;
อถ ชลช’ลคทฺทา คชฺชนํ คชฺชยนฺตา
ภยชนก ปคพฺภา โผฏยนฺตา ภูชานํ,
อหมห ปภู เร!เร! ปพฺพเตยฺยาน’เมตํ
ปฏุตรฑสิโตฏฺา กกฺข’เฬวํ รวนฺติ;
ปฏุตร ครุนาทา ตาว คชฺชนฺติ ทนฺตี
นยน ปถมุ’เปนฺเต ยาว กณฺิรวานํ,
ตถริว ถลชาตา ชุมฺหยนฺตา สมคฺคา
นยน ปถคตา โน สฺุทปฺปา ภวนฺติ;
๕๖๑. ¶
อิติ ตทุภยเสนา ฆฏฺฏยนฺตา’ฺมฺํ
วิวิธ ปหรณฺโห อุคฺคิรนฺตี คิรนฺติ,
สตต ขุภิต เวลา สาครูมีว ภนฺตา
ลุลิต ลุลิต จิตฺตา ยุทฺธนินฺนา ิตาสุํ;
อถ ตทหุ มุนินฺโท ยามินียาม’มนฺเต
ปตินิย มติชาลํ โลกโมโลกยนฺโต,
สมร วสคตานํ โภคีนํ ภาวิภุตึ
ตทุปริ จ’ภิวุทฺธึ ปสฺสิ ลงฺกาตลสฺส;
อถ มุนิ มธุมาเส’โปสเถ กาลปกฺเข
กต นิขิล วิธาโน คยฺห สงฺฆาฏิกาทึ,
อนุคติกมุทิกฺขํ ปฺจเนตฺโต สมนฺตา
สุมน สุมน นามํ ปสฺสิ เทวํ สมิทฺธึ;
ตทหุ สุมนเทโว เชตนาเม สุรมฺเม
อธิวสติ วิหาเร ทฺวารโกฏฺโปกฏฺเ,
ิต วิฏป สมิทฺเธ ขีริกาปาทปสฺมึ
สุคต มภินมนฺโต อนฺวหํ ปูชยนฺโต;
ตมสมฺมุนิ ทิสฺวา’มนฺตยิตฺวา’คเต ตํ
อิทมวจ มยา โภ สทฺธิมาคจฺฉ ลงฺกํ,
สห ตว ภวนมฺหา ปุพฺพวุตฺถปฺปเทเส
ตว ภวติ ปติฏฺา โภคินฺชา’ภิวุทฺธิ;
อถ มุนิวจนํ โส มุทฺธนาม’คฺคเหตฺวา
สมุทิตหทโย ตํ รุกฺขมุทฺธจฺจ มูลา,
สุคตมุปริ กตฺวา ธารยนฺโต สุผุลฺลํ
พริหิ พริหิ ฉตฺตาการมาคา นภมฺหี;
ทสพล ตนุภา’ภิสฺสงฺคมา โส ทุมนฺโท
ตรล มณีว นานา’ภาหิ สมฺภาวนีโย,
วิลสิต อิว สพฺเพ รุกฺขเสลาทโย’ปิ
อปคต สกวณฺณาวณฺณวนฺตา วิเรชุํ;
๕๖๘. ¶
ขค ภุชค สุราทิ มสฺสิตา ฉปฺปภาหิ
นิชปติ นิชชายา สฺวฺมฺาสุ มุยฺหุํ,
อสิต คคน มชฺเฌ โสภมาโน มุนินฺโท
วิตต วิวิธ รํสี รํสิมาลีว คฺฉิ;
ชลท ปฏล สณฺเฑ วชฺฌมุทฺทาฬยิตฺวา
พหิ วิลสิตกาโย โสมฺมโทสากโร,ว
กตุปริ ตรุฉาโย โชตมาโน สมาโน
อุรค สมรานํ คนฺถฺวา’กาเส นิสชฺช;
ฆนตร ติมิรํ โส อิทฺธิยา สงฺฆริตฺวา
ตหิมติรว ภีมํ โฆรสํรมฺภวนฺตํ,
อสนิ สต นิปาตํ วสฺสธารา กราลํ
อุรุตร ตต เมฆํ มาปยี สีตวาตํ;
อิติ ติภุวนนาโถ ทปฺปิเต นาคสงฺเฆ
วิมท กรณ เหตุ ทสฺสยี เภรวานี,
อถ’ปคต ปคพฺเภ เต วิทิตฺวาน สตฺถา
อปนุทิ ภยชาตํ ตงฺขณํเยว ตตฺถ;
ตรุณ ตรณิโสภา เกตุมาลาวิลาสึ
สุภรุจิ มุขวนฺทํ ลกฺขณากิณฺณคตฺตํ,
ติภว วิภวทายึ ตํ วิทิตฺวาน นาคา
จุตปหรณ หตฺถา วนฺทมานา มหึสุ;
สิรสี นิหิตปาณี รตฺตปงฺเกรุเหหิ
วิกจ วทน เนตฺตา’มนฺท กฺชุปฺปเลหิ,
สก สก ธต นานาวณฺณ วมฺมาทิเกหิ
วิวิธ กุสุมวตฺถา’มนฺท ทีปทฺธเชหิ;
อุรค ภวนวาสา นาคกฺา สเมจฺจ
กุจ กลส สหสฺสํ ธารยนฺติ สลีลํ,
ลลิต กณก วลฺลิ ลีลมาธตฺต คตฺตา
ถุติ มุขร มุขา ตา สาธุ กีฬํ อกํสุ;
๕๗๕. ¶
อถ มุนิ อุรคานํ วิคฺคหํ ตํ สเมตุํ
สุติมน กมนียํ นิจฺฉรํ พฺรหฺมโฆสํ,
อชรมมร มคฺคํ สุปฺปสตฺถํ สุธิหิ
วรมติ วรธมฺมํ เทสยี นํ ผณีนํ;
น โภ โภ สํสาเร ขลุ ภวติ สารํ ลวมฺปิ
วิเสสา ตํ สีตํ ชลิต ทหเน วิชฺชติ กทา,
สทา ราคํ โรคํ พฺยธติ ชนตํ เนกทุริตํ
ตถาปา’ยุํ ปาโต รวิรภิมุขุสฺสาว สทิสํ;
สรีโร’ยํ พตฺตึส วิธ กุณโป สาร รหิโต
ปริตฺตํ โยพฺพฺํ กุสุม สทิสํ นิคฺคตสิริ,
ปหนฺตฺวา คนฺตพฺพํ ภวช วิภวํ สมฺภตมิทํ
อเถวํ สนฺเต โภ วรยติ ภวํ โก นุ หิ พุโธ;
ปลาสี มกฺขี โกธูปห มโต มานวิภโว
ชโน’ตีโต’โต โภ ปยติ นรกํ ทารุณตรํ,
ผณี มชฺชาโร สา คุหก กปโย ภูย พหุโส
วเธนฺตฺโฺํ เต นนุภวมิทํ ทุกฺขม’นิสํ;
ปุเร กาโก’ลุกา อถ วนภวา ผนฺทน อิสา
กริตฺวา’ฏฺาเน’ฆํ จิรมนุภวุํ ทุกฺขมนิสํ,
อโห กปฺปฏฺนฺตํ สรถ ทุริตํ เวรชมิทํ
น เหตฺถสฺสาโท โภ’ณุมปิ กลเห เมตฺติม’มตํ;
พลํ พาลานํ โภ สก สก วธาเยว ภวติ
อตีเตกา ขุทฺทา ลฏุกิกทิชา นฏฺตนยา,
คชํ พาลํ มตฺตํ ปวิธิ น พลํ โหติ สรณํ
อถฏฺาเน กึ โภ กุรุถ วีริยํ ภุติ หนนํ;
น ทุกฺขํ เตสํ เย วิคต กลหา เอกมนสา
อตีเต โภ ลาปา อฆฏิต มานา เปยฺยวจนา,
สุขํ วาสํ’กาสุํ ยทหนิ ภวุํ เต’ถ วิธุรา
วสํ วฺยาธสฺสาคุํ ตทหนิ อโห!เมธค พลํ;
๕๘๒. ¶
อิติ ติขิณ สุธิมา กตฺตุเมเต สมคฺเค
อวทิ ปวร ธมฺมํ สาธุ วิฺุปฺปสตฺถํ,
อถ มุทิตมนา เต ปีณิตา ตสฺส นาคา
มณิมยม’ตุลํ ตํ อาสนํ ปูชยึสุ;
อถ มุนิ คคนมฺโพรุยฺห ภุมิปฺปเทสํ
ตรุณ รวิว ตสฺมึ อาสเน อาสิ ภาสํ,
อถ ภุชคคณา เต ทิพฺพ ขชฺชาทิเกหิ
ปริวิสิย มุนินฺทํ สาธุ ธมฺมํ สุณึสุ;
อถ ชล ถลชานํ ตตฺถ ยุทฺธา’คตานํ
อคณิต ภูชคานํ’สีติโกฏี ภุชงฺคา,
วิมล สรณสีเล สุปฺปติฏฺา สุตุฏฺา
อกรุ’มติมุฬารํ สตฺถุ ปูชาวิธานํ;
อถ มหุทร รฺคฺโ มาตุโล นาคราชา
มนินยนกนาโม รมฺมกฬฺยาณเทสา,
อุรค สมร เหตู อาคโต นาคทีปํ
สุคตวร สรีรํ ทิสฺว นตฺวาลเปวํ;
ยทิ สุคต! อิมํ ตฺวํ นาคโต อสฺส านํ
มยมปคต ปาณา โหม ฌตฺวา’ฺมฺํ,
รุธิรวห วิกิณฺโณ อสฺส ภุมิปฺปเทโส
ปสมิ ทหน ทิตฺตํ อมฺพุเทเนว ตํ ตฺวํ;
มม ภคว! ปุราเม ทิฏฺปุพฺพํ ตเวตํ
รุจิร สิริสรีรํ รํสิชาลา’ภิกิณฺณํ,
อปิ สุมธุร ธมฺมํ เทสยนฺเต สุรานํ
ทสพล สุตปุพฺพํ อานุภาวฺจ ตุยฺหํ;
อหมสม ปุเร เต วิสฺสุโตเยว ทาโส
ยทิ มนสิ ทยา เต โหติ ทาเส ปุนา’ปิ,
ปวร รตนทีเป โหติ กฬฺยาณิคงฺคา
มม วสติ ตหึ ตํ ทฏฺุกาโม’ภิยาเจ;
๕๘๙. ¶
อิติ ยติปติ ตสฺสา’ราธนํ ปคฺคเหตฺวา
สก ปริจิต ภุมฺยา เจติยตฺถํ วิธาย,
มณิมย ปริภุตฺตํ อาสนํ จา’ปิ เตสํ
ส สุมน ตรุ ราชํ ปูชนตฺถํ วิธาย;
ทสพล ปริภุตฺตํ สพฺพเมตํ ภุชงฺคา
มณิริว รุจีทํ เต ธาตุโยเยว ตสฺมา,
มหถ นมถ นิจฺจํ มํว สคฺคา’ปวคฺคํ
ททติ อิติ จ วตฺวา โอวทิตฺวาน สตฺถา;
นภตล’มุ’ปคนฺตฺวา เทวนาเค มเหนฺเต
ทิสิ ทิสิ วิสรนฺโต นีลปีตาทิ รํสิ,
มน นยน หรนฺโต ชนฺตุนํ โลกสาโร
อคมิ รวิ’ว ขมฺหา เชตนามํ วิหารํ;
อถ มนุชมรานํ นตฺตสิทฺธาทิกานํ
สตต’มมต ธมฺมํ เทสยนฺโต ผณีนํ,
วนภวน สุรมฺเม มงฺกุลวฺเห นคินฺเท
อกริ มุนิ นิวาสํ ฉฏฺเม หายนมฺหิ;
สุรปุรุปวเน’โถ ปาริชาตสฺส มูเล
อรุณ มุทุสิลายํ ภาสมาโน มุนินฺโท
สุนิปุณ’มภิธมฺมํ เทสยนฺโต สุรานํ
อกริ วรนิวาสํ สตฺตเม ตตฺถ วสฺเส;
อถ สุขท มุนินฺโท เชตนาเม วิหาเร
อวสิ วิมลปฺโ อฏฺเม สารทสฺมึ,
อชร’มมร สนฺตึ ผสมาโน ปเรสํ
วิวิธ นย วิจิตฺตํ เทสนํ เทสยนฺโต;
อิติ ลงฺกาย ทุติยาคมนํ.
เอวํ ชิโน เชตวเน วสนฺโต
นีสฺสาย สาวตฺถิปุรํ วิหาสิ,
สา กิทิสี อาสิ ปุรี ตทานี
ตํ กีทิสํ เชตวนํ วิหารํ;
๕๙๖. ¶
ภูมงฺคนายาหิต อุตฺตมงฺเค
ภาสนฺต นานารตนาภิรามา,
วิสาลโมลีว วิสาลโภคา
สา ชมฺพุทีปมฺหี พภุว รมฺมา;
สิรีนิเกเต สิริมาวหนฺตี
วิราชเต ยา วสุธา ตลสฺมึ,
สา เทวราชสฺส’มราวตี’ว
รฺโ กุเวรสฺส’ลกาว รมฺมา;
สา ปฺุปฺาลุ ชนาธิวุตฺถา
โสณฺณาทิ ปุณฺณาปนากิณฺณวีถี,
อุตฺตุงฺค มาตงฺค ตุรงฺค รงฺคา
สา ราชเต กฺจน มนฺทิราลี;
รราช สา ภาสุร ราชปุตฺตา
ปฺุงฺคนาลาส วิลาสยนฺตี,
เวทงฺคปารงฺคต วิปฺปจารา
ทฺวิปฺจ สทฺเทหิ จ นิจฺจโฆสา;
อเนกสิปฺปี สต สมฺปกิณฺณา
นานาทิสาหา’คต สตฺถวาหา,
ปหุตขีณาสวปาทปูตา
พภาส สา มงฺคล มนฺทิรํ’ว;
ภวนฺตเร โย จริยํ จรนฺโต
สุโว’ปนิสฺสาย วสํ คุเณน,
ยฺงฺคสาขึ มตสีนปตฺตํ
อกา สมิทฺธํ ผลปลฺลเวหิ;
อิทานิ ปตฺวาน ภวสฺส อนฺตํ
นิสฺสาย ยํ โส วสเต มุนินฺโท,
ตสฺสา คุณํ โก หิ อเสสยิตฺวา
กเถติ สา วสฺสู’ปมาย ตสฺสา;
๖๐๓. ¶
ตสฺโสปกฏฺเ รตนํว’นคฺฆํ
มโนหโร อุตฺตมสตฺตเสวิ,
ชนานมากขิงตโท วิหาโร
พภุว เชตาทิ วนวฺหเยน;
สมผุลฺล ปุปฺผรส โมทิต ฉปฺปทาลี
ฌงฺการ นาท ปริวาทิต ตนฺตินาทา,
สมฺมตฺต’นนฺต ทิช กุชิต คีตวนฺตา
ติฏฺนฺติ ยตฺถ ตรโว นฏกาว เฉกา;
ขีรณฺณวาหริย โธวิย ขีรนีรา
โสเสตฺว สชฺฌุมลเย สสิกนฺติ มสฺสํ
ยตฺโถกิริตฺว ตนิตา วิย วาลุกาโย
สา มาลกาวลิ พภาส ปโยทธิ’ว;
วิชฺโชตมาน รตนปฺปมุขานนมฺหิ
โสปาน มาล ปทคณฺิทุเชหิ หาสํ,
กตฺเวว เทวภวนานมหํ วิราค
วนฺตี’ติ คนฺธกุฏิ ยตฺถ ปหาสยิตฺถ;
กมฺมาร คคฺคริ มุโข’ปริ สมฺปปุณฺณา
องฺคาร กนฺตร วินิคฺคต ชาลกาว,
สมฺพุทฺธเทห ปรินิคฺคต รํสิมาลา
ทายคฺค นิคฺคต กรา วิสรนฺติ ยสฺมึ;
ตุมฺเห สราค ชนสงฺคมโต’ติ คีตา
ธฺา มยนฺตี วิมเลหี สมงฺคิตตฺตา,
ตุฏฺาว หาส มกรา สุรปาทปานํ
ราเชนฺติ ยตฺถ ยตินิสฺสิต ปาทปินฺทา;
ปุนฺนาค นีป วกุล’ชฺชุน ราชรุกฺข
นาคา’ค จูต ยุคปตฺตก จมฺปกานํ,
ปุปฺผาภิกิณฺณ ธรณี รตเนหิ นานา
ปจฺฉนฺน ทิพฺพภวนํ วิย ภาติ ยตฺถ;
๖๑๐. ¶
พฺรหฺมาสุราสุร นโรรค ลิงฺคิสิทฺธ
วิชฺชาธราทิ ชนตา กตวนฺทเนหิ,
เตเหว ฆุฏฺ ถุติมงฺคล คีติกาหิ
ยตฺโถปคาน มนเนตฺตคณา มุเทนฺติ;
นิคฺโฆสิตามล สุสีตล นิชฺฌเรหิ
สมฺมตฺต เนกทิช ฆุฏฺ ชลาสเยหิ,
กิฺชกฺข ปตฺต ปริกิณฺณ สิลาตเลหิ
ตุสฺสนฺติ ยตฺถ สตตํ ยตีนํ มนาติ;
โย เนก กปฺป สต สฺจิต ปฺุราสิ
หิตฺวา’มิตํ กปิลวตฺถุ มหาสิริมฺปิ,
อาคมฺม ยตฺถ นีรโต สุคโต มเหสิ
โก ตตฺถ ภุติ มตุลํ กถิโก กเถติ;
ตสฺมึ ชิโน วสติ เชตวเน วิหาเร
อินฺโท ยถา รุจิร นนฺทน กานนมฺหิ,
พฺรหฺมา’ว พฺรหฺมภวเน สปิตามเหหิ
ตาราวลี ปริวุโต คคเน’ว วนฺโท;
ตทาคมฺม มหานาโค มณิ อกฺขิกนามโก,
ลงฺกาโต ชินปาทสฺมึ ผณึ ปจฺเจท’มพฺรุวิ;
สมฺพุทฺธา ธีร โลกสฺมึ โลกสฺสตฺถาภิวุทฺธิยา,
ชายนฺติ สามิ ตุมฺหากํ ทยายนฺโต’คธา มยํ;
เตน เม ทาสภุตสฺส สํสารนฺทุฆรา ถิรา,
มุตฺตึ ยทิจฺฉเส มยฺหํ คหณียํ นิมนฺตณํ;
สุตฺวาน ตํ มหานาโค มหานาค นิมนฺตณํ,
ปฏิคฺคเหสิ ตํ ตุณฺหีภาเวน กรุณาย โส;
ตฺวา ตํ สุมโน นาโค ลหุมาคมฺม สีหลํ,
กฬฺยาณาปคปสฺสมฺหิ มโนนนฺทน ภุตเล;
สชฺฌุ กมฺพุมณิ มุตฺต ปวาล วชิรามเย,
วหารเห มหาถูเน ฆฏกาทึ นิธาปิย;
๖๒๐. ¶
ทตฺวา ตุลาทโย เสส มนฺทิรงฺเค ตเถว จ,
วิฏงฺก วฺยาล สีหาทิ ปนฺติโย’ปิ ตเถวหิ;
สาตกุมฺหมยา’เนก จิตฺเตหิ สาธุ จิตฺติตํ,
นิมฺมาย โคปานสิโย ปกฺขปาเส จ กณฺณิกํ;
สิงฺคิ นิกฺเขน สิงฺคฺจ ฉทนินฺทมณีหิ จ,
โสณฺณ กิงฺกิณิ มาลาโย กณฺณมาลา จ มาปิย;
จิตฺตวิตานํ พนฺธิตฺวา มุตฺโตลมฺเพ ตหึ ตหึ,
กตฺวาน คนฺธทาเมหิ ปุปฺผทาเมหิ สงฺกุลํ;
อินฺทนีลมยํ ภุมิ มชฺเฌ’นคฺฆ มหาสนํ,
มาเปสิ ปริโต เสส ภิกฺขูนฺจ สุภาสเน;
รตเนเห’วาปสฺสเย เวทิกา เอฬิกามเย,
มุตฺตา วาลุก สงฺกิณฺณํ มาลกฺจ มโนรมํ;
สตฺต รตน สมฺภุต โตรณู’ปริ โตรเณ,
สนฺตีร กุสุมา’กิณฺณ หาฏกาทิ ฆฏากุลํ;
เนก ราคทฺธชากิณฺณ วิตาน สมลงฺกตํ,
ทีป ธูปาลิ สงฺกิณฺณ คนฺธปุปฺผ สมากุลํ;
เอวมาทิหิ เนเกหิ วณฺเณหิ สมลงฺกตํ,
มาเปตฺวา มณฺฑปํ เสฏฺํ เทวมณฺฑป สนฺติภํ;
สีต วาลุก สฺฉนฺนํ มุทุ ปาทปฏตฺถตํ,
มาเปตฺเววํ มหามคฺคํ สุรฺชส สมฺชสํ;
สฺจินิตฺวาน เต นาคา ขชฺช โภชฺช ผลาผเล,
ทิพฺพนฺนปาเน ปจุเร ปฏิมคฺคํ คมุํ ตทา;
ตโต การุณิโก นาโถ โพธิโต อฏฺเม สเม,
เวสาข ปุณฺณมาสิมฺหิ สนฺนิปาติย สาวเก;
เอถชฺช ภิกฺขโว ลงฺกํ นาคานํ’นุคฺคหาย โภ,
มณิอกฺขิโก นิมนฺเตสิ ปสนฺโน พุทฺธสาสเน;
สุตฺวาน วจนํ ตสฺส สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโต,
อสฺสวา เปสลา ภิกฺขู ปจฺจสฺโสสุํ สมาหิตา;
๖๓๔. ¶
สาริปุตฺโต ตโต เถโร ปฺาย’คฺค ธุรนฺธโร,
ปตฺตจีวรมา’ทาย อคมา ชินุ’ปนฺติกํ;
โมคฺคลฺลาโน มหาเถโร ทุติโย อคฺคสาวโก,
ปตฺตจีวรมาทาย โสปาค ชิน สนฺติกํ;
ธูตปาโป ธุตงฺคคฺโค มหากสฺสป นามโก,
ปตฺตจีวรมาทาย อาคมา ชินสนฺติกํ;
สาสเน วินยฺ นมคฺโค’ ปาลิวฺหโย ยต,
ปตฺตจีวรมาทาย ชินนฺติกมุ’ปาคมิ;
ทิพฺพจกฺขูนมคฺโค โย รุทฺธปาปาริ ทปฺปโก,
เถโร’นุรุทฺโธ วรโท โสปาค มุนิสนฺติกํ;
มณิว กามโท กามมุ’ปวาโน’ติ วิสฺสุโต,
าณี คณี ทกฺขิเณยฺโย เถโรปาค ชินนฺติกํ;
พกฺกุโล วิมโล สีล สมาธาทิ คุณากโร,
อาคโต สปริกฺขาโร ภิกฺขูนํ สมิตึ ตทา;
พุทฺธสาสน โธรยฺโห เถโร องฺคุลิมาลโก,
สหา’คนฺตุํ มุนินฺเทน สนฺนทฺโธ สหสา คโต;
สาสโนทย เสลคฺเค สูริโย วิย ภาติ โย,
โส’ยํ ราหุลเถโร’ปิ ลหุ’คา ปิตุ สนฺติกํ;
ภทฺทาจาโร ภทฺทิยวฺโห เถโร ภทฺทฆโฏ วิย,
ปากโฏ ภุวเน โส’ปิ คโต สมฺพุทฺธ สนฺติกํ;
เทวทฺทุโม’ว โลกสฺส โย ททาติ’จฺฉิติ’จฺฉิตํ,
ชิโนรโสปิ เสลวฺโห คโต สมฺพุทฺธสนฺติกํ;
ยามินี สามิโก’วาติ ภาติ โย สาสนมฺพเร,
มหานาม มหาเถโร โสปาค มุนิสนฺติกํ;
มโนสิลาตลคฺคมฺหิ ชุมฺหมาโน’ว เกสรี,
สุภุติวฺห มหาเถโร พุทฺธุปนฺติก มาคโต;
พุทฺธสาสน ฉทฺทนฺต สรสี สารโส วิย,
วิสฺสุโต ติสฺสเถโร’ปิ คโต ภิกฺขุสมาคมํ;
๖๔๘. ¶
ชินสาสน สมฺผุลฺลสรสีรุห มชฺฌโค,
มธุพฺพต นิโภ ราธเถโร’ปิ สหสา คโต;
ภคุ ทพฺโพป’เสโน จ โกณฺฑฺ’สฺสชิ สีวลิ,
เอเต ชินตฺรชา เถรา คตาสุํ มุนิสนฺติกํ;
กุมารกสฺสโป ปุณฺโณโสโณโสภิต เรวตา,
เถราเปเต อภิฺาตา คตาสุํ สตฺถุสนฺติกํ;
วงฺคีโส สาคโต นนฺโท ภารทฺวาโช ควมฺปติ,
ปตฺตจีวรมาทาย คตาสุํ ชินสนฺติกํ;
เอวมาทิ มหานาคา ปฺจสต ชิโนรสา,
สมาคฺฉุํ สหาคนฺตุํ มุนินา โลกสามินํ;
ตโต โส ชคทานนฺโท กรุณายาภิราธิโต,
เมรุํ ปริกฺขิปนฺโตว อเนกชฺชุติ วิชฺชุยา;
นิวาเสตฺวา สุทฺธรํสิ วิสรนฺตรวาสกํ,
ตสฺสูปริ ชิโน รตฺตํ พนฺธิตฺวา กายพนฺธํ;
อจฺจุคฺคตํ มหาถูปํ จารุ จามีกรชฺชุตึ,
ปฏิจฺฉาทยมาโนว รตฺตกมฺพล กฺจุนา;
วณฺณ นิคฺโรธปกฺกํว สุรตฺตํ ปํสุกุลิกํ,
สงฺฆาฏิยา กริตฺวาน สคุณํ อุตฺตรียกํ;
หุตฺวาน สุปฏิจฺฉนฺโต ปารุปิตฺวาน สาธุกํ,
ปตฺตตฺถาย ปสาเรสิ ชาลากุลกรฺชิโน;
โลกนาถปฺปภาเวน ตโต ปตฺตมธุพฺพโต,
ปาณิ สโรรุหสฺสนฺโต สมฺปตฺโตสิ ตมคฺคหิ;
ตโต สสิสฺสโก นาโถ อุคฺคนฺตฺวา คคนงฺคนํ,
นานาวณฺณมฺพุเท ตตฺถ มทฺทนฺโต คนฺตุมารหภิ;
ตโต สมฺพุทฺธ เทหสฺมา นิกฺขนฺตาสุํ ฉ รํสิโย,
เหมกณฺณิกโต ยาต มณิโคปานสี ยถา;
พาณินฺทีวร ปุปฺเผหิ เมว’กินฺทมณิหิ จ,
ฉาเทนฺติ วิย นกฺขตฺตา นีลํ’สุ มุนิเทหโต;
๖๖๒. ¶
จมฺปกุทฺทาลมาลาภี เหมจุณฺณมฺพเรหิ จ,
ปูรยนฺติ วิยาสงฺค ปีตํสู ชินเทหโต;
ภณฺฑีปุปฺผกทมฺเพหิ โลหิตงฺกมณิหิ จ,
โลหิตาภา ปปูเรนฺติ ทิสา’คา มุนิเทหโต;
หาร มลฺลิก มาลาหิ โสมํสุ ผลิกาทิหิ,
ปูรยนฺติ วิยาสงฺค โอทาตา มุนิเทหโต;
ปิฺชุมฺเชฏฺราสีหิ ปทุมาภมณีหิ จ,
ทิสํ ฉาทยมานาคา มฺชิฏฺาภา ชินงฺคโต;
เนกินฺทจาป กิณฺณํว ทิวสํ รตนุตฺถตํ,
จิตฺตปฏํว มฺุจนฺตํ มิสฺสาภาคา ชินงฺคโต;
คิริกูฏ กูฏาคาร มตฺตา ฉพฺพณฺณ รํสิโย,
อาเวลเวลา ธาวนฺติ ทิปฺปมาเนตเรตรา;
คจฺฉมานา’หนิตฺวาน จกฺกวาฬ สิลุจฺจเย,
อุคฺคนฺตฺวา ปรโต ยนฺตี นีร นิชฺฌร สนฺนีภา;
สมฺมุเข สมฺมุเข ตาโย รุกฺขปพฺพต อาทโย,
การยนฺตา สกํ วณฺณํ ธาวนฺตา’ปิ จ สินฺธโว;
อุทฺธมุคฺคตรํสีหิ รฺชิตา ชลทา ตทา,
นานาวณฺเณ ปุเนวาสิ นูตโน รวิมณฺฑโล;
ชินปฺปหา ปวาเหสุ นิมุคฺคา เทวตา คตา,
ปูเชตุํว นิชตฺเตหิ นานาวณฺณา สิยุํ ตทา;
ปวิฏฺา พุทฺธรํสีนมนฺตรํ เทวธีตโร,
อสฺชานีย มุยฺหึสุ มุหุตฺตํ อตฺตโน ธวํ;
สุรา สุโรรค พฺรหฺม สิทฺธ วิชฺชาธราทโย,
จามรจฺฉตฺตเกตุหิ ปูชยนฺตา ชินนฺตฺวคุํ;
อคฺฆิกํ ปนฺติโย เกจิ โตรณูปริ โตรเณ,
ฆฏทีปาลิโย ตนฺถ กโรนฺติ อภิโต’ภิโต;
ปาทปเฏ ปตฺถรนฺติ วิตตฺวนฺติ วิตานเก,
ตตฺถูปริ อเนกานี กุสุมาโน’กิรนฺติ จ;
๖๗๖. ¶
กตมํ เทวโลกนฺนุยาติ โลกคฺคนายโก,
ยาติ กึ พุหฺมโลกนฺนุ อมฺหากํ ภวนนฺนุ โข;
กตฺถ นุ โข เทวเทโว กสฺสนุคฺคหพุทฺธียา,
ยาตี’ติ กงฺขิตา เกจิ สํสรนฺติ อิโตจิโต;
มาเปตฺวา อภิโต มคฺเค มณฺฑเป รตนามเย,
สยนาสนํ ปฺเปตฺวา กาจิ ติฏฺนฺติ เทวตา;
ตหึ ตหึ ปฏฺเปนฺตา สุธนฺต มธุโรทกํ,
ยาวมานา ชินํ เกจิ ติฏฺนฺติ จ มหนฺติ จ;
เอวํ มหามเห นาโถ วตฺตมาเน อนูปเม,
ชลํ สมฺพุทฺธสิริยา นูตโน สูริโย วิย;
พฺรหฺมเสนาภิโต ยาน พฺรหฺมาวาถ สหมฺปติ,
สุรเสนาภิโต ยาน สกฺโกว สมลงฺกโต;
คคาลิมภิโต ยาน คหงฺคา มณิ สนฺนิโภ,
ธตรฏฺขคินฺโทว หํสเสนาลิ ปุพฺพโค;
อเปต ราคโทเสหิ วีตโมเหหิ สพฺพโส,
ปฏิสมฺภิทตฺต สมฺปตฺต สาวเกหิ อนุคฺคโต;
เยสํ เยสํ มนสฺมึ ยํ ยมตฺถิ กิฺจิ สํสยํ,
เตสํ ตํ ตํ ปณุเทนฺโต เทสนาย สุธาสินํ;
ตตฺถ ตตฺถานุรูเปน ปาฏิหาริย กมฺพุนา,
โลกสฺส นยนาลี โส โตสสฺสุสุ นิมุชฺชยํ;
สมฺปตฺโต’ลงฺกตํ ลงฺกมถาคุ ผณิโน ตทา,
ปฏิมคฺคํ กโรนฺตา เต ตตฺถ ตตฺถ มหามหํ;
อุรคานมนฺตเร เทวา พฺรหฺมาสุํ เตสมนฺตเร,
เอวํ สมฺมิสฺสโก โลเก พฺรหฺมโลกา ปปูรยิ;
เย ปสฺสนฺติ ชินํ ตตฺถ สสิสฺสํ สิริยา ชลํ,
สุลทฺธา เตหิ เนตฺตานิ เตสมกฺขีนิ โลจนา;
เย สุณนฺติ ตทา ธมฺมํ ธมฺมิสฺสร ปภาวิตํ,
สุลทฺธา เตหิ โสตานิ เตสํ โสตานิ โสตกา;
๖๙๐. ¶
เย ลปนฺติ ตทา พุทฺธคุณฺหิ คุณภูสณา,
สุลทฺธา เตหิ เว ชิวฺหา เตสํ ชิวฺหา รสฺกา
เย วนฺทนฺติ ชินํ ยนฺตํ สสงฺฆํ คคนงฺคเน,
สุลทฺธา เตหิ หตฺถานิ เตสํเยว ภุชา ภุชา;
ตทา ตถาคตํ ทิสฺวา เย สนฺตุฏฺา ตถาคตํ,
ตถาคตานํ สพฺเพสํ โย โตโส โหตุ สพฺพทา;
คโต กลฺยาณียํ นาโถ มเหนฺเตวํ สเทวเก,
เตสํ ปูชาวิธานํ โก มุเขเนเกน ภาสติ;
ตโต คงฺคา มนฺฺุหิ สมฺปตฺตํ ตํ สปุตฺตกํ,
ตรงฺค มุทุ พาหาหิ คเหตฺวา จรณมฺพุเช;
ปาเท ปกฺขาลยิ สมฺมา เผณ ปุปฺผุปหาริกา,
ตโต ตโตตุํ คณฺหิตฺวา อกา เทหสฺสนุคฺคหํ;
ตโต โส ยาจิโต สตฺถา นาคสงฺเฆหิ วนฺทิย,
อคมา มณฺฑปํ รมฺมํ มโนนนฺทนมาวหํ;
คนฺตฺวา มณฺฑป มชฺฌมฺหิ พุทฺธารห มหาสเน,
นิสีโทภาสยํ อาสา รวีว อุทยาวเล;
ตโต ภิกฺขุ นิสีทึสุ ปตฺต ปตฺตาสเน ตทา,
พภาส มณฺฑปํ’ตีว สรํว ปทุมากุลํ;
ชนเนตฺตาลิโน’คมฺม วสี โสมฺมมุขมฺพุเช,
ปตนฺตา กุสลาโมเท คณฺหนฺตา ติตฺติโน คตา;
ตถา สภิกฺขุกา นาคา มุนิโน รูปสาคเร,
เนตฺตินฺท มณินาวาหิ ปารํ คนฺตุํ น เต ปภุ;
ตโต สสงฺฆํ สุคตํ สชโน มณิ อกฺขิโก,
สกฺกจฺจํ สกหตฺเถหิ อนฺนปาเนน ตปฺปยี;
อโถนีต ปตฺตปาณิม’จฺจยิตฺวา ตถาคตํ,
ภตฺตินินฺโน นิมนฺเตสิ เทสนตฺถานุโมทนํ;
ตโต พฺรหฺมสฺสโร สตฺถา นิจฺฉรํ พฺรหฺมโฆสนํ,
วิฺาเปนฺโต ชเน สพฺเพ สกสทฺเทน เทสนํ;
เทเสสฺเววํ ชิโน ธมฺม’มนิลาสนกาทินํ,
ปีติปาโมชฺช ชนนํ นิพฺพาณามต’มาวหํ;
โภ โภ สุณาถ ภุชคา ภวสาครมฺหิ
ปาปารินกฺกมกรากุล ทุคฺคมมฺหิ,
มคฺคา ชนา ขลุ ลภนฺติ กทา ปติฏฺํ,
โอหาย พุทฺธถิรสารตรึ วิสาลํ;
ลทฺธาน ทุลฺลภตรํ มุนิปาตุภูต
กาลํ จิเรน ภุชคา น ปมาทยิตฺถ,
ชาตี ชรา มรณ ทุกฺข ปริทฺทวา จ
สํสาริกสฺส น ตโตป’คตสฺส โหติ;
ตารฺุมมฺพุชสิรึว ปริตฺตกาลํ
ปาณํ ตุสารลว’สารตรํ ชนานํ,
โภคํ ทธาติ ชลธิมฺหิ ตรงฺคภงฺคึ
นิจฺจํ มโน ทหติ โสกสิขีภิ นานา;
กตฺวาน ราคมิสโย’ปิ ขคา ทุปฺา
ถิรูปิ นาริกุสุเมสุปิ รูปคิทฺธา,
ปตฺตา’นยํ ขลุ ปุเร ปริหีน ฌานา
รูเป น รชฺชถ ตโต ขลุ สาธุปฺา;
สทฺทานุราคมนุโคปิ ปุเร สิขณฺฑี
สุตฺวาน โมริ มธุรํ คิรมฺชิตงฺโค,
วฺยาธสฺส หตฺถมคมาสิ ภเวสุ ตสฺมา
นตฺเถว สทฺทสมทุกฺขกรํ ชนานํ;
โอหาย เนกกุสุเมสุ ปราคราคํ
มตฺเตภกุมฺภ มคมา มทคนฺธลุทฺโธ,
ภิงฺโค ปภคฺค ตนุโก กริกณฺณตาลา
นตฺเถว คนฺธสทิสํ ติภเวสุ ปาสํ;
คมฺภีร นีรธิภโว ปวุราสโน’ปิ
มิจฺโฉ คิลิตฺว พลิสํ รสเคธเหตุ,
ปปฺโปติ ทุกฺขมตุลํ น รเสสุ สาต
มตฺถิติ มนฺตฺว ปชภาถ รเสสุ เคธํ;
๗๑๒. ¶
โภ พุหฺมโลกา’คต สุทฺธสตฺโต
พุทฺธตฺตเมว นิยโต อปิ โพธิสตฺโต,
ถิสงฺคมาย ปริหายิ สรชฺชโต’ปิ
ตสฺมา หิ ผสฺสสทิโส อนโย นวตฺถิ;
เภรณฺฑ เปลก กปุ’ทฺทก เหตุหีน
สตฺตาปิ ทานรุจิ ทานมณิปฺปภาวา,
ปตฺตา’ปวคฺค วรสารปุรํ ภุชงฺคา
โก นปฺปทาติ ธนิโก สิว’เมสมาโน;
ปาเลตฺว สีลม’มลํ วิสกณฺิกาปิ
อินฺทสฺส นนฺทนวเน’สิ ปิยา มเหสี,
ตสฺมา ปสตฺถวิภวํ ยทิ ปตฺถยวฺโห
ปาเลถ สีลม’มลํ ขลุ ชิวิตํ’ว;
สคฺโค วิสาล รตนาลย สมฺปกิณฺโณ
สานนฺท’มนฺท สุรสุนฺทริ สุนฺทโร โส,
ผุลฺลมฺพุชากร วนาทิหิ นนฺทนีโย
ตตฺถามรา วิย’มรา’วิรตํ รมนฺติ;
ตมฺหาปิ โภ รุจิร พฺรหฺมนิกาย ภุติ
รมฺมา ตโตปิ มหิตํ อมตํ วริฏฺํ,
ตสฺมาตฺตกาม นิรตา ชนตา สปฺา
ตณฺหกฺขยาย สตตํ วีริยํ กโรถ;
เอวํ สทฺธมฺมมคฺคํ วรมติ สุคโต เทสยิ ปนฺนคานํ
สุตฺวา เต สมฺปหฏฺา มหมหมกรุํ นิชฺชราทีหิ สทฺธึ,
เตสํ เว เทสนายํ สุรวิฏปิ สมา สาตฺถิกา ตตฺถ ชาตา
โส นาโถ ตฺจ ธมฺมํ ภควติ ตนยา เต จ โว ปาลยนฺตุ
กลฺยาณิ เทสาคมนํ.
๗๑๘. ¶
นคาธิราเช สุมนาภิธาเน
วสํ สุเมโธ สุมนาภิธาโน,
เทโว ตทา’คมฺม สปาริสชฺโช
กลฺยาณิยํ ตตฺถ ผณีหิ สทฺธึ;
ทตฺวา’ปวคฺคสฺส นิทานทานํ
สุตฺวาน ธมฺมํ สุติสีติภุตํ,
ปหฏฺจิตฺโต อุปคมฺม พุทฺธํ
นตฺวาห เอวํ กตปฺชลีโก;
น เว ผณีนํ นปิ มานุสานํ
นานิมฺมิสานํ น ปิตามหานํ,
หิตตฺถ เมวาขิล โลกนาถา
ชายนฺตี โลเก กรุณาคุณคฺคา;
อนฺโตคธา นูน มยมฺปิ ตุยฺหํ
ทยาย ตสฺมา ผณีนํ วิเมสํ,
กโรหิ มยฺหํ ภวนมฺหิ ธีร
ปาทํ’สุนา’ตีว ปวิตฺตรูปํ;
โย’ยํ นโค ทิสฺสติ’โต ปุรตฺถ
ภุมงฺคนา โมลิสิรึ วหนฺโต,
สมนฺตกูโฏติ สมนฺตจกฺขุ
ชานาติ โลโก วสตึ มเมตํ;
โย นีล นานา วนราชิ ราชิโต
อาสาร ธารา คิริ นิชฺฌรากุโล,
อาปีต นีลารุณ ปลฺลวาวลี
ชิมูตกูโฏ วิย ภาติ อุคฺคโต;
โย สินฺธุวารึ อุรสา ปเภชฺช
อาคมฺม เต ปาทปณาม เหตุ,
วิชฺโชตมาโน วิยจกฺกปาณิ
มหาติ ตุงฺคคฺค ธราธรินฺโท;
๗๒๕. ¶
คงฺคาวธู กุฏกิรีฏธารี
สามนฺต เสลินฺท จมูปตีโก,
โย’ยํ ธราธาร มหามหีโป
ร ราช ลงฺกา นครงฺคณมฺหิ;
ปาโรห ทนฺโต จิตกูฏ กุมฺโภ
อเนก โสณฺฑิกฺข สวนฺติ หตฺโถ,
โย นิชฺฌราสาร มทปฺปวาโห
คโชริวา’ภาติ สุราธิปสฺส;
สมฺผูลฺล ปุปฺผตฺถพกา’นปตฺตา
สตฺธตฺต รตฺตงฺกุรโมลิมาลา,
กนฺตาลตา’ลิงฺคิต ขนฺธเทหา
ติฏฺนฺติ ภูปาว ยหึ กุชินฺทา;
สิทฺธงฺคนา รตฺตปทมฺพุชาลี
สมฺหินฺน หตฺถาภรณาลิ ยุตฺตา,
เกกีกลาปุปฺปล มาลมาลี
สิลาตลากฺช นิภนฺติ ยตฺถ;
มงฺคุร ปาีน สวงฺก สิงฺคุ
โรหิจฺจ มฺุชา?มร ปาวุเสหิ,
กุลีรนกฺกาท’นิเมสเกหิ
นิกีฬีตํ ททฺทร รตฺตเปหิ;
นิจฺจฺหิ สํราว วิราจิตานํ
พลาก กาทมฺพ กทมฺพกานํ,
อาปานสาลา วิย สารสานํ
หํสาลินํ มงฺคล วาสภูตํ;
นิรนฺตราโมท มุทาวเคหิ
สุผุลฺล โกกาส’รวินฺทเกหิ,
โสคนฺธิ’กินฺทีวร เกรเวหิ
กิฺชกฺข ฉนฺนณฺณตเลหิ จิตฺตํ;
๗๓๒. ¶
สีตจฺฉ สาโตทก สมฺปปุณฺณ
สโรชินี ลงฺกต ภุมิภาโค,
โย’ยํ ปุเร ภาติ มนฺุรูโป
สมนฺตกูโฏ ส สมนฺตกูโฏ;
ทลิต วิปินสณฺฑา ยตฺถ เสเล สมนฺตา
สมุปคต ชนานํ จิตฺตมาโมทยนฺติ,
มธุก วฏ กเรริ โพธิ ชมฺพีร ภลฺลิ
ขทิร’ภย กทมฺพา ผุลฺล เสลฺลู ปลาสา;
ปณส’มต ปิลกฺขา กณฺหวณฺฏ’กฺข จิฺจา
ลพุช พทริ นีปา ผนฺทนิ’นฺทีวราว
มกุล’สน ปิยาลา คทฺทภณฺฑ’ชฺชุนา จ
กมุก สลฺล ตินฺทุ’ทุมฺพรมฺพสฺส’กณฺณา;
ปุนฺนาค จมฺปก ทุมุปฺปล ทาฑิมา จ
ขชฺชูริ ตาล คิริมลฺลิก’โสก ตาลา,
หินฺตาล นาค นิวุลา ยุคปตฺต’ริฏฺ
เสตมฺพ เอรวตกาปิ จ เกตกา จ
สมผุลฺลภณฺฑิ สุมน’ชฺชก ยูถิกา จ
วาสนฺติ จิตฺตก ชปา รวิมาลตี จ,
กุนฺทสฺส’มารก กุรณฺฑก พีชปูร
เสผาลิกา จ ติณสูล สมีรณา จ;
โวจุ’จฺชุ กีจก หลิทฺทิ วิฬงฺคิ พิมฺพิ
นีลี วจา’ติวิสาลาพุ จ นาควลฺลี,
วลฺลีห สารท’ปราชิตวารุ’สีรา
ผลาทิ เนก วนราชิ วิราชิโต โส;
ติฏฺนฺติ เกจิ ตรโว สุรภึ กิรนฺตา
ตตฺเถว เกจิ ผลิตา มธุรปฺผลานิ,
อนฺโทลิตา ผลิตปลฺลวิตา ลตาโย
สนฺธารยํ วิฏป ชตฺตุสุ ภนฺติ เกจิ;
๗๓๙. ¶
สามนฺตเค ชนคเณ สตตํ ทุมินฺทา
สมฺปีณยนฺติ ทลิตา ผลิโน จ ยสฺมึ,
เต อวฺหยนฺติ วิย โลจน โคจเรหิ
วาเต’ริเตหิ ตรุณารุณ ปลฺลเวหิ;
ตสฺมึ วเน วนสุรา นิชวสุนฺทรีหิ
รมฺเม สิลาตลทเห สิกตาตเล จ,
นจฺจนฺติ ตนฺติ ตุริยานิ จ วาทยนฺติ
คายนฺติ มาลภริโน สตตํ ปตีตา;
สิทฺธา จ สิทฺธวนิตา หิ ตหึ ตหึ เต
ทิพฺพนฺติ ปุปฺผผล ปตฺตรสาหินนฺทิ,
อจฺฉนฺติ ตตฺถ คิริปาทป รามเณยฺเย
โยเคหิ สงฺคต มนา พหิตาปสาปิ;
ตสฺมึ วเน หริณ โรหิต ปุณฺฑรีก
โคกณฺณ สลฺล สส ชมฺพุก สูกรา จ,
สาขามิเค’ณิวค พพฺพุ รุรู กุรุงฺค
โคธา’ขุ ปมฺปก กปี ควยา จ’เนกา;
เต วคฺค วคฺค จริโน หยมารกาที
นานา จตุปฺปทคณา มุทิตา วสนฺติ,
ปกฺขีปิ โกสิย กโปตก นีลคีว
ธงฺกา’ฏ ลาป ปรปุฏฺ มธุพฺพตาว;
นิชฺชิวฺห ทินฺทิห จโกรก สาฬิกา จ
จกฺกวฺห กีร กุรรา กุลลา จ กงฺกา,
จิตฺรจฺฉทา มธุร กูชก เนกปกฺขี
สงฺคมฺม ยตฺถ นิวสนฺติ มนฺุรูปา;
เตสํ วนนฺตมถ นาฏกมณฺฑลา’จ
คีตาลยํ วิย อโหสิ จ คายกานํ,
อาปานภุมิ สทิสํ มิคปกฺขิกานํ
นิจฺจุสฺสวํ รติกรํ นยนาภิรามํ;
๗๔๖. ¶
เอวํ วิโธ วิปินราชิ วิราชิเตหิ
กูเฏหิ เนกสุร สุนฺทริ มณฺฑิเตหิ,
อตฺยุจฺจ นีลสิขิคีว สมาน วณฺโณ
เอโส สมนฺตคิริ เม วสตี มุนินฺท;
เอวํ ปตีต มนโส สุมนาภิธาโน
วตฺวาน นตฺวมสมํ คมโนปยุตฺตํ,
กาสาถ โสปิ มุนิ ตสฺส วจํ ปฏิจฺจ
สพฺภิกฺขุ นิกฺขมิ ชิโน คคนายนมฺหิ;
นิจฺเจตนาปิ คิริปาทป อาทโยปิ
นาคา สุปณฺณ มิค ปกฺขิก เหตุกาปิ,
วิชฺชาธรามร’สุรา จตุราณนาปิ
สงฺคมฺม’กํสุ สุมนา มหมพฺภุตํ เต;
มุนินฺเท ปยนฺเต สมิทฺธํ ติโลกํ
คิรินฺทาภินนฺทา ทุมินฺทา ปพุทฺธา,
มิคินฺทา สุตุฏฺา ขคินฺทา สุฆุฏฺา
ปวุฏฺโ มหินฺโท ปณฏฺโ นิทาโฆ;
คจฺฉนฺเต คคนายเนน สุคเต ภานุ’สิ สนฺโต ตทา
วาเรสุํ สูริยาตปฺจ ชลทา สิฺชึสุ ภุมฺยา ชลํ,
มนฺทามนฺท สุคนฺธ มุทฺธ ปวโน ปาเปติ สิตํ สุขํ,
เทวาทิ ธช ฉตฺต จามรกรา ปูเชนฺติ มาเนนฺติ จ;
สนฺนีร หินฺตาล’ค สินฺทิ ปูค
ตาลมฺพสาลาทิ มหีรุหิตฺทา,
ติฏฺนฺติ เต จามรหตฺถกา’ว
ปุปฺเผหิ ฉนฺโน คคนงฺคโนปิ;
อเนน วิธินา ชคเทก นาโถ
ปวตฺตมาเนสุ มหามเหสุ,
ทิสฺจ วิทิสํ ปริปูรยนฺโต
ชพฺพณฺณรํสีหิ อคา นคินฺทํ;
๗๕๓. ¶
ตสฺมึ สมนฺตนคมุทฺธนิ โลกนาโถ
ฉพฺพณฺณรํสิ นิกรํ ทิสิ ปตฺถรนฺโต,
ภิกฺขูหิ โส ปริวุโต ปรสาครนฺตํ
โอโลกยํ ิติมกาสิ ออโนมวณฺโณ;
ลงฺกาวธู สุมนกูฏ กิรีฏ กูฏํ
สชฺเชสิ’นคฺฆ ชน ราช มณี มหนฺโต,
อิจฺฉตฺถทํ สิวทมปฺปฏิมํ ติโลเก
ตํ’ทานิ โภ ภชถ เสวถ สพฺพกาลํ;
กาสุํ ตทา สุรวรา สุรสุนฺทรีหิ
ลงฺกาย เสลสิขเรสุ มหาสมชฺชํ,
วชฺชึสุ เภริ วิกตี สยเมว สพฺพา
ภสฺสึสุ ทิพฺพกุสุมาภรณา นภมฺหา;
ลงฺกมฺพรํ นิขิลมาสิ จ ฉตฺตฉตฺตํ
นานา วิราค ธช เกตุ สมากุลฺจ,
นานาสุคนฺธ กุสุมาทิ ทิสนฺตราลํ,
นานคฺฆิกาวลิ วิราชิต มนฺตฬิกฺขํ;
ตสฺมึ ทิเน’สิ รตนํ มณิโตรเณหิ
ทีปาลิ ปุณฺณฆฏปนฺตีหิ ทสฺสนียํ,
สมฺพุทฺธ เทหปริโตคต ฉปฺปภาหิ
รตฺตํ นภาวนิ จราจร สพฺพทพฺพํ;
มาลาวตํส สมกา คิรโย สมนฺตา
หุตฺวา นมนฺติ จ ภมนฺติ สเจตนา’ว,
สพฺเพปิ ตตฺถ ตรโวจ ลตาทโย จ
นจฺจนฺติ ทิพฺพนฏกา วิย โอนตคฺคา;
เอวํ ตทา มหต วิมฺหย ปาฏิเหเร
พุทฺธานุภาว ชนิเต อิธ วตฺตมาเน,
ตตฺวาน ธีรจรณํ สมโน สุธาสี
เอวํ วที ปรม ปิติมโน อุทคฺโค;
๗๖๐. ¶
เย เต มุทุ โกมล รตฺตปาทา
สุรตฺต ผุลฺลมฺพุรุโหปมานา,
วฏฺฏานุปุพฺพายต องฺคุลิกา
สุตมฺพตุงฺคคฺค นขาวลีกา;
สุวณฺณกุมฺมุ’นฺนต ปาทปิฏฺิ
นิคุฬฺห โคปฺผายต ปณฺหิภาคา
สมจฺฉมายํ สกลํ ปติฏฺิตา
น ลิมฺปเต สุจฺฉวิตา รชาทิ;
สมฺมตฺต หตฺโถสภ หํส สีห
สมาน ลีลาย ยหึ ปยาติ,
นินฺนุนฺนตา เภริตลา’ว ภุมิ
โหตาถ ปุปฺผาทิ สุมณฺฑิตา จ;
อเปนฺติ มคฺคา สยเมว ขาณุ
สกณฺฏมูลา กลา จ สพฺเพ,
คมฺภีร นีราปค ปงฺกทุคฺคา
หิตฺวา สภาวํ รมณียเมนฺติ;
วชนฺติ ภุมึ คิรโย ปุรตฺถ
ปสาริเต ปาทวเร ชินสฺส,
นิพฺพาติ อคฺคี นรโกทเรปิ
คณฺหนฺติ ปาเท ปทุมาทโย จ;
อิทฺหิ เต ปาทตเล ยตีส
สนาภิ เนมิ ฆฏิกาวลีหิ,
สุสณฺิตํ จา’รสหสฺสวนฺตํ
สนฺทิสฺสเต จกฺกวรํ มหนฺตํ;
ตเมว จกฺกํ ปริวารยิตฺวา
สิริวจฺฉ โสวตฺถิ’วตํสกา จ,
ปาสาท ภทฺราสน ปุณฺณปาติ
สิตาตปตฺตาสิ มยูรหตฺถา;
๗๖๗. ¶
นีลาทิเภทา กมลุปฺปลา จ
สเมรุ สตฺตทฺทิ มหาสมุทฺทา,
สตฺตาปคา สตฺต มหาสรา จ
หิมาลโย จกฺกวาฬทฺทิโก จ;
จนฺทกฺกตารา จ ฉเทวโลกา
ปิตามหาวาส มนุสฺสโลกํ,
สุวณฺณ นาวา สิวิกา จ สงฺขํ
เกลาสเสลํ ธชโตรณา จ;
จินฺตามณุณฺหีส สวจฺฉ เธนู
มีนทฺวยํ จกฺกวตฺติ สเสโน,
สีห’สฺส มาตงฺค วิยคฺฆราชา
หํโสสโภ กิมฺปุริโส มยูโร;
โกฺจา จ เอราวณ หตฺถิราชา
สจกฺกวากา มกราทโย จ,
นานา มหามงฺคล ลกฺขณา เต
วิโรจมานา วิลสนฺติ นิจฺจํ;
ชาตกฺขเณ ยสฺส มหึ ปเภชฺช
วิสาล สตฺตุทฺทย ปงฺกชานิ,
ปฏิคฺคเหสุํ จรณานิ ยานิ
เต ตานิมานจฺฉริยานิ โลเก;
วนฺทาปนตฺถายุ’ปนีตกาเล
ปิตูหิ เต เทวล ตาปสินฺทํ,
ปาทานิ คนฺตฺวาน ชฏาสุ ตสฺส
อาสุํ ตเว’ตงฺฆิยุคํ อโห โภ;
สุทฺโธทนวฺหสฺส นราธิปสฺส
สนฺโตส โตเยหิ ปปูริตสฺส,
สิโร วิสุทฺธมฺพุ รุหากรสฺส
สโรรุ หาสุํ จรณานิ ตุยฺหํ;
๗๗๔. ¶
เย จงฺกเม จงฺกมณาวสาเน
โอนมฺม เมรูทย ปพฺพนิณฺทา,
ปฏิคฺคเหสุํ จรณานิ ยานิ
เต ตานิมา’นจฺฉริยานิ โลเก;
ยํ วนฺทมาโน ติทิวาธิโป โส
ยสฺสานุภาเวน คตายุโกปิ,
สกิยาเน’สินปุนาปิ เต’วํ
ปาทมฺพุชํ ธีร!มหานุภาวํ;
เทหีนมคฺโคปิ นิสากราริ
มานุนฺนโต โส สยิตสฺส ตุยฺหํ,
ปาทสฺส อนฺตมฺปิ น สกฺขิ ทฏฺุํ
อจฺเฉร รูปํ อิทมงฺฆิกฺชํ;
คงฺคาย คงฺคาปติ สนฺนิธาเน
ตีเร ตทา นมฺมท ชิมฺหคสฺส,
ปาทสฺส ลฺฉํ อกรี มุนินฺท
มยฺหํ’ปิ โหตํ กรุณา ตเวสา;
อาราธิโต สจฺจก ตาปเสน
อกา ตุวํ สจฺจก พทฺธเสเล,
ปาทสฺส ลฺฉํ ชคโต หิตาย
มยฺหมฺปิ โหตํ ตมนุคฺคหนฺเต;
สุตฺวาน นาโถ คิรเมตมสฺส
ปสฺสํ มหาภุติ’มนาคเตสุ,
โลกสฺส โลเกหิ มหีย มาโน
อกาสิ วาเมน ปเทน ลฺฉํ;
สมฺโพธิโต อฏฺม สารทสฺมึ
เวสาขมาเส มุณิ ปุณฺณมายํ,
ปาทสฺส’ภิฺาณมกา’ปรณฺเห
สเทวเก สสฺสมเณ มเหนฺเต;
๗๘๑. ¶
ปตงกฺคิกา สิตฺถก มตฺถกมฺหิ
ยถงฺกิตา ขตฺติย มุทฺทิกาย,
อาเสว’เมวํ ชินปาทลฺฉํ
สมนฺตกูฏมฺหิ นมสฺสนียํ;
อกาลเมโฆ จ ตโต ปวสฺสิ
วสฺสึสุ นานารตนานิ ขมฺหา,
ตถา ปริโต กุสุมมฺพรานิ
สุวณฺณจุณฺณานิ ชิเนกวณฺณา;
ตโต’ปคนฺตฺวา สุคเตภคามี
ตสฺมึ นิตมฺเพ คิริคพฺภรายํ,
ทิวาวิหาราย นิสีทิ ยตฺถ
สุปากฏํ ตํ ภควาคุหา’ติ;
ตโตรหนฺตา สุคโตรสา เต
คนฺธาทินา สาธุ มเหตฺว สพฺเพ,
วนฺทิตฺว กตฺวาน ปทกฺขิณนฺตํ
ตหํ ตหํ’กํสุ ทิวาวิหารํ;
ลตงฺคนาโย วิฏปีธวาน
มาลมฺพ สาขาปุถุลํ’สปสฺเส,
สุผุลฺล นมฺชูกร มฺชรีหิ
นมสฺสมานา’ว สโทนตคฺคา;
ติฏฺนฺติ รุกฺขา นฏกา’ว ตตฺถ
สุผุลฺล สาขากร’มุกฺขิปิตฺวา,
นมสฺสมานา วิย โอนตคฺคา
วตฺตนฺติ มานจฺฉริยานิ นิจฺจํ;
ตเถว อุจฺจาวจ ปพฺพตา จ
นมสฺสมานา วิย ปาทลฺฉํ,
ติฏฺนฺติ นินฺนคฺค สิขา สมนฺตา
อิทมฺปิ นิจฺจพภุตเมว ตตฺถ;
๗๘๘. ¶
ตสฺมึ นเค ปาทวรงฺกิตสฺมึ
ขลมณฺฑโลกาส ปเทสมตฺเต,
สโมสรนฺเต พหุเก ชเนปิ
โหเตว โอกาสม,โห ปทงฺกํ;
สโมสริตฺวาน มเหตฺว สตฺเต
นิกฺขนฺตมตฺเต ชลทา สเมจฺจ,
โสเธนฺติ มาล’มฺพุวเหหิ สาธุ
อิทมฺปิ นิจฺจพฺภุตเมว ตตฺถ;
ปาเทน ผุฏฺสฺส สิลาตลสฺส
เอตาทิสานจฺฉริยานิ โหนฺติ,
โลเกกนาถสฺส อนาสวสฺส
มหพฺภุตํ โกนุ กถํ ภเณยฺย;
ทิวาวิหารํ ภควา สสงฺโฆ
กตฺวาน ตสฺมึ ปน กิฺจิกาลํ,
มหียมาเนสุ สเทวเกสุ
ตโต คโต โรหณมมฺพรมฺหา;
ตสฺมึ สสงฺโฆ มุนิ ทีฆวาปิยํ
ถูปสฺส าเน ปรมาย ภุมิยา,
ครุํ กโรนฺโต ปน ตํ มหีตลํ
นิโรธภาเวน นิสีทิ สตฺรโช;
ตโต’นุราธํ ภควา นภมฺหา
คนฺตฺวาน โพธิฏฺิตภุมิยา จ,
าเน มหามงฺคลเจติยสฺส
ตเถว อกฺขนฺตินหิตสฺส าเน;
นิสีทิ ปตฺวาน นิราธปีตึ
สสาวโก เปกฺขม’นาคตทฺธํ,
ปติฏฺิตา เม ปน โพธิธาตุ
กโรนฺติ โลเก’ติ ชนสฺส วุทฺธึ;
๗๙๕. ¶
วุฏฺาย ตุฏฺโ ภควา นิโรธา
คโต สิลาถูปวรสฺส านํ,
ิโต ตหึ ธมฺมมถุทฺทิสิตฺวา
คโต นภา เชตวนํ สุรมฺมํ;
เอวํ โส ธมฺมราชา ชนหิตวิหิโต วีต โทสาริวคฺโค
ลงฺการามาย รมฺเม สุมนคิริสิเร’กาสิ ยํ ปาทลฺฉํ
ตํ โว สคฺคา’ปวคฺคํ ททติ มุนิสมํ จิตฺต มตฺเต ปสนฺเน
ตสฺมา โภ!โภ! ปหฏฺา นมถ มหถ ตํ สาธุ สาธุปฺปสตฺถํ;
อิติ สมนฺตกูฏ วณฺณนา นิฏฺิตา.
คฺรนฺถ สมาปฺติย.
อนนฺตรา สมตฺตายํ สุมณทฺทิสุ วณฺณนา,
ตเถว สาธู สงฺกปฺปา ขิปฺปํ ปปฺโปนฺตุ ปาณินํ;
โย ยาจิโต’รฺวาสี คุณาธาร สุธีมตา,
ราหุลตฺเถรนาเมน วิสฺสุเตน มหีตเล;
ภุวโนทรมฺหิ ปฺาโต รวีวมฺพร มณฺฑเล,
อรฺรตนานนฺท มหาเถโร มหาคณี;
ชีวิตํ วิย โย สตฺถุสาสนสฺส มหากวี,
สาโร สุปฺปฏิปตฺตีสุ สตฺถสาคร ปารโค;
ตสฺส สิสฺโส’สิ โย วิปฺปคาม วํเสก เกตุโก
าตาคโม’รฺวาสี สีลาทิ คุณภูสโณ;
โย’กา สีหลภาสาย สีหลํ สทฺทลกฺขณํ,
เตน เวเทหเถเรน กตายมฺปิยสีลินา;
สิทฺธิรตฺถุ.