📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
องฺคุตฺตรนิกาโย
เอกกนิปาตปาฬิ
๑. รูปาทิวคฺโค
๑. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรูปํ. อิตฺถิรูปํ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกสทฺทมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ¶ ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิสทฺโท. อิตฺถิสทฺโท, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกคนฺธมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิคนฺโธ. อิตฺถิคนฺโธ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ตติยํ.
๔. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกรสมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรโส. อิตฺถิรโส, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกโผฏฺพฺพมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิโผฏฺพฺโพ. อิตฺถิโผฏฺพฺโพ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสรูปํ. ปุริสรูปํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกสทฺทมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสสทฺโท. ปุริสสทฺโท, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกคนฺธมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสคนฺโธ. ปุริสคนฺโธ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรสมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ¶ ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสรโส. ปุริสรโส, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกโผฏฺพฺพมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ¶ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสโผฏฺพฺโพ. ปุริสโผฏฺพฺโพ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ทสมํ.
รูปาทิวคฺโค ปโม.
๒. นีวรณปฺปหานวคฺโค
๑๑. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สุภนิมิตฺตํ. สุภนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว กามจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.
๑๒. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปฏิฆนิมิตฺตํ. ปฏิฆนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ พฺยาปาโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.
๑๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ [ถีนมิทฺธํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อรติ ตนฺที [ตนฺทิ (ก.)] วิชมฺภิตา [วิชมฺภิกา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภตฺตสมฺมโท เจตโส จ ลีนตฺตํ. ลีนจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว ถินมิทฺธํ ¶ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ ถินมิทฺธํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.
๑๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เจตโส อวูปสโม. อวูปสนฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๑๕. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ วิจิกิจฺฉา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.
๑๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสุภนิมิตฺตํ. อสุภนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท ปหียตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๑๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท ปหียติ ¶ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เมตฺตา ¶ เจโตวิมุตฺติ. เมตฺตํ, ภิกฺขเว, เจโตวิมุตฺตึ โยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว พฺยาปาโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ พฺยาปาโท ปหียตี’’ติ. สตฺตมํ.
๑๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อารมฺภธาตุ นิกฺกมธาตุ ปรกฺกมธาตุ. อารทฺธวีริยสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว ถินมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ ถินมิทฺธํ ปหียตี’’ติ. อฏฺมํ.
๑๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เจตโส วูปสโม. วูปสนฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียตี’’ติ. นวมํ.
๒๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ¶ เยน อนุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร ¶ . โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว วิจิกิจฺฉา นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ วิจิกิจฺฉา ปหียตี’’ติ. ทสมํ.
นีวรณปฺปหานวคฺโค ทุติโย.
๓. อกมฺมนิยวคฺโค
๒๑. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ ¶ อกมฺมนิยํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ [ยถยิทํ จิตฺตํ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ]. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อกมฺมนิยํ โหตี’’ติ. ปมํ.
๒๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ กมฺมนิยํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ กมฺมนิยํ โหตี’’ติ. ทุติยํ.
๒๓. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.
๒๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๒๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อปาตุภูตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อปาตุภูตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.
๒๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ¶ ยํ เอวํ ภาวิตํ ปาตุภูตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ ปาตุภูตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๒๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อพหุลีกตํ ¶ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อพหุลีกตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.
๒๘. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.
๒๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อพหุลีกตํ ทุกฺขาธิวหํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อพหุลีกตํ ทุกฺขาธิวหํ โหตี’’ติ. นวมํ.
๓๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ สุขาธิวหํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ สุขาธิวหํ โหตี’’ติ. ทสมํ.
อกมฺมนิยวคฺโค ตติโย.
๔. อทนฺตวคฺโค
๓๑. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อทนฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อทนฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.
๓๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ทนฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ทนฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.
๓๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ¶ ยํ เอวํ อคุตฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อคุตฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.
๓๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ คุตฺตํ ¶ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, คุตฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๓๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อรกฺขิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อรกฺขิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.
๓๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ รกฺขิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, รกฺขิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๓๗. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.
๓๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.
๓๙. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. นวมํ.
๔๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ ¶ . จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทสมํ.
อทนฺตวคฺโค จตุตฺโถ.
๕. ปณิหิตอจฺฉวคฺโค
๔๑. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา มิจฺฉาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ [ภิชฺชิสฺสติ (สฺยา. กํ. ก.), เภชฺชติ (สี.) โมคฺคลฺลานพฺยากรณํ ปสฺสิตพฺพํ] โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ มิจฺฉาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ปมํ.
๔๒. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา สมฺมาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ สมฺมาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ทุติยํ.
๔๓. ‘‘อิธาหํ ¶ [อิทาหํ (สี.)], ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปทุฏฺจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย’. ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส ¶ , ภิกฺขเว, ปทุฏฺํ. ‘‘เจโตปโทสเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตติยํ.
๔๔. ‘‘อิธาหํ, ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปสนฺนจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ ¶ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค’. ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปสนฺนํ. ‘‘เจโตปสาทเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๔๕. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, อุทกรหโท อาวิโล ลุฬิโต กลลีภูโต ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ิโต น ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ [สิปฺปิกสมฺพุกมฺปิ (ก.)] สกฺขรกลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺนฺตมฺปิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อาวิเลน จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตรึ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ปฺจมํ.
๔๖. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อจฺโฉ วิปฺปสนฺโน อนาวิโล ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ิโต ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ สกฺขรกลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺนฺตมฺปิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อนาวิเลน ¶ จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตรึ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ฉฏฺํ.
๔๗. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ รุกฺขชาตานํ ผนฺทโน เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ มุทุตาย เจว กมฺมฺตาย จ. เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว ¶ , นาฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมฺฺจ ยถยิทํ จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมฺฺจ โหตี’’ติ. สตฺตมํ.
๔๘. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ลหุปริวตฺตํ ยถยิทํ จิตฺตํ. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อุปมาปิ น สุกรา ยาว ลหุปริวตฺตํ จิตฺต’’นฺติ. อฏฺมํ.
๔๙. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺ’’นฺติ. นวมํ.
๕๐. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺต’’นฺติ. ทสมํ.
ปณิหิตอจฺฉวคฺโค ปฺจโม.
๖. อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค
๕๑. ‘‘ปภสฺสรมิทํ ¶ , ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺํ. ตํ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. ตสฺมา ‘อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส จิตฺตภาวนา นตฺถี’ติ วทามี’’ติ. ปมํ.
๕๒. ‘‘ปภสฺสรมิทํ ¶ , ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺตํ. ตํ สุตวา อริยสาวโก ยถาภูตํ ปชานาติ. ตสฺมา ‘สุตวโต อริยสาวกสฺส จิตฺตภาวนา อตฺถี’ติ วทามี’’ติ. ทุติยํ.
๕๓. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ [เมตฺตํ จิตฺตํ (สี.), เมตฺตจิตฺตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อาเสวติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! ตติยํ.
๕๔. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ ภาเวติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! จตุตฺถํ.
๕๕. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ มนสิ กโรติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! ปฺจมํ.
๕๖. ‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อกุสลา อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา, สพฺเพ เต มโนปุพฺพงฺคมา. มโน เตสํ ธมฺมานํ ปมํ อุปฺปชฺชติ, อนฺวเทว อกุสลา ธมฺมา’’ติ. ฉฏฺํ.
๕๗. ‘‘เย ¶ เกจิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา กุสลา กุสลภาคิยา กุสลปกฺขิกา, สพฺเพ เต มโนปุพฺพงฺคมา. มโน เตสํ ธมฺมานํ ปมํ อุปฺปชฺชติ, อนฺวเทว ¶ กุสลา ธมฺมา’’ติ. สตฺตมํ.
๕๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๕๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. นวมํ.
๖๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. กุสีตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทสมํ.
อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค ฉฏฺโ.
๗. วีริยารมฺภาทิวคฺโค
๖๑. ‘‘นาหํ ¶ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ [วิริยารมฺโภ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]. อารทฺธวีริยสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ¶ ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ปมํ.
๖๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา. มหิจฺฉสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๖๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปิจฺฉตา. อปฺปิจฺฉสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ตติยํ.
๖๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสนฺตุฏฺิตา. อสนฺตุฏฺสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๖๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สนฺตุฏฺิตา. สนฺตุฏฺสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ¶ ปริหายนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖๖. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๖๗. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๖๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสมฺปชฺํ. อสมฺปชานสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๖๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺปชฺํ. สมฺปชานสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ¶ ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. นวมํ.
๗๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทสมํ.
วีริยารมฺภาทิวคฺโค สตฺตโม.
๘. กลฺยาณมิตฺตาทิวคฺโค
๗๑. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ปมํ.
๗๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ¶ ธมฺมานํ. อนุโยคา, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยคา กุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๗๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ¶ ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยคา, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยคา อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ตติยํ.
๗๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา น ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว โพชฺฌงฺคา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ โพชฺฌงฺคา น ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๗๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร ¶ . โยนิโส ¶ , ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว โพชฺฌงฺคา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ โพชฺฌงฺคา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๗๖. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ าติปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗๗. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ าติวุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว ¶ , สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. สตฺตมํ.
๗๘. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ โภคปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. อฏฺมํ.
๗๙. ‘‘อปฺปมตฺติกา ¶ เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ โภควุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. นวมํ.
๘๐. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ ยโสปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. ทสมํ.
กลฺยาณมิตฺตาทิวคฺโค อฏฺโม.
๙. ปมาทาทิวคฺโค
๘๑. ‘‘อปฺปมตฺติกา ¶ เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ ยโสวุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ปมํ.
๘๒. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.
๘๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.
๘๔. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๘๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.
๘๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา. มหิจฺฉตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๘๗. ‘‘นาหํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปิจฺฉตา. อปฺปิจฺฉตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสนฺตุฏฺิตา. อสนฺตุฏฺิตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.
๘๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สนฺตุฏฺิตา. สนฺตุฏฺิตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. นวมํ.
๙๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิกาโร. อโยนิโสมนสิกาโร ¶ , ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทสมํ.
๙๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิกาโร. โยนิโสมนสิกาโร, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๙๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสมฺปชฺํ. อสมฺปชฺํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.
๙๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺปชฺํ. สมฺปชฺํ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เตรสมํ.
๙๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ¶ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จุทฺทสมํ.
๙๕. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปนฺนรสมํ.
๙๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. โสฬสมํ.
๙๗. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตรสมํ.
ปมาทาทิวคฺโค นวโม.
๑๐. ทุติยปมาทาทิวคฺโค
๙๘. ‘‘อชฺฌตฺติกํ ¶ , ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.
๙๙. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท ¶ , ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.
๑๐๐. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.
๑๐๑. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๑๐๒-๑๐๙. ‘‘อชฺฌตฺติกํ ¶ , ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา…เป… ¶ อปฺปิจฺฉตา… อสนฺตุฏฺิตา… สนฺตุฏฺิตา… อโยนิโสมนสิกาโร… โยนิโสมนสิกาโร… อสมฺปชฺํ… สมฺปชฺํ… ทฺวาทสมํ.
๑๑๐. ‘‘พาหิรํ ¶ , ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เตรสมํ.
๑๑๑. ‘‘พาหิรํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จุทฺทสมํ.
๑๑๒. ‘‘อชฺฌตฺติกํ ¶ , ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปนฺนรสมํ.
๑๑๓. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. โสฬสมํ.
๑๑๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตรสมํ.
๑๑๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท ¶ , ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺารสมํ.
๑๑๖. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ ¶ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย ¶ อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกูนวีสติมํ.
๑๑๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. วีสติมํ.
๑๑๘-๑๒๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา…เป… อปฺปิจฺฉตา… อสนฺตุฏฺิตา… สนฺตุฏฺิตา… อโยนิโสมนสิกาโร… โยนิโสมนสิกาโร… อสมฺปชฺํ… สมฺปชฺํ ¶ … ปาปมิตฺตตา… กลฺยาณมิตฺตตา… อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกตฺตึสติมํ.
๑๒๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุกฺโกฏิกํ นิฏฺิตํ. พาตฺตึสติมํ.
๑๓๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ ¶ . พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ [เตปิมํ (สี.)] สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. เตตฺตึสติมํ.
๑๓๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย ¶ อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. จตุตฺตึสติมํ.
๑๓๒-๑๓๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อวินยํ ¶ วินโยติ ทีเปนฺติ…เป… วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ…เป… อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ¶ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทฺวาจตฺตาลีสติมํ.
ทุติยปมาทาทิวคฺโค ทสโม.
๑๑. อธมฺมวคฺโค
๑๔๐. ‘‘เย ¶ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ [ถเปนฺตีติ (ก.)]. ปมํ.
๑๔๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๑๔๒-๑๔๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ…เป… วินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ…เป… อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ภาสิตํ ¶ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อนาจิณฺณํ ¶ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ¶ อปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทสมํ.
อธมฺมวคฺโค เอกาทสโม.
๑๒. อนาปตฺติวคฺโค
๑๕๐. ‘‘เย ¶ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ปมํ.
๑๕๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๑๕๒-๑๕๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อนวเสสํ ¶ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ ¶ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทสมํ.
๑๖๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย ¶ หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. เอกาทสมํ.
๑๖๑. ‘‘เย ¶ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.
๑๖๒-๑๖๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ลหุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… ครุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… สาวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อนวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหฺุจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปฺุํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. วีสติมํ.
อนาปตฺติวคฺโค ทฺวาทสโม.
๑๓. เอกปุคฺคลวคฺโค
๑๗๐. ‘‘เอกปุคฺคโล ¶ ¶ , ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ ¶ . กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย ¶ พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.
๑๗๑. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมึ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมิ’’นฺติ.
๑๗๒. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส’’ติ.
๑๗๓. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, กาลกิริยา พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา [อานุตปฺปา (สี.)] โหติ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส กาลกิริยา พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตี’’ติ.
๑๗๔. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อทุติโย อสหาโย อปฺปฏิโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล อสโม อสมสโม ทฺวิปทานํ อคฺโค. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อทุติโย อสหาโย อปฺปฏิโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล อสโม อสมสโม ทฺวิปทานํ อคฺโค’’ติ.
๑๗๕-๑๘๖. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต อาโลกสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต โอภาสสฺส ปาตุภาโว โหติ, ฉนฺนํ อนุตฺตริยานํ ปาตุภาโว โหติ, จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ สจฺฉิกิริยา โหติ, อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ, นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ, วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยา ¶ โหติ, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา ¶ โหติ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต อาโลกสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต โอภาสสฺส ปาตุภาโว โหติ, ฉนฺนํ อนุตฺตริยานํ ปาตุภาโว โหติ, จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ สจฺฉิกิริยา โหติ, อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ, นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ, วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา โหตี’’ติ.
๑๘๗. ‘‘นาหํ ภิกฺขเว, อฺํ เอกปุคฺคลมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต. สาริปุตฺโต, ภิกฺขเว, ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตตี’’ติ.
เอกปุคฺคลวคฺโค เตรสโม.
๑๔. เอตทคฺควคฺโค
๑. ปมวคฺโค
๑๘๘. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตฺูนํ ยทิทํ อฺาสิโกณฺฑฺโ’’ [อฺาตโกณฺฑฺโติ (ก.), อฺาโกณฺฑฺโ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
๑๘๙. … มหาปฺานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต.
๑๙๐. … อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน.
๑๙๑. … ธุตวาทานํ [ธุตงฺคธรานํ (กตฺถจิ)] ยทิทํ มหากสฺสโป.
๑๙๒. … ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺโธ.
๑๙๓. … อุจฺจากุลิกานํ ยทิทํ ภทฺทิโย กาฬิโคธายปุตฺโต.
๑๙๔. … มฺชุสฺสรานํ ยทิทํ ลกุณฺฑก [ลกุณฺฏก (สฺยา. กํ.)] ภทฺทิโย.
๑๙๕. … สีหนาทิกานํ ¶ ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช.
๑๙๖. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ ปุณฺโณ มนฺตาณิปุตฺโต.
๑๙๗. … สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ ยทิทํ มหากจฺจาโนติ.
วคฺโค ปโม.
๒. ทุติยวคฺโค
๑๙๘. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มโนมยํ กายํ อภินิมฺมินนฺตานํ ยทิทํ จูฬปนฺถโก’’ [จุลฺลปนฺถโก (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
๑๙๙. … เจโตวิวฏฺฏกุสลานํ ยทิทํ จูฬปนฺถโก.
๒๐๐. … สฺาวิวฏฺฏกุสลานํ ยทิทํ มหาปนฺถโก.
๒๐๑. … อรณวิหารีนํ ยทิทํ สุภูติ.
๒๐๒. … ทกฺขิเณยฺยานํ ยทิทํ สุภูติ.
๒๐๓. … อารฺกานํ ยทิทํ เรวโต ขทิรวนิโย.
๒๐๔. … ฌายีนํ ยทิทํ กงฺขาเรวโต.
๒๐๕. … อารทฺธวีริยานํ ยทิทํ โสโณ โกฬิวิโส.
๒๐๖. … กลฺยาณวากฺกรณานํ ยทิทํ โสโณ กุฏิกณฺโณ.
๒๐๘. … สทฺธาธิมุตฺตานํ ยทิทํ วกฺกลีติ.
วคฺโค ทุติโย.
๓. ตติยวคฺโค
๒๐๙. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สิกฺขากามานํ ยทิทํ ¶ ราหุโล’’.
๒๑๐. … สทฺธาปพฺพชิตานํ ¶ ยทิทํ รฏฺปาโล.
๒๑๑. … ปมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ ยทิทํ กุณฺฑธาโน.
๒๑๒. … ปฏิภานวนฺตานํ ยทิทํ วงฺคีโส.
๒๑๓. … สมนฺตปาสาทิกานํ ยทิทํ อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต.
๒๑๔. … เสนาสนปฺาปกานํ ยทิทํ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต.
๒๑๕. … เทวตานํ ปิยมนาปานํ ยทิทํ ปิลินฺทวจฺโฉ.
๒๑๖. … ขิปฺปาภิฺานํ ยทิทํ พาหิโย ทารุจีริโย.
๒๑๗. … จิตฺตกถิกานํ ยทิทํ กุมารกสฺสโป.
๒๑๘. … ปฏิสมฺภิทาปตฺตานํ ยทิทํ มหาโกฏฺิโตติ [มหาโกฏฺิโกติ (อฺเสุ สุตฺเตสุ มรมฺมโปตฺถเก)].
วคฺโค ตติโย.
๔. จตุตฺถวคฺโค
๒๑๙. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ อานนฺโท’’.
๒๒๐. … สติมนฺตานํ ¶ ยทิทํ อานนฺโท.
๒๒๑. … คติมนฺตานํ ¶ ยทิทํ อานนฺโท.
๒๒๒. … ธิติมนฺตานํ ยทิทํ อานนฺโท.
๒๒๓. … อุปฏฺากานํ ยทิทํ อานนฺโท.
๒๒๔. … มหาปริสานํ ยทิทํ อุรุเวลกสฺสโป.
๒๒๕. … กุลปฺปสาทกานํ ยทิทํ กาฬุทายี.
๒๒๖. … อปฺปาพาธานํ ยทิทํ พากุโล [พกฺกุโล (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
๒๒๗. … ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตานํ ยทิทํ โสภิโต.
๒๒๘. … วินยธรานํ ยทิทํ อุปาลิ.
๒๒๙. … ภิกฺขุโนวาทกานํ ¶ ยทิทํ นนฺทโก.
๒๓๐. … อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ ยทิทํ นนฺโท.
๒๓๑. … ภิกฺขุโอวาทกานํ ยทิทํ มหากปฺปิโน.
๒๓๒. … เตโชธาตุกุสลานํ ยทิทํ สาคโต.
๒๓๓. … ปฏิภาเนยฺยกานํ ยทิทํ ราโธ.
๒๓๔. … ลูขจีวรธรานํ ¶ ยทิทํ โมฆราชาติ.
วคฺโค จตุตฺโถ.
๕. ปฺจมวคฺโค
๒๓๕. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวิกานํ ภิกฺขุนีนํ รตฺตฺูนํ ยทิทํ มหาปชาปติโคตมี’’.
๒๓๗. … อิทฺธิมนฺตีนํ ยทิทํ อุปฺปลวณฺณา.
๒๓๘. … วินยธรานํ ยทิทํ ปฏาจารา.
๒๓๙. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ ธมฺมทินฺนา.
๒๔๑. … อารทฺธวีริยานํ ยทิทํ โสณา.
๒๔๒. … ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ พกุลา [สกุลา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
๒๔๓. … ขิปฺปาภิฺานํ ยทิทํ ภทฺทา กุณฺฑลเกสา.
๒๔๔. … ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตีนํ ยทิทํ ภทฺทา กาปิลานี.
๒๔๕. … มหาภิฺปฺปตฺตานํ ยทิทํ ภทฺทกจฺจานา.
๒๔๖. … ลูขจีวรธรานํ ยทิทํ กิสาโคตมี.
๒๔๗. … สทฺธาธิมุตฺตานํ ¶ ยทิทํ สิงฺคาลกมาตาติ [สิคาลมาตาติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
วคฺโค ปฺจโม.
๖. ฉฏฺวคฺโค
๒๔๘. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวกานํ อุปาสกานํ ปมํ สรณํ คจฺฉนฺตานํ ยทิทํ ¶ ตปุสฺสภลฺลิกา [ตปสฺสุภลฺลิกา (สี. ปี.)] วาณิชา’’.
๒๔๙. … ทายกานํ ยทิทํ สุทตฺโต คหปติ อนาถปิณฺฑิโก.
๒๕๐. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ จิตฺโต คหปติ มจฺฉิกาสณฺฑิโก.
๒๕๑. … จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ ยทิทํ หตฺถโก อาฬวโก.
๒๕๒. … ปณีตทายกานํ ยทิทํ มหานาโม สกฺโก.
๒๕๓. … มนาปทายกานํ ยทิทํ อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก.
๒๕๔. … สงฺฆุปฏฺากานํ ยทิทํ หตฺถิคามโก อุคฺคโต คหปติ.
๒๕๕. … อเวจฺจปฺปสนฺนานํ ยทิทํ สูรมฺพฏฺโ [สูโร อมฺพฏฺโ (สี. สฺยา. กํ. ปี.) สุเรพนฺโธ (ก.)].
๒๕๖. … ปุคฺคลปฺปสนฺนานํ ยทิทํ ชีวโก โกมารภจฺโจ.
๒๕๗. … วิสฺสาสกานํ ¶ ยทิทํ นกุลปิตา คหปตีติ.
วคฺโค ฉฏฺโ.
๗. สตฺตมวคฺโค
๒๕๘. ‘‘เอตทคฺคํ ¶ , ภิกฺขเว, มม สาวิกานํ อุปาสิกานํ ปมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนํ ยทิทํ สุชาตา เสนิยธีตา’’ [เสนานี ธีตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].
๒๕๙. … ทายิกานํ ยทิทํ วิสาขา มิคารมาตา.
๒๖๐. … พหุสฺสุตานํ ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา.
๒๖๑. … เมตฺตาวิหารีนํ ยทิทํ สามาวตี.
๒๖๒. … ฌายีนํ ยทิทํ อุตฺตรานนฺทมาตา.
๒๖๓. … ปณีตทายิกานํ ยทิทํ สุปฺปวาสา โกลิยธีตา.
๒๖๔. … คิลานุปฏฺากีนํ ¶ ยทิทํ สุปฺปิยา อุปาสิกา.
๒๖๕. … อเวจฺจปฺปสนฺนานํ ยทิทํ กาติยานี.
๒๖๖. … วิสฺสาสิกานํ ยทิทํ นกุลมาตา คหปตานี.
๒๖๗. … อนุสฺสวปฺปสนฺนานํ ยทิทํ กาฬี อุปาสิกา กุลฆริกา [กุลฆริกา (ก.)] ติ.
วคฺโค สตฺตโม.
เอตทคฺควคฺโค จุทฺทสโม.
๑๕. อฏฺานปาฬิ
๑. ปมวคฺโค
๒๖๘. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ [กิฺจิ (ก.)] สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ¶ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๖๙. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๐. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ¶ กฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๑. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๒. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๓. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๔. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ตถาคตสฺส ปทุฏฺจิตฺโต โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน ตถาคตสฺส ปทุฏฺจิตฺโต โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๕. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล สงฺฆํ ภินฺเทยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน สงฺฆํ ภินฺเทยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๖. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล อฺํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน อฺํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๗. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ ¶ อุปฺปชฺเชยฺยุํ. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโกว อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
วคฺโค ปโม.
๒. ทุติยวคฺโค
๒๗๘. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว ราชาโน จกฺกวตฺตี อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ. เนตํ านํ วิชฺชติ ¶ . านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโก ราชา จกฺกวตฺตี อุปฺปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๗๙. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข, เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๘๐. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๘๑-๒๘๓. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี สกฺกตฺตํ กาเรยฺย…เป… มารตฺตํ กาเรยฺย…เป… พฺรหฺมตฺตํ กาเรยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส สกฺกตฺตํ กาเรยฺย…เป… มารตฺตํ กาเรยฺย…เป… พฺรหฺมตฺตํ กาเรยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๘๔. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายทุจฺจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายทุจฺจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๘๕-๒๘๖. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีทุจฺจริตสฺส…เป… ยํ มโนทุจฺจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนทุจฺจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
วคฺโค ทุติโย.
๓. ตติยวคฺโค
๒๘๗. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายสุจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ ¶ ¶ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายสุจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๘๘-๒๘๙. ‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีสุจริตสฺส…เป… มโนสุจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนสุจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๙๐. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๙๑-๒๙๒. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีทุจฺจริตสมงฺคี…เป… ยํ มโนทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ ¶ .
๒๙๓. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา ¶ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
๒๙๔-๒๙๕. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีสุจริตสมงฺคี…เป… ยํ มโนสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ¶ มโนสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.
วคฺโค ตติโย.
อฏฺานปาฬิ ปนฺนรสโม.
๑๖. เอกธมฺมปาฬิ
๑. ปมวคฺโค
๒๙๖. ‘‘เอกธมฺโม ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? พุทฺธานุสฺสติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย ¶ นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.
๒๙๗. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? ธมฺมานุสฺสติ…เป… สงฺฆานุสฺสติ… สีลานุสฺสติ… จาคานุสฺสติ… เทวตานุสฺสติ… อานาปานสฺสติ… มรณสฺสติ… กายคตาสติ… อุปสมานุสฺสติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.
วคฺโค ปโม.
๒. ทุติยวคฺโค
๒๙๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.
๒๙๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ ยถยิทํ ¶ , ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิกสฺส ¶ , ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.
๓๐๐. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ ¶ , ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ.
๓๐๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ.
๓๐๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา มิจฺฉาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา มิจฺฉาทิฏฺิ ปวฑฺฒติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว มิจฺฉาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ มิจฺฉาทิฏฺิ ปวฑฺฒตี’’ติ.
๓๐๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา สมฺมาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา สมฺมาทิฏฺิ ปวฑฺฒติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว สมฺมาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ สมฺมาทิฏฺิ ปวฑฺฒตี’’ติ.
๓๐๔. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน [เยเนวํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ.
๓๐๕. ‘‘นาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ¶ เยน สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ.
๓๐๖. ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส [ทิฏฺิ หิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, ปาปิกา. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว ¶ , นิมฺพพีชํ วา โกสาตกิพีชํ วา ติตฺตกลาพุพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา [ปวิยา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิกฺขิตฺตํ ยฺเจว ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ สพฺพํ ตํ ติตฺตกตฺตาย กฏุกตฺตาย อสาตตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชํ หิสฺส [วีชํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, ปาปกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ¶ ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปาปิกา’’ติ.
๓๐๗. ‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุจฺฉุพีชํ วา สาลิพีชํ วา มุทฺทิกาพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา นิกฺขิตฺตํ ยฺเจว ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ สพฺพํ ตํ มธุรตฺตาย สาตตฺตาย อเสจนกตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย ¶ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา’’ติ.
วคฺโค ทุติโย.
๓. ตติยวคฺโค
๓๐๘. ‘‘เอกปุคฺคโล ¶ ¶ , ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย ¶ เทวมนุสฺสานํ. กตโม เอกปุคฺคโล? มิจฺฉาทิฏฺิโก โหติ วิปรีตทสฺสโน. โส พหุชนํ สทฺธมฺมา วุฏฺาเปตฺวา อสทฺธมฺเม ปติฏฺาเปติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.
๓๐๙. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. กตโม เอกปุคฺคโล? สมฺมาทิฏฺิโก โหติ อวิปรีตทสฺสโน. โส พหุชนํ อสทฺธมฺมา วุฏฺาเปตฺวา สทฺธมฺเม ปติฏฺาเปติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.
๓๑๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหาสาวชฺชํ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิปรมานิ, ภิกฺขเว, มหาสาวชฺชานี’’ติ [วชฺชานีติ (สี. สฺยา. กํ.)].
๓๑๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกปุคฺคลมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มกฺขลิ โมฆปุริโส. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นทีมุเข ขิปฺปํ [ขิปํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อุฑฺเฑยฺย [โอฑฺเฑยฺย (สี.), อุชฺเฌยฺย (ก.)] พหูนํ มจฺฉานํ อหิตาย ทุกฺขาย อนยาย พฺยสนาย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว ¶ , มกฺขลิ โมฆปุริโส มนุสฺสขิปฺปํ ¶ มฺเ โลเก อุปฺปนฺโน พหูนํ สตฺตานํ อหิตาย ทุกฺขาย อนยาย พฺยสนายา’’ติ.
๓๑๒. ‘‘ทุรกฺขาเต ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย จ สมาทเปติ [สมาทาเปติ (?)] ยฺจ สมาทเปติ โย จ สมาทปิโต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ สพฺเพ เต พหุํ อปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๓. ‘‘สฺวากฺขาเต ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย จ สมาทเปติ ยฺจ สมาทเปติ โย จ สมาทปิโต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ สพฺเพ เต พหุํ ปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๔. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย ทายเกน มตฺตา ชานิตพฺพา, โน ปฏิคฺคาหเกน. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๕. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย ปฏิคฺคาหเกน มตฺตา ชานิตพฺพา, โน ทายเกน. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๖. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย อารทฺธวีริโย โส ทุกฺขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๗. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย กุสีโต โส ทุกฺขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๘. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย กุสีโต โส สุขํ วิหรติ ¶ . ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๑๙. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย อารทฺธวีริโย โส สุขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.
๓๒๐. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหติ; เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ, อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ’’.
๓๒๑. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ มุตฺตํ ทุคฺคนฺธํ โหติ… อปฺปมตฺตโกปิ เขโฬ ทุคฺคนฺโธ โหติ… อปฺปมตฺตโกปิ ปุพฺโพ ทุคฺคนฺโธ โหติ… อปฺปมตฺตกมฺปิ ¶ โลหิตํ ทุคฺคนฺธํ โหติ; เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ, อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ’’.
วคฺโค ตติโย.
๔. จตุตฺถวคฺโค
๓๒๒. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกํ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ; อถ โข เอตเทว พหุตรํ ยทิทํ อุกฺกูลวิกูลํ นทีวิทุคฺคํ ขาณุกณฺฏกฏฺานํ [ขาณุกณฺฑกธานํ (สี. ปี.)] ปพฺพตวิสมํ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ถลชา, อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย โอทกา’’.
๓๒๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อฺตฺร มนุสฺเสหิ ปจฺจาชายนฺติ.
… เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ ¶ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ปจฺจาชายนฺติ อวิฺาตาเรสุ มิลกฺเขสุ [มิลกฺขูสุ (ก.)].
๓๒๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ปฺวนฺโต อชฬา อเนฬมูคา ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตสฺส อตฺถมฺาตุํ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ทุปฺปฺา ชฬา เอฬมูคา น ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตสฺส อตฺถมฺาตุํ.
๓๒๕. … เอวเมวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อริเยน ปฺาจกฺขุนา สมนฺนาคตา; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อวิชฺชาคตา สมฺมูฬฺหา.
๓๒๖. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ลภนฺติ ตถาคตํ ทสฺสนาย; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย น ลภนฺติ ตถาคตํ ทสฺสนาย.
๓๒๗. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ลภนฺติ ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย; อถ โข เอเตว ¶ สตฺตา พหุตรา เย น ลภนฺติ ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย.
๓๒๘. … เอวเมวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย สุตฺวา ธมฺมํ น ธาเรนฺติ.
๓๒๙. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ธาตานํ [ธตานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ น อุปปริกฺขนฺติ.
๓๓๐. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมํ น ปฏิปชฺชนฺติ.
๓๓๑. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สํเวชนิเยสุ าเนสุ สํวิชฺชนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา ¶ พหุตรา เย สํเวชนิเยสุ าเนสุ น สํวิชฺชนฺติ.
๓๓๒. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สํวิคฺคา ¶ โยนิโส ปทหนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย สํวิคฺคา โยนิโส น ปทหนฺติ.
๓๓๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ววสฺสคฺคารมฺมณํ กริตฺวา ลภนฺติ สมาธึ [จิตฺตสฺส สมาธึ (สี.)] ลภนฺติ จิตฺตสฺเสกคฺคตํ [จิตฺตสฺเสกคฺคํ (สี.)]; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ววสฺสคฺคารมฺมณํ กริตฺวา น ลภนฺติ สมาธึ น ลภนฺติ จิตฺตสฺเสกคฺคตํ.
๓๓๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อนฺนคฺครสคฺคานํ ลาภิโน; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อนฺนคฺครสคฺคานํ น ลาภิโน, อฺุเฉน กปาลาภเตน ยาเปนฺติ.
๓๓๕. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส ลาภิโน; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส น ลาภิโน. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว ¶ , เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส ลาภิโน ภวิสฺสามาติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพนฺติ.
๓๓๖-๓๓๘. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกํ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ; อถ โข เอตเทว พหุตรํ ยทิทํ อุกฺกูลวิกูลํ นทีวิทุคฺคํ ขาณุกณฺฏกฏฺานํ ปพฺพตวิสมํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มนุสฺสา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ, อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย มนุสฺสา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ…เป… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ…เป… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ’’.
๓๓๙-๓๔๑. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ¶ มนุสฺสา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย มนุสฺสา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๔๒-๓๔๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เทวา ¶ จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เทวา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๔๕-๓๔๗. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เทวา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เทวา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๔๘-๓๕๐. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย นิรยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย นิรยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๕๑-๓๕๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย นิรยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย นิรยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๕๔-๓๕๖. … เอวเมวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๕๗-๓๕๙. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ¶ ติรจฺฉานโยนิยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๖๐-๓๖๒. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เปตฺติวิสยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เปตฺติวิสยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
๓๖๓-๓๖๕. … เอวเมวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เปตฺติวิสยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ ¶ ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เปตฺติวิสยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.
วคฺโค จตุตฺโถ.
ชมฺพุทีปเปยฺยาโล นิฏฺิโต.
เอกธมฺมปาฬิ โสฬสโม.
๑๗. ปสาทกรธมฺมวคฺโค
๓๖๖-๓๘๑. ‘‘อทฺธมิทํ ¶ , ภิกฺขเว, ลาภานํ ยทิทํ อารฺิกตฺตํ [อรฺกตฺตํ (สพฺพตฺถ)] …เป… ปิณฺฑปาติกตฺตํ… ปํสุกูลิกตฺตํ… เตจีวริกตฺตํ… ธมฺมกถิกตฺตํ… วินยธรตฺตํ [วินยธรกตฺตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] … พาหุสจฺจํ… ถาวเรยฺยํ… อากปฺปสมฺปทา… ปริวารสมฺปทา… มหาปริวารตา… โกลปุตฺติ… วณฺณโปกฺขรตา… กลฺยาณวากฺกรณตา… อปฺปิจฺฉตา… อปฺปาพาธตา’’ติ.
โสฬส ปสาทกรธมฺมา นิฏฺิตา.
ปสาทกรธมฺมวคฺโค สตฺตรสโม.
๑๘. อปรอจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค
๓๘๒. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ ¶ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปมํ ฌานํ ภาเวติ, อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ, สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ!
๓๘๓-๓๘๙. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทุติยํ ฌานํ ภาเวติ…เป… ¶ ตติยํ ฌานํ ภาเวติ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ ภาเวติ…เป… เมตฺตํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… กรุณํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… มุทิตํ ¶ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… อุเปกฺขํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป….
๓๙๐-๓๙๓. กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ…เป… จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.
๓๙๔-๓๙๗. อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ; อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ; อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
๓๙๘-๔๐๑. ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ ¶ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ….
๔๐๒-๔๐๖. สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ….
๔๐๗-๔๑๑. สทฺธาพลํ ¶ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ¶ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ….
๔๑๒-๔๑๘. สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… วีริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ¶ ภาเวติ… ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ….
๔๑๙-๔๒๖. สมฺมาทิฏฺึ ภาเวติ… สมฺมาสงฺกปฺปํ ภาเวติ… สมฺมาวาจํ ภาเวติ… สมฺมากมฺมนฺตํ ภาเวติ… สมฺมาอาชีวํ ภาเวติ… สมฺมาวายามํ ภาเวติ… สมฺมาสตึ ภาเวติ… สมฺมาสมาธึ ภาเวติ….
๔๒๗-๔๓๔. [ที. นิ. ๒.๑๗๓; ม. นิ. ๒.๒๔๙; อ. นิ. ๘.๖๕] อชฺฌตฺตํ รูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ รูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ ¶ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ ¶ โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ….
๔๓๕-๔๔๒. รูปี รูปานิ ปสฺสติ… อชฺฌตฺตํ ¶ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุภนฺเตว อธิมุตฺโต โหติ… สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อนนฺโต ¶ อากาโสติ อากาสานฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิฺาณนฺติ วิฺาณฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิฺจีติ อากิฺจฺายตนํ ¶ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส เนวสฺานาสฺายตนํ สมติกฺกมฺม สฺาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ….
๔๔๓-๔๕๒. ปถวีกสิณํ ภาเวติ… อาโปกสิณํ ภาเวติ… เตโชกสิณํ ภาเวติ… วาโยกสิณํ ภาเวติ… นีลกสิณํ ภาเวติ… ปีตกสิณํ ภาเวติ… โลหิตกสิณํ ภาเวติ… โอทาตกสิณํ ภาเวติ… อากาสกสิณํ ภาเวติ… วิฺาณกสิณํ ภาเวติ….
๔๕๓-๔๖๒. อสุภสฺํ ภาเวติ… มรณสฺํ ภาเวติ… อาหาเร ปฏิกูลสฺํ ภาเวติ… สพฺพโลเก อนภิรติสฺํ [อนภิรตสฺํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภาเวติ… อนิจฺจสฺํ ภาเวติ… อนิจฺเจ ทุกฺขสฺํ ภาเวติ… ทุกฺเข อนตฺตสฺํ ภาเวติ… ปหานสฺํ ภาเวติ… วิราคสฺํ ภาเวติ… นิโรธสฺํ ภาเวติ….
๔๖๓-๔๗๒. อนิจฺจสฺํ ภาเวติ… อนตฺตสฺํ ภาเวติ… มรณสฺํ ¶ ภาเวติ… อาหาเร ปฏิกูลสฺํ ภาเวติ… สพฺพโลเก อนภิรติสฺํ ภาเวติ… อฏฺิกสฺํ ภาเวติ… ปุฬวกสฺํ [ปุฬุวกสฺํ (ก.)] ภาเวติ… วินีลกสฺํ ภาเวติ… วิจฺฉิทฺทกสฺํ ภาเวติ… อุทฺธุมาตกสฺํ ภาเวติ….
๔๗๓-๔๘๒. พุทฺธานุสฺสตึ ¶ ภาเวติ… ธมฺมานุสฺสตึ ภาเวติ… สงฺฆานุสฺสตึ ภาเวติ… สีลานุสฺสตึ ภาเวติ… จาคานุสฺสตึ ภาเวติ… เทวตานุสฺสตึ ¶ ภาเวติ… อานาปานสฺสตึ ภาเวติ… มรณสฺสตึ ภาเวติ… กายคตาสตึ ภาเวติ… อุปสมานุสฺสตึ ภาเวติ….
๔๘๓-๔๙๒. ปมชฺฌานสหคตํ ¶ สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ… สทฺธาพลํ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ….
๔๙๓-๕๖๒. ‘‘ทุติยชฺฌานสหคตํ…เป… ตติยชฺฌานสหคตํ…เป… จตุตฺถชฺฌานสหคตํ…เป… เมตฺตาสหคตํ…เป… กรุณาสหคตํ…เป… มุทิตาสหคตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ¶ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ… สทฺธาพลํ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภฺุชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ!
อปรอจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค อฏฺารสโม.
๑๙. กายคตาสติวคฺโค
๕๖๓. ‘‘ยสฺส ¶ กสฺสจิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท เจตสา ผุโฏ อนฺโตคธา ตสฺส กุนฺนทิโย ยา กาจิ สมุทฺทงฺคมา; เอวเมวํ, ภิกฺขเว, ยสฺส กสฺสจิ กายคตา สติ ภาวิตา พหุลีกตา อนฺโตคธา ตสฺส กุสลา ธมฺมา เย เกจิ วิชฺชาภาคิยา’’ติ.
๕๖๔-๕๗๐. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต มหโต สํเวคาย สํวตฺตติ… มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ… มหโต โยคกฺเขมาย สํวตฺตติ… สติสมฺปชฺาย ¶ สํวตฺตติ… าณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ… วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต มหโต สํเวคาย สํวตฺตติ… มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ… มหโต โยคกฺเขมาย สํวตฺตติ… สติสมฺปชฺาย สํวตฺตติ… าณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ… วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตตี’’ติ.
๕๗๑. ‘‘เอกธมฺเม ¶ , ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต กาโยปิ ปสฺสมฺภติ, จิตฺตมฺปิ ปสฺสมฺภติ, วิตกฺกวิจาราปิ วูปสมฺมนฺติ, เกวลาปิ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ ¶ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต กาโยปิ ปสฺสมฺภติ, จิตฺตมฺปิ ปสฺสมฺภติ, วิตกฺกวิจาราปิ วูปสมฺมนฺติ, เกวลาปิ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ.
๕๗๒. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปหียนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปหียนฺตี’’ติ.
๕๗๓. ‘‘เอกธมฺเม ¶ , ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ¶ สํวตฺตนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.
๕๗๔. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อวิชฺชา ปหียติ, วิชฺชา อุปฺปชฺชติ, อสฺมิมาโน ปหียติ, อนุสยา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺติ, สํโยชนา ปหียนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อวิชฺชา ปหียติ, วิชฺชา อุปฺปชฺชติ, อสฺมิมาโน ปหียติ, อนุสยา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺติ, สํโยชนา ปหียนฺตี’’ติ.
๕๗๕-๕๗๖. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปเภทาย สํวตฺตติ… อนุปาทาปรินิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปเภทาย สํวตฺตติ… อนุปาทาปรินิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.
๕๗๗-๕๗๙. ‘‘เอกธมฺเม ¶ , ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ… นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ… อเนกธาตุปฏิสมฺภิทา โหติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ… นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ… อเนกธาตุปฏิสมฺภิทา โหตี’’ติ.
๕๘๐-๕๘๓. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ¶ สํวตฺตติ… สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย ¶ สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตตี’’ติ.
๕๘๔-๕๙๙. ‘‘เอกธมฺโม ¶ , ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ปฺาวุทฺธิยา สํวตฺตติ… ปฺาเวปุลฺลาย สํวตฺตติ… มหาปฺตาย สํวตฺตติ… ปุถุปฺตาย สํวตฺตติ… วิปุลปฺตาย สํวตฺตติ… คมฺภีรปฺตาย สํวตฺตติ… อสามนฺตปฺตาย [อสมตฺถปฺตาย (สฺยา. กํ.), อสมตฺตปฺตาย (ก.), อสมนฺตปฺตาย (ฏีกา) ปฏิ. ม. อฏฺ. ๒.๓.๑ ปสฺสิตพฺพํ] สํวตฺตติ… ภูริปฺตาย สํวตฺตติ… ปฺาพาหุลฺลาย สํวตฺตติ… สีฆปฺตาย สํวตฺตติ… ลหุปฺตาย สํวตฺตติ… หาสปฺตาย [หาสุปฺตาย (สี. ปี.)] สํวตฺตติ… ชวนปฺตาย สํวตฺตติ… ติกฺขปฺตาย สํวตฺตติ… นิพฺเพธิกปฺตาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ปฺาวุทฺธิยา สํวตฺตติ… ปฺาเวปุลฺลาย สํวตฺตติ… มหาปฺตาย สํวตฺตติ… ปุถุปฺตาย สํวตฺตติ… วิปุลปฺตาย สํวตฺตติ… คมฺภีรปฺตาย สํวตฺตติ… อสามนฺตปฺตาย สํวตฺตติ… ภูริปฺตาย สํวตฺตติ… ปฺาพาหุลฺลาย สํวตฺตติ… สีฆปฺตาย สํวตฺตติ… ลหุปฺตาย สํวตฺตติ… หาสปฺตาย สํวตฺตติ… ชวนปฺตาย สํวตฺตติ… ติกฺขปฺตาย สํวตฺตติ… นิพฺเพธิกปฺตาย สํวตฺตตี’’ติ.
กายคตาสติวคฺโค เอกูนวีสติโม.
๒๐. อมตวคฺโค
๖๐๐. ‘‘อมตํ ¶ ¶ ¶ เต, ภิกฺขเว, น ปริภฺุชนฺติ เย กายคตาสตึ น ปริภฺุชนฺติ. อมตํ เต, ภิกฺขเว, ปริภฺุชนฺติ เย กายคตาสตึ ปริภฺุชนฺตี’’ติ.
๖๐๑. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริภุตฺตํ เยสํ กายคตาสติ อปริภุตฺตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริภุตฺตํ เยสํ กายคตาสติ ปริภุตฺตา’’ติ.
๖๐๒. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริหีนํ เยสํ กายคตาสติ ปริหีนา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริหีนํ เยสํ กายคตาสติ อปริหีนา’’ติ.
๖๐๓. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, วิรทฺธํ เยสํ กายคตาสติ ¶ วิรทฺธา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อารทฺธํ [อวิรทฺธํ (ก.)] เยสํ กายคตาสติ อารทฺธา’’ติ.
๖๐๔. ‘‘อมตํ เต, ภิกฺขเว, ปมาทึสุ เย กายคตาสตึ ปมาทึสุ. อมตํ เต, ภิกฺขเว, น ปมาทึสุ เย กายคตาสตึ น ปมาทึสุ’’.
๖๐๕. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปมุฏฺํ เยสํ กายคตาสติ ปมุฏฺา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปฺปมุฏฺํ เยสํ กายคตาสติ อปฺปมุฏฺา’’ติ.
๖๐๖. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อนาเสวิตํ เยสํ กายคตาสติ อนาเสวิตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อาเสวิตํ เยสํ กายคตาสติ อาเสวิตา’’ติ.
๖๐๗. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ เยสํ กายคตาสติ อภาวิตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ เยสํ กายคตาสติ ภาวิตา’’ติ.
๖๐๘. ‘‘อมตํ ¶ ¶ เตสํ, ภิกฺขเว, อพหุลีกตํ เยสํ กายคตาสติ อพหุลีกตา ¶ . อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, พหุลีกตํ เยสํ กายคตาสติ พหุลีกตา’’ติ.
๖๐๙. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อนภิฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อนภิฺาตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อภิฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อภิฺาตา’’ติ.
๖๑๐. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อปริฺาตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริฺาตํ เยสํ กายคตาสติ ปริฺาตา’’ติ.
๖๑๑. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อสจฺฉิกตํ เยสํ กายคตาสติ อสจฺฉิกตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, สจฺฉิกตํ เยสํ กายคตาสติ สจฺฉิกตา’’ติ. (….) [(เอกกนิปาตสฺส สุตฺตสหสฺสํ สมตฺตํ.) (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]
(อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.) [( ) เอตฺถนฺตเร ปาโ สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ]
อมตวคฺโค วีสติโม.
เอกกนิปาตปาฬิ นิฏฺิตา.