📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

องฺคุตฺตรนิกาโย

เอกกนิปาตปาฬิ

๑. รูปาทิวคฺโค

. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –

‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรูปํ. อิตฺถิรูปํ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ปมํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกสทฺทมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิสทฺโท. อิตฺถิสทฺโท, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ทุติยํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกคนฺธมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิคนฺโธ. อิตฺถิคนฺโธ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ตติยํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรสมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรโส. อิตฺถิรโส, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกโผฏฺพฺพมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิโผฏฺพฺโพ. อิตฺถิโผฏฺพฺโพ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ปฺจมํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสรูปํ. ปุริสรูปํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกสทฺทมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสสทฺโท. ปุริสสทฺโท, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. สตฺตมํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกคนฺธมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสคนฺโธ. ปุริสคนฺโธ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. อฏฺมํ.

. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกรสมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสรโส. ปุริสรโส, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. นวมํ.

๑๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกโผฏฺพฺพมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปุริสโผฏฺพฺโพ. ปุริสโผฏฺพฺโพ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺตี’’ติ. ทสมํ.

รูปาทิวคฺโค ปโม.

๒. นีวรณปฺปหานวคฺโค

๑๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สุภนิมิตฺตํ. สุภนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว กามจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.

๑๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปฏิฆนิมิตฺตํ. ปฏิฆนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ พฺยาปาโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.

๑๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ [ถีนมิทฺธํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อรติ ตนฺที [ตนฺทิ (ก.)] วิชมฺภิตา [วิชมฺภิกา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภตฺตสมฺมโท เจตโส จ ลีนตฺตํ. ลีนจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว ถินมิทฺธํ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ ถินมิทฺธํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.

๑๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เจตโส อวูปสโม. อวูปสนฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๑๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ วิจิกิจฺฉา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.

๑๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสุภนิมิตฺตํ. อสุภนิมิตฺตํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท ปหียตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๑๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน วา พฺยาปาโท ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เมตฺตา เจโตวิมุตฺติ. เมตฺตํ, ภิกฺขเว, เจโตวิมุตฺตึ โยนิโส มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺโน เจว พฺยาปาโท นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺโน จ พฺยาปาโท ปหียตี’’ติ. สตฺตมํ.

๑๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา ถินมิทฺธํ ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อารมฺภธาตุ นิกฺกมธาตุ ปรกฺกมธาตุ. อารทฺธวีริยสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว ถินมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ ถินมิทฺธํ ปหียตี’’ติ. อฏฺมํ.

๑๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนํ วา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, เจตโส วูปสโม. วูปสนฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนฺเจว อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียตี’’ติ. นวมํ.

๒๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา วิจิกิจฺฉา ปหียติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว วิจิกิจฺฉา นุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ วิจิกิจฺฉา ปหียตี’’ติ. ทสมํ.

นีวรณปฺปหานวคฺโค ทุติโย.

๓. อกมฺมนิยวคฺโค

๒๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อกมฺมนิยํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ [ยถยิทํ จิตฺตํ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ]. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อกมฺมนิยํ โหตี’’ติ. ปมํ.

๒๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ กมฺมนิยํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ กมฺมนิยํ โหตี’’ติ. ทุติยํ.

๒๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.

๒๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๒๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อปาตุภูตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อปาตุภูตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.

๒๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ ปาตุภูตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ ปาตุภูตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๒๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อพหุลีกตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อพหุลีกตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.

๒๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.

๒๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อภาวิตํ อพหุลีกตํ ทุกฺขาธิวหํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ อพหุลีกตํ ทุกฺขาธิวหํ โหตี’’ติ. นวมํ.

๓๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ สุขาธิวหํ โหติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ สุขาธิวหํ โหตี’’ติ. ทสมํ.

อกมฺมนิยวคฺโค ตติโย.

๔. อทนฺตวคฺโค

๓๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อทนฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อทนฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.

๓๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ทนฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ทนฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.

๓๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อคุตฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อคุตฺตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.

๓๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ คุตฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, คุตฺตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๓๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อรกฺขิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อรกฺขิตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.

๓๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ รกฺขิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, รกฺขิตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๓๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.

๓๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.

๓๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, อทนฺตํ อคุตฺตํ อรกฺขิตํ อสํวุตํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. นวมํ.

๔๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทสมํ.

อทนฺตวคฺโค จตุตฺโถ.

๕. ปณิหิตอจฺฉวคฺโค

๔๑. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา มิจฺฉาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ [ภิชฺชิสฺสติ (สฺยา. กํ. ก.), เภชฺชติ (สี.) โมคฺคลฺลานพฺยากรณํ ปสฺสิตพฺพํ] โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ มิจฺฉาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? มิจฺฉาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ปมํ.

๔๒. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สาลิสูกํ วา ยวสูกํ วา สมฺมาปณิหิตํ หตฺเถน วา ปาเทน วา อกฺกนฺตํ หตฺถํ วา ปาทํ วา เภจฺฉติ โลหิตํ วา อุปฺปาเทสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, สูกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ สมฺมาปณิหิเตน จิตฺเตน อวิชฺชํ เภจฺฉติ, วิชฺชํ อุปฺปาเทสฺสติ, นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สมฺมาปณิหิตตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ทุติยํ.

๔๓. ‘‘อิธาหํ [อิทาหํ (สี.)], ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปทุฏฺจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย’. ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปทุฏฺํ. ‘‘เจโตปโทสเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตติยํ.

๔๔. ‘‘อิธาหํ, ภิกฺขเว, เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ปสนฺนจิตฺตํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ – ‘อิมมฺหิ เจ อยํ สมเย ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย, ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค’. ตํ กิสฺส เหตุ? จิตฺตํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปสนฺนํ. ‘‘เจโตปสาทเหตุ ปน, ภิกฺขเว, เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๔๕. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อาวิโล ลุฬิโต กลลีภูโต ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ิโต น ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ [สิปฺปิกสมฺพุกมฺปิ (ก.)] สกฺขรกลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺนฺตมฺปิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อาวิเลน จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตรึ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ปฺจมํ.

๔๖. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุทกรหโท อจฺโฉ วิปฺปสนฺโน อนาวิโล ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส ตีเร ิโต ปสฺเสยฺย สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ สกฺขรกลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺนฺตมฺปิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, อุทกสฺส. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, โส วต ภิกฺขุ อนาวิเลน จิตฺเตน อตฺตตฺถํ วา สฺสติ ปรตฺถํ วา สฺสติ อุภยตฺถํ วา สฺสติ อุตฺตรึ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกริสฺสตีติ านเมตํ วิชฺชติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนาวิลตฺตา, ภิกฺขเว, จิตฺตสฺสา’’ติ. ฉฏฺํ.

๔๗. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยานิ กานิจิ รุกฺขชาตานํ ผนฺทโน เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ มุทุตาย เจว กมฺมฺตาย จ. เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, นาฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมฺฺจ ยถยิทํ จิตฺตํ. จิตฺตํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมฺฺจ โหตี’’ติ. สตฺตมํ.

๔๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ลหุปริวตฺตํ ยถยิทํ จิตฺตํ. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อุปมาปิ น สุกรา ยาว ลหุปริวตฺตํ จิตฺต’’นฺติ. อฏฺมํ.

๔๙. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺ’’นฺติ. นวมํ.

๕๐. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺต’’นฺติ. ทสมํ.

ปณิหิตอจฺฉวคฺโค ปฺจโม.

๖. อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค

๕๑. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺํ. ตํ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ยถาภูตํ นปฺปชานาติ. ตสฺมา ‘อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส จิตฺตภาวนา นตฺถี’ติ วทามี’’ติ. ปมํ.

๕๒. ‘‘ปภสฺสรมิทํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ. ตฺจ โข อาคนฺตุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺตํ. ตํ สุตวา อริยสาวโก ยถาภูตํ ปชานาติ. ตสฺมา ‘สุตวโต อริยสาวกสฺส จิตฺตภาวนา อตฺถี’ติ วทามี’’ติ. ทุติยํ.

๕๓. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ [เมตฺตํ จิตฺตํ (สี.), เมตฺตจิตฺตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อาเสวติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภุฺชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! ตติยํ.

๕๔. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ ภาเวติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภุฺชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! จตุตฺถํ.

๕๕. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เมตฺตาจิตฺตํ มนสิ กโรติ; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภุฺชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ! ปฺจมํ.

๕๖. ‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อกุสลา อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา, สพฺเพ เต มโนปุพฺพงฺคมา. มโน เตสํ ธมฺมานํ ปมํ อุปฺปชฺชติ, อนฺวเทว อกุสลา ธมฺมา’’ติ. ฉฏฺํ.

๕๗. ‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, ธมฺมา กุสลา กุสลภาคิยา กุสลปกฺขิกา, สพฺเพ เต มโนปุพฺพงฺคมา. มโน เตสํ ธมฺมานํ ปมํ อุปฺปชฺชติ, อนฺวเทว กุสลา ธมฺมา’’ติ. สตฺตมํ.

๕๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.

๕๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. นวมํ.

๖๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. กุสีตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทสมํ.

อจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค ฉฏฺโ.

๗. วีริยารมฺภาทิวคฺโค

๖๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ [วิริยารมฺโภ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]. อารทฺธวีริยสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ปมํ.

๖๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา. มหิจฺฉสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทุติยํ.

๖๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปิจฺฉตา. อปฺปิจฺฉสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ตติยํ.

๖๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสนฺตุฏฺิตา. อสนฺตุฏฺสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๖๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สนฺตุฏฺิตา. สนฺตุฏฺสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.

๖๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๖๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.

๖๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสมฺปชฺํ. อสมฺปชานสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.

๖๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺปชฺํ. สมฺปชานสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. นวมํ.

๗๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทสมํ.

วีริยารมฺภาทิวคฺโค สตฺตโม.

๘. กลฺยาณมิตฺตาทิวคฺโค

๗๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ปมํ.

๗๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยคา, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยคา กุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ทุติยํ.

๗๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยคา, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยคา อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ. ตติยํ.

๗๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา น ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว โพชฺฌงฺคา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ โพชฺฌงฺคา น ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๗๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา โพชฺฌงฺคา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว โพชฺฌงฺคา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ โพชฺฌงฺคา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.

๗๖. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ าติปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. ฉฏฺํ.

๗๗. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ าติวุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. สตฺตมํ.

๗๘. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ โภคปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. อฏฺมํ.

๗๙. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ โภควุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. นวมํ.

๘๐. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, ปริหานิ ยทิทํ ยโสปริหานิ. เอตํ ปติกิฏฺํ, ภิกฺขเว, ปริหานีนํ ยทิทํ ปฺาปริหานี’’ติ. ทสมํ.

กลฺยาณมิตฺตาทิวคฺโค อฏฺโม.

๙. ปมาทาทิวคฺโค

๘๑. ‘‘อปฺปมตฺติกา เอสา, ภิกฺขเว, วุทฺธิ ยทิทํ ยโสวุทฺธิ. เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, วุทฺธีนํ ยทิทํ ปฺาวุทฺธิ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ปฺาวุทฺธิยา วทฺธิสฺสามา’ติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. ปมํ.

๘๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.

๘๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.

๘๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๘๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปฺจมํ.

๘๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา. มหิจฺฉตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ฉฏฺํ.

๘๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปิจฺฉตา. อปฺปิจฺฉตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตมํ.

๘๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสนฺตุฏฺิตา. อสนฺตุฏฺิตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺมํ.

๘๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สนฺตุฏฺิตา. สนฺตุฏฺิตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. นวมํ.

๙๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโส มนสิกาโร. อโยนิโสมนสิกาโร, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทสมํ.

๙๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิกาโร. โยนิโสมนสิกาโร, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกาทสมํ.

๙๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อสมฺปชฺํ. อสมฺปชฺํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.

๙๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺปชฺํ. สมฺปชฺํ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เตรสมํ.

๙๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จุทฺทสมํ.

๙๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปนฺนรสมํ.

๙๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. โสฬสมํ.

๙๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตรสมํ.

ปมาทาทิวคฺโค นวโม.

๑๐. ทุติยปมาทาทิวคฺโค

๙๘. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปมํ.

๙๙. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ทุติยํ.

๑๐๐. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ตติยํ.

๑๐๑. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุตฺถํ.

๑๐๒-๑๐๙. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา…เป… อปฺปิจฺฉตา… อสนฺตุฏฺิตา… สนฺตุฏฺิตา… อโยนิโสมนสิกาโร… โยนิโสมนสิกาโร… อสมฺปชฺํ… สมฺปชฺํ… ทฺวาทสมํ.

๑๑๐. ‘‘พาหิรํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปาปมิตฺตตา. ปาปมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. เตรสมํ.

๑๑๑. ‘‘พาหิรํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, กลฺยาณมิตฺตตา. กลฺยาณมิตฺตตา, ภิกฺขเว, มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. จุทฺทสมํ.

๑๑๒. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. ปนฺนรสมํ.

๑๑๓. ‘‘อชฺฌตฺติกํ, ภิกฺขเว, องฺคนฺติ กริตฺวา นาฺํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ มหโต อตฺถาย สํวตฺตตี’’ติ. โสฬสมํ.

๑๑๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ปมาโท. ปมาโท, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. สตฺตรสมํ.

๑๑๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อปฺปมาโท. อปฺปมาโท, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. อฏฺารสมํ.

๑๑๖. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โกสชฺชํ. โกสชฺชํ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกูนวีสติมํ.

๑๑๗. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, วีริยารมฺโภ. วีริยารมฺโภ, ภิกฺขเว, สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. วีสติมํ.

๑๑๘-๑๒๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มหิจฺฉตา…เป… อปฺปิจฺฉตา… อสนฺตุฏฺิตา… สนฺตุฏฺิตา… อโยนิโสมนสิกาโร… โยนิโสมนสิกาโร… อสมฺปชฺํ… สมฺปชฺํ … ปาปมิตฺตตา… กลฺยาณมิตฺตตา… อนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, อกุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. เอกตฺตึสติมํ.

๑๒๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อนุโยโค กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ. อนุโยโค, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ, อนนุโยโค อกุสลานํ ธมฺมานํ สทฺธมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตตี’’ติ. จตุกฺโกฏิกํ นิฏฺิตํ. พาตฺตึสติมํ.

๑๓๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ [เตปิมํ (สี.)] สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. เตตฺตึสติมํ.

๑๓๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. จตุตฺตึสติมํ.

๑๓๒-๑๓๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ…เป… วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ…เป… อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทฺวาจตฺตาลีสติมํ.

ทุติยปมาทาทิวคฺโค ทสโม.

๑๑. อธมฺมวคฺโค

๑๔๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ [ถเปนฺตีติ (ก.)]. ปมํ.

๑๔๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทุติยํ.

๑๔๒-๑๔๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ…เป… วินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ…เป… อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… อปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ…เป… ปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทสมํ.

อธมฺมวคฺโค เอกาทสโม.

๑๒. อนาปตฺติวคฺโค

๑๕๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ปมํ.

๑๕๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทุติยํ.

๑๕๒-๑๕๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ…เป… อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปนฺตี’’ติ. ทสมํ.

๑๖๐. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. เอกาทสมํ.

๑๖๑. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. ทฺวาทสมํ.

๑๖๒-๑๖๙. ‘‘เย เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ลหุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… ครุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… สาวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อนวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ สปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ… อปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺตึ อปฺปฏิกมฺมา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. พหุฺจ เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปุฺํ ปสวนฺติ, เต จิมํ สทฺธมฺมํ เปนฺตี’’ติ. วีสติมํ.

อนาปตฺติวคฺโค ทฺวาทสโม.

๑๓. เอกปุคฺคลวคฺโค

๑๗๐. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.

๑๗๑. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมึ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมิ’’นฺติ.

๑๗๒. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส’’ติ.

๑๗๓. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, กาลกิริยา พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา [อานุตปฺปา (สี.)] โหติ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส กาลกิริยา พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตี’’ติ.

๑๗๔. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อทุติโย อสหาโย อปฺปฏิโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล อสโม อสมสโม ทฺวิปทานํ อคฺโค. กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อทุติโย อสหาโย อปฺปฏิโม อปฺปฏิสโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล อสโม อสมสโม ทฺวิปทานํ อคฺโค’’ติ.

๑๗๕-๑๘๖. ‘‘เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต อาโลกสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต โอภาสสฺส ปาตุภาโว โหติ, ฉนฺนํ อนุตฺตริยานํ ปาตุภาโว โหติ, จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ สจฺฉิกิริยา โหติ, อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ, นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ, วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา โหติ. กตมสฺส เอกปุคฺคลสฺส? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคลสฺส ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต อาโลกสฺส ปาตุภาโว โหติ, มหโต โอภาสสฺส ปาตุภาโว โหติ, ฉนฺนํ อนุตฺตริยานํ ปาตุภาโว โหติ, จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ สจฺฉิกิริยา โหติ, อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ, นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ, วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยา โหติ, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยา โหติ, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา โหตี’’ติ.

๑๘๗. ‘‘นาหํ ภิกฺขเว, อฺํ เอกปุคฺคลมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต. สาริปุตฺโต, ภิกฺขเว, ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตตี’’ติ.

เอกปุคฺคลวคฺโค เตรสโม.

๑๔. เอตทคฺควคฺโค

๑. ปมวคฺโค

๑๘๘. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตฺูนํ ยทิทํ อฺาสิโกณฺฑฺโ’’ [อฺาตโกณฺฑฺโติ (ก.), อฺาโกณฺฑฺโ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

๑๘๙. … มหาปฺานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต.

๑๙๐. … อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน.

๑๙๑. … ธุตวาทานํ [ธุตงฺคธรานํ (กตฺถจิ)] ยทิทํ มหากสฺสโป.

๑๙๒. … ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺโธ.

๑๙๓. … อุจฺจากุลิกานํ ยทิทํ ภทฺทิโย กาฬิโคธายปุตฺโต.

๑๙๔. … มฺชุสฺสรานํ ยทิทํ ลกุณฺฑก [ลกุณฺฏก (สฺยา. กํ.)] ภทฺทิโย.

๑๙๕. … สีหนาทิกานํ ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช.

๑๙๖. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ ปุณฺโณ มนฺตาณิปุตฺโต.

๑๙๗. … สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ ยทิทํ มหากจฺจาโนติ.

วคฺโค ปโม.

๒. ทุติยวคฺโค

๑๙๘. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มโนมยํ กายํ อภินิมฺมินนฺตานํ ยทิทํ จูฬปนฺถโก’’ [จุลฺลปนฺถโก (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

๑๙๙. … เจโตวิวฏฺฏกุสลานํ ยทิทํ จูฬปนฺถโก.

๒๐๐. … สฺาวิวฏฺฏกุสลานํ ยทิทํ มหาปนฺถโก.

๒๐๑. … อรณวิหารีนํ ยทิทํ สุภูติ.

๒๐๒. … ทกฺขิเณยฺยานํ ยทิทํ สุภูติ.

๒๐๓. … อารฺกานํ ยทิทํ เรวโต ขทิรวนิโย.

๒๐๔. … ฌายีนํ ยทิทํ กงฺขาเรวโต.

๒๐๕. … อารทฺธวีริยานํ ยทิทํ โสโณ โกฬิวิโส.

๒๐๖. … กลฺยาณวากฺกรณานํ ยทิทํ โสโณ กุฏิกณฺโณ.

๒๐๗. … ลาภีนํ ยทิทํ สีวลิ.

๒๐๘. … สทฺธาธิมุตฺตานํ ยทิทํ วกฺกลีติ.

วคฺโค ทุติโย.

๓. ตติยวคฺโค

๒๐๙. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สิกฺขากามานํ ยทิทํ ราหุโล’’.

๒๑๐. … สทฺธาปพฺพชิตานํ ยทิทํ รฏฺปาโล.

๒๑๑. … ปมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ ยทิทํ กุณฺฑธาโน.

๒๑๒. … ปฏิภานวนฺตานํ ยทิทํ วงฺคีโส.

๒๑๓. … สมนฺตปาสาทิกานํ ยทิทํ อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต.

๒๑๔. … เสนาสนปฺาปกานํ ยทิทํ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต.

๒๑๕. … เทวตานํ ปิยมนาปานํ ยทิทํ ปิลินฺทวจฺโฉ.

๒๑๖. … ขิปฺปาภิฺานํ ยทิทํ พาหิโย ทารุจีริโย.

๒๑๗. … จิตฺตกถิกานํ ยทิทํ กุมารกสฺสโป.

๒๑๘. … ปฏิสมฺภิทาปตฺตานํ ยทิทํ มหาโกฏฺิโตติ [มหาโกฏฺิโกติ (อฺเสุ สุตฺเตสุ มรมฺมโปตฺถเก)].

วคฺโค ตติโย.

๔. จตุตฺถวคฺโค

๒๑๙. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ อานนฺโท’’.

๒๒๐. … สติมนฺตานํ ยทิทํ อานนฺโท.

๒๒๑. … คติมนฺตานํ ยทิทํ อานนฺโท.

๒๒๒. … ธิติมนฺตานํ ยทิทํ อานนฺโท.

๒๒๓. … อุปฏฺากานํ ยทิทํ อานนฺโท.

๒๒๔. … มหาปริสานํ ยทิทํ อุรุเวลกสฺสโป.

๒๒๕. … กุลปฺปสาทกานํ ยทิทํ กาฬุทายี.

๒๒๖. … อปฺปาพาธานํ ยทิทํ พากุโล [พกฺกุโล (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

๒๒๗. … ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตานํ ยทิทํ โสภิโต.

๒๒๘. … วินยธรานํ ยทิทํ อุปาลิ.

๒๒๙. … ภิกฺขุโนวาทกานํ ยทิทํ นนฺทโก.

๒๓๐. … อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ ยทิทํ นนฺโท.

๒๓๑. … ภิกฺขุโอวาทกานํ ยทิทํ มหากปฺปิโน.

๒๓๒. … เตโชธาตุกุสลานํ ยทิทํ สาคโต.

๒๓๓. … ปฏิภาเนยฺยกานํ ยทิทํ ราโธ.

๒๓๔. … ลูขจีวรธรานํ ยทิทํ โมฆราชาติ.

วคฺโค จตุตฺโถ.

๕. ปฺจมวคฺโค

๒๓๕. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวิกานํ ภิกฺขุนีนํ รตฺตฺูนํ ยทิทํ มหาปชาปติโคตมี’’.

๒๓๖. … มหาปฺานํ ยทิทํ เขมา.

๒๓๗. … อิทฺธิมนฺตีนํ ยทิทํ อุปฺปลวณฺณา.

๒๓๘. … วินยธรานํ ยทิทํ ปฏาจารา.

๒๓๙. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ ธมฺมทินฺนา.

๒๔๐. … ฌายีนํ ยทิทํ นนฺทา.

๒๔๑. … อารทฺธวีริยานํ ยทิทํ โสณา.

๒๔๒. … ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ พกุลา [สกุลา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

๒๔๓. … ขิปฺปาภิฺานํ ยทิทํ ภทฺทา กุณฺฑลเกสา.

๒๔๔. … ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตีนํ ยทิทํ ภทฺทา กาปิลานี.

๒๔๕. … มหาภิฺปฺปตฺตานํ ยทิทํ ภทฺทกจฺจานา.

๒๔๖. … ลูขจีวรธรานํ ยทิทํ กิสาโคตมี.

๒๔๗. … สทฺธาธิมุตฺตานํ ยทิทํ สิงฺคาลกมาตาติ [สิคาลมาตาติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

วคฺโค ปฺจโม.

๖. ฉฏฺวคฺโค

๒๔๘. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ อุปาสกานํ ปมํ สรณํ คจฺฉนฺตานํ ยทิทํ ตปุสฺสภลฺลิกา [ตปสฺสุภลฺลิกา (สี. ปี.)] วาณิชา’’.

๒๔๙. … ทายกานํ ยทิทํ สุทตฺโต คหปติ อนาถปิณฺฑิโก.

๒๕๐. … ธมฺมกถิกานํ ยทิทํ จิตฺโต คหปติ มจฺฉิกาสณฺฑิโก.

๒๕๑. … จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ ยทิทํ หตฺถโก อาฬวโก.

๒๕๒. … ปณีตทายกานํ ยทิทํ มหานาโม สกฺโก.

๒๕๓. … มนาปทายกานํ ยทิทํ อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก.

๒๕๔. … สงฺฆุปฏฺากานํ ยทิทํ หตฺถิคามโก อุคฺคโต คหปติ.

๒๕๕. … อเวจฺจปฺปสนฺนานํ ยทิทํ สูรมฺพฏฺโ [สูโร อมฺพฏฺโ (สี. สฺยา. กํ. ปี.) สุเรพนฺโธ (ก.)].

๒๕๖. … ปุคฺคลปฺปสนฺนานํ ยทิทํ ชีวโก โกมารภจฺโจ.

๒๕๗. … วิสฺสาสกานํ ยทิทํ นกุลปิตา คหปตีติ.

วคฺโค ฉฏฺโ.

๗. สตฺตมวคฺโค

๒๕๘. ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวิกานํ อุปาสิกานํ ปมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนํ ยทิทํ สุชาตา เสนิยธีตา’’ [เสนานี ธีตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)].

๒๕๙. … ทายิกานํ ยทิทํ วิสาขา มิคารมาตา.

๒๖๐. … พหุสฺสุตานํ ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา.

๒๖๑. … เมตฺตาวิหารีนํ ยทิทํ สามาวตี.

๒๖๒. … ฌายีนํ ยทิทํ อุตฺตรานนฺทมาตา.

๒๖๓. … ปณีตทายิกานํ ยทิทํ สุปฺปวาสา โกลิยธีตา.

๒๖๔. … คิลานุปฏฺากีนํ ยทิทํ สุปฺปิยา อุปาสิกา.

๒๖๕. … อเวจฺจปฺปสนฺนานํ ยทิทํ กาติยานี.

๒๖๖. … วิสฺสาสิกานํ ยทิทํ นกุลมาตา คหปตานี.

๒๖๗. … อนุสฺสวปฺปสนฺนานํ ยทิทํ กาฬี อุปาสิกา กุลฆริกา [กุลฆริกา (ก.)] ติ.

วคฺโค สตฺตโม.

เอตทคฺควคฺโค จุทฺทสโม.

๑๕. อฏฺานปาฬิ

๑. ปมวคฺโค

๒๖๘. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ [กิฺจิ (ก.)] สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๖๙. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ สงฺขารํ สุขโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๐. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๑. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๒. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน ปิตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๓. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๔. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล ตถาคตสฺส ปทุฏฺจิตฺโต โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน ตถาคตสฺส ปทุฏฺจิตฺโต โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๕. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล สงฺฆํ ภินฺเทยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน สงฺฆํ ภินฺเทยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๖. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ทิฏฺิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล อฺํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน อฺํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๗. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโกว อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

วคฺโค ปโม.

๒. ทุติยวคฺโค

๒๗๘. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา ทฺเว ราชาโน จกฺกวตฺตี อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เอโก ราชา จกฺกวตฺตี อุปฺปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๗๙. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข, เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส อรหํ อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๘๐. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๘๑-๒๘๓. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ อิตฺถี สกฺกตฺตํ กาเรยฺย…เป… มารตฺตํ กาเรยฺย…เป… พฺรหฺมตฺตํ กาเรยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ ปุริโส สกฺกตฺตํ กาเรยฺย…เป… มารตฺตํ กาเรยฺย…เป… พฺรหฺมตฺตํ กาเรยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๘๔. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายทุจฺจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายทุจฺจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๘๕-๒๘๖. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีทุจฺจริตสฺส…เป… ยํ มโนทุจฺจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนทุจฺจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

วคฺโค ทุติโย.

๓. ตติยวคฺโค

๒๘๗. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายสุจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายสุจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๘๘-๒๘๙. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีสุจริตสฺส…เป… มโนสุจริตสฺส อนิฏฺโ อกนฺโต อมนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนสุจริตสฺส อิฏฺโ กนฺโต มนาโป วิปาโก นิพฺพตฺเตยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๙๐. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๙๑-๒๙๒. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีทุจฺจริตสมงฺคี…เป… ยํ มโนทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนทุจฺจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๙๓. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

๒๙๔-๒๙๕. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ วจีสุจริตสมงฺคี…เป… ยํ มโนสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ านํ วิชฺชติ. านฺจ โข เอตํ, ภิกฺขเว, วิชฺชติ ยํ มโนสุจริตสมงฺคี ตนฺนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย. านเมตํ วิชฺชตี’’ติ.

วคฺโค ตติโย.

อฏฺานปาฬิ ปนฺนรสโม.

๑๖. เอกธมฺมปาฬิ

๑. ปมวคฺโค

๒๙๖. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? พุทฺธานุสฺสติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.

๒๙๗. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? ธมฺมานุสฺสติ…เป… สงฺฆานุสฺสติ… สีลานุสฺสติ… จาคานุสฺสติ… เทวตานุสฺสติ… อานาปานสฺสติ… มรณสฺสติ… กายคตาสติ… อุปสมานุสฺสติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.

วคฺโค ปโม.

๒. ทุติยวคฺโค

๒๙๘. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.

๒๙๙. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.

๓๐๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ.

๓๐๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา วา อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตี’’ติ.

๓๐๒. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา มิจฺฉาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา มิจฺฉาทิฏฺิ ปวฑฺฒติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อโยนิโสมนสิกาโร. อโยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว มิจฺฉาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ มิจฺฉาทิฏฺิ ปวฑฺฒตี’’ติ.

๓๐๓. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน อนุปฺปนฺนา วา สมฺมาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา วา สมฺมาทิฏฺิ ปวฑฺฒติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, โยนิโสมนสิกาโร. โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิ กโรโต อนุปฺปนฺนา เจว สมฺมาทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ อุปฺปนฺนา จ สมฺมาทิฏฺิ ปวฑฺฒตี’’ติ.

๓๐๔. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน [เยเนวํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ.

๓๐๕. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เยน สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาทิฏฺิยา, ภิกฺขเว, สมนฺนาคตา สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ.

๓๐๖. ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส [ทิฏฺิ หิ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, ปาปิกา. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นิมฺพพีชํ วา โกสาตกิพีชํ วา ติตฺตกลาพุพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา [ปวิยา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิกฺขิตฺตํ ยฺเจว ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ สพฺพํ ตํ ติตฺตกตฺตาย กฏุกตฺตาย อสาตตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชํ หิสฺส [วีชํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, ปาปกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อนิฏฺาย อกนฺตาย อมนาปาย อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ปาปิกา’’ติ.

๓๐๗. ‘‘สมฺมาทิฏฺิกสฺส, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุจฺฉุพีชํ วา สาลิพีชํ วา มุทฺทิกาพีชํ วา อลฺลาย ปถวิยา นิกฺขิตฺตํ ยฺเจว ปถวิรสํ อุปาทิยติ ยฺจ อาโปรสํ อุปาทิยติ สพฺพํ ตํ มธุรตฺตาย สาตตฺตาย อเสจนกตฺตาย สํวตฺตติ. ตํ กิสฺส เหตุ? พีชํ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทกํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส ยฺเจว กายกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยฺจ วจีกมฺมํ…เป… ยฺจ มโนกมฺมํ ยถาทิฏฺิ สมตฺตํ สมาทินฺนํ ยา จ เจตนา ยา จ ปตฺถนา โย จ ปณิธิ เย จ สงฺขารา สพฺเพ เต ธมฺมา อิฏฺาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิฏฺิ หิสฺส, ภิกฺขเว, ภทฺทิกา’’ติ.

วคฺโค ทุติโย.

๓. ตติยวคฺโค

๓๐๘. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. กตโม เอกปุคฺคโล? มิจฺฉาทิฏฺิโก โหติ วิปรีตทสฺสโน. โส พหุชนํ สทฺธมฺมา วุฏฺาเปตฺวา อสทฺธมฺเม ปติฏฺาเปติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.

๓๐๙. ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. กตโม เอกปุคฺคโล? สมฺมาทิฏฺิโก โหติ อวิปรีตทสฺสโน. โส พหุชนํ อสทฺธมฺมา วุฏฺาเปตฺวา สทฺธมฺเม ปติฏฺาเปติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกปุคฺคโล โลเก อุปปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ.

๓๑๐. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ มหาสาวชฺชํ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาทิฏฺิปรมานิ, ภิกฺขเว, มหาสาวชฺชานี’’ติ [วชฺชานีติ (สี. สฺยา. กํ.)].

๓๑๑. ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อฺํ เอกปุคฺคลมฺปิ สมนุปสฺสามิ โย เอวํ พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน พหุชนอสุขาย, พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มกฺขลิ โมฆปุริโส. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นทีมุเข ขิปฺปํ [ขิปํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อุฑฺเฑยฺย [โอฑฺเฑยฺย (สี.), อุชฺเฌยฺย (ก.)] พหูนํ มจฺฉานํ อหิตาย ทุกฺขาย อนยาย พฺยสนาย; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, มกฺขลิ โมฆปุริโส มนุสฺสขิปฺปํ มฺเ โลเก อุปฺปนฺโน พหูนํ สตฺตานํ อหิตาย ทุกฺขาย อนยาย พฺยสนายา’’ติ.

๓๑๒. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย จ สมาทเปติ [สมาทาเปติ (?)] ยฺจ สมาทเปติ โย จ สมาทปิโต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ สพฺเพ เต พหุํ อปุฺํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๓. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย จ สมาทเปติ ยฺจ สมาทเปติ โย จ สมาทปิโต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ สพฺเพ เต พหุํ ปุฺํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๔. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย ทายเกน มตฺตา ชานิตพฺพา, โน ปฏิคฺคาหเกน. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๕. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย ปฏิคฺคาหเกน มตฺตา ชานิตพฺพา, โน ทายเกน. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๖. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย อารทฺธวีริโย โส ทุกฺขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๗. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย กุสีโต โส ทุกฺขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๘. ‘‘ทุรกฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย กุสีโต โส สุขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ทุรกฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๑๙. ‘‘สฺวากฺขาเต, ภิกฺขเว, ธมฺมวินเย โย อารทฺธวีริโย โส สุขํ วิหรติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สฺวากฺขาตตฺตา, ภิกฺขเว, ธมฺมสฺสา’’ติ.

๓๒๐. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหติ; เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ, อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ’’.

๓๒๑. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ มุตฺตํ ทุคฺคนฺธํ โหติ… อปฺปมตฺตโกปิ เขโฬ ทุคฺคนฺโธ โหติ… อปฺปมตฺตโกปิ ปุพฺโพ ทุคฺคนฺโธ โหติ… อปฺปมตฺตกมฺปิ โลหิตํ ทุคฺคนฺธํ โหติ; เอวเมวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกมฺปิ ภวํ น วณฺเณมิ, อนฺตมโส อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ’’.

วคฺโค ตติโย.

๔. จตุตฺถวคฺโค

๓๒๒. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกํ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ; อถ โข เอตเทว พหุตรํ ยทิทํ อุกฺกูลวิกูลํ นทีวิทุคฺคํ ขาณุกณฺฏกฏฺานํ [ขาณุกณฺฑกธานํ (สี. ปี.)] ปพฺพตวิสมํ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ถลชา, อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย โอทกา’’.

๓๒๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อฺตฺร มนุสฺเสหิ ปจฺจาชายนฺติ.

… เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ปจฺจาชายนฺติ อวิฺาตาเรสุ มิลกฺเขสุ [มิลกฺขูสุ (ก.)].

๓๒๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ปฺวนฺโต อชฬา อเนฬมูคา ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตสฺส อตฺถมฺาตุํ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ทุปฺปฺา ชฬา เอฬมูคา น ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตสฺส อตฺถมฺาตุํ.

๓๒๕. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อริเยน ปฺาจกฺขุนา สมนฺนาคตา; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อวิชฺชาคตา สมฺมูฬฺหา.

๓๒๖. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ลภนฺติ ตถาคตํ ทสฺสนาย; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย น ลภนฺติ ตถาคตํ ทสฺสนาย.

๓๒๗. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ลภนฺติ ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย น ลภนฺติ ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย.

๓๒๘. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย สุตฺวา ธมฺมํ น ธาเรนฺติ.

๓๒๙. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ธาตานํ [ธตานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ น อุปปริกฺขนฺติ.

๓๓๐. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อตฺถมฺาย ธมฺมมฺาย ธมฺมานุธมฺมํ น ปฏิปชฺชนฺติ.

๓๓๑. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สํเวชนิเยสุ าเนสุ สํวิชฺชนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย สํเวชนิเยสุ าเนสุ น สํวิชฺชนฺติ.

๓๓๒. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย สํวิคฺคา โยนิโส ปทหนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย สํวิคฺคา โยนิโส น ปทหนฺติ.

๓๓๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ววสฺสคฺคารมฺมณํ กริตฺวา ลภนฺติ สมาธึ [จิตฺตสฺส สมาธึ (สี.)] ลภนฺติ จิตฺตสฺเสกคฺคตํ [จิตฺตสฺเสกคฺคํ (สี.)]; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ววสฺสคฺคารมฺมณํ กริตฺวา น ลภนฺติ สมาธึ น ลภนฺติ จิตฺตสฺเสกคฺคตํ.

๓๓๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อนฺนคฺครสคฺคานํ ลาภิโน; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อนฺนคฺครสคฺคานํ น ลาภิโน, อุฺเฉน กปาลาภเตน ยาเปนฺติ.

๓๓๕. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส ลาภิโน; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส น ลาภิโน. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส ลาภิโน ภวิสฺสามาติ. เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพนฺติ.

๓๓๖-๓๓๘. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตกํ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป อารามรามเณยฺยกํ วนรามเณยฺยกํ ภูมิรามเณยฺยกํ โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ; อถ โข เอตเทว พหุตรํ ยทิทํ อุกฺกูลวิกูลํ นทีวิทุคฺคํ ขาณุกณฺฏกฏฺานํ ปพฺพตวิสมํ. เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มนุสฺสา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ, อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย มนุสฺสา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ…เป… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ…เป… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ’’.

๓๓๙-๓๔๑. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย มนุสฺสา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย มนุสฺสา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๔๒-๓๔๔. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เทวา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เทวา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๔๕-๓๔๗. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เทวา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เทวา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๔๘-๓๕๐. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย นิรยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย นิรยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๕๑-๓๕๓. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย นิรยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย นิรยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๕๔-๓๕๖. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๕๗-๓๕๙. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย ติรจฺฉานโยนิยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๖๐-๓๖๒. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เปตฺติวิสยา จุตา มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เปตฺติวิสยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

๓๖๓-๓๖๕. … เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อปฺปกา เต สตฺตา เย เปตฺติวิสยา จุตา เทเวสุ ปจฺจาชายนฺติ; อถ โข เอเตว สตฺตา พหุตรา เย เปตฺติวิสยา จุตา นิรเย ปจฺจาชายนฺติ… ติรจฺฉานโยนิยา ปจฺจาชายนฺติ… เปตฺติวิสเย ปจฺจาชายนฺติ.

วคฺโค จตุตฺโถ.

ชมฺพุทีปเปยฺยาโล นิฏฺิโต.

เอกธมฺมปาฬิ โสฬสโม.

๑๗. ปสาทกรธมฺมวคฺโค

๓๖๖-๓๘๑. ‘‘อทฺธมิทํ, ภิกฺขเว, ลาภานํ ยทิทํ อารฺิกตฺตํ [อรฺกตฺตํ (สพฺพตฺถ)] …เป… ปิณฺฑปาติกตฺตํ… ปํสุกูลิกตฺตํ… เตจีวริกตฺตํ… ธมฺมกถิกตฺตํ… วินยธรตฺตํ [วินยธรกตฺตํ (สฺยา. กํ. ปี. ก.)] … พาหุสจฺจํ… ถาวเรยฺยํ… อากปฺปสมฺปทา… ปริวารสมฺปทา… มหาปริวารตา… โกลปุตฺติ… วณฺณโปกฺขรตา… กลฺยาณวากฺกรณตา… อปฺปิจฺฉตา… อปฺปาพาธตา’’ติ.

โสฬส ปสาทกรธมฺมา นิฏฺิตา.

ปสาทกรธมฺมวคฺโค สตฺตรสโม.

๑๘. อปรอจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค

๓๘๒. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปมํ ฌานํ ภาเวติ, อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ, สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภุฺชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ!

๓๘๓-๓๘๙. ‘‘อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทุติยํ ฌานํ ภาเวติ…เป… ตติยํ ฌานํ ภาเวติ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ ภาเวติ…เป… เมตฺตํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… กรุณํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… มุทิตํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป… อุเปกฺขํ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวติ…เป….

๓๙๐-๓๙๓. กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ; เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ…เป… จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ…เป… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ.

๓๙๔-๓๙๗. อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ; อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ. อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ; อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.

๓๙๘-๔๐๑. ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ… วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ….

๔๐๒-๔๐๖. สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ….

๔๐๗-๔๑๑. สทฺธาพลํ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ….

๔๑๒-๔๑๘. สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… วีริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ….

๔๑๙-๔๒๖. สมฺมาทิฏฺึ ภาเวติ… สมฺมาสงฺกปฺปํ ภาเวติ… สมฺมาวาจํ ภาเวติ… สมฺมากมฺมนฺตํ ภาเวติ… สมฺมาอาชีวํ ภาเวติ… สมฺมาวายามํ ภาเวติ… สมฺมาสตึ ภาเวติ… สมฺมาสมาธึ ภาเวติ….

๔๒๗-๔๓๔. [ที. นิ. ๒.๑๗๓; ม. นิ. ๒.๒๔๙; อ. นิ. ๘.๖๕] อชฺฌตฺตํ รูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ รูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปริตฺตานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ อปฺปมาณานิ สุวณฺณทุพฺพณฺณานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ นีลานิ นีลวณฺณานิ นีลนิทสฺสนานิ นีลนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ ปีตานิ ปีตวณฺณานิ ปีตนิทสฺสนานิ ปีตนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โลหิตกานิ โลหิตกวณฺณานิ โลหิตกนิทสฺสนานิ โลหิตกนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ เอวํสฺี โหติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ โอทาตานิ โอทาตวณฺณานิ โอทาตนิทสฺสนานิ โอทาตนิภาสานิ. ‘ตานิ อภิภุยฺย ชานามิ ปสฺสามี’ติ – เอวํสฺี โหติ….

๔๓๕-๔๔๒. รูปี รูปานิ ปสฺสติ… อชฺฌตฺตํ อรูปสฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุภนฺเตว อธิมุตฺโต โหติ… สพฺพโส รูปสฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสฺานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส อากาสานฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิฺาณนฺติ วิฺาณฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส วิฺาณฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิฺจีติ อากิฺจฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส อากิฺจฺายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสฺานาสฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ… สพฺพโส เนวสฺานาสฺายตนํ สมติกฺกมฺม สฺาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ….

๔๔๓-๔๕๒. ปถวีกสิณํ ภาเวติ… อาโปกสิณํ ภาเวติ… เตโชกสิณํ ภาเวติ… วาโยกสิณํ ภาเวติ… นีลกสิณํ ภาเวติ… ปีตกสิณํ ภาเวติ… โลหิตกสิณํ ภาเวติ… โอทาตกสิณํ ภาเวติ… อากาสกสิณํ ภาเวติ… วิฺาณกสิณํ ภาเวติ….

๔๕๓-๔๖๒. อสุภสฺํ ภาเวติ… มรณสฺํ ภาเวติ… อาหาเร ปฏิกูลสฺํ ภาเวติ… สพฺพโลเก อนภิรติสฺํ [อนภิรตสฺํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภาเวติ… อนิจฺจสฺํ ภาเวติ… อนิจฺเจ ทุกฺขสฺํ ภาเวติ… ทุกฺเข อนตฺตสฺํ ภาเวติ… ปหานสฺํ ภาเวติ… วิราคสฺํ ภาเวติ… นิโรธสฺํ ภาเวติ….

๔๖๓-๔๗๒. อนิจฺจสฺํ ภาเวติ… อนตฺตสฺํ ภาเวติ… มรณสฺํ ภาเวติ… อาหาเร ปฏิกูลสฺํ ภาเวติ… สพฺพโลเก อนภิรติสฺํ ภาเวติ… อฏฺิกสฺํ ภาเวติ… ปุฬวกสฺํ [ปุฬุวกสฺํ (ก.)] ภาเวติ… วินีลกสฺํ ภาเวติ… วิจฺฉิทฺทกสฺํ ภาเวติ… อุทฺธุมาตกสฺํ ภาเวติ….

๔๗๓-๔๘๒. พุทฺธานุสฺสตึ ภาเวติ… ธมฺมานุสฺสตึ ภาเวติ… สงฺฆานุสฺสตึ ภาเวติ… สีลานุสฺสตึ ภาเวติ… จาคานุสฺสตึ ภาเวติ… เทวตานุสฺสตึ ภาเวติ… อานาปานสฺสตึ ภาเวติ… มรณสฺสตึ ภาเวติ… กายคตาสตึ ภาเวติ… อุปสมานุสฺสตึ ภาเวติ….

๔๘๓-๔๙๒. ปมชฺฌานสหคตํ สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ… สทฺธาพลํ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ….

๔๙๓-๕๖๒. ‘‘ทุติยชฺฌานสหคตํ…เป… ตติยชฺฌานสหคตํ…เป… จตุตฺถชฺฌานสหคตํ…เป… เมตฺตาสหคตํ…เป… กรุณาสหคตํ…เป… มุทิตาสหคตํ…เป… อุเปกฺขาสหคตํ สทฺธินฺทฺริยํ ภาเวติ… วีริยินฺทฺริยํ ภาเวติ… สตินฺทฺริยํ ภาเวติ… สมาธินฺทฺริยํ ภาเวติ… ปฺินฺทฺริยํ ภาเวติ… สทฺธาพลํ ภาเวติ… วีริยพลํ ภาเวติ… สติพลํ ภาเวติ… สมาธิพลํ ภาเวติ… ปฺาพลํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว – ‘ภิกฺขุ อริตฺตชฺฌาโน วิหรติ สตฺถุสาสนกโร โอวาทปติกโร, อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ ภุฺชติ’. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตี’’ติ!

อปรอจฺฉราสงฺฆาตวคฺโค อฏฺารสโม.

๑๙. กายคตาสติวคฺโค

๕๖๓. ‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท เจตสา ผุโฏ อนฺโตคธา ตสฺส กุนฺนทิโย ยา กาจิ สมุทฺทงฺคมา; เอวเมวํ, ภิกฺขเว, ยสฺส กสฺสจิ กายคตา สติ ภาวิตา พหุลีกตา อนฺโตคธา ตสฺส กุสลา ธมฺมา เย เกจิ วิชฺชาภาคิยา’’ติ.

๕๖๔-๕๗๐. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต มหโต สํเวคาย สํวตฺตติ… มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ… มหโต โยคกฺเขมาย สํวตฺตติ… สติสมฺปชฺาย สํวตฺตติ… าณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ… วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต มหโต สํเวคาย สํวตฺตติ… มหโต อตฺถาย สํวตฺตติ… มหโต โยคกฺเขมาย สํวตฺตติ… สติสมฺปชฺาย สํวตฺตติ… าณทสฺสนปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ… วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตตี’’ติ.

๕๗๑. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต กาโยปิ ปสฺสมฺภติ, จิตฺตมฺปิ ปสฺสมฺภติ, วิตกฺกวิจาราปิ วูปสมฺมนฺติ, เกวลาปิ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต กาโยปิ ปสฺสมฺภติ, จิตฺตมฺปิ ปสฺสมฺภติ, วิตกฺกวิจาราปิ วูปสมฺมนฺติ, เกวลาปิ วิชฺชาภาคิยา ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตี’’ติ.

๕๗๒. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปหียนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว อกุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ อกุสลา ธมฺมา ปหียนฺตี’’ติ.

๕๗๓. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.

๕๗๔. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อวิชฺชา ปหียติ, วิชฺชา อุปฺปชฺชติ, อสฺมิมาโน ปหียติ, อนุสยา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺติ, สํโยชนา ปหียนฺติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อวิชฺชา ปหียติ, วิชฺชา อุปฺปชฺชติ, อสฺมิมาโน ปหียติ, อนุสยา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺติ, สํโยชนา ปหียนฺตี’’ติ.

๕๗๕-๕๗๖. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปเภทาย สํวตฺตติ… อนุปาทาปรินิพฺพานาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปเภทาย สํวตฺตติ… อนุปาทาปรินิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติ.

๕๗๗-๕๗๙. ‘‘เอกธมฺเม, ภิกฺขเว, ภาวิเต พหุลีกเต อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ… นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ… อเนกธาตุปฏิสมฺภิทา โหติ. กตมสฺมึ เอกธมฺเม? กายคตาย สติยา. อิมสฺมึ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺเม ภาวิเต พหุลีกเต อเนกธาตุปฏิเวโธ โหติ… นานาธาตุปฏิเวโธ โหติ… อเนกธาตุปฏิสมฺภิทา โหตี’’ติ.

๕๘๐-๕๘๓. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ… อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตตี’’ติ.

๕๘๔-๕๙๙. ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ปฺาวุทฺธิยา สํวตฺตติ… ปฺาเวปุลฺลาย สํวตฺตติ… มหาปฺตาย สํวตฺตติ… ปุถุปฺตาย สํวตฺตติ… วิปุลปฺตาย สํวตฺตติ… คมฺภีรปฺตาย สํวตฺตติ… อสามนฺตปฺตาย [อสมตฺถปฺตาย (สฺยา. กํ.), อสมตฺตปฺตาย (ก.), อสมนฺตปฺตาย (ฏีกา) ปฏิ. ม. อฏฺ. ๒.๓.๑ ปสฺสิตพฺพํ] สํวตฺตติ… ภูริปฺตาย สํวตฺตติ… ปฺาพาหุลฺลาย สํวตฺตติ… สีฆปฺตาย สํวตฺตติ… ลหุปฺตาย สํวตฺตติ… หาสปฺตาย [หาสุปฺตาย (สี. ปี.)] สํวตฺตติ… ชวนปฺตาย สํวตฺตติ… ติกฺขปฺตาย สํวตฺตติ… นิพฺเพธิกปฺตาย สํวตฺตติ. กตโม เอกธมฺโม? กายคตา สติ. อยํ โข, ภิกฺขเว, เอกธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต ปฺาปฏิลาภาย สํวตฺตติ… ปฺาวุทฺธิยา สํวตฺตติ… ปฺาเวปุลฺลาย สํวตฺตติ… มหาปฺตาย สํวตฺตติ… ปุถุปฺตาย สํวตฺตติ… วิปุลปฺตาย สํวตฺตติ… คมฺภีรปฺตาย สํวตฺตติ… อสามนฺตปฺตาย สํวตฺตติ… ภูริปฺตาย สํวตฺตติ… ปฺาพาหุลฺลาย สํวตฺตติ… สีฆปฺตาย สํวตฺตติ… ลหุปฺตาย สํวตฺตติ… หาสปฺตาย สํวตฺตติ… ชวนปฺตาย สํวตฺตติ… ติกฺขปฺตาย สํวตฺตติ… นิพฺเพธิกปฺตาย สํวตฺตตี’’ติ.

กายคตาสติวคฺโค เอกูนวีสติโม.

๒๐. อมตวคฺโค

๖๐๐. ‘‘อมตํ เต, ภิกฺขเว, น ปริภุฺชนฺติ เย กายคตาสตึ น ปริภุฺชนฺติ. อมตํ เต, ภิกฺขเว, ปริภุฺชนฺติ เย กายคตาสตึ ปริภุฺชนฺตี’’ติ.

๖๐๑. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริภุตฺตํ เยสํ กายคตาสติ อปริภุตฺตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริภุตฺตํ เยสํ กายคตาสติ ปริภุตฺตา’’ติ.

๖๐๒. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริหีนํ เยสํ กายคตาสติ ปริหีนา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริหีนํ เยสํ กายคตาสติ อปริหีนา’’ติ.

๖๐๓. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, วิรทฺธํ เยสํ กายคตาสติ วิรทฺธา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อารทฺธํ [อวิรทฺธํ (ก.)] เยสํ กายคตาสติ อารทฺธา’’ติ.

๖๐๔. ‘‘อมตํ เต, ภิกฺขเว, ปมาทึสุ เย กายคตาสตึ ปมาทึสุ. อมตํ เต, ภิกฺขเว, น ปมาทึสุ เย กายคตาสตึ น ปมาทึสุ’’.

๖๐๕. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปมุฏฺํ เยสํ กายคตาสติ ปมุฏฺา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปฺปมุฏฺํ เยสํ กายคตาสติ อปฺปมุฏฺา’’ติ.

๖๐๖. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อนาเสวิตํ เยสํ กายคตาสติ อนาเสวิตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อาเสวิตํ เยสํ กายคตาสติ อาเสวิตา’’ติ.

๖๐๗. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อภาวิตํ เยสํ กายคตาสติ อภาวิตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ภาวิตํ เยสํ กายคตาสติ ภาวิตา’’ติ.

๖๐๘. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อพหุลีกตํ เยสํ กายคตาสติ อพหุลีกตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, พหุลีกตํ เยสํ กายคตาสติ พหุลีกตา’’ติ.

๖๐๙. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อนภิฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อนภิฺาตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อภิฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อภิฺาตา’’ติ.

๖๑๐. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อปริฺาตํ เยสํ กายคตาสติ อปริฺาตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, ปริฺาตํ เยสํ กายคตาสติ ปริฺาตา’’ติ.

๖๑๑. ‘‘อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, อสจฺฉิกตํ เยสํ กายคตาสติ อสจฺฉิกตา. อมตํ เตสํ, ภิกฺขเว, สจฺฉิกตํ เยสํ กายคตาสติ สจฺฉิกตา’’ติ. (….) [(เอกกนิปาตสฺส สุตฺตสหสฺสํ สมตฺตํ.) (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]

(อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.) [( ) เอตฺถนฺตเร ปาโ สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ]

อมตวคฺโค วีสติโม.

เอกกนิปาตปาฬิ นิฏฺิตา.