📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

ขุทฺทกนิกาเย

เถรคาถาปาฬิ

นิทานคาถา

สีหานํว นทนฺตานํ, ทาีนํ คิริคพฺภเร;

สุณาถ ภาวิตตฺตานํ, คาถา อตฺถูปนายิกา [อตฺตูปนายิกา (สี. ก.)].

ยถานามา ยถาโคตฺตา, ยถาธมฺมวิหาริโน;

ยถาธิมุตฺตา สปฺปฺา, วิหรึสุ อตนฺทิตา.

ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสิตฺวา, ผุสิตฺวา อจฺจุตํ ปทํ;

กตนฺตํ ปจฺจเวกฺขนฺตา, อิมมตฺถมภาสิสุํ.

๑. เอกกนิปาโต

๑. ปมวคฺโค

๑. สุภูติตฺเถรคาถา

.

‘‘ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา, วสฺส เทว ยถาสุขํ;

จิตฺตํ เม สุสมาหิตํ วิมุตฺตํ, อาตาปี วิหรามิ วสฺส เทวา’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ [อิตฺถํ สุมํ (ก. อฏฺ.)] อายสฺมา สุภูติตฺเถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๒. มหาโกฏฺิกตฺเถรคาถา

.

‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;

ธุนาติ ปาปเก ธมฺเม, ทุมปตฺตํว มาลุโต’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโกฏฺิโก [มหาโกฏฺิโต (สี. สฺยา.)] เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๓. กงฺขาเรวตตฺเถรคาถา

.

‘‘ปฺํ อิมํ ปสฺส ตถาคตานํ, อคฺคิ ยถา ปชฺชลิโต นิสีเถ;

อาโลกทา จกฺขุททา ภวนฺติ, เย อาคตานํ วินยนฺติ กงฺข’’นฺติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กงฺขาเรวโต เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๔. ปุณฺณตฺเถรคาถา

.

‘‘สมฺภิเรว สมาเสถ, ปณฺฑิเตหตฺถทสฺสิภิ;

อตฺถํ มหนฺตํ คมฺภีรํ, ทุทฺทสํ นิปุณํ อณุํ;

ธีรา สมธิคจฺฉนฺติ, อปฺปมตฺตา วิจกฺขณา’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุณฺโณ มนฺตาณิปุตฺโต [มนฺตานิปุตฺโต (สฺยา. ก.)] เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๕. ทพฺพตฺเถรคาถา

.

‘‘โย ทุทฺทมิโย ทเมน ทนฺโต, ทพฺโพ สนฺตุสิโต วิติณฺณกงฺโข;

วิชิตาวี อเปตเภรโว หิ, ทพฺโพ โส ปรินิพฺพุโต ิตตฺโต’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทพฺโพ เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๖. สีตวนิยตฺเถรคาถา

.

‘‘โย สีตวนํ อุปคา ภิกฺขุ, เอโก สนฺตุสิโต สมาหิตตฺโต;

วิชิตาวี อเปตโลมหํโส, รกฺขํ กายคตาสตึ ธิติมา’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีตวนิโย เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๗. ภลฺลิยตฺเถรคาถา

.

‘‘โยปานุที มจฺจุราชสฺส เสนํ, นฬเสตุํว สุทุพฺพลํ มโหโฆ;

วิชิตาวี อเปตเภรโว หิ, ทนฺโต โส ปรินิพฺพุโต ิตตฺโต’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภลฺลิโย เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๘. วีรตฺเถรคาถา

.

‘‘โย ทุทฺทมิโย ทเมน ทนฺโต, วีโร สนฺตุสิโต วิติณฺณกงฺโข;

วิชิตาวี อเปตโลมหํโส, วีโร โส ปรินิพฺพุโต ิตตฺโต’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วีโร เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๙. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรคาถา

.

‘‘สฺวาคตํ น ทุราคตํ [นาปคตํ (สี. สฺยา.)], นยิทํ ทุมนฺติตํ มม;

สํวิภตฺเตสุ ธมฺเมสุ, ยํ เสฏฺํ ตทุปาคมิ’’นฺติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ [ปิลินฺทิวจฺโฉ (สี.)] เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

๑๐. ปุณฺณมาสตฺเถรคาถา

๑๐.

‘‘วิหริ อเปกฺขํ อิธ วา หุรํ วา, โย เวทคู สมิโต ยตตฺโต;

สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต, โลกสฺส ชฺา อุทยพฺพยฺจา’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุณฺณมาโส เถโร คาถํ อภาสิตฺถาติ.

วคฺโค ปโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุภูติ โกฏฺิโก เถโร, กงฺขาเรวตสมฺมโต;

มนฺตาณิปุตฺโต ทพฺโพ จ, สีตวนิโย จ ภลฺลิโย;

วีโร ปิลินฺทวจฺโฉ จ, ปุณฺณมาโส ตโมนุโทติ.

๒. ทุติยวคฺโค

๑. จูฬวจฺฉตฺเถรคาถา

๑๑.

‘‘ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ, ธมฺเม พุทฺธปฺปเวทิเต;

อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ, สงฺขารูปสมํ สุข’’นฺติ.

… จูฬวจฺโฉ [จูลควจฺโฉ (สี.)] เถโร….

๒. มหาวจฺฉตฺเถรคาถา

๑๒.

‘‘ปฺาพลี สีลวตูปปนฺโน, สมาหิโต ฌานรโต สตีมา;

ยทตฺถิยํ โภชนํ ภุฺชมาโน, กงฺเขถ กาลํ อิธ วีตราโค’’ติ.

… มหาวจฺโฉ [มหาควจฺโฉ (สี.)] เถโร….

๓. วนวจฺฉตฺเถรคาถา

๑๓.

‘‘นีลพฺภวณฺณา รุจิรา, สีตวารี สุจินฺธรา;

อินฺทโคปกสฺฉนฺนา, เต เสลา รมยนฺติ ม’’นฺติ.

… วนวจฺโฉ เถโร….

๔. สิวกสามเณรคาถา

๑๔.

‘‘อุปชฺฌาโย มํ อวจ, อิโต คจฺฉาม สีวก;

คาเม เม วสติ กาโย, อรฺํ เม คโต มโน;

เสมานโกปิ คจฺฉามิ, นตฺถิ สงฺโค วิชานต’’นฺติ.

… สิวโก สามเณโร….

๕. กุณฺฑธานตฺเถรคาถา

๑๕.

‘‘ปฺจ ฉินฺเท ปฺจ ชเห, ปฺจ จุตฺตริ ภาวเย;

ปฺจสงฺคาติโค ภิกฺขุ, โอฆติณฺโณติ วุจฺจตี’’ติ.

… กุณฺฑธาโน เถโร….

๖. เพลฏฺสีสตฺเถรคาถา

๑๖.

‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชฺโ, นงฺคลาวตฺตนี สิขี;

คจฺฉติ อปฺปกสิเรน, เอวํ รตฺตินฺทิวา มม;

คจฺฉนฺติ อปฺปกสิเรน, สุเข ลทฺเธ นิรามิเส’’ติ.

… เพลฏฺสีโส เถโร….

๗. ทาสกตฺเถรคาถา

๑๗.

‘‘มิทฺธี ยทา โหติ มหคฺฆโส จ, นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี;

มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท’’ติ.

… ทาสโก เถโร….

๘. สิงฺคาลปิตุตฺเถรคาถา

๑๘.

‘‘อหุ พุทฺธสฺส ทายาโท, ภิกฺขุ เภสกฬาวเน;

เกวลํ อฏฺิสฺาย, อผรี ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา.)] อิมํ;

มฺเหํ กามราคํ โส, ขิปฺปเมว ปหิสฺสตี’’ติ [ปหียภิ (สพฺพตฺถ ปาฬิยํ)].

… สิงฺคาลปิตา [สีคาลปิตา (สี.)] เถโร….

๙. กุลตฺเถรคาถา

๑๙.

[ธ. ป. ๘๐, ๑๔๕ ธมฺมปเทปิ] ‘‘อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา, อุสุการา นมยนฺติ [ทมยนฺติ (ก.)] เตชนํ;

ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา, อตฺตานํ ทมยนฺติ สุพฺพตา’’ติ.

… กุโล [กุณฺฑโล (สี.), กุโฬ (สฺยา. ก.)] เถโร….

๑๐. อชิตตฺเถรคาถา

๒๐.

‘‘มรเณ เม ภยํ นตฺถิ, นิกนฺติ นตฺถิ ชีวิเต;

สนฺเทหํ นิกฺขิปิสฺสามิ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต’’ติ [ปติสฺสโตติ (สี. สฺยา.)].

… อชิโต เถโร ….

วคฺโค ทุติโย นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

จูฬวจฺโฉ มหาวจฺโฉ, วนวจฺโฉ จ สีวโก;

กุณฺฑธาโน จ เพลฏฺิ, ทาสโก จ ตโตปริ;

สิงฺคาลปิติโก เถโร, กุโล จ อชิโต ทสาติ.

๓. ตติยวคฺโค

๑. นิคฺโรธตฺเถรคาถา

๒๑.

‘‘นาหํ ภยสฺส ภายามิ, สตฺถา โน อมตสฺส โกวิโท;

ยตฺถ ภยํ นาวติฏฺติ, เตน มคฺเคน วชนฺติ ภิกฺขโว’’ติ.

… นิคฺโรโธ เถโร….

๒. จิตฺตกตฺเถรคาถา

๒๒.

‘‘นีลา สุคีวา สิขิโน, โมรา การมฺภิยํ [การํวิยํ (สี.), การวิยํ (สฺยา.)] อภินทนฺติ;

เต สีตวาตกีฬิตา [สีตวาตกทฺทิตกลิตา (สี.), สีตวาตกลิตา (สฺยา.)], สุตฺตํ ฌายํ [ฌานํ (สฺยา.), ฌายึ (?)] นิโพเธนฺตี’’ติ.

… จิตฺตโก เถโร….

๓. โคสาลตฺเถรคาถา

๒๓.

‘‘อหํ โข เวฬุคุมฺพสฺมึ, ภุตฺวาน มธุปายสํ;

ปทกฺขิณํ สมฺมสนฺโต, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

สานุํ ปฏิคมิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหย’’นฺติ.

… โคสาโล เถโร….

๔. สุคนฺธตฺเถรคาถา

๒๔.

‘‘อนุวสฺสิโก ปพฺพชิโต, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… สุคนฺโธ เถโร….

๕. นนฺทิยตฺเถรคาถา

๒๕.

‘‘โอภาสชาตํ ผลคํ, จิตฺตํ ยสฺส อภิณฺหโส;

ตาทิสํ ภิกฺขุมาสชฺช, กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสี’’ติ.

… นนฺทิโย เถโร….

๖. อภยตฺเถรคาถา

๒๖.

‘‘สุตฺวา สุภาสิตํ วาจํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

ปจฺจพฺยธึ หิ นิปุณํ, วาลคฺคํ อุสุนา ยถา’’ติ.

… อภโย เถโร….

๗. โลมสกงฺคิยตฺเถรคาถา

๒๗.

‘‘ทพฺพํ กุสํ โปฏกิลํ, อุสีรํ มุฺชปพฺพชํ;

อุรสา ปนุทิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหย’’นฺติ.

… โลมสกงฺคิโย เถโร….

๘. ชมฺพุคามิกปุตฺตตฺเถรคาถา

๒๘.

‘‘กจฺจิ โน วตฺถปสุโต, กจฺจิ โน ภูสนารโต;

กจฺจิ สีลมยํ คนฺธํ, กึ ตฺวํ วายสิ [กจฺจิ สีลมยํ คนฺธํ, ตฺวํ วาสิ (สฺยา.)] เนตรา ปชา’’ติ.

… ชมฺพุคามิกปุตฺโต เถโร….

๙. หาริตตฺเถรคาถา

๒๙.

‘‘สมุนฺนมยมตฺตานํ, อุสุกาโรว เตชนํ;

จิตฺตํ อุชุํ กริตฺวาน, อวิชฺชํ ภินฺท หาริตา’’ติ.

… หาริโต เถโร….

๑๐. อุตฺติยตฺเถรคาถา

๓๐.

‘‘อาพาเธ เม สมุปฺปนฺเน, สติ เม อุทปชฺชถ;

อาพาโธ เม สมุปฺปนฺโน, กาโล เม นปฺปมชฺชิตุ’’นฺติ.

… อุตฺติโย เถโร….

วคฺโค ตติโย นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

นิคฺโรโธ จิตฺตโก เถโร, โคสาลเถโร สุคนฺโธ;

นนฺทิโย อภโย เถโร, เถโร โลมสกงฺคิโย;

ชมฺพุคามิกปุตฺโต จ, หาริโต อุตฺติโย อิสีติ.

๔. จตุตฺถวคฺโค

๑. คหฺวรตีริยตฺเถรคาถา

๓๑.

‘‘ผุฏฺโ ฑํเสหิ มกเสหิ, อรฺสฺมึ พฺรหาวเน;

นาโค สํคามสีเสว, สโต ตตฺราธิวาสเย’’ติ.

… คหฺวรตีริโย เถโร….

๒. สุปฺปิยตฺเถรคาถา

๓๒.

‘‘อชรํ ชีรมาเนน, ตปฺปมาเนน นิพฺพุตึ;

นิมิยํ [นิมฺมิสฺสํ (สี.), นิรามิสํ (สฺยา.), นิมิเนยฺยํ (?)] ปรมํ สนฺตึ, โยคกฺเขมํ อนุตฺตร’’นฺติ.

… สุปฺปิโย เถโร….

๓. โสปากตฺเถรคาถา

๓๓.

‘‘ยถาปิ เอกปุตฺตสฺมึ, ปิยสฺมึ กุสลี สิยา;

เอวํ สพฺเพสุ ปาเณสุ, สพฺพตฺถ กุสโล สิยา’’ติ.

… โสปาโก เถโร….

๔. โปสิยตฺเถรคาถา

๓๔.

‘‘อนาสนฺนวรา เอตา, นิจฺจเมว วิชานตา;

คามา อรฺมาคมฺม, ตโต เคหํ อุปาวิสิ [อุปาวิสึ (สี.)];

ตโต อุฏฺาย ปกฺกามิ, อนามนฺเตตฺวา [อนามนฺติย (สี.)] โปสิโย’’ติ.

… โปสิโย เถโร….

๕. สามฺกานิตฺเถรคาถา

๓๕.

‘‘สุขํ สุขตฺโถ ลภเต ตทาจรํ, กิตฺติฺจ ปปฺโปติ ยสสฺส วฑฺฒติ;

โย อริยมฏฺงฺคิกมฺชสํ อุชุํ, ภาเวติ มคฺคํ อมตสฺส ปตฺติยา’’ติ.

… สามฺกานิตฺเถโร….

๖. กุมาปุตฺตตฺเถรคาถา

๓๖.

‘‘สาธุ สุตํ สาธุ จริตกํ, สาธุ สทา อนิเกตวิหาโร;

อตฺถปุจฺฉนํ ปทกฺขิณกมฺมํ, เอตํ สามฺมกิฺจนสฺสา’’ติ.

… กุมาปุตฺโต เถโร….

๗. กุมาปุตฺตสหายกตฺเถรคาถา

๓๗.

‘‘นานาชนปทํ ยนฺติ, วิจรนฺตา อสฺตา;

สมาธิฺจ วิราเธนฺติ, กึสุ รฏฺจริยา กริสฺสติ;

ตสฺมา วิเนยฺย สารมฺภํ, ฌาเยยฺย อปุรกฺขโต’’ติ.

… กุมาปุตฺตตฺเถรสฺส สหายโก เถโร….

๘. ควมฺปติตฺเถรคาถา

๓๘.

‘‘โย อิทฺธิยา สรภุํ อฏฺเปสิ, โส ควมฺปติ อสิโต อเนโช;

ตํ สพฺพสงฺคาติคตํ มหามุนึ, เทวา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุ’’นฺติ.

… ควมฺปติตฺเถโร….

๙. ติสฺสตฺเถรคาถา

๓๙.

[สํ. นิ. ๑.๒๑, ๙๗]‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว [ฑยฺหมาเนว (สพฺพตฺถ)] มตฺถเก;

กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ.

… ติสฺโส เถโร….

๑๐. วฑฺฒมานตฺเถรคาถา

๔๐.

‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

ภวราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ.

… วฑฺฒมาโน เถโร….

วคฺโค จตุตฺโถ นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

คหฺวรตีริโย สุปฺปิโย, โสปาโก เจว โปสิโย;

สามฺกานิ กุมาปุตฺโต, กุมาปุตฺตสหายโก;

ควมฺปติ ติสฺสตฺเถโร, วฑฺฒมาโน มหายโสติ.

๕. ปฺจมวคฺโค

๑. สิริวฑฺฒตฺเถรคาถา

๔๑.

‘‘วิวรมนุปตนฺติ วิชฺชุตา, เวภารสฺส จ ปณฺฑวสฺส จ;

นควิวรคโต จ ฌายติ, ปุตฺโต อปฺปฏิมสฺส ตาทิโน’’ติ.

… สิริวฑฺโฒ เถโร….

๒. ขทิรวนิยตฺเถรคาถา

๔๒.

‘‘จาเล อุปจาเล สีสูปจาเล ( ) [(จาลา อุปจาลา, สีสูปจาลา) (ก.)] ปติสฺสตา [ปฏิสฺสติกา (สฺยา. ก.)] นุ โข วิหรถ;

อาคโต โว วาลํ วิย เวธี’’ติ.

… ขทิรวนิโย เถโร….

๓. สุมงฺคลตฺเถรคาถา

๔๓.

‘‘สุมุตฺติโก สุมุตฺติโก สาหุ, สุมุตฺติโกมฺหิ ตีหิ ขุชฺชเกหิ;

อสิตาสุ มยา นงฺคลาสุ, มยา ขุทฺทกุทฺทาลาสุ มยา.

ยทิปิ อิธเมว อิธเมว, อถ วาปิ อลเมว อลเมว;

ฌาย สุมงฺคล ฌาย สุมงฺคล, อปฺปมตฺโต วิหร สุมงฺคลา’’ติ.

… สุมงฺคโล เถโร….

๔. สานุตฺเถรคาถา

๔๔.

[สํ. นิ. ๑.๒๓๙] ‘‘มตํ วา อมฺม โรทนฺติ, โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ;

ชีวนฺตํ มํ อมฺม ปสฺสนฺตี, กสฺมา มํ อมฺม โรทสี’’ติ.

… สานุตฺเถโร….

๕. รมณียวิหาริตฺเถรคาถา

๔๕.

‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชฺโ, ขลิตฺวา ปติติฏฺติ;

เอวํ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวก’’นฺติ.

… รมณียวิหาริตฺเถโร….

๖. สมิทฺธิตฺเถรคาถา

๔๖.

‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

สติ ปฺา จ เม วุฑฺฒา, จิตฺตฺจ สุสมาหิตํ;

กามํ กรสฺสุ รูปานิ, เนว มํ พฺยาธยิสฺสสี’’ติ [พาธยิสฺสสีติ (สี.), พฺยาถยิสฺสสีติ (?)].

… สมิทฺธิตฺเถโร….

๗. อุชฺชยตฺเถรคาถา

๔๗.

‘‘นโม เต พุทฺธ วีรตฺถุ, วิปฺปมุตฺโตสิ สพฺพธิ;

ตุยฺหาปทาเน วิหรํ, วิหรามิ อนาสโว’’ติ.

… อุชฺชโย เถโร….

๘. สฺชยตฺเถรคาถา

๔๘.

‘‘ยโต อหํ ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

นาภิชานามิ สงฺกปฺปํ, อนริยํ โทสสํหิต’’นฺติ.

… สฺชโย เถโร….

๙. รามเณยฺยกตฺเถรคาถา

๔๙.

‘‘จิหจิหาภินทิเต [วิหวิหาภินทิเต (สี. สฺยา.)], สิปฺปิกาภิรุเตหิ จ;

น เม ตํ ผนฺทติ จิตฺตํ, เอกตฺตนิรตํ หิ เม’’ติ.

… รามเณยฺยโก เถโร….

๑๐. วิมลตฺเถรคาถา

๕๐.

‘‘ธรณี จ สิฺจติ วาติ, มาลุโต วิชฺชุตา จรติ นเภ;

อุปสมนฺติ วิตกฺกา, จิตฺตํ สุสมาหิตํ มมา’’ติ.

… วิมโล เถโร….

วคฺโค ปฺจโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

สิรีวฑฺโฒ เรวโต เถโร, สุมงฺคโล สานุสวฺหโย;

รมณียวิหารี จ, สมิทฺธิอุชฺชยสฺชยา;

รามเณยฺโย จ โส เถโร, วิมโล จ รณฺชโหติ.

๖. ฉฏฺวคฺโค

๑. โคธิกตฺเถรคาถา

๕๑.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

จิตฺตํ สุสมาหิตฺจ มยฺหํ, อถ เจ ปตฺถยสิ ปวสฺส เทวา’’ติ.

… โคธิโก เถโร….

๒. สุพาหุตฺเถรคาถา

๕๒.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

จิตฺตํ สุสมาหิตฺจ กาเย, อถ เจ ปตฺถยสิ ปวสฺส เทวา’’ติ.

… สุพาหุตฺเถโร….

๓. วลฺลิยตฺเถรคาถา

๕๓.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ อปฺปมตฺโต, อถ เจ ปตฺถยสิ ปวสฺส เทวา’’ติ.

… วลฺลิโย เถโร….

๔. อุตฺติยตฺเถรคาถา

๕๔.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ อทุติโย, อถ เจ ปตฺถยสิ ปวสฺส เทวา’’ติ.

… อุตฺติโย เถโร….

๕. อฺชนวนิยตฺเถรคาถา

๕๕.

‘‘อาสนฺทึ กุฏิกํ กตฺวา, โอคยฺห อฺชนํ วนํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… อฺชนวนิโย เถโร….

๖. กุฏิวิหาริตฺเถรคาถา

๕๖.

‘‘โก กุฏิกายํ ภิกฺขุ กุฏิกายํ, วีตราโค สุสมาหิตจิตฺโต;

เอวํ ชานาหิ อาวุโส, อโมฆา เต กุฏิกา กตา’’ติ.

… กุฏิวิหาริตฺเถโร….

๗. ทุติยกุฏิวิหาริตฺเถรคาถา

๕๗.

‘‘อยมาหุ ปุราณิยา กุฏิ, อฺํ ปตฺถยเส นวํ กุฏึ;

อาสํ กุฏิยา วิราชย, ทุกฺขา ภิกฺขุ ปุน นวา กุฏี’’ติ.

… ทุติยกุฏิวิหาริตฺเถโร….

๘. รมณียกุฏิกตฺเถรคาถา

๕๘.

‘‘รมณียา เม กุฏิกา, สทฺธาเทยฺยา มโนรมา;

น เม อตฺโถ กุมารีหิ, เยสํ อตฺโถ ตหึ คจฺฉถ นาริโย’’ติ.

… รมณียกุฏิโก เถโร….

๙. โกสลวิหาริตฺเถรคาถา

๕๙.

‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต, อรฺเ เม กุฏิกา กตา;

อปฺปมตฺโต จ อาตาปี, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติ [ปฏิสฺสโตติ (ก.)].

… โกสลวิหาริตฺเถโร….

๑๐. สีวลิตฺเถรคาถา

๖๐.

‘‘เต เม อิชฺฌึสุ สงฺกปฺปา, ยทตฺโถ ปาวิสึ กุฏึ;

วิชฺชาวิมุตฺตึ ปจฺเจสํ, มานานุสยมุชฺชห’’นฺติ.

… สีวลิตฺเถโร….

วคฺโค ฉฏฺโ นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

โคธิโก จ สุพาหุ จ, วลฺลิโย อุตฺติโย อิสิ;

อฺชนวนิโย เถโร, ทุเว กุฏิวิหาริโน;

รมณียกุฏิโก จ, โกสลวฺหยสีวลีติ.

๗. สตฺตมวคฺโค

๑. วปฺปตฺเถรคาถา

๖๑.

‘‘ปสฺสติ ปสฺโส ปสฺสนฺตํ, อปสฺสนฺตฺจ ปสฺสติ;

อปสฺสนฺโต อปสฺสนฺตํ, ปสฺสนฺตฺจ น ปสฺสตี’’ติ.

… วปฺโป เถโร….

๒. วชฺชิปุตฺตตฺเถรคาถา

๖๒.

‘‘เอกกา มยํ อรฺเ วิหราม, อปวิทฺธํว วนสฺมึ ทารุกํ;

ตสฺส เม พหุกา ปิหยนฺติ, เนรยิกา วิย สคฺคคามิน’’นฺติ.

… วชฺชิปุตฺโต เถโร….

๓. ปกฺขตฺเถรคาถา

๖๓.

‘‘จุตา ปตนฺติ ปติตา, คิทฺธา จ ปุนราคตา;

กตํ กิจฺจํ รตํ รมฺมํ, สุเขนนฺวาคตํ สุข’’นฺติ.

… ปกฺโข เถโร….

๔. วิมลโกณฺฑฺตฺเถรคาถา

๖๔.

‘‘ทุมวฺหยาย อุปฺปนฺโน, ชาโต ปณฺฑรเกตุนา;

เกตุหา เกตุนาเยว, มหาเกตุํ ปธํสยี’’ติ.

… วิมลโกณฺฑฺโ เถโร….

๕. อุกฺเขปกตวจฺฉตฺเถรคาถา

๖๕.

‘‘อุกฺเขปกตวจฺฉสฺส, สงฺกลิตํ พหูหิ วสฺเสหิ;

ตํ ภาสติ คหฏฺานํ, สุนิสินฺโน อุฬารปาโมชฺโช’’ติ.

… อุกฺเขปกตวจฺโฉ เถโร….

๖. เมฆิยตฺเถรคาถา

๖๖.

‘‘อนุสาสิ มหาวีโร, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, วิหาสึ สนฺติเก สโต;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… เมฆิโย เถโร….

๗. เอกธมฺมสวนียตฺเถรคาถา

๖๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… เอกธมฺมสวนีโย เถโร….

๘. เอกุทานิยตฺเถรคาถา

๖๘.

[อุทา. ๓๗; ปาจิ. ๑๕๓] ‘‘อธิเจตโส อปฺปมชฺชโต, มุนิโน โมนปเถสุ สิกฺขโต;

โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน, อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโต’’ติ.

… เอกุทานิโย เถโร….

๙. ฉนฺนตฺเถรคาถา

๖๙.

‘‘สุตฺวาน ธมฺมํ มหโต มหารสํ, สพฺพฺุตฺาณวเรน เทสิตํ;

มคฺคํ ปปชฺชึ [ปปชฺชํ (ก.)] อมตสฺส ปตฺติยา, โส โยคกฺเขมสฺส ปถสฺส โกวิโท’’ติ.

… ฉนฺโน เถโร….

๑๐. ปุณฺณตฺเถรคาถา

๗๐.

‘‘สีลเมว อิธ อคฺคํ, ปฺวา ปน อุตฺตโม;

มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ, สีลปฺาณโต ชย’’นฺติ.

… ปุณฺโณ เถโร….

วคฺโค สตฺตโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ

วปฺโป จ วชฺชิปุตฺโต จ, ปกฺโข วิมลโกณฺฑฺโ;

อุกฺเขปกตวจฺโฉ จ, เมฆิโย เอกธมฺมิโก;

เอกุทานิยฉนฺนา จ, ปุณฺณตฺเถโร มหพฺพโลติ.

๘. อฏฺมวคฺโค

๑. วจฺฉปาลตฺเถรคาถา

๗๑.

‘‘สุสุขุมนิปุณตฺถทสฺสินา, มติกุสเลน นิวาตวุตฺตินา;

สํเสวิตวุทฺธสีลินา [สํเสวิตพุทฺธสีลินา (ก.)], นิพฺพานํ น หิ เตน ทุลฺลภ’’นฺติ.

… วจฺฉปาโล เถโร….

๒. อาตุมตฺเถรคาถา

๗๒.

‘‘ยถา กฬีโร สุสุ วฑฺฒิตคฺโค, ทุนฺนิกฺขโม โหติ ปสาขชาโต;

เอวํ อหํ ภริยายานิตาย, อนุมฺํ มํ ปพฺพชิโตมฺหิ ทานี’’ติ.

… อาตุโม เถโร….

๓. มาณวตฺเถรคาถา

๗๓.

‘‘ชิณฺณฺจ ทิสฺวา ทุขิตฺจ พฺยาธิตํ, มตฺจ ทิสฺวา คตมายุสงฺขยํ;

ตโต อหํ นิกฺขมิตูน ปพฺพชึ, ปหาย กามานิ มโนรมานี’’ติ.

… มาณโว เถโร….

๔. สุยามนตฺเถรคาถา

๗๔.

‘‘กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธฺจ [ถีนมิทฺธฺจ (สี. สฺยา.)] ภิกฺขุโน;

อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ, สพฺพโสว น วิชฺชตี’’ติ.

… สุยามโน เถโร….

๕. สุสารทตฺเถรคาถา

๗๕.

‘‘สาธุ สุวิหิตาน ทสฺสนํ, กงฺขา ฉิชฺชติ พุทฺธิ วฑฺฒติ;

พาลมฺปิ กโรนฺติ ปณฺฑิตํ, ตสฺมา สาธุ สตํ สมาคโม’’ติ.

… สุสารโท เถโร….

๖. ปิยฺชหตฺเถรคาถา

๗๖.

‘‘อุปฺปตนฺเตสุ นิปเต, นิปตนฺเตสุ อุปฺปเต;

วเส อวสมาเนสุ, รมมาเนสุ โน รเม’’ติ.

… ปิยฺชโห เถโร….

๗. หตฺถาโรหปุตฺตตฺเถรคาถา

๗๗.

‘‘อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ, เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ;

ตทชฺชหํ นิคฺคเหสฺสามิ โยนิโส, หตฺถิปฺปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคโห’’ติ.

… หตฺถาโรหปุตฺโต เถโร….

๘. เมณฺฑสิรตฺเถรคาถา

๗๘.

‘‘อเนกชาติสํสารํ, สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ;

ตสฺส เม ทุกฺขชาตสฺส, ทุกฺขกฺขนฺโธ อปรทฺโธ’’ติ.

… เมณฺฑสิโร เถโร….

๙. รกฺขิตตฺเถรคาถา

๗๙.

‘‘สพฺโพ ราโค ปหีโน เม, สพฺโพ โทโส สมูหโต;

สพฺโพ เม วิคโต โมโห, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต’’ติ.

… รกฺขิโต เถโร….

๑๐. อุคฺคตฺเถรคาถา

๘๐.

‘‘ยํ มยา ปกตํ กมฺมํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

สพฺพเมตํ ปริกฺขีณํ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… อุคฺโค เถโร….

วคฺโค อฏฺโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

วจฺฉปาโล จ โย เถโร, อาตุโม มาณโว อิสิ;

สุยามโน สุสารโท, เถโร โย จ ปิยฺชโห;

อาโรหปุตฺโต เมณฺฑสิโร, รกฺขิโต อุคฺคสวฺหโยติ.

๙. นวมวคฺโค

๑. สมิติคุตฺตตฺเถรคาถา

๘๑.

‘‘ยํ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุพฺเพ อฺาสุ ชาติสุ;

อิเธว ตํ เวทนียํ, วตฺถุ อฺํ น วิชฺชตี’’ติ.

… สมิติคุตฺโต เถโร….

๒. กสฺสปตฺเถรคาถา

๘๒.

‘‘เยน เยน สุภิกฺขานิ, สิวานิ อภยานิ จ;

เตน ปุตฺตก คจฺฉสฺสุ, มา โสกาปหโต ภวา’’ติ.

… กสฺสโป เถโร….

๓. สีหตฺเถรคาถา

๘๓.

‘‘สีหปฺปมตฺโต วิหร, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต;

ภาเวหิ กุสลํ ธมฺมํ, ชห สีฆํ สมุสฺสย’’นฺติ.

… สีโห เถโร….

๔. นีตตฺเถรคาถา

๘๔.

‘‘สพฺพรตฺตึ สุปิตฺวาน, ทิวา สงฺคณิเก รโต;

กุทาสฺสุ นาม ทุมฺเมโธ, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติ.

… นีโต เถโร….

๕. สุนาคตฺเถรคาถา

๘๕.

‘‘จิตฺตนิมิตฺตสฺส โกวิโท, ปวิเวกรสํ วิชานิย;

ฌายํ นิปโก ปติสฺสโต, อธิคจฺเฉยฺย สุขํ นิรามิส’’นฺติ.

… สุนาโค เถโร….

๖. นาคิตตฺเถรคาถา

๘๖.

‘‘อิโต พหิทฺธา ปุถุ อฺวาทินํ, มคฺโค น นิพฺพานคโม ยถา อยํ;

อิติสฺสุ สงฺฆํ ภควานุสาสติ, สตฺถา สยํ ปาณิตเลว ทสฺสย’’นฺติ.

… นาคิโต เถโร….

๗. ปวิฏฺตฺเถรคาถา

๘๗.

‘‘ขนฺธา ทิฏฺา ยถาภูตํ, ภวา สพฺเพ ปทาลิตา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… ปวิฏฺโ เถโร….

๘. อชฺชุนตฺเถรคาถา

๘๘.

‘‘อสกฺขึ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;

วุยฺหมาโน มโหเฆว, สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌห’’นฺติ.

… อชฺชุโน เถโร….

๙. (ปม)-เทวสภตฺเถรคาถา

๘๙.

‘‘อุตฺติณฺณา ปงฺกปลิปา, ปาตาลา ปริวชฺชิตา;

มุตฺโต โอฆา จ คนฺถา จ, สพฺเพ มานา วิสํหตา’’ติ.

… เทวสโภ เถโร….

๑๐. สามิทตฺตตฺเถรคาถา

๙๐.

‘‘ปฺจกฺขนฺธา ปริฺาตา, ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… สามิทตฺโต เถโร….

วคฺโค นวโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

เถโร สมิติคุตฺโต จ, กสฺสโป สีหสวฺหโย;

นีโต สุนาโค นาคิโต, ปวิฏฺโ อชฺชุโน อิสิ;

เทวสโภ จ โย เถโร, สามิทตฺโต มหพฺพโลติ.

๑๐. ทสมวคฺโค

๑. ปริปุณฺณกตฺเถรคาถา

๙๑.

‘‘น ตถา มตํ สตรสํ, สุธนฺนํ ยํ มยชฺช ปริภุตฺตํ;

อปริมิตทสฺสินา โคตเมน, พุทฺเธน เทสิโต ธมฺโม’’ติ.

… ปริปุณฺณโก เถโร….

๒. วิชยตฺเถรคาถา

๙๒.

‘‘ยสฺสาสวา ปริกฺขีณา, อาหาเร จ อนิสฺสิโต;

สุฺตา อนิมิตฺโต จ, วิโมกฺโข ยสฺส โคจโร;

อากาเสว สกุนฺตานํ, ปทํ ตสฺส ทุรนฺนย’’นฺติ.

… วิชโย เถโร….

๓. เอรกตฺเถรคาถา

๙๓.

‘‘ทุกฺขา กามา เอรก, น สุขา กามา เอรก;

โย กาเม กามยติ, ทุกฺขํ โส กามยติ เอรก;

โย กาเม น กามยติ, ทุกฺขํ โส น กามยติ เอรกา’’ติ.

… เอรโก เถโร….

๔. เมตฺตชิตฺเถรคาถา

๙๔.

‘‘นโม หิ ตสฺส ภควโต, สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต;

เตนายํ อคฺคปฺปตฺเตน, อคฺคธมฺโม [อคฺโค ธมฺโม (สี.)] สุเทสิโต’’ติ.

… เมตฺตชิ เถโร….

๕. จกฺขุปาลตฺเถรคาถา

๙๕.

‘‘อนฺโธหํ หตเนตฺโตสฺมิ, กนฺตารทฺธานปกฺขนฺโท [ปกฺขนฺโน (สี.), ปกฺกนฺโต (สฺยา. สี. อฏฺ.)];

สยมาโนปิ คจฺฉิสฺสํ, น สหาเยน ปาเปนา’’ติ.

… จกฺขุปาโล เถโร….

๖. ขณฺฑสุมนตฺเถรคาถา

๙๖.

‘‘เอกปุปฺผํ จชิตฺวาน, อสีติ [อสีตึ (สี.)] วสฺสโกฏิโย;

สคฺเคสุ ปริจาเรตฺวา, เสสเกนมฺหิ นิพฺพุโต’’ติ.

… ขณฺฑสุมโน เถโร….

๗. ติสฺสตฺเถรคาถา

๙๗.

‘‘หิตฺวา สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;

อคฺคหึ มตฺติกาปตฺตํ, อิทํ ทุติยาภิเสจน’’นฺติ.

… ติสฺโส เถโร….

๘. อภยตฺเถรคาถา

๙๘.

‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ;

ตสฺส วฑฺฒนฺติ อาสวา, ภวมูโลปคามิโน’’ติ [ภวมูลา ภวคามิโนติ (สี. ก.)].

… อภโย เถโร….

๙. อุตฺติยตฺเถรคาถา

๙๙.

‘‘สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ;

ตสฺส วฑฺฒนฺติ อาสวา, สํสารํ อุปคามิโน’’ติ.

… อุตฺติโย เถโร….

๑๐. (ทุติย)-เทวสภตฺเถรคาถา

๑๐๐.

‘‘สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน, สติปฏฺานโคจโร;

วิมุตฺติกุสุมสฺฉนฺโน, ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโว’’ติ.

… เทวสโภ เถโร….

วคฺโค ทสโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

ปริปุณฺณโก จ วิชโย, เอรโก เมตฺตชี มุนิ;

จกฺขุปาโล ขณฺฑสุมโน, ติสฺโส จ อภโย ตถา;

อุตฺติโย จ มหาปฺโ, เถโร เทวสโภปิ จาติ.

๑๑. เอกาทสมวคฺโค

๑. เพลฏฺานิกตฺเถรคาถา

๑๐๑.

‘‘หิตฺวา คิหิตฺตํ อนโวสิตตฺโต, มุขนงฺคลี โอทริโก กุสีโต;

มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท’’ติ.

… เพลฏฺานิโก เถโร….

๒. เสตุจฺฉตฺเถรคาถา

๑๐๒.

‘‘มาเนน วฺจิตาเส, สงฺขาเรสุ สํกิลิสฺสมานาเส;

ลาภาลาเภน มถิตา, สมาธึ นาธิคจฺฉนฺตี’’ติ.

… เสตุจฺโฉ เถโร….

๓. พนฺธุรตฺเถรคาถา

๑๐๓.

‘‘นาหํ เอเตน อตฺถิโก, สุขิโต ธมฺมรเสน ตปฺปิโต;

ปิตฺวา [ปีตฺวาน (สี. สฺยา.)] รสคฺคมุตฺตมํ, น จ กาหามิ วิเสน สนฺถว’’นฺติ.

… พนฺธุโร [พนฺธโน (ก.)] เถโร….

๔. ขิตกตฺเถรคาถา

๑๐๔.

‘‘ลหุโก วต เม กาโย, ผุฏฺโ จ ปีติสุเขน วิปุเลน;

ตูลมิว เอริตํ มาลุเตน, ปิลวตีว เม กาโย’’ติ.

… ขิตโก เถโร….

๕. มลิตวมฺภตฺเถรคาถา

๑๐๕.

‘‘อุกฺกณฺิโตปิ น วเส, รมมาโนปิ ปกฺกเม;

น ตฺเววานตฺถสํหิตํ, วเส วาสํ วิจกฺขโณ’’ติ.

… มลิตวมฺโภ เถโร….

๖. สุเหมนฺตตฺเถรคาถา

๑๐๖.

‘‘สตลิงฺคสฺส อตฺถสฺส, สตลกฺขณธาริโน;

เอกงฺคทสฺสี ทุมฺเมโธ, สตทสฺสี จ ปณฺฑิโต’’ติ.

… สุเหมนฺโต เถโร….

๗. ธมฺมสวตฺเถรคาถา

๑๐๗.

‘‘ปพฺพชึ ตุลยิตฺวาน, อคารสฺมานคาริยํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ธมฺมสโว เถโร….

๘. ธมฺมสวปิตุตฺเถรคาถา

๑๐๘.

‘‘ส วีสวสฺสสติโก, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ธมฺมสวปิตุ เถโร….

๙. สงฺฆรกฺขิตตฺเถรคาถา

๑๐๙.

‘‘น นูนายํ ปรมหิตานุกมฺปิโน, รโหคโต อนุวิคเณติ สาสนํ;

ตถาหยํ วิหรติ ปากตินฺทฺริโย, มิคี ยถา ตรุณชาติกา วเน’’ติ.

… สงฺฆรกฺขิโต เถโร….

๑๐. อุสภตฺเถรคาถา

๑๑๐.

‘‘นคา นคคฺเคสุ สุสํวิรูฬฺหา, อุทคฺคเมเฆน นเวน สิตฺตา;

วิเวกกามสฺส อรฺสฺิโน, ชเนติ ภิยฺโย อุสภสฺส กลฺยต’’นฺติ.

… อุสโภ เถโร….

วคฺโค เอกาทสโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

เพลฏฺานิโก เสตุจฺโฉ, พนฺธุโร ขิตโก อิสิ;

มลิตวมฺโภ สุเหมนฺโต, ธมฺมสโว ธมฺมสวปิตา;

สงฺฆรกฺขิตตฺเถโร จ, อุสโภ จ มหามุนีติ.

๑๒. ทฺวาทสมวคฺโค

๑. เชนฺตตฺเถรคาถา

๑๑๑.

‘‘ทุปฺปพฺพชฺชํ เว ทุรธิวาสา เคหา, ธมฺโม คมฺภีโร ทุรธิคมา โภคา;

กิจฺฉา วุตฺติ โน อิตรีตเรเนว, ยุตฺตํ จินฺเตตุํ สตตมนิจฺจต’’นฺติ.

… เชนฺโต เถโร….

๒. วจฺฉโคตฺตตฺเถรคาถา

๑๑๒.

‘‘เตวิชฺโชหํ มหาฌายี, เจโตสมถโกวิโท;

สทตฺโถ เม อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… วจฺฉโคตฺโต เถโร….

๓. วนวจฺฉตฺเถรคาถา

๑๑๓.

‘‘อจฺโฉทิกา ปุถุสิลา,โคนงฺคุลมิคายุตา;

อมฺพุเสวาลสฺฉนฺนา, เต เสลา รมยนฺติ ม’’นฺติ.

… วนวจฺโฉ เถโร….

๔. อธิมุตฺตตฺเถรคาถา

๑๑๔.

‘‘กายทุฏฺุลฺลครุโน, หิยฺยมานมฺหิ [หียมานมฺหิ (สี.)] ชีวิเต;

สรีรสุขคิทฺธสฺส, กุโต สมณสาธุตา’’ติ.

… อธิมุตฺโต เถโร….

๕. มหานามตฺเถรคาถา

๑๑๕.

‘‘เอสาวหิยฺยเส ปพฺพเตน, พหุกุฏชสลฺลกิเกน [สลฺลกิเตน (สี.), สลฺลริเกน (สฺยา.)];

เนสาทเกน คิรินา, ยสสฺสินา ปริจฺฉเทนา’’ติ.

… มหานาโม เถโร….

๖. ปาราปริยตฺเถรคาถา

๑๑๖.

‘‘ฉผสฺสายตเน หิตฺวา, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;

อฆมูลํ วมิตฺวาน, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

… ปาราปริโย [ปาราสริโย (สี.), ปารํปริโย (ก.)] เถโร ….

๗. ยสตฺเถรคาถา

๑๑๗.

‘‘สุวิลิตฺโต สุวสโน,สพฺพาภรณภูสิโต;

ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมึ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ยโส เถโร….

๘. กิมิลตฺเถรคาถา

๑๑๘.

‘‘อภิสตฺโตว นิปตติ, วโย รูปํ อฺมิว ตเถว สนฺตํ;

ตสฺเสว สโต อวิปฺปวสโต, อฺสฺเสว สรามิ อตฺตาน’’นฺติ.

… กิมิโล [กิมฺพิโล (สี. สฺยา.)] เถโร….

๙. วชฺชิปุตฺตตฺเถรคาถา

๑๑๙.

‘‘รุกฺขมูลคหนํ ปสกฺกิย, นิพฺพานํ หทยสฺมึ โอปิย;

ฌาย โคตม มา จ ปมาโท, กึ เต พิฬิพิฬิกา กริสฺสตี’’ติ.

… วชฺชิปุตฺโต เถโร….

๑๐. อิสิทตฺตตฺเถรคาถา

๑๒๐.

‘‘ปฺจกฺขนฺธา ปริฺาตา, ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา;

ทุกฺขกฺขโย อนุปฺปตฺโต,ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

… อิสิทตฺโต เถโร….

วคฺโค ทฺวาทสโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ

เชนฺโต จ วจฺฉโคตฺโต จ, วจฺโฉ จ วนสวฺหโย;

อธิมุตฺโต มหานาโม, ปาราปริโย ยโสปิ จ;

กิมิโล วชฺชิปุตฺโต จ, อิสิทตฺโต มหายโสติ.

เอกกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

วีสุตฺตรสตํ เถรา, กตกิจฺจา อนาสวา;

เอกเกว นิปาตมฺหิ, สุสงฺคีตา มเหสิภีติ.

๒. ทุกนิปาโต

๑. ปมวคฺโค

๑. อุตฺตรตฺเถรคาถา

๑๒๑.

‘‘นตฺถิ โกจิ ภโว นิจฺโจ, สงฺขารา วาปิ สสฺสตา;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต ขนฺธา, จวนฺติ อปราปรํ.

๑๒๒.

‘‘เอตมาทีนํ ตฺวา, ภเวนมฺหิ อนตฺถิโก;

นิสฺสโฏ สพฺพกาเมหิ, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตโร เถโร คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

๒. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรคาถา

๑๒๓.

‘‘นยิทํ อนเยน ชีวิตํ, นาหาโร หทยสฺส สนฺติโก;

อาหารฏฺิติโก สมุสฺสโย, อิติ ทิสฺวาน จรามิ เอสนํ.

๑๒๔.

‘‘ปงฺโกติ หิ นํ ปเวทยุํ, ยายํ วนฺทนปูชนา กุเลสุ;

สุขุมํ สลฺลํ ทุรุพฺพหํ, สกฺกาโร กาปุริเสน ทุชฺชโห’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เถโร คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

๓. วลฺลิยตฺเถรคาถา

๑๒๕.

‘‘มกฺกโฏ ปฺจทฺวารายํ, กุฏิกายํ ปสกฺกิย;

ทฺวาเรน อนุปริเยติ, ฆฏฺฏยนฺโต มุหุํ มุหุํ.

๑๒๖.

‘‘ติฏฺ มกฺกฏ มา ธาวิ, น หิ เต ตํ ยถา ปุเร;

นิคฺคหีโตสิ ปฺาย, เนว ทูรํ คมิสฺสตี’’ติ.

… วลฺลิโย เถโร….

๔. คงฺคาตีริยตฺเถรคาถา

๑๒๗.

‘‘ติณฺณํ เม ตาลปตฺตานํ, คงฺคาตีเร กุฏี กตา;

ฉวสิตฺโตว เม ปตฺโต, ปํสุกูลฺจ จีวรํ.

๑๒๘.

‘‘ทฺวินฺนํ อนฺตรวสฺสานํ, เอกา วาจา เม ภาสิตา;

ตติเย อนฺตรวสฺสมฺหิ, ตโมขนฺโธ [ตโมกฺขนฺโธ (สี. สฺยา.)] ปทาลิโต’’ติ.

… คงฺคาตีริโย เถโร….

๕. อชินตฺเถรคาถา

๑๒๙.

‘‘อปิ เจ โหติ เตวิชฺโช, มจฺจุหายี อนาสโว;

อปฺปฺาโตติ นํ พาลา, อวชานนฺติ อชานตา.

๑๓๐.

‘‘โย จ โข อนฺนปานสฺส, ลาภี โหตีธ ปุคฺคโล;

ปาปธมฺโมปิ เจ โหติ, โส เนสํ โหติ สกฺกโต’’ติ.

… อชิโน เถโร….

๖. เมฬชินตฺเถรคาถา

๑๓๑.

‘‘ยทาหํ ธมฺมมสฺโสสึ, ภาสมานสฺส สตฺถุโน;

น กงฺขมภิชานามิ, สพฺพฺูอปราชิเต.

๑๓๒.

‘‘สตฺถวาเห มหาวีเร, สารถีนํ วรุตฺตเม;

มคฺเค ปฏิปทายํ วา, กงฺขา มยฺหํ น วิชฺชตี’’ติ.

… เมฬชิโน เถโร….

๗. ราธตฺเถรคาถา

๑๓๓.

[ธ. ป. ๑๓ ธมฺมปเท] ‘‘ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนํ, วุฏฺี สมติวิชฺฌติ;

เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ, ราโค สมติวิชฺฌติ.

๑๓๔.

[ธ. ป. ๑๔ ธมฺมปเท] ‘‘ยถา อคารํ สุจฺฉนฺนํ, วุฑฺฒี น สมติวิชฺฌติ;

เอวํ สุภาวิตํ จิตฺตํ, ราโค น สมติวิชฺฌตี’’ติ.

… ราโธ เถโร….

๘. สุราธตฺเถรคาถา

๑๓๕.

‘‘ขีณา หิ มยฺหํ ชาติ, วุสิตํ ชินสาสนํ;

ปหีโน ชาลสงฺขาโต, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๑๓๖.

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.

… สุราโธ เถโร….

๙. โคตมตฺเถรคาถา

๑๓๗.

‘‘สุขํ สุปนฺติ มุนโย, เย อิตฺถีสุ น พชฺฌเร;

สทา เว รกฺขิตพฺพาสุ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ.

๑๓๘.

‘‘วธํ จริมฺห เต กาม, อนณา ทานิ เต มยํ;

คจฺฉาม ทานิ นิพฺพานํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจตี’’ติ.

… โคตโม เถโร….

๑๐. วสภตฺเถรคาถา

๑๓๙.

‘‘ปุพฺเพ หนติ อตฺตานํ, ปจฺฉา หนติ โส ปเร;

สุหตํ หนฺติ อตฺตานํ, วีตํเสเนว ปกฺขิมา.

๑๔๐.

‘‘น พฺราหฺมโณ พหิวณฺโณ, อนฺโต วณฺโณ หิ พฺราหฺมโณ;

ยสฺมึ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปตี’’ติ.

… วสโภ เถโร….

วคฺโค ปโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

อุตฺตโร เจว ปิณฺโฑโล, วลฺลิโย ตีริโย อิสิ;

อชิโน จ เมฬชิโน, ราโธ สุราโธ โคตโม;

วสเภน อิเม โหนฺติ, ทส เถรา มหิทฺธิกาติ.

๒. ทุติยวคฺโค

๑. มหาจุนฺทตฺเถรคาถา

๑๔๑.

‘‘สุสฺสูสา สุตวทฺธนี, สุตํ ปฺาย วทฺธนํ;

ปฺาย อตฺถํ ชานาติ, าโต อตฺโถ สุขาวโห.

๑๔๒.

‘‘เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ, จเรยฺย สํโยชนวิปฺปโมกฺขํ;

สเจ รตึ นาธิคจฺเฉยฺย ตตฺถ, สงฺเฆ วเส รกฺขิตตฺโต สติมา’’ติ.

… มหาจุนฺโท เถโร….

๒. โชติทาสตฺเถรคาถา

๑๔๓.

‘‘เย โข เต เวมิสฺเสน [เวฆมิสฺเสน (สี. สฺยา.), เว คมิสฺเสน, เวขมิสฺเสน (ก.)], นานตฺเตน จ กมฺมุนา;

มนุสฺเส อุปรุนฺธนฺติ, ผรุสูปกฺกมา ชนา;

เตปิ ตตฺเถว กีรนฺติ, น หิ กมฺมํ ปนสฺสติ.

๑๔๔.

‘‘ยํ กโรติ นโร กมฺมํ, กลฺยาณํ ยทิ ปาปกํ;

ตสฺส ตสฺเสว ทายาโท, ยํ ยํ กมฺมํ ปกุพฺพตี’’ติ.

… โชติทาโส เถโร….

๓. เหรฺกานิตฺเถรคาถา

๑๔๕.

‘‘อจฺจยนฺติ อโหรตฺตา, ชีวิตํ อุปรุชฺฌติ;

อายุ ขียติ มจฺจานํ, กุนฺนทีนํว โอทกํ.

๑๔๖.

‘‘อถ ปาปานิ กมฺมานิ, กรํ พาโล น พุชฺฌติ;

ปจฺฉาสฺส กฏุกํ โหติ, วิปาโก หิสฺส ปาปโก’’ติ.

… เหรฺกานิตฺเถโร….

๔. โสมมิตฺตตฺเถรคาถา

๑๔๗.

‘‘ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว;

เอวํ กุสีตมาคมฺม, สาธุชีวีปิ สีทติ;

ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํ.

๑๔๘.

‘‘ปวิวิตฺเตหิ อริเยหิ, ปหิตตฺเตหิ ฌายิภิ;

นิจฺจํ อารทฺธวีริเยหิ, ปณฺฑิเตหิ สหาวเส’’ติ.

… โสมมิตฺโต เถโร….

๕. สพฺพมิตฺตตฺเถรคาถา

๑๔๙.

‘‘ชโน ชนมฺหิ สมฺพทฺโธ [สมฺพทฺโธ (สฺยา. ก.)], ชนเมวสฺสิโต ชโน;

ชโน ชเนน เหียติ, เหเติ จ [โพธิยติ, พาเธติ จ (ก.)] ชโน ชนํ.

๑๕๐.

‘‘โก หิ ตสฺส ชเนนตฺโถ, ชเนน ชนิเตน วา;

ชนํ โอหาย คจฺฉํ ตํ, เหยิตฺวา [พาธยิตฺวา (ก.)] พหุํ ชน’’นฺติ.

… สพฺพมิตฺโต เถโร….

๖. มหากาฬตฺเถรคาถา

๑๕๑.

‘‘กาฬี อิตฺถี พฺรหตี ธงฺกรูปา, สตฺถิฺจ เภตฺวา อปรฺจ สตฺถึ;

พาหฺจ เภตฺวา อปรฺจ พาหํ, สีสฺจ เภตฺวา ทธิถาลกํว;

เอสา นิสินฺนา อภิสนฺทหิตฺวา.

๑๕๒.

‘‘โย เว อวิทฺวา อุปธึ กโรติ, ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท;

ตสฺมา ปชานํ อุปธึ น กยิรา, มาหํ ปุน ภินฺนสิโร สยิสฺส’’นฺติ [ปสฺสิสฺสนฺติ (ก.)].

… มหากาโฬ เถโร….

๗. ติสฺสตฺเถรคาถา

๑๕๓.

‘‘พหู สปตฺเต ลภติ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส, วตฺถสฺส สยนสฺส จ.

๑๕๔.

‘‘เอตมาทีนวํ ตฺวา, สกฺกาเรสุ มหพฺภยํ;

อปฺปลาโภ อนวสฺสุโต, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ.

… ติสฺโส เถโร….

๘. กิมิลตฺเถรคาถา

๑๕๕.

‘‘ปาจีนวํสทายมฺหิ, สกฺยปุตฺตา สหายกา;

ปหายานปฺปเก โภเค, อุฺฉาปตฺตาคเต รตา.

๑๕๖.

‘‘อารทฺธวีริยา ปหิตตฺตา, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา;

รมนฺติ ธมฺมรติยา, หิตฺวาน โลกิยํ รติ’’นฺติ.

… กิมิโล [กิมฺพิโล (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….

๙. นนฺทตฺเถรคาถา

๑๕๗.

‘‘อโยนิโส มนสิการา, มณฺฑนํ อนุยุฺชิสํ;

อุทฺธโต จปโล จาสึ, กามราเคน อฏฺฏิโต.

๑๕๘.

‘‘อุปายกุสเลนาหํ, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;

โยนิโส ปฏิปชฺชิตฺวา, ภเว จิตฺตํ อุทพฺพหิ’’นฺติ.

… นนฺโท เถโร….

๑๐. สิริมตฺเถรคาถา

๑๕๙.

‘‘ปเร จ นํ ปสํสนฺติ, อตฺตา เจ อสมาหิโต;

โมฆํ ปเร ปสํสนฺติ, อตฺตา หิ อสมาหิโต.

๑๖๐.

‘‘ปเร จ นํ ครหนฺติ, อตฺตา เจ สุสมาหิโต;

โมฆํ ปเร ครหนฺติ, อตฺตา หิ สุสมาหิโต’’ติ.

… สิริมา เถโร….

วคฺโค ทุติโย นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

จุนฺโท จ โชติทาโส จ, เถโร เหรฺกานิ จ;

โสมมิตฺโต สพฺพมิตฺโต, กาโล ติสฺโส จ กิมิโล [กิมฺพิโล (สี. สฺยา. ปี.), ฉนฺทลกฺขณานุโลมํ];

นนฺโท จ สิริมา เจว, ทส เถรา มหิทฺธิกาติ.

๓. ตติยวคฺโค

๑. อุตฺตรตฺเถรคาถา

๑๖๑.

‘‘ขนฺธา มยา ปริฺาตา, ตณฺหา เม สุสมูหตา;

ภาวิตา มม โพชฺฌงฺคา, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.

๑๖๒.

‘‘โสหํ ขนฺเธ ปริฺาย, อพฺพหิตฺวาน [อพฺพุหิตฺวาน (ก.)] ชาลินึ;

ภาวยิตฺวาน โพชฺฌงฺเค, นิพฺพายิสฺสํ อนาสโว’’ติ.

… อุตฺตโร เถโร….

๒. ภทฺทชิตฺเถรคาถา

๑๖๓.

‘‘ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;

ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ [โสฬสปพฺเพโธ (สี. อฏฺ.), โสฬสพฺพาโณ (?)], อุพฺภมาหุ [อุทฺธมาหุ (สี.), อุจฺจมาหุ (สฺยา.)] สหสฺสธา.

๑๖๔.

‘‘สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ, ธชาลุ หริตามโย;

อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉสหสฺสานิ สตฺตธา’’ติ.

… ภทฺทชิตฺเถโร….

๓. โสภิตตฺเถรคาถา

๑๖๕.

‘‘สติมา ปฺวา ภิกฺขุ, อารทฺธพลวีริโย;

ปฺจ กปฺปสตานาหํ, เอกรตฺตึ อนุสฺสรึ.

๑๖๖.

‘‘จตฺตาโร สติปฏฺาเน, สตฺต อฏฺ จ ภาวยํ;

ปฺจ กปฺปสตานาหํ, เอกรตฺตึ อนุสฺสริ’’นฺติ.

… โสภิโต เถโร….

๔. วลฺลิยตฺเถรคาถา

๑๖๗.

‘‘ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยน, ยํ กิจฺจํ โพทฺธุมิจฺฉตา;

กริสฺสํ นาวรชฺฌิสฺสํ [นาวรุชฺฌิสฺสํ (ก. สี. ก.)], ปสฺส วีริยํ ปรกฺกม.

๑๖๘.

‘‘ตฺวฺจ เม มคฺคมกฺขาหิ, อฺชสํ อมโตคธํ;

อหํ โมเนน โมนิสฺสํ, คงฺคาโสโตว สาคร’’นฺติ.

… วลฺลิโย เถโร….

๕. วีตโสกตฺเถรคาถา

๑๖๙.

‘‘เกเส เม โอลิขิสฺสนฺติ, กปฺปโก อุปสงฺกมิ;

ตโต อาทาสมาทาย, สรีรํ ปจฺจเวกฺขิสํ.

๑๗๐.

‘‘ตุจฺโฉ กาโย อทิสฺสิตฺถ, อนฺธกาโร ตโม พฺยคา;

สพฺเพ โจฬา สมุจฺฉินฺนา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… วีตโสโก เถโร….

๖. ปุณฺณมาสตฺเถรคาถา

๑๗๑.

‘‘ปฺจ นีวรเณ หิตฺวา, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ธมฺมาทาสํ คเหตฺวาน, าณทสฺสนมตฺตโน.

๑๗๒.

‘‘ปจฺจเวกฺขึ อิมํ กายํ, สพฺพํ สนฺตรพาหิรํ;

อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, ตุจฺโฉ กาโย อทิสฺสถา’’ติ.

… ปุณฺณมาโส เถโร….

๗. นนฺทกตฺเถรคาถา

๑๗๓.

‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชฺโ, ขลิตฺวา ปติติฏฺติ;

ภิยฺโย ลทฺทาน สํเวคํ, อทีโน วหเต ธุรํ.

๑๗๔.

‘‘เอวํ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกํ;

อาชานียํ มํ ธาเรถ, ปุตฺตํ พุทฺธสฺส โอรส’’นฺติ.

… นนฺทโก เถโร….

๘. ภรตตฺเถรคาถา

๑๗๕.

‘‘เอหิ นนฺทก คจฺฉาม, อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ;

สีหนาทํ นทิสฺสาม, พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมุขา.

๑๗๖.

‘‘ยาย โน อนุกมฺปาย, อมฺเห ปพฺพาชยี มุนิ;

โส โน อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.

… ภรโต เถโร….

๙. ภารทฺวาชตฺเถรคาถา

๑๗๗.

‘‘นทนฺติ เอวํ สปฺปฺา, สีหาว คิริคพฺภเร;

วีรา วิชิตสงฺคามา, เชตฺวา มารํ สวาหนึ [สวาหนํ (พหูสุ)].

๑๗๘.

‘‘สตฺถา จ ปริจิณฺโณ เม, ธมฺโม สงฺโฆ จ ปูชิโต;

อหฺจ วิตฺโต สุมโน, ปุตฺตํ ทิสฺวา อนาสว’’นฺติ.

… ภารทฺวาโช เถโร….

๑๐. กณฺหทินฺนตฺเถรคาถา

๑๗๙.

‘‘อุปาสิตา สปฺปุริสา, สุตา ธมฺมา อภิณฺหโส;

สุตฺวาน ปฏิปชฺชิสฺสํ, อฺชสํ อมโตคธํ.

๑๘๐.

‘‘ภวราคหตสฺส เม สโต, ภวราโค ปุน เม น วิชฺชติ;

น จาหุ น จ เม ภวิสฺสติ, น จ เม เอตรหิ วิชฺชตี’’ติ.

… กณฺหทินฺโน เถโร….

วคฺโค ตติโย นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

อุตฺตโร ภทฺทชิตฺเถโร, โสภิโต วลฺลิโย อิสิ;

วีตโสโก จ โย เถโร, ปุณฺณมาโส จ นนฺทโก;

ภรโต ภารทฺวาโช จ, กณฺหทินฺโน มหามุนีติ.

๔. จตุตฺถวคฺโค

๑. มิคสิรตฺเถรคาถา

๑๘๑.

‘‘ยโต อหํ ปพฺพชิโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

วิมุจฺจมาโน อุคฺคจฺฉึ, กามธาตุํ อุปจฺจคํ.

๑๘๒.

‘‘พฺรหฺมุโน เปกฺขมานสฺส, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม;

อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติ.

… มิคสิโร เถโร….

๒. สิวกตฺเถรคาถา

๑๘๓.

‘‘อนิจฺจานิ คหกานิ, ตตฺถ ตตฺถ ปุนปฺปุนํ;

คหการํ [คหการกํ (สี. ปี.)] คเวสนฺโต, ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ.

๑๘๔.

‘‘คหการก ทิฏฺโสิ, ปุน เคหํ น กาหสิ;

สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, ถูณิกา [ถูณิรา (ปี. ก.), ธุณิรา (สฺยา.)] จ วิทาลิตา [ปทาลิตา (สี. สฺยา.)];

วิมริยาทิกตํ จิตฺตํ, อิเธว วิธมิสฺสตี’’ติ.

… สิวโก [สีวโก (สี.)] เถโร….

๓. อุปวาณตฺเถรคาถา

๑๘๕.

‘‘อรหํ สุคโต โลเก, วาเตหาพาธิโต [… พาธิโต (ก.)] มุนิ;

สเจ อุณฺโหทกํ อตฺถิ, มุนิโน เทหิ พฺราหฺมณ.

๑๘๖.

‘‘ปูชิโต ปูชเนยฺยานํ [ปูชนียานํ (สี.)], สกฺกเรยฺยาน สกฺกโต;

อปจิโตปเจยฺยานํ [อปจนียานํ (สี.), อปจิเนยฺยานํ (สฺยา.)], ตสฺส อิจฺฉามิ หาตเว’’ติ.

… อุปวาโณ เถโร….

๔. อิสิทินฺนตฺเถรคาถา

๑๘๗.

‘‘ทิฏฺา มยา ธมฺมธรา อุปาสกา, กามา อนิจฺจา อิติ ภาสมานา;

สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ เต อเปกฺขา.

๑๘๘.

‘‘อทฺธา น ชานนฺติ ยโตธ ธมฺมํ, กามา อนิจฺจา อิติ จาปิ อาหุ;

ราคฺจ เตสํ น พลตฺถิ เฉตฺตุํ, ตสฺมา สิตา ปุตฺตทารํ ธนฺจา’’ติ.

… อิสิทินฺโน เถโร….

๕. สมฺพุลกจฺจานตฺเถรคาถา

๑๘๙.

‘‘เทโว จ วสฺสติ เทโว จ คฬคฬายติ,

เอกโก จาหํ เภรเว พิเล วิหรามิ;

ตสฺส มยฺหํ เอกกสฺส เภรเว พิเล วิหรโต,

นตฺถิ ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา.

๑๙๐.

‘‘ธมฺมตา มมสา ยสฺส เม, เอกกสฺส เภรเว พิเล;

วิหรโต นตฺถิ ภยํ วา, ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา’’ติ.

… สมฺพุลกจฺจาโน [สมฺพหุลกจฺจาโน (ก.)] เถโร….

๖. นิตกตฺเถรคาถา

๑๙๑.

[อุทา. ๓๔ อุทาเนปิ] ‘‘กสฺส เสลูปมํ จิตฺตํ, ิตํ นานุปกมฺปติ;

วิรตฺตํ รชนีเยสุ, กุปฺปนีเย น กุปฺปติ;

ยสฺเสวํ ภาวิตํ จิตฺตํ, กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสติ.

๑๙๒.

‘‘มม เสลูปมํ จิตฺตํ, ิตํ นานุปกมฺปติ;

วิรตฺตํ รชนีเยสุ, กุปฺปนีเย น กุปฺปติ;

มเมวํ ภาวิตํ จิตฺตํ, กุโต มํ ทุกฺขเมสฺสตี’’ติ.

… นิตโก [ขิตโก (สี. สฺยา.)] เถโร….

๗. โสณโปฏิริยตฺเถรคาถา

๑๙๓.

‘‘น ตาว สุปิตุํ โหติ, รตฺติ นกฺขตฺตมาลินี;

ปฏิชคฺคิตุเมเวสา, รตฺติ โหติ วิชานตา.

๑๙๔.

‘‘หตฺถิกฺขนฺธาวปติตํ, กุฺชโร เจ อนุกฺกเม;

สงฺคาเม เม มตํ เสยฺโย, ยฺเจ ชีเว ปราชิโต’’ติ.

… โสโณ โปฏิริโย [เสลิสฺสริโย (สี.), โปฏฺฏิริยปุตฺโต (สฺยา.)] เถโร ….

๘. นิสภตฺเถรคาถา

๑๙๕.

‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปิยรูเป มโนรเม;

สทฺธาย ฆรา นิกฺขมฺม, ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภเว.

๑๙๖.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติ.

… นิสโภ เถโร….

๙. อุสภตฺเถรคาถา

๑๙๗.

‘‘อมฺพปลฺลวสงฺกาสํ, อํเส กตฺวาน จีวรํ;

นิสินฺโน หตฺถิคีวายํ, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ.

๑๙๘.

‘‘หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, สํเวคํ อลภึ ตทา;

โสหํ ทิตฺโต ตทา สนฺโต, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

… อุสโภ เถโร….

๑๐. กปฺปฏกุรตฺเถรคาถา

๑๙๙.

‘‘อยมิติ กปฺปโฏ กปฺปฏกุโร, อจฺฉาย อติภริตาย [อติภริยาย (สี. ก.), อจฺจํ ภราย (สฺยา.)];

อมตฆฏิกายํ ธมฺมกฏมตฺโต [ธมฺมกฏปตฺโต (สฺยา. ก. อฏฺ.), ธมฺมกฏมคฺโค (สี. อฏฺ.)], กตปทํ ฌานานิ โอเจตุํ.

๒๐๐.

‘‘มา โข ตฺวํ กปฺปฏ ปจาเลสิ, มา ตฺวํ อุปกณฺณมฺหิ ตาเฬสฺสํ;

หิ [น วา (ก.)] ตฺวํ กปฺปฏ มตฺตมฺาสิ, สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปจลายมาโนติ.

… กปฺปฏกุโร เถโร….

วคฺโค จตุตฺโถ นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ –

มิคสิโร สิวโก จ, อุปวาโน จ ปณฺฑิโต;

อิสิทินฺโน จ กจฺจาโน, นิตโก จ มหาวสี;

โปฏิริยปุตฺโต นิสโภ, อุสโภ กปฺปฏกุโรติ.

๕. ปฺจมวคฺโค

๑. กุมารกสฺสปตฺเถรคาถา

๒๐๑.

‘‘อโห พุทฺธา อโห ธมฺมา, อโห โน สตฺถุ สมฺปทา;

ยตฺถ เอตาทิสํ ธมฺมํ, สาวโก สจฺฉิกาหิ’’ติ.

๒๐๒.

‘‘อสงฺเขยฺเยสุ กปฺเปสุ, สกฺกายาธิคตา อหู;

เตสมยํ ปจฺฉิมโก, จริโมยํ สมุสฺสโย;

ชาติมรณสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… กุมารกสฺสโป เถโร….

๒. ธมฺมปาลตฺเถรคาถา

๒๐๓.

‘‘โย หเว ทหโร ภิกฺขุ, ยุฺชติ พุทฺธสาสเน;

ชาคโร ส หิ สุตฺเตสุ [ปติสุตฺเตสุ (สี. ก.)], อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.

๒๐๔.

‘‘ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;

อนุยุฺเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธาน สาสน’’นฺติ.

… ธมฺมปาโล เถโร….

๓. พฺรหฺมาลิตฺเถรคาถา

๒๐๕.

‘‘กสฺสินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;

ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ กสฺส [ตสฺส (พหูสุ)] ปิหยนฺติ ตาทิโน’’ติ.

๒๐๖.

[ธ. ป. ๙๔ ธมฺมปเทปิ] ‘‘มยฺหินฺทฺริยานิ สมถงฺคตานิ, อสฺสา ยถา สารถินา สุทนฺตา;

ปหีนมานสฺส อนาสวสฺส, เทวาปิ มยฺหํ ปิหยนฺติ ตาทิโน’’ติ.

… พฺรหฺมาลิ เถโร….

๔. โมฆราชตฺเถรคาถา

๒๐๗.

‘‘ฉวิปาปก จิตฺตภทฺทก, โมฆราช สตตํ สมาหิโต;

เหมนฺติกสีตกาลรตฺติโย [เหมนฺติกกาลรตฺติโย (ก.)], ภิกฺขุ ตฺวํสิ กถํ กริสฺสสิ’’.

๒๐๘.

‘‘สมฺปนฺนสสฺสา มคธา, เกวลา อิติ เม สุตํ;

ปลาลจฺฉนฺนโก เสยฺยํ, ยถฺเ สุขชีวิโน’’ติ.

… โมฆราชา เถโร….

๕. วิสาขปฺจาลปุตฺตตฺเถรคาถา

๒๐๙.

‘‘น อุกฺขิเป โน จ ปริกฺขิเป ปเร, โอกฺขิเป ปารคตํ น เอรเย;

จตฺตวณฺณํ ปริสาสุ พฺยาหเร, อนุทฺธโต สมฺมิตภาณิ สุพฺพโต.

๒๑๐.

‘‘สุสุขุมนิปุณตฺถทสฺสินา, มติกุสเลน นิวาตวุตฺตินา;

สํเสวิตวุทฺธสีลินา, นิพฺพานํ น หิ เตน ทุลฺลภ’’นฺติ.

… วิสาโข ปฺจาลปุตฺโต เถโร ….

๖. จูฬกตฺเถรคาถา

๒๑๑.

‘‘นทนฺติ โมรา สุสิขา สุเปขุณา, สุนีลคีวา สุมุขา สุคชฺชิโน;

สุสทฺทลา จาปิ มหามหี อยํ, สุพฺยาปิตมฺพุ สุวลาหกํ นภํ.

๒๑๒.

‘‘สุกลฺลรูโป สุมนสฺส ฌายตํ [ฌายิตํ (สฺยา. ก.)], สุนิกฺกโม สาธุ สุพุทฺธสาสเน;

สุสุกฺกสุกฺกํ นิปุณํ สุทุทฺทสํ, ผุสาหิ ตํ อุตฺตมมจฺจุตํ ปท’’นฺติ.

… จูฬโก [จูลโก (สี. อฏฺ.)] เถโร….

๗. อนูปมตฺเถรคาถา

๒๑๓.

‘‘นนฺทมานาคตํ จิตฺตํ, สูลมาโรปมานกํ;

เตน เตเนว วชสิ, เยน สูลํ กลิงฺครํ.

๒๑๔.

‘‘ตาหํ จิตฺตกลึ พฺรูมิ, ตํ พฺรูมิ จิตฺตทุพฺภกํ;

สตฺถา เต ทุลฺลโภ ลทฺโธ, มานตฺเถ มํ นิโยชยี’’ติ.

… อนูปโม เถโร….

๘. วชฺชิตตฺเถรคาถา

๒๑๕.

‘‘สํสรํ ทีฆมทฺธานํ, คตีสุ ปริวตฺติสํ;

อปสฺสํ อริยสจฺจานิ, อนฺธภูโต [อนฺธีภูโต (ก.)] ปุถุชฺชโน.

๒๑๖.

‘‘ตสฺส เม อปฺปมตฺตสฺส, สํสารา วินฬีกตา;

สพฺพา คตี สมุจฺฉินฺนา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… วชฺชิโต เถโร….

๙. สนฺธิตตฺเถรคาถา

๒๑๗.

‘‘อสฺสตฺเถ หริโตภาเส, สํวิรูฬฺหมฺหิ ปาทเป;

เอกํ พุทฺธคตํ สฺํ, อลภิตฺถํ [อลภึ หํ (ก.)] ปติสฺสโต.

๒๑๘.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ตสฺสา สฺาย วาหสา, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

… สนฺธิโต เถโร….

วคฺโค ปฺจโม นิฏฺิโต.

ตสฺสุทฺทานํ

กุมารกสฺสโป เถโร, ธมฺมปาโล จ พฺรหฺมาลิ;

โมฆราชา วิสาโข จ, จูฬโก จ อนูปโม;

วชฺชิโต สนฺธิโต เถโร, กิเลสรชวาหโนติ.

ทุกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

คาถาทุกนิปาตมฺหิ, นวุติ เจว อฏฺ จ;

เถรา เอกูนปฺาสํ, ภาสิตา นยโกวิทาติ.

๓. ติกนิปาโต

๑. องฺคณิกภารทฺวาชตฺเถรคาถา

๒๑๙.

‘‘อโยนิ สุทฺธิมนฺเวสํ, อคฺคึ ปริจรึ วเน;

สุทฺธิมคฺคํ อชานนฺโต, อกาสึ อมรํ ตปํ [อกาสึ อปรํ ตปํ (สฺยา.), อกาสึ อมตํ ตปํ (ก.)].

๒๒๐.

‘‘ตํ สุเขน สุขํ ลทฺธํ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๒๑.

‘‘พฺรหฺมพนฺธุ ปุเร อาสึ, อิทานิ โขมฺหิ พฺราหฺมโณ;

เตวิชฺโช นฺหาตโก [นหาตโก (สี. อฏฺ.)] จมฺหิ, โสตฺติโย จมฺหิ เวทคู’’ติ.

… องฺคณิกภารทฺวาโช เถโร….

๒. ปจฺจยตฺเถรคาถา

๒๒๒.

‘‘ปฺจาหาหํ ปพฺพชิโต, เสโข อปฺปตฺตมานโส,

วิหารํ เม ปวิฏฺสฺส, เจตโส ปณิธี อหุ.

๒๒๓.

‘‘นาสิสฺสํ น ปิวิสฺสามิ, วิหารโต น นิกฺขเม;

นปิ ปสฺสํ นิปาเตสฺสํ, ตณฺหาสลฺเล อนูหเต.

๒๒๔.

‘‘ตสฺส เมวํ วิหรโต, ปสฺส วีริยปรกฺกมํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ปจฺจโย เถโร….

๓. พากุลตฺเถรคาถา

๒๒๕.

‘‘โย ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;

สุขา โส ธํสเต านา, ปจฺฉา จ มนุตปฺปติ.

๒๒๖.

‘‘ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

๒๒๗.

‘‘สุสุขํ วต นิพฺพานํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;

อโสกํ วิรชํ เขมํ, ยตฺถ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตี’’ติ.

… พากุโล [พากฺกุโล (สี.)] เถโร….

๔. ธนิยตฺเถรคาถา

๒๒๘.

‘‘สุขํ เจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามฺสฺมึ อเปกฺขวา;

สงฺฆิกํ นาติมฺเยฺย, จีวรํ ปานโภชนํ.

๒๒๙.

‘‘สุขํ เจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามฺสฺมึ อเปกฺขวา;

อหิ มูสิกโสพฺภํว, เสเวถ สยนาสนํ.

๒๓๐.

‘‘สุขํ เจ ชีวิตุํ อิจฺเฉ, สามฺสฺมึ อเปกฺขวา;

อิตรีตเรน ตุสฺเสยฺย, เอกธมฺมฺจ ภาวเย’’ติ.

… ธนิโย เถโร….

๕. มาตงฺคปุตฺตตฺเถรคาถา

๒๓๑.

‘‘อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;

อิติ วิสฺสฏฺกมฺมนฺเต, ขณา อจฺเจนฺติ มาณเว.

๒๓๒.

‘‘โย จ สีตฺจ อุณฺหฺจ, ติณา ภิยฺโย น มฺติ;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขา น วิหายติ.

๒๓๓.

‘‘ทพฺพํ กุสํ โปฏกิลํ, อุสีรํ มุฺชปพฺพชํ;

อุรสา ปนุทิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหย’’นฺติ.

… มาตงฺคปุตฺโต เถโร….

๖. ขุชฺชโสภิตตฺเถรคาถา

๒๓๔.

‘‘เย จิตฺตกถี พหุสฺสุตา, สมณา ปาฏลิปุตฺตวาสิโน;

เตสฺตโรยมายุวา, ทฺวาเร ติฏฺติ ขุชฺชโสภิโต.

๒๓๕.

‘‘เย จิตฺตกถี พหุสฺสุตา, สมณา ปาฏลิปุตฺตวาสิโน;

เตสฺตโรยมายุวา, ทฺวาเร ติฏฺติ มาลุเตริโต.

๒๓๖.

‘‘สุยุทฺเธน สุยิฏฺเน, สงฺคามวิชเยน จ;

พฺรหฺมจริยานุจิณฺเณน, เอวายํ สุขเมธตี’’ติ.

… ขุชฺชโสภิโต เถโร….

๗. วารณตฺเถรคาถา

๒๓๗.

‘‘โยธ โกจิ มนุสฺเสสุ, ปรปาณานิ หึสติ;

อสฺมา โลกา ปรมฺหา จ, อุภยา ธํสเต นโร.

๒๓๘.

‘‘โย จ เมตฺเตน จิตฺเตน, สพฺพปาณานุกมฺปติ;

พหุฺหิ โส ปสวติ, ปุฺํ ตาทิสโก นโร.

๒๓๙.

‘‘สุภาสิตสฺส สิกฺเขถ, สมณูปาสนสฺส จ;

เอกาสนสฺส จ รโห, จิตฺตวูปสมสฺส จา’’ติ.

… วารโณ เถโร….

๘. วสฺสิกตฺเถรคาถา

๒๔๐.

‘‘เอโกปิ สทฺโธ เมธาวี, อสฺสทฺธานีธ าตินํ;

ธมฺมฏฺโ สีลสมฺปนฺโน, โหติ อตฺถาย พนฺธุนํ.

๒๔๑.

‘‘นิคฺคยฺห อนุกมฺปาย, โจทิตา าตโย มยา;

าติพนฺธวเปเมน, การํ กตฺวาน ภิกฺขุสุ.

๒๔๒.

‘‘เต อพฺภตีตา กาลงฺกตา, ปตฺตา เต ติทิวํ สุขํ;

ภาตโร มยฺหํ มาตา จ, โมทนฺติ กามกามิโน’’ติ.

… วสฺสิโก [ปสฺสิโก (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….

๙. ยโสชตฺเถรคาถา

๒๔๓.

‘‘กาลปพฺพงฺคสงฺกาโส, กิโส ธมนิสนฺถโต;

มตฺตฺู อนฺนปานมฺหิ, อทีนมนโส นโร’’.

๒๔๔.

‘‘ผุฏฺโ ฑํเสหิ มกเสหิ, อรฺสฺมึ พฺรหาวเน;

นาโค สงฺคามสีเสว, สโต ตตฺราธิวาสเย.

๒๔๕.

‘‘ยถา พฺรหฺมา ตถา เอโก, ยถา เทโว ตถา ทุเว;

ยถา คาโม ตถา ตโย, โกลาหลํ ตตุตฺตริ’’นฺติ.

… ยโสโช เถโร….

๑๐. สาฏิมตฺติยตฺเถรคาถา

๒๔๖.

‘‘อหุ ตุยฺหํ ปุเร สทฺธา, สา เต อชฺช น วิชฺชติ;

ยํ ตุยฺหํ ตุยฺหเมเวตํ, นตฺถิ ทุจฺจริตํ มม.

๒๔๗.

‘‘อนิจฺจา หิ จลา สทฺทา, เอวํ ทิฏฺา หิ สา มยา;

รชฺชนฺติปิ วิรชฺชนฺติ, ตตฺถ กึ ชิยฺยเต มุนิ.

๒๔๘.

‘‘ปจฺจติ มุนิโน ภตฺตํ, โถกํ โถกํ กุเล กุเล;

ปิณฺฑิกาย จริสฺสามิ, อตฺถิ ชงฺฆพลํ [ชงฺฆาพลํ (สี.)] มมา’’ติ.

… สาฏิมตฺติโย เถโร….

๑๑. อุปาลิตฺเถรคาถา

๒๔๙.

‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;

มิตฺเต ภเชยฺย กลฺยาเณ, สุทฺธาชีเว อตนฺทิเต.

๒๕๐.

‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;

สงฺฆสฺมึ วิหรํ ภิกฺขุ, สิกฺเขถ วินยํ พุโธ.

๒๕๑.

‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;

กปฺปากปฺเปสุ กุสโล, จเรยฺย อปุรกฺขโต’’ติ.

… อุปาลิตฺเถโร….

๑๒. อุตฺตรปาลตฺเถรคาถา

๒๕๒.

‘‘ปณฺฑิตํ วต มํ สนฺตํ, อลมตฺถวิจินฺตกํ;

ปฺจ กามคุณา โลเก, สมฺโมหา ปาตยึสุ มํ.

๒๕๓.

‘‘ปกฺขนฺโท มารวิสเย, ทฬฺหสลฺลสมปฺปิโต;

อสกฺขึ มจฺจุราชสฺส, อหํ ปาสา ปมุจฺจิตุํ.

๒๕๔.

‘‘สพฺเพ กามา ปหีนา เม, ภวา สพฺเพ ปทาลิตา [วิทาลิตา (สี. ปี. อฏฺ.)];

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… อุตฺตรปาโล เถโร….

๑๓. อภิภูตตฺเถรคาถา

๒๕๕.

‘‘สุณาถ าตโย สพฺเพ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

ธมฺมํ โว เทสยิสฺสามิ, ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ.

๒๕๖.

[สํ. นิ. ๑.๑๘๕] ‘‘อารมฺภถ [อารภถ (สี. สฺยา.), อารพฺภถ (ก.)] นิกฺกมถ, ยุฺชถ พุทฺธสาสเน;

ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กุฺชโร.

๒๕๗.

‘‘โย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย, อปฺปมตฺโต วิหสฺสติ [วิเหสฺสติ (สฺยา. ปี.)];

ปหาย ชาติสํสารํ, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติ.

… อภิภูโต เถโร….

๑๔. โคตมตฺเถรคาถา

๒๕๘.

‘‘สํสรํ หิ นิรยํ อคจฺฉิสฺสํ, เปตโลกมคมํ ปุนปฺปุนํ;

ทุกฺขมมฺหิปิ ติรจฺฉานโยนิยํ, เนกธา หิ วุสิตํ จิรํ มยา.

๒๕๙.

‘‘มานุโสปิ จ ภโวภิราธิโต, สคฺคกายมคมํ สกึ สกึ;

รูปธาตุสุ อรูปธาตุสุ, เนวสฺิสุ อสฺิสุฏฺิตํ.

๒๖๐.

‘‘สมฺภวา สุวิทิตา อสารกา, สงฺขตา ปจลิตา สเทริตา;

ตํ วิทิตฺวา มหมตฺตสมฺภวํ, สนฺติเมว สติมา สมชฺฌค’’นฺติ.

… โคตโม เถโร….

๑๕. หาริตตฺเถรคาถา

๒๖๑.

‘‘โย ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;

สุขา โส ธํสเต านา, ปจฺฉา จ มนุตปฺปติ.

๒๖๒.

‘‘ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

๒๖๓.

‘‘สุสุขํ วต นิพฺพานํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;

อโสกํ วิรชํ เขมํ, ยตฺถ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตี’’ติ.

… หาริโต เถโร….

๑๖. วิมลตฺเถรคาถา

๒๖๔.

‘‘ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;

โอวาเท จสฺส ติฏฺเยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํ.

๒๖๕.

‘‘ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว;

เอวํ กุสีตมาคมฺม, สาธุชีวีปิ สีทติ;

ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํ.

๒๖๖.

‘‘ปวิวิตฺเตหิ อริเยหิ, ปหิตตฺเตหิ ฌายิภิ;

นิจฺจํ อารทฺธวีริเยหิ, ปณฺฑิเตหิ สหาวเส’’ติ.

… วิมโล เถโร….

ติกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

องฺคณิโก ภารทฺวาโช, ปจฺจโย พากุโล อิสิ;

ธนิโย มาตงฺคปุตฺโต, โสภิโต วารโณ อิสิ.

วสฺสิโก จ ยโสโช จ, สาฏิมตฺติยุปาลิ จ;

อุตฺตรปาโล อภิภูโต, โคตโม หาริโตปิ จ.

เถโร ติกนิปาตมฺหิ, นิพฺพาเน วิมโล กโต;

อฏฺตาลีส คาถาโย, เถรา โสฬส กิตฺติตาติ.

๔. จตุกนิปาโต

๑. นาคสมาลตฺเถรคาถา

๒๖๗.

‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;

มชฺเฌ มหาปเถ นารี, ตุริเย นจฺจติ นฏฺฏกี.

๒๖๘.

‘‘ปิณฺฑิกาย ปวิฏฺโหํ, คจฺฉนฺโต นํ อุทิกฺขิสํ;

อลงฺกตํ สุวสนํ, มจฺจุปาสํว โอฑฺฑิตํ.

๒๖๙.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ [สมฺปติฏฺถ (ก.)].

๒๗๐.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… นาคสมาโล เถโร….

๒. ภคุตฺเถรคาถา

๒๗๑.

‘‘อหํ มิทฺเธน ปกโต, วิหารา อุปนิกฺขมึ;

จงฺกมํ อภิรุหนฺโต, ตตฺเถว ปปตึ ฉมา.

๒๗๒.

‘‘คตฺตานิ ปริมชฺชิตฺวา, ปุนปารุยฺห จงฺกมํ;

จงฺกเม จงฺกมึ โสหํ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต.

๒๗๓.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.

๒๗๔.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ภคุตฺเถโร….

๓. สภิยตฺเถรคาถา

๒๗๕.

[ธ. ป. ๖ ธมฺมปเทปิ] ‘‘ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามเส;

เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคา.

๒๗๖.

‘‘ยทา จ อวิชานนฺตา, อิริยนฺตฺยมรา วิย;

วิชานนฺติ จ เย ธมฺมํ, อาตุเรสุ อนาตุรา.

๒๗๗.

‘‘ยํ กิฺจิ สิถิลํ กมฺมํ, สํกิลิฏฺฺจ ยํ วตํ;

สงฺกสฺสรํ พฺรหฺมจริยํ, น ตํ โหติ มหปฺผลํ.

๒๗๘.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;

อารกา โหติ สทฺธมฺมา, นภํ ปุถวิยา ยถา’’ติ.

… สภิโย เถโร….

๔. นนฺทกตฺเถรคาถา

๒๗๙.

‘‘ธิรตฺถุ ปูเร ทุคฺคนฺเธ, มารปกฺเข อวสฺสุเต;

นวโสตานิ เต กาเย, ยานิ สนฺทนฺติ สพฺพทา.

๒๘๐.

‘‘มา ปุราณํ อมฺิตฺโถ, มาสาเทสิ ตถาคเต;

สคฺเคปิ เต น รชฺชนฺติ, กิมงฺคํ ปน [กิมงฺค ปน (สี.)] มานุเส.

๒๘๑.

‘‘เย จ โข พาลา ทุมฺเมธา, ทุมฺมนฺตี โมหปารุตา;

ตาทิสา ตตฺถ รชฺชนฺติ, มารขิตฺตมฺหิ พนฺธเน.

๒๘๒.

‘‘เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

ตาที ตตฺถ น รชฺชนฺติ, ฉินฺนสุตฺตา อพนฺธนา’’ติ.

… นนฺทโก เถโร….

๕. ชมฺพุกตฺเถรคาถา

๒๘๓.

‘‘ปฺจปฺาสวสฺสานิ, รโชชลฺลมธารยึ;

ภุฺชนฺโต มาสิกํ ภตฺตํ, เกสมสฺสุํ อโลจยึ.

๒๘๔.

‘‘เอกปาเทน อฏฺาสึ, อาสนํ ปริวชฺชยึ;

สุกฺขคูถานิ จ ขาทึ, อุทฺเทสฺจ น สาทิยึ.

๒๘๕.

‘‘เอตาทิสํ กริตฺวาน, พหุํ ทุคฺคติคามินํ;

วุยฺหมาโน มโหเฆน, พุทฺธํ สรณมาคมํ.

๒๘๖.

‘‘สรณคมนํ ปสฺส, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ชมฺพุโก เถโร….

๖. เสนกตฺเถรคาถา

๒๘๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, คยายํ คยผคฺคุยา;

ยํ อทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, เทเสนฺตํ ธมฺมมุตฺตมํ.

๒๘๘.

‘‘มหปฺปภํ คณาจริยํ, อคฺคปตฺตํ วินายกํ;

สเทวกสฺส โลกสฺส, ชินํ อตุลทสฺสนํ.

๒๘๙.

‘‘มหานาคํ มหาวีรํ, มหาชุติมนาสวํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณํ, สตฺถารมกุโตภยํ.

๒๙๐.

‘‘จิรสํกิลิฏฺํ วต มํ, ทิฏฺิสนฺทานพนฺธิตํ [สนฺธิตํ (สี. สฺยา.), สนฺทิตํ (ปี. สี. อฏฺ.)];

วิโมจยิ โส ภควา, สพฺพคนฺเถหิ เสนก’’นฺติ.

… เสนโก เถโร….

๗. สมฺภูตตฺเถรคาถา

๒๙๑.

‘‘โย ทนฺธกาเล ตรติ, ตรณีเย จ ทนฺธเย;

อโยนิ [อโยนิโส (สฺยา.)] สํวิธาเนน, พาโล ทุกฺขํ นิคจฺฉติ.

๒๙๒.

‘‘ตสฺสตฺถา ปริหายนฺติ, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา;

อายสกฺยฺจ [อายสสฺยฺจ (สี.)] ปปฺโปติ, มิตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติ.

๒๙๓.

‘‘โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ, ตรณีเย จ ตารเย;

โยนิโส สํวิธาเนน, สุขํ ปปฺโปติ ปณฺฑิโต.

๒๙๔.

‘‘ตสฺสตฺถา ปริปูเรนฺติ, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา;

ยโส กิตฺติฺจ ปปฺโปติ, มิตฺเตหิ น วิรุชฺฌตี’’ติ.

… สมฺภูโต เถโร….

๘. ราหุลตฺเถรคาถา

๒๙๕.

‘‘อุภเยเนว สมฺปนฺโน, ราหุลภทฺโทติ มํ วิทู;

ยฺจมฺหิ ปุตฺโต พุทฺธสฺส, ยฺจ ธมฺเมสุ จกฺขุมา.

๒๙๖.

‘‘ยฺจ เม อาสวา ขีณา, ยฺจ นตฺถิ ปุนพฺภโว;

อรหา ทกฺขิเณยฺโยมฺหิ, เตวิชฺโช อมตทฺทโส.

๒๙๗.

‘‘กามนฺธา ชาลปจฺฉนฺนา, ตณฺหาฉาทนฉาทิตา;

ปมตฺตพนฺธุนา พทฺธา, มจฺฉาว กุมินามุเข.

๒๙๘.

‘‘ตํ กามํ อหมุชฺฌิตฺวา, เฉตฺวา มารสฺส พนฺธนํ;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต’’ติ.

… ราหุโล เถโร….

๙. จนฺทนตฺเถรคาถา

๒๙๙.

‘‘ชาตรูเปน สฺฉนฺนา [ปจฺฉนฺนา (สี.)], ทาสีคณปุรกฺขตา;

องฺเกน ปุตฺตมาทาย, ภริยา มํ อุปาคมิ.

๓๐๐.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ, สกปุตฺตสฺส มาตรํ;

อลงฺกตํ สุวสนํ, มจฺจุปาสํว โอฑฺฑิตํ.

๓๐๑.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.

๓๐๒.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… จนฺทโน เถโร….

๑๐. ธมฺมิกตฺเถรคาถา

๓๐๓.

[ชา. ๑.๑๐.๑๐๒ ชาตเกปิ] ‘‘ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหติ;

เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.

๓๐๔.

[ชา. ๑.๑๕.๓๘๕] ‘‘นหิ ธมฺโม อธมฺโม จ, อุโภ สมวิปากิโน;

อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตึ.

๓๐๕.

‘‘ตสฺมา หิ ธมฺเมสุ กเรยฺย ฉนฺทํ, อิติ โมทมาโน สุคเตน ตาทินา;

ธมฺเม ิตา สุคตวรสฺส สาวกา, นียนฺติ ธีรา สรณวรคฺคคามิโน.

๓๐๖.

‘‘วิปฺโผฏิโต คณฺฑมูโล, ตณฺหาชาโล สมูหโต;

โส ขีณสํสาโร น จตฺถิ กิฺจนํ,

จนฺโท ยถา โทสินา ปุณฺณมาสิย’’นฺติ.

… ธมฺมิโก เถโร….

๑๑. สปฺปกตฺเถรคาถา

๓๐๗.

‘‘ยทา พลากา สุจิปณฺฑรจฺฉทา, กาฬสฺส เมฆสฺส ภเยน ตชฺชิตา;

ปเลหิติ อาลยมาลเยสินี, ตทา นที อชกรณี รเมติ มํ.

๓๐๘.

‘‘ยทา พลากา สุวิสุทฺธปณฺฑรา, กาฬสฺส เมฆสฺส ภเยน ตชฺชิตา;

ปริเยสติ เลณมเลณทสฺสินี, ตทา นที อชกรณี รเมติ มํ.

๓๐๙.

‘‘กํ นุ ตตฺถ น รเมนฺติ, ชมฺพุโย อุภโต ตหึ;

โสเภนฺติ อาปคากูลํ, มม เลณสฺส [มหาเลณสฺส (สฺยา. ก.)] ปจฺฉโต.

๓๑๐.

‘‘ตา มตมทสงฺฆสุปฺปหีนา,

เภกา มนฺทวตี ปนาทยนฺติ;

‘นาชฺช คิรินทีหิ วิปฺปวาสสมโย,

เขมา อชกรณี สิวา สุรมฺมา’’’ติ.

… สปฺปโก เถโร….

๑๒. มุทิตตฺเถรคาถา

๓๑๑.

‘‘ปพฺพชึ ชีวิกตฺโถหํ, ลทฺธาน อุปสมฺปทํ;

ตโต สทฺธํ ปฏิลภึ, ทฬฺหวีริโย ปรกฺกมึ.

๓๑๒.

‘‘กามํ ภิชฺชตุยํ กาโย, มํสเปสี วิสียรุํ [วิสิยนฺตุ (ก.)];

อุโภ ชณฺณุกสนฺธีหิ, ชงฺฆาโย ปปตนฺตุ เม.

๓๑๓.

‘‘นาสิสฺสํ น ปิวิสฺสามิ, วิหารา จ น นิกฺขเม;

นปิ ปสฺสํ นิปาเตสฺสํ, ตณฺหาสลฺเล อนูหเต.

๓๑๔.

‘‘ตสฺส เมวํ วิหรโต, ปสฺส วีริยปรกฺกมํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… มุทิโต เถโร….

จตุกฺกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

นาคสมาโล ภคุ จ, สภิโย นนฺทโกปิ จ;

ชมฺพุโก เสนโก เถโร, สมฺภูโต ราหุโลปิ จ.

ภวติ จนฺทโน เถโร, ทเสเต [อิทานิ นเวว เถรา ทิสฺสนฺติ] พุทฺธสาวกา;

ธมฺมิโก สปฺปโก เถโร, มุทิโต จาปิ เต ตโย;

คาถาโย ทฺเว จ ปฺาส, เถรา สพฺเพปิ เตรสาติ [อิทานิ ทฺวาทเสว เถรา ทิสฺสนฺติ].

๕. ปฺจกนิปาโต

๑. ราชทตฺตตฺเถรคาถา

๓๑๕.

‘‘ภิกฺขุ สิวถิกํ [สีวถิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] คนฺตฺวา, อทฺทส อิตฺถิมุชฺฌิตํ;

อปวิทฺธํ สุสานสฺมึ, ขชฺชนฺตึ กิมิหี ผุฏํ.

๓๑๖.

‘‘ยฺหิ เอเก ชิคุจฺฉนฺติ, มตํ ทิสฺวาน ปาปกํ;

กามราโค ปาตุรหุ, อนฺโธว สวตี [วสตี (สี.)] อหุํ.

๓๑๗.

‘‘โอรํ โอทนปากมฺหา, ตมฺหา านา อปกฺกมึ;

สติมา สมฺปชาโนหํ, เอกมนฺตํ อุปาวิสึ.

๓๑๘.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.

๓๑๙.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… ราชทตฺโต เถโร….

๒. สุภูตตฺเถรคาถา

๓๒๐.

‘‘อโยเค ยุฺชมตฺตานํ, ปุริโส กิจฺจมิจฺฉโก [กิจฺจมิจฺฉโต (สี.), กิจฺจมิจฺฉยํ (กตฺถจิ)];

จรํ เจ นาธิคจฺเฉยฺย, ‘ตํ เม ทุพฺภคลกฺขณํ’.

๓๒๑.

‘‘อพฺพูฬฺหํ อฆคตํ วิชิตํ, เอกฺเจ โอสฺสเชยฺย กลีว สิยา;

สพฺพานิปิ เจ โอสฺสเชยฺย อนฺโธว สิยา, สมวิสมสฺส อทสฺสนโต.

๓๒๒.

‘‘ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

๓๒๓.

[ธ. ป. ๕๑ ธมฺมปเทปิ] ‘‘ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ, วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ;

เอวํ สุภาสิตา วาจา, อผลา โหติ อกุพฺพโต.

๓๒๔.

[ธ. ป. ๕๒] ‘‘ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ, วณฺณวนฺตํ สุคนฺธกํ [สคนฺธกํ (สี. สฺยา. ปี.)];

เอวํ สุภาสิตา วาจา, สผลา โหติ กุพฺพโต’’ติ [สกุพฺพโต (สี. ปี.), สุกุพฺพโต (สฺยา.)].

… สุภูโต เถโร….

๓. คิริมานนฺทตฺเถรคาถา

๓๒๕.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ วูปสนฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว.

๓๒๖.

‘‘วสฺสติ เทโว ยถา สุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ สนฺตจิตฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทว.

๓๒๗.

‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ วิหรามิ วีตราโค…เป….

๓๒๘.

‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ วิหรามิ วีตโทโส…เป….

๓๒๙.

‘‘วสฺสติ เทโว…เป… ตสฺสํ วิหรามิ วีตโมโห;

อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวา’’ติ.

… คิริมานนฺโท เถโร….

๔. สุมนตฺเถรคาถา

๓๓๐.

‘‘ยํ ปตฺถยาโน ธมฺเมสุ, อุปชฺฌาโย อนุคฺคหิ;

อมตํ อภิกงฺขนฺตํ, กตํ กตฺตพฺพกํ มยา.

๓๓๑.

‘‘อนุปฺปตฺโต สจฺฉิกโต, สยํ ธมฺโม อนีติโห;

วิสุทฺธิาโณ นิกฺกงฺโข, พฺยากโรมิ ตวนฺติเก.

๓๓๒.

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สทตฺโถ เม อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๓๓.

‘‘อปฺปมตฺตสฺส เม สิกฺขา, สุสฺสุตา ตว สาสเน;

สพฺเพ เม อาสวา ขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๓๓๔.

‘‘อนุสาสิ มํ อริยวตา, อนุกมฺปิ อนุคฺคหิ;

อโมโฆ ตุยฺหโมวาโท, อนฺเตวาสิมฺหิ สิกฺขิโต’’ติ.

… สุมโน เถโร….

๕. วฑฺฒตฺเถรคาถา

๓๓๕.

‘‘สาธู หิ กิร เม มาตา, ปโตทํ อุปทํสยิ;

ยสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, อนุสิฏฺโ ชเนตฺติยา;

อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๓๓๖.

‘‘อรหา ทกฺขิเณยฺโยมฺหิ, เตวิชฺโช อมตทฺทโส;

เชตฺวา นมุจิโน เสนํ, วิหรามิ อนาสโว.

๓๓๗.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, เย เม วิชฺชึสุ อาสวา;

สพฺเพ อเสสา อุจฺฉินฺนา, น จ อุปฺปชฺชเร ปุน.

๓๓๘.

‘‘วิสารทา โข ภคินี, เอตมตฺถํ อภาสยิ;

‘อปิหา นูน มยิปิ, วนโถ เต น วิชฺชติ’.

๓๓๙.

‘‘ปริยนฺตกตํ ทุกฺขํ, อนฺติโมยํ สมุสฺสโย;

ชาติมรณสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… วฑฺโฒ เถโร….

๖. นทีกสฺสปตฺเถรคาถา

๓๔๐.

‘‘อตฺถาย วต เม พุทฺโธ, นทึ เนรฺชรํ อคา;

ยสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, มิจฺฉาทิฏฺึ วิวชฺชยึ.

๓๔๑.

‘‘ยชึ อุจฺจาวเจ ยฺเ, อคฺคิหุตฺตํ ชุหึ อหํ;

‘เอสา สุทฺธี’ติ มฺนฺโต, อนฺธภูโต [อนฺธีภูโต (ก.)] ปุถุชฺชโน.

๓๔๒.

‘‘ทิฏฺิคหนปกฺขนฺโท [ปกฺขนฺโต (สี.), ปกฺขนฺโน (สฺยา. ปี.)], ปรามาเสน โมหิโต;

อสุทฺธึ มฺิสํ สุทฺธึ, อนฺธภูโต อวิทฺทสุ.

๓๔๓.

‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ ปหีนา เม, ภวา สพฺเพ ปทาลิตา [วิทาลิตา (ก.)];

ชุหามิ ทกฺขิเณยฺยคฺคึ, นมสฺสามิ ตถาคตํ.

๓๔๔.

‘‘โมหา สพฺเพ ปหีนา เม, ภวตณฺหา ปทาลิตา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… นทีกสฺสโป เถโร….

๗. คยากสฺสปตฺเถรคาถา

๓๔๕.

‘‘ปาโต มชฺฌนฺหิกํ สายํ, ติกฺขตฺตุํ ทิวสสฺสหํ;

โอตรึ อุทกํ โสหํ, คยาย คยผคฺคุยา.

๓๔๖.

‘‘‘ยํ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุพฺเพ อฺาสุ ชาติสุ;

ตํ ทานีธ ปวาเหมิ’, เอวํทิฏฺิ ปุเร อหุํ.

๓๔๗.

‘‘สุตฺวา สุภาสิตํ วาจํ, ธมฺมตฺถสหิตํ ปทํ;

ตถํ ยาถาวกํ อตฺถํ, โยนิโส ปจฺจเวกฺขิสํ;

๓๔๘.

‘‘นินฺหาตสพฺพปาโปมฺหิ, นิมฺมโล ปยโต สุจิ;

สุทฺโธ สุทฺธสฺส ทายาโท, ปุตฺโต พุทฺธสฺส โอรโส.

๓๔๙.

‘‘โอคยฺหฏฺงฺคิกํ โสตํ, สพฺพปาปํ ปวาหยึ;

ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมึ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… คยากสฺสโป เถโร….

๘. วกฺกลิตฺเถรคาถา

๓๕๐.

‘‘วาตโรคาภินีโต ตฺวํ, วิหรํ กานเน วเน;

ปวิฏฺโคจเร ลูเข, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสิ.

๓๕๑.

‘‘ปีติสุเขน วิปุเลน, ผรมาโน สมุสฺสยํ;

ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.

๓๕๒.

‘‘ภาเวนฺโต สติปฏฺาเน, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.

๓๕๓.

‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม [อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกโม (สี.)];

สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา, วิหริสฺสามิ กานเน.

๓๕๔.

‘‘อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ, อคฺคํ ทนฺตํ สมาหิตํ;

อตนฺทิโต รตฺตินฺทิวํ, วิหริสฺสามิ กานเน’’ติ.

… วกฺกลิตฺเถโร….

๙. วิชิตเสนตฺเถรคาถา

๓๕๕.

‘‘โอลคฺเคสฺสามิ เต จิตฺต, อาณิทฺวาเรว หตฺถินํ;

น ตํ ปาเป นิโยเชสฺสํ, กามชาล [กามชาลํ (สฺยา.)] สรีรช [สรีรชํ (สฺยา. ก.)].

๓๕๖.

‘‘ตฺวํ โอลคฺโค น คจฺฉสิ [น คฺฉิสิ (ปี)], ทฺวารวิวรํ คโชว อลภนฺโต;

น จ จิตฺตกลิ ปุนปฺปุนํ, ปสกฺก [ปสหํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปาปรโต จริสฺสสิ.

๓๕๗.

‘‘ยถา กุฺชรํ อทนฺตํ, นวคฺคหมงฺกุสคฺคโห;

พลวา อาวตฺเตติ อกามํ, เอวํ อาวตฺตยิสฺสํ ตํ.

๓๕๘.

‘‘ยถา วรหยทมกุสโล, สารถิ ปวโร ทเมติ อาชฺํ;

เอวํ ทมยิสฺสํ ตํ, ปติฏฺิโต ปฺจสุ พเลสุ.

๓๕๙.

‘‘สติยา ตํ นิพนฺธิสฺสํ, ปยุตฺโต เต ทเมสฺสามิ [ปยตตฺโต โวทเปสฺสามิ (สี.)];

วีริยธุรนิคฺคหิโต, น ยิโต ทูรํ คมิสฺสเส จิตฺตา’’ติ.

… วิชิตเสโน เถโร….

๑๐. ยสทตฺตตฺเถรคาถา

๓๖๐.

‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;

อารกา โหติ สทฺธมฺมา, นภโส ปถวี ยถา.

๓๖๑.

‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;

ปริหายติ สทฺธมฺมา, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.

๓๖๒.

‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;

ปริสุสฺสติ สทฺธมฺเม, มจฺโฉ อปฺโปทเก ยถา.

๓๖๓.

‘‘อุปารมฺภจิตฺโต ทุมฺเมโธ, สุณาติ ชินสาสนํ;

น วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ปูติกํ.

๓๖๔.

‘‘โย จ ตุฏฺเน จิตฺเตน, สุณาติ ชินสาสนํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, สจฺฉิกตฺวา อกุปฺปตํ;

ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, ปรินิพฺพาตินาสโว’’ติ.

… ยสทตฺโต เถโร….

๑๑. โสณกุฏิกณฺณตฺเถรคาถา

๓๖๕.

‘‘อุปสมฺปทา จ เม ลทฺธา, วิมุตฺโต จมฺหิ อนาสโว;

โส จ เม ภควา ทิฏฺโ, วิหาเร จ สหาวสึ.

๓๖๖.

‘‘พหุเทว รตฺตึ ภควา, อพฺโภกาเสตินามยิ;

วิหารกุสโล สตฺถา, วิหารํ ปาวิสี ตทา.

๓๖๗.

‘‘สนฺถริตฺวาน สงฺฆาฏึ, เสยฺยํ กปฺเปสิ โคตโม;

สีโห เสลคุหายํว, ปหีนภยเภรโว.

๓๖๘.

‘‘ตโต กลฺยาณวากฺกรโณ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก;

โสโณ อภาสิ สทฺธมฺมํ, พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมุขา.

๓๖๙.

‘‘ปฺจกฺขนฺเธ ปริฺาย, ภาวยิตฺวาน อฺชสํ;

ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโว’’ติ.

… โสโณ กุฏิกณฺณเถโร….

๑๒. โกสิยตฺเถรคาถา

๓๗๐.

‘‘โย เว ครูนํ วจนฺุ ธีโร, วเส จ ตมฺหิ ชนเยถ เปมํ;

โส ภตฺติมา นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.

๓๗๑.

‘‘ยํ อาปทา อุปฺปติตา อุฬารา, นกฺขมฺภยนฺเต ปฏิสงฺขยนฺตํ;

โส ถามวา นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.

๓๗๒.

‘‘โย เว สมุทฺโทว ิโต อเนโช, คมฺภีรปฺโ นิปุณตฺถทสฺสี;

อสํหาริโย นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.

๓๗๓.

‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร จ โหติ, ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี;

โส ตาทิโส นาม จ โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺส.

๓๗๔.

‘‘อตฺถฺจ โย ชานาติ ภาสิตสฺส, อตฺถฺจ ตฺวาน ตถา กโรติ;

อตฺถนฺตโร นาม ส โหติ ปณฺฑิโต, ตฺวา จ ธมฺเมสุ วิเสสิ อสฺสา’’ติ.

… โกสิโย เถโร….

ปฺจกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

ราชทตฺโต สุภูโต จ, คิริมานนฺทสุมนา;

วฑฺโฒ จ กสฺสโป เถโร, คยากสฺสปวกฺกลี.

วิชิโต ยสทตฺโต จ, โสโณ โกสิยสวฺหโย;

สฏฺิ จ ปฺจ คาถาโย, เถรา จ เอตฺถ ทฺวาทสาติ.

๖. ฉกฺกนิปาโต

๑. อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรคาถา

๓๗๕.

‘‘ทิสฺวาน ปาฏิหีรานิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน;

น ตาวาหํ ปณิปตึ, อิสฺสามาเนน วฺจิโต.

๓๗๖.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, โจเทสิ นรสารถิ;

ตโต เม อาสิ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน.

๓๗๗.

‘‘ปุพฺเพ ชฏิลภูตสฺส, ยา เม สิทฺธิ ปริตฺติกา;

ตาหํ ตทา นิรากตฺวา [นิรํกตฺวา (สฺยา. ก.)], ปพฺพชึ ชินสาสเน.

๓๗๘.

‘‘ปุพฺเพ ยฺเน สนฺตุฏฺโ, กามธาตุปุรกฺขโต;

ปจฺฉา ราคฺจ โทสฺจ, โมหฺจาปิ สมูหนึ.

๓๗๙.

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

อิทฺธิมา ปรจิตฺตฺู, ทิพฺพโสตฺจ ปาปุณึ.

๓๘๐.

‘‘ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.

… อุรุเวฬกสฺสโป เถโร….

๒. เตกิจฺฉการิตฺเถรคาถา

๓๘๑.

‘‘อติหิตา วีหิ, ขลคตา สาลี;

น จ ลเภ ปิณฺฑํ, กถมหํ กสฺสํ.

๓๘๒.

‘‘พุทฺธมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;

ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.

๓๘๓.

‘‘ธมฺมมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;

ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.

๓๘๔.

‘‘สงฺฆมปฺปเมยฺยํ อนุสฺสร ปสนฺโน;

ปีติยา ผุฏสรีโร โหหิสิ สตตมุทคฺโค.

๓๘๕.

‘‘อพฺโภกาเส วิหรสิ, สีตา เหมนฺติกา อิมา รตฺโย;

มา สีเตน ปเรโต วิหฺิตฺโถ, ปวิส ตฺวํ วิหารํ ผุสิตคฺคฬํ.

๓๘๖.

‘‘ผุสิสฺสํ จตสฺโส อปฺปมฺาโย, ตาหิ จ สุขิโต วิหริสฺสํ;

นาหํ สีเตน วิหฺิสฺสํ, อนิฺชิโต วิหรนฺโต’’ติ.

… เตกิจฺฉการี [เตกิจฺฉกานิ (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….

๓. มหานาคตฺเถรคาถา

๓๘๗.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;

ปริหายติ สทฺธมฺมา, มจฺโฉ อปฺโปทเก ยถา.

๓๘๘.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;

น วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ปูติกํ.

๓๘๙.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;

อารกา โหติ นิพฺพานา [นิพฺพาณา (สี.)], ธมฺมราชสฺส สาสเน.

๓๙๐.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;

น วิหายติ สทฺธมฺมา, มจฺโฉ พวฺโหทเก [พหฺโวทเก (สี.), พโหทเก (สฺยา.)] ยถา.

๓๙๑.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;

โส วิรูหติ สทฺธมฺเม, เขตฺเต พีชํว ภทฺทกํ.

๓๙๒.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว อุปลพฺภติ;

สนฺติเก โหติ นิพฺพานํ [นิพฺพาณํ (สี.)], ธมฺมราชสฺส สาสเน’’ติ.

… มหานาโค เถโร….

๔. กุลฺลตฺเถรคาถา

๓๙๓.

‘‘กุลฺโล สิวถิกํ คนฺตฺวา, อทฺทส อิตฺถิมุชฺฌิตํ;

อปวิทฺธํ สุสานสฺมึ, ขชฺชนฺตึ กิมิหี ผุฏํ.

๓๙๔.

‘‘อาตุรํ อสุจึ ปูตึ, ปสฺส กุลฺล สมุสฺสยํ;

อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ, พาลานํ อภินนฺทิตํ.

๓๙๕.

‘‘ธมฺมาทาสํ คเหตฺวาน, าณทสฺสนปตฺติยา;

ปจฺจเวกฺขึ อิมํ กายํ, ตุจฺฉํ สนฺตรพาหิรํ.

๓๙๖.

‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;

ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธ.

๓๙๗.

‘‘ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ, ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา;

ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร.

๓๙๘.

‘‘ปฺจงฺคิเกน ตุริเยน, น รตี โหติ ตาทิสี;

ยถา เอกคฺคจิตฺตสฺส, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต’’ติ.

… กุลฺโล เถโร….

๕. มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรคาถา

๓๙๙.

‘‘มนุชสฺส ปมตฺตจาริโน, ตณฺหา วฑฺฒติ มาลุวา วิย;

โส ปฺลวตี [ปฺลวติ (สี. ปี. ก.), ปริปฺลวติ (สฺยา.)] หุรา หุรํ, ผลมิจฺฉํว วนสฺมิ วานโร.

๔๐๐.

‘‘ยํ เอสา สหเต [สหติ (ปี. ก.)] ชมฺมี, ตณฺหา โลเก วิสตฺติกา;

โสกา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, อภิวฏฺํว [อภิวุฏฺํว (สฺยา.), อภิวฑฺฒํว (ก.)] พีรณํ.

๔๐๑.

‘‘โย เจตํ สหเต [สหติ (ปี. ก.)] ชมฺมึ, ตณฺหํ โลเก ทุรจฺจยํ;

โสกา ตมฺหา ปปตนฺติ, อุทพินฺทูว โปกฺขรา.

๔๐๒.

‘‘ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

ตณฺหาย มูลํ ขณถ, อุสีรตฺโถว พีรณํ;

มา โว นฬํว โสโตว, มาโร ภฺชิ ปุนปฺปุนํ.

๔๐๓.

‘‘กโรถ พุทฺธวจนํ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา;

ขณาตีตา หิ โสจนฺติ, นิรยมฺหิ สมปฺปิตา.

๔๐๔.

‘‘ปมาโท รโช ปมาโท [สพฺพทา (สี. ก.), สุตฺตนิปาตฏฺกถายํ อุฏฺานสุตฺตวณฺณนา โอโลเกตพฺพา], ปมาทานุปติโต รโช;

อปฺปมาเทน วิชฺชาย, อพฺพเห สลฺลมตฺตโน’’ติ.

… มาลุกฺยปุตฺโต [มาลุงฺกฺยปุตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)] เถโร….

๖. สปฺปทาสตฺเถรคาถา

๔๐๕.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ยโต ปพฺพชิโต อหํ;

อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ, เจโตสนฺติมนชฺฌคํ.

๔๐๖.

‘‘อลทฺธา จิตฺตสฺเสกคฺคํ, กามราเคน อฏฺฏิโต [อทฺทิโต (สฺยา. สี. อฏฺ.), อฑฺฑิโต (ก.)];

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺโต, วิหารา อุปนิกฺขมึ [นูปนิกฺขมึ (สพฺพตฺถ), ทุปนิกฺขมึ (?)].

๔๐๗.

‘‘สตฺถํ วา อาหริสฺสามิ, โก อตฺโถ ชีวิเตน เม;

กถํ หิ สิกฺขํ ปจฺจกฺขํ, กาลํ กุพฺเพถ มาทิโส.

๔๐๘.

‘‘ตทาหํ ขุรมาทาย, มฺจกมฺหิ อุปาวิสึ;

ปรินีโต ขุโร อาสิ, ธมนึ เฉตฺตุมตฺตโน.

๔๐๙.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺถ.

๔๑๐.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… สปฺปทาโส เถโร….

๗.กาติยานตฺเถรคาถา

๔๑๑.

‘‘อุฏฺเหิ นิสีท กาติยาน, มา นิทฺทาพหุโล อหุ ชาครสฺสุ;

มา ตํ อลสํ ปมตฺตพนฺธุ, กูเฏเนว ชินาตุ มจฺจุราชา.

๔๑๒.

‘‘เสยฺยถาปิ [สยถาปิ (สี. ปี.)] มหาสมุทฺทเวโค, เอวํ ชาติชราติวตฺตเต ตํ;

โส กโรหิ สุทีปมตฺตโน ตฺวํ, น หิ ตาณํ ตว วิชฺชเตว อฺํ.

๔๑๓.

‘‘สตฺถา หิ วิเชสิ มคฺคเมตํ, สงฺคา ชาติชราภยา อตีตํ;

ปุพฺพาปรรตฺตมปฺปมตฺโต, อนุยุฺชสฺสุ ทฬฺหํ กโรหิ โยคํ.

๔๑๔.

‘‘ปุริมานิ ปมุฺจ พนฺธนานิ, สงฺฆาฏิขุรมุณฺฑภิกฺขโภชี;

มา ขิฑฺฑารติฺจ มา นิทฺทํ, อนุยุฺชิตฺถ ฌาย กาติยาน.

๔๑๕.

‘‘ฌายาหิ ชินาหิ กาติยาน, โยคกฺเขมปเถสุ โกวิโทสิ;

ปปฺปุยฺย อนุตฺตรํ วิสุทฺธึ, ปรินิพฺพาหิสิ วารินาว โชติ.

๔๑๖.

‘‘ปชฺโชตกโร ปริตฺตรํโส, วาเตน วินมฺยเต ลตาว;

เอวมฺปิ ตุวํ อนาทิยาโน, มารํ อินฺทสโคตฺต นิทฺธุนาหิ;

โส เวทยิตาสุ วีตราโค, กาลํ กงฺข อิเธว สีติภูโต’’ติ.

… กาติยาโน เถโร….

๘. มิคชาลตฺเถรคาถา

๔๑๗.

‘‘สุเทสิโต จกฺขุมตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;

สพฺพสํโยชนาตีโต, สพฺพวฏฺฏวินาสโน.

๔๑๘.

‘‘นิยฺยานิโก อุตฺตรโณ, ตณฺหามูลวิโสสโน;

วิสมูลํ อาฆาตนํ, เฉตฺวา ปาเปติ นิพฺพุตึ.

๔๑๙.

‘‘อฺาณมูลเภทาย, กมฺมยนฺตวิฆาฏโน;

วิฺาณานํ ปริคฺคเห, าณวชิรนิปาตโน.

๔๒๐.

‘‘เวทนานํ วิฺาปโน, อุปาทานปฺปโมจโน;

ภวํ องฺคารกาสุํว, าเณน อนุปสฺสโน [อนุปสฺสโก (สี. ปี.)].

๔๒๑.

‘‘มหารโส สุคมฺภีโร, ชรามจฺจุนิวารโณ;

อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, ทุกฺขูปสมโน สิโว.

๔๒๒.

‘‘กมฺมํ กมฺมนฺติ ตฺวาน, วิปากฺจ วิปากโต;

ปฏิจฺจุปฺปนฺนธมฺมานํ, ยถาวาโลกทสฺสโน;

มหาเขมงฺคโม สนฺโต, ปริโยสานภทฺทโก’’ติ.

… มิคชาโล เถโร….

๙. ปุโรหิตปุตฺตเชนฺตตฺเถรคาถา

๔๒๓.

‘‘ชาติมเทน มตฺโตหํ, โภคอิสฺสริเยน จ;

สณฺานวณฺณรูเปน, มทมตฺโต อจาริหํ.

๔๒๔.

‘‘นาตฺตโน สมกํ กฺจิ, อติเรกํ จ มฺิสํ;

อติมานหโต พาโล, ปตฺถทฺโธ อุสฺสิตทฺธโช.

๔๒๕.

‘‘มาตรํ ปิตรฺจาปิ, อฺเปิ ครุสมฺมเต;

น กฺจิ อภิวาเทสึ, มานตฺถทฺโธ อนาทโร.

๔๒๖.

‘‘ทิสฺวา วินายกํ อคฺคํ, สารถีนํ วรุตฺตมํ;

ตปนฺตมิว อาทิจฺจํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.

๔๒๗.

‘‘มานํ มทฺจ ฉฑฺเฑตฺวา, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

สิรสา อภิวาเทสึ, สพฺพสตฺตานมุตฺตมํ.

๔๒๘.

‘‘อติมาโน จ โอมาโน, ปหีนา สุสมูหตา;

อสฺมิมาโน สมุจฺฉินฺโน, สพฺเพ มานวิธา หตา’’ติ.

… เชนฺโต ปุโรหิตปุตฺโต เถโร….

๑๐. สุมนตฺเถรคาถา

๔๒๙.

‘‘ยทา นโว ปพฺพชิโต, ชาติยา สตฺตวสฺสิโก;

อิทฺธิยา อภิโภตฺวาน, ปนฺนคินฺทํ มหิทฺธิกํ.

๔๓๐.

‘‘อุปชฺฌายสฺส อุทกํ, อโนตตฺตา มหาสรา;

อาหรามิ ตโต ทิสฺวา, มํ สตฺถา เอตทพฺรวิ’’.

๔๓๑.

‘‘สาริปุตฺต อิมํ ปสฺส, อาคจฺฉนฺตํ กุมารกํ;

อุทกกุมฺภมาทาย, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตํ.

๔๓๒.

‘‘ปาสาทิเกน วตฺเตน, กลฺยาณอิริยาปโถ;

สามเณโรนุรุทฺธสฺส, อิทฺธิยา จ วิสารโท.

๔๓๓.

‘‘อาชานีเยน อาชฺโ, สาธุนา สาธุการิโต;

วินีโต อนุรุทฺเธน, กตกิจฺเจน สิกฺขิโต.

๔๓๔.

‘‘โส ปตฺวา ปรมํ สนฺตึ, สจฺฉิกตฺวา อกุปฺปตํ;

สามเณโร ส สุมโน, มา มํ ชฺาติ อิจฺฉตี’’ติ.

… สุมโน เถโร….

๑๑. นฺหาตกมุนิตฺเถรคาถา

๔๓๕.

‘‘วาตโรคาภินีโต ตฺวํ, วิหรํ กานเน วเน;

ปวิทฺธโคจเร ลูเข, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสิ’’.

๔๓๖.

‘‘ปีติสุเขน วิปุเลน, ผริตฺวาน สมุสฺสยํ;

ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเน.

๔๓๗.

‘‘ภาเวนฺโต สตฺต โพชฺฌงฺเค, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

ฌานโสขุมฺมสมฺปนฺโน [ฌานสุขุมสมฺปนฺโน (สฺยา. ก.)], วิหริสฺสํ อนาสโว.

๔๓๘.

‘‘วิปฺปมุตฺตํ กิเลเสหิ, สุทฺธจิตฺตํ อนาวิลํ;

อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขนฺโต, วิหริสฺสํ อนาสโว.

๔๓๙.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ พหิทฺธา จ, เย เม วิชฺชึสุ อาสวา;

สพฺเพ อเสสา อุจฺฉินฺนา, น จ อุปฺปชฺชเร ปุน.

๔๔๐.

‘‘ปฺจกฺขนฺธา ปริฺาตา, ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา;

ทุกฺขกฺขโย อนุปฺปตฺโต, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… นฺหาตกมุนิตฺเถโร….

๑๒. พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถา

๔๔๑.

‘‘อกฺโกธสฺส กุโต โกโธ, ทนฺตสฺส สมชีวิโน;

สมฺมทฺา วิมุตฺตสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน.

๔๔๒.

‘‘ตสฺเสว เตน ปาปิโย, โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ;

กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ.

๔๔๓.

[สํ. นิ. ๑.๑๘๘, ๒๕๐] ‘‘อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;

ปรํ สงฺกุปิตํ ตฺวา, โย สโต อุปสมฺมติ.

๔๔๔.

[สํ. นิ. ๑.๑๘๘, ๒๕๐] ‘‘อุภินฺนํ ติกิจฺฉนฺตํ ตํ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;

ชนา มฺนฺติ พาโลติ, เย ธมฺมสฺส อโกวิทา.

๔๔๕.

‘‘อุปฺปชฺเช เต สเจ โกโธ, อาวชฺช กกจูปมํ;

อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหา, ปุตฺตมํสูปมํ สร.

๔๔๖.

‘‘สเจ ธาวติ จิตฺตํ เต, กาเมสุ จ ภเวสุ จ;

ขิปฺปํ นิคฺคณฺห สติยา, กิฏฺาทํ วิย ทุปฺปสุ’’นฺติ;

… พฺรหฺมทตฺโต เถโร….

๑๓. สิริมณฺฑตฺเถรคาถา

๔๔๗.

[อุทา. ๔๕; จูฬว. ๓๘๕; ปริ. ๓๓๙] ‘‘ฉนฺนมติวสฺสติ, วิวฏํ นาติวสฺสติ;

ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถ, เอวํ ตํ นาติวสฺสติ.

๔๔๘.

[สํ. นิ. ๑.๖๖; เนตฺติ. ๑๘] ‘‘มจฺจุนาพฺภหโต โลโก, ชราย ปริวาริโต;

ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณ, อิจฺฉาธูปายิโต สทา.

๔๔๙.

‘‘มจฺจุนาพฺภหโต โลโก, ปริกฺขิตฺโต ชราย จ;

หฺติ นิจฺจมตฺตาโณ, ปตฺตทณฺโฑว ตกฺกโร.

๔๕๐.

‘‘อาคจฺฉนฺตคฺคิขนฺธาว, มจฺจุ พฺยาธิ ชรา ตโย;

ปจฺจุคฺคนฺตุํ พลํ นตฺถิ, ชโว นตฺถิ ปลายิตุํ.

๔๕๑.

‘‘อโมฆํ ทิวสํ กยิรา, อปฺเปน พหุเกน วา;

ยํ ยํ วิชหเต [วิรหเต (สี. ปี.), วิวหเต (สฺยา.)] รตฺตึ, ตทูนํ ตสฺส ชีวิตํ.

๔๕๒.

‘‘จรโต ติฏฺโต วาปิ, อาสีนสยนสฺส วา;

อุเปติ จริมา รตฺติ, น เต กาโล ปมชฺชิตุ’’นฺติ.

… สิริมณฺโฑ [สิริมนฺโท (สี.)] เถโร….

๑๔. สพฺพกามิตฺเถรคาถา

๔๕๓.

‘‘ทฺวิปาทโกยํ อสุจิ, ทุคฺคนฺโธ ปริหีรติ [ปริหรติ (ก.)];

นานากุณปปริปูโร, วิสฺสวนฺโต ตโต ตโต.

๔๕๔.

‘‘มิคํ นิลีนํ กูเฏน, พฬิเสเนว อมฺพุชํ;

วานรํ วิย เลเปน, พาธยนฺติ ปุถุชฺชนํ.

๔๕๕.

‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, โผฏฺพฺพา จ มโนรมา;

ปฺจ กามคุณา เอเต, อิตฺถิรูปสฺมิ ทิสฺสเร.

๔๕๖.

‘‘เย เอตา อุปเสวนฺติ, รตฺตจิตฺตา ปุถุชฺชนา;

วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ, อาจินนฺติ ปุนพฺภวํ.

๔๕๗.

‘‘โย เจตา ปริวชฺเชติ, สปฺปสฺเสว ปทา สิโร;

โสมํ วิสตฺติกํ โลเก, สโต สมติวตฺตติ.

๔๕๘.

‘‘กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมํ ทฏฺุ เขมโต;

นิสฺสโฏ สพฺพกาเมหิ, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย’’ติ.

… สพฺพกามิตฺเถโร….

ฉกฺกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

อุรุเวฬกสฺสโป จ, เถโร เตกิจฺฉการิ จ;

มหานาโค จ กุลฺโล จ, มาลุกฺโย [มาลุโต (สี. ก.), มาลุงฺกฺโย (สฺยา.)] สปฺปทาสโก.

กาติยาโน มิคชาโล, เชนฺโต สุมนสวฺหโย;

นฺหาตมุนิ พฺรหฺมทตฺโต, สิริมณฺโฑ สพฺพกามี จ;

คาถาโย จตุราสีติ, เถรา เจตฺถ จตุทฺทสาติ.

๗. สตฺตกนิปาโต

๑. สุนฺทรสมุทฺทตฺเถรคาถา

๔๕๙.

‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลธารี [มาลาภารี (สี.), มาลภารี (สฺยา.)] วิภูสิตา;

อลตฺตกกตาปาทา, ปาทุการุยฺห เวสิกา.

๔๖๐.

‘‘ปาทุกา โอรุหิตฺวาน, ปุรโต ปฺชลีกตา;

สา มํ สณฺเหน มุทุนา, มฺหิตปุพฺพํ [มิหิตปุพฺพํ (สี.)] อภาสถ’’.

๔๖๑.

‘‘ยุวาสิ ตฺวํ ปพฺพชิโต, ติฏฺาหิ มม สาสเน;

ภุฺช มานุสเก กาเม, อหํ วิตฺตํ ททามิ เต;

สจฺจํ เต ปฏิชานามิ, อคฺคึ วา เต หรามหํ.

๔๖๒.

‘‘ยทา ชิณฺณา ภวิสฺสาม, อุโภ ทณฺฑปรายนา;

อุโภปิ ปพฺพชิสฺสาม, อุภยตฺถ กฏคฺคโห’’.

๔๖๓.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน ยาจนฺตึ, เวสิกํ ปฺชลีกตํ;

อลงฺกตํ สุวสนํ, มจฺจุปาสํว โอฑฺฑิตํ.

๔๖๔.

‘‘ตโต เม มนสีกาโร…เป… นิพฺพิทา สมติฏฺถ.

๔๖๕.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติ.

… สุนฺทรสมุทฺโท เถโร….

๒. ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรคาถา

๔๖๖.

ปเร อมฺพาฏการาเม, วนสณฺฑมฺหิ ภทฺทิโย;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, ตตฺถ ภทฺโทว ฌายติ [ภทฺโท’ธิฌายายติ (สี.), ภทฺโท ฌิยายติ (สฺยา. สี. อฏฺ.)].

๔๖๗.

‘‘รมนฺเตเก มุทิงฺเคหิ [มุติงฺเคหิ (สี. อฏฺ.)], วีณาหิ ปณเวหิ จ;

อหฺจ รุกฺขมูลสฺมึ, รโต พุทฺธสฺส สาสเน.

๔๖๘.

‘‘พุทฺโธ เจ [พุทฺโธ จ (สพฺพตฺถ)] เม วรํ ทชฺชา, โส จ ลพฺเภถ เม วโร;

คณฺเหหํ สพฺพโลกสฺส, นิจฺจํ กายคตํ สตึ.

๔๖๙.

‘‘เย มํ รูเปน ปามึสุ, เย จ โฆเสน อนฺวคู;

ฉนฺทราควสูเปตา, น มํ ชานนฺติ เต ชนา.

๔๗๐.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ น ชานาติ, พหิทฺธา จ น ปสฺสติ;

สมนฺตาวรโณ พาโล, ส เว โฆเสน วุยฺหติ.

๔๗๑.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ น ชานาติ, พหิทฺธา จ วิปสฺสติ;

พหิทฺธา ผลทสฺสาวี, โสปิ โฆเสน วุยฺหติ.

๔๗๒.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ ปชานาติ, พหิทฺธา จ วิปสฺสติ;

อนาวรณทสฺสาวี, น โส โฆเสน วุยฺหตี’’ติ.

… ลกุณฺฑกภทฺทิโย เถโร….

๓. ภทฺทตฺเถรคาถา

๔๗๓.

‘‘เอกปุตฺโต อหํ อาสึ, ปิโย มาตุ ปิโย ปิตุ;

พหูหิ วตจริยาหิ, ลทฺโธ อายาจนาหิ จ.

๔๗๔.

‘‘เต จ มํ อนุกมฺปาย, อตฺถกามา หิเตสิโน;

อุโภ ปิตา จ มาตา จ, พุทฺธสฺส อุปนามยุํ’’.

๔๗๕.

‘‘กิจฺฉา ลทฺโธ อยํ ปุตฺโต, สุขุมาโล สุเขธิโต;

อิมํ ททาม เต นาถ, ชินสฺส ปริจารกํ’’.

๔๗๖.

‘‘สตฺถา จ มํ ปฏิคฺคยฺห, อานนฺทํ เอตทพฺรวิ;

‘ปพฺพาเชหิ อิมํ ขิปฺปํ, เหสฺสตฺยาชานิโย อยํ.

๔๗๗.

‘‘ปพฺพาเชตฺวาน มํ สตฺถา, วิหารํ ปาวิสี ชิโน;

อโนคฺคตสฺมึ สูริยสฺมึ, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม.

๔๗๘.

‘‘ตโต สตฺถา นิรากตฺวา, ปฏิสลฺลานวุฏฺิโต;

‘เอหิ ภทฺทา’ติ มํ อาห, สา เม อาสูปสมฺปทา.

๔๗๙.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺเสน, ลทฺธา เม อุปสมฺปทา;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, อโห ธมฺมสุธมฺมตา’’ติ.

… ภทฺโท เถโร….

๔. โสปากตฺเถรคาถา

๔๘๐.

‘‘ทิสฺวา ปาสาทฉายายํ, จงฺกมนฺตํ นรุตฺตมํ;

ตตฺถ นํ อุปสงฺกมฺม, วนฺทิสฺสํ [วนฺทิสํ (สี. ปี.)] ปุริสุตฺตมํ.

๔๘๑.

‘‘เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, สํหริตฺวาน ปาณโย;

อนุจงฺกมิสฺสํ วิรชํ, สพฺพสตฺตานมุตฺตมํ.

๔๘๒.

‘‘ตโต ปฺเห อปุจฺฉิ มํ, ปฺหานํ โกวิโท วิทู;

อจฺฉมฺภี จ อภีโต จ, พฺยากาสึ สตฺถุโน อหํ.

๔๘๓.

‘‘วิสฺสชฺชิเตสุ ปฺเหสุ, อนุโมทิ ตถาคโต;

ภิกฺขุสงฺฆํ วิโลเกตฺวา, อิมมตฺถํ อภาสถ’’.

๔๘๔.

‘‘ลาภา องฺคานํ มคธานํ, เยสายํ ปริภุฺชติ;

จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

ปจฺจุฏฺานฺจ สามีจึ, เตสํ ลาภา’’ติ จาพฺรวิ.

๔๘๕.

‘‘อชฺชตคฺเค มํ โสปาก, ทสฺสนาโยปสงฺกม;

เอสา เจว เต โสปาก, ภวตุ อุปสมฺปทา’’.

๔๘๖.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ลทฺธาน อุปสมฺปทํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, อโห ธมฺมสุธมฺมตา’’ติ.

… โสปาโก เถโร….

๕. สรภงฺคตฺเถรคาถา

๔๘๗.

‘‘สเร หตฺเถหิ ภฺชิตฺวา, กตฺวาน กุฏิมจฺฉิสํ;

เตน เม สรภงฺโคติ, นามํ สมฺมุติยา อหุ.

๔๘๘.

‘‘น มยฺหํ กปฺปเต อชฺช, สเร หตฺเถหิ ภฺชิตุํ;

สิกฺขาปทา โน ปฺตฺตา, โคตเมน ยสสฺสินา.

๔๘๙.

‘‘สกลํ สมตฺตํ โรคํ, สรภงฺโค นาทฺทสํ ปุพฺเพ;

โสยํ โรโค ทิฏฺโ, วจนกเรนาติเทวสฺส.

๔๙๐.

‘‘เยเนว มคฺเคน คโต วิปสฺสี, เยเนว มคฺเคน สิขี จ เวสฺสภู;

กกุสนฺธโกณาคมโน จ กสฺสโป, เตนฺชเสน อคมาสิ โคตโม.

๔๙๑.

‘‘วีตตณฺหา อนาทานา, สตฺต พุทฺธา ขโยคธา;

เยหายํ เทสิโต ธมฺโม, ธมฺมภูเตหิ ตาทิภิ.

๔๙๒.

‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, อนุกมฺปาย ปาณินํ;

ทุกฺขํ สมุทโย มคฺโค, นิโรโธ ทุกฺขสงฺขโย.

๔๙๓.

‘‘ยสฺมึ นิวตฺตเต [ยสฺมึ น นิพฺพตฺตเต (ก.)] ทุกฺขํ, สํสารสฺมึ อนนฺตกํ;

เภทา อิมสฺส กายสฺส, ชีวิตสฺส จ สงฺขยา;

อฺโ ปุนพฺภโว นตฺถิ, สุวิมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี’’ติ.

… สรภงฺโค เถโร….

สตฺตกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

สุนฺทรสมุทฺโท เถโร, เถโร ลกุณฺฑภทฺทิโย;

ภทฺโท เถโร จ โสปาโก, สรภงฺโค มหาอิสิ;

สตฺตเก ปฺจกา เถรา, คาถาโย ปฺจตึสตีติ.

๘. อฏฺกนิปาโต

๑. มหากจฺจายนตฺเถรคาถา

๔๙๔.

‘‘กมฺมํ พหุกํ น การเย, ปริวชฺเชยฺย ชนํ น อุยฺยเม;

โส อุสฺสุกฺโก รสานุคิทฺโธ, อตฺถํ ริฺจติ โย สุขาธิวาโห.

๔๙๕.

‘‘ปงฺโกติ หิ นํ อเวทยุํ, ยายํ วนฺทนปูชนา กุเลสุ;

สุขุมํ สลฺลํ ทุรุพฺพหํ, สกฺกาโร กาปุริเสน ทุชฺชโห.

๔๙๖.

‘‘น ปรสฺสุปนิธาย, กมฺมํ มจฺจสฺส ปาปกํ;

อตฺตนา ตํ น เสเวยฺย, กมฺมพนฺธูหิ มาติยา.

๔๙๗.

‘‘น ปเร วจนา โจโร, น ปเร วจนา มุนิ;

อตฺตา จ นํ ยถาเวทิ [ยถา เวตฺติ (สี.)], เทวาปิ นํ ตถา วิทู.

๔๙๘.

‘‘ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามเส;

เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคา.

๔๙๙.

‘‘ชีวเต วาปิ สปฺปฺโ, อปิ วิตฺตปริกฺขโย;

ปฺาย จ อลาเภน [อภาเวน (สี. อฏฺ.)], วิตฺตวาปิ น ชีวติ.

๕๐๐.

‘‘สพฺพํ สุณาติ โสเตน, สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;

น จ ทิฏฺํ สุตํ ธีโร, สพฺพํ อุชฺฌิตุมรหติ.

๕๐๑.

‘‘จกฺขุมาสฺส ยถา อนฺโธ, โสตวา พธิโร ยถา;

ปฺวาสฺส ยถา มูโค, พลวา ทุพฺพโลริว;

อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สเยถ [ปสฺเสถ (ก.)] มตสายิก’’นฺติ.

… มหากจฺจายโน เถโร….

๒. สิริมิตฺตตฺเถรคาถา

๕๐๒.

‘‘อกฺโกธโนนุปนาหี, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;

ส เว ตาทิสโก ภิกฺขุ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

๕๐๓.

‘‘อกฺโกธโนนุปนาหี, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;

คุตฺตทฺวาโร สทา ภิกฺขุ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

๕๐๔.

‘‘อกฺโกธโนนุปนาหี, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;

กลฺยาณสีโล โส [โย (สฺยา.)] ภิกฺขุ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

๕๐๕.

‘‘อกฺโกธโนนุปนาหี, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;

กลฺยาณมิตฺโต โส ภิกฺขุ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

๕๐๖.

‘‘อกฺโกธโนนุปนาหี, อมาโย ริตฺตเปสุโณ;

กลฺยาณปฺโ โส ภิกฺขุ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ.

๕๐๗.

‘‘ยสฺส สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;

สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.

๕๐๘.

‘‘สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ, อุชุภูตฺจ ทสฺสนํ;

‘อทลิทฺโท’ติ ตํ อาหุ, อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.

๕๐๙.

‘‘ตสฺมา สทฺธฺจ สีลฺจ, ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;

อนุยุฺเชถ เมธาวี, สรํ พุทฺธาน สาสน’’นฺติ.

… สิริมิตฺโต เถโร….

๓. มหาปนฺถกตฺเถรคาถา

๕๑๐.

‘‘ยทา ปมมทฺทกฺขึ, สตฺถารมกุโตภยํ;

ตโต เม อหุ สํเวโค, ปสฺสิตฺวา ปุริสุตฺตมํ.

๕๑๑.

‘‘สิรึ หตฺเถหิ ปาเทหิ, โย ปณาเมยฺย อาคตํ;

เอตาทิสํ โส สตฺถารํ, อาราเธตฺวา วิราธเย.

๕๑๒.

‘‘ตทาหํ ปุตฺตทารฺจ, ธนธฺฺจ ฉฑฺฑยึ;

เกสมสฺสูนิ เฉเทตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๕๑๓.

‘‘สิกฺขาสาชีวสมฺปนฺโน, อินฺทฺริเยสุ สุสํวุโต;

นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, วิหาสึ อปราชิโต.

๕๑๔.

‘‘ตโต เม ปณิธี อาสิ, เจตโส อภิปตฺถิโต;

น นิสีเท มุหุตฺตมฺปิ, ตณฺหาสลฺเล อนูหเต.

๕๑๕.

‘‘ตสฺส เมวํ วิหรโต, ปสฺส วีริยปรกฺกมํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๑๖.

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

อรหา ทกฺขิเณยฺโยมฺหิ, วิปฺปมุตฺโต นิรูปธิ.

๕๑๗.

‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา.)], สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;

สพฺพํ ตณฺหํ วิโสเสตฺวา, ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ’’นฺติ.

… มหาปนฺถโก เถโร….

อฏฺกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

มหากจฺจายโน เถโร, สิริมิตฺโต มหาปนฺถโก;

เอเต อฏฺนิปาตมฺหิ, คาถาโย จตุวีสตีติ.

๙. นวกนิปาโต

๑. ภูตตฺเถรคาถา

๕๑๘.

‘‘ยทา ทุกฺขํ ชรามรณนฺติ ปณฺฑิโต, อวิทฺทสู ยตฺถ สิตา ปุถุชฺชนา;

ทุกฺขํ ปริฺาย สโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๑๙.

‘‘ยทา ทุกฺขสฺสาวหนึ วิสตฺติกํ, ปปฺจสงฺฆาตทุขาธิวาหินึ;

ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน สโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๐.

‘‘ยทา สิวํ ทฺเวจตุรงฺคคามินํ, มคฺคุตฺตมํ สพฺพกิเลสโสธนํ;

ปฺาย ปสฺสิตฺว สโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๑.

‘‘ยทา อโสกํ วิรชํ อสงฺขตํ, สนฺตํ ปทํ สพฺพกิเลสโสธนํ;

ภาเวติ สฺโชนพนฺธนจฺฉิทํ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๒.

‘‘ยทา นเภ คชฺชติ เมฆทุนฺทุภิ, ธารากุลา วิหคปเถ สมนฺตโต;

ภิกฺขู จ ปพฺภารคโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๓.

‘‘ยทา นทีนํ กุสุมากุลานํ, วิจิตฺต-วาเนยฺย-วฏํสกานํ;

ตีเร นิสินฺโน สุมโนว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๔.

‘‘ยทา นิสีเถ รหิตมฺหิ กานเน, เทเว คฬนฺตมฺหิ นทนฺติ ทาิโน;

ภิกฺขู จ ปพฺภารคโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๕.

‘‘ยทา วิตกฺเก อุปรุนฺธิยตฺตโน, นคนฺตเร นควิวรํ สมสฺสิโต;

วีตทฺทโร วีตขิโลว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทติ.

๕๒๖.

‘‘ยทา สุขี มลขิลโสกนาสโน, นิรคฺคโฬ นิพฺพนโถ วิสลฺโล;

สพฺพาสเว พฺยนฺติกโตว ฌายติ, ตโต รตึ ปรมตรํ น วินฺทตี’’ติ.

… ภูโต เถโร….

นวกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

ภูโต ตถทฺทโส เถโร, เอโก ขคฺควิสาณวา;

นวกมฺหิ นิปาตมฺหิ, คาถาโยปิ อิมา นวาติ.

๑๐. ทสกนิปาโต

๑. กาฬุทายิตฺเถรคาถา

๕๒๗.

‘‘องฺคาริโน ทานิ ทุมา ภทนฺเต, ผเลสิโน ฉทนํ วิปฺปหาย;

เต อจฺจิมนฺโตว ปภาสยนฺติ, สมโย มหาวีร ภาคี รสานํ.

๕๒๘.

‘‘ทุมานิ ผุลฺลานิ มโนรมานิ, สมนฺตโต สพฺพทิสา ปวนฺติ;

ปตฺตํ ปหาย ผลมาสสานา [ผลมาสมาโน (ก.)], กาโล อิโต ปกฺกมนาย วีร.

๕๒๙.

‘‘เนวาติสีตํ น ปนาติอุณฺหํ, สุขา อุตุ อทฺธนิยา ภทนฺเต;

ปสฺสนฺตุ ตํ สากิยา โกฬิยา จ, ปจฺฉามุขํ โรหินิยํ ตรนฺตํ.

๕๓๐.

‘‘อาสาย กสเต เขตฺตํ, พีชํ อาสาย วปฺปติ;

อาสาย วาณิชา ยนฺติ, สมุทฺทํ ธนหารกา;

ยาย อาสาย ติฏฺามิ, สา เม อาสา สมิชฺฌตุ.

๕๓๑.

[สํ. นิ. ๑.๑๙๘] ‘‘ปุนปฺปุนํ เจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทวราชา;

ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.

๕๓๒.

[สํ. นิ. ๑.๑๙๘] ‘‘ปุนปฺปุนํ ยาจนกา จรนฺติ, ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททนฺติ;

ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททิตฺวา, ปุนปฺปุนํ สคฺคมุเปนฺติ านํ.

๕๓๓.

‘‘วีโร หเว สตฺตยุคํ ปุเนติ, ยสฺมึ กุเล ชายติ ภูริปฺโ;

มฺามหํ สกฺกติ เทวเทโว, ตยา หิ ชาโต [ตยาภิชาโต (สี.)] มุนิ สจฺจนาโม.

๕๓๔.

‘‘สุทฺโธทโน นาม ปิตา มเหสิโน, พุทฺธสฺส มาตา ปน มายนามา;

ยา โพธิสตฺตํ ปริหริย กุจฺฉินา, กายสฺส เภทา ติทิวมฺหิ โมทติ.

๕๓๕.

‘‘สา โคตมี กาลกตา อิโต จุตา, ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูตา;

สา โมทติ กามคุเณหิ ปฺจหิ, ปริวาริตา เทวคเณหิ เตหิ.

๕๓๖.

‘‘พุทฺธสฺส ปุตฺโตมฺหิ อสยฺหสาหิโน, องฺคีรสสฺสปฺปฏิมสฺส ตาทิโน;

ปิตุปิตา มยฺหํ ตุวํสิ สกฺก, ธมฺเมน เม โคตม อยฺยโกสี’’ติ.

… กาฬุทายี เถโร….

๒. เอกวิหาริยตฺเถรคาถา

๕๓๗.

‘‘ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, อปโร เจ น วิชฺชติ;

อตีว ผาสุ ภวติ, เอกสฺส วสโต วเน.

๕๓๘.

‘‘หนฺท เอโก คมิสฺสามิ, อรฺํ พุทฺธวณฺณิตํ;

ผาสุ [ผาสุํ (สฺยา. ปี.)] เอกวิหาริสฺส, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๕๓๙.

‘‘โยคี-ปีติกรํ รมฺมํ, มตฺตกุฺชรเสวิตํ;

เอโก อตฺตวสี ขิปฺปํ, ปวิสิสฺสามิ กานนํ.

๕๔๐.

‘‘สุปุปฺผิเต สีตวเน, สีตเล คิริกนฺทเร;

คตฺตานิ ปริสิฺจิตฺวา, จงฺกมิสฺสามิ เอกโก.

๕๔๑.

‘‘เอกากิโย อทุติโย, รมณีเย มหาวเน;

กทาหํ วิหริสฺสามิ, กตกิจฺโจ อนาสโว.

๕๔๒.

‘‘เอวํ เม กตฺตุกามสฺส, อธิปฺปาโย สมิชฺฌตุ;

สาธิยิสฺสามหํเยว, นาฺโ อฺสฺส การโก.

๕๔๓.

‘‘เอส พนฺธามิ สนฺนาหํ, ปวิสิสฺสามิ กานนํ;

น ตโต นิกฺขมิสฺสามิ, อปฺปตฺโต อาสวกฺขยํ.

๕๔๔.

‘‘มาลุเต อุปวายนฺเต, สีเต สุรภิคนฺธิเก [คนฺธเก (สฺยา. ปี. ก.)];

อวิชฺชํ ทาลยิสฺสามิ, นิสินฺโน นคมุทฺธนิ.

๕๔๕.

‘‘วเน กุสุมสฺฉนฺเน, ปพฺภาเร นูน สีตเล;

วิมุตฺติสุเขน สุขิโต, รมิสฺสามิ คิริพฺพเช.

๕๔๖.

‘‘โสหํ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, จนฺโท ปนฺนรโส ยถา;

สพฺพาสวปริกฺขีโณ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… เอกวิหาริโย เถโร….

๓. มหากปฺปินตฺเถรคาถา

๕๔๗.

‘‘อนาคตํ โย ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.)] ปสฺสติ, หิตฺจ อตฺถํ อหิตฺจ ตํ ทฺวยํ;

วิทฺเทสิโน ตสฺส หิเตสิโน วา, รนฺธํ น ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา.

๕๔๘.

[ปฏิ. ม. ๑.๑๖๐ ปฏิสมฺภิทามคฺเค] ‘‘อานาปานสตี ยสฺส, ปริปุณฺณา สุภาวิตา;

อนุปุพฺพํ ปริจิตา, ยถา พุทฺเธน เทสิตา;

โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.

๕๔๙.

‘‘โอทาตํ วต เม จิตฺตํ, อปฺปมาณํ สุภาวิตํ;

นิพฺพิทฺธํ ปคฺคหีตฺจ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา.

๕๕๐.

‘‘ชีวเต วาปิ สปฺปฺโ, อปิ วิตฺตปริกฺขโย;

ปฺาย จ อลาเภน, วิตฺตวาปิ น ชีวติ.

๕๕๑.

‘‘ปฺา สุตวินิจฺฉินี, ปฺา กิตฺติสิโลกวทฺธนี;

ปฺาสหิโต นโร อิธ, อปิ ทุกฺเขสุ สุขานิ วินฺทติ.

๕๕๒.

‘‘นายํ อชฺชตโน ธมฺโม, นจฺเฉโร นปิ อพฺภุโต;

ยตฺถ ชาเยถ มีเยถ, ตตฺถ กึ วิย อพฺภุตํ.

๕๕๓.

‘‘อนนฺตรํ หิ ชาตสฺส, ชีวิตา มรณํ ธุวํ;

ชาตา ชาตา มรนฺตีธ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน.

๕๕๔.

‘‘น เหตทตฺถาย มตสฺส โหติ, ยํ ชีวิตตฺถํ ปรโปริสานํ;

มตมฺหิ รุณฺณํ น ยโส น โลกฺยํ, น วณฺณิตํ สมณพฺราหฺมเณหิ.

๕๕๕.

‘‘จกฺขุํ สรีรํ อุปหนฺติ เตน [อุปหนฺติ รุณฺณํ (สี.), อุปหนฺติ โรณฺณํ (สฺยา. ปี.)], นิหียติ วณฺณพลํ มตี จ;

อานนฺทิโน ตสฺส ทิสา ภวนฺติ, หิเตสิโน นาสฺส สุขี ภวนฺติ.

๕๕๖.

‘‘ตสฺมา หิ อิจฺเฉยฺย กุเล วสนฺเต, เมธาวิโน เจว พหุสฺสุเต จ;

เยสํ หิ ปฺาวิภเวน กิจฺจํ, ตรนฺติ นาวาย นทึว ปุณฺณ’’นฺติ.

… มหากปฺปิโน เถโร….

๔. จูฬปนฺถกตฺเถรคาถา

๕๕๗.

‘‘ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ, ปริภูโต ปุเร อหํ;

ภาตา จ มํ ปณาเมสิ, ‘คจฺฉ ทานิ ตุวํ ฆรํ’.

๕๕๘.

‘‘โสหํ ปณามิโต สนฺโต [ภาตา (อฏฺ.)], สงฺฆารามสฺส โกฏฺเก;

ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺาสึ, สาสนสฺมึ อเปกฺขวา.

๕๕๙.

‘‘ภควา ตตฺถ อาคจฺฉิ [อาคฺฉิ (สี. ปี.)], สีสํ มยฺหํ ปรามสิ;

พาหาย มํ คเหตฺวาน, สงฺฆารามํ ปเวสยิ.

๕๖๐.

‘‘อนุกมฺปาย เม สตฺถา, ปาทาสิ ปาทปุฺฉนึ;

‘เอตํ สุทฺธํ อธิฏฺเหิ, เอกมนฺตํ สฺวธิฏฺิตํ’.

๕๖๑.

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วิหาสึ สาสเน รโต;

สมาธึ ปฏิปาเทสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา.

๕๖๒.

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๖๓.

‘‘สหสฺสกฺขตฺตุมตฺตานํ, นิมฺมินิตฺวาน ปนฺถโก;

นิสีทมฺพวเน รมฺเม, ยาว กาลปฺปเวทนา.

๕๖๔.

‘‘ตโต เม สตฺถา ปาเหสิ, ทูตํ กาลปฺปเวทกํ;

ปเวทิตมฺหิ กาลมฺหิ, เวหาสาทุปสงฺกมึ [เวหาสานุปสงฺกมึ (สฺยา. ก.)].

๕๖๕.

‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, เอกมนฺตํ นิสีทหํ;

นิสินฺนํ มํ วิทิตฺวาน, อถ สตฺถา ปฏิคฺคหิ.

๕๖๖.

‘‘อายาโค สพฺพโลกสฺส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ปุฺกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ, ปฏิคณฺหิตฺถ ทกฺขิณ’’นฺติ.

… จูฬปนฺถโก เถโร….

๕. กปฺปตฺเถรคาถา

๕๖๗.

‘‘นานากุลมลสมฺปุณฺโณ, มหาอุกฺการสมฺภโว;

จนฺทนิกํว ปริปกฺกํ, มหาคณฺโฑ มหาวโณ.

๕๖๘.

‘‘ปุพฺพรุหิรสมฺปุณฺโณ, คูถกูเปน คาฬฺหิโต [คูถกูเป นิคาฬฺหิโต (สฺยา. ปี. ก.)];

อาโปปคฺฆรโณ กาโย, สทา สนฺทติ ปูติกํ.

๕๖๙.

‘‘สฏฺิกณฺฑรสมฺพนฺโธ, มํสเลปนเลปิโต;

จมฺมกฺจุกสนฺนทฺโธ, ปูติกาโย นิรตฺถโก.

๕๗๐.

‘‘อฏฺิสงฺฆาตฆฏิโต, นฺหารุสุตฺตนิพนฺธโน;

เนเกสํ สํคตีภาวา, กปฺเปติ อิริยาปถํ.

๕๗๑.

‘‘ธุวปฺปยาโต มรณาย, มจฺจุราชสฺส สนฺติเก;

อิเธว ฉฑฺฑยิตฺวาน, เยนกามงฺคโม นโร.

๕๗๒.

‘‘อวิชฺชาย นิวุโต กาโย, จตุคนฺเถน คนฺถิโต;

โอฆสํสีทโน กาโย, อนุสยชาลโมตฺถโต.

๕๗๓.

‘‘ปฺจนีวรเณ ยุตฺโต, วิตกฺเกน สมปฺปิโต;

ตณฺหามูเลนานุคโต, โมหจฺฉาทนฉาทิโต.

๕๗๔.

‘‘เอวายํ วตฺตเต กาโย, กมฺมยนฺเตน ยนฺติโต;

สมฺปตฺติ จ วิปตฺยนฺตา, นานาภาโว วิปชฺชติ.

๕๗๕.

‘‘เยมํ กายํ มมายนฺติ, อนฺธพาลา ปุถุชฺชนา;

วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ, อาทิยนฺติ ปุนพฺภวํ.

๕๗๖.

‘‘เยมํ กายํ วิวชฺเชนฺติ, คูถลิตฺตํว ปนฺนคํ;

ภวมูลํ วมิตฺวาน, ปรินิพฺพิสฺสนฺตินาสวา’’ติ [ปรินิพฺพนฺตุนาสวา (สี.)].

… กปฺโป เถโร….

๖. วงฺคนฺตปุตฺตอุปเสนตฺเถรคาถา

๕๗๗.

‘‘วิวิตฺตํ อปฺปนิคฺโฆสํ, วาฬมิคนิเสวิตํ;

เสเว เสนาสนํ ภิกฺขุ, ปฏิสลฺลานการณา.

๕๗๘.

‘‘สงฺการปุฺชา อาหตฺวา [อาหิตฺวา (ก.)], สุสานา รถิยาหิ จ;

ตโต สงฺฆาฏิกํ กตฺวา, ลูขํ ธาเรยฺย จีวรํ.

๕๗๙.

‘‘นีจํ มนํ กริตฺวาน, สปทานํ กุลา กุลํ;

ปิณฺฑิกาย จเร ภิกฺขุ, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต.

๕๘๐.

‘‘ลูเขนปิ วา [ลูเขนปิ จ (พหูสุ)] สนฺตุสฺเส, นาฺํ ปตฺเถ รสํ พหุํ;

รเสสุ อนุคิทฺธสฺส, ฌาเน น รมตี มโน.

๕๘๑.

‘‘อปฺปิจฺโฉ เจว สนฺตุฏฺโ, ปวิวิตฺโต วเส มุนิ;

อสํสฏฺโ คหฏฺเหิ, อนาคาเรหิ จูภยํ.

๕๘๒.

‘‘ยถา ชโฬ ว มูโค ว, อตฺตานํ ทสฺสเย ตถา;

นาติเวลํ สมฺภาเสยฺย, สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปณฺฑิโต.

๕๘๓.

‘‘น โส อุปวเท กฺจิ, อุปฆาตํ วิวชฺชเย;

สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ, มตฺตฺู จสฺส โภชเน.

๕๘๔.

‘‘สุคฺคหีตนิมิตฺตสฺส, จิตฺตสฺสุปฺปาทโกวิโท;

สมํ อนุยุฺเชยฺย, กาเลน จ วิปสฺสนํ.

๕๘๕.

‘‘วีริยสาตจฺจสมฺปนฺโน, ยุตฺตโยโค สทา สิยา;

น จ อปฺปตฺวา ทุกฺขนฺตํ, วิสฺสาสํ เอยฺย ปณฺฑิโต.

๕๘๖.

‘‘เอวํ วิหรมานสฺส, สุทฺธิกามสฺส ภิกฺขุโน;

ขียนฺติ อาสวา สพฺเพ, นิพฺพุติฺจาธิคจฺฉตี’’ติ.

… อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต เถโร….

๗. (อปร)-โคตมตฺเถรคาถา

๕๘๗.

‘‘วิชาเนยฺย สกํ อตฺถํ, อวโลเกยฺยาถ ปาวจนํ;

ยฺเจตฺถ อสฺส ปติรูปํ, สามฺํ อชฺฌุปคตสฺส.

๕๘๘.

‘‘มิตฺตํ อิธ จ กลฺยาณํ, สิกฺขา วิปุลํ สมาทานํ;

สุสฺสูสา จ ครูนํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๘๙.

‘‘พุทฺเธสุ สคารวตา, ธมฺเม อปจิติ ยถาภูตํ;

สงฺเฆ จ จิตฺติกาโร, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๐.

‘‘อาจารโคจเร ยุตฺโต, อาชีโว โสธิโต อคารยฺโห;

จิตฺตสฺส จ สณฺปนํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๑.

‘‘จาริตฺตํ อถ วาริตฺตํ, อิริยาปถิยํ ปสาทนิยํ;

อธิจิตฺเต จ อาโยโค, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๒.

‘‘อารฺกานิ เสนาสนานิ, ปนฺตานิ อปฺปสทฺทานิ;

ภชิตพฺพานิ มุนินา, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๓.

‘‘สีลฺจ พาหุสจฺจฺจ, ธมฺมานํ ปวิจโย ยถาภูตํ;

สจฺจานํ อภิสมโย, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๔.

‘‘ภาเวยฺย จ อนิจฺจนฺติ, อนตฺตสฺํ อสุภสฺฺจ;

โลกมฺหิ จ อนภิรตึ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๕.

‘‘ภาเวยฺย จ โพชฺฌงฺเค, อิทฺธิปาทานิ อินฺทฺริยานิ พลานิ;

อฏฺงฺคมคฺคมริยํ, เอตํ สมณสฺส ปติรูปํ.

๕๙๖.

‘‘ตณฺหํ ปชเหยฺย มุนิ, สมูลเก อาสเว ปทาเลยฺย;

วิหเรยฺย วิปฺปมุตฺโต, เอตํ สมณสฺส ปติรูป’’นฺติ.

… โคตโม เถโร….

ทสกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

กาฬุทายี จ โส เถโร, เอกวิหารี จ กปฺปิโน;

จูฬปนฺถโก กปฺโป จ, อุปเสโน จ โคตโม;

สตฺติเม ทสเก เถรา, คาถาโย เจตฺถ สตฺตตีติ.

๑๑. เอกาทสนิปาโต

๑. สํกิจฺจตฺเถรคาถา

๕๙๗.

‘‘กึ ตวตฺโถ วเน ตาต, อุชฺชุหาโนว ปาวุเส;

เวรมฺภา รมณียา เต, ปวิเวโก หิ ฌายินํ.

๕๙๘.

‘‘ยถา อพฺภานิ เวรมฺโภ, วาโต นุทติ ปาวุเส;

สฺา เม อภิกิรนฺติ, วิเวกปฏิสฺุตา.

๕๙๙.

‘‘อปณฺฑโร อณฺฑสมฺภโว, สีวถิกาย นิเกตจาริโก;

อุปฺปาทยเตว เม สตึ, สนฺเทหสฺมึ วิราคนิสฺสิตํ.

๖๐๐.

‘‘ยฺจ อฺเ น รกฺขนฺติ, โย จ อฺเ น รกฺขติ;

ส เว ภิกฺขุ สุขํ เสติ, กาเมสุ อนเปกฺขวา.

๖๐๑.

‘‘อจฺโฉทิกา ปุถุสิลา, โคนงฺคุลมิคายุตา;

อมฺพุเสวาลสฺฉนฺนา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๖๐๒.

‘‘วสิตํ เม อรฺเสุ, กนฺทราสุ คุหาสุ จ;

เสนาสเนสุ ปนฺเตสุ, วาฬมิคนิเสวิเต.

๖๐๓.

‘‘‘อิเม หฺนฺตุ วชฺฌนฺตุ, ทุกฺขํ ปปฺโปนฺตุ ปาณิโน’;

สงฺกปฺปํ นาภิชานามิ, อนริยํ โทสสํหิตํ.

๖๐๔.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๖๐๕.

‘‘ยสฺส จตฺถาย [ยสฺสตฺถาย (สี.)] ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.

๖๐๖.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, นิพฺพิสํ ภตโก ยถา.

๖๐๗.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติ.

… สํกิจฺโจ เถโร….

เอกาทสนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

สํกิจฺจเถโร เอโกว, กตกิจฺโจ อนาสโว;

เอกาทสนิปาตมฺหิ, คาถา เอกาทเสว จาติ.

๑๒. ทฺวาทสกนิปาโต

๑. สีลวตฺเถรคาถา

๖๐๘.

‘‘สีลเมวิธ สิกฺเขถ, อสฺมึ โลเก สุสิกฺขิตํ;

สีลํ หิ สพฺพสมฺปตฺตึ, อุปนาเมติ เสวิตํ.

๖๐๙.

‘‘สีลํ รกฺเขยฺย เมธาวี, ปตฺถยาโน ตโย สุเข;

ปสํสํ วิตฺติลาภฺจ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทนํ [เปจฺจ สคฺเค จ โมทนํ (สี. ปี.)].

๖๑๐.

‘‘สีลวา หิ พหู มิตฺเต, สฺเมนาธิคจฺฉติ;

ทุสฺสีโล ปน มิตฺเตหิ, ธํสเต ปาปมาจรํ.

๖๑๑.

‘‘อวณฺณฺจ อกิตฺติฺจ, ทุสฺสีโล ลภเต นโร;

วณฺณํ กิตฺตึ ปสํสฺจ, สทา ลภติ สีลวา.

๖๑๒.

‘‘อาทิ สีลํ ปติฏฺา จ, กลฺยาณานฺจ มาตุกํ;

ปมุขํ สพฺพธมฺมานํ, ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.

๖๑๓.

‘‘เวลา จ สํวรํ สีลํ [สํวโร สีลํ (สี.), สํวรสีลํ (สี. อฏฺ.)], จิตฺตสฺส อภิหาสนํ;

ติตฺถฺจ สพฺพพุทฺธานํ, ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.

๖๑๔.

‘‘สีลํ พลํ อปฺปฏิมํ, สีลํ อาวุธมุตฺตมํ;

สีลมาภรณํ เสฏฺํ, สีลํ กวจมพฺภุตํ.

๖๑๕.

‘‘สีลํ เสตุ มเหสกฺโข, สีลํ คนฺโธ อนุตฺตโร;

สีลํ วิเลปนํ เสฏฺํ, เยน วาติ ทิโสทิสํ.

๖๑๖.

‘‘สีลํ สมฺพลเมวคฺคํ, สีลํ ปาเถยฺยมุตฺตมํ;

สีลํ เสฏฺโ อติวาโห, เยน ยาติ ทิโสทิสํ.

๖๑๗.

‘‘อิเธว นินฺทํ ลภติ, เปจฺจาปาเย จ ทุมฺมโน;

สพฺพตฺถ ทุมฺมโน พาโล, สีเลสุ อสมาหิโต.

๖๑๘.

‘‘อิเธว กิตฺตึ ลภติ, เปจฺจ สคฺเค จ สุมฺมโน;

สพฺพตฺถ สุมโน ธีโร, สีเลสุ สุสมาหิโต.

๖๑๙.

‘‘สีลเมว อิธ อคฺคํ, ปฺวา ปน อุตฺตโม;

มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ, สีลปฺาณโต ชย’’นฺติ.

… สีลโว เถโร….

๒. สุนีตตฺเถรคาถา

๖๒๐.

‘‘นีเจ กุลมฺหิ ชาโตหํ, ทลิทฺโท อปฺปโภชโน;

หีนกมฺมํ [หีนํ กมฺมํ (สฺยา.)] มมํ อาสิ, อโหสึ ปุปฺผฉฑฺฑโก.

๖๒๑.

‘‘ชิคุจฺฉิโต มนุสฺสานํ, ปริภูโต จ วมฺภิโต;

นีจํ มนํ กริตฺวาน, วนฺทิสฺสํ พหุกํ ชนํ.

๖๒๒.

‘‘อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ;

ปวิสนฺตํ มหาวีรํ, มคธานํ ปุรุตฺตมํ.

๖๒๓.

‘‘นิกฺขิปิตฺวาน พฺยาภงฺคึ, วนฺทิตุํ อุปสงฺกมึ;

มเมว อนุกมฺปาย, อฏฺาสิ ปุริสุตฺตโม.

๖๒๔.

‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, เอกมนฺตํ ิโต ตทา;

ปพฺพชฺชํ อหมายาจึ, สพฺพสตฺตานมุตฺตมํ.

๖๒๕.

‘‘ตโต การุณิโก สตฺถา, สพฺพโลกานุกมฺปโก;

‘เอหิ ภิกฺขู’ติ มํ อาห, สา เม อาสูปสมฺปทา.

๖๒๖.

‘‘โสหํ เอโก อรฺสฺมึ, วิหรนฺโต อตนฺทิโต;

อกาสึ สตฺถุวจนํ, ยถา มํ โอวที ชิโน.

๖๒๗.

‘‘รตฺติยา ปมํ ยามํ, ปุพฺพชาติมนุสฺสรึ;

รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยึ [ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ (ก.)];

รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมขนฺธํ ปทาลยึ.

๖๒๘.

‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;

อินฺโท พฺรหฺมา จ อาคนฺตฺวา, มํ นมสฺสึสุ ปฺชลี.

๖๒๙.

‘‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ยสฺส เต อาสวา ขีณา, ทกฺขิเณยฺโยสิ มาริส’.

๖๓๐.

‘‘ตโต ทิสฺวาน มํ สตฺถา, เทวสงฺฆปุรกฺขตํ;

สิตํ ปาตุกริตฺวาน, อิมมตฺถํ อภาสถ.

๖๓๑.

[สุ. นิ. ๖๖๐ สุตฺตนิปาเตปิ] ‘‘‘ตเปน พฺรหฺมจริเยน, สํยเมน ทเมน จ;

เอเตน พฺราหฺมโณ โหติ, เอตํ พฺราหฺมณมุตฺตม’’’นฺติ.

… สุนีโต เถโร….

ทฺวาทสกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

สีลวา จ สุนีโต จ, เถรา ทฺเว เต มหิทฺธิกา;

ทฺวาทสมฺหิ นิปาตมฺหิ, คาถาโย จตุวีสตีติ.

๑๓. เตรสนิปาโต

๑. โสณโกฬิวิสตฺเถรคาถา

๖๓๒.

‘‘ยาหุ รฏฺเ สมุกฺกฏฺโ, รฺโ องฺคสฺส ปทฺธคู [ปตฺถคู (สฺยา.), ปฏฺคู (ก.)];

สฺวาชฺช ธมฺเมสุ อุกฺกฏฺโ, โสโณ ทุกฺขสฺส ปารคู.

๖๓๓.

‘‘ปฺจ ฉินฺเท ปฺจ ชเห, ปฺจ จุตฺตริ ภาวเย;

ปฺจสงฺคาติโค ภิกฺขุ, โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ.

๖๓๔.

‘‘อุนฺนฬสฺส ปมตฺตสฺส, พาหิราสสฺส [พาหิราสยสฺส (ก.)] ภิกฺขุโน;

สีลํ สมาธิ ปฺา จ, ปาริปูรึ น คจฺฉติ.

๖๓๕.

‘‘ยฺหิ กิจฺจํ อปวิทฺธํ [ตทปวิทฺธํ (สี. สฺยา.)], อกิจฺจํ ปน กรียติ;

อุนฺนฬานํ ปมตฺตานํ, เตสํ วฑฺฒนฺติ อาสวา.

๖๓๖.

‘‘เยสฺจ สุสมารทฺธา, นิจฺจํ กายคตา สติ;

อกิจฺจํ เต น เสวนฺติ, กิจฺเจ สาตจฺจการิโน;

สตานํ สมฺปชานานํ, อตฺถํ คจฺฉนฺติ อาสวา.

๖๓๗.

‘‘อุชุมคฺคมฺหิ อกฺขาเต, คจฺฉถ มา นิวตฺตถ;

อตฺตนา โจทยตฺตานํ, นิพฺพานมภิหารเย.

๖๓๘.

‘‘อจฺจารทฺธมฺหิ วีริยมฺหิ, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

วีโณปมํ กริตฺวา เม, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;

ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วิหาสึ สาสเน รโต.

๖๓๙.

‘‘สมถํ ปฏิปาเทสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๔๐.

‘‘เนกฺขมฺเม [นิกฺขเม (ก.), เนกฺขมฺมํ (มหาว. ๒๔๔; อ. นิ. ๖.๕๕)] อธิมุตฺตสฺส, ปวิเวกฺจ เจตโส;

อพฺยาปชฺฌาธิมุตฺตสฺส [อพฺยาปชฺฌาธิมฺหตฺตสฺส (ก.)], อุปาทานกฺขยสฺส จ.

๖๔๑.

‘‘ตณฺหกฺขยาธิมุตฺตสฺส, อสมฺโมหฺจ เจตโส;

ทิสฺวา อายตนุปฺปาทํ, สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจติ.

๖๔๒.

‘‘ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

กตสฺส ปฏิจโย นตฺถิ, กรณียํ น วิชฺชติ.

๖๔๓.

‘‘เสโล ยถา เอกฆโน [เอกฆโน (ก.)], วาเตน น สมีรติ;

เอวํ รูปา รสา สทฺทา, คนฺธา ผสฺสา จ เกวลา.

๖๔๔.

‘‘อิฏฺา ธมฺมา อนิฏฺา จ, นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน;

ิตํ จิตฺตํ วิสฺุตฺตํ, วยฺจสฺสานุปสฺสตี’’ติ.

… โสโณ โกฬิวิโส เถโร….

เตรสนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

โสโณ โกฬิวิโส เถโร, เอโกเยว มหิทฺธิโก;

เตรสมฺหิ นิปาตมฺหิ, คาถาโย เจตฺถ เตรสาติ.

๑๔. จุทฺทสกนิปาโต

๑. ขทิรวนิยเรวตตฺเถรคาถา

๖๔๕.

‘‘ยทา อหํ ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

นาภิชานามิ สงฺกปฺปํ, อนริยํ โทสสํหิตํ.

๖๔๖.

‘‘‘อิเม หฺนฺตุ วชฺฌนฺตุ, ทุกฺขํ ปปฺโปนฺตุ ปาณิโน’;

สงฺกปฺปํ นาภิชานามิ, อิมสฺมึ ทีฆมนฺตเร.

๖๔๗.

‘‘เมตฺตฺจ อภิชานามิ, อปฺปมาณํ สุภาวิตํ;

อนุปุพฺพํ ปริจิตํ, ยถา พุทฺเธน เทสิตํ.

๖๔๘.

‘‘สพฺพมิตฺโต สพฺพสโข, สพฺพภูตานุกมฺปโก;

เมตฺตจิตฺตฺจ [เมตฺตํ จิตฺตํ (สี. สฺยา.)] ภาเวมิ, อพฺยาปชฺชรโต [อพฺยาปชฺฌรโต (สี. สฺยา.)] สทา.

๖๔๙.

‘‘อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, จิตฺตํ อาโมทยามหํ;

พฺรหฺมวิหารํ ภาเวมิ, อกาปุริสเสวิตํ.

๖๕๐.

‘‘อวิตกฺกํ สมาปนฺโน, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก;

อริเยน ตุณฺหีภาเวน, อุเปโต โหติ ตาวเท.

๖๕๑.

‘‘ยถาปิ ปพฺพโต เสโล, อจโล สุปฺปติฏฺิโต;

เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ, ปพฺพโตว น เวธติ.

๖๕๒.

‘‘อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;

วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภมตฺตํว ขายติ.

๖๕๓.

‘‘นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ, คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ;

เอวํ โคเปถ อตฺตานํ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา.

๖๕๔.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, นิพฺพิสํ ภตโก ยถา.

๖๕๕.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ…เป… สมฺปชาโน ปติสฺสโต.

๖๕๖.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๖๕๗.

‘‘ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.

๖๕๘.

‘‘สมฺปาเทถปฺปมาเทน, เอสา เม อนุสาสนี;

หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ, วิปฺปมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี’’ติ.

… ขทิรวนิยเรวโต เถโร….

๒. โคทตฺตตฺเถรคาถา

๖๕๙.

‘‘ยถาปิ ภทฺโท อาชฺโ, ธุเร ยุตฺโต ธุรสฺสโห [ธุราสโห (อฏฺ.)];

มถิโต อติภาเรน, สํยุคํ นาติวตฺตติ.

๖๖๐.

‘‘เอวํ ปฺาย เย ติตฺตา, สมุทฺโท วารินา ยถา;

น ปเร อติมฺนฺติ, อริยธมฺโมว ปาณินํ.

๖๖๑.

‘‘กาเล กาลวสํ ปตฺตา, ภวาภววสํ คตา;

นรา ทุกฺขํ นิคจฺฉนฺติ, เตธ โสจนฺติ มาณวา [มานวา (สี.)].

๖๖๒.

‘‘อุนฺนตา สุขธมฺเมน, ทุกฺขธมฺเมน โจนตา;

ทฺวเยน พาลา หฺนฺติ, ยถาภูตํ อทสฺสิโน.

๖๖๓.

‘‘เย จ ทุกฺเข สุขสฺมิฺจ, มชฺเฌ สิพฺพินิมจฺจคู;

ิตา เต อินฺทขีโลว, น เต อุนฺนตโอนตา.

๖๖๔.

‘‘น เหว ลาเภ นาลาเภ, น ยเส น จ กิตฺติยา;

น นินฺทายํ ปสํสาย, น เต ทุกฺเข สุขมฺหิ.

๖๖๕.

‘‘สพฺพตฺถ เต น ลิมฺปนฺติ, อุทพินฺทุว โปกฺขเร;

สพฺพตฺถ สุขิตา ธีรา, สพฺพตฺถ อปราชิตา.

๖๖๖.

‘‘ธมฺเมน จ อลาโภ โย, โย จ ลาโภ อธมฺมิโก;

อลาโภ ธมฺมิโก เสยฺโย, ยํ เจ ลาโภ อธมฺมิโก.

๖๖๗.

‘‘ยโส จ อปฺปพุทฺธีนํ, วิฺูนํ อยโส จ โย;

อยโสว เสยฺโย วิฺูนํ, น ยโส อปฺปพุทฺธินํ.

๖๖๘.

‘‘ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิฺูหิ ครหา จ ยา;

ครหาว เสยฺโย วิฺูหิ, ยํ เจ พาลปฺปสํสนา.

๖๖๙.

‘‘สุขฺจ กามมยิกํ, ทุกฺขฺจ ปวิเวกิยํ;

ปวิเวกทุกฺขํ เสยฺโย, ยํ เจ กามมยํ สุขํ.

๖๗๐.

‘‘ชีวิตฺจ อธมฺเมน, ธมฺเมน มรณฺจ ยํ;

มรณํ ธมฺมิกํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว อธมฺมิกํ.

๖๗๑.

‘‘กามโกปปฺปหีนา เย, สนฺตจิตฺตา ภวาภเว;

จรนฺติ โลเก อสิตา, นตฺถิ เตสํ ปิยาปิยํ.

๖๗๒.

‘‘ภาวยิตฺวาน โพชฺฌงฺเค, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, ปรินิพฺพนฺตินาสวา’’ติ.

… โคทตฺโต เถโร….

จุทฺทสกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

เรวโต เจว โคทตฺโต, เถรา ทฺเว เต มหิทฺธิกา;

จุทฺทสมฺหิ นิปาตมฺหิ, คาถาโย อฏฺวีสตีติ.

๑๕. โสฬสกนิปาโต

๑. อฺาสิโกณฺฑฺตฺเถรคาถา

๖๗๓.

‘‘เอส ภิยฺโย ปสีทามิ, สุตฺวา ธมฺมํ มหารสํ;

วิราโค เทสิโต ธมฺโม, อนุปาทาย สพฺพโส.

๖๗๔.

‘‘พหูนิ โลเก จิตฺรานิ, อสฺมึ ปถวิมณฺฑเล;

มเถนฺติ มฺเ สงฺกปฺปํ, สุภํ ราคูปสํหิตํ.

๖๗๕.

‘‘รชมุหตฺจ วาเตน, ยถา เมโฆปสมฺมเย;

เอวํ สมฺมนฺติ สงฺกปฺปา, ยทา ปฺาย ปสฺสติ.

๖๗๖.

[ธ. ป. ๒๗๗ ธมฺมปเท] ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา.

๖๗๗.

[ธ. ป. ๒๗๘ ธมฺมปเท] ‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา.

๖๗๘.

[ธ. ป. ๒๗๙ ธมฺมปเท] ‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา.

๖๗๙.

‘‘พุทฺธานุพุทฺโธ โย เถโร, โกณฺฑฺโ ติพฺพนิกฺกโม;

ปหีนชาติมรโณ, พฺรหฺมจริยสฺส เกวลี.

๖๘๐.

‘‘โอฆปาโส ทฬฺหขิโล [ทฬฺโห ขิโล (สฺยา. ก.)], ปพฺพโต ทุปฺปทาลโย;

เฉตฺวา ขิลฺจ ปาสฺจ, เสลํ เภตฺวาน [เฉตฺวาน (ก.)] ทุพฺภิทํ;

ติณฺโณ ปารงฺคโต ฌายี, มุตฺโต โส มารพนฺธนา.

๖๘๑.

‘‘อุทฺธโต จปโล ภิกฺขุ, มิตฺเต อาคมฺม ปาปเก;

สํสีทติ มโหฆสฺมึ, อูมิยา ปฏิกุชฺชิโต.

๖๘๒.

‘‘อนุทฺธโต อจปโล, นิปโก สํวุตินฺทฺริโย;

กลฺยาณมิตฺโต เมธาวี, ทุกฺขสฺสนฺตกโร สิยา.

๖๘๓.

‘‘กาลปพฺพงฺคสงฺกาโส, กิโส ธมนิสนฺถโต;

มตฺตฺู อนฺนปานสฺมึ, อทีนมนโส นโร.

๖๘๔.

‘‘ผุฏฺโ ฑํเสหิ มกเสหิ, อรฺสฺมึ พฺรหาวเน;

นาโค สงฺคามสีเสว, สโต ตตฺราธิวาสเย.

๖๘๕.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ…เป… นิพฺพิสํ ภตโก ยถา.

๖๘๖.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ…เป… สมฺปชาโน ปติสฺสโต.

๖๘๗.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา…เป… ภวเนตฺติ สมูหตา.

๖๘๘.

‘‘ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, กึ เม สทฺธิวิหารินา’’ติ.

… อฺาสิโกณฺฑฺโ [อฺาโกณฺฑฺโ (สี. สฺยา.)] เถโร….

๒. อุทายิตฺเถรคาถา

๖๘๙.

[อ. นิ. ๖.๔๓] ‘‘มนุสฺสภูตํ สมฺพุทฺธํ, อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ;

อิริยมานํ พฺรหฺมปเถ, จิตฺตสฺสูปสเม รตํ.

๖๙๐.

‘‘ยํ มนุสฺสา นมสฺสนฺติ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ;

เทวาปิ ตํ นมสฺสนฺติ, อิติ เม อรหโต สุตํ.

๖๙๑.

‘‘สพฺพสํโยชนาตีตํ, วนา นิพฺพนมาคตํ;

กาเมหิ เนกฺขมฺมรตํ [นิกฺขมฺมรตํ (ก.)], มุตฺตํ เสลาว กฺจนํ.

๖๙๒.

‘‘ส เว อจฺจรุจิ นาโค, หิมวาวฺเ สิลุจฺจเย;

สพฺเพสํ นาคนามานํ, สจฺจนาโม อนุตฺตโร.

๖๙๓.

‘‘นาคํ โว กิตฺตยิสฺสามิ, น หิ อาคุํ กโรติ โส;

โสรจฺจํ อวิหึสา จ, ปาทา นาคสฺส เต ทุเว.

๖๙๔.

‘‘สติ จ สมฺปชฺฺจ, จรณา นาคสฺส เตปเร;

สทฺธาหตฺโถ มหานาโค, อุเปกฺขาเสตทนฺตวา.

๖๙๕.

‘‘สติ คีวา สิโร ปฺา, วีมํสา ธมฺมจินฺตนา;

ธมฺมกุจฺฉิสมาวาโส, วิเวโก ตสฺส วาลธิ.

๖๙๖.

‘‘โส ฌายี อสฺสาสรโต, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต;

คจฺฉํ สมาหิโต นาโค, ิโต นาโค สมาหิโต.

๖๙๗.

‘‘สยํ สมาหิโต นาโค, นิสินฺโนปิ สมาหิโต;

สพฺพตฺถ สํวุโต นาโค, เอสา นาคสฺส สมฺปทา.

๖๙๘.

‘‘ภุฺชติ อนวชฺชานิ, สาวชฺชานิ น ภุฺชติ;

ฆาสมจฺฉาทนํ ลทฺธา, สนฺนิธึ ปริวชฺชยํ.

๖๙๙.

‘‘สํโยชนํ อณุํ ถูลํ, สพฺพํ เฉตฺวาน พนฺธนํ;

เยน เยเนว คจฺฉติ, อนปกฺโขว คจฺฉติ.

๗๐๐.

‘‘ยถาปิ อุทเก ชาตํ, ปุณฺฑรีกํ ปวฑฺฒติ;

โนปลิปฺปติ โตเยน, สุจิคนฺธํ มโนรมํ.

๗๐๑.

‘‘ตเถว จ โลเก ชาโต, พุทฺโธ โลเก วิหรติ;

โนปลิปฺปติ โลเกน, โตเยน ปทุมํ ยถา.

๗๐๒.

‘‘มหาคินิ ปชฺชลิโต, อนาหาโรปสมฺมติ;

องฺคาเรสุ จ สนฺเตสุ, นิพฺพุโตติ ปวุจฺจติ.

๗๐๓.

‘‘อตฺถสฺสายํ วิฺาปนี, อุปมา วิฺูหิ เทสิตา;

วิฺิสฺสนฺติ มหานาคา, นาคํ นาเคน เทสิตํ.

๗๐๔.

‘‘วีตราโค วีตโทโส, วีตโมโห อนาสโว;

สรีรํ วิชหํ นาโค, ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโว’’ติ.

… อุทายี เถโร….

โสฬสกนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

โกณฺฑฺโ จ อุทายี จ, เถรา ทฺเว เต มหิทฺธิกา;

โสฬสมฺหิ นิปาตมฺหิ, คาถาโย ทฺเว จ ตึส จาติ.

๑๖. วีสตินิปาโต

๑. อธิมุตฺตตฺเถรคาถา

๗๐๕.

‘‘ยฺตฺถํ วา ธนตฺถํ วา, เย หนาม มยํ ปุเร;

อวเสสํ [อวเส ตํ (สี. อฏฺ. มูลปาโ), อวเสสานํ (อฏฺ.?)] ภยํ โหติ, เวธนฺติ วิลปนฺติ จ.

๗๐๖.

‘‘ตสฺส เต นตฺถิ ภีตตฺตํ, ภิยฺโย วณฺโณ ปสีทติ;

กสฺมา น ปริเทเวสิ, เอวรูเป มหพฺภเย.

๗๐๗.

‘‘นตฺถิ เจตสิกํ ทุกฺขํ, อนเปกฺขสฺส คามณิ;

อติกฺกนฺตา ภยา สพฺเพ, ขีณสํโยชนสฺส เว.

๗๐๘.

‘‘ขีณาย ภวเนตฺติยา, ทิฏฺเ ธมฺเม ยถาตเถ;

ภยํ มรเณ โหติ, ภารนิกฺเขปเน ยถา.

๗๐๙.

‘‘สุจิณฺณํ พฺรหฺมจริยํ เม, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต;

มรเณ เม ภยํ นตฺถิ, โรคานมิว สงฺขเย.

๗๑๐.

‘‘สุจิณฺณํ พฺรหฺมจริยํ เม, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต;

นิรสฺสาทา ภวา ทิฏฺา, วิสํ ปิตฺวาว [ปีตฺวาว (สี.)] ฉฑฺฑิตํ.

๗๑๑.

‘‘ปารคู อนุปาทาโน, กตกิจฺโจ อนาสโว;

ตุฏฺโ อายุกฺขยา โหติ, มุตฺโต อาฆาตนา ยถา.

๗๑๒.

‘‘อุตฺตมํ ธมฺมตํ ปตฺโต, สพฺพโลเก อนตฺถิโก;

อาทิตฺตาว ฆรา มุตฺโต, มรณสฺมึ น โสจติ.

๗๑๓.

‘‘ยทตฺถิ สงฺคตํ กิฺจิ, ภโว วา ยตฺถ ลพฺภติ;

สพฺพํ อนิสฺสรํ เอตํ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.

๗๑๔.

‘‘โย ตํ ตถา ปชานาติ, ยถา พุทฺเธน เทสิตํ;

น คณฺหาติ ภวํ กิฺจิ, สุตตฺตํว อโยคุฬํ.

๗๑๕.

‘‘น เม โหติ ‘อโหสิ’นฺติ, ‘ภวิสฺส’นฺติ น โหติ เม;

สงฺขารา วิคมิสฺสนฺติ, ตตฺถ กา ปริเทวนา.

๗๑๖.

‘‘สุทฺธํ ธมฺมสมุปฺปาทํ, สุทฺธํ สงฺขารสนฺตตึ;

ปสฺสนฺตสฺส ยถาภูตํ, น ภยํ โหติ คามณิ.

๗๑๗.

‘‘ติณกฏฺสมํ โลกํ, ยทา ปฺาย ปสฺสติ;

มมตฺตํ โส อสํวินฺทํ, ‘นตฺถิ เม’ติ น โสจติ.

๗๑๘.

‘‘อุกฺกณฺามิ สรีเรน, ภเวนมฺหิ อนตฺถิโก;

โสยํ ภิชฺชิสฺสติ กาโย, อฺโ จ น ภวิสฺสติ.

๗๑๙.

‘‘ยํ โว กิจฺจํ สรีเรน, ตํ กโรถ ยทิจฺฉถ;

น เม ตปฺปจฺจยา ตตฺถ, โทโส เปมฺจ เหหิติ’’.

๗๒๐.

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

สตฺถานิ นิกฺขิปิตฺวาน, มาณวา เอตทพฺรวุํ.

๗๒๑.

‘‘กึ ภทนฺเต กริตฺวาน, โก วา อาจริโย ตว;

กสฺส สาสนมาคมฺม, ลพฺภเต ตํ อโสกตา’’.

๗๒๒.

‘‘สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี, ชิโน อาจริโย มม;

มหาการุณิโก สตฺถา, สพฺพโลกติกิจฺฉโก.

๗๒๓.

‘‘เตนายํ เทสิโต ธมฺโม, ขยคามี อนุตฺตโร;

ตสฺส สาสนมาคมฺม, ลพฺภเต ตํ อโสกตา’’.

๗๒๔.

สุตฺวาน โจรา อิสิโน สุภาสิตํ, นิกฺขิปฺป สตฺถานิ จ อาวุธานิ จ;

ตมฺหา จ กมฺมา วิรมึสุ เอเก, เอเก จ ปพฺพชฺชมโรจยึสุ.

๗๒๕.

เต ปพฺพชิตฺวา สุคตสฺส สาสเน, ภาเวตฺว โพชฺฌงฺคพลานิ ปณฺฑิตา;

อุทคฺคจิตฺตา สุมนา กตินฺทฺริยา, ผุสึสุ นิพฺพานปทํ อสงฺขตนฺติ.

…อธิมุตฺโต เถโร….

๒. ปาราปริยตฺเถรคาถา

๗๒๖.

‘‘สมณสฺส อหุ จินฺตา, ปาราปริยสฺส ภิกฺขุโน;

เอกกสฺส นิสินฺนสฺส, ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน.

๗๒๗.

‘‘กิมานุปุพฺพํ ปุริโส, กึ วตํ กึ สมาจารํ;

อตฺตโน กิจฺจการีสฺส, น จ กฺจิ วิเหเย.

๗๒๘.

‘‘อินฺทฺริยานิ มนุสฺสานํ, หิตาย อหิตาย จ;

อรกฺขิตานิ อหิตาย, รกฺขิตานิ หิตาย จ.

๗๒๙.

‘‘อินฺทฺริยาเนว สารกฺขํ, อินฺทฺริยานิ จ โคปยํ;

อตฺตโน กิจฺจการีสฺส, น จ กฺจิ วิเหเย.

๗๓๐.

‘‘จกฺขุนฺทฺริยํ เจ รูเปสุ, คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ;

อนาทีนวทสฺสาวี, โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.

๗๓๑.

‘‘โสตินฺทฺริยํ เจ สทฺเทสุ, คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ;

อนาทีนวทสฺสาวี, โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.

๗๓๒.

‘‘อนิสฺสรณทสฺสาวี, คนฺเธ เจ ปฏิเสวติ;

น โส มุจฺจติ ทุกฺขมฺหา, คนฺเธสุ อธิมุจฺฉิโต.

๗๓๓.

‘‘อมฺพิลํ มธุรคฺคฺจ, ติตฺตกคฺคมนุสฺสรํ;

รสตณฺหาย คธิโต, หทยํ นาวพุชฺฌติ.

๗๓๔.

‘‘สุภานฺยปฺปฏิกูลานิ, โผฏฺพฺพานิ อนุสฺสรํ;

รตฺโต ราคาธิกรณํ, วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.

๗๓๕.

‘‘มนํ เจเตหิ ธมฺเมหิ, โย น สกฺโกติ รกฺขิตุํ;

ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ, สพฺเพเหเตหิ ปฺจหิ.

๗๓๖.

‘‘ปุพฺพโลหิตสมฺปุณฺณํ, พหุสฺส กุณปสฺส จ;

นรวีรกตํ วคฺคุํ, สมุคฺคมิว จิตฺติตํ.

๗๓๗.

‘‘กฏุกํ มธุรสฺสาทํ, ปิยนิพนฺธนํ ทุขํ;

ขุรํว มธุนา ลิตฺตํ, อุลฺลิหํ นาวพุชฺฌติ.

๗๓๘.

‘‘อิตฺถิรูเป อิตฺถิสเร, โผฏฺพฺเพปิ จ อิตฺถิยา;

อิตฺถิคนฺเธสุ สารตฺโต, วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.

๗๓๙.

‘‘อิตฺถิโสตานิ สพฺพานิ, สนฺทนฺติ ปฺจ ปฺจสุ;

เตสมาวรณํ กาตุํ, โย สกฺโกติ วีริยวา.

๗๔๐.

‘‘โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโ, โส ทกฺโข โส วิจกฺขโณ;

กเรยฺย รมมาโนปิ, กิจฺจํ ธมฺมตฺถสํหิตํ.

๗๔๑.

‘‘อโถ สีทติ สฺุตฺตํ, วชฺเช กิจฺจํ นิรตฺถกํ;

‘น ตํ กิจฺจ’นฺติ มฺิตฺวา, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ.

๗๔๒.

‘‘ยฺจ อตฺเถน สฺุตฺตํ, ยา จ ธมฺมคตา รติ;

ตํ สมาทาย วตฺเตถ, สา หิ เว อุตฺตมา รติ.

๗๔๓.

‘‘อุจฺจาวเจหุปาเยหิ, ปเรสมภิชิคีสติ;

หนฺตฺวา วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา, อาโลปติ สาหสา โย ปเรสํ.

๗๔๔.

‘‘ตจฺฉนฺโต อาณิยา อาณึ, นิหนฺติ พลวา ยถา;

อินฺทฺริยานินฺทฺริเยเหว, นิหนฺติ กุสโล ตถา.

๗๔๕.

‘‘สทฺธํ วีริยํ สมาธิฺจ, สติปฺฺจ ภาวยํ;

ปฺจ ปฺจหิ หนฺตฺวาน, อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณ.

๗๔๖.

‘‘โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโ, กตฺวา วากฺยานุสาสนึ;

สพฺเพน สพฺพํ พุทฺธสฺส, โส นโร สุขเมธตี’’ติ.

…ปาราปริโย เถโร….

๓. เตลกานิตฺเถรคาถา

๗๔๗.

‘‘จิรรตฺตํ วตาตาปี, ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ;

สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ, ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณ.

๗๔๘.

‘‘‘โก โส ปารงฺคโต โลเก, โก ปตฺโต อมโตคธํ;

กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ, ปรมตฺถวิชานนํ’.

๗๔๙.

‘‘อนฺโตวงฺกคโต อาสิ, มจฺโฉว ฆสมามิสํ;

พทฺโธ มหินฺทปาเสน, เวปจิตฺยสุโร ยถา.

๗๕๐.

‘‘อฺฉามิ นํ น มุฺจามิ, อสฺมา โสกปริทฺทวา;

โก เม พนฺธํ มุฺจํ โลเก, สมฺโพธึ เวทยิสฺสติ.

๗๕๑.

‘‘สมณํ พฺราหฺมณํ วา กํ, อาทิสนฺตํ ปภงฺคุนํ.

กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ, ชรามจฺจุปวาหนํ.

๗๕๒.

‘‘วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตํ, สารมฺภพลสฺุตํ;

โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธํ, อภิชปฺปปฺปทารณํ.

๗๕๓.

‘‘ตณฺหาธนุสมุฏฺานํ, ทฺเว จ ปนฺนรสายุตํ [ทฺเวธาปนฺนรสายุตํ (?)];

ปสฺส โอรสิกํ พาฬฺหํ, เภตฺวาน ยทิ [ยท (สี. อฏฺ.) หทิ (?) ‘‘หทเย’’ติ ตํสํวณฺณนา] ติฏฺติ.

๗๕๔.

‘‘อนุทิฏฺีนํ อปฺปหานํ, สงฺกปฺปปรเตชิตํ;

เตน วิทฺโธ ปเวธามิ, ปตฺตํว มาลุเตริตํ.

๗๕๕.

‘‘อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺาย, ขิปฺปํ ปจฺจติ มามกํ;

ฉผสฺสายตนี กาโย, ยตฺถ สรติ สพฺพทา.

๗๕๖.

‘‘ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉํ, โย เมตํ สลฺลมุทฺธเร;

นานารชฺเชน สตฺเถน [นารคฺเคน น สตฺเถน (?)], นาฺเน วิจิกิจฺฉิตํ.

๗๕๗.

‘‘โก เม อสตฺโถ อวโณ, สลฺลมพฺภนฺตรปสฺสยํ;

อหึสํ สพฺพคตฺตานิ, สลฺลํ เม อุทฺธริสฺสติ.

๗๕๘.

‘‘ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโ, วิสโทสปฺปวาหโก;

คมฺภีเร ปติตสฺส เม, ถลํ ปาณิฺจ ทสฺสเย.

๗๕๙.

‘‘รหเทหมสฺมิ โอคาฬฺโห, อหาริยรชมตฺติเก;

มายาอุสูยสารมฺภ, ถินมิทฺธมปตฺถเฏ.

๗๖๐.

‘‘อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ, สํโยชนวลาหกํ;

วาหา วหนฺติ กุทฺทิฏฺึ [ทุทฺทิฏฺึ (สี. ธ. ป. ๓๓๙)], สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา.

๗๖๑.

‘‘สวนฺติ สพฺพธิ โสตา, ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺติ;

เต โสเต โก นิวาเรยฺย, ตํ ลตํ โก หิ เฉจฺฉติ.

๗๖๒.

‘‘เวลํ กโรถ ภทฺทนฺเต, โสตานํ สนฺนิวารณํ;

มา เต มโนมโย โสโต, รุกฺขํว สหสา ลุเว.

๗๖๓.

‘‘เอวํ เม ภยชาตสฺส, อปารา ปารเมสโต;

ตาโณ ปฺาวุโธ สตฺถา, อิสิสงฺฆนิเสวิโต.

๗๖๔.

‘‘โสปาณํ สุคตํ สุทฺธํ, ธมฺมสารมยํ ทฬฺหํ;

ปาทาสิ วุยฺหมานสฺส, ‘มา ภายี’ติ จ มพฺรวิ.

๗๖๕.

‘‘สติปฏฺานปาสาทํ, อารุยฺห ปจฺจเวกฺขิสํ;

ยํ ตํ ปุพฺเพ อมฺิสฺสํ, สกฺกายาภิรตํ ปชํ.

๗๖๖.

‘‘ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ, นาวาย อภิรูหนํ;

อนธิฏฺาย อตฺตานํ, ติตฺถมทฺทกฺขิมุตฺตมํ.

๗๖๗.

‘‘สลฺลํ อตฺตสมุฏฺานํ, ภวเนตฺติปฺปภาวิตํ;

เอเตสํ อปฺปวตฺตาย [อปฺปวตฺติยา (?)], เทเสสิ มคฺคมุตฺตมํ.

๗๖๘.

‘‘ทีฆรตฺตานุสยิตํ, จิรรตฺตมธิฏฺิตํ;

พุทฺโธ เมปานุที คนฺถํ, วิสโทสปฺปวาหโน’’ติ.

…เตลกานิ เถโร….

๔. รฏฺปาลตฺเถรคาถา

๗๖๙.

[ม. นิ. ๒.๓๐๒] ‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ, อรุกายํ สมุสฺสิตํ;

อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ, ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.

๗๗๐.

‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ รูปํ, มณินา กุณฺฑเลน จ;

อฏฺึ ตเจน โอนทฺธํ, สห วตฺเถหิ โสภติ.

๗๗๑.

‘‘อลตฺตกกตา ปาทา, มุขํ จุณฺณกมกฺขิตํ;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๗๗๒.

‘‘อฏฺปทกตา เกสา, เนตฺตา อฺชนมกฺขิตา;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๗๗๓.

‘‘อฺชนีว นวา จิตฺตา, ปูติกาโย อลงฺกโต;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๗๗๔.

‘‘โอทหิ มิคโว ปาสํ, นาสทา วาคุรํ มิโค;

ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, กนฺทนฺเต มิคพนฺธเก.

๗๗๕.

‘‘ฉินฺโน ปาโส มิควสฺส, นาสทา วาคุรํ มิโค;

ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, โสจนฺเต มิคลุทฺทเก.

๗๗๖.

‘‘ปสฺสามิ โลเก สธเน มนุสฺเส, ลทฺธาน วิตฺตํ น ททนฺติ โมหา;

ลุทฺธา ธนํ สนฺนิจยํ กโรนฺติ, ภิยฺโยว กาเม อภิปตฺถยนฺติ.

๗๗๗.

‘‘ราชา ปสยฺหปฺปถวึ วิเชตฺวา, สสาครนฺตํ มหิมาวสนฺโต;

โอรํ สมุทฺทสฺส อติตฺตรูโป, ปารํ สมุทฺทสฺสปิ ปตฺถเยถ.

๗๗๘.

‘‘ราชา จ อฺเ จ พหู มนุสฺสา, อวีตตณฺหา มรณํ อุเปนฺติ;

อูนาว หุตฺวาน ชหนฺติ เทหํ, กาเมหิ โลกมฺหิ น หตฺถิ ติตฺติ.

๗๗๙.

‘‘กนฺทนฺติ นํ าตี ปกิริย เกเส, อโห วตา โน อมราติ จาหุ;

วตฺเถน นํ ปารุตํ นีหริตฺวา, จิตํ สโมธาย ตโต ฑหนฺติ.

๗๘๐.

‘‘โส ฑยฺหติ สูเลหิ ตุชฺชมาโน, เอเกน วตฺเถน [เอเตน คตฺเถน (ก.)] ปหาย โภเค;

น มียมานสฺส ภวนฺติ ตาณา, าตี จ มิตฺตา อถ วา สหายา.

๗๘๑.

‘‘ทายาทกา ตสฺส ธนํ หรนฺติ, สตฺโต ปน คจฺฉติ เยน กมฺมํ;

น มียมานํ ธนมนฺเวติ [มนฺวิติ (ก.)] กิฺจิ, ปุตฺตา จ ทารา จ ธนฺจ รฏฺํ.

๗๘๒.

‘‘น ทีฆมายุํ ลภเต ธเนน, น จาปิ วิตฺเตน ชรํ วิหนฺติ;

อปฺปปฺปํ หิทํ ชีวิตมาหุ ธีรา, อสสฺสตํ วิปฺปริณามธมฺมํ.

๗๘๓.

‘‘อฑฺฒา ทลิทฺทา จ ผุสนฺติ ผสฺสํ, พาโล จ ธีโร จ ตเถว ผุฏฺโ;

พาโล หิ พาลฺยา วธิโตว เสติ, ธีโร จ โน เวธติ ผสฺสผุฏฺโ.

๗๘๔.

‘‘ตสฺมา หิ ปฺาว ธเนน เสยฺยา, ยาย โวสานมิธาธิคจฺฉติ;

อพฺโยสิตตฺตา หิ ภวาภเวสุ, ปาปานิ กมฺมานิ กโรติ โมหา.

๗๘๕.

‘‘อุเปติ คพฺภฺจ ปรฺจ โลกํ, สํสารมาปชฺช ปรมฺปราย;

ตสฺสปฺปปฺโ อภิสทฺทหนฺโต, อุเปติ คพฺภฺจ ปรฺจ โลกํ.

๗๘๖.

‘‘โจโร ยถา สนฺธิมุเข คหีโต, สกมฺมุนา หฺติ ปาปธมฺโม;

เอวํ ปชา เปจฺจ ปรมฺหิ โลเก, สกมฺมุนา หฺติ ปาปธมฺโม.

๗๘๗.

‘‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, ตสฺมา อหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช.

๗๘๘.

‘‘ทุมปฺผลานีว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุฑฺฒา จ สรีรเภทา;

เอตมฺปิ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช, อปณฺณกํ สามฺเมว เสยฺโย.

๗๘๙.

‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต, อุเปโต ชินสาสเน;

อวชฺฌา มยฺหํ ปพฺพชฺชา, อนโณ ภุฺชามิ โภชนํ.

๗๙๐.

‘‘กาเม อาทิตฺตโต ทิสฺวา, ชาตรูปานิ สตฺถโต;

คพฺภโวกฺกนฺติโต ทุกฺขํ, นิรเยสุ มหพฺภยํ.

๗๙๑.

‘‘เอตมาทีนวํ ตฺวา, สํเวคํ อลภึ ตทา;

โสหํ วิทฺโธ ตทา สนฺโต, สมฺปตฺโต อาสวกฺขยํ.

๗๙๒.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๗๙๓.

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย’’ติ.

… รฏฺปาโล เถโร….

๕. มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรคาถา

๗๙๔.

[สํ. นิ. ๔.๙๕] ‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๗๙๕.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน [นิพฺพานํ (สี.)] วุจฺจติ.

๗๙๖.

‘‘สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๗๙๗.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา สทฺทสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.

๗๙๘.

‘‘คนฺธํ ฆตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๗๙๙.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา คนฺธสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๐๐.

‘‘รสํ โภตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๐๑.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รสสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๐๒.

‘‘ผสฺสํ ผุสฺส สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๐๓.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ผสฺสสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๐๔.

‘‘ธมฺมํ ตฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;

สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๐๕.

‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา ธมฺมสมฺภวา;

อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;

เอวมาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๐๖.

‘‘น โส รชฺชติ รูเปสุ, รูปํ ทิสฺวา ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๐๗.

‘‘ยถาสฺส ปสฺสโต รูปํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๐๘.

‘‘น โส รชฺชติ สทฺเทสุ, สทฺทํ สุตฺวา ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๐๙.

‘‘ยถาสฺส สุณโต สทฺทํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๑๐.

‘‘น โส รชฺชติ คนฺเธสุ, คนฺธํ ฆตฺวา ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๑๑.

‘‘ยถาสฺส ฆายโต คนฺธํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๑๒.

‘‘น โส รชฺชติ รเสสุ, รสํ โภตฺวา ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๑๓.

‘‘ยถาสฺส สายรโต รสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๑๔.

‘‘น โส รชฺชติ ผสฺเสสุ, ผสฺสํ ผุสฺส ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๑๕.

‘‘ยถาสฺส ผุสโต ผสฺสํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ.

๘๑๖.

‘‘น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ตฺวา ปติสฺสโต;

วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌสฺส ติฏฺติ.

๘๑๗.

‘‘ยถาสฺส วิชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;

ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;

เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ’’.

… มาลุกฺยปุตฺโต เถโร….

๖. เสลตฺเถรคาถา

๘๑๘.

‘‘ปริปุณฺณกาโย สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;

สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโสิ วีริยวา [สุสุกฺกทาโ วิรียวา (สี.)].

๘๑๙.

‘‘นรสฺส หิ สุชาตสฺส, เย ภวนฺติ วิยฺชนา;

สพฺเพ เต ตว กายสฺมึ, มหาปุริสลกฺขณา.

๘๒๐.

‘‘ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;

มชฺเฌ สมณสงฺฆสฺส, อาทิจฺโจว วิโรจสิ.

๘๒๑.

‘‘กลฺยาณทสฺสโน ภิกฺขุ, กฺจนสนฺนิภตฺตโจ;

กึ เต สมณภาเวน, เอวํ อุตฺตมวณฺณิโน.

๘๒๒.

‘‘ราชา อรหสิ ภวิตุํ, จกฺกวตฺตี รเถสโภ;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส [ชมฺพุมณฺฑสฺส (ก.)] อิสฺสโร.

๘๒๓.

‘‘ขตฺติยา โภคี ราชาโน [โภคา ราชาโน (สี. ก.), โภชราชาโน (สฺยา.)], อนุยนฺตา ภวนฺติ เต;

ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (สี. ก.)] มนุชินฺโท, รชฺชํ กาเรหิ โคตม’’.

๘๒๔.

‘‘ราชาหมสฺมิ เสล, (เสลาติ ภควา) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;

ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ’’.

๘๒๕.

‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ, (อิติ เสโล พฺราหฺมโณ) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;

‘ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ’, อิติ ภาสถ โคตม.

๘๒๖.

‘‘โก นุ เสนาปติ โภโต, สาวโก สตฺถุรนฺวโย [อนฺวโย (สี.)];

โก เตตมนุวตฺเตติ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ’’.

๘๒๗.

‘‘มยา ปวตฺติตํ จกฺกํ, (เสลาติ ภควา) ธมฺมจกฺกํ อนุตฺตรํ;

สาริปุตฺโต อนุวตฺเตติ, อนุชาโต ตถาคตํ.

๘๒๘.

‘‘อภิฺเยฺยํ อภิฺาตํ, ภาเวตพฺพฺจ ภาวิตํ;

ปหาตพฺพํ ปหีนํ เม, ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณ.

๘๒๙.

‘‘วินยสฺสุ มยิ กงฺขํ, อธิมุฺจสฺสุ พฺราหฺมณ;

ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, สมฺพุทฺธานํ อภิณฺหโส.

๘๓๐.

‘‘เยสํ เว ทุลฺลโภ โลเก, ปาตุภาโว อภิณฺหโส;

โสหํ พฺราหฺมณ พุทฺโธสฺมิ, สลฺลกตฺโต [สลฺลกนฺโต (สี.)] อนุตฺตโร.

๘๓๑.

‘‘พฺรหฺมภูโต อติตุโล, มารเสนปฺปมทฺทโน;

สพฺพามิตฺเต วเส [วสี (สฺยา. ก., ม. นิ. ๒.๓๙๙; สุ. นิ. ๙๖๖)] กตฺวา, โมทามิ อกุโตภโย’’.

๘๓๒.

‘‘อิทํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยถา ภาสติ จกฺขุมา;

สลฺลกตฺโต มหาวีโร, สีโหว นทตี วเน.

๘๓๓.

‘‘พฺรหฺมภูตํ อติตุลํ, มารเสนปฺปมทฺทนํ;

โก ทิสฺวา นปฺปสีเทยฺย, อปิ กณฺหาภิชาติโก.

๘๓๔.

‘‘โย มํ อิจฺฉติ อนฺเวตุ, โย วา นิจฺฉติ คจฺฉตุ;

อิธาหํ ปพฺพชิสฺสามิ, วรปฺสฺส สนฺติเก’’.

๘๓๕.

‘‘เอตํ เจ รุจฺจติ โภโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ;

มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสาม, วรปฺสฺส สนฺติเก.

๘๓๖.

‘‘พฺราหฺมณา ติสตา อิเม, ยาจนฺติ ปฺชลีกตา;

‘พฺรหฺมจริยํ จริสฺสาม, ภควา ตว สนฺติเก’’’.

๘๓๗.

‘‘สฺวาขาตํ พฺรหฺมจริยํ, (เสลาติ ภควา) สนฺทิฏฺิกมกาลิกํ;

ยตฺถ อโมฆา ปพฺพชฺชา, อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโต’’.

๘๓๘.

‘‘ยํ ตํ สรณมาคมฺห [สรณมาคมฺม (สพฺพตฺถ)], อิโต อฏฺเม [อฏฺมิ (สฺยา. ก.)] จกฺขุม;

สตฺตรตฺเตน ภควา, ทนฺตามฺห ตว สาสเน.

๘๓๙.

‘‘ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ;

ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํ.

๘๔๐.

‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;

สีโหว อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโว.

๘๔๑.

‘‘ภิกฺขโว ติสตา อิเม, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา;

ปาเท วีร ปสาเรหิ, นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน’’ติ.

… เสโล เถโร….

๗. กาฬิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรคาถา

๘๔๒.

‘‘ยาตํ เม หตฺถิคีวาย, สุขุมา วตฺถา ปธาริตา;

สาลีนํ โอทโน ภุตฺโต, สุจิมํสูปเสจโน.

๘๔๓.

‘‘โสชฺช ภทฺโท สาตติโก, อุฺฉาปตฺตาคเต รโต;

ฌายติ อนุปาทาโน, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.

๘๔๔.

‘‘ปํสุกูลี สาตติโก, อุฺฉาปตฺตาคเต รโต;

ฌายติ อนุปาทาโน, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.

๘๔๕.

‘‘ปิณฺฑปาตี สาตติโก…เป….

๘๔๖.

‘‘เตจีวรี สาตติโก…เป….

๘๔๗.

‘‘สปทานจารี สาตติโก…เป….

๘๔๘.

‘‘เอกาสนี สาตติโก…เป….

๘๔๙.

‘‘ปตฺตปิณฺฑี สาตติโก…เป….

๘๕๐.

‘‘ขลุปจฺฉาภตฺตี สาตติโก…เป….

๘๕๑.

‘‘อารฺิโก สาตติโก…เป….

๘๕๒.

‘‘รุกฺขมูลิโก สาตติโก…เป….

๘๕๓.

‘‘อพฺโภกาสี สาตติโก…เป….

๘๕๔.

‘‘โสสานิโก สาตติโก…เป….

๘๕๕.

‘‘ยถาสนฺถติโก สาตติโก…เป….

๘๕๖.

‘‘เนสชฺชิโก สาตติโก…เป….

๘๕๗.

‘‘อปฺปิจฺโฉ สาตติโก…เป….

๘๕๘.

‘‘สนฺตุฏฺโ สาตติโก…เป….

๘๕๙.

‘‘ปวิวิตฺโต สาตติโก…เป….

๘๖๐.

‘‘อสํสฏฺโ สาตติโก…เป….

๘๖๑.

‘‘อารทฺธวีริโย สาตติโก…เป….

๘๖๒.

‘‘หิตฺวา สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;

อคฺคหึ มตฺติกาปตฺตํ, อิทํ ทุติยาภิเสจนํ.

๘๖๓.

‘‘อุจฺเจ มณฺฑลิปากาเร, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺเก;

รกฺขิโต ขคฺคหตฺเถหิ, อุตฺตสํ วิหรึ ปุเร.

๘๖๔.

‘‘โสชฺช ภทฺโท อนุตฺราสี, ปหีนภยเภรโว;

ฌายติ วนโมคยฺห, ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.

๘๖๕.

‘‘สีลกฺขนฺเธ ปติฏฺาย, สตึ ปฺฺจ ภาวยํ;

ปาปุณึ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขย’’นฺติ.

… ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต เถโร….

๘. องฺคุลิมาลตฺเถรคาถา

๘๖๖.

‘‘คจฺฉํ วเทสิ สมณ ‘ฏฺิโตมฺหิ’, มมฺจ พฺรูสิ ิตมฏฺิโตติ;

ปุจฺฉามิ ตํ สมณ เอตมตฺถํ, ‘กถํ ิโต ตฺวํ อหมฏฺิโตมฺหิ’’’.

๘๖๗.

‘‘ิโต อหํ องฺคุลิมาล สพฺพทา, สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ;

ตุวฺจ ปาเณสุ อสฺโตสิ, ตสฺมา ิโตหํ ตุวมฏฺิโตสิ’’.

๘๖๘.

‘‘จิรสฺสํ วต เม มหิโต มเหสี, มหาวนํ สมโณ ปจฺจปาทิ [ปจฺจุปาทิ (สพฺพตฺถ)];

โสหํ จชิสฺสามิ สหสฺสปาปํ, สุตฺวาน คาถํ ตว ธมฺมยุตฺตํ’’.

๘๖๙.

อิจฺเจว โจโร อสิมาวุธฺจ, โสพฺเภ ปปาเต นรเก อนฺวกาสิ [อกิริ (ม. นิ. ๒.๓๔๙)];

อวนฺทิ โจโร สุคตสฺส ปาเท, ตตฺเถว ปพฺพชฺชมยาจิ พุทฺธํ.

๘๗๐.

พุทฺโธ จ โข การุณิโก มเหสิ, โย สตฺถา โลกสฺส สเทวกสฺส;

‘ตเมหิ ภิกฺขู’ติ ตทา อโวจ, เอเสว ตสฺส อหุ ภิกฺขุภาโว.

๘๗๑.

‘‘โย จ ปุพฺเพ ปมชฺชิตฺวา, ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ;

โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.

๘๗๒.

‘‘ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมํ, กุสเลน ปิธียติ [ปิถียติ (สี. สฺยา.)];

โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.

๘๗๓.

‘‘โย หเว ทหโร ภิกฺขุ, ยุฺชติ พุทฺธสาสเน;

โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา.

๘๗๔.

[ทิสา หิ (สฺยา. ก., ม. นิ. ๒.๓๕๒)] ‘‘ทิสาปิ เม ธมฺมกถํ สุณนฺตุ, ทิสาปิ เม ยุฺชนฺตุ พุทฺธสาสเน;

ทิสาปิ เม เต มนุเช ภชนฺตุ, เย ธมฺมเมวาทปยนฺติ สนฺโต.

๘๗๕.

‘‘ทิสา หิ เม ขนฺติวาทานํ, อวิโรธปฺปสํสินํ;

สุณนฺตุ ธมฺมํ กาเลน, ตฺจ อนุวิธียนฺตุ.

๘๗๖.

‘‘น หิ ชาตุ โส มมํ หึเส, อฺํ วา ปน กิฺจนํ [กฺจินํ (สี. สฺยา.), กฺจนํ (?)];

ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ, รกฺเขยฺย ตสถาวเร.

๘๗๗.

[เถรคา. ๑๙] ‘‘อุทกฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา, อุสุการา นมยนฺติ [ทมยนฺติ (ก.)] เตชนํ;

ทารุํ นมยนฺติ [ทมยนฺติ (ก.)] ตจฺฉกา, อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตา.

๘๗๘.

‘‘ทณฺเฑเนเก ทมยนฺติ, องฺกุเสภิ กสาหิ จ;

อทณฺเฑน อสตฺเถน, อหํ ทนฺโตมฺหิ ตาทินา.

๘๗๙.

‘‘‘อหึสโก’ติ เม นามํ, หึสกสฺส ปุเร สโต;

อชฺชาหํ สจฺจนาโมมฺหิ, น นํ หึสามิ กิฺจนํ [กฺจินํ (สี. สฺยา.), กฺจนํ (?)].

๘๘๐.

‘‘โจโร อหํ ปุเร อาสึ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;

วุยฺหมาโน มโหเฆน, พุทฺธํ สรณมาคมํ.

๘๘๑.

‘‘โลหิตปาณิ ปุเร อาสึ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;

สรณคมนํ ปสฺส, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๘๘๒.

‘‘ตาทิสํ กมฺมํ กตฺวาน, พหุํ ทุคฺคติคามินํ;

ผุฏฺโ กมฺมวิปาเกน, อนโณ ภุฺชามิ โภชนํ.

๘๘๓.

‘‘ปมาทมนุยุฺชนฺติ, พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา;

อปฺปมาทฺจ เมธาวี, ธนํ เสฏฺํว รกฺขติ.

๘๘๔.

‘‘มา ปมาทมนุยุฺเชถ, มา กามรติสนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)];

อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต, ปปฺโปติ ปรมํ สุขํ.

๘๘๕.

‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;

สวิภตฺเตสุ ธมฺเมสุ, ยํ เสฏฺํ ตทุปาคมํ.

๘๘๖.

‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๘๗.

‘‘อรฺเ รุกฺขมูเล วา, ปพฺพเตสุ คุหาสุ วา;

ตตฺถ ตตฺเถว อฏฺาสึ, อุพฺพิคฺคมนโส ตทา.

๘๘๘.

‘‘สุขํ สยามิ ายามิ, สุขํ กปฺเปมิ ชีวิตํ;

อหตฺถปาโส มารสฺส, อโห สตฺถานุกมฺปิโต.

๘๘๙.

‘‘พฺรหฺมชจฺโจ ปุเร อาสึ, อุทิจฺโจ อุภโต อหุ;

โสชฺช ปุตฺโต สุคตสฺส, ธมฺมราชสฺส สตฺถุโน.

๘๙๐.

‘‘วีตตณฺโห อนาทาโน, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;

อฆมูลํ วธิตฺวาน, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.

๘๙๑.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติ.

… องฺคุลิมาโล เถโร….

๙. อนุรุทฺธตฺเถรคาถา

๘๙๒.

‘‘ปหาย มาตาปิตโร, ภคินี าติภาตโร;

ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, อนุรุทฺโธว ฌายตุ.

๘๙๓.

‘‘สเมโต นจฺจคีเตหิ, สมฺมตาฬปฺปโพธโน;

น เตน สุทฺธิมชฺฌคํ [สุทฺธมชฺฌคา (สี. ก.), สุทฺธิมชฺฌคมา (สฺยา.)], มารสฺส วิสเย รโต.

๘๙๔.

‘‘เอตฺจ สมติกฺกมฺม, รโต พุทฺธสฺส สาสเน;

สพฺโพฆํ สมติกฺกมฺม, อนุรุทฺโธว ฌายติ.

๘๙๕.

‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, โผฏฺพฺพา จ มโนรมา;

เอเต จ สมติกฺกมฺม, อนุรุทฺโธว ฌายติ.

๘๙๖.

‘‘ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต, เอโก อทุติโย มุนิ;

เอสติ ปํสุกูลานิ, อนุรุทฺโธ อนาสโว.

๘๙๗.

‘‘วิจินี อคฺคหี โธวิ, รชยี ธารยี มุนิ;

ปํสุกูลานิ มติมา, อนุรุทฺโธ อนาสโว.

๘๙๘.

‘‘มหิจฺโฉ จ อสนฺตุฏฺโ, สํสฏฺโ โย จ อุทฺธโต;

ตสฺส ธมฺมา อิเม โหนฺติ, ปาปกา สํกิเลสิกา.

๘๙๙.

‘‘สโต จ โหติ อปฺปิจฺโฉ, สนฺตุฏฺโ อวิฆาตวา;

ปวิเวกรโต วิตฺโต, นิจฺจมารทฺธวีริโย.

๙๐๐.

‘‘ตสฺส ธมฺมา อิเม โหนฺติ, กุสลา โพธิปกฺขิกา;

อนาสโว จ โส โหติ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.

๙๐๑.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

มโนมเยน กาเยน, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.

๙๐๒.

‘‘ยทา เม อหุ สงฺกปฺโป, ตโต อุตฺตริ เทสยิ;

นิปฺปปฺจรโต พุทฺโธ, นิปฺปปฺจมเทสยิ.

๙๐๓.

‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๐๔.

‘‘ปฺจปฺาสวสฺสานิ, ยโต เนสชฺชิโก อหํ;

ปฺจวีสติวสฺสานิ, ยโต มิทฺธํ สมูหตํ.

๙๐๕.

[ที. นิ. ๒.๒๒๒] ‘‘นาหุ อสฺสาสปสฺสาสา, ิตจิตฺตสฺส ตาทิโน;

อเนโช สนฺติมารพฺภ, จกฺขุมา ปรินิพฺพุโต.

๙๐๖.

[ที. นิ. ๒.๒๒๒] ‘‘อสลฺลีเนน จิตฺเตน, เวทนํ อชฺฌวาสยิ;

ปชฺโชตสฺเสว นิพฺพานํ, วิโมกฺโข เจตโส อหุ.

๙๐๗.

‘‘เอเต ปจฺฉิมกา ทานิ, มุนิโน ผสฺสปฺจมา;

นาฺเ ธมฺมา ภวิสฺสนฺติ, สมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต.

๙๐๘.

‘‘นตฺถิ ทานิ ปุนาวาโส, เทวกายสฺมิ ชาลินิ;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๙๐๙.

‘‘ยสฺส มุหุตฺเตน สหสฺสธา, โลโก สํวิทิโต สพฺรหฺมกปฺโป;

วสี อิทฺธิคุเณ จุตูปปาเต, กาเล ปสฺสติ เทวตา ส ภิกฺขุ [สภิกฺขุโน (สี. ก.)].

๙๑๐.

‘‘อนฺนภาโร [อนฺนหาโร (สี.)] ปุเร อาสึ, ทลิทฺโท ฆาสหารโก;

สมณํ ปฏิปาเทสึ, อุปริฏฺํ ยสสฺสินํ.

๙๑๑.

‘‘โสมฺหิ สกฺยกุเล ชาโต, อนุรุทฺโธติ มํ วิทู;

อุเปโต นจฺจคีเตหิ, สมฺมตาฬปฺปโพธโน.

๙๑๒.

‘‘อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, สตฺถารํ อกุโตภยํ;

ตสฺมึ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๙๑๓.

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเร;

ตาวตึเสสุ เทเวสุ, อฏฺาสึ สกฺกชาติยา [สตชาติยา (สี.)].

๙๑๔.

‘‘สตฺตกฺขตฺตุํ มนุสฺสินฺโท, อหํ รชฺชมการยึ;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส อิสฺสโร;

อทณฺเฑน อสตฺเถน, ธมฺเมน อนุสาสยึ.

๙๑๕.

‘‘อิโต สตฺต ตโต สตฺต, สํสารานิ จตุทฺทส;

นิวาสมภิชานิสฺสํ, เทวโลเก ิตา ตทา.

๙๑๖.

‘‘ปฺจงฺคิเก สมาธิมฺหิ, สนฺเต เอโกทิภาวิเต;

ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺธมฺหิ, ทิพฺพจกฺขุ วิสุชฺฌิ เม.

๙๑๗.

‘‘จุตูปปาตํ ชานามิ, สตฺตานํ อาคตึ คตึ;

อิตฺถภาวฺถาภาวํ, ฌาเน ปฺจงฺคิเก ิโต.

๙๑๘.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา…เป… ภวเนตฺติ สมูหตา.

๙๑๙.

‘‘วชฺชีนํ เวฬุวคาเม, อหํ ชีวิตสงฺขยา;

เหฏฺโต เวฬุคุมฺพสฺมึ, นิพฺพายิสฺสํ อนาสโว’’ติ.

… อนุรุทฺโธ เถโร….

๑๐. ปาราปริยตฺเถรคาถา

๙๒๐.

สมณสฺส อหุ จินฺตา, ปุปฺผิตมฺหิ มหาวเน;

เอกคฺคสฺส นิสินฺนสฺส, ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน.

๙๒๑.

‘‘อฺถา โลกนาถมฺหิ, ติฏฺนฺเต ปุริสุตฺตเม;

อิริยํ อาสิ ภิกฺขูนํ, อฺถา ทานิ ทิสฺสติ.

๙๒๒.

‘‘สีตวาตปริตฺตานํ, หิริโกปีนฉาทนํ;

มตฺตฏฺิยํ อภุฺชึสุ, สนฺตุฏฺา อิตรีตเร.

๙๒๓.

‘‘ปณีตํ ยทิ วา ลูขํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

ยาปนตฺถํ อภุฺชึสุ, อคิทฺธา นาธิมุจฺฉิตา.

๙๒๔.

‘‘ชีวิตานํ ปริกฺขาเร, เภสชฺเช อถ ปจฺจเย;

น พาฬฺหํ อุสฺสุกา อาสุํ, ยถา เต อาสวกฺขเย.

๙๒๕.

‘‘อรฺเ รุกฺขมูเลสุ, กนฺทราสุ คุหาสุ จ;

วิเวกมนุพฺรูหนฺตา, วิหํสุ ตปฺปรายนา.

๙๒๖.

‘‘นีจา นิวิฏฺา สุภรา, มุทู อตฺถทฺธมานสา;

อพฺยาเสกา อมุขรา, อตฺถจินฺตา วสานุคา.

๙๒๗.

‘‘ตโต ปาสาทิกํ อาสิ, คตํ ภุตฺตํ นิเสวิตํ;

สินิทฺธา เตลธาราว, อโหสิ อิริยาปโถ.

๙๒๘.

‘‘สพฺพาสวปริกฺขีณา, มหาฌายี มหาหิตา;

นิพฺพุตา ทานิ เต เถรา, ปริตฺตา ทานิ ตาทิสา.

๙๒๙.

‘‘กุสลานฺจ ธมฺมานํ, ปฺาย จ ปริกฺขยา;

สพฺพาการวรูเปตํ, ลุชฺชเต ชินสาสนํ.

๙๓๐.

‘‘ปาปกานฺจ ธมฺมานํ, กิเลสานฺจ โย อุตุ;

อุปฏฺิตา วิเวกาย, เย จ สทฺธมฺมเสสกา.

๙๓๑.

‘‘เต กิเลสา ปวฑฺฒนฺตา, อาวิสนฺติ พหุํ ชนํ;

กีฬนฺติ มฺเ พาเลหิ, อุมฺมตฺเตหิว รกฺขสา.

๙๓๒.

‘‘กิเลเสหาภิภูตา เต, เตน เตน วิธาวิตา;

นรา กิเลสวตฺถูสุ, สสงฺคาเมว โฆสิเต.

๙๓๓.

‘‘ปริจฺจชิตฺวา สทฺธมฺมํ, อฺมฺเหิ ภณฺฑเร;

ทิฏฺิคตานิ อนฺเวนฺตา, อิทํ เสยฺโยติ มฺเร.

๙๓๔.

‘‘ธนฺจ ปุตฺตํ ภริยฺจ, ฉฑฺฑยิตฺวาน นิคฺคตา;

กฏจฺฉุภิกฺขเหตูปิ, อกิจฺฉานิ นิเสวเร.

๙๓๕.

‘‘อุทราวเทหกํ ภุตฺวา, สยนฺตุตฺตานเสยฺยกา;

กถํ วตฺเตนฺติ [กถา วฑฺเฒนฺติ (สี. ก.)] ปฏิพุทฺธา, ยา กถา สตฺถุครหิตา.

๙๓๖.

‘‘สพฺพการุกสิปฺปานิ, จิตฺตึ กตฺวาน [จิตฺตีกตฺวาน (สี.), จิตฺตํ กตฺวาน (สฺยา.)] สิกฺขเร;

อวูปสนฺตา อชฺฌตฺตํ, สามฺตฺโถติ อจฺฉติ [ติริฺจติ (?)].

๙๓๗.

‘‘มตฺติกํ เตลจุณฺณฺจ, อุทกาสนโภชนํ;

คิหีนํ อุปนาเมนฺติ, อากงฺขนฺตา พหุตฺตรํ.

๙๓๘.

‘‘ทนฺตโปนํ กปิตฺถฺจ, ปุปฺผํ ขาทนิยานิ จ;

ปิณฺฑปาเต จ สมฺปนฺเน, อมฺเพ อามลกานิ จ.

๙๓๙.

‘‘เภสชฺเชสุ ยถา เวชฺชา, กิจฺจากิจฺเจ ยถา คิหี;

คณิกาว วิภูสายํ, อิสฺสเร ขตฺติยา ยถา.

๙๔๐.

‘‘เนกติกา วฺจนิกา, กูฏสกฺขี อปาฏุกา;

พหูหิ ปริกปฺเปหิ, อามิสํ ปริภุฺชเร.

๙๔๑.

‘‘เลสกปฺเป ปริยาเย, ปริกปฺเปนุธาวิตา;

ชีวิกตฺถา อุปาเยน, สงฺกฑฺฒนฺติ พหุํ ธนํ.

๙๔๒.

‘‘อุปฏฺาเปนฺติ ปริสํ, กมฺมโต โน จ ธมฺมโต;

ธมฺมํ ปเรสํ เทเสนฺติ, ลาภโต โน จ อตฺถโต.

๙๔๓.

‘‘สงฺฆลาภสฺส ภณฺฑนฺติ, สงฺฆโต ปริพาหิรา;

ปรลาโภปชีวนฺตา, อหิรีกา น ลชฺชเร.

๙๔๔.

‘‘นานุยุตฺตา ตถา เอเก, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;

สมฺภาวนํเยวิจฺฉนฺติ, ลาภสกฺการมุจฺฉิตา.

๙๔๕.

‘‘เอวํ นานปฺปยาตมฺหิ, น ทานิ สุกรํ ตถา;

อผุสิตํ วา ผุสิตุํ, ผุสิตํ วานุรกฺขิตุํ.

๙๔๖.

‘‘ยถา กณฺฏกฏฺานมฺหิ, จเรยฺย อนุปาหโน;

สตึ อุปฏฺเปตฺวาน, เอวํ คาเม มุนี จเร.

๙๔๗.

‘‘สริตฺวา ปุพฺพเก โยคี, เตสํ วตฺตมนุสฺสรํ;

กิฺจาปิ ปจฺฉิโม กาโล, ผุเสยฺย อมตํ ปทํ.

๙๔๘.

‘‘อิทํ วตฺวา สาลวเน, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย;

พฺราหฺมโณ ปรินิพฺพายี, อิสิ ขีณปุนพฺภโว’’ติ.

… ปาราปริโย [ปาราสริโย (สฺยา.)] เถโร….

วีสตินิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

อธิมุตฺโต ปาราปริโย, เตลกานิ รฏฺปาโล;

มาลุกฺยเสโล ภทฺทิโย, องฺคุลิ ทิพฺพจกฺขุโก.

ปาราปริโย ทเสเต, วีสมฺหิ ปริกิตฺติตา;

คาถาโย ทฺเว สตา โหนฺติ, ปฺจตาลีส [๒๔๔ คาถาโยเยว ทิสฺสนฺติ] อุตฺตรินฺติ.

๑๗. ตึสนิปาโต

๑. ผุสฺสตฺเถรคาถา

๙๔๙.

ปาสาทิเก พหู ทิสฺวา, ภาวิตตฺเต สุสํวุเต;

อิสิ ปณฺฑรสโคตฺโต [ปณฺฑรสฺส โคตฺโต (สี.)], อปุจฺฉิ ผุสฺสสวฺหยํ.

๙๕๐.

‘‘กึฉนฺทา กิมธิปฺปายา, กิมากปฺปา ภวิสฺสเร;

อนาคตมฺหิ กาลมฺหิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.

๙๕๑.

‘‘สุโณหิ วจนํ มยฺหํ, อิสิปณฺฑรสวฺหย;

สกฺกจฺจํ อุปธาเรหิ, อาจิกฺขิสฺสามฺยนาคตํ.

๙๕๒.

‘‘โกธนา อุปนาหี จ, มกฺขี ถมฺภี สา พหู;

อุสฺสุกี นานาวาทา จ, ภวิสฺสนฺติ อนาคเต.

๙๕๓.

‘‘อฺาตมานิโน ธมฺเม, คมฺภีเร ตีรโคจรา;

ลหุกา อครุ ธมฺเม, อฺมฺมคารวา.

๙๕๔.

‘‘พหู อาทีนวา โลเก, อุปฺปชฺชิสฺสนฺตฺยนาคเต;

สุเทสิตํ อิมํ ธมฺมํ, กิเลเสสฺสนฺติ [กิเลสิสฺสนฺติ (สี.), กิลิสิสฺสนฺติ (สฺยา. ก.)] ทุมฺมตี.

๙๕๕.

‘‘คุณหีนาปิ สงฺฆมฺหิ, โวหรนฺตา วิสารทา;

พลวนฺโต ภวิสฺสนฺติ, มุขรา อสฺสุตาวิโน.

๙๕๖.

‘‘คุณวนฺโตปิ สงฺฆมฺหิ, โวหรนฺตา ยถาตฺถโต;

ทุพฺพลา เต ภวิสฺสนฺติ, หิรีมนา อนตฺถิกา.

๙๕๗.

‘‘รชตํ ชาตรูปฺจ, เขตฺตํ วตฺถุมเชฬกํ;

ทาสิทาสฺจ ทุมฺเมธา, สาทิยิสฺสนฺตฺยนาคเต.

๙๕๘.

‘‘อุชฺฌานสฺิโน พาลา, สีเลสุ อสมาหิตา;

อุนฺนฬา วิจริสฺสนฺติ, กลหาภิรตา มคา.

๙๕๙.

‘‘อุทฺธตา จ ภวิสฺสนฺติ, นีลจีวรปารุตา;

กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี, จริสฺสนฺตฺยริยา วิย.

๙๖๐.

‘‘เตลสณฺเหิ เกเสหิ, จปลา อฺชนกฺขิกา;

รถิยาย คมิสฺสนฺติ, ทนฺตวณฺณิกปารุตา.

๙๖๑.

‘‘อเชคุจฺฉํ วิมุตฺเตหิ, สุรตฺตํ อรหทฺธชํ;

ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ กาสาวํ, โอทาเตสุ สมุจฺฉิตา [โอทาเต สุสมุจฺฉิตา (สี.)].

๙๖๒.

‘‘ลาภกามา ภวิสฺสนฺติ, กุสีตา หีนวีริยา;

กิจฺฉนฺตา วนปตฺถานิ, คามนฺเตสุ วสิสฺสเร.

๙๖๓.

‘‘เย เย ลาภํ ลภิสฺสนฺติ, มิจฺฉาชีวรตา สทา;

เต เตว อนุสิกฺขนฺตา, ภชิสฺสนฺติ อสํยตา.

๙๖๔.

‘‘เย เย อลาภิโน ลาภํ, น เต ปุชฺชา ภวิสฺสเร;

สุเปสเลปิ เต ธีเร, เสวิสฺสนฺติ น เต ตทา.

๙๖๕.

‘‘มิลกฺขุรชนํ รตฺตํ [ปิลกฺขรชนํ รตฺตํ (?)], ครหนฺตา สกํ ธชํ;

ติตฺถิยานํ ธชํ เกจิ, ธาริสฺสนฺตฺยวทาตกํ.

๙๖๖.

‘‘อคารโว จ กาสาเว, ตทา เตสํ ภวิสฺสติ;

ปฏิสงฺขา จ กาสาเว, ภิกฺขูนํ น ภวิสฺสติ.

๙๖๗.

‘‘อภิภูตสฺส ทุกฺเขน, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต;

ปฏิสงฺขา มหาโฆรา, นาคสฺสาสิ อจินฺติยา.

๙๖๘.

‘‘ฉทฺทนฺโต หิ ตทา ทิสฺวา, สุรตฺตํ อรหทฺธชํ;

ตาวเทว ภณี คาถา, คโช อตฺโถปสํหิตา’’.

๙๖๙.

[ธ. ป. ๙; ชา. ๑.๒.๑๔๑; ๑.๑๖.๑๒๒] ‘‘อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริธสฺสติ [ปริทหิสฺสติ (สี. สฺยา.)];

อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.

๙๗๐.

‘‘โย จ วนฺตกาสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;

อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติ.

๙๗๑.

‘‘วิปนฺนสีโล ทุมฺเมโธ, ปากโฏ กามการิโย;

วิพฺภนฺตจิตฺโต นิสฺสุกฺโก, น โส กาสาวมรหติ.

๙๗๒.

‘‘โย จ สีเลน สมฺปนฺโน, วีตราโค สมาหิโต;

โอทาตมนสงฺกปฺโป, ส เว กาสาวมรหติ.

๙๗๓.

‘‘อุทฺธโต อุนฺนโฬ พาโล, สีลํ ยสฺส น วิชฺชติ;

โอทาตกํ อรหติ, กาสาวํ กึ กริสฺสติ.

๙๗๔.

‘‘ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ, ทุฏฺจิตฺตา อนาทรา;

ตาทีนํ เมตฺตจิตฺตานํ, นิคฺคณฺหิสฺสนฺตฺยนาคเต.

๙๗๕.

‘‘สิกฺขาเปนฺตาปิ เถเรหิ, พาลา จีวรธารณํ;

น สุณิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, ปากฏา กามการิยา.

๙๗๖.

‘‘เต ตถา สิกฺขิตา พาลา, อฺมฺํ อคารวา;

นาทิยิสฺสนฺตุปชฺฌาเย, ขฬุงฺโก วิย สารถึ.

๙๗๗.

‘‘เอวํ อนาคตทฺธานํ, ปฏิปตฺติ ภวิสฺสติ;

ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, ปตฺเต กาลมฺหิ ปจฺฉิเม.

๙๗๘.

‘‘ปุรา อาคจฺฉเต เอตํ, อนาคตํ มหพฺภยํ;

สุพฺพจา โหถ สขิลา, อฺมฺํ สคารวา.

๙๗๙.

‘‘เมตฺตจิตฺตา การุณิกา, โหถ สีเลสุ สํวุตา;

อารทฺธวีริยา ปหิตตฺตา, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา.

๙๘๐.

‘‘ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทฺจ เขมโต;

ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, ผุสนฺตา อมตํ ปท’’นฺติ.

… ผุสฺโส เถโร….

๒. สาริปุตฺตตฺเถรคาถา

๙๘๑.

‘‘ยถาจารี ยถาสโต สตีมา, ยตสงฺกปฺปชฺฌายิ อปฺปมตฺโต;

อชฺฌตฺตรโต สมาหิตตฺโต, เอโก สนฺตุสิโต ตมาหุ ภิกฺขุํ.

๙๘๒.

‘‘อลฺลํ สุกฺขํ วา ภุฺชนฺโต, น พาฬฺหํ สุหิโต สิยา;

อูนูทโร มิตาหาโร, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช.

๙๘๓.

‘‘จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป, อภุตฺวา อุทกํ ปิเว;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๙๘๔.

‘‘กปฺปิยํ ตํ เจ ฉาเทติ, จีวรํ อิทมตฺถิกํ [อิทมตฺถิตํ (สี.)];

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๙๘๕.

‘‘ปลฺลงฺเกน นิสินฺนสฺส, ชณฺณุเก นาภิวสฺสติ;

อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๙๘๖.

[สํ. นิ. ๔.๒๕๓; อิติวุ. ๕๓] ‘‘โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท, ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต;

อุภยนฺตเรน [อุภยมนฺตเร (สี.)] นาโหสิ, เกน โลกสฺมิ กึ สิยา.

๙๘๗.

‘‘มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ, กุสีโต หีนวีริโย;

อปฺปสฺสุโต อนาทโร, เกน โลกสฺมิ กึ สิยา.

๙๘๘.

‘‘พหุสฺสุโต จ เมธาวี, สีเลสุ สุสมาหิโต;

เจโตสมถมนุยุตฺโต, อปิ มุทฺธนิ ติฏฺตุ.

๙๘๙.

‘‘โย ปปฺจมนุยุตฺโต, ปปฺจาภิรโต มโค;

วิราธยี โส นิพฺพานํ, โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ.

๙๙๐.

‘‘โย จ ปปฺจํ หิตฺวาน, นิปฺปปฺจปเถ รโต;

อาราธยี โส นิพฺพานํ, โยคกฺเขมํ อนุตฺตรํ.

๙๙๑.

[ธ. ป. ๙๘] ‘‘คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ.

๙๙๒.

‘‘รมณียานิ อรฺานิ, ยตฺถ น รมตี ชโน;

วีตราคา รมิสฺสนฺติ, น เต กามคเวสิโน.

๙๙๓.

[ธ. ป. ๗๖] ‘‘นิธีนํว ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;

นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;

ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๙๙๔.

[ธ. ป. ๗๗] ‘‘โอวเทยฺยานุสาเสยฺย, อสพฺภา จ นิวารเย;

สตฺหิ โส ปิโย โหติ, อสตํ โหติ อปฺปิโย.

๙๙๕.

‘‘อฺสฺส ภควา พุทฺโธ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;

ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ, โสตโมเธสิมตฺถิโก;

ตํ เม อโมฆํ สวนํ, วิมุตฺโตมฺหิ อนาสโว.

๙๙๖.

‘‘เนว ปุพฺเพนิวาสาย, นปิ ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;

เจโตปริยาย อิทฺธิยา, จุติยา อุปปตฺติยา;

โสตธาตุวิสุทฺธิยา, ปณิธี เม น วิชฺชติ [กถา. ๓๗๘].

๙๙๗.

‘‘รุกฺขมูลํว นิสฺสาย, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

ปฺาย อุตฺตโม เถโร, อุปติสฺโสว [อุปติสฺโส จ (สี. ก.)] ฌายติ.

๙๙๘.

‘‘อวิตกฺกํ สมาปนฺโน, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก;

อริเยน ตุณฺหีภาเวน, อุเปโต โหติ ตาวเท.

๙๙๙.

[อุทา. ๒๔] ‘‘ยถาปิ ปพฺพโต เสโล, อจโล สุปฺปติฏฺิโต;

เอวํ โมหกฺขยา ภิกฺขุ, ปพฺพโตว น เวธติ.

๑๐๐๐.

‘‘อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;

วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภมตฺตํว ขายติ.

๑๐๐๑.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

นิกฺขิปิสฺสํ อิมํ กายํ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต.

๑๐๐๒.

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, นิพฺพิสํ ภตโก ยถา.

๑๐๐๓.

‘‘อุภเยน มิทํ มรณเมว, นามรณํ ปจฺฉา วา ปุเร วา;

ปฏิปชฺชถ มา วินสฺสถ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา.

๑๐๐๔.

‘‘นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ, คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ;

เอวํ โคเปถ อตฺตานํ, ขโณ โว มา อุปจฺจคา;

ขณาตีตา หิ โสจนฺติ, นิรยมฺหิ สมปฺปิตา.

๑๐๐๕.

‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, มนฺตภาณี [มตฺตภาณี (สี.)] อนุทฺธโต;

ธุนาติ ปาปเก ธมฺเม, ทุมปตฺตํว มาลุโต.

๑๐๐๖.

‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;

อปฺปาสิ [อพฺพหิ (สฺยา.), อภาสิ (?)] ปาปเก ธมฺเม, ทุมปตฺตํว มาลุโต.

๑๐๐๗.

‘‘อุปสนฺโต อนายาโส, วิปฺปสนฺโน อนาวิโล;

กลฺยาณสีโล เมธาวี, ทุกฺขสฺสนฺตกโร สิยา.

๑๐๐๘.

‘‘น วิสฺสเส เอกติเยสุ เอวํ, อคาริสุ ปพฺพชิเตสุ จาปิ;

สาธูปิ หุตฺวา น อสาธุ โหนฺติ, อสาธุ หุตฺวา ปุน สาธุ โหนฺติ.

๑๐๐๙.

‘‘กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธฺจ ภิกฺขุโน;

อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ, ปฺเจเต จิตฺตเกลิสา.

๑๐๑๐.

‘‘ยสฺส สกฺกริยมานสฺส, อสกฺกาเรน จูภยํ;

สมาธิ น วิกมฺปติ, อปฺปมาทวิหาริโน.

๑๐๑๑.

‘‘ตํ ฌายินํ สาตติกํ, สุขุมทิฏฺิวิปสฺสกํ;

อุปาทานกฺขยารามํ, อาหุ สปฺปุริโส อิติ.

๑๐๑๒.

‘‘มหาสมุทฺโท ปถวี, ปพฺพโต อนิโลปิ จ;

อุปมาย น ยุชฺชนฺติ, สตฺถุ วรวิมุตฺติยา.

๑๐๑๓.

‘‘จกฺกานุวตฺตโก เถโร, มหาาณี สมาหิโต;

ปถวาปคฺคิสมาโน, น รชฺชติ น ทุสฺสติ.

๑๐๑๔.

‘‘ปฺาปารมิตํ ปตฺโต, มหาพุทฺธิ มหามติ;

อชโฬ ชฬสมาโน, สทา จรติ นิพฺพุโต.

๑๐๑๕.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา…เป… ภวเนตฺติ สมูหตา.

๑๐๑๖.

‘‘สมฺปาเทถปฺปมาเทน, เอสา เม อนุสาสนี;

หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ, วิปฺปมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี’’ติ.

… สาริปุตฺโต เถโร….

๓. อานนฺทตฺเถรคาถา

๑๐๑๗.

‘‘ปิสุเณน จ โกธเนน จ, มจฺฉรินา จ วิภูตนนฺทินา;

สขิตํ น กเรยฺย ปณฺฑิโต, ปาโป กาปุริเสน สงฺคโม.

๑๐๑๘.

‘‘สทฺเธน จ เปสเลน จ, ปฺวตา พหุสฺสุเตน จ;

สขิตํ กเรยฺย ปณฺฑิโต, ภทฺโท สปฺปุริเสน สงฺคโม.

๑๐๑๙.

‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ…เป… ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.

๑๐๒๐.

‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ…เป… วตฺเถหิ โสภติ.

๑๐๒๑.

‘‘อลตฺตกกตา …เป… โน จ ปารคเวสิโน.

๑๐๒๒.

‘‘อฏฺปทกตา…เป… โน จ ปารคเวสิโน.

๑๐๒๓.

‘‘อฺชนีว นวา…เป… โน จ ปารคเวสิโน.

๑๐๒๔.

‘‘พหุสฺสุโต จิตฺตกถี, พุทฺธสฺส ปริจารโก;

ปนฺนภาโร วิสฺุตฺโต, เสยฺยํ กปฺเปติ โคตโม.

๑๐๒๕.

‘‘ขีณาสโว วิสฺุตฺโต, สงฺคาตีโต สุนิพฺพุโต;

ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, ชาติมรณปารคู.

๑๐๒๖.

‘‘ยสฺมึ ปติฏฺิตา ธมฺมา, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

นิพฺพานคมเน มคฺเค, โสยํ ติฏฺติ โคตโม.

๑๐๒๗.

‘‘ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหึ, ทฺเว สหสฺสานิ ภิกฺขุโต;

จตุราสีติสหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน.

๑๐๒๘.

‘‘อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส, พลิพทฺโทว ชีรติ;

มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ, ปฺา ตสฺส น วฑฺฒติ.

๑๐๒๙.

‘‘พหุสฺสุโต อปฺปสฺสุตํ, โย สุเตนาติมฺติ;

อนฺโธ ปทีปธาโรว, ตเถว ปฏิภาติ มํ.

๑๐๓๐.

‘‘พหุสฺสุตํ อุปาเสยฺย, สุตฺจ น วินาสเย;

ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสฺส, ตสฺมา ธมฺมธโร สิยา.

๑๐๓๑.

‘‘ปุพฺพาปรฺู อตฺถฺู, นิรุตฺติปทโกวิโท;

สุคฺคหีตฺจ คณฺหาติ, อตฺถฺโจปปริกฺขติ.

๑๐๓๒.

‘‘ขนฺตฺยา ฉนฺทิกโต [ขนฺติยา ฉนฺทิโต (?)] โหติ, อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ ตํ;

สมเย โส ปทหติ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต.

๑๐๓๓.

‘‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ, สปฺปฺํ พุทฺธสาวกํ;

ธมฺมวิฺาณมากงฺขํ, ตํ ภเชถ ตถาวิธํ.

๑๐๓๔.

‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;

จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, ปูชนีโย พหุสฺสุโต.

๑๐๓๕.

‘‘ธมฺมาราโม ธมฺมรโต, ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ;

ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ, สทฺธมฺมา น ปริหายติ.

๑๐๓๖.

‘‘กายมจฺเฉรครุโน [ครุโก (สี.)], หิยฺยมาเน [หิยฺยมาโน (สี.)] อนุฏฺเห;

สรีรสุขคิทฺธสฺส, กุโต สมณผาสุตา.

๑๐๓๗.

‘‘น ปกฺขนฺติ ทิสา สพฺพา, ธมฺมา น ปฏิภนฺติ มํ;

คเต กลฺยาณมิตฺตมฺหิ, อนฺธการํว ขายติ.

๑๐๓๘.

‘‘อพฺภตีตสหายสฺส, อตีตคตสตฺถุโน;

นตฺถิ เอตาทิสํ มิตฺตํ, ยถา กายคตา สติ.

๑๐๓๙.

‘‘เย ปุราณา อตีตา เต, นเวหิ น สเมติ เม;

สฺวชฺช เอโกว ฌายามิ, วสฺสุเปโตว ปกฺขิมา.

๑๐๔๐.

‘‘ทสฺสนาย อภิกฺกนฺเต, นานาเวรชฺชเก พหู;

มา วารยิตฺถ โสตาโร, ปสฺสนฺตุ สมโย มมํ.

๑๐๔๑.

‘‘ทสฺสนาย อภิกฺกนฺเต, นานาเวรชฺชเก ปุถุ;

กโรติ สตฺถา โอกาสํ, น นิวาเรติ จกฺขุมา.

๑๐๔๒.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, เสขภูตสฺส เม สโต;

น กามสฺา อุปฺปชฺชิ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ.

๑๐๔๓.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, เสขภูตสฺส เม สโต;

น โทสสฺา อุปฺปชฺชิ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ.

๑๐๔๔.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;

เมตฺเตน กายกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี [อนุปายินี (สฺยา. ก.)].

๑๐๔๕.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;

เมตฺเตน วจีกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี.

๑๐๔๖.

‘‘ปณฺณวีสติวสฺสานิ, ภควนฺตํ อุปฏฺหึ;

เมตฺเตน มโนกมฺเมน, ฉายาว อนปายินี.

๑๐๔๗.

‘‘พุทฺธสฺส จงฺกมนฺตสฺส, ปิฏฺิโต อนุจงฺกมึ;

ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ, าณํ เม อุทปชฺชถ.

๑๐๔๘.

‘‘อหํ สกรณีโยมฺหิ, เสโข อปฺปตฺตมานโส;

สตฺถุ จ ปรินิพฺพานํ, โย อมฺหํ อนุกมฺปโก.

๑๐๔๙.

‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;

สพฺพาการวรูเปเต, สมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต.

๑๐๕๐.

‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;

จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, อานนฺโท ปรินิพฺพุโต.

๑๐๕๑.

‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, โกสารกฺโข มเหสิโน;

จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส, อนฺธกาเร ตโมนุโท.

๑๐๕๒.

‘‘คติมนฺโต สติมนฺโต, ธิติมนฺโต จ โย อิสิ;

สทฺธมฺมธารโก เถโร, อานนฺโท รตนากโร.

๑๐๕๓.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติ.

… อานนฺโท เถโร….

ตึสนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

ผุสฺโสปติสฺโส อานนฺโท, ตโยติเม ปกิตฺติตา;

คาถาโย ตตฺถ สงฺขาตา, สตํ ปฺจ จ อุตฺตรีติ;

๑๘. จตฺตาลีสนิปาโต

๑. มหากสฺสปตฺเถรคาถา

๑๐๕๔.

‘‘น คเณน ปุรกฺขโต จเร, วิมโน โหติ สมาธิ ทุลฺลโภ;

นานาชนสงฺคโห ทุโข, อิติ ทิสฺวาน คณํ น โรจเย.

๑๐๕๕.

‘‘น กุลานิ อุปพฺพเช มุนิ, วิมโน โหติ สมาธิ ทุลฺลโภ;

โส อุสฺสุกฺโก รสานุคิทฺโธ, อตฺถํ ริฺจติ โย สุขาวโห.

๑๐๕๖.

‘‘ปงฺโกติ หิ นํ อเวทยุํ, ยายํ วนฺทนปูชนา กุเลสุ;

สุขุมํ สลฺล ทุรุพฺพหํ, สกฺกาโร กาปุริเสน ทุชฺชโห.

๑๐๕๗.

‘‘เสนาสนมฺหา โอรุยฺห, นครํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ;

ภุฺชนฺตํ ปุริสํ กุฏฺึ, สกฺกจฺจํ ตํ อุปฏฺหึ.

๑๐๕๘.

‘‘โส เม [ตํ (สี. ก.)] ปกฺเกน หตฺเถน, อาโลปํ อุปนามยิ;

อาโลปํ ปกฺขิปนฺตสฺส, องฺคุลิ เจตฺถ [เปตฺถ (สี. ก.)] ฉิชฺชถ.

๑๐๕๙.

‘‘กุฏฺฏมูลฺจ [กุฑฺฑมูลฺจ (สี. สฺยา.)] นิสฺสาย, อาโลปํ ตํ อภุฺชิสํ;

ภุฺชมาเน วา ภุตฺเต วา, เชคุจฺฉํ เม น วิชฺชติ.

๑๐๖๐.

‘‘อุตฺติฏฺปิณฺโฑ อาหาโร, ปูติมุตฺตฺจ โอสธํ;

เสนาสนํ รุกฺขมูลํ, ปํสุกูลฺจ จีวรํ;

ยสฺเสเต อภิสมฺภุตฺวา [อภิภุฺชติ (?)], ส เว จาตุทฺทิโส นโร.

๑๐๖๑.

‘‘ยตฺถ เอเก วิหฺนฺติ, อารุหนฺตา สิลุจฺจยํ;

ตสฺส พุทฺธสฺส ทายาโท, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;

อิทฺธิพเลนุปตฺถทฺโธ, กสฺสโป อภิรูหติ.

๑๐๖๒.

‘‘ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต, เสลมารุยฺห กสฺสโป;

ฌายติ อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโว.

๑๐๖๓.

‘‘ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต, เสลมารุยฺห กสฺสโป;

ฌายติ อนุปาทาโน, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโต.

๑๐๖๔.

‘‘ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต, เสลมารุยฺห กสฺสโป;

ฌายติ อนุปาทาโน, กตกิจฺโจ อนาสโว.

๑๐๖๕.

‘‘กเรริมาลาวิตตา, ภูมิภาคา มโนรมา;

กุฺชราภิรุทา รมฺมา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๖๖.

‘‘นีลพฺภวณฺณา รุจิรา, วาริสีตา สุจินฺธรา;

อินฺทโคปกสฺฉนฺนา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๖๗.

‘‘นีลพฺภกูฏสทิสา, กูฏาคารวรูปมา;

วารณาภิรุทา รมฺมา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๖๘.

‘‘อภิวุฏฺา รมฺมตลา, นคา อิสิภิ เสวิตา;

อพฺภุนฺนทิตา สิขีหิ, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๖๙.

‘‘อลํ ฌายิตุกามสฺส, ปหิตตฺตสฺส เม สโต;

อลํ เม อตฺถกามสฺส [อตฺตกามสฺส (?)], ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.

๑๐๗๐.

‘‘อลํ เม ผาสุกามสฺส, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

อลํ เม โยคกามสฺส, ปหิตตฺตสฺส ตาทิโน.

๑๐๗๑.

‘‘อุมาปุปฺเผน สมานา, คคนาวพฺภฉาทิตา;

นานาทิชคณากิณฺณา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๗๒.

‘‘อนากิณฺณา คหฏฺเหิ, มิคสงฺฆนิเสวิตา;

นานาทิชคณากิณฺณา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๗๓.

‘‘อจฺโฉทิกา ปุถุสิลา, โคนงฺคุลมิคายุตา;

อมฺพุเสวาลสฺฉนฺนา, เต เสลา รมยนฺติ มํ.

๑๐๗๔.

‘‘น ปฺจงฺคิเกน ตุริเยน, รติ เม โหติ ตาทิสี;

ยถา เอกคฺคจิตฺตสฺส, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต.

๑๐๗๕.

‘‘กมฺมํ พหุกํ น การเย, ปริวชฺเชยฺย ชนํ น อุยฺยเม;

อุสฺสุกฺโก โส รสานุคิทฺโธ, อตฺถํ ริฺจติ โย สุขาวโห.

๑๐๗๖.

‘‘กมฺมํ พหุกํ น การเย, ปริวชฺเชยฺย อนตฺตเนยฺยเมตํ;

กิจฺฉติ กาโย กิลมติ, ทุกฺขิโต โส สมถํ น วินฺทติ.

๑๐๗๗.

‘‘โอฏฺปฺปหตมตฺเตน, อตฺตานมฺปิ น ปสฺสติ;

ปตฺถทฺธคีโว จรติ, อหํ เสยฺโยติ มฺติ.

๑๐๗๘.

‘‘อเสยฺโย เสยฺยสมานํ, พาโล มฺติ อตฺตานํ;

น ตํ วิฺู ปสํสนฺติ, ปตฺถทฺธมานสํ นรํ.

๑๐๗๙.

‘‘โย จ เสยฺโยหมสฺมีติ, นาหํ เสยฺโยติ วา ปน;

หีโน ตํสทิโส [ตีโนหํ สทิโส (สฺยา.)] วาติ, วิธาสุ น วิกมฺปติ.

๑๐๘๐.

‘‘ปฺวนฺตํ ตถา ตาทึ, สีเลสุ สุสมาหิตํ;

เจโตสมถมนุตฺตํ, ตฺเจ วิฺู ปสํสเร.

๑๐๘๑.

‘‘ยสฺส สพฺรหฺมจารีสุ, คารโว นูปลพฺภติ;

อารกา โหติ สทฺธมฺมา, นภโต ปุถวี ยถา.

๑๐๘๒.

‘‘เยสฺจ หิริ โอตฺตปฺปํ, สทา สมฺมา อุปฏฺิตํ;

วิรูฬฺหพฺรหฺมจริยา เต, เตสํ ขีณา ปุนพฺภวา.

๑๐๘๓.

‘‘อุทฺธโต จปโล ภิกฺขุ, ปํสุกูเลน ปารุโต;

กปีว สีหจมฺเมน, น โส เตนุปโสภติ.

๑๐๘๔.

‘‘อนุทฺธโต อจปโล, นิปโก สํวุตินฺทฺริโย;

โสภติ ปํสุกูเลน, สีโหว คิริคพฺภเร.

๑๐๘๕.

‘‘เอเต สมฺพหุลา เทวา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

ทสเทวสหสฺสานิ, สพฺเพ เต พฺรหฺมกายิกา.

๑๐๘๖.

‘‘ธมฺมเสนาปตึ วีรํ, มหาฌายึ สมาหิตํ;

สาริปุตฺตํ นมสฺสนฺตา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.

๑๐๘๗.

‘‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ยสฺส เต นาภิชานาม, ยมฺปิ นิสฺสาย ฌายติ [ฌายสิ (ก. อฏฺ.)].

๑๐๘๘.

‘‘‘อจฺเฉรํ วต พุทฺธานํ, คมฺภีโร โคจโร สโก;

เย มยํ นาภิชานาม, วาลเวธิสมาคตา’.

๑๐๘๙.

‘‘ตํ ตถา เทวกาเยหิ, ปูชิตํ ปูชนารหํ;

สาริปุตฺตํ ตทา ทิสฺวา, กปฺปินสฺส สิตํ อหุ.

๑๐๙๐.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, ปยิตฺวา มหามุนึ;

ธุตคุเณ วิสิฏฺโหํ, สทิโส เม น วิชฺชติ.

๑๐๙๑.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๐๙๒.

‘‘น จีวเร น สยเน, โภชเน นุปลิมฺปติ;

โคตโม อนปฺปเมยฺโย, มุฬาลปุปฺผํ วิมลํว;

อมฺพุนา เนกฺขมฺมนินฺโน, ติภวาภินิสฺสโฏ.

๑๐๙๓.

‘‘สติปฏฺานคีโว โส, สทฺธาหตฺโถ มหามุนิ;

ปฺาสีโส มหาาณี, สทา จรติ นิพฺพุโต’’ติ.

… มหากสฺสโป เถโร….

จตฺตาลีสนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

จตฺตาลีสนิปาตมฺหิ, มหากสฺสปสวฺหโย;

เอโกว เถโร คาถาโย, จตฺตาสีล ทุเวปิ จาติ.

๑๙. ปฺาสนิปาโต

๑. ตาลปุฏตฺเถรคาถา

๑๐๙๔.

‘‘กทา นุหํ ปพฺพตกนฺทราสุ, เอกากิโย อทฺทุติโย วิหสฺสํ;

อนิจฺจโต สพฺพภวํ วิปสฺสํ, ตํ เม อิทํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๐๙๕.

‘‘กทา นุหํ ภินฺนปฏนฺธโร มุนิ, กาสาววตฺโถ อมโม นิราโส;

ราคฺจ โทสฺจ ตเถว โมหํ, หนฺตฺวา สุขี ปวนคโต วิหสฺสํ.

๑๐๙๖.

‘‘กทา อนิจฺจํ วธโรคนีฬํ, กายํ อิมํ มจฺจุชรายุปทฺทุตํ;

วิปสฺสมาโน วีตภโย วิหสฺสํ, เอโก วเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๐๙๗.

‘‘กทา นุหํ ภยชนนึ ทุขาวหํ, ตณฺหาลตํ พหุวิธานุวตฺตนึ;

ปฺามยํ ติขิณมสึ คเหตฺวา, เฉตฺวา วเส ตมฺปิ กทา ภวิสฺสติ.

๑๐๙๘.

‘‘กทา นุ ปฺามยมุคฺคเตชํ, สตฺถํ อิสีนํ สหสาทิยิตฺวา;

มารํ สเสนํ สหสา ภฺชิสฺสํ, สีหาสเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๐๙๙.

‘‘กทา นุหํ สพฺภิ สมาคเมสุ, ทิฏฺโ ภเว ธมฺมครูหิ ตาทิภิ;

ยาถาวทสฺสีหิ ชิตินฺทฺริเยหิ, ปธานิโย ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๐.

‘‘กทา นุ มํ ตนฺทิ ขุทา ปิปาสา, วาตาตปา กีฏสรีสปา วา;

น พาธยิสฺสนฺติ น ตํ คิริพฺพเช, อตฺถตฺถิยํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๑.

‘‘กทา นุ โข ยํ วิทิตํ มเหสินา, จตฺตาริ สจฺจานิ สุทุทฺทสานิ;

สมาหิตตฺโต สติมา อคจฺฉํ, ปฺาย ตํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๒.

‘‘กทา นุ รูเป อมิเต จ สทฺเท, คนฺเธ รเส ผุสิตพฺเพ จ ธมฺเม;

อาทิตฺตโตหํ สมเถหิ ยุตฺโต, ปฺาย ทจฺฉํ ตทิทํ กทา เม.

๑๑๐๓.

‘‘กทา นุหํ ทุพฺพจเนน วุตฺโต, ตโตนิมิตฺตํ วิมโน น เหสฺสํ;

อโถ ปสตฺโถปิ ตโตนิมิตฺตํ, ตุฏฺโ น เหสฺสํ ตทิทํ กทา เม.

๑๑๐๔.

‘‘กทา นุ กฏฺเ จ ติเณ ลตา จ, ขนฺเธ อิเมหํ อมิเต จ ธมฺเม;

อชฺฌตฺติกาเนว จ พาหิรานิ จ, สมํ ตุเลยฺยํ ตทิทํ กทา เม.

๑๑๐๕.

‘‘กทา นุ มํ ปาวุสกาลเมโฆ, นเวน โตเยน สจีวรํ วเน;

อิสิปฺปยาตมฺหิ ปเถ วชนฺตํ, โอวสฺสเต ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๖.

‘‘กทา มยูรสฺส สิขณฺฑิโน วเน, ทิชสฺส สุตฺวา คิริคพฺภเร รุตํ;

ปจฺจุฏฺหิตฺวา อมตสฺส ปตฺติยา, สํจินฺตเย ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๗.

‘‘กทา นุ คงฺคํ ยมุนํ สรสฺสตึ, ปาตาลขิตฺตํ วฬวามุขฺจ [พลวามุขฺจ (ก.)];

อสชฺชมาโน ปตเรยฺยมิทฺธิยา, วิภึสนํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๘.

‘‘กทา นุ นาโคว อสงฺคจารี, ปทาลเย กามคุเณสุ ฉนฺทํ;

นิพฺพชฺชยํ สพฺพสุภํ นิมิตฺตํ, ฌาเน ยุโต ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๐๙.

‘‘กทา อิณฏฺโฏว ทลิทฺทโก [ทฬิทฺทโก (สี.)] นิธึ, อาราธยิตฺวา ธนิเกหิ ปีฬิโต;

ตุฏฺโ ภวิสฺสํ อธิคมฺม สาสนํ, มเหสิโน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติ.

๑๑๑๐.

‘‘พหูนิ วสฺสานิ ตยามฺหิ ยาจิโต, ‘อคารวาเสน อลํ นุ เต อิทํ’;

ตํ ทานิ มํ ปพฺพชิตํ สมานํ, กึการณา จิตฺต ตุวํ น ยุฺชสิ.

๑๑๑๑.

‘‘นนุ อหํ จิตฺต ตยามฺหิ ยาจิโต, ‘คิริพฺพเช จิตฺรฉทา วิหงฺคมา’;

มหินฺทโฆสตฺถนิตาภิคชฺชิโน, เต ตํ รเมสฺสนฺติ วนมฺหิ ฌายินํ.

๑๑๑๒.

‘‘กุลมฺหิ มิตฺเต จ ปิเย จ าตเก, ขิฑฺฑารตึ กามคุณฺจ โลเก;

สพฺพํ ปหาย อิมมชฺฌุปาคโต, อโถปิ ตฺวํ จิตฺต น มยฺห ตุสฺสสิ.

๑๑๑๓.

‘‘มเมว เอตํ น หิ ตฺวํ ปเรสํ, สนฺนาหกาเล ปริเทวิเตน กึ;

สพฺพํ อิทํ จลมิติ เปกฺขมาโน, อภินิกฺขมึ อมตปทํ ชิคีสํ.

๑๑๑๔.

‘‘สุยุตฺตวาที ทฺวิปทานมุตฺตโม, มหาภิสกฺโก นรทมฺมสารถิ [สารถี (สี.)];

‘จิตฺตํ จลํ มกฺกฏสนฺนิภํ อิติ, อวีตราเคน สุทุนฺนิวารยํ’.

๑๑๑๕.

‘‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, อวิทฺทสู ยตฺถ สิตา ปุถุชฺชนา;

เต ทุกฺขมิจฺฉนฺติ ปุนพฺภเวสิโน, จิตฺเตน นีตา นิรเย นิรากตา.

๑๑๑๖.

‘‘‘มยูรโกฺจาภิรุตมฺหิ กานเน, ทีปีหิ พฺยคฺเฆหิ ปุรกฺขโต วสํ;

กาเย อเปกฺขํ ชห มา วิราธย’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๑๗.

‘‘‘ภาเวหิ ฌานานิ จ อินฺทฺริยานิ จ, พลานิ โพชฺฌงฺคสมาธิภาวนา;

ติสฺโส จ วิชฺชา ผุส พุทฺธสาสเน’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๑๘.

‘‘‘ภาเวหิ มคฺคํ อมตสฺส ปตฺติยา, นิยฺยานิกํ สพฺพทุขกฺขโยคธํ;

อฏฺงฺคิกํ สพฺพกิเลสโสธนํ’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๑๙.

‘‘‘ทุกฺขนฺติ ขนฺเธ ปฏิปสฺส โยนิโส, ยโต จ ทุกฺขํ สมุเทติ ตํ ชห;

อิเธว ทุกฺขสฺส กโรหิ อนฺตํ’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๒๐.

‘‘‘อนิจฺจํ ทุกฺขนฺติ วิปสฺส โยนิโส, สุฺํ อนตฺตาติ อฆํ วธนฺติ จ;

มโนวิจาเร อุปรุนฺธ เจตโส’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๒๑.

‘‘‘มุณฺโฑ วิรูโป อภิสาปมาคโต, กปาลหตฺโถว กุเลสุ ภิกฺขสุ;

ยุฺชสฺสุ สตฺถุวจเน มเหสิโน’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๒๒.

‘‘‘สุสํวุตตฺโต วิสิขนฺตเร จรํ, กุเลสุ กาเมสุ อสงฺคมานโส;

จนฺโท ยถา โทสินปุณฺณมาสิยา’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๒๓.

‘‘‘อารฺิโก โหหิ จ ปิณฺฑปาติโก, โสสานิโก โหหิ จ ปํสุกูลิโก;

เนสชฺชิโก โหหิ สทา ธุเต รโต’, อิติสฺสุ มํ จิตฺต ปุเร นิยุฺชสิ.

๑๑๒๔.

‘‘โรเปตฺว รุกฺขานิ ยถา ผเลสี, มูเล ตรุํ เฉตฺตุ ตเมว อิจฺฉสิ;

ตถูปมํ จิตฺตมิทํ กโรสิ, ยํ มํ อนิจฺจมฺหิ จเล นิยุฺชสิ.

๑๑๒๕.

‘‘อรูป ทูรงฺคม เอกจาริ, น เต กริสฺสํ วจนํ อิทานิหํ;

ทุกฺขา หิ กามา กฏุกา มหพฺภยา, นิพฺพานเมวาภิมโน จริสฺสํ.

๑๑๒๖.

‘‘นาหํ อลกฺขฺยา อหิริกฺกตาย วา, น จิตฺตเหตู น จ ทูรกนฺตนา;

อาชีวเหตู จ อหํ น นิกฺขมึ, กโต จ เต จิตฺต ปฏิสฺสโว มยา.

๑๑๒๗.

‘‘‘อปฺปิจฺฉตา สปฺปุริเสหิ วณฺณิตา, มกฺขปฺปหานํ วูปสโม ทุขสฺส’;

อิติสฺสุ มํ จิตฺต ตทา นิยุฺชสิ, อิทานิ ตฺวํ คจฺฉสิ ปุพฺพจิณฺณํ.

๑๑๒๘.

‘‘ตณฺหา อวิชฺชา จ ปิยาปิยฺจ, สุภานิ รูปานิ สุขา จ เวทนา;

มนาปิยา กามคุณา จ วนฺตา, วนฺเต อหํ อาวมิตุํ น อุสฺสเห.

๑๑๒๙.

‘‘สพฺพตฺถ เต จิตฺต วโจ กตํ มยา, พหูสุ ชาตีสุ น เมสิ โกปิโต;

อชฺฌตฺตสมฺภโว กตฺุตาย เต, ทุกฺเข จิรํ สํสริตํ ตยา กเต.

๑๑๓๐.

‘‘ตฺวฺเว โน จิตฺต กโรสิ พฺราหฺมโณ [พฺราหฺมเณ (สี.), พฺราหฺมณํ (?) ภาวโลป-ตปฺปธานตา คเหตพฺพา], ตฺวํ ขตฺติโย ราชทสี [ราชทิสี (สฺยา. ก.)] กโรสิ;

เวสฺสา จ สุทฺทา จ ภวาม เอกทา, เทวตฺตนํ วาปิ ตเวว วาหสา.

๑๑๓๑.

‘‘ตเวว เหตู อสุรา ภวามเส, ตฺวํมูลกํ เนรยิกา ภวามเส;

อโถ ติรจฺฉานคตาปิ เอกทา, เปตตฺตนํ วาปิ ตเวว วาหสา.

๑๑๓๒.

‘‘นนุ ทุพฺภิสฺสสิ มํ ปุนปฺปุนํ, มุหุํ มุหุํ จารณิกํว ทสฺสยํ;

อุมฺมตฺตเกเนว มยา ปโลภสิ, กิฺจาปิ เต จิตฺต วิราธิตํ มยา.

๑๑๓๓.

‘‘อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ, เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ;

ตทชฺชหํ นิคฺคเหสฺสามิ โยนิโส, หตฺถิปฺปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคโห.

๑๑๓๔.

‘‘สตฺถา จ เม โลกมิมํ อธิฏฺหิ, อนิจฺจโต อทฺธุวโต อสารโต;

ปกฺขนฺท มํ จิตฺต ชินสฺส สาสเน, ตาเรหิ โอฆา มหตา สุทุตฺตรา.

๑๑๓๕.

‘‘น เต อิทํ จิตฺต ยถา ปุราณกํ, นาหํ อลํ ตุยฺห วเส นิวตฺติตุํ [วเสน วตฺติตุํ (?)];

มเหสิโน ปพฺพชิโตมฺหิ สาสเน, น มาทิสา โหนฺติ วินาสธาริโน.

๑๑๓๖.

‘‘นคา สมุทฺทา สริตา วสุนฺธรา, ทิสา จตสฺโส วิทิสา อโธ ทิวา;

สพฺเพ อนิจฺจา ติภวา อุปทฺทุตา, กุหึ คโต จิตฺต สุขํ รมิสฺสสิ.

๑๑๓๗.

‘‘ธิติปฺปรํ กึ มม จิตฺต กาหิสิ, น เต อลํ จิตฺต วสานุวตฺตโก;

น ชาตุ ภสฺตํ อุภโตมุขํ ฉุเป, ธิรตฺถุ ปูรํ นว โสตสนฺทนึ.

๑๑๓๘.

‘‘วราหเอเณยฺยวิคาฬฺหเสวิเต, ปพฺภารกุฏฺเฏ ปกเตว สุนฺทเร;

นวมฺพุนา ปาวุสสิตฺถกานเน, ตหึ คุหาเคหคโต รมิสฺสสิ.

๑๑๓๙.

‘‘สุนีลคีวา สุสิขา สุเปขุนา, สุจิตฺตปตฺตจฺฉทนา วิหงฺคมา;

สุมฺชุโฆสตฺถนิตาภิคชฺชิโน, เต ตํ รเมสฺสนฺติ วนมฺหิ ฌายินํ.

๑๑๔๐.

‘‘วุฏฺมฺหิ เทเว จตุรงฺคุเล ติเณ, สํปุปฺผิเต เมฆนิภมฺหิ กานเน;

นคนฺตเร วิฏปิสโม สยิสฺสํ, ตํ เม มุทู เหหิติ ตูลสนฺนิภํ.

๑๑๔๑.

‘‘ตถา ตุ กสฺสามิ ยถาปิ อิสฺสโร, ยํ ลพฺภติ เตนปิ โหตุ เม อลํ;

น ตาหํ กสฺสามิ ยถา อตนฺทิโต, พิฬารภสฺตํว ยถา สุมทฺทิตํ.

๑๑๔๒.

‘‘ตถา ตุ กสฺสามิ ยถาปิ อิสฺสโร, ยํ ลพฺภติ เตนปิ โหตุ เม อลํ;

วีริเยน ตํ มยฺห วสานยิสฺสํ, คชํว มตฺตํ กุสลงฺกุสคฺคโห.

๑๑๔๓.

‘‘ตยา สุทนฺเตน อวฏฺิเตน หิ, หเยน โยคฺคาจริโยว อุชฺชุนา;

ปโหมิ มคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ สิวํ, จิตฺตานุรกฺขีหิ สทา นิเสวิตํ.

๑๑๔๔.

‘‘อารมฺมเณ ตํ พลสา นิพนฺธิสํ, นาคํว ถมฺภมฺหิ ทฬฺหาย รชฺชุยา;

ตํ เม สุคุตฺตํ สติยา สุภาวิตํ, อนิสฺสิตํ สพฺพภเวสุ เหหิสิ.

๑๑๔๕.

‘‘ปฺาย เฉตฺวา วิปถานุสารินํ, โยเคน นิคฺคยฺห ปเถ นิเวสิย;

ทิสฺวา สมุทยํ วิภวฺจ สมฺภวํ, ทายาทโก เหหิสิ อคฺควาทิโน.

๑๑๔๖.

‘‘จตุพฺพิปลฺลาสวสํ อธิฏฺิตํ, คามณฺฑลํว ปริเนสิ จิตฺต มํ;

นนุ [นูน (สี.)] สํโยชนพนฺธนจฺฉิทํ, สํเสวเส การุณิกํ มหามุนึ.

๑๑๔๗.

‘‘มิโค ยถา เสริ สุจิตฺตกานเน, รมฺมํ คิรึ ปาวุสอพฺภมาลินึ [มาลึ (?)];

อนากุเล ตตฺถ นเค รมิสฺสํ [รมิสฺสสิ (สฺยา. ก.)], อสํสยํ จิตฺต ปรา ภวิสฺสสิ.

๑๑๔๘.

‘‘เย ตุยฺห ฉนฺเทน วเสน วตฺติโน, นรา จ นารี จ อนุโภนฺติ ยํ สุขํ;

อวิทฺทสู มารวสานุวตฺติโน, ภวาภินนฺที ตว จิตฺต สาวกา’’ติ.

… ตาลปุโฏ เถโร….

ปฺาสนิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

ปฺาสมฺหิ นิปาตมฺหิ, เอโก ตาลปุโฏ สุจิ;

คาถาโย ตตฺถ ปฺาส, ปุน ปฺจ จ อุตฺตรีติ.

๒๐. สฏฺินิปาโต

๑. มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรคาถา

๑๑๔๙.

‘‘อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา, อุฺฉาปตฺตาคเต รตา;

ทาเลมุ มจฺจุโน เสนํ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตา.

๑๑๕๐.

‘‘อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา, อุฺฉาปตฺตาคเต รตา;

ธุนาม มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กุฺชโร.

๑๑๕๑.

‘‘รุกฺขมูลิกา สาตติกา, อุฺฉาปตฺตาคเต รตา;

ทาเลมุ มจฺจุโน เสนํ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตา.

๑๑๕๒.

‘‘รุกฺขมูลิกา สาตติกา, อุฺฉาปตฺตาคเต รตา;

ธุนาม มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กุฺชโร.

๑๑๕๓.

‘‘อฏฺิกงฺกลกุฏิเก, มํสนฺหารุปสิพฺพิเต;

ธิรตฺถุ ปุเร ทุคฺคนฺเธ, ปรคตฺเต มมายเส.

๑๑๕๔.

‘‘คูถภสฺเต ตโจนทฺเธ, อุรคณฺฑิปิสาจินิ;

นว โสตานิ เต กาเย, ยานิ สนฺทนฺติ สพฺพทา.

๑๑๕๕.

‘‘ตว สรีรํ นวโสตํ, ทุคฺคนฺธกรํ ปริพนฺธํ;

ภิกฺขุ ปริวชฺชยเต ตํ, มีฬฺหํ จ ยถา สุจิกาโม.

๑๑๕๖.

‘‘เอวฺเจ ตํ ชโน ชฺา, ยถา ชานามิ ตํ อหํ;

อารกา ปริวชฺเชยฺย, คูถฏฺานํว ปาวุเส’’.

๑๑๕๗.

‘‘เอวเมตํ มหาวีร, ยถา สมณ ภาสสิ;

เอตฺถ เจเก วิสีทนฺติ, ปงฺกมฺหิว ชรคฺคโว.

๑๑๕๘.

‘‘อากาสมฺหิ หลิทฺทิยา, โย มฺเถ รเชตเว;

อฺเน วาปิ รงฺเคน, วิฆาตุทยเมว ตํ.

๑๑๕๙.

‘‘ตทากาสสมํ จิตฺตํ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตํ;

มา ปาปจิตฺเต อาสาทิ, อคฺคิขนฺธํว ปกฺขิมา.

๑๑๖๐.

‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ, อรุกายํ สมุสฺสิตํ;

อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ, ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.

๑๑๖๑.

‘‘ปสฺส จิตฺตกตํ รูปํ, มณินา กุณฺฑเลน จ;

อฏฺึ ตเจน โอนทฺธํ, สห วตฺเถหิ โสภติ.

๑๑๖๒.

‘‘อลตฺตกกตา ปาทา, มุขํ จุณฺณกมกฺขิตํ;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๑๑๖๓.

‘‘อฏฺปทกตา เกสา, เนตฺตา อฺชนมกฺขิตา;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๑๑๖๔.

‘‘อฺชนีว นวา จิตฺตา, ปูติกาโย อลงฺกโต;

อลํ พาลสฺส โมหาย, โน จ ปารคเวสิโน.

๑๑๖๕.

‘‘โอทหิ มิคโว ปาสํ, นาสทา วาคุรํ มิโค;

ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, กทฺทนฺเต มิคพนฺธเก.

๑๑๖๖.

‘‘ฉินฺโน ปาโส มิควสฺส, นาสทา วาคุรํ มิโค;

ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม, โสจนฺเต มิคลุทฺทเก.

๑๑๖๗.

‘‘ตทาสิ ยํ ภึสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;

อเนกาการสมฺปนฺเน, สาริปุตฺตมฺหิ นิพฺพุเต.

๑๑๖๘.

[ที. นิ. ๒.๒๒๑, ๒๗๒; สํ. นิ. ๑.๑๘๖; ๒.๑๔๓; อป. เถร ๑.๒.๑๑๕; ชา. ๑.๑.๙๕] ‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา อุปฺปาทวย ธมฺมิโน.

อุปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข.

๑๑๖๙.

‘‘สุขุมํ เต ปฏิวิชฺฌนฺติ, วาลคฺคํ อุสุนา ยถา;

เย ปฺจกฺขนฺเธ ปสฺสนฺติ, ปรโต โน จ อตฺตโต.

๑๑๗๐.

‘‘เย จ ปสฺสนฺติ สงฺขาเร, ปรโต โน จ อตฺตโต;

ปจฺจพฺยาธึสุ นิปุณํ, วาลคฺคํ อุสุนา ยถา.

๑๑๗๑.

[สํ. นิ. ๑.๒๑, ๙๗] ‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช.

๑๑๗๒.

[สํ. นิ. ๑.๒๑, ๙๗]‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

ภวราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’.

๑๑๗๓.

‘‘โจทิโต ภาวิตตฺเตน, สรีรนฺติมธารินา;

มิคารมาตุปาสาทํ, ปาทงฺคุฏฺเน กมฺปยึ.

๑๑๗๔.

‘‘นยิทํ สิถิลมารพฺภ, นยิทํ อปฺเปน ถามสา;

นิพฺพานมธิคนฺตพฺพํ, สพฺพคนฺถ-ปโมจนํ.

๑๑๗๕.

‘‘อยฺจ ทหโร ภิกฺขุ, อยมุตฺตมโปริโส;

ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหินึ [สวาหนํ (ก.)].

๑๑๗๖.

‘‘วิวรมนุปภนฺติ วิชฺชุตา, เวภารสฺส จ ปณฺฑวสฺส จ;

นควิวรคโต ฌายติ, ปุตฺโต อปฺปฏิมสฺส ตาทิโน.

๑๑๗๗.

‘‘อุปสนฺโต อุปรโต, ปนฺตเสนาสโน มุนิ;

ทายาโท พุทฺธเสฏฺสฺส, พฺรหฺมุนา อภิวนฺทิโต.

๑๑๗๘.

‘‘อุปสนฺตํ อุปรตํ, ปนฺตเสนาสนํ มุนึ;

ทายาทํ พุทฺธเสฏฺสฺส, วนฺท พฺราหฺมณ กสฺสปํ.

๑๑๗๙.

‘‘โย จ ชาติสตํ คจฺเฉ, สพฺพา พฺราหฺมณชาติโย;

โสตฺติโย เวทสมฺปนฺโน, มนุสฺเสสุ ปุนปฺปุนํ.

๑๑๘๐.

‘‘อชฺฌายโกปิ เจ อสฺส, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

เอตสฺส วนฺทนาเยตํ, กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.

๑๑๘๑.

‘‘โย โส อฏฺ วิโมกฺขานิ, ปุเรภตฺตํ อผสฺสยิ [อปสฺสยิ (สี. ก.), อผุสฺสยิ (สฺยา.)];

อนุโลมํ ปฏิโลมํ, ตโต ปิณฺฑาย คจฺฉติ.

๑๑๘๒.

‘‘ตาทิสํ ภิกฺขุํ มาสาทิ [มา หนิ (สี.)], มาตฺตานํ ขณิ พฺราหฺมณ;

อภิปฺปสาเทหิ มนํ, อรหนฺตมฺหิ ตาทิเน;

ขิปฺปํ ปฺชลิโก วนฺท, มา เต วิชฏิ มตฺถกํ.

๑๑๘๓.

‘‘เนโส ปสฺสติ สทฺธมฺมํ, สํสาเรน ปุรกฺขโต;

อโธคมํ ชิมฺหปถํ, กุมฺมคฺคมนุธาวติ.

๑๑๘๔.

‘‘กิมีว มีฬฺหสลฺลิตฺโต, สงฺขาเร อธิมุจฺฉิโต;

ปคาฬฺโห ลาภสกฺกาเร, ตุจฺโฉ คจฺฉติ โปฏฺิโล.

๑๑๘๕.

‘‘อิมฺจ ปสฺส อายนฺตํ, สาริปุตฺตํ สุทสฺสนํ;

วิมุตฺตํ อุภโตภาเค, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิตํ.

๑๑๘๖.

‘‘วิสลฺลํ ขีณสํโยคํ, เตวิชฺชํ มจฺจุหายินํ;

ทกฺขิเณยฺยํ มนุสฺสานํ, ปุฺกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.

๑๑๘๗.

‘‘เอเต สมฺพหุลา เทวา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

ทส เทวสหสฺสานิ, สพฺเพ พฺรหฺมปุโรหิตา;

โมคฺคลฺลานํ นมสฺสนฺตา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.

๑๑๘๘.

‘‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ยสฺส เต อาสวา ขีณา, ทกฺขิเณยฺโยสิ มาริส’.

๑๑๘๙.

‘‘ปูชิโต นรเทเวน, อุปฺปนฺโน มรณาภิภู;

ปุณฺฑรีกํว โตเยน, สงฺขาเรนุปลิปฺปติ.

๑๑๙๐.

‘‘ยสฺส มุหุตฺเตน สหสฺสธา โลโก, สํวิทิโต สพฺรหฺมกปฺโป วสิ;

อิทฺธิคุเณ จุตุปปาเต กาเล, ปสฺสติ เทวตา ส ภิกฺขุ.

๑๑๙๑.

‘‘สาริปุตฺโตว ปฺาย, สีเลน อุปสเมน จ;

โยปิ ปารงฺคโต ภิกฺขุ, เอตาวปรโม สิยา.

๑๑๙๒.

‘‘โกฏิสตสหสฺสสฺส, อตฺตภาวํ ขเณน นิมฺมิเน;

อหํ วิกุพฺพนาสุ กุสโล, วสีภูโตมฺหิ อิทฺธิยา.

๑๑๙๓.

‘‘สมาธิวิชฺชาวสิปารมีคโต, โมคฺคลฺลานโคตฺโต อสิตสฺส สาสเน;

ธีโร สมุจฺฉินฺทิ สมาหิตินฺทฺริโย, นาโค ยถา ปูติลตํว พนฺธนํ.

๑๑๙๔.

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๑๑๙๕.

‘‘ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.

๑๑๙๖.

[ม. นิ. ๑.๕๑๓] ‘‘กีทิโส นิรโย อาสิ, ยตฺถ ทุสฺสี อปจฺจถ;

วิธุรํ สาวกมาสชฺช, กกุสนฺธฺจ พฺราหฺมณํ.

๑๑๙๗.

‘‘สตํ อาสิ อโยสงฺกู, สพฺเพ ปจฺจตฺตเวทนา;

อีทิโส นิรโย อาสิ, ยตฺถ ทุสฺสี อปจฺจถ;

วิธุรํ สาวกมาสชฺช, กกุสนฺธฺจ พฺราหฺมณํ.

๑๑๙๘.

‘‘โย เอตมภิชานาติ, ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก;

ตาทิสํ ภิกฺขุมาสชฺช, กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๑๙๙.

‘‘มชฺเฌสรสฺมึ [สรสฺส (สี.), สาครสฺมึ (ก.)] ติฏฺนฺติ, วิมานา กปฺปายิโน;

เวฬุริยวณฺณา รุจิรา, อจฺจิมนฺโต ปภสฺสรา;

อจฺฉรา ตตฺถ นจฺจนฺติ, ปุถุ นานตฺตวณฺณิโย.

๑๒๐๐.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๐๑.

‘‘โย เว พุทฺเธน โจทิโต, ภิกฺขุสงฺฆสฺส เปกฺขโต;

มิคารมาตุปาสาทํ, ปาทงฺคุฏฺเน กมฺปยิ.

๑๒๐๒.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๐๓.

‘‘โย เวชยนฺตปาสาทํ, ปาทงฺคุฏฺเน กมฺปยิ;

อิทฺธิพเลนุปตฺถทฺโธ, สํเวเชสิ จ เทวตา.

๑๒๐๔.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๐๔.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๐๕.

‘‘โย เวชยนฺตปาสาเท, สกฺกํ โส ปริปุจฺฉติ;

อปิ อาวุโส ชานาสิ, ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโย;

ตสฺส สกฺโก วิยากาสิ, ปฺหํ ปุฏฺโ ยถาตถํ.

๑๒๐๖.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๐๗.

‘‘โย พฺรหฺมานํ ปริปุจฺฉติ, สุธมฺมายํ ิโต [สุธมฺมายา’ภิโต (สฺยา.)] สภํ;

อชฺชาปิ ตฺยาวุโส สา ทิฏฺิ, ยา เต ทิฏฺิ ปุเร อหุ;

ปสฺสสิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ.

๑๒๐๘.

‘‘ตสฺส พฺรหฺมา วิยากาสิ, ปฺหํ ปุฏฺโ ยถาตถํ;

น เม มาริส สา ทิฏฺิ, ยา เม ทิฏฺิ ปุเร อหุ.

๑๒๐๙.

‘‘ปสฺสามิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ;

โสหํ อชฺช กถํ วชฺชํ, อหํ นิจฺโจมฺหิ สสฺสโต.

๑๒๑๐.

‘‘โย เอตมภิชานาติ…เป… กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๑๑.

‘‘โย มหาเนรุโน กูฏํ, วิโมกฺเขน อผสฺสยิ [อปสฺสยิ (สี. ก.)];

วนํ ปุพฺพวิเทหานํ, เย จ ภูมิสยา นรา.

๑๒๑๒.

‘‘โย เอตมภิชานาติ, ภิกฺขุ พุทฺธสฺส สาวโก;

ตาทิสํ ภิกฺขุมาสชฺช, กณฺห ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ.

๑๒๑๓.

‘‘น เว อคฺคิ เจตยติ, อหํ พาลํ ฑหามีติ;

พาโลว ชลิตํ อคฺคึ, อาสชฺช นํ ปฑยฺหติ.

๑๒๑๔.

‘‘เอวเมว ตุวํ มาร, อาสชฺช นํ ตถาคตํ;

สยํ ฑหิสฺสสิ อตฺตานํ, พาโล อคฺคึว สมฺผุสํ.

๑๒๑๕.

‘‘อปุฺํ ปสวี มาโร, อาสชฺช นํ ตถาคตํ;

กึ นุ มฺสิ ปาปิม, น เม ปาปํ วิปจฺจติ.

๑๒๑๖.

‘‘กรโต เต จียเต [มิยฺยเต (สพฺพตฺถ) ม. นิ. ๑.๕๑๓ ปสฺสิตพฺพํ] ปาปํ, จิรรตฺตาย อนฺตก;

มาร นิพฺพินฺท พุทฺธมฺหา, อาสํ มากาสิ ภิกฺขุสุ.

๑๒๑๗.

‘‘อิติ มารํ อตชฺเชสิ, ภิกฺขุ เภสกฬาวเน;

ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข, ตตฺเถวนฺตรธายถา’’ติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน [มหาโมคฺคลาโน (ก.)] เถโร คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สฏฺินิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

สฏฺิกมฺหิ นิปาตมฺหิ, โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก;

เอโกว เถรคาถาโย, อฏฺสฏฺิ ภวนฺติ ตาติ.

๒๑. มหานิปาโต

๑. วงฺคีสตฺเถรคาถา

๑๒๑๘.

‘‘นิกฺขนฺตํ วต มํ สนฺตํ, อคารสฺมานคาริยํ;

วิตกฺกา อุปธาวนฺติ, ปคพฺภา กณฺหโต อิเม.

๑๒๑๙.

‘‘อุคฺคปุตฺตา มหิสฺสาสา, สิกฺขิตา ทฬฺหธมฺมิโน [ทฬฺหธนฺวิโน (สี. อฏฺ.)];

สมนฺตา ปริกิเรยฺยุํ, สหสฺสํ อปลายินํ.

๑๒๒๐.

‘‘สเจปิ เอตฺตกา [เอตโต (สํ. นิ. ๑.๒๐๙)] ภิยฺโย, อาคมิสฺสนฺติ อิตฺถิโย;

เนว มํ พฺยาธยิสฺสนฺติ [พฺยาถยิสฺสนฺติ (?)], ธมฺเม สมฺหิ [ธมฺเมสฺวมฺหิ (สฺยา. ก.)] ปติฏฺิโต.

๑๒๒๑.

‘‘สกฺขี หิ เม สุตํ เอตํ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

นิพฺพานคมนํ มคฺคํ, ตตฺถ เม นิรโต มโน.

๑๒๒๒.

‘‘เอวํ เจ มํ วิหรนฺตํ, ปาปิม อุปคจฺฉสิ;

ตถา มจฺจุ กริสฺสามิ, น เม มคฺคมฺปิ ทกฺขสิ.

๑๒๒๓.

‘‘อรติฺจ [อรตึ (พหูสุ)] รติฺจ ปหาย, สพฺพโส เคหสิตฺจ วิตกฺกํ;

วนถํ น กเรยฺย กุหิฺจิ, นิพฺพนโถ อวนโถ ส [นิพฺพนโถ อรโต ส หิ (สํ. นิ. ๑.๒๑๐)] ภิกฺขุ.

๑๒๒๔.

‘‘ยมิธ ปถวิฺจ เวหาสํ, รูปคตํ ชคโตคธํ กิฺจิ;

ปริชียติ สพฺพมนิจฺจํ, เอวํ สเมจฺจ จรนฺติ มุตตฺตา.

๑๒๒๕.

‘‘อุปธีสุ ชนา คธิตาเส, ทิฏฺสุเต [ทิฏฺเ สุเต (สี.)] ปฏิเฆ จ มุเต จ;

เอตฺถ วิโนทย ฉนฺทมเนโช, โย เหตฺถ น ลิมฺปติ มุนิ ตมาหุ [ตํ มุนิมาหุ (สํ. นิ. ๑.๒๑๐)].

๑๒๒๖.

‘‘อถ สฏฺิสิตา สวิตกฺกา, ปุถุชฺชนตาย [ปุถู ชนตาย (สํ. นิ. ๑.๒๑๐)] อธมฺมา นิวิฏฺา;

น จ วคฺคคตสฺส กุหิฺจิ, โน ปน ทุฏฺุลฺลคาหี [ทุฏฺุลฺลภาณี (สํ. นิ. ๑.๒๑๐)] ส ภิกฺขุ.

๑๒๒๗.

‘‘ทพฺโพ จิรรตฺตสมาหิโต, อกุหโก นิปโก อปิหาลุ;

สนฺตํ ปทํ อชฺฌคมา มุนิ, ปฏิจฺจ ปรินิพฺพุโต กงฺขติ กาลํ.

๑๒๒๘.

‘‘มานํ ปชหสฺสุ โคตม, มานปถฺจ ชหสฺสุ อเสสํ;

มานปถมฺหิ ส มุจฺฉิโต, วิปฺปฏิสารีหุวา จิรรตฺตํ.

๑๒๒๙.

‘‘มกฺเขน มกฺขิตา ปชา, มานหตา นิรยํ ปปตนฺติ;

โสจนฺติ ชนา จิรรตฺตํ, มานหตา นิรยํ อุปปนฺนา.

๑๒๓๐.

‘‘น หิ โสจติ ภิกฺขุ กทาจิ, มคฺคชิโน สมฺมา ปฏิปนฺโน;

กิตฺติฺจ สุขฺจานุโภติ, ธมฺมทโสติ ตมาหุ ตถตฺตํ.

๑๒๓๑.

‘‘ตสฺมา อขิโล อิธ [อขิโล (สี.), อขิโลธ (สํ. นิ. ๑.๒๑๑)] ปธานวา, นีวรณานิ ปหาย วิสุทฺโธ;

มานฺจ ปหาย อเสสํ, วิชฺชายนฺตกโร สมิตาวี.

๑๒๓๒.

‘‘กามราเคน ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ;

สาธุ นิพฺพาปนํ พฺรูหิ, อนุกมฺปาย โคตม.

๑๒๓๓.

‘‘สฺาย วิปริเยสา, จิตฺตํ เต ปริฑยฺหติ;

นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ, สุภํ ราคูปสํหิตํ ( ) [(สงฺขาเร ปรโต ปสฺส, ทุกฺขโต มา จ อตฺตโต; นิพฺพาเปหิ มหาราคํ, มา ทยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ;) (สี. สํ. นิ. ๑.๒๑๒) อุทฺทานคาถายํ เอกสตฺตตีติสงฺขฺยา จ, เถรคาถาฏฺกถา จ ปสฺสิตพฺพา].

๑๒๓๔.

‘‘อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;

สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทาพหุโล ภว.

๑๒๓๕.

‘‘อนิมิตฺตฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;

ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺโต จริสฺสสิ.

๑๒๓๖.

‘‘ตเมว วาจํ ภาเสยฺย, ยายตฺตานํ น ตาปเย;

ปเร จ น วิหึเสยฺย, สา เว วาจา สุภาสิตา.

๑๒๓๗.

‘‘ปิยวาจเมว ภาเสยฺย, ยา วาจา ปฏินนฺทิตา;

ยํ อนาทาย ปาปานิ, ปเรสํ ภาสเต ปิยํ.

๑๒๓๘.

‘‘สจฺจํ เว อมตา วาจา, เอส ธมฺโม สนนฺตโน;

สจฺเจ อตฺเถ จ ธมฺเม จ, อาหุ สนฺโต ปติฏฺิตา.

๑๒๓๙.

‘‘ยํ พุทฺโธ ภาสติ วาจํ, เขมํ นิพฺพานปตฺติยา;

ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย, สา เว วาจานมุตฺตมา.

๑๒๔๐.

‘‘คมฺภีรปฺโ เมธาวี, มคฺคามคฺคสฺส โกวิโท;

สาริปุตฺโต มหาปฺโ, ธมฺมํ เทเสติ ภิกฺขุนํ.

๑๒๔๑.

‘‘สงฺขิตฺเตนปิ เทเสติ, วิตฺถาเรนปิ ภาสติ;

สาลิกายิว นิคฺโฆโส, ปฏิภานํ อุทิยฺยติ [อุทีรยิ (สี.), อุทียฺยติ (สฺยา.), อุทยฺยติ (?) อุฏฺหตีติ ตํสํวณฺณนา].

๑๒๔๒.

‘‘ตสฺส ตํ เทสยนฺตสฺส, สุณนฺติ มธุรํ คิรํ;

สเรน รชนีเยน, สวนีเยน วคฺคุนา;

อุทคฺคจิตฺตา มุทิตา, โสตํ โอเธนฺติ ภิกฺขโว.

๑๒๔๓.

‘‘อชฺช ปนฺนรเส วิสุทฺธิยา, ภิกฺขู ปฺจสตา สมาคตา;

สํโยชนพนฺธนจฺฉิทา, อนีฆา ขีณปุนพฺภวา อิสี.

๑๒๔๔.

‘‘จกฺกวตฺตี ยถา ราชา, อมจฺจปริวาริโต;

สมนฺตา อนุปริเยติ, สาครนฺตํ มหึ อิมํ.

๑๒๔๕.

‘‘เอวํ วิชิตสงฺคามํ, สตฺถวาหํ อนุตฺตรํ;

สาวกา ปยิรุปาสนฺติ, เตวิชฺชา มจฺจุหายิโน.

๑๒๔๖.

‘‘สพฺเพ ภควโต ปุตฺตา, ปลาเปตฺถ น วิชฺชติ;

ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ, วนฺเท อาทิจฺจพนฺธุนํ.

๑๒๔๗.

‘‘ปโรสหสฺสํ ภิกฺขูนํ, สุคตํ ปยิรุปาสติ;

เทเสนฺตํ วิรชํ ธมฺมํ, นิพฺพานํ อกุโตภยํ.

๑๒๔๘.

‘‘สุณนฺติ ธมฺมํ วิมลํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;

โสภติ วต สมฺพุทฺโธ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต.

๑๒๔๙.

‘‘‘นาคนาโม’สิ ภควา, อิสีนํ อิสิสตฺตโม;

มหาเมโฆว หุตฺวาน, สาวเก อภิวสฺสสิ.

๑๒๕๐.

‘‘ทิวา วิหารา นิกฺขมฺม, สตฺถุทสฺสนกมฺยตา;

สาวโก เต มหาวีร, ปาเท วนฺทติ วงฺคิโส.

๑๒๕๑.

‘‘อุมฺมคฺคปถํ มารสฺส, อภิภุยฺย จรติ ปภิชฺช ขีลานิ;

ตํ ปสฺสถ พนฺธปมุฺจกรํ, อสิตํว ภาคโส ปวิภชฺช.

๑๒๕๒.

‘‘โอฆสฺส หิ นิตรณตฺถํ, อเนกวิหิตํ มคฺคํ อกฺขาสิ;

ตสฺมิฺจ อมเต อกฺขาเต, ธมฺมทสา ิตา อสํหีรา.

๑๒๕๓.

‘‘ปชฺโชตกโร อติวิชฺฌ [อติวิชฺฌ ธมฺมํ (สี.)], สพฺพิตีนํ อติกฺกมมทฺทส [อติกฺกมมทฺท (สี. ก.)];

ตฺวา จ สจฺฉิกตฺวา จ, อคฺคํ โส เทสยิ ทสทฺธานํ.

๑๒๕๔.

‘‘เอวํ สุเทสิเต ธมฺเม, โก ปมาโท วิชานตํ ธมฺมํ;

ตสฺมา หิ ตสฺส ภควโต สาสเน, อปฺปมตฺโต สทา นมสฺสมนุสิกฺเข.

๑๒๕๕.

‘‘พุทฺธานุพุทฺโธ โย เถโร, โกณฺฑฺโ ติพฺพนิกฺกโม;

ลาภี สุขวิหารานํ, วิเวกานํ อภิณฺหโส.

๑๒๕๖.

‘‘ยํ สาวเกน ปตฺตพฺพํ, สตฺถุ สาสนการินา;

สพฺพสฺส ตํ อนุปฺปตฺตํ, อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโต.

๑๒๕๗.

‘‘มหานุภาโว เตวิชฺโช, เจโตปริยโกวิโท;

โกณฺฑฺโ พุทฺธทายาโท, ปาเท วนฺทติ สตฺถุโน.

๑๒๕๘.

‘‘นคสฺส ปสฺเส อาสีนํ, มุนึ ทุกฺขสฺส ปารคุํ;

สาวกา ปยิรุปาสนฺติ, เตวิชฺชา มจฺจุหายิโน.

๑๒๕๙.

‘‘เจตสา [เต เจตสา (สํ. นิ. ๑.๒๑๘)] อนุปริเยติ, โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก;

จิตฺตํ เนสํ สมนฺเวสํ [สมนฺเนสํ (สํ. นิ. ๑.๒๑๘)], วิปฺปมุตฺตํ นิรูปธึ.

๑๒๖๐.

‘‘เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, มุนึ ทุกฺขสฺส ปารคุํ;

อเนกาการสมฺปนฺนํ, ปยิรุปาสนฺติ โคตมํ.

๑๒๖๑.

‘‘จนฺโท ยถา วิคตวลาหเก นเภ, วิโรจติ วีตมโลว ภาณุมา;

เอวมฺปิ องฺคีรส ตฺวํ มหามุนิ, อติโรจสิ ยสสา สพฺพโลกํ.

๑๒๖๒.

‘‘กาเวยฺยมตฺตา วิจริมฺห ปุพฺเพ, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;

อถทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.

๑๒๖๓.

‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, มุนิ ทุกฺขสฺส ปารคู;

ธมฺมํ สุตฺวา ปสีทิมฺห, สทฺธา [อทฺธา (สี. อฏฺ.)] โน อุทปชฺชถ.

๑๒๖๔.

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ขนฺเธ อายตนานิ จ;

ธาตุโย จ วิทิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๑๒๖๕.

‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา;

อิตฺถีนํ ปุริสานฺจ, เย เต สาสนการกา.

๑๒๖๖.

‘‘เตสํ โข วต อตฺถาย, โพธิมชฺฌคมา มุนิ;

ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, เย นิรามคตทฺทสา.

๑๒๖๗.

‘‘สุเทสิตา จกฺขุมตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;

จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, อนุกมฺปาย ปาณินํ.

๑๒๖๘.

‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ, ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ;

อริยํ จฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, ทุกฺขูปสมคามินํ.

๑๒๖๙.

‘‘เอวเมเต ตถา วุตฺตา, ทิฏฺา เม เต ยถา ตถา;

สทตฺโถ เม อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๒๗๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

สุวิภตฺเตสุ [สวิภตฺเตสุ (สี. ก.)] ธมฺเมสุ, ยํ เสฏฺํ ตทุปาคมึ.

๑๒๗๑.

‘‘อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, โสตธาตุ วิโสธิตา;

เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยโกวิโท.

๑๒๗๒.

‘‘ปุจฺฉามิ สตฺถารมโนมปฺํ, ทิฏฺเว ธมฺเม โย วิจิกิจฺฉานํ เฉตฺตา;

อคฺคาฬเว กาลมกาสิ ภิกฺขุ, าโต ยสสฺสี อภินิพฺพุตตฺโต.

๑๒๗๓.

‘‘นิคฺโรธกปฺโป อิติ ตสฺส นามํ, ตยา กตํ ภควา พฺราหฺมณสฺส;

โส ตํ นมสฺสํ อจริ มุตฺยเปโข, อารทฺธวีริโย ทฬฺหธมฺมทสฺสี.

๑๒๗๔.

‘‘ตํ สาวกํ สกฺก มยมฺปิ สพฺเพ, อฺาตุมิจฺฉาม สมนฺตจกฺขุ;

สมวฏฺิตา โน สวนาย โสตา [เหตุํ (สี. สฺยา.) สุตฺตนิปาตฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา], ตุวํ โน สตฺถา ตฺวมนุตฺตโรสิ’’.

๑๒๗๕.

ฉินฺท โน วิจิกิจฺฉํ พฺรูหิ เมตํ, ปรินิพฺพุตํ เวทย ภูริปฺ;

มชฺเฌว โน ภาส สมนฺตจกฺขุ, สกฺโกว เทวาน สหสฺสเนตฺโต.

๑๒๗๖.

‘‘เย เกจิ คนฺถา อิธ โมหมคฺคา, อฺาณปกฺขา วิจิกิจฺฉานา;

ตถาคตํ ปตฺวา น เต ภวนฺติ, จกฺขุฺหิ เอตํ ปรมํ นรานํ.

๑๒๗๗.

‘‘โน เจ หิ ชาตุ ปุริโส กิเลเส, วาโต ยถา อพฺภฆนํ วิหาเน;

ตโมวสฺส นิวุโต สพฺพโลโก, โชติมนฺโตปิ น ปภาเสยฺยุํ [น โชติมนฺโตปิ นรา ตเปยฺยุํ (สุ. นิ. ๓๕๐)].

๑๒๗๘.

‘‘ธีรา จ ปชฺโชตกรา ภวนฺติ, ตํ ตํ อหํ วีร ตเถว มฺเ;

วิปสฺสินํ ชานมุปาคมิมฺห, ปริสาสุ โน อาวิกโรหิ กปฺปํ.

๑๒๗๙.

‘‘ขิปฺปํ คิรํ เอรย วคฺคุ วคฺคุํ, หํโสว ปคฺคยฺห สณิกํ นิกูช;

พินฺทุสฺสเรน สุวิกปฺปิเตน, สพฺเพว เต อุชฺชุคตา สุโณม.

๑๒๘๐.

‘‘ปหีนชาติมรณํ อเสสํ, นิคฺคยฺห โธนํ วเทสฺสามิ [ปฏิเวทิยามิ (สี. ก.)] ธมฺมํ;

น กามกาโร หิ [โหติ (สี. ก.)] ปุถุชฺชนานํ, สงฺเขยฺยกาโร จ [ว (พหูสุ)] ตถาคตานํ.

๑๒๘๑.

‘‘สมฺปนฺนเวยฺยากรณํ ตเวทํ, สมุชฺชุปฺสฺส สมุคฺคหีตํ;

อยมฺชลิ ปจฺฉิโม สุปฺปณามิโต, มา โมหยี ชานมโนมปฺ.

๑๒๘๒.

‘‘ปโรปรํ อริยธมฺมํ วิทิตฺวา, มา โมหยี ชานมโนมวีริย;

วารึ ยถา ฆมฺมนิ ฆมฺมตตฺโต, วาจาภิกงฺขามิ สุตํ ปวสฺส.

๑๒๘๓.

‘‘ยทตฺถิกํ พฺรหฺมจริยํ อจรี, กปฺปายโน กจฺจิสฺสตํ อโมฆํ;

นิพฺพายิ โส อาทุ สอุปาทิเสโส [อนุปาทิเสสา (สี.), อนุปาทิเสโส (ก.)], ยถา วิมุตฺโต อหุ ตํ สุโณม.

๑๒๘๔.

‘‘‘อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ อิธ นามรูเป,

(อิติ ภควา) กณฺหสฺส โสตํ ทีฆรตฺตานุสยิตํ;

อตาริ ชาตึ มรณํ อเสสํ’, อิจฺจพฺรวิ ภควา ปฺจเสฏฺโ.

๑๒๘๕.

‘‘เอส สุตฺวา ปสีทามิ, วโจ เต อิสิสตฺตม;

อโมฆํ กิร เม ปุฏฺํ, น มํ วฺเจสิ พฺราหฺมโณ.

๑๒๘๖.

‘‘ยถา วาที ตถา การี, อหุ พุทฺธสฺส สาวโก;

อจฺเฉจฺฉิ มจฺจุโน ชาลํ, ตตํ มายาวิโน ทฬฺหํ.

๑๒๘๗.

‘‘อทฺทส ภควา อาทึ, อุปาทานสฺส กปฺปิโย;

อจฺจคา วต กปฺปาโน, มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรํ.

๑๒๘๘.

‘‘ตํ เทวเทวํ วนฺทามิ, ปุตฺตํ เต ทฺวิปทุตฺตม;

อนุชาตํ มหาวีรํ, นาคํ นาคสฺส โอรส’’นฺติ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วงฺคีโส เถโร คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

มหานิปาโต นิฏฺิโต.

ตตฺรุทฺทานํ –

สตฺตติมฺหิ นิปาตมฺหิ, วงฺคีโส ปฏิภาณวา;

เอโกว เถโร นตฺถฺโ, คาถาโย เอกสตฺตตีติ.

นิฏฺิตา เถรคาถาโย.

ตตฺรุทฺทานํ –

สหสฺสํ โหนฺติ ตา คาถา, ตีณิ สฏฺิสตานิ จ;

เถรา จ ทฺเว สตา สฏฺิ, จตฺตาโร จ ปกาสิตา.

สีหนาทํ นทิตฺวาน, พุทฺธปุตฺตา อนาสวา;

เขมนฺตํ ปาปุณิตฺวาน, อคฺคิขนฺธาว นิพฺพุตาติ.

เถรคาถาปาฬิ นิฏฺิตา.