📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

ขุทฺทกนิกาเย

เถราปทานปาฬิ

(ปโม ภาโค)

๑. พุทฺธวคฺโค

๑. พุทฺธอปทานํ

.

ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ, อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค;

‘‘สพฺพฺุพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ, ภวนฺติ เต เหตุภิ เกหิ วีร’’.

.

ตทาห สพฺพฺุวโร มเหสี, อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน;

‘‘เย ปุพฺพพุทฺเธสุ [สพฺพพุทฺเธสุ (สฺยา.)] กตาธิการา, อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุ.

.

‘‘เตเนว สมฺโพธิมุเขน ธีรา, อชฺฌาสเยนาปิ มหาพเลน;

ปฺาย เตเชน สุติกฺขปฺา, สพฺพฺุภาวํ อนุปาปุณนฺติ.

.

‘‘อหมฺปิ ปุพฺพพุทฺเธสุ, พุทฺธตฺตมภิปตฺถยึ,

มนสาเยว หุตฺวาน, ธมฺมราชา อสงฺขิยา.

.

‘‘อถ พุทฺธาปทานานิ, สุณาถ สุทฺธมานสา;

ตึสปารมิสมฺปุณฺณา, ธมฺมราชา อสงฺขิยา.

.

‘‘สมฺโพธึ พุทฺธเสฏฺานํ, สสงฺเฆ โลกนายเก;

ทสงฺคุลี นมสฺสิตฺวา, สิรสา อภิวาทยึ [อภิวาทเย (สฺยา.)].

.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺเตสุ, รตนา วิชฺชนฺติสงฺขิยา;

อากาสฏฺา จ ภูมฏฺา [ภุมฺมฏฺา (สี. สฺยา.)], มนสา สพฺพมาหรึ.

.

‘‘ตตฺถ รูปิยภูมิยํ, ปาสาทํ มาปยึ อหํ;

เนกภุมฺมํ รตนมยํ, อุพฺพิทฺธํ นภมุคฺคตํ.

.

‘‘วิจิตฺตถมฺภํ สุกตํ, สุวิภตฺตํ มหารหํ;

กนกมยสงฺฆาฏํ, โกนฺตจฺฉตฺเตหิ มณฺฑิตํ.

๑๐.

‘‘ปมา เวฬุริยา ภูมิ, วิมลพฺภสมา สุภา;

นฬินชลชากิณฺณา, วรกฺจนภูมิยา.

๑๑.

‘‘ปวาฬํสา ปวาฬวณฺณา, กาจิ โลหิตกา สุภา;

อินฺทโคปกวณฺณาภา, ภูมิ โอภาสตี ทิสา.

๑๒.

‘‘สุวิภตฺตา ฆรมุขา, นิยฺยูหา สีหปฺชรา;

จตุโร เวทิกา ชาลา, คนฺธาเวฬา มโนรมา.

๑๓.

‘‘นีลา ปีตา โลหิตกา, โอทาตา สุทฺธกาฬกา;

กูฏาคารวรูเปตา, สตฺตรตนภูสิตา.

๑๔.

‘‘โอโลกมยา ปทุมา, วาฬวิหงฺคโสภิตา;

นกฺขตฺตตารกากิณฺณา, จนฺทสูเรหิ [จนฺทสุริเยหิ (สี. สฺยา.)] มณฺฑิตา.

๑๕.

‘‘เหมชาเลน สฺฉนฺนา, โสณฺณกิงฺกิณิกายุตา;

วาตเวเคน กูชนฺติ, โสณฺณมาลา มโนรมา.

๑๖.

‘‘มฺเชฏฺกํ โลหิตกํ, ปีตกํ หริปิฺชรํ;

นานารงฺเคหิ สมฺปีตํ [สํจิตฺตํ (สฺยา.)], อุสฺสิตทฺธชมาลินี [มาลินึ (สี.)].

๑๗.

‘‘น นํ [นานา (สี. สฺยา.)] พหูเนกสตา, ผลิกา รชตามยา;

มณิมยา โลหิตงฺคา, มสารคลฺลมยา ตถา;

นานาสยนวิจิตฺตา, สณฺหกาสิกสนฺถตา.

๑๘.

‘‘กมฺปลา ทุกูลา จีนา, ปฏฺฏุณฺณา ปณฺฑุปาวุรา;

วิวิธตฺถรณํ สพฺพํ, มนสา ปฺเปสหํ.

๑๙.

‘‘ตาสุ ตาสฺเวว ภูมีสุ, รตนกูฏลงฺกตํ;

มณิเวโรจนา อุกฺกา, ธารยนฺตา สุติฏฺเร.

๒๐.

‘‘โสภนฺติ เอสิกา ถมฺภา, สุภา กฺจนโตรณา;

ชมฺโพนทา สารมยา, อโถ รชตมยาปิ จ.

๒๑.

‘‘เนกา สนฺธี สุวิภตฺตา, กวาฏคฺคฬจิตฺติตา;

อุภโต ปุณฺณฆฏาเนกา, ปทุมุปฺปลสํยุตา.

๒๒.

‘‘อตีเต สพฺพพุทฺเธ จ, สสงฺเฆ โลกนายเก;

ปกติวณฺณรูเปน, นิมฺมินิตฺวา สสาวเก.

๒๓.

‘‘เตน ทฺวาเรน ปวิสิตฺวา, สพฺเพ พุทฺธา สสาวกา;

สพฺพโสณฺณมเย ปีเ, นิสินฺนา อริยมณฺฑลา.

๒๔.

‘‘เย จ เอตรหิ อตฺถิ, พุทฺธา โลเก อนุตฺตรา;

อตีเต วตฺตมานา จ, ภวนํ สพฺเพ สมาหรึ.

๒๕.

‘‘ปจฺเจกพุทฺเธเนกสเต, สยมฺภู อปราชิเต;

อตีเต วตฺตมาเน จ, ภวนํ สพฺเพ สมาหรึ.

๒๖.

‘‘กปฺปรุกฺขา พหู อตฺถิ, เย ทิพฺพา เย จ มานุสา;

สพฺพํ ทุสฺสํ สมาหนฺตา, อจฺฉาเทมิ ติจีวรํ.

๒๗.

‘‘ขชฺชํ โภชฺชํ สายนียํ, สมฺปนฺนํ ปานโภชนํ;

มณิมเย สุเภ ปตฺเต, สํปูเรตฺวา อทาสหํ.

๒๘.

‘‘ทิพฺพวตฺถสมา หุตฺวา, มฏฺา [มฏฺฏา (สี.)] จีวรสํยุตา;

มธุรา สกฺขรา เจว, เตลา จ มธุผาณิตา.

๒๙.

‘‘ตปฺปิตา ปรมนฺเนน, สพฺเพ เต อริยมณฺฑลา;

รตนคพฺภํ ปวิสิตฺวา, เกสรีว คุหาสยา.

๓๐.

‘‘มหารหมฺหิ สยเน, สีหเสยฺยมกปฺปยุํ;

สมฺปชานา สมุฏฺาย, สยเน [เสยฺเย (สฺยา.)] ปลฺลงฺกมาภุชุํ.

๓๑.

‘‘โคจรํ สพฺพพุทฺธานํ, ฌานรติสมปฺปิตา;

อฺเ ธมฺมานิ เทเสนฺติ, อฺเ กีฬนฺติ อิทฺธิยา.

๓๒.

‘‘อฺเ อภิฺา อปฺเปนฺติ, อภิฺา วสิภาวิตา;

วิกุพฺพนา วิกุพฺพนฺติ, อฺเเนกสหสฺสิโย.

๓๓.

‘‘พุทฺธาปิ พุทฺเธ ปุจฺฉนฺติ, วิสยํ สพฺพฺุมาลยํ;

คมฺภีรํ นิปุณํ านํ, ปฺาย วินิพุชฺฌเร.

๓๔.

‘‘สาวกา พุทฺเธ ปุจฺฉนฺติ, พุทฺธา ปุจฺฉนฺติ สาวเก;

อฺมฺฺจ ปุจฺฉิตฺวา [ปุจฺฉนฺติ (สี. สฺยา.)], อฺโฺํ พฺยากโรนฺติ เต.

๓๕.

‘‘พุทฺธา ปจฺเจกพุทฺธา จ, สาวกา ปริจารกา;

เอวํ สกาย รติยา, ปาสาเทภิรมนฺติ เต.

๓๖.

‘‘ฉตฺตา ติฏฺนฺตุ รตนา, กฺจนาเวฬปนฺติกา;

มุตฺตาชาลปริกฺขิตฺตา, สพฺเพ ธาเรนฺตุ [ธาเรนฺติ (ก.)] มตฺถเก.

๓๗.

‘‘ภวนฺตุ เจฬวิตานา, โสณฺณตารกจิตฺติตา;

วิจิตฺตมลฺยวิตตา, สพฺเพ ธาเรนฺตุ มตฺถเก.

๓๘.

‘‘วิตตา มลฺยทาเมหิ, คนฺธทาเมหิ โสภิตา;

ทุสฺสทามปริกิณฺณา, รตนทามภูสิตา.

๓๙.

‘‘ปุปฺผาภิกิณฺณา สุจิตฺตา, สุรภิคนฺธภูสิตา;

คนฺธปฺจงฺคุลิกตา [คนฺธปฺจงฺคุลํ กตา (อฏฺ.)], เหมจฺฉทนฉาทิตา.

๔๐.

‘‘จตุทฺทิสา โปกฺขรฺโ, ปทุมุปฺปลสนฺถตา;

โสวณฺณรูปา ขายนฺตุ, ปทฺมํเรณุรชุคฺคตา.

๔๑.

‘‘ปุปฺผนฺตุ ปาทปา สพฺเพ, ปาสาทสฺส สมนฺตโต;

สยฺจ ปุปฺผา มุฺจิตฺวา, คนฺตฺวา ภวนโมกิรุํ.

๔๒.

‘‘สิขิโน ตตฺถ นจฺจนฺตุ, ทิพฺพหํสา ปกูชเร;

กรวีกา จ คายนฺตุ, ทิชสงฺฆา สมนฺตโต.

๔๓.

‘‘เภริโย สพฺพา วชฺชนฺตุ, วีณา สพฺพา รสนฺตุ [รวนฺตุ (สี. สฺยา.)] ตา;

สพฺพา สงฺคีติ วตฺตนฺตุ, ปาสาทสฺส สมนฺตโต.

๔๔.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, จกฺกวาเฬ ตโต ปเร;

มหนฺตา โชติสมฺปนฺนา, อจฺฉินฺนา รตนามยา.

๔๕.

‘‘ติฏฺนฺตุ โสณฺณปลฺลงฺกา, ทีปรุกฺขา ชลนฺตุ เต;

ภวนฺตุ เอกปชฺโชตา, ทสสหสฺสิปรมฺปรา.

๔๖.

‘‘คณิกา ลาสิกา เจว, นจฺจนฺตุ อจฺฉราคณา;

นานารงฺคา ปทิสฺสนฺตุ, ปาสาทสฺส สมนฺตโต.

๔๗.

‘‘ทุมคฺเค ปพฺพตคฺเค วา, สิเนรุคิริมุทฺธนิ;

อุสฺสาเปมิ ธชํ สพฺพํ, วิจิตฺตํ ปฺจวณฺณิกํ.

๔๘.

‘‘นรา นาคา จ คนฺธพฺพา, สพฺเพ เทวา อุเปนฺตุ เต;

นมสฺสนฺตา ปฺชลิกา, ปาสาทํ ปริวารยุํ.

๔๙.

‘‘ยํ กิฺจิ กุสลํ กมฺมํ, กตฺตพฺพํ กิริยํ มม;

กาเยน วาจา มนสา, ติทเส สุกตํ กตํ.

๕๐.

‘‘เย สตฺตา สฺิโน อตฺถิ, เย จ สตฺตา อสฺิโน;

กตํ ปุฺผลํ มยฺหํ, สพฺเพ ภาคี ภวนฺตุ เต.

๕๑.

‘‘เยสํ กตํ สุวิทิตํ, ทินฺนํ ปุฺผลํ มยา;

เย จ ตตฺถ [ตสฺมึ (สี. ก.)] น ชานนฺติ, เทวา คนฺตฺวา นิเวทยุํ.

๕๒.

‘‘สพฺพโลกมฺหิ [สพฺเพ โลกมฺหิ (สฺยา. ก.)] เย สตฺตา, ชีวนฺตาหารเหตุกา;

มนุฺํ โภชนํ สพฺพํ [สพฺเพ (สฺยา.)], ลภนฺตุ มม เจตสา.

๕๓.

‘‘มนสา ทานํ มยา ทินฺนํ, มนสา ปสาทมาวหึ;

ปูชิตา สพฺพสมฺพุทฺธา, ปจฺเจกา ชินสาวกา.

๕๔.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๕๕.

‘‘ทุเว ภเว ปชานามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น ชานามิ, มนสา ปตฺถนาผลํ.

๕๖.

‘‘เทวานํ อธิโก โหมิ, ภวามิ มนุชาธิโป;

รูปลกฺขณสมฺปนฺโน, ปฺาย อสโม ภเว.

๕๗.

‘‘โภชนํ วิวิธํ เสฏฺํ, รตนฺจ อนปฺปกํ;

วิวิธานิ จ วตฺถานิ, นภา [นภสา (สฺยา.)] ขิปฺปํ อุเปนฺติ มํ.

๕๘.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, ทิพฺพา ภกฺขา อุเปนฺติ มํ.

๕๙.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, รตนา สพฺเพ อุเปนฺติ มํ.

๖๐.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, สพฺเพ คนฺธา อุเปนฺติ มํ.

๖๑.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ [ยตฺถ (สฺยา.), ยฺํ (ก.)] หตฺถํ ปสาเรมิ, สพฺเพ ยานา อุเปนฺติ มํ.

๖๒.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, สพฺเพ มาลา อุเปนฺติ มํ.

๖๓.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, อลงฺการา อุเปนฺติ มํ.

๖๔.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, สพฺพา กฺา อุเปนฺติ มํ.

๖๕.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, มธุสกฺขรา อุเปนฺติ มํ.

๖๖.

‘‘ปถพฺยา ปพฺพเต เจว, อากาเส อุทเก วเน;

ยํ ยํ หตฺถํ ปสาเรมิ, สพฺเพ ขชฺชา อุเปนฺติ มํ.

๖๗.

‘‘อธเน อทฺธิก [อทฺธิเก (สฺยา.)] ชเน, ยาจเก จ ปถาวิโน;

ททามิหํ [ททามิห (สี.) ททามิ ตํ (สฺยา.)] ทานวรํ, สมฺโพธิวรปตฺติยา.

๖๘.

‘‘นาเทนฺโต ปพฺพตํ เสลํ, คชฺเชนฺโต พหลํ คิรึ;

สเทวกํ หาสยนฺโต, พุทฺโธ โลเก ภวามหํ.

๖๙.

‘‘ทิสา ทสวิธา โลเก, ยายโต นตฺถิ อนฺตกํ;

ตสฺมิฺจ ทิสาภาคมฺหิ, พุทฺธเขตฺตา อสงฺขิยา.

๗๐.

‘‘ปภา ปกิตฺติตา มยฺหํ, ยมกา รํสิวาหนา;

เอตฺถนฺตเร รํสิชาลํ, อาโลโก วิปุโล ภเว.

๗๑.

‘‘เอตฺตเก โลกธาตุมฺหิ, สพฺเพ ปสฺสนฺตุ มํ ชนา;

สพฺเพ มํ อนุวตฺตนฺตุ, ยาว พฺรหฺมนิเวสนํ [สพฺเพว สุมนา โหนฺตุ, สพฺเพ มํ อนุวตฺตเร (สี. สฺยา.)].

๗๒.

‘‘วิสิฏฺมธุนาเทน, อมตเภริมาหนึ;

เอตฺถนฺตเร ชนา สพฺเพ, สุณนฺตุ มธุรํ คิรํ.

๗๓.

‘‘ธมฺมเมเฆน วสฺสนฺเต, สพฺเพ โหนฺตุ อนาสวา;

เยตฺถ ปจฺฉิมกา สตฺตา, โสตาปนฺนา ภวนฺตุ เต.

๗๔.

‘‘ทตฺวา ทาตพฺพกํ ทานํ, สีลํ ปูเรตฺวา อเสสโต;

เนกฺขมฺมปารมึ คนฺตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๗๕.

‘‘ปณฺฑิเต ปริปุจฺฉิตฺวา, กตฺวา วีริยมุตฺตมํ;

ขนฺติยา ปารมึ คนฺตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๗๖.

‘‘กตฺวา ทฬฺหมธิฏฺานํ, สจฺจปารมิ ปูริย;

เมตฺตาย ปารมึ คนฺตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๗๗.

‘‘ลาภาลาเภ สุเข ทุกฺเข, สมฺมาเน จาวมานเน [สมฺมาเน จ วิมานเน (ก.) สมฺมานเน วิมานเน (สฺยา.)];

สพฺพตฺถ สมโก หุตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๗๘.

‘‘โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา, วีริยํ จาปิ เขมโต;

อารทฺธวีริยา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๗๙.

‘‘วิวาทํ ภยโต ทิสฺวา, อวิวาทฺจ เขมโต;

สมคฺคา สขิลา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๘๐.

‘‘ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทฺจ เขมโต;

ภาเวถฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, เอสา พุทฺธานุสาสนี.

๘๑.

‘‘สมาคตา พหู พุทฺธา, อรหนฺตา [อรหนฺโต (สฺยา.)] จ สพฺพโส;

สมฺพุทฺเธ อรหนฺเต จ, วนฺทมานา นมสฺสถ.

๘๒.

‘‘เอวํ อจินฺติยา พุทฺธา, พุทฺธธมฺมา อจินฺติยา;

อจินฺติเย ปสนฺนานํ, วิปาโก โหติ อจินฺติโย’’’.

อิตฺถํ สุทํ ภควา อตฺตโน พุทฺธจริยํ สมฺภาวยมาโน พุทฺธาปทานิยํ [พุทฺธจริยํ (สี.) พุทฺธจริตํ (สฺยา.)] นาม ธมฺมปริยายํ อภาสิตฺถาติ.

พุทฺธาปทานํ สมตฺตํ.

๒. ปจฺเจกพุทฺธอปทานํ

อถ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สุณาถ –

๘๓.

‘‘ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ, อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค;

‘ปจฺเจกพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ, ภวนฺติ เต เหตุภิ เกหิ วีร’ [ธีร (สี.) ธีรา (สฺยา.)].

๘๔.

‘‘ตทาห สพฺพฺุวโร มเหสี, อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน;

‘เย ปุพฺพพุทฺเธสุ [สพฺพพุทฺเธสุ (สฺยา. ก.)] กตาธิการา, อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุ.

๘๕.

‘‘‘เตเนว สํเวคมุเขน ธีรา, วินาปิ พุทฺเธหิ สุติกฺขปฺา;

อารมฺมเณนาปิ ปริตฺตเกน, ปจฺเจกโพธึ อนุปาปุณนฺติ.

๘๖.

‘‘‘สพฺพมฺหิ โลกมฺหิ มมํ เปตฺวา, ปจฺเจกพุทฺเธหิ สโมว นตฺถิ;

เตสํ อิมํ วณฺณปเทสมตฺตํ, วกฺขามหํ สาธุ มหามุนีนํ.

๘๗.

‘‘‘สยเมว พุทฺธานํ มหาอิสีนํ, สาธูนิ วากฺยานิ มธูว [มธุํว (สี.)] ขุทฺทํ;

อนุตฺตรํ เภสชํ ปตฺถยนฺตา, สุณาถ สพฺเพสุ ปสนฺนจิตฺตา.

๘๘.

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สมาคตานํ, ปรมฺปรํ พฺยากรณานิ ยานิ;

อาทีนโว ยฺจ วิราควตฺถุํ, ยถา จ โพธึ อนุปาปุณึสุ.

๘๙.

‘‘‘สราควตฺถูสุ วิราคสฺี, รตฺตมฺหิ โลกมฺหิ วิรตฺตจิตฺตา;

หิตฺวา ปปฺเจ ชิตผนฺทิตานิ [วิทิย ผนฺทิตานิ (สี.) ชิตพนฺธิตานิ (ก.)], ตเถว โพธึ อนุปาปุณึสุ.

๙๐.

‘‘‘สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อวิเหยํ อฺตรมฺปิ เตสํ;

เมตฺเตน จิตฺเตน หิตานุกมฺปี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๑.

‘‘‘สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อวิเหยํ อฺตรมฺปิ เตสํ;

น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๒.

‘‘‘สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ สฺเนหา, สฺเนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ;

อาทีนวํ สฺเนหชํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๓.

‘‘‘มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน, หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต;

เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๔.

‘‘‘วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต, ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา;

วํเส กฬีโรว อสชฺชมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๕.

‘‘‘มิโค อรฺมฺหิ ยถา อพทฺโธ, เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย;

วิฺู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๖.

‘‘‘อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ, วาเส จ [วาเส (สี. สฺยา.) สุตฺตนิปาเตปิ ‘‘จ‘‘กาโร นตฺถิ] าเน คมเน จาริกาย;

อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๗.

‘‘‘ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ, ปุตฺเตสุ เปมํ วิปุลฺจ โหติ;

ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๘.

‘‘‘จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ, สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน;

ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๙๙.

‘‘‘ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก, อโถ คหฏฺา ฆรมาวสนฺตา;

อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๐.

‘‘‘โอโรปยิตฺวา คิหิพฺยฺชนานิ, สฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร;

เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๑.

‘‘‘สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;

อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ, จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.

๑๐๒.

‘‘‘โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;

ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย, เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.

๑๐๓.

‘‘‘อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ, เสฏฺา สมา เสวิตพฺพา สหายา;

เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๔.

‘‘‘ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ, กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺิตานิ;

สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมึ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๕.

‘‘‘เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺส, วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา;

เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๖.

‘‘‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา, วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๗.

‘‘‘อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ, โรโค จ สลฺลฺจ ภยฺจ เมตํ;

เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๘.

‘‘‘สีตฺจ อุณฺหฺจ ขุทํ ปิปาสํ, วาตาตเป ฑํสสรีสเป [ฑํสสิรึสเป (สี. สฺยา.)] จ;

สพฺพานิเปตานิ อภิพฺภวิตฺวา [อภิสํภวิตฺวา (สุตฺตนิปาเต)], เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๐๙.

‘‘‘นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา, สฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร;

ยถาภิรนฺตํ วิหรํ อรฺเ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๐.

‘‘‘อฏฺานตํ สงฺคณิการตสฺส, ยํ ผสฺสเย [ผุสฺสเย (สฺยา.)] สามยิกํ วิมุตฺตึ;

อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๑.

‘‘‘ทิฏฺีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต, ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค;

อุปฺปนฺนาโณมฺหิ อนฺเนยฺโย, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๒.

‘‘‘นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส, นิมฺมกฺข [นิมฺมกฺโข (สฺยา.)] นิทฺธนฺตกสาวโมโห;

นิราสโย [นิราสาโส (ก.)] สพฺพโลเก ภวิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๓.

‘‘‘ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ, อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺํ;

สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๔.

‘‘‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ, มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภานวนฺตํ;

อฺาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๕.

‘‘‘ขิฑฺฑํ รตึ กามสุขฺจ โลเก, อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน;

วิภูสฏฺานา วิรโต สจฺจวาที, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๖.

‘‘‘ปุตฺตฺจ ทารํ ปิตรฺจ มาตรํ, ธนานิ ธฺานิ จ พนฺธวานิ;

หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๗.

‘‘‘สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ, อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมเวตฺถ ภิยฺโย;

คโฬ [คาโห (สี.) กณฺโฑ (สฺยา.) คาฬฺโห (ก.)] เอโส อิติ ตฺวา มติมา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๘.

‘‘‘สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ, ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี;

อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๑๙.

‘‘‘โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล, คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน;

อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๐.

‘‘‘โอหารยิตฺวา คิหิพฺยฺชนานิ, สฺฉนฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต;

กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๑.

‘‘‘รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล, อนฺโปสี สปทานจารี;

กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๒.

‘‘‘ปหาย ปฺจาวรณานิ เจตโส, อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ;

อนิสฺสิโต เฉชฺช สิเนหโทสํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๓.

‘‘‘วิปิฏฺิกตฺวาน สุขฺจ ทุกฺขํ, ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสํ;

ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๔.

‘‘‘อารทฺธวีริโย ปรมตฺถปตฺติยา, อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ;

ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๕.

‘‘‘ปฏิสลฺลานํ ฌานมริฺจมาโน, ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี;

อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๖.

‘‘‘ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยมปฺปมตฺโต, อเนฬมูโค สุตวา สตีมา;

สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๗.

‘‘‘สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต, วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน;

ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๘.

‘‘‘สีโห ยถา ทาพลี ปสยฺห, ราชา มิคานํ อภิภุยฺย จารี;

เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๒๙.

‘‘‘เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ, อาเสวมาโน มุทิตฺจ กาเล;

สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๓๐.

‘‘‘ราคฺจ โทสฺจ ปหาย โมหํ, สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ;

อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๓๑.

‘‘‘ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา, นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา;

อตฺตตฺถปฺา อสุจีมนุสฺสา, เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.

๑๓๒.

‘‘‘วิสุทฺธสีลา สุวิสุทฺธปฺา, สมาหิตา ชาคริยานุยุตฺตา;

วิปสฺสกา ธมฺมวิเสสทสฺสี, มคฺคงฺคโพชฺฌงฺคคเต วิชฺา.

๑๓๓.

‘‘‘สุฺปฺปณิธิฺจ ตถานิมิตฺตํ [สุฺตปฺปณีหิตฺจานิมิตฺตํ (สี.)], อาเสวยิตฺวา ชินสาสนมฺหิ;

เย สาวกตฺตํ น วชนฺติ ธีรา, ภวนฺติ ปจฺเจกชินา สยมฺภู.

๑๓๔.

‘‘‘มหนฺตธมฺมา พหุธมฺมกายา, จิตฺติสฺสรา สพฺพทุกฺโขฆติณฺณา;

อุทคฺคจิตฺตา ปรมตฺถทสฺสี, สีโหปมา ขคฺควิสาณกปฺปา.

๑๓๕.

‘‘‘สนฺตินฺทฺริยา สนฺตมนา สมาธี, ปจฺจนฺตสตฺเตสุ ปติปฺปจารา [ปจฺจตฺตคมฺภีรมตปฺปจารา (สี.)];

ทีปา ปรตฺถ อิธ วิชฺชลนฺตา, ปจฺเจกพุทฺธา สตตํ หิตาเม.

๑๓๖.

‘‘‘ปหีนสพฺพาวรณา ชนินฺทา, โลกปฺปทีปา ฆนกฺจนาภา;

นิสฺสํสยํ โลกสุทกฺขิเณยฺยา, ปจฺเจกพุทฺธา สตตปฺปิตาเม.

๑๓๗.

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สุภาสิตานิ, จรนฺติ โลกมฺหิ สเทวกมฺหิ;

สุตฺวา ตถา เย น กโรนฺติ พาลา, จรนฺติ ทุกฺเขสุ ปุนปฺปุนํ เต.

๑๓๘.

‘‘‘ปจฺเจกพุทฺธานํ สุภาสิตานิ, มธุํ ยถา ขุทฺทมวสฺสวนฺตํ;

สุตฺวา ตถา เย ปฏิปตฺติยุตฺตา, ภวนฺติ เต สจฺจทสา สปฺา’.

๑๓๙.

‘‘ปจฺเจกพุทฺเธหิ ชิเนหิ ภาสิตา, กถา [คาถา (สี. สฺยา.)] อุฬารา อภินิกฺขมิตฺวา;

ตา สกฺยสีเหน นรุตฺตเมน, ปกาสิตา ธมฺมวิชานนตฺถํ.

๑๔๐.

‘‘โลกานุกมฺปาย อิมานิ เตสํ, ปจฺเจกพุทฺธาน วิกุพฺพิตานิ;

สํเวคสงฺคมติวฑฺฒนตฺถํ, สยมฺภุสีเหน ปกาสิตานี’’ติ.

ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สมตฺตํ.

๓-๑. สาริปุตฺตตฺเถรอปทานํ

อถ เถราปทานํ สุณาถ –

๑๔๑.

‘‘หิมวนฺตสฺส อวิทูเร, ลมฺพโก นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตา.

๑๔๒.

‘‘อุตฺตานกูลา นทิกา, สุปติตฺถา มโนรมา;

สุสุทฺธปุฬินากิณฺณา, อวิทูเร มมสฺสมํ.

๑๔๓.

‘‘อสกฺขรา อปพฺภารา, สาทุ อปฺปฏิคนฺธิกา;

สนฺทตี นทิกา ตตฺถ, โสภยนฺตา มมสฺสมํ.

๑๔๔.

‘‘กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ, สุสุมารา [สุํสุมารา (สี. สฺยา. )] จ กจฺฉปา;

จรนฺติ นทิยา ตตฺถ, โสภยนฺตา มมสฺสมํ.

๑๔๕.

‘‘ปาีนา ปาวุสา มจฺฉา, พลชา [วชลา (สี. สฺยา.) ชลชา (ปี.)] มุฺชโรหิตา;

วคฺคฬา [วคฺคุลา (สี.) วคฺคุฬา (สฺยา.) มคฺคุรา (เถรคาถา)] ปปตายนฺตา, โสภยนฺติ [ปปตายนฺติ, โสภยนฺตา (ก.)] มมสฺสมํ.

๑๔๖.

‘‘อุโภ กูเลสุ นทิยา, ปุปฺผิโน ผลิโน ทุมา;

อุภโต อภิลมฺพนฺตา, โสภยนฺติ [อภิลมฺพนฺติ โสภยนฺตา (ก.)] มมสฺสมํ.

๑๔๗.

‘‘อมฺพา สาลา จ ติลกา, ปาฏลี สินฺทุวารกา [สินฺทุวาริกา (พหูสุ)];

ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ, ปุปฺผิตา มม อสฺสเม.

๑๔๘.

‘‘จมฺปกา สฬลา นีปา [นิมฺพา (ก.)], นาคปุนฺนาคเกตกา;

ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ, ปุปฺผิตา มม อสฺสเม.

๑๔๙.

‘‘อติมุตฺตา อโสกา จ, ภคินีมาลา จ ปุปฺผิตา;

องฺโกลา พิมฺพิชาลา [พิมฺพชาลา (ก.)] จ, ปุปฺผิตา มม อสฺสเม.

๑๕๐.

‘‘เกตกา กนฺทลิ [กทลี (สฺยา.)] เจว, โคธุกา ติณสูลิกา;

ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา, โสภยนฺติ มมสฺสมํ.

๑๕๑.

‘‘กณิการา กณฺณิกา จ, อสนา อชฺชุนา พหู;

ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา, โสภยนฺติ มมสฺสมํ.

๑๕๒.

‘‘ปุนฺนาคา คิริปุนฺนาคา, โกวิฬารา จ ปุปฺผิตา;

ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา, โสภยนฺติ มมสฺสมํ.

๑๕๓.

‘‘อุทฺธาลกา จ กุฏชา, กทมฺพา วกุลา พหู;

ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตา, โสภยนฺติ มมสฺสมํ.

๑๕๔.

‘‘อาฬกา อิสิมุคฺคา จ, กทลิมาตุลุงฺคิโย;

คนฺโธทเกน สํวฑฺฒา, ผลานิ ธารยนฺติ เต.

๑๕๕.

‘‘อฺเ ปุปฺผนฺติ ปทุมา, อฺเ ชายนฺติ เกสรี;

อฺเ โอปุปฺผา ปทุมา, ปุปฺผิตา ตฬาเก ตทา.

๑๕๖.

‘‘คพฺภํ คณฺหนฺติ ปทุมา, นิทฺธาวนฺติ มุลาฬิโย;

สึฆาฏิปตฺตมากิณฺณา, โสภนฺติ ตฬาเก ตทา.

๑๕๗.

‘‘นยิตา อมฺพคนฺธี จ, อุตฺตลี พนฺธุชีวกา;

ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ, ปุปฺผิตา ตฬาเก ตทา.

๑๕๘.

‘‘ปาีนา ปาวุสา มจฺฉา, พลชา มุฺชโรหิตา;

สํคุลา มคฺคุรา [มงฺคุรา (สี. ก.)] เจว, วสนฺติ ตฬาเก ตทา.

๑๕๙.

‘‘กุมฺภีลา สุสุมารา จ, ตนฺติคาหา จ รกฺขสา;

โอคุหา [โอคาหา (สฺยา.)] อชครา จ, วสนฺติ ตฬาเก ตทา.

๑๖๐.

‘‘ปาเรวตา รวิหํสา, จกฺกวากา นทีจรา;

โกกิลา สุกสาฬิกา, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๑.

‘‘กุกฺกุตฺถกา กุฬีรกา, วเน โปกฺขรสาตกา;

ทินฺทิภา สุวโปตา จ, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๒.

‘‘หํสา โกฺจา มยูรา จ, โกกิลา ตมฺพจูฬกา [ตมฺพจูฬิกา (สี.)];

ปมฺปกา ชีวํชีวา จ, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๓.

‘‘โกสิกา โปฏฺสีสา จ, กุรรา เสนกา พหู;

มหากาฬา จ สกุณา, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๔.

‘‘ปสทา จ วราหา จ, จมรา คณฺฑกา พหู [วกา เภรณฺฑกา พหู (สี. สฺยา.)];

โรหิจฺจา สุกโปตา [สุตฺตโปตา (สฺยา.)] จ, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๕.

‘‘สีหพฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉกา;

ติธา ปภินฺนมาตงฺคา, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๖.

‘‘กินฺนรา วานรา เจว, อโถปิ วนกมฺมิกา;

เจตา จ ลุทฺทกา เจว, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๖๗.

‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุกา กาสุมารโย [กาสมาริโย (สฺยา.)];

ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ, อวิทูเร มมสฺสมํ.

๑๖๘.

‘‘โกสมฺพา [โกสุมฺภา (สี. สฺยา.)] สฬลา นิมฺพา [สฬลา นีปา (สี. สฺยา.) ปนสา อมฺพา (?)], สาทุผลสมายุตา;

ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ, อวิทูเร มมสฺสมํ.

๑๖๙.

‘‘หรีตกา อามลกา, อมฺพชมฺพุวิภีตกา;

โกลา ภลฺลาตกา พิลฺลา, ผลานิ ธารยนฺติ เต.

๑๗๐.

‘‘อาลุวา จ กฬมฺพา จ, พิฬาลีตกฺกฬานิ จ;

ชีวกา สุตกา เจว, พหุกา มม อสฺสเม.

๑๗๑.

‘‘อสฺสมสฺสาวิทูรมฺหิ, ตฬากาสุํ สุนิมฺมิตา;

อจฺโฉทกา สีตชลา, สุปติตฺถา มโนรมา.

๑๗๒.

‘‘ปทุมุปฺปลสฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสมายุตา;

มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ทิพฺพคนฺโธ ปวายติ.

๑๗๓.

‘‘เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺเน, ปุปฺผิเต ผลิเต วเน;

สุกเต อสฺสเม รมฺเม, วิหรามิ อหํ ตทา.

๑๗๔.

‘‘สีลวา วตสมฺปนฺโน [วตฺตสมฺปนฺโน (สฺยา.)], ฌายี ฌานรโต สทา;

ปฺจาภิฺาพลปฺปตฺโต, สุรุจิ นาม ตาปโส.

๑๗๕.

‘‘จตุวีสสหสฺสานิ, สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุ;

สพฺเพว พฺราหฺมณา เอเต, ชาติมนฺโต ยสสฺสิโน.

๑๗๖.

‘‘ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สนิฆณฺฏุสเกฏุเภ;

ปทกา เวยฺยากรณา, สธมฺเม ปารมึ คตา.

๑๗๗.

‘‘อุปฺปาเตสุ นิมิตฺเตสุ, ลกฺขเณสุ จ โกวิทา;

ปถพฺยา ภูมนฺตลิกฺเข, มม สิสฺสา สุสิกฺขิตา.

๑๗๘.

‘‘อปฺปิจฺฉา นิปกา เอเต, อปฺปาหารา อโลลุปา;

ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺา, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๑๗๙.

‘‘ฌายี ฌานรตา ธีรา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;

อากิฺจฺํ ปตฺถยนฺตา, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๑๘๐.

‘‘อภิฺาปารมิปฺปตฺตา, เปตฺติเก โคจเร รตา;

อนฺตลิกฺขจรา ธีรา, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๑๘๑.

‘‘สํวุตา ฉสุ ทฺวาเรสุ, อเนชา รกฺขิตินฺทฺริยา;

อสํสฏฺา จ เต ธีรา, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๘๒.

‘‘ปลฺลงฺเกน นิสชฺชาย, านจงฺกมเนน จ;

วีตินาเมนฺติ เต รตฺตึ, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๘๓.

‘‘รชนีเย น รชฺชนฺติ, ทุสฺสนีเย น ทุสฺสเร;

โมหนีเย น มุยฺหนฺติ, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๘๔.

‘‘อิทฺธึ วีมํสมานา เต, วตฺตนฺติ นิจฺจกาลิกํ;

ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา.)] เต ปกมฺเปนฺติ, สารมฺเภน ทุราสทา.

๑๘๕.

‘‘กีฬมานา จ เต สิสฺสา, กีฬนฺติ ฌานกีฬิตํ;

ชมฺพุโต ผลมาเนนฺติ, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๘๖.

‘‘อฺเ คจฺฉนฺติ โคยานํ, อฺเ ปุพฺพวิเทหกํ [ปุพฺพวิเทหนํ (สฺยา. ก.)];

อฺเ จ อุตฺตรกุรุํ, เอสนาย ทุราสทา.

๑๘๗.

‘‘ปุรโต เปเสนฺติ ขารึ, ปจฺฉโต จ วชนฺติ เต;

จตุวีสสหสฺเสหิ, ฉาทิตํ โหติ อมฺพรํ.

๑๘๘.

‘‘อคฺคิปากี อนคฺคี จ, ทนฺโตทุกฺขลิกาปิ จ;

อสฺเมน โกฏฺฏิตา เกจิ, ปวตฺตผลโภชนา.

๑๘๙.

‘‘อุทโกโรหณา เกจิ, สายํ ปาโต สุจีรตา;

โตยาภิเสจนกรา, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๙๐.

‘‘ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา, ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;

คนฺธิตา สีลคนฺเธน, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๙๑.

‘‘ปาโตว สนฺนิปติตฺวา, ชฏิลา อุคฺคตาปนา;

ลาภาลาภํ ปกิตฺเตตฺวา, คจฺฉนฺติ อมฺพเร ตทา.

๑๙๒.

‘‘เอเตสํ ปกฺกมนฺตานํ, มหาสทฺโท ปวตฺตติ;

อชินจมฺมสทฺเทน, มุทิตา โหนฺติ เทวตา.

๑๙๓.

‘‘ทิโสทิสํ ปกฺกมนฺติ, อนฺตลิกฺขจรา อิสี;

สเก พเลนุปตฺถทฺธา, เต คจฺฉนฺติ ยทิจฺฉกํ.

๑๙๔.

‘‘ปถวีกมฺปกา เอเต, สพฺเพว นภจาริโน;

อุคฺคเตชา ทุปฺปสหา, สาคโรว อโขภิยา.

๑๙๕.

‘‘านจงฺกมิโน เกจิ, เกจิ เนสชฺชิกา อิสี;

ปวตฺตโภชนา เกจิ, มม สิสฺสา ทุราสทา.

๑๙๖.

‘‘เมตฺตาวิหาริโน เอเต, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

อนตฺตุกฺกํสกา สพฺเพ, น เต วมฺเภนฺติ กสฺสจิ.

๑๙๗.

‘‘สีหราชาวสมฺภีตา, คชราชาว ถามวา;

ทุราสทา พฺยคฺฆาริว, อาคจฺฉนฺติ มมนฺติเก.

๑๙๘.

‘‘วิชฺชาธรา เทวตา จ, นาคคนฺธพฺพรกฺขสา;

กุมฺภณฺฑา ทานวา ครุฬา, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๑๙๙.

‘‘เต ชฏาขาริภริตา, อชินุตฺตรวาสนา;

อนฺตลิกฺขจรา สพฺเพ, อุปชีวนฺติ ตํ สรํ.

๒๐๐.

‘‘สทานุจฺฉวิกา [ตทานุจฺฉวิกา (สฺยา. ก.)] เอเต, อฺมฺํ สคารวา;

จตุพฺพีสสหสฺสานํ, ขิปิตสทฺโท น วิชฺชติ.

๒๐๑.

‘‘ปาเท ปาทํ นิกฺขิปนฺตา, อปฺปสทฺทา สุสํวุตา;

อุปสงฺกมฺม สพฺเพว [สพฺเพ เต (สฺยา.)], สิรสา วนฺทเร มมํ.

๒๐๒.

‘‘เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต, สนฺเตหิ จ ตปสฺสิภิ;

วสามิ อสฺสเม ตตฺถ, ฌายี ฌานรโต อหํ.

๒๐๓.

‘‘อิสีนํ สีลคนฺเธน, ปุปฺผคนฺเธน จูภยํ;

ผลีนํ ผลคนฺเธน, คนฺธิโต โหติ อสฺสโม.

๒๐๔.

‘‘รตฺตินฺทิวํ น ชานามิ, อรติ เม น วิชฺชติ;

สเก สิสฺเส โอวทนฺโต, ภิยฺโย หาสํ ลภามหํ.

๒๐๕.

‘‘ปุปฺผานํ ปุปฺผมานานํ, ผลานฺจ วิปจฺจตํ;

ทิพฺพคนฺธา ปวายนฺติ, โสภยนฺตา มมสฺสมํ.

๒๐๖.

‘‘สมาธิมฺหา วุฏฺหิตฺวา, อาตาปี นิปโก อหํ;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, วนํ อชฺโฌคหึ อหํ.

๒๐๗.

‘‘อุปฺปาเต สุปิเน จาปิ, ลกฺขเณสุ สุสิกฺขิโต;

ปวตฺตมานํ [วตฺตมานํ (ก.)] มนฺตปทํ, ธารยามิ อหํ ตทา.

๒๐๘.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺตมุปาคมิ.

๒๐๙.

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวนฺตํ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;

ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.

๒๑๐.

‘‘ตมทฺทสาหํ สมฺพุทฺธํ, สปฺปภาสํ มโนรมํ;

อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.

๒๑๑.

‘‘ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, วิชฺชุตํ คคเณ ยถา;

สุผุลฺลํ สาลราชํว, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๒๑๒.

‘‘อยํ นาโค มหาวีโร, ทุกฺขสฺสนฺตกโร มุนิ;

อิมํ ทสฺสนมาคมฺม, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจเร.

๒๑๓.

‘‘ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ, ลกฺขณํ อุปธารยึ;

พุทฺโธ นุ โข น วา พุทฺโธ, หนฺท ปสฺสามิ จกฺขุมํ.

๒๑๔.

‘‘สหสฺสารานิ จกฺกานิ, ทิสฺสนฺติ จรณุตฺตเม;

ลกฺขณานิสฺส ทิสฺวาน, นิฏฺํ คจฺฉึ ตถาคเต.

๒๑๕.

‘‘สมฺมชฺชนึ คเหตฺวาน, สมฺมชฺชิตฺวานหํ ตทา;

อถ ปุปฺเผ สมาเนตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อปูชยึ.

๒๑๖.

‘‘ปูชยิตฺวาน ตํ พุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ;

เอกํสํ อชินํ กตฺวา, นมสฺสึ โลกนายกํ.

๒๑๗.

‘‘เยน าเณน สมฺพุทฺโธ, วิหรติ [วิหริตฺถ (สี.), วิหเรติ (ก.)] อนาสโว;

ตํ าณํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๒๑๘.

‘‘‘สมุทฺธรสิมํ [สมุทฺธรยิมํ (สฺยา.)] โลกํ, สยมฺภู อมิโตทย;

ตว ทสฺสนมาคมฺม, กงฺขาโสตํ ตรนฺติ เต.

๒๑๙.

‘‘‘ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ, ธโช ยูโป จ ปาณินํ;

ปรายโณ [ปรายโน (สฺยา. ก.)] ปติฏฺา จ, ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโม.

๒๒๐.

‘‘‘สกฺกา สมุทฺเท อุทกํ, ปเมตุํ อาฬฺหเกน วา;

น ตฺเวว ตว สพฺพฺุ, าณํ สกฺกา ปเมตเว.

๒๒๑.

‘‘‘ธาเรตุํ ปถวึ สกฺกา, เปตฺวา ตุลมณฺฑเล;

น ตฺเวว ตว สพฺพฺุ, าณํ สกฺกา ธเรตเว.

๒๒๒.

‘‘‘อากาโส มินิตุํ สกฺกา, รชฺชุยา องฺคุเลน วา;

น ตฺเวว ตว สพฺพฺุ, าณํ สกฺกา ปเมตเว.

๒๒๓.

‘‘‘มหาสมุทฺเท อุทกํ, ปถวี จาขิลา ชฏํ [ปถวึ จาขิลฺชเห (สฺยา.)];

พุทฺธาณํ อุปาทาย, อุปมาโต น ยุชฺชเร.

๒๒๔.

‘‘‘สเทวกสฺส โลกสฺส, จิตฺตํ เยสํ ปวตฺตติ;

อนฺโตชาลีกตา [อนฺโตชาลคตา (ปี.)] เอเต, ตว าณมฺหิ จกฺขุม.

๒๒๕.

‘‘‘เยน าเณน ปตฺโตสิ, เกวลํ โพธิมุตฺตมํ;

เตน าเณน สพฺพฺุ, มทฺทสี ปรติตฺถิเย’.

๒๒๖.

‘‘อิมา คาถา ถวิตฺวาน, สุรุจิ นาม ตาปโส;

อชินํ ปตฺถริตฺวาน, ปถวิยํ นิสีทิ โส.

๒๒๗.

‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, อชฺโฌคาฬฺโห มหณฺณเว;

อจฺจุคโต ตาวเทว, คิริราชา ปวุจฺจติ.

๒๒๘.

‘‘ตาว อจฺจุคฺคโต เนรุ, อายโต วิตฺถโต จ โส;

จุณฺณิโต อณุเภเทน, โกฏิสตสหสฺสโส [สหสฺสิโย (สฺยา. ก.)].

๒๒๙.

‘‘ลกฺเข ปิยมานมฺหิ, ปริกฺขยมคจฺฉถ;

น ตฺเวว ตว สพฺพฺุ, าณํ สกฺกา ปเมตเว.

๒๓๐.

‘‘สุขุมจฺฉิเกน ชาเลน, อุทกํ โย ปริกฺขิเป;

เย เกจิ อุทเก ปาณา, อนฺโตชาลีกตา สิยุํ.

๒๓๑.

‘‘ตเถว หิ มหาวีร, เย เกจิ ปุถุติตฺถิยา;

ทิฏฺิคหนปกฺขนฺทา [ปกฺขนฺตา (สี. สฺยา.)], ปรามาเสน โมหิตา.

๒๓๒.

‘‘ตว สุทฺเธน าเณน, อนาวรณทสฺสินา;

อนฺโตชาลีกตา เอเต, าณํ เต นาติวตฺตเร.

๒๓๓.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, อโนมทสฺสี มหายโส;

วุฏฺหิตฺวา สมาธิมฺหา, ทิสํ โอโลกยี ชิโน.

๒๓๔.

‘‘อโนมทสฺสิมุนิโน, นิสโภ นาม สาวโก;

ปริวุโต สตสหสฺเสหิ, สนฺตจิตฺเตหิ ตาทิภิ.

๒๓๕.

‘‘ขีณาสเวหิ สุทฺเธหิ, ฉฬภิฺเหิ ฌายิภิ;

จิตฺตมฺาย พุทฺธสฺส, อุเปสิ โลกนายกํ.

๒๓๖.

‘‘อนฺตลิกฺเข ิตา ตตฺถ, ปทกฺขิณมกํสุ เต;

นมสฺสนฺตา ปฺชลิกา, โอตรุํ [โอรุหุํ (สฺยา.)] พุทฺธสนฺติเก.

๒๓๗.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสิทิตฺวา, สิตํ ปาตุกรี ชิโน.

๒๓๘.

‘‘วรุโณ นามุปฏฺาโก, อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, อปุจฺฉิ โลกนายกํ.

๒๓๙.

‘‘‘โก นุ โข ภควา เหตุ, สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน;

น หิ พุทฺธา อเหตูหิ, สิตํ ปาตุกโรนฺติ เต’.

๒๔๐.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ภิกฺขุมชฺเฌ นิสีทิตฺวา, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๒๔๑.

‘‘‘โย มํ ปุปฺเผน ปูเชสิ, าณฺจาปิ อนุตฺถวิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุโณถ มม ภาสโต.

๒๔๒.

‘‘‘พุทฺธสฺส คิรมฺาย, สพฺเพ เทวา สมาคตา;

สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต, สมฺพุทฺธมุปสงฺกมุํ.

๒๔๓.

‘‘‘ทสสุ โลกธาตูสุ, เทวกายา มหิทฺธิกา;

สทฺธมฺมํ โสตุกามา เต, สมฺพุทฺธมุปสงฺกมุํ.

๒๔๔.

‘‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;

ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๔๕.

‘‘‘สฏฺิตูริยสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;

อุปฏฺิสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๔๖.

‘‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.

๒๔๗.

‘‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๔๘.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ.

๒๔๙.

‘‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ [อสงฺขยํ (สฺยา. ก.) เอวมุปริปิ].

๒๕๐.

‘‘‘ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต [ปจฺฉิมภเว สมฺปตฺเต (สี.)], มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

พฺราหฺมณี สาริยา นาม, ธารยิสฺสติ กุจฺฉินา.

๒๕๑.

‘‘‘มาตุยา นามโคตฺเตน, ปฺายิสฺสติยํ นโร;

สาริปุตฺโตติ นาเมน, ติกฺขปฺโ ภวิสฺสติ.

๒๕๒.

‘‘‘อสีติโกฏี ฉฑฺเฑตฺวา, ปพฺพชิสฺสติกิฺจโน;

คเวสนฺโต สนฺติปทํ, จริสฺสติ มหึ อิมํ.

๒๕๓.

‘‘‘อปฺปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๒๕๔.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สาริปุตฺโตติ นาเมน, เหสฺสติ อคฺคสาวโก.

๒๕๕.

‘‘‘อยํ ภาคีรถี [ภาคีรสี (สฺยา. ก.)] คงฺคา, หิมวนฺตา ปภาวิตา;

มหาสมุทฺทมปฺเปติ, ตปฺปยนฺตี มโหทธึ [มโหทธี (?) คงฺคาทิมหานทิโยติ อตฺโถ].

๒๕๖.

‘‘‘ตเถวายํ สาริปุตฺโต, สเก ตีสุ วิสารโท;

ปฺาย ปารมึ คนฺตฺวา, ตปฺปยิสฺสติ ปาณิเน [ปาณิโน (สี. สฺยา.)].

๒๕๗.

‘‘‘หิมวนฺตมุปาทาย, สาครฺจ มโหทธึ;

เอตฺถนฺตเร ยํ ปุลินํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๒๕๘.

‘‘‘ตมฺปิ สกฺกา อเสเสน, สงฺขาตุํ คณนา ยถา;

น ตฺเวว สาริปุตฺตสฺส, ปฺายนฺโต ภวิสฺสติ.

๒๕๙.

‘‘‘ลกฺเข ปิยมานมฺหิ, ขีเย คงฺคาย วาลุกา;

น ตฺเวว สาริปุตฺตสฺส, ปฺายนฺโต ภวิสฺสติ.

๒๖๐.

‘‘‘มหาสมุทฺเท อูมิโย, คณนาโต อสงฺขิยา;

ตเถว สาริปุตฺตสฺส, ปฺายนฺโต น เหสฺสติ.

๒๖๑.

‘‘‘อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

ปฺาย ปารมึ คนฺตฺวา, เหสฺสติ อคฺคสาวโก.

๒๖๒.

‘‘‘ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ, สกฺยปุตฺเตน ตาทินา;

อนุวตฺเตสฺสติ สมฺมา, วสฺเสนฺโต ธมฺมวุฏฺิโย.

๒๖๓.

‘‘‘สพฺพเมตํ อภิฺาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ’.

๒๖๔.

‘‘อโห เม สุกตํ กมฺมํ, อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

ยสฺสาหํ การํ [ยสฺสาธิการํ (สฺยา.)] กตฺวาน, สพฺพตฺถ ปารมึ คโต.

๒๖๕.

‘‘อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ อหํ.

๒๖๖.

‘‘อสงฺขตํ คเวสนฺโต, นิพฺพานํ อจลํ ปทํ;

วิจินํ ติตฺถิเย สพฺเพ, เอสาหํ สํสรึ ภเว.

๒๖๗.

‘‘ยถาปิ พฺยาธิโต โปโส, ปริเยเสยฺย โอสธํ;

วิจิเนยฺย วนํ [ธนํ (สฺยา. ก.)] สพฺพํ, พฺยาธิโต ปริมุตฺติยา.

๒๖๘.

‘‘อสงฺขตํ คเวสนฺโต, นิพฺพานํ อมตํ ปทํ;

อพฺโพกิณฺณํ [อพฺโพจฺฉินฺนํ (อฏฺ.)] ปฺจสตํ, ปพฺพชึ อิสิปพฺพชํ.

๒๖๙.

‘‘ชฏาภาเรน ภริโต, อชินุตฺตรนิวาสโน;

อภิฺาปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกํ อคจฺฉิหํ.

๒๗๐.

‘‘นตฺถิ พาหิรเก สุทฺธิ, เปตฺวา ชินสาสนํ;

เย เกจิ พุทฺธิมา สตฺตา, สุชฺฌนฺติ ชินสาสเน.

๒๗๑.

‘‘อตฺตการมยํ [อตฺถการมยํ (ก.)] เอตํ, นยิทํ อิติหีติหํ;

อสงฺขตํ คเวสนฺโต, กุติตฺเถ [กุติตฺถํ (สี. สฺยา.)] สฺจรึ อหํ.

๒๗๒.

‘‘ยถา สารตฺถิโก โปโส, กทลึ เฉตฺวาน ผาลเย;

น ตตฺถ สารํ วินฺเทยฺย, สาเรน ริตฺตโก หิ โส.

๒๗๓.

‘‘ตเถว ติตฺถิยา โลเก, นานาทิฏฺี พหุชฺชนา;

อสงฺขเตน ริตฺตาเส, สาเรน กทลี ยถา.

๒๗๔.

‘‘ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ;

มหาโภคํ ฉฑฺเฑตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

ปมภาณวารํ.

๒๗๕.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

พฺราหฺมโณ สฺจโย [สฺชโย (สี. สฺยา. ปี.)] นาม, ตสฺส มูเล วสามหํ.

๒๗๖.

‘‘สาวโก เต มหาวีร, อสฺสชิ นาม พฺราหฺมโณ;

ทุราสโท อุคฺคเตโช, ปิณฺฑาย จรตี ตทา.

๒๗๗.

‘‘ตมทฺทสาสึ สปฺปฺํ, มุนึ โมเน สมาหิตํ;

สนฺตจิตฺตํ มหานาคํ, สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา.

๒๗๘.

‘‘ทิสฺวา เม จิตฺตมุปฺปชฺชิ, สุทนฺตํ สุทฺธมานสํ;

อุสภํ ปวรํ วีรํ, อรหายํ ภวิสฺสติ.

๒๗๙.

‘‘ปาสาทิโก อิริยติ, อภิรูโป สุสํวุโต;

อุตฺตเม ทมเถ ทนฺโต, อมตทสฺสี ภวิสฺสติ.

๒๘๐.

‘‘ยํนูนาหํ อุตฺตมตฺถํ, ปุจฺเฉยฺยํ ตุฏฺมานสํ;

โส เม ปุฏฺโ กเถสฺสติ, ปฏิปุจฺฉามหํ ตทา.

๒๘๑.

‘‘ปิณฺฑปาตํ [ปิณฺฑจารํ (สฺยา.)] จรนฺตสฺส, ปจฺฉโต อคมาสหํ;

โอกาสํ ปฏิมาเนนฺโต, ปุจฺฉิตุํ อมตํ ปทํ.

๒๘๒.

‘‘วีถินฺตเร อนุปฺปตฺตํ, อุปคนฺตฺวาน ปุจฺฉหํ;

‘กถํ โคตฺโตสิ ตฺวํ วีร, กสฺส สิสฺโสสิ มาริส’.

๒๘๓.

‘‘โส เม ปุฏฺโ วิยากาสิ, อสมฺภีโตว เกสรี;

‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, ตสฺส สิสฺโสมฺหิ อาวุโส’.

๒๘๔.

‘‘‘กีทิสํ เต มหาวีร, อนุชาต มหายส;

พุทฺธสฺส สาสนํ ธมฺมํ, สาธุ เม กถยสฺสุ โภ’.

๒๘๕.

‘‘โส เม ปุฏฺโ กถี สพฺพํ, คมฺภีรํ นิปุณํ ปทํ;

ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ, สพฺพทุกฺขาปนูทนํ.

๒๘๖.

‘‘‘เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา, เตสํ เหตุํ ตถาคโต อาห;

เตสฺจ โย นิโรโธ, เอวํ วาที มหาสมโณ’.

๒๘๗.

‘‘โสหํ วิสฺสชฺชิเต ปฺเห, ปมํ ผลมชฺฌคํ;

วิรโช วิมโล อาสึ, สุตฺวาน ชินสาสนํ.

๒๘๘.

‘‘สุตฺวาน มุนิโน วากฺยํ, ปสฺสิตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ;

ปริโยคาฬฺหสทฺธมฺโม, อิมํ คาถมภาสหํ.

๒๘๙.

‘‘‘เอเสว ธมฺโม ยทิ ตาวเทว, ปจฺจพฺยถปทมโสกํ;

อทิฏฺํ อพฺภตีตํ, พหุเกหิ กปฺปนหุเตหิ’.

๒๙๐.

‘‘สฺวาหํ ธมฺมํ คเวสนฺโต, กุติตฺเถ สฺจรึ อหํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, กาโล เม นปฺปมชฺชิตุํ.

๒๙๑.

‘‘โตสิโตหํ อสฺสชินา, ปตฺวาน อจลํ ปทํ;

สหายกํ คเวสนฺโต, อสฺสมํ อคมาสหํ.

๒๙๒.

‘‘ทูรโตว มมํ ทิสฺวา, สหาโย เม สุสิกฺขิโต;

อิริยาปถสมฺปนฺโน [อิริยาปถํ มมํ ทิสฺวา (ก.)], อิทํ วจนมพฺรวิ.

๒๙๓.

‘‘‘ปสนฺนมุขเนตฺโตสิ, มุนิภาโวว ทิสฺสติ;

อมตาธิคโต กจฺจิ, นิพฺพานมจฺจุตํ ปทํ.

๒๙๔.

‘‘‘สุภานุรูโป อายาสิ, อาเนฺชการิโต วิย;

ทนฺโตว ทนฺตทมโถ [ทนฺโตวุตฺตมทมโถ (สี.) ทนฺโตว ทนฺต ทมเถ (สฺยา.)], อุปสนฺโตสิ พฺราหฺมณ.

๒๙๕.

‘‘‘อมตํ มยาธิคตํ, โสกสลฺลาปนูทนํ;

ตฺวมฺปิ ตํ อธิคจฺเฉสิ [อธิคจฺฉาหิ (สี.), อธิคจฺเฉหิ (สฺยา.), อธิคโตสิ (?)], คจฺฉาม พุทฺธสนฺติกํ’.

๒๙๖.

‘‘สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา, สหาโย เม สุสิกฺขิโต;

หตฺเถน หตฺถํ คณฺหิตฺวา, อุปคมฺม [อุปาคมิ (สี.), อุปาคมฺม (สฺยา.)] ตวนฺติกํ.

๒๙๗.

‘‘อุโภปิ ปพฺพชิสฺสาม, สกฺยปุตฺต ตวนฺติเก;

ตว สาสนมาคมฺม, วิหราม อนาสวา.

๒๙๘.

‘‘โกลิโต อิทฺธิยา เสฏฺโ, อหํ ปฺาย ปารโค;

อุโภว เอกโต หุตฺวา, สาสนํ โสภยามเส.

๒๙๙.

‘‘อปริโยสิตสงฺกปฺโป, กุติตฺเถ สฺจรึ อหํ;

ตว ทสฺสนมาคมฺม, สงฺกปฺโป ปูริโต มม.

๓๐๐.

‘‘ปถวิยํ ปติฏฺาย, ปุปฺผนฺติ สมเย ทุมา;

ทิพฺพคนฺธา สมฺปวนฺติ, โตเสนฺติ สพฺพปาณินํ.

๓๐๑.

‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, สกฺยปุตฺต มหายส;

สาสเน เต ปติฏฺาย, สมเยสามิ ปุปฺผิตุํ.

๓๐๒.

‘‘วิมุตฺติปุปฺผํ เอสนฺโต, ภวสํสารโมจนํ;

วิมุตฺติปุปฺผลาเภน, โตเสมิ สพฺพปาณินํ.

๓๐๓.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, เปตฺวาน มหามุนึ;

ปฺาย สทิโส นตฺถิ, ตว ปุตฺตสฺส จกฺขุม.

๓๐๔.

‘‘สุวินีตา จ เต สิสฺสา, ปริสา จ สุสิกฺขิตา;

อุตฺตเม ทมเถ ทนฺตา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๐๕.

‘‘ฌายี ฌานรตา ธีรา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;

มุนี โมเนยฺยสมฺปนฺนา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๐๖.

‘‘อปฺปิจฺฉา นิปกา ธีรา, อปฺปาหารา อโลลุปา;

ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๐๗.

‘‘อารฺิกา ธุตรตา, ฌายิโน ลูขจีวรา;

วิเวกาภิรตา ธีรา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๐๘.

‘‘ปฏิปนฺนา ผลฏฺา จ, เสขา ผลสมงฺคิโน;

อาสีสกา [อาสึสกา (สี. สฺยา.)] อุตฺตมตฺถํ, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๐๙.

‘‘โสตาปนฺนา จ วิมลา, สกทาคามิโน จ เย;

อนาคามี จ อรหา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๑๐.

‘‘สติปฏฺานกุสลา, โพชฺฌงฺคภาวนารตา;

สาวกา เต พหู สพฺเพ, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๑๑.

‘‘อิทฺธิปาเทสุ กุสลา, สมาธิภาวนารตา;

สมฺมปฺปธานานุยุตฺตา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๑๒.

‘‘เตวิชฺชา ฉฬภิฺา จ, อิทฺธิยา ปารมึ คตา;

ปฺาย ปารมึ ปตฺตา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๑๓.

‘‘เอทิสา เต มหาวีร, ตว สิสฺสา สุสิกฺขิตา;

ทุราสทา อุคฺคเตชา, ปริวาเรนฺติ ตํ สทา.

๓๑๔.

‘‘เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต, สฺเตหิ ตปสฺสิภิ;

มิคราชาวสมฺภีโต, อุฬุราชาว โสภสิ.

๓๑๕.

‘‘ปถวิยํ ปติฏฺาย, รุหนฺติ ธรณีรุหา;

เวปุลฺลตํ ปาปุณนฺติ, ผลฺจ ทสฺสยนฺติ เต.

๓๑๖.

‘‘ปถวีสทิโส ตฺวํสิ, สกฺยปุตฺต มหายส;

สาสเน เต ปติฏฺาย, ลภนฺติ อมตํ ผลํ.

๓๑๗.

‘‘สินฺธุ สรสฺสตี เจว, นทิโย จนฺทภาคิกา;

คงฺคา จ ยมุนา เจว, สรภู จ อโถ มหี.

๓๑๘.

‘‘เอตาสํ สนฺทมานานํ, สาคโร สมฺปฏิจฺฉติ;

ชหนฺติ ปุริมํ นามํ, สาคโรเตว ายติ.

๓๑๙.

‘‘ตเถวิเม จตุพฺพณฺณา, ปพฺพชิตฺวา ตวนฺติเก;

ชหนฺติ ปุริมํ นามํ, พุทฺธปุตฺตาติ ายเร.

๓๒๐.

‘‘ยถาปิ จนฺโท วิมโล, คจฺฉํ อากาสธาตุยา;

สพฺเพ ตารคเณ โลเก, อาภาย อติโรจติ.

๓๒๑.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, ปริวุโต เทวมานุเส;

เอเต สพฺเพ อติกฺกมฺม, ชลสิ สพฺพทา ตุวํ.

๓๒๒.

‘‘คมฺภีเร อุฏฺิตา อูมี, น เวลมติวตฺตเร;

สพฺพา เวลํว ผุสนฺติ [สพฺพาว เวลํ ผุสนฺติ (สี.), สพฺพา เวลํ ปผุสฺสนฺติ (สฺยา.)], สฺจุณฺณา วิกิรนฺติ ตา.

๓๒๓.

‘‘ตเถว ติตฺถิยา โลเก, นานาทิฏฺี พหุชฺชนา;

ธมฺมํ วาทิตุกามา เต, นาติวตฺตนฺติ ตํ มุนึ.

๓๒๔.

‘‘สเจ จ ตํ ปาปุณนฺติ, ปฏิวาเทหิ จกฺขุม;

ตวนฺติกํ อุปาคนฺตฺวา, สฺจุณฺณาว ภวนฺติ เต.

๓๒๕.

‘‘ยถาปิ อุทเก ชาตา, กุมุทา มนฺทาลกา พหู;

อุปลิมฺปนฺติ [อุปลิปฺปนฺติ (?)] โตเยน, กทฺทมกลเลน จ.

๓๒๖.

‘‘ตเถว พหุกา สตฺตา, โลเก ชาตา วิรูหเร;

อฏฺฏิตา ราคโทเสน, กทฺทเม กุมุทํ ยถา.

๓๒๗.

‘‘ยถาปิ ปทุมํ ชลชํ, ชลมชฺเฌ วิรูหติ;

น โส ลิมฺปติ โตเยน, ปริสุทฺโธ หิ เกสรี.

๓๒๘.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, โลเก ชาโต มหามุนิ;

โนปลิมฺปสิ โลเกน, โตเยน ปทุมํ ยถา.

๓๒๙.

‘‘ยถาปิ รมฺมเก มาเส, พหู ปุปฺผนฺติ วาริชา;

นาติกฺกมนฺติ ตํ มาสํ, สมโย ปุปฺผนาย โส.

๓๓๐.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, ปุปฺผิโต เต วิมุตฺติยา;

สาสนํ นาติวตฺตนฺติ, ปทุมํ วาริชํ ยถา.

๓๓๑.

‘‘สุปุปฺผิโต สาลราชา, ทิพฺพคนฺธํ ปวายติ;

อฺสาเลหิ ปริวุโต, สาลราชาว โสภติ.

๓๓๒.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, พุทฺธาเณน ปุปฺผิโต;

ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต, สาลราชาว โสภสิ.

๓๓๓.

‘‘ยถาปิ เสโล หิมวา, โอสโธ สพฺพปาณินํ;

นาคานํ อสุรานฺจ, เทวตานฺจ อาลโย.

๓๓๔.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, โอสโธ วิย ปาณินํ;

เตวิชฺชา ฉฬภิฺา จ, อิทฺธิยา ปารมึ คตา.

๓๓๕.

‘‘อนุสิฏฺา มหาวีร, ตยา การุณิเกน เต;

รมนฺติ ธมฺมรติยา, วสนฺติ ตว สาสเน.

๓๓๖.

‘‘มิคราชา ยถา สีโห, อภินิกฺขมฺม อาสยา;

จตุทฺทิสานุวิโลเกตฺวา [วิโลเกตฺวา (สี. สฺยา.), นุโลเกตฺวา (ก.)],

ติกฺขตฺตุํ อภินาทติ.

๓๓๗.

‘‘สพฺเพ มิคา อุตฺตสนฺติ, มิคราชสฺส คชฺชโต;

ตถา หิ ชาติมา เอโส, ปสู ตาเสติ สพฺพทา.

๓๓๘.

‘‘คชฺชโต เต มหาวีร, วสุธา สมฺปกมฺปติ;

โพธเนยฺยาวพุชฺฌนฺติ, ตสนฺติ มารกายิกา.

๓๓๙.

‘‘ตสนฺติ ติตฺถิยา สพฺเพ, นทโต เต มหามุนิ;

กากา เสนาว วิพฺภนฺตา, มิครฺา ยถา มิคา.

๓๔๐.

‘‘เย เกจิ คณิโน โลเก, สตฺถาโรติ ปวุจฺจเร;

ปรมฺปราคตํ ธมฺมํ, เทเสนฺติ ปริสาย เต.

๓๔๑.

‘‘น เหวํ ตฺวํ มหาวีร, ธมฺมํ เทเสสิ ปาณินํ;

สามํ สจฺจานิ พุชฺฌิตฺวา, เกวลํ โพธิปกฺขิยํ.

๓๔๒.

‘‘อาสยานุสยํ ตฺวา, อินฺทฺริยานํ พลาพลํ;

ภพฺพาภพฺเพ วิทิตฺวาน, มหาเมโฆว คชฺชสิ.

๓๔๓.

‘‘จกฺกวาฬปริยนฺตา, นิสินฺนา ปริสา ภเว;

นานาทิฏฺี วิจินนฺตา [วิจินฺเตนฺติ (สฺยา.), วิจินนฺตํ (ก.)], วิมติจฺเฉทนาย ตํ.

๓๔๔.

‘‘สพฺเพสํ จิตฺตมฺาย, โอปมฺมกุสโล มุนิ;

เอกํ ปฺหํ กเถนฺโตว, วิมตึ ฉินฺทสิ [ฉินฺทิ (สฺยา. ก.)] ปาณินํ.

๓๔๕.

‘‘อุปติสฺสสทิเสเหว, วสุธา ปูริตา ภเว;

สพฺเพว เต ปฺชลิกา, กิตฺตยุํ โลกนายกํ.

๓๔๖.

‘‘กปฺปํ วา เต กิตฺตยนฺตา, นานาวณฺเณหิ กิตฺตยุํ;

ปริเมตุํ น สกฺเกยฺยุํ [น กปฺเปยฺยุํ (สฺยา.), น ปปฺเปยฺยุํ (ก.)], อปฺปเมยฺโย ตถาคโต.

๓๔๗.

‘‘ยถาสเกน ถาเมน, กิตฺติโต หิ มยา ชิโน;

กปฺปโกฏีปิ กิตฺเตนฺตา, เอวเมว ปกิตฺตยุํ.

๓๔๘.

‘‘สเจ หิ โกจิ เทโว วา, มนุสฺโส วา สุสิกฺขิโต;

ปเมตุํ ปริกปฺเปยฺย, วิฆาตํว ลเภยฺย โส.

๓๔๙.

‘‘สาสเน เต ปติฏฺาย, สกฺยปุตฺต มหายส;

ปฺาย ปารมึ คนฺตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๓๕๐.

‘‘ติตฺถิเย สมฺปมทฺทามิ, วตฺเตมิ ชินสาสนํ;

ธมฺมเสนาปติ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๓๕๑.

‘‘อปริเมยฺเย กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุขิตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยี มม [ฌาปยึ มม (สฺยา.), ฌาปยึ อหํ (ก.)].

๓๕๒.

‘‘โย โกจิ มนุโช ภารํ, ธาเรยฺย มตฺถเก สทา;

ภาเรน ทุกฺขิโต อสฺส, ภาเรหิ ภริโต ตถา.

๓๕๓.

‘‘ฑยฺหมาโน ตีหคฺคีหิ, ภเวสุ สํสรึ อหํ;

ภริโต ภวภาเรน, คิรึ อุจฺจาริโต ยถา.

๓๕๔.

‘‘โอโรปิโต จ เม ภาโร, ภวา อุคฺฆาฏิตา มยา;

กรณียํ กตํ สพฺพํ, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๓๕๕.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, เปตฺวา สกฺยปุงฺควํ;

อหํ อคฺโคมฺหิ ปฺาย, สทิโส เม น วิชฺชติ.

๓๕๖.

‘‘สมาธิมฺหิ สุกุสโล, อิทฺธิยา ปารมึ คโต;

อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช, สหสฺสํ อภินิมฺมิเน.

๓๕๗.

‘‘อนุปุพฺพวิหารสฺส, วสีภูโต มหามุนิ;

กเถสิ สาสนํ มยฺหํ, นิโรโธ สยนํ มม.

๓๕๘.

‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;

สมฺมปฺปธานานุยุตฺโต, โพชฺฌงฺคภาวนารโต.

๓๕๙.

‘‘สาวเกน หิ ปตฺตพฺพํ, สพฺพเมว กตํ มยา;

โลกนาถํ เปตฺวาน, สทิโส เม น วิชฺชติ.

๓๖๐.

‘‘สมาปตฺตีนํ กุสโล [สมาปตฺตินยกุสโล (สี.)], ฌานวิโมกฺขาน ขิปฺปปฏิลาภี;

โพชฺฌงฺคภาวนารโต, สาวกคุณปารมิคโตสฺมิ.

๓๖๑.

‘‘สาวกคุเณนปิ ผุสฺเสน [สาวกคุณผุสฺเสน (สฺยา.)], พุทฺธิยา ปริสุตฺตมภารวา [ปุริสุตฺตมคารวา (สฺยา.), ปุริสุตฺตมภารวา (ก.)];

ยํ สทฺธาสงฺคหิตํ [สทฺธาย สงฺคหิตํ (สี.), สทฺทาสงฺคหิตํ (สฺยา.)] จิตฺตํ, สทา สพฺรหฺมจารีสุ.

๓๖๒.

‘‘อุทฺธตวิโสว สปฺโป, ฉินฺนวิสาโณว อุสโภ;

นิกฺขิตฺตมานทปฺโปว [ทพฺโพว (ก.)], อุเปมิ ครุคารเวน คณํ.

๓๖๓.

‘‘ยทิ รูปินี ภเวยฺย, ปฺา เม วสุมตีปิ [วสุมตี (สี. ก.) วสุปตีนํ (สฺยา.)] น สเมยฺย;

อโนมทสฺสิสฺส [อโนมทสฺสิ (?)] ภควโต, ผลเมตํ าณถวนาย.

๓๖๔.

‘‘ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ, สกฺยปุตฺเตน ตาทินา;

อนุวตฺเตมหํ สมฺมา, าณถวนายิทํ ผลํ.

๓๖๕.

‘‘มา เม กทาจิ ปาปิจฺโฉ, กุสีโต หีนวีริโย;

อปฺปสฺสุโต อนาทโร [อนาจาโร (สพฺพตฺถ) เถรคา. ๙๘๗ ปสฺสิตพฺพา], สเมโต อหุ กตฺถจิ.

๓๖๖.

‘‘พหุสฺสุโต จ เมธาวี, สีเลสุ สุสมาหิโต;

เจโตสมถานุยุตฺโต, อปิ มุทฺธนิ ติฏฺตุ.

๓๖๗.

‘‘ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

อปฺปิจฺฉา โหถ สนฺตุฏฺา, ฌายี ฌานรตา สทา.

๓๖๘.

‘‘ยมหํ ปมํ ทิสฺวา, วิรโช วิมโล อหุํ;

โส เม อาจริโย ธีโร, อสฺสชิ นาม สาวโก.

๓๖๙.

‘‘ตสฺสาหํ วาหสา อชฺช, ธมฺมเสนาปตี อหุํ;

สพฺพตฺถ ปารมึ ปตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๓๗๐.

‘‘โย เม อาจริโย อาสิ, อสฺสชิ นาม สาวโก;

ยสฺสํ ทิสายํ วสติ, อุสฺสีสมฺหิ กโรมหํ.

๓๗๑.

‘‘มม กมฺมํ สริตฺวาน, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อคฺคฏฺาเน เปสิ มํ.

๓๗๒.

[อิมา ทฺเว คาถาโย สฺยามโปตฺถเก น สนฺติ]

กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา.

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๓๗๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ [อิมา ทฺเว คาถาโร สฺยามโปตฺถเก น สนฺติ].

๓๗๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส [จตสฺโส จ (สี.)], วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาริปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สาริปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๓-๒. มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรอปทานํ

๓๗๕.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

วิหาสิ หิมวนฺตมฺหิ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต.

๓๗๖.

‘‘วรุโณ นาม นาเมน, นาคราชา อหํ ตทา;

กามรูปี วิกุพฺพามิ, มโหทธินิวาสหํ.

๓๗๗.

‘‘สงฺคณิยํ คณํ หิตฺวา, ตูริยํ ปฏฺเปสหํ;

สมฺพุทฺธํ ปริวาเรตฺวา, วาเทสุํ อจฺฉรา ตทา.

๓๗๘.

‘‘วชฺชมาเนสุ ตูเรสุ, เทวา ตูรานิ [ตุริเยสุ, เทวา ตุริยานิ (สี. สฺยา.)] วชฺชยุํ;

อุภินฺนํ สทฺทํ สุตฺวาน, พุทฺโธปิ สมฺปพุชฺฌถ.

๓๗๙.

‘‘นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สกํ ภวนุปาคมึ;

อาสนํ ปฺเปตฺวาน, กาลมาโรจยึ อหํ.

๓๘๐.

‘‘ขีณาสวสหสฺเสหิ, ปริวุโต โลกนายโก;

โอภาเสนฺโต ทิสา สพฺพา, ภวนํ เม อุปาคมิ.

๓๘๑.

‘‘อุปวิฏฺํ มหาวีรํ, เทวเทวํ นราสภํ;

สภิกฺขุสงฺฆํ ตปฺเปสึ [สนฺตปฺเปสึ (สฺยา.), ตปฺเปมิ (ก.)], อนฺนปาเนนหํ ตทา.

๓๘๒.

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๓๘๓.

‘‘‘โย โส [ยํ โส (ก.)] สงฺฆํ อปูเชสิ, พุทฺธฺจ โลกนายกํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, เทวโลกํ คมิสฺสติ.

๓๘๔.

‘‘‘สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ อฏฺสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๓๘๕.

‘‘‘ปฺจปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

โภคา อสงฺขิยา ตสฺส, อุปฺปชฺชิสฺสนฺติ ตาวเท.

๓๘๖.

‘‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สี.)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๓๘๗.

‘‘‘นิรยา โส จวิตฺวาน, มนุสฺสตํ คมิสฺสติ;

โกลิโต นาม นาเมน, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.

๓๘๘.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, กุสลมูเลน โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, ทุติโย เหสฺสติ สาวโก.

๓๘๙.

‘‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, อิทฺธิยา ปารมึ คโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๓๙๐.

‘‘ปาปมิตฺโตปนิสฺสาย, กามราควสํ คโต;

มาตรํ ปิตรฺจาปิ, ฆาตยึ ทุฏฺมานโส.

๓๙๑.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, นิรยํ อถ มานุสํ;

ปาปกมฺมสมงฺคิตา, ภินฺนสีโส มรามหํ.

๓๙๒.

‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อิธาปิ เอทิโส มยฺหํ, มรณกาเล ภวิสฺสติ.

๓๙๓.

‘‘ปวิเวกมนุยุตฺโต, สมาธิภาวนารโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๓๙๔.

‘‘ธรณิมฺปิ สุคมฺภีรํ, พหลํ ทุปฺปธํสิยํ;

วามงฺคุฏฺเน โขเภยฺยํ, อิทฺธิยา ปารมึ คโต.

๓๙๕.

‘‘อสฺมิมานํ น ปสฺสามิ, มาโน มยฺหํ น วิชฺชติ;

สามเณเร อุปาทาย, ครุจิตฺตํ กโรมหํ.

๓๙๖.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมภินีหรึ;

ตาหํ ภูมิมนุปฺปตฺโต, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.

๓๙๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓-๓. มหากสฺสปตฺเถรอปทานํ

๓๙๘.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, ปูชํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.

๓๙๙.

‘‘อุทคฺคจิตฺตา ชนตา, อาโมทิตปโมทิตา;

เตสุ สํเวคชาเตสุ, ปีติ เม อุทปชฺชถ.

๔๐๐.

‘‘าติมิตฺเต สมาเนตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ;

ปรินิพฺพุโต มหาวีโร, หนฺท ปูชํ กโรมเส.

๔๐๑.

‘‘สาธูติ เต ปฏิสฺสุตฺวา, ภิยฺโย หาสํ ชนึสุ เม;

พุทฺธสฺมึ โลกนาถมฺหิ, กาหาม ปุฺสฺจยํ.

๔๐๒.

‘‘อคฺฆิยํ สุกตํ กตฺวา, สตหตฺถสมุคฺคตํ;

ทิยฑฺฒหตฺถปตฺถฏํ, วิมานํ นภมุคฺคตํ.

๔๐๓.

‘‘กตฺวาน หมฺมิยํ ตตฺถ, ตาลปนฺตีหิ จิตฺติตํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, เจติยํ ปูชยุตฺตมํ.

๔๐๔.

‘‘อคฺคิกฺขนฺโธว ชลิโต, กึสุโก อิว [สาลราชาว (สี.)] ผุลฺลิโต;

อินฺทลฏฺีว อากาเส, โอภาเสติ จตุทฺทิสา.

๔๐๕.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, กตฺวาน กุสลํ พหุํ;

ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวาน, ติทสํ อุปปชฺชหํ.

๔๐๖.

‘‘สหสฺสยุตฺตํ หยวาหึ, ทิพฺพยานมธิฏฺิโต;

อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.

๔๐๗.

‘‘กูฏาคารสหสฺสานิ, สพฺพโสณฺณมยา อหุํ;

ชลนฺติ สกเตเชน, ทิสา สพฺพา ปภาสยํ.

๔๐๘.

‘‘สนฺติ อฺเปิ นิยฺยูหา, โลหิตงฺคมยา ตทา;

เตปิ โชตนฺติ อาภาย, สมนฺตา จตุโร ทิสา.

๔๐๙.

‘‘ปุฺกมฺมาภินิพฺพตฺตา, กูฏาคารา สุนิมฺมิตา;

มณิมยาปิ โชตนฺติ, ทิสา ทส [ทิโสทิสํ (สฺยา.)] สมนฺตโต.

๔๑๐.

‘‘เตสํ อุชฺโชตมานานํ, โอภาโส วิปุโล อหุ;

สพฺเพ เทเว อภิโภมิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๔๑๑.

‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, อุพฺพิทฺโธ นาม ขตฺติโย;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ปถวึ อาวสึ อหํ.

๔๑๒.

‘‘ตเถว ภทฺทเก กปฺเป, ตึสกฺขตฺตุํ อโหสหํ;

สกกมฺมาภิรทฺโธมฺหิ, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๑๓.

‘‘สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร;

ตตฺถาปิ ภวนํ มยฺหํ, อินฺทลฏฺีว อุคฺคตํ.

๔๑๔.

‘‘อายามโต จตุพฺพีสํ, วิตฺถาเรน จ ทฺวาทส;

รมฺมณํ [รมฺมกํ (สี. สฺยา.)] นาม นครํ, ทฬฺหปาการโตรณํ.

๔๑๕.

‘‘อายามโต ปฺจสตํ, วิตฺถาเรน ตทฑฺฒกํ;

อากิณฺณํ ชนกาเยหิ, ติทสานํ ปุรํ วิย.

๔๑๖.

‘‘ยถา สูจิฆเร สูจี, ปกฺขิตฺตา ปณฺณวีสติ;

อฺมฺํ ปฆฏฺเฏนฺติ, อากิณฺณํ โหติ ลงฺกตํ [ตํ ตทา (สี.), สตตา (สฺยา.), สงฺกรํ (?)].

๔๑๗.

‘‘เอวมฺปิ นครํ มยฺหํ, หตฺถิสฺสรถสํกุลํ;

มนุสฺเสหิ สทากิณฺณํ, รมฺมณํ นครุตฺตมํ.

๔๑๘.

‘‘ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, ปุน เทวตฺตนํ คโต [ปุนปิ เทวตงฺคโต (ก.)].

ภเว ปจฺฉิมเก มยฺหํ, อโหสิ กุลสมฺปทา.

๔๑๙.

‘‘พฺราหฺมฺกุลสมฺภูโต, มหารตนสฺจโย;

อสีติโกฏิโย หิตฺวา, หิรฺสฺสาปิ ปพฺพชึ.

๔๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มหากสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๓-๔. อนุรุทฺธตฺเถรอปทานํ

๔๒๑.

‘‘สุเมธํ ภควนฺตาหํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

วูปกฏฺํ วิหรนฺตํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๔๒๒.

‘‘อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สุเมธํ โลกนายกํ;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺมยาจหํ.

๔๒๓.

‘‘อนุกมฺป มหาวีร, โลกเชฏฺ นราสภ;

ปทีปํ เต ปทสฺสามิ, รุกฺขมูลมฺหิ ฌายโต.

๔๒๔.

‘‘อธิวาเสสิ โส ธีโร, สยมฺภู วทตํ วโร;

ทุเมสุ วินิวิชฺฌิตฺวา, ยนฺตํ โยชิยหํ ตทา.

๔๒๕.

‘‘สหสฺสวฏฺฏึ ปาทาสึ, พุทฺธสฺส โลกพนฺธุโน;

สตฺตาหํ ปชฺชลิตฺวาน, ทีปา วูปสมึสุ เม.

๔๒๖.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, วิมานมุปปชฺชหํ.

๔๒๗.

‘‘อุปปนฺนสฺส เทวตฺตํ, พฺยมฺหํ อาสิ สุนิมฺมิตํ;

สมนฺตโต ปชฺชลติ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๒๘.

‘‘สมนฺตา โยชนสตํ, วิโรเจสิมหํ ตทา;

สพฺเพ เทเว อภิโภมิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๒๙.

‘‘ตึสกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

น มํ เกจีติมฺนฺติ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๓๐.

‘‘อฏฺวีสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ทิวา รตฺติฺจ ปสฺสามิ, สมนฺตา โยชนํ ตทา.

๔๓๑.

‘‘สหสฺสโลกํ าเณน, ปสฺสามิ สตฺถุ สาสเน;

ทิพฺพจกฺขุมนุปฺปตฺโต, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๓๒.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, ตึสกปฺปสหสฺสิโต;

ตสฺส ทีโป มยา ทินฺโน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๔๓๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อนุรุทฺโธ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อนุรุทฺธตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๓-๕. ปุณฺณมนฺตาณิปุตฺตตฺเถรอปทานํ

๔๓๔.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

ปุรกฺขโตมฺหิ สิสฺเสหิ, อุปคจฺฉึ นรุตฺตมํ.

๔๓๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม กมฺมํ ปกิตฺเตสิ, สงฺขิตฺเตน มหามุนิ.

๔๓๖.

‘‘ตาหํ ธมฺมํ สุณิตฺวาน, อภิวาเทตฺวาน สตฺถุโน;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ปกฺกมึ [ปกฺกามึ (สี. สฺยา.)] ทกฺขิณามุโข.

๔๓๗.

‘‘สงฺขิตฺเตน สุณิตฺวาน, วิตฺถาเรน อภาสยึ [อเทสยึ (สี. สฺยา.)];

สพฺเพ สิสฺสา อตฺตมนา, สุตฺวาน มม ภาสโต;

สกํ ทิฏฺึ วิโนเทตฺวา, พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาทยุํ.

๔๓๘.

‘‘สงฺขิตฺเตนปิ เทเสมิ, วิตฺถาเรน ตเถวหํ [เทเสสึ วิตฺถาเรนปิ ภาสยึ (ก.)];

อภิธมฺมนยฺูหํ, กถาวตฺถุวิสุทฺธิยา;

สพฺเพสํ วิฺาเปตฺวาน, วิหรามิ อนาสโว.

๔๓๙.

‘‘อิโต ปฺจสเต กปฺเป, จตุโร สุปฺปกาสกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จตุทีปมฺหิ อิสฺสรา.

๔๔๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุณฺโณ มนฺตาณิปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุณฺณมนฺตาณิปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๓-๖. อุปาลิตฺเถรอปทานํ

๔๔๑.

‘‘นคเร หํสวติยา, สุชาโต นาม พฺราหฺมโณ;

อสีติโกฏินิจโย, ปหูตธนธฺวา.

๔๔๒.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สธมฺเม ปารมึ คโต.

๔๔๓.

‘‘ปริพฺพาชา เอกสิขา [เอกภิกฺขา (ก.)], โคตมา

พุทฺธสาวกา [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ].

จรกา ตาปสา เจว, จรนฺติ มหิยา ตทา.

๔๔๔.

‘‘เตปิ มํ ปริวาเรนฺติ, พฺราหฺมโณ วิสฺสุโต อิติ;

พหุชฺชโน มํ ปูเชติ, นาหํ ปูเชมิ กิฺจนํ.

๔๔๕.

‘‘ปูชารหํ น ปสฺสามิ, มานตฺถทฺโธ อหํ ตทา;

พุทฺโธติ วจนํ นตฺถิ, ตาว นุปฺปชฺชเต ชิโน.

๔๔๖.

‘‘อจฺจเยน อโหรตฺตํ, ปทุมุตฺตรนามโก [นายโก (สี. สฺยา.)];

สพฺพํ ตมํ วิโนเทตฺวา, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๔๔๗.

‘‘วิตฺถาริเก พาหุชฺเ, ปุถุภูเต จ สาสเน;

อุปาคมิ ตทา พุทฺโธ, นครํ หํสสวฺหยํ.

๔๔๘.

‘‘ปิตุ อตฺถาย โส พุทฺโธ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;

เตน กาเลน ปริสา, สมนฺตา โยชนํ ตทา.

๔๔๙.

‘‘สมฺมโต มนุชานํ โส, สุนนฺโท นาม ตาปโส;

ยาวตา พุทฺธปริสา, ปุปฺเผหจฺฉาทยี ตทา.

๔๕๐.

‘‘จตุสจฺจํ ปกาเสนฺเต, เสฏฺเ จ [เหฏฺา จ (ก.)] ปุปฺผมณฺฑเป;

โกฏิสตสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.

๔๕๑.

‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ, วสฺเสตฺวา ธมฺมวุฏฺิโย;

อฏฺเม ทิวเส ปตฺเต, สุนนฺทํ กิตฺตยี ชิโน.

๔๕๒.

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, สํสรนฺโต อยํ ภเว;

สพฺเพสํ ปวโร หุตฺวา, ภเวสุ สํสริสฺสติ.

๔๕๓.

‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๕๔.

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

มนฺตาณิปุตฺโต ปุณฺโณติ, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๔๕๕.

‘‘เอวํ กิตฺตยิ สมฺพุทฺโธ, สุนนฺทํ ตาปสํ ตทา;

หาสยนฺโต ชนํ สพฺพํ, ทสฺสยนฺโต สกํ พลํ.

๔๕๖.

‘‘กตฺชลี นมสฺสนฺติ, สุนนฺทํ ตาปสํ ชนา;

พุทฺเธ การํ กริตฺวาน, โสเธสิ คติมตฺตโน.

๔๕๗.

‘‘ตตฺถ เม อหุ สงฺกปฺโป, สุตฺวาน มุนิโน วจํ;

อหมฺปิ การํ กสฺสามิ, ยถา ปสฺสามิ โคตมํ.

๔๕๘.

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, กิริยํ จินฺตยึ มม;

กฺยาหํ กมฺมํ อาจรามิ, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร.

๔๕๙.

‘‘อยฺจ ปาิโก ภิกฺขุ, สพฺพปาิสฺส สาสเน;

วินเย อคฺคนิกฺขิตฺโต, ตํ านํ ปตฺถเย อหํ.

๔๖๐.

‘‘อิทํ เม อมิตํ โภคํ, อกฺโขภํ สาครูปมํ;

เตน โภเคน พุทฺธสฺส, อารามํ มาปเย อหํ.

๔๖๑.

‘‘โสภนํ นาม อารามํ, นครสฺส ปุรตฺถโต;

กิณิตฺวา [กีตฺวา (สี.), กิตฺวา (ก.)] สตสหสฺเสน, สงฺฆารามํ อมาปยึ.

๔๖๒.

‘‘กูฏาคาเร จ ปาสาเท, มณฺฑเป หมฺมิเย คุหา;

จงฺกเม สุกเต กตฺวา, สงฺฆารามํ อมาปยึ.

๔๖๓.

‘‘ชนฺตาฆรํ อคฺคิสาลํ, อโถ อุทกมาฬกํ;

นฺหานฆรํ มาปยิตฺวา, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ.

๔๖๔.

‘‘อาสนฺทิโย ปีเก จ, ปริโภเค จ ภาชเน;

อารามิกฺจ เภสชฺชํ, สพฺพเมตํ อทาสหํ.

๔๖๕.

‘‘อารกฺขํ ปฏฺเปตฺวาน, ปาการํ การยึ ทฬฺหํ;

มา นํ โกจิ วิเหเสิ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.

๔๖๖.

‘‘สตสหสฺเสนาวาสํ [อาวาสํ สตสหสฺเสน (สี.), อาวาเส สตสหสฺเส (สฺยา.)], สงฺฆาราเม อมาปยึ;

เวปุลฺลํ ตํ มาปยิตฺวา [เวปุลฺลตํ ปาปยิตฺวา (สี.)], สมฺพุทฺธํ อุปนามยึ.

๔๖๗.

‘‘นิฏฺาปิโต มยาราโม, สมฺปฏิจฺฉ ตุวํ มุนิ;

นิยฺยาเทสฺสามิ ตํ วีร [เต วีร (สี.), ตํ ธีร (สฺยา.)], อธิวาเสหิ จกฺขุม.

๔๖๘.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม สงฺกปฺปมฺาย, อธิวาเสสิ นายโก.

๔๖๙.

‘‘อธิวาสนมฺาย, สพฺพฺุสฺส มเหสิโน;

โภชนํ ปฏิยาเทตฺวา, กาลมาโรจยึ อหํ.

๔๗๐.

‘‘อาโรจิตมฺหิ กาลมฺหิ, ปทุมุตฺตรนายโก;

ขีณาสวสหสฺเสหิ, อารามํ เม อุปาคมิ.

๔๗๑.

‘‘นิสินฺนํ กาลมฺาย, อนฺนปาเนน ตปฺปยึ;

ภุตฺตาวึ กาลมฺาย, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๔๗๒.

‘‘กีโต สตสหสฺเสน, ตตฺตเกเนว การิโต;

โสภโน นาม อาราโม, สมฺปฏิจฺฉ ตุวํ มุนิ.

๔๗๓.

‘‘อิมินารามทาเนน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ, ลภามิ มม ปตฺถิตํ.

๔๗๔.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, สงฺฆารามํ สุมาปิตํ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๔๗๕.

‘‘โย โส พุทฺธสฺส ปาทาสิ, สงฺฆารามํ สุมาปิตํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๔๗๖.

‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;

ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํ.

๔๗๗.

‘‘สฏฺิ ตูรสหสฺสานิ [ตุริยสหสฺสานิ (สี. สฺยา.)], เภริโย สมลงฺกตา;

ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํ.

๔๗๘.

‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.

๔๗๙.

‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํ.

๔๘๐.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๔๘๑.

‘‘เทวราเชน ปตฺตพฺพํ, สพฺพํ ปฏิลภิสฺสติ;

อนูนโภโค หุตฺวาน, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๔๘๒.

‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๔๘๓.

‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๘๔.

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

อุปาลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๔๘๕.

‘‘วินเย ปารมึ ปตฺวา, านาาเน จ โกวิโท;

ชินสาสนํ ธาเรนฺโต, วิหริสฺสตินาสโว.

๔๘๖.

‘‘สพฺพเมตํ อภิฺาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสฺสติ.

๔๘๗.

‘‘อปริเมยฺยุปาทาย, ปตฺเถมิ ตว สาสนํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.

๔๘๘.

‘‘ยถา สูลาวุโต โปโส, ราชทณฺเฑน ตชฺชิโต;

สูเล สาตํ อวินฺทนฺโต, ปริมุตฺตึว อิจฺฉติ.

๔๘๙.

‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ภวทณฺเฑน ตชฺชิโต;

กมฺมสูลาวุโต สนฺโต, ปิปาสาเวทนฏฺฏิโต.

๔๙๐.

‘‘ภเว สาตํ น วินฺทามิ, ฑยฺหนฺโต ตีหิ อคฺคิภิ;

ปริมุตฺตึ คเวสามิ, ยถาปิ ราชทณฺฑิโต.

๔๙๑.

‘‘ยถา วิสาโท ปุริโส, วิเสน ปริปีฬิโต;

อคทํ โส คเวเสยฺย, วิสฆาตายุปาลนํ [วิสฆาตายุปายนํ (สฺยา. ก.)].

๔๙๒.

‘‘คเวสมาโน ปสฺเสยฺย, อคทํ วิสฆาตกํ;

ตํ ปิวิตฺวา สุขี อสฺส, วิสมฺหา ปริมุตฺติยา.

๔๙๓.

‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ยถา วิสหโต นโร;

สมฺปีฬิโต อวิชฺชาย, สทฺธมฺมาคทเมสหํ.

๔๙๔.

‘‘ธมฺมาคทํ คเวสนฺโต, อทฺทกฺขึ สกฺยสาสนํ;

อคฺคํ สพฺโพสธานํ ตํ, สพฺพสลฺลวิโนทนํ.

๔๙๕.

‘‘ธมฺโมสธํ ปิวิตฺวาน, วิสํ สพฺพํ สมูหนึ;

อชรามรํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยึ อหํ.

๔๙๖.

‘‘ยถา ภูตฏฺฏิโต โปโส, ภูตคฺคาเหน ปีฬิโต;

ภูตเวชฺชํ คเวเสยฺย, ภูตสฺมา ปริมุตฺติยา.

๔๙๗.

‘‘คเวสมาโน ปสฺเสยฺย, ภูตวิชฺชาสุ โกวิทํ;

ตสฺส โส วิหเน ภูตํ, สมูลฺจ วินาสเย.

๔๙๘.

‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ตมคฺคาเหน ปีฬิโต;

าณาโลกํ คเวสามิ, ตมโต ปริมุตฺติยา.

๔๙๙.

‘‘อถทฺทสํ สกฺยมุนึ, กิเลสตมโสธนํ;

โส เม ตมํ วิโนเทสิ, ภูตเวชฺโชว ภูตกํ.

๕๐๐.

‘‘สํสารโสตํ สฺฉินฺทึ, ตณฺหาโสตํ นิวารยึ;

ภวํ อุคฺฆาฏยึ สพฺพํ, ภูตเวชฺโชว มูลโต.

๕๐๑.

‘‘ครุโฬ ยถา โอปตติ, ปนฺนคํ ภกฺขมตฺตโน;

สมนฺตา โยชนสตํ, วิกฺโขเภติ มหาสรํ.

๕๐๒.

‘‘ปนฺนคํ โส คเหตฺวาน, อโธสีสํ วิเหยํ;

อาทาย โส ปกฺกมติ, เยนกามํ วิหงฺคโม.

๕๐๓.

‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ยถาปิ ครุโฬ พลี;

อสงฺขตํ คเวสนฺโต, โทเส วิกฺขาลยึ อหํ.

๕๐๔.

‘‘ทิฏฺโ อหํ ธมฺมวรํ, สนฺติปทมนุตฺตรํ;

อาทาย วิหราเมตํ, ครุโฬ ปนฺนคํ ยถา.

๕๐๕.

‘‘อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;

ตสฺสา วสฺสสหสฺเสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํ.

๕๐๖.

‘‘ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาวทูรผเล สติ;

เทวานํ สา ปิยา เอวํ, อาสาวตี ลตุตฺตมา.

๕๐๗.

‘‘สตสหสฺสุปาทาย, ตาหํ ปริจเร มุนิ;

สายํ ปาตํ นมสฺสามิ, เทวา อาสาวตึ ยถา.

๕๐๘.

‘‘อวฺฌา ปาริจริยา, อโมฆา จ นมสฺสนา;

ทูราคตมฺปิ มํ สนฺตํ, ขโณยํ น วิราธยิ.

๕๐๙.

‘‘ปฏิสนฺธึ น ปสฺสามิ, วิจินนฺโต ภเว อหํ;

นิรูปธิ วิปฺปมุตฺโต [วิปฺปยุตฺโต (ก.)], อุปสนฺโต จรามหํ.

๕๑๐.

‘‘ยถาปิ ปทุมํ นาม, สูริยรํเสน ปุปฺผติ;

ตเถวาหํ มหาวีร, พุทฺธรํเสน ปุปฺผิโต.

๕๑๑.

‘‘ยถา พลากโยนิมฺหิ, น วิชฺชติ ปุโม [ปุมา (สี. สฺยา.)] สทา;

เมเฆสุ คชฺชมาเนสุ, คพฺภํ คณฺหนฺติ ตา สทา.

๕๑๒.

‘‘จิรมฺปิ คพฺภํ ธาเรนฺติ, ยาว เมโฆ น คชฺชติ;

ภารโต ปริมุจฺจนฺติ, ยทา เมโฆ ปวสฺสติ.

๕๑๓.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ธมฺมเมเฆน คชฺชโต;

สทฺเทน ธมฺมเมฆสฺส, ธมฺมคพฺภํ อคณฺหหํ.

๕๑๔.

สตสหสฺสุปาทาย, ปุฺคพฺภํ ธเรมหํ;

นปฺปมุจฺจามิ ภารโต, ธมฺมเมโฆ น คชฺชติ.

๕๑๕.

‘‘ยทา ตุวํ สกฺยมุนิ, รมฺเม กปิลวตฺถเว;

คชฺชสิ ธมฺมเมเฆน, ภารโต ปริมุจฺจหํ.

๕๑๖.

‘‘สุฺตํ อนิมิตฺตฺจ, ตถาปฺปณิหิตมฺปิ จ;

จตุโร จ ผเล สพฺเพ, ธมฺเมวํ วิชนยึ [วิชฏยึ (ก.) พลากานํ วิชายนูปมาย สํสนฺเทตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ] อหํ.

ทุติยภาณวารํ.

๕๑๗.

‘‘อปริเมยฺยุปาทาย, ปตฺเถมิ ตว สาสนํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สนฺติปทมนุตฺตรํ.

๕๑๘.

‘‘วินเย ปารมึ ปตฺโต, ยถาปิ ปาิโก อิสิ;

น เม สมสโม อตฺถิ, ธาเรมิ สาสนํ อหํ.

๕๑๙.

‘‘วินเย ขนฺธเก จาปิ, ติกจฺเฉเท จ ปฺจเก [ปฺจเม (สี.)];

เอตฺถ เม วิมติ นตฺถิ, อกฺขเร พฺยฺชเนปิ วา.

๕๒๐.

‘‘นิคฺคเห ปฏิกมฺเม จ, านาาเน จ โกวิโท;

โอสารเณ วุฏฺาปเน, สพฺพตฺถ ปารมึ คโต.

๕๒๑.

‘‘วินเย ขนฺธเก วาปิ, นิกฺขิปิตฺวา ปทํ อหํ;

อุภโต วินิเวเตฺวา, รสโต โอสเรยฺยหํ.

๕๒๒.

‘‘นิรุตฺติยา สุกุสโล, อตฺถานตฺเถ จ โกวิโท;

อนฺาตํ มยา นตฺถิ, เอกคฺโค สตฺถุ สาสเน.

๕๒๓.

‘‘รูปทกฺโข [รูปรกฺโข (?) มิลินฺทปฺโห ธมฺมนคราธิกาเร ปสฺสิตพฺพํ] อหํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน;

กงฺขํ สพฺพํ วิโนเทมิ, ฉินฺทามิ สพฺพสํสยํ.

๕๒๔.

‘‘ปทํ อนุปทฺจาปิ, อกฺขรฺจาปิ พฺยฺชนํ;

นิทาเน ปริโยสาเน, สพฺพตฺถ โกวิโท อหํ.

๕๒๕.

‘‘ยถาปิ ราชา พลวา, นิคฺคณฺหิตฺวา ปรนฺตเป;

วิชินิตฺวาน สงฺคามํ, นครํ ตตฺถ มาปเย.

๕๒๖.

‘‘ปาการํ ปริขฺจาปิ, เอสิกํ ทฺวารโกฏฺกํ;

อฏฺฏาลเก จ วิวิเธ, การเย นคเร พหู.

๕๒๗.

‘‘สิงฺฆาฏกํ จจฺจรฺจ, สุวิภตฺตนฺตราปณํ;

การเยยฺย สภํ ตตฺถ, อตฺถานตฺถวินิจฺฉยํ.

๕๒๘.

‘‘นิคฺฆาตตฺถํ อมิตฺตานํ, ฉิทฺทาฉิทฺทฺจ ชานิตุํ;

พลกายสฺส รกฺขาย, เสนาปจฺจํ เปติ [ถเปสิ (ก.)] โส.

๕๒๙.

‘‘อารกฺขตฺถาย ภณฺฑสฺส, นิธานกุสลํ นรํ;

มา เม ภณฺฑํ วินสฺสีติ, ภณฺฑรกฺขํ เปติ โส.

๕๓๐.

‘‘มมตฺโต [มามโก (สี.), สมคฺโค (สฺยา.)]

โหติ โย รฺโ, วุทฺธึ ยสฺส จ อิจฺฉติ.

ตสฺสาธิกรณํ เทติ, มิตฺตสฺส ปฏิปชฺชิตุํ.

๕๓๑.

‘‘อุปฺปาเตสุ นิมิตฺเตสุ, ลกฺขเณสุ จ โกวิทํ;

อชฺฌายกํ มนฺตธรํ, โปโรหิจฺเจ เปติ โส.

๕๓๒.

‘‘เอเตหงฺเคหิ สมฺปนฺโน, ขตฺติโยติ ปวุจฺจติ;

สทา รกฺขนฺติ ราชานํ, จกฺกวาโกว ทุกฺขิตํ.

๕๓๓.

‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, หตามิตฺโตว ขตฺติโย;

สเทวกสฺส โลกสฺส, ธมฺมราชาติ วุจฺจติ.

๕๓๔.

‘‘ติตฺถิเย นิหนิตฺวาน [นีหริตฺวาน (สฺยา. ก.)], มารฺจาปิ สเสนกํ;

ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา, ธมฺมนครํ อมาปยิ.

๕๓๕.

‘‘สีลํ ปาการกํ ตตฺถ, าณํ เต ทฺวารโกฏฺกํ;

สทฺธา เต เอสิกา วีร, ทฺวารปาโล จ สํวโร.

๕๓๖.

‘‘สติปฏฺานมฏฺฏาลํ, ปฺา เต จจฺจรํ มุเน;

อิทฺธิปาทฺจ สิงฺฆาฏํ, ธมฺมวีถิ สุมาปิตา.

๕๓๗.

‘‘สุตฺตนฺตํ อภิธมฺมฺจ, วินยฺจาปิ เกวลํ;

นวงฺคํ พุทฺธวจนํ, เอสา ธมฺมสภา ตว.

๕๓๘.

‘‘สุฺตํ อนิมิตฺตฺจ, วิหารฺจปฺปณีหิตํ;

อาเนฺชฺจ นิโรโธ จ, เอสา ธมฺมกุฏี ตว.

๕๓๙.

‘‘ปฺาย อคฺโค นิกฺขิตฺโต [อคฺคนิกฺขิตฺโต (สี.)], ปฏิภาเน จ โกวิโท;

สาริปุตฺโตติ นาเมน, ธมฺมเสนาปตี ตว.

๕๔๐.

‘‘จุตูปปาตกุสโล, อิทฺธิยา ปารมึ คโต;

โกลิโต นาม นาเมน, โปโรหิจฺโจ ตวํ มุเน.

๕๔๑.

‘‘โปราณกวํสธโร, อุคฺคเตโช ทุราสโท;

ธุตวาทีคุเณนคฺโค, อกฺขทสฺโส ตวํ มุเน.

๕๔๒.

‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, สพฺพปาี จ สาสเน;

อานนฺโท นาม นาเมน, ธมฺมารกฺโข [ธมฺมรกฺโข (สฺยา.)] ตวํ มุเน.

๕๔๓.

‘‘เอเต สพฺเพ อติกฺกมฺม, ปเมสิ ภควา มมํ;

วินิจฺฉยํ เม ปาทาสิ, วินเย วิฺุเทสิตํ.

๕๔๔.

‘‘โย โกจิ วินเย ปฺหํ, ปุจฺฉติ พุทฺธสาวโก;

ตตฺถ เม จินฺตนา นตฺถิ, ตฺเวตฺถํ กเถมหํ.

๕๔๕.

‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, เปตฺวา ตํ มหามุนิ;

วินเย มาทิโส นตฺถิ, กุโต ภิยฺโย ภวิสฺสติ.

๕๔๖.

‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอวํ คชฺชติ โคตโม;

อุปาลิสฺส สโม นตฺถิ, วินเย ขนฺธเกสุ จ.

๕๔๗.

‘‘ยาวตา พุทฺธภณิตํ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;

วินโยคธํ ตํ [วินโยคธิตํ (สี. อฏฺ.), วินเย กถิตํ (สฺยา.)] สพฺพํ,

วินยมูลปสฺสิโน [วินยํ มูลนฺติ ปสฺสโต (สี.)].

๕๔๘.

‘‘มม กมฺมํ สริตฺวาน, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๕๔๙.

‘‘สตสหสฺสุปาทาย, อิมํ านํ อปตฺถยึ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, วินเย ปารมึ คโต.

๕๕๐.

‘‘สกฺยานํ นนฺทิชนโน, กปฺปโก อาสหํ ปุเร;

วิชหิตฺวาน ตํ ชาตึ, ปุตฺโต ชาโต มเหสิโน.

๕๕๑.

‘‘อิโต ทุติยเก กปฺเป, อฺชโส นาม ขตฺติโย;

อนนฺตเตโช อมิตยโส, ภูมิปาโล มหทฺธโน.

๕๕๒.

‘‘ตสฺส รฺโ อหํ ปุตฺโต, จนฺทโน นาม ขตฺติโย;

ชาติมเทนุปตฺถทฺโธ, ยสโภคมเทน จ.

๕๕๓.

‘‘นาคสตสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

ติธาปภินฺนา มาตงฺคา, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๕๕๔.

‘‘สพเลหิ ปเรโตหํ, อุยฺยานํ คนฺตุกามโก;

อารุยฺห สิริกํ นาคํ, นครา นิกฺขมึ ตทา.

๕๕๕.

‘‘จรเณน จ สมฺปนฺโน, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;

เทวโล นาม สมฺพุทฺโธ, อาคจฺฉิ ปุรโต มม.

๕๕๖.

‘‘เปเสตฺวา สิริกํ นาคํ, พุทฺธํ อาสาทยึ ตทา;

ตโต สฺชาตโกโป โส [ชาตโกโปว (สฺยา.)], นาโค นุทฺธรเต ปทํ.

๕๕๗.

‘‘นาคํ รุณฺณมนํ [รุฏฺมนํ (ปี. อฏฺ.), ทุฏฺมนํ (สี. อฏฺ.), รุทฺธปทํ (?)] ทิสฺวา, พุทฺเธ โกธํ อกาสหํ;

วิเหสยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, อุยฺยานํ อคมาสหํ.

๕๕๘.

‘‘สาตํ ตตฺถ น วินฺทามิ, สิโร ปชฺชลิโต ยถา;

ปริฬาเหน ฑยฺหามิ, มจฺโฉว พฬิสาทโก.

๕๕๙.

‘‘สสาครนฺตา ปถวี, อาทิตฺตา วิย โหติ เม;

ปิตุ สนฺติกุปาคมฺม, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๕๖๐.

‘‘อาสีวิสํว กุปิตํ, อคฺคิกฺขนฺธํว อาคตํ;

มตฺตํว กุฺชรํ ทนฺตึ, ยํ สยมฺภุมสาทยึ.

๕๖๑.

‘‘อาสาทิโต มยา พุทฺโธ, โฆโร อุคฺคตโป ชิโน;

ปุรา สพฺเพ วินสฺสาม, ขมาเปสฺสาม ตํ มุนึ.

๕๖๒.

‘‘โน เจ ตํ นิชฺฌาเปสฺสาม, อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ;

โอเรน สตฺตทิวสา, รฏฺํ เม วิธมิสฺสติ.

๕๖๓.

‘‘สุเมขโล โกสิโย จ, สิคฺคโว จาปิ สตฺตโก [สตฺตุโก (สี.)];

อาสาทยิตฺวา อิสโย, ทุคฺคตา เต สรฏฺกา.

๕๖๔.

‘‘ยทา กุปฺปนฺติ อิสโย, สฺตา พฺรหฺมจาริโน;

สเทวกํ วินาเสนฺติ, สสาครํ สปพฺพตํ.

๕๖๕.

‘‘ติโยชนสหสฺสมฺหิ, ปุริเส สนฺนิปาตยึ;

อจฺจยํ เทสนตฺถาย, สยมฺภุํ อุปสงฺกมึ.

๕๖๖.

‘‘อลฺลวตฺถา อลฺลสิรา, สพฺเพว ปฺชลีกตา;

พุทฺธสฺส ปาเท นิปติตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวุํ [มพฺรวึ (ก.)].

๕๖๗.

‘‘ขมสฺสุ ตฺวํ มหาวีร, อภิยาจติ ตํ ชโน;

ปริฬาหํ วิโนเทหิ, มา โน รฏฺํ วินาสย.

๕๖๘.

‘‘สเทวมานุสา สพฺเพ, สทานวา สรกฺขสา;

อโยมเยน กุเฏน, สิรํ ภินฺเทยฺยุ เม สทา.

๕๖๙.

‘‘ทเก [อุทเก (สี. สฺยา.)] อคฺคิ น สณฺาติ, พีชํ เสเล น รูหติ;

อคเท กิมิ น สณฺาติ, โกโป พุทฺเธ น ชายติ.

๕๗๐.

‘‘ยถา จ ภูมิ อจลา, อปฺปเมยฺโย จ สาคโร;

อนนฺตโก จ อากาโส, เอวํ พุทฺธา อโขภิยา.

๕๗๑.

‘‘สทา ขนฺตา มหาวีรา, ขมิตา จ ตปสฺสิโน;

ขนฺตานํ ขมิตานฺจ, คมนํ ตํ [โว (สฺยา.)] น วิชฺชติ.

๕๗๒.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ปริฬาหํ วิโนทยํ;

มหาชนสฺส ปุรโต, นภํ อพฺภุคฺคมิ ตทา.

๕๗๓.

‘‘เตน กมฺเมนหํ วีร, หีนตฺตํ อชฺฌุปาคโต;

สมติกฺกมฺม ตํ ชาตึ, ปาวิสึ อภยํ ปุรํ.

๕๗๔.

‘‘ตทาปิ มํ มหาวีร, ฑยฺหมานํ สุสณฺิตํ;

ปริฬาหํ วิโนเทสิ, สยมฺภุฺจ ขมาปยึ.

๕๗๕.

‘‘อชฺชาปิ มํ มหาวีร, ฑยฺหมานํ ติหคฺคิภิ;

นิพฺพาเปสิ ตโย อคฺคี, สีติภาวฺจ ปาปยึ [ปาปยี (สี.)].

๕๗๖.

เยสํ โสตาวธานตฺถิ, สุณาถ มม ภาสโต;

อตฺถํ ตุมฺหํ ปวกฺขามิ, ยถา ทิฏฺํ ปทํ มม.

๕๗๗.

‘‘สยมฺภุํ ตํ วิมาเนตฺวา, สนฺตจิตฺตํ สมาหิตํ;

เตน กมฺเมนหํ อชฺช, ชาโตมฺหิ นีจโยนิยํ.

๕๗๘.

‘‘มา โว ขณํ วิราเธถ, ขณาตีตา หิ โสจเร;

สทตฺเถ วายเมยฺยาถ, ขโณ โว ปฏิปาทิโต.

๕๗๙.

‘‘เอกจฺจานฺจ วมนํ, เอกจฺจานํ วิเรจนํ;

วิสํ หลาหลํ เอเก, เอกจฺจานฺจ โอสธํ.

๕๘๐.

‘‘วมนํ ปฏิปนฺนานํ, ผลฏฺานํ วิเรจนํ;

โอสธํ ผลลาภีนํ, ปุฺกฺเขตฺตํ คเวสินํ.

๕๘๑.

‘‘สาสเนน วิรุทฺธานํ, วิสํ หลาหลํ ยถา;

อาสีวิโส ทิฏฺวิโส [ทฏฺวิโส (สฺยา. อฏฺ.)], เอวํ ฌาเปติ ตํ นรํ.

๕๘๒.

‘‘สกึ ปีตํ หลาหลํ, อุปรุนฺธติ ชีวิตํ;

สาสเนน วิรุชฺฌิตฺวา, กปฺปโกฏิมฺหิ ฑยฺหติ.

๕๘๓.

‘‘ขนฺติยา อวิหึสาย, เมตฺตจิตฺตวตาย จ;

สเทวกํ โส ตารติ, ตสฺมา เต อวิราธิยา [อวิโรธิโย (สี.), เต อวิโรธิยา (สฺยา.)].

๕๘๔.

‘‘ลาภาลาเภ น สชฺชนฺติ, สมฺมานนวิมานเน;

ปถวีสทิสา พุทฺธา, ตสฺมา เต น วิราธิยา [เต น วิโรธิยา (สี. สฺยา.)].

๕๘๕.

‘‘เทวทตฺเต จ วธเก, โจเร องฺคุลิมาลเก;

ราหุเล ธนปาเล จ, สพฺเพสํ สมโก มุนิ.

๕๘๖.

‘‘เอเตสํ ปฏิโฆ นตฺถิ, ราโคเมสํ น วิชฺชติ;

สพฺเพสํ สมโก พุทฺโธ, วธกสฺโสรสสฺส จ.

๕๘๗.

‘‘ปนฺเถ ทิสฺวาน กาสาวํ, ฉฑฺฑิตํ มีฬฺหมกฺขิตํ;

สิรสฺมึ อฺชลึ กตฺวา, วนฺทิตพฺพํ อิสิทฺธชํ.

๕๘๘.

‘‘อพฺภตีตา จ เย พุทฺธา, วตฺตมานา อนาคตา;

ธเชนาเนน สุชฺฌนฺติ, ตสฺมา เอเต นมสฺสิยา.

๕๘๙.

‘‘สตฺถุกปฺปํ สุวินยํ, ธาเรมิ หทเยนหํ;

นมสฺสมาโน วินยํ, วิหริสฺสามิ สพฺพทา.

๕๙๐.

‘‘วินโย อาสโย มยฺหํ, วินโย านจงฺกมํ;

กปฺเปมิ วินเย วาสํ, วินโย มม โคจโร.

๕๙๑.

‘‘วินเย ปารมิปฺปตฺโต, สมเถ จาปิ โกวิโท;

อุปาลิ ตํ มหาวีร, ปาเท วนฺทติ สตฺถุโน.

๕๙๒.

‘‘โส อหํ วิจริสฺสามิ, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;

นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํ.

๕๙๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๕๙๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๙๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปาลิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุปาลิตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๓-๗. อฺาสิโกณฺฑฺตฺเถรอปทานํ

๕๙๖.

‘‘ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺํ วินายกํ;

พุทฺธภูมิมนุปฺปตฺตํ, ปมํ อทฺทสํ อหํ.

๕๙๗.

‘‘ยาวตา โพธิยา มูเล, ยกฺขา สพฺเพ สมาคตา;

สมฺพุทฺธํ ปริวาเรตฺวา, วนฺทนฺติ ปฺชลีกตา.

๕๙๘.

‘‘สพฺเพ เทวา ตุฏฺมนา, อากาเส สฺจรนฺติ เต;

พุทฺโธ อยํ อนุปฺปตฺโต, อนฺธการตโมนุโท.

๕๙๙.

‘‘เตสํ หาสปเรตานํ, มหานาโท อวตฺตถ;

กิเลเส ฌาปยิสฺสาม, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๖๐๐.

‘‘เทวานํ คิรมฺาย, วาจาสภิมุทีริหํ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อาทิภิกฺขมทาสหํ.

๖๐๑.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

เทวสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๐๒.

‘‘‘สตฺตาหํ อภินิกฺขมฺม, โพธึ อชฺฌคมํ อหํ;

อิทํ เม ปมํ ภตฺตํ, พฺรหฺมจาริสฺส ยาปนํ.

๖๐๓.

‘‘‘ตุสิตา หิ อิธาคนฺตฺวา, โย เม ภิกฺขํ อุปานยิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุโณถ มม ภาสโต.

๖๐๔.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ [ตึสมตฺเต กปฺปสคสฺเส (สฺยา. ก.)], เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

สพฺเพ เทเว อภิโภตฺวา, ติทิวํ อาวสิสฺสติ.

๖๐๕.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

สหสฺสธา จกฺกวตฺตี, ตตฺถ รชฺชํ กริสฺสติ.

๖๐๖.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๐๗.

‘‘‘ติทสา โส จวิตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

อคารา ปพฺพชิตฺวาน, ฉพฺพสฺสานิ วสิสฺสติ.

๖๐๘.

‘‘‘ตโต สตฺตมเก วสฺเส, พุทฺโธ สจฺจํ กเถสฺสติ;

โกณฺฑฺโ นาม นาเมน, ปมํ สจฺฉิกาหิติ’.

๖๐๙.

‘‘นิกฺขนฺเตนานุปพฺพชึ, ปธานํ สุกตํ มยา;

กิเลเส ฌาปนตฺถาย, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๖๑๐.

‘‘อภิคนฺตฺวาน สพฺพฺู, พุทฺโธ โลเก สเทวเก;

อิสินาเม มิคารฺเ [อิมินา เม มหารฺํ (สฺยา.), อิมินา เม มิคารฺํ (ก.)], อมตเภริมาหนิ.

๖๑๑.

‘‘โส ทานิ ปตฺโต อมตํ, สนฺติปทมนุตฺตรํ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๖๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อฺาสิโกณฺฑฺโ [อฺาตโกณฺฑฺโ (สี.), อฺา โกณฺฑฺโ (สฺยา.)] เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อฺาสิโกณฺฑฺตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๓-๘. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรอปทานํ

๖๑๓.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ปุรโต หิมวนฺตสฺส, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา.

๖๑๔.

‘‘อภีตรูโป ตตฺถาสึ, มิคราชา จตุกฺกโม;

ตสฺส สทฺทํ สุณิตฺวาน, วิกฺขมฺภนฺติ พหุชฺชนา.

๖๑๕.

‘‘สุผุลฺลํ ปทุมํ คยฺห, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

วุฏฺิตสฺส สมาธิมฺหา, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๖๑๖.

‘‘จาตุทฺทิสํ นมสฺสิตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ นรุตฺตมํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สีหนาทํ นทึ อหํ [ตทา (สฺยา.)].

๖๑๗.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

สกาสเน นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๑๘.

‘‘‘พุทฺธสฺส คิรมฺาย, สพฺเพ เทวา สมาคตา;

อาคโต วทตํ เสฏฺโ, ธมฺมํ โสสฺสาม ตํ มยํ.

๖๑๙.

‘‘‘เตสํ หาสปเรตานํ, ปุรโต โลกนายโก;

มม สทฺทํ [กมฺมํ (?)] ปกิตฺเตสิ, ทีฆทสฺสี มหามุนิ’.

๖๒๐.

‘‘เยนิทํ ปทุมํ ทินฺนํ, สีหนาโท จ นาทิโต;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๖๒๑.

‘‘‘อิโต อฏฺมเก กปฺเป, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร.

๖๒๒.

‘‘‘การยิสฺสติ อิสฺสริยํ [อิสฺสรํ (สฺยา. ก.)], มหิยา จตุสฏฺิยา;

ปทุโม นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๒๓.

‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๒๔.

‘ปกาสิเต ปาวจเน, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ;

พฺรหฺมฺา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชิสฺสติ ตาวเท’.

๖๒๕.

‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๖๒๖.

‘‘วิชเน ปนฺตเสยฺยมฺหิ, วาฬมิคสมากุเล;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๖๒๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๓-๙. ขทิรวนิยเรวตตฺเถรอปทานํ

๖๒๘.

‘‘คงฺคา ภาคีรถี นาม, หิมวนฺตา ปภาวิตา;

กุติตฺเถ นาวิโก อาสึ, โอริเม จ ตรึ [โอริมํ จ ตเร (สฺยา.)] อหํ.

๖๒๙.

‘‘ปทุมุตฺตโร นายโก, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;

วสี สตสหสฺเสหิ, คงฺคาตีรมุปาคโต [ปุพฺเพ มยฺหํ สุตํ อาสิ,§‘‘ปทุมุตฺตรนายโก; วสีสตสหสฺเสหิ, คงฺคาโสตํ ตริสฺสติ‘‘; (สี.)].

๖๓๐.

‘‘พหู นาวา สมาเนตฺวา, วฑฺฒกีหิ [จมฺมเกหิ (ก.)] สุสงฺขตํ;

นาวาย [นาวานํ (ก.)] ฉทนํ กตฺวา, ปฏิมานึ นราสภํ.

๖๓๑.

‘‘อาคนฺตฺวาน จ สมฺพุทฺโธ, อารูหิ ตฺจ นาวกํ;

วาริมชฺเฌ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๓๒.

‘‘‘โย โส ตาเรสิ สมฺพุทฺธํ, สงฺฆฺจาปิ อนาสวํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, เทวโลเก รมิสฺสติ.

๖๓๓.

‘‘‘นิพฺพตฺติสฺสติ เต พฺยมฺหํ, สุกตํ นาวสณฺิตํ;

อากาเส ปุปฺผฉทนํ, ธารยิสฺสติ สพฺพทา.

๖๓๔.

‘‘‘อฏฺปฺาสกปฺปมฺหิ, ตารโก [ตารโณ (สฺยา.)] นาม ขตฺติโย;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๖๓๕.

‘‘‘สตฺตปฺาสกปฺปมฺหิ, จมฺมโก [จมฺปโก (สี.), จมฺพโก (สฺยา.)] นาม ขตฺติโย;

อุคฺคจฺฉนฺโตว สูริโย, โชติสฺสติ มหพฺพโล.

๖๓๖.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๓๗.

‘‘‘ติทสา โส จวิตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

เรวโต นาม นาเมน, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.

๖๓๘.

‘‘‘อคารา นิกฺขมิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.

๖๓๙.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, ยุตฺตโยโค วิปสฺสโก;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๖๔๐.

‘‘วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา.)] เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๖๔๑.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยี มม.

๖๔๒.

‘‘ตโต มํ วนนิรตํ, ทิสฺวา โลกนฺตคู มุนิ;

วนวาสิภิกฺขูนคฺคํ, ปฺเปสิ มหามติ.

๖๔๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ขทิรวนิโย เรวโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ขทิรวนิยเรวตตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๓-๑๐. อานนฺทตฺเถรอปทานํ

๖๔๔.

‘‘อารามทฺวารา นิกฺขมฺม, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ;

วสฺเสนฺโต อมตํ วุฏฺึ, นิพฺพาเปสิ มหาชนํ.

๖๔๕.

‘‘สตสหสฺสํ เต ธีรา, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;

ปริวาเรนฺติ สมฺพุทฺธํ, ฉายาว อนปายินี [อนุปายินี (สฺยา. ก.)].

๖๔๖.

‘‘หตฺถิกฺขนฺธคโต อาสึ, เสตจฺฉตฺตํ วรุตฺตมํ;

สุจารุรูปํ ทิสฺวาน, วิตฺติ เม อุทปชฺชถ.

๖๔๗.

‘‘โอรุยฺห หตฺถิขนฺธมฺหา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

รตนามยฉตฺตํ เม, พุทฺธเสฏฺสฺส ธารยึ.

๖๔๘.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, ปทุมุตฺตโร มหาอิสิ;

ตํ กถํ ปยิตฺวาน, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๔๙.

‘‘‘โย โส ฉตฺตมธาเรสิ, โสณฺณาลงฺการภูสิตํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุโณถ มม ภาสโต.

๖๕๐.

‘‘‘อิโต คนฺตฺวา อยํ โปโส, ตุสิตํ อาวสิสฺสติ;

อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๖๕๑.

‘‘‘จตุตฺตึสติกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

พลาธิโป อฏฺสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๖๕๒.

‘‘‘อฏฺปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, มหิยา การยิสฺสติ.

๖๕๓.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๕๔.

‘‘‘สกฺยานํ กุลเกตุสฺส, าติพนฺธุ ภวิสฺสติ;

อานนฺโท นาม นาเมน, อุปฏฺาโก มเหสิโน.

๖๕๕.

‘‘‘อาตาปี นิปโก จาปิ, พาหุสจฺเจ สุโกวิโท;

นิวาตวุตฺติ อตฺถทฺโธ, สพฺพปาี ภวิสฺสติ.

๖๕๖.

‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๖๕๗.

‘‘‘สนฺติ อารฺกา นาคา, กุฺชรา สฏฺิหายนา;

ติธาปภินฺนา มาตงฺคา, อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา.

๖๕๘.

‘‘‘อเนกสตสหสฺสา, ปณฺฑิตาปิ มหิทฺธิกา;

สพฺเพ เต พุทฺธนาคสฺส, น โหนฺตุ ปณิธิมฺหิ เต’ [น โหนฺติ ปริวิมฺภิตา (สฺยา.), น โหนฺติ ปณิธิมฺหิ เต (ก.)].

๖๕๙.

‘‘อาทิยาเม นมสฺสามิ, มชฺฌิเม อถ ปจฺฉิเม;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธเสฏฺํ อุปฏฺหึ.

๖๖๐.

‘‘อาตาปี นิปโก จาปิ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;

โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต, เสขภูมีสุ โกวิโท.

๖๖๑.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมภินีหรึ;

ตาหํ ภูมิมนุปฺปตฺโต, ิตา สทฺธมฺมมาจลา [ิโต สทฺธมฺมมาจโล (สี.), ิตา สทฺธา มหปฺผลา (สฺยา.)].

๖๖๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๖๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อานนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อานนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

พุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ จ, สาริปุตฺโต จ โกลิโต;

กสฺสโป อนุรุทฺโธ จ, ปุณฺณตฺเถโร อุปาลิ จ.

อฺาสิโกณฺฑฺโ ปิณฺโฑโล, เรวตานนฺทปณฺฑิโต;

ฉสตานิ จ ปฺาส, คาถาโย สพฺพปิณฺฑิตา.

อปทาเน พุทฺธวคฺโค ปโม.

๒. สีหาสนิยวคฺโค

๑. สีหาสนทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, สิทฺธตฺเถ ทฺวิปทุตฺตเม [ทิปทุตฺตเม (สี. สฺยา.)];

วิตฺถาริเก ปาวจเน, พาหุชฺมฺหิ สาสเน.

.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมกาสหํ;

สีหาสนํ กริตฺวาน, ปาทปีมกาสหํ.

.

‘‘สีหาสเน จ วสฺสนฺเต, ฆรํ ตตฺถ อกาสหํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.

.

‘‘อายาเมน จตุพฺพีส, โยชนํ อาสิ [โยชนาสึสุ (สฺยา. ก.)] ตาวเท;

วิมานํ สุกตํ มยฺหํ, วิตฺถาเรน จตุทฺทส.

.

‘‘สตํ [สตฺต (สฺยา.)] กฺาสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา;

โสณฺณมยฺจ ปลฺลงฺกํ, พฺยมฺเห อาสิ สุนิมฺมิตํ.

.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพยานํ อุปฏฺิตํ;

ปาสาทา สิวิกา เจว, นิพฺพตฺตนฺติ ยทิจฺฉกํ.

.

‘‘มณิมยา จ ปลฺลงฺกา, อฺเ สารมยา พหู;

นิพฺพตฺตนฺติ มมํ สพฺเพ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, ผลิกาเวฬุริยามยา;

ปาทุกา อภิรูหามิ, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘จตุนฺนวุติโต [จตุนวุเต อิโต (สี. สฺยา.)] กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๐.

‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, อินฺทนามา ตโย ชนา;

ทฺเวสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, ตโย สุมนนามกา.

๑๑.

‘‘สมสตฺตติโต กปฺเป, ตโย วรุณนามกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จตุทีปมฺหิ อิสฺสรา.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สีหาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. เอกตฺถมฺภิกตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;

สรณํ คตา จ เต พุทฺธํ, สทฺทหนฺติ ตถาคตํ.

๑๔.

‘‘สพฺเพ สงฺคมฺม มนฺเตตฺวา, มาฬํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน;

เอกตฺถมฺภํ อลภนฺตา, วิจินนฺติ พฺรหาวเน.

๑๕.

‘‘เตหํ อรฺเ ทิสฺวาน, อุปคมฺม คณํ ตทา;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ปริปุจฺฉึ คณํ อหํ.

๑๖.

‘‘เต เม ปุฏฺา วิยากํสุ, สีลวนฺโต อุปาสกา;

มาฬํ มยํ กตฺตุกามา, เอกตฺถมฺโภ น ลพฺภติ.

๑๗.

‘‘เอกตฺถมฺภํ มมํ เทถ, อหํ ทสฺสามิ สตฺถุโน;

อาหริสฺสามหํ ถมฺภํ, อปฺโปสฺสุกฺกา ภวนฺตุ เต [ภวนฺตุ โว (สี.), ภวาถ โว (?)].

๑๘.

‘‘เต เม ถมฺภํ ปเวจฺฉึสุ, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;

ตโต ปฏินิวตฺติตฺวา, อคมํสุ สกํ ฆรํ.

๑๙.

‘‘อจิรํ คเต ปูคคเณ, ถมฺภํ อหาสหํ ตทา;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปมํ อุสฺสเปสหํ.

๒๐.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, วิมานํ อุปปชฺชหํ;

อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ [สตภูมํ (สี. ก.)] สมุคฺคตํ.

๒๑.

‘‘วชฺชมานาสุ เภรีสุ, ปริจาเรมหํ สทา;

ปฺจปฺาสกปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ ยโสธโร.

๒๒.

‘‘ตตฺถาปิ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ;

กูฏาคารวรูเปตํ, เอกตฺถมฺภํ มโนรมํ.

๒๓.

‘‘เอกวีสติกปฺปมฺหิ, อุเทโน นาม ขตฺติโย;

ตตฺราปิ ภวนํ มยฺหํ, สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.

๒๔.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

อนุโภมิ สุขํ สพฺพํ [สพฺพเมตํ (สฺยา.)], เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.

๒๕.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ถมฺภมททํ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.

๒๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกตฺถมฺภิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกตฺถมฺภิกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. นนฺทตฺเถรอปทานํ

๒๗.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

วตฺถํ โขมํ มยา ทินฺนํ, สยมฺภุสฺส มเหสิโน.

๒๘.

‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตรนามโก;

‘อิมินา วตฺถทาเนน, เหมวณฺโณ ภวิสฺสสิ.

๒๙.

‘‘‘ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, กุสลมูเลหิ โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, กนิฏฺโ ตฺวํ ภวิสฺสสิ.

๓๐.

‘‘‘ราครตฺโต สุขสีโล, กาเมสุ เคธมายุโต;

พุทฺเธน โจทิโต สนฺโต, ตทา [ตโต (สฺยา.)] ตฺวํ ปพฺพชิสฺสสิ.

๓๑.

‘‘‘ปพฺพชิตฺวาน ตฺวํ ตตฺถ, กุสลมูเลน โจทิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสสินาสโว’.

๓๒.

‘‘สตฺต [สต (สฺยา.)] กปฺปสหสฺสมฺหิ, จตุโร เจฬนามกา;

สฏฺิ กปฺปสหสฺสมฺหิ, อุปเจลา จตุชฺชนา.

๓๓.

‘‘ปฺจ กปฺปสหสฺสมฺหิ, เจฬาว จตุโร ชนา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จตุทีปมฺหิ อิสฺสรา.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. จูฬปนฺถกตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

คณมฺหา วูปกฏฺโ โส, หิมวนฺเต วสี ตทา.

๓๖.

‘‘อหมฺปิ หิมวนฺตมฺหิ, วสามิ อสฺสเม ตทา;

อจิราคตํ มหาวีรํ, อุเปสึ โลกนายกํ.

๓๗.

‘‘ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวาน, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

สมาธึ สมาปชฺชนฺตํ, อนฺตรายมกาสหํ.

๓๘.

‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, ปุปฺผจฺฉตฺตํ อทาสหํ;

ปฏิคฺคเหสิ ภควา, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ.

๓๙.

‘‘สพฺเพ เทวา อตฺตมนา, หิมวนฺตํ อุเปนฺติ เต;

สาธุการํ ปวตฺเตสุํ, อนุโมทิสฺสติ จกฺขุมา.

๔๐.

‘‘อิทํ วตฺวาน เต เทวา, อุปคจฺฉุํ นรุตฺตมํ;

อากาเส ธารยนฺตสฺส [ธารยนฺตํ เม (ก), ธารยโต เม (?)], ปทุมจฺฉตฺตมุตฺตมํ.

๔๑.

‘‘สตปตฺตฉตฺตํ ปคฺคยฺห, อทาสิ ตาปโส มม;

‘ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๔๒.

‘‘‘ปฺจวีสติกปฺปานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

จตุตฺตึสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๔๓.

‘‘‘ยํ ยํ โยนึ สํสรติ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

อพฺโภกาเส ปติฏฺนฺตํ, ปทุมํ ธารยิสฺสติ’.

๔๔.

‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สี. ก.)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๕.

‘‘‘ปกาสิเต ปาวจเน, มนุสฺสตฺตํ ลภิสฺสติ;

มโนมยมฺหิ กายมฺหิ, อุตฺตโม โส ภวิสฺสติ.

๔๖.

‘‘‘ทฺเว ภาตโร ภวิสฺสนฺติ, อุโภปิ ปนฺถกวฺหยา;

อนุโภตฺวา อุตฺตมตฺถํ, โชตยิสฺสนฺติ สาสนํ’.

๔๗.

‘‘โสหํ อฏฺารสวสฺโส [โส อฏฺารสวสฺโสหํ (สฺยา.)], ปพฺพชึ อนคาริยํ;

วิเสสาหํ น วินฺทามิ, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๔๘.

‘‘ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ, ปริภูโต ปุเร อหุํ [อหํ (สฺยา.)];

ภาตา จ มํ ปณาเมสิ, คจฺฉ ทานิ สกํ ฆรํ.

๔๙.

‘‘โสหํ ปณามิโต สนฺโต, สงฺฆารามสฺส โกฏฺเก;

ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺาสึ, สามฺสฺมึ อเปกฺขวา.

๕๐.

‘‘ภควา ตตฺถ [อเถตฺถ สตฺถา (สี. สฺยา.)] อาคจฺฉิ, สีสํ มยฺหํ ปรามสิ;

พาหาย มํ คเหตฺวาน, สงฺฆารามํ ปเวสยิ.

๕๑.

‘‘อนุกมฺปาย เม สตฺถา, อทาสิ ปาทปุฺฉนึ;

เอวํ สุทฺธํ อธิฏฺเหิ, เอกมนฺตมธิฏฺหํ.

๕๒.

‘‘หตฺเถหิ ตมหํ คยฺห, สรึ โกกนทํ อหํ;

ตตฺถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อรหตฺตํ อปาปุณึ.

๕๓.

‘‘มโนมเยสุ กาเยสุ, สพฺพตฺถ ปารมึ คโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จูฬปนฺถโก [จุลฺลปนฺถโก (สี. สฺยา.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

จูฬปนฺถกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานํ

๕๕.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, สุเมเธ อคฺคปุคฺคเล;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ถูปปูชํ อกาสหํ.

๕๖.

‘‘เย จ ขีณาสวา ตตฺถ, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;

เตหํ ตตฺถ สมาเนตฺวา, สงฺฆภตฺตํ อกาสหํ.

๕๗.

‘‘สุเมธสฺส ภควโต, อุปฏฺาโก ตทา อหุ;

สุเมโธ นาม นาเมน, อนุโมทิตฺถ โส ตทา.

๕๘.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, วิมานํ อุปปชฺชหํ;

ฉฬาสีติสหสฺสานิ, อจฺฉราโย รมึสุ เม.

๕๙.

‘‘มเมว อนุวตฺตนฺติ, สพฺพกาเมหิ ตา สทา;

อฺเ เทเว อภิโภมิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๖๐.

‘‘ปฺจวีสติกปฺปมฺหิ, วรุโณ นาม ขตฺติโย;

วิสุทฺธโภชโน [สุสุทฺธโภชโน (สี.)] อาสึ, จกฺกวตฺตี อหํ ตทา.

๖๑.

‘‘น เต พีชํ ปวปนฺติ, นปิ นียนฺติ นงฺคลา;

อกฏฺปากิมํ สาลึ, ปริภุฺชนฺติ มานุสา.

๖๒.

‘‘ตตฺถ รชฺชํ กริตฺวาน, เทวตฺตํ ปุน คจฺฉหํ;

ตทาปิ เอทิสา มยฺหํ, นิพฺพตฺตา โภคสมฺปทา.

๖๓.

‘‘น มํ มิตฺตา อมิตฺตา วา, หึสนฺติ สพฺพปาณิโน;

สพฺเพสมฺปิ ปิโย โหมิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๖๔.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, คนฺธาเลปสฺสิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘อิมสฺมึ ภทฺทเก กปฺเป, เอโก อาสึ ชนาธิโป;

มหานุภาโว ราชาหํ [ราชีสิ (สฺยา. ก.)], จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๖.

‘‘โสหํ ปฺจสุ สีเลสุ, เปตฺวา ชนตํ พหุํ;

ปาเปตฺวา สุคตึเยว, เทวตานํ ปิโย อหุํ.

๖๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ [ปิลินฺทิวจฺโฉ (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ราหุลตฺเถรอปทานํ

๖๘.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

สตฺตภูมมฺหิ ปาสาเท, อาทาสํ สนฺถรึ อหํ.

๖๙.

‘‘ขีณาสวสหสฺเสหิ, ปริกิณฺโณ มหามุนิ;

อุปาคมิ คนฺธกุฏึ, ทฺวิปทินฺโท [ทิปทินฺโท (สี. สฺยา.)] นราสโภ.

๗๐.

‘‘วิโรเจนฺโต [วิโรจยํ (สฺยา.)] คนฺธกุฏึ, เทวเทโว นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๗๑.

‘‘‘เยนายํ โชติตา เสยฺยา, อาทาโสว สุสนฺถโต;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๗๒.

‘‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, อโถ เวฬุริยามยา;

นิพฺพตฺติสฺสนฺติ ปาสาทา, เย เกจิ มนโส ปิยา.

๗๓.

‘‘‘จตุสฏฺิกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ภวิสฺสติ อนนฺตรา.

๗๔.

‘‘‘เอกวีสติกปฺปมฺหิ, วิมโล นาม ขตฺติโย;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๗๕.

‘‘‘นครํ เรณุวตี นาม, อิฏฺกาหิ สุมาปิตํ;

อายามโต ตีณิ สตํ, จตุรสฺสสมายุตํ.

๗๖.

‘‘‘สุทสฺสโน นาม ปาสาโท, วิสฺสกมฺเมน มาปิโต [วิสุกมฺเมน§มาปิโต (ก.), วิสฺสกมฺเมน นิมฺมิโต (สี.)];

กูฏาคารวรูเปโต, สตฺตรตนภูสิโต.

๗๗.

‘‘‘ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ตํ [อวิวิตฺตํ (สี.)], วิชฺชาธรสมากุลํ;

สุทสฺสนํว นครํ, เทวตานํ ภวิสฺสติ.

๗๘.

‘‘‘ปภา นิคฺคจฺฉเต ตสฺส, อุคฺคจฺฉนฺเตว สูริเย;

วิโรเจสฺสติ ตํ นิจฺจํ, สมนฺตา อฏฺโยชนํ.

๗๙.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๘๐.

‘‘‘ตุสิตา โส จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, อตฺรโช โส ภวิสฺสติ.

๘๑.

‘‘‘สเจ วเสยฺย [สจา’วเสยฺย (?)] อคารํ, จกฺกวตฺตี ภเวยฺย โส;

อฏฺานเมตํ ยํ ตาที, อคาเร รติมชฺฌคา.

๘๒.

‘‘‘นิกฺขมิตฺวา อคารมฺหา, ปพฺพชิสฺสติ สุพฺพโต;

ราหุโล นาม นาเมน, อรหา โส ภวิสฺสติ’.

๘๓.

‘‘กิกีว อณฺฑํ รกฺเขยฺย, จามรี วิย วาลธึ;

นิปโก สีลสมฺปนฺโน, มมํ รกฺขิ มหามุนิ [เอวํ รกฺขึ มหามุนิ (สี. ก.), มมํ ทกฺขิ มหามุนิ (สฺยา.)].

๘๔.

‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๘๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ราหุโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ราหุลตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรอปทานํ

๘๖.

‘‘ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

ปพฺภารมฺหิ นิสีทนฺตํ, อุปคจฺฉึ นรุตฺตมํ.

๘๗.

‘‘กณิการปุปฺผํ [กณิการํ ปุปฺผิตํ (สี. สฺยา.)] ทิสฺวา, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;

อลงฺกริตฺวา ฉตฺตมฺหิ, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๘๘.

‘‘ปิณฺฑปาตฺจ ปาทาสึ, ปรมนฺนํ สุโภชนํ;

พุทฺเธน นวเม ตตฺถ, สมเณ อฏฺ โภชยึ.

๘๙.

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

อิมินา ฉตฺตทาเนน, ปรมนฺนปเวจฺฉนา.

๙๐.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สมฺปตฺติมนุโภสฺสสิ;

ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๙๑.

‘‘เอกวีสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๙๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ [ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, ภูริปฺํ สุเมธสํ; กปฺเปโต สตสหสฺเส, เอส พุทฺโธ ภวิสฺสติ; (ก.)].

๙๓.

‘‘สาสเน ทิพฺพมานมฺหิ, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต.

๙๔.

‘‘อุปเสโนติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก;

[อิทํ ปาททฺวยํ เถรคาถาอฏฺกถายเมว ทิสฺสติ] สมนฺตปาสาทิกตฺตา, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ

[อิทํ ปาททฺวยํ เถรคาถาอฏฺกถายเมว ทิสฺสติ].

๙๕.

‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหนํ [สวาหินึ (?)].

๙๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

ตติยภาณวารํ.

๘. รฏฺปาลตฺเถรอปทานํ

๙๗.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

วรนาโค มยา ทินฺโน, อีสาทนฺโต อุรูฬฺหวา.

๙๘.

‘‘เสตจฺฉตฺโต ปโสภิโต, สกปฺปโน สหตฺถิโป;

อคฺฆาเปตฺวาน ตํ สพฺพํ, สงฺฆารามํ อการยึ.

๙๙.

‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยึ อหํ;

มโหฆทานํ [มหาภตฺตํ (สี.), มโหฆฺจ (ก.), มหาทานํ (?)] กริตฺวาน, นิยฺยาเทสึ มเหสิโน.

๑๐๐.

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

สพฺเพ ชเน หาสยนฺโต, เทเสสิ อมตํ ปทํ.

๑๐๑.

‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตรนามโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๐๒.

‘‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยี อยํ;

กถยิสฺสามิ วิปากํ, สุโณถ มม ภาสโต.

๑๐๓.

‘‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, กูฏาคารา ภวิสฺสเร;

พฺยมฺหุตฺตมมฺหิ นิพฺพตฺตา, สพฺพโสณฺณมยา จ เต.

๑๐๔.

‘‘‘ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อฏฺปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๑๐๕.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๐๖.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

อฑฺเฒ กุเล มหาโภเค, นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.

๑๐๗.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

รฏฺปาโลติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๑๐๘.

‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๑๐๙.

‘‘อุฏฺาย อภินิกฺขมฺม, ชหิตา โภคสมฺปทา;

เขฬปิณฺเฑว โภคมฺหิ, เปมํ มยฺหํ น วิชฺชติ.

๑๑๐.

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๑๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รฏฺปาโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

รฏฺปาลตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. โสปากตฺเถรอปทานํ

๑๑๒.

‘‘ปพฺภารํ โสธยนฺตสฺส [เสวยนฺตสฺส (สี. ก.)], วิปิเน ปพฺพตุตฺตเม;

สิทฺธตฺโถ นาม ภควา, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๑๑๓.

‘‘พุทฺธํ อุปคตํ ทิสฺวา, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

สนฺถรํ สนฺถริตฺวาน [ปฺเปตฺวาน (สฺยา. อฏฺ)], ปุปฺผาสนมทาสหํ.

๑๑๔.

‘‘ปุปฺผาสเน นิสีทิตฺวา, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก;

มมฺจ คติมฺาย, อนิจฺจตมุทาหริ.

๑๑๕.

‘‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;

อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข’.

๑๑๖.

‘‘อิทํ วตฺวาน สพฺพฺู, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

นภํ อพฺภุคฺคมิ วีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๑๑๗.

‘‘สกํ ทิฏฺึ ชหิตฺวาน, ภาวยานิจฺจสฺหํ;

เอกาหํ ภาวยิตฺวาน, ตตฺถ กาลํ กโต อหํ.

๑๑๘.

‘‘ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, สปากโยนุปาคมึ.

๑๑๙.

‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๒๐.

‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, สีเลสุ สุสมาหิโต;

โตเสตฺวาน มหานาคํ, อลตฺถํ อุปสมฺปทํ.

๑๒๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺํ ภาวยึ ตทา;

ตํ สฺํ ภาวยนฺตสฺส, ปตฺโต เม อาสวกฺขโย.

๑๒๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสปาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โสปากตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. สุมงฺคลตฺเถรอปทานํ

๑๒๔.

‘‘อาหุตึ ยิฏฺุกาโมหํ, ปฏิยาเทตฺวาน โภชนํ;

พฺราหฺมเณ ปฏิมาเนนฺโต, วิสาเล มาฬเก ิโต.

๑๒๕.

‘‘อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ปิยทสฺสึ มหายสํ;

สพฺพโลกวิเนตารํ, สยมฺภุํ อคฺคปุคฺคลํ.

๑๒๖.

‘‘ภควนฺตํ ชุติมนฺตํ, สาวเกหิ ปุรกฺขตํ;

อาทิจฺจมิว โรจนฺตํ, รถิยํ ปฏิปนฺนกํ.

๑๒๗.

‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;

มนสาว นิมนฺเตสึ, ‘อาคจฺฉตุ มหามุนิ’.

๑๒๘.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

ขีณาสวสหสฺเสหิ, มม ทฺวารํ อุปาคมิ.

๑๒๙.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ปาสาทํ อภิรูหิตฺวา, สีหาสเน นิสีทตํ [นิสีท ตฺวํ (สี.)].

๑๓๐.

‘‘ทนฺโต ทนฺตปริวาโร, ติณฺโณ ตารยตํ วโร;

ปาสาทํ อภิรูหิตฺวา, นิสีทิ ปวราสเน.

๑๓๑.

‘‘ยํ เม อตฺถิ สเก เคเห, อามิสํ ปจฺจุปฏฺิตํ;

ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๑๓๒.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เวทชาโต กตฺชลี;

พุทฺธเสฏฺํ นมสฺสามิ, อโห พุทฺธสฺสุฬารตา.

๑๓๓.

‘‘อฏฺนฺนํ ปยิรูปาสตํ, ภุฺชํ ขีณาสวา พหู;

ตุยฺเหเวโส อานุภาโว, สรณํ ตํ อุเปมหํ.

๑๓๔.

‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๓๕.

‘‘‘โย โส สงฺฆํ อโภเชสิ, อุชุภูตํ สมาหิตํ;

ตถาคตฺจ สมฺพุทฺธํ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๓๖.

‘‘‘สตฺตวีสติกฺขตฺตุํ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

สกกมฺมาภิรทฺโธ โส, เทวโลเก รมิสฺสติ.

๑๓๗.

‘‘‘ทส อฏฺ จกฺขตฺตุํ [ทสฺจฏฺกฺขตฺถุํ (สี.), ทส จฏฺกฺขตฺตุํ (สฺยา.)] โส, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ ปฺจสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ’.

๑๓๘.

‘‘อรฺวนโมคฺคยฺห, กานนํ พฺยคฺฆเสวิตํ;

ปธานํ ปทหิตฺวาน, กิเลสา ฌาปิตา มยา.

๑๓๙.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๔๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมงฺคโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุมงฺคลตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

สีหาสนี เอกถมฺภี, นนฺโท จ จูฬปนฺถโก;

ปิลินฺทราหุโล เจว, วงฺคนฺโต รฏฺปาลโก.

โสปาโก มงฺคโล เจว, ทเสว ทุติเย วคฺเค;

สตฺจ อฏฺตึส จ, คาถา เจตฺถ ปกาสิตา.

สีหาสนิยวคฺโค ทุติโย.

๓. สุภูติวคฺโค

๑. สุภูติตฺเถรอปทานํ

.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, นิสโภ นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตา.

.

‘‘โกสิโย นาม นาเมน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;

เอกากิโย [เอกากิโก (ก.)] อทุติโย, วสามิ นิสเภ ตทา.

.

‘‘ผลํ มูลฺจ ปณฺณฺจ, น ภุฺชามิ อหํ ตทา;

ปวตฺตํว สุปาตาหํ [ปวตฺตปณฺฑุปตฺตานิ (สี.)], อุปชีวามิ ตาวเท.

.

‘‘นาหํ โกเปมิ อาชีวํ, จชมาโนปิ ชีวิตํ;

อาราเธมิ สกํ จิตฺตํ, วิวชฺเชมิ อเนสนํ.

.

‘‘ราคูปสํหิตํ จิตฺตํ, ยทา อุปฺปชฺชเต มม;

สยํว ปจฺจเวกฺขามิ, เอกคฺโค ตํ ทเมมหํ.

.

‘‘‘รชฺชเส รชฺชนีเย จ, ทุสฺสนีเย จ ทุสฺสเส;

มุยฺหเส โมหนีเย จ, นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ.

.

‘‘‘วิสุทฺธานํ อยํ วาโส, นิมฺมลานํ ตปสฺสินํ;

มา โข วิสุทฺธํ ทูเสสิ, นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ.

.

‘‘‘อคาริโก ภวิตฺวาน, ยทา ปุตฺตํ [สทายุตฺตํ (สี.), ยทายุตฺตํ (สฺยา.)], ลภิสฺสสิ;

อุโภปิ มา วิราเธสิ, นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ.

.

‘‘‘ฉวาลาตํ ยถา กฏฺํ, น กฺวจิ กิจฺจการกํ;

เนว คาเม อรฺเ วา, น หิ ตํ กฏฺสมฺมตํ.

๑๐.

‘‘‘ฉวาลาตูปโม ตฺวํสิ, น คิหี นาปิ สฺโต;

อุภโต มุตฺตโก อชฺช, นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ.

๑๑.

‘‘‘สิยา นุ โข ตว เอตํ, โก ปชานาติ เต อิทํ;

สทฺธาธุรํ วหิสิ [สทฺธาธุรํ ชหสิ (สี.), สีฆํ ธุรํ วหิสิ (สฺยา.)] เม, โกสชฺชพหุลาย จ.

๑๒.

‘‘‘ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ ตํ วิฺู, อสุจึ นาคริโก ยถา;

อากฑฺฒิตฺวาน อิสโย, โจทยิสฺสนฺติ ตํ สทา.

๑๓.

‘‘‘ตํ วิฺู ปวทิสฺสนฺติ, สมติกฺกนฺตสาสนํ;

สํวาสํ อลภนฺโต หิ, กถํ ชีวิหิสิ [ชีวิสฺสสิ (สี.)] ตุวํ.

๑๔.

‘‘‘ติธาปภินฺนํ มาตงฺคํ, กุฺชรํ สฏฺิหายนํ;

พลี นาโค อุปคนฺตฺวา, ยูถา นีหรเต คชํ.

๑๕.

‘‘‘ยูถา วินิสฺสโฏ สนฺโต, สุขํ สาตํ น วินฺทติ;

ทุกฺขิโต วิมโน โหติ, ปชฺฌายนฺโต ปเวธติ.

๑๖.

‘‘‘ตเถว ชฏิลา ตมฺปิ, นีหริสฺสนฺติ ทุมฺมตึ;

เตหิ ตฺวํ นิสฺสโฏ สนฺโต, สุขํ สาตํ น ลจฺฉสิ.

๑๗.

‘‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, โสกสลฺลสมปฺปิโต;

ฑยฺหสิ ปริฬาเหน, คโช ยูถาว นิสฺสโฏ.

๑๘.

‘‘‘ชาตรูปํ ยถา กูฏํ, เนว ฌายติ [ยายติ (สฺยา.)] กตฺถจิ;

ตถา สีลวิหีโน ตฺวํ, น ฌายิสฺสสิ [ยาริสฺสติ (สฺยา.)] กตฺถจิ.

๑๙.

‘‘‘อคารํ วสมาโนปิ, กถํ ชีวิหิสิ ตุวํ;

มตฺติกํ เปตฺติกฺจาปิ, นตฺถิ เต นิหิตํ ธนํ.

๒๐.

‘‘‘สยํ กมฺมํ กริตฺวาน, คตฺเต เสทํ ปโมจยํ;

เอวํ ชีวิหิสิ เคเห, สาธุ เต ตํ น รุจฺจติ.

๒๑.

‘‘‘เอวาหํ ตตฺถ วาเรมิ, สํกิเลสคตํ มนํ;

นานาธมฺมกถํ กตฺวา, ปาปา จิตฺตํ นิวารยึ’.

๒๒.

‘‘เอวํ เม วิหรนฺตสฺส, อปฺปมาทวิหาริโน;

ตึสวสฺสสหสฺสานิ, วิปิเน เม อติกฺกมุํ.

๒๓.

‘‘อปฺปมาทรตํ ทิสฺวา, อุตฺตมตฺถํ คเวสกํ;

ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺโธ, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๒๔.

‘‘ติมฺพรูสกวณฺณาโภ, อปฺปเมยฺโย อนูปโม;

รูเปนาสทิโส พุทฺโธ, อากาเส จงฺกมี ตทา.

๒๕.

‘‘สุผุลฺโล สาลราชาว, วิชฺชูวพฺภฆนนฺตเร;

าเณนาสทิโส พุทฺโธ, อากาเส จงฺกมี ตทา.

๒๖.

‘‘สีหราชา วสมฺภีโต [ฉมฺภิโต (ก.)],

คชราชาว ทปฺปิโต [ทมฺมิโต (ก.)].

ลาสิโต [อภีโต (สฺยา.)] พฺยคฺฆราชาว, อากาเส จงฺกมี ตทา.

๒๗.

‘‘สิงฺคีนิกฺขสวณฺณาโภ, ขทิรงฺคารสนฺนิโภ;

มณิ ยถา โชติรโส, อากาเส จงฺกมี ตทา.

๒๘.

‘‘วิสุทฺธเกลาสนิโภ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;

มชฺฌนฺหิเกว [มชฺฌนฺติเกว (สพฺพตฺถ)] สูริโย, อากาเส จงฺกมี ตทา.

๒๙.

‘‘ทิสฺวา นเภ จงฺกมนฺตํ, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

‘เทโว นุ โข อยํ สตฺโต, อุทาหุ มนุโช อยํ.

๓๐.

‘‘‘น เม สุโต วา ทิฏฺโ วา, มหิยา เอทิโส นโร;

อปิ มนฺตปทํ อตฺถิ, อยํ สตฺถา ภวิสฺสติ’.

๓๑.

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;

นานาปุปฺผฺจ คนฺธฺจ, สนฺนิปาเตสหํ [สนฺนิปาเตตฺวาหํ (สี.)] ตทา.

๓๒.

‘‘ปุปฺผาสนํ ปฺเปตฺวา, สาธุจิตฺตํ มโนรมํ;

นรสารถินํ อคฺคํ, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๓๓.

‘‘‘อิทํ เม อาสนํ วีร, ปฺตฺตํ ตวนุจฺฉวํ;

หาสยนฺโต มมํ จิตฺตํ, นิสีท กุสุมาสเน’.

๓๔.

‘‘นิสีทิ ตตฺถ ภควา, อสมฺภีโตว [อฉมฺภิโตว (ก.)] เกสรี;

สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ, ปวเร กุสุมาสเน.

๓๕.

‘‘นมสฺสมาโน อฏฺาสึ, สตฺตรตฺตินฺทิวํ อหํ;

วุฏฺหิตฺวา สมาธิมฺหา, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

มม กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๓๖.

‘‘‘ภาเวหิ พุทฺธานุสฺสตึ, ภาวนานมนุตฺตรํ;

อิมํ สตึ ภาวยิตฺวา, ปูรยิสฺสสิ มานสํ.

๓๗.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสสิ;

อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสสิ.

๓๘.

‘‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

อนุโภสฺสสิ ตํ สพฺพํ, พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ.

๓๙.

‘‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภิสฺสสิ;

โภเค เต อูนตา นตฺถิ, พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ.

๔๐.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๑.

‘‘‘อสีติโกฏึ ฉฑฺเฑตฺวา, ทาเส กมฺมกเร พหู;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ.

๔๒.

‘‘‘อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

สุภูติ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๔๓.

‘‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, ทกฺขิเณยฺยคุณมฺหิ ตํ;

ตถารณวิหาเร จ, ทฺวีสุ อคฺเค เปสฺสติ’.

๔๔.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๔๕.

‘‘สาสิโต โลกนาเถน, นมสฺสิตฺวา ตถาคตํ;

สทา ภาเวมิ มุทิโต, พุทฺธานุสฺสติมุตฺตมํ.

๔๖.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.

๔๗.

‘‘อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๔๘.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

อนุโภมิ สุสมฺปตฺตึ, พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ.

๔๙.

‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ.

๕๐.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ.

๕๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุภูติ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุภูติตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. อุปวานตฺเถรอปทานํ

๕๒.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, สมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต.

๕๓.

‘‘มหาชนา สมาคมฺม, ปูชยิตฺวา ตถาคตํ;

จิตํ กตฺวาน สุกตํ, สรีรํ อภิโรปยุํ.

๕๔.

‘‘สรีรกิจฺจํ กตฺวาน, ธาตุํ ตตฺถ สมานยุํ;

สเทวมานุสา สพฺเพ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.

๕๕.

‘‘ปมา กฺจนมยา, ทุติยาสิ มณีมยา;

ตติยา รูปิยมยา, จตุตฺถี ผลิกามยา.

๕๖.

‘‘ตถา [ตตฺถ (สฺยา. ก.)] ปฺจมิยา ภูมิ [เนมิ (สี.)], โลหิตงฺคมยา อหุ;

ฉฏฺา มสารคลฺลสฺส, สพฺพรตนมยูปริ.

๕๗.

‘‘ชงฺฆา มณิมยา อาสิ, เวทิกา รตนมยา;

สพฺพโสณฺณมโย ถูโป, อุทฺธํ โยชนมุคฺคโต.

๕๘.

‘‘เทวา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน.

๕๙.

‘‘ธาตุ อาเวณิกา นตฺถิ, สรีรํ เอกปิณฺฑิตํ;

อิมมฺหิ พุทฺธถูปมฺหิ, กสฺสาม กฺจุกํ มยํ.

๖๐.

‘‘เทวา สตฺตหิ รตฺเนหิ [สตฺตรตเนหิ (สี.)], อฺํ วฑฺเฒสุ โยชนํ;

ถูโป ทฺวิโยชนุพฺเพโธ, ติมิรํ พฺยปหนฺติ โส.

๖๑.

‘‘นาคา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

มนุสฺสา เจว เทวา จ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.

๖๒.

‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห [อสฺสุมฺหา (สี. สฺยา.), อาสิมฺหา (?)], อปฺปมตฺตา สเทวกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน.

๖๓.

‘‘อินฺทนีลํ มหานีลํ, อโถ โชติรสํ มณึ;

เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา, พุทฺธถูปํ อฉาทยุํ.

๖๔.

‘‘สพฺพํ มณิมยํ อาสิ, ตาวตา พุทฺธเจติยํ;

ติโยชนสมุพฺพิทฺธํ [ตีณิ โยชนมุพฺพิทฺธํ (สี. ก.)], อาโลกกรณํ ตทา.

๖๕.

‘‘ครุฬา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

มนุสฺสา เทวา นาคา จ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.

๖๖.

‘‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.

๖๗.

‘‘สพฺพํ มณิมยํ ถูปํ, อกรุํ เต จ กฺจุกํ [สพฺพมณิมยํ ถูเป, อกรุตฺตรกฺจุกํ (สี.)];

โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ.

๖๘.

‘‘จตุโยชนมุพฺพิทฺโธ, พุทฺธถูโป วิโรจติ;

โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.

๖๙.

‘‘กุมฺภณฺฑา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

มนุสฺสา เจว เทวา จ, นาคา จ ครุฬา ตถา.

ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ.

๗๐.

‘‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

รตเนหิ ฉาเทสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.

๗๑.

‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;

ปฺจโยชนมุพฺพิทฺโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.

๗๒.

‘‘ยกฺขา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

มนุสฺสา เทวา นาคา จ, ครุฬา กุมฺภอณฺฑกา.

๗๓.

‘‘ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ;

‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา.

๗๔.

‘‘‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

ผลิกาหิ ฉาเทสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.

๗๕.

‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;

ฉ โยชนานิ อุพฺพิทฺโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.

๗๖.

‘‘คนฺธพฺพา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุชา เทวตา นาคา, ครุฬา กุมฺภยกฺขกา.

๗๗.

‘‘‘สพฺเพกํสุ พุทฺธถูปํ, มยเมตฺถ อการกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.

๗๘.

‘‘เวทิโย สตฺต กตฺวาน, ฉตฺตมาโรปยึสุ เต;

สพฺพโสณฺณมยํ ถูปํ, คนฺธพฺพา การยุํ ตทา.

๗๙.

‘‘สตฺตโยชนมุพฺพิทฺโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา;

รตฺตินฺทิวา น ายนฺติ, อาโลโก โหติ [อาโลกา โหนฺติ (สฺยา. ก.)] สพฺพทา.

๘๐.

‘‘อภิโภนฺติ น ตสฺสาภา, จนฺทสูรา สตารกา;

สมนฺตา โยชนสเต, ปทีโปปิ น ปชฺชลิ.

๘๑.

‘‘เตน กาเลน เย เกจิ, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา;

น เต ถูปมารุหนฺติ, อมฺพเร อุกฺขิปนฺติ เต.

๘๒.

‘‘เทเวหิ ปิโต ยกฺโข, อภิสมฺมตนามโก;

ธชํ วา ปุปฺผทามํ วา, อภิโรเปติ อุตฺตริ.

๘๓.

‘‘น เต ปสฺสนฺติ ตํ ยกฺขํ, ทามํ ปสฺสนฺติ คจฺฉโต;

เอวํ ปสฺสิตฺวา คจฺฉนฺตา, สพฺเพ คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ.

๘๔.

‘‘วิรุทฺธา [วิสทฺธา (สี.)] เย ปาวจเน, ปสนฺนา เย จ สาสเน;

ปาฏิเหรํ ทฏฺุกามา, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา.

๘๕.

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ ภตโก [วรโก (สฺยา. ก.)] ตทา;

อาโมทิตํ ชนํ ทิสฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.

๘๖.

‘‘‘อุฬาโร ภควา เหโส, ยสฺส ธาตุธเรทิสํ;

อิมา จ ชนตา ตุฏฺา, การํ กุพฺพํ น ตปฺปเร [กุพฺพนฺตนปฺปกํ (สี.)].

๘๗.

‘‘‘อหมฺปิ การํ กสฺสามิ, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, ภวิสฺสามิ อนาคเต’.

๘๘.

‘‘สุโธตํ รชเกนาหํ, อุตฺตเรยฺยปฏํ มม;

เวฬคฺเค อาลเคตฺวาน, ธชํ อุกฺขิปิมมฺพเร.

๘๙.

‘‘อภิสมฺมตโก คยฺห, อมฺพเรหาสิ เม ธชํ;

วาเตริตํ ธชํ ทิสฺวา, ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ.

๙๐.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สมณํ อุปสงฺกมึ;

ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา, วิปากํ ปุจฺฉหํ ธเช.

๙๑.

‘‘โส เม กเถสิ อานนฺท, ปีติสฺชนนํ มม;

‘ตสฺส ธชสฺส วิปากํ, อนุโภสฺสสิ สพฺพทา.

๙๒.

‘‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๙๓.

‘‘‘สฏฺิตูริยสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๙๔.

‘‘‘ฉฬาสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.

๙๕.

‘‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๙๖.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสสิ;

อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ.

๙๗.

‘‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสสิ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๙๘.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๙๙.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ปุฺกมฺเมน สํยุตฺโต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสสิ.

๑๐๐.

‘‘‘อสีติโกฏึ ฉฑฺเฑตฺวา, ทาเส กมฺมกเร พหู;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ.

๑๐๑.

‘‘‘อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

อุปวาโนติ นาเมน, เหสฺสสิ สตฺถุ สาวโก’.

๑๐๒.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว กิเลเส ฌาปยี มม.

๑๐๓.

‘‘จกฺกวตฺติสฺส สนฺตสฺส, จตุทีปิสฺสรสฺส เม;

ติโยชนานิ สมนฺตา, อุสฺสีสนฺติ ธชา สทา.

๑๐๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปวาโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุปวานตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ติสรณคมนิยตฺเถรอปทานํ

๑๐๖.

‘‘นคเร จนฺทวติยา [พนฺธุมติยา (อฏฺ.)], มาตุอุปฏฺาโก [มาตุปฏฺายโก (สี.), มาตุปฏฺานโก (สฺยา.)] อหุํ;

อนฺธา มาตา ปิตา มยฺหํ, เต โปเสมิ อหํ ตทา.

๑๐๗.

‘‘รโหคโต นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

โปเสนฺโต มาตาปิตโร, ปพฺพชฺชํ น ลภามหํ.

๑๐๘.

‘‘มหนฺธการปิหิตา [ตมนฺธการปิหิตา (สฺยา.)], ติวิธคฺคีหิ ฑยฺหเร;

เอตาทิเส ภเว [ภเย (สี.)] ชาเต, นตฺถิ โกจิ วินายโก.

๑๐๙.

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, ทิปฺปติ [ทิพฺพติ (ก.)] [ชินสาสนํ (สี.)] ทานิ สาสนํ;

สกฺกา อุทฺธริตุํ อตฺตา, ปุฺกาเมน ชนฺตุนา.

๑๑๐.

‘‘อุคฺคยฺห ตีณิ สรเณ, ปริปุณฺณานิ โคปยึ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ปฏิโมกฺขามิ ทุคฺคตึ.

๑๑๑.

‘‘นิสโภ นาม สมโณ, พุทฺธสฺส อคฺคสาวโก;

ตมหํ อุปคนฺตฺวาน, สรณคมนํ คหึ.

๑๑๒.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา สรณคมนํ, ปริปุณฺณํ อโคปยึ.

๑๑๓.

‘‘จริเม วตฺตมานมฺหิ, สรณํ ตํ อนุสฺสรึ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.

๑๑๔.

‘‘เทวโลกคโต สนฺโต, ปุฺกมฺมสมาหิโต;

ยํ เทสํ [ยํ ยํ เทสํ (สฺยา.)] อุปปชฺชามิ [อุปคจฺฉามิ (สี.)], อฏฺ เหตู ลภามหํ.

๑๑๕.

‘‘ทิสาสุ ปูชิโต โหมิ, ติกฺขปฺโ ภวามหํ;

สพฺเพ เทวานุวตฺตนฺติ, อมิตโภคํ ลภามหํ.

๑๑๖.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สพฺพตฺถ, ปฏิกนฺโต ภวามหํ;

มิตฺตานํ อจโล โหมิ, ยโส อพฺภุคฺคโต มมํ.

๑๑๗.

‘‘อสีติกฺขตฺตุ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

ทิพฺพสุขํ อนุภวึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๑๑๘.

‘‘ปฺจสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๑๙.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, ปุฺกมฺมสมาหิโต;

ปุเร สาวตฺถิยํ ชาโต, มหาสาเล สุอฑฺฒเก.

๑๒๐.

‘‘นครา นิกฺขมิตฺวาน, ทารเกหิ ปุรกฺขโต;

หสขิฑฺฑสมงฺคีหํ [สาหํ ขิฑฺฑสมงฺคี (สฺยา.)], สงฺฆารามํ อุปาคมึ.

๑๒๑.

‘‘ตตฺถทฺทสาสึ [ตตฺถทฺทสาหํ (ก.)] สมณํ, วิปฺปมุตฺตํ นิรูปธึ;

โส เม ธมฺมมเทเสสิ, สรณฺจ อทาสิ เม.

๑๒๒.

‘‘โสหํ สุตฺวาน สรณํ, สรณํ เม อนุสฺสรึ;

เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๒๓.

‘‘ชาติยา สตฺตเม วสฺเส, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา.

๑๒๔.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, สรณานิ อคจฺฉหํ;

ตโต เม สุกตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ.

๑๒๕.

‘‘สุโคปิตํ เม สรณํ, มานสํ สุปฺปณีหิตํ;

อนุโภตฺวา ยสํ สพฺพํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๑๒๖.

‘‘เยสํ โสตาวธานตฺถิ, สุโณถ มม ภาสโต;

อหํ [อตฺถํ (สฺยา.)] โว กถยิสฺสามิ, สามํ ทิฏฺํ ปทํ มม.

๑๒๗.

‘‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, วตฺตเต ชินสาสนํ;

อมตา วาทิตา เภรี, โสกสลฺลวิโนทนา.

๑๒๘.

‘‘‘ยถาสเกน ถาเมน, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

อธิการํ กเรยฺยาถ, ปสฺสยิสฺสถ นิพฺพุตึ.

๑๒๙.

‘‘‘ปคฺคยฺห ตีณิ สรเณ, ปฺจสีลานิ โคปิย;

พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถ.

๑๓๐.

‘‘‘สมฺมา ธมฺมํ ภาเวตฺวาน [มโมปมํ กริตฺวาน (สี. สฺยา.)], สีลานิ ปริโคปิย;

อจิรํ อรหตฺตํ โว, สพฺเพปิ ปาปุณิสฺสถ.

๑๓๑.

‘‘‘เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยโกวิโท;

สาวโก เต มหาวีร, สรโณ [จรเณ (สี. สฺยา.)] วนฺทติ สตฺถุโน’.

๑๓๒.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, สรณํ พุทฺธสฺส คจฺฉหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สรณํ คมเน ผลํ.

๑๓๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติสรณคมนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติสรณคมนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ปฺจสีลสมาทานิยตฺเถรอปทานํ

๑๓๔.

‘‘นคเร จนฺทวติยา, ภตโก อาสหํ ตทา;

ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, ปพฺพชฺชํ น ลภามหํ.

๑๓๕.

‘‘มหนฺธการปิหิตา, ติวิธคฺคีหิ ฑยฺหเร;

เกน นุ โข อุปาเยน, วิสํยุตฺโต ภเว อหํ.

๑๓๖.

‘‘เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, วราโก ภตโก อหํ;

ยํนูนาหํ ปฺจสีลํ, รกฺเขยฺยํ ปริปูรยํ.

๑๓๗.

‘‘อโนมทสฺสิสฺส มุนิโน, นิสโภ นาม สาวโก;

ตมหํ อุปสงฺกมฺม, ปฺจสิกฺขาปทคฺคหึ.

๑๓๘.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ปฺจสีลานิ, ปริปุณฺณานิ โคปยึ.

๑๓๙.

‘‘มจฺจุกาเล จ สมฺปตฺเต, เทวา อสฺสาสยนฺติ มํ;

‘รโถ สหสฺสยุตฺโต เต, มาริสายํ [มาริสสฺส (ก.)] อุปฏฺิโต’.

๑๔๐.

‘‘วตฺตนฺเต จริเม จิตฺเต, มม สีลํ อนุสฺสรึ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.

๑๔๑.

‘‘ตึสกฺขตฺตุฺจ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

ทิพฺพสุขํ [ทิพฺพํ สุขํ (สี.)] อนุภวึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๑๔๒.

‘‘ปฺจสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๔๓.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ปุเร เวสาลิยํ ชาโต, มหาสาเล สุอฑฺฒเก.

๑๔๔.

‘‘วสฺสูปนายิเก กาเล, ทิปฺปนฺเต [ทิพฺพนฺติ (ก.)] ชินสาสเน;

มาตา จ เม ปิตา เจว, ปฺจสิกฺขาปทคฺคหุํ.

๑๔๕.

‘‘สห สุตฺวานหํ สีลํ, มม สีลํ อนุสฺสรึ;

เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๔๖.

‘‘ชาติยา ปฺจวสฺเสน, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา.

๑๔๗.

‘‘ปริปุณฺณานิ โคเปตฺวา, ปฺจสิกฺขาปทานหํ;

อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, วินิปาตํ น คจฺฉหํ.

๑๔๘.

‘‘สฺวาหํ ยสมนุภวึ, เตสํ สีลาน วาหสา;

กปฺปโกฏิมฺปิ กิตฺเตนฺโต, กิตฺตเย เอกเทสกํ.

๑๔๙.

‘‘ปฺจสีลานิ โคเปตฺวา, ตโย เหตู ลภามหํ;

ทีฆายุโก มหาโภโค, ติกฺขปฺโ ภวามหํ.

๑๕๐.

‘‘สํกิตฺเตนฺโต จ [ปกิตฺเตนฺโตว (สี.), ปกิตฺเตนฺเต จ (สฺยา.)] สพฺเพสํ, อภิมตฺตฺจ โปริสํ;

ภวาภเว สํสริตฺวา, เอเต าเน ลภามหํ.

๑๕๑.

‘‘อปริเมยฺยสีเลสุ, วตฺตนฺตา ชินสาวกา;

ภเวสุ ยทิ รชฺเชยฺยุํ, วิปาโก กีทิโส ภเว.

๑๕๒.

‘‘สุจิณฺณํ เม ปฺจสีลํ, ภตเกน ตปสฺสินา [วิปสฺสินา (สี.)];

เตน สีเลนหํ อชฺช, โมจยึ สพฺพพนฺธนา.

๑๕๓.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ปฺจสีลานิ โคปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺจสีลานิทํ ผลํ.

๑๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจสีลสมาทานิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปฺจสีลสมาทานิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อนฺนสํสาวกตฺเถรอปทานํ

๑๕๕.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนฺตราปเณ;

กฺจนคฺฆิยสํกาสํ, พาตฺตึสวรลกฺขณํ.

๑๕๖.

‘‘สิทฺธตฺถํ โลกปชฺโชตํ, อปฺปเมยฺยํ อโนปมํ;

อลตฺถํ ปรมํ ปีตึ, ทิสฺวา ทนฺตํ ชุตินฺธรํ.

๑๕๗.

‘‘สมฺพุทฺธํ อภินาเมตฺวา, โภชยึ ตํ มหามุนึ;

มหาการุณิโก โลเก [นาโถ (สี.)], อนุโมทิ มมํ ตทา.

๑๕๘.

‘‘ตสฺมึ มหาการุณิเก, ปรมสฺสาสการเก;

พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ.

๑๕๙.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิกฺขาทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อนฺนสํสาวโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อนฺนสํสาวกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ธูปทายกตฺเถรอปทานํ

๑๖๑.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

กุฏิธูปํ มยา ทินฺนํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๑๖๒.

ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺเพสมฺปิ ปิโย โหมิ, ธูปทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๓.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ธูปมททึ ตทา [ยํ ธูปนมทาสหํ (ก.)];

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธูปทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธูปทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ธูปทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ปุลินปูชกตฺเถรอปทานํ

๑๖๕.

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

ปุราณปุลินํ หิตฺวา [ฉฑฺเฑตฺวา (สี. สฺยา.)], สุทฺธปุลินมากิรึ.

๑๖๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุลินมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุลินทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๗.

‘‘ตึสติเม [ติปฺาเส (สี. สฺยา.)] อิโต กปฺเป, ราชา อาสึ ชนาธิภู;

มหาปุลินนาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๖๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุลินปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุลินปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. อุตฺติยตฺเถรอปทานํ

๑๖๙.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, สุสุมาโร อหํ ตทา;

สโคจรปฺปสุโตหํ [สโภชนปสุตาหํ (สฺยา. ก.)], นทีติตฺถํ อคจฺฉหํ.

๑๗๐.

‘‘สิทฺธตฺโถ ตมฺหิ สมเย, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

นทึ ตริตุกาโม โส, นทีติตฺถํ อุปาคมิ.

๑๗๑.

‘‘อุปาคเต จ [อุปาคตมฺหิ (สฺยา. ก.)] สมฺพุทฺเธ, อหมฺปิ ตตฺถุปาคมึ;

อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อิมํ วาจํ อุทีรยึ.

๑๗๒.

‘‘‘อภิรูห มหาวีร, ตาเรสฺสามิ อหํ ตุวํ;

เปตฺติกํ วิสยํ มยฺหํ, อนุกมฺป มหามุนิ’.

๑๗๓.

‘‘มม อุคฺคชฺชนํ สุตฺวา, อภิรูหิ มหามุนิ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ตาเรสึ โลกนายกํ.

๑๗๔.

‘‘นทิยา ปาริเม ตีเร, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก;

อสฺสาเสสิ มมํ ตตฺถ, อมตํ ปาปุณิสฺสสิ.

๑๗๕.

‘‘ตมฺหา กายา จวิตฺวาน, เทวโลกํ อาคจฺฉหํ;

ทิพฺพสุขํ อนุภวึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๑๗๖.

‘‘สตฺตกฺขตฺตุฺจ เทวินฺโท, เทวรชฺชมกาสหํ;

ตีณิกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, มหิยา อิสฺสโร อหุํ.

๑๗๗.

‘‘วิเวกมนุยุตฺโตหํ, นิปโก จ สุสํวุโต;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๗๘.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ตาเรสึ ยํ นราสภํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ตรณาย อิทํ ผลํ.

๑๗๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺติโย [อุตฺติริโย (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุตฺติยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. เอกฺชลิกตฺเถรอปทานํ

๑๘๐.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนฺตราปเณ;

วิปสฺสึ สตฺถวาหคฺคํ, นรวรํ วินายกํ.

๑๘๑.

‘‘อทนฺตทมนํ ตาทึ, มหาวาทึ มหามตึ;

ทิสฺวา ปสนฺโน สุมโน, เอกฺชลิมกาสหํ.

๑๘๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยมฺชลึ กรึ [ยํ อฺชลิมกรึ (สฺยา.), อฺชลิมกรึ (ก.)] ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อฺชลิสฺส อิทํ ผลํ.

๑๘๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกฺชลิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกฺชลิกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. โขมทายกตฺเถรอปทานํ

๑๘๔.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อโหสึ วาณิโช ตทา;

เตเนว ทารํ โปเสมิ, โรเปมิ พีชสมฺปทํ.

๑๘๕.

‘‘รถิยํ ปฏิปนฺนสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

เอกํ โขมํ มยา ทินฺนํ, กุสลตฺถาย สตฺถุโน.

๑๘๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โขมมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โขมทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๘๗.

‘‘สตฺตรเส [สตฺตวีเส (สี. สฺยา.)] อิโต กปฺเป, เอโก สินฺธวสนฺธโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร.

๑๘๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โขมทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โขมทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุสูติ อุปวาโน จ, สรโณ สีลคาหโก;

อนฺนสํสาวโก โขมทายี จ, ทเสว ตติเย คเณ;

อฺชลี โขมทายี จ, ทเสว ตติเย คเณ;

ปฺจาลีสีติสตํ วุตฺตา, คาถาโย สพฺพปิณฺฑิตา.

สุภูติวคฺโค ตติโย.

จตุตฺถภาณวารํ.

๔. กุณฺฑธานวคฺโค

๑. กุณฺฑธานตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สตฺตาหํ ปฏิสลฺลีนํ, สยมฺภุํ อคฺคปุคฺคลํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธเสฏฺํ อุปฏฺหึ.

.

‘‘วุฏฺิตํ กาลมฺาย, ปทุมุตฺตรํ มหามุนึ;

มหนฺตึ กทลีกณฺณึ, คเหตฺวา อุปคจฺฉหํ.

.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา [ปฏิคฺคเหสิ (สฺยา. ก.)] ภควา, สพฺพฺู [ตํ ผลํ (สี.)] โลกนายโก;

มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต, ปริภุฺชิ มหามุนิ.

.

‘‘ปริภุฺชิตฺวา สมฺพุทฺโธ, สตฺถวาโห อนุตฺตโร;

สกาสเน นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

.

‘‘‘เย จ สนฺติ สมิตาโร [เย วสนฺติ สเมตาโร (สี.)], ยกฺขา อิมมฺหิ ปพฺพเต;

อรฺเ ภูตภพฺยานิ [ภูตคณา สพฺเพ (สฺยา.)], สุณนฺตุ วจนํ มม’.

.

‘‘โย โส พุทฺธํ อุปฏฺาสิ, มิคราชํว เกสรึ [มิคราชาว เกสรี (สี.)];

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

.

‘‘‘เอกาทสฺจกฺขตฺตุํ, โส [โสยเมกาทสกฺขตฺตุํ (สี.)] เทวราชา ภวิสฺสติ;

จตุตึสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

.

‘‘‘อกฺโกสิตฺวาน สมเณ, สีลวนฺเต อนาสเว;

ปาปกมฺมวิปาเกน, นามเธยฺยํ ลภิสฺสติ [ภวิสฺสติ (ก.)].

๑๐.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กุณฺฑธาโนติ นาเมน, สาวโก โส ภวิสฺสติ’.

๑๑.

‘‘ปวิเวกมนุยุตฺโต, ฌายี ฌานรโต อหํ;

โตสยิตฺวาน สตฺถารํ, วิหรามิ อนาสโว.

๑๒.

‘‘สาวเกหิ [สาวกคฺเคหิ (สี.)] ปริวุโต, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สลากํ คาหยี ชิโน.

๑๓.

‘‘เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, วนฺทิตฺวา โลกนายกํ;

วทตํ วรสฺส ปุรโต, ปมํ อคฺคเหสหํ.

๑๔.

‘‘เตน กมฺเมน ภควา, ทสสหสฺสีกมฺปโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อคฺคฏฺาเน เปสิ มํ.

๑๕.

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุณฺฑธาโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กุณฺฑธานตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. สาคตตฺเถรอปทานํ

๑๗.

‘‘โสภิโต นาม นาเมน, อโหสึ พฺราหฺมโณ ตทา;

ปุรกฺขโต สสิสฺเสหิ, อารามํ อคมาสหํ.

๑๘.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;

อารามทฺวารา นิกฺขมฺม, อฏฺาสิ ปุริสุตฺตโม.

๑๙.

‘‘ตมทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ทนฺตํ ทนฺตปุรกฺขตํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.

๒๐.

‘‘เย เกจิ ปาทปา สพฺเพ, มหิยา เต วิรูหเร;

พุทฺธิมนฺโต ตถา สตฺตา, รุหนฺติ ชินสาสเน.

๒๑.

‘‘สตฺถวาโหสิ สปฺปฺโ, มเหสิ พหุเก ชเน;

วิปถา อุทฺธริตฺวาน, ปถํ อาจิกฺขเส ตุวํ.

๒๒.

‘‘ทนฺโต ทนฺตปริกิณฺโณ [ปุรกฺขโต (สฺยา.)], ฌายี ฌานรเตหิ จ;

อาตาปี ปหิตตฺเตหิ, อุปสนฺเตหิ ตาทิภิ.

๒๓.

‘‘อลงฺกโต ปริสาหิ, ปุฺาเณหิ โสภติ;

ปภา นิทฺธาวเต ตุยฺหํ, สูริโยทยเน ยถา.

๒๔.

‘‘ปสนฺนจิตฺตํ ทิสฺวาน, มเหสี ปทุมุตฺตโร;

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๒๕.

‘‘‘โย โส หาสํ ชเนตฺวาน, มมํ กิตฺเตสิ พฺราหฺมโณ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, เทวโลเก รมิสฺสติ.

๒๖.

‘‘‘ตุสิตา หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.

๒๗.

‘‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, อรหตฺตํ [ตุฏฺหฏฺํ (สฺยา. ก.)] ลภิสฺสติ;

สาคโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๒๘.

‘‘ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, ปาปกมฺมํ วิวชฺชยึ;

วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา, อาชีวํ ปริโสธยึ.

๒๙.

‘‘เอวํ วิหรมาโนหํ, เตโชธาตูสุ โกวิโท;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาคโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สาคตตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. มหากจฺจานตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘ปทุมุตฺตรนาถสฺส, ปทุมํ นาม เจติยํ;

สิลาสนํ [สีหาสนํ (ก.)] การยิตฺวา, สุวณฺเณนาภิเลปยึ.

๓๒.

‘‘รตนามยฉตฺตฺจ, ปคฺคยฺห วาฬพีชนึ [วาฬพีชนี (สี. สฺยา.)];

พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, โลกพนฺธุสฺส ตาทิโน.

๓๓.

‘‘ยาวตา เทวตา ภุมฺมา [ภูมา (ก.)], สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทา;

รตนามยฉตฺตานํ, วิปากํ กถยิสฺสติ.

๓๔.

‘‘ตฺจ สพฺพํ สุณิสฺสาม, กถยนฺตสฺส สตฺถุโน;

ภิยฺโย หาสํ ชเนยฺยาม, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๓๕.

‘‘เหมาสเน นิสีทิตฺวา, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺโห [ปริพฺพูฬฺโห (สี.)], อิมา คาถา อภาสถ.

๓๖.

‘‘‘เยนิทํ อาสนํ ทินฺนํ, โสวณฺณํ รตนามยํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๓๗.

‘‘‘ตึสกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

สมนฺตา โยชนสตํ, อาภายาภิภวิสฺสติ.

๓๘.

‘‘‘มนุสฺสโลกมาคนฺตฺวา, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปภสฺสโรติ นาเมน, อุคฺคเตโช ภวิสฺสติ.

๓๙.

‘‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, สตรํสีว อุคฺคโต;

สมนฺตา อฏฺรตนํ, อุชฺโชติสฺสติ ขตฺติโย.

๔๐.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๑.

‘‘‘ตุสิตา หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

กจฺจาโน นาม นาเมน, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.

๔๒.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, อรหา เหสฺสตินาสโว;

โคตโม โลกปชฺโชโต, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ.

๔๓.

‘‘‘สํขิตฺตปุจฺฉิตํ [สํขิตฺตํ ปุจฺฉิตํ (สฺยา. ก.)] ปฺหํ, วิตฺถาเรน กเถสฺสติ;

กถยนฺโต จ ตํ ปฺหํ, อชฺฌาสยํ [อชฺฌาสํ (สี.), อพฺภาสํ (ก.)] ปูรยิสฺสติ’.

๔๔.

‘‘อฑฺเฒ กุเล อภิชาโต, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

โอหาย ธนธฺานิ, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๔๕.

‘‘สํขิตฺเตนปิ ปุจฺฉนฺเต, วิตฺถาเรน กเถมหํ;

อชฺฌาสยํ เตสํ ปูเรมิ, โตเสมิ ทฺวิปทุตฺตมํ.

๔๖.

‘‘โตสิโต เม มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๔๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากจฺจาโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มหากจฺจานตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. กาฬุทายิตฺเถรอปทานํ

๔๘.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

อทฺธานํ ปฏิปนฺนสฺส, จรโต จาริกํ ตทา.

๔๙.

‘‘สุผุลฺลํ ปทุมํ คยฺห, อุปฺปลํ มลฺลิกฺจหํ;

ปรมนฺนํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.

๕๐.

‘‘ปริภุฺชิ มหาวีโร, ปรมนฺนํ สุโภชนํ;

ตฺจ ปุปฺผํ คเหตฺวาน, ชนสฺส สมฺปทสฺสยิ.

๕๑.

‘‘อิฏฺํ กนฺตํ [กนฺตยิทํ (สฺยา.)], ปิยํ โลเก, ชลชํ ปุปฺผมุตฺตมํ;

สุทุกฺกรํ กตํ เตน, โย เม ปุปฺผํ อทาสิทํ.

๕๒.

‘‘โย ปุปฺผมภิโรเปสิ, ปรมนฺนฺจทาสิ เม;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๕๓.

‘‘‘ทส อฏฺ จกฺขตฺตุํ [ทส จฏฺกฺขตฺตุํ (สี.), ทสมฏฺกฺขตฺตุํ (สฺยา.)] โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อุปฺปลํ ปทุมฺจาปิ, มลฺลิกฺจ ตทุตฺตริ.

๕๔.

‘‘‘อสฺส ปุฺวิปาเกน, ทิพฺพคนฺธสมายุตํ;

อากาเส ฉทนํ กตฺวา, ธารยิสฺสติ ตาวเท.

๕๕.

‘‘‘ปฺจวีสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ ปฺจสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๕๖.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สี. สฺยา. ก.)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๕๗.

‘‘‘สกกมฺมาภิรทฺโธ โส, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สกฺยานํ นนฺทิชนโน, าติพนฺธุ ภวิสฺสติ.

๕๘.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๕๙.

‘‘‘ปฏิสมฺภิทมนุปฺปตฺตํ, กตกิจฺจมนาสวํ;

โคตโม โลกพนฺธุ ตํ [โส (สี.)], เอตทคฺเค เปสฺสติ.

๖๐.

‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

อุทายี นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๖๑.

‘‘ราโค โทโส จ โมโห จ, มาโน มกฺโข จ ธํสิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๖๒.

‘‘โตสยิฺจาปิ สมฺพุทฺธํ, อาตาปี นิปโก อหํ;

ปสาทิโต [ปโมทิโต (สี.)] จ สมฺพุทฺโธ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๖๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาฬุทายี เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

กาฬุทายีเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. โมฆราชตฺเถรอปทานํ

๖๔.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺโห, รถิยํ ปฏิปชฺชถ.

๖๕.

‘‘สิสฺเสหิ สมฺปริวุโต, ฆรมฺหา อภินิกฺขมึ;

นิกฺขมิตฺวานหํ ตตฺถ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๖๖.

‘‘อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.

๖๗.

‘‘ยาวตา รูปิโน สตฺตา, อรูปี วา อสฺิโน;

สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ, อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.

๖๘.

‘‘สุขุมจฺฉิกชาเลน, อุทกํ โย ปริกฺขิเป;

เย เกจิ อุทเก ปาณา, อนฺโตชาเล ภวนฺติ เต.

๖๙.

‘‘เยสฺจ เจตนา อตฺถิ, รูปิโน จ อรูปิโน;

สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ, อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.

๗๐.

‘‘สมุทฺธรสิมํ โลกํ, อนฺธการสมากุลํ;

ตว ธมฺมํ สุณิตฺวาน, กงฺขาโสตํ ตรนฺติ เต.

๗๑.

‘‘อวิชฺชานิวุเต โลเก, อนฺธกาเรน โอตฺถเฏ;

ตว าณมฺหิ โชตนฺเต, อนฺธการา ปธํสิตา.

๗๒.

‘‘ตุวํ จกฺขูสิ สพฺเพสํ, มหาตมปนูทโน;

ตว ธมฺมํ สุณิตฺวาน, นิพฺพายติ พหุชฺชโน.

๗๓.

‘‘ปุฏกํ ปูรยิตฺวาน [ปีรํ (สี.), ปุตรํ (สฺยา.)], มธุขุทฺทมเนฬกํ;

อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, อุปเนสึ มเหสิโน.

๗๔.

‘‘ปฏิคฺคณฺหิ มหาวีโร, สหตฺเถน มหา อิสี;

ภุฺชิตฺวา ตฺจ สพฺพฺู, เวหาสํ นภมุคฺคมิ.

๗๕.

‘‘อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อตฺถทสฺสี นราสโภ;

มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.

๗๖.

‘‘‘เยนิทํ ถวิตํ าณํ, พุทฺธเสฏฺโ จ โถมิโต;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ.

๗๗.

‘‘‘จตุทฺทสฺจกฺขตฺตุํ [จตุสฏฺิฺจ (สฺยา.)] โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ อฏฺสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๗๘.

‘‘‘ปฺเจว สตกฺขตฺตุฺจ [อถ ปฺจสตกฺขตฺตุํ (สี.)], จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ อสงฺเขยฺยํ, มหิยา การยิสฺสติ.

๗๙.

‘‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.

๘๐.

‘‘‘คมฺภีรํ นิปุณํ อตฺถํ, าเณน วิจินิสฺสติ;

โมฆราชาติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๘๑.

‘‘‘ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺนํ, กตกิจฺจมนาสวํ;

โคตโม สตฺถวาหคฺโค, เอตทคฺเค เปสฺสติ’.

๘๒.

‘‘หิตฺวา มานุสกํ โยคํ, เฉตฺวาน ภวพนฺธนํ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๘๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมฆราโช เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

โมฆราชตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อธิมุตฺตตฺเถรอปทานํ

๘๔.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, อตฺถทสฺสีนรุตฺตเม;

อุปฏฺหึ ภิกฺขุสงฺฆํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๘๕.

‘‘นิมนฺเตตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ [สํฆรตนํ (สี. สฺยา.)], อุชุภูตํ สมาหิตํ;

อุจฺฉุนา มณฺฑปํ กตฺวา, โภเชสึ สงฺฆมุตฺตมํ.

๘๖.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺเพ สตฺเต อภิโภมิ [อติโภมิ (สี. ก.)], ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๘๗.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุจฺฉุทานสฺสิทํ ผลํ.

๘๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อธิมุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

อธิมุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ลสุณทายกตฺเถรอปทานํ

๘๙.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, ตาปโส อาสหํ ตทา;

ลสุณํ อุปชีวามิ, ลสุณํ มยฺหโภชนํ.

๙๐.

‘‘ขาริโย ปูรยิตฺวาน, สงฺฆารามมคจฺฉหํ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, สงฺฆสฺส ลสุณํ อทํ.

๙๑.

‘‘วิปสฺสิสฺส นรคฺคสฺส, สาสเน นิรตสฺสหํ;

สงฺฆสฺส ลสุณํ ทตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ.

๙๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ลสุณํ ยมทํ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ลสุณสฺส อิทํ ผลํ.

๙๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลสุณทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

ลสุณทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. อายาคทายกตฺเถรอปทานํ

๙๔.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, สิขิมฺหิ วทตํ วเร;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อวนฺทึ ถูปมุตฺตมํ.

๙๕.

‘‘วฑฺฒกีหิ กถาเปตฺวา, มูลํ ทตฺวานหํ ตทา;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อายาคํ การเปสหํ.

๙๖.

‘‘อฏฺ กปฺปานิ เทเวสุ, อพฺโพกิณฺณํ [อพฺโพจฺฉินฺนํ (สี.)] วสึ อหํ;

อวเสเสสุ กปฺเปสุ, โวกิณฺณํ สํสรึ อหํ.

๙๗.

‘‘กาเย วิสํ น กมติ, สตฺถานิ น จ หนฺติ เม;

อุทเกหํ น มิยฺยามิ, อายาคสฺส อิทํ ผลํ.

๙๘.

‘‘ยทิจฺฉามิ อหํ วสฺสํ, มหาเมโฆ ปวสฺสติ;

เทวาปิ เม วสํ เอนฺติ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๙๙.

‘‘สตฺตรตนสมฺปนฺโน, ติสกฺขตฺตุํ อโหสหํ;

น มํ เกจาวชานนฺติ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๐.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, อายาคํ ยมการยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อายาคสฺส อิทํ ผลํ.

๑๐๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อายาคทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อายาคทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ธมฺมจกฺกิกตฺเถรอปทานํ

๑๐๒.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, สีหาสนสฺส สมฺมุขา;

ธมฺมจกฺกํ เม ปิตํ, สุกตํ วิฺุวณฺณิตํ.

๑๐๓.

‘‘จารุวณฺโณว โสภามิ, สโยคฺคพลวาหโน;

ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, อนุยนฺตา พหุชฺชนา.

๑๐๔.

‘‘สฏฺิตูริยสหสฺเสหิ, ปริจาเรมหํ สทา;

ปริวาเรน โสภามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๕.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ จกฺกํ ปยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธมฺมจกฺกสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๖.

‘‘อิโต เอกาทเส กปฺเป, อฏฺาสึสุ ชนาธิปา;

สหสฺสราชนาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๐๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธมฺมจกฺกิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ธมฺมจกฺกิกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. กปฺปรุกฺขิยตฺเถรอปทานํ

๑๐๘.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ถูปเสฏฺสฺส สมฺมุขา;

วิจิตฺตทุสฺเส ลเคตฺวา [ลคฺเคตฺวา (สี. สฺยา.)], กปฺปรุกฺขํ เปสหํ.

๑๐๙.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โสภยนฺโต มม ทฺวารํ, กปฺปรุกฺโข ปติฏฺติ.

๑๑๐.

‘‘อหฺจ ปริสา เจว, เย เกจิ มม วสฺสิตา [นิสฺสิตา (สี.)];

ตมฺหา ทุสฺสํ คเหตฺวาน, นิวาเสม มยํ สทา [ตทา (สฺยา.)].

๑๑๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ รุกฺขํ ปยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กปฺปรุกฺขสฺสิทํ ผลํ.

๑๑๒.

‘‘อิโต จ สตฺตเม กปฺเป, สุเจฬา อฏฺ ขตฺติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๑๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กปฺปรุกฺขิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กปฺปรุกฺขิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

กุณฺฑธานวคฺโค จตุตฺโถ.

ตสฺสุทฺทานํ –

กุณฺฑสาคตกจฺจานา, อุทายี โมฆราชโก;

อธิมุตฺโต ลสุณโท, อายาคี ธมฺมจกฺกิโก;

กปฺปรุกฺขี จ ทสโม, คาถา ทฺวยทสสตํ [คาถาโย ทฺวาทสสตํ (สี.)].

๕. อุปาลิวคฺโค

๑. ภาคิเนยฺยุปาลิตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ขีณาสวสหสฺเสหิ, ปริวุโต [ปเรโต (ก. อฏฺ)] โลกนายโก;

วิเวกมนุยุตฺโต โส, คจฺฉเต ปฏิสลฺลิตุํ.

.

‘‘อชิเนน นิวตฺโถหํ, ติทณฺฑปริธารโก;

ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

.

‘‘เอกํสํ อชินํ กตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.

.

‘‘ยถาณฺฑชา จ สํเสทา, โอปปาตี ชลาพุชา;

กากาทิปกฺขิโน สพฺเพ, อนฺตลิกฺขจรา สทา.

.

‘‘เย เกจิ ปาณภูตตฺถิ, สฺิโน วา อสฺิโน;

สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ, อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.

.

‘‘คนฺธา จ ปพฺพเตยฺยา เย, หิมวนฺตนคุตฺตเม;

สพฺเพ เต ตว สีลมฺหิ, กลายปิ น ยุชฺชเร.

.

‘‘โมหนฺธการปกฺขนฺโท, อยํ โลโก สเทวโก;

ตว าณมฺหิ โชตนฺเต, อนฺธการา วิธํสิตา.

.

‘‘ยถา อตฺถงฺคเต สูริเย, โหนฺติ สตฺตา ตโมคตา;

เอวํ พุทฺเธ อนุปฺปนฺเน, โหติ โลโก ตโมคโต.

.

‘‘ยโถทยนฺโต อาทิจฺโจ, วิโนเทติ ตมํ สทา;

ตเถว ตฺวํ พุทฺธเสฏฺ, วิทฺธํเสสิ ตมํ สทา.

๑๐.

‘‘ปธานปหิตตฺโตสิ, พุทฺโธ โลเก สเทวเก;

ตว กมฺมาภิรทฺเธน, โตเสสิ ชนตํ พหุํ.

๑๑.

‘‘ตํ สพฺพํ อนุโมทิตฺวา, ปทุมุตฺตโร มหามุนิ;

นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๑๒.

‘‘อพฺภุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺโธ, มเหสิ ปทุมุตฺตโร;

อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๓.

‘‘เยนิทํ ถวิตํ าณํ, โอปมฺเมหิ สมายุตํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๔.

‘‘‘อฏฺารสฺจ ขตฺตุํ โส, เทวราชา ภวิสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ ติสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๑๕.

‘‘‘ปฺจวีสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๖.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๗.

‘‘‘ตุสิตา หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

หีโนว ชาติยา สนฺโต, อุปาลิ นาม เหสฺสติ.

๑๘.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, วิราเชตฺวาน ปาปกํ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๑๙.

‘‘‘ตุฏฺโ จ โคตโม พุทฺโธ, สกฺยปุตฺโต มหายโส;

วินยาธิคตํ ตสฺส, เอตทคฺเค เปสฺสติ’.

๒๐.

‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต, กตกิจฺโจ อนาสโว;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๒๑.

‘‘ภควา จานุกมฺปี มํ, วินเยหํ วิสารโท;

สกกมฺมาภิรทฺโธ จ, วิหรามิ อนาสโว.

๒๒.

‘‘สํวุโต ปาติโมกฺขมฺหิ, อินฺทฺริเยสุ จ ปฺจสุ;

ธาเรมิ วินยํ สพฺพํ, เกวลํ รตนากรํ [รตนคฺฆรํ (ก.)].

๒๓.

‘‘มมฺจ คุณมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปาลิเถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ภาคิเนยฺยุปาลิตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. โสณโกฬิวิสตฺเถรอปทานํ

๒๕.

‘‘อโนมทสฺสิสฺส มุนิโน, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

สุธาย เลปนํ กตฺวา, จงฺกมํ การยึ อหํ.

๒๖.

‘‘นานาวเณหิ ปุปฺเผหิ, จงฺกมํ สนฺถรึ อหํ;

อากาเส วิตานํ กตฺวา, โภชยึ พุทฺธมุตฺตมํ.

๒๗.

‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, อภิวาเทตฺวาน สุพฺพตํ [ปุปฺผกํ (ก.)];

ทีฆสาลํ ภควโต, นิยฺยาเทสิมหํ ตทา.

๒๘.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

ปฏิคฺคเหสิ ภควา, อนุกมฺปาย จกฺขุมา.

๒๙.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ทกฺขิเณยฺโย สเทวเก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๓๐.

‘‘‘โย โส หฏฺเน จิตฺเตน, ทีฆสาลํ อทาสิ [อกาสิ (สี.)] เม;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๓๑.

‘‘‘อิมสฺส มจฺจุกาลมฺหิ, ปุฺกมฺมสมงฺคิโน;

สหสฺสยุตฺตสฺสรโถ, อุปฏฺิสฺสติ ตาวเท.

๓๒.

‘‘‘เตน ยาเนนยํ โปโส, เทวโลกํ คมิสฺสติ;

อนุโมทิสฺสเร เทวา, สมฺปตฺเต กุสลพฺภเว [กุสเล ภเว (สี. สฺยา.)].

๓๓.

‘‘‘มหารหํ พฺยมฺหํ เสฏฺํ, รตนมตฺติกเลปนํ;

กูฏาคารวรูเปตํ, พฺยมฺหํ อชฺฌาวสิสฺสติ.

๓๔.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

ปฺจวีสติ กปฺปานิ, เทวราชา ภวิสฺสติ.

๓๕.

‘‘‘สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ยโสธรสนามา [ยเสธรา สมานา (สี.)] เต, สพฺเพปิ เอกนามกา.

๓๖.

‘‘‘ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, วฑฺเฒตฺวา [จินิตฺวา (สฺยา.)] ปุฺสฺจยํ;

อฏฺวีสติกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๓๗.

‘‘‘ตตฺราปิ พฺยมฺหํ ปวรํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;

ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ตํ, ปุรมชฺฌาวสิสฺสติ.

๓๘.

‘‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ภูมิปาโล มหิทฺธิโก;

โอกฺกาโก นาม นาเมน, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ.

๓๙.

‘‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานํ, สพฺพาสํ ปวรา จ สา [ปวราว ยา (สฺยา.), ปวรา ปิยา (?)];

อภิชาตา ขตฺติยานี, นว ปุตฺเต ชเนสฺสติ.

๔๐.

‘‘‘นว ปุตฺเต ชเนตฺวาน, ขตฺติยานี มริสฺสติ;

ตรุณี จ ปิยา กฺา, มเหสิตฺตํ กริสฺสติ.

๔๑.

‘‘‘โอกฺกากํ โตสยิตฺวาน, วรํ กฺา ลภิสฺสติ;

วรํ ลทฺธาน สา กฺา, ปุตฺเต ปพฺพาชยิสฺสติ.

๔๒.

‘‘‘ปพฺพาชิตา จ เต สพฺเพ, คมิสฺสนฺติ นคุตฺตมํ;

ชาติเภทภยา สพฺเพ, ภคินีหิ วสิสฺสเร [สํวสิสฺสเร (สี.)].

๔๓.

‘‘‘เอกา จ กฺา พฺยาธีหิ, ภวิสฺสติ ปริกฺขตา [ปุรกฺขตา (สฺยา. ก.)];

มา โน ชาติ ปภิชฺชีติ, นิขณิสฺสนฺติ ขตฺติยา.

๔๔.

‘‘‘ขตฺติโย นีหริตฺวาน, ตาย สทฺธึ วสิสฺสติ;

ภวิสฺสติ ตทา เภโท, โอกฺกากกุลสมฺภโว.

๔๕.

‘‘‘เตสํ ปชา ภวิสฺสนฺติ, โกฬิยา นาม ชาติยา;

ตตฺถ มานุสกํ โภคํ, อนุโภสฺสตินปฺปกํ.

๔๖.

‘‘‘ตมฺหา กายา จวิตฺวาน, เทวโลกํ คมิสฺสติ;

ตตฺราปิ ปวรํ พฺยมฺหํ, ลภิสฺสติ มโนรมํ.

๔๗.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

อาคนฺตฺวาน มนุสฺสตฺตํ, โสโณ นาม ภวิสฺสติ.

๔๘.

‘‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, ปทหํ สตฺถุ สาสเน;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๔๙.

‘‘‘อนนฺตทสฺสี ภควา, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;

วิเสสฺู มหาวีโร, อคฺคฏฺาเน เปสฺสติ’.

๕๐.

‘‘วุฏฺมฺหิ เทเว จตุรงฺคุลมฺหิ, ติเณ อนิเลริตองฺคณมฺหิ;

ตฺวาน โยคสฺส ปยุตฺตตาทิโน, ตโตตฺตรึ ปารมตา น วิชฺชติ.

๕๑.

‘‘อุตฺตเม ทมเถ ทนฺโต, จิตฺตํ เม สุปณีหิตํ;

ภาโร เม โอหิโต สพฺโพ, นิพฺพุโตมฺหิ อนาสโว.

๕๒.

‘‘องฺคีรโส มหานาโค, อภิชาโตว เกสรี;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๕๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสโณ โกฬิวิโส [โกฬิยเวสฺโส (สี. สฺยา.), โกฏิกณฺโณ (ก.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โสณโกฬิวิสตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. กาฬิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรอปทานํ

๕๔.

‘‘ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺธํ, เมตฺตจิตฺตํ มหามุนึ;

อุเปติ ชนตา สพฺพา, สพฺพโลกคฺคนายกํ.

๕๕.

‘‘สตฺตุกฺจ พทฺธกฺจ [วตฺถํ เสนาสนฺเจว (สี.), สตฺตุกฺจ ปทกฺจ (สี. อฏฺ.), สตฺตุกฺจ ปวากฺจ (สฺยา.)], อามิสํ ปานโภชนํ;

ททนฺติ สตฺถุโน สพฺเพ, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร.

๕๖.

‘‘อหมฺปิ ทานํ ทสฺสามิ, เทวเทวสฺส ตาทิโน;

พุทฺธเสฏฺํ นิมนฺเตตฺวา, สงฺฆมฺปิ จ อนุตฺตรํ.

๕๗.

‘‘อุยฺโยชิตา มยา เจเต, นิมนฺเตสุํ ตถาคตํ;

เกวลํ ภิกฺขุสงฺฆฺจ, ปุฺกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.

๕๘.

‘‘สตสหสฺสปลฺลงฺกํ, โสวณฺณํ โคนกตฺถตํ;

ตูลิกาปฏลิกาย, โขมกปฺปาสิเกหิ จ;

มหารหํ ปฺาปยึ, อาสนํ พุทฺธยุตฺตกํ.

๕๙.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, เทวเทโว นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺฆปริพฺยูฬฺโห, มม ทฺวารมุปาคมิ.

๖๐.

‘‘ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โลกนาถํ ยสสฺสินํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อภินามยึ สงฺฆรํ [สกํ ฆรํ (สี.)].

๖๑.

‘‘ภิกฺขูนํ สตสหสฺสํ, พุทฺธฺจ โลกนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปรมนฺเนน ตปฺปยึ.

๖๒.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๓.

‘‘‘เยนิทํ อาสนํ ทินฺนํ, โสวณฺณํ โคนกตฺถตํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๖๔.

‘‘‘จตุสตฺตติกฺขตฺตุํ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๖๕.

‘‘‘ปเทสรชฺชํ สหสฺสํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ;

เอกปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๖๖.

‘‘‘สพฺพาสุ ภวโยนีสุ, อุจฺจากุลี [อุจฺจากุเล (ก.)] ภวิสฺสติ;

โส จ ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ภทฺทิโย นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๖๗.

‘‘‘วิเวกมนุยุตฺโตมฺหิ, ปนฺตเสนนิวาสหํ;

ผลฺจาธิคตํ สพฺพํ, จตฺตกฺเลโสมฺหิ อชฺชหํ.

๖๘.

‘‘‘มม สพฺพํ [กมฺมํ (?)] อภิฺาย, สพฺพฺู โลกนายโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ’.

๖๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ภทฺทิยสฺส กาฬิโคธาย ปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. สนฺนิฏฺาปกตฺเถรอปทานํ

๗๐.

‘‘อรฺเ กุฏิกํ กตฺวา, วสามิ ปพฺพตนฺตเร;

ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโ, ยเสน อยเสน จ.

๗๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

วสีสตสหสฺเสหิ [ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ (สฺยา.)], อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๗๒.

‘‘อุปาคตํ มหานาคํ [มหาวีรํ (สี.)], ชลชุตฺตมนามกํ;

ติณสนฺถรํ [ติณตฺถรํ (ก.)] ปฺาเปตฺวา, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.

๗๓.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อามณฺฑํ ปานียฺจหํ;

อทาสึ อุชุภูตสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๗๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป [สตสหสฺเส อิโต กปฺเป (สี.)], ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อามณฺฑสฺส อิทํ ผลํ.

๗๕.

‘‘เอกตาลีสกปฺปมฺหิ, เอโก อาสึ อรินฺทโม;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๗๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สนฺนิฏฺาปโก [สนฺนิธาปโก (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สนฺนิฏฺาปกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. ปฺจหตฺถิยตฺเถรอปทานํ

๗๗.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, คจฺฉเต อนฺตราปเณ;

โอกฺขิตฺตจกฺขุ [ขิตฺตจกฺขุ (ก. สี. ก.)] มิตภาณี, สติมา สํวุตินฺทฺริโย.

๗๘.

‘‘ปฺจ อุปฺปลหตฺถานิ, อาเวฬตฺถํ อหํสุ เม;

เตน พุทฺธํ อปูเชสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๗๙.

‘‘อาโรปิตา จ เต ปุปฺผา, ฉทนํ อสฺสุ สตฺถุโน;

สมาธึสุ [สํสาวึสุ (สี.)] มหานาคํ, สิสฺสา อาจริยํ ยถา.

๘๐.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๑.

‘‘อิโต วีสกปฺปสเต, อเหสุํ ปฺจ ขตฺติยา;

หตฺถิยา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๘๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปฺจหตฺถิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ปทุมจฺฉทนิยตฺเถรอปทานํ

๘๓.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, วิปสฺสิมฺหคฺคปุคฺคเล;

สุผุลฺลปทุมํ คยฺห, จิตมาโรปยึ อหํ.

๘๔.

‘‘อาโรปิเต จ จิตเก, เวหาสํ นภมุคฺคมิ;

อากาเส ฉทนํ [อากาสจฺฉทนํ (สี.)] กตฺวา, จิตกมฺหิ อธารยิ.

๘๕.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๖.

‘‘สตฺตตาลีสิโต กปฺเป, ปทุมิสฺสรนามโก;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๘๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมจฺฉทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

ปทุมจฺฉทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. สยนทายกตฺเถรอปทานํ

๘๘.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, เมตฺตจิตฺตสฺส ตาทิโน;

สยนคฺคํ มยา ทินฺนํ, ทุสฺสภณฺเฑหิ [ทุสฺสภณฺเฑน (สฺยา.)] อตฺถตํ.

๘๙.

‘‘ปฏิคฺคเหสิ ภควา, กปฺปิยํ สยนาสนํ;

อุฏฺาย สยนา [อาสนา (สี.)] ตมฺหา, เวหาสํ อุคฺคมี ชิโน.

๙๐.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ สยนมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สยนสฺส อิทํ ผลํ.

๙๑.

‘‘เอกปฺาสิโต กปฺเป, วรโก [วรุโณ (สี. สฺยา.)] เทวสวฺหโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๙๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สยนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. จงฺกมนทายกตฺเถรอปทานํ

๙๓.

‘‘อตฺถทสฺสิสฺส มุนิโน, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

อิฏฺกาหิ จินิตฺวาน, จงฺกมํ การยึ อหํ.

๙๔.

‘‘อุจฺจโต ปฺจรตนํ, จงฺกมํ สาธุมาปิตํ;

อายามโต หตฺถสตํ, ภาวนียฺยํ มโนรมํ.

๙๕.

‘‘ปฏิคฺคเหสิ ภควา, อตฺถทสฺสี นรุตฺตโม;

หตฺเถน ปุลินํ คยฺห, อิมา คาถา อภาสถ.

๙๖.

‘‘‘อิมินา ปุลินทาเนน, จงฺกมํ สุกเตน จ;

สตฺตรตนสมฺปนฺนํ, ปุลินํ อนุโภสฺสติ.

๙๗.

‘‘‘ตีณิ กปฺปานิ เทเวสุ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๙๘.

‘‘‘มนุสฺสโลกมาคนฺตฺวา, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ;

ติกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี จ, มหิยา โส ภวิสฺสติ’.

๙๙.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จงฺกมสฺส อิทํ ผลํ.

๑๐๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จงฺกมนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

จงฺกมนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สุภทฺทตฺเถรอปทานํ

๑๐๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ชนตํ อุทฺธริตฺวาน, นิพฺพายติ มหายโส.

๑๐๒.

‘‘นิพฺพายนฺเต จ สมฺพุทฺเธ, ทสสหสฺสิ กมฺปถ;

ชนกาโย มหา อาสิ, เทวา สนฺนิปตุํ ตทา.

๑๐๓.

‘‘จนฺทนํ ปูรยิตฺวาน, ตครามลฺลิกาหิ จ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อาโรปยึ [อาเลเปสึ (สี.), อาโรเปสึ (สฺยา.)] นรุตฺตมํ.

๑๐๔.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

นิปนฺนโกว สมฺพุทฺโธ, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๐๕.

‘‘‘โย เม ปจฺฉิมเก กาเล, คนฺธมาเลน [คนฺธมลฺเลน (สฺยา. ก.) นปุํสเกกตฺตํ มนสิกาตพฺพํ] ฉาทยิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๐๖.

‘‘‘อิโต จุโต อยํ โปโส, ตุสิตกายํ คมิสฺสติ;

ตตฺถ รชฺชํ กริตฺวาน, นิมฺมานํ โส คมิสฺสติ.

๑๐๗.

‘‘‘เอเตเนว อุปาเยน, ทตฺวา มาลํ [มลฺยํ (สี.), มลฺลํ (สฺยา. ก.)] วรุตฺตมํ;

สกกมฺมาภิรทฺโธ โส, สมฺปตฺตึ อนุโภสฺสติ.

๑๐๘.

‘‘‘ปุนาปิ ตุสิเต กาเย, นิพฺพตฺติสฺสติยํ นโร;

ตมฺหา กายา จวิตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ.

๑๐๙.

‘‘‘สกฺยปุตฺโต มหานาโค, อคฺโค โลเก สเทวเก;

โพธยิตฺวา พหู สตฺเต, นิพฺพายิสฺสติ จกฺขุมา.

๑๑๐.

‘‘‘ตทา โสปคโต สนฺโต, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, ปฺหํ ปุจฺฉิสฺสติ ตทา.

๑๑๑.

‘‘‘หาสยิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู โลกนายโก;

ปุฺกมฺมํ ปริฺาย, สจฺจานิ วิวริสฺสติ.

๑๑๒.

‘‘‘อารทฺโธ จ อยํ ปฺโห, ตุฏฺโ เอกคฺคมานโส;

สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, ปพฺพชฺชํ ยาจยิสฺสติ.

๑๑๓.

‘‘‘ปสนฺนมานสํ ทิสฺวา, สกกมฺเมน โตสิตํ;

ปพฺพาเชสฺสติ โส พุทฺโธ, อคฺคมคฺคสฺส โกวิโท.

๑๑๔.

‘‘‘วายมิตฺวานยํ โปโส, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

ปฺจมภาณวารํ.

๑๑๕.

‘‘ปุพฺพกมฺเมน สํยุตฺโต, เอกคฺโค สุสมาหิโต;

พุทฺธสฺส โอรโส ปุตฺโต, ธมฺมโชมฺหิ สุนิมฺมิโต.

๑๑๖.

‘‘ธมฺมราชํ อุปคมฺม, อปุจฺฉึ ปฺหมุตฺตมํ;

กถยนฺโต จ เม ปฺหํ, ธมฺมโสตํ อุปานยิ.

๑๑๗.

‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมมฺาย, วิหาสึ สาสเน รโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๑๑๘.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ชลชุตฺตมนายโก;

นิพฺพายิ อนุปาทาโน, ทีโปว เตลสงฺขยา.

๑๑๙.

‘‘สตฺตโยชนิกํ อาสิ, ถูปฺจ รตนามยํ;

ธชํ ตตฺถ อปูเชสึ, สพฺพภทฺทํ มโนรมํ.

๑๒๐.

‘‘กสฺสปสฺส จ พุทฺธสฺส, ติสฺโส นามคฺคสาวโก;

ปุตฺโต เม โอรโส อาสิ, ทายาโท ชินสาสเน.

๑๒๑.

‘‘ตสฺส หีเนน มนสา, วาจํ ภาสึ อภทฺทกํ;

เตน กมฺมวิปาเกน, ปจฺฉา เม อาสิ ภทฺทกํ [ปจฺฉิเม อทฺทสํ ชินํ (สี.)].

๑๒๒.

‘‘อุปวตฺตเน สาลวเน, ปจฺฉิเม สยเน มุนิ;

ปพฺพาเชสิ มหาวีโร, หิโต การุณิโก ชิโน.

๑๒๓.

‘‘อชฺเชว ทานิ ปพฺพชฺชา, อชฺเชว อุปสมฺปทา;

อชฺเชว ปรินิพฺพานํ, สมฺมุขา ทฺวิปทุตฺตเม.

๑๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุภทฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุภทฺทตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. จุนฺทตฺเถรอปทานํ

๑๒๕.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

อคฺฆิยํ การยิตฺวาน, ชาติปุปฺเผหิ ฉาทยึ.

๑๒๖.

‘‘นิฏฺาเปตฺวาน ตํ ปุปฺผํ, พุทฺธสฺส อุปนามยึ;

ปุปฺผาวเสสํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๑๒๗.

‘‘กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปุปฺผคฺฆิยมุปานยึ.

๑๒๘.

‘‘วิติณฺณกงฺโข สมฺพุทฺโธ, ติณฺโณเฆหิ ปุรกฺขโต;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๒๙.

‘‘‘ทิพฺพคนฺธํ ปวายนฺตํ, โย เม ปุปฺผคฺฆิยํ อทา;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๓๐.

‘‘‘อิโต จุโต อยํ โปโส, เทวสงฺฆปุรกฺขโต;

ชาติปุปฺเผหิ ปริกิณฺโณ, เทวโลกํ คมิสฺสติ.

๑๓๑.

‘‘‘อุพฺพิทฺธํ ภวนํ ตสฺส, โสวณฺณฺจ มณีมยํ;

พฺยมฺหํ ปาตุภวิสฺสติ, ปุฺกมฺมปฺปภาวิตํ.

๑๓๒.

‘‘‘จตุสตฺตติกฺขตฺตุํ โส, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อนุโภสฺสติ สมฺปตฺตึ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต.

๑๓๓.

‘‘‘ปถพฺยา รชฺชํ ติสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ;

ปฺจสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๑๓๔.

‘‘‘ทุชฺชโย นาม นาเมน, เหสฺสติ มนุชาธิโป;

อนุโภตฺวาน ตํ ปุฺํ, สกกมฺมํ อปสฺสิโต [สกกมฺมูปสํหิโต (สฺยา.)].

๑๓๕.

‘‘‘วินิปาตํ อคนฺตฺวาน, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

หิรฺํ ตสฺส [หิรฺสฺส จ (สี. ก.)] นิจิตํ, โกฏิสตมนปฺปกํ.

๑๓๖.

‘‘‘นิพฺพตฺติสฺสติ โยนิมฺหิ, พฺราหฺมเณ โส ภวิสฺสติ;

วงฺคนฺตสฺส สุโต ธีมา, สาริยา โอรโส ปิโย.

๑๓๗.

‘‘‘โส จ ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวา, องฺคีรสสฺส สาสเน;

จูฬจุนฺโทติ [จูลจุนฺโทติ (สี.)] นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๑๓๘.

‘‘‘สามเณโรว โส สนฺโต, ขีณาสโว ภวิสฺสติ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๑๓๙.

‘‘อุปฏฺหึ มหาวีรํ, อฺเ จ เปสเล พหู;

ภาตรํ เม จุปฏฺาสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา.

๑๔๐.

‘‘ภาตรํ เม อุปฏฺิตฺวา, ธาตุํ ปตฺตมฺหิ โอหิย [โอปิย (สี.), โอจิย (สฺยา.)];

สมฺพุทฺธํ อุปนาเมสึ, โลกเชฏฺํ นราสภํ.

๑๔๑.

‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, พุทฺโธ โลเก สเทวเก;

สนฺทสฺสยนฺโต ตํ ธาตุํ, กิตฺตยิ อคฺคสาวกํ.

๑๔๒.

‘‘จิตฺตฺจ สุวิมุตฺตํ เม, สทฺธา มยฺหํ ปติฏฺิตา;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทานุปฺปตฺตา, วิโมกฺขาปิ จ ผสฺสิตา [ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม (สฺยา.)];

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จุนฺโท เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

จุนฺทตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

อุปาลิวคฺโค ปฺจโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

อุปาลิ โสโณ ภทฺทิโย, สนฺนิฏฺาปกหตฺถิโย;

ฉทนํ เสยฺยจงฺกมํ, สุภทฺโท จุนฺทสวฺหโย;

คาถาสตํ สตาลีสํ [จ ตาลีสํ (สี. สฺยา.)], จตสฺโส จ ตทุตฺตริ.

๖. พีชนิวคฺโค

๑. วิธูปนทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

พีชนิกา [วีชนิกา (สี. สฺยา.)] มยา ทินฺนา, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.

.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;

สมฺพุทฺธมภิวาเทตฺวา, ปกฺกมึ อุตฺตรามุโข.

.

‘‘พีชนึ ปคฺคเหตฺวาน, สตฺถา โลกคฺคนายโก [โลเก อนุตฺตโร (สี.)];

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.

.

‘‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ [เจตนาปณิธีหิ (อฺตฺถ)] จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, วินิปาตํ น คจฺฉติ’.

.

‘‘อารทฺธวีริโย ปหิตตฺโต, เจโตคุณสมาหิโต;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตํ อปาปุณึ.

.

‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, พีชมานสนามกา;

โสฬสาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วิธูปนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วิธูปนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. สตรํสิตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อุพฺพิทฺธํ เสลมารุยฺห, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม;

ปพฺพตสฺสาวิทูรมฺหิ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู.

.

‘‘อุปวิฏฺํ มหาวีรํ, เทวเทวํ นราสภํ;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, สนฺถวึ โลกนายกํ.

๑๐.

‘‘‘เอส พุทฺโธ มหาวีโร, วรธมฺมปฺปกาสโก;

ชลติ อคฺคิขนฺโธว, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต.

๑๑.

‘‘‘มหาสมุทฺโทว‘กฺขุพฺโภ [’กฺโขโภ (สี. สฺยา.)], อณฺณโวว ทุรุตฺตโร;

มิคราชาวสมฺภีโต [ฉมฺภิโต (ก.)], ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา’.

๑๒.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, ปทุมุตฺตรนายโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๓.

‘‘‘เยนายํ [เยนาหํ (ก.)] อฺชลี ทินฺโน, พุทฺธเสฏฺโ จ โถมิโต;

ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๑๔.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, องฺคีรสสนามโก;

วิวฏฺฏจฺฉโท [วิวตฺถจฺฉทฺโท (สี.)] สมฺพุทฺโธ, อุปฺปชฺชิสฺสติ ตาวเท.

๑๕.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สตรํสีติ นาเมน, อรหา โส ภวิสฺสติ’.

๑๖.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

สตรํสิมฺหิ นาเมน, ปภา นิทฺธาวเต มม.

๑๗.

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, ฌายี ฌานรโต อหํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๘.

‘‘สฏฺิกปฺปสหสฺสมฺหิ, จตุโร รามนามกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สตรํสิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สตรํสิตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. สยนทายกตฺเถรอปทานํ

๒๐.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สพฺพโลกานุกมฺปิโน;

สยนํ ตสฺส ปาทาสึ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๒๑.

‘‘เตน สยนทาเนน, สุเขตฺเต พีชสมฺปทา;

โภคา นิพฺพตฺตเร ตสฺส, สยนสฺส อิทํ ผลํ.

๒๒.

‘‘อากาเส เสยฺยํ กปฺเปมิ, ธาเรมิ ปถวึ อิมํ;

ปาเณสุ เม อิสฺสริยํ, สยนสฺส อิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘ปฺจกปฺปสหสฺสมฺหิ, อฏฺ อาสุํ มหาเตชา [มหาวรา (สี.), มหาวีรา (สฺยา.)];

จตุตฺตึเส กปฺปสเต, จตุโร จ มหพฺพลา.

๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สยนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานํ

๒๕.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, มหาโพธิมโห อหุ;

วิจิตฺตํ ฆฏมาทาย, คนฺโธทกมทาสหํ.

๒๖.

‘‘นฺหานกาเล จ โพธิยา, มหาเมโฆ ปวสฺสถ;

นินฺนาโท จ มหา อาสิ, อสนิยา ผลนฺติยา.

๒๗.

‘‘เตเนวาสนิเวเคน, ตตฺถ กาลงฺกโต [กาลกโต (สี. สฺยา.)] อหํ [อหุํ (สี.)];

เทวโลเก ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสหํ.

๒๘.

‘‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;

กเฬวรํ [กเลพรํ (สี.)] เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.

๒๙.

‘‘‘อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ, สตภูมํ สมุคฺคตํ;

กฺาสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๓๐.

‘‘‘อาพาธา เม น วิชฺชนฺติ, โสโก มยฺหํ น วิชฺชติ;

ปริฬาหํ น ปสฺสามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๓๑.

‘‘‘อฏฺวีเส กปฺปสเต, ราชา สํวสิโต อหุํ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล’.

๓๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺโธทกิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

คนฺโธทกิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. โอปวยฺหตฺเถรอปทานํ

๓๓.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, อาชานียมทาสหํ;

นิยฺยาเทตฺวาน สมฺพุทฺเธ [สมฺพุทฺธํ (สี. ก.)], อคมาสึ สกํ ฆรํ.

๓๔.

‘‘เทวโล นาม นาเมน, สตฺถุโน อคฺคสาวโก;

วรธมฺมสฺส ทายาโท, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๓๕.

‘‘สปตฺตภาโร ภควา, อาชาเนยฺโย น กปฺปติ;

ตว สงฺกปฺปมฺาย, อธิวาเสสิ จกฺขุมา.

๓๖.

‘‘อคฺฆาเปตฺวา วาตชวํ, สินฺธวํ สีฆวาหนํ;

ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ขมนียมทาสหํ.

๓๗.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ [เทเว จ มานุเส ภเว (สี. ก.)];

ขมนียํ วาตชวํ, จิตฺตํ นิพฺพตฺตเต [อาชานียา วาตชวา, วิตฺติ นิพฺพตฺตเร (สฺยา.), ขมนียา วาตชวา, จิตฺตา นิพฺพตฺตเร (สี.)] มม.

๓๘.

‘‘ลาภํ เตสํ สุลทฺธํว, เย ลภนฺตุปสมฺปทํ;

ปุนปิ ปยิรุปาเสยฺยํ, พุทฺโธ โลเก สเจ ภเว.

๓๙.

‘‘อฏฺวีสติกฺขตฺตุํหํ, ราชา อาสึ มหพฺพโล;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส [ชมฺพุทีปสฺส (สฺยา.), ชมฺพุมณฺฑสฺส (ก.)] ชมฺพุอิสฺสโร.

๔๐.

‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

ปตฺโตสฺมิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๔๑.

‘‘จตุตึสสหสฺสมฺหิ, มหาเตโชสิ ขตฺติโย;

สตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โอปวยฺโห เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โอปวยฺหตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. สปริวาราสนตฺเถรอปทานํ

๔๓.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ปิณฺฑปาตํ อทาสหํ;

คนฺตฺวา กิลิฏฺกํ านํ [ตํ โภชนฏฺานํ (สี.)], มลฺลิกาหิ ปริกฺขิตํ [ปริกฺขิปึ (สี.)].

๔๔.

‘‘ตมฺหาสนมฺหิ อาสีโน, พุทฺโธ โลกคฺคนายโก;

อกิตฺตยิ ปิณฺฑปาตํ, อุชุภูโต สมาหิโต.

๔๕.

‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;

สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.

๔๖.

‘‘ตเถวายํ ปิณฺฑปาโต, สุเขตฺเต โรปิโต ตยา;

ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, ผลํ เต [นิพฺพตฺตมานํ หิ, ผลโต (สี.)] โตสยิสฺสติ [ตปฺปยิสฺสติ (ก.)].

๔๗.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวาน, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.

๔๘.

‘‘สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ, อินฺทฺริเยสุ จ ปฺจสุ;

ปวิเวกมนุยุตฺโต, วิหรามิ อนาสโว.

๔๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สปริวาราสโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สปริวาราสนตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ปฺจทีปกตฺเถรอปทานํ

๕๐.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สพฺพภูตานุกมฺปิโน;

สทฺทหิตฺวาน [สุสณฺหิตฺวา (สี.)] สทฺธมฺเม, อุชุทิฏฺิ อโหสหํ.

๕๑.

‘‘ปทีปทานํ ปาทาสึ, ปริวาเรตฺวาน โพธิยํ;

สทฺทหนฺโต ปทีปานิ, อกรึ ตาวเท อหํ.

๕๒.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

อากาเส อุกฺกํ ธาเรนฺติ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๓.

‘‘ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;

สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภมหํ.

๕๔.

‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, ทฺวิปทินฺทสฺส สาสเน.

๕๕.

‘‘จตุตฺตึเส กปฺปสเต, สตจกฺขุสนามกา;

ราชาเหสุํ มหาเตชา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจทีปโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปฺจทีปกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ธชทายกตฺเถรอปทานํ

๕๗.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ธชมาโรปยึ อหํ.

๕๘.

‘‘ปติตปตฺตานิ คณฺหิตฺวา, พหิทฺธา ฉฑฺฑยึ อหํ;

อนฺโตสุทฺธํ พหิสุทฺธํ, อธิมุตฺตมนาสวํ.

๕๙.

‘‘สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, อวนฺทึ โพธิมุตฺตมํ;

ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห.

๖๐.

‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ;

‘‘‘อิมินา ธชทาเนน, อุปฏฺาเนน จูภยํ.

๖๑.

‘‘‘กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ;

เทเวสุ เทวโสภคฺยํ, อนุโภสฺสตินปฺปกํ.

๖๒.

‘‘‘อเนกสตกฺขตฺตุฺจ, ราชา รฏฺเ ภวิสฺสติ;

อุคฺคโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๖๓.

‘‘‘สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเนภิรมิสฺสติ’.

๖๔.

‘‘ปธานปหิตตฺโตมฺหิ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๖๕.

‘‘เอกปฺาสสหสฺเส, กปฺเป อุคฺคตสวฺหโย [สวฺหยา (สฺยา.)];

ปฺาสสตสหสฺเส, ขตฺติโย เมฆสวฺหโย [ขตฺติยา เขมสวฺหยา (สฺยา.)].

๖๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธชทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ธชทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปทุมตฺเถรอปทานํ

๖๗.

‘‘จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต, วรธมฺมปฺปวตฺตโก;

วสฺสเต [วสฺเสติ (?)] อมตํ วุฏฺึ, นิพฺพาเปนฺโต มหาชนํ.

๖๘.

‘‘สธชํ [สทณฺฑํ (สี.)] ปทุมํ คยฺห, อฑฺฒโกเส ิโต อหํ;

ปทุมุตฺตรมุนิสฺส, ปหฏฺโ อุกฺขิปิมมฺพเร.

๖๙.

‘‘อาคจฺฉนฺเต จ ปทุเม, อพฺภุโต อาสิ ตาวเท;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปคฺคณฺหิ วทตํ วโร.

๗๐.

‘‘กรเสฏฺเน ปคฺคยฺห, ชลชํ ปุปฺผมุตฺตมํ;

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๗๑.

‘‘‘เยนิทํ ปทุมํ ขิตฺตํ, สพฺพฺุมฺหิ วินายเก [สพฺพฺุตมนายเก (สฺยา. ก.)];

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๗๒.

‘‘‘ตึสกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

ปถพฺยา รชฺชํ สตฺตสตํ, วสุธํ อาวสิสฺสติ.

๗๓.

‘‘‘ตตฺถ ปตฺตํ คเณตฺวาน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

อากาสโต ปุปฺผวุฏฺิ, อภิวสฺสิสฺสตี ตทา.

๗๔.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม นาเมน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๗๕.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๗๖.

‘‘นิกฺขมิตฺวาน กุจฺฉิมฺหา, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;

ชาติยา ปฺจวสฺโสหํ, อรหตฺตํ อปาปุณึ.

๗๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุโม เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปทุมตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. อสนโพธิยตฺเถรอปทานํ

๗๘.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อุปคจฺฉึ นรุตฺตมํ.

๗๙.

‘‘ติสฺสสฺสาหํ ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, โรปยึ โพธิมุตฺตมํ.

๘๐.

‘‘อสโน นามเธยฺเยน, ธรณีรุหปาทโป;

ปฺจวสฺเส ปริจรึ, อสนํ โพธิมุตฺตมํ.

๘๑.

‘‘ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

สกํ กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต, พุทฺธเสฏฺํ อุปาคมึ.

๘๒.

‘‘ติสฺโส ตทา โส สมฺพุทฺโธ, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๘๓.

‘‘‘เยนายํ โรปิตา โพธิ, พุทฺธปูชา จ สกฺกตา;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๘๔.

‘‘‘ตึสกปฺปานิ เทเวสุ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

จตุสฏฺิ จกฺขตฺตุํ โส, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๘๕.

‘‘‘ตุสิตา หิ จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ทฺเว สมฺปตฺตี อนุโภตฺวา, มนุสฺสตฺเต รมิสฺสติ.

๘๖.

‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๘๗.

‘‘วิเวกมนุยุตฺโตหํ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๘๘.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, โพธึ โรเปสหํ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิโรปสฺสิทํ ผลํ.

๘๙.

‘‘จตุสตฺตติโต กปฺเป, ทณฺฑเสโนติ วิสฺสุโต;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี ตทา อหุํ.

๙๐.

‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, สตฺตาเหสุํ มหีปตี;

สมนฺตเนมินาเมน, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.

๙๑.

‘‘ปณฺณวีสติโต กปฺเป, ปุณฺณโก นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๙๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อสนโพธิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อสนโพธิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

พีชนิวคฺโค ฉฏฺโ.

ตสฺสุทฺทานํ –

พีชนี สตรํสี จ, สยโนทกิวาหิโย;

ปริวาโร ปทีปฺจ, ธโช ปทุมปูชโก;

โพธิ จ ทสโม วุตฺโต, คาถา ทฺเวนวุติ ตถา.

๗. สกจินฺตนิยวคฺโค

๑. สกจินฺตนิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปวนํ กานนํ ทิสฺวา, อปฺปสทฺทมนฺนาวิลํ;

อิสีนํ อนุจิณฺณํว, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.

.

‘‘ถูปํ กตฺวาน ปุลินํ [เวฬุนา (อฏฺ.), เวฬินํ (สฺยา.)], นานาปุปฺผํ สโมกิรึ;

สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, นิมฺมิตํ อภิวนฺทหํ.

.

‘‘สตฺตรตนสมฺปนฺโน, ราชา รฏฺมฺหิ อิสฺสโร;

สกกมฺมาภิรทฺโธหํ, ปุปฺผปูชายิทํ [ถูปปูชายิทํ (สี.)] ผลํ.

.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ [ถูปปูชายิทํ (สี.)] ผลํ.

.

‘‘อสีติกปฺเปนนฺตยโส, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สกจินฺตนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สกจินฺตนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. อโวปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘วิหารา อภินิกฺขมฺม, อพฺภุฏฺหิย [อพฺภุฏฺาสิ จ (สฺยา. ก.)] จงฺกเม;

จตุสจฺจํ ปกาสนฺโต, เทเสติ [เทเสนฺโต (สฺยา. ก.)] อมตํ ปทํ.

.

‘‘สิขิสฺส คิรมฺาย, พุทฺธเสฏฺสฺส ตาทิโน;

นานาปุปฺผํ คเหตฺวาน, อากาสมฺหิ สโมกิรึ.

.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๑๐.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.

๑๑.

‘‘อิโต วีสติกปฺปมฺหิ, สุเมโธ นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโวปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อโวปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ปจฺจาคมนิยตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘สินฺธุยา นทิยา ตีเร, จกฺกวาโก อหํ ตทา;

สุทฺธเสวาลภกฺโขหํ, ปาเปสุ จ สุสฺโต.

๑๔.

‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส;

ตุณฺเฑน สาลํ ปคฺคยฺห, วิปสฺสิสฺสาภิโรปยึ.

๑๕.

‘‘ยสฺส สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปติฏฺิตา;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ.

๑๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

วิหงฺคเมน สนฺเตน, สุพีชํ โรปิตํ มยา.

๑๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ [ปุปฺผปูชายิทํ (สี.)] ผลํ.

๑๘.

‘‘สุจารุทสฺสนา นาม, อฏฺเเต เอกนามกา;

กปฺเป สตฺตรเส อาสุํ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปจฺจาคมนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปจฺจาคมนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ปรปฺปสาทกตฺเถรอปทานํ

๒๐.

‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, มเหสึ วิชิตาวินํ;

สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๒๑.

‘‘หิมวาวาปริเมยฺโย, สาคโรว ทุรุตฺตโร;

ตเถว ฌานํ พุทฺธสฺส, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๒๒.

‘‘วสุธา ยถาปฺปเมยฺยา, จิตฺตา วนวฏํสกา;

ตเถว สีลํ พุทฺธสฺส, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๒๓.

‘‘อนิลฺชสาสงฺขุพฺโภ [อนิลโชว อสงฺโขโภ (สี.)], ยถากาโส อสงฺขิโย;

ตเถว าณํ พุทฺธสฺส, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๒๔.

‘‘อิมาหิ จตุคาถาหิ, พฺราหฺมโณ เสนสวฺหโย;

พุทฺธเสฏฺํ ถวิตฺวาน, สิทฺธตฺถํ อปราชิตํ.

๒๕.

‘‘จตุนฺนวุติกปฺปานิ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชถ;

สุคตึ สุขสมฺปตฺตึ [สุคตีสุ สุสุมฺปตฺตึ (สี. สฺยา.)], อนุโภสิมนปฺปกํ.

๒๖.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ถวิตฺวา โลกนายกํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โถมนาย [โถมนสฺส (สฺยา.)] อิทํ ผลํ.

๒๗.

‘‘จาตุทฺทสมฺหิ กปฺปมฺหิ, จตุโร อาสุมุคฺคตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปรปฺปสาทโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปรปฺปสาทกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. ภิสทายกตฺเถรอปทานํ

๒๙.

‘‘เวสฺสภู นาม นาเมน, อิสีนํ ตติโย อหุ;

กานนํ วนโมคยฺห, วิหาสิ ปุริสุตฺตโม.

๓๐.

‘‘ภิสมุฬาลํ คณฺหิตฺวา, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ;

ตฺจ พุทฺธสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๓๑.

‘‘กเรน จ ปรามฏฺโ, เวสฺสภูวรพุทฺธินา;

สุขาหํ นาภิชานามิ, สมํ เตน กุโตตฺตรึ.

๓๒.

‘‘จริโม วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

หตฺถินาเคน สนฺเตน, กุสลํ โรปิตํ มยา [นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว (สฺยา.)].

๓๓.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๔.

‘‘สโมธานา จ ราชาโน, โสฬส มนุชาธิปา;

กปฺปมฺหิ จุทฺทเส [เตรเส (สี. สฺยา.)] อาสุํ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ภิสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. สุจินฺติตตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘คิริทุคฺคจโร อาสึ, อภิชาโตว เกสรี;

มิคสงฺฆํ วธิตฺวาน, ชีวามิ ปพฺพตนฺตเร.

๓๗.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, สพฺพฺู วทตํ วโร;

มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ ปพฺพตุตฺตมํ.

๓๘.

‘‘ปสทฺจ มิคํ หนฺตฺวา, ภกฺขิตุํ สมุปาคมึ;

ภควา ตมฺหิ สมเย, ภิกฺขมาโน [สิกฺขาจาโร (สฺยา.)] อุปาคมิ.

๓๙.

‘‘วรมํสานิ ปคฺคยฺห, อทาสึ ตสฺส สตฺถุโน;

อนุโมทิ มหาวีโร, นิพฺพาเปนฺโต มมํ ตทา.

๔๐.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, คิริทุคฺคํ ปวิสึ อหํ;

ปีตึ อุปฺปาทยิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๔๑.

‘‘เอเตน มํสทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

ปนฺนรเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมึ อหํ.

๔๒.

‘‘อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ จินฺติตํ [นิจิตํ (สี.), กริตํ (สฺยา.)] มยา;

เตเนว มํสทาเนน, พุทฺธานุสฺสรเณน จ.

๔๓.

‘‘อฏฺตฺตึสมฺหิ กปฺปมฺหิ, อฏฺ ทีฆายุนามกา;

สฏฺิมฺหิโต กปฺปสเต, ทุเว วรุณนามกา [สรณนามกา (สฺยา.)].

๔๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุจินฺติโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุจินฺติตตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. วตฺถทายกตฺเถรอปทานํ

๔๕.

‘‘ปกฺขิชาโต ตทา อาสึ, สุปณฺโณ ครุฬาธิโป;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ คนฺธมาทนํ.

๔๖.

‘‘ชหิตฺวา ครุฬวณฺณํ, มาณวกํ อธารยึ;

เอกํ วตฺถํ มยา ทินฺนํ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.

๔๗.

‘‘ตฺจ ทุสฺสํ ปฏิคฺคยฺห, พุทฺโธ โลกคฺคนายโก;

อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถ.

๔๘.

‘‘‘อิมินา วตฺถทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

ปหาย ครุฬํ โยนึ, เทวโลเก รมิสฺสติ’.

๔๙.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

วตฺถทานํ ปสํสิตฺวา, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.

๕๐.

‘‘ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, โหนฺติ เม วตฺถสมฺปทา;

อากาเส ฉทนํ โหติ, วตฺถทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๑.

‘‘อรุณวา [อรุณกา (สี.), อรุณสา (สฺยา.)] สตฺต ชนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา;

ฉตฺตึสติมฺหิ อาสึสุ, กปฺปมฺหิ มนุชาธิปา.

๕๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วตฺถทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วตฺถทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. อมฺพทายกตฺเถรอปทานํ

๕๓.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, นิสินฺโน ปพฺพตนฺตเร;

เมตฺตาย อผริ โลเก, อปฺปมาเณ นิรูปธิ.

๕๔.

‘‘กปิ อหํ ตทา อาสึ, หิมวนฺเต นคุตฺตเม;

ทิสฺวา อโนมทสฺสึ ตํ [อโนมํ อมิตํ (สี.), อโนมมธิตํ (สฺยา.)], พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาทยึ.

๕๕.

‘‘อวิทูเร หิมวนฺตสฺส, อมฺพาสุํ ผลิโน ตทา;

ตโต ปกฺกํ คเหตฺวาน, อมฺพํ สมธุกํ อทํ.

๕๖.

‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, อโนมทสฺสี มหามุนิ;

อิมินา มธุทาเนน, อมฺพทาเนน จูภยํ.

๕๗.

‘‘สตฺตปฺาสกปฺปมฺหิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

อวเสเสสุ กปฺเปสุ, โวกิณฺณํ สํสริสฺสติ.

๕๘.

‘‘เขเปตฺวา ปาปกํ กมฺมํ, ปริปกฺกาย พุทฺธิยา;

วินิปาตมคนฺตฺวาน, กิเลเส ฌาปยิสฺสติ.

๕๙.

‘‘ทเมน อุตฺตเมนาหํ, ทมิโตมฺหิ มเหสินา;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๖๐.

‘‘สตฺตสตฺตติกปฺปสเต, อมฺพฏฺชสนามกา;

จตุทฺทส เต ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๖๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อมฺพทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สุมนตฺเถรอปทานํ

๖๒.

‘‘สุมโน นาม นาเมน, มาลากาโร อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกาหุติปฏิคฺคหํ.

๖๓.

‘‘อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, สุมนํ ปุปฺผมุตฺตมํ;

พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

๖๔.

‘‘อิมาย ปุปฺผปูชาย, เจตนาปณิธีหิ จ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ [ปุปฺผปูชายิทํ (สี.)] ผลํ.

๖๖.

‘‘ฉพฺพีสติมฺหิ กปฺปมฺหิ, จตฺตาโรสุํ มหายสา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.

๖๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุมนตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปุปฺผจงฺโกฏิยตฺเถรอปทานํ

๖๘.

‘‘อภีตรูปํ สีหํว, ครุฬคฺคํว ปกฺขินํ;

พฺยคฺฆูสภํว ปวรํ, อภิชาตํว เกสรึ.

๖๙.

‘‘สิขึ ติโลกสรณํ, อเนชํ อปราชิตํ;

นิสินฺนํ สมณานคฺคํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.

๗๐.

‘‘จงฺโกฏเก [จงฺโคฏเก (สี.)] เปตฺวาน, อโนชํ ปุปฺผมุตฺตมํ;

สห จงฺโกฏเกเนว, พุทฺธเสฏฺํ สโมกิรึ.

๗๑.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทฺวิปทินฺท นราสภ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๗๒.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๓.

‘‘สมฺปุณฺเณ ตึสกปฺปมฺหิ, เทวภูติสนามกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, ปฺจาสุํ จกฺกวตฺติโน.

๗๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุปฺผจงฺโกฏิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุปฺผจงฺโกฏิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

สกจินฺตนิยวคฺโค สตฺตโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สกจินฺตี อโวปุปฺผี, สปจฺจาคมเนน จ;

ปรปฺปสาที ภิสโท, สุจินฺติ วตฺถทายโก.

อมฺพทายี จ สุมโน, ปุปฺผจงฺโกฏกีปิ จ;

คาเถกสตฺตติ วุตฺตา, คณิตา อตฺถทสฺสิภิ.

๘. นาคสมาลวคฺโค

๑. นาคสมาลตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อปาฏลึ อหํ ปุปฺผํ, อุชฺฌิตํ สุมหาปเถ;

ถูปมฺหิ อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, ภูมิโย [ปุปฺผิโย (สฺยา.)] นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคสมาโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นาคสมาลตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. ปทสฺกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อกฺกนฺตฺจ ปทํ ทิสฺวา, ติสฺสสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ.

.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปทสฺายิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต สตฺตมเก กปฺเป, สุเมโธ นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตี มหพฺพโล.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปทสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ทุมคฺเค ปํสุกูลิกํ, ลคฺคํ ทิสฺวาน สตฺถุโน;

ตโต ตมฺชลึ กตฺวา, ปํสุกูลํ อวนฺทหํ.

๑๐.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.

๑๑.

‘‘อิโต จตุตฺถเก กปฺเป, ทุมสาโรสิ ขตฺติโย;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

พุทฺธสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ภิสาลุวทายกตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘กานนํ วนโมคยฺห, วสามิ วิปิเน อหํ;

วิปสฺสึ อทฺทสํ พุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.

๑๔.

‘‘ภิสาลุวฺจ ปาทาสึ, อุทกํ หตฺถโธวนํ;

วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.

๑๕.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ภิสาลุวมทํ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘อิโต ตติยเก กปฺเป, ภิสสมฺมตขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิสาลุวทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ภิสาลุวทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

ฉฏฺภาณวารํ.

๕. เอกสฺกตฺเถรอปทานํ

๑๘.

‘‘ขณฺโฑ นามาสิ นาเมน, วิปสฺสิสฺสคฺคสาวโก;

เอกา ภิกฺขา มยา ทินฺนา, โลกาหุติปฏิคฺคเห.

๑๙.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทฺวิปทินฺท นราสภ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกภิกฺขายิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘จตฺตาลีสมฺหิโต กปฺเป, วรุโณ นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ติณสนฺถรทายกตฺเถรอปทานํ

๒๒.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, มหาชาตสฺสโร อหุ;

สตปตฺเตหิ สฺฉนฺโน, นานาสกุณมาลโย.

๒๓.

‘‘ตมฺหิ นฺหตฺวา จ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. สฺยา.)] จ, อวิทูเร วสามหํ;

อทฺทสํ สมณานคฺคํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.

๒๔.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก อนุตฺตโร;

อพฺภโต โอรุหิตฺวาน, ภูมิยําสิ ตาวเท.

๒๕.

‘‘วิสาเณน [ลายเนน (สฺยา.)] ติณํ คยฺห, นิสีทนมทาสหํ;

นิสีทิ ภควา ตตฺถ, ติสฺโส โลกคฺคนายโก.

๒๖.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อวนฺทิ โลกนายกํ;

ปฏิกุฏิโก [อุกฺกุฏิโก (สฺยา. ก.)] อปสกฺกึ, นิชฺฌายนฺโต มหามุนึ.

๒๗.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, นิมฺมานํ อุปปชฺชหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สนฺถรสฺส อิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘อิโต ทุติยเก กปฺเป, มิค [มิตฺต (สฺยา.)] สมฺมตขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสนฺถรทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติณสนฺถรทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. สูจิทายกตฺเถรอปทานํ

๓๐.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สมฺพุทฺโธ โลกนายโก;

สุเมโธ นาม นาเมน, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๓๑.

‘‘ตสฺส กฺจนวณฺณสฺส, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;

ปฺจ สูจี มยา ทินฺนา, สิพฺพนตฺถาย จีวรํ.

๓๒.

‘‘เตเนว สูจิทาเนน, นิปุณตฺถวิปสฺสกํ;

ติกฺขํ ลหุฺจ ผาสุฺจ, าณํ เม อุทปชฺชถ.

๓๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๓๔.

‘‘ทฺวิปทาธิปตี นาม, ราชาโน จตุโร อหุํ;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สูจิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สูจิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ปาฏลิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนฺตราปเณ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พาตฺตึสวรลกฺขณํ.

๓๗.

‘‘เสฏฺิปุตฺโต ตทา อาสึ, สุขุมาโล สุเขธิโต;

อุจฺฉงฺเค ปาฏลิปุปฺผํ, กตฺวาน [กตฺวา ตํ (สี. สฺยา.)] อภิสํหรึ.

๓๘.

‘‘หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปุปฺเผหิ อภิปูชยึ;

ติสฺสํ โลกวิทุํ นาถํ, นรเทวํ นมสฺสหํ.

๓๙.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.

๔๐.

‘‘อิโต เตสฏฺิกปฺปมฺหิ, อภิสมฺมตนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาฏลิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปาฏลิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ิตฺชลิยตฺเถรอปทานํ

๔๒.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;

ตตฺถ อทฺทสํ [ตตฺถทฺทสาสึ (สี. สฺยา.)] สมฺพุทฺธํ, พาตฺตึสวรลกฺขณํ.

๔๓.

‘‘ตตฺถาหํ อฺชลึ กตฺวา, ปกฺกามึ ปาจินามุโข;

อวิทูเร นิสินฺนสฺส, นิยเก ปณฺณสนฺถเร.

๔๔.

‘‘ตโต เม อสนีปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;

โสหํ มรณกาลมฺหิ, อกาสึ ปุนรฺชลึ.

๔๕.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, อฺชลึ อกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อฺชลิสฺส อิทํ ผลํ.

๔๖.

‘‘จตุปณฺณาสกปฺปมฺหิ, มิคเกตุสนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ิตฺชลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ิตฺชลิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ติปทุมิยตฺเถรอปทานํ

๔๘.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ทนฺโต ทนฺตปริวุโต, นครา นิกฺขมี ตทา.

๔๙.

‘‘นคเร หํสวติยํ, อโหสึ มาลิโก ตทา;

ยํ ตตฺถ อุตฺตมํ โตณิ, ปทฺมปุปฺผานิ [อุตฺตมํ ปุปฺผํ, ตีณิ ปุปฺผานิ (สี.)] อคฺคหึ.

๕๐.

‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, ปฏิมคฺคนฺตราปเณ;

สห [โสหํ (สี.)] ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.

๕๑.

‘‘กึ เม อิเมหิ ปุปฺเผหิ, รฺโ อุปนิเตหิ เม;

คามํ วา คามเขตฺตํ วา, สหสฺสํ วา ลเภยฺยหํ.

๕๒.

‘‘อทนฺตทมนํ วีรํ, สพฺพสตฺตสุขาวหํ;

โลกนาถํ ปูชยิตฺวา, ลจฺฉามิ อมตํ ธนํ.

๕๓.

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;

ตีณิ โลหิตเก คยฺห, อากาเส อุกฺขิปึ ตทา.

๕๔.

‘‘มยา อุกฺขิตฺตมตฺตมฺหิ, อากาเส ปตฺถรึสุ เต;

ธารึสุ มตฺถเก ตตฺถ, อุทฺธํวณฺฏา อโธมุขา.

๕๕.

‘‘เย เกจิ มนุชา ทิสฺวา, อุกฺกุฏฺึ สมฺปวตฺตยุํ;

เทวตา อนฺตลิกฺขมฺหิ, สาธุการํ ปวตฺตยุํ.

๕๖.

‘‘อจฺเฉรํ โลเก อุปฺปนฺนํ, พุทฺธเสฏฺสฺส วาหสา;

สพฺเพ ธมฺมํ สุณิสฺสาม, ปุปฺผานํ วาหสา มยํ.

๕๗.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

วีถิยฺหิ ิโต สนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.

๕๘.

‘‘‘โย โส พุทฺธํ อปูเชสิ, รตฺตปทฺเมหิ [รตฺตปทุเมหิ (สี. สฺยา.)] มาณโว;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๕๙.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

ตึสกปฺปานิ [ตึสกฺขตฺตุฺจ (สฺยา.)] เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๖๐.

‘‘‘มหาวิตฺถาริกํ นาม, พฺยมฺหํ เหสฺสติ ตาวเท;

ติโยชนสตุพฺพิทฺธํ, ทิยฑฺฒสตวิตฺถตํ.

๖๑.

‘‘‘จตฺตาริสตสหสฺสานิ, นิยฺยูหา จ สุมาปิตา;

กูฏาคารวรูเปตา, มหาสยนมณฺฑิตา.

๖๒.

‘‘‘โกฏิสตสหสฺสิโย, ปริวาเรสฺสนฺติ อจฺฉรา;

กุสลา นจฺจคีตสฺส, วาทิเตปิ ปทกฺขิณา.

๖๓.

‘‘‘เอตาทิเส พฺยมฺหวเร, นารีคณสมากุเล;

วสฺสิสฺสติ ปุปฺผวสฺโส, ทิพฺโพ [ปท (ก.)] โลหิตโก สทา.

๖๔.

‘‘‘ภิตฺติขีเล นาคทนฺเต, ทฺวารพาหาย โตรเณ;

จกฺกมตฺตา โลหิตกา, โอลมฺพิสฺสนฺติ ตาวเท.

๖๕.

‘‘‘ปตฺเตน ปตฺตสฺฉนฺเน, อนฺโตพฺยมฺหวเร อิมํ;

อตฺถริตฺวา ปารุปิตฺวา, ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ ตาวเท.

๖๖.

‘‘‘ภวนํ ปริวาเรตฺวา, สมนฺตา สตโยชเน;

เตปิ ปทฺมา [เต วิสุทฺธา (สี. สฺยา.)] โลหิตกา, ทิพฺพคนฺธํ ปวายเร.

๖๗.

‘‘‘ปฺจสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๖๘.

‘‘‘สมฺปตฺติโย ทุเว ภุตฺวา, อนีติ อนุปทฺทโว;

สมฺปตฺเต ปริโยสาเน, นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ’ [ผสฺสยิสฺสติ (สี.), ปสฺสยิสฺสติ (ก.)].

๖๙.

‘‘สุทิฏฺโ วต เม พุทฺโธ, วาณิชฺชํ สุปโยชิตํ;

ปทฺมานิ ตีณิ ปูเชตฺวา, อนุโภสึ ติสมฺปทา [อนุภูยนฺติ สมฺปทา (ก.)].

๗๐.

‘‘อชฺช เม ธมฺมปฺปตฺตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพโส;

สุปุปฺผิตํ โลหิตกํ, ธารยิสฺสติ มตฺถเก.

๗๑.

‘‘มม กมฺมํ กเถนฺตสฺส, ปทุมุตฺตรสตฺถุโน;

สตปาณสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.

๗๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ติปทุมานิทํ ผลํ.

๗๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๗๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติปทุมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติปทุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

นาคสมาลวคฺโค อฏฺโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

นาคสมาโล ปทสฺี, สฺกาลุวทายโก;

เอกสฺี ติณสนฺถาโร, สูจิปาฏลิปุปฺผิโย;

ิตฺชลี ติปทุมี, คาถาโย ปฺจสตฺตติ.

๙. ติมิรวคฺโค

๑. ติมิรปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อนุโสตํ วชามหํ;

นิสินฺนํ สมณํ ทิสฺวา, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ.

.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา [ปสาเทสึ (สฺยา.)], เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

ตารยิสฺสติ ติณฺโณยํ, ทนฺโตยํ ทมยิสฺสติ.

.

‘‘อสฺสาสิสฺสติ อสฺสตฺโถ, สนฺโต จ สมยิสฺสติ;

โมจยิสฺสติ มุตฺโต จ, นิพฺพาเปสฺสติ นิพฺพุโต.

.

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน;

คเหตฺวา ติมิรปุปฺผํ, มตฺถเก โอกิรึ อหํ [ตทา (สฺยา.)].

.

‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ อปรํ ทิสํ.

.

‘‘อจิรํ คตมตฺตํ มํ, มิคราชา วิเหยิ;

ปปาตมนุคจฺฉนฺโต, ตตฺเถว ปปตึ อหํ.

.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ [พุทฺธปูชายิทํ (สี. สฺยา.)] ผลํ.

.

‘‘ฉปฺปฺาสมฺหิ กปฺปมฺหิ, สตฺเตวาสุํ มหายสา [มหารหา (สฺยา. ก.)];

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติมิรปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติมิรปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. คตสฺกตฺเถรอปทานํ

๑๐.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

อวนฺทึ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๑๑.

‘‘สตฺตนงฺคลกีปุปฺเผ, อากาเส อุกฺขิปึ อหํ;

ติสฺสํ พุทฺธํ สมุทฺทิสฺส, อนนฺตคุณสาครํ.

๑๒.

‘‘สุคตานุคตํ มคฺคํ, ปูเชตฺวา หฏฺมานโส;

อฺชลิฺจ [อฺชลิสฺส (ก.)] ตทากาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๑๓.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๔.

‘‘อิโต อฏฺมเก กปฺเป, ตโย อคฺคิสิขา อหุ;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คตสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

คตสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. นิปนฺนฺชลิกตฺเถรอปทานํ

๑๖.

‘‘รุกฺขมูเล นิสินฺโนหํ, พฺยาธิโต ปรเมน จ;

ปรมการุฺปตฺโตมฺหิ, อรฺเ กานเน อหํ.

๑๗.

‘‘อนุกมฺปํ อุปาทาย, ติสฺโส สตฺถา อุเปสิ มํ;

โสหํ นิปนฺนโก สนฺโต, สิเร กตฺวาน อฺชลึ.

๑๘.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สพฺพสตฺตานมุตฺตมํ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๑๙.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ วนฺทึ ปุริสุตฺตมํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, วนฺทนาย อิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘อิโต ปฺจมเก กปฺเป, ปฺเจวาสุํ มหาสิขา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิปนฺนฺชลิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นิปนฺนฺชลิกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. อโธปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๒.

‘‘อภิภู นาม โส ภิกฺขุ, สิขิโน อคฺคสาวโก;

มหานุภาโว เตวิชฺโช, หิมวนฺตํ อุปาคมิ.

๒๓.

‘‘อหมฺปิ หิมวนฺตมฺหิ, รมณียสฺสเม อิสิ;

วสามิ อปฺปมฺาสุ, อิทฺธีสุ จ ตทา วสี.

๒๔.

‘‘ปกฺขิชาโต วิยากาเส, ปพฺพตํ อธิวตฺตยึ [อภิปตฺถยึ (สฺยา.), อภิมตฺถยึ (ก.), อธิวตฺถยินฺติ ปพฺพตสฺส อุปริ คจฺฉินฺติอตฺโถ];

อโธปุปฺผํ คเหตฺวาน, อาคจฺฉึ [อคจฺฉึ (ก.)] ปพฺพตํ อหํ.

๒๕.

‘‘สตฺต ปุปฺผานิ คณฺหิตฺวา, มตฺถเก โอกิรึ อหํ;

อาโลกิเต [อาโลกิโต (สฺยา.)] จ วีเรน, ปกฺกามึ ปาจินามุโข.

๒๖.

‘‘อาวาสํ อภิสมฺโภสึ, ปตฺวาน อสฺสมํ อหํ;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, ปายาสึ [ปาวิสึ (สี.)] ปพฺพตนฺตรํ.

๒๗.

‘‘อชคโร มํ ปีเฬสิ, โฆรรูโป มหพฺพโล;

ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๒๘.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโธปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อโธปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. รํสิสฺกตฺเถรอปทานํ

๓๐.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, วาสํ กปฺเปสหํ ปุเร;

อชินุตฺตรวาโสหํ, วสามิ ปพฺพตนฺตเร.

๓๑.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, สตรํสึว ภาณุมํ;

วนนฺตรคตํ ทิสฺวา, สาลราชํว ปุปฺผิตํ.

๓๒.

‘‘รํสฺยา [รํเส (สฺยา. ก.)] จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

ปคฺคยฺห อฺชลึ วนฺทึ, สิรสา อุกฺกุฏี [สิรสา อุกฺกุฏิโก (สฺยา.), สิรสุกฺกุฏิโก (ก.)] อหํ.

๓๓.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, รํสิสฺายิทํ ผลํ.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รํสิสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

รํสิสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ทุติยรํสิสฺกตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, วากจีรธโร อหํ;

จงฺกมฺจ สมารูฬฺโห, นิสีทึ ปาจินามุโข.

๓๖.

‘‘ปพฺพเต สุคตํ ทิสฺวา, ผุสฺสํ ฌานรตํ ตทา;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, รํสฺยา จิตฺตํ ปสาทยึ.

๓๗.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, รํสิสฺายิทํ ผลํ.

๓๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รํสิสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ทุติยรํสิสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ผลทายกตฺเถรอปทานํ

๓๙.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, ขราชินธโร อหํ;

ผุสฺสํ ชินวรํ ทิสฺวา, ผลหตฺโถ ผลํ อทํ.

๔๐.

‘‘ยมหํ ผลมทาสึ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, ผลํ นิพฺพตฺตเต มม.

๔๑.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. สทฺทสฺกตฺเถรอปทานํ

๔๓.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, วสามิ ปณฺณสนฺถเร;

ผุสฺสสฺส ธมฺมํ ภณโต, สทฺเท จิตฺตํ ปสาทยึ.

๔๔.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๔๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สทฺทสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สทฺทสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. โพธิสิฺจกตฺเถรอปทานํ

๔๖.

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, มหาโพธิมโห อหุ;

ปพฺพชฺชุปคโต สนฺโต, อุปคจฺฉึ อหํ ตทา.

๔๗.

‘‘กุสุโมทกมาทาย, โพธิยา โอกิรึ อหํ;

โมจยิสฺสติ โน มุตฺโต, นิพฺพาเปสฺสติ นิพฺพุโต.

๔๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โพธิมภิสิฺจยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิสิฺจายิทํ ผลํ.

๔๙.

‘‘เตตฺตึเส วตฺตมานมฺหิ, กปฺเป อาสุํ ชนาธิปา;

อุทกเสจนา นาม, อฏฺเเต จกฺกวตฺติโน.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิสิฺจโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โพธิสิฺจกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปทุมปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘โปกฺขรวนํ ปวิฏฺโ, ภฺชนฺโต ปทุมานิหํ;

ตตฺถทฺทสํ ผุสฺสํ พุทฺธํ [อทฺทสํ ผุสฺสสมฺพุทฺธํ (สี. สฺยา.)], พาตฺตึสวรลกฺขณํ.

๕๒.

‘‘ปทุมปุปฺผํ คเหตฺวาน, อากาเส อุกฺขิปึ อหํ;

ปาปกมฺมํ สริตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๕๓.

‘‘ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, มนสา สํวุเตน จ;

วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา, อาชีวํ ปริโสธยึ.

๕๔.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๕๕.

‘‘ปทุมาภาสนามา จ, อฏฺารส มหีปตี;

อฏฺารเสสุ กปฺเปสุ, อฏฺตาลีสมาสิสุํ.

๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

ปทุมปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ติมิรวคฺโค นวโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ติมิรนงฺคลีปุปฺผ, นิปฺปนฺนฺชลิโก อโธ;

ทฺเว รํสิสฺี ผลโท, สทฺทสฺี จ เสจโก;

ปทฺมปุปฺผี จ คาถาโย, ฉปฺปฺาส ปกิตฺติตา.

๑๐. สุธาวคฺโค

๑. สุธาปิณฺฑิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปูชารเห ปูชยโต, พุทฺเธ ยทิ ว สาวเก;

ปปฺจสมติกฺกนฺเต, ติณฺณโสกปริทฺทเว.

.

‘‘เต ตาทิเส ปูชยโต, นิพฺพุเต อกุโตภเย;

น สกฺกา ปุฺํ สงฺขาตุํ, อิเมตฺตมปิ [อิทมฺมตฺตนฺติ (สี.), อิเมตฺถมปิ (ก.)] เกนจิ.

.

‘‘จตุนฺนมปิ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;

เอกิสฺสา ปูชนาเยตํ, กลํ นาคฺฆติ โสฬสึ.

.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส นรคฺคสฺส, เจติเย ผลิตนฺตเร;

สุธาปิณฺโฑ มยา ทินฺโน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฏิสงฺขารสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต ตึสติกปฺปมฺหิ, ปฏิสงฺขารสวฺหยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, เตรส จกฺกวตฺติโน.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุธาปิณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุธาปิณฺฑิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. สุจินฺติกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ติสฺสสฺส โลกนาถสฺส, สุทฺธปีมทาสหํ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน.

.

‘‘อฏฺารเส [อฏฺตึเส (สี. สฺยา.)] อิโต กปฺเป, ราชา อาสึ มหารุจิ;

โภโค จ วิปุโล อาสิ, สยนฺจ อนปฺปกํ.

๑๐.

‘‘ปีํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน.

๑๑.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปีมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปีทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒.

‘‘อฏฺตึเส อิโต กปฺเป, ตโย เต จกฺกวตฺติโน;

รุจิ อุปรุจิ เจว, มหารุจิ ตติยโก.

๑๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุจินฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุจินฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. อฑฺฒเจฬกตฺเถรอปทานํ

๑๔.

‘‘ติสฺสสฺสาหํ ภควโต, อุปฑฺฒทุสฺสมทาสหํ;

ปรมกาปฺปตฺโตมฺหิ [ปรมการุฺปตฺโตมฺหิ (สฺยา. ก.)], ทุคฺคเตน [ทุคฺคนฺเธน (สี.)] สมปฺปิโต.

๑๕.

‘‘อุปฑฺฒทุสฺสํ ทตฺวาน, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ;

อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ การิตํ มยา.

๑๖.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทุสฺสทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๗.

‘‘เอกูนปฺาสกปฺปมฺหิ [เอกปฺาสกปฺปมฺหิ (สฺยา.)], ราชาโน จกฺกวตฺติโน;

สมนฺตจฺฉทนา นาม, พาตฺตึสาสุํ [ขตฺติยาสุํ (สฺยา. ก.)] ชนาธิปา.

๑๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อฑฺฒเจฬโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อฑฺฒเจฬกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. สูจิทายกตฺเถรอปทานํ

๑๙.

‘‘กมฺมาโรหํ ปุเร อาสึ, พนฺธุมายํ ปุรุตฺตเม;

สูจิทานํ มยา ทินฺนํ, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.

๒๐.

‘‘วชิรคฺคสมํ าณํ, โหติ กมฺเมน ตาทิสํ;

วิราโคมฺหิ วิมุตฺโตมฺหิ [วิภโวมฺหิ วิภตฺโตมฺหิ (ก.)], ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.

๒๑.

‘‘อตีเต จ ภเว สพฺเพ, วตฺตมาเน จนาคเต [อตีตา จ ภวา สพฺเพ, วตฺตมานา จ’นาคตา (สฺยา. ก.)];

าเณน วิจินึ สพฺพํ, สูจิทานสฺสิทํ ผลํ.

๒๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, สตฺตาสุํ วชิรวฺหยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สูจิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สูจิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. คนฺธมาลิยตฺเถรอปทานํ

๒๔.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, คนฺธถูปํ อกาสหํ;

สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, พุทฺธานุจฺฉวิกํ กตํ.

๒๕.

‘‘กฺจนคฺฆิยสงฺกาสํ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;

อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.

๒๖.

‘‘พฺยคฺฆูสภํว ปวรํ, อภิชาตํว เกสรึ;

นิสินฺนํ สมณานคฺคํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.

๒๗.

‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข;

จตุนฺนวุติโต กปฺเป, คนฺธมาลํ ยโต อทํ.

๒๘.

‘‘พุทฺเธ กตสฺส การสฺส, ผเลนาหํ วิเสสโต;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๙.

‘‘จตฺตารีสมฺหิ เอกูเน, กปฺเป อาสึสุ โสฬส;

เทวคนฺธสนามา เต, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺธมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

คนฺธมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ติปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ [พฺรหา (สฺยา.)];

ปาฏลึ หริตํ ทิสฺวา, ตีณิ ปุปฺผานิ โอกิรึ.

๓๒.

‘‘ปติตปตฺตานิ [สตฺตปตฺตานิ (สี.), สตปตฺตานิ (ก.), สุกฺขปณฺณานิ (สฺยา.)] คณฺหิตฺวา, พหิ ฉฑฺเฑสหํ ตทา;

อนฺโตสุทฺธํ พหิสุทฺธํ, สุวิมุตฺตํ อนาสวํ.

๓๓.

‘‘สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, วิปสฺสึ โลกนายกํ;

ปาฏลึ อภิวาเทตฺวา, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๓๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โพธิมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.

๓๕.

‘‘สมนฺตปาสาทิกา นาม, เตรสาสึสุ ราชิโน;

อิโต เตตฺตึสกปฺปมฺหิ [ตึสติกปฺปมฺหิ (สฺยา.)], จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานํ

๓๗.

‘‘วิปิเน [วิวเน (สฺยา. อฏฺ.)] กานเน ทิสฺวา, อปฺปสทฺเท นิรากุเล;

สิทฺธตฺถํ อิสินํ เสฏฺํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.

๓๘.

‘‘นิพฺพุตตฺตํ [นิพฺพุตคฺคํ (ก.), นิพฺพูติกํ (สฺยา.)] มหานาคํ, นิสภาชานิยํ ยถา;

โอสธึว วิโรจนฺตํ, เทวสงฺฆนมสฺสิตํ.

๓๙.

‘‘วิตฺติ มมาหุ ตาวเท [วิตฺติ เม ปาหุนา ตาว (สี. สฺยา.)], าณํ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;

วุฏฺิตสฺส สมาธิมฺหา, มธุํ ทตฺวาน สตฺถุโน.

๔๐.

‘‘วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ปกฺกามึ ปาจินามุโข;

จตุตฺตึสมฺหิ กปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ สุทสฺสโน.

๔๑.

‘‘มธุ ภิเสหิ สวติ, โภชนมฺหิ จ ตาวเท;

มธุวสฺสํ ปวสฺสิตฺถ, ปุพฺพกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๔๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ มธุํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มธุทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๓.

‘‘จตุตฺตึเส อิโต กปฺเป, จตฺตาโร เต สุทสฺสนา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๔๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มธุปิณฺฑิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มธุปิณฺฑิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. เสนาสนทายกตฺเถรอปทานํ

๔๕.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, อทาสึ ปณฺณสนฺถรํ;

สมนฺตา อุปหารฺจ, กุสุมํ โอกิรึ อหํ.

๔๖.

‘‘ปาสาเทวํ คุณํ รมฺมํ [ปาสาเท จ คุหํ รมฺมํ (สฺยา.)], อนุโภมิ มหารหํ;

มหคฺฆานิ จ ปุปฺผานิ, สยเนภิสวนฺติ เม.

๔๗.

‘‘สยเนหํ ตุวฏฺฏามิ, วิจิตฺเต ปุปฺผสนฺถเต;

ปุปฺผวุฏฺิ จ สยเน, อภิวสฺสติ ตาวเท.

๔๘.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, อทาสึ ปณฺณสนฺถรํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สนฺถรสฺส อิทํ ผลํ.

๔๙.

‘‘ติณสนฺถรกา นาม, สตฺเตเต จกฺกวตฺติโน;

อิโต เต ปฺจเม กปฺเป, อุปฺปชฺชึสุ ชนาธิปา.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสนาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เสนาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. เวยฺยาวจฺจกตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;

เวยฺยาวจฺจกโร อาสึ, สพฺพกิจฺเจสุ วาวโฏ [พฺยาวโฏ (สี. สฺยา.)].

๕๒.

‘‘เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, สุคตสฺส มเหสิโน;

อวนฺทึ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๓.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, เวยฺยาวจฺจํ อกาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เวยฺยาวจฺจสฺสิทํ ผลํ.

๕๔.

‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, ราชา อาสึ สุจินฺติโต;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวยฺยาวจฺจโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เวยฺยาวจฺจกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. พุทฺธุปฏฺากตฺเถรอปทานํ

๕๖.

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, อโหสึ สงฺขธมฺมโก;

นิจฺจุปฏฺานยุตฺโตมฺหิ, สุคตสฺส มเหสิโน.

๕๗.

‘‘อุปฏฺานผลํ ปสฺส, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

สฏฺิตูริยสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๕๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อุปฏฺหึ มหาอิสึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.

๕๙.

‘‘จตุวีเส [จตุนวุเต (สฺยา.)] อิโต กปฺเป, มหานิคฺโฆสนามกา;

โสฬสาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธุปฏฺาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

พุทฺธุปฏฺากตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

สุธาวคฺโค ทสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุธา สุจินฺติ เจฬฺจ, สูจี จ คนฺธมาลิโย;

ติปุปฺผิโย มธุเสนา, เวยฺยาวจฺโจ จุปฏฺโก;

สมสฏฺิ จ คาถาโย, อสฺมึ วคฺเค ปกิตฺติตา.

อถ วคฺคุทฺทานํ –

พุทฺธวคฺโค หิ ปโม, สีหาสนิ สุภูติ จ;

กุณฺฑธาโน อุปาลิ จ, พีชนิสกจินฺติ จ.

นาคสมาโล ติมิโร, สุธาวคฺเคน เต ทส;

จตุทฺทสสตา คาถา, ปฺจปฺาสเมว จ.

พุทฺธวคฺคทสกํ.

ปมสตกํ สมตฺตํ.

๑๑. ภิกฺขทายิวคฺโค

๑. ภิกฺขทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

ปวรา [ปวนา (สฺยา.)] อภินิกฺขนฺตํ, วนา นิพฺพนมาคตํ [วานา นิพฺพานมาคตํ (สฺยา.)].

.

‘‘กฏจฺฉุภิกฺขํ ปาทาสึ, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน;

ปฺาย อุปสนฺตสฺส, มหาวีรสฺส ตาทิโน.

.

‘‘ปเทนานุปทายนฺตํ [ปเทนานุปทายนฺโต (สี. สฺยา.)], นิพฺพาเปนฺเต มหาชนํ;

อุฬารา วิตฺติ เม ชาตา, พุทฺเธ อาทิจฺจพนฺธุเน [วิตฺติ เม ปาหุนา ตาว, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน (สฺยา.)].

.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิกฺขาทานสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘สตฺตาสีติมฺหิโต กปฺเป, มหาเรณุ สนามกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, สตฺเตเต จกฺกวตฺติโน.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิกฺขทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ภิกฺขทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. าณสฺิกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, นิสภาชานิยํ ยถา;

ติธาปภินฺนํ มาตงฺคํ, กุฺชรํว มเหสินํ.

.

‘‘โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, อุฬุราชํว ปูริตํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, โลกเชฏฺํ อปสฺสหํ.

.

‘‘าเณ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิทฺธตฺถมภิวาทยึ.

๑๐.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณสฺายิทํ ผลํ.

๑๑.

‘‘เตสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, โสฬสาสุํ นรุตฺตมา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา าณสฺิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

าณสฺิกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. อุปฺปลหตฺถิยตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘ติวรายํ นิวาสีหํ, อโหสึ มาลิโก ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สิทฺธตฺถํ โลกปูชิตํ [โลกนายกํ (สี.)].

๑๔.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปุปฺผหตฺถมทาสหํ;

ยตฺถ ยตฺถุปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๑๕.

‘‘อนุโภมิ ผลํ อิฏฺํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน;

ปริกฺขิตฺโต สุมลฺเลหิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ [พุทฺธปูชายิทํ (สี.)] ผลํ.

๑๗.

‘‘จตุนฺนวุตุปาทาย, เปตฺวา วตฺตมานกํ;

ปฺจราชสตา ตตฺถ, นชฺชสมสนามกา [นชฺชุปมสนามกา (สี. สฺยา.)].

๑๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปฺปลหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุปฺปลหตฺถิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ปทปูชกตฺเถรอปทานํ

๑๙.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ชาติปุปฺผมทาสหํ;

ปาเทสุ สตฺต ปุปฺผานิ, หาเสโนกิริตานิ เม.

๒๐.

‘‘เตน กมฺเมนหํ อชฺช, อภิโภมิ นรามเร;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๒๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.

๒๒.

‘‘สมนฺตคนฺธนามาสุํ, เตรส จกฺกวตฺติโน;

อิโต ปฺจมเก กปฺเป, จาตุรนฺตา ชนาธิปา.

๒๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปทปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. มุฏฺิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๔.

‘‘สุทสฺสโนติ นาเมน, มาลากาโร อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ.

๒๕.

‘‘ชาติปุปฺผํ คเหตฺวาน, ปูชยึ ปทุมุตฺตรํ;

วิสุทฺธจกฺขุ สุมโน, ทิพฺพจกฺขุํ สมชฺฌคํ.

๒๖.

‘‘เอติสฺสา ปุปฺผปูชาย, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๒๗.

‘‘โสฬสาสึสุ ราชาโน, เทวุตฺตรสนามกา;

ฉตฺตึสมฺหิ อิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มุฏฺิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มุฏฺิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อุทกปูชกตฺเถรอปทานํ

๒๙.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส;

ฆตาสนํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.

๓๐.

‘‘ปาณินา อุทกํ คยฺห, อากาเส อุกฺขิปึ อหํ;

สมฺปฏิจฺฉิ มหาวีโร, พุทฺโธ การุณิโก อิสิ [มยิ (สฺยา.)].

๓๑.

‘‘อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, ปทุมุตฺตรนามโก;

มม สงฺกปฺปมฺาย, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๓๒.

‘‘‘อิมินา ทกทาเนน, ปีติอุปฺปาทเนน จ;

กปฺปสตสหสฺสมฺปิ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชติ’ [นุปปชฺชสิ (ก.)].

๓๓.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๓๔.

‘‘สหสฺสราชนาเมน, ตโย เต จกฺกวตฺติโน;

ปฺจสฏฺิกปฺปสเต, จาตุรนฺตา ชนาธิปา.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุทกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุทกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. นฬมาลิยตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

ติณตฺถเร นิสินฺนสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน.

๓๗.

‘‘นฬมาลํ คเหตฺวาน, พนฺธิตฺวา [พีชิตฺวา (ก.)] พีชนึ อหํ;

พุทฺธสฺส อุปนาเมสึ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.

๓๘.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สพฺพฺู, พีชนึ โลกนายโก;

มม สงฺกปฺปมฺาย, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๓๙.

‘‘‘ยถา เม กาโย นิพฺพาติ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;

ตเถว ติวิธคฺคีหิ, จิตฺตํ ตว วิมุจฺจตุ’.

๔๐.

‘‘สพฺเพ เทวา สมาคจฺฉุํ, เย เกจิ วนนิสฺสิตา;

โสสฺสาม พุทฺธวจนํ, หาสยนฺตฺจ ทายกํ.

๔๑.

‘‘นิสินฺโน ภควา ตตฺถ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต;

ทายกํ สมฺปหํเสนฺโต, อิมา คาถา อภาสถ.

๔๒.

‘‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

สุพฺพโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๔๓.

‘‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

มาลุโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ’.

๔๔.

‘‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, สมฺมานวิปุเลน จ;

กปฺปสตสหสฺสมฺปิ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชติ.

๔๕.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สุพฺพตา อฏฺตึส เต;

เอกูนตึสสหสฺเส, อฏฺ มาลุตนามกา.

๔๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นฬมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

สตฺตมภาณวารํ.

๘. อาสนุปฏฺาหกตฺเถรอปทานํ

๔๗.

‘‘กานนํ วนโมคยฺห, อปฺปสทฺทํ นิรากุลํ;

สีหาสนํ มยา ทินฺนํ, อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโน.

๔๘.

‘‘มาลาหตฺถํ คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

สตฺถารํ ปยิรุปาสิตฺวา, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.

๔๙.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

สนฺนิพฺพาเปมิ [สนฺทิฏฺาเปมิ (ก.)] อตฺตานํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา.

๕๐.

‘‘อฏฺารสกปฺปสเต, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๑.

‘‘อิโต สตฺตกปฺปสเต, สนฺนิพฺพาปก [สนฺนิฏฺโ นาม (ก.)] ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อาสนุปฏฺาหโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อาสนุปฏฺาหกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. พิฬาลิทายกตฺเถรอปทานํ

๕๓.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ ปณฺณสนฺถเร;

ฆาเสสุ เคธมาปนฺโน, เสยฺยสีโล จหํ [เสยสีโลวหํ (สฺยา. ก.)] ตทา.

๕๔.

‘‘ขณนฺตาลุ [ขณมาลุ (สฺยา.)] กลมฺพานิ, พิฬาลิตกฺกลานิ จ;

โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, อาหตฺวา ปฏิยาทิตํ.

๕๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม สงฺกปฺปมฺาย, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๕๖.

‘‘อุปาคตํ มหานาคํ, เทวเทวํ นราสภํ;

พิฬาลึ ปคฺคเหตฺวาน, ปตฺตมฺหิ โอกิรึ อหํ.

๕๗.

‘‘ปริภุฺชิ มหาวีโร, โตสยนฺโต มมํ ตทา;

ปริภุฺชิตฺวาน สพฺพฺู, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๕๘.

‘‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พิฬาลึ เม อทา ตุวํ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชสิ’.

๕๙.

‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๖๐.

‘‘จตุปฺาสิโต กปฺเป, สุเมขลิยสวฺหโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พิฬาลิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

พิฬาลิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. เรณุปูชกตฺเถรอปทานํ

๖๒.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, สตรํสึว ภาณุมํ;

โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, อุฬุราชํว ปูริตํ.

๖๓.

‘‘ปุรกฺขตํ สาวเกหิ, สาคเรเหว เมทนึ;

นาคํ ปคฺคยฺห เรณูหิ, วิปสฺสิสฺสาภิโรปยึ.

๖๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ เรณุมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘ปณฺณตาลีสิโต กปฺเป, เรณุ นามาสิ ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เรณุปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เรณุปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ภิกฺขทายิวคฺโค เอกาทสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ภิกฺขทายี าณสฺี, หตฺถิโย ปทปูชโก;

มุฏฺิปุปฺผี อุทกโท, นฬมาลิ อุปฏฺโก;

พิฬาลิทายี เรณุ จ, คาถาโย ฉ จ สฏฺิ จ.

๑๒. มหาปริวารวคฺโค

๑. มหาปริวารกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘วิปสฺสี นาม ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

อฏฺสฏฺิสหสฺเสหิ, ปาวิสิ พนฺธุมํ ตทา.

.

‘‘นครา อภินิกฺขมฺม, อคมํ ทีปเจติยํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.

.

‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, ยกฺขา มยฺหํ อุปนฺติเก;

อุปฏฺหนฺติ สกฺกจฺจํ [มํ นิจฺจํ (ก.)], อินฺทํว ติทสา คณา.

.

‘‘ภวนา อภินิกฺขมฺม, ทุสฺสํ ปคฺคยฺหหํ ตทา;

สิรสา อภิวาเทสึ, ตฺจาทาสึ มเหสิโน.

.

‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุ สมฺปทา;

พุทฺธสฺส อานุภาเวน, วสุธายํ ปกมฺปถ.

.

‘‘ตฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทมิ, ทฺวิปทินฺทมฺหิ ตาทิเน.

.

‘‘โสหํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ทุสฺสํ ทตฺวาน สตฺถุโน;

สรณฺจ อุปาคจฺฉึ, สามจฺโจ สปริชฺชโน.

.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, โสฬสาสุํ สุวาหนา [โสฬสาสึสุ วาหโน (สฺยา.)];

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาปริวารโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มหาปริวารกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. สุมงฺคลตฺเถรอปทานํ

๑๑.

‘‘อตฺถทสฺสี ชินวโร, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

วิหารา อภินิกฺขมฺม, ตฬากํ อุปสงฺกมิ.

๑๒.

‘‘นฺหตฺวา ปิตฺวา จ สมฺพุทฺโธ, อุตฺตริตฺเวกจีวโร;

อฏฺาสิ ภควา ตตฺถ, วิโลเกนฺโต ทิโสทิสํ.

๑๓.

‘‘ภวเน อุปวิฏฺโหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, อปฺโผเฏสึ อหํ ตทา.

๑๔.

‘‘สตรํสึว โชตนฺตํ, ปภาสนฺตํว กฺจนํ [อิมินา ปาททฺวเยน ปุริมปาททฺวยสฺส ปุรโต ภวิตพฺพํ];

นจฺจคีเต ปยุตฺโตหํ, ปฺจงฺคตูริยมฺหิ จ.

๑๕.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺเพ สตฺเต อภิโภมิ, วิปุโล โหติ เม ยโส [อยฺจ คาถา ปริคฺคเหติคาถาย อนนฺตรเมว าตุํ ยุตฺตา].

๑๖.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

อตฺตานํ โตสยิตฺวาน, ปเร โตเสสิ ตฺวํ มุนิ.

๑๗.

‘‘ปริคฺคเห [ปริคฺคยฺห (สี.), ปริคฺคหิตฺวา (สฺยา.), ปริคฺคเหน (ก.)] นิสีทิตฺวา, หาสํ กตฺวาน สุพฺพเต;

อุปฏฺหิตฺวา สมฺพุทฺธํ, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.

๑๘.

‘‘โสฬเสโต กปฺปสเต, ทฺวินวเอกจินฺติตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมงฺคโล เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุมงฺคลตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. สรณคมนิยตฺเถรอปทานํ

๒๐.

‘‘อุภินฺนํ เทวราชูนํ, สงฺคาโม สมุปฏฺิโต;

อโหสิ สมุปพฺยูฬฺโห [สมุปพฺพูฬฺโห (สี.)], มหาโฆโส อวตฺตถ [ปวตฺตถ (สี.)].

๒๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, สํเวเชสิ มหาชนํ.

๒๒.

‘‘สพฺเพ เทวา อตฺตมนา, นิกฺขิตฺตกวจาวุธา;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, เอกคฺคาสึสุ ตาวเท.

๒๓.

‘‘มยฺหํ [อมฺหํ (สี.)] สงฺกปฺปมฺาย, วาจาสภิมุทีรยิ;

อนุกมฺปโก โลกวิทู, นิพฺพาเปสิ มหาชนํ.

๒๔.

‘‘ปทุฏฺจิตฺโต มนุโช, เอกปาณํ วิเหยํ;

เตน จิตฺตปฺปโทเสน, อปายํ อุปปชฺชติ.

๒๕.

‘‘สงฺคามสีเส นาโคว, พหู ปาเณ วิเหยํ;

นิพฺพาเปถ สกํ จิตฺตํ, มา หฺิตฺโถ ปุนปฺปุนํ.

๒๖.

‘‘ทฺวินฺนมฺปิ ยกฺขราชูนํ, เสนา สา วิมฺหิตา อหุ [เสนาโย วิมฺหิตา อหู (สี.), เสนาปิ สมิตา อหุ (สฺยา.)];

สรณฺจ อุปาคจฺฉุํ, โลกเชฏฺํ สุตาทินํ.

๒๗.

‘‘สฺาเปตฺวาน ชนตํ, ปทมุทฺธริ [อุทฺธริ ปน (สี. สฺยา.)] จกฺขุมา;

เปกฺขมาโนว เทเวหิ, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.

๒๘.

‘‘ปมํ สรณํ คจฺฉึ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๒๙.

‘‘มหาทุนฺทุภินามา จ, โสฬสาสุํ รเถสภา;

ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สรณคมนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สรณคมนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. เอกาสนิยตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘วรุโณ นาม นาเมน, เทวราชา อหํ ตทา;

อุปฏฺเหสึ สมฺพุทฺธํ, สโยคฺคพลวาหโน.

๓๒.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, อตฺถทสฺสีนรุตฺตเม;

ตูริยํ สพฺพมาทาย, อคมํ โพธิมุตฺตมํ.

๓๓.

‘‘วาทิเตน จ นจฺเจน, สมฺมตาฬสมาหิโต;

สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, อุปฏฺึ โพธิมุตฺตมํ.

๓๔.

‘‘อุปฏฺหิตฺวา ตํ โพธึ, ธรณีรุหปาทปํ;

ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๓๕.

‘‘สกกมฺมาภิรทฺโธหํ, ปสนฺโน โพธิมุตฺตเม;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, นิมฺมานํ อุปปชฺชหํ.

๓๖.

‘‘สฏฺิตูริยสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา;

มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ, วตฺตมานํ ภวาภเว.

๓๗.

‘‘ติวิธคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน [อยฺจ คาถา ปฏิสมฺภิทา จตสฺเสติคาถาย เอกสมฺพนฺธา ภวิตํ ยุตฺตา].

๓๘.

‘‘สุพาหู นาม นาเมน, จตุตฺตึสาสุ ขตฺติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, ปฺจกปฺปสเต อิโต.

๓๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกาสนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกาสนิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. สุวณฺณปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๔๐.

‘‘วิปสฺสี นาม ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

นิสินฺโน ชนกายสฺส, เทเสสิ อมตํ ปทํ.

๔๑.

‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;

โสณฺณปุปฺผานิ จตฺตาริ, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๔๒.

‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ อาสิ, ยาวตา ปริสา ตทา;

พุทฺธาภา จ สุวณฺณาภา, อาโลโก วิปุโล อหุ.

๔๓.

‘‘อุทคฺคจิตฺโต สุมโน, เวทชาโต กตฺชลี;

วิตฺติสฺชนโน เตสํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห.

๔๔.

‘‘อายาจิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ;

ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวาน, สกํ ภวนุปาคมึ.

๔๕.

‘‘ภวเน อุปวิฏฺโหํ, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.

๔๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๗.

‘‘โสฬสาสึสุ ราชาโน, เนมิสมฺมตนามกา;

เตตาลีเส อิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๔๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุวณฺณปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุวณฺณปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. จิตกปูชกตฺเถรอปทานํ

๔๙.

‘‘วสามิ ราชายตเน, สามจฺโจ สปริชฺชโน;

ปรินิพฺพุเต ภควติ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

๕๐.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, จิตกํ อคมาสหํ;

ตูริยํ ตตฺถ วาเทตฺวา, คนฺธมาลํ สโมกิรึ.

๕๑.

‘‘จิตมฺหิ ปูชํ กตฺวาน, วนฺทิตฺวา จิตกํ อหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สกํ ภวนุปาคมึ.

๕๒.

‘‘ภวเน อุปวิฏฺโหํ, จิตปูชํ อนุสฺสรึ;

เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ.

๕๓.

‘‘อนุโภตฺวาน สมฺปตฺตึ, เทเวสุ มานุเสสุ จ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๕๔.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํ.

๕๕.

‘‘เอกูนตึสกปฺปมฺหิ, อิโต โสฬส ราชาโน;

อุคฺคตา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

จิตกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานํ

๕๗.

‘‘ยทา วิปสฺสี โลกคฺโค, อายุสงฺขารโมสฺสชิ;

ปถวี สมฺปกมฺปิตฺถ, เมทนี ชลเมขลา.

๕๘.

‘‘โอตตํ วิตฺถตํ [โอตตํ วิตตํ (สฺยา.)] มยฺหํ, สุวิจิตฺตวฏํสกํ [สุจิจิตฺตํ ปปฺจกํ (สฺยา.)];

ภวนมฺปิ ปกมฺปิตฺถ, พุทฺธสฺส อายุสงฺขเย.

๕๙.

‘‘ตาโส มยฺหํ สมุปฺปนฺโน, ภวเน สมฺปกมฺปิเต;

อุปฺปาโท [อุปฺปาโต (?)] นุ กิมตฺถาย, อาโลโก วิปุโล อหุ.

๖๐.

‘‘เวสฺสวโณ อิธาคมฺม, นิพฺพาเปสิ มหาชนํ;

ปาณภูเต [ปาณภุตํ (สฺยา.), ปาณภูนํ (สี. ก.)] ภยํ นตฺถิ, เอกคฺคา โหถ สํวุตา [สคารวา (สฺยา.)].

๖๑.

‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุ สมฺปทา;

ยสฺมึ อุปฺปชฺชมานมฺหิ, ปถวี [ปวี (สี. สฺยา.)] สมฺปกมฺปติ.

๖๒.

‘‘พุทฺธานุภาวํ กิตฺเตตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ;

อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ จริตํ [กริตํ (สี. สฺยา.), การิตํ (ก.)] มยา.

๖๓.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.

๖๔.

‘‘อิโต จุทฺทสกปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ ปตาปวา;

สมิโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

พุทฺธสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. มคฺคสฺกตฺเถรอปทานํ

๖๖.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สาวกา วนจาริโน;

วิปฺปนฏฺา พฺรหารฺเ, อนฺธาว อนุสุยฺยเร [อนุสุยเร (สี.)].

๖๗.

‘‘อนุสฺสริตฺวา สมฺพุทฺธํ, ปทุมุตฺตรนายกํ;

ตสฺส เต มุนิโน ปุตฺตา, วิปฺปนฏฺา มหาวเน.

๖๘.

‘‘ภวนา โอรุหิตฺวาน, อคมึ ภิกฺขุสนฺติกํ;

เตสํ มคฺคฺจ อาจิกฺขึ, โภชนฺจ อทาสหํ.

๖๙.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๗๐.

‘‘สจกฺขู นาม นาเมน, ทฺวาทส จกฺกวตฺติโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, ปฺจกปฺปสเต อิโต.

๗๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มคฺคสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มคฺคสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปจฺจุปฏฺานสฺกตฺเถรอปทานํ

๗๒.

‘‘อตฺถทสฺสิมฺหิ สุคเต, นิพฺพุเต สมนนฺตรา;

ยกฺขโยนึ อุปปชฺชึ, ยสํ ปตฺโต จหํ ตทา.

๗๓.

‘‘ทุลฺลทฺธํ วต เม อาสิ, ทุปฺปภาตํ ทุรุฏฺิตํ;

ยํ เม โภเค วิชฺชมาเน, ปรินิพฺพายิ จกฺขุมา.

๗๔.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, สาคโร นาม สาวโก;

มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๗๕.

‘‘กึ นุ โสจสิ มา ภายิ, จร ธมฺมํ สุเมธส;

อนุปฺปทินฺนา พุทฺเธน, สพฺเพสํ พีชสมฺปทา.

๗๖.

‘‘โส เจ ปูเชยฺย สมฺพุทฺธํ, ติฏฺนฺตํ โลกนายกํ;

ธาตุํ สาสปมตฺตมฺปิ, นิพฺพุตสฺสาปิ ปูชเย.

๗๗.

‘‘สเม จิตฺตปฺปสาทมฺหิ, สมํ ปุฺํ มหคฺคตํ;

ตสฺมา ถูปํ กริตฺวาน, ปูเชหิ ชินธาตุโย.

๗๘.

‘‘สาครสฺส วโจ สุตฺวา, พุทฺธถูปํ อกาสหํ;

ปฺจวสฺเส ปริจรึ, มุนิโน ถูปมุตฺตมํ.

๗๙.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน, อรหตฺตมปาปุณึ.

๘๐.

‘‘ภูริปฺา จ จตฺตาโร, สตฺตกปฺปสเต อิโต;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๘๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปจฺจุปฏฺานสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปจฺจุปฏฺานสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ชาติปูชกตฺเถรอปทานํ

๘๒.

‘‘ชายนฺตสฺส วิปสฺสิสฺส, อาโลโก วิปุโล อหุ;

ปถวี จ ปกมฺปิตฺถ, สสาครา สปพฺพตา.

๘๓.

‘‘เนมิตฺตา จ วิยากํสุ, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ;

อคฺโค จ สพฺพสตฺตานํ, ชนตํ อุทฺธริสฺสติ.

๘๔.

‘‘เนมิตฺตานํ สุณิตฺวาน, ชาติปูชมกาสหํ;

เอทิสา ปูชนา นตฺถิ, ยาทิสา ชาติปูชนา.

๘๕.

‘‘สงฺขริตฺวาน [สํหริตฺวาน (สี. สฺยา.), สงฺกริตฺวาน (ก.)]

กุสลํ, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ.

ชาติปูชํ กริตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๘๖.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺเพ สตฺเต อภิโภมิ, ชาติปูชายิทํ ผลํ.

๘๗.

‘‘ธาติโย มํ อุปฏฺนฺติ, มม จิตฺตวสานุคา;

น ตา สกฺโกนฺติ โกเปตุํ, ชาติปูชายิทํ ผลํ.

๘๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปูชมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ชาติปูชายิทํ ผลํ.

๘๙.

‘‘สุปาริจริยา นาม, จตุตฺตึส ชนาธิปา;

อิโต ตติยกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๙๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชาติปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ชาติปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

มหาปริวารวคฺโค ทฺวาทสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ปริวารสุมงฺคลา, สรณาสนปุปฺผิยา;

จิตปูชี พุทฺธสฺี, มคฺคุปฏฺานชาตินา;

คาถาโย นวุติ วุตฺตา, คณิตาโย วิภาวิหิ.

๑๓. เสเรยฺยวคฺโค

๑. เสเรยฺยกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

อพฺโภกาเส ิโต สนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํ.

.

‘‘สีหํ ยถา วนจรํ, พฺยคฺฆราชํว นิตฺตสํ;

ติธาปภินฺนมาตงฺคํ, กุฺชรํว มเหสินํ.

.

‘‘เสเรยฺยกํ คเหตฺวาน, อากาเส อุกฺขิปึ [นิกฺขิปึ (ก.)] อหํ;

พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ปริวาเรนฺติ สพฺพโส [สพฺพโต (สี.)].

.

‘‘อธิฏฺหิ มหาวีโร, สพฺพฺู โลกนายโก;

สมนฺตา ปุปฺผจฺฉทนา, โอกิรึสุ นราสภํ.

.

‘‘ตโต สา ปุปฺผกฺจุกา, อนฺโตวณฺฏา พหิมุขา;

สตฺตาหํ ฉทนํ กตฺวา, ตโต อนฺตรธายถ.

.

‘‘ตฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทสึ, สุคเต โลกนายเก.

.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

.

‘‘ปนฺนรสสหสฺสมฺหิ, กปฺปานํ ปฺจวีสติ;

วีตมลา [จิตฺตมาลา (สี.), วิลามาลา (สฺยา.)] สมานา จ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสเรยฺยโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เสเรยฺยกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. ปุปฺผถูปิยตฺเถรอปทานํ

๑๐.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, กุกฺกุโร นาม [กุกฺกุโฏ นาม (สี.)] ปพฺพโต;

เวมชฺเฌ ตสฺส วสติ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู.

๑๑.

‘‘ปฺจ สิสฺสสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา;

ปุพฺพุฏฺายี จ เต อาสุํ, มนฺเตสุ จ วิสารทา.

๑๒.

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, ตํ วิชานาถ โน ภวํ;

อสีติพฺยฺชนานสฺส, พาตฺตึสวรลกฺขณา.

๑๓.

‘‘พฺยามปฺปโภ ชินวโร, อาทิจฺโจว วิโรจติ;

สิสฺสานํ วจนํ สุตฺวา, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู.

๑๔.

‘‘อสฺสมา อภินิกฺขมฺม, ทิสํ ปุจฺฉติ สิสฺสเก [พฺราหฺมโณ (สฺยา.)];

ยมฺหิ เทเส มหาวีโร, วสติ โลกนายโก.

๑๕.

‘‘ตาหํ ทิสํ นมสฺสิสฺสํ, ชินํ อปฺปฏิปุคฺคลํ;

อุทคฺคจิตฺโต สุมโน, ปูเชสึ ตํ ตถาคตํ.

๑๖.

‘‘เอถ สิสฺสา คมิสฺสาม, ทกฺขิสฺสาม ตถาคตํ;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, โสสฺสาม ชินสาสนํ.

๑๗.

‘‘เอกาหํ อภินิกฺขมฺม, พฺยาธึ ปฏิลภึ อหํ;

พฺยาธินา ปีฬิโต สนฺโต, สาลํ วาสยิตุํ คมึ.

๑๘.

‘‘สพฺเพ สิสฺเส สมาเนตฺวา, อปุจฺฉึ เต ตถาคตํ;

กีทิสํ โลกนาถสฺส, คุณํ ปรมพุทฺธิโน.

๑๙.

‘‘เต เม ปุฏฺา วิยากํสุ, ยถา ทสฺสาวิโน ตถา;

สกฺกจฺจํ พุทฺธเสฏฺํ ตํ, เทเสสุํ [ทสฺเสสุํ (สี. สฺยา.)] มม สมฺมุขา.

๒๐.

‘‘เตสาหํ วจนํ สุตฺวา, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;

ปุปฺเผหิ ถูปํ กตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๒๑.

‘‘เต เม สรีรํ ฌาเปตฺวา, อคมุํ พุทฺธสนฺติกํ;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, สตฺถารมภิวาทยุํ.

๒๒.

‘‘ปุปฺเผหิ ถูปํ กตฺวาน, สุคตสฺส มเหสิโน;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๒๓.

‘‘จตฺตาลีสสหสฺสมฺหิ, กปฺเป โสฬส ขตฺติยา;

นาเมนคฺคิสมา นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๔.

‘‘วีสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ราชาโน จกฺกวตฺติโน;

ฆตาสนสนามาว, อฏฺตฺตึส มหีปตี.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุปฺผถูปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุปฺผถูปิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ปายสทายกตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;

ปวนา [ปธาโน (ก.)] อภินิกฺขนฺโต, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต [สุวณฺณวณฺณํ …เป… ปุรกฺขตํ-เอวํ ทุติยนฺตวเสน สี. สฺยา. โปตฺถเกสุ ทิสฺสติ].

๒๗.

‘‘มหจฺจา [สหตฺถา (สฺยา. ก.)] กํสปาติยา, วฑฺเฒตฺวา ปายสํ [ปายาสํ (สฺยา. ก.)] อหํ;

อาหุตึ ยิฏฺุกาโม โส, อุปเนสึ พลึ อหํ.

๒๘.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

จงฺกมํ สุสมารูฬฺโห, อมฺพเร อนิลายเน.

๒๙.

‘‘ตฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

ปยิตฺวา กํสปาตึ, วิปสฺสึ อภิวาทยึ.

๓๐.

‘‘ตุวํ เทโวสิ [พุทฺโธสิ (สฺยา.)] สพฺพฺู, สเทเว สหมานุเส;

อนุกมฺปํ อุปาทาย, ปฏิคณฺห มหามุนิ.

๓๑.

‘‘ปฏิคฺคเหสิ ภควา, สพฺพฺู โลกนายโก;

มม สงฺกปฺปมฺาย, สตฺถา โลเก มหามุนิ [อนุตฺตโร (สฺยา.)].

๓๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปายสสฺส [ปายาสสฺส (สฺยา. ก.)] อิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘เอกตาลีสิโต กปฺเป, พุทฺโธ นามาสิ ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปายสทายโก [ปายาสทายโก (สฺยา. ก.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปายสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘นิสชฺช ปาสาทวเร, วิปสฺสึ อทฺทสํ ชินํ;

กกุธํ วิลสนฺตํว, สพฺพฺุํ ตมนาสกํ [สพฺพฺุตฺตมนายกํ (สฺยา.), สพฺพฺุตมนาสวํ (ก.)].

๓๖.

‘‘ปาสาทสฺสาวิทูเร จ, คจฺฉติ โลกนายโก;

ปภา นิทฺธาวเต ตสฺส, ยถา จ สตรํสิโน.

๓๗.

‘‘คนฺโธทกฺจ ปคฺคยฺห, พุทฺธเสฏฺํ สโมกิรึ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๓๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ คนฺโธทกมากิรึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๙.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, สุคนฺโธ นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺโธทกิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

คนฺโธทกิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. สมฺมุขาถวิกตฺเถรอปทานํ

๔๑.

‘‘ชายมาเน วิปสฺสิมฺหิ, นิมิตฺตํ พฺยากรึ อหํ;

‘นิพฺพาปยิฺจ [นิพฺพาปยํ จ (สี. สฺยา.), นิพฺพาปยนฺโต (?)] ชนตํ, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.

๔๒.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, ทสสหสฺสิ กมฺปติ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๓.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, อาโลโก วิปุโล อหุ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๔.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, สริตาโย น สนฺทยุํ [สนฺทิสุํ (สี. สฺยา.)];

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๕.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, อวีจคฺคิ น ปชฺชลิ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๖.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, ปกฺขิสงฺโฆ น สํจริ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๗.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, วาตกฺขนฺโธ น วายติ;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๘.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, สพฺพรตนานิ โชตยุํ [โชติสุํ (สี. สฺยา.)];

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๔๙.

‘‘‘ยสฺมิฺจ ชายมานสฺมึ, สตฺตาสุํ ปทวิกฺกมา;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๕๐.

‘‘‘ชาตมตฺโต จ สมฺพุทฺโธ, ทิสา สพฺพา วิโลกยิ;

วาจาสภิมุทีเรสิ, เอสา พุทฺธาน ธมฺมตา’.

๕๑.

‘‘สํเวชยิตฺวา ชนตํ, ถวิตฺวา โลกนายกํ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามึ ปาจินามุโข.

๕๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิโถมยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โถมนาย อิทํ ผลํ.

๕๓.

‘‘อิโต นวุติกปฺปมฺหิ, สมฺมุขาถวิกวฺหโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๔.

‘‘ปถวีทุนฺทุภิ นาม [ทุทฺทสิ นาม (ก.)], เอกูนนวุติมฺหิโต;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๕.

‘‘อฏฺาสีติมฺหิโต กปฺเป, โอภาโส นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๖.

‘‘สตฺตาสีติมฺหิโต กปฺเป, สริตจฺเฉทนวฺหโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๗.

‘‘อคฺคินิพฺพาปโน นาม, กปฺปานํ ฉฬสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๘.

‘‘คติปจฺเฉทโน นาม, กปฺปานํ ปฺจสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๙.

‘‘ราชา วาตสโม นาม, กปฺปานํ จุลฺลสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๐.

‘‘รตนปชฺชโล นาม, กปฺปานํ เตอสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๑.

‘‘ปทวิกฺกมโน นาม, กปฺปานํ ทฺเวอสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๒.

‘‘ราชา วิโลกโน นาม, กปฺปานํ เอกสีติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๓.

‘‘คิรสาโรติ นาเมน, กปฺเปสีติมฺหิ ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๖๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สมฺมุขาถวิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สมฺมุขาถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. กุสุมาสนิยตฺเถรอปทานํ

๖๕.

‘‘นคเร ธฺวติยา, อโหสึ พฺราหฺมโณ ตทา;

ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ.

๖๖.

‘‘ปทโก เวยฺยากรโณ, นิมิตฺตโกวิโท อหํ;

มนฺเต จ สิสฺเส วาเจสึ, ติณฺณํ เวทาน ปารคู.

๖๗.

‘‘ปฺจ อุปฺปลหตฺถานิ, ปิฏฺิยํ ปิตานิ เม;

อาหุตึ ยิฏฺุกาโมหํ, ปิตุมาตุสมาคเม.

๖๘.

‘‘ตทา วิปสฺสี ภควา, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;

โอภาเสนฺโต ทิสา สพฺพา, อาคจฺฉติ นราสโภ.

๖๙.

‘‘อาสนํ ปฺเปตฺวาน, นิมนฺเตตฺวา มหามุนึ;

สนฺถริตฺวาน ตํ ปุปฺผํ, อภิเนสึ สกํ ฆรํ.

๗๐.

‘‘ยํ เม อตฺถิ สเก เคเห, อามิสํ ปจฺจุปฏฺิตํ;

ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๗๑.

‘‘ภุตฺตาวึ กาลมฺาย, ปุปฺผหตฺถมทาสหํ;

อนุโมทิตฺวาน สพฺพฺู, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโข.

๗๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๓.

‘‘อนนฺตรํ อิโต กปฺเป, ราชาหุํ วรทสฺสโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๗๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุสุมาสนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กุสุมาสนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ผลทายกตฺเถรอปทานํ

๗๕.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ อสฺสเม อหํ.

๗๖.

‘‘อคฺคิหุตฺตฺจ เม อตฺถิ, ปุณฺฑรีกผลานิ จ;

ปุฏเก นิกฺขิปิตฺวาน, ทุมคฺเค ลคฺคิตํ มยา.

๗๗.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มมุทฺธริตุกาโม โส, ภิกฺขนฺโต มมุปาคมิ.

๗๘.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ผลํ พุทฺธสฺสทาสหํ;

วิตฺติสฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห.

๗๙.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๘๐.

‘‘‘อิมินา ผลทาเนน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชสิ’.

๘๑.

‘‘เตเนว สุกฺกมูเลน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๘๒.

‘‘อิโต สตฺตสเต กปฺเป, ราชา อาสึ สุมงฺคโล;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๘๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. าณสฺิกตฺเถรอปทานํ

๘๔.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, วสามิ ปพฺพตนฺตเร;

ปุลินํ โสภนํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.

๘๕.

‘‘าเณ อุปนิธา นตฺถิ, สงฺขารํ [สงฺคามํ (สี. สฺยา.), สงฺขาตํ (เถรคาถา อฏฺ.)] นตฺถิ สตฺถุโน;

สพฺพธมฺมํ อภิฺาย, าเณน อธิมุจฺจติ.

๘๖.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

าเณน เต สโม นตฺถิ, ยาวตา าณมุตฺตมํ.

๘๗.

‘‘าเณ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ;

อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ จริตํ [กริตํ (สี. สฺยา.), กิริยํ (ก.)] มยา.

๘๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณสฺายิทํ ผลํ.

๘๙.

‘‘อิโต สตฺตติกปฺปมฺหิ [เตสตฺตติกปฺเป (สี. สฺยา.)], เอโก ปุลินปุปฺผิโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๙๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา าณสฺิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

าณสฺิกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. คณฺิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๙๑.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ, วิปสฺสี ทกฺขิณารโห;

ปุรกฺขโต สาวเกหิ, อารามา อภินิกฺขมิ.

๙๒.

‘‘ทิสฺวานหํ พุทฺธเสฏฺํ, สพฺพฺุํ ตมนาสกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, คณฺิปุปฺผํ [คตมคฺคํ (สฺยา. ก.)] อปูชยึ.

๙๓.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปุน วนฺทึ ตถาคตํ.

๙๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๙๕.

‘‘เอกตาลีสิโต กปฺเป, จรโณ นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๙๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คณฺิปุปฺผิโย [คนฺธปุปฺผิโย (สฺยา. ก.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

คณฺิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปทุมปูชกตฺเถรอปทานํ

๙๗.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, โคตโม นาม ปพฺพโต;

นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน, มหาภูตคณาลโย.

๙๘.

‘‘เวมชฺฌมฺหิ จ ตสฺสาสิ, อสฺสโม อภินิมฺมิโต;

ปุรกฺขโต สสิสฺเสหิ, วสามิ อสฺสเม อหํ.

๙๙.

‘‘อายนฺตุ เม สิสฺสคณา, ปทุมํ อาหรนฺตุ เม;

พุทฺธปูชํ กริสฺสามิ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.

๑๐๐.

‘‘เอวนฺติ เต ปฏิสฺสุตฺวา, ปทุมํ อาหรึสุ เม;

ตถา นิมิตฺตํ กตฺวาหํ, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๑๐๑.

‘‘สิสฺเส ตทา สมาเนตฺวา, สาธุกํ อนุสาสหํ;

มา โข ตุมฺเห ปมชฺชิตฺถ, อปฺปมาโท สุขาวโห.

๑๐๒.

‘‘เอวํ สมนุสาสิตฺวา, เต สิสฺเส วจนกฺขเม;

อปฺปมาทคุเณ ยุตฺโต, ตทา กาลงฺกโต อหํ.

๑๐๓.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๐๔.

‘‘เอกปฺาสกปฺปมฺหิ, ราชา อาสึ ชลุตฺตโม;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๐๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

ปทุมปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

เสเรยฺยวคฺโค เตรสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

เสเรยฺยโก ปุปฺผถูปิ, ปายโส คนฺธโถมโก;

อาสนิ ผลสฺี จ, คณฺิปทุมปุปฺผิโย;

ปฺจุตฺตรสตา คาถา, คณิตา อตฺถทสฺสิภิ.

๑๔. โสภิตวคฺโค

๑. โสภิตตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

มหโต ชนกายสฺส, เทเสติ อมตํ ปทํ.

.

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วาจาสภิมุทีริตํ [วาจาสภิมุทีรยึ (?)];

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, เอกคฺโค อาสหํ ตทา.

.

‘‘ยถา สมุทฺโท อุทธีนมคฺโค, เนรู นคานํ ปวโร สิลุจฺจโย;

ตเถว เย จิตฺตวเสน วตฺตเร, น พุทฺธาณสฺส กลํ อุเปนฺติ เต.

.

‘‘ธมฺมวิธึ [ธมฺเม วิธึ (สี.)] เปตฺวาน, พุทฺโธ การุณิโก อิสิ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

.

‘‘‘โย โส าณํ ปกิตฺเตสิ, พุทฺธมฺหิ โลกนายเก;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ น คมิสฺสติ.

.

‘‘‘กิเลเส ฌาปยิตฺวาน, เอกคฺโค สุสมาหิโต;

โสภิโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

.

‘‘ปฺาเส กปฺปสหสฺเส, สตฺเตวาสุํ ยสุคฺคตา [สมุคฺคตา (สฺยา.)];

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสภิโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โสภิตตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. สุทสฺสนตฺเถรอปทานํ

๑๐.

‘‘วินตา นทิยา [วิตฺถตาย นทิยา (สฺยา.)] ตีเร, ปิลกฺขุ [ปิลกฺโข (สี. เถรคาถา อฏฺ.)] ผลิโต อหุ;

ตาหํ รุกฺขํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๑๑.

‘‘เกตกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;

พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

๑๒.

‘‘เยน าเณน ปตฺโตสิ, อจฺจุตํ อมตํ ปทํ;

ตํ าณํ อภิปูเชมิ, พุทฺธเสฏฺ มหามุนิ.

๑๓.

‘‘าณมฺหิ ปูชํ กตฺวาน, ปิลกฺขุมทฺทสํ อหํ;

ปฏิลทฺโธมฺหิ ตํ ปฺํ [ตํ สฺํ (สฺยา.), ตํ ปุฺํ (ก.)], าณปูชายิทํ ผลํ.

๑๔.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณปูชายิทํ ผลํ.

๑๕.

‘‘อิโต เตรสกปฺปมฺหิ, ทฺวาทสาสุํ ผลุคฺคตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหปฺผลา.

๑๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุทสฺสโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุทสฺสนตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. จนฺทนปูชนกตฺเถรอปทานํ

๑๗.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนโร ตทา;

ปุปฺผภกฺโข จหํ อาสึ, ปุปฺผานิวสโน ตถา [ปุปฺผานํ วสโน อหํ (สฺยา.)].

๑๘.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

วิปินคฺเคน นิยฺยาสิ, หํสราชาว อมฺพเร.

๑๙.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, จิตฺตํ เต สุวิโสธิตํ;

ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโย.

๒๐.

‘‘โอโรหิตฺวาน อากาสา, ภูริปฺโ สุเมธโส;

สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวาน, ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ.

๒๑.

‘‘วิลีนํ จนฺทนาทาย, อคมาสึ ชินนฺติกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๒๒.

‘‘อภิวาเทตฺวาน สมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวาน, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.

๒๓.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, จนฺทนํ ยํ อปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๔.

‘‘จตุทฺทเส กปฺปสเต, อิโต อาสึสุ เต ตโย;

โรหณี นาม [โรหิตา นาม (สี.), โรหิณี นาม (สฺยา.)] นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จนฺทนปูชนโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

จนฺทนปูชนกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

อฏฺมภาณวารํ.

๔. ปุปฺผจฺฉทนิยตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘สุนนฺโท นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

อชฺฌายโก ยาจโยโค, วาชเปยฺยํ อยาชยิ.

๒๗.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อคฺโค การุณิโก อิสิ;

ชนตํ อนุกมฺปนฺโต, อมฺพเร จงฺกมี ตทา.

๒๘.

‘‘จงฺกมิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู โลกนายโก;

เมตฺตาย อผริ สตฺเต, อปฺปมาเณ [อปฺปมาณํ (สี. สฺยา.)] นิรูปธิ.

๒๙.

‘‘วณฺเฏ เฉตฺวาน ปุปฺผานิ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

สพฺเพ สิสฺเส สมาเนตฺวา, อากาเส อุกฺขิปาปยิ.

๓๐.

‘‘ยาวตา นครํ อาสิ, ปุปฺผานํ ฉทนํ ตทา;

พุทฺธสฺส อานุภาเวน, สตฺตาหํ น วิคจฺฉถ.

๓๑.

‘‘เตเนว สุกฺกมูเลน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;

สพฺพาสเว ปริฺาย, ติณฺโณ โลเก วิสตฺติกํ.

๓๒.

‘‘เอการเส กปฺปสเต, ปฺจตึสาสุ ขตฺติยา;

อมฺพรํสสนามา เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุปฺผจฺฉทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุปฺผจฺฉทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. รโหสฺกตฺเถรอปทานํ

๓๔.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสโภ นาม ปพฺพโต;

ตสฺมึ ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสโม อาสิ มาปิโต.

๓๕.

‘‘ตีณิ สิสฺสสหสฺสานิ, วาเจสึ พฺราหฺมโณ [พฺราหฺมเณ (สี.)] ตทา;

สํหริตฺวาน [สํสาวิตฺวาน (สฺยา.)] เต สิสฺเส, เอกมนฺตํ อุปาวิสึ.

๓๖.

‘‘เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

พุทฺธเวทํ คเวสนฺโต [ปเวสนฺโต (ก.)], าเณ จิตฺตํ ปสาทยึ.

๓๗.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีทึ ปณฺณสนฺถเร;

ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๓๘.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณสฺายิทํ ผลํ.

๓๙.

‘‘สตฺตวีสติกปฺปมฺหิ, ราชา สิริธโร อหุ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รโหสฺโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

รโหสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. จมฺปกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๔๑.

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

โอภาเสนฺตํ ทิสา สพฺพา, โอสธึ วิย ตารกํ [โอสธี วิย ตารกา (ก.)].

๔๒.

‘‘ตโย มาณวกา อาสุํ, สเก สิปฺเป สุสิกฺขิตา;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, อนฺเวนฺติ มม ปจฺฉโต.

๔๓.

‘‘ปุฏเก สตฺต ปุปฺผานิ, นิกฺขิตฺตานิ ตปสฺสินา;

คเหตฺวา ตานิ าณมฺหิ, เวสฺสภุสฺสาภิโรปยึ.

๔๔.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณปูชายิทํ ผลํ.

๔๕.

‘‘เอกูนตึสกปฺปมฺหิ, วิปุลาภ [วิหตาภา (สฺยา.)] สนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี [ราชา โหสิ (ก.)] มหพฺพโล.

๔๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จมฺปกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

จมฺปกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อตฺถสนฺทสฺสกตฺเถรอปทานํ

๔๗.

‘‘วิสาลมาเฬ อาสีโน, อทฺทสํ โลกนายกํ;

ขีณาสวํ พลปฺปตฺตํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํ.

๔๘.

‘‘สตสหสฺสา เตวิชฺชา, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;

ปริวาเรนฺติ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๔๙.

‘‘าเณ อุปนิธา ยสฺส, น วิชฺชติ สเทวเก;

อนนฺตาณํ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๕๐.

‘‘ธมฺมกายฺจ ทีเปนฺตํ, เกวลํ รตนากรํ;

วิกปฺเปตุํ [วิโกเปตุํ (สี. สฺยา.)] น สกฺโกนฺติ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ.

๕๑.

‘‘อิมาหิ ตีหิ คาถาหิ, นารโทวฺหยวจฺฉโล [สรคจฺฉิโย (สี.), ปุรคจฺฉิโย (สฺยา.)];

ปทุมุตฺตรํ ถวิตฺวาน, สมฺพุทฺธํ อปราชิตํ.

๕๒.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, พุทฺธสนฺถวเนน จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ, นุปปชฺชหํ.

๕๓.

‘‘อิโต ตึสกปฺปสเต, สุมิตฺโต นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อตฺถสนฺทสฺสโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อตฺถสนฺทสฺสกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. เอกปสาทนิยตฺเถรอปทานํ

๕๕.

‘‘นารโท อิติ เม นามํ [นารโท อิติ นาเมน (สฺยา. ก.) อุปริ เตวีสติมวคฺเค ปน ฉฏฺาปทาเน ‘‘เม นามํ‘‘อิจฺเจว ทิสฺสติ], เกสโว อิติ มํ วิทู;

กุสลากุสลํ เอสํ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ.

๕๖.

‘‘เมตฺตจิตฺโต การุณิโก, อตฺถทสฺสี มหามุนิ;

อสฺสาสยนฺโต สตฺเต โส, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

๕๗.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามึ ปาจินามุโข.

๕๘.

‘‘สตฺตรเส กปฺปสเต, ราชา อาสิ มหีปติ;

อมิตฺตตาปโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกปสาทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกปสาทนิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สาลปุปฺผทายกตฺเถรอปทานํ

๖๐.

‘‘มิคราชา ตทา อาสึ, อภิชาโต สุเกสรี;

คิริทุคฺคํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๖๑.

‘‘อยํ นุ โข มหาวีโร, นิพฺพาเปติ มหาชนํ;

ยํนูนาหํ อุปาเสยฺยํ, เทวเทวํ นราสภํ.

๖๒.

‘‘สาขํ สาลสฺส ภฺชิตฺวา, สโกสํ ปุปฺผมาหรึ;

อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อทาสึ ปุปฺผมุตฺตมํ.

๖๓.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๔.

‘‘อิโต จ นวเม กปฺเป, วิโรจนสนามกา;

ตโย อาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๖๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลปุปฺผทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สาลปุปฺผทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปิยาลผลทายกตฺเถรอปทานํ

๖๖.

‘‘ปาราวโต [ปโรธโก (สฺยา.)] ตทา อาสึ, ปรํ อนุปโรธโก;

ปพฺภาเร เสยฺยํ กปฺเปมิ, อวิทูเร สิขิสตฺถุโน.

๖๗.

‘‘สายํ ปาตฺจ ปสฺสามิ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;

เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน.

๖๘.

‘‘ปิยาลผลมาทาย, อคมํ พุทฺธสนฺติกํ;

ปฏิคฺคเหสิ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ.

๖๙.

‘‘ตโต ปรํ อุปาทาย, ปริจารึ วินายกํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๗๐.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๑.

‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, ตโย อาสุํ ปิยาลิโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๗๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิยาลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปิยาลผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

โสภิตวคฺโค จุทฺทสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

โสภิตสุทสฺสโน จ, จนฺทโน ปุปฺผฉทโน;

รโห จมฺปกปุปฺผี จ, อตฺถสนฺทสฺสเกน จ.

เอกปสาที [เอกรํสิ (สฺยา.)] สาลทโท, ทสโม ผลทายโก;

คาถาโย สตฺตติ ทฺเว จ, คณิตาโย วิภาวิภิ.

๑๕. ฉตฺตวคฺโค

๑. อติฉตฺติยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, อตฺถทสฺสีนรุตฺตเม;

ฉตฺตาติฉตฺตํ [ฉตฺตาธิฉตฺตํ (สี.)] กาเรตฺวา, ถูปมฺหิ อภิโรปยึ.

.

‘‘กาเลน กาลมาคนฺตฺวา, นมสฺสึ โลกนายกํ [สตฺถุ เจติยํ (สี.)];

ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวาน, ฉตฺตมฺหิ อภิโรปยึ.

.

‘‘สตฺตรเส กปฺปสเต, เทวรชฺชมการยึ;

มนุสฺสตฺตํ น คจฺฉามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อติฉตฺติโย [อธิฉตฺติโย (สี. สฺยา.)] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อติฉตฺติยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. ถมฺภาโรปกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, ธมฺมทสฺสีนราสเภ;

อาโรเปสึ ธชตฺถมฺภํ, พุทฺธเสฏฺสฺส เจติเย.

.

‘‘นิสฺเสณึ มาปยิตฺวาน, ถูปเสฏฺํ สมารุหึ;

ชาติปุปฺผํ คเหตฺวาน, ถูปมฺหิ อภิโรปยึ.

.

‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุ สมฺปทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ถูปสีขสนามกา;

โสฬสาสึสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ถมฺภาโรปโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ถมฺภาโรปกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. เวทิการกตฺเถรอปทานํ

๑๐.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, ปิยทสฺสีนรุตฺตเม;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, มุตฺตาเวทิมกาสหํ.

๑๑.

‘‘มณีหิ ปริวาเรตฺวา, อกาสึ เวทิมุตฺตมํ;

เวทิกาย มหํ กตฺวา, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๑๒.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

มณี ธาเรนฺติ อากาเส, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๓.

‘‘โสฬสิโต กปฺปสเต, มณิปฺปภาสนามกา;

ฉตฺตึสาสึสุ [พาตฺตึสาสึสุ (สี. สฺยา.)] ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวทิการโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เวทิการกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. สปริวาริยตฺเถรอปทานํ

๑๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, สมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต.

๑๖.

‘‘นิพฺพุเต จ มหาวีเร, ถูโป วิตฺถาริโก อหุ;

ทูรโตว [อโหรตฺตํ (สี.), ถูปทตฺตํ (สฺยา.)] อุปฏฺเนฺติ, ธาตุเคหวรุตฺตเม.

๑๗.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อกํ จนฺทนเวทิกํ;

ทิสฺสติ ถูปขนฺโธ จ [ทียติ ธูมกฺขนฺโธ จ (สี.), ทียติ ธูปคนฺโธ จ (สฺยา.)], ถูปานุจฺฉวิโก ตทา.

๑๘.

‘‘ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

โอมตฺตํ เม น ปสฺสามิ, ปุพฺพกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘ปฺจทสกปฺปสเต, อิโต อฏฺ ชนา อหุํ;

สพฺเพ สมตฺตนามา เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สปริวาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สปริวาริยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อุมาปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๑.

‘‘นิพฺพุเต โลกมหิเต [โลกนาถมฺหิ (สี.)], อาหุตีนํ ปฏิคฺคเห;

สิทฺธตฺถมฺหิ ภควติ, มหาถูปมโห อหุ.

๒๒.

‘‘มเห ปวตฺตมานมฺหิ, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน;

อุมาปุปฺผํ [อุมฺมาปุปฺผํ (สพฺพตฺถ)] คเหตฺวาน, ถูปมฺหิ อภิโรปยึ.

๒๓.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ถูปปูชายิทํ [ปุปฺผปูชายิทํ (สฺยา.), พุทฺธปูชายิทํ (ก.)] ผลํ.

๒๔.

‘‘อิโต จ นวเม กปฺเป, โสมเทวสนามกา;

ปฺจาสีติสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุมาปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุมาปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อนุเลปทายกตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘อโนมทสฺสีมุนิโน, โพธิเวทิมกาสหํ;

สุธาย ปิณฺฑํ ทตฺวาน, ปาณิกมฺมํ อกาสหํ.

๒๗.

‘‘ทิสฺวา ตํ สุกตํ กมฺมํ, อโนมทสฺสี นรุตฺตโม;

ภิกฺขุสงฺเฆ ิโต สตฺถา, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๒๘.

‘‘‘อิมินา สุธกมฺเมน, เจตนาปณิธีหิ จ;

สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติ’.

๒๙.

‘‘ปสนฺนมุขวณฺโณมฺหิ, เอกคฺโค สุสมาหิโต;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๓๐.

‘‘อิโต กปฺปสเต อาสึ, ปริปุณฺเณ อนูนเก [ปริปุณฺโณ อนูนโก (สฺยา.)];

ราชา สพฺพฆโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๓๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อนุเลปทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อนุเลปทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. มคฺคทายกตฺเถรอปทานํ

๓๒.

‘‘อุตฺตริตฺวาน นทิกํ, วนํ คจฺฉติ จกฺขุมา;

ตมทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, สิทฺธตฺถํ วรลกฺขณํ.

๓๓.

‘‘กุทาล [กุทฺทาล (สี. สฺยา.)] ปิฏกมาทาย, สมํ กตฺวาน ตํ ปถํ;

สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ.

๓๔.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มคฺคทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๕.

‘‘สตฺตปฺาสกปฺปมฺหิ, เอโก อาสึ ชนาธิโป;

นาเมน สุปฺปพุทฺโธติ, นายโก โส นริสฺสโร.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มคฺคทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มคฺคทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ผลกทายกตฺเถรอปทานํ

๓๗.

‘‘ยานกาโร ปุเร อาสึ, ทารุกมฺเม สุสิกฺขิโต;

จนฺทนํ ผลกํ กตฺวา, อทาสึ โลกพนฺธุโน.

๓๘.

‘‘ปภาสติ อิทํ พฺยมฺหํ, สุวณฺณสฺส สุนิมฺมิตํ;

หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพยานํ อุปฏฺิตํ.

๓๙.

‘‘ปาสาทา สิวิกา เจว, นิพฺพตฺตนฺติ ยทิจฺฉกํ;

อกฺขุพฺภํ [อกฺโขภํ (สี.)] รตนํ มยฺหํ, ผลกสฺส อิทํ ผลํ.

๔๐.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ผลกํ ยมหํ ททึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลกสฺส อิทํ ผลํ.

๔๑.

‘‘สตฺตปฺาสกปฺปมฺหิ, จตุโร นิมฺมิตาวฺหยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๔๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ผลกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ผลกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. วฏํสกิยตฺเถรอปทานํ

๔๓.

‘‘สุเมโธ นาม นาเมน, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกมนุพฺรูหนฺโต, อชฺโฌคหิ มหาวนํ.

๔๔.

‘‘สฬลํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, คนฺถิตฺวาน [พนฺธิตฺวาน (สี.)] วฏํสกํ;

พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สมฺมุขา โลกนายกํ.

๔๕.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๖.

‘‘อูนวีเส กปฺปสเต, โสฬสาสุํ สุนิมฺมิตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๔๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วฏํสกิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วฏํสกิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปลฺลงฺกทายกตฺเถรอปทานํ

๔๘.

‘‘สุเมธสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

ปลฺลงฺโก หิ มยา ทินฺโน, สอุตฺตรสปจฺฉโท.

๔๙.

‘‘สตฺตรตนสมฺปนฺโน, ปลฺลงฺโก อาสิ โส ตทา;

มม สงฺกปฺปมฺาย, นิพฺพตฺตติ สทา มม.

๕๐.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ปลฺลงฺกมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปลฺลงฺกสฺส อิทํ ผลํ.

๕๑.

‘‘วีสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สุวณฺณาภา ตโย ชนา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๕๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปลฺลงฺกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปลฺลงฺกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ฉตฺตวคฺโค ปนฺนรสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ฉตฺตํ ถมฺโภ จ เวทิ จ, ปริวารุมปุปฺผิโย;

อนุเลโป จ มคฺโค จ, ผลโก จ วฏํสโก;

ปลฺลงฺกทายี จ คาถาโย, ฉปฺปฺาส ปกิตฺติตาติ.

๑๖. พนฺธุชีวกวคฺโค

๑. พนฺธุชีวกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;

นนฺทีภวปริกฺขีณํ, ติณฺณํ โลเก วิสตฺติกํ.

.

‘‘นิพฺพาปยนฺตํ ชนตํ, ติณฺณํ [ทิสฺวา (?)] ตารยตํ วรํ [ตารยตํ มุนึ (สฺยา.)];

มุนึ วนมฺหิ ฌายนฺตํ [วนสฺมึ ฌายมานํ ตํ (สี. สฺยา.)], เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.

.

‘‘พนฺธุชีวกปุปฺผานิ, ลเคตฺวา สุตฺตเกนหํ;

พุทฺธสฺส อภิโรปยึ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต สตฺตมเก กปฺเป, มนุชินฺโท มหายโส;

สมนฺตจกฺขุ นามาสิ, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พนฺธุชีวโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

พนฺธุชีวกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, อปราธํ อกาสหํ;

วนนฺตํ อภิธาวิสฺสํ, ภยเวรสมปฺปิโต.

.

‘‘ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวา, ปิณฺฑิพนฺธํ สุนิมฺมิตํ;

ตมฺพปุปฺผํ คเหตฺวาน, โพธิยํ โอกิรึ อหํ.

.

‘‘สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ โพธึ, ปาฏลึ ปาทปุตฺตมํ;

ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, โพธิมูเล อุปาวิสึ.

๑๐.

‘‘คตมคฺคํ คเวสนฺตา, อาคจฺฉุํ มม สนฺติกํ;

เต จ ทิสฺวานหํ ตตฺถ, อาวชฺชึ โพธิมุตฺตมํ.

๑๑.

‘‘วนฺทิตฺวาน อหํ โพธึ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

อเนกตาเล ปปตึ, คิริทุคฺเค ภยานเก.

๑๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.

๑๓.

‘‘อิโต จ ตติเย กปฺเป, ราชา สุสฺโต อหํ [สํถุสิโต อหุํ (สี.)];

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ตมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานํ

๑๕.

‘‘อุเทนฺตํ สตรํสึว, ปีตรํสึว [สิตรํสึว (สี. สฺยา.)] ภาณุมํ;

ปนฺนรเส ยถา จนฺทํ, นิยฺยนฺตํ โลกนายกํ.

๑๖.

‘‘อฏฺสฏฺิสหสฺสานิ, สพฺเพ ขีณาสวา อหุํ;

ปริวารึสุ สมฺพุทฺธํ, ทฺวิปทินฺทํ นราสภํ.

๑๗.

‘‘สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ วีถึ, นิยฺยนฺเต โลกนายเก;

อุสฺสาเปสึ ธชํ ตตฺถ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๑๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ธชํ อภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘อิโต จตุตฺถเก กปฺเป, ราชาโหสึ มหพฺพโล;

สพฺพากาเรน สมฺปนฺโน, สุธโช อิติ วิสฺสุโต.

๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วีถิสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วีถิสมฺมชฺชกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานํ

๒๑.

‘‘เทวปุตฺโต อหํ สนฺโต, ปูชยึ สิขินายกํ;

กกฺการุปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๒๒.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘อิโต จ นวเม กปฺเป, ราชา สตฺตุตฺตโม อหุํ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กกฺการุปุปฺผปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กกฺการุปุปฺผปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรอปทานํ

๒๕.

‘‘เทวปุตฺโต อหํ สนฺโต, ปูชยึ สิขินายกํ;

มนฺทารเวน ปุปฺเผน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๒๖.

‘‘สตฺตาหํ ฉทนํ อาสิ, ทิพฺพํ มาลํ ตถาคเต;

สพฺเพ ชนา สมาคนฺตฺวา, นมสฺสึสุ ตถาคตํ.

๒๗.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘อิโต จ ทสเม กปฺเป, ราชาโหสึ ชุตินฺธโร;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มนฺทารวปุปฺผปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มนฺทารวปุปฺผปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๐.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, กุกฺกุโฏ นาม ปพฺพโต;

ตมฺหิ ปพฺพตปาทมฺหิ, สตฺต พุทฺธา วสนฺติ เต.

๓๑.

‘‘กทมฺพํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ทีปราชํว อุคฺคตํ;

อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, สตฺต พุทฺเธ สโมกิรึ.

๓๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, สตฺตาสุํ ปุปฺผนามกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กทมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

กทมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ติณสูลกตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, ภูตคโณ นาม ปพฺพโต;

วสเตโก ชิโน ตตฺถ, สยมฺภู โลกนิสฺสโฏ.

๓๖.

‘‘ติณสูลํ คเหตฺวาน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ;

เอกูนสตสหสฺสํ, กปฺปํ น วินิปาติโก.

๓๗.

‘‘อิโต เอกาทเส กปฺเป, เอโกสึ ธรณีรุโห;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๓๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสูลโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติณสูลกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. นาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๙.

‘‘สุวจฺโฉ นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

ปุรกฺขโต สสิสฺเสหิ, วสเต ปพฺพตนฺตเร.

๔๐.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

๔๑.

‘‘เวหาสมฺหิ จงฺกมติ, ธูปายติ ชลเต ตถา;

หาสํ มมํ วิทิตฺวาน, ปกฺกามิ ปาจินามุโข.

๔๒.

‘‘ตฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

นาคปุปฺผํ คเหตฺวาน, คตมคฺคมฺหิ โอกิรึ.

๔๓.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผํ โอกิรึ อหํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๔๔.

‘‘เอกตฺตึเส กปฺปสเต [เอกตึเส อิโต กมฺเม (สฺยา.)], ราชา อาสิ มหารโห;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๔๖.

‘‘กานนํ วนโมคยฺห, วสามิ ลุทฺทโก อหํ;

ปุนฺนาคํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อนุสฺสรึ.

๔๗.

‘‘ตํ ปุปฺผํ โอจินิตฺวาน, สุคนฺธํ คนฺธิตํ สุภํ;

ถูปํ กริตฺวา ปุลิเน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๔๘.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๙.

‘‘เอกมฺหิ นวุเต กปฺเป, เอโก อาสึ ตโมนุโท;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุนฺนาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปุนฺนาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. กุมุททายกตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, มหาชาตสฺสโร อหุ;

ปทุมุปฺปลสฺฉนฺโน, ปุณฺฑรีกสโมตฺถโฏ.

๕๒.

‘‘กุกุตฺโถ นาม นาเมน, ตตฺถาสึ สกุโณ ตทา;

สีลวา พุทฺธิสมฺปนฺโน, ปุฺาปุฺเสุ โกวิโท.

๕๓.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ชาตสฺสรสฺสาวิทูเร, สฺจริตฺถ มหามุนิ.

๕๔.

‘‘ชลชํ กุมุทํ เฉตฺวา, อุปเนสึ มเหสิโน;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปฏิคฺคหิ มหามุนิ.

๕๕.

‘‘ตฺจ ทานํ ททิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๕๖.

‘‘โสฬเสโต กปฺปสเต, อาสุํ วรุณนามกา;

อฏฺ เอเต ชนาธิปา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๕๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมุททายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กุมุททายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

พนฺธุชีวกวคฺโค โสฬสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

พนฺธุชีโว ตมฺพปุปฺผี, วีถิกกฺการุปุปฺผิโย;

มนฺทารโว กทมฺพี จ, สูลโก นาคปุปฺผิโย;

ปุนฺนาโค โกมุที คาถา, ฉปฺปฺาส ปกิตฺติตาติ.

๑๗. สุปาริจริยวคฺโค

๑. สุปาริจริยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุโม นาม นาเมน, ทฺวิปทินฺโท นราสโภ;

ปวนา อภินิกฺขมฺม, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา.

.

‘‘ยกฺขานํ สมโย อาสิ, อวิทูเร มเหสิโน;

เยน กิจฺเจน สมฺปตฺตา, อชฺฌาเปกฺขึสุ ตาวเท.

.

‘‘พุทฺธสฺส คิรมฺาย, อมตสฺส จ เทสนํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อปฺโผเฏตฺวา อุปฏฺหึ.

.

‘‘สุจิณฺณสฺส ผลํ ปสฺส, อุปฏฺานสฺส สตฺถุโน;

ตึสกปฺปสหสฺเสสุ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

.

‘‘อูนตึเส กปฺปสเต, สมลงฺกตนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุปาริจริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุปาริจริยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. กณเวรปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สิทฺธตฺโถ นาม ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ปุรกฺขโต สาวเกหิ, นครํ ปฏิปชฺชถ.

.

‘‘รฺโ อนฺเตปุเร อาสึ, โคปโก อภิสมฺมโต;

ปาสาเท อุปวิฏฺโหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

.

‘‘กณเวรํ [กรวีรํ (สกฺกตานุโลมํ), กณวีรํ (ปากต)] คเหตฺวาน, ภิกฺขุสงฺเฆ สโมกิรึ;

พุทฺธสฺส วิสุํ กตฺวาน, ตโต ภิยฺโย สโมกิรึ.

๑๐.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ [โรปยึ (สฺยา.)];

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๑.

‘‘สตฺตาสีติมฺหิโต กปฺเป, จตุราสุํ มหิทฺธิกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กณเวรปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กณเวรปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ขชฺชกทายกตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘ติสฺสสฺส โข ภควโต, ปุพฺเพ ผลมทาสหํ;

นาฬิเกรฺจ ปาทาสึ, ขชฺชกํ อภิสมฺมตํ.

๑๔.

‘‘พุทฺธสฺส ตมหํ ทตฺวา, ติสฺสสฺส ตุ มเหสิโน;

โมทามหํ กามกามี, อุปปชฺชึ [กามการี, อุปปชฺชํ (สี.)] ยมิจฺฉกํ [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ].

๑๕.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘อิโต เตรสกปฺปมฺหิ, ราชา อินฺทสโม อหุ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๑๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ขชฺชกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ขชฺชกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. เทสปูชกตฺเถรอปทานํ

๑๘.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

อพฺภุคฺคนฺตฺวาน เวหาสํ, คจฺฉเต อนิลฺชเส.

๑๙.

‘‘ยมฺหิ เทเส ิโต สตฺถา, อพฺภุคฺคจฺฉิ มหามุนิ;

ตาหํ เทสํ อปูเชสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๒๐.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, อทฺทสํ ยํ มหามุนึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เทสปูชายิทํ ผลํ.

๒๑.

‘‘เอกาทเส กปฺปสเต, โคสุชาตสนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๒๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เทสปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เทสปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. กณิการฉตฺติยตฺเถรอปทานํ

๒๓.

‘‘เวสฺสภู นาม สมฺพุทฺโธ, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ทิวาวิหาราย มุนิ, โอคาหยิ มหาวนํ.

๒๔.

‘‘กณิการํ โอจินิตฺวา, ฉตฺตํ กตฺวานหํ ตทา;

ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวาน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๒๕.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๖.

‘‘อิโต วีสติกปฺปมฺหิ, โสณฺณาภา อฏฺ ขตฺติยา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กณิการฉตฺติโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กณิการฉตฺติยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. สปฺปิทายกตฺเถรอปทานํ

๒๘.

‘‘ผุสฺโส นามาสิ [นามาถ (สี.)] ภควา, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

คจฺฉเต วีถิยํ วีโร, นิพฺพาเปนฺโต มหาชนํ.

๒๙.

‘‘อนุปุพฺเพน ภควา, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ;

ตโต ตํ [ตโตหํ (สี. สฺยา.)] ปตฺตํ ปคฺคยฺห, สปฺปิเตลมทาสหํ.

๓๐.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ สปฺปิมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สปฺปิทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๑.

‘‘ฉปฺปฺาเส อิโต กปฺเป, เอโก อาสิ สโมทโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๓๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สปฺปิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สปฺปิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ยูถิกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๓.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อนุโสตํ วชามหํ;

สยมฺภุํ อทฺทสํ ตตฺถ, สาลราชํว ผุลฺลิตํ.

๓๔.

‘‘ปุปฺผํ ยูถิกมาทาย, อุปคจฺฉึ มหามุนึ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๓๕.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๖.

‘‘สตฺตสฏฺิมฺหิโต กปฺเป, เอโก สามุทฺธโร อหุ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๓๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ยูถิกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ยูถิกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ทุสฺสทายกตฺเถรอปทานํ

๓๘.

‘‘ติวรายํ ปุเร รมฺเม, ราชปุตฺโตสหํ [ราชปุตฺโต อหํ (สี. สฺยา.)] ตทา;

ปณฺณาการํ ลภิตฺวาน, อุปสนฺตสฺสทาสหํ.

๓๙.

‘‘อธิวาเสสิ ภควา, วตฺถํ [นวํ (ก.)] หตฺเถน อามสิ;

สิทฺธตฺโถ อธิวาเสตฺวา, เวหาสํ นภมุคฺคมิ.

๔๐.

‘‘พุทฺธสฺส คจฺฉมานสฺส, ทุสฺสา ธาวนฺติ ปจฺฉโต;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทสึ, พุทฺโธ โน อคฺคปุคฺคโล.

๔๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทุสฺสทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๒.

‘‘สตฺตสฏฺิมฺหิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี ตทา อหุ;

ปริสุทฺโธติ นาเมน, มนุชินฺโท มหพฺพโล.

๔๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ทุสฺสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สมาทปกตฺเถรอปทานํ

๔๔.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, มหาปูคคโณ อหุ;

เตสาหํ ปวโร อาสึ, มม พทฺธจรา [ปฏฺจรา (สฺยา.)] จ เต.

๔๕.

‘‘สพฺเพ เต สนฺนิปาเตตฺวา, ปุฺกมฺเม สมาทยึ;

มาฬํ กสฺสาม สงฺฆสฺส, ปุฺกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ.

๔๖.

‘‘สาธูติ เต ปฏิสฺสุตฺวา, มม ฉนฺทวสานุคา;

นิฏฺาเปตฺวา จ ตํ มาฬํ, วิปสฺสิสฺส อทมฺหเส.

๔๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ มาฬมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มาฬทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๘.

‘‘เอกูนสตฺตติกปฺเป [เอกูนสฏฺิกปฺปมฺหิ (สี. สฺยา.)],

เอโก อาสิ ชนาธิโป.

อาเทยฺโย นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สมาทปโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สมาทปกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปฺจงฺคุลิยตฺเถรอปทานํ

๕๐.

‘‘ติสฺโส นามาสิ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ปวิสติ คนฺธกุฏึ, วิหารกุสโล มุนิ.

๕๑.

‘‘สุคนฺธมาลมาทาย, อคมาสึ ชินนฺติกํ;

อปสทฺโท จ สมฺพุทฺเธ, ปฺจงฺคุลิมทาสหํ.

๕๒.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ คนฺธมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺจงฺคุลิสฺสิทํ [ปฺจงฺคุลิยิทํ (สี.)] ผลํ.

๕๓.

‘‘ทฺเวสตฺตติมฺหิโต กปฺเป, ราชา อาสึ สยมฺปโภ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฺจงฺคุลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

ปฺจงฺคุลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

สุปาริจริยวคฺโค สตฺตรสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุปาริจริ กณเวรี, ขชฺชโก เทสปูชโก;

กณิกาโร สปฺปิทโท, ยูถิโก ทุสฺสทายโก;

มาโฬ จ ปฺจงฺคุลิโก, จตุปฺาส คาถกาติ.

๑๘. กุมุทวคฺโค

๑. กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, มหาชาตสฺสโร อหุ;

ตตฺถโช รกฺขโส อาสึ, โฆรรูโป มหพฺพโล.

.

‘‘กุมุทํ ปุปฺผเต ตตฺถ, จกฺกมตฺตานิ ชายเร;

โอจินามิ จ ตํ ปุปฺผํ, พลิโน สมิตึ ตทา.

.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, ทฺวิปทินฺโท นราสโภ;

ปุปฺผสงฺโกจิตํ [ปุปฺผํ สงฺโกจิตํ (สี. สฺยา.), ปุปฺผํ สโมจิตํ (?)] ทิสฺวา, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ.

.

‘‘อุปาคตฺจ สมฺพุทฺธํ, เทวเทวํ นราสภํ;

สพฺพฺจ ปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

.

‘‘ยาวตา หิมวนฺตนฺตา, ปริสา สา [หิมวนฺตสฺมึ, ยาว มาลา (สฺยา.)] ตทา อหุ;

ตาวจฺฉทนสมฺปนฺโน, อคมาสิ ตถาคโต.

.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, สตฺตาเหสุํ ชนาธิปา;

สหสฺสรถนามา เต, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมุทมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กุมุทมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘โกณฺฑฺสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

อาโรหตฺถาย ปาสาทํ, นิสฺเสณี การิตา มยา.

๑๐.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๑.

‘‘เอกตฺตึสมฺหิ กปฺปานํ, สหสฺสมฺหิ ตโย อหุํ [มหา (สี. สฺยา.)];

สมฺพหุลา นาม ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิสฺเสณิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นิสฺเสณิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. รตฺติปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;

วิปสฺสึ อทฺทสํ พุทฺธํ, เทวเทวํ นราสภํ.

๑๔.

‘‘รตฺติกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, กุฏชํ ธรณีรุหํ;

สมูลํ ปคฺคเหตฺวาน, อุปเนสึ มเหสิโน.

๑๕.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, สุปฺปสนฺนสนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, ราชาโหสึ มหพฺพโล.

๑๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รตฺติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

รตฺติปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. อุทปานทายกตฺเถรอปทานํ

๑๘.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, อุทปาโน กโต มยา;

ปิณฺฑปาตฺจ ทตฺวาน [คเหตฺวาน (สฺยา.)], นิยฺยาเทสิมหํ ตทา.

๑๙.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุทปานสฺสิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุทปานทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุทปานทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. สีหาสนทายกตฺเถรอปทานํ

๒๑.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, ปทุมุตฺตรนายเก;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมทาสหํ.

๒๒.

‘‘พหูหิ คนฺธมาเลหิ, ทิฏฺธมฺมสุขาวเห;

ตตฺถ ปูชฺจ กตฺวาน, นิพฺพายติ พหุชฺชโน.

๒๓.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวา โพธิมุตฺตมํ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคตึ นุปปชฺชหํ.

๒๔.

‘‘ปนฺนรสสหสฺสมฺหิ, กปฺปานํ อฏฺ อาสุ เต [อฏฺ อาสยุํ (ก.)];

สิลุจฺจยสนามา จ, ราชาโน จกฺกวตฺติโน.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

สีหาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. มคฺคทตฺติกตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, ทฺวิปทินฺโท นราสโภ;

ทิฏฺธมฺมสุขตฺถาย, อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิ.

๒๗.

‘‘อุทฺธเต ปาเท ปุปฺผานิ, โสภํ มุทฺธนิ ติฏฺเร;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวา ปุปฺผโมกิรึ.

๒๘.

‘‘วีสกปฺปสหสฺสมฺหิ, อิโต ปฺจ ชนา อหุํ;

ปุปฺผจฺฉทนิยา นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มคฺคทตฺติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มคฺคทตฺติกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. เอกทีปิยตฺเถรอปทานํ

๓๐.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส มุนิโน, สฬเล โพธิมุตฺตเม;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เอกทีปํ อทาสหํ.

๓๑.

‘‘ภเว นิพฺพตฺตมานมฺหิ, นิพฺพตฺเต ปุฺสฺจเย;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๒.

‘‘โสฬเส กปฺปสหสฺเส, อิโต เต จตุโร ชนา;

จนฺทาภา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทีปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกทีปิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

นวมํ ภาณวารํ.

๘. มณิปูชกตฺเถรอปทานํ

๓๔.

‘‘โอเรน หิมวนฺตสฺส, นทิกา สมฺปวตฺตถ;

ตสฺสา จานุปเขตฺตมฺหิ, สยมฺภู วสเต ตทา.

๓๕.

‘‘มณึ ปคฺคยฺห ปลฺลงฺกํ, สาธุจิตฺตํ มโนรมํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๓๖.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ มณึ อภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๗.

‘‘อิโต จ ทฺวาทเส กปฺเป, สตรํสีสนามกา;

อฏฺ เต อาสุํ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๓๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มณิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มณิปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ติกิจฺฉกตฺเถรอปทานํ

๓๙.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, เวชฺโช อาสึ สุสิกฺขิโต;

อาตุรานํ สทุกฺขานํ, มหาชนสุขาวโห.

๔๐.

‘‘พฺยาธิตํ สมณํ ทิสฺวา, สีลวนฺตํ มหาชุตึ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เภสชฺชมททึ ตทา.

๔๑.

‘‘อโรโค อาสิ เตเนว, สมโณ สํวุตินฺทฺริโย;

อโสโก นาม นาเมน, อุปฏฺาโก วิปสฺสิโน.

๔๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ โอสธมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.

๔๓.

‘‘อิโต จ อฏฺเม กปฺเป, สพฺโพสธสนามโก;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.

๔๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกิจฺฉโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติกิจฺฉกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. สงฺฆุปฏฺากตฺเถรอปทานํ

๔๕.

‘‘เวสฺสภุมฺหิ ภควติ, อโหสารามิโก อหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อุปฏฺึ สงฺฆมุตฺตมํ.

๔๖.

‘‘เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.

๔๗.

‘‘อิโต เต สตฺตเม กปฺเป, สตฺเตวาสุํ สโมทกา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.

๔๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สงฺฆุปฏฺาโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สงฺฆุปฏฺากตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

กุมุทวคฺโค อฏฺารสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

กุมุโท อถ นิสฺเสณี, รตฺติโก อุทปานโท;

สีหาสนี มคฺคทโท, เอกทีปี มณิปฺปโท;

ติกิจฺฉโก อุปฏฺาโก, เอกปฺาส คาถกาติ.

๑๙. กุฏชปุปฺผิยวคฺโค

๑. กุฏชปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, สตรํสึว อุคฺคตํ;

ทิสํ อนุวิโลเกนฺตํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.

.

‘‘กุฏชํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, สํวิตฺถตสโมตฺถตํ;

รุกฺขโต โอจินิตฺวาน, ผุสฺสสฺส อภิโรปยึ.

.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.