📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

ขุทฺทกนิกาเย

เถราปทานปาฬิ

(ทุติโย ภาโค)

๔๓. สกึสมฺมชฺชกวคฺโค

๑. สกึสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, ปาฏลึ โพธิมุตฺตมํ;

ทิสฺวาว ตํ ปาทปคฺคํ, ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ.

.

‘‘สมฺมชฺชนึ คเหตฺวาน, โพธึ สมฺมชฺชิ ตาวเท;

สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ โพธึ, อวนฺทึ ปาฏลึ อหํ.

.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

นมสฺสมาโน ตํ โพธึ, คฺฉึ ปฏิกุฏึ อหํ.

.

‘‘ตาทิมคฺเคน คจฺฉามิ, สรนฺโต โพธิมุตฺตมํ;

อชคโร มํ ปีเฬสิ, โฆรรูโป มหพฺพโล.

.

‘‘อาสนฺเน เม กตํ กมฺมํ, ผเลน โตสยี มมํ;

กเฬวรํ เม คิลติ, เทวโลเก รมามหํ.

.

‘‘อนาวิลํ มม จิตฺตํ, วิสุทฺธํ ปณฺฑรํ สทา;

โสกสลฺลํ น ชานามิ, จิตฺตสนฺตาปนํ มม.

.

‘‘กุฏฺํ คณฺโฑ กิลาโส จ, อปมาโร วิตจฺฉิกา;

ททฺทุ กณฺฑุ จ เม นตฺถิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ [สมฺมชฺชเน อิทํ (สี.)].

.

‘‘โสโก จ ปริเทโว จ, หทเย เม น วิชฺชติ;

อภนฺตํ อุชุกํ จิตฺตํ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ.

.

‘‘สมาธีสุ น มชฺชามิ [สมาธีสุ น สชฺชามิ (สี.), สมาธึ ปุน ปชฺชามิ (สฺยา)], วิสทํ โหติ มานสํ;

ยํ ยํ สมาธิมิจฺฉามิ, โส โส สมฺปชฺชเต มมํ.

๑๐.

‘‘รชนีเย น รชฺชามิ, อโถ ทุสฺสนิเยสุ [โทสนิเยสุ (สี. สฺยา. ก.)] จ;

โมหนีเย น มุยฺหามิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ.

๑๑.

‘‘เอกนวุติโต [เอกนวุเต อิโต (สี. สฺยา.)] กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ.

๑๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๑๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สกึสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สกึสมฺมชฺชกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. เอกทุสฺสทายกตฺเถรอปทานํ

๑๕.

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ ติณหารโก;

ติณหาเรน ชีวามิ, เตน โปเสมิ ทารเก.

๑๖.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.

๑๗.

‘‘สเก ฆเร นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท;

‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, เทยฺยธมฺโม น วิชฺชติ.

๑๘.

‘‘‘อิทํ เม สาฏกํ เอกํ, นตฺถิ เม โกจิ ทายโก;

ทุกฺโข นิรยสมฺผสฺโส, โรปยิสฺสามิ ทกฺขิณํ’.

๑๙.

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ;

เอกํ ทุสฺสํ คเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.

๒๐.

‘‘เอกํ ทุสฺสํ ททิตฺวาน, อุกฺกุฏฺึ สมฺปวตฺตยึ;

‘ยทิ พุทฺโธ ตุวํ วีร, ตาเรหิ มํ มหามุนิ’.

๒๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม ทานํ ปกิตฺเตนฺโต, อกา เม อนุโมทนํ.

๒๒.

‘‘‘อิมินา เอกทุสฺเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปสตสหสฺสานิ, วินิปาตํ น คจฺฉสิ.

๒๓.

‘‘‘ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;

เตตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี [จกฺกวตฺติ (สฺยา.)] ภวิสฺสสิ.

๒๔.

‘‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ [อสงฺกยํ (สฺยา. ก.) เอวมุปริปิ];

เทวโลเก มนุสฺเส วา, สํสรนฺโต ตุวํ ภเว.

๒๕.

‘‘‘รูปวา คุณสมฺปนฺโน, อนวกฺกนฺตเทหวา [อนุวตฺตนฺต… (สฺยา)];

อกฺโขภํ อมิตํ ทุสฺสํ, ลภิสฺสสิ ยทิจฺฉกํ’.

๒๖.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร [ธีโร (สี. สฺยา.)], หํสราชาว อมฺพเร.

๒๗.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘ปทุทฺธาเร ปทุทฺธาเร, ทุสฺสํ นิพฺพตฺตเต มมํ;

เหฏฺา ทุสฺสมฺหิ ติฏฺามิ, อุปริจฺฉทนํ มม.

๒๙.

‘‘จกฺกวาฬํ อุปาทาย, สกานนํ สปพฺพตํ;

อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช, ทุสฺเสหจฺฉาทเยยฺย ตํ.

๓๐.

‘‘เตเนว เอกทุสฺเสน, สํสรนฺโต ภวาภเว;

สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว.

๓๑.

‘‘วิปากํ วิเอกทุสฺสสฺส, นาชฺฌคํ กตฺถจิกฺขยํ;

อยํ เม อนฺติมา ชาติ, วิปจฺจติ อิธาปิ เม.

๓๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทุสฺสมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

เอกทุสฺสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. เอกาสนทายกตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, โคสิโต นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตา.

๓๗.

‘‘นารโท นาม นาเมน, กสฺสโป อิติ มํ วิทู;

สุทฺธิมคฺคํ คเวสนฺโต, วสามิ โคสิเต ตทา.

๓๘.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, อคฺฉิ อนิลฺชสา.

๓๙.

‘‘วนคฺเค คจฺฉมานสฺส, ทิสฺวา รํสึ มเหสิโน;

กฏฺมฺจํ ปฺาเปตฺวา, อชินฺจ อปตฺถรึ.

๔๐.

‘‘อาสนํ ปฺาเปตฺวาน, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

โสมนสฺสํ ปเวทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๔๑.

‘‘‘สลฺลกตฺโต มหาวีร, อาตุรานํ ติกิจฺฉโก;

มมํ โรคปเรตสฺส [ราค… (สฺยา.)], ติกิจฺฉํ เทหิ นายก.

๔๒.

‘‘‘กลฺลตฺถิกา เย ปสฺสนฺติ, พุทฺธเสฏฺ ตุวํ มุเน;

ธุวตฺถสิทฺธึ ปปฺโปนฺติ, เอเตสํ อชโร [ชชฺชโร (สี. ปี. ก.)] ภเว.

๔๓.

‘‘‘น เม เทยฺยธมฺโม อตฺถิ, ปวตฺตผลโภชิหํ;

อิทํ เม อาสนํ อตฺถิ [น เม เทยฺยํ ตว อตฺถิ (สี. สฺยา.)], นิสีท กฏฺมฺจเก’.

๔๔.

‘‘นิสีทิ ตตฺถ ภควา, อสมฺภีโตว [อจฺฉมฺภิโตว (สฺยา. ก.)] เกสรี;

มุหุตฺตํ วีตินาเมตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๔๕.

‘‘‘วิสฏฺโ [วิสฺสตฺโถ (สี. ปี), วิสฺสฏฺโ (สฺยา. ก.)] โหหิ มา ภายิ, ลทฺโธ โชติรโส ตยา;

ยํ ตุยฺหํ ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปริปูริสฺสตินาคเต [ปริปูริสฺสตาสนํ (สฺยา. ก.)].

๔๖.

‘‘‘น โมฆํ ตํ กตํ ตุยฺหํ, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

สกฺกา อุทฺธริตุํ อตฺตา, ยสฺส จิตฺตํ ปณีหิตํ [สุนีหิตํ (สฺยา.)].

๔๗.

‘‘‘อิมินาสนทาเนน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปสตสหสฺสานิ, วินิปาตํ น คจฺฉสิ.

๔๘.

‘‘‘ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;

อสีติกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสสิ.

๔๙.

‘‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสาเร สํสริสฺสสิ’.

๕๐.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๕๑.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สรถํ สนฺทมานิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๒.

‘‘กานนํ ปวิสิตฺวาปิ, ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺติ.

๕๓.

‘‘วาริมชฺฌคโต สนฺโต, ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺติ.

๕๔.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ปลฺลงฺกสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

๕๕.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ.

๕๖.

‘‘เอกาสนํ ททิตฺวาน, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

ธมฺมปลฺลงฺกมาทาย [ธมฺมปลฺลงฺกมฺาย (สฺยา. ก.)], วิหรามิ อนาสโว.

๕๗.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เอกาสนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. สตฺตกทมฺพปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๖๑.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, กุกฺกุโฏ [กทมฺโพ (สี. สฺยา. ปี.)] นาม ปพฺพโต;

ตมฺหิ ปพฺพตปาทมฺหิ, สตฺต พุทฺธา วสึสุ เต.

๖๒.

‘‘กทมฺพํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;

สตฺต มาลา คเหตฺวาน, ปุฺจิตฺเตน [ปุณฺณจิตฺเตน (ก.)] โอกิรึ.

๖๓.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๖๔.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สตฺตกทมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สตฺตกทมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๖๘.

‘‘วนกมฺมิโก ปุเร อาสึ, ปิตุมาตุมเตนหํ [ปิตุปิตามเหนหํ (สี. สฺยา. ปี.)];

ปสุมาเรน ชีวามิ, กุสลํ เม น วิชฺชติ.

๖๙.

‘‘มม อาสยสามนฺตา, ติสฺโส โลกคฺคนายโก;

ปทานิ ตีณิ ทสฺเสสิ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา.

๗๐.

‘‘อกฺกนฺเต จ ปเท ทิสฺวา, ติสฺสนามสฺส สตฺถุโน;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ.

๗๑.

‘‘โกรณฺฑํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปาทปํ ธรณีรุหํ;

สโกสกํ คเหตฺวาน, ปทเสฏฺมปูชยึ.

๗๒.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๗๓.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โกรณฺฑวณฺณโกเยว, สุปฺปภาโส ภวามหํ.

๗๔.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปทปูชายิทํ ผลํ.

๗๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกรณฺฑปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ฆตมณฺฑทายกตฺเถรอปทานํ

๗๘.

‘‘สุจินฺติตํ ภควนฺตํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

อุปวิฏฺํ มหารฺํ, วาตาพาเธน ปีฬิตํ.

๗๙.

‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ฆตมณฺฑมุปานยึ;

กตตฺตา อาจิตตฺตา จ, คงฺคา ภาคีรถี อยํ.

๘๐.

‘‘มหาสมุทฺทา จตฺตาโร, ฆตํ สมฺปชฺชเร มม;

อยฺจ ปถวี โฆรา, อปฺปมาณา อสงฺขิยา.

๘๑.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, ภวเต มธุสกฺกรา;

จาตุทฺทีปา [จตุทฺทิสา (สฺยา.)] อิเม รุกฺขา, ปาทปา ธรณีรุหา.

๘๒.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, กปฺปรุกฺขา ภวนฺติ เต;

ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ.

๘๓.

‘‘เอกปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๘๔.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ฆตมณฺฑสฺสิทํ ผลํ.

๘๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ฆตมณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ฆตมณฺฑทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. เอกธมฺมสฺสวนิยตฺเถรอปทานํ

๘๘.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต, สนฺตาเรสิ พหุํ ชนํ.

๘๙.

‘‘อหํ เตน สมเยน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;

ธุนนฺโต วากจีรานิ, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.

๙๐.

‘‘พุทฺธเสฏฺสฺส อุปริ, คนฺตุํ น วิสหามหํ;

ปกฺขีว เสลมาสชฺช, คมนํ น ลภามหํ.

๙๑.

‘‘อุทเก โวกฺกมิตฺวาน, เอวํ คจฺฉามิ อมฺพเร;

น เม อิทํ ภูตปุพฺพํ, อิริยาปถวิโกปนํ.

๙๒.

‘‘หนฺท เมตํ คเวสิสฺสํ, อปฺเปวตฺถํ ลเภยฺยหํ;

โอโรหนฺโต อนฺตลิกฺขา, สทฺทมสฺโสสิ สตฺถุโน.

๙๓.

‘‘สเรน รชนีเยน, สวนีเยน วคฺคุนา;

อนิจฺจตํ กเถนฺตสฺส, ตฺเว อุคฺคหึ ตทา;

อนิจฺจสฺมุคฺคยฺห, อคมาสึ มมสฺสมํ.

๙๔.

‘‘ยาวตายุํ วสิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ;

จริเม วตฺตมานมฺหิ, สทฺธมฺมสฺสวนํ สรึ.

๙๕.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๙๖.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมึ อหํ;

เอกปฺาสกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ.

๙๗.

‘‘เอกวีสติกฺขตฺตุฺจ [เอกตึสติ… (สฺยา.)], จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๙๘.

‘‘อนุโภมิ สกํ ปุฺํ, สุขิโตหํ ภวาภเว;

อนุสฺสรามิ ตํ สฺํ, สํสรนฺโต ภวาภเว;

น โกฏึ ปฏิวิชฺฌามิ, นิพฺพานํ อจฺจุตํ ปทํ.

๙๙.

‘‘ปิตุเคเห นิสีทิตฺวา, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย;

กถํส [กถยํ (สี. ปี. ก.)] ปริทีเปนฺโต, อนิจฺจตมุทาหริ.

๑๐๐.

‘‘‘อนิจฺจา วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;

อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข’.

๑๐๑.

‘‘สห คาถํ สุณิตฺวาน, ปุพฺพสฺมนุสฺสรึ;

เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๐๒.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺเสน, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, ธมฺมสฺสวนสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๓.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ธมฺมมสุณึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธมฺมสฺสวนสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกธมฺมสฺสวนิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกธมฺมสฺสวนิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. สุจินฺติตตฺเถรอปทานํ

๑๐๗.

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ กสฺสโก ตทา;

กสิกมฺเมน ชีวามิ, เตน โปเสมิ ทารเก.

๑๐๘.

‘‘สุสมฺปนฺนํ ตทา เขตฺตํ, ธฺํ เม ผลินํ [ผลิตํ (สี. ปี.)] อหุ;

ปากกาเล จ สมฺปตฺเต, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.

๑๐๙.

‘‘นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ, ชานนฺตสฺส คุณาคุณํ;

โยหํ สงฺเฆ อทตฺวาน, อคฺคํ ภุฺเชยฺย เจ ตทา [มตฺตนา (สฺยา.)].

๑๑๐.

‘‘อยํ พุทฺโธ อสมสโม, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ;

ตโต ปภาวิโต สงฺโฆ, ปุฺกฺเขตฺโต อนุตฺตโร.

๑๑๑.

‘‘ตตฺถ ทสฺสามหํ ทานํ, นวสสฺสํ ปุเร ปุเร;

เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, หฏฺโ ปีณิตมานโส [ปีติก… (สฺยา.)].

๑๑๒.

‘‘เขตฺตโต ธฺมาหตฺวา, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมึ;

อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๑๑๓.

‘‘‘นวสสฺสฺจ สมฺปนฺนํ, อายาโคสิ [อิธ โหสิ (สฺยา.)] จ ตฺวํ มุเน;

อนุกมฺปมุปาทาย, อธิวาเสหิ จกฺขุม’.

๑๑๔.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม สงฺกปฺปมฺาย, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๑๑๕.

‘‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;

เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต;

ยชนฺตานํ มนุสฺสานํ, ปุฺเปกฺขาน ปาณินํ.

๑๑๖.

‘‘‘กโรโตปธิกํ ปุฺํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ;

ตสฺมึ สงฺเฆว [สํเฆ จ (สฺยา. ปี.)] ทาตพฺพํ, ตว สสฺสํ ตเถตรํ.

๑๑๗.

‘‘‘สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวาน, ภิกฺขู เนตฺวาน สํฆรํ;

ปฏิยตฺตํ ฆเร สนฺตํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส เทหิ ตฺวํ’.

๑๑๘.

‘‘สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวาน, ภิกฺขู เนตฺวาน สํฆรํ;

ยํ ฆเร ปฏิยตฺตํ เม, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ.

๑๑๙.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๑๒๐.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, โสวณฺณํ สปฺปภสฺสรํ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

เอกูนวีสติมํ ภาณวารํ.

๑๒๑.

‘‘อากิณฺณํ ภวนํ มยฺหํ, นารีคณสมากุลํ;

ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, วสามิ ติทเส อหํ.

๑๒๒.

‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๒๓.

‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, ลภามิ อมิตํ ธนํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๔.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกํ สนฺทมานิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ [สพฺพเมตมฺปิ (ก.)], นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๕.

‘‘นววตฺถํ นวผลํ, นวคฺครสโภชนํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๖.

‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๗.

‘‘ทาสีคณํ ทาสคณํ, นาริโย จ อลงฺกตา;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๘.

‘‘น มํ สีตํ วา อุณฺหํ วา, ปริฬาโห น วิชฺชติ;

อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ, หทเย เม น วิชฺชติ.

๑๒๙.

‘‘อิทํ ขาท อิทํ ภุฺช, อิมมฺหิ สยเน สย;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๓๐.

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก ทานิ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ เทยฺยธมฺโม เม, ผลํ โตเสสิ สพฺพทา.

๑๓๑.

‘‘นวสสฺสํ ททิตฺวาน, สงฺเฆ คณวรุตฺตเม;

อฏฺานิสํเส อนุโภมิ, กมฺมานุจฺฉวิเก มม.

๑๓๒.

‘‘วณฺณวา ยสวา โหมิ, มหาโภโค อนีติโก;

มหาปกฺโข [มหาภกฺโข (สฺยา. ก.)] สทา โหมิ, อเภชฺชปริโส สทา.

๑๓๓.

‘‘สพฺเพ มํ อปจายนฺติ, เย เกจิ ปถวิสฺสิตา;

เทยฺยธมฺมา จ เย เกจิ, ปุเร ปุเร ลภามหํ.

๑๓๔.

‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส วา มชฺเฌ, พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมุขา;

สพฺเพปิ สมติกฺกมฺม, เทนฺติ มเมว ทายกา.

๑๓๕.

‘‘ปมํ นวสสฺสฺหิ, ทตฺวา สงฺเฆ คณุตฺตเม;

อิมานิสํเส อนุโภมิ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๓๖.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๑๓๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว;

๑๓๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๓๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุจินฺติโต เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สุจินฺติตตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. โสวณฺณกิงฺกณิยตฺเถรอปทานํ

๑๔๐.

‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

วากจีรธโร อาสึ, ตโปกมฺมมปสฺสิโต.

๑๔๑.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

อุปฺปชฺชิ ตมฺหิ สมเย, ตารยนฺโต มหาชนํ.

๑๔๒.

‘‘พลฺจ วต เม ขีณํ, พฺยาธินา ปรเมน ตํ;

พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, ปุลิเน ถูปมุตฺตมํ.

๑๔๓.

‘‘กริตฺวา หฏฺจิตฺโตหํ, สหตฺเถน [ปสาเทน (ก.)] สโมกิรึ;

โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานิ, อุทคฺคมนโส อหํ.

๑๔๔.

‘‘สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, ถูปํ ปริจรึ อหํ;

เตน เจโตปสาเทน, อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโน.

๑๔๕.

‘‘เทวโลกํ คโต สนฺโต, ลภามิ วิปุลํ สุขํ;

สุวณฺณวณฺโณ ตตฺถาสึ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๔๖.

‘‘อสีติโกฏิโย มยฺหํ, นาริโย สมลงฺกตา;

สทา มยฺหํ อุปฏฺนฺติ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๔๗.

‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ [สฏฺิตูริย… (ก.)], เภริโย ปณวานิ จ;

สงฺขา จ ฑิณฺฑิมา ตตฺถ, วคฺคู วชฺชนฺติ [นทนฺติ (สี.), วทนฺติ (ปี.)] ทุนฺทุภี.

๑๔๘.

‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, หตฺถิโน สมลงฺกตา;

ติธาปภินฺนมาตงฺคา, กุฺชรา สฏฺิหายนา.

๑๔๙.

‘‘เหมชาลาภิสฺฉนฺนา, อุปฏฺานํ กโรนฺติ เม;

พลกาเย คเช เจว, อูนตา เม น วิชฺชติ.

๑๕๐.

‘‘โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานํ, วิปากํ อนุโภมหํ;

อฏฺปฺาสกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ.

๑๕๑.

‘‘เอกสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปถพฺยา รชฺชํ เอกสตํ, มหิยา การยึ อหํ.

๑๕๒.

‘‘โส ทานิ อมตํ ปตฺโต, อสงฺขตํ สุทุทฺทสํ [คมฺภีรํ ทุทฺทสํ ปทํ (สฺยา.)];

สํโยชนปริกฺขีโณ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๕๓.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๕๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๕๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสวณฺณกิงฺกณิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โสวณฺณกิงฺกณิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. โสณฺณโกนฺตริกตฺเถรอปทานํ

๑๕๗.

‘‘มโนภาวนิยํ พุทฺธํ, อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ;

อิริยมานํ พฺรหฺมปเถ, จิตฺตวูปสเม รตํ.

๑๕๘.

‘‘นิตฺติณฺณโอฆํ สมฺพุทฺธํ, ฌายึ ฌานรตํ มุนึ;

อุปติตฺถํ สมาปนฺนํ, อินฺทิวรทลปฺปภํ.

๑๕๙.

‘‘อลาพุโนทกํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺํ อุปาคมึ;

พุทฺธสฺส ปาเท โธวิตฺวา, อลาพุกมทาสหํ.

๑๖๐.

‘‘อาณาเปสิ จ สมฺพุทฺโธ, ปทุมุตฺตรนามโก;

‘อิมินา ทกมาหตฺวา, ปาทมูเล เปหิ เม’.

๑๖๑.

‘‘สาธูติหํ ปฏิสฺสุตฺวา, สตฺถุคารวตาย จ;

ทกํ อลาพุนาหตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อุปาคมึ.

๑๖๒.

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, จิตฺตํ นิพฺพาปยํ มม;

‘อิมินาลาพุทาเนน, สงฺกปฺโป เต สมิชฺฌตุ’.

๑๖๓.

‘‘ปนฺนรเสสุ กปฺเปสุ, เทวโลเก รมึ อหํ;

ตึสติกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๑๖๔.

‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, จงฺกมนฺตสฺส ติฏฺโต;

โสวณฺณํ โกนฺตรํ คยฺห, ติฏฺเต ปุรโต มม.

๑๖๕.

‘‘พุทฺธสฺส ทตฺวานลาพุํ, ลภามิ โสณฺณโกนฺตรํ;

อปฺปกมฺปิ กตํ การํ, วิปุลํ โหติ ตาทิสุ.

๑๖๖.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํลาพุมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อลาพุสฺส อิทํ ผลํ.

๑๖๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๖๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๖๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสณฺณโกนฺตริโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โสณฺณโกนฺตริกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

สกึสมฺมชฺชกวคฺโค เตจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สกึสมฺมชฺชโก เถโร, เอกทุสฺสี เอกาสนี;

กทมฺพโกรณฺฑกโท, ฆตสฺสวนิโกปิ จ.

สุจินฺติโก กิงฺกณิโก, โสณฺณโกนฺตริโกปิ จ;

เอกคาถาสตฺเจตฺถ, เอกสตฺตติเมว จ.

๔๔. เอกวิหาริวคฺโค

๑. เอกวิหาริกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

.

‘‘นิปฺปปฺโจ นิราลมฺโพ, อากาสสมมานโส;

สุฺตาพหุโล ตาที, อนิมิตฺตรโต วสี.

.

‘‘อสงฺคจิตฺโต นิกฺเลโส [นิลฺเลโป (สฺยา. ก.)], อสํสฏฺโ กุเล คเณ;

มหาการุณิโก วีโร, วินโยปายโกวิโท.

.

‘‘อุยฺยุตฺโต ปรกิจฺเจสุ, วินยนฺโต สเทวเก;

นิพฺพานคมนํ มคฺคํ, คตึ ปงฺกวิโสสนํ.

.

‘‘อมตํ ปรมสฺสาทํ, ชรามจฺจุนิวารณํ;

มหาปริสมชฺเฌ โส, นิสินฺโน โลกตารโก.

.

‘‘กรวีกรุโต [กรวีกรุโท (สฺยา. ปี. ก.)] นาโถ, พฺรหฺมโฆโส ตถาคโต;

อุทฺธรนฺโต มหาทุคฺคา, วิปฺปนฏฺเ อนายเก.

.

‘‘เทเสนฺโต วิรชํ ธมฺมํ, ทิฏฺโ เม โลกนายโก;

ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

.

‘‘ปพฺพชิตฺวา ตทาปาหํ, จินฺเตนฺโต ชินสาสนํ;

เอกโกว วเน รมฺเม, วสึ สํสคฺคปีฬิโต.

.

‘‘สกฺกายวูปกาโส เม, เหตุภูโต มมาภวี [มมาคมี (สฺยา. ปี.)];

มนโส วูปกาสสฺส, สํสคฺคภยทสฺสิโน.

๑๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๑๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกวิหาริโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เอกวิหาริกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. เอกสงฺขิยตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, มหาโพธิมโห อหุ;

มหาชนา สมาคมฺม, ปูเชนฺติ โพธิมุตฺตมํ.

๑๔.

‘‘น หิ ตํ โอรกํ มฺเ, พุทฺธเสฏฺโ ภวิสฺสติ;

ยสฺสายํ อีทิสา โพธิ, ปูชนียา [อีทิโส โพธิ, ปูชนีโย (สฺยา.)] จ สตฺถุโน.

๑๕.

‘‘ตโต สงฺขํ คเหตฺวาน, โพธิรุกฺขมุปฏฺหึ;

ธมนฺโต สพฺพทิวสํ, อวนฺทึ โพธิมุตฺตมํ.

๑๖.

‘‘อาสนฺนเก กตํ กมฺมํ, เทวโลกํ อปาปยี;

กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.

๑๗.

‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา;

สทา มยฺหํ อุปฏฺนฺติ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๘.

‘‘เอกสตฺตติเม กปฺเป, ราชา อาสึ สุทสฺสโน;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุมณฺฑสฺส อิสฺสโร.

๑๙.

‘‘ตโต องฺคสตา ตุริยา [ตูรา (สี. ก.)], ปริวาเรนฺติ มํ สทา;

อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, อุปฏฺานสฺสิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

มาตุกุจฺฉิคตสฺสาปิ, วชฺชเร เภริโย สทา.

๒๑.

‘‘อุปฏฺิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อนุภุตฺวาน สมฺปทา;

สิวํ สุเขมํ อมตํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๒๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกสงฺขิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เอกสงฺขิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ปาฏิหีรสฺกตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

วสีสตสหสฺเสหิ, นครํ ปาวิสี ตทา.

๒๗.

‘‘นครํ ปวิสนฺตสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโน;

รตนานิ ปชฺโชตึสุ [ปนาทึสุ (ปี.)], นิคฺโฆโส อาสิ ตาวเท.

๒๘.

‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, เภรี วชฺชุมฆฏฺฏิตา;

สยํ วีณา ปวชฺชนฺติ, พุทฺธสฺส ปวิสโต ปุรํ.

๒๙.

‘‘พุทฺธเสฏฺํ นมสฺสามิ [น ปสฺสามิ (สี.)], ปทุมุตฺตรมหามุนึ;

ปาฏิหีรฺจ ปสฺสิตฺวา, ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ.

๓๐.

‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;

อเจตนาปิ ตุริยา, สยเมว ปวชฺชเร.

๓๑.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.

๓๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาฏิหีรสฺโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปาฏิหีรสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. าณตฺถวิกตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘กณิการํว ชลิตํ, ทีปรุกฺขํว โชติตํ;

กฺจนํว วิโรจนฺตํ, อทฺทสํ ทฺวิปทุตฺตมํ.

๓๖.

‘‘กมณฺฑลุํ เปตฺวาน, วากจีรฺจ กุณฺฑิกํ;

เอกํสํ อชินํ กตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ ถวึ อหํ.

๓๗.

‘‘‘ตมนฺธการํ วิธมํ, โมหชาลสมากุลํ;

าณาโลกํ ทสฺเสตฺวาน, นิตฺติณฺโณสิ มหามุนิ.

๓๘.

‘‘‘สมุทฺธรสิมํ โลกํ, สพฺพาวนฺตมนุตฺตรํ;

าเณ เต อุปมา นตฺถิ, ยาวตาชคโตคติ [ยาวตา จ คโตคติ (ปี. ก.)].

๓๙.

‘‘‘เตน าเณน สพฺพฺู, อิติ พุทฺโธ ปวุจฺจติ;

วนฺทามิ ตํ มหาวีรํ, สพฺพฺุตมนาวรํ’.

๔๐.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, พุทฺธเสฏฺํ ถวึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, าณตฺถวายิทํ ผลํ;

๔๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว;

๔๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา าณตฺถวิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

าณตฺถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถรอปทานํ

๔๔.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ทฺวารปาโล อโหสหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.

๔๕.

‘‘อุจฺฉุขณฺฑิกมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.

๔๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ อุจฺฉุมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุจฺฉุขณฺฑสฺสิทํ ผลํ.

๔๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุจฺฉุขณฺฑิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. กฬมฺพทายกตฺเถรอปทานํ

๕๐.

‘‘โรมโส นาม สมฺพุทฺโธ, วสเต ปพฺพตนฺตเร;

กฬมฺพํ ตสฺส ปาทาสึ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๕๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กฬมฺพสฺส อิทํ ผลํ.

๕๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กฬมฺพทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กฬมฺพทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อมฺพาฏกทายกตฺเถรอปทานํ

๕๕.

‘‘วิปิเน พุทฺธํ ทิสฺวาน, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

อมฺพาฏกํ คเหตฺวาน, สยมฺภุสฺส อทาสหํ.

๕๖.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อมฺพาฏกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. หรีตกทายกตฺเถรอปทานํ

๖๐.

‘‘หรีตกํ อามลกํ, อมฺพชมฺพุวิภีตกํ;

โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, สยเมว หรามหํ.

๖๑.

‘‘ทิสฺวาน ปพฺภารคตํ, ฌายึ ฌานรตํ มุนึ;

อาพาเธน อาปีเฬนฺตํ, อทุตียํ มหามุนึ.

๖๒.

‘‘หรีตกํ คเหตฺวาน, สยมฺภุสฺส อทาสหํ;

ขาทมตฺตมฺหิ เภสชฺเช, พฺยาธิ ปสฺสมฺภิ [ปสฺสทฺธิ (ก.)] ตาวเท.

๖๓.

‘‘ปหีนทรโถ พุทฺโธ, อนุโมทมกาสิ เม;

‘เภสชฺชทาเนนิมินา, พฺยาธิวูปสเมน จ.

๖๔.

‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, ชาโต วา อฺชาติยา;

สพฺพตฺถ สุขิโต โหตุ, มา จ เต พฺยาธิมาคมา’.

๖๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สยมฺภู อปราชิโต;

นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๖๖.

‘‘ยโต หรีตกํ ทินฺนํ, สยมฺภุสฺส มเหสิโน;

อิมํ ชาตึ อุปาทาย, พฺยาธิ เม นุปปชฺชถ.

๖๗.

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๘.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, เภสชฺชมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.

๖๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา หรีตกทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

หรีตกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. อมฺพปิณฺฑิยตฺเถรอปทานํ

๗๒.

‘‘หตฺถิราชา ตทา อาสึ, อีสาทนฺโต อุรุฬฺหวา;

วิจรนฺโต พฺรหารฺเ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๗๓.

‘‘อมฺพปิณฺฑํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ;

ปฏิคฺคณฺหิ มหาวีโร, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก.

๗๔.

‘‘มม นิชฺฌายมานสฺส, ปริภุฺชิ ตทา ชิโน;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.

๗๕.

‘‘ตโต อหํ จวิตฺวาน, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

เอเตเนว อุปาเยน, อนุภุตฺวาน สมฺปทา.

๗๖.

‘‘ปธานปหิตตฺโตหํ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๗๗.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพปิณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อมฺพปิณฺฑิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. อมฺพผลิยตฺเถรอปทานํ

๘๑.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, ธารโต อุตฺตมํ ยสํ.

๘๒.

‘‘อคฺคผลํ คเหตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.

๘๓.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท [ทิปทินฺท (สี. สฺยา. ปี.)], โลกเชฏฺ นราสภ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๘๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อคฺคทานสฺสิทํ ผลํ.

๘๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

อมฺพผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

เอกวิหาริวคฺโค จตุจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

เถโร เอกวิหารี จ, สงฺขิโย ปาฏิหีรโก;

ถวิโก อุจฺฉุขณฺฑี จ, กฬมฺพอมฺพาฏกโท.

หรีตกมฺพปิณฺฑี จ, อมฺพโท ทสโม ยติ;

ฉฬสีติ จ คาถาโย, คณิตาโย วิภาวิภิ.

๔๕. วิภีตกวคฺโค

๑. วิภีตกมิฺชิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘กกุสนฺโธ มหาวีโร, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

คณมฺหา วูปกฏฺโ โส, อคมาสิ วนนฺตรํ.

.

‘‘พีชมิฺชํ คเหตฺวาน, ลตาย อาวุณึ อหํ;

ภควา ตมฺหิ สมเย, ฌายเต ปพฺพตนฺตเร.

.

‘‘ทิสฺวานหํ เทวเทวํ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, พีชมิฺชมทาสหํ.

.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ มิฺชมททึ [ผลมททึ (สี. ปี.), พีชมททึ (สฺยา.)] ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พีชมิฺชสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วิภีตกมิฺชิโย [วิเภทก… (สฺยา. ก.)] เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วิภีตกมิฺชิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. โกลทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อชิเนน นิวตฺโถหํ, วากจีรธโร ตทา;

ขาริยา ปูรยิตฺวาน, โกลํหาสึ มมสฺสมํ [ขาริภารํ หริตฺวาน, โกลมาหริมสฺสมํ (สี. ปี.)].

.

‘‘ตมฺหิ กาเล สิขี พุทฺโธ, เอโก อทุติโย อหุ;

มมสฺสมํ อุปาคจฺฉิ, ชานนฺโต สพฺพกาลิกํ.

๑๐.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ;

อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํ.

๑๑.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกลทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โกลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. พิลฺลิยตฺเถรอปทานํ

๑๕.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อสฺสโม สุกโต มม;

พิลฺลรุกฺเขหิ [เพลุวรุกฺเขหิ (สฺยา.)] อากิณฺโณ, นานาทุมนิเสวิโต.

๑๖.

‘‘สุคนฺธํ เพลุวํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺมนุสฺสรึ;

ขาริภารํ ปูรยิตฺวา, ตุฏฺโ สํวิคฺคมานโส.

๑๗.

‘‘กกุสนฺธํ อุปาคมฺม, พิลฺลปกฺกมทาสหํ;

ปุฺกฺเขตฺตสฺส วีรสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๑๘.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ, ยํ ผลมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พิลฺลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

พิลฺลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ภลฺลาตทายกตฺเถรอปทานํ

๒๒.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ;

วิปินคฺเคน [ปวนคฺเคน (สี. สฺยา. ปี.)] คจฺฉนฺตํ, สาลราชํว ผุลฺลิตํ.

๒๓.

‘‘ติณตฺถรํ ปฺาเปตฺวา, พุทฺธเสฏฺํ อยาจหํ;

‘อนุกมฺปตุ มํ พุทฺโธ, ภิกฺขํ อิจฺฉามิ ทาตเว’.

๒๔.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, อตฺถทสฺสี มหายโส;

มม สงฺกปฺปมฺาย, โอรูหิ มม อสฺสเม.

๒๕.

‘‘โอโรหิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, นิสีทิ ปณฺณสนฺถเร;

ภลฺลาตกํ คเหตฺวาน, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.

๒๖.

‘‘มม นิชฺฌายมานสฺส, ปริภุฺชิ ตทา ชิโน;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อภิวนฺทึ ตทา ชินํ.

๒๗.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ผลมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภลฺลาตทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ภลฺลาตทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อุตฺตลิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘นิคฺโรเธ หริโตภาเส, สํวิรุฬฺหมฺหิ ปาทเป;

อุตฺตลิมาลํ [อุมฺมา มาลํ หิ (สฺยา.)] ปคฺคยฺห, โพธิยา อภิโรปยึ.

๓๒.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ โพธิมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โพธิปูชายิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตลิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุตฺตลิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อมฺพาฏกิยตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘สุปุปฺผิตํ สาลวนํ, โอคยฺห เวสฺสภู มุนิ;

นิสีทิ คิริทุคฺเคสุ, อภิชาโตว เกสรี.

๓๗.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อมฺพาฏกมปูชยึ;

ปุฺกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํ [มหาวีรํ (สี. สฺยา.)], ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๓๘.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคติ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อมฺพาฏกิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. สีหาสนิกตฺเถรอปทานํ

๔๒.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, สพฺพภูตหิเตสิโน;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สีหาสนมทาสหํ.

๔๓.

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, ยตฺถ ยตฺถ วสามหํ;

ลภามิ วิปุลํ พฺยมฺหํ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.

๔๔.

‘‘โสณฺณมยา รูปิมยา, โลหิตงฺคมยา [โลหิตงฺกมยา (สี. สฺยา. ปี.)] พหู;

มณิมยา จ ปลฺลงฺกา, นิพฺพตฺตนฺติ มมํ สทา.

๔๕.

‘‘โพธิยา อาสนํ กตฺวา, ชลชุตฺตมนามิโน;

อุจฺเจ กุเล ปชายามิ, อโห ธมฺมสุธมฺมตา.

๔๖.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, สีหาสนมกาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํ.

๔๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สีหาสนิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ปาทปีิยตฺเถรอปทานํ

๕๐.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;

ตารยิตฺวา พหู สตฺเต, นิพฺพุโต โส มหายโส.

๕๑.

‘‘สีหาสนสฺส สามนฺตา, สุเมธสฺส มเหสิโน;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปาทปีมการยึ.

๕๒.

‘‘กตฺวาน กุสลํ กมฺมํ, สุขปากํ สุขุทฺรยํ;

ปุฺกมฺเมน สํยุตฺโต, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๕๓.

‘‘ตตฺถ เม วสมานสฺส, ปุฺกมฺมสมงฺคิโน;

ปทานิ อุทฺธรนฺตสฺส, โสณฺณปีา ภวนฺติ เม.

๕๔.

‘‘ลาภา เตสํ สุลทฺธํ โว, เย ลภนฺติ อุปสฺสุตึ;

นิพฺพุเต การํ กตฺวาน, ลภนฺติ วิปุลํ สุขํ.

๕๕.

‘‘มยาปิ สุกตํ กมฺมํ, วาณิชฺชํ สุปฺปโยชิตํ;

ปาทปีํ กริตฺวาน, โสณฺณปีํ ลภามหํ.

๕๖.

‘‘ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมามิ, เกนจิ กิจฺจเยนหํ [ปจฺจเยนหํ (สี. ปี.)];

โสณฺณปีเ อกฺกมามิ [โสณฺณปีเน กมามิ (ก.)], ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๕๗.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปาทปีสฺสิทํ ผลํ.

๕๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาทปีิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปาทปีิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. เวทิการกตฺเถรอปทานํ

๖๑.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

เวทิกํ สุกตํ กตฺวา, สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ.

๖๒.

‘‘อโตฬารานิ [อโถฬารานิ (สี. ปี.), อคฺโคฬารานิ (สฺยา.)] ภณฺฑานิ, กตานิ อกตานิ จ;

อนฺตลิกฺขา ปวสฺสนฺติ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.

๖๓.

‘‘อุภโต พฺยูฬฺหสงฺคาเม, ปกฺขนฺทนฺโต ภยานเก;

ภยเภรวํ น ปสฺสามิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.

๖๔.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, พฺยมฺหํ นิพฺพตฺตเต สุภํ;

สยนานิ มหคฺฆานิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ เวทิกมการยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เวทิกาย อิทํ ผลํ.

๖๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวทิการโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เวทิการกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. โพธิฆรทายกตฺเถรอปทานํ

๖๙.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโน;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, โพธิฆรมการยึ.

๗๐.

‘‘ตุสิตํ อุปปนฺโนมฺหิ, วสามิ รตเน ฆเร;

น เม สีตํ วา อุณฺหํ วา, วาโต คตฺเต น สมฺผุเส.

๗๑.

‘‘ปฺจสฏฺิมฺหิโต กปฺเป, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

กาสิกํ นาม นครํ, วิสฺสกมฺเมน [วิสุกมฺเมน (สฺยา. ก.)] มาปิตํ.

๗๒.

‘‘ทสโยชนอายามํ, อฏฺโยชนวิตฺถตํ;

น ตมฺหิ นคเร อตฺถิ, กฏฺํ วลฺลี จ มตฺติกา.

๗๓.

‘‘ติริยํ โยชนํ อาสิ, อทฺธโยชนวิตฺถตํ;

มงฺคโล นาม ปาสาโท, วิสฺสกมฺเมน มาปิโต.

๗๔.

‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, ถมฺภา โสณฺณมยา อหุํ;

มณิมยา จ นิยฺยูหา, ฉทนํ รูปิยํ อหุ.

๗๕.

‘‘สพฺพโสณฺณมยํ ฆรํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;

อชฺฌาวุตฺถํ มยา เอตํ, ฆรทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๖.

‘‘เต สพฺเพ อนุโภตฺวาน, เทวมานุสเก ภเว;

อชฺฌปตฺโตมฺหิ นิพฺพานํ, สนฺติปทมนุตฺตรํ.

๗๗.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โพธิฆรมการยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ฆรทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิฆรทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โพธิฆรทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

วิภีตกวคฺโค ปฺจจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

วิภีตกี โกลผลี, พิลฺลภลฺลาตกปฺปโท;

อุตฺตลมฺพฏกี เจว, อาสนี ปาทปีโก.

เวทิโก โพธิฆริโก, คาถาโย คณิตาปิ จ;

เอกูนาสีติกา สพฺพา, อสฺมึ วคฺเค ปกิตฺติตา.

๔๖. ชคติทายกวคฺโค

๑. ชคติทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ธมฺมทสฺสิสฺส มุนิโน, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ชคตึ การยึ อหํ.

.

‘‘ทริโต ปพฺพตโต วา, รุกฺขโต ปติโต อหํ;

จุโต ปติฏฺํ วินฺทามิ, ชคติยา อิทํ ผลํ.

.

‘‘น เม โจรา วิเหสนฺติ, นาติมฺนฺติ ขตฺติยา [ปสหนฺติ, นาติมฺติ ขตฺติโย (สี. ปี.)];

สพฺพามิตฺเตติกฺกมามิ, ชคติยา อิทํ ผลํ.

.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ชคติยา อิทํ ผลํ.

.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ชคตึ การยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ชคติทานสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชคติทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ชคติทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. โมรหตฺถิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘โมรหตฺถํ คเหตฺวาน, อุเปสึ โลกนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, โมรหตฺถมทาสหํ.

๑๐.

‘‘อิมินา โมรหตฺเถน, เจตนาปณิธีหิ จ;

นิพฺพายึสุ ตโย อคฺคี, ลภามิ วิปุลํ สุขํ.

๑๑.

‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม, อโห โน สตฺถุสมฺปทา;

ทตฺวานหํ โมรหตฺถํ, ลภามิ วิปุลํ สุขํ.

๑๒.

‘‘ติยคฺคี [ติธคฺคี (สฺยา. ก.), ติวคฺคี (ปี.)] นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๓.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โมรหตฺถสฺสิทํ ผลํ.

๑๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมรหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โมรหตฺถิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. สีหาสนพีชิยตฺเถรอปทานํ

๑๗.

‘‘ติสฺสสฺสาหํ ภควโต, โพธิรุกฺขมวนฺทิยํ;

ปคฺคยฺห พีชนึ ตตฺถ, สีหาสนมพีชหํ [มพีชยึ (สี.), มวิชฺชหํ (สฺยา.)].

๑๘.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, สีหาสนมพีชหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พีชนาย อิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนพีชิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สีหาสนพีชิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ติณุกฺกธาริยตฺเถรอปทานํ

๒๒.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ตโย อุกฺเก อธารยึ.

๒๓.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โสหํ อุกฺกมธารยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุกฺกทานสฺสิทํ ผลํ.

๒๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณุกฺกธาริโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ติณุกฺกธาริยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อกฺกมนทายกตฺเถรอปทานํ

๒๗.

‘‘กกุสนฺธสฺส มุนิโน, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;

ทิวาวิหารํ วชโต, อกฺกมนมทาสหํ.

๒๘.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อกฺกมนสฺสิทํ ผลํ.

๒๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อกฺกมนทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อกฺกมนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. วนโกรณฺฑิยตฺเถรอปทานํ

๓๒.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

วนโกรณฺฑมาทาย, พุทฺธสฺส อภิโรปยึ.

๓๓.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วนโกรณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

วนโกรณฺฑิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

วีสติมํ ภาณวารํ.

๗. เอกฉตฺติยตฺเถรอปทานํ

๓๗.

‘‘องฺคารชาตา ปถวี, กุกฺกุฬานุคตา มหี;

ปทุมุตฺตโร ภควา, อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิ.

๓๘.

‘‘ปณฺฑรํ ฉตฺตมาทาย, อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ;

ตตฺถ ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ, วิตฺติ เม อุปปชฺชถ.

๓๙.

‘‘มรีจิโยตฺถฏา [มริจิโมผุนา (สฺยา.), มรีจิโวผุฏา (ปี.)] ภูมิ, องฺคาราว มหี อยํ;

อุปหนฺติ [อุปวายนฺติ (สี. ปี.)] มหาวาตา, สรีรสฺสาสุเขปนา [สรีรกายุเขปนา (สฺยา.)].

๔๐.

‘‘สีตํ อุณฺหํ วิหนนฺตํ [วิหนติ (สฺยา. ก.)], วาตาตปนิวารณํ;

ปฏิคฺคณฺห อิมํ ฉตฺตํ, ผสฺสยิสฺสามิ [ปสฺสยิสฺสามิ (ก.)] นิพฺพุตึ.

๔๑.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, ปทุมุตฺตโร มหายโส;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปฏิคฺคณฺหิ ตทา ชิโน.

๔๒.

‘‘ตึสกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๔๓.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน.

๔๔.

‘‘อยํ เม ปจฺฉิมา ชาติ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ เสตจฺฉตฺตํ เม, สพฺพกาลํ ธรียติ.

๔๕.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ฉตฺตมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ฉตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกฉตฺติโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เอกฉตฺติยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ชาติปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๔๙.

‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, ปทุมุตฺตเร มหายเส;

ปุปฺผวฏํสเก กตฺวา [ปุปฺผจงฺโกฏเก คเหตฺวา (สฺยา.)], สรีรมภิโรปยึ.

๕๐.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิมฺมานํ อคมาสหํ;

เทวโลกคโต สนฺโต, ปุฺกมฺมํ สรามหํ.

๕๑.

‘‘อมฺพรา ปุปฺผวสฺโส เม, สพฺพกาลํ ปวสฺสติ;

สํสรามิ มนุสฺเส เจ [เว (สฺยา.)], ราชา โหมิ มหายโส.

๕๒.

‘‘ตหึ กุสุมวสฺโส เม, อภิวสฺสติ สพฺพทา;

ตสฺเสว [กาเยสุ (สฺยา.), กาเยว (ปี.)] ปุปฺผปูชาย, วาหสา สพฺพทสฺสิโน.

๕๓.

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ ปุปฺผวสฺโส เม, อภิวสฺสติ สพฺพทา.

๕๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เทหปูชายิทํ ผลํ.

๕๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชาติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ชาติปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปฏฺฏิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๕๘.

‘‘นีหรนฺเต สรีรมฺหิ, วชฺชมานาสุ เภริสุ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปฏฺฏิปุปฺผมปูชยึ [สตฺติ… (สฺยา. ปี.)].

๕๙.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เทหปูชายิทํ ผลํ.

๖๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปฏฺฏิปุปฺผิโย [สตฺติปณฺณิโย (สฺยา. ปี.)] เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปฏฺฏิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. คนฺธปูชกตฺเถรอปทานํ

๖๓.

‘‘จิตาสุ กุรุมานาสุ [จิตฺเตสุ กยิรมาเนสุ (สี.)], นานาคนฺเธ สมาหเฏ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, คนฺธมุฏฺิมปูชยึ.

๖๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, จิตกํ ยมปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺธปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

คนฺธปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ชคติทายกวคฺโค ฉจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ชคตี โมรหตฺถี จ, อาสนี อุกฺกธารโก;

อกฺกมิ วนโกรณฺฑิ, ฉตฺตโท ชาติปูชโก.

ปฏฺฏิปุปฺผี จ โย เถโร, ทสโม คนฺธปูชโก;

สตฺตสฏฺิ จ คาถาโย, คณิตาโย วิภาวิภิ.

๔๗. สาลกุสุมิยวคฺโค

๑. สาลกุสุมิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, ชลชุตฺตมนามเก;

อาโรปิตมฺหิ จิตเก, สาลปุปฺผมปูชยึ.

.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ [ปุปฺผมภิปุชยึ (สฺยา.)];

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ [พุทฺธปูชายิทํ (สฺยา.)] ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลกุสุมิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สาลกุสุมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. จิตกปูชกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ฌายมานสฺส ภควโต, สิขิโน โลกพนฺธุโน;

อฏฺ จมฺปกปุปฺผานิ, จิตกํ อภิโรปยึ.

.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

จิตกปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. จิตกนิพฺพาปกตฺเถรอปทานํ

๑๑.

‘‘ทยฺหมาเน สรีรมฺหิ, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน;

คนฺโธทกํ คเหตฺวาน, จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ.

๑๒.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, คนฺโธทกสฺสิทํ ผลํ.

๑๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกนิพฺพาปโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

จิตกนิพฺพาปกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. เสตุทายกตฺเถรอปทานํ

๑๖.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, จงฺกมนฺตสฺส สมฺมุขา;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เสตุํ การาปยึ อหํ.

๑๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ เสตุํ การยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เสตุทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสตุทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เสตุทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถรอปทานํ

๒๑.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ตาลวณฺฏมทาสหํ;

สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, ธารยามิ มหายสํ.

๒๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ตาลวณฺฏมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ตาลวณฺฏสฺสิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนตาลวณฺฏิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อวฏผลิยตฺเถรอปทานํ

๒๖.

‘‘สตรํสี นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, โคจรายาภินิกฺขมิ.

๒๗.

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อทาสึ อวฏํ ผลํ.

๒๘.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๒๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อวฏผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ลพุชผลทายกตฺเถรอปทานํ

๓๒.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.

๓๓.

‘‘ลพุชํ ผลมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

อากาเสว ิโต สนฺโต, ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส.

๓๔.

‘‘วิตฺติสฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห;

ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๓๕.

‘‘อธิคฺฉึ ตทา ปีตึ, วิปุลํ สุขมุตฺตมํ;

อุปฺปชฺชเตว [อุปฺปชฺชเต เม (สฺยา.)] รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ.

๓๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลพุชผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ลพุชผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ปิลกฺขผลทายกตฺเถรอปทานํ

๔๐.

‘‘วนนฺตเร พุทฺธํ ทิสฺวา [วนนฺเต พุทฺธํ ทิสฺวาน (สี. ปี.)], อตฺถทสฺสึ มหายสํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปิลกฺขสฺส [ปิลกฺขุสฺส (ปี.)] ผลํ อทา.

๔๑.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิลกฺขผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปิลกฺขผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สยํปฏิภานิยตฺเถรอปทานํ

๔๕.

‘‘กกุธํ วิลสนฺตํว, เทวเทวํ นราสภํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๔๖.

‘‘ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, สนฺตาเรตฺวา พหุํ ชนํ;

าณาโลเกน โชตนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๔๗.

‘‘วสีสตสหสฺเสหิ, นียนฺตํ โลกนายกํ;

อุทฺธรนฺตํ พหู สตฺเต, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๔๘.

‘‘อาหนนฺตํ [อาหนิตฺวา (สฺยา. ก.)] ธมฺมเภรึ, มทฺทนฺตํ ติตฺถิเย คเณ;

สีหนาทํ วินทนฺตํ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๔๙.

‘‘ยาวตา พฺรหฺมโลกโต, อาคนฺตฺวาน สพฺรหฺมกา;

ปุจฺฉนฺติ นิปุเณ ปฺเห, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๐.

‘‘ยสฺสฺชลึ กริตฺวาน, อายาจนฺติ สเทวกา;

เตน ปุฺํ อนุโภนฺติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๑.

‘‘สพฺเพ ชนา สมาคนฺตฺวา, สมฺปวาเรนฺติ จกฺขุมํ;

น วิกมฺปติ อชฺฌิฏฺโ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๒.

‘‘นครํ ปวิสโต ยสฺส, รวนฺติ เภริโย พหู;

วินทนฺติ คชา มตฺตา, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๓.

‘‘วีถิยา [รถิยา (สี.)] คจฺฉโต ยสฺส, สพฺพาภา โชตเต สทา;

อพฺภุนฺนตา สมา โหนฺติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๔.

‘‘พฺยาหรนฺตสฺส พุทฺธสฺส, จกฺกวาฬมฺปิ สุยฺยติ;

สพฺเพ สตฺเต วิฺาเปติ, โก ทิสฺวา น ปสีทติ.

๕๕.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.

๕๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยํปฏิภานิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สยํปฏิภานิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถรอปทานํ

๕๙.

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวํ, มนฺเต วาเจ มหํ ตทา;

จตุปฺาสสหสฺสานิ, สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุํ.

๖๐.

‘‘อธิตา เวทคู สพฺเพ, ฉฬงฺเค ปารมึ คตา;

สกวิชฺชาหุปตฺถทฺธา, หิมวนฺเต วสนฺติ เต.

๖๑.

‘‘จวิตฺวา ตุสิตา กายา, เทวปุตฺโต มหายโส;

อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ, สมฺปชาโน ปติสฺสโต.

๖๒.

‘‘สมฺพุทฺเธ อุปปชฺชนฺเต, ทสสหสฺสิ กมฺปถ;

อนฺธา จกฺขุํ อลภึสุ, อุปฺปชฺชนฺตมฺหิ นายเก.

๖๓.

‘‘สพฺพาการํ ปกมฺปิตฺถ, เกวลา วสุธา อยํ;

นิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวาน, อุพฺพิชฺชึสุ [วิมฺหยึสุ (สฺยา. ก.)] มหาชนา.

๖๔.

‘‘สพฺเพ ชนา สมาคมฺม, อาคจฺฉุํ มม สนฺติกํ;

วสุธายํ ปกมฺปิตฺถ, กึ วิปาโก ภวิสฺสติ.

๖๕.

‘‘อวจาสึ [วิทสฺสามิ (สฺยา.)] ตทา เตสํ, มา เภถ [มา โรท (ก.), มาภายิตฺถ (สฺยา.)] นตฺถิ โว ภยํ;

วิสฏฺา โหถ สพฺเพปิ, อุปฺปาโทยํ สุวตฺถิโก [สุขตฺถิโก (สฺยา.)].

๖๖.

‘‘อฏฺเหตูหิ สมฺผุสฺส [อฏฺเหตูหิ สมฺผสฺส (สฺยา. ปี.), อตฺถเหตุ นิสํสยํ (ก.)], วสุธายํ ปกมฺปติ;

ตถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ, โอภาโส วิปุโล มหา.

๖๗.

‘‘อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโ, อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา;

สฺาเปตฺวาน ชนตํ, ปฺจสีเล กเถสหํ.

๖๘.

‘‘สุตฺวาน ปฺจ สีลานิ, พุทฺธุปฺปาทฺจ ทุลฺลภํ;

อุพฺเพคชาตา สุมนา, ตุฏฺหฏฺา อหํสุ เต.

๖๙.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ นิมิตฺตํ วิยากรึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พฺยากรณสฺสิทํ ผลํ.

๗๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิมิตฺตพฺยากรณิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

สาลกุสุมิยวคฺโค สตฺตจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สาลกุสุมิโย เถโร, ปูชา นิพฺพาปโกปิ จ;

เสตุโท ตาลวณฺฏี จ, อวฏลพุชปฺปโท.

ปิลกฺขปฏิภานี จ, เวยฺยากรณิโย ทิโช;

ทฺเวสตฺตติ จ คาถาโย, คณิตาโย วิภาวิภิ.

๔๘. นฬมาลิวคฺโค

๑. นฬมาลิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

วิปินคฺเคน คจฺฉนฺตํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

.

‘‘นฬมาลํ คเหตฺวาน, นิกฺขมนฺโต จ ตาวเท;

ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.

.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, นฬมาลมปูชยึ;

ทกฺขิเณยฺยํ มหาวีรํ, สพฺพโลกานุกมฺปกํ.

.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ มาลมภิโรปยึ [ปุปฺผมภิโรปยึ (สี. สฺยา. ปี.)];

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

นฬมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. มณิปูชกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, คจฺฉเต อนิลฺชเส.

.

‘‘อวิทูเร หิมวนฺตสฺส, มหาชาตสฺสโร อหุ;

ตตฺถ เม ภวนํ อาสิ, ปุฺกมฺเมน สํยุตํ.

๑๐.

‘‘ภวนา อภินิกฺขมฺม, อทฺทสํ โลกนายกํ;

อินฺทีวรํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํ.

๑๑.

‘‘วิจินํ นทฺทสํ ปุปฺผํ, ปูชยิสฺสนฺติ นายกํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ.

๑๒.

‘‘มม สีเส มณึ คยฺห, ปูชยึ โลกนายกํ;

อิมาย มณิปูชาย, วิปาโก โหตุ ภทฺทโก.

๑๓.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา, อิมํ คาถํ อภาสถ.

๑๔.

‘โส เต อิชฺฌตุ สงฺกปฺโป, ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ;

อิมาย มณิปูชาย, อนุโภหิ มหายสํ’.

๑๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน ภควา, ชลชุตฺตมนามโก;

อคมาสิ พุทฺธเสฏฺโ, ยตฺถ จิตฺตํ ปณีหิตํ.

๑๖.

‘‘สฏฺิกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

อเนกสตกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๑๗.

‘‘ปุพฺพกมฺมํ สรนฺตสฺส, เทวภูตสฺส เม สโต;

มณิ นิพฺพตฺตเต มยฺหํ, อาโลกกรโณ มมํ.

๑๘.

‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย เม ปริคฺคหา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา [อามุตฺตมณิกุณฺฑลา (สี. สฺยา. ปี.)].

๑๙.

‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, มณิปูชายิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺคมยา ตถา;

ภณฺฑา เม สุกตา โหนฺติ, ยทิจฺฉสิ [ยทิจฺฉาย (สี. ปี.)] ปิฬนฺธนา.

๒๑.

‘‘กูฏาคารา คหารมฺมา, สยนฺจ มหารหํ;

มม สงฺกปฺปมฺาย, นิพฺพตฺตนฺติ ยทิจฺฉกํ.

๒๒.

‘‘ลาภา เตสํ สุลทฺธฺจ, เย ลภนฺติ อุปสฺสุตึ;

ปุฺกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ, โอสธํ สพฺพปาณินํ.

๒๓.

‘‘มยฺหมฺปิ สุกตํ กมฺมํ, โยหํ อทกฺขิ นายกํ;

วินิปาตา ปมุตฺโตมฺหิ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๒๔.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ทิวสฺเจว รตฺติฺจ [สมนฺตา สตฺตรตนา (สี. ปี. ก.)], อาโลโก โหติ เม สทา.

๒๕.

‘‘ตาเยว มณิปูชาย, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;

าณาโลโก มยา ทิฏฺโ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๒๖.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ มณึ อภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มณิปูชายิทํ ผลํ.

๒๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มณิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

มณิปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. อุกฺกาสติกตฺเถรอปทานํ

๓๐.

‘‘โกสิโก นาม ภควา, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา;

ฌายี ฌานรโต พุทฺโธ, วิเวกาภิรโต มุนิ.

๓๑.

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา [อชฺโฌคเหตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] หิมวนฺตํ, นารีคณปุรกฺขโต;

อทฺทสํ โกสิกํ พุทฺธํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ.

๓๒.

‘‘อุกฺกาสเต คเหตฺวาน, ปริวาเรสหํ ตทา;

สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตฺวา [พุทฺโธ (สฺยา. ก.)], อฏฺเมน อคจฺฉหํ.

๓๓.

‘‘วุฏฺิตํ โกสิกํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา, เอกํ ภิกฺขํ อทาสหํ.

๓๔.

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺ นราสภ;

อุปฺปชฺชึ ตุสิเต กาเย, เอกภิกฺขายิทํ ผลํ.

๓๕.

‘‘ทิวสฺเจว รตฺติฺจ, อาโลโก โหติ เม สทา;

สมนฺตา โยชนสตํ, โอภาเสน ผรามหํ.

๓๖.

‘‘ปฺจปฺาสกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุมณฺฑสฺส [ชมฺพุสณฺฑสฺส (ปี.)] อิสฺสโร.

๓๗.

‘‘ตทา เม นครํ อาสิ, อิทฺธํ ผีตํ สุนิมฺมิตํ;

ตึสโยชนมายามํ, วิตฺถาเรน จ วีสติ.

๓๘.

‘‘โสภณํ นาม นครํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;

ทสสทฺทาวิวิตฺตํ ตํ, สมฺมตาฬสมาหิตํ.

๓๙.

‘‘น ตมฺหิ นคเร อตฺถิ, วลฺลิกฏฺฺจ มตฺติกา;

สพฺพโสณฺณมยํเยว, โชตเต นิจฺจกาลิกํ.

๔๐.

‘‘จตุปาการปริกฺขิตฺตํ, ตโย อาสุํ มณิมยา;

เวมชฺเฌ ตาลปนฺตี จ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตา.

๔๑.

‘‘ทสสหสฺสโปกฺขรฺโ, ปทุมุปฺปลฉาทิตา;

ปุณฺฑรีเกหิ [ปุณฺฑรีกาทิ (สฺยา.)] สฺฉนฺนา, นานาคนฺธสมีริตา.

๔๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ อุกฺกํ ธารยึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุกฺกธารสฺสิทํ ผลํ.

๔๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุกฺกาสติโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุกฺกาสติกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. สุมนพีชนิยตฺเถรอปทานํ

๔๖.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, โพธิยา ปาทปุตฺตเม;

สุมโน พีชนึ คยฺห, อพีชึ โพธิมุตฺตมํ.

๔๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อพีชึ โพธิมุตฺตมํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พีชนาย อิทํ ผลํ.

๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนพีชนิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สุมนพีชนิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. กุมฺมาสทายกตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘เอสนาย จรนฺตสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน, กุมฺมาสํ ปูรยึ อหํ.

๕๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ภิกฺขํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํ.

๕๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมฺมาสทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กุมฺมาสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. กุสฏฺกทายกตฺเถรอปทานํ

๕๖.

‘‘กสฺสปสฺส ภควโต, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, กุสฏฺกมทาสหํ.

๕๗.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ, กุสฏฺกมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุสฏฺกสฺสิทํ ผลํ.

๕๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุสฏฺกทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กุสฏฺกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. คิริปุนฺนาคิยตฺเถรอปทานํ

๖๑.

‘‘โสภิโต นาม สมฺพุทฺโธ, จิตฺตกูเฏ วสี ตทา;

คเหตฺวา คิริปุนฺนาคํ, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.

๖๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๖๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คิริปุนฺนาคิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

คิริปุนฺนาคิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. วลฺลิการผลทายกตฺเถรอปทานํ

๖๖.

‘‘สุมโน นาม สมฺพุทฺโธ, ตกฺกรายํ วสี ตทา;

วลฺลิการผลํ คยฺห, สยมฺภุสฺส อทาสหํ.

๖๗.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วลฺลิการผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

วลฺลิการผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปานธิทายกตฺเถรอปทานํ

๗๑.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม, ปถมารุหิ [ปีติมารุยฺหิ (สฺยา.)] จกฺขุมา.

๗๒.

‘‘ปานธึ สุกตํ คยฺห, อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ;

ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ปตฺติกํ จารุทสฺสนํ.

๗๓.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นีหริตฺวาน ปานธึ;

ปาทมูเล เปตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๗๔.

‘‘‘อภิรูห มหาวีร, สุคตินฺท วินายก;

อิโต ผลํ ลภิสฺสามิ, โส เม อตฺโถ สมิชฺฌตุ’.

๗๕.

‘‘อโนมทสฺสี ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ปานธึ อภิรูหิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๗๖.

‘‘‘โย ปานธึ เม อทาสิ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต’.

๗๗.

‘‘พุทฺธสฺส คิรมฺาย, สพฺเพ เทวา สมาคตา;

อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี.

๗๘.

‘‘ปานธีนํ ปทาเนน, สุขิโตยํ ภวิสฺสติ;

ปฺจปฺาสกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๗๙.

‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๘๐.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน [นาเมน (สพฺพตฺถ)], สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๘๑.

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๘๒.

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, นิพฺพตฺติสฺสติ ปุฺวา;

เทวยานปฏิภาคํ, ยานํ ปฏิลภิสฺสติ.

๘๓.

‘‘ปาสาทา สิวิกา วยฺหํ, หตฺถิโน สมลงฺกตา;

รถา วาชฺสํยุตฺตา, สทา ปาตุภวนฺติ เม.

๘๔.

‘‘อคารา นิกฺขมนฺโตปิ, รเถน นิกฺขมึ อหํ;

เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๘๕.

‘‘ลาภา มยฺหํ สุลทฺธํ เม, วาณิชฺชํ สุปฺปโยชิตํ;

ทตฺวาน ปานธึ เอกํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๘๖.

‘‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, ยํ ปานธิมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปานธิสฺส อิทํ ผลํ.

๘๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปานธิทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปานธิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปุลินจงฺกมิยตฺเถรอปทานํ

๙๐.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;

วาตมิคํ คเวสนฺโต, จงฺกมํ อทฺทสํ อหํ.

๙๑.

‘‘อุจฺฉงฺเคน ปุลินํ [ปุฬินํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] คยฺห, จงฺกเม โอกิรึ อหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สุคตสฺส สิรีมโต.

๙๒.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ปุลินํ โอกิรึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุลินสฺส อิทํ ผลํ.

๙๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุลินจงฺกมิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปุลินจงฺกมิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

นฬมาลิวคฺโค อฏฺจตฺตาลีสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

นฬมาลี มณิทโท, อุกฺกาสติกพีชนี;

กุมฺมาโส จ กุสฏฺโ จ, คิริปุนฺนาคิโยปิ จ.

วลฺลิกาโร ปานธิโท, อโถ ปุลินจงฺกโม;

คาถาโย ปฺจนวุติ, คณิตาโย วิภาวิภิ.

๔๙. ปํสุกูลวคฺโค

๑. ปํสุกูลสฺกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ติสฺโส นามาสิ ภควา, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

ปํสุกูลํ เปตฺวาน, วิหารํ ปาวิสี ชิโน.

.

‘‘วินตํ [สชฺชิตํ (สฺยา.), ติยนฺตํ (ปี.)] ธนุมาทาย, ภกฺขตฺถาย จรึ อหํ;

มณฺฑลคฺคํ คเหตฺวาน, กานนํ ปาวิสึ อหํ.

.

‘‘ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ, ทุมคฺเค ลคฺคิตํ ตทา;

จาปํ ตตฺเถว นิกฺขิปฺป, สิเร กตฺวาน อฺชลึ.

.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วิปุลาย จ ปีติยา;

พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, ปํสุกูลํ อวนฺทหํ.

.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ปํสุกูลมวนฺทหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, วนฺทนาย อิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปํสุกูลสฺโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปํสุกูลสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. พุทฺธสฺกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ.

๑๐.

‘‘นทีโสตปฏิภาคา, สิสฺสา อายนฺติ เม ตทา;

เตสาหํ มนฺเต [มนฺตํ (สฺยา. ก.)] วาเจมิ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.

๑๑.

‘‘สิทฺธตฺโถ นาม สมฺพุทฺโธ, โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท;

ตมนฺธการํ นาเสตฺวา, าณาโลกํ ปวตฺตยิ.

๑๒.

‘‘มม อฺตโร สิสฺโส, สิสฺสานํ โส กเถสิ เม;

สุตฺวาน เต เอตมตฺถํ, อาโรเจสุํ มมํ ตทา.

๑๓.

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, สพฺพฺู โลกนายโก;

ตสฺสานุวตฺตติ ชโน, ลาโภ อมฺหํ น วิชฺชติ [น เหสฺสติ (สี. ปี.)].

๑๔.

‘‘อธิจฺจุปฺปตฺติกา พุทฺธา, จกฺขุมนฺโต มหายสา;

ยํนูนาหํ พุทฺธเสฏฺํ, ปสฺเสยฺยํ โลกนายกํ.

๑๕.

‘‘อชินํ เม คเหตฺวาน, วากจีรํ กมณฺฑลุํ;

อสฺสมา อภินิกฺขมฺม, สิสฺเส อามนฺตยึ อหํ.

๑๖.

‘‘โอทุมฺพริกปุปฺผํว, จนฺทมฺหิ สสกํ ยถา;

วายสานํ ยถา ขีรํ, ทุลฺลโภ โลกนายโก [ทุลฺลภา โลกนายกา (สี.), ทุลฺลภํ โลกนายกํ (สฺยา. ปี. ก.)].

๑๗.

‘‘พุทฺโธ โลกมฺหิ อุปฺปนฺโน, มนุสฺสตฺตมฺปิ ทุลฺลภํ;

อุโภสุ วิชฺชมาเนสุ, สวนฺจ สุทุลฺลภํ.

๑๘.

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, จกฺขุํ ลจฺฉาม โน ภวํ;

เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม, สมฺมาสมฺพุทฺธสนฺติกํ.

๑๙.

‘‘กมณฺฑลุธรา สพฺเพ, ขราชินนิวาสิโน;

เต ชฏา ภารภริตา, นิกฺขมุํ วิปินา ตทา.

๒๐.

‘‘ยุคมตฺตํ เปกฺขมานา, อุตฺตมตฺถํ คเวสิโน;

อาสตฺติโทสรหิตา, อสมฺภีตาว เกสรี.

๒๑.

‘‘อปฺปกิจฺจา อโลลุปฺปา, นิปกา สนฺตวุตฺติโน;

อุฺฉาย จรมานา เต, พุทฺธเสฏฺมุปาคมุํ.

๒๒.

‘‘ทิยฑฺฒโยชเน เสเส, พฺยาธิ เม อุปปชฺชถ;

พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๒๓.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธสฺายิทํ ผลํ.

๒๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธสฺโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

พุทฺธสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. ภิสทายกตฺเถรอปทานํ

๒๗.

‘‘โอคยฺห ยํ [โอคยฺหาหํ (สี. สฺยา. ปี.)] โปกฺขรณึ, นานากุฺชรเสวิตํ;

อุทฺธรามิ ภิสํ ตตฺถ, ฆาสเหตุ [อสนเหตุ (สฺยา.)] อหํ ตทา.

๒๘.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, ปทุมุตฺตรสวฺหโย;

รตฺตมฺพรธโร [รตฺตกมฺพลธโร (สฺยา.)] พุทฺโธ, คจฺฉติ อนิลฺชเส.

๒๙.

‘‘ธุนนฺโต ปํสุกูลานิ, สทฺทมสฺโสสหํ ตทา;

อุทฺธํ นิชฺฌายมาโนหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๓๐.

‘‘ตตฺเถว ิตโก สนฺโต, อายาจึ โลกนายกํ;

มธุํ ภิเสหิ สวติ, ขีรํ สปฺปึ มุฬาลิภิ.

๓๑.

‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม พุทฺโธ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;

ตโต การุณิโก สตฺถา, โอรุหิตฺวา มหายโส.

๓๒.

‘‘ปฏิคฺคณฺหิ มมํ ภิกฺขํ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;

ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, อกา เม อนุโมทนํ.

๓๓.

‘‘‘สุขี โหตุ [โหหิ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] มหาปุฺ, คติ ตุยฺหํ สมิชฺฌตุ;

อิมินา ภิสทาเนน, ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ’.

๓๔.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

ภิกฺขมาทาย สมฺพุทฺโธ, อมฺพเรนาคมา ชิโน.

๓๕.

‘‘ตโต ภิสํ คเหตฺวาน, อาคจฺฉึ มม อสฺสมํ;

ภิสํ รุกฺเข ลเคตฺวาน [ลคฺคิตฺวาน (สฺยา. ก.)], มม ทานมนุสฺสรึ.

๓๖.

‘‘มหาวาโต วุฏฺหิตฺวา, สฺจาเลสิ วนํ ตทา;

อากาโส อภินาทิตฺถ, อสนิยา ผลนฺติยา.

๓๗.

‘‘ตโต เม อสนิปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;

โสหํ นิสินฺนโก สนฺโต, ตตฺถ กาลงฺกโต อหุํ.

๓๘.

‘‘ปุฺกมฺเมน สํยุตฺโต, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ;

กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมึ อหํ.

๓๙.

‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

สายปาตํ [สายํ ปาตํ (สฺยา. ก.)] อุปฏฺนฺติ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๐.

‘‘มนุสฺสโยนิมาคนฺตฺวา, สุขิโต โหมหํ สทา;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๑.

‘‘อนุกมฺปิตโก เตน, เทวเทเวน ตาทินา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๔๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ภิสํ [ภิกฺขํ (สพฺพตฺถ)] อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิสทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ภิสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. าณถวิกตฺเถรอปทานํ

๔๖.

‘‘ทกฺขิเณ หิมวนฺตสฺส, สุกโต อสฺสโม มม;

อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต, วสามิ วิปิเน ตทา.

๔๗.

‘‘ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโ, มูเลน จ ผเลน จ;

อนฺเวสนฺโต อาจริยํ, วสามิ เอกโก อหํ.

๔๘.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท;

จตุสจฺจํ ปกาเสติ, อุทฺธรนฺโต มหาชนํ.

๔๙.

‘‘นาหํ สุโณมิ สมฺพุทฺธํ, นปิ เม โกจิ สํสติ [ภาสติ (สี.), สาสติ (สฺยา. ปี.)];

อฏฺวสฺเส อติกฺกนฺเต, อสฺโสสึ โลกนายกํ.

๕๐.

‘‘อคฺคิทารุํ นีหริตฺวา, สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, นิกฺขมึ วิปินา อหํ.

๕๑.

‘‘เอกรตฺตึ วสนฺโตหํ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;

อนุปุพฺเพน จนฺทวตึ, ตทาหํ อุปสงฺกมึ.

๕๒.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, สุเมโธ โลกนายโก;

อุทฺธรนฺโต พหู สตฺเต, เทเสติ อมตํ ปทํ.

๕๓.

‘‘ชนกายมติกฺกมฺม, วนฺทิตฺวา ชินสาครํ;

เอกํสํ อชินํ กตฺวา, สนฺถวึ โลกนายกํ.

๕๔.

‘‘‘ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ, ธโช ยูโป จ ปาณินํ;

ปรายโน [ปรายโณ (สี. ปี.)] ปติฏฺา จ, ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโม.

เอกวีสติมํ ภาณวารํ.

๕๕.

‘‘‘เนปุฺโ ทสฺสเน วีโร, ตาเรสิ ชนตํ ตุวํ;

นตฺถฺโ ตารโก โลเก, ตวุตฺตริตโร มุเน.

๕๖.

‘‘‘สกฺกา เถเว [หเว (สี. ปี.) ภเว (สฺยา. ก.)] กุสคฺเคน, ปเมตุํ สาครุตฺตเม [สาครุตฺตโม (สี. สฺยา. ปี.)];

นตฺเวว ตว สพฺพฺุ, าณํ สกฺกา ปเมตเว.

๕๗.

‘‘‘ตุลทณฺเฑ [ตุลมณฺฑเล (สี. ปี.)] เปตฺวาน, มหึ [มหี (สฺยา. ปี.)] สกฺกา ธเรตเว;

นตฺเวว ตว ปฺาย, ปมาณมตฺถิ จกฺขุม.

๕๘.

‘‘‘อากาโส มินิตุํ สกฺกา, รชฺชุยา องฺคุเลน วา;

นตฺเวว ตว สพฺพฺุ, สีลํ สกฺกา ปเมตเว.

๕๙.

‘‘‘มหาสมุทฺเท อุทกํ, อากาโส จ วสุนฺธรา;

ปริเมยฺยานิ เอตานิ, อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุม’.

๖๐.

‘‘ฉหิ คาถาหิ สพฺพฺุํ, กิตฺตยิตฺวา มหายสํ;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ตุณฺหี อฏฺาสหํ ตทา.

๖๑.

‘‘ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, ภูริปฺํ สุเมธสํ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๖๒.

‘‘‘โย เม าณํ ปกิตฺเตสิ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๖๓.

‘‘‘สตฺตสตฺตติ กปฺปานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ.

๖๔.

‘‘‘อเนกสตกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๖๕.

‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, ปุฺกมฺมสมาหิโต;

อนูนมนสงฺกปฺโป, ติกฺขปฺโ ภวิสฺสติ’.

๖๖.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๗.

‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชิสฺสติ กิฺจโน;

ชาติยา สตฺตวสฺเสน, อรหตฺตํ ผุสิสฺสติ.

๖๘.

‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ สาสนํ;

เอตฺถนฺตเร น ชานามิ, เจตนํ อมโนรมํ.

๖๙.

‘‘สํสริตฺวา ภเว สพฺเพ, สมฺปตฺตานุภวึ อหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ผลํ าณสฺส โถมเน.

๗๐.

‘‘ติยคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๗๑.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ าณมถวึ อหํ [มภิโถมยึ (สี. ปี.), มภิโถมหํ (สฺยา.)];

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลํ าณสฺส โถมเน.

๗๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา าณถวิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

าณถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. จนฺทนมาลิยตฺเถรอปทานํ

๗๕.

‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปิยรูเป มโนรเม;

อสีติโกฏิโย หิตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๗๖.

‘‘ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, ปาปกมฺมํ วิวชฺชยึ;

วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา, นทีกูเล วสามหํ.

๗๗.

‘‘เอกกํ มํ วิหรนฺตํ, พุทฺธเสฏฺโ อุปาคมิ;

นาหํ ชานามิ พุทฺโธติ, อกาสึ ปฏิสนฺถรํ [ปฏิสนฺธารํ (ก.)].

๗๘.

‘‘กริตฺวา ปฏิสนฺถารํ, นามโคตฺตมปุจฺฉหํ;

‘เทวตานุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ สกฺโก ปุรินฺทโท.

๗๙.

‘‘‘โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, มหาพฺรหฺมา อิธาคโต;

วิโรเจสิ ทิสา สพฺพา, อุทยํ สูริโย ยถา.

๘๐.

‘‘‘สหสฺสารานิ จกฺกานิ, ปาเท ทิสฺสนฺติ มาริส;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;

นามโคตฺตํ ปเวเทหิ, สํสยํ อปเนหิ เม’.

๘๑.

‘‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นมฺหิ [นาปิ (สี.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

พฺรหฺมภาโว จ เม นตฺถิ, เอเตสํ อุตฺตโม อหํ.

๘๒.

‘‘‘อตีโต วิสยํ เตสํ, ทาลยึ กามพนฺธนํ;

สพฺเพ กิเลเส ฌาเปตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ’.

๘๓.

‘‘ตสฺส วาจํ สุณิตฺวาหํ, อิทํ วจนมพฺรวึ;

‘ยทิ พุทฺโธติ สพฺพฺู, นิสีท ตฺวํ มหามุเน.

๘๔.

‘ตมหํ ปูชยิสฺสามิ, ทุกฺขสฺสนฺตกโร ตุวํ’;

‘‘ปตฺถริตฺวา ชินจมฺมํ, อทาสิ สตฺถุโน อหํ.

๘๕.

‘‘นิสีทิ ตตฺถ ภควา, สีโหว คิริคพฺภเร;

ขิปฺปํ ปพฺพตมารุยฺห, อมฺพสฺส ผลมคฺคหึ.

๘๖.

‘‘สาลกลฺยาณิกํ ปุปฺผํ, จนฺทนฺจ มหารหํ;

ขิปฺปํ ปคฺคยฺห ตํ สพฺพํ, อุเปตฺวา โลกนายกํ.

๘๗.

‘‘ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, สาลปุปฺผมปูชยึ;

จนฺทนํ อนุลิมฺปิตฺวา, อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ.

๘๘.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วิปุลาย จ ปีติยา;

อชินมฺหิ นิสีทิตฺวา, สุเมโธ โลกนายโก.

๘๙.

‘‘มม กมฺมํ ปกิตฺเตสิ, หาสยนฺโต มมํ ตทา;

‘อิมินา ผลทาเนน, คนฺธมาเลหิ จูภยํ.

๙๐.

‘‘‘ปฺจวีเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;

อนูนมนสงฺกปฺโป, วสวตฺตี ภวิสฺสติ.

๙๑.

‘‘‘ฉพฺพีสติกปฺปสเต, มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ;

ภวิสฺสติ จกฺกวตฺตี, จาตุรนฺโต มหิทฺธิโก.

๙๒.

‘‘‘เวภารํ นาม นครํ, วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ;

เหสฺสติ สพฺพโสวณฺณํ, นานารตนภูสิตํ.

๙๓.

‘‘‘เอเตเนว อุปาเยน, สํสริสฺสติ โส ภเว [โยนิโส (สฺยา. ปี.)];

สพฺพตฺถ ปูชิโต หุตฺวา, เทวตฺเต อถ มานุเส.

๙๔.

‘‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ;

อคารา อภินิกฺขมฺม, อนคารี ภวิสฺสติ;

อภิฺาปารคู หุตฺวา, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๙๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, สุเมโธ โลกนายโก;

มม นิชฺฌายมานสฺส, ปกฺกามิ อนิลฺชเส.

๙๖.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๙๗.

‘‘ตุสิตโต จวิตฺวาน, นิพฺพตฺตึ มาตุกุจฺฉิยํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ยมฺหิ คพฺเภ วสามหํ.

๙๘.

‘‘มาตุกุจฺฉิคเต มยิ, อนฺนปานฺจ โภชนํ;

มาตุยา มม ฉนฺเทน, นิพฺพตฺตติ ยทิจฺฉกํ.

๙๙.

‘‘ชาติยา ปฺจวสฺเสน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

โอโรปิตมฺหิ เกสมฺหิ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๐๐.

‘‘ปุพฺพกมฺมํ คเวสนฺโต, โอเรน นาทฺทสํ อหํ;

ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, มม กมฺมมนุสฺสรึ.

๑๐๑.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ตว สาสนมาคมฺม, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๑๐๒.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๐๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จนฺทนมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

จนฺทนมาลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ธาตุปูชกตฺเถรอปทานํ

๑๐๖.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, สิทฺธตฺเถ โลกนายเก;

มม าตี สมาเนตฺวา, ธาตุปูชํ อกาสหํ.

๑๐๗.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ธาตุมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธาตุปูชายิทํ ผลํ.

๑๐๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๑๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธาตุปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ธาตุปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. ปุลินุปฺปาทกตฺเถรอปทานํ

๑๑๑.

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, เทวโล นาม ตาปโส;

ตตฺถ เม จงฺกโม อาสิ, อมนุสฺเสหิ มาปิโต.

๑๑๒.

‘‘ชฏาภาเรน [ชฏาภารสฺส (สฺยา. ก.)] ภริโต, กมณฺฑลุธโร สทา;

อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต, วิปินา นิกฺขมึ ตทา.

๑๑๓.

‘‘จุลฺลาสีติสหสฺสานิ, สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุํ;

สกกมฺมาภิปสุตา, วสนฺติ วิปิเน ตทา.

๑๑๔.

‘‘อสฺสมา อภินิกฺขมฺม, อกํ ปุลินเจติยํ;

นานาปุปฺผํ สมาเนตฺวา, ตํ เจติยมปูชยึ.

๑๑๕.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อสฺสมํ ปวิสามหํ;

สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา, เอตมตฺถํ ปุจฺฉึสุ มํ [เอตมตฺถมปุจฺฉุ มํ (สี.), เอตมตฺตํ อปุจฺฉึสุ (สฺยา. ก.)].

๑๑๖.

‘‘‘ปุลิเนน กโต ถูโป [กโต ถูเป (สี.)], ยํ ตฺวํ เทว [เทวํ (สี. ปี.)] มสฺสติ;

มยมฺปิ าตุมิจฺฉาม, ปุฏฺโ อาจิกฺข โน ตุวํ’.

๑๑๗.

‘‘‘นิทฺทิฏฺา นุ [นิทฺทิฏฺา โน (สี. ปี.), ทิฏฺาโน โว (สฺยา.)] มนฺตปเท, จกฺขุมนฺโต มหายสา;

เต โข อหํ นมสฺสามิ, พุทฺธเสฏฺเ มหายเส’.

๑๑๘.

‘‘‘กีทิสา เต มหาวีรา, สพฺพฺู โลกนายกา;

กถํวณฺณา กถํสีลา, กีทิสา เต มหายสา’.

๑๑๙.

‘‘‘พาตฺตึสลกฺขณา พุทฺธา, จตฺตาลีสทิชาปิ จ;

เนตฺตา โคปขุมา เตสํ, ชิฺชุกา ผลสนฺนิภา.

๑๒๐.

‘‘‘คจฺฉมานา จ เต พุทฺธา, ยุคมตฺตฺจ เปกฺขเร;

น เตสํ ชาณุ นทติ, สนฺธิสทฺโท น สุยฺยติ.

๑๒๑.

‘‘‘คจฺฉมานา จ สุคตา, อุทฺธรนฺตาว คจฺฉเร;

ปมํ ทกฺขิณํ ปาทํ, พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา.

๑๒๒.

‘‘‘อสมฺภีตา จ เต พุทฺธา, มิคราชาว เกสรี;

เนวุกฺกํเสนฺติ อตฺตานํ, โน จ วมฺเภนฺติ ปาณินํ.

๑๒๓.

‘‘‘มานาวมานโต มุตฺตา, สมา สพฺเพสุ ปาณิสุ;

อนตฺตุกฺกํสกา พุทฺธา, พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา.

๑๒๔.

‘‘‘อุปฺปชฺชนฺตา จ สมฺพุทฺธา, อาโลกํ ทสฺสยนฺติ เต;

ฉปฺปการํ ปกมฺเปนฺติ, เกวลํ วสุธํ อิมํ.

๑๒๕.

‘‘‘ปสฺสนฺติ นิรยฺเจเต, นิพฺพาติ นิรโย ตทา;

ปวสฺสติ มหาเมโฆ, พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา.

๑๒๖.

‘‘‘อีทิสา เต มหานาคา, อตุลา จ [เต (สฺยา. ก.)] มหายสา;

วณฺณโต อนติกฺกนฺตา, อปฺปเมยฺยา ตถาคตา’.

๑๒๗.

‘‘‘อนุโมทึสุ เม วากฺยํ, สพฺเพ สิสฺสา สคารวา;

ตถา จ ปฏิปชฺชึสุ, ยถาสตฺติ ยถาพลํ’.

๑๒๘.

‘‘ปฏิปูเชนฺติ ปุลินํ, สกกมฺมาภิลาสิโน;

สทฺทหนฺตา มม วากฺยํ, พุทฺธสกฺกตมานสา [พุทฺธตฺตคตมานสา (สี. สฺยา. ปี.)].

๑๒๙.

‘‘ตทา จวิตฺวา ตุสิตา, เทวปุตฺโต มหายโส;

อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิมฺหิ, ทสสหสฺสิ กมฺปถ.

๑๓๐.

‘‘อสฺสมสฺสาวิทูรมฺหิ, จงฺกมมฺหิ ิโต อหํ;

สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา, อาคจฺฉุํ มม สนฺติเก.

๑๓๑.

‘‘อุสโภว มหี นทติ, มิคราชาว กูชติ;

สุสุมาโรว [สุํสุมาโรว (สี. สฺยา. ปี.)] สฬติ, กึ วิปาโก ภวิสฺสติ.

๑๓๒.

‘‘ยํ ปกิตฺเตมิ สมฺพุทฺธํ, สิกตาถูปสนฺติเก;

โส ทานิ ภควา สตฺถา, มาตุกุจฺฉิมุปาคมิ.

๑๓๓.

‘‘เตสํ ธมฺมกถํ วตฺวา, กิตฺตยิตฺวา มหามุนึ;

อุยฺโยเชตฺวา สเก สิสฺเส, ปลฺลงฺกมาภุชึ อหํ.

๑๓๔.

‘‘พลฺจ วต เม ขีณํ, พฺยาธินา [พฺยาธิโต (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ปรเมน ตํ;

พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต [กาลกโต (สี. ปี.)] อหํ.

๑๓๕.

‘‘สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา, อกํสุ จิตกํ ตทา;

กเฬวรฺจ เม คยฺห, จิตกํ อภิโรปยุํ.

๑๓๖.

‘‘จิตกํ ปริวาเรตฺวา, สีเส กตฺวาน อฺชลึ;

โสกสลฺลปเรตา เต, วิกฺกนฺทึสุ สมาคตา.

๑๓๗.

‘‘เตสํ ลาลปฺปมานานํ, อคมํ จิตกํ ตทา;

‘อหํ อาจริโย ตุมฺหํ, มา โสจิตฺถ สุเมธสา.

๑๓๘.

‘‘‘สทตฺเถ วายเมยฺยาถ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;

มา โว ปมตฺตา อหุตฺถ [อหุวตฺถ (สี.)], ขโณ โว ปฏิปาทิโต’.

๑๓๙.

‘‘สเก สิสฺเสนุสาสิตฺวา, เทวโลกํ ปุนาคมึ;

อฏฺารส จ กปฺปานิ, เทวโลเก รมามหํ.

๑๔๐.

‘‘สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

อเนกสตกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ.

๑๔๑.

‘‘อวเสเสสุ กปฺเปสุ, โวกิณฺโณ [โวกิณฺณํ (สี. สฺยา. ก.)] สํสรึ อหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุปฺปาทสฺส อิทํ ผลํ [ปุลินปูชายิทํ ผลํ (สี.)].

๑๔๒.

‘‘ยถา โกมุทิเก มาเส, พหู ปุปฺผนฺติ ปาทปา;

ตเถวาหมฺปิ สมเย, ปุปฺผิโตมฺหิ มเหสินา.

๑๔๓.

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.

๑๔๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุลินุปฺปาทโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปุลินุปฺปาทกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ตรณิยตฺเถรอปทานํ

๑๔๘.

‘‘อตฺถทสฺสี ตุ ภควา, สยมฺภู โลกนายโก;

วินตา นทิยา ตีรํ [ตีเร (สฺยา. ปี. ก.)], อุปาคจฺฉิ ตถาคโต.

๑๔๙.

‘‘อุทกา อภินิกฺขมฺม, กจฺฉโป วาริโคจโร;

พุทฺธํ ตาเรตุกาโมหํ, อุเปสึ โลกนายกํ.

๑๕๐.

‘‘‘อภิรูหตุ มํ พุทฺโธ, อตฺถทสฺสี มหามุนิ;

อหํ ตํ ตารยิสฺสามิ, ทุกฺขสฺสนฺตกโร ตุวํ’.

๑๕๑.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, อตฺถทสฺสี มหายโส;

อภิรูหิตฺวา เม ปิฏฺึ, อฏฺาสิ โลกนายโก.

๑๕๒.

‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;

สุขํ เม ตาทิสํ นตฺถิ, ผุฏฺเ ปาทตเล ยถา.

๑๕๓.

‘‘อุตฺตริตฺวาน สมฺพุทฺโธ, อตฺถทสฺสี มหายโส;

นทีตีรมฺหิ ตฺวาน, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๕๔.

‘‘‘ยาวตา วตฺตเต จิตฺตํ, คงฺคาโสตํ ตรามหํ;

อยฺจ กจฺฉโป ราชา, ตาเรสิ มม ปฺวา.

๑๕๕.

‘‘‘อิมินา พุทฺธตรเณน, เมตฺตจิตฺตวตาย จ;

อฏฺารเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ.

๑๕๖.

‘‘‘เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

เอกาสเน นิสีทิตฺวา, กงฺขาโสตํ ตริสฺสติ.

๑๕๗.

‘‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;

สมฺมาธาเร ปวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํ [กสฺสเก (สฺยา.)].

๑๕๘.

‘‘‘ตเถวิทํ พุทฺธเขตฺตํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;

สมฺมาธาเร ปวจฺฉนฺเต, ผลํ มํ โตสยิสฺสติ’.

๑๕๙.

‘‘ปธานปหิตตฺโตมฺหิ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๑๖๐.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ตรณาย อิทํ ผลํ.

๑๖๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๖๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๖๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตรณิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ตรณิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ธมฺมรุจิยตฺเถรอปทานํ

๑๖๔.

‘‘ยทา ทีปงฺกโร พุทฺโธ, สุเมธํ พฺยากรี ชิโน;

‘อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.

๑๖๕.

‘‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;

ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.

๑๖๖.

‘‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ;

อสฺสตฺถมูเล สมฺพุทฺโธ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.

๑๖๗.

‘‘‘อุปติสฺโส โกลิโต จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;

อานนฺโท นาม นาเมน [อานนฺโท นามุปฏฺาโก (สฺยา.)], อุปฏฺิสฺสติมํ ชินํ.

๑๖๘.

‘‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;

จิตฺโต อาฬวโก เจว, อคฺคา เหสฺสนฺตุปาสกา.

๑๖๙.

‘‘‘ขุชฺชุตฺตรา นนฺทมาตา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปาสิกา;

โพธิ อิมสฺส วีรสฺส, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ’.

๑๗๐.

‘‘อิทํ สุตฺวาน วจนํ, อสมสฺส มเหสิโน;

อาโมทิตา นรมรู, นมสฺสนฺติ กตฺชลี.

๑๗๑.

‘‘ตทาหํ มาณโว อาสึ, เมโฆ นาม สุสิกฺขิโต;

สุตฺวา พฺยากรณํ เสฏฺํ, สุเมธสฺส มหามุเน.

๑๗๒.

‘‘สํวิสฏฺโ ภวิตฺวาน, สุเมเธ กรุณาสเย [กรุณาลเย (สฺยา.)];

ปพฺพชนฺตฺจ ตํ วีรํ, สหาว อนุปพฺพชึ.

๑๗๓.

‘‘สํวุโต ปาติโมกฺขสฺมึ, อินฺทฺริเยสุ จ ปฺจสุ;

สุทฺธาชีโว สโต วีโร, ชินสาสนการโก.

๑๗๔.

‘‘เอวํ วิหรมาโนหํ, ปาปมิตฺเตน เกนจิ;

นิโยชิโต อนาจาเร, สุมคฺคา ปริธํสิโต.

๑๗๕.

‘‘วิตกฺกวสิโก หุตฺวา, สาสนโต อปกฺกมึ;

ปจฺฉา เตน กุมิตฺเตน, ปยุตฺโต มาตุฆาตนํ.

๑๗๖.

‘‘อกรึ อานนฺตริยํ [อกรึ นนฺตริยฺจ (สฺยา. ก.)], ฆาตยึ ทุฏฺมานโส;

ตโต จุโต มหาวีจึ, อุปปนฺโน สุทารุณํ.

๑๗๗.

‘‘วินิปาตคโต สนฺโต, สํสรึ ทุกฺขิโต จิรํ;

น ปุโน อทฺทสํ วีรํ, สุเมธํ นรปุงฺควํ.

๑๗๘.

‘‘อสฺมึ กปฺเป สมุทฺทมฺหิ, มจฺโฉ อาสึ ติมิงฺคโล;

ทิสฺวาหํ สาคเร นาวํ, โคจรตฺถมุปาคมึ.

๑๗๙.

‘‘ทิสฺวา มํ วาณิชา ภีตา, พุทฺธเสฏฺมนุสฺสรุํ;

โคตโมติ มหาโฆสํ, สุตฺวา เตหิ อุทีริตํ.

๑๘๐.

‘‘ปุพฺพสฺํ สริตฺวาน, ตโต กาลงฺกโต อหํ;

สาวตฺถิยํ กุเล อิทฺเธ, ชาโต พฺราหฺมณชาติยํ.

๑๘๑.

‘‘อาสึ ธมฺมรุจิ นาม, สพฺพปาปชิคุจฺฉโก;

ทิสฺวาหํ โลกปชฺโชตํ, ชาติยา สตฺตวสฺสิโก.

๑๘๒.

‘‘มหาเชตวนํ คนฺตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

อุเปมิ พุทฺธํ ติกฺขตฺตุํ, รตฺติยา ทิวสสฺส จ.

๑๘๓.

‘‘ตทา ทิสฺวา มุนิ อาห, จิรํ ธมฺมรุจีติ มํ;

ตโตหํ อวจํ พุทฺธํ, ปุพฺพกมฺมปภาวิตํ.

๑๘๔.

‘‘สุจิรํ สตปุฺลกฺขณํ, ปติปุพฺเพน วิสุทฺธปจฺจยํ;

อหมชฺชสุเปกฺขนํ วต, ตว ปสฺสามิ นิรุปมํ วิคฺคหํ [นิรูปมคฺคหํ (สี.)].

๑๘๕.

‘‘สุจิรํ วิหตตฺตโม มยา, สุจิรกฺเขน นที วิโสสิตา;

สุจิรํ อมลํ วิโสธิตํ, นยนํ าณมยํ มหามุเน.

๑๘๖.

‘‘จิรกาลสมงฺคิโต [จิรกาลํ สมาคโต (ปี.)] ตยา, อวินฏฺโ ปุนรนฺตรํ จิรํ;

ปุนรชฺชสมาคโต ตยา, น หิ นสฺสนฺติ กตานิ โคตม.

๑๘๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๘๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๘๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธมฺมรุจิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ธมฺมรุจิยตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. สาลมณฺฑปิยตฺเถรอปทานํ

๑๙๐.

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา สาลวนํ, สุกโต อสฺสโม มม;

สาลปุปฺเผหิ สฺฉนฺโน, วสามิ วิปิเน ตทา.

๑๙๑.

‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, สาลวนมุปาคมิ.

๑๙๒.

‘‘อสฺสมา อภินิกฺขมฺม, ปวนํ อคมาสหํ;

มูลผลํ คเวสนฺโต, อาหิณฺฑามิ วเน ตทา.

๑๙๓.

‘‘ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, ปิยทสฺสึ มหายสํ;

สุนิสินฺนํ สมาปนฺนํ, วิโรจนฺตํ มหาวเน.

๑๙๔.

‘‘จตุทณฺเฑ เปตฺวาน, พุทฺธสฺส อุปรี อหํ;

มณฺฑปํ สุกตํ กตฺวา, สาลปุปฺเผหิ ฉาทยึ.

๑๙๕.

‘‘สตฺตาหํ ธารยิตฺวาน, มณฺฑปํ สาลฉาทิตํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พุทฺธเสฏฺมวนฺทหํ.

๑๙๖.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, วุฏฺหิตฺวา สมาธิโต;

ยุคมตฺตํ เปกฺขมาโน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.

๑๙๗.

‘‘สาวโก วรุโณ นาม, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

วสีสตสหสฺเสหิ, อุปคจฺฉิ วินายกํ.

๑๙๘.

‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สิตํ ปาตุกรี ชิโน.

๑๙๙.

‘‘อนุรุทฺโธ อุปฏฺาโก, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, อปุจฺฉิตฺถ มหามุนึ.

๒๐๐.

‘‘‘โก นุ โข ภควา เหตุ, สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน;

การเณ วิชฺชมานมฺหิ, สตฺถา ปาตุกเร สิตํ’.

๒๐๑.

‘‘‘สตฺตาหํ สาลจฺฉทนํ [ปุปฺผฉทนํ (สี. สฺยา. ปี.)], โย เม ธาเรสิ มาณโว;

ตสฺส กมฺมํ สริตฺวาน, สิตํ ปาตุกรึ อหํ.

๒๐๒.

‘‘‘อโนกาสํ น ปสฺสามิ, ยตฺถ [ยํ ตํ (สฺยา. ปี. ก.)] ปุฺํ วิปจฺจติ;

เทวโลเก มนุสฺเส วา, โอกาโสว น สมฺมติ.

๒๐๓.

‘‘‘เทวโลเก วสนฺตสฺส, ปุฺกมฺมสมงฺคิโน;

ยาวตา ปริสา ตสฺส, สาลจฺฉนฺนา ภวิสฺสติ.

๒๐๔.

‘‘‘ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ, คีเตหิ วาทิเตหิ จ;

รมิสฺสติ สทา สนฺโต, ปุฺกมฺมสมาหิโต.

๒๐๕.

‘‘‘ยาวตา ปริสา ตสฺส, คนฺธคนฺธี ภวิสฺสติ;

สาลสฺส ปุปฺผวสฺโส จ, ปวสฺสิสฺสติ ตาวเท.

๒๐๖.

‘‘‘ตโต จุโตยํ มนุโช, มานุสํ อาคมิสฺสติ;

อิธาปิ สาลจฺฉทนํ, สพฺพกาลํ ธริสฺสติ [ธริยติ (สี. ปี.)].

๒๐๗.

‘‘‘อิธ นจฺจฺจ คีตฺจ, สมฺมตาฬสมาหิตํ;

ปริวาเรสฺสนฺติ มํ นิจฺจํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๐๘.

‘‘‘อุคฺคจฺฉนฺเต จ สูริเย, สาลวสฺสํ ปวสฺสติ;

ปุฺกมฺเมน สํยุตฺตํ, วสฺสเต สพฺพกาลิกํ.

๒๐๙.

‘‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๒๑๐.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๒๑๑.

‘‘‘ธมฺมํ อภิสเมนฺตสฺส, สาลจฺฉนฺนํ ภวิสฺสติ;

จิตเก ฌายมานสฺส, ฉทนํ ตตฺถ เหสฺสติ’.

๒๑๒.

‘‘วิปากํ กิตฺตยิตฺวาน, ปิยทสฺสี มหามุนิ;

ปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, ตปฺเปนฺโต ธมฺมวุฏฺิยา.

๒๑๓.

‘‘ตึสกปฺปานิ เทเวสุ, เทวรชฺชมการยึ;

สฏฺิ จ สตฺตกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๒๑๔.

‘‘เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา, ลภามิ วิปุลํ สุขํ;

อิธาปิ สาลจฺฉทนํ, มณฺฑปสฺส อิทํ ผลํ.

๒๑๕.

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อิธาปิ สาลจฺฉทนํ, เหสฺสติ สพฺพกาลิกํ.

๒๑๖.

‘‘มหามุนึ โตสยิตฺวา, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๒๑๗.

‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๑๘.

กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๑๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๒๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลมณฺฑปิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สาลมณฺฑปิยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ปํสุกูลวคฺโค เอกูนปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ปํสุกูลํ พุทฺธสฺี, ภิสโท าณกิตฺตโก;

จนฺทนี ธาตุปูชี จ, ปุลินุปฺปาทโกปิ จ.

ตรโณ ธมฺมรุจิโก, สาลมณฺฑปิโย ตถา;

สตานิ ทฺเว โหนฺติ คาถา, อูนวีสติเมว จ.

๕๐. กิงฺกณิปุปฺผวคฺโค

๑. ติกิงฺกณิปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, วิปสฺสึ โลกนายกํ.

.

‘‘ตีณิ กิงฺกณิปุปฺผานิ, ปคฺคยฺห อภิโรปยึ;

สมฺพุทฺธมภิปูเชตฺวา, คจฺฉามิ ทกฺขิณามุโข.

.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกิงฺกณิปุปฺผิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติกิงฺกณิปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. ปํสุกูลปูชกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, อุทงฺคโณ นาม ปพฺพโต;

ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ, ทุมคฺคมฺหิ วิลมฺพิตํ.

.

‘‘ตีณิ กิงฺกณิปุปฺผานิ, โอจินิตฺวานหํ ตทา;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปํสุกูลมปูชยึ.

๑๐.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๑๑.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปูชิตฺวา อรหทฺธชํ.

๑๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปํสุกูลปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปํสุกูลปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๑๕.

‘‘วนกมฺมิโก ปุเร อาสึ, ปิตุมาตุมเตนหํ [ปิตุเปตามเหนหํ (สี. สฺยา. ปี.)];

ปสุมาเรน ชีวามิ, กุสลํ เม น วิชฺชติ.

๑๖.

‘‘มม อาสยสามนฺตา, ติสฺโส โลกคฺคนายโก;

ปทานิ ตีณิ ทสฺเสสิ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา.

๑๗.

‘‘อกฺกนฺเต จ ปเท ทิสฺวา, ติสฺสนามสฺส สตฺถุโน;

หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน, ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ.

๑๘.

‘‘โกรณฺฑํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปาทปํ ธรณีรุหํ;

สโกสกํ คเหตฺวาน, ปทเสฏฺมปูชยึ [ปทเสฏฺเ อปูชยึ (สี. ปี.)].

๑๙.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๐.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โกรณฺฑกฉวิ โหมิ, สุปฺปภาโส [สปภาโส (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ภวามหํ.

๒๑.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปทปูชายิทํ ผลํ.

๒๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกรณฺฑปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. กึสุกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๕.

‘‘กึสุกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อฺชลึ;

พุทฺธเสฏฺํ สริตฺวาน, อากาเส อภิปูชยึ.

๒๖.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๗.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กึสุกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กึสุกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. อุปฑฺฒทุสฺสทายกตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘ปทุมุตฺตรภควโต, สุชาโต นาม สาวโก;

ปํสุกูลํ คเวสนฺโต, สงฺกาเร จรเต [จรตี (สี. ก.)] ตทา.

๓๒.

‘‘นคเร หํสวติยา, ปเรสํ ภตโก อหํ;

อุปฑฺฒทุสฺสํ ทตฺวาน, สิรสา อภิวาทยึ.

๓๓.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๓๔.

‘‘เตตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๓๕.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

อุปฑฺฒทุสฺสทาเนน, โมทามิ อกุโตภโย.

๓๖.

‘‘อิจฺฉมาโน จหํ อชฺช, สกานนํ สปพฺพตํ;

โขมทุสฺเสหิ ฉาเทยฺยํ, อฑฺฒทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๓๗.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อฑฺฒทุสฺสสฺสิทํ ผลํ.

๓๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปฑฺฒทุสฺสทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุปฑฺฒทุสฺสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ฆตมณฺฑทายกตฺเถรอปทานํ

๔๑.

‘‘สุจินฺติตํ ภควนฺตํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ;

อุปวิฏฺํ มหารฺํ, วาตาพาเธน ปีฬิตํ.

๔๒.

‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ฆตมณฺฑมุปานยึ;

กตตฺตา อาจิตตฺตา [อุปจิตตฺตา (สฺยา. ก.)] จ, คงฺคา ภาคีรถี อยํ.

๔๓.

‘‘มหาสมุทฺทา จตฺตาโร, ฆตํ สมฺปชฺชเร มม;

อยฺจ ปถวี โฆรา, อปฺปมาณา อสงฺขิยา.

๔๔.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, ภวเต มธุสกฺกรา [มธุสกฺขรา (สฺยา. ก.)];

จาตุทฺทีปา อิเม รุกฺขา, ปาทปา ธรณีรุหา.

๔๕.

‘‘มม สงฺกปฺปมฺาย, กปฺปรุกฺขา ภวนฺติ เต;

ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ.

๔๖.

‘‘เอกปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๔๗.

‘‘จตุนฺนวุติโต [ฉนวุเต อิโต (สี.)] กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ฆตมณฺฑสฺสิทํ ผลํ.

๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ฆตมณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ฆตมณฺฑทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อุทกทายกตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ภิกฺขุสงฺเฆ อนุตฺตเร;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปานีฆฏมปูรยึ.

๕๒.

‘‘ปพฺพตคฺเค ทุมคฺเค วา, อากาเส วาถ ภูมิยํ;

ยทา ปานียมิจฺฉามิ, ขิปฺปํ นิพฺพตฺตเต มม.

๕๓.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทกทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุทกทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุทกทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ปุลินถูปิยตฺเถรอปทานํ

๕๗.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, ยมโก นาม ปพฺพโต;

อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตา.

๕๘.

‘‘นารโท นาม นาเมน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;

จตุทฺทสสหสฺสานิ, สิสฺสา ปริจรนฺติ มํ.

๕๙.

‘‘ปฏิสลฺลีนโก สนฺโต, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

‘สพฺโพ ชโน มํ ปูเชติ, นาหํ ปูเชมิ กิฺจนํ.

๖๐.

‘‘‘น เม โอวาทโก อตฺถิ, วตฺตา โกจิ น วิชฺชติ;

อนาจริยุปชฺฌาโย, วเน วาสํ อุเปมหํ.

๖๑.

‘‘‘อุปาสมาโน ยมหํ, ครุจิตฺตํ อุปฏฺเห;

โส เม อาจริโย นตฺถิ, วนวาโส นิรตฺถโก.

๖๒.

‘‘‘อายาคํ เม คเวสิสฺสํ, ครุํ ภาวนิยํ ตถา;

สาวสฺสโย วสิสฺสามิ, น โกจิ ครหิสฺสติ’.

๖๓.

‘‘อุตฺตานกูลา นทิกา, สุปติตฺถา มโนรมา;

สํสุทฺธปุลินากิณฺณา, อวิทูเร มมสฺสมํ.

๖๔.

‘‘นทึ อมริกํ นาม, อุปคนฺตฺวานหํ ตทา;

สํวฑฺฒยิตฺวา ปุลินํ, อกํ ปุลินเจติยํ.

๖๕.

‘‘เย เต อเหสุํ สมฺพุทฺธา, ภวนฺตกรณา มุนี;

เตสํ เอตาทิโส ถูโป, ตํ นิมิตฺตํ กโรมหํ.

๖๖.

‘‘กริตฺวา ปุลินํ [ปุฬิเน (สี. สฺยา. ปี.)] ถูปํ, โสวณฺณํ มาปยึ อหํ;

โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานิ, สหสฺเส ตีณิ ปูชยึ.

๖๗.

‘‘สายปาตํ นมสฺสามิ, เวทชาโต กตฺชลี;

สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ, วนฺทึ ปุลินเจติยํ.

๖๘.

‘‘ยทา กิเลสา ชายนฺติ, วิตกฺกา เคหนิสฺสิตา;

สรามิ สุกตํ ถูปํ, ปจฺจเวกฺขามิ ตาวเท.

๖๙.

‘‘อุปนิสฺสาย วิหรํ, สตฺถวาหํ วินายกํ;

กิเลเส สํวเสยฺยาสิ, น ยุตฺตํ ตว มาริส.

๗๐.

‘‘สห อาวชฺชิเต ถูเป, คารวํ โหติ เม ตทา;

กุวิตกฺเก วิโนเทสึ, นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต ยถา.

๗๑.

‘‘เอวํ วิหรมานํ มํ, มจฺจุราชาภิมทฺทถ;

ตตฺถ กาลงฺกโต สนฺโต, พฺรหฺมโลกมคจฺฉหํ.

๗๒.

‘‘ยาวตายุํ วสิตฺวาน, ติทิเว [ติทเส (สี. ปี.)] อุปปชฺชหํ;

อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ.

๗๓.

‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๗๔.

‘‘โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานํ [เตสํ กิงฺกณิปุปฺผานํ (สี.)], วิปากํ อนุโภมหํ;

ธาตีสตสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ [เม (ก.)] ภเว.

๗๕.

‘‘ถูปสฺส ปริจิณฺณตฺตา, รโชชลฺลํ น ลิมฺปติ;

คตฺเต เสทา น มุจฺจนฺติ, สุปฺปภาโส ภวามหํ.

๗๖.

‘‘อโห เม สุกโต ถูโป, สุทิฏฺามริกา นที;

ถูปํ กตฺวาน ปุลินํ, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๗๗.

‘‘กุสลํ กตฺตุกาเมน, ชนฺตุนา สารคาหินา;

นตฺถิ เขตฺตํ อเขตฺตํ วา, ปฏิปตฺตีว สาธกา [สาริกา (ปี.), สารกา (สฺยา.), สารตา (ก.)].

๗๘.

‘‘ยถาปิ พลวา โปโส, อณฺณวํ ตริตุสฺสเห;

ปริตฺตํ กฏฺมาทาย, ปกฺขนฺเทยฺย มหาสรํ.

๗๙.

‘‘อิมาหํ กฏฺํ นิสฺสาย, ตริสฺสามิ มโหทธึ;

อุสฺสาเหน วีริเยน, ตเรยฺย อุทธึ นโร.

๘๐.

‘‘ตเถว เม กตํ กมฺมํ, ปริตฺตํ โถกกฺจ ยํ;

ตํ กมฺมํ อุปนิสฺสาย, สํสารํ สมติกฺกมึ.

๘๑.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, มหาสาเล สุอฑฺฒเก.

๘๒.

‘‘สทฺธา มาตา ปิตา มยฺหํ, พุทฺธสฺส สรณํ คตา;

อุโภ ทิฏฺปทา เอเต, อนุวตฺตนฺติ สาสนํ.

๘๓.

‘‘โพธิปปฏิกํ คยฺห, โสณฺณถูปมการยุํ;

สายปาตํ [สายํ ปาตํ (สฺยา. ก.)] นมสฺสนฺติ, สกฺยปุตฺตสฺส สมฺมุขา.

๘๔.

‘‘อุโปสถมฺหิ ทิวเส, โสณฺณถูปํ วินีหรุํ;

พุทฺธสฺส วณฺณํ กิตฺเตนฺตา, ติยามํ วีตินามยุํ.

๘๕.

‘‘สห ทิสฺวานหํ [ปสาเทตฺวานหํ (ก.)] ถูปํ, สรึ ปุลินเจติยํ;

เอกาสเน นิสีทิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณึ.

ทฺวาวีสติมํ ภาณวารํ.

๘๖.

‘‘คเวสมาโน ตํ วีรํ, ธมฺมเสนาปติทฺทสํ;

อคารา นิกฺขมิตฺวาน, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.

๘๗.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺเสน, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา.

๘๘.

‘‘ทารเกเนว สนฺเตน, กิริยํ นิฏฺิตํ มยา;

กตํ เม กรณียชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๘๙.

‘‘สพฺพเวรภยาตีโต, สพฺพสงฺคาติโค [สพฺพสงฺกาติโต (ก.)] อิสิ;

สาวโก เต มหาวีร, โสณฺณถูปสฺสิทํ ผลํ.

๙๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุลินถูปิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปุลินถูปิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. นฬกุฏิทายกตฺเถรอปทานํ

๙๓.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, หาริโต นาม ปพฺพโต;

สยมฺภู นารโท นาม, รุกฺขมูเล วสี ตทา.

๙๔.

‘‘นฬาคารํ กริตฺวาน, ติเณน ฉาทยึ อหํ;

จงฺกมํ โสธยิตฺวาน, สยมฺภุสฺส อทาสหํ.

๙๕.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๙๖.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, นฬกุฏิกนิมฺมิตํ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

๙๗.

‘‘จตุทฺทเสสุ กปฺเปสุ, เทวโลเก รมึ อหํ;

เอกสตฺตติกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ.

๙๘.

‘‘จตุตึสติกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๙๙.

‘‘ธมฺมปาสาทมารุยฺห, สพฺพาการวรูปมํ;

ยทิจฺฉกาหํ วิหเร, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๑๐๐.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, นฬกุฏิยิทํ ผลํ.

๑๐๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬกุฏิทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

นฬกุฏิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปิยาลผลทายกตฺเถรอปทานํ

๑๐๔.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, วิปิเน วิจรํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.

๑๐๕.

‘‘ปิยาลผลมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

ปุฺกฺเขตฺตสฺส วีรสฺส, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๑๐๖.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๐๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิยาลผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปิยาลผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

กิงฺกณิปุปฺผวคฺโค ปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

กิงฺกณี ปํสุกูลฺจ, โกรณฺฑมถ กึสุกํ;

อุปฑฺฒทุสฺสี ฆตโท, อุทกํ ถูปการโก.

นฬการี จ นวโม, ปิยาลผลทายโก;

สตเมกฺจ คาถานํ, นวกฺจ ตทุตฺตริ.

อถ วคฺคุทฺทานํ –

เมตฺเตยฺยวคฺโค ภทฺทาลิ, สกึสมฺมชฺชโกปิ จ;

เอกวิหารี วิภีตกี, ชคตี สาลปุปฺผิโย.

นฬาคารํ ปํสุกูลํ, กิงฺกณิปุปฺผิโย ตถา;

อสีติ ทฺเว จ คาถาโย, จตุทฺทสสตานิ จ.

เมตฺเตยฺยวคฺคทสกํ.

ปฺจมสตกํ สมตฺตํ.

๕๑. กณิการวคฺโค

๑. ติกณิการปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺตมุปาคมึ.

.

‘‘อชฺโฌคยฺห หิมวนฺตํ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;

ปลฺลงฺกมาภุชิตฺวาน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.

.

‘‘วิชฺชาธโร ตทา อาสึ, อนฺตลิกฺขจโร อหํ;

ติสูลํ สุกตํ คยฺห, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.

.

‘‘ปพฺพตคฺเค ยถา อคฺคิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;

วเน โอภาสเต พุทฺโธ, สาลราชาว ผุลฺลิโต.

.

‘‘วนคฺคา นิกฺขมิตฺวาน, พุทฺธรํสีภิธาวเร;

นฬคฺคิวณฺณสงฺกาสา, ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ.

.

‘‘วิจินํ อทฺทสํ ปุปฺผํ, กณิการํ เทวคนฺธิกํ;

ตีณิ ปุปฺผานิ อาทาย, พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.

.

‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ตีณิ ปุปฺผานิ เม ตทา;

อุทฺธํวณฺฏา อโธปตฺตา, ฉายํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.

.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, กณิการีติ ายติ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

๑๐.

‘‘สหสฺสกณฺฑํ สตเภณฺฑุ [สตเคณฺฑุ (สฺยา.)], ธชาลุหริตามยํ;

สตสหสฺสนิยฺยูหา, พฺยมฺเห ปาตุภวึสุ เม.

๑๑.

‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺคมยาปิ จ;

ผลิกาปิ จ ปลฺลงฺกา, เยนิจฺฉกา ยทิจฺฉกา [เยนิจฺฉยา ยทิจฺฉกํ (สฺยา.), ยทิจฺฉกายทิจฺฉกา (ก.)].

๑๒.

‘‘มหารหฺจ สยนํ, ตูลิกาวิกตียุตํ;

อุทฺธโลมิกเอกนฺตํ, พิมฺโพหนสมายุตํ [พิพฺโพหนสมายุตํ… (สฺยา. ก.)].

๑๓.

‘‘ภวนา นิกฺขมิตฺวาน, จรนฺโต เทวจาริกํ;

ยทา อิจฺฉามิ คมนํ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต.

๑๔.

‘‘ปุปฺผสฺส เหฏฺา ติฏฺามิ, อุปริจฺฉทนํ มม;

สมนฺตา โยชนสตํ, กณิกาเรหิ ฉาทิตํ.

๑๕.

‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, สายปาตมุปฏฺหุํ;

ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.

๑๖.

‘‘ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ, ตาเฬหิ วาทิเตหิ จ;

รมามิ ขิฑฺฑารติยา, โมทามิ กามกามิหํ.

๑๗.

‘‘ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, โมทามิ ติทเส ตทา;

นารีคเณหิ สหิโต, โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม.

๑๘.

‘‘สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๙.

‘‘ภวาภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๑.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;

นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๒.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกํ สนฺทมานิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘ทาสีคณํ ทาสคณํ, นาริโย สมลงฺกตา;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๔.

‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๕.

‘‘นววตฺถํ นวผลํ, นวคฺครสโภชนํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๖.

‘‘อิมํ ขาท อิมํ ภุฺช, อิมมฺหิ สยเน สย;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๗.

‘‘สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ยโส อพฺภุคฺคโต มม;

มหาปกฺโข สทา โหมิ, อเภชฺชปริโส สทา;

าตีนํ อุตฺตโม โหมิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘สีตํ อุณฺหํ น ชานามิ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;

อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ, หทเย เม น วิชฺชติ.

๒๙.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว;

เววณฺณิยํ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๐.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, มหาสาเล สุอฑฺฒเก.

๓๑.

‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๓๒.

‘‘อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา;

ตรุโณ ปูชนีโยหํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;

อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา อนุปฺปตฺโต, อิทฺธิปาเทสุ โกวิโท;

ธมฺเมสุ ปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๕.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๓๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๓๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติกณิการปุปฺผิโย เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ติกณิการปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. เอกปตฺตทายกตฺเถรอปทานํ

๓๙.

‘‘นคเร หํสวติยา, กุมฺภกาโร อโหสหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.

๔๐.

‘‘สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต, อุชุภูตสฺส ตาทิโน.

๔๑.

‘‘ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ, โสณฺณถาเล ลภามหํ;

รูปิมเย จ โสวณฺเณ, ตฏฺฏิเก จ มณีมเย.

๔๒.

‘‘ปาติโย ปริภุฺชามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ;

ยสานฺจ ธนานฺจ [ยสสาว ชนานฺจ (สฺยา.)], อคฺคภูโต [ปตฺตภูโต (สี. ปี.)] จ โหมหํ.

๔๓.

‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;

สมฺมาธารํ ปวจฺฉนฺเต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.

๔๔.

‘‘ตเถวิทํ ปตฺตทานํ, พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ;

ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต, ผลํ มํ โตสยิสฺสติ.

๔๕.

‘‘ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ, สงฺฆาปิ จ คณาปิ จ;

พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ, สุขโท สพฺพปาณินํ.

๔๖.

‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

เอกปตฺตํ ททิตฺวาน, ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.

๔๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปตฺตมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.

๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกปตฺตทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เอกปตฺตทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. กาสุมารผลิยตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฏฺํ นราสภํ.

๕๒.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

กาสุมาริกมาทาย, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ.

๕๓.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาสุมารผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กาสุมารผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. อวฏผลิยตฺเถรอปทานํ

๕๗.

‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา อุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.

๕๘.

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อวฏํ อททึ ผลํ.

๕๙.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อวฏผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. ปาทผลิยตฺเถรอปทานํ

๖๓.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, ปาทผลํ [วารผลํ (สี.), จารผลํ (สฺยา.), ปารผลํ (ปี.)] อทาสหํ.

๖๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาทผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปาทผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถรอปทานํ

๖๘.

‘‘กณิการํว ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;

ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๖๙.

‘‘มาตุลุงฺคผลํ คยฺห, อทาสึ สตฺถุโน อหํ;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส [ธีรสฺส (สี.)], ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

๗๐.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มาตุลุงฺคผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อเชลิผลทายกตฺเถรอปทานํ

๗๔.

‘‘อชฺชุโน [อชิโน (สฺยา.)] นาม สมฺพุทฺโธ, หิมวนฺเต วสี ตทา;

จรเณน จ สมฺปนฺโน, สมาธิกุสโล มุนิ.

๗๕.

‘‘กุมฺภมตฺตํ คเหตฺวาน, อเชลึ [อฺชลึ (สฺยา.), อเชลํ (ปี.)] ชีวชีวกํ;

ฉตฺตปณฺณํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.

๗๖.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อเชลิผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อเชลิผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. อโมทผลิยตฺเถรอปทานํ

๘๐.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, อโมทมททึ ผลํ.

๘๑.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๘๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโมทผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อโมทผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ตาลผลทายกตฺเถรอปทานํ

๘๕.

‘‘สตรํสี นาม ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา วุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.

๘๖.

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ตาลผลํ อทาสหํ.

๘๗.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๘๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตาลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ตาลผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. นาฬิเกรผลทายกตฺเถรอปทานํ

๙๑.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลฺชเส.

๙๒.

‘‘นาฬิเกรผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

อากาเส ิตโก สนฺโต, ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส.

๙๓.

‘‘วิตฺติสฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺธมฺมสุขาวโห;

ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๙๔.

‘‘อธิคจฺฉึ ตทา ปีตึ, วิปุลฺจ สุขุตฺตมํ;

อุปฺปชฺชเตว รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ.

๙๕.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๙๖.

‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;

อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๙๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาฬิเกรผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นาฬิเกรผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

กณิการวคฺโค เอกปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

กณิกาเรกปตฺตา จ, กาสุมารี ตถาวฏา;

ปาทฺจ มาตุลุงฺคฺจ, อเชลีโมทเมว จ.

ตาลํ ตถา นาฬิเกรํ, คาถาโย คณิตา วิห;

เอกํ คาถาสตํ โหติ, อูนาธิกวิวชฺชิตํ.

๕๒. ผลทายกวคฺโค

๑. กุรฺจิยผลทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, วิปิเน วิจรํ อหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.

.

‘‘กุรฺจิยผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

ปุฺกฺเขตฺตสฺส ตาทิโน, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุรฺจิยผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กุรฺจิยผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. กปิตฺถผลทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, กปิตฺถํ [กปิฏฺํ (สฺยา.)] อททึ ผลํ.

.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กปิตฺถผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กปิตฺถผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. โกสมฺพผลิยตฺเถรอปทานํ

๑๒.

‘‘กกุธํ วิลสนฺตํว, เทวเทวํ นราสภํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, โกสมฺพํ [โกสุมฺพํ (สี. สฺยา. ปี.)] อททึ ตทา.

๑๓.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกสมฺพผลิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โกสมฺพผลิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. เกตกปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๑๗.

‘‘วินตานทิยา ตีเร, วิหาสิ ปุริสุตฺตโม;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ.

๑๘.

‘‘มธุคนฺธสฺส ปุปฺเผน, เกตกสฺส อหํ ตทา;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.

๑๙.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เกตกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

เกตกปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. นาคปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๓.

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, นาคปุปฺผํ อปูชยึ.

๒๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

นาคปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อชฺชุนปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๒๘.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนโร ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ.

๒๙.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เวทชาโต กตฺชลี;

คเหตฺวา อชฺชุนํ ปุปฺผํ, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.

๓๐.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา กินฺนรํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๓๑.

‘‘ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยึ;

ทสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, มหารชฺชมการยึ.

๓๒.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สุเขตฺเต วปฺปิตํ พีชํ, สยมฺภุมฺหิ อโห มม [อโหสิ เม (สฺยา.)].

๓๓.

‘‘กุสลํ วิชฺชเต มยฺหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ปูชารโห อหํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๓๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อชฺชุนปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อชฺชุนปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. กุฏชปุปฺผิยตฺเถรอปทานํ

๓๗.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสโล [จาวโล (สี. ปี.), อจฺจโย (สฺยา.)] นาม ปพฺพโต;

พุทฺโธ สุทสฺสโน นาม, วสเต ปพฺพตนฺตเร.

๓๘.

‘‘ปุปฺผํ เหมวนฺตํ คยฺห, เวหาสํ อคมาสหํ;

ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ, โอฆติณฺณมนาสวํ.

๓๙.

‘‘ปุปฺผํ กุฏชมาทาย, สิเร กตฺวาน อฺชลึ [กตฺวานหํ ตทา (สฺยา. ปี. ก.)];

พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ, สยมฺภุสฺส มเหสิโน.

๔๐.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุฏชปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กุฏชปุปฺผิยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. โฆสสฺกตฺเถรอปทานํ

๔๔.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ วิปิเน อหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, เทวสงฺฆปุรกฺขตํ.

๔๕.

‘‘จตุสจฺจํ ปกาเสนฺตํ, เทเสนฺตํ อมตํ ปทํ;

อสฺโสสึ มธุรํ ธมฺมํ, สิขิโน โลกพนฺธุโน.

๔๖.

‘‘โฆเส จิตฺตํ ปสาเทสึ, อสมปฺปฏิปุคฺคเล;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อุตฺตรึ [อตรึ (สี. ปี.)] ทุตฺตรํ ภวํ.

๔๗.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ สฺมลภึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โฆสสฺายิทํ ผลํ.

๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โฆสสฺโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โฆสสฺกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สพฺพผลทายกตฺเถรอปทานํ

๕๑.

‘‘วรุโณ นาม นาเมน, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

ฉฑฺเฑตฺวา ทสปุตฺตานิ, วนมชฺโฌคหึ ตทา.

๕๒.

‘‘อสฺสมํ สุกตํ กตฺวา, สุวิภตฺตํ มโนรมํ;

ปณฺณสาลํ กริตฺวาน, วสามิ วิปิเน อหํ.

๕๓.

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคจฺฉิ มม อสฺสมํ.

๕๔.

‘‘ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ, โอภาโส วิปุโล อหุ;

พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ปชฺชลี วิปินํ ตทา.

๕๕.

‘‘ทิสฺวาน ตํ ปาฏิหีรํ, พุทฺธเสฏฺสฺส ตาทิโน;

ปตฺตปุฏํ คเหตฺวาน, ผเลน ปูชยึ อหํ.

๕๖.

‘‘อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สหขาริมทาสหํ;

อนุกมฺปาย เม พุทฺโธ, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๕๗.

‘ขาริภารํ คเหตฺวาน, ปจฺฉโต เอหิ เม ตุวํ;

ปริภุตฺเต จ สงฺฆมฺหิ, ปุฺํ ตว ภวิสฺสติ’.

๕๘.

‘‘ปุฏกนฺตํ คเหตฺวาน, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ.

๕๙.

‘‘ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ, คีเตหิ วาทิเตหิ จ;

ปุฺกมฺเมน สํยุตฺตํ, อนุโภมิ สทา สุขํ.

๖๐.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๑.

‘‘ยาวตา จตุโร ทีปา, สสมุทฺทา สปพฺพตา;

ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, อิสฺสรํ การยามหํ.

๖๒.

‘‘ยาวตา เม ปกฺขิคณา, อากาเส อุปฺปตนฺติ เจ;

เตปิ มํ วสมนฺเวนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๓.

‘‘ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ, ยกฺขา ภูตา จ รกฺขสา;

กุมฺภณฺฑา ครุฬา จาปิ, ปาริจริยํ อุเปนฺติ เม.

๖๔.

‘‘กุมฺภา โสณา มธุการา, ฑํสา จ มกสา อุโภ;

เตปิ มํ วสมนฺเวนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๕.

‘‘สุปณฺณา นาม สกุณา, ปกฺขิชาตา มหพฺพลา;

เตปิ มํ สรณํ ยนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๖.

‘‘เยปิ ทีฆายุกา นาคา, อิทฺธิมนฺโต มหายสา;

เตปิ มํ วสมนฺเวนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๗.

‘‘สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉกา;

เตปิ มํ วสมนฺเวนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๘.

‘‘โอสธีติณวาสี จ, เย จ อากาสวาสิโน;

สพฺเพ มํ สรณํ ยนฺติ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๙.

‘‘สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ, คมฺภีรํ สุปฺปกาสิตํ;

ผสฺสยิตฺวา [ผุสยิตฺวา (ก.)] วิหรามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๐.

‘‘วิโมกฺเข อฏฺ ผุสิตฺวา, วิหรามิ อนาสโว;

อาตาปี นิปโก จาหํ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๑.

‘‘เย ผลฏฺา พุทฺธปุตฺตา, ขีณโทสา มหายสา;

อหมฺตโร เตสํ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๒.

‘‘อภิฺาปารมึ คนฺตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, วิหรามิ อนาสโว.

๗๓.

‘‘เตวิชฺชา อิทฺธิปตฺตา จ, พุทฺธปุตฺตา มหายสา;

ทิพฺพโสตสมาปนฺนา, เตสํ อฺตโร อหํ.

๗๔.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๗๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สพฺพผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สพฺพผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. ปทุมธาริกตฺเถรอปทานํ

๗๘.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, โรมโส นาม ปพฺพโต;

พุทฺโธปิ สมฺภโว นาม, อพฺโภกาเส วสี ตทา.

๗๙.

‘‘ภวนา นิกฺขมิตฺวาน, ปทุมํ ธารยึ อหํ;

เอกาหํ ธารยิตฺวาน, ภวนํ ปุนราคมึ.

๘๐.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๘๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมธาริโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ปทุมธาริกตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ผลทายกวคฺโค ทฺเวปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

กุรฺจิยํ กปิตฺถฺจ, โกสมฺพมถ เกตกํ;

นาคปุปฺผชฺชุนฺเจว, กุฏชี โฆสสฺโก.

เถโร จ สพฺพผลโท, ตถา ปทุมธาริโก;

อสีติ เจตฺถ คาถาโย, ติสฺโส คาถา ตทุตฺตริ.

๕๓. ติณทายกวคฺโค

๑. ติณมุฏฺิทายกตฺเถรอปทานํ

.

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, ลมฺพโก นาม ปพฺพโต;

ตตฺเถว ติสฺโส [ตตฺโถปติสฺโส (สี. ปี. ก.)] สมฺพุทฺโธ, อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิ.

.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, อรฺเ กานเน อหํ;

ทิสฺวาน ตํ เทวเทวํ, ติณมุฏฺิมทาสหํ.

.

‘‘นิสีทนตฺถํ พุทฺธสฺส, ทตฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามึ [ปกฺกมึ (ก.)] อุตฺตรามุโข.

.

‘‘อจิรํ คตมตฺตสฺส [คตมตฺตํ มํ (สี. สฺยา.)], มิคราชา อโปถยิ [อเหยิ (สี. สฺยา. ปี.)];

สีเหน โปถิโต [ปาติโต (สี. ปี.), ฆาฏิโต (สฺยา.)] สนฺโต, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

.

‘‘อาสนฺเน เม กตํ กมฺมํ, พุทฺธเสฏฺเ อนาสเว;

สุมุตฺโต สรเวโคว, เทวโลกมคจฺฉหํ.

.

‘‘ยูโป ตตฺถ สุโภ อาสิ, ปุฺกมฺมาภินิมฺมิโต;

สหสฺสกณฺโฑ สตเภณฺฑุ, ธชาลุ หริตามโย.

.

‘‘ปภา นิทฺธาวเต ตสฺส, สตรํสีว อุคฺคโต;

อากิณฺโณ เทวกฺาหิ, อาโมทึ กามกามิหํ.

.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

อาคนฺตฺวาน มนุสฺสตฺตํ, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.

.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, นิสีทนมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ติณมุฏฺเ อิทํ ผลํ.

๑๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๑๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณมุฏฺิทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ติณมุฏฺิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. มฺจทายกตฺเถรอปทานํ

๑๓.

‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

เอกมฺจํ [เอกํ เวจฺจํ (สฺยา.), เอกปจฺฉํ (ปี.)] มยา ทินฺนํ, ปสนฺเนน สปาณินา.

๑๔.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพยานํ สมชฺฌคํ;

เตน มฺจกทาเนน, ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.

๑๕.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ มฺจมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, มฺจทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มฺจทายโก [เวจฺจกทายโก (สฺยา.), สทฺทสฺิกวคฺเคปิ อิทํ§อปทานํ ทิสฺสติ] เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มฺจทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. สรณคมนิยตฺเถรอปทานํ

๑๙.

‘‘อารุหิมฺห ตทา นาวํ, ภิกฺขุ จาชีวิโก จหํ;

นาวาย ภิชฺชมานาย, ภิกฺขุ เม สรณํ อทา.

๒๐.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ โส เม สรณํ อทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สรณคมเน ผลํ.

๒๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สรณคมนิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สรณคมนิยตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. อพฺภฺชนทายกตฺเถรอปทานํ

๒๔.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ราชุยฺยาเน วสามหํ;

จมฺมวาสี ตทา อาสึ, กมณฺฑลุธโร อหํ.

๒๕.

‘‘อทฺทสํ วิมลํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ, ฌายึ ฌานรตํ วสึ [อิสึ (สฺยา.)].

๒๖.

‘‘สพฺพกามสมิทฺธิฺจ, โอฆติณฺณมนาสวํ;

ทิสฺวา ปสนฺโน สุมโน, อพฺภฺชนมทาสหํ.

๒๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อพฺภฺชนสฺสิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อพฺภฺชนทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อพฺภฺชนทายกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. สุปฏทายกตฺเถรอปทานํ

๓๑.

‘‘ทิวาวิหารา นิกฺขนฺโต, วิปสฺสี โลกนายโก;

ลหุํ สุปฏกํ [สุปฏิกํ (สฺยา.), ปูปปวํ (ปี.)] ทตฺวา, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ.

๓๒.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, สุปฏกมทาสหํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สุปฏสฺส อิทํ ผลํ.

๓๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุปฏทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สุปฏทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. ทณฺฑทายกตฺเถรอปทานํ

๓๖.

‘‘กานนํ วนโมคยฺห, เวฬุํ เฉตฺวานหํ ตทา;

อาลมฺพณํ กริตฺวาน, สงฺฆสฺส อททึ พหุํ [อหํ (สี. สฺยา. ปี.)].

๓๗.

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, สุพฺพเต อภิวาทิย;

อาลมฺพทณฺฑํ ทตฺวาน, ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข.

๓๘.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทณฺฑมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทณฺฑทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ทณฺฑทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

เตวีสติมํ ภาณวารํ.

๗. คิริเนลปูชกตฺเถรอปทานํ

๔๒.

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสึ, วิปิเน วิจรํ อหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํ.

๔๓.

‘‘ตสฺมึ มหาการุณิเก, สพฺพสตฺตหิเต รเต;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เนลปุปฺผมปูชยึ.

๔๔.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คิริเนลปูชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

คิริเนลปูชกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. โพธิสมฺมชฺชกตฺเถรอปทานํ

๔๘.

‘‘อหํ ปุเร โพธิปตฺตํ, อุชฺฌิตํ เจติยงฺคเณ;

ตํ คเหตฺวาน ฉฑฺเฑสึ, อลภึ วีสตีคุเณ.

๔๙.

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส เตเชน, สํสรนฺโต ภวาภเว;

ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต จาปิ มานุเส.

๕๐.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, อาคนฺตฺวา มานุสํ ภวํ;

ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ.

๕๑.

‘‘องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน, อาโรหปริณาหวา;

อภิรูโป สุจิ โหมิ, สมฺปุณฺณงฺโค อนูนโก.

๕๒.

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส วา, ชาโต วา ยตฺถ กตฺถจิ;

ภเว สุวณฺณวณฺโณ จ, อุตฺตตฺตกนกูปโม.

๕๓.

‘‘มุทุกา มทฺทวา สฺนิทฺธา [มุทุ มทฺทวา สินิทฺธา (สฺยา.)], สุขุมา สุกุมาริกา;

ฉวิ เม สพฺพทา โหติ, โพธิปตฺเต สุฉฑฺฑิเต [สุฉฑฺฑิเน (สี.)].

๕๔.

‘‘ยโต กุโตจิ คตีสุ, สรีเร สมุทาคเต;

น ลิมฺปติ รโชชลฺลํ, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๕๕.

‘‘อุณฺเห วาตาตเป ตสฺส, อคฺคิตาเปน วา ปน;

คตฺเต เสทา น มุจฺจนฺติ, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๕๖.

‘‘กุฏฺํ คณฺโฑ กิลาโส จ, ติลกา ปิฬกา ตถา;

น โหนฺติ กาเย ททฺทุ จ, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๕๗.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

โรคา น โหนฺติ กายสฺมึ, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๕๘.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

น โหติ จิตฺตชา ปีฬา, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๕๙.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

อมิตฺตา น ภวนฺตสฺส, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๖๐.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

อนูนโภโค ภวติ, วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต.

๖๑.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

อคฺคิราชูหิ โจเรหิ, น โหติ อุทเก ภยํ.

๖๒.

‘‘อปรมฺปิ คุณํ ตสฺส, นิพฺพตฺตติ ภวาภเว;

ทาสิทาสา อนุจรา, โหนฺติ จิตฺตานุวตฺตกา.

๖๓.

‘‘ยมฺหิ อายุปฺปมาณมฺหิ, ชายเต มานุเส ภเว;

ตโต น หายเต อายุ, ติฏฺเต ยาวตายุกํ.

๖๔.

‘‘อพฺภนฺตรา จ พาหิรา [พหิจรา (สี. ปี. ก.)], เนคมา จ สรฏฺกา;

นุยุตฺตา โหนฺติ สพฺเพปิ, วุทฺธิกามา สุขิจฺฉกา.

๖๕.

‘‘โภควา ยสวา โหมิ, สิริมา าติปกฺขวา;

อเปตภยสนฺตาโส, ภเวหํ สพฺพโต ภเว.

๖๖.

‘‘เทวา มนุสฺสา อสุรา, คนฺธพฺพา ยกฺขรกฺขสา;

สพฺเพ เต ปริรกฺขนฺติ, ภเว สํสรโต สทา.

๖๗.

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส จ, อนุโภตฺวา อุโภ ยเส;

อวสาเน จ นิพฺพานํ, สิวํ ปตฺโต อนุตฺตรํ.

๖๘.

‘‘สมฺพุทฺธมุทฺทิสิตฺวาน, โพธึ วา ตสฺส สตฺถุโน;

โย ปุฺํ ปสเว โปโส, ตสฺส กึ นาม ทุลฺลภํ.

๖๙.

‘‘มคฺเค ผเล อาคเม จ, ฌานาภิฺาคุเณสุ จ;

อฺเสํ อธิโก หุตฺวา, นิพฺพายามิ อนาสโว.

๗๐.

‘‘ปุเรหํ โพธิยา ปตฺตํ, ฉฑฺเฑตฺวา หฏฺมานโส;

อิเมหิ วีสตงฺเคหิ, สมงฺคี โหมิ สพฺพทา.

๗๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โพธิสมฺมชฺชกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. อามณฺฑผลทายกตฺเถรอปทานํ

๗๔.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

วุฏฺหิตฺวา สมาธิมฺหา, จงฺกมี โลกนายโก.

๗๕.

‘‘ขาริภารํ คเหตฺวาน, อาหรนฺโต ผลํ ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, จงฺกมนฺตํ มหามุนึ.

๗๖.

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, อามณฺฑมททึ ผลํ.

๗๗.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อามณฺฑสฺส อิทํ ผลํ.

๗๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๗๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อามณฺฑผลทายโก เถโร อิมา

คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อามณฺฑผลทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. สุคนฺธตฺเถรอปทานํ

๘๑.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน [นาเมน (สพฺพตฺถ)], อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๘๒.

‘‘อนุพฺยฺชนสมฺปนฺโน, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;

พฺยามปฺปภาปริวุโต, รํสิชาลสโมตฺถโฏ [รํสิชาลสโมสโฏ (สี. ปี.)].

๘๓.

‘‘อสฺสาเสตา ยถา จนฺโท, สูริโยว ปภงฺกโร;

นิพฺพาเปตา ยถา เมโฆ, สาคโรว คุณากโร.

๘๔.

‘‘ธรณีริว สีเลน, หิมวาว สมาธินา;

อากาโส วิย ปฺาย, อสงฺโค อนิโล ยถา.

๘๕.

‘‘ส กทาจิ มหาวีโร, ปริสาสุ วิสารโท;

สจฺจานิ สมฺปกาเสติ, อุทฺธรนฺโต มหาชนํ.

๘๖.

‘‘ตทา หิ พาราณสิยํ, เสฏฺิปุตฺโต มหายโส;

อาสหํ ธนธฺสฺส [อนนฺตธนธฺสฺส (ก.)], ปหูตสฺส พหู ตทา.

๘๗.

‘‘ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ, มิคทายมุเปจฺจหํ [มุเปสหํ (ก.)];

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, เทเสนฺตํ อมตํ ปทํ.

๘๘.

‘‘วิสฏฺกนฺตวจนํ, กรวีกสมสฺสรํ;

หํสรุเตหิ [หํสทุนฺทุภิ (สฺยา. ปี.)] นิคฺโฆสํ, วิฺาเปนฺตํ มหาชนํ.

๘๙.

‘‘ทิสฺวา เทวาติเทวํ ตํ, สุตฺวาว มธุรํ คิรํ;

ปหายนปฺปเก โภเค, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๙๐.

‘‘เอวํ ปพฺพชิโต จาหํ, น จิเรน พหุสฺสุโต;

อโหสึ ธมฺมกถิโก, วิจิตฺตปฏิภาณวา.

๙๑.

‘‘มหาปริสมชฺเฌหํ, หฏฺจิตฺโต ปุนปฺปุนํ;

วณฺณยึ เหมวณฺณสฺส, วณฺณํ วณฺณวิสารโท.

๙๒.

‘‘เอส ขีณาสโว พุทฺโธ, อนีโฆ ฉินฺนสํสโย;

สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต, วิมุตฺโตปธิสงฺขเย.

๙๓.

‘‘เอส โส ภควา พุทฺโธ, เอส สีโห อนุตฺตโร;

สเทวกสฺส โลกสฺส, พฺรหฺมจกฺกปฺปวตฺตโก.

๙๔.

‘‘ทนฺโต ทเมตา สนฺโต จ, สเมตา นิพฺพุโต อิสิ;

นิพฺพาเปตา จ อสฺสตฺโถ, อสฺสาเสตา มหาชนํ.

๙๕.

‘‘วีโร สูโร จ วิกฺกนฺโต [ธีโร จ (สี. ปี.)], ปฺโ การุณิโก วสี;

วิชิตาวี จ ส ชิโน, อปฺปคพฺโพ อนาลโย.

๙๖.

‘‘อเนฺโช อจโล ธีมา, อโมโห อสโม มุนิ;

โธรยฺโห อุสโภ นาโค, สีโห สกฺโก ครูสุปิ.

๙๗.

‘‘วิราโค วิมโล พฺรหฺมา, วาที สูโร รณฺชโห;

อขิโล จ วิสลฺโล จ, อสโม สํยโต [วุสโภ (สฺยา.), ปยโต (ปี.)] สุจิ.

๙๘.

‘‘พฺราหฺมโณ สมโณ นาโถ, ภิสกฺโก สลฺลกตฺตโก;

โยโธ พุทฺโธ สุตาสุโต [สุโต สุโต (สี. ปี.)], อจโล มุทิโต สิโต [ทิโต (สี.)].

๙๙.

‘‘ธาตา ธตา จ สนฺติ จ, กตฺตา เนตา ปกาสิตา;

สมฺปหํสิตา เภตฺตา จ, เฉตฺตา โสตา ปสํสิตา.

๑๐๐.

‘‘อขิโล จ วิสลฺโล จ, อนีโฆ อกถํกถี;

อเนโช วิรโช กตฺตา, คนฺธา วตฺตา ปสํสิตา.

๑๐๑.

‘‘ตาเรตา อตฺถกาเรตา, กาเรตา สมฺปทาริตา;

ปาเปตา สหิตา กนฺตา, หนฺตา อาตาปี ตาปโส [หนฺตา, ตาปิตา จ วิโสสิตา (สฺยา.)].

๑๐๒.

‘‘สมจิตฺโต [สจฺจฏฺิโต (สฺยา.)] สมสโม, อสหาโย ทยาลโย [ทยาสโย (สี.)];

อจฺเฉรสตฺโต [อจฺเฉรมนฺโต (สฺยา.)] อกุโห, กตาวี อิสิสตฺตโม.

๑๐๓.

‘‘นิตฺติณฺณกงฺโข นิมฺมาโน, อปฺปเมยฺโย อนูปโม;

สพฺพวากฺยปถาตีโต, สจฺจ เนยฺยนฺตคู [สพฺพเนยฺยนฺติโก (สฺยา.)] ชิโน.

๑๐๔.

‘‘สตฺตสารวเร [สตรํสีวเร (สฺยา.)] ตสฺมึ, ปสาโท อมตาวโห;

ตสฺมา พุทฺเธ จ ธมฺเม จ, สงฺเฆ สทฺธา มหตฺถิกา [มหิทฺธิกา (สี. ก.)].

๑๐๕.

‘‘คุเณหิ เอวมาทีหิ, ติโลกสรณุตฺตมํ;

วณฺเณนฺโต ปริสามชฺเฌ, อกํ [กถึ (สฺยา.)] ธมฺมกถํ อหํ.

๑๐๖.

‘‘ตโต จุตาหํ ตุสิเต, อนุโภตฺวา มหาสุขํ;

ตโต จุโต มนุสฺเสสุ, ชาโต โหมิ สุคนฺธิโก.

๑๐๗.

‘‘นิสฺสาโส มุขคนฺโธ จ, เทหคนฺโธ ตเถว เม;

เสทคนฺโธ จ สตตํ, สพฺพคนฺโธว โหติ เม [สพฺพคนฺโธติเสติ เม (สี. ปี.)].

๑๐๘.

‘‘มุขคนฺโธ สทา มยฺหํ, ปทุมุปฺปลจมฺปโก;

ปริสนฺโต [อาทิสนฺโต (สี.), อติกนฺโต (สฺยา.), อติสนฺโต (ปี.)] สทา วาติ, สรีโร จ ตเถว เม.

๑๐๙.

‘‘คุณตฺถวสฺส สพฺพนฺตํ, ผลํ ตุ [ผลนฺตํ (สฺยา.)] ปรมพฺภุตํ;

เอกคฺคมนสา สพฺเพ, วณฺณยิสฺสํ [ภาสิตสฺส (สฺยา.)] สุณาถ เม.

๑๑๐.

‘‘คุณํ พุทฺธสฺส วตฺวาน, หิตาย จ น สทิสํ [หิตาย ชนสนฺธิสุ (สี. ปี.), หิตาย นํ สุขาวหํ (สฺยา.)];

สุขิโต [สุจิตฺโต (สฺยา.)] โหมิ สพฺพตฺถ, สงฺโฆ วีรสมายุโต [สรทฺธนิสมายุโต (สี.)].

๑๑๑.

‘‘ยสสฺสี สุขิโต กนฺโต, ชุติมา ปิยทสฺสโน;

วตฺตา อปริภูโต จ, นิทฺโทโส ปฺวา ตถา.

๑๑๒.

‘‘ขีเณ อายุสิ [ปาสุสิ (สฺยา.)] นิพฺพานํ, สุลภํ พุทฺธภตฺติโน;

เตสํ เหตุํ ปวกฺขามิ, ตํ สุณาถ ยถาตถํ.

๑๑๓.

‘‘สนฺตํ ยสํ ภควโต, วิธินา อภิวาทยํ;

ตตฺถ ตตฺถูปปนฺโนปิ [ยตฺถ ตตฺถูปปนฺโนปิ (สี. ปี.)], ยสสฺสี เตน โหมหํ.

๑๑๔.

‘‘ทุกฺขสฺสนฺตกรํ พุทฺธํ, ธมฺมํ สนฺตมสงฺขตํ;

วณฺณยํ สุขโท อาสึ, สตฺตานํ สุขิโต ตโต.

๑๑๕.

‘‘คุณํ วทนฺโต พุทฺธสฺส, พุทฺธปีติสมายุโต;

สกนฺตึ ปรกนฺติฺจ, ชนยึ เตน กนฺติมา.

๑๑๖.

‘‘ชิโน เต ติตฺถิกากิณฺเณ [ชโนเฆ ติตฺถกากิณฺเณ (สี. ปี.), ชิโน โย ติตฺถิกาติณฺโณ (สฺยา.)], อภิภุยฺย กุติตฺถิเย;

คุณํ วทนฺโต โชเตสึ [โถเมสึ (สฺยา.)], นายกํ ชุติมา ตโต.

๑๑๗.

‘‘ปิยการี ชนสฺสาปิ, สมฺพุทฺธสฺส คุณํ วทํ;

สรโทว สสงฺโกหํ, เตนาสึ ปิยทสฺสโน.

๑๑๘.

‘‘ยถาสตฺติวเสนาหํ, สพฺพวาจาหิ สนฺถวึ;

สุคตํ เตน วาคิโส, วิจิตฺตปฏิภานวา.

๑๑๙.

‘‘เย พาลา วิมตึ ปตฺตา, ปริโภนฺติ มหามุนึ;

นิคฺคหึ เต สทฺธมฺเมน, ปริภูโต น เตนหํ [ปริภูเตน เตนหํ (สฺยา.)].

๑๒๐.

‘‘พุทฺธวณฺเณน สตฺตานํ, กิเลเส อปเนสหํ;

นิกฺกิเลสมโน โหมิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๑๒๑.

‘‘โสตูนํ วุทฺธิมชนึ [พุทฺธิมชนึ (สี. ปี.)], พุทฺธานุสฺสติเทสโก;

เตนาหมาสึ [เตนาปิ จาสึ (สฺยา.)] สปฺปฺโ, นิปุณตฺถวิปสฺสโก.

๑๒๒.

‘‘สพฺพาสวปริกฺขีโณ, ติณฺณสํสารสาคโร;

สิขีว อนุปาทาโน, ปาปุณิสฺสามิ นิพฺพุตึ.

๑๒๓.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ, ยมหํ สนฺถวึ ชินํ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธวณฺณสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๒๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๒๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุคนฺโธ เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สุคนฺธตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ติณทายกวคฺโค เตปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ติณโท มฺจโท เจว, สรณพฺภฺชนปฺปโท;

สุปโฏ ทณฺฑทายี จ, เนลปูชี ตเถว จ.

โพธิสมฺมชฺชโก มณฺโฑ, สุคนฺโธ ทสโมติ จ;

คาถาสตํ สเตวีสํ, คณิตฺเจตฺถ สพฺพโส.

๕๔. กจฺจายนวคฺโค

๑. มหากจฺจายนตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อเนโช อชิตํ ชโย;

สตสหสฺเส กปฺปานํ, อิโต อุปฺปชฺชิ นายโก.

.

‘‘วีโร กมลปตฺตกฺโข, สสงฺกวิมลานโน;

กนกาจลสงฺกาโส [กฺจนตจสงฺกาโส (สฺยา.)], รวิทิตฺติสมปฺปโภ.

.

‘‘สตฺตเนตฺตมโนหารี, วรลกฺขณภูสิโต;

สพฺพวากฺยปถาตีโต, มนุชามรสกฺกโต.

.

‘‘สมฺพุทฺโธ โพธยํ สตฺเต, วาคีโส มธุรสฺสโร;

กรุณานิพนฺธสนฺตาโน, ปริสาสุ วิสารโท.

.

‘‘เทเสติ มธุรํ ธมฺมํ, จตุสจฺจูปสํหิตํ;

นิมุคฺเค โมหปงฺกมฺหิ, สมุทฺธรติ ปาณิเน.

.

‘‘ตทา เอกจโร หุตฺวา, ตาปโส หิมวาลโย;

นภสา มานุสํ โลกํ, คจฺฉนฺโต ชินมทฺทสํ.

.

‘‘อุเปจฺจ สนฺติกํ ตสฺส, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ;

วณฺณยนฺตสฺส วีรสฺส, สาวกสฺส มหาคุณํ.

.

‘‘สงฺขิตฺเตน มยา วุตฺตํ, วิตฺถาเรน ปกาสยํ;

ปริสํ มฺจ โตเสติ, ยถา กจฺจายโน อยํ.

.

‘‘‘นาหํ เอวมิเธกจฺจํ [เอวํวิธํ กฺจิ (สี. ปี.)], อฺํ ปสฺสามิ สาวกํ;

ตสฺมาตทคฺเค [ตสฺเมตทคฺเค (สี.)] เอสคฺโค, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว’.

๑๐.

‘‘ตทาหํ วิมฺหิโต หุตฺวา, สุตฺวา วากฺยํ มโนรมํ;

หิมวนฺตํ คมิตฺวาน, อาหิตฺวา [อาหตฺวา (สี. ปี.)] ปุปฺผสฺจยํ.

๑๑.

‘‘ปูเชตฺวา โลกสรณํ, ตํ านมภิปตฺถยึ;

ตทา มมาสยํ ตฺวา, พฺยากาสิ ส รณฺชโห.

๑๒.

‘‘‘ปสฺสเถตํ อิสิวรํ, นิทฺธนฺตกนกตฺตจํ;

อุทฺธคฺคโลมํ ปีณํสํ, อจลํ ปฺชลึ ิตํ.

๑๓.

‘‘‘หาสํ สุปุณฺณนยนํ, พุทฺธวณฺณคตาสยํ;

ธมฺมชํ อุคฺคหทยํ [ธมฺมํว วิคฺคหวรํ (สี.), ธมฺมปฏิคฺคหวรํ (ปี.)], อมตาสิตฺตสนฺนิภํ’.

๑๔.

‘‘กจฺจานสฺส คุณํ สุตฺวา, ตํ านํ ปตฺถยํ ิโต;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, โคตมสฺส มหามุเน.

๑๕.

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กจฺจาโน นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๑๖.

‘‘พหุสฺสุโต มหาาณี, อธิปฺปายวิทู มุเน;

ปาปุณิสฺสติ ตํ านํ, ยถายํ พฺยากโต มยา.

๑๗.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๘.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น คจฺฉามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ;

นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๐.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโต อุชฺเชนิยํ ปุเร [ชาโต, อุชฺเชนิยํ ปุเร รเม (สฺยา.)];

ปชฺโชตสฺส จ จณฺฑสฺส, ปุโรหิตทิชาธิโน [ปุโรหิตทิชาติโน (สี. ปี.)].

๒๑.

‘‘ปุตฺโต ติริฏิวจฺฉสฺส [ติริฏวจฺฉสฺส (สี.), ติปิติวจฺฉสฺส (สฺยา.)], นิปุโณ เวทปารคู;

มาตา จ จนฺทิมา นาม, กจฺจาโนหํ วรตฺตโจ.

๒๒.

‘‘วีมํสนตฺถํ พุทฺธสฺส, ภูมิปาเลน เปสิโต;

ทิสฺวา โมกฺขปุรทฺวารํ, นายกํ คุณสฺจยํ.

๒๓.

‘‘สุตฺวา จ วิมลํ วากฺยํ, คติปงฺกวิโสสนํ;

ปาปุณึ อมตํ สนฺตํ, เสเสหิ สห สตฺตหิ.

๒๔.

‘‘อธิปฺปายวิทู ชาโต, สุคตสฺส มหามเต;

ปิโต เอตทคฺเค จ, สุสมิทฺธมโนรโถ.

๒๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๒๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก; ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากจฺจายโน เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

มหากจฺจายนตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. วกฺกลิตฺเถรอปทานํ

๒๘.

‘‘อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;

อโนมนาโม อมิโต, นาเมน ปทุมุตฺตโร.

๒๙.

‘‘ปทุมาการวทโน, ปทุมามลสุจฺฉวี;

โลเกนานุปลิตฺโตว โตเยน ปทุมํ ยถา.

๓๐.

‘‘วีโร ปทุมปตฺตกฺโข, กนฺโต จ ปทุมํ ยถา;

ปทุมุตฺตรคนฺโธว, ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโร.

๓๑.

‘‘โลกเชฏฺโ จ นิมฺมาโน, อนฺธานํ นยนูปโม;

สนฺตเวโส คุณนิธิ, กรุณามติสาคโร.

๓๒.

‘‘ส กทาจิ มหาวีโร, พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต;

สเทวมนุชากิณฺเณ, ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม [ชนุตฺตโม (สฺยา. ปี.), อนุตฺตโม (ก.) วงฺคีสตฺเถราปทาเนปิ].

๓๓.

‘‘วทเนน สุคนฺเธน, มธุเรน รุเตน จ;

รฺชยํ ปริสํ สพฺพํ, สนฺถวี สาวกํ สกํ.

๓๔.

‘‘สทฺธาธิมุตฺโต สุมติ, มม ทสฺสนลาลโส [ทสฺสนสาลโย (สฺยา.)];

นตฺถิ เอตาทิโส อฺโ, ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิ.

๓๕.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, นคเร พฺราหฺมณตฺรโช;

หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ, ตํ านมภิโรจยึ.

๓๖.

‘‘สสาวกํ ตํ วิมลํ, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;

สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน, ทุสฺเสหจฺฉาทยึ ตทา.

๓๗.

‘‘นิปจฺจ สิรสา ตสฺส, อนนฺตคุณสาคเร;

นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๓๘.

‘‘‘โย โส ตยา สนฺถวิโต, อิโต สตฺตมเก มุนิ [อิธ สทฺธาธิมุตฺโต อิสิ (สฺยา.), อิโต สตฺตมเกหนิ (สี. ปี.)];

ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค, ตาทิโส โหมหํ มุเน’.

๓๙.

‘‘เอวํ วุตฺเต มหาวีโร, อนาวรณทสฺสโน;

อิมํ วากฺยํ อุทีเรสิ, ปริสาย มหามุนิ.

๔๐.

‘‘‘ปสฺสเถตํ มาณวกํ, ปีตมฏฺนิวาสนํ;

เหมยฺโปจิตงฺคํ [เหมยฺโปวีตงฺคํ (สี.)], ชนเนตฺตมโนหรํ.

๔๑.

‘‘‘เอโส อนาคตทฺธาเน, โคตมสฺส มเหสิโน;

อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ, สาวโกยํ ภวิสฺสติ.

๔๒.

‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต;

สพฺพโภคปริพฺยูฬฺโห, สุขิโต สํสริสฺสติ.

๔๓.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๔.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

วกฺกลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๔๕.

‘‘เตน กมฺมวิเสเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๔๖.

‘‘สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสรนฺโต ภวาภเว;

สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, กุเล อฺตเร อหํ.

๔๗.

‘‘โนนีตสุขุมาลํ มํ, ชาตปลฺลวโกมลํ;

มนฺทํ อุตฺตานสยนํ, ปิสาจภยตชฺชิตา.

๔๘.

‘‘ปาทมูเล มเหสิสฺส, สาเยสุํ ทีนมานสา;

อิมํ ททาม เต นาถ, สรณํ โหหิ นายก.

๔๙.

‘‘ตทา ปฏิคฺคหิ โส มํ, ภีตานํ สรโณ มุนิ;

ชาลินา จกฺกงฺกิเตน [สงฺกลงฺเกน (สี.)], มุทุโกมลปาณินา.

๕๐.

‘‘ตทา ปภุติ เตนาหํ, อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต;

สพฺพเวรวินิมุตฺโต [สพฺพพฺยาธิวินิมุตฺโต (สฺยา.), สพฺพูปธิวินิมุตฺโต (ปี.)], สุเขน ปริวุทฺธิโต.

๕๑.

‘‘สุคเตน วินา ภูโต, อุกฺกณฺามิ มุหุตฺตกํ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๕๒.

‘‘สพฺพปารมิสมฺภูตํ, นีลกฺขินยนํ [ลงฺกินีลยนํ (สี.)] วรํ;

รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ, อติตฺโต วิหรามหํ [วิหยามหํ (สี. ปี.)].

๕๓.

‘‘พุทฺธรูปรตึ [พุทฺโธ รูปรตึ (สี.)] ตฺวา, ตทา โอวทิ มํ ชิโน;

‘อลํ วกฺกลิ กึ รูเป, รมเส พาลนนฺทิเต.

๕๔.

‘‘‘โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ, โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต;

อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, มํ ปสฺสมฺปิ น ปสฺสติ.

๕๕.

‘‘‘อนนฺตาทีนโว กาโย, วิสรุกฺขสมูปโม;

อาวาโส สพฺพโรคานํ, ปุฺโช ทุกฺขสฺส เกวโล.

๕๖.

‘‘‘นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ, สุเขนนฺตํ คมิสฺสติ’.

๕๗.

‘‘เอวํ เตนานุสิฏฺโหํ, นายเกน หิเตสินา;

คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห, ฌายามิ คิริกนฺทเร.

๕๘.

‘‘ิโต ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสาสยิ [มมาหโส (สี.)] มหามุนิ;

วกฺกลีติ ชิโน วาจํ, ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ.

๕๙.

‘‘ปกฺขนฺทึ เสลปพฺภาเร, อเนกสตโปริเส;

ตทา พุทฺธานุภาเวน, สุเขเนว มหึ คโต.

๖๐.

‘‘ปุโนปิ [ปุนาปิ (สฺยา.), มุนิ มํ (ก.)] ธมฺมํ เทเสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ตมหํ ธมฺมมฺาย, อรหตฺตมปาปุณึ.

๖๑.

‘‘สุมหาปริสมชฺเฌ, ตทา มํ จรณนฺตโค;

อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ, ปฺเปสิ มหามติ.

๖๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๖๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๖๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วกฺกลิตฺเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

วกฺกลิตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. มหากปฺปินตฺเถรอปทานํ

๖๖.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อุทิโต อชฏากาเส [ชคทากาเส (สี.), ชลทากาเส (ปี.)], รวีว สรทมฺพเร.

๖๗.

‘‘วจนาภาย โพเธติ, เวเนยฺยปทุมานิ โส;

กิเลสปงฺกํ โสเสติ, มติรํสีหิ นายโก.

๖๘.

‘‘ติตฺถิยานํ ยเส [ยโส (สี. ปี.)] หนฺติ, ขชฺโชตาภา ยถา รวิ;

สจฺจตฺถาภํ ปกาเสติ, รตนํว ทิวากโร.

๖๙.

‘‘คุณานํ อายติภูโต, รตนานํว สาคโร;

ปชฺชุนฺโนริว ภูตานิ, ธมฺมเมเฆน วสฺสติ.

๗๐.

‘‘อกฺขทสฺโส ตทา อาสึ, นคเร หํสสวฺหเย;

อุเปจฺจ ธมฺมมสฺโสสึ, ชลชุตฺตมนามิโน.

๗๑.

‘‘โอวาทกสฺส ภิกฺขูนํ, สาวกสฺส กตาวิโน;

คุณํ ปกาสยนฺตสฺส, ตปฺปยนฺตสฺส [โตสยนฺตสฺส (สี.), หาสยนฺตสฺส (สฺยา.), วาสยนฺตสฺส (ปี.)] เม มนํ.

๗๒.

‘‘สุตฺวา ปตีโต สุมโน, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;

สสิสฺสํ โภชยิตฺวาน, ตํ านมภิปตฺถยึ.

๗๓.

‘‘ตทา หํสสมภาโค, หํสทุนฺทุภินิสฺสโน [หํสทุนฺทุภิสุสฺสโร (สี.)];

ปสฺสเถตํ มหามตฺตํ, วินิจฺฉยวิสารทํ.

๗๔.

‘‘ปติตํ ปาทมูเล เม, สมุคฺคตตนูรุหํ;

ชีมูตวณฺณํ ปีณํสํ, ปสนฺนนยนานนํ.

๗๕.

‘‘ปริวาเรน มหตา, ราชยุตฺตํ มหายสํ;

เอโส กตาวิโน านํ, ปตฺเถติ มุทิตาสโย.

๗๖.

‘‘‘อิมินา ปณิปาเตน, จาเคน ปณิธีหิ จ [ปิณฺฑปาเตน, เจตนา ปณิธีหิ จ (สี.)];

กปฺปสตสหสฺสานิ, นุปปชฺชติ ทุคฺคตึ.

๗๗.

‘‘‘เทเวสุ เทวโสภคฺคํ, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;

อนุโภตฺวาน เสเสน [อภุตฺวาว เสเสน (สี.), อนุโภตฺวาว เสเสน (สฺยา.)], นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ.

๗๘.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๗๙.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กปฺปิโน นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๘๐.

‘‘ตโตหํ สุกตํ การํ, กตฺวาน ชินสาสเน;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตุสิตํ อคมาสหํ.

๘๑.

‘‘เทวมานุสรชฺชานิ, สตโส อนุสาสิย;

พาราณสิยมาสนฺเน, ชาโต เกนิยชาติยํ.

๘๒.

‘‘สหสฺสปริวาเรน [สตสหสฺสปริวาโร (สฺยา.)], สปชาปติโก อหํ;

ปฺจ ปจฺเจกพุทฺธานํ, สตานิ สมุปฏฺหึ.

๘๓.

‘‘เตมาสํ โภชยิตฺวาน, ปจฺฉาทมฺห ติจีวรํ;

ตโต จุตา มยํ สพฺเพ, อหุมฺห ติทสูปคา.

๘๔.

‘‘ปุโน สพฺเพ มนุสฺสตฺตํ, อคมิมฺห ตโต จุตา;

กุกฺกุฏมฺหิ ปุเร ชาตา, หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต.

๘๕.

‘‘กปฺปิโน นามหํ อาสึ, ราชปุตฺโต มหายโส;

เสสามจฺจกุเล ชาตา, มเมว ปริวารยุํ.

๘๖.

‘‘มหารชฺชสุขํ ปตฺโต, สพฺพกามสมิทฺธิมา;

วาณิเชหิ สมกฺขาตํ, พุทฺธุปฺปาทมหํ สุณึ.

๘๗.

‘‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, อสโม เอกปุคฺคโล;

โส ปกาเสติ สทฺธมฺมํ, อมตํ สุขมุตฺตมํ.

๘๘.

‘‘‘สุยุตฺตา ตสฺส สิสฺสา จ, สุมุตฺตา จ อนาสวา’;

‘‘สุตฺวา เนสํ สุวจนํ, สกฺกริตฺวาน วาณิเช.

๘๙.

‘‘ปหาย รชฺชํ สามจฺโจ, นิกฺขมึ พุทฺธมามโก;

นทึ ทิสฺวา มหาจนฺทํ, ปูริตํ สมติตฺติกํ.

๙๐.

‘‘อปฺปติฏฺํ อนาลมฺพํ, ทุตฺตรํ สีฆวาหินึ;

คุณํ สริตฺวา พุทฺธสฺส, โสตฺถินา สมติกฺกมึ.

๙๑.

‘‘‘ภวโสตํ สเจ พุทฺโธ, ติณฺโณ โลกนฺตคู วิทู [วิภู (ก.)];

เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ.

๙๒.

‘‘‘ยทิ สนฺติคโม มคฺโค, โมกฺโข จจฺจนฺติกํ [โมกฺขทํ สนฺติกํ (สฺยา.)] สุขํ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ.

๙๓.

‘‘‘สงฺโฆ เจ ติณฺณกนฺตาโร, ปุฺกฺเขตฺโต อนุตฺตโร;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, คมนํ เม สมิชฺฌตุ’.

๙๔.

‘‘สห กเต สจฺจวเร, มคฺคา อปคตํ ชลํ;

ตโต สุเขน อุตฺติณฺโณ, นทีตีเร มโนรเม.

๙๕.

‘‘นิสินฺนํ อทฺทสํ พุทฺธํ, อุเทนฺตํว ปภงฺกรํ;

ชลนฺตํ เหมเสลํว, ทีปรุกฺขํว โชติตํ.

๙๖.

‘‘สสึว ตาราสหิตํ, สาวเกหิ ปุรกฺขตํ;

วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ, เทสนาชลทนฺตรํ [เทเวน ชลนนฺทนํ (สฺยา. ปี.)].

๙๗.

‘‘วนฺทิตฺวาน สหามจฺโจ, เอกมนฺตมุปาวิสึ;

ตโต โน อาสยํ [ตโต อชฺฌาสยํ (สฺยา.)] ตฺวา, พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ.

๙๘.

‘‘สุตฺวาน ธมฺมํ วิมลํ, อโวจุมฺห มยํ ชินํ;

‘ปพฺพาเชหิ มหาวีร, นิพฺพินฺทามฺห [นิพฺพินฺนามฺห (สี. ปี.), โอติณฺณมฺห (สฺยา.)] มยํ ภเว’.

๙๙.

‘‘‘สฺวกฺขาโต ภิกฺขเว ธมฺโม, ทุกฺขนฺตกรณาย โว;

จรถ พฺรหฺมจริยํ’, อิจฺจาห มุนิสตฺตโม.

๑๐๐.

‘‘สห วาจาย สพฺเพปิ, ภิกฺขุเวสธรา มยํ;

อหุมฺห อุปสมฺปนฺนา, โสตาปนฺนา จ สาสเน.

๑๐๑.

‘‘ตโต เชตวนํ คนฺตฺวา, อนุสาสิ วินายโก;

อนุสิฏฺโ ชิเนนาหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๐๒.

‘‘ตโต ภิกฺขุสหสฺสานิ [ภิกฺขุสหสฺสํ ตํ (สี. ปี.)], อนุสาสิมหํ ตทา;

มมานุสาสนกรา, เตปิ อาสุํ อนาสวา.

๑๐๓.

‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;

ภิกฺขุโอวาทกานคฺโค, กปฺปิโนติ มหาชเน.

๑๐๔.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

ปมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ [ฌาปยี (สี.)] มม.

๑๐๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๐๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๐๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากปฺปิโน เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

มหากปฺปินตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรอปทานํ

๑๐๘.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๑๐๙.

‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;

เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๑๑๐.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ [ปติฏฺหิ (สฺยา. ก.)].

๑๑๑.

‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สุฺตํ [สุฺกํ (สี.) เอวมุปริปิ] ติตฺถิเยหิ จ;

วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.

๑๑๒.

‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๑๑๓.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๑๑๔.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, เสฏฺิปุตฺโต มหายโส;

อุเปตฺวา โลกปชฺโชตํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.

๑๑๕.

‘‘เสนาสนานิ ภิกฺขูนํ, ปฺาเปนฺตํ สสาวกํ;

กิตฺตยนฺตสฺส วจนํ, สุณิตฺวา มุทิโต อหํ.

๑๑๖.

‘‘อธิการํ สสงฺฆสฺส, กตฺวา ตสฺส มเหสิโน;

นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านมภิปตฺถยึ.

๑๑๗.

‘‘ตทาห ส มหาวีโร, มม กมฺมํ ปกิตฺตยํ;

‘โย สสงฺฆมโภเชสิ, สตฺตาหํ โลกนายกํ.

๑๑๘.

‘‘‘โสยํ กมลปตฺตกฺโข, สีหํโส กนกตฺตโจ;

มม ปาทมูเล นิปติ [ปติโต (ปี.)], ปตฺถยํ านมุตฺตมํ.

๑๑๙.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๒๐.

‘‘‘สาวโก ตสฺส พุทฺธสฺส, ทพฺโพ นาเมน วิสฺสุโต;

เสนาสนปฺาปโก, อคฺโค เหสฺสติยํ ตทา’.

๑๒๑.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๑๒๒.

‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๑๒๓.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๑๒๔.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;

อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน [จารุนยโน (สี. สฺยา. ปี.)], สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.

๑๒๕.

‘‘ทุฏฺจิตฺโต อุปวทึ, สาวกํ ตสฺส ตาทิโน;

สพฺพาสวปริกฺขีณํ, สุทฺโธติ จ วิชานิย.

๑๒๖.

‘‘ตสฺเสว นรวีรสฺส, สาวกานํ มเหสินํ;

สลากฺจ คเหตฺวาน [สลากํ ปคฺคเหตฺวาน (สี. ปี.)], ขีโรทนมทาสหํ.

๑๒๗.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๑๒๘.

‘‘สาสนํ โชตยิตฺวาน, อภิภุยฺย กุติตฺถิเย;

วิเนยฺเย วินยิตฺวาว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.

๑๒๙.

‘‘สสิสฺเส นิพฺพุเต นาเถ, อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน;

เทวา กนฺทึสุ สํวิคฺคา, มุตฺตเกสา รุทมฺมุขา.

๑๓๐.

‘‘นิพฺพายิสฺสติ ธมฺมกฺโข, น ปสฺสิสฺสาม สุพฺพเต;

น สุณิสฺสาม สทฺธมฺมํ, อโห โน อปฺปปุฺตา.

๑๓๑.

‘‘ตทายํ ปถวี สพฺพา, อจลา สา จลาจลา [จลาจลี (สี.), ปุลาปุลี (สฺยา.)];

สาคโร จ สโสโกว, วินที กรุณํ คิรํ.

๑๓๒.

‘‘จตุทฺทิสา ทุนฺทุภิโย, นาทยึสุ อมานุสา;

สมนฺตโต อสนิโย, ผลึสุ จ ภยาวหา.

๑๓๓.

‘‘อุกฺกา ปตึสุ นภสา, ธูมเกตุ จ ทิสฺสติ;

สธูมา ชาลวฏฺฏา จ [สพฺพถลชสตฺตา จ (สี.)], รวึสุ กรุณํ มิคา.

๑๓๔.

‘‘อุปฺปาเท ทารุเณ ทิสฺวา, สาสนตฺถงฺคสูจเก;

สํวิคฺคา ภิกฺขโว สตฺต, จินฺตยิมฺห มยํ ตทา.

๑๓๕.

‘‘สาสเนน วินามฺหากํ, ชีวิเตน อลํ มยํ;

ปวิสิตฺวา มหารฺํ, ยุฺชาม ชินสาสนํ.

๑๓๖.

‘‘อทฺทสมฺห ตทารฺเ, อุพฺพิทฺธํ เสลมุตฺตมํ;

นิสฺเสณิยา ตมารุยฺห, นิสฺเสณึ ปาตยิมฺหเส.

๑๓๗.

‘‘ตทา โอวทิ โน เถโร, พุทฺธุปฺปาโท สุทุลฺลโภ;

สทฺธาติทุลฺลภา ลทฺธา, โถกํ เสสฺจ สาสนํ.

๑๓๘.

‘‘นิปตนฺติ ขณาตีตา, อนนฺเต ทุกฺขสาคเร;

ตสฺมา ปโยโค กตฺตพฺโพ, ยาว าติ มุเน มตํ [ยาว ติฏฺติ สาสนํ (สฺยา.)].

๑๓๙.

‘‘อรหา อาสิ โส เถโร, อนาคามี ตทานุโค;

สุสีลา อิตเร ยุตฺตา, เทวโลกํ อคมฺหเส.

๑๔๐.

‘‘นิพฺพุโต ติณฺณสํสาโร, สุทฺธาวาเส จ เอกโก;

อหฺจ ปกฺกุสาติ จ, สภิโย พาหิโย ตถา.

๑๔๑.

‘‘กุมารกสฺสโป เจว, ตตฺถ ตตฺถูปคา มยํ;

สํสารพนฺธนา มุตฺตา, โคตเมนานุกมฺปิตา.

๑๔๒.

‘‘มลฺเลสุ กุสินารายํ, ชาโต คพฺเภว เม สโต;

มาตา มตา จิตารุฬฺหา, ตโต นิปฺปติโต อหํ.

๑๔๓.

‘‘ปติโต ทพฺพปุฺชมฺหิ, ตโต ทพฺโพติ วิสฺสุโต;

พฺรหฺมจารีพเลนาหํ, วิมุตฺโต สตฺตวสฺสิโก.

๑๔๔.

‘‘ขีโรทนพเลนาหํ, ปฺจหงฺเคหุปาคโต;

ขีณาสโวปวาเทน, ปาเปหิ พหุโจทิโต.

๑๔๕.

‘‘อุโภ ปุฺฺจ ปาปฺจ, วีติวตฺโตมฺหิ ทานิหํ;

ปตฺวาน ปรมํ สนฺตึ, วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๖.

‘‘เสนาสนํ ปฺาปยึ, หาสยิตฺวาน สุพฺพเต;

ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๑๔๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทพฺพมลฺลปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. กุมารกสฺสปตฺเถรอปทานํ

๑๕๐.

‘‘อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;

สพฺพโลกหิโต วีโร, ปทุมุตฺตรนามโก.

๑๕๑.

‘‘ตทาหํ พฺราหฺมโณ หุตฺวา, วิสฺสุโต เวทปารคู;

ทิวาวิหารํ วิจรํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๑๕๒.

‘‘จตุสจฺจํ ปกาเสนฺตํ, โพธยนฺตํ สเทวกํ;

วิจิตฺตกถิกานคฺคํ, วณฺณยนฺตํ มหาชเน.

๑๕๓.

‘‘ตทา มุทิตจิตฺโตหํ, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;

นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ, อลงฺกริตฺวาน มณฺฑปํ.

๑๕๔.

‘‘นานารตนปชฺโชตํ, สสงฺฆํ โภชยึ ตหึ;

โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ, นานคฺครสโภชนํ.

๑๕๕.

‘‘นานาจิตฺเตหิ [นานาวณฺเณหิ (สี.)] ปุปฺเผหิ, ปูชยิตฺวา สสาวกํ [มหาวีรํ (ก.)];

นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ านํ ปตฺถยึ อหํ.

๑๕๖.

‘‘ตทา มุนิวโร อาห, กรุเณกรสาสโย [กรุโณ กรุณาลโย (สฺยา.)];

‘ปสฺสเถตํ ทิชวรํ, ปทุมานนโลจนํ.

๑๕๗.

‘‘‘ปีติปาโมชฺชพหุลํ, สมุคฺคตตนูรุหํ;

หาสมฺหิตวิสาลกฺขํ, มม สาสนลาลสํ.

๑๕๘.

‘‘‘ปติตํ ปาทมูเล เม, เอกาวตฺถสุมานสํ [เอกวตฺถํ สุมานสํ (สฺยา. ก.)];

เอส ปตฺเถติ ตํ านํ, วิจิตฺตกถิกตฺตนํ [วิจิตฺตกถิกตฺตทํ (สี. ปี.)].

๑๕๙.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๖๐.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กุมารกสฺสโป นาม, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๑๖๑.

‘‘‘วิจิตฺตปุปฺผทุสฺสานํ, รตนานฺจ วาหสา;

วิจิตฺตกถิกานํ โส, อคฺคตํ ปาปุณิสฺสติ’.

๑๖๒.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๑๖๓.

‘‘ปริพฺภมํ ภวาภเว [ภวากาเส (สี. ปี.)], รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ;

สาขมิคตฺรโช หุตฺวา, มิคิยา กุจฺฉิโมกฺกมึ.

๑๖๔.

‘‘ตทา มยิ กุจฺฉิคเต, วชฺฌวาโร อุปฏฺิโต;

สาเขน จตฺตา เม มาตา, นิคฺโรธํ สรณํ คตา.

๑๖๕.

‘‘เตน สา มิคราเชน, มรณา ปริโมจิตา;

ปริจฺจชิตฺวา สปาณํ [สํปาณํ (สี. ปี.)], มเมวํ โอวที ตทา.

๑๖๖.

‘‘‘นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;

นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขมฺหิ ชีวิตํ’.

๑๖๗.

‘‘เตนานุสิฏฺา มิคยูถเปน, อหฺจ มาตา จ ตเถตเร จ [จิตเร จ (สฺยา.), ตสฺโสวาเทน (ปี.), จิตเร จ ตสฺโสวาทํ (ก.)];

อาคมฺม รมฺมํ ตุสิตาธิวาสํ, คตา ปวาสํ สฆรํ ยเถว.

๑๖๘.

‘‘ปุโน กสฺสปวีรสฺส, อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน;

อารุยฺห เสลสิขรํ, ยุฺชิตฺวา ชินสาสนํ.

๑๖๙.

‘‘อิทานาหํ ราชคเห, ชาโต เสฏฺิกุเล อหุํ;

อาปนฺนสตฺตา เม มาตา, ปพฺพชิ อนคาริยํ.

๑๗๐.

‘‘สคพฺภํ ตํ วิทิตฺวาน, เทวทตฺตมุปานยุํ;

โส อโวจ ‘วินาเสถ, ปาปิกํ ภิกฺขุนึ อิมํ’.

๑๗๑.

‘‘อิทานิปิ มุนินฺเทน, ชิเนน อนุกมฺปิตา;

สุขินี อชนี มยฺหํ, มาตา ภิกฺขุนุปสฺสเย.

๑๗๒.

‘‘ตํ วิทิตฺวา มหีปาโล, โกสโล มํ อโปสยิ;

กุมารปริหาเรน, นาเมนาหฺจ กสฺสโป.

๑๗๓.

‘‘มหากสฺสปมาคมฺม, อหํ กุมารกสฺสโป;

วมฺมิกสทิสํ กายํ, สุตฺวา พุทฺเธน เทสิตํ.

๑๗๔.

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อนุปาทาย สพฺพโส;

ปายาสึ ทมยิตฺวาหํ, เอตทคฺคมปาปุณึ.

๑๗๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๗๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๗๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมารกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กุมารกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

จตุวีสติมํ ภาณวารํ.

๖. พาหิยตฺเถรอปทานํ

๑๗๘.

‘‘อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;

มหปฺปโภ ติโลกคฺโค, นาเมน ปทุมุตฺตโร.

๑๗๙.

‘‘ขิปฺปาภิฺสฺส ภิกฺขุสฺส, คุณํ กิตฺตยโต มุเน;

สุตฺวา อุทคฺคจิตฺโตหํ, การํ กตฺวา มเหสิโน.

๑๘๐.

‘‘ทตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ, สสิสฺสสฺส มุเน อหํ;

อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, ตํ านํ ปตฺถยึ ตทา.

๑๘๑.

‘‘ตโต มํ พฺยากริ พุทฺโธ, ‘เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ;

ปติตํ ปาทมูเล เม, จริยํ ปจฺจเวกฺขณํ [ปสนฺนนยนานนํ (สี.), ปีนสมฺปนฺนเวกฺขณํ (สฺยา.), ปีณํสํ ปจฺจเวกฺขณํ (ปี.)].

๑๘๒.

‘‘‘เหมยฺโปจิตงฺคํ, อวทาตตนุตฺตจํ;

ปลมฺพพิมฺพตมฺโพฏฺํ, เสตติณฺหสมํ ทิชํ.

๑๘๓.

‘‘‘คุณถามพหุตรํ, สมุคฺคตตนูรุหํ;

คุโณฆายตนีภูตํ, ปีติสมฺผุลฺลิตานนํ.

๑๘๔.

‘‘‘เอโส ปตฺถยเต านํ, ขิปฺปาภิฺสฺส ภิกฺขุโน;

อนาคเต มหาวีโร, โคตโม นาม เหสฺสติ.

๑๘๕.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

พาหิโย นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๑๘๖.

‘‘ตทา หิ ตุฏฺโ วุฏฺาย, ยาวชีวํ มหามุเน;

การํ กตฺวา จุโต สคฺคํ, อคํ สภวนํ ยถา.

๑๘๗.

‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, สุขิโต ตสฺส กมฺมุโน;

วาหสา สํสริตฺวาน, สมฺปตฺติมนุโภมหํ.

๑๘๘.

‘‘ปุน กสฺสปวีรสฺส, อตฺถเมนฺตมฺหิ [อตฺถงฺคตมฺหิ (สฺยา.)] สาสเน;

อารุยฺห เสลสิขรํ, ยุฺชิตฺวา ชินสาสนํ.

๑๘๙.

‘‘วิสุทฺธสีโล สปฺปฺโ, ชินสาสนการโก;

ตโต จุตา ปฺจ ชนา, เทวโลกํ อคมฺหเส.

๑๙๐.

‘‘ตโตหํ พาหิโย ชาโต, ภารุกจฺเฉ ปุรุตฺตเม;

ตโต นาวาย ปกฺขนฺโท [ปกฺขนฺโต (สี.), ปกฺกนฺโต (ปี.)], สาครํ อปฺปสิทฺธิยํ [อตฺถสิทฺธิยํ (ก.)].

๑๙๑.

‘‘ตโต นาวา อภิชฺชิตฺถ, คนฺตฺวาน กติปาหกํ;

ตทา ภีสนเก โฆเร, ปติโต มกรากเร.

๑๙๒.

‘‘ตทาหํ วายมิตฺวาน, สนฺตริตฺวา มโหทธึ;

สุปฺปาทปฏฺฏนวรํ [สุปฺปารปฏฺฏนวรํ (สี. ปี.)], สมฺปตฺโต มนฺทเวธิโต [มนฺทเมธิโก (สี.), มนฺทเวทิโต (สฺยา.), มทฺทเวรตํ (ก.)].

๑๙๓.

‘‘ทารุจีรํ นิวาเสตฺวา, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ;

ตทาห โส ชโน ตุฏฺโ, อรหายมิธาคโต.

๑๙๔.

‘‘อิมํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

เภสชฺเชน จ สกฺกตฺวา, เหสฺสาม สุขิตา มยํ.

๑๙๕.

‘‘ปจฺจยานํ ตทา ลาภี, เตหิ สกฺกตปูชิโต;

อรหาหนฺติ สงฺกปฺปํ, อุปฺปาเทสึ อโยนิโส.

๑๙๖.

‘‘ตโต เม จิตฺตมฺาย, โจทยี ปุพฺพเทวตา;

‘น ตฺวํ อุปายมคฺคฺู, กุโต ตฺวํ อรหา ภเว’.

๑๙๗.

‘‘โจทิโต ตาย สํวิคฺโค, ตทาหํ ปริปุจฺฉิ ตํ;

‘เก วา เอเต กุหึ โลเก, อรหนฺโต นรุตฺตมา.

๑๙๘.

‘‘‘สาวตฺถิยํ โกสลมนฺทิเร ชิโน, ปหูตปฺโ วรภูริเมธโส;

โส สกฺยปุตฺโต อรหา อนาสโว, เทเสติ ธมฺมํ อรหตฺตปตฺติยา.

๑๙๙.

‘‘‘ตทสฺส สุตฺวา วจนํ สุปีณิโต [ปีณิตฺวา (ก.)], นิธึว ลทฺธา กปโณติ วิมฺหิโต;

อุทคฺคจิตฺโต อรหตฺตมุตฺตมํ, สุทสฺสนํ ทฏฺุมนนฺตโคจรํ.

๒๐๐.

‘‘‘ตทา ตโต นิกฺขมิตฺวาน สตฺถุโน [นิกฺขมิตุน สตฺถุวรํ (สี.)], สทา ชินํ ปสฺสามิ วิมลานนํ [ปราชินํ ปสฺสามิ กมลานนํ (ก.)];

อุเปจฺจ รมฺมํ วิชิตวฺหยํ วนํ, ทิเช อปุจฺฉึ กุหึ โลกนนฺทโน.

๒๐๑.

‘‘‘ตโต อโวจุํ นรเทววนฺทิโต, ปุรํ ปวิฏฺโ อสเนสนาย โส;

สโสว [ปจฺเจหิ (สี. สฺยา.)] ขิปฺปํ มุนิทสฺสนุสฺสุโก, อุเปจฺจ วนฺทาหิ ตมคฺคปุคฺคลํ’.

๒๐๒.

‘‘ตโตหํ ตุวฏํ คนฺตฺวา, สาวตฺถึ ปุรมุตฺตมํ;

วิจรนฺตํ ตมทฺทกฺขึ, ปิณฺฑตฺถํ อปิหาคิธํ.

๒๐๓.

‘‘ปตฺตปาณึ อโลลกฺขํ, ปาจยนฺตํ ปีตากรํ [ภาชยนฺตํ วิยามตํ (สี.), โชตยนฺตํ อิธามตํ (สฺยา.), ภาชยนฺตํ อิทํมตํ (ปี.)];

สิรีนิลยสงฺกาสํ, รวิทิตฺติหรานนํ.

๒๐๔.

‘‘ตํ สเมจฺจ นิปจฺจาหํ, อิทํ วจนมพฺรวึ;

‘กุปเถ วิปฺปนฏฺสฺส, สรณํ โหหิ โคตม.

๒๐๕.

‘‘‘ปาณสนฺตารณตฺถาย, ปิณฺฑาย วิจรามหํ;

น เต ธมฺมกถากาโล, อิจฺจาห มุนิสตฺตโม’.

๒๐๖.

‘‘ตทา ปุนปฺปุนํ พุทฺธํ, อายาจึ ธมฺมลาลโส;

โย เม ธมฺมมเทเสสิ, คมฺภีรํ สุฺตํ ปทํ.

๒๐๗.

‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปาปุณึ อาสวกฺขยํ;

ปริกฺขีณายุโก สนฺโต, อโห สตฺถานุกมฺปโก.

๒๐๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๐๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๑๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๑๑.

‘‘เอวํ เถโร วิยากาสิ, พาหิโย ทารุจีริโย;

สงฺการกูเฏ ปติโต, ภูตาวิฏฺาย คาวิยา.

๒๑๒.

‘‘อตฺตโน ปุพฺพจริยํ, กิตฺตยิตฺวา มหามติ;

ปรินิพฺพายิ โส เถโร [วีโร (สี.), ธีโร (สฺยา.)], สาวตฺถิยํ ปุรุตฺตเม.

๒๑๓.

‘‘นครา นิกฺขมนฺโต ตํ, ทิสฺวาน อิสิสตฺตโม;

ทารุจีรธรํ ธีรํ, พาหิยํ พาหิตาคมํ.

๒๑๔.

‘‘ภูมิยํ ปติตํ ทนฺตํ, อินฺทเกตูว ปาติตํ;

คตายุํ สุกฺขกิเลสํ [คตายุ สํคตกฺเลสํ (สี. ปี.), ตทายุ สงฺกตาเลสํ (ก.)], ชินสาสนการกํ.

๒๑๕.

‘‘ตโต อามนฺตยี สตฺถา, สาวเก สาสเน รเต;

‘คณฺหถ เนตฺวา [หุตฺวา (สฺยา. ปี. ก.)] ฌาเปถ, ตนุํ สพฺรหฺมจาริโน.

๒๑๖.

‘‘‘ถูปํ กโรถ ปูเชถ, นิพฺพุโต โส มหามติ;

ขิปฺปาภิฺานเมสคฺโค, สาวโก เม วโจกโร.

๒๑๗.

‘‘‘สหสฺสมปิ เจ คาถา, อนตฺถปทสฺหิตา;

เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย, ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ.

๒๑๘.

‘‘‘ยตฺถ อาโป จ ปถวี, เตโช วาโย น คาธติ;

น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ, อาทิจฺโจ น ปกาสติ.

๒๑๙.

‘‘‘น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ, ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ;

ยทา จ อตฺตนา เวทิ, มุนิโมเนน พฺราหฺมโณ.

๒๒๐.

‘‘‘อถ รูปา อรูปา จ, สุขทุกฺขา วิมุจฺจติ’;

อิจฺเจวํ อภณี นาโถ, ติโลกสรโณ มุนิ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พาหิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

พาหิยตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. มหาโกฏฺิกตฺเถรอปทานํ

๒๒๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๒๒๒.

‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;

เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๒๒๓.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.

๒๒๔.

‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สุฺตํ ติตฺถิเยหิ จ;

วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.

๒๒๕.

‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๒๒๖.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๒๒๗.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ เวทปารคู;

อุเปจฺจ สพฺพโลกคฺคํ [สพฺพสารคฺคํ (สี.), สตฺตปารคํ (ปี.)], อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.

๒๒๘.

‘‘ตทา โส สาวกํ วีโร, ปภินฺนมติโคจรํ;

อตฺเถ ธมฺเม นิรุตฺเต จ, ปฏิภาเน จ โกวิทํ.

๒๒๙.

‘‘เปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ;

สสาวกํ ชินวรํ, สตฺตาหํ โภชยึ ตทา.

๒๓๐.

‘‘ทุสฺเสหจฺฉาทยิตฺวาน, สสิสฺสํ พุทฺธิสาครํ [พุทฺธสาครํ (ก.)];

นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ านํ ปตฺถยึ อหํ.

๒๓๑.

‘‘ตโต อโวจ โลกคฺโค, ‘ปสฺสเถตํ ทิชุตฺตมํ;

วินตํ ปาทมูเล เม, กมโลทรสปฺปภํ.

๒๓๒.

‘‘‘พุทฺธเสฏฺสฺส [เสฏฺํ พุทฺธสฺส (สฺยา. ก.)] ภิกฺขุสฺส, านํ ปตฺถยเต อยํ;

ตาย สทฺธาย จาเคน, สทฺธมฺมสฺสวเนน [เตน ธมฺมสฺสเวน (สี. ปี. ก.)] จ.

๒๓๓.

‘‘‘สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสริตฺวา ภวาภเว;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.

๒๓๔.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๒๓๕.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

โกฏฺิโก นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๒๓๖.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ, สโต ปฺาสมาหิโต.

๒๓๗.

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๓๘.

‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๒๓๙.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๒๔๐.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น คจฺฉามิ, สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ.

๒๔๑.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ;

‘‘นีเจ กุเล น ชายามิ, สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ.

๒๔๒.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ;

สาวตฺถิยํ วิปฺปกุเล, ปจฺจาชาโต มหทฺธเน.

๒๔๓.

‘‘มาตา จนฺทวตี นาม, ปิตา เม อสฺสลายโน;

ยทา เม ปิตรํ พุทฺโธ, วินยี สพฺพสุทฺธิยา.

๒๔๔.

‘‘ตทา ปสนฺโน สุคเต, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

โมคฺคลฺลาโน อาจริโย, อุปชฺฌา สาริสมฺภโว.

๒๔๕.

‘‘เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, ทิฏฺิ ฉินฺนา สมูลิกา;

นิวาเสนฺโต จ กาสาวํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๒๔๖.

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน จ เม มติ;

ปภินฺนา เตน โลกคฺโค, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๒๔๗.

‘‘อสนฺทิฏฺํ วิยากาสึ, อุปติสฺเสน ปุจฺฉิโต;

ปฏิสมฺภิทาสุ เตนาหํ, อคฺโค สมฺพุทฺธสาสเน.

๒๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโกฏฺิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

มหาโกฏฺิกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรอปทานํ

๒๕๑.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๒๕๒.

‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;

เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๒๕๓.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.

๒๕๔.

‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สุฺตํ ติตฺถิเยหิ จ;

วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.

๒๕๕.

‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๒๕๖.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๒๕๗.

‘‘ตทาหํ หํสวติยา, พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต;

อุเปจฺจ โลกปชฺโชตํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.

๒๕๘.

‘‘ตทา มหาปริสตึ, มหาปริสสาวกํ;

เปนฺตํ เอตทคฺคมฺหิ, สุตฺวาน มุทิโต อหํ.

๒๕๙.

‘‘มหตา ปริวาเรน, นิมนฺเตตฺวา มหาชินํ;

พฺราหฺมณานํ สหสฺเสน, สหทานมทาสหํ.

๒๖๐.

‘‘มหาทานํ ททิตฺวาน, อภิวาทิย นายกํ;

เอกมนฺตํ ิโต หฏฺโ, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๒๖๑.

‘‘‘ตยิ สทฺธาย เม วีร, อธิการคุเณน จ;

ปริสา มหตี โหตุ, นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ’.

๒๖๒.

‘‘ตทา อโวจ ปริสํ, คชคชฺชิตสุสฺสโร;

กรวีกรุโต สตฺถา, ‘เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ.

๒๖๓.

‘‘‘เหมวณฺณํ มหาพาหุํ, กมลานนโลจนํ;

อุทคฺคตนุชํ หฏฺํ, สทฺธวนฺตํ คุเณ มม.

๒๖๔.

‘‘‘เอส ปตฺถยเต านํ [ปตฺถยิ ตํ านํ (สฺยา.)], สีหโฆสสฺส ภิกฺขุโน;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.

๒๖๕.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๒๖๖.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๒๖๗.

‘‘อิโต ทฺเวนวุเต กปฺเป, อหุ สตฺถา อนุตฺตโร;

อนูปโม อสทิโส, ผุสฺโส โลกคฺคนายโก.

๒๖๘.

‘‘โส จ สพฺพํ ตมํ หนฺตฺวา, วิชเฏตฺวา มหาชฏํ;

วสฺสเต อมตํ วุฏฺึ, ตปฺปยนฺโต สเทวกํ.

๒๖๙.

‘‘ตทา หิ พาราณสิยํ, ราชา ปจฺจา อหุมฺหเส;

ภาตโรมฺห ตโย สพฺเพ, สํวิสฏฺาว ราชิโน.

๒๗๐.

‘‘วีรงฺครูปา พลิโน, สงฺคาเม อปราชิตา;

ตทา กุปิตปจฺจนฺโต [กุปฺปติ ปจฺจนฺโต (ก.)], อมฺเห อาห มหีปติ.

๒๗๑.

‘‘‘เอถ คนฺตฺวาน ปจฺจนฺตํ, โสเธตฺวา อฏฺฏวีพลํ;

เขมํ วิชิริตํ กตฺวา, ปุน เทถาติ ภาสถ’.

๒๗๒.

‘‘ตโต มยํ อโวจุมฺห, ยทิ เทยฺยาสิ นายกํ;

อุปฏฺานาย อมฺหากํ, สาธยิสฺสาม โว ตโต.

๒๗๓.

‘‘ตโต มยํ ลทฺธวรา, ภูมิปาเลน เปสิตา;

นิกฺขิตฺตสตฺถํ ปจฺจนฺตํ, กตฺวา ปุนรุปจฺจ ตํ.

๒๗๔.

‘‘ยาจิตฺวา สตฺถุปฏฺานํ, ราชานํ โลกนายกํ;

มุนิวีรํ ลภิตฺวาน, ยาวชีวํ ยชิมฺห ตํ.

๒๗๕.

‘‘มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ, ปณีตานิ รสานิ จ;

เสนาสนานิ รมฺมานิ, เภสชฺชานิ หิตานิ จ.

๒๗๖.

‘‘ทตฺวา สสงฺฆมุนิโน [สสํฆสฺส มุเน (สี. ปี.)], ธมฺเมนุปฺปาทิตานิ โน;

สีลวนฺโต การุณิกา, ภาวนายุตฺตมานสา.

๒๗๗.

‘‘สทฺธา ปริจริตฺวาน, เมตฺตจิตฺเตน นายกํ;

นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค, ปูชํ กตฺวา ยถาพลํ.

๒๗๘.

‘‘ตโต จุตา สนฺตุสิตํ [ตาวตึสํ (สฺยา.)], คตา ตตฺถ มหาสุขํ;

อนุภูตา มยํ สพฺเพ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๗๙.

‘‘มายากาโร ยถา รงฺเค [ลทฺโธ (สฺยา. ปี.)], ทสฺเสสิ วิกตึ พหุํ;

ตถา ภเว ภมนฺโตหํ [คเมนฺโตหํ (ก.), ภวนฺโตหํ (สฺยา.)], วิเทหาธิปตี อหุํ.

๒๘๐.

‘‘คุณาเจฬสฺส วากฺเยน, มิจฺฉาทิฏฺิคตาสโย;

นรกํ มคฺคมารูฬฺโห, รุจาย มม ธีตุยา.

๒๘๑.

‘‘โอวาทํ นาทิยิตฺวาน, พฺรหฺมุนา นารเทนหํ;

พหุธา สํสิโต สนฺโต, ทิฏฺึ หิตฺวาน ปาปิกํ.

๒๘๒.

‘‘ปูรยิตฺวา วิเสเสน, ทส กมฺมปถานิหํ;

หิตฺวาน เทหมคมึ, สคฺคํ สภวนํ ยถา.

๒๘๓.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ;

พาราณสิยํ ผีตายํ, ชาโต วิปฺปมหากุเล.

๒๘๔.

‘‘มจฺจุพฺยาธิชรา ภีโต, โอคาเหตฺวา มหาวนํ [ชหิตฺวาน มหาธนํ (สี.), ชหิตฺวา จ มหาธนํ (ปี.)];

นิพฺพานํ ปทเมสนฺโต, ชฏิเลสุ ปริพฺพชึ.

๒๘๕.

‘‘ตทา ทฺเว ภาตโร มยฺหํ, ปพฺพชึสุ มยา สห;

อุรุเวฬายํ มาเปตฺวา, อสฺสมํ นิวสึ อหํ.

๒๘๖.

‘‘กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุรุเวฬนิวาสิโก [อุรุเวฬาย นิวสึ (สฺยา.)];

ตโต เม อาสิ ปฺตฺติ, อุรุเวฬกสฺสโป อิติ.

๒๘๗.

‘‘นทีสกาเส ภาตา เม, นทีกสฺสปสวฺหโย;

อาสี สกาสนาเมน, คยายํ คยากสฺสโป.

๒๘๘.

‘‘ทฺเว สตานิ กนิฏฺสฺส, ตีณิ มชฺฌสฺส ภาตุโน;

มม ปฺจ สตานูนา, สิสฺสา สพฺเพ มมานุคา.

๒๘๙.

‘‘ตทา อุเปจฺจ มํ พุทฺโธ, กตฺวาน วิวิธานิ เม [กตฺวา นานาวิธานิ เม (สี.)];

ปาฏิหีรานิ โลกคฺโค, วิเนสิ นรสารถิ.

๒๙๐.

‘‘สหสฺสปริวาเรน, อโหสึ เอหิภิกฺขุโก;

เตเหว สห สพฺเพหิ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๒๙๑.

‘‘เต เจวฺเ จ พหโว, สิสฺสา มํ ปริวารยุํ;

สาสิตุฺจ สมตฺโถหํ, ตโต มํ อิสิสตฺตโม.

๒๙๒.

‘‘มหาปริสภาวสฺมึ, เอตทคฺเค เปสิ มํ;

อโห พุทฺเธ กตํ การํ, สผลํ เม อชายถ.

๒๙๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๙๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๙๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุรุเวฬกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุรุเวฬกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ราธตฺเถรอปทานํ

๒๙๖.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๒๙๗.

‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;

เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๒๙๘.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.

๒๙๙.

‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สุฺตํ ติตฺถิเยหิ จ;

วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.

๓๐๐.

‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๓๐๑.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๓๐๒.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;

อุเปจฺจ ตํ นรวรํ, อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ.

๓๐๓.

‘‘ปฺเปนฺตํ มหาวีรํ, ปริสาสุ วิสารทํ;

ปฏิภาเนยฺยกํ ภิกฺขุํ, เอตทคฺเค วินายกํ.

๓๐๔.

‘‘ตทาหํ การํ กตฺวาน, สสงฺเฆ โลกนายเก;

นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ านํ อภิปตฺถยึ.

๓๐๕.

‘‘ตโต มํ ภควา อาห, สิงฺคีนิกฺขสมปฺปโภ;

สเรน รชนีเยน, กิเลสมลหารินา.

๓๐๖.

‘‘‘สุขี ภวสฺสุ ทีฆายุ, สิชฺฌตุ ปณิธี ตว;

สสงฺเฆ เม กตํ การํ, อตีว วิปุลํ ตยา.

๓๐๗.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๓๐๘.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

ราโธติ นามเธยฺเยน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๓๐๙.

‘‘‘ส เต เหตุคุเณ ตุฏฺโ, สกฺยปุตฺโต นราสโภ [อิทํ ปาททฺวยํ สฺยามมูเล นตฺถี];

ปฏิภาเนยฺยกานคฺคํ, ปฺเปสฺสติ นายโก’.

๓๑๐.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ, สโต ปฺาสมาหิโต.

๓๑๑.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๓๑๒.

‘‘สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ.

๓๑๓.

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๓๑๔.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

ชาโต วิปฺปกุเล นิทฺเธ, วิกลจฺฉาทนาสเน.

๓๑๕.

‘‘กฏจฺฉุภิกฺขํ ปาทาสึ, สาริปุตฺตสฺส ตาทิโน;

ยทา ชิณฺโณ จ วุทฺโธ จ, ตทารามมุปาคมึ.

๓๑๖.

‘‘ปพฺพชติ น มํ โกจิ [ปพฺพาเชนฺติ น มํ เกจิ (สี. สฺยา ปี.)], ชิณฺณทุพฺพลถามกํ;

เตน ทีโน วิวณฺณงฺโค [วิวณฺณโก (ก.)], โสโก จาสึ ตทา อหํ.

๓๑๗.

‘‘ทิสฺวา มหาการุณิโก, มมมาห [มมาห โส (สี.), มมาห จ (ปี.)] มหามุนิ;

‘กิมตฺถํ ปุตฺตโสกฏฺโฏ, พฺรูหิ เต จิตฺตชํ รุชํ’.

๓๑๘.

‘‘‘ปพฺพชฺชํ น ลเภ วีร, สฺวากฺขาเต ตว สาสเน;

เตน โสเกน ทีโนสฺมิ, สรณํ โหหิ นายก’.

๓๑๙.

‘‘ตทา ภิกฺขู สมาเนตฺวา, อปุจฺฉิ มุนิสตฺตโม;

‘อิมสฺส อธิการํ เย, สรนฺติ พฺยาหรนฺตุ เต’.

๓๒๐.

‘‘สาริปุตฺโต ตทาโวจ, ‘การมสฺส สรามหํ;

กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, ปิณฺฑาย จรโต มม’.

๓๒๑.

‘‘‘สาธุ สาธุ กตฺูสิ, สาริปุตฺต อิมํ ตุวํ;

ปพฺพาเชหิ ทิชํ วุฑฺฒํ, เหสฺสตาชานิโย อยํ’.

๓๒๒.

‘‘ตโต อลตฺถํ ปพฺพชฺชํ, กมฺมวาโจปสมฺปทํ;

น จิเรเนว กาเลน, ปาปุณึ อาสวกฺขยํ.

๓๒๓.

‘‘สกฺกจฺจํ มุนิโน วากฺยํ, สุณามิ มุทิโต ยโต;

ปฏิภาเนยฺยกานคฺคํ, ตโต มํ ปยี ชิโน.

๓๒๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๒๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๒๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ราโธ เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ราธตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. โมฆราชตฺเถรอปทานํ

๓๒๗.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.

๓๒๘.

‘‘โอวาทโก วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;

เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๓๒๙.

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;

สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.

๓๓๐.

‘‘เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สุฺตํ ติตฺถิเยหิ จ;

วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิภิ.

๓๓๑.

‘‘รตนานฏฺปฺาสํ, อุคฺคโต โส มหามุนิ;

กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, พาตฺตึสวรลกฺขโณ.

๓๓๒.

‘‘วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;

ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.

๓๓๓.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, กุเล อฺตเร อหุํ;

ปรกมฺมายเน ยุตฺโต, นตฺถิ เม กิฺจิ สํธนํ.

๓๓๔.

‘‘ปฏิกฺกมนสาลายํ, วสนฺโต กตภูมิยํ;

อคฺคึ อุชฺชาลยึ ตตฺถ, ทฬฺหํ กณฺหาสิ สา [กณฺหา สิยา (สี. ปี.), ฑยฺหกณฺหา สิลา (สฺยา.)] หี.

๓๓๕.

‘‘ตทา ปริสตึ นาโถ, จตุสจฺจปกาสโก;

สาวกํ สมฺปกิตฺเตสิ, ลูขจีวรธารกํ.

๓๓๖.

‘‘ตสฺส ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโ, ปณิปจฺจ [ปติปชฺช (สฺยา.)] ตถาคตํ;

ลูขจีวรธารคฺคํ, ปตฺถยึ านมุตฺตมํ.

๓๓๗.

‘‘ตทา อโวจ ภควา, สาวเก ปทุมุตฺตโร;

‘ปสฺสเถตํ ปุริสกํ, กุเจลํ ตนุเทหกํ.

๓๓๘.

‘‘‘ปีติปฺปสนฺนวทนํ, สทฺธาธนสมนฺวิตํ [สทฺธาสฺเนหสมนฺวตํ (ก.)];

อุทคฺคตนุชํ หฏฺํ, อจลํ สาลปิณฺฑิตํ.

๓๓๙.

‘‘‘เอโส ปตฺเถติ ตํ านํ, สจฺจเสนสฺส ภิกฺขุโน;

ลูขจีวรธาริสฺส, ตสฺส วณฺณสิตาสโย [วณฺณคตาสโย (สี. สฺยา. ปี.)].

๓๔๐.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, นิปจฺจ สิรสา ชินํ;

ยาวชีวํ สุภํ กมฺมํ, กริตฺวา ชินสาสเน.

๓๔๑.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปโค อหํ.

๓๔๒.

‘‘ปฏิกฺกมนสาลายํ, ภูมิทาหกกมฺมุนา;

สมสหสฺสํ นิรเย, อทยฺหึ เวทนาฏฺฏิโต.

๓๔๓.

‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, ปฺจ ชาติสตานิหํ;

มนุสฺโส กุลโช หุตฺวา, ชาติยา ลกฺขณงฺกิโต.

๓๔๔.

‘‘ปฺจ ชาติสตาเนว, กุฏฺโรคสมปฺปิโต;

มหาทุกฺขํ อนุภวึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๓๔๕.

‘‘อิมสฺมึ ภทฺทเก กปฺเป, อุปริฏฺํ ยสสฺสินํ;

ปิณฺฑปาเตน ตปฺเปสึ, ปสนฺนมานโส อหํ.

๓๔๖.

‘‘เตน กมฺมวิเสเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๓๔๗.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, อชายึ ขตฺติเย กุเล;

ปิตุโน อจฺจเยนาหํ, มหารชฺชสมปฺปิโต.

๓๔๘.

‘‘กุฏฺโรคาธิภูโตหํ, น รตึ น สุขํ ลเภ;

โมฆํ รชฺชํ สุขํ ยสฺมา, โมฆราชา ตโต อหํ.

๓๔๙.

‘‘กายสฺส โทสํ ทิสฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

พาวริสฺส ทิชคฺคสฺส, สิสฺสตฺตํ อชฺฌุปาคมึ.

๓๕๐.

‘‘มหตา ปริวาเรน, อุเปจฺจ นรนายกํ;

อปุจฺฉึ นิปุณํ ปฺหํ, ตํ วีรํ วาทิสูทนํ.

๓๕๑.

‘‘‘อยํ โลโก ปโร โลโก, พฺรหฺมโลโก สเทวโก;

ทิฏฺึ โน [ทิฏฺา โน (สี.), ทิฏฺํ โน (ปี.), ทิฏฺึ เต (สฺยา.)] นาภิชานามิ, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.

๓๕๒.

‘‘‘เอวาภิกฺกนฺตทสฺสาวึ, อตฺถิ ปฺเหน อาคมํ;

กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสติ’.

๓๕๓.

‘‘‘สุฺโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ, โมฆราช สทา สโต;

อตฺตานุทิฏฺึ อุหจฺจ, เอวํ มจฺจุตโร สิยา.

๓๕๔.

‘‘‘เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสติ’;

อิติ มํ อภณิ พุทฺโธ, สพฺพโรคติกิจฺฉโก.

๓๕๕.

‘‘สห คาถาวสาเนน, เกสมสฺสุวิวชฺชิโต;

กาสาววตฺถวสโน, อาสึ ภิกฺขุ ตถารหา.

๓๕๖.

‘‘สงฺฆิเกสุ วิหาเรสุ, น วสึ โรคปีฬิโต;

มา วิหาโร ปทุสฺสีติ, วาตโรเคหิ ปีฬิโต [วาจายาภิสุปีฬิโต (สฺยา. ปี.), วาตโรคี สุปีฬิโต (ก.)].

๓๕๗.

‘‘สงฺการกูฏา อาหิตฺวา, สุสานา รถิกาหิ จ;

ตโต สงฺฆาฏึ กริตฺวา, ธารยึ ลูขจีวรํ.

๓๕๘.

‘‘มหาภิสกฺโก ตสฺมึ เม, คุเณ ตุฏฺโ วินายโก;

ลูขจีวรธารีนํ, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๓๕๙.

‘‘ปุฺปาปปริกฺขีโณ, สพฺพโรควิวชฺชิโต;

สิขีว อนุปาทาโน, นิพฺพายิสฺสมนาสโว.

๓๖๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๖๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๖๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมฆราชา เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โมฆราชตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

กจฺจายนวคฺโค จตุปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

กจฺจาโน วกฺกลี เถโร, มหากปฺปินสวฺหโย;

ทพฺโพ กุมารนาโม จ, พาหิโย โกฏฺิโก วสี.

อุรุเวฬกสฺสโป ราโธ, โมฆราชา จ ปณฺฑิโต;

ตีณิ คาถาสตาเนตฺถ, พาสฏฺิ เจว ปิณฺฑิตา.

๕๕. ภทฺทิยวคฺโค

๑. ลกุณฺฑภทฺทิยตฺเถรอปทานํ

.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, เสฏฺิปุตฺโต มหทฺธโน;

ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ, สงฺฆารามํ อคจฺฉหํ.

.

‘‘ตทา โส โลกปชฺโชโต, ธมฺมํ เทเสสิ นายโก;

มฺชุสฺสรานํ ปวรํ, สาวกํ อภิกิตฺตยิ.

.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, การํ กตฺวา มเหสิโน;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, ตํ านมภิปตฺถยึ.

.

‘‘ตทา พุทฺโธ วิยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ วินายโก;

‘อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.

.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

ภทฺทิโย นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ผุสฺโส อุปฺปชฺชิ นายโก;

ทุราสโท ทุปฺปสโห, สพฺพโลกุตฺตโม ชิโน.

๑๐.

‘‘จรเณน จ สมฺปนฺโน, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;

หิเตสี สพฺพสตฺตานํ [สพฺพปาณีนํ (สี.)], พหุํ โมเจสิ พนฺธนา.

๑๑.

‘‘นนฺทารามวเน ตสฺส, อโหสึ ผุสฺสโกกิโล [ปุสฺสโกกิโล (สี. สฺยา.)];

คนฺธกุฏิสมาสนฺเน, อมฺพรุกฺเข วสามหํ.

๑๒.

‘‘ตทา ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ, ทกฺขิเณยฺยํ ชินุตฺตมํ;

ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, มฺชุนาภินิกูชหํ [มฺชุนาเทน กูชหํ (สี. ปี.)].

๑๓.

‘‘ราชุยฺยานํ ตทา คนฺตฺวา, สุปกฺกํ กนกตฺตจํ;

อมฺพปิณฺฑํ คเหตฺวาน, สมฺพุทฺธสฺโสปนามยึ.

๑๔.

‘‘ตทา เม จิตฺตมฺาย, มหาการุณิโก ชิโน;

อุปฏฺากสฺส หตฺถโต, ปตฺตํ ปคฺคณฺหิ นายโก.

๑๕.

‘‘อทาสึ หฏฺจิตฺโตหํ [ตุฏฺจิตฺโตหํ (สี.)], อมฺพปิณฺฑํ มหามุเน;

ปตฺเต ปกฺขิปฺป ปกฺเขหิ, ปฺชลึ [ปกฺเขหฺชลึ (สี.)] กตฺวาน มฺชุนา.

๑๖.

‘‘สเรน รชนีเยน, สวนีเยน วคฺคุนา;

วสฺสนฺโต พุทฺธปูชตฺถํ, นีฬํ [นิทฺทํ (สฺยา. ปี.)] คนฺตฺวา นิปชฺชหํ.

๑๗.

‘‘ตทา มุทิตจิตฺตํ มํ, พุทฺธเปมคตาสยํ;

สกุณคฺฆิ อุปาคนฺตฺวา, ฆาตยี ทุฏฺมานโส.

๑๘.

‘‘ตโต จุโตหํ ตุสิเต, อนุโภตฺวา มหาสุขํ;

มนุสฺสโยนิมาคจฺฉึ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๑๙.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๒๐.

‘‘สาสนํ โชตยิตฺวา โส, อภิภุยฺย กุติตฺถิเย;

วินยิตฺวาน เวเนยฺเย, นิพฺพุโต โส สสาวโก.

๒๑.

‘‘นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค, ปสนฺนา ชนตา พหู;

ปูชนตฺถาย พุทฺธสฺส, ถูปํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.

๒๒.

‘‘‘สตฺตโยชนิกํ ถูปํ, สตฺตรตนภูสิตํ;

กริสฺสาม มเหสิสฺส’, อิจฺเจวํ มนฺตยนฺติ เต.

๒๓.

‘‘กิกิโน กาสิราชสฺส, ตทา เสนาย นายโก;

หุตฺวาหํ อปฺปมาณสฺส, ปมาณํ เจติเย วทึ.

๒๔.

‘‘ตทา เต มม วากฺเยน, เจติยํ โยชนุคฺคตํ;

อกํสุ นรวีรสฺส, นานารตนภูสิตํ.

๒๕.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๖.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโต เสฏฺิกุเล อหํ;

สาวตฺถิยํ ปุรวเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.

๒๗.

‘‘ปุรปฺปเวเส สุคตํ, ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส;

ปพฺพชิตฺวาน น จิรํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๒๘.

‘‘เจติยสฺส ปมาณํ ยํ, อกรึ เตน กมฺมุนา;

ลกุณฺฑกสรีโรหํ, ชาโต ปริภวารโห.

๒๙.

‘‘สเรน มธุเรนาหํ, ปูชิตฺวา อิสิสตฺตมํ;

มฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ, อคฺคตฺตมนุปาปุณึ.

๓๐.

‘‘ผลทาเนน พุทฺธสฺส, คุณานุสฺสรเณน จ;

สามฺผลสมฺปนฺโน, วิหรามิ อนาสโว.

๓๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๓๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลกุณฺฑภทฺทิโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ลกุณฺฑภทฺทิยตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. กงฺขาเรวตตฺเถรอปทานํ

๓๔.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๓๕.

‘‘สีหหนุ พฺรหฺมคิโร, หํสทุนฺทุภินิสฺสโน [หํสทุนฺทุภินิสฺสโร (สี.) … นิสฺสวโน (ปี.) … สาวโน (สฺยา.)];

นาควิกฺกนฺตคมโน, จนฺทสูราทิกปฺปโภ.

๓๖.

‘‘มหามตี มหาวีโร, มหาฌายี มหาพโล [มหาคติ (สฺยา.), มหาหิโต (ปี.)];

มหาการุณิโก นาโถ, มหาตมปนูทโน [มหาตมวิธํสโน (สฺยา.), มหาตมนิสูทโน (ปี.)].

๓๗.

‘‘ส กทาจิ ติโลกคฺโค, เวเนยฺยํ วินยํ พหุํ [เวเนยฺเย วินิยํ พหู (สี.)];

ธมฺมํ เทเสสิ สมฺพุทฺโธ, สตฺตาสยวิทู มุนิ.

๓๘.

‘‘ฌายึ ฌานรตํ วีรํ, อุปสนฺตํ อนาวิลํ;

วณฺณยนฺโต ปริสตึ, โตเสสิ [โตเสติ (สฺยา. ปี. ก.)] ชนตํ ชิโน.

๓๙.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ เวทปารคู;

ธมฺมํ สุตฺวาน มุทิโต, ตํ านมภิปตฺถยึ.

๔๐.

‘‘ตทา ชิโน วิยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ วินายโก;

‘มุทิโต โหหิ ตฺวํ พฺรหฺเม, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.

๔๑.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๔๒.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

เรวโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๔๓.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๔๔.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโตหํ โกลิเย ปุเร;

ขตฺติเย กุลสมฺปนฺเน, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.

๔๕.

‘‘ยทา กปิลวตฺถุสฺมึ, พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ;

ตทา ปสนฺโน สุคเต, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๔๖.

‘‘กงฺขา เม พหุลา อาสิ, กปฺปากปฺเป ตหึ ตหึ;

สพฺพํ ตํ วินยี พุทฺโธ, เทเสตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ.

๔๗.

‘‘ตโตหํ ติณฺณสํสาโร, สทา ฌานสุเข รโต;

วิหรามิ ตทา พุทฺโธ, มํ ทิสฺวา เอตทพฺรวิ.

๔๘.

‘‘‘ยา กาจิ กงฺขา อิธ วา หุรํ วา, สกเวทิยา วา ปรเวทิยา วา;

เย ฌายิโน ตา ปชหนฺติ สพฺพา, อาตาปิโน พฺรหฺมจริยํ จรนฺตา’.

๔๙.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว กิเลเส ฌาปยึ มม.

๕๐.

‘‘ตโต ฌานรตํ ทิสฺวา, พุทฺโธ โลกนฺตคู มุนิ;

ฌายีนํ ภิกฺขูนํ อคฺโค, ปฺาเปติ มหามติ.

๕๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๒.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๓.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กงฺขาเรวโต เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กงฺขาเรวตตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. สีวลิตฺเถรอปทานํ

๕๔.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๕๕.

‘‘สีลํ ตสฺส อสงฺเขยฺยํ, สมาธิ วชิรูปโม;

อสงฺเขยฺยํ าณวรํ, วิมุตฺติ จ อโนปมา.

๕๖.

‘‘มนุชามรนาคานํ, พฺรหฺมานฺจ สมาคเม;

สมณพฺราหฺมณากิณฺเณ, ธมฺมํ เทเสสิ นายโก.

๕๗.

‘‘สสาวกํ มหาลาภึ, ปุฺวนฺตํ ชุตินฺธรํ;

เปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ปริสาสุ วิสารโท.

๕๘.

‘‘ตทาหํ ขตฺติโย อาสึ, นคเร หํสสวฺหเย;

สุตฺวา ชินสฺส ตํ วากฺยํ, สาวกสฺส คุณํ พหุํ.

๕๙.

‘‘นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ, โภชยิตฺวา สสาวกํ;

มหาทานํ ททิตฺวาน, ตํ านมภิปตฺถยึ.

๖๐.

‘‘ตทา มํ วินตํ ปาเท, ทิสฺวาน ปุริสาสโภ;

สเรน มหตา วีโร [สุสฺสเรน มหาวีโร (สี. ปี.)], อิทํ วจนมพฺรวิ.

๖๑.

‘‘‘ตโต ชินสฺส วจนํ, โสตุกามา มหาชนา;

เทวทานวคนฺธพฺพา, พฺรหฺมาโน จ มหิทฺธิกา’.

๖๒.

‘‘สมณพฺราหฺมณา เจว, นมสฺสึสุ กตฺชลี;

‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม.

๖๓.

‘‘‘ขตฺติเยน มหาทานํ, ทินฺนํ สตฺตาหิกมฺปิ โว [สตฺตหิกํ มิ โว (สี.), สตฺตหิกาธิกํ (สฺยา.), สตฺตหิกํ วิโภ (ปี.)];

โสตุกามา ผลํ ตสฺส, พฺยากโรหิ มหามุเน’.

๖๔.

‘‘ตโต อโวจ ภควา, ‘สุณาถ มม ภาสิตํ;

อปฺปเมยฺยมฺหิ พุทฺธมฺหิ, สสงฺฆมฺหิ ปติฏฺิตา [สํฆมฺหิ สุปฺปติฏฺิตา (สี. ปี.)].

๖๕.

‘‘‘ทกฺขิณา ตาย [ทกฺขิณาทาย (สฺยา. ปี.)] โก วตฺตา, อปฺปเมยฺยผลา หิ สา;

อปิ เจ ส มหาโภโค, านํ ปตฺเถติ อุตฺตมํ.

๖๖.

‘‘‘ลาภี วิปุลลาภานํ, ยถา ภิกฺขุ สุทสฺสโน;

ตถาหมฺปิ ภเวยฺยนฺติ, ลจฺฉเส ตํ อนาคเต.

๖๗.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๖๘.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สีวลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๖๙.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปโค อหํ.

๗๐.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี โลกนายโก;

อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.

๗๑.

‘‘ตทาหํ พนฺธุมติยํ, กุลสฺสฺตรสฺส จ;

ทยิโต ปสฺสิโต เจว, อาสึ กมฺมนฺตวาวโฏ [กมฺมนฺตพฺยาวโฏ (สี. สฺยา. ก.)].

๗๒.

‘‘ตทา อฺตโร ปูโค, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

ปริเวสํ อการยิ, มหนฺตมติวิสฺสุตํ.

๗๓.

‘‘นิฏฺิเต จ มหาทาเน, ททุํ ขชฺชกสฺหิตํ;

นวํ ทธึ มธุฺเจว, วิจินํ เนว อทฺทสุํ.

๗๔.

‘‘ตทาหํ ตํ คเหตฺวาน, นวํ ทธึ มธุมฺปิ จ;

กมฺมสฺสามิฆรํ คจฺฉึ, ตเมสนฺตา มมทฺทสุํ.

๗๕.

‘‘สหสฺสมปิ ทตฺวาน, นาลภึสุ จ ตํ ทฺวยํ;

ตโตหํ เอวํ จินฺเตสึ, ‘เนตํ เหสฺสติ โอรกํ.

๗๖.

‘‘‘ยถา อิเม ชนา สพฺเพ, สกฺกโรนฺติ ตถาคตํ;

อหมฺปิ การํ กสฺสามิ, สสงฺเฆ โลกนายเก’.

๗๗.

‘‘ตทาหเมวํ จินฺเตตฺวา, ทธึ มธุฺจ เอกโต;

มทฺทิตฺวา โลกนาถสฺส, สสงฺฆสฺส อทาสหํ.

๗๘.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๗๙.

‘‘ปุนาหํ พาราณสิยํ, ราชา หุตฺวา มหายโส;

สตฺตุกสฺส ตทา ทุฏฺโ, ทฺวารโรธมการยึ.

๘๐.

‘‘ตทา ตปสฺสิโน รุทฺธา, เอกาหํ รกฺขิตา อหุํ;

ตโต ตสฺส วิปาเกน, ปาปตึ [ปาปิฏฺํ (สฺยา.) ปาปตฺตํ (ก.)] นิรยํ ภุสํ.

๘๑.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโตหํ โกลิเย ปุเร;

สุปฺปวาสา จ เม มาตา, มหาลิ ลิจฺฉวี ปิตา.

๘๒.

‘‘ขตฺติเย ปุฺกมฺเมน, ทฺวารโรธสฺส วาหสา;

สตฺต วสฺสานิ นิวสึ, มาตุกุจฺฉิมฺหิ ทุกฺขิโต.

๘๓.

‘‘สตฺตาหํ ทฺวารมูฬฺโหหํ, มหาทุกฺขสมปฺปิโต;

มาตา เม ฉนฺททาเนน, เอวํ อาสิ สุทุกฺขิตา.

๘๔.

‘‘สุวตฺถิโตหํ นิกฺขนฺโต, พุทฺเธน อนุกมฺปิโต;

นิกฺขนฺตทิวเสเยว, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๘๕.

‘‘อุปชฺฌา สาริปุตฺโต เม, โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก;

เกเส โอโรปยนฺโต เม, อนุสาสิ มหามติ.

๘๖.

‘‘เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, อรหตฺตมปาปุณึ;

เทวา นาคา มนุสฺสา จ, ปจฺจเย อุปเนนฺติ เม.

๘๗.

‘‘ปทุมุตฺตรนาถฺจ, วิปสฺสิฺจ วินายกํ;

ยํ ปูชยึ ปมุทิโต, ปจฺจเยหิ วิเสสโต.

๘๘.

‘‘ตโต เตสํ วิเสเสน, กมฺมานํ วิปุลุตฺตมํ;

ลาภํ ลภามิ สพฺพตฺถ, วเน คาเม ชเล ถเล.

๘๙.

‘‘เรวตํ ทสฺสนตฺถาย, ยทา ยาติ วินายโก;

ตึสภิกฺขุสหสฺเสหิ, สห โลกคฺคนายโก.

๙๐.

‘‘ตทา เทโวปณีเตหิ, มมตฺถาย มหามติ;

ปจฺจเยหิ มหาวีโร, สสงฺโฆ โลกนายโก.

๙๑.

‘‘อุปฏฺิโต มยา พุทฺโธ, คนฺตฺวา เรวตมทฺทส;

ตโต เชตวนํ คนฺตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ มํ.

๙๒.

‘‘‘ลาภีนํ สีวลิ อคฺโค, มม สิสฺเสสุ ภิกฺขโว’;

สพฺพโลกหิโต สตฺถา, กิตฺตยี ปริสาสุ มํ.

๙๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีวลิเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สีวลิตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. วงฺคีสตฺเถรอปทานํ

๙๖.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๙๗.

‘‘ยถาปิ สาคเร อูมิ, คคเน วิย ตารกา;

เอวํ ปาวจนํ ตสฺส, อรหนฺเตหิ จิตฺติตํ.

๙๘.

‘‘สเทวาสุรนาเคหิ, มนุเชหิ ปุรกฺขโต;

สมณพฺราหฺมณากิณฺเณ, ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม.

๙๙.

‘‘ปภาหิ อนุรฺชนฺโต, โลเก [โลกํ (สี.)] โลกนฺตคู ชิโน;

วจเนน วิโพเธนฺโต, เวเนยฺยปทุมานิ โส.

๑๐๐.

‘‘เวสารชฺเชหิ สมฺปนฺโน, จตูหิ ปุริสุตฺตโม;

ปหีนภยสารชฺโช, เขมปฺปตฺโต วิสารโท.

๑๐๑.

‘‘อาสภํ ปวรํ านํ, พุทฺธภูมิฺจ เกวลํ;

ปฏิชานาติ โลกคฺโค, นตฺถิ สฺโจทโก กฺวจิ.

๑๐๒.

‘‘สีหนาทมสมฺภีตํ, นทโต ตสฺส ตาทิโน;

เทโว นโร วา พฺรหฺมา วา, ปฏิวตฺตา น วิชฺชติ.

๑๐๓.

‘‘เทเสนฺโต ปวรํ ธมฺมํ, สนฺตาเรนฺโต สเทวกํ;

ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ, ปริสาสุ วิสารโท.

๑๐๔.

‘‘ปฏิภานวตํ อคฺคํ, สาวกํ สาธุสมฺมตํ;

คุณํ พหุํ ปกิตฺเตตฺวา, เอตทคฺเค เปสิ ตํ.

๑๐๕.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต;

สพฺพเวทวิทู ชาโต, วาคีโส วาทิสูทโน.

๑๐๖.

‘‘อุเปจฺจ ตํ มหาวีรํ, สุตฺวาหํ ธมฺมเทสนํ;

ปีติวรํ ปฏิลภึ, สาวกสฺส คุเณ รโต.

๑๐๗.

‘‘นิมนฺเตตฺวาว สุคตํ, สสงฺฆํ โลกนนฺทนํ;

สตฺตาหํ โภชยิตฺวาหํ, ทุสฺเสหจฺฉาทยึ ตทา.

๑๐๘.

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, กโตกาโส กตฺชลี;

เอกมนฺตํ ิโต หฏฺโ, สนฺถวึ ชินมุตฺตมํ.

๑๐๙.

‘‘‘นโม เต วาทิมทฺทน [วาทิสทฺทุล (สี. ปี.), วาทิสูทน (สฺยา.)], นโม เต อิสิสตฺตม [ปุริสุตฺตม (สี. ปี.)];

นโม เต สพฺพโลกคฺค, นโม เต อภยงฺกร.

๑๑๐.

‘‘‘นโม เต มารมถน [มารมสน (อฏฺ.)], นโม เต ทิฏฺิสูทน;

นโม เต สนฺติสุขท, นโม เต สรณงฺกร.

๑๑๑.

‘‘‘อนาถานํ ภวํ นาโถ, ภีตานํ อภยปฺปโท;

วิสฺสามภูมิ [วิสฺสาสํ ภูมิ (สฺยา.), วิสฺสานภูมิ (ปี.)] สนฺตานํ, สรณํ สรเณสินํ’.

๑๑๒.

‘‘เอวมาทีหิ สมฺพุทฺธํ, สนฺถวิตฺวา มหาคุณํ;

อโวจํ วาทิสูทสฺส [วาทิสูรสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], คตึ ปปฺโปมิ ภิกฺขุโน.

๑๑๓.

‘‘ตทา อโวจ ภควา, อนนฺตปฏิภานวา;

‘โย โส พุทฺธํ อโภเชสิ, สตฺตาหํ สหสาวกํ.

๑๑๔.

‘‘‘คุณฺจ เม ปกิตฺเตสิ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ;

เอโส ปตฺถยเต านํ, วาทิสูทสฺส ภิกฺขุโน.

๑๑๕.

‘‘‘อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ;

เทวมานุสสมฺปตฺตึ, อนุโภตฺวา อนปฺปกํ.

๑๑๖.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๑๗.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

วงฺคีโส นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๑๑๘.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

ปจฺจเยหิ อุปฏฺาสึ, เมตฺตจิตฺโต ตถาคตํ.

๑๑๙.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตุสิตํ [ตาวตึสํ (สฺยา.)] อคมาสหํ.

๑๒๐.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโต วิปฺปกุเล [ปริพฺพาชกุเล (สี. สฺยา. ปี.)] อหํ;

ปจฺจาชาโต [สมฺปตฺโต จ (ก.)] ยทา อาสึ, ชาติยา สตฺตวสฺสิโก.

๑๒๑.

‘‘สพฺพเวทวิทู ชาโต, วาทสตฺถวิสารโท;

วาทิสฺสโร [วคฺคุสฺสโร (สฺยา. ปี.)] จิตฺตกถี, ปรวาทปฺปมทฺทโน.

๑๒๒.

‘‘วงฺเค ชาโตติ วงฺคีโส, วจเน อิสฺสโรติ วา;

วงฺคีโส อิติ เม นามํ, อภวี โลกสมฺมตํ.

๑๒๓.

‘‘ยทาหํ วิฺุตํ ปตฺโต, ิโต ปมโยพฺพเน;

ตทา ราชคเห รมฺเม, สาริปุตฺตมหทฺทสํ [มถทฺทสํ (สี. ปี.), จ อทฺทสํ (สฺยา.)].

ปฺจวีสติมํ ภาณวารํ.

๑๒๔.

‘‘ปิณฺฑาย วิจรนฺตํ ตํ, ปตฺตปาณึ สุสํวุตํ;

อโลลกฺขึ มิตภาณึ, ยุคมตฺตํ นิทกฺขิตํ [นิริกฺขตํ (สี. ปี.), อุทิกฺขตํ (สฺยา.)].

๑๒๕.

‘‘ตํ ทิสฺวา วิมฺหิโต หุตฺวา, อโวจํ มมนุจฺฉวํ [มนนุจฺฉวํ (สี. สฺยา.)];

กณิการํว นิจิตํ [กณิการปริจิตํ (ปี.), ขณิกํ านรจิตํ (สี.)], จิตฺตํ คาถาปทํ อหํ.

๑๒๖.

‘‘อาจิกฺขิ โส เม สตฺถารํ, สมฺพุทฺธํ โลกนายกํ;

ตทา โส ปณฺฑิโต วีโร, อุตฺตรึ [อุตฺตรํ (สี. ปี.)] สมโวจ เม.

๑๒๗.

‘‘วิราคสํหิตํ วากฺยํ, กตฺวา ทุทฺทสมุตฺตมํ;

วิจิตฺตปฏิภาเนหิ, โตสิโต เตน ตาทินา.

๑๒๘.

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ‘ปพฺพาเชหี’ติ มํ พฺรวิ;

ตโต มํ ส มหาปฺโ, พุทฺธเสฏฺมุปานยิ.

๑๒๙.

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, นิสีทึ สตฺถุ สนฺติเก;

มมาห วทตํ เสฏฺโ, กจฺจิ วงฺคีส ชานาสิ [สจฺจํ วงฺคีส กจฺจิ เต (สฺยา.)].

๑๓๐.

‘‘กิฺจิ สิปฺปนฺติ ตสฺสาหํ, ‘ชานามี’ติ จ อพฺรวึ;

มตสีสํ วนจฺฉุทฺธํ, อปิ พารสวสฺสิกํ;

ตว วิชฺชาวิเสเสน, สเจ สกฺโกสิ วาจย [ภาสย (สี. ปี.)].

๑๓๑.

‘‘อาโมติ เม ปฏิฺาเต, ตีณิ สีสานิ ทสฺสยิ;

นิรยนรเทเวสุ, อุปปนฺเน อวาจยึ.

๑๓๒.

‘‘ตทา ขีณาสวสฺเสว [ปจฺเจกพุทฺธสฺส (สี. ปี.)], สีสํ ทสฺเสสิ นายโก;

ตโตหํ วิหตารพฺโภ, ปพฺพชฺชํ สมยาจิสํ.

๑๓๓.

‘‘ปพฺพชิตฺวาน สุคตํ, สนฺถวามิ ตหึ ตหึ;

ตโต มํ กพฺพวิตฺโตสิ [กวิจิตฺโตติ (สฺยา. ปี.)], อุชฺฌายนฺติห ภิกฺขโว.

๑๓๔.

‘‘ตโต วีมํสนตฺถํ เม, อาห พุทฺโธ วินายโก;

ตกฺกิกา ปนิมา คาถา, านโส ปฏิภนฺติ ตํ.

๑๓๕.

‘‘น กพฺพวิตฺโตหํ วีร, านโส ปฏิภนฺติ มํ;

เตน หิ ทานิ วงฺคีส, านโส สนฺถวาหิ มํ.

๑๓๖.

‘‘ตทาหํ สนฺถวึ วีรํ, คาถาหิ อิสิสตฺตมํ;

านโส เม ตทา ตุฏฺโ, ชิโน อคฺเค เปสิ มํ.

๑๓๗.

‘‘ปฏิภาเนน จิตฺเตน, อฺเสมติมฺหํ;

เปสเล เตน สํวิคฺโค, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๓๘.

‘‘‘ปฏิภานวตํ อคฺโค, อฺโ โกจิ น วิชฺชติ;

ยถายํ ภิกฺขุ วงฺคีโส, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว’.

๑๓๙.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว กิเลเส ฌาปยึ มม.

๑๔๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๔๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๔๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วงฺคีโส เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

วงฺคีสตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. นนฺทกตฺเถรอปทานํ

๑๔๓.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๑๔๔.

‘‘หิตาย สพฺพสตฺตานํ, สุขาย วทตํ วโร;

อตฺถาย ปุริสาชฺโ, ปฏิปนฺโน สเทวเก.

๑๔๕.

‘‘ยสคฺคปตฺโต สิริมา, กิตฺติวณฺณภโต [กิตฺติวณฺณ ภโฏ (สฺยา. ก.)] ชิโน;

ปูชิโต สพฺพโลกสฺส, ทิสา สพฺพาสุ วิสฺสุโต.

๑๔๖.

‘‘อุตฺติณฺณวิจิกิจฺโฉ โส, วีติวตฺตกถํกโถ;

ปริปุณฺณมนสงฺกปฺโป, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.

๑๔๗.

‘‘อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส, อุปฺปาเทตา นรุตฺตโม;

อนกฺขาตฺจ อกฺขาสิ, อสฺชาตฺจ สฺชนี.

๑๔๘.

‘‘มคฺคฺู มคฺควิทู [โส มคฺควิทู (สี. ปี.)] จ, มคฺคกฺขายี นราสโภ;

มคฺคสฺส กุสโล สตฺถา, สารถีนํ วรุตฺตโม [นรุตฺตโม (สฺยา.)].

๑๔๙.

‘‘ตทา มหาการุณิโก, ธมฺมํ เทเสสิ นายโก;

นิมุคฺเค กามปงฺกมฺหิ [โมหปงฺกมฺหิ (สี. สฺยา.), โมหมคฺคมฺหิ (ปี.)], สมุทฺธรติ ปาณิเน.

๑๕๐.

‘‘ภิกฺขุนีนํ โอวทเน, สาวกํ เสฏฺสมฺมตํ;

วณฺณยํ เอตทคฺคมฺหิ, ปฺเปสิ มหามุนิ.

๑๕๑.

‘‘ตํ สุตฺวาหํ ปมุทิโต, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;

โภชยิตฺวา สสงฺฆํ ตํ, ปตฺถยึ านมุตฺตมํ.

๑๕๒.

‘‘ตทา ปมุทิโต นาโถ, มํ อโวจ มหาอิสิ;

‘สุขี ภวสฺสุ ทีฆาวุ [ทีฆายุ (สี. สฺยา.)], ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.

๑๕๓.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๕๔.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

นนฺทโก นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๑๕๕.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปโค อหํ.

๑๕๖.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโต เสฏฺิกุเล อหํ;

สาวตฺถิยํ ปุเร วเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.

๑๕๗.

‘‘ปุรปฺปเวเส สุคตํ, ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส;

เชตารามปฏิคฺคาเห, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๑๕๘.

‘‘นจิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณึ;

ตโตหํ ติณฺณสํสาโร, สาสิโต สพฺพทสฺสินา.

๑๕๙.

‘‘ภิกฺขุนีนํ ธมฺมกถํ, ปฏิปุจฺฉากรึ อหํ;

สาสิตา ตา มยา สพฺพา, อภวึสุ อนาสวา.

๑๖๐.

‘‘สตานิ ปฺจนูนานิ, ตทา ตุฏฺโ มหาหิโต;

ภิกฺขุนีนํ โอวทตํ, อคฺคฏฺาเน เปสิ มํ.

๑๖๑.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ มม.

๑๖๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๖๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๖๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นนฺทโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

นนฺทกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. กาฬุทายิตฺเถรอปทานํ

๑๖๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๑๖๖.

‘‘นายกานํ วโร สตฺถา, คุณาคุณวิทู ชิโน;

กตฺู กตเวที จ, ติตฺเถ โยเชติ ปาณิเน [ปาณิโน (สี. สฺยา ปี.)].

๑๖๗.

‘‘สพฺพฺุเตน าเณน, ตุลยิตฺวา ทยาสโย;

เทเสติ ปวรํ ธมฺมํ, อนนฺตคุณสฺจโย.

๑๖๘.

‘‘ส กทาจิ มหาวีโร, อนนฺตชินสํสริ [อนนฺตชนสํสทิ (สี.), อนนฺตชนสํสุธิ (สฺยา.), อนนฺตชนสํสรี (ปี.)];

เทเสติ มธุรํ ธมฺมํ, จตุสจฺจูปสฺหิตํ.

๑๖๙.

‘‘สุตฺวาน ตํ ธมฺมวรํ, อาทิมชฺฌนฺตโสภณํ;

ปาณสตสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.

๑๗๐.

‘‘นินฺนาทิตา ตทา ภูมิ, คชฺชึสุ จ ปโยธรา;

สาธุการํ ปวตฺตึสุ, เทวพฺรหฺมนราสุรา.

๑๗๑.

‘‘‘อโห การุณิโก สตฺถา, อโห สทฺธมฺมเทสนา;

อโห ภวสมุทฺทมฺหิ, นิมุคฺเค อุทฺธรี ชิโน’.

๑๗๒.

‘‘เอวํ ปเวทชาเตสุ, สนรามรพฺรหฺมสุ;

กุลปฺปสาทกานคฺคํ, สาวกํ วณฺณยี ชิโน.

๑๗๓.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาโตมจฺจกุเล อหุํ;

ปาสาทิโก ทสฺสนิโย, ปหูตธนธฺวา.

๑๗๔.

‘‘หํสารามมุเปจฺจาหํ, วนฺทิตฺวา ตํ ตถาคตํ;

สุณิตฺวา มธุรํ ธมฺมํ, การํ กตฺวา จ ตาทิโน.

๑๗๕.

‘‘นิปจฺจ ปาทมูเลหํ, อิมํ วจนมพฺรวึ;

‘กุลปฺปสาทกานคฺโค, โย ตยา สนฺถุโต [โย ตว สาสเน (สฺยา.)] มุเน.

๑๗๖.

‘‘‘ตาทิโส โหมหํ วีร [ตาทิโสหํ มหาวีร (สฺยา. ก.)], พุทฺธเสฏฺสฺส สาสเน’;

ตทา มหาการุณิโก, สิฺจนฺโต วา มเตน มํ.

๑๗๗.

‘‘อาห มํ ‘ปุตฺต อุตฺติฏฺ, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ;

กถํ นาม ชิเน การํ, กตฺวาน วิผโล สิยา.

๑๗๘.

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๗๙.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

อุทายิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก’.

๑๘๐.

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ, ปจฺจเยหิ วินายกํ.

๑๘๑.

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๑๘๒.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, รมฺเม กปิลวตฺถเว;

ชาโต มหามจฺจกุเล, สุทฺโธทนมหีปเต [สุทฺโธทโน มหีปติ (สฺยา.)].

๑๘๓.

‘‘ตทา อชายิ สิทฺธตฺโถ, รมฺเม ลุมฺพินิกานเน;

หิตาย สพฺพโลกสฺส, สุขาย จ นราสโภ.

๑๘๔.

‘‘ตทเหว อหํ ชาโต, สห เตเนว วฑฺฒิโต;

ปิโย สหาโย ทยิโต, วิยตฺโต นีติโกวิโท.

๑๘๕.

‘‘เอกูนตึโส วยสา, นิกฺขมิตฺวา อคารโต [นิกฺขนฺโต ปพฺพชิตฺถโส (สี. สฺยา.)];

ฉพฺพสฺสํ วีตินาเมตฺวา, อาสิ พุทฺโธ วินายโก.

๑๘๖.

‘‘เชตฺวา สเสนกํ มารํ, เขปยิตฺวาน อาสเว;

ภวณฺณวํ ตริตฺวาน, พุทฺโธ อาสิ สเทวเก.

๑๘๗.

‘‘อิสิวฺหยํ คมิตฺวาน [อิสิวฺหยํ ปตนํ คนฺตฺวา (สฺยา.)], วิเนตฺวา ปฺจวคฺคิเย;

ตโต วิเนสิ ภควา, คนฺตฺวา คนฺตฺวา ตหึ ตหึ.

๑๘๘.

‘‘เวเนยฺเย วินยนฺโต โส, สงฺคณฺหนฺโต สเทวกํ;

อุเปจฺจ มคเธ คิรึ [มาคทคิรึ (สี.), มงฺคลาคิรึ (ปี.)], วิหริตฺถ ตทา ชิโน.

๑๘๙.

‘‘ตทา สุทฺโธทเนนาหํ, ภูมิปาเลน เปสิโต;

คนฺตฺวา ทิสฺวา ทสพลํ, ปพฺพชิตฺวารหา อหุํ.

๑๙๐.

‘‘ตทา มเหสึ ยาจิตฺวา, ปาปยึ กปิลวฺหยํ;

ตโต ปุราหํ คนฺตฺวาน, ปสาเทสึ มหากุลํ.

๑๙๑.

‘‘ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโ, มํ มหาปริสาย โส [มมาห ปุริสาสโภ (สฺยา. ปี.)];

กุลปฺปสาทกานคฺคํ, ปฺาเปสิ วินายโก.

๑๙๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๙๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๙๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาฬุทายิเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กาฬุทายิตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อภยตฺเถรอปทานํ

๑๙๕.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๑๙๖.

‘‘สรณคมเน กิฺจิ, นิเวเสสิ ตถาคโต;

กิฺจิ สีเล นิเวเสสิ, ทสกมฺมปถุตฺตเม.

๑๙๗.

‘‘เทติ กสฺสจิ โส วีโร, สามฺผลมุตฺตมํ;

สมาปตฺตี ตถา อฏฺ, ติสฺโส วิชฺชา ปวจฺฉติ.

๑๙๘.

‘‘ฉฬภิฺาสุ โยเชสิ, กิฺจิ สตฺตํ นรุตฺตโม;

เทติ กสฺสจิ นาโถ โส, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา.

๑๙๙.

‘‘โพธเนยฺยํ ปชํ ทิสฺวา, อสงฺเขยฺยมฺปิ โยชนํ [อสงฺเขยฺเยปิ โยชเน สี. สฺยา. ปี.)];

ขเณน อุปคนฺตฺวาน, วิเนติ นรสารถิ.

๒๐๐.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, อโหสึ พฺราหฺมณตฺรโช;

ปารคู สพฺพเวทานํ, เวยฺยากรณสมฺมโต.

๒๐๑.

‘‘นิรุตฺติยา จ กุสโล, นิฆณฺฑุมฺหิ วิสารโท;

ปทโก เกฏุภวิทู, ฉนฺโทวิจิติโกวิโท.

๒๐๒.

‘‘ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ, หํสารามมุเปจฺจหํ;

อทฺทสํ วรทํ [วทตํ (สี. ปี.), ปวรํ (สฺยา.)] เสฏฺํ, มหาชนปุรกฺขตํ.

๒๐๓.

‘‘เทเสนฺตํ วิรชํ ธมฺมํ, ปจฺจนีกมตี อหํ;

อุเปตฺวา ตสฺส กลฺยาณํ, สุตฺวาน วิมลํ อหํ [วากฺยานิ, สุตฺวาน วิมลานหํ (สี. สฺยา. ปี.)].

๒๐๔.

‘‘พฺยาหตํ ปุนรุตฺตํ วา, อปตฺถํ วา นิรตฺถกํ;

นาทฺทสํ ตสฺส มุนิโน, ตโต ปพฺพชิโต อหํ.

๒๐๕.

‘‘นจิเรเนว กาเลน, สพฺพสตฺตวิสารโท;

นิปุโณ พุทฺธวจเน, อโหสึ คุณิสมฺมโต.

๒๐๖.

‘‘ตทา จตสฺโส คาถาโย, คนฺถยิตฺวา สุพฺยฺชนา;

สนฺถวิตฺวา ติโลกคฺคํ, เทสยิสฺสํ ทิเน ทิเน.

๒๐๗.

‘‘วิรตฺโตสิ มหาวีโร, สํสาเร สภเย วสํ;

กรุณาย น นิพฺพายิ, ตโต การุณิโก มุนิ.

๒๐๘.

‘‘ปุถุชฺชโน วโย สนฺโต, น กิเลสวโส อหุ;

สมฺปชาโน สติยุตฺโต, ตสฺมา เอโส อจินฺติโย.

๒๐๙.

‘‘ทุพฺพลานิ กิเลสานิ, ยสฺสาสยคตานิ เม;

าณคฺคิปริทฑฺฒานิ, น ขียึสุ ตมพฺภุตํ.

๒๑๐.

‘‘โย สพฺพโลกสฺส ครุ, โลโก [โลเก (สฺยา. ก.)] ยสฺส ตถา ครุ;

ตถาปิ โลกาจริโย, โลโก ตสฺสานุวตฺตโก.

๒๑๑.

‘‘เอวมาทีหิ สมฺพุทฺธํ, กิตฺตยํ ธมฺมเทสนํ;

ยาวชีวํ กริตฺวาน, คโต สคฺคํ ตโต จุโต.

๒๑๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.

๒๑๓.

‘‘เทวโลเก มหารชฺชํ, ปาเทสึ กฺจนคฺฆิยํ [ทิพฺพานุโภชหํ ตทา (สฺยา.), รชฺชํ ปาเทสิ กํจยํ (สี.)];

จกฺกวตฺตี มหารชฺชํ, พหุโสนุภวึ อหํ.

๒๑๔.

‘‘ทุเว ภเว ปชายามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น ชานามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.

๒๑๕.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ;

นีเจ กุเล น ชายามิ, กิตฺตนาย อิทํ ผลํ.

๒๑๖.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

รฺโหํ พิมฺพิสารสฺส, ปุตฺโต นาเมน จาภโย.

๒๑๗.

‘‘ปาปมิตฺตวสํ คนฺตฺวา, นิคณฺเน วิโมหิโต;

เปสิโต นาฏปุตฺเตน, พุทฺธเสฏฺมุเปจฺจหํ.

๒๑๘.

‘‘ปุจฺฉิตฺวา นิปุณํ ปฺหํ, สุตฺวา พฺยากรณุตฺตมํ;

ปพฺพชิตฺวาน นจิรํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๒๑๙.

‘‘กิตฺตยิตฺวา ชินวรํ, กิตฺติโต โหมิ สพฺพทา;

สุคนฺธเทหวทโน, อาสึ สุขสมปฺปิโต.

๒๒๐.

‘‘ติกฺขหาสลหุปฺโ, มหาปฺโ ตเถวหํ;

วิจิตฺตปฏิภาโน จ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา.

๒๒๑.

‘‘อภิตฺถวิตฺวา ปทุมุตฺตราหํ, ปสนฺนจิตฺโต อสมํ สยมฺภุํ;

น คจฺฉิ กปฺปานิ อปายภูมึ, สตํ สหสฺสานิ พเลน ตสฺส.

๒๒๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๒๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๒๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อภโย เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อภยตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. โลมสกงฺคิยตฺเถรอปทานํ

๒๒๕.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๒๒๖.

‘‘ตทาหํ จนฺทโน เจว, ปพฺพชิตฺวาน สาสเน;

อาปาณโกฏิกํ ธมฺมํ, ปูรยิตฺวาน สาสเน.

๒๒๗.

‘‘ตโต จุตา สนฺตุสิตํ, อุปปนฺนา อุโภ มยํ;

ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ, คีเตหิ วาทิเตหิ จ.

๒๒๘.

‘‘รูปาทิทสหงฺเคหิ, อภิโภตฺวาน เสสเก;

ยาวตายุํ วสิตฺวาน, อนุโภตฺวา มหาสุขํ.

๒๒๙.

‘‘ตโต จวิตฺวา ติทสํ, จนฺทโน อุปปชฺชถ;

อหํ กปิลวตฺถุสฺมึ, อชายึ สากิยตฺรโช.

๒๓๐.

‘‘ยทา อุทายิตฺเถเรน, อชฺฌิฏฺโ โลกนายโก;

อนุกมฺปิย สกฺยานํ, อุเปสิ กปิลวฺหยํ.

๒๓๑.

‘‘ตทาติมานิโน สกฺยา, น พุทฺธสฺส คุณฺุโน;

ปณมนฺติ น สมฺพุทฺธํ, ชาติถทฺธา อนาทรา.

๒๓๒.

‘‘เตสํ สงฺกปฺปมฺาย, อากาเส จงฺกมี ชิโน;

ปชฺชุนฺโน วิย วสฺสิตฺถ, ปชฺชลิตฺถ ยถา สิขี.

๒๓๓.

‘‘ทสฺเสตฺวา รูปมตุลํ, ปุน อนฺตรธายถ;

เอโกปิ หุตฺวา พหุธา, อโหสิ ปุนเรกโก.

๒๓๔.

‘‘อนฺธการํ ปกาสฺจ, ทสฺสยิตฺวา อเนกธา;

ปาฏิเหรํ กริตฺวาน, วินยี าตเก มุนิ.

๒๓๕.

‘‘จาตุทฺทีโป มหาเมโฆ, ตาวเทว ปวสฺสถ;

ตทา หิ ชาตกํ พุทฺโธ, เวสฺสนฺตรมเทสยิ.

๒๓๖.

‘‘ตทา เต ขตฺติยา สพฺเพ, นิหนฺตฺวา ชาติชํ มทํ;

อุเปสุํ สรณํ พุทฺธํ, อาห สุทฺโธทโน ตทา.

๒๓๗.

‘‘‘อิทํ ตติยํ ตว ภูริปฺ, ปาทานิ วนฺทามิ สมนฺตจกฺขุ;

ยทาภิชาโต ปถวี ปกมฺปยี, ยทา จ ตํ นชฺชหิ ชมฺพุฉายา’.

๒๓๘.

‘‘ตทา พุทฺธานุภาวํ ตํ, ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส;

ปพฺพชิตฺวาน ตตฺเถว, นิวสึ มาตุปูชโก.

๒๓๙.

‘‘จนฺทโน เทวปุตฺโต มํ, อุปคนฺตฺวานุปุจฺฉถ;

ภทฺเทกรตฺตสฺส ตทา, สงฺเขปวิตฺถารํ นยํ.

๒๔๐.

‘‘โจทิโตหํ ตทา เตน, อุเปจฺจ นรนายกํ;

ภทฺเทกรตฺตํ สุตฺวาน, สํวิคฺโค วนมามโก.

๒๔๑.

‘‘ตทา มาตรมปุจฺฉึ, วเน วจฺฉามิ เอกโก;

สุขุมาโลติ เม มาตา, วารยี ตํ [เต (สฺยา. ปี. ก.)] ตทา วจํ.

๒๔๒.

‘‘กาสํ [ทพฺพํ (สี. สฺยา. ปี.)] กุสํ โปฏกิลํ, อุสีรํ มุฺชปพฺพชํ [มุฺชพพฺพชํ (สี. ปี.)];

อุรสา ปนุทิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยํ.

๒๔๓.

‘‘ตทา วนํ ปวิฏฺโหํ, สริตฺวา ชินสาสนํ;

ภทฺเทกรตฺตโอวาทํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๒๔๔.

‘‘‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย, นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;

ยทตีตํ ปหีนํ ตํ, อปฺปตฺตฺจ อนาคตํ.

๒๔๕.

‘‘‘ปจฺจุปฺปนฺนฺจ โย ธมฺมํ, ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;

อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.

๒๔๖.

‘‘‘อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

น หิ โน สงฺครํ [สงฺกรํ (ก.)] เตน, มหาเสเนน มจฺจุนา.

๒๔๗.

‘‘‘เอวํวิหารึ อาตาปึ, อโหรตฺตมตนฺทิตํ;

ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ, สนฺโต อาจิกฺขเต มุนิ’.

๒๔๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๔๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๕๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โลมสกงฺคิโย [โลมสงฺขิโย (สฺยา. ก.)] เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

โลมสกงฺคิยตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. วนวจฺฉตฺเถรอปทานํ

๒๕๑.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๒๕๒.

‘‘ตทาหํ ปพฺพชิตฺวาน, ตสฺส พุทฺธสฺส สาสเน;

ยาวชีวํ จริตฺวาน, พฺรหฺมจารํ ตโต จุโต.

๒๕๓.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๕๔.

‘‘ตโต จุโต อรฺมฺหิ, กโปโต อาสหํ ตหึ;

วสเต คุณสมฺปนฺโน, ภิกฺขุ ฌานรโต สทา.

๒๕๕.

‘‘เมตฺตจิตฺโต การุณิโก, สทา ปมุทิตานโน;

อุเปกฺขโก มหาวีโร, อปฺปมฺาสุ โกวิโท.

๒๕๖.

‘‘วินีวรณสงฺกปฺเป, สพฺพสตฺตหิตาสเย;

วิสฏฺโ นจิเรนาสึ, ตสฺมึ สุคตสาวเก.

๒๕๗.

‘‘อุเปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, นิสินฺนสฺส ตทาสฺสเม;

กทาจิ สามิสํ เทติ, ธมฺมํ เทเสสิ เจกทา.

๒๕๘.

‘‘ตทา วิปุลเปเมน, อุปาสิตฺวา ชินตฺรชํ;

ตโต จุโต คโต สคฺคํ, ปวาโส สฆรํ ยถา.

๒๕๙.

‘‘สคฺคา จุโต มนุสฺเสสุ, นิพฺพตฺโต ปุฺกมฺมุนา;

อคารํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, ปพฺพชึ พหุโส อหํ.

๒๖๐.

‘‘สมโณ ตาปโส วิปฺโป, ปริพฺพโช ตเถวหํ;

หุตฺวา วสึ อรฺมฺหิ, อเนกสตโส อหํ.

๒๖๑.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, รมฺเม กปิลวตฺถเว;

วจฺฉโคตฺโต ทิโช ตสฺส, ชายาย อหโมกฺกมึ.

๒๖๒.

‘‘มาตุ เม โทหโฬ อาสิ, ติโรกุจฺฉิคตสฺส เม;

ชายมานสมีปมฺหิ, วนวาสาย นิจฺฉโย.

๒๖๓.

‘‘ตโต เม อชนี มาตา, รมณีเย วนนฺตเร;

คพฺภโต นิกฺขมนฺตํ มํ, กาสาเยน ปฏิคฺคหุํ.

๒๖๔.

‘‘ตโต กุมาโร สิทฺธตฺโถ, ชาโต สกฺยกุลทฺธโช;

ตสฺส มิตฺโต ปิโย อาสึ, สํวิสฏฺโ สุมานิโย.

๒๖๕.

‘‘สตฺตสาเรภินิกฺขนฺเต, โอหาย วิปุลํ ยสํ;

อหมฺปิ ปพฺพชิตฺวาน, หิมวนฺตมุปาคมึ.

๒๖๖.

‘‘วนาลยํ ภาวนียํ, กสฺสปํ ธุตวาทิกํ;

ทิสฺวา สุตฺวา ชินุปฺปาทํ, อุเปสึ นรสารถึ.

๒๖๗.

‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, สพฺพตฺถํ สมฺปกาสยํ;

ตโตหํ ปพฺพชิตฺวาน, วนเมว ปุนาคมํ [ปุนาคมึ (สี. ปี.), ปุโนกฺกมํ (สฺยา.)].

๒๖๘.

‘‘ตตฺถาปฺปมตฺโต วิหรํ, ฉฬภิฺา อผสฺสยึ [อปสฺสยึ (สฺยา. ก.)];

อโห สุลทฺธลาโภมฺหิ, สุมิตฺเตนานุกมฺปิโต.

๒๖๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๒๗๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๗๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วนวจฺโฉ เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

วนวจฺฉตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. จูฬสุคนฺธตฺเถรอปทานํ

๒๗๒.

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

๒๗๓.

‘‘อนุพฺยฺชนสมฺปนฺโน, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;

พฺยามปฺปภาปริวุโต, รํสิชาลสโมตฺถโฏ.

๒๗๔.

‘‘อสฺสาเสตา ยถา จนฺโท, สูริโยว ปภงฺกโร;

นิพฺพาเปตา ยถา เมโฆ, สาคโรว คุณากโร.

๒๗๕.

‘‘ธรณีริว สีเลน, หิมวาว สมาธินา;

อากาโส วิย ปฺาย, อสงฺโค อนิโล ยถา.

๒๗๖.

‘‘ตทาหํ พาราณสิยํ, อุปปนฺโน มหากุเล;

ปหูตธนธฺสฺมึ, นานารตนสฺจเย.

๒๗๗.

‘‘มหตา ปริวาเรน, นิสินฺนํ โลกนายกํ;

อุเปจฺจ ธมฺมมสฺโสสึ, อมตํว มโนหรํ.

๒๗๘.

‘‘ทฺวตฺตึสลกฺขณธโร, สนกฺขตฺโตว จนฺทิมา;

อนุพฺยฺชนสมฺปนฺโน, สาลราชาว ผุลฺลิโต.

๒๗๙.

‘‘รํสิชาลปริกฺขิตฺโต, ทิตฺโตว กนกาจโล;

พฺยามปฺปภาปริวุโต, สตรํสี ทิวากโร.

๒๘๐.

‘‘โสณฺณานโน ชินวโร, สมณีว [รมฺมณีว (สฺยา.)] สิลุจฺจโย;

กรุณาปุณฺณหทโย, คุเณน วิย สาคโร.

๒๘๑.

‘‘โลกวิสฺสุตกิตฺติ จ, สิเนรูว นคุตฺตโม;

ยสสา วิตฺถโต วีโร, อากาสสทิโส มุนิ.

๒๘๒.

‘‘อสงฺคจิตฺโต สพฺพตฺถ, อนิโล วิย นายโก;

ปติฏฺา สพฺพภูตานํ, มหีว มุนิสตฺตโม.

๒๘๓.

‘‘อนุปลิตฺโต โลเกน, โตเยน ปทุมํ ยถา;

กุวาทคจฺฉทหโน, อคฺคิขนฺโธว โสภสิ [โสภติ (สี.), โส วสิ (สฺยา. ก.)].

๒๘๔.

‘‘อคโธ วิย สพฺพตฺถ, กิเลสวิสนาสโก;

คนฺธมาทนเสโลว, คุณคนฺธวิภูสิโต.

๒๘๕.

‘‘คุณานํ อากโร วีโร, รตนานํว สาคโร;

สินฺธูว วนราชีนํ, กิเลสมลหารโก.

๒๘๖.

‘‘วิชยีว มหาโยโธ, มารเสนาวมทฺทโน;

จกฺกวตฺตีว โส ราชา, โพชฺฌงฺครตนิสฺสโร.

๒๘๗.

‘‘มหาภิสกฺกสงฺกาโส, โทสพฺยาธิติกิจฺฉโก;

สลฺลกตฺโต ยถา เวชฺโช, ทิฏฺิคณฺฑวิผาลโก.

๒๘๘.

‘‘โส ตทา โลกปชฺโชโต, สนรามรสกฺกโต;

ปริสาสุ นราทิจฺโจ, ธมฺมํ เทสยเต ชิโน.

๒๘๙.

‘‘ทานํ ทตฺวา มหาโภโค, สีเลน สุคตูปโค;

ภาวนาย จ นิพฺพาติ, อิจฺเจวมนุสาสถ.

๒๙๐.

‘‘เทสนํ ตํ มหสฺสาทํ, อาทิมชฺฌนฺตโสภณํ;

สุณนฺติ ปริสา สพฺพา, อมตํว มหารสํ.

๒๙๑.

‘‘สุตฺวา สุมธุรํ ธมฺมํ, ปสนฺโน ชินสาสเน;

สุคตํ สรณํ คนฺตฺวา, ยาวชีวํ นมสฺสหํ.

๒๙๒.

‘‘มุนิโน คนฺธกุฏิยา, โอปุฺเชสึ [อุพฺพฏฺเฏสึ (สฺยา.)] ตทา มหึ;

จตุชฺชาเตน คนฺเธน, มาเส อฏฺ ทิเนสฺวหํ.

๒๙๓.

‘‘ปณิธาย สุคนฺธตฺตํ, สรีรวิสฺสคนฺธิโน [สรีรสฺส วิคนฺธิโน (สี. สฺยา. ปี.)];

ตทา ชิโน วิยากาสิ, สุคนฺธตนุลาภิตํ.

๒๙๔.

‘‘‘โย ยํ คนฺธกุฏิภูมึ, คนฺเธโนปุฺชเต สกึ;

เตน กมฺมวิปาเกน, อุปปนฺโน ตหึ ตหึ.

๒๙๕.

‘‘‘สุคนฺธเทโห สพฺพตฺถ, ภวิสฺสติ อยํ นโร;

คุณคนฺธยุตฺโต หุตฺวา, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๒๙๖.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๒๙๗.

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาโต วิปฺปกุเล อหํ;

คพฺภํ เม วสโต มาตา, เทเหนาสิ สุคนฺธิตา.

๒๙๘.

‘‘ยทา จ มาตุกุจฺฉิมฺหา, นิกฺขมามิ ตทา ปุรี [ปุรํ (สฺยา. ก.)];

สาวตฺถิสพฺพคนฺเธหิ, วาสิตา วิย วายถ.

๒๙๙.

‘‘ปุปฺผวสฺสฺจ สุรภิ, ทิพฺพคนฺธํ มโนรมํ;

ธูปานิ จ มหคฺฆานิ, อุปวายึสุ ตาวเท.

๓๐๐.

‘‘เทวา จ สพฺพคนฺเธหิ, ธูปปุปฺเผหิ ตํ ฆรํ;

วาสยึสุ สุคนฺเธน, ยสฺมึ ชาโต อหํ ฆเร.

๓๐๑.

‘‘ยทา จ ตรุโณ ภทฺโท, ปเม โยพฺพเน ิโต;

ตทา เสลํ [เสสํ (สฺยา.)] สปริสํ, วิเนตฺวา นรสารถิ.

๓๐๒.

‘‘เตหิ สพฺเพหิ ปริวุโต [สหิโต (สี. สฺยา. ปี.)], สาวตฺถิปุรมาคโต;

ตทา พุทฺธานุภาวํ ตํ, ทิสฺวา ปพฺพชิโต อหํ.

๓๐๓.

‘‘สีลํ สมาธิปฺฺจ, วิมุตฺติฺจ อนุตฺตรํ;

ภาเวตฺวา จตุโร ธมฺเม, ปาปุณึ อาสวกฺขยํ.

๓๐๔.

‘‘ยทา ปพฺพชิโต จาหํ, ยทา จ อรหา อหุํ;

นิพฺพายิสฺสํ ยทา จาหํ, คนฺธวสฺโส ตทา อหุ.

๓๐๕.

‘‘สรีรคนฺโธ จ สทาติเสติ [สทา วาเสติ (ก.)] เม, มหารหํ จนฺทนจมฺปกุปฺปลํ;

ตเถว คนฺเธ อิตเร จ สพฺพโส, ปสยฺห วายามิ ตโต ตหึ [ยหึ (สฺยา.)] ตหึ.

๓๐๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๐๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๐๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จูฬสุคนฺโธ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;

จูฬสุคนฺธตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

ภทฺทิยวคฺโค ปฺจปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ

ภทฺทิโย เรวโต เถโร, มหาลาภี จ สีวลี;

วงฺคีโส นนฺทโก เจว, กาฬุทายี ตถาภโย.

โลมโส วนวจฺโฉ จ, สุคนฺโธ เจว ทสโม;

ตีณิ คาถาสตา ตตฺถ, โสฬสา จ ตทุตฺตริ.

อถ วคฺคุทฺทานํ –

กณิการวฺหโย วคฺโค, ผลโท ติณทายโก;

กจฺจาโน ภทฺทิโย วคฺโค, คาถาโย คณิตา จิมา.

นวคาถาสตานีห, จตุราสีติเยว จ;

สปฺาสํ ปฺจสตํ, อปทานา ปกาสิตา.

สห อุทานคาถาหิ, ฉสหสฺสานิ โหนฺติมา;

ทฺเวสตานิ จ คาถานํ, อฏฺารส ตทุตฺตริ.

๕๖. ยสวคฺโค

๑. ยสตฺเถรอปทานํ

.

‘‘มหาสมุทฺทํ โอคฺคยฺห, ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ;

สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี, จกฺกวากูปกูชิตา.

.

‘‘มนฺทารเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;

นที จ สนฺทเต ตตฺถ, สุปติตฺถา มโนรมา.

.

‘‘มจฺฉกจฺฉปสฺฉนฺนา, นานาทิชสโมตฺถฏา [นานามิคสโมตฺถฏา (สฺยา.)];

มยูรโกฺจาภิรุทา, โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.

.

‘‘ปาเรวตา รวิหํสา, จกฺกวากา นทีจรา;

ติตฺติรา สาฬิกา เจตฺถ, ปาวกา [สมฺพกา (ก.)] ชีวํชีวกา.

.

‘‘หํสาโกฺจาภินทิตา, โกสิยา ปิงฺคลา [ปิงฺคลี (สี.), สิงฺคลี, สิงฺฆลี (ก.)] พหู;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, มณิมุตฺตปวาฬิกา.

.

‘‘สพฺเพ โสณฺณมยา รุกฺขา, นานาขนฺธสเมริตา;

อุชฺโชเตนฺติ ทิวารตฺตึ, ภวนํ สพฺพกาลิกํ.

.

‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, สายํ ปาโต ปวชฺชเร;

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.

.

‘‘อภินิกฺขมฺม ภวนา, สุเมธํ โลกนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทยึ ตํ [สพฺพทสฺสึ (ก.)] มหายสํ.

.

‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สสงฺฆํ ตํ นิมนฺตยึ;

อธิวาเสสิ โส ธีโร, สุเมโธ โลกนายโก.

๑๐.

‘‘มม ธมฺมกถํ กตฺวา, อุยฺโยเชสิ มหามุนิ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ภวนํ เม อุปาคมึ.

๑๑.

‘‘อามนฺตยึ ปริชนํ, สพฺเพ สนฺนิปตุํ ตทา;

‘ปุพฺพณฺหสมยํ พุทฺโธ, ภวนํ อาคมิสฺสติ’.

๑๒.

‘‘‘ลาภา อมฺหํ สุลทฺธา โน, เย วสาม ตวนฺติเก;

มยมฺปิ พุทฺธเสฏฺสฺส, ปูชยิสฺสาม สตฺถุโน’.

๑๓.

‘‘อนฺนํ ปานํ ปฏฺเปตฺวา, กาลํ อาโรจยึ อหํ;

วสีสตสหสฺเสหิ, อุเปสิ โลกนายโก.

๑๔.

‘‘ปฺจงฺคิเกหิ ตุริเยหิ, ปจฺจุคฺคมมกาสหํ;

สพฺพโสณฺณมเย ปีเ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.

๑๕.

‘‘อุปริจฺฉทนํ อาสิ, สพฺพโสณฺณมยํ ตทา;

พีชนีโย ปวายนฺติ, ภิกฺขุสงฺฆํ อนุตฺตรํ.

๑๖.

‘‘ปหูเตนนฺนปาเนน, ภิกฺขุสงฺฆํ อตปฺปยึ;

ปจฺเจกทุสฺสยุคเล, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ.

๑๗.

‘‘ยํ วเทติ สุเมโธ โส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๘.

‘‘‘โย มํ อนฺเนน ปาเนน, สพฺเพ อิเม จ ตปฺปยิ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๙.

‘‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชายํ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๒๐.

‘‘‘อุปคจฺฉติ ยํ โยนึ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺพโสณฺณมยํ ตสฺส, ฉทนํ ธารยิสฺสติ.

๒๑.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๒๒.

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว.

๒๓.

‘‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สีหนาทํ นทิสฺสติ’;

จิตเก ฉตฺตํ ธาเรนฺติ, เหฏฺา ฉตฺตมฺหิ ฑยฺหถ.

๒๔.

‘‘สามฺํ เม อนุปฺปตฺตํ, กิเลสา ฌาปิตา มยา;

มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สนฺตาโส เม น วิชฺชติ.

๒๕.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.

๒๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโว.

๒๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ยโส เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ยสตฺเถรสฺสาปทานํ ปมํ.

๒. นทีกสฺสปตฺเถรอปทานํ

๒๙.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

ปิณฺฑจารํ จรนฺตสฺส, วารโต อุตฺตมํ ยสํ;

อคฺคผลํ คเหตฺวาน, อทาสึ สตฺถุโน อหํ.

๓๐.

‘‘เตน กมฺเมน เทวินฺโท, โลกเชฏฺโ นราสโภ;

สมฺปตฺโตมฺหิ อจลํ านํ, หิตฺวา ชยปราชยํ.

๓๑.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อคฺคทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๓๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นทีกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

นทีกสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํ.

๓. คยากสฺสปตฺเถรอปทานํ

๓๕.

‘‘อชินจมฺมวตฺโถหํ [อชินวตฺตํ นิวตฺโตหํ (สี.)], ขาริภารธโร ตทา;

ขาริกํ หารยิตฺวาน, โกลํ อหาสิ อสฺสมํ.

๓๖.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, เอโก อทุติโย ชิโน;

มมสฺสมํ อุปาคจฺฉิ, โชเตนฺโต สพฺพกาลิกํ.

๓๗.

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, อภิวาเทตฺวาน สุพฺพตํ;

อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํ.

๓๘.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํ.

๓๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คยากสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

คยากสฺสปตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํ.

๔. กิมิลตฺเถรอปทานํ

๔๒.

‘‘นิพฺพุเต กกุสนฺธมฺหิ, พฺราหฺมณมฺหิ วุสีมติ;

คเหตฺวา สลลํ มาลํ, มณฺฑปํ การยึ อหํ.

๔๓.

‘‘ตาวตึสํ คโต สนฺโต, ลภิมฺห [ลภามิ (ก.)] พฺยมฺหมุตฺตมํ;

อฺเ เทเวติโรจามิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๔๔.

‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, จงฺกมนฺโต ิโต จหํ;

ฉนฺโน สลลปุปฺเผหิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๔๕.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๔๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๔๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กิมิโล [กิมฺพิโล (สี.)] เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

กิมิลตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. วชฺชีปุตฺตตฺเถรอปทานํ

๔๙.

‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา วุฏฺหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิ.

๕๐.

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉึ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, สวณฺฏํ อททึ ผลํ.

๕๑.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํ.

๕๒.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๕๓.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๔.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วชฺชีปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

วชฺชีปุตฺตตฺเถรสฺสาปทานํ ปฺจมํ.

๖. อุตฺตรตฺเถรอปทานํ

๕๕.

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, พาตฺตึสวรลกฺขโณ;

วิเวกกาโม ภควา, หิมวนฺตมุปาคมิ.

๕๖.

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวนฺตํ, อคฺโค การุณิโก มุนิ;

ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.

๕๗.

‘‘วิชฺชธโร ตทา อาสึ, อนฺตลิกฺขจโร อหํ;

ติสูลํ สุคตํ คยฺห, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.

๕๘.

‘‘ปพฺพตคฺเค ยถา อคฺคิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;

วนํ โอภาสเต พุทฺโธ, สาลราชาว ผุลฺลิโต.

๕๙.

‘‘วนคฺคา นิกฺขมิตฺวาน, พุทฺธรํสีภิธาวเร [พุทฺธรํสี วิธาวเร (สี. ก.)];

นฬคฺคิวณฺณสงฺกาสา [นฬคฺคิว นสงฺกาสํ (สี.)], ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ.

๖๐.

‘‘วิจินํ อทฺทสํ ปุปฺผํ, กณิการํ เทวคนฺธิกํ;

ตีณิ ปุปฺผานิ อาทาย, พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.

๖๑.

‘‘พุทฺธสฺส อานุภาเวน, ตีณิ ปุปฺผานิ เม ตทา;

อุทฺธํ วณฺฏา อโธปตฺตา, ฉายํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน.

๖๒.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๖๓.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, กณิการีติ [กณิกาโรติ (สี.)] ายติ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

๖๔.

‘‘สหสฺสกณฺฑํ สตเภณฺฑุ, ธชาลุ หริตามยํ;

สตสหสฺสนิยฺยูหา [สตสหสฺสานิ พฺยูหานิ (สี.)], พฺยมฺเห ปาตุภวึสุ [ปาตุรหํสุ (สี.), ปาตุรหึสุ (ก.)] เม.

๖๕.

‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, โลหิตงฺกมยาปิ จ;

ผลิกาปิ จ ปลฺลงฺกา, เยนิจฺฉกา ยทิจฺฉกา.

๖๖.

‘‘มหารหฺจ สยนํ, ตูลิกา วิกตียุตํ;

อุทฺธโลมิฺจ เอกนฺตํ, พิมฺโพหนสมายุตํ.

๖๗.

‘‘ภวนา นิกฺขมิตฺวาน, จรนฺโต เทวจาริกํ;

ยถา อิจฺฉามิ [ยถา คจฺฉามิ (สี.)] คมนํ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต.

๖๘.

‘‘ปุปฺผสฺส เหฏฺา ติฏฺามิ, อุปริจฺฉทนํ มม;

สมนฺตา โยชนสตํ, กณิกาเรหิ ฉาทิตํ.

๖๙.

‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, สายปาตํ อุปฏฺหุํ;

ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.

๗๐.

‘‘ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ, ตาเลหิ วาทิเตหิ จ;

รมามิ ขิฑฺฑา รติยา, โมทามิ กามกามหํ.

๗๑.

‘‘ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, โมทามิ ติทเส ตทา;

นารีคเณหิ สหิโต, โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม.

๗๒.

‘‘สตานํ ปฺจกฺขตฺตุฺจ, เทวรชฺชมการยึ;

สตานํ ตีณิกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๗๓.

‘‘ภเว ภเว สํสรนฺโต, มหาโภคํ ลภามหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๔.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺํ คตึ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๕.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ [ยตฺถ ปจฺฉา ปชายามิ (สี.)], ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;

นีเจ กุเล น ชายามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๖.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, สิวิกํ สนฺทมานิกํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๗.

‘‘ทาสีคณํ ทาสคณํ, นาริโย สมลงฺกตา;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๘.

‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๗๙.

‘‘นววตฺถํ นวผลํ, นวคฺครสโภชนํ;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๐.

‘‘อิมํ ขาท อิมํ ภุฺช, อิมมฺหิ สยเน สย;

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๑.

‘‘สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ยโส อจฺจุคฺคโต มม;

มหาปกฺโข [มเหสกฺโข (ก.)] สทา โหมิ, อเภชฺชปริโส สทา;

าตีนํ อุตฺตโม โหมิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๒.

‘‘สีตํ อุณฺหํ น ชานามิ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;

อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ, หทเย เม น วิชฺชติ.

๘๓.

‘‘สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน, สํสรามิ ภวาภเว;

เววณฺณิยํ น ชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๔.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, มหาสาเลสุ อฑฺฒเก.

๘๕.

‘‘ปฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, อรหตฺตมปาปุณึ.

๘๖.

‘‘อุปสมฺปทายี พุทฺโธ, คุณมฺาย จกฺขุมา;

ตรุโณ ปูชนีโยหํ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๗.

‘‘ทิพฺพจกฺขุวิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;

อภิฺาปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา อนุปฺปตฺโต, อิทฺธิปาเทสุ โกวิโท;

ธมฺเมสุ ปารมิปฺปตฺโต, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๙.

‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๙๐.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๑.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๒.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุตฺตโร เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุตฺตรตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. อปรอุตฺตรตฺเถรอปทานํ

๙๓.

‘‘นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ, สิทฺธตฺเถ โลกนายเก;

มม าตี สมาเนตฺวา, ธาตุปูชํ อกาสหํ.

๙๔.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ธาตุมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธาตุปูชายิทํ ผลํ.

๙๕.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๙๖.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๗.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อปรอุตฺตรตฺเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อปรสฺส อุตฺตรตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํ.

๘. ภทฺทชิตฺเถรอปทานํ

๙๘.

‘‘โอคยฺห ยํ โปกฺขรณึ, นานากุฺชรเสวิตํ;

อุทฺธรามิ ภิสํ ตตฺถ, ฆาสเหตุ อหํ ตทา.

๙๙.

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, ปทุมุตฺตรสวฺหโย;

รตฺตมฺพรธโร พุทฺโธ, คจฺฉเต อนิลฺชเส.

๑๐๐.

‘‘ธุนนฺโต ปํสุกูลานิ, สทฺทํ อสฺโสสหํ ตทา;

อุทฺธํ นิชฺฌายมาโนหํ, อทฺทสํ โลกนายกํ.

๑๐๑.

‘‘ตตฺเถว ิตโก สนฺโต, อายาจึ โลกนายกํ;

มธุํ ภิเสหิ สหิตํ, ขีรํ สปฺปึ มุฬาลิกํ [มธุํ ภิเสหิ ปจติ, ขีรสปฺปิ มุลาลิภิ (ก.) ภิสทายกตฺเถราปทาเนปิ].

๑๐๒.

‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม พุทฺโธ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;

ตโต การุณิโก สตฺถา, โอโรหิตฺวา มหายโส.

๑๐๓.

‘‘ปฏิคฺคณฺหิ มม ภิกฺขํ, อนุกมฺปาย จกฺขุมา;

ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, อกา เม อนุโมทนํ.

๑๐๔.

‘‘‘สุขี โหตุ มหาปุฺ, คติ ตุยฺหํ สมิชฺฌตุ;

อิมินา ภิสทาเนน, ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ’.

๑๐๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ชลชุตฺตมนามโก;

ภิกฺขมาทาย สมฺพุทฺโธ, อากาเสนาคมา ชิโน.

๑๐๖.

‘‘ตโต ภิสํ คเหตฺวาน, อคจฺฉึ มม อสฺสมํ;

ภิสํ รุกฺเข ลคฺเคตฺวาน, มม ทานํ อนุสฺสรึ.

๑๐๗.

‘‘มหาวาโต อุฏฺหิตฺวา, สฺจาเลสิ วนํ ตทา;

อากาโส อภินาทิตฺถ, อสนี จ ผลี ตทา.

๑๐๘.

‘‘ตโต เม อสนีปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;

โสหํ นิสินฺนโก สนฺโต, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.

๑๐๙.

‘‘ปุฺกมฺเมน สฺุตฺโต, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ;

กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมามหํ.

๑๑๐.

‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

สายํ ปาตํ อุปฏฺนฺติ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๑๑.

‘‘มนุสฺสโยนิมาคนฺตฺวา, สุขิโต โหมหํ ตทา;

โภคา เม อูนตา นตฺถิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๑๒.

‘‘อนุกมฺปิตโก เตน, เทวเทเวน ตาทินา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๑๓.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ภิสํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๑๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๑๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๑๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภทฺทชิตฺเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

ภทฺทชิตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺมํ.

๙. สิวกตฺเถรอปทานํ

๑๑๗.

‘‘เอสนาย จรนฺตสฺส, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;

ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน, กุมฺมาสํ ปูรยึ อหํ.

๑๑๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ภิกฺขมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํ.

๑๑๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๒๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สิวกตฺเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

สิวกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํ.

๑๐. อุปวานตฺเถรอปทานํ

๑๒๒.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, สมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต.

๑๒๓.

‘‘มหาชนา สมาคมฺม, ปูชยิตฺวา ตถาคตํ;

จิตํ กตฺวาน สุคตํ, สรีรํ อภิโรปยุํ.

๑๒๔.

‘‘สรีรกิจฺจํ กตฺวาน, ธาตุํ ตตฺถ สมานยุํ;

สเทวมนุสฺสา สพฺเพ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.

๑๒๕.

‘‘ปมา กฺจนมยา, ทุติยา จ มณิมยา;

ตติยา รูปิยมยา, จตุตฺถี ผลิกามยา.

๑๒๖.

‘‘ตตฺถ ปฺจมิกา เจว [ตตฺถ ปฺจมิกา เจติ (สี.)], โลหิตงฺกมยา อหุ;

ฉฏฺา มสารคลฺลสฺส, สพฺพํ รตนมยูปริ.

๑๒๗.

‘‘ชงฺฆา มณิมยา อาสิ, เวทิกา รตนามยา;

สพฺพโสณฺณมโย ถูโป, อุทฺธํ โยชนมุคฺคโต.

๑๒๘.

‘‘เทวา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน.

๑๒๙.

‘‘‘ธาตุ อาเวณิกา นตฺถิ, สรีรํ เอกปิณฺฑิตํ;

อิมมฺหิ พุทฺธถูปมฺหิ, กสฺสาม กฺจุกํ มยํ’.

๑๓๐.

‘‘เทวา สตฺตหิ รตฺเนหิ, อฺํ วฑฺเฒสุํ โยชนํ;

ถูโป ทฺวิโยชนุพฺเพโธ, ติมิรํ พฺยปหนฺติ โส.

๑๓๑.

‘‘นาคา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุสฺสา เจว เทวา จ, พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.

๑๓๒.

‘‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.

๑๓๓.

‘‘อินฺทนีลํ มหานีลํ, อโถ โชติรสํ มณึ;

เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา, พุทฺธถูปํ อฉาทยุํ.

๑๓๔.

‘‘สพฺพํ มณิมยํ อาสิ, ยาวตา [ตาวตา (ก.)] พุทฺธเจติยํ;

ติโยชนสมุพฺเพธํ, อาโลกกรณํ ตทา.

๑๓๕.

‘‘ครุฬา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุสฺสา เทวนาคา จ, พุทฺธปูชํ อกํสุ เต.

๑๓๖.

‘‘‘มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.

๑๓๗.

‘‘สพฺพํ มณิมยํ ถูปํ, อกรุํ เต จ กฺจุกํ;

โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ.

๑๓๘.

‘‘จตุโยชนมุพฺเพโธ, พุทฺธถูโป วิโรจติ;

โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.

๑๓๙.

‘‘กุมฺภณฺฑา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุสฺสา เจว เทวา จ, นาคา จ ครุฬา ตถา.

๑๔๐.

‘‘‘ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ;

มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา.

๑๔๑.

‘‘‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

รตเนหิ ฉาเทสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.

๑๔๒.

‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;

ปฺจโยชนมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.

๑๔๓.

‘‘ยกฺขา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุสฺสา เทวนาคา จ, ครุฬา จ กุมฺภณฺฑกา.

๑๔๔.

‘‘‘ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺสฺส, อกํสุ ถูปมุตฺตมํ;

มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺห, อปฺปมตฺตา สเทวกา.

๑๔๕.

‘‘‘มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

ผลิกา ฉาทยิสฺสาม, อายตํ พุทฺธเจติยํ’.

๑๔๖.

‘‘โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ, อายตํ พุทฺธเจติยํ;

ฉโยชนิกมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา.

๑๔๗.

‘‘คนฺธพฺพา จ สมาคนฺตฺวา, เอกโต มนฺตยุํ ตทา;

‘มนุชา เทวตา นาคา, กุมฺภณฺฑา ครุฬา ตถา [กุมฺภณฺฑา จ ยกฺขา ตถา (สี.)].

๑๔๘.

‘‘‘สพฺเพ อกํสุ พุทฺธถูปํ, มยเมตฺถ อการกา;

มยมฺปิ ถูปํ กสฺสาม, โลกนาถสฺส ตาทิโน’.

๑๔๙.

‘‘เวทิโย สตฺต กตฺวาน, ธชํ ฉตฺตํ อกํสุ เต;

สพฺพโสณฺณมยํ ถูปํ, คนฺธพฺพา การยุํ ตทา.

๑๕๐.

‘‘สตฺตโยชนมุพฺเพโธ, ถูโป โอภาสเต ตทา;

รตฺตินฺทิวา น ายนฺติ, อาโลโก โหติ สพฺพทา.

๑๕๑.

‘‘อภิโภนฺติ น ตสฺสาภา, จนฺทสูรา สตารกา;

สมนฺตา โยชนสเต, ปทีโปปิ น ปชฺชลิ.

๑๕๒.

‘‘เตน กาเลน เย เกจิ, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา;

น เต ถูปํ อารุหนฺติ, อมฺพเร อุกฺขิปนฺติ เต.

๑๕๓.

‘‘เทเวหิ ปิโต ยกฺโข, อภิสมฺมตนามโก;

ธชํ วา ปุปฺผทามํ วา, อภิโรเปติ อุตฺตรึ.

๑๕๔.

‘‘น เต ปสฺสนฺติ ตํ ยกฺขํ, ทามํ ปสฺสนฺติ คจฺฉโต;

เอวํ ปสฺสิตฺวา คจฺฉนฺตา, สพฺเพ คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ.

๑๕๕.

‘‘วิรุทฺธา เย ปาวจเน, ปสนฺนา เย จ สาสเน;

ปาฏิหีรํ ทฏฺุกามา, ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา.

๑๕๖.

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ ภตโก ตทา;

อาโมทิตํ ชนํ ทิสฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.

๑๕๗.

‘‘‘อุฬาโร ภควา เนโส, ยสฺส ธาตุฆเร ทิสํ;

อิมา จ ชนตา ตุฏฺา, การํ กุพฺพํ น ตปฺปเร.

๑๕๘.

‘‘‘อหมฺปิ การํ กสฺสามิ, โลกนาถสฺส ตาทิโน;

ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, ภวิสฺสามิ อนาคเต’.

๑๕๙.

‘‘สุโธตํ รชเกนาหํ, อุตฺตเรยฺยํ ปฏํ มม;

เวฬคฺเค อาลคฺเคตฺวาน, ธชํ อุกฺขิปิมมฺพเร.

๑๖๐.

‘‘อภิสมฺมตโก คยฺห, อมฺพเร หาสิ เม ธชํ;

วาเตริตํ ธชํ ทิสฺวา, ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ.

๑๖๑.

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สมณํ อุปสงฺกมึ;

ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา, วิปากํ ปุจฺฉหํ ธเช.

๑๖๒.

‘‘โส เม กเถสิ อานนฺที, ปีติสฺชนนํ มม;

‘ตสฺส ธชสฺส วิปากํ, อนุโภสฺสสิ สพฺพทา.

๑๖๓.

‘‘‘หตฺถิอสฺสรถาปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๔.

‘‘‘สฏฺิตุริยสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๕.

‘‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา.

๑๖๖.

‘‘‘อาฬารปมฺหา หสุลา, สุสฺา [สุตฺถนา (สี.) อป. เถร ๒.๔๘.๑๙ มณิปูชกตฺเถราปทาเนปิ] ตนุมชฺฌิมา;

ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๖๗.

‘‘‘ตึสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสสิ;

อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ.

๑๖๘.

‘‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ.

๑๖๙.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๗๐.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

ปุฺกมฺเมน สฺุตฺโต, พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสสิ.

๑๗๑.

‘‘‘อสีติโกฏึ ฉฑฺเฑตฺวา, ทาเส กมฺมกเร พหู;

โคตมสฺส ภควโต, สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ.

๑๗๒.

‘‘‘อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, โคตมํ สกฺยปุงฺควํ;

อุปวาโนติ นาเมน, เหสฺสสิ สตฺถุ สาวโก’.

๑๗๓.

‘‘สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ, ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ;

สุมุตฺโต สรเวโคว, กิเลเส ฌาปยึ [กิเลสา ฌาปิตา (สี.)] มม.

๑๗๔.

‘‘จกฺกวตฺติสฺส สนฺตสฺส, จาตุทฺทีปิสฺสรสฺส เม;

ตีณิ โยชนานิ สามนฺตา, อุสฺสียนฺติ ธชา สทา.

๑๗๕.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ธชทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๗๖.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๗๗.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๗๘.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปวานตฺเถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

อุปวานตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํ.

๑๑. รฏฺปาลตฺเถรอปทานํ

๑๗๙.

‘‘ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

วรนาโค มยา ทินฺโน, อีสาทนฺโต อุรูฬฺหวา.

๑๘๐.

‘‘เสตจฺฉตฺโตปโสภิโต, สกปฺปโน [สีทพฺพโน (สี.)] สหตฺถิโป;

อคฺฆาเปตฺวาน ตํ สพฺพํ, สงฺฆารามํ อการยึ.

๑๘๑.

‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยึ อหํ;

มโหฆทานํ [มหคฺฆฺจ (สี.), มยา ภตฺตํ (ก.) อป. เถร ๑.๒.๙๙] กริตฺวาน, นิยฺยาเทสึ มเหสิโน.

๑๘๒.

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

สพฺเพ ชเน หาสยนฺโต, เทเสสิ อมตํ ปทํ.

๑๘๓.

‘‘ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ, ชลชุตฺตมนามโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถ.

๑๘๔.

‘‘‘จตุปฺาสสหสฺสานิ, ปาสาเท การยี อยํ;

กถยิสฺสามิ วิปากํ, สุณาถ มม ภาสโต.

๑๘๕.

‘‘‘อฏฺารสสหสฺสานิ, กูฏาคารา ภวิสฺสเร;

พฺยมฺหุตฺตมมฺหิ นิพฺพตฺตา, สพฺพโสณฺณมยา จ เต.

๑๘๖.

‘‘‘ปฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติ;

อฏฺปฺาสกฺขตฺตุฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.

๑๘๗.

‘‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.

๑๘๘.

‘‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

อฑฺเฒ กุเล มหาโภเค, นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.

๑๘๙.

‘‘‘โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

รฏฺปาโลติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.

๑๙๐.

‘‘‘ปธานปหิตตฺโต โส, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโว’.

๑๙๑.

‘‘อุฏฺาย อภินิกฺขมฺม, ชหิตา โภคสมฺปทา;

เขฬปิณฺเฑว โภคมฺหิ, เปมํ มยฺหํ น วิชฺชติ.

๑๙๒.

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.

๑๙๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสโว.

๑๙๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๙๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รฏฺปาโล เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติ.

รฏฺปาลตฺเถรสฺสาปทานํ เอกาทสมํ.

ยสวคฺโค ฉปฺาสโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

ยโส นทีกสฺสโป จ, คยากิมิลวชฺชิโน;

ทุเว อุตฺตรา ภทฺทชี, สิวโก อุปวาหโน;

รฏฺปาโล เอกสตํ, คาถานํ ปฺจนวุติ.

เถราปทานํ สมตฺตํ.

เอตฺตาวตา พุทฺธาปทานฺจ ปจฺเจกาปทานฺจ เถราปทานฺจ

สมตฺตานิ.

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

ขุทฺทกนิกาเย

เถรีอปทานปาฬิ

๑. สุเมธาวคฺโค

๑. สุเมธาเถรีอปทานํ

อถ เถริกาปทานานิ สุณาถ –

.

‘‘ภควติ โกณาคมเน, สงฺฆารามมฺหิ นวนิเวสนมฺหิ [นิเวสมฺหิ (สฺยา.)];

สขิโย ติสฺโส ชนิโย, วิหารทานํ อทาสิมฺห.

.

‘‘ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุํ, ทสสตกฺขตฺตุํ สตานฺจ สตกฺขตฺตุํ [สตานิ จ สตฺตกฺขตฺตุํ (สี. ก.)];

เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห, โก วาโท มานุเส ภเว.

.

‘‘เทเว มหิทฺธิกา อหุมฺห, มานุสกมฺหิ โก วาโท;

สตฺตรตนมเหสี [สตฺตรตนสฺส มเหสี (สี. ปี.)], อิตฺถิรตนํ อหํ ภวึ.

.

‘‘อิธ สฺจิตกุสลา [ตตฺถ สฺจิตํ กุสลํ (สฺยา.)], สุสมิทฺธกุลปฺปชา;

ธนฺชานี จ เขมา จ, อหมฺปิ จ ตโย ชนา.

.

‘‘อารามํ สุกตํ กตฺวา, สพฺพาวยวมณฺฑิตํ;

พุทฺธปฺปมุขสงฺฆสฺส, นิยฺยาเทตฺวา สโมทิตา.

.

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;

เทเวสุ อคฺคตํ ปตฺตา, มนุสฺเสสุ ตเถว จ.

.

‘‘อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.

.

‘‘อุปฏฺาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเม.

.

‘‘ตสฺสาสุํ สตฺต ธีตโร, ราชกฺา สุเขธิตา [สุเขถิตา (สฺยา.)];

พุทฺโธปฏฺานนิรตา, พฺรหฺมจริยํ จรึสุ ตา.

๑๐.

‘‘ตาสํ สหายิกา หุตฺวา, สีเลสุ สุสมาหิตา;

ทตฺวา ทานานิ สกฺกจฺจํ, อคาเรว วตํ [อคาเรว วตฺตํ (สฺยา.)] จรึ.

๑๑.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสูปคา อหํ.

๑๒.

‘‘ตโต จุตา ยามมคํ [ยามสคฺคํ (สฺยา.)], ตโตหํ ตุสิตํ คตา;

ตโต จ นิมฺมานรตึ, วสวตฺติปุรํ ตโต.

๑๓.

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ปุฺกมฺมสโมหิตา;

ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๑๔.

‘‘ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;

มณฺฑลีนฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๑๕.

‘‘สมฺปตฺติมนุโภตฺวาน, เทเวสุ มานุเสสุ จ;

สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกชาตีสุ สํสรึ.

๑๖.

‘‘โส เหตุ จ โส ปภโว, ตมฺมูลํ สาสเน ขมํ [ตมฺมูลํ สา จ สาสเน ขนฺติ (สี. ปี. ก.)];

ปมํ ตํ สโมธานํ, ตํ ธมฺมรตาย นิพฺพานํ [นิพฺพุตํ (สฺยา.)].

๑๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสวา.

๑๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส [พุทฺธเสฏฺสฺส (สี. สฺยา. ก.)] สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม;

ฉฬภิฺา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ สุเมธา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สุเมธาเถริยาปทานํ ปมํ.

๒. เมขลาทายิกาเถรีอปทานํ

๒๐.

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ถูปการาปิกา อหุํ [ถูปการ มกาสหํ (สฺยา.)];

เมขลิกา มยา ทินฺนา, นวกมฺมาย สตฺถุโน.

๒๑.

‘‘นิฏฺิเต จ มหาถูเป, เมขลํ ปุนทาสหํ;

โลกนาถสฺส มุนิโน, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.

๒๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ เมขลมทํ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ถูปการสฺสิทํ ผลํ.

๒๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๒๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ เมขลาทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เมขลาทายิกาเถริยาปทานํ ทุติยํ.

๓. มณฺฑปทายิกาเถรีอปทานํ

๒๖.

‘‘โกณาคมนพุทฺธสฺส, มณฺฑโป การิโต มยา;

ธุวํ ติจีวรํทาสึ [ถูปฺจ ปวรมทํ (สฺยา.), ธุวฺจ จีวรํ อทํ (ปี.)], พุทฺธสฺส โลกพนฺธุโน.

๒๗.

‘‘ยํ ยํ ชนปทํ ยามิ, นิคเม ราชธานิโย;

สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ, ปุฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ.

๒๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๒๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ มณฺฑปทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

มณฺฑปทายิกาเถริยาปทานํ ตติยํ.

๔. สงฺกมนตฺถาเถรีอปทานํ

๓๑.

‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต [โกณฺฑฺสฺส ภควโต (สฺยา. ปี.)], โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน;

รถิยํ ปฏิปนฺนสฺส, ตารยนฺตสฺส ปาณิโน.

๓๒.

‘‘ฆรโต นิกฺขมิตฺวาน, อวกุชฺชา นิปชฺชหํ;

อนุกมฺปโก โลกนาโถ, สิรสิ [สีสนฺเต (สี. ก.)] อกฺกมี มม [ตทา (สฺยา. ปี.)].

๓๓.

‘‘อกฺกมิตฺวาน สิรสิ [สมฺพุทฺโธ (ก.)], อคมา โลกนายโก;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตุสิตํ อคมาสหํ.

๓๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๓๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ สงฺกมนตฺถา [สงฺกมนทา (สฺยา.)] ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สงฺกมนตฺถาเถริยาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. นฬมาลิกาเถรีอปทานํ

๓๗.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนรี ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ.

๓๘.

‘‘ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี;

นฬมาลํ คเหตฺวาน, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.

๓๙.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา กินฺนรีเทหํ, อคจฺฉึ ติทสํ คตึ.

๔๐.

‘‘ฉตฺตึสเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

ทสนฺนํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สํเวเชตฺวาน เม จิตฺตํ [เวทยิตฺวาน กุสลํ (สฺยา.), สํเวทยิตฺวา กุสลํ (ปี.)], ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๔๑.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา [ภวา สํฆาติตา มม (ก.)];

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๔๒.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปุปฺผปูชายิทํ ผลํ.

๔๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๔๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๔๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ นฬมาลิกา เถรี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นฬมาลิกาเถริยาปทานํ ปฺจมํ.

๖. เอกปิณฺฑปาตทายิกาเถรีอปทานํ

๔๖.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ตสฺส รฺโ อหุํ ภริยา, เอกชฺฌํ จารยามหํ [เอกจฺจํ วาทยามหํ (สฺยา.)].

๔๗.

‘‘รโหคตา นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

‘อาทาย คมนียฺหิ, กุสลํ นตฺถิ เม กตํ.

๔๘.

‘‘‘มหาภิตาปํ กฏุกํ, โฆรรูปํ สุทารุณํ;

นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย’.

๔๙.

‘‘ราชานํ อุปสงฺกมฺม, อิทํ วจนมพฺรวึ;

‘เอกํ เม สมณํ เทหิ, โภชยิสฺสามิ ขตฺติย’.

๕๐.

‘‘อทาสิ เม มหาราชา, สมณํ ภาวิตินฺทฺริยํ;

ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, ปรมนฺเนน ปูรยึ [ตปฺปยึ (สี.)].

๕๑.

‘‘ปูรยิตฺวา ปรมนฺนํ, คนฺธาเลปํ อกาสหํ;

ชาเลน ปิทหิตฺวาน, วตฺถยุเคน [ปีตโจเฬน (สฺยา.), มหาเนเลน (ปี.)] ฉาทยึ.

๕๒.

‘‘อารมฺมณํ มมํ เอตํ, สรามิ ยาวชีวิหํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๕๓.

‘‘ตึสานํ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ, นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉิตํ [ยติจฺฉกํ (สฺยา.), ยทิจฺฉกํ (ปี. ก.)].

๕๔.

‘‘วีสานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

โอจิตตฺตาว [อุปจิตตฺตา (สฺยา.)] หุตฺวาน, สํสรามิ ภเวสฺวหํ.

๕๕.

‘‘สพฺพพนฺธนมุตฺตาหํ, อเปตา เม อุปาทิกา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๕๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ.

๕๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๕๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๕๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ เอกปิณฺฑปาตทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกปิณฺฑปาตทายิกาเถริยาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. กฏจฺฉุภิกฺขาทายิกาเถรีอปทานํ

๖๐.

‘‘ปิณฺฑจารํ จรนฺตสฺส, ติสฺสนามสฺส สตฺถุโน;

กฏจฺฉุภิกฺขํ ปคฺคยฺห, พุทฺธเสฏฺสฺส ทาสหํ.

๖๑.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, ติสฺโส โลกคฺคนายโก;

วีถิยา สณฺิโต สตฺถา, อกา เม อนุโมทนํ.

๖๒.

‘‘‘กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน, ตาวตึสํ คมิสฺสสิ;

ฉตฺตึสเทวราชูนํ, มเหสิตฺตํ กริสฺสสิ.

๖๓.

‘‘‘ปฺาสํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตํ กริสฺสสิ;

มนสา ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปฏิลจฺฉสิ สพฺพทา.

๖๔.

‘‘‘สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน, ปพฺพชิสฺสสิกิฺจนา;

สพฺพาสเว ปริฺาย, นิพฺพายิสฺสสินาสวา’.

๖๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ติสฺโส โลกคฺคนายโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร, หํสราชาว อมฺพเร.

๖๖.

‘‘สุทินฺนํ เม ทานวรํ [สุทินฺนเมว เม ทานํ (สฺยา.)], สุยิฏฺา ยาคสมฺปทา;

กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน, ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ.

๖๗.

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ภิกฺขาทานสฺสิทํ ผลํ.

๖๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๖๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๗๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ กฏจฺฉุภิกฺขาทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

กฏจฺฉุภิกฺขาทายิกาเถริยาปทานํ สตฺตมํ.

๘. สตฺตุปฺปลมาลิกาเถรีอปทานํ

๗๑.

‘‘นคเร อรุณวติยา, อรุโณ นาม [อรุณวา นาม (สี. ปี.)] ตฺติโย;

ตสฺส รฺโ อหุํ ภริยา, วาริตํ วารยามหํ [จาริกํ จารยามหํ (สี.), น คุลํ ปาทยามหํ (สฺยา.), น มาลํ ปาทยามหํ (ปี.)].

๗๒.

‘‘สตฺตมาลํ คเหตฺวาน, อุปฺปลา เทวคนฺธิกา;

นิสชฺช ปาสาทวเร, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท.

๗๓.

‘‘‘กึ เม อิมาหิ มาลาหิ, สิรสาโรปิตาหิ เม;

วรํ เม พุทฺธเสฏฺสฺส, าณมฺหิ อภิโรปิตํ’.

๗๔.

‘‘สมฺพุทฺธํ ปฏิมาเนนฺตี, ทฺวาราสนฺเน นิสีทหํ;

‘ยทา เอหิติ สมฺพุทฺโธ, ปูชยิสฺสํ มหามุนึ’.

๗๕.

‘‘กกุโธ วิลสนฺโตว, มิคราชาว เกสรี;

ภิกฺขุสงฺเฆน สหิโต, อาคจฺฉิ วีถิยา ชิโน.

๗๖.

‘‘พุทฺธสฺส รํสึ ทิสฺวาน, หฏฺา สํวิคฺคมานสา;

ทฺวารํ อวาปุริตฺวาน [อปาปุณิตฺวา (สฺยา.)], พุทฺธเสฏฺมปูชยึ.

๗๗.

‘‘สตฺต อุปฺปลปุปฺผานิ, ปริกิณฺณานิ [สุวิตฺถิณฺณานิ (สฺยา.)] อมฺพเร;

ฉทึ กโรนฺโต พุทฺธสฺส, มตฺถเก ธารยนฺติ เต.

๗๘.

‘‘อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๗๙.

‘‘มหาเนลสฺส ฉาทนํ, ธาเรนฺติ มม มุทฺธนิ;

ทิพฺพคนฺธํ ปวายามิ, สตฺตุปฺปลสฺสิทํ ผลํ.

๘๐.

‘‘กทาจิ นียมานาย, าติสงฺเฆน เม ตทา;

ยาวตา ปริสา มยฺหํ, มหาเนลํ ธรียติ.

๘๑.

‘‘สตฺตติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สพฺพตฺถ อิสฺสรา หุตฺวา, สํสรามิ ภวาภเว.

๘๒.

‘‘เตสฏฺิ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สพฺเพ มมนุวตฺตนฺติ, อาเทยฺยวจนา อหุํ.

๘๓.

‘‘อุปฺปลสฺเสว เม วณฺโณ, คนฺโธ เจว ปวายติ;

ทุพฺพณฺณิยํ น ชานามิ [ทุคฺคตึ นาภิชานามิ (สฺยา. ปี.)], พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๔.

‘‘อิทฺธิปาเทสุ กุสลา, โพชฺฌงฺคภาวนา รตา;

อภิฺาปารมิปฺปตฺตา, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๕.

‘‘สติปฏฺานกุสลา, สมาธิฌานโคจรา;

สมฺมปฺปธานมนุยุตฺตา, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๖.

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๘๗.

‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๘๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๘๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ สตฺตุปฺปลมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สตฺตุปฺปลมาลิกาเถริยาปทานํ อฏฺมํ.

๙. ปฺจทีปิกาเถรีอปทานํ

๙๑.

‘‘นคเร หํสวติยา, จาริกี [จารินึ (สฺยา.)] อาสหํ ตทา;

อาราเมน จ อารามํ, จรามิ กุสลตฺถิกา.

๙๒.

‘‘กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส, อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, โพธิมูเล นิสีทหํ.

๙๓.

‘‘ครุจิตฺตํ อุปฏฺเตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท.

๙๔.

‘‘‘ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ, อสมปฺปฏิปุคฺคโล;

ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม, โพธิ โอภาสตุ อยํ’.

๙๕.

‘‘สห อาวชฺชิเต มยฺหํ, โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท;

สพฺพโสณฺณมยา อาสิ, ทิสา สพฺพา วิโรจติ.

๙๖.

‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ [สตฺตรตฺติทิวํ (ปี. ก.)] ตตฺถ, โพธิมูเล นิสีทหํ;

สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต, ทีปปูชํ อกาสหํ.

๙๗.

‘‘อาสนํ ปริวาเรตฺวา, ปฺจทีปานิ ปชฺชลุํ;

ยาว อุเทติ สูริโย, ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา.

๙๘.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๙๙.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, ปฺจทีปาติ วุจฺจติ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ [สตโยชนมุพฺเพธํ (สี. สฺยา. ปี.)], ตึสโยชนวิตฺถตํ [สฏฺิ… (สฺยา. ปี.)].

๑๐๐.

‘‘อสงฺขิยานิ ทีปานิ, ปริวาเร ชลนฺติ เม;

ยาวตา เทวภวนํ, ทีปาโลเกน โชตติ.

๑๐๑.

‘‘ปรมฺมุขา นิสีทิตฺวา [ปุรตฺถาภิมุขา สนฺติ (สฺยา.), ปุรตฺถาภิมุขา ถิตา (ปี.)], ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ;

อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ, สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา.

๑๐๒.

‘‘ยาวตา อภิกงฺขามิ, ทฏฺุํ สุคตทุคฺคเต [สุกตทุกฺกเต (ปี.];

ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ, รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วา.

๑๐๓.

‘‘อสีติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สตานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๑๐๔.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ทีปสตสหสฺสานิ, ปริวาเร ชลนฺติ เม.

๑๐๕.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, อุปฺปชฺชึ มาตุกุจฺฉิยํ;

มาตุกุจฺฉิคตา สนฺตี [มาตุกุจฺฉิคตํ สนฺตึ (สี.)], อกฺขิ เม น นิมีลติ.

๑๐๖.

‘‘ทีปสตสหสฺสานิ, ปุฺกมฺมสมงฺคิตา;

ชลนฺติ สูติกาเคเห [สูติฆเร ปชฺชลนฺติ (สพฺพตฺถ)], ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๑๐๗.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, มานสํ วินิวตฺตยึ;

อชรามตํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยึ อหํ.

๑๐๘.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย โคตโม.

๑๐๙.

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, ปาสาเทสุ คุหาสุ วา;

สุฺาคาเร วสนฺติยา [จ ฌายนฺเต (สี.), จ ฌายนฺตา (ปี.), ปชฺฌายนฺตา (สฺยา.)], ปฺจทีปา ชลนฺติ เม.

๑๑๐.

‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสลา อหํ;

อภิฺาปารมิปฺปตฺตา, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๑๑๑.

‘‘สพฺพโวสิตโวสานา, กตกิจฺจา อนาสวา;

ปฺจทีปา มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ [วนฺทติ (สี. ก.)] จกฺขุม.

๑๑๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทีปมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๑๑๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๑๑๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๑๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ ปฺจทีปิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปฺจทีปิกาเถริยาปทานํ นวมํ.

๑๐. อุทกทายิกาเถรีอปทานํ

๑๑๖.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อโหสึ อุทหาริกา;

อุทหาเรน ชีวามิ, เตน โปเสมิ ทารเก.

๑๑๗.

‘‘เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, ปุฺกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

โกฏฺกํ อุปสงฺกมฺม, อุทกํ ปฏฺเปสหํ.

๑๑๘.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสมคจฺฉหํ;

ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อุทหาเรน นิมฺมิตํ.

๑๑๙.

‘‘อจฺฉรานํ สหสฺสสฺส, อหฺหิ ปวรา ตทา;

ทสฏฺาเนหิ ตา สพฺพา, อภิโภมิ สทา อหํ.

๑๒๐.

‘‘ปฺาสํ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

วีสติจกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๑๒๑.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทกทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๒.

‘‘ปพฺพตคฺเค ทุมคฺเค วา, อนฺตลิกฺเข จ ภูมิยํ;

ยทา อุทกมิจฺฉามิ, ขิปฺปํ ปฏิลภามหํ.

๑๒๓.

‘‘อวุฏฺิกา ทิสา นตฺถิ, สนฺตตฺตา กุถิตาปิ [สนฺตตฺตา กุถิตา น จ (สี. ปี.), สนฺตตฺตา ขุปฺปิตา หิ เม (สฺยา.)] จ;

มม สงฺกปฺปมฺาย, มหาเมโฆ ปวสฺสติ.

๑๒๔.

‘‘กทาจิ นียมานาย, าติสงฺเฆน เม ตทา;

ยทา อิจฺฉามหํ วสฺสํ, มหาเมโฆ อชายถ.

๑๒๕.

‘‘อุณฺหํ วา ปริฬาโห วา, สรีเร เม น วิชฺชติ;

กาเย จ เม รโช นตฺถิ, ทกทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๖.

‘‘วิสุทฺธมนสา อชฺช, อเปตมนปาปิกา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๒๗.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทกํ อททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ทกทานสฺสิทํ ผลํ.

๑๒๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๑๒๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๓๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ อุทกทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

อุทกทายิกาเถริยาปทานํ ทสมํ.

สุเมธาวคฺโค ปโม.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุเมธา เมขลาทายี, มณฺฑปํ สงฺกมํ ททา;

นฬมาลี ปิณฺฑททา, กฏจฺฉุ อุปฺปลปฺปทา.

ทีปทา ทกทา เจว, คาถาโย คณิตา อิห;

เอกคาถาสตฺเจว, ตึสติ จ ตทุตฺตริ [สตฺตรสํ ตทุตฺตริ (สฺยา.), สตฺตาทส ตทุตฺตรึ (ปี.)].

๒. เอกูโปสถิกวคฺโค

๑. เอกูโปสถิกาเถรีอปทานํ

.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ทิวเส ปุณฺณมาย โส, อุปวสิ อุโปสถํ.

.

‘‘อหํ เตน สมเยน, กุมฺภทาสี อหํ ตหึ;

ทิสฺวา สราชกํ เสนํ, เอวาหํ จินฺตยึ ตทา.

.

‘ราชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, อุปวสิ อุโปสถํ;

สผลํ นูน ตํ กมฺมํ, ชนกาโย ปโมทิโต’.

.

‘‘โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ทุคฺคจฺจฺจ [ทุคฺคติฺจ (สฺยา.)] ทลิทฺทตํ [ทฬิทฺทตํ (สี.)];

มานสํ สมฺปหํสิตฺวา, อุปวสึ อุโปสถํ.

.

‘‘อหํ อุโปสถํ กตฺวา, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อุพฺภโยชนมุคฺคตํ [อุทฺธํ โยชนมุคฺคตํ (สี. สฺยา. ปี.)];

กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสนสุภูสิตํ.

.

‘‘อจฺฉรา สตสหสฺสา, อุปติฏฺนฺติ มํ สทา;

อฺเ เทเว อติกฺกมฺม, อติโรจามิ สพฺพทา.

.

‘‘จตุสฏฺิ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

เตสฏฺิ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

.

‘‘สุวณฺณวณฺณา หุตฺวาน, ภเวสุ สํสรามหํ;

สพฺพตฺถ ปวรา โหมิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๐.

‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, รถยานฺจ สีวิกํ [เกวลํ (สี. สฺยา. ปี.)];

ลภามิ สพฺพเมเวตํ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๑.

‘‘โสณฺณมยํ รูปิมยํ, อโถปิ ผลิกามยํ;

โลหิตงฺคมยฺเจว, สพฺพํ ปฏิลภามหํ.

๑๒.

‘‘โกเสยฺยกมฺพลิยานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จ;

มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ, สพฺพํ ปฏิลภามหํ.

๑๓.

‘‘อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๔.

‘‘วรคนฺธฺจ มาลฺจ, จุณฺณกฺจ วิเลปนํ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๕.

‘‘กูฏาคารฺจ ปาสาทํ, มณฺฑปํ หมฺมิยํ คุหํ;

สพฺพเมตํ ปฏิลเภ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๖.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, อรหตฺตมปาปุณึ.

๑๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๑๘.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกรึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํ.

๑๙.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๒๐.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๑.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ เอกูโปสถิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกูโปสถิกาเถริยาปทานํ ปมํ.

๒. สฬลปุปฺผิกาเถรีอปทานํ

๒๒.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนรี ตทา;

อทฺทสาหํ เทวเทวํ, จงฺกมนฺตํ นราสภํ.

๒๓.

‘‘โอจินิตฺวาน สฬลํ, พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, สฬลํ เทวคนฺธิกํ.

๒๔.

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, วิปสฺสี โลกนายโก;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, เปกฺขมานาย เม ตทา.

๒๕.

‘‘อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, วนฺทิตฺวา ทฺวิปทุตฺตมํ [ทิปทุตฺตมํ (สี. สฺยา. ปี.)];

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหึ.

๒๖.

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.

๒๗.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๒๘.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๒๙.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ สฬลปุปฺผิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

สฬลปุปฺผิกาเถริยาปทานํ ทุติยํ.

๓. โมทกทายิกาเถรีอปทานํ

๓๐.

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, กุมฺภทาสี อโหสหํ;

มม ภาคํ คเหตฺวาน, คจฺฉํ อุทกหาริกา [อุทกหาริกํ (สี.), อุทกหาริเก (สฺยา.)].

๓๑.

‘‘ปนฺถมฺหิ สมณํ ทิสฺวา, สนฺตจิตฺตํ สมาหตํ;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, โมทเก ตีณิทาสหํ.

๓๒.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

เอกนวุติกปฺปานิ [เอกูนตึสกปฺปานิ (สฺยา.)], วินิปาตํ นคจฺฉหํ.

๓๓.

‘‘สมฺปตฺติ ตํ [สมฺปตฺติฺจ (สฺยา.), สมฺปตฺติกํ (ก.)] กริตฺวาน, สพฺพํ อนุภวึ อหํ;

โมทเก ตีณิ ทตฺวาน, ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ.

๓๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๓๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๓๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ โมทกทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

โมทกทายิกาเถริยาปทานํ ตติยํ.

๔. เอกาสนทายิกาเถรีอปทานํ

๓๗.

‘‘นคเร หํสวติยา, อโหสึ พาลิกา [มาลิกา (สฺยา. ปี.)] ตทา;

มาตา จ เม ปิตา เจว, กมฺมนฺตํ อคมํสุ เต.

๓๘.

‘‘มชฺฌนฺหิกมฺหิ สูริเย, อทฺทสํ สมณํ อหํ;

วีถิยา อนุคจฺฉนฺตํ, อาสนํ ปฺเปสหํ.

๓๙.

‘‘โคนกาวิกติกาหิ [โคนกจิตฺตกาทีหิ (สี.)], ปฺเปตฺวา มมาสนํ;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, อิทํ วจนมพฺรวึ.

๔๐.

‘‘‘สนฺตตฺตา กุถิตา ภูมิ, สูโร มชฺฌนฺหิเก ิโต;

มาลุตา จ น วายนฺติ, กาโล เจเวตฺถ เมหิติ [เจตฺถ อุปฏฺิโต (สี.), เจวตฺถํ เอติ ตํ (ปี.)].

๔๑.

‘‘‘ปฺตฺตมาสนมิทํ, ตวตฺถาย มหามุนิ;

อนุกมฺปํ อุปาทาย, นิสีท มม อาสเน’.

๔๒.

‘‘นิสีทิ ตตฺถ สมโณ, สุทนฺโต สุทฺธมานโส;

ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, ยถารนฺธํ อทาสหํ.

๔๓.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๔๔.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อาสเนน สุนิมฺมิตํ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

๔๕.

‘‘โสณฺณมยา มณิมยา, อโถปิ ผลิกามยา;

โลหิตงฺคมยา เจว, ปลฺลงฺกา วิวิธา มม.

๔๖.

‘‘ตูลิกา วิกติกาหิ, กฏฺฏิสฺสจิตฺตกาหิ จ;

อุทฺทเอกนฺตโลมี จ, ปลฺลงฺกา เม สุสณฺิตา [สุสนฺถตา (สี.)].

๔๗.

‘‘ยทา อิจฺฉามิ คมนํ, หาสขิฑฺฑสมปฺปิตา;

สห ปลฺลงฺกเสฏฺเน, คจฺฉามิ มม ปตฺถิตํ.

๔๘.

‘‘อสีติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สตฺตติ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๔๙.

‘‘ภวาภเว สํสรนฺตี, มหาโภคํ ลภามหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ [เอกาสนผลํ อิทํ (สพฺพตฺถ) เอวมุปริปิ].

๕๐.

‘‘ทุเว ภเว สํสรามิ, เทวตฺเต อถ มานุเส;

อฺเ ภเว น ชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๑.

‘‘ทุเว กุเล ปชายามิ, ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ;

อุจฺจากุลีนา [อุจฺจากุลิกา (สฺยา. ปี. ก.)] สพฺพตฺถ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๒.

‘‘โทมนสฺสํ น ชานามิ, จิตฺตสนฺตาปนํ มม;

เววณฺณิยํ น ชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๓.

‘‘ธาติโย มํ อุปฏฺนฺติ, ขุชฺชา เจลาปิกา [เขลาปิกา (สี.), เจลาวิกา (ปี.)] พหู;

องฺเกน องฺกํ คจฺฉามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๔.

‘‘อฺา นฺหาเปนฺติ โภเชนฺติ, อฺา รเมนฺติ มํ สทา;

อฺา คนฺธํ วิลิมฺปนฺติ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ [อฺา มเมว นฺหาเปนฺติ, อฺา โภเชนฺติ โภชนํ; อฺา มํ อลงฺกโรนฺติ, อฺา รเมนฺติ มํ สทฺธา; (สฺยา.)].

๕๕.

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สุฺาคาเร วสนฺติยา;

มม สงฺกปฺปมฺาย, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺติ.

๕๖.

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

๕๗.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, เอกาสนสฺสิทํ ผลํ.

๕๘.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๕๙.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๖๐.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ เอกาสนทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

เอกาสนทายิกาเถริยาปทานํ จตุตฺถํ.

๕. ปฺจทีปทายิกาเถรีอปทานํ

๖๑.

‘‘นคเร หํสวติยา, จาริกี [จาริกา (สี. สฺยา.)] อาสหํ ตทา;

อาราเมน จ อารามํ [อาราเมน วิหาเรน (สฺยา. ปี.)], จรามิ กุสลตฺถิกา.

๖๒.

‘‘กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส, อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, โพธิมูเล นิสีทหํ.

๖๓.

‘‘ครุจิตฺตํ อุปฏฺเตฺวา, สิเร กตฺวาน อฺชลึ;

โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท.

๖๔.

‘‘‘ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ, อสมปฺปฏิปุคฺคโล;

ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม, โพธิ โอภาสตุ อยํ’.

๖๕.

‘‘สห อาวชฺชิเต มยฺหํ, โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท;

สพฺพโสณฺณมยา อาสิ, ทิสา สพฺพา วิโรจติ.

๖๖.

‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ, โพธิมูเล นิสีทหํ;

สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต, ทีปปูชํ อกาสหํ.

๖๗.

‘‘อาสนํ ปริวาเรตฺวา, ปฺจ ทีปานิ ปชฺชลุํ;

ยาว อุเทติ สูริโย, ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา.

๖๘.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๖๙.

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, ปฺจทีปาติ วุจฺจติ;

สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ, ตึสโยชนวิตฺถตํ.

๗๐.

‘‘อสงฺขิยานิ ทีปานิ, ปริวาเร ชลึสุ เม;

ยาวตา เทวภวนํ, ทีปาโลเกน โชตติ.

๗๑.

‘‘ปรมฺมุขา [ปุพฺพมุขา (สฺยา.)] นิสีทิตฺวา, ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ;

อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ, สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา.

๗๒.

‘‘ยาวตา อภิกงฺขามิ, ทฏฺุํ สุคตทุคฺคเต [สุกตทุกฺกเฏ (ปี.)];

ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ, รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วา.

๗๓.

‘‘อสีติ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

สตานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ.

๗๔.

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ทีปสตสหสฺสานิ, ปริวาเร ชลนฺติ เม.

๗๕.

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, อุปฺปชฺชึ มาตุกุจฺฉิยํ;

มาตุกุจฺฉิคตา สนฺตี, อกฺขิ เม น นิมีลติ.

๗๖.

‘‘ทีปสตสหสฺสานิ, ปุฺกมฺมสมงฺคิตา;

ชลนฺติ สูติกาเคเห, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๗๗.

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, มานสํ วินิวตฺตยึ;

อชรามตํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยึ อหํ.

๗๘.

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, อรหตฺตมปาปุณึ;

อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมฺาย โคตโม.

๗๙.

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สุฺาคาเร วสนฺติยา;

สทา ปชฺชลเต ทีปํ, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๘๐.

‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสลา อหํ;

อภิฺาปารมิปฺปตฺตา, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๘๑.

‘‘สพฺพโวสิตโวสานา, กตกิจฺจา อนาสวา;

ปฺจทีปา มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม.

๘๒.

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทีปมททึ ตทา;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, ปฺจทีปานิทํ ผลํ.

๘๓.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๘๔.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๘๕.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ ปฺจทีปทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

ปฺจทีปทายิกาเถริยาปทานํ ปฺจมํ.

๖. นฬมาลิกาเถรีอปทานํ

๘๖.

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสึ กินฺนรี ตทา;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ.

๘๗.

‘‘ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, เวทชาตา กตฺชลี;

นฬมาลํ คเหตฺวาน, สยมฺภุํ อภิปูชยึ.

๘๘.

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา กินฺนรีเทหํ [มานสํ เทหํ (สี. ปี. ก.) สุเมธาวคฺเคปิ], ตาวตึสมคจฺฉหํ.

๘๙.

‘‘ฉตฺตึสเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ, นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉิตํ.

๙๐.

‘‘ทสนฺนํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยึ;

โอจิตตฺตาว [สุจิตตฺตาว (ปี.)] หุตฺวาน, สํสรามิ ภเวสฺวหํ.

๙๑.

‘‘กุสลํ วิชฺชเต มยฺหํ, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

ปูชารหา อหํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน.

๙๒.

‘‘วิสุทฺธมนสา อชฺช, อเปตมนปาปิกา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.

๙๓.

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ พุทฺธมภิปูชยึ;

ทุคฺคตึ นาภิชานามิ, นฬมาลายิทํ ผลํ.

๙๔.

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๙๕.

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๙๖.

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’.

อิตฺถํ สุทํ นฬมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.

นฬมาลิกาเถริยาปทานํ ฉฏฺํ.

๗. มหาปชาปติโคตมีเถรีอปทานํ

๙๗.

‘‘เอกทา โลกปชฺโชโต, เวสาลิยํ มหาวเน;

กูฏาคาเร สุสาลายํ, วสเต นรสารถิ.

๙๘.

‘‘ตทา ชินสฺส มาตุจฺฉา, มหาโคตมิ ภิกฺขุนี;

ตหึ กเต [ตหึเยว (สฺยา.)] ปุเร รมฺเม, วสี ภิกฺขุนุปสฺสเย.

๙๙.

‘‘ภิกฺขุนีหิ วิมุตฺตาหิ, สเตหิ สห ปฺจหิ;

รโหคตาย ตสฺเสวํ, จิตสฺสาสิ [จิตฺตสฺสาปิ (สฺยา.)] วิตกฺกิตํ.

๑๐๐.

‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ, สาวกคฺคยุคสฺส วา;

ราหุลานนฺทนนฺทานํ, นาหํ ลจฺฉามิ ปสฺสิตุํ.

๑๐๑.

‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานา, สาวกคฺคยุคสฺส วา;

มหากสฺสปนนฺทานํ, อานนฺทราหุลาน จ.

๑๐๒.

‘‘ปฏิกจฺจายุสงฺขารํ [ปฏิคจฺจายุสงฺขาเร (สี.)], โอสชฺชิตฺวาน นิพฺพุตึ;

คจฺเฉยฺยํ โลกนาเถน, อนุฺาตา มเหสินา.

๑๐๓.

‘‘ตถา ปฺจสตานมฺปิ, ภิกฺขุนีนํ วิตกฺกิตํ;

อาสิ เขมาทิกานมฺปิ, เอตเทว วิตกฺกิตํ.

๑๐๔.

‘‘ภูมิจาโล ตทา อาสิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;

อุปสฺสยาธิวตฺถาโย, เทวตา โสกปีฬิตา.

๑๐๕.

‘‘วิลปนฺตา สุกรุณํ [สกรุณํ (สี. สฺยา. ปี.)], ตตฺถสฺสูนิ ปวตฺตยุํ;

มิตฺตา [สพฺพา (สฺยา. ปี.)] ภิกฺขุนิโย ตาหิ, อุปคนฺตฺวาน โคตมึ.

๑๐๖.

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวุํ;

‘ตตฺถ โตยลวาสิตฺตา, มยมยฺเย รโหคตา.

๑๐๗.

‘‘‘สา จลา จลิตา ภูมิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;

ปริเทวา จ สุยฺยนฺเต, กิมตฺถํ นูน โคตมี’.

๑๐๘.

‘‘ตทา อโวจ สา สพฺพํ, ยถาปริวิตกฺกิตํ;

ตาโยปิ สพฺพา อาหํสุ, ยถาปริวิตกฺกิตํ.

๑๐๙.

‘‘‘ยทิ เต รุจิตํ อยฺเย, นิพฺพานํ ปรมํ สิวํ;

นิพฺพายิสฺสาม สพฺพาปิ, พุทฺธานุฺาย สุพฺพเต.

๑๑๐.

‘‘‘มยํ สหาว นิกฺขนฺตา, ฆราปิ จ ภวาปิ จ;

สหาเยว คมิสฺสาม, นิพฺพานํ ปทมุตฺตมํ’.

๑๑๑.

‘‘‘นิพฺพานาย วชนฺตีนํ, กึ วกฺขามี’ติ สา วทํ;

สห สพฺพาหิ นิคฺคฺฉิ, ภิกฺขุนีนิลยา ตทา.

๑๑๒.

‘‘อุปสฺสเย ยาธิวตฺถา, เทวตา ตา ขมนฺตุ เม;

ภิกฺขุนีนิลยสฺเสทํ, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ มม.

๑๑๓.

‘‘น ชรา มจฺจุ วา ยตฺถ, อปฺปิเยหิ สมาคโม;

ปิเยหิ น วิโยโคตฺถิ, ตํ วชิสฺสํ [ตํ วชฺชิยํ (สฺยา.)] อสงฺขตํ.

๑๑๔.

‘‘อวีตราคา ตํ สุตฺวา, วจนํ สุคโตรสา;

โสกฏฺฏา ปริเทวึสุ, อโห โน อปฺปปุฺตา.

๑๑๕.

‘‘ภิกฺขุนีนิลโย สุฺโ, ภูโต ตาหิ วินา อยํ;

ปภาเต วิย ตาราโย, น ทิสฺสนฺติ ชิโนรสา.

๑๑๖.

‘‘นิพฺพานํ โคตมี ยาติ, สเตหิ สห ปฺจหิ;

นทีสเตหิว สห, คงฺคา ปฺจหิ สาครํ.

๑๑๗.

‘‘รถิยาย วชนฺติโย [วชนฺตึ ตํ (สี.), วชนฺติ ตํ (สฺยา.), วชนฺตานํ (ปี.)], ทิสฺวา สทฺธา อุปาสิกา;

ฆรา นิกฺขมฺม ปาเทสุ, นิปจฺจ อิทมพฺรวุํ.

๑๑๘.

‘‘‘ปสีทสฺสุ มหาโภเค, อนาถาโย วิหาย โน;

ตยา น ยุตฺตา [ยุตฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)] นิพฺพาตุํ, อิจฺฉฏฺฏา วิลปึสุ ตา’.

๑๑๙.

‘‘ตาสํ โสกปหานตฺถํ, อโวจ มธุรํ คิรํ;

‘รุทิเตน อลํ ปุตฺตา, หาสกาโลยมชฺช โว.

๑๒๐.

‘‘‘ปริฺาตํ มยา ทุกฺขํ, ทุกฺขเหตุ วิวชฺชิโต;

นิโรโธ เม สจฺฉิกโต, มคฺโค จาปิ สุภาวิโต.

ปมํ ภาณวารํ.

๑๒๑.

‘‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา.

๑๒๒.

‘‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโย.

๑๒๓.

‘‘‘พุทฺโธ ตสฺส จ สทฺธมฺโม, อนูโน ยาว ติฏฺติ;

นิพฺพาตุํ ตาว กาโล เม, มา มํ โสจถ ปุตฺติกา.

๑๒๔.

‘‘‘โกณฺฑฺานนฺทนนฺทาที, ติฏฺนฺติ ราหุโล ชิโน;

สุขิโต สหิโต สงฺโฆ, หตทพฺพา จ ติตฺถิยา.

๑๒๕.

‘‘‘โอกฺกากวํสสฺส ยโส, อุสฺสิโต มารมทฺทโน;

นนุ สมฺปติ กาโล เม, นิพฺพานตฺถาย ปุตฺติกา.

๑๒๖.

‘‘‘จิรปฺปภุติ ยํ มยฺหํ, ปตฺถิตํ อชฺช สิชฺฌเต;

อานนฺทเภริกาโลยํ, กึ โว อสฺสูหิ ปุตฺติกา.

๑๒๗.

‘‘‘สเจ มยิ ทยา อตฺถิ, ยทิ จตฺถิ กตฺุตา;

สทฺธมฺมฏฺิติยา สพฺพา, กโรถ วีริยํ ทฬฺหํ.

๑๒๘.

‘‘‘ถีนํ อทาสิ ปพฺพชฺชํ, สมฺพุทฺโธ ยาจิโต มยา;

ตสฺมา ยถาหํ นนฺทิสฺสํ, ตถา ตมนุติฏฺถ’.

๑๒๙.

‘‘ตา เอวมนุสาสิตฺวา, ภิกฺขุนีหิ ปุรกฺขตา;

อุเปจฺจ พุทฺธํ วนฺทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๑๓๐.

‘‘‘อหํ สุคต เต มาตา, ตฺวฺจ วีร ปิตา มม;

สทฺธมฺมสุขท [สทฺธมฺมสุขโท (สี. สฺยา. ปี.)] นาถ, ตยา ชาตามฺหิ โคตม.

๑๓๑.

‘‘‘สํวทฺธิโตยํ สุคต, รูปกาโย มยา ตว;

อนินฺทิโต [อานนฺทิโย (สฺยา.), อนินฺทิโย (ปี.)] ธมฺมกาโย [ธมฺมตนุ (สี. ปี. ก.)], มม สํวทฺธิโต ตยา.

๑๓๒.

‘‘‘มุหุตฺตํ ตณฺหาสมณํ, ขีรํ ตฺวํ ปายิโต มยา;

ตยาหํ สนฺตมจฺจนฺตํ, ธมฺมขีรฺหิ [ธมฺมขีรมฺปิ (สฺยา., ก.)] ปายิตา.

๑๓๓.

‘‘‘พนฺธนารกฺขเน มยฺหํ, อณโณ [อนโณ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ มหามุเน;

ปุตฺตกามา ถิโย ยาจํ, ลภนฺติ ตาทิสํ สุตํ.

๑๓๔.

‘‘‘มนฺธาตาทินรินฺทานํ, ยา มาตา สา ภวณฺณเว;

นิมุคฺคาหํ ตยา ปุตฺต, ตาริตา ภวสาครา.

๑๓๕.

‘‘‘รฺโ มาตา มเหสีติ, สุลภํ นามมิตฺถินํ;

พุทฺธมาตาติ ยํ นามํ, เอตํ ปรมทุลฺลภํ.

๑๓๖.

‘‘‘ตฺจ ลทฺธํ มหาวีร, ปณิธานํ มมํ ตยา;

อณุกํ วา มหนฺตํ วา, ตํ สพฺพํ ปูริตํ มยา.

๑๓๗.

‘‘‘ปรินิพฺพาตุมิจฺฉามิ, วิหาเยมํ กเฬวรํ;

อนุชานาหิ เม วีร, ทุกฺขนฺตกร นายก.

๑๓๘.

‘‘‘จกฺกงฺกุสธชากิณฺเณ, ปาเท กมลโกมเล;

ปสาเรหิ ปณามํ เต, กริสฺสํ ปุตฺตอุตฺตเม [ปุตฺตเปมสา (สี. ปี.), ปุตฺตเปมหํ (สฺยา.)].

๑๓๙.

‘‘‘สุวณฺณราสิสงฺกาสํ, สรีรํ กุรุ ปากฏํ;

กตฺวา เทหํ สุทิฏฺํ เต, สนฺตึ คจฺฉามิ นายก’.

๑๔๐.

‘‘ทฺวตฺตึสลกฺขณูเปตํ, สุปฺปภาลงฺกตํ ตนุํ;

สฺฌาฆนาว พาลกฺกํ, มาตุจฺฉํ ทสฺสยี ชิโน.

๑๔๑.

‘‘ผุลฺลารวินฺทสํกาเส, ตรุณาทิจฺจสปฺปเภ;

จกฺกงฺกิเต ปาทตเล, ตโต สา สิรสา ปติ.

๑๔๒.

‘‘‘ปณมามิ นราทิจฺจ, อาทิจฺจกุลเกตุกํ;

ปจฺฉิเม มรเณ มยฺหํ [สรณํ มยฺหํ (สฺยา.)], น ตํ อิกฺขามหํ ปุโน.

๑๔๓.

‘‘‘อิตฺถิโย นาม โลกคฺค, สพฺพโทสากรา มตา;

ยทิ โก จตฺถิ โทโส เม, ขมสฺสุ กรุณากร.

๑๔๔.

‘‘‘อิตฺถิกานฺจ ปพฺพชฺชํ, หํ ตํ ยาจึ ปุนปฺปุนํ;

ตตฺถ เจ อตฺถิ โทโส เม, ตํ ขมสฺสุ นราสภ.

๑๔๕.

‘‘‘มยา ภิกฺขุนิโย วีร, ตวานุฺาย สาสิตา;

ตตฺร เจ อตฺถิ ทุนฺนีตํ, ตํ ขมสฺสุ ขมาธิป [ขมาธิติ (สฺยา.), ขมาปิโต (ก.)].

๑๔๖.

‘‘‘อกฺขนฺเต นาม ขนฺตพฺพํ, กึ ภเว คุณภูสเน;

กิมุตฺตรํ เต วกฺขามิ, นิพฺพานาย วชนฺติยา.

๑๔๗.

‘‘‘สุทฺเธ อนูเน มม ภิกฺขุสงฺเฆ, โลกา อิโต นิสฺสริตุํ ขมนฺเต;

ปภาตกาเล พฺยสนงฺคตานํ, ทิสฺวาน นิยฺยาติว จนฺทเลขา’.

๑๔๘.

‘‘‘ตเทตรา ภิกฺขุนิโย ชินคฺคํ, ตาราว จนฺทานุคตา สุเมรุํ;

ปทกฺขิณํ กจฺจ นิปจฺจ ปาเท, ิตา มุขนฺตํ สมุทิกฺขมานา.

๑๔๙.

‘‘‘น ติตฺติปุพฺพํ ตว ทสฺสเนน, จกฺขุํ น โสตํ ตว ภาสิเตน;

จิตฺตํ มมํ เกวลเมกเมว, ปปฺปุยฺย ตํ ธมฺมรเสน ติตฺติ.

๑๕๐.

‘‘‘นทโต ปริสายํ เต, วาทิตพฺพปหาริโน;

เย เต ทกฺขนฺติ วทนํ, ธฺา เต นรปุงฺคว.

๑๕๑.

‘‘‘ทีฆงฺคุลี ตมฺพนเข, สุเภ อายตปณฺหิเก;

เย ปาเท ปณมิสฺสนฺติ [ปณมายนฺติ (สฺยา.)], เตปิ ธฺา คุณนฺธร.

๑๕๒.

‘‘‘มธุรานิ ปหฏฺานิ, โทสคฺฆานิ หิตานิ จ;

เย เต วากฺยานิ สุยฺยนฺติ, เตปิ ธฺา นรุตฺตม.

๑๕๓.

‘‘‘ธฺาหํ เต มหาวีร, ปาทปูชนตปฺปรา [มานปูชนตปฺปรา (ก.)];

ติณฺณสํสารกนฺตารา, สุวากฺเยน สิรีมโต’.

๑๕๔.

‘‘ตโต สา อนุสาเวตฺวา [อนุมาเน ตฺวา (ก.)], ภิกฺขุสงฺฆมฺปิ สุพฺพตา;

ราหุลานนฺทนนฺเท จ, วนฺทิตฺวา อิทมพฺรวิ.

๑๕๕.

‘‘‘อาสีวิสาลยสเม, โรคาวาเส กเฬวเร;

นิพฺพินฺทา ทุกฺขสงฺฆาเฏ, ชรามรณโคจเร.

๑๕๖.

‘‘‘นานากลิมลากิณฺเณ [นานากุณปมลากิณฺเณ (สฺยา.), นานากาฬมลากิณฺเณ (ก.)], ปรายตฺเต นิรีหเก;

เตน นิพฺพาตุมิจฺฉามิ, อนุมฺถ ปุตฺตกา’.

๑๕๗.

‘‘นนฺโท ราหุลภทฺโท จ, วีตโสกา นิราสวา;

ิตาจลฏฺิติ ถิรา, ธมฺมตมนุจินฺตยุํ.

๑๕๘.

‘‘‘ธิรตฺถุ สงฺขตํ โลลํ, อสารํ กทลูปมํ;

มายามรีจิสทิสํ, อิตรํ อนวฏฺิตํ.

๑๕๙.

‘‘‘ยตฺถ นาม ชินสฺสายํ, มาตุจฺฉา พุทฺธโปสิกา;

โคตมี นิธนํ ยาติ, อนิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ’.

๑๖๐.

‘‘อานนฺโท จ ตทา เสโข, โสกฏฺโฏ [กนิฏฺโ (สฺยา.)] ชินวจฺฉโล;

ตตฺถสฺสูนิ กโรนฺโต โส, กรุณํ ปริเทวติ.

๑๖๑.

‘‘หา สนฺตึ [ภาสนฺตี (สฺยา.)] โคตมี ยาติ, นูน พุทฺโธปิ นิพฺพุตึ;

คจฺฉติ น จิเรเนว, อคฺคิริว นิรินฺธโน.

๑๖๒.

‘‘เอวํ วิลาปมานํ ตํ, อานนฺทํ อาห โคตมี;

สุตสาครคมฺภีร, พุทฺโธปฏฺานตปฺปร.

๑๖๓.

‘‘‘น ยุตฺตํ โสจิตุํ ปุตฺต, หาสกาเล อุปฏฺิเต;

ตยา เม สรณํ ปุตฺต, นิพฺพานํ ตมุปาคตํ.

๑๖๔.

‘‘‘ตยา ตาต สมชฺฌิฏฺโ, ปพฺพชฺชํ อนุชานิ โน;

มา ปุตฺต วิมโน โหหิ, สผโล เต ปริสฺสโม.

๑๖๕.

‘‘‘ยํ น ทิฏฺํ ปุราเณหิ, ติตฺถิกาจริเยหิปิ;

ตํ ปทํ สุกุมารีหิ, สตฺตวสฺสาหิ เวทิตํ.

๑๖๖.

‘‘‘พุทฺธสาสนปาเลต, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ ตว;

ตตฺถ คจฺฉามหํ ปุตฺต, คโต ยตฺถ น ทิสฺสเต.

๑๖๗.

‘‘‘กทาจิ ธมฺมํ เทเสนฺโต, ขิปี โลกคฺคนายโก;

ตทาหํ อาสีสวาจํ, อโวจํ อนุกมฺปิกา.

๑๖๘.

‘‘‘จิรํ ชีว มหาวีร, กปฺปํ ติฏฺ มหามุเน;

สพฺพโลกสฺส อตฺถาย, ภวสฺสุ อชรามโร.

๑๖๙.

‘‘‘ตํ ตถาวาทินึ พุทฺโธ, มมํ โส เอตทพฺรวิ;

‘น เหวํ วนฺทิยา พุทฺธา, ยถา วนฺทสิ โคตมี.

๑๗๐.

‘‘‘กถํ จรหิ สพฺพฺู, วนฺทิตพฺพา ตถาคตา;

กถํ อวนฺทิยา พุทฺธา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

๑๗๑.

‘‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม;

สมคฺเค สาวเก ปสฺส, เอตํ พุทฺธานวนฺทนํ.

๑๗๒.

‘‘‘ตโต อุปสฺสยํ คนฺตฺวา, เอกิกาหํ วิจินฺตยึ;

สมคฺคปริสํ นาโถ, โรเธสิ ติภวนฺตโค.

๑๗๓.

‘‘‘หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ, มา วิปตฺติตมทฺทสํ;

เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ทิสฺวาน อิสิสตฺตมํ.

๑๗๔.

‘‘‘ปรินิพฺพานกาลํ เม, อาโรเจสึ [อาโรเจมิ (สฺยา.)] วินายกํ;

ตโต โส สมนุฺาสิ, กาลํ ชานาหิ โคตมี.

๑๗๕.

‘‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป… วิหรามิ อนาสวา.

๑๗๖.

‘‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๗๗.

‘‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

๑๗๘.

‘‘‘ถีนํ ธมฺมาภิสมเย, เย พาลา วิมตึ คตา;

เตสํ ทิฏฺิปฺปหานตฺถํ, อิทฺธึ ทสฺเสหิ โคตมี’.

๑๗๙.

‘‘ตทา นิปจฺจ สมฺพุทฺธํ, อุปฺปติตฺวาน อมฺพรํ;

อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, พุทฺธานุฺาย โคตมี.

๑๘๐.

‘‘เอกิกา พหุธา อาสิ, พหุกา เจติกา ตถา;

อาวิภาวํ ติโรภาวํ, ติโรกุฏฺฏํ [ติโรกุฑฺฑํ (สฺยา.)] ติโรนคํ.

๑๘๑.

‘‘อสชฺชมานา อคมา, ภูมิยมฺปิ นิมุชฺชถ;

อภิชฺชมาเน อุทเก, อคฺฉิ มหิยา ยถา.

๑๘๒.

‘‘สกุณีว ตถากาเส, ปลฺลงฺเกน กมี ตทา;

วสํ วตฺเตสิ กาเยน, ยาว พฺรหฺมนิเวสนํ.

๑๘๓.

‘‘สิเนรุํ ทณฺฑํ กตฺวาน, ฉตฺตํ กตฺวา มหามหึ;

สมูลํ ปริวตฺเตตฺวา, ธารยํ จงฺกมี นเภ.

๑๘๔.

‘‘ฉสฺสูโรทยกาเลว, โลกฺจากาสิ ธูมิกํ;

ยุคนฺเต วิย โลกํ สา, ชาลามาลากุลํ อกา.

๑๘๕.

‘‘มุจลินฺทํ มหาเสลํ, เมรุมูลนทนฺตเร [เมรุมนฺทารททฺทเร (สี. ปี.), เมรุํ มนฺทารทนฺตเร (สฺยา.)];

สาสปาริว สพฺพานิ, เอเกนคฺคหิ มุฏฺินา.

๑๘๖.

‘‘องฺคุลคฺเคน ฉาเทสิ, ภากรํ สนิสากรํ;

จนฺทสูรสหสฺสานิ, อาเวฬมิว ธารยิ.

๑๘๗.

‘‘จตุสาครโตยานิ, ธารยี เอกปาณินา;

ยุคนฺตชลทาการํ, มหาวสฺสํ ปวสฺสถ.

๑๘๘.

‘‘จกฺกวตฺตึ สปริสํ, มาปยี สา นภตฺตเล;

ครุฬํ ทฺวิรทํ สีหํ, วินทนฺตํ ปทสฺสยิ.

๑๘๙.

‘‘เอกิกา อภินิมฺมิตฺวา, อปฺปเมยฺยํ ภิกฺขุนีคณํ;

ปุน อนฺตรธาเปตฺวา, เอกิกา มุนิมพฺรวิ.

๑๙๐.

‘‘‘มาตุจฺฉา เต มหาวีร, ตว สาสนการิกา;

อนุปฺปตฺตา สกํ อตฺถํ, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม’.

๑๙๑.

‘‘ทสฺเสตฺวา วิวิธา อิทฺธี, โอโรหิตฺวา นภตฺตลา;

วนฺทิตฺวา โลกปชฺโชตํ, เอกมนฺตํ นิสีทิ สา.

๑๙๒.

‘‘สา วีสวสฺสสติกา, ชาติยาหํ มหามุเน;

อลเมตฺตาวตา วีร, นิพฺพายิสฺสามิ นายก.

๑๙๓.

‘‘ตทาติวิมฺหิตา สพฺพา, ปริสา สา กตฺชลี;

อโวจยฺเย กถํ อาสิ, อตุลิทฺธิปรกฺกมา.

๑๙๔.

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.

๑๙๕.

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตามจฺจกุเล อหุํ;

สพฺโพปการสมฺปนฺเน, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.

๑๙๖.

‘‘กทาจิ ปิตุนา สทฺธึ, ทาสิคณปุรกฺขตา;

มหตา ปริวาเรน, ตํ อุเปจฺจ นราสภํ.

๑๙๗.

‘‘วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ