📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
พุทฺธวํสปาฬิ
๑. รตนจงฺกมนกณฺฑํ
พฺรหฺมา ¶ ¶ ¶ ¶ จ โลกาธิปตี สหมฺปตี [สหมฺปติ (สฺยา. กํ.)], กตฺชลี อนธิวรํ อยาจถ;
‘‘สนฺตีธ สตฺตาปฺปรชกฺขชาติกา, เทเสหิ ธมฺมํ อนุกมฺปิมํ ปชํ’’.
สมฺปนฺนวิชฺชาจรณสฺส ตาทิโน, ชุตินฺธรสฺสนฺติมเทหธาริโน;
ตถาคตสฺสปฺปฏิปุคฺคลสฺส, อุปฺปชฺชิ การฺุตา สพฺพสตฺเต.
‘‘น เหเต ชานนฺติ สเทวมานุสา, พุทฺโธ อยํ กีทิสโก นรุตฺตโม;
อิทฺธิพลํ ปฺาพลฺจ กีทิสํ, พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส กีทิสํ.
‘‘น ¶ เหเต ชานนฺติ สเทวมานุสา, พุทฺโธ อยํ เอทิสโก นรุตฺตโม;
อิทฺธิพลํ ปฺาพลฺจ เอทิสํ, พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส เอทิสํ.
‘‘หนฺทาหํ ¶ ¶ ทสฺสยิสฺสามิ, พุทฺธพลมนุตฺตรํ;
จงฺกมํ มาปยิสฺสามิ, นเภ รตนมณฺฑิตํ’’.
ภุมฺมา มหาราชิกา ตาวตึสา, ยามา จ เทวา ตุสิตา จ นิมฺมิตา;
ปรนิมฺมิตา เยปิ จ พฺรหฺมกายิกา, อานนฺทิตา วิปุลมกํสุ โฆสํ.
โอภาสิตา ¶ จ ปถวี สเทวกา, ปุถู จ โลกนฺตริกา อสํวุตา;
ตโม จ ติพฺโพ วิหโต ตทา อหุ, ทิสฺวาน อจฺเฉรกํ ปาฏิหีรํ.
สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขเส, อาภา อุฬารา วิปุลา อชายถ;
อิมสฺมึ ¶ โลเก ปรสฺมิฺโจภยสฺมึ [ปรสฺมึ จูภเย (สฺยา. กํ.)], อโธ จ อุทฺธํ ติริยฺจ วิตฺถตํ.
สตฺตุตฺตโม อนธิวโร วินายโก, สตฺถา อหู เทวมนุสฺสปูชิโต;
มหานุภาโว สตปฺุลกฺขโณ, ทสฺเสสิ อจฺเฉรกํ ปาฏิหีรํ.
โส ยาจิโต เทววเรน จกฺขุมา, อตฺถํ สเมกฺขิตฺวา ตทา นรุตฺตโม;
จงฺกมํ [จงฺกมํ ตตฺถ (สี.)] มาปยิ โลกนายโก, สุนิฏฺิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ.
อิทฺธี จ อาเทสนานุสาสนี, ติปาฏิหีเร ภควา วสี อหุ;
จงฺกมํ มาปยิ โลกนายโก, สุนิฏฺิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ.
ทสสหสฺสีโลกธาตุยา, สิเนรุปพฺพตุตฺตเม;
ถมฺเภว ทสฺเสสิ ปฏิปาฏิยา, จงฺกเม รตนามเย.
ทสสหสฺสี ¶ อติกฺกมฺม, จงฺกมํ มาปยี ชิโน;
สพฺพโสณฺณมยา ปสฺเส, จงฺกเม รตนามเย.
ตุลาสงฺฆาฏานุวคฺคา ¶ , โสวณฺณผลกตฺถตา;
เวทิกา สพฺพโสวณฺณา, ทุภโต ปสฺเสสุ นิมฺมิตา.
มณิมุตฺตาวาลุกากิณฺณา, นิมฺมิโต รตนามโย;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.
ตสฺมึ จงฺกมเน ธีโร, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ;
วิโรจมาโน สมฺพุทฺโธ, จงฺกเม จงฺกมี ชิโน.
ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ, ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
จงฺกมเน โอกิรนฺติ, สพฺเพ เทวา สมาคตา.
ปสฺสนฺติ ตํ เทวสงฺฆา, ทสสหสฺสี ปโมทิตา;
นมสฺสมานา นิปตนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
ตาวตึสา ¶ จ ยามา จ, ตุสิตา จาปิ เทวตา;
นิมฺมานรติโน เทวา, เย เทวา วสวตฺติโน;
อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ.
สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขสา, นาคา สุปณฺณา อถ วาปิ กินฺนรา;
ปสฺสนฺติ ¶ ตํ โลกหิตานุกมฺปกํ, นเภว อจฺจุคฺคตจนฺทมณฺฑลํ.
อาภสฺสรา ¶ สุภกิณฺหา, เวหปฺผลา อกนิฏฺา จ เทวตา;
สุสุทฺธสุกฺกวตฺถวสนา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.
มฺุจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปฺจวณฺณิกํ, มนฺทารวํ จนฺทนจุณฺณมิสฺสิตํ;
ภเมนฺติ เจลานิ จ อมฺพเร ตทา, ‘‘อโห ชิโน โลกหิตานุกมฺปโก.
‘‘ตุวํ สตฺถา จ เกตู จ, ธโช ยูโป จ ปาณินํ;
ปรายโน ปติฏฺา จ, ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโม [ทิปทุตฺตโม (สี. สฺยา.)].
‘‘ทสสหสฺสีโลกธาตุยา, เทวตาโย มหิทฺธิกา;
ปริวาเรตฺวา นมสฺสนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
‘‘เทวตา เทวกฺา จ, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;
ปฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ, ปูชยนฺติ นราสภํ.
‘‘ปสฺสนฺติ ¶ ตํ เทวสงฺฆา, ปสนฺนา ตุฏฺมานสา;
ปฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ, ปูชยนฺติ นราสภํ.
‘‘อโห อจฺฉริยํ โลเก, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
น เมทิสํ ภูตปุพฺพํ, อจฺเฉรํ โลมหํสนํ’’.
สกสกมฺหิ ภวเน, นิสีทิตฺวาน เทวตา;
หสนฺติ ตา มหาหสิตํ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
อากาสฏฺา จ ภูมฏฺา, ติณปนฺถนิวาสิโน;
กตฺชลี นมสฺสนฺติ, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา.
เยปิ ¶ ทีฆายุกา นาคา, ปฺุวนฺโต มหิทฺธิกา;
ปโมทิตา นมสฺสนฺติ, ปูชยนฺติ นรุตฺตมํ.
สงฺคีติโย ปวตฺเตนฺติ, อมฺพเร อนิลฺชเส;
จมฺมนทฺธานิ วาเทนฺติ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
สงฺขา จ ปณวา เจว, อโถปิ ฑิณฺฑิมา [เฑณฺฑิมา (สี.)] พหู;
อนฺตลิกฺขสฺมึ วชฺชนฺติ, ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ.
อพฺภุโต ¶ วต โน อชฺช, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;
ธุวมตฺถสิทฺธึ ลภาม, ขโณ โน ปฏิปาทิโต.
พุทฺโธติ เตสํ สุตฺวาน, ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺตา, ติฏฺนฺติ ปฺชลีกตา.
หิงฺการา สาธุการา จ [หิงฺการํ สาธุการฺจ (สี. สฺยา.)], อุกฺกุฏฺิ สมฺปหํสนํ [สมฺปสาทนํ (สี.), สมฺปนาทนํ (สฺยา.)];
ปชา จ วิวิธา คคเน, วตฺเตนฺติ ปฺชลีกตา.
คายนฺติ เสเฬนฺติ จ วาทยนฺติ จ, ภุชานิ โปเถนฺติ จ นจฺจยนฺติ จ;
มฺุจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปฺจวณฺณิกํ, มนฺทารวํ จนฺทนจุณฺณมิสฺสิตํ.
‘‘ยถา ¶ ตุยฺหํ มหาวีร, ปาเทสุ จกฺกลกฺขณํ;
ธชวชิรปฏากา, วฑฺฒมานงฺกุสาจิตํ.
‘‘รูเป ¶ สีเล สมาธิมฺหิ, ปฺาย จ อสาทิโส;
วิมุตฺติยา อสมสโม, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘ทสนาคพลํ ¶ กาเย, ตุยฺหํ ปากติกํ พลํ;
อิทฺธิพเลน อสโม, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘เอวํ สพฺพคุณูเปตํ, สพฺพงฺคสมุปาคตํ;
มหามุนึ การุณิกํ, โลกนาถํ นมสฺสถ.
‘‘อภิวาทนํ โถมนฺจ, วนฺทนฺจ ปสํสนํ;
นมสฺสนฺจ ปูชฺจ, สพฺพํ อรหสี ตุวํ.
‘‘เย เกจิ โลเก วนฺทเนยฺยา, วนฺทนํ อรหนฺติ เย;
สพฺพเสฏฺโ มหาวีร, สทิโส เต น วิชฺชติ.
‘‘สาริปุตฺโต มหาปฺโ, สมาธิชฺฌานโกวิโท;
คิชฺฌกูเฏ ิโตเยว, ปสฺสติ โลกนายกํ.
‘‘สุผุลฺลํ สาลราชํว, จนฺทํว คคเน ยถา;
มชฺฌนฺหิเกว [มชฺฌนฺติเกว (สพฺพตฺถ)] สูริยํ, โอโลเกสิ นราสภํ.
‘‘ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, ตรุณสูริยํว อุคฺคตํ;
พฺยามปฺปภานุรฺชิตํ, ธีรํ ปสฺสติ โลกนายกํ.
‘‘ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ, กตกิจฺจาน ตาทินํ;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, ขเณน สนฺนิปาตยิ.
‘‘โลกปฺปสาทนํ ¶ นาม, ปาฏิหีรํ นิทสฺสยิ;
อมฺเหปิ ตตฺถ คนฺตฺวาน, วนฺทิสฺสาม มยํ ชินํ.
‘‘เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม, ปุจฺฉิสฺสาม มยํ ชินํ;
กงฺขํ วิโนทยิสฺสาม, ปสฺสิตฺวา โลกนายกํ’’.
สาธูติ ¶ เต ปฏิสฺสุตฺวา, นิปกา สํวุตินฺทฺริยา;
ปตฺตจีวรมาทาย, ตรมานา อุปาคมุํ.
ขีณาสเวหิ วิมเลหิ, ทนฺเตหิ อุตฺตเม ทเม;
สาริปุตฺโต มหาปฺโ, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
เตหิ ¶ ภิกฺขูหิ ปริวุโต, สาริปุตฺโต มหาคณี;
ลฬนฺโต เทโวว คคเน, อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ.
อุกฺกาสิตฺจ ขิปิตํ [อุกฺกาสิตฺจ ขิปิตฺจ (สฺยา. อฏฺ.)], อชฺฌุเปกฺขิย สุพฺพตา;
สคารวา สปฺปติสฺสา, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ.
อุปสงฺกมิตฺวา ปสฺสนฺติ, สยมฺภุํ โลกนายกํ;
นเภ อจฺจุคฺคตํ ธีรํ, จนฺทํว คคเน ยถา.
ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, วิชฺชุํว คคเน ยถา;
มชฺฌนฺหิเกว สูริยํ, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ.
ปฺจภิกฺขุสตา สพฺเพ, ปสฺสนฺติ โลกนายกํ;
รหทมิว วิปฺปสนฺนํ, สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา.
อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวาน, ตุฏฺหฏฺา ปโมทิตา;
นมสฺสมานา นิปตนฺติ, สตฺถุโน จกฺกลกฺขเณ.
สาริปุตฺโต มหาปฺโ, โกรณฺฑสมสาทิโส;
สมาธิชฺฌานกุสโล, วนฺทเต โลกนายกํ.
คชฺชิตา กาลเมโฆว, นีลุปฺปลสมสาทิโส;
อิทฺธิพเลน อสโม, โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก.
มหากสฺสโปปิ ¶ จ เถโร, อุตฺตตฺตกนกสนฺนิโภ;
ธุตคุเณ อคฺคนิกฺขิตฺโต, โถมิโต สตฺถุวณฺณิโต.
ทิพฺพจกฺขูนํ โย อคฺโค, อนุรุทฺโธ มหาคณี;
าติเสฏฺโ ภควโต, อวิทูเรว ติฏฺติ.
อาปตฺติอนาปตฺติยา ¶ , สเตกิจฺฉาย โกวิโท;
วินเย อคฺคนิกฺขิตฺโต, อุปาลิ สตฺถุวณฺณิโต.
สุขุมนิปุณตฺถปฏิวิทฺโธ, กถิกานํ ปวโร คณี;
อิสิ มนฺตานิยา ปุตฺโต, ปุณฺโณ นามาติ วิสฺสุโต.
เอเตสํ จิตฺตมฺาย, โอปมฺมกุสโล มุนิ;
กงฺขจฺเฉโท มหาวีโร, กเถสิ อตฺตโน คุณํ.
‘‘จตฺตาโร ¶ เต อสงฺเขยฺยา, โกฏิ เยสํ น นายติ;
สตฺตกาโย จ อากาโส, จกฺกวาฬา จนนฺตกา;
พุทฺธาณํ อปฺปเมยฺยํ, น สกฺกา เอเต วิชานิตุํ.
‘‘กิเมตํ อจฺฉริยํ โลเก, ยํ เม อิทฺธิวิกุพฺพนํ;
อฺเ พหู อจฺฉริยา, อพฺภุตา โลมหํสนา.
‘‘ยทาหํ ตุสิเต กาเย, สนฺตุสิโต นามหํ ตทา;
ทสสหสฺสี สมาคมฺม, ยาจนฺติ ปฺชลี มมํ.
‘‘‘กาโล โข เต [กาโล เทว (สี.), กาโลยํ เต (สฺยา. ก.)] มหาวีร, อุปฺปชฺช มาตุกุจฺฉิยํ;
สเทวกํ ตารยนฺโต, พุชฺฌสฺสุ อมตํ ปทํ’.
‘‘ตุสิตา ¶ กายา จวิตฺวาน, ยทา โอกฺกมิ กุจฺฉิยํ;
ทสสหสฺสีโลกธาตุ, กมฺปิตฺถ ธรณี ตทา.
‘‘ยทาหํ มาตุกุจฺฉิโต, สมฺปชาโนว นิกฺขมึ;
สาธุการํ ปวตฺเตนฺติ, ทสสหสฺสี ปกมฺปถ.
‘‘โอกฺกนฺตึ เม สโม นตฺถิ, ชาติโต อภินิกฺขเม;
สมฺโพธิยํ อหํ เสฏฺโ, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน.
‘‘อโห อจฺฉริยํ โลเก, พุทฺธานํ คุณมหนฺตตา;
ทสสหสฺสีโลกธาตุ, ฉปฺปการํ ปกมฺปถ;
โอภาโส จ มหา อาสิ, อจฺเฉรํ โลมหํสนํ’’.
ภควา ตมฺหิ [ภควา จ ตมฺหิ (สี. สฺยา. ก.)] สมเย, โลกเชฏฺโ นราสโภ;
สเทวกํ ทสฺสยนฺโต, อิทฺธิยา จงฺกมี ชิโน.
จงฺกเม จงฺกมนฺโตว, กเถสิ โลกนายโก;
อนฺตรา น นิวตฺเตติ, จตุหตฺเถ จงฺกเม ยถา.
สาริปุตฺโต ¶ ¶ มหาปฺโ, สมาธิชฺฌานโกวิโท;
ปฺาย ปารมิปฺปตฺโต, ปุจฺฉติ โลกนายกํ.
‘‘กีทิโส เต มหาวีร, อภินีหาโร นรุตฺตม;
กมฺหิ กาเล ตยา ธีร, ปตฺถิตา โพธิมุตฺตมา.
‘‘ทานํ ¶ สีลฺจ เนกฺขมฺมํ, ปฺาวีริยฺจ กีทิสํ;
ขนฺติสจฺจมธิฏฺานํ, เมตฺตุเปกฺขา จ กีทิสา.
‘‘ทส ¶ ปารมี ตยา ธีร, กีทิสี โลกนายก;
กถํ อุปปารมี ปุณฺณา, ปรมตฺถปารมี กถํ’’.
ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, กรวีกมธุรคิโร;
นิพฺพาปยนฺโต หทยํ, หาสยนฺโต สเทวกํ.
อตีตพุทฺธานํ ชินานํ เทสิตํ, นิกีลิตํ [นิกีฬิตํ (ก.)] พุทฺธปรมฺปราคตํ;
ปุพฺเพนิวาสานุคตาย พุทฺธิยา, ปกาสยี โลกหิตํ สเทวเก.
‘‘ปีติปาโมชฺชชนนํ, โสกสลฺลวิโนทนํ;
สพฺพสมฺปตฺติปฏิลาภํ, จิตฺตีกตฺวา สุณาถ เม.
‘‘มทนิมฺมทนํ โสกนุทํ, สํสารปริโมจนํ;
สพฺพทุกฺขกฺขยํ มคฺคํ, สกฺกจฺจํ ปฏิปชฺชถา’’ติ.
รตนจงฺกมนกณฺโฑ นิฏฺิโต.
๒. สุเมธปตฺถนากถา
กปฺเป ¶ จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;
อมรํ นาม นครํ, ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ.
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ, อนฺนปานสมายุตํ;
หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ, เภริสงฺขรถานิ จ;
ขาทถ ปิวถ เจว, อนฺนปาเนน โฆสิตํ.
นครํ ¶ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, สพฺพกมฺมมุปาคตํ;
สตฺตรตนสมฺปนฺนํ, นานาชนสมากุลํ;
สมิทฺธํ เทวนครํว, อาวาสํ ปฺุกมฺมินํ.
นคเร อมรวติยา, สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ;
อเนกโกฏิสนฺนิจโย, ปหูตธนธฺวา.
อชฺฌายโก ¶ ¶ มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;
ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สธมฺเม ปารมึ คโต.
รโหคโต นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
‘‘ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม, สรีรสฺส จ เภทนํ.
‘‘ชาติธมฺโม ชราธมฺโม, พฺยาธิธมฺโม สหํ [จหํ (สี. สฺยา.)] ตทา;
อชรํ อมตํ เขมํ, ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุตึ.
‘‘ยํนูนิมํ ปูติกายํ, นานากุณปปูริตํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ, อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
‘‘อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค, น โส สกฺกา น เหตุเย;
ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ, ภวโต ปริมุตฺติยา.
‘‘ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต, สุขํ นามปิ วิชฺชติ;
เอวํ ภเว วิชฺชมาเน, วิภโวปิ อิจฺฉิตพฺพโก.
‘‘ยถาปิ อุณฺเห วิชฺชนฺเต, อปรํ วิชฺชติ สีตลํ;
เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชนฺเต, นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ.
‘‘ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต, กลฺยาณมปิ วิชฺชติ;
เอวเมว ชาติ วิชฺชนฺเต, อชาติปิจฺฉิตพฺพกํ.
‘‘ยถา คูถคโต ปุริโส, ตฬากํ ทิสฺวาน ปูริตํ;
น คเวสติ ตํ ตฬากํ, น โทโส ตฬากสฺส โส.
‘‘เอวํ กิเลสมลโธว, วิชฺชนฺเต อมตนฺตเฬ;
น คเวสติ ตํ ตฬากํ, น โทโส อมตนฺตเฬ.
‘‘ยถา อรีหิ ปริรุทฺโธ, วิชฺชนฺเต คมนมฺปเถ;
น ปลายติ โส ปุริโส, น โทโส อฺชสสฺส โส.
‘‘เอวํ ¶ กิเลสปริรุทฺโธ, วิชฺชมาเน สิเว ปเถ;
น คเวสติ ตํ มคฺคํ, น โทโส สิวมฺชเส.
‘‘ยถาปิ ¶ พฺยาธิโต ปุริโส, วิชฺชมาเน ติกิจฺฉเก;
น ติกิจฺฉาเปติ ตํ พฺยาธึ, น โทโส โส ติกิจฺฉเก.
‘‘เอวํ ¶ กิเลสพฺยาธีหิ, ทุกฺขิโต ปริปีฬิโต;
น คเวสติ ตํ อาจริยํ, น โทโส โส วินายเก.
‘‘ยถาปิ กุณปํ ปุริโส, กณฺเ พนฺธํ ชิคุจฺฉิย;
โมจยิตฺวาน คจฺเฉยฺย, สุขี เสรี สยํวสี.
‘‘ตเถวิมํ ปูติกายํ, นานากุณปสฺจยํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ, อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
‘‘ยถา อุจฺจารฏฺานมฺหิ, กรีสํ นรนาริโย;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉนฺติ, อนเปกฺขา อนตฺถิกา.
‘‘เอวเมวาหํ อิมํ กายํ, นานากุณปปูริตํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ, วจฺจํ กตฺวา ยถา กุฏึ.
‘‘ยถาปิ ชชฺชรํ นาวํ, ปลุคฺคํ อุทคาหินึ [อุทกคาหิณึ (สี.), อุทกคาหินึ (สฺยา.)];
สามี ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, อนเปกฺขา อนตฺถิกา.
‘‘เอวเมวาหํ ¶ อิมํ กายํ, นวจฺฉิทฺทํ ธุวสฺสวํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ, ชิณฺณนาวํว สามิกา.
‘‘ยถาปิ ปุริโส โจเรหิ, คจฺฉนฺโต ภณฺฑมาทิย;
ภณฺฑจฺเฉทภยํ ทิสฺวา, ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉติ.
‘‘เอวเมว อยํ กาโย, มหาโจรสโม วิย;
ปหายิมํ คมิสฺสามิ, กุสลจฺเฉทนา ภยา’’.
เอวาหํ ¶ จินฺตยิตฺวาน, เนกโกฏิสตํ ธนํ;
นาถานาถานํ ทตฺวาน, หิมวนฺตมุปาคมึ.
หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, ธมฺมิโก นาม ปพฺพโต;
อสฺสโม สุกโต มยฺหํ, ปณฺณสาลา สุมาปิตา.
จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสึ, ปฺจโทสวิวชฺชิตํ;
อฏฺคุณสมูเปตํ, อภิฺาพลมาหรึ.
สาฏกํ ปชหึ ตตฺถ, นวโทสมุปาคตํ;
วากจีรํ นิวาเสสึ, ทฺวาทสคุณมุปาคตํ.
อฏฺโทสสมากิณฺณํ ¶ ¶ , ปชหึ ปณฺณสาลกํ;
อุปาคมึ รุกฺขมูลํ, คุเณ ทสหุปาคตํ.
วาปิตํ โรปิตํ ธฺํ, ปชหึ นิรวเสสโต;
อเนกคุณสมฺปนฺนํ, ปวตฺตผลมาทิยึ.
ตตฺถปฺปธานํ ปทหึ, นิสชฺชฏฺานจงฺกเม;
อพฺภนฺตรมฺหิ สตฺตาเห, อภิฺาพลปาปุณึ.
เอวํ เม สิทฺธิปฺปตฺตสฺส, วสีภูตสฺส สาสเน;
ทีปงฺกโร นาม ชิโน, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
อุปฺปชฺชนฺเต จ ชายนฺเต, พุชฺฌนฺเต ธมฺมเทสเน;
จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสํ, ฌานรติสมปฺปิโต.
ปจฺจนฺตเทสวิสเย, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ, โสเธนฺติ ตุฏฺมานสา.
อหํ ¶ เตน สมเยน, นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา;
ธุนนฺโต วากจีรานิ, คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
เวทชาตํ ชนํ ทิสฺวา, ตุฏฺหฏฺํ ปโมทิตํ;
โอโรหิตฺวาน คคนา, มนุสฺเส ปุจฺฉิ ตาวเท.
‘‘ตุฏฺหฏฺโ ปมุทิโต, เวทชาโต มหาชโน;
กสฺส โสธียติ มคฺโค, อฺชสํ วฏุมายนํ’’.
เต เม ปุฏฺา วิยากํสุ, ‘‘พุทฺโธ โลเก อนุตฺตโร;
ทีปงฺกโร นาม ชิโน, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก;
ตสฺส โสธียติ มคฺโค, อฺชสํ วฏุมายนํ’’.
พุทฺโธติวจนํ [พุทฺโธติ มม (สี. สฺยา. ก.)] สุตฺวาน, ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺโต, โสมนสฺสํ ปเวทยึ.
ตตฺถ ตฺวา วิจินฺเตสึ, ตุฏฺโ สํวิคฺคมานโส;
‘‘อิธ ¶ พีชานิ โรปิสฺสํ, ขโณ เว มา อุปจฺจคา.
‘‘ยทิ พุทฺธสฺส โสเธถ, เอโกกาสํ ททาถ เม;
อหมฺปิ โสธยิสฺสามิ, อฺชสํ วฏุมายนํ’’.
อทํสุ ¶ เต มโมกาสํ, โสเธตุํ อฺชสํ ตทา;
พุทฺโธ พุทฺโธติ จินฺเตนฺโต, มคฺคํ โสเธมหํ ตทา.
อนิฏฺิเต ¶ มโมกาเส, ทีปงฺกโร มหามุนิ;
จตูหิ สตสหสฺเสหิ, ฉฬภิฺเหิ ตาทิหิ;
ขีณาสเวหิ วิมเลหิ, ปฏิปชฺชิ อฺชสํ ชิโน.
ปจฺจุคฺคมนา ¶ วตฺตนฺติ, วชฺชนฺติ เภริโย พหู;
อาโมทิตา นรมรู, สาธุการํ ปวตฺตยุํ.
เทวา มนุสฺเส ปสฺสนฺติ, มนุสฺสาปิ จ เทวตา;
อุโภปิ เต ปฺชลิกา, อนุยนฺติ ตถาคตํ.
เทวา ทิพฺเพหิ ตุริเยหิ, มนุสฺสา มานุเสหิ จ [มานุสฺสเกหิ จ มานุสเกหิ จ (สฺยา. ก.)];
อุโภปิ เต วชฺชยนฺตา, อนุยนฺติ ตถาคตํ.
ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ, ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ, อากาสนภคตา มรู.
ทิพฺพํ จนฺทนจุณฺณฺจ, วรคนฺธฺจ เกวลํ;
ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ, อากาสนภคตา [อากาเส นภคา (สฺยา.)] มรู.
จมฺปกํ สรลํ นีปํ, นาคปุนฺนาคเกตกํ;
ทิโสทิสํ อุกฺขิปนฺติ, ภูมิตลคตา นรา.
เกเส มฺุจิตฺวาหํ ตตฺถ, วากจีรฺจ จมฺมกํ;
กลเล ปตฺถริตฺวาน, อวกุชฺโช นิปชฺชหํ.
‘‘อกฺกมิตฺวาน มํ พุทฺโธ, สห สิสฺเสหิ คจฺฉตุ;
มา นํ กลเล อกฺกมิตฺถ, หิตาย เม ภวิสฺสติ’’.
ปถวิยํ นิปนฺนสฺส, เอวํ เม อาสิ เจตโส;
‘‘อิจฺฉมาโน อหํ อชฺช, กิเลเส ฌาปเย มม.
‘‘กึ เม อฺาตเวเสน, ธมฺมํ สจฺฉิกเตนิธ;
สพฺพฺุตํ ปาปุณิตฺวา, พุทฺโธ เหสฺสํ สเทวเก.
‘‘กึ ¶ เม เอเกน ติณฺเณน, ปุริเสน ถามทสฺสินา;
สพฺพฺุตํ ปาปุณิตฺวา, สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ.
‘‘อิมินา ¶ เม อธิกาเรน, กเตน ปุริสุตฺตเม;
สพฺพฺุตํ ปาปุณิตฺวา, ตาเรมิ ชนตํ พหุํ.
‘‘สํสารโสตํ ฉินฺทิตฺวา, วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว;
ธมฺมนาวํ สมารุยฺห, สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ’’.
มนุสฺสตฺตํ ¶ ลิงฺคสมฺปตฺติ, เหตุ สตฺถารทสฺสนํ;
ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ, อธิกาโร จ ฉนฺทตา;
อฏฺธมฺมสโมธานา, อภินีหาโร สมิชฺฌติ.
ทีปงฺกโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
อุสฺสีสเก มํ ตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ, ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ;
อปริเมยฺยิโต ¶ กปฺเป, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา, นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
‘‘อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ, นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห, เนรฺชรมุเปหิติ.
‘‘เนรฺชราย ตีรมฺหิ, ปายาสํ อท โส ชิโน;
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน, โพธิมูลมุเปหิติ.
‘‘ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา, โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร [อนุตฺตรํ (สฺยา. กํ.)];
อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.
‘‘อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โกลิโต ¶ อุปติสฺโส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, อุปฏฺิสฺสติมํ [อุปฏฺิสฺสติ ตํ (สี.)] ชินํ.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
‘‘จิตฺโต ¶ จ หตฺถาฬวโก [หตฺถาลวโก (สี.)], อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺกา;
อุตฺตรา นนฺทมาตา จ, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺิกา’’.
อิทํ สุตฺวาน วจนํ, อสมสฺส มเหสิโน;
อาโมทิตา นรมรู, พุทฺธพีชํ กิร [พุทฺธพีชงฺกุโร (สี. สฺยา.)] อยํ.
อุกฺกุฏฺิสทฺทา วตฺตนฺติ, อปฺโผเฏนฺติ [อปฺโผเนฺติ (สี.)] หสนฺติ จ;
กตฺชลี นมสฺสนฺติ, ทสสหสฺสี สเทวกา.
‘‘ยทิมสฺส ¶ โลกนาถสฺส, วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
‘‘ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา, ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย;
เหฏฺาติตฺเถ คเหตฺวาน, อุตฺตรนฺติ มหานทึ.
‘‘เอวเมว มยํ สพฺเพ, ยทิ มฺุจามิมํ ชินํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ทีปงฺกโร ¶ โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มม กมฺมํ ปกิตฺเตตฺวา, ทกฺขิณํ ปาทมุทฺธริ.
เย ตตฺถาสุํ ชินปุตฺตา, ปทกฺขิณมกํสุ [สพฺเพ ปทกฺขิณมกํสุ (สฺยา. ก.)] มํ;
เทวา มนุสฺสา อสุรา จ, อภิวาเทตฺวาน ปกฺกมุํ.
ทสฺสนํ เม อติกฺกนฺเต, สสงฺเฆ โลกนายเก;
สยนา วุฏฺหิตฺวาน, ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา.
สุเขน สุขิโต โหมิ, ปาโมชฺเชน ปโมทิโต;
ปีติยา จ อภิสฺสนฺโน, ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา.
ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
‘‘วสีภูโต ¶ อหํ ฌาเน, อภิฺาสุ ปารมึคโต [อภิฺาปารมึ คโต (สี.)].
‘‘สหสฺสิยมฺหิ โลกมฺหิ, อิสโย นตฺถิ เม สมา;
อสโม อิทฺธิธมฺเมสุ, อลภึ อีทิสํ สุขํ.
‘‘ปลฺลงฺกาภุชเน มยฺหํ, ทสสหสฺสาธิวาสิโน;
มหานาทํ ปวตฺเตสุํ, ‘ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ยา ¶ ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ, ปลฺลงฺกวรมาภุเช;
นิมิตฺตานิ ปทิสฺสนฺติ, ตานิ อชฺช ปทิสฺสเร.
‘‘‘สีตํ พฺยปคตํ โหติ, อุณฺหฺจ อุปสมฺมติ;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ทสสหสฺสี โลกธาตู, นิสฺสทฺทา โหนฺติ นิรากุลา;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘มหาวาตา ¶ น วายนฺติ, น สนฺทนฺติ สวนฺติโย;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ถลชา ¶ ทกชา ปุปฺผา, สพฺเพ ปุปฺผนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช ปุปฺผิตา [ปุปฺผิตานิ (อฏฺ.)] สพฺเพ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ลตา วา ยทิ วา รุกฺขา, ผลภารา โหนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช ผลิตา สพฺเพ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘อากาสฏฺา จ ภูมฏฺา, รตนา โชตนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช รตนา โชตนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘มานุสฺสกา จ ทิพฺพา จ, ตุริยา วชฺชนฺติ ตาวเท;
เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘วิจิตฺรปุปฺผา คคนา, อภิวสฺสนฺติ ตาวเท;
เตปิ อชฺช ปวสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘มหาสมุทฺโท อาภุชติ, ทสสหสฺสี ปกมฺปติ;
เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘นิรเยปิ ทสสหสฺเส, อคฺคี นิพฺพนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช นิพฺพุตา อคฺคี, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘วิมโล โหติ สูริโย, สพฺพา ทิสฺสนฺติ ตารกา;
เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘อโนวฏฺเน [อโนวุฏฺเน (สฺยา. ก.)] อุทกํ, มหิยา อุพฺภิชฺชิ ตาวเท;
ตมฺปชฺชุพฺภิชฺชเต มหิยา, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ตาราคณา ¶ ¶ วิโรจนฺติ, นกฺขตฺตา คคนมณฺฑเล;
วิสาขา จนฺทิมา ยุตฺตา, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘พิลาสยา ทรีสยา, นิกฺขมนฺติ สกาสยา;
เตปชฺช อาสยา ฉุทฺธา, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘น โหนฺติ อรตี สตฺตานํ, สนฺตุฏฺา โหนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช สพฺเพ สนฺตุฏฺา, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘โรคา ตทุปสมฺมนฺติ, ชิฆจฺฉา จ วินสฺสติ;
ตานิ ¶ อชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ราโค ตทา ตนุ โหติ, โทโส โมโห วินสฺสติ;
เตปชฺช วิคตา สพฺเพ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ภยํ ¶ ตทา น ภวติ, อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ;
เตน ลิงฺเคน ชานาม, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘รโชนุทฺธํสติ อุทฺธํ, อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ;
เตน ลิงฺเคน ชานาม, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘อนิฏฺคนฺโธ ปกฺกมติ, ทิพฺพคนฺโธ ปวายติ;
โสปชฺช วายติ คนฺโธ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘สพฺเพ เทวา ปทิสฺสนฺติ, ปยิตฺวา อรูปิโน;
เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ยาวตา นิรยา นาม, สพฺเพ ทิสฺสนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘กุฏฺฏา ¶ [กุฑฺฑา (สี.)] กวาฏา เสลา จ, น โหนฺตาวรณา ตทา;
อากาสภูตา เตปชฺช, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘จุตี จ อุปปตฺติ จ, ขเณ ตสฺมึ น วิชฺชติ;
ตานิปชฺช ปทิสฺสนฺติ, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
‘‘‘ทฬฺหํ ปคฺคณฺห วีริยํ, มา นิวตฺต อภิกฺกม;
มยมฺเปตํ วิชานาม, ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ’’’.
พุทฺธสฺส ¶ วจนํ สุตฺวา, ทสสหสฺสีนจูภยํ;
ตุฏฺหฏฺโ ปโมทิโต, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
‘‘อทฺเวชฺฌวจนา พุทฺธา, อโมฆวจนา ชินา;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘ยถา ขิตฺตํ นเภ เลฑฺฑุ, ธุวํ ปตติ ภูมิยํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺานํ, วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘ยถาปิ สพฺพสตฺตานํ, มรณํ ธุวสสฺสตํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺานํ, วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘ยถา รตฺติกฺขเย ปตฺเต, สูริยุคฺคมนํ ธุวํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺานํ, วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘ยถา ¶ นิกฺขนฺตสยนสฺส, สีหสฺส นทนํ ธุวํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺานํ, วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘ยถา ¶ อาปนฺนสตฺตานํ, ภารโมโรปนํ ธุวํ;
ตเถว ¶ พุทฺธเสฏฺานํ, วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ, ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
‘‘หนฺท พุทฺธกเร ธมฺเม, วิจินามิ อิโต จิโต;
อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา, ยาวตา ธมฺมธาตุยา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, ปมํ ทานปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อนุจิณฺณํ มหาปถํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ปมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ทานปารมิตํ คจฺฉ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถาปิ กุมฺโภ สมฺปุณฺโณ, ยสฺส กสฺสจิ อโธ กโต;
วมเต วุทกํ นิสฺเสสํ, น ตตฺถ ปริรกฺขติ.
‘‘ตเถว ¶ ยาจเก ทิสฺวา, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิเม;
ททาหิ ทานํ นิสฺเสสํ, กุมฺโภ วิย อโธ กโต.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, ทุติยํ สีลปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ทุติยํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
สีลปารมิตํ คจฺฉ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถาปิ จมรี วาลํ, กิสฺมิฺจิ ปฏิลคฺคิตํ;
อุเปติ มรณํ ตตฺถ, น วิโกเปติ วาลธึ.
‘‘ตเถว ¶ ตฺวํ จตูสุ ภูมีสุ, สีลานิ ปริปูรย;
ปริรกฺข สพฺพทา สีลํ, จมรี วิย วาลธึ.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ¶ ตทา ทกฺขึ, ตติยํ เนกฺขมฺมปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ตติยํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
เนกฺขมฺมปารมิตํ คจฺฉ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถา อนฺทุฆเร ปุริโส, จิรวุตฺโถ ทุขฏฺฏิโต;
น ตตฺถ ราคํ ชเนสิ, มุตฺตึเยว คเวสติ.
‘‘ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว, ปสฺส อนฺทุฆเร วิย;
เนกฺขมฺมาภิมุโข โหหิ, ภวโต ปริมุตฺติยา.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, จตุตฺถํ ปฺาปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ จตุตฺถํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ปฺาปารมิตํ ¶ คจฺฉ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถาปิ ¶ ภิกฺขุ ภิกฺขนฺโต, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิเม;
กุลานิ น วิวชฺเชนฺโต, เอวํ ลภติ ยาปนํ.
‘‘ตเถว ¶ ตฺวํ สพฺพกาลํ, ปริปุจฺฉํ พุธํ ชนํ;
ปฺาปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, ปฺจมํ วีริยปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ปฺจมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
วีริยปารมิตํ คจฺฉ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถาปิ สีโห มิคราชา, นิสชฺชฏฺานจงฺกเม;
อลีนวีริโย โหติ, ปคฺคหิตมโน สทา.
‘‘ตเถว ตฺวํ [ตฺวํปิ (สี.)] สพฺพภเว, ปคฺคณฺห วีริยํ ทฬฺหํ;
วีริยปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต ¶ เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, ฉฏฺมํ ขนฺติปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ฉฏฺมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ อทฺเวชฺฌมานโส, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘ยถาปิ ปถวี นาม, สุจิมฺปิ อสุจิมฺปิ จ;
สพฺพํ สหติ นิกฺเขปํ, น กโรติ ปฏิฆํ ตยา.
‘‘ตเถว ¶ ตฺวมฺปิ สพฺเพสํ, สมฺมานาวมานกฺขโม;
ขนฺติปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ¶ ตทา ทกฺขึ, สตฺตมํ สจฺจปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ สตฺตมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ อทฺเวชฺฌวจโน, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘ยถาปิ โอสธี นาม, ตุลาภูตา สเทวเก;
สมเย อุตุวสฺเส วา, น โวกฺกมติ วีถิโต.
‘‘ตเถว ตฺวมฺปิ สจฺเจสุ, มา โวกฺกม หิ วีถิโต;
สจฺจปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, อฏฺมํ อธิฏฺานปารมึ;
ปุพฺพเกหิ ¶ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ อฏฺมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ ตฺวํ อจโล หุตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘ยถาปิ ปพฺพโต เสโล, อจโล สุปฺปติฏฺิโต;
น กมฺปติ ภุสวาเตหิ, สกฏฺาเนว ติฏฺติ.
‘‘ตเถว ¶ ¶ ตฺวมฺปิ อธิฏฺาเน, สพฺพทา อจโล ภว;
อธิฏฺานปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, นวมํ เมตฺตาปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ นวมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
เมตฺตาย อสโม โหหิ, ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
‘‘ยถาปิ อุทกํ นาม, กลฺยาเณ ปาปเก ชเน;
สมํ ผรติ สีเตน, ปวาเหติ รโชมลํ.
‘‘ตเถว ตฺวํ หิตาหิเต, สมํ เมตฺตาย ภาวย;
เมตฺตาปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘นเหเต ¶ เอตฺตกาเยว, พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อฺเปิ วิจินิสฺสามิ, เย ธมฺมา โพธิปาจนา’’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ, ทสมํ อุเปกฺขาปารมึ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ, อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘‘อิมํ ตฺวํ ทสมํ ตาว, ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตุลาภูโต ทฬฺโห หุตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘ยถาปิ ปถวี นาม, นิกฺขิตฺตํ อสุจึ สุจึ;
อุเปกฺขติ อุโภเปเต, โกปานุนยวชฺชิตา.
‘‘ตเถว ¶ ตฺวํ สุขทุกฺเข, ตุลาภูโต สทา ภว;
อุเปกฺขาปารมิตํ คนฺตฺวา, สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
‘‘เอตฺตกาเยว เต โลเก, เย ธมฺมา โพธิปาจนา;
ตตุทฺธํ นตฺถิ อฺตฺร, ทฬฺหํ ตตฺถ ปติฏฺห’’.
อิเม ธมฺเม สมฺมสโต, สภาวสรสลกฺขเณ;
ธมฺมเตเชน วสุธา, ทสสหสฺสี ปกมฺปถ.
จลตี รวตี ปถวี, อุจฺฉุยนฺตํว ปีฬิตํ;
เตลยนฺเต ยถา จกฺกํ, เอวํ กมฺปติ เมทนี.
ยาวตา ปริสา อาสิ, พุทฺธสฺส ปริเวสเน;
ปเวธมานา สา ตตฺถ, มุจฺฉิตา เสติ ภูมิยํ.
ฆฏาเนกสหสฺสานิ, กุมฺภีนฺจ สตา พหู;
สฺจุณฺณมถิตา ตตฺถ, อฺมฺํ ปฆฏฺฏิตา.
อุพฺพิคฺคา ¶ ตสิตา ภีตา, ภนฺตา พฺยาถิตมานสา;
มหาชนา ¶ สมาคมฺม, ทีปงฺกรมุปาคมุํ.
‘‘กึ ภวิสฺสติ โลกสฺส, กลฺยาณมถ ปาปกํ;
สพฺโพ อุปทฺทุโต โลโก, ตํ วิโนเทหิ จกฺขุม’’.
เตสํ ตทา สฺเปสิ, ทีปงฺกโร มหามุนิ;
‘‘วิสฏฺา โหถ มา เภถ [ภาถ (สพฺพตฺถ)], อิมสฺมึ ปถวิกมฺปเน.
‘‘ยมหํ ¶ อชฺช พฺยากาสึ, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ;
เอโส สมฺมสติ ธมฺมํ, ปุพฺพกํ ชินเสวิตํ.
‘‘ตสฺส ¶ สมฺมสโต ธมฺมํ, พุทฺธภูมึ อเสสโต;
เตนายํ กมฺปิตา ปถวี, ทสสหสฺสี สเทวเก’’.
พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา, มโน นิพฺพายิ ตาวเท;
สพฺเพ มํ อุปสงฺกมฺม, ปุนาปิ อภิวนฺทิสุํ.
สมาทิยิตฺวา พุทฺธคุณํ, ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ;
ทีปงฺกรํ นมสฺสิตฺวา, อาสนา วุฏฺหึ ตทา.
ทิพฺพํ มานุสกํ ปุปฺผํ, เทวา มานุสกา อุโภ;
สโมกิรนฺติ ปุปฺเผหิ, วุฏฺหนฺตสฺส อาสนา.
เวทยนฺติ จ เต โสตฺถึ, เทวา มานุสกา อุโภ;
‘‘มหนฺตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ, ตํ ลภสฺสุ ยถิจฺฉิตํ.
‘‘สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ, โสโก โรโค วินสฺสตุ;
มา เต ภวนฺตฺวนฺตรายา [ภวตฺวนฺตราโย (สี. สฺยา.)], ผุส ขิปฺปํ โพธิมุตฺตมํ.
‘‘ยถาปิ สมเย ปตฺเต, ปุปฺผนฺติ ปุปฺผิโน ทุมา;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร, พุทฺธาเณน ปุปฺผสิ.
‘‘ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา, ปูรยุํ ทส ปารมี;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร, ปูรย ทส ปารมี.
‘‘ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา, โพธิมณฺฑมฺหิ พุชฺฌเร;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร, พุชฺฌสฺสุ ชินโพธิยํ.
‘‘ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยุํ;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตย.
‘‘ปุณฺณมาเย ¶ ¶ ยถา จนฺโท, ปริสุทฺโธ วิโรจติ;
ตเถว ตฺวํ ปุณฺณมโน, วิโรจ ทสสหสฺสิยํ.
‘‘ราหุมุตฺโต ยถา สูริโย, ตาเปน อติโรจติ;
ตเถว โลกา มฺุจิตฺวา, วิโรจ สิริยา ตุวํ.
‘‘ยถา ¶ ยา กาจิ นทิโย, โอสรนฺติ มโหทธึ;
เอวํ สเทวกา โลกา, โอสรนฺตุ ตวนฺติเก’’.
เตหิ ถุตปฺปสตฺโถ โส, ทส ธมฺเม สมาทิย;
เต ธมฺเม ปริปูเรนฺโต, ปวนํ ปาวิสี ตทาติ.
สุเมธปตฺถนากถา นิฏฺิตา.
๓. ทีปงฺกรพุทฺธวํโส
ตทา ¶ เต โภชยิตฺวาน, สสงฺฆํ โลกนายกํ;
อุปคจฺฉุํ สรณํ ตสฺส, ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
สรณาคมเน กฺจิ, นิเวเสสิ ตถาคโต;
กฺจิ ปฺจสุ สีเลสุ, สีเล ทสวิเธ ปรํ.
กสฺสจิ เทติ สามฺํ, จตุโร ผลมุตฺตเม;
กสฺสจิ อสเม ธมฺเม, เทติ โส ปฏิสมฺภิทา.
กสฺสจิ วรสมาปตฺติโย, อฏฺ เทติ นราสโภ;
ติสฺโส กสฺสจิ วิชฺชาโย, ฉฬภิฺา ปเวจฺฉติ.
เตน โยเคน ชนกายํ, โอวทติ มหามุนิ;
เตน วิตฺถาริกํ อาสิ, โลกนาถสฺส สาสนํ.
มหาหนุสภกฺขนฺโธ ¶ , ทีปงฺกรสฺส นามโก;
พหู ชเน ตารยติ, ปริโมเจติ ทุคฺคตึ.
โพธเนยฺยํ ชนํ ทิสฺวา, สตสหสฺเสปิ โยชเน;
ขเณน อุปคนฺตฺวาน, โพเธติ ตํ มหามุนิ.
ปมาภิสมเย ¶ พุทฺโธ, โกฏิสตมโพธยิ;
ทุติยาภิสมเย นาโถ, นวุติโกฏิมโพธยิ.
ยทา จ เทวภวนมฺหิ, พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
ปุน ¶ นารทกูฏมฺหิ, ปวิเวกคเต ชิเน;
ขีณาสวา วีตมลา, สมึสุ สตโกฏิโย.
ยมฺหิ กาเล มหาวีโร, สุทสฺสนสิลุจฺจเย;
นวโกฏิสหสฺเสหิ, ปวาเรสิ มหามุนิ.
ทสวีสสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ;
เอกทฺวินฺนํ อภิสมยา, คณนาโต อสงฺขิยา.
วิตฺถาริกํ พาหุชฺํ, อิทฺธํ ผีตํ อหู ตทา;
ทีปงฺกรสฺส ภควโต, สาสนํ สุวิโสธิตํ.
จตฺตาริ ¶ สตสหสฺสานิ, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;
ทีปงฺกรํ โลกวิทุํ, ปริวาเรนฺติ สพฺพทา.
เย เกจิ เตน สมเยน, ชหนฺติ มานุสํ ภวํ;
อปตฺตมานสา เสขา, ครหิตา ภวนฺติ เต.
สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ, อรหนฺเตหิ ตาทิหิ;
ขีณาสเวหิ วิมเลหิ, อุปโสภติ สพฺพทา.
นครํ รมฺมวตี นาม, สุเทโว นาม ขตฺติโย;
สุเมธา นาม ชนิกา, ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ [อชฺฌาวสี ชิโน (สฺยา. ก.)];
หํสา โกฺจา มยูรา จ, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ตีณิสตสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
ปทุมา นาม สา นารี, อุสภกฺขนฺโธ อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนทสมาสานิ, ปธาเน ปทหี ชิโน.
ปธานจารํ ¶ จริตฺวาน, อพุชฺฌิ มานสํ มุนิ;
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ทีปงฺกโร มหามุนิ.
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, นนฺทาราเม สิรีฆเร [สิรีธเร (สี.)];
นิสินฺโน สิรีสมูลมฺหิ, อกา ติตฺถิยมทฺทนํ.
สุมงฺคโล ¶ จ ติสฺโส จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สาคโต [โสภิโต (ก.)] นามุปฏฺาโก, ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
นนฺทา ¶ เจว สุนนฺทา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, ปิปฺผลีติ ปวุจฺจติ.
ตปุสฺสภลฺลิกา [ตปสฺสุภลฺลิกา (สี.)] นาม, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สิริมา โกณา อุปฏฺิกา, ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
อสีติหตฺถมุพฺเพโธ, ทีปงฺกโร มหามุนิ;
โสภติ ทีปรุกฺโขว, สาลราชาว ผุลฺลิโต.
สตสหสฺสวสฺสานิ, อายุ ตสฺส มเหสิโน;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ, สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
สา จ อิทฺธิ โส จ ยโส, ตานิ จ ปาเทสุ จกฺกรตนานิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ [สมนฺตรหิตํ (สี. สฺยา. ก.)], นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา [สพฺพสงฺขาราติ (สพฺพตฺถ)].
ทีปงฺกโร ชิโน สตฺถา, นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, ฉตฺตึสุพฺเพธโยชโนติ.
ทีปงฺกรสฺส ภควโต วํโส ปโม.
๔. โกณฺฑฺพุทฺธวํโส
ทีปงฺกรสฺส ¶ ¶ อปเรน, โกณฺฑฺโ นาม นายโก;
อนนฺตเตโช อมิตยโส, อปฺปเมยฺโย ทุราสโท.
ธรณูปโม ¶ ขมเนน, สีเลน สาครูปโม;
สมาธินา เมรูปโม, าเณน คคนูปโม.
อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺค-มคฺคสจฺจปฺปกาสนํ;
ปกาเสสิ สทา พุทฺโธ, หิตาย สพฺพปาณินํ.
ธมฺมจกฺกํ ¶ ปวตฺเตนฺเต, โกณฺฑฺเ โลกนายเก;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ตโต ปรมฺปิ เทเสนฺเต, นรมรูนํ สมาคเม;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ติตฺถิเย อภิมทฺทนฺโต, ยทา ธมฺมมเทสยิ;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, โกณฺฑฺสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
ทุติโย โกฏิสหสฺสานํ, ตติโย นวุติโกฏินํ.
อหํ เตน สมเยน, วิชิตาวี นาม ขตฺติโย;
สมุทฺทํ อนฺตมนฺเตน, อิสฺสริยํ วตฺตยามหํ.
โกฏิสตสหสฺสานํ ¶ , วิมลานํ มเหสินํ;
สห โลกคฺคนาเถน, ปรมนฺเนน ตปฺปยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, โกณฺฑฺโ โลกนายโก;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ;
อสฺสตฺถมูเล สมฺพุทฺโธ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.
‘‘โกลิโต อุปติสฺโส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, อุปฏฺิสฺสติมํ ชินํ.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
โพธิ ¶ ตสฺส ภควโต, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
‘‘จิตฺโต ¶ จ หตฺถาฬวโก, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺกา;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺิกา;
อายุ ¶ วสฺสสตํ ตสฺส, โคตมสฺส ยสสฺสิโน’’.
อิทํ สุตฺวาน วจนํ, อสมสฺส มเหสิโน;
อาโมทิตา นรมรู, พุทฺธพีชํ กิร อยํ.
อุกฺกุฏฺิสทฺทา ¶ วตฺตนฺติ, อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ;
กตฺชลี นมสฺสนฺติ, ทสสหสฺสิเทวตา.
‘‘ยทิมสฺส โลกนาถสฺส, วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
‘‘ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา, ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย;
เหฏฺาติตฺเถ คเหตฺวาน, อุตฺตรนฺติ มหานทึ.
‘‘เอวเมว มยํ สพฺเพ, ยทิ มฺุจามิมํ ชินํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
ตเมว อตฺถํ สาเธนฺโต, มหารชฺชํ ชิเน อทํ;
มหารชฺชํ ททิตฺวาน [จชิตฺวา (สี.)], ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
สุตฺตนฺตํ วินยฺจาปิ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน, โสภยึ ชินสาสนํ.
ตตฺถปฺปมตฺโต ¶ วิหรนฺโต, นิสชฺชฏฺานจงฺกเม;
อภิฺาปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกมคฺฉหํ.
นครํ รมฺมวตี นาม, สุนนฺโท นาม ขตฺติโย;
สุชาตา นาม ชนิกา, โกณฺฑฺสฺส มเหสิโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ [อคารมชฺเฌ จ โส วสิ (สฺยา.)];
สุจิ สุรุจิ สุโภ จ, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ตีณิสตสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
รุจิเทวี นาม นารี, วิชิตเสโน อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนทสมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, โกณฺฑฺโ ทฺวิปทุตฺตโม;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, เทวานํ นครุตฺตเม.
ภทฺโท เจว สุภทฺโท จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อนุรุทฺโธ นามุปฏฺาโก, โกณฺฑฺสฺส มเหสิโน.
ติสฺสา ¶ จ อุปติสฺสา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
สาลกลฺยาณิโก โพธิ, โกณฺฑฺสฺส มเหสิโน.
โสโณ จ อุปโสโณ จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
นนฺทา เจว สิรีมา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โส อฏฺาสีติ หตฺถานิ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
โสภเต อุฬุราชาว สูริโย มชฺฌนฺหิเก ยถา.
วสฺสสตสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ขีณาสเวหิ ¶ วิมเลหิ, วิจิตฺตา อาสิ เมทนี;
ยถา คคนมุฬูหิ, เอวํ โส อุปโสภถ.
เตปิ นาคา อปฺปเมยฺยา, อสงฺโขภา ทุราสทา;
วิชฺชุปาตํว ทสฺเสตฺวา, นิพฺพุตา เต มหายสา.
สา จ อตุลิยา ชินสฺส อิทฺธิ, าณปริภาวิโต จ สมาธิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
โกณฺฑฺโ ปวโร พุทฺโธ, จนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถว เจติโย จิตฺโต, สตฺต โยชนมุสฺสิโตติ.
โกณฺฑฺสฺส ภควโต วํโส ทุติโย.
๕. มงฺคลพุทฺธวํโส
โกณฺฑฺสฺส อปเรน, มงฺคโล นาม นายโก;
ตมํ โลเก นิหนฺตฺวาน, ธมฺโมกฺกมภิธารยิ.
อตุลาสิ ¶ ปภา ตสฺส, ชิเนหฺเหิ อุตฺตรึ;
จนฺทสูริยปภํ หนฺตฺวา, ทสสหสฺสี วิโรจติ.
โสปิ พุทฺโธ ปกาเสสิ, จตุโร สจฺจวรุตฺตเม;
เต เต สจฺจรสํ ปีตฺวา, วิโนเทนฺติ มหาตมํ.
ปตฺวาน ¶ โพธิมตุลํ, ปเม ธมฺมเทสเน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.
สุรินฺทเทวภวเน ¶ , พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ;
ตทา โกฏิสหสฺสานํ [นวโกฏิสหสฺสานํ (สี.)], ทุติโย สมโย อหุ.
ยทา สุนนฺโท จกฺกวตฺตี, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิ;
ตทา อาหนิ สมฺพุทฺโธ, ธมฺมเภรึ วรุตฺตมํ.
สุนนฺทสฺสานุจรา ชนตา, ตทาสุํ นวุติโกฏิโย;
สพฺเพปิ เต นิรวเสสา, อเหสุํ เอหิ ภิกฺขุกา.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, มงฺคลสฺส มเหสิโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
ทุติโย โกฏิสตสหสฺสานํ, ตติโย นวุติโกฏินํ;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, ตทา อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, สุรุจี นาม พฺราหฺมโณ;
อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู.
ตมหํ ¶ อุปสงฺกมฺม, สรณํ คนฺตฺวาน สตฺถุโน;
สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ, คนฺธมาเลน ปูชยึ;
ปูเชตฺวา คนฺธมาเลน, ควปาเนน ตปฺปยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, มงฺคโล ทฺวิปทุตฺตโม;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทส ปารมิปูริยา.
ตทา ปีติมนุพฺรูหนฺโต, สมฺโพธิวรปตฺติยา;
พุทฺเธ ทตฺวาน มํ เคหํ, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
สุตฺตนฺตํ ¶ วินยฺจาปิ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวา, โสภยึ ชินสาสนํ.
ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต, พฺรหฺมํ ภาเวตฺว ภาวนํ;
อภิฺาปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกมคจฺฉหํ.
อุตฺตรํ ¶ นาม นครํ, อุตฺตโร นาม ขตฺติโย;
อุตฺตรา นาม ชนิกา, มงฺคลสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
ยสวา สุจิมา สิรีมา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
สมตึสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
ยสวตี นาม นารี, สีวโล นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, อสฺสยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, มงฺคโล นาม นายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, วเน สิรีวรุตฺตเม.
สุเทโว ธมฺมเสโน จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
ปาลิโต นามุปฏฺาโก, มงฺคลสฺส มเหสิโน.
สีวลา จ อโสกา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, นาครุกฺโขติ วุจฺจติ.
นนฺโท เจว วิสาโข จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
อนุลา เจว สุตนา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺาสีติ รตนานิ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
ตโต นิทฺธาวตี รํสี, อเนกสตสหสฺสิโย.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ยถาปิ สาคเร อูมี, น สกฺกา ตา คเณตุเย;
ตเถว สาวกา ตสฺส, น สกฺกา เต คเณตุเย.
ยาว ¶ อฏฺาสิ สมฺพุทฺโธ, มงฺคโล โลกนายโก;
น ¶ ตสฺส สาสเน อตฺถิ, สกิเลสมรณํ [สํกิเลสมรณํ (สี.)] ตทา.
ธมฺโมกฺกํ ¶ ธารยิตฺวาน, สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ;
ชลิตฺวา ธูมเกตูว, นิพฺพุโต โส มหายโส.
สงฺขารานํ ¶ สภาวตฺถํ, ทสฺสยิตฺวา สเทวเก;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, สูริโย อตฺถงฺคโต ยถา.
อุยฺยาเน วสฺสเร นาม, พุทฺโธ นิพฺพายิ มงฺคโล;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, ตึสโยชนมุคฺคโตติ.
มงฺคลสฺส ภควโต วํโส ตติโย.
๖. สุมนพุทฺธวํโส
มงฺคลสฺส อปเรน, สุมโน นาม นายโก;
สพฺพธมฺเมหิ อสโม, สพฺพสตฺตานมุตฺตโม.
ตทา อมตเภรึ โส, อาหนี เมขเล ปุเร;
ธมฺมสงฺขสมายุตฺตํ, นวงฺคํ ชินสาสนํ.
นิชฺชินิตฺวา กิเลเส โส, ปตฺวา สมฺโพธิมุตฺตมํ;
มาเปสิ นครํ สตฺถา, สทฺธมฺมปุรวรุตฺตมํ.
นิรนฺตรํ อกุฏิลํ, อุชุํ วิปุลวิตฺถตํ;
มาเปสิ โส มหาวีถึ, สติปฏฺานวรุตฺตมํ.
ผเล ¶ จตฺตาริ สามฺเ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา;
ฉฬภิฺาฏฺสมาปตฺตี, ปสาเรสิ ตตฺถ วีถิยํ.
เย อปฺปมตฺตา อขิลา, หิริวีริเยหุปาคตา;
เต เต อิเม คุณวเร, อาทิยนฺติ ยถา สุขํ.
เอวเมเตน โยเคน, อุทฺธรนฺโต มหาชนํ;
โพเธสิ ปมํ สตฺถา, โกฏิสตสหสฺสิโย.
ยมฺหิ กาเล มหาวีโร, โอวที ติตฺถิเย คเณ;
โกฏิสหสฺสาภิสมึสุ [โกฏิสตสหสฺสานิ (สฺยา. กํ.), โกฏิสตสหสฺสานํ (ก.)], ทุติเย ธมฺมเทสเน.
ยทา เทวา มนุสฺสา จ, สมคฺคา เอกมานสา;
นิโรธปฺหํ ปุจฺฉึสุ, สํสยฺจาปิ มานสํ.
ตทาปิ ¶ ¶ ธมฺมเทสเน, นิโรธปริทีปเน;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, สุมนสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
วสฺสํวุตฺถสฺส ¶ ภควโต, อภิฆุฏฺเ ปวารเณ;
โกฏิสตสหสฺเสหิ, ปวาเรสิ ตถาคโต.
ตโตปรํ สนฺนิปาเต, วิมเล กฺจนปพฺพเต;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
ยทา สกฺโก เทวราชา, พุทฺธทสฺสนุปาคมิ;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ ¶ เตน สมเยน, นาคราชา มหิทฺธิโก;
อตุโล นาม นาเมน, อุสฺสนฺนกุสลสฺจโย.
ตทาหํ นาคภาวนา, นิกฺขมิตฺวา สาติภิ;
นาคานํ ทิพฺพตุริเยหิ, สสงฺฆํ ชินมุปฏฺหึ.
โกฏิสตสหสฺสานํ, อนฺนปาเนน ตปฺปยึ;
ปจฺเจกทุสฺสยุคํ ทตฺวา, สรณํ ตมุปาคมึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สุมโน โลกนายโก;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ เมขลํ นาม [เมขลํ นาม นครํ (สี. สฺยา.)], สุทตฺโต นาม ขตฺติโย;
สิริมา นาม ชนิกา, สุมนสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
จนฺโท สุจนฺโท วฏํโส จ, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตสฏฺิสตสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
วฏํสิกา นาม นารี, อนูปโม นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต ¶ จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนทสมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, สุมโน โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, เมขเล ปุรมุตฺตเม.
สรโณ ภาวิตตฺโต จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อุเทโน นามุปฏฺาโก, สุมนสฺส มเหสิโน.
โสณา จ อุปโสณา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โสปิ พุทฺโธ อมิตยโส, นาคมูเล อพุชฺฌถ.
วรุโณ เจว สรโณ จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
จาลา จ อุปจาลา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อุจฺจตฺตเนน [อุจฺจตเรน (ก.)] โส พุทฺโธ, นวุติหตฺถมุคฺคโต;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, ทสสหสฺสี วิโรจติ.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ตารณีเย ¶ ตารยิตฺวา, โพธนีเย จ โพธยิ;
ปรินิพฺพายิ สมฺพุทฺโธ, อุฬุราชาว อตฺถมิ.
เต ¶ จ ขีณาสวา ภิกฺขู, โส จ พุทฺโธ อสาทิโส;
อตุลปฺปภํ ทสฺสยิตฺวา, นิพฺพุตา เย มหายสา.
ตฺจ าณํ อตุลิยํ, ตานิ จ อตุลานิ รตนานิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
สุมโน ยสธโร พุทฺโธ, องฺคารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป, จตุโยชนมุคฺคโตติ.
สุมนสฺส ภควโต วํโส จตุตฺโถ.
๗. เรวตพุทฺธวํโส
สุมนสฺส อปเรน, เรวโต นาม นายโก;
อนูปโม อสทิโส, อตุโล อุตฺตโม ชิโน.
โสปิ ธมฺมํ ¶ ¶ ปกาเสสิ, พฺรหฺมุนา อภิยาจิโต;
ขนฺธธาตุววตฺถานํ, อปฺปวตฺตํ ภวาภเว.
ตสฺสาภิสมยา ตีณิ, อเหสุํ ธมฺมเทสเน;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ปมาภิสมโย อหุ.
ยทา อรินฺทมํ ราชํ [ราชานํ (ก.)], วิเนสิ เรวโต มุนิ;
ตทา โกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
สตฺตาหํ ปฏิสลฺลานา, วุฏฺหิตฺวา นราสโภ;
โกฏิสตํ นรมรูนํ, วิเนสิ อุตฺตเม ผเล.
สนฺนิปาตา ¶ ตโย อาสุํ, เรวตสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สุวิมุตฺตาน ตาทินํ.
อติกฺกนฺตา คณนปถํ, ปมํ เย สมาคตา;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
โยปิ [โย โส (สฺยา. กํ. ก.)] ปฺาย อสโม, ตสฺส จกฺกานุวตฺตโก;
โส ตทา พฺยาธิโต อาสิ, ปตฺโต ชีวิตสํสยํ.
ตสฺส คิลานปุจฺฉาย, เย ตทา อุปคตา มุนี;
โกฏิสหสฺสา อรหนฺโต, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, อติเทโว นาม พฺราหฺมโณ;
อุปคนฺตฺวา เรวตํ พุทฺธํ, สรณํ ตสฺส คฺฉหํ.
ตสฺส สีลํ สมาธิฺจ, ปฺาคุณมนุตฺตมํ;
โถมยิตฺวา ยถาถามํ, อุตฺตรียมทาสหํ.
โสปิ ¶ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, เรวโต โลกนายโก;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
ตทาปิ ตํ พุทฺธธมฺมํ, สริตฺวา อนุพฺรูหยึ;
อาหริสฺสามิ ตํ ธมฺมํ, ยํ มยฺหํ อภิปตฺถิตํ.
นครํ ¶ สุธฺวตี นาม [สุธมฺมกํ นาม (สี.), สุธฺกํ นาม (สฺยา.)], วิปุโล นาม ขตฺติโย;
วิปุลา นาม ชนิกา, เรวตสฺส มเหสิโน.
ฉ ¶ จ วสฺสสหสฺสานิ [ฉพฺพสฺสสหสฺสานิ (สี. สฺยา.)], อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สุทสฺสโน รตนคฺฆิ, อาเวโฬ จ วิภูสิโต;
ปฺุกมฺมาภินิพฺพตฺตา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตตฺตึส จ สหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุทสฺสนา นาม นารี, วรุโณ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนสตฺตมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, เรวโต โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, วรุณาราเม สิรีฆเร.
วรุโณ ¶ พฺรหฺมเทโว จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สมฺภโว นามุปฏฺาโก, เรวตสฺส มเหสิโน.
ภทฺทา เจว สุภทฺทา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โสปิ พุทฺโธ อสมสโม, นาคมูเล อพุชฺฌถ.
ปทุโม กฺุชโร เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา;
สิรีมา เจว ยสวตี, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ, อสีติหตฺถมุคฺคโต;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, อินฺทเกตุว อุคฺคโต.
ตสฺส สรีเร นิพฺพตฺตา, ปภามาลา อนุตฺตรา;
ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, สมนฺตา ผรติ โยชนํ.
สฏฺิวสฺสสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ทสฺสยิตฺวา พุทฺธพลํ, อมตํ โลเก ปกาสยํ;
นิพฺพายิ อนุปาทาโน, ยถคฺคุปาทานสงฺขยา.
โส จ กาโย รตนนิโภ, โส จ ธมฺโม อสาทิโส;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
เรวโต ¶ ยสธโร พุทฺโธ, นิพฺพุโต โส มหาปุเร;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
เรวตสฺส ภควโต วํโส ปฺจโม.
๘. โสภิตพุทฺธวํโส
เรวตสฺส ¶ ¶ ¶ อปเรน, โสภิโต นาม นายโก;
สมาหิโต สนฺตจิตฺโต, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
โส ชิโน สกเคหมฺหิ, มานสํ วินิวตฺตยิ;
ปตฺวาน เกวลํ โพธึ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
ยาว เหฏฺา อวีจิโต, ภวคฺคา จาปิ อุทฺธโต;
เอตฺถนฺตเร เอกปริสา, อโหสิ ธมฺมเทสเน.
ตาย ปริสาย สมฺพุทฺโธ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ปมาภิสมโย อหุ.
ตโต ปรมฺปิ เทเสนฺเต, มรูนฺจ สมาคเม;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ ราชปุตฺโต, ชยเสโน นาม ขตฺติโย;
อารามํ โรปยิตฺวาน, พุทฺเธ นิยฺยาทยี ตทา.
ตสฺส ยาคํ ปกิตฺเตนฺโต, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;
ตทา โกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, โสภิตสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อุคฺคโต นาม โส ราชา, ทานํ เทติ นรุตฺตเม;
ตมฺหิ ทาเน สมาคฺฉุํ, อรหนฺตา [อรหตํ (ก.)] สตโกฏิโย.
ปุนาปรํ ¶ ปุรคโณ [ปุคคโณ (ก.)], เทติ ทานํ นรุตฺตเม;
ตทา นวุติโกฏีนํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
เทวโลเก ¶ วสิตฺวาน, ยทา โอโรหตี ชิโน;
ตทา อสีติโกฏีนํ, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, สุชาโต นาม พฺราหฺมโณ;
ตทา สสาวกํ พุทฺธํ, อนฺนปาเนน ตปฺปยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, โสภิโต โลกนายโก;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, หฏฺโ สํวิคฺคมานโส;
ตเมวตฺถมนุปฺปตฺติยา, อุคฺคํ ธิติมกาสหํ.
สุธมฺมํ นาม นครํ, สุธมฺโม นาม ขตฺติโย;
สุธมฺมา นาม ชนิกา, โสภิตสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ ¶ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
กุมุโท นาฬิโน ปทุโม, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
สตฺตตึสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
มณิลา [มขิลา (อฏฺ.), สมงฺคี (สี.), มกิลา (สฺยา. กํ.)] นาม สา นารี, สีโห นามาสิ อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, ปาสาเทนาภินิกฺขมิ;
สตฺตาหํ ปธานจารํ, จริตฺวา ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, โสภิโต โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, สุธมฺมุยฺยานมุตฺตเม.
อสโม จ สุเนตฺโต จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อโนโม นามุปฏฺาโก, โสภิตสฺส มเหสิโน.
นกุลา จ สุชาตา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
พุชฺฌมาโน จ โส พุทฺโธ, นาคมูเล อพุชฺฌถ.
รมฺโม เจว สุทตฺโต จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
นกุลา เจว จิตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺปณฺณาสรตนํ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, สตรํสีว อุคฺคโต.
ยถา ¶ สุผุลฺลํ ปวนํ, นานาคนฺเธหิ ธูปิตํ;
ตเถว ตสฺส ปาวจนํ, สีลคนฺเธหิ ธูปิตํ.
ยถาปิ สาคโร นาม, ทสฺสเนน อตปฺปิโย;
ตเถว ตสฺส ปาวจนํ, สวเณน อตปฺปิยํ.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
โอวาทํ อนุสิฏฺิฺจ, ทตฺวาน เสสเก ชเน;
หุตาสโนว ตาเปตฺวา, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
โส ¶ จ พุทฺโธ อสมสโม, เตปิ สาวกา พลปฺปตฺตา;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
โสภิโต วรสมฺพุทฺโธ, สีหารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
โสภิตสฺส ภควโต วํโส ฉฏฺโ.
๙. อโนมทสฺสีพุทฺธวํโส
โสภิตสฺส ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
อโนมทสฺสี อมิตยโส, เตชสฺสี ทุรติกฺกโม.
โส เฉตฺวา พนฺธนํ สพฺพํ, วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว;
อนิวตฺติคมนํ มคฺคํ, เทเสสิ เทวมานุเส.
สาคโรว อสงฺโขโภ, ปพฺพโตว ทุราสโท;
อากาโสว อนนฺโต โส, สาลราชาว ผุลฺลิโต.
ทสฺสเนนปิ ตํ พุทฺธํ, โตสิตา โหนฺติ ปาณิโน;
พฺยาหรนฺตํ คิรํ สุตฺวา, อมตํ ปาปุณนฺติ เต.
ธมฺมาภิสมโย ¶ ตสฺส, อิทฺโธ ผีโต ตทา อหุ;
โกฏิสตานิ อภิสมึสุ, ปเม ธมฺมเทสเน.
ตโต ปรํ อภิสมเย, วสฺสนฺเต ธมฺมวุฏฺิโย;
อสีติโกฏิโยภิสมึสุ, ทุติเย ธมฺมเทสเน.
ตโตปรฺหิ ¶ วสฺสนฺเต, ตปฺปยนฺเต จ ปาณินํ;
อฏฺสตฺตติโกฏีนํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ตสฺสาปิ จ มเหสิโน;
อภิฺาพลปฺปตฺตานํ, ปุปฺผิตานํ วิมุตฺติยา.
อฏฺสตสหสฺสานํ, สนฺนิปาโต ตทา อหุ;
ปหีนมทโมหานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
สตฺตสตสหสฺสานํ ¶ , ทุติโย อาสิ สมาคโม;
อนงฺคณานํ วิรชานํ, อุปสนฺตาน ตาทินํ.
ฉนฺนํ สตสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
อภิฺาพลปฺปตฺตานํ, นิพฺพุตานํ ตปสฺสินํ.
อหํ เตน สมเยน, ยกฺโข อาสึ มหิทฺธิโก;
เนกานํ ยกฺขโกฏีนํ, วสวตฺติมฺหิ อิสฺสโร.
ตทาปิ ตํ พุทฺธวรํ, อุปคนฺตฺวา มเหสินํ;
อนฺนปาเนน ตปฺเปสึ, สสงฺฆํ โลกนายกํ.
โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ, วิสุทฺธนยโน มุนิ;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, หฏฺโ สํวิคฺคมานโส;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ ¶ จนฺทวตี นาม, ยสวา นาม ขตฺติโย;
มาตา ยโสธรา นาม, อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สิรี อุปสิรี วฑฺโฒ, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตวีสติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สิริมา นาม สา นารี, อุปวาโณ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, สิวิกายาภินิกฺขมิ;
อนูนทสมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ¶ ยาจิโต สนฺโต, อโนมทสฺสี มหามุนิ;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, อุยฺยาเน โส สุทสฺสเน [สุทสฺสนุยฺยานมุตฺตเม (สฺยา. กํ.)].
นิสโภ จ อโนโม จ [อโสโก จ (สี.)], อเหสุํ อคฺคสาวกา;
วรุโณ นามุปฏฺาโก, อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
สุนฺทรี จ สุมนา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อชฺชุโนติ ปวุจฺจติ.
นนฺทิวฑฺโฒ สิริวฑฺโฒ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
อุปฺปลา เจว ปทุมา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺปณฺณาสรตนํ ¶ , อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส, สตรํสีว อุคฺคโต.
วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ, อรหนฺเตหิ ตาทิหิ;
วีตราเคหิ วิมเลหิ, โสภิตฺถ ชินสาสนํ.
โส จ สตฺถา อมิตยโส, ยุคานิ ตานิ อตุลิยานิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
อโนมทสฺสี ชิโน สตฺถา, ธมฺมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, อุพฺเพโธ ปฺจวีสตีติ.
อโนมทสฺสิสฺส ภควโต วํโส สตฺตโม.
๑๐. ปทุมพุทฺธวํโส
อโนมทสฺสิสฺส ¶ ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
ปทุโม นาม นาเมน, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
ตสฺสาปิ อสมํ สีลํ, สมาธิปิ อนนฺตโก;
อสงฺเขยฺยํ าณวรํ, วิมุตฺติปิ อนูปมา.
ตสฺสาปิ ¶ อตุลเตชสฺส, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน;
อภิสมยา ตโย อาสุํ, มหาตมปวาหนา.
ปมาภิสมเย พุทฺโธ, โกฏิสตมโพธยิ;
ทุติยาภิสมเย ธีโร, นวุติโกฏิมโพธยิ.
ยทา จ ปทุโม พุทฺโธ, โอวที สกมตฺรชํ;
ตทา อสีติโกฏีนํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ปทุมสฺส มเหสิโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
กถินตฺถารสมเย ¶ , อุปฺปนฺเน กถินจีวเร;
ธมฺมเสนาปติตฺถาย, ภิกฺขู สิพฺพึสุ [ยาจึสุ (ก.)] จีวรํ.
ตทา เต วิมลา ภิกฺขู, ฉฬภิฺา มหิทฺธิกา;
ตีณิ สตสหสฺสานิ, สมึสุ อปราชิตา.
ปุนาปรํ โส นราสโภ [นรวุสโภ (สฺยา. กํ.)], ปวเน วาสํ อุปาคมิ;
ตทา สมาคโม อาสิ, ทฺวินฺนํ สตสหสฺสินํ.
อหํ เตน สมเยน, สีโห อาสึ มิคาธิภู;
วิเวกมนุพฺรูหนฺตํ ¶ , ปวเน อทฺทสํ ชินํ.
วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท, กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;
ติกฺขตฺตุํ อภินาทิตฺวา, สตฺตาหํ ชินมุปฏฺหํ.
สตฺตาหํ วรสมาปตฺติยา, วุฏฺหิตฺวา ตถาคโต;
มนสา จินฺตยิตฺวาน, โกฏิภิกฺขู สมานยิ.
ตทาปิ โส มหาวีโร, เตสํ มชฺเฌ วิยากริ;
‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
จมฺปกํ นาม นครํ, อสโม นาม ขตฺติโย;
อสมา นาม ชนิกา, ปทุมสฺส มเหสิโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ ¶ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
นนฺทาวสุยสุตฺตรา ¶ , ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตตฺตึส จ สหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
อุตฺตรา นาม สา นารี, รมฺโม นามาสิ อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ปทุโม โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, ธนฺจุยฺยานมุตฺตเม.
สาโล จ อุปสาโล จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
วรุโณ นามุปฏฺาโก, ปทุมสฺส มเหสิโน.
ราธา ¶ เจว สุราธา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, มหาโสโณติ วุจฺจติ.
ภิยฺโย เจว อสโม จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
รุจี จ นนฺทรามา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺปณฺณาสรตนํ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส, อสมา สพฺพโส ทิสา.
จนฺทปฺปภา สูริยปฺปภา, รตนคฺคิมณิปฺปภา;
สพฺพาปิ ตา หตา โหนฺติ, ปตฺวา ชินปภุตฺตมํ.
วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ปริปกฺกมานเส ¶ สตฺเต, โพธยิตฺวา อเสสโต;
เสสเก อนุสาสิตฺวา, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, วทฺธปตฺตํว ปาทโป;
ชหิตฺวา สพฺพสงฺขาเร, นิพฺพุโต โส ยถา สิขี.
ปทุโม ชินวโร สตฺถา, ธมฺมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
ปทุมสฺส ภควโต วํโส อฏฺโม.
๑๑. นารทพุทฺธวํโส
ปทุมสฺส ¶ ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
นารโท นาม นาเมน, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
โส พุทฺโธ จกฺกวตฺติสฺส, เชฏฺโ ทยิตโอรโส;
อามุกฺกมาลาภรโณ, อุยฺยานํ อุปสงฺกมิ.
ตตฺถาสิ รุกฺโข ยสวิปุโล, อภิรูโป พฺรหา สุจิ;
ตมชฺฌปตฺวา อุปนิสีทิ, มหาโสณสฺส เหฏฺโต.
ตตฺถ ¶ าณวรุปฺปชฺชิ, อนนฺตํ วชิรูปมํ;
เตน วิจินิ สงฺขาเร, อุกฺกุชฺชมวกุชฺชกํ [กุชฺชตํ (สฺยา. กํ.)].
ตตฺถ สพฺพกิเลสานิ, อเสสมภิวาหยิ;
ปาปุณี เกวลํ โพธึ, พุทฺธาเณ จ จุทฺทส.
ปาปุณิตฺวาน ¶ สมฺโพธึ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
มหาโทณํ นาคราชํ, วินยนฺโต มหามุนิ;
ปาฏิเหรํ ตทากาสิ, ทสฺสยนฺโต สเทวเก.
ตทา เทวมนุสฺสานํ, ตมฺหิ ธมฺมปฺปกาสเน;
นวุติโกฏิสหสฺสานิ, ตรึสุ สพฺพสํสยํ.
ยมฺหิ กาเล มหาวีโร, โอวที สกมตฺรชํ;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, นารทสฺส มเหสิโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
ยทา พุทฺโธ พุทฺธคุณํ, สนิทานํ ปกาสยิ;
นวุติโกฏิสหสฺสานิ, สมึสุ วิมลา ตทา.
ยทา เวโรจโน นาโค, ทานํ ททาติ สตฺถุโน;
ตทา สมึสุ ชินปุตฺตา, อสีติสตสหสฺสิโย.
อหํ ¶ เตน สมเยน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;
อนฺตลิกฺขจโร อาสึ, ปฺจาภิฺาสุ ปารคู.
ตทาปาหํ อสมสมํ, สสงฺฆํ สปริชฺชนํ;
อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา, จนฺทเนนาภิปูชยึ.
โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ, นารโท โลกนายโก;
‘‘อปริเมยฺยิโต ¶ กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ ¶ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย หาเสตฺว มานสํ;
อธิฏฺหึ วตํ อุคฺคํ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ ธฺวตี นาม, สุเทโว นาม ขตฺติโย;
อโนมา นาม ชนิกา, นารทสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
ชิโต วิชิตาภิราโม, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
วิชิตเสนา นาม นารี, นนฺทุตฺตโร นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, ปทสา คมเนน นิกฺขมิ;
สตฺตาหํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม [โลกนายโก (สี. ก.)].
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, นารโท โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, ธนฺจุยฺยานมุตฺตเม.
ภทฺทสาโล ชิตมิตฺโต, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
วาเสฏฺโ นามุปฏฺาโก, นารทสฺส มเหสิโน.
อุตฺตรา ผคฺคุนี เจว, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, มหาโสโณติ วุจฺจติ.
อุคฺครินฺโท วสโภ จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
อินฺทาวรี จ วณฺฑี [อุนฺที (สี.), คณฺฑี (สฺยา. กํ.)] จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺาสีติรตนานิ ¶ , อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, ทสสหสฺสี วิโรจติ.
ตสฺส พฺยามปฺปภา กายา, นิทฺธาวติ ทิโสทิสํ;
นิรนฺตรํ ทิวารตฺตึ, โยชนํ ผรเต สทา.
น เกจิ เตน สมเยน, สมนฺตา โยชเน ชนา;
อุกฺกาปทีเป อุชฺชาเลนฺติ, พุทฺธรํสีหิ โอตฺถฏา.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ยถา อุฬูหิ คคนํ, วิจิตฺตํ อุปโสภติ;
ตเถว สาสนํ ตสฺส, อรหนฺเตหิ โสภติ.
สํสารโสตํ ตรณาย, เสสเก ปฏิปนฺนเก;
ธมฺมเสตุํ ¶ ทฬฺหํ กตฺวา, นิพฺพุโต โส นราสโภ.
โสปิ พุทฺโธ อสมสโม, เตปิ ขีณาสวา อตุลเตชา;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
นารโท ชินวสโภ, นิพฺพุโต สุทสฺสเน ปุเร;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, จตุโยชนมุคฺคโตติ.
นารทสฺส ภควโต วํโส นวโม.
๑๒. ปทุมุตฺตรพุทฺธวํโส
นารทสฺส ¶ ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, อกฺโขโภ สาครูปโม.
มณฺฑกปฺโปว โส อาสิ, ยมฺหิ พุทฺโธ อชายถ;
อุสฺสนฺนกุสลา ชนตา, ตมฺหิ กปฺเป อชายถ.
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต, ปเม ธมฺมเทสเน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.
ตโต ปรมฺปิ วสฺสนฺเต, ตปฺปยนฺเต จ ปาณิเน;
สตฺตตึสสตสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยมฺหิ ¶ กาเล มหาวีโร, อานนฺทํ อุปสงฺกมิ;
ปิตุสนฺติกํ อุปคนฺตฺวา, อาหนี อมตทุนฺทุภึ.
อาหเต อมตเภริมฺหิ, วสฺสนฺเต ธมฺมวุฏฺิยา;
ปฺาสสตสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
โอวาทโก ¶ วิฺาปโก, ตารโก สพฺพปาณินํ;
เทสนากุสโล พุทฺโธ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
ยทา พุทฺโธ อสมสโม, วสิ เวภารปพฺพเต;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
ปุน จาริกํ ปกฺกนฺเต, คามนิคมรฏฺโต;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, ชฏิโล นาม รฏฺิโก;
สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ, สภตฺตํ ทุสฺสมทาสหํ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, อุตฺตรึ วตมธิฏฺหึ;
อกาสึ อุคฺคทฬฺหํ ธิตึ, ทสปารมิปูริยา.
พฺยาหตา ติตฺถิยา สพฺเพ, วิมนา ทุมฺมนา ตทา;
น เตสํ เกจิ ปริจรนฺติ, รฏฺโต นิจฺฉุภนฺติ เต.
สพฺเพ ¶ ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, อุปคจฺฉุํ พุทฺธสนฺติเก;
ตุวํ นาโถ มหาวีร, สรณํ โหหิ จกฺขุม.
อนุกมฺปโก การุณิโก, หิเตสี สพฺพปาณินํ;
สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ, ปฺจสีเล ปติฏฺปิ.
เอวํ นิรากุลํ อาสิ, สฺุตํ ติตฺถิเยหิ ตํ;
วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ, วสีภูเตหิ ตาทิหิ.
นครํ ¶ หํสวตี นาม, อานนฺโท นาม ขตฺติโย;
สุชาตา นาม ชนิกา, ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
นรวาหโน ยโส วสวตฺตี [นาริวาหโน ยสวตี (สฺยา. กํ.)], ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
วสุทตฺตา นาม นารี, อุตฺตโม นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, ปาสาเทนาภินิกฺขมิ;
สตฺตาหํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, ปทุมุตฺตโร วินายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิถิลุยฺยานมุตฺตเม.
เทวโล จ สุชาโต จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สุมโน นามุปฏฺาโก, ปทุมุตฺตรสฺส มเหสิโน.
อมิตา จ อสมา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, สลโลติ ปวุจฺจติ.
วิติณฺโณ เจว [อมิโต เจว (สฺยา.)] ติสฺโส จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
หฏฺา เจว วิจิตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺปณฺณาสรตนํ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ.
กุฏฺฏา ¶ กวาฏา ภิตฺตี จ, รุกฺขา นคสิลุจฺจยา;
น ตสฺสาวรณํ อตฺถิ, สมนฺตา ทฺวาทสโยชเน.
วสฺสสตสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
สนฺตาเรตฺวา พหุชนํ, ฉินฺทิตฺวา สพฺพสํสยํ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว นิพฺพุโต โส สสาวโก.
ปทุมุตฺตโร ชิโน พุทฺโธ, นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, ทฺวาทสุพฺเพธโยชโนติ.
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต วํโส ทสโม.
๑๓. สุเมธพุทฺธวํโส
ปทุมุตฺตรสฺส ¶ ¶ ¶ อปเรน, สุเมโธ นาม นายโก;
ทุราสโท อุคฺคเตโช, สพฺพโลกุตฺตโม มุนิ.
ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;
หิเตสี สพฺพสตฺตานํ, พหู โมเจสิ พนฺธนา.
ยทา พุทฺโธ ปาปุณิตฺวา, เกวลํ โพธิมุตฺตมํ;
สุทสฺสนมฺหิ นคเร, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
ตสฺสาปิ อภิสมยา ตีณิ, อเหสุํ ธมฺมเทสเน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ กุมฺภกณฺณํ, ยกฺขํ โส ทมยี ชิโน;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ อมิตยโส, จตุสจฺจํ ปกาสยิ;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, สุเมธสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
สุทสฺสนํ ¶ นาม นครํ, อุปคฺฉิ ชิโน ยทา;
ตทา ขีณาสวา ภิกฺขู, สมึสุ สตโกฏิโย.
ปุนาปรํ เทวกูเฏ, ภิกฺขูนํ กถินตฺถเต;
ตทา นวุติโกฏีนํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
ปุนาปรํ ¶ ทสพโล, ยทา จรติ จาริกํ;
ตทา อสีติโกฏีนํ, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, อุตฺตโร นาม มาณโว;
อสีติโกฏิโย มยฺหํ, ฆเร สนฺนิจิตํ ธนํ.
เกวลํ สพฺพํ ทตฺวาน, สสงฺเฆ โลกนายเก;
สรณํ ตสฺสุปคฺฉึ, ปพฺพชฺชฺจาภิโรจยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, กโรนฺโต อนุโมทนํ;
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
สุตฺตนฺตํ วินยฺจาปิ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน, โสภยึ ชินสาสนํ.
ตตฺถปฺปมตฺโต ¶ ¶ วิหรนฺโต, นิสชฺชฏฺานจงฺกเม;
อภิฺาสุ ปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกมคฺฉหํ.
สุทสฺสนํ นาม นครํ, สุทตฺโต นาม ขตฺติโย;
สุทตฺตา นาม ชนิกา, สุเมธสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สุจนฺทกฺจนสิริวฑฺฒา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติโสฬสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุมนา นาม สา นารี, ปุนพฺพสุ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนกํ อฑฺฒมาสํ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, สุเมโธ โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, สุทสฺสนุยฺยานมุตฺตเม.
สรโณ ¶ สพฺพกาโม จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สาคโร นามุปฏฺาโก, สุเมธสฺส มเหสิโน.
รามา เจว สุรามา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, มหานีโปติ วุจฺจติ.
อุรุเวลา ยสวา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
ยโสธรา สิริมา จ [ยสา นาม สิริมา จ (สฺยา. กํ.)], อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺาสีติรตนานิ, อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
โอภาเสติ ทิสา สพฺพา, จนฺโท ตารคเณ ยถา.
จกฺกวตฺติมณี ¶ นาม, ยถา ตปติ โยชนํ;
ตเถว ตสฺส รตนํ, สมนฺตา ผรติ โยชนํ.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
เตวิชฺชฉฬภิฺเหิ, พลปฺปตฺเตหิ ตาทิหิ;
สมากุลมิทํ อาสิ, อรหนฺเตหิ สาธุหิ.
เตปิ สพฺเพ อมิตยสา, วิปฺปมุตฺตา นิรูปธี;
าณาโลกํ ทสฺสยิตฺวา, นิพฺพุตา เต มหายสา.
สุเมโธ ชินวโร พุทฺโธ, เมธารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
สุเมธสฺส ภควโต วํโส เอกาทสโม.
๑๔. สุชาตพุทฺธวํโส
ตตฺเถว ¶ มณฺฑกปฺปมฺหิ, สุชาโต นาม นายโก;
สีหหนุสภกฺขนฺโธ, อปฺปเมยฺโย ทุราสโท.
จนฺโทว วิมโล สุทฺโธ, สตรํสีว ปตาปวา;
เอวํ โสภติ สมฺพุทฺโธ, ชลนฺโต สิริยา สทา.
ปาปุณิตฺวาน ¶ สมฺพุทฺโธ, เกวลํ โพธิมุตฺตมํ;
สุมงฺคลมฺหิ นคเร, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
เทเสนฺเต ¶ [เทเสนฺโต (สฺยา. กํ.)] ปวรํ ธมฺมํ, สุชาเต โลกนายเก [สุชาโต โลกนายโก (สฺยา. กํ.)];
อสีติโกฏี อภิสมึสุ, ปเม ธมฺมเทสเน.
ยทา สุชาโต อมิตยโส, เทเว วสฺสํ อุปาคมิ;
สตฺตตึสสตสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยทา สุชาโต อสมสโม, อุปคจฺฉิ ปิตุสนฺติกํ;
สฏฺิสตสหสฺสานํ [สตฺตตึสสหสฺสานํ (สี.)], ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, สุชาตสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อภิฺาพลปฺปตฺตานํ ¶ , อปฺปตฺตานํ ภวาภเว;
สฏฺิสตสหสฺสานิ, ปมํ สนฺนิปตึสุ เต.
ปุนาปรํ สนฺนิปาเต, ติทิโวโรหเณ ชิเน;
ปฺาสสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
อุปสงฺกมนฺโต นราสภํ, ตสฺส โย อคฺคสาวโก;
จตูหิ สตสหสฺเสหิ, สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิ.
อหํ เตน สมเยน, จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร;
อนฺตลิกฺขจโร อาสึ, จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
โลเก อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
อุปคนฺตฺวาน วนฺทึ โส, สุชาตํ โลกนายกํ.
จตุทีเป มหารชฺชํ, รตเน สตฺต อุตฺตเม;
พุทฺเธ นิยฺยาทยิตฺวาน, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
อารามิกา ชนปเท, อุฏฺานํ ปฏิปิณฺฑิย;
อุปเนนฺติ ¶ ภิกฺขุสงฺฆสฺส, ปจฺจยํ สยนาสนํ.
โสปิ มํ พุทฺโธ [ตทา (สฺยา. กํ.)] พฺยากาสิ, ทสสหสฺสิมฺหิ อิสฺสโร;
‘‘ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ;
อธิฏฺหึ วตํ อุคฺคํ, ทสปารมิปูริยา.
สุตฺตนฺตํ ¶ วินยฺจาปิ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน, โสภยึ ชินสาสนํ.
ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต, พฺรหฺมํ ภาเวตฺว ภาวนํ;
อภิฺาปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกมคฺฉหํ.
สุมงฺคลํ นาม นครํ, อุคฺคโต นาม ขตฺติโย;
มาตา ปภาวตี นาม, สุชาตสฺส มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สิรี อุปสิรี นนฺโท, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตวีสติสหสฺสานิ ¶ , นาริโย สมลงฺกตา;
สิรินนฺทา นาม นารี, อุปเสโน นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, อสฺสยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนนวมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, สุชาโต โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, สุมงฺคลุยฺยานมุตฺตเม.
สุทสฺสโน สุเทโว จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
นารโท นามุปฏฺาโก, สุชาตสฺส มเหสิโน.
นาคา จ นาคสมาลา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, มหาเวฬูติ วุจฺจติ.
โส จ รุกฺโข ฆนกฺขนฺโธ [ฆนรุจิโร (สี. ก.)], อจฺฉิทฺโท โหติ ปตฺติโก;
อุชุ วํโส พฺรหา โหติ, ทสฺสนีโย มโนรโม.
เอกกฺขนฺโธ ปวฑฺฒิตฺวา, ตโต สาขา ปภิชฺชติ;
ยถา สุพทฺโธ โมรหตฺโถ, เอวํ โสภติ โส ทุโม.
น ตสฺส กณฺฏกา โหนฺติ, นาปิ ฉิทฺทํ มหา อหุ;
วิตฺถิณฺณสาโข อวิรโล, สนฺทจฺฉาโย มโนรโม.
สุทตฺโต เจว จิตฺโต จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สุภทฺทา จ ปทุมา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
ปฺาสรตโน ¶ อาสิ, อุจฺจตฺตเนน โส ชิโน;
สพฺพาการวรูเปโต, สพฺพคุณมุปาคโต.
ตสฺส ปภา อสมสมา, นิทฺธาวติ สมนฺตโต;
อปฺปมาโณ อตุลิโย, โอปมฺเมหิ อนูปโม.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ยถาปิ สาคเร อูมี, คคเน ตารกา ยถา;
เอวํ ตทา ปาวจนํ, อรหนฺเตหิ จิตฺติตํ [จิตฺตกํ (สฺยา. กํ.)].
โส ¶ ¶ จ พุทฺโธ อสมสโม, คุณานิ จ ตานิ อตุลิยานิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
สุชาโต ชินวโร พุทฺโธ, สิลารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถว ตสฺส เจติโย [ตตฺเถว เจติโย สตฺถุ (สฺยา. กํ.)], ตีณิคาวุตมุคฺคโตติ.
สุชาตสฺส ภควโต วํโส ทฺวาทสโม.
๑๕. ปิยทสฺสีพุทฺธวํโส
สุชาตสฺส อปเรน, สยมฺภู โลกนายโก;
ทุราสโท อสมสโม, ปิยทสฺสี มหายโส.
โสปิ ¶ พุทฺโธ อมิตยโส, อาทิจฺโจว วิโรจติ;
สพฺพํ ตมํ นิหนฺตฺวาน, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส, อเหสุํ อภิสมยา ตโย;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
สุทสฺสโน เทวราชา, มิจฺฉาทิฏฺิมโรจยิ;
ตสฺส ทิฏฺึ วิโนเทนฺโต, สตฺถา ธมฺมมเทสยิ.
ชนสนฺนิปาโต อตุโล, มหาสนฺนิปตี ตทา;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยทา โทณมุขํ หตฺถึ, วิเนสิ นรสารถิ;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ตสฺสาปิ ปิยทสฺสิโน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม.
ตโต ¶ ปรํ นวุติโกฏี, สมึสุ เอกโต มุนี;
ตติเย สนฺนิปาตมฺหิ, อสีติโกฏิโย อหู.
อหํ เตน สมเยน, กสฺสโป นาม พฺราหฺมโณ [มานโว (สฺยา. กํ.)];
อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู.
ตสฺส ¶ ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปสาทํ ชนยึ อหํ;
โกฏิสตสหสฺเสหิ, สงฺฆารามํ อมาปยึ.
ตสฺส ทตฺวาน อารามํ, หฏฺโ สํวิคฺคมานโส;
สรเณ ปฺจ สีเล จ [สรณํ ปฺจสีลฺจ (สี.)], ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิยึ.
โสปิ ¶ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
สุธฺํ นาม นครํ, สุทตฺโต นาม ขตฺติโย;
จนฺทา นามาสิ ชนิกา, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
นววสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สุนิมฺมลวิมลคิริคุหา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตตฺตึสสหสฺสานิ จ, นาริโย สมลงฺกตา;
วิมลา นาม นารี จ, กฺจนาเวโฬ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต ¶ จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
ฉมาสํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ปิยทสฺสี มหามุนิ;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, อุสภุยฺยาเน มโนรเม.
ปาลิโต สพฺพทสฺสี จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
โสภิโต นามุปฏฺาโก, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
สุชาตา ธมฺมทินฺนา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, กกุโธติ ปวุจฺจติ.
สนฺธโก ธมฺมโก เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
วิสาขา ธมฺมทินฺนา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โสปิ ¶ ¶ พุทฺโธ อมิตยโส, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ;
อสีติหตฺถมุพฺเพโธ, สาลราชาว ทิสฺสติ.
อคฺคิจนฺทสูริยานํ, นตฺถิ ตาทิสิกา ปภา;
ยถา อหุ ปภา ตสฺส, อสมสฺส มเหสิโน.
ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส, อายุ ตาวตกํ อหุ;
นวุติวสฺสสหสฺสานิ, โลเก อฏฺาสิ จกฺขุมา.
โสปิ พุทฺโธ อสมสโม, ยุคานิปิ ตานิ อตุลิยานิ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
ปิยทสฺสี มุนิวโร, อสฺสตฺถารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, ตีณิโยชนมุคฺคโตติ.
ปิยทสฺสิสฺส ภควโต วํโส เตรสโม.
๑๖. อตฺถทสฺสีพุทฺธวํโส
ตตฺเถว ¶ ¶ มณฺฑกปฺปมฺหิ, อตฺถทสฺสี มหายโส;
มหาตมํ นิหนฺตฺวาน, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ;
อมเตน ตปฺปยี โลกํ, ทสสหสฺสิสเทวกํ.
ตสฺสาปิ โลกนาถสฺส, อเหสุํ อภิสมยา ตโย;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ยทา พุทฺโธ อตฺถทสฺสี, จรเต เทวจาริกํ;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ ยทา พุทฺโธ, เทเสสิ ปิตุสนฺติเก;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ตสฺสาปิ จ มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อฏฺนวุติสหสฺสานํ ¶ , ปโม อาสิ สมาคโม;
อฏฺาสีติสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
อฏฺสตฺตติสตสหสฺสานํ ¶ , ตติโย อาสิ สมาคโม;
อนุปาทา วิมุตฺตานํ, วิมลานํ มเหสินํ.
อหํ เตน สมเยน, ชฏิโล อุคฺคตาปโน;
สุสีโม นาม นาเมน, มหิยา เสฏฺสมฺมโต.
ทิพฺพํ ¶ มนฺทารวํ ปุปฺผํ, ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
เทวโลกาหริตฺวาน, สมฺพุทฺธมภิปูชยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, อตฺถทสฺสี มหามุนิ;
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, หฏฺโ [ตุฏฺโ (สฺยา. กํ.)] สํวิคฺคมานโส;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
โสภณํ นาม นครํ, สาคโร นาม ขตฺติโย;
สุทสฺสนา นาม ชนิกา, อตฺถทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
อมรคิริ สุคิริ วาหนา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
เตตฺตึสฺจ ¶ สหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
วิสาขา นาม นารี จ, เสโล นามาสิ อตฺรโช.
นิมิตฺเต ¶ จตุโร ทิสฺวา, อสฺสยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, อตฺถทสฺสี มหายโส;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, อโนมุยฺยาเน นราสโภ.
สนฺโต จ อุปสนฺโต จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อภโย นามุปฏฺาโก, อตฺถทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, จมฺปโกติ ปวุจฺจติ.
นกุโล จ นิสโภ จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
มกิลา จ สุนนฺทา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โสปิ ¶ ¶ พุทฺโธ อสมสโม, อสีติหตฺถมุคฺคโต;
โสภเต สาลราชาว, อุฬุราชาว ปูริโต.
ตสฺส ปากติกา รํสี, อเนกสตโกฏิโย;
อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา, ผรนฺติ โยชนํ สทา.
โสปิ พุทฺโธ นราสโภ, สพฺพสตฺตุตฺตโม มุนิ;
วสฺสสตสหสฺสานิ, โลเก อฏฺาสิ จกฺขุมา.
อตุลํ ทสฺเสตฺวา โอภาสํ, วิโรเจตฺวา สเทวเก [อตุลํ ทสฺสยิตฺวาน, โอภาเสตฺวา สเทวเก (สี. ก.)];
โสปิ อนิจฺจตํ ปตฺโต, ยถคฺคุปาทานสงฺขยา.
อตฺถทสฺสี ¶ ชินวโร, อโนมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต วํโส จุทฺทสโม.
๑๗. ธมฺมทสฺสีพุทฺธวํโส
ตตฺเถว ¶ มณฺฑกปฺปมฺหิ, ธมฺมทสฺสี มหายโส;
ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา, อติโรจติ สเทวเก.
ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ยทา พุทฺโธ ธมฺมทสฺสี, วิเนสิ สฺชยํ อิสึ;
ตทา นวุติโกฏีนํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยทา สกฺโก อุปาคฺฉิ, สปริโส วินายกํ;
ตทา อสีติโกฏีนํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส, สนฺนิปาตา ตโย อหุํ [อาสุํ (สี. สฺยา.)];
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
ยทา พุทฺโธ ธมฺมทสฺสี, สรเณ วสฺสํ อุปาคมิ;
ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ [โกฏิสหสฺสานํ (สี. สฺยา. กํ.)], ปโม อาสิ สมาคโม.
ปุนาปรํ ¶ ยทา พุทฺโธ, เทวโต เอติ มานุสํ;
ตทาปิ สตโกฏีนํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
ปุนาปรํ ¶ ¶ ยทา พุทฺโธ, ปกาเสสิ ธุเต คุเณ;
ตทา อสีติโกฏีนํ, ตติโย อาสิ สมาคโม.
อหํ เตน สมเยน, สกฺโก อาสึ ปุรินฺทโท;
ทิพฺเพน คนฺธมาเลน, ตุริเยนาภิปูชยึ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, เทวมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘อฏฺารเส กปฺปสเต, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
สรณํ นาม นครํ, สรโณ นาม ขตฺติโย;
สุนนฺทา นาม ชนิกา, ธมฺมทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
อฏฺวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
อรโช วิรโช สุทสฺสโน, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ [จตฺตาลีสสหสฺสานิ (สฺยา. กํ.)], นาริโย สมลงฺกตา;
วิจิโกฬิ นาม นารี, อตฺรโช ปฺุวฑฺฒโน.
นิมิตฺเต ¶ จตุโร ทิสฺวา, ปาสาเทนาภินิกฺขมิ;
สตฺตาหํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ธมฺมทสฺสี นราสโภ;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
ปทุโม ผุสฺสเทโว จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สุเนตฺโต [สุทตฺโต (สฺยา. กํ.)] นามุปฏฺาโก, ธมฺมทสฺสิสฺส สตฺถุโน.
เขมา จ สจฺจนามา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, พิมฺพิชาโลติ วุจฺจติ.
สุภทฺโท กฏิสฺสโห เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สาฬิยา [สาลิสา (สฺยา. กํ.)] จ กฬิยา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โสปิ ¶ พุทฺโธ อสมสโม, อสีติหตฺถมุคฺคโต;
อติโรจติ เตเชน, ทสสหสฺสิมฺหิ ธาตุยา.
สุผุลฺโล ¶ สาลราชาว, วิชฺชูว คคเน ยถา;
มชฺฌนฺหิเกว สูริโย, เอวํ โส อุปโสภถ.
ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส, สมกํ อาสิ ชีวิตํ;
วสฺสสตสหสฺสานิ, โลเก อฏฺาสิ จกฺขุมา.
โอภาสํ ¶ ทสฺสยิตฺวาน, วิมลํ กตฺวาน สาสนํ;
จวิ จนฺโทว คคเน, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
ธมฺมทสฺสี มหาวีโร, สาลารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, ตีณิโยชนมุคฺคโตติ.
ธมฺมทสฺสิสฺส ภควโต วํโส ปนฺนรสโม.
๑๘. สิทฺธตฺถพุทฺธวํโส
ธมฺมทสฺสิสฺส ¶ อปเรน, สิทฺธตฺโถ นาม นายโก;
นิหนิตฺวา ตมํ สพฺพํ, สูริโย อพฺภุคฺคโต ยถา.
โสปิ ปตฺวาน สมฺโพธึ, สนฺตาเรนฺโต สเทวกํ;
อภิวสฺสิ ธมฺมเมเฆน, นิพฺพาเปนฺโต สเทวกํ.
ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส, อเหสุํ อภิสมยา ตโย;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ ภีมรเถ [หิมรฏฺเ (ก.)], ยทา อาหนิ ทุนฺทุภึ;
ตทา นวุติโกฏีนํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยทา พุทฺโธ ธมฺมํ เทเสสิ, เวภาเร โส ปุรุตฺตเม;
ตทา นวุติโกฏีนํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ตสฺมิมฺปิ ทฺวิปทุตฺตเม;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
โกฏิสตานํ ¶ ¶ นวุตีนํ [นวุติยา (สฺยา. กํ.)], อสีติยาปิ จ โกฏินํ;
เอเต อาสุํ ตโย านา, วิมลานํ สมาคเม.
อหํ ¶ เตน สมเยน, มงฺคโล นาม ตาปโส;
อุคฺคเตโช ทุปฺปสโห, อภิฺาพลสมาหิโต.
ชมฺพุโต ผลมาเนตฺวา [ผลมาหตฺวา (สี. สฺยา.)] สิทฺธตฺถสฺส อทาสหํ;
ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, อิทํ วจนมพฺรวิ.
‘‘ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ, ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ;
จตุนฺนวุติโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
เวภารํ นาม นครํ, อุเทโน นาม ขตฺติโย;
สุผสฺสา นาม ชนิกา, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน.
ทสวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
โกกาสุปฺปลโกกนทา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติโสฬสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
โสมนสฺสา นาม สา นารี, อนุปโม นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, สิวิกายาภินิกฺขมิ;
อนูนทสมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, สิทฺธตฺโถ โลกนายโก;
วตฺติ ¶ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
สมฺพโล จ สุมิตฺโต จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
เรวโต นามุปฏฺาโก, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน.
สีวลา จ สุรามา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, กณิกาโรติ วุจฺจติ.
สุปฺปิโย จ สมุทฺโท จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
รมฺมา เจว สุรมฺมา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โส ¶ พุทฺโธ สฏฺิรตนํ, อโหสิ นภมุคฺคโต;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, ทสสหสฺสี วิโรจติ.
โสปิ พุทฺโธ อสมสโม, อตุโล อปฺปฏิปุคฺคโล;
วสฺสสตสหสฺสานิ, โลเก อฏฺาสิ จกฺขุมา.
วิปุลํ ¶ ปภํ ทสฺสยิตฺวา, ปุปฺผาเปตฺวาน สาวเก;
วิลาเสตฺวา สมาปตฺยา, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
สิทฺธตฺโถ ¶ มุนิวโร พุทฺโธ, อโนมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, จตุโยชนมุคฺคโตติ.
สิทฺธตฺถสฺส ภควโต วํโส โสฬสโม.
๑๙. ติสฺสพุทฺธวํโส
สิทฺธตฺถสฺส อปเรน, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล;
อนนฺตเตโช อมิตยโส, ติสฺโส โลกคฺคนายโก.
ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา, โอภาเสตฺวา สเทวกํ;
อนุกมฺปโก มหาวีโร, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
ตสฺสาปิ อตุลา อิทฺธิ, อตุลํ สีลํ สมาธิ จ;
สพฺพตฺถ ปารมึ คนฺตฺวา, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ.
โส พุทฺโธ ทสสหสฺสิมฺหิ, วิฺาเปสิ คิรํ สุจึ;
โกฏิสตานิ อภิสมึสุ, ปเม ธมฺมเทสเน.
ทุติโย นวุติโกฏีนํ, ตติโย สฏฺิโกฏิโย;
พนฺธนาโต ปโมเจสิ, สตฺเต [สมฺปตฺเต (ก.)] นรมรู ตทา.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ติสฺเส โลกคฺคนายเก;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
ขีณาสวสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
นวุติสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
อสีติสตสหสฺสานํ ¶ ¶ ¶ , ตติโย อาสิ สมาคโม;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, ปุปฺผิตานํ วิมุตฺติยา.
อหํ เตน สมเยน, สุชาโต นาม ขตฺติโย;
มหาโภคํ ฉฑฺฑยิตฺวา, ปพฺพชึ อิสิปพฺพชํ.
มยิ ¶ ปพฺพชิเต สนฺเต, อุปฺปชฺชิ โลกนายโก;
พุทฺโธติ สทฺทํ สุตฺวาน, ปีติ เม อุปปชฺชถ.
ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ, ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, ธุนมาโน อุปาคมึ.
จตุวณฺณปริวุตํ, ติสฺสํ โลกคฺคนายกํ;
ตมหํ ปุปฺผํ คเหตฺวา, มตฺถเก ธารยึ ชินํ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, ชนมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ¶ ปทหิตฺวาน…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
เขมกํ นาม นครํ, ชนสนฺโธ นาม ขตฺติโย;
ปทุมา นาม ชนิกา, ติสฺสสฺส จ มเหสิโน.
สตฺตวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
คุหาเสล นาริสย นิสภา [กุมุโท นาฬิโย ปทุโม (ก.)], ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
สมตึสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุภทฺทานามิกา นารี, อานนฺโท นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, อสฺสยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ติสฺโส โลกคฺคนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, ยสวติยมุตฺตเม.
พฺรหฺมเทโว อุทโย จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สมงฺโค นามุปฏฺาโก, ติสฺสสฺส จ มเหสิโน.
ผุสฺสา ¶ เจว สุทตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสโนติ ปวุจฺจติ.
สมฺพโล จ สิริมา เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
กิสาโคตมี อุปเสนา, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
โส ¶ พุทฺโธ สฏฺิรตโน, อหุ อุจฺจตฺตเน ชิโน;
อนูปโม อสทิโส, หิมวา วิย ทิสฺสติ.
ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส, อายุ อาสิ อนุตฺตโร;
วสฺสสตสหสฺสานิ, โลเก อฏฺาสิ จกฺขุมา.
อุตฺตมํ ¶ ปวรํ เสฏฺํ, อนุโภตฺวา มหายสํ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
วลาหโกว ¶ อนิเลน, สูริเยน วิย อุสฺสโว;
อนฺธกาโรว ปทีเปน, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
ติสฺโส ชินวโร พุทฺโธ, นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, ตีณิโยชนมุคฺคโตติ.
ติสฺสสฺส ภควโต วํโส สตฺตรสโม.
๒๐. ผุสฺสพุทฺธวํโส
ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ, อหุ สตฺถา อนุตฺตโร;
อนุปโม อสมสโม, ผุสฺโส โลกคฺคนายโก.
โสปิ สพฺพํ ตมํ หนฺตฺวา, วิชเฏตฺวา มหาชฏํ;
สเทวกํ ตปฺปยนฺโต, อภิวสฺสิ อมตมฺพุนา.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต, ผุสฺเส นกฺขตฺตมงฺคเล;
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
นวุติสตสหสฺสานํ ¶ , ทุติยาภิสมโย อหุ;
อสีติสตสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, ผุสฺสสฺสาปิ มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
สฏฺิสตสหสฺสานํ ¶ , ปโม อาสิ สมาคโม;
ปฺาสสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
จตฺตารีสสตสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
อนุปาทา วิมุตฺตานํ, โวจฺฉินฺนปฏิสนฺธินํ.
อหํ เตน สมเยน, วิชิตาวี นาม ขตฺติโย;
ฉฑฺฑยิตฺวา มหารชฺชํ, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
โสปิ ¶ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, ผุสฺโส โลกคฺคนายโก;
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
สุตฺตนฺตํ ¶ วินยฺจาปิ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวา, โสภยึ ชินสาสนํ.
ตตฺถปฺปมตฺโต ¶ วิหรนฺโต, พฺรหฺมํ ภาเวตฺว ภาวนํ;
อภิฺาสุ ปารมึ คนฺตฺวา, พฺรหฺมโลกมคฺฉหํ.
กาสิกํ นาม นครํ, ชยเสโน นาม ขตฺติโย;
สิริมา นาม ชนิกา, ผุสฺสสฺสาปิ มเหสิโน.
นววสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
ครุฬปกฺข หํส สุวณฺณภารา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ตึสอิตฺถิสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
กิสาโคตมี นาม นารี, อนูปโม นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
ฉมาสํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, ผุสฺโส โลกคฺคนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
สุรกฺขิโต ธมฺมเสโน, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สภิโย นามุปฏฺาโก, ผุสฺสสฺสาปิ มเหสิโน.
จาลา ¶ จ อุปจาลา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อามณฺโฑติ ปวุจฺจติ.
ธนฺจโย วิสาโข จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
ปทุมา เจว นาคา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อฏฺปณฺณาสรตนํ ¶ , โสปิ อจฺจุคฺคโต มุนิ;
โสภเต สตรํสีว, อุฬุราชาว ปูริโต.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ วิชฺชติ ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
โอวทิตฺวา ¶ พหู สตฺเต, สนฺตาเรตฺวา พหู ชเน;
โสปิ สตฺถา อตุลยโส, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
ผุสฺโส ชินวโร สตฺถา, เสนารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
ผุสฺสสฺส ภควโต วํโส อฏฺารสโม.
๒๑. วิปสฺสีพุทฺธวํโส
ผุสฺสสฺส ¶ จ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
วิปสฺสี นาม นาเมน, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา.
อวิชฺชํ สพฺพํ ปทาเลตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ;
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุํ, ปกฺกามิ พนฺธุมตีปุรํ.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา, อุโภ โพเธสิ นายโก;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปุนาปรํ อมิตยโส, ตตฺถ สจฺจํ ปกาสยิ;
จตุราสีติสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
จตุราสีติสหสฺสานิ ¶ , สมฺพุทฺธํ อนุปพฺพชุํ;
เตสมารามปตฺตานํ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา.
สพฺพากาเรน ¶ ภาสโต, สุตฺวา อุปนิสาทิโน [อุปนิสฺสา ชิโน (สฺยา. กํ.)];
เตปิ ธมฺมวรํ คนฺตฺวา, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อฏฺสฏฺิสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
ภิกฺขุสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
ตตฺถ ภิกฺขุคณมชฺเฌ, สมฺพุทฺโธ อติโรจติ.
อหํ ¶ เตน สมเยน, นาคราชา มหิทฺธิโก;
อตุโล นาม นาเมน, ปฺุวนฺโต ชุตินฺธโร.
เนกานํ นาคโกฏีนํ, ปริวาเรตฺวานหํ ตทา;
วชฺชนฺโต ทิพฺพตุริเยหิ, โลกเชฏฺํ อุปาคมึ.
อุปสงฺกมิตฺวา สมฺพุทฺธํ, วิปสฺสึ โลกนายกํ;
มณิมุตฺตรตนขจิตํ, สพฺพาภรณวิภูสิตํ;
นิมนฺเตตฺวา ธมฺมราชสฺส, สุวณฺณปีมทาสหํ.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ ¶ กปิลวฺหยา รมฺมา, นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
‘‘อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ ¶ , นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห, เนรฺชรมุเปหิติ.
‘‘เนรฺชราย ตีรมฺหิ, ปายาสํ อท โส ชิโน;
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน, โพธิมูลมุเปหิติ.
‘‘ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา, โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร;
อสฺสตฺถมูเล สมฺโพธึ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.
‘‘อนาสวา ¶ วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โกลิโต อุปติสฺโส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, อุปฏฺิสฺสติมํ ชินํ.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
‘‘จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺกา;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺิกา;
อายุ วสฺสสตํ ตสฺส, โคตมสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘อิทํ ¶ ¶ สุตฺวาน วจนํ…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ พนฺธุมตี นาม, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;
มาตา พนฺธุมตี นาม, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
อฏฺวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
นนฺโท สุนนฺโท สิริมา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุทสฺสนา นาม สา นารี, สมวตฺตกฺขนฺโธ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, วิปสฺสี โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
ขณฺโฑ จ ติสฺสนาโม จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อโสโก นามุปฏฺาโก, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน.
จนฺทา จ จนฺทมิตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, ปาฏลีติ ปวุจฺจติ.
ปุนพฺพสุมิตฺโต นาโค จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สิริมา อุตฺตรา เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อสีติหตฺถมุพฺเพโธ ¶ , วิปสฺสี โลกนายโก;
ปภา นิทฺธาวติ ตสฺส, สมนฺตา สตฺตโยชเน.
อสีติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
พหุเทวมนุสฺสานํ, พนฺธนา ปริโมจยิ;
มคฺคามคฺคฺจ อาจิกฺขิ, อวเสสปุถุชฺชเน.
อาโลกํ ¶ ทสฺสยิตฺวาน, เทเสตฺวา อมตํ ปทํ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
อิทฺธิวรํ ปฺุวรํ, ลกฺขณฺจ กุสุมิตํ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
วิปสฺสี ¶ ชินวโร พุทฺโธ, สุมิตฺตารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, สตฺตโยชนมุสฺสิโตติ.
วิปสฺสิสฺส ภควโต วํโส เอกูนวีสติโม.
๒๒. สิขีพุทฺธวํโส
วิปสฺสิสฺส ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
สิขิวฺหโย อาสิ ชิโน, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
มารเสนํ ปมทฺทิตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ;
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, อนุกมฺปาย ปาณินํ.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต, สิขิมฺหิ ชินปุงฺคเว [มุนิปุงฺคเว (สี.)];
โกฏิสตสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
อปรมฺปิ ธมฺมํ เทเสนฺเต, คณเสฏฺเ นรุตฺตเม;
นวุติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยมกปาฏิหาริยฺจ [ยมกํ ปาฏิหีรฺจ (สี.)], ทสฺสยนฺเต สเทวเก;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สนฺนิปาตา ¶ ตโย อาสุํ, สิขิสฺสาปิ มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
ภิกฺขุสตสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
อนุปลิตฺโต ปทุมํว, โตยมฺหิ สมฺปวฑฺฒิตํ.
อหํ เตน สมเยน, อรินฺทโม นาม ขตฺติโย;
สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ, อนฺนปาเนน ตปฺปยึ.
พหุํ ¶ ทุสฺสวรํ ทตฺวา, ทุสฺสโกฏึ อนปฺปกํ;
อลงฺกตํ หตฺถิยานํ, สมฺพุทฺธสฺส อทาสหํ.
หตฺถิยานํ ¶ นิมฺมินิตฺวา, กปฺปิยํ อุปนามยึ;
ปูรยึ มานสํ มยฺหํ, นิจฺจํ ทฬฺหมุปฏฺิตํ.
โสปิ ¶ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สิขี โลกคฺคนายโก;
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ อรุณวตี นาม, อรุโณ นาม ขตฺติโย;
ปภาวตี นาม ชนิกา, สิขิสฺสาปิ มเหสิโน.
สตฺตวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
สุจนฺทโก คิริ วสโภ [สุจนฺโท คิริวหโน (สี.)], ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
จตุวีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สพฺพกามา นาม นารี, อตุโล นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
อฏฺมาสํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, สิขี โลกคฺคนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
อภิภู สมฺภโว เจว, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
เขมงฺกโร นามุปฏฺาโก, สิขิสฺสาปิ มเหสิโน.
สขิลา จ ปทุมา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, ปุณฺฑรีโกติ วุจฺจติ.
สิริวฑฺโฒ จ นนฺโท จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
จิตฺตา เจว สุคุตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ, สตฺตติหตฺถมุคฺคโต;
กฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ.
ตสฺสาปิ พฺยามปฺปภา กายา, ทิวารตฺตึ นิรนฺตรํ;
ทิโสทิสํ นิจฺฉรนฺติ, ตีณิโยชนโส ปภา.
สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ ตสฺส มเหสิโน;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ธมฺมเมฆํ ¶ ¶ ปวสฺเสตฺวา, เตมยิตฺวา สเทวเก;
เขมนฺตํ ปาปยิตฺวาน, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
อนุพฺยฺชนสมฺปนฺนํ, ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
สิขี มุนิวโร พุทฺโธ, อสฺสารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, ตีณิโยชนมุคฺคโตติ.
สิขิสฺส ภควโต วํโส วีสติโม.
๒๓. เวสฺสภูพุทฺธวํโส
ตตฺเถว ¶ มณฺฑกปฺปมฺหิ, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล;
เวสฺสภู นาม นาเมน, โลเก อุปฺปชฺชิ นายโก [โส ชิโน (สฺยา. กํ. ก.)].
อาทิตฺตํ ¶ วต ราคคฺคิ, ตณฺหานํ วิชิตํ ตทา;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต, เวสฺสภูโลกนายเก;
อสีติโกฏิสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปกฺกนฺเต จาริกํ รฏฺเ, โลกเชฏฺเ นราสเภ;
สตฺตติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
มหาทิฏฺึ วิโนเทนฺโต, ปาฏิเหรํ กโรติ โส;
สมาคตา นรมรู, ทสสหสฺสี สเทวเก.
มหาอจฺฉริยํ ¶ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
เทวา เจว มนุสฺสา จ, พุชฺฌเร สฏฺิโกฏิโย.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ, ปโม อาสิ สมาคโม;
สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโม.
สฏฺิภิกฺขุสหสฺสานํ ¶ , ตติโย อาสิ สมาคโม;
ชราทิภยภีตานํ, โอรสานํ มเหสิโน.
อหํ เตน สมเยน, สุทสฺสโน นาม ขตฺติโย;
นิมนฺเตตฺวา มหาวีรํ, ทานํ ทตฺวา มหารหํ;
อนฺนปาเนน วตฺเถน, สสงฺฆํ ชิน ปูชยึ.
ตสฺส พุทฺธสฺส อสมสฺส, จกฺกํ วตฺติตมุตฺตมํ;
สุตฺวาน ปณิตํ ธมฺมํ, ปพฺพชฺชมภิโรจยึ.
มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต;
ปพฺพชฺชํ คุณสมฺปนฺนํ, ปพฺพชึ ชินสนฺติเก.
อาจารคุณสมฺปนฺโน, วตฺตสีลสมาหิโต;
สพฺพฺุตํ คเวสนฺโต, รมามิ ชินสาสเน.
สทฺธาปีตึ อุปคนฺตฺวา, พุทฺธํ วนฺทามิ สตฺถรํ;
ปีติ อุปฺปชฺชติ มยฺหํ, โพธิยาเยว การณา.
อนิวตฺตมานสํ ¶ ตฺวา, สมฺพุทฺโธ เอตทพฺรวิ;
‘‘เอกตึเส อิโต กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ ¶ กปิลวฺหยา รมฺมา…เป… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาหํ ¶ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
อโนมํ นาม นครํ, สุปฺปตีโต นาม ขตฺติโย;
มาตา ยสวตี นาม, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน.
ฉ จ วสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
รุจิ สุรุจิ รติวฑฺฒโน, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
อนูนตึสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุจิตฺตา นาม สา นารี, สุปฺปพุทฺโธ นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, สิวิกายาภินิกฺขมิ;
ฉมาสํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, เวสฺสภูโลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, อรุณาราเม นรุตฺตโม.
โสโณ ¶ จ อุตฺตโร เจว, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
อุปสนฺโต นามุปฏฺาโก, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน.
รามา [ทามา (สี.)] เจว สมาลา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, มหาสาโลติ วุจฺจติ.
โสตฺถิโก เจว รมฺโภ จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
โคตมี สิริมา เจว, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
สฏฺิรตนมุพฺเพโธ, เหมยูปสมูปโม;
กายา นิจฺฉรติ รสฺมิ, รตฺตึว ปพฺพเต สิขี.
สฏฺิวสฺสสหสฺสานิ, อายุ ตสฺส มเหสิโน;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ธมฺมํ ¶ วิตฺถาริกํ กตฺวา, วิภชิตฺวา มหาชนํ;
ธมฺมนาวํ เปตฺวาน, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
ทสฺสเนยฺยํ สพฺพชนํ, วิหารํ อิริยาปถํ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
เวสฺสภู ชินวโร สตฺถา, เขมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
เวสฺสภุสฺส ภควโต วํโส เอกวีสติโม.
๒๔. กกุสนฺธพุทฺธวํโส
เวสฺสภุสฺส ¶ ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
กกุสนฺโธ นาม นาเมน, อปฺปเมยฺโย ทุราสโท.
อุคฺฆาเฏตฺวา สพฺพภวํ, จริยาย ปารมึ คโต;
สีโหว ปฺชรํ เภตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต, กกุสนฺเธ โลกนายเก;
จตฺตารีสโกฏิสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ.
อนฺตลิกฺขมฺหิ ¶ อากาเส, ยมกํ กตฺวา วิกุพฺพนํ;
ตึสโกฏิสหสฺสานํ, โพเธสิ เทวมานุเส.
นรเทวสฺส ยกฺขสฺส, จตุสจฺจปฺปกาสเน;
ธมฺมาภิสมโย ตสฺส, คณนาโต อสงฺขิโย.
กกุสนฺธสฺส ภควโต, เอโก อาสิ สมาคโม;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
จตฺตาลีสสหสฺสานํ, ตทา อาสิ สมาคโม;
ทนฺตภูมิมนุปฺปตฺตานํ, อาสวาริคณกฺขยา.
อหํ เตน สมเยน, เขโม นามาสิ ขตฺติโย;
ตถาคเต ชินปุตฺเต, ทานํ ทตฺวา อนปฺปกํ.
ปตฺตฺจ จีวรํ ทตฺวา, อฺชนํ มธุลฏฺิกํ;
อิเมตํ ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปฏิยาเทมิ วรํ วรํ.
โสปิ ¶ ¶ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, กกุสนฺโธ วินายโก;
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
นครํ เขมาวตี นาม, เขโม นามาสหํ ตทา;
สพฺพฺุตํ คเวสนฺโต, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
พฺราหฺมโณ อคฺคิทตฺโต จ, อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา;
วิสาขา นาม ชนิกา, กกุสนฺธสฺส สตฺถุโน.
วสเต ตตฺถ เขเม ปุเร, สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ;
นรานํ ปวรํ เสฏฺํ, ชาติมนฺตํ มหายสํ.
จตุวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
กาม ¶ -กามวณฺณ-กามสุทฺธินามา [สุจิ สุรุจิ รติวทฺธนนามกา (สี.)], ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
สมตึสสหสฺสานิ ¶ , นาริโย สมลงฺกตา;
โรจินี นาม สา นารี, อุตฺตโร นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
อนูนอฏฺมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโน.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, กกุสนฺโธ วินายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
วิธุโร จ สฺชีโว จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
พุทฺธิโช นามุปฏฺาโก, กกุสนฺธสฺส สตฺถุโน.
สามา จ จมฺปานามา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, สิรีโสติ ปวุจฺจติ.
อจฺจุโต จ สุมโน จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
นนฺทา เจว สุนนฺทา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
จตฺตาลีสรตนานิ ¶ , อจฺจุคฺคโต มหามุนิ;
กนกปฺปภา นิจฺฉรติ, สมนฺตา ทสโยชนํ.
จตฺตาลีสวสฺสสหสฺสานิ, อายุ ตสฺส มเหสิโน;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ธมฺมาปณํ ปสาเรตฺวา, นรนารีนํ สเทวเก;
นทิตฺวา ¶ สีหนาทํว, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
อฏฺงฺควจนสมฺปนฺโน, อจฺฉิทฺทานิ นิรนฺตรํ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
กกุสนฺโธ ชินวโร, เขมารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ถูปวโร, คาวุตํ นภมุคฺคโตติ.
กกุสนฺธสฺส ภควโต วํโส ทฺวาวีสติโม.
๒๕. โกณาคมนพุทฺธวํโส
กกุสนฺธสฺส ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
โกณาคมโน นาม ชิโน, โลกเชฏฺโ นราสโภ.
ทสธมฺเม ปูรยิตฺวาน, กนฺตารํ สมติกฺกมิ;
ปวาหิย มลํ สพฺพํ, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
ธมฺมจกฺกํ ¶ ปวตฺเตนฺเต, โกณาคมนนายเก;
ตึสโกฏิสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ปาฏิหีรํ กโรนฺเต จ, ปรวาทปฺปมทฺทเน;
วีสติโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ตโต วิกุพฺพนํ กตฺวา, ชิโน เทวปุรํ คโต;
วสเต ตตฺถ สมฺพุทฺโธ, สิลาย ปณฺฑุกมฺพเล.
ปกรเณ สตฺต เทเสนฺโต, วสฺสํ วสติ โส มุนิ;
ทสโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
ตสฺสาปิ ¶ เทวเทวสฺส, เอโก อาสิ สมาคโม;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
ตึสภิกฺขุสหสฺสานํ ¶ , ตทา อาสิ สมาคโม;
โอฆานมติกฺกนฺตานํ, ภิชฺชิตานฺจ มจฺจุยา.
อหํ เตน สมเยน, ปพฺพโต นาม ขตฺติโย;
มิตฺตามจฺเจหิ สมฺปนฺโน, อนนฺตพลวาหโน.
สมฺพุทฺธทสฺสนํ คนฺตฺวา, สุตฺวา ธมฺมมนุตฺตรํ;
นิมนฺเตตฺวา สชินสงฺฆํ, ทานํ ทตฺวา ยทิจฺฉกํ.
ปฏฺฏุณฺณํ จีนปฏฺฏฺจ, โกเสยฺยํ กมฺพลมฺปิ จ;
โสวณฺณปาทุกฺเจว, อทาสึ สตฺถุสาวเก.
โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ, สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย;
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา…เป… ¶ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
สพฺพฺุตํ คเวสนฺโต, ทานํ ทตฺวา นรุตฺตเม;
โอหายาหํ มหารชฺชํ, ปพฺพชึ ชินสนฺติเก [ตสฺส สนฺติเก (สี.)].
นครํ โสภวตี นาม, โสโภ นามาสิ ขตฺติโย;
วสเต ตตฺถ นคเร, สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ.
พฺราหฺมโณ ¶ ยฺทตฺโต จ, อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา;
อุตฺตรา นาม ชนิกา, โกณาคมนสฺส สตฺถุโน.
ตีณิ ¶ วสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
ตุสิตสนฺตุสิตสนฺตุฏฺา, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
อนูนโสฬสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
รุจิคตฺตา นาม นารี, สตฺถวาโห นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ;
ฉมาสํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, โกณาคมนนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
ภิยฺยโส อุตฺตโร นาม, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
โสตฺถิโช นามุปฏฺาโก, โกณาคมนสฺส สตฺถุโน.
สมุทฺทา ¶ อุตฺตรา เจว, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อุทุมฺพโรติ ปวุจฺจติ.
อุคฺโค จ โสมเทโว จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
สีวลา เจว สามา จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ, ตึสหตฺถสมุคฺคโต;
อุกฺกามุเข ยถา กมฺพุ, เอวํ รํสีหิ มณฺฑิโต.
ตึสวสฺสสหสฺสานิ, อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ธมฺมเจตึ สมุสฺเสตฺวา, ธมฺมทุสฺสวิภูสิตํ;
ธมฺมปุปฺผคุฬํ กตฺวา, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
มหาวิลาโส ตสฺส ชโน, สิริธมฺมปฺปกาสโน;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
โกณาคมโน สมฺพุทฺโธ, ปพฺพตารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโตติ.
โกณาคมนสฺส ภควโต วํโส เตวีสติโม.
๒๖. กสฺสปพุทฺธวํโส
โกณาคมนสฺส ¶ ¶ อปเรน, สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน, ธมฺมราชา ปภงฺกโร.
สฺฉฑฺฑิตํ ¶ กุลมูลํ, พหฺวนฺนปานโภชนํ;
ทตฺวาน ยาจเก ทานํ, ปูรยิตฺวาน มานสํ;
อุสโภว อาฬกํ เภตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
ธมฺมจกฺกํ ¶ ปวตฺเตนฺเต, กสฺสเป โลกนายเก;
วีสโกฏิสหสฺสานํ, ปมาภิสมโย อหุ.
จตุมาสํ ยทา พุทฺโธ, โลเก จรติ จาริกํ;
ทสโกฏิสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
ยมกํ วิกุพฺพนํ กตฺวา, าณธาตุํ ปกิตฺตยิ;
ปฺจโกฏิสหสฺสานํ, ตติยาภิสมโย อหุ.
สุธมฺมา เทวปุเร รมฺเม, ตตฺถ ธมฺมํ ปกิตฺตยิ;
ตีณิโกฏิสหสฺสานํ, เทวานํ โพธยี ชิโน.
นรเทวสฺส ยกฺขสฺส, อปเร ธมฺมเทสเน;
เอเตสานํ อภิสมยา, คณนาโต อสงฺขิยา.
ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส, เอโก อาสิ สมาคโม;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
วีสภิกฺขุสหสฺสานํ, ตทา อาสิ สมาคโม;
อติกฺกนฺตภวนฺตานํ, หิริสีเลน ตาทินํ.
อหํ ตทา มาณวโก, โชติปาโลติ วิสฺสุโต;
อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู.
ลกฺขเณ ¶ อิติหาเส จ, สธมฺเม ปารมึ คโต;
ภูมนฺตลิกฺขกุสโล, กตวิชฺโช อนาวโย.
กสฺสปสฺส ภควโต, ฆฏิกาโร นามุปฏฺาโก;
สคารโว สปฺปติสฺโส, นิพฺพุโต ตติเย ผเล.
อาทาย ¶ มํ ฆฏีกาโร, อุปคฺฉิ กสฺสปํ ชินํ;
ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก.
อารทฺธวีริโย หุตฺวา, วตฺตาวตฺเตสุ โกวิโท;
น กฺวจิ ปริหายามิ, ปูเรสึ ชินสาสนํ.
ยาวตา พุทฺธภณิตํ, นวงฺคํ ชินสาสนํ;
สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน, โสภยึ ชินสาสนํ.
มม อจฺฉริยํ ทิสฺวา, โสปิ พุทฺโธ วิยากริ;
‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
‘‘อหุ ¶ ¶ กปิลวฺหยา รมฺมา, นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
‘‘อชปาลรุกฺขมูเล, นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห, เนรฺชรมุเปหิติ.
‘‘เนรฺชราย ตีรมฺหิ, ปายาสํ ปริภฺุชิย;
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน, โพธิมูลมุเปหิติ.
‘‘ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา, โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร;
อปราชิตฏฺานมฺหิ [อปราชิตนิสภฏฺาเน (ก.)], โพธิปลฺลงฺกมุตฺตเม;
ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา, พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
‘‘อิมสฺส ¶ ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโม.
‘‘อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โกลิโต อุปติสฺโส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, อุปฏฺิสฺสติมํ ชินํ.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา สนฺตจิตฺตา, วีตราคา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
‘‘จิตฺโต หตฺถาฬวโก จ, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺกา;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺิกา’’.
อิทํ สุตฺวาน วจนํ, อสฺสมสฺส มเหสิโน;
อาโมทิตา นรมรู, พุทฺธพีชํ กิร อยํ.
อุกฺกุฏฺิสทฺทา ¶ ปวตฺตนฺติ, อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ;
กตฺชลี นมสฺสนฺติ, ทสสหสฺสี สเทวกา.
‘‘ยทิมสฺส โลกนาถสฺส, วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
‘‘ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา, ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย;
เหฏฺา ติตฺเถ คเหตฺวาน, อุตฺตรนฺติ มหานทึ.
‘‘เอวเมว ¶ ¶ มยํ สพฺเพ, ยทิ มฺุจามิมํ ชินํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’.
ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ;
อุตฺตรึ วตมธิฏฺาสึ, ทสปารมิปูริยา.
เอวมหํ สํสริตฺวา, ปริวชฺเชนฺโต อนาจรํ;
ทุกฺกรฺจ กตํ มยฺหํ, โพธิยาเยว การณา.
นครํ พาราณสี นาม, กิกี นามาสิ ขตฺติโย;
วสเต ตตฺถ นคเร, สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ.
พฺราหฺมโณ พฺรหฺมทตฺโตว, อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา;
ธนวตี นาม ชนิกา, กสฺสปสฺส มเหสิโน.
ทุเว ¶ วสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
หํโส ยโส สิรินนฺโท, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
ติโสฬสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
สุนนฺทา นาม สา นารี, วิชิตเสโน นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา, ปาสาเทนาภินิกฺขมิ;
สตฺตาหํ ปธานจารํ, อจรี ปุริสุตฺตโม.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต, กสฺสโป โลกนายโก;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโม.
ติสฺโส จ ภารทฺวาโช จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
สพฺพมิตฺโต นามุปฏฺาโก, กสฺสปสฺส มเหสิโน.
อนุฬา ¶ อุรุเวฬา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
โพธิ ตสฺส ภควโต, นิคฺโรโธติ ปวุจฺจติ.
สุมงฺคโล ¶ ฆฏิกาโร จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺกา;
วิจิตเสนา ภทฺทา [ภทฺรา (ก.)] จ, อเหสุํ อคฺคุปฏฺิกา.
อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ, วีสติรตนุคฺคโต;
วิชฺชุลฏฺีว อากาเส, จนฺโทว คหปูริโต.
วีสติวสฺสสหสฺสานิ ¶ , อายุ ตสฺส มเหสิโน;
ตาวตา ติฏฺมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ธมฺมตฬากํ มาปยิตฺวา, สีลํ ทตฺวา วิเลปนํ;
ธมฺมทุสฺสํ นิวาเสตฺวา, ธมฺมมาลํ วิภชฺชิย.
ธมฺมวิมลมาทาสํ, ปยิตฺวา มหาชเน;
เกจิ นิพฺพานํ ปตฺเถนฺตา, ปสฺสนฺตุ เม อลงฺกรํ.
สีลกฺจุกํ ทตฺวาน, ฌานกวจวมฺมิตํ;
ธมฺมจมฺมํ ปารุปิตฺวา, ทตฺวา สนฺนาหมุตฺตมํ.
สติผลกํ ทตฺวาน, ติขิณาณกุนฺติมํ;
ธมฺมขคฺควรํ ทตฺวา, สีลสํสคฺคมทฺทนํ.
เตวิชฺชาภูสนํ ทตฺวาน, อาเวฬํ จตุโร ผเล;
ฉฬภิฺาภรณํ ทตฺวา, ธมฺมปุปฺผปิฬนฺธนํ.
สทฺธมฺมปณฺฑรจฺฉตฺตํ, ทตฺวา ปาปนิวารณํ;
มาปยิตฺวาภยํ ปุปฺผํ, นิพฺพุโต โส สสาวโก.
เอโส ¶ หิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, อปฺปเมยฺโย ทุราสโท;
เอโส หิ ธมฺมรตโน, สฺวากฺขาโต เอหิปสฺสิโก.
เอโส หิ สงฺฆรตโน, สุปฺปฏิปนฺโน อนุตฺตโร;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา.
มหากสฺสโป ชิโน สตฺถา, เสตพฺยารามมฺหิ นิพฺพุโต;
ตตฺเถวสฺส ชินถูโป, โยชนุพฺเพธมุคฺคโตติ.
กสฺสปสฺส ภควโต วํโส จตุวีสติโม.
๒๗. โคตมพุทฺธวํโส
อหเมตรหิ ¶ ¶ สมฺพุทฺโธ [พุทฺโธ (สี.)], โคตโม สกฺยวฑฺฒโน;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
พฺรหฺมุนา ¶ ยาจิโต สนฺโต, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยึ;
อฏฺารสนฺนํ โกฏีนํ, ปมาภิสมโย อหุ.
ตโต ปรฺจ เทเสนฺเต, นรเทวสมาคเม;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ทุติยาภิสมโย อหุ.
อิเธวาหํ เอตรหิ, โอวทึ มม อตฺรชํ;
คณนาย น วตฺตพฺโพ, ตติยาภิสมโย อหุ.
เอโกสิ สนฺนิปาโต เม, สาวกานํ มเหสินํ;
อฑฺฒเตฬสสตานํ, ภิกฺขูนาสิ สมาคโม.
วิโรจมาโน วิมโล, ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺฌโค;
ททามิ ปตฺถิตํ สพฺพํ, มณีว สพฺพกามโท.
ผลมากงฺขมานานํ ¶ , ภวจฺฉนฺทชเหสินํ;
จตุสจฺจํ ปกาเสมิ, อนุกมฺปาย ปาณินํ.
ทสวีสสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุ;
เอกทฺวินฺนํ อภิสมโย, คณนาโต อสงฺขิโย.
วิตฺถาริกํ พาหุชฺํ, อิทฺธํ ผีตํ สุผุลฺลิตํ;
อิธ มยฺหํ สกฺยมุนิโน, สาสนํ สุวิโสธิตํ.
อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
ภิกฺขูเนกสตา สพฺเพ, ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
อิทานิ เย เอตรหิ, ชหนฺติ มานุสํ ภวํ;
อปฺปตฺตมานสา เสขา, เต ภิกฺขู วิฺุครหิตา.
อริยฺจ สํโถมยนฺตา, สทา ธมฺมรตา ชนา;
พุชฺฌิสฺสนฺติ สติมนฺโต, สํสารสริตํ คตา.
นครํ กปิลวตฺถุ เม, ราชา สุทฺโธทโน ปิตา;
มยฺหํ ชเนตฺติกา มาตา, มายาเทวีติ วุจฺจติ.
เอกูนตึสวสฺสานิ ¶ , อคารํ อชฺฌหํ วสึ;
รมฺโม สุรมฺโม สุภโก, ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
จตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
ภทฺทกฺจนา นาม นารี, ราหุโล นาม อตฺรโช.
นิมิตฺเต ¶ จตุโร ทิสฺวา, อสฺสยาเนน นิกฺขมึ;
ฉพฺพสฺสํ ¶ ปธานจารํ, อจรึ ทุกฺกรํ อหํ.
พาราณสิยํ ¶ อิสิปตเน, จกฺกํ ปวตฺติตํ มยา;
อหํ โคตมสมฺพุทฺโธ, สรณํ สพฺพปาณินํ.
โกลิโต อุปติสฺโส จ, ทฺเว ภิกฺขู อคฺคสาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺาโก, สนฺติกาวจโร มม;
เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ภิกฺขุนี อคฺคสาวิกา.
จิตฺโต หตฺถาฬวโก จ, อคฺคุปฏฺากุปาสกา;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคุปฏฺิกุปาสิกา.
อหํ อสฺสตฺถมูลมฺหิ, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ;
พฺยามปฺปภา สทา มยฺหํ, โสฬสหตฺถมุคฺคตา.
อปฺปํ วสฺสสตํ อายุ, อิทาเนตรหิ วิชฺชติ;
ตาวตา ติฏฺมาโนหํ, ตาเรมิ ชนตํ พหุํ.
ปยิตฺวาน ธมฺมุกฺกํ, ปจฺฉิมํ ชนโพธนํ;
อหมฺปิ นจิรสฺเสว, สทฺธึ สาวกสงฺฆโต;
อิเธว ปรินิพฺพิสฺสํ, อคฺคี วาหารสงฺขยา.
ตานิ จ อตุลเตชานิ, อิมานิ จ ทสพลานิ [ยสพลานิ (อฏฺ.)];
อยฺจ คุณธารโณ เทโห, ทฺวตฺตึสวรลกฺขณวิจิตฺโต.
ทส ทิสา ปภาเสตฺวา, สตรํสีว ฉปฺปภา;
สพฺพํ ตมนฺตรหิสฺสนฺติ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ.
โคตมสฺส ภควโต วํโส ปฺจวีสติโม.
๒๘. พุทฺธปกิณฺณกกณฺฑํ
อปริเมยฺยิโต ¶ ¶ กปฺเป, จตุโร อาสุํ วินายกา;
ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร, อโถปิ สรณงฺกโร;
ทีปงฺกโร จ สมฺพุทฺโธ, เอกกปฺปมฺหิ เต ชินา.
ทีปงฺกรสฺส ¶ อปเรน, โกณฺฑฺโ นาม นายโก;
เอโกว เอกกปฺปมฺหิ, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
ทีปงฺกรสฺส ภควโต, โกณฺฑฺสฺส จ สตฺถุโน;
เอเตสํ อนฺตรา กปฺปา, คณนาโต อสงฺขิยา.
โกณฺฑฺสฺส อปเรน, มงฺคโล นาม นายโก;
เตสมฺปิ อนฺตรา กปฺปา, คณนาโต อสงฺขิยา.
มงฺคโล จ สุมโน จ, เรวโต โสภิโต มุนิ;
เตปิ พุทฺธา เอกกปฺเป, จกฺขุมนฺโต ปภงฺกรา.
โสภิตสฺส ¶ อปเรน, อโนมทสฺสี มหายโส;
เตสมฺปิ อนฺตรา กปฺปา, คณนาโต อสงฺขิยา.
อโนมทสฺสี ปทุโม, นารโท จาปิ นายโก;
เตปิ พุทฺธา เอกกปฺเป, ตมนฺตการกา มุนี.
นารทสฺส อปเรน, ปทุมุตฺตโร นาม นายโก;
เอกกปฺปมฺหิ อุปฺปนฺโน, ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
นารทสฺส ภควโต, ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน;
เตสมฺปิ อนฺตรา กปฺปา, คณนาโต อสงฺขิยา.
กปฺปสตสหสฺสมฺหิ ¶ , เอโก อาสิ มหามุนิ;
ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห.
ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ทุเว อาสุํ วินายกา [อาสึสุ นายกา (สฺยา. ก.)];
สุเมโธ จ สุชาโต จ, โอรโต ปทุมุตฺตรา.
อฏฺารเส กปฺปสเต, ตโย อาสุํ วินายกา [อาสึสุ นายกา (สฺยา. ก.)];
ปิยทสฺสี อตฺถทสฺสี, ธมฺมทสฺสี จ นายกา.
โอรโต ¶ จ สุชาตสฺส, สมฺพุทฺธา ทฺวิปทุตฺตมา;
เอกกปฺปมฺหิ เต พุทฺธา, โลเก อปฺปฏิปุคฺคลา.
จตุนฺนวุติโต กปฺเป, เอโก อาสิ มหามุนิ;
สิทฺธตฺโถ โส โลกวิทู, สลฺลกตฺโต อนุตฺตโร.
ทฺเวนวุเต ¶ อิโต กปฺเป, ทุเว อาสุํ วินายกา;
ติสฺโส ผุสฺโส จ สมฺพุทฺธา, อสมา อปฺปฏิปุคฺคลา.
เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;
โสปิ พุทฺโธ การุณิโก, สตฺเต โมเจสิ พนฺธนา.
เอกตึเส อิโต กปฺเป, ทุเว อาสุํ วินายกา;
สิขี จ เวสฺสภู เจว, อสมา อปฺปฏิปุคฺคลา.
อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, ตโย อาสุํ วินายกา;
กกุสนฺโธ โกณาคมโน, กสฺสโป จาปิ นายโก.
อหเมตรหิ สมฺพุทฺโธ, เมตฺเตยฺโย จาปิ เหสฺสติ;
เอเตปิเม ¶ ปฺจ พุทฺธา, ธีรา โลกานุกมฺปกา.
เอเตสํ ธมฺมราชูนํ, อฺเสํเนกโกฏินํ;
อาจิกฺขิตฺวาน ตํ มคฺคํ, นิพฺพุตา เต สสาวกาติ.
พุทฺธปกิณฺณกกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๒๙. ธาตุภาชนียกถา
มหาโคตโม ¶ ชินวโร, กุสินารมฺหิ นิพฺพุโต;
ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ, เตสุ เตสุ ปเทสโต.
เอโก อชาตสตฺตุสฺส, เอโก เวสาลิยา ปุเร;
เอโก กปิลวตฺถุสฺมึ, เอโก จ อลฺลกปฺปเก.
เอโก จ รามคามมฺหิ, เอโก จ เวทีปเก;
เอโก ปาเวยฺยเก มลฺเล, เอโก จ โกสินารเก.
กุมฺภสฺส ¶ ถูปํ กาเรสิ, พฺราหฺมโณ โทณสวฺหโย;
องฺคารถูปํ กาเรสุํ, โมริยา ตุฏฺมานสา.
อฏฺ สารีริกา ถูปา, นวโม กุมฺภเจติโย;
องฺคารถูโป ทสโม, ตทาเยว ปติฏฺิโต.
อุณฺหีสํ จตสฺโส ทาา, อกฺขกา ทฺเว จ ธาตุโย;
อสมฺภินฺนา อิมา สตฺต, เสสา ภินฺนาว ธาตุโย.
มหนฺตา ¶ มุคฺคมตฺตา จ [มุคฺคมาสาว (ก.)], มชฺฌิมา ภินฺนตณฺฑุลา;
ขุทฺทกา สาสปมตฺตา จ, นานาวณฺณา จ ธาตุโย.
มหนฺตา สุวณฺณวณฺณา จ, มุตฺตวณฺณา จ มชฺฌิมา;
ขุทฺทกา มกุลวณฺณา จ, โสฬสโทณมตฺติกา.
มหนฺตา ปฺจ นาฬิโย, นาฬิโย ปฺจ มชฺฌิมา;
ขุทฺทกา ฉ นาฬี เจว, เอตา สพฺพาปิ ธาตุโย.
อุณฺหีสํ สีหเฬ ทีเป, พฺรหฺมโลเก จ วามกํ;
สีหเฬ ทกฺขิณกฺขฺจ, สพฺพาเปตา ปติฏฺิตา.
เอกา ทาา ติทสปุเร, เอกา นาคปุเร อหุ;
เอกา คนฺธารวิสเย, เอกา กลิงฺคราชิโน.
จตฺตาลีสสมา ¶ ทนฺตา, เกสา โลมา จ สพฺพโส;
เทวา หรึสุ เอเกกํ, จกฺกวาฬปรมฺปรา.
วชิรายํ ภควโต, ปตฺโต ทณฺฑฺจ จีวรํ;
นิวาสนํ กุลฆเร, ปจฺจตฺถรณํ กปิลวฺหเย [สิลวฺหเย (สฺยา.)].
ปาฏลิปุตฺตปุรมฺหิ, กรณํ กายพนฺธนํ;
จมฺปายุทกสาฏิยํ, อุณฺณโลมฺจ โกสเล.
กาสาวํ พฺรหฺมโลเก จ, เวนํ ติทเส ปุเร;
นิสีทนํ อวนฺตีสุ, รฏฺเ [เทวรฏฺเ (สฺยา.)] อตฺถรณํ ตทา.
อรณี จ มิถิลายํ, วิเทเห ปริสาวนํ;
วาสิ ¶ สูจิฆรฺจาปิ, อินฺทปตฺถปุเร ตทา.
ปริกฺขารา อวเสสา, ชนปเท อปรนฺตเก;
ปริภุตฺตานิ มุนินา, อกํสุ มนุชา ตทา.
ธาตุวิตฺถาริกํ ¶ อาสิ, โคตมสฺส มเหสิโน;
ปาณีนํ อนุกมฺปาย, อหุ โปราณิกํ ตทาติ.
ธาตุภาชนียกถา นิฏฺิตา.
พุทฺธวํโสนิฏฺิโต.