มูล > สุตฺตปิฏก > ขุทฺทกนิกาย

[กิมคฺฆตี ตณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)] กิมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาย, อสฺสาน มูลาย วเทหิ ราช [นาฬิกา จ (สี.), นาฬิกาย (ก. สี. อฏฺ.)];

พาราณสึ สนฺตรพาหิรโต [พาหิรนฺตํ (สี.)], อยมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาติ [กิมคฺฆตี วณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)].

หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา ¶ , สุกฺกธมฺมสมาหิตา;

สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, เทวธมฺมาติ วุจฺจเรติ.

ปุตฺโต ตฺยาหํ มหาราช, ตฺวํ มํ โปส ชนาธิป;

อฺเปิ เทโว โปเสติ, กิฺจ [กิฺจิ (ก.)] เทโว สกํ ปชนฺติ.

กฏฺหาริ [กฏฺวาหน (ก.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

อปิ ¶ ¶ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ คามณีติ.

อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ, อิเม ชาตา วโยหรา;

ปาตุภูตา เทวทูตา, ปพฺพชฺชาสมโย มมาติ.

มฆเทว [มขาเทว (สี. ปี.), เทวทูต (ก.)] ชาตกํ นวมํ.

ยฺจ ¶ อฺเ น รกฺขนฺติ, โย จ อฺเ น รกฺขติ;

ส เว ราช สุขํ เสติ, กาเมสุ อนเปกฺขวาติ.

วราปณฺณก วณฺณุปถ เสริวโร, สุวิจกฺขณ ตณฺฑุลนาฬิกสฺสา;

หิริ ปุตฺตวรุตฺตคามณินา, โย จ น รกฺขติ เตน ทสาติ.

โหติ สีลวตํ อตฺโถ, ปฏิสนฺถาร [ปฏิสนฺธาร (ก.)] วุตฺตินํ;

ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, าติสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (สฺยา.), ปุเรกฺขิตํ (ก.)];

อถ ปสฺสสิมํ กาฬํ, สุวิหีนํว าติภีติ.

นิคฺโรธเมว ¶ ¶ ¶ เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;

นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ [สาขสฺมึ (สี. ปี.)] ชีวิตนฺติ.

ธิรตฺถุ กณฺฑินํ สลฺลํ, ปุริสํ คาฬฺหเวธินํ;

ธิรตฺถุ ตํ ชนปทํ, ยตฺถิตฺถี ปริณายิกา;

เต จาปิ ธิกฺกิตา [ธิกฺกตา (?)] สตฺตา, เย อิตฺถีนํ วสํคตาติ.

น กิรตฺถิ รเสหิ ปาปิโย, อาวาเสหิ ว [วา (สพฺพตฺถ)] สนฺถเวหิ วา;

วาตมิคํ คหนนิสฺสิตํ [เคหนิสฺสิตํ (สี. ปี.)], วสมาเนสิ รเสหิ สฺชโยติ.

อฏฺกฺขุรํ ขราทิเย, มิคํ วงฺกาติวงฺกินํ;

สตฺตหิ ¶ กาลาติกฺกนฺตํ [สตฺตหิ กลาห’ติกฺกนฺตํ (สี.), สตฺตกาเลห’ติกฺกนฺตํ (สฺยา.), สตฺตหิ กาลาห’ติกฺกนฺตํ (ปี.)], น นํ โอวทิตุสฺสเหติ.

มิคํ ¶ ติปลฺลตฺถ [ติปลฺลตฺต (ก.)] มเนกมายํ, อฏฺกฺขุรํ อฑฺฒรตฺตาปปายึ [อฑฺฒรตฺตาวปายึ (สี. ปี.)];

เอเกน โสเตน ฉมาสฺสสนฺโต, ฉหิ กลาหิติโภติ [กลาหติโภติ (สี. สฺยา. ปี.)] ภาคิเนยฺโยติ.

กาเฬ ¶ วา ยทิ วา ชุณฺเห, ยทา วายติ มาลุโต;

วาตชานิ หิ สีตานิ, อุโภตฺถมปราชิตาติ.

เอวํ เจ สตฺตา ชาเนยฺยุํ, ทุกฺขายํ ชาติสมฺภโว;

น ปาโณ ปาณินํ หฺเ, ปาณฆาตี หิ โสจตีติ.

สเจ ¶ มุจฺเจ [มุฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)] เปจฺจ มุจฺเจ [มุฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)], มุจฺจมาโน หิ พชฺฌติ;

น เหวํ ธีรา มุจฺจนฺติ, มุตฺติ พาลสฺส พนฺธนนฺติ.

ทิสฺวา ปทมนุตฺติณฺณํ, ทิสฺวาโนตริตํ ปทํ;

นเฬน วารึ ปิสฺสาม [ปิวิสฺสาม (สี. สฺยา. ปี.)], เนว [น จ (ก.)] มํ ตฺวํ วธิสฺสสีติ.

อถ ¶ ลกฺขณ สาข ธิรตฺถุ ปุน, น กิรตฺถิ รเสหิ ขราทิยา;

อติโภติ วร [รส (สพฺพตฺถ)] มาลุต ปาณ, มุจฺเจน นฬอวฺหยเนน ภวนฺติ ทสาติ.

าตเมตํ ¶ กุรุงฺคสฺส, ยํ ตฺวํ เสปณฺณิ สิยฺยสิ [เสยฺยสิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อฺํ ¶ เสปณฺณิ คจฺฉามิ, น เม เต รุจฺจเต ผลนฺติ.

เย กุกฺกุรา ราชกุลมฺหิ วทฺธา, โกเลยฺยกา วณฺณพลูปปนฺนา;

เตเม น วชฺฌา มยมสฺม วชฺฌา, นายํ สฆจฺจา ทุพฺพลฆาติกายนฺติ.

อปิ ปสฺเสน เสมาโน, สลฺเลภิ สลฺลลีกโต;

เสยฺโยว วฬวา โคโช [โภชฺโช (สี.), โภชฺโฌ (สฺยา. ปี.)], ยุฺช มฺเว สารถีติ.

โคชานีย [โภชาชานีย (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

ยทา ยทา ยตฺถ ยทา, ยตฺถ ยตฺถ ยทา ยทา;

อาชฺโ กุรุเต เวคํ, หายนฺติ ตตฺถ วาฬวาติ.

อฺมฺเหิ ¶ ¶ ติตฺเถหิ, อสฺสํ ปาเยหิ สารถิ;

อจฺจาสนสฺส ปุริโส, ปายาสสฺสปิ ตปฺปตีติ.

ปุราณโจราน ¶ วโจ นิสมฺม, มหิฬามุโข โปถยมนฺวจารี;

สุสฺตานฺหิ วโจ นิสมฺม, คชุตฺตโม สพฺพคุเณสุ อฏฺาติ.

นาลํ กพฬํ ปทาตเว, น จ ปิณฺฑํ น กุเส น ฆํสิตุํ;

มฺามิ อภิณฺหทสฺสนา, นาโค สฺเนหมกาสิ [สิเนหมกาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] กุกฺกุเรติ.

มนุฺเมว ¶ ภาเสยฺย, นามนุฺํ กุทาจนํ;

มนุฺํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;

ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหูติ.

ยโต ยโต ครุ ธุรํ, ยโต คมฺภีรวตฺตนี;

ตทาสฺสุ กณฺหํ ยุฺชนฺติ, สฺวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺติ.

มา ¶ มุนิกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภุฺชติ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณนฺติ.

กุรุงฺคสฺส ¶ กุกฺกุรโคชวโร, ปุน วาฬวสฺสสิริวฺหยโน [สิริวยโน (สพฺพตฺถ)];

มหิฬามุขนามนุฺวโร, วหเต ธุร มุนิเกน ทสาติ.

กุลาวกา ¶ มาตลิ สิมฺพลิสฺมึ, อีสามุเขน ปริวชฺชยสฺสุ;

กามํ จชาม อสุเรสุ ปาณํ, มา เม ทิชา วิกฺกุลวา [มายิเม ทิชา วิกุลาวา (สี. สฺยา. ปี.)] อเหสุนฺติ.

รุทํ มนุฺํ รุจิรา จ ปิฏฺิ, เวฬุริยวณฺณูปนิภา [วณฺณูปฏิภา (สฺยา.), วณฺณสนฺนิภา (ก.)] จ คีวา;

พฺยามมตฺตานิ จ เปขุณานิ, นจฺเจน เต ธีตรํ โน ททามีติ.

สมฺโมทมานา ¶ คจฺฉนฺติ, ชาลมาทาย ปกฺขิโน;

ยทา เต วิวทิสฺสนฺติ, ตทา เอหินฺติ เม วสนฺติ.

น ¶ มํ สีตํ น มํ อุณฺหํ, น มํ ชาลสฺมิ พาธนํ;

ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโตติ.

สนฺติ ¶ ปกฺขา อปตนา, สนฺติ ปาทา อวฺจนา;

มาตาปิตา จ นิกฺขนฺตา, ชาตเวท ปฏิกฺกมาติ.

ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ วิหงฺคมา, สฺวายํ อคฺคึ ปมุฺจติ;

ทิสา ภชถ วกฺกงฺคา [วงฺกงฺคา (สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.

เย วุฑฺฒ [วทฺธ (สี. ปี.)] มปจายนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;

ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตีติ.

นาจฺจนฺตํ ¶ นิกติปฺปฺโ, นิกตฺยา สุขเมธติ;

อาราเธติ นิกติปฺปฺโ [อาราเธ นิกติปฺปฺโ (ปี.)], พโก กกฺกฏกามิวาติ.

มฺเ ¶ โสวณฺณโย ราสิ, โสณฺณมาลา จ นนฺทโก;

ยตฺถ ทาโส อามชาโต, ิโต ถุลฺลานิ [ถูลานิ (ก.)] คชฺชตีติ.

กามํ ¶ ปตามิ นิรยํ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;

นานริยํ กริสฺสามิ, หนฺท ปิณฺฑํ ปฏิคฺคหาติ.

สิริมาตลิ ธีตร ปกฺขิวโร, รติยาคโต มาตาปิตา จ ปุน;

ชคตีรุห วุฑฺฒ สุกกฺกฏโก, ตถา นนฺทกปิณฺฑวเรน ทสาติ.

โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

อชิยา ปาทโมลมฺพ [ปาทโมลุมฺพ (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตโก วิย โสจตีติ.

โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

กโปตกสฺส วจนํ อกตฺวา, อมิตฺตหตฺถตฺถคโตว เสตีติ.

โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, เวฬุกสฺส ยถา ปิตาติ.

เสยฺโย ¶ ¶ อมิตฺโต มติยา อุเปโต, น ตฺเวว มิตฺโต มติวิปฺปหีโน;

มกสํ วธิสฺสนฺติ หิ เอฬมูโค, ปุตฺโต ปิตุ อพฺภิทา อุตฺตมงฺคนฺติ.

เสยฺโย อมิตฺโต เมธาวี, ยฺเจ พาลานุกมฺปโก;

ปสฺส โรหิณิกํ ชมฺมึ, มาตรํ หนฺตฺวาน โสจตีติ.

น เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;

หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, กปิ อารามิโก ยถาติ.

น ¶ เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;

หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, โกณฺฑฺโ วารุณึ ยถาติ.

อนุปาเยน ¶ โย อตฺถํ, อิจฺฉติ โส วิหฺติ;

เจตา หนึสุ เวทพฺพํ [เวทพฺภํ (สี. ปี.)], สพฺเพ เต พฺยสนมชฺฌคูติ.

เวทพฺพ [เวทพฺภ (สี. ปี.)] ชาตกํ อฏฺมํ.

นกฺขตฺตํ ¶ ปฏิมาเนนฺตํ, อตฺโถ พาลํ อุปจฺจคา;

อตฺโถ อตฺถสฺส นกฺขตฺตํ, กึ กริสฺสนฺติ ตารกาติ.

ทุมฺเมธานํ สหสฺเสน, ยฺโ เม อุปยาจิโต;

อิทานิ โขหํ ยชิสฺสามิ, พหุ [พหู (สี. ปี.), พหุํ (ก.)] อธมฺมิโก ชโนติ.

อถ มิตฺตก มาตุ กโปตวโร, ตถา เวฬูก เอฬมูโค โรหิณี;

กปิ ¶ วารุณิ เจตจรา จ ปุน, ตถา ตารก ยฺวเรน ทสาติ.

อาสีเสเถว ¶ [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหูติ.

วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตนฺติ.

ตเถว ¶ ปุณฺณา ปาติโย, อฺายํ วตฺตเต กถา;

อาการเณน [อาการเกน (สี. สฺยา. ปี.)] ชานามิ, น จายํ ภทฺทิกา สุราติ.

นายํ ¶ รุกฺโข ทุรารุโห, นปิ คามโต อารกา;

อาการเณน ชานามิ, นายํ สาทุผโล ทุโมติ.

โย อลีเนน จิตฺเตน, อลีนมนโส นโร;

ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

โย ¶ ปหฏฺเน จิตฺเตน, ปหฏฺมนโส นโร;

ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ [ธิตี (สี. ปี.)] จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.

ยสฺเสเต ¶ ¶ จ [ยสฺส เอเต (สี. ปี.)] ตโย ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

ทกฺขิยํ สูริยํ ปฺา, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.

ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;

ธนฺเตน หิ สตํ ลทฺธํ, อติธนฺเตน นาสิตนฺติ.

ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;

ธนฺเตนาธิคตา โภคา, เต ตาโต วิธมี ธมนฺติ.

ยถา ¶ อิจฺฉึ ตถาหุทกา ถลา, สุร สาทุผโล จ อลีนมโน;

สมฺปหฏฺมโน ¶ จตุโร จ ตโย, สตลทฺธก โภคธเนน ทสาติ.

อสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;

สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;

ตา หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยนฺติ.

ยํ ¶ พฺราหฺมโณ อวาเทสิ, วีณํ สมุขเวิโต;

อณฺฑภูตา ภตา ภริยา, ตาสุ โก ชาตุ วิสฺสเสติ.

โกธนา อกตฺู จ, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา [ปิสุณา จ วิเภทิกา (สี. สฺยา. ปี.)];

พฺรหฺมจริยํ จร ภิกฺขุ, โส สุขํ น วิหาหสีติ [ปิหาหิสีติ (สี. สฺยา. ปี.), วิหายสิ (ก.)].

ตกฺกปณฺฑิตชาตกํ [ตกฺกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.)] ตติยํ.

มา ¶ สุ นนฺทิ อิจฺฉติ มํ, มา สุ โสจิ น มิจฺฉติ [น อิจฺฉติ (สี. สฺยา. ปี.)];

ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตนฺติ.

ยถา ¶ นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;

เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตาติ.

เอกา อิจฺฉา ปุเร อาสิ, อลทฺธา มุทุลกฺขณํ;

ยโต ลทฺธา อฬารกฺขี, อิจฺฉา อิจฺฉํ วิชายถาติ.

อุจฺฉงฺเค เทว เม ปุตฺโต, ปเถ ธาวนฺติยา ปติ;

ตฺจ เทสํ น ปสฺสามิ, ยโต โสทริยมานเยติ [โสทริยํ นเย (ก.)].

ยสฺมึ ¶ ¶ มโน นิวิสติ, จิตฺตฺจาปิ [จิตฺตํ วาปิ (กตฺถจิ)] ปสีทติ;

อทิฏฺปุพฺพเก โปเส, กามํ ตสฺมิมฺปิ วิสฺสเสติ.

ธิรตฺถุ ตํ วิสํ วนฺตํ, ยมหํ ชีวิตการณา;

วนฺตํ ปจฺจาวมิสฺสามิ [ปจฺจาหริสฺสามิ (ก.)], มตํ เม ชีวิตา วรนฺติ.

น ตํ ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ อวชียติ;

ตํ โข ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ นาวชียตีติ.

สิขีสพฺพฆโสปิ ¶ จ วีณวโร, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา นนฺที นที;

มุทุลกฺขณ โสทริยา จ มโน, วิส สาธุชิเตน ภวนฺติ ทสาติ.

โย ¶ ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;

วรุณกฏฺ [วรณกฏฺ (สี. ปี.)] ภฺโชว, ส ปจฺฉา มนุตปฺปตีติ.

อกตฺุสฺส ¶ โปสสฺส, นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน;

สพฺพํ เจ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา. ปี.)] ทชฺชา, เนว นํ อภิราธเยติ.

สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;

กฏฺํ นิปฺลวิตํ [วิปฺลาวิตํ (สี. ปี.)] เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิโย นโรติ.

สาธู สมฺพหุลา าตี, อปิ รุกฺขา อรฺชา;

วาโต ¶ วหติ เอกฏฺํ, พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตินฺติ.

อภิตฺถนย ¶ ปชฺชุนฺน, นิธึ กากสฺส นาสย;

กากํ โสกาย รนฺเธหิ, มฺจ โสกา ปโมจยาติ.

อสงฺกิโยมฺหิ คามมฺหิ, อรฺเ นตฺถิ เม ภยํ;

อุชุํ มคฺคํ สมารูฬฺโห, เมตฺตาย กรุณาย จาติ.

อุสภา ¶ รุกฺขา คาวิโย ควา จ, อสฺโส กํโส สิงฺคาลี [สิคาสี (สี. สฺยา. ปี.)] จ กุมฺโภ;

โปกฺขรณี จ อปากจนฺทนํ, ลาพูนิ สีทนฺติ สิลา ปฺลวนฺติ.

มณฺฑูกิโย กณฺหสปฺเป คิลนฺติ, กากํ สุปณฺณา ปริวารยนฺติ;

ตสา ¶ วกา เอฬกานํ ภยาหิ, วิปริยาโส [วิปริยาโย (สฺยา. ก.)] วตฺตติ นยิธ มตฺถีติ.

อุโภ ขฺชา อุโภ กุณี, อุโภ วิสมจกฺขุกา [จกฺขุลา (สี. ปี.)];

อุภินฺนํ ปิฬกา [ปีฬกา (สฺยา.)] ชาตา, นาหํ ปสฺสามิ อิลฺลิสนฺติ.

ยโต ¶ วิลุตฺตา จ หตา จ คาโว, ทฑฺฒานิ เคหานิ ชโน จ นีโต;

อถาคมา ปุตฺตหตาย ปุตฺโต, ขรสฺสรํ ฑิณฺฑิมํ [เทณฺฑิมํ (สี. สฺยา. ปี.), ฑินฺทิมํ (ก.)] วาทยนฺโตติ.

ยํ เต ปวิกตฺถิตํ ปุเร, อถ เต ปูติสรา สชนฺติ ปจฺฉา;

อุภยํ ¶ น สเมติ ภีมเสน, ยุทฺธกถา จ อิทฺจ เต วิหฺนฺติ.

วรุณวคฺโค [วรณวคฺโค (สี. ปี.)] อฏฺโม.

วรุณา อกตฺูวเร ตุ สจฺจวรํ, สวนปฺปตินา จ อภิตฺถนย;

กรุณาย สิลาปฺลว อิลฺลิสโต, ปุน ฑิณฺฑิมปูติสเรน ทสาติ.

อปายิมฺห ¶ อนจฺจิมฺห, อคายิมฺห รุทิมฺห จ;

วิสฺิกรณึ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)], ทิฏฺา นาหุมฺห วานราติ.

อติกฺกมฺม ¶ ¶ รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;

สฺวาสิ ปาสาณมาสีโน, ยสฺมา ชีวํ น โมกฺขสีติ.

มิตฺโต หเว สตฺตปเทน โหติ, สหาโย ปน ทฺวาทสเกน โหติ;

มาสฑฺฒมาเสน จ าติ โหติ, ตตุตฺตรึ อตฺตสโมปิ โหติ;

โสหํ กถํ อตฺตสุขสฺส เหตุ, จิรสนฺถุตํ [จิรสนฺธวํ (ก.), จิรสตฺถุนํ (ปี.)] กาฬกณฺณึ ชเหยฺยนฺติ.

อาโรคฺยมิจฺเฉ ปรมฺจ ลาภํ, สีลฺจ วุทฺธานุมตํ สุตฺจ;

ธมฺมานุวตฺตี จ อลีนตา จ, อตฺถสฺส ทฺวารา ปมุขา ฉเฬเตติ.

อายตึ ¶ โทสํ นาฺาย, โย กาเม ปฏิเสวติ;

วิปากนฺเต หนนฺติ นํ, กึปกฺกมิว ภกฺขิตนฺติ.

สีลํ ¶ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺตีติ.

ยสฺส ¶ มงฺคลา สมูหตาเส [สมูหตา (สี. สฺยา. ปี. สุ. นิ. ๓๖๒], อุปฺปาตา [อุปฺปาทา (ปี.)] สุปินา จ ลกฺขณา จ;

โส [ส (สี. ปี. ก.)] มงฺคลโทสวีติวตฺโต, ยุคโยคาธิคโต น ชาตุเมตีติ.

กลฺยาณิเมว มุฺเจยฺย, น หิ มุฺเจยฺย ปาปิกํ;

โมกฺโข กลฺยาณิยา สาธุ, มุตฺวา ตปฺปติ ปาปิกนฺติ.

วาจาว ¶ กิร เต อาสิ, สณฺหา สขิลภาณิโน;

ติณมตฺเต อสชฺชิตฺโถ, โน จ นิกฺขสตํ หรนฺติ.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;

ปจฺฉา กิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, กตฺตารํ นาธิคจฺฉตีติ.

อปายิมฺห จ ทูภกํ สตฺตปทํ, ฉฬทฺวร จ อายตินา จ ปุน;

อหิสีลว มงฺคลิ ปาปิกสฺสา, สตํนิกฺข กตตฺถวเรน ทสาติ.

ลิตฺตํ ¶ ¶ ปรเมน เตชสา, คิลมกฺขํ ¶ ปุริโส น พุชฺฌติ;

คิล เร คิล ปาปธุตฺตก, ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ.

อุกฺกฏฺเ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺติ.

น วิสฺสเส อวิสฺสตฺเถ, วิสฺสตฺเถปิ น วิสฺสเส;

วิสฺสาสา ภยมนฺเวติ, สีหํว มิคมาตุกาติ [มิคมาตุยา (ก.)].

โสตตฺโต โสสินฺโท [โสสีโต (สี. สฺยา. ปี.), โสสิโน (ก.)] เจว, เอโก ภึสนเก วเน;

นคฺโค น จคฺคิมาสีโน, เอสนาปสุโต มุนีติ.

อนิจฺจา ¶ วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;

อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโขติ.

สมติตฺติกํ ¶ อนวเสกํ, เตลปตฺตํ ยถา ปริหเรยฺย;

เอวํ สจิตฺตมนุรกฺเข, ปตฺถยาโน ทิสํ อคตปุพฺพนฺติ.

ชีวกฺจ ¶ มตํ ทิสฺวา, ธนปาลิฺจ ทุคฺคตํ;

ปนฺถกฺจ วเน มูฬฺหํ, ปาปโก ปุนราคโตติ.

สาธุ ¶ โข ปณฺฑิโต นาม, น ตฺเวว อติปณฺฑิโต;

อติปณฺฑิเตน ปุตฺเตน, มนมฺหิ อุปกูฬิโตติ [อุปกูลิโตติ (สี.), อุปกุฏฺิโตติ (สฺยา.), อุปกุฏิโต (ก.)].

ปโรสหสฺสมฺปิ สมาคตานํ, กนฺเทยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;

เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.

อสาตํ สาตรูเปน, ปิยรูเปน อปฺปิยํ;

ทุกฺขํ สุขสฺส รูเปน, ปมตฺตมติวตฺตตีติ.

คิลมกฺขกุตูหล ¶ ¶ มาตุกสฺสา, มุนินา จ อนิจฺจต ปตฺตวรํ;

ธนปาลิวโร อติปณฺฑิตโก, สปโรสหสฺสอสาตทสาติ.

ปโรสตํ ¶ เจปิ สมาคตานํ, ฌาเยยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;

เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.

โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ [ทูภิ (สี. ปี.)] วเน กโรติ;

สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] กโรตีติ.

ยตฺถ ¶ เวรี นิวิสติ [นิวสติ (สี. ก.)], น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;

เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสูติ.

จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส;

โสฬสาหิ จ พาตฺตึส [พตฺตึส (สี. สฺยา. ปี.)], อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเกติ.

พหุมฺเปตํ ¶ ¶ วเน กฏฺํ, วาโต ภฺชติ ทุพฺพลํ;

ตสฺส เจ ภายสี นาค, กิโส นูน ภวิสฺสสีติ.

สุขํ วต มํ ชีวนฺตํ [สุขกํ วต ชีวํ (ก.)], ปจมานา อุทฺจนี;

โจรี ชายปฺปวาเทน, เตลํ โลณฺจ ยาจตีติ.

สาธุ ¶ โข สิปฺปกํ นาม, อปิ ยาทิส กีทิสํ;

ปสฺส ขฺชปฺปหาเรน, ลทฺธา คามา จตุทฺทิสาติ.

สิกฺเขยฺย สิกฺขิตพฺพานิ, สนฺติ ตจฺฉนฺทิโน [สจฺฉนฺทิโน (สี. ปี.)] ชนา;

พาหิยา หิ [ปิ (สี. สฺยา. ปี.)] สุหนฺเนน, ราชานมภิราธยีติ.

ยถนฺโน ปุริโส โหติ, ตถนฺนา ตสฺส เทวตา;

อาหเรตํ กุณฺฑปูวํ [กณํ ปูวํ (สี. ปี.)], มา เม ภาคํ วินาสยาติ.

สพฺพสํหารโก ¶ ¶ [สพฺพสาหารโก (ก.)] นตฺถิ, สุทฺธํ กงฺคุ ปวายติ;

อลิกํ ภายติยํ ธุตฺตี, สจฺจมาห มหลฺลิกาติ.

สปโรสต ตายิต เวรี ¶ ปุน, ภมจกฺกถ นาคสิริวฺหยโน;

สุขกฺจ วต สิปฺปก พาหิยา, กุณฺฑปูว มหลฺลิกกา จ ทสาติ.

หํจิ [หํสิ (สี. สฺยา.), หฺจิ (?)] ตุวํ เอวมฺสิ เสยฺโย, ปุตฺเตน ปิตาติ ราชเสฏฺ;

หนฺทสฺสตรสฺส เต อยํ, อสฺสตรสฺส หิ คทฺรโภ ปิตาติ.

เยน สตฺตุพิลงฺคา จ, ทิคุณปลาโส จ ปุปฺผิโต;

เยน ททามิ [เยนา’ทามิ (สี. สฺยา.)] เตน วทามิ, เยน น ททามิ [เยน นา’ทามิ (สี. สฺยา.)] น เตน วทามิ;

เอส ¶ มคฺโค ยวมชฺฌกสฺส, เอตํ ฉนฺนปถํ วิชานาหีติ.

สทฺทหาสิ ¶ สิงฺคาลสฺส [สิคาลสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], สุราปีตสฺส พฺราหฺมณ;

สิปฺปิกานํ สตํ นตฺถิ, กุโต กํสสตา ทุเวติ.

พหุจินฺตี ¶ อปฺปจินฺตี, อุโภ ชาเล อพชฺฌเร;

มิตจินฺตี ปโมเจสี, อุโภ ตตฺถ สมาคตาติ.

ยายฺ [ยายฺเ (ก.)] มนุสาสติ, สยํ โลลุปฺปจารินี;

สายํ วิปกฺขิกา เสติ, หตา จกฺเกน สาสิกาติ [สาลิกาติ (สี. สฺยา. ปี.)].

อติกรมกราจริย ¶ , มยฺหมฺเปตํ น รุจฺจติ;

จตุตฺเถ ลงฺฆยิตฺวาน, ปฺจมายสิ อาวุโตติ.

อจฺจุคฺคตาติลปตา [อติพลตา (สี. สฺยา. ปี.), อติลปกา (กตฺถจิ)], อติเวลํ ปภาสิตา;

วาจา หนติ ทุมฺเมธํ, ติตฺติรํวาติวสฺสิตนฺติ.

นาจินฺตยนฺโต ปุริโส, วิเสสมธิคจฺฉติ;

จินฺติตสฺส ผลํ ปสฺส, มุตฺโตสฺมิ วธพนฺธนาติ.

อมาตาปิตรสํวทฺโธ ¶ [ปิตริ (สี. ปี.), ปิตุ (สฺยา.)], อนาเจรกุเล วสํ;

นายํ กาลํ อกาลํ วา, อภิชานาติ กุกฺกุโฏติ.

อพทฺธา ¶ ¶ ตตฺถ พชฺฌนฺติ, ยตฺถ พาลา ปภาสเร;

พทฺธาปิ ตตฺถ มุจฺจนฺติ, ยตฺถ ธีรา ปภาสเรติ.

หํจิวคฺโค [หํสิวคฺโค (สี. สฺยา.)] ทฺวาทสโม.

อถ คทฺรภ สตฺตุว กํสสตํ, พหุจินฺติ สาสิกายาติกร;

อติเวล วิเสสมนาจริโยว, ธีราปภาสรเตน ทสาติ.

กเร สริกฺโข อถ วาปิ เสฏฺโ, นิหีนโก วาปิ กเรยฺย เอโก;

กเรยฺยุเมเต [กเรยฺยุํ เต (สี. ปี.)] พฺยสเน อุตฺตมตฺถํ, ยถา อหํ กุสนาฬิ รุจายนฺติ.

ยสํ ¶ ¶ ลทฺธาน ทุมฺเมโธ, อนตฺถํ จรติ อตฺตโน;

อตฺตโน จ ปเรสฺจ, หึสาย ปฏิปชฺชตีติ.

อสพฺพตฺถคามึ วาจํ, พาโล สพฺพตฺถ ภาสติ;

นายํ ทธึ เวทิ น [น เวทิ (ก.)] นงฺคลีสํ, ทธิปฺปยํ [ทธิมฺปยํ (สี. ปี.)] มฺติ นงฺคลีสนฺติ.

วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

วายามสฺส ผลํ ปสฺส, ภุตฺตา อมฺพา อนีติหนฺติ.

พหุมฺปิ โส วิกตฺเถยฺย, อฺํ ชนปทํ คโต;

อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย, ภุฺช โภเค กฏาหกาติ.

ตเทเวกสฺส ¶ [ตเถเวกสฺส (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ. มูลปาโ)] กลฺยาณํ, ตเทเวกสฺส ปาปกํ;

ตสฺมา สพฺพํ น กลฺยาณํ, สพฺพํ วาปิ น ปาปกนฺติ.

เต เทสา ตานิ วตฺถูนิ, อหฺจ วนโคจโร;

อนุวิจฺจ โข ตํ คณฺเหยฺยุํ, ปิว [ปิป (สี. ปี.)] ขีรํ กลณฺฑุกาติ.

โย ¶ เว ธมฺมํ ธชํ [ธมฺมธชํ (สฺยา. ปี. ก.)] กตฺวา, นิคูฬฺโห ปาปมาจเร;

วิสฺสาสยิตฺวา ภูตานิ, พิฬารํ นาม ตํ วตนฺติ.

นายํ สิขา ปุฺเหตุ, ฆาสเหตุ อยํ สิขา;

นางฺคุฏฺคณนํ ยาติ, อลํ เต โหตุ อคฺคิกาติ.

ยถา ¶ ¶ วาจา จ ภุฺชสฺสุ, ยถา ภุตฺตฺจ พฺยาหร;

อุภยํ เต น สเมติ, วาจา ภุตฺตฺจ โกสิเยติ.

กุสนาฬิวคฺโค [สริกฺขวคฺโค (ก.)] เตรสโม.

กุสนาฬิสิริวฺหยโน จ ยสํ, ทธิ มมฺพ กฏาหกปฺจมโก;

อถ ปาปก ขีร พิฬารวตํ, สิขิ โกสิยสวฺหยเนน ทสาติ.

อสมฺปทาเนนิตรีตรสฺส, พาลสฺส มิตฺตานิ กลี ภวนฺติ;

ตสฺมา หรามิ ภุสํ อฑฺฒมานํ, มา เม มิตฺติ ชียิตฺถ สสฺสตายนฺติ.

กุสลูปเทเส ¶ ¶ ธิติยา ทฬฺหาย จ, อนิวตฺติตตฺตาภยภีรุตาย [อวตฺถิตตฺตาภยภีรุตาย (สี. สฺยา. ปี.)] จ;

น รกฺขสีนํ วสมาคมิมฺหเส, ส โสตฺถิภาโว มหตา ภเยน เมติ.

ภีรุก [ปฺจครุก (สี. ปี.), ปฺจภีรุก (สฺยา.), อภยภีรุต§(?)] ชาตกํ ทุติยํ.

เขมํ ยหึ ตตฺถ อรี อุทีริโต [อริ อุทฺธริโต (ก.)], ทกสฺส มชฺเฌ ชลเต ฆตาสโน;

น อชฺช วาโส มหิยา มหีรุเห, ทิสา ภชวฺโห สรณาชฺช โน ภยนฺติ.

เย ¶ สฺิโน เตปิ ทุคฺคตา, เยปิ อสฺิโน เตปิ ทุคฺคตา;

เอตํ อุภยํ วิวชฺชย, ตํ ¶ สมาปตฺติสุขํ อนงฺคณนฺติ.

จนฺทาภํ สูริยาภฺจ, โยธ ปฺาย คาธติ.

อวิตกฺเกน ฌาเนน, โหติ อาภสฺสรูปโคติ.

ยํ ¶ ลทฺธํ เตน ตุฏฺพฺพํ, อติโลโภ หิ ปาปโก;

หํสราชํ คเหตฺวาน, สุวณฺณา ปริหายถาติ.

ยตฺเถโก ลภเต พพฺพุ, ทุติโย ตตฺถ ชายติ;

ตติโย จ จตุตฺโถ จ, อิทํ เต พพฺพุกา พิลนฺติ.

กึ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ ¶ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสีติ.

อกฺขี ภินฺนา ปโฏ นฏฺโ, สขิเคเห จ ภณฺฑนํ;

อุภโต ปทุฏฺา กมฺมนฺตา [ปทุฏฺกมฺมนฺโต (สี.), ปทุฏฺโ กมฺมนฺโต (ปี.)], อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จาติ.

นิจฺจํ ¶ อุพฺพิคฺคหทยา, สพฺพโลกวิเหสกา;

ตสฺมา เนสํ วสา นตฺถิ, กากานมฺหาก [กากานสฺมาก (สี. สฺยา. ปี.)] าตินนฺติ.

อิตรีตร ¶ รกฺขสิ เขมิโย จ, ปโรสตปฺเหน อาภสฺสโร ปุน;

อถ หํสวรุตฺตมพพฺพุชฏํ, ปฏนฏฺก กากวเรน ทสาติ.

น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตสุขเมธติ;

โคธากุลํ [โคธกฺกุลํ (ก.)] กกณฺฏาว [กกณฺฏกา (ก.)], กลึ ปาเปติ อตฺตนนฺติ.

เอตฺหิ เต ทุราชานํ, ยํ เสสิ มตสายิกํ;

ยสฺส เต กฑฺฒมานสฺส, หตฺถา ทณฺโฑ น มุจฺจตีติ.

ลสี จ เต นิปฺผลิตา, มตฺถโก จ ปทาลิโต [วิทาลิโต (สี. ปี.)];

สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, อชฺช โข ตฺวํ วิโรจสีติ.

พหุมฺเปตํ ¶ อสพฺภิ [พหุเปตมสพฺภิ (ก.)] ชาตเวท, ยํ ตํ วาลธินาภิปูชยาม;

มํสารหสฺส ¶ นตฺถชฺช มํสํ, นงฺคุฏฺมฺปิ ภวํ ปฏิคฺคหาตูติ.

น ¶ ตฺวํ ราธ วิชานาสิ, อฑฺฒรตฺเต อนาคเต;

อพฺยยตํ [อพฺยายตํ (สี. สฺยา. ปี.), อพฺยตฺตตํ (?)] วิลปสิ, วิรตฺตา โกสิยายเนติ.

อปิ นุ หนุกา สนฺตา, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;

โอรมาม น ปาเรม, ปูรเตว มโหทธีติ.

นยิทํ ทุกฺขํ อทุํ ทุกฺขํ, ยํ มํ ตุทติ วายโส;

ยํ สามา ปุปฺผรตฺเตน, กตฺติกํ นานุโภสฺสตีติ.

นาหํ ¶ ปุนํ น จ ปุนํ, น จาปิ อปุนปฺปุนํ;

หตฺถิโพนฺทึ ปเวกฺขามิ, ตถา หิ ภยตชฺชิโตติ.

เอกปณฺโณ อยํ รุกฺโข, น ภูมฺยา จตุรงฺคุโล;

ผเลน วิสกปฺเปน, มหายํ กึ ภวิสฺสตีติ.

อสนฺตํ ¶ ¶ โย ปคฺคณฺหาติ, อสนฺตํ จูปเสวติ;

ตเมว ฆาสํ กุรุเต, พฺยคฺโฆ สฺชีวโก ยถาติ.

กกณฺฏก [ปาปเสวน (ก.)] วคฺโค ปนฺนรสโม.

สุขเมธติ ทณฺฑวโร จ ปุน, ลสิ วาลธิ ปฺจมราธวโร;

สมโหทธิ ¶ กตฺติก โพนฺทิ ปุน, จตุรงฺคุลพฺยคฺฆวเรน ทสาติ.

(อุปริโม ปณฺณาสโก.) [( ) สีหฬโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]

อปณฺณกํ สีลวคฺคกุรุงฺค, กุลาวกํ อตฺถกาเมน ปฺจมํ;

อาสีโส อิตฺถิวรุณํ อปายิ, ลิตฺตวคฺเคน เต ทส;

ปโรสตํ หํจิ กุสนาฬิ [หํสิ สริกฺขํ (สพฺพตฺถ)], อสมฺปทํ กกณฺฏกวคฺโค.

ทฬฺหํ ¶ ¶ ¶ ทฬฺหสฺส ขิปติ, พลฺลิโก [มลฺลิโก (สี. ปี.)] มุทุนา มุทุํ;

สาธุมฺปิ สาธุนา เชติ, อสาธุมฺปิ อสาธุนา;

เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถิ.

อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํ;

เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถีติ.

๑๕๒. อสเมกฺขิตกมฺมนฺตํ, ตุริตาภินิปาตินํ.

สานิ กมฺมานิ ตปฺเปนฺติ, อุณฺหํวชฺโฌหิตํ มุเข.

สีโห จ สีหนาเทน, ททฺทรํ อภินาทยิ;

สุตฺวา สีหสฺส นิคฺโฆสํ, สิงฺคาโล [สิคาโล (สี. สฺยา. ปี.)] ททฺทเร วสํ;

ภีโต สนฺตาสมาปาทิ, หทยฺจสฺส อปฺผลีติ.

สิงฺคาลชาตกํ [สิคาลชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทุติยํ.

จตุปฺปโท ¶ อหํ สมฺม, ตฺวมฺปิ สมฺม จตุปฺปโท;

เอหิ สมฺม [สีห (สี. ปี.)] นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ.

อสุจิ ¶ ปูติโลโมสิ, ทุคฺคนฺโธ วาสิ สูกร;

สเจ ยุชฺฌิตุกาโมสิ, ชยํ สมฺม ททามิ เตติ.

อิธูรคานํ ¶ ปวโร ปวิฏฺโ, เสลสฺส วณฺเณน ปโมกฺขมิจฺฉํ;

พฺรหฺมฺจ วณฺณํ [วกฺกํ (ก.)] อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตรามิ [วิสหามิ (ก. สิ. สฺยา. ปี.)] โภตฺตุํ.

โส พฺรหฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว, ทิพฺยา จ เต ปาตุภวนฺตุ ภกฺขา;

โย พฺรหฺมวณฺณํ อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตราสิ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] โภตฺตุนฺติ.

ชีว ¶ วสฺสสตํ ภคฺค [คคฺค (สี. ปี.)], อปรานิ จ วีสตึ [วีสติ (สฺยา. ก.)];

มา มํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตํ.

ตฺวมฺปิ วสฺสสตํ ชีว, อปรานิ จ วีสตึ;

วิสํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตนฺติ.

อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย, ปหฏฺา มหตี จมู;

โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺํ, ชีวคฺคาหํ อคาหยิ.

เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;

ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

เยน ¶ กามํ ปณาเมติ, ธมฺโม พลวตํ มิคี;

อุนฺนทนฺตี วิชานาหิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

อปิ ¶ เจปิ ทุพฺพโล มิตฺโต, มิตฺตธมฺเมสุ ติฏฺติ;

โส าตโก จ พนฺธุ จ, โส มิตฺโต โส จ เม สขา;

ทาินิ ¶ มาติมฺิตฺโถ [มฺิโว (สฺยา.), มฺวฺโห (ก.)], สิงฺคาโล มม ปาณโทติ.

นยิทํ วิสมสีเลน, โสเณน สุหนู สห;

สุหนูปิ ตาทิโสเยว, โย โสณสฺส สโคจโร.

ปกฺขนฺทินา ปคพฺเภน, นิจฺจํ สนฺทานขาทินา;

สเมติ ปาปํ ปาเปน, สเมติ อสตา อสนฺติ.

อุเทตยํ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส [ปวิปฺปภาโส (สี. สฺยา. ปี.)];

ตํ ตํ นมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ ทิวสํ.

เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;

นมตฺถุ พุทฺธานํ [พุทฺธาน (?)] นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ [วิมุตฺตาน (?)] นโม วิมุตฺติยา;

อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร จรติ เอสนา.

อเปตยํ ¶ ¶ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส;

ตํ ตํ นมฺมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ รตฺตึ.

เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;

นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยา;

อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร วาสมกปฺปยีติ.

เอวเมว นูน [นุ (ก.)] ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;

อสฺสา วหนฺติ อาชฺา, ยถา หํสา วินีลกํ.

วินีล ¶ ทุคฺคํ ภชสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ;

คามนฺตกานิ [คามนฺติกานิ (สี.), คามนฺตรานิ (ก.)] เสวสฺสุ, เอตํ มาตาลยํ ตวาติ.

วรพลฺลิก ¶ ททฺทร สูกรโก, อุรคูตฺตม ปฺจมภคฺควโร;

มหตีจมุ ยาว สิงฺคาลวโร, สุหนุตฺตม โมร วินีลํ ทสาติ.

๑๖๑. อินฺทสมานโคตฺตชาตกํ (๒-๒-๑)

น ¶ สนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)] กาปุริเสน กยิรา, อริโย อนริเยน ปชานมตฺถํ;

จิรานุวุตฺโถปิ กโรติ ปาปํ, คโช ยถา อินฺทสมานโคตฺตํ.

ยํ ตฺเวว ชฺา สทิโส มมนฺติ, สีเลน ปฺาย สุเตน จาปิ;

เตเนว เมตฺตึ กยิราถ สทฺธึ, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโมติ.

น ¶ สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ ปาปิโย, โย สนฺถโว [สนฺธโว (ก.)] กาปุริเสน โหติ;

สนฺตปฺปิโต สปฺปินา ปายเสน [ปายาเสน (ก.)], กิจฺฉากตํ ปณฺณกุฏึ อทยฺหิ [อทฑฺฒหิ (สี. สฺยา.), อทฏฺหิ (ปี.), อททฺทหิ (?)].

น สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ เสยฺโย, โย สนฺถโว สปฺปุริเสน โหติ;

สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส จ ทีปิโน จ, สามา มุขํ เลหติ สนฺถเวนาติ.

กาฬา มิคา เสตทนฺตา ตวีเม [ตว อิเม (สี. สฺยา. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิฉนฺนา [เหมชาลาภิสฺฉนฺนา (สี.)];

เต เต ททามีติ สุสีม พฺรูสิ, อนุสฺสรํ ¶ เปตฺติปิตามหานํ.

กาฬา ¶ ¶ มิคา เสตทนฺตา มมีเม [มม อิเม (สี. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิจฺฉนฺนา;

เต เต ททามีติ วทามิ มาณว, อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ.

ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;

กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.

ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌตีติ.

สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;

วิวริย ทาํ เสสิ [สยสิ (สี. สฺยา. ปี.)], กุโต เต ภยมาคตํ.

สงฺเกเถว [สงฺกเตว (ก.)] อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;

อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตตีติ [มูลํ นิกนฺตตีติ (สี.)].

อุปสาฬกนามานิ [อุปสาฬฺหกนามานํ (สี. สฺยา. ปี.)], สหสฺสานิ จตุทฺทส;

อสฺมึ ปเทเส ทฑฺฒานิ, นตฺถิ โลเก อนามตํ.

ยมฺหิ ¶ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;

เอตํ อริยา เสวนฺติ, เอตํ โลเก อนามตนฺติ.

อภุตฺวา ¶ ภิกฺขสิ ภิกฺขุ, น หิ ภุตฺวาน ภิกฺขสิ;

ภุตฺวาน ภิกฺขุ ภิกฺขสฺสุ, มา ตํ กาโล อุปจฺจคา.

กาลํ ¶ โวหํ น ชานามิ, ฉนฺโน กาโล น ทิสฺสติ;

ตสฺมา อภุตฺวา ภิกฺขามิ, มา มํ กาโล อุปจฺจคาติ.

เสโน พลสา ปตมาโน, ลาปํ โคจรายินํ;

สหสา อชฺฌปฺปตฺโตว, มรณํ เตนุปาคมิ.

โสหํ นเยน สมฺปนฺโน, เปตฺติเก โคจเร รโต;

อเปตสตฺตุ โมทามิ, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโนติ.

โย เว เมตฺเตน จิตฺเตน, สพฺพโลกานุกมฺปติ;

อุทฺธํ ¶ อโธ จ ติริยํ, อปฺปมาเณน สพฺพโส.

อปฺปมาณํ หิตํ จิตฺตํ, ปริปุณฺณํ สุภาวิตํ;

ยํ ปมาณกตํ กมฺมํ, น ตํ ตตฺราวสิสฺสตีติ.

นายํ ปุเร อุณฺณมติ [อุนฺนมติ (สฺยา.)], โตรณคฺเค กกณฺฏโก;

มโหสธ วิชานาหิ, เกน ถทฺโธ กกณฺฏโก.

อลทฺธปุพฺพํ ลทฺธาน, อฑฺฒมาสํ กกณฺฏโก;

อติมฺติ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหนฺติ.

อถ ¶ อินฺทสมาน สปณฺณกุฏิ, สุสิมุตฺตม คิชฺฌ ชลาพุชโก;

อุปสาฬก ภิกฺขุ สลาปวโร, อถ เมตฺตวโร ทสปุณฺณมตีติ.

กลฺยาณธมฺโมติ ¶ ¶ ยทา ชนินฺท, โลเก สมฺํ อนุปาปุณาติ;

ตสฺมา น หิยฺเยถ [หีเยถ (สี.)] นโร สปฺโ, หิริยาปิ สนฺโต ธุรมาทิยนฺติ.

สายํ สมฺา อิธ มชฺช ปตฺตา, กลฺยาณธมฺโมติ ชนินฺท โลเก;

ตาหํ สเมกฺขํ อิธ ปพฺพชิสฺสํ, น หิ มตฺถิ ฉนฺโท อิธ กามโภเคติ.

โก นุ สทฺเทน มหตา, อภินาเทติ ททฺทรํ;

ตํ สีหา นปฺปฏินทนฺติ [กึ สีหา นปฺปฏินทนฺติ (สี. ปี.), น สีหา ปฏินทนฺติ (ก.)], โก นาเมโส มิคาธิภู.

อธโม มิคชาตานํ, สิงฺคาโล ตาต วสฺสติ;

ชาติมสฺส ชิคุจฺฉนฺตา, ตุณฺหี สีหา สมจฺฉเรติ.

ตาต ¶ ¶ มาณวโก เอโส, ตาลมูลํ อปสฺสิโต;

อคารกฺจิทํ อตฺถิ, หนฺท เทมสฺสคารกํ.

มา โข ตฺวํ ตาต ปกฺโกสิ, ทูเสยฺย โน อคารกํ;

เนตาทิสํ มุขํ โหติ, พฺราหฺมณสฺส สุสีลิโนติ.

อทมฺห เต วาริ ปหูตรูปํ, ฆมฺมาภิตตฺตสฺส ปิปาสิตสฺส;

โส ทานิ ปิตฺวาน [ปีตฺวาน (สี. ปี.)] กิริงฺกโรสิ [กิกึกโรสิ (สี. สฺยา. ปี.)], อสงฺคโม ปาปชเนน เสยฺโย.

โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สีลวา นาม มกฺกโฏ;

อิทานิ โข ตํ โอหจฺฉํ [อูหจฺจ (สี. ปี.), โอหจฺจํ (สฺยา.), อุหชฺชํ (ก.)], เอสา อสฺมาก ธมฺมตาติ.

๑๗๕. อาทิจฺจุปฏฺานชาตกํ (๒-๓-๕)

สพฺเพสุ ¶ กิร ภูเตสุ, สนฺติ สีลสมาหิตา;

ปสฺส สาขามิคํ ชมฺมํ, อาทิจฺจมุปติฏฺติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

อคฺคิหุตฺตฺจ ¶ อุหนฺนํ [อูหนฺตํ (สี.), อูหนํ (สฺยา.), อูหนฺติ (ปี.), อุหทํ (ก.)], ทฺเว จ ภินฺนา กมณฺฑลูติ.

พาโล ¶ วตายํ ทุมสาขโคจโร, ปฺา ชนินฺท นยิมสฺส วิชฺชติ;

กฬายมุฏฺึ [กลายมุฏฺึ (สี. ปี.)] อวกิริย เกวลํ, เอกํ กฬายํ ปติตํ คเวสติ.

เอวเมว มยํ ราช, เย จฺเ อติโลภิโน;

อปฺเปน พหุํ ชิยฺยาม, กฬาเยเนว วานโรติ.

ธนุหตฺถกลาเปหิ, เนตฺตึ สวรธาริภิ;

สมนฺตา ปริกิณฺณมฺห, กถํ โมกฺโข ภวิสฺสติ.

อปฺเปว พหุกิจฺจานํ, อตฺโถ ชาเยถ โกจิ นํ;

อตฺถิ รุกฺขสฺส อจฺฉินฺนํ, ขชฺชถฺเว ตินฺทุกนฺติ.

ชนิตฺตํ ¶ เม ภวิตฺตํ เม, อิติ ปงฺเก อวสฺสยึ;

ตํ มํ ปงฺโก อชฺฌภวิ, ยถา ทุพฺพลกํ ตถา;

ตํ ตํ วทามิ ภคฺคว, สุโณหิ วจนํ มม.

คาเม วา ยทิ วา รฺเ, สุขํ ยตฺราธิคจฺฉติ;

ตํ ชนิตฺตํ ภวิตฺตฺจ, ปุริสสฺส ปชานโต;

ยมฺหิ ชีเว ตมฺหิ คจฺเฉ, น นิเกตหโต สิยาติ.

ตฺจ ¶ อปฺปฺจ อุจฺฉิฏฺํ, ตฺจ กิจฺเฉน โน อทา;

โสหํ พฺราหฺมณชาติโก, ยํ ภุตฺตํ ตมฺปิ อุคฺคตํ.

เอวํ ¶ ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?) นิ + อา + กร + ตฺวา], โย อธมฺเมน ชีวติ;

สตธมฺโมว ลาเภน, ลทฺเธนปิ น นนฺทตีติ.

ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;

อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.

ตสฺมา สตฺจ อสตํ, นานา โหติ อิโต คติ;

อสนฺโต ¶ นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายณาติ [ปรายนา (สฺยา. ก.)].

สุสมฺมิคาธิภู มาณวโก, วาริปหูตรูปาทิจฺจุปฏฺานา;

สกฬายสตินฺทุกปงฺก ปุน, สตธมฺม สุทุทฺททเกน ทสาติ.

ธนุคฺคโห อสทิโส, ราชปุตฺโต มหพฺพโล;

ทูเรปาตี อกฺขณเวธี, มหากายปฺปทาลโน.

สพฺพามิตฺเต รณํ กตฺวา, น จ กฺจิ วิเหยิ;

ภาตรํ โสตฺถึ กตฺวาน, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.

สงฺคามาวจโร ¶ ¶ สูโร, พลวา อิติ วิสฺสุโต;

กึ ¶ นุ โตรณมาสชฺช, ปฏิกฺกมสิ กุฺชร.

โอมทฺท ขิปฺปํ ปลิฆํ, เอสิกานิ จ อพฺพห [อุพฺพห (สฺยา.), อพฺภุห (ก.)];

โตรณานิ จ มทฺทิตฺวา, ขิปฺปํ ปวิส กุฺชราติ.

วาโลทกํ อปฺปรสํ นิหีนํ, ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] มโท ชายติ คทฺรภานํ;

อิมฺจ ปิตฺวาน รสํ ปณีตํ, มโท น สฺชายติ สินฺธวานํ.

อปฺปํ ปิวิตฺวาน นิหีนชจฺโจ, โส มชฺชตี เตน ชนินฺท ปุฏฺโ [ผุฏฺโ (สี. สฺยา.), มุฏฺโ (ก.)];

โธรยฺหสีลี จ กุลมฺหิ ชาโต, น มชฺชตี อคฺครสํ ปิวิตฺวาติ.

ทูสิโต คิริทตฺเตน [คิริทนฺเตน (ปี.)], หโย สามสฺส ปณฺฑโว;

โปราณํ ปกตึ หิตฺวา, ตสฺเสวานุวิธิยฺยติ [นุวิธียติ (สี. ปี.)].

สเจ ¶ จ ตนุโช โปโส, สิขราการ [สิงฺคาราการ (สฺยา.)] กปฺปิโต;

อานเน นํ [ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] คเหตฺวาน, มณฺฑเล ปริวตฺตเย;

ขิปฺปเมว ปหนฺตฺวาน, ตสฺเสวานุวิธิยฺยตีติ.

ยโถทเก ¶ อาวิเล อปฺปสนฺเน, น ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;

สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อาวิลมฺหิ [อาวิเล หิ (สี.)] จิตฺเต;

ยโถทเก ¶ อจฺเฉ วิปฺปสนฺเน, โส ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;

สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อนาวิลมฺหิ จิตฺเต;

โส ปสฺสติ อตฺตทตฺถํ ปรตฺถนฺติ.

วณฺณคนฺธรสูเปโต ¶ , อมฺโพยํ อหุวา ปุเร;

ตเมว ปูชํ ลภมาโน, เกนมฺโพ กฏุกปฺผโล.

ปุจิมนฺทปริวาโร, อมฺโพ เต ทธิวาหน;

มูลํ มูเลน สํสฏฺํ, สาขา สาขา [สาขํ (สฺยา. ก.)] นิเสวเร [นิวีสเร (ก.)];

อสาตสนฺนิวาเสน, เตนมฺโพ กฏุกปฺผโลติ.

อุจฺเจ วิฏภิมารุยฺห, มนฺตยวฺโห รโหคตา;

นีเจ โอรุยฺห มนฺตวฺโห, มิคราชาปิ โสสฺสติ.

ยํ สุวณฺโณ สุวณฺเณน [ยํ สุปณฺโณ สุปณฺเณน (สี. สฺยา. ปี.)], เทโว เทเวน มนฺตเย;

กึ เตตฺถ จตุมฏฺสฺส, พิลํ ปวิส ชมฺพุกาติ.

สีหงฺคุลี ¶ สีหนโข, สีหปาทปติฏฺิโต;

โส สีโห สีหสงฺฆมฺหิ, เอโก นทติ อฺถา.

มา ¶ ตฺวํ นทิ ราชปุตฺต, อปฺปสทฺโท วเน วส;

สเรน โข [มา (ก.)] ตํ ชาเนยฺยุํ, น หิ เต เปตฺติโก สโรติ.

เนตํ สีหสฺส นทิตํ, น พฺยคฺฆสฺส น [พฺยคฺฆสฺส น จ (ก.)] ทีปิโน;

ปารุโต สีหจมฺเมน, ชมฺโม นทติ คทฺรโภ.

จิรมฺปิ ¶ โข ตํ ขาเทยฺย, คทฺรโภ หริตํ ยวํ;

ปารุโต สีหจมฺเมน, รวมาโนว ทูสยีติ.

ปสฺส สทฺธาย สีลสฺส, จาคสฺส จ อยํ ผลํ;

นาโค นาวาย วณฺเณน, สทฺธํ วหตุปาสกํ.

สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตฺหิ สนฺนิวาเสน, โสตฺถึ คจฺฉติ นฺหาปิโตติ.

ธนุคฺคห ¶ กุฺชร อปฺปรโส, คิริทตฺตมนาวิลจิตฺตวรํ;

ทธิวาหน ชมฺพูก สีหนโข, หริตยว นาควเรน ทสาติ.

อปิ ¶ [อมฺโภ (สฺยา. ก. สี.)] รุหก ฉินฺนาปิ, ชิยา สนฺธียเต ปุน;

สนฺธียสฺสุ ปุราณิยา, มา โกธสฺส วสํ คมิ.

วิชฺชมาเนสุ วาเกสุ [วิชฺชมานาสุ มรุวาสุ (สี.), วิชฺชมานาสุ มรูทฺวาสุ (ปี.)], วิชฺชมาเนสุ การิสุ;

อฺํ ชิยํ กริสฺสามิ, อลฺเว ปุราณิยาติ.

อิตฺถี สิยา รูปวตี, สา จ สีลวตี สิยา;

ปุริโส ตํ น อิจฺเฉยฺย, สทฺทหาสิ มโหสธ.

สทฺทหามิ ¶ มหาราช, ปุริโส ทุพฺภโค สิยา;

สิรี ¶ จ กาฬกณฺณี จ, น สเมนฺติ กุทาจนนฺติ.

อยเมว สา อหมปิ [อหมฺปิ (สี. สฺยา. ปี.), อหสฺมิ (ก.)] โส อนฺโ, อยเมว โส หตฺถจฺฉินฺโน อนฺโ;

ยมาห ‘‘โกมารปตี มม’’นฺติ, วชฺฌิตฺถิโย นตฺถิ อิตฺถีสุ สจฺจํ.

อิมฺจ ชมฺมํ มุสเลน หนฺตฺวา, ลุทฺทํ ฉวํ ปรทารูปเสวึ;

อิมิสฺสา จ นํ ปาปปติพฺพตาย, ชีวนฺติยา ฉินฺทถ กณฺณนาสนฺติ.

น ¶ สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;

สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺตี ปฏิเสธิตาโร.

อกาเล วสฺสตี ตสฺส, กาเล ตสฺส น วสฺสติ;

สคฺคา ¶ จ จวติ านา, นนุ โส ตาวตา หโตติ.

ปพฺพตูปตฺถเร [ปพฺพตปตฺถเร (สี. สฺยา. ปี.)] รมฺเม, ชาตา โปกฺขรณี สิวา;

ตํ สิงฺคาโล อปาปายิ [อปาปาสิ (สี. สฺยา. ปี.)], ชานํ สีเหน รกฺขิตํ.

ปิวนฺติ เจ [ปิวนฺติ เว (สี.), ปิวนฺติว (ปี.), ปิวนฺเตว (?)] มหาราช, สาปทานิ มหานทึ;

น เตน อนที โหติ, ขมสฺสุ ยทิ เต ปิยาติ.

ปพฺพตูปตฺถร [ปพฺพตปตฺถร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ปฺจมํ.

เย น กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;

พฺยสนํ เต คมิสฺสนฺติ, รกฺขสีหิว วาณิชา.

เย ¶ จ กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;

โสตฺถึ ปารํ คมิสฺสนฺติ, วลาเหเนว [วาลาเหเนว (สี. ปี.)] วาณิชาติ.

วลาหกสฺส [วาลาหสฺส (สี. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ;

จกฺขูนิ จสฺส น ททาติ, ปฏิโลมฺจ วตฺตติ.

เอเต ¶ ¶ ภวนฺติ อาการา, อมิตฺตสฺมึ ปติฏฺิตา;

เยหิ อมิตฺตํ ชาเนยฺย, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโตติ.

ปวาสา อาคโต ตาต, อิทานิ นจิราคโต;

กจฺจินฺนุ ตาต เต มาตา, น อฺมุปเสวติ.

น โข ปเนตํ สุภณํ, คิรํ สจฺจุปสํหิตํ;

สเยถ โปฏฺปาโทว, มุมฺมุเร [มุมฺมุเร (สฺยา.), มํ ปุเร (ก.) มุมฺมุรสทฺโท ถุสคฺคิมฺหิ กุกฺกุเฬ จ วตฺตตีติ สกฺกตาภิธาเนสุ] อุปกูถิโตติ [อุปกูสิโตติ (สี. สฺยา. ปี.), อุปกูลิโต (ก.)].

อุภยํ เม น ขมติ, อุภยํ เม น รุจฺจติ;

ยาจายํ โกฏฺโมติณฺณา, นาทฺทสํ อิติ ภาสติ.

ตํ ตํ คามปติ พฺรูมิ, กทเร อปฺปสฺมิ ชีวิเต;

ทฺเว มาเส สงฺครํ กตฺวา [การํ กตฺวาน (สี. ปี.), สํกรํ กตฺวา (ก.)], มํสํ ชรคฺควํ กิสํ;

อปฺปตฺตกาเล โจเทสิ, ตมฺปิ มยฺหํ น รุจฺจตีติ.

สรีรทพฺยํ ¶ วุฑฺฒพฺยํ [วทฺธพฺยํ (สี. ปี.)], โสชจฺจํ สาธุสีลิยํ;

พฺราหฺมณํ เตว ปุจฺฉาม, กนฺนุ เตสํ วนิมฺหเส [วณิมฺหเส (สี. ปี.)].

อตฺโถ ¶ อตฺถิ สรีรสฺมึ, วุฑฺฒพฺยสฺส นโม กเร;

อตฺโถ อตฺถิ สุชาตสฺมึ, สีลํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.

อปิรุหก ¶ รูปวตี มุสโล, ปวสนฺติ สปฺจมโปกฺขรณี;

อถ มุตฺติมวาณิช อุมฺหยเต, จิรอาคต โกฏฺ สรีร ทสาติ.

น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, ยทายสํ ทารุชปพฺพชฺจ [พพฺพชฺจ (สี.)];

สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุตฺเตสุ ¶ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา.

เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, โอหารินํ สิถิลํ ทุปฺปมุฺจํ;

เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.

หํสา โกฺจา มยูรา จ, หตฺถโย [หตฺถิโน (สี.), หตฺถิโย (สฺยา. ปี.)] ปสทา มิคา;

สพฺเพ สีหสฺส ภายนฺติ, นตฺถิ กายสฺมิ ตุลฺยตา.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, ทหโร เจปิ ปฺวา;

โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, เนว พาโล สรีรวาติ.

วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ เอราปเถหิ เม;

ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ.

อปาทเกหิ ¶ ¶ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ เม;

จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม.

มา ¶ มํ อปาทโก หึสิ, มา มํ หึสิ ทฺวิปาทโก;

มา มํ จตุปฺปโท หึสิ, มา มํ หึสิ พหุปฺปโท.

สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;

สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กฺจิ [กิฺจิ (สฺยา. ก.)] ปาปมาคมา.

อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม;

อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ [สิริสปานิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อหิวิจฺฉิกสตปที, อุณฺณนาภิ [อุณฺณานาภิ (สี. สฺยา. ปี.)] สรพูมูสิกา.

กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา, ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ;

โสหํ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธานนฺติ.

อปิ วีรก ปสฺเสสิ, สกุณํ มฺชุภาณกํ;

มยูรคีวสงฺกาสํ, ปตึ มยฺหํ สวิฏฺกํ.

อุทกถลจรสฺส ปกฺขิโน, นิจฺจํ อามกมจฺฉโภชิโน;

ตสฺสานุกรํ สวิฏฺโก, เสวาเล ปลิคุณฺิโต มโตติ.

โสภติ มจฺโฉ คงฺเคยฺโย, อโถ โสภติ ยามุโน [โสภนฺติ มจฺฉา คงฺเคยฺยา, อโถ โสภนฺติ ยามุนา (สฺยา. ปี.)];

จตุปฺปโทยํ ¶ ปุริโส, นิคฺโรธปริมณฺฑโล;

อีสกายต [อีสมายต (ก.)] คีโว จ, สพฺเพว อติโรจติ.

ยํ ¶ ปุจฺฉิโต น ตํ อกฺขาสิ [อกฺขา (สี. สฺยา. ปี.)], อฺํ อกฺขาสิ [อกฺขาติ (สฺยา. ปี.)] ปุจฺฉิโต;

อตฺตปฺปสํสโก โปโส, นายํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.

อิงฺฆ ¶ วทฺธมยํ [วทฺธมยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปาสํ, ฉินฺท ทนฺเตหิ กจฺฉป;

อหํ ตถา กริสฺสามิ, ยถา เนหิติ ลุทฺทโก.

กจฺฉโป ปาวิสี วารึ, กุรุงฺโค ปาวิสี วนํ;

สตปตฺโต ทุมคฺคมฺหา, ทูเร ปุตฺเต อปานยีติ.

อยมสฺสกราเชน, เทโส วิจริโต มยา;

อนุกามย กาเมน [อนุกามยวนุกาเมน (สี. ปี.)], ปิเยน ปตินา สห.

นเวน สุขทุกฺเขน, โปราณํ อปิธียติ [อปิถียติ (สี. ปี.), อปิถิยฺยติ (สฺยา.)];

ตสฺมา อสฺสกรฺาว, กีโฏ ปิยตโร มมาติ.

อลํ ¶ เมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;

ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.

มหตี วต เต โพนฺทิ, น จ ปฺา ตทูปิกา;

สุสุมาร [สุํสุมาร (สี. สฺยา. ปี.)] วฺจิโต เมสิ, คจฺฉ ทานิ ยถาสุขนฺติ.

ทิฏฺา ¶ มยา วเน รุกฺขา, อสฺสกณฺณา วิภีฏกา [วิเภทกา (สฺยา. ก.)];

น ตานิ เอวํ สกฺกนฺติ, ยถา ตฺวํ รุกฺข สกฺกสิ.

ปุราณกุกฺกุโฏ [กกฺกโร (สี. สฺยา. ปี.)] อยํ, เภตฺวา ปฺชรมาคโต;

กุสโล วาฬปาสานํ, อปกฺกมติ ภาสตีติ.

กุกฺกุฏ [กกฺกร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ นวมํ.

อมฺโภ ¶ โก นาม ยํ รุกฺโข, สินฺนปตฺโต [สีนปตฺโต (สี. ปี.)] สกณฺฏโก;

ยตฺถ เอกปฺปหาเรน, อุตฺตมงฺคํ วิภิชฺชิตํ [วิสาฏิกํ (สี. สฺยา. ปี.), วิฆาฏิตํ (สี. นิยฺย)].

อจาริ วตายํ วิตุทํ วนานิ, กฏฺงฺครุกฺเขสุ อสารเกสุ;

อถาสทา ¶ ขทิรํ ชาตสารํ [ชาติสารํ (ก.)], ยตฺถพฺภิทา ครุโฬ อุตฺตมงฺคนฺติ.

ทฬฺหพนฺธน หํสวโร จ ปุน, วิรูปกฺข สวิฏฺก มจฺฉวโร;

สกุรุงฺค สอสฺสก อมฺพวโร, ปุน กุกฺกุฏโก ครุเฬน ทสาติ.

อกาสิ โยคฺคํ ธุวมปฺปมตฺโต, สํวจฺฉรํ พีรณถมฺภกสฺมึ;

พฺยากาสิ สฺํ ปริสํ วิคยฺห, น นิยฺยโม ตายติ อปฺปปฺํ.

ทฺวยํ ¶ ยาจนโก ตาต, โสมทตฺต นิคจฺฉติ;

อลาภํ ¶ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนาติ.

อฺโ อุปริโม วณฺโณ, อฺโ วณฺโณ จ เหฏฺิโม;

พฺราหฺมณี ตฺเวว ปุจฺฉามิ, กึ เหฏฺา กิฺจ อุปฺปริ.

อหํ นโฏสฺมิ ภทฺทนฺเต, ภิกฺขโกสฺมิ อิธาคโต;

อยฺหิ โกฏฺโมติณฺโณ, อยํ โส ยํ [ตฺวํ (ก.)] คเวสสีติ.

อิสีนมนฺตรํ ¶ กตฺวา, ภรุราชาติ [กุรุราชาติ (ก.)] เม สุตํ;

อุจฺฉินฺโน สห รฏฺเหิ [รฏฺเน (สี. ปี.)], สราชา วิภวงฺคโต.

ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;

อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจุปสํหิตนฺติ.

ปุณฺณํ นทึ เยน จ เปยฺยมาหุ, ชาตํ ¶ ยวํ เยน จ คุยฺหมาหุ;

ทูรํ คตํ เยน จ อวฺหยนฺติ, โส ตฺยาคโต [ตฺยาภโต (สฺยา. ก.) ปเหฬิคาถาภาโว มนสิ กาตพฺโพ] หนฺท จ ภุฺช พฺราหฺมณ.

ยโต มํ สรตี ราชา, วายสมฺปิ ปเหตเว;

หํสา โกฺจา มยูรา จ [หํสโกฺจมยูรานํ (ก. อฏฺ. ปานฺตรํ)], อสตีเยว ปาปิยาติ.

อวธี ¶ วต อตฺตานํ, กจฺฉโป พฺยาหรํ คิรํ [กจฺฉโปว ปพฺยาหรํ (สฺยา.), กจฺฉโป โส ปพฺยาหรํ (ก.)];

สุคฺคหีตสฺมึ กฏฺสฺมึ, วาจาย สกิยาวธิ.

เอตมฺปิ ทิสฺวา นรวีริยเสฏฺ, วาจํ ปมุฺเจ กุสลํ นาติเวลํ;

ปสฺสสิ พหุภาเณน, กจฺฉปํ พฺยสนํ คตนฺติ.

น มายมคฺคิ ตปติ, น สูโล สาธุตจฺฉิโต;

ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโต.

โส ¶ มํ ทหติ ราคคฺคิ, จิตฺตํ จูปตเปติ มํ;

ชาลิโน มุฺจถายิรา มํ, น กาเม หฺเต กฺวจีติ.

สพฺโพ ¶ โลโก อตฺตมโน อโหสิ, อโกวิทา คามธมฺมสฺส เสคฺคุ;

โกมาริ โก นาม [โกมาริกา นาม (ก.), โกมาริโก นาม (สฺยา. ปี.)] ตวชฺช ธมฺโม, ยํ ตฺวํ คหิตา ปวเน ปโรทสิ.

โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ วเน กโรติ;

สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ กโรตีติ.

สสฺส ¶ สาเยฺยมิทํ สุจินฺติตํ, ปจฺโจฑฺฑิตํ ปฏิกูฏสฺส กูฏํ;

ผาลฺเจ ขาเทยฺยุํ [อเทยฺยุํ (สี. ปี.)] มูสิกา, กสฺมา กุมารํ กุลลา น [โน (สี. สฺยา. ปี.)] หเรยฺยุํ.

กูฏสฺส ¶ หิ สนฺติ [สนฺตีธ (ก.)] กูฏกูฏา, ภวติ [ภวนฺติ (ก.)] จาปิ นิกติโน นิกตฺยา;

เทหิ ปุตฺตนฏฺ ผาลนฏฺสฺส ผาลํ, มา เต ปุตฺตมหาสิ ผาลนฏฺโติ.

หิรฺํ เม สุวณฺณํ เม, เอสา รตฺตึ ทิวา กถา;

ทุมฺเมธานํ มนุสฺสานํ, อริยธมฺมํ อปสฺสตํ.

ทฺเว ทฺเว คหปตโย เคเห, เอโก ตตฺถ อมสฺสุโก;

ลมฺพตฺถโน เวณิกโต, อโถ องฺกิตกณฺณโก;

กีโต ธเนน พหุนา, โส ตํ วิตุทเต ชนนฺติ.

สุขํ ชีวิตรูโปสิ, รฏฺา วิวนมาคโต;

โส เอกโก รุกฺขมูเล [อรฺสฺมึ (สี. สฺยา. ปี.)], กปโณ วิย ฌายสิ.

สุขํ ¶ ชีวิตรูโปสฺมิ, รฏฺา วิวนมาคโต;

โส เอกโก รุกฺขมูเล, กปโณ วิย ฌายามิ;

อถ ¶ พีรณถมฺภวโร จ นโฏ, ภรุราชวรุตฺตมปุณฺณนที;

พหุภาณิ อคฺคิปวเน มูสิกา, สหลมฺพตฺถโน กปเณน ทสาติ.

อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.)];

อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.

โย จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;

อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหตีติ.

อิทํ ¶ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ [โปราณาจริโยพฺรวิ (ก.)];

มาสุ ตฺวํ อกริ [อกรา (สี. ปี.)] ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.

ยานิ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลนฺติ.

นเม ¶ นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.

จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;

ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโกติ.

ยสฺเสเต ¶ จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตติ.

ยสฺส เจเต น วิชฺชนฺติ, คุณา ปรมภทฺทกา;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส นาติวตฺตตีติ.

อตฺถิ เม ปุริโส เทว, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];

ตสฺส เจโกปราธตฺถิ, ตตฺถ ตฺวํ กินฺติ มฺสิ.

อมฺหากมฺปตฺถิ ปุริโส, เอทิโส อิธ วิชฺชติ;

ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน, ขนฺติรสฺมาก รุจฺจตีติ.

กาเล นิกฺขมนา สาธุ, นากาเล สาธุ นิกฺขโม;

อกาเลน หิ นิกฺขมฺม, เอกกมฺปิ พหุชฺชโน;

น กิฺจิ อตฺถํ โชเตติ, ธงฺกเสนาว โกสิยํ.

ธีโร จ วิธิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;

สพฺพามิตฺเต ¶ วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยาติ.

สูโร ¶ ¶ สูเรน สงฺคมฺม, วิกฺกนฺเตน ปหารินา;

เอหิ นาค นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ;

ปสฺสนฺตุ องฺคมคธา, มม ตุยฺหฺจ วิกฺกมํ.

น ตํ ปาทา วธิสฺสามิ, น ทนฺเตหิ น โสณฺฑิยา;

มีฬฺเหน ตํ วธิสฺสามิ, ปูติ หฺตุ ปูตินาติ.

ตโย คิรึ อนฺตรํ กามยามิ, ปฺจาลา กุรุโย เกกเก จ [กุรโย เกกเย จ (สี.)];

ตตุตฺตรึ [ตทุตฺตรึ (ก.)] พฺราหฺมณ กามยามิ, ติกิจฺฉ มํ พฺราหฺมณ กามนีตํ.

กณฺหาหิทฏฺสฺส กโรนฺติ เหเก, อมนุสฺสปวิฏฺสฺส [อมนุสฺสวทฺธสฺส (สี. ปี.), อมนุสฺสวิฏฺสฺส (สฺยา.)] กโรนฺติ ปณฺฑิตา;

น กามนีตสฺส กโรติ โกจิ, โอกฺกนฺตสุกฺกสฺส ¶ หิ กา ติกิจฺฉาติ.

คชคฺคเมเฆหิ หยคฺคมาลิภิ, รถูมิชาเตหิ สราภิวสฺเสภิ [สราภิวสฺสภิ (สฺยา. สี. อฏฺ.), สราภิวสฺสิภิ (?)];

ถรุคฺคหาวฏฺฏ [ธนุคฺคหาวฏฺฏ (ก.)] ทฬฺหปฺปหาริภิ, ปริวาริตา ตกฺกสิลา สมนฺตโต.

[อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)] อภิธาวถ ¶ จูปธาวถ จ [อภิธาวถา จุปฺปตถา จ (สฺยา.)], วิวิธา วินาทิตา [วินาทิตตฺถ (ก.)] วทนฺติภิ;

วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส ยถา, วิชฺชุลตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ [อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)].

ธชมปริมิตํ อนนฺตปารํ, ทุปฺปสหํธงฺเกหิ สาครํว [สาครมิว (สี. สฺยา. ปี.)];

คิริมิวอนิเลน ทุปฺปสยฺโห [ทุปฺปสโห (สี. ปี. ก.)], ทุปฺปสโห อหมชฺชตาทิเสน.

มา ¶ พาลิยํ วิลปิ [วิปฺปลปิ (พหูสุ)] น หิสฺส ตาทิสํ, วิฑยฺหเส [วิฬยฺหเส (สี. ปี.)] น หิ ลภเส นิเสธกํ;

อาสชฺชสิ คชมิว เอกจารินํ, โย ตํ ปทา นฬมิว โปถยิสฺสตีติ.

วรวตฺถวโจ ¶ ทุมขีณผลํ, จตุโรธมฺมวรํ ปุริสุตฺตม;

ธงฺกมคธา จ ตโยคิรินาม, คชคฺควโร ธชวเรน ทสาติ.

ยถาปิ ¶ กีตา ปุริสสฺสุปาหนา, สุขสฺส อตฺถาย ทุขํ อุทพฺพเห;

ฆมฺมาภิตตฺตา ถลสา ปปีฬิตา, ตสฺเสว ปาเท ปุริสสฺส ขาทเร.

เอวเมว ¶ โย ทุกฺกุลีโน อนริโย, ตมฺมาก [ตมฺหาก (สี.), ตุมฺหาก (สฺยา. ปี.)] วิชฺชฺจ สุตฺจ อาทิย;

ตเมว โส ตตฺถ สุเตน ขาทติ, อนริโย วุจฺจติ ทุปาหนูปโมติ [ปานทูปโมติ (สี. ปี.)].

เอกจินฺติโต ยมตฺโถ, พาโล อปริณายโก;

น หิ ขุชฺเชน วาเมน, โภติ สงฺคนฺตุมรหสิ.

ปุริสูสภํ มฺมานา, อหํ ขุชฺชมกามยึ;

โสยํ สํกุฏิโต เสติ, ฉินฺนตนฺติ ยถา วิณาติ [ถุณาติ (สี.)].

กามํ ยหึ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉ, วิทฺโธสิ มมฺมมฺหิ [มมสฺมิ (ก.)] วิกณฺณเกน;

หโตสิ ภตฺเตน สุวาทิเตน [สวาทิเตน (สี. สฺยา. ปี.)], โลโล จ มจฺเฉ อนุพนฺธมาโน.

เอวมฺปิ ¶ โลกามิสํ โอปตนฺโต, วิหฺตี ¶ จิตฺตวสานุวตฺตี;

โส หฺติ าติสขาน มชฺเฌ, มจฺฉานุโค โสริว สุํสุมาโรติ [สุสุมาโร (ก.)].

ตฺวเมว ¶ ทานิมกร [มกริ (สฺยา.), มกรา (ก. สี.)], ยํ กาโม พฺยคมา ตยิ;

โสยํ อปฺปฏิสนฺธิโก, ขรฉินฺนํว เรนุกํ [เรรุกํ (สี. ปี.)].

อตฺริจฺฉํ [อตฺริจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] อติโลเภน, อติโลภมเทน จ;

เอวํ หายติ อตฺถมฺหา, อหํว อสิตาภุยาติ.

สุขา ฆรา วจฺฉนข, สหิรฺา สโภชนา;

ยตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, สเยยฺยาถ อนุสฺสุโก.

ฆรา นานีหมานสฺส, ฆรา นาภณโต มุสา;

ฆรา นาทินฺนทณฺฑสฺส, ปเรสํ อนิกุพฺพโต [อนิกฺรุพฺพโต (ก.)];

เอวํ ฉิทฺทํ ทุรภิสมฺภวํ [ทุรภิภวํ (สี. ปี.)], โก ฆรํ ปฏิปชฺชตีติ.

ภทฺทโก ¶ วตยํ ปกฺขี, ทิโช กุมุทสนฺนิโภ;

วูปสนฺเตหิ ปกฺเขหิ, มนฺทมนฺโทว ฌายติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

อมฺเห ทิโช น ปาเลติ, เตน ปกฺขี น ผนฺทตีติ.

โก ¶ นุ โข ภควา เหตุ, เอกจฺเจ อิธ ปุคฺคเล;

อตีว หทยํ นิพฺพาติ, จิตฺตฺจาปิ ปสีทติ.

ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน, ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา;

เอวํ ตํ ชายเต เปมํ, อุปฺปลํว ยโถทเกติ.

อิงฺฆ ¶ เอกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ [ปทนิสฺสิตํ (สี. ปี.)];

กิฺจิ สงฺคาหิกํ พฺรูสิ, เยนตฺเถ สาธเยมเส.

ทกฺเขยฺเยกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ;

ตฺจ สีเลน สฺุตฺตํ, ขนฺติยา อุปปาทิตํ;

อลํ ¶ มิตฺเต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย จาติ.

อาสีวิสมฺปิ มํ [อาสีวิสํ มมํ (สี. ปี.)] สนฺตํ, ปวิฏฺํ กุมินามุขํ;

รุจฺจเต หริตามาตา, ยํ มํ ขาทนฺติ มจฺฉกา.

วิลุมฺปเตว ปุริโส, ยาวสฺส อุปกปฺปติ;

ยทา จฺเ วิลุมฺปนฺติ, โส วิลุตฺโต วิลุมฺปตีติ [วิลุปฺปตีติ (?)].

สพฺโพ ชโน หึสิโต ปิงฺคเลน, ตสฺมึ มเต ปจฺจยา [ปจฺจยํ (สี. สฺยา. ปี.)] เวทยนฺติ;

ปิโย นุ เต อาสิ อกณฺหเนตฺโต, กสฺมา นุ ตฺวํ โรทสิ ทฺวารปาล.

น ¶ เม ปิโย อาสิ อกณฺหเนตฺโต, ภายามิ ปจฺจาคมนาย ตสฺส;

อิโต คโต หึเสยฺย มจฺจุราชํ, โส หึสิโต อาเนยฺย ปุน อิธ.

ทฑฺโฒ วาหสหสฺเสหิ, สิตฺโต ฆฏสเตหิ โส;

ปริกฺขตา ¶ จ สา ภูมิ, มา ภายิ นาคมิสฺสตีติ.

วรุปาหน ขุชฺช วิกณฺณกโก, อสิตาภุย ปฺจมวจฺฉนโข;

ทิช เปมวรุตฺตมเอกปทํ, กุมินามุข ปิงฺคลเกน ทสาติ.

สิงฺคาโล ¶ มานถทฺโธ จ, ปริวาเรน อตฺถิโก;

ปาปุณิ มหตึ ภูมึ, ราชาสิ สพฺพทาินํ.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ ปริวารวา;

โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, สิงฺคาโล วิย ทาินนฺติ.

พาโล ¶ วตายํ สุนโข, โย วรตฺตํ [โย จ โยตฺตํ (ก.)] น ขาทติ;

พนฺธนา จ ปมุฺเจยฺย, อสิโต จ ฆรํ วเช.

อฏฺิตํ ¶ เม มนสฺมึ เม, อโถ เม หทเย กตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, ยาว ปสฺสุปตู ชโน [ปสุปตุชฺชโน (สฺยา. ก.)].

สตฺตตนฺตึ สุมธุรํ, รามเณยฺยํ อวาจยึ;

โส มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ, สรณํ เม โหหิ โกสิย.

อหํ ตํ สรณํ สมฺม [อหํ เต สรณํ โหมิ (วิ. ว. ๓๒๘)], อหมาจริยปูชโก;

น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, สิสฺสมาจริย เชสฺสสีติ.

ยํ ปสฺสติ น ตํ อิจฺฉติ, ยฺจ น ปสฺสติ ตํ กิริจฺฉติ;

มฺามิ จิรํ จริสฺสติ, น หิ ตํ ลจฺฉติ ยํ ส อิจฺฉติ.

ยํ ลภติ น เตน ตุสฺสติ, ยฺจ ปตฺเถติ ลทฺธํ หีเฬติ;

อิจฺฉา หิ อนนฺตโคจรา, วิคติจฺฉาน [วีติจฺฉานํ (สี. ปี.)] นโม กโรมเสติ.

วิคติจฺฉ [วีติจฺฉ (สี. ปี.)] ชาตกํ จตุตฺถํ.

กาโล ¶ ¶ ฆสติ ภูตานิ, สพฺพาเนว สหตฺตนา;

โย จ กาลฆโส ภูโต, ส ภูตปจนึ ปจิ.

พหูนิ นรสีสานิ, โลมสานิ พฺรหานิ จ;

คีวาสุ ปฏิมุกฺกานิ, โกจิเทเวตฺถ กณฺณวาติ.

หนฺตฺวา เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา จ, เทติ ทานํ อสฺโต;

เอทิสํ ภตฺตํ ภุฺชมาโน, ส ปาปมุปลิมฺปติ [ส ปาเปน อุปลิปฺปติ (สี. ปี.)].

ปุตฺตทารมฺปิ ¶ เจ หนฺตฺวา, เทติ ทานํ อสฺโต;

ภุฺชมาโนปิ สปฺปฺโ, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.

อทฺธา ปาทฺชลี สพฺเพ, ปฺาย อติโรจติ;

ตถา หิ โอฏฺํ ภฺชติ, อุตฺตรึ นูน ปสฺสติ.

นายํ ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อตฺถานตฺถฺจ พุชฺฌติ;

อฺตฺร ¶ โอฏฺนิพฺโภคา, นายํ ชานาติ กิฺจนนฺติ.

สพฺเพหิ กึสุโก ทิฏฺโ, กึนฺเวตฺถ วิจิกิจฺฉถ;

น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, สารถี ปริปุจฺฉิโต.

เอวํ สพฺเพหิ าเณหิ, เยสํ ธมฺมา อชานิตา;

เต เว ธมฺเมสุ กงฺขนฺติ, กึสุกสฺมึว ภาตโรติ.

เอกปุตฺตโก ¶ ภวิสฺสสิ, ตฺวฺจ โน เหสฺสสิ อิสฺสโร กุเล;

โอโรห ทุมสฺมา สาลก, เอหิ ทานิ ฆรกํ วเชมเส.

นนุ มํ สุหทโยติ [นนุ มํ หทเยติ (สี. ปี.)] มฺสิ, ยฺจ มํ หนสิ เวฬุยฏฺิยา;

ปกฺกมฺพวเน รมามเส, คจฺฉ ตฺวํ ฆรกํ ยถาสุขนฺติ.

อยํ ¶ ¶ อิสี อุปสมสํยเม รโต, ส ติฏฺติ [สนฺติฏฺติ (สี. ปี.)] สิสิรภเยน อฏฺฏิโต;

หนฺท อยํ ปวิสตุมํ อคารกํ, วิเนตุ สีตํ ทรถฺจ เกวลํ.

นายํ อิสี อุปสมสํยเม รโต, กปี อยํ ทุมวรสาขโคจโร;

โส ทูสโก โรสโก จาปิ ชมฺโม, สเจวเชมมฺปิ [สเจ + อาวเช + อิมมฺปิ] ทูเสยฺยคารนฺติ [ทูสเย ฆรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].

อถ ราชา สิงฺคาลวโร สุนโข, ตถา โกสิย อิจฺฉติ กาลฆโส;

อถ ทานวโรฏฺปิ สารถินา, ปุนมฺพวนฺจ สิสิรกปิ ทสาติ.

ทฬฺหฺจ ¶ วคฺคํ อปเรน สนฺถวํ, กลฺยาณวคฺคาสทิโส จ รูหกํ;

นตํทฬฺห พีรณถมฺภกํ ปุน, กาสาวุปาหน สิงฺคาลเกน ทสาติ.

สงฺกปฺปราคโธเตน ¶ ¶ ¶ , วิตกฺกนิสิเตน จ;

นาลงฺกเตน ภทฺเรน [เนวาลงฺกตภทฺเรน (สฺยา.)], อุสุการากเตน จ [น อุสุการกเตน จ (สี. สฺยา. ปี.)].

น กณฺณายตมุตฺเตน, นาปิ โมรูปเสวินา;

เตนมฺหิ หทเย วิทฺโธ, สพฺพงฺคปริทาหินา.

อาเวธฺจ น ปสฺสามิ, ยโต รุหิรมสฺสเว;

ยาว อโยนิโส จิตฺตํ, สยํ เม ทุกฺขมาภตนฺติ.

อชฺชาปิ เม ตํ มนสิ [สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ ติลมุฏฺิยา;

พาหาย มํ คเหตฺวาน, ลฏฺิยา อนุตาฬยิ.

นนุ ชีวิเต น รมสิ, เยนาสิ พฺราหฺมณาคโต;

ยํ มํ พาหา คเหตฺวาน, ติกฺขตฺตุํ อนุตาฬยิ.

อริโย อนริยํ กุพฺพนฺตํ [กุพฺพานํ (สี. ปี.), กุพฺพํ (สฺยา.)], โย ทณฺเฑน นิเสธติ;

สาสนํ ตํ น ตํ เวรํ, อิติ นํ ปณฺฑิตา วิทูติ.

มมนฺนปานํ ¶ วิปุลํ อุฬารํ, อุปฺปชฺชตีมสฺส มณิสฺส เหตุ;

ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.

สุสู ¶ ¶ ยถา สกฺขรโธตปาณี, ตาเสสิ มํ เสลํ ยาจมาโน;

ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.

น ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคีเส [ชิคึเส (สี. สฺยา. ปี.)], เทสฺโส โหติ อติยาจนาย;

นาโค มณึ ยาจิโต พฺราหฺมเณน, อทสฺสนํเยว ตทชฺฌคมาติ.

๒๕๔. กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ (๓-๑-๔)

ภุตฺวา ติณปริฆาสํ, ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ;

เอตํ เต โภชนํ อาสิ, กสฺมา ทานิ น ภุฺชสิ.

ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;

พหุํ [ปหู (สี. ปี.), ปหุํ (สฺยา. ก.)] ตตฺถ มหาพฺรมฺเห, อปิ อาจามกุณฺฑกํ.

ตฺวฺจ ¶ โข มํ ปชานาสิ, ยาทิสายํ หยุตฺตโม;

ชานนฺโต ชานมาคมฺม, น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ.

กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ จตุตฺถํ.

ยาว โส มตฺตมฺาสิ, โภชนสฺมึ วิหงฺคโม;

ตาว อทฺธานมาปาทิ, มาตรฺจ อโปสยิ.

ยโต จ โข พหุตรํ, โภชนํ อชฺฌวาหริ [อชฺฌุปาหริ (สี. ปี.)];

ตโต ตตฺเถว สํสีทิ, อมตฺตฺู หิ โส อหุ.

ตสฺมา มตฺตฺุตา สาธุ, โภชนสฺมึ อคิทฺธตา [อคิทฺธิตา (สฺยา. ก.)];

อมตฺตฺู หิ สีทนฺติ, มตฺตฺู จ น สีทเรติ.

ชรูทปานํ ¶ ขณมานา, วาณิชา อุทกตฺถิกา;

อชฺฌคมุํ อยสํ โลหํ [อชฺฌคํสุ อโยโลหํ (สี. สฺยา. ปี.)], ติปุสีสฺจ วาณิชา;

รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬูริยา พหู.

เต จ เตน อสนฺตุฏฺา, ภิยฺโย ภิยฺโย อขาณิสุํ;

เต ตตฺถาสีวิโส [ตตฺถ อาสีวิโส (ก.), ตตฺถปาสีวิโส (สฺยา.)] โฆโร, เตชสฺสี เตชสา หนิ.

ตสฺมา ¶ ¶ ขเณ นาติขเณ, อติขาตํ [อติขณํ (ก.)] หิ ปาปกํ;

ขาเตน จ [ขเณน จ (ก.), ขณเนน (สฺยา.)] ธนํ ลทฺธํ, อติขาเตน [อติขเณน (ก.)] นาสิตนฺติ.

นายํ ฆรานํ กุสโล, โลโล อยํ วลีมุโข;

กตํ กตํ โข ทูเสยฺย, เอวํธมฺมมิทํ กุลํ.

นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ, นายํ อสฺสาสิโก มิโค;

สิฏฺํ [สตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)] เม ชนสนฺเธน, นายํ กิฺจิ วิชานติ.

น มาตรํ ปิตรํ วา, ภาตรํ ภคินึ สกํ;

ภเรยฺย ตาทิโส โปโส, สิฏฺํ ทสรเถน เมติ.

คามณิจนฺท [คามณิจณฺฑ (สี. ปี.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

ยาวตา จนฺทิมสูริยา, ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ วิโรจนา [วิโรจมานา (ก.)];

สพฺเพว ทาสา มนฺธาตุ, เย ปาณา ปถวิสฺสิตา [ปวินิสฺสิตา (สี. ปี.), ปวิสฺสิตา (สฺยา.)].

น กหาปณวสฺเสน, ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ;

อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, อิติ วิฺาย ปณฺฑิโต.

อปิ ¶ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, รตึ โส นาธิคจฺฉติ;

ตณฺหกฺขยรโต ¶ โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ.

นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิฺจิ, น พนฺธโว โน ปน เต สหาโย;

อถ เกน วณฺเณน ติรีฏวจฺโฉ [ติรีฏิวจฺโฉ (สฺยา. ก.)], เตทณฺฑิโก ภุฺชติ อคฺคปิณฺฑํ.

อาปาสุ [อาวาสุ (ก.)] เม ยุทฺธปราชิตสฺส, เอกสฺส กตฺวา วิวนสฺมิ โฆเร;

ปสารยี กิจฺฉคตสฺส ปาณึ, เตนูทตารึ ทุขสํปเรโต.

เอตสฺส ¶ กิจฺเจน อิธานุปตฺโต, เวสายิโน วิสยา ชีวโลเก;

ลาภารโห ตาต ติรีฏวจฺโฉ, เทถสฺส โภคํ ยชถฺจ [ยชตฺจ (สี. ปี.), ยชิตฺจ (สฺยา.)] ยฺนฺติ.

ยสฺสตฺถา ¶ ทูรมายนฺติ, อมิตฺตมปิ ยาจิตุํ;

ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

ยสฺส ทิวา จ รตฺโต จ, วสมายนฺติ มาณวา;

ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

ทูโต หิ ทูตสฺส กถํ น ทชฺชํ, มยมฺปิ ตสฺเสว ภวาม ทูตาติ.

อุสุการวโร ติลมุฏฺิ มณิ, หยราช วิหงฺคม อาสิวิโส;

ชนสนฺธ กหาปณวสฺส ปุน, ติริฏํ ปุน ทูตวเรน ทสาติ.

ยถา ¶ เกสา จ มสฺสู จ, ฉินฺนํ ฉินฺนํ วิรูหติ;

เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.

ยถา สารทิกํ พีชํ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;

เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.

อุโภปิ ปลปนฺเตเต [วิลปนฺเตเต (สฺยา. ก.)], อปิ ปทฺมานิ ทสฺสติ;

วชฺชุํ วา เต น วา วชฺชุํ, นตฺถิ นาสาย รูหนา;

เทหิ สมฺม ปทุมานิ, อหํ ยาจามิ ยาจิโตติ.

ปาณิ ¶ เจ มุทุโก จสฺส, นาโค จสฺส สุการิโต;

อนฺธกาโร จ วสฺเสยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.

อนลา ¶ มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา [ทุปฺปูรตฺตา (ก.)] นทีสมา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.

อภิชฺชมาเน ¶ วาริสฺมึ, สยํ [อยํ (ก.)] อาคมฺม อิทฺธิยา;

มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ [สํสีทติ (ก.)] มหณฺณเว.

อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.

จูฬปโลภน [จุลฺลปโลภน (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;

ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ [โสฬสปพฺเพโธ (สี. ปี.)], อุทฺธมาหุ [อุจฺจมาหุ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสธา.

สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ [สตเภโท (สี. ปี.), สตเภณฺฑุ (สี. นิสฺสย)], ธชาสุ หริตามโย;

อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา.

เอวเมตํ [เอวเมว (ก.)] ตทา อาสิ, ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ;

สกฺโก อหํ ตทา อาสึ, เวยฺยาวจฺจกโร ตวาติ.

ทิสฺวา ¶ ¶ ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค ¶ คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;

ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, กสฺมา นุ เต นาหุ ฉมฺภิตตฺตํ.

ทิสฺวา ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;

ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, เวทํ อลตฺถํ วิปุลํ อุฬารํ.

โส เวทชาโต อชฺฌภวึ อมิตฺเต, ปุพฺเพว เม ชีวิตมาสิ จตฺตํ;

น หิ ชีวิเต อาลยํ กุพฺพมาโน, สูโร กยิรา สูรกิจฺจํ กทาจีติ.

เยนาสิ กิสิยา ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;

อยํ โส อาคโต ภตฺตา [ตาโต (สี. สฺยา. ปี.)], กสฺมา ทานิ ปลายสิ.

สเจ [น โข (สฺยา. ก.)] ปนาทิเกเนว, สนฺถโว นาม ชายติ;

ยโส หายติ อิตฺถีนํ, ตสฺมา ตาต ปลายหํ [ปลายิหํ (สฺยา.), ปลายิตํ (ก.)].

ยสฺสสฺสินํ กุเล ชาตํ, อาคตํ ยา น อิจฺฉติ;

โสจติ ¶ จิรรตฺตาย, วาตคฺคมิว ภทฺทลีติ [กุนฺทลีติ (สี. ปี.), คทฺรภีติ (สฺยา.)].

สิงฺคีมิโค ¶ อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;

เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, มา เหว มํ ปาณสมํ ชเหยฺย [ชเหยฺยา (ปี.) ชหา’ยฺเย (?)].

อยฺย น ตํ ชหิสฺสามิ, กุฺชรํ สฏฺิหายนํ [กุฺชร สฏฺิหายน (สี. ปี.)];

ปถพฺยา จาตุรนฺตาย, สุปฺปิโย โหสิ เม ตุวํ.

เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมึ, คงฺคาย ยมุนาย [นมฺมทาย (สี. ปี.)] จ;

เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโ, มุฺจ โรทนฺติยา ปตินฺติ.

โย ¶ เว สพฺพสเมตานํ, อหุวา เสฏฺสมฺมโต;

ตสฺสายํ เอทิสี ปฺา, กิเมว อิตรา ปชา.

เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อนฺาย วินินฺทสิ;

กถํ มูลํ อทิสฺวาน [กถํหิ มูลํ อทิตฺวา (สฺยา. ปี.)], รุกฺขํ ชฺา ปติฏฺิตํ.

นาหํ ¶ ตุมฺเห วินินฺทามิ, เย จฺเ วานรา วเน;

วิสฺสเสโนว คารยฺโห, ยสฺสตฺถา รุกฺขโรปกาติ.

น หิ วณฺเณน สมฺปนฺนา, มฺชุกา ปิยทสฺสนา;

ขรวาจา ปิยา โหติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.

นนุ ปสฺสสิมํ กาฬึ, ทุพฺพณฺณํ ติลกาหตํ;

โกกิลํ สณฺหวาเจน, พหูนํ ปาณินํ ปิยํ.

ตสฺมา ¶ สขิลวาจสฺส, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;

อตฺถํ ธมฺมฺจ ทีเปติ, มธุรํ ตสฺส ภาสิตนฺติ.

สพฺเพหิ กิร าตีหิ, โกสิโย อิสฺสโร กโต;

สเจ าตีหิ อนุฺาโต [าตีหนุฺาโต (สี. ปี.)], ภเณยฺยาหํ เอกวาจิกํ.

ภณ สมฺม อนุฺาโต, อตฺถํ ธมฺมฺจ เกวลํ;

สนฺติ หิ ทหรา ปกฺขี, ปฺวนฺโต ชุตินฺธรา.

น เม รุจฺจติ ภทฺทํ โว [ภทนฺเต (ก.)], อุลูกสฺสาภิเสจนํ;

อกฺกุทฺธสฺส ¶ มุขํ ปสฺส, กถํ กุทฺโธ กริสฺสตีติ.

ปทุมุตฺตม ¶ นาคสิริวฺหยโน, ส-มหณฺณว ยูป ขุรปฺปวโร;

อถ ภทฺทลี กุฺชร รุกฺข ปุน, ขรวาจ อุลูกวเรน ทสาติ.

อารฺิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;

กิจฺฉากตํ อุทปานํ, กถํ สมฺม อวาหสิ [อวาหยิ (สี. ปี.), อปาหสิ (สฺยา.)].

เอส ธมฺโม สิงฺคาลานํ, ยํ ปิตฺวา โอหทามเส;

ปิตุปิตามหํ ธมฺโม, น ตํ [น นํ (สี. ปี.)] อุชฺฌาตุมรหสิ.

เยสํ ¶ ¶ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;

มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.

เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม วิหิยฺยติ;

ปุพฺเพวชฺฌาภวํ ตสฺส, รุกฺเข อกฺขีว ปณฺฑิโต.

เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม ปวฑฺฒติ;

กเรยฺยตฺตสมํ วุตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต.

เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ [ปจฺจเมถ (สี. ปี.)] มหาวนํ;

มา วนํ ฉินฺทิ นิพฺยคฺฆํ, พฺยคฺฆา มาเหสุ นิพฺพนาติ.

โก นุ อุทฺธิตภตฺโตว [อุทฺทิตภตฺโตว (สี.), วฑฺฒิตภตฺโตว (สฺยา.)], ปูรหตฺโถว พฺราหฺมโณ;

กหํ นุ ภิกฺขํ อจริ, กํ สทฺธํ อุปสงฺกมิ.

อหํ ¶ กปิสฺมิ ทุมฺเมโธ, อนามาสานิ อามสึ;

ตฺวํ มํ โมจย ภทฺทนฺเต, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.

กจฺฉปา กสฺสปา โหนฺติ, โกณฺฑฺา โหนฺติ มกฺกฏา;

มุฺจ กสฺสป โกณฺฑฺํ, กตํ เมถุนกํ ตยาติ.

กายํ พลากา สิขินี, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;

โอรํ ¶ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.

นาหํ พลากา สิขินี, อหํ โลโลสฺมิ วายโส;

อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.

ปุนปาปชฺชสี ¶ สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

กายํ พลากา รุจิรา, กากนีฬสฺมิมจฺฉติ;

จณฺโฑ กาโก สขา มยฺหํ, ยสฺส [ตสฺส (สี. ปี.)] เจตํ กุลาวกํ.

นนุ มํ สมฺม ชานาสิ, ทิช สามากโภชน;

อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.

ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

ตว สทฺธฺจ สีลฺจ, วิทิตฺวาน ชนาธิป;

วณฺณํ อฺชนวณฺเณน, กาลิงฺคสฺมึ นิมิมฺหเส [วินิมฺหเส (สฺยา.), วนิมฺหเส (ก.)].

อนฺนภจฺจา ¶ จภจฺจา จ, โยธ อุทฺทิสฺส คจฺฉติ;

สพฺเพ เต อปฺปฏิกฺขิปฺปา, ปุพฺพาจริยวโจ อิทํ.

ททามิ ¶ โว พฺราหฺมณา นาคเมตํ, ราชารหํ ราชโภคฺคํ ยสสฺสินํ;

อลงฺกตํ เหมชาลาภิฉนฺนํ, สสารถึ คจฺฉถ เยน กามนฺติ.

กุรุธมฺมชาตกํ [กุรุธมฺมชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ฉฏฺํ.

วสฺสานิ ¶ ปฺาส สมาธิกานิ, วสิมฺห เสลสฺส คุหาย โรมก;

อสงฺกมานา อภินิพฺพุตตฺตา [อภินิพฺพุตจิตฺตา (สฺยา. ก.)], หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สฺยา.)] มายนฺติ มมณฺฑชา ปุเร.

เต ทานิ วกฺกงฺค กิมตฺถมุสฺสุกา, ภชนฺติ อฺํ คิริกนฺทรํ ทิชา;

น นูน มฺนฺติ มมํ ยถา ปุเร, จิรปฺปวุตฺถา อถ วา น เต อิเม.

ชานาม ตํ น มยํ สมฺปมูฬฺหา [น มย’มสฺม มูฬฺหา (สี. ปี.)], โสเยว ตฺวํ เต มยมสฺม นาฺเ;

จิตฺตฺจ ¶ เต อสฺมึ ชเน ปทุฏฺํ, อาชีวิกา [อาชีวก (สี. สฺยา.), อาชีวิก (ปี.)] เตน ตมุตฺตสามาติ.

กิมตฺถ [กมตฺถ (สี. ปี.)] มภิสนฺธาย, ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (สี. ปี.)];

สพฺพกามททสฺเสว [ทุหสฺเสว (สี. สฺยา. ปี.), รหสฺเสว (ก.)], อิมํ ทุกฺขํ ติติกฺขสิ.

สิงฺเคน นิหนาเหตํ, ปทสา จ อธิฏฺห;

ภิยฺโย [ภีโย (สี.)] พาลา ปกุชฺเฌยฺยุํ, โน จสฺส ปฏิเสธโก.

มเมวายํ มฺมาโน, อฺเเปวํ [อฺมฺเปวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กริสฺสติ;

เต นํ ตตฺถ วธิสฺสนฺติ, สา เม มุตฺติ ภวิสฺสตีติ.

มหึสราชชาตกํ [มหิสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.

ยถา ¶ มาณวโก ปนฺเถ, สิงฺคาลึ วนโคจรึ;

อตฺถกามํ ปเวเทนฺตึ [ปวทนฺตึ (ปี.)], อนตฺถกามาติ มฺติ;

อนตฺถกามํ สตปตฺตํ, อตฺถกาโมติ มฺติ.

เอวเมว อิเธกจฺโจ, ปุคฺคโล โหติ ตาทิโส;

หิเตหิ วจนํ วุตฺโต, ปฏิคณฺหาติ วามโต.

เย ¶ ¶ จ โข นํ ปสํสนฺติ, ภยา อุกฺกํสยนฺติ วา [จ (สี. ปี.)];

ตฺหิ โส มฺเต มิตฺตํ, สตปตฺตํว มาณโวติ.

อทฺธา หิ นูน มิคราชา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;

ตถา หิ ปุฏํ ทูเสติ, อฺํ นูน กริสฺสติ.

น เม มาตา วา ปิตา วา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;

กตํ กตํ โข ทูเสม, เอวํ ธมฺมมิทํ กุลํ.

เยสํ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;

มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.

อุทปานวคฺโค [อรฺวคฺโค (สี. ปี. ก.)] ตติโย.

อุทปานวรํ วนพฺยคฺฆ กปิ, สิขินี จ พลาก รุจิรวโร;

สุชนาธิปโรมกทูส ปุน, สตปตฺตวโร ปุฏกมฺม ทสาติ.

อพฺภนฺตโร ¶ ¶ นาม ทุโม, ยสฺส ทิพฺยมิทํ ผลํ;

ภุตฺวา โทหฬินี นารี, จกฺกวตฺตึ วิชายติ.

ตฺวมฺปิ [ตฺวฺจ (สี. ปี.), ตฺวํ หิ (ก.)] ภทฺเท มเหสีสิ, สา จาปิ [จาสิ (สี. ปี.)] ปติโน ปิยา;

อาหริสฺสติ เต ราชา, อิทํ อพฺภนฺตรํ ผลํ.

ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต, ยํ านมธิคจฺฉติ;

สูโร อตฺตปริจฺจาคี, ลภมาโน ภวามหนฺติ.

เสยฺยํโส ¶ เสยฺยโส โหติ, โย เสยฺยมุปเสวติ;

เอเกน สนฺธึ กตฺวาน, สตํ วชฺเฌ [มจฺเจ (ก.), พชฺเฌ (ก. อฏฺ.)] อโมจยึ.

[กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)] ตสฺมา สพฺเพน โลเกน, สนฺธึ กตฺวาน เอกโต [เอกโก (สี. สฺยา. ปี.)];

เปจฺจ สคฺคํ นิคจฺเฉยฺย [กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)], อิทํ สุณาถ กาสิยา [กาสโย (สี. ปี.)].

อิทํ วตฺวา มหาราชา, กํโส พาราณสิคฺคโห;

ธนุํ กณฺฑฺจ [ตูณิฺจ (สี. ปี.)] นิกฺขิปฺป, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.

วรํ ¶ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ, อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย สูกเร;

โส ทานิ เอโก พฺยปคมฺม ฌายสิ, พลํ นุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชติ.

อิเม ¶ สุทํ [อิมสฺสุ ตา (สฺยา. ก.)] ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;

เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺชเม [ทุปฺปสหชฺชิเม (สฺยา.)] มยา.

นมตฺถุ สงฺฆาน สมาคตานํ, ทิสฺวา สยํ สขฺย วทามิ อพฺภุตํ;

พฺยคฺฆํ มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาิโน, สามคฺคิยา ทาพเลสุ มุจฺจเรติ.

ยํ อุสฺสุกา สงฺฆรนฺติ, อลกฺขิกา พหุํ ธนํ;

สิปฺปวนฺโต อสิปฺปา จ, ลกฺขิวา ตานิ ภุฺชติ.

สพฺพตฺถ ¶ กตปุฺสฺส, อติจฺจฺเว ปาณิโน;

อุปฺปชฺชนฺติ พหู โภคา, อปฺปนายตเนสุปิ.

กุกฺกุโฏ [กุกฺกุฏ (สี. ปี.), กุกฺกุฏา (สี. นิสฺสย, สทฺทนีติ)] มณโย ทณฺโฑ, ถิโย จ ปุฺลกฺขณา;

อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส, กตปุฺสฺส ชนฺตุโนติ.

ทริยา ¶ สตฺต วสฺสานิ, ตึสมตฺตา วสามเส;

หฺาม [หฺเฉม (สี. ปี.), หฺฉาม (?)] มณิโน อาภํ, อิติ โน มนฺตนํ อหุ.

ยาวตา มณึ ฆํสาม [ยาว ยาว นิฆํสาม (สี. ปี.)], ภิยฺโย โวทายเต มณิ;

อิทฺจ ทานิ ปุจฺฉาม, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ.

อยํ มณิ เวฬูริโย, อกาโจ วิมโล [วิปุโล (ก.)] สุโภ;

นาสฺส สกฺกา สิรึ หนฺตุํ, อปกฺกมถ สูกราติ.

มณิสูกร [มณิฆํส (ก.)] ชาตกํ ปฺจมํ.

มา ¶ สาลูกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภุฺชติ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณํ.

อิทานิ โส อิธาคนฺตฺวา, อติถี ยุตฺตเสวโก;

อถ ทกฺขสิ สาลูกํ, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ.

วิกนฺตํ ¶ [วิกตฺตํ (สี.), วิกนฺติยมานํ ฉินฺทิยมานํติ อตฺโถ] สูกรํ ทิสฺวา, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ;

ชรคฺควา วิจินฺเตสุํ, วรมฺหากํ ภุสามิวาติ.

นานุมฺมตฺโต นาปิสุโณ, นานโฏ นากุตูหโล;

มูฬฺเหสุ ลภเต ลาภํ, เอสา เต อนุสาสนี.

ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน [อธมฺมจริยาย (สี. สฺยา.)] วา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

เอสาว ชีวิกา เสยฺโย [เสยฺยา (สี. สฺยา. ปี.)], ยา จาธมฺเมน เอสนาติ.

อคฺฆนฺติ ¶ มจฺฉา อธิกํ สหสฺสํ, น โส อตฺถิ โย อิมํ สทฺทเหยฺย;

มยฺหฺจ อสฺสุ อิธ สตฺต มาสา, อหมฺปิ ตํ มจฺฉุทฺทานํ กิเณยฺยํ.

มจฺฉานํ โภชนํ ทตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิสิ;

ตํ ทกฺขิณํ สรนฺติยา, กตํ อปจิตึ ตยา.

ปทุฏฺจิตฺตสฺส ¶ ¶ น ผาติ โหติ, น จาปิ ตํ [นํ (สี. สฺยา.)] เทวตา ปูชยนฺติ;

โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ, อวฺจยี ทุกฺกฏกมฺมการีติ.

นานาฉนฺทา มหาราช, เอกาคาเร วสามเส;

อหํ คามวรํ อิจฺเฉ, พฺราหฺมณี จ ควํ สตํ.

ปุตฺโต จ อาชฺรถํ, กฺา จ มณิกุณฺฑลํ;

ยา เจสา ปุณฺณิกา ชมฺมี, อุทุกฺขลํภิกงฺขติ.

พฺราหฺมณสฺส คามวรํ, พฺราหฺมณิยา ควํ สตํ;

ปุตฺตสฺส อาชฺรถํ, กฺาย มณิกุณฺฑลํ;

ยฺเจตํ ปุณฺณิกํ ชมฺมึ, ปฏิปาเทถุทุกฺขลนฺติ.

สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.

โสหํ สีลํ สมาทิสฺสํ, โลเก อนุมตํ สิวํ;

อริยวุตฺติสมาจาโร ¶ , เยน วุจฺจติ สีลวา.

าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;

กายสฺส เภทา สุคตึ, อุปปชฺชติ สีลวาติ.

ทุม ¶ ¶ กํสวรุตฺตมพฺยคฺฆมิคา, มณโย มณิ สาลุกมวฺหยโน;

อนุสาสนิโยปิ จ มจฺฉวโร, มณิกุณฺฑลเกน กิเรน ทสาติ.

สพฺพกามททํ กุมฺภํ, กุฏํ ลทฺธาน ธุตฺตโก;

ยาว นํ อนุปาเลติ, ตาว โส สุขเมธติ.

ยทา มตฺโต จ ทิตฺโต จ, ปมาทา กุมฺภมพฺภิทา;

ตทา นคฺโค จ โปตฺโถ จ, ปจฺฉา พาโล วิหฺติ.

เอวเมว โย ธนํ ลทฺธา, ปมตฺโต [อมตฺตา (สี.), อมตฺโต (ปี.)] ปริภุฺชติ;

ปจฺฉา ¶ ตปฺปติ ทุมฺเมโธ, กุฏํ ภิตฺวาว [กุฏํ ภินฺโนว (สี. ปี.), กุฏภินฺโนว (?)] ธุตฺตโกติ.

สุราฆฏ [ภทฺรฆฏ (สี. ปี.), ภทฺรฆฏเภทก (สฺยา.)] ชาตกํ ปมํ.

พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] มหาราช, กากราชา นิวาสโก [นิวาสิโก (สี. ปี.)];

อสีติยา สหสฺเสหิ, สุปตฺโต ปริวาริโต.

ตสฺส โทหฬินี ภริยา, สุผสฺสา ภกฺขิตุมิจฺฉติ [มจฺฉมิจฺฉติ (สี. ปี.)];

รฺโ มหานเส ปกฺกํ, ปจฺจคฺฆํ ราชโภชนํ.

เตสาหํ ปหิโต ทูโต, รฺโ จมฺหิ อิธาคโต;

ภตฺตุ อปจิตึ กุมฺมิ, นาสายมกรํ [มกรึ (สี. นิสฺสย)] วณนฺติ.

ผุฏฺสฺส ¶ เม อฺตเรน พฺยาธินา, โรเคน พาฬฺหํ ทุขิตสฺส รุปฺปโต;

ปริสุสฺสติ ขิปฺปมิทํ กเฬวรํ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ.

อชฺํ ¶ ชฺสงฺขาตํ, อสุจึ สุจิสมฺมตํ;

นานากุณปปริปูรํ, ชฺรูปํ อปสฺสโต.

ธิรตฺถุมํ ¶ อาตุรํ ปูติกายํ, เชคุจฺฉิยํ อสฺสุจึ พฺยาธิธมฺมํ;

ยตฺถปฺปมตฺตา อธิมุจฺฉิตา ปชา, หาเปนฺติ มคฺคํ สุคตูปปตฺติยาติ.

กายนิพฺพินฺท [กายวิจฺฉนฺท (สี.), กายวิจฺฉินฺท (ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคุ, สรวนฺตาน [ปวทนฺตาน (สี. ปี.)] มุตฺตโม;

อจฺจุโต ชมฺพุสาขาย, โมรจฺฉาโปว กูชติ.

กุลปุตฺโตว ชานาติ [กุลปุตฺโต ปชานาติ (สฺยา. ก.)], กุลปุตฺตํ [กุลปุตฺเต (สี. ปี.)] ปสํสิตุํ;

พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณ, ภุฺช สมฺม ททามิ เต.

จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, มุสาวาที สมาคเต;

วนฺตาทํ กุณปาทฺจ, อฺมฺํ ปสํสเกติ.

อุสภสฺเสว เต ขนฺโธ, สีหสฺเสว วิชมฺภิตํ;

มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.

กุลปุตฺโตว ชานาติ, กุลปุตฺตํ ปสํสิตุํ;

มยูรคีวสงฺกาส, อิโต ปริยาหิ วายส.

มิคานํ ¶ ¶ สิงฺคาโล [โกตฺถุโก (สี. ปี.), โกฏฺุโก (สฺยา.)] อนฺโต, ปกฺขีนํ ปน วายโส;

เอรณฺโฑ อนฺโต รุกฺขานํ, ตโย อนฺตา สมาคตาติ.

โก นายํ [โก นฺวายํ (สฺยา.)] โลณโตยสฺมึ, สมนฺตา ปริธาวติ;

มจฺเฉ มกเร จ วาเรติ, อูมีสุ จ วิหฺติ.

อนนฺตปายี สกุโณ, อติตฺโตติ ทิสาสุโต;

สมุทฺทํ ปาตุมิจฺฉามิ, สาครํ สริตํ ปตึ.

โส ¶ อยํ หายติ เจว, ปูรเต จ มโหทธิ;

นาสฺส นายติ ปีตนฺโต, อเปยฺโย กิร สาคโรติ.

อุจฺเจ สกุณ เฑมาน, ปตฺตยาน วิหงฺคม;

วชฺชาสิ โข ตฺวํ วามูรุํ, จิรํ โข สา กริสฺสติ [สริสฺสติ (ก.)].

อิทํ โข สา น ชานาติ, อสึ สตฺติฺจ โอฑฺฑิตํ;

สา จณฺฑี กาหติ โกธํ, ตํ เม ตปติ โน อิทํ [โน อิธ (สี. สฺยา. ปี.)].

เอส ¶ อุปฺปลสนฺนาโห, นิกฺขฺจุสฺสีสโกหิตํ [นิกฺขมุสฺสีสเก กตํ (สี. ปี.), นิกฺขฺจุสฺสีสเก กตํ (สฺยา.)];

กาสิกฺจ มุทุํ วตฺถํ, ตปฺเปตุ ธนิกา ปิยาติ [ธนกามิยาติ (สฺยา. ปี.), ธนกามิกาติ (สี.)].

อุทุมฺพรา จิเม ปกฺกา, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;

เอหิ นิกฺขม ภุฺชสฺสุ, กึ ชิฆจฺฉาย มิยฺยสิ.

เอวํ ¶ โส สุหิโต โหติ, โย วุฑฺฒมปจายติ;

ยถาหมชฺช สุหิโต, ทุมปกฺกานิ มาสิโต.

ยํ วเนโช วเนชสฺส, วฺเจยฺย กปิโน กปิ;

ทหโร กปิ [ทหโรปิ ตํ น (สี. ปี.), ทหโรปิ น (สฺยา.)] สทฺเธยฺย, น หิ ชิณฺโณ ชรากปีติ.

ปุเร ตุวํ สีลวตํ สกาเส, โอกฺกนฺติกํ [โอกฺกนฺทิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] กีฬสิ อสฺสมมฺหิ;

กโรหเร [กโรหิ เร (ก.)] มกฺกฏิยานิ มกฺกฏ, น ตํ มยํ สีลวตํ รมาม.

สุตา ¶ หิ มยฺหํ ปรมา วิสุทฺธิ, โกมารปุตฺตสฺส พหุสฺสุตสฺส;

มา ทานิ มํ มฺิ ตุวํ ยถา ปุเร, ฌานานุยุตฺโต วิหรามิ [ฌานานุยุตฺตา วิหราม (สี. ปี.)] อาวุโส.

สเจปิ เสลสฺมิ วเปยฺย พีชํ, เทโว จ วสฺเส น หิ ตํ วิรูฬฺเห [เนว หิ ตํ รุเหยฺย (สี. ปี.), น หิ ตํ วิรูเห (?)];

สุตา หิ เต สา ปรมา วิสุทฺธิ, อารา ตุวํ มกฺกฏ ฌานภูมิยาติ.

ปรปาณโรธา ¶ [ปรปาณฆาเต (สฺยา.), ปรปาณโรจํ (ก.)] ชีวนฺโต, มํสโลหิตโภชโน;

วโก วตํ สมาทาย, อุปปชฺชิ อุโปสถํ.

ตสฺส สกฺโก วตฺาย, อชรูเปนุปาคมิ;

วีตตโป อชฺฌปฺปตฺโต, ภฺชิ โลหิตโป ตปํ.

เอวเมว ¶ อิเธกจฺเจ, สมาทานมฺหิ ทุพฺพลา;

ลหุํ กโรนฺติ อตฺตานํ, วโกว อชการณาติ.

วรกุมฺภ ¶ สุปตฺตสิริวฺหยโน, สุจิสมฺมต พินฺทุสโร จุสโภ;

สริตํปติ จณฺฑิ ชรากปินา, อถ มกฺกฏิยา วกเกน ทสาติ.

สงฺกปฺโป ปทุโม เจว, อุทปาเนน ตติยํ;

อพฺภนฺตรํ ฆฏเภทํ, ติกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติ.

วิวรถิมาสํ ¶ ¶ ¶ [วิวรถ อิมาสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทฺวารํ, นครํ ปวิสนฺตุ [ปวิสิตุํ มยา; (ก.)] อรุณราชสฺส;

สีเหน สุสิฏฺเน, สุรกฺขิตํ [สุสตฺเถน, สุรกฺขิตํ (สี. ปี.), สุสิฏฺเน (ก.)] นนฺทิเสเนน.

ชโย กลิงฺคานมสยฺหสาหินํ, ปราชโย อนโย [อชโย (สฺยา.), อนฺวิโต (ก.)] อสฺสกานํ;

อิจฺเจว เต ภาสิตํ พฺรหฺมจาริ, น อุชฺชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ.

เทวา มุสาวาทมุปาติวตฺตา, สจฺจํ ธนํ ปรมํ เตสุ [ตถํ เปมกรํ นุ (ก.), ตถํ ปรมํ กรํ นุ (สฺยา.)] สกฺก;

ตํ เต มุสา ภาสิตํ เทวราช, กึ วา ปฏิจฺจ มฆวา มหินฺท.

นนุ เต สุตํ พฺราหฺมณ ภฺมาเน, เทวา น อิสฺสนฺติ ปุริสปรกฺกมสฺส;

ทโม สมาธิ มนโส อเภชฺโช [อเทชฺโช (สี. ปี.), อภิชฺโช (ก.)], อพฺยคฺคตา ¶ นิกฺกมนฺจ [นิกฺขมนฺจ (สี.)] กาเล;

ทฬฺหฺจ วิริยํ ปุริสปรกฺกโม จ, เตเนว อาสิ วิชโย อสฺสกานนฺติ.

อเทยฺเยสุ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ นปฺปเวจฺฉติ;

อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายํ นาธิคจฺฉติ.

นาเทยฺเยสุ ¶ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ โย ปเวจฺฉติ;

อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายมธิคจฺฉติ.

สฺโคสมฺโภควิเสสทสฺสนํ, อนริยธมฺเมสุ สเสุ นสฺสติ;

กตฺจ อริเยสุ จ อชฺชเวสุ, มหปฺผลํ โหติ อณุมฺปิ ตาทิสุ.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, อกา โลเก สุทุกฺกรํ;

ปจฺฉา กยิรา น วา กยิรา, อจฺจนฺตํ ปูชนารโหติ.

อนุตฺตเร ¶ ¶ กามคุเณ สมิทฺเธ, ภุตฺวาน ปุพฺเพ วสี เอกราช;

โส ทานิ ทุคฺเค นรกมฺหิ ขิตฺโต, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.

ปุพฺเพว ขนฺตี จ ตโป จ มยฺหํ, สมฺปตฺถิตา ทุพฺภิเสน [ทพฺพเสนา (สี. ปี.)] อโหสิ;

ตํ ทานิ ลทฺธาน กถํ นุ ราช, ชเห อหํ วณฺณพลํ ปุราณํ.

สพฺพา กิเรวํ ปรินิฏฺิตานิ, ยสสฺสินํ ปฺวนฺตํ วิสยฺห;

ยโส จ ลทฺธา ปุริมํ อุฬารํ, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.

ปนุชฺช ทุกฺเขน สุขํ ชนินฺท, สุเขน วา ทุกฺขมสยฺหสาหิ;

อุภยตฺถ สนฺโต อภินิพฺพุตตฺตา, สุเข จ ทุกฺเข จ ภวนฺติ ตุลฺยาติ.

อิมานิ ¶ ¶ มํ ททฺทร ตาปยนฺติ, วาจาทุรุตฺตานิ มนุสฺสโลเก;

มณฺฑูกภกฺขา อุทกนฺตเสวี, อาสีวิสํ มํ อวิสา สปนฺติ.

สกา รฏฺา ปพฺพาชิโต, อฺํ ชนปทํ คโต;

มหนฺตํ โกฏฺํ กยิราถ, ทุรุตฺตานํ [ทุรุตฺตานิ (ก.)] นิเธตเว.

ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;

น ตตฺถ มานํ กยิราถ, วสมฺาตเก ชเน.

วิเทสวาสํ วสโต, ชาตเวทสเมนปิ [ชาตเวทภเยนปิ (ก.)];

ขมิตพฺพํ สปฺเน, อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตนฺติ.

นตฺถิ โลเก รโห นาม, ปาปกมฺมํ ปกุพฺพโต;

ปสฺสนฺติ วนภูตานิ, ตํ พาโล มฺตี รโห.

อหํ รโห น ปสฺสามิ, สุฺํ วาปิ น วิชฺชติ;

ยตฺถ อฺํ [สุฺํ (สฺยา. ก.)] น ปสฺสามิ, อสุฺํ โหติ ตํ มยา.

ทุชฺชจฺโจ จ สุชจฺโจ [อชจฺโจ (ปี.)] จ, นนฺโท จ สุขวฑฺฒิโต [สุขวจฺฉโก (สี.), สุขวจฺฉโน (สฺยา. ปี.)];

เวชฺโช ¶ จ อทฺธุวสีโล [อถ สีโล (ก.)] จ, เต ธมฺมํ ชหุ มตฺถิกา.

พฺราหฺมโณ ¶ จ กถํ ชเห, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

โย ธมฺมมนุปาเลติ, ธิติมา สจฺจนิกฺกโมติ.

กิมณฺฑกา ¶ อิเม เทว, นิกฺขิตฺตา กํสมลฺลเก;

อุปโลหิตกา วคฺคู, ตํ [เต (ปี.)] เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

ยานิ ปุเร ตุวํ เทวิ, ภณฺฑุ นนฺตกวาสินี;

อุจฺฉงฺคหตฺถา ปจินาสิ, ตสฺสา เต โกลิยํ ผลํ.

อุฑฺฑยฺหเต น รมติ, โภคา วิปฺปชหนฺติ ตํ [วิปฺปชหนฺติ’มํ (?)];

ตตฺเถวิมํ ปฏิเนถ, ยตฺถ โกลํ ปจิสฺสติ.

โหนฺติ เหเต มหาราช, อิทฺธิปฺปตฺตาย [อิทฺธิมตฺตาย (ก.)] นาริยา;

ขม เทว สุชาตาย, มาสฺสา [มาสุ (ก.)] กุชฺฌ รเถสภาติ.

อเจตนํ พฺราหฺมณ อสฺสุณนฺตํ, ชาโน อชานนฺตมิมํ ปลาสํ;

อารทฺธวิริโย ธุวํ อปฺปมตฺโต, สุขเสยฺยํ ¶ ปุจฺฉสิ กิสฺส เหตุ.

ทูเร สุโต เจว พฺรหา จ รุกฺโข, เทเส ิโต ภูตนิวาสรูโป;

ตสฺมา นมสฺสามิ อิมํ ปลาสํ, เย เจตฺถ ภูตา เต [เต จ (สี. ปี.)] ธนสฺส เหตุ.

โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ พฺราหฺมณ เปกฺขมาโน;

กถฺหิ อาคมฺม สตํ สกาเส, โมฆานิ เต อสฺสุ ปริผนฺทิตานิ.

โย ¶ ตินฺทุกรุกฺขสฺส ปโร [ปุโร (ก.)] ปิลกฺโข [ปิลกฺขุ (สี. ปี.), มิลกฺขุ (ก.)], ปริวาริโต ปุพฺพยฺโ อุฬาโร;

ตสฺเสส มูลสฺมึ นิธิ นิขาโต, อทายาโท คจฺฉ ตํ อุทฺธราหีติ.

อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส;

มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.

มม ¶ โลหิตภกฺขสฺส, นิจฺจํ ลุทฺทานิ กุพฺพโต;

ทนฺตนฺตรคโต สนฺโต, ตํ พหุํ ยมฺปิ ชีวสิ.

อกตฺุมกตฺตารํ ¶ , กตสฺส อปฺปฏิการกํ;

ยสฺมึ กตฺุตา นตฺถิ, นิรตฺถา ตสฺส เสวนา.

ยสฺส สมฺมุขจิณฺเณน, มิตฺตธมฺโม น ลพฺภติ;

อนุสูย [อนุสุยฺย (สี. ปี.)] มนกฺโกสํ, สณิกํ ตมฺหา อปกฺกเมติ.

สพฺพมิทํ จริมํ กตํ [จริมวตํ (สี. ปี.)], อุโภ ธมฺมํ น ปสฺสเร;

อุโภ ปกติยา จุตา, โย จายํ มนฺเตชฺฌาเปติ [มนฺตชฺฌายติ (สี.), สชฺฌาปยติ (ปี.)];

สาลีนํ โอทนํ ภุฺเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;

ตสฺมา เอตํ น เสวามิ, ธมฺมํ อิสีหิ เสวิตํ.

ปริพฺพช มหา โลโก [มหาพฺรหฺเม (ก.)], ปจนฺตฺเปิ ปาณิโน;

มา ตํ อธมฺโม อาจริโต, อสฺมา กุมฺภมิวาภิทา.

ธิรตฺถุ ¶ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วาติ.

สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;

น อิจฺเฉ สห นินฺทาย, เอวํ เสยฺย [สยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] วิชานหิ.

ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

สาเยว ชีวิกา เสยฺโย, ยา จาธมฺเมน เอสนา.

อปิ ¶ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

อฺํ อหึสยํ โลเก, อปิ รชฺเชน ตํ วรนฺติ.

เสยฺยชาตกํ [สยฺหชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทสมํ.

กาลิงฺควคฺโค [วิวรวคฺโค (สี. ปี.)] ปโม.

วิวรฺจ อเทยฺย สมิทฺธวรํ, อถ ททฺทร ปาปมหาติรโห;

อถ โกลิ ปลาสวรฺจ กร, จริมํ สสมุทฺทวเรน ทสาติ.

อุฏฺเหิ โจร กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน [สุปิเตน (สี.), สุปิเนน (ปี. ก.)] เต;

มา ¶ ตํ คเหสุํ [คณฺเหยฺยุํ (ก.)] ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ.

ยํ ¶ นุ [นูน (สฺยา.)] โจรํ คเหสฺสนฺติ, คาเม กิพฺพิสการกํ;

กึ ตตฺถ ปุจิมนฺทสฺส, วเน ชาตสฺส ติฏฺโต.

น ตฺวํ อสฺสตฺถ ชานาสิ, มม โจรสฺส จนฺตรํ;

โจรํ คเหตฺวา ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ;

อปฺเปนฺติ [อจฺเจนฺติ (สฺยา.)] นิมฺพสูลสฺมึ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.

สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;

อนาคตภยา ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.

อปิ กสฺสป มนฺทิยา, ยุวา สปติ หนฺติ [สมฺปฏิหนฺติ (ก.)] วา;

สพฺพํ ตํ ขมเต ธีโร, ปณฺฑิโต ตํ ติติกฺขติ.

สเจปิ สนฺโต วิวทนฺติ, ขิปฺปํ สนฺธียเร ปุน;

พาลา ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ, น เต สมถมชฺฌคู.

เอเต ¶ ภิยฺโย สมายนฺติ, สนฺธิ เตสํ น ชีรติ;

โย จาธิปนฺนํ ชานาติ, โย จ ชานาติ เทสนํ.

เอโส หิ อุตฺตริตโร, ภารวโห ธุรทฺธโร;

โย ปเรสาธิปนฺนานํ ¶ , สยํ สนฺธาตุมรหตีติ.

โย เต หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;

ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสา [วินสฺส (ก. สี. สฺยา. ก.)] อิทํ.

โย เม หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;

จิรํ ชีวตุ โส ราชา, น หิ กุชฺฌนฺติ มาทิสา.

อหู อตีตมทฺธานํ [อหุ อตีตมทฺธาเน (สฺยา. ปี. ก.)], สมโณ ขนฺติทีปโน;

ตํ ขนฺติยาเยว ิตํ, กาสิราชา อเฉทยิ.

ตสฺส ¶ กมฺม [กมฺมสฺส (สี. ปี.)] ผรุสสฺส, วิปาโก กฏุโก อหุ;

ยํ กาสิราชา เวเทสิ, นิรยมฺหิ สมปฺปิโตติ.

ทุชฺชีวิตมชีวิมฺห, เย สนฺเต [เยสํ โน (สฺยา. ก.)] น ททมฺหเส;

วิชฺชมาเนสุ โภเคสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโน.

สฏฺิ [สฏฺึ (สฺยา.)] วสฺสสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;

นิรเย ปจฺจมานานํ, กทา อนฺโต ภวิสฺสติ.

นตฺถิ อนฺโต กุโต อนฺโต, น อนฺโต ปฏิทิสฺสติ;

ตทา ¶ หิ ปกตํ ปาปํ, มม ตุยฺหฺจ มาริสา [มาริส (สี. สฺยา. ปี.)].

โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนึ ลทฺธาน มานุสึ;

วทฺู สีลสมฺปนฺโน, กาหามิ กุสลํ พหุนฺติ.

ผรุสา ¶ วต เต วาจา, มํสํ [สมฺม (ปี. ก.)] ยาจนโก อสิ [จสิ (ปี.)];

กิโลมสทิสี [กิโลมสฺส สทิสา (ปี.)] วาจา, กิโลมํ สมฺม ทมฺมิ เต.

องฺคเมตํ มนุสฺสานํ, ภาตา โลเก ปวุจฺจติ;

องฺคสฺส สทิสี วาจา [องฺคสฺสทิสี เต วาจา (ก.)], องฺคํ สมฺม ททามิ เต.

ตาตาติ ปุตฺโต วทมาโน, กมฺเปติ [สมฺเมติ (ก.)] หทยํ ปิตุ;

หทยสฺส สทิสี [หทยสฺสทิสี (ก.)] วาจา, หทยํ สมฺม ทมฺมิ เต.

ยสฺส คาเม สขา นตฺถิ, ยถารฺํ ตเถว ตํ;

สพฺพสฺส สทิสี วาจา, สพฺพํ สมฺม ททามิ เตติ.

สพฺพมํสลาภชาตกํ [มํสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺจมํ.

สตฺต ¶ เม โรหิตา มจฺฉา, อุทกา ถลมุพฺภตา;

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

ทุสฺส เม เขตฺตปาลสฺส, รตฺติภตฺตํ อปาภตํ;

มํสสูลา ¶ จ ทฺเว โคธา, เอกฺจ ทธิวารกํ;

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

อมฺพปกฺกํ ทกํ [อมฺพปกฺโกทกํ (สี. ปี.)] สีตํ, สีตจฺฉายา มโนรมา [สีตจฺฉายํ มโนรมํ (สี. สฺยา. ปี.)];

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

น สสสฺส ติลา อตฺถิ, น มุคฺคา นปิ ตณฺฑุลา;

อิมินา อคฺคินา ปกฺกํ, มมํ [มํสํ (ก.)] ภุตฺวา วเน วสาติ.

มตํ มตํ เอว [มตมตเมว (สี. สฺยา. ปี.)] โรทถ, น หิ ตํ โรทถ โย มริสฺสติ;

สพฺเพปิ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] สรีรธาริโน, อนุปุพฺเพน ชหนฺติ ชีวิตํ.

เทวมนุสฺสา จตุปฺปทา, ปกฺขิคณา อุรคา จ โภคิโน;

สมฺหิ [ยมฺหิ (สฺยา.), อสฺมึ (ปี. ก.)] สรีเร อนิสฺสรา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตํ.

เอวํ ¶ จลิตํ อสณฺิตํ, สุขทุกฺขํ มนุเชสฺวเปกฺขิย;

กนฺทิตรุทิตํ นิรตฺถกํ, กึ โว โสกคณาภิกีรเร.

ธุตฺตา จ โสณฺฑา [ธุตฺตา โสณฺฑา (สี.), ธุตฺตา โสณฺฑา จ (สฺยา.)] อกตา, พาลา สูรา อโยคิโน [พาลา สูรา วีรา อโยคิโน (ปี.)];

ธีรํ มฺนฺติ พาโลติ, เย ธมฺมสฺส อโกวิทาติ.

ยํ ¶ ¶ ตํ วสนฺตสมเย, กณเวเรสุ ภาณุสุ;

สามํ พาหาย ปีเฬสิ, สา ตํ อาโรคฺยมพฺรวิ.

อมฺโภ น กิร สทฺเธยฺยํ, ยํ วาโต ปพฺพตํ วเห;

ปพฺพตฺเจ วเห วาโต, สพฺพมฺปิ ปถวึ วเห;

ยตฺถ สามา กาลกตา [กาลงฺกตา (ก.)], สา มํ อาโรคฺยมพฺรวิ.

น เจว สา กาลกตา, น จ สา อฺมิจฺฉติ;

เอกภตฺติกินี [เอกภตฺตา กิร (สี. สฺยา.), เอกภตฺตกินี (ปี.)] สามา, ตเมว อภิกงฺขติ.

อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน [อสนฺธตํ มํ จิรสนฺธเตน (ก.)], นิมีนิ สามา อธุวํ ธุเวน;

มยาปิ สามา นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสนฺติ.

สุสุขํ วต ชีวามิ, ลภามิ เจว ภุฺชิตุํ;

ปริปนฺเถว ติฏฺามิ, กา นุ ภนฺเต คตี มม.

มโน เจ เต นปฺปณมติ, ปกฺขิ ปาปสฺส กมฺมุโน;

อพฺยาวฏสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

าตโก โน นิสินฺโนติ, พหุ อาคจฺฉเต ชโน;

ปฏิจฺจ ¶ กมฺมํ ผุสติ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.

น ปฏิจฺจ กมฺมํ ผุสติ, มโน เจ นปฺปทุสฺสติ;

อปฺโปสฺสุกฺกสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.

สุจฺจชํ ¶ ¶ วต นจฺจชิ, วาจาย อททํ คิรึ;

กึ หิตสฺส จชนฺตสฺส, วาจาย อทท ปพฺพตํ.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

ราชปุตฺต นโม ตฺยตฺถุ, สจฺเจ ธมฺเม ิโต จสิ;

ยสฺส เต พฺยสนํ ปตฺโต, สจฺจสฺมึ รมเต มโน.

ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส, อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติม [กิตฺติมา (สี. สฺยา. ปี.)];

สา หิสฺส ปรมา ภริยา, สหิรฺสฺส อิตฺถิโยติ.

อถ โจร สกสฺสป ขนฺตีวโร, ทุชฺชีวิตตา จ วรา ผรุสา;

อถ ¶ สส มตฺจ วสนฺต สุขํ, สุจฺจชํวตนจฺจชินา จ ทสาติ.

มนุสฺสสฺเสว เต สีสํ, หตฺถปาทา จ วานร;

อถ เกน นุ วณฺเณน, อคารํ เต น วิชฺชติ.

มนุสฺสสฺเสว เม สีสํ, หตฺถปาทา จ สิงฺคิล [สิงฺคาล (ก.), ปิงฺคล (ฏีกา)];

ยาหุ เสฏฺา มนุสฺเสสุ, สา เม ปฺา น วิชฺชติ.

อนวฏฺิตจิตฺตสฺส ¶ , ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (ปี.)];

นิจฺจํ อทฺธุวสีลสฺส, สุขภาโว [สุจิภาโว (สี.), สุขภาโค (?)] น วิชฺชติ.

โส ¶ กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;

สีตวาตปริตฺตาณํ, กรสฺสุ กุฏวํ [กุฏิกํ (สี. สฺยา.)] กปีติ.

กุฏิทูสก [สิงฺคาลสกุณ (ก.)] ชาตกํ ปมํ.

ทุทฺทุภายติ [ททฺทภายติ (สี. ปี.)] ภทฺทนฺเต, ยสฺมึ เทเส วสามหํ;

อหมฺเปตํ น ชานามิ, กิเมตํ ทุทฺทุภายติ.

เพลุวํ ¶ ปติตํ สุตฺวา, ทุทฺทุภนฺติ [ททฺทภนฺติ (สี.)] สโส ชวิ;

สสสฺส วจนํ สุตฺวา, สนฺตตฺตา มิควาหินี.

อปฺปตฺวา ปทวิฺาณํ, ปรโฆสานุสาริโน;

ปนาทปรมา พาลา, เต โหนฺติ ปรปตฺติยา.

เย จ สีเลน สมฺปนฺนา, ปฺายูปสเม รตา;

อารกา วิรตา ธีรา, น โหนฺติ ปรปตฺติยาติ.

ทุทฺทุภชาตกํ [ททฺทภชาตกํ (สี. ปี.)] ทุติยํ.

ทฺวยํ ยาจนโก ราช, พฺรหฺมทตฺต นิคจฺฉติ;

อลาภํ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนา.

ยาจนํ โรทนํ อาหุ, ปฺจาลานํ รเถสภ;

โย ยาจนํ ปจฺจกฺขาติ, ตมาหุ ปฏิโรทนํ.

มา มทฺทสํสุ โรทนฺตํ, ปฺจาลา สุสมาคตา;

ตุวํ วา ปฏิโรทนฺตํ, ตสฺมา อิจฺฉามหํ รโห.

ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา [ทชฺเช (สี.), ทชฺชํ (?)], สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.

กลฺยาณรูโป ¶ วตยํ จตุปฺปโท, สุภทฺทโก เจว สุเปสโล จ;

โย พฺราหฺมณํ ชาติมนฺตูปปนฺนํ, อปจายติ เมณฺฑวโร ยสสฺสี.

มา ¶ พฺราหฺมณ อิตฺตรทสฺสเนน, วิสฺสาสมาปชฺชิ จตุปฺปทสฺส;

ทฬฺหปฺปหารํ อภิกงฺขมาโน [อภิกตฺตุกาโม (สฺยา.)], อวสกฺกตี ทสฺสติ สุปฺปหารํ.

อูรุฏฺิ [อูรฏฺิ (สี.)] ภคฺคํ ปวฏฺฏิโต [ปติโต (สี. สฺยา.)] ขาริภาโร, สพฺพฺจ ภณฺฑํ พฺราหฺมณสฺส [พฺราหฺมณสฺสีธ (ก. สี. ปี.), พฺราหฺมณสฺเสว (ก. สี. สฺยา. ก.)] ภินฺนํ;

อุโภปิ พาหา ปคฺคยฺห [ปคฺคยฺเยว (สฺยา.), ปคฺคหีย (?)] กนฺทติ [พาหา ปคฺคยฺย กนฺทติ (ปี. ก.)], อภิธาวถ หฺเต พฺรหฺมจารี.

เอวํ โส นิหโต เสติ, โย อปูชํ ปสํสติ [นมสฺสติ (ปี.)];

ยถาหมชฺช ปหโต, หโต เมณฺเฑน ทุมฺมตีติ.

สมณํ ¶ ตํ มฺมาโน, อุปคจฺฉิมสฺตํ;

โส มํ ทณฺเฑน ปาหาสิ, ยถา อสฺสมโณ ตถา.

กึ ¶ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสิ.

เอหิ โคธ นิวตฺตสฺสุ, ภุฺช สาลีนโมทนํ;

เตลํ โลณฺจ เม อตฺถิ, ปหูตํ มยฺห ปิปฺผลิ.

เอส ภิยฺโย ปเวกฺขามิ, วมฺมิกํ สตโปริสํ;

เตลํ โลณฺจ กิตฺเตสิ [กินฺเตสิ (สฺยา. ปี.)], อหิตํ มยฺห ปิปฺผลีติ.

กาเยน โย นาวหเร, วาจาย น มุสา ภเณ;

ยโส ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

ธมฺเมน วิตฺตเมเสยฺย, น นิกตฺยา ธนํ หเร;

โภเค ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

ยสฺส จิตฺตํ อหาลิทฺทํ, สทฺธา จ อวิราคินี;

เอโก สาทุํ น ภุฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

สมฺมุขา วา ติโรกฺขา วา [ปโรกฺขา วา (ปี.), ปรมฺมุขา (ก.)], โย สนฺเต น ปริภาสติ;

ยถาวาที ¶ ตถาการี, ส เว กกฺการุมรหตีติ.

วาติ ¶ จายํ [วายํ (ก.)] ตโต คนฺโธ, ยตฺถ เม วสตี ปิยา;

ทูเร อิโต หิ กากวตี [กากาตี (สี.), กากาติ (สฺยา. ปี.)], ยตฺถ เม นิรโต มโน.

กถํ สมุทฺทมตรี, กถํ อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];

กถํ สตฺต สมุทฺทานิ, กถํ สิมฺพลิมารุหิ.

ตยา สมุทฺทมตรึ, ตยา อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];

ตยา สตฺต สมุทฺทานิ, ตยา สิมฺพลิมารุหึ.

ธิรตฺถุมํ ¶ มหากายํ, ธิรตฺถุมํ อเจตนํ;

ยตฺถ ชายายหํ ชารํ, อาวหามิ วหามิ จาติ.

พหูนํ วิชฺชตี โภตี, เตหิ เม กึ ภวิสฺสติ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, ปิยํ สมฺมิลฺลหาสินึ.

ตํ ตํ เจ อนุโสเจยฺย, ยํ ยํ ตสฺส น วิชฺชติ;

อตฺตานมนุโสเจยฺย, สทา มจฺจุวสํ ปตํ.

น ¶ เหว ิตํ นาสีนํ, น สยานํ น ปทฺธคุํ [ปตฺถคุํ (สฺยา.)];

ยาว พฺยาติ นิมิสติ, ตตฺราปิ รสตี [สรตี (สี. สฺยา. ปี.)] วโย.

ตตฺถตฺตนิ วตปฺปทฺเธ [วต ปนฺเถ (สฺยา.), วต พนฺเธ (ก.) วต + ป-อทฺเธ = วตปฺปทฺเธ], วินาภาเว อสํสเย;

ภูตํ เสสํ ทยิตพฺพํ, วีตํ อนนุโสจิยนฺติ [จวิตํ นานุโสจิยนฺติ (สฺยา.), มตนฺตํ นานุโสจิยํ (ก.)].

ยํ อนฺนปานสฺส ปุเร ลภาม, ตํ ทานิ สาขมิคเมว คจฺฉติ;

คจฺฉาม ทานิ วนเมว ราธ, อสกฺกตา จสฺม ธนฺชยาย [ธนฺจยาย (ก.)].

ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส จ, นินฺทา ปสํสา จ สุขฺจ ทุกฺขํ;

เอเต อนิจฺจา มนุเชสุ ธมฺมา, มา โสจิ กึ โสจสิ โปฏฺปาท.

อทฺธา ¶ ตุวํ ปณฺฑิตโกสิ ราธ, ชานาสิ อตฺถานิ อนาคตานิ;

กถํ ¶ นุ สาขามิคํ ทกฺขิสาม [ทกฺขิยาม (ก.), ทกฺขาม (สฺยา.)], นิทฺธาวิตํ [นิทฺธาปิตํ (สี. สฺยา.), นิพฺพาปิตํ (ปี.), นิจฺฉทํ (ก.)] ราชกุลโตว ชมฺมํ.

จาเลติ ¶ กณฺณํ ภกุฏึ กโรติ, มุหุํ มุหุํ ภายยเต [ภายเต (สฺยา.), ภายาปเต (ก.)] กุมาเร;

สยเมว ตํ กาหติ กาฬพาหุ, เยนารกา สฺสติ อนฺนปานาติ.

สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.

ยาวเทวสฺสหู กิฺจิ, ตาวเทว อขาทิสุํ;

สงฺคมฺม กุลลา โลเก, น หึสนฺติ อกิฺจนํ.

สุขํ นิราสา สุปติ, อาสา ผลวตี สุขา;

อาสํ นิราสํ กตฺวาน, สุขํ สุปติ ปิงฺคลา.

น สมาธิปโร อตฺถิ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ;

น ปรํ นาปิ อตฺตานํ, วิหึสติ สมาหิโตติ.

สมนุสฺส ¶ -สทุทฺทุภ-ยาจนโก, อถ เมณฺฑวรุตฺตม-โคธวโร;

อถ กายสเกปุก โภตีวโร, อถ ราธสุสีลวเรน ทสาติ.

โย ¶ เว กาเล อสมฺปตฺเต, อติเวลํ ปภาสติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, โกกิลายิว อตฺรโช.

น หิ สตฺถํ สุนิสิตํ, วิสํ หลาหลามิว [หลาหลํ อิว (ปี.)];

เอวํ นิกฏฺเ [นิกฺกฑฺเฒ (สฺยา.), นิกฑฺเฒ (ก.)] ปาเตติ, วาจา ทุพฺภาสิตา ยถา.

ตสฺมา กาเล อกาเล วา [อกาเล จ (สี. สฺยา.)], วาจํ รกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;

นาติเวลํ ปภาเสยฺย, อปิ อตฺตสมมฺหิ วา.

โย ¶ จ กาเล มิตํ ภาเส, มติปุพฺโพ วิจกฺขโณ;

สพฺเพ อมิตฺเต อาเทติ, สุปณฺโณ อุรคามิวาติ.

โกกิลชาตกํ [โกกาลิกชาตกํ (สพฺพตฺถ)] ปมํ.

อปิ หนฺตฺวา หโต พฺรูติ, เชตฺวา ชิโตติ ภาสติ;

ปุพฺพวกฺขายิโน ¶ [ปุพฺพมกฺขายิโน (สี. สฺยา.)] ราช, อฺทตฺถุ [เอกทตฺถุ (สี. ปี.)] น สทฺทเห.

ตสฺมา ปณฺฑิตชาติโย, สุเณยฺย อิตรสฺสปิ;

อุภินฺนํ วจนํ สุตฺวา, ยถา ธมฺโม ตถา กเร.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.

ตเทว ¶ เม ตฺวํ วิทิโต, วนมชฺเฌ รเถสภ;

ยสฺส เต ขคฺคพทฺธสฺส, สนฺนทฺธสฺส ติรีฏิโน;

อสฺสตฺถทุมสาขาย, ปกฺกา โคธา ปลายถ.

นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.

จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;

ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ [ผลํว (ก. สี. สฺยา. ก.), ทุกนิปาเต ปุฏภตฺตชาตเกน สํสนฺเทตพฺพํ] ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโก.

โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ ขตฺติเย [ขตฺติโย (สฺยา. ก.)] เปกฺขมาโน;

สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ, ยสฺสิจฺฉสี ตสฺส ตุวํ ททามีติ.

ปกฺกโคธชาตกํ [โคธชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตติยํ.

ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ [สพฺพา คาวี ชิมฺหํ ยนฺติ (สี. สฺยา.)], เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ.

เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก.

ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ [สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ (ปี. อ. นิ. ๔.๗๐)], เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ ¶ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ.

พฺรหา ปวฑฺฒกาโย โส, ทีฆทาโ จ ชมฺพุก;

น ตฺวํ ตตฺถ กุเล ชาโต, ยตฺถ คณฺหนฺติ กุฺชรํ.

อสีโห สีหมาเนน, โย อตฺตานํ วิกุพฺพติ;

โกตฺถูว [กุฏฺูว (สี.), กุตฺถุว (สฺยา. ปี)] คชมาสชฺช, เสติ ภูมฺยา อนุตฺถุนํ.

ยสสฺสิโน อุตฺตมปุคฺคลสฺส, สฺชาตขนฺธสฺส มหพฺพลสฺส;

อสเมกฺขิย ถามพลูปปตฺตึ, ส เสติ นาเคน หโตยํ ชมฺพุโก.

โย จีธ กมฺมํ กุรุเต ปมาย, ถามพฺพลํ อตฺตนิ สํวิทิตฺวา;

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, ปริกฺขวา โส วิปุลํ ชินาตีติ.

ติณํ ติณนฺติ ลปสิ, โก นุ เต ติณมาหริ;

กึ ¶ นุ เต ติณกิจฺจตฺถิ, ติณเมว ปภาสสิ.

อิธาคมา พฺรหฺมจารี, พฺรหา ฉตฺโต พหุสฺสุโต;

โส เม [โส เว (ก.)] สพฺพํ สมาทาย, ติณํ นิกฺขิปฺป คจฺฉติ.

เอเวตํ โหติ กตฺตพฺพํ, อปฺเปน พหุมิจฺฉตา;

สพฺพํ สกสฺส อาทานํ, อนาทานํ ติณสฺส จ. ( ) [(ติณสฺส จาฏีสุ คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (สี. สฺยา.) (จาฏีสุ ปกฺขิปิตฺวาน, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (ก.)]

สีลวนฺโต ¶ ¶ น กุพฺพนฺติ, พาโล สีลานิ กุพฺพติ;

อนิจฺจสีลํ ทุสฺสีลฺยํ [ทุสฺสีลํ (ปี.)], กึ ปณฺฑิจฺจํ กริสฺสตีติ.

น เต ปีมทายิมฺหา [มทาสิมฺห (ปี. ก.)], น ปานํ นปิ โภชนํ;

พฺรหฺมจาริ ขมสฺสุ เม, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ.

เนวาภิสชฺชามิ น จาปิ กุปฺเป, น จาปิ เม อปฺปิยมาสิ กิฺจิ;

อโถปิ เม อาสิ มโนวิตกฺโก, เอตาทิโส นูน กุลสฺส ธมฺโม.

เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;

อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, สพฺเพตํ นิปทามเส.

เอสสฺมากํ ¶ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;

สกฺกจฺจํ อุปติฏฺาม, อุตฺตมํ วิย าตกนฺติ.

วิทิตํ ถุสํ อุนฺทุรานํ [อุนฺทูรานํ (ก.)], วิทิตํ ปน ตณฺฑุลํ;

ถุสํ ถุสํ [ถุสํ ถูลํ (สี.)] วิวชฺเชตฺวา, ตณฺฑุลํ ปน ขาทเร.

ยา มนฺตนา อรฺสฺมึ, ยา จ คาเม นิกณฺณิกา;

ยฺเจตํ อิติ จีติ จ, เอตมฺปิ วิทิตํ มยา.

ธมฺเมน กิร ชาตสฺส, ปิตา ปุตฺตสฺส มกฺกโฏ;

ทหรสฺเสว สนฺตสฺส, ทนฺเตหิ ผลมจฺฉิทา.

ยเมตํ ปริสปฺปสิ [ปริสพฺเพสิ (ก.)], อชกาโณว สาสเป;

โยปายํ เหฏฺโต เสติ [เสสิ (สี.)], เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติ.

อทสฺสเนน ¶ โมรสฺส, สิขิโน มฺชุภาณิโน;

กากํ ตตฺถ อปูเชสุํ, มํเสน จ ผเลน จ.

ยทา ¶ จ สรสมฺปนฺโน, โมโร พาเวรุมาคมา;

อถ ¶ ลาโภ จ สกฺกาโร, วายสสฺส อหายถ.

ยาว นุปฺปชฺชตี พุทฺโธ, ธมฺมราชา ปภงฺกโร;

ตาว อฺเ อปูเชสุํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ.

ยทา จ สรสมฺปนฺโน, พุทฺโธ ธมฺมํ อเทสยิ;

อถ ลาโภ จ สกฺกาโร, ติตฺถิยานํ อหายถาติ.

อทาสิ ทานานิ ปุเร วิสยฺห, ททโต จ เต ขยธมฺโม อโหสิ;

อิโต ปรํ เจ น ทเทยฺย ทานํ, ติฏฺเยฺยุํ เต สํยมนฺตสฺส โภคา.

อนริยมริเยน สหสฺสเนตฺต, สุทุคฺคเตนาปิ อกิจฺจมาหุ;

มา โว ธนํ ตํ อหุ เทวราช [อหุวา ชนินฺท (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ยํ โภคเหตุ วิชเหมุ สทฺธํ.

เยน เอโก รโถ ยาติ, ยาติ เตนาปโร รโถ;

โปราณํ นิหิตํ วตฺตํ, วตฺตตฺเว [วทฺธํ, วทฺธตฺเว (ก. สี. ปี.)] วาสว.

ยทิ ¶ เหสฺสติ ทสฺสาม, อสนฺเต กึ ททามเส;

เอวํภูตาปิ ทสฺสาม, มา ทานํ ปมทมฺหเสติ.

โกกิลวคฺโค [โกกาลิกวคฺโค (ก.)] จตุตฺโถ.

อติเวลปภาสติ ¶ ชีตวโร, วนมชฺฌ รเถสภ ชิมฺหคโม;

อถ ชมฺพุ ติณาสนปีวรํ, อถ ตณฺฑุล โมร วิสยฺห ทสาติ.

นรานมารามกราสุ นาริสุ, อเนกจิตฺตาสุ อนิคฺคหาสุ จ;

สพฺพตฺถ นาปีติกราปิ [สพฺพ’ตฺตนา’ปีติกราปิ (สี. สฺยา.)] เจ สิยา [สิยุํ (สฺยา.)], น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโย.

ยํ ¶ เว [ยฺจ (สฺยา. ก.)] ทิสฺวา กณฺฑรีกินฺนรานํ [กินฺนรกินฺนรีนํ (สฺยา.), กินฺนรีกินฺนรานํ (ก.)], สพฺพิตฺถิโย น รมนฺติ อคาเร;

ตํ ¶ ตาทิสํ มจฺจํ จชิตฺวา ภริยา, อฺํ ทิสฺวา ปุริสํ ปีสปฺปึ.

พกสฺส จ พาวริกสฺส [ปาวาริกสฺส (สี.)] รฺโ, อจฺจนฺตกามานุคตสฺส ภริยา;

อวาจรี [อจฺจาจริ (สฺยา.), อนาจริ (ก.)] ปฏฺวสานุคสฺส [พทฺธวสานุคสฺส (สี. สฺยา.), ปตฺตวสานุคตสฺส (ก.)], กํ วาปิ อิตฺถี นาติจเร ตทฺํ.

ปิงฺคิยานี สพฺพโลกิสฺสรสฺส, รฺโ ปิยา พฺรหฺมทตฺตสฺส ภริยา;

อวาจรี ปฏฺวสานุคสฺส, ตํ วาปิ สา นาชฺฌคา กามกามินีติ.

กณฺฑรีชาตกํ [กินฺนรีชาตกํ (ก. สี. ก.), กุณฺฑลิกชาตกํ (สฺยา.)] ปมํ.

อสกฺขึ ¶ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;

น ทานาหํ ปุน ตุยฺหํ, วสํ คจฺฉามิ วาริช.

อลเมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;

ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ ¶ , ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, น จ ปจฺฉานุตปฺปตีติ.

อวสิมฺห ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;

ตฺวเมว ทานิมกริ, หนฺท ราช วชามหํ.

โย เว กเต ปฏิกเต, กิพฺพิเส ปฏิกิพฺพิเส;

เอวํ ตํ สมฺมตี เวรํ, วส กุนฺตินิ มาคมา.

น กตสฺส จ กตฺตา จ, เมตฺติ [เมตฺตี (ปี.), มิตฺตี (ก.)] สนฺธียเต ปุน;

หทยํ นานุชานาติ, คจฺฉฺเว รเถสภ.

กตสฺส เจว กตฺตา จ, เมตฺติ สนฺธียเต ปุน;

ธีรานํ โน จ พาลานํ, วส กุนฺตินิ มาคมาติ.

โย ¶ นีลิยํ มณฺฑยติ, สณฺฑาเสน วิหฺติ;

ตสฺส สา วสมนฺเวตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

วีสํ วา ปฺจวีสํ [ปณฺณุวีสํ (ก. สี. ปี.)] วา, อูนตึสํ ว ชาติยา;

ตาทิสา ¶ ปติ มา ลทฺธา [ปตึ มา ลทฺธา (ปี.), ปติ มา’ลตฺถ (?)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

ทีฆํ ¶ คจฺฉตุ อทฺธานํ, เอกิกา อภิสาริกา;

สงฺเกเต ปติ มา อทฺท [มา อทฺทส (สี. ปี.)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;

เอกิกา สยเน เสตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหรีติ.

อมฺพชาตกํ [อมฺพโจรชาตกํ (ก. สี. ปี.)] จตุตฺถํ.

วนํ ยทคฺคิ ทหติ, ปาวโก กณฺหวตฺตนี;

กถํ กโรสิ ปจลก, เอวํ ทนฺธปรกฺกโม.

พหูนิ รุกฺขฉิทฺทานิ, ปถพฺยา วิวรานิ จ;

ตานิ เจ นาภิสมฺโภม, โหติ โน กาลปริยาโย.

โย ทนฺธกาเล ตรติ, ตรณีเย จ ทนฺธติ;

สุกฺขปณฺณํว อกฺกมฺม, อตฺถํ ภฺชติ อตฺตโน.

โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ, ตรณีเย จ ตารยิ;

สสีว รตฺตึ วิภชํ, ตสฺสตฺโถ ปริปูรตีติ.

มนุสฺสินฺทํ ¶ ชหิตฺวาน, สพฺพกามสมิทฺธินํ;

กถํ นุ ภควา เกสี, กปฺปสฺส รมติ อสฺสเม [รมตสฺสเม (ก.)].

สาทูนี [สาธูนิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] รมณียานิ, สนฺติ วกฺขา มโนรมา;

สุภาสิตานิ กปฺปสฺส, นารท รมยนฺติ มํ.

สาลีนํ โอทนํ ภุฺเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;

กถํ สามากนีวารํ, อโลณํ ฉาทยนฺติ ตํ.

สาทุํ ¶ วา [อสาทุํ (ปี.)] ยทิ วาสาทุํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

วิสฺสตฺโถ ยตฺถ ภุฺเชยฺย, วิสฺสาสปรมา รสาติ.

เกสวชาตกํ [เกสีชาตกํ (ก.)] ฉฏฺํ.

สพฺพายสํ ¶ กูฏมติปฺปมาณํ, ปคฺคยฺห โย [โส (ปี.)] ติฏฺสิ อนฺตลิกฺเข;

รกฺขาย เม [มํ (สี.)] ตฺวํ วิหิโต นุสชฺช, อุทาหุ เม เจตยเส [วายมเส (สี. สฺยา.)] วธาย.

ทูโต อหํ ราชิธ รกฺขสานํ, วธาย ตุยฺหํ ปหิโตหมสฺมิ;

อินฺโท ¶ จ ตํ รกฺขติ เทวราชา, เตนุตฺตมงฺคํ น เต [น หิ (ก. สี. ปี.), เต น (ก.)] ผาลยามิ.

สเจ จ มํ รกฺขติ เทวราชา, เทวานมินฺโท มฆวา สุชมฺปติ;

กามํ ปิสาจา วินทนฺตุ สพฺเพ, น สนฺตเส รกฺขสิยา ปชาย.

กามํ กนฺทนฺตุ [กนฺตนฺตุ (ก.), กณฺฑนฺตุ (สฺยา.)] กุมฺภณฺฑา, สพฺเพ ปํสุปิสาจกา;

นาลํ ปิสาจา ยุทฺธาย, มหตี สา วิภึสิกาติ [วิเภสิกาติ (สฺยา.), วิเหสิกาติ (ปี.)].

อรฺา คามมาคมฺม, กึสีลํ กึวตํ อหํ;

ปุริสํ ตาต เสเวยฺยํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

โย ตํ วิสฺสาสเย ตาต, วิสฺสาสฺจ ขเมยฺย เต;

สุสฺสูสี จ ติติกฺขี จ, ตํ ภเชหิ อิโต [ตํ ภเชยฺยาสิโต (ก.)] คโต.

ยสฺส กาเยน วาจาย, มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ;

อุรสีว ปติฏฺาย, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.

หลิทฺทิราคํ ¶ กปิจิตฺตํ, ปุริสํ ราควิราคินํ;

ตาทิสํ ¶ ตาต มา เสวิ, นิมฺมนุสฺสมฺปิ เจ สิยาติ.

เนว อิตฺถีสุ สามฺํ, นาปิ ภกฺเขสุ สารถิ;

อถสฺส สนฺธิเภทสฺส, ปสฺส ยาว สุจินฺติตํ.

อสิ ¶ ติกฺโขว มํสมฺหิ, เปสุฺํ ปริวตฺตติ;

ยตฺถูสภฺจ สีหฺจ, ภกฺขยนฺติ มิคาธมา.

อิมํ โส สยนํ เสติ, ยมิมํ [ยยิมํ (สี. ปี.), ยิมํ (ก.)] ปสฺสสิ สารถิ;

โย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, ปิสุณสฺส นิโพธติ.

เต ชนา สุขเมธนฺติ, นรา สคฺคคตาริว;

เย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, นาวโพธนฺติ สารถีติ.

หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ, มุขฺจ ปริสุมฺภติ;

ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ [มภิปสฺสสิ (สี.)].

อกฺโกสติ ยถากามํ, อาคมฺจสฺส อิจฺฉติ;

ส ¶ เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.

อพฺภกฺขาติ อภูเตน, อลิเกนาภิสารเย;

ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.

หรํ อนฺนฺจ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

อฺทตฺถุหรา สนฺตา, เต เว ราช ปิยา โหนฺติ;

นรานํ ¶ อสกฺขิวสิมฺหวโร, นีลิยมคฺคิวรฺจ ปุน;

ปุน รสายสกูฏวโร, ตถารฺ สารถิ หนฺติ ทสาติ.

กาลิงฺคํ [วิวรํ (พหูสุ)] ปุจิมนฺทฺจ, กุฏิทูสก โกกิลา [กุฏิทูสํ พหุภาณกํ (พหูสุ)];

จูฬกุณาลวคฺโค โส, ปฺจโม สุปฺปกาสิโตติ.

ชีโน ¶ ¶ ¶ รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล จ, ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชีโน;

สพฺเพสุ โภเคสุ อเสสเกสุ [อเสสิเตสุ (สี. ปี.), อเสสิเกสุ (ก.)], กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล.

ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา, มจฺโจ วา เต [จ เน (ปี.), ธเน (ก.)] ปุพฺพตรํ ชหาติ;

อสสฺสตา โภคิโน กามกามิ, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.

อุเทติ อาปูรติ เวติ [ปูเรติ ขียติ (สฺยา.)] จนฺโท, อตฺถํ ตเปตฺวาน [อนฺธํ ตเปตฺวาน (ก.), อตฺถงฺคเมตฺวาน (สฺยา.), เอตฺถ ‘‘ตเปตฺวาน อตฺถํ ปเลตี’’ติ สมฺพนฺโธ] ปเลติ สูริโย;

วิทิตา [วิชิตา (สฺยา.)] มยา สตฺตุก โลกธมฺมา, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ¶ ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.

กึ ¶ นุ สนฺตรมาโนว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;

ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํ.

น หิ อนฺเนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฏฺเห;

ตฺวฺจ ตุจฺฉํ วิลปสิ, ยถา ตํ ทุมฺมตี ตถา.

ตเถว ติฏฺติ สีสํ, หตฺถปาทา จ วาลธิ;

โสตา ตเถว ติฏฺนฺติ [โส ตาต ตเถว ติฏฺติ (ก.)], มฺเ โคโณ สมุฏฺเห.

เนวยฺยกสฺส สีสฺจ [สีสํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], หตฺถปาทา จ ทิสฺสเร;

รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ, นนุ ตฺวฺเว ทุมฺมติ.

อาทิตฺตํ ¶ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ [โอสิฺจิ (ก.)], สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (สี. สฺยา.), อพฺภูฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (สี. สฺยา.)];

โย ¶ เม โสกปเรตสฺส, ปิตุ โสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว.

เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;

วินิวตฺเตนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถาติ.

นยิทํ นิจฺจํ ภวิตพฺพํ พฺรหฺมทตฺต, เขมํ สุภิกฺขํ สุขตา จ กาเย;

อตฺถจฺจเย มา อหุ สมฺปมูฬฺโห, ภินฺนปฺลโว สาครสฺเสว มชฺเฌ.

ยานิ ¶ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.

อิทํ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ;

มา สุ [มา สฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ อกริ ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.

อยเมว โส ปิงฺคิย [โส ปิงฺคิโย (สฺยา.), โสปิ ภิยฺโย (ก.)] เวนสาโข, [โธนสาโข (ก. สี. ปี.)] ยมฺหิ ¶ ฆาตยึ ขตฺติยานํ สหสฺสํ;

อลงฺกเต จนฺทนสารานุลิตฺเต, ตเมว ทุกฺขํ ปจฺจาคตํ มมํ.

สามา จ [สามาปิ (สี. สฺยา.)] โข จนฺทนลิตฺตคตฺตา [คตฺตี (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ลฏฺีว โสภฺชนกสฺส อุคฺคตา;

อทิสฺวา [อทิสฺวาว (สี.)] กาลํ กริสฺสามิ อุพฺพรึ, ตํ เม อิโต ทุกฺขตรํ ภวิสฺสตีติ.

เวนสาขชาตกํ [โธนสาขชาตกํ (ก. สี. ปี.)] ตติยํ.

อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตนุํ;

เอวํ สรีเร นิพฺโภเค, เปเต กาลงฺกเต สติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

อนวฺหิโต ¶ ตโต อาคา, อนนุฺาโต [นานุฺาโต (ก.)] อิโต คโต;

ยถาคโต ตถา คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

สเจ โรเท กิสา [กิสี (ปี.)] อสฺสํ, ตสฺสา เม กึ ผลํ สิยา;

าติมิตฺตสุหชฺชานํ ¶ , ภิยฺโย โน อรตี สิยา.

ฑยฺหมาโน ¶ น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

ยถาปิ ทารโก จนฺทํ, คจฺฉนฺตมนุโรทติ;

เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

ยถาปิ อุทกกุมฺโภ, ภินฺโน อปฺปฏิสนฺธิโย;

เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คตีติ.

อฺเ โสจนฺติ โรทนฺติ, อฺเ อสฺสุมุขา ชนา;

ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, กสฺมา ฆฏ [ฆต (สี. ปี.)] น โสจสิ.

นาพฺภตีตหโร โสโก, นานาคตสุขาวโห;

ตสฺมา ธงฺก [วํก (ปี.)] น โสจามิ, นตฺถิ โสเก ทุตียตา [โสโก ทุตียกา (ก.)].

โสจํ ปณฺฑุ กิโส โหติ, ภตฺตฺจสฺส น รุจฺจติ;

อมิตฺตา สุมนา โหนฺติ, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต.

คาเม ¶ วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

ิตํ มํ นาคมิสฺสติ, เอวํ ทิฏฺปโท อหํ.

ยสฺสตฺตา นาลเมโกว, สพฺพกามรสาหโร;

สพฺพาปิ ปถวี ตสฺส, น สุขํ อาวหิสฺสตีติ.

เอโก ¶ ¶ อรฺเ คิริกนฺทรายํ, ปคฺคยฺห ปคฺคยฺห สิลํ ปเวจฺฉสิ [ปเวชฺฌสิ (สฺยา. สี. อฏฺ.)];

ปุนปฺปุนํ สนฺตรมานรูโป, โกรณฺฑิย [การณฺฑิย (สี. สฺยา. ปี.)] โก นุ ตว ยิธตฺโถ.

อหฺหิมํ สาคร เสวิตนฺตํ, สมํ กริสฺสามิ ยถาปิ ปาณิ;

วิกิริย สานูนิ จ ปพฺพตานิ จ, ตสฺมา สิลํ ทริยา ปกฺขิปามิ.

นยิมํ มหึ อรหติ ปาณิกปฺปํ, สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;

มฺามิมฺเว ทรึ ชิคีสํ [ชิคึสํ (สี. สฺยา. ปี.)], โกรณฺฑิย ¶ หาหสิ [หายสิ (สฺยา. ก.)] ชีวโลกํ.

สเจ อหํ [อยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภูตธรํ น สกฺกา [สกฺโก (สฺยา. ก.)], สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;

เอวเมว ตฺวํ พฺรหฺเม อิเม มนุสฺเส, นานาทิฏฺิเก นานยิสฺสสิ เต [เน (ก.)].

สงฺขิตฺตรูเปน ภวํ มมตฺถํ, อกฺขาสิ โกรณฺฑิย เอวเมตํ;

ยถา น สกฺกา ปถวี สมายํ, กตฺตุํ มนุสฺเสน ตถา มนุสฺสาติ.

วนฺทามิ ตํ กุฺชร สฏฺิหายนํ, อารฺกํ ยูถปตึ ยสสฺสึ;

ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.

วนฺทามิ ¶ ตํ กุฺชร เอกจารึ, อารฺกํ ปพฺพตสานุโคจรํ;

ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา ¶ เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย;

วมิสฺสามิ เต ลฏุกิเก ปุตฺตกานิ, กึ เม ตุวํ กาหสิ ทุพฺพลาสิ;

สตํ สหสฺสานิปิ ตาทิสีนํ, วาเมน ปาเทน ปโปถเยยฺยํ.

น เหว สพฺพตฺถ พเลน กิจฺจํ, พลฺหิ พาลสฺส วธาย โหติ;

กริสฺสามิ เต นาคราชา อนตฺถํ, โย เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.

กากฺจ ปสฺส ลฏุกิกํ, มณฺฑูกํ นีลมกฺขิกํ;

เอเต นาคํ อฆาเตสุํ, ปสฺส เวรสฺส เวรินํ;

ตสฺมา หิ เวรํ น กยิราถ, อปฺปิเยนปิ เกนจีติ.

อหเมว ¶ ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, หตฺเถ เม เทว เฉเทหิ.

อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, ปาเท เม เทว เฉเทหิ.

อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ ¶ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, สีสํ เม เทว เฉเทหิ.

น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, มิตฺตามจฺจา จ วิชฺชเร สุหทา;

เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรสํ ปุตฺตํ.

น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, าตี มิตฺตา จ วิชฺชเร สุหทา;

เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรชํ ปุตฺตํ.

จนฺทนสารานุลิตฺตา ¶ , พาหา ฉิชฺชนฺติ ธมฺมปาลสฺส;

ทายาทสฺส ปถพฺยา, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺตีติ.

วิกฺกม เร หริปาท [มหามิค (สี. สฺยา. ปี.)], วิกฺกม เร มหามิค [หรีปท (สี. สฺยา. ปี.)];

ฉินฺท วารตฺติกํ ปาสํ, นาหํ เอกา วเน รเม.

วิกฺกมามิ น ปาเรมิ, ภูมึ สุมฺภามิ เวคสา;

ทฬฺโห วารตฺติโก ปาโส, ปาทํ เม ปริกนฺตติ.

อตฺถรสฺสุ ปลาสานิ, อสึ นิพฺพาห ลุทฺทก;

ปมํ มํ วธิตฺวาน, หน ปจฺฉา มหามิคํ.

น เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ภาสนฺตึ มานุสึ มิคึ [น เม สุตา วา ทิฏฺา วา, ภาสนฺตี มานุสึ มิคี (ฏีกา)];

ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, เอโส จาปิ มหามิโค.

เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช ¶ นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ.

วาติ ¶ คนฺโธ ติมิรานํ, กุสมุทฺโท จ [ว (สฺยา. ปี.)] โฆสวา;

ทูเร อิโต สุโยนนฺที [อิโต หิ สุสนฺที (สี. สฺยา.), อิโตปิ สุสฺโสนฺที (ปี.)], ตมฺพกามา ตุทนฺติ มํ.

กถํ สมุทฺทมตริ, กถํ อทฺทกฺขิ เสทุมํ [เสรุมํ (สี. สฺยา. ปี.)];

กถํ ตสฺสา จ ตุยฺหฺจ, อหุ สคฺค [อคฺค (สี. สฺยา.)] สมาคโม.

กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

มกเรหิ อภิทา [มกเรหิพฺภิทา (สี.), มกเรหิ’ภิทา (สฺยา.), มกเรหิ ภินฺนา (ปี.)] นาวา, ผลเกนาหมปฺลวึ.

สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, นิจฺจํ จนฺทนคนฺธินี;

องฺเคน [องฺเกน (ปี. ก.)] อุทฺธรี ภทฺทา, มาตา ปุตฺตํว โอรสํ.

สา มํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

อตฺตนาปิ จ มนฺทกฺขี, เอวํ ตมฺพ วิชานาหีติ.

อถ ชินวโร หริตํ ติณโก, อถ ¶ ภินฺนปฺลโว อุรโคว ฆโฏ;

ทริยา ปุน กุฺชร ภูนหตา, มิคมุตฺตมสคฺควเรน ทสาติ.

วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;

สุพาหุ น มยา เสยฺโย, สุทา อิติ ภาสสิ.

วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;

สุทาโ น มยา เสยฺโย, สุพาหุ อิติ ภาสสิ.

เอวํ เจ มํ วิหรนฺตํ, สุพาหุ สมฺม ทุพฺภสิ;

น ทานาหํ ตยา สทฺธึ, สํวาสมภิโรจเย.

โย ¶ ปเรสํ วจนานิ, สทฺทเหยฺย [สทฺทเหถ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาตถํ;

ขิปฺปํ ภิชฺเชถ มิตฺตสฺมึ, เวรฺจ ปสเว พหุํ.

น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;

ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหีติ.

สีลํ ¶ เสยฺโย สุตํ เสยฺโย, อิติ เม สํสโย อหุ;

สีลเมว สุตา เสยฺโย, อิติ เม นตฺถิ สํสโย.

โมฆา ชาติ จ วณฺโณ จ, สีลเมว กิรุตฺตมํ;

สีเลน อนุเปตสฺส, สุเตนตฺโถ น วิชฺชติ.

ขตฺติโย จ อธมฺมฏฺโ, เวสฺโส จาธมฺมนิสฺสิโต;

เต ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ภวนฺติ ติทิเว สมา.

น เวทา สมฺปรายาย, น ชาติ นาปิ [โนปิ (ปี.)] พนฺธวา;

สกฺจ สีลํ สํสุทฺธํ, สมฺปรายาย สุขาย จาติ [สุขาวหนฺติ (สี. สฺยา.)].

หิรึ ตรนฺตํ วิชิคุจฺฉมานํ, ตวาหมสฺมี อิติ ภาสมานํ;

เสยฺยานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ, เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชฺา.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ¶ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;

ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหิ.

ปาโมชฺชกรณํ านํ, ปสํสาวหนํ สุขํ;

ผลานิสํโส ภาเวติ, วหนฺโต โปริสํ ธุรํ.

ปวิเวกรสํ ¶ ปิตฺวา, รสํ อุปสมสฺส จ;

นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป, ธมฺมปฺปีติรสํ ปิวนฺติ.

โก นุ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเต, อคฺคิปริเยสนํ จรํ;

อทฺทกฺขิ รตฺติ [รตฺตึ (สฺยา.)] ขชฺโชตํ, ชาตเวทํ อมฺถ.

สฺวสฺส โคมยจุณฺณานิ, อภิมตฺถํ ติณานิ จ;

วิปรีตาย สฺาย, นาสกฺขิ ปชฺชเลตเว.

เอวมฺปิ อนุปาเยน, อตฺถํ น ลภเต มิโค [มูโค (สฺยา.)];

วิสาณโต ควํ โทหํ, ยตฺถ ขีรํ น วินฺทติ.

วิวิเธหิ อุปาเยหิ, อตฺถํ ปปฺโปนฺติ มาณวา;

นิคฺคเหน อมิตฺตานํ, มิตฺตานํ ปคฺคเหน จ.

เสนาโมกฺขปลาเภน ¶ [เสนี โมกฺขูปลาเภน (สฺยา.)], วลฺลภานํ นเยน จ;

ชคตึ ชคติปาลา, อาวสนฺติ วสุนฺธรนฺติ.

ธุตฺโตมฺหิ สมฺม สุมุข, ชูเต อกฺขปราชิโต;

หเรหิ [เสเวหิ (ปี.)] อมฺพปกฺกานิ, วีริยํ เต ภกฺขยามเส.

อลิกํ วต มํ สมฺม, อภูเตน ปสํสสิ;

โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สุมุโข นาม มกฺกโฏ.

อชฺชาปิ ¶ เม ตํ มนสิ [เต มํ สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ อหิตุณฺฑิก;

ธฺาปณํ ปวิสิตฺวา, มตฺโต [มุตฺโต (ก.)] ฉาตํ หนาสิ มํ.

ตาหํ สรํ ทุกฺขเสยฺยํ, อปิ รชฺชมฺปิ การเย;

เนวาหํ ยาจิโต ทชฺชํ, ตถา หิ ภยตชฺชิโต.

ยฺจ ชฺา กุเล ชาตํ, คพฺเภ ติตฺตํ อมจฺฉรึ;

เตน สขิฺจ มิตฺตฺจ, ธีโร สนฺธาตุมรหตีติ.

มธุวณฺณํ ¶ มธุรสํ, มธุคนฺธํ วิสํ อหุ;

คุมฺพิโย ¶ ฆาสเมสาโน, อรฺเ โอทหี วิสํ.

มธุ อิติ มฺมานา [มธูติ มฺมานาย (ก.)], เย ตํ วิสมขาทิสุํ [วิสมสายิสุํ (สี. สฺยา.)];

เตสํ ตํ กฏุกํ อาสิ, มรณํ เตนุปาคมุํ.

เย จ โข ปฏิสงฺขาย, วิสํ ตํ ปริวชฺชยุํ;

เต อาตุเรสุ สุขิตา, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตา.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิสํ กามา สโมหิตา;

อามิสํ พนฺธนฺเจตํ, มจฺจุเวโส [ปจฺจุวโส (สี. สฺยา.)] คุหาสโย.

เอวเมว อิเม กาเม, อาตุรา ปริจาริเก [ปริจารเก (ก.)];

เย สทา ปริวชฺเชนฺติ, สงฺคํ โลเก อุปจฺจคุนฺติ.

ยฺวายํ สาฬิย [สาลิย (สี. สฺยา. ปี.), สาฬิก (?)] ฉาโปติ, กณฺหสปฺปํ อคาหยิ;

เตน สปฺเปนยํ ทฏฺโ, หโต ปาปานุสาสโก.

อหนฺตาร [อหนนฺต (ปี.), อหรนฺต (?)] มหนฺตารํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.

อหนฺตาร ¶ [อหนนฺต (สี. สฺยา. ปี.), อหรนฺต (?)] มฆาเตนฺตํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.

ยถา ปํสุมุฏฺึ ปุริโส, ปฏิวาตํ ปฏิกฺขิเป;

ตเมว ¶ โส รโช หนฺติ, ตถายํ ปุริโส หโต.

โย อปฺปทุฏฺสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส;

ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ, สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโตติ.

อมิตฺตหตฺถตฺถคตา [หตฺถตฺตคตา (กตฺถจิ, สี. นิยฺย)], ตจสารสมปฺปิตา;

ปสนฺนมุขวณฺณาตฺถ, กสฺมา ตุมฺเห น โสจถ.

น ¶ โสจนาย ปริเทวนาย, อตฺโถว ลพฺโภ [อตฺโถ จ ลพฺภา (สี. สฺยา.), อตฺโถธ ลพฺภา (อ. นิ. ๕.๔๘)] อปิ อปฺปโกปิ;

โสจนฺตเมนํ ทุขิตํ วิทิตฺวา, ปจฺจตฺถิกา อตฺตมนา ภวนฺติ.

ยโต จ โข ปณฺฑิโต อาปทาสุ, น เวธตี อตฺถวินิจฺฉยฺู;

ปจฺจตฺถิกาสฺส [ปจฺจตฺถิกา เต (ก.)] ทุขิตา ภวนฺติ, ทิสฺวา มุขํ อวิการํ ปุราณํ.

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;

ยถา ¶ ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ, ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.

ยโต ¶ จ ชาเนยฺย อลพฺภเนยฺโย, มยา ว [มยา วา (สฺยา. ก.)] อฺเน วา เอส อตฺโถ;

อโสจมาโน อธิวาสเยยฺย, กมฺมํ ทฬฺหํ กินฺติ กโรมิ ทานีติ.

กฺยาหํ เทวานมกรํ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา;

ยํ เม สิรสฺมึ โอหจฺจ [อุหจฺจ (ก.), อุหจฺจ (ปี.)], จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.

อติกฺกมฺม รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;

พฺรหฺมตฺตรฺจ ปาสาทํ, เกนตฺเถน อิธาคโต.

อิโต พหุตรา โภคา, อตฺร มฺเ ภวิสฺสเร;

อิติ เอตาย สฺาย, ปสฺส มํ พฺยสนํ คตํ.

จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ [อฏฺาหิ จาปิ (สี. สฺยา.), อฏฺาภิ จาปิ (ก.)] โสฬส;

โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.

อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [อุปริ วิสาลํ ทุปฺปูรํ, อิจฺฉาวิสทคามินี (สี.)];

เย ¶ จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนติ.

หํโส ปลาสมวจ, นิคฺโรโธ สมฺม ชายติ;

องฺกสฺมึ [องฺคสฺมึ (ก.)] เต นิสินฺโนว, โส เต มมฺมานิ เฉจฺฉติ [ฉิชฺชติ (ก.)].

วฑฺฒตาเมว [วทฺธิตเมว (ก.)] นิคฺโรโธ, ปติฏฺสฺส ภวามหํ;

ยถา ปิตา จ มาตา จ [ปิตา วา มาตา วา (ปี.), มาตา วา ปิตา วา (ก.)], เอวํ เม โส ภวิสฺสติ.

ยํ ¶ ตฺวํ องฺกสฺมึ วฑฺเฒสิ, ขีรรุกฺขํ ภยานกํ;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, วุฑฺฒิ มสฺส น รุจฺจติ.

อิทานิ ¶ โข มํ ภาเยติ, มหาเนรุนิทสฺสนํ;

หํสสฺส อนภิฺาย, มหา เม ภยมาคตํ.

น ตสฺส วุฑฺฒิ กุสลปฺปสตฺถา, โย วฑฺฒมาโน ฆสเต ปติฏฺํ;

ตสฺสูปโรธํ ปริสงฺกมาโน, ปตารยี มูลวธาย ธีโรติ.

วณฺณาโรหวคฺโค ทุติโย [อิมสฺสุทฺทานํ ตติยวคฺคปริโยสาเน ภวิสฺสติ].

เอวํภูตสฺส เต ราช, อาคตสฺส วเส [วโส (ปี. ก.)] มม;

อตฺถิ นุ โกจิ ปริยาโย, โย ตํ ทุกฺขา ปโมจเย.

เอวํภูตสฺส ¶ เม ตาต, อาคตสฺส วเส ตว;

นตฺถิ โน โกจิ ปริยาโย, โย มํ ทุกฺขา ปโมจเย.

นาฺํ สุจริตํ ราช, นาฺํ ราช สุภาสิตํ;

ตายเต มรณกาเล, เอวเมวิตรํ ธนํ.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.

น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;

อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ.

อคารา ¶ ปจฺจุเปตสฺส, อนคารสฺส เต สโต;

สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.

สํวาเสน ¶ หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;

หทเย ¶ ชายเต เปมํ, น ตํ สกฺกา อโสจิตุํ.

มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;

ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.

โรทิเตน หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;

สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหิ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.

กุหึ คตา กตฺถ คตา, อิติ ลาลปฺปตี ชโน;

อหเมเวโก ชานามิ, อุทปาเน มูสิกา หตา.

ยฺเจตํ [ยเถตํ (ปี.), ยเวตํ (ก.), ยเมตํ (กตฺถจิ)] อิติ จีติ จ, คทฺรโภว นิวตฺตสิ;

อุทปาเน มูสิกํ หนฺตฺวา, ยวํ ภกฺเขตุมิจฺฉสิ.

ทหโร จาสิ ทุมฺเมธ, ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;

ทีฆฺเจตํ ¶ [ทีฆเมตํ (ปี.)] สมาสชฺช [สมาปชฺช (สฺยา. ก.)], น เต ทสฺสามิ ชีวิตํ.

นานฺตลิกฺขภวเนน, นางฺคปุตฺตปิเนน [นางฺคปุตฺตสิเรน (สี. สฺยา. ปี.)] วา;

ปุตฺเตน หิ ปตฺถยิโต, สิโลเกหิ ปโมจิโต.

สพฺพํ ¶ สุตมธีเยถ, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิมํ;

สพฺพสฺส อตฺถํ ชาเนยฺย, น จ สพฺพํ ปโยชเย;

โหติ ตาทิสโก กาโล, ยตฺถ อตฺถาวหํ สุตนฺติ.

สพฺพํ ¶ ภณฺฑํ สมาทาย, ปารํ ติณฺโณสิ พฺราหฺมณ;

ปจฺจาคจฺฉ ลหุํ ขิปฺปํ, มมฺปิ ตาเรหิ ทานิโต [ทานิโภ (สฺยา.)].

อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน, นิมีนิ โภตี อทฺธุวํ ธุเวน;

มยาปิ โภตี นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสํ.

กายํ เอฬคลาคุมฺเพ [เอฬคณคุมฺเพ (ก.)], กโรติ อหุหาสิยํ;

นยีธ นจฺจคีตํ วา [นยิธ นจฺจํ วา คีตํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], ตาฬํ วา สุสมาหิตํ;

อนมฺหิกาเล [อนมฺหกาเล (ปี.)] สุโสณิ [สุสฺโสณิ (สี. สฺยา. ปี.)], กึ นุ ชคฺฆสิ โสภเน [โสภเณ (ปี. ก.)].

สิงฺคาล พาล ทุมฺเมธ, อปฺปปฺโสิ ชมฺพุก;

ชีโน ¶ มจฺฉฺจ เปสิฺจ, กปโณ วิย ฌายสิ.

สุทสฺสํ วชฺชมฺเสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ;

ชีนา ปติฺจ ชารฺจ, มฺเ ตฺวฺเว [มมฺปิ ตฺวฺเว (สี. สฺยา.), ตฺวมฺปิ มฺเว (ปี.)] ฌายสิ.

เอวเมตํ มิคราช, ยถา ภาสสิ ชมฺพุก;

สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, ภตฺตุ เหสฺสํ วสานุคา.

โย หเร มตฺติกํ ถาลํ, กํสถาลมฺปิ โส หเร;

กตฺเจว [กตํเยว (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ปาปํ, ปุนเปวํ กริสฺสสีติ.

อิทานิ โขมฺหิ สุขิโต อโรโค, นิกฺกณฺฏโก นิปฺปติโต กโปโต;

กาหามิ ทานี หทยสฺส ตุฏฺึ, ตถาหิมํ มํสสากํ พเลติ.

กายํ ¶ พลากา สิขิโน, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;

โอรํ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.

อลฺหิ เต ชคฺฆิตาเย, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ;

วิลูนํ สูทปุตฺเตน, ปิฏฺมณฺเฑน [ปิฏฺมทฺเทน (สี. สฺยา. ปี.)] มกฺขิตํ.

สุนฺหาโต ¶ สุวิลิตฺโตสิ, อนฺนปาเนน ตปฺปิโต;

กณฺเ ¶ จ เต เวฬุริโย, อคมา นุ กชงฺคลํ.

มา เต มิตฺโต อมิตฺโต วา, อคมาสิ กชงฺคลํ;

ปิฺฉานิ ตตฺถ ลายิตฺวา, กณฺเ พนฺธนฺติ วฏฺฏนํ.

ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

อถ วณฺณ สสีล หิริ ลภเต, สุมุขา วิส สาฬิยมิตฺตวโร;

อถ จกฺก ปลาส สราช สโต, ยว พาล กโปตก ปนฺนรสาติ.

ชีนฺจ วณฺณํ อสมํวคุปฺปริ, สุเทสิตา ชาตกนฺติ สนฺติ วีสติ [ชาตก ปฺจวีสติ (?)];

มเหสิโน พฺรหฺมจริตฺตมุตฺต-มโวจ คาถา อตฺถวตี สุพฺยฺชนาติ.

มาสุ ¶ ¶ ¶ กุชฺฌ ภูมิปติ, มาสุ กุชฺฌ รเถสภ;

กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, ราชา รฏฺสฺส ปูชิโต.

คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌ [มาสฺสุ กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

อวาริยปิตา นาม, อหุ คงฺคาย นาวิโก;

ปุพฺเพ ชนํ ตาเรตฺวาน, ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ;

เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ, น จ โภเคหิ วฑฺฒติ.

อติณฺณํเยว ยาจสฺสุ, อปารํ ตาต นาวิก;

อฺโ หิ ติณฺณสฺส มโน, อฺโ โหติ ปาเรสิโน [ตเรสิโน (สี. ปี.), ติเรสิโน (สฺยา.)].

คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌิตฺถ นาวิก.

ยาเยวานุสาสนิยา, ราชา คามวรํ อทา;

ตาเยวานุสาสนิยา, นาวิโก ปหรี มุขํ.

ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา, คพฺโภ จ ปติโต ฉมา;

มิโคว ชาตรูเปน, น เตนตฺถํ อพนฺธิ สูติ [อวฑฺฒิตุนฺติ (สี. สฺยา.), อวฑฺฒิ สูติ (?)].

มา ¶ ตาต กุชฺฌิ น หิ สาธุ โกโธ, พหุมฺปิ เต อทิฏฺมสฺสุตฺจ;

มาตา ปิตา ทิสตา [ทิสา ตาต (สฺยา.), ทิสา ตา (ปี.)] เสตเกตุ, อาจริยมาหุ ทิสตํ ปสตฺถา.

อคาริโน ¶ ¶ อนฺนทปานวตฺถทา [อนฺนปานวตฺถทา (สฺยา. ก.)], อวฺหายิกา ตมฺปิ ทิสํ วทนฺติ;

เอสา ทิสา ปรมา เสตเกตุ, ยํ ปตฺวา ทุกฺขี สุขิโน ภวนฺติ.

ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมุกฺขรูปา (สี. สฺยา.), ทุมฺมุกฺขรูปา (ปี. ก.)] เยเม ชปฺปนฺติ มนฺเต;

กจฺจิ นุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.

ปาปานิ กมฺมานิ กตฺวาน ราช, พหุสฺสุโต เจ น [พหุสฺสุโต เนว (สี. สฺยา.)] จเรยฺย ธมฺมํ;

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุฺเจ จรณํ อปตฺวา.

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุฺเจ จรณํ อปตฺวา;

มฺามิ ¶ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว [จรณฺเว (สี. สฺยา. ปี.)] สจฺจํ.

น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว สจฺจํ;

กิตฺติฺหิ ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุเณติ [สนฺตํ ปุเน’ติ (สี. ปี.)] จรเณน ทนฺโตติ.

ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, ภยฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ;

รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา, หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺต.

คธิโต ¶ [คถิโต (สี.)] จ รตฺโต จ อธิมุจฺฉิโต จ, กาเมสฺวหํ พฺราหฺมณ ภึสรูปํ;

ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

อิทเมว เสยฺโย อิติ มฺมาโน, ปุนปฺปุนํ ¶ คพฺภมุเปติ มนฺโท.

โส โฆรรูปํ นิรยํ อุเปติ, สุภาสุภํ มุตฺตกรีสปูรํ;

สตฺตา สกาเย น ชหนฺติ คิทฺธา, เย โหนฺติ กาเมสุ อวีตราคา.

มีฬฺเหน ลิตฺตา รุหิเรน มกฺขิตา, เสมฺเหน ลิตฺตา อุปนิกฺขมนฺติ;

ยํ ยฺหิ กาเยน ผุสนฺติ ตาวเท, สพฺพํ อสาตํ ทุขเมว เกวลํ.

ทิสฺวา วทามิ น หิ อฺโต สวํ, ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามิ;

จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ, ทรีมุโข นิชฺฌาปยิ สุเมธนฺติ.

กาโกลา กากสงฺฆา จ, มยฺจ ปตตํ วรา [วร (ก.) มยนฺติปทสฺส หิ วิเสสนํ];

สพฺเพว สทิสา โหม, อิมํ อาคมฺม ปพฺพตํ.

อิธ ¶ สีหา จ พฺยคฺฆา จ, สิงฺคาลา จ มิคาธมา;

สพฺเพว ¶ สทิสา โหนฺติ, อยํ โก นาม ปพฺพโต.

อิมํ ¶ เนรูติ [เนรุนฺติ (สี. สฺยา.)] ชานนฺติ, มนุสฺสา ปพฺพตุตฺตมํ;

อิธ วณฺเณน สมฺปนฺนา, วสนฺติ สพฺพปาณิโน.

อมานนา ยตฺถ สิยา, สนฺตานํ วา วิมานนา;

หีนสมฺมานนา วาปิ, น ตตฺถ วสตึ วเส [วสตี วเส (สฺยา.), วส ทิวเส (ปี.)].

ยตฺถาลโส จ ทกฺโข จ, สูโร ภีรุ จ ปูชิยา;

น ตตฺถ สนฺโต วสนฺติ, อวิเสสกเร นเร [นเค (สี. สฺยา. ปี.)].

นายํ เนรุ วิภชติ, หีนอุกฺกฏฺมชฺฌิเม;

อวิเสสกโร เนรุ, หนฺท เนรุํ ชหามเสติ.

อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;

ตสฺสา วสฺสสหสฺเสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํ.

ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาว ทูรผลํ สตึ;

อาสีเสว [อาสึเสว (สี. สฺยา. ปี.)] ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.

อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ปกฺขี, อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ทิโช;

ตสฺส จาสา [ตสฺเสวาสา (สฺยา.)] สมิชฺฌติ, ตาว ทูรคตา สตี;

อาสีเสว ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.

สมฺเปสิ โข มํ วาจาย, น จ สมฺเปสิ [สํเสสิ (ก.)] กมฺมุนา;

มาลา ¶ เสเรยฺยกสฺเสว, วณฺณวนฺตา อคนฺธิกา.

อผลํ มธุรํ วาจํ, โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพติ;

อททํ อวิสฺสชํ โภคํ, สนฺธิ เตนสฺส ชีรติ.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

พลฺจ วต เม ขีณํ, ปาเถยฺยฺจ น วิชฺชติ;

สงฺเก ปาณูปโรธาย, หนฺท ทานิ วชามหํ.

เอตเทว ¶ ¶ หิ เม นามํ, ยํ นามสฺมิ รเถสภ;

อาคเมหิ มหาราช, ปิตรํ อามนฺตยามหนฺติ.

น เม รุจฺจิ มิคาโลป, ยสฺส เต ตาทิสี คตี;

อตุจฺจํ ตาต ปตสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ.

จตุกฺกณฺณํว เกทารํ, ยทา เต ปถวี สิยา;

ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.

สนฺติ อฺเปิ สกุณา, ปตฺตยานา วิหงฺคมา;

อกฺขิตฺตา วาตเวเคน, นฏฺา เต สสฺสตีสมา.

อกตฺวา อปนนฺทสฺส [อปรณฺณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;

กาลวาเต ¶ อติกฺกมฺม, เวรมฺภานํ วสํ อคา [คโต (สี.)].

ตสฺส ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;

สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.

เอวมฺปิ อิธ วุทฺธานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;

อติสีมจโร [อติสีมํ จโร (สี. สฺยา. ก.)] ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;

สพฺเพ พฺยสนํ ปปฺโปนฺติ, อกตฺวา พุทฺธสาสนนฺติ.

กา นุ กาเฬน วณฺเณน, น จาปิ [น จาสิ (สี.)] ปิยทสฺสนา;

กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.

มหาราชสฺสหํ ธีตา, วิรูปกฺขสฺส จณฺฑิยา;

อหํ กาฬี อลกฺขิกา, กาฬกณฺณีติ มํ วิทู;

โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.

กึสีเล ¶ กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;

ปุฏฺา เม กาฬิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.

มกฺขี ปฬาสี สารมฺภี, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโ;

โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ลทฺธํ ยสฺส วินสฺสติ.

โกธโน ¶ อุปนาหี จ, ปิสุโณ จ วิเภทโก;

กณฺฑกวาโจ [อณฺฑกวาโจ (ก. สี. ปี.)] ผรุโส, โส เม กนฺตตโร ตโต.

อชฺช ¶ สุเวติ ปุริโส, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;

โอวชฺชมาโน กุปฺปติ, เสยฺยํ โส อติมฺติ.

ทวปฺปลุทฺโธ [เทวปฺปลุทฺโธ (ก.), ทวปฺปลทฺโธ (ปี.)] ปุริโส, สพฺพมิตฺเตหิ ธํสติ;

โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ตสฺมึ โหมิ อนามยา.

อเปหิ เอตฺโต ตฺวํ กาฬิ, เนตํ อมฺเหสุ วิชฺชติ;

อฺํ ชนปทํ คจฺฉ, นิคเม ราชธานิโย.

อหมฺปิ โข ตํ [เจตํ (สี.)] ชานามิ, เนตํ ตุมฺเหสุ วิชฺชติ;

สนฺติ โลเก อลกฺขิกา, สงฺฆรนฺติ พหุํ ธนํ;

อหํ เทโว จ เม ภาตา, อุโภ นํ วิธมามเส.

กา นุ ทิพฺเพน วณฺเณน, ปถพฺยา สุปติฏฺิตา;

กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.

มหาราชสฺสหํ ธีตา, ธตรฏฺสฺส สิรีมโต [ธตรฏฺสิรีมโต (สฺยา. ก.)];

อหํ สิรี จ ลกฺขี จ, ภูริปฺาติ มํ วิทู;

โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.

กึสีเล กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;

ปุฏฺา เม ลกฺขิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.

โย ¶ จาปิ สีเต อถวาปิ อุณฺเห, วาตาตเป ฑํสสรีสเป จ;

ขุธํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุทํ (ปี.)] ปิปาสํ อภิภุยฺย สพฺพํ, รตฺตินฺติวํ โย สตตํ นิยุตฺโต;

กาลาคตฺจ ¶ น หาเปติ อตฺถํ, โส เม มนาโป นิวิเส จ ตมฺหิ.

อกฺโกธโน มิตฺตวา จาควา จ, สีลูปปนฺโน อสโชุภูโต [อสโ อุชฺชุภูโต (ปี.)];

สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, มหตฺตปตฺโตปิ นิวาตวุตฺติ;

ตสฺมึหํ [ตสฺมาหํ (สี. ปี.)] โปเส วิปุลา ภวามิ, อูมิ สมุทฺทสฺส ยถาปิ วณฺณํ.

โย จาปิ มิตฺเต อถวา อมิตฺเต, เสฏฺเ สริกฺเข อถ วาปิ หีเน;

อตฺถํ จรนฺตํ อถวา อนตฺถํ, อาวี รโห สงฺคหเมว วตฺเต [วตฺโต (สฺยา. ก.)].

วาจํ น วชฺชา ผรุสํ กทาจิ, มตสฺส ชีวสฺส จ ตสฺส โหมิ.

เอเตสํ โย อฺตรํ ลภิตฺวา, กนฺตา สิรี [กนฺตสิรึ (กตฺถจิ), กนฺตํ สิรึ (สฺยา.) อฏฺกถายํ ทุติยตติยปานฺตรานิ] มชฺชติ อปฺปปฺโ;

ตํ ทิตฺตรูปํ วิสมํ จรนฺตํ, กรีสานํว [กรีสชาตํ ว (สี. สฺยา.)] วิวชฺชยามิ.

อตฺตนา ¶ กุรุเต ลกฺขึ, อลกฺขึ กุรุตตฺตนา;

น ¶ หิ ลกฺขึ อลกฺขึ วา, อฺโ อฺสฺส การโกติ.

สุจิตฺตปตฺตฉทน ¶ , ตมฺพจูฬ วิหงฺคม;

โอโรห ทุมสาขาย, มุธา ภริยา ภวามิ เต.

จตุปฺปที ตฺวํ กลฺยาณิ, ทฺวิปทาหํ มโนรเม;

มิคี ปกฺขี อสฺุตฺตา, อฺํ ปริเยส สามิกํ.

โกมาริกา เต เหสฺสามิ, มฺชุกา ปิยภาณินี;

วินฺท มํ อริเยน เวเทน, สาวย มํ ยทิจฺฉสิ.

กุณปาทินิ โลหิตเป, โจริ กุกฺกุฏโปถินิ;

น ตฺวํ อริเยน เวเทน, มมํ ภตฺตารมิจฺฉสิ.

เอวมฺปิ จตุรา [จาตุรา (สฺยา. ก.)] นารี, ทิสฺวาน สธนํ [ปวรํ (สี. สฺยา. ปี.)] นรํ;

เนนฺติ สณฺหาหิ วาจาหิ, พิฬารี วิย กุกฺกุฏํ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต ¶ สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏว พิฬาริยาติ.

ธมฺมํ จรถ าตโย, ธมฺมํ จรถ ภทฺทํ โว [ภทฺท โว (ก.)];

ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.

ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;

เอกปาเทน ติฏฺนฺโต, ธมฺมเมวานุสาสติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

ภุตฺวา อณฺฑฺจ โปตฺจ [ฉาเป จ (สี. ปี.)], ธมฺโม ธมฺโมติ ภาสติ.

อฺํ ภณติ วาจาย, อฺํ กาเยน กุพฺพติ;

วาจาย โน จ กาเยน, น ตํ ธมฺมํ อธิฏฺิโต.

วาจาย ¶ ¶ สขิโล มโนวิทุคฺโค, ฉนฺโน กูปสโยว กณฺหสปฺโป;

ธมฺมธโช คามนิคมาสุสาธุ [คามนิคมาสุ สาธุสมฺมโต (สี.), คามนิคมสาธุ (ปี.)], ทุชฺชาโน ปุริเสน พาลิเสน.

อิมํ ¶ ตุณฺเฑหิ ปกฺเขหิ, ปาทา จิมํ วิเหถ [วิโปถถ (ปี.)];

ฉวฺหิมํ วินาเสถ, นายํ สํวาสนารโหติ.

สเจ พฺราหฺมณ คจฺเฉสิ, สาเกเต [สาเกตํ (สี. สฺยา.)] อชฺชุนํ [อฺฌนํ (สี. สฺยา. ปี.)] วนํ;

วชฺชาสิ นนฺทิยํ นาม, ปุตฺตํ อสฺมากโมรสํ;

มาตา ปิตา จ เต วุทฺธา, เต ตํ อิจฺฉนฺติ ปสฺสิตุํ.

ภุตฺตา มยา นิวาปานิ, ราชิโน ปานโภชนํ;

ตํ ราชปิณฺฑํ อวโภตฺตุํ [อวโภตฺตํ (ก.)], นาหํ พฺราหฺมณ มุสฺสเห.

โอทหิสฺสามหํ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส [ขุรปฺปาณิสฺส (สี.), ขุรปาณิสฺส (ปี.), ขุรปฺปปาณิสฺส (?)] ราชิโน;

ตทาหํ สุขิโต มุตฺโต, อปิ ปสฺเสยฺย มาตรํ.

มิคราชา ปุเร อาสึ, โกสลสฺส นิเกตเน [นิเกตเว (สี. สฺยา. ปี.)];

นนฺทิโย นาม นาเมน, อภิรูโป จตุปฺปโท.

ตํ มํ วธิตุมาคจฺฉิ, ทายสฺมึ อชฺชุเน วเน;

ธนุํ อารชฺชํ [อารชฺชุํ (นิยฺย), อเทชฺฌํ (สี. ปี.) อทฺเวธาภาวํ เอกีภาวนฺติ อตฺโถ] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺห [สนฺธาย (สี. ปี.)] โกสโล.

ตสฺสาหํ ¶ โอทหึ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส ราชิโน;

ตทาหํ ¶ สุขิโต มุตฺโต, มาตรํ ทฏฺุมาคโตติ.

อถ กุชฺฌรเถสภ เกตุวโร, สทรีมุข เนรุ ลตา จ ปุน;

อปนนฺท สิรี จ สุจิตฺตวโร, อถ ธมฺมิก นนฺทิมิเคน ทสาติ.

สจฺจํ ¶ กิเรวมาหํสุ, วสฺตํ [ภสฺตํ (สี. ปี.), กลกํ (สฺยา.), ครํ (ก.)] พาโลติ ปณฺฑิตา;

ปสฺส พาโล รโหกมฺมํ, อาวิกุพฺพํ น พุชฺฌติ.

ตฺวํ โขปิ [ตฺวํ นุ โข (สี. สฺยา.), ตฺวฺจ โข (ปี.)] สมฺม พาโลสิ, ขรปุตฺต วิชานหิ;

รชฺชุยา หิ [รชฺชุยาสิ (ปี.)] ปริกฺขิตฺโต, วงฺโกฏฺโ โอหิโตมุโข.

อปรมฺปิ สมฺม เต พาลฺยํ [อยมฺปิ สมฺม เต พาโล (ก.)], โย มุตฺโต น ปลายสิ;

โส จ พาลตโร สมฺม, ยํ ตฺวํ วหสิ เสนกํ.

ยํ นุ สมฺม อหํ พาโล, อชราช วิชานหิ;

อถ ¶ เกน เสนโก พาโล, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

อุตฺตมตฺถํ ลภิตฺวาน, ภริยาย โย ปทสฺสติ [ภยิยา โย ปทสฺสติ (ปี.), ภยิยา น ภวิสฺสติ (ก.)];

เตน ชหิสฺสตตฺตานํ, สา เจวสฺส น เหสฺสติ.

น ¶ เว ปิยมฺเมติ [น ปิยเมติ (ก.), น ปิยเมทนฺติ (กตฺถจิ)] ชนินฺท ตาทิโส, อตฺตํ นิรํกตฺวา ปิยานิ เสวติ [เสวเย (?)];

อตฺตาว เสยฺโย ปรมา จ เสยฺโย, ลพฺภา ปิยา โอจิตตฺเถน ปจฺฉาติ.

อกกฺกสํ อผรุสํ, ขรโธตํ สุปาสิยํ;

สุขุมํ ติขิณคฺคฺจ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.

สุมชฺชฺจ สุปาสฺจ, อนุปุพฺพํ [อนุปุพฺพ (สี. สฺยา.)] สุวฏฺฏิตํ;

ฆนฆาติมํ ปฏิถทฺธํ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.

อิโต ทานิ ปตายนฺติ, สูจิโย พฬิสานิ จ;

โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ.

อิโต สตฺถานิ คจฺฉนฺติ, กมฺมนฺตา วิวิธา ปุถู;

โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ [มรหติ (สี. สฺยา. ปี.)].

สูจึ ¶ กมฺมารคามสฺมึ, วิกฺเกตพฺพา ปชานตา;

อาจริยาว ชานนฺติ [อาจริยา สฺชานนฺติ (ก.), อาจริยา ปชานนฺติ (สฺยา.), อาจริยาว สฺชานนฺติ (ปี.)], กมฺมํ สุกตทุกฺกฏํ [ทุกฺกตํ (สี. ปี.)].

อิมํ ¶ เจ [อิมฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปิตา ภทฺเท, สูจึ ชฺา มยา กตํ;

ตยา จ มํ นิมนฺเตยฺย, ยฺจตฺถฺํ ฆเร ธนนฺติ.

นวฉนฺนเก [นวฉนฺทเก (สี. ปี.), นวจฺฉทฺทเก (สฺยา.)] ทานิ [โทณิ (ก.), ทานํ, ทาเน (กตฺถจิ)] ทิยฺยติ, ปุณฺณายํ โทณิ สุวามินี ิตา;

พหุเก ชเน ปาสปาณิเก, โน จ โข เม ปฏิภาติ ภุฺชิตุํ.

ตสสิ ¶ ภมสิ เลณมิจฺฉสิ, อตฺตาโณสิ กุหึ คมิสฺสสิ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุฺช ตุณฺฑิล, มํสตฺถาย หิ โปสิตามฺหเส [โปสิยามเส (สี. สฺยา. ปี.)].

โอคห รหทํ อกทฺทมํ, สพฺพํ เสทมลํ ปวาหย;

คณฺหาหิ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส ¶ คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

กตโม รหโท อกทฺทโม, กึสุ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;

กตมฺจ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

ธมฺโม รหโท อกทฺทโม, ปาปํ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;

สีลฺจ นวํ วิเลปนํ, ตสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

นนฺทนฺติ สรีรฆาติโน, น จ นนฺทนฺติ สรีรธาริโน;

ปุณฺณาย จ ปุณฺณมาสิยา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตนฺติ.

สิงฺคีมิโค อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;

เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, หเร สขา กิสฺส นุ มํ ชหาสิ.

โส ¶ ¶ ปสฺสสนฺโต มหตา ผเณน, ภุชงฺคโม กกฺกฏมชฺฌปตฺโต;

สขา สขารํ ปริตายมาโน, ภุชงฺคมํ กกฺกฏโก คเหสิ.

น วายสํ โน ปน กณฺหสปฺปํ, ฆาสตฺถิโก กกฺกฏโก อเทยฺย;

ปุจฺฉามิ ตํ อายตจกฺขุเนตฺต, อถ กิสฺส เหตุมฺห อุโภ คหีตา.

อยํ ปุริโส มม อตฺถกาโม, โย มํ คเหตฺวาน ทกาย เนติ;

ตสฺมึ มเต ทุกฺขมนปฺปกํ เม, อหฺจ เอโส จ อุโภ น โหม.

มมฺจ ทิสฺวาน ปวทฺธกายํ, สพฺโพ ชโน หึสิตุเมว มิจฺเฉ;

สาทุฺจ ถูลฺจ มุทุฺจ มํสํ, กากาปิ มํ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] วิเหเยยฺยุํ.

สเจตสฺส ¶ เหตุมฺห อุโภ คหีตา, อุฏฺาตุ โปโส วิสมาวมามิ [วิสมาจมามิ (สี. ปี. ก.)];

มมฺจ กากฺจ ปมุฺจ ขิปฺปํ, ปุเร ¶ วิสํ คาฬฺหมุเปติ มจฺจํ.

สปฺปํ ปโมกฺขามิ น ตาว กากํ, ปฏิพนฺธโก [ปฏิพทฺธโก (สี. ปี.)] โหหิติ [โหติ หิ (สฺยา.)] ตาว กาโก;

ปุริสฺจ ทิสฺวาน สุขึ อโรคํ, กากํ ปโมกฺขามิ ยเถว สปฺปํ.

กาโก ¶ ตทา เทวทตฺโต อโหสิ, มาโร ปน กณฺหสปฺโป อโหสิ;

อานนฺทภทฺโท กกฺกฏโก อโหสิ, อหํ ตทา พฺราหฺมโณ โหมิ สตฺถาติ [ตตฺถาติ (สี. ปี.)].

สกุโณ มยฺหโก นาม, คิริสานุทรีจโร;

ปกฺกํ ปิปฺผลิมารุยฺห, มยฺหํ มยฺหนฺติ กนฺทติ.

ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, ทิชสงฺฆา สมาคตา;

ภุตฺวาน ปิปฺผลึ ยนฺติ, วิลปตฺเวว โส ทิโช.

เอวเมว อิเธกจฺโจ, สงฺฆริตฺวา พหุํ ธนํ;

เนวตฺตโน น าตีนํ, ยโถธึ ปฏิปชฺชติ.

น โส อจฺฉาทนํ ภตฺตํ, น มาลํ น วิเลปนํ;

อนุโภติ ¶ [นานุโภติ (สฺยา. ก.)] สกึ กิฺจิ, น สงฺคณฺหาติ าตเก.

ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, มยฺหํ มยฺหนฺติ รกฺขโต;

ราชาโน อถ วา โจรา, ทายทา เย ว [เย จ (สฺยา. ก.)] อปฺปิยา;

ธนมาทาย คจฺฉนฺติ, วิลปตฺเวว โส นโร.

ธีโร [ธีโร จ (สี.)] โภเค อธิคมฺม, สงฺคณฺหาติ จ าตเก;

เตน โส กิตฺตึ ปปฺโปติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ [สคฺเค จ โมทตีติ (สี. ปี.)].

ทุพฺพณฺณรูปํ ตุวมริยวณฺณี, ปุรกฺขตฺวา [ปุรกฺขิตฺวา (สฺยา. ก.)] ปฺชลิโก นมสฺสสิ;

เสยฺโย นุ เต โส อุทวา [อุทาหุ (สฺยา. ก.)] สริกฺโข, นามํ ปรสฺสตฺตโน จาปิ พฺรูหิ.

น ¶ นามโคตฺตํ คณฺหนฺติ ราช, สมฺมคฺคตานุชฺชุคตาน [สมคฺคตานุชฺชุคตาน (สฺยา.), สมุคฺคตานุชฺชุคตาน (ก.)] เทวา;

อหฺจ เต นามเธยฺยํ วทามิ, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.

โย ¶ ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;

ปุจฺฉามิ ตํ เทวราเชตมตฺถํ, อิโต ¶ จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.

โย ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;

ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.

ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;

ภิกฺขุฺจ ทิสฺวาน ตุวฺจ สกฺก, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

ภิกฺขุฺจ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถียาจโยโค ภวิตฺวา;

นิหจฺจ มานํ อภิวาทยิสฺสํ, สุตฺวาน เทวินฺท สุภาสิตานีติ.

วิชฺชาธร [ธชวิเหก (สี. ปี.), ปพฺพชิตวิเหก (สฺยา.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

ยเมตํ ¶ ¶ [ยเมกํ (ปี.)] วาริชํ ปุปฺผํ, อทินฺนํ อุปสิงฺฆสิ;

เอกงฺคเมตํ เถยฺยานํ, คนฺธเถโนสิ มาริส.

น หรามิ น ภฺชามิ, อารา สิงฺฆามิ วาริชํ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, คนฺธเถโนติ วุจฺจติ.

โยยํ ภิสานิ ขณติ, ปุณฺฑรีกานิ ภฺชติ;

เอวํ อากิณฺณกมฺมนฺโต, กสฺมา เอโส น วุจฺจติ.

อากิณฺณลุทฺโท ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;

ตสฺมึ เม วจนํ นตฺถิ, ตฺจารหามิ วตฺตเว.

อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;

วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภามตฺตํว ขายติ.

อทฺธา มํ ยกฺข ชานาสิ, อโถ มํ อนุกมฺปสิ;

ปุนปิ ยกฺข วชฺชาสิ, ยทา ปสฺสสิ เอทิสํ.

เนว ตํ อุปชีวามิ, นปิ เต ภตกามฺหเส [ภตกมฺหเส (สี. ปี.), ภติกมฺหเส (สฺยา.)];

ตฺวเมว ภิกฺขุ ชาเนยฺย, เยน คจฺเฉยฺย สุคฺคตินฺติ.

สิงฺฆปุปฺผ [ภิสปุปฺผ (สี. ปี.), อุปสิงฺฆปุปฺผ (สฺยา.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

สุสุขํ ¶ วต ชีวนฺติ, เย ชนา วิฆาสาทิโน;

ทิฏฺเว ¶ ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตี.

สุกสฺส [สุวสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ภาสมานสฺส, น นิสาเมถ ปณฺฑิตา;

อิทํ สุณาถ โสทริยา, อมฺเหวายํ ปสํสติ.

นาหํ ตุมฺเห ปสํสามิ, กุณปาทา สุณาถ เม;

อุจฺฉิฏฺโภชิโน [โภชนา (ก.)] ตุมฺเห, น ตุมฺเห วิฆาสาทิโน.

สตฺตวสฺสา ¶ ปพฺพชิตา, เมชฺฌารฺเ [มชฺเฌรฺเ (ก.)] สิขณฺฑิโน;

วิฆาเสเนว ยาเปนฺตา, มยํ เจ โภโต คารยฺหา;

ตุมฺเห สีหานํ พฺยคฺฆานํ, วาฬานฺจาวสิฏฺกํ;

อุจฺฉิฏฺเเนว ยาเปนฺตา, มฺิวฺโห วิฆาสาทิโน.

เย พฺราหฺมณสฺส สมณสฺส, อฺสฺส วา [อฺสฺส จ (สี. สฺยา.), อฺสฺเสว (ปี.)] วนิพฺพิโน [วณิพฺพิโน (สี. สฺยา.)];

ทตฺวาว [ทตฺวาน (ปี. ก.)] เสสํ ภุฺชนฺติ, เต ชนา วิฆาสาทิโนติ.

ปณีตํ ภุฺชเส ภตฺตํ, สปฺปิเตลฺจ มาตุล;

อถ เกน นุ วณฺเณน, กิโส ตฺวมสิ วายส.

อมิตฺตมชฺเฌ วสโต, เตสุ อามิสเมสโต;

นิจฺจํ อุพฺพิคฺคหทยสฺส, กุโต กากสฺส ทฬฺหิยํ.

นิจฺจํ อุพฺเพคิโน [อุพฺพิคฺคิโน (สฺยา. ก.), อุพฺเพธิโน (สี.)] กากา, ธงฺกา ปาเปน กมฺมุนา;

ลทฺโธ ¶ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, กิโส เตนสฺมิ วฏฺฏก.

ลูขานิ ติณพีชานิ, อปฺปสฺเนหานิ ภุฺชสิ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, ถูโล ตฺวมสิ วฏฺฏก.

อปฺปิจฺฉา อปฺปจินฺตาย, อทูรคมเนน จ;

ลทฺธาลทฺเธน ยาเปนฺโต, ถูโล เตนสฺมิ วายส.

อปฺปิจฺฉสฺส ¶ หิ โปสสฺส, อปฺปจินฺตสุขสฺส [อปฺปจินฺติสุขสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] จ;

สุสงฺคหิตมานสฺส [สุสงฺคหิตปมาณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], วุตฺตี สุสมุทานยาติ.

จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, สหายํ มณิธารินํ;

สุกตา [สุกตาย (สี. ปี.)] มสฺสุกุตฺติยา, โสภเต วต เม สขา.

ปรูฬฺหกจฺฉนขโลโม ¶ , อหํ กมฺเมสุ พฺยาวโฏ;

จิรสฺสํ นฺหาปิตํ ลทฺธา, โลมํ ตํ อชฺชํ หารยึ [อปหารยึ (สี. ปี.)].

ยํ นุ โลมํ อหาเรสิ, ทุลฺลภํ ลทฺธ กปฺปกํ;

อถ กิฺจรหิ เต สมฺม, กณฺเ กิณิกิณายติ [อิทํ กณฺเ กิณายติ (ก.), กณฺเ กึนิกิลายติ (สฺยา.)].

มนุสฺสสุขุมาลานํ, มณิ กณฺเสุ ลมฺพติ;

เตสาหํ ¶ อนุสิกฺขามิ, มา ตฺวํ มฺิ ทวา กตํ.

สเจปิมํ ปิหยสิ, มสฺสุกุตฺตึ สุการิตํ;

การยิสฺสามิ เต สมฺม, มณิฺจาปิ ททามิ เต.

ตฺวฺเว มณินา ฉนฺโน, สุกตาย จ มสฺสุยา;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.

ปาราวตชาตกํ [กากชาตกํ (สี. ปี.), มณิชาตกํ (สฺยา.)] ทสมํ.

ขรปุตฺตวคฺโค [เสนกวคฺโค (สี. ปี.), ขุรปุตฺตวคฺโค (สฺยา.), สูจิวคฺโค (ก.)] ทุติโย.

อถ ปสฺส สสูจิ จ ตุณฺฑิลโก, มิค มยฺหกปฺจมปกฺขิวโร;

อถ ปฺชลิ วาริช เมชฺฌ ปุน, อถ วฏฺฏ กโปตวเรน ทสาติ.

อถ วคฺคํ ปกิตฺติสฺสํ, ฉนิปาตํ วรุตฺตเม;

อวาริยา จ ขโร จ [เสนก (สี.), สูจิ จ (สฺยา. ก.)], ทฺเว จ วุตฺตา สุพฺยฺชนาติ.

ทิยฑฺฒกุกฺกู ¶ ¶ ¶ อุทเยน กณฺณิกา, วิทตฺถิโย อฏฺ ปริกฺขิปนฺติ นํ;

สา สึสปา [สสึสปา (สี. ปี.), สา สีสปา (สฺยา.), ยา สึสปา (ก. สี. นิยฺย)] สารมยา อเผคฺคุกา, กุหึ ิตา อุปฺปริโต [อุปริโต (สี. สฺยา. ปี.)] น ธํสติ.

ยา ตึสติ สารมยา อนุชฺชุกา, ปริกิริย [ปกิริยา (ก.)] โคปาณสิโย สมํ ิตา [สมฏฺิตา (สี. สฺยา.)];

ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา ปีฬิตา [ตา สงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สี.), ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สฺยา.), ตาหิ สงฺคหีตา พลสา จ ปีฬิตา (ปี.)], สมํ ิตา อุปฺปริโต น ธํสติ.

เอวมฺปิ มิตฺเตหิ ทฬฺเหหิ ปณฺฑิโต, อเภชฺชรูเปหิ สุจีหิ มนฺติภิ;

สุสงฺคหีโต สิริยา น ธํสติ, โคปาณสี ภารวหาว กณฺณิกา.

ขรตฺตจํ เพลฺลํ ยถาปิ สตฺถวา, อนามสนฺโตปิ กโรติ ติตฺตกํ;

สมาหรํ สาทุํ กโรติ ปตฺถิว, อสาทุํ กยิรา ตนุพนฺธมุทฺธรํ [ตนุวฏฺฏมุทฺธรํ (สี. ปี.)].

เอวมฺปิ ¶ คามนิคเมสุ ปณฺฑิโต, อสาหสํ ราชธนานิ สงฺฆรํ;

ธมฺมานุวตฺตี ปฏิปชฺชมาโน, ส ผาติ กยิรา อวิเหยํ ปรํ.

โอทาตมูลํ ¶ สุจิวาริสมฺภวํ, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชํ;

ปทุมํ ยถา อคฺคินิกาสิผาลิมํ, น กทฺทโม น รโช น วาริ ลิมฺปติ.

เอวมฺปิ โวหารสุจึ อสาหสํ, วิสุทฺธกมฺมนฺตมเปตปาปกํ;

น ลิมฺปติ กมฺมกิเลส ตาทิโส, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชนฺติ.

ยถา จาโป นินฺนมติ, ชิยา จาปิ นิกูชติ;

หฺเต นูน มโนโช, มิคราชา สขา มม.

หนฺท ทานิ วนนฺตานิ, ปกฺกมามิ ยถาสุขํ;

เนตาทิสา สขา โหนฺติ, ลพฺภา เม ชีวโต สขา.

น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตํ สุขเมธติ;

มโนชํ ¶ ปสฺส เสมานํ, คิริยสฺสานุสาสนี [อริยสฺสานุสาสนี (สี. สฺยา. ปี.)].

น ปาปสมฺปวงฺเกน, มาตา ปุตฺเตน นนฺทติ;

มโนชํ ปสฺส เสมานํ, อจฺฉนฺนํ [สจฺฉนฺนํ (ก.)] สมฺหิ โลหิเต.

เอวมาปชฺชเต โปโส, ปาปิโย จ นิคจฺฉติ;

โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ อตฺถทสฺสินํ.

เอวฺจ โส โหติ ตโต จ ปาปิโย, โย อุตฺตโม อธมชนูปเสวี;

ปสฺสุตฺตมํ อธมชนูปเสวิตํ [เสวึ (สฺยา.)], มิคาธิปํ สรวรเวคนิทฺธุตํ.

นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี, น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;

เสฏฺมุปคมํ [มุปนมํ (สี. ปี. อ. นิ. ๓.๒๖)] อุเทติ ขิปฺปํ, ตสฺมาตฺตนา อุตฺตริตรํ [ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ (สี. ปี.), ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรํ (สฺยา.)] ภเชถาติ.

ราชา เต ภตฺตํ ปาเหสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ;

มฆเทวสฺมึ [มขาเทวสฺมึ (สี. ปี.), มาฆเทวสฺมึ (ก.)] อธิวตฺเถ, เอหิ นิกฺขมฺม ภุฺชสฺสุ.

เอหิ มาณว โอเรน, ภิกฺขมาทาย สูปิตํ;

ตฺวฺจ ¶ มาณว ภิกฺขา จ [ภกฺโขสิ (สฺยา.), ภกฺขาว (ก.)], อุโภ ภกฺขา ภวิสฺสถ.

อปฺปเกน ตุวํ ยกฺข, ถุลฺลมตฺถํ ชหิสฺสสิ;

ภิกฺขํ เต นาหริสฺสนฺติ, ชนา มรณสฺิโน.

ลทฺธาย ยกฺขา [ลทฺธายํ ยกฺข (สี. สฺยา. ปี.)] ตว นิจฺจภิกฺขํ, สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ;

ภิกฺขฺจ เต อาหริโย นโร อิธ, สุทุลฺลโภ เหหิติ ภกฺขิเต [ขาทิเต (สี. สฺยา. ปี.)] มยิ.

มเมว [มเมส (สี. ปี.)] สุตโน อตฺโถ, ยถา ภาสสิ มาณว;

มยา ตฺวํ สมนุฺาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ มาตรํ.

ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปาติฺจ, คจฺฉมาทาย [คจฺเฉวาทาย (สี. สฺยา. ปี.)] มาณว;

โสตฺถึ ปสฺสตุ เต มาตา, ตฺวฺจ ปสฺสาหิ มาตรํ.

เอวํ ยกฺข สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ธนฺจ เม อธิคตํ, รฺโ จ วจนํ กตนฺติ.

เต ¶ ¶ กถํ นุ กริสฺสนฺติ, วุทฺธา คิริทรีสยา;

อหํ พทฺโธสฺมิ ปาเสน, นิลียสฺส วสํ คโต.

กึ คิชฺฌ ปริเทวสิ, กา นุ เต ปริเทวนา;

น ¶ เม สุโต วา ทิฏฺโ วา, ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช.

ภรามิ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;

เต กถํ นุ กริสฺสนฺติ, อหํ วสํ คโต ตว.

ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;

กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.

ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.

ภรสฺสุ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;

มยา ตฺวํ สมนุฺาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก.

เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ภริสฺสํ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเยติ.

อนุตีรจารี ภทฺทนฺเต, สหายมนุธาว มํ;

มหา เม คหิโต [โรหิโต (ก.)] มจฺโฉ, โส มํ หรติ เวคสา.

คมฺภีรจารี ภทฺทนฺเต, ทฬฺหํ คณฺหาหิ ถามสา;

อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, สุปณฺโณ อุรคามิว [อุรคมฺมิว (สี. สฺยา. ปี.)].

วิวาโท โน สมุปฺปนฺโน, ทพฺภปุปฺผ สุโณหิ เม;

สเมหิ ¶ เมธคํ [เมธกํ (ปี.)] สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.

ธมฺมฏฺโหํ ปุเร อาสึ, พหู อฑฺฑา เม ตีริตา [พหุอฏฺฏํ เม ตีริตํ (สี.), พหุอฏฺฏํว ตีริตํ (สฺยา.), พหุ อตฺถํ เม ตีริตํ (ปี.)];

สเมมิ เมธคํ สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.

อนุตีรจาริ ¶ นงฺคุฏฺํ, สีสํ คมฺภีรจาริโน;

อจฺจายํ [อถายํ (สี. ปี.)] มชฺฌิโม ขณฺโฑ, ธมฺมฏฺสฺส ภวิสฺสติ.

จิรมฺปิ ¶ ภกฺโข อภวิสฺส, สเจ น วิวเทมเส;

อสีสกํ อนงฺคุฏฺํ, สิงฺคาโล หรติ โรหิตํ.

ยถาปิ ราชา นนฺเทยฺย, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;

เอวาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา ปุณฺณมุขํ ปตึ.

กถํ นุ ถลโช สนฺโต, อุทเก มจฺฉํ ปรามสิ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กถํ อธิคตํ ตยา.

วิวาเทน กิสา โหนฺติ, วิวาเทน ธนกฺขยา;

ชีนา อุทฺทา วิวาเทน, ภุฺช มายาวิ โรหิตํ.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;

ธมฺมฏฺํ ปฏิธาวนฺติ, โส หิ เนสํ วินายโก;

ธนาปิ ตตฺถ ชียนฺติ, ราชโกโส ปวฑฺฒตีติ [จ วฑฺฒติ (ปี.)].

ปณฺณกํ [ทสณฺณกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ติขิณธารํ, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;

ปริสายํ ¶ ปุริโส คิลติ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

คิเลยฺย ปุริโส โลภา, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;

โย จ วชฺชา ททามีติ, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว [มาคธ (สี. สฺยา. ปี.)].

พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อตฺถํ [อตฺถ (ปี. สี. นิยฺย)] ธมฺมสฺส โกวิโท;

ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

น ¶ วาจมุปชีวนฺติ, อผลํ คิรมุทีริตํ;

โย จ ทตฺวา อวากยิรา, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.

พฺยากาสิ ปุกฺกุโส ปฺหํ, อตฺถํ ธมฺมสฺส โกวิโท;

เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

ทเทยฺย ¶ ปุริโส ทานํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

โย จ ทตฺวา นานุตปฺเป [ตเป (สี. ปี.)], ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.

พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อโถ ปุกฺกุสโปริโส;

สพฺเพ ¶ ปฺเห อติโภติ, ยถา ภาสติ เสนโกติ.

ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

วิพฺภนฺตจิตฺโต กุปิตินฺทฺริโยสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;

กึ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ [พฺราหฺมณ อิงฺฆ (สี. สฺยา.)] พฺรูหิ.

มิยฺเยถ ภริยา วชโต มมชฺช, อคจฺฉโต มรณมาห ยกฺโข;

เอเตน ทุกฺเขน ปเวธิโตสฺมิ, อกฺขาหิ เม เสนก เอตมตฺถํ.

พหูนิ านานิ วิจินฺตยิตฺวา, ยเมตฺถ วกฺขามิ ตเทว สจฺจํ;

มฺามิ เต พฺราหฺมณ สตฺตุภสฺตํ, อชานโต กณฺหสปฺโป ปวิฏฺโ.

อาทาย ¶ ทณฺฑํ ปริสุมฺภ ภสฺตํ, ปสฺเสฬมูคํ อุรคํ ทุชิวฺหํ [ทิชิวฺหํ (สี. ปี.)];

ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ภุชงฺคมํ ปสฺส ปมุฺจ ภสฺตํ.

สํวิคฺครูโป ¶ ปริสาย มชฺเฌ, โส พฺราหฺมโณ สตฺตุภสฺตํ ปมุฺจิ;

อถ นิกฺขมิ อุรโค อุคฺคเตโช, อาสีวิโส สปฺโป ผณํ กริตฺวา.

สุลทฺธลาภา ชนกสฺส รฺโ, โย ปสฺสตี เสนกํ สาธุปฺํ;

วิวฏฺฏฉทฺโท [วิวตฺตจฺฉทฺโท (สี.), วิวฏฺฏจฺฉโท (สฺยา.), วิวฏฺฏจฺฉทฺทา (ปี.)] นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.

อิมานิ เม สตฺตสตานิ อตฺถิ, คณฺหาหิ สพฺพานิ ททามิ ตุยฺหํ;

ตยา หิ เม ชีวิตมชฺช ลทฺธํ, อโถปิ ภริยาย มกาสิ โสตฺถึ.

น ปณฺฑิตา เวตนมาทิยนฺติ, จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ;

อิโตปิ เต พฺรหฺเม ททนฺตุ วิตฺตํ, อาทาย ตฺวํ คจฺฉ สกํ นิเกตนฺติ.

สตฺตุภสฺตชาตกํ [เสนกชาตกํ (สฺยา.)] สตฺตมํ.

เยเม ¶ อหํ น ชานามิ, อฏฺิเสน วนิพฺพเก;

เต มํ สงฺคมฺม ยาจนฺติ, กสฺมา มํ ตฺวํ น ยาจสิ.

ยาจโก ¶ อปฺปิโย โหติ, ยาจํ อททมปฺปิโย;

ตสฺมาหํ ตํ น ยาจามิ, มา เม วิเทสฺสนา [วิทฺเทสนา (สี. ปี.)] อหุ.

โย ¶ เว ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจํ น ยาจติ;

ปรฺจ ปุฺา [ปุฺํ (สฺยา. ก.)] ธํเสติ, อตฺตนาปิ น ชีวติ.

โย จ [โย เว (ก.)] ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจฺหิ ยาจติ [ยาจํปิ ยาจติ (สฺยา.), ยาจานิ ยาจติ (ปี.), ยาจติ ยาจนํ (สี. นิยฺย), ยาจนํ ยาจติ (ก.)];

ปรฺจ ปุฺํ ลพฺเภติ, อตฺตนาปิ จ ชีวติ.

น เว เทสฺสนฺติ [น เว ทุสฺสนฺติ (สฺยา.), น เว ทิสฺสนฺติ (ปี.), น วิเทสฺสนฺติ (ก. อฏฺ.)] สปฺปฺา, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;

พฺรหฺมจาริ ปิโย เมสิ, วท ตฺวํ [วร ตํ (สี.), วร ตฺวํ (ปี.)] ภฺมิจฺฉสิ [ยฺมิจฺฉสิ (?)].

น เว ยาจนฺติ สปฺปฺา, ธีโร จ เวทิตุมรหติ;

อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา.

ททามิ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา, สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.

ยตฺถ ¶ เวรี นิวสติ, น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;

เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสุ.

ทิโส เว ลหุจิตฺตสฺส, โปสสฺสานุวิธียโต;

เอกสฺส กปิโน เหตุ, ยูถสฺส อนโย กโต.

พาโลว [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ปณฺฑิตมานี, ยูถสฺส ปริหารโก;

สจิตฺตสฺส วสํ คนฺตฺวา, สเยถายํ [ปสฺเสถายํ (ก.)] ยถา กปิ.

น สาธุ พลวา พาโล, ยูถสฺส ปริหารโก;

อหิโต ภวติ าตีนํ, สกุณานํว เจตโก [เจฏโก (ก.)].

ธีโรว ¶ พลวา สาธุ, ยูถสฺส ปริหารโก;

หิโต ภวติ าตีนํ, ติทสานํว วาสโว.

โย จ สีลฺจ ปฺฺจ, สุตฺจตฺตนิ ปสฺสติ;

อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ.

ตสฺมา ตุเลยฺย มตฺตานํ, สีลปฺาสุตามิว [สีลํ ปฺํ สุตํปิว (สฺยา.)];

คณํ วา ปริหเร ธีโร, เอโก วาปิ ปริพฺพเชติ.

ทฺวาสตฺตติ ¶ โคตม [โภ โคตม (ก.)] ปุฺกมฺมา, วสวตฺติโน ¶ ชาติชรํ อตีตา;

อยมนฺติมา เวทคู พฺรหฺมปตฺติ [พฺรหฺมุปปตฺติ (สฺยา. ก.)], อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา [ปชา (ก.)] อเนกา.

อปฺปฺหิ เอตํ [อปฺปฺจ เหตํ (สฺยา.), อปฺปํสิ เอตํ (ก.)] น หิ ทีฆมายุ, ยํ ตฺวํ พก มฺสิ ทีฆมายุํ;

สตํ สหสฺสานิ [สหสฺสานํ (สี. ปี. สํ. นิ. ๑.๑๗๕), สหสฺสาน (สฺยา. กํ.)] นิรพฺพุทานํ, อายุํ ปชานามิ ตวาห พฺรหฺเม.

อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมิ, ชาติชฺชรํ โสกมุปาติวตฺโต;

กึ เม ปุราณํ วตสีลวตฺตํ [สีลวนฺตํ (ปี. ก.)], อาจิกฺข เม ตํ ยมหํ วิชฺํ.

ยํ ตฺวํ อปาเยสิ พหู มนุสฺเส, ปิปาสิเต ฆมฺมนิ สมฺปเรเต;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

ยํ ¶ เอณิกูลสฺมิ ชนํ คหีตํ, อโมจยี คยฺหก นิยฺยมานํ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

คงฺคาย โสตสฺมึ คหีตนาวํ, ลุทฺเทน ¶ นาเคน มนุสฺสกปฺปา;

อโมจยิ ตฺวํ พลสา ปสยฺห, ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ;

กปฺโป จ เต พทฺธจโร [ปตฺถจโร (สฺยา.), ปฏฺจโร (ก.)] อโหสิ, สมฺพุทฺธิมนฺตํ [สมฺพุทฺธิวนฺตํ (สฺยา. ปี.), สมฺพุทฺธวนฺตํ (ก.)] วตินํ [วติตํ (สฺยา.), วติทํ (ก.)] อมฺํ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ, อฺมฺปิ ชานาสิ ตถา หิ พุทฺโธ;

ตถา หิ ตายํ [ตฺยายํ (สํ. นิ. ๑.๑๗๕)] ชลิตานุภาโว, โอภาสยํ ติฏฺติ พฺรหฺมโลกนฺติ.

วรกณฺณิก จาปวโร สุตโน, อถ คิชฺฌ สโรหิตมจฺฉวโร;

ปุน ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] เสนก ยาจนโก, อถ เวริ สพฺรหฺมพเกน ทสาติ.

หิตฺวา ¶ ¶ ¶ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ โสฬส;

โกฏฺาคารานิ ผีตานิ, สนฺนิธึ ทานิ กุพฺพสิ.

หิตฺวา คนฺธารวิสยํ, ปหูตธนธาริยํ [ธานิยํ (สี. ปี.), ธฺนฺติ อตฺโถ];

ปสาสนโต [ปสาสนิโต (สี. สฺยา.), ปสาสนาโต (ปี.)] นิกฺขนฺโต, อิธ ทานิ ปสาสสิ.

ธมฺมํ ภณามิ เวเทห, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;

ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

เยน เกนจิ วณฺเณน, ปโร ลภติ รุปฺปนํ;

มหตฺถิยมฺปิ เจ วาจํ, น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโต.

กามํ รุปฺปตุ วา มา วา, ภุสํว วิกิรียตุ;

ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

โน เจ อสฺส สกา พุทฺธิ, วินโย วา สุสิกฺขิโต;

วเน อนฺธมหึโสว [อนฺธมหิโสว (สี. ปี.)] จเรยฺย พหุโก ชโน.

ยสฺมา จ ปนิเธกจฺเจ, อาเจรมฺหิ [อาจารมฺหิ (สี. ปี.)] สุสิกฺขิตา;

ตสฺมา วินีตวินยา, จรนฺติ สุสมาหิตาติ.

อตฺตานํ ¶ สงฺกมํ กตฺวา, โย โสตฺถึ สมตารยิ;

กึ ตฺวํ เตสํ กิเม [กิโม (สี. ปี.), กึ เม (สฺยา.)] ตุยฺหํ, โหนฺติ เอเต [เหเต (สฺยา.), โส เต (ก.)] มหากปิ.

ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ, ยูถสฺส ปริหารโก;

เตสํ โสกปเรตานํ, ภีตานํ เต อรินฺทม.

อุลฺลงฺฆยิตฺวา [ส ลงฺฆยิตฺวา (ปี.), สุลงฺฆยิตฺวา (ก.)] อตฺตานํ, วิสฺสฏฺธนุโน สตํ;

ตโต อปรปาเทสุ, ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุณํ.

ฉินฺนพฺภมิว ¶ วาเตน, นุณฺโณ [นุนฺโน (สี.)] รุกฺขํ อุปาคมึ;

โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ, สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ.

ตํ ¶ มํ วิยายตํ สนฺตํ, สาขาย จ ลตาย จ;

สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ, โสตฺถึ สาขามิคา คตา.

ตํ มํ น ตปเต พนฺโธ, มโต [วโธ (สี. สฺยา. ปี.)] เม น ตเปสฺสติ;

สุขมาหริตํ เตสํ, เยสํ รชฺชมการยึ.

เอสา เต อุปมา ราช, ตํ สุโณหิ อรินฺทม [อตฺถสนฺทสฺสนี กตา (ปี.)];

รฺา รฏฺสฺส โยคฺคสฺส, พลสฺส นิคมสฺส จ;

สพฺเพสํ สุขเมฏฺพฺพํ, ขตฺติเยน ปชานตาติ.

อมฺพาหมทฺทํ ¶ วนมนฺตรสฺมึ, นีโลภาสํ ผลิตํ [ผลินํ (ปี.)] สํวิรูฬฺหํ;

ตมทฺทสํ ผลเหตุ วิภคฺคํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

เสลํ สุมฏฺํ นรวีรนิฏฺิตํ [นรวิทฺทุนิฏฺิตํ (ก.)], นารี ยุคํ ธารยิ อปฺปสทฺทํ;

ทุติยฺจ อาคมฺม อโหสิ สทฺโท, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

ทิชา ทิชํ กุณปมาหรนฺตํ, เอกํ สมานํ พหุกา สเมจฺจ;

อาหารเหตู ปริปาตยึสุ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

อุสภาหมทฺทํ ยูถสฺส มชฺเฌ, จลกฺกกุํ วณฺณพลูปปนฺนํ;

ตมทฺทสํ กามเหตุ วิตุนฺนํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

กรณฺฑโก ¶ [กรณฺฑุนาม (สี. ปี.)] กลิงฺคานํ, คนฺธารานฺจ นคฺคชิ;

นิมิราชา วิเทหานํ, ปฺจาลานฺจ ทุมฺมุโข;

เอเต รฏฺานิ หิตฺวาน, ปพฺพชึสุ อกิฺจนา.

สพฺเพปิเม ¶ เทวสมา สมาคตา, อคฺคี ยถา ปชฺชลิโต ตเถวิเม;

อหมฺปิ เอโก จริสฺสามิ ภคฺควิ, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.

อยเมว กาโล น หิ อฺโ อตฺถิ, อนุสาสิตา เม น ภเวยฺย ปจฺฉา;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ ภคฺคว, สกุณีว มุตฺตา ปุริสสฺส หตฺถา.

อามํ ปกฺกฺจ ชานนฺติ, อโถ โลณํ อโลณกํ;

ตมหํ ทิสฺวาน ปพฺพชึ, จเรว ตฺวํ จรามหนฺติ.

อหํ ¶ เจ ทฬฺหธมฺมสฺส [ทฬฺหธมฺมาย (ปี.)], วหนฺติ นาภิราธยึ;

ธรนฺตี อุรสิ สลฺลํ, ยุทฺเธ วิกฺกนฺตจารินี.

นูน ราชา น ชานาติ [น ห นูน ราชา ชานาติ (สี. ปี.)], มม วิกฺกมโปริสํ;

สงฺคาเม สุกตนฺตานิ, ทูตวิปฺปหิตานิ จ.

สา นูนาหํ มริสฺสามิ, อพนฺธุ อปรายินี [อปรายิณี (สี.), อปรายณี (?)];

ตทา ¶ หิ [ตถา หิ (ปี.)] กุมฺภการสฺส, ทินฺนา ฉกณหาริกา.

ยาวตาสีสตี โปโส, ตาวเทว ปวีณติ;

อตฺถาปาเย ชหนฺติ นํ, โอฏฺิพฺยาธึว ขตฺติโย.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;

อตฺถา ตสฺส ปลุชฺชนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.

โย ¶ ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ มนุพุชฺฌติ;

อตฺถา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.

ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

สพฺเพ กตฺุโน โหถ, จิรํ สคฺคมฺหิ สฺสถาติ.

โย มํ ปุเร ปจฺจุฑฺเฑติ [ปจฺจุเทติ (สี. สฺยา. ปี.), ปจฺจุฏฺเติ (ก.)], อรฺเ ทูรมายโต;

โส น ทิสฺสติ มาตงฺโค, โสมทตฺโต กุหึ คโต.

อยํ วา โส มโต เสติ, อลฺลสิงฺคํว วจฺฉิโต [อลฺลปิงฺกว ฉิชฺชิโต (สี. ปี.), อลฺลปีตํว วิจฺฉิโต (สฺยา.)];

ภุมฺยา นิปติโต เสติ, อมรา วต กุฺชโร.

อนคาริยุเปตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส เต สโต;

สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.

สํวาเสน หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;

หทเย ¶ ชายเต เปมํ, ตํ น สกฺกา อโสจิตุํ.

มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;

ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.

กนฺทิเตน ¶ หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;

สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.

กาฬานิ ¶ เกสานิ ปุเร อเหสุํ, ชาตานิ สีสมฺหิ ยถาปเทเส;

ตานชฺช เสตานิ สุสีม [สุสิม (ก.)] ทิสฺวา, ธมฺมํ จร พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.

มเมว เทว ปลิตํ น ตุยฺหํ, มเมว สีสํ มม อุตฺตมงฺคํ;

‘‘อตฺถํ ¶ กริสฺส’’นฺติ มุสา อภาณึ [อภาสึ (ก.)], เอกาปราธํ ขม ราชเสฏฺ.

ทหโร ตุวํ ทสฺสนิโยสิ ราช, ปมุคฺคโต โหสิ [โหหิ (สี.), โหติ (ก.)] ยถา กฬีโร;

รชฺชฺจ กาเรหิ มมฺจ ปสฺส, มา กาลิกํ อนุธาวี ชนินฺท.

ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมารึ, สามฏฺปสฺสํ สุตนุํ สุมชฺฌํ;

กาฬปฺปวาฬาว ปเวลฺลมานา, ปโลภยนฺตีว [สา โลภยนฺตีว (ปี.)] นเรสุ คจฺฉติ.

ตเมน ปสฺสามิปเรน นารึ, อาสีติกํ นาวุติกํ ว ชจฺจา;

ทณฺฑํ คเหตฺวาน ปเวธมานํ, โคปานสีโภคฺคสมํ จรนฺตึ.

โสหํ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโต, เอโก สยามิ [ปสฺสามิ (ก.)] สยนสฺส มชฺเฌ;

‘‘อหมฺปิ เอวํ’’ อิติ เปกฺขมาโน, น คเห รเม [น เคเห รเม (สี.), เคเห น รเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.

รชฺชุวาลมฺพนี ¶ เจสา, ยา เคเห วสโต รติ;

เอวมฺปิ ¶ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.

อหํ ทสสตํพฺยามํ, อุรคมาทาย อาคโต;

ตฺจ มฺจ มหากายํ, ธารยํ นปฺปเวธสิ [น ปเวธยิ (ก.)].

อถิมํ ¶ ขุทฺทกํ ปกฺขึ, อปฺปมํสตรํ มยา;

ธารยํ พฺยถสิ [พฺยาธเส (สี.), พฺยธเส (ปี.), พฺยาธสิ (ก.)] ภีตา [ภีโต (สี. สฺยา. ปี.)], กมตฺถํ โกฏสิมฺพลิ [โกฏิสิมฺพลิ (สี. ปี.)].

มํสภกฺโข ตุวํ ราช, ผลภกฺโข อยํ ทิโช;

อยํ นิคฺโรธพีชานิ, ปิลกฺขุทุมฺพรานิ จ;

อสฺสตฺถานิ จ ภกฺขิตฺวา, ขนฺเธ เม โอหทิสฺสติ.

เต รุกฺขา สํวิรูหนฺติ, มม ปสฺเส นิวาตชา;

เต มํ ปริโยนนฺธิสฺสนฺติ, อรุกฺขํ มํ กริสฺสเร.

สนฺติ อฺเปิ รุกฺขา เส, มูลิโน ขนฺธิโน ทุมา;

อิมินา สกุณชาเตน, พีชมาหริตา หตา.

อชฺฌารูหาภิวฑฺฒนฺติ [อชฺฌารูฬฺหาภิวฑฺฒนฺติ (สี. ปี.)], พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตึ;

ตสฺมา ราช ปเวธามิ, สมฺปสฺสํนาคตํ ภยํ.

สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;

อนาคตภยา ¶ ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.

ราชา อปุจฺฉิ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;

อปิ พฺราหฺมณ ชานาสิ, โก เอโก พหุ โสจติ.

พฺราหฺมโณ ¶ อชยูเถน, ปหูเตโธ [พหูเตโช (ปี. ก.), พหุเตนฺโท (สฺยา.)] วเน วสํ;

ธูมํ อกาสิ วาเสฏฺโ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.

ตสฺส ตํ ธูมคนฺเธน, สรภา มกสฑฺฑิตา [มกสทฺทิตา (สี. สฺยา.), มกสฏฺฏิตา (ปี. ก.)];

วสฺสาวาสํ อุปาคจฺฉุํ, ธูมการิสฺส สนฺติเก.

สรเภสุ มนํ กตฺวา, อชา โส นาวพุชฺฌถ;

อาคจฺฉนฺตี วชนฺตี วา [อาคจฺฉนฺติ วชนฺติ วา (สฺยา. ปี.), อาคจฺฉนฺตึ วชนฺตึ วา (ก.)], ตสฺส ตา วินสุํ [วินสฺสุํ (สี.)] อชา.

ปาวิสุํ คิริทุคฺคานิ, นทีนํ ปภวานิ จ.

สรเภ จ คเต ทิสฺวา, อชา จ วิภวํ คตา [อเช จ วิภวํ คเต (ก.)];

กิโส จ วิวณฺโณ จาสิ, ปณฺฑุโรคี จ พฺราหฺมโณ.

เอวํ ¶ โย สํ นิรํกตฺวา, อาคนฺตุํ กุรุเต ปิยํ;

โส เอโก พหุ โสจติ, ธูมการีว พฺราหฺมโณติ.

โกธ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, โกธ สุตฺเตสุ ชาคโร;

โก มเมตํ วิชานาติ, โก ตํ ปฏิภณาติ เม.

อหํ ชาครตํ สุตฺโต, อหํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

อหเมตํ วิชานามิ, อหํ ปฏิภณามิ เต.

กถํ ชาครตํ สุตฺโต, กถํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

กถํ เอตํ วิชานาสิ, กถํ ปฏิภณาสิ เม.

เย ธมฺมํ นปฺปชานนฺติ, สํยโมติ ทโมติ จ;

เตสุ สุปฺปมาเนสุ, อหํ ชคฺคามิ เทวเต.

เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

เตสุ ชาครมาเนสุ, อหํ สุตฺโตสฺมิ เทวเต.

เอวํ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, เอวํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

เอวเมตํ วิชานามิ, เอวํ ปฏิภณามิ เต.

สาธุ ชาครตํ สุตฺโต, สาธุ สุตฺเตสุ ชาคโร;

สาธุเมตํ วิชานาสิ, สาธุ ปฏิภณาสิ เมติ.

๔๑๕. กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ (๗-๒-๑๐)

น กิรตฺถิ อโนมทสฺสิสุ, ปาริจริยา พุทฺเธสุ อปฺปิกา [อปฺปกา (ก.)];

สุกฺขาย ¶ อโลณิกาย จ, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.

หตฺถิควสฺสา จิเม พหู [หตฺถิควาสฺสา จ เม พหู (สี.), หตฺถี ควาสฺสา จิเม พหู (สฺยา.), หตฺถี ควาสฺสา จ เม พหู (ปี.)], ธนธฺํ ปถวี จ เกวลา;

นาริโย จิมา อจฺฉรูปมา, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.

อภิกฺขณํ ราชกุฺชร, คาถา ภาสสิ โกสลาธิป;

ปุจฺฉามิ ตํ รฏฺวฑฺฒน, พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสิ.

อิมสฺมิฺเว นคเร, กุเล อฺตเร อหุํ;

ปรกมฺมกโร อาสึ, ภตโก สีลสํวุโต.

กมฺมาย ¶ นิกฺขมนฺโตหํ, จตุโร สมเณทฺทสํ;

อาจารสีลสมฺปนฺเน, สีติภูเต อนาสเว.

เตสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีเทตฺวา [นิสาเทตฺวา (?)] ปณฺณสนฺถเต;

อทํ พุทฺธาน กุมฺมาสํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

ตสฺส ¶ กมฺมสฺส กุสลสฺส, อิทํ เม เอทิสํ ผลํ;

อนุโภมิ อิทํ รชฺชํ, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ.

ททํ ภุฺช มา จ ปมาโท [ทท ภุฺช จ มา จ ปมาโท (สี. ปี.)], จกฺกํ วตฺตย โกสลาธิป;

มา ¶ ราช อธมฺมิโก อหุ, ธมฺมํ ปาลย โกสลาธิป.

โสหํ ตเทว ปุนปฺปุนํ, วฏุมํ อาจริสฺสามิ โสภเน;

อริยาจริตํ สุโกสเล, อรหนฺโต เม มนาปาว ปสฺสิตุํ.

เทวี วิย อจฺฉรูปมา, มชฺเฌ นาริคณสฺส โสภสิ;

กึ กมฺมมกาสิ ภทฺทกํ, เกนาสิ วณฺณวตี สุโกสเล.

อมฺพฏฺกุลสฺส ขตฺติย, ทาสฺยาหํ ปรเปสิยา อหุํ;

สฺตา จ [สฺตา (สี. ปี.)] ธมฺมชีวินี, สีลวตี จ อปาปทสฺสนา.

อุทฺธฏภตฺตํ อหํ ตทา, จรมานสฺส อทาสิ ภิกฺขุโน;

วิตฺตา สุมนา สยํ อหํ, ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทิสนฺติ.

อาคมิสฺสติ ¶ เม ปาปํ, อาคมิสฺสติ เม ภยํ;

ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.

ภีรุยา นูน เม กาโม, อวิทูเร วสนฺติยา;

กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

โสจยิสฺสติ ¶ มํ กนฺตา, คาเม วสมนินฺทิตา;

กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

ตยา มํ อสิตาปงฺคิ [หสิตาปงฺคิ (สี. สฺยา. ปี.)], สิตานิ [มิหิตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ภณิตานิ จ;

กิสํ ปณฺฑุํ กริสฺสนฺติ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

อคมา นูน โส สทฺโท, อสํสิ นูน โส ตว;

อกฺขาตํ นูน ตํ เตน, โย ตํ สาขมกมฺปยิ.

อิทํ ¶ โข ตํ สมาคมฺม, มม พาลสฺส จินฺติตํ;

ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.

ตเถว ตฺวํ อเวเทสิ, อวฺจิ [อวชฺฌิ (ก.)] ปิตรํ มม;

หนฺตฺวา สาขาหิ ฉาเทนฺโต, อาคมิสฺสติ เม [เต (สฺยา. ก.)] ภยนฺติ.

วรคาม ¶ มหากปิ ภคฺคว จ, ทฬฺหธมฺม สกุฺชร เกสวโร;

อุรโค วิธุโร ปุน ชาครตํ, อถ โกสลาธิป ปรนฺตป จาติ.

อถ สตฺตนิปาตมฺหิ, วคฺคํ เม ภณโต สุณ;

กุกฺกุ จ ปุน คนฺธาโร, ทฺเวว คุตฺตา มเหสินาติ.

โอทาตวตฺถา ¶ ¶ ¶ สุจิ อลฺลเกสา, กจฺจานิ กึ กุมฺภิมธิสฺสยิตฺวา [กุมฺภิมปสฺสยิตฺวา (ปี.)];

ปิฏฺา ติลา โธวสิ ตณฺฑุลานิ, ติโลทโน เหหิติ กิสฺส เหตุ.

น โข อยํ พฺราหฺมณ โภชนตฺถา [โภชนตฺถํ (สฺยา.)], ติโลทโน เหหิติ สาธุปกฺโก;

ธมฺโม มโต ตสฺส ปหุตฺตมชฺช [ปหูนมชฺช (สฺยา.), ปหูตมชฺช (สี.), พหูตมชฺชา (ปี.)], อหํ กริสฺสามิ สุสานมชฺเฌ.

อนุวิจฺจ กจฺจานิ กโรหิ กิจฺจํ, ธมฺโม มโต โก นุ ตเวว [ตเวต (สี. สฺยา. ปี.)] สํสิ;

สหสฺสเนตฺโต อตุลานุภาโว, น มิยฺยตี ธมฺมวโร กทาจิ.

ทฬฺหปฺปมาณํ มม เอตฺถ พฺรหฺเม, ธมฺโม มโต นตฺถิ มเมตฺถ กงฺขา;

เย เยว ทานิ ปาปา ภวนฺติ, เต ¶ เตว ทานิ สุขิตา ภวนฺติ.

สุณิสา หิ มยฺหํ วฺฌา อโหสิ, สา มํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ;

สา ทานิ สพฺพสฺส กุลสฺส อิสฺสรา, อหํ ปนมฺหิ [วสามิ (สฺยา.)] อปวิทฺธา เอกิกา.

ชีวามิ ¶ โวหํ น มโตหมสฺมิ [นาหํ มโตสฺมิ (สี. ปี.)], ตเวว อตฺถาย อิธาคโตสฺมิ;

ยา ตํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ, สหาว ปุตฺเตน กโรมิ ภสฺมํ.

เอวฺจ [เอตฺจ (สี. ปี.)] เต รุจฺจติ เทวราช, มเมว อตฺถาย อิธาคโตสิ;

อหฺจ ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสม.

เอวฺจ เต รุจฺจติ กาติยานิ, หตาปิ สนฺตา น ชหาสิ ธมฺมํ;

ตุวฺจ [ตฺวฺจ (ปี. ก.)] ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสถ.

สา กาติยานี สุณิสาย สทฺธึ, สมฺโมทมานา ฆรมาวสิตฺถ;

ปุตฺโต ¶ จ นตฺตา จ อุปฏฺหึสุ, เทวานมินฺเทน อธิคฺคหีตาติ.

อิทํ ¶ ปุเร นินฺนมาหุ, พหุมจฺฉํ มโหทกํ;

อาวาโส พกราชสฺส, เปตฺติกํ ภวนํ มม;

ตฺยชฺช เภเกน [ภิงฺเคน (ก.)] ยาเปม, โอกํ น วชหามเส [โอกนฺตํ น ชหามเส (ก.)].

โก ทุติยํ อสีลิสฺส, พนฺธรสฺสกฺขิ เภจฺฉติ [เภชฺชติ (สี. สฺยา. ปี.), ภินฺทติ (ก.)];

โก เม ปุตฺเต กุลาวกํ, มฺจ โสตฺถึ กริสฺสติ.

สพฺพา ปริกฺขยา เผคฺคุ, ยาว ตสฺสา คตี อหุ;

ขีณภกฺโข มหาราช, สาเร น รมตี ฆุโณ.

สา ¶ นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺตา นิเวสนา;

อตฺตานํ รมยิสฺสามิ, ทุมสาขนิเกตินี.

โส นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺโต นิเวสนา;

อคฺโคทกานิ ปิสฺสามิ, ยูถสฺส ปุรโต วชํ.

ตํ มํ กาเมหิ สมฺมตฺตํ, รตฺตํ กาเมสุ มุจฺฉิตํ;

อานยี ภรโต [วนโต (ก.)] ลุทฺโท, พาหิโก ภทฺทมตฺถุ เต.

อนฺธการติมิสายํ, ตุงฺเค อุปริปพฺพเต;

สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, มา ปาทํ ขลิ [ขณิ (สี. สฺยา. ปี.)] ยสฺมนิ.

อสํสยํ ชาติขยนฺตทสฺสี, น คพฺภเสยฺยํ ปุนราวชิสฺสํ;

อยมนฺติมา ปจฺฉิมา คพฺภเสยฺยา [อยํ หิ เม อนฺติมา คพฺภเสยฺยา (สี. ปี.)], ขีโณ เม สํสาโร ปุนพฺภวายาติ.

อิทํ สุวณฺณกายูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;

สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต, มฺจ ทาสีติ สาวย.

โอโรปยสฺสุ กลฺยาณิ, มา พาฬฺหํ [พหุํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปริเทวสิ;

น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํ.

ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺตาสฺมิ วิฺุตํ;

น จาหํ อภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา.

เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ [อุปคุยฺหิสฺสํ (ก.)], กริสฺสฺจ ปทกฺขิณํ;

น หิ ทานิ ปุน อตฺถิ, มม ตุยฺหฺจ สงฺคโม.

น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.

น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ¶ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติกา [ลหุมตฺถวิจินฺติกา (สี. ปี.)].

ลหุฺจ วต ขิปฺปฺจ, นิกฏฺเ สมเจตยิ;

มิคํ ปุณฺณายเตเนว [ปุณฺณายตเนว (สฺยา.)], สุลสา สตฺตุกํ วธิ.

โยธ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

โส หฺติ มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเร.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, สุลสา สตฺตุกามิวาติ.

ภุสมฺหิ [ภุสมฺปิ (ก.), ภุสํ หิ (สี. นิยฺย)] กุทฺโธติ อเวกฺขิยาน, น ตาว ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร;

อฏฺานโส อปฺปติรูปมตฺตโน, ปรสฺส ทุกฺขานิ ภุสํ อุทีรเย.

ยโต จ ชาเนยฺย ปสาทมตฺตโน, อตฺถํ นิยุฺเชยฺย ปรสฺส ทุกฺกฏํ;

ตทายมตฺโถติ สยํ อเวกฺขิย, อถสฺส ทณฺฑํ สทิสํ นิเวสเย.

น จาปิ ฌาเปติ ปรํ น อตฺตนํ, อมุจฺฉิโต โย นยเต นยานยํ;

โย ¶ ทณฺฑธาโร ภวตีธ อิสฺสโร, ส วณฺณคุตฺโต สิริยา น ธํสติ.

เย ขตฺติยา เส อนิสมฺมการิโน, ปเณนฺติ ทณฺฑํ สหสา ปมุจฺฉิตา;

อวณฺณสํยุตา [ยุตฺตาว (ก.)] ชหนฺติ ชีวิตํ, อิโต วิมุตฺตาปิ จ ยนฺติ ทุคฺคตึ.

ธมฺเม ¶ จ เย อริยปฺปเวทิเต รตา, อนุตฺตรา เต วจสา มนสา กมฺมุนา จ;

เต สนฺติโสรจฺจสมาธิสณฺิตา, วชนฺติ โลกํ ทุภยํ ตถาวิธา.

ราชาหมสฺมิ นรปมทานมิสฺสโร, สเจปิ กุชฺฌามิ เปมิ อตฺตนํ;

นิเสธยนฺโต ชนตํ ตถาวิธํ, ปเณมิ ทณฺฑํ อนุกมฺป โยนิโส.

สิรี จ ลกฺขี จ ตเวว ขตฺติย, ชนาธิป มา วิชหิ กุทาจนํ;

อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, อนีโฆ ตุวํ วสฺสสตานิ ปาลย.

คุเณหิ เอเตหิ อุเปต ขตฺติย, ิตมริยวตฺตี [วตฺติ (สี.), วุตฺติ (ก.)] สุวโจ อโกธโน;

สุขี ¶ อนุปฺปีฬ ปสาสเมทินึ [อนุปฺปีฬํ สหสเมทนึ (ก.)], อิโต วิมุตฺโตปิ จ ยาหิ สุคฺคตึ.

เอวํ ¶ สุนีเตน [สุวินีเตน (ปี.)] สุภาสิเตน, ธมฺเมน าเยน อุปายโส นยํ;

นิพฺพาปเย สงฺขุภิตํ มหาชนํ, มหาว เมโฆ สลิเลน เมทินินฺติ [เมทนินฺติ (สฺยา. ก.)].

องฺคารชาตา ปถวี, กุกฺกุฬานุคตา มหี;

อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.

อุทฺธํ ตปติ อาทิจฺโจ, อโธ ตปติ วาลุกา;

อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.

น ¶ มํ ตปติ อาตโป, อาตปา [อาตปฺปา (สี. สฺยา. ปี.)] ตปยนฺติ มํ;

อตฺถา หิ วิวิธา ราช, เต ตปนฺติ น อาตโป.

อทฺทสํ กาม เต มูลํ, สงฺกปฺปา กาม ชายสิ;

น ตํ สงฺกปฺปยิสฺสามิ, เอวํ กาม น เหหิสิ.

อปฺปาปิ กามา น อลํ, พหูหิปิ น ตปฺปติ;

อหหา พาลลปนา, ปริวชฺเชถ [ปฏิวิชฺเฌถ (ปี. สี. อฏฺ.)] ชคฺคโต.

อปฺปสฺส ¶ กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ, อุทโย อชฺฌาคมา มหตฺตปตฺตํ;

สุลทฺธลาโภ วต มาณวสฺส, โย ปพฺพชี กามราคํ ปหาย.

ตปสา ปชหนฺติ ปาปกมฺมํ, ตปสา นฺหาปิตกุมฺภการภาวํ;

ตปสา อภิภุยฺย คงฺคมาล, นาเมนาลปสชฺช พฺรหฺมทตฺตํ.

สนฺทิฏฺิกเมว ‘‘อมฺม’’ ปสฺสถ, ขนฺตีโสรจฺจสฺส อยํ [โย (สฺยา. ปี. ก.)] วิปาโก;

โย [โส (สฺยา. ก.)] สพฺพชนสฺส วนฺทิโตหุ, ตํ วนฺทาม สราชิกา สมจฺจา.

มา กิฺจิ อวจุตฺถ คงฺคมาลํ, มุนินํ โมนปเถสุ สิกฺขมานํ;

เอโส หิ อตริ อณฺณวํ, ยํ ตริตฺวา จรนฺติ วีตโสกาติ.

ธมฺโม ¶ หเว หโต หนฺติ, นาหโต หนฺติ กิฺจนํ [กฺจินํ (ปี.)];

ตสฺมา หิ ธมฺมํ น หเน, มา ตฺวํ [ตํ (สฺยา. ปี.)] ธมฺโม หโต หนิ.

อลิกํ ¶ ¶ ภาสมานสฺส, อปกฺกมนฺติ เทวตา;

ปูติกฺจ มุขํ วาติ, สกฏฺานา จ ธํสติ;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภูมิยํ ติฏฺ เจติย.

อกาเล วสฺสตี ตสฺส, กาเล ตสฺส น วสฺสติ;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภูมึ ปวิส เจติย.

ชิวฺหา ตสฺส ทฺวิธา โหติ, อุรคสฺเสว ทิสมฺปติ;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.

ชิวฺหา ตสฺส น ภวติ, มจฺฉสฺเสว ทิสมฺปติ;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.

ถิโยว ¶ ตสฺส ชายนฺติ [ถิโย ตสฺส ปชายนฺติ (ก.)], น ปุมา ชายเร กุเล;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.

ปุตฺตา ตสฺส น ภวนฺติ, ปกฺกมนฺติ ทิโสทิสํ;

โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.

สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;

มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.

ส ¶ ราชา อิสินา สตฺโต, อนฺตลิกฺขจโร ปุเร;

ปาเวกฺขิ ปถวึ เจจฺโจ, หีนตฺโต ปตฺว ปริยายํ [อตฺตปริยายํ (สี. สฺยา.), ปตฺตปริยายํ (ก. สี. นิยฺย)].

ตสฺมา ¶ หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;

อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจูปสํหิตนฺติ.

โย อินฺทฺริยานํ กาเมน, วสํ นารท คจฺฉติ;

โส ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, ชีวนฺโตว วิสุสฺสติ [ชีวนฺโตปิวิสุสฺสติ (สฺยา.), ชีวนฺโต วาปิ สุสฺสติ (ก.)].

สุขสฺสานนฺตรํ ทุกฺขํ, ทุกฺขสฺสานนฺตรํ สุขํ;

โสสิ [โสปิ (สฺยา. ปี. ก.)] ปตฺโต สุขา [สุข (สฺยา.), สุขํ (ก.)] ทุกฺขํ, ปาฏิกงฺข วรํ สุขํ.

กิจฺฉกาเล ¶ กิจฺฉสโห, โย กิจฺฉํ นาติวตฺตติ;

ส กิจฺฉนฺตํ สุขํ ธีโร, โยคํ สมธิคจฺฉติ.

น เหว กามาน กามา, นานตฺถา นาตฺถการณา;

น กตฺจ นิรงฺกตฺวา, ธมฺมา จวิตุมรหสิ.

ทกฺขํ คหปตี [คหปตํ (สี. สฺยา. ปี.), คหวตํ (?)] สาธุ, สํวิภชฺชฺจ โภชนํ;

อหาโส อตฺถลาเภสุ, อตฺถพฺยาปตฺติ อพฺยโถ.

เอตฺตาวเตตํ ปณฺฑิจฺจํ, อปิ โส [อสิโต (สี. สฺยา. ปี.)] ทวิโล [เทวโล (สี. ปี.)] พฺรวิ;

น ยิโต กิฺจิ ปาปิโย, โย อินฺทฺริยานํ วสํ วเช.

อมิตฺตานํว หตฺถตฺถํ, สิวิ ปปฺโปติ มามิว;

กมฺมํ วิชฺชฺจ ทกฺเขยฺยํ, วิวาหํ สีลมทฺทวํ;

เอเต จ ยเส หาเปตฺวา, นิพฺพตฺโต เสหิ กมฺเมหิ.

โสหํ สหสฺสชีโนว อพนฺธุ อปรายโณ;

อริยธมฺมา อปกฺกนฺโต, ยถา เปโต ตเถวหํ.

สุขกาเม ¶ ทุกฺขาเปตฺวา, อาปนฺโนสฺมิ ปทํ อิมํ;

โส สุขํ นาธิคจฺฉามิ, ิโต [จิโต (ปี. สี. อฏฺ.)] ภาณุมตามิวาติ.

อาทิตฺตสฺมึ อคารสฺมึ, ยํ นีหรติ ภาชนํ;

ตํ ¶ ตสฺส โหติ อตฺถาย, โน จ ยํ ตตฺถ ฑยฺหติ.

เอวามาทีปิโต ¶ โลโก, ชราย มรเณน จ;

นีหเรเถว ทาเนน, ทินฺนํ โหติ สุนีหตํ [สุนีภตํ (สี. สฺยา. ปี.), สุนิพฺภตํ (ก.)].

โย ธมฺมลทฺธสฺส ททาติ ทานํ, อุฏฺานวีริยาธิคตสฺส ชนฺตุ;

อติกฺกมฺม โส เวตรณึ [เวตฺตรณึ (ก.)] ยมสฺส, ทิพฺพานิ านานิ อุเปติ มจฺโจ.

ทานฺจ ยุทฺธฺจ สมานมาหุ, อปฺปาปิ สนฺตา พหุเก ชินนฺติ;

อปฺปมฺปิ เจ สทฺทหาโน ททาติ, เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถ.

วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ, เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก;

เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ, พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเต.

โย ปาณภูตานิ อเหยํ จรํ, ปรูปวาทา น กโรติ ปาปํ;

ภีรุํ ปสํสนฺติ น ตตฺถ สูรํ, ภยา หิ สนฺโต น กโรนฺติ ปาปํ.

หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;

มชฺฌิเมน ¶ จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ.

อทฺธา ¶ หิ ทานํ พหุธา ปสตฺถํ, ทานา จ โข ธมฺมปทํว เสยฺโย;

ปุพฺเพว หิ ปุพฺพตเรว สนฺโต [ปุพฺเพ จ หิ ปุพฺพตเร จ สนฺโต (สํ. นิ. ๑.๓๓)], นิพฺพานเมวชฺฌคมุํ สปฺาติ.

คงฺคา กุมุทินี สนฺตา, สงฺขวณฺณา จ โกกิลา;

ชมฺพุ ตาลผลํ ทชฺชา, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา กจฺฉปโลมานํ, ปาวาโร ติวิโธ สิยา;

เหมนฺติกํ ปาวุรณํ [ปาปุรณํ (สี. สฺยา. ปี.)], อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา มกสปาทานํ [ทาานํ (สี. ปี.)], อฏฺฏาโล สุกโต สิยา;

ทฬฺโห จ อวิกมฺปี จ [อปฺปกมฺปี จ (สี. ปี.)], อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา สสวิสาณานํ, นิสฺเสณี สุกตา สิยา;

สคฺคสฺสาโรหณตฺถาย, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา นิสฺเสณิมารุยฺห, จนฺทํ ขาเทยฺยุ มูสิกา;

ราหุฺจ ปริปาเตยฺยุํ [ปริพาเหยฺยุํ (สฺยา.)], อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา สุราฆฏํ ปิตฺวา, มกฺขิกา คณจาริณี;

องฺคาเร ¶ วาสํ กปฺเปยฺยุํ, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา ¶ พิมฺโพฏฺสมฺปนฺโน, คทฺรโภ สุมุโข สิยา;

กุสโล นจฺจคีตสฺส, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา กากา อุลูกา จ, มนฺตเยยฺยุํ รโหคตา;

อฺมฺํ ปิหเยยฺยุํ, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา มุฬาล [ปุลส (สี. ปี.), ปุลาส (สฺยา.)] ปตฺตานํ, ฉตฺตํ ถิรตรํ สิยา;

วสฺสสฺส ปฏิฆาตาย, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา ¶ กุลโก [กุลุงฺโก (สี. ปี.), กุลุโก (สฺยา.)] สกุโณ, ปพฺพตํ คนฺธมาทนํ;

ตุณฺเฑนาทาย คจฺเฉยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.

ยทา สามุทฺทิกํ นาวํ, ส-ยนฺตํ ส-วฏากรํ [สปฏาการํ (ก.)];

เจโฏ อาทาย คจฺเฉยฺย, อถ นูน ตทา สิยาติ.

ขมนียํ ยาปนียํ, กจฺจิ มาตุล เต สุขํ;

สุขํ เต อมฺมา อวจ, สุขกามาว [สุขกามา หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เต มยํ.

นงฺคุฏฺํ เม อวกฺกมฺม [อปกฺกมฺม (ก.)], เหยิตฺวาน [โปถยิตฺวาน (ก.)] เอฬิเก [เอฬกิ (สฺยา.), เอฬิกิ (ปี.)];

สาชฺช มาตุลวาเทน, มุฺจิตพฺพา นุ มฺสิ.

ปุรตฺถามุโข นิสินฺโนสิ, อหํ เต มุขมาคตา;

ปจฺฉโต ตุยฺหํ นงฺคุฏฺํ, กถํ ขฺวาหํ อวกฺกมึ [อปกฺกมึ (ก.)].

ยาวตา ¶ จตุโร ทีปา, สสมุทฺทา สปพฺพตา;

ตาวตา มยฺหํ นงฺคุฏฺํ, กถํ โข ตฺวํ วิวชฺชยิ.

ปุพฺเพว เมตมกฺขึสุ [เมตํ อกฺขํสุ (สี. ปี.)], มาตา ปิตา จ ภาตโร;

ทีฆํ ทุฏฺสฺส นงฺคุฏฺํ, สามฺหิ เวหายสาคตา.

ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ, อนฺตลิกฺขสฺมิ เอฬิเก;

มิคสงฺโฆ ปลายิตฺถ, ภกฺโข เม นาสิโต ตยา.

อิจฺเจวํ วิลปนฺติยา, เอฬกิยา รุหคฺฆโส;

คลกํ อนฺวาวมทฺทิ, นตฺถิ ทุฏฺเ สุภาสิตํ.

เนว ¶ ¶ ทุฏฺเ นโย อตฺถิ, น ธมฺโม น สุภาสิตํ;

นิกฺกมํ ทุฏฺเ ยุฺเชถ, โส จ สพฺภึ น รฺชตีติ.

ปริสุทฺธา มนาวิลา วตฺถธรา, พกราชสฺส กายุรํ ทณฺฑวโร;

อถ องฺคาร เจติย เทวิลินา, อถ อาทิตฺต คงฺคา ทเสฬกินาติ.

ปริสงฺกุปโถ ¶ ¶ ¶ นาม, คิชฺฌปนฺโถ สนนฺตโน;

ตตฺราสิ มาตาปิตโร, คิชฺโฌ โปเสสิ ชิณฺณเก;

เตสํ อชครเมทํ, อจฺจหาสิ พหุตฺตโส [ปหุตฺตโต (ก. สี.), ปหูตโส (สฺยา. ปี.), พหุธโส (ก.)].

ปิตา จ ปุตฺตํ อวจ, ชานํ อุจฺจํ ปปาตินํ;

สุปตฺตํ ถามสมฺปนฺนํ [ปกฺขสมฺปนฺนํ (สี. สฺยา. ปี.)], เตชสฺสึ ทูรคามินํ.

ปริปฺลวนฺตํ ปถวึ, ยทา ตาต วิชานหิ;

สาคเรน ปริกฺขิตฺตํ, จกฺกํว ปริมณฺฑลํ;

ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.

อุทปตฺโตสิ [อุทฺธํ ปตฺโตสิ (ก. สี.)] เวเคน, พลี ปกฺขี ทิชุตฺตโม;

โอโลกยนฺโต วกฺกงฺโค, ปพฺพตานิ วนานิ จ.

อทฺทสฺส ปถวึ คิชฺโฌ, ยถาสาสิ [ยถาสฺสาสิ (สฺยา. อฏฺ. ปานฺตรํ)] ปิตุสฺสุตํ;

สาคเรน ปริกฺขิตฺตํ, จกฺกํว ปริมณฺฑลํ.

ตฺจ โส สมติกฺกมฺม, ปรเมวจฺจวตฺตถ [ปรเมว ปวตฺตถ (สี. สฺยา.)];

ตฺจ วาตสิขา ติกฺขา, อจฺจหาสิ พลึ ทิชํ.

นาสกฺขาติคโต โปโส, ปุนเทว นิวตฺติตุํ;

ทิโช พฺยสนมาปาทิ, เวรมฺภานํ [เวรมฺพานํ (สี. ปี.)] วสํ คโต.

ตสฺส ¶ ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;

สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.

เอวมฺปิ อิธ วุฑฺฒานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;

อติสีมจโร ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;

ส เว พฺยสนํ ปปฺโปติ, อกตฺวา วุฑฺฒสาสนนฺติ.

ปุถุสทฺโท ¶ ¶ สมชโน, น พาโล โกจิ มฺถ;

สงฺฆสฺมึ ภิชฺชมานสฺมึ, นาฺํ ภิยฺโย อมฺรุํ.

ปริมุฏฺา ปณฺฑิตาภาสา, วาจาโคจรภาณิโน;

ยาวิจฺฉนฺติ มุขายามํ, เยน นีตา น ตํ วิทู.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.

น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;

อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโน.

ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามเส;

เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคา.

อฏฺิจฺฉินฺนา ¶ ปาณหรา, ควสฺส [ควาสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ธนหาริโน;

รฏฺํ วิลุมฺปมานานํ, เตสมฺปิ โหติ สงฺคติ;

สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ;

อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ, จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.

โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ;

ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย, เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.

เอกสฺส ¶ จริตํ เสยฺโย, นตฺถิ พาเล สหายตา;

เอโก จเร น ปาปานิ กยิรา, อปฺโปสฺสุกฺโก มาตงฺครฺเว นาโคติ.

ทุโม ยทา โหติ ผลูปปนฺโน, ภุฺชนฺติ นํ วิหงฺคมา [วิหคา (สี. ปี.)] สมฺปตนฺตา;

ขีณนฺติ ตฺวาน ทุมํ ผลจฺจเย [ตฺวา ทุมปฺผลจฺจเยน (ก.)], ทิโสทิสํ ¶ ยนฺติ ตโต วิหงฺคมา.

จร จาริกํ โลหิตตุณฺฑ มามริ, กึ ตฺวํ สุว สุกฺขทุมมฺหิ ฌายสิ;

ตทิงฺฆ มํ พฺรูหิ วสนฺตสนฺนิภ, กสฺมา สุว สุกฺขทุมํ น ริฺจสิ.

เย ¶ เว สขีนํ สขาโร ภวนฺติ, ปาณจฺจเย [ปาณํ จเช (ก.), ปาณจฺจเย มรณกาเล จ สุขทุกฺเขสุ จ น ชหนฺตีติ สมฺพนฺโธ] ทุกฺขสุเขสุ หํส;

ขีณํ อขีณนฺติ น ตํ ชหนฺติ, สนฺโต สตํ ธมฺมมนุสฺสรนฺตา.

โสหํ สตํ อฺตโรสฺมิ หํส, าตี จ เม โหติ สขา จ รุกฺโข;

ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, ขีณนฺติ ตฺวาน น เหส ธมฺโม [น โสส (ก.), น เอส (สฺยา.)].

สาธุ สกฺขิ กตํ โหติ, เมตฺติ สํสติ สนฺถโว [มิตฺตํ สงฺคติ สนฺธโว (ก.)];

สเจตํ ธมฺมํ โรเจสิ, ปาสํโสสิ วิชานตํ.

โส เต สุว วรํ ทมฺมิ, ปตฺตยาน วิหงฺคม;

วรํ วรสฺสุ วกฺกงฺค, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรฺจ ¶ เม หํส ภวํ ทเทยฺย, อยฺจ รุกฺโข ปุนรายุํ ลเภถ;

โส ¶ สาขวา ผลิมา สํวิรูฬฺโห, มธุตฺถิโก ติฏฺตุ โสภมาโน.

ตํ ปสฺส สมฺม ผลิมํ อุฬารํ, สหาว เต โหตุ อุทุมฺพเรน;

โส สาขวา ผลิมา สํวิรูฬฺโห, มธุตฺถิโก ติฏฺตุ โสภมาโน.

เอวํ สกฺก สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช สุขิโต, ทิสฺวาน สผลํ ทุมํ.

สุวสฺส จ วรํ ทตฺวา, กตฺวาน สผลํ ทุมํ;

ปกฺกามิ สห ภริยาย, เทวานํ นนฺทนํ วนนฺติ.

สนฺติ รุกฺขา หริปตฺตา [หริตปตฺตา (สี. สฺยา. ปี.)], ทุมา เนกผลา พหู;

กสฺมา นุ สุกฺเข [สุกฺข (ก.)] โกฬาเป, สุวสฺส นิรโต มโน.

ผลสฺส อุปภุฺชิมฺหา, เนกวสฺสคเณ พหู;

อผลมฺปิ วิทิตฺวาน, สาว เมตฺติ ยถา ปุเร.

สุขฺจ รุกฺขํ โกฬาปํ, โอปตฺตมผลํ ทุมํ;

โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ โทสํ ปสฺสเส ทิช.

เย ¶ ผลตฺถา สมฺภชนฺติ, อผโลติ ชหนฺติ นํ;

อตฺตตฺถปฺา ทุมฺเมธา, เต โหนฺติ ปกฺขปาติโน.

สาธุ สกฺขิ กตํ โหติ, เมตฺติ สํสติ สนฺถโว;

สเจตํ ธมฺมํ โรเจสิ, ปาสํโสสิ วิชานตํ.

โส ¶ เต สุว วรํ ทมฺมิ, ปตฺตยาน วิหงฺคม;

วรํ วรสฺสุ วกฺกงฺค, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

อปิ ¶ นาม นํ ปสฺเสยฺยํ [อปิ นาม นํ ปุน ปสฺเส (สี. สฺยา.)], สปตฺตํ สผลํ ทุมํ;

ทลิทฺโทว นิธิ ลทฺธา, นนฺเทยฺยาหํ ปุนปฺปุนํ.

ตโต อมตมาทาย, อภิสิฺจิ มหีรุหํ;

ตสฺส สาขา วิรูหึสุ [วิรูฬฺหสฺส (ก.)], สีตจฺฉายา มโนรมา.

เอวํ สกฺก สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช สุขิโต, ทิสฺวาน สผลํ ทุมํ.

สุวสฺส จ วรํ ทตฺวา, กตฺวาน สผลํ ทุมํ;

ปกฺกามิ สห ภริยาย, เทวานํ นนฺทนํ วนนฺติ.

สุตํ เมตํ มหาพฺรหฺเม, กาเม ภุฺชติ หาริโต;

กจฺเจตํ วจนํ ตุจฺฉํ, กจฺจิ สุทฺโธ อิริยฺยสิ.

เอวเมตํ มหาราช, ยถา เต วจนํ สุตํ;

กุมฺมคฺคํ ¶ ปฏิปนฺโนสฺมิ, โมหเนยฺเยสุ มุจฺฉิโต.

อทุ [อาทุ (สี. ปี.)] ปฺา กิมตฺถิยา, นิปุณา สาธุจินฺตินี [จินฺตนี (สี. ปี.)];

ยาย อุปฺปติตํ ราคํ, กึ มโน น วิโนทเย.

จตฺตาโรเม มหาราช, โลเก อติพลา ภุสา;

ราโค โทโส มโท โมโห, ยตฺถ ปฺา น คาธติ.

อรหา สีลสมฺปนฺโน, สุทฺโธ จรติ หาริโต;

เมธาวี ปณฺฑิโต เจว, อิติ โน สมฺมโต ภวํ.

เมธาวีนมฺปิ หึสนฺติ, อิสึ ธมฺมคุเณ รตํ;

วิตกฺกา ปาปกา ราช, สุภา ราคูปสํหิตา.

อุปฺปนฺนายํ ¶ สรีรโช, ราโค วณฺณวิทูสโน ตว;

ตํ ปชห ภทฺทมตฺถุ เต, พหุนฺนาสิ เมธาวิสมฺมโต.

เต อนฺธการเก [กรเณ (สี. สฺยา. ปี.)] กาเม, พหุทุกฺเข มหาวิเส;

เตสํ มูลํ คเวสิสฺสํ, เฉจฺฉํ ราคํ สพนฺธนํ.

อิทํ ¶ วตฺวาน หาริโต, อิสิ สจฺจปรกฺกโม;

กามราคํ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหูติ.

หริตจชาตกํ [หาริตชาตกํ (สี. ปี.)] ปฺจมํ.

พหุสฺสุตํ จิตฺตกถึ [จิตฺตกถํ (สฺยา. ก.)], คงฺคา วหติ ปาฏลึ [ปาฏลํ (สี. ปี.)];

วุยฺหมานก ¶ ภทฺทนฺเต, เอกํ เม เทหิ คาถกํ [คีตกํ (ก. อฏฺ.)].

เยน สิฺจนฺติ ทุกฺขิตํ, เยน สิฺจนฺติ อาตุรํ;

ตสฺส มชฺเฌ มริสฺสามิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

ยตฺถ พีชานิ รูหนฺติ, สตฺตา ยตฺถ ปติฏฺิตา;

สา เม สีสํ นิปีเฬติ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

เยน ภตฺตานิ ปจฺจนฺติ, สีตํ เยน วิหฺติ;

โส มํ ฑหติ [ทยฺหติ (ก.)] คตฺตานิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

เยน ภุตฺเตน [ภตฺเตน (สฺยา. ก.)] ยาเปนฺติ, ปุถู พฺราหฺมณขตฺติยา;

โส มํ ภุตฺโต พฺยาปาเทติ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส, วาตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;

โส มํ [โส เม (สี. ปี.)] ภฺชติ คตฺตานิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ, สฺวายํ อคฺคึ ปมุฺจติ;

ทิสา ภชถ วกฺกงฺคา, ชาตํ สรณโต ภยํ.

ยมานยึ ¶ โสมนสฺสํ, มาลินึ จนฺทนุสฺสทํ;

สา มํ ฆรา นิจฺฉุภติ [นีหรติ (สี. สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยํ.

เยน ชาเตน นนฺทิสฺสํ, ยสฺส จ ภวมิจฺฉิสํ;

โส มํ ฆรา นิจฺฉุภติ [นีหรติ (สี. สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยํ.

สุณนฺตุ เม ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;

ยโตทกํ ตทาทิตฺตํ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ.

ราชา ¶ วิลุมฺปเต รฏฺํ, พฺราหฺมโณ จ ปุโรหิโต;

อตฺตคุตฺตา วิหรถ, ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.

อสฺส ¶ อินฺทสโม ราช, อจฺจนฺตํ อชรามโร;

สเจ ตฺวํ ยฺํ ยาเชยฺย, อิสึ โลมสกสฺสปํ.

สสมุทฺทปริยายํ, มหึ สาครกุณฺฑลํ;

น อิจฺเฉ สห นินฺทาย, เอวํ เสยฺย [สยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] วิชานหิ.

ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

สาเยว ชีวิกา เสยฺโย, ยา จาธมฺเมน เอสนา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

อฺํ อหึสยํ โลเก, อปิ รชฺเชน ตํ วรํ.

พลํ จนฺโท พลํ สุริโย, พลํ สมณพฺราหฺมณา;

พลํ เวลา สมุทฺทสฺส, พลาติพลมิตฺถิโย.

ยถา อุคฺคตปํ สนฺตํ, อิสึ โลมสกสฺสปํ;

ปิตุ อตฺถา จนฺทวตี, วาชเปยฺยํ [วาจเปยฺยํ (ปี. ก.)] อยาชยิ.

ตํ โลภปกตํ กมฺมํ, กฏุกํ กามเหตุกํ;

ตสฺส ¶ มูลํ คเวสิสฺสํ, เฉจฺฉํ ราคํ สพนฺธนํ.

ธิรตฺถุ ¶ กาเม สุพหูปิ โลเก, ตโปว เสยฺโย กามคุเณหิ ราช;

ตโป กริสฺสามิ ปหาย กาเม, ตเวว รฏฺํ จนฺทวตี จ โหตูติ.

กาสายวตฺเถ สกุเณ วทามิ, ทุเว ทุเว นนฺทมเน [นนฺทิมเน (สี. ปี.)] จรนฺเต;

กํ อณฺฑชํ อณฺฑชา มานุเสสุ, ชาตึ ปสํสนฺติ ตทิงฺฆ พฺรูถ.

อมฺเห มนุสฺเสสุ มนุสฺสหึส, อนุพฺพเต [อนุปุพฺพเก (ก.)] จกฺกวาเก วทนฺติ;

กลฺยาณภาวมฺเห [ภาว’มฺห (สี. ปี.)] ทิเชสุ สมฺมตา, อภิรูปา [อภีตรูปา (สี. สฺยา. ปี.)] วิจราม อณฺณเว. ( ) [(น ฆาสเหตูปิ กโรม ปาปํ) (ก.)]

กึ อณฺณเว กานิ ผลานิ ภุฺเช, มํสํ กุโต ขาทถ จกฺกวากา;

กึ โภชนํ ภุฺชถ โว อโนมา [อภิณฺหํ (ก.)], พลฺจ ¶ วณฺโณ จ อนปฺปรูปา [อนปฺปรูโป (สี. สฺยา. ปี.)].

น ¶ อณฺณเว สนฺติ ผลานิ ธงฺก, มํสํ กุโต ขาทิตุํ จกฺกวาเก;

เสวาลภกฺขมฺห [ภกฺขิมฺห (ก.)] อปาณโภชนา [อวากโภชนา (สี. ปี.)], น ฆาสเหตูปิ กโรม ปาปํ.

น เม อิทํ รุจฺจติ จกฺกวาก, อสฺมึ ภเว โภชนสนฺนิกาโส;

อโหสิ ปุพฺเพ ตโต เม อฺถา, อิจฺเจว เม วิมติ เอตฺถ ชาตา.

อหมฺปิ ¶ มํสานิ ผลานิ ภุฺเช, อนฺนานิ จ โลณิยเตลิยานิ;

รสํ มนุสฺเสสุ ลภามิ โภตฺตุํ, สูโรว สงฺคามมุขํ วิเชตฺวา;

น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตว.

อสุทฺธภกฺโขสิ ขณานุปาตี, กิจฺเฉน เต ลพฺภติ อนฺนปานํ;

น ตุสฺสสี รุกฺขผเลหิ ธงฺก, มํสานิ วา ยานิ สุสานมชฺเฌ.

โย สาหเสน อธิคมฺม โภเค, ปริภุฺชติ ¶ ธงฺก ขณานุปาตี;

ตโต อุปกฺโกสติ นํ สภาโว, อุปกฺกุฏฺโ วณฺณพลํ ชหาติ.

อปฺปมฺปิ เจ นิพฺพุตึ ภุฺชตี ยทิ, อสาหเสน อปรูปฆาตี [อสาหเสนานุปฆาติโน (ก.)];

พลฺจ วณฺโณ จ ตทสฺส โหติ, น หิ สพฺโพ อาหารมเยน วณฺโณติ.

สุติติกฺขํ อรฺมฺหิ, ปนฺตมฺหิ สยนาสเน;

เย จ คาเม ติติกฺขนฺติ, เต อุฬารตรา ตยา.

อรฺา คามมาคมฺม, กึสีลํ กึวตํ อหํ;

ปุริสํ ตาต เสเวยฺยํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

โย เต [โย ตํ (สฺยา. ชา. ๑.๔.๑๙๐ อรฺชาตเกปิ)] วิสฺสาสเย ตาต, วิสฺสาสฺจ ขเมยฺย เต;

สุสฺสูสี จ ติติกฺขี จ, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.

ยสฺส ¶ กาเยน วาจาย, มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ;

อุรสีว ปติฏฺาย, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.

โย จ ธมฺเมน จรติ, จรนฺโตปิ น มฺติ;

วิสุทฺธการึ สปฺปฺํ, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.

หลิทฺทิราคํ ¶ กปิจิตฺตํ, ปุริสํ ราควิราคินํ;

ตาทิสํ ตาต มา เสวิ, นิมฺมนุสฺสมฺปิ เจ สิยา.

อาสีวิสํว กุปิตํ, มีฬฺหลิตฺตํ มหาปถํ;

อารกา ปริวชฺเชหิ, ยานีว วิสมํ ปถํ.

อนตฺถา ¶ ตาต วฑฺฒนฺติ, พาลํ อจฺจุปเสวโต;

มาสฺสุ พาเลน สํคจฺฉิ, อมิตฺเตเนว สพฺพทา.

ตํ ตาหํ ตาต ยาจามิ, กรสฺสุ วจนํ มม;

มาสฺสุ พาเลน สํคจฺฉิ [สํคฺฉิ (สี. ปี.)], ทุกฺโข พาเลหิ สงฺคโมติ.

กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา, สฺวาคตา เอถ [สฺวาคตํ เอตฺถ (สี. ปี.)] นิสีทถาสเน;

กจฺจิตฺถ โภนฺโต กุสลํ อนามยํ, จิรสฺสมพฺภาคมนํ หิ โว อิธ.

อหเมว เอโก อิธ มชฺช ปตฺโต, น จาปิ เม ทุติโย โกจิ วิชฺชติ;

กิเมว สนฺธาย เต ภาสิตํ อิเส, ‘‘กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา’’.

ตุวฺจ เอโก ภริยา จ เต ปิยา, สมุคฺคปกฺขิตฺตนิกิณฺณมนฺตเร ¶ ;

สา รกฺขิตา กุจฺฉิคตาว [กุจฺฉิคตา จ (ก.)] เต สทา, วายุสฺส [หริสฺส (ก.)] ปุตฺเตน สหา ตหึ รตา.

สํวิคฺครูโป ¶ อิสินา วิยากโต [ปพฺยากโต (ก.), พฺยากโต (สฺยา. ปี.)], โส ทานโว ตตฺถ สมุคฺคมุคฺคิลิ;

อทฺทกฺขิ ภริยํ สุจิ มาลธารินึ, วายุสฺส ปุตฺเตน สหา ตหึ รตํ.

สุทิฏฺรูปมุคฺคตปานุวตฺตินา [สุทิฏฺรูปุคฺคตปานุวตฺตินา (สี. สฺยา. ปี.)], หีนา นรา เย ปมทาวสํ คตา;

ยถา หเว ปาณริเวตฺถ รกฺขิตา, ทุฏฺา มยี อฺมภิปฺปโมทยิ.

ทิวา จ รตฺโต จ มยา อุปฏฺิตา, ตปสฺสินา โชติริวา วเน วสํ;

สา ธมฺมมุกฺกมฺม อธมฺมมาจริ, อกิริยรูโป ปมทาหิ สนฺถโว.

สรีรมชฺฌมฺหิ ิตาติมฺหํ, มยฺหํ อยนฺติ อสตึ อสฺตํ;

สา ธมฺมมุกฺกมฺม อธมฺมมาจริ, อกิริยรูโป ปมทาหิ สนฺถโว.

สุรกฺขิตํ ¶ เมติ กถํ นุ วิสฺสเส, อเนกจิตฺตาสุ น หตฺถิ [อเนกจิตฺตา ปุน เหตฺถ (ก.)] รกฺขณา;

เอตา หิ ปาตาลปปาตสนฺนิภา, เอตฺถปฺปมตฺโต พฺยสนํ นิคจฺฉติ.

ตสฺมา หิ เต สุขิโน วีตโสกา, เย มาตุคาเมหิ จรนฺติ นิสฺสฏา;

เอตํ สิวํ อุตฺตมมาภิปตฺถยํ, น มาตุคาเมหิ กเรยฺย สนฺถวนฺติ.

น ¶ โข เม รุจฺจติ อาฬิ, ปูติมํสสฺส เปกฺขนา;

เอตาทิสา สขารสฺมา, อารกา ปริวชฺชเย.

อุมฺมตฺติกา ¶ อยํ เวณี, วณฺเณติ ปติโน สขึ;

ปชฺฌายิ [ปชฺฌาติ (สี. ปี.), ปชฺฌายติ (สี. นิยฺย)] ปฏิคจฺฉนฺตึ, อาคตํ เมณฺฑ [เมฬ (สี. ปี.)] มาตรํ.

ตฺวํ โขสิ สมฺม อุมฺมตฺโต, ทุมฺเมโธ อวิจกฺขโณ;

โย ตฺวํ [โส ตฺวํ (สฺยา.)] มตาลยํ กตฺวา, อกาเลน วิเปกฺขสิ.

น อกาเล วิเปกฺเขยฺย, กาเล เปกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;

ปูติมํโสว ปชฺฌายิ [ปชฺฌาติ (สี. ปี.), ปชฺฌายติ (สี. นิยฺย)], โย อกาเล วิเปกฺขติ.

ปิยํ โข อาฬิ เม โหตุ, ปุณฺณปตฺตํ ททาหิ เม;

ปติ ¶ สฺชีวิโต มยฺหํ, เอยฺยาสิ ปิยปุจฺฉิกา [ปุจฺฉิตา (สฺยา. ก.)].

ปิยํ โข อาฬิ เต โหตุ, ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เต;

มหตา ปริวาเรน [ปริหาเรน (สฺยา.)], เอสฺสํ [เอสํ (สี. ปี.)] กยิราหิ [กยิราสิ (ปี.)] โภชนํ.

กีทิโส ตุยฺหํ ปริวาโร, เยสํ กาหามิ โภชนํ;

กึนามกา จ เต สพฺเพ, ตํ [เต (สี. สฺยา. ปี.)] เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา.

มาลิโย จตุรกฺโข จ, ปิงฺคิโย อถ ชมฺพุโก;

เอทิโส มยฺหํ ปริวาโร, เตสํ กยิราหิ [กยิราสิ (ปี.)] โภชนํ.

นิกฺขนฺตาย อคารสฺมา, ภณฺฑกมฺปิ วินสฺสติ;

อาโรคฺยํ อาฬิโน วชฺชํ [วจฺฉํ (?)], อิเธว วส มาคมาติ.

โย เต ปุตฺตเก อขาทิ, ทินฺนภตฺโต อทูสเก;

ตสฺมึ ทาํ นิปาเตหิ, มา เต มุจฺจิตฺถ ชีวโต.

อากิณฺณลุทฺโท ¶ ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;

ปเทสํ ตํ น ปสฺสามิ, ยตฺถ ทาํ นิปาตเย.

อกตฺุสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน;

สพฺพํ เจ ปถวึ ทชฺชา, เนว นํ อภิราธเย.

กินฺนุ สุพาหุ ตรมานรูโป, ปจฺจาคโตสิ สห มาณเวน;

กึ ¶ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ ตุยฺหํ, อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ.

โย เต สขา ททฺทโร สาธุรูโป, ตสฺส วธํ ปริสงฺกามิ อชฺช;

ปุริสสฺส กมฺมายตนานิ สุตฺวา, นาหํ สุขึ ททฺทรํ อชฺช มฺเ.

กานิสฺส ¶ กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย;

กํ วา ปฏิฺํ ปุริสสฺส สุตฺวา, ปริสงฺกสิ ททฺทรํ มาณเวน.

จิณฺณา กลิงฺคา จริตา วณิชฺชา, เวตฺตาจโร สงฺกุปโถปิ จิณฺโณ;

นเฏหิ จิณฺณํ สห วากุเรหิ [วากเรหิ (ปี. สี. นิยฺย), วาคุเรหิ (?)], ทณฺเฑน ยุทฺธมฺปิ สมชฺชมชฺเฌ.

พทฺธา กุลีกา [กุลิงฺกา (สี. ปี.)] มิตมาฬฺหเกน, อกฺขา ชิตา [อกฺขาจิตา (สี. อฏฺ.)] สํยโม อพฺภตีโต;

อพฺพาหิตํ [อปฺปหิตํ (สี. สฺยา.), อพฺพูหิตํ (ปี. สี. นิยฺย)] ปุพฺพกํ [ปุปฺผกํ (สี. สฺยา.)] อฑฺฒรตฺตํ, หตฺถา ทฑฺฒา ปิณฺฑปฏิคฺคเหน.

ตานิสฺส ¶ กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส ¶ วุตฺติสโมธานตาย;

ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ, คาโว หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ.

วรคิชฺฌ สมชฺชน หํสวโร, นิธิสวฺหย หาริต ปาฏลิโก;

อชรามร ธงฺก ติติกฺข กุโต, อถ ทฺวาทส เปกฺขน ททฺทริภีติ.

จตุทฺวารมิทํ ¶ ¶ ¶ นครํ, อายสํ ทฬฺหปาการํ;

โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา.

สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา, โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช;

กิมาธิกรณํ ยกฺข, จกฺกาภินิหโต อหํ.

ลทฺธา สตสหสฺสานิ, อติเรกานิ วีสติ;

อนุกมฺปกานํ าตีนํ, วจนํ สมฺม นากริ.

ลงฺฆึ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ, สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ;

จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส.

โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.

อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [วิสฏคามินึ (ปี. ก.)];

เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.

พหุภณฺฑํ [พหุํ ภณฺฑํ (สี. ปี.)] อวหาย, มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย;

เยสฺเจตํ อสงฺขาตํ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.

กมฺมํ สเมกฺเข วิปุลฺจ โภคํ, อิจฺฉํ ¶ น เสเวยฺย อนตฺถสํหิตํ;

กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ, ตํ ตาทิสํ นาติวตฺเตยฺย จกฺกํ.

กีวจิรํ นุ เม ยกฺข, จกฺกํ สิรสิ สฺสติ;

กติ วสฺสสหสฺสานิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

อติสโร ปจฺจสโร [อจฺจสโร (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตวินฺท สุโณหิ เม;

จกฺกํ เต สิรสิ [สิรสฺมิ (สฺยา.)] มาวิทฺธํ, น ตํ ชีวํ ปโมกฺขสีติ.

กณฺโห ¶ ¶ วตายํ ปุริโส, กณฺหํ ภุฺชติ โภชนํ;

กณฺเห ภูมิปเทสสฺมึ, น มยฺหํ มนโส ปิโย.

น กณฺโห ตจสา โหติ, อนฺโตสาโร หิ พฺราหฺมโณ;

ยสฺมึ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปติ.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

สุนิกฺโกธํ สุนิทฺโทสํ, นิลฺโลภํ วุตฺติมตฺตโน;

นิสฺเนหมภิกงฺขามิ, เอเต เม จตุโร วเร.

กึ นุ โกเธ วา [โกเธว (สี. ปี.)] โทเส วา, โลเภ สฺเนเห จ พฺราหฺมณ;

อาทีนวํ ¶ ตฺวํ ปสฺสสิ [สมฺปสฺสสิ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

อปฺโป หุตฺวา พหุ โหติ, วฑฺฒเต โส อขนฺติโช;

อาสงฺคี พหุปายาโส, ตสฺมา โกธํ น โรจเย.

ทุฏฺสฺส ผรุสา [ปมา (ปี. สี. นิยฺย)] วาจา, ปรามาโส อนนฺตรา;

ตโต ปาณิ ตโต ทณฺโฑ, สตฺถสฺส ปรมา คติ [ปรามสติ (ก.)];

โทโส โกธสมุฏฺาโน, ตสฺมา โทสํ น โรจเย.

อาโลปสาหสาการา [สหสาการา (สี. สฺยา. ปี.)], นิกตี วฺจนานิ จ;

ทิสฺสนฺติ โลภธมฺเมสุ, ตสฺมา โลภํ น โรจเย.

สฺเนหสงฺคถิตา [สงฺคธิตา (ก.), สงฺคนฺติตา (สฺยา.)] คนฺถา, เสนฺติ มโนมยา ปุถู;

เต ภุสํ อุปตาเปนฺติ, ตสฺมา สฺเนหํ น โรจเย.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

อรฺเ เม วิหรโต, นิจฺจํ เอกวิหาริโน;

อาพาธา มา [น (สฺยา. ปี.)] อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนฺตรายกรา ภุสา.

เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรฺเจ ¶ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

น มโน วา สรีรํ วา, มํ-กเต สกฺก กสฺสจิ;

กทาจิ ¶ อุปหฺเถ, เอตํ สกฺก วรํ วเรติ.

โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ, น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ;

กุทฺโธปิ โส นาวิกโรติ โกปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ [สมณํ อาหุ (สี.)] โลเก.

อูนูทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ, ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน;

อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.

ขิฑฺฑํ รตึ วิปฺปชหิตฺวาน สพฺพํ, น จาลิกํ ภาสสิ กิฺจิ โลเก;

วิภูสฏฺานา วิรโต เมถุนสฺมา, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.

ปริคฺคหํ โลภธมฺมฺจ สพฺพํ, โย เว ปริฺาย ปริจฺจเชติ;

ทนฺตํ ิตตฺตํ อมมํ นิราสํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.

ปุจฺฉาม ¶ กตฺตารมโนมปฺํ [มโนมปฺ (สฺยา. ก.)], กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต;

ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ตทชฺช [ตยาชฺช (สี.)] กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพ.

เย ¶ ปณฺฑิตา อตฺถทสา ภวนฺติ, ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล;

กถํ นุ กถานํ อภาสิตานํ, อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทา.

กถํ หเว ภาสติ นาคราชา, ครุโฬ ปน เวนเตยฺโย กิมาห;

คนฺธพฺพราชา ปน กึ วเทสิ, กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโ.

ขนฺตึ หเว ภาสติ นาคราชา, อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย;

คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ, อกิฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺโ.

สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ, น เหตฺถ ทุพฺภาสิตมตฺถิ กิฺจิ;

ยสฺมิฺจ เอตานิ ปติฏฺิตานิ, อราว ¶ นาภฺยา สุสโมหิตานิ;

จตุพฺภิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.

ตุวฺหิ [ตุวํ นุ (สี. ปี.)] เสฏฺโ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ;

ปฺาย ปฺหํ สมธิคฺคเหตฺวา, อจฺเฉจฺฉิ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ;

อจฺเฉจฺฉิ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรน.

นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ, วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ;

ปฺหสฺส ¶ เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.

สุวณฺณมาลํ ¶ ¶ สตปตฺตผุลฺลิตํ, สเกสรํ รตฺนสหสฺสมณฺฑิตํ;

ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.

มณึ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, กณฺาวสตฺตํ [วสิตํ (ก.)] มณิภูสิตํ เม;

ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.

ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;

ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต คามวรานิ โสฬส.

สาริปุตฺโต ตทา นาโค, สุปณฺโณ ปน โกลิโต;

คนฺธพฺพราชา อนุรุทฺโธ, ราชา อานนฺท ปณฺฑิโต;

วิธุโร โพธิสตฺโต จ, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.

พหุสฺสุโต สุตธมฺโมสิ สงฺข, ทิฏฺา ตยา สมณพฺราหฺมณา จ;

อถกฺขเณ ทสฺสยเส วิลาปํ, อฺโ นุ โก เต ปฏิมนฺตโก มยา.

สุพฺภู [สุพฺภา (สฺยา.), สุมฺภา, สุภฺมา (ก.)] สุภา สุปฺปฏิมุกฺกกมฺพุ, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย ปาติยา;

‘‘ภุฺชสฺสุ ภตฺตํ’’ อิติ มํ วเทติ, สทฺธาวิตฺตา [สทฺธาจิตฺตา (สี. ปี. ก.)], ตมหํ โนติ พฺรูมิ.

เอตาทิสํ ¶ ¶ พฺราหฺมณ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] ยกฺขํ, ปุจฺเฉยฺย โปโส สุขมาสิสาโน [สุขมาสสาโน (สฺยา.), สุขมาสิสมาโน (ก.)];

อุฏฺเหิ นํ ปฺชลิกาภิปุจฺฉ, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.

ยํ ตฺวํ สุเขนาภิสเมกฺขเส มํ, ภุฺชสฺสุ ภตฺตํ อิติ มํ วเทสิ;

ปุจฺฉามิ ตํ นาริ มหานุภาเว, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.

เทวี อหํ สงฺข มหานุภาวา, อิธาคตา สาครวาริมชฺเฌ;

อนุกมฺปิกา โน จ ปทุฏฺจิตฺตา, ตเวว อตฺถาย อิธาคตาสฺมิ.

อิธนฺนปานํ สยนาสนฺจ, ยานานิ นานาวิวิธานิ สงฺข;

สพฺพสฺส ตฺยาหํ ปฏิปาทยามิ, ยํ กิฺจิ ตุยฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ.

ยํ กิฺจิ ยิฏฺฺจ หุตฺจ [ยิฏฺํว หุตํว (สี. ปี.)] มยฺหํ, สพฺพสฺส โน อิสฺสรา ตฺวํ สุคตฺเต;

สุโสณิ สุพฺภมุ [สุพฺภุ (สี.), สุพฺภา (สฺยา.)] สุวิลคฺคมชฺเฌ [สุวิลากมชฺเฌ (สฺยา. ปี. สี. อฏฺ.), สุวิลาตมชฺเฌ (ก.)], กิสฺส เม กมฺมสฺส อยํ วิปาโก.

ฆมฺเม ¶ ปเถ พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุํ, อุคฺฆฏฺฏปาทํ ตสิตํ กิลนฺตํ;

ปฏิปาทยี สงฺข อุปาหนานิ [อุปาหนาหิ (สี. ปี.)], สา ทกฺขิณา กามทุหา ตวชฺช.

สา ¶ โหตุ นาวา ผลกูปปนฺนา, อนวสฺสุตา เอรกวาตยุตฺตา;

อฺสฺส ยานสฺส น เหตฺถ [น หตฺถิ (ปี.)] ภูมิ, อชฺเชว มํ โมฬินึ ปาปยสฺสุ.

สา ¶ ตตฺถ วิตฺตา สุมนา ปตีตา, นาวํ สุจิตฺตํ อภินิมฺมินิตฺวา;

อาทาย สงฺขํ ปุริเสน สทฺธึ, อุปานยี นครํ สาธุรมฺมนฺติ.

โย เต อิมํ วิสาลกฺขึ, ปิยํ สมฺหิตภาสินึ [สมฺมิลฺลภาสินึ (สี. ปี.), สมฺมิลฺลหาสินึ (สฺยา.)];

อาทาย พลา คจฺเฉยฺย, กึ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณ.

อุปฺปชฺเช [อุปฺปชฺช (สี. ปี.)] เม น มุจฺเจยฺย, น เม มุจฺเจยฺย ชีวโต;

รชํว ¶ วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารเย [นิวารยึ (ก.)].

ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิตฺโถ [วิกตฺถิโต (ก. สี. สฺยา. ก.)], พลมฺหิว อปสฺสิโต;

สฺวชฺช ตุณฺหิกโต [ตุณฺหิกโต (สี.), ตุณฺหิกฺขโก (ปี.)] ทานิ, สงฺฆาฏึ สิพฺพมจฺฉสิ.

อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ, น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต;

รชํว วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารยึ.

กึ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, กึ เต น มุจฺจิ ชีวโต;

รชํว วิปุลา วุฏฺิ, กตมํ ตฺวํ นิวารยิ.

ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ, อชาเต สาธุ ปสฺสติ;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.

เยน ชาเตน นนฺทนฺติ, อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.

ยสฺมิฺจ ¶ ชายมานมฺหิ, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.

เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ, ปรกฺกเร วิปุลฺจาปิ อตฺถํ;

ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที, โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถ.

กฏฺสฺมึ มตฺถมานสฺมึ [มนฺถมานสฺมึ (ปี.), มทฺทมานสฺมึ (ก.)], ปาวโก นาม ชายติ;

ตเมว กฏฺํ ฑหติ, ยสฺมา โส ชายเต คินิ.

เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;

สารมฺภา ¶ [สารพฺภา (ก.)] ชายเต โกโธ, โสปิ เตเนว ฑยฺหติ.

อคฺคีว ติณกฏฺสฺมึ, โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ;

นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.

อเนโธ ¶ [อนินฺโธ (สี. ก.), อนินฺโท (สฺยา.)] ธูมเกตูว, โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ;

อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ.

สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต, ปุฺตฺถิโก อาจรึ [อจรึ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยํ;

อถาปรํ ยํ จริตํ มเมทํ [มม ยิทํ (สฺยา.), มมายิทํ (ปี.)], วสฺสานิ ปฺาส สมาธิกานิ;

อกามโก วาปิ [วาหิ (ปี. ก.)] อหํ จรามิ, เอเตน ¶ สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;

ยสฺมา ¶ ทานํ นาภินนฺทึ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถึ วาสกาเล;

น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จ.

อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;

อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี [อฑํสี (สฺยา.)] สจรา [พิลรา (สี.), ปิฬารา (สฺยา.), ปตรา (ปี.)] อุทิจฺจ;

ตสฺมิฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;

เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.

สนฺตา ทนฺตาเยว [ทนฺตา สนฺตา เย จ (สฺยา. ก.)] ปริพฺพชนฺติ, อฺตฺร กณฺหา นตฺถากามรูปา [อนกามรูปา (สี. สฺยา. ปี.)];

ทีปายน กิสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรสิ พฺรหฺมจริยํ.

สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุนํ นิวตฺโต, โส เอฬมูโคว พาโล [เอฬมูโค จปโล (สฺยา. ก.)] วตายํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;

วิฺุปฺปสตฺถฺจ สตฺจ านํ [วิฺูปสตฺถํ วสิตํ จ านํ (ก.)], เอวมฺปหํ ปุฺกโร ภวามิ.

สมเณ ¶ ตุวํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, สนฺตปฺปยาสิ ¶ อนฺนปาเนน ภิกฺขํ;

โอปานภูตํว ฆรํ ตว ยิทํ, อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ;

อถ กิสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททาสิ.

ปิตโร จ เม อาสุํ ปิตามหา จ, สทฺธา อหุํ ทานปตี วทฺู;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธโน [คนฺธิโน (สฺยา. ปี. ก.), คนฺธินี (สี.)] อหุํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททามิ.

ทหรึ กุมารึ อสมตฺถปฺํ, ยํ ตานยึ าติกุลา สุคตฺเต;

น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทิ, อฺตฺร กามา ปริจารยนฺตา [ปริจารยนฺตี (สี. ปี.)];

อถ เกน วณฺเณน มยา เต โภติ, สํวาสธมฺโม อหุ เอวรูโป.

อารา ¶ ทูเร นยิธ กทาจิ อตฺถิ, ปรมฺปรา นาม กุเล อิมสฺมึ;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมานา, มาหํ ¶ กุเล อนฺติมคนฺธินี อหุํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมานา, อกามิกา ปทฺธจรามฺหิ [ปฏฺจรามฺหิ (สฺยา. ก.)] ตุยฺหํ.

มณฺฑพฺย ¶ ภาสึ ยมภาสเนยฺยํ [ภาสิสฺสํ อภาสเนยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ภาสิสฺส’มภาสเนยฺยํ (?)], ตํ ขมฺยตํ ปุตฺตกเหตุ มชฺช;

ปุตฺตเปมา น อิธ ปรตฺถิ กิฺจิ, โส โน อยํ ชีวติ ยฺทตฺโตติ.

กณฺหทีปายนชาตกํ [มณฺฑพฺยชาตกํ (สฺยา. ก.)] ฉฏฺํ.

น วาหเมตํ [น จาหเมตํ (สี.)] ชานามิ, โก วายํ กสฺส วาติ วา [จาติ วา (สี.)];

ยถา สาโข จริ [วที (สี. สฺยา. ปี.)] เอวํ, นิคฺโรธ กินฺติ มฺสิ.

ตโต คลวินีเตน, ปุริสา นีหรึสุ มํ;

ทตฺวา มุขปหารานิ, สาขสฺส วจนํกรา.

เอตาทิสํ ทุมฺมตินา, อกตฺุน ทุพฺภินา;

กตํ อนริยํ สาเขน, สขินา เต ชนาธิป.

น วาหเมตํ ชานามิ, นปิ เม โกจิ สํสติ;

ยํ เม ตฺวํ สมฺม อกฺขาสิ, สาเขน การณํ [กฑฺฒนํ (สี. สฺยา.)] กตํ.

สขีนํ ¶ สาชีวกโร, มม สาขสฺส จูภยํ;

ตฺวํ โนสิสฺสริยํ ทาตา, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;

ตยามา ลพฺภิตา อิทฺธี, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย.

ยถาปิ พีชมคฺคิมฺหิ, ฑยฺหติ น วิรูหติ;

เอวํ กตํ อสปฺปุริเส, นสฺสติ น วิรูหติ.

กตฺุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริยวุตฺติเน;

สุเขตฺเต วิย พีชานิ, กตํ ตมฺหิ น นสฺสติ.

อิมํ ชมฺมํ เนกติกํ, อสปฺปุริสจินฺตกํ;

หนนฺตุ สาขํ สตฺตีหิ, นาสฺส อิจฺฉามิ ชีวิตํ.

ขมตสฺส ¶ มหาราช, ปาณา น ปฏิอานยา [ทุปฺปฏิอานยา (สี. สฺยา. ปี.)];

ขม เทว อสปฺปุริสสฺส, นาสฺส อิจฺฉามหํ วธํ.

นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;

นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติ.

น ¶ ตกฺกลา สนฺติ น อาลุวานิ [อาลุปานิ (สี. สฺยา. ปี.)], น พิฬาลิโย น กฬมฺพานิ ตาต;

เอโก อรฺมฺหิ สุสานมชฺเฌ, กิมตฺถิโก ตาต ขณาสิ กาสุํ.

ปิตามโห ¶ ตาต สุทุพฺพโล เต, อเนกพฺยาธีหิ ทุเขน ผุฏฺโ;

ตมชฺชหํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ, น หิสฺส ตํ ชีวิตํ โรจยามิ.

สงฺกปฺปเมตํ ปฏิลทฺธ ปาปกํ, อจฺจาหิตํ กมฺม กโรสิ ลุทฺทํ;

มยาปิ ตาต ปฏิลจฺฉเส ตุวํ, เอตาทิสํ กมฺม ชรูปนีโต;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, อหมฺปิ ตํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ.

ผรุสาหิ วาจาหิ ปกุพฺพมาโน, อาสชฺช มํ ตฺวํ วทเส กุมาร;

ปุตฺโต มมํ โอรสโก สมาโน, อหิตานุกมฺปี มม ตฺวํสิ ปุตฺต.

น ¶ ตาหํ [ตฺยาหํ (สฺยา.)] ตาต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เต อหมฺปิ [อหฺหิ (สฺยา.)] ตาต;

ปาปฺจ ตํ กมฺม ปกุพฺพมานํ, อรหามิ โน วารยิตุํ ตโต.

โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ [มาตรํ ปิตรํ วา วสิฏฺ (สี. ปี.)], อทูสเก หึสติ ปาปธมฺโม;

กายสฺส ¶ เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส นิรยํ อุเปติ [ปเรติ (สี. ปี.)].

โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหาติ;

กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส สุคตึ อุเปติ.

น เม ตฺวํ ปุตฺต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เม [มม (?)] ตฺวํสิ ปุตฺต;

อหฺจ ตํ มาตรา วุจฺจมาโน, เอตาทิสํ กมฺม กโรมิ ลุทฺทํ.

ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;

นิทฺธาปเย [นิทฺธามเส (ปี.)] ตฺจ สกา อคารา, อฺมฺปิ เต สา ทุขมาวเหยฺย.

ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;

ทนฺตา กเรณูว วสูปนีตา, สา ปาปธมฺมา ปุนราวชาตูติ.

กึ ¶ ¶ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;

อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร [มียเร (สี. ปี.)].

ธมฺมํ จราม น มุสา ภณาม, ปาปานิ กมฺมานิ ปริวชฺชยาม [วิวชฺชยาม (สี. สฺยา. ปี.)];

อนริยํ ปริวชฺเชมุ สพฺพํ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

สุโณม ¶ ธมฺมํ อสตํ สตฺจ, น จาปิ ธมฺมํ อสตํ โรจยาม;

หิตฺวา อสนฺเต น ชหาม สนฺเต, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

ปุพฺเพว ทานา สุมนา ภวาม, ททมฺปิ เว อตฺตมนา ภวาม;

ทตฺวาปิ เว นานุตปฺปาม ปจฺฉา, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

สมเณ มยํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, วนิพฺพเก ยาจนเก ทลิทฺเท;

อนฺเนน ปาเนน อภิตปฺปยาม, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

มยฺจ ภริยํ นาติกฺกมาม, อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;

อฺตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

ปาณาติปาตา ¶ วิรมาม สพฺเพ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยาม;

อมชฺชปา โนปิ มุสา ภณาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

เอตาสุ เว ชายเร สุตฺตมาสุ, เมธาวิโน โหนฺติ ปหูตปฺา;

พหุสฺสุตา เวทคุโน [เวทคุณา (สฺยา. ก.)] จ โหนฺติ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

มาตา ปิตา จ [มาตา จ ปิตา (ก.), มาตาปิตรา (สฺยา.)] ภคินี ภาตโร จ, ปุตฺตา จ ทารา จ มยฺจ สพฺเพ;

ธมฺมํ จราม ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

ทาสา จ ทาสฺโย [ทาสฺโส (สี. ปี.), ทาสี (สฺยา.)] อนุชีวิโน จ, ปริจารกา กมฺมกรา จ สพฺเพ;

ธมฺมํ จรนฺติ ปรโลกเหตุ, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.

ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;

เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.

ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ฉตฺตํ มหนฺตํ วิย วสฺสกาเล;

ธมฺเมน คุตฺโต มม ธมฺมปาโล, อฺสฺส อฏฺีนิ สุขี กุมาโรติ.

นาสฺมเส ¶ กตปาปมฺหิ, นาสฺมเส อลิกวาทิเน;

นาสฺมเส อตฺตตฺถปฺมฺหิ, อติสนฺเตปิ นาสฺมเส.

ภวนฺติ เหเก ปุริสา, โคปิปาสิกชาติกา [โคปิปาสกชาติกา (สี. สฺยา. ปี.)];

ฆสนฺติ มฺเ มิตฺตานิ, วาจาย น จ กมฺมุนา.

สุกฺขฺชลิปคฺคหิตา, วาจาย ปลิคุณฺิตา;

มนุสฺสเผคฺคู นาสีเท, ยสฺมึ นตฺถิ กตฺุตา.

น ¶ หิ อฺฺจิตฺตานํ, อิตฺถีนํ ปุริสาน วา;

นานาวิกตฺวา [นานาว กตฺวา (สี. ปี.)] สํสคฺคํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส [ตาทิสมฺปิ น วิสฺสเส (สฺยา.)].

อนริยกมฺมโมกฺกนฺตํ ¶ , อเถตํ [อตฺเถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพฆาตินํ;

นิสิตํว ปฏิจฺฉนฺนํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.

มิตฺตรูเปนิเธกจฺเจ, สาขลฺเยน อเจตสา;

วิวิเธหิ อุปายนฺติ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.

อามิสํ วา ธนํ วาปิ, ยตฺถ ปสฺสติ ตาทิโส;

ทุพฺภึ กโรติ ทุมฺเมโธ, ตฺจ หนฺตฺวาน [ฌาตฺวาน (สี. ปี.), หิตฺวาน (สฺยา.)] คจฺฉติ.

มิตฺตรูเปน พหโว, ฉนฺนา เสวนฺติ สตฺตโว;

ชเห กาปุริเส เหเต, กุกฺกุโฏ วิย เสนกํ.

โย จ [โยธ (ชา. ๑.๘.๒๕ สุลสาชาตเก)] อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏ วิย เสนกา;

ตํ ตาทิสํ กูฏมิโวฑฺฑิตํ วเน, อธมฺมิกํ นิจฺจวิธํสการินํ;

อารา วิวชฺเชยฺย นโร วิจกฺขโณ, เสนํ ยถา กุกฺกุโฏ วํสกานเนติ.

อลงฺกโต ¶ ¶ มฏฺกุณฺฑลี [มฏฺฏกุณฺฑลี (สี. ปี.)], มาลธารี [มาลภารี (สี. ปี.)] หริจนฺทนุสฺสโท;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กึ ทุกฺขิโต ตุวํ.

โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปฺชโร มม;

ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิตํ.

โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;

[อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)] ปาวท รถํ กริสฺสามิ [การยามิ (สี. ปี.)] เต [อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)], จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ ตํ.

โส [อถ (สฺยา.)] มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสูริยา (สฺยา.)] อุภเยตฺถ ภาตโร [ทิสฺสเร (วิ. ว. ๑๒๑๐)];

โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภติ.

พาโล โข ตฺวํสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;

มฺามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น ¶ หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเย.

คมนาคมนมฺปิ ¶ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภเยตฺถ วีถิโย;

เปโต ปน เนว ทิสฺสติ, โก นุ โข [โก นิธ (วิ. ว. ๑๒๑๒)] กนฺทตํ พาลฺยตโร.

สจฺจํ ¶ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;

จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถเย.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี [อพฺพุหิ (สฺยา.), อพฺภุฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (วิ. ว. ๑๒๑๕)];

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวาติ.

อปจนฺตาปิ ทิจฺฉนฺติ, สนฺโต ลทฺธาน โภชนํ;

กิเมว ตฺวํ ปจมาโน, ยํ น ทชฺชา น ตํ สมํ.

มจฺเฉรา ¶ จ ปมาทา จ, เอวํ ทานํ น ทิยฺยติ;

ปุฺํ อากงฺขมาเนน, เทยฺยํ โหติ วิชานตา.

ยสฺเสว ภีโต น ททาติ มจฺฉรี, ตเทวาททโต ภยํ;

ชิฆจฺฉา จ ปิปาสา จ, ยสฺส ภายติ มจฺฉรี;

ตเมว พาลํ ผุสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.

ตสฺมา วิเนยฺย มจฺเฉรํ, ทชฺชา ทานํ มลาภิภู;

ปุฺานิ ปรโลกสฺมึ, ปติฏฺา โหนฺติ ปาณินํ.

ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;

อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.

ตสฺมา สตฺจ อสตํ [อสตฺจ (สี. สฺยา. ปี.)], นานา โหติ อิโต คติ;

อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายนา.

อปฺปสฺเมเก ¶ [อปฺปมฺเปเก (สฺยา.)] ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร;

อปฺปสฺมา ทกฺขิณา ทินฺนา, สหสฺเสน สมํ มิตา.

ธมฺมํ จเร โยปิ สมุฺฉกํ จเร, ทารฺจ โปสํ ททมปฺปกสฺมึ [ททํ อปฺปกสฺมิปิ (ปี.)];

สตํ สหสฺสานํ สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ ¶ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.

เกเนส ¶ ยฺโ วิปุโล มหคฺฆโต [มหคฺคโต (สํ. นิ. ๑.๓๒)], สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;

กถํ สตํ สหสฺสานํ [กถํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.

ททนฺติ เหเก วิสเม นิวิฏฺา, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา;

สา ทกฺขิณา อสฺสุมุขา สทณฺฑา, สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;

เอวํ สตํ สหสฺสานํ [เอวํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตติ.

วณฺณวา อภิรูโปสิ, ฆโน สฺชาตโรหิโต;

จกฺกวาก สุรูโปสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโย.

ปาีนํ ปาวุสํ มจฺฉํ, พลชํ [วาลชํ (สี. ปี.), พลชฺชํ (สฺยา.)] มุฺชโรหิตํ;

คงฺคาย ตีเร นิสินฺโน [คงฺคาตีเร นิสินฺโนสิ (สฺยา. ก.)], เอวํ ภุฺชสิ โภชนํ.

น วาหเมตํ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] ภุฺชามิ, ชงฺคลาโนทกานิ วา;

อฺตฺร เสวาลปณกา, เอตํ [อฺํ (สฺยา.)] เม สมฺม โภชนํ.

น ¶ วาหเมตํ สทฺทหามิ, จกฺกวากสฺส โภชนํ;

อหมฺปิ สมฺม ภุฺชามิ, คาเม โลณิยเตลิยํ.

มนุสฺเสสุ กตํ ภตฺตํ, สุจึ มํสูปเสจนํ;

น ¶ จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตุวํ.

สมฺปสฺสํ อตฺตนิ เวรํ, หึสยํ [หึสาย (สฺยา. ปี. ก.)] มานุสึ ปชํ;

อุตฺรสฺโต ฆสสี ภีโต, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.

สพฺพโลกวิรุทฺโธสิ, ธงฺก ปาเปน กมฺมุนา;

ลทฺโธ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.

อหมฺปิ [อหฺจ (?)] สมฺม ภุฺชามิ, อหึสํ สพฺพปาณินํ;

อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโย.

โส กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;

อหึสาย จร โลเก, ปิโย โหหิสิ มํมิว.

โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย;

เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ, เวรํ ตสฺส น เกนจีติ.

สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ อปิ [ตฺวมฺปิ (สี.), ตุวมฺปิ (สฺยา.), ตฺวํ อสิ (ก.)] ภูริปฺ, ยา ตาทิสี สีริ ธิตี มตี จ;

น ตายเตภาววสูปนิตํ, โย ยวกํ ภุฺชสิ อปฺปสูปํ.

สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต, กาลา กาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน;

อตฺถสฺส ¶ ทฺวารานิ อวาปุรนฺโต, เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนน.

กาลฺจ ¶ ตฺวา อภิชีหนาย, มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา;

วิชมฺภิสฺสํ สีหวิชมฺภิตานิ, ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปิ.

สุขีปิ เหเก [สุขี หิ เอเก (สี.), สุขีติ เหเก (?)] น กโรนฺติ ปาปํ, อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก;

ปหู สมาโน วิปุลตฺถจินฺตี, กึการณา เม น กโรสิ ทุกฺขํ.

น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ, ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ;

ทุกฺเขน ผุฏฺา ขลิตาปิ สนฺตา, ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมํ.

เยน เกนจิ วณฺเณน, มุทุนา ทารุเณน วา;

อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ, ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเร.

ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.

ยสฺสาปิ [ยสฺส หิ (สี. ก.)] ธมฺมํ ปุริโส [มนุโช (สี.)] วิชฺา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;

ตํ ¶ หิสฺส ทีปฺจ ปรายนฺจ, น เตน เมตฺตึ ชรเยถ ปฺโ.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.

กึสุ ¶ นโร ชปฺปมธิจฺจกาเล, กํ วา วิชฺชํ กตมํ วา สุตานํ;

โส มจฺโจ อสฺมิฺจ [อสฺมึว (ปี.)] ปรมฺหิ โลเก, กถํ กโร โสตฺถาเนน คุตฺโต.

ยสฺส เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพภูตานิ จาปิ;

เมตฺตาย นิจฺจํ อปจิตานิ โหนฺติ, ภูเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

โย ¶ สพฺพโลกสฺส นิวาตวุตฺติ, อิตฺถีปุมานํ ¶ สหทารกานํ;

ขนฺตา ทุรุตฺตานมปฺปฏิกูลวาที, อธิวาสนํ โสตฺถานํ ตทาหุ.

โย นาวชานาติ สหายมิตฺเต [สหายมตฺเต (สี. ปี.)], สิปฺเปน กุลฺยาหิ ธเนน ชจฺจา;

รุจิปฺโ อตฺถกาเล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)], สหาเยสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

มิตฺตานิ เว ยสฺส ภวนฺติ สนฺโต, สํวิสฺสตฺถา อวิสํวาทกสฺส;

น มิตฺตทุพฺภี สํวิภาคี ธเนน, มิตฺเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

ยสฺส ภริยา ตุลฺยวยา สมคฺคา, อนุพฺพตา ธมฺมกามา ปชาตา [สชาตา (ก.)];

โกลินิยา สีลวตี ปติพฺพตา, ทาเรสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

ยสฺส ¶ ราชา ภูตปติ [ภูตปตี (สี. สฺยา. ปี.)] ยสสฺสี, ชานาติ โสเจยฺยํ ปรกฺกมฺจ;

อทฺเวชฺฌตา สุหทยํ มมนฺติ, ราชูสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

อนฺนฺจ ¶ ปานฺจ ททาติ สทฺโธ, มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ;

ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สคฺเคสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.

ยมริยธมฺเมน ปุนนฺติ วุทฺธา, อาราธิตา สมจริยาย สนฺโต;

พหุสฺสุตา อิสโย สีลวนฺโต, อรหนฺตมชฺเฌ โสตฺถานํ ตทาหุ.

เอตานิ โข โสตฺถานานิ โลเก, วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ [สุขินฺทฺริยานิ (ปี.)];

ตานีธ เสเวถ นโร สปฺโ, น หิ มงฺคเล กิฺจนมตฺถิ สจฺจนฺติ.

อุฏฺเหิ กณฺห กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน เต;

โยปิ ตุยฺหํ [ตายํ (ปี.)] สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (ปี.)] ทกฺขิณํ;

ตสฺส วาตา พลียนฺติ, ฆโฏ ชปฺปติ [สสํ ชปฺปติ (?)] เกสว.

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;

ตรมานรูโป วุฏฺาสิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิโต.

กึ นุ ¶ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;

สโส สโสติ ลปสิ, โก นุ เต สสมาหริ.

โสวณฺณมยํ ¶ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;

สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํ.

สนฺติ อฺเปิ สสกา, อรฺเ วนโคจรา;

เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิ.

น ¶ จาหเมเต [น จาหเมตํ (สี.), น วาหเมเต (สฺยา.), น วาหเมตํ (ปี.)] อิจฺฉามิ, เย สสา ปถวิสฺสิตา [ปวึสิตา (สี. สฺยา. ปี.)];

จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสว.

โส นูน มธุรํ าติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;

อปตฺถิยํ โย ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสิ.

เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยทฺมนุสาสสิ;

กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิ.

ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน, อมนุสฺเสน วา ปุน [ปน (เป. ว. ๒๑๕)];

ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํ.

น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;

สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิ.

ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ, อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา;

ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช, ฆโฏ ปุริสปณฺฑิโต.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี ¶ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว [ภาติก (เป. ว. ๒๒๔)].

เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;

นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฏ เชฏฺํว ภาตรนฺติ.

ทฬฺห ¶ กณฺห ธนฺชย สงฺขวโร, รช สตฺตห กสฺส จ [สตฺตาหสสาข (สฺยา.)] ตกฺกลินา;

ธมฺมํ กุกฺกุฏ กุณฺฑลิ โภชนทา, จกฺกวาก สุภูริส โสตฺถิ ฆโฏติ.

ตสฺส ¶ ¶ ¶ นาคสฺส วิปฺปวาเสน, วิรูฬฺหา สลฺลกี จ กุฏชา จ;

กุรุวินฺทกรวีรา [กรวรา (สี. สฺยา.)] ติสสามา จ, นิวาเต ปุปฺผิตา จ กณิการา.

โกจิเทว สุวณฺณกายุรา, นาคราชํ ภรนฺติ ปิณฺเฑน;

ยตฺถ ราชา ราชกุมาโร วา, กวจมภิเหสฺสติ อฉมฺภิโต [อสมฺภีโต (สี. สฺยา. ปี.)].

คณฺหาหิ นาค กพฬํ, มา นาค กิสโก ภว;

พหูนิ ราชกิจฺจานิ, ตานิ [ยานิ (สี. ปี.)] นาค กริสฺสสิ.

สา นูนสา กปณิกา, อนฺธา อปริณายิกา;

ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.

กา นุ เต สา มหานาค, อนฺธา อปริณายิกา;

ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.

มาตา เม สา มหาราช, อนฺธา อปริณายิกา;

ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.

มุฺจเถตํ มหานาคํ, โยยํ ภรติ มาตรํ;

สเมตุ ¶ มาตรา นาโค, สห สพฺเพหิ าติภิ.

มุตฺโต จ พนฺธนา นาโค, มุตฺตมาทาย กุฺชโร [กาสิราเชน เปสิโต (สี. สฺยา.), มุตฺโต ทามาโต กุฺชโร (ปี. สี. นิยฺย)];

มุหุตฺตํ อสฺสาสยิตฺวา [วิสฺสมิตฺวาน (สี.)], อคมา เยน ปพฺพโต.

ตโต โส นฬินึ [นิลินํ (สฺยา.)] คนฺตฺวา, สีตํ กุฺชรเสวิตํ;

โสณฺฑายูทกมาหตฺวา [มาหิตฺวา (สฺยา. ก.)], มาตรํ อภิสิฺจถ.

โกย ¶ อนริโย เทโว, อกาเลนปิ วสฺสติ [อกาเลน ปวสฺสติ (สี. สฺยา.), อกาเลน’ติวสฺสติ (ปี.)];

คโต เม อตฺรโช ปุตฺโต, โย มยฺหํ ปริจารโก.

อุฏฺเหิ อมฺม กึ เสสิ, อาคโต ตฺยาหมตฺรโช;

มุตฺโตมฺหิ กาสิราเชน, เวเทเหน ยสสฺสินา.

จิรํ ¶ ชีวตุ โส ราชา, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;

โย เม ปุตฺตํ ปโมเจสิ, สทา วุทฺธาปจายิกนฺติ.

สุโณหิ มยฺหํ วจนํ ชนินฺท, อตฺเถน ชุณฺหมฺหิ อิธานุปตฺโต;

น พฺราหฺมเณ อทฺธิเก ติฏฺมาเน, คนฺตพฺพ [คนฺตพฺย (ก.)] มาหุ ทฺวิปทินฺท [ทิปทาน (สี. ปี.), ทฺวิปทาน (สฺยา.)] เสฏฺ.

สุโณมิ ¶ ติฏฺามิ วเทหิ พฺรหฺเม, เยนาสิ [เยนาปิ (สฺยา. ก.)] อตฺเถน อิธานุปตฺโต;

กํ วา ตฺวมตฺถํ มยิ ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ พฺรูหิ.

ททาหิ เม คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํสตานิ;

ปโรสหสฺสฺจ สุวณฺณนิกฺเข, ภริยา จ เม สาทิสี ทฺเว ททาหิ.

ตโป นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูโป, มนฺตา นุ เต พฺราหฺมณ จิตฺตรูปา;

ยกฺขา นุ [ยกฺขา ว (สี. ปี.)] เต อสฺสวา สนฺติ เกจิ, อตฺถํ วา เม อภิชานาสิ กตฺตํ.

น ¶ เม ตโป อตฺถิ น จาปิ มนฺตา, ยกฺขาปิ เม อสฺสวา นตฺถิ เกจิ;

อตฺถมฺปิ เต นาภิชานามิ กตฺตํ, ปุพฺเพ จ โข [ปุพฺเพว โข (สฺยา. ก.)] สงฺคติมตฺตมาสิ.

ปมํ อิทํ ทสฺสนํ ชานโต เม, น ตาภิชานามิ อิโต ปุรตฺถา;

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, กทา กุหึ วา อหุ สงฺคโม โน.

คนฺธารราชสฺส ¶ ปุรมฺหิ รมฺเม, อวสิมฺหเส ตกฺกสีลายํ เทว;

ตตฺถนฺธการมฺหิ ติมีสิกายํ [ติมิสฺสิกายํ (สี. อฏฺ.), ติมิสฺสกายํ (สฺยา.)], อํเสน อํสํ สมฆฏฺฏยิมฺห.

เต ตตฺถ ตฺวาน อุโภ ชนินฺท, สาราณิยํ [สารณียํ (ก.)] วีติสารยิมฺห [วีติสาริมฺห (สี. สฺยา. ปี.)] ตตฺถ;

สาเยว โน สงฺคติมตฺตมาสิ, ตโต น ปจฺฉา น ปุเร อโหสิ.

ยทา กทาจิ มนุเชสุ พฺรหฺเม, สมาคโม สปฺปุริเสน โหติ;

น ปณฺฑิตา สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ วินาสยนฺติ.

พาลาว [พาลา จ (สี. สฺยา. ปี.)] โข สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ วินาสยนฺติ;

พหุมฺปิ พาเลสุ กตํ วินสฺสติ, ตถา หิ พาลา อกตฺุรูปา.

ธีรา จ โข สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ น นาสยนฺติ;

อปฺปมฺปิ ธีเรสุ กตํ น นสฺสติ, ตถา หิ ธีรา สุกตฺุรูปา.

ททามิ ¶ ¶ เต คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํสตานิ;

ปโรสหสฺสฺจ สุวณฺณนิกฺเข, ภริยา จ เต สาทิสี ทฺเว ททามิ.

เอวํ ¶ สตํ โหติ สเมจฺจ ราช, นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ;

อาปูรตี กาสิปตี ตถาหํ, ตยาปิ เม สงฺคโม อชฺช ลทฺโธติ.

ยโสกโร ปุฺกโรหมสฺมิ, สทาตฺถุโต สมณพฺราหฺมณานํ;

มคฺคารโห เทวมนุสฺสปูชิโต, ธมฺโม อหํ เทหิ อธมฺม มคฺคํ.

อธมฺมยานํ ทฬฺหมารุหิตฺวา, อสนฺตสนฺโต พลวาหมสฺมิ;

ส กิสฺส เหตุมฺหิ ตวชฺช ทชฺชํ, มคฺคํ อหํ ธมฺม อทินฺนปุพฺพํ.

ธมฺโม หเว ปาตุรโหสิ ปุพฺเพ, ปจฺฉา ¶ อธมฺโม อุทปาทิ โลเก;

เชฏฺโ จ เสฏฺโ จ สนนฺตโน จ, อุยฺยาหิ เชฏฺสฺส กนิฏฺ มคฺคา.

น ยาจนาย นปิ ปาติรูปา, น อรหตา [น อรหติ (สี. ปี.), อรหติ (ก.)] เตหํ ทเทยฺยํ มคฺคํ;

ยุทฺธฺจ โน โหตุ อุภินฺนมชฺช, ยุทฺธมฺหิ โย เชสฺสติ ตสฺส มคฺโค.

สพฺพา ¶ ทิสา อนุวิสโฏหมสฺมิ, มหพฺพโล อมิตยโส อตุลฺโย;

คุเณหิ สพฺเพหิ อุเปตรูโป, ธมฺโม อธมฺม ตฺวํ กถํ วิเชสฺสสิ.

โลเหน เว หฺติ ชาตรูปํ, น ชาตรูเปน หนนฺติ โลหํ;

สเจ อธมฺโม หฺฉติ [หฺติ (สี. สฺยา.), หฺิติ (กตฺถจิ)] ธมฺมมชฺช, อโย สุวณฺณํ วิย ทสฺสเนยฺยํ.

สเจ ตุวํ ยุทฺธพโล อธมฺม [ยุทฺธพโล’สิ’ธมฺม (ก. สี.), ยุทฺธพโล’ส’ธมฺม (ปี.)], น ตุยฺห วุฑฺฒา [วทฺธา (สี. ปี.)] จ ครู จ อตฺถิ;

มคฺคฺจ เต ทมฺมิ ปิยาปฺปิเยน, วาจาทุรุตฺตานิปิ เต ขมามิ.

อิทฺจ สุตฺวา วจนํ อธมฺโม, อวํสิโร ¶ ปติโต อุทฺธปาโท;

‘‘ยุทฺธตฺถิโก เจ น ลภามิ ยุทฺธํ’’, เอตฺตาวตา โหติ หโต อธมฺโม.

ขนฺตีพโล ยุทฺธพลํ วิเชตฺวา, หนฺตฺวา อธมฺมํ นิหนิตฺว [วิหนิตฺวา (ก.)] ภูมฺยา;

ปายาสิ วิตฺโต [จิตฺโต (สฺยา.)] อภิรุยฺห สนฺทนํ, มคฺเคเนว อติพโล สจฺจนิกฺกโม.

มาตา ปิตา สมณพฺราหฺมณา จ, อสมฺมานิตา ยสฺส สเก อคาเร;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ เต [วชนฺติ (สี. ปี.)];

มาตา ¶ ปิตา สมณพฺราหฺมณา จ, สุสมฺมานิตา ยสฺส สเก อคาเร;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา สุคตึ วชนฺติ เต;

ยถาปิ ธมฺโม อภิรุยฺห สนฺทนนฺติ.

ธมฺมเทวปุตฺตชาตกํ [ธมฺมชาตกํ (สี. ปี.)] ตติยํ.

เอกา ¶ ¶ นิสินฺนา สุจิ สฺตูรู, ปาสาทมารุยฺห อนินฺทิตงฺคี;

ยาจามิ ตํ กินฺนรเนตฺตจกฺขุ, อิเมกรตฺตึ อุภโย วเสม.

โอกิณฺณนฺตรปริขํ, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺกํ;

รกฺขิตํ ขคฺคหตฺเถหิ, ทุปฺปเวสมิทํ ปุรํ.

ทหรสฺส ยุวิโน จาปิ, อาคโม จ น วิชฺชติ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, สงฺคมํ อิจฺฉเส มยา.

ยกฺโขหมสฺมิ กลฺยาณิ, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก [ตวนฺติกํ (สี. ปี.)];

ตฺวํ มํ นนฺทย [นนฺทสฺสุ (สฺยา. ก.)] ภทฺทนฺเต, ปุณฺณกํสํ ททามิ เต.

เทวํ ว ยกฺขํ อถ วา มนุสฺสํ, น ปตฺถเย อุทยมติจฺจ อฺํ;

คจฺเฉว ตฺวํ ยกฺข มหานุภาว, มา จสฺสุ คนฺตฺวา ปุนราวชิตฺถ.

ยา สา รติ อุตฺตมา กามโภคินํ, ยํ เหตุ สตฺตา วิสมํ จรนฺติ;

มา ตํ รตึ ชียิ ตุวํ สุจิมฺหิ เต, ททามิ เต รูปิยํ กํสปูรํ.

นารึ ¶ ¶ นโร นิชฺฌปยํ ธเนน, อุกฺกํสตี ยตฺถ กโรติ ฉนฺทํ;

วิปจฺจนีโก ตว เทวธมฺโม, ปจฺจกฺขโต โถกตเรน เอสิ.

อายุ จ วณฺโณ จ [อายุํ จ วณฺณํ จ (ก. สี. ปี.)] มนุสฺสโลเก, นิหียติ มนุชานํ สุคฺคตฺเต;

เตเนว วณฺเณน ธนมฺปิ ตุยฺหํ, นิหียติ ชิณฺณตราสิ อชฺช.

เอวํ เม เปกฺขมานสฺส, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;

หายเตว ตว [หายเต วต เต (สี. สฺยา. ก.), หายเตว ตโต (ปี.)] วณฺโณ, อโหรตฺตานมจฺจเย.

อิมินาว ตฺวํ วยสา, ราชปุตฺติ สุเมธเส;

พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาสิ, ภิยฺโย วณฺณวตี สิยา.

เทวา น ชีรนฺติ ยถา มนุสฺสา, คตฺเตสุ เตสํ วลิโย น โหนฺติ;

ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กถํ นุ เทวาน [กถํ น เทวานํ (ปี.)] สรีรเทโห.

เทวา น ชีรนฺติ ยถา มนุสฺสา, คตฺเตสุ เตสํ วลิโย น โหนฺติ;

สุเว สุเว ภิยฺยตโรว [ภิยฺยตโร จ (ก.)] เตสํ, ทิพฺโพ ¶ จ วณฺโณ วิปุลา จ โภคา.

กึสูธ ภีตา ชนตา อเนกา, มคฺโค จ เนกายตนํ ปวุตฺโต;

ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กตฺถฏฺิโต ปรโลกํ น ภาเย.

วาจํ ¶ ¶ มนฺจ ปณิธาย สมฺมา, กาเยน ปาปานิ อกุพฺพมาโน;

พหุนฺนปานํ ฆรมาวสนฺโต, สทฺโธ มุทู สํวิภาคี วทฺู;

สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, เอตฺถฏฺิโต ปรโลกํ น ภาเย.

อนุสาสสิ มํ ยกฺข, ยถา มาตา ยถา ปิตา;

อุฬารวณฺณํ ปุจฺฉามิ, โก นุ ตฺวมสิ สุพฺรหา.

อุทโยหมสฺมิ กลฺยาณิ, สงฺกรตฺตา อิธาคโต [สงฺครตฺถา อิธาคโต (สี. ปี.), สงฺครตฺถายิธาคโต (สฺยา.)];

อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, มุตฺโตสฺมิ ตว สงฺกรา [สงฺครา (สี. สฺยา. ปี.)].

สเจ โข ตฺวํ อุทโยสิ, สงฺกรตฺตา อิธาคโต;

อนุสาส มํ ราชปุตฺต, ยถาสฺส ปุน สงฺคโม.

อติปตติ [อธิปตตี (สี. ปี.)] วโย ขโณ ตเถว, านํ นตฺถิ ธุวํ จวนฺติ สตฺตา;

ปริชิยฺยติ อทฺธุวํ สรีรํ, อุทเย ¶ มา ปมาท [มา ปมาทํ (สี.)] จรสฺสุ ธมฺมํ.

กสิณา ปถวี ธนสฺส ปูรา, เอกสฺเสว สิยา อนฺเธยฺยา;

ตฺจาปิ ชหติ [ชหาติ (สี. สฺยา. ปี.), ชหาตี (?)] อวีตราโค, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.

มาตา จ ปิตา จ ภาตโร จ, ภริยา ยาปิ ธเนน โหติ กีตา [ภริยาปิ ธเนน โหนฺติ อติตฺตา (ก.)];

เต จาปิ ชหนฺติ อฺมฺํ, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.

กาโย ¶ ปรโภชนนฺติ ตฺวา [กาโย จ ปรโภชนํ วิทิตฺวา (ก.)], สํสาเร สุคติฺจ ทุคฺคติฺจ [สุคตี จ ทุคฺคตี จ (สี. สฺยา. ปี.), สุคฺคตึ ทุคฺคติฺจ (ก.)];

อิตฺตรวาโสติ ชานิยาน, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.

สาธุ ภาสติยํ [ภาสตยํ (สี. ปี.)] ยกฺโข, อปฺปํ มจฺจาน ชีวิตํ;

กสิรฺจ ปริตฺตฺจ, ตฺจ ทุกฺเขน สํยุตํ;

สาหํ เอกา ปพฺพชิสฺสามิ, หิตฺวา กาสึ สุรุนฺธนนฺติ.

มิตฺโต ¶ มิตฺตสฺส ปานียํ, อทินฺนํ ปริภุฺชิสํ;

เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;

มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.

ปรทารฺจ ทิสฺวาน, ฉนฺโท เม อุทปชฺชถ [อุปปชฺชถ (สฺยา. ก.)];

เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;

มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.

ปิตรํ ¶ เม มหาราช, โจรา อคณฺหุ [อคณฺหุํ (สี. ปี.), อคณฺหิ (ก.)] กานเน;

เตสาหํ ปุจฺฉิโต ชานํ, อฺถา นํ วิยากรึ.

เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;

มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.

ปาณาติปาตมกรุํ, โสมยาเค อุปฏฺิเต;

เตสาหํ สมนุฺาสึ, เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ.

ตํ ปาปํ ปกตํ มยา, มา ปุน อกรํ ปาปํ;

สุราเมรยมาธุกา [มธุกา (สี. สฺยา. ปี.)], เย ชนา ปมาสุ โน;

พหูนํ เต อนตฺถาย, มชฺชปานมกปฺปยุํ.

เตสาหํ ¶ สมนุฺาสึ, เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ;

ตํ ปาปํ ปกตํ มยา, มา ปุน อกรํ ปาปํ;

ธิรตฺถุ ¶ สุพหู กาเม, ทุคฺคนฺเธ พหุกณฺฏเก;

เย อหํ ปฏิเสวนฺโต, นาลภึ ตาทิสํ สุขํ.

มหสฺสาทา สุขา กามา, นตฺถิ กามา ปรํ [กามปรํ (สี. ปี.)] สุขํ;

เย กาเม ปฏิเสวนฺติ, สคฺคํ เต อุปปชฺชเร.

อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, นตฺถิ กามา ปรํ ทุขํ;

เย กาเม ปฏิเสวนฺติ, นิรยํ เต อุปปชฺชเร.

อสี ยถา สุนิสิโต, เนตฺตึโสว สุปายิโก [สุปาสิโต (ก. สี. นิยฺย), สุปายิโต (ก. อฏฺ.)];

สตฺตีว อุรสิ ขิตฺตา, กามา ทุกฺขตรา ตโต.

องฺคารานํว ชลิตํ, กาสุํ สาธิกโปริสํ;

ผาลํว ทิวสํตตฺตํ, กามา ทุกฺขตรา ตโต.

วิสํ ยถา หลาหลํ, เตลํ ปกฺกุถิตํ [อุกฺกฏฺิตํ (สี. ปี.), ปกฺกุฏฺิตํ (สฺยา.)] ยถา;

ตมฺพโลห [ตมฺปโลหํ (สฺยา.)] วิลีนํว, กามา ทุกฺขตรา ตโตติ.

มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺหํ [ปริพฺพูฬฺหํ (สี. ปี.)], อหํ วนฺเท รเถสภํ;

ปพฺพชิสฺสามหํ ราช [ปพฺพชิสฺสํ มหาราช (สี. ปี.)], ตํ เทโว อนุมฺตุ.

สเจ ¶ เต อูนํ กาเมหิ, อหํ ปริปูรยามิ [อหํว ปูรยามิ (ก.)] เต;

โย ตํ หึสติ วาเรมิ, มา ปพฺพช [ปพฺพชิ (ปี.)] ยุธฺจย [ยุธฺชย (สี. สฺยา.), ยุวฺชย (ปี.)].

น ¶ มตฺถิ อูนํ กาเมหิ, หึสิตา เม น วิชฺชติ;

ทีปฺจ กาตุมิจฺฉามิ, ยํ ชรา นาภิกีรติ.

ปุตฺโต ¶ วา ปิตรํ ยาเจ, ปิตา วา ปุตฺตโมรสํ;

เนคโม ตํ ยาเจ [เนคโม ยาจเต (สี. สฺยา. ปี.)] ตาต, มา ปพฺพช ยุธฺจย.

มา มํ เทว นิวาเรหิ, ปพฺพชนฺตํ รเถสภ;

มาหํ กาเมหิ สมฺมตฺโต, ชราย วสมนฺวคู.

อหํ ตํ ตาต ยาจามิ, อหํ ปุตฺต นิวารเย;

จิรํ ตํ ทฏฺุมิจฺฉามิ, มา ปพฺพช ยุธฺจย.

อุสฺสาโวว ติณคฺคมฺหิ, สูริยุคฺคมนํ ปติ;

เอวมายุ มนุสฺสานํ, มา มํ อมฺม นิวารย.

ตรมาโน อิมํ ยานํ, อาโรเปตุ [ตรมานา อิมํ ยานํ, อาโรเปนฺตุ (สี. ปี.)] รเถสภ;

มา เม มาตา ตรนฺตสฺส, อนฺตรายกรา อหุ.

อภิธาวถ ภทฺทนฺเต, สุฺํ เหสฺสติ รมฺมกํ;

ยุธฺจโย อนุฺาโต, สพฺพทตฺเตน ราชินา.

โยหุ เสฏฺโ สหสฺสสฺส [มนุสฺสานํ (สฺยา.), สหสฺสานํ (ก.)], ยุวา กฺจนสนฺนิโภ;

โสยํ กุมาโร ปพฺพชิโต, กาสายวสโน พลี.

อุโภ กุมารา ปพฺพชิตา, ยุธฺจโย ยุธิฏฺิโล;

ปหาย มาตาปิตโร, สงฺคํ เฉตฺวาน มจฺจุโนติ.

เอถ ¶ ลกฺขณ สีตา จ, อุโภ โอตรโถทกํ;

เอวายํ ภรโต อาห, ‘‘ราชา ทสรโถ มโต’’.

เกน รามปฺปภาเวน, โสจิตพฺพํ น โสจสิ;

ปิตรํ กาลกตํ [กาลงฺกตํ (ก.)] สุตฺวา, น ตํ ปสหเต ทุขํ.

ยํ น สกฺกา นิปาเลตุํ, โปเสน ลปตํ พหุํ;

ส กิสฺส วิฺู เมธาวี, อตฺตานมุปตาปเย.

ทหรา ¶ ¶ จ หิ วุทฺธา จ [เย วุทฺธา (สี. อฏฺ.), เย วุฑฺฒา (สฺยา.)], เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา;

อฑฺฒา เจว ทลิทฺทา จ, สพฺเพ มจฺจุปรายณา.

ผลานมิว ปกฺกานํ, นิจฺจํ ปตนโต ภยํ;

เอวํ ชาตาน มจฺจานํ, นิจฺจ มรณโต ภยํ.

สายเมเก น ทิสฺสนฺติ, ปาโต ทิฏฺา พหุชฺชนา;

ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ, สายํ ทิฏฺา พหุชฺชนา.

ปริเทวยมาโน เจ, กิฺจิทตฺถํ อุทพฺพเห;

สมฺมูฬฺโห หึสมตฺตานํ, กยิรา ตํ วิจกฺขโณ.

กิโส วิวณฺโณ ภวติ, หึสมตฺตานมตฺตโน [มตฺตนา (สี. อฏฺ. สุ. นิ. ๕๙๐)];

น เตน เปตา ปาเลนฺติ, นิรตฺถา ปริเทวนา.

ยถา สรณมาทิตฺตํ, วารินา ปรินิพฺพเย [วารินาวนิพฺพาปเย (สฺยา. ก.)];

เอวมฺปิ ธีโร สุตวา, เมธาวี ปณฺฑิโต นโร;

ขิปฺปมุปฺปติตํ โสกํ, วาโต ตูลํว ธํสเย.

มจฺโจ เอโกว ¶ [เอโกว มจฺโจ (สี. สฺยา. ปี.)] อจฺเจติ, เอโกว ชายเต กุเล;

สํโยคปรมาตฺเวว, สมฺโภคา สพฺพปาณินํ.

ตสฺมา หิ ธีรสฺส พหุสฺสุตสฺส, สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรฺจ;

อฺาย ธมฺมํ หทยํ มนฺจ, โสกา มหนฺตาปิ น ตาปยนฺติ.

โสหํ ทสฺสฺจ โภกฺขฺจ, ภริสฺสามิ จ [โสหํ ยสฺจ โภคฺจ, ภริยาปิ จ (สฺยา. ก.)] าตเก;

เสสฺจ ปาลยิสฺสามิ, กิจฺจเมตํ [กิจฺจเมวํ (ปี.)] วิชานโต.

ทส วสฺสสหสฺสานิ, สฏฺิ วสฺสสตานิ จ;

กมฺพุคีโว มหาพาหุ, ราโม รชฺชมการยีติ.

ชานนฺโต ¶ โน มหาราช, ตว สีลํ ชนาธิโป;

อิเม กุมาเร ปูเชนฺโต, น ตํ เกนจิ มฺถ.

ติฏฺนฺเต โน มหาราเช, อทุ [อาทุ (สี. ปี.), อาทู (สฺยา.)] เทเว ทิวงฺคเต;

าตี ตํ สมนุฺึสุ, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.

เกน สํวรวตฺเตน, สฺชาเต อภิติฏฺสิ;

เกน ตํ นาติวตฺตนฺติ, าติสงฺฆา สมาคตา.

น ¶ ราชปุตฺต อุสูยามิ [ราชปุตฺต นุสฺสุยฺยามิ (ก.)], สมณานํ มเหสินํ;

สกฺกจฺจํ ¶ เต นมสฺสามิ, ปาเท วนฺทามิ ตาทินํ.

เต มํ ธมฺมคุเณ ยุตฺตํ, สุสฺสูสมนุสูยกํ;

สมณา มนุสาสนฺติ [สมนุสาสนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], อิสี ธมฺมคุเณ รตา.

เตสาหํ วจนํ สุตฺวา, สมณานํ มเหสินํ;

น กิฺจิ อติมฺามิ, ธมฺเม เม นิรโต มโน.

หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

เตสํ [เตสุ (ปี.)] นปฺปฏิพนฺธามิ, นิวิฏฺํ [นิพทฺธํ (สี. ปี.)] ภตฺตเวตนํ.

มหามตฺตา จ เม อตฺถิ, มนฺติโน ปริจารกา;

พาราณสึ โวหรนฺติ, พหุมํสสุโรทกํ.

อโถปิ วาณิชา ผีตา, นานารฏฺเหิ อาคตา;

เตสุ เม วิหิตา รกฺขา, เอวํ ชานาหุโปสถ.

ธมฺเมน กิร าตีนํ, รชฺชํ กาเรหิ สํวร;

เมธาวี ปณฺฑิโต จาสิ [จาปิ (สี. ปี.)], อโถปิ าตินํ หิโต.

ตํ ตํ าติปริพฺยูฬฺหํ, นานารตนโมจิตํ;

อมิตฺตา นปฺปสหนฺติ, อินฺทํว อสุราธิโปติ.

อุมฺมุชฺชนฺติ ¶ นิมุชฺชนฺติ, มนุสฺสา ขุรนาสิกา;

สุปฺปารกํ ¶ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, ขุรมาลีติ วุจฺจติ.

ยถา อคฺคีว สุริโยว [อคฺคิ สุริโย จ (สฺยา.), อคฺคีว สูริโย (ก.)], สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;

สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, อคฺคิมาลีติ วุจฺจติ.

ยถา ทธีว ขีรํว [ทธิ จ ขีรํ จ (สฺยา.), เอวมุปริปิ], สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;

สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา ¶ ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, ทธิมาลีติ [ขีรมาลีติ (ก.)] วุจฺจติ.

ยถา กุโสว สสฺโสว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;

สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, กุสมาลีติ วุจฺจติ.

ยถา นโฬว เวฬูว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;

สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, นฬมาลีติ วุจฺจติ.

มหพฺภโย ภึสนโก, สทฺโท สุยฺยติมานุโส [สมุทฺโท สุยฺยต’มานุโส (สี. ปี. อฏฺ.)];

ยถา ¶ โสพฺโภ ปปาโตว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;

สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.

กุรุกจฺฉา ¶ ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

นาวาย วิปฺปนฏฺาย, พฬวามุขีติ [วฬภามุขีติ (สี. สฺยา.), พลวามุขีติ (สฺยา. ก.)] วุจฺจติ.

ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;

นาภิชานามิ สฺจิจฺจ, เอกปาณมฺปิ หึสิตํ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, โสตฺถึ นาวา นิวตฺตตูติ.

สิริมาตุสุโปสกนาควโร, ปุน ชุณฺหก ธมฺมมุทยวโร;

อถ ปานิ ยุธฺจยโก จ, ทสรถ สํวร ปารคเตน นวาติ.

ลุทฺธานํ ¶ ¶ ¶ [ขุทฺทานํ (สี. สฺยา. ปี.)] ลหุจิตฺตานํ, อกตฺูน ทุพฺภินํ;

นาเทวสตฺโต ปุริโส, ถีนํ สทฺธาตุมรหติ.

น ตา ปชานนฺติ กตํ น กิจฺจํ, น มาตรํ ปิตรํ ภาตรํ วา;

อนริยา สมติกฺกนฺตธมฺมา, สสฺเสว จิตฺตสฺส วสํ วชนฺติ.

จิรานุวุฏฺมฺปิ [จิรานุวุตฺถมฺปิ (สี. ปี.)] ปิยํ มนาปํ, อนุกมฺปกํ ปาณสมมฺปิ ภตฺตุํ [สนฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)];

อาวาสุ กิจฺเจสุ จ นํ ชหนฺติ, ตสฺมาหมิตฺถีนํ น วิสฺสสามิ.

ถีนฺหิ จิตฺตํ ยถา วานรสฺส, กนฺนปฺปกนฺนํ ยถา รุกฺขฉายา;

จลาจลํ หทยมิตฺถิยานํ, จกฺกสฺส เนมิ วิย ปริวตฺตติ.

ยทา ตา ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;

สณฺหาหิ วาจาหิ นยนฺติ เมนํ, กมฺโพชกา ¶ ชลเชเนว อสฺสํ.

ยทา น ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;

สมนฺตโต นํ ปริวชฺชยนฺติ, ติณฺโณ นทีปารคโตว กุลฺลํ.

สิเลสูปมา ¶ สิขิริว สพฺพภกฺขา, ติกฺขมายา นทีริว สีฆโสตา;

เสวนฺติ เหตา ปิยมปฺปิยฺจ, นาวา ยถา โอรกูลํ ปรฺจ.

น ตา เอกสฺส น ทฺวินฺนํ, อาปโณว ปสาริโต;

โย ตา มยฺหนฺติ มฺเยฺย, วาตํ ชาเลน พาธเย [พนฺธเย (สฺยา. ก.)].

ยถา นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;

เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ [อิมิสฺสา คาถาย ปุพฺพทฺธาปรทฺธํ วิปริยาเยน ทิสฺสติ (ก.)].

ฆตาสนสมา เอตา, กณฺหสปฺปสิรูปมา;

คาโว พหิติณสฺเสว, โอมสนฺติ วรํ วรํ.

ฆตาสนํ กุฺชรํ กณฺหสปฺปํ, มุทฺธาภิสิตฺตํ ปมทา จ สพฺพา;

เอเต นโร นิจฺจยโต [นิจฺจยตฺโต (สี. ปี.)] ภเชถ, เตสํ หเว ทุพฺพิทุ สพฺพภาโว [สจฺจภาโว (สฺยา.)].

นจฺจนฺตวณฺณา ¶ ¶ น พหูนํ กนฺตา, น ทกฺขิณา ปมทา เสวิตพฺพา;

น ปรสฺส ภริยา น ธนสฺส เหตุ, เอติตฺถิโย ปฺจ น เสวิตพฺพาติ.

กา ตฺวํ สุทฺเธหิ วตฺเถหิ, อเฆ เวหายสํ [เวหาสยํ (สี. ปี.)] ิตา;

เกน ตฺยาสฺสูนิ วตฺตนฺติ, กุโต ตํ ภยมาคตํ.

ตเวว เทว วิชิเต, ภทฺทสาโลติ มํ วิทู;

สฏฺิ [สฏฺึ (สี. ปี.)] วสฺสสหสฺสานิ, ติฏฺโต ปูชิตสฺส เม.

การยนฺตา ¶ นครานิ, อคาเร จ ทิสมฺปติ;

วิวิเธ จาปิ ปาสาเท, น มํ เต อจฺจมฺิสุํ;

ยเถว มํ เต ปูเชสุํ, ตเถว ตฺวมฺปิ ปูชย.

ตํ อิวาหํ [ตฺจ อหํ (สี. สฺยา. ปี.)] น ปสฺสามิ, ถูลํ กาเยน เต ทุมํ;

อาโรหปริณาเหน, อภิรูโปสิ ชาติยา.

ปาสาทํ การยิสฺสามิ, เอกตฺถมฺภํ มโนรมํ;

ตตฺถ ตํ อุปเนสฺสามิ, จิรํ เต ยกฺข ชีวิตํ.

เอวํ จิตฺตํ อุทปาทิ, สรีเรน วินาภาโว;

ปุถุโส มํ วิกนฺติตฺวา, ขณฺฑโส อวกนฺตถ.

อคฺเค ¶ จ เฉตฺวา มชฺเฌ จ, ปจฺฉา มูลมฺหิ ฉินฺทถ [มูลฺจ ฉินฺทถ (สี.), มูลํ วิฉินฺทถ (ปี.)];

เอวํ เม ฉิชฺชมานสฺส, น ทุกฺขํ มรณํ สิยา.

หตฺถปาทํ [หตฺถปาเท (ก.)] ยถา ฉินฺเท [ฉินฺเน (ก.)], กณฺณนาสฺจ ชีวโต;

ตโต ปจฺฉา สิโร ฉินฺเท, ตํ ทุกฺขํ มรณํ สิยา.

สุขํ นุ ขณฺฑโส ฉินฺนํ, ภทฺทสาลวนปฺปติ;

กึ เหตุ กึ อุปาทาย, ขณฺฑโส ฉินฺนมิจฺฉสิ.

ยฺจ เหตุมุปาทาย, เหตุํ ธมฺมูปสํหิตํ;

ขณฺฑโส ฉินฺนมิจฺฉามิ, มหาราช สุโณหิ เม.

าตี เม สุขสํวทฺธา, มม ปสฺเส นิวาตชา;

เตปิหํ อุปหึเสยฺยํ, ปเรสํ อสุโขจิตํ.

เจเตยฺยรูปํ ¶ [เจตพฺพรูปํ (สี. ปี.)] เจเตสิ, ภทฺทสาลวนปฺปติ;

หิตกาโมสิ าตีนํ, อภยํ สมฺม ทมฺมิ เตติ.

กสนฺติ ¶ วปนฺติ เต ชนา, มนุชา กมฺมผลูปชีวิโน;

นยิมสฺส ทีปกสฺส ภาคิโน, ชมฺพุทีปา อิทเมว โน วรํ.

ติปฺจรตฺตูปคตมฺหิ จนฺเท, เวโค ¶ มหา เหหิติ สาครสฺส;

อุปฺลวิสฺสํ ทีปมิมํ อุฬารํ, มา โว วธี คจฺฉถ เลณมฺํ.

น ชาตุยํ สาครวาริเวโค, อุปฺลวิสฺสํ ทีปมิมํ อุฬารํ;

ตํ เม นิมิตฺเตหิ พหูหิ ทิฏฺํ, มา เภถ กึ โสจถ โมทถวฺโห [โมทถ โว (ก.) ๖.๓๘ โมคฺคลฺลานสุตฺตํ ปสฺสิตพฺพํ].

ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, ปตฺตตฺถ อาวาสมิมํ อุฬารํ;

น โว ภยํ ปฏิปสฺสามิ กิฺจิ, อาปุตฺตปุตฺเตหิ ปโมทถวฺโห.

โย เทโวยํ ทกฺขิณายํ [ทกฺขิณสฺสํ (สี.)] ทิสายํ, เขมนฺติ ปกฺโกสติ ตสฺส สจฺจํ;

น อุตฺตโร เวทิ ภยาภยสฺส, มา เภถ กึ โสจถ โมทถวฺโห.

ยถา อิเม วิปฺปวทนฺติ ยกฺขา, เอโก ภยํ สํสติ เขมเมโก;

ตทิงฺฆ มยฺหํ วจนํ สุณาถ, ขิปฺปํ ¶ ลหุํ มา วินสฺสิมฺห สพฺเพ.

สพฺเพ ¶ สมาคมฺม กโรม นาวํ, โทณึ ทฬฺหํ สพฺพยนฺตูปปนฺนํ;

สเจ อยํ ทกฺขิโณ สจฺจมาห, โมฆํ ปฏิกฺโกสติ อุตฺตโรยํ;

สา เจว โน เหหิติ อาปทตฺถา, อิมฺจ ทีปํ น ปริจฺจเชม.

สเจ จ โข อุตฺตโร สจฺจมาห, โมฆํ ปฏิกฺโกสติ ทกฺขิโณยํ;

ตเมว นาวํ อภิรุยฺห สพฺเพ, เอวํ มยํ โสตฺถิ ตเรมุ ปารํ.

น เว สุคณฺหํ ปเมน เสฏฺํ, กนิฏฺมาปาถคตํ คเหตฺวา;

โย จีธ ตจฺฉํ [มชฺฌํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปวิเจยฺย คณฺหติ [คณฺหิ (ก.)], ส เว นโร เสฏฺมุเปติ านํ.

ยถาปิ เต สาครวาริมชฺเฌ, สกมฺมุนา โสตฺถิ วหึสุ วาณิชา;

อนาคตตฺถํ ปฏิวิชฺฌิยาน, อปฺปมฺปิ นาจฺเจติ ส ภูริปฺโ.

พาลา ¶ จ โมเหน รสานุคิทฺธา, อนาคตํ อปฺปฏิวิชฺฌิยตฺถํ;

ปจฺจุปฺปนฺเน สีทนฺติ อตฺถชาเต, สมุทฺทมชฺเฌ ยถา เต มนุสฺสา.

อนาคตํ ¶ ปฏิกยิราถ กิจฺจํ, ‘‘มา มํ กิจฺจํ กิจฺจกาเล พฺยเธสิ’’;

ตํ ตาทิสํ ปฏิกต [ปฏิกตํ (ก.), ปฏิคต (สี. อฏฺ.), ปฏิกจฺจ (?)] กิจฺจการึ, น ตํ กิจฺจํ กิจฺจกาเล พฺยเธตีติ.

กามํ ¶ กามยมานสฺส, ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ;

อทฺธา ปีติมโน โหติ, ลทฺธา มจฺโจ ยทิจฺฉติ.

กามํ กามยมานสฺส, ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ;

ตโต นํ อปรํ กาเม, ธมฺเม ตณฺหํว วินฺทติ.

ควํว สิงฺคิโน สิงฺคํ, วฑฺฒมานสฺส วฑฺฒติ;

เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;

ภิยฺโย ตณฺหา ปิปาสา จ, วฑฺฒมานสฺส วฑฺฒติ.

ปถพฺยา สาลิยวกํ, ควสฺสํ [ควาสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทาสโปริสํ;

ทตฺวา จ [ทตฺวาปิ (สี. สฺยา.), ทตฺวา วา (ปี.)] นาลเมกสฺส, อิติ วิทฺวา [วิทฺธา (สฺยา.)] สมํ จเร.

ราชา ¶ ปสยฺห ปถวึ วิชิตฺวา, สสาครนฺตํ มหิมาวสนฺโต;

โอรํ สมุทฺทสฺส อติตฺตรูโป [อติตฺติรูโป (ก.)], ปารํ สมุทฺทสฺสปิ ปตฺถเยถ.

ยาว อนุสฺสรํ กาเม, มนสา ติตฺติ นาชฺฌคา;

ตโต นิวตฺตา ปฏิกมฺม ทิสฺวา, เต เว สุติตฺตา เย [ติตฺตา (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺาย ติตฺตา.

ปฺาย ติตฺตินํ [ติตฺตีนํ (สี. สฺยา.)] เสฏฺํ, น โส กาเมหิ ตปฺปติ;

ปฺาย ติตฺตํ ปุริสํ, ตณฺหา น กุรุเต วสํ.

อปจิเนเถว กามานํ [กามานิ (สี. สฺยา. ปี.)], อปฺปิจฺฉสฺส อโลลุโป;

สมุทฺทมตฺโต ปุริโส, น โส กาเมหิ ตปฺปติ.

รถกาโรว จมฺมสฺส, ปริกนฺตํ อุปาหนํ;

ยํ ยํ จชติ [ชหติ (สฺยา. ก.)] กามานํ, ตํ ตํ สมฺปชฺชเต สุขํ;

สพฺพํ เจ สุขมิจฺเฉยฺย, สพฺเพ กาเม ปริจฺจเช.

อฏฺ ¶ เต ภาสิตา คาถา, สพฺพา โหนฺติ สหสฺสิโย [สหสฺสิยา (?) อุปริ สุตโสมชาตเก ตถา ทิสฺสติ];

ปฏิคณฺห มหาพฺรหฺเม, สาเธตํ ตว ภาสิตํ.

น เม อตฺโถ สหสฺเสหิ, สเตหิ นหุเตหิ วา;

ปจฺฉิมํ ภาสโต คาถํ, กาเม เม น รโต มโน.

ภทฺรโก ¶ [สทฺโท (สี.)] วตายํ มาณวโก, สพฺพโลกวิทู มุนิ;

โย ¶ อิมํ ตณฺหํ [โย ตณฺหํ (สี. สฺยา.)] ทุกฺขชนนึ, ปริชานาติ ปณฺฑิโตติ.

ทส ขลุ อิมานิ [ขลุมานิ (สฺยา.)] านานิ, ยานิ ปุพฺเพ อกริตฺวา;

ส ปจฺฉา มนุตปฺปติ, อิจฺเจวาห [อิจฺจาห ราชา (สี. สฺยา. ปี.)] ชนสนฺโธ.

อลทฺธา วิตฺตํ ตปฺปติ, ปุพฺเพ อสมุทานิตํ;

น ปุพฺเพ ธนเมสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

สกฺยรูปํ ปุเร สนฺตํ, มยา สิปฺปํ น สิกฺขิตํ;

กิจฺฉา วุตฺติ อสิปฺปสฺส, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

กูฏเวที ปุเร อาสึ, ปิสุโณ ปิฏฺิมํสิโก;

จณฺโฑ จ ผรุโส จาปิ [จาสึ (สี. สฺยา. ปี.)], อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

ปาณาติปาตี ปุเร อาสึ, ลุทฺโท จาปิ [จาสึ (สี. ปี.)] อนาริโย;

ภูตานํ นาปจายิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

พหูสุ วต สนฺตีสุ, อนาปาทาสุ อิตฺถิสุ;

ปรทารํ อเสวิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

พหุมฺหิ วต สนฺตมฺหิ, อนฺนปาเน อุปฏฺิเต;

น ปุพฺเพ อททํ [อททึ (สี.)] ทานํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

มาตรํ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ [ชิณฺณเก คตโยพฺพเน (สี. สฺยา. ปี.)];

ปหุ ¶ สนฺโต น โปสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

อาจริยมนุสตฺถารํ ¶ , สพฺพกามรสาหรํ;

ปิตรํ อติมฺิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;

น ปุพฺเพ ปยิรุปาสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

สาธุ โหติ ตโป จิณฺโณ, สนฺโต จ ปยิรุปาสิโต;

น จ ปุพฺเพ ตโป จิณฺโณ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.

โย จ เอตานิ านานิ, โยนิโส ปฏิปชฺชติ;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, ส ปจฺฉา นานุตปฺปตีติ.

กณฺโห ¶ กณฺโห จ โฆโร จ, สุกฺกทาโ ปภาสวา [ปตาปวา (สี. สฺยา. ปี.)];

พทฺโธ ปฺจหิ รชฺชูหิ, กึ รวิ [ธีร (สี. ปี.), วีร (สฺยา.)] สุนโข ตว.

นายํ มิคานมตฺถาย, อุสีนก [อุสีนร (สี. ปี.), อุสีนฺนร (สฺยา.)] ภวิสฺสติ;

มนุสฺสานํ อนโย หุตฺวา, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

ปตฺตหตฺถา สมณกา, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;

นงฺคเลหิ กสิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

ตปสฺสินิโย [ตปนียา (ก.) ทุติยนฺตปทานิ เหตานิ] ปพฺพชิตา, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;

ยทา โลเก คมิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

ทีโฆตฺตโรฏฺา ¶ ชฏิลา, ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;

อิณํ โจทาย [โวทาย (สี. ปี.), โจทย (สฺยา.)] คจฺฉนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

อธิจฺจ เวเท [เวทํ (ก.)] สาวิตฺตึ, ยฺตนฺตฺจ [ตนฺตฺรฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมณา;

ภติกาย ยชิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

มาตรํ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;

ปหู สนฺโต [สนฺตา (สี.)] น ภรนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

มาตรํ ¶ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;

พาลา ตุมฺเหติ วกฺขนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

อาจริยภริยํ สขึ [อาจริยภริยํ สขาภริยํ (สี. ปี.)], มาตุลานึ ปิตุจฺฉกึ [ปิตุจฺฉยํ (สี.), ปิตุจฺฉสํ (ปี.)];

ยทา โลเก คมิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

อสิจมฺมํ คเหตฺวาน, ขคฺคํ ปคฺคยฺห พฺราหฺมณา;

ปนฺถฆาตํ กริสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

สุกฺกจฺฉวี เวธเวรา, ถูลพาหู อปาตุภา;

มิตฺตเภทํ กริสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.

มายาวิโน เนกติกา, อสปฺปุริสจินฺตกา;

ยทา โลเก ภวิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขตีติ.

เนว ¶ กิณามิ นปิ วิกฺกิณามิ, น ¶ จาปิ เม สนฺนิจโย จ อตฺถิ [อิธตฺถิ (สฺยา.)];

สุกิจฺฉรูปํ วติทํ ปริตฺตํ, ปตฺโถทโน นาลมยํ ทุวินฺนํ.

อปฺปมฺหา อปฺปกํ ทชฺชา, อนุมชฺฌโต มชฺฌกํ;

พหุมฺหา พหุกํ ทชฺชา, อทานํ นุปปชฺชติ [น อุปปชฺชติ (สี. ปี.), นูปปชฺชติ (สฺยา.)].

ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ.

อริยมคฺคํ สมารูห [อริยํ มคฺคํ สมารุห (สี. ปี.)], เนกาสี ลภเต สุขํ.

โมฆฺจสฺส หุตํ โหติ, โมฆฺจาปิ สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภุฺชติ โภชนํ.

ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.

สจฺจฺจสฺส ¶ หุตํ โหติ, สจฺจฺจาปิ สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภุฺชติ โภชนํ.

ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.

สรฺจ ชุหติ โปโส, พหุกาย คยาย จ;

โทเณ ติมฺพรุติตฺถสฺมึ, สีฆโสเต มหาวเห.

อตฺร จสฺส หุตํ โหติ, อตฺร จสฺส สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภุฺชติ โภชนํ.

ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ ¶ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.

พฬิสฺหิ โส นิคิลติ [นิคฺคิลติ (สี. ปี.)], ทีฆสุตฺตํ สพนฺธนํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภุฺชติ โภชนํ.

ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.

อุฬารวณฺณา วต พฺราหฺมณา อิเม, อยฺจ โว สุนโข กิสฺส เหตุ;

อุจฺจาวจํ วณฺณนิภํ วิกุพฺพติ, อกฺขาถ โน พฺราหฺมณา เก นุ ตุมฺเห.

จนฺโท จ สุริโย จ [สูริโย จ (ก.)] อุโภ อิธาคตา, อยํ ปน มาตลิ เทวสารถิ;

สกฺโกหมสฺมิ ติทสานมินฺโท, เอโส จ โข ปฺจสิโขติ วุจฺจติ.

ปาณิสฺสรา ¶ มุทิงฺคา จ [มุติงฺคา จ (สี. สฺยา. ปี.], มุรชาลมฺพรานิ จ;

สุตฺตเมนํ ปโพเธนฺติ, ปฏิพุทฺโธ จ นนฺทติ.

เย เกจิเม มจฺฉริโน กทริยา, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ.

เย ¶ เกจิเม สุคฺคติมาสมานา [สุคฺคติมาสสานา (สี. ปี.), สุคฺคตาสิสมานา (ก.)], ธมฺเม ¶ ิตา สํยเม สํวิภาเค;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา สุคตึ วชนฺติ.

ตฺวํ โนสิ าติ ปุริมาสุ ชาติสุ, โส มจฺฉรี โรสโก [โกสิโย (สฺยา. ก.)] ปาปธมฺโม;

ตเวว อตฺถาย อิธาคตมฺหา, มา ปาปธมฺโม นิรยํ คมิตฺถ [อปฺปตฺถ (ก. สี. สฺยา. ปี.)].

อทฺธา หิ มํ โว หิตกามา, ยํ มํ สมนุสาสถ;

โสหํ ตถา กริสฺสามิ, สพฺพํ วุตฺตํ หิเตสิภิ.

เอสาหมชฺเชว อุปารมามิ, น จาปิหํ [น จาปหํ (สี. ปี.)] กิฺจิ กเรยฺย ปาปํ;

น จาปิ เม กิฺจิ อเทยฺยมตฺถิ, น จาปิทตฺวา อุทกํ ปิวามิ [อุทกมฺปหํ ปิเพ (สี.)].

เอวฺจ เม ททโต สพฺพกาลํ [กาเล (ก.)], โภคา อิเม วาสว ขียิสฺสนฺติ;

ตโต อหํ ปพฺพชิสฺสามิ สกฺก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานีติ.

เยสํ ¶ น กทาจิ ภูตปุพฺพํ, สขฺยํ [สกฺขึ (สี. ปี.), สขิ (สฺยา.)] สตฺตปทมฺปิมสฺมิ โลเก;

ชาตา อมิตฺตา ทุเว สหายา, ปฏิสนฺธาย จรนฺติ กิสฺส เหตุ.

ยทิ ¶ เม อชฺช ปาตราสกาเล, ปฺหํ น สกฺกุเณยฺยาถ วตฺตุเมตํ;

รฏฺา ปพฺพาชยิสฺสามิ โว สพฺเพ, น หิ มตฺโถ ทุปฺปฺชาติเกหิ.

มหาชนสมาคมมฺหิ โฆเร, ชนโกลาหลสงฺคมมฺหิ ชาเต;

วิกฺขิตฺตมนา อเนกจิตฺตา, ปฺหํ น สกฺกุโณม วตฺตุเมตํ.

เอกคฺคจิตฺตาว เอกเมกา, รหสิ คตา อตฺถํ นิจินฺตยิตฺวา [อตฺถานิ จินฺตยิตฺวา (สฺยา. ก.)];

ปวิเวเก สมฺมสิตฺวาน ธีรา, อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท เอตมตฺถํ.

อุคฺคปุตฺต-ราชปุตฺติยานํ, อุรพฺภสฺส มํสํ ปิยํ มนาปํ;

น สุนขสฺส เต อเทนฺติ มํสํ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.

จมฺมํ วิหนนฺติ เอฬกสฺส, อสฺสปิฏฺตฺถรสฺสุขสฺส [อสฺสปิฏฺตฺถรณสุขสฺส (สี.)] เหตุ;

น จ เต สุนขสฺส อตฺถรนฺติ, อถ ¶ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.

อาเวลฺลิตสิงฺคิโก ¶ หิ เมณฺโฑ, น จ สุนขสฺส วิสาณกานิ อตฺถิ;

ติณภกฺโข มํสโภชโน จ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.

ติณมาสิ ปลาสมาสิ เมณฺโฑ, น จ สุนโข ติณมาสิ โน ปลาสํ;

คณฺเหยฺย สุโณ สสํ พิฬารํ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.

อฏฺฑฺฒปโท ¶ จตุปฺปทสฺส, เมณฺโฑ อฏฺนโข อทิสฺสมาโน;

ฉาทิยมาหรตี อยํ อิมสฺส, มํสํ อาหรตี อยํ อมุสฺส.

ปาสาทวรคโต วิเทหเสฏฺโ, วิติหารํ อฺมฺโภชนานํ;

อทฺทกฺขิ [อทฺทส (สฺยา. ก.)] กิร สกฺขิกํ ชนินฺโท, พุภุกฺกสฺส ¶ ปุณฺณํ มุขสฺส [โภภุกฺขสฺส จ ปุณฺณมุขสฺส (สี.)] เจตํ.

ลาภา วต เม อนปฺปรูปา, ยสฺส เมทิสา ปณฺฑิตา กุลมฺหิ;

ปฺหสฺส คมฺภีรคตํ นิปุณมตฺถํ, ปฏิวิชฺฌนฺติ สุภาสิเตน ธีรา.

อสฺสตริรถฺจ เอกเมกํ, ผีตํ คามวรฺจ เอกเมกํ;

สพฺเพสํ โว ทมฺมิ ปณฺฑิตานํ, ปรมปฺปตีตมโน สุภาสิเตนาติ.

นาทฏฺา [นาทิฏฺา (ก. สี. สฺยา. ก.)] ปรโต โทสํ, อณุํ ถูลานิ สพฺพโส;

อิสฺสโร ปณเย ทณฺฑํ, สามํ อปฺปฏิเวกฺขิย.

โย จ อปฺปฏิเวกฺขิตฺวา, ทณฺฑํ กุพฺพติ ขตฺติโย;

สกณฺฏกํ โส คิลติ, ชจฺจนฺโธว สมกฺขิกํ.

อทณฺฑิยํ ทณฺฑยติ [ทณฺฑิยติ (สฺยา. ปี.)], ทณฺฑิยฺจ อทณฺฑิยํ [อทณฺฑิย (นิยฺย), น ทณฺฑเย (?)];

อนฺโธว วิสมํ มคฺคํ, น ชานาติ สมาสมํ.

โย จ เอตานิ านานิ, อณุํ ถูลานิ สพฺพโส;

สุทิฏฺมนุสาเสยฺย, ส เว โวหริตุ [โวหาตุ (ปี.)] มรหติ.

เนกนฺตมุทุนา ¶ ¶ สกฺกา, เอกนฺตติขิเณน วา;

อตฺตํ มหนฺเต [มหตฺเต (สฺยา. ก.)] เปตุํ [าเปตุํ (สี. สฺยา. ปี.)], ตสฺมา อุภยมาจเร.

ปริภูโต มุทุ โหติ, อติติกฺโข จ เวรวา;

เอตฺจ อุภยํ ตฺวา, อนุมชฺฌํ สมาจเร.

พหุมฺปิ รตฺโต ภาเสยฺย, ทุฏฺโปิ พหุ ภาสติ;

น อิตฺถิการณา ราช, ปุตฺตํ ฆาเตตุมรหสิ.

สพฺโพว ¶ [สพฺโพ จ (ก. สี. ปี.)] โลโก เอกโต [เอกนฺโต (สี. ปี.)], อิตฺถี จ อยเมกิกา;

เตนาหํ ปฏิปชฺชิสฺสํ, คจฺฉถ ปกฺขิปเถว [ปกฺขิเปถ (สฺยา. อฏฺ.)] ตํ.

อเนกตาเล นรเก, คมฺภีเร จ สุทุตฺตเร [คมฺภีเร สุทุรุตฺตเร (ปี. ก.)];

ปาติโต คิริทุคฺคสฺมึ, เกน ตฺวํ ตตฺถ นามริ.

นาโค ชาตผโณ ตตฺถ, ถามวา คิริสานุโช;

ปจฺจคฺคหิ มํ โภเคหิ, เตนาหํ ตตฺถ นามรึ.

เอหิ ตํ ปฏิเนสฺสามิ, ราชปุตฺต สกํ ฆรํ;

รชฺชํ กาเรหิ [กาเรสิ (สี.)] ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.

ยถา คิลิตฺวา พฬิสํ, อุทฺธเรยฺย สโลหิตํ;

อุทฺธริตฺวา สุขี อสฺส, เอวํ [สุขํ (ปี. ก.)] ปสฺสามิ อตฺตนํ [อตฺตนิ (ปี. ก.), อตฺตนา (สฺยา.), เอวํ อหมฺปิ ปุน โสตฺถิภาวปฺปตฺตํ คิลิตพฬิสํ ปุริสมิว อตฺตานํ ปสฺสามีติ (อฏฺ. สํวณฺณนา)].

กึ นุ ตฺวํ พฬิสํ พฺรูสิ, กึ ตฺวํ พฺรูสิ สโลหิตํ;

กึ นุ ตฺวํ อุพฺภตํ พฺรูสิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

กามาหํ พฬิสํ พฺรูมิ, หตฺถิอสฺสํ สโลหิตํ;

จตฺตาหํ อุพฺภตํ พฺรูมิ, เอวํ ชานาหิ ขตฺติย.

จิฺจามาณวิกา ¶ มาตา, เทวทตฺโต จ เม ปิตา;

อานนฺโท ปณฺฑิโต นาโค, สาริปุตฺโต จ เทวตา;

ราชปุตฺโต อหํ อาสึ [อหํ ตทา ราชปุตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.

กานิ ¶ กมฺมานิ กุพฺพานํ, กถํ วิฺู ปรกฺกเม;

อมิตฺตํ ชาเนยฺย เมธาวี, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.

น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ;

จกฺขูนิ จสฺส [จกฺขูนิสฺส (สฺยา. ก.)] น ททาติ, ปฏิโลมฺจ วตฺตติ.

อมิตฺเต ตสฺส ภชติ, มิตฺเต ตสฺส น เสวติ;

วณฺณกาเม นิวาเรติ, อกฺโกสนฺเต ปสํสติ.

คุยฺหฺจ ตสฺส นกฺขาติ, ตสฺส คุยฺหํ น คูหติ;

กมฺมํ ตสฺส น วณฺเณติ, ปฺสฺส นปฺปสํสติ.

อภเว ¶ นนฺทติ ตสฺส, ภเว ตสฺส น นนฺทติ;

อจฺเฉรํ [อจฺฉริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] โภชนํ ลทฺธา, ตสฺส นุปฺปชฺชเต สติ;

ตโต นํ นานุกมฺปติ, อโห โสปิ [อหาโสปิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] ลเภยฺยิโต.

อิจฺเจเต โสฬสาการา, อมิตฺตสฺมึ ปติฏฺิตา;

เยหิ อมิตฺตํ ชาเนยฺย, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.

กานิ กมฺมานิ กุพฺพานํ, กถํ วิฺู ปรกฺกเม;

มิตฺตํ ¶ ชาเนยฺย เมธาวี, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.

ปวุตฺถํ ตสฺส สรติ, อาคตํ อภินนฺทติ;

ตโต เกลายิโต โหติ, วาจาย ปฏินนฺทติ.

มิตฺเต ตสฺเสว ภชติ, อมิตฺเต ตสฺส น เสวติ;

อกฺโกสนฺเต นิวาเรติ, วณฺณกาเม ปสํสติ.

คุยฺหฺจ ตสฺส อกฺขาติ, ตสฺส คุยฺหฺจ คูหติ;

กมฺมฺจ ตสฺส วณฺเณติ, ปฺํ ตสฺส [ปฺมสฺส (สฺยา. ก.)] ปสํสติ.

ภเว จ นนฺทติ ตสฺส [ภเว นนฺทติ ตสฺส จ (ก.)], อภเว ตสฺส น นนฺทติ;

อจฺเฉรํ [อจฺฉริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] โภชนํ ลทฺธา, ตสฺส อุปฺปชฺชเต สติ;

ตโต นํ อนุกมฺปติ, อโห โสปิ [ปหาโสปิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] ลเภยฺยิโต.

อิจฺเจเต ¶ โสฬสาการา, มิตฺตสฺมึ สุปฺปติฏฺิตา;

เยหิ มิตฺตฺจ ชาเนยฺย [มิตฺตํ สุชาเนยฺย (ปี. ก.)], ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโตติ.

ลหุจิตฺต สสาล กสนฺติ ปุน, อถ กาม ทสขลุฏฺานวโร;

อถ กณฺห สุโกสิย เมณฺฑวโร, ปทุโม ปุน มิตฺตวเรน ทสาติ.

อหาสิ ¶ ¶ ¶ [อาหาสิ (?)] เม อมฺพผลานิ ปุพฺเพ, อณูนิ ถูลานิ จ พฺรหฺมจาริ;

เตเหว มนฺเตหิ น ทานิ ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม.

นกฺขตฺตโยคํ ปฏิมานยามิ, ขณํ มุหุตฺตฺจ มนฺเต น ปสฺสํ [ขณํ มุหุตฺตํ น มํ โตสยนฺติ (สี. ปี.)];

นกฺขตฺตโยคฺจ ขณฺจ ลทฺธา, อทฺธาหริสฺสมฺพผลํ [อถาหริสฺสมฺพผลํ (สี. ปี.)] ปหูตํ.

นกฺขตฺตโยคํ น ปุเร อภาณิ, ขณํ มุหุตฺตํ น ปุเร อสํสิ;

สยํ หรี [อถาหรี (สี. สฺยา. ปี.)] อมฺพผลํ ปหูตํ, วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตํ.

มนฺตาภิชปฺเปน ปุเร หิ [ปุร’สฺส (สี. ปี.), ปุเรปิ (สฺยา.)] ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม;

สฺวาชฺช น ปาเรสิ ชปฺปมฺปิ มนฺตํ [ชปมฺปิ มนฺเต (สี. ปี.)], อยํ โส โก นาม ตวชฺช ธมฺโม.

จณฺฑาลปุตฺโต ¶ มม สมฺปทาสิ, ธมฺเมน มนฺเต ปกติฺจ สํสิ;

มา จสฺสุ เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ, คุยฺหิตฺโถ อตฺถํ [มา ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิชเหยฺย มนฺโต [วิชเหยฺยุมนฺตา (สฺยา.)].

โสหํ ¶ ชนินฺเทน ชนมฺหิ ปุฏฺโ, มกฺขาภิภูโต อลิกํ อภาณึ;

‘‘มนฺตา อิเม พฺราหฺมณสฺสา’’ติ มิจฺฉา, ปหีนมนฺโต กปโณ รุทามิ.

เอรณฺฑา ปุจิมนฺทา วา, อถ วา ปาลิภทฺทกา;

มธุํ มธุตฺถิโก วินฺเท, โส หิ ตสฺส ทุมุตฺตโม.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย, โส หิ ตสฺส นรุตฺตโม.

อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [พลยาถ (สฺยา.), คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ;

โย อุตฺตมตฺถํ กสิเรน ลทฺธํ, มานาติมาเนน วินาสยิตฺถ.

ยถา สมํ มฺมาโน ปเตยฺย, โสพฺภํ คุหํ นรกํ ปูติปาทํ;

รชฺชูติ วา อกฺกเม กณฺหสปฺปํ, อนฺโธ ¶ ยถา โชติมธิฏฺเหยฺย;

เอวมฺปิ มํ ตฺวํ ขลิตํ สปฺ [สปฺา (ปี.)], ปหีนมนฺตสฺส ปุนปฺปทาหิ [ปุน สมฺปทาหิ (สฺยา.), ปุนปฺปสีท (สี. ปี.)].

ธมฺเมน มนฺตํ [มนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] ตว สมฺปทาสึ, ตุวมฺปิ ธมฺเมน [ตฺวมฺปิ ธมฺเมเนว (ก.)] ปริคฺคเหสิ;

ปกติมฺปิ เต อตฺตมโน อสํสึ, ธมฺเม ิตํ ตํ [ปติฏฺํ (ก.)] น ชเหยฺย มนฺโต.

โย ¶ พาล มนฺตํ [พลมนฺตํ (ก.)] กสิเรน ลทฺธํ, ยํ ทุลฺลภํ อชฺช มนุสฺสโลเก;

กิฺจาปิ ลทฺธา ชีวิตุํ อปฺปปฺโ [กิจฺฉา ลทฺธํ ชีวิกํ อปฺปปฺโ (สี. สฺยา.), กจฺฉาปิ ลทฺธา ชีวิกํ อปฺปฺ (ปี.)], วินาสยี อลิกํ ภาสมาโน.

พาลสฺส ¶ มูฬฺหสฺส อกตฺุโน จ, มุสา ภณนฺตสฺส อสฺตสฺส;

มนฺเต มยํ ตาทิสเก น เทม, กุโต มนฺตา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสีติ.

กุาริหตฺโถ ¶ [กุธาริหตฺโถ (ก.)] ปุริโส, วนโมคยฺห ติฏฺสิ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เฉตุมิจฺฉสิ.

อิสฺโส [อิโส (สี.), อีโส (สฺยา. ปี.)] วนานิ จรสิ, สมานิ วิสมานิ จ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.

เนว สาโล น ขทิโร, นาสฺสกณฺโณ กุโต ธโว;

รุกฺโข จ [รุกฺโขว (สี. ปี.)] ผนฺทโน นาม, ตํ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.

กีทิสานิสฺส ปตฺตานิ, ขนฺโธ วา ปน กีทิโส;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, ยถา ชาเนมุ ผนฺทนํ.

ยสฺส สาขา ปลมฺพนฺติ, นมนฺติ น จ ภฺชเร;

โส รุกฺโข ผนฺทโน นาม, ยสฺส มูเล อหํ ิโต.

อรานํ จกฺกนาภีนํ, อีสาเนมิรถสฺส จ;

สพฺพสฺส เต กมฺมนิโย, อยํ เหสฺสติ ผนฺทโน.

อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, ตาวเท อชฺฌภาสถ;

มยฺหมฺปิ วจนํ อตฺถิ, ภารทฺวาช สุโณหิ เม.

อิสฺสสฺส [อิมสฺส (ก. สี. ก.)] อุปกฺขนฺธมฺหา [อุปขนฺธมฺหา (ก. สี. ปี. ก.)], อุกฺกจฺจ จตุรงฺคุลํ;

เตน เนมึ ปสาเรสิ [ปริหเรสิ (สี. ปี.)], เอวํ ทฬฺหตรํ สิยา.

อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, เวรํ อปฺเปสิ ตาวเท;

ชาตานฺจ อชาตานํ, อิสฺสานํ ทุกฺขมาวหิ.

อิจฺเจวํ ¶ [อิจฺเจว (สี. ปี.)] ผนฺทโน อิสฺสํ, อิสฺโส จ ปน ผนฺทนํ;

อฺมฺํ ¶ วิวาเทน, อฺมฺมฆาตยุํ.

เอวเมว มนุสฺสานํ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;

มยูรนจฺจํ นจฺจนฺติ, ยถา เต อิสฺสผนฺทนา.

ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

สมฺโมทถ มา วิวทถ [มาวิวทิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)], มา โหถ อิสฺสผนฺทนา.

สามคฺคิเมว [สามคฺยเมว (สฺยา. ก.)] สิกฺเขถ, พุทฺเธเหตํ ปสํสิตํ;

สามคฺคิรโต ธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา น ธํสตีติ.

อิเธว หํส นิปต, ปิยํ เม ตว ทสฺสนํ;

อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยมิธตฺถิ ปเวทย.

สวเนน เอกสฺส ปิยา ภวนฺติ, ทิสฺวา ปเนกสฺส วิเยติ [วิเนติ (สฺยา.), วิเหติ (ปี.), วิเคติ (ก. อฏฺ.)] ฉนฺโท;

ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ปิยา ภวนฺติ, กจฺจินฺนุ เม ปียสิ [ปิยฺยสิ (สี. ปี.)] ทสฺสเนน.

สวเนน ปิโย เมสิ, ภิยฺโย จาคมฺม ทสฺสนํ;

เอวํ ปิยทสฺสโน เม [เอวํ ปิยทสฺสโน สมาโน (สี. สฺยา. ปี.)], วส หํส มมนฺติเก [มม สนฺติเก (สี. สฺยา. ปี.)].

วเสยฺยาม ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;

มตฺโต จ เอกทา วชฺเช [วชฺชา (สี. ปี.)], ‘‘หํสราชํ ปจนฺตุ เม’’.

ธิรตฺถุ ¶ ตํ มชฺชปานํ, ยํ เม ปิยตรํ ตยา;

น จาปิ มชฺชํ ปิสฺสามิ [ปิวิสฺสามิ (สฺยา.), ปายามิ (สี. ปี.)], ยาว เม วจฺฉสี ฆเร.

สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ [สกุนฺตานฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] วสฺสิตํ;

มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.

อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;

โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.

ยสฺมึ มโน นิวิสติ, อวิทูเร สหาปิ โส;

สนฺติเกปิ หิ โส ทูเร, ยสฺมึ นาวิสเต [ยสฺมา วิวสเต (สี. สฺยา. ปี.)] มโน.

อนฺโตปิ โส โหติ ปสนฺนจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปสนฺนจิตฺโต;

อนฺโตปิ โส โหติ ปทุฏฺจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปทุฏฺจิตฺโต.

สํวสนฺตา วิวสนฺติ, เย ทิสา เต รเถสภ;

อารา สนฺโต สํวสนฺติ, มนสา รฏฺวฑฺฒน.

อติจิรํ นิวาเสน, ปิโย ภวติ อปฺปิโย;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม [คจฺฉามิ (สฺยา.)], ปุรา เต โหม อปฺปิยา [โหมิ อปฺปิโย (สฺยา.)].

เอวํ ¶ เจ ยาจมานานํ, อฺชลึ นาวพุชฺฌสิ;

ปริจารกานํ สตํ [สนฺตานํ (สี. สฺยา.), สตฺตานํ (ปี.)], วจนํ น กโรสิ โน;

เอวํ ตํ อภิยาจาม, ปุน กยิราสิ ปริยายํ.

เอวํ เจ โน วิหรตํ, อนฺตราโย น เหสฺสติ;

ตุยฺหฺจาปิ ¶ [วาปิ (สฺยา. ปี. ก.)] มหาราช, มยฺหฺจ [วา (พหูสุ)] รฏฺวฑฺฒน;

อปฺเปว นาม ปสฺเสมุ [ปสฺเสม (สี. สฺยา. ปี.)], อโหรตานมจฺจเยติ.

น เต กฏฺานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาภตํ;

อคฺคีปิ เต น หาปิโต [หาสิโต (สี. สฺยา.)], กึ นุ มนฺโทว ฌายสิ.

น ¶ อุสฺสเห วเน วตฺถุํ, กสฺสปามนฺตยามิ ตํ;

ทุกฺโข วาโส อรฺสฺมึ, รฏฺํ อิจฺฉามิ คนฺตเว.

ยถา อหํ อิโต คนฺตฺวา, ยสฺมึ ชนปเท วสํ;

อาจารํ พฺรหฺเม [พฺรหฺมํ (ก.)] สิกฺเขยฺยํ, ตํ ธมฺมํ อนุสาส มํ.

สเจ อรฺํ หิตฺวาน, วนมูลผลานิ จ;

รฏฺเ โรจยเส วาสํ, ตํ ธมฺมํ นิสาเมหิ เม.

วิสํ มา ปฏิเสวิตฺโถ [ปฏิเสวิตฺถ (สฺยา. ก.)], ปปาตํ ปริวชฺชย;

ปงฺเก จ มา วิสีทิตฺโถ [ปงฺโก จ มา วิสิยิตฺโถ (ก.)], ยตฺโต จาสีวิเส จเร.

กึ นุ วิสํ ปปาโต วา, ปงฺโก วา พฺรหฺมจารินํ;

กํ ตฺวํ อาสีวิสํ พฺรูสิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต;

อาสโว ตาต โลกสฺมึ, สุรา นาม ปวุจฺจติ;

มนุฺโ [มนุฺา (สี. สฺยา. ปี.)] สุรภี วคฺคุ, สาทุ [มธุ (สี. สฺยา.)] ขุทฺทรสูปโม [รสูปมา (สี. สฺยา. ปี.)];

วิสํ ตทาหุ อริยา เส, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.

อิตฺถิโย ¶ ตาต โลกสฺมึ, ปมตฺตํ ปมเถนฺติ ตา;

หรนฺติ ยุวิโน จิตฺตํ, ตูลํ ภฏฺํว มาลุโต;

ปปาโต เอโส อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.

ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, ปูชา ปรกุเลสุ จ;

ปงฺโก เอโส จ [เอโสว (สี. สฺยา. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.

สสตฺถา ¶ [มหนฺตา (สฺยา. ก.)] ตาต ราชาโน, อาวสนฺติ มหึ อิมํ;

เต ตาทิเส มนุสฺสินฺเท, มหนฺเต ตาต นารท.

อิสฺสรานํ อธิปตีนํ, น เตสํ ปาทโต จเร;

อาสีวิโสติ [อาสีวิโส โส (สี. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.

ภตฺตตฺโถ ภตฺตกาเล จ [ยํ (สี. ปี.)], ยํ เคหมุปสงฺกเม;

ยเทตฺถ กุสลํ ชฺา, ตตฺถ ฆาเสสนํ จเร.

ปวิสิตฺวา ¶ ปรกุลํ, ปานตฺถํ [ปานตฺโถ (สฺยา. ปี.)] โภชนาย วา;

มิตํ ขาเท มิตํ ภุฺเช, น จ รูเป มนํ กเร.

โคฏฺํ มชฺชํ กิราฏฺจ [กิราสฺจ (สี. สฺยา.), กิราสํ วา (ปี.)], สภา นิกิรณานิ จ;

อารกา ปริวชฺเชหิ, ยานีว วิสมํ ปถนฺติ.

ทูเต ¶ เต พฺรหฺเม [ทูเต พฺราหฺมณ (ก.)] ปาเหสึ, คงฺคาตีรสฺมิ ฌายโต;

เตสํ ปุฏฺโ น พฺยากาสิ, ทุกฺขํ คุยฺหมตํ [คุยฺหํ มตํ (สี.), ตุยฺหํ มตํ (สฺยา. ก.)] นุ เต.

สเจ เต ทุกฺขมุปฺปชฺเช, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒน;

มา โข นํ ตสฺส อกฺขาหิ, โย ตํ ทุกฺขา น โมจเย.

โย ตสฺส [โย จ ตถา (ปี.)] ทุกฺขชาตสฺส, เอกงฺคมปิ ภาคโส [เอกนฺตมปิ ภาสโต (สี. ปี.)];

วิปฺปโมเจยฺย ธมฺเมน, กามํ ตสฺส ปเวทย [ปเวทเย (สี.)].

สุวิชานํ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ วสฺสิตํ;

มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.

อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;

โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.

โย อตฺตโน ทุกฺขมนานุปุฏฺโ, ปเวทเย ชนฺตุ อกาลรูเป;

อานนฺทิโน ตสฺส ภวนฺติมิตฺตา [ภวนฺต’มิตฺตา (สี. ปี.)], หิเตสิโน ตสฺส ทุขี ภวนฺติ.

กาลฺจ ตฺวาน ตถาวิธสฺส, เมธาวีนํ เอกมนํ วิทิตฺวา;

อกฺเขยฺย ติพฺพานิ [ติปฺปานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปรสฺส ธีโร, สณฺหํ คิรํ อตฺถวตึ ปมุฺเจ.

สเจ ¶ ¶ จ ชฺา อวิสยฺหมตฺตโน, น เต หิ มยฺหํ [นายํ นีติ มยฺห (สี. ปี.)] สุขาคมาย;

เอโกว ติพฺพานิ สเหยฺย ธีโร, สจฺจํ หิโรตฺตปฺปมเปกฺขมาโน.

อหํ ¶ รฏฺานิ วิจรนฺโต, นิคเม ราชธานิโย;

ภิกฺขมาโน มหาราช, อาจริยสฺส ธนตฺถิโก.

คหปตี ราชปุริเส, มหาสาเล จ พฺราหฺมเณ;

อลตฺถํ สตฺต นิกฺขานิ, สุวณฺณสฺส ชนาธิป;

เต เม นฏฺา มหาราช, ตสฺมา โสจามหํ ภุสํ.

ปุริสา เต มหาราช, มนสานุวิจินฺติตา;

นาลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา เตสํ น พฺยาหรึ.

ตฺวฺจ โข เม มหาราช, มนสานุวิจินฺติโต;

อลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา ตุยฺหํ ปเวทยึ.

ตสฺสาทาสิ ปสนฺนตฺโต, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;

ชาตรูปมเย นิกฺเข, สุวณฺณสฺส จตุทฺทสาติ.

ราชา ¶ กาลิงฺโค จกฺกวตฺติ, ธมฺเมน ปถวิมนุสาสํ [มนุสาสิ (สฺยา. ก.)];

อคมา [อคมาสิ (สฺยา. ก.)] โพธิสมีปํ, นาเคน มหานุภาเวน.

กาลิงฺโค ภารทฺวาโช จ, ราชานํ กาลิงฺคํ สมณโกลฺํ;

จกฺกํ วตฺตยโต ปริคฺคเหตฺวา [ปริเณตฺวา (ปี.)], ปฺชลี อิทมโวจ.

ปจฺโจโรห มหาราช, ภูมิภาโค ยถา สมณุคฺคโต [สมนุคีโต (สี. สฺยา. ปี.)];

อิธ อนธิวรา พุทฺธา, อภิสมฺพุทฺธา วิโรจนฺติ.

ปทกฺขิณโต ¶ อาวฏฺฏา, ติณลตา อสฺมึ ภูมิภาคสฺมึ;

ปถวิยา นาภิยํ [ปุถุวิยา อยํ (สี.), ปวิยา อยํ (สฺยา.), ปุถวิยา’ยํ (ปี.)] มณฺโฑ, อิติ โน สุตํ มนฺเต มหาราช [สุตํ มหาราช (สี. สฺยา. ปี.)].

สาครปริยนฺตาย, เมทินิยา สพฺพภูตธรณิยา;

ปถวิยา อยํ มณฺโฑ, โอโรหิตฺวา นโม กโรหิ.

เย เต ภวนฺติ นาคา จ, อภิชาตา จ กุฺชรา;

เอตฺตาวตา ปเทสํ เต, นาคา เนว มุปยนฺติ.

อภิชาโต นาโค [อภิชาโต เต นาโค (สี. ปี. อฏฺ.)] กามํ, เปเสหิ กุฺชรํ ทนฺตึ;

เอตฺตาวตา ปเทโส [ปเทโส จ (สฺยา. ก.)], สกฺกา [น สกฺกา (สฺยา.)] นาเคน มุปคนฺตุํ.

ตํ สุตฺวา ราชา กาลิงฺโค, เวยฺยฺชนิกวโจ นิสาเมตฺวา;

สมฺเปเสสิ นาคํ สฺสาม, มยํ ยถิมสฺสิทํ [ยถา อิทํ (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ.

สมฺเปสิโต ¶ จ รฺา, นาโค โกฺโจว อภินทิตฺวาน;

ปฏิสกฺกิตฺวา ¶ [ปฏิโอสกฺกิตฺวา (ก.)] นิสีทิ, ครุํว ภารํ อสหมาโน.

กาลิงฺคภารทฺวาโช, นาคํ ขีณายุกํ วิทิตฺวาน;

ราชานํ กาลิงฺคํ, ตรมาโน อชฺฌภาสิตฺถ;

อฺํ สงฺกม นาคํ, นาโค ขีณายุโก มหาราช.

ตํ สุตฺวา กาลิงฺโค, ตรมาโน สงฺกมี นาคํ;

สงฺกนฺเตว รฺเ, นาโค ตตฺเถว ปติ [ปติโต (ก.)] ภุมฺยา;

เวยฺยฺชนิกวโจ, ยถา ตถา อหุ นาโค.

กาลิงฺโค ราชา กาลิงฺคํ, พฺราหฺมณํ เอตทโวจ;

ตฺวเมว อสิ สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี.

ตํ อนธิวาเสนฺโต กาลิงฺคํ [กาลิงฺโค (สี. สฺยา. ปี.)], พฺราหฺมโณ อิทมโวจ;

เวยฺยฺชนิกา หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพฺุโน มหาราช.

สพฺพฺู สพฺพวิทู จ, พุทฺธา น ลกฺขเณน ชานนฺติ;

อาคมพลสา [อาคมปุริสา (ปี.)] หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพํ ปชานนฺติ.

มหยิตฺวา ¶ สมฺโพธึ [มหายิตฺวาน สมฺโพธึ (สี. ปี.), ปหํสิตฺวาน สมฺโพธึ (สฺยา.), มมายิตฺวาน ตํ โพธึ (ก.)], นานาตุริเยหิ วชฺชมาเนหิ;

มาลาวิเลปนํ อภิหริตฺวา [มาลาคนฺธวิเลปนํ อาหริตฺวา (สี. ปี.); ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] อถ ราชา มนุปายาสิ [ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)].

สฏฺิ วาหสหสฺสานิ, ปุปฺผานํ สนฺนิปาตยิ;

ปูเชสิ ¶ ราชา กาลิงฺโค, โพธิมณฺฑมนุตฺตรนฺติ [วรุตฺตเมติ (สี.)].

อกิตฺตึ [อกตฺตึ (ก.)] ทิสฺวา สมฺมนฺตํ, สกฺโก ภูตปตี พฺรวิ;

กึ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ.

ทุกฺโข ปุนพฺภโว สกฺก, สรีรสฺส จ เภทนํ;

สมฺโมหมรณํ ทุกฺขํ, ตสฺมา สมฺมามิ วาสว.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

เยน ปุตฺเต จ ทาเร จ, ธนธฺํ ปิยานิ จ;

ลทฺธา นรา น [ลทฺธา นฺานิ (ก.)] ตปฺปนฺติ, โส โลโภ น มยี วเส.

เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

เขตฺตํ วตฺถุํ หิรฺฺจ, ควสฺสํ ทาสโปริสํ;

เยน ชาเตน ชียนฺติ, โส โทโส น มยี วเส.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ ¶ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

พาลํ น ปสฺเส น สุเณ, น จ พาเลน สํวเส;

พาเลนลฺลาป [พาเลนา’ลาป (?)] สลฺลาปํ, น กเร น จ โรจเย.

กึ นุ เต อกรํ พาโล, วท กสฺสป การณํ;

เกน กสฺสป พาลสฺส, ทสฺสนํ นาภิกงฺขสิ.

อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ, อธุรายํ นิยุฺชติ;

ทุนฺนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต ปกุปฺปติ;

วินยํ โส น ชานาติ, สาธุ ตสฺส อทสฺสนํ.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สห สํวเส;

ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.

กึ นุ เต อกรํ ธีโร, วท กสฺสป การณํ;

เกน กสฺสป ธีรสฺส, ทสฺสนํ อภิกงฺขสิ.

นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยุฺชติ;

สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;

วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.

เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], สูริยุคฺคมนํ [สุริยสฺสุคฺคมนํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปติ;

ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, สีลวนฺโต จ ยาจกา.

ททโต ¶ เม [ททโต จ เม (ปี.)] น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;

ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.

เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

น มํ ปุน อุเปยฺยาสิ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.

พหูหิ วตจริยาหิ [วตฺตจริยาหิ (สี. สฺยา. ก.)], นรา จ อถ นาริโย;

ทสฺสนํ อภิกงฺขนฺติ, กึ นุ เม ทสฺสเน ภยํ.

ตํ ตาทิสํ เทววณฺณํ [เทววณฺณึ (ปี.)], สพฺพกามสมิทฺธินํ;

ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺย [ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ทิสฺวานหํ ปมชฺเชยฺยํ (จริยาปิฏกฏฺกถา)], เอตํ เต ทสฺสเน ภยนฺติ.

อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสิ พาโล, เภโกวรฺเ อหิมวฺหายมาโน [มวฺหยาโน (สี. ปี.)];

ตกฺการิเย โสพฺภมิมํ [โสพฺภมฺหิ อหํ (ก.)] ปตามิ, น ¶ กิเรว สาธุ อติเวลภาณี [สาธูตฺยติเวลภาณี (ก.)].

ปปฺโปติ มจฺโจ อติเวลภาณี, พนฺธํ วธํ โสกปริทฺทวฺจ;

อตฺตานเมว ครหาสิ เอตฺถ, อาเจร ยํ ตํ นิขณนฺติ โสพฺเภ.

กิเมวหํ ตุณฺฑิลมนุปุจฺฉึ, กเรยฺย สํ [กเรยฺยาสํ (สฺยา.), กเรยฺย ส (ก.), ภเรยฺย สํ (?)] ภาตรํ กาฬิกายํ [กาฬิกาย (สฺยา. ก.)];

นคฺโควหํ [นคฺโคจ’หํ (?)] วตฺถยุคฺจ ชีโน, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.

โย ¶ ยุชฺฌมานานมยุชฺฌมาโน [ยุชฺฌมาเนน อยุชฺฌมาโน (ก.)], เมณฺฑนฺตรํ อจฺจุปตี กุลิงฺโค;

โส ปึสิโต เมณฺฑสิเรหิ ตตฺถ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.

จตุโร ชนา โปตฺถกมคฺคเหสุํ, เอกฺจ โปสํ อนุรกฺขมานา;

สพฺเพว เต ภินฺนสิรา สยึสุ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.

อชา ยถา เวฬุคุมฺพสฺมึ พทฺธา [พนฺธํ (สฺยา. ก.)], อวกฺขิปนฺตี อสิมชฺฌคจฺฉิ;

เตเนว ¶ ตสฺสา คลกาวกนฺตํ [คลยา วิกนฺตุํ (ก.), คลกํ วิกนฺตา (สฺยา.)], อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.

อิเม น เทวา น คนฺธพฺพปุตฺตา, มิคา อิเม อตฺถวสํ คตา เม [อตฺถวสาภตา อิเม (สี. สฺยา. ปี.)];

เอกฺจ นํ สายมาเส ปจนฺตุ, เอกํ ปุนปฺปาตราเส [เอกฺจ นํ ปาตราเส (ก. สี. ปี.)] ปจนฺตุ.

สตํ สหสฺสานิ ทุภาสิตานิ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ สุภาสิตสฺส;

ทุพฺภาสิตํ สงฺกมาโน กิเลโส [กิลิสฺสติ (?)], ตสฺมา ตุณฺหี กิมฺปุริสา [กึปุริโส (สี. สฺยา.)] น พาลฺยา.

ยา ¶ เมสา พฺยาหาสิ [พฺยากาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปมุฺจเถตํ, คิริฺจ นํ [คิรึ วรํ (ก.)] หิมวนฺตํ นยนฺตุ;

อิมฺจ โข เทนฺตุ มหานสาย, ปาโตว นํ ปาตราเส ปจนฺตุ.

ปชฺชุนฺนนาถา ¶ ปสโว, ปสุนาถา อยํ ปชา;

ตฺวํ นาโถสิ [ตฺวํ-นาโถ’สฺมิ (สี. สฺยา. ปี.)] มหาราช, นาโถหํ ภริยาย เม [อมฺห-นาถา มม ภริยา (ก. สี. สฺยา.)];

ทฺวินฺนมฺตรํ ตฺวา, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.

น เว นินฺทา สุปริวชฺชเยถ [สุปริวชฺชยาถ (สฺยา.)], นานา ¶ ชนา เสวิตพฺพา ชนินฺท;

เยเนว เอโก ลภเต ปสํสํ, เตเนว อฺโ ลภเต นินฺทิตารํ.

สพฺโพ โลโก ปริจิตฺโต อติจิตฺโต [ปรจิตฺเตน อติจิตฺโต (สี. สฺยา.), ปรจิตฺเตน อจิตฺโต (สี. อฏฺ.)], สพฺโพ โลโก จิตฺตวา สมฺหิ จิตฺเต;

ปจฺเจกจิตฺตา ปุถุ สพฺพสตฺตา, กสฺสีธ จิตฺตสฺส วเส น วตฺเต.

ตุณฺหี อหู กิมฺปุริโส สภริโย [อภาณี (ก.)], โย ทานิ พฺยาหาสิ ภยสฺส ภีโต;

โส ทานิ มุตฺโต สุขิโต อโรโค, วาจากิเรวตฺตวตี นรานนฺติ.

ตสฺส [กสฺส (สี. ปี.)] คามวรํ ทมฺมิ, นาริโย จ อลงฺกตา;

โย [โก (สี. สฺยา. ปี.)] เมตํ มิคมกฺขาติ [มกฺขาสิ (สฺยา. ก.)], มิคานํ มิคมุตฺตมํ.

มยฺหํ คามวรํ เทหิ, นาริโย จ อลงฺกตา;

อหํ เต มิคมกฺขิสฺสํ, มิคานํ มิคมุตฺตมํ.

เอตสฺมึ วนสณฺฑสฺมึ, อมฺพา สาลา จ ปุปฺผิตา;

อินฺทโคปกสฺฉนฺนา ¶ , เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.

ธนุํ อทฺเวชฺฌํ [อเทชฺฌํ (สี. ปี.), สรชฺชํ (ก.)] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺหุปาคมิ [สนฺธายุปาคมิ (สี. ปี.)];

มิโค จ ทิสฺวา ราชานํ, ทูรโต อชฺฌภาสถ.

อาคเมหิ ¶ มหาราช, มา มํ วิชฺฌิ รเถสภ;

โก นุ เต อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.

เอส ปาปจโร โปโส, สมฺม ติฏฺติ อารกา;

โสยํ [โส หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เม อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.

สจฺจํ กิเรว มาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;

กฏฺํ นิปฺลวิตํ เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิ โย นโร.

กึ ¶ นุ รุรุ ครหสิ มิคานํ, กึ ปกฺขีนํ กึ ปน มานุสานํ;

ภยฺหิ มํ วินฺทตินปฺปรูปํ, สุตฺวาน ตํ มานุสึ ภาสมานํ.

ยมุทฺธรึ วาหเน วุยฺหมานํ, มโหทเก สลิเล สีฆโสเต;

ตโตนิทานํ ภยมาคตํ มม, ทุกฺโข หเว ราช อสพฺภิ สงฺคโม.

โสหํ จตุปฺปตฺตมิมํ วิหงฺคมํ, ตนุจฺฉิทํ หทเย โอสฺสชามิ;

หนามิ ¶ ตํ มิตฺตทุพฺภึ อกิจฺจการึ [หนามิ มิตฺตทฺทุ’มกิจฺจการึ (สี. ปี.)], โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.

ธีรสฺส พาลสฺส หเว ชนินฺท, สนฺโต วธํ นปฺปสํสนฺติ ชาตุ;

กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส เทหิ;

อทฺธา รุรุ อฺตโร สตํ โส [สตํ’เส (สี.)], โย ทุพฺภโต [ทุพฺภิโน (สฺยา.), ทูภโต (ปี.)] มานุสสฺส น ทุพฺภิ;

กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส ทมฺมิ;

สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจวสฺสิตํ;

มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.

อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;

โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.

มิคา สสฺสานิ ขาทนฺติ, ตํ เทโว ปฏิเสธตุ.

กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;

น ตฺเววาหํ รุรุํ ทุพฺเภ, ทตฺวา อภยทกฺขิณํ.

มา ¶ เม ชนปโท อาสิ [มา มํ ชนปโท อหุ (สฺยา.)], รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;

น ตฺเววาหํ [น ตฺเวว (ก. สี. ก.)] มิคราชสฺส, วรํ ทตฺวา มุสา ภเณติ.

อาสีเสเถว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.

อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.

วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.

วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.

ทุกฺขูปนีโตปิ นโร สปฺโ, อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย;

พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ, อวิตกฺกิตา มจฺจมุปพฺพชนฺติ [มจฺจุมุปพฺพชนฺติ (ก. สี. ปี.), มจฺจุมุปปชฺชนฺติ (สฺยา. ก.) เอตฺถ ‘‘อวิตกฺกิตาปิ ผสฺโส มจฺจํ ชนํ อุปคจฺฉนฺตี’’ติ อตฺโถ].

อจินฺติตมฺปิ ¶ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา.

สรภํ ¶ คิริทุคฺคสฺมึ, ยํ ตฺวํ อนุสรี ปุเร;

อลีนจิตฺตสฺส ตุวํ, วิกฺกนฺตมนุชีวสิ [ตว, วิกฺกนฺตํ ชีวิตํ ลภิ (ก.)].

โย ตํ วิทุคฺคา นรกา สมุทฺธริ, สิลาย โยคฺคํ สรโภ กริตฺวา;

ทุกฺขูปนีตํ มจฺจุมุขา ปโมจยิ, อลีนจิตฺตํ ตํ มิคํ [ตเมว (สฺยา. ก.)] วเทสิ.

กึ ตฺวํ นุ [ตุวนฺนุ (สี. ปี.)] ตตฺเถว ตทา อโหสิ, อุทาหุ เต โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;

วิวฏฺฏจฺฉทฺโท นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.

น เจวหํ ตตฺถ ตทา อโหสึ, น จาปิ เม โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;

คาถาปทานฺจ สุภาสิตานํ, อตฺถํ ตทาเนนฺติ ชนินฺท ธีรา.

อาทาย ปตฺตึ [ปตฺตํ (สฺยา.), ปฏฺฏึ (ก.)] ปรวิริยฆาตึ, จาเป สรํ กึ วิจิกิจฺฉเส ตุวํ;

นุนฺโน [นุณฺโณ (ก. สี. สฺยา.), ตุณฺโณ (ก.)] สโร สรภํ หนฺตุ ขิปฺปํ, อนฺนฺหิ เอตํ วรปฺ รฺโ.

อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ, อนฺนํ มิโค พฺราหฺมณ ขตฺติยสฺส;

ปุพฺเพ ¶ กตฺจ [ปุพฺเพ จ กตํ (ก.)] อปจายมาโน, ตสฺมา มิคํ สรภํ โน หนามิ.

เนโส มิโค มหาราช, อสุเรโส ทิสมฺปติ;

เอตํ หนฺตฺวา มนุสฺสินฺท, ภวสฺสุ อมราธิโป.

สเจ ¶ จ ราชา [ราช (สี. สฺยา. ปี.)] วิจิกิจฺฉเส ตุวํ, หนฺตุํ มิคํ สรภํ สหายกํ [สหายกํ เม (สี. ปี.)];

สปุตฺตทาโร นรวีรเสฏฺ [นรวิริยเสฏฺ (สี. ปี.)], คนฺตฺวา [คนฺตา (สี. ปี. อฏฺ.)] ตุวํ เวตรณึ ยมสฺส.

กามํ อหํ ชานปทา จ สพฺเพ, ปุตฺตา จ ทารา จ สหายสงฺฆา;

คจฺเฉมุ ตํ เวตรณึ ยมสฺส, น ตฺเวว หฺโ มม ปาณโท โย [ปาณท’สฺส (สี. สฺยา. ปี.)].

อยํ มิโค กิจฺฉคตสฺส มยฺหํ, เอกสฺส กตฺตา วิวนสฺมิ โฆเร;

ตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโต, ชานํ มหาพฺรหฺเม กถํ หเนยฺยํ.

มิตฺตาภิราธี ¶ จิรเมว ชีว, รชฺชํ อิมํ ธมฺมคุเณ [รชฺชมฺปิมํ จสฺส คเณ (ก.)] ปสาส;

นารีคเณหิ ปริจาริยนฺโต, โมทสฺสุ รฏฺเ ติทิเวว วาสโว.

อกฺโกธโน ¶ นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถี ยาจโยโค ภวิตฺวา [ปาหุนเก กริตฺวา (สฺยา.), ยาจโยโค วิทิตฺวา (ก.)];

ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.

วรอมฺพ ¶ กุาริ สหํสวโร, อถรฺสฺมึ ทูตกปฺจมโก;

อถ โพธิ อกิตฺติ สุตกฺกรินา, อถ รุรุมิเคนปโร สรโภติ.

สมฺปนฺนํ ¶ ¶ ¶ สาลิเกทารํ, สุวา ภุฺชนฺติ โกสิย;

ปฏิเวเทมิ เต พฺรหฺเม, น เน [เต (สี. สฺยา.), นํ (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.), ตํ (ก. อฏฺ.)] วาเรตุมุสฺสเห.

เอโก จ ตตฺถ สกุโณ, โย เนสํ [เตสํ (สี. อฏฺ.)] สพฺพสุนฺทโร;

ภุตฺวา สาลึ ยถากามํ, ตุณฺเฑนาทาย คจฺฉติ.

โอฑฺเฑนฺตุ [อุชฺฌุนฺตุ (สฺยา. ก.) องฺคุตฺตรนิกาเย ปสฺสิตพฺพํ] วาฬปาสานิ, ยถา วชฺเฌถ โส ทิโช;

ชีวฺจ นํ คเหตฺวาน, อานเยหิ [อานเยถ (สี. ปี.)] มมนฺติเก.

เอเต ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ [ภุตฺวา จ ปิตฺวา จ (ปี.)], ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;

เอโก พทฺโธสฺมิ ปาเสน, กึ ปาปํ ปกตํ มยา.

อุทรํ นูน อฺเสํ, สุว อจฺโจทรํ ตว;

ภุตฺวา สาลึ ยถากามํ, ตุณฺเฑนาทาย คจฺฉสิ.

โกฏฺํ นุ ตตฺถ ปูเรสิ, สุว เวรํ นุ เต มยา;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กุหึ สาลึ นิทาหสิ [นิธียสิ (ปี.)].

น เม เวรํ ตยา สทฺธึ, โกฏฺโ มยฺหํ น วิชฺชติ;

อิณํ มุฺจามิณํ ทมฺมิ, สมฺปตฺโต โกฏสิมฺพลึ;

นิธิมฺปิ ตตฺถ นิทหามิ, เอวํ ชานาหิ โกสิย.

กีทิสํ เต อิณทานํ, อิณโมกฺโข จ กีทิโส;

นิธินิธานมกฺขาหิ ¶ , อถ ปาสา ปโมกฺขสิ.

อชาตปกฺขา ตรุณา, ปุตฺตกา มยฺห โกสิย;

เต มํ ภตา ภริสฺสนฺติ, ตสฺมา เตสํ อิณํ ทเท.

มาตา ปิตา จ เม วุทฺธา, ชิณฺณกา คตโยพฺพนา;

เตสํ ตุณฺเฑน หาตูน, มุฺเจ ปุพฺพกตํ [ปุพฺเพ กตํ (สี.)] อิณํ.

อฺเปิ ¶ ตตฺถ สกุณา, ขีณปกฺขา สุทุพฺพลา;

เตสํ ปุฺตฺถิโก ทมฺมิ, ตํ นิธึ อาหุ ปณฺฑิตา.

อีทิสํ ¶ [เอทิสํ (สี. ปี.)] เม อิณทานํ, อิณโมกฺโข จ อีทิโส;

นิธินิธานมกฺขามิ [นิธึ นิธานํ อกฺขาตํ (สี. ปี.)], เอวํ ชานาหิ โกสิย.

ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;

เอกจฺเจสุ มนุสฺเสสุ, อยํ ธมฺโม น วิชฺชติ.

ภุฺช สาลึ ยถากามํ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ปุนาปิ สุว ปสฺเสมุ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนํ.

ภุตฺตฺจ ปีตฺจ ตวสฺสมมฺหิ [ตวสฺสพฺยมฺหิ (ก.)], รตฺติฺจ [รตี จ (สี. ปี.)] โน โกสิย เต สกาเส;

นิกฺขิตฺตทณฺเฑสุ ททาหิ ทานํ, ชิณฺเณ จ มาตาปิตโร ภรสฺสุ.

ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, โย อทฺทสาสึ ปวรํ [โยหํ อทสฺสํ ปรมํ (สฺยา. ก.)] ทิชานํ;

สุวสฺส สุตฺวาน สุภาสิตานิ, กาหามิ ¶ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

โส โกสิโย อตฺตมโน อุทคฺโค, อนฺนฺจ ปานฺจภิสงฺขริตฺวา [อนฺนฺจ ปานํ อภิสํหริตฺวา (ก.)];

อนฺเนน ปาเนน ปสนฺนจิตฺโต, สนฺตปฺปยิ สมณพฺราหฺมเณ จาติ.

สาลิเกทารชาตกํ [เกทารชาตกํ (ก.)] ปมํ.

อุปนียติทํ มฺเ, จนฺเท [โลหิตมเทน มชฺชามิ; วิชหามิ ชีวิตํ ปาณา, (สี. ปี. อฏฺ.)] โลหิตมทฺทเน;

อชฺช ชหามิ ชีวิตํ, ปาณา [โลหิตมเทน มชฺชามิ; วิชหามิ ชีวิตํ ปาณา, (สี. ปี. อฏฺ.)] เม จนฺเท นิรุชฺฌนฺติ.

โอสีทิ ¶ [โอสธิ (สี. สฺยา. ปี.), โอสฏฺิ (ก.), โอสติ (อภินวฏีกา), โอสีทติ (?)] เม ทุกฺขํ [ทุกฺขํ เม (สี. ปี.)] หทยํ, เม ฑยฺหเต นิตมฺมามิ;

ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.

ติณมิว วนมิว มิลายามิ [มิลยามิ (สี.), มิยฺยามิ (สี. ปี. อฏฺ.)], นที อปริปุณฺณาว [อปริปุณฺณิยาว (สี. ปี.)] สุสฺสามิ;

ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.

วสฺสมิว สเร ปาเท [วสฺสํว สเร ปาเท (สี.), วสฺสํว สเร ปพฺพตปาเท (ปี.)], อิมานิ อสฺสูนิ วตฺตเร มยฺหํ;

ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.

ปาโป โขสิ [ปาโปสิ โข (สี.), ปาโป โข (สฺยา. ปี.)] ราชปุตฺต, โย เม อิจฺฉิตํ [อิจฺฉิต (สี. สฺยา. ปี.)] ปตึ วรากิยา;

วิชฺฌสิ วนมูลสฺมึ, โสยํ วิทฺโธ ฉมา เสติ.

อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมุฺจตุ ราชปุตฺต ตว มาตา;

โย มยฺหํ หทยโสโก, กิมฺปุริสํ อเวกฺขมานาย.

อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมุฺจตุ ราชปุตฺต ตว ชายา;

โย ¶ มยฺหํ หทยโสโก, กิมฺปุริสํ อเวกฺขมานาย.

มา ¶ จ ปุตฺตํ [ปุตฺเต (สี. ปี.)] มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ราชปุตฺต ตว มาตา;

โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ [มยฺหํ กามา (ก.)].

มา จ ปุตฺตํ มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ราชปุตฺต ตว ชายา;

โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ.

มา ตฺวํ จนฺเท โรทิ, มา โสจิ วนติมิรมตฺตกฺขิ;

มม ตฺวํ เหหิสิ ภริยา, ราชกุเล ปูชิตา นารีภิ [นารี (สี. ปี.)].

อปิ นูนหํ มริสฺสํ, นาหํ [น จ ปนาหํ (สี. ปี.)] ราชปุตฺต ตว เหสฺสํ;

โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ.

อปิ ภีรุเก อปิ ชีวิตุกามิเก, กิมฺปุริสิ คจฺฉ หิมวนฺตํ;

ตาลีสตครโภชนา, อฺเ [ตาลิสฺสตครโภชเน, อรฺเ (สี. ปี.)] ตํ มิคา รมิสฺสนฺติ.

เต ¶ ปพฺพตา ตา จ กนฺทรา, [ตา จ คิริคุหาโย (สี. สฺยา. ปี.)] ตา จ คิริคุหาโย ตเถว ติฏฺนฺติ [ตา จ คิริคุหาโย (สี. สฺยา. ปี.)];

ตตฺเถว [ตตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

เต ปณฺณสนฺถตา รมณียา, วาฬมิเคหิ อนุจิณฺณา;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ [กาสํ (สี. สฺยา. ปี.)].

เต ¶ ปุปฺผสนฺถตา รมณียา, วาฬมิเคหิ อนุจิณฺณา;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

อจฺฉา สวนฺติ คิริวน [คิริวร (สี. ปี.)] นทิโย, กุสุมาภิกิณฺณโสตาโย;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

นีลานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ [ทสฺสเนยฺยานิ (สี. ปี.)];

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

ปีตานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

ตมฺพานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

ตุงฺคานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

เสตานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

จิตฺรานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

ยกฺขคณเสวิเต ¶ คนฺธมาทเน, โอสเธภิ สฺฉนฺเน;

ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

กิมฺปุริสเสวิเต คนฺธมาทเน, โอสเธภิ สฺฉนฺเน;

ตตฺเถว ¶ ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.

วนฺเท ¶ เต อยิรพฺรหฺเม [อยฺยิเร พฺรหฺเม (ก.)], โย เม อิจฺฉิตํ ปตึ วรากิยา;

อมเตน อภิสิฺจิ, สมาคตาสฺมิ ปิยตเมน.

วิจราม ทานิ คิริวน [คิริวร (สี. ปี.)] นทิโย, กุสุมาภิกิณฺณโสตาโย;

นานาทุมวสนาโย [เสวนาโย (ปี.)], ปิยํวทา อฺมฺสฺสาติ.

จนฺทกินฺนรีชาตกํ [จนฺทกินฺนรชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทุติยํ.

อุกฺกา จิลาจา [มิลาจา (สี. สฺยา. ปี.)] พนฺธนฺติ ทีเป [พนฺธนฺติ ลุทฺทา, ทีเป (ก.)], ปชา มมํ ขาทิตุํ ปตฺถยนฺติ;

มิตฺตํ สหายฺจ วเทหิ เสนก, อาจิกฺข าติพฺยสนํ ทิชานํ.

ทิโช ทิชานํ ปวโรสิ ปกฺขิม [ปกฺขิ (สี. ปี.), ปกฺขิ จ (สฺยา.)], อุกฺกุสราช สรณํ ตํ อุเปม [อุเปมิ (สี. สฺยา. ปี.)];

ปชา มมํ ขาทิตุํ ปตฺถยนฺติ, ลุทฺทา จิลาจา [มิลาจา (สี. สฺยา. ปี.)] ภว เม สุขาย.

มิตฺตํ สหายฺจ กโรนฺติ ปณฺฑิตา, กาเล อกาเล สุขเมสมานา [มาสยานา (ปี.)];

กโรมิ เต เสนก เอตมตฺถํ, อริโย ¶ หิ อริยสฺส กโรติ กิจฺจํ.

ยํ โหติ กิจฺจํ อนุกมฺปเกน, อริยสฺส อริเยน กตํ ตยีทํ [ตว ยิทํ (สี. ปี.)];

อตฺตานุรกฺขี ภว มา อทยฺหิ [อฑยฺห (สี. ปี.)], ลจฺฉาม ปุตฺเต ตยิ ชีวมาเน.

ตเวว ¶ [ตเมว (สฺยา. ก.)] รกฺขาวรณํ กโรนฺโต, สรีรเภทาปิ น สนฺตสามิ;

กโรนฺติ เหเก [เหเต (ก. สี. สฺยา. ปี.)] สขีนํ สขาโร, ปาณํ จชนฺตา [จชนฺติ (สี. ปี.)] สตเมส [สตาเนส (ปี.)] ธมฺโม.

สุทุกฺกรํ กมฺมมกาสิ [มกา (สี. ปี.)], อณฺฑชายํ วิหงฺคโม;

อตฺถาย กุรโร ปุตฺเต, อฑฺฒรตฺเต อนาคเต.

จุตาปิ เหเก [เอเก (สี. ปี.)] ขลิตา สกมฺมุนา, มิตฺตานุกมฺปาย ปติฏฺหนฺติ;

ปุตฺตา มมฏฺฏา คติมาคโตสฺมิ, อตฺถํ จเรโถ [จเรถ (สี. สฺยา. ปี.)] มม วาริจร [วาริฉนฺน (สี. ปี.)].

ธเนน ธฺเน จ อตฺตนา จ, มิตฺตํ สหายฺจ กโรนฺติ ปณฺฑิตา;

กโรมิ เต เสนก เอตมตฺถํ, อริโย หิ อริยสฺส กโรติ กิจฺจํ.

อปฺโปสฺสุกฺโก ตาต ตุวํ นิสีท, ปุตฺโต ¶ ปิตุ จรติ อตฺถจริยํ;

อหํ จริสฺสามิ ตเวตมตฺถํ, เสนสฺส ปุตฺเต ปริตายมาโน.

อทฺธา ¶ หิ ตาต สตเมส ธมฺโม, ปุตฺโต ปิตุ ยํ จเร [ปิตุนํ จเร (ก.), ปิตุ ยฺจเรถ (สี. ปี.)] อตฺถจริยํ;

อปฺเปว มํ ทิสฺวาน ปวฑฺฒกายํ, เสนสฺส ปุตฺตา น วิเหเยยฺยุํ.

ปสู มนุสฺสา มิควีรเสฏฺ [มิควิริยเสฏฺ (สี. ปี.)], ภยฏฺฏิตา [ภยทฺทิตา (สี. ปี.)] เสฏฺมุปพฺพชนฺติ;

ปุตฺตา มมฏฺฏา คติมาคโตสฺมิ, ตฺวํ โนสิ ราชา ภว เม สุขาย.

กโรมิ ¶ เต เสนก เอตมตฺถํ, อายามิ เต ตํ ทิสตํ วธาย;

กถฺหิ วิฺู ปหุ สมฺปชาโน, น วายเม อตฺตชนสฺส คุตฺติยา.

มิตฺตฺจ กยิราถ สุหทยฺจ [สุหทฺทยฺจ (สี.), สขาฆรฺจ (ปี.)], อยิรฺจ กยิราถ สุขาคมาย;

นิวตฺถโกโจว [โกโชว (สี. ปี.)] สเรภิหนฺตฺวา, โมทาม ปุตฺเตหิ สมงฺคิภูตา.

สกมิตฺตสฺส กมฺเมน, สหายสฺสาปลายิโน;

กูชนฺตมุปกูชนฺติ ¶ , โลมสา หทยงฺคมํ.

มิตฺตํ สหายํ อธิคมฺม ปณฺฑิโต, โส ภุฺชตี ปุตฺต ปสุํ ธนํ วา;

อหฺจ ปุตฺตา จ ปตี จ มยฺหํ, มิตฺตานุกมฺปาย สมงฺคิภูตา.

ราชวตา สูรวตา จ อตฺโถ, สมฺปนฺนสขิสฺส ภวนฺติ เหเต;

โส มิตฺตวา ยสวา อุคฺคตตฺโต, อสฺมึธโลเก [อสฺมิฺจ โลเก (สี. สฺยา. ปี.)] โมทติ กามกามี.

กรณียานิ มิตฺตานิ, ทลิทฺเทนาปิ เสนก;

ปสฺส มิตฺตานุกมฺปาย, สมคฺคมฺหา สาตเก [สาตกา (?)].

สูเรน พลวนฺเตน, โย มิตฺเต [เมตฺเต (สี.), มิตฺตํ (สฺยา.)] กุรุเต ทิโช;

เอวํ โส สุขิโต โหติ, ยถาหํ ตฺวฺจ เสนกาติ.

ขราชินา ¶ ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมฺมุธรูปา (สี. ปี. ก.)] เย มนฺตํ ชปฺปนฺติ [เยเม ชปนฺติ (สี. ปี.), เย’เม ชปฺปนฺติ มนฺเต (ชา. ๑.๖.๑๐)];

กจฺจินฺนุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.

ปาปานิ ¶ กมฺมานิ กเรถ [กเรยฺย (สฺยา.), กตฺวาน (ชา. ๑.๖.๑๑)] ราช, พหุสฺสุโต เจ น จเรยฺย ธมฺมํ;

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุจฺเจ [ปมุฺเจ (สฺยา.)] จรณํ อปตฺวา.

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุจฺเจ จรณํ อปตฺวา;

มฺามิ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณฺเว สจฺจํ.

น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณฺเว สจฺจํ;

กิตฺติฺหิ [กิตฺติฺจ (สฺยา.)] ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุณาติ [ปุโนติ (สี. อฏฺ.), ปุเณติ (สฺยา. ชา. ๑.๖.๑๓), ปุเนติ (ปี.)] จรเณน ทนฺโต.

ภจฺจา ¶ มาตา ปิตา พนฺธู, เยน ชาโต สเยว โส;

อุทฺทาลโก อหํ โภโต [โภติ (ก.)], โสตฺติยากุลวํสโก [วํสโต (ก.)].

กถํ โภ พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี;

กถฺจ ปรินิพฺพานํ, ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจติ.

นิรํกตฺวา ¶ อคฺคิมาทาย พฺราหฺมโณ, อาโป สิฺจํ ยชํ อุสฺเสติ ยูปํ;

เอวํกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี, ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสุ.

น ¶ สุทฺธิ เสจเนนตฺถิ, นาปิ เกวลี พฺราหฺมโณ;

น ขนฺตี นาปิ โสรจฺจํ, นาปิ โส ปรินิพฺพุโต.

กถํ โส [โภ (สฺยา. ก.)] พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี;

กถฺจ ปรินิพฺพานํ, ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจติ.

อเขตฺตพนฺธู อมโม นิราโส, นิลฺโลภปาโป ภวโลภขีโณ;

เอวํกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี, ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสุ.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา;

สพฺเพสํ สีติภูตานํ, อตฺถิ เสยฺโยถ [เสยฺโยว (สี. ปี.)] ปาปิโย.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา;

สพฺเพสํ สีติภูตานํ, นตฺถิ เสยฺโยถ ปาปิโย.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา.

สพฺเพสํ สีติภูตานํ, นตฺถิ เสยฺโยถ ปาปิโย;

ปนตฺถํ [ปสตฺถํ (สฺยา.), ปสฏฺํ (ก.)] จรสิ พฺรหฺมฺํ, โสตฺติยากุลวํสตํ.

นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ, วิมานํ ภวติ ฉาทิตํ;

น เตสํ ฉายา วตฺถานํ, โส ราโค อนุปชฺชถ.

เอวเมว ¶ ¶ [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, ยทา สุชฺฌนฺติ มาณวา;

เต สชาตึ ปมุฺจนฺติ [น เตสํ ชาตึ ปุจฺฉนฺติ (สี. สฺยา. ปี.), น เตสํ ชาติ สุชฺฌติ (ก.)], ธมฺมมฺาย สุพฺพตาติ.

อสฺสํ ¶ ควํ รชตํ ชาตรูปํ, ภริยฺจ โส อิธ ลภตํ มนาปํ;

ปุตฺเตหิ ทาเรหิ สมงฺคิ โหตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

มาลฺจ โส กาสิกจนฺทนฺจ, ธาเรตุ ปุตฺตสฺส พหู ภวนฺตุ;

กาเมสุ ติพฺพํ กุรุตํ อเปกฺขํ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

ปหูตธฺโ กสิมา ยสสฺสี, ปุตฺเต คิหี ธนิมา สพฺพกาเม;

วยํ อปสฺสํ ฆรมาวสาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

โส ขตฺติโย โหตุ ปสยฺหการี, ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (สฺยา. ก.)] พลวา ยสสฺสี;

ส ¶ จาตุรนฺตํ มหิมาวสาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

โส พฺราหฺมโณ โหตุ อวีตราโค, มุหุตฺตนกฺขตฺตปเถสุ ยุตฺโต;

ปูเชตุ นํ รฏฺปตี ยสสฺสี, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

อชฺฌายกํ ¶ สพฺพสมนฺตเวทํ [สพฺพสมตฺตเวทํ (สี.), สพฺพสมตฺตเวทนํ (ปี.)], ตปสฺสีนํ มฺตุ สพฺพโลโก;

ปูเชนฺตุ นํ ชานปทา สเมจฺจ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

จตุสฺสทํ คามวรํ สมิทฺธํ, ทินฺนฺหิ โส ภุฺชตุ วาสเวน;

อวีตราโค มรณํ อุเปตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

โส คามณี โหตุ สหายมชฺเฌ, นจฺเจหิ คีเตหิ ปโมทมาโน;

โส ราชโต พฺยสน มาลตฺถ [มา ราชโต วฺยสน’มลตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] กิฺจิ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

ยํ เอกราชา ปถวึ วิเชตฺวา, อิตฺถีสหสฺสาน [อิตฺถีสหสฺสสฺส (สี. ปี.)] เปตุ อคฺคํ;

สีมนฺตินีนํ ¶ ปวรา ภวาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ ยา อหาสิ.

อิสีนฺหิ สา สพฺพสมาคตานํ, ภุฺเชยฺย สาทุํ อวิกมฺปมานา;

จราตุ ลาเภน วิกตฺถมานา, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ ยา อหาสิ.

อาวาสิโก โหตุ มหาวิหาเร, นวกมฺมิโก โหตุ คชงฺคลายํ [กชงฺคลายํ (สี. สฺยา. ปี.)];

อาโลกสนฺธึ ทิวสํ [ทิวสา (สี. สฺยา. ปี.)] กโรตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

โส ¶ พชฺฌตู ปาสสเตหิ ฉพฺภิ [ฉมฺหิ (สี. ปี.), ฉสฺสุ (?)], รมฺมา วนา นิยฺยตุ ราชธานึ [ราชานึ (ก.)];

ตุตฺเตหิ โส หฺตุ ปาจเนหิ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

อลกฺกมาลี ติปุกณฺณวิทฺโธ, ลฏฺีหโต สปฺปมุขํ อุเปตุ;

สกจฺฉพนฺโธ [สกฺกจฺจพทฺโธ (สี. ปี.), สํกจฺจพนฺโธ (นิยฺย)] วิสิขํ จราตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.

โย เว อนฏฺํว [อนฏฺํ (สี. สฺยา. ปี.)] นฏฺนฺติ จาห, กาเมว ¶ โส ลภตํ ภุฺชตฺจ [ลภตุ ภุฺชตุ จ (สฺยา.)];

อคารมชฺเฌ มรณํ อุเปตุ, โย วา โภนฺโต สงฺกติ กฺจิเทว [กิฺจิเทว (ก.)].

ยเทสมานา ¶ วิจรนฺติ โลเก, อิฏฺฺจ กนฺตฺจ พหูนเมตํ;

ปิยํ มนุฺํ จิธ ชีวโลเก, กสฺมา อิสโย นปฺปสํสนฺติ กาเม.

กาเมสุ เว หฺเร พชฺฌเร จ, กาเมสุ ทุกฺขฺจ ภยฺจ ชาตํ;

กาเมสุ ภูตาธิปตี ปมตฺตา, ปาปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ โมหา.

เต ปาปธมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, ตสฺมา อิสโย นปฺปสํสนฺติ กาเม.

วีมํสมาโน อิสิโน ภิสานิ, ตีเร คเหตฺวาน ถเล นิเธสึ;

สุทฺธา อปาปา อิสโย วสนฺติ, เอตานิ เต พฺรหฺมจารี ภิสานิ.

น ¶ เต นฏา โน ปน กีฬเนยฺยา, น ¶ พนฺธวา โน ปน เต สหายา;

กิสฺมึ วุปตฺถมฺภ สหสฺสเนตฺต, อิสีหิ ตฺวํ กีฬสิ เทวราช.

อาจริโย เมสิ ปิตา จ มยฺหํ, เอสา ปติฏฺา ขลิตสฺส พฺรหฺเม;

เอกาปราธํ ขม ภูริปฺ, น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺติ.

สุวาสิตํ อิสินํ เอกรตฺตํ, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;

สพฺเพว โภนฺโต สุมนา ภวนฺตุ, ยํ พฺราหฺมโณ ปจฺจุปาที ภิสานิ.

อหฺจ สาริปุตฺโต จ, โมคฺคลฺลาโน จ กสฺสโป;

อนุรุทฺโธ ปุณฺโณ อานนฺโท, ตทาสุํ สตฺต ภาตโร.

ภคินี อุปฺปลวณฺณา จ, ทาสี ขุชฺชุตฺตรา ตทา;

จิตฺโต คหปติ ทาโส, ยกฺโข สาตาคิโร ตทา.

ปาลิเลยฺโย [ปาริเลยฺโย (สี. ปี.)] ตทา นาโค, มธุโท [มธุวา (สี. ปี.)] เสฏฺวานโร;

กาฬุทายี ตทา สกฺโก, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.

มเหสี ¶ สุรุจิโน [รุจิโน (สี. สฺยา. ปี.)] ภริยา, อานีตา ปมํ อหํ;

ทส วสฺสสหสฺสานิ, ยํ มํ สุรุจิมานยิ.

สาหํ พฺราหฺมณ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;

นาภิชานามิ กาเยน, วาจาย อุท เจตสา;

สุรุจึ อติมฺิตฺถ [อติมฺิตฺโถ (สี. ปี.), อติมฺิตา (?)], อาวิ [อาวึ (สี. ปี.)] วา ยทิ วา รโห.

เอเตน ¶ สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

ภตฺตุ ¶ มม สสฺสุ มาตา, ปิตา จาปิ จ สสฺสุโร;

เต มํ พฺรหฺเม วิเนตาโร, ยาว อฏฺํสุ ชีวิตํ.

สาหํ อหึสารตินี, กามสา [กามโส (สี.)] ธมฺมจารินี [ธมฺมจาริณี (สี.)];

สกฺกจฺจํ เต อุปฏฺาสึ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.

เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, สหภริยานิ พฺราหฺมณ;

ตาสุ อิสฺสา วา โกโธ วา, นาหุ มยฺหํ กุทาจนํ.

หิเตน ตาสํ นนฺทามิ, น จ เม กาจิ อปฺปิยา;

อตฺตานํวานุกมฺปามิ, สทา สพฺพา สปตฺติโย.

เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

ทาเส ¶ กมฺมกเร เปสฺเส [โปเส (สฺยา. ก.)], เย จฺเ อนุชีวิโน;

เปเสมิ [โปเสมิ (สี. สฺยา. ปี.)] สหธมฺเมน, สทา ปมุทิตินฺทฺริยา.

เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, อฺเ จาปิ วนิพฺพเก;

ตปฺเปมิ อนฺนปาเนน, สทา ปยตปาณินี.

เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

จาตุทฺทสึ ปฺจทฺทสึ [ปนฺนรสึ (สี. ปี.)], ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี [อฏฺมึ (สี. ปี.)];

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ [อฏฺงฺคสุสมาหิตํ (สพฺพตฺถ) วิ. ว. ๑๒๙ ปาฬิยา อฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา];

อุโปสถํ อุปวสามิ [อุปวสึ (ก.)], สทา สีเลสุ สํวุตา.

เอเตน ¶ สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;

มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.

สพฺเพว เต ธมฺมคุณา, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;

สํวิชฺชนฺติ ตยิ ภทฺเท, เย ตฺวํ กิตฺเตสิ อตฺตนิ.

ขตฺติโย ชาติสมฺปนฺโน, อภิชาโต ยสสฺสิมา;

ธมฺมราชา วิเทหานํ, ปุตฺโต อุปฺปชฺชเต ตว [ตวํ (สี. ปี.)].

ทุมฺมี ¶ [รุมฺมี (สี. ปี.)] รโชชลฺลธโร, อเฆ เวหายสํ ิโต;

มนุฺํ ภาสเส วาจํ, ยํ มยฺหํ หทยงฺคมํ.

เทวตานุสิ ¶ สคฺคมฺหา, อิสิ วาสิ [จาปิ (ก.)] มหิทฺธิโก;

โก วาสิ ตฺวํ อนุปฺปตฺโต, อตฺตานํ เม ปเวทย.

ยํ เทวสงฺฆา วนฺทนฺติ, สุธมฺมายํ สมาคตา;

โสหํ สกฺโก สหสฺสกฺโข, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก.

อิตฺถิโย [อิตฺถิยา (ปี.)] ชีวโลกสฺมึ, ยา โหติ [โหนฺติ (สี. สฺยา.)] สมจารินี [สมจาริณี (สี.)];

เมธาวินี สีลวตี, สสฺสุเทวา ปติพฺพตา.

ตาทิสาย สุเมธาย, สุจิกมฺมาย นาริยา;

เทวา ทสฺสนมายนฺติ, มานุสิยา อมานุสา.

ตฺวฺจ ภทฺเท สุจิณฺเณน, ปุพฺเพ สุจริเตน จ;

อิธ ราชกุเล ชาตา, สพฺพกามสมิทฺธินี.

อยฺจ เต ราชปุตฺติ, อุภยตฺถ กฏคฺคโห;

เทวโลกูปปตฺตี จ, กิตฺตี จ อิธ ชีวิเต.

จิรํ สุเมเธ สุขินี, ธมฺมมตฺตนิ ปาลย;

เอสาหํ ติทิวํ ยามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.

อปฺโปสฺสุกฺโก ¶ ทานิ ตุวํ กโปต, วิหงฺคม น ตว โภชนตฺโถ;

ขุทํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุธํ (สกฺกต-ปากตานุรูปํ)] ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ภวํโปสถิโก กโปต [กโปโต (สี. ปี.)].

อหํ ปุเร คิทฺธิคโต กโปติยา, อสฺมึ ปเทสสฺมิมุโภ รมาม;

อถคฺคหี สากุณิโก กโปตึ, อกามโก ตาย วินา อโหสึ.

นานาภวา วิปฺปโยเคน ตสฺสา, มโนมยํ เวทน เวทยามิ [เวทนํ เวทิยามิ (สี. ปี.)];

ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, ราโค มมํ มา ปุนราคมาสิ.

อนุชฺชุคามี อุรคา ทุชิวฺห [อุรค ทฺวิชิวฺห (สี.)], ทาาวุโธ โฆรวิโสสิ สปฺป;

ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ¶ ภวํโปสถิโก นุ ทีฆ [ทีโฆ (สี. ปี.)].

อุสโภ อหู พลวา คามิกสฺส, จลกฺกกู วณฺณพลูปปนฺโน;

โส มํ อกฺกมิ ตํ กุปิโต อฑํสิ, ทุกฺขาภิตุณฺโณ มรณํ อุปาคา [อุปาคมิ (สี. ปี.)].

ตโต ¶ ชนา นิกฺขมิตฺวาน คามา, กนฺทิตฺวา โรทิตฺวา [กนฺทิตฺว โรทิตฺว (สี.)] อปกฺกมึสุ;

ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, โกโธ ¶ มมํ มา ปุนราคมาสิ.

มตาน ¶ มํสานิ พหู สุสาเน, มนุฺรูปํ ตว โภชเน ตํ;

ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ภวํโปสถิโก สิงฺคาล [สิคาโล (สี. ปี.)].

ปวิสิ [ปวิสฺสํ (สี. ปี.), ปวิสฺส (สฺยา.)] กุจฺฉึ มหโต คชสฺส, กุณเป รโต หตฺถิมํเสสุ คิทฺโธ [หตฺถิมํเส ปคิทฺโธ (สี. ปี.)];

อุณฺโห จ วาโต ติขิณา จ รสฺมิโย, เต โสสยุํ ตสฺส กรีสมคฺคํ.

กิโส จ ปณฺฑู จ อหํ ภทนฺเต, น เม อหู นิกฺขมนาย มคฺโค;

มหา จ เมโฆ สหสา ปวสฺสิ, โส เตมยี ตสฺส กรีสมคฺคํ.

ตโต อหํ นิกฺขมิสํ ภทนฺเต, จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต;

ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, โลโภ มมํ มา ปุนราคมาสิ.

วมฺมีกถูปสฺมึ กิปิลฺลิกานิ, นิปฺโปถยนฺโต ตุวํ ปุเร จราสิ;

ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ¶ ภวํโปสถิโก นุ อจฺฉ [อจฺโฉ (สี. ปี.)].

สกํ นิเกตํ อติหีฬยาโน [อติเหฬยาโน (สฺยา. ก.)], อตฺริจฺฉตา [อตฺริจฺฉตาย (สี. สฺยา. ปี.)] มลฺลคามํ [มลตํ (สี. ปี.), มลฺลยตํ (ก.)] อคจฺฉึ;

ตโต ชนา นิกฺขมิตฺวาน คามา, โกทณฺฑเกน ปริโปถยึสุ มํ.

โส ¶ ภินฺนสีโส รุหิรมกฺขิตงฺโค, ปจฺจาคมาสึ สกํ [ส สกํ (สฺยา. ก.),’ถ สกํ (?)] นิเกตํ;

ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, อตฺริจฺฉตา มา ปุนราคมาสิ.

ยํ โน อปุจฺฉิตฺถ ตุวํ ภทนฺเต, สพฺเพว พฺยากริมฺห ยถา ปชานํ;

มยมฺปิ ปุจฺฉาม ตุวํ ภทนฺเต, กสฺมา ภวํโปสถิโก นุ พฺรหฺเม.

อนูปลิตฺโต มม อสฺสมมฺหิ, ปจฺเจกพุทฺโธ มุหุตฺตํ นิสีทิ;

โส มํ อเวที คติมาคติฺจ, นามฺจ โคตฺตํ จรณฺจ สพฺพํ.

เอวมฺปหํ วนฺทิ น [เอวมฺปหํ นคฺคเห (สี. ปี.)] ตสฺส ปาเท, น จาปิ นํ มานคเตน ปุจฺฉึ;

ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, มาโน ¶ มมํ มา ปุนราคมาสีติ.

สเจ หิ ตฺยาหํ ธนเหตุ คาหิโต, มา มํ วธี ชีวคาหํ คเหตฺวา;

รฺโ จ [รฺโว (สี. ปี.)] มํ สมฺม อุปนฺติกํ [อุปนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] เนหิ, มฺเ ธนํ ลจฺฉสินปฺปรูปํ.

น เม อยํ ตุยฺห วธาย อชฺช, สมาหิโต จาปธุเร [จาปวเร (สี. ปี.), จาปวโร (สฺยา.)] ขุรปฺโป;

ปาสฺจ ตฺยาหํ อธิปาตยิสฺสํ, ยถาสุขํ คจฺฉตุ โมรราชา.

ยํ ¶ ¶ สตฺต วสฺสานิ มมานุพนฺธิ, รตฺตินฺทิวํ ขุปฺปิปาสํ สหนฺโต;

อถ กิสฺส มํ ปาสวสูปนีตํ, ปมุตฺตเว ¶ อิจฺฉสิ พนฺธนสฺมา.

ปาณาติปาตา วิรโต นุสชฺช, อภยํ นุ เต สพฺพภูเตสุ ทินฺนํ;

ยํ มํ ตุวํ ปาสวสูปนีตํ, ปมุตฺตเว อิจฺฉสิ พนฺธนสฺมา.

ปาณาติปาตา วิรตสฺส พฺรูหิ, อภยฺจ โย สพฺพภูเตสุ เทติ;

ปุจฺฉามิ ตํ โมรราเชตมตฺถํ, อิโต จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.

ปาณาติปาตา วิรตสฺส พฺรูมิ, อภยฺจ โย สพฺพภูเตสุ เทติ;

ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.

น สนฺติ เทวา อิติ อาหุ [อิจฺจาหุ (สี. ปี.)] เอเก, อิเธว ชีโว วิภวํ อุเปติ;

ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตฺจ วทนฺติ ทานํ;

เตสํ วโจ อรหตํ สทฺทหาโน, ตสฺมา อหํ สกุเณ พาธยามิ.

จนฺโท จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา, คจฺฉนฺติ โอภาสยมนฺตลิกฺเข;

อิมสฺส โลกสฺส ปรสฺส วา เต, กถํ นุ เต อาหุ มนุสฺสโลเก.

จนฺโท ¶ จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา, คจฺฉนฺติ ¶ โอภาสยมนฺตลิกฺเข;

ปรสฺส โลกสฺส น เต อิมสฺส, เทวาติ เต อาหุ มนุสฺสโลเก.

เอตฺเถว เต นีหตา หีนวาทา, อเหตุกา เย น วทนฺติ กมฺมํ;

ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตํ เย จ วทนฺติ ทานํ.

อทฺธา หิ สจฺจํ วจนํ ตเวทํ [ตเวตํ (สี. สฺยา. ปี.)], กถฺหิ ทานํ อผลํ ภเวยฺย [วเทยฺย (สี. ปี.)];

ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตฺจ กถํ ภเวยฺย.

กถํกโร กินฺติกโร กิมาจรํ, กึ เสวมาโน เกน ตโปคุเณน;

อกฺขาหิ [อกฺขาหิ ตํ ทานิ (ก.)] เม โมรราเชตมตฺถํ, ยถา อหํ โน นิรยํ ปเตยฺยํ.

เย เกจิ อตฺถิ สมณา ปถพฺยา, กาสายวตฺถา อนคาริยา เต;

ปาโตว ปิณฺฑาย จรนฺติ กาเล, วิกาลจริยา วิรตา หิ สนฺโต.

เต ตตฺถ กาเลนุปสงฺกมิตฺวา, ปุจฺฉาหิ ¶ ยํ เต มนโส ปิยํ สิยา;

เต เต ปวกฺขนฺติ ยถาปชานํ, อิมสฺส โลกสฺส ปรสฺส จตฺถํ.

ตจํว ชิณฺณํ อุรโค ปุราณํ, ปณฺฑูปลาสํ หริโต ทุโมว;

เอสปฺปหีโน มม ลุทฺทภาโว, ชหามหํ ลุทฺทกภาวมชฺช.

เย ¶ จาปิ เม สกุณา อตฺถิ พทฺธา, สตานิเนกานิ นิเวสนสฺมึ;

เตสมฺปหํ [เตสํ อหํ (สฺยา. ก.)] ชีวิตมชฺช ทมฺมิ, โมกฺขฺจ เต ปตฺตา [ปตฺโต (สี.), อจฺฉ (สฺยา.)] สกํ นิเกตํ.

ลุทฺโท ¶ จรี ปาสหตฺโถ อรฺเ, พาเธตุ โมราธิปตึ ยสสฺสึ;

พนฺธิตฺวา [พนฺธิตฺว (สี. ปี.)] โมราธิปตึ ยสสฺสึ, ทุกฺขา ส ปมุจฺจิ [ทุกฺขา ปมุจฺจิ (สี.), ทุกฺขา ปมุฺจิ (สฺยา. ปี.)] ยถาหํ ปมุตฺโตติ.

ยเทสมานา วิจริมฺห, ปพฺพตานิ วนานิ จ;

อนฺเวสํ ¶ วิจรึ [วิปุเล (สฺยา. ก.)] าตี, เตเม อธิคตา มยา.

พหุฺจิทํ มูลผลํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก;

รมฺมา จิมา คิรีนชฺโช [คิรินทิโย (สี. ปี.)], ผาสุวาโส ภวิสฺสติ.

อิเธวาหํ วสิสฺสามิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโย.

อฺมฺปิ [อฺํ หิ (สี. ปี.)] เลณํ ปริเยส, สตฺตุ โน อิธ วิชฺชติ;

โส ตจฺฉ สูกเร หนฺติ, อิธาคนฺตฺวา วรํ วรํ.

โก นุมฺหากํ [โก นมฺหากํ (สี. ปี.)] อิธ สตฺตุ, โก าตี สุสมาคเต;

ทุปฺปธํเส [อปฺปธํเส (สี. ปี.)] ปธํเสติ, ตํ เม อกฺขาถ ปุจฺฉิตา.

อุทฺธคฺคราชี มิคราชา, พลี ทาาวุโธ มิโค;

โส ตจฺฉ สูกเร หนฺติ, อิธาคนฺตฺวา วรํ วรํ.

น โน ทาา น วิชฺชนฺติ [นุ วิชฺชนฺติ (ก.)], พลํ กาเย สโมหิตํ;

สพฺเพ สมคฺคา หุตฺวาน, วสํ กาหาม เอกกํ.

หทยงฺคมํ ¶ กณฺณสุขํ, วาจํ ภาสสิ ตจฺฉก;

โยปิ ยุทฺเธ ปลาเยยฺย, ตมฺปิ ปจฺฉา หนามเส.

ปาณาติปาตา วิรโต นุ อชฺช, อภยํ นุ เต สพฺพภูเตสุ ทินฺนํ;

ทาา นุ เต มิควธาย [มิค วิริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] น สนฺติ, โย สงฺฆปตฺโต กปโณว ฌายสิ.

น ¶ เม ทาา น วิชฺชนฺติ, พลํ กาเย สโมหิตํ;

าตี จ ทิสฺวาน สามคฺคี เอกโต, ตสฺมา จ ฌายามิ วนมฺหิ เอกโก.

อิมสฺสุทํ ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;

เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺช เต มยา.

ปริณายกสมฺปนฺนา, สหิตา เอกวาทิโน;

เต มํ สมคฺคา หึเสยฺยุํ, ตสฺมา เนสํ น ปตฺถเย [อปตฺถเว (ปี.)].

เอโกว ¶ อินฺโท อสุเร ชินาติ, เอโกว เสโน หนฺติ ทิเช ปสยฺห;

เอโกว พฺยคฺโฆ มิคสงฺฆปตฺโต, วรํ วรํ หนฺติ พลฺหิ ตาทิสํ.

น เหว อินฺโท น เสโน, นปิ พฺยคฺโฆ มิคาธิโป;

สมคฺเค สหิเต าตี, น พฺยคฺเฆ [พฺยคฺเฆ จ (สี. ปี.), พฺยคฺโฆ น (สฺยา.)] กุรุเต วเส.

กุมฺภีลกา สกุณกา, สงฺฆิโน คณจาริโน;

สมฺโมทมานา เอกชฺฌํ, อุปฺปตนฺติ ฑยนฺติ จ.

เตสฺจ ฑยมานานํ, เอเกตฺถ อปสกฺกติ [อปวตฺตติ (สี. ปี.)];

ตฺจ เสโน นิตาเฬติ, เวยฺยคฺฆิเยว สา คติ.

อุสฺสาหิโต ¶ ¶ ชฏิเลน, ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา;

ทาี ทาีสุ ปกฺขนฺทิ, มฺมาโน ยถา ปุเร.

สาธุ สมฺพหุลา าตี, อปิ รุกฺขา อรฺชา;

สูกเรหิ สมคฺเคหิ, พฺยคฺโฆ เอกายเน หโต.

พฺราหฺมณฺเจว พฺยคฺฆฺจ, อุโภ หนฺตฺวาน สูกรา.

อานนฺทิโน ปมุทิตา, มหานาทํ ปนาทิสุํ.

เต สุ อุทุมฺพรมูลสฺมึ, สูกรา สุสมาคตา;

ตจฺฉกํ อภิสิฺจึสุ, ‘‘ตฺวํ โน ราชาสิ อิสฺสโร’’ติ.

วาณิชา สมิตึ กตฺวา, นานารฏฺโต อาคตา;

ธนาหรา ปกฺกมึสุ, เอกํ กตฺวาน คามณึ.

เต ตํ กนฺตารมาคมฺม, อปฺปภกฺขํ อโนทกํ;

มหานิคฺโรธมทฺทกฺขุํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ.

เต จ ตตฺถ นิสีทิตฺวา, ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายยา [ฉาทิยา (สี. สฺยา. ปี.)];

วาณิชา สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา.

อลฺลายเต [อทฺทายเต (สี. ปี.)] อยํ รุกฺโข, อปิ วารีว [วาริ จ (สี. ปี.)] สนฺทติ;

อิงฺฆสฺส ปุริมํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.

สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, อจฺฉํ วารึ อนาวิลํ;

เต ¶ ตตฺถ นฺหตฺวา ปิวิตฺวา, ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา.

ทุติยํ ¶ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;

อิงฺฆสฺส ทกฺขิณํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.

สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, สาลิมํโสทนํ พหุํ;

อปฺโปทวณฺเณ กุมฺมาเส, สิงฺคึ วิทลสูปิโย [สิงฺคึ พิทลสูปิโย (สี. ปี.), สิงฺคีเวรํ ลสูปิโย (ก.) สิงฺคีนฺติ สิงฺคีเวราทิกํ อุตฺตริภงฺคํ; วิทลสูปิโยติ มุคฺคสูปาทโย (อฏฺ.) วิทลํ กลายาทิมฺหิ วตฺตตีติ สกฺกตาภิธาเน].

เต ¶ ตตฺถ ภุตฺวา ขาทิตฺวา [ภุตฺวา จ ปิวิตฺวา จ (ปี.)], ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา;

ตติยํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;

อิงฺฆสฺส ปจฺฉิมํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.

สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, นาริโย สมลงฺกตา;

วิจิตฺรวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.

อปิ สุ วาณิชา เอกา, นาริโย ปณฺณวีสติ;

สมนฺตา ปริวารึสุ [ปริกรึสุ (สี. สฺยา. ปี.)], ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายยา [ฉาทิยา (สี. สฺยา. ปี.)].

เต ตาหิ ปริจาเรตฺวา [ปริวาเรตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา;

จตุตฺถํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;

อิงฺฆสฺส อุตฺตรํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.

สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;

รชตํ ชาตรูปฺจ, กุตฺติโย ปฏิยานิ จ.

กาสิกานิ จ วตฺถานิ, อุทฺทิยานิ จ กมฺพลา [อุทฺทิยาเน จ กมฺพเล (สี. ปี.)];

เต ตตฺถ ภาเร พนฺธิตฺวา, ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา.

ปฺจมํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;

อิงฺฆสฺส ¶ มูเล [มูลํ (สี. ปี. ก.)] ฉินฺทาม, อปิ ภิยฺโย ลภามเส.

อถุฏฺหิ สตฺถวาโห, ยาจมาโน กตฺชลี;

นิคฺโรโธ กึ ปรชฺฌติ [อปรชฺฌถ (สี.), อปรชฺฌติ (สฺยา. ปี.)], วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต.

วาริทา ปุริมา สาขา, อนฺนปานฺจ ทกฺขิณา;

นาริทา ปจฺฉิมา สาขา, สพฺพกาเม จ อุตฺตรา;

นิคฺโรโธ กึ ปรชฺฌติ, วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต.

ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.

เต จ ตสฺสานาทิยิตฺวา [ตสฺส อนาทิตฺวา (สี. สฺยา.)], เอกสฺส วจนํ พหู;

นิสิตาหิ กุารีหิ [กุธารีหิ (ก.)], มูลโต นํ อุปกฺกมุํ.

ตโต ¶ ¶ นาคา นิกฺขมึสุ, สนฺนทฺธา ปณฺณวีสติ;

ธนุคฺคหานํ ติสตา, ฉสหสฺสา จ วมฺมิโน.

เอเต หนถ พนฺธถ, มา โว มุฺจิตฺถ [มุจฺจิตฺถ (ปี.)] ชีวิตํ;

เปตฺวา สตฺถวาหํว, สพฺเพ ภสฺมํ [ภสฺมี (สี.)] กโรถ เน.

ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

โลภสฺส น วสํ คจฺเฉ, หเนยฺยาริสกํ [หเนยฺย ทิสตํ (สี.), หเนยฺย ทิสกํ (สฺยา.)] มนํ.

เอว [เอต (สี. ปี.)] มาทีนวํ ตฺวา, ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

วีตตณฺโห อนาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ.

อพฺภุโต ¶ วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;

ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.

เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก, มาตลิ [มาตลี (สี.)] เทวสารถิ;

นิมนฺตยิตฺถ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ.

เอหิมํ รถมารุยฺห, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;

เทวา ทสฺสนกามา เต, ตาวตึสา สอินฺทกา;

สรมานา หิ เต เทวา, สุธมฺมายํ สมจฺฉเร.

ตโต จ ราชา สาธิโน [สาธีโน (สี. ปี.)], เวเทโห มิถิลคฺคโห [ปมุโข รถมารุหิ (สี. ปี.)];

สหสฺสยุตฺตมารุยฺห [ยุตฺตํ อภิรุยฺห (สี.)], อคา เทวาน สนฺติเก;

ตํ เทวา ปฏินนฺทึสุ, ทิสฺวา ราชานมาคตํ.

สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

นิสีท ทานิ ราชีสิ [ราชิสิ (สี. สฺยา. ปี.)], เทวราชสฺส สนฺติเก.

สกฺโกปิ ปฏินนฺทิตฺถ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;

นิมนฺตยิตฺถ [นิมนฺตยี จ (สี. ปี.)] กาเมหิ, อาสเนน จ วาสโว.

สาธุ ¶ โขสิ อนุปฺปตฺโต, อาวาสํ วสวตฺตินํ;

วส ¶ เทเวสุ ราชีสิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;

ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภุฺช กาเม อมานุเส.

อหํ ¶ ปุเร สคฺคคโต รมามิ, นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ;

โส ทานิ อชฺช น รมามิ สคฺเค, อายุํ นุ ขีโณ [ขีณํ (สฺยา.)] มรณํ นุ สนฺติเก;

อุทาหุ มูฬฺโหสฺมิ ชนินฺทเสฏฺ.

น ตายุ [น จายุ (สี. ปี. ก.)] ขีณํ มรณฺจ [มรณํ เต (สี. ปี.)] ทูเร, น จาปิ มูฬฺโห นรวีรเสฏฺ;

ตุยฺหฺจ [ตวฺจ (สี. ปี.), ตว จ (ก.)] ปุฺานิ ปริตฺตกานิ, เยสํ วิปากํ อิธ เวทยิตฺโถ [เวทยโต (ปี. ก.)].

วส เทวานุภาเวน, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;

ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภุฺช กาเม อมานุเส.

ยถา ยาจิตกํ ยานํ, ยถา ยาจิตกํ ธนํ;

เอวํ สมฺปทเมเวตํ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา.

น จาหเมตมิจฺฉามิ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา;

สยํกตานิ ปุฺานิ, ตํ เม อาเวณิกํ [อาเวณิยํ (สี. สฺยา. ปี.), อาเวนิกํ (ก.)] ธนํ.

โสหํ คนฺตฺวา มนุสฺเสสุ, กาหามิ กุสลํ พหุํ;

ยํ กตฺวา สุขิโต โหติ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ.

อิมานิ ¶ ตานิ เขตฺตานิ, อิมํ นิกฺขํ สุกุณฺฑลํ;

อิมา ตา หริตานูปา, อิมา นชฺโช สวนฺติโย.

อิมา ตา โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากปกูชิตา [จกฺกวากูปกูชิตา (สี. ปี.)];

มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;

ยสฺสิมานิ มมายึสุ, กึ นุ เต ทิสตํ คตา.

ตานีธ ¶ เขตฺตานิ โส ภูมิภาโค, เตเยว อารามวนุปจารา [เต อารามา เต วน’เม ปจารา (สี. ปี.), เต เยว อารามวนานิ สฺจรา (ก.)];

ตเมว มยฺหํ ชนตํ อปสฺสโต, สุฺํว เม นารท ขายเต ทิสา.

ทิฏฺา มยา วิมานานิ, โอภาเสนฺตา จตุทฺทิสา;

สมฺมุขา เทวราชสฺส, ติทสานฺจ สมฺมุขา.

วุตฺถํ เม ภวนํ ทิพฺยํ [ทิพฺพํ (สี. ปี.)], ภุตฺตา กามา อมานุสา;

ตาวตึเสสุ เทเวสุ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ.

โสหํ เอตาทิสํ หิตฺวา, ปุฺายมฺหิ อิธาคโต;

ธมฺมเมว จริสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน อตฺถิโก.

อทณฺฑาวจรํ มคฺคํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;

ตํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสํ, เยน คจฺฉนฺติ สุพฺพตาติ.

สาธินชาตกํ [สาธินราชชาตกํ (สฺยา.)] เอกาทสมํ.

ราชา ¶ ¶ อโวจ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;

พฺราหฺมเณ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ [ภุฺเชยฺยุํ (สี.)] โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

ทุลฺลภา พฺราหฺมณา เทว, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;

วิรตา เมถุนา ธมฺมา, เย เต ภุฺเชยฺยุ โภชนํ.

ทส ขลุ มหาราช, ยา ตา พฺราหฺมณชาติโย;

เตสํ วิภงฺคํ วิจยํ [วิจิย (ก.)], วิตฺถาเรน สุโณหิ เม.

ปสิพฺพเก คเหตฺวาน, ปุณฺเณ มูลสฺส สํวุเต;

โอสธิกาโย [โอสธิกาเย (สฺยา. ก.)] คนฺเถนฺติ, นฺหาปยนฺติ [นหายนฺติ (สี. ปี.)] ชปนฺติ จ.

ติกิจฺฉกสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อเปตา เต จ [เต (สี. ปี.)] พฺรหฺมฺา,

(อิติ ราชา [ราชา จ (สฺยา. ก.)] โกรพฺโย)

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

กิงฺกิณิกาโย [กิงฺกณิกาโย (ก.), กิงฺกิณิโย (สฺยา.)] คเหตฺวา [คเหตฺวาน (สี. สฺยา. ปี.)], โฆเสนฺติ ปุรโตปิ เต;

เปสนานิปิ คจฺฉนฺติ, รถจริยาสุ สิกฺขเร.

ปริจารกสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

กมณฺฑลุํ ¶ คเหตฺวาน, วงฺกทณฺฑฺจ พฺราหฺมณา;

ปจฺจุเปสฺสนฺติ ราชาโน, คาเมสุ นิคเมสุ จ;

นาทินฺเน วุฏฺหิสฺสาม, คามมฺหิ วา วนมฺหิ วา [วามมฺหิ จ วนมฺหิ จ (สี. ปี.), คามมฺหิ นิคมมฺหิ วา (สฺยา.)].

นิคฺคาหกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา ¶ , ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;

โอกิณฺณา รชเรณูหิ, ยาจกา วิจรนฺติ เต.

ขาณุฆาตสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

หรีตกํ [หรีฏกํ (พหูสุ)] อามลกํ, อมฺพํ ชมฺพุํ วิภีตกํ [อมฺพชมฺพุวิภีฏกํ (สี. ปี.)];

ลพุชํ ทนฺตโปณานิ, เพลุวา พทรานิ จ.

ราชายตนํ อุจฺฉุ-ปุฏํ, ธูมเนตฺตํ มธุ-อฺชนํ;

อุจฺจาวจานิ ปณิยานิ, วิปเณนฺติ ชนาธิป.

วาณิชกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

กสิ-วาณิชฺชํ [กสึ วณิชฺชํ (สี. ปี.)] กาเรนฺติ, โปสยนฺติ อเชฬเก;

กุมาริโย ¶ ปเวจฺฉนฺติ, วิวาหนฺตาวหนฺติ จ.

สมา อมฺพฏฺเวสฺเสหิ, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต ¶ เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

นิกฺขิตฺตภิกฺขํ ภุฺชนฺติ, คาเมสฺเวเก ปุโรหิตา;

พหู เต [เน (สฺยา. ก.)] ปริปุจฺฉนฺติ, อณฺฑจฺเฉทา นิลฺฉกา [ติลฺฉกา (ปี.)].

ปสูปิ ตตฺถ หฺนฺติ, มหึสา สูกรา อชา;

โคฆาตกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

อสิจมฺมํ คเหตฺวาน, ขคฺคํ ปคฺคยฺห พฺราหฺมณา;

เวสฺสปเถสุ ติฏฺนฺติ, สตฺถํ อพฺพาหยนฺติปิ.

สมา ¶ ¶ โคปนิสาเทหิ, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

อรฺเ กุฏิกํ กตฺวา, กูฏานิ การยนฺติ เต;

สสพิฬาเร พาเธนฺติ, อาโคธา มจฺฉกจฺฉปํ.

เต ลุทฺทกสมา ราช [ลุทฺทกา เต มหาราช (สี. ปี.)], เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

อฺเ ธนสฺส กามา หิ, เหฏฺามฺเจ ปสกฺกิตา [ปสกฺขิตา (สี. สฺยา. ปี.)];

ราชาโน อุปริ นฺหายนฺติ, โสมยาเค อุปฏฺิเต.

มลมชฺชกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.

วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภุฺเชยฺยุ โภชนํ;

ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

อตฺถิ โข พฺราหฺมณา เทว, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;

วิรตา เมถุนา ธมฺมา, เย เต ภุฺเชยฺยุ โภชนํ.

เอกฺจ ¶ ภตฺตํ ภุฺชนฺติ, น จ มชฺชํ ปิวนฺติ เต;

อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.

เอเต โข พฺราหฺมณา วิธุร, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;

เอเต วิธุร ปริเยส, ขิปฺปฺจ เน [ขิปฺปํว เน (ก.)] นิมนฺตยาติ.

สุขุมาลรูปํ ทิสฺวา [ทิสฺวาน (ก. สี. อฏฺ.)], รฏฺา วิวนมาคตํ;

กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสยนมุปาสิตํ [มุโปจิตํ (พหูสุ)].

ตสฺส ¶ เต เปมเกนาหํ, อทาสึ วฑฺฒโมทนํ [พทฺธโมทนํ (สี. ปี.)];

สาลีนํ วิจิตํ ภตฺตํ, สุจึ มํสูปเสจนํ.

ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, พฺราหฺมณสฺส อทาสยิ [อทาปยิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อตฺตานํ ¶ [อตฺตนา (ปี. อฏฺ. ปานฺตรํ)] อนสิตฺวาน, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.

อาจริโย พฺราหฺมโณ มยฺหํ, กิจฺจากิจฺเจสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];

ครุ จ อามนฺตนีโย [อามนฺตณีโย (สี. ปี.)] จ, ทาตุมรหามิ โภชนํ.

พฺราหฺมณํ ทานิ ปุจฺฉามิ, โคตมํ ราชปูชิตํ;

ราชา เต ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.

ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, อิสิสฺส โภชนํ อทา;

อเขตฺตฺูสิ ทานสฺส, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.

ภรามิ ปุตฺต [ปุตฺเต (สี. ปี.)] ทาเร จ, ฆเรสุ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.)] อหํ;

ภุฺเช มานุสเก กาเม, อนุสาสามิ ราชิโน.

อารฺิกสฺส [อารฺกสฺส (สี. ปี.)] อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;

วุฑฺฒสฺส ภาวิตตฺตสฺส, ทาตุมรหามิ โภชนํ.

อิสิฺจ ทานิ ปุจฺฉามิ, กิสํ ธมนิสนฺถตํ;

ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมํ, ปงฺกทนฺตํ รชสฺสิรํ.

เอโก อรฺเ วิหรสิ [วิหาสิ (ก.)], นาวกงฺขสิ ชีวิตํ;

ภิกฺขุ เกน ตยา เสยฺโย, ยสฺส ตฺวํ โภชนํ อทา.

ขณนฺตาลุกลมฺพานิ [ขณมาลุกลมฺพานิ (สฺยา. ก.)], พิลาลิตกฺกลานิ จ [พิฬาลิตกฺกฬานิ จ (สี. ปี.)];

ธุนํ สามากนีวารํ, สงฺฆาริยํ ปสาริยํ [สํหาริยํ ปหาริยํ (สฺยา.), สํสาริยํ ปสาริยํ (ก.)].

สากํ ¶ ภิสํ มธุํ มํสํ, พทรามลกานิ จ;

ตานิ อาหริตฺวา [อาหตฺว (สี. สฺยา.)] ภุฺชามิ, อตฺถิ เม โส ปริคฺคโห.

ปจนฺโต ¶ ¶ อปจนฺตสฺส, อมมสฺส สกิฺจโน [อกิฺจโน (ก.)];

อนาทานสฺส สาทาโน, ทาตุมรหามิ โภชนํ.

ภิกฺขุฺจ ทานิ ปุจฺฉามิ, ตุณฺหีมาสีน สุพฺพตํ;

อิสิ เต ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.

ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, ตุณฺหี ภุฺชสิ เอกโก;

นาฺํ กฺจิ [กิฺจิ (ก.)] นิมนฺเตสิ, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.

น ปจามิ น ปาเจมิ, น ฉินฺทามิ น เฉทเย;

ตํ มํ อกิฺจนํ ตฺวา, สพฺพปาเปหิ อารตํ.

วาเมน ภิกฺขมาทาย, ทกฺขิเณน กมณฺฑลุํ;

อิสิ เม ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.

เอเต หิ ทาตุมรหนฺติ, สมมา สปริคฺคหา;

ปจฺจนีกมหํ มฺเ, โย ทาตารํ นิมนฺตเย.

อตฺถาย วต เม อชฺช, อิธาคจฺฉิ รเถสโภ;

โสหํ อชฺช ปชานามิ [อิโต ปุพฺเพ น ชานามิ (สี. ปี.)], ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.

รฏฺเสุ คิทฺธา ราชาโน, กิจฺจากิจฺเจสุ พฺราหฺมณา;

อิสี มูลผเล คิทฺธา, วิปฺปมุตฺตา จ ภิกฺขโวติ.

สุว ¶ กินฺนร มุกฺก ขราชินโส, ภิสชาต มเหสิ กโปตวโร;

อถ โมร สตจฺฉก วาณิชโก, อถ ราช สพฺราหฺมณ ภิกฺขปรนฺติ.

กุโต ¶ ¶ ¶ นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี [รุมฺมวาสี (สี. ปี.)], โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;

สงฺการโจฬํ ปฏิมุฺจ [ปฏิมุจฺจ (สี. ปี.)] กณฺเ, โก เร ตุวํ โหสิ [โหหิสิ (สี. ปี.)] อทกฺขิเณยฺโย.

อนฺนํ ตเวทํ [ตว อิทํ (ก. สี. ปี.), ตวยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ ยสสฺสิ, ตํ ขชฺชเร ภุฺชเร ปิยฺยเร จ;

ชานาสิ มํ ตฺวํ ปรทตฺตูปชีวึ, อุตฺติฏฺปิณฺฑํ ลภตํ สปาโก.

อนฺนํ มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ พฺราหฺมณานํ, อตฺตตฺถาย สทฺทหโต มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)];

อเปหิ เอตฺโต กิมิธฏฺิโตสิ, น มาทิสา ตุยฺหํ ททนฺติ ชมฺม.

ถเล จ นินฺเน จ วปนฺติ พีชํ, อนูปเขตฺเต ผลมาสมานา [มาสสานา (สี. ปี.), มาสึ สมานา (สฺยา.)];

เอตาย สทฺธาย ททาหิ ทานํ, อปฺเปว อาราธเย ทกฺขิเณยฺเย.

เขตฺตานิ มยฺหํ วิทิตานิ โลเก, เยสาหํ ¶ พีชานิ ปติฏฺเปมิ;

เย พฺราหฺมณา ชาติมนฺตูปปนฺนา, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.

ชาติมโท จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;

เอเต อคุณา เยสุ จ สนฺติ [เยสุ วสนฺติ (สี. ปี.)] สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ อเปสลานิ.

ชาติมโท ¶ จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;

เอเต อคุณา เยสุ น สนฺติ สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.

กฺเวตฺถ คตา [กฺวตฺถ คตา (สฺยา.), กตฺเถว ภฏฺา (ปี.)] อุปโชติโย จ, อุปชฺฌาโย จ อถวา คณฺฑกุจฺฉิ [อณฺฑกุจฺฉิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ.

คิรึ นเขน ขณสิ, อโย ทนฺเตหิ [ทนฺเตน (สี. ปี.)] ขาทสิ;

ชาตเวทํ ปทหสิ, โย อิสึ ปริภาสสิ.

อิทํ วตฺวาน มาตงฺโค, อิสิ สจฺจปรกฺกโม;

อนฺตลิกฺขสฺมึ ¶ ปกฺกามิ [ปกฺกมิ (ก.)], พฺราหฺมณานํ อุทิกฺขตํ.

อาเวลฺลิตํ [อเวิตํ (สี. ปี.)] ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ [พาหํ (สี. ปี.)] ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ [อกมฺปเนยฺยํ (ก.)];

เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.

อิธาคมา ¶ สมโณ ทุมฺมวาสี, โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;

สงฺการโจฬํ ปฏิมุฺจ กณฺเ, โส เต อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.

กตมํ ทิสํ อคมา ภูริปฺโ, อกฺขาถ เม มาณวา เอตมตฺถํ;

คนฺตฺวาน ตํ ปฏิกเรมุ อจฺจยํ, อปฺเปว นํ ปุตฺต ลเภมุ ชีวิตํ.

เวหายสํ ¶ อคมา ภูริปฺโ, ปถทฺธุโน ปนฺนรเสว จนฺโท;

อปิ จาปิ โส ปุริมทิสํ อคจฺฉิ, สจฺจปฺปฏิฺโ อิสิ สาธุรูโป.

อาเวลฺลิตํ ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ;

เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก ¶ เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.

ยกฺขา หเว สนฺติ มหานุภาวา, อนฺวาคตา อิสโย สาธุรูปา;

เต ทุฏฺจิตฺตํ กุปิตํ วิทิตฺวา, ยกฺขา หิ เต ปุตฺตมกํสุ เอวํ.

ยกฺขา จ เม ปุตฺตมกํสุ เอวํ, ตฺวฺเว เม มา กุทฺโธ [กุทฺธ (ก.)] พฺรหฺมจาริ;

ตุมฺเหว [ตุยฺเหว (ก.)] ปาเท สรณํ คตาสฺมิ, อนฺวาคตา ปุตฺตโสเกน ภิกฺขุ.

ตเทว หิ เอตรหิ จ มยฺหํ, มโนปโทโส น มมตฺถิ [มม นตฺถิ (ปี.)] โกจิ;

ปุตฺโต จ เต เวทมเทน มตฺโต, อตฺถํ น ชานาติ อธิจฺจ เวเท.

อทฺธา หเว ภิกฺขุ มุหุตฺตเกน, สมฺมุยฺหเตว ปุริสสฺส สฺา;

เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ภูริปฺ, น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺติ.

อิทฺจ มยฺหํ อุตฺติฏฺปิณฺฑํ, ตว [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มณฺฑพฺโย ภุฺชตุ อปฺปปฺโ;

ยกฺขา จ เต นํ [เต ปุตฺตํ (สฺยา.)] น วิเหเยยฺยุํ, ปุตฺโต ¶ จ เต เหสฺสติ [โหหิติ (สี. ปี.)] โส อโรโค.

มณฺฑพฺย ¶ พาโลสิ ปริตฺตปฺโ, โย ปุฺเขตฺตานมโกวิโทสิ;

มหกฺกสาเวสุ ททาสิ ทานํ, กิลิฏฺกมฺเมสุ อสฺเตสุ.

ชฏา จ เกสา อชินา นิวตฺถา, ชรูทปานํว มุขํ ปรูฬฺหํ;

ปชํ อิมํ ปสฺสถ ทุมฺมรูปํ [รุมฺมรูปึ (สี. ปี.)], น ชฏาชินํ ตายติ อปฺปปฺํ.

เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสุ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.

สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;

ปสฺสามิ สมฺภูตํ มหานุภาวํ, สกมฺมุนา ¶ ปุฺผลูปปนฺนํ.

สพฺพํ ¶ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;

กจฺจินฺนุ จิตฺตสฺสปิ เอวเมวํ, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ มยฺหํ.

สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;

จิตฺตมฺปิ ชานาหิ [จิตฺตํ วิชานาหิ (สี. ปี.)] ตเถว เทว, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ ตุยฺหํ.

ภวํ นุ จิตฺโต สุตมฺโต เต, อุทาหุ เต โกจิ นํ เอตทกฺขา;

คาถา สุคีตา น มมตฺถิ กงฺขา, ททามิ เต คามวรํ สตฺจ.

น ¶ จาหํ จิตฺโต สุตมฺโต เม, อิสี จ เม เอตมตฺถํ อสํสิ;

‘‘คนฺตฺวาน รฺโ ปฏิคาหิ [ปฏิคายิ (สฺยา. ก.), ปฏิคาย (?)] คาถํ, อปิ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย’’ [อปิ นุ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย (สฺยา.), อปิ นุ เต อตฺตมโน วรํ ทเท (ก.)].

โยเชนฺตุ เว ราชรเถ, สุกเต จิตฺตสิพฺพเน;

กจฺฉํ นาคานํ พนฺธถ, คีเวยฺยํ ปฏิมุฺจถ.

อาหฺนฺตุ ¶ [อาหฺเร (สฺยา.)] เภริมุทิงฺคสงฺเข [สงฺขา (สฺยา.)], สีฆานิ ยานานิ จ โยชยนฺตุ;

อชฺเชวหํ อสฺสมํ ตํ คมิสฺสํ, ยตฺเถว ทกฺขิสฺสมิสึ นิสินฺนํ.

สุลทฺธลาโภ วต เม อโหสิ, คาถา สุคีตา ปริสาย มชฺเฌ;

สฺวาหํ อิสึ สีลวตูปปนฺนํ, ทิสฺวา ปตีโต สุมโนหมสฺมิ.

อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภวํ;

อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.

รมฺมฺจ เต อาวสถํ กโรนฺตุ, นารีคเณหิ ปริจารยสฺสุ;

กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย, อุโภปิ มํ อิสฺสริยํ กโรม.

ทิสฺวา ผลํ ทุจฺจริตสฺส ราช, อโถ สุจิณฺณสฺส มหาวิปากํ;

อตฺตานเมว ปฏิสํยมิสฺสํ, น ปตฺถเย ปุตฺต [ปุตฺตํ (สี. ปี.)] ปสุํ ธนํ วา.

ทเสวิมา วสฺสทสา, มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ;

อปตฺตฺเว ¶ ตํ โอธึ, นโฬ ฉินฺโนว สุสฺสติ.

ตตฺถ ¶ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา, กา รตี กา ธเนสนา;

กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา.

โสหํ เอวํ ปชานามิ [โส อหํ สุปฺปชานามิ (สี. ปี.)], มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ;

อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, กา รตี กา ธเนสนา.

ชาติ นรานํ อธมา ชนินฺท, จณฺฑาลโยนิ ทฺวิปทากนิฏฺา [ทิปทากนิฏฺา (สี. ปี.)];

สเกหิ กมฺเมหิ สุปาปเกหิ, จณฺฑาลคพฺเภ [จณฺฑาลิคพฺเภ (สฺยา.)] อวสิมฺห ปุพฺเพ.

จณฺฑาลาหุมฺห อวนฺตีสุ, มิคา เนรฺชรํ ปติ;

อุกฺกุสา นมฺมทาตีเร [รมฺมทาตีเร (สฺยา. ก.)], ตฺยชฺช พฺราหฺมณขตฺติยา.

อุปนียติ ¶ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส ¶ น สนฺติ ตาณา;

กโรหิ ปฺจาล มเมต [มเมว (สฺยา. ก.)] วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขุทฺรยานิ.

อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;

กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขปฺผลานิ.

อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;

กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ รชสฺสิรานิ.

อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, วณฺณํ ชรา หนฺติ นรสฺส ชิยฺยโต;

กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมํ นิรยูปปตฺติยา.

อทฺธา ¶ หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, ยถา อิสี ภาสสิ เอวเมตํ;

กามา จ เม สนฺติ อนปฺปรูปา, เต ทุจฺจชา มาทิสเกน ภิกฺขุ.

นาโค ยถา ปงฺกมชฺเฌ พฺยสนฺโน, ปสฺสํ ถลํ นาภิสมฺโภติ คนฺตุํ;

เอวมฺปหํ [เอวมหํ (สฺยา.)] กามปงฺเก พฺยสนฺโน, น ภิกฺขุโน มคฺคมนุพฺพชามิ.

ยถาปิ มาตา จ ปิตา จ ปุตฺตํ, อนุสาสเร กินฺติ สุขี ภเวยฺย;

เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อนุสาส ภนฺเต, ยถา จิรํ [ยมาจรํ (สี. ปี. ก. อฏฺ.)] เปจฺจ สุขี ภเวยฺยํ.

โน ¶ เจ ตุวํ อุสฺสหเส ชนินฺท, กาเม อิเม มานุสเก ปหาตุํ;

ธมฺมึ [ธมฺมํ (สี. ปี.)] พลึ ปฏฺปยสฺสุ ราช, อธมฺมกาโร ตว [อธมฺมกาโร จ เต (สี. สฺยา. ปี.)] มาหุ รฏฺเ.

ทูตา วิธาวนฺตุ ทิสา จตสฺโส, นิมนฺตกา สมณพฺราหฺมณานํ;

เต อนฺนปาเนน อุปฏฺหสฺสุ, วตฺเถน เสนาสนปจฺจเยน จ.

อนฺเนน ปาเนน ปสนฺนจิตฺโต, สนฺตปฺปย สมณพฺราหฺมเณ จ;

ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ [มุเปติ (ปี. ก.)] านํ.

สเจ จ ตํ ราช มโท สเหยฺย, นารีคเณหิ ปริจารยนฺตํ;

อิมเมว คาถํ มนสี กโรหิ, ภาเสสิ [ภาเสหิ (สฺยา. ปี. ก.)] เจนํ ปริสาย มชฺเฌ.

อพฺโภกาสสโย ¶ ชนฺตุ, วชนฺตฺยา ขีรปายิโต;

ปริกิณฺโณ สุวาเนหิ [สุปิเนหิ (สี. ปี.)], สฺวาชฺช ราชาติ วุจฺจตีติ.

ทูเร ¶ อปสฺสํ เถโรว, จกฺขุํ ยาจิตุมาคโต;

เอกเนตฺตา ภวิสฺสาม, จกฺขุํ เม เทหิ ยาจิโต.

เกนานุสิฏฺโ ¶ อิธ มาคโตสิ, วนิพฺพก [วณิพฺพก (สี.)] จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ;

สุทุจฺจชํ ยาจสิ อุตฺตมงฺคํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.

ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ, มฆวาติ นํ อาหุ มนุสฺสโลเก;

เตนานุสิฏฺโ อิธ มาคโตสฺมิ, วนิพฺพโก จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ.

วนิพฺพโต [วนิพฺพโก (สฺยา. ปี.)] มยฺห วนึ [วนํ (ก.), วณึ (สี. สฺยา. ปี.)] อนุตฺตรํ, ททาหิ เต จกฺขุปถานิ ยาจิโต;

ททาหิ เม จกฺขุปถํ อนุตฺตรํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.

เยน อตฺเถน อาคจฺฉิ [อาคฺฉิ (สี. ปี.)], ยมตฺถมภิปตฺถยํ;

เต เต อิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, ลภ จกฺขูนิ พฺราหฺมณ.

เอกํ เต ยาจมานสฺส, อุภยานิ ททามหํ;

ส จกฺขุมา คจฺฉ ชนสฺส เปกฺขโต, ยทิจฺฉเส ตฺวํ ตทเต สมิชฺฌตุ.

มา ¶ ¶ โน เทว อทา จกฺขุํ, มา โน สพฺเพ ปรากริ [ปรกฺกริ (สฺยา. ก. อฏฺ.), ปริกฺกริ (ก.) ปริ + อา + กริ = ปรากริ];

ธนํ เทหิ มหาราช, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.

ยุตฺเต เทว รเถ เทหิ, อาชานีเย จลงฺกเต;

นาเค เทหิ มหาราช, เหมกปฺปนวาสเส.

ยถา ตํ สิวโย [สีวิโย (สฺยา.)] สพฺเพ, สโยคฺคา สรถา สทา;

สมนฺตา ปริกิเรยฺยุํ [ปริกเรยฺยุํ (สฺยา. ปี.)], เอวํ เทหิ รเถสภ.

โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;

ภูมฺยํ [ภูมฺยา (สี. ปี.)] โส ปติตํ ปาสํ, คีวายํ ปฏิมุฺจติ.

โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;

ปาปา ปาปตโร โหติ, สมฺปตฺโต ยมสาธนํ.

ยฺหิ ยาเจ ตฺหิ ทเท, ยํ น ยาเจ น ตํ ทเท;

สฺวาหํ ตเมว ทสฺสามิ, ยํ มํ ยาจติ พฺราหฺมโณ.

อายุํ นุ วณฺณํ นุ สุขํ พลํ นุ, กึ ปตฺถยาโน นุ ชนินฺท เทสิ;

กถฺหิ ราชา สิวินํ อนุตฺตโร, จกฺขูนิ ทชฺชา ปรโลกเหตุ.

น วาหเมตํ ยสสา ททามิ, น ปุตฺตมิจฺเฉ น ธนํ น รฏฺํ;

สตฺจ ธมฺโม จริโต ปุราโณ, อิจฺเจว ทาเน รมเต มโน มม [มมํ (สี. ปี.)].

สขา ¶ จ มิตฺโต จ มมาสิ สีวิก [สีวก (สี. ปี.)], สุสิกฺขิโต สาธุ กโรหิ เม วโจ;

อุทฺธริตฺวา [อุทฺธตฺว (สี.), ลทฺธ ตฺวํ (ปี.)] จกฺขูนิ มมํ ชิคีสโต, หตฺเถสุ เปหิ [อาเวสิ (สี.)] วนิพฺพกสฺส.

โจทิโต ¶ ¶ สิวิราเชน, สิวิโก วจนงฺกโร;

รฺโ จกฺขูนุทฺธริตฺวา [จกฺขูนิ อุทฺธตฺวา (สี. ปี.)], พฺราหฺมณสฺสูปนามยิ;

สจกฺขุ พฺราหฺมโณ อาสิ, อนฺโธ ราชา อุปาวิสิ.

ตโต โส กติปาหสฺส, อุปรูฬฺเหสุ จกฺขุสุ;

สูตํ อามนฺตยี ราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน.

โยเชหิ สารถิ ยานํ, ยุตฺตฺจ ปฏิเวทย;

อุยฺยานภูมึ คจฺฉาม, โปกฺขรฺโ วนานิ จ.

โส จ โปกฺขรณีตีเร [โปกฺขรณิยา ตีเร (สี. ปี.)], ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ;

ตสฺส สกฺโก ปาตุรหุ, เทวราชา สุชมฺปติ.

สกฺโกหมสฺมิ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;

วรํ วรสฺสุ ราชีสิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.

ปหูตํ เม ธนํ สกฺก, พลํ โกโส จนปฺปโก;

อนฺธสฺส เม สโต ทานิ, มรณฺเว รุจฺจติ.

ยานิ ¶ สจฺจานิ ทฺวิปทินฺท, ตานิ ภาสสฺสุ ขตฺติย;

สจฺจํ เต ภณมานสฺส, ปุน จกฺขุ ภวิสฺสติ.

เย มํ ยาจิตุมายนฺติ, นานาโคตฺตา วนิพฺพกา;

โยปิ มํ ยาจเต ตตฺถ, โสปิ เม มนโส ปิโย;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, จกฺขุ เม อุปปชฺชถ.

ยํ มํ โส ยาจิตุํ อาคา, เทหิ จกฺขุนฺติ พฺราหฺมโณ;

ตสฺส จกฺขูนิ ปาทาสึ, พฺราหฺมณสฺส วนิพฺพโต [วณิพฺพิโน (สี.), วนิพฺพิโน (ปี.)].

ภิยฺโย มํ อาวิสี ปีติ, โสมนสฺสฺจนปฺปกํ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, ทุติยํ เม อุปปชฺชถ.

ธมฺเมน ภาสิตา คาถา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒน;

เอตานิ ตว เนตฺตานิ, ทิพฺพานิ ปฏิทิสฺสเร.

ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;

สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺตุ เต.

โก ¶ นีธ วิตฺตํ น ทเทยฺย ยาจิโต, อปิ วิสิฏฺํ สุปิยมฺปิ อตฺตโน;

ตทิงฺฆ สพฺเพ สิวโย สมาคตา, ทิพฺพานิ เนตฺตานิ มมชฺช ปสฺสถ.

ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;

สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺติ เม.

น ¶ จาคมตฺตา ปรมตฺถิ กิฺจิ, มจฺจานํ อิธ ชีวิเต;

ทตฺวาน ¶ มานุสํ [ทตฺวา มานุสกํ (สี.)] จกฺขุํ, ลทฺธํ เม [เม อิติ ปทํ นตฺถิ สี. โปตฺถเก] จกฺขุํ อมานุสํ.

เอตมฺปิ ทิสฺวา สิวโย, เทถ ทานานิ ภุฺชถ;

ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปถ านนฺติ.

ปฺายุเปตํ สิริยา วิหีนํ, ยสสฺสินํ วาปิ อเปตปฺํ;

ปุจฺฉามิ ตํ เสนก เอตมตฺถํ, กเมตฺถ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.

ธีรา จ พาลา จ หเว ชนินฺท, สิปฺปูปปนฺนา จ อสิปฺปิโน จ;

สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺส, ยสสฺสิโน เปสกรา [เปสฺสกรา (สี. ปี.)] ภวนฺติ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว [สิริมาว (สี. สฺยา. ปี.)] เสยฺโย.

ตุวมฺปิ ปุจฺฉามิ อโนมปฺ, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสิ;

พาลํ ยสสฺสึ ปณฺฑิตํ อปฺปโภคํ, กเมตฺถ ¶ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.

ปาปานิ ¶ กมฺมานิ กโรติ พาโล [กโรนฺติ พาลา (สฺยา. ก.)], อิธเมว [อิทเมว (สฺยา. ก. อฏฺ.), อิมเมว (ก.)] เสยฺโย อิติ มฺมาโน [มฺมานา (สฺยา. ก.)];

อิธโลกทสฺสี ปรโลกมทสฺสี, อุภยตฺถ พาโล กลิมคฺคเหสิ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

น สิปฺปเมตํ วิทธาติ โภคํ, น พนฺธุวา [น พนฺธวา (สี. สฺยา. ก.)] น สรีรวณฺโณ โย [น สรีราวกาโส (สี. สฺยา. ปี.)];

ปสฺเสฬมูคํ สุขเมธมานํ, สิรี หิ นํ ภชเต โครวินฺทํ [โคริมนฺทํ (สี. ปี.)];

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

ลทฺธา สุขํ มชฺชติ อปฺปปฺโ, ทุกฺเขน ผุฏฺโปิ ปโมหเมติ;

อาคนฺตุนา ทุกฺขสุเขน ผุฏฺโ, ปเวธติ วาริจโรว ฆมฺเม;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

ทุมํ ยถา สาทุผลํ อรฺเ, สมนฺตโต ¶ สมภิสรนฺติ [สมภิจรนฺติ (สี. ปี.)] ปกฺขี;

เอวมฺปิ อฑฺฒํ สธนํ สโภคํ, พหุชฺชโน ภชติ อตฺถเหตุ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

น สาธุ พลวา พาโล, สาหสา วินฺทเต ธนํ;

กนฺทนฺตเมตํ ทุมฺเมธํ, กฑฺฒนฺติ นิรยํ ภุสํ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

ยา ¶ ¶ กาจิ นชฺโช คงฺคมภิสฺสวนฺติ, สพฺพาว ตา นามโคตฺตํ ชหนฺติ;

คงฺคา สมุทฺทํ ปฏิปชฺชมานา, น ขายเต อิทฺธึ ปฺโปิ โลเก [อิทฺธิปโร หิ โลเก (ก. สี. สฺยา.), อิทฺธิปโร หิ โลโก (สี. ปี. อฏฺ.)];

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

ยเมตมกฺขา อุทธึ มหนฺตํ, สวนฺติ นชฺโช สพฺพกาลมสงฺขฺยํ;

โส สาคโร นิจฺจมุฬารเวโค, เวลํ น อจฺเจติ มหาสมุทฺโท.

เอวมฺปิ ¶ พาลสฺส ปชปฺปิตานิ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

อสฺโต เจปิ ปเรสมตฺถํ, ภณาติ สนฺธานคโต [สณฺานคโต (สฺยา. ปี.), สนฺถานคโต (สี.)] ยสสฺสี;

ตสฺเสว ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี หิ นํ [สิริหีนํ (สี. ก.), สิรีหีนํ (สฺยา. ปี.)] การยเต น ปฺา [น ปฺโ (สี.), น ปฺํ (สฺยา. ก.)];

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, พาโล มุสา ภาสติ อปฺปปฺโ;

โส นินฺทิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ [เปจฺจมฺปิ (สี. ปี.), เปจฺจาปิ (?)] โส ทุคฺคติคามี โหติ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

อตฺถมฺปิ ¶ เจ ภาสติ ภูริปฺโ, อนาฬฺหิโย [อนาลโย (ปี.)] อปฺปธโน ทลิทฺโท;

น ตสฺส ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี ¶ จ ปฺาณวโต น โหติ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, น ภาสติ อลิกํ ภูริปฺโ;

โส ปูชิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ โส สุคฺคติคามี โหติ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ถิโย จ อิทฺเธสุ กุเลสุ ชาตา;

สพฺพาว ตา อุปโภคา ภวนฺติ, อิทฺธสฺส โปสสฺส อนิทฺธิมนฺโต;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺเมธมนฺตินํ;

สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

ปฺจ ปณฺฑิตา มยํ ภทฺทนฺเต, สพฺเพ ¶ ปฺชลิกา อุปฏฺิตา;

ตฺวํ โน อภิภุยฺย อิสฺสโรสิ, สกฺโกว ภูตปติ เทวราชา;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.

ทาโสว ¶ ¶ ปฺสฺส ยสสฺสิ พาโล, อตฺเถสุ ชาเตสุ ตถาวิเธสุ;

ยํ ปณฺฑิโต นิปุณํ สํวิเธติ, สมฺโมหมาปชฺชติ ตตฺถ พาโล;

เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.

อทฺธา หิ ปฺาว สตํ ปสตฺถา, กนฺตา สิรี โภครตา มนุสฺสา;

าณฺจ พุทฺธานมตุลฺยรูปํ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ.

ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสี;

ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;

ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ ¶ เต คามวรานิ โสฬสาติ.

สิรีมนฺตชาตกํ [สิริมนฺทชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุตฺถํ.

เอเต ยูถา ปติยนฺติ, ภีตา มรณสฺส [มรณา (สฺยา. ปี.), มรณ (ก.)] จิตฺตก;

คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.

นาหํ โรหณ [โรหนฺต (สี. ปี.), โรหน (สฺยา.)] คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;

น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.

เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;

คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.

นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;

น ตํ พทฺธํ [พนฺธํ (ก.)] ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.

คจฺฉ ¶ ภีรุ ปลายสฺสุ, กูเฏ พทฺโธสฺมิ อายเส;

คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.

นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;

น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.

เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;

คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.

นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;

น ¶ ตํ พทฺธํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.

อยํ โส ลุทฺทโก เอติ, ลุทฺทรูโป [รุทฺทรูโป (สี. ปี.)] สหาวุโธ;

โย โน วธิสฺสติ อชฺช, อุสุนา สตฺติยา อปิ [มปิ (สี. สฺยา. ปี.)].

สา ¶ มุหุตฺตํ ปลายิตฺวา, ภยฏฺฏา [ภยฏฺา (ปี.)] ภยตชฺชิตา;

สุทุกฺกรํ อกรา ภีรุ, มรณายูปนิวตฺตถ.

กินฺนุ เตเม มิคา โหนฺติ, มุตฺตา พทฺธํ อุปาสเร;

น ตํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.

ภาตโร โหนฺติ เม ลุทฺท, โสทริยา เอกมาตุกา;

น มํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.

เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;

ปฺจนฺนํ ชีวิตํ เทหิ, ภาตรํ มุฺจ ลุทฺทก.

โส โว อหํ ปโมกฺขามิ, มาตาเปตฺติภรํ มิคํ;

นนฺทนฺตุ มาตาปิตโร, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.

เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.

กถํ ตฺวํ ปโมกฺโข [กถํ ปโมกฺโข (สี. ปี.), กถํ เต ปโรกฺโข (?)] อาสิ, อุปนีตสฺมิ ชีวิเต;

กถํ ปุตฺต อโมเจสิ, กูฏปาสมฺห ลุทฺทโก.

ภณํ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;

สุภาสิตาหิ วาจาหิ, จิตฺตโก มํ อโมจยิ.

ภณํ ¶ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;

สุภาสิตาหิ ¶ วาจาหิ, สุตนา มํ อโมจยิ.

สุตฺวา กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;

สุภาสิตานิ สุตฺวาน, ลุทฺทโก มํ อโมจยิ.

เอวํ อานนฺทิโต โหตุ, สห ทาเรหิ ลุทฺทโก;

ยถา มยชฺช นนฺทาม, ทิสฺวา โรหณมาคตํ.

นนุ ตฺวํ อวจ [อวจา (สี. ปี.)] ลุทฺท, ‘‘มิคจมฺมานิ อาหรึ’’;

อถ เกน นุ วณฺเณน, มิคจมฺมานิ นาหริ.

อาคมา เจว หตฺถตฺถํ, กูฏปาสฺจ โส มิโค;

อพชฺฌิ ตํ [อพชฺฌิ ตฺจ (ปี.)] มิคราชํ, ตฺจ มุตฺตา อุปาสเร.

ตสฺส เม อหุ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;

อิมฺจาหํ มิคํ หฺเ, อชฺช หิสฺสามิ ชีวิตํ.

กีทิสา เต มิคา ลุทฺท, กีทิสา ธมฺมิกา มิคา;

กถํวณฺณา กถํสีลา, พาฬฺหํ โข เน ปสํสสิ.

โอทาตสิงฺคา ¶ สุจิวาฬา, ชาตรูปตจูปมา;

ปาทา โลหิตกา เตสํ, อฺชิตกฺขา มโนรมา.

เอทิสา เต มิคา เทว, เอทิสา ธมฺมิกา มิคา;

มาตาเปตฺติภรา เทว, น เต โส อภิหาริตุํ [อภิหารยุํ (ก. สี.), อภิหารยึ (สฺยา.), อภิหารยํ (ปี.)].

ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;

จตุสฺสทฺจ [จตุรสฺสฺจ (สฺยา. ก.)] ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ [อุมฺมาปุปฺผสิรินฺนิภํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)].

ทฺเว ¶ จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;

ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสํ, พหุกาโร เมสิ ลุทฺทก.

กสิวาณิชฺชา [กสี วณิชฺชา (สี. สฺยา. ปี.)] อิณทานํ, อุฺฉาจริยา จ ลุทฺทก;

เอเตน ทารํ โปเสหิ, มา ปาปํ อกรี ปุนาติ [อกรา ปุนนฺติ (ก. สี. ปี.)].

โรหณมิคชาตกํ [โรหนฺตมิคชาตกํ (สี. ปี.)] ปฺจมํ.

เอเต ¶ หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;

หริตฺตจ เหมวณฺณ, กามํ สุมุข ปกฺกม.

โอหาย มํ าติคณา, เอกํ ปาสวสํ คตํ;

อนเปกฺขมานา [นาเปกฺขมานา (ก.)] คจฺฉนฺติ, กึ เอโส อวหิยฺยสิ.

ปเตว ปตตํ เสฏฺ, นตฺถิ พทฺเธ สหายตา [สหายกา (สฺยา.)];

มา อนีฆาย หาเปสิ, กามํ สุมุข ปกฺกม.

นาหํ ‘‘ทุกฺขปเรโต’’ติ [ทุกฺขปเรโตปิ (ก.)], ธตรฏฺ ตุวํ [ตวํ (สี. ปี.)] ชเห;

ชีวิตํ มรณํ วา เม, ตยา สทฺธึ ภวิสฺสติ.

เอตทริยสฺส กลฺยาณํ, ยํ ตฺวํ สุมุข ภาสสิ;

ตฺจ วีมํสมาโนหํ, ‘‘ปตเตตํ’’ อวสฺสชึ.

อปเทน ปทํ ยาติ, อนฺตลิกฺขจโร [อนฺตลิกฺเข จโร (สี. ปี.)] ทิโช;

อารา ปาสํ น พุชฺฌิ ตฺวํ, หํสานํ ปวรุตฺตม [ปวรุตฺตโม (ก. สี. ปี.)].

ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ¶ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.

เอเต หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;

หริตฺตจ เหมวณฺณ, ตฺวฺเว [ตฺวฺจ ตํ (สี.), ตฺวฺจ (ปี.)] อวหิยฺยสิ.

เอเต ¶ ภุตฺวา จ ปิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;

อนเปกฺขมานา วกฺกงฺคา, ตฺวฺเเวโก อุปาสสิ.

กินฺนุ ตฺยายํ [ตายํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทิโช โหติ, มุตฺโต พทฺธํ อุปาสสิ;

โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ เอโก อวหิยฺยสิ.

ราชา เม โส ทิโช มิตฺโต, สขา ปาณสโม จ เม;

เนว นํ วิชหิสฺสามิ, ยาว กาลสฺส ปริยายํ.

โย จ ตฺวํ สขิโน เหตุ, ปาณํ จชิตุมิจฺฉสิ;

โส เต สหายํ มุฺจามิ, โหตุ ราชา ตวานุโค.

เอวํ ¶ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา มุตฺตํ ทิชาธิปํ.

กจฺจินฺนุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;

กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสสิ.

กุสลฺเจว เม หํส, อโถ หํส อนามยํ;

อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสหํ.

กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

กจฺจิ อารา อมิตฺตา เต, ฉายา ทกฺขิณโตริว.

อโถปิ เม อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

อโถ ¶ อารา อมิตฺตา เม, ฉายา ทกฺขิณโตริว.

กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, ตว ฉนฺทวสานุคา.

อโถ เม สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, มม ฉนฺทวสานุคา.

กจฺจิ เต พหโว ปุตฺตา, สุชาตา รฏฺวฑฺฒน;

ปฺาชเวน สมฺปนฺนา, สมฺโมทนฺติ ตโต ตโต.

สตเมโก จ เม ปุตฺตา, ธตรฏฺ มยา สุตา;

เตสํ ตฺวํ กิจฺจมกฺขาหิ, นาวรุชฺฌนฺติ [นาวรชฺฌนฺติ (ก. สี. ปี.)] เต วโจ.

อุปปนฺโนปิ เจ โหติ, ชาติยา วินเยน วา;

อถ ปจฺฉา กุรุเต โยคํ, กิจฺเฉ [กิจฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)] อาปาสุ [อาวาสุ (สฺยา.), อาปทาสุ (ก.)] สีทติ.

ตสฺส สํหีรปฺสฺส, วิวโร ชายเต มหา;

รตฺติมนฺโธว [นตฺตมนฺโธว (สี. ปี.)] รูปานิ, ถูลานิ มนุปสฺสติ.

อสาเร ¶ สารโยคฺู, มตึ น ตฺเวว วินฺทติ;

สรโภว คิริทุคฺคสฺมึ, อนฺตราเยว สีทติ.

หีนชจฺโจปิ เจ โหติ, อุฏฺาตา ธิติมา นโร;

อาจารสีลสมฺปนฺโน, นิเส อคฺคีว ภาสติ.

เอตํ ¶ เม อุปมํ กตฺวา, ปุตฺเต วิชฺชาสุ วาจย [าปส (สฺยา. ก.)];

สํวิรูฬฺเหถ เมธาวี, เขตฺเต พีชํว [เขตฺตพีชํว (สี. ปี.)] วุฏฺิยาติ.

มิคลุทฺโท ¶ มหาราชา, ปฺจาลานํ รเถสโภ;

นิกฺขนฺโต สห เสนาย, โอคโณ วนมาคมา.

ตตฺถทฺทสา อรฺสฺมึ, ตกฺกรานํ กุฏึ กตํ;

ตสฺสา [ตสฺมา (สฺยา. ปี. ก.)] กุฏิยา นิกฺขมฺม, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.

สมฺปนฺนวาหโน โปโส, ยุวา สมฺมฏฺกุณฺฑโล [กุณฺฑลี (สฺยา. ก.)];

โสภติ โลหิตุณฺหีโส, ทิวา สูริโยว ภาสติ.

มชฺฌนฺหิเก [มชฺฌนฺติเก (สพฺพตฺถ)] สมฺปติเก, สุตฺโต ราชา สสารถิ;

หนฺทสฺสาภรณํ สพฺพํ, คณฺหาม สาหสา [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] มยํ.

นิสีเถปิ รโห ทานิ, สุตฺโต ราชา สสารถิ;

อาทาย วตฺถํ มณิกุณฺฑลฺจ, หนฺตฺวาน สาขาหิ อวตฺถราม.

กินฺนุ อุมฺมตฺตรูโปว, สตฺติคุมฺพ ปภาสสิ;

ทุราสทา หิ ราชาโน, อคฺคิ ปชฺชลิโต ยถา.

อถ ตฺวํ ปติโกลมฺพ, มตฺโต ถุลฺลานิ คชฺชสิ;

มาตริ มยฺหํ นคฺคาย, กินฺนุ ตฺวํ วิชิคุจฺฉเส.

อุฏฺเหิ สมฺม ตรมาโน, รถํ โยเชหิ สารถิ;

สกุโณ เม น รุจฺจติ, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.

ยุตฺโต รโถ มหาราช, ยุตฺโต จ พลวาหโน;

อธิติฏฺ มหาราช, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.

โก ¶ นุเมว คตา [กฺว นุ’เม’ปคตา (?)] สพฺเพ, เย อสฺมึ ปริจารกา;

เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มุตฺโต เตสํ อทสฺสนา.

โกทณฺฑกานิ ¶ ¶ คณฺหถ, สตฺติโย โตมรานิ จ;

เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มา โว มุฺจิตฺถ ชีวตํ [ชีวิตํ (พหูสุ)].

อถาปโร ปฏินนฺทิตฺถ, สุโว โลหิตตุณฺฑโก;

สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.

ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;

ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภุฺช ราช วรํ วรํ.

อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;

ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ.

อรฺํ อุฺฉาย คตา, เย อสฺมึ ปริจารกา;

สยํ อุฏฺาย คณฺหวฺโห, หตฺถา เม นตฺถิ ทาตเว.

ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;

อเถโส อิตโร ปกฺขี, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.

‘‘เอตํ หนถ พนฺธถ, มา โว มุฺจิตฺถ ชีวตํ’’;

อิจฺเจวํ วิลปนฺตสฺส, โสตฺถึ [โสตฺถี (สฺยา.)] ปตฺโตสฺมิ อสฺสมํ.

ภาตโรสฺม มหาราช, โสทริยา เอกมาตุกา;

เอกรุกฺขสฺมึ สํวฑฺฒา, นานาเขตฺตคตา อุโภ.

สตฺติคุมฺโพ จ โจรานํ, อหฺจ อิสีนํ อิธ;

อสตํ ¶ โส, สตํ อหํ, เตน ธมฺเมน โน วินา.

ตตฺถ วโธ จ พนฺโธ จ, นิกตี วฺจนานิ จ;

อาโลปา สาหสาการา, ตานิ โส ตตฺถ สิกฺขติ.

อิธ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;

อาสนูทกทายีนํ, องฺเก วทฺโธสฺมิ ภารธ [ภารต (สี. สฺยา. ปี.)].

ยํ ยฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ;

สีลวนฺตํ วิสีลํ วา, วสํ ตสฺเสว คจฺฉติ.

ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ, ยาทิสํ จูปเสวติ;

โสปิ ตาทิสโก โหติ, สหวาโส หิ [สหวาโสปิ (สฺยา. ก.)] ตาทิโส.

เสวมาโน ¶ เสวมานํ, สมฺผุฏฺโ สมฺผุสํ ปรํ;

สโร ทิทฺโธ กลาปํว, อลิตฺตมุปลิมฺปติ;

อุปเลปภยา [อุปลิมฺปภยา (สฺยา. ก.)] ธีโร, เนว ปาปสขา สิยา.

ปูติมจฺฉํ ¶ กุสคฺเคน, โย นโร อุปนยฺหติ;

กุสาปิ ปูติ [ปูตี (สี. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ พาลูปเสวนา.

ตครฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;

ปตฺตาปิ สุรภิ [สุรภี (สี. สฺยา. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.

ตสฺมา ปตฺตปุฏสฺเสว [ผลปุฏสฺเสว (สี. ปี.), ปลปุฏสฺเสว (ก. อฏฺ.), ปลาสปุฏสฺเสว (สฺยา. ก.)], ตฺวา สมฺปากมตฺตโน;

อสนฺเต โนปเสเวยฺย, สนฺเต เสเวยฺย ปณฺฑิโต;

อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ, สนฺโต ปาเปนฺติ สุคฺคตินฺติ.

ภลฺลาติโย ¶ [ภลฺลาฏิโย (สี. ปี.)] นาม อโหสิ ราชา, รฏฺํ ปหาย มิควํ อจาริ โส;

อคมา คิริวรํ คนฺธมาทนํ, สุปุปฺผิตํ [สมฺปุปฺผิตํ (สี. ปี.)] กิมฺปุริสานุจิณฺณํ.

สาฬูรสงฺฆฺจ นิเสธยิตฺวา, ธนุํ [ธนุ (สี. สฺยา. ปี.)] กลาปฺจ โส นิกฺขิปิตฺวา;

อุปาคมิ วจนํ วตฺตุกาโม, ยตฺถฏฺิตา กิมฺปุริสา อเหสุํ.

หิมจฺจเย เหมวตาย ตีเร, กิมิธฏฺิตา มนฺตยวฺโห อภิณฺหํ;

ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ นุ [กถํ โว (สี. สฺยา. ปี.)] ชานนฺติ มนุสฺสโลเก.

มลฺลํ ¶ คิรึ ปณฺฑรกํ ติกูฏํ, สีโตทกา [สีโตทิยา (สี. ปี.), สีโตทิกา (?)] อนุวิจราม นชฺโช;

มิคา มนุสฺสาว นิภาสวณฺณา, ชานนฺติ โน กิมฺปุริสาติ ลุทฺท.

สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห [ปริเทวถวฺโห (?) โมคฺคลฺลานพฺยากรเณ ๖.๓๘ สุตฺตํ], อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;

ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน โรทถ อปฺปตีตา.

สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;

ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน วิลปถ อปฺปตีตา.

สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;

ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ ¶ วเน โสจถ อปฺปตีตา.

มเยกรตฺตํ [รตฺตึ (ปี.)] วิปฺปวสิมฺห ลุทฺท, อกามกา อฺมฺํ สรนฺตา;

ตเมกรตฺตํ อนุตปฺปมานา, โสจาม ‘‘สา รตฺติ ปุนํ น เหสฺสติ’’.

ยเมกรตฺตํ อนุตปฺปเถตํ, ธนํ ว นฏฺํ ปิตรํ ว เปตํ;

ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ วินา วาสมกปฺปยิตฺถ.

ยมิมํ ¶ [ยยิมํ (ก. สี.)] นทึ ปสฺสสิ สีฆโสตํ, นานาทุมจฺฉาทนํ เสลกูลํ [ทุมจฺฉทนํ เสลกูฏํ (สี. ปี.), ทุมสฺฉนฺนํ เสลกูลํ (ก.)];

ตํ เม ปิโย อุตฺตริ วสฺสกาเล, มมฺจ ¶ มฺํ อนุพนฺธตีติ.

อหฺจ ¶ องฺโกลกโมจินามิ, อติมุตฺตกํ สตฺตลิโยถิกฺจ;

‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.

อหฺจิทํ กุรวกโมจินามิ, อุทฺทาลกา ปาฏลิสินฺธุวารกา [สินฺธุวาริตา (สฺยา. ปี. ก.)];

‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.

อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ มาลํ;

‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.

อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ ภารํ;

อิทฺจ โน เหหิติ สนฺถรตฺถํ, ยตฺถชฺชิมํ [ยตฺถชฺชมํ (สี. ปี.)] วิหริสฺสาม [วิหริสฺสามุ (ปี.)] รตฺตึ.

อหฺจ โข อคฬุํ [อคฺคลุ (สฺยา. ก.), อกลุํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, สิลาย ปึสามิ ปมตฺตรูปา;

‘‘ปิโย จ เม เหหิติ โรสิตงฺโค, อหฺจ ¶ นํ โรสิตา อชฺฌุเปสฺสํ’’.

อถาคมา สลิลํ สีฆโสตํ, นุทํ สาเล สลเฬ กณฺณิกาเร;

อาปูรถ [อปูรถ (สี. ปี.), อาปูรเถ (สฺยา.)] เตน มุหุตฺตเกน, สายํ นที อาสิ มยา สุทุตฺตรา.

อุโภสุ ตีเรสุ มยํ ตทา ิตา, สมฺปสฺสนฺตา อุภโย อฺมฺํ;

สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม, กิจฺเฉน โน อาคมา [อคมา (สี. สฺยา. ปี.)] สํวรี สา.

ปาโตว ¶ [ปาโต จ (สี. สฺยา. ปี.)] โข อุคฺคเต สูริยมฺหิ, จตุกฺกํ นทึ อุตฺตริยาน ลุทฺท;

อาลิงฺคิยา อฺมฺํ มยํ อุโภ, สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม.

ตีหูนกํ สตฺตสตานิ ลุทฺท, ยมิธ มยํ วิปฺปวสิมฺห ปุพฺเพ;

วสฺเสกิมํ [วาเสกิมํ (สี. ปี.)] ชีวิตํ ภูมิปาล, โก นีธ กนฺตาย วินา วเสยฺย.

อายุฺจ โว กีวตโก นุ สมฺม, สเจปิ ชานาถ วเทถ อายุํ;

อนุสฺสวา วุฑฺฒโต อาคมา วา, อกฺขาถ ¶ เม ตํ อวิกมฺปมานา.

อายุฺจ โน วสฺสสหสฺสํ ลุทฺท, น จนฺตรา ปาปโก อตฺถิ โรโค;

อปฺปฺจ [อปฺปํว (สฺยา. ก.)] ทุกฺขํ สุขเมว ภิยฺโย, อวีตราคา วิชหาม ชีวิตํ.

อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, ภลฺลาติโย อิตฺตร ชีวิตนฺติ;

นิวตฺตถ น มิควํ อจริ, อทาสิ ทานานิ อภุฺชิ โภเค.

อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา กลหํ อกตฺถ;

มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.

อิทฺจ ¶ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา วิวาทํ อกตฺถ;

มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.

วิวิธํ ¶ [วิวิธ (สี. สฺยา.)] อธิมนา สุโณมหํ, วจนปถํ ตว อตฺถสํหิตํ;

มุฺจํ [มุฺจ (สี. ปี.)] คิรํ นุทเสว เม ทรํ, สมณ ¶ สุขาวห ชีว เม จิรนฺติ.

โก ตํ หึสติ เหเติ, กึ [กินฺนุ (ปี. ก.)] ทุมฺมโน โสจสิ อปฺปตีโต;

กสฺสชฺช มาตาปิตโร รุทนฺตุ, กฺวชฺช เสตุ [โก นฺเวชฺช เสติ (ก.), โก อชฺช เสตุ (?)] นิหโต ปถพฺยา.

ตุฏฺโสฺมิ เทว ตว ทสฺสเนน, จิรสฺสํ ปสฺสามิ ตํ ภูมิปาล;

อหึสโก เรณุมนุปฺปวิสฺส, ปุตฺเตน เต เหยิโตสฺมิ [โปถยิโตสฺมิ (ก.)] เทว.

อายนฺตุ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา [ขคฺคพทฺธา (สี. ปี.)], กาสาวิยา ยนฺตุ [หนฺตุ (ก.)] อนฺเตปุรนฺตํ;

หนฺตฺวาน ตํ โสมนสฺสํ กุมารํ, เฉตฺวาน สีสํ วรมาหรนฺตุ.

เปสิตา ราชิโน ทูตา, กุมารํ เอตทพฺรวุํ;

อิสฺสเรน วิติณฺโณสิ, วธํ ปตฺโตสิ ขตฺติย.

ส ราชปุตฺโต ปริเทวยนฺโต, ทสงฺคุลึ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา;

อหมฺปิ ¶ อิจฺฉามิ ชนินฺท ทฏฺุํ, ชีวํ มํ เนตฺวา [ชีวํ ปเนตฺวา (สี. ปี.)] ปฏิทสฺสเยถ.

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, รฺโ ปุตฺตํ อทสฺสยุํ;

ปุตฺโต จ ปิตรํ ทิสฺวา, ทูรโตวชฺฌภาสถ.

อาคจฺฉุํ ¶ [อาคฺฉุํ (สี.), อาคฺฉุ (ปี.)] โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, อปราโธ โก นิธ มมชฺช อตฺถิ.

สายฺจ ปาโต อุทกํ สชาติ, อคฺคึ สทา ปาริจรตปฺปมตฺโต;

ตํ ตาทิสํ สํยตํ พฺรหฺมจารึ, กสฺมา ตุวํ พฺรูสิ คหปฺปตีติ.

ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เทว, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;

เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)] ตสฺมา อหํ พฺรูมิ คหปฺปตีติ [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)].

สจฺจํ โข เอตํ วทสิ กุมาร, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;

เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, ส [นตฺถิ อิทํ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ] พฺราหฺมโณ ¶ คหปติ เตน โหติ.

สุณนฺตุ มยฺหํ ปริสา สมาคตา, สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ;

พาลายํ พาลสฺส วโจ นิสมฺม, อเหตุนา ฆาตยเต มํ [ฆาตยเต (สี. ปี.)] ชนินฺโท.

ทฬฺหสฺมิ ¶ มูเล วิสเฏ วิรูฬฺเห, ทุนฺนิกฺกโย เวฬุ ปสาขชาโต;

วนฺทามิ ปาทานิ ตว [ตวํ (สี. ปี.)] ชนินฺท, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.

ภุฺชสฺสุ โภเค วิปุเล กุมาร, สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ;

อชฺเชว ตฺวํ กุรูนํ โหหิ ราชา, มา ปพฺพชี ปพฺพชฺชา หิ ทุกฺขา.

กินฺนูธ ¶ เทว ตวมตฺถิ โภคา, ปุพฺเพวหํ [ปุพฺเพ จหํ (ก.)] เทวโลเก รมิสฺสํ;

รูเปหิ สทฺเทหิ อโถ รเสหิ, คนฺเธหิ ผสฺเสหิ มโนรเมหิ.

ภุตฺตา จ เม [ภุตฺตา (สี. ปี.)] โภคา ติทิวสฺมึ เทว, ปริวาริตา [ปริจาริตา (ก.)] อจฺฉรานํ คเณน [อจฺฉราสํคเณน (สฺยา. ปี. ก.)];

ตุวฺจ [ตวฺจ (สี. ปี.)] พาลํ ปรเนยฺยํ วิทิตฺวา, น ¶ ตาทิเส ราชกุเล วเสยฺยํ.

สจาหํ พาโล ปรเนยฺโย อสฺมิ, เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ปุตฺต มยฺหํ;

ปุนปิ เจ เอทิสกํ ภเวยฺย, ยถามตึ โสมนสฺส กโรหิ.

อนิสมฺม กตํ กมฺมํ, อนวตฺถาย จินฺติตํ;

เภสชฺชสฺเสว เวภงฺโค, วิปาโก โหติ ปาปโก.

นิสมฺม จ กตํ กมฺมํ, สมฺมาวตฺถาย จินฺติตํ;

เภสชฺชสฺเสว สมฺปตฺติ, วิปาโก โหติ ภทฺรโก.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒติ.

นิสมฺม ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร, เวคา กตํ ตปฺปติ ภูมิปาล;

สมฺมาปณีธี จ นรสฺส อตฺถา, อนานุตปฺปา เต ภวนฺติ ปจฺฉา.

อนานุตปฺปานิ ¶ หิ เย กโรนฺติ, วิภชฺช ¶ กมฺมายตนานิ โลเก;

วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ, ภวนฺติ พุทฺธานุมตานิ [วทฺธานุมตานิ (สี. ปี.)] ตานิ.

อาคจฺฉุํ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;

มาตุฺจ [มาตุจฺจ (ปี.)] องฺกสฺมิมหํ นิสินฺโน, อากฑฺฒิโต สหสา เตหิ เทว.

กฏุกฺหิ สมฺพาธํ สุกิจฺฉํ [สุกิจฺฉ (สี. ปี.)] ปตฺโต, มธุรมฺปิ ยํ ชีวิตํ ลทฺธ ราช;

กิจฺเฉนหํ อชฺช วธา ปมุตฺโต, ปพฺพชฺชเมวาภิมโนหมสฺมิ.

ปุตฺโต ตวายํ ตรุโณ สุธมฺเม, อนุกมฺปโก โสมนสฺโส กุมาโร;

ตํ ยาจมาโน น ลภามิ สฺวชฺช [สชฺช (สี. ปี.)], อรหสิ นํ ยาจิตเว [ยาจิตุเย (ก.)] ตุวมฺปิ.

รมสฺสุ ¶ ภิกฺขาจริยาย ปุตฺต, นิสมฺม ธมฺเมสุ ปริพฺพชสฺสุ;

สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปหิ านํ.

อจฺเฉร [อจฺฉริย (สี. สฺยา. ปี.)] รูปํ วต ยาทิสฺจ, ทุกฺขิตํ ¶ มํ ทุกฺขาปยเส สุธมฺเม;

ยาจสฺสุ ปุตฺตํ อิติ วุจฺจมานา, ภิยฺโยว อุสฺสาหยเส กุมารํ.

เย วิปฺปมุตฺตา อนวชฺชโภคิโน [โภชิโน (สี. สฺยา. ปี.)], ปรินิพฺพุตา โลกมิมํ จรนฺติ;

ตมริยมคฺคํ ปฏิปชฺชมานํ, น อุสฺสเห วารยิตุํ กุมารํ.

อทฺธา ¶ หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

เยสายํ สุตฺวาน สุภาสิตานิ, อปฺโปสฺสุกฺกา วีตโสกา สุธมฺมาติ.

กา นุ วิชฺชุริวาภาสิ, โอสธี วิย ตารกา;

เทวตา นุสิ คนฺธพฺพี, น ตํ มฺามิ มานุสึ [มานุสี (สฺยา. ก.)].

นมฺหิ เทวี น คนฺธพฺพี, น มหาราช มานุสี;

นาคกฺาสฺมิ ภทฺทนฺเต, อตฺเถนมฺหิ อิธาคตา.

วิพฺภนฺตจิตฺตา กุปิตินฺทฺริยาสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;

กึ ¶ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยานา, อิธาคตา นาริ ตทิงฺฆ พฺรูหิ.

ยมุคฺคเตโช อุรโคติ จาหุ, นาโคติ นํ อาหุ ชนา ชนินฺท;

ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มุฺจ ปตี มเมโส.

กถํ นฺวยํ พลวิริยูปปนฺโน, หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคจฺฉิ วนิพฺพกสฺส;

อกฺขาหิ เม นาคกฺเ ตมตฺถํ, กถํ วิชาเนมุ คหีตนาคํ.

นครมฺปิ นาโค ภสฺมํ กเรยฺย, ตถา หิ โส พลวิริยูปปนฺโน;

ธมฺมฺจ นาโค อปจายมาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรติ.

จาตุทฺทสึ ¶ ปฺจทสึ [ปนฺนรสึ (สี. สฺยา. ปี.)] จ ราช, จตุปฺปเถ สมฺมติ นาคราชา;

ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มุฺจ ปตี มเมโส.

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

วาริเคหสยา นารี [นาริโย (ปี.)], ตาปิ ตํ สรณํ คตา.

ธมฺเมน ¶ โมเจหิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;

โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปุฺตฺถิโก มุฺจตุ พนฺธนสฺมา.

ธมฺเมน ¶ โมเจมิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;

โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปุฺตฺถิโก มุฺจตุ พนฺธนสฺมา.

ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;

จตุสฺสทฺจ ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ.

ทฺเว จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;

โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปุฺตฺถิโก มุฺจตุ พนฺธนสฺมา.

วินาปิ ทานา ตว วจนํ ชนินฺท, มุฺเจมุ นํ อุรคํ พนฺธนสฺมา;

โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปุฺตฺถิโก มุฺจตุ พนฺธนสฺมา.

มุตฺโต จมฺเปยฺยโก นาโค, ราชานํ เอตทพฺรวิ;

นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;

อฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ, ปสฺเสยฺยํ เม นิเวสนํ.

อทฺธา ¶ ¶ หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;

สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.

สเจปิ [สเจ หิ (สี. ปี. อฏฺ.)] วาโต คิริมาวเหยฺย, จนฺโท จ สุริโย จ ฉมา ปเตยฺยุํ;

สพฺพา จ นชฺโช ปฏิโสตํ วเชยฺยุํ, น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.

นภํ ผเลยฺย อุทธีปิ สุสฺเส, สํวฏฺฏเย [สํวฏฺเฏยํ (สี. ปี.), สํวฏฺเฏยฺย (สฺยา. ก.)] ภูตธรา วสุนฺธรา;

สิลุจฺจโย เมรุ สมูลมุปฺปเต [มุพฺพเห (สี. สฺยา. ปี. ก. อฏฺ.), มุฏฺเห (ก.)], น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.

อทฺธา หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;

สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.

ตุมฺเห โขตฺถ โฆรวิสา อุฬารา, มหาเตชา ขิปฺปโกปี จ โหถ;

มํการณา [มม การณา (สี. สฺยา. ปี.)] พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต, อรหสิ โน ชานิตุเย [ชานิตาเย (สี.), ชานิตเว (สฺยา.), ชานิตเย (ปี.)] กตานิ.

โส ¶ ปจฺจตํ นิรเย โฆรรูเป, มา กายิกํ สาตมลตฺถ กิฺจิ;

เปฬาย พทฺโธ มรณํ อุเปตุ, โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.

สจฺจปฺปฏิฺา ¶ ตวเมส โหตุ, อกฺโกธโน โหหิ อนุปนาหี;

สพฺพฺจ เต นาคกุลํ สุปณฺณา, อคฺคึว คิมฺเหสุ [คิมฺหาสุ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวชฺชยนฺตุ.

อนุกมฺปสี นาคกุลํ ชนินฺท, มาตา ยถา สุปฺปิยํ เอกปุตฺตํ;

อหฺจ เต นาคกุเลน สทฺธึ, กาหามิ เวยฺยาวฏิกํ อุฬารํ.

โยเชนฺตุ เว ราชรเถ สุจิตฺเต, กมฺโพชเก อสฺสตเร สุทนฺเต;

นาเค จ โยเชนฺตุ สุวณฺณกปฺปเน, ทกฺเขมุ นาคสฺส นิเวสนานิ.

เภรี ¶ มุทิงฺคา [มุติงฺคา (สี. ปี.)] ปณวา จ สงฺขา, อวชฺชยึสุ อุคฺคเสนสฺส รฺโ;

ปายาสิ ราชา พหุโสภมาโน, ปุรกฺขโต นาริคณสฺส มชฺเฌ.

สุวณฺณจิตกํ ¶ ภูมึ, อทฺทกฺขิ กาสิวฑฺฒโน;

โสวณฺณมยปาสาเท, เวฬุริยผลกตฺถเต.

ส ราชา ปาวิสิ พฺยมฺหํ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;

อาทิจฺจวณฺณสนฺนิภํ, กํสวิชฺชุ ปภสฺสรํ.

นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺนํ, นานาคนฺธสมีริตํ;

โส ปาเวกฺขิ กาสิราชา, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ.

ปวิฏฺสฺมึ กาสิรฺเ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;

ทิพฺพา ตูริยา ปวชฺชึสุ, นาคกฺา จ นจฺจิสุํ [นจฺจยุํ (สี. ปี. ก.)].

ตํ นาคกฺา จริตํ คเณน, อนฺวารุหี กาสิราชา ปสนฺโน;

นิสีทิ โสวณฺณมยมฺหิ ปีเ, สาปสฺสเย [โสปสฺสเย (ก.)] จนฺทนสารลิตฺเต.

โส ¶ ตตฺถ ภุตฺวา จ อโถ รมิตฺวา, จมฺเปยฺยกํ กาสิราชา อโวจ;

วิมานเสฏฺานิ อิมานิ ตุยฺหํ, อาทิจฺจวณฺณานิ ปภสฺสรานิ;

เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ [กิมตฺถิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นาค ตโป กโรสิ.

ตา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, วฏฺฏงฺคุลี ตมฺพตลูปปนฺนา;

ปคฺคยฺห ¶ ปาเยนฺติ อโนมวณฺณา, เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก;

นชฺโช จ เตมา ปุถุโลมมจฺฉา, อาฏา [อาทา (สฺยา.), อทา (ปี.)] สกุนฺตาภิรุทา สุติตฺถา;

เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.

โกฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;

เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.

อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา;

เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.

อิมา จ เต โปกฺขรฺโ สมนฺตโต, ทิพฺพา [ทิพฺยา (สฺยา.), ทิวิยา (ปี.)] จ คนฺธา สตตํ ปวายนฺติ;

เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.

น ¶ ปุตฺตเหตุ น ธนสฺส เหตุ, น ¶ อายุโน จาปิ [วาปิ (สี. ปี.)] ชนินฺท เหตุ;

มนุสฺสโยนึ อภิปตฺถยาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรมิ.

ตฺวํ ¶ โลหิตกฺโข วิหตนฺตรํโส, อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ;

สุโรสิโต โลหิตจนฺทเนน, คนฺธพฺพราชาว ทิสา ปภาสสิ.

เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว, สพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;

ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, เสยฺโย อิโต เกน มนุสฺสโลโก.

ชนินฺท นาฺตฺร มนุสฺสโลกา, สุทฺธี ว สํวิชฺชติ สํยโม วา;

อหฺจ ลทฺธาน มนุสฺสโยนึ, กาหามิ ชาติมรณสฺส อนฺตํ.

อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

นาริโย จ ทิสฺวาน ตุวฺจ นาค, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา ¶ เย พหุานจินฺติโน;

นาริโย จ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อิทฺจ เม ชาตรูปํ ปหูตํ, ราสี สุวณฺณสฺส จ ตาลมตฺตา;

[อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)] อิโต หริตฺวาน สุวณฺณฆรานิ, กรสฺสุ รูปิยปาการํ กโรนฺตุ [อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)].

มุตฺตา ¶ จ [มุตฺตานฺจ (สี. สฺยา.)] วาหสหสฺสานิ ปฺจ, เวฬุริยมิสฺสานิ อิโต หริตฺวา;

อนฺเตปุเร ภูมิยํ สนฺถรนฺตุ, นิกฺกทฺทมา เหหิติ นีรชา จ.

เอตาทิสํ อาวส ราชเสฏฺ, วิมานเสฏฺํ พหุ โสภมานํ;

พาราณสึ นครํ อิทฺธํ ผีตํ, รชฺชฺจ กาเรหิ อโนมปฺาติ.

พฺรหฺมโลกา จวิตฺวาน, เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก;

รฺโ ปุตฺโต อุทปาทิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ.

กามา ¶ วา กามสฺา วา, พฺรหฺมโลเก น วิชฺชติ;

สฺวาสฺสุ [ยฺวาสฺส (สี.)] ตาเยว สฺาย, กาเมหิ วิชิคุจฺฉถ.

ตสฺส จนฺเตปุเร อาสิ, ฌานาคารํ สุมาปิตํ;

โส ตตฺถ ปฏิสลฺลีโน [ปฏิสลฺลาโน (ก.)], เอโก รหสิ ฌายถ.

ส ราชา ปริเทเวสิ, ปุตฺตโสเกน อฏฺฏิโต;

เอกปุตฺโต จยํ มยฺหํ, น จ กามานิ ภุฺชติ.

โก นุ ขฺเวตฺถ [เขตฺถ (สี. ปี.)] อุปาโย โส, โก วา ชานาติ กิฺจนํ;

โย [โก (สี. ปี.)] เม ปุตฺตํ ปโลเภยฺย, ยถา กามานิ ปตฺถเย.

อหุ ¶ กุมารี ตตฺเถว, วณฺณรูปสมาหิตา;

กุสลา นจฺจคีตสฺส, วาทิเต จ ปทกฺขิณา.

สา ตตฺถ อุปสงฺกมฺม, ราชานํ เอตทพฺรวิ;

อหํ โข นํ ปโลเภยฺยํ, สเจ ภตฺตา ภวิสฺสติ.

ตํ ตถาวาทินึ ราชา, กุมารึ เอตทพฺรวิ;

ตฺวฺเว นํ ปโลเภหิ, ตว ภตฺตา ภวิสฺสติ.

สา ¶ จ อนฺเตปุรํ คนฺตฺวา, พหุํ กามุปสํหิตํ;

หทยงฺคมา เปมนียา, จิตฺรา คาถา อภาสถ.

ตสฺสา จ คายมานาย, สทฺทํ สุตฺวาน นาริยา;

กามจฺฉนฺทสฺส อุปฺปชฺชิ, ชนํ โส ปริปุจฺฉถ.

กสฺเสโส สทฺโท โก วา โส, ภณติ อุจฺจาวจํ พหุํ;

หทยงฺคมํ เปมนียํ, อโห [อโถ (สี. ปี.)] กณฺณสุขํ มม.

เอสา ¶ โข ปมทา เทว, ขิฑฺฑา เอสา อนปฺปิกา [อนปฺปกา (ก.)];

สเจ ตฺวํ กาเม ภุฺเชยฺย, ภิยฺโย ภิยฺโย ฉาเทยฺยุ ตํ.

อิงฺฆ อาคจฺฉโตเรน [อาคจฺฉโตเรนํ (ก.) อาคจฺฉตุ + โอเรน], อวิทูรมฺหิ คายตุ;

อสฺสมสฺส สมีปมฺหิ, สนฺติเก มยฺหํ คายตุ.

ติโรกุฏฺฏมฺหิ คายิตฺวา, ฌานาคารมฺหิ ปาวิสิ;

พนฺธิ นํ [ภนฺธิตุํ (สฺยา. ก.)] อนุปุพฺเพน, อารฺมิว กุฺชรํ.

ตสฺส [ตสฺสา (สฺยา.)] กามรสํ ตฺวา, อิสฺสาธมฺโม อชายถ;

‘‘อหเมว กาเม ภุฺเชยฺยํ, มา อฺโ ปุริโส อหุ’’.

ตโต อสึ คเหตฺวาน, ปุริเส หนฺตุํ อุปกฺกมิ;

อหเมเวโก ภุฺชิสฺสํ, มา อฺโ ปุริโส สิยา.

ตโต ชานปทา สพฺเพ, วิกฺกนฺทึสุ สมาคตา;

ปุตฺโต ตฺยายํ มหาราช, ชนํ เหเตฺยทูสกํ.

ตฺจ ราชา วิวาเหสิ [นิวาเหสิ (สฺยา.), วิหาเหสิ (ปี.)], สมฺหา รฏฺา จ [รฏฺาโต (สี. ปี.), รฏฺโต (ก.)] ขตฺติโย;

ยาวตา วิชิตํ มยฺหํ, น เต วตฺถพฺพ [วตฺตพฺพ (สี. ปี.)] ตาวเท.

ตโต โส ภริยมาทาย, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;

ปณฺณสาลํ กริตฺวาน, วนมุฺฉาย ปาวิสิ.

อเถตฺถ ¶ อิสิ มาคจฺฉิ, สมุทฺทํ อุปรูปริ;

โส ตสฺส เคหํ ปาเวกฺขิ, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต.

ตฺจ ¶ ภริยา ปโลเภสิ, ปสฺส ยาว สุทารุณํ;

จุโต โส พฺรหฺมจริยมฺหา, อิทฺธิยา ปริหายถ.

ราชปุตฺโต ¶ จ อุฺฉาโต, วนมูลผลํ พหุํ;

สายํ กาเชน [กาเจน (ปี.)] อาทาย, อสฺสมํ อุปสงฺกมิ.

อิสี จ ขตฺติยํ ทิสฺวา, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;

‘‘เวหายสํ คมิสฺส’’นฺติ, สีทเต โส มหณฺณเว.

ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, สีทมานํ มหณฺณเว;

ตสฺเสว อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ.

อภิชฺชมาเน วาริสฺมึ, สยํ อาคมฺม อิทฺธิยา;

มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ มหณฺณเว.

อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

อนลา มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นํ.

ขตฺติยสฺส วโจ สุตฺวา, อิสิสฺส นิพฺพิทา อหุ;

ลทฺธา โปราณกํ มคฺคํ, คจฺฉเต โส วิหายสํ.

ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, คจฺฉมานํ วิหายสํ;

สํเวคํ อลภี ธีโร, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิ.

ตโต โส ปพฺพชิตฺวาน, กามราคํ วิราชยิ;

กามราคํ ¶ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหูติ.

ปฺจ ¶ ปณฺฑิตา สมาคตาตฺถ, ปฺหา เม ปฏิภาติ ตํ สุณาถ;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, กสฺเสวาวิกเรยฺย [กสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.

ตฺวํ ¶ อาวิกโรหิ ภูมิปาล, ภตฺตา ภารสโห ตุวํ วเท ตํ;

ตว ฉนฺทรุจีนิ [ฉนฺทฺจ รุจิฺจ (สี. ปี.)] สมฺมสิตฺวา, อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท ปฺจ ธีรา.

ยา สีลวตี อนฺเถยฺยา [อนฺเธยฺยา (สี. ปี.)], ภตฺตุจฺฉนฺทวสานุคา (ปิยา) [( ) นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มนาปา;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภริยายาวิกเรยฺย [ภริยาย วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.

โย กิจฺฉคตสฺส อาตุรสฺส, สรณํ โหติ คตี ปรายนฺจ;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, สขิโน วาวิกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.

เชฏฺโ ¶ [โย เชฏฺโ (สฺยา.)] อถ มชฺฌิโม กนิฏฺโ, โย [โส (สี. สฺยา. ปี.)] เจ สีลสมาหิโต ิตตฺโต;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภาตุ วาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.

โย เว ปิตุหทยสฺส ปทฺธคู [ปตฺถคู (สฺยา.), ปตฺตคู (ก.)], อนุชาโต ปิตรํ อโนมปฺโ;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ปุตฺตสฺสาวิกเรยฺย [ปุตฺตสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.

มาตา ¶ ทฺวิปทาชนินฺทเสฏฺ, ยา นํ [โย ตํ (สี. ปี.)] โปเสติ ฉนฺทสา ปิเยน;

นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, มาตุยาวีกเรยฺย [มาตุยา วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.

คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;

อนิปฺผนฺนตา [อนิปฺผาทาย (สี. ปี.), อนิปฺผนฺนตาย (สฺยา.), อา นิปฺผาทา (?)] สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว [นิปฺผนฺนตฺโถ (สี. ปี.), นิปฺผนฺนตฺโถว (สฺยา.)] ยถาสุขํ ภเณยฺย.

กึ ตฺวํ วิมโนสิ ราชเสฏฺ, ทฺวิปทชนินฺท [ทิปทินฺท (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ สุโณม เมตํ [เนตํ (สี. ปี.), เตตํ (สฺยา.)];

กึ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสิ, นูน เทว อปราโธ อตฺถิ มยฺหํ.

‘‘ปณฺเห ¶ [ปฺโ (สี. ปี.), ปฺเห (สฺยา.), ปนฺเห (ก.)] วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, อาณตฺโต เม วธาย ภูริปฺโ;

ตํ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสฺมิ, น หิ เทวี อปราโธ อตฺถิ ตุยฺหํ.

อภิโทสคโต ทานิ เอหิสิ, กึ สุตฺวา กึ สงฺกเต มโน เต;

โก เต กิมโวจ ภูริปฺ, อิงฺฆ วจนํ สุโณม พฺรูหิ เมตํ.

‘‘ปณฺเห วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, ยทิ เต มนฺตยิตํ ชนินฺท โทสํ;

ภริยาย รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.

ยํ ¶ สาลวนสฺมึ เสนโก, ปาปกมฺมํ อกาสิ อสพฺภิรูปํ;

สขิโนว รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.

ปุกฺกุส [ปกฺกุส (ก.) ชา. ๑.๗.๔๑ ปณฺณชาตเก ปสฺสิตพฺพํ] ปุริสสฺส เต ชนินฺท, อุปฺปนฺโน โรโค อราชยุตฺโต;

ภาตุฺจ [ภาตุจฺจ (สี. ปี.), ภาตุว (สฺยา.)] รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.

อาพาโธยํ ¶ อสพฺภิรูโป, กามินฺโท [กาวินฺโท (สี. ปี.)] นรเทเวน ผุฏฺโ;

ปุตฺตสฺส รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.

อฏฺวงฺกํ ¶ มณิรตนํ อุฬารํ, สกฺโก เต อททา ปิตามหสฺส;

เทวินฺทสฺส คตํ ตทชฺช หตฺถํ [เทวินฺทสฺส ตทชฺช หตฺถคตํ (ก.)], มาตุฺจ รโหคโต อสํสิ;

คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;

อนิปฺผนฺนตา สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว ยถาสุขํ ภเณยฺย.

น คุยฺหมตฺถํ วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;

น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.

ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;

โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.

คุยฺหมตฺถํ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;

มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.

ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;

ตาวนฺโต ¶ ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.

วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมุฺเจ;

อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทนฺติ.

จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;

มหาชฏํ ขาริธรํ [ภารธรํ (ปี.)], ปงฺกทนฺตํ รชสฺสิรํ.

จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, อิสึ ธมฺมคุเณ รตํ;

กาสายวตฺถวสนํ, วากจีรํ ปฏิจฺฉทํ.

อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคณฺหาตุ โน ภวํ;

อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.

อธิจฺจ เวเท ปริเยส วิตฺตํ, ปุตฺเต คเห [เคเห (สี. สฺยา. ปี.)] ตาต ปติฏฺเปตฺวา;

คนฺเธ รเส ปจฺจนุภุยฺย [ปจฺจนุโภตฺว (สฺยา.), ปจฺจนุภุตฺว (ปี.)] สพฺพํ, อรฺํ สาธุ มุนิ โส ปสตฺโถ.

เวทา น สจฺจา น จ วิตฺตลาโภ, น ปุตฺตลาเภน ชรํ วิหนฺติ;

คนฺเธ ¶ รเส มุจฺจน [มุฺจน (สี. ก.)] มาหุ สนฺโต, สกมฺมุนา [สกมฺมนา (สี. ปี.)] โหติ ผลูปปตฺติ.

อทฺธา หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, สกมฺมุนา โหติ ผลูปปตฺติ;

ชิณฺณา จ มาตาปิตโร ตวีเม [ตเวเม (สี.), ตว ยิเม (สฺยา. ปี.)], ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ [อโรคฺยํ (สฺยา. ก.)].

ยสฺสสฺส ¶ ¶ สกฺขี มรเณน ราช, ชราย เมตฺตี นรวีรเสฏฺ;

โย จาปิ ชฺา น มริสฺสํ กทาจิ, ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ.

ยถาปิ นาวํ ปุริโส ทกมฺหิ, เอเรติ เจ นํ อุปเนติ ตีรํ;

เอวมฺปิ พฺยาธี สตตํ ชรา จ, อุปเนติ มจฺจํ [มจฺจุ (สฺยา. ปี.)] วสมนฺตกสฺส.

ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, มโนหรา ทุตฺตรา มจฺจุเธยฺยา;

เอตสฺมึ ปงฺเก ปลิเป พฺยสนฺนา [วิสนฺนา (สฺยา. ก.)], หีนตฺตรูปา น ตรนฺติ ปารํ.

อยํ ปุเร ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ, สฺวายํ คหีโต น หิ โมกฺขิโต เม;

โอรุนฺธิยา ¶ นํ ปริรกฺขิสฺสามิ, มายํ ปุน ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ.

ควํว [คาวํว (สี.)] นฏฺํ ปุริโส ยถา วเน, อนฺเวสตี [ปริเยสตี (สี. ปี.)] ราช อปสฺสมาโน;

เอวํ นฏฺโ เอสุการี มมตฺโถ, โสหํ กถํ น คเวเสยฺยํ ราช.

หิยฺโยติ หิยฺยติ [หีโยติ หียติ (สี.)] โปโส, ปเรติ ปริหายติ;

อนาคตํ เนตมตฺถีติ ตฺวา, อุปฺปนฺนฉนฺทํ โก ปนุเทยฺย ธีโร.

ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ [ทหรี (สฺยา. ปี. ก.)] กุมารึ, มตฺตูปมํ เกตกปุปฺผเนตฺตํ;

อภุตฺตโภเค [อภุตฺว โภเค (สฺยา. ก. อฏฺ.), อภุตฺว โภเค (ปี.), โภเค อตุตฺวา (ก.)] ปเม วยสฺมึ, อาทาย มจฺจุ วชเต กุมารึ.

ยุวา ¶ สุชาโต สุมุโข สุทสฺสโน, สาโม กุสุมฺภปริกิณฺณมสฺสุ;

หิตฺวาน กาเม ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.), ปฏิคจฺฉ (สฺยา. ปี.)] เคหํ, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.

สาขาหิ รุกฺโข ลภเต สมฺํ, ปหีนสาขํ ปน ขาณุมาหุ;

ปหีนปุตฺตสฺส มมชฺช โภติ, วาเสฏฺิ ¶ ภิกฺขาจริยาย กาโล.

อฆสฺมิ โกฺจาว ยถา หิมจฺจเย, กตานิ [ตนฺตานิ (สี. ปี.)] ชาลานิ ปทาลิย [ปทาเลยฺย (สี.)] หํสา;

คจฺฉนฺติ ปุตฺตา จ ปตี จ มยฺหํ, สาหํ กถํ นานุวเช ปชานํ.

เอเต ภุตฺวา วมิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;

เย จ ภุตฺวาน วมึสุ, เต เม หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคตา.

อวมี พฺราหฺมโณ กาเม, โส [เต (สี. ปี.)] ตฺวํ ปจฺจาวมิสฺสสิ;

วนฺตาโท ปุริโส ราช, น โส โหติ ปสํสิโย.

ปงฺเก จ [ปงฺเกว (สี. ปี.)] โปสํ ปลิเป พฺยสนฺนํ, พลี ยถา ทุพฺพลมุทฺธเรยฺย;

เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อุทตาริ โภติ, ปฺจาลิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ.

อิทํ วตฺวา มหาราชา, เอสุการี ทิสมฺปติ;

รฏฺํ หิตฺวาน ปพฺพชิ, นาโค เฉตฺวาว พนฺธนํ.

ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;

ตุวมฺปิ โน โหติ ยเถว ราชา, อมฺเหหิ คุตฺตา อนุสาส รชฺชํ.

ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ¶ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;

อหมฺปิ เอกา [เอกาว (สี.)] จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.

ราชา จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.

อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.

อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.

อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, สีติภูตา [สีตีภูตา (สี.)] สพฺพมติจฺจ สงฺคนฺติ.

ยเมกรตฺตึ ¶ ปมํ, คพฺเภ วสติ มาณโว;

อพฺภุฏฺิโตว โส ยาติ [สยติ (สี. ปี.), ส ยาติ (กตฺถจิ)], สคจฺฉํ น นิวตฺตติ.

น ¶ ยุชฺฌมานา น พเลนวสฺสิตา, นรา น ชีรนฺติ น จาปิ มิยฺยเร;

สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.)] ชาติชรายุปทฺทุตํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

จตุรงฺคินึ เสนํ สุภึสรูปํ, ชยนฺติ รฏฺาธิปตี ปสยฺห;

น มจฺจุโน ชยิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, ปริวาริตา มุจฺจเร เอกจฺเจยฺยา [เอกเจยฺยา (สี. ปี.)];

น มจฺจุโน [น มจฺจุโต (สี.)] มุจฺจิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, สูรา [ปุรา (ก.)] ปภฺชนฺติ ปธํสยนฺติ;

น มจฺจุโน ภฺชิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

มตฺตา คชา ภินฺนคฬา [ปภินฺนคลา (สี.)] ปภินฺนา, นครานิ ¶ มทฺทนฺติ ชนํ หนนฺติ;

น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

อิสฺสาสิโน กตหตฺถาปิ วีรา [วีรา (สี. ปี.)], ทูเรปาตี [ปตี (ก.)] อกฺขณเวธิโนปิ;

น มจฺจุโน วิชฺฌิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

สรานิ ¶ ขียนฺติ สเสลกานนา, สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ขียติ ทีฆมนฺตรํ;

สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ภฺชเร กาลปริยายํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

สพฺเพ ¶ สเมวํ หิ นรานนารินํ [นรานรีนํ (ปี.), นารี นรานํ (สฺยา.), นรนารีนํ (ก.)], จลาจลํ ปาณภุโนธ ชีวิตํ;

ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว กูลโช, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

ทุมปฺผลาเนว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;

นาริโย นรา มชฺฌิมโปริสา จ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

นายํ วโย ตารกราชสนฺนิโภ, ยทพฺภตีตํ ¶ คตเมว ทานิ ตํ;

ชิณฺณสฺส หี นตฺถิ รตี กุโต สุขํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

ยกฺขา ปิสาจา อถวาปิ เปตา, กุปิตาเต [กุปิตาปิ เต (สี. ปี.)] อสฺสสนฺติ มนุสฺเส;

น มจฺจุโน อสฺสสิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

ยกฺเข ปิสาเจ อถวาปิ เปเต, กุปิเตปิ เต นิชฺฌปนํ กโรนฺติ;

น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

อปราธเก ทูสเก เหเก จ, ราชาโน ทณฺเฑนฺติ วิทิตฺวาน โทสํ;

น มจฺจุโน ทณฺฑยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

อปราธกา ทูสกา เหฏฺกา จ, ลภนฺติ เต ราชิโน นิชฺฌเปตุํ;

น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

น ¶ ขตฺติโยติ น จ พฺราหฺมโณติ, น ¶ อฑฺฒกา พลวา เตชวาปิ;

น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

สีหา จ พฺยคฺฆา จ อโถปิ ทีปิโย, ปสยฺห ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ;

น มจฺจุโน ขาทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

มายาการา รงฺคมชฺเฌ กโรนฺตา, โมเหนฺติ จกฺขูนิ ชนสฺส ตาวเท;

น มจฺจุโน โมหยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

อาสีวิสา กุปิตา อุคฺคเตชา, ฑํสนฺติ มาเรนฺติปิ เต มนุสฺเส;

น มจฺจุโน ฑํสิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

อาสีวิสา กุปิตา ยํ ฑํสนฺติ, ติกิจฺฉกา เตส วิสํ หนนฺติ;

น มจฺจุโน ทฏฺวิสํ [ทฏฺสฺส วิสํ (ก.)] หนนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

ธมฺมนฺตรี เวตฺตรณี [เวตรณี (สี. ปี.)] จ โภโช, วิสานิ ¶ หนฺตฺวาน ภุชงฺคมานํ;

สุยฺยนฺติ เต กาลกตา ตเถว, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

วิชฺชาธรา ¶ โฆรมธียมานา, อทสฺสนํ โอสเธหิ วชนฺติ;

น มจฺจุราชสฺส วชนฺตทสฺสนํ [วชนฺติ อทสฺสนํ (สฺยา. ก.)], ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.

ธมฺโม ¶ หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;

เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.

น หิ ธมฺโม อธมฺโม จ, อุโภ สมวิปากิโน;

อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ.

มาตงฺค สมฺภูต สิวิ สิริมนฺโต, โรหณ หํส สตฺติคุมฺโพ ภลฺลาติย;

โสมนสฺส จมฺเปยฺย พฺรหฺม ปฺจ-ปณฺฑิต จิรสฺสํวต อโยฆราติ.

กึฉนฺโท ¶ ¶ ¶ กิมธิปฺปาโย, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ;

กึ ปตฺถยาโน กึ เอสํ, เกน อตฺเถน พฺราหฺมณ.

ยถา มหา วาริธโร, กุมฺโภ สุปริณาหวา [สุปริณามวา (ก.)];

ตถูปมํ อมฺพปกฺกํ, วณฺณคนฺธรสุตฺตมํ.

ตํ วุยฺหมานํ โสเตน, ทิสฺวานามลมชฺฌิเม;

ปาณีหิ นํ คเหตฺวาน, อคฺยายตนมาหรึ.

ตโต กทลิปตฺเตสุ, นิกฺขิปิตฺวา สยํ อหํ;

สตฺเถน นํ วิกปฺเปตฺวา, ขุปฺปิปาสํ อหาสิ เม.

โสหํ อเปตทรโถ, พฺยนฺตีภูโต [พฺยนฺติภูโต (สี. ปี. ก.)] ทุขกฺขโม;

อสฺสาทํ นาธิคจฺฉามิ, ผเลสฺวฺเสุ เกสุจิ [เกสุปิ (ก. สี.)].

โสเสตฺวา นูน มรณํ, ตํ มมํ อาวหิสฺสติ;

อมฺพํ ยสฺส ผลํ สาทุ, มธุรคฺคํ มโนรมํ;

ยมุทฺธรึ วุยฺหมานํ, อุทธิสฺมา มหณฺณเว.

อกฺขาตํ เต มยา สพฺพํ, ยสฺมา อุปวสามหํ;

รมฺมํ ปติ นิสินฺโนสฺมิ, ปุถุโลมายุตา ปุถุ.

ตฺวฺจ โข เมว [เม (สี.), มม (?)] อกฺขาหิ, อตฺตานมปลายินิ;

กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กิสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม.

รุปฺปปฏฺฏปลิมฏฺีว ¶ [รุปฺปปฏฺฏปฺลมฏฺีว (สฺยา.), รูปปฏฺฏปมฏฺีว (ก.)], พฺยคฺฆีว คิริสานุชา;

ยา สนฺติ นาริโย เทเวสุ, เทวานํ ปริจาริกา.

ยา จ มนุสฺสโลกสฺมึ, รูเปนานฺวาคติตฺถิโย;

รูเปน เต สทิสี นตฺถิ, เทเวสุ คนฺธพฺพมนุสฺสโลเก [เทวคนฺธพฺพมานุเส (สฺยา.)];

ปุฏฺาสิ เม จารุปุพฺพงฺคิ, พฺรูหิ นามฺจ พนฺธเว.

ยํ ¶ ¶ ตฺวํ ปติ นิสินฺโนสิ, รมฺมํ พฺราหฺมณ โกสิกึ;

สาหํ ภุสาลยา วุตฺถา, วรวาริวโหฆสา.

นานาทุมคณากิณฺณา, พหุกา คิริกนฺทรา;

มเมว ปมุขา โหนฺติ, อภิสนฺทนฺติ ปาวุเส.

อโถ พหู วนโตทา, นีลวาริวหินฺธรา;

พหุกา นาควิตฺโตทา, อภิสนฺทนฺติ วารินา.

ตา อมฺพชมฺพุลพุชา, นีปา ตาลา จุทุมฺพรา [ตาลมุทุมฺพรา (สฺยา. ก.)];

พหูนิ ผลชาตานิ, อาวหนฺติ อภิณฺหโส.

ยํ กิฺจิ อุภโต ตีเร, ผลํ ปตติ อมฺพุนิ;

อสํสยํ ตํ โสตสฺส, ผลํ โหติ วสานุคํ.

เอตทฺาย เมธาวิ, ปุถุปฺ สุโณหิ เม;

มา โรจย มภิสงฺคํ, ปฏิเสธ ชนาธิป.

น วาหํ วฑฺฒวํ [วทฺธวํ (สี. ปี.)] มฺเ, ยํ ตฺวํ รฏฺาภิวฑฺฒน;

อาเจยฺยมาโน ราชิสิ, มรณํ อภิกงฺขสิ.

ตสฺส ชานนฺติ ปิตโร, คนฺธพฺพา จ สเทวกา;

เย ¶ จาปิ อิสโย โลเก, สฺตตฺตา ตปสฺสิโน;

อสํสยํ เตปิ [เต (สี. ปี.)] ชานนฺติ, ปฏฺภูตา [วทฺธภูตา (สี. ปี.)] ยสสฺสิโน.

เอวํ วิทิตฺวา วิทู สพฺพธมฺมํ, วิทฺธํสนํ จวนํ ชีวิตสฺส;

น จียตี ตสฺส นรสฺส ปาปํ, สเจ น เจเตติ วธาย ตสฺส.

อิสิปูคสมฺาเต, เอวํ โลกฺยา วิทิตา สติ [ปติ (ก. สฺยา. ก.)];

อนริยปริสมฺภาเส, ปาปกมฺมํ ชิคีสสิ [ชิคึสสิ (สี. สฺยา. ปี.)].

สเจ อหํ มริสฺสามิ, ตีเร เต ปุถุสุสฺโสณิ;

อสํสยํ ตํ อสิโลโก, มยิ เปเต อาคมิสฺสติ.

ตสฺมา ¶ หิ ปาปกํ กมฺมํ, รกฺขสฺเสว [รกฺขสฺสุ จ (สฺยา.)] สุมชฺฌิเม;

มา ตํ สพฺโพ ชโน ปจฺฉา, ปกุฏฺายิ [ปกตฺถาสิ (สี. ปี.), ปตฺวกฺขาสิ (สฺยา.)] มยิ มเต.

อฺาตเมตํ อวิสยฺหสาหิ, อตฺตานมมฺพฺจ ททามิ เต ตํ;

โส ทุจฺจเช กามคุเณ ปหาย, สนฺติฺจ ธมฺมฺจ อธิฏฺิโตสิ.

โย หิตฺวา ปุพฺพสฺโคํ, ปจฺฉา สํโยชเน ิโต;

อธมฺมฺเจว จรติ, ปาปฺจสฺส ปวฑฺฒติ.

เอหิ ¶ ตํ ปาปยิสฺสามิ, กามํ อปฺโปสฺสุโก ภว;

อุปานยามิ สีตสฺมึ, วิหราหิ อนุสฺสุโก.

ตํ ¶ ปุปฺผรสมตฺเตภิ, วกฺกงฺเคหิ อรินฺทม;

โกฺจา มยูรา ทิวิยา, โกลฏฺิมธุสาฬิกา;

กูชิตา หํสปูเคหิ, โกกิเลตฺถ ปโพธเร.

อมฺเพตฺถ วิปฺปสาขคฺคา [วิปฺปสูนคฺคา (สี. สฺยา. ปี.), วิปฺปโอนคฺคา (ก.)], ปลาลขลสนฺนิภา;

โกสมฺพสฬลา [โกสุมฺภสลลา (สี. สฺยา. ปี.)] นีปา, ปกฺกตาลวิลมฺพิโน.

มาลี ติริฏี กายูรี, องฺคที จนฺทนุสฺสโท [จนฺทนสฺสโท (สี.)];

รตฺตึ ตฺวํ ปริจาเรสิ, ทิวา เวเทสิ เวทนํ.

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;

เอวํ มหานุภาโวสิ, อพฺภุโต โลมหํสโน.

กึ กมฺมมกรี ปุพฺเพ, ปาปํ อตฺตทุขาวหํ;

ยํ กริตฺวา มนุสฺเสสุ, ปิฏฺิมํสานิ ขาทสิ.

อชฺเฌนานิ ปฏิคฺคยฺห, กาเมสุ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.), คิทฺธิโต (สฺยา. ก.), คิทฺธิโก (ก. อฏฺ.)] อหํ;

อจรึ ทีฆมทฺธานํ, ปเรสํ อหิตายหํ.

โย ปิฏฺิมํสิโก โหติ, เอวํ อุกฺกจฺจ ขาทติ;

ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฏฺิมํสานิ อตฺตโนติ.

โก ¶ ปาตุราสี ติทิวา นภมฺหิ, โอภาสยํ สํวรึ จนฺทิมาว;

คตฺเตหิ ¶ เต รสฺมิโย นิจฺฉรนฺติ, สเตรตา [สเตริตา (สี. สฺยา. ก.)] วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.

โส ฉินฺนวาตํ กมสี อฆมฺหิ, เวหายสํ คจฺฉสิ ติฏฺสี จ;

อิทฺธี นุ เต วตฺถุกตา สุภาวิตา, อนทฺธคูนํ อปิ เทวตานํ.

เวหายสํ คมฺมมาคมฺม [กมมาคมฺม (สี. สฺยา.)] ติฏฺสิ, กุมฺภํ กิณาถาติ ยเมตมตฺถํ;

โก วา ตุวํ กิสฺส วา ตาย กุมฺโภ, อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ.

น สปฺปิกุมฺโภ นปิ เตลกุมฺโภ, น ผาณิตสฺส น มธุสฺส กุมฺโภ;

กุมฺภสฺส วชฺชานิ อนปฺปกานิ, โทเส พหู กุมฺภคเต สุณาถ.

คเฬยฺย ¶ ยํ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] ปเต ปปาตํ, โสพฺภํ คุหํ จนฺทนิโยฬิคลฺลํ;

พหุมฺปิ ภุฺเชยฺย อโภชเนยฺยํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ ปิตฺวา [ยํ เว ปีตฺวา (สี.)] จิตฺตสฺมิมเนสมาโน, อาหิณฺฑตี โคริว ภกฺขสารี [ภกฺขสาที (สี. สฺยา. อฏฺ.)];

อนาถมาโน ¶ อุปคายติ นจฺจติ จ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ ¶ เว ปิวิตฺวา อเจโลว นคฺโค, จเรยฺย คาเม วิสิขนฺตรานิ;

สมฺมูฬฺหจิตฺโต อติเวลสายี, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ ปิตฺวา อุฏฺาย ปเวธมาโน, สีสฺจ พาหุฺจ [พาหฺจ (ปี.)] ปจาลยนฺโต;

โส นจฺจตี ทารุกฏลฺลโกว, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิวิตฺวา อคฺคิทฑฺฒา สยนฺติ, อโถ สิคาเลหิปิ ขาทิตาเส;

พนฺธํ วธํ โภคชานิฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ ปิตฺวา ภาเสยฺย อาภาสเนยฺยํ, สภายมาสีโน อเปตวตฺโถ;

สมฺมกฺขิโต [สมกฺขิโต (สี.)] วนฺตคโต พฺยสนฺโน, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิวิตฺวา อุกฺกฏฺโ อาวิลกฺโข, มเมว สพฺพา ปถวีติ มฺเ [มฺติ (สี.)];

น ¶ เม สโม จาตุรนฺโตปิ ราชา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

มานาติมานา กลหานิ เปสุณี, ทุพฺพณฺณินี นคฺคยินี ปลายินี;

โจราน ธุตฺตาน คตี นิเกโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

อิทฺธานิ ผีตานิ กุลานิ อสฺสุ, อเนกสาหสฺสธนานิ โลเก;

อุจฺฉินฺนทายชฺชกตานิมาย, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, เขตฺตํ ควํ ยตฺถ วินาสยนฺติ;

อุจฺเฉทนี วิตฺตวตํ [อุจฺเฉทนี วิตฺตคตํ (สฺยา.), อุจฺเฉทนิวิตฺตคตํ (ก.)] กุลานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูโปว [ทุฏฺรูโปว (สี.)] โปโส, อกฺโกสติ มาตรํ ปิตรฺจ;

สสฺสุมฺปิ คณฺเหยฺย อโถปิ สุณฺหํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูปาว นารี, อกฺโกสติ สสุรํ สามิกฺจ;

ทาสมฺปิ ¶ คณฺเห ปริจารกมฺปิ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิวิตฺวาน [ยฺเจ ปีตฺวาน (ปี.)] หเนยฺย โปโส, ธมฺเม ิตํ สมณํ พฺราหฺมณํ วา;

คจฺเฉ อปายมฺปิ ตโตนิทานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิวิตฺวา ทุจฺจริตํ จรนฺติ, กาเยน วาจาย จ เจตสา จ;

นิรยํ วชนฺติ ทุจฺจริตํ จริตฺวา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ ¶ ยาจมานา น ลภนฺติ ปุพฺเพ, พหุํ หิรฺมฺปิ ปริจฺจชนฺตา;

โส ตํ ปิวิตฺวา อลิกํ ภณาติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา เปสเน เปสิยนฺโต, อจฺจายิเก กรณียมฺหิ ชาเต;

อตฺถมฺปิ โส นปฺปชานาติ วุตฺโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

หิรีมนาปิ ¶ อหิรีกภาวํ, ปาตุํ กโรนฺติ มทนาย [มทิราย (ปี.)] มตฺตา;

ธีราปิ ¶ สนฺตา พหุกํ ภณนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา เอกถูปา สยนฺติ, อนาสกา ถณฺฑิลทุกฺขเสยฺยํ;

ทุพฺพณฺณิยํ อายสกฺยฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตขนฺธา สยนฺติ, คาโว กุฏหตาว น หิ วารุณิยา;

[ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)] เวโค นเรน สุสโหริว [ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)], ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ มนุสฺสา วิวชฺเชนฺติ, สปฺปํ โฆรวิสํ มิว [วิสมิว (สฺยา.), วิสํ อิว (ก.), วิสามิว (?)];

ตํ โลเก วิสสมานํ, โก นโร ปาตุมรหติ.

ยํ เว ปิตฺวา อนฺธกเวณฺฑปุตฺตา, สมุทฺทตีเร ปริจารยนฺตา [อนฺธกเวณฺหุปุตฺตา (สี. ปี.), อณฺฑกเวณฺฑปุตฺตา (ก.)];

อุปกฺกมุํ มุสเลหฺมฺํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.

ยํ เว ปิตฺวา ปุพฺพเทวา ปมตฺตา, ติทิวา จุตา สสฺสติยา สมาย;

ตํ ¶ ตาทิสํ มชฺชมิมํ นิรตฺถกํ, ชานํ มหาราช กถํ ปิเวยฺย.

นยิมสฺมึ กุมฺภสฺมึ ทธิ วา มธุ วา, เอวํ อภิฺาย กิณาหิ ราช;

เอวฺหิมํ กุมฺภคตา มยา เต, อกฺขาตรูปํ ตว สพฺพมิตฺต.

น ¶ เม ปิตา วา อถวาปิ มาตา, เอตาทิสา ยาทิสโก ตุวํสิ;

หิตานุกมฺปี ปรมตฺถกาโม, โสหํ กริสฺสํ วจนํ ตวชฺช.

ททามิ เต คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํ สตานิ;

อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม, อาจริโย โหสิ มมตฺถกาโม.

ตเวว ทาสีสตมตฺถุ ราช, คามา จ คาโว จ ตเวว โหนฺตุ;

อาชฺยุตฺตา จ รถา ตเวว, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.

มํโสทนํ สปฺปิปายาสํ [สปฺปิปายฺจ (สี.)] ภุฺช, ขาทสฺสุ จ ตฺวํ มธุมาสปูเว;

เอวํ ¶ ตุวํ ธมฺมรโต ชนินฺท, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.

จิรสฺสํ ¶ วต เม อุทปาทิ อชฺช, ภกฺโข มหา สตฺตมิภตฺตกาเล;

กุโตสิ โก วาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ, อาจิกฺข ชาตึ วิทิโต ยถาสิ.

ปฺจาลราชา มิควํ ปวิฏฺโ, ชยทฺทิโส นาม ยทิสฺสุโต เต;

จรามิ กจฺฉานิ วนานิ จาหํ, ปสทํ อิมํ ขาท มมชฺช มุฺจ.

เสเนว ¶ ตฺวํ ปณสิ สสฺสมาโน [สยฺหมาโน (สฺยา. ก.)], มเมส ภกฺโข ปสโท ยํ วเทสิ;

ตํ ขาทิยาน ปสทํ ชิฆฺํ [ชิฆจฺฉํ (?)], ขาทิสฺสํ ปจฺฉา น วิลาปกาโล.

น จตฺถิ โมกฺโข มม นิกฺกเยน [วิกฺกเยน (สี.)], คนฺตฺวาน ปจฺจาคมนาย ปณฺเห;

ตํ ¶ สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.

กึ กมฺมชาตํ อนุตปฺปเต ตฺวํ [อนุตปฺปตี ตํ (สี. ปี.)], ปตฺตํ สมีปํ มรณสฺส ราช;

อาจิกฺข เม ตํ อปิ สกฺกุเณมุ, อนุชานิตุํ อาคมนาย ปณฺเห.

กตา มยา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.

ยา เต กตา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชสฺสุ.

มุตฺโต จ โส โปริสาทสฺส [ปุริสาทสฺส (ปี.)] หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, อามนฺตยี ปุตฺตมลีนสตฺตํ [สตฺตุํ (สฺยา. ปี. ก.)].

อชฺเชว ¶ รชฺชํ อภิสิฺจยสฺสุ, ธมฺมํ จร เสสุ ปเรสุ จาปิ;

อธมฺมกาโร ¶ จ เต มาหุ รฏฺเ, คจฺฉามหํ โปริสาทสฺส ตฺเต [นฺเต (สฺยา.)].

กึ กมฺม กุพฺพํ ตว เทว ปาว [เทวปาเท (สี. สฺยา. ปี.)], นาราธยี ตํ ตทิจฺฉามิ โสตุํ;

ยมชฺช รชฺชมฺหิ อุทสฺสเย ตุวํ, รชฺชมฺปิ นิจฺเฉยฺยํ ตยา วินาหํ.

น กมฺมุนา วา วจสา ว ตาต, อปราธิโตหํ ตุวิยํ สรามิ;

สนฺธิฺจ [สทฺธึ จ (ก.)] กตฺวา ปุริสาทเกน, สจฺจานุรกฺขี ปุนาหํ คมิสฺสํ.

อหํ คมิสฺสามิ อิเธว โหหิ, นตฺถิ ตโต ชีวโต วิปฺปโมกฺโข;

สเจ ตุวํ คจฺฉสิเยว ราช, อหมฺปิ คจฺฉามิ อุโภ น โหม.

อทฺธา หิ ตาต สตาเนส ธมฺโม, มรณา จ เม ทุกฺขตรํ ตทสฺส;

กมฺมาสปาโท ตํ ยทา ปจิตฺวา, ปสยฺห ขาเท ภิทา รุกฺขสูเล.

ปาเณน เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, มา ตฺวํ อคา โปริสาทสฺส ตฺเต;

เอตฺจ ¶ เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, ตสฺมา มตํ ชีวิตสฺส วณฺเณมิ [วเรมิ (สี.)].

ตโต ¶ หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, วนฺทิตฺวา มาตุ จ ปิตุ จ [วนฺทิตฺถ มาตุจฺจ ปิตุจฺจ (สี. ปี.)] ปาเท;

ทุขินิสฺส มาตา นิปตา [นิปตี (สี. ปี.)] ปถพฺยา, ปิตาสฺส ปคฺคยฺห ภุชานิ กนฺทติ.

ตํ ¶ คจฺฉนฺตํ ตาว ปิตา วิทิตฺวา, ปรมฺมุโข วนฺทติ ปฺชลีโก;

โสโม จ ราชา วรุโณ จ ราชา, ปชาปตี จนฺทิมา สูริโย จ;

เอเตหิ คุตฺโต ปุริสาทกมฺหา, อนุฺาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ตาต.

ยํ ทณฺฑกิรฺโ คตสฺส [ยํ ทณฺฑการฺคตสฺส (ปี.)] มาตา, รามสฺสกาสิ โสตฺถานํ สุคุตฺตา;

ตํ เต อหํ โสตฺถานํ กโรมิ, เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา;

อนุฺาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ปุตฺต.

อาวี รโห วาปี มโนปโทสํ, นาหํ สเร ชาตุ มลีนสตฺเต;

เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนุฺาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ภาติก [ภาต (สี.), ภาตา (สฺยา. ปี.)].

ยสฺมา จ เม อนธิมโนสิ สามิ, น จาปิ เม มนสา อปฺปิโยสิ;

เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนุฺาโต ¶ โสตฺถิ ปจฺเจหิ สามิ.

พฺรหา อุชู จารุมุโข กุโตสิ, น มํ ปชานาสิ วเน วสนฺตํ;

ลุทฺทํ มํ ตฺวา ‘‘ปุริสาทโก’’ติ, โก โสตฺถิ มาชานมิธา’วเชยฺย.

ชานามิ ลุทฺท ปุริสาทโก ตฺวํ, น ตํ น ชานามิ วเน วสนฺตํ;

อหฺจ ปุตฺโตสฺมิ ชยทฺทิสสฺส, มมชฺช ขาท ปิตุโน ปโมกฺขา.

ชานามิ ¶ ปุตฺโตติ [ปุตฺโตสิ (สฺยา. ก.)] ชยทฺทิสสฺส, ตถา หิ โว มุขวณฺโณ อุภินฺนํ;

สุทุกฺกรฺเว [สุทุกฺกรฺเจว (สฺยา. ปี. ก.)] กตํ ตเวทํ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา.

น ทุกฺกรํ กิฺจิ มเหตฺถ มฺเ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา;

มาตุ จ [มาตุจฺจ (สี.)] เหตุ ปรโลก คนฺตฺวา [คมฺยา (สี. สฺยา.), คมฺย (ปี.)], สุเขน ¶ สคฺเคน จ สมฺปยุตฺโต.

อหฺจ โข อตฺตโน ปาปกิริยํ, อาวี รโห วาปิ สเร น ชาตุ;

สงฺขาตชาตีมรโณหมสฺมิ, ยเถว เม อิธ ตถา ปรตฺถ.

ขาทชฺช มํ ทานิ มหานุภาว, กรสฺสุ กิจฺจานิ อิมํ สรีรํ;

รุกฺขสฺส วา เต ปปตามิ อคฺคา, ฉาทยมาโน มยฺหํ ตฺวมเทสิ มํสํ.

อิทฺจ เต รุจฺจติ ราชปุตฺต, จเชสิ [จชาสิ (สี. ปี.)] ปาณํ ปิตุโน ปโมกฺขา;

ตสฺมา หิ โส [ตสฺมาติห (สี. สฺยา.)] ตฺวํ ตรมานรูโป, สมฺภฺช กฏฺานิ ชเลหิ อคฺคึ.

ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, ทารุํ สมาหตฺวา มหนฺตมคฺคึ;

สนฺทีปยิตฺวา ปฏิเวทยิตฺถ, อาทีปิโต ทานิ มหายมคฺคิ [มยา ยกฺขมคฺคิ (ก.)].

ขาทชฺช ¶ ¶ มํ ทานิ ปสยฺหการี, กึ มํ มุหุํ เปกฺขสิ หฏฺโลโม;

ตถา ตถา ตุยฺหมหํ กโรมิ, ยถา ¶ ยถา มํ ฉาทยมาโน อเทสิ.

โก ตาทิสํ อรหติ ขาทิตาเย, ธมฺเม ิตํ สจฺจวาทึ วทฺุํ;

มุทฺธาปิ ตสฺส วิผเลยฺย สตฺตธา, โย ตาทิสํ สจฺจวาทึ อเทยฺย.

อิทฺหิ โส พฺราหฺมณํ มฺมาโน, สโส อวาเสสิ สเก สรีเร;

เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต, สสตฺถุโต [สสฏฺโก (สฺยา.)] กามทุหชฺช [กามรุหชฺช (ก.)] ยกฺข.

จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต, วิโรจเต ปนฺนรเสว ภาณุมา [ภานุมา (สี. ปี.)];

เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต, วิโรจ กปิเล [กมฺปิลฺล (สี. ปี.), กปิลฺเล (สฺยา.)] มหานุภาว;

อาโมทยํ ปิตรํ มาตรฺจ, สพฺโพ จ เต นนฺทตุ าติปกฺโข.

ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, กตฺชลี ปริยาย [ปริยคา (สี.), ปคฺคยฺห (สฺยา. ปี.)] โปริสาทํ;

อนุฺาโต โสตฺถิ สุขี อโรโค, ปจฺจาคมา [ปจฺจาค (ปี.)] กปิลมลีนสตฺตา [กมฺปิลฺล’มลีนสตฺโต (สี. ปี.), กปิล’มลีนสตฺตา (ก.)].

ตํ ¶ เนคมา ชานปทา จ สพฺเพ, หตฺถาโรหา รถิกา ปตฺติกา จ;

นมสฺสมานา ปฺชลิกา อุปาคมุํ, นมตฺถุ เต ทุกฺกรการโกสีติ.

ชยทฺทิสชาตกํ [ชยทิสชาตกํ (ก.)] ตติยํ.

กึ ¶ นุ โสจสินุจฺจงฺคิ, ปณฺฑูสิ วรวณฺณินิ;

มิลายสิ วิสาลกฺขิ, มาลาว ปริมทฺทิตา.

โทหโฬ เม มหาราช, สุปินนฺเตนุปชฺฌคา [นุ’ปจฺจคา (สี. สฺยา. ปี.)];

น โส สุลภรูโปว, ยาทิโส มม โทหโฬ.

เย เกจิ มานุสา กามา, อิธ โลกสฺมิ นนฺทเน;

สพฺเพ เต ปจุรา มยฺหํ, อหํ เต ทมฺมิ โทหฬํ.

ลุทฺทา เทว สมายนฺตุ, เย เกจิ วิชิเต ตว;

เอเตสํ อหมกฺขิสฺสํ, ยาทิโส มม โทหโฬ.

อิเม เต ลุทฺทกา เทวิ, กตหตฺถา วิสารทา;

วนฺู จ มิคฺู จ, มมตฺเถ [มม เต (ปี.)] จตฺตชีวิตา.

ลุทฺทปุตฺตา นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

ฉพฺพิสาณํ คชํ เสตํ, อทฺทสํ สุปิเน อหํ;

ตสฺส ทนฺเตหิ เม อตฺโถ, อลาเภ นตฺถิ ชีวิตํ.

น ¶ ¶ โน ปิตูนํ น ปิตามหานํ, ทิฏฺโ สุโต กุฺชโร ฉพฺพิสาโณ;

ยมทฺทสา สุปิเน ราชปุตฺตี, อกฺขาหิ โน ยาทิโส หตฺถินาโค.

ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย;

กตมํ ทิสํ ติฏฺติ นาคราชา, ยมทฺทสา สุปิเน ฉพฺพิสาณํ.

อิโต อุชุํ อุตฺตริยํ ทิสายํ, อติกฺกมฺม โส สตฺตคิรี พฺรหนฺเต;

สุวณฺณปสฺโส นาม คิรี อุฬาโร, สุปุปฺผิโต [สมฺปุปฺผิโต (สฺยา.)] กิมฺปุริสานุจิณฺโณ.

อารุยฺห ¶ เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกย ปพฺพตปาทมูลํ;

อถ ทกฺขสี เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อถ สหสฺสปาทํ [โปรํ (ก.)].

ตตฺถจฺฉตี กุฺชโร ฉพฺพิสาโณ, สพฺพเสโต ทุปฺปสโห ปเรภิ;

รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.

ติฏฺนฺติ ¶ เต ตุมูลํ [ตุมูล (สฺยา.), ภิมูล (ปี. ก.)] ปสฺสสนฺตา, กุปฺปนฺติ วาตสฺสปิ เอริตสฺส;

มนุสฺสภูตํ ปน ตตฺถ ทิสฺวา, ภสฺมํ กเรยฺยุํ นาสฺส รโชปิ ตสฺส.

พหู หิเม ราชกุลมฺหิ สนฺติ, ปิฬนฺธนา ชาตรูปสฺส เทวี;

มุตฺตามณีเวฬุริยามยา จ, กึ กาหสิ ทนฺตปิฬนฺธเนน;

มาเรตุกามา กุฺชรํ ฉพฺพิสาณํ, อุทาหุ ฆาเตสฺสสิ ลุทฺทปุตฺเต.

สา อิสฺสิตา ทุกฺขิตา จสฺมิ ลุทฺท, อุทฺธฺจ สุสฺสามิ อนุสฺสรนฺตี;

กโรหิ เม ลุทฺทก เอตมตฺถํ, ทสฺสามิ เต คามวรานิ ปฺจ.

กตฺถจฺฉตี กตฺถมุเปติ านํ, วีถิสฺส กา นฺหาน [นหาน (สี. ปี.)] คตสฺส โหติ;

กถฺหิ โส นฺหายติ [นหายติ (สี. ปี.)] นาคราชา, กถํ วิชาเนมุ คตึ คชสฺส.

ตตฺเถว ¶ สา โปกฺขรณี อทูเร [อวิทูเร (สฺยา. ก.)], รมฺมา สุติตฺถา จ มโหทิกา [มโหทกา (สฺยา. ก.)] จ;

สมฺปุปฺผิตา ¶ ภมรคณานุจิณฺณา [กิณฺณา (กตฺถจิ)], เอตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.

สีสํ นหาตุปฺปล [นหาโต อุปฺปล (สี. สฺยา. ปี.)] มาลภารี, สพฺพเสโต ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;

อาโมทมาโน คจฺฉติ สนฺนิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.

ตตฺเถว โส อุคฺคเหตฺวาน วากฺยํ, อาทาย ตูณิฺจ ธนุฺจ ลุทฺโท;

วิตุริยติ [วิตุริย โส (สี. อฏฺ.)] สตฺตคิรี พฺรหนฺเต, สุวณฺณปสฺสํ นาม คิรึ อุฬารํ.

อารุยฺห เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกยี ปพฺพตปาทมูลํ;

ตตฺถทฺทสา เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อฏฺสหสฺสปาทํ.

ตตฺถทฺทสา กุฺชรํ ฉพฺพิสาณํ, สพฺพเสตํ ทุปฺปสหํ ปเรภิ;

รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.

ตตฺถทฺทสา ¶ โปกฺขรณึ อทูเร, รมฺมํ สุติตฺถฺจ มโหทิกฺจ;

สมฺปุปฺผิตํ ¶ ภมรคณานุจิณฺณํ, ยตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.

ทิสฺวาน นาคสฺส คตึ ิติฺจ, วีถิสฺส ยา นฺหานคตสฺส โหติ;

โอปาตมาคจฺฉิ อนริยรูโป, ปโยชิโต จิตฺตวสานุคาย.

ขณิตฺวาน ¶ กาสุํ ผลเกหิ ฉาทยิ, อตฺตานโมธาย ธนุฺจ ลุทฺโท;

ปสฺสาคตํ ปุถุสลฺเลน นาคํ, สมปฺปยี ทุกฺกฏกมฺมการี.

วิทฺโธ จ นาโค โกฺจมนาทิ โฆรํ, สพฺเพ จ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] นาคา นินฺนทุํ [นินฺนาทุ (สฺยา.), นินฺนาทํ (ก.)] โฆรรูปํ;

ติณฺจ กฏฺฺจ รณํ [จุณฺณํ (ก. สี. ปี.)] กโรนฺตา, ธาวึสุ เต อฏฺทิสา สมนฺตโต.

วธิสฺสเมตนฺติ [วธิสฺสเมนนฺติ (สฺยา.)] ปรามสนฺโต, กาสาวมทฺทกฺขิ ธชํ อิสีนํ;

ทุกฺเขน ผุฏฺสฺสุทปาทิ สฺา, อรหทฺธโช สพฺภิ อวชฺฌรูโป.

อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.), ปริธสฺสติ (กตฺถจิ)];

อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.

โย ¶ จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;

อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติ.

สมปฺปิโต ปุถุสลฺเลน นาโค, อทุฏฺจิตฺโต ลุทฺทกมชฺฌภาสิ;

กิมตฺถยํ กิสฺส วา สมฺม เหตุ, มมํ วธี กสฺส วายํ ปโยโค.

กาสิสฺส รฺโ มเหสี ภทนฺเต, สา ปูชิตา ราชกุเล สุภทฺทา;

ตํ อทฺทสา สา จ มมํ อสํสิ, ทนฺเตหิ อตฺโถติ จ มํ [อตฺโถติ มมํ (สฺยา. ก.)] อโวจ.

พหู ¶ หิ เม ทนฺตยุคา อุฬารา, เย เม ปิตูนฺจ [ปิตุนฺนมฺปิ (ปี.)] ปิตามหานํ;

ชานาติ สา โกธนา ราชปุตฺตี, วธตฺถิกา เวรมกาสิ พาลา.

อุฏฺเหิ ตฺวํ ลุทฺท ขรํ คเหตฺวา, ทนฺเต อิเม ฉินฺท ปุรา มรามิ;

วชฺชาสิ ตํ โกธนํ ราชปุตฺตึ, ‘‘นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา’’.

อุฏฺาย โส ลุทฺโท ขรํ คเหตฺวา, เฉตฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส;

วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา, อาทาย ปกฺกามิ ตโต หิ ขิปฺปํ.

ภยฏฺฏิตา [ภยทฺทิตา (สี. ปี.)] นาควเธน อฏฺฏา, เย เต นาคา อฏฺ ทิสา วิธาวุํ;

อทิสฺวาน [อทิสฺว (สี. ปี.)] โปสํ คชปจฺจมิตฺตํ, ปจฺจาคมุํ เยน โส นาคราชา.

เต ตตฺถ กนฺทิตฺวา โรทิตฺวาน [โรทิตฺว (สี. ปี.)] นาคา, สีเส สเก ปํสุกํ โอกิริตฺวา;

อคมํสุ เต สพฺเพ สกํ นิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.

อาทาย ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;

สุวณฺณราชีหิ สมนฺตโมทเร, โส ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ;

อุปเนสิ โส ราชกฺาย ทนฺเต, นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา.

ทิสฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, ภตฺตุปฺปิยสฺส ปุริมาย ชาติยา;

ตตฺเถว ตสฺสา หทยํ อผาลิ, เตเนว ¶ สา กาลมกาสิ พาลา.

สมฺโพธิปตฺโต ส [จ (สี. สฺยา.), ว (ปี.)] มหานุภาโว, สิตํ อกาสิ ปริสาย มชฺเฌ;

ปุจฺฉึสุ ภิกฺขู สุวิมุตฺตจิตฺตา, นาการเณ ปาตุกโรนฺติ พุทฺธา.

ยมทฺทสาถ ทหรึ กุมารึ, กาสายวตฺถํ อนคาริยํ จรนฺตึ;

สา โข ตทา ราชกฺา อโหสิ, อหํ ตทา นาคราชา อโหสึ.

อาทาย ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;

โย ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ, โส โข ตทา เทวทตฺโต อโหสิ.

อนาวสูรํ จิรรตฺตสํสิตํ, อุจฺจาวจํ [อุจํ นีจํ (สี. สฺยา. ปี.)] จริตมิทํ ปุราณํ;

วีตทฺทโร วีตโสโก วิสลฺโล, สยํ อภิฺาย อภาสิ พุทฺโธ.

อหํ โว เตน กาเลน, อโหสึ ตตฺถ ภิกฺขโว;

นาคราชา ตทา โหมิ [โหสึ (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.

รชฺชฺจ ¶ ปฏิปนฺนาสฺม, อาธิปจฺจํ สุจีรต;

มหตฺตํ ปตฺตุมิจฺฉามิ, วิเชตุํ ปถวึ อิมํ.

ธมฺเมน โน อธมฺเมน, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;

กิจฺโจว ธมฺโม จริโต, รฺโ โหติ สุจีรต.

อิธ ¶ เจวานินฺทิตา เยน, เปจฺจ เยน อนินฺทิตา;

ยสํ เทวมนุสฺเสสุ, เยน ปปฺโปมุ [ปปฺเปมุ (สี. อฏฺ.)] พฺราหฺมณ.

โยหํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉามิ พฺราหฺมณ;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, พฺราหฺมณกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

นาฺตฺร วิธุรา ราช, เอตทกฺขาตุมรหติ;

ยํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉสิ ขตฺติย.

เอหิ ¶ โข ปหิโต คจฺฉ, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;

นิกฺขฺจิมํ [นิกฺขํ รตฺต (สี.), นิกฺขมิมํ (ปี.)] สุวณฺณสฺส, หรํ คจฺฉ สุจีรต;

อภิหารํ อิมํ ทชฺชา, อตฺถธมฺมานุสิฏฺิยา.

สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;

ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, อสมานํ สเก ฆเร.

รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;

‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, วิธุรกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

คงฺคํ เม ปิทหิสฺสนฺติ, น ตํ สกฺโกมิ พฺราหฺมณ;

อปิเธตุํ ¶ มหาสินฺธุํ, ตํ กถํ โส ภวิสฺสติ.

น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต;

ภทฺรกาโร จ เม ปุตฺโต, โอรโส มม อตฺรโช;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.

สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, ภทฺรการสฺสุปนฺติกํ [ภทฺรการสฺส สนฺติกํ (สี. สฺยา.)];

ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ.

รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;

‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, ภทฺรการ ปพฺรูหิ [พฺรวีหิ (สี. ปี.)] เม.

มํสกาชํ [มํสกาจํ (ปี.)] อวหาย, โคธํ อนุปตามหํ;

น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.

สฺจโย ¶ [สฺชโย (สี. สฺยา. ปี.)] นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.

สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สฺจยสฺส อุปนฺติกํ;

ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ [ปริสติ (สฺยา.), ปรีสติ (ปี.)].

รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;

‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สฺจยกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

สทา มํ คิลเต [คิลตี (สี.), คิลติ (ปี.)] มจฺจุ, สายํ ปาโต สุจีรต;

น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.

สมฺภโว ¶ ¶ นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;

ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.

อพฺภุโต วต โภ ธมฺโม, นายํ อสฺมาก รุจฺจติ;

ตโย ชนา ปิตาปุตฺตา, เตสุ ปฺาย โน วิทู.

น ตํ สกฺโกถ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิตา;

กถํ นุ ทหโร ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ [มฺาสิ (สฺยา. ก.)], อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

ยถาปิ จนฺโท วิมโล, คจฺฉํ อากาสธาตุยา;

สพฺเพ ตาราคเณ โลเก, อาภาย อติโรจติ.

เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;

อเตวฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุปฺเผหิ โสภติ.

เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

ยถาปิ หิมวา พฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;

นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน, มหาภูตคณาลโย;

โอสเธหิ ¶ จ ทิพฺเพหิ, ทิสา ภาติ ปวาติ จ.

เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

ยถาปิ ปาวโก พฺรหฺเม, อจฺจิมาลี ยสสฺสิมา;

ชลมาโน วเน คจฺเฉ [จรํ กจฺเฉ (ปี.)], อนโล กณฺหวตฺตนี.

ฆตาสโน ธูมเกตุ, อุตฺตมาเหวนนฺทโห;

นิสีเถ [นิสฺสีเว (สฺยา.), นิสิเว (ก.)] ปพฺพตคฺคสฺมึ, ปหูเตโธ [พหุเตโช (สฺยา. ก.)] วิโรจติ.

เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

ชเวน ภทฺรํ ชานนฺติ, พลิพทฺทฺจ [พลิวทฺทฺจ (สี. ปี.)] วาหิเย;

โทเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมานฺจ ปณฺฑิตํ.

เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;

มา นํ ทหโรติ อุฺาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;

ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.

สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สมฺภวสฺส อุปนฺติกํ;

ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, กีฬมานํ พหีปุเร.

รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;

‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;

ตํ ¶ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สมฺภวกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

ตคฺฆ ¶ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;

ราชา จ โข ตํ ชานาติ, ยทิ กาหติ วา น วา.

‘‘อชฺช สุเว’’ติ สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;

มา กตฺวา อวสี ราชา, อตฺเถ ชาเต ยุธิฏฺิโล.

อชฺฌตฺตฺเว สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;

กุมฺมคฺคํ น นิเวเสยฺย, ยถา มูฬฺโห อเจตโส [อเจตโน (ก.)].

อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย, อธมฺมํ น สมาจเร;

อติตฺเถ นปฺปตาเรยฺย, อนตฺเถ น ยุโต สิยา.

โย จ เอตานิ านานิ, กตฺตุํ ชานาติ ขตฺติโย;

สทา โส วฑฺฒเต ราชา, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.

าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;

กายสฺส เภทา สปฺปฺโ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ.

พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] อหู ราชา, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;

มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห, อคมาสิ มิคาชินํ [มิคาชิรํ (สี.), มิคาจิรํ (ปี.)].

ตตฺถ ¶ พฺราหฺมณมทฺทกฺขิ, เสตํ จิตฺรํ กิลาสินํ;

วิทฺธสฺตํ โกวิฬารํว, กิสํ ธมนิสนฺถตํ.

ปรมการุฺตํ ¶ ปตฺตํ, ทิสฺวา กิจฺฉคตํ นรํ;

อวจ พฺยมฺหิโต ราชา, ‘‘ยกฺขานํ กตโม นุสิ.

‘‘หตฺถปาทา จ เต เสตา, ตโต เสตตรํ [เสตตโร (ปี.)] สิโร;

คตฺตํ กมฺมาสวณฺณํ เต, กิลาสพหุโล จสิ.

‘‘วฏฺฏนาวฬิ [วฏฺนาวลิ (ปี.)] สงฺกาสา, ปิฏฺิ เต นินฺนตุนฺนตา;

กาฬปพฺพาว [กาฬปพฺพา จ (สฺยา.), กาฬา ปพฺพา จ (ปี.)] เต องฺคา, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสํ.

‘‘อุคฺฆฏฺฏปาโท ¶ ตสิโต, กิโส ธมนิสนฺถโต;

ฉาโต อาตตฺตรูโปสิ [อาทิตฺตรูโปสิ (ก.), อติตฺตรูโปสิ (สฺยา. ก. อฏฺ.)], กุโตสิ กตฺถ คจฺฉสิ.

‘‘ทุทฺทสี อปฺปกาโรสิ, ทุพฺพณฺโณ ภีมทสฺสโน;

ชเนตฺติ ยาปิ เต มาตา, น ตํ อิจฺเฉยฺย ปสฺสิตุํ.

‘‘กึ กมฺมมกรํ [กมฺมมกรา (สี. สฺยา. ปี.)] ปุพฺเพ, กํ อวชฺฌํ อฆาตยิ;

กิพฺพิสํ ยํ กริตฺวาน, อิทํ ทุกฺขํ อุปาคมิ’’.

ตคฺฆ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;

สจฺจวาทิฺหิ โลกสฺมึ, ปสํสนฺตีธ ปณฺฑิตา.

เอโก จรํ โคคเวโส, มูฬฺโห อจฺจสรึ วเน;

อรฺเ อิรีเณ [อีริเณ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวเน, นานากุฺชรเสวิเต.

วาฬมิคานุจริเต, วิปฺปนฏฺโสฺมิ กานเน;

อจรึ ตตฺถ สตฺตาหํ, ขุปฺปิปาส [ขุปฺปิปาสา (สี. ปี.)] สมปฺปิโต.

ตตฺถ ตินฺทุกมทฺทกฺขึ, วิสมฏฺํ พุภุกฺขิโต;

ปปาตมภิลมฺพนฺตํ, สมฺปนฺนผลธารินํ.

วาตสฺสิตานิ ¶ ภกฺเขสึ, ตานิ รุจฺจึสุ เม ภุสํ;

อติตฺโต รุกฺขมารูหึ [มารุยฺห (สี. สฺยา.)], ตตฺถ เหสฺสามิ อาสิโต.

เอกํ เม ภกฺขิตํ อาสิ, ทุติยํ อภิปตฺถิตํ;

ตโต สา ภฺชถ สาขา, ฉินฺนา ผรสุนา วิย.

โสหํ สหาว สาขาหิ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;

อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ, คิริทุคฺคสฺมิ ปาปตํ.

ยสฺมา จ วาริ คมฺภีรํ, ตสฺมา น สมปชฺชิสํ [สมปชฺชสึ (สี.), สมภชฺชิสํ (ปี.)];

ตตฺถ เสสึ นิรานนฺโท, อนูนา [อนาโถ (สี.)] ทส รตฺติโย.

อเถตฺถ ¶ กปิ มาคฺฉิ [มาคจฺฉิ (สฺยา. ก.)], โคนงฺคุโล ทรีจโร;

สาขาหิ สาขํ วิจรนฺโต, ขาทมาโน ทุมปฺผลํ.

โส ¶ มํ ทิสฺวา กิสํ ปณฺฑุํ, การุฺมกรํ มยิ;

อมฺโภ โก นาม โส เอตฺถ, เอวํ ทุกฺเขน อฏฺฏิโต.

มนุสฺโส อมนุสฺโส วา, อตฺตานํ เม ปเวทย;

ตสฺสฺชลึ ปณาเมตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.

มนุสฺโสหํ พฺยสมฺปตฺโต [วสมฺปตฺโต (สฺยา. ก.)], สา เม นตฺถิ อิโต คติ;

ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ตฺวฺจ เม สรณํ ภว.

ครุํ [ครุ (สี. ปี.)] สิลํ คเหตฺวาน, วิจรี [วิจริ (ปี.)] ปพฺพเต กปิ;

สิลาย โยคฺคํ กตฺวาน, นิสโภ เอตทพฺรวิ.

เอหิ เม ปิฏฺิมารุยฺห, คีวํ คณฺหาหิ พาหุภิ;

อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, คิริทุคฺคต เวคสา.

ตสฺส ¶ ตํ วจนํ สุตฺวา, วานรินฺทสฺส สิรีมโต;

ปิฏฺิมารุยฺห ธีรสฺส, คีวํ พาหาหิ อคฺคหึ.

โส มํ ตโต สมุฏฺาสิ, เตชสฺสี [เตชสี (สฺยา. ปี. ก.)] พลวา กปิ;

วิหฺมาโน กิจฺเฉน, คิริทุคฺคต เวคสา.

อุทฺธริตฺวาน มํ สนฺโต, นิสโภ เอตทพฺรวิ;

อิงฺฆ มํ สมฺม รกฺขสฺสุ, ปสฺสุปิสฺสํ มุหุตฺตกํ.

สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโย;

เต มํ ปมตฺตํ หึเสยฺยุํ, เต ตฺวํ ทิสฺวา นิวารย [ทิสฺวาน วารย (ปี.)].

เอวํ เม ปริตฺตาตูน [ปริตฺตาตุน (ก.)], ปสฺสุปิ โส มุหุตฺตกํ;

ตทาหํ ปาปิกํ ทิฏฺึ, ปฏิลจฺฉึ อโยนิโส.

ภกฺโข อยํ มนุสฺสานํ, ยถา จฺเ วเน มิคา;

ยํ นูนิมํ วธิตฺวาน, ฉาโต ขาเทยฺย วานรํ.

อสิโต [อาสิโก (ปี.)] จ คมิสฺสามิ, มํสมาทาย สมฺพลํ;

กนฺตารํ นิตฺถริสฺสามิ, ปาเถยฺยํ เม ภวิสฺสติ.

ตโต สิลํ คเหตฺวาน, มตฺถกํ สนฺนิตาฬยึ;

มม คตฺต [ภตฺต (สี. สฺยา.), หตฺถ (ปี.)] กิลนฺตสฺส, ปหาโร ทุพฺพโล อหุ.

โส ¶ ¶ จ เวเคนุทปฺปตฺโต, กปิ รุหิร [รุธิร (สี.)] มกฺขิโต;

อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺโต มํ อุทิกฺขติ.

มายฺโยมํ กริ ภทฺทนฺเต, ตฺวฺจ นาเมทิสํ กริ;

ตฺวฺจ โข นาม ทีฆาวุ [ทีฆายุ (ปี.)], อฺเ [อฺํ (ปี.)] วาเรตุมรหสิ.

อโห ¶ วต เร ปุริส, ตาว ทุกฺกรการก;

เอทิสา วิสมา ทุคฺคา, ปปาตา อุทฺธโต [อุทฺธโฏ (ปี.)] มยา.

อานีโต ปรโลกาว, ทุพฺเภยฺยํ มํ อมฺถ;

ตํ เตน ปาปธมฺเมน, ปาปํ ปาเปน จินฺติตํ.

มา เหว ตฺวํ อธมฺมฏฺ, เวทนํ กฏุกํ ผุสิ;

มา เหว ปาปกมฺมํ ตํ, ผลํ เวฬุํว ตํ วธิ.

ตยิเม นตฺถิ วิสฺสาโส, ปาปธมฺม อสฺต [ปาปธมฺมํ อมฺถ (ปี.)];

เอหิ เม ปิฏฺิโต คจฺฉ, ทิสฺสมาโนว สนฺติเก.

มุตฺโตสิ หตฺถา วาฬานํ, ปตฺโตสิ มานุสึ ปทํ;

เอส มคฺโค อธมฺมฏฺ, เตน คจฺฉ ยถาสุขํ.

อิทํ วตฺวา คิริจโร, รหเท [รุหิรํ (สฺยา. ก.)] ปกฺขลฺย มตฺถกํ;

อสฺสูนิ สมฺปมชฺชิตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิ.

โสหํ เตนาภิสตฺโตสฺมิ, ปริฬาเหน อฏฺฏิโต;

ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, วารึ ปาตุํ อุปาคมึ.

อคฺคินา วิย สนฺตตฺโต, รหโท รุหิรมกฺขิโต;

ปุพฺพโลหิตสงฺกาโส, สพฺโพ เม สมปชฺชถ.

ยาวนฺโต อุทพินฺทูนิ, กายสฺมึ นิปตึสุ เม;

ตาวนฺโต คณฺฑ [คณฺฑู (สี. ปี.), คณฺฑุ (สฺยา.)] ชาเยถ, อทฺธเพลุวสาทิสา.

ปภินฺนา ปคฺฆรึสุ เม, กุณปา ปุพฺพโลหิตา;

เยน เยเนว คจฺฉามิ, คาเมสุ นิคเมสุ จ.

ทณฺฑหตฺถา ¶ ¶ นิวาเรนฺติ, อิตฺถิโย ปุริสา จ มํ;

โอกฺกิตา [โอกิณฺณา (สี.)] ปูติคนฺเธน, มาสฺสุ โอเรน อาคมา [มาคมา (สี. ปี.)].

เอตาทิสํ อิทํ ทุกฺขํ, สตฺต วสฺสานิ ทานิ เม;

อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน.

ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

มาสฺสุ มิตฺตาน [มิตฺตานํ (สี. ปี.)] ทุพฺภิตฺโถ, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.

กุฏฺี กิลาสี ภวติ, โย มิตฺตานิธ ทุพฺภติ [โย มิตฺตานํ อิธทฺทุภิ (สี. อฏฺ.), โย มิตฺตานํ อิธ ทุพฺภติ (ปี.)];

กายสฺส เภทา มิตฺตทฺทุ [มิตฺตทุพฺภี (สฺยา. ก.)], นิรยํ โสปปชฺชตีติ [โส อุปปชฺชตีติ (สี. สฺยา. ปี.)].

สเจ โว วุยฺหมานานํ, สตฺตนฺนํ อุทกณฺณเว;

มนุสฺสพลิเมสาโน, นาวํ คณฺเหยฺย รกฺขโส;

อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา, มุฺเจสิ ทกรกฺขสา [ทกรกฺขโต (ปี.)].

มาตรํ ปมํ ทชฺชํ, ภริยํ ทตฺวาน ภาตรํ;

ตโต สหายํ ทตฺวาน, ปฺจมํ ทชฺชํ [ทชฺช (สฺยา.)] พฺราหฺมณํ;

ฉฏฺาหํ ทชฺชมตฺตานํ, เนว ทชฺชํ มโหสธํ.

โปเสตา เต ชเนตฺตี จ, ทีฆรตฺตานุกมฺปิกา;

ฉพฺภี ตยิ ปทุสฺสติ [ปทุฏฺสฺมึ (สี. สฺยา.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;

อฺํ ¶ อุปนิสํ กตฺวา, วธา ตํ ปริโมจยิ.

ตํ ตาทิสึ [ตาทิสํ (ก.)] ปาณททึ, โอรสํ คพฺภธารินึ [คพฺภธาริณึ (สี. สฺยา.)];

มาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน [ทกรกฺขโต (ปี.)].

ทหรา วิยลงฺการํ, ธาเรติ อปิฬนฺธนํ;

โทวาริเก อนีกฏฺเ, อติเวลํ ปชคฺฆติ [สฺชคฺฆติ (ก.)].

อโถปิ ¶ ปฏิราชูนํ, สยํ ทูตานิ สาสติ;

มาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.

อิตฺถิคุมฺพสฺส ปวรา, อจฺจนฺตํ ปิยภาณินี [อจฺจนฺตปิยวาทินี (สี. ปี.)];

อนุคฺคตา [อนุพฺพตา (สฺยา.), อนุปุพฺพตา (ก.)] สีลวตี, ฉายาว อนปายินี.

อกฺโกธนา ปุฺวตี [ปฺวตี (สี. ปี.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;

อุพฺพรึ [อุปฺปรึ (สี.)] เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.

ขิฑฺฑารติสมาปนฺนํ, อนตฺถวสมาคตํ;

สา มํ สกาน ปุตฺตานํ, อยาจํ ยาจเต ธนํ.

โสหํ ¶ ททามิ สารตฺโต [สารโต (สฺยา.)], พหุํ อุจฺจาวจํ ธนํ;

สุทุจฺจชํ จชิตฺวาน, ปจฺฉา โสจามิ ทุมฺมโน;

อุพฺพรึ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.

เยโนจิตา ชนปทา [ชานปทา (สี. สฺยา. ปี.)], อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;

อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.

ธนุคฺคหานํ ปวรํ, สูรํ ติขิณมนฺตินํ;

ภาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.

เยโนจิตา ¶ [มโยจิตา (สี.), มยาจิตา (ปี.)] ชนปทา, อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;

อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.

ธนุคฺคหานํ ปวโร, สูโร ติขิณมนฺติ จ [ติขิณมนฺติโน (ก.)];

มยายํ [มยา โส (สี. ปี.)] สุขิโต ราชา, อติมฺติ ทารโก.

อุปฏฺานมฺปิ เม อยฺเย, น โส เอติ ยถา ปุเร;

ภาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.

เอกรตฺเตน อุภโย, ตฺวฺเจว ธนุเสข จ [ธนุเสขวา (สี. สฺยา. ปี.)];

อุโภ ชาเตตฺถ ปฺจาลา, สหายา สุสมาวยา.

จริยา ¶ ตํ อนุพนฺธิตฺโถ [อนุพนฺโธ (ก.)], เอกทุกฺขสุโข ตว;

อุสฺสุกฺโก เต ทิวารตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ;

สหายํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.

จริยา มํ อยํ [จริยาย อยํ (สี. ปี.)] อยฺเย, ปชคฺฆิตฺโถ [สฺชคฺฆิตฺโถ (สฺยา.)] มยา สห;

อชฺชาปิ เตน วณฺเณน, อติเวลํ ปชคฺฆติ.

อุพฺพริยาปิหํ อยฺเย, มนฺตยามิ รโหคโต;

อนามนฺโต [อนามนฺตา (สี.)] ปวิสติ, ปุพฺเพ อปฺปฏิเวทิโต.

ลทฺธทฺวาโร [ลทฺธวาโร (สี. ปี.)] กโตกาโส, อหิริกํ อนาทรํ;

สหายํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.

กุสโล สพฺพนิมิตฺตานํ, รุตฺู [รุทฺู (สี. สฺยา. ปี.)] อาคตาคโม;

อุปฺปาเต สุปิเน ยุตฺโต, นิยฺยาเน จ ปเวสเน.

ปฏฺโ [ปทฺโธ (สี. ปี.)] ภูมนฺตลิกฺขสฺมึ, นกฺขตฺตปทโกวิโท;

พฺราหฺมณํ ¶ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.

ปริสายมฺปิ เม อยฺเย, อุมฺมีลิตฺวา อุทิกฺขติ;

ตสฺมา อจฺจภมุํ ลุทฺทํ, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.

สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;

วสุนฺธรํ อาวสสิ, อมจฺจปริวาริโต.

จาตุรนฺโต มหารฏฺโ, วิชิตาวี มหพฺพโล;

ปถพฺยา เอกราชาสิ, ยโส เต วิปุลํ คโต.

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

นานาชนปทา นารี, เทวกฺูปมา สุภา.

เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;

สุขิตานํ ปิยํ ทีฆํ, ชีวิตํ อาหุ ขตฺติย.

อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;

ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชสิ ทุจฺจชํ.

ยโตปิ ¶ อาคโต อยฺเย, มม หตฺถํ มโหสโธ;

นาภิชานามิ ธีรสฺส, อนุมตฺตมฺปิ ทุกฺกฏํ.

สเจ จ กิสฺมิจิ กาเล, มรณํ เม ปุเร สิยา;

โส เม ปุตฺเต [ปุตฺเต จ เม (สี. สฺยา. ปี.] ปปุตฺเต จ, สุขาเปยฺย มโหสโธ.

อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, สพฺพมตฺถมฺปิ ปสฺสติ [สพฺพมตฺถํ วิปสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];

อนาปราธกมฺมนฺตํ, น ทชฺชํ ทกรกฺขิโน.

อิทํ สุณาถ ปฺจาลา, จูฬเนยฺยสฺส [จูฬนียสฺส (สี.)] ภาสิตํ;

ปณฺฑิตํ ¶ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชติ ทุจฺจชํ.

มาตุ ภริยาย ภาตุจฺจ, สขิโน พฺราหฺมณสฺส จ;

อตฺตโน จาปิ ปฺจาโล, ฉนฺนํ จชติ ชีวิตํ.

เอวํ มหตฺถิกา [ขหิทฺธิยา (สฺยา.), มหิทฺธิกา (ก.)] ปฺา, นิปุณา สาธุจินฺตินี;

ทิฏฺธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จาติ.

วิกิณฺณวาจํ อนิคุยฺห [อนิคูฬฺห (ปี.)] มนฺตํ, อสฺตํ อปริจกฺขิตารํ [อปริรกฺขิตารํ (ก.)];

ภยํ ตมนฺเวติ สยํ อโพธํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ [สุวณฺโณ (ก.)].

โย คุยฺหมนฺตํ ปริรกฺขเนยฺยํ, โมหา นโร สํสติ หาสมาโน [ภาสมาโน (ปี.)];

ตํ ภินฺนมนฺตํ ภยมนฺเวติ ขิปฺปํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ.

นานุมิตฺโต ¶ ครุํ อตฺถํ, คุยฺหํ เวทิตุมรหติ;

สุมิตฺโต จ อสมฺพุทฺธํ, สมฺพุทฺธํ วา อนตฺถ วา.

วิสฺสาสมาปชฺชิมหํ ¶ อเจลํ [อเจโล (สี. ปี.)], สมโณ ¶ อยํ สมฺมโต ภาวิตตฺโต;

ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ [วิวรํ (สี.)] คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ [กปโณ (ปี.)] รุทามิ.

ตสฺสาหํ ปรมํ [ปุริมํ (สี.)] พฺรหฺเม คุยฺหํ, วาจฺหิ มํ นาสกฺขึ [นาสกฺขิ (ปี.)] สํยเมตุํ;

ตปฺปกฺขโต หิ ภยมาคตํ มมํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.

โย เว นโร สุหทํ มฺมาโน, คุยฺหมตฺถํ สํสติ ทุกฺกุลีเน;

โทสา ภยา อถวา ราครตฺตา [ราครตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], ปลฺลตฺถิโต [ปลฺลิตฺโถ (ปี.), ปลฺลตฺติโต (ก.)] พาโล อสํสยํ โส.

ติโรกฺขวาโจ อสตํ ปวิฏฺโ, โย สงฺคตีสุ มุทีเรติ วากฺยํ;

อาสีวิโส ทุมฺมุโขตฺยาหุ ตํ นรํ, อารา อารา [อารา อรา (ปี.)] สํยเม ตาทิสมฺหา.

อนฺนํ ปานํ กาสิก [กาสิกํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, มนาปิตฺถิโย มาลมุจฺฉาทนฺจ;

โอหาย คจฺฉามเส สพฺพกาเม, สุปณฺณ ปาณูปคตาว ตฺยมฺหา.

โก นีธ ติณฺณํ ครหํ อุเปติ, อสฺมึธ ¶ โลเก ปาณภู นาคราช;

สมโณ สุปณฺโณ อถ วา ตฺวเมว, กึ การณา ปณฺฑรกคฺคหีโต.

สมโณติ ¶ เม สมฺมตตฺโต อโหสิ, ปิโย จ เม มนสา ภาวิตตฺโต;

ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.

น จตฺถิ สตฺโต อมโร ปถพฺยา, ปฺาวิธา นตฺถิ น นินฺทิตพฺพา;

สจฺเจน ธมฺเมน ธิติยา [ธิยา (สี. ปี.)] ทเมน, อลพฺภมพฺยาหรตี นโร อิธ.

มาตาปิตา ปรมา พนฺธวานํ, นาสฺส ตติโย อนุกมฺปกตฺถิ;

เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.

มาตาปิตา ภคินี ภาตโร จ, สหายา วา ยสฺส โหนฺติ สปกฺขา;

เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.

ภริยา เจ ปุริสํ วชฺชา, โกมารี ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา ¶ , าติสงฺฆปุรกฺขตา, ตสฺสาปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส;

น คุยฺหมตฺถํ [คุยฺหตฺถํ (ก.)] วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;

น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.

ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;

โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.

คุยฺหมตฺถํ ¶ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;

มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.

ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;

ตาวนฺโต ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.

วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมุฺเจ;

อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทํ.

ยถาปิ อสฺส [อโย (สฺยา.), อย (ก.)] นครํ มหนฺตํ, อทฺวารกํ [อาฬารกํ (ปี.)] อายสํ ภทฺทสาลํ;

สมนฺตขาตาปริขาอุเปตํ, เอวมฺปิ เม เต อิธ คุยฺหมนฺตา.

เย คุยฺหมนฺตา อวิกิณฺณวาจา, ทฬฺหา ¶ สทตฺเถสุ นรา ทุชิวฺห [ทุชิวฺหา (สฺยา. ปี.)];

อารา อมิตฺตา พฺยวชนฺติ เตหิ, อาสีวิสา วา ริว สตฺตุสงฺฆา [สตฺตสงฺฆา (สี. สฺยา.)].

หิตฺวา ฆรํ ปพฺพชิโต อเจโล, นคฺโค มุณฺโฑ จรติ ฆาสเหตุ;

ตมฺหิ [ตมฺหี (ปี.)] นุ โข วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตฺถา จ ธมฺมา จ อปคฺคตมฺหา [อปาคตมฺหา (สี.), อปคตมฺหา (สฺยา.), อวาคตมฺหา (ปี.)].

กถํกโร โหติ สุปณฺณราช, กึสีโล เกน วเตน วตฺตํ;

สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, กถํกโร สคฺคมุเปติ านํ.

หิริยา ติติกฺขาย ทเมนุเปโต [ทเมน ขนฺติยา (สี. สฺยา. ปี.)], อกฺโกธโน เปสุณิยํ ปหาย;

สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, เอวํกโร สคฺคมุเปติ านํ.

มาตาว ¶ ปุตฺตํ ตรุณํ ตนุชฺชํ [ตนูชํ (สี.)], สมฺผสฺสตา [สมฺปสฺส ตํ (สี. ปี.)] สพฺพคตฺตํ ผเรติ;

เอวมฺปิ เม ตฺวํ ปาตุรหุ ทิชินฺท, มาตาว ปุตฺตํ อนุกมฺปมาโน.

หนฺทชฺช ¶ ตฺวํ มุฺจ [มุจฺจ (สี.)] วธา ทุชิวฺห, ตโย หิ ปุตฺตา น หิ อฺโ อตฺถิ;

อนฺเตวาสี ทินฺนโก อตฺรโช จ, รชฺชสฺสุ [รชสฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุตฺตฺตโร เม อโหสิ.

อิจฺเจว วากฺยํ วิสชฺชี สุปณฺโณ, ภุมฺยํ ปติฏฺาย ทิโช ทุชิวฺหํ;

มุตฺตชฺช ตฺวํ สพฺพภยาติวตฺโต, ถลูทเก โหหิ มยาภิคุตฺโต.

อาตงฺกินํ ยถา กุสโล ภิสกฺโก, ปิปาสิตานํ รหโทว สีโต;

เวสฺมํ ยถา หิมสีตฏฺฏิตานํ [หิมสิสิรฏฺฏิตานํ (ปี.)], เอวมฺปิ เต สรณมหํ ภวามิ.

สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;

วิวริย ทาํ เสสิ, กุโต ตํ ภยมาคตํ.

สงฺเกเถว อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;

อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตติ.

กถํ นุ วิสฺสเส ตฺยมฺหิ, เยนาสิ กลโห กโต;

นิจฺจยตฺเตน าตพฺพํ, โส ทิสพฺภิ [โส ทิสมฺหิ (ปี.)] น รชฺชติ.

วิสฺสาสเย ¶ น จ ตํ [นํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิสฺสเยยฺย, อสงฺกิโต สงฺกิโต จ [อสงฺกิโต จ สงฺกิโต (สี. ปี.)] ภเวยฺย;

ตถา ¶ ตถา วิฺู ปรกฺกเมยฺย, ยถา ยถา ภาวํ ปโร น ชฺา.

เต ¶ เทววณฺณา [เทววณฺณี (ปี.)] สุขุมาลรูปา, อุโภ สมา สุชยา [สุชโย (สี. สฺยา. ปี.)] ปุฺขนฺธา [ปุฺคนฺธา (ปี.)];

อุปาคมุํ กรมฺปิยํ [กาทมฺพิยํ (สี.), การมฺพิยํ (ปี.)] อเจลํ, มิสฺสีภูตา อสฺสวาหาว นาคา.

ตโต หเว ปณฺฑรโก อเจลํ, สยเมวุปาคมฺม อิทํ อโวจ;

มุตฺตชฺชหํ สพฺพภยาติวตฺโต, น หิ [ห (ปี.)] นูน ตุยฺหํ มนโส ปิยมฺหา.

ปิโย หิ เม อาสิ สุปณฺณราชา, อสํสยํ ปณฺฑรเกน สจฺจํ;

โส ราครตฺโตว อกาสิเมตํ, ปาปกมฺมํ [ปาปํ กมฺมํ (สี. ปี.)] สมฺปชาโน น โมหา.

น เม ปิยํ อปฺปิยํ วาปิ โหติ, สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรฺจ;

สุสฺตานฺหิ วิยฺชเนน, อสฺโต โลกมิมํ จราสิ.

อริยาวกาโสสิ อนริโยวาสิ [อนริโย จาสิ (สี. ปี.)], อสฺโต สฺตสนฺนิกาโส;

กณฺหาภิชาติโกสิ ¶ อนริยรูโป, ปาปํ พหุํ ทุจฺจริตํ อจาริ.

อทุฏฺสฺส ตุวํ ทุพฺภิ, ทุพฺภี [ทูภิ, ทูภี (ปี.)] จ ปิสุโณ จสิ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธา.

ตสฺมา หิ มิตฺตานํ น ทุพฺภิตพฺพํ, มิตฺตทุพฺภา [มิตฺตทุพฺภา หิ (สฺยา.)] ปาปิโย นตฺถิ อฺโ;

อาสิตฺตสตฺโต นิหโต ปถพฺยา, อินฺทสฺส วากฺเยน หิ สํวโร หโตติ.

ปณฺฑรนาคราชชาตกํ [ปณฺฑรกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.

กา ¶ เวธมานา คิริกนฺทรายํ, เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สํหิตูรุ [สฺตูร (สี. ปี.), สฺจิตูรุ (สฺยา.)];

ปุฏฺาสิ เม ปาณิปเมยฺยมชฺเฌ, อกฺขาหิ เม นามฺจ พนฺธเว จ.

โอภาสยํ วนํ รมฺมํ, สีหพฺยคฺฆนิเสวิตํ;

กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม;

อภิวาเทมิ ตํ ภทฺเท, ทานวาหํ นมตฺถุ เต.

โย ปุตฺโต กาสิราชสฺส, โสตฺถิเสโนติ ตํ วิทู;

ตสฺสาหํ สมฺพุลา ภริยา, เอวํ ชานาหิ ทานว;

อภิวาเทมิ ¶ ตํ ภนฺเต [ภทฺทนฺเต (สี. สฺยา.)], สมฺพุลาหํ นมตฺถุ เต.

เวเทหปุตฺโต ¶ ภทฺทนฺเต, วเน วสติ อาตุโร;

ตมหํ โรคสมฺมตฺตํ, เอกา เอกํ อุปฏฺหํ [อุปฏฺหึ (สี.)].

อหฺจ วนมุฺฉาย, มธุมํสํ มิคาพิลํ [มิคาวิลํ (สี.)];

ยทา หรามิ ตํ ภกฺโข, ตสฺส นูนชฺช นาธติ [นาถติ (ก.)].

กึ วเน ราชปุตฺเตน, อาตุเรน กริสฺสสิ;

สมฺพุเล ปริจิณฺเณน, อหํ ภตฺตา ภวามิ เต.

โสกฏฺฏาย ทุรตฺตาย, กึ รูปํ วิชฺชเต มม;

อฺํ ปริเยส ภทฺทนฺเต, อภิรูปตรํ มยา.

เอหิมํ คิริมารุยฺห, ภริยา เม [มยฺหํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุสฺสตา;

ตาสํ ตฺวํ ปวรา โหหิ, สพฺพกามสมิทฺธินี.

นูน [นนุ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ตารกวณฺณาเภ [หาฏกวณฺณาเภ (ปี.)], ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ;

สพฺพํ ตํ ปจุรํ มยฺหํ, รมสฺสฺวชฺช [รมสุชฺช (สี. สฺยา.)] มยา สห.

โน เจ ตุวํ มเหเสยฺยํ, สมฺพุเล การยิสฺสสิ;

อลํ ตฺวํ ปาตราสาย, ปณฺเห [มฺเ (สี. ปี.)] ภกฺขา ภวิสฺสสิ.

ตฺจ ¶ สตฺตชโฏ ลุทฺโท, กฬาโร ปุริสาทโก;

วเน นาถํ อปสฺสนฺตึ, สมฺพุลํ อคฺคหี ภุเช.

อธิปนฺนา ปิสาเจน, ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา;

สา จ สตฺตุวสมฺปตฺตา, ปติเมวานุโสจติ.

น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;

ยฺจ ¶ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.

น สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;

สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺติ ปฏิเสธิตาโร.

อิตฺถีนเมสา ปวรา ยสสฺสินี, สนฺตา สมา อคฺคิริวุคฺคเตชา;

ตฺเจ ตุวํ รกฺขสาเทสิ กฺํ, มุทฺธา จ หิ สตฺตธา เต ผเลยฺย;

มา ตฺวํ ทหี [ชหี (ปี.)] มุฺจ ปติพฺพตาย [ปติพฺพตา สา (สี.), ปติพฺพตา ยา (ปี.)].

สา จ อสฺสมมาคจฺฉิ, ปมุตฺตา ปุริสาทกา;

นีฬํ [นิฑฺฑํ (สฺยา. ก.)] ปฬินํ สกุณีว [ผลินสกุณีว (สี. สฺยา. ปี.)], คตสิงฺคํว อาลยํ.

สา ตตฺถ ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;

สมฺพุลา อุตุมตฺตกฺขา, วเน นาถํ อปสฺสนฺตี [อปสฺสตี (สี.)].

สมเณ ¶ พฺราหฺมเณ วนฺเท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ [ตุมฺหํ หิ (ปี.)] สรณํ คตา.

วนฺเท สีเห จ พฺยคฺเฆ จ, เย จ อฺเ วเน มิคา;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.

ติณา [ติณ (ปี.)] ลตานิ โอสธฺโย, ปพฺพตานิ วนานิ จ;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.

วนฺเท ¶ ¶ อินฺทีวรีสามํ, รตฺตึ นกฺขตฺตมาลินึ;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.

วนฺเท ภาคีรถึ คงฺคํ, สวนฺตีนํ ปฏิคฺคหํ;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.

วนฺเท อหํ ปพฺพตราชเสฏฺํ, หิมวนฺตํ สิลุจฺจยํ;

ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.

อติสายํ วตาคจฺฉิ, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;

เกน นุชฺช สมาคจฺฉิ [สมาคจฺฉิ (สี. ปี.)], โก เต ปิยตโร มยา.

อิทํ โขหํ ตทาโวจํ [ตทโวจํ (สี. สฺยา.)], คหิตา เตน สตฺตุนา;

น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;

ยฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.

โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;

ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตํ.

ตถา มํ สจฺจํ ปาเลตุ, ปาลยิสฺสติ เจ มมํ;

ยถาหํ นาภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, พฺยาธิ เต วูปสมฺมตุ.

เย กุฺชรา สตฺตสตา อุฬารา, รกฺขนฺติ รตฺตินฺทิวมุยฺยุตาวุธา;

ธนุคฺคหานฺจ สตานิ โสฬส, กถํวิเธ ปสฺสสิ ภทฺเท สตฺตโว.

อลงฺกตาโย ¶ ปทุมุตฺตรตฺตจา, วิราคิตา ปสฺสติ หํสคคฺครา;

ตาสํ สุณิตฺวา มิตคีตวาทิตํ [มิตคีตวาทินํ (ปี.)], น ทานิ เม ตาต ตถา ยถา ปุเร.

สุวณฺณสํกจฺจธรา ¶ สุวิคฺคหา, อลงฺกตา มานุสิยจฺฉรูปมา;

เสโนปิยา [เสนูปิยา (ปี.)] ตาต อนินฺทิตงฺคิโย, ขตฺติยกฺา ปฏิโลภยนฺติ [ปฏิลาภยนฺติ (ปี.)] นํ.

สเจ อหํ ตาต ตถา ยถา ปุเร, ปตึ ตมุฺฉาย ปุนา วเน ภเร;

สมฺมานเย มํ น จ มํ วิมานเย, อิโตปิ เม ตาต ตโต วรํ สิยา.

ยมนฺนปาเน ¶ วิปุลสฺมิ โอหิเต, นารี วิมฏฺาภรณา อลงฺกตา;

สพฺพงฺคุเปตา [ปฺจงฺคุเปตา (สี. สฺยา. ปี.)] ปติโน จ อปฺปิยา, อพชฺฌ [อวชฺฌ (สฺยา.), อาพชฺฌ (ปี.)] ตสฺสา มรณํ ตโต วรํ.

อปิ เจ ทลิทฺทา กปณา อนาฬฺหิยา, กฏาทุตียา ปติโน จ สา ปิยา;

สพฺพงฺคุเปตายปิ อปฺปิยาย, อยเมว ¶ เสยฺยา [เสยฺโย (สฺยา. ก.)] กปณาปิ ยา ปิยา [กปณาปิ ยา (ก.)].

สุทุลฺลภิตฺถี ปุริสสฺส ยา หิตา, ภตฺติตฺถิยา ทุลฺลโภ โย หิโต จ;

หิตา จ เต สีลวตี จ ภริยา, ชนินฺท ธมฺมํ จร สมฺพุลาย.

สเจ ตุวํ วิปุเล ลทฺธโภเค, อิสฺสาวติณฺณา มรณํ อุเปสิ;

อหฺจ เต ภทฺเท อิมา ราชกฺา [อิมา จ กฺา (ปี.)], สพฺเพ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] เต วจนกรา ภวามาติ.

อปฺปมาโท ¶ อมตํ ปทํ [อมตปทํ (สี. ปี.)], ปมาโท มจฺจุโน ปทํ;

อปฺปมตฺตา น มียนฺติ, เย ปมตฺตา ยถา มตา.

มทา ปมาโท ชาเยถ, ปมาทา ชายเต ขโย;

ขยา ปโทสา [ขยา จ โทสา (สี.)] ชายนฺติ, มา ปมาโท [มา มโท (สี. สฺยา. ปี.)] ภรตูสภ [ภารธูสภ (ก.)].

พหู หิ ขตฺติยา ชีนา, อตฺถํ รฏฺํ ปมาทิโน;

อโถปิ คามิโน คามา, อนคารา อคาริโน.

ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;

สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.

เนส ¶ ธมฺโม มหาราช, อติเวลํ ปมชฺชสิ;

อิทฺธํ ผีตํ ชนปทํ, โจรา วิทฺธํสยนฺติ นํ.

น เต ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ, น หิรฺํ น ธานิยํ [น หิรฺนิธานิยา (ก.)];

รฏฺเ วิลุปฺปมานมฺหิ, สพฺพโภเคหิ ชิยฺยสิ.

สพฺพโภคา ปริชิณฺณํ, ราชานํ วาปิ ขตฺติยํ [ขตฺติย (ก.)];

าติมิตฺตา สุหชฺชา จ, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ [มนฺติยํ (สฺยา.)].

หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

ตเมวมุปชีวนฺตา, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ.

อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺมนฺติมนฺตินํ;

สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ.

สุสํวิหิตกมฺมนฺตํ ¶ , กาลุฏฺายึ อตนฺทิตํ;

สพฺเพ โภคาภิวฑฺฒนฺติ, คาโว สอุสภามิว.

อุปสฺสุตึ มหาราช, รฏฺเ ชนปเท จร;

ตตฺถ ทิสฺวา จ สุตฺวา จ, ตโต ตํ [ตฺวํ (ก.)] ปฏิปชฺชสิ.

เอวํ เวเทตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สรมปฺปิโต [สมปฺปิโต (สี. ปี.)];

ยถาหมชฺช เวเทมิ, กณฺฏเกน สมปฺปิโต.

ชิณฺโณ ¶ ทุพฺพลจกฺขูสิ, น รูปํ สาธุ ปสฺสสิ;

กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ ตํ มคฺเคยฺย [มคฺเฆยฺย (ปี.)] กณฺฏโก [กณฺฑโก (สี. สฺยา. ปี.)].

พหฺเวตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, โสหํ [โยหํ (สี. สฺยา. ปี.)] มคฺคสฺมิ [มคฺโคสฺมิ (ปี.)] พฺราหฺมณ;

อรกฺขิตา ¶ ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.

รตฺติฺหิ [รตฺติฺจ (สี.)] โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;

รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.

เอตาทิเส ภเย ชาเต [ตาต (สี. ปี.)], ภยฏฺฏา ตาต [ตาว (สี. ปี.)] มาณวา;

นิลฺเลนกานิ กุพฺพนฺติ, วเน อาหตฺว กณฺฏกํ.

กทาสฺสุ นามยํ ราชา, พฺรหฺมทตฺโต มริสฺสติ;

ยสฺส รฏฺมฺหิ ชิยฺยนฺติ, อปฺปติกา กุมาริกา.

ทุพฺภาสิตฺหิ เต ชมฺมิ, อนตฺถปทโกวิเท;

กุหึ ราชา กุมารีนํ, ภตฺตารํ ปริเยสติ.

น เม ทุพฺภาสิตํ พฺรหฺเม, โกวิทตฺถปทา อหํ;

อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.

รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;

รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;

ทุชฺชีเว ทุพฺภเร ทาเร, กุโต ภตฺตา กุมาริโย.

เอวํ สยตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สตฺติยา หโต;

ยถายํ กปโณ เสติ, หโต ผาเลน สาลิโย.

อธมฺเมน ตุวํ ชมฺม, พฺรหฺมทตฺตสฺส กุชฺฌสิ;

โย ตฺวํ สปสิ ราชานํ, อปรชฺฌิตฺวาน อตฺตโน [อตฺตนา (ปี.)].

ธมฺเมน พฺรหฺมทตฺตสฺส, อหํ กุชฺฌามิ พฺราหฺมณ;

อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.

รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;

รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.

สา ¶ นูน ปุน เร ปกฺกา, วิกาเล ภตฺตมาหริ;

ภตฺตหารึ อเปกฺขนฺโต, หโต ผาเลน สาลิโย.

เอวํ หฺตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม อสินา หโต [ทฬฺหํ (ปี.)];

ยถาหมชฺช ปหโต, ขีรฺจ เม ปวฏฺฏิตํ.

ยํ ปสุ ขีรํ ฉฑฺเฑติ, ปสุปาลํ วิหึสติ [ปสุปาลฺจ หึสติ (สี.), ปสุ ผาลฺจ หึสติ (ปี.)];

กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ โน ครหเต [ครหโต (ปี.)] ภวํ.

คารยฺโห พฺรหฺเม ปฺจาโล, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;

อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.

รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;

รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.

จณฺฑา อฏนกา [อฏนก (ปี.), อกฏนา (ก.)] คาวี, ยํ ปุเร น ทุหามเส;

ตํ ทานิ อชฺช โทหาม, ขีรกาเมหุปทฺทุตา.

เอวํ กนฺทตุ ปฺจาโล, วิปุตฺโต วิปฺปสุกฺขตุ;

ยถายํ กปณา คาวี, วิปุตฺตา ปริธาวติ.

ยํ ปสุ ปสุปาลสฺส, สมฺภเมยฺย [ปพฺภเมยฺย (สี. ปี.)] รเวยฺย วา;

โก นีธ อปราธตฺถิ, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน.

อปราโธ มหาพฺรหฺเม, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;

อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.

รตฺติฺหิ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;

รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;

กถํ โน อสิโกสตฺถา, ขีรปา หฺเต ปชา.

เอวํ ขชฺชตุ ปฺจาโล, หโต ยุทฺเธ สปุตฺตโก;

ยถาหมชฺช ขชฺชามิ, คามิเกหิ [คามเกหิ (สี. ปี.)] อรฺโช.

น ¶ สพฺพภูเตสุ วิเธนฺติ [วิธนฺติ (ก.)] รกฺขํ, ราชาโน มณฺฑูก มนุสฺสโลเก;

เนตฺตาวตา ราชา อธมฺมจารี, ยํ ตาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกา.

อธมฺมรูโป วต พฺรหฺมจารี, อนุปฺปิยํ ภาสสิ ขตฺติยสฺส;

วิลุปฺปมานาย ปุถุปฺปชาย, ปูเชสิ ราชํ ปรมปฺปมาทํ [ราชํ ปรมปฺปวาทํ (สี.), ราชา ปรมปฺปวาทึ (สฺยา.)].

สเจ ¶ อิมํ พฺรหฺเม สุรชฺชกํ สิยา, ผีตํ รฏฺํ มุทิตํ [ปูริตํ (ก.)] วิปฺปสนฺนํ;

ภุตฺวา พลึ อคฺคปิณฺฑฺจ กากา, น มาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกาติ.

กึฉนฺท ¶ กุมฺภ ชยทฺทิส ฉทฺทนฺต, อถ ปณฺฑิตสมฺภว สิรกปิ;

ทกรกฺขส ปณฺฑรนาควโร, อถ สมฺพุล ตินฺทุกเทวสุโตติ.

ชาตกปาฬิยา ปโม ภาโค นิฏฺิโต.