📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ขุทฺทกนิกาเย
ชาตกปาฬิ
(ปโม ภาโค)
๑. เอกกนิปาโต
๑. อปณฺณกวคฺโค
๑. อปณฺณกชาตกํ
อปณฺณกํ ¶ ¶ ¶ านเมเก, ทุติยํ อาหุ ตกฺกิกา;
เอตทฺาย เมธาวี, ตํ คณฺเห ยทปณฺณกนฺติ [ตํ คณฺเหยฺย อปณฺณกํ (ก.)].
อปณฺณกชาตกํ ปมํ.
๒. วณฺณุปถชาตกํ
อกิลาสุโน ¶ วณฺณุปเถ [วณฺณปเถ (ก.)] ขณนฺตา, อุทงฺคเณ ตตฺถ ปปํ อวินฺทุํ;
เอวํ มุนี วีริย [มุนิ วิริย (ปี.), มุนิ วีริย (สฺยา. ก.)] พลูปปนฺโน, อกิลาสุ วินฺเท หทยสฺส สนฺตินฺติ.
วณฺณุปถชาตกํ ทุติยํ.
๓. เสริววาณิชชาตกํ
อิธ ¶ ¶ เจ นํ [อิธ เจ หิ นํ (สี. ปี.)] วิราเธสิ, สทฺธมฺมสฺส นิยามตํ [นิยามกํ (สฺยา. ก.)];
จิรํ ตฺวํ อนุตปฺเปสิ [อนุตเปสฺสสิ (สี. ปี.), อนุตปฺปิสฺสสิ (?)], เสริวายํว วาณิโชติ.
เสริววาณิชชาตกํ ตติยํ.
๔. จูฬเสฏฺิชาตกํ
อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;
สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ.
จูฬ [จุลฺล (สี.), จุลฺลก (สฺยา. ปี.)] เสฏฺิชาตกํ จตุตฺถํ.
๕. ตณฺฑุลนาฬิชาตกํ
[กิมคฺฆตี ตณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)] กิมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาย, อสฺสาน มูลาย วเทหิ ราช [นาฬิกา จ (สี.), นาฬิกาย (ก. สี. อฏฺ.)];
พาราณสึ สนฺตรพาหิรโต [พาหิรนฺตํ (สี.)], อยมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาติ [กิมคฺฆตี วณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)].
ตณฺฑุลนาฬิชาตกํ ปฺจมํ.
๖. เทวธมฺมชาตกํ
หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา ¶ , สุกฺกธมฺมสมาหิตา;
สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, เทวธมฺมาติ วุจฺจเรติ.
เทวธมฺมชาตกํ ฉฏฺํ.
๗. กฏฺหาริชาตกํ
ปุตฺโต ตฺยาหํ มหาราช, ตฺวํ มํ โปส ชนาธิป;
อฺเปิ เทโว โปเสติ, กิฺจ [กิฺจิ (ก.)] เทโว สกํ ปชนฺติ.
กฏฺหาริ [กฏฺวาหน (ก.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๘. คามณิชาตกํ
อปิ ¶ ¶ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;
วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ คามณีติ.
คามณิชาตกํ อฏฺมํ.
๙. มฆเทวชาตกํ
อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ, อิเม ชาตา วโยหรา;
ปาตุภูตา เทวทูตา, ปพฺพชฺชาสมโย มมาติ.
มฆเทว [มขาเทว (สี. ปี.), เทวทูต (ก.)] ชาตกํ นวมํ.
๑๐. สุขวิหาริชาตกํ
ยฺจ ¶ อฺเ น รกฺขนฺติ, โย จ อฺเ น รกฺขติ;
ส เว ราช สุขํ เสติ, กาเมสุ อนเปกฺขวาติ.
สุขวิหาริชาตกํ ทสมํ.
อปณฺณกวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วราปณฺณก วณฺณุปถ เสริวโร, สุวิจกฺขณ ตณฺฑุลนาฬิกสฺสา;
หิริ ปุตฺตวรุตฺตคามณินา, โย จ น รกฺขติ เตน ทสาติ.
๒. สีลวคฺโค
๑๑. ลกฺขณมิคชาตกํ
โหติ สีลวตํ อตฺโถ, ปฏิสนฺถาร [ปฏิสนฺธาร (ก.)] วุตฺตินํ;
ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, าติสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (สฺยา.), ปุเรกฺขิตํ (ก.)];
อถ ปสฺสสิมํ กาฬํ, สุวิหีนํว าติภีติ.
ลกฺขณมิคชาตกํ ปมํ.
๑๒. นิคฺโรธมิคชาตกํ
นิคฺโรธเมว ¶ ¶ ¶ เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;
นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ [สาขสฺมึ (สี. ปี.)] ชีวิตนฺติ.
นิคฺโรธมิคชาตกํ ทุติยํ.
๑๓. กณฺฑิชาตกํ
ธิรตฺถุ กณฺฑินํ สลฺลํ, ปุริสํ คาฬฺหเวธินํ;
ธิรตฺถุ ตํ ชนปทํ, ยตฺถิตฺถี ปริณายิกา;
เต จาปิ ธิกฺกิตา [ธิกฺกตา (?)] สตฺตา, เย อิตฺถีนํ วสํคตาติ.
กณฺฑิชาตกํ ตติยํ.
๑๔. วาตมิคชาตกํ
น กิรตฺถิ รเสหิ ปาปิโย, อาวาเสหิ ว [วา (สพฺพตฺถ)] สนฺถเวหิ วา;
วาตมิคํ คหนนิสฺสิตํ [เคหนิสฺสิตํ (สี. ปี.)], วสมาเนสิ รเสหิ สฺชโยติ.
วาตมิคชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๕. ขราทิยชาตกํ
อฏฺกฺขุรํ ขราทิเย, มิคํ วงฺกาติวงฺกินํ;
สตฺตหิ ¶ กาลาติกฺกนฺตํ [สตฺตหิ กลาห’ติกฺกนฺตํ (สี.), สตฺตกาเลห’ติกฺกนฺตํ (สฺยา.), สตฺตหิ กาลาห’ติกฺกนฺตํ (ปี.)], น นํ โอวทิตุสฺสเหติ.
ขราทิยชาตกํ ปฺจมํ.
๑๖. ติปลฺลตฺถมิคชาตกํ
มิคํ ¶ ติปลฺลตฺถ [ติปลฺลตฺต (ก.)] มเนกมายํ, อฏฺกฺขุรํ อฑฺฒรตฺตาปปายึ [อฑฺฒรตฺตาวปายึ (สี. ปี.)];
เอเกน โสเตน ฉมาสฺสสนฺโต, ฉหิ กลาหิติโภติ [กลาหติโภติ (สี. สฺยา. ปี.)] ภาคิเนยฺโยติ.
ติปลฺลตฺถมิคชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๗. มาลุตชาตกํ
กาเฬ ¶ วา ยทิ วา ชุณฺเห, ยทา วายติ มาลุโต;
วาตชานิ หิ สีตานิ, อุโภตฺถมปราชิตาติ.
มาลุตชาตกํ สตฺตมํ.
๑๘. มตกภตฺตชาตกํ
เอวํ เจ สตฺตา ชาเนยฺยุํ, ทุกฺขายํ ชาติสมฺภโว;
น ปาโณ ปาณินํ หฺเ, ปาณฆาตี หิ โสจตีติ.
มตกภตฺตชาตกํ อฏฺมํ.
๑๙. อายาจิตภตฺตชาตกํ
สเจ ¶ มุจฺเจ [มฺุเจ (สี. สฺยา. ปี.)] เปจฺจ มุจฺเจ [มฺุเจ (สี. สฺยา. ปี.)], มุจฺจมาโน หิ พชฺฌติ;
น เหวํ ธีรา มุจฺจนฺติ, มุตฺติ พาลสฺส พนฺธนนฺติ.
อายาจิตภตฺตชาตกํ นวมํ.
๒๐. นฬปานชาตกํ
ทิสฺวา ปทมนุตฺติณฺณํ, ทิสฺวาโนตริตํ ปทํ;
นเฬน วารึ ปิสฺสาม [ปิวิสฺสาม (สี. สฺยา. ปี.)], เนว [น จ (ก.)] มํ ตฺวํ วธิสฺสสีติ.
นฬปานชาตกํ ทสมํ.
สีลวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ¶ ลกฺขณ สาข ธิรตฺถุ ปุน, น กิรตฺถิ รเสหิ ขราทิยา;
อติโภติ วร [รส (สพฺพตฺถ)] มาลุต ปาณ, มุจฺเจน นฬอวฺหยเนน ภวนฺติ ทสาติ.
๓. กุรุงฺควคฺโค
๒๑. กุรุงฺคมิคชาตกํ
าตเมตํ ¶ กุรุงฺคสฺส, ยํ ตฺวํ เสปณฺณิ สิยฺยสิ [เสยฺยสิ (สี. สฺยา. ปี.)];
อฺํ ¶ เสปณฺณิ คจฺฉามิ, น เม เต รุจฺจเต ผลนฺติ.
กุรุงฺคมิคชาตกํ ปมํ.
๒๒. กุกฺกุรชาตกํ
เย กุกฺกุรา ราชกุลมฺหิ วทฺธา, โกเลยฺยกา วณฺณพลูปปนฺนา;
เตเม น วชฺฌา มยมสฺม วชฺฌา, นายํ สฆจฺจา ทุพฺพลฆาติกายนฺติ.
กุกฺกุรชาตกํ ทุติยํ.
๒๓. โคชานียชาตกํ
อปิ ปสฺเสน เสมาโน, สลฺเลภิ สลฺลลีกโต;
เสยฺโยว วฬวา โคโช [โภชฺโช (สี.), โภชฺโฌ (สฺยา. ปี.)], ยฺุช มฺเว สารถีติ.
โคชานีย [โภชาชานีย (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.
๒๔. อาชฺชาตกํ
ยทา ยทา ยตฺถ ยทา, ยตฺถ ยตฺถ ยทา ยทา;
อาชฺโ กุรุเต เวคํ, หายนฺติ ตตฺถ วาฬวาติ.
อาชฺชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๕. ติตฺถชาตกํ
อฺมฺเหิ ¶ ¶ ติตฺเถหิ, อสฺสํ ปาเยหิ สารถิ;
อจฺจาสนสฺส ปุริโส, ปายาสสฺสปิ ตปฺปตีติ.
ติตฺถชาตกํ ปฺจมํ.
๒๖. มหิฬามุขชาตกํ
ปุราณโจราน ¶ วโจ นิสมฺม, มหิฬามุโข โปถยมนฺวจารี;
สุสฺตานฺหิ วโจ นิสมฺม, คชุตฺตโม สพฺพคุเณสุ อฏฺาติ.
มหิฬามุขชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๗. อภิณฺหชาตกํ
นาลํ กพฬํ ปทาตเว, น จ ปิณฺฑํ น กุเส น ฆํสิตุํ;
มฺามิ อภิณฺหทสฺสนา, นาโค สฺเนหมกาสิ [สิเนหมกาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] กุกฺกุเรติ.
อภิณฺหชาตกํ สตฺตมํ.
๒๘. นนฺทิวิสาลชาตกํ
มนฺุเมว ¶ ภาเสยฺย, นามนฺุํ กุทาจนํ;
มนฺุํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;
ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหูติ.
นนฺทิวิสาลชาตกํ อฏฺมํ.
๒๙. กณฺหชาตกํ
ยโต ยโต ครุ ธุรํ, ยโต คมฺภีรวตฺตนี;
ตทาสฺสุ กณฺหํ ยฺุชนฺติ, สฺวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺติ.
กณฺหชาตกํ นวมํ.
๓๐. มุนิกชาตกํ
มา ¶ มุนิกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภฺุชติ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณนฺติ.
มุนิกชาตกํ ทสมํ.
กุรุงฺควคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
กุรุงฺคสฺส ¶ กุกฺกุรโคชวโร, ปุน วาฬวสฺสสิริวฺหยโน [สิริวยโน (สพฺพตฺถ)];
มหิฬามุขนามนฺุวโร, วหเต ธุร มุนิเกน ทสาติ.
๔. กุลาวกวคฺโค
๓๑. กุลาวกชาตกํ
กุลาวกา ¶ มาตลิ สิมฺพลิสฺมึ, อีสามุเขน ปริวชฺชยสฺสุ;
กามํ จชาม อสุเรสุ ปาณํ, มา เม ทิชา วิกฺกุลวา [มายิเม ทิชา วิกุลาวา (สี. สฺยา. ปี.)] อเหสุนฺติ.
กุลาวกชาตกํ ปมํ.
๓๒. นจฺจชาตกํ
รุทํ มนฺุํ รุจิรา จ ปิฏฺิ, เวฬุริยวณฺณูปนิภา [วณฺณูปฏิภา (สฺยา.), วณฺณสนฺนิภา (ก.)] จ คีวา;
พฺยามมตฺตานิ จ เปขุณานิ, นจฺเจน เต ธีตรํ โน ททามีติ.
นจฺจชาตกํ ทุติยํ.
๓๓. สมฺโมทมานชาตกํ
สมฺโมทมานา ¶ คจฺฉนฺติ, ชาลมาทาย ปกฺขิโน;
ยทา เต วิวทิสฺสนฺติ, ตทา เอหินฺติ เม วสนฺติ.
สมฺโมทมานชาตกํ ตติยํ.
๓๔. มจฺฉชาตกํ
น ¶ มํ สีตํ น มํ อุณฺหํ, น มํ ชาลสฺมิ พาธนํ;
ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโตติ.
มจฺฉชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๕. วฏฺฏกชาตกํ
สนฺติ ¶ ปกฺขา อปตนา, สนฺติ ปาทา อวฺจนา;
มาตาปิตา จ นิกฺขนฺตา, ชาตเวท ปฏิกฺกมาติ.
วฏฺฏกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๖. สกุณชาตกํ
ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ วิหงฺคมา, สฺวายํ อคฺคึ ปมฺุจติ;
ทิสา ภชถ วกฺกงฺคา [วงฺกงฺคา (สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.
สกุณชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๗. ติตฺติรชาตกํ
เย วุฑฺฒ [วทฺธ (สี. ปี.)] มปจายนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;
ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตีติ.
ติตฺติรชาตกํ สตฺตมํ.
๓๘. พกชาตกํ
นาจฺจนฺตํ ¶ นิกติปฺปฺโ, นิกตฺยา สุขเมธติ;
อาราเธติ นิกติปฺปฺโ [อาราเธ นิกติปฺปฺโ (ปี.)], พโก กกฺกฏกามิวาติ.
พกชาตกํ อฏฺมํ.
๓๙. นนฺทชาตกํ
มฺเ ¶ โสวณฺณโย ราสิ, โสณฺณมาลา จ นนฺทโก;
ยตฺถ ทาโส อามชาโต, ิโต ถุลฺลานิ [ถูลานิ (ก.)] คชฺชตีติ.
นนฺทชาตกํ นวมํ.
๔๐. ขทิรงฺคารชาตกํ
กามํ ¶ ปตามิ นิรยํ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;
นานริยํ กริสฺสามิ, หนฺท ปิณฺฑํ ปฏิคฺคหาติ.
ขทิรงฺคารชาตกํ ทสมํ.
กุลาวกวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สิริมาตลิ ธีตร ปกฺขิวโร, รติยาคโต มาตาปิตา จ ปุน;
ชคตีรุห วุฑฺฒ สุกกฺกฏโก, ตถา นนฺทกปิณฺฑวเรน ทสาติ.
๕. อตฺถกามวคฺโค
๔๑. โลสกชาตกํ
โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;
อชิยา ปาทโมลมฺพ [ปาทโมลุมฺพ (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตโก วิย โสจตีติ.
โลสกชาตกํ ปมํ.
๔๒. กโปตชาตกํ
โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;
กโปตกสฺส วจนํ อกตฺวา, อมิตฺตหตฺถตฺถคโตว เสตีติ.
กโปตชาตกํ ทุติยํ.
๔๓. เวฬุกชาตกํ
โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, เวฬุกสฺส ยถา ปิตาติ.
เวฬุกชาตกํ ตติยํ.
๔๔. มกสชาตกํ
เสยฺโย ¶ ¶ อมิตฺโต มติยา อุเปโต, น ตฺเวว มิตฺโต มติวิปฺปหีโน;
มกสํ วธิสฺสนฺติ หิ เอฬมูโค, ปุตฺโต ปิตุ อพฺภิทา อุตฺตมงฺคนฺติ.
มกสชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๕. โรหิณิชาตกํ
เสยฺโย อมิตฺโต เมธาวี, ยฺเจ พาลานุกมฺปโก;
ปสฺส โรหิณิกํ ชมฺมึ, มาตรํ หนฺตฺวาน โสจตีติ.
โรหิณิชาตกํ ปฺจมํ.
๔๖. อารามทูสกชาตกํ
น เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;
หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, กปิ อารามิโก ยถาติ.
อารามทูสกชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๗. วารุณิทูสกชาตกํ
น ¶ เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;
หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, โกณฺฑฺโ วารุณึ ยถาติ.
วารุณิทูสกชาตกํ สตฺตมํ.
๔๘. เวทพฺพชาตกํ
อนุปาเยน ¶ โย อตฺถํ, อิจฺฉติ โส วิหฺติ;
เจตา หนึสุ เวทพฺพํ [เวทพฺภํ (สี. ปี.)], สพฺเพ เต พฺยสนมชฺฌคูติ.
เวทพฺพ [เวทพฺภ (สี. ปี.)] ชาตกํ อฏฺมํ.
๔๙. นกฺขตฺตชาตกํ
นกฺขตฺตํ ¶ ปฏิมาเนนฺตํ, อตฺโถ พาลํ อุปจฺจคา;
อตฺโถ อตฺถสฺส นกฺขตฺตํ, กึ กริสฺสนฺติ ตารกาติ.
นกฺขตฺตชาตกํ นวมํ.
๕๐. ทุมฺเมธชาตกํ
ทุมฺเมธานํ สหสฺเสน, ยฺโ เม อุปยาจิโต;
อิทานิ โขหํ ยชิสฺสามิ, พหุ [พหู (สี. ปี.), พหุํ (ก.)] อธมฺมิโก ชโนติ.
ทุมฺเมธชาตกํ ทสมํ.
อตฺถกามวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ มิตฺตก มาตุ กโปตวโร, ตถา เวฬูก เอฬมูโค โรหิณี;
กปิ ¶ วารุณิ เจตจรา จ ปุน, ตถา ตารก ยฺวเรน ทสาติ.
ปโม ปณฺณาสโก.
๖. อาสีสวคฺโค
๕๑.มหาสีลวชาตกํ
อาสีเสเถว ¶ [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหูติ.
มหาสีลวชาตกํ ปมํ.
๕๒. จูฬชนกชาตกํ
วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตนฺติ.
จูฬชนกชาตกํ ทุติยํ.
๕๓. ปุณฺณปาติชาตกํ
ตเถว ¶ ปุณฺณา ปาติโย, อฺายํ วตฺตเต กถา;
อาการเณน [อาการเกน (สี. สฺยา. ปี.)] ชานามิ, น จายํ ภทฺทิกา สุราติ.
ปุณฺณปาติชาตกํ ตติยํ.
๕๔. กึผลชาตกํ
นายํ ¶ รุกฺโข ทุรารุโห, นปิ คามโต อารกา;
อาการเณน ชานามิ, นายํ สาทุผโล ทุโมติ.
กึผลชาตกํ จตุตฺถํ.
๕๕. ปฺจาวุธชาตกํ
โย อลีเนน จิตฺเตน, อลีนมนโส นโร;
ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;
ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.
ปฺจาวุธชาตกํ ปฺจมํ.
๕๖. กฺจนกฺขนฺธชาตกํ
โย ¶ ปหฏฺเน จิตฺเตน, ปหฏฺมนโส นโร;
ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;
ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.
กฺจนกฺขนฺธชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๗. วานรินฺทชาตกํ
ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;
สจฺจํ ธมฺโม ธิติ [ธิตี (สี. ปี.)] จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.
วานรินฺทชาตกํ สตฺตมํ.
๕๘. ตโยธมฺมชาตกํ
ยสฺเสเต ¶ ¶ จ [ยสฺส เอเต (สี. ปี.)] ตโย ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;
ทกฺขิยํ สูริยํ ปฺา, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.
ตโยธมฺมชาตกํ อฏฺมํ.
๕๙. เภริวาทกชาตกํ
ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;
ธนฺเตน หิ สตํ ลทฺธํ, อติธนฺเตน นาสิตนฺติ.
เภริวาทกชาตกํ นวมํ.
๖๐. สงฺขธมชาตกํ
ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;
ธนฺเตนาธิคตา โภคา, เต ตาโต วิธมี ธมนฺติ.
สงฺขธมชาตกํ ทสมํ.
อาสีสวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ยถา ¶ อิจฺฉึ ตถาหุทกา ถลา, สุร สาทุผโล จ อลีนมโน;
สมฺปหฏฺมโน ¶ จตุโร จ ตโย, สตลทฺธก โภคธเนน ทสาติ.
๗. อิตฺถิวคฺโค
๖๑. อสาตมนฺตชาตกํ
อสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;
สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;
ตา หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยนฺติ.
อสาตมนฺตชาตกํ ปมํ.
๖๒. อณฺฑภูตชาตกํ
ยํ ¶ พฺราหฺมโณ อวาเทสิ, วีณํ สมุขเวิโต;
อณฺฑภูตา ภตา ภริยา, ตาสุ โก ชาตุ วิสฺสเสติ.
อณฺฑภูตชาตกํ ทุติยํ.
๖๓. ตกฺกปณฺฑิตชาตกํ
โกธนา อกตฺู จ, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา [ปิสุณา จ วิเภทิกา (สี. สฺยา. ปี.)];
พฺรหฺมจริยํ จร ภิกฺขุ, โส สุขํ น วิหาหสีติ [ปิหาหิสีติ (สี. สฺยา. ปี.), วิหายสิ (ก.)].
ตกฺกปณฺฑิตชาตกํ [ตกฺกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.)] ตติยํ.
๖๔. ทุราชานชาตกํ
มา ¶ สุ นนฺทิ อิจฺฉติ มํ, มา สุ โสจิ น มิจฺฉติ [น อิจฺฉติ (สี. สฺยา. ปี.)];
ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตนฺติ.
ทุราชานชาตกํ จตุตฺถํ.
๖๕. อนภิรติชาตกํ
ยถา ¶ นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;
เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตาติ.
อนภิรติชาตกํ ปฺจมํ.
๖๖. มุทุลกฺขณชาตกํ
เอกา อิจฺฉา ปุเร อาสิ, อลทฺธา มุทุลกฺขณํ;
ยโต ลทฺธา อฬารกฺขี, อิจฺฉา อิจฺฉํ วิชายถาติ.
มุทุลกฺขณชาตกํ ฉฏฺํ.
๖๗. อุจฺฉงฺคชาตกํ
อุจฺฉงฺเค เทว เม ปุตฺโต, ปเถ ธาวนฺติยา ปติ;
ตฺจ เทสํ น ปสฺสามิ, ยโต โสทริยมานเยติ [โสทริยํ นเย (ก.)].
อุจฺฉงฺคชาตกํ สตฺตมํ.
๖๘. สาเกตชาตกํ
ยสฺมึ ¶ ¶ มโน นิวิสติ, จิตฺตฺจาปิ [จิตฺตํ วาปิ (กตฺถจิ)] ปสีทติ;
อทิฏฺปุพฺพเก โปเส, กามํ ตสฺมิมฺปิ วิสฺสเสติ.
สาเกตชาตกํ อฏฺมํ.
๖๙. วิสวนฺตชาตกํ
ธิรตฺถุ ตํ วิสํ วนฺตํ, ยมหํ ชีวิตการณา;
วนฺตํ ปจฺจาวมิสฺสามิ [ปจฺจาหริสฺสามิ (ก.)], มตํ เม ชีวิตา วรนฺติ.
วิสวนฺตชาตกํ นวมํ.
๗๐. กุทฺทาลชาตกํ
น ตํ ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ อวชียติ;
ตํ โข ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ นาวชียตีติ.
กุทฺทาลชาตกํ ทสมํ.
อิตฺถิวคฺโค สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สิขีสพฺพฆโสปิ ¶ จ วีณวโร, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา นนฺที นที;
มุทุลกฺขณ โสทริยา จ มโน, วิส สาธุชิเตน ภวนฺติ ทสาติ.
๘. วรุณวคฺโค
๗๑. วรุณชาตกํ
โย ¶ ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;
วรุณกฏฺ [วรณกฏฺ (สี. ปี.)] ภฺโชว, ส ปจฺฉา มนุตปฺปตีติ.
วรุณชาตกํ ปมํ.
๗๒. สีลวหตฺถิชาตกํ
อกตฺุสฺส ¶ โปสสฺส, นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน;
สพฺพํ เจ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา. ปี.)] ทชฺชา, เนว นํ อภิราธเยติ.
สีลวหตฺถิชาตกํ ทุติยํ.
๗๓. สจฺจํกิรชาตกํ
สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;
กฏฺํ นิปฺลวิตํ [วิปฺลาวิตํ (สี. ปี.)] เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิโย นโรติ.
สจฺจํกิรชาตกํ ตติยํ.
๗๔. รุกฺขธมฺมชาตกํ
สาธู สมฺพหุลา าตี, อปิ รุกฺขา อรฺชา;
วาโต ¶ วหติ เอกฏฺํ, พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตินฺติ.
รุกฺขธมฺมชาตกํ จตุตฺถํ.
๗๕. มจฺฉชาตกํ
อภิตฺถนย ¶ ปชฺชุนฺน, นิธึ กากสฺส นาสย;
กากํ โสกาย รนฺเธหิ, มฺจ โสกา ปโมจยาติ.
มจฺฉชาตกํ ปฺจมํ.
๗๖. อสงฺกิยชาตกํ
อสงฺกิโยมฺหิ คามมฺหิ, อรฺเ นตฺถิ เม ภยํ;
อุชุํ มคฺคํ สมารูฬฺโห, เมตฺตาย กรุณาย จาติ.
อสงฺกิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๗๗. มหาสุปินชาตกํ
อุสภา ¶ รุกฺขา คาวิโย ควา จ, อสฺโส กํโส สิงฺคาลี [สิคาสี (สี. สฺยา. ปี.)] จ กุมฺโภ;
โปกฺขรณี จ อปากจนฺทนํ, ลาพูนิ สีทนฺติ สิลา ปฺลวนฺติ.
มณฺฑูกิโย กณฺหสปฺเป คิลนฺติ, กากํ สุปณฺณา ปริวารยนฺติ;
ตสา ¶ วกา เอฬกานํ ภยาหิ, วิปริยาโส [วิปริยาโย (สฺยา. ก.)] วตฺตติ นยิธ มตฺถีติ.
มหาสุปินชาตกํ สตฺตมํ.
๗๘. อิลฺลิสชาตกํ
อุโภ ขฺชา อุโภ กุณี, อุโภ วิสมจกฺขุกา [จกฺขุลา (สี. ปี.)];
อุภินฺนํ ปิฬกา [ปีฬกา (สฺยา.)] ชาตา, นาหํ ปสฺสามิ อิลฺลิสนฺติ.
อิลฺลิสชาตกํ อฏฺมํ.
๗๙. ขรสฺสรชาตกํ
ยโต ¶ วิลุตฺตา จ หตา จ คาโว, ทฑฺฒานิ เคหานิ ชโน จ นีโต;
อถาคมา ปุตฺตหตาย ปุตฺโต, ขรสฺสรํ ฑิณฺฑิมํ [เทณฺฑิมํ (สี. สฺยา. ปี.), ฑินฺทิมํ (ก.)] วาทยนฺโตติ.
ขรสฺสรชาตกํ นวมํ.
๘๐. ภีมเสนชาตกํ
ยํ เต ปวิกตฺถิตํ ปุเร, อถ เต ปูติสรา สชนฺติ ปจฺฉา;
อุภยํ ¶ น สเมติ ภีมเสน, ยุทฺธกถา จ อิทฺจ เต วิหฺนฺติ.
ภีมเสนชาตกํ ทสมํ.
วรุณวคฺโค [วรณวคฺโค (สี. ปี.)] อฏฺโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรุณา อกตฺูวเร ตุ สจฺจวรํ, สวนปฺปตินา จ อภิตฺถนย;
กรุณาย สิลาปฺลว อิลฺลิสโต, ปุน ฑิณฺฑิมปูติสเรน ทสาติ.
๙. อปายิมฺหวคฺโค
๘๑. สุราปานชาตกํ
อปายิมฺห ¶ อนจฺจิมฺห, อคายิมฺห รุทิมฺห จ;
วิสฺิกรณึ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)], ทิฏฺา นาหุมฺห วานราติ.
สุราปานชาตกํ ปมํ.
๘๒. มิตฺตวินฺทกชาตกํ
อติกฺกมฺม ¶ ¶ รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;
สฺวาสิ ปาสาณมาสีโน, ยสฺมา ชีวํ น โมกฺขสีติ.
มิตฺตวินฺทกชาตกํ ทุติยํ.
๘๓. กาลกณฺณิชาตกํ
มิตฺโต หเว สตฺตปเทน โหติ, สหาโย ปน ทฺวาทสเกน โหติ;
มาสฑฺฒมาเสน จ าติ โหติ, ตตุตฺตรึ อตฺตสโมปิ โหติ;
โสหํ กถํ อตฺตสุขสฺส เหตุ, จิรสนฺถุตํ [จิรสนฺธวํ (ก.), จิรสตฺถุนํ (ปี.)] กาฬกณฺณึ ชเหยฺยนฺติ.
กาลกณฺณิชาตกํ ตติยํ.
๘๔. อตฺถสฺสทฺวารชาตกํ
อาโรคฺยมิจฺเฉ ปรมฺจ ลาภํ, สีลฺจ วุทฺธานุมตํ สุตฺจ;
ธมฺมานุวตฺตี จ อลีนตา จ, อตฺถสฺส ทฺวารา ปมุขา ฉเฬเตติ.
อตฺถสฺสทฺวารชาตกํ จตุตฺถํ.
๘๕. กึปกฺกชาตกํ
อายตึ ¶ โทสํ นาฺาย, โย กาเม ปฏิเสวติ;
วิปากนฺเต หนนฺติ นํ, กึปกฺกมิว ภกฺขิตนฺติ.
กึปกฺกชาตกํ ปฺจมํ.
๘๖. สีลวีมํสกชาตกํ
สีลํ ¶ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;
ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺตีติ.
สีลวีมํสกชาตกํ ฉฏฺํ.
๘๗. มงฺคลชาตกํ
ยสฺส ¶ มงฺคลา สมูหตาเส [สมูหตา (สี. สฺยา. ปี. สุ. นิ. ๓๖๒], อุปฺปาตา [อุปฺปาทา (ปี.)] สุปินา จ ลกฺขณา จ;
โส [ส (สี. ปี. ก.)] มงฺคลโทสวีติวตฺโต, ยุคโยคาธิคโต น ชาตุเมตีติ.
มงฺคลชาตกํ สตฺตมํ.
๘๘. สารมฺภชาตกํ
กลฺยาณิเมว มฺุเจยฺย, น หิ มฺุเจยฺย ปาปิกํ;
โมกฺโข กลฺยาณิยา สาธุ, มุตฺวา ตปฺปติ ปาปิกนฺติ.
สารมฺภชาตกํ อฏฺมํ.
๘๙. กุหกชาตกํ
วาจาว ¶ กิร เต อาสิ, สณฺหา สขิลภาณิโน;
ติณมตฺเต อสชฺชิตฺโถ, โน จ นิกฺขสตํ หรนฺติ.
กุหกชาตกํ นวมํ.
๙๐. อกตฺุชาตกํ
โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;
ปจฺฉา กิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, กตฺตารํ นาธิคจฺฉตีติ.
อกตฺุชาตกํ ทสมํ.
อปายิมฺหวคฺโค นวโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อปายิมฺห จ ทูภกํ สตฺตปทํ, ฉฬทฺวร จ อายตินา จ ปุน;
อหิสีลว มงฺคลิ ปาปิกสฺสา, สตํนิกฺข กตตฺถวเรน ทสาติ.
๑๐. ลิตฺตวคฺโค
๙๑. ลิตฺตชาตกํ
ลิตฺตํ ¶ ¶ ปรเมน เตชสา, คิลมกฺขํ ¶ ปุริโส น พุชฺฌติ;
คิล เร คิล ปาปธุตฺตก, ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ.
ลิตฺตชาตกํ ปมํ.
๙๒. มหาสารชาตกํ
อุกฺกฏฺเ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;
ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺติ.
มหาสารชาตกํ ทุติยํ.
๙๓. วิสาสโภชนชาตกํ
น วิสฺสเส อวิสฺสตฺเถ, วิสฺสตฺเถปิ น วิสฺสเส;
วิสฺสาสา ภยมนฺเวติ, สีหํว มิคมาตุกาติ [มิคมาตุยา (ก.)].
วิสาสโภชนชาตกํ ตติยํ.
๙๔. โลมหํสชาตกํ
โสตตฺโต โสสินฺโท [โสสีโต (สี. สฺยา. ปี.), โสสิโน (ก.)] เจว, เอโก ภึสนเก วเน;
นคฺโค น จคฺคิมาสีโน, เอสนาปสุโต มุนีติ.
โลมหํสชาตกํ จตุตฺถํ.
๙๕. มหาสุทสฺสนชาตกํ
อนิจฺจา ¶ วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโขติ.
มหาสุทสฺสนชาตกํ ปฺจมํ.
๙๖. เตลปตฺตชาตกํ
สมติตฺติกํ ¶ อนวเสกํ, เตลปตฺตํ ยถา ปริหเรยฺย;
เอวํ สจิตฺตมนุรกฺเข, ปตฺถยาโน ทิสํ อคตปุพฺพนฺติ.
เตลปตฺตชาตกํ ฉฏฺํ.
๙๗. นามสิทฺธิชาตกํ
ชีวกฺจ ¶ มตํ ทิสฺวา, ธนปาลิฺจ ทุคฺคตํ;
ปนฺถกฺจ วเน มูฬฺหํ, ปาปโก ปุนราคโตติ.
นามสิทฺธิชาตกํ สตฺตมํ.
๙๘. กูฏวาณิชชาตกํ
สาธุ ¶ โข ปณฺฑิโต นาม, น ตฺเวว อติปณฺฑิโต;
อติปณฺฑิเตน ปุตฺเตน, มนมฺหิ อุปกูฬิโตติ [อุปกูลิโตติ (สี.), อุปกุฏฺิโตติ (สฺยา.), อุปกุฏิโต (ก.)].
กูฏวาณิชชาตกํ อฏฺมํ.
๙๙. ปโรสหสฺสชาตกํ
ปโรสหสฺสมฺปิ สมาคตานํ, กนฺเทยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;
เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.
ปโรสหสฺสชาตกํ นวมํ.
๑๐๐. อสาตรูปชาตกํ
อสาตํ สาตรูเปน, ปิยรูเปน อปฺปิยํ;
ทุกฺขํ สุขสฺส รูเปน, ปมตฺตมติวตฺตตีติ.
อสาตรูปชาตกํ ทสมํ.
ลิตฺตวคฺโค ทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
คิลมกฺขกุตูหล ¶ ¶ มาตุกสฺสา, มุนินา จ อนิจฺจต ปตฺตวรํ;
ธนปาลิวโร อติปณฺฑิตโก, สปโรสหสฺสอสาตทสาติ.
มชฺฌิโม ปณฺณาสโก.
๑๑. ปโรสตวคฺโค
๑๐๑. ปโรสตชาตกํ
ปโรสตํ ¶ เจปิ สมาคตานํ, ฌาเยยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;
เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.
ปโรสตชาตกํ ปมํ.
๑๐๒. ปณฺณิกชาตกํ
โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ [ทูภิ (สี. ปี.)] วเน กโรติ;
สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] กโรตีติ.
ปณฺณิกชาตกํ ทุติยํ.
๑๐๓. เวริชาตกํ
ยตฺถ ¶ เวรี นิวิสติ [นิวสติ (สี. ก.)], น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;
เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสูติ.
เวริชาตกํ ตติยํ.
๑๐๔. มิตฺตวินฺทกชาตกํ
จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส;
โสฬสาหิ จ พาตฺตึส [พตฺตึส (สี. สฺยา. ปี.)], อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเกติ.
มิตฺตวินฺทกชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๐๕. ทุพฺพลกฏฺชาตกํ
พหุมฺเปตํ ¶ ¶ วเน กฏฺํ, วาโต ภฺชติ ทุพฺพลํ;
ตสฺส เจ ภายสี นาค, กิโส นูน ภวิสฺสสีติ.
ทุพฺพลกฏฺชาตกํ ปฺจมํ.
๑๐๖. อุทฺจนีชาตกํ
สุขํ วต มํ ชีวนฺตํ [สุขกํ วต ชีวํ (ก.)], ปจมานา อุทฺจนี;
โจรี ชายปฺปวาเทน, เตลํ โลณฺจ ยาจตีติ.
อุทฺจนีชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๐๗. สาลิตฺตกชาตกํ
สาธุ ¶ โข สิปฺปกํ นาม, อปิ ยาทิส กีทิสํ;
ปสฺส ขฺชปฺปหาเรน, ลทฺธา คามา จตุทฺทิสาติ.
สาลิตฺตกชาตกํ สตฺตมํ.
๑๐๘. พาหิยชาตกํ
สิกฺเขยฺย สิกฺขิตพฺพานิ, สนฺติ ตจฺฉนฺทิโน [สจฺฉนฺทิโน (สี. ปี.)] ชนา;
พาหิยา หิ [ปิ (สี. สฺยา. ปี.)] สุหนฺเนน, ราชานมภิราธยีติ.
พาหิยชาตกํ อฏฺมํ.
๑๐๙. กุณฺฑปูวชาตกํ
ยถนฺโน ปุริโส โหติ, ตถนฺนา ตสฺส เทวตา;
อาหเรตํ กุณฺฑปูวํ [กณํ ปูวํ (สี. ปี.)], มา เม ภาคํ วินาสยาติ.
กุณฺฑปูวชาตกํ นวมํ.
๑๑๐. สพฺพสํหารกปฺหชาตกํ
สพฺพสํหารโก ¶ ¶ [สพฺพสาหารโก (ก.)] นตฺถิ, สุทฺธํ กงฺคุ ปวายติ;
อลิกํ ภายติยํ ธุตฺตี, สจฺจมาห มหลฺลิกาติ.
สพฺพสํหารกปฺหชาตกํ ทสมํ.
ปโรสตวคฺโค เอกาทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สปโรสต ตายิต เวรี ¶ ปุน, ภมจกฺกถ นาคสิริวฺหยโน;
สุขกฺจ วต สิปฺปก พาหิยา, กุณฺฑปูว มหลฺลิกกา จ ทสาติ.
๑๒. หํจิวคฺโค
๑๑๑. คทฺรภปฺหชาตกํ
หํจิ [หํสิ (สี. สฺยา.), หฺจิ (?)] ตุวํ เอวมฺสิ เสยฺโย, ปุตฺเตน ปิตาติ ราชเสฏฺ;
หนฺทสฺสตรสฺส เต อยํ, อสฺสตรสฺส หิ คทฺรโภ ปิตาติ.
คทฺรภปฺหชาตกํ ปมํ.
๑๑๒. อมราเทวีปฺหชาตกํ
เยน สตฺตุพิลงฺคา จ, ทิคุณปลาโส จ ปุปฺผิโต;
เยน ททามิ [เยนา’ทามิ (สี. สฺยา.)] เตน วทามิ, เยน น ททามิ [เยน นา’ทามิ (สี. สฺยา.)] น เตน วทามิ;
เอส ¶ มคฺโค ยวมชฺฌกสฺส, เอตํ ฉนฺนปถํ วิชานาหีติ.
อมราเทวีปฺหชาตกํ ทุติยํ.
๑๑๓. สิงฺคาลชาตกํ
สทฺทหาสิ ¶ สิงฺคาลสฺส [สิคาลสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], สุราปีตสฺส พฺราหฺมณ;
สิปฺปิกานํ สตํ นตฺถิ, กุโต กํสสตา ทุเวติ.
สิงฺคาลชาตกํ ตติยํ.
๑๑๔. มิตจินฺติชาตกํ
พหุจินฺตี ¶ อปฺปจินฺตี, อุโภ ชาเล อพชฺฌเร;
มิตจินฺตี ปโมเจสี, อุโภ ตตฺถ สมาคตาติ.
มิตจินฺติชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๑๕. อนุสาสิกชาตกํ
ยายฺ [ยายฺเ (ก.)] มนุสาสติ, สยํ โลลุปฺปจารินี;
สายํ วิปกฺขิกา เสติ, หตา จกฺเกน สาสิกาติ [สาลิกาติ (สี. สฺยา. ปี.)].
อนุสาสิกชาตกํ ปฺจมํ.
๑๑๖. ทุพฺพจชาตกํ
อติกรมกราจริย ¶ , มยฺหมฺเปตํ น รุจฺจติ;
จตุตฺเถ ลงฺฆยิตฺวาน, ปฺจมายสิ อาวุโตติ.
ทุพฺพจชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๑๗. ติตฺติรชาตกํ
อจฺจุคฺคตาติลปตา [อติพลตา (สี. สฺยา. ปี.), อติลปกา (กตฺถจิ)], อติเวลํ ปภาสิตา;
วาจา หนติ ทุมฺเมธํ, ติตฺติรํวาติวสฺสิตนฺติ.
ติตฺติรชาตกํ สตฺตมํ.
๑๑๘. วฏฺฏกชาตกํ
นาจินฺตยนฺโต ปุริโส, วิเสสมธิคจฺฉติ;
จินฺติตสฺส ผลํ ปสฺส, มุตฺโตสฺมิ วธพนฺธนาติ.
วฏฺฏกชาตกํ อฏฺมํ.
๑๑๙. อกาลราวิชาตกํ
อมาตาปิตรสํวทฺโธ ¶ [ปิตริ (สี. ปี.), ปิตุ (สฺยา.)], อนาเจรกุเล วสํ;
นายํ กาลํ อกาลํ วา, อภิชานาติ กุกฺกุโฏติ.
อกาลราวิชาตกํ นวมํ.
๑๒๐. พนฺธนโมกฺขชาตกํ
อพทฺธา ¶ ¶ ตตฺถ พชฺฌนฺติ, ยตฺถ พาลา ปภาสเร;
พทฺธาปิ ตตฺถ มุจฺจนฺติ, ยตฺถ ธีรา ปภาสเรติ.
พนฺธนโมกฺขชาตกํ ทสมํ.
หํจิวคฺโค [หํสิวคฺโค (สี. สฺยา.)] ทฺวาทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ คทฺรภ สตฺตุว กํสสตํ, พหุจินฺติ สาสิกายาติกร;
อติเวล วิเสสมนาจริโยว, ธีราปภาสรเตน ทสาติ.
๑๓. กุสนาฬิวคฺโค
๑๒๑. กุสนาฬิชาตกํ
กเร สริกฺโข อถ วาปิ เสฏฺโ, นิหีนโก วาปิ กเรยฺย เอโก;
กเรยฺยุเมเต [กเรยฺยุํ เต (สี. ปี.)] พฺยสเน อุตฺตมตฺถํ, ยถา อหํ กุสนาฬิ รุจายนฺติ.
กุสนาฬิชาตกํ ปมํ.
๑๒๒. ทุมฺเมธชาตกํ
ยสํ ¶ ¶ ลทฺธาน ทุมฺเมโธ, อนตฺถํ จรติ อตฺตโน;
อตฺตโน จ ปเรสฺจ, หึสาย ปฏิปชฺชตีติ.
ทุมฺเมธชาตกํ ทุติยํ.
๑๒๓. นงฺคลีสชาตกํ
อสพฺพตฺถคามึ วาจํ, พาโล สพฺพตฺถ ภาสติ;
นายํ ทธึ เวทิ น [น เวทิ (ก.)] นงฺคลีสํ, ทธิปฺปยํ [ทธิมฺปยํ (สี. ปี.)] มฺติ นงฺคลีสนฺติ.
นงฺคลีสชาตกํ ตติยํ.
๑๒๔. อมฺพชาตกํ
วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
วายามสฺส ผลํ ปสฺส, ภุตฺตา อมฺพา อนีติหนฺติ.
อมฺพชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๒๕. กฏาหกชาตกํ
พหุมฺปิ โส วิกตฺเถยฺย, อฺํ ชนปทํ คโต;
อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย, ภฺุช โภเค กฏาหกาติ.
กฏาหกชาตกํ ปฺจมํ.
๑๒๖. อสิลกฺขณชาตกํ
ตเทเวกสฺส ¶ [ตเถเวกสฺส (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ. มูลปาโ)] กลฺยาณํ, ตเทเวกสฺส ปาปกํ;
ตสฺมา สพฺพํ น กลฺยาณํ, สพฺพํ วาปิ น ปาปกนฺติ.
อสิลกฺขณชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๒๗. กลณฺฑุกชาตกํ
เต เทสา ตานิ วตฺถูนิ, อหฺจ วนโคจโร;
อนุวิจฺจ โข ตํ คณฺเหยฺยุํ, ปิว [ปิป (สี. ปี.)] ขีรํ กลณฺฑุกาติ.
กลณฺฑุกชาตกํ สตฺตมํ.
๑๒๘. พิฬารวตชาตกํ
โย ¶ เว ธมฺมํ ธชํ [ธมฺมธชํ (สฺยา. ปี. ก.)] กตฺวา, นิคูฬฺโห ปาปมาจเร;
วิสฺสาสยิตฺวา ภูตานิ, พิฬารํ นาม ตํ วตนฺติ.
พิฬารวตชาตกํ อฏฺมํ.
๑๒๙. อคฺคิกภารทฺวาชชาตกํ
นายํ สิขา ปฺุเหตุ, ฆาสเหตุ อยํ สิขา;
นางฺคุฏฺคณนํ ยาติ, อลํ เต โหตุ อคฺคิกาติ.
อคฺคิกภารทฺวาชชาตกํ นวมํ.
๑๓๐. โกสิยชาตกํ
ยถา ¶ ¶ วาจา จ ภฺุชสฺสุ, ยถา ภุตฺตฺจ พฺยาหร;
อุภยํ เต น สเมติ, วาจา ภุตฺตฺจ โกสิเยติ.
โกสิยชาตกํ ทสมํ.
กุสนาฬิวคฺโค [สริกฺขวคฺโค (ก.)] เตรสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
กุสนาฬิสิริวฺหยโน จ ยสํ, ทธิ มมฺพ กฏาหกปฺจมโก;
อถ ปาปก ขีร พิฬารวตํ, สิขิ โกสิยสวฺหยเนน ทสาติ.
๑๔. อสมฺปทานวคฺโค
๑๓๑. อสมฺปทานชาตกํ
อสมฺปทาเนนิตรีตรสฺส, พาลสฺส มิตฺตานิ กลี ภวนฺติ;
ตสฺมา หรามิ ภุสํ อฑฺฒมานํ, มา เม มิตฺติ ชียิตฺถ สสฺสตายนฺติ.
อสมฺปทานชาตกํ ปมํ.
๑๓๒. ภีรุกชาตกํ
กุสลูปเทเส ¶ ¶ ธิติยา ทฬฺหาย จ, อนิวตฺติตตฺตาภยภีรุตาย [อวตฺถิตตฺตาภยภีรุตาย (สี. สฺยา. ปี.)] จ;
น รกฺขสีนํ วสมาคมิมฺหเส, ส โสตฺถิภาโว มหตา ภเยน เมติ.
ภีรุก [ปฺจครุก (สี. ปี.), ปฺจภีรุก (สฺยา.), อภยภีรุต§(?)] ชาตกํ ทุติยํ.
๑๓๓. ฆตาสนชาตกํ
เขมํ ยหึ ตตฺถ อรี อุทีริโต [อริ อุทฺธริโต (ก.)], ทกสฺส มชฺเฌ ชลเต ฆตาสโน;
น อชฺช วาโส มหิยา มหีรุเห, ทิสา ภชวฺโห สรณาชฺช โน ภยนฺติ.
ฆตาสนชาตกํ ตติยํ.
๑๓๔. ฌานโสธนชาตกํ
เย ¶ สฺิโน เตปิ ทุคฺคตา, เยปิ อสฺิโน เตปิ ทุคฺคตา;
เอตํ อุภยํ วิวชฺชย, ตํ ¶ สมาปตฺติสุขํ อนงฺคณนฺติ.
ฌานโสธนชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๓๕. จนฺทาภชาตกํ
จนฺทาภํ สูริยาภฺจ, โยธ ปฺาย คาธติ.
อวิตกฺเกน ฌาเนน, โหติ อาภสฺสรูปโคติ.
จนฺทาภชาตกํ ปฺจมํ.
๑๓๖. สุวณฺณหํสชาตกํ
ยํ ¶ ลทฺธํ เตน ตุฏฺพฺพํ, อติโลโภ หิ ปาปโก;
หํสราชํ คเหตฺวาน, สุวณฺณา ปริหายถาติ.
สุวณฺณหํสชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๓๗. พพฺพุชาตกํ
ยตฺเถโก ลภเต พพฺพุ, ทุติโย ตตฺถ ชายติ;
ตติโย จ จตุตฺโถ จ, อิทํ เต พพฺพุกา พิลนฺติ.
พพฺพุชาตกํ สตฺตมํ.
๑๓๘. โคธชาตกํ
กึ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;
อพฺภนฺตรํ ¶ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสีติ.
โคธชาตกํ อฏฺมํ.
๑๓๙. อุภโตภฏฺชาตกํ
อกฺขี ภินฺนา ปโฏ นฏฺโ, สขิเคเห จ ภณฺฑนํ;
อุภโต ปทุฏฺา กมฺมนฺตา [ปทุฏฺกมฺมนฺโต (สี.), ปทุฏฺโ กมฺมนฺโต (ปี.)], อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จาติ.
อุภโตภฏฺชาตกํ นวมํ.
๑๔๐. กากชาตกํ
นิจฺจํ ¶ อุพฺพิคฺคหทยา, สพฺพโลกวิเหสกา;
ตสฺมา เนสํ วสา นตฺถิ, กากานมฺหาก [กากานสฺมาก (สี. สฺยา. ปี.)] าตินนฺติ.
กากชาตกํ ทสมํ.
อสมฺปทานวคฺโค จุทฺทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อิตรีตร ¶ รกฺขสิ เขมิโย จ, ปโรสตปฺเหน อาภสฺสโร ปุน;
อถ หํสวรุตฺตมพพฺพุชฏํ, ปฏนฏฺก กากวเรน ทสาติ.
๑๕. กกณฺฏกวคฺโค
๑๔๑. โคธชาตกํ
น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตสุขเมธติ;
โคธากุลํ [โคธกฺกุลํ (ก.)] กกณฺฏาว [กกณฺฏกา (ก.)], กลึ ปาเปติ อตฺตนนฺติ.
โคธชาตกํ ปมํ.
๑๔๒. สิงฺคาลชาตกํ
เอตฺหิ เต ทุราชานํ, ยํ เสสิ มตสายิกํ;
ยสฺส เต กฑฺฒมานสฺส, หตฺถา ทณฺโฑ น มุจฺจตีติ.
สิงฺคาลชาตกํ ทุติยํ.
๑๔๓. วิโรจชาตกํ
ลสี จ เต นิปฺผลิตา, มตฺถโก จ ปทาลิโต [วิทาลิโต (สี. ปี.)];
สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, อชฺช โข ตฺวํ วิโรจสีติ.
วิโรจชาตกํ ตติยํ.
๑๔๔. นงฺคุฏฺชาตกํ
พหุมฺเปตํ ¶ อสพฺภิ [พหุเปตมสพฺภิ (ก.)] ชาตเวท, ยํ ตํ วาลธินาภิปูชยาม;
มํสารหสฺส ¶ นตฺถชฺช มํสํ, นงฺคุฏฺมฺปิ ภวํ ปฏิคฺคหาตูติ.
นงฺคุฏฺชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๔๕. ราธชาตกํ
น ¶ ตฺวํ ราธ วิชานาสิ, อฑฺฒรตฺเต อนาคเต;
อพฺยยตํ [อพฺยายตํ (สี. สฺยา. ปี.), อพฺยตฺตตํ (?)] วิลปสิ, วิรตฺตา โกสิยายเนติ.
ราธชาตกํ ปฺจมํ.
๑๔๖. สมุทฺทกากชาตกํ
อปิ นุ หนุกา สนฺตา, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;
โอรมาม น ปาเรม, ปูรเตว มโหทธีติ.
สมุทฺทกากชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๔๗. ปุปฺผรตฺตชาตกํ
นยิทํ ทุกฺขํ อทุํ ทุกฺขํ, ยํ มํ ตุทติ วายโส;
ยํ สามา ปุปฺผรตฺเตน, กตฺติกํ นานุโภสฺสตีติ.
ปุปฺผรตฺตชาตกํ สตฺตมํ.
๑๔๘. สิงฺคาลชาตกํ
นาหํ ¶ ปุนํ น จ ปุนํ, น จาปิ อปุนปฺปุนํ;
หตฺถิโพนฺทึ ปเวกฺขามิ, ตถา หิ ภยตชฺชิโตติ.
สิงฺคาลชาตกํ อฏฺมํ.
๑๔๙. เอกปณฺณชาตกํ
เอกปณฺโณ อยํ รุกฺโข, น ภูมฺยา จตุรงฺคุโล;
ผเลน วิสกปฺเปน, มหายํ กึ ภวิสฺสตีติ.
เอกปณฺณชาตกํ นวมํ.
๑๕๐. สฺชีวชาตกํ
อสนฺตํ ¶ ¶ โย ปคฺคณฺหาติ, อสนฺตํ จูปเสวติ;
ตเมว ฆาสํ กุรุเต, พฺยคฺโฆ สฺชีวโก ยถาติ.
สฺชีวชาตกํ ทสมํ.
กกณฺฏก [ปาปเสวน (ก.)] วคฺโค ปนฺนรสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุขเมธติ ทณฺฑวโร จ ปุน, ลสิ วาลธิ ปฺจมราธวโร;
สมโหทธิ ¶ กตฺติก โพนฺทิ ปุน, จตุรงฺคุลพฺยคฺฆวเรน ทสาติ.
(อุปริโม ปณฺณาสโก.) [( ) สีหฬโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อปณฺณกํ สีลวคฺคกุรุงฺค, กุลาวกํ อตฺถกาเมน ปฺจมํ;
อาสีโส อิตฺถิวรุณํ อปายิ, ลิตฺตวคฺเคน เต ทส;
ปโรสตํ หํจิ กุสนาฬิ [หํสิ สริกฺขํ (สพฺพตฺถ)], อสมฺปทํ กกณฺฏกวคฺโค.
เอกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติ.
เอกกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๒. ทุกนิปาโต
๑. ทฬฺหวคฺโค
๑๕๑. ราโชวาทชาตกํ (๒-๑-๑)
ทฬฺหํ ¶ ¶ ¶ ทฬฺหสฺส ขิปติ, พลฺลิโก [มลฺลิโก (สี. ปี.)] มุทุนา มุทุํ;
สาธุมฺปิ สาธุนา เชติ, อสาธุมฺปิ อสาธุนา;
เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถิ.
อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;
ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํ;
เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถีติ.
ราโชวาทชาตกํ ปมํ.
๑๕๒. อสเมกฺขิตกมฺมนฺตํ, ตุริตาภินิปาตินํ.
สานิ กมฺมานิ ตปฺเปนฺติ, อุณฺหํวชฺโฌหิตํ มุเข.
สีโห จ สีหนาเทน, ททฺทรํ อภินาทยิ;
สุตฺวา สีหสฺส นิคฺโฆสํ, สิงฺคาโล [สิคาโล (สี. สฺยา. ปี.)] ททฺทเร วสํ;
ภีโต สนฺตาสมาปาทิ, หทยฺจสฺส อปฺผลีติ.
สิงฺคาลชาตกํ [สิคาลชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทุติยํ.
๑๕๓. สูกรชาตกํ (๒-๑-๓)
จตุปฺปโท ¶ อหํ สมฺม, ตฺวมฺปิ สมฺม จตุปฺปโท;
เอหิ สมฺม [สีห (สี. ปี.)] นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ.
อสุจิ ¶ ปูติโลโมสิ, ทุคฺคนฺโธ วาสิ สูกร;
สเจ ยุชฺฌิตุกาโมสิ, ชยํ สมฺม ททามิ เตติ.
สูกรชาตกํ ตติยํ.
๑๕๔. อุรคชาตก (๒-๑-๔)
อิธูรคานํ ¶ ปวโร ปวิฏฺโ, เสลสฺส วณฺเณน ปโมกฺขมิจฺฉํ;
พฺรหฺมฺจ วณฺณํ [วกฺกํ (ก.)] อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตรามิ [วิสหามิ (ก. สิ. สฺยา. ปี.)] โภตฺตุํ.
โส พฺรหฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว, ทิพฺยา จ เต ปาตุภวนฺตุ ภกฺขา;
โย พฺรหฺมวณฺณํ อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตราสิ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] โภตฺตุนฺติ.
อุรคชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๕๕. ภคฺคชาตกํ (๒-๑-๕)
ชีว ¶ วสฺสสตํ ภคฺค [คคฺค (สี. ปี.)], อปรานิ จ วีสตึ [วีสติ (สฺยา. ก.)];
มา มํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตํ.
ตฺวมฺปิ วสฺสสตํ ชีว, อปรานิ จ วีสตึ;
วิสํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตนฺติ.
ภคฺคชาตกํ ปฺจมํ.
๑๕๖. อลีนจิตฺตชาตกํ (๒-๑-๖)
อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย, ปหฏฺา มหตี จมู;
โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺํ, ชีวคฺคาหํ อคาหยิ.
เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;
ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;
ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.
อลีนจิตฺตชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๕๗. คุณชาตกํ (๒-๑-๗)
เยน ¶ กามํ ปณาเมติ, ธมฺโม พลวตํ มิคี;
อุนฺนทนฺตี วิชานาหิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
อปิ ¶ เจปิ ทุพฺพโล มิตฺโต, มิตฺตธมฺเมสุ ติฏฺติ;
โส าตโก จ พนฺธุ จ, โส มิตฺโต โส จ เม สขา;
ทาินิ ¶ มาติมฺิตฺโถ [มฺิโว (สฺยา.), มฺวฺโห (ก.)], สิงฺคาโล มม ปาณโทติ.
คุณชาตกํ สตฺตมํ.
๑๕๘. สุหนุชาตกํ (๒-๑-๘)
นยิทํ วิสมสีเลน, โสเณน สุหนู สห;
สุหนูปิ ตาทิโสเยว, โย โสณสฺส สโคจโร.
ปกฺขนฺทินา ปคพฺเภน, นิจฺจํ สนฺทานขาทินา;
สเมติ ปาปํ ปาเปน, สเมติ อสตา อสนฺติ.
สุหนุชาตกํ อฏฺมํ.
๑๕๙. โมรชาตกํ (๒-๑-๙)
อุเทตยํ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส [ปวิปฺปภาโส (สี. สฺยา. ปี.)];
ตํ ตํ นมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ ทิวสํ.
เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;
นมตฺถุ พุทฺธานํ [พุทฺธาน (?)] นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ [วิมุตฺตาน (?)] นโม วิมุตฺติยา;
อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร จรติ เอสนา.
อเปตยํ ¶ ¶ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส;
ตํ ตํ นมฺมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ รตฺตึ.
เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;
นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยา;
อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร วาสมกปฺปยีติ.
โมรชาตกํ นวมํ.
๑๖๐. วินีลชาตกํ (๒-๑-๑๐)
เอวเมว นูน [นุ (ก.)] ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;
อสฺสา วหนฺติ อาชฺา, ยถา หํสา วินีลกํ.
วินีล ¶ ทุคฺคํ ภชสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ;
คามนฺตกานิ [คามนฺติกานิ (สี.), คามนฺตรานิ (ก.)] เสวสฺสุ, เอตํ มาตาลยํ ตวาติ.
วินีลชาตกํ ทสมํ.
ทฬฺหวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรพลฺลิก ¶ ททฺทร สูกรโก, อุรคูตฺตม ปฺจมภคฺควโร;
มหตีจมุ ยาว สิงฺคาลวโร, สุหนุตฺตม โมร วินีลํ ทสาติ.
๒. สนฺถววคฺโค
๑๖๑. อินฺทสมานโคตฺตชาตกํ (๒-๒-๑)
น ¶ สนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)] กาปุริเสน กยิรา, อริโย อนริเยน ปชานมตฺถํ;
จิรานุวุตฺโถปิ กโรติ ปาปํ, คโช ยถา อินฺทสมานโคตฺตํ.
ยํ ตฺเวว ชฺา สทิโส มมนฺติ, สีเลน ปฺาย สุเตน จาปิ;
เตเนว เมตฺตึ กยิราถ สทฺธึ, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโมติ.
อินฺทสมานโคตฺตชาตกํ ปมํ.
๑๖๒. สนฺถวชาตกํ (๒-๒-๒)
น ¶ สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ ปาปิโย, โย สนฺถโว [สนฺธโว (ก.)] กาปุริเสน โหติ;
สนฺตปฺปิโต สปฺปินา ปายเสน [ปายาเสน (ก.)], กิจฺฉากตํ ปณฺณกุฏึ อทยฺหิ [อทฑฺฒหิ (สี. สฺยา.), อทฏฺหิ (ปี.), อททฺทหิ (?)].
น สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ เสยฺโย, โย สนฺถโว สปฺปุริเสน โหติ;
สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส จ ทีปิโน จ, สามา มุขํ เลหติ สนฺถเวนาติ.
สนฺถวชาตกํ ทุติยํ.
๑๖๓. สุสีมชาตกํ (๒-๒-๓)
กาฬา มิคา เสตทนฺตา ตวีเม [ตว อิเม (สี. สฺยา. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิฉนฺนา [เหมชาลาภิสฺฉนฺนา (สี.)];
เต เต ททามีติ สุสีม พฺรูสิ, อนุสฺสรํ ¶ เปตฺติปิตามหานํ.
กาฬา ¶ ¶ มิคา เสตทนฺตา มมีเม [มม อิเม (สี. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิจฺฉนฺนา;
เต เต ททามีติ วทามิ มาณว, อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ.
สุสีมชาตกํ ตติยํ.
๑๖๔. คิชฺฌชาตกํ (๒-๒-๔)
ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;
กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.
ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;
อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌตีติ.
คิชฺฌชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๖๕. นกุลชาตกํ (๒-๒-๕)
สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;
วิวริย ทาํ เสสิ [สยสิ (สี. สฺยา. ปี.)], กุโต เต ภยมาคตํ.
สงฺเกเถว [สงฺกเตว (ก.)] อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;
อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตตีติ [มูลํ นิกนฺตตีติ (สี.)].
นกุลชาตกํ ปฺจมํ.
๑๖๖. อุปสาฬกชาตกํ (๒-๒-๖)
อุปสาฬกนามานิ [อุปสาฬฺหกนามานํ (สี. สฺยา. ปี.)], สหสฺสานิ จตุทฺทส;
อสฺมึ ปเทเส ทฑฺฒานิ, นตฺถิ โลเก อนามตํ.
ยมฺหิ ¶ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;
เอตํ อริยา เสวนฺติ, เอตํ โลเก อนามตนฺติ.
อุปสาฬกชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๖๗. สมิทฺธิชาตกํ (๒-๒-๗)
อภุตฺวา ¶ ภิกฺขสิ ภิกฺขุ, น หิ ภุตฺวาน ภิกฺขสิ;
ภุตฺวาน ภิกฺขุ ภิกฺขสฺสุ, มา ตํ กาโล อุปจฺจคา.
กาลํ ¶ โวหํ น ชานามิ, ฉนฺโน กาโล น ทิสฺสติ;
ตสฺมา อภุตฺวา ภิกฺขามิ, มา มํ กาโล อุปจฺจคาติ.
สมิทฺธิชาตกํ สตฺตมํ.
๑๖๘. สกุณคฺฆิชาตกํ (๒-๒-๘)
เสโน พลสา ปตมาโน, ลาปํ โคจรายินํ;
สหสา อชฺฌปฺปตฺโตว, มรณํ เตนุปาคมิ.
โสหํ นเยน สมฺปนฺโน, เปตฺติเก โคจเร รโต;
อเปตสตฺตุ โมทามิ, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโนติ.
สกุณคฺฆิชาตกํ อฏฺมํ.
๑๖๙. อรกชาตกํ (๒-๒-๙)
โย เว เมตฺเตน จิตฺเตน, สพฺพโลกานุกมฺปติ;
อุทฺธํ ¶ อโธ จ ติริยํ, อปฺปมาเณน สพฺพโส.
อปฺปมาณํ หิตํ จิตฺตํ, ปริปุณฺณํ สุภาวิตํ;
ยํ ปมาณกตํ กมฺมํ, น ตํ ตตฺราวสิสฺสตีติ.
อรกชาตกํ นวมํ.
๑๗๐. กกณฺฏกชาตกํ (๒-๒-๑๐)
นายํ ปุเร อุณฺณมติ [อุนฺนมติ (สฺยา.)], โตรณคฺเค กกณฺฏโก;
มโหสธ วิชานาหิ, เกน ถทฺโธ กกณฺฏโก.
อลทฺธปุพฺพํ ลทฺธาน, อฑฺฒมาสํ กกณฺฏโก;
อติมฺติ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหนฺติ.
กกณฺฏกชาตกํ ทสมํ.
สนฺถววคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ¶ อินฺทสมาน สปณฺณกุฏิ, สุสิมุตฺตม คิชฺฌ ชลาพุชโก;
อุปสาฬก ภิกฺขุ สลาปวโร, อถ เมตฺตวโร ทสปุณฺณมตีติ.
๓. กลฺยาณวคฺโค
๑๗๑. กลฺยาณธมฺมชาตกํ (๒-๓-๑)
กลฺยาณธมฺโมติ ¶ ¶ ยทา ชนินฺท, โลเก สมฺํ อนุปาปุณาติ;
ตสฺมา น หิยฺเยถ [หีเยถ (สี.)] นโร สปฺโ, หิริยาปิ สนฺโต ธุรมาทิยนฺติ.
สายํ สมฺา อิธ มชฺช ปตฺตา, กลฺยาณธมฺโมติ ชนินฺท โลเก;
ตาหํ สเมกฺขํ อิธ ปพฺพชิสฺสํ, น หิ มตฺถิ ฉนฺโท อิธ กามโภเคติ.
กลฺยาณธมฺมชาตกํ ปมํ.
๑๗๒. ททฺทรชาตกํ (๒-๓-๒)
โก นุ สทฺเทน มหตา, อภินาเทติ ททฺทรํ;
ตํ สีหา นปฺปฏินทนฺติ [กึ สีหา นปฺปฏินทนฺติ (สี. ปี.), น สีหา ปฏินทนฺติ (ก.)], โก นาเมโส มิคาธิภู.
อธโม มิคชาตานํ, สิงฺคาโล ตาต วสฺสติ;
ชาติมสฺส ชิคุจฺฉนฺตา, ตุณฺหี สีหา สมจฺฉเรติ.
ททฺทรชาตกํ ทุติยํ.
๑๗๓. มกฺกฏชาตกํ (๒-๓-๓)
ตาต ¶ ¶ มาณวโก เอโส, ตาลมูลํ อปสฺสิโต;
อคารกฺจิทํ อตฺถิ, หนฺท เทมสฺสคารกํ.
มา โข ตฺวํ ตาต ปกฺโกสิ, ทูเสยฺย โน อคารกํ;
เนตาทิสํ มุขํ โหติ, พฺราหฺมณสฺส สุสีลิโนติ.
มกฺกฏชาตกํ ตติยํ.
๑๗๔. ทุพฺภิยมกฺกฏชาตกํ (๒-๓-๔)
อทมฺห เต วาริ ปหูตรูปํ, ฆมฺมาภิตตฺตสฺส ปิปาสิตสฺส;
โส ทานิ ปิตฺวาน [ปีตฺวาน (สี. ปี.)] กิริงฺกโรสิ [กิกึกโรสิ (สี. สฺยา. ปี.)], อสงฺคโม ปาปชเนน เสยฺโย.
โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สีลวา นาม มกฺกโฏ;
อิทานิ โข ตํ โอหจฺฉํ [อูหจฺจ (สี. ปี.), โอหจฺจํ (สฺยา.), อุหชฺชํ (ก.)], เอสา อสฺมาก ธมฺมตาติ.
ทุพฺภิยมกฺกฏชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๗๕. อาทิจฺจุปฏฺานชาตกํ (๒-๓-๕)
สพฺเพสุ ¶ กิร ภูเตสุ, สนฺติ สีลสมาหิตา;
ปสฺส สาขามิคํ ชมฺมํ, อาทิจฺจมุปติฏฺติ.
นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;
อคฺคิหุตฺตฺจ ¶ อุหนฺนํ [อูหนฺตํ (สี.), อูหนํ (สฺยา.), อูหนฺติ (ปี.), อุหทํ (ก.)], ทฺเว จ ภินฺนา กมณฺฑลูติ.
อาทิจฺจุปฏฺานชาตกํ ปฺจมํ.
๑๗๖. กฬายมุฏฺิชาตกํ (๒-๓-๖)
พาโล ¶ วตายํ ทุมสาขโคจโร, ปฺา ชนินฺท นยิมสฺส วิชฺชติ;
กฬายมุฏฺึ [กลายมุฏฺึ (สี. ปี.)] อวกิริย เกวลํ, เอกํ กฬายํ ปติตํ คเวสติ.
เอวเมว มยํ ราช, เย จฺเ อติโลภิโน;
อปฺเปน พหุํ ชิยฺยาม, กฬาเยเนว วานโรติ.
กฬายมุฏฺิชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๗๗. ตินฺทุกชาตกํ (๒-๓-๗)
ธนุหตฺถกลาเปหิ, เนตฺตึ สวรธาริภิ;
สมนฺตา ปริกิณฺณมฺห, กถํ โมกฺโข ภวิสฺสติ.
อปฺเปว พหุกิจฺจานํ, อตฺโถ ชาเยถ โกจิ นํ;
อตฺถิ รุกฺขสฺส อจฺฉินฺนํ, ขชฺชถฺเว ตินฺทุกนฺติ.
ตินฺทุกชาตกํ สตฺตมํ.
๑๗๘. กจฺฉปชาตกํ (๒-๓-๘)
ชนิตฺตํ ¶ เม ภวิตฺตํ เม, อิติ ปงฺเก อวสฺสยึ;
ตํ มํ ปงฺโก อชฺฌภวิ, ยถา ทุพฺพลกํ ตถา;
ตํ ตํ วทามิ ภคฺคว, สุโณหิ วจนํ มม.
คาเม วา ยทิ วา รฺเ, สุขํ ยตฺราธิคจฺฉติ;
ตํ ชนิตฺตํ ภวิตฺตฺจ, ปุริสสฺส ปชานโต;
ยมฺหิ ชีเว ตมฺหิ คจฺเฉ, น นิเกตหโต สิยาติ.
กจฺฉปชาตกํ อฏฺมํ.
๑๗๙. สตธมฺมชาตกํ (๒-๓-๙)
ตฺจ ¶ อปฺปฺจ อุจฺฉิฏฺํ, ตฺจ กิจฺเฉน โน อทา;
โสหํ พฺราหฺมณชาติโก, ยํ ภุตฺตํ ตมฺปิ อุคฺคตํ.
เอวํ ¶ ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?) นิ + อา + กร + ตฺวา], โย อธมฺเมน ชีวติ;
สตธมฺโมว ลาเภน, ลทฺเธนปิ น นนฺทตีติ.
สตธมฺมชาตกํ นวมํ.
๑๘๐. ทุทฺททชาตกํ (๒-๓-๑๐)
ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;
อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.
ตสฺมา สตฺจ อสตํ, นานา โหติ อิโต คติ;
อสนฺโต ¶ นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายณาติ [ปรายนา (สฺยา. ก.)].
ทุทฺททชาตกํ ทสมํ.
กลฺยาณวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุสมฺมิคาธิภู มาณวโก, วาริปหูตรูปาทิจฺจุปฏฺานา;
สกฬายสตินฺทุกปงฺก ปุน, สตธมฺม สุทุทฺททเกน ทสาติ.
๔. อสทิสวคฺโค
๑๘๑. อสทิสชาตกํ (๒-๔-๑)
ธนุคฺคโห อสทิโส, ราชปุตฺโต มหพฺพโล;
ทูเรปาตี อกฺขณเวธี, มหากายปฺปทาลโน.
สพฺพามิตฺเต รณํ กตฺวา, น จ กฺจิ วิเหยิ;
ภาตรํ โสตฺถึ กตฺวาน, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.
อสทิสชาตกํ ปมํ.
๑๘๒. สงฺคามาวจรชาตกํ (๒-๔-๒)
สงฺคามาวจโร ¶ ¶ สูโร, พลวา อิติ วิสฺสุโต;
กึ ¶ นุ โตรณมาสชฺช, ปฏิกฺกมสิ กฺุชร.
โอมทฺท ขิปฺปํ ปลิฆํ, เอสิกานิ จ อพฺพห [อุพฺพห (สฺยา.), อพฺภุห (ก.)];
โตรณานิ จ มทฺทิตฺวา, ขิปฺปํ ปวิส กฺุชราติ.
สงฺคามาวจรชาตกํ ทุติยํ.
๑๘๓. วาโลทกชาตกํ (๒-๔-๓)
วาโลทกํ อปฺปรสํ นิหีนํ, ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] มโท ชายติ คทฺรภานํ;
อิมฺจ ปิตฺวาน รสํ ปณีตํ, มโท น สฺชายติ สินฺธวานํ.
อปฺปํ ปิวิตฺวาน นิหีนชจฺโจ, โส มชฺชตี เตน ชนินฺท ปุฏฺโ [ผุฏฺโ (สี. สฺยา.), มุฏฺโ (ก.)];
โธรยฺหสีลี จ กุลมฺหิ ชาโต, น มชฺชตี อคฺครสํ ปิวิตฺวาติ.
วาโลทกชาตกํ ตติยํ.
๑๘๔. คิริทตฺตชาตกํ (๒-๔-๔)
ทูสิโต คิริทตฺเตน [คิริทนฺเตน (ปี.)], หโย สามสฺส ปณฺฑโว;
โปราณํ ปกตึ หิตฺวา, ตสฺเสวานุวิธิยฺยติ [นุวิธียติ (สี. ปี.)].
สเจ ¶ จ ตนุโช โปโส, สิขราการ [สิงฺคาราการ (สฺยา.)] กปฺปิโต;
อานเน นํ [ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] คเหตฺวาน, มณฺฑเล ปริวตฺตเย;
ขิปฺปเมว ปหนฺตฺวาน, ตสฺเสวานุวิธิยฺยตีติ.
คิริทตฺตชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๘๕. อนภิรติชาตกํ (๒-๔-๕)
ยโถทเก ¶ อาวิเล อปฺปสนฺเน, น ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;
สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อาวิลมฺหิ [อาวิเล หิ (สี.)] จิตฺเต;
น ปสฺสติ อตฺตทตฺถํ ปรตฺถํ.
ยโถทเก ¶ อจฺเฉ วิปฺปสนฺเน, โส ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;
สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อนาวิลมฺหิ จิตฺเต;
โส ปสฺสติ อตฺตทตฺถํ ปรตฺถนฺติ.
อนภิรติชาตกํ ปฺจมํ.
๑๘๖. ทธิวาหนชาตกํ (๒-๔-๖)
วณฺณคนฺธรสูเปโต ¶ , อมฺโพยํ อหุวา ปุเร;
ตเมว ปูชํ ลภมาโน, เกนมฺโพ กฏุกปฺผโล.
ปุจิมนฺทปริวาโร, อมฺโพ เต ทธิวาหน;
มูลํ มูเลน สํสฏฺํ, สาขา สาขา [สาขํ (สฺยา. ก.)] นิเสวเร [นิวีสเร (ก.)];
อสาตสนฺนิวาเสน, เตนมฺโพ กฏุกปฺผโลติ.
ทธิวาหนชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๘๗. จตุมฏฺชาตกํ (๒-๔-๗)
อุจฺเจ วิฏภิมารุยฺห, มนฺตยวฺโห รโหคตา;
นีเจ โอรุยฺห มนฺตวฺโห, มิคราชาปิ โสสฺสติ.
ยํ สุวณฺโณ สุวณฺเณน [ยํ สุปณฺโณ สุปณฺเณน (สี. สฺยา. ปี.)], เทโว เทเวน มนฺตเย;
กึ เตตฺถ จตุมฏฺสฺส, พิลํ ปวิส ชมฺพุกาติ.
จตุมฏฺชาตกํ สตฺตมํ.
๑๘๘. สีหโกตฺถุชาตกํ (๒-๔-๘)
สีหงฺคุลี ¶ สีหนโข, สีหปาทปติฏฺิโต;
โส สีโห สีหสงฺฆมฺหิ, เอโก นทติ อฺถา.
มา ¶ ตฺวํ นทิ ราชปุตฺต, อปฺปสทฺโท วเน วส;
สเรน โข [มา (ก.)] ตํ ชาเนยฺยุํ, น หิ เต เปตฺติโก สโรติ.
สีหโกตฺถุชาตกํ อฏฺมํ.
๑๘๙. สีหจมฺมชาตกํ (๒-๔-๙)
เนตํ สีหสฺส นทิตํ, น พฺยคฺฆสฺส น [พฺยคฺฆสฺส น จ (ก.)] ทีปิโน;
ปารุโต สีหจมฺเมน, ชมฺโม นทติ คทฺรโภ.
จิรมฺปิ ¶ โข ตํ ขาเทยฺย, คทฺรโภ หริตํ ยวํ;
ปารุโต สีหจมฺเมน, รวมาโนว ทูสยีติ.
สีหจมฺมชาตกํ นวมํ.
๑๙๐. สีลานิสํสชาตกํ (๒-๔-๑๐)
ปสฺส สทฺธาย สีลสฺส, จาคสฺส จ อยํ ผลํ;
นาโค นาวาย วณฺเณน, สทฺธํ วหตุปาสกํ.
สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;
สตฺหิ สนฺนิวาเสน, โสตฺถึ คจฺฉติ นฺหาปิโตติ.
สีลานิสํสชาตกํ ทสมํ.
อสทิสวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ธนุคฺคห ¶ กฺุชร อปฺปรโส, คิริทตฺตมนาวิลจิตฺตวรํ;
ทธิวาหน ชมฺพูก สีหนโข, หริตยว นาควเรน ทสาติ.
๕. รุหกวคฺโค
๑๙๑. รุหกชาตกํ (๒-๕-๑)
อปิ ¶ [อมฺโภ (สฺยา. ก. สี.)] รุหก ฉินฺนาปิ, ชิยา สนฺธียเต ปุน;
สนฺธียสฺสุ ปุราณิยา, มา โกธสฺส วสํ คมิ.
วิชฺชมาเนสุ วาเกสุ [วิชฺชมานาสุ มรุวาสุ (สี.), วิชฺชมานาสุ มรูทฺวาสุ (ปี.)], วิชฺชมาเนสุ การิสุ;
อฺํ ชิยํ กริสฺสามิ, อลฺเว ปุราณิยาติ.
รุหกชาตกํ ปมํ.
๑๙๒. สิริกาฬกณฺณิชาตกํ (๒-๕-๒)
อิตฺถี สิยา รูปวตี, สา จ สีลวตี สิยา;
ปุริโส ตํ น อิจฺเฉยฺย, สทฺทหาสิ มโหสธ.
สทฺทหามิ ¶ มหาราช, ปุริโส ทุพฺภโค สิยา;
สิรี ¶ จ กาฬกณฺณี จ, น สเมนฺติ กุทาจนนฺติ.
สิริกาฬกณฺณิชาตกํ ทุติยํ.
๑๙๓. จูฬปทุมชาตกํ (๒-๕-๓)
อยเมว สา อหมปิ [อหมฺปิ (สี. สฺยา. ปี.), อหสฺมิ (ก.)] โส อนฺโ, อยเมว โส หตฺถจฺฉินฺโน อนฺโ;
ยมาห ‘‘โกมารปตี มม’’นฺติ, วชฺฌิตฺถิโย นตฺถิ อิตฺถีสุ สจฺจํ.
อิมฺจ ชมฺมํ มุสเลน หนฺตฺวา, ลุทฺทํ ฉวํ ปรทารูปเสวึ;
อิมิสฺสา จ นํ ปาปปติพฺพตาย, ชีวนฺติยา ฉินฺทถ กณฺณนาสนฺติ.
จูฬปทุมชาตกํ ตติยํ.
๑๙๔. มณิโจรชาตกํ (๒-๕-๔)
น ¶ สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;
สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺตี ปฏิเสธิตาโร.
อกาเล วสฺสตี ตสฺส, กาเล ตสฺส น วสฺสติ;
สคฺคา ¶ จ จวติ านา, นนุ โส ตาวตา หโตติ.
มณิโจรชาตกํ จตุตฺถํ.
๑๙๕. ปพฺพตูปตฺถรชาตกํ (๒-๕-๕)
ปพฺพตูปตฺถเร [ปพฺพตปตฺถเร (สี. สฺยา. ปี.)] รมฺเม, ชาตา โปกฺขรณี สิวา;
ตํ สิงฺคาโล อปาปายิ [อปาปาสิ (สี. สฺยา. ปี.)], ชานํ สีเหน รกฺขิตํ.
ปิวนฺติ เจ [ปิวนฺติ เว (สี.), ปิวนฺติว (ปี.), ปิวนฺเตว (?)] มหาราช, สาปทานิ มหานทึ;
น เตน อนที โหติ, ขมสฺสุ ยทิ เต ปิยาติ.
ปพฺพตูปตฺถร [ปพฺพตปตฺถร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ปฺจมํ.
๑๙๖. วลาหกสฺสชาตกํ (๒-๕-๖)
เย น กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;
พฺยสนํ เต คมิสฺสนฺติ, รกฺขสีหิว วาณิชา.
เย ¶ จ กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;
โสตฺถึ ปารํ คมิสฺสนฺติ, วลาเหเนว [วาลาเหเนว (สี. ปี.)] วาณิชาติ.
วลาหกสฺส [วาลาหสฺส (สี. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.
๑๙๗. มิตฺตามิตฺตชาตกํ (๒-๕-๗)
น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ;
จกฺขูนิ จสฺส น ททาติ, ปฏิโลมฺจ วตฺตติ.
เอเต ¶ ¶ ภวนฺติ อาการา, อมิตฺตสฺมึ ปติฏฺิตา;
เยหิ อมิตฺตํ ชาเนยฺย, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโตติ.
มิตฺตามิตฺตชาตกํ สตฺตมํ.
๑๙๘. ราธชาตกํ (๒-๕-๘)
ปวาสา อาคโต ตาต, อิทานิ นจิราคโต;
กจฺจินฺนุ ตาต เต มาตา, น อฺมุปเสวติ.
น โข ปเนตํ สุภณํ, คิรํ สจฺจุปสํหิตํ;
สเยถ โปฏฺปาโทว, มุมฺมุเร [มุมฺมุเร (สฺยา.), มํ ปุเร (ก.) มุมฺมุรสทฺโท ถุสคฺคิมฺหิ กุกฺกุเฬ จ วตฺตตีติ สกฺกตาภิธาเนสุ] อุปกูถิโตติ [อุปกูสิโตติ (สี. สฺยา. ปี.), อุปกูลิโต (ก.)].
ราธชาตกํ อฏฺมํ.
๑๙๙. คหปติชาตกํ (๒-๕-๙)
อุภยํ เม น ขมติ, อุภยํ เม น รุจฺจติ;
ยาจายํ โกฏฺโมติณฺณา, นาทฺทสํ อิติ ภาสติ.
ตํ ตํ คามปติ พฺรูมิ, กทเร อปฺปสฺมิ ชีวิเต;
ทฺเว มาเส สงฺครํ กตฺวา [การํ กตฺวาน (สี. ปี.), สํกรํ กตฺวา (ก.)], มํสํ ชรคฺควํ กิสํ;
อปฺปตฺตกาเล โจเทสิ, ตมฺปิ มยฺหํ น รุจฺจตีติ.
คหปติชาตกํ นวมํ.
๒๐๐. สาธุสีลชาตกํ (๒-๕-๑๐)
สรีรทพฺยํ ¶ วุฑฺฒพฺยํ [วทฺธพฺยํ (สี. ปี.)], โสชจฺจํ สาธุสีลิยํ;
พฺราหฺมณํ เตว ปุจฺฉาม, กนฺนุ เตสํ วนิมฺหเส [วณิมฺหเส (สี. ปี.)].
อตฺโถ ¶ อตฺถิ สรีรสฺมึ, วุฑฺฒพฺยสฺส นโม กเร;
อตฺโถ อตฺถิ สุชาตสฺมึ, สีลํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.
สาธุสีลชาตกํ ทสมํ.
รุหกวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อปิรุหก ¶ รูปวตี มุสโล, ปวสนฺติ สปฺจมโปกฺขรณี;
อถ มุตฺติมวาณิช อุมฺหยเต, จิรอาคต โกฏฺ สรีร ทสาติ.
๖. นตํทฬฺหวคฺโค
๒๐๑. พนฺธนาคารชาตกํ (๒-๖-๑)
น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, ยทายสํ ทารุชปพฺพชฺจ [พพฺพชฺจ (สี.)];
สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุตฺเตสุ ¶ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา.
เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, โอหารินํ สิถิลํ ทุปฺปมฺุจํ;
เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.
พนฺธนาคารชาตกํ ปมํ.
๒๐๒. เกฬิสีลชาตกํ (๒-๖-๒)
หํสา โกฺจา มยูรา จ, หตฺถโย [หตฺถิโน (สี.), หตฺถิโย (สฺยา. ปี.)] ปสทา มิคา;
สพฺเพ สีหสฺส ภายนฺติ, นตฺถิ กายสฺมิ ตุลฺยตา.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, ทหโร เจปิ ปฺวา;
โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, เนว พาโล สรีรวาติ.
เกฬิสีลชาตกํ ทุติยํ.
๒๐๓. ขณฺฑชาตกํ (๒-๖-๓)
วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ เอราปเถหิ เม;
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ.
อปาทเกหิ ¶ ¶ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ เม;
จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม.
มา ¶ มํ อปาทโก หึสิ, มา มํ หึสิ ทฺวิปาทโก;
มา มํ จตุปฺปโท หึสิ, มา มํ หึสิ พหุปฺปโท.
สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กฺจิ [กิฺจิ (สฺยา. ก.)] ปาปมาคมา.
อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม;
อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ [สิริสปานิ (สี. สฺยา. ปี.)];
อหิวิจฺฉิกสตปที, อุณฺณนาภิ [อุณฺณานาภิ (สี. สฺยา. ปี.)] สรพูมูสิกา.
กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา, ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ;
โสหํ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธานนฺติ.
ขณฺฑชาตกํ ตติยํ.
๒๐๔. วีรกชาตกํ (๒-๖-๔)
อปิ วีรก ปสฺเสสิ, สกุณํ มฺชุภาณกํ;
มยูรคีวสงฺกาสํ, ปตึ มยฺหํ สวิฏฺกํ.
อุทกถลจรสฺส ปกฺขิโน, นิจฺจํ อามกมจฺฉโภชิโน;
ตสฺสานุกรํ สวิฏฺโก, เสวาเล ปลิคุณฺิโต มโตติ.
วีรกชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๐๕. คงฺเคยฺยชาตกํ (๒-๖-๕)
โสภติ มจฺโฉ คงฺเคยฺโย, อโถ โสภติ ยามุโน [โสภนฺติ มจฺฉา คงฺเคยฺยา, อโถ โสภนฺติ ยามุนา (สฺยา. ปี.)];
จตุปฺปโทยํ ¶ ปุริโส, นิคฺโรธปริมณฺฑโล;
อีสกายต [อีสมายต (ก.)] คีโว จ, สพฺเพว อติโรจติ.
ยํ ¶ ปุจฺฉิโต น ตํ อกฺขาสิ [อกฺขา (สี. สฺยา. ปี.)], อฺํ อกฺขาสิ [อกฺขาติ (สฺยา. ปี.)] ปุจฺฉิโต;
อตฺตปฺปสํสโก โปโส, นายํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.
คงฺเคยฺยชาตกํ ปฺจมํ.
๒๐๖. กุรุงฺคมิคชาตกํ (๒-๖-๖)
อิงฺฆ ¶ วทฺธมยํ [วทฺธมยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปาสํ, ฉินฺท ทนฺเตหิ กจฺฉป;
อหํ ตถา กริสฺสามิ, ยถา เนหิติ ลุทฺทโก.
กจฺฉโป ปาวิสี วารึ, กุรุงฺโค ปาวิสี วนํ;
สตปตฺโต ทุมคฺคมฺหา, ทูเร ปุตฺเต อปานยีติ.
กุรุงฺคมิคชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๐๗. อสฺสกชาตกํ (๒-๖-๗)
อยมสฺสกราเชน, เทโส วิจริโต มยา;
อนุกามย กาเมน [อนุกามยวนุกาเมน (สี. ปี.)], ปิเยน ปตินา สห.
นเวน สุขทุกฺเขน, โปราณํ อปิธียติ [อปิถียติ (สี. ปี.), อปิถิยฺยติ (สฺยา.)];
ตสฺมา อสฺสกรฺาว, กีโฏ ปิยตโร มมาติ.
อสฺสกชาตกํ สตฺตมํ.
๒๐๘. สุสุมารชาตกํ (๒-๖-๘)
อลํ ¶ เมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;
ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.
มหตี วต เต โพนฺทิ, น จ ปฺา ตทูปิกา;
สุสุมาร [สุํสุมาร (สี. สฺยา. ปี.)] วฺจิโต เมสิ, คจฺฉ ทานิ ยถาสุขนฺติ.
สุสุมารชาตกํ อฏฺมํ.
๒๐๙. กุกฺกุฏชาตกํ (๒-๖-๙)
ทิฏฺา ¶ มยา วเน รุกฺขา, อสฺสกณฺณา วิภีฏกา [วิเภทกา (สฺยา. ก.)];
น ตานิ เอวํ สกฺกนฺติ, ยถา ตฺวํ รุกฺข สกฺกสิ.
ปุราณกุกฺกุโฏ [กกฺกโร (สี. สฺยา. ปี.)] อยํ, เภตฺวา ปฺชรมาคโต;
กุสโล วาฬปาสานํ, อปกฺกมติ ภาสตีติ.
กุกฺกุฏ [กกฺกร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ นวมํ.
๒๑๐. กนฺทคลกชาตกํ (๒-๖-๑๐)
อมฺโภ ¶ โก นาม ยํ รุกฺโข, สินฺนปตฺโต [สีนปตฺโต (สี. ปี.)] สกณฺฏโก;
ยตฺถ เอกปฺปหาเรน, อุตฺตมงฺคํ วิภิชฺชิตํ [วิสาฏิกํ (สี. สฺยา. ปี.), วิฆาฏิตํ (สี. นิยฺย)].
อจาริ วตายํ วิตุทํ วนานิ, กฏฺงฺครุกฺเขสุ อสารเกสุ;
อถาสทา ¶ ขทิรํ ชาตสารํ [ชาติสารํ (ก.)], ยตฺถพฺภิทา ครุโฬ อุตฺตมงฺคนฺติ.
กนฺทคลก [กนฺทลก (ก.)] ชาตกํ ทสมํ.
นตํทฬฺหวคฺโค ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฬฺหพนฺธน หํสวโร จ ปุน, วิรูปกฺข สวิฏฺก มจฺฉวโร;
สกุรุงฺค สอสฺสก อมฺพวโร, ปุน กุกฺกุฏโก ครุเฬน ทสาติ.
๗. พีรณถมฺภวคฺโค
๒๑๑. โสมทตฺตชาตกํ (๒-๗-๑)
อกาสิ โยคฺคํ ธุวมปฺปมตฺโต, สํวจฺฉรํ พีรณถมฺภกสฺมึ;
พฺยากาสิ สฺํ ปริสํ วิคยฺห, น นิยฺยโม ตายติ อปฺปปฺํ.
ทฺวยํ ¶ ยาจนโก ตาต, โสมทตฺต นิคจฺฉติ;
อลาภํ ¶ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนาติ.
โสมทตฺตชาตกํ ปมํ.
๒๑๒. อุจฺฉิฏฺภตฺตชาตกํ (๒-๗-๒)
อฺโ อุปริโม วณฺโณ, อฺโ วณฺโณ จ เหฏฺิโม;
พฺราหฺมณี ตฺเวว ปุจฺฉามิ, กึ เหฏฺา กิฺจ อุปฺปริ.
อหํ นโฏสฺมิ ภทฺทนฺเต, ภิกฺขโกสฺมิ อิธาคโต;
อยฺหิ โกฏฺโมติณฺโณ, อยํ โส ยํ [ตฺวํ (ก.)] คเวสสีติ.
อุจฺฉิฏฺภตฺตชาตกํ ทุติยํ.
๒๑๓. ภรุชาตกํ (๒-๗-๓)
อิสีนมนฺตรํ ¶ กตฺวา, ภรุราชาติ [กุรุราชาติ (ก.)] เม สุตํ;
อุจฺฉินฺโน สห รฏฺเหิ [รฏฺเน (สี. ปี.)], สราชา วิภวงฺคโต.
ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;
อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจุปสํหิตนฺติ.
ภรุชาตกํ [กุรุราตกํ (ก.)] ตติยํ.
๒๑๔. ปุณฺณนทีชาตกํ (๒-๗-๔)
ปุณฺณํ นทึ เยน จ เปยฺยมาหุ, ชาตํ ¶ ยวํ เยน จ คุยฺหมาหุ;
ทูรํ คตํ เยน จ อวฺหยนฺติ, โส ตฺยาคโต [ตฺยาภโต (สฺยา. ก.) ปเหฬิคาถาภาโว มนสิ กาตพฺโพ] หนฺท จ ภฺุช พฺราหฺมณ.
ยโต มํ สรตี ราชา, วายสมฺปิ ปเหตเว;
หํสา โกฺจา มยูรา จ [หํสโกฺจมยูรานํ (ก. อฏฺ. ปานฺตรํ)], อสตีเยว ปาปิยาติ.
ปุณฺณนทีชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๑๕. กจฺฉปชาตกํ (๒-๗-๕)
อวธี ¶ วต อตฺตานํ, กจฺฉโป พฺยาหรํ คิรํ [กจฺฉโปว ปพฺยาหรํ (สฺยา.), กจฺฉโป โส ปพฺยาหรํ (ก.)];
สุคฺคหีตสฺมึ กฏฺสฺมึ, วาจาย สกิยาวธิ.
เอตมฺปิ ทิสฺวา นรวีริยเสฏฺ, วาจํ ปมฺุเจ กุสลํ นาติเวลํ;
ปสฺสสิ พหุภาเณน, กจฺฉปํ พฺยสนํ คตนฺติ.
กจฺฉปชาตกํ ปฺจมํ.
๒๑๖. มจฺฉชาตกํ (๒-๗-๖)
น มายมคฺคิ ตปติ, น สูโล สาธุตจฺฉิโต;
ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโต.
โส ¶ มํ ทหติ ราคคฺคิ, จิตฺตํ จูปตเปติ มํ;
ชาลิโน มฺุจถายิรา มํ, น กาเม หฺเต กฺวจีติ.
มจฺฉชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๑๗. เสคฺคุชาตกํ (๒-๗-๗)
สพฺโพ ¶ โลโก อตฺตมโน อโหสิ, อโกวิทา คามธมฺมสฺส เสคฺคุ;
โกมาริ โก นาม [โกมาริกา นาม (ก.), โกมาริโก นาม (สฺยา. ปี.)] ตวชฺช ธมฺโม, ยํ ตฺวํ คหิตา ปวเน ปโรทสิ.
โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ วเน กโรติ;
สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ กโรตีติ.
เสคฺคุชาตกํ สตฺตมํ.
๒๑๘. กูฏวาณิชชาตกํ (๒-๗-๘)
สสฺส ¶ สาเยฺยมิทํ สุจินฺติตํ, ปจฺโจฑฺฑิตํ ปฏิกูฏสฺส กูฏํ;
ผาลฺเจ ขาเทยฺยุํ [อเทยฺยุํ (สี. ปี.)] มูสิกา, กสฺมา กุมารํ กุลลา น [โน (สี. สฺยา. ปี.)] หเรยฺยุํ.
กูฏสฺส ¶ หิ สนฺติ [สนฺตีธ (ก.)] กูฏกูฏา, ภวติ [ภวนฺติ (ก.)] จาปิ นิกติโน นิกตฺยา;
เทหิ ปุตฺตนฏฺ ผาลนฏฺสฺส ผาลํ, มา เต ปุตฺตมหาสิ ผาลนฏฺโติ.
กูฏวาณิชชาตกํ อฏฺมํ.
๒๑๙. ครหิตชาตกํ (๒-๗-๙)
หิรฺํ เม สุวณฺณํ เม, เอสา รตฺตึ ทิวา กถา;
ทุมฺเมธานํ มนุสฺสานํ, อริยธมฺมํ อปสฺสตํ.
ทฺเว ทฺเว คหปตโย เคเห, เอโก ตตฺถ อมสฺสุโก;
ลมฺพตฺถโน เวณิกโต, อโถ องฺกิตกณฺณโก;
กีโต ธเนน พหุนา, โส ตํ วิตุทเต ชนนฺติ.
ครหิตชาตกํ นวมํ.
๒๒๐. ธมฺมธชชาตกํ (๒-๗-๑๐)
สุขํ ชีวิตรูโปสิ, รฏฺา วิวนมาคโต;
โส เอกโก รุกฺขมูเล [อรฺสฺมึ (สี. สฺยา. ปี.)], กปโณ วิย ฌายสิ.
สุขํ ¶ ชีวิตรูโปสฺมิ, รฏฺา วิวนมาคโต;
โส เอกโก รุกฺขมูเล, กปโณ วิย ฌายามิ;
สตํ ¶ ธมฺมํ อนุสฺสรํติ.
ธมฺมธชชาตกํ ทสมํ.
พีรณถมฺภวคฺโค สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ¶ พีรณถมฺภวโร จ นโฏ, ภรุราชวรุตฺตมปุณฺณนที;
พหุภาณิ อคฺคิปวเน มูสิกา, สหลมฺพตฺถโน กปเณน ทสาติ.
๘. กาสาววคฺโค
๒๒๑. กาสาวชาตกํ (๒-๘-๑)
อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.)];
อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.
โย จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;
อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหตีติ.
กาสาวชาตกํ ปมํ.
๒๒๒. จูฬนนฺทิยชาตกํ (๒-๘-๒)
อิทํ ¶ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ [โปราณาจริโยพฺรวิ (ก.)];
มาสุ ตฺวํ อกริ [อกรา (สี. ปี.)] ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.
ยานิ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;
กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;
ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลนฺติ.
จูฬนนฺทิยชาตกํ ทุติยํ.
๒๒๓. ปุฏภตฺตชาตกํ (๒-๘-๓)
นเม ¶ นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;
นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.
จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;
ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโกติ.
ปุฏภตฺตชาตกํ ตติยํ.
๒๒๔. กุมฺภิลชาตกํ (๒-๘-๔)
ยสฺเสเต ¶ จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;
สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตติ.
ยสฺส เจเต น วิชฺชนฺติ, คุณา ปรมภทฺทกา;
สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส นาติวตฺตตีติ.
กุมฺภิลชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๒๕. ขนฺติวณฺณชาตกํ (๒-๘-๕)
อตฺถิ เม ปุริโส เทว, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];
ตสฺส เจโกปราธตฺถิ, ตตฺถ ตฺวํ กินฺติ มฺสิ.
อมฺหากมฺปตฺถิ ปุริโส, เอทิโส อิธ วิชฺชติ;
ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน, ขนฺติรสฺมาก รุจฺจตีติ.
ขนฺติวณฺณชาตกํ ปฺจมํ.
๒๒๖. โกสิยชาตกํ (๒-๘-๖)
กาเล นิกฺขมนา สาธุ, นากาเล สาธุ นิกฺขโม;
อกาเลน หิ นิกฺขมฺม, เอกกมฺปิ พหุชฺชโน;
น กิฺจิ อตฺถํ โชเตติ, ธงฺกเสนาว โกสิยํ.
ธีโร จ วิธิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;
สพฺพามิตฺเต ¶ วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยาติ.
โกสิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๒๗. คูถปาณชาตกํ (๒-๘-๗)
สูโร ¶ ¶ สูเรน สงฺคมฺม, วิกฺกนฺเตน ปหารินา;
เอหิ นาค นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ;
ปสฺสนฺตุ องฺคมคธา, มม ตุยฺหฺจ วิกฺกมํ.
น ตํ ปาทา วธิสฺสามิ, น ทนฺเตหิ น โสณฺฑิยา;
มีฬฺเหน ตํ วธิสฺสามิ, ปูติ หฺตุ ปูตินาติ.
คูถปาณชาตกํ สตฺตมํ.
๒๒๘. กามนีตชาตกํ (๒-๘-๘)
ตโย คิรึ อนฺตรํ กามยามิ, ปฺจาลา กุรุโย เกกเก จ [กุรโย เกกเย จ (สี.)];
ตตุตฺตรึ [ตทุตฺตรึ (ก.)] พฺราหฺมณ กามยามิ, ติกิจฺฉ มํ พฺราหฺมณ กามนีตํ.
กณฺหาหิทฏฺสฺส กโรนฺติ เหเก, อมนุสฺสปวิฏฺสฺส [อมนุสฺสวทฺธสฺส (สี. ปี.), อมนุสฺสวิฏฺสฺส (สฺยา.)] กโรนฺติ ปณฺฑิตา;
น กามนีตสฺส กโรติ โกจิ, โอกฺกนฺตสุกฺกสฺส ¶ หิ กา ติกิจฺฉาติ.
กามนีตชาตกํ อฏฺมํ.
๒๒๙. ปลายิตชาตกํ (๒-๘-๙)
คชคฺคเมเฆหิ หยคฺคมาลิภิ, รถูมิชาเตหิ สราภิวสฺเสภิ [สราภิวสฺสภิ (สฺยา. สี. อฏฺ.), สราภิวสฺสิภิ (?)];
ถรุคฺคหาวฏฺฏ [ธนุคฺคหาวฏฺฏ (ก.)] ทฬฺหปฺปหาริภิ, ปริวาริตา ตกฺกสิลา สมนฺตโต.
[อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)] อภิธาวถ ¶ จูปธาวถ จ [อภิธาวถา จุปฺปตถา จ (สฺยา.)], วิวิธา วินาทิตา [วินาทิตตฺถ (ก.)] วทนฺติภิ;
วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส ยถา, วิชฺชุลตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ [อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)].
ปลายิตชาตกํ นวมํ.
๒๓๐. ทุติยปลายิตชาตกํ (๒-๘-๑๐)
ธชมปริมิตํ อนนฺตปารํ, ทุปฺปสหํธงฺเกหิ สาครํว [สาครมิว (สี. สฺยา. ปี.)];
คิริมิวอนิเลน ทุปฺปสยฺโห [ทุปฺปสโห (สี. ปี. ก.)], ทุปฺปสโห อหมชฺชตาทิเสน.
มา ¶ พาลิยํ วิลปิ [วิปฺปลปิ (พหูสุ)] น หิสฺส ตาทิสํ, วิฑยฺหเส [วิฬยฺหเส (สี. ปี.)] น หิ ลภเส นิเสธกํ;
อาสชฺชสิ คชมิว เอกจารินํ, โย ตํ ปทา นฬมิว โปถยิสฺสตีติ.
ทุติยปลายิตชาตกํ ทสมํ.
กาสาววคฺโค อฏฺโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรวตฺถวโจ ¶ ทุมขีณผลํ, จตุโรธมฺมวรํ ปุริสุตฺตม;
ธงฺกมคธา จ ตโยคิรินาม, คชคฺควโร ธชวเรน ทสาติ.
๙. อุปาหนวคฺโค
๒๓๑. อุปาหนชาตกํ (๒-๙-๑)
ยถาปิ ¶ กีตา ปุริสสฺสุปาหนา, สุขสฺส อตฺถาย ทุขํ อุทพฺพเห;
ฆมฺมาภิตตฺตา ถลสา ปปีฬิตา, ตสฺเสว ปาเท ปุริสสฺส ขาทเร.
เอวเมว ¶ โย ทุกฺกุลีโน อนริโย, ตมฺมาก [ตมฺหาก (สี.), ตุมฺหาก (สฺยา. ปี.)] วิชฺชฺจ สุตฺจ อาทิย;
ตเมว โส ตตฺถ สุเตน ขาทติ, อนริโย วุจฺจติ ทุปาหนูปโมติ [ปานทูปโมติ (สี. ปี.)].
อุปาหนชาตกํ ปมํ.
๒๓๒. วีณาคุณชาตกํ (๒-๙-๒)
เอกจินฺติโต ยมตฺโถ, พาโล อปริณายโก;
น หิ ขุชฺเชน วาเมน, โภติ สงฺคนฺตุมรหสิ.
ปุริสูสภํ มฺมานา, อหํ ขุชฺชมกามยึ;
โสยํ สํกุฏิโต เสติ, ฉินฺนตนฺติ ยถา วิณาติ [ถุณาติ (สี.)].
วีณาคุณชาตกํ ทุติยํ.
๒๓๓. วิกณฺณชาตกํ (๒-๙-๓)
กามํ ยหึ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉ, วิทฺโธสิ มมฺมมฺหิ [มมสฺมิ (ก.)] วิกณฺณเกน;
หโตสิ ภตฺเตน สุวาทิเตน [สวาทิเตน (สี. สฺยา. ปี.)], โลโล จ มจฺเฉ อนุพนฺธมาโน.
เอวมฺปิ ¶ โลกามิสํ โอปตนฺโต, วิหฺตี ¶ จิตฺตวสานุวตฺตี;
โส หฺติ าติสขาน มชฺเฌ, มจฺฉานุโค โสริว สุํสุมาโรติ [สุสุมาโร (ก.)].
วิกณฺณชาตกํ ตติยํ.
๒๓๔. อสิตาภูชาตกํ (๒-๙-๔)
ตฺวเมว ¶ ทานิมกร [มกริ (สฺยา.), มกรา (ก. สี.)], ยํ กาโม พฺยคมา ตยิ;
โสยํ อปฺปฏิสนฺธิโก, ขรฉินฺนํว เรนุกํ [เรรุกํ (สี. ปี.)].
อตฺริจฺฉํ [อตฺริจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] อติโลเภน, อติโลภมเทน จ;
เอวํ หายติ อตฺถมฺหา, อหํว อสิตาภุยาติ.
อสิตาภูชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๓๕. วจฺฉนขชาตกํ (๒-๙-๕)
สุขา ฆรา วจฺฉนข, สหิรฺา สโภชนา;
ยตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, สเยยฺยาถ อนุสฺสุโก.
ฆรา นานีหมานสฺส, ฆรา นาภณโต มุสา;
ฆรา นาทินฺนทณฺฑสฺส, ปเรสํ อนิกุพฺพโต [อนิกฺรุพฺพโต (ก.)];
เอวํ ฉิทฺทํ ทุรภิสมฺภวํ [ทุรภิภวํ (สี. ปี.)], โก ฆรํ ปฏิปชฺชตีติ.
วจฺฉนขชาตกํ ปฺจมํ.
๒๓๖. พกชาตกํ (๒-๙-๖)
ภทฺทโก ¶ วตยํ ปกฺขี, ทิโช กุมุทสนฺนิโภ;
วูปสนฺเตหิ ปกฺเขหิ, มนฺทมนฺโทว ฌายติ.
นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;
อมฺเห ทิโช น ปาเลติ, เตน ปกฺขี น ผนฺทตีติ.
พกชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๓๗. สาเกตชาตกํ (๒-๙-๗)
โก ¶ นุ โข ภควา เหตุ, เอกจฺเจ อิธ ปุคฺคเล;
อตีว หทยํ นิพฺพาติ, จิตฺตฺจาปิ ปสีทติ.
ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน, ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา;
เอวํ ตํ ชายเต เปมํ, อุปฺปลํว ยโถทเกติ.
สาเกตชาตกํ สตฺตมํ.
๒๓๘. เอกปทชาตกํ (๒-๙-๘)
อิงฺฆ ¶ เอกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ [ปทนิสฺสิตํ (สี. ปี.)];
กิฺจิ สงฺคาหิกํ พฺรูสิ, เยนตฺเถ สาธเยมเส.
ทกฺเขยฺเยกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ;
ตฺจ สีเลน สฺุตฺตํ, ขนฺติยา อุปปาทิตํ;
อลํ ¶ มิตฺเต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย จาติ.
เอกปทชาตกํ อฏฺมํ.
๒๓๙. หริตมณฺฑูกชาตกํ (๒-๙-๙)
อาสีวิสมฺปิ มํ [อาสีวิสํ มมํ (สี. ปี.)] สนฺตํ, ปวิฏฺํ กุมินามุขํ;
รุจฺจเต หริตามาตา, ยํ มํ ขาทนฺติ มจฺฉกา.
วิลุมฺปเตว ปุริโส, ยาวสฺส อุปกปฺปติ;
ยทา จฺเ วิลุมฺปนฺติ, โส วิลุตฺโต วิลุมฺปตีติ [วิลุปฺปตีติ (?)].
หริตมณฺฑูกชาตกํ นวมํ.
๒๔๐. มหาปิงฺคลชาตกํ (๒-๙-๑๐)
สพฺโพ ชโน หึสิโต ปิงฺคเลน, ตสฺมึ มเต ปจฺจยา [ปจฺจยํ (สี. สฺยา. ปี.)] เวทยนฺติ;
ปิโย นุ เต อาสิ อกณฺหเนตฺโต, กสฺมา นุ ตฺวํ โรทสิ ทฺวารปาล.
น ¶ เม ปิโย อาสิ อกณฺหเนตฺโต, ภายามิ ปจฺจาคมนาย ตสฺส;
อิโต คโต หึเสยฺย มจฺจุราชํ, โส หึสิโต อาเนยฺย ปุน อิธ.
ทฑฺโฒ วาหสหสฺเสหิ, สิตฺโต ฆฏสเตหิ โส;
ปริกฺขตา ¶ จ สา ภูมิ, มา ภายิ นาคมิสฺสตีติ.
มหาปิงฺคลชาตกํ ทสมํ.
อุปาหนวคฺโค นวโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรุปาหน ขุชฺช วิกณฺณกโก, อสิตาภุย ปฺจมวจฺฉนโข;
ทิช เปมวรุตฺตมเอกปทํ, กุมินามุข ปิงฺคลเกน ทสาติ.
๑๐. สิงฺคาลวคฺโค
๒๔๑. สพฺพทาิชาตกํ (๒-๑๐-๑)
สิงฺคาโล ¶ มานถทฺโธ จ, ปริวาเรน อตฺถิโก;
ปาปุณิ มหตึ ภูมึ, ราชาสิ สพฺพทาินํ.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ ปริวารวา;
โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, สิงฺคาโล วิย ทาินนฺติ.
สพฺพทาิชาตกํ ปมํ.
๒๔๒. สุนขชาตกํ (๒-๑๐-๒)
พาโล ¶ วตายํ สุนโข, โย วรตฺตํ [โย จ โยตฺตํ (ก.)] น ขาทติ;
พนฺธนา จ ปมฺุเจยฺย, อสิโต จ ฆรํ วเช.
อฏฺิตํ ¶ เม มนสฺมึ เม, อโถ เม หทเย กตํ;
กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, ยาว ปสฺสุปตู ชโน [ปสุปตุชฺชโน (สฺยา. ก.)].
สุนขชาตกํ ทุติยํ.
๒๔๓. คุตฺติลชาตกํ (๒-๑๐-๓)
สตฺตตนฺตึ สุมธุรํ, รามเณยฺยํ อวาจยึ;
โส มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ, สรณํ เม โหหิ โกสิย.
อหํ ตํ สรณํ สมฺม [อหํ เต สรณํ โหมิ (วิ. ว. ๓๒๘)], อหมาจริยปูชโก;
น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, สิสฺสมาจริย เชสฺสสีติ.
คุตฺติลชาตกํ ตติยํ.
๒๔๔. วิคติจฺฉชาตกํ (๒-๑๐-๔)
ยํ ปสฺสติ น ตํ อิจฺฉติ, ยฺจ น ปสฺสติ ตํ กิริจฺฉติ;
มฺามิ จิรํ จริสฺสติ, น หิ ตํ ลจฺฉติ ยํ ส อิจฺฉติ.
ยํ ลภติ น เตน ตุสฺสติ, ยฺจ ปตฺเถติ ลทฺธํ หีเฬติ;
อิจฺฉา หิ อนนฺตโคจรา, วิคติจฺฉาน [วีติจฺฉานํ (สี. ปี.)] นโม กโรมเสติ.
วิคติจฺฉ [วีติจฺฉ (สี. ปี.)] ชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๔๕. มูลปริยายชาตกํ (๒-๑๐-๕)
กาโล ¶ ¶ ฆสติ ภูตานิ, สพฺพาเนว สหตฺตนา;
โย จ กาลฆโส ภูโต, ส ภูตปจนึ ปจิ.
พหูนิ นรสีสานิ, โลมสานิ พฺรหานิ จ;
คีวาสุ ปฏิมุกฺกานิ, โกจิเทเวตฺถ กณฺณวาติ.
มูลปริยายชาตกํ ปฺจมํ.
๒๔๖. พาโลวาทชาตกํ (๒-๑๐-๖)
หนฺตฺวา เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา จ, เทติ ทานํ อสฺโต;
เอทิสํ ภตฺตํ ภฺุชมาโน, ส ปาปมุปลิมฺปติ [ส ปาเปน อุปลิปฺปติ (สี. ปี.)].
ปุตฺตทารมฺปิ ¶ เจ หนฺตฺวา, เทติ ทานํ อสฺโต;
ภฺุชมาโนปิ สปฺปฺโ, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.
พาโลวาทชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๔๗. ปาทฺชลีชาตกํ (๒-๑๐-๗)
อทฺธา ปาทฺชลี สพฺเพ, ปฺาย อติโรจติ;
ตถา หิ โอฏฺํ ภฺชติ, อุตฺตรึ นูน ปสฺสติ.
นายํ ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อตฺถานตฺถฺจ พุชฺฌติ;
อฺตฺร ¶ โอฏฺนิพฺโภคา, นายํ ชานาติ กิฺจนนฺติ.
ปาทฺชลีชาตกํ สตฺตมํ.
๒๔๘. กึสุโกปมชาตกํ (๒-๑๐-๘)
สพฺเพหิ กึสุโก ทิฏฺโ, กึนฺเวตฺถ วิจิกิจฺฉถ;
น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, สารถี ปริปุจฺฉิโต.
เอวํ สพฺเพหิ าเณหิ, เยสํ ธมฺมา อชานิตา;
เต เว ธมฺเมสุ กงฺขนฺติ, กึสุกสฺมึว ภาตโรติ.
กึสุโกปมชาตกํ อฏฺมํ.
๒๔๙. สาลกชาตกํ (๒-๑๐-๙)
เอกปุตฺตโก ¶ ภวิสฺสสิ, ตฺวฺจ โน เหสฺสสิ อิสฺสโร กุเล;
โอโรห ทุมสฺมา สาลก, เอหิ ทานิ ฆรกํ วเชมเส.
นนุ มํ สุหทโยติ [นนุ มํ หทเยติ (สี. ปี.)] มฺสิ, ยฺจ มํ หนสิ เวฬุยฏฺิยา;
ปกฺกมฺพวเน รมามเส, คจฺฉ ตฺวํ ฆรกํ ยถาสุขนฺติ.
สาลกชาตกํ นวมํ.
๒๕๐. กปิชาตกํ (๒-๑๐-๑๐)
อยํ ¶ ¶ อิสี อุปสมสํยเม รโต, ส ติฏฺติ [สนฺติฏฺติ (สี. ปี.)] สิสิรภเยน อฏฺฏิโต;
หนฺท อยํ ปวิสตุมํ อคารกํ, วิเนตุ สีตํ ทรถฺจ เกวลํ.
นายํ อิสี อุปสมสํยเม รโต, กปี อยํ ทุมวรสาขโคจโร;
โส ทูสโก โรสโก จาปิ ชมฺโม, สเจวเชมมฺปิ [สเจ + อาวเช + อิมมฺปิ] ทูเสยฺยคารนฺติ [ทูสเย ฆรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].
กปิชาตกํ ทสมํ.
สิงฺคาลวคฺโค ทสโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ราชา สิงฺคาลวโร สุนโข, ตถา โกสิย อิจฺฉติ กาลฆโส;
อถ ทานวโรฏฺปิ สารถินา, ปุนมฺพวนฺจ สิสิรกปิ ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
ทฬฺหฺจ ¶ วคฺคํ อปเรน สนฺถวํ, กลฺยาณวคฺคาสทิโส จ รูหกํ;
นตํทฬฺห พีรณถมฺภกํ ปุน, กาสาวุปาหน สิงฺคาลเกน ทสาติ.
ทุกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๓. ติกนิปาโต
๑. สงฺกปฺปวคฺโค
๒๕๑. สงฺกปฺปราคชาตกํ (๓-๑-๑)
สงฺกปฺปราคโธเตน ¶ ¶ ¶ , วิตกฺกนิสิเตน จ;
นาลงฺกเตน ภทฺเรน [เนวาลงฺกตภทฺเรน (สฺยา.)], อุสุการากเตน จ [น อุสุการกเตน จ (สี. สฺยา. ปี.)].
น กณฺณายตมุตฺเตน, นาปิ โมรูปเสวินา;
เตนมฺหิ หทเย วิทฺโธ, สพฺพงฺคปริทาหินา.
อาเวธฺจ น ปสฺสามิ, ยโต รุหิรมสฺสเว;
ยาว อโยนิโส จิตฺตํ, สยํ เม ทุกฺขมาภตนฺติ.
สงฺกปฺปราคชาตกํ ปมํ.
๒๕๒. ติลมุฏฺิชาตกํ (๓-๑-๒)
อชฺชาปิ เม ตํ มนสิ [สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ ติลมุฏฺิยา;
พาหาย มํ คเหตฺวาน, ลฏฺิยา อนุตาฬยิ.
นนุ ชีวิเต น รมสิ, เยนาสิ พฺราหฺมณาคโต;
ยํ มํ พาหา คเหตฺวาน, ติกฺขตฺตุํ อนุตาฬยิ.
อริโย อนริยํ กุพฺพนฺตํ [กุพฺพานํ (สี. ปี.), กุพฺพํ (สฺยา.)], โย ทณฺเฑน นิเสธติ;
สาสนํ ตํ น ตํ เวรํ, อิติ นํ ปณฺฑิตา วิทูติ.
ติลมุฏฺิชาตกํ ทุติยํ.
๒๕๓. มณิกณฺชาตกํ (๓-๑-๓)
มมนฺนปานํ ¶ วิปุลํ อุฬารํ, อุปฺปชฺชตีมสฺส มณิสฺส เหตุ;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.
สุสู ¶ ¶ ยถา สกฺขรโธตปาณี, ตาเสสิ มํ เสลํ ยาจมาโน;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.
น ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคีเส [ชิคึเส (สี. สฺยา. ปี.)], เทสฺโส โหติ อติยาจนาย;
นาโค มณึ ยาจิโต พฺราหฺมเณน, อทสฺสนํเยว ตทชฺฌคมาติ.
มณิกณฺชาตกํ ตติยํ.
๒๕๔. กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ (๓-๑-๔)
ภุตฺวา ติณปริฆาสํ, ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ;
เอตํ เต โภชนํ อาสิ, กสฺมา ทานิ น ภฺุชสิ.
ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;
พหุํ [ปหู (สี. ปี.), ปหุํ (สฺยา. ก.)] ตตฺถ มหาพฺรมฺเห, อปิ อาจามกุณฺฑกํ.
ตฺวฺจ ¶ โข มํ ปชานาสิ, ยาทิสายํ หยุตฺตโม;
ชานนฺโต ชานมาคมฺม, น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ.
กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๕๕. สุกชาตกํ (๓-๑-๕)
ยาว โส มตฺตมฺาสิ, โภชนสฺมึ วิหงฺคโม;
ตาว อทฺธานมาปาทิ, มาตรฺจ อโปสยิ.
ยโต จ โข พหุตรํ, โภชนํ อชฺฌวาหริ [อชฺฌุปาหริ (สี. ปี.)];
ตโต ตตฺเถว สํสีทิ, อมตฺตฺู หิ โส อหุ.
ตสฺมา มตฺตฺุตา สาธุ, โภชนสฺมึ อคิทฺธตา [อคิทฺธิตา (สฺยา. ก.)];
อมตฺตฺู หิ สีทนฺติ, มตฺตฺู จ น สีทเรติ.
สุกชาตกํ ปฺจมํ.
๒๕๖. ชรูทปานชาตกํ (๓-๑-๖)
ชรูทปานํ ¶ ขณมานา, วาณิชา อุทกตฺถิกา;
อชฺฌคมุํ อยสํ โลหํ [อชฺฌคํสุ อโยโลหํ (สี. สฺยา. ปี.)], ติปุสีสฺจ วาณิชา;
รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬูริยา พหู.
เต จ เตน อสนฺตุฏฺา, ภิยฺโย ภิยฺโย อขาณิสุํ;
เต ตตฺถาสีวิโส [ตตฺถ อาสีวิโส (ก.), ตตฺถปาสีวิโส (สฺยา.)] โฆโร, เตชสฺสี เตชสา หนิ.
ตสฺมา ¶ ¶ ขเณ นาติขเณ, อติขาตํ [อติขณํ (ก.)] หิ ปาปกํ;
ขาเตน จ [ขเณน จ (ก.), ขณเนน (สฺยา.)] ธนํ ลทฺธํ, อติขาเตน [อติขเณน (ก.)] นาสิตนฺติ.
ชรูทปานชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๕๗. คามณิจนฺทชาตกํ (๓-๑-๗)
นายํ ฆรานํ กุสโล, โลโล อยํ วลีมุโข;
กตํ กตํ โข ทูเสยฺย, เอวํธมฺมมิทํ กุลํ.
นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ, นายํ อสฺสาสิโก มิโค;
สิฏฺํ [สตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)] เม ชนสนฺเธน, นายํ กิฺจิ วิชานติ.
น มาตรํ ปิตรํ วา, ภาตรํ ภคินึ สกํ;
ภเรยฺย ตาทิโส โปโส, สิฏฺํ ทสรเถน เมติ.
คามณิจนฺท [คามณิจณฺฑ (สี. ปี.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๒๕๘. มนฺธาตุชาตกํ (๓-๑-๘)
ยาวตา จนฺทิมสูริยา, ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ วิโรจนา [วิโรจมานา (ก.)];
สพฺเพว ทาสา มนฺธาตุ, เย ปาณา ปถวิสฺสิตา [ปวินิสฺสิตา (สี. ปี.), ปวิสฺสิตา (สฺยา.)].
น กหาปณวสฺเสน, ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ;
อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, อิติ วิฺาย ปณฺฑิโต.
อปิ ¶ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, รตึ โส นาธิคจฺฉติ;
ตณฺหกฺขยรโต ¶ โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ.
มนฺธาตุชาตกํ อฏฺมํ.
๒๕๙. ติรีฏวจฺฉชาตกํ (๓-๑-๙)
นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิฺจิ, น พนฺธโว โน ปน เต สหาโย;
อถ เกน วณฺเณน ติรีฏวจฺโฉ [ติรีฏิวจฺโฉ (สฺยา. ก.)], เตทณฺฑิโก ภฺุชติ อคฺคปิณฺฑํ.
อาปาสุ [อาวาสุ (ก.)] เม ยุทฺธปราชิตสฺส, เอกสฺส กตฺวา วิวนสฺมิ โฆเร;
ปสารยี กิจฺฉคตสฺส ปาณึ, เตนูทตารึ ทุขสํปเรโต.
เอตสฺส ¶ กิจฺเจน อิธานุปตฺโต, เวสายิโน วิสยา ชีวโลเก;
ลาภารโห ตาต ติรีฏวจฺโฉ, เทถสฺส โภคํ ยชถฺจ [ยชตฺจ (สี. ปี.), ยชิตฺจ (สฺยา.)] ยฺนฺติ.
ติรีฏวจฺฉชาตกํ นวมํ.
๒๖๐. ทูตชาตกํ (๓-๑-๑๐)
ยสฺสตฺถา ¶ ทูรมายนฺติ, อมิตฺตมปิ ยาจิตุํ;
ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
ยสฺส ทิวา จ รตฺโต จ, วสมายนฺติ มาณวา;
ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;
ทูโต หิ ทูตสฺส กถํ น ทชฺชํ, มยมฺปิ ตสฺเสว ภวาม ทูตาติ.
ทูตชาตกํ ทสมํ.
สงฺกปฺปวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุสุการวโร ติลมุฏฺิ มณิ, หยราช วิหงฺคม อาสิวิโส;
ชนสนฺธ กหาปณวสฺส ปุน, ติริฏํ ปุน ทูตวเรน ทสาติ.
๒. ปทุมวคฺโค
๒๖๑. ปทุมชาตกํ (๓-๒-๑)
ยถา ¶ เกสา จ มสฺสู จ, ฉินฺนํ ฉินฺนํ วิรูหติ;
เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.
ยถา สารทิกํ พีชํ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;
เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.
อุโภปิ ปลปนฺเตเต [วิลปนฺเตเต (สฺยา. ก.)], อปิ ปทฺมานิ ทสฺสติ;
วชฺชุํ วา เต น วา วชฺชุํ, นตฺถิ นาสาย รูหนา;
เทหิ สมฺม ปทุมานิ, อหํ ยาจามิ ยาจิโตติ.
ปทุมชาตกํ ปมํ.
๒๖๒. มุทุปาณิชาตกํ (๓-๒-๒)
ปาณิ ¶ เจ มุทุโก จสฺส, นาโค จสฺส สุการิโต;
อนฺธกาโร จ วสฺเสยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.
อนลา ¶ มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา [ทุปฺปูรตฺตา (ก.)] นทีสมา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.
มุทุปาณิชาตกํ ทุติยํ.
๒๖๓. จูฬปโลภนชาตกํ (๓-๒-๓)
อภิชฺชมาเน ¶ วาริสฺมึ, สยํ [อยํ (ก.)] อาคมฺม อิทฺธิยา;
มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ [สํสีทติ (ก.)] มหณฺณเว.
อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.
จูฬปโลภน [จุลฺลปโลภน (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.
๒๖๔. มหาปนาทชาตกํ (๓-๒-๔)
ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;
ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ [โสฬสปพฺเพโธ (สี. ปี.)], อุทฺธมาหุ [อุจฺจมาหุ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสธา.
สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ [สตเภโท (สี. ปี.), สตเภณฺฑุ (สี. นิสฺสย)], ธชาสุ หริตามโย;
อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา.
เอวเมตํ [เอวเมว (ก.)] ตทา อาสิ, ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ;
สกฺโก อหํ ตทา อาสึ, เวยฺยาวจฺจกโร ตวาติ.
มหาปนาทชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๖๕. ขุรปฺปชาตกํ (๓-๒-๕)
ทิสฺวา ¶ ¶ ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค ¶ คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;
ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, กสฺมา นุ เต นาหุ ฉมฺภิตตฺตํ.
ทิสฺวา ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;
ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, เวทํ อลตฺถํ วิปุลํ อุฬารํ.
โส เวทชาโต อชฺฌภวึ อมิตฺเต, ปุพฺเพว เม ชีวิตมาสิ จตฺตํ;
น หิ ชีวิเต อาลยํ กุพฺพมาโน, สูโร กยิรา สูรกิจฺจํ กทาจีติ.
ขุรปฺปชาตกํ ปฺจมํ.
๒๖๖. วาตคฺคสินฺธวชาตกํ (๓-๒-๖)
เยนาสิ กิสิยา ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;
อยํ โส อาคโต ภตฺตา [ตาโต (สี. สฺยา. ปี.)], กสฺมา ทานิ ปลายสิ.
สเจ [น โข (สฺยา. ก.)] ปนาทิเกเนว, สนฺถโว นาม ชายติ;
ยโส หายติ อิตฺถีนํ, ตสฺมา ตาต ปลายหํ [ปลายิหํ (สฺยา.), ปลายิตํ (ก.)].
ยสฺสสฺสินํ กุเล ชาตํ, อาคตํ ยา น อิจฺฉติ;
โสจติ ¶ จิรรตฺตาย, วาตคฺคมิว ภทฺทลีติ [กุนฺทลีติ (สี. ปี.), คทฺรภีติ (สฺยา.)].
วาตคฺคสินฺธวชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๖๗. กกฺกฏกชาตกํ (๓-๒-๗)
สิงฺคีมิโค ¶ อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;
เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, มา เหว มํ ปาณสมํ ชเหยฺย [ชเหยฺยา (ปี.) ชหา’ยฺเย (?)].
อยฺย น ตํ ชหิสฺสามิ, กฺุชรํ สฏฺิหายนํ [กฺุชร สฏฺิหายน (สี. ปี.)];
ปถพฺยา จาตุรนฺตาย, สุปฺปิโย โหสิ เม ตุวํ.
เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมึ, คงฺคาย ยมุนาย [นมฺมทาย (สี. ปี.)] จ;
เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโ, มฺุจ โรทนฺติยา ปตินฺติ.
กกฺกฏก [กุฬีร (ก.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๒๖๘. อารามทูสกชาตกํ (๓-๒-๘)
โย ¶ เว สพฺพสเมตานํ, อหุวา เสฏฺสมฺมโต;
ตสฺสายํ เอทิสี ปฺา, กิเมว อิตรา ปชา.
เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อนฺาย วินินฺทสิ;
กถํ มูลํ อทิสฺวาน [กถํหิ มูลํ อทิตฺวา (สฺยา. ปี.)], รุกฺขํ ชฺา ปติฏฺิตํ.
นาหํ ¶ ตุมฺเห วินินฺทามิ, เย จฺเ วานรา วเน;
วิสฺสเสโนว คารยฺโห, ยสฺสตฺถา รุกฺขโรปกาติ.
อารามทูสกชาตกํ อฏฺมํ.
๒๖๙. สุชาตชาตกํ (๓-๒-๙)
น หิ วณฺเณน สมฺปนฺนา, มฺชุกา ปิยทสฺสนา;
ขรวาจา ปิยา โหติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
นนุ ปสฺสสิมํ กาฬึ, ทุพฺพณฺณํ ติลกาหตํ;
โกกิลํ สณฺหวาเจน, พหูนํ ปาณินํ ปิยํ.
ตสฺมา ¶ สขิลวาจสฺส, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;
อตฺถํ ธมฺมฺจ ทีเปติ, มธุรํ ตสฺส ภาสิตนฺติ.
สุชาตชาตกํ นวมํ.
๒๗๐. อุลูกชาตกํ (๓-๒-๑๐)
สพฺเพหิ กิร าตีหิ, โกสิโย อิสฺสโร กโต;
สเจ าตีหิ อนฺุาโต [าตีหนฺุาโต (สี. ปี.)], ภเณยฺยาหํ เอกวาจิกํ.
ภณ สมฺม อนฺุาโต, อตฺถํ ธมฺมฺจ เกวลํ;
สนฺติ หิ ทหรา ปกฺขี, ปฺวนฺโต ชุตินฺธรา.
น เม รุจฺจติ ภทฺทํ โว [ภทนฺเต (ก.)], อุลูกสฺสาภิเสจนํ;
อกฺกุทฺธสฺส ¶ มุขํ ปสฺส, กถํ กุทฺโธ กริสฺสตีติ.
อุลูกชาตกํ ทสมํ.
ปทุมวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปทุมุตฺตม ¶ นาคสิริวฺหยโน, ส-มหณฺณว ยูป ขุรปฺปวโร;
อถ ภทฺทลี กฺุชร รุกฺข ปุน, ขรวาจ อุลูกวเรน ทสาติ.
๓. อุทปานวคฺโค
๒๗๑. อุทปานทูสกชาตกํ (๓-๓-๑)
อารฺิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;
กิจฺฉากตํ อุทปานํ, กถํ สมฺม อวาหสิ [อวาหยิ (สี. ปี.), อปาหสิ (สฺยา.)].
เอส ธมฺโม สิงฺคาลานํ, ยํ ปิตฺวา โอหทามเส;
ปิตุปิตามหํ ธมฺโม, น ตํ [น นํ (สี. ปี.)] อุชฺฌาตุมรหสิ.
เยสํ ¶ ¶ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;
มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.
อุทปานทูสกชาตกํ ปมํ.
๒๗๒. พฺยคฺฆชาตกํ (๓-๓-๒)
เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม วิหิยฺยติ;
ปุพฺเพวชฺฌาภวํ ตสฺส, รุกฺเข อกฺขีว ปณฺฑิโต.
เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม ปวฑฺฒติ;
กเรยฺยตฺตสมํ วุตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต.
เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ [ปจฺจเมถ (สี. ปี.)] มหาวนํ;
มา วนํ ฉินฺทิ นิพฺยคฺฆํ, พฺยคฺฆา มาเหสุ นิพฺพนาติ.
พฺยคฺฆชาตกํ ทุติยํ.
๒๗๓. กจฺฉปชาตกํ (๓-๓-๓)
โก นุ อุทฺธิตภตฺโตว [อุทฺทิตภตฺโตว (สี.), วฑฺฒิตภตฺโตว (สฺยา.)], ปูรหตฺโถว พฺราหฺมโณ;
กหํ นุ ภิกฺขํ อจริ, กํ สทฺธํ อุปสงฺกมิ.
อหํ ¶ กปิสฺมิ ทุมฺเมโธ, อนามาสานิ อามสึ;
ตฺวํ มํ โมจย ภทฺทนฺเต, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.
กจฺฉปา กสฺสปา โหนฺติ, โกณฺฑฺา โหนฺติ มกฺกฏา;
มฺุจ กสฺสป โกณฺฑฺํ, กตํ เมถุนกํ ตยาติ.
กจฺฉปชาตกํ ตติยํ.
๒๗๔. โลลชาตกํ (๓-๓-๔)
กายํ พลากา สิขินี, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;
โอรํ ¶ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.
นาหํ พลากา สิขินี, อหํ โลโลสฺมิ วายโส;
อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.
ปุนปาปชฺชสี ¶ สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
โลลชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๗๕. รุจิรชาตกํ (๓-๓-๕)
กายํ พลากา รุจิรา, กากนีฬสฺมิมจฺฉติ;
จณฺโฑ กาโก สขา มยฺหํ, ยสฺส [ตสฺส (สี. ปี.)] เจตํ กุลาวกํ.
นนุ มํ สมฺม ชานาสิ, ทิช สามากโภชน;
อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.
ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
รุจิรชาตกํ ปฺจมํ.
๒๗๖. กุรุธมฺมชาตกํ (๓-๓-๖)
ตว สทฺธฺจ สีลฺจ, วิทิตฺวาน ชนาธิป;
วณฺณํ อฺชนวณฺเณน, กาลิงฺคสฺมึ นิมิมฺหเส [วินิมฺหเส (สฺยา.), วนิมฺหเส (ก.)].
อนฺนภจฺจา ¶ จภจฺจา จ, โยธ อุทฺทิสฺส คจฺฉติ;
สพฺเพ เต อปฺปฏิกฺขิปฺปา, ปุพฺพาจริยวโจ อิทํ.
ททามิ ¶ โว พฺราหฺมณา นาคเมตํ, ราชารหํ ราชโภคฺคํ ยสสฺสินํ;
อลงฺกตํ เหมชาลาภิฉนฺนํ, สสารถึ คจฺฉถ เยน กามนฺติ.
กุรุธมฺมชาตกํ [กุรุธมฺมชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ฉฏฺํ.
๒๗๗. โรมกชาตกํ (๓-๓-๗)
วสฺสานิ ¶ ปฺาส สมาธิกานิ, วสิมฺห เสลสฺส คุหาย โรมก;
อสงฺกมานา อภินิพฺพุตตฺตา [อภินิพฺพุตจิตฺตา (สฺยา. ก.)], หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สฺยา.)] มายนฺติ มมณฺฑชา ปุเร.
เต ทานิ วกฺกงฺค กิมตฺถมุสฺสุกา, ภชนฺติ อฺํ คิริกนฺทรํ ทิชา;
น นูน มฺนฺติ มมํ ยถา ปุเร, จิรปฺปวุตฺถา อถ วา น เต อิเม.
ชานาม ตํ น มยํ สมฺปมูฬฺหา [น มย’มสฺม มูฬฺหา (สี. ปี.)], โสเยว ตฺวํ เต มยมสฺม นาฺเ;
จิตฺตฺจ ¶ เต อสฺมึ ชเน ปทุฏฺํ, อาชีวิกา [อาชีวก (สี. สฺยา.), อาชีวิก (ปี.)] เตน ตมุตฺตสามาติ.
โรมกชาตกํ สตฺตมํ.
๒๗๘. มหึสราชชาตกํ (๓-๓-๘)
กิมตฺถ [กมตฺถ (สี. ปี.)] มภิสนฺธาย, ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (สี. ปี.)];
สพฺพกามททสฺเสว [ทุหสฺเสว (สี. สฺยา. ปี.), รหสฺเสว (ก.)], อิมํ ทุกฺขํ ติติกฺขสิ.
สิงฺเคน นิหนาเหตํ, ปทสา จ อธิฏฺห;
ภิยฺโย [ภีโย (สี.)] พาลา ปกุชฺเฌยฺยุํ, โน จสฺส ปฏิเสธโก.
มเมวายํ มฺมาโน, อฺเเปวํ [อฺมฺเปวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กริสฺสติ;
เต นํ ตตฺถ วธิสฺสนฺติ, สา เม มุตฺติ ภวิสฺสตีติ.
มหึสราชชาตกํ [มหิสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.
๒๗๙. สตปตฺตชาตกํ (๓-๓-๙)
ยถา ¶ มาณวโก ปนฺเถ, สิงฺคาลึ วนโคจรึ;
อตฺถกามํ ปเวเทนฺตึ [ปวทนฺตึ (ปี.)], อนตฺถกามาติ มฺติ;
อนตฺถกามํ สตปตฺตํ, อตฺถกาโมติ มฺติ.
เอวเมว อิเธกจฺโจ, ปุคฺคโล โหติ ตาทิโส;
หิเตหิ วจนํ วุตฺโต, ปฏิคณฺหาติ วามโต.
เย ¶ ¶ จ โข นํ ปสํสนฺติ, ภยา อุกฺกํสยนฺติ วา [จ (สี. ปี.)];
ตฺหิ โส มฺเต มิตฺตํ, สตปตฺตํว มาณโวติ.
สตปตฺตชาตกํ นวมํ.
๒๘๐. ปุฏทูสกชาตกํ (๓-๓-๑๐)
อทฺธา หิ นูน มิคราชา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;
ตถา หิ ปุฏํ ทูเสติ, อฺํ นูน กริสฺสติ.
น เม มาตา วา ปิตา วา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;
กตํ กตํ โข ทูเสม, เอวํ ธมฺมมิทํ กุลํ.
เยสํ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;
มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.
ปุฏทูสกชาตกํ ทสมํ.
อุทปานวคฺโค [อรฺวคฺโค (สี. ปี. ก.)] ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุทปานวรํ วนพฺยคฺฆ กปิ, สิขินี จ พลาก รุจิรวโร;
สุชนาธิปโรมกทูส ปุน, สตปตฺตวโร ปุฏกมฺม ทสาติ.
๔. อพฺภนฺตรวคฺโค
๒๘๑. อพฺภนฺตรชาตกํ (๓-๔-๑)
อพฺภนฺตโร ¶ ¶ นาม ทุโม, ยสฺส ทิพฺยมิทํ ผลํ;
ภุตฺวา โทหฬินี นารี, จกฺกวตฺตึ วิชายติ.
ตฺวมฺปิ [ตฺวฺจ (สี. ปี.), ตฺวํ หิ (ก.)] ภทฺเท มเหสีสิ, สา จาปิ [จาสิ (สี. ปี.)] ปติโน ปิยา;
อาหริสฺสติ เต ราชา, อิทํ อพฺภนฺตรํ ผลํ.
ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต, ยํ านมธิคจฺฉติ;
สูโร อตฺตปริจฺจาคี, ลภมาโน ภวามหนฺติ.
อพฺภนฺตรชาตกํ ปมํ.
๒๘๒. เสยฺยชาตกํ (๓-๔-๒)
เสยฺยํโส ¶ เสยฺยโส โหติ, โย เสยฺยมุปเสวติ;
เอเกน สนฺธึ กตฺวาน, สตํ วชฺเฌ [มจฺเจ (ก.), พชฺเฌ (ก. อฏฺ.)] อโมจยึ.
[กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)] ตสฺมา สพฺเพน โลเกน, สนฺธึ กตฺวาน เอกโต [เอกโก (สี. สฺยา. ปี.)];
เปจฺจ สคฺคํ นิคจฺเฉยฺย [กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)], อิทํ สุณาถ กาสิยา [กาสโย (สี. ปี.)].
อิทํ วตฺวา มหาราชา, กํโส พาราณสิคฺคโห;
ธนุํ กณฺฑฺจ [ตูณิฺจ (สี. ปี.)] นิกฺขิปฺป, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.
เสยฺยชาตกํ ทุติยํ.
๒๘๓. วฑฺฒกีสูกรชาตกํ (๓-๔-๓)
วรํ ¶ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ, อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย สูกเร;
โส ทานิ เอโก พฺยปคมฺม ฌายสิ, พลํ นุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชติ.
อิเม ¶ สุทํ [อิมสฺสุ ตา (สฺยา. ก.)] ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;
เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺชเม [ทุปฺปสหชฺชิเม (สฺยา.)] มยา.
นมตฺถุ สงฺฆาน สมาคตานํ, ทิสฺวา สยํ สขฺย วทามิ อพฺภุตํ;
พฺยคฺฆํ มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาิโน, สามคฺคิยา ทาพเลสุ มุจฺจเรติ.
วฑฺฒกีสูกรชาตกํ ตติยํ.
๒๘๔. สิริชาตกํ (๓-๔-๔)
ยํ อุสฺสุกา สงฺฆรนฺติ, อลกฺขิกา พหุํ ธนํ;
สิปฺปวนฺโต อสิปฺปา จ, ลกฺขิวา ตานิ ภฺุชติ.
สพฺพตฺถ ¶ กตปฺุสฺส, อติจฺจฺเว ปาณิโน;
อุปฺปชฺชนฺติ พหู โภคา, อปฺปนายตเนสุปิ.
กุกฺกุโฏ [กุกฺกุฏ (สี. ปี.), กุกฺกุฏา (สี. นิสฺสย, สทฺทนีติ)] มณโย ทณฺโฑ, ถิโย จ ปฺุลกฺขณา;
อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส, กตปฺุสฺส ชนฺตุโนติ.
สิริชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๘๕. มณิสูกรชาตกํ (๓-๔-๕)
ทริยา ¶ สตฺต วสฺสานิ, ตึสมตฺตา วสามเส;
หฺาม [หฺเฉม (สี. ปี.), หฺฉาม (?)] มณิโน อาภํ, อิติ โน มนฺตนํ อหุ.
ยาวตา มณึ ฆํสาม [ยาว ยาว นิฆํสาม (สี. ปี.)], ภิยฺโย โวทายเต มณิ;
อิทฺจ ทานิ ปุจฺฉาม, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ.
อยํ มณิ เวฬูริโย, อกาโจ วิมโล [วิปุโล (ก.)] สุโภ;
นาสฺส สกฺกา สิรึ หนฺตุํ, อปกฺกมถ สูกราติ.
มณิสูกร [มณิฆํส (ก.)] ชาตกํ ปฺจมํ.
๒๘๖. สาลูกชาตกํ (๓-๔-๖)
มา ¶ สาลูกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภฺุชติ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณํ.
อิทานิ โส อิธาคนฺตฺวา, อติถี ยุตฺตเสวโก;
อถ ทกฺขสิ สาลูกํ, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ.
วิกนฺตํ ¶ [วิกตฺตํ (สี.), วิกนฺติยมานํ ฉินฺทิยมานํติ อตฺโถ] สูกรํ ทิสฺวา, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ;
ชรคฺควา วิจินฺเตสุํ, วรมฺหากํ ภุสามิวาติ.
สาลูกชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๘๗. ลาภครหชาตกํ (๓-๔-๗)
นานุมฺมตฺโต นาปิสุโณ, นานโฏ นากุตูหโล;
มูฬฺเหสุ ลภเต ลาภํ, เอสา เต อนุสาสนี.
ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;
ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน [อธมฺมจริยาย (สี. สฺยา.)] วา.
อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
เอสาว ชีวิกา เสยฺโย [เสยฺยา (สี. สฺยา. ปี.)], ยา จาธมฺเมน เอสนาติ.
ลาภครหชาตกํ สตฺตมํ.
๒๘๘. มจฺฉุทฺทานชาตกํ (๓-๔-๘)
อคฺฆนฺติ ¶ มจฺฉา อธิกํ สหสฺสํ, น โส อตฺถิ โย อิมํ สทฺทเหยฺย;
มยฺหฺจ อสฺสุ อิธ สตฺต มาสา, อหมฺปิ ตํ มจฺฉุทฺทานํ กิเณยฺยํ.
มจฺฉานํ โภชนํ ทตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิสิ;
ตํ ทกฺขิณํ สรนฺติยา, กตํ อปจิตึ ตยา.
ปทุฏฺจิตฺตสฺส ¶ ¶ น ผาติ โหติ, น จาปิ ตํ [นํ (สี. สฺยา.)] เทวตา ปูชยนฺติ;
โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ, อวฺจยี ทุกฺกฏกมฺมการีติ.
มจฺฉุทฺทานชาตกํ อฏฺมํ.
๒๘๙. นานาฉนฺทชาตกํ (๓-๔-๙)
นานาฉนฺทา มหาราช, เอกาคาเร วสามเส;
อหํ คามวรํ อิจฺเฉ, พฺราหฺมณี จ ควํ สตํ.
ปุตฺโต จ อาชฺรถํ, กฺา จ มณิกุณฺฑลํ;
ยา เจสา ปุณฺณิกา ชมฺมี, อุทุกฺขลํภิกงฺขติ.
พฺราหฺมณสฺส คามวรํ, พฺราหฺมณิยา ควํ สตํ;
ปุตฺตสฺส อาชฺรถํ, กฺาย มณิกุณฺฑลํ;
ยฺเจตํ ปุณฺณิกํ ชมฺมึ, ปฏิปาเทถุทุกฺขลนฺติ.
นานาฉนฺทชาตกํ นวมํ.
๒๙๐. สีลวีมํสกชาตกํ (๓-๔-๑๐)
สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;
ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.
โสหํ สีลํ สมาทิสฺสํ, โลเก อนุมตํ สิวํ;
อริยวุตฺติสมาจาโร ¶ , เยน วุจฺจติ สีลวา.
าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;
กายสฺส เภทา สุคตึ, อุปปชฺชติ สีลวาติ.
สีลวีมํสกชาตกํ ทสมํ.
อพฺภนฺตรวคฺโค จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทุม ¶ ¶ กํสวรุตฺตมพฺยคฺฆมิคา, มณโย มณิ สาลุกมวฺหยโน;
อนุสาสนิโยปิ จ มจฺฉวโร, มณิกุณฺฑลเกน กิเรน ทสาติ.
๕. กุมฺภวคฺโค
๒๙๑. สุราฆฏชาตกํ (๒-๕-๑)
สพฺพกามททํ กุมฺภํ, กุฏํ ลทฺธาน ธุตฺตโก;
ยาว นํ อนุปาเลติ, ตาว โส สุขเมธติ.
ยทา มตฺโต จ ทิตฺโต จ, ปมาทา กุมฺภมพฺภิทา;
ตทา นคฺโค จ โปตฺโถ จ, ปจฺฉา พาโล วิหฺติ.
เอวเมว โย ธนํ ลทฺธา, ปมตฺโต [อมตฺตา (สี.), อมตฺโต (ปี.)] ปริภฺุชติ;
ปจฺฉา ¶ ตปฺปติ ทุมฺเมโธ, กุฏํ ภิตฺวาว [กุฏํ ภินฺโนว (สี. ปี.), กุฏภินฺโนว (?)] ธุตฺตโกติ.
สุราฆฏ [ภทฺรฆฏ (สี. ปี.), ภทฺรฆฏเภทก (สฺยา.)] ชาตกํ ปมํ.
๒๙๒. สุปตฺตชาตกํ (๓-๕-๒)
พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] มหาราช, กากราชา นิวาสโก [นิวาสิโก (สี. ปี.)];
อสีติยา สหสฺเสหิ, สุปตฺโต ปริวาริโต.
ตสฺส โทหฬินี ภริยา, สุผสฺสา ภกฺขิตุมิจฺฉติ [มจฺฉมิจฺฉติ (สี. ปี.)];
รฺโ มหานเส ปกฺกํ, ปจฺจคฺฆํ ราชโภชนํ.
เตสาหํ ปหิโต ทูโต, รฺโ จมฺหิ อิธาคโต;
ภตฺตุ อปจิตึ กุมฺมิ, นาสายมกรํ [มกรึ (สี. นิสฺสย)] วณนฺติ.
สุปตฺตชาตกํ ทุติยํ.
๒๙๓. กายนิพฺพินฺทชาตกํ (๓-๕-๓)
ผุฏฺสฺส ¶ เม อฺตเรน พฺยาธินา, โรเคน พาฬฺหํ ทุขิตสฺส รุปฺปโต;
ปริสุสฺสติ ขิปฺปมิทํ กเฬวรํ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ.
อชฺํ ¶ ชฺสงฺขาตํ, อสุจึ สุจิสมฺมตํ;
นานากุณปปริปูรํ, ชฺรูปํ อปสฺสโต.
ธิรตฺถุมํ ¶ อาตุรํ ปูติกายํ, เชคุจฺฉิยํ อสฺสุจึ พฺยาธิธมฺมํ;
ยตฺถปฺปมตฺตา อธิมุจฺฉิตา ปชา, หาเปนฺติ มคฺคํ สุคตูปปตฺติยาติ.
กายนิพฺพินฺท [กายวิจฺฉนฺท (สี.), กายวิจฺฉินฺท (ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.
๒๙๔. ชมฺพุขาทกชาตกํ (๓-๕-๔)
โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคุ, สรวนฺตาน [ปวทนฺตาน (สี. ปี.)] มุตฺตโม;
อจฺจุโต ชมฺพุสาขาย, โมรจฺฉาโปว กูชติ.
กุลปุตฺโตว ชานาติ [กุลปุตฺโต ปชานาติ (สฺยา. ก.)], กุลปุตฺตํ [กุลปุตฺเต (สี. ปี.)] ปสํสิตุํ;
พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณ, ภฺุช สมฺม ททามิ เต.
จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, มุสาวาที สมาคเต;
วนฺตาทํ กุณปาทฺจ, อฺมฺํ ปสํสเกติ.
ชมฺพุขาทกชาตกํ จตุตฺถํ.
๒๙๕. อนฺตชาตกํ (๓-๕-๕)
อุสภสฺเสว เต ขนฺโธ, สีหสฺเสว วิชมฺภิตํ;
มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.
กุลปุตฺโตว ชานาติ, กุลปุตฺตํ ปสํสิตุํ;
มยูรคีวสงฺกาส, อิโต ปริยาหิ วายส.
มิคานํ ¶ ¶ สิงฺคาโล [โกตฺถุโก (สี. ปี.), โกฏฺุโก (สฺยา.)] อนฺโต, ปกฺขีนํ ปน วายโส;
เอรณฺโฑ อนฺโต รุกฺขานํ, ตโย อนฺตา สมาคตาติ.
อนฺตชาตกํ ปฺจมํ.
๒๙๖. สมุทฺทชาตกํ (๓-๕-๖)
โก นายํ [โก นฺวายํ (สฺยา.)] โลณโตยสฺมึ, สมนฺตา ปริธาวติ;
มจฺเฉ มกเร จ วาเรติ, อูมีสุ จ วิหฺติ.
อนนฺตปายี สกุโณ, อติตฺโตติ ทิสาสุโต;
สมุทฺทํ ปาตุมิจฺฉามิ, สาครํ สริตํ ปตึ.
โส ¶ อยํ หายติ เจว, ปูรเต จ มโหทธิ;
นาสฺส นายติ ปีตนฺโต, อเปยฺโย กิร สาคโรติ.
สมุทฺทชาตกํ ฉฏฺํ.
๒๙๗. กามวิลาปชาตกํ (๓-๕-๗)
อุจฺเจ สกุณ เฑมาน, ปตฺตยาน วิหงฺคม;
วชฺชาสิ โข ตฺวํ วามูรุํ, จิรํ โข สา กริสฺสติ [สริสฺสติ (ก.)].
อิทํ โข สา น ชานาติ, อสึ สตฺติฺจ โอฑฺฑิตํ;
สา จณฺฑี กาหติ โกธํ, ตํ เม ตปติ โน อิทํ [โน อิธ (สี. สฺยา. ปี.)].
เอส ¶ อุปฺปลสนฺนาโห, นิกฺขฺจุสฺสีสโกหิตํ [นิกฺขมุสฺสีสเก กตํ (สี. ปี.), นิกฺขฺจุสฺสีสเก กตํ (สฺยา.)];
กาสิกฺจ มุทุํ วตฺถํ, ตปฺเปตุ ธนิกา ปิยาติ [ธนกามิยาติ (สฺยา. ปี.), ธนกามิกาติ (สี.)].
กามวิลาปชาตกํ สตฺตมํ.
๒๙๘. อุทุมฺพรชาตกํ (๓-๕-๘)
อุทุมฺพรา จิเม ปกฺกา, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;
เอหิ นิกฺขม ภฺุชสฺสุ, กึ ชิฆจฺฉาย มิยฺยสิ.
เอวํ ¶ โส สุหิโต โหติ, โย วุฑฺฒมปจายติ;
ยถาหมชฺช สุหิโต, ทุมปกฺกานิ มาสิโต.
ยํ วเนโช วเนชสฺส, วฺเจยฺย กปิโน กปิ;
ทหโร กปิ [ทหโรปิ ตํ น (สี. ปี.), ทหโรปิ น (สฺยา.)] สทฺเธยฺย, น หิ ชิณฺโณ ชรากปีติ.
อุทุมฺพรชาตกํ อฏฺมํ.
๒๙๙. โกมารปุตฺตชาตกํ (๓-๕-๙)
ปุเร ตุวํ สีลวตํ สกาเส, โอกฺกนฺติกํ [โอกฺกนฺทิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] กีฬสิ อสฺสมมฺหิ;
กโรหเร [กโรหิ เร (ก.)] มกฺกฏิยานิ มกฺกฏ, น ตํ มยํ สีลวตํ รมาม.
สุตา ¶ หิ มยฺหํ ปรมา วิสุทฺธิ, โกมารปุตฺตสฺส พหุสฺสุตสฺส;
มา ทานิ มํ มฺิ ตุวํ ยถา ปุเร, ฌานานุยุตฺโต วิหรามิ [ฌานานุยุตฺตา วิหราม (สี. ปี.)] อาวุโส.
สเจปิ เสลสฺมิ วเปยฺย พีชํ, เทโว จ วสฺเส น หิ ตํ วิรูฬฺเห [เนว หิ ตํ รุเหยฺย (สี. ปี.), น หิ ตํ วิรูเห (?)];
สุตา หิ เต สา ปรมา วิสุทฺธิ, อารา ตุวํ มกฺกฏ ฌานภูมิยาติ.
โกมารปุตฺตชาตกํ นวมํ.
๓๐๐. วกชาตกํ (๓-๕-๑๐)
ปรปาณโรธา ¶ [ปรปาณฆาเต (สฺยา.), ปรปาณโรจํ (ก.)] ชีวนฺโต, มํสโลหิตโภชโน;
วโก วตํ สมาทาย, อุปปชฺชิ อุโปสถํ.
ตสฺส สกฺโก วตฺาย, อชรูเปนุปาคมิ;
วีตตโป อชฺฌปฺปตฺโต, ภฺชิ โลหิตโป ตปํ.
เอวเมว ¶ อิเธกจฺเจ, สมาทานมฺหิ ทุพฺพลา;
ลหุํ กโรนฺติ อตฺตานํ, วโกว อชการณาติ.
วกชาตกํ ทสมํ.
กุมฺภวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรกุมฺภ ¶ สุปตฺตสิริวฺหยโน, สุจิสมฺมต พินฺทุสโร จุสโภ;
สริตํปติ จณฺฑิ ชรากปินา, อถ มกฺกฏิยา วกเกน ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
สงฺกปฺโป ปทุโม เจว, อุทปาเนน ตติยํ;
อพฺภนฺตรํ ฆฏเภทํ, ติกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติ.
ติกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๔. จตุกฺกนิปาโต
๑. กาลิงฺควคฺโค
๓๐๑. จูฬกาลิงฺคชาตกํ (๔-๑-๑)
วิวรถิมาสํ ¶ ¶ ¶ [วิวรถ อิมาสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทฺวารํ, นครํ ปวิสนฺตุ [ปวิสิตุํ มยา; (ก.)] อรุณราชสฺส;
สีเหน สุสิฏฺเน, สุรกฺขิตํ [สุสตฺเถน, สุรกฺขิตํ (สี. ปี.), สุสิฏฺเน (ก.)] นนฺทิเสเนน.
ชโย กลิงฺคานมสยฺหสาหินํ, ปราชโย อนโย [อชโย (สฺยา.), อนฺวิโต (ก.)] อสฺสกานํ;
อิจฺเจว เต ภาสิตํ พฺรหฺมจาริ, น อุชฺชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ.
เทวา มุสาวาทมุปาติวตฺตา, สจฺจํ ธนํ ปรมํ เตสุ [ตถํ เปมกรํ นุ (ก.), ตถํ ปรมํ กรํ นุ (สฺยา.)] สกฺก;
ตํ เต มุสา ภาสิตํ เทวราช, กึ วา ปฏิจฺจ มฆวา มหินฺท.
นนุ เต สุตํ พฺราหฺมณ ภฺมาเน, เทวา น อิสฺสนฺติ ปุริสปรกฺกมสฺส;
ทโม สมาธิ มนโส อเภชฺโช [อเทชฺโช (สี. ปี.), อภิชฺโช (ก.)], อพฺยคฺคตา ¶ นิกฺกมนฺจ [นิกฺขมนฺจ (สี.)] กาเล;
ทฬฺหฺจ วิริยํ ปุริสปรกฺกโม จ, เตเนว อาสิ วิชโย อสฺสกานนฺติ.
จูฬกาลิงฺคชาตกํ ปมํ.
๓๐๒. มหาอสฺสาโรหชาตกํ (๔-๑-๒)
อเทยฺเยสุ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ นปฺปเวจฺฉติ;
อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายํ นาธิคจฺฉติ.
นาเทยฺเยสุ ¶ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ โย ปเวจฺฉติ;
อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายมธิคจฺฉติ.
สฺโคสมฺโภควิเสสทสฺสนํ, อนริยธมฺเมสุ สเสุ นสฺสติ;
กตฺจ อริเยสุ จ อชฺชเวสุ, มหปฺผลํ โหติ อณุมฺปิ ตาทิสุ.
โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, อกา โลเก สุทุกฺกรํ;
ปจฺฉา กยิรา น วา กยิรา, อจฺจนฺตํ ปูชนารโหติ.
มหาอสฺสาโรหชาตกํ ทุติยํ.
๓๐๓. เอกราชชาตกํ (๔-๑-๓)
อนุตฺตเร ¶ ¶ กามคุเณ สมิทฺเธ, ภุตฺวาน ปุพฺเพ วสี เอกราช;
โส ทานิ ทุคฺเค นรกมฺหิ ขิตฺโต, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.
ปุพฺเพว ขนฺตี จ ตโป จ มยฺหํ, สมฺปตฺถิตา ทุพฺภิเสน [ทพฺพเสนา (สี. ปี.)] อโหสิ;
ตํ ทานิ ลทฺธาน กถํ นุ ราช, ชเห อหํ วณฺณพลํ ปุราณํ.
สพฺพา กิเรวํ ปรินิฏฺิตานิ, ยสสฺสินํ ปฺวนฺตํ วิสยฺห;
ยโส จ ลทฺธา ปุริมํ อุฬารํ, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.
ปนุชฺช ทุกฺเขน สุขํ ชนินฺท, สุเขน วา ทุกฺขมสยฺหสาหิ;
อุภยตฺถ สนฺโต อภินิพฺพุตตฺตา, สุเข จ ทุกฺเข จ ภวนฺติ ตุลฺยาติ.
เอกราชชาตกํ ตติยํ.
๓๐๔. ททฺทรชาตกํ (๔-๑-๔)
อิมานิ ¶ ¶ มํ ททฺทร ตาปยนฺติ, วาจาทุรุตฺตานิ มนุสฺสโลเก;
มณฺฑูกภกฺขา อุทกนฺตเสวี, อาสีวิสํ มํ อวิสา สปนฺติ.
สกา รฏฺา ปพฺพาชิโต, อฺํ ชนปทํ คโต;
มหนฺตํ โกฏฺํ กยิราถ, ทุรุตฺตานํ [ทุรุตฺตานิ (ก.)] นิเธตเว.
ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;
น ตตฺถ มานํ กยิราถ, วสมฺาตเก ชเน.
วิเทสวาสํ วสโต, ชาตเวทสเมนปิ [ชาตเวทภเยนปิ (ก.)];
ขมิตพฺพํ สปฺเน, อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตนฺติ.
ททฺทรชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๐๕. สีลวีมํสนชาตกํ (๔-๑-๕)
นตฺถิ โลเก รโห นาม, ปาปกมฺมํ ปกุพฺพโต;
ปสฺสนฺติ วนภูตานิ, ตํ พาโล มฺตี รโห.
อหํ รโห น ปสฺสามิ, สฺุํ วาปิ น วิชฺชติ;
ยตฺถ อฺํ [สฺุํ (สฺยา. ก.)] น ปสฺสามิ, อสฺุํ โหติ ตํ มยา.
ทุชฺชจฺโจ จ สุชจฺโจ [อชจฺโจ (ปี.)] จ, นนฺโท จ สุขวฑฺฒิโต [สุขวจฺฉโก (สี.), สุขวจฺฉโน (สฺยา. ปี.)];
เวชฺโช ¶ จ อทฺธุวสีโล [อถ สีโล (ก.)] จ, เต ธมฺมํ ชหุ มตฺถิกา.
พฺราหฺมโณ ¶ จ กถํ ชเห, สพฺพธมฺมาน ปารคู;
โย ธมฺมมนุปาเลติ, ธิติมา สจฺจนิกฺกโมติ.
สีลวีมํสนชาตกํ ปฺจมํ.
๓๐๖. สุชาตชาตกํ (๔-๑-๖)
กิมณฺฑกา ¶ อิเม เทว, นิกฺขิตฺตา กํสมลฺลเก;
อุปโลหิตกา วคฺคู, ตํ [เต (ปี.)] เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
ยานิ ปุเร ตุวํ เทวิ, ภณฺฑุ นนฺตกวาสินี;
อุจฺฉงฺคหตฺถา ปจินาสิ, ตสฺสา เต โกลิยํ ผลํ.
อุฑฺฑยฺหเต น รมติ, โภคา วิปฺปชหนฺติ ตํ [วิปฺปชหนฺติ’มํ (?)];
ตตฺเถวิมํ ปฏิเนถ, ยตฺถ โกลํ ปจิสฺสติ.
โหนฺติ เหเต มหาราช, อิทฺธิปฺปตฺตาย [อิทฺธิมตฺตาย (ก.)] นาริยา;
ขม เทว สุชาตาย, มาสฺสา [มาสุ (ก.)] กุชฺฌ รเถสภาติ.
สุชาตชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๐๗. ปลาสชาตกํ (๔-๑-๗)
อเจตนํ พฺราหฺมณ อสฺสุณนฺตํ, ชาโน อชานนฺตมิมํ ปลาสํ;
อารทฺธวิริโย ธุวํ อปฺปมตฺโต, สุขเสยฺยํ ¶ ปุจฺฉสิ กิสฺส เหตุ.
ทูเร สุโต เจว พฺรหา จ รุกฺโข, เทเส ิโต ภูตนิวาสรูโป;
ตสฺมา นมสฺสามิ อิมํ ปลาสํ, เย เจตฺถ ภูตา เต [เต จ (สี. ปี.)] ธนสฺส เหตุ.
โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ พฺราหฺมณ เปกฺขมาโน;
กถฺหิ อาคมฺม สตํ สกาเส, โมฆานิ เต อสฺสุ ปริผนฺทิตานิ.
โย ¶ ตินฺทุกรุกฺขสฺส ปโร [ปุโร (ก.)] ปิลกฺโข [ปิลกฺขุ (สี. ปี.), มิลกฺขุ (ก.)], ปริวาริโต ปุพฺพยฺโ อุฬาโร;
ตสฺเสส มูลสฺมึ นิธิ นิขาโต, อทายาโท คจฺฉ ตํ อุทฺธราหีติ.
ปลาสชาตกํ สตฺตมํ.
๓๐๘. สกุณชาตกํ (๔-๑-๘)
อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส;
มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.
มม ¶ โลหิตภกฺขสฺส, นิจฺจํ ลุทฺทานิ กุพฺพโต;
ทนฺตนฺตรคโต สนฺโต, ตํ พหุํ ยมฺปิ ชีวสิ.
อกตฺุมกตฺตารํ ¶ , กตสฺส อปฺปฏิการกํ;
ยสฺมึ กตฺุตา นตฺถิ, นิรตฺถา ตสฺส เสวนา.
ยสฺส สมฺมุขจิณฺเณน, มิตฺตธมฺโม น ลพฺภติ;
อนุสูย [อนุสุยฺย (สี. ปี.)] มนกฺโกสํ, สณิกํ ตมฺหา อปกฺกเมติ.
สกุณชาตกํ อฏฺมํ.
๓๐๙. ฉวกชาตกํ (๔-๑-๙)
สพฺพมิทํ จริมํ กตํ [จริมวตํ (สี. ปี.)], อุโภ ธมฺมํ น ปสฺสเร;
อุโภ ปกติยา จุตา, โย จายํ มนฺเตชฺฌาเปติ [มนฺตชฺฌายติ (สี.), สชฺฌาปยติ (ปี.)];
โย จ มนฺตํ อธียติ.
สาลีนํ โอทนํ ภฺุเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;
ตสฺมา เอตํ น เสวามิ, ธมฺมํ อิสีหิ เสวิตํ.
ปริพฺพช มหา โลโก [มหาพฺรหฺเม (ก.)], ปจนฺตฺเปิ ปาณิโน;
มา ตํ อธมฺโม อาจริโต, อสฺมา กุมฺภมิวาภิทา.
ธิรตฺถุ ¶ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;
ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วาติ.
ฉวกชาตกํ นวมํ.
๓๑๐. เสยฺยชาตกํ (๔-๑-๑๐)
สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;
น อิจฺเฉ สห นินฺทาย, เอวํ เสยฺย [สยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] วิชานหิ.
ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;
ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วา.
อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
สาเยว ชีวิกา เสยฺโย, ยา จาธมฺเมน เอสนา.
อปิ ¶ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
อฺํ อหึสยํ โลเก, อปิ รชฺเชน ตํ วรนฺติ.
เสยฺยชาตกํ [สยฺหชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทสมํ.
กาลิงฺควคฺโค [วิวรวคฺโค (สี. ปี.)] ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วิวรฺจ อเทยฺย สมิทฺธวรํ, อถ ททฺทร ปาปมหาติรโห;
อถ โกลิ ปลาสวรฺจ กร, จริมํ สสมุทฺทวเรน ทสาติ.
๒. ปุจิมนฺทวคฺโค
๓๑๑. ปุจิมนฺทชาตกํ (๔-๒-๑)
อุฏฺเหิ โจร กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน [สุปิเตน (สี.), สุปิเนน (ปี. ก.)] เต;
มา ¶ ตํ คเหสุํ [คณฺเหยฺยุํ (ก.)] ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ.
ยํ ¶ นุ [นูน (สฺยา.)] โจรํ คเหสฺสนฺติ, คาเม กิพฺพิสการกํ;
กึ ตตฺถ ปุจิมนฺทสฺส, วเน ชาตสฺส ติฏฺโต.
น ตฺวํ อสฺสตฺถ ชานาสิ, มม โจรสฺส จนฺตรํ;
โจรํ คเหตฺวา ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ;
อปฺเปนฺติ [อจฺเจนฺติ (สฺยา.)] นิมฺพสูลสฺมึ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.
สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;
อนาคตภยา ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.
ปุจิมนฺทชาตกํ ปมํ.
๓๑๒. กสฺสปมนฺทิยชาตกํ (๔-๒-๒)
อปิ กสฺสป มนฺทิยา, ยุวา สปติ หนฺติ [สมฺปฏิหนฺติ (ก.)] วา;
สพฺพํ ตํ ขมเต ธีโร, ปณฺฑิโต ตํ ติติกฺขติ.
สเจปิ สนฺโต วิวทนฺติ, ขิปฺปํ สนฺธียเร ปุน;
พาลา ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ, น เต สมถมชฺฌคู.
เอเต ¶ ภิยฺโย สมายนฺติ, สนฺธิ เตสํ น ชีรติ;
โย จาธิปนฺนํ ชานาติ, โย จ ชานาติ เทสนํ.
เอโส หิ อุตฺตริตโร, ภารวโห ธุรทฺธโร;
โย ปเรสาธิปนฺนานํ ¶ , สยํ สนฺธาตุมรหตีติ.
กสฺสปมนฺทิยชาตกํ ทุติยํ.
๓๑๓. ขนฺตีวาทีชาตกํ (๔-๒-๓)
โย เต หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;
ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสา [วินสฺส (ก. สี. สฺยา. ก.)] อิทํ.
โย เม หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;
จิรํ ชีวตุ โส ราชา, น หิ กุชฺฌนฺติ มาทิสา.
อหู อตีตมทฺธานํ [อหุ อตีตมทฺธาเน (สฺยา. ปี. ก.)], สมโณ ขนฺติทีปโน;
ตํ ขนฺติยาเยว ิตํ, กาสิราชา อเฉทยิ.
ตสฺส ¶ กมฺม [กมฺมสฺส (สี. ปี.)] ผรุสสฺส, วิปาโก กฏุโก อหุ;
ยํ กาสิราชา เวเทสิ, นิรยมฺหิ สมปฺปิโตติ.
ขนฺตีวาทีชาตกํ ตติยํ.
๓๑๔. โลหกุมฺภิชาตกํ (๔-๒-๔)
ทุชฺชีวิตมชีวิมฺห, เย สนฺเต [เยสํ โน (สฺยา. ก.)] น ททมฺหเส;
วิชฺชมาเนสุ โภเคสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโน.
สฏฺิ [สฏฺึ (สฺยา.)] วสฺสสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
นิรเย ปจฺจมานานํ, กทา อนฺโต ภวิสฺสติ.
นตฺถิ อนฺโต กุโต อนฺโต, น อนฺโต ปฏิทิสฺสติ;
ตทา ¶ หิ ปกตํ ปาปํ, มม ตุยฺหฺจ มาริสา [มาริส (สี. สฺยา. ปี.)].
โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนึ ลทฺธาน มานุสึ;
วทฺู สีลสมฺปนฺโน, กาหามิ กุสลํ พหุนฺติ.
โลหกุมฺภิชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๑๕. สพฺพมํสลาภชาตกํ (๔-๒-๕)
ผรุสา ¶ วต เต วาจา, มํสํ [สมฺม (ปี. ก.)] ยาจนโก อสิ [จสิ (ปี.)];
กิโลมสทิสี [กิโลมสฺส สทิสา (ปี.)] วาจา, กิโลมํ สมฺม ทมฺมิ เต.
องฺคเมตํ มนุสฺสานํ, ภาตา โลเก ปวุจฺจติ;
องฺคสฺส สทิสี วาจา [องฺคสฺสทิสี เต วาจา (ก.)], องฺคํ สมฺม ททามิ เต.
ตาตาติ ปุตฺโต วทมาโน, กมฺเปติ [สมฺเมติ (ก.)] หทยํ ปิตุ;
หทยสฺส สทิสี [หทยสฺสทิสี (ก.)] วาจา, หทยํ สมฺม ทมฺมิ เต.
ยสฺส คาเม สขา นตฺถิ, ยถารฺํ ตเถว ตํ;
สพฺพสฺส สทิสี วาจา, สพฺพํ สมฺม ททามิ เตติ.
สพฺพมํสลาภชาตกํ [มํสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺจมํ.
๓๑๖. สสปณฺฑิตชาตกํ (๔-๒-๖)
สตฺต ¶ เม โรหิตา มจฺฉา, อุทกา ถลมุพฺภตา;
อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.
ทุสฺส เม เขตฺตปาลสฺส, รตฺติภตฺตํ อปาภตํ;
มํสสูลา ¶ จ ทฺเว โคธา, เอกฺจ ทธิวารกํ;
อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.
อมฺพปกฺกํ ทกํ [อมฺพปกฺโกทกํ (สี. ปี.)] สีตํ, สีตจฺฉายา มโนรมา [สีตจฺฉายํ มโนรมํ (สี. สฺยา. ปี.)];
อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.
น สสสฺส ติลา อตฺถิ, น มุคฺคา นปิ ตณฺฑุลา;
อิมินา อคฺคินา ปกฺกํ, มมํ [มํสํ (ก.)] ภุตฺวา วเน วสาติ.
สสปณฺฑิตชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๑๗. มตโรทนชาตกํ (๔-๒-๗)
มตํ มตํ เอว [มตมตเมว (สี. สฺยา. ปี.)] โรทถ, น หิ ตํ โรทถ โย มริสฺสติ;
สพฺเพปิ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] สรีรธาริโน, อนุปุพฺเพน ชหนฺติ ชีวิตํ.
เทวมนุสฺสา จตุปฺปทา, ปกฺขิคณา อุรคา จ โภคิโน;
สมฺหิ [ยมฺหิ (สฺยา.), อสฺมึ (ปี. ก.)] สรีเร อนิสฺสรา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตํ.
เอวํ ¶ จลิตํ อสณฺิตํ, สุขทุกฺขํ มนุเชสฺวเปกฺขิย;
กนฺทิตรุทิตํ นิรตฺถกํ, กึ โว โสกคณาภิกีรเร.
ธุตฺตา จ โสณฺฑา [ธุตฺตา โสณฺฑา (สี.), ธุตฺตา โสณฺฑา จ (สฺยา.)] อกตา, พาลา สูรา อโยคิโน [พาลา สูรา วีรา อโยคิโน (ปี.)];
ธีรํ มฺนฺติ พาโลติ, เย ธมฺมสฺส อโกวิทาติ.
มตโรทนชาตกํ สตฺตมํ.
๓๑๘. กณเวรชาตกํ (๔-๒-๘)
ยํ ¶ ¶ ตํ วสนฺตสมเย, กณเวเรสุ ภาณุสุ;
สามํ พาหาย ปีเฬสิ, สา ตํ อาโรคฺยมพฺรวิ.
อมฺโภ น กิร สทฺเธยฺยํ, ยํ วาโต ปพฺพตํ วเห;
ปพฺพตฺเจ วเห วาโต, สพฺพมฺปิ ปถวึ วเห;
ยตฺถ สามา กาลกตา [กาลงฺกตา (ก.)], สา มํ อาโรคฺยมพฺรวิ.
น เจว สา กาลกตา, น จ สา อฺมิจฺฉติ;
เอกภตฺติกินี [เอกภตฺตา กิร (สี. สฺยา.), เอกภตฺตกินี (ปี.)] สามา, ตเมว อภิกงฺขติ.
อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน [อสนฺธตํ มํ จิรสนฺธเตน (ก.)], นิมีนิ สามา อธุวํ ธุเวน;
มยาปิ สามา นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสนฺติ.
กณเวรชาตกํ อฏฺมํ.
๓๑๙. ติตฺติรชาตกํ (๔-๒-๙)
สุสุขํ วต ชีวามิ, ลภามิ เจว ภฺุชิตุํ;
ปริปนฺเถว ติฏฺามิ, กา นุ ภนฺเต คตี มม.
มโน เจ เต นปฺปณมติ, ปกฺขิ ปาปสฺส กมฺมุโน;
อพฺยาวฏสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.
าตโก โน นิสินฺโนติ, พหุ อาคจฺฉเต ชโน;
ปฏิจฺจ ¶ กมฺมํ ผุสติ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.
น ปฏิจฺจ กมฺมํ ผุสติ, มโน เจ นปฺปทุสฺสติ;
อปฺโปสฺสุกฺกสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.
ติตฺติรชาตกํ นวมํ.
๓๒๐. สุจฺจชชาตกํ (๔-๒-๑๐)
สุจฺจชํ ¶ ¶ วต นจฺจชิ, วาจาย อททํ คิรึ;
กึ หิตสฺส จชนฺตสฺส, วาจาย อทท ปพฺพตํ.
ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
ราชปุตฺต นโม ตฺยตฺถุ, สจฺเจ ธมฺเม ิโต จสิ;
ยสฺส เต พฺยสนํ ปตฺโต, สจฺจสฺมึ รมเต มโน.
ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส, อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติม [กิตฺติมา (สี. สฺยา. ปี.)];
สา หิสฺส ปรมา ภริยา, สหิรฺสฺส อิตฺถิโยติ.
สุจฺจชชาตกํ ทสมํ.
ปุจิมนฺทวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ โจร สกสฺสป ขนฺตีวโร, ทุชฺชีวิตตา จ วรา ผรุสา;
อถ ¶ สส มตฺจ วสนฺต สุขํ, สุจฺจชํวตนจฺจชินา จ ทสาติ.
๓. กุฏิทูสกวคฺโค
๓๒๑. กุฏิทูสกชาตกํ (๔-๓-๑)
มนุสฺสสฺเสว เต สีสํ, หตฺถปาทา จ วานร;
อถ เกน นุ วณฺเณน, อคารํ เต น วิชฺชติ.
มนุสฺสสฺเสว เม สีสํ, หตฺถปาทา จ สิงฺคิล [สิงฺคาล (ก.), ปิงฺคล (ฏีกา)];
ยาหุ เสฏฺา มนุสฺเสสุ, สา เม ปฺา น วิชฺชติ.
อนวฏฺิตจิตฺตสฺส ¶ , ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (ปี.)];
นิจฺจํ อทฺธุวสีลสฺส, สุขภาโว [สุจิภาโว (สี.), สุขภาโค (?)] น วิชฺชติ.
โส ¶ กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;
สีตวาตปริตฺตาณํ, กรสฺสุ กุฏวํ [กุฏิกํ (สี. สฺยา.)] กปีติ.
กุฏิทูสก [สิงฺคาลสกุณ (ก.)] ชาตกํ ปมํ.
๓๒๒. ทุทฺทุภชาตกํ (๔-๓-๒)
ทุทฺทุภายติ [ททฺทภายติ (สี. ปี.)] ภทฺทนฺเต, ยสฺมึ เทเส วสามหํ;
อหมฺเปตํ น ชานามิ, กิเมตํ ทุทฺทุภายติ.
เพลุวํ ¶ ปติตํ สุตฺวา, ทุทฺทุภนฺติ [ททฺทภนฺติ (สี.)] สโส ชวิ;
สสสฺส วจนํ สุตฺวา, สนฺตตฺตา มิควาหินี.
อปฺปตฺวา ปทวิฺาณํ, ปรโฆสานุสาริโน;
ปนาทปรมา พาลา, เต โหนฺติ ปรปตฺติยา.
เย จ สีเลน สมฺปนฺนา, ปฺายูปสเม รตา;
อารกา วิรตา ธีรา, น โหนฺติ ปรปตฺติยาติ.
ทุทฺทุภชาตกํ [ททฺทภชาตกํ (สี. ปี.)] ทุติยํ.
๓๒๓. พฺรหฺมทตฺตชาตกํ (๔-๓-๓)
ทฺวยํ ยาจนโก ราช, พฺรหฺมทตฺต นิคจฺฉติ;
อลาภํ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนา.
ยาจนํ โรทนํ อาหุ, ปฺจาลานํ รเถสภ;
โย ยาจนํ ปจฺจกฺขาติ, ตมาหุ ปฏิโรทนํ.
มา มทฺทสํสุ โรทนฺตํ, ปฺจาลา สุสมาคตา;
ตุวํ วา ปฏิโรทนฺตํ, ตสฺมา อิจฺฉามหํ รโห.
ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;
อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา [ทชฺเช (สี.), ทชฺชํ (?)], สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.
พฺรหฺมทตฺตชาตกํ ตติยํ.
๓๒๔. จมฺมสาฏกชาตกํ (๔-๓-๔)
กลฺยาณรูโป ¶ วตยํ จตุปฺปโท, สุภทฺทโก เจว สุเปสโล จ;
โย พฺราหฺมณํ ชาติมนฺตูปปนฺนํ, อปจายติ เมณฺฑวโร ยสสฺสี.
มา ¶ พฺราหฺมณ อิตฺตรทสฺสเนน, วิสฺสาสมาปชฺชิ จตุปฺปทสฺส;
ทฬฺหปฺปหารํ อภิกงฺขมาโน [อภิกตฺตุกาโม (สฺยา.)], อวสกฺกตี ทสฺสติ สุปฺปหารํ.
อูรุฏฺิ [อูรฏฺิ (สี.)] ภคฺคํ ปวฏฺฏิโต [ปติโต (สี. สฺยา.)] ขาริภาโร, สพฺพฺจ ภณฺฑํ พฺราหฺมณสฺส [พฺราหฺมณสฺสีธ (ก. สี. ปี.), พฺราหฺมณสฺเสว (ก. สี. สฺยา. ก.)] ภินฺนํ;
อุโภปิ พาหา ปคฺคยฺห [ปคฺคยฺเยว (สฺยา.), ปคฺคหีย (?)] กนฺทติ [พาหา ปคฺคยฺย กนฺทติ (ปี. ก.)], อภิธาวถ หฺเต พฺรหฺมจารี.
เอวํ โส นิหโต เสติ, โย อปูชํ ปสํสติ [นมสฺสติ (ปี.)];
ยถาหมชฺช ปหโต, หโต เมณฺเฑน ทุมฺมตีติ.
จมฺมสาฏกชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๒๕. โคธราชชาตกํ (๔-๓-๕)
สมณํ ¶ ตํ มฺมาโน, อุปคจฺฉิมสฺตํ;
โส มํ ทณฺเฑน ปาหาสิ, ยถา อสฺสมโณ ตถา.
กึ ¶ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;
อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสิ.
เอหิ โคธ นิวตฺตสฺสุ, ภฺุช สาลีนโมทนํ;
เตลํ โลณฺจ เม อตฺถิ, ปหูตํ มยฺห ปิปฺผลิ.
เอส ภิยฺโย ปเวกฺขามิ, วมฺมิกํ สตโปริสํ;
เตลํ โลณฺจ กิตฺเตสิ [กินฺเตสิ (สฺยา. ปี.)], อหิตํ มยฺห ปิปฺผลีติ.
โคธราชชาตกํ ปฺจมํ.
๓๒๖. กกฺการุชาตกํ (๔-๓-๖)
กาเยน โย นาวหเร, วาจาย น มุสา ภเณ;
ยโส ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.
ธมฺเมน วิตฺตเมเสยฺย, น นิกตฺยา ธนํ หเร;
โภเค ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.
ยสฺส จิตฺตํ อหาลิทฺทํ, สทฺธา จ อวิราคินี;
เอโก สาทุํ น ภฺุเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.
สมฺมุขา วา ติโรกฺขา วา [ปโรกฺขา วา (ปี.), ปรมฺมุขา (ก.)], โย สนฺเต น ปริภาสติ;
ยถาวาที ¶ ตถาการี, ส เว กกฺการุมรหตีติ.
กกฺการุชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๒๗. กากวตีชาตกํ (๔-๓-๗)
วาติ ¶ จายํ [วายํ (ก.)] ตโต คนฺโธ, ยตฺถ เม วสตี ปิยา;
ทูเร อิโต หิ กากวตี [กากาตี (สี.), กากาติ (สฺยา. ปี.)], ยตฺถ เม นิรโต มโน.
กถํ สมุทฺทมตรี, กถํ อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];
กถํ สตฺต สมุทฺทานิ, กถํ สิมฺพลิมารุหิ.
ตยา สมุทฺทมตรึ, ตยา อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];
ตยา สตฺต สมุทฺทานิ, ตยา สิมฺพลิมารุหึ.
ธิรตฺถุมํ ¶ มหากายํ, ธิรตฺถุมํ อเจตนํ;
ยตฺถ ชายายหํ ชารํ, อาวหามิ วหามิ จาติ.
กากวตีชาตกํ สตฺตมํ.
๓๒๘. อนนุโสจิยชาตกํ (๔-๓-๘)
พหูนํ วิชฺชตี โภตี, เตหิ เม กึ ภวิสฺสติ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, ปิยํ สมฺมิลฺลหาสินึ.
ตํ ตํ เจ อนุโสเจยฺย, ยํ ยํ ตสฺส น วิชฺชติ;
อตฺตานมนุโสเจยฺย, สทา มจฺจุวสํ ปตํ.
น ¶ เหว ิตํ นาสีนํ, น สยานํ น ปทฺธคุํ [ปตฺถคุํ (สฺยา.)];
ยาว พฺยาติ นิมิสติ, ตตฺราปิ รสตี [สรตี (สี. สฺยา. ปี.)] วโย.
ตตฺถตฺตนิ วตปฺปทฺเธ [วต ปนฺเถ (สฺยา.), วต พนฺเธ (ก.) วต + ป-อทฺเธ = วตปฺปทฺเธ], วินาภาเว อสํสเย;
ภูตํ เสสํ ทยิตพฺพํ, วีตํ อนนุโสจิยนฺติ [จวิตํ นานุโสจิยนฺติ (สฺยา.), มตนฺตํ นานุโสจิยํ (ก.)].
อนนุโสจิยชาตกํ อฏฺมํ.
๓๒๙. กาฬพาหุชาตกํ (๔-๓-๙)
ยํ อนฺนปานสฺส ปุเร ลภาม, ตํ ทานิ สาขมิคเมว คจฺฉติ;
คจฺฉาม ทานิ วนเมว ราธ, อสกฺกตา จสฺม ธนฺชยาย [ธนฺจยาย (ก.)].
ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส จ, นินฺทา ปสํสา จ สุขฺจ ทุกฺขํ;
เอเต อนิจฺจา มนุเชสุ ธมฺมา, มา โสจิ กึ โสจสิ โปฏฺปาท.
อทฺธา ¶ ตุวํ ปณฺฑิตโกสิ ราธ, ชานาสิ อตฺถานิ อนาคตานิ;
กถํ ¶ นุ สาขามิคํ ทกฺขิสาม [ทกฺขิยาม (ก.), ทกฺขาม (สฺยา.)], นิทฺธาวิตํ [นิทฺธาปิตํ (สี. สฺยา.), นิพฺพาปิตํ (ปี.), นิจฺฉทํ (ก.)] ราชกุลโตว ชมฺมํ.
จาเลติ ¶ กณฺณํ ภกุฏึ กโรติ, มุหุํ มุหุํ ภายยเต [ภายเต (สฺยา.), ภายาปเต (ก.)] กุมาเร;
สยเมว ตํ กาหติ กาฬพาหุ, เยนารกา สฺสติ อนฺนปานาติ.
กาฬพาหุชาตกํ นวมํ.
๓๓๐. สีลวีมํสชาตกํ (๔-๓-๑๐)
สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;
ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.
ยาวเทวสฺสหู กิฺจิ, ตาวเทว อขาทิสุํ;
สงฺคมฺม กุลลา โลเก, น หึสนฺติ อกิฺจนํ.
สุขํ นิราสา สุปติ, อาสา ผลวตี สุขา;
อาสํ นิราสํ กตฺวาน, สุขํ สุปติ ปิงฺคลา.
น สมาธิปโร อตฺถิ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ;
น ปรํ นาปิ อตฺตานํ, วิหึสติ สมาหิโตติ.
สีลวีมํสชาตกํ ทสมํ.
กุฏิทูสกวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
สมนุสฺส ¶ -สทุทฺทุภ-ยาจนโก, อถ เมณฺฑวรุตฺตม-โคธวโร;
อถ กายสเกปุก โภตีวโร, อถ ราธสุสีลวเรน ทสาติ.
๔. โกกิลวคฺโค
๓๓๑. โกกิลชาตกํ (๔-๔-๑)
โย ¶ เว กาเล อสมฺปตฺเต, อติเวลํ ปภาสติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, โกกิลายิว อตฺรโช.
น หิ สตฺถํ สุนิสิตํ, วิสํ หลาหลามิว [หลาหลํ อิว (ปี.)];
เอวํ นิกฏฺเ [นิกฺกฑฺเฒ (สฺยา.), นิกฑฺเฒ (ก.)] ปาเตติ, วาจา ทุพฺภาสิตา ยถา.
ตสฺมา กาเล อกาเล วา [อกาเล จ (สี. สฺยา.)], วาจํ รกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;
นาติเวลํ ปภาเสยฺย, อปิ อตฺตสมมฺหิ วา.
โย ¶ จ กาเล มิตํ ภาเส, มติปุพฺโพ วิจกฺขโณ;
สพฺเพ อมิตฺเต อาเทติ, สุปณฺโณ อุรคามิวาติ.
โกกิลชาตกํ [โกกาลิกชาตกํ (สพฺพตฺถ)] ปมํ.
๓๓๒. รถลฏฺิชาตกํ (๔-๔-๒)
อปิ หนฺตฺวา หโต พฺรูติ, เชตฺวา ชิโตติ ภาสติ;
ปุพฺพวกฺขายิโน ¶ [ปุพฺพมกฺขายิโน (สี. สฺยา.)] ราช, อฺทตฺถุ [เอกทตฺถุ (สี. ปี.)] น สทฺทเห.
ตสฺมา ปณฺฑิตชาติโย, สุเณยฺย อิตรสฺสปิ;
อุภินฺนํ วจนํ สุตฺวา, ยถา ธมฺโม ตถา กเร.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.
รถลฏฺิชาตกํ ทุติยํ.
๓๓๓. ปกฺกโคธชาตกํ (๔-๔-๓)
ตเทว ¶ เม ตฺวํ วิทิโต, วนมชฺเฌ รเถสภ;
ยสฺส เต ขคฺคพทฺธสฺส, สนฺนทฺธสฺส ติรีฏิโน;
อสฺสตฺถทุมสาขาย, ปกฺกา โคธา ปลายถ.
นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;
นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.
จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;
ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ [ผลํว (ก. สี. สฺยา. ก.), ทุกนิปาเต ปุฏภตฺตชาตเกน สํสนฺเทตพฺพํ] ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโก.
โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ ขตฺติเย [ขตฺติโย (สฺยา. ก.)] เปกฺขมาโน;
สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ, ยสฺสิจฺฉสี ตสฺส ตุวํ ททามีติ.
ปกฺกโคธชาตกํ [โคธชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตติยํ.
๓๓๔. ราโชวาทชาตกํ (๔-๔-๔)
ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ [สพฺพา คาวี ชิมฺหํ ยนฺติ (สี. สฺยา.)], เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ.
เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;
โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ รฏฺํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก.
ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ [สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ (ปี. อ. นิ. ๔.๗๐)], เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.
เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;
โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ ¶ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ.
ราโชวาทชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๓๕. ชมฺพุกชาตกํ (๔-๔-๕)
พฺรหา ปวฑฺฒกาโย โส, ทีฆทาโ จ ชมฺพุก;
น ตฺวํ ตตฺถ กุเล ชาโต, ยตฺถ คณฺหนฺติ กฺุชรํ.
อสีโห สีหมาเนน, โย อตฺตานํ วิกุพฺพติ;
โกตฺถูว [กุฏฺูว (สี.), กุตฺถุว (สฺยา. ปี)] คชมาสชฺช, เสติ ภูมฺยา อนุตฺถุนํ.
ยสสฺสิโน อุตฺตมปุคฺคลสฺส, สฺชาตขนฺธสฺส มหพฺพลสฺส;
อสเมกฺขิย ถามพลูปปตฺตึ, ส เสติ นาเคน หโตยํ ชมฺพุโก.
โย จีธ กมฺมํ กุรุเต ปมาย, ถามพฺพลํ อตฺตนิ สํวิทิตฺวา;
ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, ปริกฺขวา โส วิปุลํ ชินาตีติ.
ชมฺพุกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๓๖. พฺรหาฉตฺตชาตกํ (๔-๔-๖)
ติณํ ติณนฺติ ลปสิ, โก นุ เต ติณมาหริ;
กึ ¶ นุ เต ติณกิจฺจตฺถิ, ติณเมว ปภาสสิ.
อิธาคมา พฺรหฺมจารี, พฺรหา ฉตฺโต พหุสฺสุโต;
โส เม [โส เว (ก.)] สพฺพํ สมาทาย, ติณํ นิกฺขิปฺป คจฺฉติ.
เอเวตํ โหติ กตฺตพฺพํ, อปฺเปน พหุมิจฺฉตา;
สพฺพํ สกสฺส อาทานํ, อนาทานํ ติณสฺส จ. ( ) [(ติณสฺส จาฏีสุ คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (สี. สฺยา.) (จาฏีสุ ปกฺขิปิตฺวาน, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (ก.)]
สีลวนฺโต ¶ ¶ น กุพฺพนฺติ, พาโล สีลานิ กุพฺพติ;
อนิจฺจสีลํ ทุสฺสีลฺยํ [ทุสฺสีลํ (ปี.)], กึ ปณฺฑิจฺจํ กริสฺสตีติ.
พฺรหาฉตฺตชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๓๗. ปีชาตกํ (๔-๔-๗)
น เต ปีมทายิมฺหา [มทาสิมฺห (ปี. ก.)], น ปานํ นปิ โภชนํ;
พฺรหฺมจาริ ขมสฺสุ เม, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ.
เนวาภิสชฺชามิ น จาปิ กุปฺเป, น จาปิ เม อปฺปิยมาสิ กิฺจิ;
อโถปิ เม อาสิ มโนวิตกฺโก, เอตาทิโส นูน กุลสฺส ธมฺโม.
เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, สพฺเพตํ นิปทามเส.
เอสสฺมากํ ¶ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;
สกฺกจฺจํ อุปติฏฺาม, อุตฺตมํ วิย าตกนฺติ.
ปีชาตกํ สตฺตมํ.
๓๓๘. ถุสชาตกํ (๔-๔-๘)
วิทิตํ ถุสํ อุนฺทุรานํ [อุนฺทูรานํ (ก.)], วิทิตํ ปน ตณฺฑุลํ;
ถุสํ ถุสํ [ถุสํ ถูลํ (สี.)] วิวชฺเชตฺวา, ตณฺฑุลํ ปน ขาทเร.
ยา มนฺตนา อรฺสฺมึ, ยา จ คาเม นิกณฺณิกา;
ยฺเจตํ อิติ จีติ จ, เอตมฺปิ วิทิตํ มยา.
ธมฺเมน กิร ชาตสฺส, ปิตา ปุตฺตสฺส มกฺกโฏ;
ทหรสฺเสว สนฺตสฺส, ทนฺเตหิ ผลมจฺฉิทา.
ยเมตํ ปริสปฺปสิ [ปริสพฺเพสิ (ก.)], อชกาโณว สาสเป;
โยปายํ เหฏฺโต เสติ [เสสิ (สี.)], เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติ.
ถุสชาตกํ อฏฺมํ.
๓๓๙. พาเวรุชาตกํ (๔-๔-๙)
อทสฺสเนน ¶ โมรสฺส, สิขิโน มฺชุภาณิโน;
กากํ ตตฺถ อปูเชสุํ, มํเสน จ ผเลน จ.
ยทา ¶ จ สรสมฺปนฺโน, โมโร พาเวรุมาคมา;
อถ ¶ ลาโภ จ สกฺกาโร, วายสสฺส อหายถ.
ยาว นุปฺปชฺชตี พุทฺโธ, ธมฺมราชา ปภงฺกโร;
ตาว อฺเ อปูเชสุํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ.
ยทา จ สรสมฺปนฺโน, พุทฺโธ ธมฺมํ อเทสยิ;
อถ ลาโภ จ สกฺกาโร, ติตฺถิยานํ อหายถาติ.
พาเวรุชาตกํ นวมํ.
๓๔๐. วิสยฺหชาตกํ (๔-๔-๑๐)
อทาสิ ทานานิ ปุเร วิสยฺห, ททโต จ เต ขยธมฺโม อโหสิ;
อิโต ปรํ เจ น ทเทยฺย ทานํ, ติฏฺเยฺยุํ เต สํยมนฺตสฺส โภคา.
อนริยมริเยน สหสฺสเนตฺต, สุทุคฺคเตนาปิ อกิจฺจมาหุ;
มา โว ธนํ ตํ อหุ เทวราช [อหุวา ชนินฺท (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ยํ โภคเหตุ วิชเหมุ สทฺธํ.
เยน เอโก รโถ ยาติ, ยาติ เตนาปโร รโถ;
โปราณํ นิหิตํ วตฺตํ, วตฺตตฺเว [วทฺธํ, วทฺธตฺเว (ก. สี. ปี.)] วาสว.
ยทิ ¶ เหสฺสติ ทสฺสาม, อสนฺเต กึ ททามเส;
เอวํภูตาปิ ทสฺสาม, มา ทานํ ปมทมฺหเสติ.
วิสยฺหชาตกํ ทสมํ.
โกกิลวคฺโค [โกกาลิกวคฺโค (ก.)] จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อติเวลปภาสติ ¶ ชีตวโร, วนมชฺฌ รเถสภ ชิมฺหคโม;
อถ ชมฺพุ ติณาสนปีวรํ, อถ ตณฺฑุล โมร วิสยฺห ทสาติ.
๕. จูฬกุณาลวคฺโค
๓๔๑. กณฺฑรีชาตกํ (๔-๕-๑)
นรานมารามกราสุ นาริสุ, อเนกจิตฺตาสุ อนิคฺคหาสุ จ;
สพฺพตฺถ นาปีติกราปิ [สพฺพ’ตฺตนา’ปีติกราปิ (สี. สฺยา.)] เจ สิยา [สิยุํ (สฺยา.)], น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโย.
ยํ ¶ เว [ยฺจ (สฺยา. ก.)] ทิสฺวา กณฺฑรีกินฺนรานํ [กินฺนรกินฺนรีนํ (สฺยา.), กินฺนรีกินฺนรานํ (ก.)], สพฺพิตฺถิโย น รมนฺติ อคาเร;
ตํ ¶ ตาทิสํ มจฺจํ จชิตฺวา ภริยา, อฺํ ทิสฺวา ปุริสํ ปีสปฺปึ.
พกสฺส จ พาวริกสฺส [ปาวาริกสฺส (สี.)] รฺโ, อจฺจนฺตกามานุคตสฺส ภริยา;
อวาจรี [อจฺจาจริ (สฺยา.), อนาจริ (ก.)] ปฏฺวสานุคสฺส [พทฺธวสานุคสฺส (สี. สฺยา.), ปตฺตวสานุคตสฺส (ก.)], กํ วาปิ อิตฺถี นาติจเร ตทฺํ.
ปิงฺคิยานี สพฺพโลกิสฺสรสฺส, รฺโ ปิยา พฺรหฺมทตฺตสฺส ภริยา;
อวาจรี ปฏฺวสานุคสฺส, ตํ วาปิ สา นาชฺฌคา กามกามินีติ.
กณฺฑรีชาตกํ [กินฺนรีชาตกํ (ก. สี. ก.), กุณฺฑลิกชาตกํ (สฺยา.)] ปมํ.
๓๔๒. วานรชาตกํ (๔-๕-๒)
อสกฺขึ ¶ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;
น ทานาหํ ปุน ตุยฺหํ, วสํ คจฺฉามิ วาริช.
อลเมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;
ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ ¶ , ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, น จ ปจฺฉานุตปฺปตีติ.
วานรชาตกํ ทุติยํ.
๓๔๓. กุนฺตินีชาตกํ (๔-๕-๓)
อวสิมฺห ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;
ตฺวเมว ทานิมกริ, หนฺท ราช วชามหํ.
โย เว กเต ปฏิกเต, กิพฺพิเส ปฏิกิพฺพิเส;
เอวํ ตํ สมฺมตี เวรํ, วส กุนฺตินิ มาคมา.
น กตสฺส จ กตฺตา จ, เมตฺติ [เมตฺตี (ปี.), มิตฺตี (ก.)] สนฺธียเต ปุน;
หทยํ นานุชานาติ, คจฺฉฺเว รเถสภ.
กตสฺส เจว กตฺตา จ, เมตฺติ สนฺธียเต ปุน;
ธีรานํ โน จ พาลานํ, วส กุนฺตินิ มาคมาติ.
กุนฺตินีชาตกํ ตติยํ.
๓๔๔. อมฺพชาตกํ (๔-๕-๔)
โย ¶ นีลิยํ มณฺฑยติ, สณฺฑาเสน วิหฺติ;
ตสฺส สา วสมนฺเวตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหริ.
วีสํ วา ปฺจวีสํ [ปณฺณุวีสํ (ก. สี. ปี.)] วา, อูนตึสํ ว ชาติยา;
ตาทิสา ¶ ปติ มา ลทฺธา [ปตึ มา ลทฺธา (ปี.), ปติ มา’ลตฺถ (?)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.
ทีฆํ ¶ คจฺฉตุ อทฺธานํ, เอกิกา อภิสาริกา;
สงฺเกเต ปติ มา อทฺท [มา อทฺทส (สี. ปี.)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.
อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;
เอกิกา สยเน เสตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหรีติ.
อมฺพชาตกํ [อมฺพโจรชาตกํ (ก. สี. ปี.)] จตุตฺถํ.
๓๔๕. คชกุมฺภชาตกํ (๔-๕-๕)
วนํ ยทคฺคิ ทหติ, ปาวโก กณฺหวตฺตนี;
กถํ กโรสิ ปจลก, เอวํ ทนฺธปรกฺกโม.
พหูนิ รุกฺขฉิทฺทานิ, ปถพฺยา วิวรานิ จ;
ตานิ เจ นาภิสมฺโภม, โหติ โน กาลปริยาโย.
โย ทนฺธกาเล ตรติ, ตรณีเย จ ทนฺธติ;
สุกฺขปณฺณํว อกฺกมฺม, อตฺถํ ภฺชติ อตฺตโน.
โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ, ตรณีเย จ ตารยิ;
สสีว รตฺตึ วิภชํ, ตสฺสตฺโถ ปริปูรตีติ.
คชกุมฺภชาตกํ ปฺจมํ.
๓๔๖. เกสวชาตกํ (๔-๕-๖)
มนุสฺสินฺทํ ¶ ชหิตฺวาน, สพฺพกามสมิทฺธินํ;
กถํ นุ ภควา เกสี, กปฺปสฺส รมติ อสฺสเม [รมตสฺสเม (ก.)].
สาทูนี [สาธูนิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] รมณียานิ, สนฺติ วกฺขา มโนรมา;
สุภาสิตานิ กปฺปสฺส, นารท รมยนฺติ มํ.
สาลีนํ โอทนํ ภฺุเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;
กถํ สามากนีวารํ, อโลณํ ฉาทยนฺติ ตํ.
สาทุํ ¶ วา [อสาทุํ (ปี.)] ยทิ วาสาทุํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;
วิสฺสตฺโถ ยตฺถ ภฺุเชยฺย, วิสฺสาสปรมา รสาติ.
เกสวชาตกํ [เกสีชาตกํ (ก.)] ฉฏฺํ.
๓๔๗. อยกูฏชาตกํ (๔-๕-๗)
สพฺพายสํ ¶ กูฏมติปฺปมาณํ, ปคฺคยฺห โย [โส (ปี.)] ติฏฺสิ อนฺตลิกฺเข;
รกฺขาย เม [มํ (สี.)] ตฺวํ วิหิโต นุสชฺช, อุทาหุ เม เจตยเส [วายมเส (สี. สฺยา.)] วธาย.
ทูโต อหํ ราชิธ รกฺขสานํ, วธาย ตุยฺหํ ปหิโตหมสฺมิ;
อินฺโท ¶ จ ตํ รกฺขติ เทวราชา, เตนุตฺตมงฺคํ น เต [น หิ (ก. สี. ปี.), เต น (ก.)] ผาลยามิ.
สเจ จ มํ รกฺขติ เทวราชา, เทวานมินฺโท มฆวา สุชมฺปติ;
กามํ ปิสาจา วินทนฺตุ สพฺเพ, น สนฺตเส รกฺขสิยา ปชาย.
กามํ กนฺทนฺตุ [กนฺตนฺตุ (ก.), กณฺฑนฺตุ (สฺยา.)] กุมฺภณฺฑา, สพฺเพ ปํสุปิสาจกา;
นาลํ ปิสาจา ยุทฺธาย, มหตี สา วิภึสิกาติ [วิเภสิกาติ (สฺยา.), วิเหสิกาติ (ปี.)].
อยกูฏชาตกํ สตฺตมํ.
๓๔๘. อรฺชาตกํ (๔-๕-๘)
อรฺา คามมาคมฺม, กึสีลํ กึวตํ อหํ;
ปุริสํ ตาต เสเวยฺยํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
โย ตํ วิสฺสาสเย ตาต, วิสฺสาสฺจ ขเมยฺย เต;
สุสฺสูสี จ ติติกฺขี จ, ตํ ภเชหิ อิโต [ตํ ภเชยฺยาสิโต (ก.)] คโต.
ยสฺส กาเยน วาจาย, มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ;
อุรสีว ปติฏฺาย, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.
หลิทฺทิราคํ ¶ กปิจิตฺตํ, ปุริสํ ราควิราคินํ;
ตาทิสํ ¶ ตาต มา เสวิ, นิมฺมนุสฺสมฺปิ เจ สิยาติ.
อรฺชาตกํ อฏฺมํ.
๓๔๙. สนฺธิเภทชาตกํ (๔-๕-๙)
เนว อิตฺถีสุ สามฺํ, นาปิ ภกฺเขสุ สารถิ;
อถสฺส สนฺธิเภทสฺส, ปสฺส ยาว สุจินฺติตํ.
อสิ ¶ ติกฺโขว มํสมฺหิ, เปสฺุํ ปริวตฺตติ;
ยตฺถูสภฺจ สีหฺจ, ภกฺขยนฺติ มิคาธมา.
อิมํ โส สยนํ เสติ, ยมิมํ [ยยิมํ (สี. ปี.), ยิมํ (ก.)] ปสฺสสิ สารถิ;
โย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, ปิสุณสฺส นิโพธติ.
เต ชนา สุขเมธนฺติ, นรา สคฺคคตาริว;
เย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, นาวโพธนฺติ สารถีติ.
สนฺธิเภทชาตกํ นวมํ.
๓๕๐. เทวตาปฺหชาตกํ (๔-๕-๑๐)
หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ, มุขฺจ ปริสุมฺภติ;
ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ [มภิปสฺสสิ (สี.)].
อกฺโกสติ ยถากามํ, อาคมฺจสฺส อิจฺฉติ;
ส ¶ เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.
อพฺภกฺขาติ อภูเตน, อลิเกนาภิสารเย;
ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.
หรํ อนฺนฺจ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
อฺทตฺถุหรา สนฺตา, เต เว ราช ปิยา โหนฺติ;
กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสีติ.
เทวตาปฺหชาตกํ ทสมํ.
จูฬกุณาลวคฺโค ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
นรานํ ¶ อสกฺขิวสิมฺหวโร, นีลิยมคฺคิวรฺจ ปุน;
ปุน รสายสกูฏวโร, ตถารฺ สารถิ หนฺติ ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
กาลิงฺคํ [วิวรํ (พหูสุ)] ปุจิมนฺทฺจ, กุฏิทูสก โกกิลา [กุฏิทูสํ พหุภาณกํ (พหูสุ)];
จูฬกุณาลวคฺโค โส, ปฺจโม สุปฺปกาสิโตติ.
จตุกฺกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๕. ปฺจกนิปาโต
๑. มณิกุณฺฑลวคฺโค
๓๕๑. มณิกุณฺฑลชาตกํ (๕-๑-๑)
ชีโน ¶ ¶ ¶ รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล จ, ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชีโน;
สพฺเพสุ โภเคสุ อเสสเกสุ [อเสสิเตสุ (สี. ปี.), อเสสิเกสุ (ก.)], กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล.
ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา, มจฺโจ วา เต [จ เน (ปี.), ธเน (ก.)] ปุพฺพตรํ ชหาติ;
อสสฺสตา โภคิโน กามกามิ, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.
อุเทติ อาปูรติ เวติ [ปูเรติ ขียติ (สฺยา.)] จนฺโท, อตฺถํ ตเปตฺวาน [อนฺธํ ตเปตฺวาน (ก.), อตฺถงฺคเมตฺวาน (สฺยา.), เอตฺถ ‘‘ตเปตฺวาน อตฺถํ ปเลตี’’ติ สมฺพนฺโธ] ปเลติ สูริโย;
วิทิตา [วิชิตา (สฺยา.)] มยา สตฺตุก โลกธมฺมา, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ¶ ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.
มณิกุณฺฑลชาตกํ ปมํ.
๓๕๒. สุชาตชาตกํ (๕-๑-๒)
กึ ¶ นุ สนฺตรมาโนว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;
ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํ.
น หิ อนฺเนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฏฺเห;
ตฺวฺจ ตุจฺฉํ วิลปสิ, ยถา ตํ ทุมฺมตี ตถา.
ตเถว ติฏฺติ สีสํ, หตฺถปาทา จ วาลธิ;
โสตา ตเถว ติฏฺนฺติ [โส ตาต ตเถว ติฏฺติ (ก.)], มฺเ โคโณ สมุฏฺเห.
เนวยฺยกสฺส สีสฺจ [สีสํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], หตฺถปาทา จ ทิสฺสเร;
รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ, นนุ ตฺวฺเว ทุมฺมติ.
อาทิตฺตํ ¶ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ [โอสิฺจิ (ก.)], สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (สี. สฺยา.), อพฺภูฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (สี. สฺยา.)];
โย ¶ เม โสกปเรตสฺส, ปิตุ โสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว.
เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
วินิวตฺเตนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถาติ.
สุชาตชาตกํ ทุติยํ.
๓๕๓. เวนสาขชาตกํ (๕-๑-๓)
นยิทํ นิจฺจํ ภวิตพฺพํ พฺรหฺมทตฺต, เขมํ สุภิกฺขํ สุขตา จ กาเย;
อตฺถจฺจเย มา อหุ สมฺปมูฬฺโห, ภินฺนปฺลโว สาครสฺเสว มชฺเฌ.
ยานิ ¶ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;
กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;
ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.
อิทํ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ;
มา สุ [มา สฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ อกริ ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.
อยเมว โส ปิงฺคิย [โส ปิงฺคิโย (สฺยา.), โสปิ ภิยฺโย (ก.)] เวนสาโข, [โธนสาโข (ก. สี. ปี.)] ยมฺหิ ¶ ฆาตยึ ขตฺติยานํ สหสฺสํ;
อลงฺกเต จนฺทนสารานุลิตฺเต, ตเมว ทุกฺขํ ปจฺจาคตํ มมํ.
สามา จ [สามาปิ (สี. สฺยา.)] โข จนฺทนลิตฺตคตฺตา [คตฺตี (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ลฏฺีว โสภฺชนกสฺส อุคฺคตา;
อทิสฺวา [อทิสฺวาว (สี.)] กาลํ กริสฺสามิ อุพฺพรึ, ตํ เม อิโต ทุกฺขตรํ ภวิสฺสตีติ.
เวนสาขชาตกํ [โธนสาขชาตกํ (ก. สี. ปี.)] ตติยํ.
๓๕๔. อุรคชาตกํ (๕-๑-๔)
อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตนุํ;
เอวํ สรีเร นิพฺโภเค, เปเต กาลงฺกเต สติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
อนวฺหิโต ¶ ตโต อาคา, อนนฺุาโต [นานฺุาโต (ก.)] อิโต คโต;
ยถาคโต ตถา คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
สเจ โรเท กิสา [กิสี (ปี.)] อสฺสํ, ตสฺสา เม กึ ผลํ สิยา;
าติมิตฺตสุหชฺชานํ ¶ , ภิยฺโย โน อรตี สิยา.
ฑยฺหมาโน ¶ น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
ยถาปิ ทารโก จนฺทํ, คจฺฉนฺตมนุโรทติ;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.
ยถาปิ อุทกกุมฺโภ, ภินฺโน อปฺปฏิสนฺธิโย;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.
ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คตีติ.
อุรคชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๕๕. ฆฏชาตกํ (๕-๑-๕)
อฺเ โสจนฺติ โรทนฺติ, อฺเ อสฺสุมุขา ชนา;
ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, กสฺมา ฆฏ [ฆต (สี. ปี.)] น โสจสิ.
นาพฺภตีตหโร โสโก, นานาคตสุขาวโห;
ตสฺมา ธงฺก [วํก (ปี.)] น โสจามิ, นตฺถิ โสเก ทุตียตา [โสโก ทุตียกา (ก.)].
โสจํ ปณฺฑุ กิโส โหติ, ภตฺตฺจสฺส น รุจฺจติ;
อมิตฺตา สุมนา โหนฺติ, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต.
คาเม ¶ วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
ิตํ มํ นาคมิสฺสติ, เอวํ ทิฏฺปโท อหํ.
ยสฺสตฺตา นาลเมโกว, สพฺพกามรสาหโร;
สพฺพาปิ ปถวี ตสฺส, น สุขํ อาวหิสฺสตีติ.
ฆฏชาตกํ ปฺจมํ.
๓๕๖. โกรณฺฑิยชาตกํ (๕-๑-๖)
เอโก ¶ ¶ อรฺเ คิริกนฺทรายํ, ปคฺคยฺห ปคฺคยฺห สิลํ ปเวจฺฉสิ [ปเวชฺฌสิ (สฺยา. สี. อฏฺ.)];
ปุนปฺปุนํ สนฺตรมานรูโป, โกรณฺฑิย [การณฺฑิย (สี. สฺยา. ปี.)] โก นุ ตว ยิธตฺโถ.
อหฺหิมํ สาคร เสวิตนฺตํ, สมํ กริสฺสามิ ยถาปิ ปาณิ;
วิกิริย สานูนิ จ ปพฺพตานิ จ, ตสฺมา สิลํ ทริยา ปกฺขิปามิ.
นยิมํ มหึ อรหติ ปาณิกปฺปํ, สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;
มฺามิมฺเว ทรึ ชิคีสํ [ชิคึสํ (สี. สฺยา. ปี.)], โกรณฺฑิย ¶ หาหสิ [หายสิ (สฺยา. ก.)] ชีวโลกํ.
สเจ อหํ [อยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภูตธรํ น สกฺกา [สกฺโก (สฺยา. ก.)], สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;
เอวเมว ตฺวํ พฺรหฺเม อิเม มนุสฺเส, นานาทิฏฺิเก นานยิสฺสสิ เต [เน (ก.)].
สงฺขิตฺตรูเปน ภวํ มมตฺถํ, อกฺขาสิ โกรณฺฑิย เอวเมตํ;
ยถา น สกฺกา ปถวี สมายํ, กตฺตุํ มนุสฺเสน ตถา มนุสฺสาติ.
โกรณฺฑิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๕๗. ลฏุกิกชาตกํ (๕-๑-๗)
วนฺทามิ ตํ กฺุชร สฏฺิหายนํ, อารฺกํ ยูถปตึ ยสสฺสึ;
ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.
วนฺทามิ ¶ ตํ กฺุชร เอกจารึ, อารฺกํ ปพฺพตสานุโคจรํ;
ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา ¶ เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย;
วมิสฺสามิ เต ลฏุกิเก ปุตฺตกานิ, กึ เม ตุวํ กาหสิ ทุพฺพลาสิ;
สตํ สหสฺสานิปิ ตาทิสีนํ, วาเมน ปาเทน ปโปถเยยฺยํ.
น เหว สพฺพตฺถ พเลน กิจฺจํ, พลฺหิ พาลสฺส วธาย โหติ;
กริสฺสามิ เต นาคราชา อนตฺถํ, โย เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.
กากฺจ ปสฺส ลฏุกิกํ, มณฺฑูกํ นีลมกฺขิกํ;
เอเต นาคํ อฆาเตสุํ, ปสฺส เวรสฺส เวรินํ;
ตสฺมา หิ เวรํ น กยิราถ, อปฺปิเยนปิ เกนจีติ.
ลฏุกิกชาตกํ สตฺตมํ.
๓๕๘. จูฬธมฺมปาลชาตกํ (๕-๑-๘)
อหเมว ¶ ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, หตฺเถ เม เทว เฉเทหิ.
อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, ปาเท เม เทว เฉเทหิ.
อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;
เอตํ ¶ มฺุจตุ ธมฺมปาลํ, สีสํ เม เทว เฉเทหิ.
น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, มิตฺตามจฺจา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรสํ ปุตฺตํ.
น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, าตี มิตฺตา จ วิชฺชเร สุหทา;
เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรชํ ปุตฺตํ.
จนฺทนสารานุลิตฺตา ¶ , พาหา ฉิชฺชนฺติ ธมฺมปาลสฺส;
ทายาทสฺส ปถพฺยา, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺตีติ.
จูฬธมฺมปาลชาตกํ อฏฺมํ.
๓๕๙. สุวณฺณมิคชาตกํ (๕-๑-๙)
วิกฺกม เร หริปาท [มหามิค (สี. สฺยา. ปี.)], วิกฺกม เร มหามิค [หรีปท (สี. สฺยา. ปี.)];
ฉินฺท วารตฺติกํ ปาสํ, นาหํ เอกา วเน รเม.
วิกฺกมามิ น ปาเรมิ, ภูมึ สุมฺภามิ เวคสา;
ทฬฺโห วารตฺติโก ปาโส, ปาทํ เม ปริกนฺตติ.
อตฺถรสฺสุ ปลาสานิ, อสึ นิพฺพาห ลุทฺทก;
ปมํ มํ วธิตฺวาน, หน ปจฺฉา มหามิคํ.
น เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ภาสนฺตึ มานุสึ มิคึ [น เม สุตา วา ทิฏฺา วา, ภาสนฺตี มานุสึ มิคี (ฏีกา)];
ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, เอโส จาปิ มหามิโค.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช ¶ นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ.
สุวณฺณมิคชาตกํ นวมํ.
๓๖๐. สุโยนนฺทีชาตกํ (๕-๑-๑๐)
วาติ ¶ คนฺโธ ติมิรานํ, กุสมุทฺโท จ [ว (สฺยา. ปี.)] โฆสวา;
ทูเร อิโต สุโยนนฺที [อิโต หิ สุสนฺที (สี. สฺยา.), อิโตปิ สุสฺโสนฺที (ปี.)], ตมฺพกามา ตุทนฺติ มํ.
กถํ สมุทฺทมตริ, กถํ อทฺทกฺขิ เสทุมํ [เสรุมํ (สี. สฺยา. ปี.)];
กถํ ตสฺสา จ ตุยฺหฺจ, อหุ สคฺค [อคฺค (สี. สฺยา.)] สมาคโม.
กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
มกเรหิ อภิทา [มกเรหิพฺภิทา (สี.), มกเรหิ’ภิทา (สฺยา.), มกเรหิ ภินฺนา (ปี.)] นาวา, ผลเกนาหมปฺลวึ.
สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, นิจฺจํ จนฺทนคนฺธินี;
องฺเคน [องฺเกน (ปี. ก.)] อุทฺธรี ภทฺทา, มาตา ปุตฺตํว โอรสํ.
สา มํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;
อตฺตนาปิ จ มนฺทกฺขี, เอวํ ตมฺพ วิชานาหีติ.
สุโยนนฺทีชาตกํ ทสมํ.
มณิกุณฺฑลวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ชินวโร หริตํ ติณโก, อถ ¶ ภินฺนปฺลโว อุรโคว ฆโฏ;
ทริยา ปุน กฺุชร ภูนหตา, มิคมุตฺตมสคฺควเรน ทสาติ.
๒. วณฺณาโรหวคฺโค
๓๖๑. วณฺณาโรหชาตกํ (๕-๒-๑)
วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;
สุพาหุ น มยา เสยฺโย, สุทา อิติ ภาสสิ.
วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;
สุทาโ น มยา เสยฺโย, สุพาหุ อิติ ภาสสิ.
เอวํ เจ มํ วิหรนฺตํ, สุพาหุ สมฺม ทุพฺภสิ;
น ทานาหํ ตยา สทฺธึ, สํวาสมภิโรจเย.
โย ¶ ปเรสํ วจนานิ, สทฺทเหยฺย [สทฺทเหถ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาตถํ;
ขิปฺปํ ภิชฺเชถ มิตฺตสฺมึ, เวรฺจ ปสเว พหุํ.
น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;
ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหีติ.
วณฺณาโรหชาตกํ ปมํ.
๓๖๒. สีลวีมํสชาตกํ (๕-๒-๒)
สีลํ ¶ เสยฺโย สุตํ เสยฺโย, อิติ เม สํสโย อหุ;
สีลเมว สุตา เสยฺโย, อิติ เม นตฺถิ สํสโย.
โมฆา ชาติ จ วณฺโณ จ, สีลเมว กิรุตฺตมํ;
สีเลน อนุเปตสฺส, สุเตนตฺโถ น วิชฺชติ.
ขตฺติโย จ อธมฺมฏฺโ, เวสฺโส จาธมฺมนิสฺสิโต;
เต ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ภวนฺติ ติทิเว สมา.
น เวทา สมฺปรายาย, น ชาติ นาปิ [โนปิ (ปี.)] พนฺธวา;
สกฺจ สีลํ สํสุทฺธํ, สมฺปรายาย สุขาย จาติ [สุขาวหนฺติ (สี. สฺยา.)].
สีลวีมํสชาตกํ ทุติยํ.
๓๖๓. หิริชาตกํ (๕-๒-๓)
หิรึ ตรนฺตํ วิชิคุจฺฉมานํ, ตวาหมสฺมี อิติ ภาสมานํ;
เสยฺยานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ, เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชฺา.
ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ¶ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;
ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหิ.
ปาโมชฺชกรณํ านํ, ปสํสาวหนํ สุขํ;
ผลานิสํโส ภาเวติ, วหนฺโต โปริสํ ธุรํ.
ปวิเวกรสํ ¶ ปิตฺวา, รสํ อุปสมสฺส จ;
นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป, ธมฺมปฺปีติรสํ ปิวนฺติ.
หิริชาตกํ ตติยํ.
๓๖๔. ขชฺโชปนกชาตกํ (๕-๒-๔)
โก นุ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเต, อคฺคิปริเยสนํ จรํ;
อทฺทกฺขิ รตฺติ [รตฺตึ (สฺยา.)] ขชฺโชตํ, ชาตเวทํ อมฺถ.
สฺวสฺส โคมยจุณฺณานิ, อภิมตฺถํ ติณานิ จ;
วิปรีตาย สฺาย, นาสกฺขิ ปชฺชเลตเว.
เอวมฺปิ อนุปาเยน, อตฺถํ น ลภเต มิโค [มูโค (สฺยา.)];
วิสาณโต ควํ โทหํ, ยตฺถ ขีรํ น วินฺทติ.
วิวิเธหิ อุปาเยหิ, อตฺถํ ปปฺโปนฺติ มาณวา;
นิคฺคเหน อมิตฺตานํ, มิตฺตานํ ปคฺคเหน จ.
เสนาโมกฺขปลาเภน ¶ [เสนี โมกฺขูปลาเภน (สฺยา.)], วลฺลภานํ นเยน จ;
ชคตึ ชคติปาลา, อาวสนฺติ วสุนฺธรนฺติ.
ขชฺโชปนกชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๖๕. อหิตุณฺฑิกชาตกํ (๕-๒-๕)
ธุตฺโตมฺหิ สมฺม สุมุข, ชูเต อกฺขปราชิโต;
หเรหิ [เสเวหิ (ปี.)] อมฺพปกฺกานิ, วีริยํ เต ภกฺขยามเส.
อลิกํ วต มํ สมฺม, อภูเตน ปสํสสิ;
โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สุมุโข นาม มกฺกโฏ.
อชฺชาปิ ¶ เม ตํ มนสิ [เต มํ สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ อหิตุณฺฑิก;
ธฺาปณํ ปวิสิตฺวา, มตฺโต [มุตฺโต (ก.)] ฉาตํ หนาสิ มํ.
ตาหํ สรํ ทุกฺขเสยฺยํ, อปิ รชฺชมฺปิ การเย;
เนวาหํ ยาจิโต ทชฺชํ, ตถา หิ ภยตชฺชิโต.
ยฺจ ชฺา กุเล ชาตํ, คพฺเภ ติตฺตํ อมจฺฉรึ;
เตน สขิฺจ มิตฺตฺจ, ธีโร สนฺธาตุมรหตีติ.
อหิตุณฺฑิกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๖๖. คุมฺพิยชาตกํ (๕-๒-๖)
มธุวณฺณํ ¶ มธุรสํ, มธุคนฺธํ วิสํ อหุ;
คุมฺพิโย ¶ ฆาสเมสาโน, อรฺเ โอทหี วิสํ.
มธุ อิติ มฺมานา [มธูติ มฺมานาย (ก.)], เย ตํ วิสมขาทิสุํ [วิสมสายิสุํ (สี. สฺยา.)];
เตสํ ตํ กฏุกํ อาสิ, มรณํ เตนุปาคมุํ.
เย จ โข ปฏิสงฺขาย, วิสํ ตํ ปริวชฺชยุํ;
เต อาตุเรสุ สุขิตา, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตา.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิสํ กามา สโมหิตา;
อามิสํ พนฺธนฺเจตํ, มจฺจุเวโส [ปจฺจุวโส (สี. สฺยา.)] คุหาสโย.
เอวเมว อิเม กาเม, อาตุรา ปริจาริเก [ปริจารเก (ก.)];
เย สทา ปริวชฺเชนฺติ, สงฺคํ โลเก อุปจฺจคุนฺติ.
คุมฺพิยชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๖๗. สาฬิยชาตกํ (๕-๒-๗)
ยฺวายํ สาฬิย [สาลิย (สี. สฺยา. ปี.), สาฬิก (?)] ฉาโปติ, กณฺหสปฺปํ อคาหยิ;
เตน สปฺเปนยํ ทฏฺโ, หโต ปาปานุสาสโก.
อหนฺตาร [อหนนฺต (ปี.), อหรนฺต (?)] มหนฺตารํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.
อหนฺตาร ¶ [อหนนฺต (สี. สฺยา. ปี.), อหรนฺต (?)] มฆาเตนฺตํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;
เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.
ยถา ปํสุมุฏฺึ ปุริโส, ปฏิวาตํ ปฏิกฺขิเป;
ตเมว ¶ โส รโช หนฺติ, ตถายํ ปุริโส หโต.
โย อปฺปทุฏฺสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส;
ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ, สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโตติ.
สาฬิยชาตกํ สตฺตมํ.
๓๖๘. ตจสารชาตกํ (๕-๒-๘)
อมิตฺตหตฺถตฺถคตา [หตฺถตฺตคตา (กตฺถจิ, สี. นิยฺย)], ตจสารสมปฺปิตา;
ปสนฺนมุขวณฺณาตฺถ, กสฺมา ตุมฺเห น โสจถ.
น ¶ โสจนาย ปริเทวนาย, อตฺโถว ลพฺโภ [อตฺโถ จ ลพฺภา (สี. สฺยา.), อตฺโถธ ลพฺภา (อ. นิ. ๕.๔๘)] อปิ อปฺปโกปิ;
โสจนฺตเมนํ ทุขิตํ วิทิตฺวา, ปจฺจตฺถิกา อตฺตมนา ภวนฺติ.
ยโต จ โข ปณฺฑิโต อาปทาสุ, น เวธตี อตฺถวินิจฺฉยฺู;
ปจฺจตฺถิกาสฺส [ปจฺจตฺถิกา เต (ก.)] ทุขิตา ภวนฺติ, ทิสฺวา มุขํ อวิการํ ปุราณํ.
ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;
ยถา ¶ ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ, ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.
ยโต ¶ จ ชาเนยฺย อลพฺภเนยฺโย, มยา ว [มยา วา (สฺยา. ก.)] อฺเน วา เอส อตฺโถ;
อโสจมาโน อธิวาสเยยฺย, กมฺมํ ทฬฺหํ กินฺติ กโรมิ ทานีติ.
ตจสารชาตกํ อฏฺมํ.
๓๖๙. มิตฺตวินฺทกชาตกํ (๕-๒-๙)
กฺยาหํ เทวานมกรํ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา;
ยํ เม สิรสฺมึ โอหจฺจ [อุหจฺจ (ก.), อุหจฺจ (ปี.)], จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อติกฺกมฺม รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;
พฺรหฺมตฺตรฺจ ปาสาทํ, เกนตฺเถน อิธาคโต.
อิโต พหุตรา โภคา, อตฺร มฺเ ภวิสฺสเร;
อิติ เอตาย สฺาย, ปสฺส มํ พฺยสนํ คตํ.
จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ [อฏฺาหิ จาปิ (สี. สฺยา.), อฏฺาภิ จาปิ (ก.)] โสฬส;
โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [อุปริ วิสาลํ ทุปฺปูรํ, อิจฺฉาวิสทคามินี (สี.)];
เย ¶ จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนติ.
มิตฺตวินฺทกชาตกํ นวมํ.
๓๗๐. ปลาสชาตกํ (๕-๒-๑๐)
หํโส ปลาสมวจ, นิคฺโรโธ สมฺม ชายติ;
องฺกสฺมึ [องฺคสฺมึ (ก.)] เต นิสินฺโนว, โส เต มมฺมานิ เฉจฺฉติ [ฉิชฺชติ (ก.)].
วฑฺฒตาเมว [วทฺธิตเมว (ก.)] นิคฺโรโธ, ปติฏฺสฺส ภวามหํ;
ยถา ปิตา จ มาตา จ [ปิตา วา มาตา วา (ปี.), มาตา วา ปิตา วา (ก.)], เอวํ เม โส ภวิสฺสติ.
ยํ ¶ ตฺวํ องฺกสฺมึ วฑฺเฒสิ, ขีรรุกฺขํ ภยานกํ;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, วุฑฺฒิ มสฺส น รุจฺจติ.
อิทานิ ¶ โข มํ ภาเยติ, มหาเนรุนิทสฺสนํ;
หํสสฺส อนภิฺาย, มหา เม ภยมาคตํ.
น ตสฺส วุฑฺฒิ กุสลปฺปสตฺถา, โย วฑฺฒมาโน ฆสเต ปติฏฺํ;
ตสฺสูปโรธํ ปริสงฺกมาโน, ปตารยี มูลวธาย ธีโรติ.
ปลาสชาตกํ ทสมํ.
วณฺณาโรหวคฺโค ทุติโย [อิมสฺสุทฺทานํ ตติยวคฺคปริโยสาเน ภวิสฺสติ].
๓. อฑฺฒวคฺโค
๓๗๑. ทีฆีติโกสลชาตกํ (๕-๓-๑)
เอวํภูตสฺส เต ราช, อาคตสฺส วเส [วโส (ปี. ก.)] มม;
อตฺถิ นุ โกจิ ปริยาโย, โย ตํ ทุกฺขา ปโมจเย.
เอวํภูตสฺส ¶ เม ตาต, อาคตสฺส วเส ตว;
นตฺถิ โน โกจิ ปริยาโย, โย มํ ทุกฺขา ปโมจเย.
นาฺํ สุจริตํ ราช, นาฺํ ราช สุภาสิตํ;
ตายเต มรณกาเล, เอวเมวิตรํ ธนํ.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.
น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;
อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ.
ทีฆีติโกสลชาตกํ ปมํ.
๓๗๒. มิคโปตกชาตกํ (๕-๓-๒)
อคารา ¶ ปจฺจุเปตสฺส, อนคารสฺส เต สโต;
สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.
สํวาเสน ¶ หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;
หทเย ¶ ชายเต เปมํ, น ตํ สกฺกา อโสจิตุํ.
มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;
ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.
โรทิเตน หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;
สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหิ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.
มิคโปตกชาตกํ ทุติยํ.
๓๗๓. มูสิกชาตกํ (๕-๓-๓)
กุหึ คตา กตฺถ คตา, อิติ ลาลปฺปตี ชโน;
อหเมเวโก ชานามิ, อุทปาเน มูสิกา หตา.
ยฺเจตํ [ยเถตํ (ปี.), ยเวตํ (ก.), ยเมตํ (กตฺถจิ)] อิติ จีติ จ, คทฺรโภว นิวตฺตสิ;
อุทปาเน มูสิกํ หนฺตฺวา, ยวํ ภกฺเขตุมิจฺฉสิ.
ทหโร จาสิ ทุมฺเมธ, ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;
ทีฆฺเจตํ ¶ [ทีฆเมตํ (ปี.)] สมาสชฺช [สมาปชฺช (สฺยา. ก.)], น เต ทสฺสามิ ชีวิตํ.
นานฺตลิกฺขภวเนน, นางฺคปุตฺตปิเนน [นางฺคปุตฺตสิเรน (สี. สฺยา. ปี.)] วา;
ปุตฺเตน หิ ปตฺถยิโต, สิโลเกหิ ปโมจิโต.
สพฺพํ ¶ สุตมธีเยถ, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิมํ;
สพฺพสฺส อตฺถํ ชาเนยฺย, น จ สพฺพํ ปโยชเย;
โหติ ตาทิสโก กาโล, ยตฺถ อตฺถาวหํ สุตนฺติ.
มูสิกชาตกํ ตติยํ.
๓๗๔. จูฬธนุคฺคหชาตกํ (๕-๓-๔)
สพฺพํ ¶ ภณฺฑํ สมาทาย, ปารํ ติณฺโณสิ พฺราหฺมณ;
ปจฺจาคจฺฉ ลหุํ ขิปฺปํ, มมฺปิ ตาเรหิ ทานิโต [ทานิโภ (สฺยา.)].
อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน, นิมีนิ โภตี อทฺธุวํ ธุเวน;
มยาปิ โภตี นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสํ.
กายํ เอฬคลาคุมฺเพ [เอฬคณคุมฺเพ (ก.)], กโรติ อหุหาสิยํ;
นยีธ นจฺจคีตํ วา [นยิธ นจฺจํ วา คีตํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], ตาฬํ วา สุสมาหิตํ;
อนมฺหิกาเล [อนมฺหกาเล (ปี.)] สุโสณิ [สุสฺโสณิ (สี. สฺยา. ปี.)], กึ นุ ชคฺฆสิ โสภเน [โสภเณ (ปี. ก.)].
สิงฺคาล พาล ทุมฺเมธ, อปฺปปฺโสิ ชมฺพุก;
ชีโน ¶ มจฺฉฺจ เปสิฺจ, กปโณ วิย ฌายสิ.
สุทสฺสํ วชฺชมฺเสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ;
ชีนา ปติฺจ ชารฺจ, มฺเ ตฺวฺเว [มมฺปิ ตฺวฺเว (สี. สฺยา.), ตฺวมฺปิ มฺเว (ปี.)] ฌายสิ.
เอวเมตํ มิคราช, ยถา ภาสสิ ชมฺพุก;
สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, ภตฺตุ เหสฺสํ วสานุคา.
โย หเร มตฺติกํ ถาลํ, กํสถาลมฺปิ โส หเร;
กตฺเจว [กตํเยว (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ปาปํ, ปุนเปวํ กริสฺสสีติ.
จูฬธนุคฺคหชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๗๕. กโปตชาตกํ (๕-๓-๕)
อิทานิ โขมฺหิ สุขิโต อโรโค, นิกฺกณฺฏโก นิปฺปติโต กโปโต;
กาหามิ ทานี หทยสฺส ตุฏฺึ, ตถาหิมํ มํสสากํ พเลติ.
กายํ ¶ พลากา สิขิโน, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;
โอรํ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.
อลฺหิ เต ชคฺฆิตาเย, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ;
วิลูนํ สูทปุตฺเตน, ปิฏฺมณฺเฑน [ปิฏฺมทฺเทน (สี. สฺยา. ปี.)] มกฺขิตํ.
สุนฺหาโต ¶ สุวิลิตฺโตสิ, อนฺนปาเนน ตปฺปิโต;
กณฺเ ¶ จ เต เวฬุริโย, อคมา นุ กชงฺคลํ.
มา เต มิตฺโต อมิตฺโต วา, อคมาสิ กชงฺคลํ;
ปิฺฉานิ ตตฺถ ลายิตฺวา, กณฺเ พนฺธนฺติ วฏฺฏนํ.
ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;
น หิ มานุสกา โภคา, สุภฺุชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.
กโปตชาตกํ ปฺจมํ.
อฑฺฒวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ วณฺณ สสีล หิริ ลภเต, สุมุขา วิส สาฬิยมิตฺตวโร;
อถ จกฺก ปลาส สราช สโต, ยว พาล กโปตก ปนฺนรสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
ชีนฺจ วณฺณํ อสมํวคุปฺปริ, สุเทสิตา ชาตกนฺติ สนฺติ วีสติ [ชาตก ปฺจวีสติ (?)];
มเหสิโน พฺรหฺมจริตฺตมุตฺต-มโวจ คาถา อตฺถวตี สุพฺยฺชนาติ.
ปฺจกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๖. ฉกฺกนิปาโต
๑. อวาริยวคฺโค
๓๗๖. อวาริยชาตกํ (๖-๑-๑)
มาสุ ¶ ¶ ¶ กุชฺฌ ภูมิปติ, มาสุ กุชฺฌ รเถสภ;
กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, ราชา รฏฺสฺส ปูชิโต.
คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌ [มาสฺสุ กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.
อวาริยปิตา นาม, อหุ คงฺคาย นาวิโก;
ปุพฺเพ ชนํ ตาเรตฺวาน, ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ;
เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ, น จ โภเคหิ วฑฺฒติ.
อติณฺณํเยว ยาจสฺสุ, อปารํ ตาต นาวิก;
อฺโ หิ ติณฺณสฺส มโน, อฺโ โหติ ปาเรสิโน [ตเรสิโน (สี. ปี.), ติเรสิโน (สฺยา.)].
คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;
สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌิตฺถ นาวิก.
ยาเยวานุสาสนิยา, ราชา คามวรํ อทา;
ตาเยวานุสาสนิยา, นาวิโก ปหรี มุขํ.
ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา, คพฺโภ จ ปติโต ฉมา;
มิโคว ชาตรูเปน, น เตนตฺถํ อพนฺธิ สูติ [อวฑฺฒิตุนฺติ (สี. สฺยา.), อวฑฺฒิ สูติ (?)].
อวาริยชาตกํ ปมํ.
๓๗๗. เสตเกตุชาตกํ (๖-๑-๒)
มา ¶ ตาต กุชฺฌิ น หิ สาธุ โกโธ, พหุมฺปิ เต อทิฏฺมสฺสุตฺจ;
มาตา ปิตา ทิสตา [ทิสา ตาต (สฺยา.), ทิสา ตา (ปี.)] เสตเกตุ, อาจริยมาหุ ทิสตํ ปสตฺถา.
อคาริโน ¶ ¶ อนฺนทปานวตฺถทา [อนฺนปานวตฺถทา (สฺยา. ก.)], อวฺหายิกา ตมฺปิ ทิสํ วทนฺติ;
เอสา ทิสา ปรมา เสตเกตุ, ยํ ปตฺวา ทุกฺขี สุขิโน ภวนฺติ.
ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมุกฺขรูปา (สี. สฺยา.), ทุมฺมุกฺขรูปา (ปี. ก.)] เยเม ชปฺปนฺติ มนฺเต;
กจฺจิ นุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.
ปาปานิ กมฺมานิ กตฺวาน ราช, พหุสฺสุโต เจ น [พหุสฺสุโต เนว (สี. สฺยา.)] จเรยฺย ธมฺมํ;
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมฺุเจ จรณํ อปตฺวา.
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมฺุเจ จรณํ อปตฺวา;
มฺามิ ¶ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว [จรณฺเว (สี. สฺยา. ปี.)] สจฺจํ.
น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว สจฺจํ;
กิตฺติฺหิ ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุเณติ [สนฺตํ ปุเน’ติ (สี. ปี.)] จรเณน ทนฺโตติ.
เสตเกตุชาตกํ ทุติยํ.
๓๗๘. ทรีมุขชาตกํ (๖-๑-๓)
ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, ภยฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ;
รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา, หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺต.
คธิโต ¶ [คถิโต (สี.)] จ รตฺโต จ อธิมุจฺฉิโต จ, กาเมสฺวหํ พฺราหฺมณ ภึสรูปํ;
ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;
อิทเมว เสยฺโย อิติ มฺมาโน, ปุนปฺปุนํ ¶ คพฺภมุเปติ มนฺโท.
โส โฆรรูปํ นิรยํ อุเปติ, สุภาสุภํ มุตฺตกรีสปูรํ;
สตฺตา สกาเย น ชหนฺติ คิทฺธา, เย โหนฺติ กาเมสุ อวีตราคา.
มีฬฺเหน ลิตฺตา รุหิเรน มกฺขิตา, เสมฺเหน ลิตฺตา อุปนิกฺขมนฺติ;
ยํ ยฺหิ กาเยน ผุสนฺติ ตาวเท, สพฺพํ อสาตํ ทุขเมว เกวลํ.
ทิสฺวา วทามิ น หิ อฺโต สวํ, ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามิ;
จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ, ทรีมุโข นิชฺฌาปยิ สุเมธนฺติ.
ทรีมุขชาตกํ ตติยํ.
๓๗๙. เนรุชาตกํ (๖-๑-๔)
กาโกลา กากสงฺฆา จ, มยฺจ ปตตํ วรา [วร (ก.) มยนฺติปทสฺส หิ วิเสสนํ];
สพฺเพว สทิสา โหม, อิมํ อาคมฺม ปพฺพตํ.
อิธ ¶ สีหา จ พฺยคฺฆา จ, สิงฺคาลา จ มิคาธมา;
สพฺเพว ¶ สทิสา โหนฺติ, อยํ โก นาม ปพฺพโต.
อิมํ ¶ เนรูติ [เนรุนฺติ (สี. สฺยา.)] ชานนฺติ, มนุสฺสา ปพฺพตุตฺตมํ;
อิธ วณฺเณน สมฺปนฺนา, วสนฺติ สพฺพปาณิโน.
อมานนา ยตฺถ สิยา, สนฺตานํ วา วิมานนา;
หีนสมฺมานนา วาปิ, น ตตฺถ วสตึ วเส [วสตี วเส (สฺยา.), วส ทิวเส (ปี.)].
ยตฺถาลโส จ ทกฺโข จ, สูโร ภีรุ จ ปูชิยา;
น ตตฺถ สนฺโต วสนฺติ, อวิเสสกเร นเร [นเค (สี. สฺยา. ปี.)].
นายํ เนรุ วิภชติ, หีนอุกฺกฏฺมชฺฌิเม;
อวิเสสกโร เนรุ, หนฺท เนรุํ ชหามเสติ.
เนรุชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๘๐. อาสงฺกชาตกํ (๖-๑-๕)
อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;
ตสฺสา วสฺสสหสฺเสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํ.
ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาว ทูรผลํ สตึ;
อาสีเสว [อาสึเสว (สี. สฺยา. ปี.)] ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.
อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ปกฺขี, อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ทิโช;
ตสฺส จาสา [ตสฺเสวาสา (สฺยา.)] สมิชฺฌติ, ตาว ทูรคตา สตี;
อาสีเสว ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.
สมฺเปสิ โข มํ วาจาย, น จ สมฺเปสิ [สํเสสิ (ก.)] กมฺมุนา;
มาลา ¶ เสเรยฺยกสฺเสว, วณฺณวนฺตา อคนฺธิกา.
อผลํ มธุรํ วาจํ, โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพติ;
อททํ อวิสฺสชํ โภคํ, สนฺธิ เตนสฺส ชีรติ.
ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
พลฺจ วต เม ขีณํ, ปาเถยฺยฺจ น วิชฺชติ;
สงฺเก ปาณูปโรธาย, หนฺท ทานิ วชามหํ.
เอตเทว ¶ ¶ หิ เม นามํ, ยํ นามสฺมิ รเถสภ;
อาคเมหิ มหาราช, ปิตรํ อามนฺตยามหนฺติ.
อาสงฺกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๘๑. มิคาโลปชาตกํ (๖-๑-๖)
น เม รุจฺจิ มิคาโลป, ยสฺส เต ตาทิสี คตี;
อตุจฺจํ ตาต ปตสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ.
จตุกฺกณฺณํว เกทารํ, ยทา เต ปถวี สิยา;
ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.
สนฺติ อฺเปิ สกุณา, ปตฺตยานา วิหงฺคมา;
อกฺขิตฺตา วาตเวเคน, นฏฺา เต สสฺสตีสมา.
อกตฺวา อปนนฺทสฺส [อปรณฺณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;
กาลวาเต ¶ อติกฺกมฺม, เวรมฺภานํ วสํ อคา [คโต (สี.)].
ตสฺส ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;
สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.
เอวมฺปิ อิธ วุทฺธานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;
อติสีมจโร [อติสีมํ จโร (สี. สฺยา. ก.)] ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;
สพฺเพ พฺยสนํ ปปฺโปนฺติ, อกตฺวา พุทฺธสาสนนฺติ.
มิคาโลปชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๘๒. สิริกาฬกณฺณิชาตกํ (๖-๑-๗)
กา นุ กาเฬน วณฺเณน, น จาปิ [น จาสิ (สี.)] ปิยทสฺสนา;
กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.
มหาราชสฺสหํ ธีตา, วิรูปกฺขสฺส จณฺฑิยา;
อหํ กาฬี อลกฺขิกา, กาฬกณฺณีติ มํ วิทู;
โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.
กึสีเล ¶ กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;
ปุฏฺา เม กาฬิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.
มกฺขี ปฬาสี สารมฺภี, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโ;
โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ลทฺธํ ยสฺส วินสฺสติ.
โกธโน ¶ อุปนาหี จ, ปิสุโณ จ วิเภทโก;
กณฺฑกวาโจ [อณฺฑกวาโจ (ก. สี. ปี.)] ผรุโส, โส เม กนฺตตโร ตโต.
อชฺช ¶ สุเวติ ปุริโส, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;
โอวชฺชมาโน กุปฺปติ, เสยฺยํ โส อติมฺติ.
ทวปฺปลุทฺโธ [เทวปฺปลุทฺโธ (ก.), ทวปฺปลทฺโธ (ปี.)] ปุริโส, สพฺพมิตฺเตหิ ธํสติ;
โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ตสฺมึ โหมิ อนามยา.
อเปหิ เอตฺโต ตฺวํ กาฬิ, เนตํ อมฺเหสุ วิชฺชติ;
อฺํ ชนปทํ คจฺฉ, นิคเม ราชธานิโย.
อหมฺปิ โข ตํ [เจตํ (สี.)] ชานามิ, เนตํ ตุมฺเหสุ วิชฺชติ;
สนฺติ โลเก อลกฺขิกา, สงฺฆรนฺติ พหุํ ธนํ;
อหํ เทโว จ เม ภาตา, อุโภ นํ วิธมามเส.
กา นุ ทิพฺเพน วณฺเณน, ปถพฺยา สุปติฏฺิตา;
กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.
มหาราชสฺสหํ ธีตา, ธตรฏฺสฺส สิรีมโต [ธตรฏฺสิรีมโต (สฺยา. ก.)];
อหํ สิรี จ ลกฺขี จ, ภูริปฺาติ มํ วิทู;
โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.
กึสีเล กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;
ปุฏฺา เม ลกฺขิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.
โย ¶ จาปิ สีเต อถวาปิ อุณฺเห, วาตาตเป ฑํสสรีสเป จ;
ขุธํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุทํ (ปี.)] ปิปาสํ อภิภุยฺย สพฺพํ, รตฺตินฺติวํ โย สตตํ นิยุตฺโต;
กาลาคตฺจ ¶ น หาเปติ อตฺถํ, โส เม มนาโป นิวิเส จ ตมฺหิ.
อกฺโกธโน มิตฺตวา จาควา จ, สีลูปปนฺโน อสโชุภูโต [อสโ อุชฺชุภูโต (ปี.)];
สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, มหตฺตปตฺโตปิ นิวาตวุตฺติ;
ตสฺมึหํ [ตสฺมาหํ (สี. ปี.)] โปเส วิปุลา ภวามิ, อูมิ สมุทฺทสฺส ยถาปิ วณฺณํ.
โย จาปิ มิตฺเต อถวา อมิตฺเต, เสฏฺเ สริกฺเข อถ วาปิ หีเน;
อตฺถํ จรนฺตํ อถวา อนตฺถํ, อาวี รโห สงฺคหเมว วตฺเต [วตฺโต (สฺยา. ก.)].
วาจํ น วชฺชา ผรุสํ กทาจิ, มตสฺส ชีวสฺส จ ตสฺส โหมิ.
เอเตสํ โย อฺตรํ ลภิตฺวา, กนฺตา สิรี [กนฺตสิรึ (กตฺถจิ), กนฺตํ สิรึ (สฺยา.) อฏฺกถายํ ทุติยตติยปานฺตรานิ] มชฺชติ อปฺปปฺโ;
ตํ ทิตฺตรูปํ วิสมํ จรนฺตํ, กรีสานํว [กรีสชาตํ ว (สี. สฺยา.)] วิวชฺชยามิ.
อตฺตนา ¶ กุรุเต ลกฺขึ, อลกฺขึ กุรุตตฺตนา;
น ¶ หิ ลกฺขึ อลกฺขึ วา, อฺโ อฺสฺส การโกติ.
สิริกาฬกณฺณิชาตกํ สตฺตมํ.
๓๘๓. กุกฺกุฏชาตกํ (๖-๑-๘)
สุจิตฺตปตฺตฉทน ¶ , ตมฺพจูฬ วิหงฺคม;
โอโรห ทุมสาขาย, มุธา ภริยา ภวามิ เต.
จตุปฺปที ตฺวํ กลฺยาณิ, ทฺวิปทาหํ มโนรเม;
มิคี ปกฺขี อสฺุตฺตา, อฺํ ปริเยส สามิกํ.
โกมาริกา เต เหสฺสามิ, มฺชุกา ปิยภาณินี;
วินฺท มํ อริเยน เวเทน, สาวย มํ ยทิจฺฉสิ.
กุณปาทินิ โลหิตเป, โจริ กุกฺกุฏโปถินิ;
น ตฺวํ อริเยน เวเทน, มมํ ภตฺตารมิจฺฉสิ.
เอวมฺปิ จตุรา [จาตุรา (สฺยา. ก.)] นารี, ทิสฺวาน สธนํ [ปวรํ (สี. สฺยา. ปี.)] นรํ;
เนนฺติ สณฺหาหิ วาจาหิ, พิฬารี วิย กุกฺกุฏํ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต ¶ สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏว พิฬาริยาติ.
กุกฺกุฏชาตกํ อฏฺมํ.
๓๘๔. ธมฺมธชชาตกํ (๖-๑-๙)
ธมฺมํ จรถ าตโย, ธมฺมํ จรถ ภทฺทํ โว [ภทฺท โว (ก.)];
ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;
เอกปาเทน ติฏฺนฺโต, ธมฺมเมวานุสาสติ.
นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;
ภุตฺวา อณฺฑฺจ โปตฺจ [ฉาเป จ (สี. ปี.)], ธมฺโม ธมฺโมติ ภาสติ.
อฺํ ภณติ วาจาย, อฺํ กาเยน กุพฺพติ;
วาจาย โน จ กาเยน, น ตํ ธมฺมํ อธิฏฺิโต.
วาจาย ¶ ¶ สขิโล มโนวิทุคฺโค, ฉนฺโน กูปสโยว กณฺหสปฺโป;
ธมฺมธโช คามนิคมาสุสาธุ [คามนิคมาสุ สาธุสมฺมโต (สี.), คามนิคมสาธุ (ปี.)], ทุชฺชาโน ปุริเสน พาลิเสน.
อิมํ ¶ ตุณฺเฑหิ ปกฺเขหิ, ปาทา จิมํ วิเหถ [วิโปถถ (ปี.)];
ฉวฺหิมํ วินาเสถ, นายํ สํวาสนารโหติ.
ธมฺมธชชาตกํ นวมํ.
๓๘๕. นนฺทิยมิคราชชาตกํ (๖-๑-๑๐)
สเจ พฺราหฺมณ คจฺเฉสิ, สาเกเต [สาเกตํ (สี. สฺยา.)] อชฺชุนํ [อฺฌนํ (สี. สฺยา. ปี.)] วนํ;
วชฺชาสิ นนฺทิยํ นาม, ปุตฺตํ อสฺมากโมรสํ;
มาตา ปิตา จ เต วุทฺธา, เต ตํ อิจฺฉนฺติ ปสฺสิตุํ.
ภุตฺตา มยา นิวาปานิ, ราชิโน ปานโภชนํ;
ตํ ราชปิณฺฑํ อวโภตฺตุํ [อวโภตฺตํ (ก.)], นาหํ พฺราหฺมณ มุสฺสเห.
โอทหิสฺสามหํ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส [ขุรปฺปาณิสฺส (สี.), ขุรปาณิสฺส (ปี.), ขุรปฺปปาณิสฺส (?)] ราชิโน;
ตทาหํ สุขิโต มุตฺโต, อปิ ปสฺเสยฺย มาตรํ.
มิคราชา ปุเร อาสึ, โกสลสฺส นิเกตเน [นิเกตเว (สี. สฺยา. ปี.)];
นนฺทิโย นาม นาเมน, อภิรูโป จตุปฺปโท.
ตํ มํ วธิตุมาคจฺฉิ, ทายสฺมึ อชฺชุเน วเน;
ธนุํ อารชฺชํ [อารชฺชุํ (นิยฺย), อเทชฺฌํ (สี. ปี.) อทฺเวธาภาวํ เอกีภาวนฺติ อตฺโถ] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺห [สนฺธาย (สี. ปี.)] โกสโล.
ตสฺสาหํ ¶ โอทหึ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส ราชิโน;
ตทาหํ ¶ สุขิโต มุตฺโต, มาตรํ ทฏฺุมาคโตติ.
นนฺทิยมิคราชชาตกํ ทสมํ.
อวาริยวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ กุชฺฌรเถสภ เกตุวโร, สทรีมุข เนรุ ลตา จ ปุน;
อปนนฺท สิรี จ สุจิตฺตวโร, อถ ธมฺมิก นนฺทิมิเคน ทสาติ.
๒. ขรปุตฺตวคฺโค
๓๘๖. ขรปุตฺตชาตกํ (๖-๒-๑)
สจฺจํ ¶ กิเรวมาหํสุ, วสฺตํ [ภสฺตํ (สี. ปี.), กลกํ (สฺยา.), ครํ (ก.)] พาโลติ ปณฺฑิตา;
ปสฺส พาโล รโหกมฺมํ, อาวิกุพฺพํ น พุชฺฌติ.
ตฺวํ โขปิ [ตฺวํ นุ โข (สี. สฺยา.), ตฺวฺจ โข (ปี.)] สมฺม พาโลสิ, ขรปุตฺต วิชานหิ;
รชฺชุยา หิ [รชฺชุยาสิ (ปี.)] ปริกฺขิตฺโต, วงฺโกฏฺโ โอหิโตมุโข.
อปรมฺปิ สมฺม เต พาลฺยํ [อยมฺปิ สมฺม เต พาโล (ก.)], โย มุตฺโต น ปลายสิ;
โส จ พาลตโร สมฺม, ยํ ตฺวํ วหสิ เสนกํ.
ยํ นุ สมฺม อหํ พาโล, อชราช วิชานหิ;
อถ ¶ เกน เสนโก พาโล, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อุตฺตมตฺถํ ลภิตฺวาน, ภริยาย โย ปทสฺสติ [ภยิยา โย ปทสฺสติ (ปี.), ภยิยา น ภวิสฺสติ (ก.)];
เตน ชหิสฺสตตฺตานํ, สา เจวสฺส น เหสฺสติ.
น ¶ เว ปิยมฺเมติ [น ปิยเมติ (ก.), น ปิยเมทนฺติ (กตฺถจิ)] ชนินฺท ตาทิโส, อตฺตํ นิรํกตฺวา ปิยานิ เสวติ [เสวเย (?)];
อตฺตาว เสยฺโย ปรมา จ เสยฺโย, ลพฺภา ปิยา โอจิตตฺเถน ปจฺฉาติ.
ขรปุตฺตชาตกํ ปมํ.
๓๘๗. สูจิชาตกํ (๖-๒-๒)
อกกฺกสํ อผรุสํ, ขรโธตํ สุปาสิยํ;
สุขุมํ ติขิณคฺคฺจ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.
สุมชฺชฺจ สุปาสฺจ, อนุปุพฺพํ [อนุปุพฺพ (สี. สฺยา.)] สุวฏฺฏิตํ;
ฆนฆาติมํ ปฏิถทฺธํ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.
อิโต ทานิ ปตายนฺติ, สูจิโย พฬิสานิ จ;
โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ.
อิโต สตฺถานิ คจฺฉนฺติ, กมฺมนฺตา วิวิธา ปุถู;
โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ [มรหติ (สี. สฺยา. ปี.)].
สูจึ ¶ กมฺมารคามสฺมึ, วิกฺเกตพฺพา ปชานตา;
อาจริยาว ชานนฺติ [อาจริยา สฺชานนฺติ (ก.), อาจริยา ปชานนฺติ (สฺยา.), อาจริยาว สฺชานนฺติ (ปี.)], กมฺมํ สุกตทุกฺกฏํ [ทุกฺกตํ (สี. ปี.)].
อิมํ ¶ เจ [อิมฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปิตา ภทฺเท, สูจึ ชฺา มยา กตํ;
ตยา จ มํ นิมนฺเตยฺย, ยฺจตฺถฺํ ฆเร ธนนฺติ.
สูจิชาตกํ ทุติยํ.
๓๘๘. ตุณฺฑิลชาตกํ (๖-๒-๓)
นวฉนฺนเก [นวฉนฺทเก (สี. ปี.), นวจฺฉทฺทเก (สฺยา.)] ทานิ [โทณิ (ก.), ทานํ, ทาเน (กตฺถจิ)] ทิยฺยติ, ปุณฺณายํ โทณิ สุวามินี ิตา;
พหุเก ชเน ปาสปาณิเก, โน จ โข เม ปฏิภาติ ภฺุชิตุํ.
ตสสิ ¶ ภมสิ เลณมิจฺฉสิ, อตฺตาโณสิ กุหึ คมิสฺสสิ;
อปฺโปสฺสุกฺโก ภฺุช ตุณฺฑิล, มํสตฺถาย หิ โปสิตามฺหเส [โปสิยามเส (สี. สฺยา. ปี.)].
โอคห รหทํ อกทฺทมํ, สพฺพํ เสทมลํ ปวาหย;
คณฺหาหิ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส ¶ คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
กตโม รหโท อกทฺทโม, กึสุ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;
กตมฺจ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
ธมฺโม รหโท อกทฺทโม, ปาปํ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;
สีลฺจ นวํ วิเลปนํ, ตสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.
นนฺทนฺติ สรีรฆาติโน, น จ นนฺทนฺติ สรีรธาริโน;
ปุณฺณาย จ ปุณฺณมาสิยา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตนฺติ.
ตุณฺฑิลชาตกํ ตติยํ.
๓๘๙. สุวณฺณกกฺกฏชาตกํ (๖-๒-๔)
สิงฺคีมิโค อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;
เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, หเร สขา กิสฺส นุ มํ ชหาสิ.
โส ¶ ¶ ปสฺสสนฺโต มหตา ผเณน, ภุชงฺคโม กกฺกฏมชฺฌปตฺโต;
สขา สขารํ ปริตายมาโน, ภุชงฺคมํ กกฺกฏโก คเหสิ.
น วายสํ โน ปน กณฺหสปฺปํ, ฆาสตฺถิโก กกฺกฏโก อเทยฺย;
ปุจฺฉามิ ตํ อายตจกฺขุเนตฺต, อถ กิสฺส เหตุมฺห อุโภ คหีตา.
อยํ ปุริโส มม อตฺถกาโม, โย มํ คเหตฺวาน ทกาย เนติ;
ตสฺมึ มเต ทุกฺขมนปฺปกํ เม, อหฺจ เอโส จ อุโภ น โหม.
มมฺจ ทิสฺวาน ปวทฺธกายํ, สพฺโพ ชโน หึสิตุเมว มิจฺเฉ;
สาทฺุจ ถูลฺจ มุทฺุจ มํสํ, กากาปิ มํ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] วิเหเยยฺยุํ.
สเจตสฺส ¶ เหตุมฺห อุโภ คหีตา, อุฏฺาตุ โปโส วิสมาวมามิ [วิสมาจมามิ (สี. ปี. ก.)];
มมฺจ กากฺจ ปมฺุจ ขิปฺปํ, ปุเร ¶ วิสํ คาฬฺหมุเปติ มจฺจํ.
สปฺปํ ปโมกฺขามิ น ตาว กากํ, ปฏิพนฺธโก [ปฏิพทฺธโก (สี. ปี.)] โหหิติ [โหติ หิ (สฺยา.)] ตาว กาโก;
ปุริสฺจ ทิสฺวาน สุขึ อโรคํ, กากํ ปโมกฺขามิ ยเถว สปฺปํ.
กาโก ¶ ตทา เทวทตฺโต อโหสิ, มาโร ปน กณฺหสปฺโป อโหสิ;
อานนฺทภทฺโท กกฺกฏโก อโหสิ, อหํ ตทา พฺราหฺมโณ โหมิ สตฺถาติ [ตตฺถาติ (สี. ปี.)].
สุวณฺณกกฺกฏชาตกํ จตุตฺถํ.
๓๙๐. มยฺหกชาตกํ (๖-๒-๕)
สกุโณ มยฺหโก นาม, คิริสานุทรีจโร;
ปกฺกํ ปิปฺผลิมารุยฺห, มยฺหํ มยฺหนฺติ กนฺทติ.
ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, ทิชสงฺฆา สมาคตา;
ภุตฺวาน ปิปฺผลึ ยนฺติ, วิลปตฺเวว โส ทิโช.
เอวเมว อิเธกจฺโจ, สงฺฆริตฺวา พหุํ ธนํ;
เนวตฺตโน น าตีนํ, ยโถธึ ปฏิปชฺชติ.
น โส อจฺฉาทนํ ภตฺตํ, น มาลํ น วิเลปนํ;
อนุโภติ ¶ [นานุโภติ (สฺยา. ก.)] สกึ กิฺจิ, น สงฺคณฺหาติ าตเก.
ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, มยฺหํ มยฺหนฺติ รกฺขโต;
ราชาโน อถ วา โจรา, ทายทา เย ว [เย จ (สฺยา. ก.)] อปฺปิยา;
ธนมาทาย คจฺฉนฺติ, วิลปตฺเวว โส นโร.
ธีโร [ธีโร จ (สี.)] โภเค อธิคมฺม, สงฺคณฺหาติ จ าตเก;
เตน โส กิตฺตึ ปปฺโปติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ [สคฺเค จ โมทตีติ (สี. ปี.)].
มยฺหกชาตกํ ปฺจมํ.
๓๙๑. วิชฺชาธรชาตกํ (๖-๒-๖)
ทุพฺพณฺณรูปํ ตุวมริยวณฺณี, ปุรกฺขตฺวา [ปุรกฺขิตฺวา (สฺยา. ก.)] ปฺชลิโก นมสฺสสิ;
เสยฺโย นุ เต โส อุทวา [อุทาหุ (สฺยา. ก.)] สริกฺโข, นามํ ปรสฺสตฺตโน จาปิ พฺรูหิ.
น ¶ นามโคตฺตํ คณฺหนฺติ ราช, สมฺมคฺคตานุชฺชุคตาน [สมคฺคตานุชฺชุคตาน (สฺยา.), สมุคฺคตานุชฺชุคตาน (ก.)] เทวา;
อหฺจ เต นามเธยฺยํ วทามิ, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.
โย ¶ ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;
ปุจฺฉามิ ตํ เทวราเชตมตฺถํ, อิโต ¶ จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.
โย ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;
ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.
ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;
ภิกฺขฺุจ ทิสฺวาน ตุวฺจ สกฺก, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
ภิกฺขฺุจ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถียาจโยโค ภวิตฺวา;
นิหจฺจ มานํ อภิวาทยิสฺสํ, สุตฺวาน เทวินฺท สุภาสิตานีติ.
วิชฺชาธร [ธชวิเหก (สี. ปี.), ปพฺพชิตวิเหก (สฺยา.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.
๓๙๒. สิงฺฆปุปฺผชาตกํ (๖-๒-๗)
ยเมตํ ¶ ¶ [ยเมกํ (ปี.)] วาริชํ ปุปฺผํ, อทินฺนํ อุปสิงฺฆสิ;
เอกงฺคเมตํ เถยฺยานํ, คนฺธเถโนสิ มาริส.
น หรามิ น ภฺชามิ, อารา สิงฺฆามิ วาริชํ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, คนฺธเถโนติ วุจฺจติ.
โยยํ ภิสานิ ขณติ, ปุณฺฑรีกานิ ภฺชติ;
เอวํ อากิณฺณกมฺมนฺโต, กสฺมา เอโส น วุจฺจติ.
อากิณฺณลุทฺโท ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;
ตสฺมึ เม วจนํ นตฺถิ, ตฺจารหามิ วตฺตเว.
อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;
วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภามตฺตํว ขายติ.
อทฺธา มํ ยกฺข ชานาสิ, อโถ มํ อนุกมฺปสิ;
ปุนปิ ยกฺข วชฺชาสิ, ยทา ปสฺสสิ เอทิสํ.
เนว ตํ อุปชีวามิ, นปิ เต ภตกามฺหเส [ภตกมฺหเส (สี. ปี.), ภติกมฺหเส (สฺยา.)];
ตฺวเมว ภิกฺขุ ชาเนยฺย, เยน คจฺเฉยฺย สุคฺคตินฺติ.
สิงฺฆปุปฺผ [ภิสปุปฺผ (สี. ปี.), อุปสิงฺฆปุปฺผ (สฺยา.)] ชาตกํ สตฺตมํ.
๓๙๓. วิฆาสาทชาตกํ (๖-๒-๘)
สุสุขํ ¶ วต ชีวนฺติ, เย ชนา วิฆาสาทิโน;
ทิฏฺเว ¶ ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตี.
สุกสฺส [สุวสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ภาสมานสฺส, น นิสาเมถ ปณฺฑิตา;
อิทํ สุณาถ โสทริยา, อมฺเหวายํ ปสํสติ.
นาหํ ตุมฺเห ปสํสามิ, กุณปาทา สุณาถ เม;
อุจฺฉิฏฺโภชิโน [โภชนา (ก.)] ตุมฺเห, น ตุมฺเห วิฆาสาทิโน.
สตฺตวสฺสา ¶ ปพฺพชิตา, เมชฺฌารฺเ [มชฺเฌรฺเ (ก.)] สิขณฺฑิโน;
วิฆาเสเนว ยาเปนฺตา, มยํ เจ โภโต คารยฺหา;
เก นุ โภโต ปสํสิยา.
ตุมฺเห สีหานํ พฺยคฺฆานํ, วาฬานฺจาวสิฏฺกํ;
อุจฺฉิฏฺเเนว ยาเปนฺตา, มฺิวฺโห วิฆาสาทิโน.
เย พฺราหฺมณสฺส สมณสฺส, อฺสฺส วา [อฺสฺส จ (สี. สฺยา.), อฺสฺเสว (ปี.)] วนิพฺพิโน [วณิพฺพิโน (สี. สฺยา.)];
ทตฺวาว [ทตฺวาน (ปี. ก.)] เสสํ ภฺุชนฺติ, เต ชนา วิฆาสาทิโนติ.
วิฆาสาทชาตกํ อฏฺมํ.
๓๙๔. วฏฺฏกชาตกํ (๖-๒-๙)
ปณีตํ ภฺุชเส ภตฺตํ, สปฺปิเตลฺจ มาตุล;
อถ เกน นุ วณฺเณน, กิโส ตฺวมสิ วายส.
อมิตฺตมชฺเฌ วสโต, เตสุ อามิสเมสโต;
นิจฺจํ อุพฺพิคฺคหทยสฺส, กุโต กากสฺส ทฬฺหิยํ.
นิจฺจํ อุพฺเพคิโน [อุพฺพิคฺคิโน (สฺยา. ก.), อุพฺเพธิโน (สี.)] กากา, ธงฺกา ปาเปน กมฺมุนา;
ลทฺโธ ¶ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, กิโส เตนสฺมิ วฏฺฏก.
ลูขานิ ติณพีชานิ, อปฺปสฺเนหานิ ภฺุชสิ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, ถูโล ตฺวมสิ วฏฺฏก.
อปฺปิจฺฉา อปฺปจินฺตาย, อทูรคมเนน จ;
ลทฺธาลทฺเธน ยาเปนฺโต, ถูโล เตนสฺมิ วายส.
อปฺปิจฺฉสฺส ¶ หิ โปสสฺส, อปฺปจินฺตสุขสฺส [อปฺปจินฺติสุขสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] จ;
สุสงฺคหิตมานสฺส [สุสงฺคหิตปมาณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], วุตฺตี สุสมุทานยาติ.
วฏฺฏกชาตกํ นวมํ.
๓๙๕. ปาราวตชาตกํ (๖-๒-๑๐)
จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, สหายํ มณิธารินํ;
สุกตา [สุกตาย (สี. ปี.)] มสฺสุกุตฺติยา, โสภเต วต เม สขา.
ปรูฬฺหกจฺฉนขโลโม ¶ , อหํ กมฺเมสุ พฺยาวโฏ;
จิรสฺสํ นฺหาปิตํ ลทฺธา, โลมํ ตํ อชฺชํ หารยึ [อปหารยึ (สี. ปี.)].
ยํ นุ โลมํ อหาเรสิ, ทุลฺลภํ ลทฺธ กปฺปกํ;
อถ กิฺจรหิ เต สมฺม, กณฺเ กิณิกิณายติ [อิทํ กณฺเ กิณายติ (ก.), กณฺเ กึนิกิลายติ (สฺยา.)].
มนุสฺสสุขุมาลานํ, มณิ กณฺเสุ ลมฺพติ;
เตสาหํ ¶ อนุสิกฺขามิ, มา ตฺวํ มฺิ ทวา กตํ.
สเจปิมํ ปิหยสิ, มสฺสุกุตฺตึ สุการิตํ;
การยิสฺสามิ เต สมฺม, มณิฺจาปิ ททามิ เต.
ตฺวฺเว มณินา ฉนฺโน, สุกตาย จ มสฺสุยา;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.
ปาราวตชาตกํ [กากชาตกํ (สี. ปี.), มณิชาตกํ (สฺยา.)] ทสมํ.
ขรปุตฺตวคฺโค [เสนกวคฺโค (สี. ปี.), ขุรปุตฺตวคฺโค (สฺยา.), สูจิวคฺโค (ก.)] ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อถ ปสฺส สสูจิ จ ตุณฺฑิลโก, มิค มยฺหกปฺจมปกฺขิวโร;
อถ ปฺชลิ วาริช เมชฺฌ ปุน, อถ วฏฺฏ กโปตวเรน ทสาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อถ วคฺคํ ปกิตฺติสฺสํ, ฉนิปาตํ วรุตฺตเม;
อวาริยา จ ขโร จ [เสนก (สี.), สูจิ จ (สฺยา. ก.)], ทฺเว จ วุตฺตา สุพฺยฺชนาติ.
ฉกฺกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๗. สตฺตกนิปาโต
๑. กุกฺกุวคฺโค
๓๙๖. กุกฺกุชาตกํ (๗-๑-๑)
ทิยฑฺฒกุกฺกู ¶ ¶ ¶ อุทเยน กณฺณิกา, วิทตฺถิโย อฏฺ ปริกฺขิปนฺติ นํ;
สา สึสปา [สสึสปา (สี. ปี.), สา สีสปา (สฺยา.), ยา สึสปา (ก. สี. นิยฺย)] สารมยา อเผคฺคุกา, กุหึ ิตา อุปฺปริโต [อุปริโต (สี. สฺยา. ปี.)] น ธํสติ.
ยา ตึสติ สารมยา อนุชฺชุกา, ปริกิริย [ปกิริยา (ก.)] โคปาณสิโย สมํ ิตา [สมฏฺิตา (สี. สฺยา.)];
ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา ปีฬิตา [ตา สงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สี.), ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สฺยา.), ตาหิ สงฺคหีตา พลสา จ ปีฬิตา (ปี.)], สมํ ิตา อุปฺปริโต น ธํสติ.
เอวมฺปิ มิตฺเตหิ ทฬฺเหหิ ปณฺฑิโต, อเภชฺชรูเปหิ สุจีหิ มนฺติภิ;
สุสงฺคหีโต สิริยา น ธํสติ, โคปาณสี ภารวหาว กณฺณิกา.
ขรตฺตจํ เพลฺลํ ยถาปิ สตฺถวา, อนามสนฺโตปิ กโรติ ติตฺตกํ;
สมาหรํ สาทุํ กโรติ ปตฺถิว, อสาทุํ กยิรา ตนุพนฺธมุทฺธรํ [ตนุวฏฺฏมุทฺธรํ (สี. ปี.)].
เอวมฺปิ ¶ คามนิคเมสุ ปณฺฑิโต, อสาหสํ ราชธนานิ สงฺฆรํ;
ธมฺมานุวตฺตี ปฏิปชฺชมาโน, ส ผาติ กยิรา อวิเหยํ ปรํ.
โอทาตมูลํ ¶ สุจิวาริสมฺภวํ, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชํ;
ปทุมํ ยถา อคฺคินิกาสิผาลิมํ, น กทฺทโม น รโช น วาริ ลิมฺปติ.
เอวมฺปิ โวหารสุจึ อสาหสํ, วิสุทฺธกมฺมนฺตมเปตปาปกํ;
น ลิมฺปติ กมฺมกิเลส ตาทิโส, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชนฺติ.
กุกฺกุชาตกํ ปมํ.
๓๙๗. มโนชชาตกํ (๗-๑-๒)
ยถา จาโป นินฺนมติ, ชิยา จาปิ นิกูชติ;
หฺเต นูน มโนโช, มิคราชา สขา มม.
หนฺท ทานิ วนนฺตานิ, ปกฺกมามิ ยถาสุขํ;
เนตาทิสา สขา โหนฺติ, ลพฺภา เม ชีวโต สขา.
น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตํ สุขเมธติ;
มโนชํ ¶ ปสฺส เสมานํ, คิริยสฺสานุสาสนี [อริยสฺสานุสาสนี (สี. สฺยา. ปี.)].
น ปาปสมฺปวงฺเกน, มาตา ปุตฺเตน นนฺทติ;
มโนชํ ปสฺส เสมานํ, อจฺฉนฺนํ [สจฺฉนฺนํ (ก.)] สมฺหิ โลหิเต.
เอวมาปชฺชเต โปโส, ปาปิโย จ นิคจฺฉติ;
โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ อตฺถทสฺสินํ.
เอวฺจ โส โหติ ตโต จ ปาปิโย, โย อุตฺตโม อธมชนูปเสวี;
ปสฺสุตฺตมํ อธมชนูปเสวิตํ [เสวึ (สฺยา.)], มิคาธิปํ สรวรเวคนิทฺธุตํ.
นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี, น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;
เสฏฺมุปคมํ [มุปนมํ (สี. ปี. อ. นิ. ๓.๒๖)] อุเทติ ขิปฺปํ, ตสฺมาตฺตนา อุตฺตริตรํ [ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ (สี. ปี.), ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรํ (สฺยา.)] ภเชถาติ.
มโนชชาตกํ ทุติยํ.
๓๙๘. สุตนุชาตกํ (๗-๑-๓)
ราชา เต ภตฺตํ ปาเหสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ;
มฆเทวสฺมึ [มขาเทวสฺมึ (สี. ปี.), มาฆเทวสฺมึ (ก.)] อธิวตฺเถ, เอหิ นิกฺขมฺม ภฺุชสฺสุ.
เอหิ มาณว โอเรน, ภิกฺขมาทาย สูปิตํ;
ตฺวฺจ ¶ มาณว ภิกฺขา จ [ภกฺโขสิ (สฺยา.), ภกฺขาว (ก.)], อุโภ ภกฺขา ภวิสฺสถ.
อปฺปเกน ตุวํ ยกฺข, ถุลฺลมตฺถํ ชหิสฺสสิ;
ภิกฺขํ เต นาหริสฺสนฺติ, ชนา มรณสฺิโน.
ลทฺธาย ยกฺขา [ลทฺธายํ ยกฺข (สี. สฺยา. ปี.)] ตว นิจฺจภิกฺขํ, สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ;
ภิกฺขฺจ เต อาหริโย นโร อิธ, สุทุลฺลโภ เหหิติ ภกฺขิเต [ขาทิเต (สี. สฺยา. ปี.)] มยิ.
มเมว [มเมส (สี. ปี.)] สุตโน อตฺโถ, ยถา ภาสสิ มาณว;
มยา ตฺวํ สมนฺุาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ มาตรํ.
ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปาติฺจ, คจฺฉมาทาย [คจฺเฉวาทาย (สี. สฺยา. ปี.)] มาณว;
โสตฺถึ ปสฺสตุ เต มาตา, ตฺวฺจ ปสฺสาหิ มาตรํ.
เอวํ ยกฺข สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ธนฺจ เม อธิคตํ, รฺโ จ วจนํ กตนฺติ.
สุตนุชาตกํ ตติยํ.
๓๙๙. มาตุโปสกคิชฺฌชาตกํ (๗-๑-๔)
เต ¶ ¶ กถํ นุ กริสฺสนฺติ, วุทฺธา คิริทรีสยา;
อหํ พทฺโธสฺมิ ปาเสน, นิลียสฺส วสํ คโต.
กึ คิชฺฌ ปริเทวสิ, กา นุ เต ปริเทวนา;
น ¶ เม สุโต วา ทิฏฺโ วา, ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช.
ภรามิ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;
เต กถํ นุ กริสฺสนฺติ, อหํ วสํ คโต ตว.
ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;
กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.
ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;
อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.
ภรสฺสุ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;
มยา ตฺวํ สมนฺุาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ภริสฺสํ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเยติ.
มาตุโปสกคิชฺฌชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๐๐. ทพฺภปุปฺผชาตกํ (๗-๑-๕)
อนุตีรจารี ภทฺทนฺเต, สหายมนุธาว มํ;
มหา เม คหิโต [โรหิโต (ก.)] มจฺโฉ, โส มํ หรติ เวคสา.
คมฺภีรจารี ภทฺทนฺเต, ทฬฺหํ คณฺหาหิ ถามสา;
อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, สุปณฺโณ อุรคามิว [อุรคมฺมิว (สี. สฺยา. ปี.)].
วิวาโท โน สมุปฺปนฺโน, ทพฺภปุปฺผ สุโณหิ เม;
สเมหิ ¶ เมธคํ [เมธกํ (ปี.)] สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.
ธมฺมฏฺโหํ ปุเร อาสึ, พหู อฑฺฑา เม ตีริตา [พหุอฏฺฏํ เม ตีริตํ (สี.), พหุอฏฺฏํว ตีริตํ (สฺยา.), พหุ อตฺถํ เม ตีริตํ (ปี.)];
สเมมิ เมธคํ สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.
อนุตีรจาริ ¶ นงฺคุฏฺํ, สีสํ คมฺภีรจาริโน;
อจฺจายํ [อถายํ (สี. ปี.)] มชฺฌิโม ขณฺโฑ, ธมฺมฏฺสฺส ภวิสฺสติ.
จิรมฺปิ ¶ ภกฺโข อภวิสฺส, สเจ น วิวเทมเส;
อสีสกํ อนงฺคุฏฺํ, สิงฺคาโล หรติ โรหิตํ.
ยถาปิ ราชา นนฺเทยฺย, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;
เอวาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา ปุณฺณมุขํ ปตึ.
กถํ นุ ถลโช สนฺโต, อุทเก มจฺฉํ ปรามสิ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กถํ อธิคตํ ตยา.
วิวาเทน กิสา โหนฺติ, วิวาเทน ธนกฺขยา;
ชีนา อุทฺทา วิวาเทน, ภฺุช มายาวิ โรหิตํ.
เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;
ธมฺมฏฺํ ปฏิธาวนฺติ, โส หิ เนสํ วินายโก;
ธนาปิ ตตฺถ ชียนฺติ, ราชโกโส ปวฑฺฒตีติ [จ วฑฺฒติ (ปี.)].
ทพฺภปุปฺผชาตกํ ปฺจมํ.
๔๐๑. ปณฺณกชาตกํ (๗-๑-๖)
ปณฺณกํ [ทสณฺณกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ติขิณธารํ, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;
ปริสายํ ¶ ปุริโส คิลติ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
คิเลยฺย ปุริโส โลภา, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;
โย จ วชฺชา ททามีติ, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว [มาคธ (สี. สฺยา. ปี.)].
พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อตฺถํ [อตฺถ (ปี. สี. นิยฺย)] ธมฺมสฺส โกวิโท;
ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
น ¶ วาจมุปชีวนฺติ, อผลํ คิรมุทีริตํ;
โย จ ทตฺวา อวากยิรา, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.
พฺยากาสิ ปุกฺกุโส ปฺหํ, อตฺถํ ธมฺมสฺส โกวิโท;
เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;
ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
ทเทยฺย ¶ ปุริโส ทานํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;
โย จ ทตฺวา นานุตปฺเป [ตเป (สี. ปี.)], ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;
สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.
พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อโถ ปุกฺกุสโปริโส;
สพฺเพ ¶ ปฺเห อติโภติ, ยถา ภาสติ เสนโกติ.
ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๐๒. สตฺตุภสฺตชาตกํ (๗-๑-๗)
วิพฺภนฺตจิตฺโต กุปิตินฺทฺริโยสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;
กึ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ [พฺราหฺมณ อิงฺฆ (สี. สฺยา.)] พฺรูหิ.
มิยฺเยถ ภริยา วชโต มมชฺช, อคจฺฉโต มรณมาห ยกฺโข;
เอเตน ทุกฺเขน ปเวธิโตสฺมิ, อกฺขาหิ เม เสนก เอตมตฺถํ.
พหูนิ านานิ วิจินฺตยิตฺวา, ยเมตฺถ วกฺขามิ ตเทว สจฺจํ;
มฺามิ เต พฺราหฺมณ สตฺตุภสฺตํ, อชานโต กณฺหสปฺโป ปวิฏฺโ.
อาทาย ¶ ทณฺฑํ ปริสุมฺภ ภสฺตํ, ปสฺเสฬมูคํ อุรคํ ทุชิวฺหํ [ทิชิวฺหํ (สี. ปี.)];
ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ภุชงฺคมํ ปสฺส ปมฺุจ ภสฺตํ.
สํวิคฺครูโป ¶ ปริสาย มชฺเฌ, โส พฺราหฺมโณ สตฺตุภสฺตํ ปมฺุจิ;
อถ นิกฺขมิ อุรโค อุคฺคเตโช, อาสีวิโส สปฺโป ผณํ กริตฺวา.
สุลทฺธลาภา ชนกสฺส รฺโ, โย ปสฺสตี เสนกํ สาธุปฺํ;
วิวฏฺฏฉทฺโท [วิวตฺตจฺฉทฺโท (สี.), วิวฏฺฏจฺฉโท (สฺยา.), วิวฏฺฏจฺฉทฺทา (ปี.)] นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.
อิมานิ เม สตฺตสตานิ อตฺถิ, คณฺหาหิ สพฺพานิ ททามิ ตุยฺหํ;
ตยา หิ เม ชีวิตมชฺช ลทฺธํ, อโถปิ ภริยาย มกาสิ โสตฺถึ.
น ปณฺฑิตา เวตนมาทิยนฺติ, จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ;
อิโตปิ เต พฺรหฺเม ททนฺตุ วิตฺตํ, อาทาย ตฺวํ คจฺฉ สกํ นิเกตนฺติ.
สตฺตุภสฺตชาตกํ [เสนกชาตกํ (สฺยา.)] สตฺตมํ.
๔๐๓. อฏฺิเสนกชาตกํ (๗-๑-๘)
เยเม ¶ อหํ น ชานามิ, อฏฺิเสน วนิพฺพเก;
เต มํ สงฺคมฺม ยาจนฺติ, กสฺมา มํ ตฺวํ น ยาจสิ.
ยาจโก ¶ อปฺปิโย โหติ, ยาจํ อททมปฺปิโย;
ตสฺมาหํ ตํ น ยาจามิ, มา เม วิเทสฺสนา [วิทฺเทสนา (สี. ปี.)] อหุ.
โย ¶ เว ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจํ น ยาจติ;
ปรฺจ ปฺุา [ปฺุํ (สฺยา. ก.)] ธํเสติ, อตฺตนาปิ น ชีวติ.
โย จ [โย เว (ก.)] ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจฺหิ ยาจติ [ยาจํปิ ยาจติ (สฺยา.), ยาจานิ ยาจติ (ปี.), ยาจติ ยาจนํ (สี. นิยฺย), ยาจนํ ยาจติ (ก.)];
ปรฺจ ปฺุํ ลพฺเภติ, อตฺตนาปิ จ ชีวติ.
น เว เทสฺสนฺติ [น เว ทุสฺสนฺติ (สฺยา.), น เว ทิสฺสนฺติ (ปี.), น วิเทสฺสนฺติ (ก. อฏฺ.)] สปฺปฺา, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;
พฺรหฺมจาริ ปิโย เมสิ, วท ตฺวํ [วร ตํ (สี.), วร ตฺวํ (ปี.)] ภฺมิจฺฉสิ [ยฺมิจฺฉสิ (?)].
น เว ยาจนฺติ สปฺปฺา, ธีโร จ เวทิตุมรหติ;
อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา.
ททามิ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;
อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา, สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.
อฏฺิเสนกชาตกํ อฏฺมํ.
๔๐๔. กปิชาตกํ (๗-๑-๙)
ยตฺถ ¶ เวรี นิวสติ, น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;
เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสุ.
ทิโส เว ลหุจิตฺตสฺส, โปสสฺสานุวิธียโต;
เอกสฺส กปิโน เหตุ, ยูถสฺส อนโย กโต.
พาโลว [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ปณฺฑิตมานี, ยูถสฺส ปริหารโก;
สจิตฺตสฺส วสํ คนฺตฺวา, สเยถายํ [ปสฺเสถายํ (ก.)] ยถา กปิ.
น สาธุ พลวา พาโล, ยูถสฺส ปริหารโก;
อหิโต ภวติ าตีนํ, สกุณานํว เจตโก [เจฏโก (ก.)].
ธีโรว ¶ พลวา สาธุ, ยูถสฺส ปริหารโก;
หิโต ภวติ าตีนํ, ติทสานํว วาสโว.
โย จ สีลฺจ ปฺฺจ, สุตฺจตฺตนิ ปสฺสติ;
อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ.
ตสฺมา ตุเลยฺย มตฺตานํ, สีลปฺาสุตามิว [สีลํ ปฺํ สุตํปิว (สฺยา.)];
คณํ วา ปริหเร ธีโร, เอโก วาปิ ปริพฺพเชติ.
กปิชาตกํ นวมํ.
๔๐๕. พกชาตกํ (๗-๑-๑๐)
ทฺวาสตฺตติ ¶ โคตม [โภ โคตม (ก.)] ปฺุกมฺมา, วสวตฺติโน ¶ ชาติชรํ อตีตา;
อยมนฺติมา เวทคู พฺรหฺมปตฺติ [พฺรหฺมุปปตฺติ (สฺยา. ก.)], อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา [ปชา (ก.)] อเนกา.
อปฺปฺหิ เอตํ [อปฺปฺจ เหตํ (สฺยา.), อปฺปํสิ เอตํ (ก.)] น หิ ทีฆมายุ, ยํ ตฺวํ พก มฺสิ ทีฆมายุํ;
สตํ สหสฺสานิ [สหสฺสานํ (สี. ปี. สํ. นิ. ๑.๑๗๕), สหสฺสาน (สฺยา. กํ.)] นิรพฺพุทานํ, อายุํ ปชานามิ ตวาห พฺรหฺเม.
อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมิ, ชาติชฺชรํ โสกมุปาติวตฺโต;
กึ เม ปุราณํ วตสีลวตฺตํ [สีลวนฺตํ (ปี. ก.)], อาจิกฺข เม ตํ ยมหํ วิชฺํ.
ยํ ตฺวํ อปาเยสิ พหู มนุสฺเส, ปิปาสิเต ฆมฺมนิ สมฺปเรเต;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
ยํ ¶ เอณิกูลสฺมิ ชนํ คหีตํ, อโมจยี คยฺหก นิยฺยมานํ;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
คงฺคาย โสตสฺมึ คหีตนาวํ, ลุทฺเทน ¶ นาเคน มนุสฺสกปฺปา;
อโมจยิ ตฺวํ พลสา ปสยฺห, ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ;
สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
กปฺโป จ เต พทฺธจโร [ปตฺถจโร (สฺยา.), ปฏฺจโร (ก.)] อโหสิ, สมฺพุทฺธิมนฺตํ [สมฺพุทฺธิวนฺตํ (สฺยา. ปี.), สมฺพุทฺธวนฺตํ (ก.)] วตินํ [วติตํ (สฺยา.), วติทํ (ก.)] อมฺํ;
ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.
อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ, อฺมฺปิ ชานาสิ ตถา หิ พุทฺโธ;
ตถา หิ ตายํ [ตฺยายํ (สํ. นิ. ๑.๑๗๕)] ชลิตานุภาโว, โอภาสยํ ติฏฺติ พฺรหฺมโลกนฺติ.
พกชาตกํ ทสมํ.
กุกฺกุวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรกณฺณิก จาปวโร สุตโน, อถ คิชฺฌ สโรหิตมจฺฉวโร;
ปุน ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] เสนก ยาจนโก, อถ เวริ สพฺรหฺมพเกน ทสาติ.
๒. คนฺธารวคฺโค
๔๐๖. คนฺธารชาตกํ (๗-๒-๑)
หิตฺวา ¶ ¶ ¶ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ โสฬส;
โกฏฺาคารานิ ผีตานิ, สนฺนิธึ ทานิ กุพฺพสิ.
หิตฺวา คนฺธารวิสยํ, ปหูตธนธาริยํ [ธานิยํ (สี. ปี.), ธฺนฺติ อตฺโถ];
ปสาสนโต [ปสาสนิโต (สี. สฺยา.), ปสาสนาโต (ปี.)] นิกฺขนฺโต, อิธ ทานิ ปสาสสิ.
ธมฺมํ ภณามิ เวเทห, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.
เยน เกนจิ วณฺเณน, ปโร ลภติ รุปฺปนํ;
มหตฺถิยมฺปิ เจ วาจํ, น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโต.
กามํ รุปฺปตุ วา มา วา, ภุสํว วิกิรียตุ;
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.
โน เจ อสฺส สกา พุทฺธิ, วินโย วา สุสิกฺขิโต;
วเน อนฺธมหึโสว [อนฺธมหิโสว (สี. ปี.)] จเรยฺย พหุโก ชโน.
ยสฺมา จ ปนิเธกจฺเจ, อาเจรมฺหิ [อาจารมฺหิ (สี. ปี.)] สุสิกฺขิตา;
ตสฺมา วินีตวินยา, จรนฺติ สุสมาหิตาติ.
คนฺธารชาตกํ ปมํ.
๔๐๗. มหากปิชาตกํ (๗-๒-๒)
อตฺตานํ ¶ สงฺกมํ กตฺวา, โย โสตฺถึ สมตารยิ;
กึ ตฺวํ เตสํ กิเม [กิโม (สี. ปี.), กึ เม (สฺยา.)] ตุยฺหํ, โหนฺติ เอเต [เหเต (สฺยา.), โส เต (ก.)] มหากปิ.
ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ, ยูถสฺส ปริหารโก;
เตสํ โสกปเรตานํ, ภีตานํ เต อรินฺทม.
อุลฺลงฺฆยิตฺวา [ส ลงฺฆยิตฺวา (ปี.), สุลงฺฆยิตฺวา (ก.)] อตฺตานํ, วิสฺสฏฺธนุโน สตํ;
ตโต อปรปาเทสุ, ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุณํ.
ฉินฺนพฺภมิว ¶ วาเตน, นุณฺโณ [นุนฺโน (สี.)] รุกฺขํ อุปาคมึ;
โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ, สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ.
ตํ ¶ มํ วิยายตํ สนฺตํ, สาขาย จ ลตาย จ;
สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ, โสตฺถึ สาขามิคา คตา.
ตํ มํ น ตปเต พนฺโธ, มโต [วโธ (สี. สฺยา. ปี.)] เม น ตเปสฺสติ;
สุขมาหริตํ เตสํ, เยสํ รชฺชมการยึ.
เอสา เต อุปมา ราช, ตํ สุโณหิ อรินฺทม [อตฺถสนฺทสฺสนี กตา (ปี.)];
รฺา รฏฺสฺส โยคฺคสฺส, พลสฺส นิคมสฺส จ;
สพฺเพสํ สุขเมฏฺพฺพํ, ขตฺติเยน ปชานตาติ.
มหากปิชาตกํ ทุติยํ.
๔๐๘. กุมฺภการชาตกํ (๗-๒-๓)
อมฺพาหมทฺทํ ¶ วนมนฺตรสฺมึ, นีโลภาสํ ผลิตํ [ผลินํ (ปี.)] สํวิรูฬฺหํ;
ตมทฺทสํ ผลเหตุ วิภคฺคํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
เสลํ สุมฏฺํ นรวีรนิฏฺิตํ [นรวิทฺทุนิฏฺิตํ (ก.)], นารี ยุคํ ธารยิ อปฺปสทฺทํ;
ทุติยฺจ อาคมฺม อโหสิ สทฺโท, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
ทิชา ทิชํ กุณปมาหรนฺตํ, เอกํ สมานํ พหุกา สเมจฺจ;
อาหารเหตู ปริปาตยึสุ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
อุสภาหมทฺทํ ยูถสฺส มชฺเฌ, จลกฺกกุํ วณฺณพลูปปนฺนํ;
ตมทฺทสํ กามเหตุ วิตุนฺนํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.
กรณฺฑโก ¶ [กรณฺฑุนาม (สี. ปี.)] กลิงฺคานํ, คนฺธารานฺจ นคฺคชิ;
นิมิราชา วิเทหานํ, ปฺจาลานฺจ ทุมฺมุโข;
เอเต รฏฺานิ หิตฺวาน, ปพฺพชึสุ อกิฺจนา.
สพฺเพปิเม ¶ เทวสมา สมาคตา, อคฺคี ยถา ปชฺชลิโต ตเถวิเม;
อหมฺปิ เอโก จริสฺสามิ ภคฺควิ, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อยเมว กาโล น หิ อฺโ อตฺถิ, อนุสาสิตา เม น ภเวยฺย ปจฺฉา;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ ภคฺคว, สกุณีว มุตฺตา ปุริสสฺส หตฺถา.
อามํ ปกฺกฺจ ชานนฺติ, อโถ โลณํ อโลณกํ;
ตมหํ ทิสฺวาน ปพฺพชึ, จเรว ตฺวํ จรามหนฺติ.
กุมฺภการชาตกํ ตติยํ.
๔๐๙. ทฬฺหธมฺมชาตกํ (๗-๒-๔)
อหํ ¶ เจ ทฬฺหธมฺมสฺส [ทฬฺหธมฺมาย (ปี.)], วหนฺติ นาภิราธยึ;
ธรนฺตี อุรสิ สลฺลํ, ยุทฺเธ วิกฺกนฺตจารินี.
นูน ราชา น ชานาติ [น ห นูน ราชา ชานาติ (สี. ปี.)], มม วิกฺกมโปริสํ;
สงฺคาเม สุกตนฺตานิ, ทูตวิปฺปหิตานิ จ.
สา นูนาหํ มริสฺสามิ, อพนฺธุ อปรายินี [อปรายิณี (สี.), อปรายณี (?)];
ตทา ¶ หิ [ตถา หิ (ปี.)] กุมฺภการสฺส, ทินฺนา ฉกณหาริกา.
ยาวตาสีสตี โปโส, ตาวเทว ปวีณติ;
อตฺถาปาเย ชหนฺติ นํ, โอฏฺิพฺยาธึว ขตฺติโย.
โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;
อตฺถา ตสฺส ปลุชฺชนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.
โย ¶ ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ มนุพุชฺฌติ;
อตฺถา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.
ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
สพฺเพ กตฺุโน โหถ, จิรํ สคฺคมฺหิ สฺสถาติ.
ทฬฺหธมฺมชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๑๐. โสมทตฺตชาตกํ (๗-๒-๕)
โย มํ ปุเร ปจฺจุฑฺเฑติ [ปจฺจุเทติ (สี. สฺยา. ปี.), ปจฺจุฏฺเติ (ก.)], อรฺเ ทูรมายโต;
โส น ทิสฺสติ มาตงฺโค, โสมทตฺโต กุหึ คโต.
อยํ วา โส มโต เสติ, อลฺลสิงฺคํว วจฺฉิโต [อลฺลปิงฺกว ฉิชฺชิโต (สี. ปี.), อลฺลปีตํว วิจฺฉิโต (สฺยา.)];
ภุมฺยา นิปติโต เสติ, อมรา วต กฺุชโร.
อนคาริยุเปตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส เต สโต;
สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.
สํวาเสน หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;
หทเย ¶ ชายเต เปมํ, ตํ น สกฺกา อโสจิตุํ.
มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;
ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.
กนฺทิเตน ¶ หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;
สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.
โสมทตฺตชาตกํ ปฺจมํ.
๔๑๑. สุสีมชาตกํ (๗-๒-๖)
กาฬานิ ¶ เกสานิ ปุเร อเหสุํ, ชาตานิ สีสมฺหิ ยถาปเทเส;
ตานชฺช เสตานิ สุสีม [สุสิม (ก.)] ทิสฺวา, ธมฺมํ จร พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.
มเมว เทว ปลิตํ น ตุยฺหํ, มเมว สีสํ มม อุตฺตมงฺคํ;
‘‘อตฺถํ ¶ กริสฺส’’นฺติ มุสา อภาณึ [อภาสึ (ก.)], เอกาปราธํ ขม ราชเสฏฺ.
ทหโร ตุวํ ทสฺสนิโยสิ ราช, ปมุคฺคโต โหสิ [โหหิ (สี.), โหติ (ก.)] ยถา กฬีโร;
รชฺชฺจ กาเรหิ มมฺจ ปสฺส, มา กาลิกํ อนุธาวี ชนินฺท.
ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมารึ, สามฏฺปสฺสํ สุตนุํ สุมชฺฌํ;
กาฬปฺปวาฬาว ปเวลฺลมานา, ปโลภยนฺตีว [สา โลภยนฺตีว (ปี.)] นเรสุ คจฺฉติ.
ตเมน ปสฺสามิปเรน นารึ, อาสีติกํ นาวุติกํ ว ชจฺจา;
ทณฺฑํ คเหตฺวาน ปเวธมานํ, โคปานสีโภคฺคสมํ จรนฺตึ.
โสหํ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโต, เอโก สยามิ [ปสฺสามิ (ก.)] สยนสฺส มชฺเฌ;
‘‘อหมฺปิ เอวํ’’ อิติ เปกฺขมาโน, น คเห รเม [น เคเห รเม (สี.), เคเห น รเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.
รชฺชุวาลมฺพนี ¶ เจสา, ยา เคเห วสโต รติ;
เอวมฺปิ ¶ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.
สุสีมชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๑๒. โกฏสิมฺพลิชาตกํ (๗-๒-๗)
อหํ ทสสตํพฺยามํ, อุรคมาทาย อาคโต;
ตฺจ มฺจ มหากายํ, ธารยํ นปฺปเวธสิ [น ปเวธยิ (ก.)].
อถิมํ ¶ ขุทฺทกํ ปกฺขึ, อปฺปมํสตรํ มยา;
ธารยํ พฺยถสิ [พฺยาธเส (สี.), พฺยธเส (ปี.), พฺยาธสิ (ก.)] ภีตา [ภีโต (สี. สฺยา. ปี.)], กมตฺถํ โกฏสิมฺพลิ [โกฏิสิมฺพลิ (สี. ปี.)].
มํสภกฺโข ตุวํ ราช, ผลภกฺโข อยํ ทิโช;
อยํ นิคฺโรธพีชานิ, ปิลกฺขุทุมฺพรานิ จ;
อสฺสตฺถานิ จ ภกฺขิตฺวา, ขนฺเธ เม โอหทิสฺสติ.
เต รุกฺขา สํวิรูหนฺติ, มม ปสฺเส นิวาตชา;
เต มํ ปริโยนนฺธิสฺสนฺติ, อรุกฺขํ มํ กริสฺสเร.
สนฺติ อฺเปิ รุกฺขา เส, มูลิโน ขนฺธิโน ทุมา;
อิมินา สกุณชาเตน, พีชมาหริตา หตา.
อชฺฌารูหาภิวฑฺฒนฺติ [อชฺฌารูฬฺหาภิวฑฺฒนฺติ (สี. ปี.)], พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตึ;
ตสฺมา ราช ปเวธามิ, สมฺปสฺสํนาคตํ ภยํ.
สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;
อนาคตภยา ¶ ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.
โกฏสิมฺพลิชาตกํ สตฺตมํ.
๔๑๓. ธูมการิชาตกํ (๗-๒-๘)
ราชา อปุจฺฉิ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;
อปิ พฺราหฺมณ ชานาสิ, โก เอโก พหุ โสจติ.
พฺราหฺมโณ ¶ อชยูเถน, ปหูเตโธ [พหูเตโช (ปี. ก.), พหุเตนฺโท (สฺยา.)] วเน วสํ;
ธูมํ อกาสิ วาเสฏฺโ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.
ตสฺส ตํ ธูมคนฺเธน, สรภา มกสฑฺฑิตา [มกสทฺทิตา (สี. สฺยา.), มกสฏฺฏิตา (ปี. ก.)];
วสฺสาวาสํ อุปาคจฺฉุํ, ธูมการิสฺส สนฺติเก.
สรเภสุ มนํ กตฺวา, อชา โส นาวพุชฺฌถ;
อาคจฺฉนฺตี วชนฺตี วา [อาคจฺฉนฺติ วชนฺติ วา (สฺยา. ปี.), อาคจฺฉนฺตึ วชนฺตึ วา (ก.)], ตสฺส ตา วินสุํ [วินสฺสุํ (สี.)] อชา.
สรภา สรเท กาเล, ปหีนมกเส วเน;
ปาวิสุํ คิริทุคฺคานิ, นทีนํ ปภวานิ จ.
สรเภ จ คเต ทิสฺวา, อชา จ วิภวํ คตา [อเช จ วิภวํ คเต (ก.)];
กิโส จ วิวณฺโณ จาสิ, ปณฺฑุโรคี จ พฺราหฺมโณ.
เอวํ ¶ โย สํ นิรํกตฺวา, อาคนฺตุํ กุรุเต ปิยํ;
โส เอโก พหุ โสจติ, ธูมการีว พฺราหฺมโณติ.
ธูมการิชาตกํ อฏฺมํ.
๔๑๔. ชาครชาตกํ (๗-๒-๙)
โกธ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, โกธ สุตฺเตสุ ชาคโร;
โก มเมตํ วิชานาติ, โก ตํ ปฏิภณาติ เม.
อหํ ชาครตํ สุตฺโต, อหํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
อหเมตํ วิชานามิ, อหํ ปฏิภณามิ เต.
กถํ ชาครตํ สุตฺโต, กถํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
กถํ เอตํ วิชานาสิ, กถํ ปฏิภณาสิ เม.
เย ธมฺมํ นปฺปชานนฺติ, สํยโมติ ทโมติ จ;
เตสุ สุปฺปมาเนสุ, อหํ ชคฺคามิ เทวเต.
เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
เตสุ ชาครมาเนสุ, อหํ สุตฺโตสฺมิ เทวเต.
เอวํ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, เอวํ สุตฺเตสุ ชาคโร;
เอวเมตํ วิชานามิ, เอวํ ปฏิภณามิ เต.
สาธุ ชาครตํ สุตฺโต, สาธุ สุตฺเตสุ ชาคโร;
สาธุเมตํ วิชานาสิ, สาธุ ปฏิภณาสิ เมติ.
ชาครชาตกํ นวมํ.
๔๑๕. กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ (๗-๒-๑๐)
น กิรตฺถิ อโนมทสฺสิสุ, ปาริจริยา พุทฺเธสุ อปฺปิกา [อปฺปกา (ก.)];
สุกฺขาย ¶ อโลณิกาย จ, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.
หตฺถิควสฺสา จิเม พหู [หตฺถิควาสฺสา จ เม พหู (สี.), หตฺถี ควาสฺสา จิเม พหู (สฺยา.), หตฺถี ควาสฺสา จ เม พหู (ปี.)], ธนธฺํ ปถวี จ เกวลา;
นาริโย จิมา อจฺฉรูปมา, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.
อภิกฺขณํ ราชกฺุชร, คาถา ภาสสิ โกสลาธิป;
ปุจฺฉามิ ตํ รฏฺวฑฺฒน, พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสิ.
อิมสฺมิฺเว นคเร, กุเล อฺตเร อหุํ;
ปรกมฺมกโร อาสึ, ภตโก สีลสํวุโต.
กมฺมาย ¶ นิกฺขมนฺโตหํ, จตุโร สมเณทฺทสํ;
อาจารสีลสมฺปนฺเน, สีติภูเต อนาสเว.
เตสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีเทตฺวา [นิสาเทตฺวา (?)] ปณฺณสนฺถเต;
อทํ พุทฺธาน กุมฺมาสํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
ตสฺส ¶ กมฺมสฺส กุสลสฺส, อิทํ เม เอทิสํ ผลํ;
อนุโภมิ อิทํ รชฺชํ, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ.
ททํ ภฺุช มา จ ปมาโท [ทท ภฺุช จ มา จ ปมาโท (สี. ปี.)], จกฺกํ วตฺตย โกสลาธิป;
มา ¶ ราช อธมฺมิโก อหุ, ธมฺมํ ปาลย โกสลาธิป.
โสหํ ตเทว ปุนปฺปุนํ, วฏุมํ อาจริสฺสามิ โสภเน;
อริยาจริตํ สุโกสเล, อรหนฺโต เม มนาปาว ปสฺสิตุํ.
เทวี วิย อจฺฉรูปมา, มชฺเฌ นาริคณสฺส โสภสิ;
กึ กมฺมมกาสิ ภทฺทกํ, เกนาสิ วณฺณวตี สุโกสเล.
อมฺพฏฺกุลสฺส ขตฺติย, ทาสฺยาหํ ปรเปสิยา อหุํ;
สฺตา จ [สฺตา (สี. ปี.)] ธมฺมชีวินี, สีลวตี จ อปาปทสฺสนา.
อุทฺธฏภตฺตํ อหํ ตทา, จรมานสฺส อทาสิ ภิกฺขุโน;
วิตฺตา สุมนา สยํ อหํ, ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทิสนฺติ.
กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ ทสมํ.
๔๑๖. ปรนฺตปชาตกํ (๗-๒-๑๑)
อาคมิสฺสติ ¶ เม ปาปํ, อาคมิสฺสติ เม ภยํ;
ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.
ภีรุยา นูน เม กาโม, อวิทูเร วสนฺติยา;
กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
โสจยิสฺสติ ¶ มํ กนฺตา, คาเม วสมนินฺทิตา;
กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
ตยา มํ อสิตาปงฺคิ [หสิตาปงฺคิ (สี. สฺยา. ปี.)], สิตานิ [มิหิตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ภณิตานิ จ;
กิสํ ปณฺฑุํ กริสฺสนฺติ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.
อคมา นูน โส สทฺโท, อสํสิ นูน โส ตว;
อกฺขาตํ นูน ตํ เตน, โย ตํ สาขมกมฺปยิ.
อิทํ ¶ โข ตํ สมาคมฺม, มม พาลสฺส จินฺติตํ;
ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.
ตเถว ตฺวํ อเวเทสิ, อวฺจิ [อวชฺฌิ (ก.)] ปิตรํ มม;
หนฺตฺวา สาขาหิ ฉาเทนฺโต, อาคมิสฺสติ เม [เต (สฺยา. ก.)] ภยนฺติ.
ปรนฺตปชาตกํ เอกาทสมํ.
คนฺธารวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรคาม ¶ มหากปิ ภคฺคว จ, ทฬฺหธมฺม สกฺุชร เกสวโร;
อุรโค วิธุโร ปุน ชาครตํ, อถ โกสลาธิป ปรนฺตป จาติ.
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อถ สตฺตนิปาตมฺหิ, วคฺคํ เม ภณโต สุณ;
กุกฺกุ จ ปุน คนฺธาโร, ทฺเวว คุตฺตา มเหสินาติ.
สตฺตกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๘. อฏฺกนิปาโต
๔๑๗. กจฺจานิชาตกํ (๑)
โอทาตวตฺถา ¶ ¶ ¶ สุจิ อลฺลเกสา, กจฺจานิ กึ กุมฺภิมธิสฺสยิตฺวา [กุมฺภิมปสฺสยิตฺวา (ปี.)];
ปิฏฺา ติลา โธวสิ ตณฺฑุลานิ, ติโลทโน เหหิติ กิสฺส เหตุ.
น โข อยํ พฺราหฺมณ โภชนตฺถา [โภชนตฺถํ (สฺยา.)], ติโลทโน เหหิติ สาธุปกฺโก;
ธมฺโม มโต ตสฺส ปหุตฺตมชฺช [ปหูนมชฺช (สฺยา.), ปหูตมชฺช (สี.), พหูตมชฺชา (ปี.)], อหํ กริสฺสามิ สุสานมชฺเฌ.
อนุวิจฺจ กจฺจานิ กโรหิ กิจฺจํ, ธมฺโม มโต โก นุ ตเวว [ตเวต (สี. สฺยา. ปี.)] สํสิ;
สหสฺสเนตฺโต อตุลานุภาโว, น มิยฺยตี ธมฺมวโร กทาจิ.
ทฬฺหปฺปมาณํ มม เอตฺถ พฺรหฺเม, ธมฺโม มโต นตฺถิ มเมตฺถ กงฺขา;
เย เยว ทานิ ปาปา ภวนฺติ, เต ¶ เตว ทานิ สุขิตา ภวนฺติ.
สุณิสา หิ มยฺหํ วฺฌา อโหสิ, สา มํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ;
สา ทานิ สพฺพสฺส กุลสฺส อิสฺสรา, อหํ ปนมฺหิ [วสามิ (สฺยา.)] อปวิทฺธา เอกิกา.
ชีวามิ ¶ โวหํ น มโตหมสฺมิ [นาหํ มโตสฺมิ (สี. ปี.)], ตเวว อตฺถาย อิธาคโตสฺมิ;
ยา ตํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ, สหาว ปุตฺเตน กโรมิ ภสฺมํ.
เอวฺจ [เอตฺจ (สี. ปี.)] เต รุจฺจติ เทวราช, มเมว อตฺถาย อิธาคโตสิ;
อหฺจ ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสม.
เอวฺจ เต รุจฺจติ กาติยานิ, หตาปิ สนฺตา น ชหาสิ ธมฺมํ;
ตุวฺจ [ตฺวฺจ (ปี. ก.)] ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสถ.
สา กาติยานี สุณิสาย สทฺธึ, สมฺโมทมานา ฆรมาวสิตฺถ;
ปุตฺโต ¶ จ นตฺตา จ อุปฏฺหึสุ, เทวานมินฺเทน อธิคฺคหีตาติ.
กจฺจานิชาตกํ ปมํ.
๔๑๘. อฏฺสทฺทชาตกํ (๒)
อิทํ ¶ ปุเร นินฺนมาหุ, พหุมจฺฉํ มโหทกํ;
อาวาโส พกราชสฺส, เปตฺติกํ ภวนํ มม;
ตฺยชฺช เภเกน [ภิงฺเคน (ก.)] ยาเปม, โอกํ น วชหามเส [โอกนฺตํ น ชหามเส (ก.)].
โก ทุติยํ อสีลิสฺส, พนฺธรสฺสกฺขิ เภจฺฉติ [เภชฺชติ (สี. สฺยา. ปี.), ภินฺทติ (ก.)];
โก เม ปุตฺเต กุลาวกํ, มฺจ โสตฺถึ กริสฺสติ.
สพฺพา ปริกฺขยา เผคฺคุ, ยาว ตสฺสา คตี อหุ;
ขีณภกฺโข มหาราช, สาเร น รมตี ฆุโณ.
สา ¶ นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺตา นิเวสนา;
อตฺตานํ รมยิสฺสามิ, ทุมสาขนิเกตินี.
โส นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺโต นิเวสนา;
อคฺโคทกานิ ปิสฺสามิ, ยูถสฺส ปุรโต วชํ.
ตํ มํ กาเมหิ สมฺมตฺตํ, รตฺตํ กาเมสุ มุจฺฉิตํ;
อานยี ภรโต [วนโต (ก.)] ลุทฺโท, พาหิโก ภทฺทมตฺถุ เต.
อนฺธการติมิสายํ, ตุงฺเค อุปริปพฺพเต;
สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, มา ปาทํ ขลิ [ขณิ (สี. สฺยา. ปี.)] ยสฺมนิ.
อสํสยํ ชาติขยนฺตทสฺสี, น คพฺภเสยฺยํ ปุนราวชิสฺสํ;
อยมนฺติมา ปจฺฉิมา คพฺภเสยฺยา [อยํ หิ เม อนฺติมา คพฺภเสยฺยา (สี. ปี.)], ขีโณ เม สํสาโร ปุนพฺภวายาติ.
อฏฺสทฺทชาตกํ ทุติยํ.
๔๑๙. สุลสาชาตกํ (๓)
อิทํ สุวณฺณกายูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต, มฺจ ทาสีติ สาวย.
โอโรปยสฺสุ กลฺยาณิ, มา พาฬฺหํ [พหุํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปริเทวสิ;
น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํ.
ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺตาสฺมิ วิฺุตํ;
น จาหํ อภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา.
เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ [อุปคุยฺหิสฺสํ (ก.)], กริสฺสฺจ ปทกฺขิณํ;
น หิ ทานิ ปุน อตฺถิ, มม ตุยฺหฺจ สงฺคโม.
น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ¶ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติกา [ลหุมตฺถวิจินฺติกา (สี. ปี.)].
ลหฺุจ วต ขิปฺปฺจ, นิกฏฺเ สมเจตยิ;
มิคํ ปุณฺณายเตเนว [ปุณฺณายตเนว (สฺยา.)], สุลสา สตฺตุกํ วธิ.
โยธ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
โส หฺติ มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเร.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, สุลสา สตฺตุกามิวาติ.
สุลสาชาตกํ ตติยํ.
๔๒๐. สุมงฺคลชาตกํ (๔)
ภุสมฺหิ [ภุสมฺปิ (ก.), ภุสํ หิ (สี. นิยฺย)] กุทฺโธติ อเวกฺขิยาน, น ตาว ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร;
อฏฺานโส อปฺปติรูปมตฺตโน, ปรสฺส ทุกฺขานิ ภุสํ อุทีรเย.
ยโต จ ชาเนยฺย ปสาทมตฺตโน, อตฺถํ นิยฺุเชยฺย ปรสฺส ทุกฺกฏํ;
ตทายมตฺโถติ สยํ อเวกฺขิย, อถสฺส ทณฺฑํ สทิสํ นิเวสเย.
น จาปิ ฌาเปติ ปรํ น อตฺตนํ, อมุจฺฉิโต โย นยเต นยานยํ;
โย ¶ ทณฺฑธาโร ภวตีธ อิสฺสโร, ส วณฺณคุตฺโต สิริยา น ธํสติ.
เย ขตฺติยา เส อนิสมฺมการิโน, ปเณนฺติ ทณฺฑํ สหสา ปมุจฺฉิตา;
อวณฺณสํยุตา [ยุตฺตาว (ก.)] ชหนฺติ ชีวิตํ, อิโต วิมุตฺตาปิ จ ยนฺติ ทุคฺคตึ.
ธมฺเม ¶ จ เย อริยปฺปเวทิเต รตา, อนุตฺตรา เต วจสา มนสา กมฺมุนา จ;
เต สนฺติโสรจฺจสมาธิสณฺิตา, วชนฺติ โลกํ ทุภยํ ตถาวิธา.
ราชาหมสฺมิ นรปมทานมิสฺสโร, สเจปิ กุชฺฌามิ เปมิ อตฺตนํ;
นิเสธยนฺโต ชนตํ ตถาวิธํ, ปเณมิ ทณฺฑํ อนุกมฺป โยนิโส.
สิรี จ ลกฺขี จ ตเวว ขตฺติย, ชนาธิป มา วิชหิ กุทาจนํ;
อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, อนีโฆ ตุวํ วสฺสสตานิ ปาลย.
คุเณหิ เอเตหิ อุเปต ขตฺติย, ิตมริยวตฺตี [วตฺติ (สี.), วุตฺติ (ก.)] สุวโจ อโกธโน;
สุขี ¶ อนุปฺปีฬ ปสาสเมทินึ [อนุปฺปีฬํ สหสเมทนึ (ก.)], อิโต วิมุตฺโตปิ จ ยาหิ สุคฺคตึ.
เอวํ ¶ สุนีเตน [สุวินีเตน (ปี.)] สุภาสิเตน, ธมฺเมน าเยน อุปายโส นยํ;
นิพฺพาปเย สงฺขุภิตํ มหาชนํ, มหาว เมโฆ สลิเลน เมทินินฺติ [เมทนินฺติ (สฺยา. ก.)].
สุมงฺคลชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๒๑. คงฺคมาลชาตกํ (๕)
องฺคารชาตา ปถวี, กุกฺกุฬานุคตา มหี;
อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.
อุทฺธํ ตปติ อาทิจฺโจ, อโธ ตปติ วาลุกา;
อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.
น ¶ มํ ตปติ อาตโป, อาตปา [อาตปฺปา (สี. สฺยา. ปี.)] ตปยนฺติ มํ;
อตฺถา หิ วิวิธา ราช, เต ตปนฺติ น อาตโป.
อทฺทสํ กาม เต มูลํ, สงฺกปฺปา กาม ชายสิ;
น ตํ สงฺกปฺปยิสฺสามิ, เอวํ กาม น เหหิสิ.
อปฺปาปิ กามา น อลํ, พหูหิปิ น ตปฺปติ;
อหหา พาลลปนา, ปริวชฺเชถ [ปฏิวิชฺเฌถ (ปี. สี. อฏฺ.)] ชคฺคโต.
อปฺปสฺส ¶ กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ, อุทโย อชฺฌาคมา มหตฺตปตฺตํ;
สุลทฺธลาโภ วต มาณวสฺส, โย ปพฺพชี กามราคํ ปหาย.
ตปสา ปชหนฺติ ปาปกมฺมํ, ตปสา นฺหาปิตกุมฺภการภาวํ;
ตปสา อภิภุยฺย คงฺคมาล, นาเมนาลปสชฺช พฺรหฺมทตฺตํ.
สนฺทิฏฺิกเมว ‘‘อมฺม’’ ปสฺสถ, ขนฺตีโสรจฺจสฺส อยํ [โย (สฺยา. ปี. ก.)] วิปาโก;
โย [โส (สฺยา. ก.)] สพฺพชนสฺส วนฺทิโตหุ, ตํ วนฺทาม สราชิกา สมจฺจา.
มา กิฺจิ อวจุตฺถ คงฺคมาลํ, มุนินํ โมนปเถสุ สิกฺขมานํ;
เอโส หิ อตริ อณฺณวํ, ยํ ตริตฺวา จรนฺติ วีตโสกาติ.
คงฺคมาลชาตกํ ปฺจมํ.
๔๒๒. เจติยชาตกํ (๖)
ธมฺโม ¶ หเว หโต หนฺติ, นาหโต หนฺติ กิฺจนํ [กฺจินํ (ปี.)];
ตสฺมา หิ ธมฺมํ น หเน, มา ตฺวํ [ตํ (สฺยา. ปี.)] ธมฺโม หโต หนิ.
อลิกํ ¶ ¶ ภาสมานสฺส, อปกฺกมนฺติ เทวตา;
ปูติกฺจ มุขํ วาติ, สกฏฺานา จ ธํสติ;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภูมิยํ ติฏฺ เจติย.
อกาเล วสฺสตี ตสฺส, กาเล ตสฺส น วสฺสติ;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภูมึ ปวิส เจติย.
ชิวฺหา ตสฺส ทฺวิธา โหติ, อุรคสฺเสว ทิสมฺปติ;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.
ชิวฺหา ตสฺส น ภวติ, มจฺฉสฺเสว ทิสมฺปติ;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.
ถิโยว ¶ ตสฺส ชายนฺติ [ถิโย ตสฺส ปชายนฺติ (ก.)], น ปุมา ชายเร กุเล;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.
ปุตฺตา ตสฺส น ภวนฺติ, ปกฺกมนฺติ ทิโสทิสํ;
โย ชานํ ปุจฺฉิโต ปฺหํ, อฺถา นํ วิยากเร.
สเจ หิ สจฺจํ ภณสิ, โหหิ ราช ยถา ปุเร;
มุสา เจ ภาสเส ราช, ภิยฺโย ปวิส เจติย.
ส ¶ ราชา อิสินา สตฺโต, อนฺตลิกฺขจโร ปุเร;
ปาเวกฺขิ ปถวึ เจจฺโจ, หีนตฺโต ปตฺว ปริยายํ [อตฺตปริยายํ (สี. สฺยา.), ปตฺตปริยายํ (ก. สี. นิยฺย)].
ตสฺมา ¶ หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;
อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจูปสํหิตนฺติ.
เจติยชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๒๓. อินฺทฺริยชาตกํ (๗)
โย อินฺทฺริยานํ กาเมน, วสํ นารท คจฺฉติ;
โส ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, ชีวนฺโตว วิสุสฺสติ [ชีวนฺโตปิวิสุสฺสติ (สฺยา.), ชีวนฺโต วาปิ สุสฺสติ (ก.)].
สุขสฺสานนฺตรํ ทุกฺขํ, ทุกฺขสฺสานนฺตรํ สุขํ;
โสสิ [โสปิ (สฺยา. ปี. ก.)] ปตฺโต สุขา [สุข (สฺยา.), สุขํ (ก.)] ทุกฺขํ, ปาฏิกงฺข วรํ สุขํ.
กิจฺฉกาเล ¶ กิจฺฉสโห, โย กิจฺฉํ นาติวตฺตติ;
ส กิจฺฉนฺตํ สุขํ ธีโร, โยคํ สมธิคจฺฉติ.
น เหว กามาน กามา, นานตฺถา นาตฺถการณา;
น กตฺจ นิรงฺกตฺวา, ธมฺมา จวิตุมรหสิ.
ทกฺขํ คหปตี [คหปตํ (สี. สฺยา. ปี.), คหวตํ (?)] สาธุ, สํวิภชฺชฺจ โภชนํ;
อหาโส อตฺถลาเภสุ, อตฺถพฺยาปตฺติ อพฺยโถ.
เอตฺตาวเตตํ ปณฺฑิจฺจํ, อปิ โส [อสิโต (สี. สฺยา. ปี.)] ทวิโล [เทวโล (สี. ปี.)] พฺรวิ;
น ยิโต กิฺจิ ปาปิโย, โย อินฺทฺริยานํ วสํ วเช.
อมิตฺตานํว หตฺถตฺถํ, สิวิ ปปฺโปติ มามิว;
กมฺมํ วิชฺชฺจ ทกฺเขยฺยํ, วิวาหํ สีลมทฺทวํ;
เอเต จ ยเส หาเปตฺวา, นิพฺพตฺโต เสหิ กมฺเมหิ.
โสหํ สหสฺสชีโนว อพนฺธุ อปรายโณ;
อริยธมฺมา อปกฺกนฺโต, ยถา เปโต ตเถวหํ.
สุขกาเม ¶ ทุกฺขาเปตฺวา, อาปนฺโนสฺมิ ปทํ อิมํ;
โส สุขํ นาธิคจฺฉามิ, ิโต [จิโต (ปี. สี. อฏฺ.)] ภาณุมตามิวาติ.
อินฺทฺริยชาตกํ สตฺตมํ.
๔๒๔. อาทิตฺตชาตกํ (๘)
อาทิตฺตสฺมึ อคารสฺมึ, ยํ นีหรติ ภาชนํ;
ตํ ¶ ตสฺส โหติ อตฺถาย, โน จ ยํ ตตฺถ ฑยฺหติ.
เอวามาทีปิโต ¶ โลโก, ชราย มรเณน จ;
นีหเรเถว ทาเนน, ทินฺนํ โหติ สุนีหตํ [สุนีภตํ (สี. สฺยา. ปี.), สุนิพฺภตํ (ก.)].
โย ธมฺมลทฺธสฺส ททาติ ทานํ, อุฏฺานวีริยาธิคตสฺส ชนฺตุ;
อติกฺกมฺม โส เวตรณึ [เวตฺตรณึ (ก.)] ยมสฺส, ทิพฺพานิ านานิ อุเปติ มจฺโจ.
ทานฺจ ยุทฺธฺจ สมานมาหุ, อปฺปาปิ สนฺตา พหุเก ชินนฺติ;
อปฺปมฺปิ เจ สทฺทหาโน ททาติ, เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถ.
วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ, เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก;
เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ, พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเต.
โย ปาณภูตานิ อเหยํ จรํ, ปรูปวาทา น กโรติ ปาปํ;
ภีรุํ ปสํสนฺติ น ตตฺถ สูรํ, ภยา หิ สนฺโต น กโรนฺติ ปาปํ.
หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;
มชฺฌิเมน ¶ จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ.
อทฺธา ¶ หิ ทานํ พหุธา ปสตฺถํ, ทานา จ โข ธมฺมปทํว เสยฺโย;
ปุพฺเพว หิ ปุพฺพตเรว สนฺโต [ปุพฺเพ จ หิ ปุพฺพตเร จ สนฺโต (สํ. นิ. ๑.๓๓)], นิพฺพานเมวชฺฌคมุํ สปฺาติ.
อาทิตฺตชาตกํ อฏฺมํ.
๔๒๕. อฏฺานชาตกํ (๙)
คงฺคา กุมุทินี สนฺตา, สงฺขวณฺณา จ โกกิลา;
ชมฺพุ ตาลผลํ ทชฺชา, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา กจฺฉปโลมานํ, ปาวาโร ติวิโธ สิยา;
เหมนฺติกํ ปาวุรณํ [ปาปุรณํ (สี. สฺยา. ปี.)], อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา มกสปาทานํ [ทาานํ (สี. ปี.)], อฏฺฏาโล สุกโต สิยา;
ทฬฺโห จ อวิกมฺปี จ [อปฺปกมฺปี จ (สี. ปี.)], อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา สสวิสาณานํ, นิสฺเสณี สุกตา สิยา;
สคฺคสฺสาโรหณตฺถาย, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา นิสฺเสณิมารุยฺห, จนฺทํ ขาเทยฺยุ มูสิกา;
ราหฺุจ ปริปาเตยฺยุํ [ปริพาเหยฺยุํ (สฺยา.)], อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา สุราฆฏํ ปิตฺวา, มกฺขิกา คณจาริณี;
องฺคาเร ¶ วาสํ กปฺเปยฺยุํ, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา ¶ พิมฺโพฏฺสมฺปนฺโน, คทฺรโภ สุมุโข สิยา;
กุสโล นจฺจคีตสฺส, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา กากา อุลูกา จ, มนฺตเยยฺยุํ รโหคตา;
อฺมฺํ ปิหเยยฺยุํ, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา มุฬาล [ปุลส (สี. ปี.), ปุลาส (สฺยา.)] ปตฺตานํ, ฉตฺตํ ถิรตรํ สิยา;
วสฺสสฺส ปฏิฆาตาย, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา ¶ กุลโก [กุลุงฺโก (สี. ปี.), กุลุโก (สฺยา.)] สกุโณ, ปพฺพตํ คนฺธมาทนํ;
ตุณฺเฑนาทาย คจฺเฉยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.
ยทา สามุทฺทิกํ นาวํ, ส-ยนฺตํ ส-วฏากรํ [สปฏาการํ (ก.)];
เจโฏ อาทาย คจฺเฉยฺย, อถ นูน ตทา สิยาติ.
อฏฺานชาตกํ นวมํ.
๔๒๖. ทีปิชาตกํ (๑๐)
ขมนียํ ยาปนียํ, กจฺจิ มาตุล เต สุขํ;
สุขํ เต อมฺมา อวจ, สุขกามาว [สุขกามา หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เต มยํ.
นงฺคุฏฺํ เม อวกฺกมฺม [อปกฺกมฺม (ก.)], เหยิตฺวาน [โปถยิตฺวาน (ก.)] เอฬิเก [เอฬกิ (สฺยา.), เอฬิกิ (ปี.)];
สาชฺช มาตุลวาเทน, มฺุจิตพฺพา นุ มฺสิ.
ปุรตฺถามุโข นิสินฺโนสิ, อหํ เต มุขมาคตา;
ปจฺฉโต ตุยฺหํ นงฺคุฏฺํ, กถํ ขฺวาหํ อวกฺกมึ [อปกฺกมึ (ก.)].
ยาวตา ¶ จตุโร ทีปา, สสมุทฺทา สปพฺพตา;
ตาวตา มยฺหํ นงฺคุฏฺํ, กถํ โข ตฺวํ วิวชฺชยิ.
ปุพฺเพว เมตมกฺขึสุ [เมตํ อกฺขํสุ (สี. ปี.)], มาตา ปิตา จ ภาตโร;
ทีฆํ ทุฏฺสฺส นงฺคุฏฺํ, สามฺหิ เวหายสาคตา.
ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ, อนฺตลิกฺขสฺมิ เอฬิเก;
มิคสงฺโฆ ปลายิตฺถ, ภกฺโข เม นาสิโต ตยา.
อิจฺเจวํ วิลปนฺติยา, เอฬกิยา รุหคฺฆโส;
คลกํ อนฺวาวมทฺทิ, นตฺถิ ทุฏฺเ สุภาสิตํ.
เนว ¶ ¶ ทุฏฺเ นโย อตฺถิ, น ธมฺโม น สุภาสิตํ;
นิกฺกมํ ทุฏฺเ ยฺุเชถ, โส จ สพฺภึ น รฺชตีติ.
ทีปิชาตกํ ทสมํ.
อฏฺกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปริสุทฺธา มนาวิลา วตฺถธรา, พกราชสฺส กายุรํ ทณฺฑวโร;
อถ องฺคาร เจติย เทวิลินา, อถ อาทิตฺต คงฺคา ทเสฬกินาติ.
๙. นวกนิปาโต
๔๒๗. คิชฺฌชาตกํ (๑)
ปริสงฺกุปโถ ¶ ¶ ¶ นาม, คิชฺฌปนฺโถ สนนฺตโน;
ตตฺราสิ มาตาปิตโร, คิชฺโฌ โปเสสิ ชิณฺณเก;
เตสํ อชครเมทํ, อจฺจหาสิ พหุตฺตโส [ปหุตฺตโต (ก. สี.), ปหูตโส (สฺยา. ปี.), พหุธโส (ก.)].
ปิตา จ ปุตฺตํ อวจ, ชานํ อุจฺจํ ปปาตินํ;
สุปตฺตํ ถามสมฺปนฺนํ [ปกฺขสมฺปนฺนํ (สี. สฺยา. ปี.)], เตชสฺสึ ทูรคามินํ.
ปริปฺลวนฺตํ ปถวึ, ยทา ตาต วิชานหิ;
สาคเรน ปริกฺขิตฺตํ, จกฺกํว ปริมณฺฑลํ;
ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.
อุทปตฺโตสิ [อุทฺธํ ปตฺโตสิ (ก. สี.)] เวเคน, พลี ปกฺขี ทิชุตฺตโม;
โอโลกยนฺโต วกฺกงฺโค, ปพฺพตานิ วนานิ จ.
อทฺทสฺส ปถวึ คิชฺโฌ, ยถาสาสิ [ยถาสฺสาสิ (สฺยา. อฏฺ. ปานฺตรํ)] ปิตุสฺสุตํ;
สาคเรน ปริกฺขิตฺตํ, จกฺกํว ปริมณฺฑลํ.
ตฺจ โส สมติกฺกมฺม, ปรเมวจฺจวตฺตถ [ปรเมว ปวตฺตถ (สี. สฺยา.)];
ตฺจ วาตสิขา ติกฺขา, อจฺจหาสิ พลึ ทิชํ.
นาสกฺขาติคโต โปโส, ปุนเทว นิวตฺติตุํ;
ทิโช พฺยสนมาปาทิ, เวรมฺภานํ [เวรมฺพานํ (สี. ปี.)] วสํ คโต.
ตสฺส ¶ ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;
สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.
เอวมฺปิ อิธ วุฑฺฒานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;
อติสีมจโร ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;
ส เว พฺยสนํ ปปฺโปติ, อกตฺวา วุฑฺฒสาสนนฺติ.
คิชฺฌชาตกํ ปมํ.
๔๒๘. โกสมฺพิยชาตกํ (๒)
ปุถุสทฺโท ¶ ¶ สมชโน, น พาโล โกจิ มฺถ;
สงฺฆสฺมึ ภิชฺชมานสฺมึ, นาฺํ ภิยฺโย อมฺรุํ.
ปริมุฏฺา ปณฺฑิตาภาสา, วาจาโคจรภาณิโน;
ยาวิจฺฉนฺติ มุขายามํ, เยน นีตา น ตํ วิทู.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.
อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;
เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.
น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;
อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโน.
ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามเส;
เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคา.
อฏฺิจฺฉินฺนา ¶ ปาณหรา, ควสฺส [ควาสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ธนหาริโน;
รฏฺํ วิลุมฺปมานานํ, เตสมฺปิ โหติ สงฺคติ;
กสฺมา ตุมฺหาก โน สิยา.
สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ;
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ, จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา.
โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ, สทฺธึจรํ สาธุวิหาริธีรํ;
ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย, เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.
เอกสฺส ¶ จริตํ เสยฺโย, นตฺถิ พาเล สหายตา;
เอโก จเร น ปาปานิ กยิรา, อปฺโปสฺสุกฺโก มาตงฺครฺเว นาโคติ.
โกสมฺพิยชาตกํ ทุติยํ.
๔๒๙. มหาสุวชาตกํ (๓)
ทุโม ยทา โหติ ผลูปปนฺโน, ภฺุชนฺติ นํ วิหงฺคมา [วิหคา (สี. ปี.)] สมฺปตนฺตา;
ขีณนฺติ ตฺวาน ทุมํ ผลจฺจเย [ตฺวา ทุมปฺผลจฺจเยน (ก.)], ทิโสทิสํ ¶ ยนฺติ ตโต วิหงฺคมา.
จร จาริกํ โลหิตตุณฺฑ มามริ, กึ ตฺวํ สุว สุกฺขทุมมฺหิ ฌายสิ;
ตทิงฺฆ มํ พฺรูหิ วสนฺตสนฺนิภ, กสฺมา สุว สุกฺขทุมํ น ริฺจสิ.
เย ¶ เว สขีนํ สขาโร ภวนฺติ, ปาณจฺจเย [ปาณํ จเช (ก.), ปาณจฺจเย มรณกาเล จ สุขทุกฺเขสุ จ น ชหนฺตีติ สมฺพนฺโธ] ทุกฺขสุเขสุ หํส;
ขีณํ อขีณนฺติ น ตํ ชหนฺติ, สนฺโต สตํ ธมฺมมนุสฺสรนฺตา.
โสหํ สตํ อฺตโรสฺมิ หํส, าตี จ เม โหติ สขา จ รุกฺโข;
ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, ขีณนฺติ ตฺวาน น เหส ธมฺโม [น โสส (ก.), น เอส (สฺยา.)].
สาธุ สกฺขิ กตํ โหติ, เมตฺติ สํสติ สนฺถโว [มิตฺตํ สงฺคติ สนฺธโว (ก.)];
สเจตํ ธมฺมํ โรเจสิ, ปาสํโสสิ วิชานตํ.
โส เต สุว วรํ ทมฺมิ, ปตฺตยาน วิหงฺคม;
วรํ วรสฺสุ วกฺกงฺค, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺจ ¶ เม หํส ภวํ ทเทยฺย, อยฺจ รุกฺโข ปุนรายุํ ลเภถ;
โส ¶ สาขวา ผลิมา สํวิรูฬฺโห, มธุตฺถิโก ติฏฺตุ โสภมาโน.
ตํ ปสฺส สมฺม ผลิมํ อุฬารํ, สหาว เต โหตุ อุทุมฺพเรน;
โส สาขวา ผลิมา สํวิรูฬฺโห, มธุตฺถิโก ติฏฺตุ โสภมาโน.
เอวํ สกฺก สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช สุขิโต, ทิสฺวาน สผลํ ทุมํ.
สุวสฺส จ วรํ ทตฺวา, กตฺวาน สผลํ ทุมํ;
ปกฺกามิ สห ภริยาย, เทวานํ นนฺทนํ วนนฺติ.
มหาสุวชาตกํ ตติยํ.
๔๓๐. จูฬสุวชาตกํ (๔)
สนฺติ รุกฺขา หริปตฺตา [หริตปตฺตา (สี. สฺยา. ปี.)], ทุมา เนกผลา พหู;
กสฺมา นุ สุกฺเข [สุกฺข (ก.)] โกฬาเป, สุวสฺส นิรโต มโน.
ผลสฺส อุปภฺุชิมฺหา, เนกวสฺสคเณ พหู;
อผลมฺปิ วิทิตฺวาน, สาว เมตฺติ ยถา ปุเร.
สุขฺจ รุกฺขํ โกฬาปํ, โอปตฺตมผลํ ทุมํ;
โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ โทสํ ปสฺสเส ทิช.
เย ¶ ผลตฺถา สมฺภชนฺติ, อผโลติ ชหนฺติ นํ;
อตฺตตฺถปฺา ทุมฺเมธา, เต โหนฺติ ปกฺขปาติโน.
สาธุ สกฺขิ กตํ โหติ, เมตฺติ สํสติ สนฺถโว;
สเจตํ ธมฺมํ โรเจสิ, ปาสํโสสิ วิชานตํ.
โส ¶ เต สุว วรํ ทมฺมิ, ปตฺตยาน วิหงฺคม;
วรํ วรสฺสุ วกฺกงฺค, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
อปิ ¶ นาม นํ ปสฺเสยฺยํ [อปิ นาม นํ ปุน ปสฺเส (สี. สฺยา.)], สปตฺตํ สผลํ ทุมํ;
ทลิทฺโทว นิธิ ลทฺธา, นนฺเทยฺยาหํ ปุนปฺปุนํ.
ตโต อมตมาทาย, อภิสิฺจิ มหีรุหํ;
ตสฺส สาขา วิรูหึสุ [วิรูฬฺหสฺส (ก.)], สีตจฺฉายา มโนรมา.
เอวํ สกฺก สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช สุขิโต, ทิสฺวาน สผลํ ทุมํ.
สุวสฺส จ วรํ ทตฺวา, กตฺวาน สผลํ ทุมํ;
ปกฺกามิ สห ภริยาย, เทวานํ นนฺทนํ วนนฺติ.
จูฬสุวชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๓๑. หริตจชาตกํ (๕)
สุตํ เมตํ มหาพฺรหฺเม, กาเม ภฺุชติ หาริโต;
กจฺเจตํ วจนํ ตุจฺฉํ, กจฺจิ สุทฺโธ อิริยฺยสิ.
เอวเมตํ มหาราช, ยถา เต วจนํ สุตํ;
กุมฺมคฺคํ ¶ ปฏิปนฺโนสฺมิ, โมหเนยฺเยสุ มุจฺฉิโต.
อทุ [อาทุ (สี. ปี.)] ปฺา กิมตฺถิยา, นิปุณา สาธุจินฺตินี [จินฺตนี (สี. ปี.)];
ยาย อุปฺปติตํ ราคํ, กึ มโน น วิโนทเย.
จตฺตาโรเม มหาราช, โลเก อติพลา ภุสา;
ราโค โทโส มโท โมโห, ยตฺถ ปฺา น คาธติ.
อรหา สีลสมฺปนฺโน, สุทฺโธ จรติ หาริโต;
เมธาวี ปณฺฑิโต เจว, อิติ โน สมฺมโต ภวํ.
เมธาวีนมฺปิ หึสนฺติ, อิสึ ธมฺมคุเณ รตํ;
วิตกฺกา ปาปกา ราช, สุภา ราคูปสํหิตา.
อุปฺปนฺนายํ ¶ สรีรโช, ราโค วณฺณวิทูสโน ตว;
ตํ ปชห ภทฺทมตฺถุ เต, พหุนฺนาสิ เมธาวิสมฺมโต.
เต อนฺธการเก [กรเณ (สี. สฺยา. ปี.)] กาเม, พหุทุกฺเข มหาวิเส;
เตสํ มูลํ คเวสิสฺสํ, เฉจฺฉํ ราคํ สพนฺธนํ.
อิทํ ¶ วตฺวาน หาริโต, อิสิ สจฺจปรกฺกโม;
กามราคํ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหูติ.
หริตจชาตกํ [หาริตชาตกํ (สี. ปี.)] ปฺจมํ.
๔๓๒. ปทกุสลมาณวชาตกํ (๖)
พหุสฺสุตํ จิตฺตกถึ [จิตฺตกถํ (สฺยา. ก.)], คงฺคา วหติ ปาฏลึ [ปาฏลํ (สี. ปี.)];
วุยฺหมานก ¶ ภทฺทนฺเต, เอกํ เม เทหิ คาถกํ [คีตกํ (ก. อฏฺ.)].
เยน สิฺจนฺติ ทุกฺขิตํ, เยน สิฺจนฺติ อาตุรํ;
ตสฺส มชฺเฌ มริสฺสามิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
ยตฺถ พีชานิ รูหนฺติ, สตฺตา ยตฺถ ปติฏฺิตา;
สา เม สีสํ นิปีเฬติ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
เยน ภตฺตานิ ปจฺจนฺติ, สีตํ เยน วิหฺติ;
โส มํ ฑหติ [ทยฺหติ (ก.)] คตฺตานิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
เยน ภุตฺเตน [ภตฺเตน (สฺยา. ก.)] ยาเปนฺติ, ปุถู พฺราหฺมณขตฺติยา;
โส มํ ภุตฺโต พฺยาปาเทติ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส, วาตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
โส มํ [โส เม (สี. ปี.)] ภฺชติ คตฺตานิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.
ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ, สฺวายํ อคฺคึ ปมฺุจติ;
ทิสา ภชถ วกฺกงฺคา, ชาตํ สรณโต ภยํ.
ยมานยึ ¶ โสมนสฺสํ, มาลินึ จนฺทนุสฺสทํ;
สา มํ ฆรา นิจฺฉุภติ [นีหรติ (สี. สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยํ.
เยน ชาเตน นนฺทิสฺสํ, ยสฺส จ ภวมิจฺฉิสํ;
โส มํ ฆรา นิจฺฉุภติ [นีหรติ (สี. สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยํ.
สุณนฺตุ เม ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
ยโตทกํ ตทาทิตฺตํ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ.
ราชา ¶ วิลุมฺปเต รฏฺํ, พฺราหฺมโณ จ ปุโรหิโต;
อตฺตคุตฺตา วิหรถ, ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.
ปทกุสลมาณวชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๓๓. โลมสกสฺสปชาตกํ (๗)
อสฺส ¶ อินฺทสโม ราช, อจฺจนฺตํ อชรามโร;
สเจ ตฺวํ ยฺํ ยาเชยฺย, อิสึ โลมสกสฺสปํ.
สสมุทฺทปริยายํ, มหึ สาครกุณฺฑลํ;
น อิจฺเฉ สห นินฺทาย, เอวํ เสยฺย [สยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] วิชานหิ.
ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;
ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วา.
อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
สาเยว ชีวิกา เสยฺโย, ยา จาธมฺเมน เอสนา.
อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;
อฺํ อหึสยํ โลเก, อปิ รชฺเชน ตํ วรํ.
พลํ จนฺโท พลํ สุริโย, พลํ สมณพฺราหฺมณา;
พลํ เวลา สมุทฺทสฺส, พลาติพลมิตฺถิโย.
ยถา อุคฺคตปํ สนฺตํ, อิสึ โลมสกสฺสปํ;
ปิตุ อตฺถา จนฺทวตี, วาชเปยฺยํ [วาจเปยฺยํ (ปี. ก.)] อยาชยิ.
ตํ โลภปกตํ กมฺมํ, กฏุกํ กามเหตุกํ;
ตสฺส ¶ มูลํ คเวสิสฺสํ, เฉจฺฉํ ราคํ สพนฺธนํ.
ธิรตฺถุ ¶ กาเม สุพหูปิ โลเก, ตโปว เสยฺโย กามคุเณหิ ราช;
ตโป กริสฺสามิ ปหาย กาเม, ตเวว รฏฺํ จนฺทวตี จ โหตูติ.
โลมสกสฺสปชาตกํ สตฺตมํ.
๔๓๔. จกฺกวากชาตกํ (๘)
กาสายวตฺเถ สกุเณ วทามิ, ทุเว ทุเว นนฺทมเน [นนฺทิมเน (สี. ปี.)] จรนฺเต;
กํ อณฺฑชํ อณฺฑชา มานุเสสุ, ชาตึ ปสํสนฺติ ตทิงฺฆ พฺรูถ.
อมฺเห มนุสฺเสสุ มนุสฺสหึส, อนุพฺพเต [อนุปุพฺพเก (ก.)] จกฺกวาเก วทนฺติ;
กลฺยาณภาวมฺเห [ภาว’มฺห (สี. ปี.)] ทิเชสุ สมฺมตา, อภิรูปา [อภีตรูปา (สี. สฺยา. ปี.)] วิจราม อณฺณเว. ( ) [(น ฆาสเหตูปิ กโรม ปาปํ) (ก.)]
กึ อณฺณเว กานิ ผลานิ ภฺุเช, มํสํ กุโต ขาทถ จกฺกวากา;
กึ โภชนํ ภฺุชถ โว อโนมา [อภิณฺหํ (ก.)], พลฺจ ¶ วณฺโณ จ อนปฺปรูปา [อนปฺปรูโป (สี. สฺยา. ปี.)].
น ¶ อณฺณเว สนฺติ ผลานิ ธงฺก, มํสํ กุโต ขาทิตุํ จกฺกวาเก;
เสวาลภกฺขมฺห [ภกฺขิมฺห (ก.)] อปาณโภชนา [อวากโภชนา (สี. ปี.)], น ฆาสเหตูปิ กโรม ปาปํ.
น เม อิทํ รุจฺจติ จกฺกวาก, อสฺมึ ภเว โภชนสนฺนิกาโส;
อโหสิ ปุพฺเพ ตโต เม อฺถา, อิจฺเจว เม วิมติ เอตฺถ ชาตา.
อหมฺปิ ¶ มํสานิ ผลานิ ภฺุเช, อนฺนานิ จ โลณิยเตลิยานิ;
รสํ มนุสฺเสสุ ลภามิ โภตฺตุํ, สูโรว สงฺคามมุขํ วิเชตฺวา;
น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตว.
อสุทฺธภกฺโขสิ ขณานุปาตี, กิจฺเฉน เต ลพฺภติ อนฺนปานํ;
น ตุสฺสสี รุกฺขผเลหิ ธงฺก, มํสานิ วา ยานิ สุสานมชฺเฌ.
โย สาหเสน อธิคมฺม โภเค, ปริภฺุชติ ¶ ธงฺก ขณานุปาตี;
ตโต อุปกฺโกสติ นํ สภาโว, อุปกฺกุฏฺโ วณฺณพลํ ชหาติ.
อปฺปมฺปิ เจ นิพฺพุตึ ภฺุชตี ยทิ, อสาหเสน อปรูปฆาตี [อสาหเสนานุปฆาติโน (ก.)];
พลฺจ วณฺโณ จ ตทสฺส โหติ, น หิ สพฺโพ อาหารมเยน วณฺโณติ.
จกฺกวากชาตกํ อฏฺมํ.
๔๓๕. หลิทฺทิราคชาตกํ (๙)
สุติติกฺขํ อรฺมฺหิ, ปนฺตมฺหิ สยนาสเน;
เย จ คาเม ติติกฺขนฺติ, เต อุฬารตรา ตยา.
อรฺา คามมาคมฺม, กึสีลํ กึวตํ อหํ;
ปุริสํ ตาต เสเวยฺยํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
โย เต [โย ตํ (สฺยา. ชา. ๑.๔.๑๙๐ อรฺชาตเกปิ)] วิสฺสาสเย ตาต, วิสฺสาสฺจ ขเมยฺย เต;
สุสฺสูสี จ ติติกฺขี จ, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.
ยสฺส ¶ กาเยน วาจาย, มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ;
อุรสีว ปติฏฺาย, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.
โย จ ธมฺเมน จรติ, จรนฺโตปิ น มฺติ;
วิสุทฺธการึ สปฺปฺํ, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.
หลิทฺทิราคํ ¶ กปิจิตฺตํ, ปุริสํ ราควิราคินํ;
ตาทิสํ ตาต มา เสวิ, นิมฺมนุสฺสมฺปิ เจ สิยา.
อาสีวิสํว กุปิตํ, มีฬฺหลิตฺตํ มหาปถํ;
อารกา ปริวชฺเชหิ, ยานีว วิสมํ ปถํ.
อนตฺถา ¶ ตาต วฑฺฒนฺติ, พาลํ อจฺจุปเสวโต;
มาสฺสุ พาเลน สํคจฺฉิ, อมิตฺเตเนว สพฺพทา.
ตํ ตาหํ ตาต ยาจามิ, กรสฺสุ วจนํ มม;
มาสฺสุ พาเลน สํคจฺฉิ [สํคฺฉิ (สี. ปี.)], ทุกฺโข พาเลหิ สงฺคโมติ.
หลิทฺทิราคชาตกํ นวมํ.
๔๓๖. สมุคฺคชาตกํ (๑๐)
กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา, สฺวาคตา เอถ [สฺวาคตํ เอตฺถ (สี. ปี.)] นิสีทถาสเน;
กจฺจิตฺถ โภนฺโต กุสลํ อนามยํ, จิรสฺสมพฺภาคมนํ หิ โว อิธ.
อหเมว เอโก อิธ มชฺช ปตฺโต, น จาปิ เม ทุติโย โกจิ วิชฺชติ;
กิเมว สนฺธาย เต ภาสิตํ อิเส, ‘‘กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา’’.
ตุวฺจ เอโก ภริยา จ เต ปิยา, สมุคฺคปกฺขิตฺตนิกิณฺณมนฺตเร ¶ ;
สา รกฺขิตา กุจฺฉิคตาว [กุจฺฉิคตา จ (ก.)] เต สทา, วายุสฺส [หริสฺส (ก.)] ปุตฺเตน สหา ตหึ รตา.
สํวิคฺครูโป ¶ อิสินา วิยากโต [ปพฺยากโต (ก.), พฺยากโต (สฺยา. ปี.)], โส ทานโว ตตฺถ สมุคฺคมุคฺคิลิ;
อทฺทกฺขิ ภริยํ สุจิ มาลธารินึ, วายุสฺส ปุตฺเตน สหา ตหึ รตํ.
สุทิฏฺรูปมุคฺคตปานุวตฺตินา [สุทิฏฺรูปุคฺคตปานุวตฺตินา (สี. สฺยา. ปี.)], หีนา นรา เย ปมทาวสํ คตา;
ยถา หเว ปาณริเวตฺถ รกฺขิตา, ทุฏฺา มยี อฺมภิปฺปโมทยิ.
ทิวา จ รตฺโต จ มยา อุปฏฺิตา, ตปสฺสินา โชติริวา วเน วสํ;
สา ธมฺมมุกฺกมฺม อธมฺมมาจริ, อกิริยรูโป ปมทาหิ สนฺถโว.
สรีรมชฺฌมฺหิ ิตาติมฺหํ, มยฺหํ อยนฺติ อสตึ อสฺตํ;
สา ธมฺมมุกฺกมฺม อธมฺมมาจริ, อกิริยรูโป ปมทาหิ สนฺถโว.
สุรกฺขิตํ ¶ เมติ กถํ นุ วิสฺสเส, อเนกจิตฺตาสุ น หตฺถิ [อเนกจิตฺตา ปุน เหตฺถ (ก.)] รกฺขณา;
เอตา หิ ปาตาลปปาตสนฺนิภา, เอตฺถปฺปมตฺโต พฺยสนํ นิคจฺฉติ.
ตสฺมา หิ เต สุขิโน วีตโสกา, เย มาตุคาเมหิ จรนฺติ นิสฺสฏา;
เอตํ สิวํ อุตฺตมมาภิปตฺถยํ, น มาตุคาเมหิ กเรยฺย สนฺถวนฺติ.
สมุคฺคชาตกํ ทสมํ.
๔๓๗. ปูติมํสชาตกํ (๑๑)
น ¶ โข เม รุจฺจติ อาฬิ, ปูติมํสสฺส เปกฺขนา;
เอตาทิสา สขารสฺมา, อารกา ปริวชฺชเย.
อุมฺมตฺติกา ¶ อยํ เวณี, วณฺเณติ ปติโน สขึ;
ปชฺฌายิ [ปชฺฌาติ (สี. ปี.), ปชฺฌายติ (สี. นิยฺย)] ปฏิคจฺฉนฺตึ, อาคตํ เมณฺฑ [เมฬ (สี. ปี.)] มาตรํ.
ตฺวํ โขสิ สมฺม อุมฺมตฺโต, ทุมฺเมโธ อวิจกฺขโณ;
โย ตฺวํ [โส ตฺวํ (สฺยา.)] มตาลยํ กตฺวา, อกาเลน วิเปกฺขสิ.
น อกาเล วิเปกฺเขยฺย, กาเล เปกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;
ปูติมํโสว ปชฺฌายิ [ปชฺฌาติ (สี. ปี.), ปชฺฌายติ (สี. นิยฺย)], โย อกาเล วิเปกฺขติ.
ปิยํ โข อาฬิ เม โหตุ, ปุณฺณปตฺตํ ททาหิ เม;
ปติ ¶ สฺชีวิโต มยฺหํ, เอยฺยาสิ ปิยปุจฺฉิกา [ปุจฺฉิตา (สฺยา. ก.)].
ปิยํ โข อาฬิ เต โหตุ, ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เต;
มหตา ปริวาเรน [ปริหาเรน (สฺยา.)], เอสฺสํ [เอสํ (สี. ปี.)] กยิราหิ [กยิราสิ (ปี.)] โภชนํ.
กีทิโส ตุยฺหํ ปริวาโร, เยสํ กาหามิ โภชนํ;
กึนามกา จ เต สพฺเพ, ตํ [เต (สี. สฺยา. ปี.)] เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา.
มาลิโย จตุรกฺโข จ, ปิงฺคิโย อถ ชมฺพุโก;
เอทิโส มยฺหํ ปริวาโร, เตสํ กยิราหิ [กยิราสิ (ปี.)] โภชนํ.
นิกฺขนฺตาย อคารสฺมา, ภณฺฑกมฺปิ วินสฺสติ;
อาโรคฺยํ อาฬิโน วชฺชํ [วจฺฉํ (?)], อิเธว วส มาคมาติ.
ปูติมํสชาตกํ เอกาทสมํ.
๔๓๘. ททฺทรชาตกํ (๑๒)
โย เต ปุตฺตเก อขาทิ, ทินฺนภตฺโต อทูสเก;
ตสฺมึ ทาํ นิปาเตหิ, มา เต มุจฺจิตฺถ ชีวโต.
อากิณฺณลุทฺโท ¶ ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;
ปเทสํ ตํ น ปสฺสามิ, ยตฺถ ทาํ นิปาตเย.
อกตฺุสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน;
สพฺพํ เจ ปถวึ ทชฺชา, เนว นํ อภิราธเย.
กินฺนุ สุพาหุ ตรมานรูโป, ปจฺจาคโตสิ สห มาณเวน;
กึ ¶ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ ตุยฺหํ, อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ.
โย เต สขา ททฺทโร สาธุรูโป, ตสฺส วธํ ปริสงฺกามิ อชฺช;
ปุริสสฺส กมฺมายตนานิ สุตฺวา, นาหํ สุขึ ททฺทรํ อชฺช มฺเ.
กานิสฺส ¶ กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย;
กํ วา ปฏิฺํ ปุริสสฺส สุตฺวา, ปริสงฺกสิ ททฺทรํ มาณเวน.
จิณฺณา กลิงฺคา จริตา วณิชฺชา, เวตฺตาจโร สงฺกุปโถปิ จิณฺโณ;
นเฏหิ จิณฺณํ สห วากุเรหิ [วากเรหิ (ปี. สี. นิยฺย), วาคุเรหิ (?)], ทณฺเฑน ยุทฺธมฺปิ สมชฺชมชฺเฌ.
พทฺธา กุลีกา [กุลิงฺกา (สี. ปี.)] มิตมาฬฺหเกน, อกฺขา ชิตา [อกฺขาจิตา (สี. อฏฺ.)] สํยโม อพฺภตีโต;
อพฺพาหิตํ [อปฺปหิตํ (สี. สฺยา.), อพฺพูหิตํ (ปี. สี. นิยฺย)] ปุพฺพกํ [ปุปฺผกํ (สี. สฺยา.)] อฑฺฒรตฺตํ, หตฺถา ทฑฺฒา ปิณฺฑปฏิคฺคเหน.
ตานิสฺส ¶ กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส ¶ วุตฺติสโมธานตาย;
ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ, คาโว หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ.
ททฺทรชาตกํ ทฺวาทสมํ.
นวกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรคิชฺฌ สมชฺชน หํสวโร, นิธิสวฺหย หาริต ปาฏลิโก;
อชรามร ธงฺก ติติกฺข กุโต, อถ ทฺวาทส เปกฺขน ททฺทริภีติ.
๑๐. ทสกนิปาโต
๔๓๙. จตุทฺวารชาตกํ (๑)
จตุทฺวารมิทํ ¶ ¶ ¶ นครํ, อายสํ ทฬฺหปาการํ;
โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา.
สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา, โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช;
กิมาธิกรณํ ยกฺข, จกฺกาภินิหโต อหํ.
ลทฺธา สตสหสฺสานิ, อติเรกานิ วีสติ;
อนุกมฺปกานํ าตีนํ, วจนํ สมฺม นากริ.
ลงฺฆึ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ, สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ;
จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส.
โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;
อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.
อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [วิสฏคามินึ (ปี. ก.)];
เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.
พหุภณฺฑํ [พหุํ ภณฺฑํ (สี. ปี.)] อวหาย, มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย;
เยสฺเจตํ อสงฺขาตํ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโน.
กมฺมํ สเมกฺเข วิปุลฺจ โภคํ, อิจฺฉํ ¶ น เสเวยฺย อนตฺถสํหิตํ;
กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ, ตํ ตาทิสํ นาติวตฺเตยฺย จกฺกํ.
กีวจิรํ นุ เม ยกฺข, จกฺกํ สิรสิ สฺสติ;
กติ วสฺสสหสฺสานิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อติสโร ปจฺจสโร [อจฺจสโร (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตวินฺท สุโณหิ เม;
จกฺกํ เต สิรสิ [สิรสฺมิ (สฺยา.)] มาวิทฺธํ, น ตํ ชีวํ ปโมกฺขสีติ.
จตุทฺวารชาตกํ ปมํ.
๔๔๐. กณฺหชาตกํ (๒)
กณฺโห ¶ ¶ วตายํ ปุริโส, กณฺหํ ภฺุชติ โภชนํ;
กณฺเห ภูมิปเทสสฺมึ, น มยฺหํ มนโส ปิโย.
น กณฺโห ตจสา โหติ, อนฺโตสาโร หิ พฺราหฺมโณ;
ยสฺมึ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปติ.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
สุนิกฺโกธํ สุนิทฺโทสํ, นิลฺโลภํ วุตฺติมตฺตโน;
นิสฺเนหมภิกงฺขามิ, เอเต เม จตุโร วเร.
กึ นุ โกเธ วา [โกเธว (สี. ปี.)] โทเส วา, โลเภ สฺเนเห จ พฺราหฺมณ;
อาทีนวํ ¶ ตฺวํ ปสฺสสิ [สมฺปสฺสสิ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
อปฺโป หุตฺวา พหุ โหติ, วฑฺฒเต โส อขนฺติโช;
อาสงฺคี พหุปายาโส, ตสฺมา โกธํ น โรจเย.
ทุฏฺสฺส ผรุสา [ปมา (ปี. สี. นิยฺย)] วาจา, ปรามาโส อนนฺตรา;
ตโต ปาณิ ตโต ทณฺโฑ, สตฺถสฺส ปรมา คติ [ปรามสติ (ก.)];
โทโส โกธสมุฏฺาโน, ตสฺมา โทสํ น โรจเย.
อาโลปสาหสาการา [สหสาการา (สี. สฺยา. ปี.)], นิกตี วฺจนานิ จ;
ทิสฺสนฺติ โลภธมฺเมสุ, ตสฺมา โลภํ น โรจเย.
สฺเนหสงฺคถิตา [สงฺคธิตา (ก.), สงฺคนฺติตา (สฺยา.)] คนฺถา, เสนฺติ มโนมยา ปุถู;
เต ภุสํ อุปตาเปนฺติ, ตสฺมา สฺเนหํ น โรจเย.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
อรฺเ เม วิหรโต, นิจฺจํ เอกวิหาริโน;
อาพาธา มา [น (สฺยา. ปี.)] อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนฺตรายกรา ภุสา.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรฺเจ ¶ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
น มโน วา สรีรํ วา, มํ-กเต สกฺก กสฺสจิ;
กทาจิ ¶ อุปหฺเถ, เอตํ สกฺก วรํ วเรติ.
กณฺหชาตกํ ทุติยํ.
๔๔๑. จตุโปสถิยชาตกํ (๓)
โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ, น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ;
กุทฺโธปิ โส นาวิกโรติ โกปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ [สมณํ อาหุ (สี.)] โลเก.
อูนูทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ, ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน;
อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ขิฑฺฑํ รตึ วิปฺปชหิตฺวาน สพฺพํ, น จาลิกํ ภาสสิ กิฺจิ โลเก;
วิภูสฏฺานา วิรโต เมถุนสฺมา, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ปริคฺคหํ โลภธมฺมฺจ สพฺพํ, โย เว ปริฺาย ปริจฺจเชติ;
ทนฺตํ ิตตฺตํ อมมํ นิราสํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ปุจฺฉาม ¶ กตฺตารมโนมปฺํ [มโนมปฺ (สฺยา. ก.)], กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต;
ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ตทชฺช [ตยาชฺช (สี.)] กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพ.
เย ¶ ปณฺฑิตา อตฺถทสา ภวนฺติ, ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล;
กถํ นุ กถานํ อภาสิตานํ, อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทา.
กถํ หเว ภาสติ นาคราชา, ครุโฬ ปน เวนเตยฺโย กิมาห;
คนฺธพฺพราชา ปน กึ วเทสิ, กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโ.
ขนฺตึ หเว ภาสติ นาคราชา, อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย;
คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ, อกิฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺโ.
สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ, น เหตฺถ ทุพฺภาสิตมตฺถิ กิฺจิ;
ยสฺมิฺจ เอตานิ ปติฏฺิตานิ, อราว ¶ นาภฺยา สุสโมหิตานิ;
จตุพฺภิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเก.
ตุวฺหิ [ตุวํ นุ (สี. ปี.)] เสฏฺโ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ;
ปฺาย ปฺหํ สมธิคฺคเหตฺวา, อจฺเฉจฺฉิ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ;
อจฺเฉจฺฉิ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรน.
นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ, วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ;
ปฺหสฺส ¶ เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
สุวณฺณมาลํ ¶ ¶ สตปตฺตผุลฺลิตํ, สเกสรํ รตฺนสหสฺสมณฺฑิตํ;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
มณึ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, กณฺาวสตฺตํ [วสิตํ (ก.)] มณิภูสิตํ เม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร.
ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ เต คามวรานิ โสฬส.
สาริปุตฺโต ตทา นาโค, สุปณฺโณ ปน โกลิโต;
คนฺธพฺพราชา อนุรุทฺโธ, ราชา อานนฺท ปณฺฑิโต;
วิธุโร โพธิสตฺโต จ, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
จตุโปสถิยชาตกํ ตติยํ.
๔๔๒. สงฺขชาตกํ (๔)
พหุสฺสุโต สุตธมฺโมสิ สงฺข, ทิฏฺา ตยา สมณพฺราหฺมณา จ;
อถกฺขเณ ทสฺสยเส วิลาปํ, อฺโ นุ โก เต ปฏิมนฺตโก มยา.
สุพฺภู [สุพฺภา (สฺยา.), สุมฺภา, สุภฺมา (ก.)] สุภา สุปฺปฏิมุกฺกกมฺพุ, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย ปาติยา;
‘‘ภฺุชสฺสุ ภตฺตํ’’ อิติ มํ วเทติ, สทฺธาวิตฺตา [สทฺธาจิตฺตา (สี. ปี. ก.)], ตมหํ โนติ พฺรูมิ.
เอตาทิสํ ¶ ¶ พฺราหฺมณ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] ยกฺขํ, ปุจฺเฉยฺย โปโส สุขมาสิสาโน [สุขมาสสาโน (สฺยา.), สุขมาสิสมาโน (ก.)];
อุฏฺเหิ นํ ปฺชลิกาภิปุจฺฉ, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.
ยํ ตฺวํ สุเขนาภิสเมกฺขเส มํ, ภฺุชสฺสุ ภตฺตํ อิติ มํ วเทสิ;
ปุจฺฉามิ ตํ นาริ มหานุภาเว, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุ.
เทวี อหํ สงฺข มหานุภาวา, อิธาคตา สาครวาริมชฺเฌ;
อนุกมฺปิกา โน จ ปทุฏฺจิตฺตา, ตเวว อตฺถาย อิธาคตาสฺมิ.
อิธนฺนปานํ สยนาสนฺจ, ยานานิ นานาวิวิธานิ สงฺข;
สพฺพสฺส ตฺยาหํ ปฏิปาทยามิ, ยํ กิฺจิ ตุยฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ.
ยํ กิฺจิ ยิฏฺฺจ หุตฺจ [ยิฏฺํว หุตํว (สี. ปี.)] มยฺหํ, สพฺพสฺส โน อิสฺสรา ตฺวํ สุคตฺเต;
สุโสณิ สุพฺภมุ [สุพฺภุ (สี.), สุพฺภา (สฺยา.)] สุวิลคฺคมชฺเฌ [สุวิลากมชฺเฌ (สฺยา. ปี. สี. อฏฺ.), สุวิลาตมชฺเฌ (ก.)], กิสฺส เม กมฺมสฺส อยํ วิปาโก.
ฆมฺเม ¶ ปเถ พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุํ, อุคฺฆฏฺฏปาทํ ตสิตํ กิลนฺตํ;
ปฏิปาทยี สงฺข อุปาหนานิ [อุปาหนาหิ (สี. ปี.)], สา ทกฺขิณา กามทุหา ตวชฺช.
สา ¶ โหตุ นาวา ผลกูปปนฺนา, อนวสฺสุตา เอรกวาตยุตฺตา;
อฺสฺส ยานสฺส น เหตฺถ [น หตฺถิ (ปี.)] ภูมิ, อชฺเชว มํ โมฬินึ ปาปยสฺสุ.
สา ¶ ตตฺถ วิตฺตา สุมนา ปตีตา, นาวํ สุจิตฺตํ อภินิมฺมินิตฺวา;
อาทาย สงฺขํ ปุริเสน สทฺธึ, อุปานยี นครํ สาธุรมฺมนฺติ.
สงฺขชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๔๓. จูฬโพธิชาตกํ (๕)
โย เต อิมํ วิสาลกฺขึ, ปิยํ สมฺหิตภาสินึ [สมฺมิลฺลภาสินึ (สี. ปี.), สมฺมิลฺลหาสินึ (สฺยา.)];
อาทาย พลา คจฺเฉยฺย, กึ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณ.
อุปฺปชฺเช [อุปฺปชฺช (สี. ปี.)] เม น มุจฺเจยฺย, น เม มุจฺเจยฺย ชีวโต;
รชํว ¶ วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารเย [นิวารยึ (ก.)].
ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิตฺโถ [วิกตฺถิโต (ก. สี. สฺยา. ก.)], พลมฺหิว อปสฺสิโต;
สฺวชฺช ตุณฺหิกโต [ตุณฺหิกโต (สี.), ตุณฺหิกฺขโก (ปี.)] ทานิ, สงฺฆาฏึ สิพฺพมจฺฉสิ.
อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ, น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺิ, ขิปฺปเมว นิวารยึ.
กึ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, กึ เต น มุจฺจิ ชีวโต;
รชํว วิปุลา วุฏฺิ, กตมํ ตฺวํ นิวารยิ.
ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ, อชาเต สาธุ ปสฺสติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
เยน ชาเตน นนฺทนฺติ, อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
ยสฺมิฺจ ¶ ชายมานมฺหิ, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;
โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ, ปรกฺกเร วิปุลฺจาปิ อตฺถํ;
ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที, โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถ.
กฏฺสฺมึ มตฺถมานสฺมึ [มนฺถมานสฺมึ (ปี.), มทฺทมานสฺมึ (ก.)], ปาวโก นาม ชายติ;
ตเมว กฏฺํ ฑหติ, ยสฺมา โส ชายเต คินิ.
เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;
สารมฺภา ¶ [สารพฺภา (ก.)] ชายเต โกโธ, โสปิ เตเนว ฑยฺหติ.
อคฺคีว ติณกฏฺสฺมึ, โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ;
นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.
อเนโธ ¶ [อนินฺโธ (สี. ก.), อนินฺโท (สฺยา.)] ธูมเกตูว, โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ.
จูฬโพธิชาตกํ ปฺจมํ.
๔๔๔. กณฺหทีปายนชาตกํ (๖)
สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต, ปฺุตฺถิโก อาจรึ [อจรึ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยํ;
อถาปรํ ยํ จริตํ มเมทํ [มม ยิทํ (สฺยา.), มมายิทํ (ปี.)], วสฺสานิ ปฺาส สมาธิกานิ;
อกามโก วาปิ [วาหิ (ปี. ก.)] อหํ จรามิ, เอเตน ¶ สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
ยสฺมา ¶ ทานํ นาภินนฺทึ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถึ วาสกาเล;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จ.
อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;
หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี [อฑํสี (สฺยา.)] สจรา [พิลรา (สี.), ปิฬารา (สฺยา.), ปตรา (ปี.)] อุทิจฺจ;
ตสฺมิฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;
เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยฺทตฺโต.
สนฺตา ทนฺตาเยว [ทนฺตา สนฺตา เย จ (สฺยา. ก.)] ปริพฺพชนฺติ, อฺตฺร กณฺหา นตฺถากามรูปา [อนกามรูปา (สี. สฺยา. ปี.)];
ทีปายน กิสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรสิ พฺรหฺมจริยํ.
สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุนํ นิวตฺโต, โส เอฬมูโคว พาโล [เอฬมูโค จปโล (สฺยา. ก.)] วตายํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;
วิฺุปฺปสตฺถฺจ สตฺจ านํ [วิฺูปสตฺถํ วสิตํ จ านํ (ก.)], เอวมฺปหํ ปฺุกโร ภวามิ.
สมเณ ¶ ตุวํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, สนฺตปฺปยาสิ ¶ อนฺนปาเนน ภิกฺขํ;
โอปานภูตํว ฆรํ ตว ยิทํ, อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ;
อถ กิสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททาสิ.
ปิตโร จ เม อาสุํ ปิตามหา จ, สทฺธา อหุํ ทานปตี วทฺู;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธโน [คนฺธิโน (สฺยา. ปี. ก.), คนฺธินี (สี.)] อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททามิ.
ทหรึ กุมารึ อสมตฺถปฺํ, ยํ ตานยึ าติกุลา สุคตฺเต;
น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทิ, อฺตฺร กามา ปริจารยนฺตา [ปริจารยนฺตี (สี. ปี.)];
อถ เกน วณฺเณน มยา เต โภติ, สํวาสธมฺโม อหุ เอวรูโป.
อารา ¶ ทูเร นยิธ กทาจิ อตฺถิ, ปรมฺปรา นาม กุเล อิมสฺมึ;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมานา, มาหํ ¶ กุเล อนฺติมคนฺธินี อหุํ;
เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมานา, อกามิกา ปทฺธจรามฺหิ [ปฏฺจรามฺหิ (สฺยา. ก.)] ตุยฺหํ.
มณฺฑพฺย ¶ ภาสึ ยมภาสเนยฺยํ [ภาสิสฺสํ อภาสเนยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ภาสิสฺส’มภาสเนยฺยํ (?)], ตํ ขมฺยตํ ปุตฺตกเหตุ มชฺช;
ปุตฺตเปมา น อิธ ปรตฺถิ กิฺจิ, โส โน อยํ ชีวติ ยฺทตฺโตติ.
กณฺหทีปายนชาตกํ [มณฺฑพฺยชาตกํ (สฺยา. ก.)] ฉฏฺํ.
๔๔๕. นิคฺโรธชาตกํ (๗)
น วาหเมตํ [น จาหเมตํ (สี.)] ชานามิ, โก วายํ กสฺส วาติ วา [จาติ วา (สี.)];
ยถา สาโข จริ [วที (สี. สฺยา. ปี.)] เอวํ, นิคฺโรธ กินฺติ มฺสิ.
ตโต คลวินีเตน, ปุริสา นีหรึสุ มํ;
ทตฺวา มุขปหารานิ, สาขสฺส วจนํกรา.
เอตาทิสํ ทุมฺมตินา, อกตฺุน ทุพฺภินา;
กตํ อนริยํ สาเขน, สขินา เต ชนาธิป.
น วาหเมตํ ชานามิ, นปิ เม โกจิ สํสติ;
ยํ เม ตฺวํ สมฺม อกฺขาสิ, สาเขน การณํ [กฑฺฒนํ (สี. สฺยา.)] กตํ.
สขีนํ ¶ สาชีวกโร, มม สาขสฺส จูภยํ;
ตฺวํ โนสิสฺสริยํ ทาตา, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;
ตยามา ลพฺภิตา อิทฺธี, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย.
ยถาปิ พีชมคฺคิมฺหิ, ฑยฺหติ น วิรูหติ;
เอวํ กตํ อสปฺปุริเส, นสฺสติ น วิรูหติ.
กตฺุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริยวุตฺติเน;
สุเขตฺเต วิย พีชานิ, กตํ ตมฺหิ น นสฺสติ.
อิมํ ชมฺมํ เนกติกํ, อสปฺปุริสจินฺตกํ;
หนนฺตุ สาขํ สตฺตีหิ, นาสฺส อิจฺฉามิ ชีวิตํ.
ขมตสฺส ¶ มหาราช, ปาณา น ปฏิอานยา [ทุปฺปฏิอานยา (สี. สฺยา. ปี.)];
ขม เทว อสปฺปุริสสฺส, นาสฺส อิจฺฉามหํ วธํ.
นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;
นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติ.
นิคฺโรธชาตกํ สตฺตมํ.
๔๔๖. ตกฺกลชาตกํ (๘)
น ¶ ตกฺกลา สนฺติ น อาลุวานิ [อาลุปานิ (สี. สฺยา. ปี.)], น พิฬาลิโย น กฬมฺพานิ ตาต;
เอโก อรฺมฺหิ สุสานมชฺเฌ, กิมตฺถิโก ตาต ขณาสิ กาสุํ.
ปิตามโห ¶ ตาต สุทุพฺพโล เต, อเนกพฺยาธีหิ ทุเขน ผุฏฺโ;
ตมชฺชหํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ, น หิสฺส ตํ ชีวิตํ โรจยามิ.
สงฺกปฺปเมตํ ปฏิลทฺธ ปาปกํ, อจฺจาหิตํ กมฺม กโรสิ ลุทฺทํ;
มยาปิ ตาต ปฏิลจฺฉเส ตุวํ, เอตาทิสํ กมฺม ชรูปนีโต;
ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, อหมฺปิ ตํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ.
ผรุสาหิ วาจาหิ ปกุพฺพมาโน, อาสชฺช มํ ตฺวํ วทเส กุมาร;
ปุตฺโต มมํ โอรสโก สมาโน, อหิตานุกมฺปี มม ตฺวํสิ ปุตฺต.
น ¶ ตาหํ [ตฺยาหํ (สฺยา.)] ตาต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เต อหมฺปิ [อหฺหิ (สฺยา.)] ตาต;
ปาปฺจ ตํ กมฺม ปกุพฺพมานํ, อรหามิ โน วารยิตุํ ตโต.
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ [มาตรํ ปิตรํ วา วสิฏฺ (สี. ปี.)], อทูสเก หึสติ ปาปธมฺโม;
กายสฺส ¶ เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส นิรยํ อุเปติ [ปเรติ (สี. ปี.)].
โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺ, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺหาติ;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส สุคตึ อุเปติ.
น เม ตฺวํ ปุตฺต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เม [มม (?)] ตฺวํสิ ปุตฺต;
อหฺจ ตํ มาตรา วุจฺจมาโน, เอตาทิสํ กมฺม กโรมิ ลุทฺทํ.
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
นิทฺธาปเย [นิทฺธามเส (ปี.)] ตฺจ สกา อคารา, อฺมฺปิ เต สา ทุขมาวเหยฺย.
ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;
ทนฺตา กเรณูว วสูปนีตา, สา ปาปธมฺมา ปุนราวชาตูติ.
ตกฺกลชาตกํ อฏฺมํ.
๔๔๗. มหาธมฺมปาลชาตกํ (๙)
กึ ¶ ¶ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร [มียเร (สี. ปี.)].
ธมฺมํ จราม น มุสา ภณาม, ปาปานิ กมฺมานิ ปริวชฺชยาม [วิวชฺชยาม (สี. สฺยา. ปี.)];
อนริยํ ปริวชฺเชมุ สพฺพํ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
สุโณม ¶ ธมฺมํ อสตํ สตฺจ, น จาปิ ธมฺมํ อสตํ โรจยาม;
หิตฺวา อสนฺเต น ชหาม สนฺเต, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ปุพฺเพว ทานา สุมนา ภวาม, ททมฺปิ เว อตฺตมนา ภวาม;
ทตฺวาปิ เว นานุตปฺปาม ปจฺฉา, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
สมเณ มยํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, วนิพฺพเก ยาจนเก ทลิทฺเท;
อนฺเนน ปาเนน อภิตปฺปยาม, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
มยฺจ ภริยํ นาติกฺกมาม, อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;
อฺตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ปาณาติปาตา ¶ วิรมาม สพฺเพ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยาม;
อมชฺชปา โนปิ มุสา ภณาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
เอตาสุ เว ชายเร สุตฺตมาสุ, เมธาวิโน โหนฺติ ปหูตปฺา;
พหุสฺสุตา เวทคุโน [เวทคุณา (สฺยา. ก.)] จ โหนฺติ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
มาตา ปิตา จ [มาตา จ ปิตา (ก.), มาตาปิตรา (สฺยา.)] ภคินี ภาตโร จ, ปุตฺตา จ ทารา จ มยฺจ สพฺเพ;
ธมฺมํ จราม ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ทาสา จ ทาสฺโย [ทาสฺโส (สี. ปี.), ทาสี (สฺยา.)] อนุชีวิโน จ, ปริจารกา กมฺมกรา จ สพฺเพ;
ธมฺมํ จรนฺติ ปรโลกเหตุ, ตสฺมา ¶ หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร.
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.
ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ฉตฺตํ มหนฺตํ วิย วสฺสกาเล;
ธมฺเมน คุตฺโต มม ธมฺมปาโล, อฺสฺส อฏฺีนิ สุขี กุมาโรติ.
มหาธมฺมปาลชาตกํ นวมํ.
๔๔๘. กุกฺกุฏชาตกํ (๑๐)
นาสฺมเส ¶ กตปาปมฺหิ, นาสฺมเส อลิกวาทิเน;
นาสฺมเส อตฺตตฺถปฺมฺหิ, อติสนฺเตปิ นาสฺมเส.
ภวนฺติ เหเก ปุริสา, โคปิปาสิกชาติกา [โคปิปาสกชาติกา (สี. สฺยา. ปี.)];
ฆสนฺติ มฺเ มิตฺตานิ, วาจาย น จ กมฺมุนา.
สุกฺขฺชลิปคฺคหิตา, วาจาย ปลิคุณฺิตา;
มนุสฺสเผคฺคู นาสีเท, ยสฺมึ นตฺถิ กตฺุตา.
น ¶ หิ อฺฺจิตฺตานํ, อิตฺถีนํ ปุริสาน วา;
นานาวิกตฺวา [นานาว กตฺวา (สี. ปี.)] สํสคฺคํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส [ตาทิสมฺปิ น วิสฺสเส (สฺยา.)].
อนริยกมฺมโมกฺกนฺตํ ¶ , อเถตํ [อตฺเถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพฆาตินํ;
นิสิตํว ปฏิจฺฉนฺนํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.
มิตฺตรูเปนิเธกจฺเจ, สาขลฺเยน อเจตสา;
วิวิเธหิ อุปายนฺติ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส.
อามิสํ วา ธนํ วาปิ, ยตฺถ ปสฺสติ ตาทิโส;
ทุพฺภึ กโรติ ทุมฺเมโธ, ตฺจ หนฺตฺวาน [ฌาตฺวาน (สี. ปี.), หิตฺวาน (สฺยา.)] คจฺฉติ.
มิตฺตรูเปน พหโว, ฉนฺนา เสวนฺติ สตฺตโว;
ชเห กาปุริเส เหเต, กุกฺกุโฏ วิย เสนกํ.
โย จ [โยธ (ชา. ๑.๘.๒๕ สุลสาชาตเก)] อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏ วิย เสนกา;
ตํ ตาทิสํ กูฏมิโวฑฺฑิตํ วเน, อธมฺมิกํ นิจฺจวิธํสการินํ;
อารา วิวชฺเชยฺย นโร วิจกฺขโณ, เสนํ ยถา กุกฺกุโฏ วํสกานเนติ.
กุกฺกุฏชาตกํ ทสมํ.
๔๔๙. มฏฺกุณฺฑลีชาตกํ (๑๑)
อลงฺกโต ¶ ¶ มฏฺกุณฺฑลี [มฏฺฏกุณฺฑลี (สี. ปี.)], มาลธารี [มาลภารี (สี. ปี.)] หริจนฺทนุสฺสโท;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กึ ทุกฺขิโต ตุวํ.
โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปฺชโร มม;
ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิตํ.
โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
[อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)] ปาวท รถํ กริสฺสามิ [การยามิ (สี. ปี.)] เต [อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. ๑๒๐๙)], จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ ตํ.
โส [อถ (สฺยา.)] มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสูริยา (สฺยา.)] อุภเยตฺถ ภาตโร [ทิสฺสเร (วิ. ว. ๑๒๑๐)];
โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภติ.
พาโล โข ตฺวํสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;
มฺามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น ¶ หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเย.
คมนาคมนมฺปิ ¶ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภเยตฺถ วีถิโย;
เปโต ปน เนว ทิสฺสติ, โก นุ โข [โก นิธ (วิ. ว. ๑๒๑๒)] กนฺทตํ พาลฺยตโร.
สจฺจํ ¶ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;
จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถเย.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี [อพฺพุหิ (สฺยา.), อพฺภุฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (วิ. ว. ๑๒๑๕)];
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวาติ.
มฏฺกุณฺฑลีชาตกํ เอกาทสมํ.
๔๕๐. พิลารโกสิยชาตกํ (๑๒)
อปจนฺตาปิ ทิจฺฉนฺติ, สนฺโต ลทฺธาน โภชนํ;
กิเมว ตฺวํ ปจมาโน, ยํ น ทชฺชา น ตํ สมํ.
มจฺเฉรา ¶ จ ปมาทา จ, เอวํ ทานํ น ทิยฺยติ;
ปฺุํ อากงฺขมาเนน, เทยฺยํ โหติ วิชานตา.
ยสฺเสว ภีโต น ททาติ มจฺฉรี, ตเทวาททโต ภยํ;
ชิฆจฺฉา จ ปิปาสา จ, ยสฺส ภายติ มจฺฉรี;
ตเมว พาลํ ผุสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.
ตสฺมา วิเนยฺย มจฺเฉรํ, ทชฺชา ทานํ มลาภิภู;
ปฺุานิ ปรโลกสฺมึ, ปติฏฺา โหนฺติ ปาณินํ.
ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;
อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.
ตสฺมา สตฺจ อสตํ [อสตฺจ (สี. สฺยา. ปี.)], นานา โหติ อิโต คติ;
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายนา.
อปฺปสฺเมเก ¶ [อปฺปมฺเปเก (สฺยา.)] ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร;
อปฺปสฺมา ทกฺขิณา ทินฺนา, สหสฺเสน สมํ มิตา.
ธมฺมํ จเร โยปิ สมฺุฉกํ จเร, ทารฺจ โปสํ ททมปฺปกสฺมึ [ททํ อปฺปกสฺมิปิ (ปี.)];
สตํ สหสฺสานํ สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ ¶ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.
เกเนส ¶ ยฺโ วิปุโล มหคฺฆโต [มหคฺคโต (สํ. นิ. ๑.๓๒)], สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
กถํ สตํ สหสฺสานํ [กถํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เต.
ททนฺติ เหเก วิสเม นิวิฏฺา, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา;
สา ทกฺขิณา อสฺสุมุขา สทณฺฑา, สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;
เอวํ สตํ สหสฺสานํ [เอวํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตติ.
พิลารโกสิยชาตกํ ทฺวาทสมํ.
๔๕๑. จกฺกวากชาตกํ (๑๓)
วณฺณวา อภิรูโปสิ, ฆโน สฺชาตโรหิโต;
จกฺกวาก สุรูโปสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโย.
ปาีนํ ปาวุสํ มจฺฉํ, พลชํ [วาลชํ (สี. ปี.), พลชฺชํ (สฺยา.)] มฺุชโรหิตํ;
คงฺคาย ตีเร นิสินฺโน [คงฺคาตีเร นิสินฺโนสิ (สฺยา. ก.)], เอวํ ภฺุชสิ โภชนํ.
น วาหเมตํ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] ภฺุชามิ, ชงฺคลาโนทกานิ วา;
อฺตฺร เสวาลปณกา, เอตํ [อฺํ (สฺยา.)] เม สมฺม โภชนํ.
น ¶ วาหเมตํ สทฺทหามิ, จกฺกวากสฺส โภชนํ;
อหมฺปิ สมฺม ภฺุชามิ, คาเม โลณิยเตลิยํ.
มนุสฺเสสุ กตํ ภตฺตํ, สุจึ มํสูปเสจนํ;
น ¶ จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตุวํ.
สมฺปสฺสํ อตฺตนิ เวรํ, หึสยํ [หึสาย (สฺยา. ปี. ก.)] มานุสึ ปชํ;
อุตฺรสฺโต ฆสสี ภีโต, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.
สพฺพโลกวิรุทฺโธสิ, ธงฺก ปาเปน กมฺมุนา;
ลทฺโธ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, เตน วณฺโณ ตเวทิโส.
อหมฺปิ [อหฺจ (?)] สมฺม ภฺุชามิ, อหึสํ สพฺพปาณินํ;
อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโย.
โส กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;
อหึสาย จร โลเก, ปิโย โหหิสิ มํมิว.
โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย;
เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ, เวรํ ตสฺส น เกนจีติ.
จกฺกวากชาตกํ เตรสมํ.
๔๕๒. ภูริปฺชาตกํ (๑๔)
สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ อปิ [ตฺวมฺปิ (สี.), ตุวมฺปิ (สฺยา.), ตฺวํ อสิ (ก.)] ภูริปฺ, ยา ตาทิสี สีริ ธิตี มตี จ;
น ตายเตภาววสูปนิตํ, โย ยวกํ ภฺุชสิ อปฺปสูปํ.
สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต, กาลา กาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน;
อตฺถสฺส ¶ ทฺวารานิ อวาปุรนฺโต, เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนน.
กาลฺจ ¶ ตฺวา อภิชีหนาย, มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา;
วิชมฺภิสฺสํ สีหวิชมฺภิตานิ, ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปิ.
สุขีปิ เหเก [สุขี หิ เอเก (สี.), สุขีติ เหเก (?)] น กโรนฺติ ปาปํ, อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก;
ปหู สมาโน วิปุลตฺถจินฺตี, กึการณา เม น กโรสิ ทุกฺขํ.
น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ, ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ;
ทุกฺเขน ผุฏฺา ขลิตาปิ สนฺตา, ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมํ.
เยน เกนจิ วณฺเณน, มุทุนา ทารุเณน วา;
อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ, ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเร.
ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
ยสฺสาปิ [ยสฺส หิ (สี. ก.)] ธมฺมํ ปุริโส [มนุโช (สี.)] วิชฺา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;
ตํ ¶ หิสฺส ทีปฺจ ปรายนฺจ, น เตน เมตฺตึ ชรเยถ ปฺโ.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.
ภูริปฺชาตกํ จุทฺทสมํ.
๔๕๓. มหามงฺคลชาตกํ (๑๕)
กึสุ ¶ นโร ชปฺปมธิจฺจกาเล, กํ วา วิชฺชํ กตมํ วา สุตานํ;
โส มจฺโจ อสฺมิฺจ [อสฺมึว (ปี.)] ปรมฺหิ โลเก, กถํ กโร โสตฺถาเนน คุตฺโต.
ยสฺส เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพภูตานิ จาปิ;
เมตฺตาย นิจฺจํ อปจิตานิ โหนฺติ, ภูเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
โย ¶ สพฺพโลกสฺส นิวาตวุตฺติ, อิตฺถีปุมานํ ¶ สหทารกานํ;
ขนฺตา ทุรุตฺตานมปฺปฏิกูลวาที, อธิวาสนํ โสตฺถานํ ตทาหุ.
โย นาวชานาติ สหายมิตฺเต [สหายมตฺเต (สี. ปี.)], สิปฺเปน กุลฺยาหิ ธเนน ชจฺจา;
รุจิปฺโ อตฺถกาเล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)], สหาเยสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
มิตฺตานิ เว ยสฺส ภวนฺติ สนฺโต, สํวิสฺสตฺถา อวิสํวาทกสฺส;
น มิตฺตทุพฺภี สํวิภาคี ธเนน, มิตฺเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยสฺส ภริยา ตุลฺยวยา สมคฺคา, อนุพฺพตา ธมฺมกามา ปชาตา [สชาตา (ก.)];
โกลินิยา สีลวตี ปติพฺพตา, ทาเรสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยสฺส ¶ ราชา ภูตปติ [ภูตปตี (สี. สฺยา. ปี.)] ยสสฺสี, ชานาติ โสเจยฺยํ ปรกฺกมฺจ;
อทฺเวชฺฌตา สุหทยํ มมนฺติ, ราชูสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
อนฺนฺจ ¶ ปานฺจ ททาติ สทฺโธ, มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ;
ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สคฺเคสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุ.
ยมริยธมฺเมน ปุนนฺติ วุทฺธา, อาราธิตา สมจริยาย สนฺโต;
พหุสฺสุตา อิสโย สีลวนฺโต, อรหนฺตมชฺเฌ โสตฺถานํ ตทาหุ.
เอตานิ โข โสตฺถานานิ โลเก, วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ [สุขินฺทฺริยานิ (ปี.)];
ตานีธ เสเวถ นโร สปฺโ, น หิ มงฺคเล กิฺจนมตฺถิ สจฺจนฺติ.
มหามงฺคลชาตกํ ปนฺนรสมํ.
๔๕๔. ฆฏปณฺฑิตชาตกํ (๑๖)
อุฏฺเหิ กณฺห กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน เต;
โยปิ ตุยฺหํ [ตายํ (ปี.)] สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (ปี.)] ทกฺขิณํ;
ตสฺส วาตา พลียนฺติ, ฆโฏ ชปฺปติ [สสํ ชปฺปติ (?)] เกสว.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;
ตรมานรูโป วุฏฺาสิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิโต.
กึ นุ ¶ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;
สโส สโสติ ลปสิ, โก นุ เต สสมาหริ.
โสวณฺณมยํ ¶ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;
สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํ.
สนฺติ อฺเปิ สสกา, อรฺเ วนโคจรา;
เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิ.
น ¶ จาหเมเต [น จาหเมตํ (สี.), น วาหเมเต (สฺยา.), น วาหเมตํ (ปี.)] อิจฺฉามิ, เย สสา ปถวิสฺสิตา [ปวึสิตา (สี. สฺยา. ปี.)];
จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสว.
โส นูน มธุรํ าติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;
อปตฺถิยํ โย ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสิ.
เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยทฺมนุสาสสิ;
กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิ.
ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน, อมนุสฺเสน วา ปุน [ปน (เป. ว. ๒๑๕)];
ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํ.
น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;
สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิ.
ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ, อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา;
ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช, ฆโฏ ปุริสปณฺฑิโต.
อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.
อพฺพหี ¶ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.
โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว [ภาติก (เป. ว. ๒๒๔)].
เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฏ เชฏฺํว ภาตรนฺติ.
ฆฏปณฺฑิตชาตกํ โสฬสมํ.
ทสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฬฺห ¶ กณฺห ธนฺชย สงฺขวโร, รช สตฺตห กสฺส จ [สตฺตาหสสาข (สฺยา.)] ตกฺกลินา;
ธมฺมํ กุกฺกุฏ กุณฺฑลิ โภชนทา, จกฺกวาก สุภูริส โสตฺถิ ฆโฏติ.
๑๑. เอกาทสกนิปาโต
๔๕๕. มาตุโปสกชาตกํ (๑)
ตสฺส ¶ ¶ ¶ นาคสฺส วิปฺปวาเสน, วิรูฬฺหา สลฺลกี จ กุฏชา จ;
กุรุวินฺทกรวีรา [กรวรา (สี. สฺยา.)] ติสสามา จ, นิวาเต ปุปฺผิตา จ กณิการา.
โกจิเทว สุวณฺณกายุรา, นาคราชํ ภรนฺติ ปิณฺเฑน;
ยตฺถ ราชา ราชกุมาโร วา, กวจมภิเหสฺสติ อฉมฺภิโต [อสมฺภีโต (สี. สฺยา. ปี.)].
คณฺหาหิ นาค กพฬํ, มา นาค กิสโก ภว;
พหูนิ ราชกิจฺจานิ, ตานิ [ยานิ (สี. ปี.)] นาค กริสฺสสิ.
สา นูนสา กปณิกา, อนฺธา อปริณายิกา;
ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.
กา นุ เต สา มหานาค, อนฺธา อปริณายิกา;
ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.
มาตา เม สา มหาราช, อนฺธา อปริณายิกา;
ขาณุํ ปาเทน ฆฏฺเฏติ, คิรึ จณฺโฑรณํ ปติ.
มฺุจเถตํ มหานาคํ, โยยํ ภรติ มาตรํ;
สเมตุ ¶ มาตรา นาโค, สห สพฺเพหิ าติภิ.
มุตฺโต จ พนฺธนา นาโค, มุตฺตมาทาย กฺุชโร [กาสิราเชน เปสิโต (สี. สฺยา.), มุตฺโต ทามาโต กฺุชโร (ปี. สี. นิยฺย)];
มุหุตฺตํ อสฺสาสยิตฺวา [วิสฺสมิตฺวาน (สี.)], อคมา เยน ปพฺพโต.
ตโต โส นฬินึ [นิลินํ (สฺยา.)] คนฺตฺวา, สีตํ กฺุชรเสวิตํ;
โสณฺฑายูทกมาหตฺวา [มาหิตฺวา (สฺยา. ก.)], มาตรํ อภิสิฺจถ.
โกย ¶ อนริโย เทโว, อกาเลนปิ วสฺสติ [อกาเลน ปวสฺสติ (สี. สฺยา.), อกาเลน’ติวสฺสติ (ปี.)];
คโต เม อตฺรโช ปุตฺโต, โย มยฺหํ ปริจารโก.
อุฏฺเหิ อมฺม กึ เสสิ, อาคโต ตฺยาหมตฺรโช;
มุตฺโตมฺหิ กาสิราเชน, เวเทเหน ยสสฺสินา.
จิรํ ¶ ชีวตุ โส ราชา, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
โย เม ปุตฺตํ ปโมเจสิ, สทา วุทฺธาปจายิกนฺติ.
มาตุโปสกชาตกํ ปมํ.
๔๕๖. ชุณฺหชาตกํ (๒)
สุโณหิ มยฺหํ วจนํ ชนินฺท, อตฺเถน ชุณฺหมฺหิ อิธานุปตฺโต;
น พฺราหฺมเณ อทฺธิเก ติฏฺมาเน, คนฺตพฺพ [คนฺตพฺย (ก.)] มาหุ ทฺวิปทินฺท [ทิปทาน (สี. ปี.), ทฺวิปทาน (สฺยา.)] เสฏฺ.
สุโณมิ ¶ ติฏฺามิ วเทหิ พฺรหฺเม, เยนาสิ [เยนาปิ (สฺยา. ก.)] อตฺเถน อิธานุปตฺโต;
กํ วา ตฺวมตฺถํ มยิ ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ พฺรูหิ.
ททาหิ เม คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํสตานิ;
ปโรสหสฺสฺจ สุวณฺณนิกฺเข, ภริยา จ เม สาทิสี ทฺเว ททาหิ.
ตโป นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูโป, มนฺตา นุ เต พฺราหฺมณ จิตฺตรูปา;
ยกฺขา นุ [ยกฺขา ว (สี. ปี.)] เต อสฺสวา สนฺติ เกจิ, อตฺถํ วา เม อภิชานาสิ กตฺตํ.
น ¶ เม ตโป อตฺถิ น จาปิ มนฺตา, ยกฺขาปิ เม อสฺสวา นตฺถิ เกจิ;
อตฺถมฺปิ เต นาภิชานามิ กตฺตํ, ปุพฺเพ จ โข [ปุพฺเพว โข (สฺยา. ก.)] สงฺคติมตฺตมาสิ.
ปมํ อิทํ ทสฺสนํ ชานโต เม, น ตาภิชานามิ อิโต ปุรตฺถา;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, กทา กุหึ วา อหุ สงฺคโม โน.
คนฺธารราชสฺส ¶ ปุรมฺหิ รมฺเม, อวสิมฺหเส ตกฺกสีลายํ เทว;
ตตฺถนฺธการมฺหิ ติมีสิกายํ [ติมิสฺสิกายํ (สี. อฏฺ.), ติมิสฺสกายํ (สฺยา.)], อํเสน อํสํ สมฆฏฺฏยิมฺห.
เต ตตฺถ ตฺวาน อุโภ ชนินฺท, สาราณิยํ [สารณียํ (ก.)] วีติสารยิมฺห [วีติสาริมฺห (สี. สฺยา. ปี.)] ตตฺถ;
สาเยว โน สงฺคติมตฺตมาสิ, ตโต น ปจฺฉา น ปุเร อโหสิ.
ยทา กทาจิ มนุเชสุ พฺรหฺเม, สมาคโม สปฺปุริเสน โหติ;
น ปณฺฑิตา สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ วินาสยนฺติ.
พาลาว [พาลา จ (สี. สฺยา. ปี.)] โข สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ วินาสยนฺติ;
พหุมฺปิ พาเลสุ กตํ วินสฺสติ, ตถา หิ พาลา อกตฺุรูปา.
ธีรา จ โข สงฺคติสนฺถวานิ, ปุพฺเพ กตํ วาปิ น นาสยนฺติ;
อปฺปมฺปิ ธีเรสุ กตํ น นสฺสติ, ตถา หิ ธีรา สุกตฺุรูปา.
ททามิ ¶ ¶ เต คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํสตานิ;
ปโรสหสฺสฺจ สุวณฺณนิกฺเข, ภริยา จ เต สาทิสี ทฺเว ททามิ.
เอวํ ¶ สตํ โหติ สเมจฺจ ราช, นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ;
อาปูรตี กาสิปตี ตถาหํ, ตยาปิ เม สงฺคโม อชฺช ลทฺโธติ.
ชุณฺหชาตกํ ทุติยํ.
๔๕๗. ธมฺมเทวปุตฺตชาตกํ (๓)
ยโสกโร ปฺุกโรหมสฺมิ, สทาตฺถุโต สมณพฺราหฺมณานํ;
มคฺคารโห เทวมนุสฺสปูชิโต, ธมฺโม อหํ เทหิ อธมฺม มคฺคํ.
อธมฺมยานํ ทฬฺหมารุหิตฺวา, อสนฺตสนฺโต พลวาหมสฺมิ;
ส กิสฺส เหตุมฺหิ ตวชฺช ทชฺชํ, มคฺคํ อหํ ธมฺม อทินฺนปุพฺพํ.
ธมฺโม หเว ปาตุรโหสิ ปุพฺเพ, ปจฺฉา ¶ อธมฺโม อุทปาทิ โลเก;
เชฏฺโ จ เสฏฺโ จ สนนฺตโน จ, อุยฺยาหิ เชฏฺสฺส กนิฏฺ มคฺคา.
น ยาจนาย นปิ ปาติรูปา, น อรหตา [น อรหติ (สี. ปี.), อรหติ (ก.)] เตหํ ทเทยฺยํ มคฺคํ;
ยุทฺธฺจ โน โหตุ อุภินฺนมชฺช, ยุทฺธมฺหิ โย เชสฺสติ ตสฺส มคฺโค.
สพฺพา ¶ ทิสา อนุวิสโฏหมสฺมิ, มหพฺพโล อมิตยโส อตุลฺโย;
คุเณหิ สพฺเพหิ อุเปตรูโป, ธมฺโม อธมฺม ตฺวํ กถํ วิเชสฺสสิ.
โลเหน เว หฺติ ชาตรูปํ, น ชาตรูเปน หนนฺติ โลหํ;
สเจ อธมฺโม หฺฉติ [หฺติ (สี. สฺยา.), หฺิติ (กตฺถจิ)] ธมฺมมชฺช, อโย สุวณฺณํ วิย ทสฺสเนยฺยํ.
สเจ ตุวํ ยุทฺธพโล อธมฺม [ยุทฺธพโล’สิ’ธมฺม (ก. สี.), ยุทฺธพโล’ส’ธมฺม (ปี.)], น ตุยฺห วุฑฺฒา [วทฺธา (สี. ปี.)] จ ครู จ อตฺถิ;
มคฺคฺจ เต ทมฺมิ ปิยาปฺปิเยน, วาจาทุรุตฺตานิปิ เต ขมามิ.
อิทฺจ สุตฺวา วจนํ อธมฺโม, อวํสิโร ¶ ปติโต อุทฺธปาโท;
‘‘ยุทฺธตฺถิโก เจ น ลภามิ ยุทฺธํ’’, เอตฺตาวตา โหติ หโต อธมฺโม.
ขนฺตีพโล ยุทฺธพลํ วิเชตฺวา, หนฺตฺวา อธมฺมํ นิหนิตฺว [วิหนิตฺวา (ก.)] ภูมฺยา;
ปายาสิ วิตฺโต [จิตฺโต (สฺยา.)] อภิรุยฺห สนฺทนํ, มคฺเคเนว อติพโล สจฺจนิกฺกโม.
มาตา ปิตา สมณพฺราหฺมณา จ, อสมฺมานิตา ยสฺส สเก อคาเร;
อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ เต [วชนฺติ (สี. ปี.)];
ยถา อธมฺโม ปติโต อวํสิโร.
มาตา ¶ ปิตา สมณพฺราหฺมณา จ, สุสมฺมานิตา ยสฺส สเก อคาเร;
อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา สุคตึ วชนฺติ เต;
ยถาปิ ธมฺโม อภิรุยฺห สนฺทนนฺติ.
ธมฺมเทวปุตฺตชาตกํ [ธมฺมชาตกํ (สี. ปี.)] ตติยํ.
๔๕๘. อุทยชาตกํ (๔)
เอกา ¶ ¶ นิสินฺนา สุจิ สฺตูรู, ปาสาทมารุยฺห อนินฺทิตงฺคี;
ยาจามิ ตํ กินฺนรเนตฺตจกฺขุ, อิเมกรตฺตึ อุภโย วเสม.
โอกิณฺณนฺตรปริขํ, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺกํ;
รกฺขิตํ ขคฺคหตฺเถหิ, ทุปฺปเวสมิทํ ปุรํ.
ทหรสฺส ยุวิโน จาปิ, อาคโม จ น วิชฺชติ;
อถ เกน นุ วณฺเณน, สงฺคมํ อิจฺฉเส มยา.
ยกฺโขหมสฺมิ กลฺยาณิ, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก [ตวนฺติกํ (สี. ปี.)];
ตฺวํ มํ นนฺทย [นนฺทสฺสุ (สฺยา. ก.)] ภทฺทนฺเต, ปุณฺณกํสํ ททามิ เต.
เทวํ ว ยกฺขํ อถ วา มนุสฺสํ, น ปตฺถเย อุทยมติจฺจ อฺํ;
คจฺเฉว ตฺวํ ยกฺข มหานุภาว, มา จสฺสุ คนฺตฺวา ปุนราวชิตฺถ.
ยา สา รติ อุตฺตมา กามโภคินํ, ยํ เหตุ สตฺตา วิสมํ จรนฺติ;
มา ตํ รตึ ชียิ ตุวํ สุจิมฺหิ เต, ททามิ เต รูปิยํ กํสปูรํ.
นารึ ¶ ¶ นโร นิชฺฌปยํ ธเนน, อุกฺกํสตี ยตฺถ กโรติ ฉนฺทํ;
วิปจฺจนีโก ตว เทวธมฺโม, ปจฺจกฺขโต โถกตเรน เอสิ.
อายุ จ วณฺโณ จ [อายุํ จ วณฺณํ จ (ก. สี. ปี.)] มนุสฺสโลเก, นิหียติ มนุชานํ สุคฺคตฺเต;
เตเนว วณฺเณน ธนมฺปิ ตุยฺหํ, นิหียติ ชิณฺณตราสิ อชฺช.
เอวํ เม เปกฺขมานสฺส, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;
หายเตว ตว [หายเต วต เต (สี. สฺยา. ก.), หายเตว ตโต (ปี.)] วณฺโณ, อโหรตฺตานมจฺจเย.
อิมินาว ตฺวํ วยสา, ราชปุตฺติ สุเมธเส;
พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาสิ, ภิยฺโย วณฺณวตี สิยา.
เทวา น ชีรนฺติ ยถา มนุสฺสา, คตฺเตสุ เตสํ วลิโย น โหนฺติ;
ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กถํ นุ เทวาน [กถํ น เทวานํ (ปี.)] สรีรเทโห.
เทวา น ชีรนฺติ ยถา มนุสฺสา, คตฺเตสุ เตสํ วลิโย น โหนฺติ;
สุเว สุเว ภิยฺยตโรว [ภิยฺยตโร จ (ก.)] เตสํ, ทิพฺโพ ¶ จ วณฺโณ วิปุลา จ โภคา.
กึสูธ ภีตา ชนตา อเนกา, มคฺโค จ เนกายตนํ ปวุตฺโต;
ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กตฺถฏฺิโต ปรโลกํ น ภาเย.
วาจํ ¶ ¶ มนฺจ ปณิธาย สมฺมา, กาเยน ปาปานิ อกุพฺพมาโน;
พหุนฺนปานํ ฆรมาวสนฺโต, สทฺโธ มุทู สํวิภาคี วทฺู;
สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, เอตฺถฏฺิโต ปรโลกํ น ภาเย.
อนุสาสสิ มํ ยกฺข, ยถา มาตา ยถา ปิตา;
อุฬารวณฺณํ ปุจฺฉามิ, โก นุ ตฺวมสิ สุพฺรหา.
อุทโยหมสฺมิ กลฺยาณิ, สงฺกรตฺตา อิธาคโต [สงฺครตฺถา อิธาคโต (สี. ปี.), สงฺครตฺถายิธาคโต (สฺยา.)];
อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, มุตฺโตสฺมิ ตว สงฺกรา [สงฺครา (สี. สฺยา. ปี.)].
สเจ โข ตฺวํ อุทโยสิ, สงฺกรตฺตา อิธาคโต;
อนุสาส มํ ราชปุตฺต, ยถาสฺส ปุน สงฺคโม.
อติปตติ [อธิปตตี (สี. ปี.)] วโย ขโณ ตเถว, านํ นตฺถิ ธุวํ จวนฺติ สตฺตา;
ปริชิยฺยติ อทฺธุวํ สรีรํ, อุทเย ¶ มา ปมาท [มา ปมาทํ (สี.)] จรสฺสุ ธมฺมํ.
กสิณา ปถวี ธนสฺส ปูรา, เอกสฺเสว สิยา อนฺเธยฺยา;
ตฺจาปิ ชหติ [ชหาติ (สี. สฺยา. ปี.), ชหาตี (?)] อวีตราโค, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.
มาตา จ ปิตา จ ภาตโร จ, ภริยา ยาปิ ธเนน โหติ กีตา [ภริยาปิ ธเนน โหนฺติ อติตฺตา (ก.)];
เต จาปิ ชหนฺติ อฺมฺํ, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.
กาโย ¶ ปรโภชนนฺติ ตฺวา [กาโย จ ปรโภชนํ วิทิตฺวา (ก.)], สํสาเร สุคติฺจ ทุคฺคติฺจ [สุคตี จ ทุคฺคตี จ (สี. สฺยา. ปี.), สุคฺคตึ ทุคฺคติฺจ (ก.)];
อิตฺตรวาโสติ ชานิยาน, อุทเย มา ปมาท จรสฺสุ ธมฺมํ.
สาธุ ภาสติยํ [ภาสตยํ (สี. ปี.)] ยกฺโข, อปฺปํ มจฺจาน ชีวิตํ;
กสิรฺจ ปริตฺตฺจ, ตฺจ ทุกฺเขน สํยุตํ;
สาหํ เอกา ปพฺพชิสฺสามิ, หิตฺวา กาสึ สุรุนฺธนนฺติ.
อุทยชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๕๙. ปานียชาตกํ (๕)
มิตฺโต ¶ มิตฺตสฺส ปานียํ, อทินฺนํ ปริภฺุชิสํ;
เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;
มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.
ปรทารฺจ ทิสฺวาน, ฉนฺโท เม อุทปชฺชถ [อุปปชฺชถ (สฺยา. ก.)];
เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;
มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.
ปิตรํ ¶ เม มหาราช, โจรา อคณฺหุ [อคณฺหุํ (สี. ปี.), อคณฺหิ (ก.)] กานเน;
เตสาหํ ปุจฺฉิโต ชานํ, อฺถา นํ วิยากรึ.
เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;
มา ปุน อกรํ ปาปํ, ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.
ปาณาติปาตมกรุํ, โสมยาเค อุปฏฺิเต;
เตสาหํ สมนฺุาสึ, เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ.
ตํ ปาปํ ปกตํ มยา, มา ปุน อกรํ ปาปํ;
ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.
สุราเมรยมาธุกา [มธุกา (สี. สฺยา. ปี.)], เย ชนา ปมาสุ โน;
พหูนํ เต อนตฺถาย, มชฺชปานมกปฺปยุํ.
เตสาหํ ¶ สมนฺุาสึ, เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ;
ตํ ปาปํ ปกตํ มยา, มา ปุน อกรํ ปาปํ;
ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ.
ธิรตฺถุ ¶ สุพหู กาเม, ทุคฺคนฺเธ พหุกณฺฏเก;
เย อหํ ปฏิเสวนฺโต, นาลภึ ตาทิสํ สุขํ.
มหสฺสาทา สุขา กามา, นตฺถิ กามา ปรํ [กามปรํ (สี. ปี.)] สุขํ;
เย กาเม ปฏิเสวนฺติ, สคฺคํ เต อุปปชฺชเร.
อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, นตฺถิ กามา ปรํ ทุขํ;
เย กาเม ปฏิเสวนฺติ, นิรยํ เต อุปปชฺชเร.
อสี ยถา สุนิสิโต, เนตฺตึโสว สุปายิโก [สุปาสิโต (ก. สี. นิยฺย), สุปายิโต (ก. อฏฺ.)];
สตฺตีว อุรสิ ขิตฺตา, กามา ทุกฺขตรา ตโต.
องฺคารานํว ชลิตํ, กาสุํ สาธิกโปริสํ;
ผาลํว ทิวสํตตฺตํ, กามา ทุกฺขตรา ตโต.
วิสํ ยถา หลาหลํ, เตลํ ปกฺกุถิตํ [อุกฺกฏฺิตํ (สี. ปี.), ปกฺกุฏฺิตํ (สฺยา.)] ยถา;
ตมฺพโลห [ตมฺปโลหํ (สฺยา.)] วิลีนํว, กามา ทุกฺขตรา ตโตติ.
ปานียชาตกํ ปฺจมํ.
๔๖๐. ยุธฺจยชาตกํ (๖)
มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺหํ [ปริพฺพูฬฺหํ (สี. ปี.)], อหํ วนฺเท รเถสภํ;
ปพฺพชิสฺสามหํ ราช [ปพฺพชิสฺสํ มหาราช (สี. ปี.)], ตํ เทโว อนุมฺตุ.
สเจ ¶ เต อูนํ กาเมหิ, อหํ ปริปูรยามิ [อหํว ปูรยามิ (ก.)] เต;
โย ตํ หึสติ วาเรมิ, มา ปพฺพช [ปพฺพชิ (ปี.)] ยุธฺจย [ยุธฺชย (สี. สฺยา.), ยุวฺชย (ปี.)].
น ¶ มตฺถิ อูนํ กาเมหิ, หึสิตา เม น วิชฺชติ;
ทีปฺจ กาตุมิจฺฉามิ, ยํ ชรา นาภิกีรติ.
ปุตฺโต ¶ วา ปิตรํ ยาเจ, ปิตา วา ปุตฺตโมรสํ;
เนคโม ตํ ยาเจ [เนคโม ยาจเต (สี. สฺยา. ปี.)] ตาต, มา ปพฺพช ยุธฺจย.
มา มํ เทว นิวาเรหิ, ปพฺพชนฺตํ รเถสภ;
มาหํ กาเมหิ สมฺมตฺโต, ชราย วสมนฺวคู.
อหํ ตํ ตาต ยาจามิ, อหํ ปุตฺต นิวารเย;
จิรํ ตํ ทฏฺุมิจฺฉามิ, มา ปพฺพช ยุธฺจย.
อุสฺสาโวว ติณคฺคมฺหิ, สูริยุคฺคมนํ ปติ;
เอวมายุ มนุสฺสานํ, มา มํ อมฺม นิวารย.
ตรมาโน อิมํ ยานํ, อาโรเปตุ [ตรมานา อิมํ ยานํ, อาโรเปนฺตุ (สี. ปี.)] รเถสภ;
มา เม มาตา ตรนฺตสฺส, อนฺตรายกรา อหุ.
อภิธาวถ ภทฺทนฺเต, สฺุํ เหสฺสติ รมฺมกํ;
ยุธฺจโย อนฺุาโต, สพฺพทตฺเตน ราชินา.
โยหุ เสฏฺโ สหสฺสสฺส [มนุสฺสานํ (สฺยา.), สหสฺสานํ (ก.)], ยุวา กฺจนสนฺนิโภ;
โสยํ กุมาโร ปพฺพชิโต, กาสายวสโน พลี.
อุโภ กุมารา ปพฺพชิตา, ยุธฺจโย ยุธิฏฺิโล;
ปหาย มาตาปิตโร, สงฺคํ เฉตฺวาน มจฺจุโนติ.
ยุธฺจยชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๖๑. ทสรถชาตกํ (๗)
เอถ ¶ ลกฺขณ สีตา จ, อุโภ โอตรโถทกํ;
เอวายํ ภรโต อาห, ‘‘ราชา ทสรโถ มโต’’.
เกน รามปฺปภาเวน, โสจิตพฺพํ น โสจสิ;
ปิตรํ กาลกตํ [กาลงฺกตํ (ก.)] สุตฺวา, น ตํ ปสหเต ทุขํ.
ยํ น สกฺกา นิปาเลตุํ, โปเสน ลปตํ พหุํ;
ส กิสฺส วิฺู เมธาวี, อตฺตานมุปตาปเย.
ทหรา ¶ ¶ จ หิ วุทฺธา จ [เย วุทฺธา (สี. อฏฺ.), เย วุฑฺฒา (สฺยา.)], เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา;
อฑฺฒา เจว ทลิทฺทา จ, สพฺเพ มจฺจุปรายณา.
ผลานมิว ปกฺกานํ, นิจฺจํ ปตนโต ภยํ;
เอวํ ชาตาน มจฺจานํ, นิจฺจ มรณโต ภยํ.
สายเมเก น ทิสฺสนฺติ, ปาโต ทิฏฺา พหุชฺชนา;
ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ, สายํ ทิฏฺา พหุชฺชนา.
ปริเทวยมาโน เจ, กิฺจิทตฺถํ อุทพฺพเห;
สมฺมูฬฺโห หึสมตฺตานํ, กยิรา ตํ วิจกฺขโณ.
กิโส วิวณฺโณ ภวติ, หึสมตฺตานมตฺตโน [มตฺตนา (สี. อฏฺ. สุ. นิ. ๕๙๐)];
น เตน เปตา ปาเลนฺติ, นิรตฺถา ปริเทวนา.
ยถา สรณมาทิตฺตํ, วารินา ปรินิพฺพเย [วารินาวนิพฺพาปเย (สฺยา. ก.)];
เอวมฺปิ ธีโร สุตวา, เมธาวี ปณฺฑิโต นโร;
ขิปฺปมุปฺปติตํ โสกํ, วาโต ตูลํว ธํสเย.
มจฺโจ เอโกว ¶ [เอโกว มจฺโจ (สี. สฺยา. ปี.)] อจฺเจติ, เอโกว ชายเต กุเล;
สํโยคปรมาตฺเวว, สมฺโภคา สพฺพปาณินํ.
ตสฺมา หิ ธีรสฺส พหุสฺสุตสฺส, สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรฺจ;
อฺาย ธมฺมํ หทยํ มนฺจ, โสกา มหนฺตาปิ น ตาปยนฺติ.
โสหํ ทสฺสฺจ โภกฺขฺจ, ภริสฺสามิ จ [โสหํ ยสฺจ โภคฺจ, ภริยาปิ จ (สฺยา. ก.)] าตเก;
เสสฺจ ปาลยิสฺสามิ, กิจฺจเมตํ [กิจฺจเมวํ (ปี.)] วิชานโต.
ทส วสฺสสหสฺสานิ, สฏฺิ วสฺสสตานิ จ;
กมฺพุคีโว มหาพาหุ, ราโม รชฺชมการยีติ.
ทสรถชาตกํ สตฺตมํ.
๔๖๒. สํวรชาตกํ (๘)
ชานนฺโต ¶ โน มหาราช, ตว สีลํ ชนาธิโป;
อิเม กุมาเร ปูเชนฺโต, น ตํ เกนจิ มฺถ.
ติฏฺนฺเต โน มหาราเช, อทุ [อาทุ (สี. ปี.), อาทู (สฺยา.)] เทเว ทิวงฺคเต;
าตี ตํ สมนฺุึสุ, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.
เกน สํวรวตฺเตน, สฺชาเต อภิติฏฺสิ;
เกน ตํ นาติวตฺตนฺติ, าติสงฺฆา สมาคตา.
น ¶ ราชปุตฺต อุสูยามิ [ราชปุตฺต นุสฺสุยฺยามิ (ก.)], สมณานํ มเหสินํ;
สกฺกจฺจํ ¶ เต นมสฺสามิ, ปาเท วนฺทามิ ตาทินํ.
เต มํ ธมฺมคุเณ ยุตฺตํ, สุสฺสูสมนุสูยกํ;
สมณา มนุสาสนฺติ [สมนุสาสนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], อิสี ธมฺมคุเณ รตา.
เตสาหํ วจนํ สุตฺวา, สมณานํ มเหสินํ;
น กิฺจิ อติมฺามิ, ธมฺเม เม นิรโต มโน.
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
เตสํ [เตสุ (ปี.)] นปฺปฏิพนฺธามิ, นิวิฏฺํ [นิพทฺธํ (สี. ปี.)] ภตฺตเวตนํ.
มหามตฺตา จ เม อตฺถิ, มนฺติโน ปริจารกา;
พาราณสึ โวหรนฺติ, พหุมํสสุโรทกํ.
อโถปิ วาณิชา ผีตา, นานารฏฺเหิ อาคตา;
เตสุ เม วิหิตา รกฺขา, เอวํ ชานาหุโปสถ.
ธมฺเมน กิร าตีนํ, รชฺชํ กาเรหิ สํวร;
เมธาวี ปณฺฑิโต จาสิ [จาปิ (สี. ปี.)], อโถปิ าตินํ หิโต.
ตํ ตํ าติปริพฺยูฬฺหํ, นานารตนโมจิตํ;
อมิตฺตา นปฺปสหนฺติ, อินฺทํว อสุราธิโปติ.
สํวรชาตกํ อฏฺมํ.
๔๖๓. สุปฺปารกชาตกํ (๙)
อุมฺมุชฺชนฺติ ¶ นิมุชฺชนฺติ, มนุสฺสา ขุรนาสิกา;
สุปฺปารกํ ¶ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, ขุรมาลีติ วุจฺจติ.
ยถา อคฺคีว สุริโยว [อคฺคิ สุริโย จ (สฺยา.), อคฺคีว สูริโย (ก.)], สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;
สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, อคฺคิมาลีติ วุจฺจติ.
ยถา ทธีว ขีรํว [ทธิ จ ขีรํ จ (สฺยา.), เอวมุปริปิ], สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;
สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา ¶ ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, ทธิมาลีติ [ขีรมาลีติ (ก.)] วุจฺจติ.
ยถา กุโสว สสฺโสว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;
สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, กุสมาลีติ วุจฺจติ.
ยถา นโฬว เวฬูว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;
สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, นฬมาลีติ วุจฺจติ.
มหพฺภโย ภึสนโก, สทฺโท สุยฺยติมานุโส [สมุทฺโท สุยฺยต’มานุโส (สี. ปี. อฏฺ.)];
ยถา ¶ โสพฺโภ ปปาโตว, สมุทฺโท ปฏิทิสฺสติ;
สุปฺปารกํ ตํ ปุจฺฉาม, สมุทฺโท กตโม อยํ.
กุรุกจฺฉา ¶ ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;
นาวาย วิปฺปนฏฺาย, พฬวามุขีติ [วฬภามุขีติ (สี. สฺยา.), พลวามุขีติ (สฺยา. ก.)] วุจฺจติ.
ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;
นาภิชานามิ สฺจิจฺจ, เอกปาณมฺปิ หึสิตํ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, โสตฺถึ นาวา นิวตฺตตูติ.
สุปฺปารกชาตกํ นวมํ.
เอกาทสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สิริมาตุสุโปสกนาควโร, ปุน ชุณฺหก ธมฺมมุทยวโร;
อถ ปานิ ยุธฺจยโก จ, ทสรถ สํวร ปารคเตน นวาติ.
๑๒. ทฺวาทสกนิปาโต
๔๖๔. จูฬกุณาลชาตกํ (๑)
ลุทฺธานํ ¶ ¶ ¶ [ขุทฺทานํ (สี. สฺยา. ปี.)] ลหุจิตฺตานํ, อกตฺูน ทุพฺภินํ;
นาเทวสตฺโต ปุริโส, ถีนํ สทฺธาตุมรหติ.
น ตา ปชานนฺติ กตํ น กิจฺจํ, น มาตรํ ปิตรํ ภาตรํ วา;
อนริยา สมติกฺกนฺตธมฺมา, สสฺเสว จิตฺตสฺส วสํ วชนฺติ.
จิรานุวุฏฺมฺปิ [จิรานุวุตฺถมฺปิ (สี. ปี.)] ปิยํ มนาปํ, อนุกมฺปกํ ปาณสมมฺปิ ภตฺตุํ [สนฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)];
อาวาสุ กิจฺเจสุ จ นํ ชหนฺติ, ตสฺมาหมิตฺถีนํ น วิสฺสสามิ.
ถีนฺหิ จิตฺตํ ยถา วานรสฺส, กนฺนปฺปกนฺนํ ยถา รุกฺขฉายา;
จลาจลํ หทยมิตฺถิยานํ, จกฺกสฺส เนมิ วิย ปริวตฺตติ.
ยทา ตา ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;
สณฺหาหิ วาจาหิ นยนฺติ เมนํ, กมฺโพชกา ¶ ชลเชเนว อสฺสํ.
ยทา น ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;
สมนฺตโต นํ ปริวชฺชยนฺติ, ติณฺโณ นทีปารคโตว กุลฺลํ.
สิเลสูปมา ¶ สิขิริว สพฺพภกฺขา, ติกฺขมายา นทีริว สีฆโสตา;
เสวนฺติ เหตา ปิยมปฺปิยฺจ, นาวา ยถา โอรกูลํ ปรฺจ.
น ตา เอกสฺส น ทฺวินฺนํ, อาปโณว ปสาริโต;
โย ตา มยฺหนฺติ มฺเยฺย, วาตํ ชาเลน พาธเย [พนฺธเย (สฺยา. ก.)].
ยถา นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;
เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ [อิมิสฺสา คาถาย ปุพฺพทฺธาปรทฺธํ วิปริยาเยน ทิสฺสติ (ก.)].
ฆตาสนสมา เอตา, กณฺหสปฺปสิรูปมา;
คาโว พหิติณสฺเสว, โอมสนฺติ วรํ วรํ.
ฆตาสนํ กฺุชรํ กณฺหสปฺปํ, มุทฺธาภิสิตฺตํ ปมทา จ สพฺพา;
เอเต นโร นิจฺจยโต [นิจฺจยตฺโต (สี. ปี.)] ภเชถ, เตสํ หเว ทุพฺพิทุ สพฺพภาโว [สจฺจภาโว (สฺยา.)].
นจฺจนฺตวณฺณา ¶ ¶ น พหูนํ กนฺตา, น ทกฺขิณา ปมทา เสวิตพฺพา;
น ปรสฺส ภริยา น ธนสฺส เหตุ, เอติตฺถิโย ปฺจ น เสวิตพฺพาติ.
จูฬกุณาลชาตกํ ปมํ.
๔๖๕. ภทฺทสาลชาตกํ (๒)
กา ตฺวํ สุทฺเธหิ วตฺเถหิ, อเฆ เวหายสํ [เวหาสยํ (สี. ปี.)] ิตา;
เกน ตฺยาสฺสูนิ วตฺตนฺติ, กุโต ตํ ภยมาคตํ.
ตเวว เทว วิชิเต, ภทฺทสาโลติ มํ วิทู;
สฏฺิ [สฏฺึ (สี. ปี.)] วสฺสสหสฺสานิ, ติฏฺโต ปูชิตสฺส เม.
การยนฺตา ¶ นครานิ, อคาเร จ ทิสมฺปติ;
วิวิเธ จาปิ ปาสาเท, น มํ เต อจฺจมฺิสุํ;
ยเถว มํ เต ปูเชสุํ, ตเถว ตฺวมฺปิ ปูชย.
ตํ อิวาหํ [ตฺจ อหํ (สี. สฺยา. ปี.)] น ปสฺสามิ, ถูลํ กาเยน เต ทุมํ;
อาโรหปริณาเหน, อภิรูโปสิ ชาติยา.
ปาสาทํ การยิสฺสามิ, เอกตฺถมฺภํ มโนรมํ;
ตตฺถ ตํ อุปเนสฺสามิ, จิรํ เต ยกฺข ชีวิตํ.
เอวํ จิตฺตํ อุทปาทิ, สรีเรน วินาภาโว;
ปุถุโส มํ วิกนฺติตฺวา, ขณฺฑโส อวกนฺตถ.
อคฺเค ¶ จ เฉตฺวา มชฺเฌ จ, ปจฺฉา มูลมฺหิ ฉินฺทถ [มูลฺจ ฉินฺทถ (สี.), มูลํ วิฉินฺทถ (ปี.)];
เอวํ เม ฉิชฺชมานสฺส, น ทุกฺขํ มรณํ สิยา.
หตฺถปาทํ [หตฺถปาเท (ก.)] ยถา ฉินฺเท [ฉินฺเน (ก.)], กณฺณนาสฺจ ชีวโต;
ตโต ปจฺฉา สิโร ฉินฺเท, ตํ ทุกฺขํ มรณํ สิยา.
สุขํ นุ ขณฺฑโส ฉินฺนํ, ภทฺทสาลวนปฺปติ;
กึ เหตุ กึ อุปาทาย, ขณฺฑโส ฉินฺนมิจฺฉสิ.
ยฺจ เหตุมุปาทาย, เหตุํ ธมฺมูปสํหิตํ;
ขณฺฑโส ฉินฺนมิจฺฉามิ, มหาราช สุโณหิ เม.
าตี เม สุขสํวทฺธา, มม ปสฺเส นิวาตชา;
เตปิหํ อุปหึเสยฺยํ, ปเรสํ อสุโขจิตํ.
เจเตยฺยรูปํ ¶ [เจตพฺพรูปํ (สี. ปี.)] เจเตสิ, ภทฺทสาลวนปฺปติ;
หิตกาโมสิ าตีนํ, อภยํ สมฺม ทมฺมิ เตติ.
ภทฺทสาลชาตกํ ทุติยํ.
๔๖๖. สมุทฺทวาณิชชาตกํ (๓)
กสนฺติ ¶ วปนฺติ เต ชนา, มนุชา กมฺมผลูปชีวิโน;
นยิมสฺส ทีปกสฺส ภาคิโน, ชมฺพุทีปา อิทเมว โน วรํ.
ติปฺจรตฺตูปคตมฺหิ จนฺเท, เวโค ¶ มหา เหหิติ สาครสฺส;
อุปฺลวิสฺสํ ทีปมิมํ อุฬารํ, มา โว วธี คจฺฉถ เลณมฺํ.
น ชาตุยํ สาครวาริเวโค, อุปฺลวิสฺสํ ทีปมิมํ อุฬารํ;
ตํ เม นิมิตฺเตหิ พหูหิ ทิฏฺํ, มา เภถ กึ โสจถ โมทถวฺโห [โมทถ โว (ก.) ๖.๓๘ โมคฺคลฺลานสุตฺตํ ปสฺสิตพฺพํ].
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, ปตฺตตฺถ อาวาสมิมํ อุฬารํ;
น โว ภยํ ปฏิปสฺสามิ กิฺจิ, อาปุตฺตปุตฺเตหิ ปโมทถวฺโห.
โย เทโวยํ ทกฺขิณายํ [ทกฺขิณสฺสํ (สี.)] ทิสายํ, เขมนฺติ ปกฺโกสติ ตสฺส สจฺจํ;
น อุตฺตโร เวทิ ภยาภยสฺส, มา เภถ กึ โสจถ โมทถวฺโห.
ยถา อิเม วิปฺปวทนฺติ ยกฺขา, เอโก ภยํ สํสติ เขมเมโก;
ตทิงฺฆ มยฺหํ วจนํ สุณาถ, ขิปฺปํ ¶ ลหุํ มา วินสฺสิมฺห สพฺเพ.
สพฺเพ ¶ สมาคมฺม กโรม นาวํ, โทณึ ทฬฺหํ สพฺพยนฺตูปปนฺนํ;
สเจ อยํ ทกฺขิโณ สจฺจมาห, โมฆํ ปฏิกฺโกสติ อุตฺตโรยํ;
สา เจว โน เหหิติ อาปทตฺถา, อิมฺจ ทีปํ น ปริจฺจเชม.
สเจ จ โข อุตฺตโร สจฺจมาห, โมฆํ ปฏิกฺโกสติ ทกฺขิโณยํ;
ตเมว นาวํ อภิรุยฺห สพฺเพ, เอวํ มยํ โสตฺถิ ตเรมุ ปารํ.
น เว สุคณฺหํ ปเมน เสฏฺํ, กนิฏฺมาปาถคตํ คเหตฺวา;
โย จีธ ตจฺฉํ [มชฺฌํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปวิเจยฺย คณฺหติ [คณฺหิ (ก.)], ส เว นโร เสฏฺมุเปติ านํ.
ยถาปิ เต สาครวาริมชฺเฌ, สกมฺมุนา โสตฺถิ วหึสุ วาณิชา;
อนาคตตฺถํ ปฏิวิชฺฌิยาน, อปฺปมฺปิ นาจฺเจติ ส ภูริปฺโ.
พาลา ¶ จ โมเหน รสานุคิทฺธา, อนาคตํ อปฺปฏิวิชฺฌิยตฺถํ;
ปจฺจุปฺปนฺเน สีทนฺติ อตฺถชาเต, สมุทฺทมชฺเฌ ยถา เต มนุสฺสา.
อนาคตํ ¶ ปฏิกยิราถ กิจฺจํ, ‘‘มา มํ กิจฺจํ กิจฺจกาเล พฺยเธสิ’’;
ตํ ตาทิสํ ปฏิกต [ปฏิกตํ (ก.), ปฏิคต (สี. อฏฺ.), ปฏิกจฺจ (?)] กิจฺจการึ, น ตํ กิจฺจํ กิจฺจกาเล พฺยเธตีติ.
สมุทฺทวาณิชชาตกํ ตติยํ.
๔๖๗. กามชาตกํ (๔)
กามํ ¶ กามยมานสฺส, ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ;
อทฺธา ปีติมโน โหติ, ลทฺธา มจฺโจ ยทิจฺฉติ.
กามํ กามยมานสฺส, ตสฺส เจ ตํ สมิชฺฌติ;
ตโต นํ อปรํ กาเม, ธมฺเม ตณฺหํว วินฺทติ.
ควํว สิงฺคิโน สิงฺคํ, วฑฺฒมานสฺส วฑฺฒติ;
เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;
ภิยฺโย ตณฺหา ปิปาสา จ, วฑฺฒมานสฺส วฑฺฒติ.
ปถพฺยา สาลิยวกํ, ควสฺสํ [ควาสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทาสโปริสํ;
ทตฺวา จ [ทตฺวาปิ (สี. สฺยา.), ทตฺวา วา (ปี.)] นาลเมกสฺส, อิติ วิทฺวา [วิทฺธา (สฺยา.)] สมํ จเร.
ราชา ¶ ปสยฺห ปถวึ วิชิตฺวา, สสาครนฺตํ มหิมาวสนฺโต;
โอรํ สมุทฺทสฺส อติตฺตรูโป [อติตฺติรูโป (ก.)], ปารํ สมุทฺทสฺสปิ ปตฺถเยถ.
ยาว อนุสฺสรํ กาเม, มนสา ติตฺติ นาชฺฌคา;
ตโต นิวตฺตา ปฏิกมฺม ทิสฺวา, เต เว สุติตฺตา เย [ติตฺตา (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺาย ติตฺตา.
ปฺาย ติตฺตินํ [ติตฺตีนํ (สี. สฺยา.)] เสฏฺํ, น โส กาเมหิ ตปฺปติ;
ปฺาย ติตฺตํ ปุริสํ, ตณฺหา น กุรุเต วสํ.
อปจิเนเถว กามานํ [กามานิ (สี. สฺยา. ปี.)], อปฺปิจฺฉสฺส อโลลุโป;
สมุทฺทมตฺโต ปุริโส, น โส กาเมหิ ตปฺปติ.
รถกาโรว จมฺมสฺส, ปริกนฺตํ อุปาหนํ;
ยํ ยํ จชติ [ชหติ (สฺยา. ก.)] กามานํ, ตํ ตํ สมฺปชฺชเต สุขํ;
สพฺพํ เจ สุขมิจฺเฉยฺย, สพฺเพ กาเม ปริจฺจเช.
อฏฺ ¶ เต ภาสิตา คาถา, สพฺพา โหนฺติ สหสฺสิโย [สหสฺสิยา (?) อุปริ สุตโสมชาตเก ตถา ทิสฺสติ];
ปฏิคณฺห มหาพฺรหฺเม, สาเธตํ ตว ภาสิตํ.
น เม อตฺโถ สหสฺเสหิ, สเตหิ นหุเตหิ วา;
ปจฺฉิมํ ภาสโต คาถํ, กาเม เม น รโต มโน.
ภทฺรโก ¶ [สทฺโท (สี.)] วตายํ มาณวโก, สพฺพโลกวิทู มุนิ;
โย ¶ อิมํ ตณฺหํ [โย ตณฺหํ (สี. สฺยา.)] ทุกฺขชนนึ, ปริชานาติ ปณฺฑิโตติ.
กามชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๖๘. ชนสนฺธชาตกํ (๕)
ทส ขลุ อิมานิ [ขลุมานิ (สฺยา.)] านานิ, ยานิ ปุพฺเพ อกริตฺวา;
ส ปจฺฉา มนุตปฺปติ, อิจฺเจวาห [อิจฺจาห ราชา (สี. สฺยา. ปี.)] ชนสนฺโธ.
อลทฺธา วิตฺตํ ตปฺปติ, ปุพฺเพ อสมุทานิตํ;
น ปุพฺเพ ธนเมสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
สกฺยรูปํ ปุเร สนฺตํ, มยา สิปฺปํ น สิกฺขิตํ;
กิจฺฉา วุตฺติ อสิปฺปสฺส, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
กูฏเวที ปุเร อาสึ, ปิสุโณ ปิฏฺิมํสิโก;
จณฺโฑ จ ผรุโส จาปิ [จาสึ (สี. สฺยา. ปี.)], อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
ปาณาติปาตี ปุเร อาสึ, ลุทฺโท จาปิ [จาสึ (สี. ปี.)] อนาริโย;
ภูตานํ นาปจายิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
พหูสุ วต สนฺตีสุ, อนาปาทาสุ อิตฺถิสุ;
ปรทารํ อเสวิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
พหุมฺหิ วต สนฺตมฺหิ, อนฺนปาเน อุปฏฺิเต;
น ปุพฺเพ อททํ [อททึ (สี.)] ทานํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
มาตรํ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ [ชิณฺณเก คตโยพฺพเน (สี. สฺยา. ปี.)];
ปหุ ¶ สนฺโต น โปสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
อาจริยมนุสตฺถารํ ¶ , สพฺพกามรสาหรํ;
ปิตรํ อติมฺิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;
น ปุพฺเพ ปยิรุปาสิสฺสํ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
สาธุ โหติ ตโป จิณฺโณ, สนฺโต จ ปยิรุปาสิโต;
น จ ปุพฺเพ ตโป จิณฺโณ, อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ.
โย จ เอตานิ านานิ, โยนิโส ปฏิปชฺชติ;
กรํ ปุริสกิจฺจานิ, ส ปจฺฉา นานุตปฺปตีติ.
ชนสนฺธชาตกํ ปฺจมํ.
๔๖๙. มหากณฺหชาตกํ (๖)
กณฺโห ¶ กณฺโห จ โฆโร จ, สุกฺกทาโ ปภาสวา [ปตาปวา (สี. สฺยา. ปี.)];
พทฺโธ ปฺจหิ รชฺชูหิ, กึ รวิ [ธีร (สี. ปี.), วีร (สฺยา.)] สุนโข ตว.
นายํ มิคานมตฺถาย, อุสีนก [อุสีนร (สี. ปี.), อุสีนฺนร (สฺยา.)] ภวิสฺสติ;
มนุสฺสานํ อนโย หุตฺวา, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
ปตฺตหตฺถา สมณกา, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;
นงฺคเลหิ กสิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
ตปสฺสินิโย [ตปนียา (ก.) ทุติยนฺตปทานิ เหตานิ] ปพฺพชิตา, มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา;
ยทา โลเก คมิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
ทีโฆตฺตโรฏฺา ¶ ชฏิลา, ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;
อิณํ โจทาย [โวทาย (สี. ปี.), โจทย (สฺยา.)] คจฺฉนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
อธิจฺจ เวเท [เวทํ (ก.)] สาวิตฺตึ, ยฺตนฺตฺจ [ตนฺตฺรฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมณา;
ภติกาย ยชิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
มาตรํ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;
ปหู สนฺโต [สนฺตา (สี.)] น ภรนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
มาตรํ ¶ ปิตรฺจาปิ, ชิณฺณกํ คตโยพฺพนํ;
พาลา ตุมฺเหติ วกฺขนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
อาจริยภริยํ สขึ [อาจริยภริยํ สขาภริยํ (สี. ปี.)], มาตุลานึ ปิตุจฺฉกึ [ปิตุจฺฉยํ (สี.), ปิตุจฺฉสํ (ปี.)];
ยทา โลเก คมิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
อสิจมฺมํ คเหตฺวาน, ขคฺคํ ปคฺคยฺห พฺราหฺมณา;
ปนฺถฆาตํ กริสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
สุกฺกจฺฉวี เวธเวรา, ถูลพาหู อปาตุภา;
มิตฺตเภทํ กริสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขติ.
มายาวิโน เนกติกา, อสปฺปุริสจินฺตกา;
ยทา โลเก ภวิสฺสนฺติ, ตทา กณฺโห ปโมกฺขตีติ.
มหากณฺหชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๗๐. โกสิยชาตกํ (๗)
เนว ¶ กิณามิ นปิ วิกฺกิณามิ, น ¶ จาปิ เม สนฺนิจโย จ อตฺถิ [อิธตฺถิ (สฺยา.)];
สุกิจฺฉรูปํ วติทํ ปริตฺตํ, ปตฺโถทโน นาลมยํ ทุวินฺนํ.
อปฺปมฺหา อปฺปกํ ทชฺชา, อนุมชฺฌโต มชฺฌกํ;
พหุมฺหา พหุกํ ทชฺชา, อทานํ นุปปชฺชติ [น อุปปชฺชติ (สี. ปี.), นูปปชฺชติ (สฺยา.)].
ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภฺุช จ.
อริยมคฺคํ สมารูห [อริยํ มคฺคํ สมารุห (สี. ปี.)], เนกาสี ลภเต สุขํ.
โมฆฺจสฺส หุตํ โหติ, โมฆฺจาปิ สมีหิตํ;
อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภฺุชติ โภชนํ.
ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภฺุช จ;
อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.
สจฺจฺจสฺส ¶ หุตํ โหติ, สจฺจฺจาปิ สมีหิตํ;
อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภฺุชติ โภชนํ.
ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภฺุช จ;
อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.
สรฺจ ชุหติ โปโส, พหุกาย คยาย จ;
โทเณ ติมฺพรุติตฺถสฺมึ, สีฆโสเต มหาวเห.
อตฺร จสฺส หุตํ โหติ, อตฺร จสฺส สมีหิตํ;
อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภฺุชติ โภชนํ.
ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภฺุช จ;
อริยมคฺคํ ¶ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.
พฬิสฺหิ โส นิคิลติ [นิคฺคิลติ (สี. ปี.)], ทีฆสุตฺตํ สพนฺธนํ;
อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภฺุชติ โภชนํ.
ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภฺุช จ;
อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ.
อุฬารวณฺณา วต พฺราหฺมณา อิเม, อยฺจ โว สุนโข กิสฺส เหตุ;
อุจฺจาวจํ วณฺณนิภํ วิกุพฺพติ, อกฺขาถ โน พฺราหฺมณา เก นุ ตุมฺเห.
จนฺโท จ สุริโย จ [สูริโย จ (ก.)] อุโภ อิธาคตา, อยํ ปน มาตลิ เทวสารถิ;
สกฺโกหมสฺมิ ติทสานมินฺโท, เอโส จ โข ปฺจสิโขติ วุจฺจติ.
ปาณิสฺสรา ¶ มุทิงฺคา จ [มุติงฺคา จ (สี. สฺยา. ปี.], มุรชาลมฺพรานิ จ;
สุตฺตเมนํ ปโพเธนฺติ, ปฏิพุทฺโธ จ นนฺทติ.
เย เกจิเม มจฺฉริโน กทริยา, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;
อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ.
เย ¶ เกจิเม สุคฺคติมาสมานา [สุคฺคติมาสสานา (สี. ปี.), สุคฺคตาสิสมานา (ก.)], ธมฺเม ¶ ิตา สํยเม สํวิภาเค;
อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา สุคตึ วชนฺติ.
ตฺวํ โนสิ าติ ปุริมาสุ ชาติสุ, โส มจฺฉรี โรสโก [โกสิโย (สฺยา. ก.)] ปาปธมฺโม;
ตเวว อตฺถาย อิธาคตมฺหา, มา ปาปธมฺโม นิรยํ คมิตฺถ [อปฺปตฺถ (ก. สี. สฺยา. ปี.)].
อทฺธา หิ มํ โว หิตกามา, ยํ มํ สมนุสาสถ;
โสหํ ตถา กริสฺสามิ, สพฺพํ วุตฺตํ หิเตสิภิ.
เอสาหมชฺเชว อุปารมามิ, น จาปิหํ [น จาปหํ (สี. ปี.)] กิฺจิ กเรยฺย ปาปํ;
น จาปิ เม กิฺจิ อเทยฺยมตฺถิ, น จาปิทตฺวา อุทกํ ปิวามิ [อุทกมฺปหํ ปิเพ (สี.)].
เอวฺจ เม ททโต สพฺพกาลํ [กาเล (ก.)], โภคา อิเม วาสว ขียิสฺสนฺติ;
ตโต อหํ ปพฺพชิสฺสามิ สกฺก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานีติ.
โกสิยชาตกํ สตฺตมํ.
๔๗๑. เมณฺฑกปฺหชาตกํ (๘)
เยสํ ¶ น กทาจิ ภูตปุพฺพํ, สขฺยํ [สกฺขึ (สี. ปี.), สขิ (สฺยา.)] สตฺตปทมฺปิมสฺมิ โลเก;
ชาตา อมิตฺตา ทุเว สหายา, ปฏิสนฺธาย จรนฺติ กิสฺส เหตุ.
ยทิ ¶ เม อชฺช ปาตราสกาเล, ปฺหํ น สกฺกุเณยฺยาถ วตฺตุเมตํ;
รฏฺา ปพฺพาชยิสฺสามิ โว สพฺเพ, น หิ มตฺโถ ทุปฺปฺชาติเกหิ.
มหาชนสมาคมมฺหิ โฆเร, ชนโกลาหลสงฺคมมฺหิ ชาเต;
วิกฺขิตฺตมนา อเนกจิตฺตา, ปฺหํ น สกฺกุโณม วตฺตุเมตํ.
เอกคฺคจิตฺตาว เอกเมกา, รหสิ คตา อตฺถํ นิจินฺตยิตฺวา [อตฺถานิ จินฺตยิตฺวา (สฺยา. ก.)];
ปวิเวเก สมฺมสิตฺวาน ธีรา, อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท เอตมตฺถํ.
อุคฺคปุตฺต-ราชปุตฺติยานํ, อุรพฺภสฺส มํสํ ปิยํ มนาปํ;
น สุนขสฺส เต อเทนฺติ มํสํ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.
จมฺมํ วิหนนฺติ เอฬกสฺส, อสฺสปิฏฺตฺถรสฺสุขสฺส [อสฺสปิฏฺตฺถรณสุขสฺส (สี.)] เหตุ;
น จ เต สุนขสฺส อตฺถรนฺติ, อถ ¶ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.
อาเวลฺลิตสิงฺคิโก ¶ หิ เมณฺโฑ, น จ สุนขสฺส วิสาณกานิ อตฺถิ;
ติณภกฺโข มํสโภชโน จ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.
ติณมาสิ ปลาสมาสิ เมณฺโฑ, น จ สุนโข ติณมาสิ โน ปลาสํ;
คณฺเหยฺย สุโณ สสํ พิฬารํ, อถ เมณฺฑสฺส สุเณน สขฺยมสฺส.
อฏฺฑฺฒปโท ¶ จตุปฺปทสฺส, เมณฺโฑ อฏฺนโข อทิสฺสมาโน;
ฉาทิยมาหรตี อยํ อิมสฺส, มํสํ อาหรตี อยํ อมุสฺส.
ปาสาทวรคโต วิเทหเสฏฺโ, วิติหารํ อฺมฺโภชนานํ;
อทฺทกฺขิ [อทฺทส (สฺยา. ก.)] กิร สกฺขิกํ ชนินฺโท, พุภุกฺกสฺส ¶ ปุณฺณํ มุขสฺส [โภภุกฺขสฺส จ ปุณฺณมุขสฺส (สี.)] เจตํ.
ลาภา วต เม อนปฺปรูปา, ยสฺส เมทิสา ปณฺฑิตา กุลมฺหิ;
ปฺหสฺส คมฺภีรคตํ นิปุณมตฺถํ, ปฏิวิชฺฌนฺติ สุภาสิเตน ธีรา.
อสฺสตริรถฺจ เอกเมกํ, ผีตํ คามวรฺจ เอกเมกํ;
สพฺเพสํ โว ทมฺมิ ปณฺฑิตานํ, ปรมปฺปตีตมโน สุภาสิเตนาติ.
เมณฺฑกปฺหชาตกํ อฏฺมํ.
๔๗๒. มหาปทุมชาตกํ (๙)
นาทฏฺา [นาทิฏฺา (ก. สี. สฺยา. ก.)] ปรโต โทสํ, อณุํ ถูลานิ สพฺพโส;
อิสฺสโร ปณเย ทณฺฑํ, สามํ อปฺปฏิเวกฺขิย.
โย จ อปฺปฏิเวกฺขิตฺวา, ทณฺฑํ กุพฺพติ ขตฺติโย;
สกณฺฏกํ โส คิลติ, ชจฺจนฺโธว สมกฺขิกํ.
อทณฺฑิยํ ทณฺฑยติ [ทณฺฑิยติ (สฺยา. ปี.)], ทณฺฑิยฺจ อทณฺฑิยํ [อทณฺฑิย (นิยฺย), น ทณฺฑเย (?)];
อนฺโธว วิสมํ มคฺคํ, น ชานาติ สมาสมํ.
โย จ เอตานิ านานิ, อณุํ ถูลานิ สพฺพโส;
สุทิฏฺมนุสาเสยฺย, ส เว โวหริตุ [โวหาตุ (ปี.)] มรหติ.
เนกนฺตมุทุนา ¶ ¶ สกฺกา, เอกนฺตติขิเณน วา;
อตฺตํ มหนฺเต [มหตฺเต (สฺยา. ก.)] เปตุํ [าเปตุํ (สี. สฺยา. ปี.)], ตสฺมา อุภยมาจเร.
ปริภูโต มุทุ โหติ, อติติกฺโข จ เวรวา;
เอตฺจ อุภยํ ตฺวา, อนุมชฺฌํ สมาจเร.
พหุมฺปิ รตฺโต ภาเสยฺย, ทุฏฺโปิ พหุ ภาสติ;
น อิตฺถิการณา ราช, ปุตฺตํ ฆาเตตุมรหสิ.
สพฺโพว ¶ [สพฺโพ จ (ก. สี. ปี.)] โลโก เอกโต [เอกนฺโต (สี. ปี.)], อิตฺถี จ อยเมกิกา;
เตนาหํ ปฏิปชฺชิสฺสํ, คจฺฉถ ปกฺขิปเถว [ปกฺขิเปถ (สฺยา. อฏฺ.)] ตํ.
อเนกตาเล นรเก, คมฺภีเร จ สุทุตฺตเร [คมฺภีเร สุทุรุตฺตเร (ปี. ก.)];
ปาติโต คิริทุคฺคสฺมึ, เกน ตฺวํ ตตฺถ นามริ.
นาโค ชาตผโณ ตตฺถ, ถามวา คิริสานุโช;
ปจฺจคฺคหิ มํ โภเคหิ, เตนาหํ ตตฺถ นามรึ.
เอหิ ตํ ปฏิเนสฺสามิ, ราชปุตฺต สกํ ฆรํ;
รชฺชํ กาเรหิ [กาเรสิ (สี.)] ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.
ยถา คิลิตฺวา พฬิสํ, อุทฺธเรยฺย สโลหิตํ;
อุทฺธริตฺวา สุขี อสฺส, เอวํ [สุขํ (ปี. ก.)] ปสฺสามิ อตฺตนํ [อตฺตนิ (ปี. ก.), อตฺตนา (สฺยา.), เอวํ อหมฺปิ ปุน โสตฺถิภาวปฺปตฺตํ คิลิตพฬิสํ ปุริสมิว อตฺตานํ ปสฺสามีติ (อฏฺ. สํวณฺณนา)].
กึ นุ ตฺวํ พฬิสํ พฺรูสิ, กึ ตฺวํ พฺรูสิ สโลหิตํ;
กึ นุ ตฺวํ อุพฺภตํ พฺรูสิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
กามาหํ พฬิสํ พฺรูมิ, หตฺถิอสฺสํ สโลหิตํ;
จตฺตาหํ อุพฺภตํ พฺรูมิ, เอวํ ชานาหิ ขตฺติย.
จิฺจามาณวิกา ¶ มาตา, เทวทตฺโต จ เม ปิตา;
อานนฺโท ปณฺฑิโต นาโค, สาริปุตฺโต จ เทวตา;
ราชปุตฺโต อหํ อาสึ [อหํ ตทา ราชปุตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
มหาปทุมชาตกํ นวมํ.
๔๗๓. มิตฺตามิตฺตชาตกํ (๑๐)
กานิ ¶ กมฺมานิ กุพฺพานํ, กถํ วิฺู ปรกฺกเม;
อมิตฺตํ ชาเนยฺย เมธาวี, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.
น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ;
จกฺขูนิ จสฺส [จกฺขูนิสฺส (สฺยา. ก.)] น ททาติ, ปฏิโลมฺจ วตฺตติ.
อมิตฺเต ตสฺส ภชติ, มิตฺเต ตสฺส น เสวติ;
วณฺณกาเม นิวาเรติ, อกฺโกสนฺเต ปสํสติ.
คุยฺหฺจ ตสฺส นกฺขาติ, ตสฺส คุยฺหํ น คูหติ;
กมฺมํ ตสฺส น วณฺเณติ, ปฺสฺส นปฺปสํสติ.
อภเว ¶ นนฺทติ ตสฺส, ภเว ตสฺส น นนฺทติ;
อจฺเฉรํ [อจฺฉริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] โภชนํ ลทฺธา, ตสฺส นุปฺปชฺชเต สติ;
ตโต นํ นานุกมฺปติ, อโห โสปิ [อหาโสปิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] ลเภยฺยิโต.
อิจฺเจเต โสฬสาการา, อมิตฺตสฺมึ ปติฏฺิตา;
เยหิ อมิตฺตํ ชาเนยฺย, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.
กานิ กมฺมานิ กุพฺพานํ, กถํ วิฺู ปรกฺกเม;
มิตฺตํ ¶ ชาเนยฺย เมธาวี, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโต.
ปวุตฺถํ ตสฺส สรติ, อาคตํ อภินนฺทติ;
ตโต เกลายิโต โหติ, วาจาย ปฏินนฺทติ.
มิตฺเต ตสฺเสว ภชติ, อมิตฺเต ตสฺส น เสวติ;
อกฺโกสนฺเต นิวาเรติ, วณฺณกาเม ปสํสติ.
คุยฺหฺจ ตสฺส อกฺขาติ, ตสฺส คุยฺหฺจ คูหติ;
กมฺมฺจ ตสฺส วณฺเณติ, ปฺํ ตสฺส [ปฺมสฺส (สฺยา. ก.)] ปสํสติ.
ภเว จ นนฺทติ ตสฺส [ภเว นนฺทติ ตสฺส จ (ก.)], อภเว ตสฺส น นนฺทติ;
อจฺเฉรํ [อจฺฉริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] โภชนํ ลทฺธา, ตสฺส อุปฺปชฺชเต สติ;
ตโต นํ อนุกมฺปติ, อโห โสปิ [ปหาโสปิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] ลเภยฺยิโต.
อิจฺเจเต ¶ โสฬสาการา, มิตฺตสฺมึ สุปฺปติฏฺิตา;
เยหิ มิตฺตฺจ ชาเนยฺย [มิตฺตํ สุชาเนยฺย (ปี. ก.)], ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโตติ.
มิตฺตามิตฺตชาตกํ ทสมํ.
ทฺวาทสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ลหุจิตฺต สสาล กสนฺติ ปุน, อถ กาม ทสขลุฏฺานวโร;
อถ กณฺห สุโกสิย เมณฺฑวโร, ปทุโม ปุน มิตฺตวเรน ทสาติ.
๑๓. เตรสกนิปาโต
๔๗๔. อมฺพชาตกํ (๑)
อหาสิ ¶ ¶ ¶ [อาหาสิ (?)] เม อมฺพผลานิ ปุพฺเพ, อณูนิ ถูลานิ จ พฺรหฺมจาริ;
เตเหว มนฺเตหิ น ทานิ ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม.
นกฺขตฺตโยคํ ปฏิมานยามิ, ขณํ มุหุตฺตฺจ มนฺเต น ปสฺสํ [ขณํ มุหุตฺตํ น มํ โตสยนฺติ (สี. ปี.)];
นกฺขตฺตโยคฺจ ขณฺจ ลทฺธา, อทฺธาหริสฺสมฺพผลํ [อถาหริสฺสมฺพผลํ (สี. ปี.)] ปหูตํ.
นกฺขตฺตโยคํ น ปุเร อภาณิ, ขณํ มุหุตฺตํ น ปุเร อสํสิ;
สยํ หรี [อถาหรี (สี. สฺยา. ปี.)] อมฺพผลํ ปหูตํ, วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตํ.
มนฺตาภิชปฺเปน ปุเร หิ [ปุร’สฺส (สี. ปี.), ปุเรปิ (สฺยา.)] ตุยฺหํ, ทุมปฺผลา ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม;
สฺวาชฺช น ปาเรสิ ชปฺปมฺปิ มนฺตํ [ชปมฺปิ มนฺเต (สี. ปี.)], อยํ โส โก นาม ตวชฺช ธมฺโม.
จณฺฑาลปุตฺโต ¶ มม สมฺปทาสิ, ธมฺเมน มนฺเต ปกติฺจ สํสิ;
มา จสฺสุ เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ, คุยฺหิตฺโถ อตฺถํ [มา ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิชเหยฺย มนฺโต [วิชเหยฺยุมนฺตา (สฺยา.)].
โสหํ ¶ ชนินฺเทน ชนมฺหิ ปุฏฺโ, มกฺขาภิภูโต อลิกํ อภาณึ;
‘‘มนฺตา อิเม พฺราหฺมณสฺสา’’ติ มิจฺฉา, ปหีนมนฺโต กปโณ รุทามิ.
เอรณฺฑา ปุจิมนฺทา วา, อถ วา ปาลิภทฺทกา;
มธุํ มธุตฺถิโก วินฺเท, โส หิ ตสฺส ทุมุตฺตโม.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย, โส หิ ตสฺส นรุตฺตโม.
อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [พลยาถ (สฺยา.), คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ;
โย อุตฺตมตฺถํ กสิเรน ลทฺธํ, มานาติมาเนน วินาสยิตฺถ.
ยถา สมํ มฺมาโน ปเตยฺย, โสพฺภํ คุหํ นรกํ ปูติปาทํ;
รชฺชูติ วา อกฺกเม กณฺหสปฺปํ, อนฺโธ ¶ ยถา โชติมธิฏฺเหยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ ขลิตํ สปฺ [สปฺา (ปี.)], ปหีนมนฺตสฺส ปุนปฺปทาหิ [ปุน สมฺปทาหิ (สฺยา.), ปุนปฺปสีท (สี. ปี.)].
ธมฺเมน มนฺตํ [มนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] ตว สมฺปทาสึ, ตุวมฺปิ ธมฺเมน [ตฺวมฺปิ ธมฺเมเนว (ก.)] ปริคฺคเหสิ;
ปกติมฺปิ เต อตฺตมโน อสํสึ, ธมฺเม ิตํ ตํ [ปติฏฺํ (ก.)] น ชเหยฺย มนฺโต.
โย ¶ พาล มนฺตํ [พลมนฺตํ (ก.)] กสิเรน ลทฺธํ, ยํ ทุลฺลภํ อชฺช มนุสฺสโลเก;
กิฺจาปิ ลทฺธา ชีวิตุํ อปฺปปฺโ [กิจฺฉา ลทฺธํ ชีวิกํ อปฺปปฺโ (สี. สฺยา.), กจฺฉาปิ ลทฺธา ชีวิกํ อปฺปฺ (ปี.)], วินาสยี อลิกํ ภาสมาโน.
พาลสฺส ¶ มูฬฺหสฺส อกตฺุโน จ, มุสา ภณนฺตสฺส อสฺตสฺส;
มนฺเต มยํ ตาทิสเก น เทม, กุโต มนฺตา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสีติ.
อมฺพชาตกํ ปมํ.
๔๗๕. ผนฺทนชาตกํ (๒)
กุาริหตฺโถ ¶ [กุธาริหตฺโถ (ก.)] ปุริโส, วนโมคยฺห ติฏฺสิ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เฉตุมิจฺฉสิ.
อิสฺโส [อิโส (สี.), อีโส (สฺยา. ปี.)] วนานิ จรสิ, สมานิ วิสมานิ จ;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.
เนว สาโล น ขทิโร, นาสฺสกณฺโณ กุโต ธโว;
รุกฺโข จ [รุกฺโขว (สี. ปี.)] ผนฺทโน นาม, ตํ ทารุํ เนมิยา ทฬฺหํ.
กีทิสานิสฺส ปตฺตานิ, ขนฺโธ วา ปน กีทิโส;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, ยถา ชาเนมุ ผนฺทนํ.
ยสฺส สาขา ปลมฺพนฺติ, นมนฺติ น จ ภฺชเร;
โส รุกฺโข ผนฺทโน นาม, ยสฺส มูเล อหํ ิโต.
อรานํ จกฺกนาภีนํ, อีสาเนมิรถสฺส จ;
สพฺพสฺส เต กมฺมนิโย, อยํ เหสฺสติ ผนฺทโน.
อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, ตาวเท อชฺฌภาสถ;
มยฺหมฺปิ วจนํ อตฺถิ, ภารทฺวาช สุโณหิ เม.
อิสฺสสฺส [อิมสฺส (ก. สี. ก.)] อุปกฺขนฺธมฺหา [อุปขนฺธมฺหา (ก. สี. ปี. ก.)], อุกฺกจฺจ จตุรงฺคุลํ;
เตน เนมึ ปสาเรสิ [ปริหเรสิ (สี. ปี.)], เอวํ ทฬฺหตรํ สิยา.
อิติ ผนฺทนรุกฺโขปิ, เวรํ อปฺเปสิ ตาวเท;
ชาตานฺจ อชาตานํ, อิสฺสานํ ทุกฺขมาวหิ.
อิจฺเจวํ ¶ [อิจฺเจว (สี. ปี.)] ผนฺทโน อิสฺสํ, อิสฺโส จ ปน ผนฺทนํ;
อฺมฺํ ¶ วิวาเทน, อฺมฺมฆาตยุํ.
เอวเมว มนุสฺสานํ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;
มยูรนจฺจํ นจฺจนฺติ, ยถา เต อิสฺสผนฺทนา.
ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
สมฺโมทถ มา วิวทถ [มาวิวทิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)], มา โหถ อิสฺสผนฺทนา.
สามคฺคิเมว [สามคฺยเมว (สฺยา. ก.)] สิกฺเขถ, พุทฺเธเหตํ ปสํสิตํ;
สามคฺคิรโต ธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา น ธํสตีติ.
ผนฺทนชาตกํ ทุติยํ.
๔๗๖. ชวนหํสชาตกํ (๓)
อิเธว หํส นิปต, ปิยํ เม ตว ทสฺสนํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยมิธตฺถิ ปเวทย.
สวเนน เอกสฺส ปิยา ภวนฺติ, ทิสฺวา ปเนกสฺส วิเยติ [วิเนติ (สฺยา.), วิเหติ (ปี.), วิเคติ (ก. อฏฺ.)] ฉนฺโท;
ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ปิยา ภวนฺติ, กจฺจินฺนุ เม ปียสิ [ปิยฺยสิ (สี. ปี.)] ทสฺสเนน.
สวเนน ปิโย เมสิ, ภิยฺโย จาคมฺม ทสฺสนํ;
เอวํ ปิยทสฺสโน เม [เอวํ ปิยทสฺสโน สมาโน (สี. สฺยา. ปี.)], วส หํส มมนฺติเก [มม สนฺติเก (สี. สฺยา. ปี.)].
วเสยฺยาม ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;
มตฺโต จ เอกทา วชฺเช [วชฺชา (สี. ปี.)], ‘‘หํสราชํ ปจนฺตุ เม’’.
ธิรตฺถุ ¶ ตํ มชฺชปานํ, ยํ เม ปิยตรํ ตยา;
น จาปิ มชฺชํ ปิสฺสามิ [ปิวิสฺสามิ (สฺยา.), ปายามิ (สี. ปี.)], ยาว เม วจฺฉสี ฆเร.
สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ [สกุนฺตานฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] วสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
ยสฺมึ มโน นิวิสติ, อวิทูเร สหาปิ โส;
สนฺติเกปิ หิ โส ทูเร, ยสฺมึ นาวิสเต [ยสฺมา วิวสเต (สี. สฺยา. ปี.)] มโน.
อนฺโตปิ โส โหติ ปสนฺนจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปสนฺนจิตฺโต;
อนฺโตปิ โส โหติ ปทุฏฺจิตฺโต, ปารํ สมุทฺทสฺส ปทุฏฺจิตฺโต.
สํวสนฺตา วิวสนฺติ, เย ทิสา เต รเถสภ;
อารา สนฺโต สํวสนฺติ, มนสา รฏฺวฑฺฒน.
อติจิรํ นิวาเสน, ปิโย ภวติ อปฺปิโย;
อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม [คจฺฉามิ (สฺยา.)], ปุรา เต โหม อปฺปิยา [โหมิ อปฺปิโย (สฺยา.)].
เอวํ ¶ เจ ยาจมานานํ, อฺชลึ นาวพุชฺฌสิ;
ปริจารกานํ สตํ [สนฺตานํ (สี. สฺยา.), สตฺตานํ (ปี.)], วจนํ น กโรสิ โน;
เอวํ ตํ อภิยาจาม, ปุน กยิราสิ ปริยายํ.
เอวํ เจ โน วิหรตํ, อนฺตราโย น เหสฺสติ;
ตุยฺหฺจาปิ ¶ [วาปิ (สฺยา. ปี. ก.)] มหาราช, มยฺหฺจ [วา (พหูสุ)] รฏฺวฑฺฒน;
อปฺเปว นาม ปสฺเสมุ [ปสฺเสม (สี. สฺยา. ปี.)], อโหรตานมจฺจเยติ.
ชวนหํสชาตกํ ตติยํ.
๔๗๗. จูฬนารทชาตกํ (๔)
น เต กฏฺานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาภตํ;
อคฺคีปิ เต น หาปิโต [หาสิโต (สี. สฺยา.)], กึ นุ มนฺโทว ฌายสิ.
น ¶ อุสฺสเห วเน วตฺถุํ, กสฺสปามนฺตยามิ ตํ;
ทุกฺโข วาโส อรฺสฺมึ, รฏฺํ อิจฺฉามิ คนฺตเว.
ยถา อหํ อิโต คนฺตฺวา, ยสฺมึ ชนปเท วสํ;
อาจารํ พฺรหฺเม [พฺรหฺมํ (ก.)] สิกฺเขยฺยํ, ตํ ธมฺมํ อนุสาส มํ.
สเจ อรฺํ หิตฺวาน, วนมูลผลานิ จ;
รฏฺเ โรจยเส วาสํ, ตํ ธมฺมํ นิสาเมหิ เม.
วิสํ มา ปฏิเสวิตฺโถ [ปฏิเสวิตฺถ (สฺยา. ก.)], ปปาตํ ปริวชฺชย;
ปงฺเก จ มา วิสีทิตฺโถ [ปงฺโก จ มา วิสิยิตฺโถ (ก.)], ยตฺโต จาสีวิเส จเร.
กึ นุ วิสํ ปปาโต วา, ปงฺโก วา พฺรหฺมจารินํ;
กํ ตฺวํ อาสีวิสํ พฺรูสิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต;
อาสโว ตาต โลกสฺมึ, สุรา นาม ปวุจฺจติ;
มนฺุโ [มนฺุา (สี. สฺยา. ปี.)] สุรภี วคฺคุ, สาทุ [มธุ (สี. สฺยา.)] ขุทฺทรสูปโม [รสูปมา (สี. สฺยา. ปี.)];
วิสํ ตทาหุ อริยา เส, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
อิตฺถิโย ¶ ตาต โลกสฺมึ, ปมตฺตํ ปมเถนฺติ ตา;
หรนฺติ ยุวิโน จิตฺตํ, ตูลํ ภฏฺํว มาลุโต;
ปปาโต เอโส อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, ปูชา ปรกุเลสุ จ;
ปงฺโก เอโส จ [เอโสว (สี. สฺยา. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
สสตฺถา ¶ [มหนฺตา (สฺยา. ก.)] ตาต ราชาโน, อาวสนฺติ มหึ อิมํ;
เต ตาทิเส มนุสฺสินฺเท, มหนฺเต ตาต นารท.
อิสฺสรานํ อธิปตีนํ, น เตสํ ปาทโต จเร;
อาสีวิโสติ [อาสีวิโส โส (สี. ปี.)] อกฺขาโต, พฺรหฺมจริยสฺส นารท.
ภตฺตตฺโถ ภตฺตกาเล จ [ยํ (สี. ปี.)], ยํ เคหมุปสงฺกเม;
ยเทตฺถ กุสลํ ชฺา, ตตฺถ ฆาเสสนํ จเร.
ปวิสิตฺวา ¶ ปรกุลํ, ปานตฺถํ [ปานตฺโถ (สฺยา. ปี.)] โภชนาย วา;
มิตํ ขาเท มิตํ ภฺุเช, น จ รูเป มนํ กเร.
โคฏฺํ มชฺชํ กิราฏฺจ [กิราสฺจ (สี. สฺยา.), กิราสํ วา (ปี.)], สภา นิกิรณานิ จ;
อารกา ปริวชฺเชหิ, ยานีว วิสมํ ปถนฺติ.
จูฬนารทชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๗๘. ทูตชาตกํ (๕)
ทูเต ¶ เต พฺรหฺเม [ทูเต พฺราหฺมณ (ก.)] ปาเหสึ, คงฺคาตีรสฺมิ ฌายโต;
เตสํ ปุฏฺโ น พฺยากาสิ, ทุกฺขํ คุยฺหมตํ [คุยฺหํ มตํ (สี.), ตุยฺหํ มตํ (สฺยา. ก.)] นุ เต.
สเจ เต ทุกฺขมุปฺปชฺเช, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒน;
มา โข นํ ตสฺส อกฺขาหิ, โย ตํ ทุกฺขา น โมจเย.
โย ตสฺส [โย จ ตถา (ปี.)] ทุกฺขชาตสฺส, เอกงฺคมปิ ภาคโส [เอกนฺตมปิ ภาสโต (สี. ปี.)];
วิปฺปโมเจยฺย ธมฺเมน, กามํ ตสฺส ปเวทย [ปเวทเย (สี.)].
สุวิชานํ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจ วสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
โย อตฺตโน ทุกฺขมนานุปุฏฺโ, ปเวทเย ชนฺตุ อกาลรูเป;
อานนฺทิโน ตสฺส ภวนฺติมิตฺตา [ภวนฺต’มิตฺตา (สี. ปี.)], หิเตสิโน ตสฺส ทุขี ภวนฺติ.
กาลฺจ ตฺวาน ตถาวิธสฺส, เมธาวีนํ เอกมนํ วิทิตฺวา;
อกฺเขยฺย ติพฺพานิ [ติปฺปานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปรสฺส ธีโร, สณฺหํ คิรํ อตฺถวตึ ปมฺุเจ.
สเจ ¶ ¶ จ ชฺา อวิสยฺหมตฺตโน, น เต หิ มยฺหํ [นายํ นีติ มยฺห (สี. ปี.)] สุขาคมาย;
เอโกว ติพฺพานิ สเหยฺย ธีโร, สจฺจํ หิโรตฺตปฺปมเปกฺขมาโน.
อหํ ¶ รฏฺานิ วิจรนฺโต, นิคเม ราชธานิโย;
ภิกฺขมาโน มหาราช, อาจริยสฺส ธนตฺถิโก.
คหปตี ราชปุริเส, มหาสาเล จ พฺราหฺมเณ;
อลตฺถํ สตฺต นิกฺขานิ, สุวณฺณสฺส ชนาธิป;
เต เม นฏฺา มหาราช, ตสฺมา โสจามหํ ภุสํ.
ปุริสา เต มหาราช, มนสานุวิจินฺติตา;
นาลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา เตสํ น พฺยาหรึ.
ตฺวฺจ โข เม มหาราช, มนสานุวิจินฺติโต;
อลํ ทุกฺขา ปโมเจตุํ, ตสฺมา ตุยฺหํ ปเวทยึ.
ตสฺสาทาสิ ปสนฺนตฺโต, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
ชาตรูปมเย นิกฺเข, สุวณฺณสฺส จตุทฺทสาติ.
ทูตชาตกํ ปฺจมํ.
๔๗๙. กาลิงฺคโพธิชาตกํ (๖)
ราชา ¶ กาลิงฺโค จกฺกวตฺติ, ธมฺเมน ปถวิมนุสาสํ [มนุสาสิ (สฺยา. ก.)];
อคมา [อคมาสิ (สฺยา. ก.)] โพธิสมีปํ, นาเคน มหานุภาเวน.
กาลิงฺโค ภารทฺวาโช จ, ราชานํ กาลิงฺคํ สมณโกลฺํ;
จกฺกํ วตฺตยโต ปริคฺคเหตฺวา [ปริเณตฺวา (ปี.)], ปฺชลี อิทมโวจ.
ปจฺโจโรห มหาราช, ภูมิภาโค ยถา สมณุคฺคโต [สมนุคีโต (สี. สฺยา. ปี.)];
อิธ อนธิวรา พุทฺธา, อภิสมฺพุทฺธา วิโรจนฺติ.
ปทกฺขิณโต ¶ อาวฏฺฏา, ติณลตา อสฺมึ ภูมิภาคสฺมึ;
ปถวิยา นาภิยํ [ปุถุวิยา อยํ (สี.), ปวิยา อยํ (สฺยา.), ปุถวิยา’ยํ (ปี.)] มณฺโฑ, อิติ โน สุตํ มนฺเต มหาราช [สุตํ มหาราช (สี. สฺยา. ปี.)].
สาครปริยนฺตาย, เมทินิยา สพฺพภูตธรณิยา;
ปถวิยา อยํ มณฺโฑ, โอโรหิตฺวา นโม กโรหิ.
เย เต ภวนฺติ นาคา จ, อภิชาตา จ กฺุชรา;
เอตฺตาวตา ปเทสํ เต, นาคา เนว มุปยนฺติ.
อภิชาโต นาโค [อภิชาโต เต นาโค (สี. ปี. อฏฺ.)] กามํ, เปเสหิ กฺุชรํ ทนฺตึ;
เอตฺตาวตา ปเทโส [ปเทโส จ (สฺยา. ก.)], สกฺกา [น สกฺกา (สฺยา.)] นาเคน มุปคนฺตุํ.
ตํ สุตฺวา ราชา กาลิงฺโค, เวยฺยฺชนิกวโจ นิสาเมตฺวา;
สมฺเปเสสิ นาคํ สฺสาม, มยํ ยถิมสฺสิทํ [ยถา อิทํ (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ.
สมฺเปสิโต ¶ จ รฺา, นาโค โกฺโจว อภินทิตฺวาน;
ปฏิสกฺกิตฺวา ¶ [ปฏิโอสกฺกิตฺวา (ก.)] นิสีทิ, ครุํว ภารํ อสหมาโน.
กาลิงฺคภารทฺวาโช, นาคํ ขีณายุกํ วิทิตฺวาน;
ราชานํ กาลิงฺคํ, ตรมาโน อชฺฌภาสิตฺถ;
อฺํ สงฺกม นาคํ, นาโค ขีณายุโก มหาราช.
ตํ สุตฺวา กาลิงฺโค, ตรมาโน สงฺกมี นาคํ;
สงฺกนฺเตว รฺเ, นาโค ตตฺเถว ปติ [ปติโต (ก.)] ภุมฺยา;
เวยฺยฺชนิกวโจ, ยถา ตถา อหุ นาโค.
กาลิงฺโค ราชา กาลิงฺคํ, พฺราหฺมณํ เอตทโวจ;
ตฺวเมว อสิ สมฺพุทฺโธ, สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี.
ตํ อนธิวาเสนฺโต กาลิงฺคํ [กาลิงฺโค (สี. สฺยา. ปี.)], พฺราหฺมโณ อิทมโวจ;
เวยฺยฺชนิกา หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพฺุโน มหาราช.
สพฺพฺู สพฺพวิทู จ, พุทฺธา น ลกฺขเณน ชานนฺติ;
อาคมพลสา [อาคมปุริสา (ปี.)] หิ มยํ, พุทฺธา สพฺพํ ปชานนฺติ.
มหยิตฺวา ¶ สมฺโพธึ [มหายิตฺวาน สมฺโพธึ (สี. ปี.), ปหํสิตฺวาน สมฺโพธึ (สฺยา.), มมายิตฺวาน ตํ โพธึ (ก.)], นานาตุริเยหิ วชฺชมาเนหิ;
มาลาวิเลปนํ อภิหริตฺวา [มาลาคนฺธวิเลปนํ อาหริตฺวา (สี. ปี.); ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] อถ ราชา มนุปายาสิ [ปาการปริกฺเขปํ กาเรสิ; อถ ราชา ปายาสิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สฏฺิ วาหสหสฺสานิ, ปุปฺผานํ สนฺนิปาตยิ;
ปูเชสิ ¶ ราชา กาลิงฺโค, โพธิมณฺฑมนุตฺตรนฺติ [วรุตฺตเมติ (สี.)].
กาลิงฺคโพธิชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๘๐. อกิตฺติชาตกํ (๗)
อกิตฺตึ [อกตฺตึ (ก.)] ทิสฺวา สมฺมนฺตํ, สกฺโก ภูตปตี พฺรวิ;
กึ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ.
ทุกฺโข ปุนพฺภโว สกฺก, สรีรสฺส จ เภทนํ;
สมฺโมหมรณํ ทุกฺขํ, ตสฺมา สมฺมามิ วาสว.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
เยน ปุตฺเต จ ทาเร จ, ธนธฺํ ปิยานิ จ;
ลทฺธา นรา น [ลทฺธา นฺานิ (ก.)] ตปฺปนฺติ, โส โลโภ น มยี วเส.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
เขตฺตํ วตฺถุํ หิรฺฺจ, ควสฺสํ ทาสโปริสํ;
เยน ชาเตน ชียนฺติ, โส โทโส น มยี วเส.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ ¶ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
พาลํ น ปสฺเส น สุเณ, น จ พาเลน สํวเส;
พาเลนลฺลาป [พาเลนา’ลาป (?)] สลฺลาปํ, น กเร น จ โรจเย.
กึ นุ เต อกรํ พาโล, วท กสฺสป การณํ;
เกน กสฺสป พาลสฺส, ทสฺสนํ นาภิกงฺขสิ.
อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ, อธุรายํ นิยฺุชติ;
ทุนฺนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต ปกุปฺปติ;
วินยํ โส น ชานาติ, สาธุ ตสฺส อทสฺสนํ.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สห สํวเส;
ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.
กึ นุ เต อกรํ ธีโร, วท กสฺสป การณํ;
เกน กสฺสป ธีรสฺส, ทสฺสนํ อภิกงฺขสิ.
นยํ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยฺุชติ;
สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;
วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.
เอตสฺมึ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ ¶ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], สูริยุคฺคมนํ [สุริยสฺสุคฺคมนํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปติ;
ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, สีลวนฺโต จ ยาจกา.
ททโต ¶ เม [ททโต จ เม (ปี.)] น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;
ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.
เอตสฺมึ ¶ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;
วรํ กสฺสป เต ทมฺมิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
วรํ เจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;
น มํ ปุน อุเปยฺยาสิ, เอตํ สกฺก วรํ วเร.
พหูหิ วตจริยาหิ [วตฺตจริยาหิ (สี. สฺยา. ก.)], นรา จ อถ นาริโย;
ทสฺสนํ อภิกงฺขนฺติ, กึ นุ เม ทสฺสเน ภยํ.
ตํ ตาทิสํ เทววณฺณํ [เทววณฺณึ (ปี.)], สพฺพกามสมิทฺธินํ;
ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺย [ทิสฺวา ตโป ปมชฺเชยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ทิสฺวานหํ ปมชฺเชยฺยํ (จริยาปิฏกฏฺกถา)], เอตํ เต ทสฺสเน ภยนฺติ.
อกิตฺติชาตกํ สตฺตมํ.
๔๘๑. ตกฺการิยชาตกํ (๘)
อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสิ พาโล, เภโกวรฺเ อหิมวฺหายมาโน [มวฺหยาโน (สี. ปี.)];
ตกฺการิเย โสพฺภมิมํ [โสพฺภมฺหิ อหํ (ก.)] ปตามิ, น ¶ กิเรว สาธุ อติเวลภาณี [สาธูตฺยติเวลภาณี (ก.)].
ปปฺโปติ มจฺโจ อติเวลภาณี, พนฺธํ วธํ โสกปริทฺทวฺจ;
อตฺตานเมว ครหาสิ เอตฺถ, อาเจร ยํ ตํ นิขณนฺติ โสพฺเภ.
กิเมวหํ ตุณฺฑิลมนุปุจฺฉึ, กเรยฺย สํ [กเรยฺยาสํ (สฺยา.), กเรยฺย ส (ก.), ภเรยฺย สํ (?)] ภาตรํ กาฬิกายํ [กาฬิกาย (สฺยา. ก.)];
นคฺโควหํ [นคฺโคจ’หํ (?)] วตฺถยุคฺจ ชีโน, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
โย ¶ ยุชฺฌมานานมยุชฺฌมาโน [ยุชฺฌมาเนน อยุชฺฌมาโน (ก.)], เมณฺฑนฺตรํ อจฺจุปตี กุลิงฺโค;
โส ปึสิโต เมณฺฑสิเรหิ ตตฺถ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
จตุโร ชนา โปตฺถกมคฺคเหสุํ, เอกฺจ โปสํ อนุรกฺขมานา;
สพฺเพว เต ภินฺนสิรา สยึสุ, อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
อชา ยถา เวฬุคุมฺพสฺมึ พทฺธา [พนฺธํ (สฺยา. ก.)], อวกฺขิปนฺตี อสิมชฺฌคจฺฉิ;
เตเนว ¶ ตสฺสา คลกาวกนฺตํ [คลยา วิกนฺตุํ (ก.), คลกํ วิกนฺตา (สฺยา.)], อยมฺปิ อตฺโถ พหุตาทิโสว.
อิเม น เทวา น คนฺธพฺพปุตฺตา, มิคา อิเม อตฺถวสํ คตา เม [อตฺถวสาภตา อิเม (สี. สฺยา. ปี.)];
เอกฺจ นํ สายมาเส ปจนฺตุ, เอกํ ปุนปฺปาตราเส [เอกฺจ นํ ปาตราเส (ก. สี. ปี.)] ปจนฺตุ.
สตํ สหสฺสานิ ทุภาสิตานิ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ สุภาสิตสฺส;
ทุพฺภาสิตํ สงฺกมาโน กิเลโส [กิลิสฺสติ (?)], ตสฺมา ตุณฺหี กิมฺปุริสา [กึปุริโส (สี. สฺยา.)] น พาลฺยา.
ยา ¶ เมสา พฺยาหาสิ [พฺยากาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปมฺุจเถตํ, คิริฺจ นํ [คิรึ วรํ (ก.)] หิมวนฺตํ นยนฺตุ;
อิมฺจ โข เทนฺตุ มหานสาย, ปาโตว นํ ปาตราเส ปจนฺตุ.
ปชฺชุนฺนนาถา ¶ ปสโว, ปสุนาถา อยํ ปชา;
ตฺวํ นาโถสิ [ตฺวํ-นาโถ’สฺมิ (สี. สฺยา. ปี.)] มหาราช, นาโถหํ ภริยาย เม [อมฺห-นาถา มม ภริยา (ก. สี. สฺยา.)];
ทฺวินฺนมฺตรํ ตฺวา, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.
น เว นินฺทา สุปริวชฺชเยถ [สุปริวชฺชยาถ (สฺยา.)], นานา ¶ ชนา เสวิตพฺพา ชนินฺท;
เยเนว เอโก ลภเต ปสํสํ, เตเนว อฺโ ลภเต นินฺทิตารํ.
สพฺโพ โลโก ปริจิตฺโต อติจิตฺโต [ปรจิตฺเตน อติจิตฺโต (สี. สฺยา.), ปรจิตฺเตน อจิตฺโต (สี. อฏฺ.)], สพฺโพ โลโก จิตฺตวา สมฺหิ จิตฺเต;
ปจฺเจกจิตฺตา ปุถุ สพฺพสตฺตา, กสฺสีธ จิตฺตสฺส วเส น วตฺเต.
ตุณฺหี อหู กิมฺปุริโส สภริโย [อภาณี (ก.)], โย ทานิ พฺยาหาสิ ภยสฺส ภีโต;
โส ทานิ มุตฺโต สุขิโต อโรโค, วาจากิเรวตฺตวตี นรานนฺติ.
ตกฺการิยชาตกํ อฏฺมํ.
๔๘๒. รุรุมิคราชชาตกํ (๙)
ตสฺส [กสฺส (สี. ปี.)] คามวรํ ทมฺมิ, นาริโย จ อลงฺกตา;
โย [โก (สี. สฺยา. ปี.)] เมตํ มิคมกฺขาติ [มกฺขาสิ (สฺยา. ก.)], มิคานํ มิคมุตฺตมํ.
มยฺหํ คามวรํ เทหิ, นาริโย จ อลงฺกตา;
อหํ เต มิคมกฺขิสฺสํ, มิคานํ มิคมุตฺตมํ.
เอตสฺมึ วนสณฺฑสฺมึ, อมฺพา สาลา จ ปุปฺผิตา;
อินฺทโคปกสฺฉนฺนา ¶ , เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
ธนุํ อทฺเวชฺฌํ [อเทชฺฌํ (สี. ปี.), สรชฺชํ (ก.)] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺหุปาคมิ [สนฺธายุปาคมิ (สี. ปี.)];
มิโค จ ทิสฺวา ราชานํ, ทูรโต อชฺฌภาสถ.
อาคเมหิ ¶ มหาราช, มา มํ วิชฺฌิ รเถสภ;
โก นุ เต อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
เอส ปาปจโร โปโส, สมฺม ติฏฺติ อารกา;
โสยํ [โส หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เม อิทมกฺขาสิ, เอตฺเถโส ติฏฺเต มิโค.
สจฺจํ กิเรว มาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;
กฏฺํ นิปฺลวิตํ เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิ โย นโร.
กึ ¶ นุ รุรุ ครหสิ มิคานํ, กึ ปกฺขีนํ กึ ปน มานุสานํ;
ภยฺหิ มํ วินฺทตินปฺปรูปํ, สุตฺวาน ตํ มานุสึ ภาสมานํ.
ยมุทฺธรึ วาหเน วุยฺหมานํ, มโหทเก สลิเล สีฆโสเต;
ตโตนิทานํ ภยมาคตํ มม, ทุกฺโข หเว ราช อสพฺภิ สงฺคโม.
โสหํ จตุปฺปตฺตมิมํ วิหงฺคมํ, ตนุจฺฉิทํ หทเย โอสฺสชามิ;
หนามิ ¶ ตํ มิตฺตทุพฺภึ อกิจฺจการึ [หนามิ มิตฺตทฺทุ’มกิจฺจการึ (สี. ปี.)], โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.
ธีรสฺส พาลสฺส หเว ชนินฺท, สนฺโต วธํ นปฺปสํสนฺติ ชาตุ;
กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส เทหิ;
อหฺจ เต กามกโร ภวามิ.
อทฺธา รุรุ อฺตโร สตํ โส [สตํ’เส (สี.)], โย ทุพฺภโต [ทุพฺภิโน (สฺยา.), ทูภโต (ปี.)] มานุสสฺส น ทุพฺภิ;
กามํ ฆรํ คจฺฉตุ ปาปธมฺโม, ยฺจสฺส ภฏฺํ ตเทตสฺส ทมฺมิ;
อหฺจ เต กามจารํ ททามิ.
สุวิชานํ ¶ สิงฺคาลานํ, สกุณานฺจวสฺสิตํ;
มนุสฺสวสฺสิตํ ราช, ทุพฺพิชานตรํ ตโต.
อปิ เจ มฺตี โปโส, าติ มิตฺโต สขาติ วา;
โย ปุพฺเพ สุมโน หุตฺวา, ปจฺฉา สมฺปชฺชเต ทิโส.
สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
มิคา สสฺสานิ ขาทนฺติ, ตํ เทโว ปฏิเสธตุ.
กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
น ตฺเววาหํ รุรุํ ทุพฺเภ, ทตฺวา อภยทกฺขิณํ.
มา ¶ เม ชนปโท อาสิ [มา มํ ชนปโท อหุ (สฺยา.)], รฏฺฺจาปิ วินสฺสตุ;
น ตฺเววาหํ [น ตฺเวว (ก. สี. ก.)] มิคราชสฺส, วรํ ทตฺวา มุสา ภเณติ.
รุรุมิคราชชาตกํ นวมํ.
๔๘๓. สรภมิคชาตกํ (๑๐)
อาสีเสเถว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.
ทุกฺขูปนีโตปิ นโร สปฺโ, อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย;
พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ, อวิตกฺกิตา มจฺจมุปพฺพชนฺติ [มจฺจุมุปพฺพชนฺติ (ก. สี. ปี.), มจฺจุมุปปชฺชนฺติ (สฺยา. ก.) เอตฺถ ‘‘อวิตกฺกิตาปิ ผสฺโส มจฺจํ ชนํ อุปคจฺฉนฺตี’’ติ อตฺโถ].
อจินฺติตมฺปิ ¶ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;
น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา.
สรภํ ¶ คิริทุคฺคสฺมึ, ยํ ตฺวํ อนุสรี ปุเร;
อลีนจิตฺตสฺส ตุวํ, วิกฺกนฺตมนุชีวสิ [ตว, วิกฺกนฺตํ ชีวิตํ ลภิ (ก.)].
โย ตํ วิทุคฺคา นรกา สมุทฺธริ, สิลาย โยคฺคํ สรโภ กริตฺวา;
ทุกฺขูปนีตํ มจฺจุมุขา ปโมจยิ, อลีนจิตฺตํ ตํ มิคํ [ตเมว (สฺยา. ก.)] วเทสิ.
กึ ตฺวํ นุ [ตุวนฺนุ (สี. ปี.)] ตตฺเถว ตทา อโหสิ, อุทาหุ เต โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;
วิวฏฺฏจฺฉทฺโท นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.
น เจวหํ ตตฺถ ตทา อโหสึ, น จาปิ เม โกจิ นํ [ตํ (ก.)] เอตทกฺขา;
คาถาปทานฺจ สุภาสิตานํ, อตฺถํ ตทาเนนฺติ ชนินฺท ธีรา.
อาทาย ปตฺตึ [ปตฺตํ (สฺยา.), ปฏฺฏึ (ก.)] ปรวิริยฆาตึ, จาเป สรํ กึ วิจิกิจฺฉเส ตุวํ;
นุนฺโน [นุณฺโณ (ก. สี. สฺยา.), ตุณฺโณ (ก.)] สโร สรภํ หนฺตุ ขิปฺปํ, อนฺนฺหิ เอตํ วรปฺ รฺโ.
อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ, อนฺนํ มิโค พฺราหฺมณ ขตฺติยสฺส;
ปุพฺเพ ¶ กตฺจ [ปุพฺเพ จ กตํ (ก.)] อปจายมาโน, ตสฺมา มิคํ สรภํ โน หนามิ.
เนโส มิโค มหาราช, อสุเรโส ทิสมฺปติ;
เอตํ หนฺตฺวา มนุสฺสินฺท, ภวสฺสุ อมราธิโป.
สเจ ¶ จ ราชา [ราช (สี. สฺยา. ปี.)] วิจิกิจฺฉเส ตุวํ, หนฺตุํ มิคํ สรภํ สหายกํ [สหายกํ เม (สี. ปี.)];
สปุตฺตทาโร นรวีรเสฏฺ [นรวิริยเสฏฺ (สี. ปี.)], คนฺตฺวา [คนฺตา (สี. ปี. อฏฺ.)] ตุวํ เวตรณึ ยมสฺส.
กามํ อหํ ชานปทา จ สพฺเพ, ปุตฺตา จ ทารา จ สหายสงฺฆา;
คจฺเฉมุ ตํ เวตรณึ ยมสฺส, น ตฺเวว หฺโ มม ปาณโท โย [ปาณท’สฺส (สี. สฺยา. ปี.)].
อยํ มิโค กิจฺฉคตสฺส มยฺหํ, เอกสฺส กตฺตา วิวนสฺมิ โฆเร;
ตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโต, ชานํ มหาพฺรหฺเม กถํ หเนยฺยํ.
มิตฺตาภิราธี ¶ จิรเมว ชีว, รชฺชํ อิมํ ธมฺมคุเณ [รชฺชมฺปิมํ จสฺส คเณ (ก.)] ปสาส;
นารีคเณหิ ปริจาริยนฺโต, โมทสฺสุ รฏฺเ ติทิเวว วาสโว.
อกฺโกธโน ¶ นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถี ยาจโยโค ภวิตฺวา [ปาหุนเก กริตฺวา (สฺยา.), ยาจโยโค วิทิตฺวา (ก.)];
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.
สรภมิคชาตกํ ทสมํ.
เตรสกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
วรอมฺพ ¶ กุาริ สหํสวโร, อถรฺสฺมึ ทูตกปฺจมโก;
อถ โพธิ อกิตฺติ สุตกฺกรินา, อถ รุรุมิเคนปโร สรโภติ.
๑๔. ปกิณฺณกนิปาโต
๔๘๔. สาลิเกทารชาตกํ (๑)
สมฺปนฺนํ ¶ ¶ ¶ สาลิเกทารํ, สุวา ภฺุชนฺติ โกสิย;
ปฏิเวเทมิ เต พฺรหฺเม, น เน [เต (สี. สฺยา.), นํ (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.), ตํ (ก. อฏฺ.)] วาเรตุมุสฺสเห.
เอโก จ ตตฺถ สกุโณ, โย เนสํ [เตสํ (สี. อฏฺ.)] สพฺพสุนฺทโร;
ภุตฺวา สาลึ ยถากามํ, ตุณฺเฑนาทาย คจฺฉติ.
โอฑฺเฑนฺตุ [อุชฺฌุนฺตุ (สฺยา. ก.) องฺคุตฺตรนิกาเย ปสฺสิตพฺพํ] วาฬปาสานิ, ยถา วชฺเฌถ โส ทิโช;
ชีวฺจ นํ คเหตฺวาน, อานเยหิ [อานเยถ (สี. ปี.)] มมนฺติเก.
เอเต ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ [ภุตฺวา จ ปิตฺวา จ (ปี.)], ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;
เอโก พทฺโธสฺมิ ปาเสน, กึ ปาปํ ปกตํ มยา.
อุทรํ นูน อฺเสํ, สุว อจฺโจทรํ ตว;
ภุตฺวา สาลึ ยถากามํ, ตุณฺเฑนาทาย คจฺฉสิ.
โกฏฺํ นุ ตตฺถ ปูเรสิ, สุว เวรํ นุ เต มยา;
ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กุหึ สาลึ นิทาหสิ [นิธียสิ (ปี.)].
น เม เวรํ ตยา สทฺธึ, โกฏฺโ มยฺหํ น วิชฺชติ;
อิณํ มฺุจามิณํ ทมฺมิ, สมฺปตฺโต โกฏสิมฺพลึ;
นิธิมฺปิ ตตฺถ นิทหามิ, เอวํ ชานาหิ โกสิย.
กีทิสํ เต อิณทานํ, อิณโมกฺโข จ กีทิโส;
นิธินิธานมกฺขาหิ ¶ , อถ ปาสา ปโมกฺขสิ.
อชาตปกฺขา ตรุณา, ปุตฺตกา มยฺห โกสิย;
เต มํ ภตา ภริสฺสนฺติ, ตสฺมา เตสํ อิณํ ทเท.
มาตา ปิตา จ เม วุทฺธา, ชิณฺณกา คตโยพฺพนา;
เตสํ ตุณฺเฑน หาตูน, มฺุเจ ปุพฺพกตํ [ปุพฺเพ กตํ (สี.)] อิณํ.
อฺเปิ ¶ ตตฺถ สกุณา, ขีณปกฺขา สุทุพฺพลา;
เตสํ ปฺุตฺถิโก ทมฺมิ, ตํ นิธึ อาหุ ปณฺฑิตา.
อีทิสํ ¶ [เอทิสํ (สี. ปี.)] เม อิณทานํ, อิณโมกฺโข จ อีทิโส;
นิธินิธานมกฺขามิ [นิธึ นิธานํ อกฺขาตํ (สี. ปี.)], เอวํ ชานาหิ โกสิย.
ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;
เอกจฺเจสุ มนุสฺเสสุ, อยํ ธมฺโม น วิชฺชติ.
ภฺุช สาลึ ยถากามํ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ปุนาปิ สุว ปสฺเสมุ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนํ.
ภุตฺตฺจ ปีตฺจ ตวสฺสมมฺหิ [ตวสฺสพฺยมฺหิ (ก.)], รตฺติฺจ [รตี จ (สี. ปี.)] โน โกสิย เต สกาเส;
นิกฺขิตฺตทณฺเฑสุ ททาหิ ทานํ, ชิณฺเณ จ มาตาปิตโร ภรสฺสุ.
ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, โย อทฺทสาสึ ปวรํ [โยหํ อทสฺสํ ปรมํ (สฺยา. ก.)] ทิชานํ;
สุวสฺส สุตฺวาน สุภาสิตานิ, กาหามิ ¶ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
โส โกสิโย อตฺตมโน อุทคฺโค, อนฺนฺจ ปานฺจภิสงฺขริตฺวา [อนฺนฺจ ปานํ อภิสํหริตฺวา (ก.)];
อนฺเนน ปาเนน ปสนฺนจิตฺโต, สนฺตปฺปยิ สมณพฺราหฺมเณ จาติ.
สาลิเกทารชาตกํ [เกทารชาตกํ (ก.)] ปมํ.
๔๘๕. จนฺทกินฺนรีชาตกํ (๒)
อุปนียติทํ มฺเ, จนฺเท [โลหิตมเทน มชฺชามิ; วิชหามิ ชีวิตํ ปาณา, (สี. ปี. อฏฺ.)] โลหิตมทฺทเน;
อชฺช ชหามิ ชีวิตํ, ปาณา [โลหิตมเทน มชฺชามิ; วิชหามิ ชีวิตํ ปาณา, (สี. ปี. อฏฺ.)] เม จนฺเท นิรุชฺฌนฺติ.
โอสีทิ ¶ [โอสธิ (สี. สฺยา. ปี.), โอสฏฺิ (ก.), โอสติ (อภินวฏีกา), โอสีทติ (?)] เม ทุกฺขํ [ทุกฺขํ เม (สี. ปี.)] หทยํ, เม ฑยฺหเต นิตมฺมามิ;
ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.
ติณมิว วนมิว มิลายามิ [มิลยามิ (สี.), มิยฺยามิ (สี. ปี. อฏฺ.)], นที อปริปุณฺณาว [อปริปุณฺณิยาว (สี. ปี.)] สุสฺสามิ;
ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.
วสฺสมิว สเร ปาเท [วสฺสํว สเร ปาเท (สี.), วสฺสํว สเร ปพฺพตปาเท (ปี.)], อิมานิ อสฺสูนิ วตฺตเร มยฺหํ;
ตว จนฺทิยา โสจนฺติยา, น นํ อฺเหิ โสเกหิ.
ปาโป โขสิ [ปาโปสิ โข (สี.), ปาโป โข (สฺยา. ปี.)] ราชปุตฺต, โย เม อิจฺฉิตํ [อิจฺฉิต (สี. สฺยา. ปี.)] ปตึ วรากิยา;
วิชฺฌสิ วนมูลสฺมึ, โสยํ วิทฺโธ ฉมา เสติ.
อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ ราชปุตฺต ตว มาตา;
โย มยฺหํ หทยโสโก, กิมฺปุริสํ อเวกฺขมานาย.
อิมํ มยฺหํ หทยโสกํ, ปฏิมฺุจตุ ราชปุตฺต ตว ชายา;
โย ¶ มยฺหํ หทยโสโก, กิมฺปุริสํ อเวกฺขมานาย.
มา ¶ จ ปุตฺตํ [ปุตฺเต (สี. ปี.)] มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ราชปุตฺต ตว มาตา;
โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ [มยฺหํ กามา (ก.)].
มา จ ปุตฺตํ มา จ ปตึ, อทฺทกฺขิ ราชปุตฺต ตว ชายา;
โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ.
มา ตฺวํ จนฺเท โรทิ, มา โสจิ วนติมิรมตฺตกฺขิ;
มม ตฺวํ เหหิสิ ภริยา, ราชกุเล ปูชิตา นารีภิ [นารี (สี. ปี.)].
อปิ นูนหํ มริสฺสํ, นาหํ [น จ ปนาหํ (สี. ปี.)] ราชปุตฺต ตว เหสฺสํ;
โย กิมฺปุริสํ อวธิ, อทูสกํ มยฺห กามา หิ.
อปิ ภีรุเก อปิ ชีวิตุกามิเก, กิมฺปุริสิ คจฺฉ หิมวนฺตํ;
ตาลีสตครโภชนา, อฺเ [ตาลิสฺสตครโภชเน, อรฺเ (สี. ปี.)] ตํ มิคา รมิสฺสนฺติ.
เต ¶ ปพฺพตา ตา จ กนฺทรา, [ตา จ คิริคุหาโย (สี. สฺยา. ปี.)] ตา จ คิริคุหาโย ตเถว ติฏฺนฺติ [ตา จ คิริคุหาโย (สี. สฺยา. ปี.)];
ตตฺเถว [ตตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
เต ปณฺณสนฺถตา รมณียา, วาฬมิเคหิ อนุจิณฺณา;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ [กาสํ (สี. สฺยา. ปี.)].
เต ¶ ปุปฺผสนฺถตา รมณียา, วาฬมิเคหิ อนุจิณฺณา;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
อจฺฉา สวนฺติ คิริวน [คิริวร (สี. ปี.)] นทิโย, กุสุมาภิกิณฺณโสตาโย;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
นีลานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ [ทสฺสเนยฺยานิ (สี. ปี.)];
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
ปีตานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
ตมฺพานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
ตุงฺคานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
เสตานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
จิตฺรานิ หิมวโต ปพฺพตสฺส, กูฏานิ ทสฺสนียานิ;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
ยกฺขคณเสวิเต ¶ คนฺธมาทเน, โอสเธภิ สฺฉนฺเน;
ตตฺเถว ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
กิมฺปุริสเสวิเต คนฺธมาทเน, โอสเธภิ สฺฉนฺเน;
ตตฺเถว ¶ ตํ อปสฺสนฺตี, กิมฺปุริส กถํ อหํ กสฺสํ.
วนฺเท ¶ เต อยิรพฺรหฺเม [อยฺยิเร พฺรหฺเม (ก.)], โย เม อิจฺฉิตํ ปตึ วรากิยา;
อมเตน อภิสิฺจิ, สมาคตาสฺมิ ปิยตเมน.
วิจราม ทานิ คิริวน [คิริวร (สี. ปี.)] นทิโย, กุสุมาภิกิณฺณโสตาโย;
นานาทุมวสนาโย [เสวนาโย (ปี.)], ปิยํวทา อฺมฺสฺสาติ.
จนฺทกินฺนรีชาตกํ [จนฺทกินฺนรชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทุติยํ.
๔๘๖. มหาอุกฺกุสชาตกํ (๓)
อุกฺกา จิลาจา [มิลาจา (สี. สฺยา. ปี.)] พนฺธนฺติ ทีเป [พนฺธนฺติ ลุทฺทา, ทีเป (ก.)], ปชา มมํ ขาทิตุํ ปตฺถยนฺติ;
มิตฺตํ สหายฺจ วเทหิ เสนก, อาจิกฺข าติพฺยสนํ ทิชานํ.
ทิโช ทิชานํ ปวโรสิ ปกฺขิม [ปกฺขิ (สี. ปี.), ปกฺขิ จ (สฺยา.)], อุกฺกุสราช สรณํ ตํ อุเปม [อุเปมิ (สี. สฺยา. ปี.)];
ปชา มมํ ขาทิตุํ ปตฺถยนฺติ, ลุทฺทา จิลาจา [มิลาจา (สี. สฺยา. ปี.)] ภว เม สุขาย.
มิตฺตํ สหายฺจ กโรนฺติ ปณฺฑิตา, กาเล อกาเล สุขเมสมานา [มาสยานา (ปี.)];
กโรมิ เต เสนก เอตมตฺถํ, อริโย ¶ หิ อริยสฺส กโรติ กิจฺจํ.
ยํ โหติ กิจฺจํ อนุกมฺปเกน, อริยสฺส อริเยน กตํ ตยีทํ [ตว ยิทํ (สี. ปี.)];
อตฺตานุรกฺขี ภว มา อทยฺหิ [อฑยฺห (สี. ปี.)], ลจฺฉาม ปุตฺเต ตยิ ชีวมาเน.
ตเวว ¶ [ตเมว (สฺยา. ก.)] รกฺขาวรณํ กโรนฺโต, สรีรเภทาปิ น สนฺตสามิ;
กโรนฺติ เหเก [เหเต (ก. สี. สฺยา. ปี.)] สขีนํ สขาโร, ปาณํ จชนฺตา [จชนฺติ (สี. ปี.)] สตเมส [สตาเนส (ปี.)] ธมฺโม.
สุทุกฺกรํ กมฺมมกาสิ [มกา (สี. ปี.)], อณฺฑชายํ วิหงฺคโม;
อตฺถาย กุรโร ปุตฺเต, อฑฺฒรตฺเต อนาคเต.
จุตาปิ เหเก [เอเก (สี. ปี.)] ขลิตา สกมฺมุนา, มิตฺตานุกมฺปาย ปติฏฺหนฺติ;
ปุตฺตา มมฏฺฏา คติมาคโตสฺมิ, อตฺถํ จเรโถ [จเรถ (สี. สฺยา. ปี.)] มม วาริจร [วาริฉนฺน (สี. ปี.)].
ธเนน ธฺเน จ อตฺตนา จ, มิตฺตํ สหายฺจ กโรนฺติ ปณฺฑิตา;
กโรมิ เต เสนก เอตมตฺถํ, อริโย หิ อริยสฺส กโรติ กิจฺจํ.
อปฺโปสฺสุกฺโก ตาต ตุวํ นิสีท, ปุตฺโต ¶ ปิตุ จรติ อตฺถจริยํ;
อหํ จริสฺสามิ ตเวตมตฺถํ, เสนสฺส ปุตฺเต ปริตายมาโน.
อทฺธา ¶ หิ ตาต สตเมส ธมฺโม, ปุตฺโต ปิตุ ยํ จเร [ปิตุนํ จเร (ก.), ปิตุ ยฺจเรถ (สี. ปี.)] อตฺถจริยํ;
อปฺเปว มํ ทิสฺวาน ปวฑฺฒกายํ, เสนสฺส ปุตฺตา น วิเหเยยฺยุํ.
ปสู มนุสฺสา มิควีรเสฏฺ [มิควิริยเสฏฺ (สี. ปี.)], ภยฏฺฏิตา [ภยทฺทิตา (สี. ปี.)] เสฏฺมุปพฺพชนฺติ;
ปุตฺตา มมฏฺฏา คติมาคโตสฺมิ, ตฺวํ โนสิ ราชา ภว เม สุขาย.
กโรมิ ¶ เต เสนก เอตมตฺถํ, อายามิ เต ตํ ทิสตํ วธาย;
กถฺหิ วิฺู ปหุ สมฺปชาโน, น วายเม อตฺตชนสฺส คุตฺติยา.
มิตฺตฺจ กยิราถ สุหทยฺจ [สุหทฺทยฺจ (สี.), สขาฆรฺจ (ปี.)], อยิรฺจ กยิราถ สุขาคมาย;
นิวตฺถโกโจว [โกโชว (สี. ปี.)] สเรภิหนฺตฺวา, โมทาม ปุตฺเตหิ สมงฺคิภูตา.
สกมิตฺตสฺส กมฺเมน, สหายสฺสาปลายิโน;
กูชนฺตมุปกูชนฺติ ¶ , โลมสา หทยงฺคมํ.
มิตฺตํ สหายํ อธิคมฺม ปณฺฑิโต, โส ภฺุชตี ปุตฺต ปสุํ ธนํ วา;
อหฺจ ปุตฺตา จ ปตี จ มยฺหํ, มิตฺตานุกมฺปาย สมงฺคิภูตา.
ราชวตา สูรวตา จ อตฺโถ, สมฺปนฺนสขิสฺส ภวนฺติ เหเต;
โส มิตฺตวา ยสวา อุคฺคตตฺโต, อสฺมึธโลเก [อสฺมิฺจ โลเก (สี. สฺยา. ปี.)] โมทติ กามกามี.
กรณียานิ มิตฺตานิ, ทลิทฺเทนาปิ เสนก;
ปสฺส มิตฺตานุกมฺปาย, สมคฺคมฺหา สาตเก [สาตกา (?)].
สูเรน พลวนฺเตน, โย มิตฺเต [เมตฺเต (สี.), มิตฺตํ (สฺยา.)] กุรุเต ทิโช;
เอวํ โส สุขิโต โหติ, ยถาหํ ตฺวฺจ เสนกาติ.
มหาอุกฺกุสชาตกํ ตติยํ.
๔๘๗. อุทฺทาลกชาตกํ (๔)
ขราชินา ¶ ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมฺมุธรูปา (สี. ปี. ก.)] เย มนฺตํ ชปฺปนฺติ [เยเม ชปนฺติ (สี. ปี.), เย’เม ชปฺปนฺติ มนฺเต (ชา. ๑.๖.๑๐)];
กจฺจินฺนุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.
ปาปานิ ¶ กมฺมานิ กเรถ [กเรยฺย (สฺยา.), กตฺวาน (ชา. ๑.๖.๑๑)] ราช, พหุสฺสุโต เจ น จเรยฺย ธมฺมํ;
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุจฺเจ [ปมฺุเจ (สฺยา.)] จรณํ อปตฺวา.
สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุจฺเจ จรณํ อปตฺวา;
มฺามิ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณฺเว สจฺจํ.
น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณฺเว สจฺจํ;
กิตฺติฺหิ [กิตฺติฺจ (สฺยา.)] ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุณาติ [ปุโนติ (สี. อฏฺ.), ปุเณติ (สฺยา. ชา. ๑.๖.๑๓), ปุเนติ (ปี.)] จรเณน ทนฺโต.
ภจฺจา ¶ มาตา ปิตา พนฺธู, เยน ชาโต สเยว โส;
อุทฺทาลโก อหํ โภโต [โภติ (ก.)], โสตฺติยากุลวํสโก [วํสโต (ก.)].
กถํ โภ พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี;
กถฺจ ปรินิพฺพานํ, ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจติ.
นิรํกตฺวา ¶ อคฺคิมาทาย พฺราหฺมโณ, อาโป สิฺจํ ยชํ อุสฺเสติ ยูปํ;
เอวํกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี, ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสุ.
น ¶ สุทฺธิ เสจเนนตฺถิ, นาปิ เกวลี พฺราหฺมโณ;
น ขนฺตี นาปิ โสรจฺจํ, นาปิ โส ปรินิพฺพุโต.
กถํ โส [โภ (สฺยา. ก.)] พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี;
กถฺจ ปรินิพฺพานํ, ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจติ.
อเขตฺตพนฺธู อมโม นิราโส, นิลฺโลภปาโป ภวโลภขีโณ;
เอวํกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี, ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสุ.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา;
สพฺเพสํ สีติภูตานํ, อตฺถิ เสยฺโยถ [เสยฺโยว (สี. ปี.)] ปาปิโย.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา;
สพฺเพสํ สีติภูตานํ, นตฺถิ เสยฺโยถ ปาปิโย.
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
สพฺเพว โสรตา ทนฺตา, สพฺเพว ปรินิพฺพุตา.
สพฺเพสํ สีติภูตานํ, นตฺถิ เสยฺโยถ ปาปิโย;
ปนตฺถํ [ปสตฺถํ (สฺยา.), ปสฏฺํ (ก.)] จรสิ พฺรหฺมฺํ, โสตฺติยากุลวํสตํ.
นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ, วิมานํ ภวติ ฉาทิตํ;
น เตสํ ฉายา วตฺถานํ, โส ราโค อนุปชฺชถ.
เอวเมว ¶ ¶ [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, ยทา สุชฺฌนฺติ มาณวา;
เต สชาตึ ปมฺุจนฺติ [น เตสํ ชาตึ ปุจฺฉนฺติ (สี. สฺยา. ปี.), น เตสํ ชาติ สุชฺฌติ (ก.)], ธมฺมมฺาย สุพฺพตาติ.
อุทฺทาลกชาตกํ จตุตฺถํ.
๔๘๘. ภิสชาตกํ (๕)
อสฺสํ ¶ ควํ รชตํ ชาตรูปํ, ภริยฺจ โส อิธ ลภตํ มนาปํ;
ปุตฺเตหิ ทาเรหิ สมงฺคิ โหตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
มาลฺจ โส กาสิกจนฺทนฺจ, ธาเรตุ ปุตฺตสฺส พหู ภวนฺตุ;
กาเมสุ ติพฺพํ กุรุตํ อเปกฺขํ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
ปหูตธฺโ กสิมา ยสสฺสี, ปุตฺเต คิหี ธนิมา สพฺพกาเม;
วยํ อปสฺสํ ฆรมาวสาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
โส ขตฺติโย โหตุ ปสยฺหการี, ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (สฺยา. ก.)] พลวา ยสสฺสี;
ส ¶ จาตุรนฺตํ มหิมาวสาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
โส พฺราหฺมโณ โหตุ อวีตราโค, มุหุตฺตนกฺขตฺตปเถสุ ยุตฺโต;
ปูเชตุ นํ รฏฺปตี ยสสฺสี, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
อชฺฌายกํ ¶ สพฺพสมนฺตเวทํ [สพฺพสมตฺตเวทํ (สี.), สพฺพสมตฺตเวทนํ (ปี.)], ตปสฺสีนํ มฺตุ สพฺพโลโก;
ปูเชนฺตุ นํ ชานปทา สเมจฺจ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
จตุสฺสทํ คามวรํ สมิทฺธํ, ทินฺนฺหิ โส ภฺุชตุ วาสเวน;
อวีตราโค มรณํ อุเปตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
โส คามณี โหตุ สหายมชฺเฌ, นจฺเจหิ คีเตหิ ปโมทมาโน;
โส ราชโต พฺยสน มาลตฺถ [มา ราชโต วฺยสน’มลตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] กิฺจิ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
ยํ เอกราชา ปถวึ วิเชตฺวา, อิตฺถีสหสฺสาน [อิตฺถีสหสฺสสฺส (สี. ปี.)] เปตุ อคฺคํ;
สีมนฺตินีนํ ¶ ปวรา ภวาตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ ยา อหาสิ.
อิสีนฺหิ สา สพฺพสมาคตานํ, ภฺุเชยฺย สาทุํ อวิกมฺปมานา;
จราตุ ลาเภน วิกตฺถมานา, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ ยา อหาสิ.
อาวาสิโก โหตุ มหาวิหาเร, นวกมฺมิโก โหตุ คชงฺคลายํ [กชงฺคลายํ (สี. สฺยา. ปี.)];
อาโลกสนฺธึ ทิวสํ [ทิวสา (สี. สฺยา. ปี.)] กโรตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
โส ¶ พชฺฌตู ปาสสเตหิ ฉพฺภิ [ฉมฺหิ (สี. ปี.), ฉสฺสุ (?)], รมฺมา วนา นิยฺยตุ ราชธานึ [ราชานึ (ก.)];
ตุตฺเตหิ โส หฺตุ ปาจเนหิ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
อลกฺกมาลี ติปุกณฺณวิทฺโธ, ลฏฺีหโต สปฺปมุขํ อุเปตุ;
สกจฺฉพนฺโธ [สกฺกจฺจพทฺโธ (สี. ปี.), สํกจฺจพนฺโธ (นิยฺย)] วิสิขํ จราตุ, ภิสานิ เต พฺราหฺมณ โย อหาสิ.
โย เว อนฏฺํว [อนฏฺํ (สี. สฺยา. ปี.)] นฏฺนฺติ จาห, กาเมว ¶ โส ลภตํ ภฺุชตฺจ [ลภตุ ภฺุชตุ จ (สฺยา.)];
อคารมชฺเฌ มรณํ อุเปตุ, โย วา โภนฺโต สงฺกติ กฺจิเทว [กิฺจิเทว (ก.)].
ยเทสมานา ¶ วิจรนฺติ โลเก, อิฏฺฺจ กนฺตฺจ พหูนเมตํ;
ปิยํ มนฺุํ จิธ ชีวโลเก, กสฺมา อิสโย นปฺปสํสนฺติ กาเม.
กาเมสุ เว หฺเร พชฺฌเร จ, กาเมสุ ทุกฺขฺจ ภยฺจ ชาตํ;
กาเมสุ ภูตาธิปตี ปมตฺตา, ปาปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ โมหา.
เต ปาปธมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ;
อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, ตสฺมา อิสโย นปฺปสํสนฺติ กาเม.
วีมํสมาโน อิสิโน ภิสานิ, ตีเร คเหตฺวาน ถเล นิเธสึ;
สุทฺธา อปาปา อิสโย วสนฺติ, เอตานิ เต พฺรหฺมจารี ภิสานิ.
น ¶ เต นฏา โน ปน กีฬเนยฺยา, น ¶ พนฺธวา โน ปน เต สหายา;
กิสฺมึ วุปตฺถมฺภ สหสฺสเนตฺต, อิสีหิ ตฺวํ กีฬสิ เทวราช.
อาจริโย เมสิ ปิตา จ มยฺหํ, เอสา ปติฏฺา ขลิตสฺส พฺรหฺเม;
เอกาปราธํ ขม ภูริปฺ, น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺติ.
สุวาสิตํ อิสินํ เอกรตฺตํ, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;
สพฺเพว โภนฺโต สุมนา ภวนฺตุ, ยํ พฺราหฺมโณ ปจฺจุปาที ภิสานิ.
อหฺจ สาริปุตฺโต จ, โมคฺคลฺลาโน จ กสฺสโป;
อนุรุทฺโธ ปุณฺโณ อานนฺโท, ตทาสุํ สตฺต ภาตโร.
ภคินี อุปฺปลวณฺณา จ, ทาสี ขุชฺชุตฺตรา ตทา;
จิตฺโต คหปติ ทาโส, ยกฺโข สาตาคิโร ตทา.
ปาลิเลยฺโย [ปาริเลยฺโย (สี. ปี.)] ตทา นาโค, มธุโท [มธุวา (สี. ปี.)] เสฏฺวานโร;
กาฬุทายี ตทา สกฺโก, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
ภิสชาตกํ ปฺจมํ.
๔๘๙. สุรุจิชาตกํ (๖)
มเหสี ¶ สุรุจิโน [รุจิโน (สี. สฺยา. ปี.)] ภริยา, อานีตา ปมํ อหํ;
ทส วสฺสสหสฺสานิ, ยํ มํ สุรุจิมานยิ.
สาหํ พฺราหฺมณ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;
นาภิชานามิ กาเยน, วาจาย อุท เจตสา;
สุรุจึ อติมฺิตฺถ [อติมฺิตฺโถ (สี. ปี.), อติมฺิตา (?)], อาวิ [อาวึ (สี. ปี.)] วา ยทิ วา รโห.
เอเตน ¶ สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
ภตฺตุ ¶ มม สสฺสุ มาตา, ปิตา จาปิ จ สสฺสุโร;
เต มํ พฺรหฺเม วิเนตาโร, ยาว อฏฺํสุ ชีวิตํ.
สาหํ อหึสารตินี, กามสา [กามโส (สี.)] ธมฺมจารินี [ธมฺมจาริณี (สี.)];
สกฺกจฺจํ เต อุปฏฺาสึ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา.
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, สหภริยานิ พฺราหฺมณ;
ตาสุ อิสฺสา วา โกโธ วา, นาหุ มยฺหํ กุทาจนํ.
หิเตน ตาสํ นนฺทามิ, น จ เม กาจิ อปฺปิยา;
อตฺตานํวานุกมฺปามิ, สทา สพฺพา สปตฺติโย.
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
ทาเส ¶ กมฺมกเร เปสฺเส [โปเส (สฺยา. ก.)], เย จฺเ อนุชีวิโน;
เปเสมิ [โปเสมิ (สี. สฺยา. ปี.)] สหธมฺเมน, สทา ปมุทิตินฺทฺริยา.
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, อฺเ จาปิ วนิพฺพเก;
ตปฺเปมิ อนฺนปาเนน, สทา ปยตปาณินี.
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
จาตุทฺทสึ ปฺจทฺทสึ [ปนฺนรสึ (สี. ปี.)], ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี [อฏฺมึ (สี. ปี.)];
ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาคตํ [อฏฺงฺคสุสมาหิตํ (สพฺพตฺถ) วิ. ว. ๑๒๙ ปาฬิยา อฏฺกถา ปสฺสิตพฺพา];
อุโปสถํ อุปวสามิ [อุปวสึ (ก.)], สทา สีเลสุ สํวุตา.
เอเตน ¶ สจฺจวชฺเชน, ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส;
มุสา เม ภณมานาย, มุทฺธา ผลตุ สตฺตธา.
สพฺเพว เต ธมฺมคุณา, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;
สํวิชฺชนฺติ ตยิ ภทฺเท, เย ตฺวํ กิตฺเตสิ อตฺตนิ.
ขตฺติโย ชาติสมฺปนฺโน, อภิชาโต ยสสฺสิมา;
ธมฺมราชา วิเทหานํ, ปุตฺโต อุปฺปชฺชเต ตว [ตวํ (สี. ปี.)].
ทุมฺมี ¶ [รุมฺมี (สี. ปี.)] รโชชลฺลธโร, อเฆ เวหายสํ ิโต;
มนฺุํ ภาสเส วาจํ, ยํ มยฺหํ หทยงฺคมํ.
เทวตานุสิ ¶ สคฺคมฺหา, อิสิ วาสิ [จาปิ (ก.)] มหิทฺธิโก;
โก วาสิ ตฺวํ อนุปฺปตฺโต, อตฺตานํ เม ปเวทย.
ยํ เทวสงฺฆา วนฺทนฺติ, สุธมฺมายํ สมาคตา;
โสหํ สกฺโก สหสฺสกฺโข, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก.
อิตฺถิโย [อิตฺถิยา (ปี.)] ชีวโลกสฺมึ, ยา โหติ [โหนฺติ (สี. สฺยา.)] สมจารินี [สมจาริณี (สี.)];
เมธาวินี สีลวตี, สสฺสุเทวา ปติพฺพตา.
ตาทิสาย สุเมธาย, สุจิกมฺมาย นาริยา;
เทวา ทสฺสนมายนฺติ, มานุสิยา อมานุสา.
ตฺวฺจ ภทฺเท สุจิณฺเณน, ปุพฺเพ สุจริเตน จ;
อิธ ราชกุเล ชาตา, สพฺพกามสมิทฺธินี.
อยฺจ เต ราชปุตฺติ, อุภยตฺถ กฏคฺคโห;
เทวโลกูปปตฺตี จ, กิตฺตี จ อิธ ชีวิเต.
จิรํ สุเมเธ สุขินี, ธมฺมมตฺตนิ ปาลย;
เอสาหํ ติทิวํ ยามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.
สุรุจิชาตกํ ฉฏฺํ.
๔๙๐. ปฺจุโปสถิกชาตกํ (๗)
อปฺโปสฺสุกฺโก ¶ ทานิ ตุวํ กโปต, วิหงฺคม น ตว โภชนตฺโถ;
ขุทํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุธํ (สกฺกต-ปากตานุรูปํ)] ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ภวํโปสถิโก กโปต [กโปโต (สี. ปี.)].
อหํ ปุเร คิทฺธิคโต กโปติยา, อสฺมึ ปเทสสฺมิมุโภ รมาม;
อถคฺคหี สากุณิโก กโปตึ, อกามโก ตาย วินา อโหสึ.
นานาภวา วิปฺปโยเคน ตสฺสา, มโนมยํ เวทน เวทยามิ [เวทนํ เวทิยามิ (สี. ปี.)];
ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, ราโค มมํ มา ปุนราคมาสิ.
อนุชฺชุคามี อุรคา ทุชิวฺห [อุรค ทฺวิชิวฺห (สี.)], ทาาวุโธ โฆรวิโสสิ สปฺป;
ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ¶ ภวํโปสถิโก นุ ทีฆ [ทีโฆ (สี. ปี.)].
อุสโภ อหู พลวา คามิกสฺส, จลกฺกกู วณฺณพลูปปนฺโน;
โส มํ อกฺกมิ ตํ กุปิโต อฑํสิ, ทุกฺขาภิตุณฺโณ มรณํ อุปาคา [อุปาคมิ (สี. ปี.)].
ตโต ¶ ชนา นิกฺขมิตฺวาน คามา, กนฺทิตฺวา โรทิตฺวา [กนฺทิตฺว โรทิตฺว (สี.)] อปกฺกมึสุ;
ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, โกโธ ¶ มมํ มา ปุนราคมาสิ.
มตาน ¶ มํสานิ พหู สุสาเน, มนฺุรูปํ ตว โภชเน ตํ;
ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ภวํโปสถิโก สิงฺคาล [สิคาโล (สี. ปี.)].
ปวิสิ [ปวิสฺสํ (สี. ปี.), ปวิสฺส (สฺยา.)] กุจฺฉึ มหโต คชสฺส, กุณเป รโต หตฺถิมํเสสุ คิทฺโธ [หตฺถิมํเส ปคิทฺโธ (สี. ปี.)];
อุณฺโห จ วาโต ติขิณา จ รสฺมิโย, เต โสสยุํ ตสฺส กรีสมคฺคํ.
กิโส จ ปณฺฑู จ อหํ ภทนฺเต, น เม อหู นิกฺขมนาย มคฺโค;
มหา จ เมโฆ สหสา ปวสฺสิ, โส เตมยี ตสฺส กรีสมคฺคํ.
ตโต อหํ นิกฺขมิสํ ภทนฺเต, จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต;
ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, โลโภ มมํ มา ปุนราคมาสิ.
วมฺมีกถูปสฺมึ กิปิลฺลิกานิ, นิปฺโปถยนฺโต ตุวํ ปุเร จราสิ;
ขุทํ ปิปาสํ อธิวาสยนฺโต, กสฺมา ¶ ภวํโปสถิโก นุ อจฺฉ [อจฺโฉ (สี. ปี.)].
สกํ นิเกตํ อติหีฬยาโน [อติเหฬยาโน (สฺยา. ก.)], อตฺริจฺฉตา [อตฺริจฺฉตาย (สี. สฺยา. ปี.)] มลฺลคามํ [มลตํ (สี. ปี.), มลฺลยตํ (ก.)] อคจฺฉึ;
ตโต ชนา นิกฺขมิตฺวาน คามา, โกทณฺฑเกน ปริโปถยึสุ มํ.
โส ¶ ภินฺนสีโส รุหิรมกฺขิตงฺโค, ปจฺจาคมาสึ สกํ [ส สกํ (สฺยา. ก.),’ถ สกํ (?)] นิเกตํ;
ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, อตฺริจฺฉตา มา ปุนราคมาสิ.
ยํ โน อปุจฺฉิตฺถ ตุวํ ภทนฺเต, สพฺเพว พฺยากริมฺห ยถา ปชานํ;
มยมฺปิ ปุจฺฉาม ตุวํ ภทนฺเต, กสฺมา ภวํโปสถิโก นุ พฺรหฺเม.
อนูปลิตฺโต มม อสฺสมมฺหิ, ปจฺเจกพุทฺโธ มุหุตฺตํ นิสีทิ;
โส มํ อเวที คติมาคติฺจ, นามฺจ โคตฺตํ จรณฺจ สพฺพํ.
เอวมฺปหํ วนฺทิ น [เอวมฺปหํ นคฺคเห (สี. ปี.)] ตสฺส ปาเท, น จาปิ นํ มานคเตน ปุจฺฉึ;
ตสฺมา อหํโปสถํ ปาลยามิ, มาโน ¶ มมํ มา ปุนราคมาสีติ.
ปฺจุโปสถิกชาตกํ สตฺตมํ.
๔๙๑. มหาโมรชาตกํ (๘)
สเจ หิ ตฺยาหํ ธนเหตุ คาหิโต, มา มํ วธี ชีวคาหํ คเหตฺวา;
รฺโ จ [รฺโว (สี. ปี.)] มํ สมฺม อุปนฺติกํ [อุปนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] เนหิ, มฺเ ธนํ ลจฺฉสินปฺปรูปํ.
น เม อยํ ตุยฺห วธาย อชฺช, สมาหิโต จาปธุเร [จาปวเร (สี. ปี.), จาปวโร (สฺยา.)] ขุรปฺโป;
ปาสฺจ ตฺยาหํ อธิปาตยิสฺสํ, ยถาสุขํ คจฺฉตุ โมรราชา.
ยํ ¶ ¶ สตฺต วสฺสานิ มมานุพนฺธิ, รตฺตินฺทิวํ ขุปฺปิปาสํ สหนฺโต;
อถ กิสฺส มํ ปาสวสูปนีตํ, ปมุตฺตเว ¶ อิจฺฉสิ พนฺธนสฺมา.
ปาณาติปาตา วิรโต นุสชฺช, อภยํ นุ เต สพฺพภูเตสุ ทินฺนํ;
ยํ มํ ตุวํ ปาสวสูปนีตํ, ปมุตฺตเว อิจฺฉสิ พนฺธนสฺมา.
ปาณาติปาตา วิรตสฺส พฺรูหิ, อภยฺจ โย สพฺพภูเตสุ เทติ;
ปุจฺฉามิ ตํ โมรราเชตมตฺถํ, อิโต จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.
ปาณาติปาตา วิรตสฺส พฺรูมิ, อภยฺจ โย สพฺพภูเตสุ เทติ;
ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.
น สนฺติ เทวา อิติ อาหุ [อิจฺจาหุ (สี. ปี.)] เอเก, อิเธว ชีโว วิภวํ อุเปติ;
ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตฺจ วทนฺติ ทานํ;
เตสํ วโจ อรหตํ สทฺทหาโน, ตสฺมา อหํ สกุเณ พาธยามิ.
จนฺโท จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา, คจฺฉนฺติ โอภาสยมนฺตลิกฺเข;
อิมสฺส โลกสฺส ปรสฺส วา เต, กถํ นุ เต อาหุ มนุสฺสโลเก.
จนฺโท ¶ จ สุริโย จ อุโภ สุทสฺสนา, คจฺฉนฺติ ¶ โอภาสยมนฺตลิกฺเข;
ปรสฺส โลกสฺส น เต อิมสฺส, เทวาติ เต อาหุ มนุสฺสโลเก.
เอตฺเถว เต นีหตา หีนวาทา, อเหตุกา เย น วทนฺติ กมฺมํ;
ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตํ เย จ วทนฺติ ทานํ.
อทฺธา หิ สจฺจํ วจนํ ตเวทํ [ตเวตํ (สี. สฺยา. ปี.)], กถฺหิ ทานํ อผลํ ภเวยฺย [วเทยฺย (สี. ปี.)];
ตถา ผลํ สุกตทุกฺกฏานํ, ทตฺตุปฺตฺตฺจ กถํ ภเวยฺย.
กถํกโร กินฺติกโร กิมาจรํ, กึ เสวมาโน เกน ตโปคุเณน;
อกฺขาหิ [อกฺขาหิ ตํ ทานิ (ก.)] เม โมรราเชตมตฺถํ, ยถา อหํ โน นิรยํ ปเตยฺยํ.
เย เกจิ อตฺถิ สมณา ปถพฺยา, กาสายวตฺถา อนคาริยา เต;
ปาโตว ปิณฺฑาย จรนฺติ กาเล, วิกาลจริยา วิรตา หิ สนฺโต.
เต ตตฺถ กาเลนุปสงฺกมิตฺวา, ปุจฺฉาหิ ¶ ยํ เต มนโส ปิยํ สิยา;
เต เต ปวกฺขนฺติ ยถาปชานํ, อิมสฺส โลกสฺส ปรสฺส จตฺถํ.
ตจํว ชิณฺณํ อุรโค ปุราณํ, ปณฺฑูปลาสํ หริโต ทุโมว;
เอสปฺปหีโน มม ลุทฺทภาโว, ชหามหํ ลุทฺทกภาวมชฺช.
เย ¶ จาปิ เม สกุณา อตฺถิ พทฺธา, สตานิเนกานิ นิเวสนสฺมึ;
เตสมฺปหํ [เตสํ อหํ (สฺยา. ก.)] ชีวิตมชฺช ทมฺมิ, โมกฺขฺจ เต ปตฺตา [ปตฺโต (สี.), อจฺฉ (สฺยา.)] สกํ นิเกตํ.
ลุทฺโท ¶ จรี ปาสหตฺโถ อรฺเ, พาเธตุ โมราธิปตึ ยสสฺสึ;
พนฺธิตฺวา [พนฺธิตฺว (สี. ปี.)] โมราธิปตึ ยสสฺสึ, ทุกฺขา ส ปมุจฺจิ [ทุกฺขา ปมุจฺจิ (สี.), ทุกฺขา ปมฺุจิ (สฺยา. ปี.)] ยถาหํ ปมุตฺโตติ.
มหาโมรชาตกํ อฏฺมํ.
๔๙๒. ตจฺฉสูกรชาตกํ (๙)
ยเทสมานา วิจริมฺห, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
อนฺเวสํ ¶ วิจรึ [วิปุเล (สฺยา. ก.)] าตี, เตเม อธิคตา มยา.
พหฺุจิทํ มูลผลํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก;
รมฺมา จิมา คิรีนชฺโช [คิรินทิโย (สี. ปี.)], ผาสุวาโส ภวิสฺสติ.
อิเธวาหํ วสิสฺสามิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโย.
อฺมฺปิ [อฺํ หิ (สี. ปี.)] เลณํ ปริเยส, สตฺตุ โน อิธ วิชฺชติ;
โส ตจฺฉ สูกเร หนฺติ, อิธาคนฺตฺวา วรํ วรํ.
โก นุมฺหากํ [โก นมฺหากํ (สี. ปี.)] อิธ สตฺตุ, โก าตี สุสมาคเต;
ทุปฺปธํเส [อปฺปธํเส (สี. ปี.)] ปธํเสติ, ตํ เม อกฺขาถ ปุจฺฉิตา.
อุทฺธคฺคราชี มิคราชา, พลี ทาาวุโธ มิโค;
โส ตจฺฉ สูกเร หนฺติ, อิธาคนฺตฺวา วรํ วรํ.
น โน ทาา น วิชฺชนฺติ [นุ วิชฺชนฺติ (ก.)], พลํ กาเย สโมหิตํ;
สพฺเพ สมคฺคา หุตฺวาน, วสํ กาหาม เอกกํ.
หทยงฺคมํ ¶ กณฺณสุขํ, วาจํ ภาสสิ ตจฺฉก;
โยปิ ยุทฺเธ ปลาเยยฺย, ตมฺปิ ปจฺฉา หนามเส.
ปาณาติปาตา วิรโต นุ อชฺช, อภยํ นุ เต สพฺพภูเตสุ ทินฺนํ;
ทาา นุ เต มิควธาย [มิค วิริยํ (สี. สฺยา. ปี.)] น สนฺติ, โย สงฺฆปตฺโต กปโณว ฌายสิ.
น ¶ เม ทาา น วิชฺชนฺติ, พลํ กาเย สโมหิตํ;
าตี จ ทิสฺวาน สามคฺคี เอกโต, ตสฺมา จ ฌายามิ วนมฺหิ เอกโก.
อิมสฺสุทํ ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;
เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺช เต มยา.
ปริณายกสมฺปนฺนา, สหิตา เอกวาทิโน;
เต มํ สมคฺคา หึเสยฺยุํ, ตสฺมา เนสํ น ปตฺถเย [อปตฺถเว (ปี.)].
เอโกว ¶ อินฺโท อสุเร ชินาติ, เอโกว เสโน หนฺติ ทิเช ปสยฺห;
เอโกว พฺยคฺโฆ มิคสงฺฆปตฺโต, วรํ วรํ หนฺติ พลฺหิ ตาทิสํ.
น เหว อินฺโท น เสโน, นปิ พฺยคฺโฆ มิคาธิโป;
สมคฺเค สหิเต าตี, น พฺยคฺเฆ [พฺยคฺเฆ จ (สี. ปี.), พฺยคฺโฆ น (สฺยา.)] กุรุเต วเส.
กุมฺภีลกา สกุณกา, สงฺฆิโน คณจาริโน;
สมฺโมทมานา เอกชฺฌํ, อุปฺปตนฺติ ฑยนฺติ จ.
เตสฺจ ฑยมานานํ, เอเกตฺถ อปสกฺกติ [อปวตฺตติ (สี. ปี.)];
ตฺจ เสโน นิตาเฬติ, เวยฺยคฺฆิเยว สา คติ.
อุสฺสาหิโต ¶ ¶ ชฏิเลน, ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา;
ทาี ทาีสุ ปกฺขนฺทิ, มฺมาโน ยถา ปุเร.
สาธุ สมฺพหุลา าตี, อปิ รุกฺขา อรฺชา;
สูกเรหิ สมคฺเคหิ, พฺยคฺโฆ เอกายเน หโต.
พฺราหฺมณฺเจว พฺยคฺฆฺจ, อุโภ หนฺตฺวาน สูกรา.
อานนฺทิโน ปมุทิตา, มหานาทํ ปนาทิสุํ.
เต สุ อุทุมฺพรมูลสฺมึ, สูกรา สุสมาคตา;
ตจฺฉกํ อภิสิฺจึสุ, ‘‘ตฺวํ โน ราชาสิ อิสฺสโร’’ติ.
ตจฺฉสูกรชาตกํ นวมํ.
๔๙๓. มหาวาณิชชาตกํ (๑๐)
วาณิชา สมิตึ กตฺวา, นานารฏฺโต อาคตา;
ธนาหรา ปกฺกมึสุ, เอกํ กตฺวาน คามณึ.
เต ตํ กนฺตารมาคมฺม, อปฺปภกฺขํ อโนทกํ;
มหานิคฺโรธมทฺทกฺขุํ, สีตจฺฉายํ มโนรมํ.
เต จ ตตฺถ นิสีทิตฺวา, ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายยา [ฉาทิยา (สี. สฺยา. ปี.)];
วาณิชา สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา.
อลฺลายเต [อทฺทายเต (สี. ปี.)] อยํ รุกฺโข, อปิ วารีว [วาริ จ (สี. ปี.)] สนฺทติ;
อิงฺฆสฺส ปุริมํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.
สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, อจฺฉํ วารึ อนาวิลํ;
เต ¶ ตตฺถ นฺหตฺวา ปิวิตฺวา, ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา.
ทุติยํ ¶ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;
อิงฺฆสฺส ทกฺขิณํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.
สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, สาลิมํโสทนํ พหุํ;
อปฺโปทวณฺเณ กุมฺมาเส, สิงฺคึ วิทลสูปิโย [สิงฺคึ พิทลสูปิโย (สี. ปี.), สิงฺคีเวรํ ลสูปิโย (ก.) สิงฺคีนฺติ สิงฺคีเวราทิกํ อุตฺตริภงฺคํ; วิทลสูปิโยติ มุคฺคสูปาทโย (อฏฺ.) วิทลํ กลายาทิมฺหิ วตฺตตีติ สกฺกตาภิธาเน].
เต ¶ ตตฺถ ภุตฺวา ขาทิตฺวา [ภุตฺวา จ ปิวิตฺวา จ (ปี.)], ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา;
ตติยํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;
อิงฺฆสฺส ปจฺฉิมํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.
สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, นาริโย สมลงฺกตา;
วิจิตฺรวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.
อปิ สุ วาณิชา เอกา, นาริโย ปณฺณวีสติ;
สมนฺตา ปริวารึสุ [ปริกรึสุ (สี. สฺยา. ปี.)], ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายยา [ฉาทิยา (สี. สฺยา. ปี.)].
เต ตาหิ ปริจาเรตฺวา [ปริวาเรตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา;
จตุตฺถํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;
อิงฺฆสฺส อุตฺตรํ สาขํ, มยํ ฉินฺทาม วาณิชา.
สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
รชตํ ชาตรูปฺจ, กุตฺติโย ปฏิยานิ จ.
กาสิกานิ จ วตฺถานิ, อุทฺทิยานิ จ กมฺพลา [อุทฺทิยาเน จ กมฺพเล (สี. ปี.)];
เต ตตฺถ ภาเร พนฺธิตฺวา, ยาวติจฺฉึสุ วาณิชา.
ปฺจมํ สมจินฺเตสุํ, พาลา โมเหน ปารุตา;
อิงฺฆสฺส ¶ มูเล [มูลํ (สี. ปี. ก.)] ฉินฺทาม, อปิ ภิยฺโย ลภามเส.
อถุฏฺหิ สตฺถวาโห, ยาจมาโน กตฺชลี;
นิคฺโรโธ กึ ปรชฺฌติ [อปรชฺฌถ (สี.), อปรชฺฌติ (สฺยา. ปี.)], วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต.
วาริทา ปุริมา สาขา, อนฺนปานฺจ ทกฺขิณา;
นาริทา ปจฺฉิมา สาขา, สพฺพกาเม จ อุตฺตรา;
นิคฺโรโธ กึ ปรชฺฌติ, วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต.
ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
เต จ ตสฺสานาทิยิตฺวา [ตสฺส อนาทิตฺวา (สี. สฺยา.)], เอกสฺส วจนํ พหู;
นิสิตาหิ กุารีหิ [กุธารีหิ (ก.)], มูลโต นํ อุปกฺกมุํ.
ตโต ¶ ¶ นาคา นิกฺขมึสุ, สนฺนทฺธา ปณฺณวีสติ;
ธนุคฺคหานํ ติสตา, ฉสหสฺสา จ วมฺมิโน.
เอเต หนถ พนฺธถ, มา โว มฺุจิตฺถ [มุจฺจิตฺถ (ปี.)] ชีวิตํ;
เปตฺวา สตฺถวาหํว, สพฺเพ ภสฺมํ [ภสฺมี (สี.)] กโรถ เน.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;
โลภสฺส น วสํ คจฺเฉ, หเนยฺยาริสกํ [หเนยฺย ทิสตํ (สี.), หเนยฺย ทิสกํ (สฺยา.)] มนํ.
เอว [เอต (สี. ปี.)] มาทีนวํ ตฺวา, ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;
วีตตณฺโห อนาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ.
มหาวาณิชชาตกํ ทสมํ.
๔๙๔. สาธินชาตกํ (๑๑)
อพฺภุโต ¶ วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;
ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.
เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก, มาตลิ [มาตลี (สี.)] เทวสารถิ;
นิมนฺตยิตฺถ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ.
เอหิมํ รถมารุยฺห, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;
เทวา ทสฺสนกามา เต, ตาวตึสา สอินฺทกา;
สรมานา หิ เต เทวา, สุธมฺมายํ สมจฺฉเร.
ตโต จ ราชา สาธิโน [สาธีโน (สี. ปี.)], เวเทโห มิถิลคฺคโห [ปมุโข รถมารุหิ (สี. ปี.)];
สหสฺสยุตฺตมารุยฺห [ยุตฺตํ อภิรุยฺห (สี.)], อคา เทวาน สนฺติเก;
ตํ เทวา ปฏินนฺทึสุ, ทิสฺวา ราชานมาคตํ.
สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
นิสีท ทานิ ราชีสิ [ราชิสิ (สี. สฺยา. ปี.)], เทวราชสฺส สนฺติเก.
สกฺโกปิ ปฏินนฺทิตฺถ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;
นิมนฺตยิตฺถ [นิมนฺตยี จ (สี. ปี.)] กาเมหิ, อาสเนน จ วาสโว.
สาธุ ¶ โขสิ อนุปฺปตฺโต, อาวาสํ วสวตฺตินํ;
วส ¶ เทเวสุ ราชีสิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;
ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภฺุช กาเม อมานุเส.
อหํ ¶ ปุเร สคฺคคโต รมามิ, นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ;
โส ทานิ อชฺช น รมามิ สคฺเค, อายุํ นุ ขีโณ [ขีณํ (สฺยา.)] มรณํ นุ สนฺติเก;
อุทาหุ มูฬฺโหสฺมิ ชนินฺทเสฏฺ.
น ตายุ [น จายุ (สี. ปี. ก.)] ขีณํ มรณฺจ [มรณํ เต (สี. ปี.)] ทูเร, น จาปิ มูฬฺโห นรวีรเสฏฺ;
ตุยฺหฺจ [ตวฺจ (สี. ปี.), ตว จ (ก.)] ปฺุานิ ปริตฺตกานิ, เยสํ วิปากํ อิธ เวทยิตฺโถ [เวทยโต (ปี. ก.)].
วส เทวานุภาเวน, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;
ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภฺุช กาเม อมานุเส.
ยถา ยาจิตกํ ยานํ, ยถา ยาจิตกํ ธนํ;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา.
น จาหเมตมิจฺฉามิ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา;
สยํกตานิ ปฺุานิ, ตํ เม อาเวณิกํ [อาเวณิยํ (สี. สฺยา. ปี.), อาเวนิกํ (ก.)] ธนํ.
โสหํ คนฺตฺวา มนุสฺเสสุ, กาหามิ กุสลํ พหุํ;
ทาเนน สมจริยาย, สํยเมน ทเมน จ;
ยํ กตฺวา สุขิโต โหติ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ.
อิมานิ ¶ ตานิ เขตฺตานิ, อิมํ นิกฺขํ สุกุณฺฑลํ;
อิมา ตา หริตานูปา, อิมา นชฺโช สวนฺติโย.
อิมา ตา โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากปกูชิตา [จกฺกวากูปกูชิตา (สี. ปี.)];
มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;
ยสฺสิมานิ มมายึสุ, กึ นุ เต ทิสตํ คตา.
ตานีธ ¶ เขตฺตานิ โส ภูมิภาโค, เตเยว อารามวนุปจารา [เต อารามา เต วน’เม ปจารา (สี. ปี.), เต เยว อารามวนานิ สฺจรา (ก.)];
ตเมว มยฺหํ ชนตํ อปสฺสโต, สฺุํว เม นารท ขายเต ทิสา.
ทิฏฺา มยา วิมานานิ, โอภาเสนฺตา จตุทฺทิสา;
สมฺมุขา เทวราชสฺส, ติทสานฺจ สมฺมุขา.
วุตฺถํ เม ภวนํ ทิพฺยํ [ทิพฺพํ (สี. ปี.)], ภุตฺตา กามา อมานุสา;
ตาวตึเสสุ เทเวสุ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ.
โสหํ เอตาทิสํ หิตฺวา, ปฺุายมฺหิ อิธาคโต;
ธมฺมเมว จริสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน อตฺถิโก.
อทณฺฑาวจรํ มคฺคํ, สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ;
ตํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิสฺสํ, เยน คจฺฉนฺติ สุพฺพตาติ.
สาธินชาตกํ [สาธินราชชาตกํ (สฺยา.)] เอกาทสมํ.
๔๙๕. ทสพฺราหฺมณชาตกํ (๑๒)
ราชา ¶ ¶ อโวจ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;
พฺราหฺมเณ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ [ภฺุเชยฺยุํ (สี.)] โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
ทุลฺลภา พฺราหฺมณา เทว, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;
วิรตา เมถุนา ธมฺมา, เย เต ภฺุเชยฺยุ โภชนํ.
ทส ขลุ มหาราช, ยา ตา พฺราหฺมณชาติโย;
เตสํ วิภงฺคํ วิจยํ [วิจิย (ก.)], วิตฺถาเรน สุโณหิ เม.
ปสิพฺพเก คเหตฺวาน, ปุณฺเณ มูลสฺส สํวุเต;
โอสธิกาโย [โอสธิกาเย (สฺยา. ก.)] คนฺเถนฺติ, นฺหาปยนฺติ [นหายนฺติ (สี. ปี.)] ชปนฺติ จ.
ติกิจฺฉกสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต จ [เต (สี. ปี.)] พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา [ราชา จ (สฺยา. ก.)] โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
กิงฺกิณิกาโย [กิงฺกณิกาโย (ก.), กิงฺกิณิโย (สฺยา.)] คเหตฺวา [คเหตฺวาน (สี. สฺยา. ปี.)], โฆเสนฺติ ปุรโตปิ เต;
เปสนานิปิ คจฺฉนฺติ, รถจริยาสุ สิกฺขเร.
ปริจารกสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต จ พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
กมณฺฑลุํ ¶ คเหตฺวาน, วงฺกทณฺฑฺจ พฺราหฺมณา;
ปจฺจุเปสฺสนฺติ ราชาโน, คาเมสุ นิคเมสุ จ;
นาทินฺเน วุฏฺหิสฺสาม, คามมฺหิ วา วนมฺหิ วา [วามมฺหิ จ วนมฺหิ จ (สี. ปี.), คามมฺหิ นิคมมฺหิ วา (สฺยา.)].
นิคฺคาหกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต จ พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา ¶ , ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;
โอกิณฺณา รชเรณูหิ, ยาจกา วิจรนฺติ เต.
ขาณุฆาตสมา ¶ ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต จ พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
หรีตกํ [หรีฏกํ (พหูสุ)] อามลกํ, อมฺพํ ชมฺพุํ วิภีตกํ [อมฺพชมฺพุวิภีฏกํ (สี. ปี.)];
ลพุชํ ทนฺตโปณานิ, เพลุวา พทรานิ จ.
ราชายตนํ อุจฺฉุ-ปุฏํ, ธูมเนตฺตํ มธุ-อฺชนํ;
อุจฺจาวจานิ ปณิยานิ, วิปเณนฺติ ชนาธิป.
วาณิชกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา ¶ เต จ พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
กสิ-วาณิชฺชํ [กสึ วณิชฺชํ (สี. ปี.)] กาเรนฺติ, โปสยนฺติ อเชฬเก;
กุมาริโย ¶ ปเวจฺฉนฺติ, วิวาหนฺตาวหนฺติ จ.
สมา อมฺพฏฺเวสฺเสหิ, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต จ พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต ¶ เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
นิกฺขิตฺตภิกฺขํ ภฺุชนฺติ, คาเมสฺเวเก ปุโรหิตา;
พหู เต [เน (สฺยา. ก.)] ปริปุจฺฉนฺติ, อณฺฑจฺเฉทา นิลฺฉกา [ติลฺฉกา (ปี.)].
ปสูปิ ตตฺถ หฺนฺติ, มหึสา สูกรา อชา;
โคฆาตกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
อสิจมฺมํ คเหตฺวาน, ขคฺคํ ปคฺคยฺห พฺราหฺมณา;
เวสฺสปเถสุ ติฏฺนฺติ, สตฺถํ อพฺพาหยนฺติปิ.
สมา ¶ ¶ โคปนิสาเทหิ, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา เต พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
อรฺเ กุฏิกํ กตฺวา, กูฏานิ การยนฺติ เต;
สสพิฬาเร พาเธนฺติ, อาโคธา มจฺฉกจฺฉปํ.
เต ลุทฺทกสมา ราช [ลุทฺทกา เต มหาราช (สี. ปี.)], เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา ¶ เต พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
อฺเ ธนสฺส กามา หิ, เหฏฺามฺเจ ปสกฺกิตา [ปสกฺขิตา (สี. สฺยา. ปี.)];
ราชาโน อุปริ นฺหายนฺติ, โสมยาเค อุปฏฺิเต.
มลมชฺชกสมา ราช, เตปิ วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
อเปตา ¶ เต พฺรหฺมฺา,
(อิติ ราชา โกรพฺโย)
น เต วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณา;
อฺเ วิธุร ปริเยส, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต.
วิรเต เมถุนา ธมฺมา, เย เม ภฺุเชยฺยุ โภชนํ;
ทกฺขิณํ สมฺม ทสฺสาม, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
อตฺถิ โข พฺราหฺมณา เทว, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;
วิรตา เมถุนา ธมฺมา, เย เต ภฺุเชยฺยุ โภชนํ.
เอกฺจ ¶ ภตฺตํ ภฺุชนฺติ, น จ มชฺชํ ปิวนฺติ เต;
อกฺขาตา เต มหาราช, ตาทิเส นิปตามเส.
เอเต โข พฺราหฺมณา วิธุร, สีลวนฺโต พหุสฺสุตา;
เอเต วิธุร ปริเยส, ขิปฺปฺจ เน [ขิปฺปํว เน (ก.)] นิมนฺตยาติ.
ทสพฺราหฺมณชาตกํ ทฺวาทสมํ.
๔๙๖. ภิกฺขาปรมฺปรชาตกํ (๑๓)
สุขุมาลรูปํ ทิสฺวา [ทิสฺวาน (ก. สี. อฏฺ.)], รฏฺา วิวนมาคตํ;
กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสยนมุปาสิตํ [มุโปจิตํ (พหูสุ)].
ตสฺส ¶ เต เปมเกนาหํ, อทาสึ วฑฺฒโมทนํ [พทฺธโมทนํ (สี. ปี.)];
สาลีนํ วิจิตํ ภตฺตํ, สุจึ มํสูปเสจนํ.
ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, พฺราหฺมณสฺส อทาสยิ [อทาปยิ (สี. สฺยา. ปี.)];
อตฺตานํ ¶ [อตฺตนา (ปี. อฏฺ. ปานฺตรํ)] อนสิตฺวาน, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.
อาจริโย พฺราหฺมโณ มยฺหํ, กิจฺจากิจฺเจสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];
ครุ จ อามนฺตนีโย [อามนฺตณีโย (สี. ปี.)] จ, ทาตุมรหามิ โภชนํ.
พฺราหฺมณํ ทานิ ปุจฺฉามิ, โคตมํ ราชปูชิตํ;
ราชา เต ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.
ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, อิสิสฺส โภชนํ อทา;
อเขตฺตฺูสิ ทานสฺส, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.
ภรามิ ปุตฺต [ปุตฺเต (สี. ปี.)] ทาเร จ, ฆเรสุ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.)] อหํ;
ภฺุเช มานุสเก กาเม, อนุสาสามิ ราชิโน.
อารฺิกสฺส [อารฺกสฺส (สี. ปี.)] อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;
วุฑฺฒสฺส ภาวิตตฺตสฺส, ทาตุมรหามิ โภชนํ.
อิสิฺจ ทานิ ปุจฺฉามิ, กิสํ ธมนิสนฺถตํ;
ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมํ, ปงฺกทนฺตํ รชสฺสิรํ.
เอโก อรฺเ วิหรสิ [วิหาสิ (ก.)], นาวกงฺขสิ ชีวิตํ;
ภิกฺขุ เกน ตยา เสยฺโย, ยสฺส ตฺวํ โภชนํ อทา.
ขณนฺตาลุกลมฺพานิ [ขณมาลุกลมฺพานิ (สฺยา. ก.)], พิลาลิตกฺกลานิ จ [พิฬาลิตกฺกฬานิ จ (สี. ปี.)];
ธุนํ สามากนีวารํ, สงฺฆาริยํ ปสาริยํ [สํหาริยํ ปหาริยํ (สฺยา.), สํสาริยํ ปสาริยํ (ก.)].
สากํ ¶ ภิสํ มธุํ มํสํ, พทรามลกานิ จ;
ตานิ อาหริตฺวา [อาหตฺว (สี. สฺยา.)] ภฺุชามิ, อตฺถิ เม โส ปริคฺคโห.
ปจนฺโต ¶ ¶ อปจนฺตสฺส, อมมสฺส สกิฺจโน [อกิฺจโน (ก.)];
อนาทานสฺส สาทาโน, ทาตุมรหามิ โภชนํ.
ภิกฺขฺุจ ทานิ ปุจฺฉามิ, ตุณฺหีมาสีน สุพฺพตํ;
อิสิ เต ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.
ตํ ตฺวํ ภตฺตํ ปฏิคฺคยฺห, ตุณฺหี ภฺุชสิ เอกโก;
นาฺํ กฺจิ [กิฺจิ (ก.)] นิมนฺเตสิ, โกยํ ธมฺโม นมตฺถุ เต.
น ปจามิ น ปาเจมิ, น ฉินฺทามิ น เฉทเย;
ตํ มํ อกิฺจนํ ตฺวา, สพฺพปาเปหิ อารตํ.
วาเมน ภิกฺขมาทาย, ทกฺขิเณน กมณฺฑลุํ;
อิสิ เม ภตฺตํ ปาทาสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ.
เอเต หิ ทาตุมรหนฺติ, สมมา สปริคฺคหา;
ปจฺจนีกมหํ มฺเ, โย ทาตารํ นิมนฺตเย.
อตฺถาย วต เม อชฺช, อิธาคจฺฉิ รเถสโภ;
โสหํ อชฺช ปชานามิ [อิโต ปุพฺเพ น ชานามิ (สี. ปี.)], ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ.
รฏฺเสุ คิทฺธา ราชาโน, กิจฺจากิจฺเจสุ พฺราหฺมณา;
อิสี มูลผเล คิทฺธา, วิปฺปมุตฺตา จ ภิกฺขโวติ.
ภิกฺขาปรมฺปรชาตกํ เตรสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
สุว ¶ กินฺนร มุกฺก ขราชินโส, ภิสชาต มเหสิ กโปตวโร;
อถ โมร สตจฺฉก วาณิชโก, อถ ราช สพฺราหฺมณ ภิกฺขปรนฺติ.
ปกิณฺณกนิปาตํ นิฏฺิตํ.
๑๕. วีสตินิปาโต
๔๙๗. มาตงฺคชาตกํ (๑)
กุโต ¶ ¶ ¶ นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี [รุมฺมวาสี (สี. ปี.)], โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;
สงฺการโจฬํ ปฏิมฺุจ [ปฏิมุจฺจ (สี. ปี.)] กณฺเ, โก เร ตุวํ โหสิ [โหหิสิ (สี. ปี.)] อทกฺขิเณยฺโย.
อนฺนํ ตเวทํ [ตว อิทํ (ก. สี. ปี.), ตวยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ ยสสฺสิ, ตํ ขชฺชเร ภฺุชเร ปิยฺยเร จ;
ชานาสิ มํ ตฺวํ ปรทตฺตูปชีวึ, อุตฺติฏฺปิณฺฑํ ลภตํ สปาโก.
อนฺนํ มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)] ปกตํ พฺราหฺมณานํ, อตฺตตฺถาย สทฺทหโต มเมทํ [มม อิทํ (ก. สี. ปี.), มมยิทํ (สฺยา.)];
อเปหิ เอตฺโต กิมิธฏฺิโตสิ, น มาทิสา ตุยฺหํ ททนฺติ ชมฺม.
ถเล จ นินฺเน จ วปนฺติ พีชํ, อนูปเขตฺเต ผลมาสมานา [มาสสานา (สี. ปี.), มาสึ สมานา (สฺยา.)];
เอตาย สทฺธาย ททาหิ ทานํ, อปฺเปว อาราธเย ทกฺขิเณยฺเย.
เขตฺตานิ มยฺหํ วิทิตานิ โลเก, เยสาหํ ¶ พีชานิ ปติฏฺเปมิ;
เย พฺราหฺมณา ชาติมนฺตูปปนฺนา, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.
ชาติมโท จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;
เอเต อคุณา เยสุ จ สนฺติ [เยสุ วสนฺติ (สี. ปี.)] สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ อเปสลานิ.
ชาติมโท ¶ จ อติมานิตา จ, โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโห;
เอเต อคุณา เยสุ น สนฺติ สพฺเพ, ตานีธ เขตฺตานิ สุเปสลานิ.
กฺเวตฺถ คตา [กฺวตฺถ คตา (สฺยา.), กตฺเถว ภฏฺา (ปี.)] อุปโชติโย จ, อุปชฺฌาโย จ อถวา คณฺฑกุจฺฉิ [อณฺฑกุจฺฉิ (สี. สฺยา. ปี.)];
อิมสฺส ทณฺฑฺจ วธฺจ ทตฺวา, คเล คเหตฺวา ขลยาถ [คลยาถ (ก.)] ชมฺมํ.
คิรึ นเขน ขณสิ, อโย ทนฺเตหิ [ทนฺเตน (สี. ปี.)] ขาทสิ;
ชาตเวทํ ปทหสิ, โย อิสึ ปริภาสสิ.
อิทํ วตฺวาน มาตงฺโค, อิสิ สจฺจปรกฺกโม;
อนฺตลิกฺขสฺมึ ¶ ปกฺกามิ [ปกฺกมิ (ก.)], พฺราหฺมณานํ อุทิกฺขตํ.
อาเวลฺลิตํ [อเวิตํ (สี. ปี.)] ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ [พาหํ (สี. ปี.)] ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ [อกมฺปเนยฺยํ (ก.)];
เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
อิธาคมา ¶ สมโณ ทุมฺมวาสี, โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว;
สงฺการโจฬํ ปฏิมฺุจ กณฺเ, โส เต อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
กตมํ ทิสํ อคมา ภูริปฺโ, อกฺขาถ เม มาณวา เอตมตฺถํ;
คนฺตฺวาน ตํ ปฏิกเรมุ อจฺจยํ, อปฺเปว นํ ปุตฺต ลเภมุ ชีวิตํ.
เวหายสํ ¶ อคมา ภูริปฺโ, ปถทฺธุโน ปนฺนรเสว จนฺโท;
อปิ จาปิ โส ปุริมทิสํ อคจฺฉิ, สจฺจปฺปฏิฺโ อิสิ สาธุรูโป.
อาเวลฺลิตํ ปิฏฺิโต อุตฺตมงฺคํ, พาหุํ ปสาเรติ อกมฺมเนยฺยํ;
เสตานิ อกฺขีนิ ยถา มตสฺส, โก ¶ เม อิมํ ปุตฺตมกาสิ เอวํ.
ยกฺขา หเว สนฺติ มหานุภาวา, อนฺวาคตา อิสโย สาธุรูปา;
เต ทุฏฺจิตฺตํ กุปิตํ วิทิตฺวา, ยกฺขา หิ เต ปุตฺตมกํสุ เอวํ.
ยกฺขา จ เม ปุตฺตมกํสุ เอวํ, ตฺวฺเว เม มา กุทฺโธ [กุทฺธ (ก.)] พฺรหฺมจาริ;
ตุมฺเหว [ตุยฺเหว (ก.)] ปาเท สรณํ คตาสฺมิ, อนฺวาคตา ปุตฺตโสเกน ภิกฺขุ.
ตเทว หิ เอตรหิ จ มยฺหํ, มโนปโทโส น มมตฺถิ [มม นตฺถิ (ปี.)] โกจิ;
ปุตฺโต จ เต เวทมเทน มตฺโต, อตฺถํ น ชานาติ อธิจฺจ เวเท.
อทฺธา หเว ภิกฺขุ มุหุตฺตเกน, สมฺมุยฺหเตว ปุริสสฺส สฺา;
เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ภูริปฺ, น ปณฺฑิตา โกธพลา ภวนฺติ.
อิทฺจ มยฺหํ อุตฺติฏฺปิณฺฑํ, ตว [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มณฺฑพฺโย ภฺุชตุ อปฺปปฺโ;
ยกฺขา จ เต นํ [เต ปุตฺตํ (สฺยา.)] น วิเหเยยฺยุํ, ปุตฺโต ¶ จ เต เหสฺสติ [โหหิติ (สี. ปี.)] โส อโรโค.
มณฺฑพฺย ¶ พาโลสิ ปริตฺตปฺโ, โย ปฺุเขตฺตานมโกวิโทสิ;
มหกฺกสาเวสุ ททาสิ ทานํ, กิลิฏฺกมฺเมสุ อสฺเตสุ.
ชฏา จ เกสา อชินา นิวตฺถา, ชรูทปานํว มุขํ ปรูฬฺหํ;
ปชํ อิมํ ปสฺสถ ทุมฺมรูปํ [รุมฺมรูปึ (สี. ปี.)], น ชฏาชินํ ตายติ อปฺปปฺํ.
เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสุ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ.
มาตงฺคชาตกํ ปมํ.
๔๙๘. จิตฺตสมฺภูตชาตกํ (๒)
สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
ปสฺสามิ สมฺภูตํ มหานุภาวํ, สกมฺมุนา ¶ ปฺุผลูปปนฺนํ.
สพฺพํ ¶ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
กจฺจินฺนุ จิตฺตสฺสปิ เอวเมวํ, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ มยฺหํ.
สพฺพํ นรานํ สผลํ สุจิณฺณํ, น กมฺมุนา กิฺจน โมฆมตฺถิ;
จิตฺตมฺปิ ชานาหิ [จิตฺตํ วิชานาหิ (สี. ปี.)] ตเถว เทว, อิทฺโธ มโน ตสฺส ยถาปิ ตุยฺหํ.
ภวํ นุ จิตฺโต สุตมฺโต เต, อุทาหุ เต โกจิ นํ เอตทกฺขา;
คาถา สุคีตา น มมตฺถิ กงฺขา, ททามิ เต คามวรํ สตฺจ.
น ¶ จาหํ จิตฺโต สุตมฺโต เม, อิสี จ เม เอตมตฺถํ อสํสิ;
‘‘คนฺตฺวาน รฺโ ปฏิคาหิ [ปฏิคายิ (สฺยา. ก.), ปฏิคาย (?)] คาถํ, อปิ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย’’ [อปิ นุ เต วรํ อตฺตมโน ทเทยฺย (สฺยา.), อปิ นุ เต อตฺตมโน วรํ ทเท (ก.)].
โยเชนฺตุ เว ราชรเถ, สุกเต จิตฺตสิพฺพเน;
กจฺฉํ นาคานํ พนฺธถ, คีเวยฺยํ ปฏิมฺุจถ.
อาหฺนฺตุ ¶ [อาหฺเร (สฺยา.)] เภริมุทิงฺคสงฺเข [สงฺขา (สฺยา.)], สีฆานิ ยานานิ จ โยชยนฺตุ;
อชฺเชวหํ อสฺสมํ ตํ คมิสฺสํ, ยตฺเถว ทกฺขิสฺสมิสึ นิสินฺนํ.
สุลทฺธลาโภ วต เม อโหสิ, คาถา สุคีตา ปริสาย มชฺเฌ;
สฺวาหํ อิสึ สีลวตูปปนฺนํ, ทิสฺวา ปตีโต สุมโนหมสฺมิ.
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภวํ;
อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.
รมฺมฺจ เต อาวสถํ กโรนฺตุ, นารีคเณหิ ปริจารยสฺสุ;
กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย, อุโภปิ มํ อิสฺสริยํ กโรม.
ทิสฺวา ผลํ ทุจฺจริตสฺส ราช, อโถ สุจิณฺณสฺส มหาวิปากํ;
อตฺตานเมว ปฏิสํยมิสฺสํ, น ปตฺถเย ปุตฺต [ปุตฺตํ (สี. ปี.)] ปสุํ ธนํ วา.
ทเสวิมา วสฺสทสา, มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ;
อปตฺตฺเว ¶ ตํ โอธึ, นโฬ ฉินฺโนว สุสฺสติ.
ตตฺถ ¶ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา, กา รตี กา ธเนสนา;
กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา.
โสหํ เอวํ ปชานามิ [โส อหํ สุปฺปชานามิ (สี. ปี.)], มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ;
อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, กา รตี กา ธเนสนา.
ชาติ นรานํ อธมา ชนินฺท, จณฺฑาลโยนิ ทฺวิปทากนิฏฺา [ทิปทากนิฏฺา (สี. ปี.)];
สเกหิ กมฺเมหิ สุปาปเกหิ, จณฺฑาลคพฺเภ [จณฺฑาลิคพฺเภ (สฺยา.)] อวสิมฺห ปุพฺเพ.
จณฺฑาลาหุมฺห อวนฺตีสุ, มิคา เนรฺชรํ ปติ;
อุกฺกุสา นมฺมทาตีเร [รมฺมทาตีเร (สฺยา. ก.)], ตฺยชฺช พฺราหฺมณขตฺติยา.
อุปนียติ ¶ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส ¶ น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต [มเมว (สฺยา. ก.)] วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขุทฺรยานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ ทุกฺขปฺผลานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, ชรูปนีตสฺส น สนฺติ ตาณา;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมานิ รชสฺสิรานิ.
อุปนียติ ชีวิตมปฺปมายุ, วณฺณํ ชรา หนฺติ นรสฺส ชิยฺยโต;
กโรหิ ปฺจาล มเมต วากฺยํ, มากาสิ กมฺมํ นิรยูปปตฺติยา.
อทฺธา ¶ หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, ยถา อิสี ภาสสิ เอวเมตํ;
กามา จ เม สนฺติ อนปฺปรูปา, เต ทุจฺจชา มาทิสเกน ภิกฺขุ.
นาโค ยถา ปงฺกมชฺเฌ พฺยสนฺโน, ปสฺสํ ถลํ นาภิสมฺโภติ คนฺตุํ;
เอวมฺปหํ [เอวมหํ (สฺยา.)] กามปงฺเก พฺยสนฺโน, น ภิกฺขุโน มคฺคมนุพฺพชามิ.
ยถาปิ มาตา จ ปิตา จ ปุตฺตํ, อนุสาสเร กินฺติ สุขี ภเวยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อนุสาส ภนฺเต, ยถา จิรํ [ยมาจรํ (สี. ปี. ก. อฏฺ.)] เปจฺจ สุขี ภเวยฺยํ.
โน ¶ เจ ตุวํ อุสฺสหเส ชนินฺท, กาเม อิเม มานุสเก ปหาตุํ;
ธมฺมึ [ธมฺมํ (สี. ปี.)] พลึ ปฏฺปยสฺสุ ราช, อธมฺมกาโร ตว [อธมฺมกาโร จ เต (สี. สฺยา. ปี.)] มาหุ รฏฺเ.
ทูตา วิธาวนฺตุ ทิสา จตสฺโส, นิมนฺตกา สมณพฺราหฺมณานํ;
เต อนฺนปาเนน อุปฏฺหสฺสุ, วตฺเถน เสนาสนปจฺจเยน จ.
อนฺเนน ปาเนน ปสนฺนจิตฺโต, สนฺตปฺปย สมณพฺราหฺมเณ จ;
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ [มุเปติ (ปี. ก.)] านํ.
สเจ จ ตํ ราช มโท สเหยฺย, นารีคเณหิ ปริจารยนฺตํ;
อิมเมว คาถํ มนสี กโรหิ, ภาเสสิ [ภาเสหิ (สฺยา. ปี. ก.)] เจนํ ปริสาย มชฺเฌ.
อพฺโภกาสสโย ¶ ชนฺตุ, วชนฺตฺยา ขีรปายิโต;
ปริกิณฺโณ สุวาเนหิ [สุปิเนหิ (สี. ปี.)], สฺวาชฺช ราชาติ วุจฺจตีติ.
จิตฺตสมฺภูตชาตกํ ทุติยํ.
๔๙๙. สิวิชาตกํ (๓)
ทูเร ¶ อปสฺสํ เถโรว, จกฺขุํ ยาจิตุมาคโต;
เอกเนตฺตา ภวิสฺสาม, จกฺขุํ เม เทหิ ยาจิโต.
เกนานุสิฏฺโ ¶ อิธ มาคโตสิ, วนิพฺพก [วณิพฺพก (สี.)] จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ;
สุทุจฺจชํ ยาจสิ อุตฺตมงฺคํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.
ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ, มฆวาติ นํ อาหุ มนุสฺสโลเก;
เตนานุสิฏฺโ อิธ มาคโตสฺมิ, วนิพฺพโก จกฺขุปถานิ ยาจิตุํ.
วนิพฺพโต [วนิพฺพโก (สฺยา. ปี.)] มยฺห วนึ [วนํ (ก.), วณึ (สี. สฺยา. ปี.)] อนุตฺตรํ, ททาหิ เต จกฺขุปถานิ ยาจิโต;
ททาหิ เม จกฺขุปถํ อนุตฺตรํ, ยมาหุ เนตฺตํ ปุริเสน ทุจฺจชํ.
เยน อตฺเถน อาคจฺฉิ [อาคฺฉิ (สี. ปี.)], ยมตฺถมภิปตฺถยํ;
เต เต อิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, ลภ จกฺขูนิ พฺราหฺมณ.
เอกํ เต ยาจมานสฺส, อุภยานิ ททามหํ;
ส จกฺขุมา คจฺฉ ชนสฺส เปกฺขโต, ยทิจฺฉเส ตฺวํ ตทเต สมิชฺฌตุ.
มา ¶ ¶ โน เทว อทา จกฺขุํ, มา โน สพฺเพ ปรากริ [ปรกฺกริ (สฺยา. ก. อฏฺ.), ปริกฺกริ (ก.) ปริ + อา + กริ = ปรากริ];
ธนํ เทหิ มหาราช, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.
ยุตฺเต เทว รเถ เทหิ, อาชานีเย จลงฺกเต;
นาเค เทหิ มหาราช, เหมกปฺปนวาสเส.
ยถา ตํ สิวโย [สีวิโย (สฺยา.)] สพฺเพ, สโยคฺคา สรถา สทา;
สมนฺตา ปริกิเรยฺยุํ [ปริกเรยฺยุํ (สฺยา. ปี.)], เอวํ เทหิ รเถสภ.
โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;
ภูมฺยํ [ภูมฺยา (สี. ปี.)] โส ปติตํ ปาสํ, คีวายํ ปฏิมฺุจติ.
โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน;
ปาปา ปาปตโร โหติ, สมฺปตฺโต ยมสาธนํ.
ยฺหิ ยาเจ ตฺหิ ทเท, ยํ น ยาเจ น ตํ ทเท;
สฺวาหํ ตเมว ทสฺสามิ, ยํ มํ ยาจติ พฺราหฺมโณ.
อายุํ นุ วณฺณํ นุ สุขํ พลํ นุ, กึ ปตฺถยาโน นุ ชนินฺท เทสิ;
กถฺหิ ราชา สิวินํ อนุตฺตโร, จกฺขูนิ ทชฺชา ปรโลกเหตุ.
น วาหเมตํ ยสสา ททามิ, น ปุตฺตมิจฺเฉ น ธนํ น รฏฺํ;
สตฺจ ธมฺโม จริโต ปุราโณ, อิจฺเจว ทาเน รมเต มโน มม [มมํ (สี. ปี.)].
สขา ¶ จ มิตฺโต จ มมาสิ สีวิก [สีวก (สี. ปี.)], สุสิกฺขิโต สาธุ กโรหิ เม วโจ;
อุทฺธริตฺวา [อุทฺธตฺว (สี.), ลทฺธ ตฺวํ (ปี.)] จกฺขูนิ มมํ ชิคีสโต, หตฺเถสุ เปหิ [อาเวสิ (สี.)] วนิพฺพกสฺส.
โจทิโต ¶ ¶ สิวิราเชน, สิวิโก วจนงฺกโร;
รฺโ จกฺขูนุทฺธริตฺวา [จกฺขูนิ อุทฺธตฺวา (สี. ปี.)], พฺราหฺมณสฺสูปนามยิ;
สจกฺขุ พฺราหฺมโณ อาสิ, อนฺโธ ราชา อุปาวิสิ.
ตโต โส กติปาหสฺส, อุปรูฬฺเหสุ จกฺขุสุ;
สูตํ อามนฺตยี ราชา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน.
โยเชหิ สารถิ ยานํ, ยุตฺตฺจ ปฏิเวทย;
อุยฺยานภูมึ คจฺฉาม, โปกฺขรฺโ วนานิ จ.
โส จ โปกฺขรณีตีเร [โปกฺขรณิยา ตีเร (สี. ปี.)], ปลฺลงฺเกน อุปาวิสิ;
ตสฺส สกฺโก ปาตุรหุ, เทวราชา สุชมฺปติ.
สกฺโกหมสฺมิ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
วรํ วรสฺสุ ราชีสิ, ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ.
ปหูตํ เม ธนํ สกฺก, พลํ โกโส จนปฺปโก;
อนฺธสฺส เม สโต ทานิ, มรณฺเว รุจฺจติ.
ยานิ ¶ สจฺจานิ ทฺวิปทินฺท, ตานิ ภาสสฺสุ ขตฺติย;
สจฺจํ เต ภณมานสฺส, ปุน จกฺขุ ภวิสฺสติ.
เย มํ ยาจิตุมายนฺติ, นานาโคตฺตา วนิพฺพกา;
โยปิ มํ ยาจเต ตตฺถ, โสปิ เม มนโส ปิโย;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, จกฺขุ เม อุปปชฺชถ.
ยํ มํ โส ยาจิตุํ อาคา, เทหิ จกฺขุนฺติ พฺราหฺมโณ;
ตสฺส จกฺขูนิ ปาทาสึ, พฺราหฺมณสฺส วนิพฺพโต [วณิพฺพิโน (สี.), วนิพฺพิโน (ปี.)].
ภิยฺโย มํ อาวิสี ปีติ, โสมนสฺสฺจนปฺปกํ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, ทุติยํ เม อุปปชฺชถ.
ธมฺเมน ภาสิตา คาถา, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒน;
เอตานิ ตว เนตฺตานิ, ทิพฺพานิ ปฏิทิสฺสเร.
ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺตุ เต.
โก ¶ นีธ วิตฺตํ น ทเทยฺย ยาจิโต, อปิ วิสิฏฺํ สุปิยมฺปิ อตฺตโน;
ตทิงฺฆ สพฺเพ สิวโย สมาคตา, ทิพฺพานิ เนตฺตานิ มมชฺช ปสฺสถ.
ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;
สมนฺตา โยชนสตํ, ทสฺสนํ อนุโภนฺติ เม.
น ¶ จาคมตฺตา ปรมตฺถิ กิฺจิ, มจฺจานํ อิธ ชีวิเต;
ทตฺวาน ¶ มานุสํ [ทตฺวา มานุสกํ (สี.)] จกฺขุํ, ลทฺธํ เม [เม อิติ ปทํ นตฺถิ สี. โปตฺถเก] จกฺขุํ อมานุสํ.
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิวโย, เทถ ทานานิ ภฺุชถ;
ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปถ านนฺติ.
สิวิชาตกํ ตติยํ.
๕๐๐. สิรีมนฺตชาตกํ (๔)
ปฺายุเปตํ สิริยา วิหีนํ, ยสสฺสินํ วาปิ อเปตปฺํ;
ปุจฺฉามิ ตํ เสนก เอตมตฺถํ, กเมตฺถ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.
ธีรา จ พาลา จ หเว ชนินฺท, สิปฺปูปปนฺนา จ อสิปฺปิโน จ;
สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺส, ยสสฺสิโน เปสกรา [เปสฺสกรา (สี. ปี.)] ภวนฺติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว [สิริมาว (สี. สฺยา. ปี.)] เสยฺโย.
ตุวมฺปิ ปุจฺฉามิ อโนมปฺ, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสิ;
พาลํ ยสสฺสึ ปณฺฑิตํ อปฺปโภคํ, กเมตฺถ ¶ เสยฺโย กุสลา วทนฺติ.
ปาปานิ ¶ กมฺมานิ กโรติ พาโล [กโรนฺติ พาลา (สฺยา. ก.)], อิธเมว [อิทเมว (สฺยา. ก. อฏฺ.), อิมเมว (ก.)] เสยฺโย อิติ มฺมาโน [มฺมานา (สฺยา. ก.)];
อิธโลกทสฺสี ปรโลกมทสฺสี, อุภยตฺถ พาโล กลิมคฺคเหสิ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
น สิปฺปเมตํ วิทธาติ โภคํ, น พนฺธุวา [น พนฺธวา (สี. สฺยา. ก.)] น สรีรวณฺโณ โย [น สรีราวกาโส (สี. สฺยา. ปี.)];
ปสฺเสฬมูคํ สุขเมธมานํ, สิรี หิ นํ ภชเต โครวินฺทํ [โคริมนฺทํ (สี. ปี.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ลทฺธา สุขํ มชฺชติ อปฺปปฺโ, ทุกฺเขน ผุฏฺโปิ ปโมหเมติ;
อาคนฺตุนา ทุกฺขสุเขน ผุฏฺโ, ปเวธติ วาริจโรว ฆมฺเม;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ทุมํ ยถา สาทุผลํ อรฺเ, สมนฺตโต ¶ สมภิสรนฺติ [สมภิจรนฺติ (สี. ปี.)] ปกฺขี;
เอวมฺปิ อฑฺฒํ สธนํ สโภคํ, พหุชฺชโน ภชติ อตฺถเหตุ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
น สาธุ พลวา พาโล, สาหสา วินฺทเต ธนํ;
กนฺทนฺตเมตํ ทุมฺเมธํ, กฑฺฒนฺติ นิรยํ ภุสํ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ยา ¶ ¶ กาจิ นชฺโช คงฺคมภิสฺสวนฺติ, สพฺพาว ตา นามโคตฺตํ ชหนฺติ;
คงฺคา สมุทฺทํ ปฏิปชฺชมานา, น ขายเต อิทฺธึ ปฺโปิ โลเก [อิทฺธิปโร หิ โลเก (ก. สี. สฺยา.), อิทฺธิปโร หิ โลโก (สี. ปี. อฏฺ.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ยเมตมกฺขา อุทธึ มหนฺตํ, สวนฺติ นชฺโช สพฺพกาลมสงฺขฺยํ;
โส สาคโร นิจฺจมุฬารเวโค, เวลํ น อจฺเจติ มหาสมุทฺโท.
เอวมฺปิ ¶ พาลสฺส ปชปฺปิตานิ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อสฺโต เจปิ ปเรสมตฺถํ, ภณาติ สนฺธานคโต [สณฺานคโต (สฺยา. ปี.), สนฺถานคโต (สี.)] ยสสฺสี;
ตสฺเสว ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี หิ นํ [สิริหีนํ (สี. ก.), สิรีหีนํ (สฺยา. ปี.)] การยเต น ปฺา [น ปฺโ (สี.), น ปฺํ (สฺยา. ก.)];
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, พาโล มุสา ภาสติ อปฺปปฺโ;
โส นินฺทิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ [เปจฺจมฺปิ (สี. ปี.), เปจฺจาปิ (?)] โส ทุคฺคติคามี โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อตฺถมฺปิ ¶ เจ ภาสติ ภูริปฺโ, อนาฬฺหิโย [อนาลโย (ปี.)] อปฺปธโน ทลิทฺโท;
น ตสฺส ตํ รูหติ าติมชฺเฌ, สิรี ¶ จ ปฺาณวโต น โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ, น ภาสติ อลิกํ ภูริปฺโ;
โส ปูชิโต โหติ สภาย มชฺเฌ, ปจฺฉาปิ โส สุคฺคติคามี โหติ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ถิโย จ อิทฺเธสุ กุเลสุ ชาตา;
สพฺพาว ตา อุปโภคา ภวนฺติ, อิทฺธสฺส โปสสฺส อนิทฺธิมนฺโต;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺเมธมนฺตินํ;
สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
ปฺจ ปณฺฑิตา มยํ ภทฺทนฺเต, สพฺเพ ¶ ปฺชลิกา อุปฏฺิตา;
ตฺวํ โน อภิภุยฺย อิสฺสโรสิ, สกฺโกว ภูตปติ เทวราชา;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโ นิหีโน สิรีมาว เสยฺโย.
ทาโสว ¶ ¶ ปฺสฺส ยสสฺสิ พาโล, อตฺเถสุ ชาเตสุ ตถาวิเธสุ;
ยํ ปณฺฑิโต นิปุณํ สํวิเธติ, สมฺโมหมาปชฺชติ ตตฺถ พาโล;
เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ, ปฺโว เสยฺโย น ยสสฺสิ พาโล.
อทฺธา หิ ปฺาว สตํ ปสตฺถา, กนฺตา สิรี โภครตา มนุสฺสา;
าณฺจ พุทฺธานมตุลฺยรูปํ, ปฺํ น อจฺเจติ สิรี กทาจิ.
ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน, มโหสธ เกวลธมฺมทสฺสี;
ควํ สหสฺสํ อุสภฺจ นาคํ, อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;
ปฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโ, ททามิ ¶ เต คามวรานิ โสฬสาติ.
สิรีมนฺตชาตกํ [สิริมนฺทชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุตฺถํ.
๕๐๑. โรหณมิคชาตกํ (๕)
เอเต ยูถา ปติยนฺติ, ภีตา มรณสฺส [มรณา (สฺยา. ปี.), มรณ (ก.)] จิตฺตก;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ [โรหนฺต (สี. ปี.), โรหน (สฺยา.)] คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ พทฺธํ [พนฺธํ (ก.)] ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
คจฺฉ ¶ ภีรุ ปลายสฺสุ, กูเฏ พทฺโธสฺมิ อายเส;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ตํ อหํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
คจฺฉ ตุวมฺปิ มากงฺขิ, ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห.
นาหํ โรหณ คจฺฉามิ, หทยํ เม อวกสฺสติ;
น ¶ ตํ พทฺธํ ชหิสฺสามิ, อิธ หิสฺสามิ ชีวิตํ.
อยํ โส ลุทฺทโก เอติ, ลุทฺทรูโป [รุทฺทรูโป (สี. ปี.)] สหาวุโธ;
โย โน วธิสฺสติ อชฺช, อุสุนา สตฺติยา อปิ [มปิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สา ¶ มุหุตฺตํ ปลายิตฺวา, ภยฏฺฏา [ภยฏฺา (ปี.)] ภยตชฺชิตา;
สุทุกฺกรํ อกรา ภีรุ, มรณายูปนิวตฺตถ.
กินฺนุ เตเม มิคา โหนฺติ, มุตฺตา พทฺธํ อุปาสเร;
น ตํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.
ภาตโร โหนฺติ เม ลุทฺท, โสทริยา เอกมาตุกา;
น มํ จชิตุมิจฺฉนฺติ, ชีวิตสฺสปิ การณา.
เต หิ นูน มริสฺสนฺติ, อนฺธา อปริณายกา;
ปฺจนฺนํ ชีวิตํ เทหิ, ภาตรํ มฺุจ ลุทฺทก.
โส โว อหํ ปโมกฺขามิ, มาตาเปตฺติภรํ มิคํ;
นนฺทนฺตุ มาตาปิตโร, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.
เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคํ.
กถํ ตฺวํ ปโมกฺโข [กถํ ปโมกฺโข (สี. ปี.), กถํ เต ปโรกฺโข (?)] อาสิ, อุปนีตสฺมิ ชีวิเต;
กถํ ปุตฺต อโมเจสิ, กูฏปาสมฺห ลุทฺทโก.
ภณํ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตาหิ วาจาหิ, จิตฺตโก มํ อโมจยิ.
ภณํ ¶ กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตาหิ ¶ วาจาหิ, สุตนา มํ อโมจยิ.
สุตฺวา กณฺณสุขํ วาจํ, หทยงฺคํ หทยสฺสิตํ;
สุภาสิตานิ สุตฺวาน, ลุทฺทโก มํ อโมจยิ.
เอวํ อานนฺทิโต โหตุ, สห ทาเรหิ ลุทฺทโก;
ยถา มยชฺช นนฺทาม, ทิสฺวา โรหณมาคตํ.
นนุ ตฺวํ อวจ [อวจา (สี. ปี.)] ลุทฺท, ‘‘มิคจมฺมานิ อาหรึ’’;
อถ เกน นุ วณฺเณน, มิคจมฺมานิ นาหริ.
อาคมา เจว หตฺถตฺถํ, กูฏปาสฺจ โส มิโค;
อพชฺฌิ ตํ [อพชฺฌิ ตฺจ (ปี.)] มิคราชํ, ตฺจ มุตฺตา อุปาสเร.
ตสฺส เม อหุ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;
อิมฺจาหํ มิคํ หฺเ, อชฺช หิสฺสามิ ชีวิตํ.
กีทิสา เต มิคา ลุทฺท, กีทิสา ธมฺมิกา มิคา;
กถํวณฺณา กถํสีลา, พาฬฺหํ โข เน ปสํสสิ.
โอทาตสิงฺคา ¶ สุจิวาฬา, ชาตรูปตจูปมา;
ปาทา โลหิตกา เตสํ, อฺชิตกฺขา มโนรมา.
เอทิสา เต มิคา เทว, เอทิสา ธมฺมิกา มิคา;
มาตาเปตฺติภรา เทว, น เต โส อภิหาริตุํ [อภิหารยุํ (ก. สี.), อภิหารยึ (สฺยา.), อภิหารยํ (ปี.)].
ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;
จตุสฺสทฺจ [จตุรสฺสฺจ (สฺยา. ก.)] ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ [อุมฺมาปุปฺผสิรินฺนิภํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)].
ทฺเว ¶ จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;
ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสํ, พหุกาโร เมสิ ลุทฺทก.
กสิวาณิชฺชา [กสี วณิชฺชา (สี. สฺยา. ปี.)] อิณทานํ, อฺุฉาจริยา จ ลุทฺทก;
เอเตน ทารํ โปเสหิ, มา ปาปํ อกรี ปุนาติ [อกรา ปุนนฺติ (ก. สี. ปี.)].
โรหณมิคชาตกํ [โรหนฺตมิคชาตกํ (สี. ปี.)] ปฺจมํ.
๕๐๒. จูฬหํสชาตกํ (๖)
เอเต ¶ หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;
หริตฺตจ เหมวณฺณ, กามํ สุมุข ปกฺกม.
โอหาย มํ าติคณา, เอกํ ปาสวสํ คตํ;
อนเปกฺขมานา [นาเปกฺขมานา (ก.)] คจฺฉนฺติ, กึ เอโส อวหิยฺยสิ.
ปเตว ปตตํ เสฏฺ, นตฺถิ พทฺเธ สหายตา [สหายกา (สฺยา.)];
มา อนีฆาย หาเปสิ, กามํ สุมุข ปกฺกม.
นาหํ ‘‘ทุกฺขปเรโต’’ติ [ทุกฺขปเรโตปิ (ก.)], ธตรฏฺ ตุวํ [ตวํ (สี. ปี.)] ชเห;
ชีวิตํ มรณํ วา เม, ตยา สทฺธึ ภวิสฺสติ.
เอตทริยสฺส กลฺยาณํ, ยํ ตฺวํ สุมุข ภาสสิ;
ตฺจ วีมํสมาโนหํ, ‘‘ปตเตตํ’’ อวสฺสชึ.
อปเทน ปทํ ยาติ, อนฺตลิกฺขจโร [อนฺตลิกฺเข จโร (สี. ปี.)] ทิโช;
อารา ปาสํ น พุชฺฌิ ตฺวํ, หํสานํ ปวรุตฺตม [ปวรุตฺตโม (ก. สี. ปี.)].
ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;
อถ ¶ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.
เอเต หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;
หริตฺตจ เหมวณฺณ, ตฺวฺเว [ตฺวฺจ ตํ (สี.), ตฺวฺจ (ปี.)] อวหิยฺยสิ.
เอเต ¶ ภุตฺวา จ ปิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;
อนเปกฺขมานา วกฺกงฺคา, ตฺวฺเเวโก อุปาสสิ.
กินฺนุ ตฺยายํ [ตายํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทิโช โหติ, มุตฺโต พทฺธํ อุปาสสิ;
โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ เอโก อวหิยฺยสิ.
ราชา เม โส ทิโช มิตฺโต, สขา ปาณสโม จ เม;
เนว นํ วิชหิสฺสามิ, ยาว กาลสฺส ปริยายํ.
โย จ ตฺวํ สขิโน เหตุ, ปาณํ จชิตุมิจฺฉสิ;
โส เต สหายํ มฺุจามิ, โหตุ ราชา ตวานุโค.
เอวํ ¶ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;
ยถาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา มุตฺตํ ทิชาธิปํ.
กจฺจินฺนุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;
กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสสิ.
กุสลฺเจว เม หํส, อโถ หํส อนามยํ;
อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสหํ.
กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;
กจฺจิ อารา อมิตฺตา เต, ฉายา ทกฺขิณโตริว.
อโถปิ เม อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;
อโถ ¶ อารา อมิตฺตา เม, ฉายา ทกฺขิณโตริว.
กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา, ตว ฉนฺทวสานุคา.
อโถ เม สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา, มม ฉนฺทวสานุคา.
กจฺจิ เต พหโว ปุตฺตา, สุชาตา รฏฺวฑฺฒน;
ปฺาชเวน สมฺปนฺนา, สมฺโมทนฺติ ตโต ตโต.
สตเมโก จ เม ปุตฺตา, ธตรฏฺ มยา สุตา;
เตสํ ตฺวํ กิจฺจมกฺขาหิ, นาวรุชฺฌนฺติ [นาวรชฺฌนฺติ (ก. สี. ปี.)] เต วโจ.
อุปปนฺโนปิ เจ โหติ, ชาติยา วินเยน วา;
อถ ปจฺฉา กุรุเต โยคํ, กิจฺเฉ [กิจฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)] อาปาสุ [อาวาสุ (สฺยา.), อาปทาสุ (ก.)] สีทติ.
ตสฺส สํหีรปฺสฺส, วิวโร ชายเต มหา;
รตฺติมนฺโธว [นตฺตมนฺโธว (สี. ปี.)] รูปานิ, ถูลานิ มนุปสฺสติ.
อสาเร ¶ สารโยคฺู, มตึ น ตฺเวว วินฺทติ;
สรโภว คิริทุคฺคสฺมึ, อนฺตราเยว สีทติ.
หีนชจฺโจปิ เจ โหติ, อุฏฺาตา ธิติมา นโร;
อาจารสีลสมฺปนฺโน, นิเส อคฺคีว ภาสติ.
เอตํ ¶ เม อุปมํ กตฺวา, ปุตฺเต วิชฺชาสุ วาจย [าปส (สฺยา. ก.)];
สํวิรูฬฺเหถ เมธาวี, เขตฺเต พีชํว [เขตฺตพีชํว (สี. ปี.)] วุฏฺิยาติ.
จูฬหํสชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๐๓. สตฺติคุมฺพชาตกํ (๗)
มิคลุทฺโท ¶ มหาราชา, ปฺจาลานํ รเถสโภ;
นิกฺขนฺโต สห เสนาย, โอคโณ วนมาคมา.
ตตฺถทฺทสา อรฺสฺมึ, ตกฺกรานํ กุฏึ กตํ;
ตสฺสา [ตสฺมา (สฺยา. ปี. ก.)] กุฏิยา นิกฺขมฺม, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.
สมฺปนฺนวาหโน โปโส, ยุวา สมฺมฏฺกุณฺฑโล [กุณฺฑลี (สฺยา. ก.)];
โสภติ โลหิตุณฺหีโส, ทิวา สูริโยว ภาสติ.
มชฺฌนฺหิเก [มชฺฌนฺติเก (สพฺพตฺถ)] สมฺปติเก, สุตฺโต ราชา สสารถิ;
หนฺทสฺสาภรณํ สพฺพํ, คณฺหาม สาหสา [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] มยํ.
นิสีเถปิ รโห ทานิ, สุตฺโต ราชา สสารถิ;
อาทาย วตฺถํ มณิกุณฺฑลฺจ, หนฺตฺวาน สาขาหิ อวตฺถราม.
กินฺนุ อุมฺมตฺตรูโปว, สตฺติคุมฺพ ปภาสสิ;
ทุราสทา หิ ราชาโน, อคฺคิ ปชฺชลิโต ยถา.
อถ ตฺวํ ปติโกลมฺพ, มตฺโต ถุลฺลานิ คชฺชสิ;
มาตริ มยฺหํ นคฺคาย, กินฺนุ ตฺวํ วิชิคุจฺฉเส.
อุฏฺเหิ สมฺม ตรมาโน, รถํ โยเชหิ สารถิ;
สกุโณ เม น รุจฺจติ, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.
ยุตฺโต รโถ มหาราช, ยุตฺโต จ พลวาหโน;
อธิติฏฺ มหาราช, อฺํ คจฺฉาม อสฺสมํ.
โก ¶ นุเมว คตา [กฺว นุ’เม’ปคตา (?)] สพฺเพ, เย อสฺมึ ปริจารกา;
เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มุตฺโต เตสํ อทสฺสนา.
โกทณฺฑกานิ ¶ ¶ คณฺหถ, สตฺติโย โตมรานิ จ;
เอส คจฺฉติ ปฺจาโล, มา โว มฺุจิตฺถ ชีวตํ [ชีวิตํ (พหูสุ)].
อถาปโร ปฏินนฺทิตฺถ, สุโว โลหิตตุณฺฑโก;
สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.
ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;
ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภฺุช ราช วรํ วรํ.
อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;
ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ.
อรฺํ อฺุฉาย คตา, เย อสฺมึ ปริจารกา;
สยํ อุฏฺาย คณฺหวฺโห, หตฺถา เม นตฺถิ ทาตเว.
ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;
อเถโส อิตโร ปกฺขี, สุโว ลุทฺทานิ ภาสติ.
‘‘เอตํ หนถ พนฺธถ, มา โว มฺุจิตฺถ ชีวตํ’’;
อิจฺเจวํ วิลปนฺตสฺส, โสตฺถึ [โสตฺถี (สฺยา.)] ปตฺโตสฺมิ อสฺสมํ.
ภาตโรสฺม มหาราช, โสทริยา เอกมาตุกา;
เอกรุกฺขสฺมึ สํวฑฺฒา, นานาเขตฺตคตา อุโภ.
สตฺติคุมฺโพ จ โจรานํ, อหฺจ อิสีนํ อิธ;
อสตํ ¶ โส, สตํ อหํ, เตน ธมฺเมน โน วินา.
ตตฺถ วโธ จ พนฺโธ จ, นิกตี วฺจนานิ จ;
อาโลปา สาหสาการา, ตานิ โส ตตฺถ สิกฺขติ.
อิธ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;
อาสนูทกทายีนํ, องฺเก วทฺโธสฺมิ ภารธ [ภารต (สี. สฺยา. ปี.)].
ยํ ยฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ;
สีลวนฺตํ วิสีลํ วา, วสํ ตสฺเสว คจฺฉติ.
ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ, ยาทิสํ จูปเสวติ;
โสปิ ตาทิสโก โหติ, สหวาโส หิ [สหวาโสปิ (สฺยา. ก.)] ตาทิโส.
เสวมาโน ¶ เสวมานํ, สมฺผุฏฺโ สมฺผุสํ ปรํ;
สโร ทิทฺโธ กลาปํว, อลิตฺตมุปลิมฺปติ;
อุปเลปภยา [อุปลิมฺปภยา (สฺยา. ก.)] ธีโร, เนว ปาปสขา สิยา.
ปูติมจฺฉํ ¶ กุสคฺเคน, โย นโร อุปนยฺหติ;
กุสาปิ ปูติ [ปูตี (สี. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ พาลูปเสวนา.
ตครฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรภิ [สุรภี (สี. สฺยา. ปี.)] วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.
ตสฺมา ปตฺตปุฏสฺเสว [ผลปุฏสฺเสว (สี. ปี.), ปลปุฏสฺเสว (ก. อฏฺ.), ปลาสปุฏสฺเสว (สฺยา. ก.)], ตฺวา สมฺปากมตฺตโน;
อสนฺเต โนปเสเวยฺย, สนฺเต เสเวยฺย ปณฺฑิโต;
อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ, สนฺโต ปาเปนฺติ สุคฺคตินฺติ.
สตฺติคุมฺพชาตกํ สตฺตมํ.
๕๐๔. ภลฺลาติยชาตกํ (๘)
ภลฺลาติโย ¶ [ภลฺลาฏิโย (สี. ปี.)] นาม อโหสิ ราชา, รฏฺํ ปหาย มิควํ อจาริ โส;
อคมา คิริวรํ คนฺธมาทนํ, สุปุปฺผิตํ [สมฺปุปฺผิตํ (สี. ปี.)] กิมฺปุริสานุจิณฺณํ.
สาฬูรสงฺฆฺจ นิเสธยิตฺวา, ธนุํ [ธนุ (สี. สฺยา. ปี.)] กลาปฺจ โส นิกฺขิปิตฺวา;
อุปาคมิ วจนํ วตฺตุกาโม, ยตฺถฏฺิตา กิมฺปุริสา อเหสุํ.
หิมจฺจเย เหมวตาย ตีเร, กิมิธฏฺิตา มนฺตยวฺโห อภิณฺหํ;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ นุ [กถํ โว (สี. สฺยา. ปี.)] ชานนฺติ มนุสฺสโลเก.
มลฺลํ ¶ คิรึ ปณฺฑรกํ ติกูฏํ, สีโตทกา [สีโตทิยา (สี. ปี.), สีโตทิกา (?)] อนุวิจราม นชฺโช;
มิคา มนุสฺสาว นิภาสวณฺณา, ชานนฺติ โน กิมฺปุริสาติ ลุทฺท.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห [ปริเทวถวฺโห (?) โมคฺคลฺลานพฺยากรเณ ๖.๓๘ สุตฺตํ], อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน โรทถ อปฺปตีตา.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ วเน วิลปถ อปฺปตีตา.
สุกิจฺฉรูปํ ปริเทวยวฺโห, อาลิงฺคิโต จาสิ ปิโย ปิยาย;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กิมิธ ¶ วเน โสจถ อปฺปตีตา.
มเยกรตฺตํ [รตฺตึ (ปี.)] วิปฺปวสิมฺห ลุทฺท, อกามกา อฺมฺํ สรนฺตา;
ตเมกรตฺตํ อนุตปฺปมานา, โสจาม ‘‘สา รตฺติ ปุนํ น เหสฺสติ’’.
ยเมกรตฺตํ อนุตปฺปเถตํ, ธนํ ว นฏฺํ ปิตรํ ว เปตํ;
ปุจฺฉามิ โว มานุสเทหวณฺเณ, กถํ วินา วาสมกปฺปยิตฺถ.
ยมิมํ ¶ [ยยิมํ (ก. สี.)] นทึ ปสฺสสิ สีฆโสตํ, นานาทุมจฺฉาทนํ เสลกูลํ [ทุมจฺฉทนํ เสลกูฏํ (สี. ปี.), ทุมสฺฉนฺนํ เสลกูลํ (ก.)];
ตํ เม ปิโย อุตฺตริ วสฺสกาเล, มมฺจ ¶ มฺํ อนุพนฺธตีติ.
อหฺจ ¶ องฺโกลกโมจินามิ, อติมุตฺตกํ สตฺตลิโยถิกฺจ;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจิทํ กุรวกโมจินามิ, อุทฺทาลกา ปาฏลิสินฺธุวารกา [สินฺธุวาริตา (สฺยา. ปี. ก.)];
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ มาลํ;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อหฺจ สาลสฺส สุปุปฺผิตสฺส, โอเจยฺย ปุปฺผานิ กโรมิ ภารํ;
อิทฺจ โน เหหิติ สนฺถรตฺถํ, ยตฺถชฺชิมํ [ยตฺถชฺชมํ (สี. ปี.)] วิหริสฺสาม [วิหริสฺสามุ (ปี.)] รตฺตึ.
อหฺจ โข อคฬุํ [อคฺคลุ (สฺยา. ก.), อกลุํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, สิลาย ปึสามิ ปมตฺตรูปา;
‘‘ปิโย จ เม เหหิติ โรสิตงฺโค, อหฺจ ¶ นํ โรสิตา อชฺฌุเปสฺสํ’’.
อถาคมา สลิลํ สีฆโสตํ, นุทํ สาเล สลเฬ กณฺณิกาเร;
อาปูรถ [อปูรถ (สี. ปี.), อาปูรเถ (สฺยา.)] เตน มุหุตฺตเกน, สายํ นที อาสิ มยา สุทุตฺตรา.
อุโภสุ ตีเรสุ มยํ ตทา ิตา, สมฺปสฺสนฺตา อุภโย อฺมฺํ;
สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม, กิจฺเฉน โน อาคมา [อคมา (สี. สฺยา. ปี.)] สํวรี สา.
ปาโตว ¶ [ปาโต จ (สี. สฺยา. ปี.)] โข อุคฺคเต สูริยมฺหิ, จตุกฺกํ นทึ อุตฺตริยาน ลุทฺท;
อาลิงฺคิยา อฺมฺํ มยํ อุโภ, สกิมฺปิ โรทาม สกึ หสาม.
ตีหูนกํ สตฺตสตานิ ลุทฺท, ยมิธ มยํ วิปฺปวสิมฺห ปุพฺเพ;
วสฺเสกิมํ [วาเสกิมํ (สี. ปี.)] ชีวิตํ ภูมิปาล, โก นีธ กนฺตาย วินา วเสยฺย.
อายฺุจ โว กีวตโก นุ สมฺม, สเจปิ ชานาถ วเทถ อายุํ;
อนุสฺสวา วุฑฺฒโต อาคมา วา, อกฺขาถ ¶ เม ตํ อวิกมฺปมานา.
อายฺุจ โน วสฺสสหสฺสํ ลุทฺท, น จนฺตรา ปาปโก อตฺถิ โรโค;
อปฺปฺจ [อปฺปํว (สฺยา. ก.)] ทุกฺขํ สุขเมว ภิยฺโย, อวีตราคา วิชหาม ชีวิตํ.
อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, ภลฺลาติโย อิตฺตร ชีวิตนฺติ;
นิวตฺตถ น มิควํ อจริ, อทาสิ ทานานิ อภฺุชิ โภเค.
อิทฺจ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา กลหํ อกตฺถ;
มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.
อิทฺจ ¶ สุตฺวาน อมานุสานํ, สมฺโมทถ มา วิวาทํ อกตฺถ;
มา โว ตปี อตฺตกมฺมาปราโธ, ยถาปิ เต กิมฺปุริเสกรตฺตํ.
วิวิธํ ¶ [วิวิธ (สี. สฺยา.)] อธิมนา สุโณมหํ, วจนปถํ ตว อตฺถสํหิตํ;
มฺุจํ [มฺุจ (สี. ปี.)] คิรํ นุทเสว เม ทรํ, สมณ ¶ สุขาวห ชีว เม จิรนฺติ.
ภลฺลาติยชาตกํ อฏฺมํ.
๕๐๕. โสมนสฺสชาตกํ (๙)
โก ตํ หึสติ เหเติ, กึ [กินฺนุ (ปี. ก.)] ทุมฺมโน โสจสิ อปฺปตีโต;
กสฺสชฺช มาตาปิตโร รุทนฺตุ, กฺวชฺช เสตุ [โก นฺเวชฺช เสติ (ก.), โก อชฺช เสตุ (?)] นิหโต ปถพฺยา.
ตุฏฺโสฺมิ เทว ตว ทสฺสเนน, จิรสฺสํ ปสฺสามิ ตํ ภูมิปาล;
อหึสโก เรณุมนุปฺปวิสฺส, ปุตฺเตน เต เหยิโตสฺมิ [โปถยิโตสฺมิ (ก.)] เทว.
อายนฺตุ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา [ขคฺคพทฺธา (สี. ปี.)], กาสาวิยา ยนฺตุ [หนฺตุ (ก.)] อนฺเตปุรนฺตํ;
หนฺตฺวาน ตํ โสมนสฺสํ กุมารํ, เฉตฺวาน สีสํ วรมาหรนฺตุ.
เปสิตา ราชิโน ทูตา, กุมารํ เอตทพฺรวุํ;
อิสฺสเรน วิติณฺโณสิ, วธํ ปตฺโตสิ ขตฺติย.
ส ราชปุตฺโต ปริเทวยนฺโต, ทสงฺคุลึ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา;
อหมฺปิ ¶ อิจฺฉามิ ชนินฺท ทฏฺุํ, ชีวํ มํ เนตฺวา [ชีวํ ปเนตฺวา (สี. ปี.)] ปฏิทสฺสเยถ.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, รฺโ ปุตฺตํ อทสฺสยุํ;
ปุตฺโต จ ปิตรํ ทิสฺวา, ทูรโตวชฺฌภาสถ.
อาคจฺฉุํ ¶ [อาคฺฉุํ (สี.), อาคฺฉุ (ปี.)] โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, อปราโธ โก นิธ มมชฺช อตฺถิ.
สายฺจ ปาโต อุทกํ สชาติ, อคฺคึ สทา ปาริจรตปฺปมตฺโต;
ตํ ตาทิสํ สํยตํ พฺรหฺมจารึ, กสฺมา ตุวํ พฺรูสิ คหปฺปตีติ.
ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เทว, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;
เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)] ตสฺมา อหํ พฺรูมิ คหปฺปตีติ [พฺราหฺมโณ คหปติ เตน โหติ (สี. สฺยา. ปี.)].
สจฺจํ โข เอตํ วทสิ กุมาร, ปริคฺคหา วิวิธา สนฺติมสฺส;
เต รกฺขติ โคปยตปฺปมตฺโต, ส [นตฺถิ อิทํ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ] พฺราหฺมโณ ¶ คหปติ เตน โหติ.
สุณนฺตุ มยฺหํ ปริสา สมาคตา, สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ;
พาลายํ พาลสฺส วโจ นิสมฺม, อเหตุนา ฆาตยเต มํ [ฆาตยเต (สี. ปี.)] ชนินฺโท.
ทฬฺหสฺมิ ¶ มูเล วิสเฏ วิรูฬฺเห, ทุนฺนิกฺกโย เวฬุ ปสาขชาโต;
วนฺทามิ ปาทานิ ตว [ตวํ (สี. ปี.)] ชนินฺท, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.
ภฺุชสฺสุ โภเค วิปุเล กุมาร, สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ;
อชฺเชว ตฺวํ กุรูนํ โหหิ ราชา, มา ปพฺพชี ปพฺพชฺชา หิ ทุกฺขา.
กินฺนูธ ¶ เทว ตวมตฺถิ โภคา, ปุพฺเพวหํ [ปุพฺเพ จหํ (ก.)] เทวโลเก รมิสฺสํ;
รูเปหิ สทฺเทหิ อโถ รเสหิ, คนฺเธหิ ผสฺเสหิ มโนรเมหิ.
ภุตฺตา จ เม [ภุตฺตา (สี. ปี.)] โภคา ติทิวสฺมึ เทว, ปริวาริตา [ปริจาริตา (ก.)] อจฺฉรานํ คเณน [อจฺฉราสํคเณน (สฺยา. ปี. ก.)];
ตุวฺจ [ตวฺจ (สี. ปี.)] พาลํ ปรเนยฺยํ วิทิตฺวา, น ¶ ตาทิเส ราชกุเล วเสยฺยํ.
สจาหํ พาโล ปรเนยฺโย อสฺมิ, เอกาปราธํ [เอตาปราธํ (ก.)] ขม ปุตฺต มยฺหํ;
ปุนปิ เจ เอทิสกํ ภเวยฺย, ยถามตึ โสมนสฺส กโรหิ.
อนิสมฺม กตํ กมฺมํ, อนวตฺถาย จินฺติตํ;
เภสชฺชสฺเสว เวภงฺโค, วิปาโก โหติ ปาปโก.
นิสมฺม จ กตํ กมฺมํ, สมฺมาวตฺถาย จินฺติตํ;
เภสชฺชสฺเสว สมฺปตฺติ, วิปาโก โหติ ภทฺรโก.
อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;
ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;
นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒติ.
นิสมฺม ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร, เวคา กตํ ตปฺปติ ภูมิปาล;
สมฺมาปณีธี จ นรสฺส อตฺถา, อนานุตปฺปา เต ภวนฺติ ปจฺฉา.
อนานุตปฺปานิ ¶ หิ เย กโรนฺติ, วิภชฺช ¶ กมฺมายตนานิ โลเก;
วิฺุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ, ภวนฺติ พุทฺธานุมตานิ [วทฺธานุมตานิ (สี. ปี.)] ตานิ.
อาคจฺฉุํ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา, กาสาวิยา หนฺตุ มมํ ชนินฺท;
มาตฺุจ [มาตุจฺจ (ปี.)] องฺกสฺมิมหํ นิสินฺโน, อากฑฺฒิโต สหสา เตหิ เทว.
กฏุกฺหิ สมฺพาธํ สุกิจฺฉํ [สุกิจฺฉ (สี. ปี.)] ปตฺโต, มธุรมฺปิ ยํ ชีวิตํ ลทฺธ ราช;
กิจฺเฉนหํ อชฺช วธา ปมุตฺโต, ปพฺพชฺชเมวาภิมโนหมสฺมิ.
ปุตฺโต ตวายํ ตรุโณ สุธมฺเม, อนุกมฺปโก โสมนสฺโส กุมาโร;
ตํ ยาจมาโน น ลภามิ สฺวชฺช [สชฺช (สี. ปี.)], อรหสิ นํ ยาจิตเว [ยาจิตุเย (ก.)] ตุวมฺปิ.
รมสฺสุ ¶ ภิกฺขาจริยาย ปุตฺต, นิสมฺม ธมฺเมสุ ปริพฺพชสฺสุ;
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปหิ านํ.
อจฺเฉร [อจฺฉริย (สี. สฺยา. ปี.)] รูปํ วต ยาทิสฺจ, ทุกฺขิตํ ¶ มํ ทุกฺขาปยเส สุธมฺเม;
ยาจสฺสุ ปุตฺตํ อิติ วุจฺจมานา, ภิยฺโยว อุสฺสาหยเส กุมารํ.
เย วิปฺปมุตฺตา อนวชฺชโภคิโน [โภชิโน (สี. สฺยา. ปี.)], ปรินิพฺพุตา โลกมิมํ จรนฺติ;
ตมริยมคฺคํ ปฏิปชฺชมานํ, น อุสฺสเห วารยิตุํ กุมารํ.
อทฺธา ¶ หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
เยสายํ สุตฺวาน สุภาสิตานิ, อปฺโปสฺสุกฺกา วีตโสกา สุธมฺมาติ.
โสมนสฺสชาตกํ นวมํ.
๕๐๖. จมฺเปยฺยชาตกํ (๑๐)
กา นุ วิชฺชุริวาภาสิ, โอสธี วิย ตารกา;
เทวตา นุสิ คนฺธพฺพี, น ตํ มฺามิ มานุสึ [มานุสี (สฺยา. ก.)].
นมฺหิ เทวี น คนฺธพฺพี, น มหาราช มานุสี;
นาคกฺาสฺมิ ภทฺทนฺเต, อตฺเถนมฺหิ อิธาคตา.
วิพฺภนฺตจิตฺตา กุปิตินฺทฺริยาสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;
กึ ¶ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยานา, อิธาคตา นาริ ตทิงฺฆ พฺรูหิ.
ยมุคฺคเตโช อุรโคติ จาหุ, นาโคติ นํ อาหุ ชนา ชนินฺท;
ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มฺุจ ปตี มเมโส.
กถํ นฺวยํ พลวิริยูปปนฺโน, หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคจฺฉิ วนิพฺพกสฺส;
อกฺขาหิ เม นาคกฺเ ตมตฺถํ, กถํ วิชาเนมุ คหีตนาคํ.
นครมฺปิ นาโค ภสฺมํ กเรยฺย, ตถา หิ โส พลวิริยูปปนฺโน;
ธมฺมฺจ นาโค อปจายมาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรติ.
จาตุทฺทสึ ¶ ปฺจทสึ [ปนฺนรสึ (สี. สฺยา. ปี.)] จ ราช, จตุปฺปเถ สมฺมติ นาคราชา;
ตมคฺคหี ปุริโส ชีวิกตฺโถ, ตํ พนฺธนา มฺุจ ปตี มเมโส.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
วาริเคหสยา นารี [นาริโย (ปี.)], ตาปิ ตํ สรณํ คตา.
ธมฺเมน ¶ โมเจหิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
ธมฺเมน ¶ โมเจมิ อสาหเสน, คาเมน นิกฺเขน ควํ สเตน;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท, ถูลฺจ มณิกุณฺฑลํ;
จตุสฺสทฺจ ปลฺลงฺกํ, อุมาปุปฺผสรินฺนิภํ.
ทฺเว จ สาทิสิโย ภริยา, อุสภฺจ ควํ สตํ;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
วินาปิ ทานา ตว วจนํ ชนินฺท, มฺุเจมุ นํ อุรคํ พนฺธนสฺมา;
โอสฺสฏฺกาโย อุรโค จราตุ, ปฺุตฺถิโก มฺุจตุ พนฺธนสฺมา.
มุตฺโต จมฺเปยฺยโก นาโค, ราชานํ เอตทพฺรวิ;
นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;
อฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ, ปสฺเสยฺยํ เม นิเวสนํ.
อทฺธา ¶ ¶ หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;
สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.
สเจปิ [สเจ หิ (สี. ปี. อฏฺ.)] วาโต คิริมาวเหยฺย, จนฺโท จ สุริโย จ ฉมา ปเตยฺยุํ;
สพฺพา จ นชฺโช ปฏิโสตํ วเชยฺยุํ, น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.
นภํ ผเลยฺย อุทธีปิ สุสฺเส, สํวฏฺฏเย [สํวฏฺเฏยํ (สี. ปี.), สํวฏฺเฏยฺย (สฺยา. ก.)] ภูตธรา วสุนฺธรา;
สิลุจฺจโย เมรุ สมูลมุปฺปเต [มุพฺพเห (สี. สฺยา. ปี. ก. อฏฺ.), มุฏฺเห (ก.)], น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.
อทฺธา หิ ทุพฺพิสฺสสเมตมาหุ, ยํ มานุโส วิสฺสเส อมานุสมฺหิ;
สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ.
ตุมฺเห โขตฺถ โฆรวิสา อุฬารา, มหาเตชา ขิปฺปโกปี จ โหถ;
มํการณา [มม การณา (สี. สฺยา. ปี.)] พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต, อรหสิ โน ชานิตุเย [ชานิตาเย (สี.), ชานิตเว (สฺยา.), ชานิตเย (ปี.)] กตานิ.
โส ¶ ปจฺจตํ นิรเย โฆรรูเป, มา กายิกํ สาตมลตฺถ กิฺจิ;
เปฬาย พทฺโธ มรณํ อุเปตุ, โย ตาทิสํ กมฺมกตํ น ชาเน.
สจฺจปฺปฏิฺา ¶ ตวเมส โหตุ, อกฺโกธโน โหหิ อนุปนาหี;
สพฺพฺจ เต นาคกุลํ สุปณฺณา, อคฺคึว คิมฺเหสุ [คิมฺหาสุ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวชฺชยนฺตุ.
อนุกมฺปสี นาคกุลํ ชนินฺท, มาตา ยถา สุปฺปิยํ เอกปุตฺตํ;
อหฺจ เต นาคกุเลน สทฺธึ, กาหามิ เวยฺยาวฏิกํ อุฬารํ.
โยเชนฺตุ เว ราชรเถ สุจิตฺเต, กมฺโพชเก อสฺสตเร สุทนฺเต;
นาเค จ โยเชนฺตุ สุวณฺณกปฺปเน, ทกฺเขมุ นาคสฺส นิเวสนานิ.
เภรี ¶ มุทิงฺคา [มุติงฺคา (สี. ปี.)] ปณวา จ สงฺขา, อวชฺชยึสุ อุคฺคเสนสฺส รฺโ;
ปายาสิ ราชา พหุโสภมาโน, ปุรกฺขโต นาริคณสฺส มชฺเฌ.
สุวณฺณจิตกํ ¶ ภูมึ, อทฺทกฺขิ กาสิวฑฺฒโน;
โสวณฺณมยปาสาเท, เวฬุริยผลกตฺถเต.
ส ราชา ปาวิสิ พฺยมฺหํ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;
อาทิจฺจวณฺณสนฺนิภํ, กํสวิชฺชุ ปภสฺสรํ.
นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺนํ, นานาคนฺธสมีริตํ;
โส ปาเวกฺขิ กาสิราชา, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ.
ปวิฏฺสฺมึ กาสิรฺเ, จมฺเปยฺยสฺส นิเวสนํ;
ทิพฺพา ตูริยา ปวชฺชึสุ, นาคกฺา จ นจฺจิสุํ [นจฺจยุํ (สี. ปี. ก.)].
ตํ นาคกฺา จริตํ คเณน, อนฺวารุหี กาสิราชา ปสนฺโน;
นิสีทิ โสวณฺณมยมฺหิ ปีเ, สาปสฺสเย [โสปสฺสเย (ก.)] จนฺทนสารลิตฺเต.
โส ¶ ตตฺถ ภุตฺวา จ อโถ รมิตฺวา, จมฺเปยฺยกํ กาสิราชา อโวจ;
วิมานเสฏฺานิ อิมานิ ตุยฺหํ, อาทิจฺจวณฺณานิ ปภสฺสรานิ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ [กิมตฺถิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นาค ตโป กโรสิ.
ตา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, วฏฺฏงฺคุลี ตมฺพตลูปปนฺนา;
ปคฺคยฺห ¶ ปาเยนฺติ อโนมวณฺณา, เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก;
กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
นชฺโช จ เตมา ปุถุโลมมจฺฉา, อาฏา [อาทา (สฺยา.), อทา (ปี.)] สกุนฺตาภิรุทา สุติตฺถา;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
โกฺจา มยูรา ทิวิยา จ หํสา, วคฺคุสฺสรา โกกิลา สมฺปตนฺติ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
อิมา จ เต โปกฺขรฺโ สมนฺตโต, ทิพฺพา [ทิพฺยา (สฺยา.), ทิวิยา (ปี.)] จ คนฺธา สตตํ ปวายนฺติ;
เนตาทิสํ อตฺถิ มนุสฺสโลเก, กึ ปตฺถยํ นาค ตโป กโรสิ.
น ¶ ปุตฺตเหตุ น ธนสฺส เหตุ, น ¶ อายุโน จาปิ [วาปิ (สี. ปี.)] ชนินฺท เหตุ;
มนุสฺสโยนึ อภิปตฺถยาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรมิ.
ตฺวํ ¶ โลหิตกฺโข วิหตนฺตรํโส, อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ;
สุโรสิโต โลหิตจนฺทเนน, คนฺธพฺพราชาว ทิสา ปภาสสิ.
เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว, สพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, เสยฺโย อิโต เกน มนุสฺสโลโก.
ชนินฺท นาฺตฺร มนุสฺสโลกา, สุทฺธี ว สํวิชฺชติ สํยโม วา;
อหฺจ ลทฺธาน มนุสฺสโยนึ, กาหามิ ชาติมรณสฺส อนฺตํ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;
นาริโย จ ทิสฺวาน ตุวฺจ นาค, กาหามิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา ¶ เย พหุานจินฺติโน;
นาริโย จ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปฺุานิ อนปฺปกานิ.
อิทฺจ เม ชาตรูปํ ปหูตํ, ราสี สุวณฺณสฺส จ ตาลมตฺตา;
[อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)] อิโต หริตฺวาน สุวณฺณฆรานิ, กรสฺสุ รูปิยปาการํ กโรนฺตุ [อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ การย, รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (สี. สฺยา.) อิโต หริตฺวา โสวณฺณฆรานิ, [การย] รูปิยสฺส จ ปาการํ กโรนฺตุ (ปี.)].
มุตฺตา ¶ จ [มุตฺตานฺจ (สี. สฺยา.)] วาหสหสฺสานิ ปฺจ, เวฬุริยมิสฺสานิ อิโต หริตฺวา;
อนฺเตปุเร ภูมิยํ สนฺถรนฺตุ, นิกฺกทฺทมา เหหิติ นีรชา จ.
เอตาทิสํ อาวส ราชเสฏฺ, วิมานเสฏฺํ พหุ โสภมานํ;
พาราณสึ นครํ อิทฺธํ ผีตํ, รชฺชฺจ กาเรหิ อโนมปฺาติ.
จมฺเปยฺยชาตกํ ทสมํ.
๕๐๗. มหาปโลภนชาตกํ (๑๑)
พฺรหฺมโลกา จวิตฺวาน, เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก;
รฺโ ปุตฺโต อุทปาทิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ.
กามา ¶ วา กามสฺา วา, พฺรหฺมโลเก น วิชฺชติ;
สฺวาสฺสุ [ยฺวาสฺส (สี.)] ตาเยว สฺาย, กาเมหิ วิชิคุจฺฉถ.
ตสฺส จนฺเตปุเร อาสิ, ฌานาคารํ สุมาปิตํ;
โส ตตฺถ ปฏิสลฺลีโน [ปฏิสลฺลาโน (ก.)], เอโก รหสิ ฌายถ.
ส ราชา ปริเทเวสิ, ปุตฺตโสเกน อฏฺฏิโต;
เอกปุตฺโต จยํ มยฺหํ, น จ กามานิ ภฺุชติ.
โก นุ ขฺเวตฺถ [เขตฺถ (สี. ปี.)] อุปาโย โส, โก วา ชานาติ กิฺจนํ;
โย [โก (สี. ปี.)] เม ปุตฺตํ ปโลเภยฺย, ยถา กามานิ ปตฺถเย.
อหุ ¶ กุมารี ตตฺเถว, วณฺณรูปสมาหิตา;
กุสลา นจฺจคีตสฺส, วาทิเต จ ปทกฺขิณา.
สา ตตฺถ อุปสงฺกมฺม, ราชานํ เอตทพฺรวิ;
อหํ โข นํ ปโลเภยฺยํ, สเจ ภตฺตา ภวิสฺสติ.
ตํ ตถาวาทินึ ราชา, กุมารึ เอตทพฺรวิ;
ตฺวฺเว นํ ปโลเภหิ, ตว ภตฺตา ภวิสฺสติ.
สา ¶ จ อนฺเตปุรํ คนฺตฺวา, พหุํ กามุปสํหิตํ;
หทยงฺคมา เปมนียา, จิตฺรา คาถา อภาสถ.
ตสฺสา จ คายมานาย, สทฺทํ สุตฺวาน นาริยา;
กามจฺฉนฺทสฺส อุปฺปชฺชิ, ชนํ โส ปริปุจฺฉถ.
กสฺเสโส สทฺโท โก วา โส, ภณติ อุจฺจาวจํ พหุํ;
หทยงฺคมํ เปมนียํ, อโห [อโถ (สี. ปี.)] กณฺณสุขํ มม.
เอสา ¶ โข ปมทา เทว, ขิฑฺฑา เอสา อนปฺปิกา [อนปฺปกา (ก.)];
สเจ ตฺวํ กาเม ภฺุเชยฺย, ภิยฺโย ภิยฺโย ฉาเทยฺยุ ตํ.
อิงฺฆ อาคจฺฉโตเรน [อาคจฺฉโตเรนํ (ก.) อาคจฺฉตุ + โอเรน], อวิทูรมฺหิ คายตุ;
อสฺสมสฺส สมีปมฺหิ, สนฺติเก มยฺหํ คายตุ.
ติโรกุฏฺฏมฺหิ คายิตฺวา, ฌานาคารมฺหิ ปาวิสิ;
พนฺธิ นํ [ภนฺธิตุํ (สฺยา. ก.)] อนุปุพฺเพน, อารฺมิว กฺุชรํ.
ตสฺส [ตสฺสา (สฺยา.)] กามรสํ ตฺวา, อิสฺสาธมฺโม อชายถ;
‘‘อหเมว กาเม ภฺุเชยฺยํ, มา อฺโ ปุริโส อหุ’’.
ตโต อสึ คเหตฺวาน, ปุริเส หนฺตุํ อุปกฺกมิ;
อหเมเวโก ภฺุชิสฺสํ, มา อฺโ ปุริโส สิยา.
ตโต ชานปทา สพฺเพ, วิกฺกนฺทึสุ สมาคตา;
ปุตฺโต ตฺยายํ มหาราช, ชนํ เหเตฺยทูสกํ.
ตฺจ ราชา วิวาเหสิ [นิวาเหสิ (สฺยา.), วิหาเหสิ (ปี.)], สมฺหา รฏฺา จ [รฏฺาโต (สี. ปี.), รฏฺโต (ก.)] ขตฺติโย;
ยาวตา วิชิตํ มยฺหํ, น เต วตฺถพฺพ [วตฺตพฺพ (สี. ปี.)] ตาวเท.
ตโต โส ภริยมาทาย, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;
ปณฺณสาลํ กริตฺวาน, วนมฺุฉาย ปาวิสิ.
อเถตฺถ ¶ อิสิ มาคจฺฉิ, สมุทฺทํ อุปรูปริ;
โส ตสฺส เคหํ ปาเวกฺขิ, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต.
ตฺจ ¶ ภริยา ปโลเภสิ, ปสฺส ยาว สุทารุณํ;
จุโต โส พฺรหฺมจริยมฺหา, อิทฺธิยา ปริหายถ.
ราชปุตฺโต ¶ จ อฺุฉาโต, วนมูลผลํ พหุํ;
สายํ กาเชน [กาเจน (ปี.)] อาทาย, อสฺสมํ อุปสงฺกมิ.
อิสี จ ขตฺติยํ ทิสฺวา, สมุทฺทํ อุปสงฺกมิ;
‘‘เวหายสํ คมิสฺส’’นฺติ, สีทเต โส มหณฺณเว.
ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, สีทมานํ มหณฺณเว;
ตสฺเสว อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ.
อภิชฺชมาเน วาริสฺมึ, สยํ อาคมฺม อิทฺธิยา;
มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ มหณฺณเว.
อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
อนลา มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;
สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.
ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;
ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นํ.
ขตฺติยสฺส วโจ สุตฺวา, อิสิสฺส นิพฺพิทา อหุ;
ลทฺธา โปราณกํ มคฺคํ, คจฺฉเต โส วิหายสํ.
ขตฺติโย จ อิสึ ทิสฺวา, คจฺฉมานํ วิหายสํ;
สํเวคํ อลภี ธีโร, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิ.
ตโต โส ปพฺพชิตฺวาน, กามราคํ วิราชยิ;
กามราคํ ¶ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปโค อหูติ.
มหาปโลภนชาตกํ เอกาทสมํ.
๕๐๘. ปฺจปณฺฑิตชาตกํ (๑๒)
ปฺจ ¶ ปณฺฑิตา สมาคตาตฺถ, ปฺหา เม ปฏิภาติ ตํ สุณาถ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, กสฺเสวาวิกเรยฺย [กสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
ตฺวํ ¶ อาวิกโรหิ ภูมิปาล, ภตฺตา ภารสโห ตุวํ วเท ตํ;
ตว ฉนฺทรุจีนิ [ฉนฺทฺจ รุจิฺจ (สี. ปี.)] สมฺมสิตฺวา, อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท ปฺจ ธีรา.
ยา สีลวตี อนฺเถยฺยา [อนฺเธยฺยา (สี. ปี.)], ภตฺตุจฺฉนฺทวสานุคา (ปิยา) [( ) นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] มนาปา;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภริยายาวิกเรยฺย [ภริยาย วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
โย กิจฺฉคตสฺส อาตุรสฺส, สรณํ โหติ คตี ปรายนฺจ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, สขิโน วาวิกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.
เชฏฺโ ¶ [โย เชฏฺโ (สฺยา.)] อถ มชฺฌิโม กนิฏฺโ, โย [โส (สี. สฺยา. ปี.)] เจ สีลสมาหิโต ิตตฺโต;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ภาตุ วาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ.
โย เว ปิตุหทยสฺส ปทฺธคู [ปตฺถคู (สฺยา.), ปตฺตคู (ก.)], อนุชาโต ปิตรํ อโนมปฺโ;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, ปุตฺตสฺสาวิกเรยฺย [ปุตฺตสฺส วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
มาตา ¶ ทฺวิปทาชนินฺทเสฏฺ, ยา นํ [โย ตํ (สี. ปี.)] โปเสติ ฉนฺทสา ปิเยน;
นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา, มาตุยาวีกเรยฺย [มาตุยา วาวีกเรยฺย (ก.)] คุยฺหมตฺถํ.
คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;
อนิปฺผนฺนตา [อนิปฺผาทาย (สี. ปี.), อนิปฺผนฺนตาย (สฺยา.), อา นิปฺผาทา (?)] สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว [นิปฺผนฺนตฺโถ (สี. ปี.), นิปฺผนฺนตฺโถว (สฺยา.)] ยถาสุขํ ภเณยฺย.
กึ ตฺวํ วิมโนสิ ราชเสฏฺ, ทฺวิปทชนินฺท [ทิปทินฺท (สี. สฺยา. ปี.)] วจนํ สุโณม เมตํ [เนตํ (สี. ปี.), เตตํ (สฺยา.)];
กึ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสิ, นูน เทว อปราโธ อตฺถิ มยฺหํ.
‘‘ปณฺเห ¶ [ปฺโ (สี. ปี.), ปฺเห (สฺยา.), ปนฺเห (ก.)] วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, อาณตฺโต เม วธาย ภูริปฺโ;
ตํ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสฺมิ, น หิ เทวี อปราโธ อตฺถิ ตุยฺหํ.
อภิโทสคโต ทานิ เอหิสิ, กึ สุตฺวา กึ สงฺกเต มโน เต;
โก เต กิมโวจ ภูริปฺ, อิงฺฆ วจนํ สุโณม พฺรูหิ เมตํ.
‘‘ปณฺเห วชฺโฌ มโหสโธ’’ติ, ยทิ เต มนฺตยิตํ ชนินฺท โทสํ;
ภริยาย รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
ยํ ¶ สาลวนสฺมึ เสนโก, ปาปกมฺมํ อกาสิ อสพฺภิรูปํ;
สขิโนว รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
ปุกฺกุส [ปกฺกุส (ก.) ชา. ๑.๗.๔๑ ปณฺณชาตเก ปสฺสิตพฺพํ] ปุริสสฺส เต ชนินฺท, อุปฺปนฺโน โรโค อราชยุตฺโต;
ภาตฺุจ [ภาตุจฺจ (สี. ปี.), ภาตุว (สฺยา.)] รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
อาพาโธยํ ¶ อสพฺภิรูโป, กามินฺโท [กาวินฺโท (สี. ปี.)] นรเทเวน ผุฏฺโ;
ปุตฺตสฺส รโหคโต อสํสิ, คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
อฏฺวงฺกํ ¶ มณิรตนํ อุฬารํ, สกฺโก เต อททา ปิตามหสฺส;
เทวินฺทสฺส คตํ ตทชฺช หตฺถํ [เทวินฺทสฺส ตทชฺช หตฺถคตํ (ก.)], มาตฺุจ รโหคโต อสํสิ;
คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตํ.
คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ, น หิ คุยฺหสฺส ปสตฺถมาวิกมฺมํ;
อนิปฺผนฺนตา สเหยฺย ธีโร, นิปฺผนฺโนว ยถาสุขํ ภเณยฺย.
น คุยฺหมตฺถํ วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;
น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.
ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;
โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.
คุยฺหมตฺถํ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;
มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.
ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;
ตาวนฺโต ¶ ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.
วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมฺุเจ;
อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทนฺติ.
ปฺจปณฺฑิตชาตกํ ทฺวาทสมํ.
๕๐๙. หตฺถิปาลชาตกํ (๑๓)
จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;
มหาชฏํ ขาริธรํ [ภารธรํ (ปี.)], ปงฺกทนฺตํ รชสฺสิรํ.
จิรสฺสํ วต ปสฺสาม, อิสึ ธมฺมคุเณ รตํ;
กาสายวตฺถวสนํ, วากจีรํ ปฏิจฺฉทํ.
อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, ปฏิคณฺหาตุ โน ภวํ;
อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ.
อธิจฺจ เวเท ปริเยส วิตฺตํ, ปุตฺเต คเห [เคเห (สี. สฺยา. ปี.)] ตาต ปติฏฺเปตฺวา;
คนฺเธ รเส ปจฺจนุภุยฺย [ปจฺจนุโภตฺว (สฺยา.), ปจฺจนุภุตฺว (ปี.)] สพฺพํ, อรฺํ สาธุ มุนิ โส ปสตฺโถ.
เวทา น สจฺจา น จ วิตฺตลาโภ, น ปุตฺตลาเภน ชรํ วิหนฺติ;
คนฺเธ ¶ รเส มุจฺจน [มฺุจน (สี. ก.)] มาหุ สนฺโต, สกมฺมุนา [สกมฺมนา (สี. ปี.)] โหติ ผลูปปตฺติ.
อทฺธา หิ สจฺจํ วจนํ ตเวตํ, สกมฺมุนา โหติ ผลูปปตฺติ;
ชิณฺณา จ มาตาปิตโร ตวีเม [ตเวเม (สี.), ตว ยิเม (สฺยา. ปี.)], ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ [อโรคฺยํ (สฺยา. ก.)].
ยสฺสสฺส ¶ ¶ สกฺขี มรเณน ราช, ชราย เมตฺตี นรวีรเสฏฺ;
โย จาปิ ชฺา น มริสฺสํ กทาจิ, ปสฺเสยฺยุํ ตํ วสฺสสตํ อโรคํ.
ยถาปิ นาวํ ปุริโส ทกมฺหิ, เอเรติ เจ นํ อุปเนติ ตีรํ;
เอวมฺปิ พฺยาธี สตตํ ชรา จ, อุปเนติ มจฺจํ [มจฺจุ (สฺยา. ปี.)] วสมนฺตกสฺส.
ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, มโนหรา ทุตฺตรา มจฺจุเธยฺยา;
เอตสฺมึ ปงฺเก ปลิเป พฺยสนฺนา [วิสนฺนา (สฺยา. ก.)], หีนตฺตรูปา น ตรนฺติ ปารํ.
อยํ ปุเร ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ, สฺวายํ คหีโต น หิ โมกฺขิโต เม;
โอรุนฺธิยา ¶ นํ ปริรกฺขิสฺสามิ, มายํ ปุน ลุทฺทมกาสิ กมฺมํ.
ควํว [คาวํว (สี.)] นฏฺํ ปุริโส ยถา วเน, อนฺเวสตี [ปริเยสตี (สี. ปี.)] ราช อปสฺสมาโน;
เอวํ นฏฺโ เอสุการี มมตฺโถ, โสหํ กถํ น คเวเสยฺยํ ราช.
หิยฺโยติ หิยฺยติ [หีโยติ หียติ (สี.)] โปโส, ปเรติ ปริหายติ;
อนาคตํ เนตมตฺถีติ ตฺวา, อุปฺปนฺนฉนฺทํ โก ปนุเทยฺย ธีโร.
ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ [ทหรี (สฺยา. ปี. ก.)] กุมารึ, มตฺตูปมํ เกตกปุปฺผเนตฺตํ;
อภุตฺตโภเค [อภุตฺว โภเค (สฺยา. ก. อฏฺ.), อภุตฺว โภเค (ปี.), โภเค อตุตฺวา (ก.)] ปเม วยสฺมึ, อาทาย มจฺจุ วชเต กุมารึ.
ยุวา ¶ สุชาโต สุมุโข สุทสฺสโน, สาโม กุสุมฺภปริกิณฺณมสฺสุ;
หิตฺวาน กาเม ปฏิกจฺจ [ปฏิคจฺจ (สี.), ปฏิคจฺฉ (สฺยา. ปี.)] เคหํ, อนุชาน มํ ปพฺพชิสฺสามิ เทว.
สาขาหิ รุกฺโข ลภเต สมฺํ, ปหีนสาขํ ปน ขาณุมาหุ;
ปหีนปุตฺตสฺส มมชฺช โภติ, วาเสฏฺิ ¶ ภิกฺขาจริยาย กาโล.
อฆสฺมิ โกฺจาว ยถา หิมจฺจเย, กตานิ [ตนฺตานิ (สี. ปี.)] ชาลานิ ปทาลิย [ปทาเลยฺย (สี.)] หํสา;
คจฺฉนฺติ ปุตฺตา จ ปตี จ มยฺหํ, สาหํ กถํ นานุวเช ปชานํ.
เอเต ภุตฺวา วมิตฺวา จ, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;
เย จ ภุตฺวาน วมึสุ, เต เม หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคตา.
อวมี พฺราหฺมโณ กาเม, โส [เต (สี. ปี.)] ตฺวํ ปจฺจาวมิสฺสสิ;
วนฺตาโท ปุริโส ราช, น โส โหติ ปสํสิโย.
ปงฺเก จ [ปงฺเกว (สี. ปี.)] โปสํ ปลิเป พฺยสนฺนํ, พลี ยถา ทุพฺพลมุทฺธเรยฺย;
เอวมฺปิ มํ ตฺวํ อุทตาริ โภติ, ปฺจาลิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ.
อิทํ วตฺวา มหาราชา, เอสุการี ทิสมฺปติ;
รฏฺํ หิตฺวาน ปพฺพชิ, นาโค เฉตฺวาว พนฺธนํ.
ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
ตุวมฺปิ โน โหติ ยเถว ราชา, อมฺเหหิ คุตฺตา อนุสาส รชฺชํ.
ราชา ¶ จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ¶ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
อหมฺปิ เอกา [เอกาว (สี.)] จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.
ราชา จ ปพฺพชฺชมโรจยิตฺถ, รฏฺํ ปหาย นรวีรเสฏฺโ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ มโนรมานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.
อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ;
อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ โลเก, สีติภูตา [สีตีภูตา (สี.)] สพฺพมติจฺจ สงฺคนฺติ.
หตฺถิปาลชาตกํ เตรสมํ.
๕๑๐. อโยฆรชาตกํ (๑๔)
ยเมกรตฺตึ ¶ ปมํ, คพฺเภ วสติ มาณโว;
อพฺภุฏฺิโตว โส ยาติ [สยติ (สี. ปี.), ส ยาติ (กตฺถจิ)], สคจฺฉํ น นิวตฺตติ.
น ¶ ยุชฺฌมานา น พเลนวสฺสิตา, นรา น ชีรนฺติ น จาปิ มิยฺยเร;
สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.)] ชาติชรายุปทฺทุตํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
จตุรงฺคินึ เสนํ สุภึสรูปํ, ชยนฺติ รฏฺาธิปตี ปสยฺห;
น มจฺจุโน ชยิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, ปริวาริตา มุจฺจเร เอกจฺเจยฺยา [เอกเจยฺยา (สี. ปี.)];
น มจฺจุโน [น มจฺจุโต (สี.)] มุจฺจิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺติภิ, สูรา [ปุรา (ก.)] ปภฺชนฺติ ปธํสยนฺติ;
น มจฺจุโน ภฺชิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
มตฺตา คชา ภินฺนคฬา [ปภินฺนคลา (สี.)] ปภินฺนา, นครานิ ¶ มทฺทนฺติ ชนํ หนนฺติ;
น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อิสฺสาสิโน กตหตฺถาปิ วีรา [วีรา (สี. ปี.)], ทูเรปาตี [ปตี (ก.)] อกฺขณเวธิโนปิ;
น มจฺจุโน วิชฺฌิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สรานิ ¶ ขียนฺติ สเสลกานนา, สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ขียติ ทีฆมนฺตรํ;
สพฺพํ หิทํ [หิ ตํ (สี. ปี.), ปิตํ (สฺยา.)] ภฺชเร กาลปริยายํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สพฺเพ ¶ สเมวํ หิ นรานนารินํ [นรานรีนํ (ปี.), นารี นรานํ (สฺยา.), นรนารีนํ (ก.)], จลาจลํ ปาณภุโนธ ชีวิตํ;
ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว กูลโช, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ทุมปฺผลาเนว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;
นาริโย นรา มชฺฌิมโปริสา จ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
นายํ วโย ตารกราชสนฺนิโภ, ยทพฺภตีตํ ¶ คตเมว ทานิ ตํ;
ชิณฺณสฺส หี นตฺถิ รตี กุโต สุขํ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ยกฺขา ปิสาจา อถวาปิ เปตา, กุปิตาเต [กุปิตาปิ เต (สี. ปี.)] อสฺสสนฺติ มนุสฺเส;
น มจฺจุโน อสฺสสิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ยกฺเข ปิสาเจ อถวาปิ เปเต, กุปิเตปิ เต นิชฺฌปนํ กโรนฺติ;
น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อปราธเก ทูสเก เหเก จ, ราชาโน ทณฺเฑนฺติ วิทิตฺวาน โทสํ;
น มจฺจุโน ทณฺฑยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อปราธกา ทูสกา เหฏฺกา จ, ลภนฺติ เต ราชิโน นิชฺฌเปตุํ;
น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
น ¶ ขตฺติโยติ น จ พฺราหฺมโณติ, น ¶ อฑฺฒกา พลวา เตชวาปิ;
น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
สีหา จ พฺยคฺฆา จ อโถปิ ทีปิโย, ปสยฺห ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ;
น มจฺจุโน ขาทิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
มายาการา รงฺคมชฺเฌ กโรนฺตา, โมเหนฺติ จกฺขูนิ ชนสฺส ตาวเท;
น มจฺจุโน โมหยิตุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อาสีวิสา กุปิตา อุคฺคเตชา, ฑํสนฺติ มาเรนฺติปิ เต มนุสฺเส;
น มจฺจุโน ฑํสิตุมุสฺสหนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
อาสีวิสา กุปิตา ยํ ฑํสนฺติ, ติกิจฺฉกา เตส วิสํ หนนฺติ;
น มจฺจุโน ทฏฺวิสํ [ทฏฺสฺส วิสํ (ก.)] หนนฺติ, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ธมฺมนฺตรี เวตฺตรณี [เวตรณี (สี. ปี.)] จ โภโช, วิสานิ ¶ หนฺตฺวาน ภุชงฺคมานํ;
สุยฺยนฺติ เต กาลกตา ตเถว, ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
วิชฺชาธรา ¶ โฆรมธียมานา, อทสฺสนํ โอสเธหิ วชนฺติ;
น มจฺจุราชสฺส วชนฺตทสฺสนํ [วชนฺติ อทสฺสนํ (สฺยา. ก.)], ตํ เม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ.
ธมฺโม ¶ หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;
เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี.
น หิ ธมฺโม อธมฺโม จ, อุโภ สมวิปากิโน;
อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ.
อโยฆรชาตกํ จุทฺทสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
มาตงฺค สมฺภูต สิวิ สิริมนฺโต, โรหณ หํส สตฺติคุมฺโพ ภลฺลาติย;
โสมนสฺส จมฺเปยฺย พฺรหฺม ปฺจ-ปณฺฑิต จิรสฺสํวต อโยฆราติ.
วีสตินิปาตํ นิฏฺิตํ.
๑๖. ตึสนิปาโต
๕๑๑. กึฉนฺทชาตกํ (๑)
กึฉนฺโท ¶ ¶ ¶ กิมธิปฺปาโย, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนิ;
กึ ปตฺถยาโน กึ เอสํ, เกน อตฺเถน พฺราหฺมณ.
ยถา มหา วาริธโร, กุมฺโภ สุปริณาหวา [สุปริณามวา (ก.)];
ตถูปมํ อมฺพปกฺกํ, วณฺณคนฺธรสุตฺตมํ.
ตํ วุยฺหมานํ โสเตน, ทิสฺวานามลมชฺฌิเม;
ปาณีหิ นํ คเหตฺวาน, อคฺยายตนมาหรึ.
ตโต กทลิปตฺเตสุ, นิกฺขิปิตฺวา สยํ อหํ;
สตฺเถน นํ วิกปฺเปตฺวา, ขุปฺปิปาสํ อหาสิ เม.
โสหํ อเปตทรโถ, พฺยนฺตีภูโต [พฺยนฺติภูโต (สี. ปี. ก.)] ทุขกฺขโม;
อสฺสาทํ นาธิคจฺฉามิ, ผเลสฺวฺเสุ เกสุจิ [เกสุปิ (ก. สี.)].
โสเสตฺวา นูน มรณํ, ตํ มมํ อาวหิสฺสติ;
อมฺพํ ยสฺส ผลํ สาทุ, มธุรคฺคํ มโนรมํ;
ยมุทฺธรึ วุยฺหมานํ, อุทธิสฺมา มหณฺณเว.
อกฺขาตํ เต มยา สพฺพํ, ยสฺมา อุปวสามหํ;
รมฺมํ ปติ นิสินฺโนสฺมิ, ปุถุโลมายุตา ปุถุ.
ตฺวฺจ โข เมว [เม (สี.), มม (?)] อกฺขาหิ, อตฺตานมปลายินิ;
กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กิสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม.
รุปฺปปฏฺฏปลิมฏฺีว ¶ [รุปฺปปฏฺฏปฺลมฏฺีว (สฺยา.), รูปปฏฺฏปมฏฺีว (ก.)], พฺยคฺฆีว คิริสานุชา;
ยา สนฺติ นาริโย เทเวสุ, เทวานํ ปริจาริกา.
ยา จ มนุสฺสโลกสฺมึ, รูเปนานฺวาคติตฺถิโย;
รูเปน เต สทิสี นตฺถิ, เทเวสุ คนฺธพฺพมนุสฺสโลเก [เทวคนฺธพฺพมานุเส (สฺยา.)];
ปุฏฺาสิ เม จารุปุพฺพงฺคิ, พฺรูหิ นามฺจ พนฺธเว.
ยํ ¶ ¶ ตฺวํ ปติ นิสินฺโนสิ, รมฺมํ พฺราหฺมณ โกสิกึ;
สาหํ ภุสาลยา วุตฺถา, วรวาริวโหฆสา.
นานาทุมคณากิณฺณา, พหุกา คิริกนฺทรา;
มเมว ปมุขา โหนฺติ, อภิสนฺทนฺติ ปาวุเส.
อโถ พหู วนโตทา, นีลวาริวหินฺธรา;
พหุกา นาควิตฺโตทา, อภิสนฺทนฺติ วารินา.
ตา อมฺพชมฺพุลพุชา, นีปา ตาลา จุทุมฺพรา [ตาลมุทุมฺพรา (สฺยา. ก.)];
พหูนิ ผลชาตานิ, อาวหนฺติ อภิณฺหโส.
ยํ กิฺจิ อุภโต ตีเร, ผลํ ปตติ อมฺพุนิ;
อสํสยํ ตํ โสตสฺส, ผลํ โหติ วสานุคํ.
เอตทฺาย เมธาวิ, ปุถุปฺ สุโณหิ เม;
มา โรจย มภิสงฺคํ, ปฏิเสธ ชนาธิป.
น วาหํ วฑฺฒวํ [วทฺธวํ (สี. ปี.)] มฺเ, ยํ ตฺวํ รฏฺาภิวฑฺฒน;
อาเจยฺยมาโน ราชิสิ, มรณํ อภิกงฺขสิ.
ตสฺส ชานนฺติ ปิตโร, คนฺธพฺพา จ สเทวกา;
เย ¶ จาปิ อิสโย โลเก, สฺตตฺตา ตปสฺสิโน;
อสํสยํ เตปิ [เต (สี. ปี.)] ชานนฺติ, ปฏฺภูตา [วทฺธภูตา (สี. ปี.)] ยสสฺสิโน.
เอวํ วิทิตฺวา วิทู สพฺพธมฺมํ, วิทฺธํสนํ จวนํ ชีวิตสฺส;
น จียตี ตสฺส นรสฺส ปาปํ, สเจ น เจเตติ วธาย ตสฺส.
อิสิปูคสมฺาเต, เอวํ โลกฺยา วิทิตา สติ [ปติ (ก. สฺยา. ก.)];
อนริยปริสมฺภาเส, ปาปกมฺมํ ชิคีสสิ [ชิคึสสิ (สี. สฺยา. ปี.)].
สเจ อหํ มริสฺสามิ, ตีเร เต ปุถุสุสฺโสณิ;
อสํสยํ ตํ อสิโลโก, มยิ เปเต อาคมิสฺสติ.
ตสฺมา ¶ หิ ปาปกํ กมฺมํ, รกฺขสฺเสว [รกฺขสฺสุ จ (สฺยา.)] สุมชฺฌิเม;
มา ตํ สพฺโพ ชโน ปจฺฉา, ปกุฏฺายิ [ปกตฺถาสิ (สี. ปี.), ปตฺวกฺขาสิ (สฺยา.)] มยิ มเต.
อฺาตเมตํ อวิสยฺหสาหิ, อตฺตานมมฺพฺจ ททามิ เต ตํ;
โส ทุจฺจเช กามคุเณ ปหาย, สนฺติฺจ ธมฺมฺจ อธิฏฺิโตสิ.
โย หิตฺวา ปุพฺพสฺโคํ, ปจฺฉา สํโยชเน ิโต;
อธมฺมฺเจว จรติ, ปาปฺจสฺส ปวฑฺฒติ.
เอหิ ¶ ตํ ปาปยิสฺสามิ, กามํ อปฺโปสฺสุโก ภว;
อุปานยามิ สีตสฺมึ, วิหราหิ อนุสฺสุโก.
ตํ ¶ ปุปฺผรสมตฺเตภิ, วกฺกงฺเคหิ อรินฺทม;
โกฺจา มยูรา ทิวิยา, โกลฏฺิมธุสาฬิกา;
กูชิตา หํสปูเคหิ, โกกิเลตฺถ ปโพธเร.
อมฺเพตฺถ วิปฺปสาขคฺคา [วิปฺปสูนคฺคา (สี. สฺยา. ปี.), วิปฺปโอนคฺคา (ก.)], ปลาลขลสนฺนิภา;
โกสมฺพสฬลา [โกสุมฺภสลลา (สี. สฺยา. ปี.)] นีปา, ปกฺกตาลวิลมฺพิโน.
มาลี ติริฏี กายูรี, องฺคที จนฺทนุสฺสโท [จนฺทนสฺสโท (สี.)];
รตฺตึ ตฺวํ ปริจาเรสิ, ทิวา เวเทสิ เวทนํ.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;
เอวํ มหานุภาโวสิ, อพฺภุโต โลมหํสโน.
กึ กมฺมมกรี ปุพฺเพ, ปาปํ อตฺตทุขาวหํ;
ยํ กริตฺวา มนุสฺเสสุ, ปิฏฺิมํสานิ ขาทสิ.
อชฺเฌนานิ ปฏิคฺคยฺห, กาเมสุ คธิโต [คถิโต (สี. ปี.), คิทฺธิโต (สฺยา. ก.), คิทฺธิโก (ก. อฏฺ.)] อหํ;
อจรึ ทีฆมทฺธานํ, ปเรสํ อหิตายหํ.
โย ปิฏฺิมํสิโก โหติ, เอวํ อุกฺกจฺจ ขาทติ;
ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฏฺิมํสานิ อตฺตโนติ.
กึฉนฺทชาตกํ ปมํ.
๕๑๒. กุมฺภชาตกํ (๒)
โก ¶ ปาตุราสี ติทิวา นภมฺหิ, โอภาสยํ สํวรึ จนฺทิมาว;
คตฺเตหิ ¶ เต รสฺมิโย นิจฺฉรนฺติ, สเตรตา [สเตริตา (สี. สฺยา. ก.)] วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.
โส ฉินฺนวาตํ กมสี อฆมฺหิ, เวหายสํ คจฺฉสิ ติฏฺสี จ;
อิทฺธี นุ เต วตฺถุกตา สุภาวิตา, อนทฺธคูนํ อปิ เทวตานํ.
เวหายสํ คมฺมมาคมฺม [กมมาคมฺม (สี. สฺยา.)] ติฏฺสิ, กุมฺภํ กิณาถาติ ยเมตมตฺถํ;
โก วา ตุวํ กิสฺส วา ตาย กุมฺโภ, อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ.
น สปฺปิกุมฺโภ นปิ เตลกุมฺโภ, น ผาณิตสฺส น มธุสฺส กุมฺโภ;
กุมฺภสฺส วชฺชานิ อนปฺปกานิ, โทเส พหู กุมฺภคเต สุณาถ.
คเฬยฺย ¶ ยํ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] ปเต ปปาตํ, โสพฺภํ คุหํ จนฺทนิโยฬิคลฺลํ;
พหุมฺปิ ภฺุเชยฺย อโภชเนยฺยํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา [ยํ เว ปีตฺวา (สี.)] จิตฺตสฺมิมเนสมาโน, อาหิณฺฑตี โคริว ภกฺขสารี [ภกฺขสาที (สี. สฺยา. อฏฺ.)];
อนาถมาโน ¶ อุปคายติ นจฺจติ จ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ¶ เว ปิวิตฺวา อเจโลว นคฺโค, จเรยฺย คาเม วิสิขนฺตรานิ;
สมฺมูฬฺหจิตฺโต อติเวลสายี, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา อุฏฺาย ปเวธมาโน, สีสฺจ พาหฺุจ [พาหฺจ (ปี.)] ปจาลยนฺโต;
โส นจฺจตี ทารุกฏลฺลโกว, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา อคฺคิทฑฺฒา สยนฺติ, อโถ สิคาเลหิปิ ขาทิตาเส;
พนฺธํ วธํ โภคชานิฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ปิตฺวา ภาเสยฺย อาภาสเนยฺยํ, สภายมาสีโน อเปตวตฺโถ;
สมฺมกฺขิโต [สมกฺขิโต (สี.)] วนฺตคโต พฺยสนฺโน, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา อุกฺกฏฺโ อาวิลกฺโข, มเมว สพฺพา ปถวีติ มฺเ [มฺติ (สี.)];
น ¶ เม สโม จาตุรนฺโตปิ ราชา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
มานาติมานา กลหานิ เปสุณี, ทุพฺพณฺณินี นคฺคยินี ปลายินี;
โจราน ธุตฺตาน คตี นิเกโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
อิทฺธานิ ผีตานิ กุลานิ อสฺสุ, อเนกสาหสฺสธนานิ โลเก;
อุจฺฉินฺนทายชฺชกตานิมาย, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, เขตฺตํ ควํ ยตฺถ วินาสยนฺติ;
อุจฺเฉทนี วิตฺตวตํ [อุจฺเฉทนี วิตฺตคตํ (สฺยา.), อุจฺเฉทนิวิตฺตคตํ (ก.)] กุลานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูโปว [ทุฏฺรูโปว (สี.)] โปโส, อกฺโกสติ มาตรํ ปิตรฺจ;
สสฺสุมฺปิ คณฺเหยฺย อโถปิ สุณฺหํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ทิตฺตรูปาว นารี, อกฺโกสติ สสุรํ สามิกฺจ;
ทาสมฺปิ ¶ คณฺเห ปริจารกมฺปิ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวาน [ยฺเจ ปีตฺวาน (ปี.)] หเนยฺย โปโส, ธมฺเม ิตํ สมณํ พฺราหฺมณํ วา;
คจฺเฉ อปายมฺปิ ตโตนิทานํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิวิตฺวา ทุจฺจริตํ จรนฺติ, กาเยน วาจาย จ เจตสา จ;
นิรยํ วชนฺติ ทุจฺจริตํ จริตฺวา, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ ¶ ยาจมานา น ลภนฺติ ปุพฺเพ, พหุํ หิรฺมฺปิ ปริจฺจชนฺตา;
โส ตํ ปิวิตฺวา อลิกํ ภณาติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา เปสเน เปสิยนฺโต, อจฺจายิเก กรณียมฺหิ ชาเต;
อตฺถมฺปิ โส นปฺปชานาติ วุตฺโต, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
หิรีมนาปิ ¶ อหิรีกภาวํ, ปาตุํ กโรนฺติ มทนาย [มทิราย (ปี.)] มตฺตา;
ธีราปิ ¶ สนฺตา พหุกํ ภณนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา เอกถูปา สยนฺติ, อนาสกา ถณฺฑิลทุกฺขเสยฺยํ;
ทุพฺพณฺณิยํ อายสกฺยฺจุเปนฺติ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตขนฺธา สยนฺติ, คาโว กุฏหตาว น หิ วารุณิยา;
[ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)] เวโค นเรน สุสโหริว [ยํ เว ปิตฺวา ปตฺตกฺขนฺธา, สยนฺติ คาโว กูฏหตาริว; น หิ วารุณิยา เวโค, นเรน สุสฺสโหริว; (สี.)], ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ มนุสฺสา วิวชฺเชนฺติ, สปฺปํ โฆรวิสํ มิว [วิสมิว (สฺยา.), วิสํ อิว (ก.), วิสามิว (?)];
ตํ โลเก วิสสมานํ, โก นโร ปาตุมรหติ.
ยํ เว ปิตฺวา อนฺธกเวณฺฑปุตฺตา, สมุทฺทตีเร ปริจารยนฺตา [อนฺธกเวณฺหุปุตฺตา (สี. ปี.), อณฺฑกเวณฺฑปุตฺตา (ก.)];
อุปกฺกมุํ มุสเลหฺมฺํ, ตสฺสา ปุณฺณํ กุมฺภมิมํ กิณาถ.
ยํ เว ปิตฺวา ปุพฺพเทวา ปมตฺตา, ติทิวา จุตา สสฺสติยา สมาย;
ตํ ¶ ตาทิสํ มชฺชมิมํ นิรตฺถกํ, ชานํ มหาราช กถํ ปิเวยฺย.
นยิมสฺมึ กุมฺภสฺมึ ทธิ วา มธุ วา, เอวํ อภิฺาย กิณาหิ ราช;
เอวฺหิมํ กุมฺภคตา มยา เต, อกฺขาตรูปํ ตว สพฺพมิตฺต.
น ¶ เม ปิตา วา อถวาปิ มาตา, เอตาทิสา ยาทิสโก ตุวํสิ;
หิตานุกมฺปี ปรมตฺถกาโม, โสหํ กริสฺสํ วจนํ ตวชฺช.
ททามิ เต คามวรานิ ปฺจ, ทาสีสตํ สตฺต ควํ สตานิ;
อาชฺยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม, อาจริโย โหสิ มมตฺถกาโม.
ตเวว ทาสีสตมตฺถุ ราช, คามา จ คาโว จ ตเวว โหนฺตุ;
อาชฺยุตฺตา จ รถา ตเวว, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.
มํโสทนํ สปฺปิปายาสํ [สปฺปิปายฺจ (สี.)] ภฺุช, ขาทสฺสุ จ ตฺวํ มธุมาสปูเว;
เอวํ ¶ ตุวํ ธมฺมรโต ชนินฺท, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ านนฺติ.
กุมฺภชาตกํ ทุติยํ.
๕๑๓. ชยทฺทิสชาตกํ (๓)
จิรสฺสํ ¶ วต เม อุทปาทิ อชฺช, ภกฺโข มหา สตฺตมิภตฺตกาเล;
กุโตสิ โก วาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ, อาจิกฺข ชาตึ วิทิโต ยถาสิ.
ปฺจาลราชา มิควํ ปวิฏฺโ, ชยทฺทิโส นาม ยทิสฺสุโต เต;
จรามิ กจฺฉานิ วนานิ จาหํ, ปสทํ อิมํ ขาท มมชฺช มฺุจ.
เสเนว ¶ ตฺวํ ปณสิ สสฺสมาโน [สยฺหมาโน (สฺยา. ก.)], มเมส ภกฺโข ปสโท ยํ วเทสิ;
ตํ ขาทิยาน ปสทํ ชิฆฺํ [ชิฆจฺฉํ (?)], ขาทิสฺสํ ปจฺฉา น วิลาปกาโล.
น จตฺถิ โมกฺโข มม นิกฺกเยน [วิกฺกเยน (สี.)], คนฺตฺวาน ปจฺจาคมนาย ปณฺเห;
ตํ ¶ สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.
กึ กมฺมชาตํ อนุตปฺปเต ตฺวํ [อนุตปฺปตี ตํ (สี. ปี.)], ปตฺตํ สมีปํ มรณสฺส ราช;
อาจิกฺข เม ตํ อปิ สกฺกุเณมุ, อนุชานิตุํ อาคมนาย ปณฺเห.
กตา มยา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ.
ยา เต กตา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา, ตํ สงฺกรํ ปฏิมุกฺกํ น มุตฺตํ;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชสฺสุ.
มุตฺโต จ โส โปริสาทสฺส [ปุริสาทสฺส (ปี.)] หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;
ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย, อามนฺตยี ปุตฺตมลีนสตฺตํ [สตฺตุํ (สฺยา. ปี. ก.)].
อชฺเชว ¶ รชฺชํ อภิสิฺจยสฺสุ, ธมฺมํ จร เสสุ ปเรสุ จาปิ;
อธมฺมกาโร ¶ จ เต มาหุ รฏฺเ, คจฺฉามหํ โปริสาทสฺส ตฺเต [นฺเต (สฺยา.)].
กึ กมฺม กุพฺพํ ตว เทว ปาว [เทวปาเท (สี. สฺยา. ปี.)], นาราธยี ตํ ตทิจฺฉามิ โสตุํ;
ยมชฺช รชฺชมฺหิ อุทสฺสเย ตุวํ, รชฺชมฺปิ นิจฺเฉยฺยํ ตยา วินาหํ.
น กมฺมุนา วา วจสา ว ตาต, อปราธิโตหํ ตุวิยํ สรามิ;
สนฺธิฺจ [สทฺธึ จ (ก.)] กตฺวา ปุริสาทเกน, สจฺจานุรกฺขี ปุนาหํ คมิสฺสํ.
อหํ คมิสฺสามิ อิเธว โหหิ, นตฺถิ ตโต ชีวโต วิปฺปโมกฺโข;
สเจ ตุวํ คจฺฉสิเยว ราช, อหมฺปิ คจฺฉามิ อุโภ น โหม.
อทฺธา หิ ตาต สตาเนส ธมฺโม, มรณา จ เม ทุกฺขตรํ ตทสฺส;
กมฺมาสปาโท ตํ ยทา ปจิตฺวา, ปสยฺห ขาเท ภิทา รุกฺขสูเล.
ปาเณน เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, มา ตฺวํ อคา โปริสาทสฺส ตฺเต;
เอตฺจ ¶ เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ, ตสฺมา มตํ ชีวิตสฺส วณฺเณมิ [วเรมิ (สี.)].
ตโต ¶ หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, วนฺทิตฺวา มาตุ จ ปิตุ จ [วนฺทิตฺถ มาตุจฺจ ปิตุจฺจ (สี. ปี.)] ปาเท;
ทุขินิสฺส มาตา นิปตา [นิปตี (สี. ปี.)] ปถพฺยา, ปิตาสฺส ปคฺคยฺห ภุชานิ กนฺทติ.
ตํ ¶ คจฺฉนฺตํ ตาว ปิตา วิทิตฺวา, ปรมฺมุโข วนฺทติ ปฺชลีโก;
โสโม จ ราชา วรุโณ จ ราชา, ปชาปตี จนฺทิมา สูริโย จ;
เอเตหิ คุตฺโต ปุริสาทกมฺหา, อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ตาต.
ยํ ทณฺฑกิรฺโ คตสฺส [ยํ ทณฺฑการฺคตสฺส (ปี.)] มาตา, รามสฺสกาสิ โสตฺถานํ สุคุตฺตา;
ตํ เต อหํ โสตฺถานํ กโรมิ, เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา;
อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ปุตฺต.
อาวี รโห วาปี มโนปโทสํ, นาหํ สเร ชาตุ มลีนสตฺเต;
เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนฺุาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ภาติก [ภาต (สี.), ภาตา (สฺยา. ปี.)].
ยสฺมา จ เม อนธิมโนสิ สามิ, น จาปิ เม มนสา อปฺปิโยสิ;
เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา, อนฺุาโต ¶ โสตฺถิ ปจฺเจหิ สามิ.
พฺรหา อุชู จารุมุโข กุโตสิ, น มํ ปชานาสิ วเน วสนฺตํ;
ลุทฺทํ มํ ตฺวา ‘‘ปุริสาทโก’’ติ, โก โสตฺถิ มาชานมิธา’วเชยฺย.
ชานามิ ลุทฺท ปุริสาทโก ตฺวํ, น ตํ น ชานามิ วเน วสนฺตํ;
อหฺจ ปุตฺโตสฺมิ ชยทฺทิสสฺส, มมชฺช ขาท ปิตุโน ปโมกฺขา.
ชานามิ ¶ ปุตฺโตติ [ปุตฺโตสิ (สฺยา. ก.)] ชยทฺทิสสฺส, ตถา หิ โว มุขวณฺโณ อุภินฺนํ;
สุทุกฺกรฺเว [สุทุกฺกรฺเจว (สฺยา. ปี. ก.)] กตํ ตเวทํ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา.
น ทุกฺกรํ กิฺจิ มเหตฺถ มฺเ, โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา;
มาตุ จ [มาตุจฺจ (สี.)] เหตุ ปรโลก คนฺตฺวา [คมฺยา (สี. สฺยา.), คมฺย (ปี.)], สุเขน ¶ สคฺเคน จ สมฺปยุตฺโต.
อหฺจ โข อตฺตโน ปาปกิริยํ, อาวี รโห วาปิ สเร น ชาตุ;
สงฺขาตชาตีมรโณหมสฺมิ, ยเถว เม อิธ ตถา ปรตฺถ.
ขาทชฺช มํ ทานิ มหานุภาว, กรสฺสุ กิจฺจานิ อิมํ สรีรํ;
รุกฺขสฺส วา เต ปปตามิ อคฺคา, ฉาทยมาโน มยฺหํ ตฺวมเทสิ มํสํ.
อิทฺจ เต รุจฺจติ ราชปุตฺต, จเชสิ [จชาสิ (สี. ปี.)] ปาณํ ปิตุโน ปโมกฺขา;
ตสฺมา หิ โส [ตสฺมาติห (สี. สฺยา.)] ตฺวํ ตรมานรูโป, สมฺภฺช กฏฺานิ ชเลหิ อคฺคึ.
ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, ทารุํ สมาหตฺวา มหนฺตมคฺคึ;
สนฺทีปยิตฺวา ปฏิเวทยิตฺถ, อาทีปิโต ทานิ มหายมคฺคิ [มยา ยกฺขมคฺคิ (ก.)].
ขาทชฺช ¶ ¶ มํ ทานิ ปสยฺหการี, กึ มํ มุหุํ เปกฺขสิ หฏฺโลโม;
ตถา ตถา ตุยฺหมหํ กโรมิ, ยถา ¶ ยถา มํ ฉาทยมาโน อเทสิ.
โก ตาทิสํ อรหติ ขาทิตาเย, ธมฺเม ิตํ สจฺจวาทึ วทฺุํ;
มุทฺธาปิ ตสฺส วิผเลยฺย สตฺตธา, โย ตาทิสํ สจฺจวาทึ อเทยฺย.
อิทฺหิ โส พฺราหฺมณํ มฺมาโน, สโส อวาเสสิ สเก สรีเร;
เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต, สสตฺถุโต [สสฏฺโก (สฺยา.)] กามทุหชฺช [กามรุหชฺช (ก.)] ยกฺข.
จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต, วิโรจเต ปนฺนรเสว ภาณุมา [ภานุมา (สี. ปี.)];
เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต, วิโรจ กปิเล [กมฺปิลฺล (สี. ปี.), กปิลฺเล (สฺยา.)] มหานุภาว;
อาโมทยํ ปิตรํ มาตรฺจ, สพฺโพ จ เต นนฺทตุ าติปกฺโข.
ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต, กตฺชลี ปริยาย [ปริยคา (สี.), ปคฺคยฺห (สฺยา. ปี.)] โปริสาทํ;
อนฺุาโต โสตฺถิ สุขี อโรโค, ปจฺจาคมา [ปจฺจาค (ปี.)] กปิลมลีนสตฺตา [กมฺปิลฺล’มลีนสตฺโต (สี. ปี.), กปิล’มลีนสตฺตา (ก.)].
ตํ ¶ เนคมา ชานปทา จ สพฺเพ, หตฺถาโรหา รถิกา ปตฺติกา จ;
นมสฺสมานา ปฺชลิกา อุปาคมุํ, นมตฺถุ เต ทุกฺกรการโกสีติ.
ชยทฺทิสชาตกํ [ชยทิสชาตกํ (ก.)] ตติยํ.
๕๑๔. ฉทฺทนฺตชาตกํ (๔)
กึ ¶ นุ โสจสินุจฺจงฺคิ, ปณฺฑูสิ วรวณฺณินิ;
มิลายสิ วิสาลกฺขิ, มาลาว ปริมทฺทิตา.
โทหโฬ เม มหาราช, สุปินนฺเตนุปชฺฌคา [นุ’ปจฺจคา (สี. สฺยา. ปี.)];
น โส สุลภรูโปว, ยาทิโส มม โทหโฬ.
เย เกจิ มานุสา กามา, อิธ โลกสฺมิ นนฺทเน;
สพฺเพ เต ปจุรา มยฺหํ, อหํ เต ทมฺมิ โทหฬํ.
ลุทฺทา เทว สมายนฺตุ, เย เกจิ วิชิเต ตว;
เอเตสํ อหมกฺขิสฺสํ, ยาทิโส มม โทหโฬ.
อิเม เต ลุทฺทกา เทวิ, กตหตฺถา วิสารทา;
วนฺู จ มิคฺู จ, มมตฺเถ [มม เต (ปี.)] จตฺตชีวิตา.
ลุทฺทปุตฺตา นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
ฉพฺพิสาณํ คชํ เสตํ, อทฺทสํ สุปิเน อหํ;
ตสฺส ทนฺเตหิ เม อตฺโถ, อลาเภ นตฺถิ ชีวิตํ.
น ¶ ¶ โน ปิตูนํ น ปิตามหานํ, ทิฏฺโ สุโต กฺุชโร ฉพฺพิสาโณ;
ยมทฺทสา สุปิเน ราชปุตฺตี, อกฺขาหิ โน ยาทิโส หตฺถินาโค.
ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย;
กตมํ ทิสํ ติฏฺติ นาคราชา, ยมทฺทสา สุปิเน ฉพฺพิสาณํ.
อิโต อุชุํ อุตฺตริยํ ทิสายํ, อติกฺกมฺม โส สตฺตคิรี พฺรหนฺเต;
สุวณฺณปสฺโส นาม คิรี อุฬาโร, สุปุปฺผิโต [สมฺปุปฺผิโต (สฺยา.)] กิมฺปุริสานุจิณฺโณ.
อารุยฺห ¶ เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกย ปพฺพตปาทมูลํ;
อถ ทกฺขสี เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อถ สหสฺสปาทํ [โปรํ (ก.)].
ตตฺถจฺฉตี กฺุชโร ฉพฺพิสาโณ, สพฺพเสโต ทุปฺปสโห ปเรภิ;
รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.
ติฏฺนฺติ ¶ เต ตุมูลํ [ตุมูล (สฺยา.), ภิมูล (ปี. ก.)] ปสฺสสนฺตา, กุปฺปนฺติ วาตสฺสปิ เอริตสฺส;
มนุสฺสภูตํ ปน ตตฺถ ทิสฺวา, ภสฺมํ กเรยฺยุํ นาสฺส รโชปิ ตสฺส.
พหู หิเม ราชกุลมฺหิ สนฺติ, ปิฬนฺธนา ชาตรูปสฺส เทวี;
มุตฺตามณีเวฬุริยามยา จ, กึ กาหสิ ทนฺตปิฬนฺธเนน;
มาเรตุกามา กฺุชรํ ฉพฺพิสาณํ, อุทาหุ ฆาเตสฺสสิ ลุทฺทปุตฺเต.
สา อิสฺสิตา ทุกฺขิตา จสฺมิ ลุทฺท, อุทฺธฺจ สุสฺสามิ อนุสฺสรนฺตี;
กโรหิ เม ลุทฺทก เอตมตฺถํ, ทสฺสามิ เต คามวรานิ ปฺจ.
กตฺถจฺฉตี กตฺถมุเปติ านํ, วีถิสฺส กา นฺหาน [นหาน (สี. ปี.)] คตสฺส โหติ;
กถฺหิ โส นฺหายติ [นหายติ (สี. ปี.)] นาคราชา, กถํ วิชาเนมุ คตึ คชสฺส.
ตตฺเถว ¶ สา โปกฺขรณี อทูเร [อวิทูเร (สฺยา. ก.)], รมฺมา สุติตฺถา จ มโหทิกา [มโหทกา (สฺยา. ก.)] จ;
สมฺปุปฺผิตา ¶ ภมรคณานุจิณฺณา [กิณฺณา (กตฺถจิ)], เอตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.
สีสํ นหาตุปฺปล [นหาโต อุปฺปล (สี. สฺยา. ปี.)] มาลภารี, สพฺพเสโต ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;
อาโมทมาโน คจฺฉติ สนฺนิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.
ตตฺเถว โส อุคฺคเหตฺวาน วากฺยํ, อาทาย ตูณิฺจ ธนฺุจ ลุทฺโท;
วิตุริยติ [วิตุริย โส (สี. อฏฺ.)] สตฺตคิรี พฺรหนฺเต, สุวณฺณปสฺสํ นาม คิรึ อุฬารํ.
อารุยฺห เสลํ ภวนํ กินฺนรานํ, โอโลกยี ปพฺพตปาทมูลํ;
ตตฺถทฺทสา เมฆสมานวณฺณํ, นิคฺโรธราชํ อฏฺสหสฺสปาทํ.
ตตฺถทฺทสา กฺุชรํ ฉพฺพิสาณํ, สพฺพเสตํ ทุปฺปสหํ ปเรภิ;
รกฺขนฺติ นํ อฏฺสหสฺสนาคา, อีสาทนฺตา วาตชวปฺปหาริโน.
ตตฺถทฺทสา ¶ โปกฺขรณึ อทูเร, รมฺมํ สุติตฺถฺจ มโหทิกฺจ;
สมฺปุปฺผิตํ ¶ ภมรคณานุจิณฺณํ, ยตฺถ หิ โส นฺหายติ นาคราชา.
ทิสฺวาน นาคสฺส คตึ ิติฺจ, วีถิสฺส ยา นฺหานคตสฺส โหติ;
โอปาตมาคจฺฉิ อนริยรูโป, ปโยชิโต จิตฺตวสานุคาย.
ขณิตฺวาน ¶ กาสุํ ผลเกหิ ฉาทยิ, อตฺตานโมธาย ธนฺุจ ลุทฺโท;
ปสฺสาคตํ ปุถุสลฺเลน นาคํ, สมปฺปยี ทุกฺกฏกมฺมการี.
วิทฺโธ จ นาโค โกฺจมนาทิ โฆรํ, สพฺเพ จ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] นาคา นินฺนทุํ [นินฺนาทุ (สฺยา.), นินฺนาทํ (ก.)] โฆรรูปํ;
ติณฺจ กฏฺฺจ รณํ [จุณฺณํ (ก. สี. ปี.)] กโรนฺตา, ธาวึสุ เต อฏฺทิสา สมนฺตโต.
วธิสฺสเมตนฺติ [วธิสฺสเมนนฺติ (สฺยา.)] ปรามสนฺโต, กาสาวมทฺทกฺขิ ธชํ อิสีนํ;
ทุกฺเขน ผุฏฺสฺสุทปาทิ สฺา, อรหทฺธโช สพฺภิ อวชฺฌรูโป.
อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.), ปริธสฺสติ (กตฺถจิ)];
อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.
โย ¶ จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;
อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหติ.
สมปฺปิโต ปุถุสลฺเลน นาโค, อทุฏฺจิตฺโต ลุทฺทกมชฺฌภาสิ;
กิมตฺถยํ กิสฺส วา สมฺม เหตุ, มมํ วธี กสฺส วายํ ปโยโค.
กาสิสฺส รฺโ มเหสี ภทนฺเต, สา ปูชิตา ราชกุเล สุภทฺทา;
ตํ อทฺทสา สา จ มมํ อสํสิ, ทนฺเตหิ อตฺโถติ จ มํ [อตฺโถติ มมํ (สฺยา. ก.)] อโวจ.
พหู ¶ หิ เม ทนฺตยุคา อุฬารา, เย เม ปิตูนฺจ [ปิตุนฺนมฺปิ (ปี.)] ปิตามหานํ;
ชานาติ สา โกธนา ราชปุตฺตี, วธตฺถิกา เวรมกาสิ พาลา.
อุฏฺเหิ ตฺวํ ลุทฺท ขรํ คเหตฺวา, ทนฺเต อิเม ฉินฺท ปุรา มรามิ;
วชฺชาสิ ตํ โกธนํ ราชปุตฺตึ, ‘‘นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา’’.
อุฏฺาย โส ลุทฺโท ขรํ คเหตฺวา, เฉตฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส;
วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา, อาทาย ปกฺกามิ ตโต หิ ขิปฺปํ.
ภยฏฺฏิตา [ภยทฺทิตา (สี. ปี.)] นาควเธน อฏฺฏา, เย เต นาคา อฏฺ ทิสา วิธาวุํ;
อทิสฺวาน [อทิสฺว (สี. ปี.)] โปสํ คชปจฺจมิตฺตํ, ปจฺจาคมุํ เยน โส นาคราชา.
เต ตตฺถ กนฺทิตฺวา โรทิตฺวาน [โรทิตฺว (สี. ปี.)] นาคา, สีเส สเก ปํสุกํ โอกิริตฺวา;
อคมํสุ เต สพฺเพ สกํ นิเกตํ, ปุรกฺขตฺวา มเหสึ สพฺพภทฺทํ.
อาทาย ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;
สุวณฺณราชีหิ สมนฺตโมทเร, โส ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ;
อุปเนสิ โส ราชกฺาย ทนฺเต, นาโค หโต หนฺท อิมสฺส ทนฺตา.
ทิสฺวาน ¶ ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, ภตฺตุปฺปิยสฺส ปุริมาย ชาติยา;
ตตฺเถว ตสฺสา หทยํ อผาลิ, เตเนว ¶ สา กาลมกาสิ พาลา.
สมฺโพธิปตฺโต ส [จ (สี. สฺยา.), ว (ปี.)] มหานุภาโว, สิตํ อกาสิ ปริสาย มชฺเฌ;
ปุจฺฉึสุ ภิกฺขู สุวิมุตฺตจิตฺตา, นาการเณ ปาตุกโรนฺติ พุทฺธา.
ยมทฺทสาถ ทหรึ กุมารึ, กาสายวตฺถํ อนคาริยํ จรนฺตึ;
สา โข ตทา ราชกฺา อโหสิ, อหํ ตทา นาคราชา อโหสึ.
อาทาย ทนฺตานิ คชุตฺตมสฺส, วคฺคู สุเภ อปฺปฏิเม ปถพฺยา;
โย ลุทฺทโก กาสิปุรํ อุปาคมิ, โส โข ตทา เทวทตฺโต อโหสิ.
อนาวสูรํ จิรรตฺตสํสิตํ, อุจฺจาวจํ [อุจํ นีจํ (สี. สฺยา. ปี.)] จริตมิทํ ปุราณํ;
วีตทฺทโร วีตโสโก วิสลฺโล, สยํ อภิฺาย อภาสิ พุทฺโธ.
อหํ โว เตน กาเลน, อโหสึ ตตฺถ ภิกฺขโว;
นาคราชา ตทา โหมิ [โหสึ (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ.
ฉทฺทนฺตชาตกํ จตุตฺถํ.
๕๑๕. สมฺภวชาตกํ (๕)
รชฺชฺจ ¶ ปฏิปนฺนาสฺม, อาธิปจฺจํ สุจีรต;
มหตฺตํ ปตฺตุมิจฺฉามิ, วิเชตุํ ปถวึ อิมํ.
ธมฺเมน โน อธมฺเมน, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;
กิจฺโจว ธมฺโม จริโต, รฺโ โหติ สุจีรต.
อิธ ¶ เจวานินฺทิตา เยน, เปจฺจ เยน อนินฺทิตา;
ยสํ เทวมนุสฺเสสุ, เยน ปปฺโปมุ [ปปฺเปมุ (สี. อฏฺ.)] พฺราหฺมณ.
โยหํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉามิ พฺราหฺมณ;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, พฺราหฺมณกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
นาฺตฺร วิธุรา ราช, เอตทกฺขาตุมรหติ;
ยํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, กตฺตุมิจฺฉสิ ขตฺติย.
เอหิ ¶ โข ปหิโต คจฺฉ, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;
นิกฺขฺจิมํ [นิกฺขํ รตฺต (สี.), นิกฺขมิมํ (ปี.)] สุวณฺณสฺส, หรํ คจฺฉ สุจีรต;
อภิหารํ อิมํ ทชฺชา, อตฺถธมฺมานุสิฏฺิยา.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, วิธุรสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, อสมานํ สเก ฆเร.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, วิธุรกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
คงฺคํ เม ปิทหิสฺสนฺติ, น ตํ สกฺโกมิ พฺราหฺมณ;
อปิเธตุํ ¶ มหาสินฺธุํ, ตํ กถํ โส ภวิสฺสติ.
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต;
ภทฺรกาโร จ เม ปุตฺโต, โอรโส มม อตฺรโช;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, ภทฺรการสฺสุปนฺติกํ [ภทฺรการสฺส สนฺติกํ (สี. สฺยา.)];
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, ภทฺรการ ปพฺรูหิ [พฺรวีหิ (สี. ปี.)] เม.
มํสกาชํ [มํสกาจํ (ปี.)] อวหาย, โคธํ อนุปตามหํ;
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
สฺจโย ¶ [สฺชโย (สี. สฺยา. ปี.)] นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สฺจยสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ [ปริสติ (สฺยา.), ปรีสติ (ปี.)].
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สฺจยกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
สทา มํ คิลเต [คิลตี (สี.), คิลติ (ปี.)] มจฺจุ, สายํ ปาโต สุจีรต;
น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
สมฺภโว ¶ ¶ นาม เม ภาตา, กนิฏฺโ เม สุจีรต;
ตํ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณ.
อพฺภุโต วต โภ ธมฺโม, นายํ อสฺมาก รุจฺจติ;
ตโย ชนา ปิตาปุตฺตา, เตสุ ปฺาย โน วิทู.
น ตํ สกฺโกถ อกฺขาตุํ, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิตา;
กถํ นุ ทหโร ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺฉิโต.
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ [มฺาสิ (สฺยา. ก.)], อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ จนฺโท วิมโล, คจฺฉํ อากาสธาตุยา;
สพฺเพ ตาราคเณ โลเก, อาภาย อติโรจติ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ รมฺมโก มาโส, คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ;
อเตวฺเหิ มาเสหิ, ทุมปุปฺเผหิ โสภติ.
เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ หิมวา พฺรหฺเม, ปพฺพโต คนฺธมาทโน;
นานารุกฺเขหิ สฺฉนฺโน, มหาภูตคณาลโย;
โอสเธหิ ¶ จ ทิพฺเพหิ, ทิสา ภาติ ปวาติ จ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ยถาปิ ปาวโก พฺรหฺเม, อจฺจิมาลี ยสสฺสิมา;
ชลมาโน วเน คจฺเฉ [จรํ กจฺเฉ (ปี.)], อนโล กณฺหวตฺตนี.
ฆตาสโน ธูมเกตุ, อุตฺตมาเหวนนฺทโห;
นิสีเถ [นิสฺสีเว (สฺยา.), นิสิเว (ก.)] ปพฺพตคฺคสฺมึ, ปหูเตโธ [พหุเตโช (สฺยา. ก.)] วิโรจติ.
เอวมฺปิ ¶ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
ชเวน ภทฺรํ ชานนฺติ, พลิพทฺทฺจ [พลิวทฺทฺจ (สี. ปี.)] วาหิเย;
โทเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมานฺจ ปณฺฑิตํ.
เอวมฺปิ ทหรูเปโต, ปฺาโยเคน สมฺภโว;
มา นํ ทหโรติ อฺุาสิ, อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ;
ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชฺา, อตฺถํ ธมฺมฺจ พฺราหฺมณ.
สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช, สมฺภวสฺส อุปนฺติกํ;
ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, กีฬมานํ พหีปุเร.
รฺโหํ ปหิโต ทูโต, โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘อตฺถํ ธมฺมฺจ ปุจฺเฉสิ’’, อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล;
ตํ ¶ ตฺวํ อตฺถฺจ ธมฺมฺจ, สมฺภวกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.
ตคฺฆ ¶ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;
ราชา จ โข ตํ ชานาติ, ยทิ กาหติ วา น วา.
‘‘อชฺช สุเว’’ติ สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;
มา กตฺวา อวสี ราชา, อตฺเถ ชาเต ยุธิฏฺิโล.
อชฺฌตฺตฺเว สํเสยฺย, รฺา ปุฏฺโ สุจีรต;
กุมฺมคฺคํ น นิเวเสยฺย, ยถา มูฬฺโห อเจตโส [อเจตโน (ก.)].
อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย, อธมฺมํ น สมาจเร;
อติตฺเถ นปฺปตาเรยฺย, อนตฺเถ น ยุโต สิยา.
โย จ เอตานิ านานิ, กตฺตุํ ชานาติ ขตฺติโย;
สทา โส วฑฺฒเต ราชา, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.
าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;
กายสฺส เภทา สปฺปฺโ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ.
สมฺภวชาตกํ ปฺจมํ.
๕๑๖. มหากปิชาตกํ (๖)
พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] อหู ราชา, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;
มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห, อคมาสิ มิคาชินํ [มิคาชิรํ (สี.), มิคาจิรํ (ปี.)].
ตตฺถ ¶ พฺราหฺมณมทฺทกฺขิ, เสตํ จิตฺรํ กิลาสินํ;
วิทฺธสฺตํ โกวิฬารํว, กิสํ ธมนิสนฺถตํ.
ปรมการฺุตํ ¶ ปตฺตํ, ทิสฺวา กิจฺฉคตํ นรํ;
อวจ พฺยมฺหิโต ราชา, ‘‘ยกฺขานํ กตโม นุสิ.
‘‘หตฺถปาทา จ เต เสตา, ตโต เสตตรํ [เสตตโร (ปี.)] สิโร;
คตฺตํ กมฺมาสวณฺณํ เต, กิลาสพหุโล จสิ.
‘‘วฏฺฏนาวฬิ [วฏฺนาวลิ (ปี.)] สงฺกาสา, ปิฏฺิ เต นินฺนตุนฺนตา;
กาฬปพฺพาว [กาฬปพฺพา จ (สฺยา.), กาฬา ปพฺพา จ (ปี.)] เต องฺคา, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสํ.
‘‘อุคฺฆฏฺฏปาโท ¶ ตสิโต, กิโส ธมนิสนฺถโต;
ฉาโต อาตตฺตรูโปสิ [อาทิตฺตรูโปสิ (ก.), อติตฺตรูโปสิ (สฺยา. ก. อฏฺ.)], กุโตสิ กตฺถ คจฺฉสิ.
‘‘ทุทฺทสี อปฺปกาโรสิ, ทุพฺพณฺโณ ภีมทสฺสโน;
ชเนตฺติ ยาปิ เต มาตา, น ตํ อิจฺเฉยฺย ปสฺสิตุํ.
‘‘กึ กมฺมมกรํ [กมฺมมกรา (สี. สฺยา. ปี.)] ปุพฺเพ, กํ อวชฺฌํ อฆาตยิ;
กิพฺพิสํ ยํ กริตฺวาน, อิทํ ทุกฺขํ อุปาคมิ’’.
ตคฺฆ เต อหมกฺขิสฺสํ, ยถาปิ กุสโล ตถา;
สจฺจวาทิฺหิ โลกสฺมึ, ปสํสนฺตีธ ปณฺฑิตา.
เอโก จรํ โคคเวโส, มูฬฺโห อจฺจสรึ วเน;
อรฺเ อิรีเณ [อีริเณ (สี. สฺยา. ปี.)] วิวเน, นานากฺุชรเสวิเต.
วาฬมิคานุจริเต, วิปฺปนฏฺโสฺมิ กานเน;
อจรึ ตตฺถ สตฺตาหํ, ขุปฺปิปาส [ขุปฺปิปาสา (สี. ปี.)] สมปฺปิโต.
ตตฺถ ตินฺทุกมทฺทกฺขึ, วิสมฏฺํ พุภุกฺขิโต;
ปปาตมภิลมฺพนฺตํ, สมฺปนฺนผลธารินํ.
วาตสฺสิตานิ ¶ ภกฺเขสึ, ตานิ รุจฺจึสุ เม ภุสํ;
อติตฺโต รุกฺขมารูหึ [มารุยฺห (สี. สฺยา.)], ตตฺถ เหสฺสามิ อาสิโต.
เอกํ เม ภกฺขิตํ อาสิ, ทุติยํ อภิปตฺถิตํ;
ตโต สา ภฺชถ สาขา, ฉินฺนา ผรสุนา วิย.
โสหํ สหาว สาขาหิ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;
อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ, คิริทุคฺคสฺมิ ปาปตํ.
ยสฺมา จ วาริ คมฺภีรํ, ตสฺมา น สมปชฺชิสํ [สมปชฺชสึ (สี.), สมภชฺชิสํ (ปี.)];
ตตฺถ เสสึ นิรานนฺโท, อนูนา [อนาโถ (สี.)] ทส รตฺติโย.
อเถตฺถ ¶ กปิ มาคฺฉิ [มาคจฺฉิ (สฺยา. ก.)], โคนงฺคุโล ทรีจโร;
สาขาหิ สาขํ วิจรนฺโต, ขาทมาโน ทุมปฺผลํ.
โส ¶ มํ ทิสฺวา กิสํ ปณฺฑุํ, การฺุมกรํ มยิ;
อมฺโภ โก นาม โส เอตฺถ, เอวํ ทุกฺเขน อฏฺฏิโต.
มนุสฺโส อมนุสฺโส วา, อตฺตานํ เม ปเวทย;
ตสฺสฺชลึ ปณาเมตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวึ.
มนุสฺโสหํ พฺยสมฺปตฺโต [วสมฺปตฺโต (สฺยา. ก.)], สา เม นตฺถิ อิโต คติ;
ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ตฺวฺจ เม สรณํ ภว.
ครุํ [ครุ (สี. ปี.)] สิลํ คเหตฺวาน, วิจรี [วิจริ (ปี.)] ปพฺพเต กปิ;
สิลาย โยคฺคํ กตฺวาน, นิสโภ เอตทพฺรวิ.
เอหิ เม ปิฏฺิมารุยฺห, คีวํ คณฺหาหิ พาหุภิ;
อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, คิริทุคฺคต เวคสา.
ตสฺส ¶ ตํ วจนํ สุตฺวา, วานรินฺทสฺส สิรีมโต;
ปิฏฺิมารุยฺห ธีรสฺส, คีวํ พาหาหิ อคฺคหึ.
โส มํ ตโต สมุฏฺาสิ, เตชสฺสี [เตชสี (สฺยา. ปี. ก.)] พลวา กปิ;
วิหฺมาโน กิจฺเฉน, คิริทุคฺคต เวคสา.
อุทฺธริตฺวาน มํ สนฺโต, นิสโภ เอตทพฺรวิ;
อิงฺฆ มํ สมฺม รกฺขสฺสุ, ปสฺสุปิสฺสํ มุหุตฺตกํ.
สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปี จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโย;
เต มํ ปมตฺตํ หึเสยฺยุํ, เต ตฺวํ ทิสฺวา นิวารย [ทิสฺวาน วารย (ปี.)].
เอวํ เม ปริตฺตาตูน [ปริตฺตาตุน (ก.)], ปสฺสุปิ โส มุหุตฺตกํ;
ตทาหํ ปาปิกํ ทิฏฺึ, ปฏิลจฺฉึ อโยนิโส.
ภกฺโข อยํ มนุสฺสานํ, ยถา จฺเ วเน มิคา;
ยํ นูนิมํ วธิตฺวาน, ฉาโต ขาเทยฺย วานรํ.
อสิโต [อาสิโก (ปี.)] จ คมิสฺสามิ, มํสมาทาย สมฺพลํ;
กนฺตารํ นิตฺถริสฺสามิ, ปาเถยฺยํ เม ภวิสฺสติ.
ตโต สิลํ คเหตฺวาน, มตฺถกํ สนฺนิตาฬยึ;
มม คตฺต [ภตฺต (สี. สฺยา.), หตฺถ (ปี.)] กิลนฺตสฺส, ปหาโร ทุพฺพโล อหุ.
โส ¶ ¶ จ เวเคนุทปฺปตฺโต, กปิ รุหิร [รุธิร (สี.)] มกฺขิโต;
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺโต มํ อุทิกฺขติ.
มายฺโยมํ กริ ภทฺทนฺเต, ตฺวฺจ นาเมทิสํ กริ;
ตฺวฺจ โข นาม ทีฆาวุ [ทีฆายุ (ปี.)], อฺเ [อฺํ (ปี.)] วาเรตุมรหสิ.
อโห ¶ วต เร ปุริส, ตาว ทุกฺกรการก;
เอทิสา วิสมา ทุคฺคา, ปปาตา อุทฺธโต [อุทฺธโฏ (ปี.)] มยา.
อานีโต ปรโลกาว, ทุพฺเภยฺยํ มํ อมฺถ;
ตํ เตน ปาปธมฺเมน, ปาปํ ปาเปน จินฺติตํ.
มา เหว ตฺวํ อธมฺมฏฺ, เวทนํ กฏุกํ ผุสิ;
มา เหว ปาปกมฺมํ ตํ, ผลํ เวฬุํว ตํ วธิ.
ตยิเม นตฺถิ วิสฺสาโส, ปาปธมฺม อสฺต [ปาปธมฺมํ อมฺถ (ปี.)];
เอหิ เม ปิฏฺิโต คจฺฉ, ทิสฺสมาโนว สนฺติเก.
มุตฺโตสิ หตฺถา วาฬานํ, ปตฺโตสิ มานุสึ ปทํ;
เอส มคฺโค อธมฺมฏฺ, เตน คจฺฉ ยถาสุขํ.
อิทํ วตฺวา คิริจโร, รหเท [รุหิรํ (สฺยา. ก.)] ปกฺขลฺย มตฺถกํ;
อสฺสูนิ สมฺปมชฺชิตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิ.
โสหํ เตนาภิสตฺโตสฺมิ, ปริฬาเหน อฏฺฏิโต;
ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, วารึ ปาตุํ อุปาคมึ.
อคฺคินา วิย สนฺตตฺโต, รหโท รุหิรมกฺขิโต;
ปุพฺพโลหิตสงฺกาโส, สพฺโพ เม สมปชฺชถ.
ยาวนฺโต อุทพินฺทูนิ, กายสฺมึ นิปตึสุ เม;
ตาวนฺโต คณฺฑ [คณฺฑู (สี. ปี.), คณฺฑุ (สฺยา.)] ชาเยถ, อทฺธเพลุวสาทิสา.
ปภินฺนา ปคฺฆรึสุ เม, กุณปา ปุพฺพโลหิตา;
เยน เยเนว คจฺฉามิ, คาเมสุ นิคเมสุ จ.
ทณฺฑหตฺถา ¶ ¶ นิวาเรนฺติ, อิตฺถิโย ปุริสา จ มํ;
โอกฺกิตา [โอกิณฺณา (สี.)] ปูติคนฺเธน, มาสฺสุ โอเรน อาคมา [มาคมา (สี. ปี.)].
เอตาทิสํ อิทํ ทุกฺขํ, สตฺต วสฺสานิ ทานิ เม;
อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน.
ตํ ¶ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;
มาสฺสุ มิตฺตาน [มิตฺตานํ (สี. ปี.)] ทุพฺภิตฺโถ, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก.
กุฏฺี กิลาสี ภวติ, โย มิตฺตานิธ ทุพฺภติ [โย มิตฺตานํ อิธทฺทุภิ (สี. อฏฺ.), โย มิตฺตานํ อิธ ทุพฺภติ (ปี.)];
กายสฺส เภทา มิตฺตทฺทุ [มิตฺตทุพฺภี (สฺยา. ก.)], นิรยํ โสปปชฺชตีติ [โส อุปปชฺชตีติ (สี. สฺยา. ปี.)].
มหากปิชาตกํ ฉฏฺํ.
๕๑๗. ทกรกฺขสชาตกํ (๗)
สเจ โว วุยฺหมานานํ, สตฺตนฺนํ อุทกณฺณเว;
มนุสฺสพลิเมสาโน, นาวํ คณฺเหยฺย รกฺขโส;
อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา, มฺุเจสิ ทกรกฺขสา [ทกรกฺขโต (ปี.)].
มาตรํ ปมํ ทชฺชํ, ภริยํ ทตฺวาน ภาตรํ;
ตโต สหายํ ทตฺวาน, ปฺจมํ ทชฺชํ [ทชฺช (สฺยา.)] พฺราหฺมณํ;
ฉฏฺาหํ ทชฺชมตฺตานํ, เนว ทชฺชํ มโหสธํ.
โปเสตา เต ชเนตฺตี จ, ทีฆรตฺตานุกมฺปิกา;
ฉพฺภี ตยิ ปทุสฺสติ [ปทุฏฺสฺมึ (สี. สฺยา.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;
อฺํ ¶ อุปนิสํ กตฺวา, วธา ตํ ปริโมจยิ.
ตํ ตาทิสึ [ตาทิสํ (ก.)] ปาณททึ, โอรสํ คพฺภธารินึ [คพฺภธาริณึ (สี. สฺยา.)];
มาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน [ทกรกฺขโต (ปี.)].
ทหรา วิยลงฺการํ, ธาเรติ อปิฬนฺธนํ;
โทวาริเก อนีกฏฺเ, อติเวลํ ปชคฺฆติ [สฺชคฺฆติ (ก.)].
อโถปิ ¶ ปฏิราชูนํ, สยํ ทูตานิ สาสติ;
มาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
อิตฺถิคุมฺพสฺส ปวรา, อจฺจนฺตํ ปิยภาณินี [อจฺจนฺตปิยวาทินี (สี. ปี.)];
อนุคฺคตา [อนุพฺพตา (สฺยา.), อนุปุพฺพตา (ก.)] สีลวตี, ฉายาว อนปายินี.
อกฺโกธนา ปฺุวตี [ปฺวตี (สี. ปี.)], ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี;
อุพฺพรึ [อุปฺปรึ (สี.)] เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
ขิฑฺฑารติสมาปนฺนํ, อนตฺถวสมาคตํ;
สา มํ สกาน ปุตฺตานํ, อยาจํ ยาจเต ธนํ.
โสหํ ¶ ททามิ สารตฺโต [สารโต (สฺยา.)], พหุํ อุจฺจาวจํ ธนํ;
สุทุจฺจชํ จชิตฺวาน, ปจฺฉา โสจามิ ทุมฺมโน;
อุพฺพรึ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
เยโนจิตา ชนปทา [ชานปทา (สี. สฺยา. ปี.)], อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;
อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.
ธนุคฺคหานํ ปวรํ, สูรํ ติขิณมนฺตินํ;
ภาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
เยโนจิตา ¶ [มโยจิตา (สี.), มยาจิตา (ปี.)] ชนปทา, อานีตา จ ปฏิคฺคหํ;
อาภตํ ปรรชฺเชภิ, อภิฏฺาย พหุํ ธนํ.
ธนุคฺคหานํ ปวโร, สูโร ติขิณมนฺติ จ [ติขิณมนฺติโน (ก.)];
มยายํ [มยา โส (สี. ปี.)] สุขิโต ราชา, อติมฺติ ทารโก.
อุปฏฺานมฺปิ เม อยฺเย, น โส เอติ ยถา ปุเร;
ภาตรํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
เอกรตฺเตน อุภโย, ตฺวฺเจว ธนุเสข จ [ธนุเสขวา (สี. สฺยา. ปี.)];
อุโภ ชาเตตฺถ ปฺจาลา, สหายา สุสมาวยา.
จริยา ¶ ตํ อนุพนฺธิตฺโถ [อนุพนฺโธ (ก.)], เอกทุกฺขสุโข ตว;
อุสฺสุกฺโก เต ทิวารตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ;
สหายํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
จริยา มํ อยํ [จริยาย อยํ (สี. ปี.)] อยฺเย, ปชคฺฆิตฺโถ [สฺชคฺฆิตฺโถ (สฺยา.)] มยา สห;
อชฺชาปิ เตน วณฺเณน, อติเวลํ ปชคฺฆติ.
อุพฺพริยาปิหํ อยฺเย, มนฺตยามิ รโหคโต;
อนามนฺโต [อนามนฺตา (สี.)] ปวิสติ, ปุพฺเพ อปฺปฏิเวทิโต.
ลทฺธทฺวาโร [ลทฺธวาโร (สี. ปี.)] กโตกาโส, อหิริกํ อนาทรํ;
สหายํ เตน โทเสน, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
กุสโล สพฺพนิมิตฺตานํ, รุตฺู [รุทฺู (สี. สฺยา. ปี.)] อาคตาคโม;
อุปฺปาเต สุปิเน ยุตฺโต, นิยฺยาเน จ ปเวสเน.
ปฏฺโ [ปทฺโธ (สี. ปี.)] ภูมนฺตลิกฺขสฺมึ, นกฺขตฺตปทโกวิโท;
พฺราหฺมณํ ¶ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน.
ปริสายมฺปิ เม อยฺเย, อุมฺมีลิตฺวา อุทิกฺขติ;
ตสฺมา อจฺจภมุํ ลุทฺทํ, ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโน.
สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;
วสุนฺธรํ อาวสสิ, อมจฺจปริวาริโต.
จาตุรนฺโต มหารฏฺโ, วิชิตาวี มหพฺพโล;
ปถพฺยา เอกราชาสิ, ยโส เต วิปุลํ คโต.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
นานาชนปทา นารี, เทวกฺูปมา สุภา.
เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;
สุขิตานํ ปิยํ ทีฆํ, ชีวิตํ อาหุ ขตฺติย.
อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;
ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชสิ ทุจฺจชํ.
ยโตปิ ¶ อาคโต อยฺเย, มม หตฺถํ มโหสโธ;
นาภิชานามิ ธีรสฺส, อนุมตฺตมฺปิ ทุกฺกฏํ.
สเจ จ กิสฺมิจิ กาเล, มรณํ เม ปุเร สิยา;
โส เม ปุตฺเต [ปุตฺเต จ เม (สี. สฺยา. ปี.] ปปุตฺเต จ, สุขาเปยฺย มโหสโธ.
อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ, สพฺพมตฺถมฺปิ ปสฺสติ [สพฺพมตฺถํ วิปสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];
อนาปราธกมฺมนฺตํ, น ทชฺชํ ทกรกฺขิโน.
อิทํ สุณาถ ปฺจาลา, จูฬเนยฺยสฺส [จูฬนียสฺส (สี.)] ภาสิตํ;
ปณฺฑิตํ ¶ อนุรกฺขนฺโต, ปาณํ จชติ ทุจฺจชํ.
มาตุ ภริยาย ภาตุจฺจ, สขิโน พฺราหฺมณสฺส จ;
อตฺตโน จาปิ ปฺจาโล, ฉนฺนํ จชติ ชีวิตํ.
เอวํ มหตฺถิกา [ขหิทฺธิยา (สฺยา.), มหิทฺธิกา (ก.)] ปฺา, นิปุณา สาธุจินฺตินี;
ทิฏฺธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จาติ.
ทกรกฺขสชาตกํ สตฺตมํ.
๕๑๘. ปณฺฑรนาคราชชาตกํ (๘)
วิกิณฺณวาจํ อนิคุยฺห [อนิคูฬฺห (ปี.)] มนฺตํ, อสฺตํ อปริจกฺขิตารํ [อปริรกฺขิตารํ (ก.)];
ภยํ ตมนฺเวติ สยํ อโพธํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ [สุวณฺโณ (ก.)].
โย คุยฺหมนฺตํ ปริรกฺขเนยฺยํ, โมหา นโร สํสติ หาสมาโน [ภาสมาโน (ปี.)];
ตํ ภินฺนมนฺตํ ภยมนฺเวติ ขิปฺปํ, นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ.
นานุมิตฺโต ¶ ครุํ อตฺถํ, คุยฺหํ เวทิตุมรหติ;
สุมิตฺโต จ อสมฺพุทฺธํ, สมฺพุทฺธํ วา อนตฺถ วา.
วิสฺสาสมาปชฺชิมหํ ¶ อเจลํ [อเจโล (สี. ปี.)], สมโณ ¶ อยํ สมฺมโต ภาวิตตฺโต;
ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ [วิวรํ (สี.)] คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ [กปโณ (ปี.)] รุทามิ.
ตสฺสาหํ ปรมํ [ปุริมํ (สี.)] พฺรหฺเม คุยฺหํ, วาจฺหิ มํ นาสกฺขึ [นาสกฺขิ (ปี.)] สํยเมตุํ;
ตปฺปกฺขโต หิ ภยมาคตํ มมํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.
โย เว นโร สุหทํ มฺมาโน, คุยฺหมตฺถํ สํสติ ทุกฺกุลีเน;
โทสา ภยา อถวา ราครตฺตา [ราครตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], ปลฺลตฺถิโต [ปลฺลิตฺโถ (ปี.), ปลฺลตฺติโต (ก.)] พาโล อสํสยํ โส.
ติโรกฺขวาโจ อสตํ ปวิฏฺโ, โย สงฺคตีสุ มุทีเรติ วากฺยํ;
อาสีวิโส ทุมฺมุโขตฺยาหุ ตํ นรํ, อารา อารา [อารา อรา (ปี.)] สํยเม ตาทิสมฺหา.
อนฺนํ ปานํ กาสิก [กาสิกํ (ปี.)] จนฺทนฺจ, มนาปิตฺถิโย มาลมุจฺฉาทนฺจ;
โอหาย คจฺฉามเส สพฺพกาเม, สุปณฺณ ปาณูปคตาว ตฺยมฺหา.
โก นีธ ติณฺณํ ครหํ อุเปติ, อสฺมึธ ¶ โลเก ปาณภู นาคราช;
สมโณ สุปณฺโณ อถ วา ตฺวเมว, กึ การณา ปณฺฑรกคฺคหีโต.
สมโณติ ¶ เม สมฺมตตฺโต อโหสิ, ปิโย จ เม มนสา ภาวิตตฺโต;
ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ.
น จตฺถิ สตฺโต อมโร ปถพฺยา, ปฺาวิธา นตฺถิ น นินฺทิตพฺพา;
สจฺเจน ธมฺเมน ธิติยา [ธิยา (สี. ปี.)] ทเมน, อลพฺภมพฺยาหรตี นโร อิธ.
มาตาปิตา ปรมา พนฺธวานํ, นาสฺส ตติโย อนุกมฺปกตฺถิ;
เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
มาตาปิตา ภคินี ภาตโร จ, สหายา วา ยสฺส โหนฺติ สปกฺขา;
เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส, มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
ภริยา เจ ปุริสํ วชฺชา, โกมารี ปิยภาณินี;
ปุตฺตรูปยสูเปตา ¶ , าติสงฺฆปุรกฺขตา, ตสฺสาปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส;
มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน.
น คุยฺหมตฺถํ [คุยฺหตฺถํ (ก.)] วิวเรยฺย, รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ;
น หิ ปาตุกโต สาธุ, คุยฺโห อตฺโถ ปชานตา.
ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย, อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต;
โย จามิเสน สํหีโร, หทยตฺเถโน จ โย นโร.
คุยฺหมตฺถํ ¶ อสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;
มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.
ยาวนฺโต ¶ ปุริสสฺสตฺถํ, คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ;
ตาวนฺโต ตสฺส อุพฺเพคา, ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช.
วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ, รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมฺุเจ;
อุปสฺสุติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ, ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทํ.
ยถาปิ อสฺส [อโย (สฺยา.), อย (ก.)] นครํ มหนฺตํ, อทฺวารกํ [อาฬารกํ (ปี.)] อายสํ ภทฺทสาลํ;
สมนฺตขาตาปริขาอุเปตํ, เอวมฺปิ เม เต อิธ คุยฺหมนฺตา.
เย คุยฺหมนฺตา อวิกิณฺณวาจา, ทฬฺหา ¶ สทตฺเถสุ นรา ทุชิวฺห [ทุชิวฺหา (สฺยา. ปี.)];
อารา อมิตฺตา พฺยวชนฺติ เตหิ, อาสีวิสา วา ริว สตฺตุสงฺฆา [สตฺตสงฺฆา (สี. สฺยา.)].
หิตฺวา ฆรํ ปพฺพชิโต อเจโล, นคฺโค มุณฺโฑ จรติ ฆาสเหตุ;
ตมฺหิ [ตมฺหี (ปี.)] นุ โข วิวรึ คุยฺหมตฺถํ, อตฺถา จ ธมฺมา จ อปคฺคตมฺหา [อปาคตมฺหา (สี.), อปคตมฺหา (สฺยา.), อวาคตมฺหา (ปี.)].
กถํกโร โหติ สุปณฺณราช, กึสีโล เกน วเตน วตฺตํ;
สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, กถํกโร สคฺคมุเปติ านํ.
หิริยา ติติกฺขาย ทเมนุเปโต [ทเมน ขนฺติยา (สี. สฺยา. ปี.)], อกฺโกธโน เปสุณิยํ ปหาย;
สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ, เอวํกโร สคฺคมุเปติ านํ.
มาตาว ¶ ปุตฺตํ ตรุณํ ตนุชฺชํ [ตนูชํ (สี.)], สมฺผสฺสตา [สมฺปสฺส ตํ (สี. ปี.)] สพฺพคตฺตํ ผเรติ;
เอวมฺปิ เม ตฺวํ ปาตุรหุ ทิชินฺท, มาตาว ปุตฺตํ อนุกมฺปมาโน.
หนฺทชฺช ¶ ตฺวํ มฺุจ [มุจฺจ (สี.)] วธา ทุชิวฺห, ตโย หิ ปุตฺตา น หิ อฺโ อตฺถิ;
อนฺเตวาสี ทินฺนโก อตฺรโช จ, รชฺชสฺสุ [รชสฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปุตฺตฺตโร เม อโหสิ.
อิจฺเจว วากฺยํ วิสชฺชี สุปณฺโณ, ภุมฺยํ ปติฏฺาย ทิโช ทุชิวฺหํ;
มุตฺตชฺช ตฺวํ สพฺพภยาติวตฺโต, ถลูทเก โหหิ มยาภิคุตฺโต.
อาตงฺกินํ ยถา กุสโล ภิสกฺโก, ปิปาสิตานํ รหโทว สีโต;
เวสฺมํ ยถา หิมสีตฏฺฏิตานํ [หิมสิสิรฏฺฏิตานํ (ปี.)], เอวมฺปิ เต สรณมหํ ภวามิ.
สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;
วิวริย ทาํ เสสิ, กุโต ตํ ภยมาคตํ.
สงฺเกเถว อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;
อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตติ.
กถํ นุ วิสฺสเส ตฺยมฺหิ, เยนาสิ กลโห กโต;
นิจฺจยตฺเตน าตพฺพํ, โส ทิสพฺภิ [โส ทิสมฺหิ (ปี.)] น รชฺชติ.
วิสฺสาสเย ¶ น จ ตํ [นํ (สี. สฺยา. ปี.)] วิสฺสเยยฺย, อสงฺกิโต สงฺกิโต จ [อสงฺกิโต จ สงฺกิโต (สี. ปี.)] ภเวยฺย;
ตถา ¶ ตถา วิฺู ปรกฺกเมยฺย, ยถา ยถา ภาวํ ปโร น ชฺา.
เต ¶ เทววณฺณา [เทววณฺณี (ปี.)] สุขุมาลรูปา, อุโภ สมา สุชยา [สุชโย (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺุขนฺธา [ปฺุคนฺธา (ปี.)];
อุปาคมุํ กรมฺปิยํ [กาทมฺพิยํ (สี.), การมฺพิยํ (ปี.)] อเจลํ, มิสฺสีภูตา อสฺสวาหาว นาคา.
ตโต หเว ปณฺฑรโก อเจลํ, สยเมวุปาคมฺม อิทํ อโวจ;
มุตฺตชฺชหํ สพฺพภยาติวตฺโต, น หิ [ห (ปี.)] นูน ตุยฺหํ มนโส ปิยมฺหา.
ปิโย หิ เม อาสิ สุปณฺณราชา, อสํสยํ ปณฺฑรเกน สจฺจํ;
โส ราครตฺโตว อกาสิเมตํ, ปาปกมฺมํ [ปาปํ กมฺมํ (สี. ปี.)] สมฺปชาโน น โมหา.
น เม ปิยํ อปฺปิยํ วาปิ โหติ, สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรฺจ;
สุสฺตานฺหิ วิยฺชเนน, อสฺโต โลกมิมํ จราสิ.
อริยาวกาโสสิ อนริโยวาสิ [อนริโย จาสิ (สี. ปี.)], อสฺโต สฺตสนฺนิกาโส;
กณฺหาภิชาติโกสิ ¶ อนริยรูโป, ปาปํ พหุํ ทุจฺจริตํ อจาริ.
อทุฏฺสฺส ตุวํ ทุพฺภิ, ทุพฺภี [ทูภิ, ทูภี (ปี.)] จ ปิสุโณ จสิ;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธา.
ตสฺมา หิ มิตฺตานํ น ทุพฺภิตพฺพํ, มิตฺตทุพฺภา [มิตฺตทุพฺภา หิ (สฺยา.)] ปาปิโย นตฺถิ อฺโ;
อาสิตฺตสตฺโต นิหโต ปถพฺยา, อินฺทสฺส วากฺเยน หิ สํวโร หโตติ.
ปณฺฑรนาคราชชาตกํ [ปณฺฑรกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.
๕๑๙. สมฺพุลาชาตกํ (๙)
กา ¶ เวธมานา คิริกนฺทรายํ, เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สํหิตูรุ [สฺตูร (สี. ปี.), สฺจิตูรุ (สฺยา.)];
ปุฏฺาสิ เม ปาณิปเมยฺยมชฺเฌ, อกฺขาหิ เม นามฺจ พนฺธเว จ.
โอภาสยํ วนํ รมฺมํ, สีหพฺยคฺฆนิเสวิตํ;
กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม;
อภิวาเทมิ ตํ ภทฺเท, ทานวาหํ นมตฺถุ เต.
โย ปุตฺโต กาสิราชสฺส, โสตฺถิเสโนติ ตํ วิทู;
ตสฺสาหํ สมฺพุลา ภริยา, เอวํ ชานาหิ ทานว;
อภิวาเทมิ ¶ ตํ ภนฺเต [ภทฺทนฺเต (สี. สฺยา.)], สมฺพุลาหํ นมตฺถุ เต.
เวเทหปุตฺโต ¶ ภทฺทนฺเต, วเน วสติ อาตุโร;
ตมหํ โรคสมฺมตฺตํ, เอกา เอกํ อุปฏฺหํ [อุปฏฺหึ (สี.)].
อหฺจ วนมฺุฉาย, มธุมํสํ มิคาพิลํ [มิคาวิลํ (สี.)];
ยทา หรามิ ตํ ภกฺโข, ตสฺส นูนชฺช นาธติ [นาถติ (ก.)].
กึ วเน ราชปุตฺเตน, อาตุเรน กริสฺสสิ;
สมฺพุเล ปริจิณฺเณน, อหํ ภตฺตา ภวามิ เต.
โสกฏฺฏาย ทุรตฺตาย, กึ รูปํ วิชฺชเต มม;
อฺํ ปริเยส ภทฺทนฺเต, อภิรูปตรํ มยา.
เอหิมํ คิริมารุยฺห, ภริยา เม [มยฺหํ (สี. สฺยา. ปี.)] จตุสฺสตา;
ตาสํ ตฺวํ ปวรา โหหิ, สพฺพกามสมิทฺธินี.
นูน [นนุ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ตารกวณฺณาเภ [หาฏกวณฺณาเภ (ปี.)], ยํ กิฺจิ มนสิจฺฉสิ;
สพฺพํ ตํ ปจุรํ มยฺหํ, รมสฺสฺวชฺช [รมสุชฺช (สี. สฺยา.)] มยา สห.
โน เจ ตุวํ มเหเสยฺยํ, สมฺพุเล การยิสฺสสิ;
อลํ ตฺวํ ปาตราสาย, ปณฺเห [มฺเ (สี. ปี.)] ภกฺขา ภวิสฺสสิ.
ตฺจ ¶ สตฺตชโฏ ลุทฺโท, กฬาโร ปุริสาทโก;
วเน นาถํ อปสฺสนฺตึ, สมฺพุลํ อคฺคหี ภุเช.
อธิปนฺนา ปิสาเจน, ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา;
สา จ สตฺตุวสมฺปตฺตา, ปติเมวานุโสจติ.
น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;
ยฺจ ¶ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.
น สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;
สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺติ ปฏิเสธิตาโร.
อิตฺถีนเมสา ปวรา ยสสฺสินี, สนฺตา สมา อคฺคิริวุคฺคเตชา;
ตฺเจ ตุวํ รกฺขสาเทสิ กฺํ, มุทฺธา จ หิ สตฺตธา เต ผเลยฺย;
มา ตฺวํ ทหี [ชหี (ปี.)] มฺุจ ปติพฺพตาย [ปติพฺพตา สา (สี.), ปติพฺพตา ยา (ปี.)].
สา จ อสฺสมมาคจฺฉิ, ปมุตฺตา ปุริสาทกา;
นีฬํ [นิฑฺฑํ (สฺยา. ก.)] ปฬินํ สกุณีว [ผลินสกุณีว (สี. สฺยา. ปี.)], คตสิงฺคํว อาลยํ.
สา ตตฺถ ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;
สมฺพุลา อุตุมตฺตกฺขา, วเน นาถํ อปสฺสนฺตี [อปสฺสตี (สี.)].
สมเณ ¶ พฺราหฺมเณ วนฺเท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ [ตุมฺหํ หิ (ปี.)] สรณํ คตา.
วนฺเท สีเห จ พฺยคฺเฆ จ, เย จ อฺเ วเน มิคา;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
ติณา [ติณ (ปี.)] ลตานิ โอสธฺโย, ปพฺพตานิ วนานิ จ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท ¶ ¶ อินฺทีวรีสามํ, รตฺตึ นกฺขตฺตมาลินึ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท ภาคีรถึ คงฺคํ, สวนฺตีนํ ปฏิคฺคหํ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
วนฺเท อหํ ปพฺพตราชเสฏฺํ, หิมวนฺตํ สิลุจฺจยํ;
ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี, ตุมฺหํมฺหิ สรณํ คตา.
อติสายํ วตาคจฺฉิ, ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ;
เกน นุชฺช สมาคจฺฉิ [สมาคจฺฉิ (สี. ปี.)], โก เต ปิยตโร มยา.
อิทํ โขหํ ตทาโวจํ [ตทโวจํ (สี. สฺยา.)], คหิตา เตน สตฺตุนา;
น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;
ยฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อฺถา.
โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;
ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตํ.
ตถา มํ สจฺจํ ปาเลตุ, ปาลยิสฺสติ เจ มมํ;
ยถาหํ นาภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา;
เอเตน สจฺจวชฺเชน, พฺยาธิ เต วูปสมฺมตุ.
เย กฺุชรา สตฺตสตา อุฬารา, รกฺขนฺติ รตฺตินฺทิวมุยฺยุตาวุธา;
ธนุคฺคหานฺจ สตานิ โสฬส, กถํวิเธ ปสฺสสิ ภทฺเท สตฺตโว.
อลงฺกตาโย ¶ ปทุมุตฺตรตฺตจา, วิราคิตา ปสฺสติ หํสคคฺครา;
ตาสํ สุณิตฺวา มิตคีตวาทิตํ [มิตคีตวาทินํ (ปี.)], น ทานิ เม ตาต ตถา ยถา ปุเร.
สุวณฺณสํกจฺจธรา ¶ สุวิคฺคหา, อลงฺกตา มานุสิยจฺฉรูปมา;
เสโนปิยา [เสนูปิยา (ปี.)] ตาต อนินฺทิตงฺคิโย, ขตฺติยกฺา ปฏิโลภยนฺติ [ปฏิลาภยนฺติ (ปี.)] นํ.
สเจ อหํ ตาต ตถา ยถา ปุเร, ปตึ ตมฺุฉาย ปุนา วเน ภเร;
สมฺมานเย มํ น จ มํ วิมานเย, อิโตปิ เม ตาต ตโต วรํ สิยา.
ยมนฺนปาเน ¶ วิปุลสฺมิ โอหิเต, นารี วิมฏฺาภรณา อลงฺกตา;
สพฺพงฺคุเปตา [ปฺจงฺคุเปตา (สี. สฺยา. ปี.)] ปติโน จ อปฺปิยา, อพชฺฌ [อวชฺฌ (สฺยา.), อาพชฺฌ (ปี.)] ตสฺสา มรณํ ตโต วรํ.
อปิ เจ ทลิทฺทา กปณา อนาฬฺหิยา, กฏาทุตียา ปติโน จ สา ปิยา;
สพฺพงฺคุเปตายปิ อปฺปิยาย, อยเมว ¶ เสยฺยา [เสยฺโย (สฺยา. ก.)] กปณาปิ ยา ปิยา [กปณาปิ ยา (ก.)].
สุทุลฺลภิตฺถี ปุริสสฺส ยา หิตา, ภตฺติตฺถิยา ทุลฺลโภ โย หิโต จ;
หิตา จ เต สีลวตี จ ภริยา, ชนินฺท ธมฺมํ จร สมฺพุลาย.
สเจ ตุวํ วิปุเล ลทฺธโภเค, อิสฺสาวติณฺณา มรณํ อุเปสิ;
อหฺจ เต ภทฺเท อิมา ราชกฺา [อิมา จ กฺา (ปี.)], สพฺเพ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] เต วจนกรา ภวามาติ.
สมฺพุลาชาตกํ นวมํ.
๕๒๐. คนฺธตินฺทุกชาตกํ (๑๐)
อปฺปมาโท ¶ อมตํ ปทํ [อมตปทํ (สี. ปี.)], ปมาโท มจฺจุโน ปทํ;
อปฺปมตฺตา น มียนฺติ, เย ปมตฺตา ยถา มตา.
มทา ปมาโท ชาเยถ, ปมาทา ชายเต ขโย;
ขยา ปโทสา [ขยา จ โทสา (สี.)] ชายนฺติ, มา ปมาโท [มา มโท (สี. สฺยา. ปี.)] ภรตูสภ [ภารธูสภ (ก.)].
พหู หิ ขตฺติยา ชีนา, อตฺถํ รฏฺํ ปมาทิโน;
อโถปิ คามิโน คามา, อนคารา อคาริโน.
ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;
สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.
เนส ¶ ธมฺโม มหาราช, อติเวลํ ปมชฺชสิ;
อิทฺธํ ผีตํ ชนปทํ, โจรา วิทฺธํสยนฺติ นํ.
น เต ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ, น หิรฺํ น ธานิยํ [น หิรฺนิธานิยา (ก.)];
รฏฺเ วิลุปฺปมานมฺหิ, สพฺพโภเคหิ ชิยฺยสิ.
สพฺพโภคา ปริชิณฺณํ, ราชานํ วาปิ ขตฺติยํ [ขตฺติย (ก.)];
าติมิตฺตา สุหชฺชา จ, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ [มนฺติยํ (สฺยา.)].
หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;
ตเมวมุปชีวนฺตา, น ตํ มฺนฺติ มานิยํ.
อสํวิหิตกมฺมนฺตํ, พาลํ ทุมฺมนฺติมนฺตินํ;
สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ, ชิณฺณํว อุรโค ตจํ.
สุสํวิหิตกมฺมนฺตํ ¶ , กาลุฏฺายึ อตนฺทิตํ;
สพฺเพ โภคาภิวฑฺฒนฺติ, คาโว สอุสภามิว.
อุปสฺสุตึ มหาราช, รฏฺเ ชนปเท จร;
ตตฺถ ทิสฺวา จ สุตฺวา จ, ตโต ตํ [ตฺวํ (ก.)] ปฏิปชฺชสิ.
เอวํ เวเทตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สรมปฺปิโต [สมปฺปิโต (สี. ปี.)];
ยถาหมชฺช เวเทมิ, กณฺฏเกน สมปฺปิโต.
ชิณฺโณ ¶ ทุพฺพลจกฺขูสิ, น รูปํ สาธุ ปสฺสสิ;
กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ ตํ มคฺเคยฺย [มคฺเฆยฺย (ปี.)] กณฺฏโก [กณฺฑโก (สี. สฺยา. ปี.)].
พหฺเวตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, โสหํ [โยหํ (สี. สฺยา. ปี.)] มคฺคสฺมิ [มคฺโคสฺมิ (ปี.)] พฺราหฺมณ;
อรกฺขิตา ¶ ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ [รตฺติฺจ (สี.)] โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
เอตาทิเส ภเย ชาเต [ตาต (สี. ปี.)], ภยฏฺฏา ตาต [ตาว (สี. ปี.)] มาณวา;
นิลฺเลนกานิ กุพฺพนฺติ, วเน อาหตฺว กณฺฏกํ.
กทาสฺสุ นามยํ ราชา, พฺรหฺมทตฺโต มริสฺสติ;
ยสฺส รฏฺมฺหิ ชิยฺยนฺติ, อปฺปติกา กุมาริกา.
ทุพฺภาสิตฺหิ เต ชมฺมิ, อนตฺถปทโกวิเท;
กุหึ ราชา กุมารีนํ, ภตฺตารํ ปริเยสติ.
น เม ทุพฺภาสิตํ พฺรหฺเม, โกวิทตฺถปทา อหํ;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;
ทุชฺชีเว ทุพฺภเร ทาเร, กุโต ภตฺตา กุมาริโย.
เอวํ สยตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม สตฺติยา หโต;
ยถายํ กปโณ เสติ, หโต ผาเลน สาลิโย.
อธมฺเมน ตุวํ ชมฺม, พฺรหฺมทตฺตสฺส กุชฺฌสิ;
โย ตฺวํ สปสิ ราชานํ, อปรชฺฌิตฺวาน อตฺตโน [อตฺตนา (ปี.)].
ธมฺเมน พฺรหฺมทตฺตสฺส, อหํ กุชฺฌามิ พฺราหฺมณ;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
สา ¶ นูน ปุน เร ปกฺกา, วิกาเล ภตฺตมาหริ;
ภตฺตหารึ อเปกฺขนฺโต, หโต ผาเลน สาลิโย.
เอวํ หฺตุ ปฺจาโล, สงฺคาเม อสินา หโต [ทฬฺหํ (ปี.)];
ยถาหมชฺช ปหโต, ขีรฺจ เม ปวฏฺฏิตํ.
ยํ ปสุ ขีรํ ฉฑฺเฑติ, ปสุปาลํ วิหึสติ [ปสุปาลฺจ หึสติ (สี.), ปสุ ผาลฺจ หึสติ (ปี.)];
กึ ตตฺถ พฺรหฺมทตฺตสฺส, ยํ โน ครหเต [ครหโต (ปี.)] ภวํ.
คารยฺโห พฺรหฺเม ปฺจาโล, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ ¶ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน.
จณฺฑา อฏนกา [อฏนก (ปี.), อกฏนา (ก.)] คาวี, ยํ ปุเร น ทุหามเส;
ตํ ทานิ อชฺช โทหาม, ขีรกาเมหุปทฺทุตา.
เอวํ กนฺทตุ ปฺจาโล, วิปุตฺโต วิปฺปสุกฺขตุ;
ยถายํ กปณา คาวี, วิปุตฺตา ปริธาวติ.
ยํ ปสุ ปสุปาลสฺส, สมฺภเมยฺย [ปพฺภเมยฺย (สี. ปี.)] รเวยฺย วา;
โก นีธ อปราธตฺถิ, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน.
อปราโธ มหาพฺรหฺเม, พฺรหฺมทตฺตสฺส ราชิโน;
อรกฺขิตา ชานปทา, อธมฺมพลินา หตา.
รตฺติฺหิ โจรา ขาทนฺติ, ทิวา ขาทนฺติ ตุณฺฑิยา;
รฏฺสฺมึ กูฏราชสฺส, พหุ อธมฺมิโก ชโน;
กถํ โน อสิโกสตฺถา, ขีรปา หฺเต ปชา.
เอวํ ขชฺชตุ ปฺจาโล, หโต ยุทฺเธ สปุตฺตโก;
ยถาหมชฺช ขชฺชามิ, คามิเกหิ [คามเกหิ (สี. ปี.)] อรฺโช.
น ¶ สพฺพภูเตสุ วิเธนฺติ [วิธนฺติ (ก.)] รกฺขํ, ราชาโน มณฺฑูก มนุสฺสโลเก;
เนตฺตาวตา ราชา อธมฺมจารี, ยํ ตาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกา.
อธมฺมรูโป วต พฺรหฺมจารี, อนุปฺปิยํ ภาสสิ ขตฺติยสฺส;
วิลุปฺปมานาย ปุถุปฺปชาย, ปูเชสิ ราชํ ปรมปฺปมาทํ [ราชํ ปรมปฺปวาทํ (สี.), ราชา ปรมปฺปวาทึ (สฺยา.)].
สเจ ¶ อิมํ พฺรหฺเม สุรชฺชกํ สิยา, ผีตํ รฏฺํ มุทิตํ [ปูริตํ (ก.)] วิปฺปสนฺนํ;
ภุตฺวา พลึ อคฺคปิณฺฑฺจ กากา, น มาทิสํ ชีวมเทยฺยุ ธงฺกาติ.
คนฺธตินฺทุกชาตกํ ทสมํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
กึฉนฺท ¶ กุมฺภ ชยทฺทิส ฉทฺทนฺต, อถ ปณฺฑิตสมฺภว สิรกปิ;
ทกรกฺขส ปณฺฑรนาควโร, อถ สมฺพุล ตินฺทุกเทวสุโตติ.
ตึสนิปาตํ นิฏฺิตํ.
ชาตกปาฬิยา ปโม ภาโค นิฏฺิโต.