มูล > สุตฺตปิฏก > ขุทฺทกนิกาย

[กิมคฺฆตี ตณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)] กิมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาย, อสฺสาน มูลาย วเทหิ ราช [นาฬิกา จ (สี.), นาฬิกาย (ก. สี. อฏฺ.)];

พาราณสึ สนฺตรพาหิรโต [พาหิรนฺตํ (สี.)], อยมคฺฆติ ตณฺฑุลนาฬิกาติ [กิมคฺฆตี วณฺฑุลนาฬิกา จ, พาราณสี อนฺตรพาหิรานิ; อสฺสปฺจสเต ตานิ, เอกา ตณฺฑุลนาฬิกาติ; (สฺยา.)].

หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา ¶ , สุกฺกธมฺมสมาหิตา;

สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, เทวธมฺมาติ วุจฺจเรติ.

ปุตฺโต ตฺยาหํ มหาราช, ตฺวํ มํ โปส ชนาธิป;

อฺเปิ เทโว โปเสติ, กิฺจ [กิฺจิ (ก.)] เทโว สกํ ปชนฺติ.

กฏฺหาริ [กฏฺวาหน (ก.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

อปิ ¶ ¶ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ คามณีติ.

อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ, อิเม ชาตา วโยหรา;

ปาตุภูตา เทวทูตา, ปพฺพชฺชาสมโย มมาติ.

มฆเทว [มขาเทว (สี. ปี.), เทวทูต (ก.)] ชาตกํ นวมํ.

ยฺจ ¶ อฺเ น รกฺขนฺติ, โย จ อฺเ น รกฺขติ;

ส เว ราช สุขํ เสติ, กาเมสุ อนเปกฺขวาติ.

วราปณฺณก วณฺณุปถ เสริวโร, สุวิจกฺขณ ตณฺฑุลนาฬิกสฺสา;

หิริ ปุตฺตวรุตฺตคามณินา, โย จ น รกฺขติ เตน ทสาติ.

โหติ สีลวตํ อตฺโถ, ปฏิสนฺถาร [ปฏิสนฺธาร (ก.)] วุตฺตินํ;

ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, าติสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (สฺยา.), ปุเรกฺขิตํ (ก.)];

อถ ปสฺสสิมํ กาฬํ, สุวิหีนํว าติภีติ.

นิคฺโรธเมว ¶ ¶ ¶ เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;

นิคฺโรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยฺเจ สาขสฺมิ [สาขสฺมึ (สี. ปี.)] ชีวิตนฺติ.

ธิรตฺถุ กณฺฑินํ สลฺลํ, ปุริสํ คาฬฺหเวธินํ;

ธิรตฺถุ ตํ ชนปทํ, ยตฺถิตฺถี ปริณายิกา;

เต จาปิ ธิกฺกิตา [ธิกฺกตา (?)] สตฺตา, เย อิตฺถีนํ วสํคตาติ.

น กิรตฺถิ รเสหิ ปาปิโย, อาวาเสหิ ว [วา (สพฺพตฺถ)] สนฺถเวหิ วา;

วาตมิคํ คหนนิสฺสิตํ [เคหนิสฺสิตํ (สี. ปี.)], วสมาเนสิ รเสหิ สฺชโยติ.

อฏฺกฺขุรํ ขราทิเย, มิคํ วงฺกาติวงฺกินํ;

สตฺตหิ ¶ กาลาติกฺกนฺตํ [สตฺตหิ กลาห’ติกฺกนฺตํ (สี.), สตฺตกาเลห’ติกฺกนฺตํ (สฺยา.), สตฺตหิ กาลาห’ติกฺกนฺตํ (ปี.)], น นํ โอวทิตุสฺสเหติ.

มิคํ ¶ ติปลฺลตฺถ [ติปลฺลตฺต (ก.)] มเนกมายํ, อฏฺกฺขุรํ อฑฺฒรตฺตาปปายึ [อฑฺฒรตฺตาวปายึ (สี. ปี.)];

เอเกน โสเตน ฉมาสฺสสนฺโต, ฉหิ กลาหิติโภติ [กลาหติโภติ (สี. สฺยา. ปี.)] ภาคิเนยฺโยติ.

กาเฬ ¶ วา ยทิ วา ชุณฺเห, ยทา วายติ มาลุโต;

วาตชานิ หิ สีตานิ, อุโภตฺถมปราชิตาติ.

เอวํ เจ สตฺตา ชาเนยฺยุํ, ทุกฺขายํ ชาติสมฺภโว;

น ปาโณ ปาณินํ หฺเ, ปาณฆาตี หิ โสจตีติ.

สเจ ¶ มุจฺเจ [มุฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)] เปจฺจ มุจฺเจ [มุฺเจ (สี. สฺยา. ปี.)], มุจฺจมาโน หิ พชฺฌติ;

น เหวํ ธีรา มุจฺจนฺติ, มุตฺติ พาลสฺส พนฺธนนฺติ.

ทิสฺวา ปทมนุตฺติณฺณํ, ทิสฺวาโนตริตํ ปทํ;

นเฬน วารึ ปิสฺสาม [ปิวิสฺสาม (สี. สฺยา. ปี.)], เนว [น จ (ก.)] มํ ตฺวํ วธิสฺสสีติ.

อถ ¶ ลกฺขณ สาข ธิรตฺถุ ปุน, น กิรตฺถิ รเสหิ ขราทิยา;

อติโภติ วร [รส (สพฺพตฺถ)] มาลุต ปาณ, มุจฺเจน นฬอวฺหยเนน ภวนฺติ ทสาติ.

าตเมตํ ¶ กุรุงฺคสฺส, ยํ ตฺวํ เสปณฺณิ สิยฺยสิ [เสยฺยสิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อฺํ ¶ เสปณฺณิ คจฺฉามิ, น เม เต รุจฺจเต ผลนฺติ.

เย กุกฺกุรา ราชกุลมฺหิ วทฺธา, โกเลยฺยกา วณฺณพลูปปนฺนา;

เตเม น วชฺฌา มยมสฺม วชฺฌา, นายํ สฆจฺจา ทุพฺพลฆาติกายนฺติ.

อปิ ปสฺเสน เสมาโน, สลฺเลภิ สลฺลลีกโต;

เสยฺโยว วฬวา โคโช [โภชฺโช (สี.), โภชฺโฌ (สฺยา. ปี.)], ยุฺช มฺเว สารถีติ.

โคชานีย [โภชาชานีย (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

ยทา ยทา ยตฺถ ยทา, ยตฺถ ยตฺถ ยทา ยทา;

อาชฺโ กุรุเต เวคํ, หายนฺติ ตตฺถ วาฬวาติ.

อฺมฺเหิ ¶ ¶ ติตฺเถหิ, อสฺสํ ปาเยหิ สารถิ;

อจฺจาสนสฺส ปุริโส, ปายาสสฺสปิ ตปฺปตีติ.

ปุราณโจราน ¶ วโจ นิสมฺม, มหิฬามุโข โปถยมนฺวจารี;

สุสฺตานฺหิ วโจ นิสมฺม, คชุตฺตโม สพฺพคุเณสุ อฏฺาติ.

นาลํ กพฬํ ปทาตเว, น จ ปิณฺฑํ น กุเส น ฆํสิตุํ;

มฺามิ อภิณฺหทสฺสนา, นาโค สฺเนหมกาสิ [สิเนหมกาสิ (สี. สฺยา. ปี.)] กุกฺกุเรติ.

มนุฺเมว ¶ ภาเสยฺย, นามนุฺํ กุทาจนํ;

มนุฺํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;

ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหูติ.

ยโต ยโต ครุ ธุรํ, ยโต คมฺภีรวตฺตนี;

ตทาสฺสุ กณฺหํ ยุฺชนฺติ, สฺวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺติ.

มา ¶ มุนิกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภุฺชติ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณนฺติ.

กุรุงฺคสฺส ¶ กุกฺกุรโคชวโร, ปุน วาฬวสฺสสิริวฺหยโน [สิริวยโน (สพฺพตฺถ)];

มหิฬามุขนามนุฺวโร, วหเต ธุร มุนิเกน ทสาติ.

กุลาวกา ¶ มาตลิ สิมฺพลิสฺมึ, อีสามุเขน ปริวชฺชยสฺสุ;

กามํ จชาม อสุเรสุ ปาณํ, มา เม ทิชา วิกฺกุลวา [มายิเม ทิชา วิกุลาวา (สี. สฺยา. ปี.)] อเหสุนฺติ.

รุทํ มนุฺํ รุจิรา จ ปิฏฺิ, เวฬุริยวณฺณูปนิภา [วณฺณูปฏิภา (สฺยา.), วณฺณสนฺนิภา (ก.)] จ คีวา;

พฺยามมตฺตานิ จ เปขุณานิ, นจฺเจน เต ธีตรํ โน ททามีติ.

สมฺโมทมานา ¶ คจฺฉนฺติ, ชาลมาทาย ปกฺขิโน;

ยทา เต วิวทิสฺสนฺติ, ตทา เอหินฺติ เม วสนฺติ.

น ¶ มํ สีตํ น มํ อุณฺหํ, น มํ ชาลสฺมิ พาธนํ;

ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโตติ.

สนฺติ ¶ ปกฺขา อปตนา, สนฺติ ปาทา อวฺจนา;

มาตาปิตา จ นิกฺขนฺตา, ชาตเวท ปฏิกฺกมาติ.

ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ วิหงฺคมา, สฺวายํ อคฺคึ ปมุฺจติ;

ทิสา ภชถ วกฺกงฺคา [วงฺกงฺคา (สฺยา.)], ชาตํ สรณโต ภยนฺติ.

เย วุฑฺฒ [วทฺธ (สี. ปี.)] มปจายนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;

ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตีติ.

นาจฺจนฺตํ ¶ นิกติปฺปฺโ, นิกตฺยา สุขเมธติ;

อาราเธติ นิกติปฺปฺโ [อาราเธ นิกติปฺปฺโ (ปี.)], พโก กกฺกฏกามิวาติ.

มฺเ ¶ โสวณฺณโย ราสิ, โสณฺณมาลา จ นนฺทโก;

ยตฺถ ทาโส อามชาโต, ิโต ถุลฺลานิ [ถูลานิ (ก.)] คชฺชตีติ.

กามํ ¶ ปตามิ นิรยํ, อุทฺธํปาโท อวํสิโร;

นานริยํ กริสฺสามิ, หนฺท ปิณฺฑํ ปฏิคฺคหาติ.

สิริมาตลิ ธีตร ปกฺขิวโร, รติยาคโต มาตาปิตา จ ปุน;

ชคตีรุห วุฑฺฒ สุกกฺกฏโก, ตถา นนฺทกปิณฺฑวเรน ทสาติ.

โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

อชิยา ปาทโมลมฺพ [ปาทโมลุมฺพ (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตโก วิย โสจตีติ.

โย ¶ อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

กโปตกสฺส วจนํ อกตฺวา, อมิตฺตหตฺถตฺถคโตว เสตีติ.

โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, เวฬุกสฺส ยถา ปิตาติ.

เสยฺโย ¶ ¶ อมิตฺโต มติยา อุเปโต, น ตฺเวว มิตฺโต มติวิปฺปหีโน;

มกสํ วธิสฺสนฺติ หิ เอฬมูโค, ปุตฺโต ปิตุ อพฺภิทา อุตฺตมงฺคนฺติ.

เสยฺโย อมิตฺโต เมธาวี, ยฺเจ พาลานุกมฺปโก;

ปสฺส โรหิณิกํ ชมฺมึ, มาตรํ หนฺตฺวาน โสจตีติ.

น เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;

หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, กปิ อารามิโก ยถาติ.

น ¶ เว อนตฺถกุสเลน, อตฺถจริยา สุขาวหา;

หาเปติ อตฺถํ ทุมฺเมโธ, โกณฺฑฺโ วารุณึ ยถาติ.

อนุปาเยน ¶ โย อตฺถํ, อิจฺฉติ โส วิหฺติ;

เจตา หนึสุ เวทพฺพํ [เวทพฺภํ (สี. ปี.)], สพฺเพ เต พฺยสนมชฺฌคูติ.

เวทพฺพ [เวทพฺภ (สี. ปี.)] ชาตกํ อฏฺมํ.

นกฺขตฺตํ ¶ ปฏิมาเนนฺตํ, อตฺโถ พาลํ อุปจฺจคา;

อตฺโถ อตฺถสฺส นกฺขตฺตํ, กึ กริสฺสนฺติ ตารกาติ.

ทุมฺเมธานํ สหสฺเสน, ยฺโ เม อุปยาจิโต;

อิทานิ โขหํ ยชิสฺสามิ, พหุ [พหู (สี. ปี.), พหุํ (ก.)] อธมฺมิโก ชโนติ.

อถ มิตฺตก มาตุ กโปตวโร, ตถา เวฬูก เอฬมูโค โรหิณี;

กปิ ¶ วารุณิ เจตจรา จ ปุน, ตถา ตารก ยฺวเรน ทสาติ.

อาสีเสเถว ¶ [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหูติ.

วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตนฺติ.

ตเถว ¶ ปุณฺณา ปาติโย, อฺายํ วตฺตเต กถา;

อาการเณน [อาการเกน (สี. สฺยา. ปี.)] ชานามิ, น จายํ ภทฺทิกา สุราติ.

นายํ ¶ รุกฺโข ทุรารุโห, นปิ คามโต อารกา;

อาการเณน ชานามิ, นายํ สาทุผโล ทุโมติ.

โย อลีเนน จิตฺเตน, อลีนมนโส นโร;

ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

โย ¶ ปหฏฺเน จิตฺเตน, ปหฏฺมนโส นโร;

ภาเวติ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ [ธิตี (สี. ปี.)] จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.

ยสฺเสเต ¶ ¶ จ [ยสฺส เอเต (สี. ปี.)] ตโย ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

ทกฺขิยํ สูริยํ ปฺา, ทิฏฺํ โส อติวตฺตตีติ.

ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;

ธนฺเตน หิ สตํ ลทฺธํ, อติธนฺเตน นาสิตนฺติ.

ธเม ธเม นาติธเม, อติธนฺตฺหิ ปาปกํ;

ธนฺเตนาธิคตา โภคา, เต ตาโต วิธมี ธมนฺติ.

ยถา ¶ อิจฺฉึ ตถาหุทกา ถลา, สุร สาทุผโล จ อลีนมโน;

สมฺปหฏฺมโน ¶ จตุโร จ ตโย, สตลทฺธก โภคธเนน ทสาติ.

อสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;

สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา;

ตา หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, วิเวกมนุพฺรูหยนฺติ.

ยํ ¶ พฺราหฺมโณ อวาเทสิ, วีณํ สมุขเวิโต;

อณฺฑภูตา ภตา ภริยา, ตาสุ โก ชาตุ วิสฺสเสติ.

โกธนา อกตฺู จ, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา [ปิสุณา จ วิเภทิกา (สี. สฺยา. ปี.)];

พฺรหฺมจริยํ จร ภิกฺขุ, โส สุขํ น วิหาหสีติ [ปิหาหิสีติ (สี. สฺยา. ปี.), วิหายสิ (ก.)].

ตกฺกปณฺฑิตชาตกํ [ตกฺกชาตกํ (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ.)] ตติยํ.

มา ¶ สุ นนฺทิ อิจฺฉติ มํ, มา สุ โสจิ น มิจฺฉติ [น อิจฺฉติ (สี. สฺยา. ปี.)];

ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตนฺติ.

ยถา ¶ นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;

เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตาติ.

เอกา อิจฺฉา ปุเร อาสิ, อลทฺธา มุทุลกฺขณํ;

ยโต ลทฺธา อฬารกฺขี, อิจฺฉา อิจฺฉํ วิชายถาติ.

อุจฺฉงฺเค เทว เม ปุตฺโต, ปเถ ธาวนฺติยา ปติ;

ตฺจ เทสํ น ปสฺสามิ, ยโต โสทริยมานเยติ [โสทริยํ นเย (ก.)].

ยสฺมึ ¶ ¶ มโน นิวิสติ, จิตฺตฺจาปิ [จิตฺตํ วาปิ (กตฺถจิ)] ปสีทติ;

อทิฏฺปุพฺพเก โปเส, กามํ ตสฺมิมฺปิ วิสฺสเสติ.

ธิรตฺถุ ตํ วิสํ วนฺตํ, ยมหํ ชีวิตการณา;

วนฺตํ ปจฺจาวมิสฺสามิ [ปจฺจาหริสฺสามิ (ก.)], มตํ เม ชีวิตา วรนฺติ.

น ตํ ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ อวชียติ;

ตํ โข ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ นาวชียตีติ.

สิขีสพฺพฆโสปิ ¶ จ วีณวโร, ปิสุณา มิตฺตเภทิกา นนฺที นที;

มุทุลกฺขณ โสทริยา จ มโน, วิส สาธุชิเตน ภวนฺติ ทสาติ.

โย ¶ ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ;

วรุณกฏฺ [วรณกฏฺ (สี. ปี.)] ภฺโชว, ส ปจฺฉา มนุตปฺปตีติ.

อกตฺุสฺส ¶ โปสสฺส, นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน;

สพฺพํ เจ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา. ปี.)] ทชฺชา, เนว นํ อภิราธเยติ.

สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ;

กฏฺํ นิปฺลวิตํ [วิปฺลาวิตํ (สี. ปี.)] เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิโย นโรติ.

สาธู สมฺพหุลา าตี, อปิ รุกฺขา อรฺชา;

วาโต ¶ วหติ เอกฏฺํ, พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตินฺติ.

อภิตฺถนย ¶ ปชฺชุนฺน, นิธึ กากสฺส นาสย;

กากํ โสกาย รนฺเธหิ, มฺจ โสกา ปโมจยาติ.

อสงฺกิโยมฺหิ คามมฺหิ, อรฺเ นตฺถิ เม ภยํ;

อุชุํ มคฺคํ สมารูฬฺโห, เมตฺตาย กรุณาย จาติ.

อุสภา ¶ รุกฺขา คาวิโย ควา จ, อสฺโส กํโส สิงฺคาลี [สิคาสี (สี. สฺยา. ปี.)] จ กุมฺโภ;

โปกฺขรณี จ อปากจนฺทนํ, ลาพูนิ สีทนฺติ สิลา ปฺลวนฺติ.

มณฺฑูกิโย กณฺหสปฺเป คิลนฺติ, กากํ สุปณฺณา ปริวารยนฺติ;

ตสา ¶ วกา เอฬกานํ ภยาหิ, วิปริยาโส [วิปริยาโย (สฺยา. ก.)] วตฺตติ นยิธ มตฺถีติ.

อุโภ ขฺชา อุโภ กุณี, อุโภ วิสมจกฺขุกา [จกฺขุลา (สี. ปี.)];

อุภินฺนํ ปิฬกา [ปีฬกา (สฺยา.)] ชาตา, นาหํ ปสฺสามิ อิลฺลิสนฺติ.

ยโต ¶ วิลุตฺตา จ หตา จ คาโว, ทฑฺฒานิ เคหานิ ชโน จ นีโต;

อถาคมา ปุตฺตหตาย ปุตฺโต, ขรสฺสรํ ฑิณฺฑิมํ [เทณฺฑิมํ (สี. สฺยา. ปี.), ฑินฺทิมํ (ก.)] วาทยนฺโตติ.

ยํ เต ปวิกตฺถิตํ ปุเร, อถ เต ปูติสรา สชนฺติ ปจฺฉา;

อุภยํ ¶ น สเมติ ภีมเสน, ยุทฺธกถา จ อิทฺจ เต วิหฺนฺติ.

วรุณวคฺโค [วรณวคฺโค (สี. ปี.)] อฏฺโม.

วรุณา อกตฺูวเร ตุ สจฺจวรํ, สวนปฺปตินา จ อภิตฺถนย;

กรุณาย สิลาปฺลว อิลฺลิสโต, ปุน ฑิณฺฑิมปูติสเรน ทสาติ.

อปายิมฺห ¶ อนจฺจิมฺห, อคายิมฺห รุทิมฺห จ;

วิสฺิกรณึ ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)], ทิฏฺา นาหุมฺห วานราติ.

อติกฺกมฺม ¶ ¶ รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;

สฺวาสิ ปาสาณมาสีโน, ยสฺมา ชีวํ น โมกฺขสีติ.

มิตฺโต หเว สตฺตปเทน โหติ, สหาโย ปน ทฺวาทสเกน โหติ;

มาสฑฺฒมาเสน จ าติ โหติ, ตตุตฺตรึ อตฺตสโมปิ โหติ;

โสหํ กถํ อตฺตสุขสฺส เหตุ, จิรสนฺถุตํ [จิรสนฺธวํ (ก.), จิรสตฺถุนํ (ปี.)] กาฬกณฺณึ ชเหยฺยนฺติ.

อาโรคฺยมิจฺเฉ ปรมฺจ ลาภํ, สีลฺจ วุทฺธานุมตํ สุตฺจ;

ธมฺมานุวตฺตี จ อลีนตา จ, อตฺถสฺส ทฺวารา ปมุขา ฉเฬเตติ.

อายตึ ¶ โทสํ นาฺาย, โย กาเม ปฏิเสวติ;

วิปากนฺเต หนนฺติ นํ, กึปกฺกมิว ภกฺขิตนฺติ.

สีลํ ¶ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺตีติ.

ยสฺส ¶ มงฺคลา สมูหตาเส [สมูหตา (สี. สฺยา. ปี. สุ. นิ. ๓๖๒], อุปฺปาตา [อุปฺปาทา (ปี.)] สุปินา จ ลกฺขณา จ;

โส [ส (สี. ปี. ก.)] มงฺคลโทสวีติวตฺโต, ยุคโยคาธิคโต น ชาตุเมตีติ.

กลฺยาณิเมว มุฺเจยฺย, น หิ มุฺเจยฺย ปาปิกํ;

โมกฺโข กลฺยาณิยา สาธุ, มุตฺวา ตปฺปติ ปาปิกนฺติ.

วาจาว ¶ กิร เต อาสิ, สณฺหา สขิลภาณิโน;

ติณมตฺเต อสชฺชิตฺโถ, โน จ นิกฺขสตํ หรนฺติ.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;

ปจฺฉา กิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, กตฺตารํ นาธิคจฺฉตีติ.

อปายิมฺห จ ทูภกํ สตฺตปทํ, ฉฬทฺวร จ อายตินา จ ปุน;

อหิสีลว มงฺคลิ ปาปิกสฺสา, สตํนิกฺข กตตฺถวเรน ทสาติ.

ลิตฺตํ ¶ ¶ ปรเมน เตชสา, คิลมกฺขํ ¶ ปุริโส น พุชฺฌติ;

คิล เร คิล ปาปธุตฺตก, ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติ.

อุกฺกฏฺเ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺติ.

น วิสฺสเส อวิสฺสตฺเถ, วิสฺสตฺเถปิ น วิสฺสเส;

วิสฺสาสา ภยมนฺเวติ, สีหํว มิคมาตุกาติ [มิคมาตุยา (ก.)].

โสตตฺโต โสสินฺโท [โสสีโต (สี. สฺยา. ปี.), โสสิโน (ก.)] เจว, เอโก ภึสนเก วเน;

นคฺโค น จคฺคิมาสีโน, เอสนาปสุโต มุนีติ.

อนิจฺจา ¶ วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;

อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโขติ.

สมติตฺติกํ ¶ อนวเสกํ, เตลปตฺตํ ยถา ปริหเรยฺย;

เอวํ สจิตฺตมนุรกฺเข, ปตฺถยาโน ทิสํ อคตปุพฺพนฺติ.

ชีวกฺจ ¶ มตํ ทิสฺวา, ธนปาลิฺจ ทุคฺคตํ;

ปนฺถกฺจ วเน มูฬฺหํ, ปาปโก ปุนราคโตติ.

สาธุ ¶ โข ปณฺฑิโต นาม, น ตฺเวว อติปณฺฑิโต;

อติปณฺฑิเตน ปุตฺเตน, มนมฺหิ อุปกูฬิโตติ [อุปกูลิโตติ (สี.), อุปกุฏฺิโตติ (สฺยา.), อุปกุฏิโต (ก.)].

ปโรสหสฺสมฺปิ สมาคตานํ, กนฺเทยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;

เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.

อสาตํ สาตรูเปน, ปิยรูเปน อปฺปิยํ;

ทุกฺขํ สุขสฺส รูเปน, ปมตฺตมติวตฺตตีติ.

คิลมกฺขกุตูหล ¶ ¶ มาตุกสฺสา, มุนินา จ อนิจฺจต ปตฺตวรํ;

ธนปาลิวโร อติปณฺฑิตโก, สปโรสหสฺสอสาตทสาติ.

ปโรสตํ ¶ เจปิ สมาคตานํ, ฌาเยยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปฺา;

เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ.

โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ [ทูภิ (สี. ปี.)] วเน กโรติ;

สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ [สหสา (สี. สฺยา. ปี.)] กโรตีติ.

ยตฺถ ¶ เวรี นิวิสติ [นิวสติ (สี. ก.)], น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;

เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสูติ.

จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ โสฬส;

โสฬสาหิ จ พาตฺตึส [พตฺตึส (สี. สฺยา. ปี.)], อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเกติ.

พหุมฺเปตํ ¶ ¶ วเน กฏฺํ, วาโต ภฺชติ ทุพฺพลํ;

ตสฺส เจ ภายสี นาค, กิโส นูน ภวิสฺสสีติ.

สุขํ วต มํ ชีวนฺตํ [สุขกํ วต ชีวํ (ก.)], ปจมานา อุทฺจนี;

โจรี ชายปฺปวาเทน, เตลํ โลณฺจ ยาจตีติ.

สาธุ ¶ โข สิปฺปกํ นาม, อปิ ยาทิส กีทิสํ;

ปสฺส ขฺชปฺปหาเรน, ลทฺธา คามา จตุทฺทิสาติ.

สิกฺเขยฺย สิกฺขิตพฺพานิ, สนฺติ ตจฺฉนฺทิโน [สจฺฉนฺทิโน (สี. ปี.)] ชนา;

พาหิยา หิ [ปิ (สี. สฺยา. ปี.)] สุหนฺเนน, ราชานมภิราธยีติ.

ยถนฺโน ปุริโส โหติ, ตถนฺนา ตสฺส เทวตา;

อาหเรตํ กุณฺฑปูวํ [กณํ ปูวํ (สี. ปี.)], มา เม ภาคํ วินาสยาติ.

สพฺพสํหารโก ¶ ¶ [สพฺพสาหารโก (ก.)] นตฺถิ, สุทฺธํ กงฺคุ ปวายติ;

อลิกํ ภายติยํ ธุตฺตี, สจฺจมาห มหลฺลิกาติ.

สปโรสต ตายิต เวรี ¶ ปุน, ภมจกฺกถ นาคสิริวฺหยโน;

สุขกฺจ วต สิปฺปก พาหิยา, กุณฺฑปูว มหลฺลิกกา จ ทสาติ.

หํจิ [หํสิ (สี. สฺยา.), หฺจิ (?)] ตุวํ เอวมฺสิ เสยฺโย, ปุตฺเตน ปิตาติ ราชเสฏฺ;

หนฺทสฺสตรสฺส เต อยํ, อสฺสตรสฺส หิ คทฺรโภ ปิตาติ.

เยน สตฺตุพิลงฺคา จ, ทิคุณปลาโส จ ปุปฺผิโต;

เยน ททามิ [เยนา’ทามิ (สี. สฺยา.)] เตน วทามิ, เยน น ททามิ [เยน นา’ทามิ (สี. สฺยา.)] น เตน วทามิ;

เอส ¶ มคฺโค ยวมชฺฌกสฺส, เอตํ ฉนฺนปถํ วิชานาหีติ.

สทฺทหาสิ ¶ สิงฺคาลสฺส [สิคาลสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], สุราปีตสฺส พฺราหฺมณ;

สิปฺปิกานํ สตํ นตฺถิ, กุโต กํสสตา ทุเวติ.

พหุจินฺตี ¶ อปฺปจินฺตี, อุโภ ชาเล อพชฺฌเร;

มิตจินฺตี ปโมเจสี, อุโภ ตตฺถ สมาคตาติ.

ยายฺ [ยายฺเ (ก.)] มนุสาสติ, สยํ โลลุปฺปจารินี;

สายํ วิปกฺขิกา เสติ, หตา จกฺเกน สาสิกาติ [สาลิกาติ (สี. สฺยา. ปี.)].

อติกรมกราจริย ¶ , มยฺหมฺเปตํ น รุจฺจติ;

จตุตฺเถ ลงฺฆยิตฺวาน, ปฺจมายสิ อาวุโตติ.

อจฺจุคฺคตาติลปตา [อติพลตา (สี. สฺยา. ปี.), อติลปกา (กตฺถจิ)], อติเวลํ ปภาสิตา;

วาจา หนติ ทุมฺเมธํ, ติตฺติรํวาติวสฺสิตนฺติ.

นาจินฺตยนฺโต ปุริโส, วิเสสมธิคจฺฉติ;

จินฺติตสฺส ผลํ ปสฺส, มุตฺโตสฺมิ วธพนฺธนาติ.

อมาตาปิตรสํวทฺโธ ¶ [ปิตริ (สี. ปี.), ปิตุ (สฺยา.)], อนาเจรกุเล วสํ;

นายํ กาลํ อกาลํ วา, อภิชานาติ กุกฺกุโฏติ.

อพทฺธา ¶ ¶ ตตฺถ พชฺฌนฺติ, ยตฺถ พาลา ปภาสเร;

พทฺธาปิ ตตฺถ มุจฺจนฺติ, ยตฺถ ธีรา ปภาสเรติ.

หํจิวคฺโค [หํสิวคฺโค (สี. สฺยา.)] ทฺวาทสโม.

อถ คทฺรภ สตฺตุว กํสสตํ, พหุจินฺติ สาสิกายาติกร;

อติเวล วิเสสมนาจริโยว, ธีราปภาสรเตน ทสาติ.

กเร สริกฺโข อถ วาปิ เสฏฺโ, นิหีนโก วาปิ กเรยฺย เอโก;

กเรยฺยุเมเต [กเรยฺยุํ เต (สี. ปี.)] พฺยสเน อุตฺตมตฺถํ, ยถา อหํ กุสนาฬิ รุจายนฺติ.

ยสํ ¶ ¶ ลทฺธาน ทุมฺเมโธ, อนตฺถํ จรติ อตฺตโน;

อตฺตโน จ ปเรสฺจ, หึสาย ปฏิปชฺชตีติ.

อสพฺพตฺถคามึ วาจํ, พาโล สพฺพตฺถ ภาสติ;

นายํ ทธึ เวทิ น [น เวทิ (ก.)] นงฺคลีสํ, ทธิปฺปยํ [ทธิมฺปยํ (สี. ปี.)] มฺติ นงฺคลีสนฺติ.

วายเมเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

วายามสฺส ผลํ ปสฺส, ภุตฺตา อมฺพา อนีติหนฺติ.

พหุมฺปิ โส วิกตฺเถยฺย, อฺํ ชนปทํ คโต;

อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย, ภุฺช โภเค กฏาหกาติ.

ตเทเวกสฺส ¶ [ตเถเวกสฺส (สี. สฺยา. ปี. อฏฺ. มูลปาโ)] กลฺยาณํ, ตเทเวกสฺส ปาปกํ;

ตสฺมา สพฺพํ น กลฺยาณํ, สพฺพํ วาปิ น ปาปกนฺติ.

เต เทสา ตานิ วตฺถูนิ, อหฺจ วนโคจโร;

อนุวิจฺจ โข ตํ คณฺเหยฺยุํ, ปิว [ปิป (สี. ปี.)] ขีรํ กลณฺฑุกาติ.

โย ¶ เว ธมฺมํ ธชํ [ธมฺมธชํ (สฺยา. ปี. ก.)] กตฺวา, นิคูฬฺโห ปาปมาจเร;

วิสฺสาสยิตฺวา ภูตานิ, พิฬารํ นาม ตํ วตนฺติ.

นายํ สิขา ปุฺเหตุ, ฆาสเหตุ อยํ สิขา;

นางฺคุฏฺคณนํ ยาติ, อลํ เต โหตุ อคฺคิกาติ.

ยถา ¶ ¶ วาจา จ ภุฺชสฺสุ, ยถา ภุตฺตฺจ พฺยาหร;

อุภยํ เต น สเมติ, วาจา ภุตฺตฺจ โกสิเยติ.

กุสนาฬิวคฺโค [สริกฺขวคฺโค (ก.)] เตรสโม.

กุสนาฬิสิริวฺหยโน จ ยสํ, ทธิ มมฺพ กฏาหกปฺจมโก;

อถ ปาปก ขีร พิฬารวตํ, สิขิ โกสิยสวฺหยเนน ทสาติ.

อสมฺปทาเนนิตรีตรสฺส, พาลสฺส มิตฺตานิ กลี ภวนฺติ;

ตสฺมา หรามิ ภุสํ อฑฺฒมานํ, มา เม มิตฺติ ชียิตฺถ สสฺสตายนฺติ.

กุสลูปเทเส ¶ ¶ ธิติยา ทฬฺหาย จ, อนิวตฺติตตฺตาภยภีรุตาย [อวตฺถิตตฺตาภยภีรุตาย (สี. สฺยา. ปี.)] จ;

น รกฺขสีนํ วสมาคมิมฺหเส, ส โสตฺถิภาโว มหตา ภเยน เมติ.

ภีรุก [ปฺจครุก (สี. ปี.), ปฺจภีรุก (สฺยา.), อภยภีรุต§(?)] ชาตกํ ทุติยํ.

เขมํ ยหึ ตตฺถ อรี อุทีริโต [อริ อุทฺธริโต (ก.)], ทกสฺส มชฺเฌ ชลเต ฆตาสโน;

น อชฺช วาโส มหิยา มหีรุเห, ทิสา ภชวฺโห สรณาชฺช โน ภยนฺติ.

เย ¶ สฺิโน เตปิ ทุคฺคตา, เยปิ อสฺิโน เตปิ ทุคฺคตา;

เอตํ อุภยํ วิวชฺชย, ตํ ¶ สมาปตฺติสุขํ อนงฺคณนฺติ.

จนฺทาภํ สูริยาภฺจ, โยธ ปฺาย คาธติ.

อวิตกฺเกน ฌาเนน, โหติ อาภสฺสรูปโคติ.

ยํ ¶ ลทฺธํ เตน ตุฏฺพฺพํ, อติโลโภ หิ ปาปโก;

หํสราชํ คเหตฺวาน, สุวณฺณา ปริหายถาติ.

ยตฺเถโก ลภเต พพฺพุ, ทุติโย ตตฺถ ชายติ;

ตติโย จ จตุตฺโถ จ, อิทํ เต พพฺพุกา พิลนฺติ.

กึ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ ¶ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสีติ.

อกฺขี ภินฺนา ปโฏ นฏฺโ, สขิเคเห จ ภณฺฑนํ;

อุภโต ปทุฏฺา กมฺมนฺตา [ปทุฏฺกมฺมนฺโต (สี.), ปทุฏฺโ กมฺมนฺโต (ปี.)], อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จาติ.

นิจฺจํ ¶ อุพฺพิคฺคหทยา, สพฺพโลกวิเหสกา;

ตสฺมา เนสํ วสา นตฺถิ, กากานมฺหาก [กากานสฺมาก (สี. สฺยา. ปี.)] าตินนฺติ.

อิตรีตร ¶ รกฺขสิ เขมิโย จ, ปโรสตปฺเหน อาภสฺสโร ปุน;

อถ หํสวรุตฺตมพพฺพุชฏํ, ปฏนฏฺก กากวเรน ทสาติ.

น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตสุขเมธติ;

โคธากุลํ [โคธกฺกุลํ (ก.)] กกณฺฏาว [กกณฺฏกา (ก.)], กลึ ปาเปติ อตฺตนนฺติ.

เอตฺหิ เต ทุราชานํ, ยํ เสสิ มตสายิกํ;

ยสฺส เต กฑฺฒมานสฺส, หตฺถา ทณฺโฑ น มุจฺจตีติ.

ลสี จ เต นิปฺผลิตา, มตฺถโก จ ปทาลิโต [วิทาลิโต (สี. ปี.)];

สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา, อชฺช โข ตฺวํ วิโรจสีติ.

พหุมฺเปตํ ¶ อสพฺภิ [พหุเปตมสพฺภิ (ก.)] ชาตเวท, ยํ ตํ วาลธินาภิปูชยาม;

มํสารหสฺส ¶ นตฺถชฺช มํสํ, นงฺคุฏฺมฺปิ ภวํ ปฏิคฺคหาตูติ.

น ¶ ตฺวํ ราธ วิชานาสิ, อฑฺฒรตฺเต อนาคเต;

อพฺยยตํ [อพฺยายตํ (สี. สฺยา. ปี.), อพฺยตฺตตํ (?)] วิลปสิ, วิรตฺตา โกสิยายเนติ.

อปิ นุ หนุกา สนฺตา, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;

โอรมาม น ปาเรม, ปูรเตว มโหทธีติ.

นยิทํ ทุกฺขํ อทุํ ทุกฺขํ, ยํ มํ ตุทติ วายโส;

ยํ สามา ปุปฺผรตฺเตน, กตฺติกํ นานุโภสฺสตีติ.

นาหํ ¶ ปุนํ น จ ปุนํ, น จาปิ อปุนปฺปุนํ;

หตฺถิโพนฺทึ ปเวกฺขามิ, ตถา หิ ภยตชฺชิโตติ.

เอกปณฺโณ อยํ รุกฺโข, น ภูมฺยา จตุรงฺคุโล;

ผเลน วิสกปฺเปน, มหายํ กึ ภวิสฺสตีติ.

อสนฺตํ ¶ ¶ โย ปคฺคณฺหาติ, อสนฺตํ จูปเสวติ;

ตเมว ฆาสํ กุรุเต, พฺยคฺโฆ สฺชีวโก ยถาติ.

กกณฺฏก [ปาปเสวน (ก.)] วคฺโค ปนฺนรสโม.

สุขเมธติ ทณฺฑวโร จ ปุน, ลสิ วาลธิ ปฺจมราธวโร;

สมโหทธิ ¶ กตฺติก โพนฺทิ ปุน, จตุรงฺคุลพฺยคฺฆวเรน ทสาติ.

(อุปริโม ปณฺณาสโก.) [( ) สีหฬโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]

อปณฺณกํ สีลวคฺคกุรุงฺค, กุลาวกํ อตฺถกาเมน ปฺจมํ;

อาสีโส อิตฺถิวรุณํ อปายิ, ลิตฺตวคฺเคน เต ทส;

ปโรสตํ หํจิ กุสนาฬิ [หํสิ สริกฺขํ (สพฺพตฺถ)], อสมฺปทํ กกณฺฏกวคฺโค.

ทฬฺหํ ¶ ¶ ¶ ทฬฺหสฺส ขิปติ, พลฺลิโก [มลฺลิโก (สี. ปี.)] มุทุนา มุทุํ;

สาธุมฺปิ สาธุนา เชติ, อสาธุมฺปิ อสาธุนา;

เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถิ.

อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํ;

เอตาทิโส อยํ ราชา, มคฺคา อุยฺยาหิ สารถีติ.

๑๕๒. อสเมกฺขิตกมฺมนฺตํ, ตุริตาภินิปาตินํ.

สานิ กมฺมานิ ตปฺเปนฺติ, อุณฺหํวชฺโฌหิตํ มุเข.

สีโห จ สีหนาเทน, ททฺทรํ อภินาทยิ;

สุตฺวา สีหสฺส นิคฺโฆสํ, สิงฺคาโล [สิคาโล (สี. สฺยา. ปี.)] ททฺทเร วสํ;

ภีโต สนฺตาสมาปาทิ, หทยฺจสฺส อปฺผลีติ.

สิงฺคาลชาตกํ [สิคาลชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทุติยํ.

จตุปฺปโท ¶ อหํ สมฺม, ตฺวมฺปิ สมฺม จตุปฺปโท;

เอหิ สมฺม [สีห (สี. ปี.)] นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ.

อสุจิ ¶ ปูติโลโมสิ, ทุคฺคนฺโธ วาสิ สูกร;

สเจ ยุชฺฌิตุกาโมสิ, ชยํ สมฺม ททามิ เตติ.

อิธูรคานํ ¶ ปวโร ปวิฏฺโ, เสลสฺส วณฺเณน ปโมกฺขมิจฺฉํ;

พฺรหฺมฺจ วณฺณํ [วกฺกํ (ก.)] อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตรามิ [วิสหามิ (ก. สิ. สฺยา. ปี.)] โภตฺตุํ.

โส พฺรหฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว, ทิพฺยา จ เต ปาตุภวนฺตุ ภกฺขา;

โย พฺรหฺมวณฺณํ อปจายมาโน, พุภุกฺขิโต โน วิตราสิ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] โภตฺตุนฺติ.

ชีว ¶ วสฺสสตํ ภคฺค [คคฺค (สี. ปี.)], อปรานิ จ วีสตึ [วีสติ (สฺยา. ก.)];

มา มํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตํ.

ตฺวมฺปิ วสฺสสตํ ชีว, อปรานิ จ วีสตึ;

วิสํ ปิสาจา ขาทนฺตุ, ชีว ตฺวํ สรโท สตนฺติ.

อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย, ปหฏฺา มหตี จมู;

โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺํ, ชีวคฺคาหํ อคาหยิ.

เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;

ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา;

ปาปุเณ อนุปุพฺเพน, สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ.

เยน ¶ กามํ ปณาเมติ, ธมฺโม พลวตํ มิคี;

อุนฺนทนฺตี วิชานาหิ, ชาตํ สรณโต ภยํ.

อปิ ¶ เจปิ ทุพฺพโล มิตฺโต, มิตฺตธมฺเมสุ ติฏฺติ;

โส าตโก จ พนฺธุ จ, โส มิตฺโต โส จ เม สขา;

ทาินิ ¶ มาติมฺิตฺโถ [มฺิโว (สฺยา.), มฺวฺโห (ก.)], สิงฺคาโล มม ปาณโทติ.

นยิทํ วิสมสีเลน, โสเณน สุหนู สห;

สุหนูปิ ตาทิโสเยว, โย โสณสฺส สโคจโร.

ปกฺขนฺทินา ปคพฺเภน, นิจฺจํ สนฺทานขาทินา;

สเมติ ปาปํ ปาเปน, สเมติ อสตา อสนฺติ.

อุเทตยํ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส [ปวิปฺปภาโส (สี. สฺยา. ปี.)];

ตํ ตํ นมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ ทิวสํ.

เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;

นมตฺถุ พุทฺธานํ [พุทฺธาน (?)] นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ [วิมุตฺตาน (?)] นโม วิมุตฺติยา;

อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร จรติ เอสนา.

อเปตยํ ¶ ¶ จกฺขุมา เอกราชา, หริสฺสวณฺโณ ปถวิปฺปภาโส;

ตํ ตํ นมฺมสฺสามิ หริสฺสวณฺณํ ปถวิปฺปภาสํ, ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ รตฺตึ.

เย พฺราหฺมณา เวทคู สพฺพธมฺเม, เต เม นโม เต จ มํ ปาลยนฺตุ;

นมตฺถุ พุทฺธานํ นมตฺถุ โพธิยา, นโม วิมุตฺตานํ นโม วิมุตฺติยา;

อิมํ โส ปริตฺตํ กตฺวา, โมโร วาสมกปฺปยีติ.

เอวเมว นูน [นุ (ก.)] ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;

อสฺสา วหนฺติ อาชฺา, ยถา หํสา วินีลกํ.

วินีล ¶ ทุคฺคํ ภชสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ;

คามนฺตกานิ [คามนฺติกานิ (สี.), คามนฺตรานิ (ก.)] เสวสฺสุ, เอตํ มาตาลยํ ตวาติ.

วรพลฺลิก ¶ ททฺทร สูกรโก, อุรคูตฺตม ปฺจมภคฺควโร;

มหตีจมุ ยาว สิงฺคาลวโร, สุหนุตฺตม โมร วินีลํ ทสาติ.

๑๖๑. อินฺทสมานโคตฺตชาตกํ (๒-๒-๑)

น ¶ สนฺถวํ [สนฺธวํ (ก.)] กาปุริเสน กยิรา, อริโย อนริเยน ปชานมตฺถํ;

จิรานุวุตฺโถปิ กโรติ ปาปํ, คโช ยถา อินฺทสมานโคตฺตํ.

ยํ ตฺเวว ชฺา สทิโส มมนฺติ, สีเลน ปฺาย สุเตน จาปิ;

เตเนว เมตฺตึ กยิราถ สทฺธึ, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโมติ.

น ¶ สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ ปาปิโย, โย สนฺถโว [สนฺธโว (ก.)] กาปุริเสน โหติ;

สนฺตปฺปิโต สปฺปินา ปายเสน [ปายาเสน (ก.)], กิจฺฉากตํ ปณฺณกุฏึ อทยฺหิ [อทฑฺฒหิ (สี. สฺยา.), อทฏฺหิ (ปี.), อททฺทหิ (?)].

น สนฺถวสฺมา ปรมตฺถิ เสยฺโย, โย สนฺถโว สปฺปุริเสน โหติ;

สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส จ ทีปิโน จ, สามา มุขํ เลหติ สนฺถเวนาติ.

กาฬา มิคา เสตทนฺตา ตวีเม [ตว อิเม (สี. สฺยา. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิฉนฺนา [เหมชาลาภิสฺฉนฺนา (สี.)];

เต เต ททามีติ สุสีม พฺรูสิ, อนุสฺสรํ ¶ เปตฺติปิตามหานํ.

กาฬา ¶ ¶ มิคา เสตทนฺตา มมีเม [มม อิเม (สี. ปี.)], ปโรสตํ เหมชาลาภิจฺฉนฺนา;

เต เต ททามีติ วทามิ มาณว, อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ.

ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;

กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.

ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌตีติ.

สนฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน, อณฺฑเชน ชลาพุช;

วิวริย ทาํ เสสิ [สยสิ (สี. สฺยา. ปี.)], กุโต เต ภยมาคตํ.

สงฺเกเถว [สงฺกเตว (ก.)] อมิตฺตสฺมึ, มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺสเส;

อภยา ภยมุปฺปนฺนํ, อปิ มูลานิ กนฺตตีติ [มูลํ นิกนฺตตีติ (สี.)].

อุปสาฬกนามานิ [อุปสาฬฺหกนามานํ (สี. สฺยา. ปี.)], สหสฺสานิ จตุทฺทส;

อสฺมึ ปเทเส ทฑฺฒานิ, นตฺถิ โลเก อนามตํ.

ยมฺหิ ¶ สจฺจฺจ ธมฺโม จ, อหึสา สํยโม ทโม;

เอตํ อริยา เสวนฺติ, เอตํ โลเก อนามตนฺติ.

อภุตฺวา ¶ ภิกฺขสิ ภิกฺขุ, น หิ ภุตฺวาน ภิกฺขสิ;

ภุตฺวาน ภิกฺขุ ภิกฺขสฺสุ, มา ตํ กาโล อุปจฺจคา.

กาลํ ¶ โวหํ น ชานามิ, ฉนฺโน กาโล น ทิสฺสติ;

ตสฺมา อภุตฺวา ภิกฺขามิ, มา มํ กาโล อุปจฺจคาติ.

เสโน พลสา ปตมาโน, ลาปํ โคจรายินํ;

สหสา อชฺฌปฺปตฺโตว, มรณํ เตนุปาคมิ.

โสหํ นเยน สมฺปนฺโน, เปตฺติเก โคจเร รโต;

อเปตสตฺตุ โมทามิ, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโนติ.

โย เว เมตฺเตน จิตฺเตน, สพฺพโลกานุกมฺปติ;

อุทฺธํ ¶ อโธ จ ติริยํ, อปฺปมาเณน สพฺพโส.

อปฺปมาณํ หิตํ จิตฺตํ, ปริปุณฺณํ สุภาวิตํ;

ยํ ปมาณกตํ กมฺมํ, น ตํ ตตฺราวสิสฺสตีติ.

นายํ ปุเร อุณฺณมติ [อุนฺนมติ (สฺยา.)], โตรณคฺเค กกณฺฏโก;

มโหสธ วิชานาหิ, เกน ถทฺโธ กกณฺฏโก.

อลทฺธปุพฺพํ ลทฺธาน, อฑฺฒมาสํ กกณฺฏโก;

อติมฺติ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหนฺติ.

อถ ¶ อินฺทสมาน สปณฺณกุฏิ, สุสิมุตฺตม คิชฺฌ ชลาพุชโก;

อุปสาฬก ภิกฺขุ สลาปวโร, อถ เมตฺตวโร ทสปุณฺณมตีติ.

กลฺยาณธมฺโมติ ¶ ¶ ยทา ชนินฺท, โลเก สมฺํ อนุปาปุณาติ;

ตสฺมา น หิยฺเยถ [หีเยถ (สี.)] นโร สปฺโ, หิริยาปิ สนฺโต ธุรมาทิยนฺติ.

สายํ สมฺา อิธ มชฺช ปตฺตา, กลฺยาณธมฺโมติ ชนินฺท โลเก;

ตาหํ สเมกฺขํ อิธ ปพฺพชิสฺสํ, น หิ มตฺถิ ฉนฺโท อิธ กามโภเคติ.

โก นุ สทฺเทน มหตา, อภินาเทติ ททฺทรํ;

ตํ สีหา นปฺปฏินทนฺติ [กึ สีหา นปฺปฏินทนฺติ (สี. ปี.), น สีหา ปฏินทนฺติ (ก.)], โก นาเมโส มิคาธิภู.

อธโม มิคชาตานํ, สิงฺคาโล ตาต วสฺสติ;

ชาติมสฺส ชิคุจฺฉนฺตา, ตุณฺหี สีหา สมจฺฉเรติ.

ตาต ¶ ¶ มาณวโก เอโส, ตาลมูลํ อปสฺสิโต;

อคารกฺจิทํ อตฺถิ, หนฺท เทมสฺสคารกํ.

มา โข ตฺวํ ตาต ปกฺโกสิ, ทูเสยฺย โน อคารกํ;

เนตาทิสํ มุขํ โหติ, พฺราหฺมณสฺส สุสีลิโนติ.

อทมฺห เต วาริ ปหูตรูปํ, ฆมฺมาภิตตฺตสฺส ปิปาสิตสฺส;

โส ทานิ ปิตฺวาน [ปีตฺวาน (สี. ปี.)] กิริงฺกโรสิ [กิกึกโรสิ (สี. สฺยา. ปี.)], อสงฺคโม ปาปชเนน เสยฺโย.

โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สีลวา นาม มกฺกโฏ;

อิทานิ โข ตํ โอหจฺฉํ [อูหจฺจ (สี. ปี.), โอหจฺจํ (สฺยา.), อุหชฺชํ (ก.)], เอสา อสฺมาก ธมฺมตาติ.

๑๗๕. อาทิจฺจุปฏฺานชาตกํ (๒-๓-๕)

สพฺเพสุ ¶ กิร ภูเตสุ, สนฺติ สีลสมาหิตา;

ปสฺส สาขามิคํ ชมฺมํ, อาทิจฺจมุปติฏฺติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

อคฺคิหุตฺตฺจ ¶ อุหนฺนํ [อูหนฺตํ (สี.), อูหนํ (สฺยา.), อูหนฺติ (ปี.), อุหทํ (ก.)], ทฺเว จ ภินฺนา กมณฺฑลูติ.

พาโล ¶ วตายํ ทุมสาขโคจโร, ปฺา ชนินฺท นยิมสฺส วิชฺชติ;

กฬายมุฏฺึ [กลายมุฏฺึ (สี. ปี.)] อวกิริย เกวลํ, เอกํ กฬายํ ปติตํ คเวสติ.

เอวเมว มยํ ราช, เย จฺเ อติโลภิโน;

อปฺเปน พหุํ ชิยฺยาม, กฬาเยเนว วานโรติ.

ธนุหตฺถกลาเปหิ, เนตฺตึ สวรธาริภิ;

สมนฺตา ปริกิณฺณมฺห, กถํ โมกฺโข ภวิสฺสติ.

อปฺเปว พหุกิจฺจานํ, อตฺโถ ชาเยถ โกจิ นํ;

อตฺถิ รุกฺขสฺส อจฺฉินฺนํ, ขชฺชถฺเว ตินฺทุกนฺติ.

ชนิตฺตํ ¶ เม ภวิตฺตํ เม, อิติ ปงฺเก อวสฺสยึ;

ตํ มํ ปงฺโก อชฺฌภวิ, ยถา ทุพฺพลกํ ตถา;

ตํ ตํ วทามิ ภคฺคว, สุโณหิ วจนํ มม.

คาเม วา ยทิ วา รฺเ, สุขํ ยตฺราธิคจฺฉติ;

ตํ ชนิตฺตํ ภวิตฺตฺจ, ปุริสสฺส ปชานโต;

ยมฺหิ ชีเว ตมฺหิ คจฺเฉ, น นิเกตหโต สิยาติ.

ตฺจ ¶ อปฺปฺจ อุจฺฉิฏฺํ, ตฺจ กิจฺเฉน โน อทา;

โสหํ พฺราหฺมณชาติโก, ยํ ภุตฺตํ ตมฺปิ อุคฺคตํ.

เอวํ ¶ ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?) นิ + อา + กร + ตฺวา], โย อธมฺเมน ชีวติ;

สตธมฺโมว ลาเภน, ลทฺเธนปิ น นนฺทตีติ.

ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;

อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโย.

ตสฺมา สตฺจ อสตํ, นานา โหติ อิโต คติ;

อสนฺโต ¶ นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายณาติ [ปรายนา (สฺยา. ก.)].

สุสมฺมิคาธิภู มาณวโก, วาริปหูตรูปาทิจฺจุปฏฺานา;

สกฬายสตินฺทุกปงฺก ปุน, สตธมฺม สุทุทฺททเกน ทสาติ.

ธนุคฺคโห อสทิโส, ราชปุตฺโต มหพฺพโล;

ทูเรปาตี อกฺขณเวธี, มหากายปฺปทาลโน.

สพฺพามิตฺเต รณํ กตฺวา, น จ กฺจิ วิเหยิ;

ภาตรํ โสตฺถึ กตฺวาน, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.

สงฺคามาวจโร ¶ ¶ สูโร, พลวา อิติ วิสฺสุโต;

กึ ¶ นุ โตรณมาสชฺช, ปฏิกฺกมสิ กุฺชร.

โอมทฺท ขิปฺปํ ปลิฆํ, เอสิกานิ จ อพฺพห [อุพฺพห (สฺยา.), อพฺภุห (ก.)];

โตรณานิ จ มทฺทิตฺวา, ขิปฺปํ ปวิส กุฺชราติ.

วาโลทกํ อปฺปรสํ นิหีนํ, ปิตฺวา [ปีตฺวา (สี. ปี.)] มโท ชายติ คทฺรภานํ;

อิมฺจ ปิตฺวาน รสํ ปณีตํ, มโท น สฺชายติ สินฺธวานํ.

อปฺปํ ปิวิตฺวาน นิหีนชจฺโจ, โส มชฺชตี เตน ชนินฺท ปุฏฺโ [ผุฏฺโ (สี. สฺยา.), มุฏฺโ (ก.)];

โธรยฺหสีลี จ กุลมฺหิ ชาโต, น มชฺชตี อคฺครสํ ปิวิตฺวาติ.

ทูสิโต คิริทตฺเตน [คิริทนฺเตน (ปี.)], หโย สามสฺส ปณฺฑโว;

โปราณํ ปกตึ หิตฺวา, ตสฺเสวานุวิธิยฺยติ [นุวิธียติ (สี. ปี.)].

สเจ ¶ จ ตนุโช โปโส, สิขราการ [สิงฺคาราการ (สฺยา.)] กปฺปิโต;

อานเน นํ [ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] คเหตฺวาน, มณฺฑเล ปริวตฺตเย;

ขิปฺปเมว ปหนฺตฺวาน, ตสฺเสวานุวิธิยฺยตีติ.

ยโถทเก ¶ อาวิเล อปฺปสนฺเน, น ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;

สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อาวิลมฺหิ [อาวิเล หิ (สี.)] จิตฺเต;

ยโถทเก ¶ อจฺเฉ วิปฺปสนฺเน, โส ปสฺสติ สิปฺปิกสมฺพุกฺจ;

สกฺขรํ วาลุกํ มจฺฉคุมฺพํ, เอวํ อนาวิลมฺหิ จิตฺเต;

โส ปสฺสติ อตฺตทตฺถํ ปรตฺถนฺติ.

วณฺณคนฺธรสูเปโต ¶ , อมฺโพยํ อหุวา ปุเร;

ตเมว ปูชํ ลภมาโน, เกนมฺโพ กฏุกปฺผโล.

ปุจิมนฺทปริวาโร, อมฺโพ เต ทธิวาหน;

มูลํ มูเลน สํสฏฺํ, สาขา สาขา [สาขํ (สฺยา. ก.)] นิเสวเร [นิวีสเร (ก.)];

อสาตสนฺนิวาเสน, เตนมฺโพ กฏุกปฺผโลติ.

อุจฺเจ วิฏภิมารุยฺห, มนฺตยวฺโห รโหคตา;

นีเจ โอรุยฺห มนฺตวฺโห, มิคราชาปิ โสสฺสติ.

ยํ สุวณฺโณ สุวณฺเณน [ยํ สุปณฺโณ สุปณฺเณน (สี. สฺยา. ปี.)], เทโว เทเวน มนฺตเย;

กึ เตตฺถ จตุมฏฺสฺส, พิลํ ปวิส ชมฺพุกาติ.

สีหงฺคุลี ¶ สีหนโข, สีหปาทปติฏฺิโต;

โส สีโห สีหสงฺฆมฺหิ, เอโก นทติ อฺถา.

มา ¶ ตฺวํ นทิ ราชปุตฺต, อปฺปสทฺโท วเน วส;

สเรน โข [มา (ก.)] ตํ ชาเนยฺยุํ, น หิ เต เปตฺติโก สโรติ.

เนตํ สีหสฺส นทิตํ, น พฺยคฺฆสฺส น [พฺยคฺฆสฺส น จ (ก.)] ทีปิโน;

ปารุโต สีหจมฺเมน, ชมฺโม นทติ คทฺรโภ.

จิรมฺปิ ¶ โข ตํ ขาเทยฺย, คทฺรโภ หริตํ ยวํ;

ปารุโต สีหจมฺเมน, รวมาโนว ทูสยีติ.

ปสฺส สทฺธาย สีลสฺส, จาคสฺส จ อยํ ผลํ;

นาโค นาวาย วณฺเณน, สทฺธํ วหตุปาสกํ.

สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตฺหิ สนฺนิวาเสน, โสตฺถึ คจฺฉติ นฺหาปิโตติ.

ธนุคฺคห ¶ กุฺชร อปฺปรโส, คิริทตฺตมนาวิลจิตฺตวรํ;

ทธิวาหน ชมฺพูก สีหนโข, หริตยว นาควเรน ทสาติ.

อปิ ¶ [อมฺโภ (สฺยา. ก. สี.)] รุหก ฉินฺนาปิ, ชิยา สนฺธียเต ปุน;

สนฺธียสฺสุ ปุราณิยา, มา โกธสฺส วสํ คมิ.

วิชฺชมาเนสุ วาเกสุ [วิชฺชมานาสุ มรุวาสุ (สี.), วิชฺชมานาสุ มรูทฺวาสุ (ปี.)], วิชฺชมาเนสุ การิสุ;

อฺํ ชิยํ กริสฺสามิ, อลฺเว ปุราณิยาติ.

อิตฺถี สิยา รูปวตี, สา จ สีลวตี สิยา;

ปุริโส ตํ น อิจฺเฉยฺย, สทฺทหาสิ มโหสธ.

สทฺทหามิ ¶ มหาราช, ปุริโส ทุพฺภโค สิยา;

สิรี ¶ จ กาฬกณฺณี จ, น สเมนฺติ กุทาจนนฺติ.

อยเมว สา อหมปิ [อหมฺปิ (สี. สฺยา. ปี.), อหสฺมิ (ก.)] โส อนฺโ, อยเมว โส หตฺถจฺฉินฺโน อนฺโ;

ยมาห ‘‘โกมารปตี มม’’นฺติ, วชฺฌิตฺถิโย นตฺถิ อิตฺถีสุ สจฺจํ.

อิมฺจ ชมฺมํ มุสเลน หนฺตฺวา, ลุทฺทํ ฉวํ ปรทารูปเสวึ;

อิมิสฺสา จ นํ ปาปปติพฺพตาย, ชีวนฺติยา ฉินฺทถ กณฺณนาสนฺติ.

น ¶ สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;

สหสา กโรนฺตานมสฺตานํ, น หิ นูน สนฺตี ปฏิเสธิตาโร.

อกาเล วสฺสตี ตสฺส, กาเล ตสฺส น วสฺสติ;

สคฺคา ¶ จ จวติ านา, นนุ โส ตาวตา หโตติ.

ปพฺพตูปตฺถเร [ปพฺพตปตฺถเร (สี. สฺยา. ปี.)] รมฺเม, ชาตา โปกฺขรณี สิวา;

ตํ สิงฺคาโล อปาปายิ [อปาปาสิ (สี. สฺยา. ปี.)], ชานํ สีเหน รกฺขิตํ.

ปิวนฺติ เจ [ปิวนฺติ เว (สี.), ปิวนฺติว (ปี.), ปิวนฺเตว (?)] มหาราช, สาปทานิ มหานทึ;

น เตน อนที โหติ, ขมสฺสุ ยทิ เต ปิยาติ.

ปพฺพตูปตฺถร [ปพฺพตปตฺถร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ปฺจมํ.

เย น กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;

พฺยสนํ เต คมิสฺสนฺติ, รกฺขสีหิว วาณิชา.

เย ¶ จ กาหนฺติ โอวาทํ, นรา พุทฺเธน เทสิตํ;

โสตฺถึ ปารํ คมิสฺสนฺติ, วลาเหเนว [วาลาเหเนว (สี. ปี.)] วาณิชาติ.

วลาหกสฺส [วาลาหสฺส (สี. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ;

จกฺขูนิ จสฺส น ททาติ, ปฏิโลมฺจ วตฺตติ.

เอเต ¶ ¶ ภวนฺติ อาการา, อมิตฺตสฺมึ ปติฏฺิตา;

เยหิ อมิตฺตํ ชาเนยฺย, ทิสฺวา สุตฺวา จ ปณฺฑิโตติ.

ปวาสา อาคโต ตาต, อิทานิ นจิราคโต;

กจฺจินฺนุ ตาต เต มาตา, น อฺมุปเสวติ.

น โข ปเนตํ สุภณํ, คิรํ สจฺจุปสํหิตํ;

สเยถ โปฏฺปาโทว, มุมฺมุเร [มุมฺมุเร (สฺยา.), มํ ปุเร (ก.) มุมฺมุรสทฺโท ถุสคฺคิมฺหิ กุกฺกุเฬ จ วตฺตตีติ สกฺกตาภิธาเนสุ] อุปกูถิโตติ [อุปกูสิโตติ (สี. สฺยา. ปี.), อุปกูลิโต (ก.)].

อุภยํ เม น ขมติ, อุภยํ เม น รุจฺจติ;

ยาจายํ โกฏฺโมติณฺณา, นาทฺทสํ อิติ ภาสติ.

ตํ ตํ คามปติ พฺรูมิ, กทเร อปฺปสฺมิ ชีวิเต;

ทฺเว มาเส สงฺครํ กตฺวา [การํ กตฺวาน (สี. ปี.), สํกรํ กตฺวา (ก.)], มํสํ ชรคฺควํ กิสํ;

อปฺปตฺตกาเล โจเทสิ, ตมฺปิ มยฺหํ น รุจฺจตีติ.

สรีรทพฺยํ ¶ วุฑฺฒพฺยํ [วทฺธพฺยํ (สี. ปี.)], โสชจฺจํ สาธุสีลิยํ;

พฺราหฺมณํ เตว ปุจฺฉาม, กนฺนุ เตสํ วนิมฺหเส [วณิมฺหเส (สี. ปี.)].

อตฺโถ ¶ อตฺถิ สรีรสฺมึ, วุฑฺฒพฺยสฺส นโม กเร;

อตฺโถ อตฺถิ สุชาตสฺมึ, สีลํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.

อปิรุหก ¶ รูปวตี มุสโล, ปวสนฺติ สปฺจมโปกฺขรณี;

อถ มุตฺติมวาณิช อุมฺหยเต, จิรอาคต โกฏฺ สรีร ทสาติ.

น ตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, ยทายสํ ทารุชปพฺพชฺจ [พพฺพชฺจ (สี.)];

สารตฺตรตฺตา มณิกุณฺฑเลสุ, ปุตฺเตสุ ¶ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา.

เอตํ ทฬฺหํ พนฺธนมาหุ ธีรา, โอหารินํ สิถิลํ ทุปฺปมุฺจํ;

เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.

หํสา โกฺจา มยูรา จ, หตฺถโย [หตฺถิโน (สี.), หตฺถิโย (สฺยา. ปี.)] ปสทา มิคา;

สพฺเพ สีหสฺส ภายนฺติ, นตฺถิ กายสฺมิ ตุลฺยตา.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, ทหโร เจปิ ปฺวา;

โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, เนว พาโล สรีรวาติ.

วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ เอราปเถหิ เม;

ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ.

อปาทเกหิ ¶ ¶ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ เม;

จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม.

มา ¶ มํ อปาทโก หึสิ, มา มํ หึสิ ทฺวิปาทโก;

มา มํ จตุปฺปโท หึสิ, มา มํ หึสิ พหุปฺปโท.

สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;

สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กฺจิ [กิฺจิ (สฺยา. ก.)] ปาปมาคมา.

อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม;

อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ [สิริสปานิ (สี. สฺยา. ปี.)];

อหิวิจฺฉิกสตปที, อุณฺณนาภิ [อุณฺณานาภิ (สี. สฺยา. ปี.)] สรพูมูสิกา.

กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา, ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ;

โสหํ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธานนฺติ.

อปิ วีรก ปสฺเสสิ, สกุณํ มฺชุภาณกํ;

มยูรคีวสงฺกาสํ, ปตึ มยฺหํ สวิฏฺกํ.

อุทกถลจรสฺส ปกฺขิโน, นิจฺจํ อามกมจฺฉโภชิโน;

ตสฺสานุกรํ สวิฏฺโก, เสวาเล ปลิคุณฺิโต มโตติ.

โสภติ มจฺโฉ คงฺเคยฺโย, อโถ โสภติ ยามุโน [โสภนฺติ มจฺฉา คงฺเคยฺยา, อโถ โสภนฺติ ยามุนา (สฺยา. ปี.)];

จตุปฺปโทยํ ¶ ปุริโส, นิคฺโรธปริมณฺฑโล;

อีสกายต [อีสมายต (ก.)] คีโว จ, สพฺเพว อติโรจติ.

ยํ ¶ ปุจฺฉิโต น ตํ อกฺขาสิ [อกฺขา (สี. สฺยา. ปี.)], อฺํ อกฺขาสิ [อกฺขาติ (สฺยา. ปี.)] ปุจฺฉิโต;

อตฺตปฺปสํสโก โปโส, นายํ อสฺมาก รุจฺจตีติ.

อิงฺฆ ¶ วทฺธมยํ [วทฺธมยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปาสํ, ฉินฺท ทนฺเตหิ กจฺฉป;

อหํ ตถา กริสฺสามิ, ยถา เนหิติ ลุทฺทโก.

กจฺฉโป ปาวิสี วารึ, กุรุงฺโค ปาวิสี วนํ;

สตปตฺโต ทุมคฺคมฺหา, ทูเร ปุตฺเต อปานยีติ.

อยมสฺสกราเชน, เทโส วิจริโต มยา;

อนุกามย กาเมน [อนุกามยวนุกาเมน (สี. ปี.)], ปิเยน ปตินา สห.

นเวน สุขทุกฺเขน, โปราณํ อปิธียติ [อปิถียติ (สี. ปี.), อปิถิยฺยติ (สฺยา.)];

ตสฺมา อสฺสกรฺาว, กีโฏ ปิยตโร มมาติ.

อลํ ¶ เมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;

ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.

มหตี วต เต โพนฺทิ, น จ ปฺา ตทูปิกา;

สุสุมาร [สุํสุมาร (สี. สฺยา. ปี.)] วฺจิโต เมสิ, คจฺฉ ทานิ ยถาสุขนฺติ.

ทิฏฺา ¶ มยา วเน รุกฺขา, อสฺสกณฺณา วิภีฏกา [วิเภทกา (สฺยา. ก.)];

น ตานิ เอวํ สกฺกนฺติ, ยถา ตฺวํ รุกฺข สกฺกสิ.

ปุราณกุกฺกุโฏ [กกฺกโร (สี. สฺยา. ปี.)] อยํ, เภตฺวา ปฺชรมาคโต;

กุสโล วาฬปาสานํ, อปกฺกมติ ภาสตีติ.

กุกฺกุฏ [กกฺกร (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ นวมํ.

อมฺโภ ¶ โก นาม ยํ รุกฺโข, สินฺนปตฺโต [สีนปตฺโต (สี. ปี.)] สกณฺฏโก;

ยตฺถ เอกปฺปหาเรน, อุตฺตมงฺคํ วิภิชฺชิตํ [วิสาฏิกํ (สี. สฺยา. ปี.), วิฆาฏิตํ (สี. นิยฺย)].

อจาริ วตายํ วิตุทํ วนานิ, กฏฺงฺครุกฺเขสุ อสารเกสุ;

อถาสทา ¶ ขทิรํ ชาตสารํ [ชาติสารํ (ก.)], ยตฺถพฺภิทา ครุโฬ อุตฺตมงฺคนฺติ.

ทฬฺหพนฺธน หํสวโร จ ปุน, วิรูปกฺข สวิฏฺก มจฺฉวโร;

สกุรุงฺค สอสฺสก อมฺพวโร, ปุน กุกฺกุฏโก ครุเฬน ทสาติ.

อกาสิ โยคฺคํ ธุวมปฺปมตฺโต, สํวจฺฉรํ พีรณถมฺภกสฺมึ;

พฺยากาสิ สฺํ ปริสํ วิคยฺห, น นิยฺยโม ตายติ อปฺปปฺํ.

ทฺวยํ ¶ ยาจนโก ตาต, โสมทตฺต นิคจฺฉติ;

อลาภํ ¶ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนาติ.

อฺโ อุปริโม วณฺโณ, อฺโ วณฺโณ จ เหฏฺิโม;

พฺราหฺมณี ตฺเวว ปุจฺฉามิ, กึ เหฏฺา กิฺจ อุปฺปริ.

อหํ นโฏสฺมิ ภทฺทนฺเต, ภิกฺขโกสฺมิ อิธาคโต;

อยฺหิ โกฏฺโมติณฺโณ, อยํ โส ยํ [ตฺวํ (ก.)] คเวสสีติ.

อิสีนมนฺตรํ ¶ กตฺวา, ภรุราชาติ [กุรุราชาติ (ก.)] เม สุตํ;

อุจฺฉินฺโน สห รฏฺเหิ [รฏฺเน (สี. ปี.)], สราชา วิภวงฺคโต.

ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;

อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจุปสํหิตนฺติ.

ปุณฺณํ นทึ เยน จ เปยฺยมาหุ, ชาตํ ¶ ยวํ เยน จ คุยฺหมาหุ;

ทูรํ คตํ เยน จ อวฺหยนฺติ, โส ตฺยาคโต [ตฺยาภโต (สฺยา. ก.) ปเหฬิคาถาภาโว มนสิ กาตพฺโพ] หนฺท จ ภุฺช พฺราหฺมณ.

ยโต มํ สรตี ราชา, วายสมฺปิ ปเหตเว;

หํสา โกฺจา มยูรา จ [หํสโกฺจมยูรานํ (ก. อฏฺ. ปานฺตรํ)], อสตีเยว ปาปิยาติ.

อวธี ¶ วต อตฺตานํ, กจฺฉโป พฺยาหรํ คิรํ [กจฺฉโปว ปพฺยาหรํ (สฺยา.), กจฺฉโป โส ปพฺยาหรํ (ก.)];

สุคฺคหีตสฺมึ กฏฺสฺมึ, วาจาย สกิยาวธิ.

เอตมฺปิ ทิสฺวา นรวีริยเสฏฺ, วาจํ ปมุฺเจ กุสลํ นาติเวลํ;

ปสฺสสิ พหุภาเณน, กจฺฉปํ พฺยสนํ คตนฺติ.

น มายมคฺคิ ตปติ, น สูโล สาธุตจฺฉิโต;

ยฺจ มํ มฺเต มจฺฉี, อฺํ โส รติยา คโต.

โส ¶ มํ ทหติ ราคคฺคิ, จิตฺตํ จูปตเปติ มํ;

ชาลิโน มุฺจถายิรา มํ, น กาเม หฺเต กฺวจีติ.

สพฺโพ ¶ โลโก อตฺตมโน อโหสิ, อโกวิทา คามธมฺมสฺส เสคฺคุ;

โกมาริ โก นาม [โกมาริกา นาม (ก.), โกมาริโก นาม (สฺยา. ปี.)] ตวชฺช ธมฺโม, ยํ ตฺวํ คหิตา ปวเน ปโรทสิ.

โย ทุกฺขผุฏฺาย ภเวยฺย ตาณํ, โส เม ปิตา ทุพฺภิ วเน กโรติ;

สา กสฺส กนฺทามิ วนสฺส มชฺเฌ, โย ตายิตา โส สหสํ กโรตีติ.

สสฺส ¶ สาเยฺยมิทํ สุจินฺติตํ, ปจฺโจฑฺฑิตํ ปฏิกูฏสฺส กูฏํ;

ผาลฺเจ ขาเทยฺยุํ [อเทยฺยุํ (สี. ปี.)] มูสิกา, กสฺมา กุมารํ กุลลา น [โน (สี. สฺยา. ปี.)] หเรยฺยุํ.

กูฏสฺส ¶ หิ สนฺติ [สนฺตีธ (ก.)] กูฏกูฏา, ภวติ [ภวนฺติ (ก.)] จาปิ นิกติโน นิกตฺยา;

เทหิ ปุตฺตนฏฺ ผาลนฏฺสฺส ผาลํ, มา เต ปุตฺตมหาสิ ผาลนฏฺโติ.

หิรฺํ เม สุวณฺณํ เม, เอสา รตฺตึ ทิวา กถา;

ทุมฺเมธานํ มนุสฺสานํ, อริยธมฺมํ อปสฺสตํ.

ทฺเว ทฺเว คหปตโย เคเห, เอโก ตตฺถ อมสฺสุโก;

ลมฺพตฺถโน เวณิกโต, อโถ องฺกิตกณฺณโก;

กีโต ธเนน พหุนา, โส ตํ วิตุทเต ชนนฺติ.

สุขํ ชีวิตรูโปสิ, รฏฺา วิวนมาคโต;

โส เอกโก รุกฺขมูเล [อรฺสฺมึ (สี. สฺยา. ปี.)], กปโณ วิย ฌายสิ.

สุขํ ¶ ชีวิตรูโปสฺมิ, รฏฺา วิวนมาคโต;

โส เอกโก รุกฺขมูเล, กปโณ วิย ฌายามิ;

อถ ¶ พีรณถมฺภวโร จ นโฏ, ภรุราชวรุตฺตมปุณฺณนที;

พหุภาณิ อคฺคิปวเน มูสิกา, สหลมฺพตฺถโน กปเณน ทสาติ.

อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ [ปริทเหสฺสติ (สี. ปี.)];

อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติ.

โย จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;

อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหตีติ.

อิทํ ¶ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ [โปราณาจริโยพฺรวิ (ก.)];

มาสุ ตฺวํ อกริ [อกรา (สี. ปี.)] ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.

ยานิ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลนฺติ.

นเม ¶ นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.

จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;

ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโกติ.

ยสฺเสเต ¶ จตุโร ธมฺมา, วานรินฺท ยถา ตว;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส อติวตฺตติ.

ยสฺส เจเต น วิชฺชนฺติ, คุณา ปรมภทฺทกา;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ทิฏฺํ โส นาติวตฺตตีติ.

อตฺถิ เม ปุริโส เทว, สพฺพกิจฺเจสุ พฺยาวโฏ [วาวโฏ (ก.)];

ตสฺส เจโกปราธตฺถิ, ตตฺถ ตฺวํ กินฺติ มฺสิ.

อมฺหากมฺปตฺถิ ปุริโส, เอทิโส อิธ วิชฺชติ;

ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน, ขนฺติรสฺมาก รุจฺจตีติ.

กาเล นิกฺขมนา สาธุ, นากาเล สาธุ นิกฺขโม;

อกาเลน หิ นิกฺขมฺม, เอกกมฺปิ พหุชฺชโน;

น กิฺจิ อตฺถํ โชเตติ, ธงฺกเสนาว โกสิยํ.

ธีโร จ วิธิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;

สพฺพามิตฺเต ¶ วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยาติ.

สูโร ¶ ¶ สูเรน สงฺคมฺม, วิกฺกนฺเตน ปหารินา;

เอหิ นาค นิวตฺตสฺสุ, กึ นุ ภีโต ปลายสิ;

ปสฺสนฺตุ องฺคมคธา, มม ตุยฺหฺจ วิกฺกมํ.

น ตํ ปาทา วธิสฺสามิ, น ทนฺเตหิ น โสณฺฑิยา;

มีฬฺเหน ตํ วธิสฺสามิ, ปูติ หฺตุ ปูตินาติ.

ตโย คิรึ อนฺตรํ กามยามิ, ปฺจาลา กุรุโย เกกเก จ [กุรโย เกกเย จ (สี.)];

ตตุตฺตรึ [ตทุตฺตรึ (ก.)] พฺราหฺมณ กามยามิ, ติกิจฺฉ มํ พฺราหฺมณ กามนีตํ.

กณฺหาหิทฏฺสฺส กโรนฺติ เหเก, อมนุสฺสปวิฏฺสฺส [อมนุสฺสวทฺธสฺส (สี. ปี.), อมนุสฺสวิฏฺสฺส (สฺยา.)] กโรนฺติ ปณฺฑิตา;

น กามนีตสฺส กโรติ โกจิ, โอกฺกนฺตสุกฺกสฺส ¶ หิ กา ติกิจฺฉาติ.

คชคฺคเมเฆหิ หยคฺคมาลิภิ, รถูมิชาเตหิ สราภิวสฺเสภิ [สราภิวสฺสภิ (สฺยา. สี. อฏฺ.), สราภิวสฺสิภิ (?)];

ถรุคฺคหาวฏฺฏ [ธนุคฺคหาวฏฺฏ (ก.)] ทฬฺหปฺปหาริภิ, ปริวาริตา ตกฺกสิลา สมนฺตโต.

[อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)] อภิธาวถ ¶ จูปธาวถ จ [อภิธาวถา จุปฺปตถา จ (สฺยา.)], วิวิธา วินาทิตา [วินาทิตตฺถ (ก.)] วทนฺติภิ;

วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส ยถา, วิชฺชุลตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ [อภิธาวถา จ ปตถา จ, วิวิธวินทิตา จ ทนฺติภิ; วตฺตตชฺช ตุมุโล โฆโส, ยถา วิชฺชุตา ชลธรสฺส คชฺชโตติ; (สี. ปี. ก.)].

ธชมปริมิตํ อนนฺตปารํ, ทุปฺปสหํธงฺเกหิ สาครํว [สาครมิว (สี. สฺยา. ปี.)];

คิริมิวอนิเลน ทุปฺปสยฺโห [ทุปฺปสโห (สี. ปี. ก.)], ทุปฺปสโห อหมชฺชตาทิเสน.

มา ¶ พาลิยํ วิลปิ [วิปฺปลปิ (พหูสุ)] น หิสฺส ตาทิสํ, วิฑยฺหเส [วิฬยฺหเส (สี. ปี.)] น หิ ลภเส นิเสธกํ;

อาสชฺชสิ คชมิว เอกจารินํ, โย ตํ ปทา นฬมิว โปถยิสฺสตีติ.

วรวตฺถวโจ ¶ ทุมขีณผลํ, จตุโรธมฺมวรํ ปุริสุตฺตม;

ธงฺกมคธา จ ตโยคิรินาม, คชคฺควโร ธชวเรน ทสาติ.

ยถาปิ ¶ กีตา ปุริสสฺสุปาหนา, สุขสฺส อตฺถาย ทุขํ อุทพฺพเห;

ฆมฺมาภิตตฺตา ถลสา ปปีฬิตา, ตสฺเสว ปาเท ปุริสสฺส ขาทเร.

เอวเมว ¶ โย ทุกฺกุลีโน อนริโย, ตมฺมาก [ตมฺหาก (สี.), ตุมฺหาก (สฺยา. ปี.)] วิชฺชฺจ สุตฺจ อาทิย;

ตเมว โส ตตฺถ สุเตน ขาทติ, อนริโย วุจฺจติ ทุปาหนูปโมติ [ปานทูปโมติ (สี. ปี.)].

เอกจินฺติโต ยมตฺโถ, พาโล อปริณายโก;

น หิ ขุชฺเชน วาเมน, โภติ สงฺคนฺตุมรหสิ.

ปุริสูสภํ มฺมานา, อหํ ขุชฺชมกามยึ;

โสยํ สํกุฏิโต เสติ, ฉินฺนตนฺติ ยถา วิณาติ [ถุณาติ (สี.)].

กามํ ยหึ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉ, วิทฺโธสิ มมฺมมฺหิ [มมสฺมิ (ก.)] วิกณฺณเกน;

หโตสิ ภตฺเตน สุวาทิเตน [สวาทิเตน (สี. สฺยา. ปี.)], โลโล จ มจฺเฉ อนุพนฺธมาโน.

เอวมฺปิ ¶ โลกามิสํ โอปตนฺโต, วิหฺตี ¶ จิตฺตวสานุวตฺตี;

โส หฺติ าติสขาน มชฺเฌ, มจฺฉานุโค โสริว สุํสุมาโรติ [สุสุมาโร (ก.)].

ตฺวเมว ¶ ทานิมกร [มกริ (สฺยา.), มกรา (ก. สี.)], ยํ กาโม พฺยคมา ตยิ;

โสยํ อปฺปฏิสนฺธิโก, ขรฉินฺนํว เรนุกํ [เรรุกํ (สี. ปี.)].

อตฺริจฺฉํ [อตฺริจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] อติโลเภน, อติโลภมเทน จ;

เอวํ หายติ อตฺถมฺหา, อหํว อสิตาภุยาติ.

สุขา ฆรา วจฺฉนข, สหิรฺา สโภชนา;

ยตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ, สเยยฺยาถ อนุสฺสุโก.

ฆรา นานีหมานสฺส, ฆรา นาภณโต มุสา;

ฆรา นาทินฺนทณฺฑสฺส, ปเรสํ อนิกุพฺพโต [อนิกฺรุพฺพโต (ก.)];

เอวํ ฉิทฺทํ ทุรภิสมฺภวํ [ทุรภิภวํ (สี. ปี.)], โก ฆรํ ปฏิปชฺชตีติ.

ภทฺทโก ¶ วตยํ ปกฺขี, ทิโช กุมุทสนฺนิโภ;

วูปสนฺเตหิ ปกฺเขหิ, มนฺทมนฺโทว ฌายติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

อมฺเห ทิโช น ปาเลติ, เตน ปกฺขี น ผนฺทตีติ.

โก ¶ นุ โข ภควา เหตุ, เอกจฺเจ อิธ ปุคฺคเล;

อตีว หทยํ นิพฺพาติ, จิตฺตฺจาปิ ปสีทติ.

ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน, ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา;

เอวํ ตํ ชายเต เปมํ, อุปฺปลํว ยโถทเกติ.

อิงฺฆ ¶ เอกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ [ปทนิสฺสิตํ (สี. ปี.)];

กิฺจิ สงฺคาหิกํ พฺรูสิ, เยนตฺเถ สาธเยมเส.

ทกฺเขยฺเยกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ;

ตฺจ สีเลน สฺุตฺตํ, ขนฺติยา อุปปาทิตํ;

อลํ ¶ มิตฺเต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย จาติ.

อาสีวิสมฺปิ มํ [อาสีวิสํ มมํ (สี. ปี.)] สนฺตํ, ปวิฏฺํ กุมินามุขํ;

รุจฺจเต หริตามาตา, ยํ มํ ขาทนฺติ มจฺฉกา.

วิลุมฺปเตว ปุริโส, ยาวสฺส อุปกปฺปติ;

ยทา จฺเ วิลุมฺปนฺติ, โส วิลุตฺโต วิลุมฺปตีติ [วิลุปฺปตีติ (?)].

สพฺโพ ชโน หึสิโต ปิงฺคเลน, ตสฺมึ มเต ปจฺจยา [ปจฺจยํ (สี. สฺยา. ปี.)] เวทยนฺติ;

ปิโย นุ เต อาสิ อกณฺหเนตฺโต, กสฺมา นุ ตฺวํ โรทสิ ทฺวารปาล.

น ¶ เม ปิโย อาสิ อกณฺหเนตฺโต, ภายามิ ปจฺจาคมนาย ตสฺส;

อิโต คโต หึเสยฺย มจฺจุราชํ, โส หึสิโต อาเนยฺย ปุน อิธ.

ทฑฺโฒ วาหสหสฺเสหิ, สิตฺโต ฆฏสเตหิ โส;

ปริกฺขตา ¶ จ สา ภูมิ, มา ภายิ นาคมิสฺสตีติ.

วรุปาหน ขุชฺช วิกณฺณกโก, อสิตาภุย ปฺจมวจฺฉนโข;

ทิช เปมวรุตฺตมเอกปทํ, กุมินามุข ปิงฺคลเกน ทสาติ.

สิงฺคาโล ¶ มานถทฺโธ จ, ปริวาเรน อตฺถิโก;

ปาปุณิ มหตึ ภูมึ, ราชาสิ สพฺพทาินํ.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ ปริวารวา;

โส หิ ตตฺถ มหา โหติ, สิงฺคาโล วิย ทาินนฺติ.

พาโล ¶ วตายํ สุนโข, โย วรตฺตํ [โย จ โยตฺตํ (ก.)] น ขาทติ;

พนฺธนา จ ปมุฺเจยฺย, อสิโต จ ฆรํ วเช.

อฏฺิตํ ¶ เม มนสฺมึ เม, อโถ เม หทเย กตํ;

กาลฺจ ปฏิกงฺขามิ, ยาว ปสฺสุปตู ชโน [ปสุปตุชฺชโน (สฺยา. ก.)].

สตฺตตนฺตึ สุมธุรํ, รามเณยฺยํ อวาจยึ;

โส มํ รงฺคมฺหิ อวฺเหติ, สรณํ เม โหหิ โกสิย.

อหํ ตํ สรณํ สมฺม [อหํ เต สรณํ โหมิ (วิ. ว. ๓๒๘)], อหมาจริยปูชโก;

น ตํ ชยิสฺสติ สิสฺโส, สิสฺสมาจริย เชสฺสสีติ.

ยํ ปสฺสติ น ตํ อิจฺฉติ, ยฺจ น ปสฺสติ ตํ กิริจฺฉติ;

มฺามิ จิรํ จริสฺสติ, น หิ ตํ ลจฺฉติ ยํ ส อิจฺฉติ.

ยํ ลภติ น เตน ตุสฺสติ, ยฺจ ปตฺเถติ ลทฺธํ หีเฬติ;

อิจฺฉา หิ อนนฺตโคจรา, วิคติจฺฉาน [วีติจฺฉานํ (สี. ปี.)] นโม กโรมเสติ.

วิคติจฺฉ [วีติจฺฉ (สี. ปี.)] ชาตกํ จตุตฺถํ.

กาโล ¶ ¶ ฆสติ ภูตานิ, สพฺพาเนว สหตฺตนา;

โย จ กาลฆโส ภูโต, ส ภูตปจนึ ปจิ.

พหูนิ นรสีสานิ, โลมสานิ พฺรหานิ จ;

คีวาสุ ปฏิมุกฺกานิ, โกจิเทเวตฺถ กณฺณวาติ.

หนฺตฺวา เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา จ, เทติ ทานํ อสฺโต;

เอทิสํ ภตฺตํ ภุฺชมาโน, ส ปาปมุปลิมฺปติ [ส ปาเปน อุปลิปฺปติ (สี. ปี.)].

ปุตฺตทารมฺปิ ¶ เจ หนฺตฺวา, เทติ ทานํ อสฺโต;

ภุฺชมาโนปิ สปฺปฺโ, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.

อทฺธา ปาทฺชลี สพฺเพ, ปฺาย อติโรจติ;

ตถา หิ โอฏฺํ ภฺชติ, อุตฺตรึ นูน ปสฺสติ.

นายํ ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อตฺถานตฺถฺจ พุชฺฌติ;

อฺตฺร ¶ โอฏฺนิพฺโภคา, นายํ ชานาติ กิฺจนนฺติ.

สพฺเพหิ กึสุโก ทิฏฺโ, กึนฺเวตฺถ วิจิกิจฺฉถ;

น หิ สพฺเพสุ าเนสุ, สารถี ปริปุจฺฉิโต.

เอวํ สพฺเพหิ าเณหิ, เยสํ ธมฺมา อชานิตา;

เต เว ธมฺเมสุ กงฺขนฺติ, กึสุกสฺมึว ภาตโรติ.

เอกปุตฺตโก ¶ ภวิสฺสสิ, ตฺวฺจ โน เหสฺสสิ อิสฺสโร กุเล;

โอโรห ทุมสฺมา สาลก, เอหิ ทานิ ฆรกํ วเชมเส.

นนุ มํ สุหทโยติ [นนุ มํ หทเยติ (สี. ปี.)] มฺสิ, ยฺจ มํ หนสิ เวฬุยฏฺิยา;

ปกฺกมฺพวเน รมามเส, คจฺฉ ตฺวํ ฆรกํ ยถาสุขนฺติ.

อยํ ¶ ¶ อิสี อุปสมสํยเม รโต, ส ติฏฺติ [สนฺติฏฺติ (สี. ปี.)] สิสิรภเยน อฏฺฏิโต;

หนฺท อยํ ปวิสตุมํ อคารกํ, วิเนตุ สีตํ ทรถฺจ เกวลํ.

นายํ อิสี อุปสมสํยเม รโต, กปี อยํ ทุมวรสาขโคจโร;

โส ทูสโก โรสโก จาปิ ชมฺโม, สเจวเชมมฺปิ [สเจ + อาวเช + อิมมฺปิ] ทูเสยฺยคารนฺติ [ทูสเย ฆรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].

อถ ราชา สิงฺคาลวโร สุนโข, ตถา โกสิย อิจฺฉติ กาลฆโส;

อถ ทานวโรฏฺปิ สารถินา, ปุนมฺพวนฺจ สิสิรกปิ ทสาติ.

ทฬฺหฺจ ¶ วคฺคํ อปเรน สนฺถวํ, กลฺยาณวคฺคาสทิโส จ รูหกํ;

นตํทฬฺห พีรณถมฺภกํ ปุน, กาสาวุปาหน สิงฺคาลเกน ทสาติ.

สงฺกปฺปราคโธเตน ¶ ¶ ¶ , วิตกฺกนิสิเตน จ;

นาลงฺกเตน ภทฺเรน [เนวาลงฺกตภทฺเรน (สฺยา.)], อุสุการากเตน จ [น อุสุการกเตน จ (สี. สฺยา. ปี.)].

น กณฺณายตมุตฺเตน, นาปิ โมรูปเสวินา;

เตนมฺหิ หทเย วิทฺโธ, สพฺพงฺคปริทาหินา.

อาเวธฺจ น ปสฺสามิ, ยโต รุหิรมสฺสเว;

ยาว อโยนิโส จิตฺตํ, สยํ เม ทุกฺขมาภตนฺติ.

อชฺชาปิ เม ตํ มนสิ [สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ ติลมุฏฺิยา;

พาหาย มํ คเหตฺวาน, ลฏฺิยา อนุตาฬยิ.

นนุ ชีวิเต น รมสิ, เยนาสิ พฺราหฺมณาคโต;

ยํ มํ พาหา คเหตฺวาน, ติกฺขตฺตุํ อนุตาฬยิ.

อริโย อนริยํ กุพฺพนฺตํ [กุพฺพานํ (สี. ปี.), กุพฺพํ (สฺยา.)], โย ทณฺเฑน นิเสธติ;

สาสนํ ตํ น ตํ เวรํ, อิติ นํ ปณฺฑิตา วิทูติ.

มมนฺนปานํ ¶ วิปุลํ อุฬารํ, อุปฺปชฺชตีมสฺส มณิสฺส เหตุ;

ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.

สุสู ¶ ¶ ยถา สกฺขรโธตปาณี, ตาเสสิ มํ เสลํ ยาจมาโน;

ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ, น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.

น ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคีเส [ชิคึเส (สี. สฺยา. ปี.)], เทสฺโส โหติ อติยาจนาย;

นาโค มณึ ยาจิโต พฺราหฺมเณน, อทสฺสนํเยว ตทชฺฌคมาติ.

๒๕๔. กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ (๓-๑-๔)

ภุตฺวา ติณปริฆาสํ, ภุตฺวา อาจามกุณฺฑกํ;

เอตํ เต โภชนํ อาสิ, กสฺมา ทานิ น ภุฺชสิ.

ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;

พหุํ [ปหู (สี. ปี.), ปหุํ (สฺยา. ก.)] ตตฺถ มหาพฺรมฺเห, อปิ อาจามกุณฺฑกํ.

ตฺวฺจ ¶ โข มํ ปชานาสิ, ยาทิสายํ หยุตฺตโม;

ชานนฺโต ชานมาคมฺม, น เต ภกฺขามิ กุณฺฑกนฺติ.

กุณฺฑกกุจฺฉิสินฺธวชาตกํ จตุตฺถํ.

ยาว โส มตฺตมฺาสิ, โภชนสฺมึ วิหงฺคโม;

ตาว อทฺธานมาปาทิ, มาตรฺจ อโปสยิ.

ยโต จ โข พหุตรํ, โภชนํ อชฺฌวาหริ [อชฺฌุปาหริ (สี. ปี.)];

ตโต ตตฺเถว สํสีทิ, อมตฺตฺู หิ โส อหุ.

ตสฺมา มตฺตฺุตา สาธุ, โภชนสฺมึ อคิทฺธตา [อคิทฺธิตา (สฺยา. ก.)];

อมตฺตฺู หิ สีทนฺติ, มตฺตฺู จ น สีทเรติ.

ชรูทปานํ ¶ ขณมานา, วาณิชา อุทกตฺถิกา;

อชฺฌคมุํ อยสํ โลหํ [อชฺฌคํสุ อโยโลหํ (สี. สฺยา. ปี.)], ติปุสีสฺจ วาณิชา;

รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬูริยา พหู.

เต จ เตน อสนฺตุฏฺา, ภิยฺโย ภิยฺโย อขาณิสุํ;

เต ตตฺถาสีวิโส [ตตฺถ อาสีวิโส (ก.), ตตฺถปาสีวิโส (สฺยา.)] โฆโร, เตชสฺสี เตชสา หนิ.

ตสฺมา ¶ ¶ ขเณ นาติขเณ, อติขาตํ [อติขณํ (ก.)] หิ ปาปกํ;

ขาเตน จ [ขเณน จ (ก.), ขณเนน (สฺยา.)] ธนํ ลทฺธํ, อติขาเตน [อติขเณน (ก.)] นาสิตนฺติ.

นายํ ฆรานํ กุสโล, โลโล อยํ วลีมุโข;

กตํ กตํ โข ทูเสยฺย, เอวํธมฺมมิทํ กุลํ.

นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ, นายํ อสฺสาสิโก มิโค;

สิฏฺํ [สตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)] เม ชนสนฺเธน, นายํ กิฺจิ วิชานติ.

น มาตรํ ปิตรํ วา, ภาตรํ ภคินึ สกํ;

ภเรยฺย ตาทิโส โปโส, สิฏฺํ ทสรเถน เมติ.

คามณิจนฺท [คามณิจณฺฑ (สี. ปี.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

ยาวตา จนฺทิมสูริยา, ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ วิโรจนา [วิโรจมานา (ก.)];

สพฺเพว ทาสา มนฺธาตุ, เย ปาณา ปถวิสฺสิตา [ปวินิสฺสิตา (สี. ปี.), ปวิสฺสิตา (สฺยา.)].

น กหาปณวสฺเสน, ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ;

อปฺปสฺสาทา ทุขา กามา, อิติ วิฺาย ปณฺฑิโต.

อปิ ¶ ทิพฺเพสุ กาเมสุ, รตึ โส นาธิคจฺฉติ;

ตณฺหกฺขยรโต ¶ โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ.

นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิฺจิ, น พนฺธโว โน ปน เต สหาโย;

อถ เกน วณฺเณน ติรีฏวจฺโฉ [ติรีฏิวจฺโฉ (สฺยา. ก.)], เตทณฺฑิโก ภุฺชติ อคฺคปิณฺฑํ.

อาปาสุ [อาวาสุ (ก.)] เม ยุทฺธปราชิตสฺส, เอกสฺส กตฺวา วิวนสฺมิ โฆเร;

ปสารยี กิจฺฉคตสฺส ปาณึ, เตนูทตารึ ทุขสํปเรโต.

เอตสฺส ¶ กิจฺเจน อิธานุปตฺโต, เวสายิโน วิสยา ชีวโลเก;

ลาภารโห ตาต ติรีฏวจฺโฉ, เทถสฺส โภคํ ยชถฺจ [ยชตฺจ (สี. ปี.), ยชิตฺจ (สฺยา.)] ยฺนฺติ.

ยสฺสตฺถา ¶ ทูรมายนฺติ, อมิตฺตมปิ ยาจิตุํ;

ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

ยสฺส ทิวา จ รตฺโต จ, วสมายนฺติ มาณวา;

ตสฺสูทรสฺสหํ ทูโต, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

ทูโต หิ ทูตสฺส กถํ น ทชฺชํ, มยมฺปิ ตสฺเสว ภวาม ทูตาติ.

อุสุการวโร ติลมุฏฺิ มณิ, หยราช วิหงฺคม อาสิวิโส;

ชนสนฺธ กหาปณวสฺส ปุน, ติริฏํ ปุน ทูตวเรน ทสาติ.

ยถา ¶ เกสา จ มสฺสู จ, ฉินฺนํ ฉินฺนํ วิรูหติ;

เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.

ยถา สารทิกํ พีชํ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;

เอวํ รูหตุ เต นาสา, ปทุมํ เทหิ ยาจิโต.

อุโภปิ ปลปนฺเตเต [วิลปนฺเตเต (สฺยา. ก.)], อปิ ปทฺมานิ ทสฺสติ;

วชฺชุํ วา เต น วา วชฺชุํ, นตฺถิ นาสาย รูหนา;

เทหิ สมฺม ปทุมานิ, อหํ ยาจามิ ยาจิโตติ.

ปาณิ ¶ เจ มุทุโก จสฺส, นาโค จสฺส สุการิโต;

อนฺธกาโร จ วสฺเสยฺย, อถ นูน ตทา สิยา.

อนลา ¶ มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา [ทุปฺปูรตฺตา (ก.)] นทีสมา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.

อภิชฺชมาเน ¶ วาริสฺมึ, สยํ [อยํ (ก.)] อาคมฺม อิทฺธิยา;

มิสฺสีภาวิตฺถิยา คนฺตฺวา, สํสีทสิ [สํสีทติ (ก.)] มหณฺณเว.

อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

ยํ เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สํ านํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ นนฺติ.

จูฬปโลภน [จุลฺลปโลภน (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;

ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ [โสฬสปพฺเพโธ (สี. ปี.)], อุทฺธมาหุ [อุจฺจมาหุ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสธา.

สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ [สตเภโท (สี. ปี.), สตเภณฺฑุ (สี. นิสฺสย)], ธชาสุ หริตามโย;

อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา.

เอวเมตํ [เอวเมว (ก.)] ตทา อาสิ, ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ;

สกฺโก อหํ ตทา อาสึ, เวยฺยาวจฺจกโร ตวาติ.

ทิสฺวา ¶ ¶ ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค ¶ คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;

ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, กสฺมา นุ เต นาหุ ฉมฺภิตตฺตํ.

ทิสฺวา ขุรปฺเป ธนุเวคนุนฺเน, ขคฺเค คหีเต ติขิเณ เตลโธเต;

ตสฺมึ ภยสฺมึ มรเณ วิยูฬฺเห, เวทํ อลตฺถํ วิปุลํ อุฬารํ.

โส เวทชาโต อชฺฌภวึ อมิตฺเต, ปุพฺเพว เม ชีวิตมาสิ จตฺตํ;

น หิ ชีวิเต อาลยํ กุพฺพมาโน, สูโร กยิรา สูรกิจฺจํ กทาจีติ.

เยนาสิ กิสิยา ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;

อยํ โส อาคโต ภตฺตา [ตาโต (สี. สฺยา. ปี.)], กสฺมา ทานิ ปลายสิ.

สเจ [น โข (สฺยา. ก.)] ปนาทิเกเนว, สนฺถโว นาม ชายติ;

ยโส หายติ อิตฺถีนํ, ตสฺมา ตาต ปลายหํ [ปลายิหํ (สฺยา.), ปลายิตํ (ก.)].

ยสฺสสฺสินํ กุเล ชาตํ, อาคตํ ยา น อิจฺฉติ;

โสจติ ¶ จิรรตฺตาย, วาตคฺคมิว ภทฺทลีติ [กุนฺทลีติ (สี. ปี.), คทฺรภีติ (สฺยา.)].

สิงฺคีมิโค ¶ อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;

เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, มา เหว มํ ปาณสมํ ชเหยฺย [ชเหยฺยา (ปี.) ชหา’ยฺเย (?)].

อยฺย น ตํ ชหิสฺสามิ, กุฺชรํ สฏฺิหายนํ [กุฺชร สฏฺิหายน (สี. ปี.)];

ปถพฺยา จาตุรนฺตาย, สุปฺปิโย โหสิ เม ตุวํ.

เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมึ, คงฺคาย ยมุนาย [นมฺมทาย (สี. ปี.)] จ;

เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโ, มุฺจ โรทนฺติยา ปตินฺติ.

โย ¶ เว สพฺพสเมตานํ, อหุวา เสฏฺสมฺมโต;

ตสฺสายํ เอทิสี ปฺา, กิเมว อิตรา ปชา.

เอวเมว ตุวํ พฺรหฺเม, อนฺาย วินินฺทสิ;

กถํ มูลํ อทิสฺวาน [กถํหิ มูลํ อทิตฺวา (สฺยา. ปี.)], รุกฺขํ ชฺา ปติฏฺิตํ.

นาหํ ¶ ตุมฺเห วินินฺทามิ, เย จฺเ วานรา วเน;

วิสฺสเสโนว คารยฺโห, ยสฺสตฺถา รุกฺขโรปกาติ.

น หิ วณฺเณน สมฺปนฺนา, มฺชุกา ปิยทสฺสนา;

ขรวาจา ปิยา โหติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.

นนุ ปสฺสสิมํ กาฬึ, ทุพฺพณฺณํ ติลกาหตํ;

โกกิลํ สณฺหวาเจน, พหูนํ ปาณินํ ปิยํ.

ตสฺมา ¶ สขิลวาจสฺส, มนฺตภาณี อนุทฺธโต;

อตฺถํ ธมฺมฺจ ทีเปติ, มธุรํ ตสฺส ภาสิตนฺติ.

สพฺเพหิ กิร าตีหิ, โกสิโย อิสฺสโร กโต;

สเจ าตีหิ อนุฺาโต [าตีหนุฺาโต (สี. ปี.)], ภเณยฺยาหํ เอกวาจิกํ.

ภณ สมฺม อนุฺาโต, อตฺถํ ธมฺมฺจ เกวลํ;

สนฺติ หิ ทหรา ปกฺขี, ปฺวนฺโต ชุตินฺธรา.

น เม รุจฺจติ ภทฺทํ โว [ภทนฺเต (ก.)], อุลูกสฺสาภิเสจนํ;

อกฺกุทฺธสฺส ¶ มุขํ ปสฺส, กถํ กุทฺโธ กริสฺสตีติ.

ปทุมุตฺตม ¶ นาคสิริวฺหยโน, ส-มหณฺณว ยูป ขุรปฺปวโร;

อถ ภทฺทลี กุฺชร รุกฺข ปุน, ขรวาจ อุลูกวเรน ทสาติ.

อารฺิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;

กิจฺฉากตํ อุทปานํ, กถํ สมฺม อวาหสิ [อวาหยิ (สี. ปี.), อปาหสิ (สฺยา.)].

เอส ธมฺโม สิงฺคาลานํ, ยํ ปิตฺวา โอหทามเส;

ปิตุปิตามหํ ธมฺโม, น ตํ [น นํ (สี. ปี.)] อุชฺฌาตุมรหสิ.

เยสํ ¶ ¶ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;

มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.

เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม วิหิยฺยติ;

ปุพฺเพวชฺฌาภวํ ตสฺส, รุกฺเข อกฺขีว ปณฺฑิโต.

เยน มิตฺเตน สํสคฺคา, โยคกฺเขโม ปวฑฺฒติ;

กเรยฺยตฺตสมํ วุตฺตึ, สพฺพกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต.

เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ [ปจฺจเมถ (สี. ปี.)] มหาวนํ;

มา วนํ ฉินฺทิ นิพฺยคฺฆํ, พฺยคฺฆา มาเหสุ นิพฺพนาติ.

โก นุ อุทฺธิตภตฺโตว [อุทฺทิตภตฺโตว (สี.), วฑฺฒิตภตฺโตว (สฺยา.)], ปูรหตฺโถว พฺราหฺมโณ;

กหํ นุ ภิกฺขํ อจริ, กํ สทฺธํ อุปสงฺกมิ.

อหํ ¶ กปิสฺมิ ทุมฺเมโธ, อนามาสานิ อามสึ;

ตฺวํ มํ โมจย ภทฺทนฺเต, มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตํ.

กจฺฉปา กสฺสปา โหนฺติ, โกณฺฑฺา โหนฺติ มกฺกฏา;

มุฺจ กสฺสป โกณฺฑฺํ, กตํ เมถุนกํ ตยาติ.

กายํ พลากา สิขินี, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;

โอรํ ¶ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.

นาหํ พลากา สิขินี, อหํ โลโลสฺมิ วายโส;

อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.

ปุนปาปชฺชสี ¶ สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

กายํ พลากา รุจิรา, กากนีฬสฺมิมจฺฉติ;

จณฺโฑ กาโก สขา มยฺหํ, ยสฺส [ตสฺส (สี. ปี.)] เจตํ กุลาวกํ.

นนุ มํ สมฺม ชานาสิ, ทิช สามากโภชน;

อกตฺวา วจนํ ตุยฺหํ, ปสฺส ลูโนสฺมิ อาคโต.

ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

ตว สทฺธฺจ สีลฺจ, วิทิตฺวาน ชนาธิป;

วณฺณํ อฺชนวณฺเณน, กาลิงฺคสฺมึ นิมิมฺหเส [วินิมฺหเส (สฺยา.), วนิมฺหเส (ก.)].

อนฺนภจฺจา ¶ จภจฺจา จ, โยธ อุทฺทิสฺส คจฺฉติ;

สพฺเพ เต อปฺปฏิกฺขิปฺปา, ปุพฺพาจริยวโจ อิทํ.

ททามิ ¶ โว พฺราหฺมณา นาคเมตํ, ราชารหํ ราชโภคฺคํ ยสสฺสินํ;

อลงฺกตํ เหมชาลาภิฉนฺนํ, สสารถึ คจฺฉถ เยน กามนฺติ.

กุรุธมฺมชาตกํ [กุรุธมฺมชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ฉฏฺํ.

วสฺสานิ ¶ ปฺาส สมาธิกานิ, วสิมฺห เสลสฺส คุหาย โรมก;

อสงฺกมานา อภินิพฺพุตตฺตา [อภินิพฺพุตจิตฺตา (สฺยา. ก.)], หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สฺยา.)] มายนฺติ มมณฺฑชา ปุเร.

เต ทานิ วกฺกงฺค กิมตฺถมุสฺสุกา, ภชนฺติ อฺํ คิริกนฺทรํ ทิชา;

น นูน มฺนฺติ มมํ ยถา ปุเร, จิรปฺปวุตฺถา อถ วา น เต อิเม.

ชานาม ตํ น มยํ สมฺปมูฬฺหา [น มย’มสฺม มูฬฺหา (สี. ปี.)], โสเยว ตฺวํ เต มยมสฺม นาฺเ;

จิตฺตฺจ ¶ เต อสฺมึ ชเน ปทุฏฺํ, อาชีวิกา [อาชีวก (สี. สฺยา.), อาชีวิก (ปี.)] เตน ตมุตฺตสามาติ.

กิมตฺถ [กมตฺถ (สี. ปี.)] มภิสนฺธาย, ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (สี. ปี.)];

สพฺพกามททสฺเสว [ทุหสฺเสว (สี. สฺยา. ปี.), รหสฺเสว (ก.)], อิมํ ทุกฺขํ ติติกฺขสิ.

สิงฺเคน นิหนาเหตํ, ปทสา จ อธิฏฺห;

ภิยฺโย [ภีโย (สี.)] พาลา ปกุชฺเฌยฺยุํ, โน จสฺส ปฏิเสธโก.

มเมวายํ มฺมาโน, อฺเเปวํ [อฺมฺเปวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กริสฺสติ;

เต นํ ตตฺถ วธิสฺสนฺติ, สา เม มุตฺติ ภวิสฺสตีติ.

มหึสราชชาตกํ [มหิสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] อฏฺมํ.

ยถา ¶ มาณวโก ปนฺเถ, สิงฺคาลึ วนโคจรึ;

อตฺถกามํ ปเวเทนฺตึ [ปวทนฺตึ (ปี.)], อนตฺถกามาติ มฺติ;

อนตฺถกามํ สตปตฺตํ, อตฺถกาโมติ มฺติ.

เอวเมว อิเธกจฺโจ, ปุคฺคโล โหติ ตาทิโส;

หิเตหิ วจนํ วุตฺโต, ปฏิคณฺหาติ วามโต.

เย ¶ ¶ จ โข นํ ปสํสนฺติ, ภยา อุกฺกํสยนฺติ วา [จ (สี. ปี.)];

ตฺหิ โส มฺเต มิตฺตํ, สตปตฺตํว มาณโวติ.

อทฺธา หิ นูน มิคราชา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;

ตถา หิ ปุฏํ ทูเสติ, อฺํ นูน กริสฺสติ.

น เม มาตา วา ปิตา วา, ปุฏกมฺมสฺส โกวิโท;

กตํ กตํ โข ทูเสม, เอวํ ธมฺมมิทํ กุลํ.

เยสํ โว เอทิโส ธมฺโม, อธมฺโม ปน กีทิโส;

มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจนนฺติ.

อุทปานวคฺโค [อรฺวคฺโค (สี. ปี. ก.)] ตติโย.

อุทปานวรํ วนพฺยคฺฆ กปิ, สิขินี จ พลาก รุจิรวโร;

สุชนาธิปโรมกทูส ปุน, สตปตฺตวโร ปุฏกมฺม ทสาติ.

อพฺภนฺตโร ¶ ¶ นาม ทุโม, ยสฺส ทิพฺยมิทํ ผลํ;

ภุตฺวา โทหฬินี นารี, จกฺกวตฺตึ วิชายติ.

ตฺวมฺปิ [ตฺวฺจ (สี. ปี.), ตฺวํ หิ (ก.)] ภทฺเท มเหสีสิ, สา จาปิ [จาสิ (สี. ปี.)] ปติโน ปิยา;

อาหริสฺสติ เต ราชา, อิทํ อพฺภนฺตรํ ผลํ.

ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต, ยํ านมธิคจฺฉติ;

สูโร อตฺตปริจฺจาคี, ลภมาโน ภวามหนฺติ.

เสยฺยํโส ¶ เสยฺยโส โหติ, โย เสยฺยมุปเสวติ;

เอเกน สนฺธึ กตฺวาน, สตํ วชฺเฌ [มจฺเจ (ก.), พชฺเฌ (ก. อฏฺ.)] อโมจยึ.

[กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)] ตสฺมา สพฺเพน โลเกน, สนฺธึ กตฺวาน เอกโต [เอกโก (สี. สฺยา. ปี.)];

เปจฺจ สคฺคํ นิคจฺเฉยฺย [กสฺมา…เป… สคฺคํ น คจฺเฉยฺย (กตฺถจิ)], อิทํ สุณาถ กาสิยา [กาสโย (สี. ปี.)].

อิทํ วตฺวา มหาราชา, กํโส พาราณสิคฺคโห;

ธนุํ กณฺฑฺจ [ตูณิฺจ (สี. ปี.)] นิกฺขิปฺป, สํยมํ อชฺฌุปาคมีติ.

วรํ ¶ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ, อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย สูกเร;

โส ทานิ เอโก พฺยปคมฺม ฌายสิ, พลํ นุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชติ.

อิเม ¶ สุทํ [อิมสฺสุ ตา (สฺยา. ก.)] ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร, ภยฏฺฏิตา เลณคเวสิโน ปุถุ;

เต ทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต, ยตฺถฏฺิตา ทุปฺปสหชฺชเม [ทุปฺปสหชฺชิเม (สฺยา.)] มยา.

นมตฺถุ สงฺฆาน สมาคตานํ, ทิสฺวา สยํ สขฺย วทามิ อพฺภุตํ;

พฺยคฺฆํ มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาิโน, สามคฺคิยา ทาพเลสุ มุจฺจเรติ.

ยํ อุสฺสุกา สงฺฆรนฺติ, อลกฺขิกา พหุํ ธนํ;

สิปฺปวนฺโต อสิปฺปา จ, ลกฺขิวา ตานิ ภุฺชติ.

สพฺพตฺถ ¶ กตปุฺสฺส, อติจฺจฺเว ปาณิโน;

อุปฺปชฺชนฺติ พหู โภคา, อปฺปนายตเนสุปิ.

กุกฺกุโฏ [กุกฺกุฏ (สี. ปี.), กุกฺกุฏา (สี. นิสฺสย, สทฺทนีติ)] มณโย ทณฺโฑ, ถิโย จ ปุฺลกฺขณา;

อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส, กตปุฺสฺส ชนฺตุโนติ.

ทริยา ¶ สตฺต วสฺสานิ, ตึสมตฺตา วสามเส;

หฺาม [หฺเฉม (สี. ปี.), หฺฉาม (?)] มณิโน อาภํ, อิติ โน มนฺตนํ อหุ.

ยาวตา มณึ ฆํสาม [ยาว ยาว นิฆํสาม (สี. ปี.)], ภิยฺโย โวทายเต มณิ;

อิทฺจ ทานิ ปุจฺฉาม, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ.

อยํ มณิ เวฬูริโย, อกาโจ วิมโล [วิปุโล (ก.)] สุโภ;

นาสฺส สกฺกา สิรึ หนฺตุํ, อปกฺกมถ สูกราติ.

มณิสูกร [มณิฆํส (ก.)] ชาตกํ ปฺจมํ.

มา ¶ สาลูกสฺส ปิหยิ, อาตุรนฺนานิ ภุฺชติ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุสํ ขาท, เอตํ ทีฆายุลกฺขณํ.

อิทานิ โส อิธาคนฺตฺวา, อติถี ยุตฺตเสวโก;

อถ ทกฺขสิ สาลูกํ, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ.

วิกนฺตํ ¶ [วิกตฺตํ (สี.), วิกนฺติยมานํ ฉินฺทิยมานํติ อตฺโถ] สูกรํ ทิสฺวา, สยนฺตํ มุสลุตฺตรํ;

ชรคฺควา วิจินฺเตสุํ, วรมฺหากํ ภุสามิวาติ.

นานุมฺมตฺโต นาปิสุโณ, นานโฏ นากุตูหโล;

มูฬฺเหสุ ลภเต ลาภํ, เอสา เต อนุสาสนี.

ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน [อธมฺมจริยาย (สี. สฺยา.)] วา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

เอสาว ชีวิกา เสยฺโย [เสยฺยา (สี. สฺยา. ปี.)], ยา จาธมฺเมน เอสนาติ.

อคฺฆนฺติ ¶ มจฺฉา อธิกํ สหสฺสํ, น โส อตฺถิ โย อิมํ สทฺทเหยฺย;

มยฺหฺจ อสฺสุ อิธ สตฺต มาสา, อหมฺปิ ตํ มจฺฉุทฺทานํ กิเณยฺยํ.

มจฺฉานํ โภชนํ ทตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิสิ;

ตํ ทกฺขิณํ สรนฺติยา, กตํ อปจิตึ ตยา.

ปทุฏฺจิตฺตสฺส ¶ ¶ น ผาติ โหติ, น จาปิ ตํ [นํ (สี. สฺยา.)] เทวตา ปูชยนฺติ;

โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ, อวฺจยี ทุกฺกฏกมฺมการีติ.

นานาฉนฺทา มหาราช, เอกาคาเร วสามเส;

อหํ คามวรํ อิจฺเฉ, พฺราหฺมณี จ ควํ สตํ.

ปุตฺโต จ อาชฺรถํ, กฺา จ มณิกุณฺฑลํ;

ยา เจสา ปุณฺณิกา ชมฺมี, อุทุกฺขลํภิกงฺขติ.

พฺราหฺมณสฺส คามวรํ, พฺราหฺมณิยา ควํ สตํ;

ปุตฺตสฺส อาชฺรถํ, กฺาย มณิกุณฺฑลํ;

ยฺเจตํ ปุณฺณิกํ ชมฺมึ, ปฏิปาเทถุทุกฺขลนฺติ.

สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.

โสหํ สีลํ สมาทิสฺสํ, โลเก อนุมตํ สิวํ;

อริยวุตฺติสมาจาโร ¶ , เยน วุจฺจติ สีลวา.

าตีนฺจ ปิโย โหติ, มิตฺเตสุ จ วิโรจติ;

กายสฺส เภทา สุคตึ, อุปปชฺชติ สีลวาติ.

ทุม ¶ ¶ กํสวรุตฺตมพฺยคฺฆมิคา, มณโย มณิ สาลุกมวฺหยโน;

อนุสาสนิโยปิ จ มจฺฉวโร, มณิกุณฺฑลเกน กิเรน ทสาติ.

สพฺพกามททํ กุมฺภํ, กุฏํ ลทฺธาน ธุตฺตโก;

ยาว นํ อนุปาเลติ, ตาว โส สุขเมธติ.

ยทา มตฺโต จ ทิตฺโต จ, ปมาทา กุมฺภมพฺภิทา;

ตทา นคฺโค จ โปตฺโถ จ, ปจฺฉา พาโล วิหฺติ.

เอวเมว โย ธนํ ลทฺธา, ปมตฺโต [อมตฺตา (สี.), อมตฺโต (ปี.)] ปริภุฺชติ;

ปจฺฉา ¶ ตปฺปติ ทุมฺเมโธ, กุฏํ ภิตฺวาว [กุฏํ ภินฺโนว (สี. ปี.), กุฏภินฺโนว (?)] ธุตฺตโกติ.

สุราฆฏ [ภทฺรฆฏ (สี. ปี.), ภทฺรฆฏเภทก (สฺยา.)] ชาตกํ ปมํ.

พาราณสฺยํ [พาราณสฺสํ (สี. ปี.)] มหาราช, กากราชา นิวาสโก [นิวาสิโก (สี. ปี.)];

อสีติยา สหสฺเสหิ, สุปตฺโต ปริวาริโต.

ตสฺส โทหฬินี ภริยา, สุผสฺสา ภกฺขิตุมิจฺฉติ [มจฺฉมิจฺฉติ (สี. ปี.)];

รฺโ มหานเส ปกฺกํ, ปจฺจคฺฆํ ราชโภชนํ.

เตสาหํ ปหิโต ทูโต, รฺโ จมฺหิ อิธาคโต;

ภตฺตุ อปจิตึ กุมฺมิ, นาสายมกรํ [มกรึ (สี. นิสฺสย)] วณนฺติ.

ผุฏฺสฺส ¶ เม อฺตเรน พฺยาธินา, โรเคน พาฬฺหํ ทุขิตสฺส รุปฺปโต;

ปริสุสฺสติ ขิปฺปมิทํ กเฬวรํ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ.

อชฺํ ¶ ชฺสงฺขาตํ, อสุจึ สุจิสมฺมตํ;

นานากุณปปริปูรํ, ชฺรูปํ อปสฺสโต.

ธิรตฺถุมํ ¶ อาตุรํ ปูติกายํ, เชคุจฺฉิยํ อสฺสุจึ พฺยาธิธมฺมํ;

ยตฺถปฺปมตฺตา อธิมุจฺฉิตา ปชา, หาเปนฺติ มคฺคํ สุคตูปปตฺติยาติ.

กายนิพฺพินฺท [กายวิจฺฉนฺท (สี.), กายวิจฺฉินฺท (ปี.)] ชาตกํ ตติยํ.

โกยํ พินฺทุสฺสโร วคฺคุ, สรวนฺตาน [ปวทนฺตาน (สี. ปี.)] มุตฺตโม;

อจฺจุโต ชมฺพุสาขาย, โมรจฺฉาโปว กูชติ.

กุลปุตฺโตว ชานาติ [กุลปุตฺโต ปชานาติ (สฺยา. ก.)], กุลปุตฺตํ [กุลปุตฺเต (สี. ปี.)] ปสํสิตุํ;

พฺยคฺฆจฺฉาปสรีวณฺณ, ภุฺช สมฺม ททามิ เต.

จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, มุสาวาที สมาคเต;

วนฺตาทํ กุณปาทฺจ, อฺมฺํ ปสํสเกติ.

อุสภสฺเสว เต ขนฺโธ, สีหสฺเสว วิชมฺภิตํ;

มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.

กุลปุตฺโตว ชานาติ, กุลปุตฺตํ ปสํสิตุํ;

มยูรคีวสงฺกาส, อิโต ปริยาหิ วายส.

มิคานํ ¶ ¶ สิงฺคาโล [โกตฺถุโก (สี. ปี.), โกฏฺุโก (สฺยา.)] อนฺโต, ปกฺขีนํ ปน วายโส;

เอรณฺโฑ อนฺโต รุกฺขานํ, ตโย อนฺตา สมาคตาติ.

โก นายํ [โก นฺวายํ (สฺยา.)] โลณโตยสฺมึ, สมนฺตา ปริธาวติ;

มจฺเฉ มกเร จ วาเรติ, อูมีสุ จ วิหฺติ.

อนนฺตปายี สกุโณ, อติตฺโตติ ทิสาสุโต;

สมุทฺทํ ปาตุมิจฺฉามิ, สาครํ สริตํ ปตึ.

โส ¶ อยํ หายติ เจว, ปูรเต จ มโหทธิ;

นาสฺส นายติ ปีตนฺโต, อเปยฺโย กิร สาคโรติ.

อุจฺเจ สกุณ เฑมาน, ปตฺตยาน วิหงฺคม;

วชฺชาสิ โข ตฺวํ วามูรุํ, จิรํ โข สา กริสฺสติ [สริสฺสติ (ก.)].

อิทํ โข สา น ชานาติ, อสึ สตฺติฺจ โอฑฺฑิตํ;

สา จณฺฑี กาหติ โกธํ, ตํ เม ตปติ โน อิทํ [โน อิธ (สี. สฺยา. ปี.)].

เอส ¶ อุปฺปลสนฺนาโห, นิกฺขฺจุสฺสีสโกหิตํ [นิกฺขมุสฺสีสเก กตํ (สี. ปี.), นิกฺขฺจุสฺสีสเก กตํ (สฺยา.)];

กาสิกฺจ มุทุํ วตฺถํ, ตปฺเปตุ ธนิกา ปิยาติ [ธนกามิยาติ (สฺยา. ปี.), ธนกามิกาติ (สี.)].

อุทุมฺพรา จิเม ปกฺกา, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;

เอหิ นิกฺขม ภุฺชสฺสุ, กึ ชิฆจฺฉาย มิยฺยสิ.

เอวํ ¶ โส สุหิโต โหติ, โย วุฑฺฒมปจายติ;

ยถาหมชฺช สุหิโต, ทุมปกฺกานิ มาสิโต.

ยํ วเนโช วเนชสฺส, วฺเจยฺย กปิโน กปิ;

ทหโร กปิ [ทหโรปิ ตํ น (สี. ปี.), ทหโรปิ น (สฺยา.)] สทฺเธยฺย, น หิ ชิณฺโณ ชรากปีติ.

ปุเร ตุวํ สีลวตํ สกาเส, โอกฺกนฺติกํ [โอกฺกนฺทิกํ (สี. สฺยา. ปี.)] กีฬสิ อสฺสมมฺหิ;

กโรหเร [กโรหิ เร (ก.)] มกฺกฏิยานิ มกฺกฏ, น ตํ มยํ สีลวตํ รมาม.

สุตา ¶ หิ มยฺหํ ปรมา วิสุทฺธิ, โกมารปุตฺตสฺส พหุสฺสุตสฺส;

มา ทานิ มํ มฺิ ตุวํ ยถา ปุเร, ฌานานุยุตฺโต วิหรามิ [ฌานานุยุตฺตา วิหราม (สี. ปี.)] อาวุโส.

สเจปิ เสลสฺมิ วเปยฺย พีชํ, เทโว จ วสฺเส น หิ ตํ วิรูฬฺเห [เนว หิ ตํ รุเหยฺย (สี. ปี.), น หิ ตํ วิรูเห (?)];

สุตา หิ เต สา ปรมา วิสุทฺธิ, อารา ตุวํ มกฺกฏ ฌานภูมิยาติ.

ปรปาณโรธา ¶ [ปรปาณฆาเต (สฺยา.), ปรปาณโรจํ (ก.)] ชีวนฺโต, มํสโลหิตโภชโน;

วโก วตํ สมาทาย, อุปปชฺชิ อุโปสถํ.

ตสฺส สกฺโก วตฺาย, อชรูเปนุปาคมิ;

วีตตโป อชฺฌปฺปตฺโต, ภฺชิ โลหิตโป ตปํ.

เอวเมว ¶ อิเธกจฺเจ, สมาทานมฺหิ ทุพฺพลา;

ลหุํ กโรนฺติ อตฺตานํ, วโกว อชการณาติ.

วรกุมฺภ ¶ สุปตฺตสิริวฺหยโน, สุจิสมฺมต พินฺทุสโร จุสโภ;

สริตํปติ จณฺฑิ ชรากปินา, อถ มกฺกฏิยา วกเกน ทสาติ.

สงฺกปฺโป ปทุโม เจว, อุทปาเนน ตติยํ;

อพฺภนฺตรํ ฆฏเภทํ, ติกนิปาตมฺหิลงฺกตนฺติ.

วิวรถิมาสํ ¶ ¶ ¶ [วิวรถ อิมาสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทฺวารํ, นครํ ปวิสนฺตุ [ปวิสิตุํ มยา; (ก.)] อรุณราชสฺส;

สีเหน สุสิฏฺเน, สุรกฺขิตํ [สุสตฺเถน, สุรกฺขิตํ (สี. ปี.), สุสิฏฺเน (ก.)] นนฺทิเสเนน.

ชโย กลิงฺคานมสยฺหสาหินํ, ปราชโย อนโย [อชโย (สฺยา.), อนฺวิโต (ก.)] อสฺสกานํ;

อิจฺเจว เต ภาสิตํ พฺรหฺมจาริ, น อุชฺชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ.

เทวา มุสาวาทมุปาติวตฺตา, สจฺจํ ธนํ ปรมํ เตสุ [ตถํ เปมกรํ นุ (ก.), ตถํ ปรมํ กรํ นุ (สฺยา.)] สกฺก;

ตํ เต มุสา ภาสิตํ เทวราช, กึ วา ปฏิจฺจ มฆวา มหินฺท.

นนุ เต สุตํ พฺราหฺมณ ภฺมาเน, เทวา น อิสฺสนฺติ ปุริสปรกฺกมสฺส;

ทโม สมาธิ มนโส อเภชฺโช [อเทชฺโช (สี. ปี.), อภิชฺโช (ก.)], อพฺยคฺคตา ¶ นิกฺกมนฺจ [นิกฺขมนฺจ (สี.)] กาเล;

ทฬฺหฺจ วิริยํ ปุริสปรกฺกโม จ, เตเนว อาสิ วิชโย อสฺสกานนฺติ.

อเทยฺเยสุ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ นปฺปเวจฺฉติ;

อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายํ นาธิคจฺฉติ.

นาเทยฺเยสุ ¶ ททํ ทานํ, เทยฺเยสุ โย ปเวจฺฉติ;

อาปาสุ พฺยสนํ ปตฺโต, สหายมธิคจฺฉติ.

สฺโคสมฺโภควิเสสทสฺสนํ, อนริยธมฺเมสุ สเสุ นสฺสติ;

กตฺจ อริเยสุ จ อชฺชเวสุ, มหปฺผลํ โหติ อณุมฺปิ ตาทิสุ.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, อกา โลเก สุทุกฺกรํ;

ปจฺฉา กยิรา น วา กยิรา, อจฺจนฺตํ ปูชนารโหติ.

อนุตฺตเร ¶ ¶ กามคุเณ สมิทฺเธ, ภุตฺวาน ปุพฺเพ วสี เอกราช;

โส ทานิ ทุคฺเค นรกมฺหิ ขิตฺโต, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.

ปุพฺเพว ขนฺตี จ ตโป จ มยฺหํ, สมฺปตฺถิตา ทุพฺภิเสน [ทพฺพเสนา (สี. ปี.)] อโหสิ;

ตํ ทานิ ลทฺธาน กถํ นุ ราช, ชเห อหํ วณฺณพลํ ปุราณํ.

สพฺพา กิเรวํ ปรินิฏฺิตานิ, ยสสฺสินํ ปฺวนฺตํ วิสยฺห;

ยโส จ ลทฺธา ปุริมํ อุฬารํ, นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณํ.

ปนุชฺช ทุกฺเขน สุขํ ชนินฺท, สุเขน วา ทุกฺขมสยฺหสาหิ;

อุภยตฺถ สนฺโต อภินิพฺพุตตฺตา, สุเข จ ทุกฺเข จ ภวนฺติ ตุลฺยาติ.

อิมานิ ¶ ¶ มํ ททฺทร ตาปยนฺติ, วาจาทุรุตฺตานิ มนุสฺสโลเก;

มณฺฑูกภกฺขา อุทกนฺตเสวี, อาสีวิสํ มํ อวิสา สปนฺติ.

สกา รฏฺา ปพฺพาชิโต, อฺํ ชนปทํ คโต;

มหนฺตํ โกฏฺํ กยิราถ, ทุรุตฺตานํ [ทุรุตฺตานิ (ก.)] นิเธตเว.

ยตฺถ โปสํ น ชานนฺติ, ชาติยา วินเยน วา;

น ตตฺถ มานํ กยิราถ, วสมฺาตเก ชเน.

วิเทสวาสํ วสโต, ชาตเวทสเมนปิ [ชาตเวทภเยนปิ (ก.)];

ขมิตพฺพํ สปฺเน, อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตนฺติ.

นตฺถิ โลเก รโห นาม, ปาปกมฺมํ ปกุพฺพโต;

ปสฺสนฺติ วนภูตานิ, ตํ พาโล มฺตี รโห.

อหํ รโห น ปสฺสามิ, สุฺํ วาปิ น วิชฺชติ;

ยตฺถ อฺํ [สุฺํ (สฺยา. ก.)] น ปสฺสามิ, อสุฺํ โหติ ตํ มยา.

ทุชฺชจฺโจ จ สุชจฺโจ [อชจฺโจ (ปี.)] จ, นนฺโท จ สุขวฑฺฒิโต [สุขวจฺฉโก (สี.), สุขวจฺฉโน (สฺยา. ปี.)];

เวชฺโช ¶ จ อทฺธุวสีโล [อถ สีโล (ก.)] จ, เต ธมฺมํ ชหุ มตฺถิกา.

พฺราหฺมโณ ¶ จ กถํ ชเห, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

โย ธมฺมมนุปาเลติ, ธิติมา สจฺจนิกฺกโมติ.

กิมณฺฑกา ¶ อิเม เทว, นิกฺขิตฺตา กํสมลฺลเก;

อุปโลหิตกา วคฺคู, ตํ [เต (ปี.)] เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

ยานิ ปุเร ตุวํ เทวิ, ภณฺฑุ นนฺตกวาสินี;

อุจฺฉงฺคหตฺถา ปจินาสิ, ตสฺสา เต โกลิยํ ผลํ.

อุฑฺฑยฺหเต น รมติ, โภคา วิปฺปชหนฺติ ตํ [วิปฺปชหนฺติ’มํ (?)];

ตตฺเถวิมํ ปฏิเนถ, ยตฺถ โกลํ ปจิสฺสติ.

โหนฺติ เหเต มหาราช, อิทฺธิปฺปตฺตาย [อิทฺธิมตฺตาย (ก.)] นาริยา;

ขม เทว สุชาตาย, มาสฺสา [มาสุ (ก.)] กุชฺฌ รเถสภาติ.

อเจตนํ พฺราหฺมณ อสฺสุณนฺตํ, ชาโน อชานนฺตมิมํ ปลาสํ;

อารทฺธวิริโย ธุวํ อปฺปมตฺโต, สุขเสยฺยํ ¶ ปุจฺฉสิ กิสฺส เหตุ.

ทูเร สุโต เจว พฺรหา จ รุกฺโข, เทเส ิโต ภูตนิวาสรูโป;

ตสฺมา นมสฺสามิ อิมํ ปลาสํ, เย เจตฺถ ภูตา เต [เต จ (สี. ปี.)] ธนสฺส เหตุ.

โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ พฺราหฺมณ เปกฺขมาโน;

กถฺหิ อาคมฺม สตํ สกาเส, โมฆานิ เต อสฺสุ ปริผนฺทิตานิ.

โย ¶ ตินฺทุกรุกฺขสฺส ปโร [ปุโร (ก.)] ปิลกฺโข [ปิลกฺขุ (สี. ปี.), มิลกฺขุ (ก.)], ปริวาริโต ปุพฺพยฺโ อุฬาโร;

ตสฺเสส มูลสฺมึ นิธิ นิขาโต, อทายาโท คจฺฉ ตํ อุทฺธราหีติ.

อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส;

มิคราช นโม ตฺยตฺถุ, อปิ กิฺจิ ลภามเส.

มม ¶ โลหิตภกฺขสฺส, นิจฺจํ ลุทฺทานิ กุพฺพโต;

ทนฺตนฺตรคโต สนฺโต, ตํ พหุํ ยมฺปิ ชีวสิ.

อกตฺุมกตฺตารํ ¶ , กตสฺส อปฺปฏิการกํ;

ยสฺมึ กตฺุตา นตฺถิ, นิรตฺถา ตสฺส เสวนา.

ยสฺส สมฺมุขจิณฺเณน, มิตฺตธมฺโม น ลพฺภติ;

อนุสูย [อนุสุยฺย (สี. ปี.)] มนกฺโกสํ, สณิกํ ตมฺหา อปกฺกเมติ.

สพฺพมิทํ จริมํ กตํ [จริมวตํ (สี. ปี.)], อุโภ ธมฺมํ น ปสฺสเร;

อุโภ ปกติยา จุตา, โย จายํ มนฺเตชฺฌาเปติ [มนฺตชฺฌายติ (สี.), สชฺฌาปยติ (ปี.)];

สาลีนํ โอทนํ ภุฺเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;

ตสฺมา เอตํ น เสวามิ, ธมฺมํ อิสีหิ เสวิตํ.

ปริพฺพช มหา โลโก [มหาพฺรหฺเม (ก.)], ปจนฺตฺเปิ ปาณิโน;

มา ตํ อธมฺโม อาจริโต, อสฺมา กุมฺภมิวาภิทา.

ธิรตฺถุ ¶ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วาติ.

สสมุทฺทปริยายํ ¶ , มหึ สาครกุณฺฑลํ;

น อิจฺเฉ สห นินฺทาย, เอวํ เสยฺย [สยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] วิชานหิ.

ธิรตฺถุ ตํ ยสลาภํ, ธนลาภฺจ พฺราหฺมณ;

ยา วุตฺติ วินิปาเตน, อธมฺมจรเณน วา.

อปิ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

สาเยว ชีวิกา เสยฺโย, ยา จาธมฺเมน เอสนา.

อปิ ¶ เจ ปตฺตมาทาย, อนคาโร ปริพฺพเช;

อฺํ อหึสยํ โลเก, อปิ รชฺเชน ตํ วรนฺติ.

เสยฺยชาตกํ [สยฺหชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ทสมํ.

กาลิงฺควคฺโค [วิวรวคฺโค (สี. ปี.)] ปโม.

วิวรฺจ อเทยฺย สมิทฺธวรํ, อถ ททฺทร ปาปมหาติรโห;

อถ โกลิ ปลาสวรฺจ กร, จริมํ สสมุทฺทวเรน ทสาติ.

อุฏฺเหิ โจร กึ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน [สุปิเตน (สี.), สุปิเนน (ปี. ก.)] เต;

มา ¶ ตํ คเหสุํ [คณฺเหยฺยุํ (ก.)] ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ.

ยํ ¶ นุ [นูน (สฺยา.)] โจรํ คเหสฺสนฺติ, คาเม กิพฺพิสการกํ;

กึ ตตฺถ ปุจิมนฺทสฺส, วเน ชาตสฺส ติฏฺโต.

น ตฺวํ อสฺสตฺถ ชานาสิ, มม โจรสฺส จนฺตรํ;

โจรํ คเหตฺวา ราชาโน, คาเม กิพฺพิสการกํ;

อปฺเปนฺติ [อจฺเจนฺติ (สฺยา.)] นิมฺพสูลสฺมึ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.

สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;

อนาคตภยา ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.

อปิ กสฺสป มนฺทิยา, ยุวา สปติ หนฺติ [สมฺปฏิหนฺติ (ก.)] วา;

สพฺพํ ตํ ขมเต ธีโร, ปณฺฑิโต ตํ ติติกฺขติ.

สเจปิ สนฺโต วิวทนฺติ, ขิปฺปํ สนฺธียเร ปุน;

พาลา ปตฺตาว ภิชฺชนฺติ, น เต สมถมชฺฌคู.

เอเต ¶ ภิยฺโย สมายนฺติ, สนฺธิ เตสํ น ชีรติ;

โย จาธิปนฺนํ ชานาติ, โย จ ชานาติ เทสนํ.

เอโส หิ อุตฺตริตโร, ภารวโห ธุรทฺธโร;

โย ปเรสาธิปนฺนานํ ¶ , สยํ สนฺธาตุมรหตีติ.

โย เต หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;

ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสา [วินสฺส (ก. สี. สฺยา. ก.)] อิทํ.

โย เม หตฺเถ จ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉทยิ;

จิรํ ชีวตุ โส ราชา, น หิ กุชฺฌนฺติ มาทิสา.

อหู อตีตมทฺธานํ [อหุ อตีตมทฺธาเน (สฺยา. ปี. ก.)], สมโณ ขนฺติทีปโน;

ตํ ขนฺติยาเยว ิตํ, กาสิราชา อเฉทยิ.

ตสฺส ¶ กมฺม [กมฺมสฺส (สี. ปี.)] ผรุสสฺส, วิปาโก กฏุโก อหุ;

ยํ กาสิราชา เวเทสิ, นิรยมฺหิ สมปฺปิโตติ.

ทุชฺชีวิตมชีวิมฺห, เย สนฺเต [เยสํ โน (สฺยา. ก.)] น ททมฺหเส;

วิชฺชมาเนสุ โภเคสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโน.

สฏฺิ [สฏฺึ (สฺยา.)] วสฺสสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;

นิรเย ปจฺจมานานํ, กทา อนฺโต ภวิสฺสติ.

นตฺถิ อนฺโต กุโต อนฺโต, น อนฺโต ปฏิทิสฺสติ;

ตทา ¶ หิ ปกตํ ปาปํ, มม ตุยฺหฺจ มาริสา [มาริส (สี. สฺยา. ปี.)].

โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนึ ลทฺธาน มานุสึ;

วทฺู สีลสมฺปนฺโน, กาหามิ กุสลํ พหุนฺติ.

ผรุสา ¶ วต เต วาจา, มํสํ [สมฺม (ปี. ก.)] ยาจนโก อสิ [จสิ (ปี.)];

กิโลมสทิสี [กิโลมสฺส สทิสา (ปี.)] วาจา, กิโลมํ สมฺม ทมฺมิ เต.

องฺคเมตํ มนุสฺสานํ, ภาตา โลเก ปวุจฺจติ;

องฺคสฺส สทิสี วาจา [องฺคสฺสทิสี เต วาจา (ก.)], องฺคํ สมฺม ททามิ เต.

ตาตาติ ปุตฺโต วทมาโน, กมฺเปติ [สมฺเมติ (ก.)] หทยํ ปิตุ;

หทยสฺส สทิสี [หทยสฺสทิสี (ก.)] วาจา, หทยํ สมฺม ทมฺมิ เต.

ยสฺส คาเม สขา นตฺถิ, ยถารฺํ ตเถว ตํ;

สพฺพสฺส สทิสี วาจา, สพฺพํ สมฺม ททามิ เตติ.

สพฺพมํสลาภชาตกํ [มํสชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปฺจมํ.

สตฺต ¶ เม โรหิตา มจฺฉา, อุทกา ถลมุพฺภตา;

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

ทุสฺส เม เขตฺตปาลสฺส, รตฺติภตฺตํ อปาภตํ;

มํสสูลา ¶ จ ทฺเว โคธา, เอกฺจ ทธิวารกํ;

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

อมฺพปกฺกํ ทกํ [อมฺพปกฺโกทกํ (สี. ปี.)] สีตํ, สีตจฺฉายา มโนรมา [สีตจฺฉายํ มโนรมํ (สี. สฺยา. ปี.)];

อิทํ พฺราหฺมณ เม อตฺถิ, เอตํ ภุตฺวา วเน วส.

น สสสฺส ติลา อตฺถิ, น มุคฺคา นปิ ตณฺฑุลา;

อิมินา อคฺคินา ปกฺกํ, มมํ [มํสํ (ก.)] ภุตฺวา วเน วสาติ.

มตํ มตํ เอว [มตมตเมว (สี. สฺยา. ปี.)] โรทถ, น หิ ตํ โรทถ โย มริสฺสติ;

สพฺเพปิ [สพฺเพว (สี. สฺยา. ปี.)] สรีรธาริโน, อนุปุพฺเพน ชหนฺติ ชีวิตํ.

เทวมนุสฺสา จตุปฺปทา, ปกฺขิคณา อุรคา จ โภคิโน;

สมฺหิ [ยมฺหิ (สฺยา.), อสฺมึ (ปี. ก.)] สรีเร อนิสฺสรา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตํ.

เอวํ ¶ จลิตํ อสณฺิตํ, สุขทุกฺขํ มนุเชสฺวเปกฺขิย;

กนฺทิตรุทิตํ นิรตฺถกํ, กึ โว โสกคณาภิกีรเร.

ธุตฺตา จ โสณฺฑา [ธุตฺตา โสณฺฑา (สี.), ธุตฺตา โสณฺฑา จ (สฺยา.)] อกตา, พาลา สูรา อโยคิโน [พาลา สูรา วีรา อโยคิโน (ปี.)];

ธีรํ มฺนฺติ พาโลติ, เย ธมฺมสฺส อโกวิทาติ.

ยํ ¶ ¶ ตํ วสนฺตสมเย, กณเวเรสุ ภาณุสุ;

สามํ พาหาย ปีเฬสิ, สา ตํ อาโรคฺยมพฺรวิ.

อมฺโภ น กิร สทฺเธยฺยํ, ยํ วาโต ปพฺพตํ วเห;

ปพฺพตฺเจ วเห วาโต, สพฺพมฺปิ ปถวึ วเห;

ยตฺถ สามา กาลกตา [กาลงฺกตา (ก.)], สา มํ อาโรคฺยมพฺรวิ.

น เจว สา กาลกตา, น จ สา อฺมิจฺฉติ;

เอกภตฺติกินี [เอกภตฺตา กิร (สี. สฺยา.), เอกภตฺตกินี (ปี.)] สามา, ตเมว อภิกงฺขติ.

อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน [อสนฺธตํ มํ จิรสนฺธเตน (ก.)], นิมีนิ สามา อธุวํ ธุเวน;

มยาปิ สามา นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสนฺติ.

สุสุขํ วต ชีวามิ, ลภามิ เจว ภุฺชิตุํ;

ปริปนฺเถว ติฏฺามิ, กา นุ ภนฺเต คตี มม.

มโน เจ เต นปฺปณมติ, ปกฺขิ ปาปสฺส กมฺมุโน;

อพฺยาวฏสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

าตโก โน นิสินฺโนติ, พหุ อาคจฺฉเต ชโน;

ปฏิจฺจ ¶ กมฺมํ ผุสติ, ตสฺมึ เม สงฺกเต มโน.

น ปฏิจฺจ กมฺมํ ผุสติ, มโน เจ นปฺปทุสฺสติ;

อปฺโปสฺสุกฺกสฺส ภทฺรสฺส, น ปาปมุปลิมฺปตีติ.

สุจฺจชํ ¶ ¶ วต นจฺจชิ, วาจาย อททํ คิรึ;

กึ หิตสฺส จชนฺตสฺส, วาจาย อทท ปพฺพตํ.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

ราชปุตฺต นโม ตฺยตฺถุ, สจฺเจ ธมฺเม ิโต จสิ;

ยสฺส เต พฺยสนํ ปตฺโต, สจฺจสฺมึ รมเต มโน.

ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส, อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติม [กิตฺติมา (สี. สฺยา. ปี.)];

สา หิสฺส ปรมา ภริยา, สหิรฺสฺส อิตฺถิโยติ.

อถ โจร สกสฺสป ขนฺตีวโร, ทุชฺชีวิตตา จ วรา ผรุสา;

อถ ¶ สส มตฺจ วสนฺต สุขํ, สุจฺจชํวตนจฺจชินา จ ทสาติ.

มนุสฺสสฺเสว เต สีสํ, หตฺถปาทา จ วานร;

อถ เกน นุ วณฺเณน, อคารํ เต น วิชฺชติ.

มนุสฺสสฺเสว เม สีสํ, หตฺถปาทา จ สิงฺคิล [สิงฺคาล (ก.), ปิงฺคล (ฏีกา)];

ยาหุ เสฏฺา มนุสฺเสสุ, สา เม ปฺา น วิชฺชติ.

อนวฏฺิตจิตฺตสฺส ¶ , ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน [ทูภิโน (ปี.)];

นิจฺจํ อทฺธุวสีลสฺส, สุขภาโว [สุจิภาโว (สี.), สุขภาโค (?)] น วิชฺชติ.

โส ¶ กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;

สีตวาตปริตฺตาณํ, กรสฺสุ กุฏวํ [กุฏิกํ (สี. สฺยา.)] กปีติ.

กุฏิทูสก [สิงฺคาลสกุณ (ก.)] ชาตกํ ปมํ.

ทุทฺทุภายติ [ททฺทภายติ (สี. ปี.)] ภทฺทนฺเต, ยสฺมึ เทเส วสามหํ;

อหมฺเปตํ น ชานามิ, กิเมตํ ทุทฺทุภายติ.

เพลุวํ ¶ ปติตํ สุตฺวา, ทุทฺทุภนฺติ [ททฺทภนฺติ (สี.)] สโส ชวิ;

สสสฺส วจนํ สุตฺวา, สนฺตตฺตา มิควาหินี.

อปฺปตฺวา ปทวิฺาณํ, ปรโฆสานุสาริโน;

ปนาทปรมา พาลา, เต โหนฺติ ปรปตฺติยา.

เย จ สีเลน สมฺปนฺนา, ปฺายูปสเม รตา;

อารกา วิรตา ธีรา, น โหนฺติ ปรปตฺติยาติ.

ทุทฺทุภชาตกํ [ททฺทภชาตกํ (สี. ปี.)] ทุติยํ.

ทฺวยํ ยาจนโก ราช, พฺรหฺมทตฺต นิคจฺฉติ;

อลาภํ ธนลาภํ วา, เอวํ ธมฺมา หิ ยาจนา.

ยาจนํ โรทนํ อาหุ, ปฺจาลานํ รเถสภ;

โย ยาจนํ ปจฺจกฺขาติ, ตมาหุ ปฏิโรทนํ.

มา มทฺทสํสุ โรทนฺตํ, ปฺจาลา สุสมาคตา;

ตุวํ วา ปฏิโรทนฺตํ, ตสฺมา อิจฺฉามหํ รโห.

ททามิ ¶ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา [ทชฺเช (สี.), ทชฺชํ (?)], สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.

กลฺยาณรูโป ¶ วตยํ จตุปฺปโท, สุภทฺทโก เจว สุเปสโล จ;

โย พฺราหฺมณํ ชาติมนฺตูปปนฺนํ, อปจายติ เมณฺฑวโร ยสสฺสี.

มา ¶ พฺราหฺมณ อิตฺตรทสฺสเนน, วิสฺสาสมาปชฺชิ จตุปฺปทสฺส;

ทฬฺหปฺปหารํ อภิกงฺขมาโน [อภิกตฺตุกาโม (สฺยา.)], อวสกฺกตี ทสฺสติ สุปฺปหารํ.

อูรุฏฺิ [อูรฏฺิ (สี.)] ภคฺคํ ปวฏฺฏิโต [ปติโต (สี. สฺยา.)] ขาริภาโร, สพฺพฺจ ภณฺฑํ พฺราหฺมณสฺส [พฺราหฺมณสฺสีธ (ก. สี. ปี.), พฺราหฺมณสฺเสว (ก. สี. สฺยา. ก.)] ภินฺนํ;

อุโภปิ พาหา ปคฺคยฺห [ปคฺคยฺเยว (สฺยา.), ปคฺคหีย (?)] กนฺทติ [พาหา ปคฺคยฺย กนฺทติ (ปี. ก.)], อภิธาวถ หฺเต พฺรหฺมจารี.

เอวํ โส นิหโต เสติ, โย อปูชํ ปสํสติ [นมสฺสติ (ปี.)];

ยถาหมชฺช ปหโต, หโต เมณฺเฑน ทุมฺมตีติ.

สมณํ ¶ ตํ มฺมาโน, อุปคจฺฉิมสฺตํ;

โส มํ ทณฺเฑน ปาหาสิ, ยถา อสฺสมโณ ตถา.

กึ ¶ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กึ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสิ.

เอหิ โคธ นิวตฺตสฺสุ, ภุฺช สาลีนโมทนํ;

เตลํ โลณฺจ เม อตฺถิ, ปหูตํ มยฺห ปิปฺผลิ.

เอส ภิยฺโย ปเวกฺขามิ, วมฺมิกํ สตโปริสํ;

เตลํ โลณฺจ กิตฺเตสิ [กินฺเตสิ (สฺยา. ปี.)], อหิตํ มยฺห ปิปฺผลีติ.

กาเยน โย นาวหเร, วาจาย น มุสา ภเณ;

ยโส ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

ธมฺเมน วิตฺตเมเสยฺย, น นิกตฺยา ธนํ หเร;

โภเค ลทฺธา น มชฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

ยสฺส จิตฺตํ อหาลิทฺทํ, สทฺธา จ อวิราคินี;

เอโก สาทุํ น ภุฺเชยฺย, ส เว กกฺการุมรหติ.

สมฺมุขา วา ติโรกฺขา วา [ปโรกฺขา วา (ปี.), ปรมฺมุขา (ก.)], โย สนฺเต น ปริภาสติ;

ยถาวาที ¶ ตถาการี, ส เว กกฺการุมรหตีติ.

วาติ ¶ จายํ [วายํ (ก.)] ตโต คนฺโธ, ยตฺถ เม วสตี ปิยา;

ทูเร อิโต หิ กากวตี [กากาตี (สี.), กากาติ (สฺยา. ปี.)], ยตฺถ เม นิรโต มโน.

กถํ สมุทฺทมตรี, กถํ อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];

กถํ สตฺต สมุทฺทานิ, กถํ สิมฺพลิมารุหิ.

ตยา สมุทฺทมตรึ, ตยา อตริ เกปุกํ [เกพุกํ (สี. ปี.)];

ตยา สตฺต สมุทฺทานิ, ตยา สิมฺพลิมารุหึ.

ธิรตฺถุมํ ¶ มหากายํ, ธิรตฺถุมํ อเจตนํ;

ยตฺถ ชายายหํ ชารํ, อาวหามิ วหามิ จาติ.

พหูนํ วิชฺชตี โภตี, เตหิ เม กึ ภวิสฺสติ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, ปิยํ สมฺมิลฺลหาสินึ.

ตํ ตํ เจ อนุโสเจยฺย, ยํ ยํ ตสฺส น วิชฺชติ;

อตฺตานมนุโสเจยฺย, สทา มจฺจุวสํ ปตํ.

น ¶ เหว ิตํ นาสีนํ, น สยานํ น ปทฺธคุํ [ปตฺถคุํ (สฺยา.)];

ยาว พฺยาติ นิมิสติ, ตตฺราปิ รสตี [สรตี (สี. สฺยา. ปี.)] วโย.

ตตฺถตฺตนิ วตปฺปทฺเธ [วต ปนฺเถ (สฺยา.), วต พนฺเธ (ก.) วต + ป-อทฺเธ = วตปฺปทฺเธ], วินาภาเว อสํสเย;

ภูตํ เสสํ ทยิตพฺพํ, วีตํ อนนุโสจิยนฺติ [จวิตํ นานุโสจิยนฺติ (สฺยา.), มตนฺตํ นานุโสจิยํ (ก.)].

ยํ อนฺนปานสฺส ปุเร ลภาม, ตํ ทานิ สาขมิคเมว คจฺฉติ;

คจฺฉาม ทานิ วนเมว ราธ, อสกฺกตา จสฺม ธนฺชยาย [ธนฺจยาย (ก.)].

ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส จ, นินฺทา ปสํสา จ สุขฺจ ทุกฺขํ;

เอเต อนิจฺจา มนุเชสุ ธมฺมา, มา โสจิ กึ โสจสิ โปฏฺปาท.

อทฺธา ¶ ตุวํ ปณฺฑิตโกสิ ราธ, ชานาสิ อตฺถานิ อนาคตานิ;

กถํ ¶ นุ สาขามิคํ ทกฺขิสาม [ทกฺขิยาม (ก.), ทกฺขาม (สฺยา.)], นิทฺธาวิตํ [นิทฺธาปิตํ (สี. สฺยา.), นิพฺพาปิตํ (ปี.), นิจฺฉทํ (ก.)] ราชกุลโตว ชมฺมํ.

จาเลติ ¶ กณฺณํ ภกุฏึ กโรติ, มุหุํ มุหุํ ภายยเต [ภายเต (สฺยา.), ภายาปเต (ก.)] กุมาเร;

สยเมว ตํ กาหติ กาฬพาหุ, เยนารกา สฺสติ อนฺนปานาติ.

สีลํ กิเรว กลฺยาณํ, สีลํ โลเก อนุตฺตรํ;

ปสฺส โฆรวิโส นาโค, สีลวาติ น หฺติ.

ยาวเทวสฺสหู กิฺจิ, ตาวเทว อขาทิสุํ;

สงฺคมฺม กุลลา โลเก, น หึสนฺติ อกิฺจนํ.

สุขํ นิราสา สุปติ, อาสา ผลวตี สุขา;

อาสํ นิราสํ กตฺวาน, สุขํ สุปติ ปิงฺคลา.

น สมาธิปโร อตฺถิ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ;

น ปรํ นาปิ อตฺตานํ, วิหึสติ สมาหิโตติ.

สมนุสฺส ¶ -สทุทฺทุภ-ยาจนโก, อถ เมณฺฑวรุตฺตม-โคธวโร;

อถ กายสเกปุก โภตีวโร, อถ ราธสุสีลวเรน ทสาติ.

โย ¶ เว กาเล อสมฺปตฺเต, อติเวลํ ปภาสติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, โกกิลายิว อตฺรโช.

น หิ สตฺถํ สุนิสิตํ, วิสํ หลาหลามิว [หลาหลํ อิว (ปี.)];

เอวํ นิกฏฺเ [นิกฺกฑฺเฒ (สฺยา.), นิกฑฺเฒ (ก.)] ปาเตติ, วาจา ทุพฺภาสิตา ยถา.

ตสฺมา กาเล อกาเล วา [อกาเล จ (สี. สฺยา.)], วาจํ รกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;

นาติเวลํ ปภาเสยฺย, อปิ อตฺตสมมฺหิ วา.

โย ¶ จ กาเล มิตํ ภาเส, มติปุพฺโพ วิจกฺขโณ;

สพฺเพ อมิตฺเต อาเทติ, สุปณฺโณ อุรคามิวาติ.

โกกิลชาตกํ [โกกาลิกชาตกํ (สพฺพตฺถ)] ปมํ.

อปิ หนฺตฺวา หโต พฺรูติ, เชตฺวา ชิโตติ ภาสติ;

ปุพฺพวกฺขายิโน ¶ [ปุพฺพมกฺขายิโน (สี. สฺยา.)] ราช, อฺทตฺถุ [เอกทตฺถุ (สี. ปี.)] น สทฺทเห.

ตสฺมา ปณฺฑิตชาติโย, สุเณยฺย อิตรสฺสปิ;

อุภินฺนํ วจนํ สุตฺวา, ยถา ธมฺโม ตถา กเร.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.

ตเทว ¶ เม ตฺวํ วิทิโต, วนมชฺเฌ รเถสภ;

ยสฺส เต ขคฺคพทฺธสฺส, สนฺนทฺธสฺส ติรีฏิโน;

อสฺสตฺถทุมสาขาย, ปกฺกา โคธา ปลายถ.

นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ, กิจฺจานุกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ, อสมฺภชนฺตมฺปิ น สมฺภเชยฺย.

จเช ¶ จชนฺตํ วนถํ น กยิรา, อเปตจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;

ทิโช ทุมํ ขีณผลนฺติ [ผลํว (ก. สี. สฺยา. ก.), ทุกนิปาเต ปุฏภตฺตชาตเกน สํสนฺเทตพฺพํ] ตฺวา, อฺํ สเมกฺเขยฺย มหา หิ โลโก.

โส เต กริสฺสามิ ยถานุภาวํ, กตฺุตํ ขตฺติเย [ขตฺติโย (สฺยา. ก.)] เปกฺขมาโน;

สพฺพฺจ เต อิสฺสริยํ ททามิ, ยสฺสิจฺฉสี ตสฺส ตุวํ ททามีติ.

ปกฺกโคธชาตกํ [โคธชาตกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตติยํ.

ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ [สพฺพา คาวี ชิมฺหํ ยนฺติ (สี. สฺยา.)], เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ.

เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก.

ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ [สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ (ปี. อ. นิ. ๔.๗๐)], เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

เอวเมว ¶ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ ¶ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ.

พฺรหา ปวฑฺฒกาโย โส, ทีฆทาโ จ ชมฺพุก;

น ตฺวํ ตตฺถ กุเล ชาโต, ยตฺถ คณฺหนฺติ กุฺชรํ.

อสีโห สีหมาเนน, โย อตฺตานํ วิกุพฺพติ;

โกตฺถูว [กุฏฺูว (สี.), กุตฺถุว (สฺยา. ปี)] คชมาสชฺช, เสติ ภูมฺยา อนุตฺถุนํ.

ยสสฺสิโน อุตฺตมปุคฺคลสฺส, สฺชาตขนฺธสฺส มหพฺพลสฺส;

อสเมกฺขิย ถามพลูปปตฺตึ, ส เสติ นาเคน หโตยํ ชมฺพุโก.

โย จีธ กมฺมํ กุรุเต ปมาย, ถามพฺพลํ อตฺตนิ สํวิทิตฺวา;

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, ปริกฺขวา โส วิปุลํ ชินาตีติ.

ติณํ ติณนฺติ ลปสิ, โก นุ เต ติณมาหริ;

กึ ¶ นุ เต ติณกิจฺจตฺถิ, ติณเมว ปภาสสิ.

อิธาคมา พฺรหฺมจารี, พฺรหา ฉตฺโต พหุสฺสุโต;

โส เม [โส เว (ก.)] สพฺพํ สมาทาย, ติณํ นิกฺขิปฺป คจฺฉติ.

เอเวตํ โหติ กตฺตพฺพํ, อปฺเปน พหุมิจฺฉตา;

สพฺพํ สกสฺส อาทานํ, อนาทานํ ติณสฺส จ. ( ) [(ติณสฺส จาฏีสุ คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (สี. สฺยา.) (จาฏีสุ ปกฺขิปิตฺวาน, ตตฺถ กา ปริเทวนา) (ก.)]

สีลวนฺโต ¶ ¶ น กุพฺพนฺติ, พาโล สีลานิ กุพฺพติ;

อนิจฺจสีลํ ทุสฺสีลฺยํ [ทุสฺสีลํ (ปี.)], กึ ปณฺฑิจฺจํ กริสฺสตีติ.

น เต ปีมทายิมฺหา [มทาสิมฺห (ปี. ก.)], น ปานํ นปิ โภชนํ;

พฺรหฺมจาริ ขมสฺสุ เม, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ.

เนวาภิสชฺชามิ น จาปิ กุปฺเป, น จาปิ เม อปฺปิยมาสิ กิฺจิ;

อโถปิ เม อาสิ มโนวิตกฺโก, เอตาทิโส นูน กุลสฺส ธมฺโม.

เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;

อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, สพฺเพตํ นิปทามเส.

เอสสฺมากํ ¶ กุเล ธมฺโม, ปิตุปิตามโห สทา;

สกฺกจฺจํ อุปติฏฺาม, อุตฺตมํ วิย าตกนฺติ.

วิทิตํ ถุสํ อุนฺทุรานํ [อุนฺทูรานํ (ก.)], วิทิตํ ปน ตณฺฑุลํ;

ถุสํ ถุสํ [ถุสํ ถูลํ (สี.)] วิวชฺเชตฺวา, ตณฺฑุลํ ปน ขาทเร.

ยา มนฺตนา อรฺสฺมึ, ยา จ คาเม นิกณฺณิกา;

ยฺเจตํ อิติ จีติ จ, เอตมฺปิ วิทิตํ มยา.

ธมฺเมน กิร ชาตสฺส, ปิตา ปุตฺตสฺส มกฺกโฏ;

ทหรสฺเสว สนฺตสฺส, ทนฺเตหิ ผลมจฺฉิทา.

ยเมตํ ปริสปฺปสิ [ปริสพฺเพสิ (ก.)], อชกาโณว สาสเป;

โยปายํ เหฏฺโต เสติ [เสสิ (สี.)], เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติ.

อทสฺสเนน ¶ โมรสฺส, สิขิโน มฺชุภาณิโน;

กากํ ตตฺถ อปูเชสุํ, มํเสน จ ผเลน จ.

ยทา ¶ จ สรสมฺปนฺโน, โมโร พาเวรุมาคมา;

อถ ¶ ลาโภ จ สกฺกาโร, วายสสฺส อหายถ.

ยาว นุปฺปชฺชตี พุทฺโธ, ธมฺมราชา ปภงฺกโร;

ตาว อฺเ อปูเชสุํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ.

ยทา จ สรสมฺปนฺโน, พุทฺโธ ธมฺมํ อเทสยิ;

อถ ลาโภ จ สกฺกาโร, ติตฺถิยานํ อหายถาติ.

อทาสิ ทานานิ ปุเร วิสยฺห, ททโต จ เต ขยธมฺโม อโหสิ;

อิโต ปรํ เจ น ทเทยฺย ทานํ, ติฏฺเยฺยุํ เต สํยมนฺตสฺส โภคา.

อนริยมริเยน สหสฺสเนตฺต, สุทุคฺคเตนาปิ อกิจฺจมาหุ;

มา โว ธนํ ตํ อหุ เทวราช [อหุวา ชนินฺท (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ยํ โภคเหตุ วิชเหมุ สทฺธํ.

เยน เอโก รโถ ยาติ, ยาติ เตนาปโร รโถ;

โปราณํ นิหิตํ วตฺตํ, วตฺตตฺเว [วทฺธํ, วทฺธตฺเว (ก. สี. ปี.)] วาสว.

ยทิ ¶ เหสฺสติ ทสฺสาม, อสนฺเต กึ ททามเส;

เอวํภูตาปิ ทสฺสาม, มา ทานํ ปมทมฺหเสติ.

โกกิลวคฺโค [โกกาลิกวคฺโค (ก.)] จตุตฺโถ.

อติเวลปภาสติ ¶ ชีตวโร, วนมชฺฌ รเถสภ ชิมฺหคโม;

อถ ชมฺพุ ติณาสนปีวรํ, อถ ตณฺฑุล โมร วิสยฺห ทสาติ.

นรานมารามกราสุ นาริสุ, อเนกจิตฺตาสุ อนิคฺคหาสุ จ;

สพฺพตฺถ นาปีติกราปิ [สพฺพ’ตฺตนา’ปีติกราปิ (สี. สฺยา.)] เจ สิยา [สิยุํ (สฺยา.)], น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโย.

ยํ ¶ เว [ยฺจ (สฺยา. ก.)] ทิสฺวา กณฺฑรีกินฺนรานํ [กินฺนรกินฺนรีนํ (สฺยา.), กินฺนรีกินฺนรานํ (ก.)], สพฺพิตฺถิโย น รมนฺติ อคาเร;

ตํ ¶ ตาทิสํ มจฺจํ จชิตฺวา ภริยา, อฺํ ทิสฺวา ปุริสํ ปีสปฺปึ.

พกสฺส จ พาวริกสฺส [ปาวาริกสฺส (สี.)] รฺโ, อจฺจนฺตกามานุคตสฺส ภริยา;

อวาจรี [อจฺจาจริ (สฺยา.), อนาจริ (ก.)] ปฏฺวสานุคสฺส [พทฺธวสานุคสฺส (สี. สฺยา.), ปตฺตวสานุคตสฺส (ก.)], กํ วาปิ อิตฺถี นาติจเร ตทฺํ.

ปิงฺคิยานี สพฺพโลกิสฺสรสฺส, รฺโ ปิยา พฺรหฺมทตฺตสฺส ภริยา;

อวาจรี ปฏฺวสานุคสฺส, ตํ วาปิ สา นาชฺฌคา กามกามินีติ.

กณฺฑรีชาตกํ [กินฺนรีชาตกํ (ก. สี. ก.), กุณฺฑลิกชาตกํ (สฺยา.)] ปมํ.

อสกฺขึ ¶ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;

น ทานาหํ ปุน ตุยฺหํ, วสํ คจฺฉามิ วาริช.

อลเมเตหิ อมฺเพหิ, ชมฺพูหิ ปนเสหิ จ;

ยานิ ปารํ สมุทฺทสฺส, วรํ มยฺหํ อุทุมฺพโร.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ ¶ , ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, น จ ปจฺฉานุตปฺปตีติ.

อวสิมฺห ตวาคาเร, นิจฺจํ สกฺกตปูชิตา;

ตฺวเมว ทานิมกริ, หนฺท ราช วชามหํ.

โย เว กเต ปฏิกเต, กิพฺพิเส ปฏิกิพฺพิเส;

เอวํ ตํ สมฺมตี เวรํ, วส กุนฺตินิ มาคมา.

น กตสฺส จ กตฺตา จ, เมตฺติ [เมตฺตี (ปี.), มิตฺตี (ก.)] สนฺธียเต ปุน;

หทยํ นานุชานาติ, คจฺฉฺเว รเถสภ.

กตสฺส เจว กตฺตา จ, เมตฺติ สนฺธียเต ปุน;

ธีรานํ โน จ พาลานํ, วส กุนฺตินิ มาคมาติ.

โย ¶ นีลิยํ มณฺฑยติ, สณฺฑาเสน วิหฺติ;

ตสฺส สา วสมนฺเวตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

วีสํ วา ปฺจวีสํ [ปณฺณุวีสํ (ก. สี. ปี.)] วา, อูนตึสํ ว ชาติยา;

ตาทิสา ¶ ปติ มา ลทฺธา [ปตึ มา ลทฺธา (ปี.), ปติ มา’ลตฺถ (?)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

ทีฆํ ¶ คจฺฉตุ อทฺธานํ, เอกิกา อภิสาริกา;

สงฺเกเต ปติ มา อทฺท [มา อทฺทส (สี. ปี.)], ยา เต อมฺเพ อวาหริ.

อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;

เอกิกา สยเน เสตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหรีติ.

อมฺพชาตกํ [อมฺพโจรชาตกํ (ก. สี. ปี.)] จตุตฺถํ.

วนํ ยทคฺคิ ทหติ, ปาวโก กณฺหวตฺตนี;

กถํ กโรสิ ปจลก, เอวํ ทนฺธปรกฺกโม.

พหูนิ รุกฺขฉิทฺทานิ, ปถพฺยา วิวรานิ จ;

ตานิ เจ นาภิสมฺโภม, โหติ โน กาลปริยาโย.

โย ทนฺธกาเล ตรติ, ตรณีเย จ ทนฺธติ;

สุกฺขปณฺณํว อกฺกมฺม, อตฺถํ ภฺชติ อตฺตโน.

โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ, ตรณีเย จ ตารยิ;

สสีว รตฺตึ วิภชํ, ตสฺสตฺโถ ปริปูรตีติ.

มนุสฺสินฺทํ ¶ ชหิตฺวาน, สพฺพกามสมิทฺธินํ;

กถํ นุ ภควา เกสี, กปฺปสฺส รมติ อสฺสเม [รมตสฺสเม (ก.)].

สาทูนี [สาธูนิ (ก. สี. สฺยา. ก.)] รมณียานิ, สนฺติ วกฺขา มโนรมา;

สุภาสิตานิ กปฺปสฺส, นารท รมยนฺติ มํ.

สาลีนํ โอทนํ ภุฺเช, สุจึ มํสูปเสจนํ;

กถํ สามากนีวารํ, อโลณํ ฉาทยนฺติ ตํ.

สาทุํ ¶ วา [อสาทุํ (ปี.)] ยทิ วาสาทุํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

วิสฺสตฺโถ ยตฺถ ภุฺเชยฺย, วิสฺสาสปรมา รสาติ.

เกสวชาตกํ [เกสีชาตกํ (ก.)] ฉฏฺํ.

สพฺพายสํ ¶ กูฏมติปฺปมาณํ, ปคฺคยฺห โย [โส (ปี.)] ติฏฺสิ อนฺตลิกฺเข;

รกฺขาย เม [มํ (สี.)] ตฺวํ วิหิโต นุสชฺช, อุทาหุ เม เจตยเส [วายมเส (สี. สฺยา.)] วธาย.

ทูโต อหํ ราชิธ รกฺขสานํ, วธาย ตุยฺหํ ปหิโตหมสฺมิ;

อินฺโท ¶ จ ตํ รกฺขติ เทวราชา, เตนุตฺตมงฺคํ น เต [น หิ (ก. สี. ปี.), เต น (ก.)] ผาลยามิ.

สเจ จ มํ รกฺขติ เทวราชา, เทวานมินฺโท มฆวา สุชมฺปติ;

กามํ ปิสาจา วินทนฺตุ สพฺเพ, น สนฺตเส รกฺขสิยา ปชาย.

กามํ กนฺทนฺตุ [กนฺตนฺตุ (ก.), กณฺฑนฺตุ (สฺยา.)] กุมฺภณฺฑา, สพฺเพ ปํสุปิสาจกา;

นาลํ ปิสาจา ยุทฺธาย, มหตี สา วิภึสิกาติ [วิเภสิกาติ (สฺยา.), วิเหสิกาติ (ปี.)].

อรฺา คามมาคมฺม, กึสีลํ กึวตํ อหํ;

ปุริสํ ตาต เสเวยฺยํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

โย ตํ วิสฺสาสเย ตาต, วิสฺสาสฺจ ขเมยฺย เต;

สุสฺสูสี จ ติติกฺขี จ, ตํ ภเชหิ อิโต [ตํ ภเชยฺยาสิโต (ก.)] คโต.

ยสฺส กาเยน วาจาย, มนสา นตฺถิ ทุกฺกฏํ;

อุรสีว ปติฏฺาย, ตํ ภเชหิ อิโต คโต.

หลิทฺทิราคํ ¶ กปิจิตฺตํ, ปุริสํ ราควิราคินํ;

ตาทิสํ ¶ ตาต มา เสวิ, นิมฺมนุสฺสมฺปิ เจ สิยาติ.

เนว อิตฺถีสุ สามฺํ, นาปิ ภกฺเขสุ สารถิ;

อถสฺส สนฺธิเภทสฺส, ปสฺส ยาว สุจินฺติตํ.

อสิ ¶ ติกฺโขว มํสมฺหิ, เปสุฺํ ปริวตฺตติ;

ยตฺถูสภฺจ สีหฺจ, ภกฺขยนฺติ มิคาธมา.

อิมํ โส สยนํ เสติ, ยมิมํ [ยยิมํ (สี. ปี.), ยิมํ (ก.)] ปสฺสสิ สารถิ;

โย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, ปิสุณสฺส นิโพธติ.

เต ชนา สุขเมธนฺติ, นรา สคฺคคตาริว;

เย วาจํ สนฺธิเภทสฺส, นาวโพธนฺติ สารถีติ.

หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ, มุขฺจ ปริสุมฺภติ;

ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ [มภิปสฺสสิ (สี.)].

อกฺโกสติ ยถากามํ, อาคมฺจสฺส อิจฺฉติ;

ส ¶ เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.

อพฺภกฺขาติ อภูเตน, อลิเกนาภิสารเย;

ส เว ราช ปิโย โหติ, กํ เตน ตฺวาภิปสฺสสิ.

หรํ อนฺนฺจ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

อฺทตฺถุหรา สนฺตา, เต เว ราช ปิยา โหนฺติ;

นรานํ ¶ อสกฺขิวสิมฺหวโร, นีลิยมคฺคิวรฺจ ปุน;

ปุน รสายสกูฏวโร, ตถารฺ สารถิ หนฺติ ทสาติ.

กาลิงฺคํ [วิวรํ (พหูสุ)] ปุจิมนฺทฺจ, กุฏิทูสก โกกิลา [กุฏิทูสํ พหุภาณกํ (พหูสุ)];

จูฬกุณาลวคฺโค โส, ปฺจโม สุปฺปกาสิโตติ.

ชีโน ¶ ¶ ¶ รถสฺสํ มณิกุณฺฑเล จ, ปุตฺเต จ ทาเร จ ตเถว ชีโน;

สพฺเพสุ โภเคสุ อเสสเกสุ [อเสสิเตสุ (สี. ปี.), อเสสิเกสุ (ก.)], กสฺมา น สนฺตปฺปสิ โสกกาเล.

ปุพฺเพว มจฺจํ วิชหนฺติ โภคา, มจฺโจ วา เต [จ เน (ปี.), ธเน (ก.)] ปุพฺพตรํ ชหาติ;

อสสฺสตา โภคิโน กามกามิ, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.

อุเทติ อาปูรติ เวติ [ปูเรติ ขียติ (สฺยา.)] จนฺโท, อตฺถํ ตเปตฺวาน [อนฺธํ ตเปตฺวาน (ก.), อตฺถงฺคเมตฺวาน (สฺยา.), เอตฺถ ‘‘ตเปตฺวาน อตฺถํ ปเลตี’’ติ สมฺพนฺโธ] ปเลติ สูริโย;

วิทิตา [วิชิตา (สฺยา.)] มยา สตฺตุก โลกธมฺมา, ตสฺมา น โสจามหํ โสกกาเล.

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสฺโต ¶ ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช [รฺโ (สี. สฺยา.)], ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติ.

กึ ¶ นุ สนฺตรมาโนว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;

ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํ.

น หิ อนฺเนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฏฺเห;

ตฺวฺจ ตุจฺฉํ วิลปสิ, ยถา ตํ ทุมฺมตี ตถา.

ตเถว ติฏฺติ สีสํ, หตฺถปาทา จ วาลธิ;

โสตา ตเถว ติฏฺนฺติ [โส ตาต ตเถว ติฏฺติ (ก.)], มฺเ โคโณ สมุฏฺเห.

เนวยฺยกสฺส สีสฺจ [สีสํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], หตฺถปาทา จ ทิสฺสเร;

รุทํ มตฺติกถูปสฺมึ, นนุ ตฺวฺเว ทุมฺมติ.

อาทิตฺตํ ¶ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ [โอสิฺจิ (ก.)], สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (สี. สฺยา.), อพฺภูฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (สี. สฺยา.)];

โย ¶ เม โสกปเรตสฺส, ปิตุ โสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว.

เอวํ กโรนฺติ สปฺปฺา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;

วินิวตฺเตนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถาติ.

นยิทํ นิจฺจํ ภวิตพฺพํ พฺรหฺมทตฺต, เขมํ สุภิกฺขํ สุขตา จ กาเย;

อตฺถจฺจเย มา อหุ สมฺปมูฬฺโห, ภินฺนปฺลโว สาครสฺเสว มชฺเฌ.

ยานิ ¶ กโรติ ปุริโส, ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ;

กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

ยาทิสํ วปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.

อิทํ ตทาจริยวโจ, ปาราสริโย ยทพฺรวิ;

มา สุ [มา สฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ตฺวํ อกริ ปาปํ, ยํ ตฺวํ ปจฺฉา กตํ ตเป.

อยเมว โส ปิงฺคิย [โส ปิงฺคิโย (สฺยา.), โสปิ ภิยฺโย (ก.)] เวนสาโข, [โธนสาโข (ก. สี. ปี.)] ยมฺหิ ¶ ฆาตยึ ขตฺติยานํ สหสฺสํ;

อลงฺกเต จนฺทนสารานุลิตฺเต, ตเมว ทุกฺขํ ปจฺจาคตํ มมํ.

สามา จ [สามาปิ (สี. สฺยา.)] โข จนฺทนลิตฺตคตฺตา [คตฺตี (ก. สี. สฺยา. ปี.)], ลฏฺีว โสภฺชนกสฺส อุคฺคตา;

อทิสฺวา [อทิสฺวาว (สี.)] กาลํ กริสฺสามิ อุพฺพรึ, ตํ เม อิโต ทุกฺขตรํ ภวิสฺสตีติ.

เวนสาขชาตกํ [โธนสาขชาตกํ (ก. สี. ปี.)] ตติยํ.

อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตนุํ;

เอวํ สรีเร นิพฺโภเค, เปเต กาลงฺกเต สติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

อนวฺหิโต ¶ ตโต อาคา, อนนุฺาโต [นานุฺาโต (ก.)] อิโต คโต;

ยถาคโต ตถา คโต, ตตฺถ กา ปริเทวนา.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

สเจ โรเท กิสา [กิสี (ปี.)] อสฺสํ, ตสฺสา เม กึ ผลํ สิยา;

าติมิตฺตสุหชฺชานํ ¶ , ภิยฺโย โน อรตี สิยา.

ฑยฺหมาโน ¶ น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

ยถาปิ ทารโก จนฺทํ, คจฺฉนฺตมนุโรทติ;

เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ.

ยถาปิ อุทกกุมฺโภ, ภินฺโน อปฺปฏิสนฺธิโย;

เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติ.

ฑยฺหมาโน น ชานาติ, าตีนํ ปริเทวิตํ;

ตสฺมา เอตํ น โสจามิ, คโต โส ตสฺส ยา คตีติ.

อฺเ โสจนฺติ โรทนฺติ, อฺเ อสฺสุมุขา ชนา;

ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, กสฺมา ฆฏ [ฆต (สี. ปี.)] น โสจสิ.

นาพฺภตีตหโร โสโก, นานาคตสุขาวโห;

ตสฺมา ธงฺก [วํก (ปี.)] น โสจามิ, นตฺถิ โสเก ทุตียตา [โสโก ทุตียกา (ก.)].

โสจํ ปณฺฑุ กิโส โหติ, ภตฺตฺจสฺส น รุจฺจติ;

อมิตฺตา สุมนา โหนฺติ, สลฺลวิทฺธสฺส รุปฺปโต.

คาเม ¶ วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

ิตํ มํ นาคมิสฺสติ, เอวํ ทิฏฺปโท อหํ.

ยสฺสตฺตา นาลเมโกว, สพฺพกามรสาหโร;

สพฺพาปิ ปถวี ตสฺส, น สุขํ อาวหิสฺสตีติ.

เอโก ¶ ¶ อรฺเ คิริกนฺทรายํ, ปคฺคยฺห ปคฺคยฺห สิลํ ปเวจฺฉสิ [ปเวชฺฌสิ (สฺยา. สี. อฏฺ.)];

ปุนปฺปุนํ สนฺตรมานรูโป, โกรณฺฑิย [การณฺฑิย (สี. สฺยา. ปี.)] โก นุ ตว ยิธตฺโถ.

อหฺหิมํ สาคร เสวิตนฺตํ, สมํ กริสฺสามิ ยถาปิ ปาณิ;

วิกิริย สานูนิ จ ปพฺพตานิ จ, ตสฺมา สิลํ ทริยา ปกฺขิปามิ.

นยิมํ มหึ อรหติ ปาณิกปฺปํ, สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;

มฺามิมฺเว ทรึ ชิคีสํ [ชิคึสํ (สี. สฺยา. ปี.)], โกรณฺฑิย ¶ หาหสิ [หายสิ (สฺยา. ก.)] ชีวโลกํ.

สเจ อหํ [อยํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภูตธรํ น สกฺกา [สกฺโก (สฺยา. ก.)], สมํ มนุสฺโส กรณาย เมโก;

เอวเมว ตฺวํ พฺรหฺเม อิเม มนุสฺเส, นานาทิฏฺิเก นานยิสฺสสิ เต [เน (ก.)].

สงฺขิตฺตรูเปน ภวํ มมตฺถํ, อกฺขาสิ โกรณฺฑิย เอวเมตํ;

ยถา น สกฺกา ปถวี สมายํ, กตฺตุํ มนุสฺเสน ตถา มนุสฺสาติ.

วนฺทามิ ตํ กุฺชร สฏฺิหายนํ, อารฺกํ ยูถปตึ ยสสฺสึ;

ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.

วนฺทามิ ¶ ตํ กุฺชร เอกจารึ, อารฺกํ ปพฺพตสานุโคจรํ;

ปกฺเขหิ ตํ ปฺชลิกํ กโรมิ, มา ¶ เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย;

วมิสฺสามิ เต ลฏุกิเก ปุตฺตกานิ, กึ เม ตุวํ กาหสิ ทุพฺพลาสิ;

สตํ สหสฺสานิปิ ตาทิสีนํ, วาเมน ปาเทน ปโปถเยยฺยํ.

น เหว สพฺพตฺถ พเลน กิจฺจํ, พลฺหิ พาลสฺส วธาย โหติ;

กริสฺสามิ เต นาคราชา อนตฺถํ, โย เม วธี ปุตฺตเก ทุพฺพลาย.

กากฺจ ปสฺส ลฏุกิกํ, มณฺฑูกํ นีลมกฺขิกํ;

เอเต นาคํ อฆาเตสุํ, ปสฺส เวรสฺส เวรินํ;

ตสฺมา หิ เวรํ น กยิราถ, อปฺปิเยนปิ เกนจีติ.

อหเมว ¶ ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, หตฺเถ เม เทว เฉเทหิ.

อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, ปาเท เม เทว เฉเทหิ.

อหเมว ทูสิยา ภูนหตา, รฺโ มหาปตาปสฺส;

เอตํ ¶ มุฺจตุ ธมฺมปาลํ, สีสํ เม เทว เฉเทหิ.

น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, มิตฺตามจฺจา จ วิชฺชเร สุหทา;

เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ โอรสํ ปุตฺตํ.

น หิ [นห (สี. สฺยา. ปี.) เอตฺถ ห-กาโร เขเท] นูนิมสฺส รฺโ, าตี มิตฺตา จ วิชฺชเร สุหทา;

เย น วทนฺติ ราชานํ, มา ฆาตยิ อตฺรชํ ปุตฺตํ.

จนฺทนสารานุลิตฺตา ¶ , พาหา ฉิชฺชนฺติ ธมฺมปาลสฺส;

ทายาทสฺส ปถพฺยา, ปาณา เม เทว รุชฺฌนฺตีติ.

วิกฺกม เร หริปาท [มหามิค (สี. สฺยา. ปี.)], วิกฺกม เร มหามิค [หรีปท (สี. สฺยา. ปี.)];

ฉินฺท วารตฺติกํ ปาสํ, นาหํ เอกา วเน รเม.

วิกฺกมามิ น ปาเรมิ, ภูมึ สุมฺภามิ เวคสา;

ทฬฺโห วารตฺติโก ปาโส, ปาทํ เม ปริกนฺตติ.

อตฺถรสฺสุ ปลาสานิ, อสึ นิพฺพาห ลุทฺทก;

ปมํ มํ วธิตฺวาน, หน ปจฺฉา มหามิคํ.

น เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ภาสนฺตึ มานุสึ มิคึ [น เม สุตา วา ทิฏฺา วา, ภาสนฺตี มานุสึ มิคี (ฏีกา)];

ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, เอโส จาปิ มหามิโค.

เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช ¶ นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ.

วาติ ¶ คนฺโธ ติมิรานํ, กุสมุทฺโท จ [ว (สฺยา. ปี.)] โฆสวา;

ทูเร อิโต สุโยนนฺที [อิโต หิ สุสนฺที (สี. สฺยา.), อิโตปิ สุสฺโสนฺที (ปี.)], ตมฺพกามา ตุทนฺติ มํ.

กถํ สมุทฺทมตริ, กถํ อทฺทกฺขิ เสทุมํ [เสรุมํ (สี. สฺยา. ปี.)];

กถํ ตสฺสา จ ตุยฺหฺจ, อหุ สคฺค [อคฺค (สี. สฺยา.)] สมาคโม.

กุรุกจฺฉา [ภรุกจฺฉา (สี. สฺยา. ปี.)] ปยาตานํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

มกเรหิ อภิทา [มกเรหิพฺภิทา (สี.), มกเรหิ’ภิทา (สฺยา.), มกเรหิ ภินฺนา (ปี.)] นาวา, ผลเกนาหมปฺลวึ.

สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, นิจฺจํ จนฺทนคนฺธินี;

องฺเคน [องฺเกน (ปี. ก.)] อุทฺธรี ภทฺทา, มาตา ปุตฺตํว โอรสํ.

สา มํ อนฺเนน ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

อตฺตนาปิ จ มนฺทกฺขี, เอวํ ตมฺพ วิชานาหีติ.

อถ ชินวโร หริตํ ติณโก, อถ ¶ ภินฺนปฺลโว อุรโคว ฆโฏ;

ทริยา ปุน กุฺชร ภูนหตา, มิคมุตฺตมสคฺควเรน ทสาติ.

วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;

สุพาหุ น มยา เสยฺโย, สุทา อิติ ภาสสิ.

วณฺณาโรเหน ชาติยา, พลนิกฺกมเนน จ;

สุทาโ น มยา เสยฺโย, สุพาหุ อิติ ภาสสิ.

เอวํ เจ มํ วิหรนฺตํ, สุพาหุ สมฺม ทุพฺภสิ;

น ทานาหํ ตยา สทฺธึ, สํวาสมภิโรจเย.

โย ¶ ปเรสํ วจนานิ, สทฺทเหยฺย [สทฺทเหถ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาตถํ;

ขิปฺปํ ภิชฺเชถ มิตฺตสฺมึ, เวรฺจ ปสเว พหุํ.

น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;

ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหีติ.

สีลํ ¶ เสยฺโย สุตํ เสยฺโย, อิติ เม สํสโย อหุ;

สีลเมว สุตา เสยฺโย, อิติ เม นตฺถิ สํสโย.

โมฆา ชาติ จ วณฺโณ จ, สีลเมว กิรุตฺตมํ;

สีเลน อนุเปตสฺส, สุเตนตฺโถ น วิชฺชติ.

ขตฺติโย จ อธมฺมฏฺโ, เวสฺโส จาธมฺมนิสฺสิโต;

เต ปริจฺจชฺชุโภ โลเก, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.

ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ภวนฺติ ติทิเว สมา.

น เวทา สมฺปรายาย, น ชาติ นาปิ [โนปิ (ปี.)] พนฺธวา;

สกฺจ สีลํ สํสุทฺธํ, สมฺปรายาย สุขาย จาติ [สุขาวหนฺติ (สี. สฺยา.)].

หิรึ ตรนฺตํ วิชิคุจฺฉมานํ, ตวาหมสฺมี อิติ ภาสมานํ;

เสยฺยานิ กมฺมานิ อนาทิยนฺตํ, เนโส มมนฺติ อิติ นํ วิชฺา.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ¶ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

น ¶ โส มิตฺโต โย สทา อปฺปมตฺโต, เภทาสงฺกี รนฺธเมวานุปสฺสี;

ยสฺมิฺจ เสตี อุรสีว ปุตฺโต, ส เว มิตฺโต โย อเภชฺโช ปเรหิ.

ปาโมชฺชกรณํ านํ, ปสํสาวหนํ สุขํ;

ผลานิสํโส ภาเวติ, วหนฺโต โปริสํ ธุรํ.

ปวิเวกรสํ ¶ ปิตฺวา, รสํ อุปสมสฺส จ;

นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป, ธมฺมปฺปีติรสํ ปิวนฺติ.

โก นุ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเต, อคฺคิปริเยสนํ จรํ;

อทฺทกฺขิ รตฺติ [รตฺตึ (สฺยา.)] ขชฺโชตํ, ชาตเวทํ อมฺถ.

สฺวสฺส โคมยจุณฺณานิ, อภิมตฺถํ ติณานิ จ;

วิปรีตาย สฺาย, นาสกฺขิ ปชฺชเลตเว.

เอวมฺปิ อนุปาเยน, อตฺถํ น ลภเต มิโค [มูโค (สฺยา.)];

วิสาณโต ควํ โทหํ, ยตฺถ ขีรํ น วินฺทติ.

วิวิเธหิ อุปาเยหิ, อตฺถํ ปปฺโปนฺติ มาณวา;

นิคฺคเหน อมิตฺตานํ, มิตฺตานํ ปคฺคเหน จ.

เสนาโมกฺขปลาเภน ¶ [เสนี โมกฺขูปลาเภน (สฺยา.)], วลฺลภานํ นเยน จ;

ชคตึ ชคติปาลา, อาวสนฺติ วสุนฺธรนฺติ.

ธุตฺโตมฺหิ สมฺม สุมุข, ชูเต อกฺขปราชิโต;

หเรหิ [เสเวหิ (ปี.)] อมฺพปกฺกานิ, วีริยํ เต ภกฺขยามเส.

อลิกํ วต มํ สมฺม, อภูเตน ปสํสสิ;

โก เต สุโต วา ทิฏฺโ วา, สุมุโข นาม มกฺกโฏ.

อชฺชาปิ ¶ เม ตํ มนสิ [เต มํ สรสิ (ก.)], ยํ มํ ตฺวํ อหิตุณฺฑิก;

ธฺาปณํ ปวิสิตฺวา, มตฺโต [มุตฺโต (ก.)] ฉาตํ หนาสิ มํ.

ตาหํ สรํ ทุกฺขเสยฺยํ, อปิ รชฺชมฺปิ การเย;

เนวาหํ ยาจิโต ทชฺชํ, ตถา หิ ภยตชฺชิโต.

ยฺจ ชฺา กุเล ชาตํ, คพฺเภ ติตฺตํ อมจฺฉรึ;

เตน สขิฺจ มิตฺตฺจ, ธีโร สนฺธาตุมรหตีติ.

มธุวณฺณํ ¶ มธุรสํ, มธุคนฺธํ วิสํ อหุ;

คุมฺพิโย ¶ ฆาสเมสาโน, อรฺเ โอทหี วิสํ.

มธุ อิติ มฺมานา [มธูติ มฺมานาย (ก.)], เย ตํ วิสมขาทิสุํ [วิสมสายิสุํ (สี. สฺยา.)];

เตสํ ตํ กฏุกํ อาสิ, มรณํ เตนุปาคมุํ.

เย จ โข ปฏิสงฺขาย, วิสํ ตํ ปริวชฺชยุํ;

เต อาตุเรสุ สุขิตา, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตา.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิสํ กามา สโมหิตา;

อามิสํ พนฺธนฺเจตํ, มจฺจุเวโส [ปจฺจุวโส (สี. สฺยา.)] คุหาสโย.

เอวเมว อิเม กาเม, อาตุรา ปริจาริเก [ปริจารเก (ก.)];

เย สทา ปริวชฺเชนฺติ, สงฺคํ โลเก อุปจฺจคุนฺติ.

ยฺวายํ สาฬิย [สาลิย (สี. สฺยา. ปี.), สาฬิก (?)] ฉาโปติ, กณฺหสปฺปํ อคาหยิ;

เตน สปฺเปนยํ ทฏฺโ, หโต ปาปานุสาสโก.

อหนฺตาร [อหนนฺต (ปี.), อหรนฺต (?)] มหนฺตารํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.

อหนฺตาร ¶ [อหนนฺต (สี. สฺยา. ปี.), อหรนฺต (?)] มฆาเตนฺตํ, โย นโร หนฺตุมิจฺฉติ;

เอวํ โส นิหโต เสติ, ยถายํ ปุริโส หโต.

ยถา ปํสุมุฏฺึ ปุริโส, ปฏิวาตํ ปฏิกฺขิเป;

ตเมว ¶ โส รโช หนฺติ, ตถายํ ปุริโส หโต.

โย อปฺปทุฏฺสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส;

ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ, สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโตติ.

อมิตฺตหตฺถตฺถคตา [หตฺถตฺตคตา (กตฺถจิ, สี. นิยฺย)], ตจสารสมปฺปิตา;

ปสนฺนมุขวณฺณาตฺถ, กสฺมา ตุมฺเห น โสจถ.

น ¶ โสจนาย ปริเทวนาย, อตฺโถว ลพฺโภ [อตฺโถ จ ลพฺภา (สี. สฺยา.), อตฺโถธ ลพฺภา (อ. นิ. ๕.๔๘)] อปิ อปฺปโกปิ;

โสจนฺตเมนํ ทุขิตํ วิทิตฺวา, ปจฺจตฺถิกา อตฺตมนา ภวนฺติ.

ยโต จ โข ปณฺฑิโต อาปทาสุ, น เวธตี อตฺถวินิจฺฉยฺู;

ปจฺจตฺถิกาสฺส [ปจฺจตฺถิกา เต (ก.)] ทุขิตา ภวนฺติ, ทิสฺวา มุขํ อวิการํ ปุราณํ.

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน, อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;

ยถา ¶ ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ, ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺย.

ยโต ¶ จ ชาเนยฺย อลพฺภเนยฺโย, มยา ว [มยา วา (สฺยา. ก.)] อฺเน วา เอส อตฺโถ;

อโสจมาโน อธิวาสเยยฺย, กมฺมํ ทฬฺหํ กินฺติ กโรมิ ทานีติ.

กฺยาหํ เทวานมกรํ, กึ ปาปํ ปกตํ มยา;

ยํ เม สิรสฺมึ โอหจฺจ [อุหจฺจ (ก.), อุหจฺจ (ปี.)], จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.

อติกฺกมฺม รมณกํ, สทามตฺตฺจ ทูภกํ;

พฺรหฺมตฺตรฺจ ปาสาทํ, เกนตฺเถน อิธาคโต.

อิโต พหุตรา โภคา, อตฺร มฺเ ภวิสฺสเร;

อิติ เอตาย สฺาย, ปสฺส มํ พฺยสนํ คตํ.

จตุพฺภิ อฏฺชฺฌคมา, อฏฺาหิปิ จ [อฏฺาหิ จาปิ (สี. สฺยา.), อฏฺาภิ จาปิ (ก.)] โสฬส;

โสฬสาหิ จ พาตฺตึส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเก.

อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [อุปริ วิสาลํ ทุปฺปูรํ, อิจฺฉาวิสทคามินี (สี.)];

เย ¶ จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนติ.

หํโส ปลาสมวจ, นิคฺโรโธ สมฺม ชายติ;

องฺกสฺมึ [องฺคสฺมึ (ก.)] เต นิสินฺโนว, โส เต มมฺมานิ เฉจฺฉติ [ฉิชฺชติ (ก.)].

วฑฺฒตาเมว [วทฺธิตเมว (ก.)] นิคฺโรโธ, ปติฏฺสฺส ภวามหํ;

ยถา ปิตา จ มาตา จ [ปิตา วา มาตา วา (ปี.), มาตา วา ปิตา วา (ก.)], เอวํ เม โส ภวิสฺสติ.

ยํ ¶ ตฺวํ องฺกสฺมึ วฑฺเฒสิ, ขีรรุกฺขํ ภยานกํ;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, วุฑฺฒิ มสฺส น รุจฺจติ.

อิทานิ ¶ โข มํ ภาเยติ, มหาเนรุนิทสฺสนํ;

หํสสฺส อนภิฺาย, มหา เม ภยมาคตํ.

น ตสฺส วุฑฺฒิ กุสลปฺปสตฺถา, โย วฑฺฒมาโน ฆสเต ปติฏฺํ;

ตสฺสูปโรธํ ปริสงฺกมาโน, ปตารยี มูลวธาย ธีโรติ.

วณฺณาโรหวคฺโค ทุติโย [อิมสฺสุทฺทานํ ตติยวคฺคปริโยสาเน ภวิสฺสติ].

เอวํภูตสฺส เต ราช, อาคตสฺส วเส [วโส (ปี. ก.)] มม;

อตฺถิ นุ โกจิ ปริยาโย, โย ตํ ทุกฺขา ปโมจเย.

เอวํภูตสฺส ¶ เม ตาต, อาคตสฺส วเส ตว;

นตฺถิ โน โกจิ ปริยาโย, โย มํ ทุกฺขา ปโมจเย.

นาฺํ สุจริตํ ราช, นาฺํ ราช สุภาสิตํ;

ตายเต มรณกาเล, เอวเมวิตรํ ธนํ.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ อุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสํ น สมฺมติ.

อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ, อชินิ มํ อหาสิ เม;

เย จ ตํ นุปนยฺหนฺติ, เวรํ เตสูปสมฺมติ.

น หิ เวเรน เวรานิ, สมฺมนฺตีธ กุทาจนํ;

อเวเรน จ สมฺมนฺติ, เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ.

อคารา ¶ ปจฺจุเปตสฺส, อนคารสฺส เต สโต;

สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.

สํวาเสน ¶ หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;

หทเย ¶ ชายเต เปมํ, น ตํ สกฺกา อโสจิตุํ.

มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;

ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.

โรทิเตน หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;

สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหิ วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.

กุหึ คตา กตฺถ คตา, อิติ ลาลปฺปตี ชโน;

อหเมเวโก ชานามิ, อุทปาเน มูสิกา หตา.

ยฺเจตํ [ยเถตํ (ปี.), ยเวตํ (ก.), ยเมตํ (กตฺถจิ)] อิติ จีติ จ, คทฺรโภว นิวตฺตสิ;

อุทปาเน มูสิกํ หนฺตฺวา, ยวํ ภกฺเขตุมิจฺฉสิ.

ทหโร จาสิ ทุมฺเมธ, ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;

ทีฆฺเจตํ ¶ [ทีฆเมตํ (ปี.)] สมาสชฺช [สมาปชฺช (สฺยา. ก.)], น เต ทสฺสามิ ชีวิตํ.

นานฺตลิกฺขภวเนน, นางฺคปุตฺตปิเนน [นางฺคปุตฺตสิเรน (สี. สฺยา. ปี.)] วา;

ปุตฺเตน หิ ปตฺถยิโต, สิโลเกหิ ปโมจิโต.

สพฺพํ ¶ สุตมธีเยถ, หีนมุกฺกฏฺมชฺฌิมํ;

สพฺพสฺส อตฺถํ ชาเนยฺย, น จ สพฺพํ ปโยชเย;

โหติ ตาทิสโก กาโล, ยตฺถ อตฺถาวหํ สุตนฺติ.

สพฺพํ ¶ ภณฺฑํ สมาทาย, ปารํ ติณฺโณสิ พฺราหฺมณ;

ปจฺจาคจฺฉ ลหุํ ขิปฺปํ, มมฺปิ ตาเรหิ ทานิโต [ทานิโภ (สฺยา.)].

อสนฺถุตํ มํ จิรสนฺถุเตน, นิมีนิ โภตี อทฺธุวํ ธุเวน;

มยาปิ โภตี นิมิเนยฺย อฺํ, อิโต อหํ ทูรตรํ คมิสฺสํ.

กายํ เอฬคลาคุมฺเพ [เอฬคณคุมฺเพ (ก.)], กโรติ อหุหาสิยํ;

นยีธ นจฺจคีตํ วา [นยิธ นจฺจํ วา คีตํ วา (สี. สฺยา. ปี.)], ตาฬํ วา สุสมาหิตํ;

อนมฺหิกาเล [อนมฺหกาเล (ปี.)] สุโสณิ [สุสฺโสณิ (สี. สฺยา. ปี.)], กึ นุ ชคฺฆสิ โสภเน [โสภเณ (ปี. ก.)].

สิงฺคาล พาล ทุมฺเมธ, อปฺปปฺโสิ ชมฺพุก;

ชีโน ¶ มจฺฉฺจ เปสิฺจ, กปโณ วิย ฌายสิ.

สุทสฺสํ วชฺชมฺเสํ, อตฺตโน ปน ทุทฺทสํ;

ชีนา ปติฺจ ชารฺจ, มฺเ ตฺวฺเว [มมฺปิ ตฺวฺเว (สี. สฺยา.), ตฺวมฺปิ มฺเว (ปี.)] ฌายสิ.

เอวเมตํ มิคราช, ยถา ภาสสิ ชมฺพุก;

สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, ภตฺตุ เหสฺสํ วสานุคา.

โย หเร มตฺติกํ ถาลํ, กํสถาลมฺปิ โส หเร;

กตฺเจว [กตํเยว (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ปาปํ, ปุนเปวํ กริสฺสสีติ.

อิทานิ โขมฺหิ สุขิโต อโรโค, นิกฺกณฺฏโก นิปฺปติโต กโปโต;

กาหามิ ทานี หทยสฺส ตุฏฺึ, ตถาหิมํ มํสสากํ พเลติ.

กายํ ¶ พลากา สิขิโน, โจรี ลงฺฆิปิตามหา;

โอรํ พลาเก อาคจฺฉ, จณฺโฑ เม วายโส สขา.

อลฺหิ เต ชคฺฆิตาเย, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ;

วิลูนํ สูทปุตฺเตน, ปิฏฺมณฺเฑน [ปิฏฺมทฺเทน (สี. สฺยา. ปี.)] มกฺขิตํ.

สุนฺหาโต ¶ สุวิลิตฺโตสิ, อนฺนปาเนน ตปฺปิโต;

กณฺเ ¶ จ เต เวฬุริโย, อคมา นุ กชงฺคลํ.

มา เต มิตฺโต อมิตฺโต วา, อคมาสิ กชงฺคลํ;

ปิฺฉานิ ตตฺถ ลายิตฺวา, กณฺเ พนฺธนฺติ วฏฺฏนํ.

ปุนปาปชฺชสี สมฺม, สีลฺหิ ตว ตาทิสํ;

น หิ มานุสกา โภคา, สุภุฺชา โหนฺติ ปกฺขินาติ.

อถ วณฺณ สสีล หิริ ลภเต, สุมุขา วิส สาฬิยมิตฺตวโร;

อถ จกฺก ปลาส สราช สโต, ยว พาล กโปตก ปนฺนรสาติ.

ชีนฺจ วณฺณํ อสมํวคุปฺปริ, สุเทสิตา ชาตกนฺติ สนฺติ วีสติ [ชาตก ปฺจวีสติ (?)];

มเหสิโน พฺรหฺมจริตฺตมุตฺต-มโวจ คาถา อตฺถวตี สุพฺยฺชนาติ.

มาสุ ¶ ¶ ¶ กุชฺฌ ภูมิปติ, มาสุ กุชฺฌ รเถสภ;

กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต, ราชา รฏฺสฺส ปูชิโต.

คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌ [มาสฺสุ กุชฺฌิ (สี. ปี.)] รเถสภ.

อวาริยปิตา นาม, อหุ คงฺคาย นาวิโก;

ปุพฺเพ ชนํ ตาเรตฺวาน, ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ;

เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ, น จ โภเคหิ วฑฺฒติ.

อติณฺณํเยว ยาจสฺสุ, อปารํ ตาต นาวิก;

อฺโ หิ ติณฺณสฺส มโน, อฺโ โหติ ปาเรสิโน [ตเรสิโน (สี. ปี.), ติเรสิโน (สฺยา.)].

คาเม วา ยทิ วารฺเ, นินฺเน วา ยทิ วา ถเล;

สพฺพตฺถ อนุสาสามิ, มาสุ กุชฺฌิตฺถ นาวิก.

ยาเยวานุสาสนิยา, ราชา คามวรํ อทา;

ตาเยวานุสาสนิยา, นาวิโก ปหรี มุขํ.

ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา, คพฺโภ จ ปติโต ฉมา;

มิโคว ชาตรูเปน, น เตนตฺถํ อพนฺธิ สูติ [อวฑฺฒิตุนฺติ (สี. สฺยา.), อวฑฺฒิ สูติ (?)].

มา ¶ ตาต กุชฺฌิ น หิ สาธุ โกโธ, พหุมฺปิ เต อทิฏฺมสฺสุตฺจ;

มาตา ปิตา ทิสตา [ทิสา ตาต (สฺยา.), ทิสา ตา (ปี.)] เสตเกตุ, อาจริยมาหุ ทิสตํ ปสตฺถา.

อคาริโน ¶ ¶ อนฺนทปานวตฺถทา [อนฺนปานวตฺถทา (สฺยา. ก.)], อวฺหายิกา ตมฺปิ ทิสํ วทนฺติ;

เอสา ทิสา ปรมา เสตเกตุ, ยํ ปตฺวา ทุกฺขี สุขิโน ภวนฺติ.

ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตา, ทุมฺมกฺขรูปา [ทุมุกฺขรูปา (สี. สฺยา.), ทุมฺมุกฺขรูปา (ปี. ก.)] เยเม ชปฺปนฺติ มนฺเต;

กจฺจิ นุ เต มานุสเก ปโยเค, อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายา.

ปาปานิ กมฺมานิ กตฺวาน ราช, พหุสฺสุโต เจ น [พหุสฺสุโต เนว (สี. สฺยา.)] จเรยฺย ธมฺมํ;

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุฺเจ จรณํ อปตฺวา.

สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ, ทุกฺขา ปมุฺเจ จรณํ อปตฺวา;

มฺามิ ¶ เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว [จรณฺเว (สี. สฺยา. ปี.)] สจฺจํ.

น เหว เวทา อผลา ภวนฺติ, สสํยมํ จรณเมว สจฺจํ;

กิตฺติฺหิ ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท, สนฺตึ ปุเณติ [สนฺตํ ปุเน’ติ (สี. ปี.)] จรเณน ทนฺโตติ.

ปงฺโก จ กามา ปลิโป จ กามา, ภยฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ;

รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา, หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺต.

คธิโต ¶ [คถิโต (สี.)] จ รตฺโต จ อธิมุจฺฉิโต จ, กาเมสฺวหํ พฺราหฺมณ ภึสรูปํ;

ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน, โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ;

อิทเมว เสยฺโย อิติ มฺมาโน, ปุนปฺปุนํ ¶ คพฺภมุเปติ มนฺโท.

โส โฆรรูปํ นิรยํ อุเปติ, สุภาสุภํ มุตฺตกรีสปูรํ;

สตฺตา สกาเย น ชหนฺติ คิทฺธา, เย โหนฺติ กาเมสุ อวีตราคา.

มีฬฺเหน ลิตฺตา รุหิเรน มกฺขิตา, เสมฺเหน ลิตฺตา อุปนิกฺขมนฺติ;

ยํ ยฺหิ กาเยน ผุสนฺติ ตาวเท, สพฺพํ อสาตํ ทุขเมว เกวลํ.

ทิสฺวา วทามิ น หิ อฺโต สวํ, ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามิ;

จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ, ทรีมุโข นิชฺฌาปยิ สุเมธนฺติ.

กาโกลา กากสงฺฆา จ, มยฺจ ปตตํ วรา [วร (ก.) มยนฺติปทสฺส หิ วิเสสนํ];

สพฺเพว สทิสา โหม, อิมํ อาคมฺม ปพฺพตํ.

อิธ ¶ สีหา จ พฺยคฺฆา จ, สิงฺคาลา จ มิคาธมา;

สพฺเพว ¶ สทิสา โหนฺติ, อยํ โก นาม ปพฺพโต.

อิมํ ¶ เนรูติ [เนรุนฺติ (สี. สฺยา.)] ชานนฺติ, มนุสฺสา ปพฺพตุตฺตมํ;

อิธ วณฺเณน สมฺปนฺนา, วสนฺติ สพฺพปาณิโน.

อมานนา ยตฺถ สิยา, สนฺตานํ วา วิมานนา;

หีนสมฺมานนา วาปิ, น ตตฺถ วสตึ วเส [วสตี วเส (สฺยา.), วส ทิวเส (ปี.)].

ยตฺถาลโส จ ทกฺโข จ, สูโร ภีรุ จ ปูชิยา;

น ตตฺถ สนฺโต วสนฺติ, อวิเสสกเร นเร [นเค (สี. สฺยา. ปี.)].

นายํ เนรุ วิภชติ, หีนอุกฺกฏฺมชฺฌิเม;

อวิเสสกโร เนรุ, หนฺท เนรุํ ชหามเสติ.

อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;

ตสฺสา วสฺสสหสฺเสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํ.

ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาว ทูรผลํ สตึ;

อาสีเสว [อาสึเสว (สี. สฺยา. ปี.)] ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.

อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ปกฺขี, อาสีสเตว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] โส ทิโช;

ตสฺส จาสา [ตสฺเสวาสา (สฺยา.)] สมิชฺฌติ, ตาว ทูรคตา สตี;

อาสีเสว ตุวํ ราช, อาสา ผลวตี สุขา.

สมฺเปสิ โข มํ วาจาย, น จ สมฺเปสิ [สํเสสิ (ก.)] กมฺมุนา;

มาลา ¶ เสเรยฺยกสฺเสว, วณฺณวนฺตา อคนฺธิกา.

อผลํ มธุรํ วาจํ, โย มิตฺเตสุ ปกุพฺพติ;

อททํ อวิสฺสชํ โภคํ, สนฺธิ เตนสฺส ชีรติ.

ยฺหิ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;

อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.

พลฺจ วต เม ขีณํ, ปาเถยฺยฺจ น วิชฺชติ;

สงฺเก ปาณูปโรธาย, หนฺท ทานิ วชามหํ.

เอตเทว ¶ ¶ หิ เม นามํ, ยํ นามสฺมิ รเถสภ;

อาคเมหิ มหาราช, ปิตรํ อามนฺตยามหนฺติ.

น เม รุจฺจิ มิคาโลป, ยสฺส เต ตาทิสี คตี;

อตุจฺจํ ตาต ปตสิ, อภูมึ ตาต เสวสิ.

จตุกฺกณฺณํว เกทารํ, ยทา เต ปถวี สิยา;

ตโต ตาต นิวตฺตสฺสุ, มาสฺสุ เอตฺโต ปรํ คมิ.

สนฺติ อฺเปิ สกุณา, ปตฺตยานา วิหงฺคมา;

อกฺขิตฺตา วาตเวเคน, นฏฺา เต สสฺสตีสมา.

อกตฺวา อปนนฺทสฺส [อปรณฺณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;

กาลวาเต ¶ อติกฺกมฺม, เวรมฺภานํ วสํ อคา [คโต (สี.)].

ตสฺส ปุตฺตา จ ทารา จ, เย จฺเ อนุชีวิโน;

สพฺเพ พฺยสนมาปาทุํ, อโนวาทกเร ทิเช.

เอวมฺปิ อิธ วุทฺธานํ, โย วากฺยํ นาวพุชฺฌติ;

อติสีมจโร [อติสีมํ จโร (สี. สฺยา. ก.)] ทิตฺโต, คิชฺโฌวาตีตสาสโน;

สพฺเพ พฺยสนํ ปปฺโปนฺติ, อกตฺวา พุทฺธสาสนนฺติ.

กา นุ กาเฬน วณฺเณน, น จาปิ [น จาสิ (สี.)] ปิยทสฺสนา;

กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.

มหาราชสฺสหํ ธีตา, วิรูปกฺขสฺส จณฺฑิยา;

อหํ กาฬี อลกฺขิกา, กาฬกณฺณีติ มํ วิทู;

โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.

กึสีเล ¶ กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;

ปุฏฺา เม กาฬิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.

มกฺขี ปฬาสี สารมฺภี, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโ;

โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ลทฺธํ ยสฺส วินสฺสติ.

โกธโน ¶ อุปนาหี จ, ปิสุโณ จ วิเภทโก;

กณฺฑกวาโจ [อณฺฑกวาโจ (ก. สี. ปี.)] ผรุโส, โส เม กนฺตตโร ตโต.

อชฺช ¶ สุเวติ ปุริโส, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;

โอวชฺชมาโน กุปฺปติ, เสยฺยํ โส อติมฺติ.

ทวปฺปลุทฺโธ [เทวปฺปลุทฺโธ (ก.), ทวปฺปลทฺโธ (ปี.)] ปุริโส, สพฺพมิตฺเตหิ ธํสติ;

โส มยฺหํ ปุริโส กนฺโต, ตสฺมึ โหมิ อนามยา.

อเปหิ เอตฺโต ตฺวํ กาฬิ, เนตํ อมฺเหสุ วิชฺชติ;

อฺํ ชนปทํ คจฺฉ, นิคเม ราชธานิโย.

อหมฺปิ โข ตํ [เจตํ (สี.)] ชานามิ, เนตํ ตุมฺเหสุ วิชฺชติ;

สนฺติ โลเก อลกฺขิกา, สงฺฆรนฺติ พหุํ ธนํ;

อหํ เทโว จ เม ภาตา, อุโภ นํ วิธมามเส.

กา นุ ทิพฺเพน วณฺเณน, ปถพฺยา สุปติฏฺิตา;

กา วา ตฺวํ กสฺส วา ธีตา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.

มหาราชสฺสหํ ธีตา, ธตรฏฺสฺส สิรีมโต [ธตรฏฺสิรีมโต (สฺยา. ก.)];

อหํ สิรี จ ลกฺขี จ, ภูริปฺาติ มํ วิทู;

โอกาสํ ยาจิโต เทหิ, วเสมุ ตว สนฺติเก.

กึสีเล กึสมาจาเร, ปุริเส นิวิสเส ตุวํ;

ปุฏฺา เม ลกฺขิ อกฺขาหิ, กถํ [ยถา (สี. ปี.)] ชาเนมุ ตํ มยํ.

โย ¶ จาปิ สีเต อถวาปิ อุณฺเห, วาตาตเป ฑํสสรีสเป จ;

ขุธํ [ขุทฺทํ (สฺยา. ก.), ขุทํ (ปี.)] ปิปาสํ อภิภุยฺย สพฺพํ, รตฺตินฺติวํ โย สตตํ นิยุตฺโต;

กาลาคตฺจ ¶ น หาเปติ อตฺถํ, โส เม มนาโป นิวิเส จ ตมฺหิ.

อกฺโกธโน มิตฺตวา จาควา จ, สีลูปปนฺโน อสโชุภูโต [อสโ อุชฺชุภูโต (ปี.)];

สงฺคาหโก สขิโล สณฺหวาโจ, มหตฺตปตฺโตปิ นิวาตวุตฺติ;

ตสฺมึหํ [ตสฺมาหํ (สี. ปี.)] โปเส วิปุลา ภวามิ, อูมิ สมุทฺทสฺส ยถาปิ วณฺณํ.

โย จาปิ มิตฺเต อถวา อมิตฺเต, เสฏฺเ สริกฺเข อถ วาปิ หีเน;

อตฺถํ จรนฺตํ อถวา อนตฺถํ, อาวี รโห สงฺคหเมว วตฺเต [วตฺโต (สฺยา. ก.)].

วาจํ น วชฺชา ผรุสํ กทาจิ, มตสฺส ชีวสฺส จ ตสฺส โหมิ.

เอเตสํ โย อฺตรํ ลภิตฺวา, กนฺตา สิรี [กนฺตสิรึ (กตฺถจิ), กนฺตํ สิรึ (สฺยา.) อฏฺกถายํ ทุติยตติยปานฺตรานิ] มชฺชติ อปฺปปฺโ;

ตํ ทิตฺตรูปํ วิสมํ จรนฺตํ, กรีสานํว [กรีสชาตํ ว (สี. สฺยา.)] วิวชฺชยามิ.

อตฺตนา ¶ กุรุเต ลกฺขึ, อลกฺขึ กุรุตตฺตนา;

น ¶ หิ ลกฺขึ อลกฺขึ วา, อฺโ อฺสฺส การโกติ.

สุจิตฺตปตฺตฉทน ¶ , ตมฺพจูฬ วิหงฺคม;

โอโรห ทุมสาขาย, มุธา ภริยา ภวามิ เต.

จตุปฺปที ตฺวํ กลฺยาณิ, ทฺวิปทาหํ มโนรเม;

มิคี ปกฺขี อสฺุตฺตา, อฺํ ปริเยส สามิกํ.

โกมาริกา เต เหสฺสามิ, มฺชุกา ปิยภาณินี;

วินฺท มํ อริเยน เวเทน, สาวย มํ ยทิจฺฉสิ.

กุณปาทินิ โลหิตเป, โจริ กุกฺกุฏโปถินิ;

น ตฺวํ อริเยน เวเทน, มมํ ภตฺตารมิจฺฉสิ.

เอวมฺปิ จตุรา [จาตุรา (สฺยา. ก.)] นารี, ทิสฺวาน สธนํ [ปวรํ (สี. สฺยา. ปี.)] นรํ;

เนนฺติ สณฺหาหิ วาจาหิ, พิฬารี วิย กุกฺกุฏํ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต ¶ สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏว พิฬาริยาติ.

ธมฺมํ จรถ าตโย, ธมฺมํ จรถ ภทฺทํ โว [ภทฺท โว (ก.)];

ธมฺมจารี สุขํ เสติ, อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ.

ภทฺทโก วตยํ ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;

เอกปาเทน ติฏฺนฺโต, ธมฺมเมวานุสาสติ.

นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนฺาย ปสํสถ;

ภุตฺวา อณฺฑฺจ โปตฺจ [ฉาเป จ (สี. ปี.)], ธมฺโม ธมฺโมติ ภาสติ.

อฺํ ภณติ วาจาย, อฺํ กาเยน กุพฺพติ;

วาจาย โน จ กาเยน, น ตํ ธมฺมํ อธิฏฺิโต.

วาจาย ¶ ¶ สขิโล มโนวิทุคฺโค, ฉนฺโน กูปสโยว กณฺหสปฺโป;

ธมฺมธโช คามนิคมาสุสาธุ [คามนิคมาสุ สาธุสมฺมโต (สี.), คามนิคมสาธุ (ปี.)], ทุชฺชาโน ปุริเสน พาลิเสน.

อิมํ ¶ ตุณฺเฑหิ ปกฺเขหิ, ปาทา จิมํ วิเหถ [วิโปถถ (ปี.)];

ฉวฺหิมํ วินาเสถ, นายํ สํวาสนารโหติ.

สเจ พฺราหฺมณ คจฺเฉสิ, สาเกเต [สาเกตํ (สี. สฺยา.)] อชฺชุนํ [อฺฌนํ (สี. สฺยา. ปี.)] วนํ;

วชฺชาสิ นนฺทิยํ นาม, ปุตฺตํ อสฺมากโมรสํ;

มาตา ปิตา จ เต วุทฺธา, เต ตํ อิจฺฉนฺติ ปสฺสิตุํ.

ภุตฺตา มยา นิวาปานิ, ราชิโน ปานโภชนํ;

ตํ ราชปิณฺฑํ อวโภตฺตุํ [อวโภตฺตํ (ก.)], นาหํ พฺราหฺมณ มุสฺสเห.

โอทหิสฺสามหํ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส [ขุรปฺปาณิสฺส (สี.), ขุรปาณิสฺส (ปี.), ขุรปฺปปาณิสฺส (?)] ราชิโน;

ตทาหํ สุขิโต มุตฺโต, อปิ ปสฺเสยฺย มาตรํ.

มิคราชา ปุเร อาสึ, โกสลสฺส นิเกตเน [นิเกตเว (สี. สฺยา. ปี.)];

นนฺทิโย นาม นาเมน, อภิรูโป จตุปฺปโท.

ตํ มํ วธิตุมาคจฺฉิ, ทายสฺมึ อชฺชุเน วเน;

ธนุํ อารชฺชํ [อารชฺชุํ (นิยฺย), อเทชฺฌํ (สี. ปี.) อทฺเวธาภาวํ เอกีภาวนฺติ อตฺโถ] กตฺวาน, อุสุํ สนฺนยฺห [สนฺธาย (สี. ปี.)] โกสโล.

ตสฺสาหํ ¶ โอทหึ ปสฺสํ, ขุรปฺปานิสฺส ราชิโน;

ตทาหํ ¶ สุขิโต มุตฺโต, มาตรํ ทฏฺุมาคโตติ.

อถ กุชฺฌรเถสภ เกตุวโร, สทรีมุข เนรุ ลตา จ ปุน;

อปนนฺท สิรี จ สุจิตฺตวโร, อถ ธมฺมิก นนฺทิมิเคน ทสาติ.

สจฺจํ ¶ กิเรวมาหํสุ, วสฺตํ [ภสฺตํ (สี. ปี.), กลกํ (สฺยา.), ครํ (ก.)] พาโลติ ปณฺฑิตา;

ปสฺส พาโล รโหกมฺมํ, อาวิกุพฺพํ น พุชฺฌติ.

ตฺวํ โขปิ [ตฺวํ นุ โข (สี. สฺยา.), ตฺวฺจ โข (ปี.)] สมฺม พาโลสิ, ขรปุตฺต วิชานหิ;

รชฺชุยา หิ [รชฺชุยาสิ (ปี.)] ปริกฺขิตฺโต, วงฺโกฏฺโ โอหิโตมุโข.

อปรมฺปิ สมฺม เต พาลฺยํ [อยมฺปิ สมฺม เต พาโล (ก.)], โย มุตฺโต น ปลายสิ;

โส จ พาลตโร สมฺม, ยํ ตฺวํ วหสิ เสนกํ.

ยํ นุ สมฺม อหํ พาโล, อชราช วิชานหิ;

อถ ¶ เกน เสนโก พาโล, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

อุตฺตมตฺถํ ลภิตฺวาน, ภริยาย โย ปทสฺสติ [ภยิยา โย ปทสฺสติ (ปี.), ภยิยา น ภวิสฺสติ (ก.)];

เตน ชหิสฺสตตฺตานํ, สา เจวสฺส น เหสฺสติ.

น ¶ เว ปิยมฺเมติ [น ปิยเมติ (ก.), น ปิยเมทนฺติ (กตฺถจิ)] ชนินฺท ตาทิโส, อตฺตํ นิรํกตฺวา ปิยานิ เสวติ [เสวเย (?)];

อตฺตาว เสยฺโย ปรมา จ เสยฺโย, ลพฺภา ปิยา โอจิตตฺเถน ปจฺฉาติ.

อกกฺกสํ อผรุสํ, ขรโธตํ สุปาสิยํ;

สุขุมํ ติขิณคฺคฺจ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.

สุมชฺชฺจ สุปาสฺจ, อนุปุพฺพํ [อนุปุพฺพ (สี. สฺยา.)] สุวฏฺฏิตํ;

ฆนฆาติมํ ปฏิถทฺธํ, โก สูจึ เกตุมิจฺฉติ.

อิโต ทานิ ปตายนฺติ, สูจิโย พฬิสานิ จ;

โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ.

อิโต สตฺถานิ คจฺฉนฺติ, กมฺมนฺตา วิวิธา ปุถู;

โกยํ กมฺมารคามสฺมึ, สูจึ วิกฺเกตุมิจฺฉติ [มรหติ (สี. สฺยา. ปี.)].

สูจึ ¶ กมฺมารคามสฺมึ, วิกฺเกตพฺพา ปชานตา;

อาจริยาว ชานนฺติ [อาจริยา สฺชานนฺติ (ก.), อาจริยา ปชานนฺติ (สฺยา.), อาจริยาว สฺชานนฺติ (ปี.)], กมฺมํ สุกตทุกฺกฏํ [ทุกฺกตํ (สี. ปี.)].

อิมํ ¶ เจ [อิมฺจ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปิตา ภทฺเท, สูจึ ชฺา มยา กตํ;

ตยา จ มํ นิมนฺเตยฺย, ยฺจตฺถฺํ ฆเร ธนนฺติ.

นวฉนฺนเก [นวฉนฺทเก (สี. ปี.), นวจฺฉทฺทเก (สฺยา.)] ทานิ [โทณิ (ก.), ทานํ, ทาเน (กตฺถจิ)] ทิยฺยติ, ปุณฺณายํ โทณิ สุวามินี ิตา;

พหุเก ชเน ปาสปาณิเก, โน จ โข เม ปฏิภาติ ภุฺชิตุํ.

ตสสิ ¶ ภมสิ เลณมิจฺฉสิ, อตฺตาโณสิ กุหึ คมิสฺสสิ;

อปฺโปสฺสุกฺโก ภุฺช ตุณฺฑิล, มํสตฺถาย หิ โปสิตามฺหเส [โปสิยามเส (สี. สฺยา. ปี.)].

โอคห รหทํ อกทฺทมํ, สพฺพํ เสทมลํ ปวาหย;

คณฺหาหิ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส ¶ คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

กตโม รหโท อกทฺทโม, กึสุ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;

กตมฺจ นวํ วิเลปนํ, ยสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

ธมฺโม รหโท อกทฺทโม, ปาปํ เสทมลนฺติ วุจฺจติ;

สีลฺจ นวํ วิเลปนํ, ตสฺส คนฺโธ น กทาจิ ฉิชฺชติ.

นนฺทนฺติ สรีรฆาติโน, น จ นนฺทนฺติ สรีรธาริโน;

ปุณฺณาย จ ปุณฺณมาสิยา, รมมานาว ชหนฺติ ชีวิตนฺติ.

สิงฺคีมิโค อายตจกฺขุเนตฺโต, อฏฺิตฺตโจ วาริสโย อโลโม;

เตนาภิภูโต กปณํ รุทามิ, หเร สขา กิสฺส นุ มํ ชหาสิ.

โส ¶ ¶ ปสฺสสนฺโต มหตา ผเณน, ภุชงฺคโม กกฺกฏมชฺฌปตฺโต;

สขา สขารํ ปริตายมาโน, ภุชงฺคมํ กกฺกฏโก คเหสิ.

น วายสํ โน ปน กณฺหสปฺปํ, ฆาสตฺถิโก กกฺกฏโก อเทยฺย;

ปุจฺฉามิ ตํ อายตจกฺขุเนตฺต, อถ กิสฺส เหตุมฺห อุโภ คหีตา.

อยํ ปุริโส มม อตฺถกาโม, โย มํ คเหตฺวาน ทกาย เนติ;

ตสฺมึ มเต ทุกฺขมนปฺปกํ เม, อหฺจ เอโส จ อุโภ น โหม.

มมฺจ ทิสฺวาน ปวทฺธกายํ, สพฺโพ ชโน หึสิตุเมว มิจฺเฉ;

สาทุฺจ ถูลฺจ มุทุฺจ มํสํ, กากาปิ มํ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] วิเหเยยฺยุํ.

สเจตสฺส ¶ เหตุมฺห อุโภ คหีตา, อุฏฺาตุ โปโส วิสมาวมามิ [วิสมาจมามิ (สี. ปี. ก.)];

มมฺจ กากฺจ ปมุฺจ ขิปฺปํ, ปุเร ¶ วิสํ คาฬฺหมุเปติ มจฺจํ.

สปฺปํ ปโมกฺขามิ น ตาว กากํ, ปฏิพนฺธโก [ปฏิพทฺธโก (สี. ปี.)] โหหิติ [โหติ หิ (สฺยา.)] ตาว กาโก;

ปุริสฺจ ทิสฺวาน สุขึ อโรคํ, กากํ ปโมกฺขามิ ยเถว สปฺปํ.

กาโก ¶ ตทา เทวทตฺโต อโหสิ, มาโร ปน กณฺหสปฺโป อโหสิ;

อานนฺทภทฺโท กกฺกฏโก อโหสิ, อหํ ตทา พฺราหฺมโณ โหมิ สตฺถาติ [ตตฺถาติ (สี. ปี.)].

สกุโณ มยฺหโก นาม, คิริสานุทรีจโร;

ปกฺกํ ปิปฺผลิมารุยฺห, มยฺหํ มยฺหนฺติ กนฺทติ.

ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, ทิชสงฺฆา สมาคตา;

ภุตฺวาน ปิปฺผลึ ยนฺติ, วิลปตฺเวว โส ทิโช.

เอวเมว อิเธกจฺโจ, สงฺฆริตฺวา พหุํ ธนํ;

เนวตฺตโน น าตีนํ, ยโถธึ ปฏิปชฺชติ.

น โส อจฺฉาทนํ ภตฺตํ, น มาลํ น วิเลปนํ;

อนุโภติ ¶ [นานุโภติ (สฺยา. ก.)] สกึ กิฺจิ, น สงฺคณฺหาติ าตเก.

ตสฺเสวํ วิลปนฺตสฺส, มยฺหํ มยฺหนฺติ รกฺขโต;

ราชาโน อถ วา โจรา, ทายทา เย ว [เย จ (สฺยา. ก.)] อปฺปิยา;

ธนมาทาย คจฺฉนฺติ, วิลปตฺเวว โส นโร.

ธีโร [ธีโร จ (สี.)] โภเค อธิคมฺม, สงฺคณฺหาติ จ าตเก;

เตน โส กิตฺตึ ปปฺโปติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ [สคฺเค จ โมทตีติ (สี. ปี.)].

ทุพฺพณฺณรูปํ ตุวมริยวณฺณี, ปุรกฺขตฺวา [ปุรกฺขิตฺวา (สฺยา. ก.)] ปฺชลิโก นมสฺสสิ;

เสยฺโย นุ เต โส อุทวา [อุทาหุ (สฺยา. ก.)] สริกฺโข, นามํ ปรสฺสตฺตโน จาปิ พฺรูหิ.

น ¶ นามโคตฺตํ คณฺหนฺติ ราช, สมฺมคฺคตานุชฺชุคตาน [สมคฺคตานุชฺชุคตาน (สฺยา.), สมุคฺคตานุชฺชุคตาน (ก.)] เทวา;

อหฺจ เต นามเธยฺยํ วทามิ, สกฺโกหมสฺมี ติทสานมินฺโท.

โย ¶ ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;

ปุจฺฉามิ ตํ เทวราเชตมตฺถํ, อิโต ¶ จุโต กึ ลภเต สุขํ โส.

โย ทิสฺวา ภิกฺขุํ จรณูปปนฺนํ, ปุรกฺขตฺวา ปฺชลิโก นมสฺสติ;

ทิฏฺเว ธมฺเม ลภเต ปสํสํ, สคฺคฺจ โส ยาติ สรีรเภทา.

ลกฺขี วต เม อุทปาทิ อชฺช, ยํ วาสวํ ภูตปติทฺทสาม;

ภิกฺขุฺจ ทิสฺวาน ตุวฺจ สกฺก, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

ภิกฺขุฺจ ทิสฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ.

อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, สพฺพาติถียาจโยโค ภวิตฺวา;

นิหจฺจ มานํ อภิวาทยิสฺสํ, สุตฺวาน เทวินฺท สุภาสิตานีติ.

วิชฺชาธร [ธชวิเหก (สี. ปี.), ปพฺพชิตวิเหก (สฺยา.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

ยเมตํ ¶ ¶ [ยเมกํ (ปี.)] วาริชํ ปุปฺผํ, อทินฺนํ อุปสิงฺฆสิ;

เอกงฺคเมตํ เถยฺยานํ, คนฺธเถโนสิ มาริส.

น หรามิ น ภฺชามิ, อารา สิงฺฆามิ วาริชํ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, คนฺธเถโนติ วุจฺจติ.

โยยํ ภิสานิ ขณติ, ปุณฺฑรีกานิ ภฺชติ;

เอวํ อากิณฺณกมฺมนฺโต, กสฺมา เอโส น วุจฺจติ.

อากิณฺณลุทฺโท ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต;

ตสฺมึ เม วจนํ นตฺถิ, ตฺจารหามิ วตฺตเว.

อนงฺคณสฺส โปสสฺส, นิจฺจํ สุจิคเวสิโน;

วาลคฺคมตฺตํ ปาปสฺส, อพฺภามตฺตํว ขายติ.

อทฺธา มํ ยกฺข ชานาสิ, อโถ มํ อนุกมฺปสิ;

ปุนปิ ยกฺข วชฺชาสิ, ยทา ปสฺสสิ เอทิสํ.

เนว ตํ อุปชีวามิ, นปิ เต ภตกามฺหเส [ภตกมฺหเส (สี. ปี.), ภติกมฺหเส (สฺยา.)];

ตฺวเมว ภิกฺขุ ชาเนยฺย, เยน คจฺเฉยฺย สุคฺคตินฺติ.

สิงฺฆปุปฺผ [ภิสปุปฺผ (สี. ปี.), อุปสิงฺฆปุปฺผ (สฺยา.)] ชาตกํ สตฺตมํ.

สุสุขํ ¶ วต ชีวนฺติ, เย ชนา วิฆาสาทิโน;

ทิฏฺเว ¶ ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตี.

สุกสฺส [สุวสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] ภาสมานสฺส, น นิสาเมถ ปณฺฑิตา;

อิทํ สุณาถ โสทริยา, อมฺเหวายํ ปสํสติ.

นาหํ ตุมฺเห ปสํสามิ, กุณปาทา สุณาถ เม;

อุจฺฉิฏฺโภชิโน [โภชนา (ก.)] ตุมฺเห, น ตุมฺเห วิฆาสาทิโน.

สตฺตวสฺสา ¶ ปพฺพชิตา, เมชฺฌารฺเ [มชฺเฌรฺเ (ก.)] สิขณฺฑิโน;

วิฆาเสเนว ยาเปนฺตา, มยํ เจ โภโต คารยฺหา;

ตุมฺเห สีหานํ พฺยคฺฆานํ, วาฬานฺจาวสิฏฺกํ;

อุจฺฉิฏฺเเนว ยาเปนฺตา, มฺิวฺโห วิฆาสาทิโน.

เย พฺราหฺมณสฺส สมณสฺส, อฺสฺส วา [อฺสฺส จ (สี. สฺยา.), อฺสฺเสว (ปี.)] วนิพฺพิโน [วณิพฺพิโน (สี. สฺยา.)];

ทตฺวาว [ทตฺวาน (ปี. ก.)] เสสํ ภุฺชนฺติ, เต ชนา วิฆาสาทิโนติ.

ปณีตํ ภุฺชเส ภตฺตํ, สปฺปิเตลฺจ มาตุล;

อถ เกน นุ วณฺเณน, กิโส ตฺวมสิ วายส.

อมิตฺตมชฺเฌ วสโต, เตสุ อามิสเมสโต;

นิจฺจํ อุพฺพิคฺคหทยสฺส, กุโต กากสฺส ทฬฺหิยํ.

นิจฺจํ อุพฺเพคิโน [อุพฺพิคฺคิโน (สฺยา. ก.), อุพฺเพธิโน (สี.)] กากา, ธงฺกา ปาเปน กมฺมุนา;

ลทฺโธ ¶ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, กิโส เตนสฺมิ วฏฺฏก.

ลูขานิ ติณพีชานิ, อปฺปสฺเนหานิ ภุฺชสิ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, ถูโล ตฺวมสิ วฏฺฏก.

อปฺปิจฺฉา อปฺปจินฺตาย, อทูรคมเนน จ;

ลทฺธาลทฺเธน ยาเปนฺโต, ถูโล เตนสฺมิ วายส.

อปฺปิจฺฉสฺส ¶ หิ โปสสฺส, อปฺปจินฺตสุขสฺส [อปฺปจินฺติสุขสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] จ;

สุสงฺคหิตมานสฺส [สุสงฺคหิตปมาณสฺส (สี. สฺยา. ปี.)], วุตฺตี สุสมุทานยาติ.

จิรสฺสํ วต ปสฺสามิ, สหายํ มณิธารินํ;

สุกตา [สุกตาย (สี. ปี.)] มสฺสุกุตฺติยา, โสภเต วต เม สขา.

ปรูฬฺหกจฺฉนขโลโม ¶ , อหํ กมฺเมสุ พฺยาวโฏ;

จิรสฺสํ นฺหาปิตํ ลทฺธา, โลมํ ตํ อชฺชํ หารยึ [อปหารยึ (สี. ปี.)].

ยํ นุ โลมํ อหาเรสิ, ทุลฺลภํ ลทฺธ กปฺปกํ;

อถ กิฺจรหิ เต สมฺม, กณฺเ กิณิกิณายติ [อิทํ กณฺเ กิณายติ (ก.), กณฺเ กึนิกิลายติ (สฺยา.)].

มนุสฺสสุขุมาลานํ, มณิ กณฺเสุ ลมฺพติ;

เตสาหํ ¶ อนุสิกฺขามิ, มา ตฺวํ มฺิ ทวา กตํ.

สเจปิมํ ปิหยสิ, มสฺสุกุตฺตึ สุการิตํ;

การยิสฺสามิ เต สมฺม, มณิฺจาปิ ททามิ เต.

ตฺวฺเว มณินา ฉนฺโน, สุกตาย จ มสฺสุยา;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉามิ, ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ.

ปาราวตชาตกํ [กากชาตกํ (สี. ปี.), มณิชาตกํ (สฺยา.)] ทสมํ.

ขรปุตฺตวคฺโค [เสนกวคฺโค (สี. ปี.), ขุรปุตฺตวคฺโค (สฺยา.), สูจิวคฺโค (ก.)] ทุติโย.

อถ ปสฺส สสูจิ จ ตุณฺฑิลโก, มิค มยฺหกปฺจมปกฺขิวโร;

อถ ปฺชลิ วาริช เมชฺฌ ปุน, อถ วฏฺฏ กโปตวเรน ทสาติ.

อถ วคฺคํ ปกิตฺติสฺสํ, ฉนิปาตํ วรุตฺตเม;

อวาริยา จ ขโร จ [เสนก (สี.), สูจิ จ (สฺยา. ก.)], ทฺเว จ วุตฺตา สุพฺยฺชนาติ.

ทิยฑฺฒกุกฺกู ¶ ¶ ¶ อุทเยน กณฺณิกา, วิทตฺถิโย อฏฺ ปริกฺขิปนฺติ นํ;

สา สึสปา [สสึสปา (สี. ปี.), สา สีสปา (สฺยา.), ยา สึสปา (ก. สี. นิยฺย)] สารมยา อเผคฺคุกา, กุหึ ิตา อุปฺปริโต [อุปริโต (สี. สฺยา. ปี.)] น ธํสติ.

ยา ตึสติ สารมยา อนุชฺชุกา, ปริกิริย [ปกิริยา (ก.)] โคปาณสิโย สมํ ิตา [สมฏฺิตา (สี. สฺยา.)];

ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา ปีฬิตา [ตา สงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สี.), ตาหิ สุสงฺคหิตา พลสา จ ปีฬิตา (สฺยา.), ตาหิ สงฺคหีตา พลสา จ ปีฬิตา (ปี.)], สมํ ิตา อุปฺปริโต น ธํสติ.

เอวมฺปิ มิตฺเตหิ ทฬฺเหหิ ปณฺฑิโต, อเภชฺชรูเปหิ สุจีหิ มนฺติภิ;

สุสงฺคหีโต สิริยา น ธํสติ, โคปาณสี ภารวหาว กณฺณิกา.

ขรตฺตจํ เพลฺลํ ยถาปิ สตฺถวา, อนามสนฺโตปิ กโรติ ติตฺตกํ;

สมาหรํ สาทุํ กโรติ ปตฺถิว, อสาทุํ กยิรา ตนุพนฺธมุทฺธรํ [ตนุวฏฺฏมุทฺธรํ (สี. ปี.)].

เอวมฺปิ ¶ คามนิคเมสุ ปณฺฑิโต, อสาหสํ ราชธนานิ สงฺฆรํ;

ธมฺมานุวตฺตี ปฏิปชฺชมาโน, ส ผาติ กยิรา อวิเหยํ ปรํ.

โอทาตมูลํ ¶ สุจิวาริสมฺภวํ, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชํ;

ปทุมํ ยถา อคฺคินิกาสิผาลิมํ, น กทฺทโม น รโช น วาริ ลิมฺปติ.

เอวมฺปิ โวหารสุจึ อสาหสํ, วิสุทฺธกมฺมนฺตมเปตปาปกํ;

น ลิมฺปติ กมฺมกิเลส ตาทิโส, ชาตํ ยถา โปกฺขรณีสุ อมฺพุชนฺติ.

ยถา จาโป นินฺนมติ, ชิยา จาปิ นิกูชติ;

หฺเต นูน มโนโช, มิคราชา สขา มม.

หนฺท ทานิ วนนฺตานิ, ปกฺกมามิ ยถาสุขํ;

เนตาทิสา สขา โหนฺติ, ลพฺภา เม ชีวโต สขา.

น ¶ ปาปชนสํเสวี, อจฺจนฺตํ สุขเมธติ;

มโนชํ ¶ ปสฺส เสมานํ, คิริยสฺสานุสาสนี [อริยสฺสานุสาสนี (สี. สฺยา. ปี.)].

น ปาปสมฺปวงฺเกน, มาตา ปุตฺเตน นนฺทติ;

มโนชํ ปสฺส เสมานํ, อจฺฉนฺนํ [สจฺฉนฺนํ (ก.)] สมฺหิ โลหิเต.

เอวมาปชฺชเต โปโส, ปาปิโย จ นิคจฺฉติ;

โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ อตฺถทสฺสินํ.

เอวฺจ โส โหติ ตโต จ ปาปิโย, โย อุตฺตโม อธมชนูปเสวี;

ปสฺสุตฺตมํ อธมชนูปเสวิตํ [เสวึ (สฺยา.)], มิคาธิปํ สรวรเวคนิทฺธุตํ.

นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี, น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;

เสฏฺมุปคมํ [มุปนมํ (สี. ปี. อ. นิ. ๓.๒๖)] อุเทติ ขิปฺปํ, ตสฺมาตฺตนา อุตฺตริตรํ [ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ (สี. ปี.), ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรํ (สฺยา.)] ภเชถาติ.

ราชา เต ภตฺตํ ปาเหสิ, สุจึ มํสูปเสจนํ;

มฆเทวสฺมึ [มขาเทวสฺมึ (สี. ปี.), มาฆเทวสฺมึ (ก.)] อธิวตฺเถ, เอหิ นิกฺขมฺม ภุฺชสฺสุ.

เอหิ มาณว โอเรน, ภิกฺขมาทาย สูปิตํ;

ตฺวฺจ ¶ มาณว ภิกฺขา จ [ภกฺโขสิ (สฺยา.), ภกฺขาว (ก.)], อุโภ ภกฺขา ภวิสฺสถ.

อปฺปเกน ตุวํ ยกฺข, ถุลฺลมตฺถํ ชหิสฺสสิ;

ภิกฺขํ เต นาหริสฺสนฺติ, ชนา มรณสฺิโน.

ลทฺธาย ยกฺขา [ลทฺธายํ ยกฺข (สี. สฺยา. ปี.)] ตว นิจฺจภิกฺขํ, สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ;

ภิกฺขฺจ เต อาหริโย นโร อิธ, สุทุลฺลโภ เหหิติ ภกฺขิเต [ขาทิเต (สี. สฺยา. ปี.)] มยิ.

มเมว [มเมส (สี. ปี.)] สุตโน อตฺโถ, ยถา ภาสสิ มาณว;

มยา ตฺวํ สมนุฺาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ มาตรํ.

ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปาติฺจ, คจฺฉมาทาย [คจฺเฉวาทาย (สี. สฺยา. ปี.)] มาณว;

โสตฺถึ ปสฺสตุ เต มาตา, ตฺวฺจ ปสฺสาหิ มาตรํ.

เอวํ ยกฺข สุขี โหหิ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ธนฺจ เม อธิคตํ, รฺโ จ วจนํ กตนฺติ.

เต ¶ ¶ กถํ นุ กริสฺสนฺติ, วุทฺธา คิริทรีสยา;

อหํ พทฺโธสฺมิ ปาเสน, นิลียสฺส วสํ คโต.

กึ คิชฺฌ ปริเทวสิ, กา นุ เต ปริเทวนา;

น ¶ เม สุโต วา ทิฏฺโ วา, ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช.

ภรามิ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;

เต กถํ นุ กริสฺสนฺติ, อหํ วสํ คโต ตว.

ยํ นุ คิชฺโฌ โยชนสตํ, กุณปานิ อเวกฺขติ;

กสฺมา ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌสิ.

ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.

ภรสฺสุ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเย;

มยา ตฺวํ สมนุฺาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก.

เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ภริสฺสํ มาตาปิตโร, วุทฺเธ คิริทรีสเยติ.

อนุตีรจารี ภทฺทนฺเต, สหายมนุธาว มํ;

มหา เม คหิโต [โรหิโต (ก.)] มจฺโฉ, โส มํ หรติ เวคสา.

คมฺภีรจารี ภทฺทนฺเต, ทฬฺหํ คณฺหาหิ ถามสา;

อหํ ตํ อุทฺธริสฺสามิ, สุปณฺโณ อุรคามิว [อุรคมฺมิว (สี. สฺยา. ปี.)].

วิวาโท โน สมุปฺปนฺโน, ทพฺภปุปฺผ สุโณหิ เม;

สเมหิ ¶ เมธคํ [เมธกํ (ปี.)] สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.

ธมฺมฏฺโหํ ปุเร อาสึ, พหู อฑฺฑา เม ตีริตา [พหุอฏฺฏํ เม ตีริตํ (สี.), พหุอฏฺฏํว ตีริตํ (สฺยา.), พหุ อตฺถํ เม ตีริตํ (ปี.)];

สเมมิ เมธคํ สมฺม, วิวาโท วูปสมฺมตํ.

อนุตีรจาริ ¶ นงฺคุฏฺํ, สีสํ คมฺภีรจาริโน;

อจฺจายํ [อถายํ (สี. ปี.)] มชฺฌิโม ขณฺโฑ, ธมฺมฏฺสฺส ภวิสฺสติ.

จิรมฺปิ ¶ ภกฺโข อภวิสฺส, สเจ น วิวเทมเส;

อสีสกํ อนงฺคุฏฺํ, สิงฺคาโล หรติ โรหิตํ.

ยถาปิ ราชา นนฺเทยฺย, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;

เอวาหมชฺช นนฺทามิ, ทิสฺวา ปุณฺณมุขํ ปตึ.

กถํ นุ ถลโช สนฺโต, อุทเก มจฺฉํ ปรามสิ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กถํ อธิคตํ ตยา.

วิวาเทน กิสา โหนฺติ, วิวาเทน ธนกฺขยา;

ชีนา อุทฺทา วิวาเทน, ภุฺช มายาวิ โรหิตํ.

เอวเมว มนุสฺเสสุ, วิวาโท ยตฺถ ชายติ;

ธมฺมฏฺํ ปฏิธาวนฺติ, โส หิ เนสํ วินายโก;

ธนาปิ ตตฺถ ชียนฺติ, ราชโกโส ปวฑฺฒตีติ [จ วฑฺฒติ (ปี.)].

ปณฺณกํ [ทสณฺณกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ติขิณธารํ, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;

ปริสายํ ¶ ปุริโส คิลติ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

คิเลยฺย ปุริโส โลภา, อสึ สมฺปนฺนปายินํ;

โย จ วชฺชา ททามีติ, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว [มาคธ (สี. สฺยา. ปี.)].

พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อตฺถํ [อตฺถ (ปี. สี. นิยฺย)] ธมฺมสฺส โกวิโท;

ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

น ¶ วาจมุปชีวนฺติ, อผลํ คิรมุทีริตํ;

โย จ ทตฺวา อวากยิรา, ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.

พฺยากาสิ ปุกฺกุโส ปฺหํ, อตฺถํ ธมฺมสฺส โกวิโท;

เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ ทุกฺกรตรํ ตโต;

ยทฺํ ทุกฺกรํ านํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

ทเทยฺย ¶ ปุริโส ทานํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

โย จ ทตฺวา นานุตปฺเป [ตเป (สี. ปี.)], ตํ ทุกฺกรตรํ ตโต;

สพฺพฺํ สุกรํ านํ, เอวํ ชานาหิ มทฺทว.

พฺยากาสิ อายุโร ปฺหํ, อโถ ปุกฺกุสโปริโส;

สพฺเพ ¶ ปฺเห อติโภติ, ยถา ภาสติ เสนโกติ.

ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] ชาตกํ ฉฏฺํ.

วิพฺภนฺตจิตฺโต กุปิตินฺทฺริโยสิ, เนตฺเตหิ เต วาริคณา สวนฺติ;

กึ เต นฏฺํ กึ ปน ปตฺถยาโน, อิธาคมา พฺรหฺเม ตทิงฺฆ [พฺราหฺมณ อิงฺฆ (สี. สฺยา.)] พฺรูหิ.

มิยฺเยถ ภริยา วชโต มมชฺช, อคจฺฉโต มรณมาห ยกฺโข;

เอเตน ทุกฺเขน ปเวธิโตสฺมิ, อกฺขาหิ เม เสนก เอตมตฺถํ.

พหูนิ านานิ วิจินฺตยิตฺวา, ยเมตฺถ วกฺขามิ ตเทว สจฺจํ;

มฺามิ เต พฺราหฺมณ สตฺตุภสฺตํ, อชานโต กณฺหสปฺโป ปวิฏฺโ.

อาทาย ¶ ทณฺฑํ ปริสุมฺภ ภสฺตํ, ปสฺเสฬมูคํ อุรคํ ทุชิวฺหํ [ทิชิวฺหํ (สี. ปี.)];

ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ภุชงฺคมํ ปสฺส ปมุฺจ ภสฺตํ.

สํวิคฺครูโป ¶ ปริสาย มชฺเฌ, โส พฺราหฺมโณ สตฺตุภสฺตํ ปมุฺจิ;

อถ นิกฺขมิ อุรโค อุคฺคเตโช, อาสีวิโส สปฺโป ผณํ กริตฺวา.

สุลทฺธลาภา ชนกสฺส รฺโ, โย ปสฺสตี เสนกํ สาธุปฺํ;

วิวฏฺฏฉทฺโท [วิวตฺตจฺฉทฺโท (สี.), วิวฏฺฏจฺฉโท (สฺยา.), วิวฏฺฏจฺฉทฺทา (ปี.)] นุสิ สพฺพทสฺสี, าณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปํ.

อิมานิ เม สตฺตสตานิ อตฺถิ, คณฺหาหิ สพฺพานิ ททามิ ตุยฺหํ;

ตยา หิ เม ชีวิตมชฺช ลทฺธํ, อโถปิ ภริยาย มกาสิ โสตฺถึ.

น ปณฺฑิตา เวตนมาทิยนฺติ, จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ;

อิโตปิ เต พฺรหฺเม ททนฺตุ วิตฺตํ, อาทาย ตฺวํ คจฺฉ สกํ นิเกตนฺติ.

สตฺตุภสฺตชาตกํ [เสนกชาตกํ (สฺยา.)] สตฺตมํ.

เยเม ¶ อหํ น ชานามิ, อฏฺิเสน วนิพฺพเก;

เต มํ สงฺคมฺม ยาจนฺติ, กสฺมา มํ ตฺวํ น ยาจสิ.

ยาจโก ¶ อปฺปิโย โหติ, ยาจํ อททมปฺปิโย;

ตสฺมาหํ ตํ น ยาจามิ, มา เม วิเทสฺสนา [วิทฺเทสนา (สี. ปี.)] อหุ.

โย ¶ เว ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจํ น ยาจติ;

ปรฺจ ปุฺา [ปุฺํ (สฺยา. ก.)] ธํเสติ, อตฺตนาปิ น ชีวติ.

โย จ [โย เว (ก.)] ยาจนชีวาโน, กาเล ยาจฺหิ ยาจติ [ยาจํปิ ยาจติ (สฺยา.), ยาจานิ ยาจติ (ปี.), ยาจติ ยาจนํ (สี. นิยฺย), ยาจนํ ยาจติ (ก.)];

ปรฺจ ปุฺํ ลพฺเภติ, อตฺตนาปิ จ ชีวติ.

น เว เทสฺสนฺติ [น เว ทุสฺสนฺติ (สฺยา.), น เว ทิสฺสนฺติ (ปี.), น วิเทสฺสนฺติ (ก. อฏฺ.)] สปฺปฺา, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;

พฺรหฺมจาริ ปิโย เมสิ, วท ตฺวํ [วร ตํ (สี.), วร ตฺวํ (ปี.)] ภฺมิจฺฉสิ [ยฺมิจฺฉสิ (?)].

น เว ยาจนฺติ สปฺปฺา, ธีโร จ เวทิตุมรหติ;

อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา.

ททามิ เต พฺราหฺมณ โรหิณีนํ, ควํ สหสฺสํ สห ปุงฺคเวน;

อริโย หิ อริยสฺส กถํ น ทชฺชา, สุตฺวาน คาถา ตว ธมฺมยุตฺตาติ.

ยตฺถ ¶ เวรี นิวสติ, น วเส ตตฺถ ปณฺฑิโต;

เอกรตฺตํ ทิรตฺตํ วา, ทุกฺขํ วสติ เวริสุ.

ทิโส เว ลหุจิตฺตสฺส, โปสสฺสานุวิธียโต;

เอกสฺส กปิโน เหตุ, ยูถสฺส อนโย กโต.

พาโลว [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ปณฺฑิตมานี, ยูถสฺส ปริหารโก;

สจิตฺตสฺส วสํ คนฺตฺวา, สเยถายํ [ปสฺเสถายํ (ก.)] ยถา กปิ.

น สาธุ พลวา พาโล, ยูถสฺส ปริหารโก;

อหิโต ภวติ าตีนํ, สกุณานํว เจตโก [เจฏโก (ก.)].

ธีโรว ¶ พลวา สาธุ, ยูถสฺส ปริหารโก;

หิโต ภวติ าตีนํ, ติทสานํว วาสโว.

โย จ สีลฺจ ปฺฺจ, สุตฺจตฺตนิ ปสฺสติ;

อุภินฺนมตฺถํ จรติ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ.

ตสฺมา ตุเลยฺย มตฺตานํ, สีลปฺาสุตามิว [สีลํ ปฺํ สุตํปิว (สฺยา.)];

คณํ วา ปริหเร ธีโร, เอโก วาปิ ปริพฺพเชติ.

ทฺวาสตฺตติ ¶ โคตม [โภ โคตม (ก.)] ปุฺกมฺมา, วสวตฺติโน ¶ ชาติชรํ อตีตา;

อยมนฺติมา เวทคู พฺรหฺมปตฺติ [พฺรหฺมุปปตฺติ (สฺยา. ก.)], อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา [ปชา (ก.)] อเนกา.

อปฺปฺหิ เอตํ [อปฺปฺจ เหตํ (สฺยา.), อปฺปํสิ เอตํ (ก.)] น หิ ทีฆมายุ, ยํ ตฺวํ พก มฺสิ ทีฆมายุํ;

สตํ สหสฺสานิ [สหสฺสานํ (สี. ปี. สํ. นิ. ๑.๑๗๕), สหสฺสาน (สฺยา. กํ.)] นิรพฺพุทานํ, อายุํ ปชานามิ ตวาห พฺรหฺเม.

อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมิ, ชาติชฺชรํ โสกมุปาติวตฺโต;

กึ เม ปุราณํ วตสีลวตฺตํ [สีลวนฺตํ (ปี. ก.)], อาจิกฺข เม ตํ ยมหํ วิชฺํ.

ยํ ตฺวํ อปาเยสิ พหู มนุสฺเส, ปิปาสิเต ฆมฺมนิ สมฺปเรเต;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

ยํ ¶ เอณิกูลสฺมิ ชนํ คหีตํ, อโมจยี คยฺหก นิยฺยมานํ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

คงฺคาย โสตสฺมึ คหีตนาวํ, ลุทฺเทน ¶ นาเคน มนุสฺสกปฺปา;

อโมจยิ ตฺวํ พลสา ปสยฺห, ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ;

กปฺโป จ เต พทฺธจโร [ปตฺถจโร (สฺยา.), ปฏฺจโร (ก.)] อโหสิ, สมฺพุทฺธิมนฺตํ [สมฺพุทฺธิวนฺตํ (สฺยา. ปี.), สมฺพุทฺธวนฺตํ (ก.)] วตินํ [วติตํ (สฺยา.), วติทํ (ก.)] อมฺํ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ, สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิ.

อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ, อฺมฺปิ ชานาสิ ตถา หิ พุทฺโธ;

ตถา หิ ตายํ [ตฺยายํ (สํ. นิ. ๑.๑๗๕)] ชลิตานุภาโว, โอภาสยํ ติฏฺติ พฺรหฺมโลกนฺติ.

วรกณฺณิก จาปวโร สุตโน, อถ คิชฺฌ สโรหิตมจฺฉวโร;

ปุน ปณฺณก [ทสณฺณก (สี. สฺยา. ปี.)] เสนก ยาจนโก, อถ เวริ สพฺรหฺมพเกน ทสาติ.

หิตฺวา ¶ ¶ ¶ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ โสฬส;

โกฏฺาคารานิ ผีตานิ, สนฺนิธึ ทานิ กุพฺพสิ.

หิตฺวา คนฺธารวิสยํ, ปหูตธนธาริยํ [ธานิยํ (สี. ปี.), ธฺนฺติ อตฺโถ];

ปสาสนโต [ปสาสนิโต (สี. สฺยา.), ปสาสนาโต (ปี.)] นิกฺขนฺโต, อิธ ทานิ ปสาสสิ.

ธมฺมํ ภณามิ เวเทห, อธมฺโม เม น รุจฺจติ;

ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

เยน เกนจิ วณฺเณน, ปโร ลภติ รุปฺปนํ;

มหตฺถิยมฺปิ เจ วาจํ, น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโต.

กามํ รุปฺปตุ วา มา วา, ภุสํว วิกิรียตุ;

ธมฺมํ เม ภณมานสฺส, น ปาปมุปลิมฺปติ.

โน เจ อสฺส สกา พุทฺธิ, วินโย วา สุสิกฺขิโต;

วเน อนฺธมหึโสว [อนฺธมหิโสว (สี. ปี.)] จเรยฺย พหุโก ชโน.

ยสฺมา จ ปนิเธกจฺเจ, อาเจรมฺหิ [อาจารมฺหิ (สี. ปี.)] สุสิกฺขิตา;

ตสฺมา วินีตวินยา, จรนฺติ สุสมาหิตาติ.

อตฺตานํ ¶ สงฺกมํ กตฺวา, โย โสตฺถึ สมตารยิ;

กึ ตฺวํ เตสํ กิเม [กิโม (สี. ปี.), กึ เม (สฺยา.)] ตุยฺหํ, โหนฺติ เอเต [เหเต (สฺยา.), โส เต (ก.)] มหากปิ.

ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ, ยูถสฺส ปริหารโก;

เตสํ โสกปเรตานํ, ภีตานํ เต อรินฺทม.

อุลฺลงฺฆยิตฺวา [ส ลงฺฆยิตฺวา (ปี.), สุลงฺฆยิตฺวา (ก.)] อตฺตานํ, วิสฺสฏฺธนุโน สตํ;

ตโต อปรปาเทสุ, ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุณํ.

ฉินฺนพฺภมิว ¶ วาเตน, นุณฺโณ [นุนฺโน (สี.)] รุกฺขํ อุปาคมึ;

โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ, สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ.

ตํ ¶ มํ วิยายตํ สนฺตํ, สาขาย จ ลตาย จ;

สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ, โสตฺถึ สาขามิคา คตา.

ตํ มํ น ตปเต พนฺโธ, มโต [วโธ (สี. สฺยา. ปี.)] เม น ตเปสฺสติ;

สุขมาหริตํ เตสํ, เยสํ รชฺชมการยึ.

เอสา เต อุปมา ราช, ตํ สุโณหิ อรินฺทม [อตฺถสนฺทสฺสนี กตา (ปี.)];

รฺา รฏฺสฺส โยคฺคสฺส, พลสฺส นิคมสฺส จ;

สพฺเพสํ สุขเมฏฺพฺพํ, ขตฺติเยน ปชานตาติ.

อมฺพาหมทฺทํ ¶ วนมนฺตรสฺมึ, นีโลภาสํ ผลิตํ [ผลินํ (ปี.)] สํวิรูฬฺหํ;

ตมทฺทสํ ผลเหตุ วิภคฺคํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

เสลํ สุมฏฺํ นรวีรนิฏฺิตํ [นรวิทฺทุนิฏฺิตํ (ก.)], นารี ยุคํ ธารยิ อปฺปสทฺทํ;

ทุติยฺจ อาคมฺม อโหสิ สทฺโท, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

ทิชา ทิชํ กุณปมาหรนฺตํ, เอกํ สมานํ พหุกา สเมจฺจ;

อาหารเหตู ปริปาตยึสุ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

อุสภาหมทฺทํ ยูถสฺส มชฺเฌ, จลกฺกกุํ วณฺณพลูปปนฺนํ;

ตมทฺทสํ กามเหตุ วิตุนฺนํ, ตํ ทิสฺวา ภิกฺขาจริยํ จรามิ.

กรณฺฑโก ¶ [กรณฺฑุนาม (สี. ปี.)] กลิงฺคานํ, คนฺธารานฺจ นคฺคชิ;

นิมิราชา วิเทหานํ, ปฺจาลานฺจ ทุมฺมุโข;

เอเต รฏฺานิ หิตฺวาน, ปพฺพชึสุ อกิฺจนา.

สพฺเพปิเม ¶ เทวสมา สมาคตา, อคฺคี ยถา ปชฺชลิโต ตเถวิเม;

อหมฺปิ เอโก จริสฺสามิ ภคฺควิ, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ.

อยเมว กาโล น หิ อฺโ อตฺถิ, อนุสาสิตา เม น ภเวยฺย ปจฺฉา;

อหมฺปิ เอกา จริสฺสามิ ภคฺคว, สกุณีว มุตฺตา ปุริสสฺส หตฺถา.

อามํ ปกฺกฺจ ชานนฺติ, อโถ โลณํ อโลณกํ;

ตมหํ ทิสฺวาน ปพฺพชึ, จเรว ตฺวํ จรามหนฺติ.

อหํ ¶ เจ ทฬฺหธมฺมสฺส [ทฬฺหธมฺมาย (ปี.)], วหนฺติ นาภิราธยึ;

ธรนฺตี อุรสิ สลฺลํ, ยุทฺเธ วิกฺกนฺตจารินี.

นูน ราชา น ชานาติ [น ห นูน ราชา ชานาติ (สี. ปี.)], มม วิกฺกมโปริสํ;

สงฺคาเม สุกตนฺตานิ, ทูตวิปฺปหิตานิ จ.

สา นูนาหํ มริสฺสามิ, อพนฺธุ อปรายินี [อปรายิณี (สี.), อปรายณี (?)];

ตทา ¶ หิ [ตถา หิ (ปี.)] กุมฺภการสฺส, ทินฺนา ฉกณหาริกา.

ยาวตาสีสตี โปโส, ตาวเทว ปวีณติ;

อตฺถาปาเย ชหนฺติ นํ, โอฏฺิพฺยาธึว ขตฺติโย.

โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ;

อตฺถา ตสฺส ปลุชฺชนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.

โย ¶ ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ, กตตฺโถ มนุพุชฺฌติ;

อตฺถา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา.

ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต [ภทฺทํ โว (สี. สฺยา. ปี.)], ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

สพฺเพ กตฺุโน โหถ, จิรํ สคฺคมฺหิ สฺสถาติ.

โย มํ ปุเร ปจฺจุฑฺเฑติ [ปจฺจุเทติ (สี. สฺยา. ปี.), ปจฺจุฏฺเติ (ก.)], อรฺเ ทูรมายโต;

โส น ทิสฺสติ มาตงฺโค, โสมทตฺโต กุหึ คโต.

อยํ วา โส มโต เสติ, อลฺลสิงฺคํว วจฺฉิโต [อลฺลปิงฺกว ฉิชฺชิโต (สี. ปี.), อลฺลปีตํว วิจฺฉิโต (สฺยา.)];

ภุมฺยา นิปติโต เสติ, อมรา วต กุฺชโร.

อนคาริยุเปตสฺส, วิปฺปมุตฺตสฺส เต สโต;

สมณสฺส น ตํ สาธุ, ยํ เปตมนุโสจสิ.

สํวาเสน หเว สกฺก, มนุสฺสสฺส มิคสฺส วา;

หทเย ¶ ชายเต เปมํ, ตํ น สกฺกา อโสจิตุํ.

มตํ มริสฺสํ โรทนฺติ, เย รุทนฺติ ลปนฺติ จ;

ตสฺมา ตฺวํ อิสิ มา โรทิ, โรทิตํ โมฆมาหุ สนฺโต.

กนฺทิเตน ¶ หเว พฺรหฺเม, มโต เปโต สมุฏฺเห;

สพฺเพ สงฺคมฺม โรทาม, อฺมฺสฺส าตเก.

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํ.

อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิ.

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน วาสวาติ.

กาฬานิ ¶ เกสานิ ปุเร อเหสุํ, ชาตานิ สีสมฺหิ ยถาปเทเส;

ตานชฺช เสตานิ สุสีม [สุสิม (ก.)] ทิสฺวา, ธมฺมํ จร พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.

มเมว เทว ปลิตํ น ตุยฺหํ, มเมว สีสํ มม อุตฺตมงฺคํ;

‘‘อตฺถํ ¶ กริสฺส’’นฺติ มุสา อภาณึ [อภาสึ (ก.)], เอกาปราธํ ขม ราชเสฏฺ.

ทหโร ตุวํ ทสฺสนิโยสิ ราช, ปมุคฺคโต โหสิ [โหหิ (สี.), โหติ (ก.)] ยถา กฬีโร;

รชฺชฺจ กาเรหิ มมฺจ ปสฺส, มา กาลิกํ อนุธาวี ชนินฺท.

ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมารึ, สามฏฺปสฺสํ สุตนุํ สุมชฺฌํ;

กาฬปฺปวาฬาว ปเวลฺลมานา, ปโลภยนฺตีว [สา โลภยนฺตีว (ปี.)] นเรสุ คจฺฉติ.

ตเมน ปสฺสามิปเรน นารึ, อาสีติกํ นาวุติกํ ว ชจฺจา;

ทณฺฑํ คเหตฺวาน ปเวธมานํ, โคปานสีโภคฺคสมํ จรนฺตึ.

โสหํ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโต, เอโก สยามิ [ปสฺสามิ (ก.)] สยนสฺส มชฺเฌ;

‘‘อหมฺปิ เอวํ’’ อิติ เปกฺขมาโน, น คเห รเม [น เคเห รเม (สี.), เคเห น รเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยสฺส กาโล.

รชฺชุวาลมฺพนี ¶ เจสา, ยา เคเห วสโต รติ;

เอวมฺปิ ¶ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ.

อหํ ทสสตํพฺยามํ, อุรคมาทาย อาคโต;

ตฺจ มฺจ มหากายํ, ธารยํ นปฺปเวธสิ [น ปเวธยิ (ก.)].

อถิมํ ¶ ขุทฺทกํ ปกฺขึ, อปฺปมํสตรํ มยา;

ธารยํ พฺยถสิ [พฺยาธเส (สี.), พฺยธเส (ปี.), พฺยาธสิ (ก.)] ภีตา [ภีโต (สี. สฺยา. ปี.)], กมตฺถํ โกฏสิมฺพลิ [โกฏิสิมฺพลิ (สี. ปี.)].

มํสภกฺโข ตุวํ ราช, ผลภกฺโข อยํ ทิโช;

อยํ นิคฺโรธพีชานิ, ปิลกฺขุทุมฺพรานิ จ;

อสฺสตฺถานิ จ ภกฺขิตฺวา, ขนฺเธ เม โอหทิสฺสติ.

เต รุกฺขา สํวิรูหนฺติ, มม ปสฺเส นิวาตชา;

เต มํ ปริโยนนฺธิสฺสนฺติ, อรุกฺขํ มํ กริสฺสเร.

สนฺติ อฺเปิ รุกฺขา เส, มูลิโน ขนฺธิโน ทุมา;

อิมินา สกุณชาเตน, พีชมาหริตา หตา.

อชฺฌารูหาภิวฑฺฒนฺติ [อชฺฌารูฬฺหาภิวฑฺฒนฺติ (สี. ปี.)], พฺรหนฺตมฺปิ วนปฺปตึ;

ตสฺมา ราช ปเวธามิ, สมฺปสฺสํนาคตํ ภยํ.

สงฺเกยฺย สงฺกิตพฺพานิ, รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ;

อนาคตภยา ¶ ธีโร, อุโภ โลเก อเวกฺขตีติ.

ราชา อปุจฺฉิ วิธุรํ, ธมฺมกาโม ยุธิฏฺิโล;

อปิ พฺราหฺมณ ชานาสิ, โก เอโก พหุ โสจติ.

พฺราหฺมโณ ¶ อชยูเถน, ปหูเตโธ [พหูเตโช (ปี. ก.), พหุเตนฺโท (สฺยา.)] วเน วสํ;

ธูมํ อกาสิ วาเสฏฺโ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.

ตสฺส ตํ ธูมคนฺเธน, สรภา มกสฑฺฑิตา [มกสทฺทิตา (สี. สฺยา.), มกสฏฺฏิตา (ปี. ก.)];

วสฺสาวาสํ อุปาคจฺฉุํ, ธูมการิสฺส สนฺติเก.

สรเภสุ มนํ กตฺวา, อชา โส นาวพุชฺฌถ;

อาคจฺฉนฺตี วชนฺตี วา [อาคจฺฉนฺติ วชนฺติ วา (สฺยา. ปี.), อาคจฺฉนฺตึ วชนฺตึ วา (ก.)], ตสฺส ตา วินสุํ [วินสฺสุํ (สี.)] อชา.

ปาวิสุํ คิริทุคฺคานิ, นทีนํ ปภวานิ จ.

สรเภ จ คเต ทิสฺวา, อชา จ วิภวํ คตา [อเช จ วิภวํ คเต (ก.)];

กิโส จ วิวณฺโณ จาสิ, ปณฺฑุโรคี จ พฺราหฺมโณ.

เอวํ ¶ โย สํ นิรํกตฺวา, อาคนฺตุํ กุรุเต ปิยํ;

โส เอโก พหุ โสจติ, ธูมการีว พฺราหฺมโณติ.

โกธ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, โกธ สุตฺเตสุ ชาคโร;

โก มเมตํ วิชานาติ, โก ตํ ปฏิภณาติ เม.

อหํ ชาครตํ สุตฺโต, อหํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

อหเมตํ วิชานามิ, อหํ ปฏิภณามิ เต.

กถํ ชาครตํ สุตฺโต, กถํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

กถํ เอตํ วิชานาสิ, กถํ ปฏิภณาสิ เม.

เย ธมฺมํ นปฺปชานนฺติ, สํยโมติ ทโมติ จ;

เตสุ สุปฺปมาเนสุ, อหํ ชคฺคามิ เทวเต.

เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

เตสุ ชาครมาเนสุ, อหํ สุตฺโตสฺมิ เทวเต.

เอวํ ¶ ชาครตํ สุตฺโต, เอวํ สุตฺเตสุ ชาคโร;

เอวเมตํ วิชานามิ, เอวํ ปฏิภณามิ เต.

สาธุ ชาครตํ สุตฺโต, สาธุ สุตฺเตสุ ชาคโร;

สาธุเมตํ วิชานาสิ, สาธุ ปฏิภณาสิ เมติ.

๔๑๕. กุมฺมาสปิณฺฑิชาตกํ (๗-๒-๑๐)

น กิรตฺถิ อโนมทสฺสิสุ, ปาริจริยา พุทฺเธสุ อปฺปิกา [อปฺปกา (ก.)];

สุกฺขาย ¶ อโลณิกาย จ, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.

หตฺถิควสฺสา จิเม พหู [หตฺถิควาสฺสา จ เม พหู (สี.), หตฺถี ควาสฺสา จิเม พหู (สฺยา.), หตฺถี ควาสฺสา จ เม พหู (ปี.)], ธนธฺํ ปถวี จ เกวลา;

นาริโย จิมา อจฺฉรูปมา, ปสฺสผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา.

อภิกฺขณํ ราชกุฺชร, คาถา ภาสสิ โกสลาธิป;

ปุจฺฉามิ ตํ รฏฺวฑฺฒน, พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสิ.

อิมสฺมิฺเว นคเร, กุเล อฺตเร อหุํ;

ปรกมฺมกโร อาสึ, ภตโก สีลสํวุโต.

กมฺมาย ¶ นิกฺขมนฺโตหํ, จตุโร สมเณทฺทสํ;

อาจารสีลสมฺปนฺเน, สีติภูเต อนาสเว.

เตสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีเทตฺวา [นิสาเทตฺวา (?)] ปณฺณสนฺถเต;

อทํ พุทฺธาน กุมฺมาสํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.

ตสฺส ¶ กมฺมสฺส กุสลสฺส, อิทํ เม เอทิสํ ผลํ;

อนุโภมิ อิทํ รชฺชํ, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ.

ททํ ภุฺช มา จ ปมาโท [ทท ภุฺช จ มา จ ปมาโท (สี. ปี.)], จกฺกํ วตฺตย โกสลาธิป;

มา ¶ ราช อธมฺมิโก อหุ, ธมฺมํ ปาลย โกสลาธิป.

โสหํ ตเทว ปุนปฺปุนํ, วฏุมํ อาจริสฺสามิ โสภเน;

อริยาจริตํ สุโกสเล, อรหนฺโต เม มนาปาว ปสฺสิตุํ.

เทวี วิย อจฺฉรูปมา, มชฺเฌ นาริคณสฺส โสภสิ;

กึ กมฺมมกาสิ ภทฺทกํ, เกนาสิ วณฺณวตี สุโกสเล.

อมฺพฏฺกุลสฺส ขตฺติย, ทาสฺยาหํ ปรเปสิยา อหุํ;

สฺตา จ [สฺตา (สี. ปี.)] ธมฺมชีวินี, สีลวตี จ อปาปทสฺสนา.

อุทฺธฏภตฺตํ อหํ ตทา, จรมานสฺส อทาสิ ภิกฺขุโน;

วิตฺตา สุมนา สยํ อหํ, ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทิสนฺติ.

อาคมิสฺสติ ¶ เม ปาปํ, อาคมิสฺสติ เม ภยํ;

ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.

ภีรุยา นูน เม กาโม, อวิทูเร วสนฺติยา;

กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

โสจยิสฺสติ ¶ มํ กนฺตา, คาเม วสมนินฺทิตา;

กริสฺสติ กิสํ ปณฺฑุํ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

ตยา มํ อสิตาปงฺคิ [หสิตาปงฺคิ (สี. สฺยา. ปี.)], สิตานิ [มิหิตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ภณิตานิ จ;

กิสํ ปณฺฑุํ กริสฺสนฺติ, สาว สาขา ปรนฺตปํ.

อคมา นูน โส สทฺโท, อสํสิ นูน โส ตว;

อกฺขาตํ นูน ตํ เตน, โย ตํ สาขมกมฺปยิ.

อิทํ ¶ โข ตํ สมาคมฺม, มม พาลสฺส จินฺติตํ;

ตทา หิ จลิตา สาขา, มนุสฺเสน มิเคน วา.

ตเถว ตฺวํ อเวเทสิ, อวฺจิ [อวชฺฌิ (ก.)] ปิตรํ มม;

หนฺตฺวา สาขาหิ ฉาเทนฺโต, อาคมิสฺสติ เม [เต (สฺยา. ก.)] ภยนฺติ.

วรคาม ¶ มหากปิ ภคฺคว จ, ทฬฺหธมฺม สกุฺชร เกสวโร;

อุรโค วิธุโร ปุน ชาครตํ, อถ โกสลาธิป ปรนฺตป จาติ.

อถ สตฺตนิปาตมฺหิ, วคฺคํ เม ภณโต สุณ;

กุกฺกุ จ ปุน คนฺธาโร, ทฺเวว คุตฺตา มเหสินาติ.

โอทาตวตฺถา ¶ ¶ ¶ สุจิ อลฺลเกสา, กจฺจานิ กึ กุมฺภิมธิสฺสยิตฺวา [กุมฺภิมปสฺสยิตฺวา (ปี.)];

ปิฏฺา ติลา โธวสิ ตณฺฑุลานิ, ติโลทโน เหหิติ กิสฺส เหตุ.

น โข อยํ พฺราหฺมณ โภชนตฺถา [โภชนตฺถํ (สฺยา.)], ติโลทโน เหหิติ สาธุปกฺโก;

ธมฺโม มโต ตสฺส ปหุตฺตมชฺช [ปหูนมชฺช (สฺยา.), ปหูตมชฺช (สี.), พหูตมชฺชา (ปี.)], อหํ กริสฺสามิ สุสานมชฺเฌ.

อนุวิจฺจ กจฺจานิ กโรหิ กิจฺจํ, ธมฺโม มโต โก นุ ตเวว [ตเวต (สี. สฺยา. ปี.)] สํสิ;

สหสฺสเนตฺโต อตุลานุภาโว, น มิยฺยตี ธมฺมวโร กทาจิ.

ทฬฺหปฺปมาณํ มม เอตฺถ พฺรหฺเม, ธมฺโม มโต นตฺถิ มเมตฺถ กงฺขา;

เย เยว ทานิ ปาปา ภวนฺติ, เต ¶ เตว ทานิ สุขิตา ภวนฺติ.

สุณิสา หิ มยฺหํ วฺฌา อโหสิ, สา มํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ;

สา ทานิ สพฺพสฺส กุลสฺส อิสฺสรา, อหํ ปนมฺหิ [วสามิ (สฺยา.)] อปวิทฺธา เอกิกา.

ชีวามิ ¶ โวหํ น มโตหมสฺมิ [นาหํ มโตสฺมิ (สี. ปี.)], ตเวว อตฺถาย อิธาคโตสฺมิ;

ยา ตํ วธิตฺวาน วิชายิ ปุตฺตํ, สหาว ปุตฺเตน กโรมิ ภสฺมํ.

เอวฺจ [เอตฺจ (สี. ปี.)] เต รุจฺจติ เทวราช, มเมว อตฺถาย อิธาคโตสิ;

อหฺจ ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสม.

เอวฺจ เต รุจฺจติ กาติยานิ, หตาปิ สนฺตา น ชหาสิ ธมฺมํ;

ตุวฺจ [ตฺวฺจ (ปี. ก.)] ปุตฺโต สุณิสา จ นตฺตา, สมฺโมทมานา ฆรมาวเสถ.

สา กาติยานี สุณิสาย สทฺธึ, สมฺโมทมานา ฆรมาวสิตฺถ;

ปุตฺโต ¶ จ นตฺตา จ อุปฏฺหึสุ, เทวานมินฺเทน อธิคฺคหีตาติ.

อิทํ ¶ ปุเร นินฺนมาหุ, พหุมจฺฉํ มโหทกํ;

อาวาโส พกราชสฺส, เปตฺติกํ ภวนํ มม;

ตฺยชฺช เภเกน [ภิงฺเคน (ก.)] ยาเปม, โอกํ น วชหามเส [โอกนฺตํ น ชหามเส (ก.)].

โก ทุติยํ อสีลิสฺส, พนฺธรสฺสกฺขิ เภจฺฉติ [เภชฺชติ (สี. สฺยา. ปี.), ภินฺทติ (ก.)];

โก เม ปุตฺเต กุลาวกํ, มฺจ โสตฺถึ กริสฺสติ.

สพฺพา ปริกฺขยา เผคฺคุ, ยาว ตสฺสา คตี อหุ;

ขีณภกฺโข มหาราช, สาเร น รมตี ฆุโณ.

สา ¶ นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺตา นิเวสนา;

อตฺตานํ รมยิสฺสามิ, ทุมสาขนิเกตินี.

โส นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา, รฺโ มุตฺโต นิเวสนา;

อคฺโคทกานิ ปิสฺสามิ, ยูถสฺส ปุรโต วชํ.

ตํ มํ กาเมหิ สมฺมตฺตํ, รตฺตํ กาเมสุ มุจฺฉิตํ;

อานยี ภรโต [วนโต (ก.)] ลุทฺโท, พาหิโก ภทฺทมตฺถุ เต.

อนฺธการติมิสายํ, ตุงฺเค อุปริปพฺพเต;

สา ¶ มํ สณฺเหน มุทุนา, มา ปาทํ ขลิ [ขณิ (สี. สฺยา. ปี.)] ยสฺมนิ.

อสํสยํ ชาติขยนฺตทสฺสี, น คพฺภเสยฺยํ ปุนราวชิสฺสํ;

อยมนฺติมา ปจฺฉิมา คพฺภเสยฺยา [อยํ หิ เม อนฺติมา คพฺภเสยฺยา (สี. ปี.)], ขีโณ เม สํสาโร ปุนพฺภวายาติ.

อิทํ สุวณฺณกายูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;

สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต, มฺจ ทาสีติ สาวย.

โอโรปยสฺสุ กลฺยาณิ, มา พาฬฺหํ [พหุํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปริเทวสิ;

น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํ.

ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺตาสฺมิ วิฺุตํ;

น จาหํ อภิชานามิ, อฺํ ปิยตรํ ตยา.

เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ [อุปคุยฺหิสฺสํ (ก.)], กริสฺสฺจ ปทกฺขิณํ;

น หิ ทานิ ปุน อตฺถิ, มม ตุยฺหฺจ สงฺคโม.

น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.

น ¶ หิ สพฺเพสุ าเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ¶ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติกา [ลหุมตฺถวิจินฺติกา (สี. ปี.)].

ลหุฺจ วต ขิปฺปฺจ, นิกฏฺเ สมเจตยิ;

มิคํ ปุณฺณายเตเนว [ปุณฺณายตเนว (สฺยา.)], สุลสา สตฺตุกํ วธิ.

โยธ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

โส หฺติ มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเร.

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, สุลสา สตฺตุกามิวาติ.

ภุสมฺหิ [ภุสมฺปิ (ก.), ภุสํ หิ (สี. นิยฺย)] กุทฺโธติ อเวกฺขิยาน, น ตาว ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร;

อฏฺานโส อปฺปติรูปมตฺตโน, ปรสฺส ทุกฺขานิ ภุสํ อุทีรเย.

ยโต จ ชาเนยฺย ปสาทมตฺตโน, อตฺถํ นิยุฺเชยฺย ปรสฺส ทุกฺกฏํ;

ตทายมตฺโถติ สยํ อเวกฺขิย, อถสฺส ทณฺฑํ สทิสํ นิเวสเย.

น จาปิ ฌาเปติ ปรํ น อตฺตนํ, อมุจฺฉิโต โย นยเต นยานยํ;

โย ¶ ทณฺฑธาโร ภวตีธ อิสฺสโร, ส วณฺณคุตฺโต สิริยา น ธํสติ.

เย ขตฺติยา เส อนิสมฺมการิโน, ปเณนฺติ ทณฺฑํ สหสา ปมุจฺฉิตา;

อวณฺณสํยุตา [ยุตฺตาว (ก.)] ชหนฺติ ชีวิตํ, อิโต วิมุตฺตาปิ จ ยนฺติ ทุคฺคตึ.

ธมฺเม ¶ จ เย อริยปฺปเวทิเต รตา, อนุตฺตรา เต วจสา มนสา กมฺมุนา จ;

เต สนฺติโสรจฺจสมาธิสณฺิตา, วชนฺติ โลกํ ทุภยํ ตถาวิธา.

ราชาหมสฺมิ นรปมทานมิสฺสโร, สเจปิ กุชฺฌามิ เปมิ อตฺตนํ;

นิเสธยนฺโต ชนตํ ตถาวิธํ, ปเณมิ ทณฺฑํ อนุกมฺป โยนิโส.

สิรี จ ลกฺขี จ ตเวว ขตฺติย, ชนาธิป มา วิชหิ กุทาจนํ;

อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต, อนีโฆ ตุวํ วสฺสสตานิ ปาลย.

คุเณหิ เอเตหิ อุเปต ขตฺติย, ิตมริยวตฺตี [วตฺติ (สี.), วุตฺติ (ก.)] สุวโจ อโกธโน;

สุขี ¶ อนุปฺปีฬ ปสาสเมทินึ [อนุปฺปีฬํ สหสเมทนึ (ก.)], อิโต วิมุตฺโตปิ จ ยาหิ สุคฺคตึ.

เอวํ ¶ สุนีเตน [สุวินีเตน (ปี.)] สุภาสิเตน, ธมฺเมน าเยน อุปายโส นยํ;

นิพฺพาปเย สงฺขุภิตํ มหาชนํ, มหาว เมโฆ สลิเลน เมทินินฺติ [เมทนินฺติ (สฺยา. ก.)].

องฺคารชาตา ปถวี, กุกฺกุฬานุคตา มหี;

อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.

อุทฺธํ ตปติ อาทิจฺโจ, อโธ ตปติ วาลุกา;

อถ คายสิ วตฺตานิ [วตฺถานิ (ก.)], น ตํ ตปติ อาตโป.

น ¶ มํ ตปติ อาตโป, อาตปา [อาตปฺปา (สี. สฺยา. ปี.)] ตปยนฺติ มํ;

อตฺถา หิ วิวิธา ราช, เต ตปนฺติ น อาตโป.

อทฺทสํ กาม เต มูลํ, สงฺกปฺปา กาม ชายสิ;

น ตํ สงฺกปฺปยิสฺสามิ, เอวํ กาม น เหหิสิ.

อปฺปาปิ กามา น อลํ, พหูหิปิ น ตปฺปติ;

อหหา พาลลปนา, ปริวชฺเชถ [ปฏิวิชฺเฌถ (ปี. สี. อฏฺ.)] ชคฺคโต.

อปฺปสฺส ¶ กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ, อุทโย อชฺฌาคมา มหตฺตปตฺตํ;

สุลทฺธลาโภ วต มาณวสฺส, โย ปพฺพชี กามราคํ ปหาย.

ตปสา ปชหนฺติ ปาปกมฺมํ, ตปสา นฺหาปิตกุมฺภการภาวํ;

ตปสา อภิภุยฺย คงฺคมาล, นาเมนาลปสชฺช พฺรหฺมทตฺตํ.

สนฺทิฏฺิกเมว ‘‘อมฺม’’ ปสฺสถ, ขนฺตีโสรจฺจสฺส อยํ [โย (สฺยา. ปี. ก.)] วิปาโก;

โย [โส (สฺยา. ก.)] สพฺพชนสฺส วนฺทิโตหุ, ตํ วนฺทาม สราชิกา สมจฺจา.

มา กิฺจิ อวจุตฺถ คงฺคมาลํ, มุนินํ โมนปเถสุ สิกฺขมานํ;

เอโส หิ อตริ อณฺณวํ, ยํ ตริตฺวา จรนฺติ วีตโสกาติ.

ธมฺโม ¶ หเว หโต หนฺติ, นาหโต หนฺติ กิฺจนํ [กฺจินํ (ปี.)];

ตสฺมา หิ ธมฺมํ น หเน, มา ตฺวํ [ตํ (สฺยา. ปี.)] ธมฺโม หโต หนิ.

อลิกํ ¶ ¶ ภาสมานสฺส, อปกฺกมนฺติ เทวตา;

ปูติกฺจ มุขํ วาติ, สกฏฺานา จ ธํสติ;