📜

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

ขุทฺทกนิกาเย

ชาตกปาฬิ

(ทุติโย ภาโค)

๑๗. จตฺตาลีสนิปาโต

๕๒๑. เตสกุณชาตกํ (๑)

.

‘‘เวสฺสนฺตรํ ตํ ปุจฺฉามิ, สกุณ ภทฺทมตฺถุ เต;

รชฺชํ กาเรตุกาเมน, กึ สุ กิจฺจํ กตํ วรํ’’.

.

‘‘จิรสฺสํ วต มํ ตาโต, กํโส พาราณสิคฺคโห;

ปมตฺโต อปฺปมตฺตํ มํ, ปิตา ปุตฺตํ อโจทยิ.

.

‘‘ปเมเนว วิตถํ, โกธํ หาสํ นิวารเย;

ตโต กิจฺจานิ กาเรยฺย, ตํ วตํ อาหุ ขตฺติย.

.

‘‘ยํ ตฺวํ ตาต ตโปกมฺมํ [ตเป กมฺมํ (สี. สฺยา. ปี.)], ปุพฺเพ กตมสํสยํ;

รตฺโต ทุฏฺโ จ ยํ กยิรา, น ตํ กยิรา ตโต ปุน [ปุนํ (ปี.)].

.

‘‘ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส, รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน;

สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.

.

‘‘สิรี ตาต อลกฺขี จ [สิรี จ ตาต ลกฺขี จ (สฺยา. ปี.)], ปุจฺฉิตา เอตทพฺรวุํ;

อุฏฺาน [อุฏฺาเน (สฺยา.)] วีริเย โปเส, รมาหํ อนุสูยเก.

.

‘‘อุสูยเก ทุหทเย, ปุริเส กมฺมทุสฺสเก;

กาลกณฺณี มหาราช, รมติ [รมาติ (ก.)] จกฺกภฺชนี.

.

‘‘โส ตฺวํ สพฺเพสุ สุหทโย [โส ตฺวํ สพฺเพสํ สุหทโย (สฺยา. ปี.), โส ตฺวํ สพฺเพ สุหทโย (ก.)], สพฺเพสํ รกฺขิโต ภว;

อลกฺขึ นุท มหาราช, ลกฺขฺยา ภว นิเวสนํ.

.

‘‘ส ลกฺขีธิติสมฺปนฺโน, ปุริโส หิ มหคฺคโต;

อมิตฺตานํ กาสิปติ, มูลํ อคฺคฺจ ฉินฺทติ.

๑๐.

‘‘สกฺโกปิ หิ ภูตปติ, อุฏฺาเน นปฺปมชฺชติ;

ส กลฺยาเณ ธิตึ กตฺวา, อุฏฺาเน กุรุเต มโน.

๑๑.

‘‘คนฺธพฺพา ปิตโร เทวา, สาชีวา [สฺชีวา (ปี.)] โหนฺติ ตาทิโน;

อุฏฺาหโต [อุฏฺหโต (สฺยา. ปี.)] อปฺปมชฺชโต [มปฺปมชฺชโต (ก.)], อนุติฏฺนฺติ เทวตา.

๑๒.

‘‘โส อปฺปมตฺโต อกฺกุทฺโธ [อกฺกุฏฺโ (ปี.)], ตาต กิจฺจานิ การย;

วายมสฺสุ จ กิจฺเจสุ, นาลโส วินฺทเต สุขํ.

๑๓.

‘‘ตตฺเถว เต วตฺตปทา, เอสาว [เอสา จ (ปี.)] อนุสาสนี;

อลํ มิตฺเต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย [ทุกฺขาย (ปี.)] จ’’.

๑๔.

‘‘สกฺขิสิ ตฺวํ [สกฺขี ตุวํ (สี. สฺยา. ปี.)] กุณฺฑลินิ, มฺสิ ขตฺตพนฺธุนิ [ขตฺติยพนฺธุนี (ปี.)];

รชฺชํ กาเรตุกาเมน, กึ สุ กิจฺจํ กตํ วรํ’’.

๑๕.

‘‘ทฺเวว ตาต ปทกานิ, ยตฺถ [เยสุ (ปี.)] สพฺพํ ปติฏฺิตํ;

อลทฺธสฺส จ โย ลาโภ, ลทฺธสฺส จานุรกฺขณา.

๑๖.

‘‘อมจฺเจ ตาต ชานาหิ, ธีเร อตฺถสฺส โกวิเท;

อนกฺขา กิตเว ตาต, อโสณฺเฑ อวินาสเก.

๑๗.

‘‘โย จ ตํ ตาต รกฺเขยฺย, ธนํ ยฺเจว เต สิยา;

สูโตว รถํ สงฺคณฺเห, โส เต กิจฺจานิ การเย.

๑๘.

‘‘สุสงฺคหิตนฺตชโน, สยํ วิตฺตํ อเวกฺขิย;

นิธิฺจ อิณทานฺจ, น กเร ปรปตฺติยา.

๑๙.

‘‘สยํ อายํ วยํ [อายวยํ (ปี.)] ชฺา, สยํ ชฺา กตากตํ;

นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ, ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ.

๒๐.

‘‘สยํ ชานปทํ อตฺถํ, อนุสาส รเถสภ;

มา เต อธมฺมิกา ยุตฺตา, ธนํ รฏฺฺจ นาสยุํ.

๒๑.

‘‘มา จ เวเคน กิจฺจานิ, กโรสิ [กาเรสิ (สี. สฺยา. ปี.)] การเยสิ วา;

เวคสา หิ กตํ กมฺมํ, มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติ.

๒๒.

‘‘มา เต อธิสเร มุฺจ, สุพาฬฺหมธิโกธิตํ [โกปิตํ (สี. สฺยา.)];

โกธสา หิ พหู ผีตา, กุลา อกุลตํ คตา.

๒๓.

‘‘มา ตาต อิสฺสโรมฺหีติ, อนตฺถาย ปตารยิ;

อิตฺถีนํ ปุริสานฺจ, มา เต อาสิ ทุขุทฺรโย.

๒๔.

‘‘อเปตโลมหํสสฺส, รฺโ กามานุสาริโน;

สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ, รฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ.

๒๕.

‘‘ตตฺเถว เต วตฺตปทา, เอสาว อนุสาสนี;

ทกฺขสฺสุทานิ ปุฺกโร, อโสณฺโฑ อวินาสโก;

สีลวาสฺสุ [สีลวาสฺส (ฏีกา)] มหาราช, ทุสฺสีโล วินิปาติโก’’ [วินิปาตโก (ปี.)].

๒๖.

‘‘อปุจฺฉิมฺห โกสิยโคตฺตํ [อปุจฺฉิมฺหา โกสิยโคตฺตํ (สฺยา.), อปุจฺฉมฺหาปิ โกสิกํ (ปี.)], กุณฺฑลินึ ตเถว จ;

ตฺวํ ทานิ วเทหิ ชมฺพุก [ชมฺพุก ตฺวํ ทานิ วเทหิ (สฺยา. ปี.)], พลานํ พลมุตฺตมํ’’.

๒๗.

‘‘พลํ ปฺจวิธํ โลเก, ปุริสสฺมึ มหคฺคเต;

ตตฺถ พาหุพลํ นาม, จริมํ วุจฺจเต พลํ.

๒๘.

‘‘โภคพลฺจ ทีฆาวุ, ทุติยํ วุจฺจเต พลํ;

อมจฺจพลฺจ ทีฆาวุ, ตติยํ วุจฺจเต พลํ.

๒๙.

‘‘อภิชจฺจพลํ เจว, ตํ จตุตฺถํ อสํสยํ;

ยานิ เจตานิ สพฺพานิ, อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโต.

๓๐.

‘‘ตํ พลานํ พลํ เสฏฺํ, อคฺคํ ปฺาพํ พลํ [วรํ (สี.)];

ปฺาพเลนุปตฺถทฺโธ, อตฺถํ วินฺทติ ปณฺฑิโต.

๓๑.

‘‘อปิ เจ ลภติ มนฺโท, ผีตํ ธรณิมุตฺตมํ;

อกามสฺส ปสยฺหํ วา, อฺโ ตํ ปฏิปชฺชติ.

๓๒.

‘‘อภิชาโตปิ เจ โหติ, รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย;

ทุปฺปฺโ หิ กาสิปติ, สพฺเพนปิ น ชีวติ.

๓๓.

‘‘ปฺาว สุตํ วินิจฺฉินี [ปฺา สุตวินิจฺฉินี (สฺยา. ปี.)], ปฺา กิตฺติ สิโลกวฑฺฒนี [วทฺธนี (ปี.)];

ปฺาสหิโต นโร อิธ, อปิ ทุกฺเข สุขานิ วินฺทติ.

๓๔.

‘‘ปฺฺจ โข อสุสฺสูสํ, น โกจิ อธิคจฺฉติ;

พหุสฺสุตํ อนาคมฺม, ธมฺมฏฺํ อวินิพฺภุชํ.

๓๕.

‘‘โย จ ธมฺมวิภงฺคฺู [โย ธมฺมฺจ วิภาคฺู (ปี.)], กาลุฏฺายี มตนฺทิโต;

อนุฏฺหติ กาเลน, กมฺมผลํ ตสฺส อิชฺฌติ [กมฺมผลํ ตสฺสิชฺฌติ, ผลํ ตสฺส สมิชฺฌติ (ก.)].

๓๖.

‘‘อนายตน [นา’นายตน (ปี.)] สีลสฺส, อนายตน [นา’นายตน (ปี.)] เสวิโน;

น นิพฺพินฺทิยการิสฺส, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ.

๓๗.

‘‘อชฺฌตฺตฺจ ปยุตฺตสฺส, ตถายตนเสวิโน;

อนิพฺพินฺทิยการิสฺส, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ.

๓๘.

‘‘โยคปฺปโยคสงฺขาตํ, สมฺภตสฺสานุรกฺขณํ;

ตานิ ตฺวํ ตาต เสวสฺสุ, มา อกมฺมาย รนฺธยิ;

อกมฺมุนา หิ ทุมฺเมโธ, นฬาคารํว สีทติ’’.

๓๙.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๐.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๒.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๓.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ…เป….

๔๔.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเสุ [รฏฺเ (ปี.)] ชนปเทสุ จ…เป….

๔๕.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณ [สมเณ (สฺยา. ก.)] พฺราหฺมเณสุ จ…เป….

๔๖.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๗.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห [ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหติ (ก.)];

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๘.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา [อินฺโท (ปี.), สินฺทา (ก.)] เทวา สพฺรหฺมกา;

สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท [ปมาโท (ปี. ก.)].

๔๙.

‘‘ตตฺเถว เต [เวเต (ปี.)] วตฺตปทา, เอสาว [เอสา จ (ปี.)] อนุสาสนี;

สปฺปฺเสวี กลฺยาณี, สมตฺตํ สาม [สามํ (ก.)] ตํ วิทู’’ติ.

เตสกุณชาตกํ ปมํ.

๕๒๒. สรภงฺคชาตกํ (๒)

๕๐.

‘‘อลงฺกตา กุณฺฑลิโน สุวตฺถา, เวฬุริยมุตฺตาถรุขคฺคพนฺธา [พทฺธา (ปี.)];

รเถสภา ติฏฺถ เก นุ ตุมฺเห, กถํ โว ชานนฺติ มนุสฺสโลเก’’.

๕๑.

‘‘อหมฏฺโก ภีมรโถ ปนายํ, กาลิงฺคราชา ปน อุคฺคโตยํ [อุคฺคโต อยํ (ปี.), อุคฺคตายํ (ก.)];

สุสฺตานํ อิสีนํ [สุสฺตานิสินํ (ปี.)] ทสฺสนาย, อิธาคตา ปุจฺฉิตาเยมฺห ปฺเห’’.

๕๒.

‘‘เวหายสํ ติฏฺสิ [ติฏฺติ (ปี.)] อนฺตลิกฺเข, ปถทฺธุโน ปนฺนรเสว จนฺโท;

ปุจฺฉามิ ตํ ยกฺข มหานุภาว, กถํ ตํ ชานนฺติ มนุสฺสโลเก’’.

๕๓.

‘‘ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ, มฆวาติ ตํ อาหุ มนุสฺสโลเก;

ส เทวราชา อิทมชฺช ปตฺโต, สุสฺตานํ อิสีนํ ทสฺสนาย’’.

๕๔.

‘‘ทูเร สุตา โน อิสโย สมาคตา, มหิทฺธิกา อิทฺธิคุณูปปนฺนา;

วนฺทามิ เต อยิเร ปสนฺนจิตฺโต, เย ชีวโลเกตฺถ มนุสฺสเสฏฺา’’.

๕๕.

คนฺโธ อิสีนํ จิรทิกฺขิตานํ [ทกฺขิตานํ (สฺยา. ปี.)], กายา จุโต คจฺฉติ มาลุเตน;

อิโต ปฏิกฺกมฺม สหสฺสเนตฺต, คนฺโธ อิสีนํ อสุจิ เทวราช’’.

๕๖.

‘‘คนฺโธ อิสีนํ จิรทิกฺขิตานํ, กายา จุโต คจฺฉตุ มาลุเตน;

วิจิตฺรปุปฺผํ สุรภึว มาลํ, คนฺธฺจ เอตํ ปาฏิกงฺขาม ภนฺเต;

น เหตฺถ เทวา ปฏิกฺกูลสฺิโน’’.

๕๗.

‘‘ปุรินฺทโท ภูตปตี ยสสฺสี, เทวานมินฺโท สกฺโก [อิทํ ปทํ นตฺถิ (สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ)] มฆวา สุชมฺปติ;

ส เทวราชา อสุรคณปฺปมทฺทโน, โอกาสมากงฺขติ ปฺห ปุจฺฉิตุํ.

๕๘.

‘‘โก เนวิเมสํ อิธ ปณฺฑิตานํ, ปฺเห ปุฏฺโ นิปุเณ พฺยากริสฺสติ;

ติณฺณฺจ รฺํ มนุชาธิปานํ, เทวานมินฺทสฺส จ วาสวสฺส’’.

๕๙.

‘‘อยํ อิสิ [อิสี (สี. ปี.)] สรภงฺโค ตปสฺสี [ยสสฺสี (สี.)], ยโต ชาโต วิรโต เมถุนสฺมา;

อาเจรปุตฺโต [อาจริยปุตฺโต (ปี. ก.)] สุวินีตรูโป, โส เนสํ ปฺหานิ วิยากริสฺสติ’’.

๖๐.

‘‘โกณฺฑฺ ปฺหานิ วิยากโรหิ, ยาจนฺติ ตํ อิสโย สาธุรูปา;

โกณฺฑฺ เอโส มนุเชสุ ธมฺโม, ยํ วุทฺธ [วทฺธ (ปี.), พุทฺธ (ก.)] มาคจฺฉติ เอส ภาโร’’.

๖๑.

‘‘กตาวกาสา ปุจฺฉนฺตุ โภนฺโต, ยํ กิฺจิ ปฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ;

อหฺหิ ตํ ตํ โว วิยากริสฺสํ, ตฺวา สยํ โลกมิมํ ปรฺจ’’.

๖๒.

‘‘ตโต จ มฆวา สกฺโก, อตฺถทสฺสี ปุรินฺทโท;

อปุจฺฉิ ปมํ ปฺหํ, ยฺจาสิ อภิปตฺถิตํ’’.

๖๓.

‘‘กึ สู วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ, กิสฺสปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;

กสฺสีธ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ, อกฺขาหิ เม โกณฺฑฺ เอตมตฺถํ’’.

๖๔.

‘‘โกธํ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ, มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ;

สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ, เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต’’.

๖๕.

‘‘สกฺกา อุภินฺนํ [หิ ทฺวินฺนํ (ปี.)] วจนํ ติติกฺขิตุํ, สทิสสฺส วา เสฏฺตรสฺส [เสฏฺนรสฺส (ปี.)] วาปิ;

กถํ นุ หีนสฺส วโจ ขเมถ, อกฺขาหิ เม โกณฺฑฺ เอตมตฺถํ’’.

๖๖.

‘‘ภยา หิ เสฏฺสฺส วโจ ขเมถ, สารมฺภเหตู ปน สาทิสสฺส;

โย จีธ หีนสฺส วโจ ขเมถ, เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโต’’.

๖๗.

‘‘กถํ วิชฺา จตุปตฺถรูปํ [จตุมฏฺรูปํ (สฺยา. ปี.)], เสฏฺํ สริกฺขํ อถวาปิ หีนํ;

วิรูปรูเปน จรนฺติ สนฺโต, ตสฺมา หิ สพฺเพสํ วโจ ขเมถ’’.

๖๘.

‘‘น เหตมตฺถํ มหตีปิ เสนา, สราชิกา ยุชฺฌมานา ลเภถ;

ยํ ขนฺติมา สปฺปุริโส ลเภถ, ขนฺตี พลสฺสูปสมนฺติ เวรา’’.

๖๙.

‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;

ยถา อหุํ [อหู (สี. สฺยา. ปี.)] ทณฺฑกี นาฬิเกโร [นาฬิกีโร (สี. สฺยา. ปี.)], อถชฺชุโน กลาพุ จาปิ ราชา;

เตสํ คตึ พฺรูหิ สุปาปกมฺมินํ, กตฺถูปปนฺนา อิสินํ วิเหกา’’.

๗๐.

‘‘กิสฺหิ [กิสํปิ (ปี.)] วจฺฉํ อวกิริย ทณฺฑกี, อุจฺฉินฺนมูโล สชโน สรฏฺโ;

กุกฺกุฬนาเม นิรยมฺหิ ปจฺจติ, ตสฺส ผุลิงฺคานิ ปตนฺติ กาเย.

๗๑.

‘‘โย สฺเต ปพฺพชิเต อเหยิ [อวฺจสิ (ปี.)], ธมฺมํ ภณนฺเต สมเณ อทูสเก;

ตํ นาฬิเกรํ สุนขา ปรตฺถ, สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ.

๗๒.

‘‘อถชฺชุโน นิรเย สตฺติสูเล, อวํสิโร ปติโต อุทฺธํปาโท [อุทฺธปาโท (สฺยา.), อทฺธปาโท (ปี.)];

องฺคีรสํ โคตมํ เหยิตฺวา, ขนฺตึ ตปสฺสึ จิรพฺรหฺมจารึ.

๗๓.

‘‘โย ขณฺฑโส ปพฺพชิตํ อเฉทยิ, ขนฺตึ วทนฺตํ สมณํ อทูสกํ;

กลาพุวีจึ อุปปชฺช ปจฺจติ, มหาปตาปํ [มหาภิตาปํ (ปี.)] กฏุกํ ภยานกํ.

๗๔.

‘‘เอตานิ สุตฺวา นิรยานิ ปณฺฑิโต, อฺานิ ปาปิฏฺตรานิ เจตฺถ;

ธมฺมํ จเร สมณพฺราหฺมเณสุ, เอวงฺกโร สคฺคมุเปติ านํ’’.

๗๕.

‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;

กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปฺวนฺตํ วทนฺติ;

กถํวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ, กถํวิธํ โน สิริ โน ชหาติ’’.

๗๖.

‘‘กาเยน วาจาย จ โย’ธ [โย จ (ปี.)] สฺโต, มนสา จ กิฺจิ น กโรติ ปาปํ;

น อตฺตเหตู อลิกํ ภเณติ [ภณาติ (สี. สฺยา. ปี.)], ตถาวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ.

๗๗.

‘‘คมฺภีรปฺหํ มนสาภิจินฺตยํ [มนสา วิจินฺตยํ (สี.)], นาจฺจาหิตํ กมฺม กโรติ ลุทฺทํ;

กาลาคตํ [กาลาภตํ (ปี.)] อตฺถปทํ น ริฺจติ, ตถาวิธํ ปฺวนฺตํ วทนฺติ.

๗๘.

‘‘โย เว กตฺู กตเวทิ ธีโร, กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ;

ทุขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ, ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ.

๗๙.

‘‘เอเตหิ สพฺเพหิ คุเณหุเปโต, สทฺโธ มุทู สํวิภาคี วทฺู;

สงฺคาหกํ สขิลํ สณฺหวาจํ, ตถาวิธํ โน สิริ โน ชหาติ’’.

๘๐.

‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;

สีลํ สิริฺจาปิ สตฺจ ธมฺมํ, ปฺฺจ กํ เสฏฺตรํ วทนฺติ’’.

๘๑.

‘‘ปฺา หิ เสฏฺา กุสลา วทนฺติ, นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ;

สีลํ สีรี จาปิ สตฺจ ธมฺโม [ธมฺมา (ปี.)], อนฺวายิกา ปฺวโต ภวนฺติ’’.

๘๒.

‘‘สุภาสิตํ เต อนุโมทิยาน, อฺํ ตํ ปุจฺฉามิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;

กถํกโร กินฺติกโร กิมาจรํ, กึ เสวมาโน ลภตีธ ปฺํ;

ปฺาย ทานิปฺปฏิปํ [ทานิ ปฏิปทํ (สี. สฺยา. ปี.)] วเทหิ, กถํกโร ปฺวา โหติ มจฺโจ’’.

๘๓.

‘‘เสเวถ วุทฺเธ นิปุเณ พหุสฺสุเต, อุคฺคาหโก จ ปริปุจฺฉโก สิยา;

สุเณยฺย สกฺกจฺจ สุภาสิตานิ, เอวํกโร ปฺวา โหติ มจฺโจ.

๘๔.

‘‘ ปฺวา กามคุเณ อเวกฺขติ, อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต จ;

เอวํ วิปสฺสี ปชหาติ ฉนฺทํ, ทุกฺเขสุ กาเมสุ มหพฺภเยสุ.

๘๕.

‘‘ส วีตราโค ปวิเนยฺย โทสํ, เมตฺตํ [เมตฺต (สฺยา. ก.)] จิตฺตํ ภาวเย [ภาเวยฺย (สี. สฺยา. ก.)] อปฺปมาณํ;

สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปติ านํ’’.

๘๖.

‘‘มหตฺถิยํ [มหิทฺธิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] อาคมนํ อโหสิ, ตวมฏฺกา [มฏฺก (สี. สฺยา. ก.)] ภีมรถสฺส จาปิ;

กาลิงฺคราชสฺส จ อุคฺคตสฺส, สพฺเพส โว กามราโค ปหีโน’’.

๘๗.

‘‘เอวเมตํ ปรจิตฺตเวทิ, สพฺเพส โน กามราโค ปหีโน;

กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย, ยถา คตึ เต อภิสมฺภเวม’’.

๘๘.

‘‘กโรมิ โอกาสมนุคฺคหาย, ตถา หิ โว กามราโค ปหีโน;

ผราถ กายํ วิปุลาย ปีติยา, ยถา คตึ เม อภิสมฺภเวถ’’.

๘๙.

‘‘สพฺพํ กริสฺสาม ตวานุสาสนึ, ยํ ยํ ตุวํ วกฺขสิ ภูริปฺ;

ผราม กายํ วิปุลาย ปีติยา, ยถา คตึ เต อภิสมฺภเวม’’.

๙๐.

‘‘กตาย [กตายํ (สี. ปี.)] วจฺฉสฺส กิสสฺส ปูชา, คจฺฉนฺตุ โภนฺโต อิสโย สาธุรูปา;

ฌาเน รตา โหถ สทา สมาหิตา, เอสา รตี ปพฺพชิตสฺส เสฏฺา’’.

๙๑.

‘‘สุตฺวาน คาถา ปรมตฺถสํหิตา, สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน;

เต เวทชาตา อนุโมทมานา, ปกฺกามุ [ปกฺกมุ (ก.)] เทวา เทวปุรํ ยสสฺสิโน.

๙๒.

‘‘คาถา อิมา อตฺถวตี สุพฺยฺชนา, สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน;

โย โกจิมา อฏฺิกตฺวา [อฏฺึ กตฺวา (ก.)] สุเณยฺย, ลเภถ ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ;

ลทฺธาน ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ, อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉ’’.

๙๓.

‘‘สาลิสฺสโร สาริปุตฺโต, เมณฺฑิสฺสโร จ กสฺสโป;

ปพฺพโต อนุรุทฺโธ จ, กจฺจายโน จ เทวโล [เทวิโล (สฺยา. ก.)].

๙๔.

‘‘อนุสิสฺโส จ อานนฺโท, กิสวจฺโฉ จ โกลิโต;

นารโท อุทายี เถโร [นารโท ปุณฺโณ มนฺตานีปุตฺโต (สี.)], ปริสา พุทฺธปริสา;

สรภงฺโค โลกนาโถ, เอวํ ธาเรถ ชาตก’’นฺติ.

สรภงฺคชาตกํ ทุติยํ.

๕๒๓. อลมฺพุสาชาตกํ (๓)

๙๕.

‘‘อถ พฺรวิ พฺรหา อินฺโท, วตฺรภู ชยตํ ปิตา;

เทวกฺํ ปราเภตฺวา, สุธมฺมายํ อลมฺพุสํ.

๙๖.

‘‘มิสฺเส เทวา ตํ ยาจนฺติ, ตาวตึสา สอินฺทกา;

อิสิปฺปโลภเน [อิสิปโลภิเก (สี. สฺยา.), อิสึ ปโลภิเก (ปี.)] คจฺฉ, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุเส.

๙๗.

‘‘ปุรายํ อมฺเห อจฺเจติ [นาจฺเจติ (สฺยา. ก.)], วตฺตวา [วตวา (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยวา;

นิพฺพานาภิรโต วุทฺโธ [วทฺโธ (ปี.), พุทฺโธ (สฺยา. ก.)], ตสฺส มคฺคานิ อาวร’’.

๙๘.

‘‘เทวราช กิเมว ตฺวํ, มเมว ตุวํ สิกฺขสิ;

อิสิปฺปโลภเน [อิสิปโลภิเก (สี. สฺยา.), อิสึ ปโลภิเก (ปี.)] คจฺฉ, สนฺติ อฺาปิ อจฺฉรา.

๙๙.

‘‘มาทิสิโย ปวรา เจว, อโสเก นนฺทเน วเน;

ตาสมฺปิ โหตุ ปริยาโย, ตาปิ ยนฺตุ ปโลภนา’’ [ปโลภิกา (สฺยา. ปี.)].

๑๐๐.

‘‘อทฺธา หิ สจฺจํ ภณสิ, สนฺติ อฺาปิ อจฺฉรา;

ตาทิสิโย ปวรา เจว, อโสเก นนฺทเน วเน.

๑๐๑.

‘‘น ตา เอวํ ปชานนฺติ, ปาริจริยํ ปุมํ คตา;

ยาทิสํ ตฺวํ ปชานาสิ, นาริ สพฺพงฺคโสภเน.

๑๐๒.

‘‘ตฺวเมว คจฺฉ กลฺยาณิ, อิตฺถีนํ ปวรา จสิ;

ตเวว วณฺณรูเปน, สวสมานยิสฺสสิ’’ [วสมานาปยิสฺสสิ (สฺยา.), วสมานามยิสฺสสิ (ปี.), ตํ วสมานยิสฺสสิ (ก.)].

๑๐๓.

‘‘น วาหํ น คมิสฺสามิ, เทวราเชน เปสิตา;

วิเภมิ เจตํ อาสาทุํ, อุคฺคเตโช หิ พฺราหฺมโณ.

๑๐๔.

‘‘อเนเก นิรยํ ปตฺตา, อิสิมาสาทิยา ชนา;

อาปนฺนา โมหสํสารํ, ตสฺมา โลมานิ หํสเย’’.

๑๐๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, อจฺฉรา กามวณฺณินี;

มิสฺสา มิสฺสิตุ [มิสฺเสตุ (สี. สฺยา. ปี.)] มิจฺฉนฺตี, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา.

๑๐๖.

‘‘สา จ ตํ วนโมคยฺห, อิสิสิงฺเคน รกฺขิตํ;

พิมฺพชาลกสฺฉนฺนํ, สมนฺตา อฑฺฒโยชนํ.

๑๐๗.

‘‘ปาโตว ปาตราสมฺหิ, อุทณฺหสมยํ [อุทยสมยํ (สฺยา.), อุทนฺตสมยํ (ก.)] ปติ;

อคฺคิฏฺํ ปริมชฺชนฺตํ, อิสิสิงฺคํ อุปาคมิ’’.

๑๐๘.

‘‘กา นุ วิชฺชุริวาภาสิ, โอสธี วิย ตารกา;

วิจิตฺตหตฺถาภรณา [วิจิตฺตวตฺถาภรณา (สี.)], อามุตฺตมณิกุณฺฑลา [อามุกฺกมณิกุณฺฑลา (?)].

๑๐๙.

‘‘อาทิจฺจวณฺณสงฺกาสา, เหมจนฺทนคนฺธินี;

สฺตูรู มหามายา, กุมารี จารุทสฺสนา.

๑๑๐.

‘‘วิลคฺคา [วิลากา (สี. สฺยา. ปี.)] มุทุกา สุทฺธา, ปาทา เต สุปฺปติฏฺิตา;

คมนา กามนียา [กมนา กมนียา (สี. ปี.)] เต, หรนฺติเยว เม มโน.

๑๑๑.

‘‘อนุปุพฺพาว เต อูรู, นาคนาสสมูปมา;

วิมฏฺา ตุยฺหํ สุสฺโสณี, อกฺขสฺส ผลกํ ยถา.

๑๑๒.

‘‘อุปฺปลสฺเสว กิฺชกฺขา, นาภิ เต สาธุ สณฺิตา;

ปูรา กณฺหฺชนสฺเสว, ทูรโต ปฏิทิสฺสติ.

๑๑๓.

‘‘ทุวิธา ชาตา อุรชา, อวณฺฏา สาธุ ปจฺจุทา;

ปโยธรา อปติตา [อปฺปตีตา (สี. สฺยา. ปี.)], อฑฺฒลาพุสมา ถนา.

๑๑๔.

‘‘ทีฆา กมฺพุตลาภาสา, คีวา เอเณยฺยกา ยถา;

ปณฺฑราวรณา วคฺคุ, จตุตฺถมนสนฺนิภา.

๑๑๕.

‘‘อุทฺธคฺคา จ อธคฺคา จ, ทุมคฺคปริมชฺชิตา;

ทุวิชา เนลสมฺภูตา, ทนฺตา ตว สุทสฺสนา.

๑๑๖.

‘‘อปณฺฑรา โลหิตนฺตา, ชิฺชูก [ชิฺชุก (สี. สฺยา. ปี.)] ผลสนฺนิภา;

อายตา จ วิสาลา จ, เนตฺตา ตว สุทสฺสนา.

๑๑๗.

‘‘นาติทีฆา สุสมฺมฏฺา, กนกพฺยา [กนกคฺคา (ปี.)] สโมจิตา;

อุตฺตมงฺครุหา ตุยฺหํ, เกสา จนฺทนคนฺธิกา.

๑๑๘.

‘‘ยาวตา กสิโครกฺขา, วาณิชานํ [วณิชานํ (ปี.)] จ ยา คติ;

อิสีนฺจ ปรกฺกนฺตํ, สฺตานํ ตปสฺสินํ.

๑๑๙.

‘‘น เต สมสมํ ปสฺเส, อสฺมึ ปถวิ [ปุถุวิ (ปี.)] มณฺฑเล;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.

๑๒๐.

‘‘น ปฺหกาโล ภทฺทนฺเต, กสฺสเปวํ คเต สติ;

เอหิ สมฺม รมิสฺสาม, อุโภ อสฺมากมสฺสเม;

เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ [อุปคุยฺหิสฺสํ (สฺยา.)], รตีนํ กุสโล ภว’’.

๑๒๑.

‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, อจฺฉรา กามวณฺณินี;

มิสฺสา มิสฺสิตุมิจฺฉนฺตี, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา’’.

๑๒๒.

‘‘โส จ เวเคน นิกฺขมฺม, เฉตฺวา ทนฺธปรกฺกมํ [ทนฺธปทกฺกมํ (ก.)];

ตมุตฺตมาสุ เวณีสุ, อชฺฌปฺปตฺโต [อชฺฌาปตฺโต (ปี.)] ปรามสิ;

๑๒๓.

‘‘ตมุทาวตฺต กลฺยาณี, ปลิสฺสชิ สุโสภนา [สุโสภณี (สฺยา. ก.)];

จวิตมฺหิ [จวิ ตมฺหา (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจริยา, ยถา ตํ อถ โตสิตา.

๑๒๔.

‘‘มนสา อคมา อินฺทํ, วสนฺตํ นนฺทเน วเน;

ตสฺสา สงฺกปฺปมฺาย, มฆวา เทวกุฺชโร.

๑๒๕.

‘‘ปลฺลงฺกํ ปหิณี ขิปฺปํ, โสวณฺณํ โสปวาหนํ;

สอุตฺตรจฺฉทปฺาสํ, สหสฺสปฏิยตฺถตํ [ปฏิกตฺถตํ (สี.)].

๑๒๖.

‘‘ตเมนํ ตตฺถ ธาเรสิ, อุเร กตฺวาน โสภนา;

ยถา เอกมุหุตฺตํว, ตีณิ วสฺสานิ ธารยิ.

๑๒๗.

‘‘วิมโท ตีหิ วสฺเสหิ, ปพุชฺฌิตฺวาน พฺราหฺมโณ;

อทฺทสาสิ หริต [หรี (ปี.)] รุกฺเข, สมนฺตา อคฺคิยายนํ.

๑๒๘.

‘‘นวปตฺตวนํ ผุลฺลํ, โกกิลคฺคณโฆสิตํ;

สมนฺตา ปวิโลเกตฺวา, รุทํ อสฺสูนิ วตฺตยิ.

๑๒๙.

‘‘น ชุเห น ชเป [ชปฺเป (ก.)] มนฺเต, อคฺคิหุตฺตํ ปหาปิตํ;

โก นุ เม ปาริจริยาย, ปุพฺเพ จิตฺตํ ปโลภยิ.

๑๓๐.

‘‘อรฺเ เม วิหรโต, โย เม เตชา ห สมฺภุตํ [สมฺภตํ (ปี.)];

นานารตฺนปริปูรํ, นาวํว คณฺหิ อณฺณเว’’.

๑๓๑.

‘‘อหํ เต ปาริจริยาย, เทวราเชน เปสิตา;

อวธึ [อวธี (สฺยา. ปี. ก.)] จิตฺตํ จิตฺเตน, ปมาโท [ปมาทา (สฺยา. ปี.)] ตฺวํ น พุชฺฌสิ’’.

๑๓๒.

‘‘อิมานิ กิร มํ ตาโต, กสฺสโป อนุสาสติ;

กมลาสทิสิตฺถิโย [สริสิตฺถิโย (สฺยา. ปี.)], ตาโย พุชฺเฌสิ มาณว.

๑๓๓.

‘‘อุเร คณฺฑาโย พุชฺเฌสิ, ตาโย พุชฺเฌสิ มาณว;

อิจฺจานุสาสิ มํ ตาโต, ยถา มํ อนุกมฺปโก.

๑๓๔.

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ นากํ, ปิตุ วุทฺธสฺส สาสนํ;

อรฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, สฺวชฺช ฌายามิ [สฺวาชฺชชฺฌายามิ (สี. ปี.)] เอกโก.

๑๓๕.

‘‘โสหํ ตถา กริสฺสามิ, ธิรตฺถุ ชีวิเตน เม;

ปุน วา ตาทิโส เหสฺสํ, มรณํ เม ภวิสฺสติ’’.

๑๓๖.

‘‘ตสฺส เตชํ [เตชฺจ (สี. ปี.)] วีริยฺจ, ธิตึ [ธิติฺจ (ปี.)] ตฺวา อวฏฺิตํ [สุวฑฺฒิตํ (สี.)];

สิรสา อคฺคหี ปาเท, อิสิสิงฺคํ อลมฺพุสา.

๑๓๗.

‘‘มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (ปี.)] มหาวีร, มา เม กุชฺฌ [กุชฺฌิ (ปี.)] มหาอิเส;

มหา อตฺโถ มยา จิณฺโณ, ติทสานํ ยสสฺสินํ;

ตยา สํกมฺปิตํ อาสิ, สพฺพํ เทวปุรํ ตทา’’.

๑๓๘.

‘‘ตาวตึสา จ เย เทวา, ติทสานฺจ วาสโว;

ตฺวฺจ ภทฺเท สุขี โหหิ, คจฺฉ กฺเ ยถาสุขํ’’.

๑๓๙.

‘‘ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

อฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน, ตมฺหา านา อปกฺกมิ.

๑๔๐.

‘‘โย จ ตสฺสาสิ ปลฺลงฺโก, โสวณฺโณ โสปวาหโน;

สอุตฺตรจฺฉทปฺาโส, สหสฺสปฏิยตฺถโต;

ตเมว ปลฺลงฺกมารุยฺห, อคา เทวาน สนฺติเก.

๑๔๑.

‘‘ตโมกฺกมิว อายนฺตึ, ชลนฺตึ วิชฺชุตํ ยถา;

ปตีโต สุมโน วิตฺโต, เทวินฺโท อททา วรํ’’.

๑๔๒.

‘‘วรฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

นิสิปฺปโลภิกา [น อิสิปโลภิกา (สฺยา.), น อิสิปโลภิยํ (ปี.)] คจฺเฉ, เอตํ สกฺก วรํ วเร’’ติ.

อลมฺพุสาชาตกํ ตติยํ.

๕๒๔. สงฺขปาลชาตกํ (๔)

๑๔๓.

‘‘อริยาวกาโสสิ ปสนฺนเนตฺโต, มฺเ ภวํ ปพฺพชิโต กุลมฺหา;

กถํ นุ วิตฺตานิ ปหาย โภเค, ปพฺพชิ นิกฺขมฺม ฆรา สปฺ’’ [สปฺโ (สฺยา.), สปฺา (ปี.)].

๑๔๔.

‘‘สยํ วิมานํ นรเทว ทิสฺวา, มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส;

ทิสฺวาน ปุฺาน มหาวิปากํ, สทฺธายหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช’’.

๑๔๕.

‘‘น กามกามา น ภยา น โทสา, วาจํ มุสา ปพฺพชิตา ภณนฺติ;

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, สุตฺวาน เม ชายิหิติปฺปสาโท’’.

๑๔๖.

‘‘วาณิชฺช [วณิชฺช (ปี.)] รฏฺาธิป คจฺฉมาโน, ปเถ อทฺทสาสิมฺหิ โภชปุตฺเต [มิลาจปุตฺเต (สี. ปี.)];

ปวทฺธกายํ อุรคํ มหนฺตํ, อาทาย คจฺฉนฺเต ปโมทมาเน’’.

๑๔๗.

‘‘โสหํ สมาคมฺม ชนินฺท เตหิ, ปหฏฺโลโม อวจมฺหิ ภีโต;

กุหึ อยํ นียติ [นิยฺยติ (ก.)] ภีมกาโย, นาเคน กึ กาหถ โภชปุตฺตา.

๑๔๘.

‘‘นาโค อยํ นียติ โภชนตฺถา [โภชนตฺถํ (สี. สฺยา. ปี.)], ปวทฺธกาโย อุรโค มหนฺโต;

สาทุฺจ ถูลฺจ มุทุฺจ มํสํ, น ตฺวํ รสฺาสิ วิเทหปุตฺต.

๑๔๙.

‘‘อิโต มยํ คนฺตฺวา สกํ นิเกตํ [นิเกตนํ (ปี.)], อาทาย สตฺถานิ วิโกปยิตฺวา;

มํสานิ โภกฺขาม [ภกฺขาม (สฺยา.)] ปโมทมานา, มยฺหิ เว สตฺตโว ปนฺนคานํ.

๑๕๐.

‘‘สเจ อยํ นียติ โภชนตฺถา, ปวทฺธกาโย อุรโค มหนฺโต;

ททามิ โว พลิพทฺทานิ [พลิวทฺทานิ (ปี.)] โสฬส, นาคํ อิมํ มุฺจถ พนฺธนสฺมา.

๑๕๑.

‘‘อทฺธา หิ โน ภกฺโข อยํ มนาโป, พหู จ โน อุรคา ภุตฺตปุพฺพา [พหุํ จ โน อุรโค ภุตฺตปุพฺโพ (ก.)];

กโรม เต ตํ วจนํ อฬาร [อาฬาร (ก.) เอวมุปริปิ], มิตฺตฺจ โน โหหิ วิเทหปุตฺต.

๑๕๒.

‘‘ตทสฺสุ เต พนฺธนา โมจยึสุ, ยํ นตฺถุโต ปฏิโมกฺกสฺส ปาเส;

มุตฺโต จ โส พนฺธนา นาคราชา, ปกฺกามิ ปาจีนมุโข มุหุตฺตํ.

๑๕๓.

‘‘คนฺตฺวาน ปาจีนมุโข มุหุตฺตํ, ปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปโลกยี มํ;

ตทาสฺสหํ ปิฏฺิโต อนฺวคจฺฉึ, ทสงฺคุลึ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา.

๑๕๔.

‘‘คจฺเฉว โข ตฺวํ ตรมานรูโป, มา ตํ อมิตฺตา ปุนรคฺคเหสุํ;

ทุกฺโข หิ ลุทฺเทหิ ปุนา สมาคโม, อทสฺสนํ โภชปุตฺตาน คจฺฉ.

๑๕๕.

‘‘อคมาสิ โส รหทํ วิปฺปสนฺนํ, นีโลภาสํ รมณียํ สุติตฺถํ;

สโมตตํ [สโมนตํ (สฺยา. ก.)] ชมฺพุหิ เวตสาหิ, ปาเวกฺขิ นิตฺติณฺณภโย ปตีโต.

๑๕๖.

‘‘โส ตํ ปวิสฺส น จิรสฺส นาโค, ทิพฺเพน เม ปาตุรหุํ ชนินฺท;

อุปฏฺหี มํ ปิตรํว ปุตฺโต, หทยงฺคมํ กณฺณสุขํ ภณนฺโต.

๑๕๗.

‘‘ตฺวํ เมสิ มาตา จ ปิตา [ปิตา จ (ปี.)] อฬาร, อพฺภนฺตโร ปาณทโท สหาโย;

สกฺจ อิทฺธึ ปฏิลาภโกสฺมิ [ปฏิลาภิโตสฺมิ (ปี.)], อฬาร ปสฺส เม นิเวสนานิ;

ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส’’.

๑๕๘.

‘‘ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, อสกฺขรา เจว มุทู สุภา จ;

นีจตฺติณา [นีจา ติณา (สฺยา. ปี.)] อปฺปรชา จ ภูมิ, ปาสาทิกา ยตฺถ ชหนฺติ โสกํ.

๑๕๙.

‘‘อนาวกุลา เวฬุริยูปนีลา, จตุทฺทิสํ อมฺพวนํ สุรมฺมํ;

ปกฺกา จ เปสี จ ผลา สุผุลฺลา, นิจฺโจตุกา ธารยนฺตี ผลานิ.

๑๖๐.

‘‘เตสํ วนานํ นรเทว มชฺเฌ, นิเวสนํ ภสฺสรสนฺนิกาสํ;

รชตคฺคฬํ โสวณฺณมยํ อุฬารํ, โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.

๑๖๑.

‘‘มณีมยา โสณฺณมยา [โสวณฺณมยา (สี. สฺยา. ปี.)] อุฬารา, อเนกจิตฺตา สตตํ สุนิมฺมิตา;

ปริปูรา กฺาหิ อลงฺกตาภิ, สุวณฺณกายูรธราหิ ราช.

๑๖๒.

‘‘โส สงฺขปาโล ตรมานรูโป, ปาสาทมารุยฺห อโนมวณฺโณ;

สหสฺสถมฺภํ อตุลานุภาวํ, ยตฺถสฺส ภริยา มเหสี อโหสิ.

๑๖๓.

‘‘เอกา จ นารี ตรมานรูปา, อาทาย เวฬุริยมยํ มหคฺฆํ;

สุภํ มณึ ชาติมนฺตูปปนฺนํ, อโจทิตา อาสนมพฺภิหาสิ.

๑๖๔.

‘‘ตโต มํ อุรโค หตฺเถ คเหตฺวา, นิสีทยี ปามุขอาสนสฺมึ;

อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ, ภวฺหิ เม อฺตโร ครูนํ.

๑๖๕.

‘‘อฺา จ นารี ตรมานรูปา, อาทาย วารึ อุปสงฺกมิตฺวา;

ปาทานิ ปกฺขาลยี เม ชนินฺท, ภริยาว [ภริยา จ (ปี.)] ภตฺตู ปติโน ปิยสฺส.

๑๖๖.

‘‘อปรา จ นารี ตรมานรูปา, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย [โสวณฺณมยา (ปี.)] ปาติยา;

อเนกสูปํ วิวิธํ วิยฺชนํ, อุปนามยี ภตฺต มนุฺรูปํ.

๑๖๗.

‘‘ตุริเยหิ [ตูริเยหิ (ก.)] มํ ภารต ภุตฺตวนฺตํ, อุปฏฺหุํ ภตฺตุ มโน วิทิตฺวา;

ตตุตฺตรึ [ตทุตฺตรึ (ก.)] มํ นิปตี มหนฺตํ, ทิพฺเพหิ กาเมหิ อนปฺปเกหิ.

๑๖๘.

‘‘ภริยา มเมตา ติสตา อฬาร, สพฺพตฺตมชฺฌา ปทุมุตฺตราภา;

อฬาร เอตาสฺสุ เต กามการา, ททามิ เต ตา ปริจารยสฺสุ.

๑๖๙.

‘‘สํวจฺฉรํ ทิพฺพรสานุภุตฺวา, ตทาสฺสุหํ [ตทสฺสหํ (ปี.)] อุตฺตริมชฺฌภาสึ [อุตฺตริ ปจฺจภาสึ (สี. สฺยา.), อุตฺตรึ ปจฺจภาสึ (ปี.)];

นาคสฺสิทํ กินฺติ กถฺจ ลทฺธํ, กถชฺฌคมาสิ วิมานเสฏฺํ’’.

๑๗๐.

‘‘อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;

ปุจฺฉามิ ตํ [เต (ปี.)] นาคราเชตมตฺถํ, กถชฺฌคมาสิ วิมานเสฏฺํ’’.

๑๗๑.

‘‘นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;

สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ, ปุฺเหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.

๑๗๒.

‘‘กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;

อกฺขาหิ เม นาคราเชตมตฺถํ, กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ’’.

๑๗๓.

‘‘ราชา อโหสึ มคธานมิสฺสโร, ทุยฺโยธโน นาม มหานุภาโว;

โส อิตฺตรํ ชีวิตํ สํวิทิตฺวา, อสสฺสตํ วิปริณามธมฺมํ.

๑๗๔.

‘‘อนฺนฺจ ปานฺจ ปสนฺนจิตฺโต, สกฺกจฺจ ทานํ วิปุลํ อทาสึ [อทาสิ (ปี.)];

โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ.

๑๗๕.

[อยํ คาถา ปี. โปตฺถเก นตฺถิ] ‘‘มาลฺจ คนฺธฺจ วิเลปนฺจ, ปทีปิยํ [ปทีปยํ (สฺยา. ก.)] ยานมุปสฺสยฺจ;

อจฺฉาทนํ เสยฺยมถนฺนปานํ, สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ [อยํ คาถา ปี. โปตฺถเก นตฺถิ].

๑๗๖.

‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;

เตเนว เม ลทฺธมิทํ วิมานํ, ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ’’;

‘‘นจฺเจหิ คีเตหิ จุเปตรูปํ, จิรฏฺิติกํ น จ สสฺสตายํ.

๑๗๗.

‘‘อปฺปานุภาวา ตํ มหานุภาวํ, เตชสฺสินํ หนฺติ อเตชวนฺโต;

กิเมว ทาาวุธ กึ ปฏิจฺจ, หตฺถตฺต [หตฺถตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] มาคจฺฉิ วนิพฺพกานํ [วณิพฺพกานํ (สี.)].

๑๗๘.

‘‘ภยํ นุ เต อนฺวคตํ มหนฺตํ, เตโช นุ เต นานฺวคํ ทนฺตมูลํ;

กิเมว ทาาวุธ กึ ปฏิจฺจ, กิเลสมาปชฺชิ วนิพฺพกานํ’’.

๑๗๙.

‘‘น เม ภยํ อนฺวคตํ มหนฺตํ, เตโช น สกฺกา มม เตหิ หนฺตุํ [เตภิหนฺตุํ (สฺยา. ก.)];

สตฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ, สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ.

๑๘๐.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ อฬาร, อุโปสถํ นิจฺจมุปาวสามิ;

อถาคมุํ โสฬส โภชปุตฺตา, รชฺชุํ คเหตฺวาน ทฬฺหฺจ ปาสํ.

๑๘๑.

‘‘เภตฺวาน นาสํ อติกสฺส [อนฺตกสฺส (ก.)] รชฺชุํ, นยึสุ มํ สมฺปริคยฺห ลุทฺทา;

เอตาทิสํ ทุกฺขมหํ ติติกฺขํ [ติติกฺขึ (ปี.)], อุโปสถํ อปฺปฏิโกปยนฺโต’’.

๑๘๒.

‘‘เอกายเน ตํ ปเถ อทฺทสํสุ, พเลน วณฺเณน จุเปตรูปํ;

สิริยา ปฺาย จ ภาวิโตสิ, กึ ปตฺถยํ [กิมตฺถิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] นาค ตโป กโรสิ.

๑๘๓.

‘‘น ปุตฺตเหตู น ธนสฺส เหตุ, น อายุโน จาปิ อฬาร เหตุ;

มนุสฺสโยนึ อภิปตฺถยาโน, ตสฺมา ปรกฺกมฺม ตโป กโรมิ’’.

๑๘๔.

‘‘ตฺวํ โลหิตกฺโข วิหตนฺตรํโส, อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ;

สุโรสิโต โลหิตจนฺทเนน, คนฺธพฺพราชาว ทิสา ปภาสสิ [ปภาสิ (ก.)].

๑๘๕.

‘‘เทวิทฺธิปตฺโตสิ มหานุภาโว, สพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;

ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, เสยฺโย อิโต เกน มนุสฺสโลโก’’.

๑๘๖.

‘‘อฬาร นาฺตฺร มนุสฺสโลกา, สุทฺธี ว สํวิชฺชติ สํยโม วา;

อหฺจ ลทฺธาน มนุสฺสโยนึ, กาหามิ ชาติมรณสฺส อนฺตํ’’.

๑๘๗.

‘‘สํวจฺฉโร เม วสโต [วุสิโต (ปี.)] ตวนฺติเก, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺิโตสฺมิ;

อามนฺตยิตฺวาน ปเลมิ นาค, จิรปฺปวุฏฺโสฺมิ [จิรปฺปวุตฺโถ อสฺมิ (ปี.)] อหํ ชนินฺท’’.

๑๘๘.

‘‘ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ [จ’นุชีวิโน (สฺยา. ปี.)], นิจฺจานุสิฏฺา อุปติฏฺเต ตํ;

กจฺจินฺนุ ตํ นาภิสปิตฺถ [นาภิสํสิตฺถ (สฺยา. ปี.)] โกจิ, ปิยฺหิ เม ทสฺสนํ ตุยฺหํ [ตุยฺห (ปี.)] อฬาร’’.

๑๘๙.

‘‘ยถาปิ มาตู จ ปิตู อคาเร, ปุตฺโต ปิโย ปฏิวิหิโต วเสยฺย [เสยฺโย (ปี.)];

ตโตปิ มยฺหํ อิธเมว เสยฺโย, จิตฺตฺหิ เต นาค มยี ปสนฺนํ’’.

๑๙๐.

‘‘มณี มมํ วิชฺชติ โลหิตงฺโก [โลหิตงฺโค (ก.)], ธนาหโร มณิรตนํ อุฬารํ;

อาทาย ตฺวํ [ตํ (ปี.)] คจฺฉ สกํ นิเกตํ, ลทฺธา ธนํ ตํ มณิโมสฺสชสฺสุ’’.

๑๙๑.

‘‘ทิฏฺา มยา มานุสกาปิ กามา, อสสฺสตา วิปริณามธมฺมา;

อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา, สทฺธายหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช.

๑๙๒.

‘‘ทุมปฺผลานีว ปตนฺติ มาณวา, ทหรา จ วุทฺธา จ สรีรเภทา;

เอตมฺปิ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช, อปณฺณกํ สามฺเมว เสยฺโย’’.

๑๙๓.

‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

นาคฺจ สุตฺวาน ตวฺจฬาร, กาหามิ ปุฺานิ อนปฺปกานิ’’.

๑๙๔.

‘‘อทฺธา หเว เสวิตพฺพา สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุานจินฺติโน;

นาคฺจ สุตฺวาน มมฺจ ราช, กโรหิ ปุฺานิ อนปฺปกานี’’ติ.

สงฺขปาลชาตกํ จตุตฺถํ.

๕๒๕. จูฬสุตโสมชาตกํ (๕)

๑๙๕.

‘‘อามนฺตยามิ นิคมํ, มิตฺตามจฺเจ ปริสฺสเช [ปาริสชฺเช (สี. สฺยา.)];

สิรสฺมึ ปลิตํ ชาตํ, ปพฺพชฺชํ ทานิ โรจหํ’’.

๑๙๖.

‘‘อภุมฺเม กถํ นุ ภณสิ, สลฺลํ เม เทว อุรสิ กปฺเปสิ [กมฺเปสิ (ปี.)];

สตฺตสตา เต ภริยา, กถํ นุ เต ตา ภวิสฺสนฺติ’’.

๑๙๗.

‘‘ปฺายิหินฺติ เอตา, ทหรา อฺมฺปิ ตา คมิสฺสนฺติ;

สคฺคฺจสฺส ปตฺถยาโน, เตน อหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๑๙๘.

‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ สุตโสม, ยสฺส เต โหมหํ มาตา;

ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.

๑๙๙.

‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ สุตโสม, ยํ ตํ อหํ วิชายิสฺสํ;

ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว’’.

๒๐๐.

‘‘โก นาเมโส ธมฺโม, สุตโสม กา จ นาม ปพฺพชฺชา;

ยํ โน อมฺเห ชิณฺเณ, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.

๒๐๑.

‘‘ปุตฺตาปิ ตุยฺหํ พหโว, ทหรา อปฺปตฺตโยพฺพนา;

มฺชู เตปิ [เต (สี. ปี.)] ตํ อปสฺสนฺตา, มฺเ ทุกฺขํ นิคจฺฉนฺติ’’.

๒๐๒.

‘‘ปุตฺเตหิ จ เม เอเตหิ, ทหเรหิ อปฺปตฺตโยพฺพเนหิ;

มฺชูหิ สพฺเพหิปิ ตุมฺเหหิ, จิรมฺปิ ตฺวา วินาสภาโว’’ [วินาภาโว (สี. สฺยา. ปี.)].

๒๐๓.

‘‘ฉินฺนํ นุ ตุยฺหํ หทยํ, อทุ เต [อาทุ (สี. ปี.), อาทู (สฺยา.)] กรุณา จ นตฺถิ อมฺเหสุ;

ยํ โน วิกนฺทนฺติโย [วิกฺกนฺทนฺติโย (สี.)], อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว’’.

๒๐๔.

‘‘น จ มยฺหํ ฉินฺนํ หทยํ, อตฺถิ กรุณาปิ มยฺหํ ตุมฺเหสุ;

สคฺคฺจ ปตฺถยาโน, เตน อหํ [เตนาหํ (สี. สฺยา.), เตนมหํ (ปี.)] ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๒๐๕.

‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ, สุตโสม ยสฺส เต อหํ ภริยา;

ยํ เม วิลปนฺติยา, อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.

๒๐๖.

‘‘ทุลฺลทฺธํ เม อาสิ, สุตโสม ยสฺส เต อหํ ภริยา;

ยํ เม กุจฺฉิปฏิสนฺธึ [มํ กุจฺฉิมตึ สนฺตึ (ปี.)], อนเปกฺโข ปพฺพชสิ เทว.

๒๐๗.

‘‘ปริปกฺโก เม คพฺโภ, กุจฺฉิคโต ยาว นํ วิชายามิ;

มาหํ เอกา วิธวา, ปจฺฉา ทุกฺขานิ อทฺทกฺขึ’’.

๒๐๘.

‘‘ปริปกฺโก เต คพฺโภ, กุจฺฉิคโต อิงฺฆ ตฺวํ [ตฺว (สี.), นํ (ปี.)] วิชายสฺสุ;

ปุตฺตํ อโนมวณฺณํ, ตํ หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๒๐๙.

‘‘มา ตฺวํ จนฺเท รุทิ, มา โสจิ วนติมิรมตฺตกฺขิ;

อาโรห วรปาสาทํ [จ ปาสาทํ (ปี.)], อนเปกฺโข อหํ คมิสฺสามิ’’.

๒๑๐.

‘‘โก ตํ อมฺม โกเปสิ, กึ โรทสิ เปกฺขสิ จ มํ พาฬฺหํ;

กํ อวชฺฌํ ฆาเตมิ [ฆาเตมิ กํ อวชฺฌํ (ปี.), ตํ อวชฺฌํ ฆาเตมิ (ก.)], าตีนํ อุทิกฺขมานานํ’’.

๒๑๑.

‘‘น หิ โส สกฺกา หนฺตุํ, วิชิตาวี [ชีวิตาวี (ปี.)] โย มํ ตาต โกเปสิ;

ปิตา เต มํ ตาต อวจ, อนเปกฺโข อหํ คมิสฺสามิ’’.

๒๑๒.

‘‘โยหํ ปุพฺเพ นิยฺยามิ, อุยฺยานํ มตฺตกุฺชเร จ โยเธมิ;

สุตโสเม ปพฺพชิเต, กถํ นุ ทานิ กริสฺสามิ’’.

๒๑๓.

‘‘มาตุจฺจ [มาตุ จ (สี. สฺยา.)] เม รุทนฺตฺยา [รุทตฺยา (ปี.)], เชฏฺสฺส จ ภาตุโน อกามสฺส;

หตฺเถปิ เต คเหสฺสํ, น หิ คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (ปี.)] โน อกามานํ’’.

๒๑๔.

‘‘อุฏฺเหิ ตฺวํ ธาติ, อิมํ กุมารํ รเมหิ อฺตฺถ;

มา เม ปริปนฺถมกาสิ [มกา (สี. ปี.)], สคฺคํ มม ปตฺถยานสฺส’’.

๒๑๕.

‘‘ยํ นูนิมํ ทเทยฺยํ [ชเหยฺยํ (ปี.)] ปภงฺกรํ, โก นุ เม อิมินาตฺโถ [โก นุ เม อิมินา อตฺโถ (สี. สฺยา.), โก นุ เม นตฺโถ (ปี.)];

สุตโสเม ปพฺพชิเต, กึ นุ เมนํ กริสฺสามิ’’.

๒๑๖.

‘‘โกโส จ ตุยฺหํ วิปุโล, โกฏฺาคารฺจ ตุยฺหํ ปริปูรํ;

ปถวี จ ตุยฺหํ วิชิตา, รมสฺสุ มา ปพฺพชิ [ปพฺพชสฺสุ (สี.), ปพฺพช (ปี.)] เทว’’.

๒๑๗.

‘‘โกโส จ มยฺหํ วิปุโล, โกฏฺาคารฺจ มยฺหํ ปริปูรํ;

ปถวี จ มยฺหํ วิชิตา, ตํ หิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๒๑๘.

‘‘มยฺหมฺปิ ธนํ ปหูตํ, สงฺขาตุํ [สงฺขฺยาตุํ (สี.)] โนปิ เทว สกฺโกมิ;

ตํ เต ททามิ สพฺพมฺปิ [ตํ เทว เต ททามิ สพฺพมฺปิ (สี.), ตํ เต ททามิ สพฺพํ (ปี.)], รมสฺสุ มา ปพฺพชิ เทว’’.

๒๑๙.

‘‘ชานามิ [ชานามิ เต (สี. สฺยา.)] ธนํ ปหูตํ, กุลวทฺธน ปูชิโต ตยา จสฺมิ;

สคฺคฺจ ปตฺถยาโน, เตน อหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๒๒๐.

‘‘อุกฺกณฺิโตสฺมิ พาฬฺหํ, อรติ มํ โสมทตฺต อาวิสติ [อาวีสติ (ก.)];

พหุกาปิ [พหุกา หิ (สี. สฺยา.)] เม อนฺตรายา, อชฺเชวาหํ ปพฺพชิสฺสามิ’’.

๒๒๑.

‘‘อิทฺจ ตุยฺหํ รุจิตํ, สุตโสม อชฺเชว ทานิ ตฺวํ ปพฺพช;

อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, น อุสฺสเห ตยา วินา อหํ าตุํ’’.

๒๒๒.

‘‘น หิ สกฺกา ปพฺพชิตุํ, นคเร น หิ ปจฺจติ ชนปเท จ’’;

‘‘สุตโสเม ปพฺพชิเต, กถํ นุ ทานิ กริสฺสาม’’.

๒๒๓.

‘‘อุปนียติทํ มฺเ, ปริตฺตํ อุทกํว จงฺกวารมฺหิ;

เอวํ สุปริตฺตเก ชีวิเต, น จ ปมชฺชิตุํ กาโล.

๒๒๔.

‘‘อุปนียติทํ มฺเ, ปริตฺตํ อุทกํว จงฺกวารมฺหิ;

เอวํ สุปริตฺตเก ชีวิเต, อนฺธพาลา [อถ พาลา (สี. สฺยา. ปี.)] ปมชฺชนฺติ.

๒๒๕.

‘‘เต วฑฺฒยนฺติ นิรยํ, ติรจฺฉานโยนิฺจ เปตฺติวิสยฺจ;

ตณฺหาย พนฺธนพทฺธา, วฑฺเฒนฺติ อสุรกายํ’’.

๒๒๖.

‘‘อูหฺเต รชคฺคํ, อวิทูเร ปุพฺพกมฺหิ จ [ปุปฺผกมฺหิ จ (สี. ปี.)] ปาสาเท;

มฺเ โน เกสา ฉินฺนา, ยสสฺสิโน ธมฺมราชสฺส’’.

๒๒๗.

‘‘อยมสฺส ปาสาโท, โสวณฺณ [โสวณฺโณ (ปี.)] ปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺโณ;

ยหิ [ยมฺหิ (ปี.)] มนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๒๘.

‘‘อยมสฺส ปาสาโท, โสวณฺณปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺโณ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๒๙.

‘‘อิทมสฺส กูฏาคารํ, โสวณฺณปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺณํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๓๐.

‘‘อิทมสฺส กูฏาคารํ, โสวณฺณ [โสวณฺณํ (ปี.)] ปุปฺผมาลฺยวีติกิณฺณํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๓๑.

‘‘อยมสฺส อโสกวนิกา, สุปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา รมฺมา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๓๒.

‘‘อยมสฺส อโสกวนิกา, สุปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา รมฺมา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๓๓.

‘‘อิทมสฺส อุยฺยานํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๓๔.

‘‘อิทมสฺส อุยฺยานํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๓๕.

‘‘อิทมสฺส กณิการวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๓๖.

‘‘อิทมสฺส กณิการวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๓๗.

‘‘อิทมสฺส ปาฏลิวนํ [ปาฏลีวนํ (สี.)], สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๓๘.

‘‘อิทมสฺส ปาฏลิวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๓๙.

‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๔๐.

‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน.

๒๔๑.

‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิ.

๒๔๒.

‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ าติสงฺเฆน’’.

๒๔๓.

‘‘ราชา โว โข [ราชา โข (สี. สฺยา. ปี.)] ปพฺพชิโต, สุตโสโม รชฺชํ อิมํ ปหตฺวาน [ปหนฺตฺวาน (สฺยา. ก.)];

กาสายวตฺถวสโน, นาโคว เอกโก [เอกโกว (สี.)] จรติ’’.

๒๔๔.

‘‘มาสฺสุ ปุพฺเพ รติกีฬิตานิ, หสิตานิ จ อนุสฺสริตฺถ [อนุสฺสริตฺโถ (ปี.)];

มา โว กามา หนึสุ, รมฺมํ หิ [สุรมฺมฺหิ (สฺยา. ก.)] สุทสฺสนํ [สุทสฺสนํ นาม (สี.)] นครํ.

๒๔๕.

‘‘เมตฺตจิตฺตฺจ [เมตฺตฺจ (ปี.)] ภาเวถ, อปฺปมาณํ ทิวา จ รตฺโต จ;

อคจฺฉิตฺถ [อถ คฺฉิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] เทวปุร, อาวาสํ ปุฺกมฺมิน’’นฺติ [ปุฺกมฺมานนฺติ (ปี.)].

จูฬสุตโสมชาตกํ ปฺจมํ.

จตฺตาลีสนิปาตํ นิฏฺิตํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุวปณฺฑิตชมฺพุกกุณฺฑลิโน, วรกฺมลมฺพุสชาตกฺจ;

ปวรุตฺตมสงฺขสิรีวฺหยโก, สุตโสมอรินฺธมราชวโร.

๑๘. ปณฺณาสนิปาโต

๕๒๖. นิฬินิกาชาตกํ (๑)

.

‘‘อุทฺทยฺหเต [อุฑฺฑยฺหเต (สี. ปี.)] ชนปโท, รฏฺฺจาปิ วินสฺสติ;

เอหิ นิฬินิเก [นิฬิเก (สี. สฺยา. ปี.), เอวมุปริปิ] คจฺฉ, ตํ เม พฺราหฺมณมานย’’.

.

‘‘นาหํ ทุกฺขกฺขมา ราช, นาหํ อทฺธานโกวิทา;

กถํ อหํ คมิสฺสามิ, วนํ กุฺชรเสวิตํ’’.

.

‘‘ผีตํ ชนปทํ คนฺตฺวา, หตฺถินา จ รเถน จ;

ทารุสงฺฆาฏยาเนน, เอวํ คจฺฉ นิฬินิเก.

.

‘‘หตฺถิอสฺสรเถ ปตฺตี, คจฺเฉวาทาย ขตฺติเย;

ตเวว วณฺณรูเปน, วสํ ตมานยิสฺสสิ’’.

.

‘‘กทลีธชปฺาโณ, อาภุชีปริวาริโต;

เอโส ปทิสฺสติ รมฺโม, อิสิสิงฺคสฺส อสฺสโม.

.

‘‘เอโส อคฺคิสฺส สงฺขาโต, เอโส ธูโม ปทิสฺสติ;

มฺเ โน อคฺคึ หาเปติ, อิสิสิงฺโค มหิทฺธิโก’’.

.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตึ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ;

อิสิสิงฺโค ปาวิสิ ภีโต, อสฺสมํ ปณฺณฉาทนํ.

.

‘‘อสฺสมสฺส จ สา ทฺวาเร, เคณฺฑุเกนสฺส [เภณฺฑุเกนสฺส (สี. ปี.)] กีฬติ;

วิทํสยนฺตี องฺคานิ, คุยฺหํ ปกาสิตานิ จ.

.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน กีฬนฺตึ, ปณฺณสาลคโต ชฏี;

อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๑๐.

‘‘อมฺโภ โก นาม โส รุกฺโข, ยสฺส เตวํคตํ ผลํ;

ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ, น ตํ โอหาย คจฺฉติ’’.

๑๑.

‘‘อสฺสมสฺส มม [มํ (สี.)] พฺรหฺเม, สมีเป คนฺธมาทเน;

พหโว [ปพฺพเต (สี.)] ตาทิสา รุกฺขา, ยสฺส เตวํคตํ ผลํ;

ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ, น มํ โอหาย คจฺฉติ’’.

๑๒.

‘‘เอตู [เอตุ (สี. สฺยา. ก.)] ภวํ อสฺสมิมํ อเทตุ, ปชฺชฺจ ภกฺขฺจ ปฏิจฺฉ ทมฺมิ;

อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ, อิโต ภวํ มูลผลานิ ภุฺชตุ’’ [ขาทตุ (สี.)].

๑๓.

‘‘กึ เต อิทํ อูรูนมนฺตรสฺมึ, สุปิจฺฉิตํ กณฺหริวปฺปกาสติ;

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, โกเส นุ เต อุตฺตมงฺคํ ปวิฏฺํ’’.

๑๔.

‘‘อหํ วเน มูลผเลสนํ จรํ, อาสาทยึ [อสฺสาทยึ (ก.)] อจฺฉํ สุโฆรรูปํ;

โส มํ ปติตฺวา สหสาชฺฌปตฺโต, ปนุชฺช มํ อพฺพหิ [อพฺพุหิ (สฺยา. ก.)] อุตฺตมงฺคํ.

๑๕.

‘‘สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ, สพฺพฺจ กาลํ น ลภามิ สาตํ;

ปโห ภวํ กณฺฑุมิมํ วิเนตุํ, กุรุตํ ภวํ ยาจิโต พฺราหฺมณตฺถํ’’.

๑๖.

‘‘คมฺภีรรูโป เต วโณ สโลหิโต, อปูติโก วณคนฺโธ [ปกฺกคนฺโธ (สี.), ปนฺนคนฺโธ (สฺยา. ปี.)] มหา จ;

กโรมิ เต กิฺจิ กสายโยคํ, ยถา ภวํ ปรมสุขี ภเวยฺย’’.

๑๗.

‘‘น มนฺตโยคา น กสายโยคา, น โอสธา พฺรหฺมจาริ [พฺรหฺมจารี (สี. สฺยา. ปี.)] กมนฺติ;

ฆฏฺเฏ มุทุเกน [ยํ เต มุทุ เตน (สี.), ยํ เต มุทู เตน (ปี.)] วิเนหิ กณฺฑุํ [กณฺฑุกํ (ปี.)], ยถา อหํ ปรมสุขี ภเวยฺยํ’’.

๑๘.

‘‘อิโต นุ โภโต กตเมน อสฺสโม, กจฺจิ ภวํ อภิรมสิ [อภิรมสี (ปี.)] อรฺเ;

กจฺจิ นุ เต [กจฺจิ เต (ปี.)] มูลผลํ ปหูตํ, กจฺจิ ภวนฺตํ น วิหึสนฺติ วาฬา’’.

๑๙.

‘‘อิโต อุชุํ อุตฺตรายํ ทิสายํ, เขมานที หิมวตา ปภาวี [ปภาติ (สี. ปี.)];

ตสฺสา ตีเร อสฺสโม มยฺห รมฺโม, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเส.

๒๐.

‘‘อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา;

สมนฺตโต กิมฺปุริสาภิคีตํ, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเส.

๒๑.

‘‘ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เมตฺถ, วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปํ;

ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเส.

๒๑.

‘‘ผลา จ มูลา จ ปหูตเมตฺถ, วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตา;

อายนฺติ จ ลุทฺทกา ตํ ปเทสํ, มา เม ตโต มูลผลํ อหาสุํ’’.

๒๓.

‘‘ปิตา มมํ มูลผเลสนํ คโต, อิทานิ อาคจฺฉติ สายกาเล;

อุโภว คจฺฉามเส อสฺสมํ ตํ, ยาว ปิตา มูลผลโต เอตุ’’.

๒๔.

‘‘อฺเ พหู อิสโย สาธุรูปา, ราชีสโย อนุมคฺเค วสนฺติ;

เต เยว ปุจฺเฉสิ มมสฺสมํ ตํ, เต ตํ นยิสฺสนฺติ มมํ สกาเส’’.

๒๕.

‘‘น เต กฏฺานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาภตํ;

อคฺคีปิ เต น หาปิโต [หาสิโต (สี. สฺยา.)], กึ นุ มนฺโทว ฌายสิ.

๒๖.

‘‘ภินฺนานิ กฏฺานิ หุโต จ อคฺคิ, ตปนีปิ เต สมิตา พฺรหฺมจารี [พฺรหฺมจาริ (?)];

ปีฺจ มยฺหํ อุทกฺจ โหติ, รมสิ ตุวํ [ตฺวํ (สี.)] พฺรหฺมภูโต ปุรตฺถา.

๒๗.

‘‘อภินฺนกฏฺโสิ อนาภโตทโก, อหาปิตคฺคีสิ [อหาปิตคฺคีปิ (ก.)] อสิทฺธโภชโน [อสิฏฺโภชโน (ก.)];

น เม ตุวํ อาลปสี มมชฺช, นฏฺํ นุ กึ เจตสิกฺจ ทุกฺขํ’’.

๒๘.

‘‘อิธาคมา ชฏิโล พฺรหฺมจารี, สุทสฺสเนยฺโย สุตนู วิเนติ;

เนวาติทีโฆ น ปนาติรสฺโส, สุกณฺหกณฺหจฺฉทเนหิ โภโต.

๒๙.

‘‘อมสฺสุชาโต อปุราณวณฺณี, อาธารรูปฺจ ปนสฺส กณฺเ;

ทฺเว ยมา [ทฺเว ปสฺส (สี.), ทฺวาสฺส (ปี.)] คณฺฑา อุเรสุ ชาตา, สุวณฺณตินฺทุกนิภา [สุวณฺณปินฺทูปนิภา (สี.), สุวณฺณติณฺฑุสนฺนิภา (สฺยา.), โสวนฺนปิณฺฑูปนิภา (ปี.)] ปภสฺสรา.

๓๐.

‘‘มุขฺจ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยํ, กณฺเณสุ ลมฺพนฺติ จ กุฺจิตคฺคา;

เต โชตเร จรโต มาณวสฺส, สุตฺตฺจ ยํ สํยมนํ ชฏานํ.

๓๑.

‘‘อฺา จ ตสฺส สํยมานิ [สํยมนี (สี. ปี.)] จตสฺโส, นีลา ปีตา [นีลาปิ ตา (ปี.)] โลหิติกา [โลหิตกา (สฺยา. ปี. ก.)] จ เสตา;

ตา ปึสเร [สํสเร (สี. สฺยา.)] จรโต มาณวสฺส, ติริฏิ [จิรีฏิ (สี. ปี.)] สงฺฆาริว ปาวุสมฺหิ.

๓๒.

‘‘น มิขลํ มุฺชมยํ ธาเรติ, น สนฺถเร [สนฺตเจ (สี.), สนฺตจํ (ปี.), สนฺตเร (ก.)] โน ปน ปพฺพชสฺส;

ตา โชตเร ชฆนนฺตเร [ชฆนวเร (สี. ปี.)] วิลคฺคา, สเตรตา วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข.

๓๓.

‘‘อขีลกานิ จ อวณฺฏกานิ, เหฏฺา นภฺยา กฏิสโมหิตานิ;

อฆฏฺฏิตา นิจฺจกีฬํ กโรนฺติ, หํ ตาต กึรุกฺขผลานิ ตานิ.

๓๔.

‘‘ชฏา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา, ปโรสตํ เวลฺลิตคฺคา สุคนฺธา;

ทฺเวธา สิโร สาธุ วิภตฺตรูโป, อโห นุ โข มยฺห ตถา ชฏาสฺสุ.

๓๕.

‘‘ยทา จ โส ปกิรติ ตา ชฏาโย, วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปา;

นีลุปฺปลํ วาตสเมริตํว, ตเถว สํวาติ ปนสฺสโม อยํ.

๓๖.

‘‘ปงฺโก จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺโย, เนตาทิโส ยาทิโส มยฺหํ กาเย [กาโย (สี. สฺยา. ปี.)];

โส วายตี เอริโต มาลุเตน, วนํ ยถา อคฺคคิมฺเห สุผุลฺลํ.

๓๗.

‘‘นิหนฺติ โส รุกฺขผลํ ปถพฺยา, สุจิตฺตรูปํ รุจิรํ ทสฺสเนยฺยํ;

ขิตฺตฺจ ตสฺส ปุนเรติ หตฺถํ, หํ ตาต กึรุกฺขผลํ นุ โข ตํ.

๓๘.

‘‘ทนฺตา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา, สุทฺธา สมา สงฺขวรูปปนฺนา;

มโน ปสาเทนฺติ วิวริยมานา, น หิ [น ห (สี. ปี.)] นูน โส สากมขาทิ เตหิ.

๓๙.

‘‘อกกฺกสํ อคฺคฬิตํ มุหุํ มุทุํ, อุชุํ อนุทฺธตํ อจปลมสฺส ภาสิตํ;

รุทํ มนุฺํ กรวีกสุสฺสรํ, หทยงฺคมํ รฺชยเตว เม มโน.

๔๐.

‘‘พินฺทุสฺสโร นาติวิสฏฺวากฺโย [นาติวิสฺสฏฺวากฺโย (สี. สฺยา. ปี.)], น นูน สชฺฌายมติปฺปยุตฺโต;

อิจฺฉามิ โภ [โข (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ ปุนเทว ทฏฺุํ, มิตฺโต หิ [มิตฺตํ หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เม มาณโวหุ [มาณวาหุ (สี. สฺยา.), มาณวาหู (ปี.)] ปุรตฺถา.

๔๑.

‘‘สุสนฺธิ สพฺพตฺถ วิมฏฺิมํ วณํ, ปุถู [ปุถุํ (ปี.), ปุถุ (ก.)] สุชาตํ ขรปตฺตสนฺนิภํ;

เตเนว มํ อุตฺตริยาน มาณโว, วิวริตํ อูรุํ ชฆเนน ปีฬยิ.

๔๒.

‘‘ตปนฺติ อาภนฺติ วิโรจเร จ, สเตรตา วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข;

พาหา มุทู อฺชนโลมสาทิสา, วิจิตฺรวฏฺฏงฺคุลิกาสฺส โสภเร.

๔๓.

‘‘อกกฺกสงฺโค น จ ทีฆโลโม, นขาสฺส ทีฆา อปิ โลหิตคฺคา;

มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชนฺโต, กลฺยาณรูโป รมยํ [รมยฺหํ (ก.)] อุปฏฺหิ.

๔๔.

‘‘ทุมสฺส ตูลูปนิภา ปภสฺสรา, สุวณฺณกมฺพุตลวฏฺฏสุจฺฉวี;

หตฺถา มุทู เตหิ มํ สํผุสิตฺวา, อิโต คโต เตน มํ ทหนฺติ ตาต.

๔๕.

‘‘น นูน [น ห นูน (สี. ปี.)] โส ขาริวิธํ อหาสิ, น นูน โส กฏฺานิ สยํ อภฺชิ;

น นูน โส หนฺติ ทุเม กุาริยา [กุธาริยา (ก.)], น หิสฺส [น ปิสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] หตฺเถสุ ขิลานิ อตฺถิ.

๔๖.

‘‘อจฺโฉ จ โข ตสฺส วณํ อกาสิ, โส มํพฺรวิ สุขิตํ มํ กโรหิ;

ตาหํ กรึ เตน มมาสิ โสขฺยํ, โส จพฺรวิ สุขิโตสฺมีติ พฺรหฺเม.

๔๗.

‘‘อยฺจ เต มาลุวปณฺณสนฺถตา, วิกิณฺณรูปาว มยา จ เตน จ;

กิลนฺตรูปา อุทเก รมิตฺวา, ปุนปฺปุนํ ปณฺณกุฏึ วชาม.

๔๘.

‘‘น มชฺช มนฺตา ปฏิภนฺติ ตาต, น อคฺคิหุตฺตํ นปิ ยฺตนฺตํ [ยฺตนฺตฺรํ (สี.), ยฺํ ตตฺร (ปี. ก.), ยฺตตฺร (สฺยา.)];

น จาปิ เต มูลผลานิ ภุฺเช, ยาว น ปสฺสามิ ตํ พฺรหฺมจารึ.

๔๙.

‘‘อทฺธา ปชานาสิ ตุวมฺปิ ตาต, ยสฺสํ ทิสํ [ทิสายํ (สฺยา. ปี. ก.)] วสเต พฺรหฺมจารี;

ตํ มํ ทิสํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ, มา เต อหํ อมริมสฺสมมฺหิ.

๕๐.

‘‘วิจิตฺรผุลฺลํ [วิจิตฺรปุปฺผํ (สี. ปี.)] หิ วนํ สุตํ มยา, ทิชาภิฆุฏฺํ ทิชสงฺฆเสวิตํ;

ตํ มํ วนํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ, ปุรา เต ปาณํ วิชหามิ อสฺสเม’’.

๕๑.

‘‘อิมสฺมาหํ โชติรเส วนมฺหิ, คนฺธพฺพเทวจฺฉรสงฺฆเสวิเต;

อิสีนมาวาเส สนนฺตนมฺหิ, เนตาทิสํ อรตึ ปาปุเณถ.

๕๒.

‘‘ภวนฺติ มิตฺตานิ อโถ น โหนฺติ, าตีสุ มิตฺเตสุ กโรนฺติ เปมํ;

อยฺจ ชมฺโม กิสฺส วา นิวิฏฺโ, โย เนว ชานาติ กุโตมฺหิ อาคโต.

๕๓.

‘‘สํวาเสน หิ มิตฺตานิ, สนฺธิยนฺติ [สนฺธียนฺติ (สี. ปี.)] ปุนปฺปุนํ;

สฺเวว มิตฺโต [สา จ เมตฺติ (ปี.)] อสํคนฺตุ, อสํวาเสน ชีรติ.

๕๔.

‘‘สเจ ตุวํ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ, สเจ ตุวํ สลฺลเป [สลฺลปิ (สี.)] พฺรหฺมจารินา;

สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน, ตโปคุณํ ขิปฺปมิมํ ปหิสฺสสิ [ปหสฺสสิ (สี. สฺยา. ปี.)].

๕๕.

‘‘ปุนปิ [ปุนปฺปิ (ปี.)] เจ ทกฺขสิ พฺรหฺมจารึ, ปุนปิ [ปุนปฺปิ (ปี.)] เจ สลฺลเป พฺรหฺมจารินา;

สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน, อุสฺมาคตํ ขิปฺปมิมํ ปหิสฺสสิ.

๕๖.

‘‘ภูตานิ เหตานิ [เอตานิ (ปี.)] จรนฺติ ตาต, วิรูปรูเปน มนุสฺสโลเก;

น ตานิ เสเวถ นโร สปฺโ, อาสชฺช นํ นสฺสติ พฺรหฺมจารี’’ติ.

นิฬินิกาชาตกํ [นฬินีชาตกํ (สี.), นฬินิชาตกํ (ปี.)] ปมํ.

๕๒๗. อุมฺมาทนฺตีชาตกํ (๒)

๕๗.

‘‘นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺท, ปากาเรน ปณฺฑุมเยน คุตฺตํ;

กา ทิสฺสติ อคฺคิสิขาว ทูเร, เวหายสํ [เวหาสยํ (สี. ปี.)] ปพฺพตคฺเคว อจฺจิ.

๕๘.

‘‘ธีตา นฺวยํ [นยํ (สี. ปี.), นฺวายํ (สฺยา.)] กสฺส สุนนฺท โหติ, สุณิสา นฺวยํ [นยํ (สี. ปี.), นฺวายํ (สฺยา.)] กสฺส อโถปิ ภริยา;

อกฺขาหิ เม ขิปฺปมิเธว ปุฏฺโ, อวาวฏา ยทิ วา อตฺถิ ภตฺตา’’.

๕๙.

‘‘อหฺหิ ชานามิ ชนินฺท เอตํ, มตฺยา จ เปตฺยา จ อโถปิ อสฺสา;

ตเวว โส ปุริโส ภูมิปาล, รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต ตวตฺเถ.

๖๐.

‘‘อิทฺโธ จ ผีโต จ สุวฑฺฒิโต [สุพาฬฺหิโก (ปี.)] จ, อมจฺโจ จ เต อฺตโร ชนินฺท;

ตสฺเสสา ภริยาภิปารกสฺส [อหิปารกสฺส (สี. ปี.), อภิปาทกสฺส (ก.)], อุมฺมาทนฺตี [อุมฺมาทนฺตีติ (ก.)] นามเธยฺเยน ราช’’.

๖๑.

‘‘อมฺโภ อมฺโภ นามมิทํ อิมิสฺสา, มตฺยา จ เปตฺยา จ กตํ สุสาธุ;

ตทา [ตถา (สี. สฺยา. ปี.)] หิ มยฺหํ อวโลกยนฺตี, อุมฺมตฺตกํ อุมฺมทนฺตี อกาสิ’’.

๖๒.

‘‘ยา ปุณฺณมาเส [ปุณฺณมาเย (ก.)] มิคมนฺทโลจนา, อุปาวิสิ ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;

ทฺเว ปุณฺณมาโย ตทหู อมฺหํ, ทิสฺวาน ปาราวตรตฺตวาสินึ.

๖๓.

‘‘อฬารปมฺเหหิ สุเภหิ วคฺคุภิ, ปโลภยนฺตี มํ ยทา อุทิกฺขติ;

วิชมฺภมานา หรเตว เม มโน, ชาตา วเน กิมฺปุริสีว ปพฺพเต.

๖๔.

‘‘ตทา หิ พฺรหตี สามา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

เอกจฺจวสนา นารี, มิคี ภนฺตาวุทิกฺขติ.

๖๕.

‘‘กทาสฺสุ มํ ตมฺพนขา สุโลมา, พาหามุทู จนฺทนสารลิตฺตา;

วฏฺฏงฺคุลี สนฺนตธีรกุตฺติยา, นารี อุปฺิสฺสติ สีสโต สุภา.

๖๖.

‘‘กทาสฺสุ มํ กฺจนชาลุรจฺฉทา, ธีตา ติรีฏิสฺส วิลคฺคมชฺฌา;

มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชิสฺสติ, พฺรหาวเน ชาตทุมํว มาลุวา.

๖๗.

‘‘กทาสฺสุ [กทาสฺสุ มํ (สฺยา. ก.)] ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี, พินฺทุตฺถนี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;

มุขํ มุเขน อุปนามยิสฺสติ, โสณฺโฑว โสณฺฑสฺส สุราย ถาลํ.

๖๘.

‘‘ยทาทฺทสํ [ยถาทฺทสํ (ปี.)] ตํ ติฏฺนฺตึ, สพฺพภทฺทํ [สพฺพคตฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)] มโนรมํ;

ตโต สกสฺส จิตฺตสฺส, นาวโพธามิ กฺจินํ [กิฺจินํ (ก.), กิฺจนํ (ปี.)].

๖๙.

‘‘อุมฺมาทนฺติมหํ ทฏฺา [ทิฏฺา (สี. สฺยา. ปี. ก.)], อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ;

น สุปามิ ทิวารตฺตึ, สหสฺสํว ปราชิโต.

๗๐.

‘‘สกฺโก เจ [จ (สี. ปี.)] เม วรํ ทชฺชา, โส จ ลพฺเภถ เม วโร;

เอกรตฺตํ ทฺวิรตฺตํ [ทิรตฺตํ (ปี.)] วา, ภเวยฺยํ อภิปารโก;

อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวาน, สิวิราชา ตโต สิยํ’’ [สิยา (สฺยา. ปี.)].

๗๑.

‘‘ภูตานิ เม ภูตปตี นมสฺสโต, อาคมฺม ยกฺโข อิทเมตทพฺรวิ;

รฺโ มโน อุมฺมทนฺตฺยา นิวิฏฺโ, ททามิ เต ตํ ปริจารยสฺสุ’’.

๗๒.

‘‘ปุฺา วิธํเส อมโร น จมฺหิ, ชโน จ เม ปาปมิทฺจ [ปาปมิทนฺติ (สี. ปี.)] ชฺา;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺตึ อทฏฺา’’.

๗๓.

‘‘ชนินฺท นาฺตฺร ตยา มยา วา, สพฺพาปิ กมฺมสฺส กตสฺส ชฺา;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’.

๗๔.

‘‘โย ปาปกํ กมฺม กรํ มนุสฺโส, โส มฺติ มายิท [มายิธ (ก.)] มฺึสุ อฺเ;

ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตํ, ยุตฺตา จ เย โหนฺติ นรา ปถพฺยา.

๗๕.

‘‘อฺโ นุ เต โกจิ [โกธ (ปี.)] นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย [สทฺทเหยฺย (สี.)] โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺตึ อทฏฺา’’.

๗๖.

‘‘อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

คจฺเฉว ตฺวํ อุมฺมทนฺตึ ภทนฺเต, สีโหว เสลสฺส คุหํ อุเปติ’’.

๗๗.

‘‘น ปีฬิตา อตฺตทุเขน ธีรา, สุขปฺผลํ กมฺม ปริจฺจชนฺติ;

สมฺโมหิตา วาปิ สุเขน มตฺตา, น ปาปกมฺมฺจ [ปาปกํ กมฺม (ปี.)] สมาจรนฺติ’’.

๗๘.

‘‘ตุวฺหิ มาตา จ ปิตา จ มยฺหํ, ภตฺตา ปตี โปสโก เทวตา จ;

ทาโส อหํ ตุยฺห สปุตฺตทาโร, ยถาสุขํ สามิ [สิพฺพ (สี.), สีวิ (สฺยา.)] กโรหิ กามํ’’.

๗๙.

‘‘โย อิสฺสโรมฺหีติ กโรติ ปาปํ, กตฺวา จ โส นุตฺตสเต [นุตฺตปเต (ปี.)] ปเรสํ;

น เตน โส ชีวติ ทีฆมายุ [ทีฆมายุํ (สี. สฺยา.)], เทวาปิ ปาเปน สเมกฺขเร นํ.

๘๐.

‘‘อฺาตกํ สามิเกหี ปทินฺนํ, ธมฺเม ิตา เย ปฏิจฺฉนฺติ ทานํ;

ปฏิจฺฉกา ทายกา จาปิ ตตฺถ, สุขปฺผลฺเว กโรนฺติ กมฺมํ’’.

๘๑.

‘‘อฺโ นุ เต โกจิ นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺตึ อทฏฺา’’.

๘๒.

‘‘อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’.

๘๓.

‘‘โย อตฺตทุกฺเขน ปรสฺส ทุกฺขํ, สุเขน วา อตฺตสุขํ ทหาติ;

ยเถวิทํ มยฺห ตถา ปเรสํ, โย [โส (ปี.)] เอวํ ชานาติ [ปชานาติ (ก.)] ส เวทิ ธมฺมํ.

๘๔.

‘‘อฺโ นุ เต โกจิ นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺตึ อทฏฺา’’.

๘๕.

‘‘ชนินฺท ชานาสิ ปิยา มเมสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

ปิเยน เต ทมฺมิ ปิยํ ชนินฺท, ปิยทายิโน เทว ปิยํ ลภนฺติ’’.

๘๖.

‘‘โส นูนาหํ วธิสฺสามิ, อตฺตานํ กามเหตุกํ;

น หิ ธมฺมํ อธมฺเมน, อหํ วธิตุมุสฺสเห’’.

๘๗.

‘‘สเจ ตุวํ มยฺห สตึ [สนฺติ (ก.)] ชนินฺท, น กามยาสิ นรวีร เสฏฺ;

จชามิ นํ สพฺพชนสฺส สิพฺยา [สิพฺพ (สี. ปี.), มชฺเฌ (สฺยา.)], มยา ปมุตฺตํ ตโต อวฺหเยสิ [อวฺหยาสิ (ก.)] นํ’’.

๘๘.

‘‘อทูสิยํ เจ อภิปารก ตฺวํ, จชาสิ กตฺเต อหิตาย ตฺยสฺส;

มหา จ เต อุปวาโทปิ อสฺส, น จาปิ ตฺยสฺส นครมฺหิ ปกฺโข’’.

๘๙.

‘‘อหํ สหิสฺสํ อุปวาทเมตํ, นินฺทํ ปสํสํ ครหฺจ สพฺพํ;

มเมตมาคจฺฉตุ ภูมิปาล, ยถาสุขํ สิวิ [สิพฺพ (สี. ปี.)] กโรหิ กามํ’’.

๙๐.

‘‘โย เนว นินฺทํ น ปนปฺปสํสํ, อาทิยติ ครหํ โนปิ ปูชํ;

สิรี จ ลกฺขี จ อเปติ ตมฺหา, อาโป สุวุฏฺีว ยถา ถลมฺหา’’.

๙๑.

‘‘ยํ กิฺจิ ทุกฺขฺจ สุขฺจ เอตฺโต, ธมฺมาติสารฺจ มโนวิฆาตํ;

อุรสา อหํ ปจฺจุตฺตริสฺสามิ [ปฏิจฺฉิสฺสามิ (สี. สฺยา.), ปจฺจุปทิสฺสามิ (ปี.)] สพฺพํ, ปถวี ยถา ถาวรานํ ตสานํ’’.

๙๒.

‘‘ธมฺมาติสารฺจ มโนวิฆาตํ, ทุกฺขฺจ นิจฺฉามิ อหํ ปเรสํ;

เอโกวิมํ หารยิสฺสามิ ภารํ, ธมฺเม ิโต กิฺจิ อหาปยนฺโต’’.

๙๓.

‘‘สคฺคูปคํ ปุฺกมฺมํ ชนินฺท, มา เม ตุวํ อนฺตรายํ อกาสิ;

ททามิ เต อุมฺมทนฺตึ ปสนฺโน, ราชาว ยฺเ ธนํ พฺราหฺมณานํ’’.

๙๔.

‘‘อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิเตสิ มยฺหํ, สขา มมํ อุมฺมทนฺตี ตุวฺจ;

นินฺเทยฺยุ เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, ปาปฺจ ปสฺสํ อภิสมฺปรายํ’’.

๙๕.

‘‘น เหตธมฺมํ สิวิราช วชฺชุํ, สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’.

๙๖.

‘‘อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิเตสิ มยฺหํ, สขา มมํ อุมฺมทนฺตี ตุวฺจ;

สตฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ, สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ’’.

๙๗.

‘‘อาหุเนยฺโย เมสิ หิตานุกมฺปี, ธาตา วิธาตา จสิ กามปาโล;

ตยี หุตา ราช มหปฺผลา หิ [มหปฺผลา หิ เม (ปี.)], กาเมน เม อุมฺมทนฺตึ ปฏิจฺฉ’’.

๙๘.

‘‘อทฺธา หิ สพฺพํ อภิปารก ตฺวํ, ธมฺมํ อจารี มม กตฺตุปุตฺต;

อฺโ นุ เต โก อิธ โสตฺถิกตฺตา, ทฺวิปโท นโร อรุเณ ชีวโลเก’’.

๙๙.

‘‘ตุวํ นุ เสฏฺโ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู [ธมฺมคุตฺโต (สี.)] ธมฺมวิทู สุเมโธ;

โส ธมฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว, ธมฺมฺจ เม เทสย ธมฺมปาล’’.

๑๐๐.

‘‘ตทิงฺฆ อภิปารก, สุโณหิ วจนํ มม;

ธมฺมํ เต เทสยิสฺสามิ, สตํ อาเสวิตํ อหํ.

๑๐๑.

‘‘สาธุ ธมฺมรุจิ ราชา, สาธุ ปฺาณวา นโร;

สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ, ปาปสฺสากรณํ สุขํ.

๑๐๒.

‘‘อกฺโกธนสฺส วิชิเต, ิตธมฺมสฺส ราชิโน;

สุขํ มนุสฺสา อาเสถ, สีตจฺฉายาย สงฺฆเร.

๑๐๓.

‘‘น จาหเมตํ อภิโรจยามิ, กมฺมํ อสเมกฺขกตํ อสาธุ;

เย วาปิ ตฺวาน สยํ กโรนฺติ, อุปมา อิมา มยฺหํ ตุวํ สุโณหิ.

๑๐๔.

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ.

๑๐๕.

‘‘เอวเมว [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก.

๑๐๖.

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติ.

๑๐๗.

‘‘เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก.

๑๐๘.

‘‘น จาปาหํ อธมฺเมน, อมรตฺตมภิปตฺถเย;

อิมํ วา ปถวึ สพฺพํ, วิเชตุํ อภิปารก.

๑๐๙.

‘‘ยฺหิ กิฺจิ มนุสฺเสสุ, รตนํ อิธ วิชฺชติ;

คาโว ทาโส หิรฺฺจ, วตฺถิยํ หริจนฺทนํ.

๑๑๐.

‘‘อสฺสิตฺถิโย [อสฺสิตฺถิโย จ (สี.)] รตนํ มณิกฺจ, ยฺจาปิ เม จนฺทสูริยา อภิปาลยนฺติ;

น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺยํ, มชฺเฌ สิวีนํ อุสโภมฺหิ ชาโต.

๑๑๑.

‘‘เนตา หิตา [เนตาภิ ตา (สี.)] อุคฺคโต รฏฺปาโล, ธมฺมํ สิวีนํ อปจายมาโน;

โส ธมฺมเมวานุวิจินฺตยนฺโต, ตสฺมา สเก จิตฺตวเส น วตฺโต’’.

๑๑๒.

‘‘อทฺธา ตุวํ มหาราช, นิจฺจํ อพฺยสนํ สิวํ;

กริสฺสสิ จิรํ รชฺชํ, ปฺา หิ ตว ตาทิสี.

๑๑๓.

‘‘เอตํ เต อนุโมทาม, ยํ ธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ;

ธมฺมํ ปมชฺช ขตฺติโย, รฏฺา [านา (สี.)] จวติ อิสฺสโร.

๑๑๔.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๑๑๕.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย…เป….

๑๑๖.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย…เป….

๑๑๗.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ…เป….

๑๑๘.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ…เป….

๑๑๙.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเสุ ชนปเทสุ จ…เป….

๑๒๐.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณพฺราหฺมเณสุ จ…เป….

๑๒๑.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย…เป….

๑๒๒.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๑๒๓.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา;

สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท’’ติ.

อุมฺมาทนฺตีชาตกํ ทุติยํ.

๕๒๘. มหาโพธิชาตกํ (๓)

๑๒๔.

‘‘กึ นุ ทณฺฑํ กิมชินํ, กึ ฉตฺตํ กิมุปาหนํ;

กิมงฺกุสฺจ ปตฺตฺจ, สงฺฆาฏิฺจาปิ พฺราหฺมณ;

ตรมานรูโปหาสิ [คณฺหาสิ (สี. สฺยา. ปี.)], กึ นุ ปตฺถยเส ทิสํ’’.

๑๒๕.

‘‘ทฺวาทเสตานิ วสฺสานิ, วุสิตานิ ตวนฺติเก;

นาภิชานามิ โสเณน, ปิงฺคเลนาภิกูชิตํ.

๑๒๖.

‘‘สฺวายํ ทิตฺโตว นทติ, สุกฺกทาํ วิทํสยํ;

ตว สุตฺวา สภริยสฺส, วีตสทฺธสฺส มํ ปติ’’.

๑๒๗.

‘‘อหุ เอส กโต โทโส, ยถา ภาสสิ พฺราหฺมณ;

เอส ภิยฺโย ปสีทามิ, วส พฺราหฺมณ มาคมา’’.

๑๒๘.

‘‘สพฺพเสโต ปุเร อาสิ, ตโตปิ สพโล อหุ;

สพฺพโลหิตโก ทานิ, กาโล ปกฺกมิตุํ มม.

๑๒๙.

‘‘อพฺภนฺตรํ ปุเร อาสิ, ตโต มชฺเฌ ตโต พหิ;

ปุรา นิทฺธมนา โหติ, สยเมว วชามหํ.

๑๓๐.

‘‘วีตสทฺธํ น เสเวยฺย, อุทปานํวโนทกํ;

สเจปิ นํ อนุขเณ, วาริ กทฺทมคนฺธิกํ.

๑๓๑.

‘‘ปสนฺนเมว เสเวยฺย, อปฺปสนฺนํ วิวชฺชเย;

ปสนฺนํ ปยิรุปาเสยฺย, รหทํ วุทกตฺถิโก.

๑๓๒.

‘‘ภเช ภชนฺตํ ปุริสํ, อภชนฺตํ น ภชฺชเย [ภาชเย (ปี.)];

อสปฺปุริสธมฺโม โส, โย ภชนฺตํ น ภชฺชติ [ภาชติ (ปี.)].

๑๓๓.

‘‘โย ภชนฺตํ น ภชติ, เสวมานํ น เสวติ;

ส เว มนุสฺสปาปิฏฺโ, มิโค สาขสฺสิโต ยถา.

๑๓๔.

‘‘อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา, อสโมสรเณน จ;

เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ, อกาเล ยาจนาย จ.

๑๓๕.

‘‘ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ, น จ คจฺเฉ จิราจิรํ;

กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย, เอวํ มิตฺตา น ชียเร [ชีรเร (สฺยา. ปี.)].

๑๓๖.

‘‘อติจิรํ นิวาเสน, ปิโย ภวติ อปฺปิโย;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, ปุรา เต โหม อปฺปิยา’’.

๑๓๗.

‘‘เอวํ เจ ยาจมานานํ, อฺชลึ นาวพุชฺฌสิ;

ปริจารกานํ สตํ [ปริจาริกานํ สตฺตานํ (สี. สฺยา. ปี.)], วจนํ น กโรสิ โน;

เอวํ ตํ อภิยาจาม, ปุน กยิราสิ ปริยายํ’’.

๑๓๘.

‘‘เอวํ เจ โน วิหรตํ, อนฺตราโย น เหสฺสติ;

ตุยฺหํ วาปิ [ตุมฺหฺจาปิ (สี.), ตุยฺหฺจาปิ (ปี.)] มหาราช, มยฺหํ วา [อมฺหํ วา (สี.), มยฺหฺจ (ปี.)] รฏฺวทฺธน;

อปฺเปว นาม ปสฺเสม, อโหรตฺตานมจฺจเย’’.

๑๓๙.

‘‘อุทีรณา เจ สํคตฺยา, ภาวาย มนุวตฺตติ;

อกามา อกรณียํ วา, กรณียํ วาปิ กุพฺพติ;

อากามากรณียมฺหิ, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติ [ลิมฺปติ (สฺยา. ก.)].

๑๔๐.

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา.

๑๔๑.

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา [วิชานิย (สี. สฺยา. ปี.)];

มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’.

๑๔๒.

‘‘อิสฺสโร สพฺพโลกสฺส, สเจ กปฺเปติ ชีวิตํ;

อิทฺธึ [อิทฺธิ (ปี. ก.)] พฺยสนภาวฺจ, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

นิทฺเทสการี ปุริโส, อิสฺสโร เตน ลิปฺปติ.

๑๔๓.

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา.

๑๔๔.

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’.

๑๔๕.

‘‘สเจ ปุพฺเพกตเหตุ, สุขทุกฺขํ นิคจฺฉติ;

โปราณกํ กตํ ปาปํ, ตเมโส มุจฺจเต [มุฺจเต (สี. สฺยา.)] อิณํ;

โปราณกอิณโมกฺโข, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติ.

๑๔๖.

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา.

๑๔๗.

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’.

๑๔๘.

‘‘จตุนฺนํเยวุปาทาย, รูปํ สมฺโภติ ปาณินํ;

ยโต จ รูปํ สมฺโภติ, ตตฺเถวานุปคจฺฉติ;

อิเธว ชีวติ ชีโว, เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสติ.

๑๔๙.

อุจฺฉิชฺชติ อยํ โลโก, เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา;

อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมึ, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติ.

๑๕๐.

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา.

๑๕๑.

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’.

๑๕๒.

‘‘อาหุ ขตฺตวิทา [ขตฺตวิธา (สี. สฺยา. ปี.)] โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน.

มาตรํ ปิตรํ หฺเ, อโถ เชฏฺมฺปิ ภาตรํ;

หเนยฺย ปุตฺต [ปุตฺเต จ (ปี.)] ทาเร จ, อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยา.

๑๕๓.

‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ [มิตฺตทูภี (ปี.)] หิ ปาปโก.

๑๕๔.

‘‘อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สมูลมปิ อพฺพเห [อพฺภเห (สฺยา. ก.)];

อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ, สุหโต วานโร มยา.

๑๕๕.

[อยํ คาถา สีหฬโปตฺถเก นตฺถิ] ‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา [อยํ คาถา สีหฬโปตฺถเก นตฺถิ].

๑๕๖.

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส.

๑๕๗.

‘‘อเหตุวาโท ปุริโส, โย จ อิสฺสรกุตฺติโก;

ปุพฺเพกตี จ อุจฺเฉที, โย จ ขตฺตวิโท นโร.

๑๕๘.

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อฺมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค, ทุกฺขนฺโต [ทุกฺกโฏ (สี.)] กฏุกุทฺรโย.

๑๕๙.

‘‘อุรพฺภรูเปน วกสฺสุ [พกาสุ (สี. สฺยา.), วกาสุ (ปี.)] ปุพฺเพ, อสํกิโต อชยูถํ อุเปติ;

หนฺตฺวา อุรณึ อชิกํ [อชิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] อชฺจ, อุตฺราสยิตฺวา [จิตฺราสยิตฺวา (สี. ปี.)] เยน กามํ ปเลติ.

๑๖๐.

‘‘ตถาวิเธเก สมณพฺราหฺมณาเส, ฉทนํ กตฺวา วฺจยนฺติ มนุสฺเส;

อนาสกา ถณฺฑิลเสยฺยกา จ, รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ;

ปริยายภตฺตฺจ อปานกตฺตา, ปาปาจารา อรหนฺโต วทานา.

๑๖๑.

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อฺมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค, ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย.

๑๖๒.

‘‘ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ, อเหตุฺจ ปวทนฺติ [เหตุฺจ อปวทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] เย;

ปรการํ อตฺตการฺจ, เย ตุจฺฉํ สมวณฺณยุํ.

๑๖๓.

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อฺมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค, ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโย.

๑๖๔.

‘‘สเจ หิ วีริยํ นาสฺส, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

ภเร วฑฺฒกึ ราชา, นปิ ยนฺตานิ การเย.

๑๖๕.

‘‘ยสฺมา จ วีริยํ อตฺถิ, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

ตสฺมา ยนฺตานิ กาเรติ, ราชา ภรติ วฑฺฒกึ.

๑๖๖.

‘‘ยทิ วสฺสสตํ เทโว, น วสฺเส น หิมํ ปเต;

อุจฺฉิชฺเชยฺย อยํ โลโก, วินสฺเสยฺย อยํ ปชา.

๑๖๗.

‘‘ยสฺมา จ วสฺสตี เทโว, หิมฺจานุผุสายติ;

ตสฺมา สสฺสานิ ปจฺจนฺติ, รฏฺฺจ ปาลิเต [ปลฺลเต (สี. ปี.), โปลยเต (สฺยา.)] จิรํ.

๑๖๘.

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต ชิมฺหํ [ชิมฺห (ปี.)] คเต สติ.

๑๖๙.

‘‘เอวเมว [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก.

๑๗๐.

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ [อุชู (ปี.)] คเต สติ.

๑๗๑.

‘‘เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺสมฺมโต;

โส สเจ [เจว (สี.), เจปิ (ก.)] ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก.

๑๗๒.

‘‘มหารุกฺขสฺส ผลิโน, อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส น ชานาติ, พีชฺจสฺส วินสฺสติ.

๑๗๓.

‘‘มหารุกฺขูปมํ รฏฺํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

รสฺจสฺส น ชานาติ, รฏฺฺจสฺส วินสฺสติ.

๑๗๔.

‘‘มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสฺจสฺส วิชานาติ, พีชฺจสฺส น นสฺสติ.

๑๗๕.

‘‘มหารุกฺขูปมํ รฏฺํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฺจสฺส น นสฺสติ.

๑๗๖.

‘‘โย จ ราชา ชนปทํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

สพฺโพสธีหิ โส ราชา, วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโย.

๑๗๗.

‘‘ตเถว เนคเม หึสํ, เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

โอชทานพลีกาเร, ส โกเสน วิรุชฺฌติ.

๑๗๘.

‘‘ปหารวรเขตฺตฺู, สงฺคาเม กตนิสฺสเม [กตนิยเม (ก.)];

อุสฺสิเต หึสยํ ราชา, ส พเลน วิรุชฺฌติ.

๑๗๙.

‘‘ตเถว อิสโย หึสํ, สฺเต [สํยเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจาริโย [พฺรหฺมจาริโน (สี.)];

อธมฺมจารี ขตฺติโย, โส สคฺเคน วิรุชฺฌติ.

๑๘๐.

‘‘โย จ ราชา อธมฺมฏฺโ, ภริยํ หนฺติ อทูสิกํ;

ลุทฺทํ ปสวเต านํ [ปาปํ (สี.)], ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติ.

๑๘๑.

‘‘ธมฺมํ จเร ชานปเท, เนคเมสุ [นิคเมสุ (สี.)] พเลสุ จ;

อิสโย จ น หึเสยฺย, ปุตฺตทาเร สมํ จเร.

๑๘๒.

‘‘ส ตาทิโส ภูมิปติ, รฏฺปาโล อโกธโน;

สปตฺเต [สามนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] สมฺปกมฺเปติ, อินฺโทว อสุราธิโป’’ติ.

มหาโพธิชาตกํ ตติยํ.

ปณฺณาสนิปาตํ นิฏฺิตํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

สนิฬีนิกมวฺหยโน ปโม, ทุติโย ปน สอุมฺมทนฺติวโร;

ตติโย ปน โพธิสิรีวฺหยโน, กถิตา ปน ตีณิ ชิเนน สุภาติ.

๑๙. สฏฺินิปาโต

๕๒๙. โสณกชาตกํ (๑)

.

‘‘ตสฺส สุตฺวา สตํ ทมฺมิ, สหสฺสํ ทิฏฺ [ทฏฺุ (สี. ปี.)] โสณกํ;

โก เม โสณกมกฺขาติ, สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’.

.

‘‘อถพฺรวี มาณวโก, ทหโร ปฺจจูฬโก;

มยฺหํ สุตฺวา สตํ เทหิ, สหสฺสํ ทิฏฺ [ทฏฺุ (สี. ปี.)] โสณกํ;

อหํ เต โสณกกฺขิสฺสํ [อหํ โสณกมกฺขิสฺสํ (สี. ปี.), อหํ เต โสณกมกฺขิสฺสํ (สฺยา.)], สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’.

.

‘‘กตมสฺมึ [กตรสฺมึ (สี. สฺยา. ปี.)] โส ชนปเท, รฏฺเสุ นิคเมสุ จ;

กตฺถ โสณกมทฺทกฺขิ [กตฺถ เต โสณโก ทิฏฺโ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.

.

‘‘ตเวว เทว วิชิเต, ตเววุยฺยานภูมิยา;

อุชุวํสา มหาสาลา, นีโลภาสา มโนรมา.

.

‘‘ติฏฺนฺติ เมฆสมานา, รมฺมา อฺโฺนิสฺสิตา;

เตสํ มูลมฺหิ [มูลสฺมึ (สี. ปี.), มูลสฺมิ (สฺยา.)] โสณโก, ฌายตี อนุปาทโน [อนุปาทิโน (สฺยา.), อนุปาทาโน (ปี.)];

อุปาทาเนสุ โลเกสุ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโต.

.

‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคิยา;

การาเปตฺวา สมํ มคฺคํ, อคมา เยน โสณโก.

.

‘‘อุยฺยานภูมึ คนฺตฺวาน, วิจรนฺโต พฺรหาวเน;

อาสีนํ โสณกํ ทกฺขิ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตํ’’.

.

‘‘กปโณ วตยํ ภิกฺขุ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

อมาติโก อปิติโก, รุกฺขมูลสฺมิ ฌายติ’’.

.

‘‘อิมํ วากฺยํ นิสาเมตฺวา, โสณโก เอตทพฺรวิ;

‘น ราช กปโณ โหติ, ธมฺมํ กาเยน ผสฺสยํ [ผุสยํ (ก.)].

๑๐.

‘โย [โยธ (สี. สฺยา.)] ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?)], อธมฺมมนุวตฺตติ;

ส ราช กปโณ โหติ, ปาโป ปาปปรายโน’’’.

๑๑.

‘‘‘อรินฺทโมติ เม นามํ, กาสิราชาติ มํ วิทู;

กจฺจิ โภโต สุขสฺเสยฺยา [สุขา เสยฺยา (ปี.), สุขเสยฺโย (ก.)], อิธ ปตฺตสฺส โสณก’’’.

๑๒.

‘‘สทาปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

น เตสํ โกฏฺเ โอเปนฺติ, น กุมฺภึ น ขโฬปิยํ [น กุมฺเภ น กโฬปิยา (สฺยา. ปี.)];

ปรนิฏฺิตเมสานา, เตน ยาเปนฺติ สุพฺพตา.

๑๓.

‘‘ทุติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

อนวชฺชปิณฺโฑ [อนวชฺโช ปิณฺฑา (ปี.)] โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติ.

๑๔.

‘‘ตติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

นิพฺพุโต ปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติ.

๑๕.

‘‘จตุตฺถมฺปิ [จตุตฺถํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

มุตฺตสฺส รฏฺเ จรโต, สงฺโค ยสฺส น วิชฺชติ.

๑๖.

‘‘ปฺจมมฺปิ [ปฺจมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

นครมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ, นาสฺส กิฺจิ อฑยฺหถ.

๑๗.

‘‘ฉฏฺมฺปิ [ฉฏฺํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

รฏฺเ วิลุมฺปมานมฺหิ [วิลุปฺปมานมฺหิ (ก.)], นาสฺส กิฺจิ อหีรถ [อหารถ (สี. สฺยา.)].

๑๘.

‘‘สตฺตมมฺปิ [สตฺตมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

โจเรหิ รกฺขิตํ มคฺคํ, เย จฺเ ปริปนฺถิกา;

ปตฺตจีวรมาทาย, โสตฺถึ คจฺฉติ สุพฺพโต.

๑๙.

‘‘อฏฺมมฺปิ [อฏฺมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมติ, อนเปกฺโขว คจฺฉติ’’.

๒๐.

‘‘พหูปิ ภทฺรา [พหูนิ สมณภทฺรานิ (สี.), พหูปิ ภทฺรกา เอเต (ปี.)] เอเตสํ, โย ตฺวํ ภิกฺขุ ปสํสสิ;

อหฺจ คิทฺโธ กาเมสุ, กถํ กาหามิ โสณก.

๒๑.

‘‘ปิยา เม มานุสา กามา, อโถ ทิพฺยาปิ เม ปิยา;

อถ เกน นุ วณฺเณน, อุโภ โลเก ลภามเส’’.

๒๒.

‘‘กาเม คิทฺธา [กาเมสุ คิทฺธา (สี. ปี.)] กามรตา, กาเมสุ อธิมุจฺฉิตา;

นรา ปาปานิ กตฺวาน, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ.

๒๓.

‘‘เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน [ปหตฺวาน (สี. ปี.)], นิกฺขนฺตา อกุโตภยา;

เอโกทิภาวาธิคตา, น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.

๒๔.

‘‘อุปมํ เต กริสฺสามิ, ตํ สุโณหิ อรินฺทม;

อุปมาย มิเธกจฺเจ [ปิเธกจฺเจ (สี. ปี.)], อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตา.

๒๕.

‘‘คงฺคาย กุณปํ ทิสฺวา, วุยฺหมานํ มหณฺณเว;

วายโส สมจินฺเตสิ, อปฺปปฺโ อเจตโส.

๒๖.

‘‘‘ยานฺจ วติทํ ลทฺธํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก’;

ตตฺถ รตฺตึ ตตฺถ ทิวา, ตตฺเถว นิรโต มโน.

๒๗.

‘‘ขาทํ นาคสฺส มํสานิ, ปิวํ ภาคีรโถทกํ [ภาคิรโสทกํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)];

สมฺปสฺสํ วนเจตฺยานิ, น ปเลตฺถ [ปเลตฺวา (ก.)] วิหงฺคโม.

๒๘.

‘‘ตฺจ [ตํว (ปี.)] โอตรณี คงฺคา, ปมตฺตํ กุณเป รตํ;

สมุทฺทํ อชฺฌคาหาสิ [อชฺฌคาหยิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ.

๒๙.

‘‘โส จ ภกฺขปริกฺขีโณ, อุทปตฺวา [อุปฺปติตฺวา (สี. สฺยา.), อุทาปตฺวา (ปี.)] วิหงฺคโม.

น ปจฺฉโต น ปุรโต, นุตฺตรํ โนปิ ทกฺขิณํ.

๓๐.

‘‘ทีปํ โส นชฺฌคาคฺฉิ [น อชฺฌคฺฉิ (สี.), น อชฺฌคจฺฉิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ;

โส จ ตตฺเถว ปาปตฺถ, ยถา ทุพฺพลโก ตถา.

๓๑.

‘‘ตฺจ สามุทฺทิกา มจฺฉา, กุมฺภีลา มกรา สุสู;

ปสยฺหการา ขาทึสุ, ผนฺทมานํ วิปกฺขกํ [วิปกฺขินํ (สี. ปี.), วิปกฺขิกํ (สฺยา.)].

๓๒.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, เย จฺเ กามโภคิโน;

คิทฺธา เจ น วมิสฺสนฺติ, กากปฺาว [กากปฺาย (สี. สฺยา. ปี.)] เต วิทู.

๓๓.

‘‘เอสา เต อุปมา ราช, อตฺถสนฺทสฺสนี กตา;

ตฺวฺจ ปฺายเส เตน, ยทิ กาหสิ วา น วา.

๓๔.

‘‘เอกวาจมฺปิ ทฺวิวาจํ, ภเณยฺย อนุกมฺปโก;

ตตุตฺตรึ น ภาเสยฺย, ทาโสวยฺยสฺส [ทาโส อยฺยสฺส (สี.), ทาโส อยิรสฺส (ปี.)] สนฺติเก’’.

๓๕.

‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, โสณโก อมิตพุทฺธิมา [โสณโก’มิตพุทฺธิมา (?)];

เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ, อนุสาสิตฺวาน ขตฺติยํ’’.

๓๖.

‘‘โก นุเม ราชกตฺตาโร, สุทฺทา เวยฺยตฺตมาคตา [สูตา เวยฺยตฺติมาคตา (สี. สฺยา. ปี.)];

รชฺชํ นิยฺยาทยิสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก.

๓๗.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’ [วสมนฺนคา (ปี.)].

๓๘.

‘‘อตฺถิ เต ทหโร ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;

ตํ รชฺเช อภิสิฺจสฺสุ, โส โน ราชา ภวิสฺสติ’’.

๓๙.

‘‘ขิปฺปํ กุมารมาเนถ, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;

ตํ รชฺเช อภิสิฺจิสฺสํ, โส โว ราชา ภวิสฺสติ’’.

๔๐.

‘‘ตโต กุมารมาเนสุํ, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;

ตํ ทิสฺวา อาลปี ราชา, เอกปุตฺตํ มโนรมํ.

๔๑.

‘‘สฏฺิ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๔๒.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ [วสมนฺนคา (ปี.)].

๔๓.

‘‘สฏฺิ นาคสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา.

๔๔.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๔๕.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.

๔๖.

‘‘สฏฺิ อสฺสสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

อาชานียาว ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหิโน.

๔๗.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ [อินฺทิยาจาปธาริภิ (ก.)];

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๔๘.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.

๔๙.

‘‘สฏฺิ รถสหสฺสานิ, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๕๐.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๕๑.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.

๕๒.

‘‘สฏฺิ เธนุสหสฺสานิ, โรหฺา ปุงฺควูสภา;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๕๓.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ.

๕๔.

‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

วิจิตฺรวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เต.

๕๕.

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’.

๕๖.

‘‘ทหรสฺเสว เม ตาต, มาตา มตาติ เม สุตํ;

ตยา วินา อหํ ตาต, ชีวิตุมฺปิ น อุสฺสเห.

๕๗.

‘‘ยถา อารฺกํ นาคํ, โปโต อนฺเวติ ปจฺฉโต;

เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ, สเมสุ วิสเมสุ จ.

๕๘.

‘‘เอวํ ตํ อนุคจฺฉามิ, ปุตฺตมาทาย [ปตฺตมาทาย (ปี.)] ปจฺฉโต;

สุภโร เต ภวิสฺสามิ, น เต เหสฺสามิ ทุพฺภโร’’.

๕๙.

‘‘ยถา สามุทฺทิกํ นาวํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

โวหาโร ตตฺถ คณฺเหยฺย, วาณิชา พฺยสนี [พฺยสนํ (ก.)] สิยา.

๖๐.

‘‘เอวเมวายํ ปุตฺตกลิ [ปุตฺตก (สฺยา.)], อนฺตรายกโร มม [มมํ (ปี.)];

อิมํ กุมารํ ปาเปถ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ.

๖๑.

‘‘ตตฺถ กมฺพุสหตฺถาโย, ยถา สกฺกํว อจฺฉรา;

ตา นํ ตตฺถ รเมสฺสนฺติ [รมิสฺสนฺติ (สฺยา. ก.)], ตาหิ เจโส [เมโส (ปี.)] รมิสฺสติ.

๖๒.

‘‘ตโต กุมารํ ปาเปสุํ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ;

ตํ ทิสฺวา อวจุํ กฺา, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ.

๖๓.

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี. ปี.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.

๖๔.

‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ [นมฺหิ (ก.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

กาสิรฺโ อหํ ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;

มมํ [มม (ปี.)] ภรถ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], อหํ ภตฺตา ภวามิ โว’’.

๖๕.

‘‘ตํ ตตฺถ อวจุํ กฺา, ทีฆาวุํ รฏฺวฑฺฒนํ;

‘กุหึ ราชา อนุปฺปตฺโต, อิโต ราชา กุหึ คโต’’’.

๖๖.

‘‘ปงฺกํ ราชา อติกฺกนฺโต, ถเล ราชา ปติฏฺิโต;

อกณฺฏกํ อคหนํ, ปฏิปนฺโน มหาปถํ.

๖๗.

‘‘อหฺจ ปฏิปนฺโนสฺมิ, มคฺคํ ทุคฺคติคามินํ;

สกณฺฏกํ สคหนํ, เยน คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ’’.

๖๘.

‘‘ตสฺส เต สฺวาคตํ ราช, สีหสฺเสว คิริพฺพชํ;

อนุสาส มหาราช, ตฺวํ โน สพฺพาสมิสฺสโร’’ติ.

โสณกชาตกํ ปมํ.

๕๓๐. สํกิจฺจชาตกํ (๒)

๖๙.

‘‘ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ, พฺรหฺมทตฺตํ รเถสภํ;

อถสฺส ปฏิเวเทสิ, ยสฺสาสิ อนุกมฺปโก.

๗๐.

‘‘สํกิจฺจายํ อนุปฺปตฺโต, อิสีนํ สาธุสมฺมโต;

ตรมานรูโป นิยฺยาหิ, ขิปฺปํ ปสฺส มเหสินํ.

๗๑.

‘‘ตโต จ ราชา ตรมาโน, ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ;

มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห [ปริพฺพูฬฺโห (สี. ปี.)], อคมาสิ รเถสโภ.

๗๒.

‘‘นิกฺขิปฺป ปฺจ กกุธานิ, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒโน;

วาฬพีชนิ [วา ฬวีชนี (สี. ปี.)] มุณฺหีสํ, ขคฺคํ ฉตฺตฺจุปาหนํ;

๗๓.

‘‘โอรุยฺห ราชา ยานมฺหา, ปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ, สํกิจฺจมุปสงฺกมิ.

๗๔.

‘‘อุปสงฺกมิตฺวา โส ราชา, สมฺโมทิ อิสินา สห;

ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ.

๗๕.

‘‘เอกมนฺตํ นิสินฺโนว, อถ กาลํ อมฺถ;

ตโต ปาปานิ กมฺมานิ, ปุจฺฉิตุํ ปฏิปชฺชถ.

๗๖.

‘‘อิสึ ปุจฺฉาม [ปุจฺฉามิ (สี. ปี.)] สํกิจฺจํ, อิสีนํ สาธุสมฺมตํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ, อิสิสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (ก.)].

๗๗.

‘‘กํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นรา ธมฺมาติจาริโน;

อติจิณฺโณ มยา ธมฺโม, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต.

๗๘.

‘‘อิสี อวจ สํกิจฺโจ, กาสีนํ รฏฺวฑฺฒนํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมึ, มหาราช สุโณหิ เม.

๗๙.

‘‘อุปฺปเถน วชนฺตสฺส, โย มคฺคมนุสาสติ;

ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, นาสฺส มคฺเคยฺย กณฺฏโก.

๘๐.

‘‘อธมฺมํ ปฏิปนฺนสฺส, โย ธมฺมมนุสาสติ;

ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, น โส คจฺเฉยฺย ทุคฺคตึ.

๘๑.

‘‘ธมฺโม ปโถ มหาราช, อธมฺโม ปน อุปฺปโถ;

อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตึ.

๘๒.

‘‘อธมฺมจาริโน ราช, นรา วิสมชีวิโน;

ยํ คตึ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นิรเย เต สุโณหิ เม.

๘๓.

‘‘สฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, สงฺฆาโต [สงฺขาโฏ (สฺยา. ก.)] ทฺเว จ โรรุวา;

อถาปโร มหาวีจิ, ตาปโน [ตปโน (สี. ปี.)] จ ปตาปโน.

๘๔.

‘‘อิจฺเจเต อฏฺ นิรยา, อกฺขาตา ทุรติกฺกมา;

อากิณฺณา ลุทฺทกมฺเมหิ, ปจฺเจกา โสฬสุสฺสทา.

๘๕.

‘‘กทริยตาปนา [กทริยตปนา (สี. ปี.)] โฆรา, อจฺจิมนฺโต [อจฺจิมนฺตา (ปี.)] มหพฺภยา;

โลมหํสนรูปา จ, เภสฺมา ปฏิภยา ทุขา.

๘๖.

‘‘จตุกฺกณฺณา จตุทฺวารา, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;

อโยปาการปริยนฺตา, อยสา ปฏิกุชฺชิตา.

๘๗.

‘‘เตสํ อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;

สมนฺตา โยชนสตํ, ผุฏา [ผริตฺวา (อ. นิ. ๓.๓๖; เป. ว. ๗๑)] ติฏฺนฺติ สพฺพทา.

๘๘.

‘‘เอเต ปตนฺติ นิรเย, อุทฺธํปาทา อวํสิรา;

อิสีนํ อติวตฺตาโร, สฺตานํ ตปสฺสินํ.

๘๙.

‘‘เต ภูนหุโน ปจฺจนฺติ, มจฺฉา พิลกตา ยถา;

สํวจฺฉเร อสงฺเขยฺเย, นรา กิพฺพิสการิโน.

๙๐.

‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;

นิรยา นาธิคจฺฉนฺติ, ทฺวารํ นิกฺขมเนสิโน.

๙๑.

‘‘ปุรตฺถิเมน ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต;

อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ;

ยํ ยฺหิ ทฺวารํ คจฺฉนฺติ, ตํ ตเทว ปิธียเร [ปิถิยฺยติ (สี.), ปิถิยฺยเร (สฺยา.), ปิถียเร (ปี.)].

๙๒.

‘‘พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ, ชนา นิรยคามิโน;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ, ปตฺวา ทุกฺขํ อนปฺปกํ.

๙๓.

‘‘อาสีวิสํว กุปิตํ, เตชสฺสึ ทุรติกฺกมํ;

น สาธุรูเป อาสีเท, สฺตานํ ตปสฺสินํ.

๙๔.

‘‘อติกาโย มหิสฺสาโส, อชฺชุโน เกกกาธิโป;

สหสฺสพาหุ อุจฺฉินฺโน, อิสิมาสชฺช โคตมํ.

๙๕.

‘‘อรชํ รชสา วจฺฉํ, กิสํ อวกิริย ทณฺฑกี;

ตาโลว มูลโต [สมูโล (ก.)] ฉินฺโน, ส ราชา วิภวงฺคโต.

๙๖.

‘‘อุปหจฺจ มนํ มชฺโฌ [เมชฺโฌ (ก.)], มาตงฺคสฺมึ ยสสฺสิเน;

สปาริสชฺโช อุจฺฉินฺโน, มชฺฌารฺํ ตทา อหุ.

๙๗.

‘‘กณฺหทีปายนาสชฺช, อิสึ อนฺธกเวณฺฑโย [เวณฺหุโย (สี. ปี.), ปิณฺหโย (?)];

อฺโฺํ [อฺมฺํ (สี. ปี.)] มุสลา [มุสเล (สี. สฺยา. ปี.)] หนฺตฺวา, สมฺปตฺตา ยมสาธนํ [ยมสาทนํ (ปี.)].

๙๘.

‘‘อถายํ อิสินา สตฺโต, อนฺตลิกฺขจโร ปุเร;

ปาเวกฺขิ ปถวึ [ปวึ (สี. สฺยา. ปี.)] เจจฺโจ, หีนตฺโต ปตฺตปริยายํ.

๙๙.

‘‘ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;

อทุฏฺจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจูปสํหิตํ.

๑๐๐.

‘‘มนสา เจ ปทุฏฺเน, โย นโร เปกฺขเต มุนึ;

วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, คนฺตา โส นิรยํ อโธ.

๑๐๑.

‘‘เย วุฑฺเฒ [วทฺเธ (ก.)] ปริภาสนฺติ, ผรุสูปกฺกมา ชนา;

อนปจฺจา อทายาทา, ตาลวตฺถุ [ตาลวตฺถู (สฺยา.), ตาลาวตฺถุ (ปี.)] ภวนฺติ เต.

๑๐๒.

‘‘โย จ ปพฺพชิตํ หนฺติ, กตกิจฺจํ มเหสินํ;

ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติ.

๑๐๓.

‘‘โย จ ราชา อธมฺมฏฺโ, รฏฺวิทฺธํสโน มโค [จุโต (สี.)];

ตาปยิตฺวา ชนปทํ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ.

๑๐๔.

‘‘โส จ วสฺสสหสฺสานิ [วสฺสสหสฺสานํ (สี. สฺยา.)], สตํ ทิพฺพานิ ปจฺจติ;

อจฺจิสงฺฆปเรโต โส, ทุกฺขํ เวเทติ เวทนํ.

๑๐๕.

‘‘ตสฺส อคฺคิสิขา กายา, นิจฺฉรนฺติ ปภสฺสรา;

เตโชภกฺขสฺส คตฺตานิ, โลเมหิ จ [โลมคฺเคหิ จ (สี. สฺยา. ปี.)] นเขหิ จ.

๑๐๖.

‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;

ทุกฺขาภิตุนฺโน นทติ, นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต [ตุตฺตทฺทิโต (สี.)] ยถา.

๑๐๗.

‘‘โย โลภา ปิตรํ หนฺติ, โทสา วา ปุริสาธโม;

ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติ.

๑๐๘.

‘‘ส ตาทิโส ปจฺจติ โลหกุมฺภิยํ, ปกฺกฺจ สตฺตีหิ หนนฺติ นิตฺตจํ;

อนฺธํ กริตฺวา มุตฺตกรีสภกฺขํ, ขาเร นิมุชฺชนฺติ ตถาวิธํ นรํ.

๑๐๙.

‘‘ตตฺตํ ปกฺกุถิตมโยคุฬฺจ [ปกฺกุธิตมโยคุฬฺจ (ก.)], ทีเฆ จ ผาเล จิรรตฺตตาปิเต;

วิกฺขมฺภมาทาย วิพนฺธ [วิพทฺธ (สี.), วิภชฺช (สฺยา. ปี.)] รชฺชุภิ, วิวเฏ มุเข สมฺปวิสนฺติ [สํจวนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] รกฺขสา.

๑๑๐.

‘‘สามา จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา, กาโกฬสงฺฆา จ ทิชา อโยมุขา;

สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ, ชิวฺหํ วิภชฺช วิฆาสํ สโลหิตํ.

๑๑๑.

‘‘ตํ ทฑฺฒตาลํ ปริภินฺนคตฺตํ, นิปฺโปถยนฺตา อนุวิจรนฺติ รกฺขสา;

รตี หิ เนสํ ทุขิโน ปนีตเร, เอตาทิสสฺมึ นิรเย วสนฺติ;

เย เกจิ โลเก อิธ เปตฺติฆาติโน.

๑๑๒.

‘‘ปุตฺโต จ มาตรํ หนฺตฺวา, อิโต คนฺตฺวา ยมกฺขยํ;

ภุสมาปชฺชเต ทุกฺขํ, อตฺตกมฺมผลูปโค.

๑๑๓.

‘‘อมนุสฺสา อติพลา, หนฺตารํ ชนยนฺติยา;

อโยมเยหิ วาเฬหิ [ผาเลหิ (ปี.)], ปีฬยนฺติ ปุนปฺปุนํ.

๑๑๔.

‘‘ตมสฺสวํ [ตํ ปสฺสวํ (สี. สฺยา.), ตํ ปสฺสุตํ (ปี.)] สกา คตฺตา, รุหิรํ [รุธิรํ (สี. สฺยา.)] อตฺตสมฺภวํ;

ตมฺพโลหวิลีนํว, ตตฺตํ ปาเยนฺติ มตฺติฆํ [มตฺติยํ (สี.)].

๑๑๕.

‘‘ชิคุจฺฉํ กุณปํ ปูตึ, ทุคฺคนฺธํ คูถกทฺทมํ;

ปุพฺพโลหิตสงฺกาสํ, รหทโมคยฺห [รหโทคฺคยฺห (ก.)] ติฏฺติ.

๑๑๖.

‘‘ตเมนํ กิมโย ตตฺถ, อติกายา อโยมุขา;

ฉวึ เภตฺวาน [เฉตฺวาน (สี. ปี.)] ขาทนฺติ, สํคิทฺธา [ปคิทฺธา (สี. สฺยา. ปี.)] มํสโลหิเต.

๑๑๗.

‘‘โส จ ตํ นิรยํ ปตฺโต, นิมุคฺโค สตโปริสํ;

ปูติกํ กุณปํ วาติ, สมนฺตา สตโยชนํ.

๑๑๘.

‘‘จกฺขุมาปิ หิ จกฺขูหิ, เตน คนฺเธน ชียติ;

เอตาทิสํ พฺรหฺมทตฺต, มาตุโฆ ลภเต ทุขํ.

๑๑๙.

‘‘ขุรธารมนุกฺกมฺม, ติกฺขํ ทุรภิสมฺภวํ;

ปตนฺติ คพฺภปาติโย [คพฺภปาตินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], ทุคฺคํ เวตรณึ [เวตฺตรณึ (สฺยา. ก.)] นทึ.

๑๒๐.

‘‘อโยมยา สิมฺพลิโย, โสฬสงฺคุลกณฺฏกา;

อุภโต อภิลมฺพนฺติ, ทุคฺคํ เวตรณึ [เวตฺตรณึ (สฺยา. ก.)] นทึ.

๑๒๑.

‘‘เต อจฺจิมนฺโต ติฏฺนฺติ, อคฺคิกฺขนฺธาว อารกา;

อาทิตฺตา ชาตเวเทน, อุทฺธํ โยชนมุคฺคตา.

๑๒๒.

‘‘เอเต วชนฺติ [สชนฺติ (สี. ปี.), ปชฺชนฺติ (สฺยา.)] นิรเย, ตตฺเต ติขิณกณฺฏเก;

นาริโย จ อติจารา [อติจารินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], นรา จ ปรทารคู.

๑๒๓.

‘‘เต ปตนฺติ อโธกฺขนฺธา, วิวตฺตา วิหตา ปุถู;

สยนฺติ วินิวิทฺธงฺคา, ทีฆํ ชคฺคนฺติ สพฺพทา [สํวรึ (สี. ปี.)].

๑๒๔.

‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], มหตึ ปพฺพตูปมํ;

โลหกุมฺภึ ปวชฺชนฺติ, ตตฺตํ อคฺคิสมูทกํ.

๑๒๕.

‘‘เอวํ ทิวา จ รตฺโต จ, ทุสฺสีลา โมหปารุตา;

อนุโภนฺติ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโน.

๑๒๖.

‘‘ยา จ ภริยา ธนกฺกีตา, สามิกํ อติมฺติ;

สสฺสุํ วา สสุรํ วาปิ, เชฏฺํ วาปิ นนนฺทรํ [นนนฺทนํ (สฺยา. ก.)].

๑๒๗.

‘‘ตสฺสา วงฺเกน ชิวฺหคฺคํ, นิพฺพหนฺติ สพนฺธนํ;

ส พฺยามมตฺตํ กิมินํ, ชิวฺหํ ปสฺสติ อตฺตนิ [อตฺตโน (สี. สฺยา.)];

วิฺาเปตุํ น สกฺโกติ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติ.

๑๒๘.

‘‘โอรพฺภิกา สูกริกา, มจฺฉิกา มิคพนฺธกา;

โจรา โคฆาตกา ลุทฺทา, อวณฺเณ วณฺณการกา.

๑๒๙.

‘‘สตฺตีหิ โลหกูเฏหิ, เนตฺตึเสหิ อุสูหิ จ;

หฺมานา ขารนทึ, ปปตนฺติ [สมฺปตนฺติ (ก.)] อวํสิรา.

๑๓๐.

‘‘สายํ ปาโต กูฏการี, อโยกูเฏหิ หฺติ;

ตโต วนฺตํ ทุรตฺตานํ, ปเรสํ ภุฺชเร [ภุฺชเต (สี. สฺยา. ปี.)] สทา.

๑๓๑.

‘‘ธงฺกา เภรณฺฑกา [เภทณฺฑกา (ก.)] คิชฺฌา, กาโกฬา จ อโยมุขา;

วิปฺผนฺทมานํ ขาทนฺติ, นรํ กิพฺพิสการกํ [กิพฺพิสการินํ (ปี.)].

๑๓๒.

‘‘เย มิเคน มิคํ หนฺติ, ปกฺขึ วา ปน ปกฺขินา;

อสนฺโต รชสา ฉนฺนา, คนฺตา [คตา (ก.)] เต นิรยุสฺสทํ [นิรยํ อโธ (ปี.)].

๑๓๓.

‘‘สนฺโต [สนฺโตว (สฺยา.)] อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, สุจิณฺเณนิธ กมฺมุนา;

สุจิณฺณสฺส ผลํ ปสฺส, สอินฺทา [สหินฺทา (สี.)] เทวา สพฺรหฺมกา.

๑๓๔.

‘‘ตํ ตํ พฺรูมิ มหาราช, ธมฺมํ รฏฺปตี จร;

ตถา [ตถา ตถา (สี. สฺยา. ปี.)] ราช จราหิ ธมฺมํ, ยถา ตํ สุจิณฺณํ นานุตปฺเปยฺย ปจฺฉา’’ติ.

สํกิจฺจชาตกํ ทุติยํ.

สฏฺินิปาตํ นิฏฺิตํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

อถ สฏฺินิปาตมฺหิ, สุณาถ มม ภาสิตํ;

ชาตกสวฺหยโน ปวโร, โสณกอรินฺทมสวฺหยโน;

ตถา วุตฺตรเถสภกิจฺจวโรติ.

๒๐. สตฺตตินิปาโต

๕๓๑. กุสชาตกํ (๑)

.

‘‘อิทํ เต รฏฺํ สธนํ สโยคฺคํ, สกายุรํ สพฺพกามูปปนฺนํ;

อิทํ เต รชฺชํ [รฏฺํ (ก.)] อนุสาส อมฺม, คจฺฉามหํ ยตฺถ ปิยา ปภาวตี’’.

.

‘‘อนุชฺชุภูเตน หรํ มหนฺตํ, ทิวา จ รตฺโต จ นิสีถกาเล [นิสีท กาเล (ก.)];

ปฏิคจฺฉ ตฺวํ ขิปฺปํ กุสาวตึ กุส [กุสาวตึ (สฺยา. ก.)], นิจฺฉามิ ทุพฺพณฺณมหํ วสนฺตํ’’.

.

‘‘นาหํ คมิสฺสามิ อิโต กุสาวตึ, ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว;

รมามิ มทฺทสฺส นิเกตรมฺเม, หิตฺวาน รฏฺํ ตว ทสฺสเน รโต.

.

‘‘ปภาวตี วณฺณปโลภิโต ตว, สมฺมูฬฺหรูโป วิจรามิ เมทินึ [เมทนึ (สฺยา. ก.)];

ทิสํ น ชานามิ กุโตมฺหิ อาคโต, ตยมฺหิ มตฺโต มิคมนฺทโลจเน.

.

‘‘สุวณฺณจีรวสเน, ชาตรูปสุเมขเล;

สุสฺโสณิ ตว กามา หิ [กาเมหิ (สี. สฺยา. ปี.)], นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก’’.

.

‘‘อพฺภูติ [อพฺภู หิ (สี.), อภูติ (สฺยา.), อพฺภุ หิ (ปี.)] ตสฺส โภ โหติ, โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉติ;

อกามํ ราช กาเมสิ [กาเมหิ (สี. ปี.)], อกนฺตํ กนฺตุ [อกนฺโต กนฺต (สี. สฺยา. ปี.)] มิจฺฉสิ’’.

.

‘‘อกามํ วา สกามํ วา, โย นโร ลภเต ปิยํ;

ลาภเมตฺถ ปสํสาม, อลาโภ ตตฺถ ปาปโก’’.

.

‘‘ปาสาณสารํ ขณสิ, กณิการสฺส ทารุนา;

วาตํ ชาเลน พาเธสิ, โย อนิจฺฉนฺตมิจฺฉสิ’’.

.

‘‘ปาสาโณ นูน เต หทเย, โอหิโต มุทุลกฺขเณ;

โย เต สาตํ น วินฺทามิ, ติโรชนปทาคโต.

๑๐.

‘‘ยทา มํ ภกุฏึ [ภูกุฏึ (สี. ปี.)] กตฺวา, ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ [ราชปุตฺติ อุทิกฺขสิ (สี. ปี.)];

อาฬาริโก ตทา โหมิ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร [มทฺทสฺส ถีปุเร (สี. ปี.) เอวมุปริปิ].

๑๑.

‘‘ยทา อุมฺหยมานา มํ, ราชปุตฺตี อุทิกฺขติ [ราชปุตฺติ อุทิกฺขสิ (สี. ปี.)];

นาฬาริโก ตทา โหมิ, ราชา โหมิ ตทา กุโส’’.

๑๒.

‘‘สเจ หิ วจนํ สจฺจํ, เนมิตฺตานํ ภวิสฺสติ;

เนว เม ตฺวํ ปตี อสฺส, กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธา’’.

๑๓.

‘‘สเจ หิ วจนํ สจฺจํ, อฺเสํ ยทิ วา มมํ;

เนว ตุยฺหํ ปตี อตฺถิ, อฺโ สีหสฺสรา กุสา’’.

๑๔.

‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;

สเจ มํ นาคนาสูรู, โอโลเกยฺย ปภาวตี.

๑๕.

‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;

สเจ มํ นาคนาสูรู, อาลเปยฺย ปภาวตี.

๑๖.

‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;

สเจ มํ นาคนาสูรู, อุมฺหาเยยฺย ปภาวตี.

๑๗.

‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;

สเจ มํ นาคนาสูรู, ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี.

๑๘.

‘‘เนกฺขํ คีวํ เต กาเรสฺสํ, ปตฺวา ขุชฺเช กุสาวตึ;

สเจ เม นาคนาสูรู, ปาณีหิ อุปสมฺผุเส’’.

๑๙.

‘‘น หิ นูนายํ ราชปุตฺตี, กุเส สาตมฺปิ วินฺทติ;

อาฬาริเก ภเต โปเส, เวตเนน อนตฺถิเก’’.

๒๐.

‘‘น หิ นูนายํ สา [นูน อยํ (สี. สฺยา.)] ขุชฺชา, ลภติ ชิวฺหาย เฉทนํ;

สุนิสิเตน สตฺเถน, เอวํ ทุพฺภาสิตํ ภณํ’’.

๒๑.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มหายโสติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๒.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มหทฺธโนติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๓.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มหพฺพโลติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๔.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มหารฏฺโติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๕.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มหาราชาติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๖.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

สีหสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๗.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

วคฺคุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๘.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

พินฺทุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๒๙.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มฺชุสฺสโรติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๓๐.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

มธุสฺสโรติ [มธุรสฺสโรติ (สี.)] กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๓๑.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

สตสิปฺโปติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๓๒.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

ขตฺติโยติปิ กตฺวาน [กริตฺวาน (สี.)], กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ.

๓๓.

‘‘มา นํ รูเปน ปาเมสิ, อาโรเหน ปภาวติ;

กุสราชาติ กตฺวาน, กรสฺสุ รุจิเร ปิยํ’’.

๓๔.

‘‘เอเต นาคา อุปตฺถทฺธา, สพฺเพ ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา.)];

ปุรา มทฺทนฺติ ปาการํ, อาเนนฺเตตํ ปภาวตึ’’.

๓๕.

‘‘สตฺต พิเล [ขณฺเฑ (สี. ปี.)] กริตฺวาน, อหเมตํ ปภาวตึ;

ขตฺติยานํ ปทสฺสามิ, เย มํ หนฺตุํ อิธาคตา’’.

๓๖.

‘‘อวุฏฺหิ ราชปุตฺตี, สามา โกเสยฺยวาสินี;

อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, ทาสีคณปุรกฺขตา’’.

๓๗.

‘‘ตํ นูน กกฺกูปนิเสวิตํ มุขํ, อาทาสทนฺตาถรุปจฺจเวกฺขิตํ;

สุภํ สุเนตฺตํ วิรชํ อนงฺคณํ, ฉุทฺธํ วเน สฺสติ ขตฺติเยหิ.

๓๘.

‘‘เต นูน เม อสิเต เวลฺลิตคฺเค, เกเส มุทู จนฺทนสารลิตฺเต;

สมากุเล สีวถิกาย มชฺเฌ, ปาเทหิ คิชฺฌา ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ [ปริกฑฺฒยนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)].

๓๙.

‘‘ตา นูน เม ตมฺพนขา สุโลมา, พาหา มุทู จนฺทนสารลิตฺตา;

ฉินฺนา วเน อุชฺฌิตา ขตฺติเยหิ, คยฺห ธงฺโก [วโก (ปี.)] คจฺฉติ เยน กามํ.

๔๐.

‘‘เต นูน ตาลูปนิเภ อลมฺเพ, นิเสวิเต กาสิกจนฺทเนน;

ถเนสุ เม ลมฺพิสฺสติ [ลมฺพหีติ (ปี.)] สิงฺคาโล [สิคาโล (สี. สฺยา. ปี.)], มาตูว ปุตฺโต ตรุโณ ตนูโช.

๔๑.

‘‘ตํ นูน โสณึ ปุถุลํ สุโกฏฺฏิตํ, นิเสวิตํ กฺจนเมขลาหิ;

ฉินฺนํ วเน ขตฺติเยหี อวตฺถํ, สิงฺคาลสงฺฆา ปริกฑฺฒิสฺสนฺติ [คยฺหา วโก คจฺฉติ เยนกามํ (ปี.)].

๔๒.

‘‘โสณา ธงฺกา [วกา (ปี.)] สิงฺคาลา จ, เย จฺเ สนฺติ ทาิโน;

อชรา นูน เหสฺสนฺติ, ภกฺขยิตฺวา ปภาวตึ.

๔๓.

‘‘สเจ มํสานิ หรึสุ, ขตฺติยา ทูรคามิโน;

อฏฺีนิ อมฺม ยาจิตฺวา, อนุปเถ ทหาถ นํ.

๔๔.

‘‘เขตฺตานิ อมฺม กาเรตฺวา, กณิกาเรตฺถ โรปย [โรปเย (ก.)];

ยทา เต ปุปฺผิตา อสฺสุ, เหมนฺตานํ หิมจฺจเย;

สเรยฺยาถ มมํ [มม (ปี.)] อมฺม, เอวํวณฺณา ปภาวตี’’.

๔๕.

‘‘ตสฺสา มาตา อุทฏฺาสิ, ขตฺติยา เทววณฺณินี;

ทิสฺวา อสิฺจ สูนฺจ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร’’.

๔๖.

‘‘อิมินา นูน อสินา, สุสฺํ ตนุมชฺฌิมํ;

ธีตรํ มทฺท [มม (สี.), มทฺโท (ปี.)] หนฺตฺวาน, ขตฺติยานํ ปทสฺสสิ’’ [ปทสฺสติ (ปี. ก.)].

๔๗.

‘‘น เม อกาสิ วจนํ, อตฺถกามาย ปุตฺติเก;

สาชฺช โลหิตสฺฉนฺนา, คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (สี. ปี.)] ยมสาธนํ.

๔๘.

‘‘เอวมาปชฺชตี โปโส, ปาปิยฺจ นิคจฺฉติ;

โย เว หิตานํ วจนํ, น กโรติ [น กรํ (สี.)] อตฺถทสฺสินํ.

๔๙.

‘‘สเจ จ อชฺช [ตฺวํ อมฺม (สี.)] ธาเรสิ [วาเรสิ (ปี.)], กุมารํ จารุทสฺสนํ;

กุเสน ชาตํ ขตฺติยํ, สุวณฺณมณิเมขลํ;

ปูชิตํ [ปูชิตา (ปี.)] าติสงฺเฆหิ, น คจฺฉสิ [คฺฉิสิ (สี. ปี.)] ยมกฺขยํ.

๕๐.

‘‘ยตฺถสฺสุ เภรี นทติ, กุฺชโร จ นิกูชติ [นิกุฺชติ (ปี.)];

ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต.

๕๑.

‘‘อสฺโส จ สิสติ [อสฺโส หสิสติ (สี.), อสฺโส หสิยติ (สฺยา.), อสฺโส จ สึสติ (ปี.)] ทฺวาเร, กุมาโร อุปโรทติ;

ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต.

๕๒.

‘‘มยูรโกฺจาภิรุเท, โกกิลาภินิกูชิเต;

ขตฺติยานํ กุเล ภทฺเท, กึ นุ สุขตรํ ตโต’’.

๕๓.

‘‘กหํ นุ โส สตฺตุมทฺทโน, ปรรฏฺปฺปมทฺทโน;

กุโส โสฬารปฺาโณ, โย โน ทุกฺขา ปโมจเย’’.

๕๔.

‘‘อิเธว โส สตฺตุมทฺทโน, ปรรฏฺปฺปมทฺทโน;

กุโส โสฬารปฺาโณ, โย เต สพฺเพ วธิสฺสติ’’ [โย โน ทุกฺขา ปโมจเย (สี.), โส โน สพฺเพ วธิสฺสติ (ปี.)].

๕๕.

‘‘อุมฺมตฺติกา นุ ภณสิ, อนฺธพาลา ปภาสสิ [อาทุ พาลาว ภาสสิ (สี. ปี.)];

กุโส เจ อาคโต อสฺส, กึ น [กินฺนุ (สฺยา. ก.)] ชาเนมุ ตํ มยํ’’.

๕๖.

‘‘เอโส อาฬาริโก โปโส, กุมารีปุรมนฺตเร;

ทฬฺหํ กตฺวาน สํเวลฺลึ, กุมฺภึ โธวติ โอณโต’’.

๕๗.

‘‘เวณี ตฺวมสิ จณฺฑาลี, อทูสิ กุลคนฺธินี;

กถํ มทฺทกุเล ชาตา, ทาสํ กยิราสิ กามุกํ’’.

๕๘.

‘‘นมฺหิ เวณี น จณฺฑาลี, น จมฺหิ กุลคนฺธินี;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.

๕๙.

‘‘โย พฺราหฺมณสหสฺสานิ, สทา โภเชติ วีสตึ;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.

๖๐.

‘‘ยสฺส นาคสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.

๖๑.

‘‘ยสฺส อสฺสสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.

๖๒.

‘‘ยสฺส รถสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ.

[( ) อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุเยว ทิสฺสติ] (‘‘ยสฺส อุสภสหสฺสานิ, สทา โยเชนฺติ วีสตึ;

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ) [( ) อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุเยว ทิสฺสติ].

๖๓.

‘‘ยสฺส เธนุสหสฺสานิ, สทา ทุหนฺติ วีสตึ [ทุยฺหนฺติ วีสติ (สี. ปี.)];

โอกฺกากปุตฺโต ภทฺทนฺเต, ตฺวํ นุ ทาโสติ มฺสิ’’.

๖๔.

‘‘ตคฺฆ เต ทุกฺกฏํ พาเล, ยํ ขตฺติยํ มหพฺพลํ;

นาคํ มณฺฑูกวณฺเณน, น นํ [น ตํ (สี. ปี.)] อกฺขาสิธาคตํ’’ [อกฺขาสิ อาคตํ (สี.)].

๖๕.

‘‘อปราธํ มหาราช, ตฺวํ โน ขม รเถสภ;

ยํ ตํ อฺาตเวเสน, นาฺาสิมฺหา อิธาคตํ’’.

๖๖.

‘‘มาทิสสฺส น ตํ ฉนฺนํ, โยหํ อาฬาริโก ภเว;

ตฺวฺเว เม ปสีทสฺสุ, นตฺถิ เต เทว ทุกฺกฏํ’’.

๖๗.

‘‘คจฺฉ พาเล ขมาเปหิ, กุสราชํ มหพฺพลํ;

ขมาปิโต กุโส ราชา [กุสราชา (สพฺพตฺถ)], โส เต ทสฺสติ ชีวิตํ’’.

๖๘.

‘‘ปิตุสฺส วจนํ สุตฺวา, เทววณฺณี ปภาวตี;

สิรสา อคฺคหี ปาเท, กุสราชํ มหพฺพลํ’’.

๖๙.

‘‘ยามา รตฺโย อติกฺกนฺตา, ตามา เทว ตยา วินา;

วนฺเท เต สิรสา ปาเท, มา เม กุชฺฌํ รเถสภ.

๗๐.

‘‘สพฺพํ [สจฺจํ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ปฏิชานามิ, มหาราช สุโณหิ เม;

น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ, กเรยฺยามิ อหํ ปุน.

๗๑.

‘‘เอวํ เจ ยาจมานาย, วจนํ เม น กาหสิ;

อิทานิ มํ ตาโต หนฺตฺวา, ขตฺติยานํ ปทสฺสติ’’.

๗๒.

‘‘เอวํ เต ยาจมานาย, กึ น กาหามิ เต วโจ;

วิกุทฺโธ ตฺยสฺมิ กลฺยาณิ, มา ตฺวํ ภายิ ปภาวติ.

๗๓.

‘‘สพฺพํ เต ปฏิชานามิ, ราชปุตฺติ สุโณหิ เม;

น จาปิ อปฺปิยํ ตุยฺหํ, กเรยฺยามิ อหํ ปุน.

๗๔.

‘‘ตว กามา หิ สุสฺโสณิ, ปหุ [พหุ (สฺยา.), พหู (ปี.), พหุํ (ก.)] ทุกฺขํ ติติกฺขิสํ [ติติกฺขิสฺสํ (สี. ปี.)];

พหุํ มทฺทกุลํ หนฺตฺวา, นยิตุํ ตํ ปภาวติ’’.

๗๕.

‘‘โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส, นานาจิตฺเต สมาหิเต;

อถ ทกฺขถ เม เวคํ, วิธมนฺตสฺส [วิธเมนฺตสฺส (สพฺพตฺถ)] สตฺตโว’’.

๗๖.

‘‘ตฺจ ตตฺถ อุทิกฺขึสุ, รฺโ มทฺทสฺสนฺเตปุเร;

วิชมฺภมานํ สีหํว, โผเฏนฺตํ ทิคุณํ ภุชํ.

๗๗.

‘‘หตฺถิกฺขนฺธฺจ อารุยฺห, อาโรเปตฺวา ปภาวตึ;

สงฺคามํ โอตริตฺวาน, สีหนาทํ นที กุโส.

๗๘.

‘‘ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา, สีหสฺเสวิตเร มิคา;

ขตฺติยา วิปลายึสุ, กุสสทฺทภยฏฺฏิตา [กุสสทฺทภยฏฺิตา (ปี.)].

๗๙.

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

อฺมฺสฺส ฉินฺทนฺติ, กุสสทฺทภยฏฺฏิตา.

๘๐.

‘‘ตสฺมึ สงฺคามสีสสฺมึ, ปสฺสิตฺวา หฏฺ [ตุฏฺ (สี.)] มานโส;

กุสสฺส รฺโ เทวินฺโท, อทา เวโรจนํ มณึ.

๘๑.

‘‘โส ตํ วิชิตฺวา สงฺคามํ, ลทฺธา เวโรจนํ มณึ;

หตฺถิกฺขนฺธคโต ราชา, ปาเวกฺขิ นครํ ปุรํ.

๘๒.

‘‘ชีวคฺคาหํ [ชีวคาหํ (สี. ปี.)] คเหตฺวาน, พนฺธิตฺวา สตฺต ขตฺติเย;

สสุรสฺสุปนาเมสิ, อิเม เต เทว สตฺตโว.

๘๓.

‘‘สพฺเพว เต วสํ คตา, อมิตฺตา วิหตา ตว;

กามํ กโรหิ เต ตยา, มุฺจ วา เต หนสฺสุ วา’’.

๘๔.

‘‘ตุยฺเหว สตฺตโว เอเต, น หิ เต มยฺห สตฺตโว;

ตฺวฺเว โน มหาราช, มุฺจ วา เต หนสฺสุ วา’’.

๘๕.

‘‘อิมา เต ธีตโร สตฺต, เทวกฺูปมา สุภา;

ททาหิ เนสํ เอเกกํ, โหนฺตุ ชามาตโร ตว’’.

๘๖.

‘‘อมฺหากฺเจว ตาสฺจ, ตฺวํ โน สพฺเพสมิสฺสโร;

ตฺวฺเว โน มหาราช, เทหิ เนสํ ยทิจฺฉสิ’’.

๘๗.

‘‘เอกเมกสฺส เอเกกํ, อทา สีหสฺสโร กุโส;

ขตฺติยานํ ตทา เตสํ, รฺโ มทฺทสฺส ธีตโร.

๘๘.

‘‘ปีณิตา เตน ลาเภน, ตุฏฺา สีหสฺสเร กุเส;

สกรฏฺานิ ปายึสุ, ขตฺติยา สตฺต ตาวเท.

๘๙.

‘‘ปภาวติฺจ อาทาย, มณึ เวโรจนํ สุภํ [ตทา (ปี.)];

กุสาวตึ กุโส ราชา, อคมาสิ มหพฺพโล.

๙๐.

‘‘ตฺยสฺสุ เอกรเถ ยนฺตา, ปวิสนฺตา กุสาวตึ;

สมานา วณฺณรูเปน, นาฺมฺาติโรจิสุํ [นาฺมฺมติโรจยุํ (สี.)].

๙๑.

‘‘มาตา ปุตฺเตน สงฺคจฺฉิ [สงฺคฺฉิ (สี. สฺยา. ปี.)], อุภโย จ ชยมฺปตี;

สมคฺคา เต ตทา อาสุํ, ผีตํ ธรณิมาวสุ’’นฺติ.

กุสชาตกํ ปมํ.

๕๓๒. โสณนนฺทชาตกํ (๒)

๙๒.

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี. สฺยา.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.

๙๓.

‘‘นาปิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท;

มนุสฺสภูโต อิทฺธิมา, เอวํ ชานาหิ ภารธ’’ [ภารภ (ก.)].

๙๔.

‘‘กตรูปมิทํ โภโต [โภโต (สี. ปี.)], เวยฺยาวจฺจํ อนปฺปกํ;

เทวมฺหิ วสฺสมานมฺหิ, อโนวสฺสํ ภวํ อกา.

๙๕.

‘‘ตโต วาตาตเป โฆเร, สีตจฺฉายํ ภวํ อกา;

ตโต อมิตฺตมชฺเฌสุ [อมิตฺตมชฺเฌ จ (สี.)], สรตาณํ ภวํ อกา.

๙๖.

‘‘ตโต ผีตานิ รฏฺานิ, วสิโน เต ภวํ อกา;

ตโต เอกสตํ ขตฺเย, อนุยนฺเต [อนุยุตฺเต (ปี.)] ภวํ อกา.

๙๗.

‘‘ปตีตาสฺสุ มยํ โภโต, วท ตํ [วร ตํ (สี. สฺยา. ปี.)] ภฺช [ภฺ (สี. ปี.), ภุฺช (สฺยา. ก.)] มิจฺฉสิ;

หตฺถิยานํ อสฺสรถํ, นาริโย จ อลงฺกตา;

นิเวสนานิ รมฺมานิ, มยํ โภโต ททามเส.

๙๘.

‘‘อถ วงฺเค [อถ วา สงฺเค (สี. ปี.)] วา มคเธ, มยํ โภโต ททามเส;

อถ วา อสฺสกาวนฺตี [อสฺสกาวนฺตึ (สี. สฺยา. ปี.)], สุมนา ทมฺม เต มยํ.

๙๙.

‘‘อุปฑฺฒํ วาปิ รชฺชสฺส, มยํ โภโต ททามเส;

สเจ เต อตฺโถ รชฺเชน, อนุสาส ยทิจฺฉสิ’’.

๑๐๐.

‘‘น เม อตฺโถปิ รชฺเชน, นคเรน ธเนน วา;

อโถปิ ชนปเทน, อตฺโถ มยฺหํ น วิชฺชติ.

๑๐๑.

‘‘โภโตว รฏฺเ วิชิเต, อรฺเ อตฺถิ อสฺสโม;

ปิตา มยฺหํ ชเนตฺตี จ, อุโภ สมฺมนฺติ อสฺสเม.

๑๐๒.

‘‘เตสาหํ [เตสฺวหํ (ก.)] ปุพฺพาจริเยสุ, ปุฺํ น ลภามิ กาตเว;

ภวนฺตํ อชฺฌาวรํ กตฺวา, โสณํ [โสนํ (ปี.)] ยาเจมุ สํวรํ’’.

๑๐๓.

‘‘กโรมิ เต ตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ พฺราหฺมณ;

เอตฺจ โข โน อกฺขาหิ, กีวนฺโต โหนฺตุ ยาจกา’’.

๑๐๔.

‘‘ปโรสตํ ชานปทา, มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;

อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ, อภิชาตา ยสสฺสิโน;

ภวฺจ ราชา มโนโช, อลํ เหสฺสนฺติ ยาจกา’’.

๑๐๕.

‘‘หตฺถี อสฺเส จ โยเชนฺตุ, รถํ สนฺนยฺห สารถิ [นํ รถิ (ปี.)];

อาพนฺธนานิ คณฺหาถ, ปาทาสุสฺสารยทฺธเช [ปาเทสุสฺสารยํ ธเช (สี.), ปาทาสุสฺสารยํ ธเช (ปี.)];

อสฺสมํ ตํ คมิสฺสามิ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.

๑๐๖.

‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคินี;

อคมา อสฺสมํ รมฺมํ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.

๑๐๗.

‘‘กสฺส กาทมฺพโย [กสฺส กาทมฺพมโย (ก.)] กาโช, เวหาสํ จตุรงฺคุลํ;

อํสํ อสมฺผุสํ เอติ, อุทหาราย [อุทหารสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] คจฺฉโต’’.

๑๐๘.

‘‘อหํ โสโณ มหาราช, ตาปโส สหิตพฺพโต [สหิตํ วโต (ปี.)];

ภรามิ มาตาปิตโร, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.

๑๐๙.

‘‘วเน ผลฺจ มูลฺจ, อาหริตฺวา ทิสมฺปติ;

โปเสมิ มาตาปิตโร, ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ’’.

๑๑๐.

‘‘อิจฺฉาม อสฺสมํ คนฺตุํ, ยตฺถ สมฺมติ โกสิโย;

มคฺคํ โน โสณ อกฺขาหิ, เยน คจฺเฉมุ [คจฺฉาม (สี.)] อสฺสมํ’’.

๑๑๑.

‘‘อยํ เอกปที ราช, เยเนตํ [เยน ตํ (ก.)] เมฆสนฺนิภํ;

โกวิฬาเรหิ สฺฉนฺนํ, เอตฺถ สมฺมติ โกสิโย’’.

๑๑๒.

‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, ตรมาโน มหาอิสิ;

เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมึ, อนุสาสิตฺวาน ขตฺติเย.

๑๑๓.

‘‘อสฺสมํ ปริมชฺชิตฺวา, ปฺเปตฺวาน [ปฺเปตฺวาน (สี. สฺยา.)] อาสนํ;

ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา, ปิตรํ ปฏิโพธยิ.

๑๑๔.

‘‘อิเม อายนฺติ ราชาโน, อภิชาตา ยสสฺสิโน;

อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน, นิสีท ตฺวํ [นิสีทาหิ (สี.)] มหาอิเส.

๑๑๕.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ตรมาโน มหาอิสิ;

อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน, สทฺวารมฺหิ อุปาวิสิ’’.

๑๑๖.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, ชลนฺตํริว เตชสา;

ขตฺยสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ, โกสิโย เอตทพฺรวิ.

๑๑๗.

‘‘กสฺส เภรี มุทิงฺคา จ [มุติงฺคา จ (ปี.)], สงฺขา ปณวทินฺทิมา [เทณฺฑิมา (สี. ปี.)];

ปุรโต ปฏิปนฺนานิ, หาสยนฺตา รเถสภํ.

๑๑๘.

‘‘กสฺส กฺจนปฏฺเฏน, ปุถุนา วิชฺชุวณฺณินา;

ยุวา กลาปสนฺนทฺโธ, โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๑๙.

‘‘อุกฺกามุขปหฏฺํว, ขทิรงฺคารสนฺนิภํ;

มุขฺจ รุจิรา ภาติ, โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๒๐.

‘‘กสฺส ปคฺคหิตํ ฉตฺตํ, สสลากํ มโนรมํ;

อาทิจฺจรํสาวรณํ, โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๒๑.

‘‘กสฺส องฺคํ ปริคฺคยฺห, วาฬพีชนิมุตฺตมํ;

จรนฺติ วรปุฺสฺส [วรปฺสฺส (สี. ปี.)], หตฺถิกฺขนฺเธน อายโต.

๑๒๒.

‘‘กสฺส เสตานิ ฉตฺตานิ, อาชานียา จ วมฺมิตา;

สมนฺตา ปริกิเรนฺติ [ปริกิรนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๒๓.

‘‘กสฺส เอกสตํ ขตฺยา, อนุยนฺตา [อนุยุตฺตา (ปี.)] ยสสฺสิโน;

สมนฺตานุปริยนฺติ, โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๒๔.

‘‘หตฺถิ อสฺสรถ ปตฺติ [หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี (สี.)], เสนา จ จตุรงฺคินี;

สมนฺตานุปริยนฺติ [สมนฺตา อนุปริยาติ (ปี.)], โก เอติ สิริยา ชลํ.

๑๒๕.

‘‘กสฺเสสา มหตี เสนา, ปิฏฺิโต อนุวตฺตติ;

อกฺโขภณี [อกฺขาภนี (สี.), อกฺโขภินี (สฺยา.)] อปริยนฺตา, สาครสฺเสว อูมิโย’’.

๑๒๖.

‘‘ราชาภิราชา [ราชาธิราชา (ก.)] มโนโช, อินฺโทว ชยตํ ปติ;

นนฺทสฺสชฺฌาวรํ เอติ, อสฺสมํ พฺรหฺมจารินํ.

๑๒๗.

‘‘ตสฺเสสา มหตี เสนา, ปิฏฺิโต อนุวตฺตติ;

อกฺโขภณี อปริยนฺตา, สาครสฺเสว อูมิโย’’.

๑๒๘.

‘‘อนุลิตฺตา จนฺทเนน, กาสิกุตฺตมธาริโน [กาสิกวตฺถธาริโน (ปี.)];

สพฺเพ ปฺชลิกา หุตฺวา, อิสีนํ อชฺฌุปาคมุํ’’.

๑๒๙.

‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;

กจฺจิ อุฺเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหู.

๑๓๐.

‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)];

วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หึสา น วิชฺชติ’’.

๑๓๑.

‘‘กุสลฺเจว โน ราช, อโถ ราช อนามยํ;

อโถ อุฺเฉน ยาเปม, อโถ มูลผลา พหู.

๑๓๒.

‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ [ฑํสา จ มกสา (สี.), ฑํสา จ มกสา จ (ปี.)], อปฺปเมว สรีสปา [สิรึสปา (สี. สฺยา. ปี.)];

วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หึสา มยฺหํ [อ มฺหํ (สี. ปี.)] น วิชฺชติ.

๑๓๓.

‘‘พหูนิ วสฺสปูคานิ, อสฺสเม สมฺมตํ [วสโต (สี.)] อิธ;

นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ, อาพาธํ อมโนรมํ.

๑๓๔.

‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.

๑๓๕.

‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย [กาสมาริโย (สี. สฺยา.)];

ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภุฺช ราช วรํ วรํ.

๑๓๖.

‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;

ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.

๑๓๗.

‘‘ปฏิคฺคหิตํ ยํ ทินฺนํ, สพฺพสฺส อคฺฆิยํ กตํ;

นนฺทสฺสาปิ นิสาเมถ, วจนํ โส [ยํ (สี.), ยํ โส (ปี.)] ปวกฺขติ.

๑๓๘.

‘‘อชฺฌาวรมฺหา นนฺทสฺส, โภโต สนฺติกมาคตา;

สุณาตุ [สุณาตุ เม (สี. สฺยา.)] ภวํ วจนํ, นนฺทสฺส ปริสาย จ’’.

๑๓๙.

‘‘ปโรสตํ ชานปทา [ชนปทา (ปี.)], มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;

อิเม จ ขตฺติยา สพฺเพ, อภิชาตา ยสสฺสิโน;

ภวฺจ ราชา มโนโช, อนุมฺนฺตุ เม วโจ.

๑๔๐.

‘‘เย จ สนฺติ [เย วสนฺติ (สี.), เย หิ สนฺติ (ปี.)] สมีตาโร, ยกฺขานิ อิธ มสฺสเม;

อรฺเ ภูตภพฺยานิ, สุณนฺตุ วจนํ มม.

๑๔๑.

‘‘นโม กตฺวาน ภูตานํ, อิสึ วกฺขามิ สุพฺพตํ;

โส ตฺยาหํ ทกฺขิณา พาหุ, ตว โกสิย สมฺมโต.

๑๔๒.

‘‘ปิตรํ เม ชเนตฺติฺจ, ภตฺตุกามสฺส เม สโต;

วีร ปุฺมิทํ านํ, มา มํ โกสิย วารย.

๑๔๓.

‘‘สพฺภิ เหตํ อุปฺาตํ, มเมตํ อุปนิสฺสช;

อุฏฺานปาริจริยาย, ทีฆรตฺตํ ตยา กตํ;

มาตาปิตูสุ ปุฺานิ, มม โลกทโท ภว.

๑๔๔.

‘‘ตเถว สนฺติ มนุชา, ธมฺเม ธมฺมปทํ วิทู;

มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส, ยถา ชานาสิ ตฺวํ อิเส.

๑๔๕.

‘‘อุฏฺานปาริจริยาย, มาตาปิตุสุขาวหํ;

ตํ มํ ปุฺา นิวาเรติ, อริยมคฺคาวโร นโร’’.

๑๔๖.

‘‘สุณนฺตุ โภนฺโต วจนํ, ภาตุรชฺฌาวรา มม;

กุลวํสํ มหาราช, โปราณํ ปริหาปยํ;

อธมฺมจารี เชฏฺเสุ [โย เชฏฺโ (สี.)], นิรยํ โสปปชฺชติ [โส อุปปชฺชติ (สี. สฺยา. ปี.)].

๑๔๗.

‘‘เย จ ธมฺมสฺส กุสลา, โปราณสฺส ทิสมฺปติ;

จาริตฺเตน จ สมฺปนฺนา, น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคตึ.

๑๔๘.

‘‘มาตาปิตา จ ภาตา จ, ภคินี าติพนฺธวา;

สพฺเพ เชฏฺสฺส เต ภารา, เอวํ ชานาหิ ภารธ [ภารถ (สฺยา.)].

๑๔๙.

‘‘อาทิยิตฺวา ครุํ ภารํ, นาวิโก วิย อุสฺสเห;

ธมฺมฺจ นปฺปมชฺชามิ, เชฏฺโ จสฺมิ รเถสภ’’.

๑๕๐.

‘‘อธิคมา [อธิคตมฺหา (สี.), อธิคมฺหา (สฺยา.), อธิคตมฺห (ปี.)] ตเม าณํ, ชาลํว ชาตเวทโต;

เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ, โกสิโย ปวิทํสยิ.

๑๕๑.

‘‘ยถา อุทยมาทิจฺโจ, วาสุเทโว ปภงฺกโร;

ปาณีนํ ปวิทํเสติ, รูปํ กลฺยาณปาปกํ;

เอวเมว โน ภวํ ธมฺมํ, โกสิโย ปวิทํสยิ’’.

๑๕๒.

‘‘เอวํ เม ยาจมานสฺส, อฺชลึ นาวพุชฺฌถ;

ตว ปทฺธจโร [ตว ปฏฺจโร (สฺยา.), ตว พทฺธฺจโร (ปี.), ตวุปฏฺจโร (ก.)] เหสฺสํ, วุฏฺิโต ปริจารโก’’.

๑๕๓.

‘‘อทฺธา นนฺท วิชานาสิ [ปชานาสิ (สี.)], สทฺธมฺมํ สพฺภิ เทสิตํ;

อริโย อริยสมาจาโร, พาฬฺหํ ตฺวํ มม รุจฺจสิ.

๑๕๔.

‘‘ภวนฺตํ วทามิ โภติฺจ, สุณาถ วจนํ มม;

นายํ ภาโร ภารมโต [ภารมตฺโต (สี. สฺยา.)], อหุ มยฺหํ กุทาจนํ.

๑๕๕.

‘‘ตํ มํ อุปฏฺิตํ สนฺตํ, มาตาปิตุสุขาวหํ;

นนฺโท อชฺฌาวรํ กตฺวา, อุปฏฺานาย ยาจติ.

๑๕๖.

‘‘โย เว อิจฺฉติ กาเมน, สนฺตานํ พฺรหฺมจารินํ;

นนฺทํ โว วรถ เอโก [นนฺทํ วทถ เอเก (ปี.)], กํ นนฺโท อุปติฏฺตุ’’.

๑๕๗.

‘‘ตยา ตาต อนุฺาตา, โสณ ตํ นิสฺสิตา มยํ;

อุปฆาตุํ [อุปฆายิตุํ (สี.)] ลเภ นนฺทํ, มุทฺธนิ พฺรหฺมจารินํ’’.

๑๕๘.

‘‘อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ, ปวาฬํ มาลุเตริตํ;

จิรสฺสํ นนฺทํ ทิสฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ.

๑๕๙.

‘‘ยทา สุตฺตาปิ สุปิเน [สุปฺปนฺเต (สฺยา. ปี.)], นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ;

อุทคฺคา สุมนา โหมิ, นนฺโท โน อาคโต อยํ.

๑๖๐.

‘‘ยทา จ ปฏิพุชฺฌิตฺวา, นนฺทํ ปสฺสามิ นาคตํ;

ภิยฺโย อาวิสตี โสโก, โทมนสฺสฺจนปฺปกํ.

๑๖๑.

‘‘สาหํ อชฺช จิรสฺสมฺปิ, นนฺทํ ปสฺสามิ อาคตํ;

ภตฺตุจฺจ [ภตฺตุฺจ (ก.)] มยฺหฺจ ปิโย, นนฺโท โน ปาวิสี ฆรํ.

๑๖๒.

‘‘ปิตุปิ นนฺโท สุปฺปิโย, ยํ นนฺโท นปฺปวเส [ปาวิสี (ปี.)] ฆรา [ฆรํ (สฺยา. ปี. ก.)];

ลภตู ตาต นนฺโท ตํ, มํ นนฺโท อุปติฏฺตุ’’.

๑๖๓.

‘‘อนุกมฺปิกา ปติฏฺา จ, ปุพฺเพ รสทที จ โน;

มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส, มาตา ตํ วรเต อิเส.

๑๖๔.

‘‘ปุพฺเพ รสทที โคตฺตี, มาตา ปุฺูปสํหิตา;

มคฺโค สคฺคสฺส โลกสฺส, มาตา ตํ วรเต อิเส’’.

๑๖๕.

‘‘อากงฺขมานา ปุตฺตผลํ, เทวตาย นมสฺสติ;

นกฺขตฺตานิ จ ปุจฺฉติ, อุตุสํวจฺฉรานิ จ.

๑๖๖.

‘‘ตสฺสา อุตุมฺหิ นฺหาตาย [อุตุสินาตาย (ปี.)], โหติ คพฺภสฺส โวกฺกโม [คพฺภสฺส’วกฺกโม (สี. สฺยา. ปี.)];

เตน โทหฬินี โหติ, สุหทา เตน วุจฺจติ.

๑๖๗.

‘‘สํวจฺฉรํ วา อูนํ วา, ปริหริตฺวา วิชายติ;

เตน สา ชนยนฺตีติ, ชเนตฺติ [ชเนตฺตี (สี. สฺยา. ปี.)] เตน วุจฺจติ.

๑๖๘.

‘‘ถนขีเรน [ถนกฺขีเรน (สี.)] คีเตน, องฺคปาวุรเณน [องฺคปาปุรเณน (ปี.)] จ;

โรทนฺตํ ปุตฺตํ [เอว (ปี.)] โตเสติ, โตเสนฺตี เตน วุจฺจติ.

๑๖๙.

‘‘ตโต วาตาตเป โฆเร, มมํ กตฺวา อุทิกฺขติ;

ทารกํ อปฺปชานนฺตํ, โปเสนฺตี เตน วุจฺจติ.

๑๗๐.

‘‘ยฺจ มาตุธนํ โหติ, ยฺจ โหติ ปิตุทฺธนํ;

อุภยมฺเปตสฺส โคเปติ, อปิ ปุตฺตสฺส โน สิยา.

๑๗๑.

‘‘เอวํ ปุตฺต อทุํ ปุตฺต, อิติ มาตา วิหฺติ;

ปมตฺตํ ปรทาเรสุ, นิสีเถ ปตฺตโยพฺพเน;

สายํ ปุตฺตํ อนายนฺตํ, อิติ มาตา วิหฺติ.

๑๗๒.

‘‘เอวํ กิจฺฉา ภโต โปโส, มาตุ อปริจารโก;

มาตริ มิจฺฉา จริตฺวาน, นิรยํ โสปปชฺชติ.

๑๗๓.

‘‘เอวํ กิจฺฉา ภโต โปโส, ปิตุ อปริจารโก;

ปิตริ มิจฺฉา จริตฺวาน, นิรยํ โสปปชฺชติ.

๑๗๔.

‘‘ธนาปิ ธนกามานํ, นสฺสติ อิติ เม สุตํ;

มาตรํ อปริจริตฺวาน, กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ.

๑๗๕.

‘‘ธนาปิ ธนกามานํ, นสฺสติ อิติ เม สุตํ;

ปิตรํ อปริจริตฺวาน, กิจฺฉํ วา โส นิคจฺฉติ.

๑๗๖.

‘‘อานนฺโท จ ปโมโท จ, สทา หสิตกีฬิตํ;

มาตรํ ปริจริตฺวาน, ลพฺภเมตํ วิชานโต.

๑๗๗.

‘‘อานนฺโท จ ปโมโท จ, สทา หสิตกีฬิตํ;

ปิตรํ ปริจริตฺวาน, ลพฺภเมตํ วิชานโต.

๑๗๘.

‘‘ทานฺจ เปยฺยวชฺชฺจ [ปิยวาจา จ (สี. สฺยา. ก.)], อตฺถจริยา จ ยา อิธ;

สมานตฺตตา [สมานตฺตา (ปี.)] จ ธมฺเมสุ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

เอเต โข สงฺคหา โลเก, รถสฺสาณีว ยายโต.

๑๗๙.

เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ, น มาตา ปุตฺตการณา;

ลเภถ มานํ ปูชํ วา [ปูชฺจ (ปี.)], ปิตา วา ปุตฺตการณา.

๑๘๐.

‘‘ยสฺมา จ สงฺคหา [สงฺคเห (ที. นิ. ๓.๒๗๓; อ. นิ. ๔.๓๒) ตทฏฺกถาโย โอโลเกตพฺพา] เอเต, สมฺมเปกฺขนฺติ [สมเวกฺขนฺติ (สี. สฺยา. ปี.) อ. นิ. ๔.๓๒] ปณฺฑิตา;

ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ, ปาสํสา จ ภวนฺติ เต.

๑๘๑.

‘‘พฺรหฺมาติ [พฺรหฺมา หิ (ปี.)] มาตาปิตโร, ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร;

อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ, ปชาย อนุกมฺปกา.

๑๘๒.

‘‘ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย, สกฺกเรยฺย จ ปณฺฑิโต;

อนฺเนน อโถ [มโถ (ปี.), อถ (อ. นิ. ๔.๖๓; อิติวุ. ๑๐๖)] ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;

อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน [นหาปเนน (สี. ปี.)], ปาทานํ โธวเนน จ.

๑๘๓.

‘‘ตาย นํ ปาริจริยาย [ปริจริยาย (ปี.)], มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติ.

โสณนนฺทชาตกํ ทุติยํ.

สตฺตตินิปาตํ นิฏฺิตํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

อถ สตฺตติมมฺหิ นิปาตวเร, สภาวนฺตุ กุสาวติราชวโร;

อถ โสณสุนนฺทวโร จ ปุน, อภิวาสิตสตฺตติมมฺหิ สุเตติ.

๒๑. อสีตินิปาโต

๕๓๓. จูฬหํสชาตกํ (๑)

.

‘‘สุมุข อนุปจินนฺตา, ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา;

คจฺฉ ตุวมฺปิ มา กงฺขิ, นตฺถิ พทฺเธ [พนฺเธ (สฺยา. ก.)] สหายตา’’.

.

‘‘คจฺเฉ วาหํ น วา คจฺเฉ, น เตน อมโร สิยํ;

สุขิตํ ตํ อุปาสิตฺวา, ทุกฺขิตํ ตํ กถํ ชเห.

.

‘‘มรณํ วา ตยา สทฺธึ, ชีวิตํ วา ตยา วินา;

ตเทว มรณํ เสยฺโย, ยฺเจ ชีเว ตยา วินา.

.

‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, ยํ ตํ เอวํ คตํ ชเห;

ยา คติ ตุยฺหํ สา มยฺหํ, รุจฺจเต วิหคาธิป.

.

‘‘กา นุ ปาเสน พทฺธสฺส [พนฺธสฺส (สฺยา. ก.)], คติ อฺา มหานสา;

สา กถํ เจตยานสฺส, มุตฺตสฺส ตว รุจฺจติ.

.

‘‘กํ วา ตฺวํ ปสฺสเส อตฺถํ, มม ตุยฺหฺจ ปกฺขิม;

าตีนํ วาวสิฏฺานํ, อุภินฺนํ ชีวิตกฺขเย.

.

‘‘ยํ น กฺจนเทปิฺฉ [เทปิจฺฉ (สี. ปี.), ทฺเวปิจฺฉ (สฺยา.)], อนฺเธน ตมสา คตํ;

ตาทิเส สฺจชํ ปาณํ, กมตฺถมภิโชตเย’’.

.

‘‘กถํ นุ ปตตํ เสฏฺ, ธมฺเม อตฺถํ น พุชฺฌสิ [พุชฺฌเส (สี.)];

ธมฺโม อปจิโต สนฺโต, อตฺถํ ทสฺเสติ ปาณินํ.

.

‘‘โสหํ ธมฺมํ อเปกฺขาโน, ธมฺมา จตฺถํ สมุฏฺิตํ;

ภตฺติฺจ ตยิ สมฺปสฺสํ, นาวกงฺขามิ ชีวิตํ’’.

๑๐.

‘‘อทฺธา เอโส สตํ ธมฺโม, โย มิตฺโต มิตฺตมาปเท;

น จเช ชีวิตสฺสาปิ, เหตุธมฺมมนุสฺสรํ.

๑๑.

‘‘สฺวายํ ธมฺโม จ เต จิณฺโณ, ภตฺติ จ วิทิตา มยิ;

กามํ กรสฺสุ มยฺเหตํ, คจฺเฉวานุมโต มยา’’.

๑๒.

‘‘อปิ ตฺเววํ คเต กาเล, ยํ ขณฺฑํ [พทฺธํ (สี.), พนฺธํ (ปี.)] าตินํ มยา;

ตยา ตํ พุทฺธิสมฺปนฺนํ [พุทฺธิสมฺปนฺน (สี. สฺยา. ปี.)], อสฺส ปรมสํวุตํ.

๑๓.

‘‘อิจฺเจวํ [อิจฺเจว (สี. ปี.)] มนฺตยนฺตานํ, อริยานํ อริยวุตฺตินํ;

ปจฺจทิสฺสถ เนสาโท, อาตุรานมิวนฺตโก.

๑๔.

‘‘เต สตฺตุมภิสฺจิกฺข, ทีฆรตฺตํ หิตา ทิชา;

ตุณฺหีมาสิตฺถ อุภโย, น สฺจเลสุมาสนา [น จ สฺเจสุ’มาสนา (สี. ปี.)].

๑๕.

‘‘ธตรฏฺเ จ ทิสฺวาน, สมุฑฺเฑนฺเต ตโต ตโต;

อภิกฺกมถ เวเคน, ทิชสตฺตุ ทิชาธิเป.

๑๖.

‘‘โส จ เวเคนภิกฺกมฺม, อาสชฺช ปรเม ทิเช;

ปจฺจกมิตฺถ [ปจฺจกมฺปิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] เนสาโท, พทฺธา อิติ วิจินฺตยํ.

๑๗.

‘‘เอกํว พทฺธมาสีนํ, อพทฺธฺจ ปุนาปรํ;

อาสชฺช พทฺธมาสีนํ, เปกฺขมานมทีนวํ.

๑๘.

‘‘ตโต โส วิมโตเยว, ปณฺฑเร อชฺฌภาสถ;

ปวฑฺฒกาเย อาสีเน, ทิชสงฺฆคณาธิเป.

๑๙.

‘‘ยํ นุ ปาเสน มหตา, พทฺโธ น กุรุเต ทิสํ;

อถ กสฺมา อพทฺโธ ตฺวํ, พลี ปกฺขิ น คจฺฉสิ.

๒๐.

‘‘กินฺนุ ตฺยายํ [ตา’ยํ (สี. ปี. ก.)] ทิโช โหติ, มุตฺโต พทฺธํ อุปาสสิ;

โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ เอโก อวหียสิ’’.

๒๑.

‘‘ราชา เม โส ทิชามิตฺต, สขา ปาณสโม จ เม;

เนว นํ วิชหิสฺสามิ, ยาว กาลสฺส ปริยายํ.

๒๒.

‘‘กถํ ปนายํ วิหงฺโค, นาทฺทส ปาสโมฑฺฑิตํ;

ปทฺเหตํ มหนฺตานํ, โพทฺธุมรหนฺติ อาปทํ.

๒๓.

‘‘ยทา ปราภโว โหติ, โปโส ชีวิตสงฺขเย;

อถ ชาลฺจ ปาสฺจ, อาสชฺชาปิ น พุชฺฌติ.

๒๔.

‘‘อปิ ตฺเวว มหาปฺ, ปาสา พหุวิธา ตตา [ตตา (สฺยา. ก.)];

คุยฺหมาสชฺช [คูฬฺหมาสชฺช (สี. ปี.)] พชฺฌนฺติ, อเถวํ ชีวิตกฺขเย’’.

๒๕.

‘‘อปิ นายํ ตยา สทฺธึ, สํวาสสฺส [สมฺภาสสฺส (สี. ปี.)] สุขุทฺรโย;

อปิ โน อนุมฺาสิ, อปิ โน ชีวิตํ ทเท’’.

๒๖.

‘‘น เจว เม ตฺวํ พทฺโธสิ, นปิ อิจฺฉามิ เต วธํ;

กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา, ชีว ตฺวํ อนิโฆ จิรํ’’.

๒๗.

‘‘เนวาหเมตมิจฺฉามิ, อฺตฺเรตสฺส ชีวิตา;

สเจ เอเกน ตุฏฺโสิ, มุฺเจตํ มฺจ ภกฺขย.

๒๘.

‘‘อาโรหปริณาเหน, ตุลฺยาสฺมา [ตุลฺยามฺหา (ก.)] วยสา อุโภ;

น เต ลาเภน ชีวตฺถิ [ชีนตฺถิ (สี. สฺยา. ปี.)], เอเตน นิมินา ตุวํ.

๒๙.

‘‘ตทิงฺฆ สมเปกฺขสฺสุ [สมเวกฺขสุ (สี. ปี.)], โหตุ คิทฺธิ ตวมฺหสุ [ตวสฺมสุ (สี. สฺยา.)];

มํ ปุพฺเพ พนฺธ ปาเสน, ปจฺฉา มุฺจ ทิชาธิปํ.

๓๐.

‘‘ตาวเทว จ เต ลาโภ, กตาสฺส [กตสฺสา (สี. ปี.)] ยาจนาย จ;

มิตฺติ จ ธตรฏฺเหิ, ยาวชีวาย เต สิยา’’.

๓๑.

‘‘ปสฺสนฺตุ โน มหาสงฺฆา, ตยา มุตฺตํ อิโต คตํ;

มิตฺตามจฺจา จ ภจฺจา จ, ปุตฺตทารา จ พนฺธวา.

๓๒.

‘‘น จ เต ตาทิสา มิตฺตา, พหูนํ [พหุนฺนํ (สี. ปี.)] อิธ วิชฺชติ;

ยถา ตฺวํ ธตรฏฺสฺส, ปาณสาธารโณ สขา.

๓๓.

‘‘โส เต สหายํ มุฺจามิ, โหตุ ราชา ตวานุโค;

กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา, าติมชฺเฌ วิโรจถ’’.

๓๔.

‘‘โส ปตีโต ปมุตฺเตน, ภตฺตุนา [ภตฺตุโน (สฺยา.)] ภตฺตุคารโว;

อชฺฌภาสถ วกฺกงฺโค [วงฺกงฺโค (สฺยา.)], วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ.

๓๕.

‘‘เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปํ’’.

๓๖.

‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉเส;

ลาภํ ตวายํ [ยถายํ (สี. ปี.)] ธตรฏฺโ, ปาปํ กิฺจิ [กฺจิ (สี.)] น ทกฺขติ.

๓๗.

‘‘ขิปฺปมนฺเตปุรํ เนตฺวา [คนฺตฺวา (สฺยา. ก.)], รฺโ ทสฺเสหิ โน อุโภ;

อพทฺเธ ปกติภูเต, กาเช [กาเจ (ปี.)] อุภยโต ิเต.

๓๘.

‘‘ธตรฏฺา มหาราช, หํสาธิปติโน อิเม;

อยฺหิ ราชา หํสานํ, อยํ เสนาปตีตโร.

๓๙.

‘‘อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา, หํสราชํ นราธิโป;

ปตีโต สุมโน วิตฺโต [จิตฺโต (ก.)], พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’’.

๔๐.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, กมฺมุนา อุปปาทยิ;

ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา, รฺโ หํเส อทสฺสยิ;

อพทฺเธ ปกติภูเต, กาเช อุภยโต ิเต.

๔๑.

‘‘ธตรฏฺา มหาราช, หํสาธิปติโน อิเม;

อยฺหิ ราชา หํสานํ, อยํ เสนาปตีตโร’’.

๔๒.

‘‘กถํ ปนิเม วิหงฺคา [วิหคา (สี. ปี.)], ตว หตฺถตฺตมาคตา [หตฺถตฺถ’มาคตา (สี. สฺยา. ปี.)];

กถํ ลุทฺโท มหนฺตานํ, อิสฺสเร อิธ อชฺฌคา’’.

๔๓.

‘‘วิหิตา สนฺติเม ปาสา, ปลฺลเลสุ ชนาธิป;

ยํ ยทายตนํ มฺเ, ทิชานํ ปาณโรธนํ.

๔๔.

‘‘ตาทิสํ ปาสมาสชฺช, หํสราชา อพชฺฌถ;

ตํ อพทฺโธ อุปาสีโน, มมายํ อชฺฌภาสถ.

๔๕.

‘‘สุทุกฺกรํ อนริเยหิ, ทหเต ภาวมุตฺตมํ;

ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต, ธมฺมยุตฺโต [ธมฺเม ยุตฺโต (สี. ปี.)] วิหงฺคโม.

๔๖.

‘‘อตฺตนายํ [อตฺตโน ยํ (สฺยา.)] จชิตฺวาน, ชีวิตํ ชีวิตารโห;

อนุตฺถุนนฺโต อาสีโน, ภตฺตุ ยาจิตฺถ ชีวิตํ.

๔๗.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ปสาทมหมชฺฌคา;

ตโต นํ ปามุจึ [ปามุฺจึ (ปี. ก.)] ปาสา, อนุฺาสึ สุเขน จ.

๔๘.

‘‘‘โส ปตีโต ปมุตฺเตน, ภตฺตุนา ภตฺตุคารโว;

อชฺฌภาสถ วกฺกงฺโค, วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ.

๔๙.

‘‘‘เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ, สห สพฺเพหิ าติภิ;

ยถาหมชฺช นนฺทามิ, มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปํ.

๕๐.

‘‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉเส;

ลาภํ ตวายํ ธตรฏฺโ, ปาปํ กิฺจิ น ทกฺขติ.

๕๑.

‘‘‘ขิปฺปมนฺเตปุรํ เนตฺวา [คนฺตฺวา (สพฺพตฺถ)], รฺโ ทสฺเสหิ โน อุโภ;

อพทฺเธ ปกติภูเต, กาเช อุภยโต ิเต.

๕๒.

‘‘‘ธตรฏฺา มหาราช, หํสาธิปติโน อิเม;

อยฺหิ ราชา หํสานํ, อยํ เสนาปตีตโร.

๕๓.

‘‘‘อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา, หํสราชํ นราธิโป;

ปตีโต สุมโน วิตฺโต, พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’.

๕๔.

‘‘เอวเมตสฺส วจนา, อานีตาเม อุโภ มยา;

เอตฺเถว หิ อิเม อาสุํ [อสฺสุ (สี. สฺยา. ปี.)], อุโภ อนุมตา มยา.

๕๕.

‘‘โสยํ เอวํ คโต ปกฺขี, ทิโช ปรมธมฺมิโก;

มาทิสสฺส หิ ลุทฺทสฺส, ชนเยยฺยาถ มทฺทวํ.

๕๖.

‘‘อุปายนฺจ เต เทว, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสํ;

สพฺพสากุณิกาคาเม, ตํ ปสฺส มนุชาธิป’’.

๕๗.

‘‘ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ, ปีเ โสวณฺณเย สุเภ;

อชฺฌภาสถ วกฺกงฺโค, วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ.

๕๘.

‘‘กจฺจินฺนุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;

กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสสิ’’.

๕๙.

‘‘กุสลฺเจว เม หํส, อโถ หํส อนามยํ;

อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสหํ’’ [มนุสิสฺสติ (สี. ปี.)].

๖๐.

‘‘กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

กจฺจิ จ [กจฺจินฺนุ (สี. ปี.)] เต ตวตฺเถสุ, นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ’’.

๖๑.

‘‘อโถปิ เม อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

อโถปิ เต [อโถปิเม (สี. ปี.)] มมตฺเถสุ, นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ’’.

๖๒.

‘‘กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, ตว ฉนฺทวสานุคา’’.

๖๓.

‘‘อโถ เม สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, มม ฉนฺทวสานุคา’’.

๖๔.

‘‘ภวนฺตํ [ภวํ ตุ (สี. ปี.), ภวนฺนุ (สฺยา.)] กจฺจิ นุ มหา-สตฺตุหตฺถตฺตตํ [หตฺถตฺถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] คโต;

ทุกฺขมาปชฺชิ วิปุลํ, ตสฺมึ ปมมาปเท.

๖๕.

‘‘กจฺจิ ยนฺตาปติตฺวาน, ทณฺเฑน สมโปถยิ;

เอวเมเตสํ ชมฺมานํ, ปาติกํ [ปากติกํ (สี. ปี.)] ภวติ ตาวเท’’.

๖๖.

‘‘เขมมาสิ มหาราช, เอวมาปทิยา สติ [เอวมาปทิ สํสติ (สี. ปี.)];

น จายํ กิฺจิ รสฺมาสุ, สตฺตูว สมปชฺชถ.

๖๗.

‘‘ปจฺจคมิตฺถ เนสาโท, ปุพฺเพว อชฺฌภาสถ;

ตทายํ สุมุโขเยว, ปณฺฑิโต ปจฺจภาสถ.

๖๘.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ปสาทมยมชฺฌคา;

ตโต มํ ปามุจี ปาสา, อนุฺาสิ สุเขน จ.

๖๙.

‘‘อิทฺจ สุมุเขเนว, เอตทตฺถาย จินฺติตํ;

โภโต สกาเสคมนํ [สกาเส + อาคมนํ], เอตสฺส ธนมิจฺฉตา’’.

๗๐.

‘‘สฺวาคตฺเจวิทํ ภวตํ, ปตีโต จสฺมิ ทสฺสนา;

เอโส จาปิ พหุํ วิตฺตํ, ลภตํ ยาวทิจฺฉติ’’ [ยาวติจฺฉติ (สี. ปี.)].

๗๑.

‘‘สนฺตปฺปยิตฺวา เนสาทํ, โภเคหิ มนุชาธิโป;

อชฺฌภาสถ วกฺกงฺคํ, วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ’’.

๗๒.

‘‘ยํ ขลุ ธมฺมมาธีนํ, วโส วตฺตติ กิฺจนํ;

สพฺพตฺถิสฺสริยํ ตว [สพฺพตฺถิสฺสริยํ ภวตํ (สี. สฺยา. ปี.), สพฺพิสฺสริยํ ภวตํ (สฺยา. ก.)], ตํ ปสาส [ปสาสถ (สี. สฺยา. ปี.)] ยทิจฺฉถ.

๗๓.

‘‘ทานตฺถํ อุปโภตฺตุํ วา, ยํ จฺํ อุปกปฺปติ;

เอตํ ททามิ โว วิตฺตํ, อิสฺสริยํ [อิสฺเสรํ (สี.), อิสฺสรํ (ปี.)] วิสฺสชามิ โว’’.

๗๔.

‘‘ยถา จ มฺยายํ สุมุโข, อชฺฌภาเสยฺย ปณฺฑิโต;

กามสา พุทฺธิสมฺปนฺโน, ตํ มฺยาสฺส ปรมปฺปิยํ’’.

๗๕.

‘‘อหํ ขลุ มหาราช, นาคราชาริวนฺตรํ;

ปฏิวตฺตุํ น สกฺโกมิ, น เม โส วินโย สิยา.

๗๖.

‘‘อมฺหากฺเจว โส [โย (สี. ปี.)] เสฏฺโ, ตฺวฺจ อุตฺตมสตฺตโว;

ภูมิปาโล มนุสฺสินฺโท, ปูชา พหูหิ เหตุหิ.

๗๗.

‘‘เตสํ อุภินฺนํ ภณตํ, วตฺตมาเน วินิจฺฉเย;

นนฺตรํ [นานฺตรํ (สี. ปี.)] ปฏิวตฺตพฺพํ, เปสฺเสน [เปเสน (ก.)] มนุชาธิป’’.

๗๘.

‘‘ธมฺเมน กิร เนสาโท, ปณฺฑิโต อณฺฑโช อิติ;

น เหว อกตตฺตสฺส, นโย เอตาทิโส สิยา.

๗๙.

‘‘เอวํ อคฺคปกติมา, เอวํ อุตฺตมสตฺตโว;

ยาวตตฺถิ มยา ทิฏฺา, นาฺํ ปสฺสามิ เอทิสํ.

๘๐.

‘‘ตุฏฺโสฺมิ โว ปกติยา, วากฺเยน มธุเรน จ;

เอโส จาปิ มมจฺฉนฺโท, จิรํ ปสฺเสยฺย โว อุโภ’’.

๘๑.

‘‘ยํ กิจฺจํ [ยํกิฺจิ (ปี.)] ปรเม มิตฺเต, กตมสฺมาสุ [รสฺมาสุ (สี. ปี.)] ตํ ตยา;

ปตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺยามฺหา [ตฺยมฺหา (ปี.)], ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว.

๘๒.

‘‘อทุฺจ นูน สุมหา, าติสงฺฆสฺส มนฺตรํ;

อทสฺสเนน อสฺมากํ [อมฺหากํ (สี. ปี.)], ทุกฺขํ พหูสุ ปกฺขิสุ.

๘๓.

‘‘เตสํ โสกวิฆาตาย, ตยา อนุมตา มยํ;

ตํ ปทกฺขิณโต กตฺวา, าตึ [าตี (สี. สฺยา. ปี.)] ปสฺเสมุรินฺทม [ปสฺเสมรินฺทม (สี. ปี.)].

๘๔.

‘‘อทฺธาหํ วิปุลํ ปีตึ, ภวตํ วินฺทามิ ทสฺสนา;

เอโส จาปิ มหา อตฺโถ, าติวิสฺสาสนา สิยา’’.

๘๕.

‘‘อิทํ วตฺวา ธตรฏฺโ [ธตรฏฺา (สี.)], หํสราชา นราธิปํ;

อุตฺตมํ ชวมนฺวาย [อุตฺตมชวมตฺตาย (สี. ปี.)], าติสงฺฆํ อุปาคมุํ.

๘๖.

‘‘เต อโรเค อนุปฺปตฺเต, ทิสฺวาน ปรเม ทิเช;

เกกาติ มกรุํ หํสา, ปุถุสทฺโท อชายถ.

๘๗.

‘‘เต ปตีตา ปมุตฺเตน, ภตฺตุนา ภตฺตุคารวา;

สมนฺตา ปริกิรึสุ [ปริกรึสุ (สี. สฺยา. ปี.)], อณฺฑชา ลทฺธปจฺจยา’’.

๘๘.

‘‘เอวํ มิตฺตวตํ อตฺถา, สพฺเพ โหนฺติ ปทกฺขิณา;

หํสา ยถา ธตรฏฺา, าติสงฺฆํ อุปาคมุ’’นฺติ.

จูฬ [จุลฺล (สี. สฺยา. ปี.)] หํสชาตกํ ปมํ.

๕๓๔. มหาหํสชาตกํ (๒)

๘๙.

‘‘เอเต หํสา ปกฺกมนฺติ, วกฺกงฺคา ภยเมริตา;

หริตฺตจ เหมวณฺณ, กามํ สุมุข ปกฺกม.

๙๐.

‘‘โอหาย มํ าติคณา, เอกํ ปาสวสํ คตํ;

อนเปกฺขมานา คจฺฉนฺติ, กึ เอโก อวหียสิ.

๙๑.

‘‘ปเตว ปตตํ เสฏฺ, นตฺถิ พทฺเธ สหายตา;

มา อนีฆาย หาเปสิ, กามํ สุมุข ปกฺกม’’.

๙๒.

‘‘นาหํ ทุกฺขปเรโตปิ [ทุกฺขปเรโต’’ติ (ชา. ๑.๑๕.๑๓๖) อฏฺกถาโย โอโลเกตพฺพา], ธตรฏฺ ตุวํ [ตวํ (สี. ปี.)] ชเห;

ชีวิตํ มรณํ วา เม, ตยา สทฺธึ ภวิสฺสติ.

๙๓.

‘‘นาหํ ทุกฺขปเรโตปิ, ธตรฏฺ ตุวํ ชเห;

น มํ อนริยสํยุตฺเต, กมฺเม โยเชตุมรหสิ.

๙๔.

‘‘สกุมาโร สขา ตฺยสฺมิ, สจิตฺเต จสฺมิ เต [สมิเต (ปี.), ตฺยสฺมิ เต (ก.)] ิโต;

าโต เสนาปติ ตฺยาหํ, หํสานํ ปวรุตฺตม.

๙๕.

‘‘กถํ อหํ วิกตฺถิสฺสํ [วิกตฺติสฺสํ (ปี.)], าติมชฺเฌ อิโต คโต;

ตํ หิตฺวา ปตตํ เสฏฺ, กึ เต วกฺขามิโต คโต;

อิธ ปาณํ จชิสฺสามิ, นานริยํ [น อนริยํ (ปี.)] กตฺตุมุสฺสเห’’.

๙๖.

‘‘เอโส หิ ธมฺโม สุมุข, ยํ ตฺวํ อริยปเถ ิโต;

โย ภตฺตารํ สขารํ มํ, น ปริจฺจตฺตุมุสฺสเห.

๙๗.

‘‘ตฺหิ เม เปกฺขมานสฺส, ภยํ นตฺเวว ชายติ;

อธิคจฺฉสิ ตฺวํ มยฺหํ, เอวํ ภูตสฺส ชีวิตํ’’.

๙๘.

‘‘อิจฺเจวํ [อิจฺเจว (สี. ปี.)] มนฺตยนฺตานํ, อริยานํ อริยวุตฺตินํ;

ทณฺฑมาทาย เนสาโท, อาปตี [อาปที (ก.)] ตุริโต ภุสํ.

๙๙.

‘‘ตมาปตนฺตํ ทิสฺวาน, สุมุโข อติพฺรูหยิ [อปริพฺรูหยิ (สี. ปี.)];

อฏฺาสิ ปุรโต รฺโ, หํโส วิสฺสาสยํ พฺยธํ [พฺยถํ (สี. สฺยา. ปี.)].

๑๐๐.

‘‘มา ภายิ ปตตํ เสฏฺ, น หิ ภายนฺติ ตาทิสา;

อหํ โยคํ ปยุฺชิสฺสํ, ยุตฺตํ ธมฺมูปสํหิตํ;

เตน ปริยาปทาเนน [ปริยาทาเนน (ก.)], ขิปฺปํ ปาสา ปโมกฺขสิ’’.

๑๐๑.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, สุมุขสฺส สุภาสิตํ;

ปหฏฺโลโม เนสาโท, อฺชลิสฺส ปณามยิ.

๑๐๒.

‘‘น เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ภาสนฺโต มานุสึ ทิโช;

อริยํ พฺรุวาโน [พฺรูหนฺโต (สฺยา. ก.)] วกฺกงฺโค, จชนฺโต มานุสึ คิรํ.

๑๐๓.

‘‘กินฺนุ ตายํ ทิโช โหติ, มุตฺโต พทฺธํ อุปาสสิ;

โอหาย สกุณา ยนฺติ, กึ เอโก อวหียสิ’’.

๑๐๔.

‘‘ราชา เม โส ทิชามิตฺต, เสนาปจฺจสฺส การยึ;

ตมาปเท ปริจฺจตฺตุํ, นุสฺสเห วิหคาธิปํ.

๑๐๕.

‘‘มหาคณาย ภตฺตา เม, มา เอโก พฺยสนํ อคา;

ตถา ตํ สมฺม เนสาท, ภตฺตายํ อภิโต รเม’’.

๑๐๖.

‘‘อริยวตฺตสิ วกฺกงฺค, โย ปิณฺฑมปจายสิ;

จชามิ เต ตํ ภตฺตารํ, คจฺฉถูโภ [คจฺฉตุ โภ (ปี.)] ยถาสุขํ’’.

๑๐๗.

‘‘สเจ อตฺตปฺปโยเคน, โอหิโต หํสปกฺขินํ;

ปฏิคณฺหาม เต สมฺม, เอตํ อภยทกฺขิณํ.

๑๐๘.

‘‘โน เจ อตฺตปฺปโยเคน, โอหิโต หํสปกฺขินํ;

อนิสฺสโร มุฺจมมฺเห, เถยฺยํ กยิราสิ ลุทฺทก’’.

๑๐๙.

‘‘ยสฺส ตฺวํ ภตโก [ภฏโก (ก.)] รฺโ, กามํ ตสฺเสว ปาปย;

ตตฺถ สํยมโน [สํยมาโน (ปี.)] ราชา, ยถาภิฺํ กริสฺสติ’’.

๑๑๐.

‘‘อิจฺเจวํ วุตฺโต เนสาโท, เหมวณฺเณ หริตฺตเจ;

อุโภ หตฺเถหิ สงฺคยฺห [ปคฺคยฺห (สฺยา. ก.)], ปฺชเร อชฺฌโวทหิ.

๑๑๑.

‘‘เต ปฺชรคเต ปกฺขี, อุโภ ภสฺสรวณฺณิเน;

สุมุขํ ธตรฏฺฺจ, ลุทฺโท อาทาย ปกฺกมิ’’.

๑๑๒.

‘‘หรียมาโน ธตรฏฺโ, สุมุขํ เอตทพฺรวิ;

พาฬฺหํ ภายามิ สุมุข, สามาย ลกฺขณูรุยา;

อสฺมากํ วธมฺาย, อถตฺตานํ วธิสฺสติ.

๑๑๓.

‘‘ปากหํสา จ สุมุข, สุเหมา เหมสุตฺตจา;

โกฺจี สมุทฺทตีเรว, กปณา นูน รุจฺฉติ’’.

๑๑๔.

‘‘เอวํ มหนฺโต โลกสฺส, อปฺปเมยฺโย มหาคณี;

เอกิตฺถิมนุโสเจยฺย, นยิทํ ปฺวตามิว.

๑๑๕.

‘‘วาโตว คนฺธมาเทติ, อุภยํ เฉกปาปกํ;

พาโล อามกปกฺกํว, โลโล อนฺโธว อามิสํ.

๑๑๖.

‘‘อวินิจฺฉยฺุ อตฺเถสุ, มนฺโทว ปฏิภาสิ [ปฏิภาติ (ก.)] มํ;

กิจฺจากิจฺจํ น ชานาสิ, สมฺปตฺโต กาลปริยายํ.

๑๑๗.

‘‘อฑฺฒุมฺมตฺโต อุทีเรสิ, โย เสยฺยา มฺสิตฺถิโย;

พหุสาธารณา เหตา, โสณฺฑานํว สุราฆรํ.

๑๑๘.

‘‘มายา เจสา มรีจี จ, โสโก โรโค จุปทฺทโว;

ขรา จ พนฺธนา เจตา, มจฺจุปาสา คุหาสยา [ปจฺจุปาโส คุหาสโย (สี. ปี.)];

ตาสุ โย วิสฺสเส โปโส, โส นเรสุ นราธโม’’.

๑๑๙.

‘‘ยํ วุทฺเธหิ อุปฺาตํ, โก ตํ นินฺทิตุมรหติ;

มหาภูติตฺถิโย นาม, โลกสฺมึ อุทปชฺชิสุํ.

๑๒๐.

‘‘ขิฑฺฑา ปณิหิตา ตฺยาสุ, รติ ตฺยาสุ ปติฏฺิตา;

พีชานิ ตฺยาสุ รูหนฺติ, ยทิทํ สตฺตา ปชายเร;

ตาสุ โก นิพฺพิเท [นิพฺพิเช (ก.)] โปโส, ปาณมาสชฺช ปาณิภิ [ปาณหิ (สี.)].

๑๒๑.

‘‘ตฺวเมว นฺโ สุมุข, ถีนํ อตฺเถสุ ยุฺชสิ;

ตสฺส ตฺยชฺช ภเย ชาเต, ภีเตน ชายเต มติ.

๑๒๒.

‘‘สพฺโพ หิ สํสยํ ปตฺโต, ภยํ ภีรุ ติติกฺขติ;

ปณฺฑิตา จ มหนฺตาโน [มหตฺตาโน (สี.)], อตฺเถ ยุฺชนฺติ ทุยฺยุเช.

๑๒๓.

‘‘เอตทตฺถาย ราชาโน, สูรมิจฺฉนฺติ มนฺตินํ;

ปฏิพาหติ ยํ สูโร, อาปทํ อตฺตปริยายํ.

๑๒๔.

‘‘มา โน อชฺช วิกนฺตึสุ, รฺโ สูทา มหานเส;

ตถา หิ วณฺโณ ปตฺตานํ, ผลํ เวฬุํว ตํ วธิ.

๑๒๕.

‘‘มุตฺโตปิ น อิจฺฉิ [นิจฺฉสิ (ก.)] อุฑฺเฑตุํ [โอฑฺเฑตุํ (สี.)], สยํ พนฺธํ อุปาคมิ;

โสปชฺช สํสยํ ปตฺโต, อตฺถํ คณฺหาหิ มา มุขํ’’.

๑๒๖.

‘‘โส ตํ [ตฺวํ (สฺยา. ปี.)] โยคํ ปยุฺชสฺสุ, ยุตฺตํ ธมฺมูปสํหิตํ [ธมฺโมปสฺหิตํ (ก.)];

ตว ปริยาปทาเนน, มม ปาเณสนํ จร’’.

๑๒๗.

‘‘มา ภายิ ปตตํ เสฏฺ, น หิ ภายนฺติ ตาทิสา;

อหํ โยคํ ปยุฺชิสฺสํ, ยุตฺตํ ธมฺมูปสํหิตํ [ธมฺโมปสฺหิตํ (ก.)];

มม ปริยาปทาเนน, ขิปฺปํ ปาสา ปโมกฺขสิ’’.

๑๒๘.

‘‘โส [ส (สี.)] ลุทฺโท หํสกาเชน [หํสกาเจน (ปี.)], ราชทฺวารํ อุปาคมิ;

ปฏิเวเทถ มํ รฺโ, ธตรฏฺายมาคโต’’.

๑๒๙.

‘‘เต ทิสฺวา ปุฺสํกาเส, อุโภ ลกฺขณสมฺมเต [ลกฺขฺาสมฺมเต (สี. ปี.)];

ขลุ สํยมโน ราชา, อมจฺเจ อชฺฌภาสถ.

๑๓๐.

‘‘เทถ ลุทฺทสฺส วตฺถานิ, อนฺนํ ปานฺจ โภชนํ;

กามํ กโร หิรฺสฺส, ยาวนฺโต เอส อิจฺฉติ’’.

๑๓๑.

‘‘ทิสฺวา ลุทฺทํ ปสนฺนตฺตํ, กาสิราชา ตทพฺรวิ;

ยทฺยายํ [ยทายํ (สี. สฺยา. ปี.)] สมฺม เขมก, ปุณฺณา หํเสหิ ติฏฺติ.

๑๓๒.

‘‘กถํ รุจิมชฺฌคตํ, ปาสหตฺโถ อุปาคมิ;

โอกิณฺณํ าติสงฺเฆหิ, นิมฺมชฺฌิมํ [นิมชฺฌิมํ (สี. ปี. ก.)] กถํ คหิ’’.

๑๓๓.

‘‘อชฺช เม สตฺตมา รตฺติ, อทนานิ [อาทานานิ (สฺยา. ปี. ก.)] อุปาสโต [อุปาคโต (ก.)];

ปทเมตสฺส อนฺเวสํ, อปฺปมตฺโต ฆฏสฺสิโต.

๑๓๔.

‘‘อถสฺส ปทมทฺทกฺขึ, จรโต อทเนสนํ;

ตตฺถาหํ โอทหึ ปาสํ, เอวํ ตํ [เอเวตํ (สี. ปี.)] ทิชมคฺคหึ’’.

๑๓๕.

‘‘ลุทฺท ทฺเว อิเม สกุณา, อถ เอโกติ ภาสสิ;

จิตฺตํ นุ เต วิปริยตฺตํ [วิปริยตฺถํ (ปี.)], อทุ กินฺนุ ชิคีสสิ’’ [ชิคึสสิ (สี. ปี.)].

๑๓๖.

‘‘ยสฺส โลหิตกา ตาลา, ตปนียนิภา สุภา;

อุรํ สํหจฺจ ติฏฺนฺติ, โส เม พนฺธํ อุปาคมิ.

๑๓๗.

‘‘อถายํ ภสฺสโร ปกฺขี, อพทฺโธ พทฺธมาตุรํ;

อริยํ พฺรุวาโน อฏฺาสิ, จชนฺโต มานุสึ คิรํ’’.

๑๓๘.

‘‘อถ กึ [อถ กินฺนุ (สี. ปี.), กถํ นุ (สฺยา.)] ทานิ สุมุข, หนุํ สํหจฺจ ติฏฺสิ;

อทุ เม ปริสํ ปตฺโต, ภยา ภีโต น ภาสสิ’’.

๑๓๙.

‘‘นาหํ กาสิปติ ภีโต, โอคยฺห ปริสํ ตว;

นาหํ ภยา น ภาสิสฺสํ, วากฺยํ อตฺถมฺหิ ตาทิเส’’.

๑๔๐.

‘‘น เต อภิสรํ ปสฺเส, น รเถ นปิ ปตฺติเก;

นาสฺส จมฺมํ ว กีฏํ วา, วมฺมิเต จ ธนุคฺคเห.

๑๔๑.

‘‘น หิรฺํ สุวณฺณํ วา, นครํ วา สุมาปิตํ;

โอกิณฺณปริขํ ทุคฺคํ, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺกํ;

ยตฺถ ปวิฏฺโ สุมุข, ภายิตพฺพํ น ภายสิ’’.

๑๔๒.

‘‘น เม อภิสเรนตฺโถ, นคเรน ธเนน วา;

อปเถน ปถํ ยาม, อนฺตลิกฺเขจรา มยํ.

๑๔๓.

‘‘สุตา จ ปณฺฑิตา ตฺยมฺหา, นิปุณา อตฺถจินฺตกา [จตฺถจินฺตกา (ก.)];

ภาเสมตฺถวตึ วาจํ, สจฺเจ จสฺส ปติฏฺิโต.

๑๔๔.

‘‘กิฺจ ตุยฺหํ อสจฺจสฺส, อนริยสฺส กริสฺสติ;

มุสาวาทิสฺส ลุทฺทสฺส, ภณิตมฺปิ สุภาสิตํ’’.

๑๔๕.

‘‘ตํ พฺราหฺมณานํ วจนา, อิมํ เขมมการยิ [เขมิการยิ (สี. ปี.)];

อภยฺจ ตยา ฆุฏฺํ, อิมาโย ทสธา ทิสา.

๑๔๖.

‘‘โอคยฺห เต โปกฺขรณึ, วิปฺปสนฺโนทกํ สุจึ;

ปหูตํ จาทนํ ตตฺถ, อหึสา เจตฺถ ปกฺขินํ.

๑๔๗.

‘‘อิทํ สุตฺวาน นิคฺโฆสํ, อาคตมฺห ตวนฺติเก;

เต เต พนฺธสฺม ปาเสน, เอตํ เต ภาสิตํ มุสา.

๑๔๘.

‘‘มุสาวาทํ ปุรกฺขตฺวา, อิจฺฉาโลภฺจ ปาปกํ;

อุโภ สนฺธิมติกฺกมฺม, อสาตํ อุปปชฺชติ’’.

๑๔๙.

‘‘นาปรชฺฌาม สุมุข, นปิ โลภาว มคฺคหึ;

สุตา จ ปณฺฑิตาตฺยตฺถ, นิปุณา อตฺถจินฺตกา.

๑๕๐.

‘‘อปฺเปวตฺถวตึ วาจํ, พฺยาหเรยฺยุํ [พฺยากเรยฺยุํ (สี. ปี.)] อิธาคตา;

ตถา ตํ สมฺม เนสาโท, วุตฺโต สุมุข มคฺคหิ’’.

๑๕๑.

‘‘เนว ภีตา [ภูตา (สฺยา. ก.)] กาสิปติ, อุปนีตสฺมิ ชีวิเต;

ภาเสมตฺถวตึ วาจํ, สมฺปตฺตา กาลปริยายํ.

๑๕๒.

‘‘โย มิเคน มิคํ หนฺติ, ปกฺขึ วา ปน ปกฺขินา;

สุเตน วา สุตํ กิณฺยา [กิเณ (สี. ปี.)], กึ อนริยตรํ ตโต.

๑๕๓.

‘‘โย จาริยรุทํ [จ อริยรุทํ (สี. ปี.)] ภาเส, อนริยธมฺมวสฺสิโต [อนริยธมฺมมวสฺสิโต (สี.)];

อุโภ โส ธํสเต โลกา, อิธ เจว ปรตฺถ จ.

๑๕๔.

‘‘น มชฺเชถ ยสํ ปตฺโต, น พฺยาเธ [พฺยเถ (สี. ปี.)] ปตฺตสํสยํ;

วายเมเถว กิจฺเจสุ, สํวเร วิวรานิ จ.

๑๕๕.

‘‘เย วุทฺธา อพฺภติกฺกนฺตา [นาพฺภจิกฺขนฺตา (ก.)], สมฺปตฺตา กาลปริยายํ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, เอวํเต [เอเวเต (สี. ปี.)] ติทิวํ คตา.

๑๕๖.

‘‘อิทํ สุตฺวา กาสิปติ, ธมฺมมตฺตนิ ปาลย;

ธตรฏฺฺจ มุฺจาหิ, หํสานํ ปวรุตฺตมํ’’.

๑๕๗.

‘‘อาหรนฺตุทกํ ปชฺชํ, อาสนฺจ มหารหํ;

ปฺชรโต ปโมกฺขามิ, ธตรฏฺํ ยสสฺสินํ.

๑๕๘.

‘‘ตฺจ เสนาปตึ ธีรํ, นิปุณํ อตฺถจินฺตกํ;

โย สุเข สุขิโต รฺเ [รฺโ (สี. สฺยา. ปี. ก.)], ทุกฺขิเต โหติ ทุกฺขิโต.

๑๕๙.

‘‘เอทิโส โข อรหติ, ปิณฺฑมสฺนาตุ ภตฺตุโน;

ยถายํ สุมุโข รฺโ, ปาณสาธารโณ สขา’’.

๑๖๐.

‘‘ปีฺจ สพฺพโสวณฺณํ, อฏฺปาทํ มโนรมํ;

มฏฺํ กาสิกมตฺถนฺนํ [กาสิกปตฺถิณฺณํ (สี.), กาสิกวตฺถินํ (สฺยา. ปี.)], ธตรฏฺโ อุปาวิสิ.

๑๖๑.

‘‘โกจฺฉฺจ สพฺพโสวณฺณํ, เวยฺยคฺฆปริสิพฺพิตํ;

สุมุโข อชฺฌุปาเวกฺขิ, ธตรฏฺสฺสนนฺตรา [อนนฺตรํ (สี.)].

๑๖๒.

‘‘เตสํ กฺจนปตฺเตหิ, ปุถู อาทาย กาสิโย;

หํสานํ อภิหาเรสุํ, อคฺครฺโ ปวาสิตํ’’.

๑๖๓.

‘‘ทิสฺวา อภิหฏํ อคฺคํ, กาสิราเชน เปสิตํ;

กุสโล ขตฺตธมฺมานํ, ตโต ปุจฺฉิ อนนฺตรา.

๑๖๔.

‘‘กจฺจินฺนุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;

กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมน มนุสาสสิ’’.

๑๖๕.

‘‘กุสลฺเจว เม หํส, อโถ หํส อนามยํ;

อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ, ธมฺเมนํ มนุสาสหํ.

๑๖๖.

‘‘กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

กจฺจิ จ เต ตวตฺเถสุ, นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ’’.

๑๖๗.

‘‘อโถปิ เม อมจฺเจสุ, โทโส โกจิ น วิชฺชติ;

อโถปิ เต มมตฺเถสุ, นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ’’.

๑๖๘.

‘‘กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, ตว ฉนฺทวสานุคา’’.

๑๖๙.

‘‘อโถ เม สาทิสี ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปุตฺตรูปยสูเปตา, มม ฉนฺทวสานุคา’’.

๑๗๐.

‘‘กจฺจิ รฏฺํ อนุปฺปีฬํ, อกุโตจิอุปทฺทวํ;

อสาหเสน ธมฺเมน, สเมน มนุสาสสิ’’.

๑๗๑.

‘‘อโถ รฏฺํ อนุปฺปีฬํ, อกุโตจิอุปทฺทวํ;

อสาหเสน ธมฺเมน, สเมน มนุสาสหํ’’.

๑๗๒.

‘‘กจฺจิ สนฺโต อปจิตา, อสนฺโต ปริวชฺชิตา;

โน เจ [จ (สฺยา. ก.)] ธมฺมํ นิรํกตฺวา, อธมฺมมนุวตฺตสิ’’.

๑๗๓.

‘‘สนฺโต จ เม อปจิตา, อสนฺโต ปริวชฺชิตา;

ธมฺมเมวานุวตฺตามิ, อธมฺโม เม นิรงฺกโต’’.

๑๗๔.

‘‘กจฺจิ นานาคตํ [กจฺจิ นุนาคตํ (สฺยา. ก.)] ทีฆํ, สมเวกฺขสิ ขตฺติย;

กจฺจิ มตฺโต [น มตฺโต (สี.)] มทนีเย, ปรโลกํ น สนฺตสิ’’.

๑๗๕.

‘‘นาหํ อนาคตํ [อหํ อนาคตํ (สฺยา.)] ทีฆํ, สมเวกฺขามิ ปกฺขิม;

ิโต ทสสุ ธมฺเมสุ, ปรโลกํ น สนฺตเส [สนฺตสึ (สฺยา.)].

๑๗๖.

‘‘ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ, อชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ;

อกฺโกธํ อวิหึสฺจ, ขนฺติฺจ [ขนฺตี จ (ก.)] อวิโรธนํ.

๑๗๗.

‘‘อิจฺเจเต กุสเล ธมฺเม, ิเต ปสฺสามิ อตฺตนิ;

ตโต เม ชายเต ปีติ, โสมนสฺสฺจนปฺปกํ.

๑๗๘.

‘‘สุมุโข จ อจินฺเตตฺวา, วิสชฺชิ [วิสฺสชิ (สี. ปี.)] ผรุสํ คิรํ;

ภาวโทสมนฺาย, อสฺมากายํ วิหงฺคโม.

๑๗๙.

‘‘โส กุทฺโธ ผรุสํ วาจํ, นิจฺฉาเรสิ อโยนิโส;

ยานสฺมาสุ [ยานสฺมาสุ (สี. สฺยา ปี.)] น วิชฺชนฺติ, นยิทํ [น อิทํ (สี. ปี.)] ปฺวตามิว’’.

๑๘๐.

‘‘อตฺถิ เม ตํ อติสารํ, เวเคน มนุชาธิป;

ธตรฏฺเ จ พทฺธสฺมึ, ทุกฺขํ เม วิปุลํ อหุ.

๑๘๑.

‘‘ตฺวํ โน ปิตาว ปุตฺตานํ, ภูตานํ ธรณีริว;

อสฺมากํ อธิปนฺนานํ, ขมสฺสุ ราชกุฺชร’’.

๑๘๒.

‘‘เอตํ [เอวํ (สฺยา. ก.)] เต อนุโมทาม, ยํ ภาวํ น นิคูหสิ;

ขิลํ ปภินฺทสิ ปกฺขิ, อุชุโกสิ วิหงฺคม’’.

๑๘๓.

‘‘ยํ กิฺจิ รตนํ อตฺถิ, กาสิราช นิเวสเน;

รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.

๑๘๔.

‘‘มณโย สงฺขมุตฺตฺจ, วตฺถกํ หริจนฺทนํ;

อชินํ ทนฺตภณฺฑฺจ, โลหํ กาฬายสํ พหุํ;

เอตํ ททามิ โว วิตฺตํ, อิสฺสริยํ [อิสฺเสรํ (สี.), อิสฺสรํ (สฺยา. ปี. ก.)] วิสฺสชามิ โว’’.

๑๘๕.

‘‘อทฺธา อปจิตา ตฺยมฺหา, สกฺกตา จ รเถสภ;

ธมฺเมสุ วตฺตมานานํ, ตฺวํ โน อาจริโย ภว.

๑๘๖.

‘‘อาจริย สมนุฺาตา, ตยา อนุมตา มยํ;

ตํ ปทกฺขิณโต กตฺวา, าตึ [าตี (สี. สฺยา. ปี.)] ปสฺเสมุรินฺทม’’ [ปสฺเสมรินฺทม (สี. ปี.)].

๑๘๗.

‘‘สพฺพรตฺตึ จินฺตยิตฺวา, มนฺตยิตฺวา ยถาตถํ;

กาสิราชา อนุฺาสิ, หํสานํ ปวรุตฺตมํ’’.

๑๘๘.

‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยุคฺคมนํ [สุริยสฺสุคฺคมนํ (สี. สฺยา.), สุริยุคฺคมนํ (ปี.)] ปติ;

เปกฺขโต กาสิราชสฺส, ภวนา เต [ภวนโต (สฺยา. ก.)] วิคาหิสุํ’’.

๑๘๙.

‘‘เต อโรเค อนุปฺปตฺเต, ทิสฺวาน ปรเม ทิเช;

เกกาติ มกรุํ หํสา, ปุถุสทฺโท อชายถ.

๑๙๐.

‘‘เต ปตีตา ปมุตฺเตน, ภตฺตุนา ภตฺตุคารวา;

สมนฺตา ปริกิรึสุ, อณฺฑชา ลทฺธปจฺจยา’’.

๑๙๑.

‘‘เอวํ มิตฺตวตํ อตฺถา, สพฺเพ โหนฺติ ปทกฺขิณา;

หํสา ยถา ธตรฏฺา, าติสงฺฆํ อุปาคมุ’’นฺติ.

มหาหํสชาตกํ ทุติยํ.

๕๓๕. สุธาโภชนชาตกํ (๓)

๑๙๒.

‘‘เนว กิณามิ นปิ วิกฺกิณามิ, น จาปิ เม สนฺนิจโย จ อตฺถิ [อิธตฺถิ (สฺยา.)];

สุกิจฺฉรูปํ วติทํ ปริตฺตํ, ปตฺโถทโน นาลมยํ ทุวินฺนํ’’.

๑๙๓.

‘‘อปฺปมฺหา อปฺปกํ ทชฺชา, อนุมชฺฌโต มชฺฌกํ;

พหุมฺหา พหุกํ ทชฺชา, อทานํ นุปปชฺชติ [น อุปปชฺชติ (สี. ปี.)].

๑๙๔.

‘‘ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห [อริยํ มคฺคํ สมารุห (สี. ปี.)], เนกาสี ลภเต สุขํ’’.

๑๙๕.

‘‘โมฆฺจสฺส หุตํ โหติ, โมฆฺจาปิ สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภุฺชติ โภชนํ.

๑๙๖.

‘‘ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ’’.

๑๙๗.

‘‘สจฺจฺจสฺส หุตํ โหติ, สจฺจฺจาปิ สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภุฺชติ โภชนํ.

๑๙๘.

‘‘ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ’’.

๑๙๙.

‘‘สรฺจ ชุหติ โปโส, พหุกาย คยาย จ;

โทเณ ติมฺพรุติตฺถสฺมึ, สีฆโสเต มหาวเห.

๒๐๐.

‘‘อตฺร จสฺส หุตํ โหติ, อตฺร จสฺส สมีหิตํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เนโก ภุฺชติ โภชนํ.

๒๐๑.

‘‘ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ’’.

๒๐๒.

‘‘พฬิสฺหิ โส นิคิลติ [นิคฺคิลติ (สี. ปี.)], ทีฆสุตฺตํ สพนฺธนํ;

อติถิสฺมึ โย นิสินฺนสฺมึ, เอโก ภุฺชติ โภชนํ.

๒๐๓.

‘‘ตํ ตํ วทามิ โกสิย, เทหิ ทานานิ ภุฺช จ;

อริยมคฺคํ สมารูห, เนกาสี ลภเต สุขํ’’.

๒๐๔.

‘‘อุฬารวณฺณา วต พฺราหฺมณา อิเม, อยฺจ โว สุนโข กิสฺส เหตุ;

อุจฺจาวจํ วณฺณนิภํ วิกุพฺพติ, อกฺขาถ โน พฺราหฺมณา เก นุ ตุมฺเห’’.

๒๐๕.

‘‘จนฺโท จ สูริโย จ [สูริโย จ (ก.)] อุโภ อิธาคตา, อยํ ปน มาตลิ เทวสารถิ;

สกฺโกหมสฺมิ ติทสานมินฺโท, เอโส จ โข ปฺจสิโขติ วุจฺจติ.

๒๐๖.

‘‘ปาณิสฺสรา มุทิงฺคา จ [มุติงฺคา จ (สี. สฺยา. ปี.)], มุรชาลมฺพรานิ จ;

สุตฺตเมนํ ปโพเธนฺติ, ปฏิพุทฺโธ จ นนฺทติ’’.

๒๐๗.

‘‘เย เกจิเม มจฺฉริโน กทริยา, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ’’.

๒๐๘.

‘‘เย เกจิเม สุคฺคติมาสมานา [สุคฺคติมาสสานา (สี. ปี.), สุคฺคตาสิสมานา (ก.)], ธมฺเม ิตา สํยเม สํวิภาเค;

อิเธว นิกฺขิปฺป สรีรเทหํ, กายสฺส เภทา สุคตึ วชนฺติ’’.

๒๐๙.

‘‘ตฺวํ โนสิ าติ ปุริมาสุ ชาติสุ, โส มจฺฉรี โรสโก [โกสิโย (สฺยา. ก.)] ปาปธมฺโม;

ตเวว อตฺถาย อิธาคตมฺหา, มา ปาปธมฺโม นิรยํ คมิตฺถ’’ [อปตฺถ (ก. สี. สฺยา. ปี.)].

๒๑๐.

‘‘อทฺธา หิ มํ โว หิตกามา, ยํ มํ สมนุสาสถ;

โสหํ ตถา กริสฺสามิ, สพฺพํ วุตฺตํ หิเตสิภิ.

๒๑๑.

‘‘เอสาหมชฺเชว อุปารมามิ, น จาปิหํ [น จาปหํ (สี. ปี.)] กิฺจิ กเรยฺย ปาปํ;

น จาปิ เม กิฺจิ อเทยฺยมตฺถิ, น จาปิทตฺวา อุทกํ ปิวามิ [อุทกมฺปหํ ปิเพ (สี.)].

๒๑๒.

‘‘เอวฺจ เม ททโต สพฺพกาลํ [สพฺพกาเล (ก.)], โภคา อิเม วาสว ขียิสฺสนฺติ;

ตโต อหํ ปพฺพชิสฺสามิ สกฺก, หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ’’.

๒๑๓.

‘‘นคุตฺตเม คิริวเร คนฺธมาทเน, โมทนฺติ ตา เทววราภิปาลิตา;

อถาคมา อิสิวโร สพฺพโลกคู, สุปุปฺผิตํ ทุมวรสาขมาทิย.

๒๑๔.

‘‘สุจึ สุคนฺธํ ติทเสหิ สกฺกตํ, ปุปฺผุตฺตมํ อมรวเรหิ เสวิตํ;

อลทฺธ มจฺเจหิ ว ทานเวหิ วา, อฺตฺร เทเวหิ ตทารหํ หิทํ [หิตํ (สฺยา.)].

๒๑๕.

‘‘ตโต จตสฺโส กนกตฺตจูปมา, อุฏฺาย นาริโย ปมทาธิปา มุนึ;

อาสา จ สทฺธา จ สิรี ตโต หิรี, อิจฺจพฺรวุํ นารทเทว พฺราหฺมณํ.

๒๑๖.

‘‘สเจ อนุทฺทิฏฺํ ตยา มหามุนิ, ปุปฺผํ อิมํ ปาริฉตฺตสฺส พฺรหฺเม;

ททาหิ โน สพฺพา คติ เต อิชฺฌตุ, ตุวมฺปิ โน โหหิ ยเถว วาสโว.

๒๑๗.

‘‘ตํ ยาจมานาภิสเมกฺข นารโท, อิจฺจพฺรวี สํกลหํ อุทีรยิ;

น มยฺหมตฺถตฺถิ อิเมหิ โกจิ นํ, ยาเยว โว เสยฺยสิ สา ปิฬนฺธถ’’ [ปิฬยฺหถ (สี. ปี.)].

๒๑๘.

‘‘ตฺวํ โนตฺตเมวาภิสเมกฺข นารท, ยสฺสิจฺฉสิ ตสฺสา อนุปฺปเวจฺฉสุ;

ยสฺสา หิ โน นารท ตฺวํ ปทสฺสสิ, สาเยว โน เหหิติ เสฏฺสมฺมตา’’.

๒๑๙.

‘‘อกลฺลเมตํ วจนํ สุคตฺเต, โก พฺราหฺมโณ สํกลหํ อุทีรเย;

คนฺตฺวาน ภูตาธิปเมว ปุจฺฉถ, สเจ น ชานาถ อิธุตฺตมาธมํ’’.

๒๒๐.

‘‘ตา นารเทน ปรมปฺปโกปิตา, อุทีริตา วณฺณมเทน มตฺตา;

สกาเส [สกาสํ (ก.)] คนฺตฺวาน สหสฺสจกฺขุโน, ปุจฺฉึสุ ภูตาธิปํ กา นุ เสยฺยสิ’’.

๒๒๑.

‘‘ตา ทิสฺวา อายตฺตมนา ปุรินฺทโท, อิจฺจพฺรวี เทววโร กตฺชลี;

สพฺพาว โว โหถ สุคตฺเต สาทิสี, โก เนว ภทฺเท กลหํ อุทีรยิ’’.

๒๒๒.

‘‘โย สพฺพโลกจฺจริโต [สพฺพโลกํ จรโก (สี. สฺยา. ปี.)] มหามุนิ, ธมฺเม ิโต นารโท [นารท (สฺยา.)] สจฺจนิกฺกโม;

โส โนพฺรวิ [พฺรวี (สี. สฺยา. ปี.)] คิริวเร คนฺธมาทเน, คนฺตฺวาน ภูตาธิปเมว ปุจฺฉถ;

สเจ น ชานาถ อิธุตฺตมาธมํ’’.

๒๒๓.

‘‘อสุ [อสู (สฺยา.)] พฺรหารฺจโร มหามุนิ, นาทตฺวา ภตฺตํ วรคตฺเต ภุฺชติ;

วิเจยฺย ทานานิ ททาติ โกสิโย, ยสฺสา หิ โส ทสฺสติ สาว เสยฺยสิ’’.

๒๒๔.

‘‘อสู หิ โย สมฺมติ ทกฺขิณํ ทิสํ, คงฺคาย ตีเร หิมวนฺตปสฺสนิ [หิมวนฺตปสฺมนิ (สี. ปี. ก.)];

ส โกสิโย ทุลฺลภปานโภชโน, ตสฺส สุธํ ปาปย เทวสารถิ’’.

๒๒๕.

‘‘ส [โส (สฺยา.)] มาตลี เทววเรน เปสิโต, สหสฺสยุตฺตํ อภิรุยฺห สนฺทนํ;

สุขิปฺปเมว [ส ขิปฺปเมว (สี. ปี.)] อุปคมฺม อสฺสมํ, อทิสฺสมาโน มุนิโน สุธํ อทา’’.

๒๒๖.

‘‘อุทคฺคิหุตฺตํ อุปติฏฺโต หิ เม, ปภงฺกรํ โลกตโมนุทุตฺตมํ;

สพฺพานิ ภูตานิ อธิจฺจ [อติจฺจ (สี. ปี.)] วาสโว, โก เนว เม ปาณิสุ กึ สุโธทหิ.

๒๒๗.

‘‘สงฺขูปมํ เสตมตุลฺยทสฺสนํ, สุจึ สุคนฺธํ ปิยรูปมพฺภุตํ;

อทิฏฺปุพฺพํ มม ชาตุ จกฺขุภิ [ชาตจกฺขุหิ (สี. ปี.)], กา เทวตา ปาณิสุ กึ สุโธทหิ’’.

๒๒๘.

‘‘อหํ มหินฺเทน มเหสิ เปสิโต, สุธาภิหาสึ ตุริโต มหามุนิ;

ชานาสิ มํ มาตลิ เทวสารถิ, ภุฺชสฺสุ ภตฺตุตฺตม มาภิวารยิ [มา วิจารยิ (สี. ปี.)].

๒๒๙.

‘‘ภุตฺตา จ สา ทฺวาทส หนฺติ ปาปเก, ขุทํ ปิปาสํ อรตึ ทรกฺลมํ [ทรถํ กิลํ (สฺยา.), ทรถกฺขมํ (ก.)];

โกธูปนาหฺจ วิวาทเปสุณํ, สีตุณฺหตนฺทิฺจ รสุตฺตมํ อิทํ’’.

๒๓๐.

‘‘น กปฺปตี มาตลิ มยฺห ภุฺชิตุํ, ปุพฺเพ อทตฺวา อิติ เม วตุตฺตมํ;

น จาปิ เอกาสฺนมรียปูชิตํ [เอกาสนํ อริยปูชิตํ (สี. ปี.)], อสํวิภาคี จ สุขํ น วินฺทติ’’.

๒๓๑.

‘‘ถีฆาตกา เย จิเม ปารทาริกา, มิตฺตทฺทุโน เย จ สปนฺติ สุพฺพเต;

สพฺเพ จ เต มจฺฉริปฺจมาธมา, ตสฺมา อทตฺวา อุทกมฺปิ นาสฺนิเย [นาสฺมิเย (สี. ปี.)].

๒๓๒.

‘‘โส หิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา ปน, ทสฺสามิ ทานํ วิทุสมฺปวณฺณิตํ;

สทฺธา วทฺู อิธ วีตมจฺฉรา, ภวนฺติ เหเต สุจิสจฺจสมฺมตา’’ [สมฺมสมฺมตา (สี.)].

๒๓๓.

‘‘อโต มตา [มุตา (สี. ปี.)] เทววเรน เปสิตา, กฺา จตสฺโส กนกตฺตจูปมา;

อาสา จ สทฺธา จ สิรี ตโต หิรี [สิรี หิรี ตโต (ปี.)], ตํ อสฺสมํ อาคมุ [อาคมุํ (สี. ปี. ก.)] ยตฺถ โกสิโย.

๒๓๔.

‘‘ตา ทิสฺวา สพฺโพ ปรมปฺปโมทิโต [สพฺพา ปรมปฺปโมทิตา (สฺยา.)], สุเภน วณฺเณน สิขาริวคฺคิโน;

กฺา จตสฺโส จตุโร จตุทฺทิสา, อิจฺจพฺรวี มาตลิโน จ สมฺมุขา.

๒๓๕.

‘‘ปุริมํ ทิสํ กา ตฺวํ ปภาสิ เทวเต, อลงฺกตา ตารวราว โอสธี;

ปุจฺฉามิ ตํ กฺจนเวลฺลิวิคฺคเห, อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตา.

๒๓๖.

‘‘สิราห เทวีมนุเชภิ [มนุเชสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปูชิตา, อปาปสตฺตูปนิเสวินี สทา;

สุธาวิวาเทน ตวนฺติมาคตา, ตํ มํ สุธาย วรปฺ ภาชย.

๒๓๗.

‘‘ยสฺสาหมิจฺฉามิ สุธํ [สุขํ (ปี.)] มหามุนิ, โส [ส (สี. ปี.)] สพฺพกาเมหิ นโร ปโมทติ;

สิรีติ มํ ชานหิ ชูหตุตฺตม, ตํ มํ สุธาย วรปฺ ภาชย’’.

๒๓๘.

‘‘สิปฺเปน วิชฺชาจรเณน พุทฺธิยา, นรา อุเปตา ปคุณา สกมฺมุนา [สกมฺมนา (สี. ปี.)];

ตยา วิหีนา น ลภนฺติ กิฺจนํ [กิฺจินํ (ก.)], ตยิทํ น สาธุ ยทิทํ ตยา กตํ.

๒๓๙.

‘‘ปสฺสามิ โปสํ อลสํ มหคฺฆสํ, สุทุกฺกุลีนมฺปิ อรูปิมํ นรํ;

ตยานุคุตฺโต สิริ ชาติมามปิ [ชาติมํ อปิ (สี.)], เปเสติ ทาสํ วิย โภควา สุขี.

๒๔๐.

‘‘ตํ ตํ อสจฺจํ อวิภชฺชเสวินึ, ชานามิ มูฬฺหํ วิทุรานุปาตินึ;

น ตาทิสี อรหติ อาสนูทกํ, กุโต สุธา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสิ’’.

๒๔๑.

‘‘กา สุกฺกทาา ปฏิมุกฺกกุณฺฑลา, จิตฺตงฺคทา กมฺพุวิมฏฺธารินี;

โอสิตฺตวณฺณํ ปริทยฺห โสภสิ, กุสคฺคิรตฺตํ อปิฬยฺห มฺชรึ.

๒๔๒.

‘‘มิคีว ภนฺตา สรจาปธารินา, วิราธิตา มนฺทมิว อุทิกฺขสิ;

โก เต ทุตีโย อิธ มนฺทโลจเน, น ภายสิ เอกิกา กานเน วเน’’.

๒๔๓.

‘‘น เม ทุตีโย อิธ มตฺถิ โกสิย, มสกฺกสารปฺปภวมฺหิ เทวตา;

อาสา สุธาสาย ตวนฺติมาคตา, ตํ มํ สุธาย วรปฺ ภาชย’’.

๒๔๔.

‘‘อาสาย ยนฺติ วาณิชา ธเนสิโน, นาวํ สมารุยฺห ปเรนฺติ อณฺณเว;

เต ตตฺถ สีทนฺติ อโถปิ เอกทา, ชีนาธนา เอนฺติ วินฏฺปาภตา.

๒๔๕.

‘‘อาสาย เขตฺตานิ กสนฺติ กสฺสกา, วปนฺติ พีชานิ กโรนฺตุปายโส;

อีตีนิปาเตน อวุฏฺิตาย [อวุฏฺิกาย (สี. ปี.)] วา, น กิฺจิ วินฺทนฺติ ตโต ผลาคมํ.

๒๔๖.

‘‘อถตฺตการานิ กโรนฺติ ภตฺตุสุ, อาสํ ปุรกฺขตฺวา นรา สุเขสิโน;

เต ภตฺตุรตฺถา อติคาฬฺหิตา ปุน, ทิสา ปนสฺสนฺติ อลทฺธ กิฺจนํ.

๒๔๗.

‘‘หิตฺวาน [ชหิตฺว (สี. สฺยา. ปี.)] ธฺฺจ ธนฺจ าตเก, อาสาย สคฺคาธิมนา สุเขสิโน;

ตปนฺติ ลูขมฺปิ ตปํ จิรนฺตรํ, กุมคฺคมารุยฺห [กุมฺมคฺคมารุยฺห (สี. สฺยา. ปี.)] ปเรนฺติ ทุคฺคตึ.

๒๔๘.

‘‘อาสา วิสํวาทิกสมฺมตา อิเม, อาเส สุธาสํ [สุธาย (สฺยา ปี. ก.)] วินยสฺสุ อตฺตนิ;

น ตาทิสี อรหติ อาสนูทกํ, กุโต สุธา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสิ’’.

๒๔๙.

‘‘ททฺทลฺลมานา ยสสา ยสสฺสินี, ชิฆฺนามวฺหยนํ ทิสํ ปติ;

ปุจฺฉามิ ตํ กฺจนเวลฺลิวิคฺคเห, อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตา’’.

๒๕๐.

‘‘สทฺธาห เทวีมนุเชหิ [เทวีมนุเชสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปูชิตา, อปาปสตฺตูปนิเสวินี สทา;

สุธาวิวาเทน ตวนฺติมาคตา, ตํ มํ สุธาย วรปฺ ภาชย’’.

๒๕๑.

‘‘ทานํ ทมํ จาคมโถปิ สํยมํ, อาทาย สทฺธาย กโรนฺติ เหกทา;

เถยฺยํ มุสา กูฏมโถปิ เปสุณํ, กโรนฺติ เหเก ปุน วิจฺจุตา ตยา.

๒๕๒.

‘‘ภริยาสุ โปโส สทิสีสุ เปกฺขวา [เปขวา (ปี.)], สีลูปปนฺนาสุ ปติพฺพตาสุปิ;

วิเนตฺวาน [วิเนตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] ฉนฺทํ กุลิตฺถิยาสุปิ [กุลธีติยาสุปิ (สี. ปี.)], กโรติ สทฺธํ ปุน [ปน (สี. ปี.)] กุมฺภทาสิยา.

๒๕๓.

‘‘ตฺวเมว สทฺเธ ปรทารเสวินี, ปาปํ กโรสิ กุสลมฺปิ ริฺจสิ;

น ตาทิสี อรหติ อาสนูทกํ, กุโต สุธา คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสิ’’.

๒๕๔.

‘‘ชิฆฺรตฺตึ อรุณสฺมิมูหเต, ยา ทิสฺสติ อุตฺตมรูปวณฺณินี;

ตถูปมา มํ ปฏิภาสิ เทวเต, อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ อจฺฉรา.

๒๕๕.

‘‘กาลา นิทาเฆริว อคฺคิชาริว [อคฺคชาติว (สี.), อคฺคิชาติว (ปี.)], อนิเลริตา โลหิตปตฺตมาลินี;

กา ติฏฺสิ มนฺทมิคาวโลกยํ [มนฺทมิวาวโลกยํ (สี. ปี.)], ภาเสสมานาว คิรํ น มุฺจสิ’’.

๒๕๖.

‘‘หิราห เทวีมนุเชหิ ปูชิตา, อปาปสตฺตูปนิเสวินี สทา;

สุธาวิวาเทน ตวนฺติมาคตา, สาหํ น สกฺโกมิ สุธมฺปิ ยาจิตุํ;

โกปีนรูปา วิย ยาจนิตฺถิยา’’.

๒๕๗.

‘‘ธมฺเมน าเยน สุคตฺเต ลจฺฉสิ, เอโส หิ ธมฺโม น หิ ยาจนา สุธา;

ตํ ตํ อยาจนฺติมหํ นิมนฺตเย, สุธาย ยฺจิจฺฉสิ ตมฺปิ ทมฺมิ เต.

๒๕๘.

‘‘สา ตฺวํ มยา อชฺช สกมฺหิ อสฺสเม, นิมนฺติตา กฺจนเวลฺลิวิคฺคเห;

ตุวฺหิ เม สพฺพรเสหิ ปูชิยา, ตํ ปูชยิตฺวาน สุธมฺปิ อสฺนิเย’’.

๒๕๙.

‘‘สา โกสิเยนานุมตา ชุตีมตา, อทฺธา หิริ รมฺมํ ปาวิสิ ยสฺสมํ;

อุทกวนฺตํ [อุทฺวนฺตํ (สี. ปี.)] ผลมริยปูชิตํ, อปาปสตฺตูปนิเสวิตํ สทา.

๒๖๐.

‘‘รุกฺขคฺคหานา พหุเกตฺถ ปุปฺผิตา, อมฺพา ปิยาลา ปนสา จ กึสุกา;

โสภฺชนา โลทฺทมโถปิ ปทฺมกา, เกกา จ ภงฺคา ติลกา สุปุปฺผิตา.

๒๖๑.

‘‘สาลา กเรรี พหุเกตฺถ ชมฺพุโย, อสฺสตฺถนิคฺโรธมธุกเวตสา [เวทิสา (ก.)];

อุทฺทาลกา ปาฏลิ สินฺทุวารกา [สินฺทุวาริตา (พหูสุ)], มนุฺคนฺธา มุจลินฺทเกตกา.

๒๖๒.

‘‘หเรณุกา เวฬุกา เกณุ [เวณุ (สี. ปี.)] ตินฺทุกา, สามากนีวารมโถปิ จีนกา;

โมจา กทลี พหุเกตฺถ สาลิโย, ปวีหโย อาภูชิโน จ [อาภุชิโนปิ (สี. สฺยา.)] ตณฺฑุลา.

๒๖๓.

‘‘ตสฺเสวุตฺตรปสฺเสน [ตสฺส จ อุตฺตเร ปสฺเส (สี. ปี.), ตสฺส จ อุตฺตรปสฺเสน (สฺยา.)], ชาตา โปกฺขรณี สิวา;

อกกฺกสา อปพฺภารา, สาธุ อปฺปฏิคนฺธิกา.

๒๖๔.

‘‘ตตฺถ มจฺฉา สนฺนิรตา, เขมิโน พหุโภชนา;

สิงฺคู สวงฺกา สํกุลา [สกุลา (สี. สฺยา. ปี.)], สตวงฺกา จ โรหิตา;

อาฬิคคฺครกากิณฺณา, ปาีนา กากมจฺฉกา.

๒๖๕.

‘‘ตตฺถ ปกฺขี สนฺนิรตา, เขมิโน พหุโภชนา;

หํสา โกฺจา มยูรา จ, จกฺกวากา จ กุกฺกุหา;

กุณาลกา พหู จิตฺรา, สิขณฺฑี ชีวชีวกา.

๒๖๖.

‘‘ตตฺถ ปานาย มายนฺติ, นานา มิคคณา พหู;

สีหา พฺยคฺฆา วราหา จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโย.

๒๖๗.

‘‘ปลาสาทา ควชา จ, มหึสา [มหิสา (สี. สฺยา. ปี.)] โรหิตา รุรู;

เอเณยฺยา จ วราหา จ, คณิโน นีกสูกรา;

กทลิมิคา พหุเกตฺถ, พิฬารา สสกณฺณิกา [สสกณฺณกา (สี.)].

๒๖๘.

‘‘ฉมาคิรี ปุปฺผวิจิตฺรสนฺถตา, ทิชาภิฆุฏฺา ทิชสงฺฆเสวิตา’’.

๒๖๙.

‘‘สา สุตฺตจา นีลทุมาภิลมฺพิตา, วิชฺชุ มหาเมฆริวานุปชฺชถ;

ตสฺสา สุสมฺพนฺธสิรํ กุสามยํ, สุจึ สุคนฺธํ อชินูปเสวิตํ;

อตฺริจฺจ [อตฺริจฺฉ (สี. สฺยา. ปี.)] โกจฺฉํ หิริเมตทพฺรวิ, ‘นิสีท กลฺยาณิ สุขยิทมาสนํ’.

๒๗๐.

‘‘ตสฺสา ตทา โกจฺฉคตาย โกสิโย, ยทิจฺฉมานาย ชฏาชินนฺธโร [ชฏาชุตินฺธโร (สฺยา. ก.)];

นเวหิ ปตฺเตหิ สยํ สหูทกํ, สุธาภิหาสี ตุริโต มหามุนิ.

๒๗๑.

‘‘สา ตํ ปฏิคฺคยฺห อุโภหิ ปาณิภิ, อิจฺจพฺรวิ อตฺตมนา ชฏาธรํ;

‘หนฺทาหํ เอตรหิ ปูชิตา ตยา, คจฺเฉยฺยํ พฺรหฺเม ติทิวํ ชิตาวินี’.

๒๗๒.

‘‘สา โกสิเยนานุมตา ชุตีมตา, อุทีริตา [อุทิรยิ (ก.)] วณฺณมเทน มตฺตา;

สกาเส คนฺตฺวาน สหสฺสจกฺขุโน, อยํ สุธา วาสว เทหิ เม ชยํ.

๒๗๓.

‘‘ตเมน [ตเมนํ (สฺยา. ก.)] สกฺโกปิ ตทา อปูชยิ, สหินฺทเทวา [สหินฺทา จ เทวา (สี. ปี.)] สุรกฺมุตฺตมํ;

สา ปฺชลี เทวมนุสฺสปูชิตา, นวมฺหิ โกจฺฉมฺหิ ยทา อุปาวิสิ’’.

๒๗๔.

‘‘ตเมว สํสี [ตเมว อสํสี (สฺยา.)] ปุนเทว มาตลึ, สหสฺสเนตฺโต ติทสานมินฺโท;

คนฺตฺวาน วากฺยํ มม พฺรูหิ โกสิยํ, อาสาย สทฺธา [สทฺธ (ปี.)] สิริยา จ โกสิย;

หิรี สุธํ เกน มลตฺถ เหตุนา.

๒๗๕.

‘‘ตํ สุ วตฺถํ อุทตารยี รถํ, ททฺทลฺลมานํ อุปการิยสาทิสํ [อุปกิริยสาทิสํ (สี. สฺยา. ปี.)].

ชมฺโพนทีสํ ตปเนยฺยสนฺนิภํ [สนฺติกํ (สี.ปี.)], อลงฺกตํ กฺจนจิตฺตสนฺนิภํ.

๒๗๖.

‘‘สุวณฺณจนฺเทตฺถ พหู นิปาติตา, หตฺถี ควสฺสา กิกิพฺยคฺฆทีปิโย [กิมฺปุริสพฺยคฺฆทีปิโย (ก.)];

เอเณยฺยกา ลงฺฆมเยตฺถ ปกฺขิโน [ปกฺขิโย (สี. ปี.)], มิเคตฺถ เวฬุริยมยา ยุธา ยุตา.

๒๗๗.

‘‘ตตฺถสฺสราชหรโย อโยชยุํ, ทสสตานิ สุสุนาคสาทิเส;

อลงฺกเต กฺจนชาลุรจฺฉเท, อาเวฬิเน สทฺทคเม อสงฺคิเต.

๒๗๘.

‘‘ตํ ยานเสฏฺํ อภิรุยฺห มาตลิ, ทิสา อิมาโย [ทส ทิสา อิมา (สี. สฺยา. ปี.)] อภินาทยิตฺถ;

นภฺจ เสลฺจ วนปฺปตินิฺจ [วนสฺปตีนิ จ (สี. ปี.), วนปฺปติฺจ (สฺยา. ก.)], สสาครํ ปพฺยธยิตฺถ [ปพฺยาถยิตฺถ (สี. ปี.)] เมทินึ.

๒๗๙.

‘‘ส ขิปฺปเมว อุปคมฺม อสฺสมํ, ปาวารเมกํสกโต กตฺชลี;

พหุสฺสุตํ วุทฺธํ วินีตวนฺตํ, อิจฺจพฺรวี มาตลิ เทวพฺราหฺมณํ.

๒๘๐.

‘‘อินฺทสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ โกสิย, ทูโต อหํ ปุจฺฉติ ตํ ปุรินฺทโท;

อาสาย สทฺธา สิริยา จ โกสิย, หิรี สุธํ เกน มลตฺถ เหตุนา’’.

๒๘๑.

‘‘อนฺธา สิรี มํ ปฏิภาติ มาตลิ, สทฺธา อนิจฺจา ปน เทวสารถิ;

อาสา วิสํวาทิกสมฺมตา หิ เม, หิรี จ อริยมฺหิ คุเณ ปติฏฺิตา’’.

๒๘๒.

‘‘กุมาริโย ยาจิมา โคตฺตรกฺขิตา, ชิณฺณา จ ยา ยา จ สภตฺตุอิตฺถิโย;

ตา ฉนฺทราคํ ปุริเสสุ อุคฺคตํ, หิริยา นิวาเรนฺติ สจิตฺตมตฺตโน.

๒๘๓.

‘‘สงฺคามสีเส สรสตฺติสํยุเต, ปราชิตานํ ปตตํ ปลายินํ;

หิริยา นิวตฺตนฺติ ชหิตฺว [ชหิตฺวาน (สฺยา. ก.)] ชีวิตํ, เต สมฺปฏิจฺฉนฺติ ปุนา หิรีมนา.

๒๘๔.

‘‘เวลา ยถา สาครเวควารินี, หิราย หิ ปาปชนํ นิวารินี;

ตํ สพฺพโลเก หิริมริยปูชิตํ, อินฺทสฺส ตํ เวทย เทวสารถิ’’.

๒๘๕.

‘‘โก เต อิมํ โกสิย ทิฏฺิโมทหิ, พฺรหฺมา มหินฺโท อถ วา ปชาปติ;

หิราย เทเวสุ หิ เสฏฺสมฺมตา, ธีตา มหินฺทสฺส มเหสิ ชายถ’’.

๒๘๖.

‘‘หนฺเทหิ ทานิ ติทิวํ อปกฺกม [สมกฺกม (สี. ปี.)], รถํ สมารุยฺห มมายิตํ อิมํ [อิทํ (สฺยา. ก.)];

อินฺโท จ ตํ อินฺทสโคตฺต กงฺขติ, อชฺเชว ตฺวํ อินฺทสหพฺยตํ วช’’.

๒๘๗.

‘‘เอวํ วิสุชฺฌนฺติ [สมิชฺฌนฺติ (สี. ปี.)] อปาปกมฺมิโน, อโถ สุจิณฺณสฺส ผลํ น นสฺสติ;

เย เกจิ มทฺทกฺขุ สุธาย โภชนํ, สพฺเพว เต อินฺทสหพฺยตํ คตา’’.

๒๘๘.

‘‘หิรี อุปฺปลวณฺณาสิ, โกสิโย ทานปติ ภิกฺขุ;

อนุรุทฺโธ ปฺจสิโข, อานนฺโท อาสิ มาตลิ.

๒๘๙.

‘‘สูริโย กสฺสโป ภิกฺขุ, โมคฺคลฺลาโนสิ จนฺทิมา;

นารโท สาริปุตฺโตสิ, สมฺพุทฺโธ อาสิ วาสโว’’ติ.

สุธาโภชนชาตกํ ตติยํ.

๕๓๖. กุณาลชาตกํ (๔)

เอวมกฺขายติ, เอวมนุสูยติ [สุยฺยติ (ก.)]. สพฺโพสธธรณิธเร เนกปุปฺผมาลฺยวิตเต คช-ควช มหึส-รุรุ-จมร-ปสท-ขคฺค-โคกณฺณ-สีห-พฺยคฺฆ-ทีปิ-อจฺฉ-โกก-ตรจฺฉ-อุทฺทาร-กทลิมิค- พิฬาร-สส-กณฺณิกานุจริเตอากิณฺณเนลมณฺฑลมหาวราหนาคกุลกเรณุ [กเณรุ (สี. ปี.)] -สงฺฆาธิวุฏฺเ [วุตฺเถ (สี. ปี.)] อิสฺสมิค- สาขมิค-สรภมิค-เอณีมิค-วาตมิค-ปสทมิค-ปุริสาลุ [ปุริสลฺลุ (สี. ปี.)] -กิมฺปุริส-ยกฺข-รกฺขสนิเสวิเต อมชฺชวมฺชรีธร-ปหฏฺ [พฺรหฏฺ (สี. ปี.)] -ปุปฺผผุสิตคฺคา [ปุปฺผิตคฺค (สี. ปี.)] เนกปาทปคณวิตเตกุรร-จโกร-วารณ-มยูร-ปรภต- ชีวฺชีวก-เจลาวกา-ภิงฺการ-กรวีกมตฺตวิหงฺคคณ-สตต [วิหงฺคสต (สี. ปี.)] สมฺปฆุฏฺเอฺชน-มโนสิลา-หริตาล- หิงฺคุลกเหม-รชตกนกาเนกธาตุสตวินทฺธปฏิมณฺฑิตปฺปเทเส เอวรูเป ขลุ, โภ, รมฺเม วนสณฺเฑ กุณาโล นาม สกุโณ ปฏิวสติ อติวิย จิตฺโต อติวิย จิตฺตปตฺตจฺฉทโน.

ตสฺเสว ขลุ, โภ, กุณาลสฺส สกุณสฺส อฑฺฒุฑฺฒานิ อิตฺถิสหสฺสานิ ปริจาริกา ทิชกฺาโย. อถ ขลุ, โภ, ทฺเว ทิชกฺาโย กฏฺํ มุเขน ฑํสิตฺวา [ฑสิตฺวา (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] ตํ กุณาลํ สกุณํ มชฺเฌ นิสีทาเปตฺวา อุฑฺเฑนฺติ [เฑนฺติ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] – ‘‘มา นํ กุณาลํ สกุณํ อทฺธานปริยายปเถ กิลมโถ อุพฺพาเหตฺถา’’ติ [อุพฺพาเหถาติ (สฺยา. ก.)].

ปฺจสตา [ปฺจสต (ปี.)] ทิชกฺาโย เหฏฺโต เหฏฺโต อุฑฺเฑนฺติ – [เฑนฺติ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] ‘‘สจายํ กุณาโล สกุโณ อาสนา ปริปติสฺสติ, มยํ ตํ ปกฺเขหิ ปฏิคฺคเหสฺสามาติ.

ปฺจสตา ทิชกฺาโย อุปรูปริ อุฑฺเฑนฺติ – [เฑนฺติ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] ‘‘มา นํ กุณาลํ สกุณํ อาตโป ปริตาเปสี’’ติ [ปริกาปีติ (สี. ปี.)].

ปฺจสตา ปฺจสตา [สี. ปี. โปตฺถเกสุ ‘‘ปฺจสตา’’ติ สกิเทว อาคตํ] ทิชกฺาโย อุภโตปสฺเสน อุฑฺเฑนฺติ – [เฑนฺติ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] ‘‘มา นํ กุณาลํ สกุณํ สีตํ วา อุณฺหํ วา ติณํ วา รโช วา วาโต วา อุสฺสาโว วา อุปปฺผุสี’’ติ.

ปฺจสตา ทิชกฺาโย ปุรโต ปุรโต อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘มา นํ กุณาลํ สกุณํ โคปาลกา วา ปสุปาลกา วา ติณหารกา วา กฏฺหารกา วา วนกมฺมิกา วา กฏฺเน วา กเลน วา [กถลาย วา (ก.)] ปาณินา วา ( ) [(ปาสาเณน วา) (สฺยา.)] เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา สกฺขราหิ วา [สกฺขราย วา (สี.)] ปหารํ อทํสุ. มายํ กุณาโล สกุโณ คจฺเฉหิ วา ลตาหิ วา รุกฺเขหิ วา สาขาหิ วา [อิทํ ปททฺวยํ สี. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] ถมฺเภหิ วา ปาสาเณหิ วา พลวนฺเตหิ วา ปกฺขีหิ สงฺคเมสี’’ติ [สงฺคาเมสีติ (สี. ปี.)].

ปฺจสตา ทิชกฺาโย ปจฺฉโต ปจฺฉโต อุฑฺเฑนฺติ สณฺหาหิ สขิลาหิ มฺชูหิ มธุราหิ วาจาหิ สมุทาจรนฺติโย – ‘‘มายํ กุณาโล สกุโณ อาสเน ปริยุกฺกณฺี’’ติ.

ปฺจสตา ทิชกฺาโย ทิโสทิสํ อุฑฺเฑนฺติ อเนกรุกฺขวิวิธวิกติผลมาหรนฺติโย – ‘‘มายํ กุณาโล สกุโณ ขุทาย ปริกิลมิตฺถา’’ติ.

อถ ขลุ, โภ, ตา [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] ทิชกฺาโย ตํ กุณาลํ สกุณํ อาราเมเนว อารามํ อุยฺยาเนเนว อุยฺยานํ นทีติตฺเถเนว นทีติตฺถํ ปพฺพตสิขเรเนว ปพฺพตสิขรํ อมฺพวเนเนว อมฺพวนํ ชมฺพุวเนเนว ชมฺพุวนํ ลพุชวเนเนว ลพุชวนํ นาฬิเกรสฺจาริเยเนว [สฺชาทิเยเนว (ปี.)] นาฬิเกรสฺจาริยํ ขิปฺปเมว อภิสมฺโภนฺติ รติตฺถาย [รตตฺถาย (สี. ปี.)].

อถ ขลุ, โภ, กุณาโล สกุโณ ตาหิ ทิชกฺาหิ ทิวสํ ปริพฺยูฬฺโห เอวํ อปสาเทติ – ‘‘นสฺสถ ตุมฺเห วสลิโย, วินสฺสถ ตุมฺเห วสลิโย, โจริโย ธุตฺติโย อสติโย ลหุจิตฺตาโย กตสฺส อปฺปฏิการิกาโย อนิโล วิย เยนกามํคมาโย’’ติ.

ตสฺเสว ขลุ, โภ, หิมวโต ปพฺพตราชสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค สุสุขุมสุนิปุณคิริปฺปภว [ปฺปภวา (สี. ปี.)] – หริตุปยนฺติโย.

อุปฺปล ปทุม กุมุท นฬิน สตปตฺต โสคนฺธิก มนฺทาลก [มนฺทาลว (สี. ปี.), มนฺทารว (ก.)] สมฺปติวิรูฬฺหสุจิคนฺธ มนุฺมาวกปฺปเทเส [ปาวกปฺปเทเส (สี. ปี.)].

กุรวก-มุจลินฺท-เกตก-เวทิส-วฺชุล [เวตสมฺชุล (สี.)] -ปุนฺนาคพกุล-ติลก-ปิยก-หสนสาล-สฬลจมฺปก อโสก-นาครุกฺข-ติรีฏิ-ภุชปตฺต-โลทฺท-จนฺทโนฆวเนกาฬาครุ-ปทฺมก-ปิยงฺคุ-เทวทารุกโจจคหเน กกุธกุฏชองฺโกล-กจฺจิการ [กจฺฉิการ (ก.)] -กณิการ-กณฺณิการ-กนเวร-โกรณฺฑก-โกวิฬาร-กึสุก-โยธิก วนมลฺลิก [นวมลฺลิก (สี. ปี.)] -มนงฺคณ-มนวชฺช-ภณฺฑิ-สุรุจิร-ภคินิมาลามลฺยธเร ชาติสุมนมธุคนฺธิก- [มธุกพนฺธุก (ก.)] ธนุตกฺการิ [ธนุการิ (สี.), ธนุการิก (ปี.)] ตาลีส-ตครมุสีรโกฏฺ-กจฺฉวิตเต อติมุตฺตกสํกุสุมิตลตาวิตตปฏิมณฺฑิตปฺปเทเส หํส-ปิลว-กาทมฺพ-การณฺฑวาภินทิเต วิชฺชาธร-สิทฺธ [สินฺธว (สี. ปี.)] -สมณ-ตาปสคณาธิวุฏฺเ วรเทว-ยกฺข-รกฺขส-ทานว-คนฺธพฺพ-กินฺนรมโหรคานุจิณฺณปฺปเทเส เอวรูเป ขลุ, โภ, รมฺเม วนสณฺเฑ ปุณฺณมุโข นาม ผุสฺสโกกิโล ปฏิวสติ อติวิย มธุรคิโร วิลาสิตนยโน มตฺตกฺโข [สวิลาสิตนยนมตฺตกฺโข (ก.)].

ตสฺเสว ขลุ, โภ, ปุณฺณมุขสฺส ผุสฺสโกกิลสฺส อฑฺฒุฑฺฒานิ อิตฺถิสตานิ ปริจาริกา ทิชกฺาโย. อถ ขลุ, โภ, ทฺเว ทิชกฺาโย กฏฺํ มุเขน ฑํสิตฺวา ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ มชฺเฌ นิสีทาเปตฺวา อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘มา นํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ อทฺธานปริยายปเถ กิลมโถ อุพฺพาเหตฺถา’’ติ.

ปฺาส ทิชกฺาโย เหฏฺโต เหฏฺโต อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘สจายํ ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล อาสนา ปริปติสฺสติ, มยํ ตํ ปกฺเขหิ ปฏิคฺคเหสฺสามา’’ติ.

ปฺาส ทิชกฺาโย อุปรูปริ อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘มา นํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ อาตโป ปริตาเปสี’’ติ.

ปฺาส ปฺาส ทิชกฺาโย อุภโตปสฺเสน อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘มา นํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ สีตํ วา อุณฺหํ วา ติณํ วา รโช วา วาโต วา อุสฺสาโว วา อุปปฺผุสี’’ติ.

ปฺาส ทิชกฺาโย ปุรโต ปุรโต อุฑฺเฑนฺติ – ‘‘มา นํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ โคปาลกา วา ปสุปาลกา วา ติณหารกา วา กฏฺหารกา วา วนกมฺมิกา วา กฏฺเน วา กถลาย วา ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา สกฺขราหิ วา ปหารํ อทํสุ. มายํ ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล คจฺเฉหิ วา ลตาหิ วา รุกฺเขหิ วา สาขาหิ วา ถมฺเภหิ วา ปาสาเณหิ วา พลวนฺเตหิ วา ปกฺขีหิ สงฺคาเมสี’’ติ.

ปฺาส ทิชกฺาโย ปจฺฉโต ปจฺฉโต อุฑฺเฑนฺติ สณฺหาหิ สขิลาหิ มฺชูหิ มธุราหิ วาจาหิ สมุทาจรนฺติโย – ‘‘มายํ ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล อาสเน ปริยุกฺกณฺี’’ติ.

ปฺาส ทิชกฺาโย ทิโสทิสํ อุฑฺเฑนฺติ อเนกรุกฺขวิวิธวิกติผลมาหรนฺติโย – ‘‘มายํ ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล ขุทาย ปริกิลมิตฺถา’’ติ.

อถ ขลุ, โภ, ตา ทิชกฺาโย ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ อาราเมเนว อารามํ อุยฺยาเนเนว อุยฺยานํ นทีติตฺเถเนว นทีติตฺถํ ปพฺพตสิขเรเนว ปพฺพตสิขรํ อมฺพวเนเนว อมฺพวนํ ชมฺพุวเนเนว ชมฺพุวนํ ลพุชวเนเนว ลพุชวนํ นาฬิเกรสฺจาริเยเนว นาฬิเกรสฺจาริยํ ขิปฺปเมว อภิสมฺโภนฺติ รติตฺถาย.

อถ ขลุ, โภ, ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล ตาหิ ทิชกฺาหิ ทิวสํ ปริพฺยูฬฺโห เอวํ ปสํสติ – ‘‘สาธุ, สาธุ, ภคินิโย, เอตํ โข, ภคินิโย, ตุมฺหากํ ปติรูปํ กุลธีตานํ, ยํ ตุมฺเห ภตฺตารํ ปริจเรยฺยาถา’’ติ.

อถ ขลุ, โภ, ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล เยน กุณาโล สกุโณ เตนุปสงฺกมิ. อทฺทสํสุ โข กุณาลสฺส สกุณสฺส ปริจาริกา ทิชกฺาโย ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ; ทิสฺวาน เยน ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, สมฺม ปุณฺณมุข, กุณาโล สกุโณ อติวิย ผรุโส อติวิย ผรุสวาโจ, อปฺเปวนาม ตวมฺปิ อาคมฺม ปิยวาจํ ลเภยฺยามา’’ติ. ‘‘อปฺเปวนาม, ภคินิโย’’ติ วตฺวา เยน กุณาโล สกุโณ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา กุณาเลน สกุเณน สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล ตํ กุณาลํ สกุณํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, สมฺม กุณาล, อิตฺถีนํ สุชาตานํ กุลธีตานํ สมฺมาปฏิปนฺนานํ มิจฺฉาปฏิปนฺโน’สิ [ปฏิปนฺโน (สี. ปี.)]? อมนาปภาณีนมฺปิ กิร, สมฺม กุณาล, อิตฺถีนํ มนาปภาณินา ภวิตพฺพํ, กิมงฺค ปน มนาปภาณีน’’นฺติ!

เอวํ วุตฺเต, กุณาโล สกุโณ ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ เอวํ อปสาเทสิ – ‘‘นสฺส ตฺวํ, สมฺม ชมฺม วสล, วินสฺส ตฺวํ, สมฺม ชมฺม วสล, โก นุ ตยา วิยตฺโต ชายาชิเนนา’’ติ. เอวํ อปสาทิโต จ ปน ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล ตโตเยว [ตโต เหว (สี. ปี.)] ปฏินิวตฺติ.

อถ ขลุ, โภ, ปุณฺณมุขสฺส ผุสฺสโกกิลสฺส อปเรน สมเยน นจิรสฺเสว [อจิรสฺเสว อจฺจเยน (ก.)] ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ โลหิตปกฺขนฺทิกา. พาฬฺหา เวทนา วตฺตนฺติ มารณนฺติกา [มรณนฺติกา (สฺยา.)]. อถ ขลุ, โภ, ปุณฺณมุขสฺส ผุสฺสโกกิลสฺส ปริจาริกานํ ทิชกฺานํ เอตทโหสิ – ‘‘อาพาธิโก โข อยํ ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล, อปฺเปวนาม อิมมฺหา อาพาธา วุฏฺเหยฺยา’’ติ เอกํ อทุติยํ โอหาย เยน กุณาโล สกุโณ เตนุปสงฺกมึสุ. อทฺทสา โข กุณาโล สกุโณ ตา ทิชกฺาโย ทูรโตว อาคจฺฉนฺติโย, ทิสฺวาน ตา ทิชกฺาโย เอตทโวจ – ‘‘กหํ ปน ตุมฺหํ วสลิโย ภตฺตา’’ติ? ‘‘อาพาธิโก โข, สมฺม กุณาล, ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล อปฺเปวนาม ตมฺหา อาพาธา วุฏฺเหยฺยา’’ติ. เอวํ วุตฺเต, กุณาโล สกุโณ ตา ทิชกฺาโย เอวํ อปสาเทสิ – ‘‘นสฺสถ ตุมฺเห วสลิโย, วินสฺสถ ตุมฺเห วสลิโย, โจริโย ธุตฺติโย อสติโย ลหุจิตฺตาโย กตสฺส อปฺปฏิการิกาโย อนิโล วิย เยนกามํคมาโย’’ติ; วตฺวา เยน ปุณฺณมุโข ผุสฺสโกกิโล เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ เอตทโวจ – ‘‘หํ, สมฺม, ปุณฺณมุขา’’ติ. ‘‘หํ, สมฺม, กุณาลา’’ติ.

อถ ขลุ, โภ กุณาโล สกุโณ ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ ปกฺเขหิ จ มุขตุณฺฑเกน จ ปริคฺคเหตฺวา วุฏฺาเปตฺวา นานาเภสชฺชานิ ปายาเปสิ. อถ ขลุ, โภ, ปุณฺณมุขสฺส ผุสฺสโกกิลสฺส โส อาพาโธ ปฏิปฺปสฺสมฺภีติ. อถ ขลุ, โภ, กุณาโล สกุโณ ตํ ปุณฺณมุขํ ผุสฺสโกกิลํ คิลานวุฏฺิตํ [คิลานาวุฏฺิตํ (สี. สฺยา. ปี.)] อจิรวุฏฺิตํ เคลฺา เอตทโวจ –

‘‘ทิฏฺา มยา, สมฺม ปุณฺณมุข, กณฺหา ทฺเวปิติกา ปฺจปติกาย ฉฏฺเ ปุริเส จิตฺตํ ปฏิพนฺธนฺติยา, ยทิทํ กพนฺเธ [กวนฺเธ (สี. ปี.)] ปีสปฺปิมฺหีติ. ภวติ จ ปนุตฺตเรตฺถ [ปุนุตฺตเจตฺถ (ก.) เอวมุปริปิ] วากฺยํ –

๒๙๐.

‘‘อถชฺชุโน นกุโล ภีมเสโน [ภิมฺมเสโน (สี. สฺยา. ปี.)], ยุธิฏฺิโล สหเทโว [สีหเทโว (ก.)] จ ราชา;

เอเต ปตี ปฺจ มตฺติจฺจ นารี, อกาสิ ขุชฺชวามนเกน [ขุชฺชวามเนน (ปี.)] ปาป’’นฺติ.

‘‘ทิฏฺา มยา, สมฺม ปุณฺณมุข, สจฺจตปาปี [สจฺจตปาวี (สี. ปี.), ปฺจตปาวี (สฺยา.)] นาม สมณี สุสานมชฺเฌ วสนฺตี จตุตฺถภตฺตํ ปริณามยมานา สุราธุตฺตเกน [ตุลาปุตฺตเกน (สี. ปี.), สา สุราธุตฺตเกน (ก.)] ปาปมกาสิ.

‘‘ทิฏฺา มยา, สมฺม ปุณฺณมุข, กากวตี [กากาตี (สี.), กากาติ (ปี.)] นาม เทวี สมุทฺทมชฺเฌ วสนฺตี ภริยา เวนเตยฺยสฺส นฏกุเวเรน ปาปมกาสิ.

ทิฏฺา มยา, สมฺม ปุณฺณมุข, กุรุงฺคเทวี [กุรงฺควี (สี. ปี.)] นาม โลมสุทฺทรี [โลมสุนฺทรี (สี. สฺยา. ปี.)] เอฬิกกุมารํ [เอฬมารกํ (สี.), เอฬกกุมารํ (สฺยา.), เอฬกมารํ (ปี.)] กามยมานา ฉฬงฺคกุมารธนนฺเตวาสินา ปาปมกาสิ.

เอวฺเหตํ มยา าตํ, พฺรหฺมทตฺตสฺส มาตรํ [มาตุกา (สฺยา.)] โอหาย โกสลราชํ ปฺจาลจณฺเฑน ปาปมกาสิ.

๒๙๑.

‘‘เอตา จ อฺา จ อกํสุ ปาปํ, ตสฺมาหมิตฺถีนํ น วิสฺสเส นปฺปสํเส;

มหี ยถา ชคติ สมานรตฺตา, วสุนฺธรา อิตรีตราปติฏฺา [อิตรีตรานํ ปติฏฺา (สฺยา.), อิตฺตรีตรปฺปติฏฺา (?)];

สพฺพสหา อผนฺทนา อกุปฺปา, ตถิตฺถิโย ตาโย น วิสฺสเส นโร.

๒๙๒.

‘‘สีโห ยถา โลหิตมํสโภชโน, วาฬมิโค ปฺจาวุโธ [ปฺจหตฺโถ (สี. ปี.)] สุรุทฺโธ;

ปสยฺหขาที ปรหึสเน รโต, ตถิตฺถิโย ตาโย น วิสฺสเส นโร.

‘‘น ขลุ [น ขลุ โภ (สฺยา. ก.)], สมฺม ปุณฺณมุข, เวสิโย นาริโย คมนิโย, น เหตา พนฺธกิโย นาม, วธิกาโย นาม เอตาโย, ยทิทํ เวสิโย นาริโย คมนิโย’’ติ.

‘‘โจโร [โจรา (สี. สฺยา. ปี.)] วิย เวณิกตา, มทิราว [มทิรา วิย (สี. สฺยา.), มทิริว (ปี.)] ทิทฺธา [ทิฏฺา (ก.), วิสทุฏฺา (สฺยา.)] วาณิโช [วาณิชา (ปี.)] วิย วาจาสนฺถุติโย, อิสฺสสิงฺฆมิว วิปริวตฺตาโย [ปริวตฺตาโย (ปี.), วิปริวตฺตาโร (ก.)], อุรคามิว ทุชิวฺหาโย, โสพฺภมิว ปฏิจฺฉนฺนา, ปาตาลมิว ทุปฺปูรา รกฺขสี วิย ทุตฺโตสา, ยโมเวกนฺตหาริโย, สิขีริว สพฺพภกฺขา, นทีริว สพฺพวาหี, อนิโล วิย เยนกามํจรา, เนรุ วิย อวิเสสกรา, วิสรุกฺโข วิย นิจฺจผลิตาโย’’ติ. ภวติ จ ปนุตฺตเรตฺถ วากฺยํ –

๒๙๓.

‘‘ยถา โจโร ยถา ทิทฺโธ, วาณิโชว วิกตฺถนี;

อิสฺสสิงฺฆมิว ปริวตฺตา [มิวาวฏฺโฏ (สี.), มิวาวตฺตา (ปี.)], ทุชิวฺหา [ทุชฺชิวฺห (ปี.)] อุรโค วิย.

๒๙๔.

‘‘โสพฺภมิว ปฏิจฺฉนฺนา, ปาตาลมิว ทุปฺปุรา;

รกฺขสี วิย ทุตฺโตสา, ยโมเวกนฺตหาริโย.

๒๙๕.

[ยถา สิขี นทีวาโห, อนิโล กามจารวา;§เนรูว อวิเสสา จ, วิสรุกฺโข วิย นิจฺจผลา;§นาสยนฺติ ฆเร โภคํ, รตนานนฺตกริตฺถิ โยติ; (สี. สฺยา.)]

‘‘ยถา สิขี นที วาโต, เนรุนาว สมาคตา.

วิสรุกฺโข วิย นิจฺจผลา, นาสยนฺติ ฆเร โภคํ;

รตนนฺตกริตฺถิโย’’ติ [ยถา สิขี นทีวาโห, อนิโล กามจารวา;§เนรูว อวิเสสา จ, วิสรุกฺโข วิย นิจฺจผลา;§นาสยนฺติ ฆเร โภคํ, รตนานนฺตกริตฺถิ โยติ; (สี. สฺยา.)].

‘‘จตฺตาริมานิ, สมฺม ปุณฺณมุข, ยานิ (วตฺถูนิ กิจฺเจ ชาเต อนตฺถจรานิ ภวนฺติ; ตานิ) [( ) สี. สฺยา. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ปรกุเล น วาเสตพฺพานิ – โคณํ เธนุํ ยานํ ภริยา. จตฺตาริ เอตานิ ปณฺฑิโต ธนานิ [ยานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ฆรา น วิปฺปวาสเย.

๒๙๖.

‘โคณํ เธนุฺจ ยานฺจ, ภริยํ าติกุเล น วาสเย;

ภฺชนฺติ รถํ อยานกา, อติวาเหน หนนฺติ ปุงฺควํ;

โทเหน หนนฺติ วจฺฉกํ, ภริยา าติกุเล ปทุสฺสตี’’’ติ.

‘‘ฉ อิมานิ, สมฺม ปุณฺณมุข, ยานิ (วตฺถูนิ) [( ) สี. ปี. โปตฺถเกสุ นุ ทิสฺสติ] กิจฺเจ ชาเต อนตฺถจรานิ ภวนฺติ –

๒๙๗.

‘อคุณํ ธนุ าติกุเล จ ภริยา, ปารํ นาวา อกฺขภคฺคฺจ ยานํ;

ทูเร มิตฺโต ปาปสหายโก จ, กิจฺเจ ชาเต อนตฺถจรานิ ภว’’’นฺติ.

‘‘อฏฺหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, าเนหิ อิตฺถี สามิกํ อวชานาติ. ทลิทฺทตา, อาตุรตา, ชิณฺณตา, สุราโสณฺฑตา, มุทฺธตา, ปมตฺตตา, สพฺพกิจฺเจสุ อนุวตฺตนตา, สพฺพธนอนุปฺปทาเนน – อิเมหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, อฏฺหิ าเนหิ อิตฺถี สามิกํ อวชานาติ. ภวติ จ ปนุตฺตเรตฺถ วากฺยํ –

๒๙๘.

‘ทลิทฺทํ อาตุรฺจาปิ, ชิณฺณกํ สุรโสณฺฑกํ;

ปมตฺตํ มุทฺธปตฺตฺจ, สพฺพกิจฺเจสุ [รตฺตํ กิจฺเจสุ (สี. ปี.)] หาปนํ;

สพฺพกามปฺปทาเนน [สพฺพกามปณิธาเนน (สฺยา)], อวชานาติ [อวชานนฺติ (สี. ปี.)] สามิก’’’นฺติ.

‘‘นวหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, าเนหิ อิตฺถี ปโทสมาหรติ. อารามคมนสีลา จ โหติ, อุยฺยานคมนสีลา จ โหติ, นทีติตฺถคมนสีลา จ โหติ, าติกุลคมนสีลา จ โหติ, ปรกุลคมนสีลา จ โหติ, อาทาสทุสฺสมณฺฑนานุโยคมนุยุตฺตสีลา จ โหติ, มชฺชปายินี จ โหติ, นิลฺโลกนสีลา จ โหติ, สทฺวารายินี [ปทฺวารฏฺายินี (สี. สฺยา. ปี.)] จ โหติ – อิเมหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, นวหิ าเนหิ อิตฺถี ปโทสมาหรตีติ. ภวติ จ ปนุตฺตเรตฺถ วากฺยํ –

๒๙๙.

‘อารามสีลา จ [อารามสีลา (สี. ปี.)] อุยฺยานํ, นที าติ ปรกุลํ;

อาทาสทุสฺสมณฺฑนมนุยุตฺตา, ยา จิตฺถี มชฺชปายินี.

๓๐๐.

‘ยา จ นิลฺโลกนสีลา, ยา จ สทฺวารายินี;

นวเหเตหิ าเนหิ, ปโทสมาหรนฺติ อิตฺถิโย’’’ติ.

‘‘จตฺตาลีสาย [จตฺตาลีสายิ (ปี. ก.)] ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, าเนหิ อิตฺถี ปุริสํ อจฺจาจรติ [อจฺจาวทติ (สี. สฺยา. ปี.)]. วิชมฺภติ, วินมติ, วิลสติ, วิลชฺชติ, นเขน นขํ ฆฏฺเฏติ, ปาเทน ปาทํ อกฺกมติ, กฏฺเน ปถวึ วิลิขติ [ลิขติ (สี. ปี.)], ทารกํ อุลฺลงฺฆติ อุลฺลงฺฆาเปติ [ทารกํ อุลฺลงฺเฆติ โอลงฺเฆติ (สี. ปี.)], กีฬติ กีฬาเปติ, จุมฺพติ จุมฺพาเปติ, ภุฺชติ ภุฺชาเปติ, ททาติ, ยาจติ, กตมนุกโรติ, อุจฺจํ ภาสติ, นีจํ ภาสติ, อวิจฺจํ ภาสติ, วิวิจฺจํ ภาสติ, นจฺเจน คีเตน วาทิเตน โรทเนน [โรทิเตน (สี. ปี.)] วิลสิเตน วิภูสิเตน ชคฺฆติ, เปกฺขติ, กฏึ จาเลติ, คุยฺหภณฺฑกํ สฺจาเลติ, อูรุํ วิวรติ, อูรุํ ปิทหติ, ถนํ ทสฺเสติ, กจฺฉํ ทสฺเสติ, นาภึ ทสฺเสติ, อกฺขึ นิขนติ, ภมุกํ อุกฺขิปติ, โอฏฺํ อุปลิขติ [โอฏฺํ ปลิขติ ชิวฺหํ ปลิขติ (สี. ปี.)], ชิวฺหํ นิลฺลาเลติ, ทุสฺสํ มุฺจติ, ทุสฺสํ ปฏิพนฺธติ, สิรสํ มุฺจติ, สิรสํ พนฺธติ – อิเมหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, จตฺตาลีสาย าเนหิ อิตฺถี ปุริสํ อจฺจาจรติ.

‘‘ปฺจวีสาย [ปฺจวีสาหิ (ปี. ก.)] ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, าเนหิ อิตฺถี ปทุฏฺา เวทิตพฺพา ภวติ. สามิกสฺส ปวาสํ วณฺเณติ, ปวุฏฺํ น สรติ, อาคตํ นาภินนฺทติ, อวณฺณํ ตสฺส ภณติ, วณฺณํ ตสฺส น ภณติ, อนตฺถํ ตสฺส จรติ, อตฺถํ ตสฺส น จรติ, อกิจฺจํ ตสฺส กโรติ, กิจฺจํ ตสฺส น กโรติ, ปริทหิตฺวา สยติ, ปรมฺมุขี นิปชฺชติ, ปริวตฺตกชาตา โข ปน โหติ กุงฺกุมิยชาตา, ทีฆํ อสฺสสติ, ทุกฺขํ เวทยติ, อุจฺจารปสฺสาวํ อภิณฺหํ คจฺฉติ, วิโลมมาจรติ, ปรปุริสสทฺทํ สุตฺวา กณฺณโสตํ วิวรโมทหติ [วิวรติ กโมทหติ (ปี.)], นิหตโภคา โข ปน โหติ, ปฏิวิสฺสเกหิ สนฺถวํ กโรติ, นิกฺขนฺตปาทา โข ปน โหติ, วิสิขานุจารินี อติจารินี โข ปน โหติ, นิจฺจํ [นตฺถิ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ] สามิเก อคารวา ปทุฏฺมนสงฺกปฺปา, อภิณฺหํ ทฺวาเร ติฏฺติ, กจฺฉานิ องฺคานิ ถนานิ ทสฺเสติ, ทิโสทิสํ คนฺตฺวา เปกฺขติ – อิเมหิ ขลุ, สมฺม ปุณฺณมุข, ปฺจวีสาย [ปฺจวีสาหิ (ก.)] าเนหิ อิตฺถี ปทุฏฺา เวทิตพฺพา ภวติ. ภวติ จ ปนุตฺตเรตฺถ วากฺยํ –

๓๐๑.

‘ปวาสํ ตสฺส วณฺเณติ, คตํ ตสฺส น โสจติ [ปวาส’มสฺส วณฺเณติ คตึ นานุโสจติ (สี. ปี.)];

ทิสฺวาน ปติมาคตํ [ทิสฺวาปตึ อาคตํ (สี. ปี.)] นาภินนฺทติ;

ภตฺตารวณฺณํ น กทาจิ ภาสติ, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๒.

‘อนตฺถํ ตสฺส จรติ อสฺตา, อตฺถฺจ หาเปติ อกิจฺจการินี;

ปริทหิตฺวา สยติ ปรมฺมุขี, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๓.

‘ปริวตฺตชาตา จ [ปราวตฺตกชาตา จ (สี.)] ภวติ กุงฺกุมี, ทีฆฺจ อสฺสสติ ทุกฺขเวทินี;

อุจฺจารปสฺสาวมภิณฺหํ คจฺฉติ, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๔.

‘‘วิโลมมาจรติ อกิจฺจการินี, สทฺทํ นิสาเมติ ปรสฺส ภาสโต;

นิหตโภคา จ กโรติ สนฺถวํ, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๕.

‘กิจฺเฉน ลทฺธํ กสิราภตํ [กสิเรนาภตํ (สี.)] ธนํ, วิตฺตํ วินาเสติ ทุกฺเขน สมฺภตํ;

ปฏิวิสฺสเกหิ จ กโรติ สนฺถวํ, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๖.

‘นิกฺขนฺตปาทา วิสิขานุจารินี, นิจฺจฺจ สามิมฺหิ [นิจฺจํ สสามิมฺหิ (ปี. ก.)] ปทุฏฺมานสา;

อติจารินี โหติ อเปตคารวา [ตเถว’คารวา (สี. ปี.)], เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๗.

‘อภิกฺขณํ ติฏฺติ ทฺวารมูเล, ถนานิ กจฺฉานิ จ ทสฺสยนฺตี;

ทิโสทิสํ เปกฺขติ ภนฺตจิตฺตา, เอเต ปทุฏฺาย ภวนฺติ ลกฺขณา.

๓๐๘.

‘สพฺพา นที วงฺกคตี [วงฺกนที (ก.)], สพฺเพ กฏฺมยา วนา;

สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ, ลภมาเน นิวาตเก.

๓๐๙.

‘สเจ ลเภถ ขณํ วา รโห วา, นิวาตกํ วาปิ ลเภถ ตาทิสํ;

สพฺพาว อิตฺถี กยิรุํ นุ [กเรยฺยุ โน (สี.), กเรยฺยุํ โน (ปี.)] ปาปํ, อฺํ อลตฺถ [อลทฺธา (สฺยา. ปี. ก.)] ปีสปฺปินาปิ สทฺธึ.

๓๑๐.

‘‘นรานมารามกราสุ นาริสุ, อเนกจิตฺตาสุ อนิคฺคหาสุ จ;

สพฺพตฺถ นาปีติกราปิ [สพฺพ’ตฺตนา’ปีติการาปิ (สี. สฺยา.)] เจ สิยา [สิยุํ (สฺยา.)], น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโย’’ติ.

๓๑๑.

‘ยํ เว [ยฺจ (สฺยา. ก.)] ทิสฺวา กณฺฑรีกินฺนรานํ [กินฺนรกินฺนรีนํ (สฺยา.), กินฺนรีกินฺนรานํ (ก.)], สพฺพิตฺถิโย น รมนฺติ อคาเร;

ตํ ตาทิสํ มจฺจํ จชิตฺวา ภริยา, อฺํ ทิสฺวา ปุริสํ ปีสปฺปึ.

๓๑๒.

‘พกสฺส จ พาวริกสฺส [ปาวาริกสฺส (สี.), พาวริยสฺส (สฺยา.)] รฺโ, อจฺจนฺตกามานุคตสฺส ภริยา;

อวาจรี [อจฺจาจริ (สฺยา.), อนาจริ (ก.)] ปฏฺวสานุคสฺส [พทฺธวสานุคสฺส (สี. สฺยา.), ปตฺตวสานุคตสฺส (ก.)], กํ วาปิ อิตฺถี นาติจเร ตทฺํ.

๓๑๓.

‘ปิงฺคิยานี สพฺพโลกิสฺสรสฺส, รฺโ ปิยา พฺรหฺมทตฺตสฺส ภริยา;

อวาจรี ปฏฺวสานุคสฺส, ตํ วาปิ สา นาชฺฌคา กามกามินี.

๓๑๔.

‘ลุทฺธานํ [ขุทฺทานํ (สี. สฺยา. ปี.)] ลหุจิตฺตานํ, อกตฺูน ทุพฺภินํ;

นาเทวสตฺโต ปุริโส, ถีนํ สทฺธาตุมรหติ.

๓๑๕.

‘น ตา ปชานนฺติ กตํ น กิจฺจํ, น มาตรํ ปิตรํ ภาตรํ วา;

อนริยา สมติกฺกนฺตธมฺมา, สสฺเสว จิตฺตสฺส วสํ วชนฺติ.

๓๑๖.

‘จิรานุวุฏฺมฺปิ [จิรานุวุตฺถมฺปิ (สี. ปี.)] ปิยํ มนาปํ, อนุกมฺปกํ ปาณสมมฺปิ ภตฺตุํ [สนฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)];

อาวาสุ กิจฺเจสุ จ นํ ชหนฺติ, ตสฺมาหมิตฺถีนํ น วิสฺสสามิ.

๓๑๗.

‘ถีนฺหิ จิตฺตํ ยถา วานรสฺส, กนฺนปฺปกนฺนํ ยถา รุกฺขฉายา;

จลาจลํ หทยมิตฺถิยานํ, จกฺกสฺส เนมิ วิย ปริวตฺตติ.

๓๑๘.

‘ยทา ตา ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;

สณฺหาหิ วาจาหิ นยนฺติ เมนํ, กมฺโพชกา ชลเชเนว อสฺสํ.

๓๑๙.

‘ยทา น ปสฺสนฺติ สเมกฺขมานา, อาเทยฺยรูปํ ปุริสสฺส วิตฺตํ;

สมนฺตโต นํ ปริวชฺชยนฺติ, ติณฺโณ นทีปารคโตว กุลฺลํ.

๓๒๐.

‘สิเลสูปมาํ สิขิริว สพฺพภกฺขา, ติกฺขมายา นทีริว สีฆโสตา;

เสวนฺติ เหตา ปิยมปฺปิยฺจ, นาวา ยถา โอรกูลํ [โอรกุลํ (สี.) เอวมุปริปิ] ปรฺจ.

๓๒๑.

‘น ตา เอกสฺส น ทฺวินฺนํ, อาปโณว ปสาริโต;

โย ตา มยฺหนฺติ มฺเยฺย, วาตํ ชาเลน พาธเย [พนฺธเย (สฺยา. ก.)].

๓๒๒.

‘ยถา นที จ ปนฺโถ จ, ปานาคารํ สภา ปปา;

เอวํ โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ [เกสุจิ โปตฺถเกสุ อิมิสฺสา คาถาย ปุพฺพทฺธาปรทฺธํ วิปริยาเยน ทิสฺสติ].

๓๒๓.

‘ฆตาสนสมา เอตา, กณฺหสปฺปสิรูปมา;

คาโว พหิติณสฺเสว, โอมสนฺติ วรํ วรํ.

๓๒๔.

‘ฆตาสนํ กุฺชรํ กณฺหสปฺปํ, มุทฺธาภิสิตฺตํ ปมทา จ สพฺพา;

เอเต นโร [เอเตน โส (ปี.)] นิจฺจยโต [นิจฺจยตฺโต (สี. ปี.)] ภเชถ, เตสํ หเว ทุพฺพิทุ สพฺพภาโว [สจฺจภาโว (สฺยา.)].

๓๒๕.

‘นจฺจนฺตวณฺณา น พหูนํ กนฺตา, น ทกฺขิณา ปมทา เสวิตพฺพา;

น ปรสฺส ภริยา น ธนสฺส เหตุ, เอติตฺถิโย ปฺจ น เสวิตพฺพา’’’.

อถ ขลุ, โภ, อานนฺโท คิชฺฌราชา กุณาลสฺส สกุณสฺส อาทิมชฺฌกถาปริโยสานํ [อาทิมชฺฌคาถาปริโยสานํ (สฺยา. ก.)] วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมา คาถาโย อภาสิ –

๓๒๖.

‘‘ปุณฺณมฺปิ เจมํ ปถวึ ธเนน, ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย;

ลทฺธา ขณํ อติมฺเยฺย ตมฺปิ, ตาสํ วสํ อสตีนํ น คจฺเฉ.

๓๒๗.

‘‘อุฏฺาหกํ เจปิ อลีนวุตฺตึ, โกมารภตฺตารํ ปิยํ มนาปํ;

อาวาสุ กิจฺเจสุ จ นํ ชหนฺติ, ตสฺมาหมิตฺถีนํ [ตสฺมา หิ อิตฺถีนํ (สี. ปี.)] น วิสฺสสามิ.

๓๒๘.

‘‘น วิสฺสเส อิจฺฉติ มนฺติ โปโส, น วิสฺสเส โรทติ เม สกาเส;

เสวนฺติ เหตา ปิยมปฺปิยฺจ, นาวา ยถา โอรกูลํ ปรฺจ.

๓๒๙.

‘‘น วิสฺสเส สาขปุราณสนฺถตํ, น วิสฺสเส มิตฺตปุราณโจรํ;

น วิสฺสเส ราชานํ สขา [ราชา สขา (สี. ปี.)] มมนฺติ, น วิสฺสเส อิตฺถิ ทสนฺน มาตรํ.

๓๓๐.

‘‘น วิสฺสเส รามกราสุ นาริสุ, อจฺจนฺตสีลาสุ อสฺตาสุ;

อจฺจนฺตเปมานุคตสฺส ภริยา, น วิสฺสเส ติตฺถสมา หิ นาริโย.

๓๓๑.

‘‘หเนยฺยุํ ฉินฺเทยฺยุํ เฉทาเปยฺยุมฺปิ [หเนยฺยุ ฉินฺเทยฺยุํปิ ฉทเยยฺยุํ (สี. ปี.), หเนยฺยุํปิ ฉินฺเทยฺยุํปิ เฉทาเปยฺยุํปิ (สฺยา.)], กณฺเปิ [กณฺมฺปิ (สี. สฺยา.)] เฉตฺวา รุธิรํ ปิเวยฺยุํ;

มา ทีนกามาสุ อสฺตาสุ, ภาวํ กเร คงฺคติตฺถูปมาสุ.

๓๓๒.

‘‘มุสา ตาสํ ยถา สจฺจํ, สจฺจํ ตาสํ ยถา มุสา;

คาโว พหิติณสฺเสว, โอมสนฺติ วรํ วรํ.

๓๓๓.

‘‘คเตเนตา ปโลเภนฺติ, เปกฺขิเตน มฺหิเตน จ;

อโถปิ ทุนฺนิวตฺเถน, มฺชุนา ภณิเตน จ.

๓๓๔.

‘‘โจริโย กถินา [กินา (สี. สฺยา. ปี.)] เหตา, วาฬา จ ลปสกฺขรา;

น ตา กิฺจิ น ชานนฺติ, ยํ มนุสฺเสสุ วฺจนํ.

๓๓๕.

‘‘อสา โลกิตฺถิโย นาม, เวลา ตาสํ น วิชฺชติ;

สารตฺตา จ ปคพฺภา จ, สิขี สพฺพฆโส ยถา.

๓๓๖.

‘‘นตฺถิตฺถีนํ ปิโย นาม, อปฺปิโยปิ น วิชฺชติ;

เสวนฺติ เหตา ปิยมปฺปิยฺจ, นาวา ยถา โอรกูลํ ปรฺจ.

๓๓๗.

‘‘นตฺถิตฺถีนํ ปิโย นาม, อปฺปิโยปิ น วิชฺชติ;

ธนตฺตา [ธนตฺถา (สฺยา.)] ปฏิวลฺลนฺติ, ลตาว ทุมนิสฺสิตา.

๓๓๘.

‘‘หตฺถิพนฺธํ อสฺสพนฺธํ, โคปุริสฺจ มณฺฑลํ [จณฺฑลํ (สี. สฺยา. ปี.)];

ฉวฑาหกํ ปุปฺผฉฑฺฑกํ, สธนมนุปตนฺติ นาริโย.

๓๓๙.

‘‘กุลปุตฺตมฺปิ ชหนฺติ อกิฺจนํ, ฉวกสมสทิสมฺปิ [ฉวกสมํ (สฺยา. ปี.)];

อนุคจฺฉนฺติ [คจฺฉนฺติ (ปี.)] อนุปตนฺติ, ธนเหตุ หิ นาริโย’’ติ [ธนเหตุ จ นาริโย (สฺยา.), ธนเหตุ นาริโย (ปี.)].

อถ ขลุ, โภ, นารโท เทวพฺราหฺมโณ อานนฺทสฺส คิชฺฌราชสฺส อาทิมชฺฌกถาปริโยสานํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมา คาถาโย อภาสิ –

๓๔๐.

‘‘จตฺตาโรเม น ปูเรนฺติ, เต เม สุณาถ ภาสโต;

สมุทฺโท พฺราหฺมโณ ราชา, อิตฺถี จาปิ ทิชมฺปติ.

๓๔๑.

‘‘สริตา สาครํ ยนฺติ, ยา กาจิ ปถวิสฺสิตา;

ตา สมุทฺทํ น ปูเรนฺติ, อูนตฺตา หิ น ปูรติ.

๓๔๒.

‘‘พฺราหฺมโณ จ อธียาน, เวทมกฺขานปฺจมํ;

ภิยฺโยปิ สุตมิจฺเฉยฺย, อูนตฺตา หิ น ปูรติ.

๓๔๓.

‘‘ราชา จ ปถวึ สพฺพํ, สสมุทฺทํ สปพฺพตํ;

อชฺฌาวสํ วิชินิตฺวา, อนนฺตรตโนจิตํ;

ปารํ สมุทฺทํ ปตฺเถติ, อูนตฺตา หิ น ปูรติ.

๓๔๔.

‘‘เอกเมกาย อิตฺถิยา, อฏฺฏฺ ปติโน สิยา;

สูรา จ พลวนฺโต จ, สพฺพกามรสาหรา;

กเรยฺย นวเม ฉนฺทํ, อูนตฺตา หิ น ปูรติ.

๓๔๕.

‘‘สพฺพิตฺถิโย สิขิริว สพฺพภกฺขา, สพฺพิตฺถิโย นทีริว สพฺพวาหี;

สพฺพิตฺถิโย กณฺฏกานํว สาขา, สพฺพิตฺถิโย ธนเหตุ วชนฺติ.

๓๔๖.

‘‘วาตฺจ ชาเลน นโร ปรามเส, โอสิฺจเย [โอสฺจิยา (สี. ปี.)] สาครเมกปาณินา;

สเกน หตฺเถน กเรยฺย โฆสํ [สเกน กาเลน หเนยฺย โฆสนํ (ปี.)], โย สพฺพภาวํ ปมทาสุ โอสเช.

๓๔๗.

‘‘โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ, ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ;

ถีนํ ภาโว ทุราชาโน, มจฺฉสฺเสโวทเก คตํ.

๓๔๘.

‘‘อนลา มุทุสมฺภาสา, ทุปฺปูรา ตา นทีสมา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

๓๔๙.

‘‘อาวฏฺฏนี มหามายา, พฺรหฺมจริยวิโกปนา;

สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน, อารกา ปริวชฺชเย.

๓๕๐.

‘‘ยํ เอตา [ยฺเจตา (สฺยา.)] อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา;

ชาตเวโทว สณฺานํ, ขิปฺปํ อนุทหนฺติ น’’นฺติ.

อถ ขลุ, โภ, กุณาโล สกุโณ นารทสฺส เทวพฺราหฺมณสฺส อาทิมชฺฌกถาปริโยสานํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมา คาถาโย อภาสิ –

๓๕๑.

‘‘สลฺลเป นิสิตขคฺคปาณินา, ปณฺฑิโต อปิ ปิสาจโทสินา;

อุคฺคเตชมุรคมฺปิ อาสิเท, เอโก เอกาย ปมทาย นาลเป [เอโก เอกปมทํ หิ นาลเป (ปี.) เอโก เอกปมาทาย นาลเป (?)].

๓๕๒.

‘‘โลกจิตฺตมถนา หิ นาริโย, นจฺจคีตภณิตมฺหิตาวุธา;

พาธยนฺติ อนุปฏฺิตสฺสตึ [อนุปฏฺิตาสตี (ปี.)], ทีเป รกฺขสิคโณว [ทีปรกฺขสิคณาว (สี.)] วาณิเช.

๓๕๓.

‘‘นตฺถิ ตาสํ วินโย น สํวโร, มชฺชมํสนิรตา [มชฺชมํสาภิรตา (ก.)] อสฺตา;

ตา คิลนฺติ ปุริสสฺส ปาภตํ, สาคเรว มกรํ ติมิงฺคโล [ติมิงฺคิโล (สี. ปี.)].

๓๕๔.

‘‘ปฺจกามคุณสาตโคจรา, อุทฺธตา อนิยตา อสฺตา;

โอสรนฺติ ปมทา ปมาทินํ, โลณโตยวติยํว อาปกา.

๓๕๕.

‘‘ยํ นรํ อุปลเปนฺติ [อุปรมนฺติ (สี. ปี.), ปลาเปนฺติ (ก.)] นาริโย, ฉนฺทสา ว รติยา ธเนน วา;

ชาตเวทสทิสมฺปิ ตาทิสํ, ราคโทสวธิโย [ราคโทสวติโย (สี. ปี.)] ทหนฺติ นํ.

๓๕๖.

‘‘อฑฺฒํ ตฺวา ปุริสํ มหทฺธนํ, โอสรนฺติ สธนา สหตฺตนา;

รตฺตจิตฺตมติเวยนฺติ นํ, สาล มาลุวลตาว กานเน.

๓๕๗.

‘‘ตา อุเปนฺติ วิวิเธน ฉนฺทสา, จิตฺรพิมฺพมุขิโย อลงฺกตา;

อุหสนฺติ [อูหสนฺติ (สี. ปี.), โอหสนฺติ (สฺยา.)] ปหสนฺติ นาริโย, สมฺพโรว [สํวโรว (สฺยา. ปี. ก.)] สตมายโกวิทา.

๓๕๘.

‘‘ชาตรูปมณิมุตฺตภูสิตา, สกฺกตา ปติกุเลสุ นาริโย;

รกฺขิตา อติจรนฺติ สามิกํ, ทานวํว หทยนฺตรสฺสิตา [หทยนฺตนิสฺสิตา (ก.), หทยนฺตรนิสฺสิตา (สฺยา.)].

๓๕๙.

‘‘เตชวาปิ หิ นโร วิจกฺขโณ, สกฺกโต พหุชนสฺส ปูชิโต;

นารินํ วสคโต น ภาสติ, ราหุนา อุปหโตว จนฺทิมา.

๓๖๐.

‘‘ยํ กเรยฺย กุปิโต ทิโส ทิสํ, ทุฏฺจิตฺโต วสมาคตํ อรึ [อริ (สี. ปี.)];

เตน ภิยฺโย พฺยสนํ นิคจฺฉติ, นารินํ วสคโต อเปกฺขวา.

๓๖๑.

‘‘เกสลูนนขฉินฺนตชฺชิตา, ปาทปาณิกสทณฺฑตาฬิตา;

หีนเมวุปคตา หิ นาริโย, ตา รมนฺติ กุณเปว มกฺขิกา.

๓๖๒.

‘‘ตา กุเลสุ วิสิขนฺตเรสุ วา, ราชธานินิคเมสุ วา ปุน [วา ปน (สฺยา.)];

โอฑฺฑิตํ นมุจิปาสวากรํ [วาคุรํ (สฺยา.)], จกฺขุมา ปริวชฺเช สุขตฺถิโก.

๓๖๓.

‘‘โอสฺสชิตฺว กุสลํ ตโปคุณํ, โย อนริยจริตานิ มาจริ;

เทวตาหิ นิรยํ นิมิสฺสติ, เฉทคามิมณิยํว วาณิโช.

๓๖๔.

‘‘โส อิธ ครหิโต ปรตฺถ จ, ทุมฺมตี อุปหโต [อุปคโต (สี. ปี.)] สกมฺมุนา;

คจฺฉตี อนิยโต คฬาคฬํ, ทุฏฺคทฺรภรโถว อุปฺปเถ.

๓๖๕.

‘‘โส อุเปติ นิรยํ ปตาปนํ, สตฺติสิมฺพลิวนฺจ อายสํ;

อาวสิตฺวา ติรจฺฉานโยนิยํ, เปตราชวิสยํ น มุฺจติ [มุจฺจติ (ก.)].

๓๖๖.

‘‘ทิพฺยขิฑฺฑรติโยํ จ นนฺทเน, จกฺกวตฺติจริตฺจ มานุเส;

นาสยนฺติ ปมทา ปมาทินํ, ทุคฺคติฺจ ปฏิปาทยนฺติ นํ.

๓๖๗.

‘‘ทิพฺยขิฑฺฑรติโย น ทุลฺลภา, จกฺกวตฺติจริตฺจ มานุเส;

โสณฺณพฺยมฺหนิลยา [สุวณฺณพฺยมฺหนิลยา (สฺยา. ก.), โสวณฺณพฺยมฺหนิลยา (ปี.)] จ อจฺฉรา, เย จรนฺติ ปมทาหนตฺถิกา.

๓๖๘.

‘‘กามธาตุสมติกฺกมา คติ, รูปธาตุยา ภาโว [รูปธาตุยา ภโว (สี.), รูปธาตุสมฺภโว (สฺยา.)] น ทุลฺลโภ;

วีตราควิสยูปปตฺติยา, เย จรนฺติ ปมทาหนตฺถิกา.

๓๖๙.

‘‘สพฺพทุกฺขสมติกฺกมํ สิวํ, อจฺจนฺตมจลิตํ อสงฺขตํ;

นิพฺพุเตหิ สุจิหี น ทุลฺลภํ, เย จรนฺติ ปมทาหนตฺถิกา’’ติ.

๓๗๐.

‘‘กุณาโลหํ ตทา อาสึ, อุทายี ผุสฺสโกกิโล;

อานนฺโท คิชฺฌราชาสิ, สาริปุตฺโต จ นารโท;

ปริสา พุทฺธปริสา, เอวํ ธาเรถ ชาตก’’นฺติ.

กุณาลชาตกํ จตุตฺถํ.

๕๓๗. มหาสุตโสมชาตกํ (๕)

๓๗๑.

‘‘กสฺมา ตุวํ รสก เอทิสานิ, กโรสิ กมฺมานิ สุทารุณานิ;

หนาสิ อิตฺถี ปุริเส จ มูฬฺโห, มํสสฺส เหตุ อทุ [อาทุ (สี. สฺยา.)] ธนสฺส การณา’’.

๓๗๒.

‘‘นํ อตฺตเหตู น ธนสฺส การณา, น ปุตฺตทารสฺส สหายาตินํ;

ภตฺตา จ เม ภควา ภูมิปาโล, โส ขาทติ มํสํ ภทนฺเตทิสํ’’.

๓๗๓.

‘‘สเจ ตุวํ ภตฺตุรตฺเถ ปยุตฺโต, กโรสิ กมฺมานิ สุทารุณานิ;

ปาโตว อนฺเตปุรํ ปาปุณิตฺวา, ลเปยฺยาสิ เม ราชิโน สมฺมุเข ตํ’’.

๓๗๔.

‘‘ตถา กริสฺสามิ อหํ ภทนฺเต, ยถา ตุวํ [ยเมว ตฺวํ (สี.)] ภาสสิ กาฬหตฺถิ;

ปาโตว อนฺเตปุรํ ปาปุณิตฺวา, วกฺขามิ เต ราชิโน สมฺมุเข ตํ’’.

๓๗๕.

ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], สูริยุคฺคมนํ ปติ;

กาโฬ รสกมาทาย, ราชานํ อุปสงฺกมิ;

อุปสงฺกมฺม [อุปสงฺกมิตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] ราชานํ, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๓๗๖.

‘‘สจฺจํ กิร มหาราช, รสโก เปสิโต ตยา;

หนติ อิตฺถิปุริเส, ตุวํ มํสานิ ขาทสิ’’.

๓๗๗.

‘‘เอวเมว ตถา กาฬ, รสโก เปสิโต มยา;

มม อตฺถํ กโรนฺตสฺส, กิเมตํ ปริภาสสิ’’.

๓๗๘.

‘‘อานนฺโท สพฺพมจฺฉานํ, ขาทิตฺวา รสคิทฺธิมา;

ปริกฺขีณาย ปริสาย, อตฺตานํ ขาทิยา มโต.

๓๗๙.

‘‘เอวํ ปมตฺโต รสคารเว รตฺโต [รโต (สี. สฺยา. ปี.)], พาโล ยที อายติ นาวพุชฺฌติ;

วิธมฺม ปุตฺเต จชิ [จชิตฺวา (ก.)] าตเก จ, ปริวตฺติย อตฺตานฺเว [อตฺตานเมว (สี. ปี.)] ขาทติ.

๓๘๐.

‘‘อิทํ เต สุตฺวาน วิเคตุ [วิเหตุ (สี. ปี.)] ฉนฺโท, มา ภกฺขยี [มา ภกฺขสี (สี. ปี.)] ราช มนุสฺสมํสํ;

มา ตฺวํ อิมํ เกวลํ วาริโชว, ทฺวิปทาธิป [ทิปทาทิป (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] สุฺมกาสิ รฏฺํ’’.

๓๘๑.

‘‘สุชาโต นาม นาเมน, โอรโส ตสฺส อตฺรโช [ตสฺส โอรส อตฺรโช (สี.), ตสฺส อตฺรช โอรโส (ปี.)];

ชมฺพุเปสิมลทฺธาน, มโต โส ตสฺส สงฺขเย.

๓๘๒.

‘‘เอวเมว อหํ กาฬ, ภุตฺวา ภกฺขํ รสุตฺตมํ;

อลทฺธา มานุสํ มํสํ, มฺเ หิสฺสามิ [เหสฺสามิ (สี. สฺยา.), หสฺสามิ (ปี.)] ชีวิตํ’’.

๓๘๓.

‘‘มาณว อภิรูโปสิ, กุเล ชาโตสิ โสตฺถิเย;

น ตฺวํ อรหสิ ตาต, อภกฺขํ ภกฺขเยตเว’’.

๓๘๔.

‘‘รสานํ อฺตรํ เอตํ, กสฺมา [ยสฺมา (สี. ปี.)] มํ ตฺวํ นิวารเย;

โสหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, ยตฺถ ลจฺฉามิ เอทิสํ.

๓๘๕.

‘‘โสวาหํ นิปฺปติสฺสามิ, น เต วจฺฉามิ สนฺติเก;

ยสฺส เม ทสฺสเนน ตฺวํ, นาภินนฺทสิ พฺราหฺมณ’’.

๓๘๖.

‘‘อทฺธา อฺเปิ ทายาเท, ปุตฺเต ลจฺฉาม มาณว;

ตฺวฺจ ชมฺม วินสฺสสฺสุ, ยตฺถ ปตฺตํ น ตํ สุเณ’’.

๓๘๗.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, ทฺวิปทินฺท สุโณหิ เม;

ปพฺพาเชสฺสนฺติ ตํ รฏฺา, โสณฺฑํ มาณวกํ ยถา’’.

๓๘๘.

‘‘สุชาโต นาม นาเมน, ภาวิตตฺตาน สาวโก;

อจฺฉรํ กามยนฺโตว, น โส ภุฺชิ น โส ปิวิ.

๓๘๙.

‘‘กุสคฺเคนุทกมาทาย [กุสคฺเค อุทกมาทาย (สี. ปี.)], สมุทฺเท อุทกํ มิเน;

เอวํ มานุสกา กามา, ทิพฺพกามาน สนฺติเก.

๓๙๐.

‘‘เอวเมว อหํ กาฬ, ภุตฺวา ภกฺขํ รสุตฺตมํ;

อลทฺธา มานุสํ มํสํ, มฺเ หิสฺสามิ ชีวิตํ’’.

๓๙๑.

‘‘ยถาปิ เต ธตรฏฺา, หํสา เวหายสงฺคมา;

อภุตฺตปริโภเคน [อวุตฺติปริโภเคน (สี. ปี.), อยุตฺตปริโภเคน (สฺยา.)], สพฺเพ อพฺภตฺถตํ คตา.

๓๙๒.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, ทฺวิปทินฺท สุโณหิ เม;

อภกฺขํ ราช ภกฺเขสิ, ตสฺมา ปพฺพาชยนฺติ ตํ’’.

๓๙๓.

‘‘ติฏฺาหีติ มยา วุตฺโต, โส ตฺวํ คจฺฉสิ ปมฺมุโข [ปามุโข (ก.)];

อฏฺิโต ตฺวํ ิโตมฺหีติ, ลปสิ พฺรหฺมจารินิ;

อิทํ เต สมณายุตฺตํ, อสิฺจ เม มฺสิ กงฺกปตฺตํ’’ [กงฺขปตฺตํ (สฺยา. ก.)].

๓๙๔.

‘‘ิโตหมสฺมี สธมฺเมสุ ราช, น นามโคตฺตํ ปริวตฺตยามิ;

โจรฺจ โลเก อิตํ วทนฺติ, อาปายิกํ เนรยิกํ อิโต จุตํ.

๓๙๕.

‘‘สเจ ตฺวํ สทฺทหสิ [สเจปิ สหสิ (สี. ปี.)] ราช, สุตํ คณฺหาหิ ขตฺติย [ขตฺติยํ (สฺยา.)];

เตน ยฺํ ยชิตฺวาน, เอวํ สคฺคํ คมิสฺสสิ’’.

๓๙๖.

‘‘กิสฺมึ นุ รฏฺเ ตว ชาติภูมิ [ชาตภูมิ (สี.)], อถ เกน อตฺเถน อิธานุปตฺโต;

อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กิมิจฺฉสี เทมิ ตยชฺช ปตฺถิตํ’’.

๓๙๗.

‘‘คาถา จตสฺโส ธรณีมหิสฺสร, สุคมฺภิรตฺถา วรสาครูปมา;

ตเวว อตฺถาย อิธาคโตสฺมิ, สุโณหิ คาถา ปรมตฺถสํหิตา’’.

๓๙๘.

‘‘น เว รุทนฺติ มติมนฺโต สปฺา, พหุสฺสุตา เย พหุฏฺานจินฺติโน;

ทีปฺหิ เอตํ ปรมํ นรานํ, ยํ ปณฺฑิตา โสกนุทา ภวนฺติ.

๓๙๙.

‘‘อตฺตานํ าตี อุทาหุ [อุท (สี. ปี.)] ปุตฺตทารํ, ธฺํ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ;

กิเมว ตฺวํ [กิโม นุ ตฺวํ (สี. ปี.)] สุตโสมานุตปฺเป, โกรพฺยเสฏฺ วจนํ สุโณม เตตํ’.

๔๐๐.

‘‘เนวาหมตฺตานมนุตฺถุนามิ, น ปุตฺตทารํ น ธนํ น รฏฺํ;

สตฺจ ธมฺโม จริโต ปุราโณ, ตํ สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ] พฺราหฺมณสฺสานุตปฺเป.

๔๐๑.

‘‘กโต มยา สงฺกโร พฺราหฺมเณน, รฏฺเ สเก อิสฺสริเย ิเตน;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ’’.

๔๐๒.

‘‘เนวาหเมตํ อภิสทฺทหามิ, สุขี นโร มจฺจุมุขา ปมุตฺโต;

อมิตฺตหตฺถํ ปุนราวเชยฺย, โกรพฺยเสฏฺ น หิ มํ อุเปสิ.

๔๐๓.

‘‘มุตฺโต ตุวํ โปริสาทสฺส หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;

มธุรํ ปิยํ ชีวิตํ ลทฺธ ราช, กุโต ตุวํ เอหิสิ เม สกาสํ’’.

๔๐๔.

‘‘มตํ วเรยฺย ปริสุทฺธสีโล, น ชีวิตํ [น หิ ชีวิตํ (สี.)] ครหิโต ปาปธมฺโม;

น หิ ตํ นรํ ตายติ [ตายเต (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ทุคฺคตีหิ, ยสฺสาปิ เหตุ อลิกํ ภเณยฺย.

๔๐๕.

‘‘สเจปิ วาโต คิริมาวเหยฺย, จนฺโท จ สูริโย จ ฉมา ปเตยฺยุํ;

สพฺพา จ นชฺโช ปฏิโสตํ วเชยฺยุํ, น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ.

๔๐๖.

[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘นภํ ผเลยฺย อุทธีปิ สุสฺเส, สํวฏฺฏเย ภูตธรา วสุนฺธรา;

สิลุจฺจโย เมรุ สมูลมุปฺปเต, น ตฺเววหํ ราช มุสา ภเณยฺยํ’’ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].

๔๐๗.

‘‘อสิฺจ สตฺติฺจ ปรามสามิ, สปถมฺปิ เต สมฺม อหํ กโรมิ;

ตยา ปมุตฺโต อนโณ ภวิตฺวา, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ’’.

๔๐๘.

‘‘โย เต กโต สงฺกโร พฺราหฺมเณน, รฏฺเ สเก อิสฺสริเย ิเตน;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชสฺสุ’’.

๔๐๙.

‘‘โย เม กโต สงฺกโร พฺราหฺมเณน, รฏฺเ สเก อิสฺสริเย ิเตน;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราวชิสฺสํ’’.

๔๑๐.

‘‘มุตฺโต จ โส โปริสาทสฺส หตฺถา, คนฺตฺวาน ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ;

สุโณม [สุโณมิ (สี. สฺยา.)] คาถาโย สตารหาโย, ยา เม สุตา อสฺสุ หิตาย พฺรหฺเม’’.

๔๑๑.

‘‘สกิเทว สุตโสม, สพฺภิ โหติ [โหตุ (ปี.)] สมาคโม;

สา นํ สงฺคติ ปาเลติ, นาสพฺภิ พหุสงฺคโม.

๔๑๒.

‘‘สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตํ สทฺธมฺมมฺาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๔๑๓.

‘‘ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา, อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ;

สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ, สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.

๔๑๔.

‘‘นภฺจํ ทูเร ปถวี จ ทูเร, ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร;

ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ, สตฺจ ธมฺโม [ธมฺมํ (สี. ปี.)] อสตฺจ ราช’’.

๔๑๕.

‘‘สหสฺสิยา [สหสฺสิโย (สี. ปี.)] อิมา คาถา, นหิมา [น อิมา, (สี. ปี.) นยิมา (สฺยา.)] คาถา สตารหา;

จตฺตาริ ตฺวํ สหสฺสานิ, ขิปฺปํ คณฺหาหิ พฺราหฺมณ’’.

๔๑๖.

‘‘อาสีติยา นาวุติยา [อสีติยา นวุติยา (ปี.)] จ คาถา, สตารหา จาปิ ภเวยฺย [ภเวยฺยุ (สี. สฺยา. ปี.)] คาถา;

ปจฺจตฺตเมว สุตโสม ชานหิ, สหสฺสิยา นาม กา อตฺถิ [สหสฺสิโย นาม อิธตฺถิ (สี.)] คาถา’’.

๔๑๗.

‘‘อิจฺฉามิ โวหํ สุตวุทฺธิมตฺตโน, สนฺโตติ มํ [สนฺโต มมํ (สฺยา.), สนฺโต จ มํ (สี. ปี. ก.)] สปฺปุริสา ภเชยฺยุํ;

อหํ สวนฺตีหิ มโหทธีว, น หิ ตาต ตปฺปามิ สุภาสิเตน.

๔๑๘.

‘‘อคฺคิ ยถา ติณกฏฺํ ทหนฺโต, น ตปฺปตี สาคโรว [สาคโร วา (สี. ปี.)] นทีหิ;

เอวมฺปิ เต ปณฺฑิตา ราชเสฏฺ, สุตฺวา น ตปฺปนฺติ สุภาสิเตน.

๔๑๙.

‘‘สกสฺส ทาสสฺส ยทา สุโณมิ, คาถํ อหํ อตฺถวตึ [คาถา อหํ อตฺถวตี (สี. ปี.)] ชนินฺท;

ตเมว สกฺกจฺจ นิสามยามิ, น หิ ตาต ธมฺเมสุ มมตฺถิ ติตฺติ’’.

๔๒๐.

‘‘อิทํ เต รฏฺํ สธนํ สโยคฺคํ, สกายุรํ สพฺพกามูปปนฺนํ;

กึ กามเหตุ ปริภาสสิมํ [ภาสเส มํ (สี. สฺยา. ปี.)], คจฺฉามหํ โปริสาทสฺส ตฺเต’’ [โปริสาทสฺส กนฺเต (สี. ปี.), โปริสาทสฺสุปนฺเต (ก.)].

๔๒๑.

‘‘อตฺตานุรกฺขาย ภวนฺติ เหเต, หตฺถาโรหา รถิกา ปตฺติกา จ;

อสฺสารุหา [อสฺสาโรหา (สฺยา. ปี.)] เย จ ธนุคฺคหาเส, เสนํ ปยุฺชาม หนาม สตฺตุํ’’.

๔๒๒.

‘‘สุทุกฺกรํ โปริสาโท อกาสิ, ชีวํ คเหตฺวาน อวสฺสชี มํ;

ตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโต, ทุพฺเภ อหํ ตสฺส กถํ ชนินฺท’’.

๔๒๓.

‘‘วนฺทิตฺวา โส ปิตรํ มาตรฺจ, อนุสาเสตฺวา เนคมฺจ พลฺจ;

สจฺจวาที สจฺจานุรกฺขมาโน, อคมาสิ โส ยตฺถ โปริสาโท’’.

๔๒๔.

‘‘กโต มยา สงฺกโร พฺราหฺมเณน, รฏฺเ สเก อิสฺสริเย ิเตน;

ตํ สงฺกรํ พฺราหฺมณสปฺปทาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราคโตสฺมิ;

ยชสฺสุ ยฺํ ขาท มํ โปริสาท’’.

๔๒๕.

‘‘น หายเต ขาทิตํ [ขาทิตุํ (สี. สฺยา. ปี.)] มยฺหํ ปจฺฉา, จิตกา อยํ ตาว สธูมิกาว [สธูมกา จ (สฺยา.)];

นิทฺธูมเก ปจิตํ สาธุปกฺกํ, สุโณม [สุโณมิ (สี.), สุณาม (ปี.)] คาถาโย สตารหาโย’’.

๔๒๖.

‘‘อธมฺมิโก ตฺวํ โปริสาทกาสิ [โปริสาทมกาสิ (ก.)], รฏฺา จ ภฏฺโ อุทรสฺส เหตุ;

ธมฺมฺจิมา อภิวทนฺติ คาถา, ธมฺโม จ อธมฺโม จ กุหึ สเมติ.

๔๒๗.

‘‘อธมฺมิกสฺส ลุทฺทสฺส, นิจฺจํ โลหิตปาณิโน;

นตฺถิ สจฺจํ กุโต ธมฺโม, กึ สุเตน กริสฺสสิ’’.

๔๒๘.

‘‘โย มํสเหตุ มิควํ จเรยฺย, โย วา หเน ปุริสมตฺตเหตุ;

อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ, กสฺมา โน [กสฺมา นุ (ก.)] อธมฺมิกํ พฺรูสิ มํ ตฺวํ’’.

๔๒๙.

‘‘ปฺจ ปฺจนขา ภกฺขา, ขตฺติเยน ปชานตา;

อภกฺขํ ราช ภกฺเขสิ, ตสฺมา อธมฺมิโก ตุวํ’’.

๔๓๐.

‘‘มุตฺโต ตุวํ โปริสาทสฺส หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;

อมิตฺตหตฺถํ ปุนราคโตสิ, น ขตฺตธมฺเม กุสโลสิ ราช’’.

๔๓๑.

‘‘เย ขตฺตธมฺเม กุสลา ภวนฺติ, ปาเยน เต เนรยิกา ภวนฺติ;

ตสฺมา อหํ ขตฺตธมฺมํ ปหาย, สจฺจานุรกฺขี ปุนราคโตสฺมิ;

ยชสฺสุ ยฺํ ขาท มํ โปริสาท’’.

๔๓๒.

‘‘ปาสาทวาสา ปถวีควสฺสา, กามิตฺถิโย กาสิกจนฺทนฺจ;

สพฺพํ ตหึ ลภสิ [ลพฺภติ (ปี.)] สามิตาย, สจฺเจน กึ ปสฺสสิ อานิสํสํ’’.

๔๓๓.

‘‘เย เกจิเม อตฺถิ รสา ปถพฺยา, สจฺจํ เตสํ สาธุตรํ รสานํ;

สจฺเจ ิตา สมณพฺราหฺมณา จ, ตรนฺติ ชาติมรณสฺส ปารํ’’.

๔๓๔.

‘‘มุตฺโต ตุวํ โปริสาทสฺส หตฺถา, คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี;

อมิตฺตหตฺถํ ปุนราคโตสิ, น หิ นูน เต มรณภยํ ชนินฺท;

อลีนจิตฺโต อสิ [จ’สิ (สี. สฺยา. ปี.)] สจฺจวาที’’.

๔๓๕.

‘‘กตา เม กลฺยาณา อเนกรูปา, ยฺา ยิฏฺา เย วิปุลา ปสตฺถา;

วิโสธิโต ปรโลกสฺส มคฺโค, ธมฺเม ิโต โก มรณสฺส ภาเย.

๔๓๖.

‘‘กตา เม กลฺยาณา อเนกรูปา, ยฺา ยิฏฺา เย วิปุลา ปสตฺถา;

อนานุตปฺปํ ปรโลกํ คมิสฺสํ, ยชสฺสุ ยฺํ อท [ขาท (สี. สฺยา. ปี.)] มํ โปริสาท.

๔๓๗.

‘‘ปิตา จ มาตา จ อุปฏฺิตา เม, ธมฺเมน เม อิสฺสริยํ ปสตฺถํ;

วิโสธิโต ปรโลกสฺส มคฺโค, ธมฺเม ิโต โก มรณสฺส ภาเย.

๔๓๘.

‘‘ปิตา จ มาตา จ อุปฏฺิตา เม, ธมฺเมน เม อิสฺสริยํ ปสตฺถํ;

อนานุตปฺปํ ปรโลกํ คมิสฺสํ, ยชสฺสุ ยฺํ อท มํ โปริสาท.

๔๓๙.

‘‘าตีสุ มิตฺเตสุ กตา เม การา [กตูปกาโร (สฺยา. ก.)], ธมฺเมน เม อิสฺสริยํ ปสตฺถํ;

วิโสธิโต ปรโลกสฺส มคฺโค, ธมฺเม ิโต โก มรณสฺส ภาเย.

๔๔๐.

‘‘าตีสุํ มิตฺเตสุ กตา เม การา, ธมฺเมน เม อิสฺสริยํ ปสตฺถํ;

อนานุตปฺปํ ปรโลกํ คมิสฺสํ, ยชสฺสุ ยฺํ อท มํ โปริสาท.

๔๔๑.

‘‘ทินฺนํ เม ทานํ พหุธา พหูนํ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ;

วิโสธิโต ปรโลกสฺส มคฺโค, ธมฺเม ิโต โก มรณสฺส ภาเย.

๔๔๒.

‘‘ทินฺนํ เม ทานํ พหุธา พหูนํ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ;

อนานุตปฺปํ ปรโลกํ คมิสฺสํ, ยชสฺสุ ยฺํ อท มํ โปริสาท’’.

๔๔๓.

‘‘วิสํ ปชานํ ปุริโส อเทยฺย, อาสีวิสํ ชลิตมุคฺคเตชํ;

มุทฺธาปิ ตสฺส วิผเลยฺย [วิปเตยฺย (สี. ปี.)] สตฺตธา, โย ตาทิสํ สจฺจวาทึ อเทยฺย’’.

๔๔๔.

‘‘สุตฺวา ธมฺมํ วิชานนฺติ, นรา กลฺยาณปาปกํ;

อปิ คาถา สุณิตฺวาน, ธมฺเม เม รมเต [รมตี (สี. ปี.)] มโน’’.

๔๔๕.

‘‘สกิเทว มหาราช [สุตโสม (สี. ปี.)], สพฺภิ โหติ สมาคโม;

สา นํ สงฺคติ ปาเลติ, นาสพฺภิ พหุสงฺคโม.

๔๔๖.

‘‘สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตํ สทฺธมฺมมฺาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.

๔๔๗.

‘‘ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา, อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ;

สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ, สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.

๔๔๘.

‘‘นภฺจํ ทูเร ปถวี จ ทูเร, ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร;

ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ, สตฺจ ธมฺโม [ธมฺมํ (สี. ปี.)] อสตฺจ ราช’’.

๔๔๙.

‘‘คาถา อิมา อตฺถวตี สุพฺยฺชนา, สุภาสิตา ตุยฺห ชนินฺท สุตฺวา;

อานนฺทิ วิตฺโต สุมโน ปตีโต, จตฺตาริ เต สมฺม วเร ททามิ’’.

๔๕๐.

‘‘โย นตฺตโน มรณํ พุชฺฌสิ ตุวํ [พุชฺฌเส ตฺวํ (สี. ปี.), พุชฺฌเส ตุวํ (สฺยา.)], หิตาหิตํ วินิปาตฺจ สคฺคํ;

คิทฺโธ รเส ทุจฺจริเต นิวิฏฺโ, กึ ตฺวํ วรํ ทสฺสสิ ปาปธมฺม.

๔๕๑.

‘‘อหฺจ ตํ เทหิ วรนฺติ วชฺชํ, ตฺวฺจาปิ ทตฺวาน อวากเรยฺย;

สนฺทิฏฺิกํ กลหมิมํ วิวาทํ, โก ปณฺฑิโต ชานมุปพฺพเชยฺย’’.

๔๕๒.

‘‘น ตํ วรํ อรหติ ชนฺตุ ทาตุํ, ยํ วาปิ ทตฺวาน อวากเรยฺย;

วรสฺสุ สมฺม อวิกมฺปมาโน, ปาณํ จชิตฺวานปิ ทสฺสเมว’’.

๔๕๓.

‘‘อริยสฺส อริเยน สเมติ สขฺยํ [สกฺขิ (สี. สฺยา. ปี.)], ปฺสฺส ปฺาณวตา สเมติ;

ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อโรคํ [อาโรคฺยํ (ก.)], เอตํ วรานํ ปมํ วรามิ’’.

๔๕๔.

‘‘อริยสฺส อริเยน สเมติ สขฺยํ, ปฺสฺส ปฺาณวตา สเมติ;

ปสฺสาสิ มํ วสฺสสตํ อโรคํ, เอตํ วรานํ ปมํ ททามิ’’.

๔๕๕.

‘‘เย ขตฺติยาเส อิธ ภูมิปาลา, มุทฺธาภิสิตฺตา กตนามเธยฺยา;

น ตาทิเส ภูมิปตี อเทสิ, เอตํ วรานํ ทุติยํ วรามิ’’.

๔๕๖.

‘‘เย ขตฺติยาเส อิธ ภูมิปาลา, มุทฺธาภิสิตฺตา กตนามเธยฺยา;

ตาทิเส ภูมิปตี อเทมิ, เอตํ วรานํ ทุติยํ ททามิ’’.

๔๕๗.

‘‘ปโรสตํ ขตฺติยา เต คหิตา, ตลาวุตา อสฺสุมุขา รุทนฺตา;

สเก เต รฏฺเ ปฏิปาทยาหิ, เอตํ วรานํ ตติยํ วรามิ’’.

๔๕๘.

‘‘ปโรสตํ ขตฺติยา เม คหิตา, ตลาวุตา อสฺสุมุขา รุทนฺตา;

สเก เต รฏฺเ ปฏิปาทยามิ [สเกน รฏฺเน ปฏิปาทยามิ เต (สี.)], เอตํ วรานํ ตติยํ ททามิ’’.

๔๕๙.

‘‘ฉิทฺทํ เต รฏฺํ พฺยถิตา [พฺยถิตํ (สี.), พฺยาธิตํ (ปี.)] ภยา หิ, ปุถู นรา เลณมนุปฺปวิฏฺา;

มนุสฺสมํสํ วิรเมหิ [วิรมาหิ (สฺยา.)] ราช, เอตํ วรานํ จตุตฺถํ วรามิ’’.

๔๖๐.

‘‘อทฺธา หิ โส ภกฺโข มม [มมํ (สี. สฺยา. ปี.)] มนาโป, เอตสฺส เหตุมฺหิ [เหตุมฺปิ (ปี.)] วนํ ปวิฏฺโ;

โสหํ กถํ เอตฺโต อุปารเมยฺยํ, อฺํ วรานํ จตุตฺถํ วรสฺสุ’’.

๔๖๑.

‘‘นํ เว ปิยํ เมติ ชนินฺท ตาทิโส, อตฺตํ นิรํกจฺจ [นิรํกตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] ปิยานิ เสวติ;

อตฺตาว เสยฺโย ปรมา จ [ปรมาว (พหูสุ) ชา. ๑.๖.๘๑ สํสนฺเทตพฺพํ] เสยฺโย, ลพฺภา ปิยา โอจิตตฺเถน [โอจิตตฺเตน (ก.)] ปจฺฉา’’.

๔๖๒.

‘‘ปิยํ เม มานุสํ มํสํ, สุตโสม วิชานหิ;

นมฺหิ สกฺกา [นมฺหิ สกฺโก (สี. ปี.)] นิวาเรตุํ, อฺํ [อฺํ ตุวํ (สี. สฺยา. ปี.)] วรํ สมฺม วรสฺสุ’’.

๔๖๓.

‘‘โย เว ปิยํ เมติ ปิยานุรกฺขี [ปิยานุกงฺขี (สี. ปี.)], อตฺตํ นิรํกจฺจ ปิยานิ เสวติ;

โสณฺโฑว ปิตฺวา วิสมิสฺสปานํ [ปีตฺวน วิสสฺส ถาลํ (สี. ปี.), ปิตฺวา วิสมิสฺสถาลํ (สฺยา. ก.)], เตเนว โส โหติ ทุกฺขี ปรตฺถ.

๔๖๔.

‘‘โย จีธ สงฺขาย ปิยานิ หิตฺวา, กิจฺเฉนปิ เสวติ อริยธมฺเม [อริยธมฺมํ (สี. ปี.)];

ทุกฺขิโตว ปิตฺวาน ยโถสธานิ, เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถ’’.

๔๖๕.

‘‘โอหายหํ ปิตรํ มาตรฺจ, มนาปิเย กามคุเณ จ [กามคุเณปิ (สฺยา. ก.)] ปฺจ;

เอตสฺส เหตุมฺหิ วนํ ปวิฏฺโ, ตํ เต วรํ กินฺติ มหํ ททามิ’’.

๔๖๖.

‘‘น ปณฺฑิตา ทิคุณมาหุ วากฺยํ, สจฺจปฺปฏิฺาว ภวนฺติ สนฺโต;

วรสฺสุ สมฺม อิติ มํ อโวจ, อิจฺจพฺรวี ตฺวํ น หิ เต สเมติ’’.

๔๖๗.

‘‘อปุฺลาภํ อยสํ อกิตฺตึ, ปาปํ พหุํ ทุจฺจริตํ กิเลสํ;

มนุสฺสมํสสฺส กเต [ภโว (สฺยา. ก.)] อุปาคา, ตํ เต วรํ กินฺติ มหํ ทเทยฺยํ.

๔๖๘.

‘‘นํ ตํ วรํ อรหติ ชนฺตุ ทาตุํ, ยํ วาปิ ทตฺวาน อวากเรยฺย;

วรสฺสุ สมฺม อวิกมฺปมาโน, ปาณํ จชิตฺวานปิ ทสฺสเมว’’.

๔๖๙.

‘‘ปาณํ จชนฺติ สนฺโต นาปิ ธมฺมํ, สจฺจปฺปฏิฺาว ภวนฺติ สนฺโต;

ทตฺวา วรํ ขิปฺปมวากโรหิ, เอเตน สมฺปชฺช สุราชเสฏฺ.

๔๗๐.

‘‘จเช ธนํ [ธนํ จเช (สี.)] องฺควรสฺส เหตุ [โย ปน องฺคเหตุ (สี. ปี.)], องฺคํ จเช ชีวิตํ รกฺขมาโน;

องฺคํ ธนํ ชีวิตฺจาปิ สพฺพํ, จเช นโร ธมฺมมนุสฺสรนฺโต’’.

๔๗๑.

‘‘ยสฺมา หิ ธมฺมํ ปุริโส วิชฺา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;

ตํ หิสฺส ทีปฺจ ปรายณฺจ, น เตน มิตฺตึ ชิรเยถ [ชรเยถ (สี. ปี.)] ปฺโ.

๔๗๒.

‘‘อทฺธา หิ โส ภกฺโข มม มนาโป, เอตสฺส เหตุมฺหิ วนํ ปวิฏฺโ;

สเจ จ มํ ยาจสิ เอตมตฺถํ, เอตมฺปิ เต สมฺม วรํ ททามิ.

๔๗๓.

‘‘สตฺถา จ เม โหสิ สขา จ เมสิ, วจนมฺปิ เต สมฺม อหํ อกาสึ;

ตุวมฺปิ [ตฺวํปิ (สฺยา. ก.)] เม สมฺม กโรหิ วากฺยํ, อุโภปิ คนฺตฺวาน ปโมจยาม’’.

๔๗๔.

‘‘สตฺถา จ เต โหมิ สขา จ ตฺยมฺหิ, วจนมฺปิ เม สมฺม ตุวํ อกาสิ;

อหมฺปิ เต สมฺม กโรมิ วากฺยํ, อุโภปิ คนฺตฺวาน ปโมจยาม’’.

๔๗๕.

‘‘กมฺมาสปาเทนํ วิเหิตตฺถ [วิเหิตมฺหา (สฺยา. ก.)], ตลาวุตา อสฺสุมุขา รุทนฺตา;

น ชาตุ ทุพฺเภถ อิมสฺส รฺโ, สจฺจปฺปฏิฺํ เม ปฏิสฺสุณาถ’’.

๔๗๖.

‘‘กมฺมาสปาเทน วิเหิตมฺหา, ตลาวุตา อสฺสุมุขา รุทนฺตา;

น ชาตุ ทุพฺเภม อิมสฺส รฺโ, สจฺจปฺปฏิฺํ เต ปฏิสฺสุณาม’’.

๔๗๗.

‘‘ยถา ปิตา วา อถ วาปิ มาตา, อนุกมฺปกา อตฺถกามา ปชานํ;

เอวเมว โว [เอวเมว (สี.), เอวมฺปิ โว (สฺยา.)] โหตุ อยฺจ ราชา, ตุมฺเห จ โว โหถ ยเถว ปุตฺตา’’.

๔๗๘.

‘‘ยถา ปิตา วา อถ วาปิ มาตา, อนุกมฺปกา อตฺถกามา ปชานํ;

เอวเมว โน โหตุ [เอวมฺปิ โน (สฺยา.)] อยฺจ ราชา, มยมฺปิ เหสฺสาม ยเถว [ตเถว (ปี.)] ปุตฺตา’’.

๔๗๙.

‘‘จตุปฺปทํ สกุณฺจาปิ มํสํ, สูเทหิ รนฺธํ สุกตํ สุนิฏฺิตํ;

สุธํว อินฺโท ปริภุฺชิยาน, หิตฺวา กเถโก รมสี อรฺเ.

๔๘๐.

‘‘ตา ขตฺติยา วลฺลิวิลากมชฺฌา, อลงฺกตา สมฺปริวารยิตฺวา;

อินฺทํว เทเวสุ ปโมทยึสุ, หิตฺวา กเถโก รมสี อรฺเ.

๔๘๑.

‘‘ตมฺพูปธาเน พหุโคณกมฺหิ, สุภมฺหิ [สุจิมฺหิ (สี. ปี.)] สพฺพสฺสยนมฺหิ สงฺเค [สฺเต (สี. ปี.), ลงฺคเต (สฺยา.)];

เสยฺยสฺส [สยนสฺส (สี. สฺยา. ปี. ก.)] มชฺฌมฺหิ สุขํ สยิตฺวา, หิตฺวา กเถโก รมสี อรฺเ.

๔๘๒.

‘‘ปาณิสฺสรํ กุมฺภถูณํ นิสีเถ, อโถปิ เว นิปฺปุริสมฺปิ ตูริยํ;

พหุํ สุคีตฺจ สุวาทิตฺจ, หิตฺวา กเถโก รมสี อรฺเ.

๔๘๓.

‘‘อุยฺยานสมฺปนฺนํ ปหูตมาลฺยํ, มิคาชินูเปตปุรํ [มิคาจิรูเปตปุรํ (สี. ปี.)] สุรมฺมํ;

หเยหิ นาเคหิ รเถหุเปตํ, หิตฺวา กเถโก รมสี อรฺเ’’.

๔๘๔.

‘‘กาฬปกฺเข ยถา จนฺโท, หายเตว สุเว สุเว;

กาฬปกฺขูปโม ราช, อสตํ โหติ สมาคโม.

๔๘๕.

‘‘ยถาหํ [ยถา (สี.)] รสกมาคมฺม, สูทํ กาปุริสาธมํ [สูทกํ ปุริสาธมํ (สี. ปี.)];

อกาสึ ปาปกํ กมฺมํ, เยน คจฺฉามิ ทุคฺคตึ.

๔๘๖.

‘‘สุกฺกปกฺเข ยถา จนฺโท, วฑฺฒเตว สุเว สุเว;

สุกฺกปกฺขูปโม ราช, สตํ โหติ สมาคโม.

๔๘๗.

‘‘ยถาหํ ตุวมาคมฺม, สุตโสม วิชานหิ;

กาหามิ กุสลํ กมฺมํ, เยน คจฺฉามิ สุคฺคตึ.

๔๘๘.

‘‘ถเล ยถา วาริ ชนินฺท วุฏฺํ [วฏฺฏํ (สี. ปี.)], อนทฺธเนยฺยํ น จิรฏฺิตีกํ;

เอวมฺปิ โหติ อสตํ สมาคโม, อนทฺธเนยฺโย อุทกํ ถเลว.

๔๘๙.

‘‘สเร ยถา วาริ ชนินฺท วุฏฺํ, จิรฏฺิตีกํ นรวีรเสฏฺ [นรวิริยเสฏฺ (สี. ปี.)];

เอวมฺปิ เว [เอวมฺปิ เม (สฺยา.), เอวมฺปิ เจ (ปี. ก.)] โหติ สตํ สมาคโม, จิรฏฺิตีโก [จิรฏฺิติกํ (ก.)] อุทกํ สเรว.

๔๙๐.

‘‘อพฺยายิโก โหติ สตํ สมาคโม, ยาวมฺปิ ติฏฺเยฺย ตเถว โหติ;

ขิปฺปฺหิ เวติ อสตํ สมาคโม, ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’.

๔๙๑.

‘‘น โส ราชา โย [ราชา น โส โย (ก.)] อเชยฺยํ ชินาติ, น โส สขา โย สขารํ ชินาติ;

น สา ภริยา ยา ปติโน น วิเภติ, น เต ปุตฺตา [ปุตฺตา น เต (ก.)] เย น ภรนฺติ ชิณฺณํ.

๔๙๒.

‘‘น สา สภา ยตฺถ น สนฺติ สนฺโต, น เต สนฺโต [สนฺโต น เต (ก.)] เย น ภณนฺติ ธมฺมํ;

ราคฺจ โทสฺจ ปหาย โมหํ, ธมฺมํ ภณนฺตาว ภวนฺติ สนฺโต.

๔๙๓.

‘‘นาภาสมานํ ชานนฺติ, มิสฺสํ พาเลหิ ปณฺฑิตํ;

ภาสมานฺจ ชานนฺติ, เทเสนฺตํ อมตํ ปทํ.

๔๙๔.

‘‘ภาสเย โชตเย ธมฺมํ, ปคฺคณฺเห อิสินํ ธชํ;

สุภาสิตทฺธชา อิสโย, ธมฺโม หิ อิสินํ ธโช’’ติ.

มหาสุตโสมชาตกํ ปฺจมํ.

อสีตินิปาตํ นิฏฺิตํ.

ตสฺสุทฺทานํ –

สุมุโข ปน หํสวโร จ มหา, สุธโภชนิโก จ ปโร ปวโร;

สกุณาลทิชาธิปติวฺหยโน, สุตโสมวรุตฺตมสวฺหยโนติ.

๒๒. มหานิปาโต

๕๓๘. มูคปกฺขชาตกํ (๑)

.

‘‘มา ปณฺฑิจฺจยํ [ปณฺฑิติยํ (สี.), ปณฺฑิจฺจิยํ (ปี.)] วิภาวย, พาลมโต ภว สพฺพปาณินํ;

สพฺโพ ตํ ชโน โอจินายตุ, เอวํ ตว อตฺโถ ภวิสฺสติ’’.

.

‘‘กโรมิ เต ตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ เทวเต;

อตฺถกามาสิ เม อมฺม, หิตกามาสิ เทวเต’’.

.

‘‘กึ นุ สนฺตรมาโนว, กาสุํ ขณสิ สารถิ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ กาสุยา กริสฺสสิ’’.

.

‘‘รฺโ มูโค จ ปกฺโข จ, ปุตฺโต ชาโต อเจตโส;

โสมฺหิ รฺา สมชฺฌิฏฺโ, ปุตฺตํ เม นิขณํ วเน’’.

.

‘‘น พธิโร น มูโคสฺมิ, น ปกฺโข น จ วีกโล [นปิ ปงฺคุโล (สี. ปี.), น จ ปิงฺคโล (สฺยา.)];

อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน’’.

.

‘‘อูรู พาหุํ [พาหู (สี. ก.)] จ เม ปสฺส, ภาสิตฺจ สุโณหิ เม;

อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน’’.

.

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี.), อาทู (สฺยา.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’.

.

‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท;

กาสิรฺโ อหํ ปุตฺโต, ยํ กาสุยา นิขฺสิ [นิฆฺสิ (สี. ปี.), นิขฺฉสิ (?)].

.

‘‘ตสฺส รฺโ อหํ ปุตฺโต, ยํ ตฺวํ สมฺมูปชีวสิ [สมุปชีวสิ (สี. ปี.)];

อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน.

๑๐.

‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ [มิตฺตทูโภ (สี. ปี.)] หิ ปาปโก.

๑๑.

‘‘ยถา รุกฺโข ตถา ราชา, ยถา สาขา ตถา อหํ;

ยถา ฉายูปโค โปโส, เอวํ ตฺวมสิ สารถิ;

อธมฺมํ สารถิ กยิรา, มํ เจ ตฺวํ นิขณํ วเน.

๑๒.

‘‘ปหูตภกฺโข [พหุตฺตภกฺโข (ก.)] ภวติ, วิปฺปวุฏฺโ [วิปฺปวุตฺโถ (สี. ปี.), วิปฺปมุตฺโต (ก.)] สกํ [สกา (สี. ปี.)] ฆรา;

พหู นํ อุปชีวนฺติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๓.

‘‘ยํ ยํ ชนปทํ ยาติ, นิคเม ราชธานิโย;

สพฺพตฺถ ปูชิโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๔.

‘‘นาสฺส โจรา ปสาหนฺติ [ปสหนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], นาติมฺนฺติ ขตฺติยา [นาติมฺเติ ขตฺติโย (สี. สฺยา. ปี.)];

สพฺเพ อมิตฺเต ตรติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๕.

‘‘อกฺกุทฺโธ สฆรํ เอติ, สภายํ [สภาย (สี. สฺยา. ปี.)] ปฏินนฺทิโต;

าตีนํ อุตฺตโม โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๖.

‘‘สกฺกตฺวา สกฺกโต โหติ, ครุ โหติ สคารโว [ครุโก โหติ คารโว (ก.)];

วณฺณกิตฺติภโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๗.

‘‘ปูชโก ลภเต ปูชํ, วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ;

ยโส กิตฺติฺจ ปปฺโปติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๘.

‘‘อคฺคิ ยถา ปชฺชลติ, เทวตาว วิโรจติ;

สิริยา อชหิโต โหติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๑๙.

‘‘คาโว ตสฺส ปชายนฺติ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;

วุตฺตานํ ผลมสฺนาติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๒๐.

‘‘ทริโต ปพฺพตาโต วา, รุกฺขโต ปติโต นโร;

จุโต ปติฏฺํ ลภติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ.

๒๑.

‘‘วิรูฬฺหมูลสนฺตานํ, นิคฺโรธมิว มาลุโต;

อมิตฺตา นปฺปสาหนฺติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ’’.

๒๒.

‘‘เอหิ ตํ ปฏิเนสฺสามิ, ราชปุตฺต สกํ ฆรํ;

รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.

๒๓.

‘‘อลํ เม เตน รชฺเชน, าตเกหิ [าตเกน (สฺยา. ก.)] ธเนน วา;

ยํ เม อธมฺมจริยาย, รชฺชํ ลพฺเภถ สารถิ’’.

๒๔.

‘‘ปุณฺณปตฺตํ มํ ลาเภหิ [ปลาเภหิ (สี. ปี.)], ราชปุตฺต อิโต คโต;

ปิตา มาตา จ เม ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต.

๒๕.

‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;

เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต.

๒๖.

‘‘หตฺถาโรหา [หตฺถารูหา (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ [เตปิ ทชฺชุํ ปตีตาเม (สี. ปี.)], ราชปุตฺต ตยี คเต.

๒๗.

‘‘พหุธฺา ชานปทา [พหู ชานปทา จฺเ (สี.), พหู ชนปทา จฺเ (ปี.)], เนคมา จ สมาคตา;

อุปายนานิ เม ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเต’’.

๒๘.

‘‘ปิตุ มาตุ จหํ จตฺโต, รฏฺสฺส นิคมสฺส จ;

อโถ สพฺพกุมารานํ, นตฺถิ มยฺหํ สกํ ฆรํ.

๒๙.

‘‘อนุฺาโต อหํ มตฺยา, สฺจตฺโต ปิตรา มหํ;

เอโกรฺเ ปพฺพชิโต, น กาเม อภิปตฺถเย.

๓๐.

‘‘อปิ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ สารถิ.

๓๑.

‘‘อปิ อตรมานานํ, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, นิกฺขนฺโต อกุโตภโย’’.

๓๒.

‘‘เอวํ วคฺคุกโถ สนฺโต, วิสฏฺวจโน จสิ [จ โส (สฺยา. ก.)];

กสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณี ตทา’’.

๓๓.

‘‘นาหํ อสนฺธิตา [อสตฺถิตา (สี.)] ปกฺโข, น พธิโร อโสตตา;

นาหํ อชิวฺหตา มูโค, มา มํ มูคมธารยิ [มูโค อธารยิ (สี.)].

๓๔.

‘‘ปุริมํ สรามหํ ชาตึ, ยตฺถ รชฺชมการยึ;

การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ, ปาปตฺถํ นิรยํ ภุสํ.

๓๕.

‘‘วีสติฺเจว วสฺสานิ, ตหึ รชฺชมการยึ;

อสีติวสฺสสหสฺสานิ, นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ [อปจฺจสึ (สฺยา.), อปจฺจยึ (ปี.)].

๓๖.

‘‘ตสฺส รชฺชสฺสหํ ภีโต, มา มํ รชฺชาภิเสจยุํ [รชฺเชภิเสจยุํ (สฺยา. ก.)];

ตสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณึ ตทา.

๓๗.

‘‘อุจฺฉงฺเค มํ นิสาเทตฺวา, ปิตา อตฺถานุสาสติ;

เอกํ หนถ พนฺธถ, เอกํ ขาราปตจฺฉิกํ [ขราปติจฺฉกํ (สฺยา.), ขราปฏิจฺฉกํ (ก.)];

เอกํ สูลสฺมึ อุปฺเปถ [อปฺเปถ (สี.), อุพฺเพถ (สฺยา.), อจฺเจถ (ปี.)], อิจฺจสฺส มนุสาสติ.

๓๘.

‘‘ตายาหํ [ตสฺสาหํ (สี. ปี.)] ผรุสํ สุตฺวา, วาจาโย สมุทีริตา;

อมูโค มูควณฺเณน, อปกฺโข ปกฺขสมฺมโต;

สเก มุตฺตกรีสสฺมึ, อจฺฉาหํ สมฺปริปฺลุโต.

๓๙.

‘‘กสิรฺจ ปริตฺตฺจ, ตฺจ ทุกฺเขน สํยุตํ;

โกมํ [โก ตํ (สี. ปี.)] ชีวิตมาคมฺม, เวรํ กยิราถ เกนจิ.

๔๐.

‘‘ปฺาย จ อลาเภน, ธมฺมสฺส จ อทสฺสนา;

โกมํ [โก ตํ (สี. ปี.)] ชีวิตมาคมฺม, เวรํ กยิราถ เกนจิ.

๔๑.

‘‘อปิ อตรมานานํ, ผลาสาว สมิชฺฌติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, เอวํ ชานาหิ สารถิ.

๔๒.

‘‘อปิ อตรมานานํ, สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ;

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ, นิกฺขนฺโต อกุโตภโย’’.

๔๓.

‘‘อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, ราชปุตฺต ตวนฺติเก;

อวฺหายสฺสุ [อวฺหยสฺสุ (สี. ปี.)] มํ ภทฺทนฺเต, ปพฺพชฺชา มม รุจฺจติ’’.

๔๔.

‘‘รถํ นิยฺยาทยิตฺวาน, อนโณ เอหิ สารถิ;

อนณสฺส หิ ปพฺพชฺชา, เอตํ อิสีหิ วณฺณิตํ’’.

๔๕.

‘‘ยเทว ตฺยาหํ วจนํ, อกรํ ภทฺทมตฺถุ เต;

ตเทว เม ตฺวํ วจนํ, ยาจิโต กตฺตุมรหสิ.

๔๖.

‘‘อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ, ยาว ราชานมานเย;

อปฺเปว เต ปิตา ทิสฺวา, ปตีโต สุมโน สิยา’’.

๔๗.

‘‘กโรมิ เตตํ วจนํ, ยํ มํ ภณสิ สารถิ;

อหมฺปิ ทฏฺุกาโมสฺมิ, ปิตรํ เม อิธาคตํ.

๔๘.

‘‘เอหิ สมฺม นิวตฺตสฺสุ, กุสลํ วชฺชาสิ าตินํ;

มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ, วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนํ’’.

๔๙.

ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

สารถิ รถมารุยฺห, ราชทฺวารํ อุปาคมิ.

๕๐.

‘‘สุฺํ มาตา รถํ ทิสฺวา, เอกํ สารถิมาคตํ;

อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺตี นํ อุทิกฺขติ.

๕๑.

‘‘อยํ โส สารถิ เอติ, นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ;

นิหโต นูน เม ปุตฺโต, ปถพฺยา ภูมิวฑฺฒโน.

๕๒.

‘‘อมิตฺตา นูน นนฺทนฺติ, ปตีตา นูน เวริโน;

อาคตํ สารถึ ทิสฺวา, นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ.

๕๓.

‘‘สุฺํ มาตา รถํ ทิสฺวา, เอกํ สารถิมาคตํ;

อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ, โรทนฺตี ปริปุจฺฉิ นํ [โรทนฺตี ปริปุจฺฉติ (สี. ปี.), โรทนฺตี นํ ปริปุจฺฉติ (สฺยา.)].

๕๔.

‘‘กินฺนุ มูโค กึ นุ ปกฺโข, กินฺนุ โส วิลปี ตทา;

นิหฺมาโน ภูมิยา, ตํ เม อกฺขาหิ สารถิ.

๕๕.

‘‘กถํ หตฺเถหิ ปาเทหิ, มูคปกฺโข วิวชฺชยิ;

นิหฺมาโน ภูมิยา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.

๕๖.

‘‘อกฺเขยฺยํ [อกฺขิสฺสํ (สี. ปี.)] เต อหํ อยฺเย, ทชฺชาสิ อภยํ มม;

ยํ เม สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ราชปุตฺตสฺส สนฺติเก’’.

๕๗.

‘‘อภยํ สมฺม เต ทมฺมิ, อภีโต ภณ สารถิ;

ยํ เต สุตํ วา ทิฏฺํ วา, ราชปุตฺตสฺส สนฺติเก’’.

๕๘.

‘‘น โส มูโค น โส ปกฺโข, วิสฏฺวจโน จ โส;

รชฺชสฺส กิร โส ภีโต, อกรา [อกรี (สี. ปี.)] อาลเย พหู.

๕๙.

‘‘ปุริมํ สรติ โส ชาตึ, ยตฺถ รชฺชมการยิ;

การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ, ปาปตฺถ นิรยํ ภุสํ.

๖๐.

‘‘วีสติฺเจว วสฺสานิ, ตหึ รชฺชมการยิ;

อสีติวสฺสสหสฺสานิ, นิรยมฺหิ อปจฺจิ โส.

๖๑.

‘‘ตสฺส รชฺชสฺส โส ภีโต, มา มํ รชฺชาภิเสจยุํ;

ตสฺมา ปิตุ จ มาตุจฺจ, สนฺติเก น ภณี ตทา.

๖๒.

‘‘องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน, อาโรหปริณาหวา;

วิสฏฺวจโน ปฺโ, มคฺเค สคฺคสฺส ติฏฺติ.

๖๓.

‘‘สเจ ตฺวํ ทฏฺุกามาสิ, ราชปุตฺตํ [ราชปุตฺติ (สี.)] ตวตฺรชํ;

เอหิ ตํ ปาปยิสฺสามิ, ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย’’.

๖๔.

‘‘โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส, กจฺฉํ นาคาน [นาคานิ (สฺยา. ก.)] พนฺธถ;

อุทีรยนฺตุ สงฺขปณวา, วาทนฺตุ [วทนฺตุ (สี.), นทนฺตุ (สฺยา. ก.), วทตํ (ปี.)] เอกโปกฺขรา.

๖๕.

‘‘วาทนฺตุ [นทนฺตุ (สี. สฺยา. ปี.)] เภรี สนฺนทฺธา, วคฺคู วาทนฺตุ ทุนฺทุภี;

เนคมา จ มํ อนฺเวนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].

๖๖.

‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;

ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].

๖๗.

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].

๖๘.

‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;

ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ, คจฺฉํ ปุตฺตนิเวทโก’’ [นิวาทโก (สฺยา. ก.)].

๖๙.

‘‘อสฺเส จ สารถี ยุตฺเต, สินฺธเว สีฆวาหเน;

ราชทฺวารํ อุปาคจฺฉุํ, ยุตฺตา เทว อิเม หยา’’.

๗๐.

‘‘ถูลา ชเวน หายนฺติ, กิสา หายนฺติ ถามุนา;

กิเส ถูเล วิวชฺเชตฺวา, สํสฏฺา โยชิตา หยา’’.

๗๑.

‘‘ตโต ราชา ตรมาโน, ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ;

อิตฺถาคารํ อชฺฌภาสิ [อภาสถ (ก.)], สพฺพาว อนุยาถ มํ.

๗๒.

‘‘วาลพีชนิมุณฺหีสํ, ขคฺคํ ฉตฺตฺจ ปณฺฑรํ;

อุปาธิ รถมารุยฺห [อุปาทิรถมารุยฺห (สี.), อุปาธี รถมารุยฺห (สฺยา.)], สุวณฺเณหิ อลงฺกตา.

๗๓.

‘‘ตโต ส [จ (สี. สฺยา. ปี.)] ราชา ปายาสิ, ปุรกฺขตฺวาน สารถึ;

ขิปฺปเมว อุปาคจฺฉิ, ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย.

๗๔.

‘‘ตฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, ชลนฺตมิว เตชสา;

ขตฺตสงฺฆปริพฺยูฬฺหํ [ปริพฺพูฬฺหํ (สี.)], เตมิโย เอตทพฺรวิ’’.

๗๕.

‘‘กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ, กจฺจิ ตาต อนามยํ;

สพฺพา จ [กจฺจินฺนุ (สี. ปี.)] ราชกฺาโย, อโรคา มยฺห มาตโร’’.

๗๖.

‘‘กุสลฺเจว เม ปุตฺต, อโถ ปุตฺต อนามยํ;

สพฺพา จ ราชกฺาโย, อโรคา ตุยฺห มาตโร’’.

๗๗.

‘‘กจฺจิ อมชฺชโป [กจฺจิสฺส’มชฺชโป (สี. ปี.)] ตาต, กจฺจิ เต สุรมปฺปิยํ;

กจฺจิ สจฺเจ จ ธมฺเม จ, ทาเน เต รมเต มโน’’.

๗๘.

‘‘อมชฺชโป อหํ ปุตฺต, อโถ เม สุรมปฺปิยํ;

อโถ สจฺเจ จ ธมฺเม จ, ทาเน เม รมเต มโน’’.

๗๙.

‘‘กจฺจิ อโรคํ โยคฺคํ เต, กจฺจิ วหติ วาหนํ;

กจฺจิ เต พฺยาธโย นตฺถิ, สรีรสฺสุปตาปนา’’.

๘๐.

‘‘อโถ อโรคํ โยคฺคํ เม, อโถ วหติ วาหนํ;

อโถ เม พฺยาธโย นตฺถิ, สรีรสฺสุปตาปนา’’ [สรีรสฺสุปตาปิยา (สฺยา. ก.)].

๘๑.

‘‘กจฺจิ อนฺตา จ เต ผีตา, มชฺเฌ จ พหลา ตว;

โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, กจฺจิ เต ปฏิสนฺถตํ’’ [ปฏิสณฺิตํ (สฺยา. ก.)].

๘๒.

‘‘อโถ อนฺตา จ เม ผีตา, มชฺเฌ จ พหลา มม;

โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, สพฺพํ เม ปฏิสนฺถตํ’’.

๘๓.

‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

ปติฏฺเปนฺตุ [ปติฏฺาเปนฺตุ (สี. สฺยา. ปี.)] ปลฺลงฺกํ, ยตฺถ ราชา นิสกฺกติ’’.

๘๔.

‘‘อิเธว เต นิสีทสฺสุ [นิสินฺนสฺส (สี. สฺยา. ปี.), นิสินฺนสฺสุ (ก.)], นิยเต ปณฺณสนฺถเร;

เอตฺโต อุทกมาทาย, ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ [ปกฺขาลยนฺตุ (สี.), ปกฺขาลยนฺติ (ปี.)] เต’’.

๘๕.

‘‘อิทมฺปิ ปณฺณกํ มยฺหํ, รนฺธํ ราช อโลณกํ;

ปริภุฺช มหาราช, ปาหุโน เมสิธาคโต’’ [อาคโต (สี. สฺยา.)].

๘๖.

‘‘น จาหํ [น วาหํ (ก.)] ปณฺณํ ภุฺชามิ, น เหตํ มยฺห โภชนํ;

สาลีนํ โอทนํ ภุฺเช, สุจึ มํสูปเสจนํ’’.

๘๗.

‘‘อจฺเฉรกํ มํ ปฏิภาติ, เอกกมฺปิ รโหคตํ;

เอทิสํ ภุฺชมานานํ, เกน วณฺโณ ปสีทติ’’.

๘๘.

‘‘เอโก ราช นิปชฺชามิ, นิยเต ปณฺณสนฺถเร;

ตาย เม เอกเสยฺยาย, ราช วณฺโณ ปสีทติ.

๘๙.

‘‘น จ เนตฺตึสพนฺธา [เนตฺติสพทฺธา (สี. ปี.)] เม, ราชรกฺขา อุปฏฺิตา;

ตาย เม สุขเสยฺยาย, ราช วณฺโณ ปสีทติ.

๙๐.

‘‘อตีตํ นานุโสจามิ, นปฺปชปฺปามินาคตํ [นปฺปชปฺปาม’นาคตํ (สี. สฺยา. ปี.)];

ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปมิ, เตน วณฺโณ ปสีทติ.

๙๑.

‘‘อนาคตปฺปชปฺปาย, อตีตสฺสานุโสจนา;

เอเตน พาลา สุสฺสนฺติ, นโฬว หริโต ลุโต’’.

๙๒.

‘‘หตฺถานีกํ รถานีกํ, อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิโน;

นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.

๙๓.

‘‘อิตฺถาคารมฺปิ เต ทมฺมิ, สพฺพาลงฺการภูสิตํ;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ [ตาสุ ปุตฺเต ปฏิปชฺช (ก.)], ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ.

๙๔.

‘‘กุสลา นจฺจคีตสฺส, สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย [จตุริตฺถิโย (สี. ปี.)];

กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.

๙๕.

‘‘ปฏิราชูหิ เต กฺา, อานยิสฺสํ อลงฺกตา;

ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ.

๙๖.

‘‘ยุวา จ ทหโร จาสิ [จาปิ (สฺยา. ก.)], ปมุปฺปตฺติโก [ปมุปฺปตฺติโต (สี. ปี.)] สุสุ;

รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.

๙๗.

‘‘ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ, พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา;

ทหรสฺส หิ ปพฺพชฺชา, เอตํ อิสีหิ วณฺณิตํ.

๙๘.

‘‘ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ, พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา;

พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก.

๙๙.

‘‘ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ, อมฺม ตาต วทนฺตรํ [วทํ นรํ (สี.)];

กิจฺฉาลทฺธํ ปิยํ ปุตฺตํ, อปฺปตฺวาว ชรํ มตํ.

๑๐๐.

‘‘ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ, กุมารึ จารุทสฺสนึ;

นววํสกฬีรํว, ปลุคฺคํ ชีวิตกฺขยํ [ชีวิตกฺขเย (สี. ปี.)].

๑๐๑.

‘‘ทหราปิ หิ มิยฺยนฺติ, นรา จ อถ นาริโย;

ตตฺถ โก วิสฺสเส โปโส, ทหโรมฺหีติ ชีวิเต.

๑๐๒.

‘‘ยสฺส รตฺยา วิวสาเน, อายุ อปฺปตรํ สิยา;

อปฺโปทเกว มจฺฉานํ, กึ นุ โกมารกํ [โกมารตํ (ก.)] ตหึ.

๑๐๓.

‘‘นิจฺจมพฺภาหโต โลโก, นิจฺจฺจ ปริวาริโต;

อโมฆาสุ วชนฺตีสุ, กึ มํ รชฺเชภิสิฺจสิ’’ [รชฺเชน สิฺจสิ (สี. ปี.)].

๑๐๔.

‘‘เกน มพฺภาหโต โลโก, เกน จ ปริวาริโต;

กาโย อโมฆา คจฺฉนฺติ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.

๑๐๕.

‘‘มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก, ชราย ปริวาริโต;

รตฺโย อโมฆา คจฺฉนฺติ, เอวํ ชานาหิ ขตฺติย.

๑๐๖.

‘‘ยถาปิ ตนฺเต วิตเต [วิตนฺเต (สฺยา. ก.)], ยํ ยเทวูปวิยฺยติ [ยํ ยํ เทวูปวิยฺยติ (สี. ปี.)];

อปฺปกํ โหติ เวตพฺพํ, เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ.

๑๐๗.

‘‘ยถา วาริวโห ปูโร, คจฺฉํ นุปนิวตฺตติ [น ปริวตฺตติ (สฺยา.), นุปริวตฺตติ (ก.)];

เอวมายุ มนุสฺสานํ, คจฺฉํ นุปนิวตฺตติ.

๑๐๘.

‘‘ยถา วาริวโห ปูโร, วเห รุกฺเขปกูลเช;

เอวํ ชรามรเณน, วุยฺหนฺเต สพฺพปาณิโน’’.

๑๐๙.

‘‘หตฺถานีกํ รถานีกํ, อสฺเส ปตฺตี จ วมฺมิโน;

นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.

๑๑๐.

‘‘อิตฺถาคารมฺปิ เต ทมฺมิ, สพฺพาลงฺการภูสิตํ;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ.

๑๑๑.

‘‘กุสลา นจฺจคีตสฺส, สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย;

กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.

๑๑๒.

‘‘ปฏิราชูหิ เต กฺา, อานยิสฺสํ อลงฺกตา;

ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ.

๑๑๓.

‘‘ยุวา จ ทหโร จาสิ, ปมุปฺปตฺติโก สุสุ;

รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ.

๑๑๔.

‘‘โกฏฺาคารฺจ โกสฺจ, วาหนานิ พลานิ จ;

นิเวสนานิ รมฺมานิ, อหํ ปุตฺต ททามิ เต.

๑๑๕.

‘‘โคมณฺฑลปริพฺยูฬฺโห, ทาสิสงฺฆปุรกฺขโต;

รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต, กึ อรฺเ กริสฺสสิ’’.

๑๑๖.

‘‘กึ ธเนน ยํ ขีเยถ [กึ ธเนน ยํ ชีเยถ (สี.), กึ มํ ธเนน กีเยถ (สฺยา. ก.)], กึ ภริยาย มริสฺสติ;

กึ โยพฺพเนน ชิณฺเณน [จิณฺเณน (สี. ปี.), วณฺเณน (ก.)], ยํ ชรายาภิภุยฺยติ [ยํ ชรา อภิเหสฺสติ (สี. ปี.)].

๑๑๗.

‘‘ตตฺถ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา, กา รติ กา ธเนสนา;

กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ, ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา.

๑๑๘.

‘‘โยหํ [โสหํ (สี. ปี.)] เอวํ ปชานามิ, มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ;

อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, กา รตี กา ธเนสนา.

๑๑๙.

‘‘ผลานมิว ปกฺกานํ, นิจฺจํ ปตนโต ภยํ;

เอวํ ชาตาน มจฺจานํ, นิจฺจํ มรณโต ภยํ.

๑๒๐.

‘‘สายเมเก น ทิสฺสนฺติ, ปาโต ทิฏฺา พหู ชนา;

ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ, สายํ ทิฏฺา พหู ชนา.

๑๒๑.

‘‘อชฺเชว กิจฺจํ อาตปฺปํ, โก ชฺา มรณํ สุเว;

น หิ โน สงฺกรํ [สงฺครํ (สี. ปี.) ม. นิ. ๓.๒๗๒] เตน, มหาเสเนน มจฺจุนา.

๑๒๒.

‘‘โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ, ราชมุตฺโตสฺมิ พนฺธนา;

เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโก’’ติ.

มูคปกฺขชาตกํ ปมํ.

๕๓๙. มหาชนกชาตกํ (๒)

๑๒๓.

‘‘โกยํ มชฺเฌ สมุทฺทสฺมึ, อปสฺสํ ตีรมายุเห;

กํ [กึ (สฺยา. ก.)] ตฺวํ อตฺถวสํ ตฺวา, เอวํ วายมเส ภุสํ’’.

๑๒๔.

‘‘นิสมฺม วตฺตํ โลกสฺส, วายามสฺส จ เทวเต;

ตสฺมา มชฺเฌ สมุทฺทสฺมึ, อปสฺสํ ตีรมายุเห’’.

๑๒๕.

‘‘คมฺภีเร อปฺปเมยฺยสฺมึ, ตีรํ ยสฺส น ทิสฺสติ;

โมโฆ เต ปุริสวายาโม, อปฺปตฺวาว มริสฺสสิ’’.

๑๒๖.

‘‘อนโณ าตินํ โหติ, เทวานํ ปิตุนฺจ [ปิตุโน จ (สี. ปี.)] โส;

กรํ ปุริสกิจฺจานิ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ’’.

๑๒๗.

‘‘อปารเณยฺยํ ยํ กมฺมํ, อผลํ กิลมถุทฺทยํ;

ตตฺถ โก วายเมนตฺโถ, มจฺจุ ยสฺสาภินิปฺปตํ’’ [ยสฺสาภินิปฺผตํ (สฺยา.)].

๑๒๘.

‘‘อปารเณยฺยมจฺจนฺตํ, โย วิทิตฺวาน เทวเต;

น รกฺเข อตฺตโน ปาณํ, ชฺา โส ยทิ หาปเย.

๑๒๙.

‘‘อธิปฺปายผลํ เอเก, อสฺมึ โลกสฺมิ เทวเต;

ปโยชยนฺติ กมฺมานิ, ตานิ อิชฺฌนฺติ วา น วา.

๑๓๐.

‘‘สนฺทิฏฺิกํ กมฺมผลํ, นนุ ปสฺสสิ เทวเต;

สนฺนา อฺเ ตรามหํ, ตฺจ ปสฺสามิ สนฺติเก.

๑๓๑.

‘‘โส อหํ วายมิสฺสามิ, ยถาสตฺติ ยถาพลํ;

คจฺฉํ ปารํ สมุทฺทสฺส, กสฺสํ [กาสํ (สี. ปี.)] ปุริสการิยํ’’.

๑๓๒.

‘‘โย ตฺวํ เอวํ คเต โอเฆ, อปฺปเมยฺเย มหณฺณเว;

ธมฺมวายามสมฺปนฺโน, กมฺมุนา นาวสีทสิ;

โส ตฺวํ ตตฺเถว คจฺฉาหิ, ยตฺถ เต นิรโต มโน’’.

๑๓๓.

‘‘อาสีเสเถว [อาสึเสเถว (สี. สฺยา. ปี.)] ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.

๑๓๔.

‘‘อาสีเสเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.

๑๓๕.

‘‘วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.

๑๓๖.

‘‘วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;

ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, อุทกา ถลมุพฺภตํ.

๑๓๗.

‘‘ทุกฺขูปนีโตปิ นโร สปฺโ, อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย;

พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ, อวิตกฺกิตา มจฺจุมุปพฺพชนฺติ [มจฺจุมุปฺปชฺชนฺติ (สฺยา.)].

๑๓๘.

‘‘อจินฺติตมฺปิ ภวติ, จินฺติตมฺปิ วินสฺสติ;

น หิ จินฺตามยา โภคา, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา’’.

๑๓๙.

‘‘อโปราณํ [อปุราณํ (สี. ปี.)] วต โภ ราชา, สพฺพภุมฺโม ทิสมฺปติ;

นาชฺช นจฺเจ [น จ นจฺเจ (ก.)] นิสาเมติ, น คีเต กุรุเต มโน.

๑๔๐.

‘‘น มิเค [มเค (ก.)] นปิ อุยฺยาเน, นปิ หํเส อุทิกฺขติ;

มูโคว ตุณฺหิมาสีโน, น อตฺถมนุสาสติ’’.

๑๔๑.

‘‘สุขกามา รโหสีลา, วธพนฺธา อุปารตา [อุปารุตา (สฺยา. ก.)];

กสฺส [เกสํ (สี. ปี.)] นุ อชฺช อาราเม, ทหรา วุทฺธา จ อจฺฉเร.

๑๔๒.

‘‘อติกฺกนฺตวนถา ธีรา, นโม เตสํ มเหสินํ;

เย อุสฺสุกมฺหิ โลกมฺหิ, วิหรนฺติ มนุสฺสุกา.

๑๔๓.

‘‘เต เฉตฺวา มจฺจุโน ชาลํ, ตตํ [ตนฺตํ (สี. สฺยา. ปี.), ตํ ตํ (ก.)] มายาวิโน ทฬํ;

ฉินฺนาลยตฺตา [สนฺตาลยนฺตา (สฺยา. ก.)] คจฺฉนฺติ, โก เตสํ คติมาปเย’’ [เนสํ คติ ปาปเย (ก.)].

๑๔๔.

‘‘กทาหํ มิถิลํ [มิธิลํ (ก.)] ผีตํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ [กทาสฺสุ (สี. ปี.), กทาสุ (สฺยา.)] ภวิสฺสติ.

๑๔๕.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, วิสาลํ สพฺพโตปภํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๔๖.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, พหุปาการโตรณํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๔๗.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺกํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๔๘.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, สุวิภตฺตํ มหาปถํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๔๙.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, สุวิภตฺตนฺตราปณํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๐.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ควสฺสรถปีฬิตํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๑.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, อารามวนมาลินึ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๒.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, อุยฺยานวนมาลินึ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๓.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ปาสาทวนมาลินึ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๔.

‘‘กทาหํ มิถิลํ ผีตํ, ติปุรํ ราชพนฺธุนึ;

มาปิตํ โสมนสฺเสน, เวเทเหน ยสสฺสินา;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๕.

‘‘กทาหํ เวเทเห ผีเต, นิจิเต ธมฺมรกฺขิเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๖.

‘‘กทาหํ เวเทเห ผีเต, อเชยฺเย ธมฺมรกฺขิเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๗.

‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ [กทา อนฺเตปุรํ (สี. ปี.)] รมฺมํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๘.

‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ รมฺมํ, สุธามตฺติกเลปนํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๕๙.

‘‘กทาหํ อนฺเตปุรํ รมฺมํ, สุจิคนฺธํ มโนรมํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๐.

‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, วิภตฺเต ภาคโส มิเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๑.

‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, สุธามตฺติกเลปเน;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๒.

‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, สุจิคนฺเธ มโนรเม;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๓.

‘‘กทาหํ กูฏาคาเร จ, ลิตฺเต จนฺทนโผสิเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๔.

‘‘กทาหํ โสณฺณปลฺลงฺเก [สุวณฺณปลฺลงฺเก (สี. สฺยา. ปี.)], โคนเก จิตฺตสนฺถเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๕.

[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ มณิปลฺลงฺเก, โคนเก จิตฺตสนฺถเต;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].

๑๖๖.

‘‘กทาหํ กปฺปาสโกเสยฺยํ, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๗.

‘‘กทาหํ โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากปกูชิตา [จกฺกวากูปกูชิตา (สี. ปี.)];

มนฺทาลเกหิ สฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๖๘.

‘‘กทาหํ หตฺถิคุมฺเพ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเค, เหมกปฺปนวาสเส.

๑๖๙.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๗๐.

‘‘กทาหํ อสฺสคุมฺเพ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

อาชานีเยว ชาติยา, สินฺธเว สีฆวาหเน.

๑๗๑.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๗๒.

‘‘กทาหํ รถเสนิโย, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๗๓.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๗๔.

‘‘กทาหํ โสวณฺณรเถ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๗๕.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๗๖.

‘‘กทาหํ สชฺฌุรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๗๗.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๗๘.

‘‘กทาหํ อสฺสรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๗๙.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๘๐.

‘‘กทาหํ โอฏฺรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๘๑.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๘๒.

‘‘กทาหํ โคณรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๘๓.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๘๔.

‘‘กทาหํ อชรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๘๕.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๘๖.

‘‘กทาหํ เมณฺฑรเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๘๗.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๘๘.

‘‘กทาหํ มิครเถ จ, สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช;

ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ, สพฺพาลงฺการภูสิเต.

๑๘๙.

‘‘อารูฬฺเห คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๐.

‘‘กทาหํ หตฺถาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

นีลวมฺมธเร สูเร, โตมรงฺกุสปาณิเน [ปาณิโน (สฺยา. ก.)];

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๑.

‘‘กทาหํ อสฺสาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

นีลวมฺมธเร สูเร, อิลฺลิยาจาปธาริเน [ธาริโน (สฺยา. ก.)];

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๒.

‘‘กทาหํ รถาโรเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

นีลวมฺมธเร สูเร, จาปหตฺเถ กลาปิเน [กลาปิโน (สฺยา. ก.)];

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๓.

[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ ธนุคฺคเห จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

นีลวมฺมธเร สูเร, จาปหตฺเถ กลาปิเน;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].

๑๙๔.

‘‘กทาหํ ราชปุตฺเต จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

จิตฺรวมฺมธเร สูเร, กฺจนาเวฬธาริเน;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๕.

‘‘กทาหํ อริยคเณ จ, วตวนฺเต [วตฺถวนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] อลงฺกเต;

หริจนฺทนลิตฺตงฺเค, กาสิกุตฺตมธาริเน;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๖.

[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘‘กทาหํ อมจฺจคเณ จ, สพฺพาลงฺการภูสิเต;

ปีตวมฺมธเร สูเร, ปุรโต คจฺฉมาลิเน [คจฺฉมาลิโน (สฺยา. ก.)];

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].

๑๙๗.

‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๘.

‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๑๙๙.

‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๐.

‘‘กทาหํ [กทา (สี. ปี.)] สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;

ปหาย ปพฺพชิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๑.

‘‘กทาสฺสุ มํ หตฺถิคุมฺพา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา.

๒๐๒.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๓.

‘‘กทาสฺสุ มํ อสฺสคุมฺพา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

อาชานียาว ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหนา.

๒๐๔.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๕.

‘‘กทาสฺสุ มํ รถเสนี, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๐๖.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๗.

‘‘กทาสฺสุ มํ โสณฺณรถา [โสวณฺณรถา (ปี. ก.)], สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๐๘.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๐๙.

‘‘กทาสฺสุ มํ สชฺฌุรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๑๐.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๑๑.

‘‘กทาสฺสุ มํ อสฺสรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๑๒.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๑๓.

‘‘กทาสฺสุ มํ โอฏฺรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๑๔.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๑๕.

‘‘กทาสฺสุ มํ โคณรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๑๖.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๑๗.

‘‘กทาสฺสุ มํ อชรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๑๘.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๑๙.

‘‘กทาสฺสุ มํ เมณฺฑรถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๒๐.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๑.

‘‘กทาสฺสุ มํ มิครถา, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตา.

๒๒๒.

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๓.

‘‘กทาสฺสุ มํ หตฺถาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

นีลวมฺมธรา สูรา, โตมรงฺกุสปาณิโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๔.

‘‘กทาสฺสุ มํ อสฺสาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

นีลวมฺมธรา สูรา, อิลฺลิยาจาปธาริโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๕.

‘‘กทาสฺสุ มํ รถาโรหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

นีลวมฺมธรา สูรา, จาปหตฺถา กลาปิโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๖.

‘‘กทาสฺสุ มํ ธนุคฺคหา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

นีลวมฺมธรา สูรา, จาปหตฺถา กลาปิโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๗.

‘‘กทาสฺสุ มํ ราชปุตฺตา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

จิตฺรวมฺมธรา สูรา, กฺจนาเวฬธาริโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๘.

‘‘กทาสฺสุ มํ อริยคณา, วตวนฺตา อลงฺกตา;

หริจนฺทนลิตฺตงฺคา, กาสิกุตฺตมธาริโน;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๒๙.

‘‘กทาสฺสุ มํ อมจฺจคณา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

ปีตวมฺมธรา สูรา, ปุรโต คจฺฉมาลิโน [คจฺฉมาลินี (สฺยา. ก.)];

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๐.

‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๑.

‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๒.

‘‘กทาสฺสุ มํ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

ยนฺตํ มํ นานุยิสฺสนฺติ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๓.

‘‘กทาหํ ปตฺตํ คเหตฺวาน, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

ปิณฺฑิกาย จริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๔.

‘‘กทาหํ ปํสุกูลานํ, อุชฺฌิตานํ [อุชฺฌิฏฺานํ (ก.)] มหาปเถ;

สงฺฆาฏึ ธารยิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๕.

‘‘กทาหํ สตฺตาหสมฺเมเฆ [สตฺตาหํ เมเฆ (สี. สฺยา.)], โอวฏฺโ อลฺลจีวโร;

ปิณฺฑิกาย จริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๖.

‘‘กทาหํ สพฺพตฺถ คนฺตฺวา [สพฺพหํ านํ (สี.), สพฺพณฺหํ คนฺตฺวา (สฺยา.), สพฺพาหํ านํ (ปี.), สพฺพฏฺานํ (ก.)], รุกฺขา รุกฺขํ วนา วนํ;

อนเปกฺโข คมิสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๗.

‘‘กทาหํ คิริทุคฺเคสุ, ปหีนภยเภรโว;

อทุติโย คมิสฺสามิ [วิหริสฺสามิ (สี. ปี.)], ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๘.

‘‘กทาหํ วีณํ วรุชฺชโก [วีณรุชฺชโก (สฺยา.), วีณํ วิรุชฺชโก (ก.)], สตฺตตนฺตึ มโนรมํ;

จิตฺตํ อุชุํ กริสฺสามิ, ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.

๒๓๙.

‘‘กทาหํ รถกาโรว, ปริกนฺตํ อุปาหนํ;

กามสฺโชเน เฉจฺฉํ [เฉตฺวา (ก.)], เย ทิพฺเพ เย จ มานุเส’’.

๒๔๐.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.

๒๔๑.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.

๒๔๒.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ.

๒๔๓.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

หิตฺวา สมฺปทฺทวี [สมฺปทฺทยี (สี.)] ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต.

๒๔๔.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, สุสฺา ตนุมชฺฌิมา;

หิตฺวา สมฺปทฺทวี ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต.

๒๔๕.

‘‘ตา จ สตฺตสตา ภริยา, อสฺสวา ปิยภาณินี;

หิตฺวา สมฺปทฺทวี ราชา, ปพฺพชฺชาย ปุรกฺขโต’’.

๒๔๖.

‘‘หิตฺวา สตปลํ กํสํ, โสวณฺณํ สตราชิกํ;

อคฺคหี มตฺติกํ ปตฺตํ, ตํ ทุติยาภิเสจนํ’’.

๒๔๗.

‘‘เภสฺมา [เวสฺมา (สี.), ภึสา (ปี.), ภีสา (ก.)] อคฺคิสมา ชาลา, โกสา ฑยฺหนฺติ ภาคโส;

รชตํ ชาตรูปฺจ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู.

๒๔๘.

‘‘มณโย สงฺขมุตฺตา จ, วตฺถิกํ หริจนฺทนํ;

อชินํ ทณฺฑภณฺฑฺจ, โลหํ กาฬายสํ พหู;

เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, มา เตตํ วินสา ธนํ’’ [วินสฺสา ธนํ (สฺยา. ก.)].

๒๔๙.

‘‘สุสุขํ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;

มิถิลาย ทยฺหมานาย, น เม กิฺจิ อทยฺหถ’’.

๒๕๐.

‘‘อฏวิโย สมุปฺปนฺนา, รฏฺํ วิทฺธํสยนฺติ ตํ;

เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ, มา รฏฺํ วินสา อิทํ’’.

๒๕๑.

‘‘สุสุขํ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;

รฏฺเ วิลุมฺปมานมฺหิ, น [มา (ก.)] เม กิฺจิ อหีรถ.

๒๕๒.

‘‘สุสุขํ วต ชีวาม, เยสํ โน นตฺถิ กิฺจนํ;

ปีติภกฺขา ภวิสฺสาม, เทวา อาภสฺสรา ยถา’’.

๒๕๓.

‘‘กิมฺเหโส มหโต โฆโส, กา นุ คาเมว กีฬิยา [คาเม กิลีลิยา (สี.)];

สมณ เตว [สมณฺเว (สี. ปี.), สมณตฺเวว (สฺยา.)] ปุจฺฉาม, กตฺเถโส อภิสโฏ ชโน’’.

๒๕๔.

‘‘มมํ โอหาย คจฺฉนฺตํ, เอตฺเถโส อภิสโฏ ชโน;

สีมาติกฺกมนํ ยนฺตํ, มุนิโมนสฺส ปตฺติยา;

มิสฺสํ นนฺทีหิ คจฺฉนฺตํ, กึ ชานมนุปุจฺฉสิ’’.

๒๕๕.

‘‘มาสฺสุ ติณฺโณ อมฺิตฺถ [อมฺิตฺโถ (สี. สฺยา. ปี.)], สรีรํ ธารยํ อิมํ;

อตีรเณยฺย ยมิทํ [อตีรเณยฺยมิทํ กมฺมํ (สี. สฺยา. ปี.)], พหู หิ ปริปนฺถโย’’.

๒๕๖.

‘‘โก นุ เม ปริปนฺถสฺส, มมํ เอวํวิหาริโน;

โย เนว ทิฏฺเ นาทิฏฺเ, กามานมภิปตฺถเย’’.

๒๕๗.

‘‘นิทฺทา ตนฺที วิชมฺภิตา, อรตี ภตฺตสมฺมโท;

อาวสนฺติ สรีรฏฺา, พหู หิ ปริปนฺถโย’’.

๒๕๘.

‘‘กลฺยาณํ วต มํ ภวํ, พฺราหฺมณ มนุสาสติ [มนุสาสสิ (สี.)];

พฺราหฺมณ เตว [พฺราหฺมณฺเว (สี.)] ปุจฺฉามิ, โก นุ ตฺวมสิ มาริส’’.

๒๕๙.

‘‘นารโท อิติ เม นามํ [นาเมน (สฺยา. ก.)], กสฺสโป อิติ มํ วิทู;

โภโต สกาสมาคจฺฉึ, สาธุ สพฺภิ สมาคโม.

๒๖๐.

‘‘ตสฺส เต สพฺโพ อานนฺโท, วิหาโร อุปวตฺตตุ;

ยํ อูนํ [ยทูนํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ ปริปูเรหิ, ขนฺติยา อุปสเมน จ.

๒๖๑.

‘‘ปสารย สนฺนตฺจ, อุนฺนตฺจ ปสารย [ปหารย (สฺยา. ปี. ก.)];

กมฺมํ วิชฺชฺจ ธมฺมฺจ, สกฺกตฺวาน ปริพฺพช’’.

๒๖๒.

‘‘พหู หตฺถี จ อสฺเส จ, นคเร ชนปทานิ จ;

หิตฺวา ชนก ปพฺพชิโต, กปาเล [กปลฺเล (สี. ปี.)] รติมชฺฌคา.

๒๖๓.

‘‘กจฺจิ นุ เต ชานปทา, มิตฺตามจฺจา จ าตกา;

ทุพฺภิมกํสุ ชนก, กสฺมา เต ตํ อรุจฺจถ’’.

๒๖๔.

‘‘น มิคาชิน ชาตุจฺเฉ [ชาตุจฺจ (สี. ปี.)], อหํ กฺจิ กุทาจนํ;

อธมฺเมน ชิเน าตึ, น จาปิ าตโย มมํ.

๒๖๕.

‘‘ทิสฺวาน โลกวตฺตนฺตํ, ขชฺชนฺตํ กทฺทมีกตํ;

หฺเร พชฺฌเร เจตฺถ, ยตฺถ สนฺโน [สตฺโต (สี.)] ปุถุชฺชโน;

เอตาหํ อุปมํ กตฺวา, ภิกฺขโกสฺมิ มิคาชิน’’.

๒๖๖.

‘‘โก นุ เต ภควา สตฺถา, กสฺเสตํ วจนํ สุจิ;

น หิ กปฺปํ วา วิชฺชํ วา, ปจฺจกฺขาย รเถสภ;

สมณํ อาหุ วตฺตนฺตํ, ยถา ทุกฺขสฺสติกฺกโม’’.

๒๖๗.

‘‘น มิคาชิน ชาตุจฺเฉ, อหํ กฺจิ กุทาจนํ;

สมณํ พฺราหฺมณํ วาปิ, สกฺกตฺวา อนุปาวิสึ’’.

๒๖๘.

‘‘มหตา จานุภาเวน, คจฺฉนฺโต สิริยา ชลํ;

คียมาเนสุ คีเตสุ, วชฺชมาเนสุ วคฺคุสุ.

๒๖๙.

‘‘ตูริยตาฬสงฺฆุฏฺเ [ตุริยตาฬิตสงฺฆุฏฺเ (สี. ปี.)], สมฺมตาลสมาหิเต;

ส มิคาชิน มทฺทกฺขึ, ผลึ [ผลํ (สี. ปี. ก.)] อมฺพํ ติโรจฺฉทํ;

หฺมานํ [ตุชฺชมานํ (สี.), ตุทมานํ (สฺยา.), ตทฺทมานํ (ปี.), หตมานํ (ก.)] มนุสฺเสหิ, ผลกาเมหิ ชนฺตุภิ.

๒๗๐.

‘‘โส โขหํ ตํ สิรึ หิตฺวา, โอโรหิตฺวา มิคาชิน;

มูลํ อมฺพสฺสุปาคจฺฉึ, ผลิโน นิปฺผลสฺส จ.

๒๗๑.

‘‘ผลึ [ผลํ (สี. ปี. ก.)] อมฺพํ หตํ ทิสฺวา, วิทฺธํสฺตํ วินฬีกตํ;

อเถกํ [อเถตํ (สี. ปี.)] อิตรํ อมฺพํ, นีโลภาสํ มโนรมํ.

๒๗๒.

‘‘เอวเมว นูนมฺเหปิ [นูน อมฺเห (สี. ปี.)], อิสฺสเร พหุกณฺฏเก;

อมิตฺตา โน วธิสฺสนฺติ, ยถา อมฺโพ ผลี หโต.

๒๗๓.

‘‘อชินมฺหิ หฺเต ทีปิ, นาโค ทนฺเตหิ หฺเต;

ธนมฺหิ ธนิโน หนฺติ, อนิเกตมสนฺถวํ;

ผลี อมฺโพ อผโล จ, เต สตฺถาโร อุโภ มม’’.

๒๗๔.

‘‘สพฺโพ ชโน ปพฺยาธิโต, ราชา ปพฺพชิโต อิติ;

หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา.

๒๗๕.

‘‘อสฺสาสยิตฺวา ชนตํ, ปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ;

ปุตฺตํ รชฺเช เปตฺวาน, อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ’’.

๒๗๖.

‘‘จตฺตา มยา ชานปทา, มิตฺตามจฺจา จ าตกา;

สนฺติ ปุตฺตา วิเทหานํ, ทีฆาวุ รฏฺวฑฺฒโน;

เต รชฺชํ การยิสฺสนฺติ, มิถิลายํ ปชาปติ’’.

๒๗๗.

‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยํ วากฺยํ มม รุจฺจติ;

รชฺชํ ตุวํ การยสิ [การยนฺตี (สี. สฺยา. ปี.)], ปาปํ ทุจฺจริตํ พหุํ;

กาเยน วาจา มนสา, เยน คจฺฉสิ [กฺฉิสิ (สี. ปี.)] ทุคฺคตึ.

๒๗๘.

‘‘ปรทินฺนเกน ปรนิฏฺิเตน, ปิณฺเฑน ยาเปหิ ส ธีรธมฺโม’’.

๒๗๙.

‘‘โยปิ จตุตฺเถ ภตฺตกาเล น ภุฺเช, อชุฏฺมารีว [อชทฺธุมารีว (สี.), อชฺฌุฏฺมาริว (สฺยา.), อชทฺธุมาริว (ปี.) มชฺฌิมนิกาเย, องฺคุตฺตรนิกาเย จ ปสฺสิตพฺพํ] ขุทาย มิยฺเย;

น ตฺเวว ปิณฺฑํ ลุฬิตํ อนริยํ, กุลปุตฺตรูโป สปฺปุริโส น เสเว;

ตยิทํ น สาธุ ตยิทํ น สุฏฺุ, สุนขุจฺฉิฏฺกํ ชนก ภุฺชเส ตุวํ’’.

๒๘๐.

‘‘น จาปิ เม สีวลิ โส อภกฺโข, ยํ โหติ จตฺตํ คิหิโน สุนสฺส วา;

เย เกจิ โภคา อิธ ธมฺมลทฺธา, สพฺโพ โส ภกฺโข อนวโยติ [อนวชฺโชติ (สี. ปี.)] วุตฺโต’’.

๒๘๑.

‘‘กุมาริเก อุปเสนิเย, นิจฺจํ นิคฺคฬมณฺฑิเต;

กสฺมา เต เอโก ภุโช ชนติ, เอโก เต น ชนตี ภุโช’’.

๒๘๒.

‘‘อิมสฺมึ เม สมณ หตฺเถ, ปฏิมุกฺกา ทุนีวรา [ทุนีธุรา (สี. ปี.)];

สงฺฆาตา [สํฆฏฺฏา (สฺยา. ก.)] ชายเต สทฺโท, ทุติยสฺเสว สา คติ.

๒๘๓.

‘‘อิมสฺมึ เม สมณ หตฺเถ, ปฏิมุกฺโก เอกนีวโร [เอกนีธุโร (สี. ปี.)];

โส อทุติโย น ชนติ, มุนิภูโตว ติฏฺติ.

๒๘๔.

‘‘วิวาทปฺปตฺโต [วิวาทมตฺโต (ปี.)] ทุติโย, เกเนโก วิวทิสฺสติ;

ตสฺส เต สคฺคกามสฺส, เอกตฺตมุปโรจตํ’’.

๒๘๕.

‘‘สุณาสิ สีวลิ กถา [คาถา (สี. สฺยา. ปี.)], กุมาริยา ปเวทิตา;

เปสิยา [เปสฺสิยา (สี. ปี.)] มํ ครหิตฺโถ, ทุติยสฺเสว สา คติ.

๒๘๖.

‘‘อยํ ทฺเวธาปโถ ภทฺเท, อนุจิณฺโณ ปถาวิหิ;

เตสํ ตฺวํ เอกํ คณฺหาหิ, อหเมกํ ปุนาปรํ.

๒๘๗.

‘‘มาวจ [เนว (สี. ปี.), มา จ (สฺยา. ก.)] มํ ตฺวํ ปติ เมติ, นาหํ [มาหํ (สี. ปี.)] ภริยาติ วา ปุน’’;

‘‘อิมเมว กถยนฺตา, ถูณํ นครุปาคมุํ.

๒๘๘.

‘‘โกฏฺเก อุสุการสฺส, ภตฺตกาเล อุปฏฺิเต;

ตตฺรา จ โส อุสุกาโร, (เอกํ ทณฺฑํ อุชุํ กตํ;) [( ) นตฺถิ พหูสุ]

เอกฺจ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขติ’’.

๒๘๙.

‘‘เอวํ โน สาธุ ปสฺสสิ, อุสุการ สุโณหิ เม;

ยเทกํ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขสิ’’.

๒๙๐.

‘‘ทฺวีหิ สมณ จกฺขูหิ, วิสาลํ วิย ขายติ;

อสมฺปตฺวา ปรมํ [ปรํ (สี. ปี.)] ลิงฺคํ, นุชุภาวาย กปฺปติ.

๒๙๑.

‘‘เอกฺจ จกฺขุํ นิคฺคยฺห, ชิมฺหเมเกน เปกฺขโต;

สมฺปตฺวา ปรมํ ลิงฺคํ, อุชุภาวาย กปฺปติ.

๒๙๒.

‘‘วิวาทปฺปตฺโต [วิวาทมตฺโต (ปี.)] ทุติโย, เกเนโก วิวทิสฺสติ;

ตสฺส เต สคฺคกามสฺส, เอกตฺตมุปโรจตํ’’.

๒๙๓.

‘‘สุณาสิ สีวลิ กถา [คาถา (สี. สฺยา. ปี.)], อุสุกาเรน เวทิตา;

เปสิยา มํ ครหิตฺโถ, ทุติยสฺเสว สา คติ.

๒๙๔.

‘‘อยํ ทฺเวธาปโถ ภทฺเท, อนุจิณฺโณ ปถาวิหิ;

เตสํ ตฺวํ เอกํ คณฺหาหิ, อหเมกํ ปุนาปรํ.

๒๙๕.

‘‘มาวจ มํ ตฺวํ ปติ เมติ, นาหํ ภริยาติ วา ปุน’’;

‘‘มุฺชาเวสิกา ปวาฬฺหา, เอกา วิหร สีวลี’’ติ.

มหาชนกชาตกํ ทุติยํ.

๕๔๐. สุวณฺณสามชาตกํ (๓)

๒๙๖.

‘‘โก นุ มํ อุสุนา วิชฺฌิ, ปมตฺตํ อุทหารกํ [หาริกํ (สฺยา.), หาริยํ (ก.)];

ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เวสฺโส, โก มํ วิทฺธา นิลียสิ.

๒๙๗.

‘‘น เม มํสานิ ขชฺชานิ, จมฺเมนตฺโถ น วิชฺชติ;

อถ เกน นุ วณฺเณน, วิทฺเธยฺยํ มํ อมฺถ.

๒๙๘.

‘‘โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;

ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ, กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ’’.

๒๙๙.

‘‘ราชาหมสฺมิ กาสีนํ, ปีฬิยกฺโขติ มํ วิทู;

โลภา รฏฺํ ปหิตฺวาน, มิคเมสํ จรามหํ.

๓๐๐.

‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;

นาโคปิ เม น มุจฺเจยฺย, อาคโต อุสุปาตนํ.

๓๐๑.

‘‘โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต [ตฺวํ จ กสฺส วา ปุตฺโตสิ (สี. ปี.)], กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;

ปิตุโน อตฺตโน จาปิ, นามโคตฺตํ ปเวทย’’.

๓๐๒.

‘‘เนสาทปุตฺโต ภทฺทนฺเต, สาโม อิติ มํ าตโย;

อามนฺตยึสุ ชีวนฺตํ, สฺวชฺเชวาหํ คโต [สฺวาชฺเชวงฺคโต (สฺยา.), สฺวชฺเชวงฺคเต (ก.)] สเย.

๓๐๓.

‘‘วิทฺโธสฺมิ ปุถุสลฺเลน, สวิเสน ยถา มิโค;

สกมฺหิ โลหิเต ราช, ปสฺส เสมิ ปริปฺลุโต.

๓๐๔.

‘‘ปฏิวามคตํ [ปฏิธมฺม คตํ (สี. ปี.)] สลฺลํ, ปสฺส ธิมฺหามิ [วิหามฺหิ (สี. ปี.)] โลหิตํ;

อาตุโร ตฺยานุปุจฺฉามิ, กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ.

๓๐๕.

‘‘อชินมฺหิ หฺเต ทีปิ, นาโค ทนฺเตหิ หฺเต;

อถ เกน นุ วณฺเณน, วิทฺเธยฺยํ มํ อมฺถ’’.

๓๐๖.

‘‘มิโค อุปฏฺิโต อาสิ, อาคโต อุสุปาตนํ;

ตํ ทิสฺวา อุพฺพิชี สาม, เตน โกโธ มมาวิสิ’’.

๓๐๗.

‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ;

น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ.

๓๐๘.

‘‘ยโต นิธึ ปริหรึ, ยโต ปตฺโตสฺมิ โยพฺพนํ;

น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ.

๓๐๙.

‘‘ภีรู กิมฺปุริสา ราช, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;

สมฺโมทมานา คจฺฉาม, ปพฺพตานิ วนานิ จ.

๓๑๐.

(‘‘น มํ มิคา อุตฺตสนฺติ, อรฺเ สาปทานิปิ;) [( ) นตฺถิ สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ]

อถ เกน นุ วณฺเณน, อุตฺราสนฺติ มิคา มมํ’’ [อุตฺราเส โส มิโค มมํ (สี. ปี.)].

๓๑๑.

‘‘น ตํ ตส [น ตทฺทสา (สี. ปี.)] มิโค สาม, กึ ตาหํ อลิกํ ภเณ;

โกธโลภาภิภูตาหํ, อุสุํ เต ตํ อวสฺสชึ [อวิสฺสชึ (สฺยา.)].

๓๑๒.

‘‘กุโต นุ สาม อาคมฺม, กสฺส วา ปหิโต ตุวํ;

อุทหาโร นทึ คจฺฉ, อาคโต มิคสมฺมตํ’’.

๓๑๓.

‘‘อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรามิ พฺรหาวเน;

เตสาหํ อุทกาหาโร, อาคโต มิคสมฺมตํ.

๓๑๔.

‘‘อตฺถิ เนสํ อุสามตฺตํ, อถ สาหสฺส ชีวิตํ;

อุทกสฺส อลาเภน, มฺเ อนฺธา มริสฺสเร.

๓๑๕.

‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;

ยฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.

๓๑๖.

‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ;

ยฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ, ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต.

๓๑๗.

‘‘สา นูน กปณา อมฺมา, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ [รุจฺจติ (ก.)];

อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ [อวสุสฺสติ (สฺยา.)].

๓๑๘.

‘‘โส นูน กปโณ ตาโต, จิรรตฺตาย รุจฺฉติ [รุจฺจติ (ก.)];

อฑฺฒรตฺเตว รตฺเต วา, นทีว อวสุจฺฉติ [อวสุสฺสติ (สฺยา.)].

๓๑๙.

‘‘อุฏฺานปาทจริยาย [ปาริจริยาย (สี. ปี.)], ปาทสมฺพาหนสฺส จ;

สาม ตาต วิลปนฺตา, หิณฺฑิสฺสนฺติ พฺรหาวเน.

๓๒๐.

‘‘อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ, กมฺเปติ หทยํ มมํ;

ยฺจ อนฺเธ น ปสฺสามิ, มฺเ หิสฺสามิ [ยฺจ เหสฺสามิ (สี. ปี.), ตํ เมํ หิสฺสามิ (ก.)] ชีวิตํ’’.

๓๒๑.

‘‘มา พาฬฺหํ ปริเทเวสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.

๓๒๒.

‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.

๓๒๓.

‘‘มิคานํ [มคานํ (ก.)] วิฆาสมนฺเวสํ, วนมูลผลานิ จ;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสํ เต พฺรหาวเน.

๓๒๔.

‘‘กตมํ ตํ วนํ สาม, ยตฺถ มาตาปิตา ตว;

อหํ เต ตถา ภริสฺสํ, ยถา เต อภรี ตุวํ’’.

๓๒๕.

‘‘อยํ เอกปที ราช, โยยํ อุสฺสีสเก มม;

อิโต คนฺตฺวา อฑฺฒโกสํ, ตตฺถ เนสํ อคารกํ;

ยตฺถ มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรสฺสุ อิโต คโต.

๓๒๖.

‘‘นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;

อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ, เต ภรสฺสุ พฺรหาวเน.

๓๒๗.

‘‘อฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ, กาสิราช นมตฺถุ เต;

มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ, วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนํ’’.

๓๒๘.

‘‘อิทํ วตฺวาน โส สาโม, ยุวา กลฺยาณทสฺสโน;

มุจฺฉิโต วิสเวเคน, วิสฺี สมปชฺชถ.

๓๒๙.

‘‘ส ราชา ปริเทเวสิ, พหุํ การุฺสฺหิตํ;

อชรามโรหํ อาสึ, อชฺเชตํ ามิ [อชฺชหฺามิ (ก.)] โน ปุเร;

สามํ กาลงฺกตํ ทิสฺวา, นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม.

๓๓๐.

‘‘ยสฺสุ มํ ปฏิมนฺเตติ, สวิเสน สมปฺปิโต;

สฺวชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสติ.

๓๓๑.

‘‘นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย;

ตทา หิ ปกตํ ปาปํ, จิรรตฺตาย กิพฺพิสํ.

๓๓๒.

‘‘ภวนฺติ ตสฺส วตฺตาโร, คาเม กิพฺพิสการโก;

อรฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, โก มํ วตฺตุมรหติ.

๓๓๓.

‘‘สารยนฺติ หิ กมฺมานิ, คาเม สํคจฺฉ มาณวา;

อรฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ, โก นุ มํ สารยิสฺสติ’’.

๓๓๔.

‘‘สา เทวตา อนฺตรหิตา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;

รฺโว อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ.

๓๓๕.

‘‘อาคุํ กิร มหาราช, อกริ [อกรา (สี.)] กมฺม ทุกฺกฏํ;

อทูสกา ปิตาปุตฺตา, ตโย เอกูสุนา หตา.

๓๓๖.

‘‘เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ, ยถา เต สุคตี สิยา;

ธมฺเมนนฺเธ วเน โปส, มฺเหํ สุคตี ตยา.

๓๓๗.

‘‘ส ราชา ปริเทวิตฺวา, พหุํ การุฺสฺหิตํ;

อุทกกุมฺภมาทาย, ปกฺกามิ ทกฺขิณามุโข.

๓๓๘.

‘‘กสฺส นุ เอโส ปทสทฺโท, มนุสฺสสฺเสว อาคโต;

เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส, โก นุ ตฺวมสิ มาริส.

๓๓๙.

‘‘สนฺตฺหิ สาโม วชติ, สนฺตํ ปาทานิ เนยติ [อุตฺตหิ (สี.)];

เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส, โก นุ ตฺวมสิ มาริส’’.

๓๔๐.

‘‘ราชาหมสฺมิ กาสีนํ, ปีฬิยกฺโขติ มํ วิทู;

โลภา รฏฺํ ปหิตฺวาน, มิคเมสํ จรามหํ.

๓๔๑.

‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;

นาโคปิ เม น มุจฺเจยฺย, อาคโต อุสุปาตนํ’’.

๓๔๒.

‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.

๓๔๓.

‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;

ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภุฺช ราช วรํ วรํ.

๓๔๔.

‘‘อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;

ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.

๓๔๕.

‘‘นาลํ อนฺธา วเน ทฏฺุํ, โก นุ โว ผลมาหริ;

อนนฺธสฺเสวยํ สมฺมา, นิวาโป มยฺห ขายติ’’.

๓๔๖.

‘‘ทหโร ยุวา นาติพฺรหา, สาโม กลฺยาณทสฺสโน;

ทีฆสฺส เกสา อสิตา, อโถ สูนคฺค [โสนคฺค (ก.)] เวลฺลิตา.

๓๔๗.

‘‘โส หเว ผลมาหริตฺวา, อิโต อาทาย [อาทา (สี. ปี.)] กมณฺฑลุํ;

นทึ คโต อุทหาโร, มฺเ น ทูรมาคโต’’.

๓๔๘.

‘‘อหํ ตํ อวธึ สามํ, โย ตุยฺหํ ปริจารโก;

ยํ กุมารํ ปเวเทถ, สามํ กลฺยาณทสฺสนํ.

๓๔๙.

‘‘ทีฆสฺส เกสา อสิตา, อโถ สูนคฺคเวลฺลิตา;

เตสุ โลหิตลิตฺเตสุ, เสติ สาโม มยา หโต’’.

๓๕๐.

‘‘เกน ทุกูลมนฺเตสิ, หโต สาโมติ วาทินา;

หโต สาโมติ สุตฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ.

๓๕๑.

‘‘อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ, ปวาฬํ มาลุเตริตํ;

หโต สาโมติ สุตฺวาน, หทยํ เม ปเวธติ’’.

๓๕๒.

‘‘ปาริเก กาสิราชายํ, โส สามํ มิคสมฺมเต;

โกธสา อุสุนา วิชฺฌิ, ตสฺส มา ปาปมิจฺฉิมฺหา’’.

๓๕๓.

‘‘กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต, โย อนฺเธ อภรี วเน;

ตํ เอกปุตฺตํ ฆาติมฺหิ, กถํ จิตฺตํ น โกปเย’’.

๓๕๔.

‘‘กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต, โย อนฺเธ อภรี วเน;

ตํ เอกปุตฺตํ ฆาติมฺหิ, อกฺโกธํ อาหุ ปณฺฑิตา’’.

๓๕๕.

‘‘มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ, หโต สาโมติ วาทินา;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน.

๓๕๖.

‘‘อิสฺสตฺเถ จสฺมิ กุสโล, ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน.

๓๕๗.

‘‘มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ, วนมูลผลานิ จ;

อหํ กมฺมกโร หุตฺวา, ภริสฺสามิ พฺรหาวเน’’.

๓๕๘.

‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, เนตํ อมฺเหสุ กปฺปติ;

ราชา ตฺวมสิ อมฺหากํ, ปาเท วนฺทาม เต มยํ’’.

๓๕๙.

‘‘ธมฺมํ เนสาท ภณถ, กตา อปจิตี ตยา;

ปิตา ตฺวมสิ [ตฺวมหิ (?)] อมฺหากํ, มาตา ตฺวมสิ ปาริเก’’.

๓๖๐.

‘‘นโม เต กาสิราชตฺถุ, นโม เต กาสิวฑฺฒน;

อฺชลึ เต ปคฺคณฺหาม, ยาว สามานุปาปย.

๓๖๑.

‘‘ตสฺส ปาเท สมชฺชนฺตา [ปวฏฺฏนฺตา (ปี.)], มุขฺจ ภุชทสฺสนํ;

สํสุมฺภมานา อตฺตานํ, กาลมาคมยามเส’’.

๓๖๒.

‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;

ยตฺถ สาโม หโต เสติ, จนฺโทว ปติโต ฉมา.

๓๖๓.

‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;

ยตฺถ สาโม หโต เสติ, สูริโยว ปติโต ฉมา.

๓๖๔.

‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;

ยตฺถ สาโม หโต เสติ, ปํสุนา ปติกุนฺติโต [กุณฺิโต (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ].

๓๖๕.

‘‘พฺรหา วาฬมิคากิณฺณํ, อากาสนฺตํว ทิสฺสติ;

ยตฺถ สาโม หโต เสติ, อิเธว วสถสฺสเม’’.

๓๖๖.

‘‘ยทิ ตตฺถ สหสฺสานิ, สตานิ นิยุตานิ [นหุตานิ (สี. สฺยา. ปี.)] จ;

เนวมฺหากํ ภยํ โกจิ, วเน วาเฬสุ วิชฺชติ’’.

๓๖๗.

‘‘ตโต อนฺธานมาทาย, กาสิราชา พฺรหาวเน;

หตฺเถ คเหตฺวา ปกฺกามิ, ยตฺถ สาโม หโต อหุ.

๓๖๘.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, จนฺทํว ปติตํ ฉมา.

๓๖๙.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, สูริยํว ปติตํ ฉมา.

๓๗๐.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

อปวิทฺธํ พฺรหารฺเ, กลูนํ [กรุณํ (สี. ปี.)] ปริเทวยุํ.

๓๗๑.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, อธมฺโม กิร โภ อิติ.

๓๗๒.

‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปมตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

โย อชฺเชวํ [สฺวชฺเชวํ (ก.) เอวมุปริปิ] คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.

๓๗๓.

‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปทิตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.

๓๗๔.

‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปกุทฺโธสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.

๓๗๕.

‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ ปสุตฺโตสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.

๓๗๖.

‘‘พาฬฺหํ โข ตฺวํ วิมโนสิ, สาม กลฺยาณทสฺสน;

โย อชฺเชวํ คเต กาเล, น กิฺจิ มภิภาสสิ.

๓๗๗.

‘‘ชฏํ วลินํ ปํสุคตํ [ปงฺกหตํ (สี. ปี.)], โก ทานิ สณฺเปสฺสติ [สณฺเปสฺสติ (สี. สฺยา. ปี.)];

สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.

๓๗๘.

‘‘โก เม สมฺมชฺชมาทาย [เจ สมฺมชฺชนาทาย (สี.), โน สมฺมชฺชนาทาย (สฺยา.), เม สมฺมชฺชนาทาย (ปี.)], สมฺมชฺชิสฺสติ อสฺสมํ;

สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.

๓๗๙.

‘‘โก ทานิ นฺหาปยิสฺสติ, สีเตนุณฺโหทเกน จ;

สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก.

๓๘๐.

‘‘โก ทานิ โภชยิสฺสติ, วนมูลผลานิ จ;

สาโม อยํ กาลงฺกโต, อนฺธานํ ปริจารโก’’.

๓๘๑.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

อฏฺฏิตา ปุตฺตโสเกน, มาตา สจฺจํ อภาสถ.

๓๘๒.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ธมฺมจารี ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๓.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๔.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, สจฺจวาที ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๕.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, มาตาเปตฺติภโร [มาตาเปติภโร (สฺยา.), มาตาปิตฺติภโร (ก.)] อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๖.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, กุเล เชฏฺาปจายิโก;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๗.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ปาณา ปิยตโร มม;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๘๘.

‘‘ยํ กิฺจิตฺถิ กตํ ปุฺํ, มยฺหฺเจว ปิตุจฺจ เต;

สพฺเพน เตน กุสเลน, วิสํ สามสฺส หฺตุ’’.

๓๘๙.

‘‘ทิสฺวาน ปติตํ สามํ, ปุตฺตกํ ปํสุกุนฺถิตํ;

อฏฺฏิโต ปุตฺตโสเกน, ปิตา สจฺจํ อภาสถ.

๓๙๐.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ธมฺมจารี ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๑.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๒.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, สจฺจวาที ปุเร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๓.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, มาตาเปตฺติภโร อหุ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๔.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, กุเล เชฏฺาปจายิโก;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๕.

‘‘เยน สจฺเจนยํ สาโม, ปาณา ปิยตโร มม;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๖.

‘‘ยํ กิฺจิตฺถิ [กิฺจตฺถิ (สี. ปี.)] กตํ ปุฺํ, มยฺหฺเจว มาตุจฺจ เต;

สพฺเพน เตน กุสเลน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๗.

‘‘สา เทวตา อนฺตรหิตา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;

สามสฺส อนุกมฺปาย, อิมํ สจฺจํ อภาสถ.

๓๙๘.

‘‘ปพฺพตฺยาหํ คนฺธมาทเน, จิรรตฺตนิวาสินี [จิรํ รตฺตํ นิวาสินี (สฺยา.)];

น เม ปิยตโร โกจิ, อฺโ สาเมน [สามา น (สี. ปี.)] วิชฺชติ;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ.

๓๙๙.

‘‘สพฺเพ วนา คนฺธมยา, ปพฺพเต คนฺธมาทเน;

เอเตน สจฺจวชฺเชน, วิสํ สามสฺส หฺตุ’’.

๔๐๐.

เตสํ ลาลปฺปมานานํ, พหุํ การุฺสฺหิตํ;

ขิปฺปํ สาโม สมุฏฺาสิ, ยุวา กลฺยาณทสฺสโน.

๔๐๑.

‘‘สาโมหมสฺมิ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], โสตฺถินามฺหิ สมุฏฺิโต;

มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ, มฺชุนาภิวเทถ มํ’’.

๔๐๒.

‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต, ยํ อิธตฺถิ ปเวทย.

๔๐๓.

‘‘ตินฺทุกานิ ปิยาลานิ, มธุเก กาสุมาริโย;

ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ, ภุฺช ราช วรํ วรํ.

๔๐๔.

‘‘อตฺถิ เม ปานิยํ สีตํ, อาภตํ คิริคพฺภรา;

ตโต ปิว มหาราช, สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสิ’’.

๔๐๕.

‘‘สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา;

เปตํ ตํ สามมทฺทกฺขึ, โก นุ ตฺวํ สาม ชีวสิ’’.

๔๐๖.

‘‘อปิ ชีวํ มหาราช, ปุริสํ คาฬฺหเวทนํ;

อุปนีตมนสงฺกปฺปํ, ชีวนฺตํ มฺเต มตํ.

๔๐๗.

‘‘อปิ ชีวํ มหาราช, ปุริสํ คาฬฺหเวทนํ;

ตํ นิโรธคตํ สนฺตํ, ชีวนฺตํ มฺเต มตํ.

๔๐๘.

‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;

เทวาปิ นํ ติกิจฺฉนฺติ, มาตาเปตฺติภรํ นรํ.

๔๐๙.

‘‘โย มาตรํ ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ’’.

๔๑๐.

‘‘เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา;

สรณํ ตํ สาม คจฺฉามิ [สรณํ สาม คจฺฉามิ (สฺยา. ก.)], ตฺวฺจ เม สรณํ ภว’’.

๔๑๑.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๒.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๓.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๔.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๕.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๖.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเสุ ชนปเทสุ จ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๗.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณพฺราหฺมเณสุ จ;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๘.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๑๙.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ.

๔๒๐.

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา;

สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท’’ติ.

สุวณฺณสามชาตกํ [สามชาตกํ (สี. ปี.)] ตติยํ.

๕๔๑. นิมิชาตกํ (๔)

๔๒๑.

‘‘อจฺเฉรํ วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชนฺติ วิจกฺขณา;

ยทา อหุ นิมิราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก.

๔๒๒.

‘‘ราชา สพฺพวิเทหานํ, อทา ทานํ อรินฺทโม;

ตสฺส ตํ ททโต ทานํ, สงฺกปฺโป อุทปชฺชถ;

ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ.

๔๒๓.

ตสฺส สงฺกปฺปมฺาย, มฆวา เทวกุฺชโร;

สหสฺสเนตฺโต ปาตุรหุ, วณฺเณน วิหนํ [นิหนํ (สี. ปี.), วิหตํ (สฺยา. ก.)] ตมํ.

๔๒๔.

สโลมหฏฺโ มนุชินฺโท, วาสวํ อวจา นิมิ;

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ สกฺโก ปุรินฺทโท.

๔๒๕.

‘‘น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, ทิฏฺโ วา ยทิ วา สุโต;

[นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] อาจิกฺข เม ตฺวํ ภทฺทนฺเต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’ [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ].

๔๒๖.

สโลมหฏฺํ ตฺวาน, วาสโว อวจา นิมึ;

‘‘สกฺโกหมสฺมิ เทวินฺโท, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;

อโลมหฏฺโ มนุชินฺท, ปุจฺฉ ปฺหํ ยมิจฺฉสิ’’.

๔๒๗.

โส จ เตน กโตกาโส, วาสวํ อวจา นิมิ;

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ มหาราช [มหาพาหุ (สี. ปี.), เทวราช (ก.)], สพฺพภูตานมิสฺสร;

ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ’’.

๔๒๘.

โส ปุฏฺโ นรเทเวน, วาสโว อวจา นิมึ;

‘‘วิปากํ พฺรหฺมจริยสฺส, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๒๙.

‘‘หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;

มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ.

๔๓๐.

‘‘น เหเต สุลภา กายา, ยาจโยเคน เกนจิ;

เย กาเย อุปปชฺชนฺติ, อนาคารา ตปสฺสิโน.

๔๓๑.

‘‘ทุทีโป [ทุติโป (ก.)] สาคโร เสโล, มุชกินฺโท [มุจลินฺโท (สี. สฺยา. ปี.), มุชกินฺโต (ก.)] ภคีรโส;

อุสินฺทโร [อุสีนโร (สี. ปี.)] กสฺสโป จ [อฏฺโก จ (สี. ปี.), อตฺถโก จ (สฺยา.)], อสโก จ ปุถุชฺชโน.

๔๓๒.

‘‘เอเต จฺเ จ ราชาโน, ขตฺติยา พฺราหฺมณา พหู;

ปุถุยฺํ ยชิตฺวาน, เปตตฺตํ [เปตํ เต (สี. ปี.)] นาติวตฺติสุํ.

๔๓๓.

‘‘อถ ยีเม [อทฺธา อิเม (สี. ปี.), อทฺธายิเม (สฺยา.)] อวตฺตึสุ, อนาคารา ตปสฺสิโน;

สตฺติสโย ยามหนุ, โสมยาโม [โสมยาโค (สี. สฺยา. ปี.)] มโนชโว.

๔๓๔.

‘‘สมุทฺโท มาโฆ ภรโต จ, อิสิ กาลปุรกฺขโต [กาลิกริกฺขิโย (สี. ปี.)];

องฺคีรโส กสฺสโป จ, กิสวจฺโฉ อกตฺติ [อกิตฺติ (สี. ปี.), อกนฺติ (สฺยา.)] จ.

๔๓๕.

‘‘อุตฺตเรน นที สีทา, คมฺภีรา ทุรติกฺกมา;

นฬคฺคิวณฺณา โชตนฺติ, สทา กฺจนปพฺพตา.

๔๓๖.

‘‘ปรูฬฺหกจฺฉา ตครา, รูฬฺหกจฺฉา วนา นคา;

ตตฺราสุํ ทสสหสฺสา, โปราณา อิสโย ปุเร.

๔๓๗.

‘‘อหํ เสฏฺโสฺมิ ทาเนน, สํยเมน ทเมน จ;

อนุตฺตรํ วตํ กตฺวา, ปกิรจารี สมาหิเต.

๔๓๘.

‘‘ชาติมนฺตํ อชจฺจฺจ, อหํ อุชุคตํ นรํ;

อติเวลํ นมสฺสิสฺสํ, กมฺมพนฺธู หิ มาณวา [มาติยา (สี. ปี.)].

๔๓๙.

‘‘สพฺเพ วณฺณา อธมฺมฏฺา, ปตนฺติ นิรยํ อโธ;

สพฺเพ วณฺณา วิสุชฺฌนฺติ, จริตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ’’.

๔๔๐.

อิทํ วตฺวาน มฆวา, เทวราชา สุชมฺปติ;

เวเทหมนุสาสิตฺวา, สคฺคกายํ อปกฺกมิ.

๔๔๑.

‘‘อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา;

ธมฺมิกานํ มนุสฺสานํ, วณฺณํ อุจฺจาวจํ พหุํ.

๔๔๒.

‘‘ยถา อยํ นิมิราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก;

ราชา สพฺพวิเทหานํ, อทา ทานํ อรินฺทโม.

๔๔๓.

‘‘ตสฺส ตํ ททโต ทานํ, สงฺกปฺโป อุทปชฺชถ;

ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา, กตมํ สุ มหปฺผลํ’’.

๔๔๔.

อพฺภุโต วต โลกสฺมึ, อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน;

ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.

๔๔๕.

เทวปุตฺโต มหิทฺธิโก, มาตลิ เทวสารถิ;

นิมนฺตยิตฺถ ราชานํ, เวเทหํ มิถิลคฺคหํ.

๔๔๖.

‘‘เอหิมํ รถมารุยฺห, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;

เทวา ทสฺสนกามา เต, ตาวตึสา สอินฺทกา;

สรมานา หิ เต เทวา, สุธมฺมายํ สมจฺฉเร’’.

๔๔๗.

ตโต ราชา ตรมาโน, เวเทโห มิถิลคฺคโห;

อาสนา วุฏฺหิตฺวาน, ปมุโข รถมารุหิ.

๔๔๘.

อภิรูฬฺหํ รถํ ทิพฺพํ, มาตลิ เอตทพฺรวิ;

‘‘เกน ตํ เนมิ มคฺเคน, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;

เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปุฺกมฺมา จ เย นรา’’.

๔๔๙.

‘‘อุภเยเนว มํ เนหิ, มาตลิ เทวสารถิ;

เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปุฺกมฺมา จ เย นรา’’.

๔๕๐.

‘‘เกน ตํ ปมํ เนมิ, ราชเสฏฺ ทิสมฺปติ;

เยน วา ปาปกมฺมนฺตา, ปุฺกมฺมา จ เย นรา’’.

๔๕๑.

‘‘นิรเย [นิริยํ (สฺยา. ก.)] ตาว ปสฺสามิ, อาวาเส [อาวาสํ (สฺยา. ก.)] ปาปกมฺมินํ;

านานิ ลุทฺทกมฺมานํ, ทุสฺสีลานฺจ ยา คติ’’.

๔๕๒.

ทสฺเสสิ มาตลิ รฺโ, ทุคฺคํ เวตรณึ นทึ;

กุถิตํ ขารสํยุตฺตํ, ตตฺตํ อคฺคิสิขูปมํ [อคฺคิสโมทกํ (ก.)].

๔๕๓.

นิมี หเว มาตลิมชฺฌภาสถ [มาตลิมชฺฌภาสิ (สฺยา.)], ทิสฺวา ชนํ ปตมานํ วิทุคฺเค;

‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา เวตรณึ ปตนฺติ’’.

๔๕๔.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๕๕.

‘‘เย ทุพฺพเล พลวนฺตา ชีวโลเก, หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา เวตรณึ ปตนฺติ’’.

๔๕๖.

‘‘สามา จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา, กาโกลสงฺฆา อทนฺติ [อเทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ] เภรวา;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชเน กาโกลสงฺฆา อทนฺติ’’.

๔๕๗.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๕๘.

‘‘เย เกจิเม มจฺฉริโน กทริยา, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;

หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชเน กาโกลสงฺฆา อทนฺติ’’.

๔๕๙.

‘‘สโชติภูตา ปถวึ กมนฺติ, ตตฺเตหิ ขนฺเธหิ จ โปถยนฺติ;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา ขนฺธหตา สยนฺติ’’.

๔๖๐.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๖๑.

‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปธมฺมิโน, นรฺจ นาริฺจ อปาปธมฺมํ;

หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา [สุปาปธมฺมิโน (ก.)], เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชนา ขนฺธหตา สยนฺติ’’.

๔๖๒.

‘‘องฺคารกาสุํ อปเร ผุณนฺติ [ถุนนฺติ (สี. สฺยา.), ผุนนฺติ (ปี.)], นรา รุทนฺตา ปริทฑฺฒคตฺตา;

ภยฺหิ มํ วิทนฺติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา องฺคารกาสุํ ผุณนฺติ’’.

๔๖๓.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๖๔.

‘‘เย เกจิ ปูคาย ธนสฺส [ปูคายตนสฺส (สี. ปี.)] เหตุ, สกฺขึ กริตฺวา อิณํ ชาปยนฺติ;

เต ชาปยิตฺวา ชนตํ ชนินฺท, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชนา องฺคารกาสุํ ผุณนฺติ’’.

๔๖๕.

‘‘สโชติภูตา ชลิตา ปทิตฺตา, ปทิสฺสติ มหตี โลหกุมฺภี;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อวํสิรา โลหกุมฺภึ ปตนฺติ’’.

๔๖๖.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๖๗.

‘‘เย สีลวนฺตํ [สีลวํ (ปี.)] สมณํ พฺราหฺมณํ วา, หึสนฺติ โรสนฺติ สุปาปธมฺมา;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา อวํสิรา โลหกุมฺภึ ปตนฺติ’’.

๔๖๘.

‘‘ลุฺจนฺติ คีวํ อถ เวยิตฺวา [อวิเวยิตฺวา (ก.)], อุณฺโหทกสฺมึ ปกิเลทยิตฺวา [ปกิเลทยิตฺวา (สี. ปี.)];

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา ลุตฺตสิรา สยนฺติ’’.

๔๖๙.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๗๐.

‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปธมฺมิโน, ปกฺขี คเหตฺวาน วิเหยนฺติ เต;

วิเหยิตฺวา สกุณํ ชนินฺท, เต ลุทฺทกามา ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชนา ลุตฺตสิรา สยนฺติ.

๔๗๑.

‘‘ปหูตโตยา อนิคาธกูลา [อนิขาตกูลา (สี. สฺยา. ปี.)], นที อยํ สนฺทติ สุปฺปติตฺถา;

ฆมฺมาภิตตฺตา มนุชา ปิวนฺติ, ปีตฺจ [ปิวตํ จ (สี. สฺยา. ปี. ก.)] เตสํ ภุส โหติ ปานิ.

๔๗๒.

‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, ปีตฺจ เตสํ ภุส โหติ ปานิ’’.

๔๗๓.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๗๔.

‘‘เย สุทฺธธฺํ ปลาเสน มิสฺสํ, อสุทฺธกมฺมา กยิโน ททนฺติ;

ฆมฺมาภิตตฺตาน ปิปาสิตานํ, ปีตฺจ เตสํ ภุส โหติ ปานิ’’.

๔๗๕.

‘‘อุสูหิ สตฺตีหิ จ โตมเรหิ, ทุภยานิ ปสฺสานิ ตุทนฺติ กนฺทตํ;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา สตฺติหตา สยนฺติ’’.

๔๗๖.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๗๗.

‘‘เย ชีวโลกสฺมิ อสาธุกมฺมิโน, อทินฺนมาทาย กโรนฺติ ชีวิกํ;

ธฺํ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, อเชฬกฺจาปิ ปสุํ มหึสํ [มหีสํ (สี. ปี.)];

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา สตฺติหตา สยนฺติ’’.

๔๗๘.

‘‘คีวาย พทฺธา กิสฺส อิเม ปุเนเก, อฺเ วิกนฺตา [วิกตฺตา (สี. ปี.)] พิลกตา สยนฺติ [ปุเนเก (สี. ปี.)];

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา พิลกตา สยนฺติ’’.

๔๗๙.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๘๐.

‘‘โอรพฺภิกา สูกริกา จ มจฺฉิกา, ปสุํ มหึสฺจ อเชฬกฺจ;

หนฺตฺวาน สูเนสุ ปสารยึสุ, เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชนา พิลกตา สยนฺติ.

๔๘๑.

‘‘รหโท อยํ มุตฺตกรีสปูโร, ทุคฺคนฺธรูโป อสุจิ ปูติ วาติ;

ขุทาปเรตา มนุชา อทนฺติ, ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา;

ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ, อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ;

เยเม ชนา มุตฺตกรีสภกฺขา’’.

๔๘๒.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๘๓.

‘‘เย เกจิเม การณิกา วิโรสกา, ปเรสํ หึสาย สทา นิวิฏฺา;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, มิตฺตทฺทุโน มีฬฺหมทนฺติ พาลา.

๔๘๔.

‘‘รหโท อยํ โลหิตปุพฺพปูโร, ทุคฺคนฺธรูโป อสุจิ ปูติ วาติ;

ฆมฺมาภิตตฺตา มนุชา ปิวนฺติ, ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา;

ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ, อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ;

เยเม ชนา โลหิตปุพฺพภกฺขา’’.

๔๘๕.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๘๖.

‘‘เย มาตรํ วา ปิตรํ วา ชีวโลเก [ปิตรํ ว ชีวโลเก (สี.), ปิตรํ ว โลเก (ปี.)], ปาราชิกา อรหนฺเต หนนฺติ;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา โลหิตปุพฺพภกฺขา’’.

๔๘๗.

‘‘ชิวฺหฺจ ปสฺส พฬิเสน วิทฺธํ, วิหตํ ยถา สงฺกุสเตน จมฺมํ;

ผนฺทนฺติ มจฺฉาว ถลมฺหิ ขิตฺตา, มุฺจนฺติ เขฬํ รุทมานา กิเมเต.

๔๘๘.

‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา วงฺกฆสฺตา สยนฺติ’’.

๔๘๙.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๙๐.

‘‘เย เกจิ สนฺธานคตา [สนฺถานคตา (สี. ปี.), สณฺานคตา (สฺยา.)] มนุสฺสา, อคฺเฆน อคฺฆํ กยํ หาปยนฺติ;

กุเฏน กุฏํ ธนโลภเหตุ, ฉนฺนํ ยถา วาริจรํ วธาย.

๔๙๑.

‘‘น หิ กูฏการิสฺส ภวนฺติ ตาณา, สเกหิ กมฺเมหิ ปุรกฺขตสฺส;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา วงฺกฆสฺตา สยนฺติ’’.

๔๙๒.

‘‘นารี อิมา สมฺปริภินฺนคตฺตา, ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ ภุเช ทุชจฺจา;

สมฺมกฺขิตา [สมกฺขิตา (สฺยา.), สมกฺขิกา (ก.)] โลหิตปุพฺพลิตฺตา, คาโว ยถา อาฆาตเน วิกนฺตา;

ตา ภูมิภาคสฺมึ สทา นิขาตา, ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา.

๔๙๓.

‘‘ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิมา นุ นาริโย กิมกํสุ ปาปํ, ยา ภูมิภาคสฺมึ สทา นิขาตา;

ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา’’.

๔๙๔.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๙๕.

‘‘โกลิตฺถิยาโย [โกลินิยาโย (สี. ปี.)] อิธ ชีวโลเก, อสุทฺธกมฺมา อสตํ อจารุํ;

ตา ทิตฺตรูปา [ธุตฺตรูปา (ก.)] ปติ วิปฺปหาย, อฺํ อจารุํ รติขิฑฺฑเหตุ;

ตา ชีวโลกสฺมึ รมาปยิตฺวา, ขนฺธาติวตฺตนฺติ สโชติภูตา.

๔๙๖.

‘‘ปาเท คเหตฺวา กิสฺส อิเม ปุเนเก, อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ’’.

๔๙๗.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๔๙๘.

‘‘เย ชีวโลกสฺมิ อสาธุกมฺมิโน, ปรสฺส ทารานิ อติกฺกมนฺติ;

เต ตาทิสา อุตฺตมภณฺฑเถนา, เตเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ.

๔๙๙.

‘‘เต วสฺสปูคานิ พหูนิ ตตฺถ, นิรเยสุ ทุกฺขํ เวทนํ เวทยนฺติ;

น หิ ปาปการิสฺส [กูฏการิสฺส (ก.)] ภวนฺติ ตาณา, สเกหิ กมฺเมหิ ปุรกฺขตสฺส;

เต ลุทฺทกมฺมา ปสเวตฺว ปาปํ, เตเม ชนา อวํสิรา นรเก ปาตยนฺติ’’.

๕๐๐.

‘‘อุจฺจาวจาเม วิวิธา อุปกฺกมา, นิรเยสุ ทิสฺสนฺติ สุโฆรรูปา;

ภยฺหิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ ปาปํ, เยเม ชนา อธิมตฺตา ทุกฺขา ติพฺพา;

ขรา กฏุกา เวทนา เวทยนฺติ’’.

๕๐๑.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปาปกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๐๒.

‘‘เย ชีวโลกสฺมิ สุปาปทิฏฺิโน, วิสฺสาสกมฺมานิ กโรนฺติ โมหา;

ปรฺจ ทิฏฺีสุ สมาทเปนฺติ, เต ปาปทิฏฺึ [ปาปทิฏฺี (สี. สฺยา.), ปาปทิฏฺีสุ (ปี.)] ปสเวตฺว ปาปํ;

เตเม ชนา อธิมตฺตา ทุกฺขา ติพฺพา, ขรา กฏุกา เวทนา เวทยนฺติ.

๕๐๓.

‘‘วิทิตา เต มหาราช, อาวาสา ปาปกมฺมินํ;

านานิ ลุทฺทกมฺมานํ, ทุสฺสีลานฺจ ยา คติ;

อุยฺยาหิ ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.

๕๐๔.

‘‘ปฺจถูปํ ทิสฺสติทํ วิมานํ, มาลาปิฬนฺธา สยนสฺส มชฺเฌ;

ตตฺถจฺฉติ นารี มหานุภาวา, อุจฺจาวจํ อิทฺธิ วิกุพฺพมานา.

๕๐๕.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ นารี กิมกาสิ สาธุํ, ยา โมทติ สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.

๕๐๖.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๐๗.

‘‘ยทิ เต สุตา พีรณี ชีวโลเก, อามายทาสี อหุ พฺราหฺมณสฺส;

สา ปตฺตกาเล [ปตฺตกาลํ (สี. สฺยา. ปี.)] อติถึ วิทิตฺวา, มาตาว ปุตฺตํ สกิมาภินนฺที;

สํยมา สํวิภาคา จ, สา วิมานสฺมิ โมทติ.

๕๐๘.

‘‘ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ [อาภนฺติ (สฺยา. ก.)], วิมานา สตฺต นิมฺมิตา;

ตตฺถ ยกฺโข มหิทฺธิโก, สพฺพาภรณภูสิโต;

สมนฺตา อนุปริยาติ, นารีคณปุรกฺขโต.

๕๐๙.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทติ สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.

๕๑๐.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๑๑.

‘‘โสณทินฺโน คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;

เอส ปพฺพชิตุทฺทิสฺส, วิหาเร สตฺต การยิ.

๕๑๒.

‘‘สกฺกจฺจํ เต อุปฏฺาสิ, ภิกฺขโว ตตฺถ วาสิเก;

อจฺฉาทนฺจ ภตฺตฺจ, เสนาสนํ ปทีปิยํ.

อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๑๓.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ [ยา ว (สี. ปี.)] ปกฺขสฺส อฏฺมี [อฏฺมึ (สี. ปี.)];

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๑๔.

‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;

สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.

๕๑๕.

‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ;

นารีวรคณากิณฺณํ, กูฏาคารวโรจิตํ;

อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ.

๕๑๖.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.

๕๑๗.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๑๘.

‘‘ยา กาจิ นาริโย อิธ ชีวโลเก, สีลวนฺติโย อุปาสิกา;

ทาเน รตา นิจฺจํ ปสนฺนจิตฺตา, สจฺเจ ิตา อุโปสเถ อปฺปมตฺตา;

สํยมา สํวิภาคา จ, ตา วิมานสฺมิ โมทเร.

๕๑๙.

‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ;

อุเปตํ ภูมิภาเคหิ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ.

๕๒๐.

‘‘อาฬมฺพรา มุทิงฺคา จ, นจฺจคีตา สุวาทิตา;

ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.

๕๒๑.

‘‘นาหํ เอวํคตํ ชาตุ [ชาตํ (ก.)], เอวํสุรุจิรํ ปุเร;

สทฺทํ สมภิชานามิ, ทิฏฺํ วา ยทิ วา สุตํ.

๕๒๒.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.

๕๒๓.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๒๔.

‘‘เย เกจิ มจฺจา อิธ ชีวโลเก, สีลวนฺตา [สีลวนฺโต (สี. ปี.)] อุปาสกา;

อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;

อรหนฺเต สีติภูเต [อรหนฺเตสุ สีติภูเตสุ (ก.)], สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยุํ.

๕๒๕.

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

อทํสุ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๒๖.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๒๗.

‘‘อุโปสถํ อุปวสุํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;

สํยมา สํวิภาคา จ, เต วิมานสฺมิ โมทเร.

๕๒๘.

‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ;

นารีวรคณากิณฺณํ, กูฏาคารวโรจิตํ.

๕๒๙.

‘‘อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ;

นชฺโช จานุปริยาติ, นานาปุปฺผทุมายุตา.

๕๓๐.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.

๕๓๑.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๓๒.

‘‘มิถิลายํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;

อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;

อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.

๕๓๓.

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๓๔.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๓๕.

‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;

สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ’’.

๕๓๖.

‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, ผลิกาสุ สุนิมฺมิตํ [เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ (ปี.)];

นารีวรคณากิณฺณํ, กูฏาคารวโรจิตํ.

๕๓๗.

‘‘อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํ;

นชฺโช จานุปริยาติ, นานาปุปฺผทุมายุตา.

๕๓๘.

‘‘ราชายตนา กปิตฺถา จ, อมฺพา สาลา จ ชมฺพุโย;

ตินฺทุกา จ ปิยาลา จ, ทุมา นิจฺจผลา พหู.

๕๓๙.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.

๕๔๐.

‘‘ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๔๑.

‘‘มิถิลายํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;

อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;

อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.

๕๔๒.

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๔๓.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๔๔.

‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;

สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ’’.

๕๔๕.

‘‘ปภาสติ มิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ;

อุเปตํ ภูมิภาเคหิ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ.

๕๔๖.

‘‘อาฬมฺพรา มุทิงฺคา จ, นจฺจคีตา สุวาทิตา;

ทิพฺยา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมา.

๕๔๗.

‘‘นาหํ เอวํคตํ ชาตุ [ชาตํ (ก.)], เอวํสุรุจิยํ ปุเร;

สทฺทํ สมภิชานามิ, ทิฏฺํ วา ยทิ วา สุตํ.

๕๔๘.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทติ สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.

๕๔๙.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๕๐.

‘‘พาราณสิยํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;

อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;

อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.

๕๕๑.

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๕๒.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๕๓.

‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทาสีเลสุ สํวุโต;

สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.

๕๕๔.

‘‘ยถา อุทยมาทิจฺโจ, โหติ โลหิตโก มหา;

ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, ชาตรูปสฺส นิมฺมิตํ.

๕๕๕.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อยํ นุ มจฺโจ กิมกาสิ สาธุํ, โย โมทตี สคฺคปตฺโต วิมาเน’’.

๕๕๖.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๕๗.

‘‘สาวตฺถิยํ คหปติ, เอส ทานปตี อหุ;

อาราเม อุทปาเน จ, ปปา สงฺกมนานิ จ;

อรหนฺเต สีติภูเต, สกฺกจฺจํ ปฏิปาทยิ.

๕๕๘.

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

อทาสิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.

๕๕๙.

‘‘จาตุทฺทสึ ปฺจทสึ, ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี;

ปาฏิหาริยปกฺขฺจ, อฏฺงฺคสุสมาหิตํ.

๕๖๐.

‘‘อุโปสถํ อุปวสี, สทา สีเลสุ สํวุโต;

สํยมา สํวิภาคา จ, โส วิมานสฺมิ โมทติ.

๕๖๑.

‘‘เวหายสา เม พหุกา, ชาตรูปสฺส นิมฺมิตา;

ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ, วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร.

๕๖๒.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิเม นุ มจฺจา กิมกํสุ สาธุํ, เย โมทเร สคฺคปตฺตา วิมาเน’’.

๕๖๓.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๖๔.

‘‘สทฺธาย สุนิวิฏฺาย, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเต;

อกํสุ สตฺถุ วจนํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน [สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกา (สฺยา.), สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ (ปี.)];

เตสํ เอตานิ านานิ, ยานิ ตฺวํ ราช ปสฺสสิ.

๕๖๕.

‘‘วิทิตา เต มหาราช, อาวาสา ปาปกมฺมินํ;

อโถ กลฺยาณกมฺมานํ, านานิ วิทิตานิ เต;

อุยฺยาหิ ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.

๕๖๖.

‘‘สหสฺสยุตฺตํ หยวาหึ, ทิพฺพยานมธิฏฺิโต;

ยายมาโน มหาราชา, อทฺทา สีทนฺตเร นเค;

ทิสฺวานามนฺตยี สูตํ, ‘‘อิเม เก นาม ปพฺพตา’’.

๕๖๗.

[อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ อฏฺกถายฺจ น ทิสฺสติ] ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต [อยํ คาถา สี. สฺยา. ปี. โปตฺถเกสุ อฏฺกถายฺจ น ทิสฺสติ].

๕๖๘.

‘‘สุทสฺสโน กรวีโก, อีสธโร [อิสินฺธโร (สฺยา.), อีสนฺธโร (ก.)] ยุคนฺธโร;

เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ คิรี พฺรหา.

๕๖๙.

‘‘เอเต สีทนฺตเร นคา, อนุปุพฺพสมุคฺคตา;

มหาราชานมาวาสา, ยานิ ตฺวํ ราช ปสฺสสิ.

๕๗๐.

‘‘อเนกรูปํ รุจิรํ, นานาจิตฺรํ ปกาสติ;

อากิณฺณํ อินฺทสทิเสหิ, พฺยคฺเฆเหว สุรกฺขิตํ [ปุรกฺขิตํ (สฺยา. ก.)].

๕๗๑.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิมํ นุ ทฺวารํ กิมภฺมาหุ [กิมภิฺมาหุ (สี. ปี.)], (มโนรม ทิสฺสติ ทูรโตว.) [( ) อยํ ปาโ สฺยามโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]

๕๗๒.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๗๓.

‘‘จิตฺรกูโฏติ ยํ อาหุ, เทวราชปเวสนํ;

สุทสฺสนสฺส คิริโน, ทฺวารฺเหตํ ปกาสติ.

๕๗๔.

‘‘อเนกรูปํ รุจิรํ, นานาจิตฺรํ ปกาสติ;

อากิณฺณํ อินฺทสทิเสหิ, พฺยคฺเฆเหว สุรกฺขิตํ;

ปวิเสเตน ราชีสิ, อรชํ ภูมิมกฺกม’’.

๕๗๕.

‘‘สหสฺสยุตฺตํ หยวาหึ, ทิพฺพยานมธิฏฺิโต;

ยายมาโน มหาราชา, อทฺทา เทวสภํ อิทํ.

๕๗๖.

‘‘ยถา สรเท อากาเส [อากาโส (สี. สฺยา. ปี.)], นีโลภาโส ปทิสฺสติ;

ตถูปมํ อิทํ พฺยมฺหํ, เวฬุริยาสุ นิมฺมิตํ.

๕๗๗.

‘‘วิตฺตี หิ มํ วินฺทติ สูต ทิสฺวา, ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถิ;

อิมํ นุ พฺยมฺหํ กิมภฺมาหุ [กิมภิฺมาหุ (สี. ปี.)], (มโนรม ทิสฺสติ ทูรโตว.) [( ) อยํ ปาโ สฺยามโปตฺถเกเยว ทิสฺสติ]

๕๗๘.

ตสฺส ปุฏฺโ วิยากาสิ, มาตลิ เทวสารถิ;

วิปากํ ปุฺกมฺมานํ, ชานํ อกฺขาสิชานโต.

๕๗๙.

‘‘สุธมฺมา อิติ ยํ อาหุ, ปสฺเสสา [เอเสสา (สฺยา. ก.)] ทิสฺสเต สภา;

เวฬุริยารุจิรา จิตฺรา, ธารยนฺติ สุนิมฺมิตา.

๕๘๐.

‘‘อฏฺํสา สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;

ยตฺถ เทวา ตาวตึสา, สพฺเพ อินฺทปุโรหิตา.

๕๘๑.

‘‘อตฺถํ เทวมนุสฺสานํ, จินฺตยนฺตา สมจฺฉเร;

ปวิเสเตน ราชีสิ, เทวานํ อนุโมทนํ’’.

๕๘๒.

‘‘ตํ เทวา ปฏินนฺทึสุ, ทิสฺวา ราชานมาคตํ;

‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;

นิสีท ทานิ ราชีสิ, เทวราชสฺส สนฺติเก’’.

๕๘๓.

‘‘สกฺโกปิ ปฏินนฺทิตฺถ [ปฏินนฺทิตฺวา (ก.)], เวเทหํ มิถิลคฺคหํ;

นิมนฺตยิตฺถ [นิมนฺตยี จ (สี. ปี.)] กาเมหิ, อาสเนน จ วาสโว.

๕๘๔.

‘‘สาธุ โขสิ อนุปฺปตฺโต, อาวาสํ วสวตฺตินํ;

วส เทเวสุ ราชีสิ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;

ตาวตึเสสุ เทเวสุ, ภุฺช กาเม อมานุเส’’.

๕๘๕.

‘‘ยถา ยาจิตกํ ยานํ, ยถา ยาจิตกํ ธนํ;

เอวํสมฺปทเมเวตํ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา.

๕๘๖.

‘‘น จาหเมตมิจฺฉามิ, ยํ ปรโต ทานปจฺจยา;

สยํกตานิ ปุฺานิ, ตํ เม อาเวณิกํ [อาเวณิยํ (สี. สฺยา. ปี.), อาเวนิกํ (ก.)] ธนํ.

๕๘๗.

‘‘โสหํ คนฺตฺวา มนุสฺเสสุ, กาหามิ กุสลํ พหุํ;

ทาเนน สมจริยาย, สํยเมน ทเมน จ;

ยํ กตฺวา สุขิโต โหติ, น จ ปจฺฉานุตปฺปติ’’.

๕๘๘.

‘‘พหูปกาโร โน ภวํ, มาตลิ เทวสารถิ;

โย เม กลฺยาณกมฺมานํ, ปาปานํ ปฏิทสฺสยิ’’ [ปฏิทํสยิ (ปี.)].

๕๘๙.

‘‘อิทํ วตฺวา นิมิราชา, เวเทโห มิถิลคฺคโห;

ปุถุยฺํ ยชิตฺวาน, สํยมํ อชฺฌุปาคมี’’ติ.

นิมิชาตกํ [เนมิราชชาตกํ (สฺยา.)] จตุตฺถํ.

๕๔๒. อุมงฺคชาตกํ (๕)

๕๙๐.

‘‘ปฺจาโล สพฺพเสนาย, พฺรหฺมทตฺโตยมาคโต;

สายํ ปฺจาลิยา เสนา, อปฺปเมยฺยา มโหสธ.

๕๙๑.

‘‘วีถิมตี [ปิฏฺิมตี (สี. ปี.), วิทฺธิมตี (สฺยา.)] ปตฺติมตี, สพฺพสงฺคามโกวิทา;

โอหารินี สทฺทวตี, เภริสงฺขปฺปโพธนา.

๕๙๒.

‘‘โลหวิชฺชา อลงฺการา, ธชินี วามโรหินี;

สิปฺปิเยหิ สุสมฺปนฺนา, สูเรหิ สุปฺปติฏฺิตา.

๕๙๓.

‘‘ทเสตฺถ ปณฺฑิตา อาหุ, ภูริปฺา รโหคมา [รโหคตา (สฺยา. ก.)];

มาตา เอกาทสี รฺโ, ปฺจาลิยํ ปสาสติ.

๕๙๔.

‘‘อเถตฺเถกสตํ ขตฺยา, อนุยนฺตา ยสสฺสิโน;

อจฺฉินฺนรฏฺา พฺยถิตา, ปฺจาลิยํ [ปฺจาลีนํ (พหูสุ)] วสํ คตา.

๕๙๕.

‘‘ยํวทา-ตกฺกรา รฺโ, อกามา ปิยภาณิโน;

ปฺจาลมนุยายนฺติ, อกามา วสิโน คตา.

๕๙๖.

‘‘ตาย เสนาย มิถิลา, ติสนฺธิปริวาริตา;

ราชธานี วิเทหานํ, สมนฺตา ปริขฺติ.

๕๙๗.

‘‘อุทฺธํ ตารกชาตาว, สมนฺตา ปริวาริตา;

มโหสธ วิชานาหิ, กถํ โมกฺโข ภวิสฺสติ’’.

๕๙๘.

‘‘ปาเท เทว ปสาเรหิ, ภุฺช กาเม รมสฺสุ จ;

หิตฺวา ปฺจาลิยํ เสนํ, พฺรหฺมทตฺโต ปลายิติ’’ [ปลายติ (สี. สฺยา.)].

๕๙๙.

‘‘ราชา สนฺถวกาโม เต, รตนานิ ปเวจฺฉติ;

อาคจฺฉนฺตุ อิโต [ตโต (สี. สฺยา.)] ทูตา, มฺชุกา ปิยภาณิโน.

๖๐๐.

‘‘ภาสนฺตุ มุทุกา วาจา, ยา วาจา ปฏินนฺทิตา;

ปฺจาโล จ วิเทโห จ [ปฺจาลา จ วิเทหา จ (สี. ปี.)], อุโภ เอกา ภวนฺตุ เต’’.

๖๐๑.

‘‘กถํ นุ เกวฏฺฏ มโหสเธน, สมาคโม อาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;

กจฺจิ เต ปฏินิชฺฌตฺโต, กจฺจิ ตุฏฺโ มโหสโธ’’.

๖๐๒.

‘‘อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท, อสมฺโมทโก ถทฺโธ อสพฺภิรูโป;

ยถา มูโค จ พธิโร จ, น กิฺจิตฺถํ อภาสถ’’ [อภาสิตฺถ (ก.)].

๖๐๓.

‘‘อทฺธา อิทํ มนฺตปทํ สุทุทฺทสํ, อตฺโถ สุทฺโธ นรวีริเยน ทิฏฺโ;

ตถา หิ กาโย มม สมฺปเวธติ, หิตฺวา สยํ โก ปรหตฺถเมสฺสติ’’.

๖๐๔.

‘‘ฉนฺนฺหิ เอกาว มตี สเมติ, เย ปณฺฑิตา อุตฺตมภูริปตฺตา;

ยานํ อยานํ อถ วาปิ านํ, มโหสธ ตฺวมฺปิ มตึ กโรหิ’’.

๖๐๕.

‘‘ชานาสิ โข ราช มหานุภาโว, มหพฺพโล จูฬนิพฺรหฺมทตฺโต;

ราชา จ ตํ อิจฺฉติ มารณตฺถํ [การณตฺถํ (สี. ปี.)], มิคํ ยถา โอกจเรน ลุทฺโท.

๖๐๖.

‘‘ยถาปิ มจฺโฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;

อามคิทฺโธ น ชานาติ, มจฺโฉ มรณมตฺตโน.

๖๐๗.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;

กามคิทฺโธ น ชานาสิ, มจฺโฉว มรณมตฺตโน.

๖๐๘.

‘‘สเจ คจฺฉสิ ปฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสติ;

มิคํ ปนฺถานุพนฺธํว [ปถานุปนฺนํว (สี. สฺยา. ปี.)], มหนฺตํ ภยเมสฺสติ’’.

๖๐๙.

‘‘มยเมว พาลมฺหเส เอฬมูคา, เย อุตฺตมตฺถานิ ตยี ลปิมฺหา;

กิเมว ตฺวํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ, อตฺถานิ ชานาสิ ยถาปิ อฺเ’’.

๖๑๐.

‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;

โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’.

๖๑๑.

‘‘ตโต จ โส อปกฺกมฺม, เวเทหสฺส อุปนฺติกา;

อถ อามนฺตยี ทูตํ, มาธรํ [มฒรํ (สี.), มาธุรํ (สฺยา.), มารํ (ปี.)] สุวปณฺฑิตํ.

๖๑๒.

‘‘เอหิ สมฺม หริตปกฺข [หรีปกฺข (สี. ปี.)], เวยฺยาวจฺจํ กโรหิ เม;

อตฺถิ ปฺจาลราชสฺส, สาฬิกา สยนปาลิกา.

๖๑๓.

‘ตํ พนฺธเนน [ตํ ปตฺถเรน (สี. ปี.), ตํ สนฺถเวน (สฺยา.)] ปุจฺฉสฺสุ, สา หิ สพฺพสฺส โกวิทา;

สา เตสํ สพฺพํ ชานาติ, รฺโ จ โกสิยสฺส จ.

๖๑๔.

‘‘‘อาโม’ติ โส ปฏิสฺสุตฺวา, มาธโร สุวปณฺฑิโต;

อคมาสิ หริตปกฺโข [หรีปกฺโข (สี. ปี.)], สาฬิกาย อุปนฺติกํ.

๖๑๕.

‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;

อถามนฺตยิ สุฆรํ, สาฬิกํ มฺชุภาณิกํ.

๖๑๖.

‘กจฺจิ เต สุฆเร ขมนียํ, กจฺจิ เวสฺเส อนามยํ;

กจฺจิ เต มธุนา ลาชา, ลพฺภเต สุฆเร ตุวํ’ [ตว (สี. ปี.)].

๖๑๗.

‘กุสลฺเจว เม สมฺม, อโถ สมฺม อนามยํ;

อโถ เม มธุนา ลาชา, ลพฺภเต สุวปณฺฑิต.

๖๑๘.

‘กุโต นุ สมฺม อาคมฺม, กสฺส วา ปหิโต ตุวํ;

จ เมสิ อิโต ปุพฺเพ, ทิฏฺโ วา ยทิ วา สุโต’’.

๖๑๙.

‘‘อโหสึ สิวิราชสฺส, ปาสาเท สยนปาลโก;

ตโต โส ธมฺมิโก ราชา, พทฺเธ โมเจสิ พนฺธนา’’.

๖๒๐.

‘‘ตสฺส เมกา ทุติยาสิ, สาฬิกา มฺชุภาณิกา;

ตํ ตตฺถ อวธี เสโน, เปกฺขโต สุฆเร มม’’.

๖๒๑.

‘‘ตสฺสา กามา หิ สมฺมตฺโต, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;

สเจ กเรยฺย [กเรยฺยาสิ (สี.), กเรยุ (สฺยา.), กเรยฺยาสิ เม (ปี.)] โอกาสํ, อุภโยว วสามเส’’.

๖๒๒.

‘‘สุโวว สุวึ กาเมยฺย, สาฬิโก ปน สาฬิกํ;

สุวสฺส สาฬิกาเยว [สาฬิกาย จ (สี. ปี.)], สํวาโส โหติ กีทิโส’’.

๖๒๓.

‘‘โยยํ กาเม [ยํ ยํ กามี (สี. ปี.)] กามยติ, อปิ จณฺฑาลิกามปิ;

สพฺโพ หิ สทิโส โหติ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’.

๖๒๔.

‘‘อตฺถิ ชมฺปาวตี [ชมฺพาวตี (สี. สฺยา.), จมฺปาวตี (ก.)] นาม, มาตา สิวิสฺส [สิพฺพิสฺส (สี. ปี.)] ราชิโน;

สา ภริยา วาสุเทวสฺส, กณฺหสฺส มเหสี ปิยา.

๖๒๕.

‘‘รฏฺวตี [รถวตี (สี. ปี.), รตนวตี (สฺยา.)] กิมฺปุริสี, สาปิ วจฺฉํ อกามยิ;

มนุสฺโส มิคิยา สทฺธึ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’.

๖๒๖.

‘‘หนฺท ขฺวาหํ คมิสฺสามิ, สาฬิเก มฺชุภาณิเก;

ปจฺจกฺขานุปทฺเหตํ, อติมฺสิ นูน มํ’’.

๖๒๗.

‘‘น สิรี ตรมานสฺส, มาธร สุวปณฺฑิต;

อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ, ยาว ราชาน ทกฺขสิ [ทกฺขิสิ (ปี.)];

โสสฺสิ [โสสฺสสิ (สี.)] สทฺทํ มุทิงฺคานํ, อานุภาวฺจ ราชิโน’’.

๖๒๘.

‘‘โย นุ ขฺวายํ ติพฺโพ สทฺโท, ติโรชนปเท [ติโรชนปทํ (ปี. ก.)] สุโต;

ธีตา ปฺจาลราชสฺส, โอสธี วิย วณฺณินี;

ตํ ทสฺสติ วิเทหานํ, โส วิวาโห ภวิสฺสติ’’.

๖๒๙.

‘‘เอทิโส มา [เนทิโส เต (สี.)] อมิตฺตานํ, วิวาโห โหตุ มาธร;

ยถา ปฺจาลราชสฺส, เวเทเหน ภวิสฺสติ’’.

๖๓๐.

‘‘อานยิตฺวาน เวเทหํ, ปฺจาลานํ รเถสโภ;

ตโต นํ ฆาตยิสฺสติ, นสฺส สขี ภวิสฺสติ’’.

๖๓๑.

‘‘หนฺท โข มํ อนุชานาหิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;

ยาวาหํ สิวิราชสฺส, อาโรเจมิ มเหสิโน;

ลทฺโธ จ เม อาวสโถ, สาฬิกาย อุปนฺติกํ’’ [อุปนฺติกา (สี. ก.)].

๖๓๒.

‘‘หนฺท โข ตํ อนุชานามิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;

สเจ ตฺวํ สตฺตรตฺเตน, นาคจฺฉสิ มมนฺติเก;

มฺเ โอกฺกนฺตสตฺตํ [โอกฺกนฺตสนฺตํ (สฺยา. ปี. ก.)] มํ, มตาย อาคมิสฺสสิ’’.

๖๓๓.

‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;

มโหสธสฺส อกฺขาสิ, สาฬิกาวจนํ อิทํ’’.

๖๓๔.

‘‘ยสฺเสว ฆเร ภุฺเชยฺย โภคํ, ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส จเรยฺย’’;

‘‘หนฺทาหํ คจฺฉามิ ปุเร ชนินฺท, ปฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;

นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน.

๖๓๕.

‘‘นิเวสนานิ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;

ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย’’.

๖๓๖.

‘‘ตโต จ ปายาสิ ปุเร มโหสโธ, ปฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;

นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน’’.

๖๓๗.

‘‘นิเวสนานิ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;

อถสฺส ปาหิณี ทูตํ, [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ] เวเทหํ มิถิลคฺคหํ [นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ];

เอหิ ทานิ มหาราช, มาปิตํ เต นิเวสนํ’’.

๖๓๘.

‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคิยา [จตุรงฺคินิยา (ก.)];

อนนฺตวาหนํ ทฏฺุํ, ผีตํ กปิลิยํ [กมฺปิลฺลิยํ (สี. ปี.)] ปุรํ’’.

๖๓๙.

‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ;

‘อาคโต’สฺมิ มหาราช, ตว ปาทานิ วนฺทิตุํ.

๖๔๐.

‘ททาหิ ทานิ เม ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;

สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’’.

๖๔๑.

‘‘สฺวาคตํ เตว [เต (สี.), เตปิ (สฺยา.), เตน (ปี.)] เวเทห, อโถ เต อทุราคตํ;

นกฺขตฺตํเยว ปริปุจฺฉ, อหํ กฺํ ททามิ เต;

สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.

๖๔๒.

‘‘ตโต จ ราชา เวเทโห, นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉถ [ปริปุจฺฉติ (สฺยา. ก.)];

นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉิตฺวา, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ.

๖๔๓.

‘‘ททาหิ ทานิ เม ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;

สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.

๖๔๔.

‘‘ททามิ ทานิ เต ภริยํ, นารึ สพฺพงฺคโสภินึ;

สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’.

๖๔๕.

‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา. ก.)];

อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กินฺนุ มฺนฺติ ปณฺฑิตา.

๖๔๖.

‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฏฺนฺติ วมฺมิตา [วมฺมิกา (สฺยา. ก.)];

อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กึ นุ กาหนฺติ [กาหติ (ก.)] ปณฺฑิต’’.

๖๔๗.

‘‘รกฺขติ ตํ มหาราช, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล;

ปทุฏฺโ พฺรหฺมทตฺเตน [ปทุฏฺโ เต พฺรหฺมทตฺโต (สี. สฺยา. ปี.)], ปาโต ตํ ฆาตยิสฺสติ’’.

๖๔๘.

‘‘อุพฺเพธติ เม หทยํ, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;

นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป.

๖๔๙.

‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อนฺโต ฌายติ โน พหิ;

เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อนฺโต ฌายติ โน พหิ’’.

๖๕๐.

‘‘ปมตฺโต มนฺตนาตีโต, ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย;

อิทานิ โข ตํ ตายนฺตุ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา.

๖๕๑.

‘‘อกตฺวามจฺจสฺส วจนํ, อตฺถกามหิเตสิโน;

อตฺตปีติรโต ราชา, มิโค กูเฏว โอหิโต.

๖๕๒.

‘‘ยถาปิ มจฺโฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;

อามคิทฺโธ น ชานาติ, มจฺโฉ มรณมตฺตโน.

๖๕๓.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;

กามคิทฺโธ น ชานาสิ, มจฺโฉว มรณมตฺตโน.

๖๕๔.

‘‘สเจ คจฺฉสิ ปฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสสิ;

มิคํ ปนฺถานุพนฺธํว, มหนฺตํ ภยเมสฺสติ.

๖๕๕.

‘‘อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท, อหีว อุจฺฉงฺคคโต ฑเสยฺย;

น เตน มิตฺตึ กยิราถ ธีโร [ปฺโ (ปี.)], ทุกฺโข หเว กาปุริเสน [กาปุริเสหิ (ก.)] สงฺคโม.

๖๕๖.

‘‘ยเทว [ยํ ตฺเวว (สี. สฺยา. ปี.)] ชฺา ปุริสํ [ปุริโส (สฺยา. ก.)] ชนินฺท, สีลวายํ พหุสฺสุโต;

เตเนว มิตฺตึ กยิราถ ธีโร, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโม’’.

๖๕๗.

‘‘พาโล ตุวํ เอฬมูโคสิ ราช, โย อุตฺตมตฺถานิ มยี ลปิตฺโถ;

กิเมวหํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ, อตฺถานิ ชานามิ [ชานิสฺสํ (สี. สฺยา. ปี.)] ยถาปิ อฺเ.

๖๕๘.

‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;

โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’.

๖๕๙.

‘‘มโหสธ อตีเตน, นานุวิชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา;

กึ มํ อสฺสํว สมฺพนฺธํ, ปโตเทเนว วิชฺฌสิ.

๖๖๐.

‘‘สเจ ปสฺสสิ โมกฺขํ วา, เขมํ วา ปน ปสฺสสิ;

เตเนว มํ อนุสาส, กึ อตีเตน วิชฺฌสิ’’.

๖๖๑.

‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, ตฺวํ ปชานสฺสุ [ตฺวมฺปิ ชานสฺสุ (สี. ปี.)] ขตฺติย.

๖๖๒.

‘‘สนฺติ เวหายสา [เวหาสยา (สี. ปี.)] นาคา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.

๖๖๓.

‘‘สนฺติ เวหายสา อสฺสา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.

๖๖๔.

‘‘สนฺติ เวหายสา ปกฺขี, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.

๖๖๕.

‘‘สนฺติ เวหายสา ยกฺขา, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน;

เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา.

๖๖๖.

‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, อนฺตลิกฺเขน ขตฺติย’’.

๖๖๗.

‘‘อตีรทสฺสี ปุริโส, มหนฺเต อุทกณฺณเว;

ยตฺถ โส ลภเต คาธํ [นาวํ (ก.)], ตตฺถ โส วินฺทเต สุขํ.

๖๖๘.

‘‘เอวํ อมฺหฺจ รฺโ จ, ตฺวํ ปติฏฺา มโหสธ;

ตฺวํ โนสิ มนฺตินํ เสฏฺโ, อมฺเห ทุกฺขา ปโมจย’’.

๖๖๙.

‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ, ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนก’’.

๖๗๐.

‘‘สุโณหิ เมตํ [เอตํ (สี. ก.)] วจนํ, ปสฺส เสนํ [ปสฺสเส’ตํ (สี. ปี.)] มหพฺภยํ;

เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.

๖๗๑.

‘‘อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม, คณฺหามเส วิกนฺตนํ [วิกตฺตนํ (สี. ปี.)];

อฺมฺํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;

มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.

๖๗๒.

‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;

ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.

๖๗๓.

‘‘วิสํ ขาทิตฺวา มิยฺยาม, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;

มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.

๖๗๔.

‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;

กามินฺทํ [กาวินฺทํ (สี. ปี.)] ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.

๖๗๕.

‘‘รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาม, ปปาตา ปปตามเส [ปปเตมเส (สี. ปี.)];

มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต, จิรํ ทุกฺเขน มารยิ’’.

๖๗๖.

‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;

เทวินฺทํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กึ กิจฺจํ อิธ มฺสิ’’.

๖๗๗.

‘‘อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม, คณฺหามเส วิกนฺตนํ;

อฺมฺํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;

น โน สกฺโกติ โมเจตุํ, สุเขเนว มโหสโธ’’.

๖๗๘.

‘‘ยถา กทลิโน สารํ, อนฺเวสํ นาธิคจฺฉติ;

เอวํ อนฺเวสมานา นํ, ปฺหํ นชฺฌคมามเส.

๖๗๙.

‘‘ยถา สิมฺพลิโน สารํ, อนฺเวสํ นาธิคจฺฉติ;

เอวํ อนฺเวสมานา นํ, ปฺหํ นชฺฌคมามเส.

๖๘๐.

‘‘อเทเส วต โน วุฏฺํ, กุฺชรานํวโนทเก;

สกาเส ทุมฺมนุสฺสานํ, พาลานํ อวิชานตํ.

๖๘๑.

‘‘อุพฺเพธติ เม หทยํ, มุขฺจ ปริสุสฺสติ;

นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป.

๖๘๒.

‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อนฺโต ฌายติ โน พหิ;

เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อนฺโต ฌายติ โน พหิ’’.

๖๘๓.

‘‘ตโต โส ปณฺฑิโต ธีโร, อตฺถทสฺสี มโหสโธ;

เวเทหํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ.

๖๘๔.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ราหุคฺคหํว [ราหุคหิตํว (สี. สฺยา. ปี.)] จนฺทิมํ.

๖๘๕.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ราหุคฺคหํว สูริยํ.

๖๘๖.

‘‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ปงฺเก สนฺนํว กุฺชรํ.

๖๘๗.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, เปฬาพทฺธํว ปนฺนคํ.

๖๘๘.

[อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ] ‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ปกฺขึ พทฺธํว ปฺชเร [อยํ คาถา สี. ปี. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ].

๖๘๙.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, มจฺเฉ ชาลคเตริว.

๖๙๐.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, สโยคฺคพลวาหนํ.

๖๙๑.

‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;

ปฺจาลํ วาหยิสฺสามิ [พาหยิสฺสามิ (สฺยา.), วารยิสฺสามิ (ก.)], กากเสนํว เลฑฺฑุนา.

๖๙๒.

‘อทุ ปฺา กิมตฺถิยา, อมจฺโจ วาปิ ตาทิโส;

โย ตํ สมฺพาธปกฺขนฺทํ [สมฺพาธปกฺขนฺตํ (สี. ปี.)], ทุกฺขา น ปริโมจเย’’’.

๖๙๓.

‘‘เอถ มาณวา อุฏฺเถ, มุขํ โสเธถ สนฺธิโน;

เวเทโห สหมจฺเจหิ, อุมงฺเคน [อุมฺมคฺเคน (สี. ปี.), อุมฺมงฺเค (สฺยา.) เอวมุปริปิ] คมิสฺสติ’’.

๖๙๔.

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, ปณฺฑิตสฺสานุจาริโน [ปณฺฑิตสฺสานุสาริโน (สี. สฺยา. ปี.)];

อุมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ, ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬ’’.

๖๙๕.

‘‘ปุรโต เสนโก ยาติ, ปจฺฉโต จ มโหสโธ;

มชฺเฌ จ ราชา เวเทโห, อมจฺจปริวาริโต’’.

๖๙๖.

‘‘อุมงฺคา นิกฺขมิตฺวาน, เวเทโห นาวมารุหิ;

อภิรูฬฺหฺจ ตํ ตฺวา [อภิรุยฺหฺจ ตฺวาน (สฺยา. ก.)], อนุสาสิ มโหสโธ.

๖๙๗.

‘อยํ เต สสุโร เทว, อยํ สสฺสุ ชนาธิป;

ยถา มาตุ ปฏิปตฺติ, เอวํ เต โหตุ สสฺสุยา.

๖๙๘.

‘ยถาปิ นิยโก ภาตา, สอุทริโย เอกมาตุโก;

เอวํ ปฺจาลจนฺโท เต, ทยิตพฺโพ รเถสภ.

๖๙๙.

‘อยํ ปฺจาลจนฺที เต, ราชปุตฺตี อภิจฺฉิตา [อภิชฺฌิตา (สี. สฺยา. ปี.)];

กามํ กโรหิ เต ตาย, ภริยา เต รเถสภ’’’.

๗๐๐.

‘‘อารุยฺห นาวํ ตรมาโน, กินฺนุ ตีรมฺหิ ติฏฺสิ;

กิจฺฉา มุตฺตามฺห ทุกฺขโต, ยาม ทานิ มโหสธ’’.

๗๐๑.

‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, โยหํ เสนาย นายโก;

เสนงฺคํ ปริหาเปตฺวา, อตฺตานํ ปริโมจเย.

๗๐๒.

‘‘นิเวสนมฺหิ เต เทว, เสนงฺคํ ปริหาปิตํ;

ตํ ทินฺนํ พฺรหฺมทตฺเตน, อานยิสฺสํ รเถสภ’’.

๗๐๓.

‘‘อปฺปเสโน มหาเสนํ, กถํ วิคฺคยฺห [นิคฺคยฺห (สฺยา. ก.)] สฺสสิ;

ทุพฺพโล พลวนฺเตน, วิหฺิสฺสสิ ปณฺฑิต’’.

๗๐๔.

‘‘อปฺปเสโนปิ เจ มนฺตี, มหาเสนํ อมนฺตินํ;

ชินาติ ราชา ราชาโน, อาทิจฺโจวุทยํ ตมํ’’.

๗๐๕.

‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;

ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;

อมิตฺตหตฺถตฺตคเต [อมิตฺตสฺส หตฺถคเต (ก.)], โมจยี โน มโหสโธ’’.

๗๐๖.

‘‘เอวเมตํ [เอวเมว (สฺยา.)] มหาราช, ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา;

ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;

อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’.

๗๐๗.

‘‘รกฺขิตฺวา กสิณํ รตฺตึ, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล;

อุเทนฺตํ อรุณุคฺคสฺมึ, อุปการึ อุปาคมิ.

๗๐๘.

‘‘อารุยฺห ปวรํ นาคํ, พลวนฺตํ สฏฺิหายนํ;

ราชา อโวจ ปฺจาโล, จูฬเนยฺโย มหพฺพโล.

๗๐๙.

‘‘สนฺนทฺโธ มณิวมฺเมน [มณิจมฺเมน (สฺยา.)], สรมาทาย ปาณินา;

เปสิเย อชฺฌภาสิตฺถ, ปุถุคุมฺเพ สมาคเต.

๗๑๐.

‘‘หตฺถาโรเห อนีกฏฺเ, รถิเก ปตฺติการเก;

อุปาสนมฺหิ กตหตฺเถ, วาลเวเธ สมาคเต’’.

๗๑๑.

‘‘เปเสถ กุฺชเร ทนฺตี, พลวนฺเต สฏฺิหายเน;

มทฺทนฺตุ กุฺชรา นครํ, เวเทเหน สุมาปิตํ.

๗๑๒.

‘‘วจฺฉทนฺตมุขา เสตา, ติกฺขคฺคา อฏฺิเวธิโน;

ปณุนฺนา ธนุเวเคน, สมฺปตนฺตุตรีตรา.

๗๑๓.

‘‘มาณวา วมฺมิโน สูรา, จิตฺรทณฺฑยุตาวุธา;

ปกฺขนฺทิโน มหานาคา, หตฺถีนํ โหนฺตุ สมฺมุขา.

๗๑๔.

‘‘สตฺติโย เตลโธตาโย, อจฺจิมนฺตา [อจฺจิมนฺตี (สี.)] ปภสฺสรา;

วิชฺโชตมานา ติฏฺนฺตุ, สตรํสีว [สตรํสา วิย (สี.)] ตารกา.

๗๑๕.

‘‘อาวุธพลวนฺตานํ, คุณิกายูรธารินํ;

เอตาทิสานํ โยธานํ, สงฺคาเม อปลายินํ;

เวเทโห กุโต มุจฺจิสฺสติ, สเจ ปกฺขีว กาหิติ.

๗๑๖.

‘‘ตึส เม ปุริสนาวุตฺโย, สพฺเพเวเกกนิจฺจิตา;

เยสํ สมํ น ปสฺสามิ, เกวลํ มหิมํ จรํ.

๗๑๗.

‘‘นาคา จ กปฺปิตา ทนฺตี, พลวนฺโต สฏฺิหายนา;

เยสํ ขนฺเธสุ โสภนฺติ, กุมารา จารุทสฺสนา;

๗๑๘.

‘‘ปีตาลงฺการา ปีตวสนา, ปีตุตฺตรนิวาสนา;

นาคขนฺเธสุ โสภนฺติ, เทวปุตฺตาว นนฺทเน.

๗๑๙.

‘‘ปาีนวณฺณา เนตฺตึสา, เตลโธตา ปภสฺสรา;

นิฏฺิตา นรธีเรหิ [นรวีเรหิ (สี. สฺยา. ปี.)], สมธารา สุนิสฺสิตา.

๗๒๐.

‘‘เวลฺลาลิโน วีตมลา, สิกฺกายสมยา ทฬฺหา;

คหิตา พลวนฺเตหิ, สุปฺปหารปฺปหาริภิ.

๗๒๑.

‘‘สุวณฺณถรุสมฺปนฺนา, โลหิตกจฺฉุปธาริตา;

วิวตฺตมานา โสภนฺติ, วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร.

๗๒๒.

‘‘ปฏากา [ปตากา (สี. ปี.), ปถกา (สฺยา.)] วมฺมิโน สูรา, อสิจมฺมสฺส โกวิทา;

ธนุคฺคหา สิกฺขิตรา [ถรุคฺคหา สิกฺขิตาโร (สี. ปี.)], นาคขนฺเธ นิปาติโน [นาคขนฺธาติปาติโน (สี. ปี.)].

๗๒๓.

‘‘เอตาทิเสหิ ปริกฺขิตฺโต, นตฺถิ โมกฺโข อิโต ตว;

ปภาวํ เต น ปสฺสามิ, เยน ตฺวํ มิถิลํ วเช’’.

๗๒๔.

‘‘กึ นุ สนฺตรมาโนว, นาคํ เปเสสิ กุฺชรํ;

ปหฏฺรูโป อาปตสิ [อาคมสิ (สฺยา.), อาตปสิ (ก.)], สิทฺธตฺโถสฺมีติ [ลทฺธตฺโถสฺมีติ (สี. สฺยา. ปี.)] มฺสิ.

๗๒๕.

‘‘โอหเรตํ ธนุํ จาปํ, ขุรปฺปํ ปฏิสํหร;

โอหเรตํ สุภํ วมฺมํ, เวฬุริยมณิสนฺถตํ’’ [เวฬุริยมณิสนฺนิภํ (สฺยา.)].

๗๒๖.

‘‘ปสนฺนมุขวณฺโณสิ, มิตปุพฺพฺจ ภาสสิ;

โหติ โข มรณกาเล, เอทิสี [ตาทิสี (สี. ปี.)] วณฺณสมฺปทา’’.

๗๒๗.

‘‘โมฆํ เต คชฺชิตํ ราช, ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย;

ทุคฺคณฺโหสิ [ทุคฺคณฺโห หิ (สี. สฺยา. ปี.)] ตยา ราชา, ขฬุงฺเกเนว [ขฬุงฺเคเนว (ก.)] สินฺธโว.

๗๒๘.

‘‘ติณฺโณ หิยฺโย ราชา คงฺคํ, สามจฺโจ สปริชฺชโน;

หํสราชํ ยถา ธงฺโก, อนุชฺชวํ ปติสฺสสิ’’.

๗๒๙.

‘‘สิงฺคาลา รตฺติภาเคน, ผุลฺลํ ทิสฺวาน กึสุกํ;

มํสเปสีติ มฺนฺตา, ปริพฺยูฬฺหา มิคาธมา.

๗๓๐.

‘‘วีติวตฺตาสุ รตฺตีสุ, อุคฺคตสฺมึ ทิวากเร [ทิวากเร (สี. สฺยา. ปี.)];

กึสุกํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา, อาสจฺฉินฺนา มิคาธมา.

๗๓๑.

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, เวเทหํ ปริวาริย [ปริวารย (สฺยา. ปี.), ปริวาริตํ (ก.)];

อาสจฺฉินฺโน คมิสฺสสิ, สิงฺคาลา กึสุกํ ยถา’’.

๗๓๒.

‘‘อิมสฺส หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ ฉินฺทถ;

โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ.

๗๓๓.

‘‘อิมํ มํสํว ปาตพฺยํ [มํสํว ปาตพฺพํ (สี. ปี.), มํสฺจ ปาตพฺยํ (ก.)], สูเล กตฺวา ปจนฺตุ นํ;

โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ.

๗๓๔.

‘‘ยถาปิ อาสภํ จมฺมํ, ปถพฺยา วิตนิยฺยติ;

สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺส, โหติ สงฺกุสมาหตํ.

๗๓๕.

‘‘เอวํ ตํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสามิ สตฺติยา;

โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’.

๗๓๖.

‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;

เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.

๗๓๗.

‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;

เอวํ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.

๗๓๘.

‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;

เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.

๗๓๙.

‘‘สเจ เม หตฺเถ ปาเท จ, กณฺณนาสฺจ เฉจฺฉสิ;

เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติ.

๗๔๐.

‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;

เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.

๗๔๑.

‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;

เอวํ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.

๗๔๒.

‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;

เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.

๗๔๓.

‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;

เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติ.

๗๔๔.

‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;

เอวํ ปฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติ.

๗๔๕.

‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;

เอวํ ปฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติ.

๗๔๖.

‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;

เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติ.

๗๔๗.

‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;

เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติ;

เอวํ โน มนฺติตํ รโห, เวเทเหน มยา สห.

๗๔๘.

‘‘ยถาปิ ปลสตํ จมฺมํ, โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺิตํ [โกนฺตีมนฺตีสุนิฏฺิตํ (สี. ปี.)];

อุเปติ ตนุตาณาย, สรานํ ปฏิหนฺตเว.

๗๔๙.

‘‘สุขาวโห ทุกฺขนุโท, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;

มตึ เต ปฏิหฺามิ, อุสุํ ปลสเตน วา’’.

๗๕๐.

‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, สุฺํ อนฺเตปุรํ ตว;

โอโรธา จ กุมารา จ, ตว มาตา จ ขตฺติย;

อุมงฺคา นีหริตฺวาน, เวเทหสฺสุปนามิตา’’.

๗๕๑.

‘‘อิงฺฆ อนฺเตปุรํ มยฺหํ, คนฺตฺวาน วิจินาถ นํ;

ยถา อิมสฺส วจนํ, สจฺจํ วา ยทิ วา มุสา’’.

๗๕๒.

‘‘เอวเมตํ มหาราช, ยถา อาห มโหสโธ;

สุฺํ อนฺเตปุรํ สพฺพํ, กากปฏฺฏนกํ ยถา’’.

๗๕๓.

‘‘อิโต คตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;

โกสมฺพผลกสุสฺโสณี [โกสุมฺภผลกสุสฺโสณี (สี. สฺยา. ปี.)], หํสคคฺครภาณินี.

๗๕๔.

‘‘อิโต นีตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;

โกเสยฺยวสนา สามา, ชาตรูปสุเมขลา.

๗๕๕.

‘‘สุรตฺตปาทา กลฺยาณี, สุวณฺณมณิเมขลา;

ปาเรวตกฺขี สุตนู, พิมฺโพฏฺา ตนุมชฺฌิมา.

๗๕๖.

‘‘สุชาตา ภุชลฏฺีว, เวทีว [เวลฺลีว (สี. ปี.)] ตนุมชฺฌิมา;

ทีฆสฺสา เกสา อสิตา, อีสกคฺคปเวลฺลิตา.

๗๕๗.

‘‘สุชาตา มิคฉาปาว, เหมนฺตคฺคิสิขาริว;

นทีว คิริทุคฺเคสุ, สฺฉนฺนา ขุทฺทเวฬุภิ.

๗๕๘.

‘‘นาคนาสูรุ กลฺยาณี, ปรมา [ปมา (สี. ปี.)] ติมฺพรุตฺถนี;

นาติทีฆา นาติรสฺสา, นาโลมา นาติโลมสา’’.

๗๕๙.

‘‘นนฺทาย นูน มรเณน, นนฺทสิ สิริวาหน;

อหฺจ นูน นนฺทา จ, คจฺฉาม ยมสาธนํ’’.

๗๖๐.

‘‘ทิพฺพํ อธียเส มายํ, อกาสิ จกฺขุโมหนํ;

โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’.

๗๖๑.

‘‘อธียนฺติ มหาราช [อธิยนฺติ เว มหาราช (สฺยา. ก.)], ทิพฺพมายิธ ปณฺฑิตา;

เต โมจยนฺติ อตฺตานํ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา.

๗๖๒.

‘‘สนฺติ มาณวปุตฺตา เม, กุสลา สนฺธิเฉทกา;

เยสํ กเตน มคฺเคน, เวเทโห มิถิลํ คโต’’.

๗๖๓.

‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ;

หตฺถีนํ อถ อสฺสานํ, รถานํ อถ ปตฺตินํ;

อาโลกภูตํ ติฏฺนฺตํ, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ’’ [นิฏฺิตํ (สี. สฺยา. ปี.)].

๗๖๔.

‘‘ลาภา วต วิเทหานํ, ยสฺสิเมทิสา ปณฺฑิตา;

ฆเร วสนฺติ วิชิเต, ยถา ตฺวํสิ มโหสธ’’.

๗๖๕.

‘‘วุตฺติฺจ ปริหารฺจ, ทิคุณํ ภตฺตเวตนํ;

ททามิ วิปุเล โภเค, ภุฺช กาเม รมสฺสุ จ;

มา วิเทหํ ปจฺจคมา, กึ วิเทโห กริสฺสติ’’.

๗๖๖.

‘‘โย จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;

อุภินฺนํ โหติ คารยฺโห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;

ยาว ชีเวยฺย เวเทโห, นาฺสฺส ปุริโส สิยา.

๗๖๗.

‘‘โย จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;

อุภินฺนํ โหติ คารยฺโห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;

ยาว ติฏฺเยฺย เวเทโห, นาฺสฺส วิชิเต วเส’’.

๗๖๘.

‘‘ทมฺมิ นิกฺขสหสฺสํ เต, คามาสีติฺจ กาสิสุ;

ทาสิสตานิ จตฺตาริ, ทมฺมิ ภริยาสตฺจ เต;

สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถึ คจฺฉ มโหสธ.

๗๖๙.

‘‘ยาว ททนฺตุ หตฺถีนํ, อสฺสานํ ทิคุณํ วิธํ;

ตปฺเปนฺตุ อนฺนปาเนน, รถิเก ปตฺติการเก’’.

๗๗๐.

‘‘หตฺถี อสฺเส รเถ ปตฺตี, คจฺเฉวาทาย ปณฺฑิต;

ปสฺสตุ ตํ มหาราชา, เวเทโห มิถิลํ คตํ [มิถิลคฺคหํ (ก.)].

๗๗๑.

‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ปทิสฺสเต มหา;

จตุรงฺคินี ภีสรูปา, กึ นุ มฺสิ ปณฺฑิต’’ [มฺนฺติ ปณฺฑิตา (สี. สฺยา. ปี.)].

๗๗๒.

‘‘อานนฺโท เต มหาราช, อุตฺตโม ปฏิทิสฺสติ;

สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถึ ปตฺโต มโหสโธ’’.

๗๗๓.

‘‘ยถา เปตํ สุสานสฺมึ, ฉฑฺเฑตฺวา จตุโร ชนา;

เอวํ กปิลเย ตฺยมฺห [กปฺปิลิเย ตฺยมฺหา (สฺยา.), กมฺปิลฺลิเย ตฺยมฺหา (สี.), กมฺปิลฺลิยรฏฺเ (ปี.)], ฉฑฺฑยิตฺวา อิธาคตา.

๗๗๔.

‘‘อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน, เกน วา ปน เหตุนา;

เกน วา อตฺถชาเตน, อตฺตานํ ปริโมจยิ’’.

๗๗๕.

‘‘อตฺถํ อตฺเถน เวเทห, มนฺตํ มนฺเตน ขตฺติย;

ปริวารยึ [ปริวารยิสฺสํ (สี. สฺยา.)] ราชานํ, ชมฺพุทีปํว สาคโร’’.

๗๗๖.

‘‘ทินฺนํ นิกฺขสหสฺสํ เม, คามาสีติ จ กาสิสุ;

ทาสีสตานิ จตฺตาริ, ทินฺนํ ภริยาสตฺจ เม;

สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถินามฺหิ อิธาคโต’’.

๗๗๗.

‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;

ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;

อมิตฺตหตฺถตฺตคเต [อมิตฺตสฺส หตฺถคเต (ก.)], โมจยี โน มโหสโธ’’.

๗๗๘.

‘‘เอวเมตํ มหาราช, ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา;

ปกฺขีว ปฺชเร พทฺเธ, มจฺเฉ ชาลคเตริว;

อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’.

๗๗๙.

‘‘อาหฺนฺตุ สพฺพวีณา, เภริโย ทินฺทิมานิ จ;

ธเมนฺตุ มาคธา สงฺขา, วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภี’’.

๗๘๐.

‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;

พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.

๗๘๑.

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺา, รถิกา ปตฺติการกา;

พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.

๗๘๒.

‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;

พหุํ อนฺนฺจ ปานฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ.

๗๘๓.

‘‘พหุชโน ปสนฺโนสิ, ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคตํ;

ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต, เจลุกฺเขโป อวตฺตถา’’ติ.

อุมงฺคชาตกํ [มหาอุมฺมคฺคชาตกํ (สี. ปี.), มโหสธชาตกํ (สฺยา.§ก.)] ปฺจมํ.

๕๔๓. ภูริทตฺตชาตกํ (๖)

๗๘๔.

‘‘ยํ กิฺจิ รตนํ อตฺถิ, ธตรฏฺนิเวสเน;

สพฺพานิ เต อุปยนฺตุ, ธีตรํ เทหิ ราชิโน’’.

๗๘๕.

‘‘น โน วิวาโห นาเคหิ, กตปุพฺโพ กุทาจนํ;

ตํ วิวาหํ อสํยุตฺตํ, กถํ อมฺเห กโรมเส’’.

๗๘๖.

‘‘ชีวิตํ นูน เต จตฺตํ, รฏฺํ วา มนุชาธิป;

น หิ นาเค กุปิตมฺหิ, จิรํ ชีวนฺติ ตาทิสา.

๗๘๗.

‘‘โย ตฺวํ เทว มนุสฺโสสิ, อิทฺธิมนฺตํ อนิทฺธิมา;

วรุณสฺส นิยํ ปุตฺตํ, ยามุนํ อติมฺสิ’’.

๗๘๘.

‘‘นาติมฺามิ ราชานํ, ธตรฏฺํ ยสสฺสินํ;

ธตรฏฺโ หิ นาคานํ, พหูนมปิ อิสฺสโร.

๗๘๙.

‘‘อหิ มหานุภาโวปิ, น เม ธีตรมารโห;

ขตฺติโย จ วิเทหานํ, อภิชาตา สมุทฺทชา’’.

๗๙๐.

‘‘กมฺพลสฺสตรา อุฏฺเนฺตุ, สพฺเพ นาเค นิเวทย;

พาราณสึ ปวชฺชนฺตุ, มา จ กฺจิ [กิฺจิ (สี. ปี. ก.)] วิเหยุํ’’.

๗๙๑.

‘‘นิเวสเนสุ โสพฺเภสุ, รถิยา จจฺจเรสุ จ;

รุกฺขคฺเคสุ จ ลมฺพนฺตุ, วิตตา โตรเณสุ จ.

๗๙๒.

‘‘อหมฺปิ สพฺพเสเตน, มหตา สุมหํ ปุรํ;

ปริกฺขิปิสฺสํ โภเคหิ, กาสีนํ ชนยํ ภยํ’’.

๗๙๓.

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อุรคาเนกวณฺณิโน;

พาราณสึ ปวชฺชึสุ, น จ กฺจิ วิเหยุํ.

๗๙๔.

นิเวสเนสุ โสพฺเภสุ, รถิยา จจฺจเรสุ จ;

รุกฺขคฺเคสุ จ ลมฺพึสุ, วิตตา โตรเณสุ จ.

๗๙๕.

เตสุ ทิสฺวาน ลมฺพนฺเต, ปุถู กนฺทึสุ นาริโย;

นาเค โสณฺฑิกเต ทิสฺวา, ปสฺสสนฺเต มุหุํ มุหุํ.

๗๙๖.

พาราณสี ปพฺยธิตา, อาตุรา สมปชฺชถ;

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ‘‘ธีตรํ เทหิ ราชิโน’’.

๗๙๗.

‘‘ปุปฺผาภิหารสฺส วนสฺส มชฺเฌ, โก โลหิตกฺโข วิตตนฺตรํโส;

กา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, ติฏฺนฺติ นาริโย ทส วนฺทมานา.

๗๙๘.

‘‘โก ตฺวํ พฺรหาพาหุ วนสฺส มชฺเฌ, วิโรจสิ ฆตสิตฺโตว อคฺคิ;

มเหสกฺโข อฺตโรสิ ยกฺโข, อุทาหุ นาโคสิ มหานุภาโว’’.

๗๙๙.

‘‘นาโคหมสฺมิ อิทฺธิมา, เตชสฺสี [เตชสี (สี. สฺยา. ปี. ก.)] ทุรติกฺกโม;

ฑํเสยฺยํ เตชสา กุทฺโธ, ผีตํ ชนปทํ อปิ.

๘๐๐.

‘‘สมุทฺทชา หิ เม มาตา, ธตรฏฺโ จ เม ปิตา;

สุทสฺสนกนิฏฺโสฺมิ, ภูริทตฺโตติ มํ วิทู’’.

๘๐๑.

‘‘ยํ คมฺภีรํ สทาวฏฺฏํ, รหทํ ภิสฺมํ เปกฺขสิ;

เอส ทิพฺโย มมาวาโส, อเนกสตโปริโส.

๘๐๒.

‘‘มยูรโกฺจาภิรุทํ, นีโลทํ วนมชฺฌโต;

ยมุนํ ปวิส มา ภีโต, เขมํ วตฺตวตํ [วตฺตวตึ (สฺยา. ก.)] สิวํ’’.

๘๐๓.

‘‘ตตฺถ ปตฺโต สานุจโร, สห ปุตฺเตน พฺราหฺมณ;

ปูชิโต มยฺหํ กาเมหิ, สุขํ พฺราหฺมณ วจฺฉสิ’’.

๘๐๔.

‘‘สมา สมนฺตปริโต, ปหูตตครา [พหุกา ตคฺครา (สี. สฺยา. ปี.)] มหี;

อินฺทโคปกสฺฉนฺนา, โสภติ หริตุตฺตมา.

๘๐๕.

‘‘รมฺมานิ วนเจตฺยานิ, รมฺมา หํสูปกูชิตา;

โอปุปฺผาปทฺมา ติฏฺนฺติ, โปกฺขรฺโ [โปกฺขรฺา (สฺยา. ปี.)] สุนิมฺมิตา.

๘๐๖.

‘‘อฏฺํสา สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;

สหสฺสถมฺภา ปาสาทา, ปูรา กฺาหิ โชตเร.

๘๐๗.

‘‘วิมานํ อุปปนฺโนสิ, ทิพฺยํ ปุฺเหิ อตฺตโน;

อสมฺพาธํ สิวํ รมฺมํ, อจฺจนฺตสุขสํหิตํ.

๘๐๘.

‘‘มฺเ สหสฺสเนตฺตสฺส, วิมานํ นาภิกงฺขสิ;

อิทฺธี หิ ตฺยายํ วิปุลา, สกฺกสฺเสว ชุตีมโต’’.

๘๐๙.

‘‘มนสาปิ น ปตฺตพฺโพ, อานุภาโว ชุตีมโต;

ปริจารยมานานํ, สอินฺทานํ [อินฺทานํ (สฺยา. ก.)] วสวตฺตินํ’’.

๘๑๐.

‘‘ตํ วิมานํ อภิชฺฌาย, อมรานํ สุเขสินํ;

อุโปสถํ อุปวสนฺโต, เสมิ วมฺมิกมุทฺธนิ’’.

๘๑๑.

‘‘อหฺจ มิคเมสาโน, สปุตฺโต ปาวิสึ วนํ;

ตํ มํ มตํ วา ชีวํ วา, นาภิเวเทนฺติ าตกา.

๘๑๒.

‘‘อามนฺตเย ภูริทตฺตํ, กาสิปุตฺตํ ยสสฺสินํ;

ตยา โน สมนุฺาตา, อปิ ปสฺเสมุ าตเก’’.

๘๑๓.

‘‘เอโส หิ วต เม ฉนฺโท, ยํ วเสสิ มมนฺติเก;

น หิ เอตาทิสา กามา, สุลภา โหนฺติ มานุเส.

๘๑๔.

‘‘สเจ ตฺวํ นิจฺฉเส วตฺถุํ, มม กาเมหิ ปูชิโต;

มยา ตฺวํ สมนุฺาโต, โสตฺถึ ปสฺสาหิ าตเก’’.

๘๑๕.

‘‘ธารยิมํ มณึ ทิพฺยํ, ปสุํ ปุตฺเต จ วินฺทติ;

อโรโค สุขิโต โหติ [โหหิ (สฺยา.)], คจฺเฉวาทาย พฺราหฺมณ’’.

๘๑๖.

‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;

ปพฺพชิสฺสามิ ชิณฺโณสฺมิ, น กาเม อภิปตฺถเย’’.

๘๑๗.

‘‘พฺรหฺมจริยสฺส เจ ภงฺโค, โหติ โภเคหิ การิยํ;

อวิกมฺปมาโน เอยฺยาสิ, พหุํ ทสฺสามิ เต ธนํ’’.

๘๑๘.

‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;

ปุนปิ อาคมิสฺสามิ, สเจ อตฺโถ ภวิสฺสติ’’.

๘๑๙.

‘‘อิทํ วตฺวา ภูริทตฺโต, เปเสสิ จตุโร ชเน;

เอถ คจฺฉถ อุฏฺเถ, ขิปฺปํ ปาเปถ พฺราหฺมณํ.

๘๒๐.

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อุฏฺาย จตุโร ชนา;

เปสิตา ภูริทตฺเตน, ขิปฺปํ ปาเปสุ พฺราหฺมณํ.

๘๒๑.

‘‘มณึ ปคฺคยฺห มงฺคลฺยํ, สาธุวิตฺตํ [สาธุจิตฺตํ (ปี.)] มโนรมํ;

เสลํ พฺยฺชนสมฺปนฺนํ, โก อิมํ มณิมชฺฌคา’’.

๘๒๒.

‘‘โลหิตกฺขสหสฺสาหิ, สมนฺตา ปริวาริตํ;

อชฺช กาลํ ปถํ [ปทํ (สี. ปี.)] คจฺฉํ, อชฺฌคาหํ มณึ อิมํ’’.

๘๒๓.

‘‘สุปจิณฺโณ อยํ เสโล, อจฺจิโต มหิโต [มานิโต (ก.)] สทา;

สุธาริโต สุนิกฺขิตฺโต, สพฺพตฺถมภิสาธเย.

๘๒๔.

‘‘อุปจารวิปนฺนสฺส, นิกฺเขเป ธารณาย วา;

อยํ เสโล วินาสาย, ปริจิณฺโณ อโยนิโส.

๘๒๕.

‘‘น อิมํ อกุสโล [กุสลํ (ก.)] ทิพฺยํ, มณึ ธาเรตุมารโห;

ปฏิปชฺช สตํ นิกฺขํ, เทหิมํ รตนํ มม’’.

๘๒๖.

‘‘น จ มฺยายํ มณี เกยฺโย, โคหิ [เกหิ (ก.)] วา รตเนหิ วา;

เสโล พฺยฺชนสมฺปนฺโน, เนว เกยฺโย มณี มม’’.

๘๒๗.

‘‘โน เจ ตยา มณี เกยฺโย, โคหิ [เกหิ (ก.)] วา รตเนหิ วา;

อถ เกน มณี เกยฺโย, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’.

๘๒๘.

‘‘โย เม สํเส มหานาคํ, เตชสฺสึ ทุรติกฺกมํ;

ตสฺส ทชฺชํ อิมํ เสลํ, ชลนฺตมิว เตชสา’’.

๘๒๙.

‘‘โก นุ พฺราหฺมณวณฺเณน, สุปณฺโณ ปตตํ วโร;

นาคํ ชิคีสมนฺเวสิ, อนฺเวสํ ภกฺขมตฺตโน.

๘๓๐.

‘‘นาหํ ทิชาธิโป โหมิ, น ทิฏฺโ ครุโฬ มยา;

อาสีวิเสน วิตฺโตติ [วิตฺโตสฺมิ (สฺยา. ก.)], วชฺโช พฺราหฺมณ มํ วิทู’’.

๘๓๑.

‘‘กึ นุ ตุยฺหํ พลํ อตฺถิ, กึ สิปฺปํ วิชฺชเต ตว;

กิสฺมึ วา ตฺวํ ปรตฺถทฺโธ, อุรคํ นาปจายสิ’’.

๘๓๒.

‘‘อารฺิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตํ ตปสฺสิโน;

สุปณฺโณ โกสิยสฺสกฺขา, วิสวิชฺชํ อนุตฺตรํ.

๘๓๓.

‘‘ตํ ภาวิตตฺตฺตรํ, สมฺมนฺตํ ปพฺพตนฺตเร;

สกฺกจฺจํ ตํ อุปฏฺาสึ, รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต.

๘๓๔.

‘‘โส ตทา ปริจิณฺโณ เม, วตฺตวา พฺรหฺมจริยวา;

ทิพฺพํ ปาตุกรี มนฺตํ, กามสา ภควา มม.

๘๓๕.

‘‘ตฺยาหํ มนฺเต ปรตฺถทฺโธ, นาหํ ภายามิ โภคินํ;

อาจริโย วิสฆาตานํ, อลมฺปาโนติ [อาลมฺพาโนติ (สี. ปี.), อาลมฺพายโนติ (สฺยา.)] มํ วิทู’’.

๘๓๖.

‘‘คณฺหามเส มณึ ตาต, โสมทตฺต วิชานหิ;

มา ทณฺเฑน สิรึ ปตฺตํ, กามสา ปชหิมฺหเส’’.

๘๓๗.

‘‘สกํ นิเวสนํ ปตฺตํ, โย ตํ พฺราหฺมณ ปูชยิ;

เอวํ กลฺยาณการิสฺส, กึ โมหา ทุพฺภิมิจฺฉสิ’’.

๘๓๘.

‘‘สเจ ตฺวํ [สเจ หิ (สี. ปี. ก.)] ธนกาโมสิ, ภูริทตฺโต ปทสฺสติ [ภูริทตฺตํ ปทิสฺสสิ (ก.)];

ตเมว คนฺตฺวา ยาจสฺสุ, พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ’’.

๘๓๙.

‘‘หตฺถคตํ ปตฺตคตํ, นิกิณฺณํ ขาทิตุํ วรํ;

มา โน สนฺทิฏฺิโก อตฺโถ, โสมทตฺต อุปจฺจคา’’.

๘๔๐.

‘‘ปจฺจติ นิรเย โฆเร, มหิสฺสมปิ วิวรติ [มหิสฺสมว ทียติ (สี. ปี.), มหิมสฺส วินฺทฺรียติ (สฺยา.)];

มิตฺตทุพฺภี หิตจฺจาคี, ชีวเรวาปิ สุสฺสติ [ชีวเร จาปิ สุสฺสเร (สี. ปี.)].

๘๔๑.

‘‘สเจ ตฺวํ [สเจ หิ (สี. ปี. ก.)] ธนกาโมสิ, ภูริทตฺโต ปทสฺสติ;

มฺเ อตฺตกตํ เวรํ, นจิรํ เวทยิสฺสสิ’’.

๘๔๒.

‘‘มหายฺํ ยชิตฺวาน, เอวํ สุชฺฌนฺติ พฺราหฺมณา;

มหายฺํ ยชิสฺสาม, เอวํ โมกฺขาม ปาปกา’’.

๘๔๓.

‘‘หนฺท ทานิ อปายามิ, นาหํ อชฺช ตยา สห;

ปทมฺเปกํ [ปทเมกํ (สฺยา. ก.)] น คจฺเฉยฺยํ, เอวํ กิพฺพิสการินา’’.

๘๔๔.

‘‘อิทํ วตฺวาน ปิตรํ, โสมทตฺโต พหุสฺสุโต;

อุชฺฌาเปตฺวาน ภูตานิ, ตมฺหา านา อปกฺกมิ.

๘๔๕.

‘‘คณฺหาเหตํ มหานาคํ, อาหเรตํ มณึ มม;

อินฺทโคปกวณฺณาโภ, ยสฺส โลหิตโก สิโร.

๘๔๖.

‘‘กปฺปาสปิจุราสีว, เอโส กาโย ปทิสฺสติ [กาย’สฺส ทิสฺสติ (สี. ปี.)];

วมฺมิกคฺคคโต เสติ, ตํ ตฺวํ คณฺหาหิ พฺราหฺมณ’’.

๘๔๗.

‘‘อโถสเธหิ ทิพฺเพหิ, ชปฺปํ มนฺตปทานิ จ;

เอวํ ตํ อสกฺขิ สตฺถุํ [สฏฺุํ (สี. ปี.), ยุฏฺุํ (สฺยา.), สุตฺตุํ (ก.)], กตฺวา ปริตฺตมตฺตโน’’.

๘๔๘.

‘‘มมํ ทิสฺวาน อายนฺตํ, สพฺพกามสมิทฺธินํ;

อินฺทฺริยานิ อหฏฺานิ, สาวํ [สามํ (สี. ปี.)] ชาตํ มุขํ ตว.

๘๔๙.

‘‘ปทฺมํ ยถา หตฺถคตํ, ปาณินา ปริมทฺทิตํ;

สาวํ ชาตํ [ยนฺตํ (ก.)] มุขํ ตุยฺหํ, มมํ ทิสฺวาน เอทิสํ.

๘๕๐.

‘‘กจฺจิ นุ เต นาภิสสิ [เต นาภิสยิ (สี.), เต นาภิสฺสสิ (สฺยา.)], กจฺจิ เต อตฺถิ เวทนา;

เยน สาวํ มุขํ ตุยฺหํ, มมํ ทิสฺวาน อาคตํ’’.

๘๕๑.

‘‘สุปินํ ตาต อทฺทกฺขึ, อิโต มาสํ อโธคตํ;

ทกฺขิณํ วิย เม พาหุํ, เฉตฺวา รุหิรมกฺขิตํ;

ปุริโส อาทาย ปกฺกามิ, มม โรทนฺติยา สติ.

๘๕๒.

‘‘ยโตหํ [ยโต ตํ (สี.)] สุปินมทฺทกฺขึ, สุทสฺสน วิชานหิ;

ตโต ทิวา วา รตฺตึ วา, สุขํ เม โนปลพฺภติ’’.

๘๕๓.

‘‘ยํ ปุพฺเพ ปริวารึสุ [ปริจารึสุ (สี. ปี.)], กฺา รุจิรวิคฺคหา;

เหมชาลปฏิจฺฉนฺนา, ภูริทตฺโต น ทิส