📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วินยปิฏเก
ปาราชิกปาฬิ
เวรฺชกณฺฑํ
๑. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิมนฺทมูเล มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. อสฺโสสิ โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ – ‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต เวรฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิมนฺทมูเล มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา [ภควาติ (สฺยา.), ที. นิ. ๑.๑๕๗, อพฺภุคฺคตากาเรน ปน สเมติ]. โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ. โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ ¶ สาตฺถํ สพฺยฺชนํ; เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ; สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตี’’’ติ.
๒. [อิโต ปรํ ยาว ปารา. ๑๕-๑๖ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ ปาโ อ. นิ. ๘.๑๑] อถ ¶ โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สุตํ เมตํ, โภ โคตม – ‘น สมโณ โคตโม ¶ พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตตี’ติ. ตยิทํ, โภ โคตม, ตเถว? น หิ ภวํ โคตโม พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตติ? ตยิทํ, โภ โคตม, น สมฺปนฺนเมวา’’ติ.
‘‘นาหํ ตํ, พฺราหฺมณ, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ยมหํ อภิวาเทยฺยํ วา ปจฺจุฏฺเยฺยํ วา อาสเนน วา นิมนฺเตยฺยํ. ยฺหิ, พฺราหฺมณ, ตถาคโต อภิวาเทยฺย วา ปจฺจุฏฺเยฺย วา อาสเนน วา นิมนฺเตยฺย, มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยา’’ติ.
๓. ‘‘อรสรูโป ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย ¶ – ‘อรสรูโป สมโณ โคตโม’ติ. เย เต, พฺราหฺมณ, รูปรสา สทฺทรสา คนฺธรสา รสรสา โผฏฺพฺพรสา เต ตถาคตสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา [อนภาวกตา (สี.) อนภาวํคตา (สฺยา.)] อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อรสรูโป สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๔. ‘‘นิพฺโภโค ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘นิพฺโภโค สมโณ โคตโม’ติ. เย เต, พฺราหฺมณ, รูปโภคา สทฺทโภคา คนฺธโภคา รสโภคา โผฏฺพฺพโภคา เต ตถาคตสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘นิพฺโภโค สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๕. ‘‘อกิริยวาโท ¶ ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อกิริยวาโท สมโณ โคตโม’ติ. อหฺหิ, พฺราหฺมณ, อกิริยํ วทามิ กายทุจฺจริตสฺส ¶ วจีทุจฺจริตสฺส มโนทุจฺจริตสฺส. อเนกวิหิตานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อกิริยํ วทามิ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อกิริยวาโท สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๖. ‘‘อุจฺเฉทวาโท ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อุจฺเฉทวาโท สมโณ โคตโม’ติ. อหฺหิ, พฺราหฺมณ, อุจฺเฉทํ วทามิ ราคสฺส โทสสฺส โมหสฺส. อเนกวิหิตานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อุจฺเฉทํ วทามิ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน ¶ วเทยฺย – ‘อุจฺเฉทวาโท สมโณ โคตโม’ติ, โน ¶ จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๗. ‘‘เชคุจฺฉี ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘เชคุจฺฉี สมโณ โคตโม’ติ. อหฺหิ, พฺราหฺมณ, ชิคุจฺฉามิ กายทุจฺจริเตน วจีทุจฺจริเตน มโนทุจฺจริเตน. อเนกวิหิตานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา ชิคุจฺฉามิ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘เชคุจฺฉี สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๘. ‘‘เวนยิโก ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘เวนยิโก สมโณ โคตโม’ติ. อหฺหิ, พฺราหฺมณ, วินยาย ธมฺมํ เทเสมิ ราคสฺส โทสสฺส โมหสฺส. อเนกวิหิตานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ วินยาย ธมฺมํ เทเสมิ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘เวนยิโก สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๙. ‘‘ตปสฺสี ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ตปสฺสี สมโณ โคตโม’ติ ¶ . ตปนียาหํ, พฺราหฺมณ, ปาปเก อกุสเล ธมฺเม วทามิ, กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตํ. ยสฺส โข, พฺราหฺมณ ¶ , ตปนียา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา ¶ อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตมหํ ตปสฺสีติ วทามิ. ตถาคตสฺส โข, พฺราหฺมณ, ตปนียา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ตปสฺสี สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติ.
๑๐. ‘‘อปคพฺโภ ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘อตฺถิ ขฺเวส, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อปคพฺโภ สมโณ โคตโม’ติ. ยสฺส โข, พฺราหฺมณ, อายตึ คพฺภเสยฺยา ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตมหํ อปคพฺโภติ วทามิ. ตถาคตสฺส โข, พฺราหฺมณ, อายตึ คพฺภเสยฺยา ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ปริยาโย เยน มํ ปริยาเยน สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘อปคพฺโภ สมโณ โคตโม’ติ, โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสิ’’.
๑๑. ‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, กุกฺกุฏิยา อณฺฑานิ อฏฺ วา ทส วา ทฺวาทส วา. ตานสฺสุ กุกฺกุฏิยา สมฺมา อธิสยิตานิ สมฺมา ปริเสทิตานิ สมฺมา ปริภาวิตานิ. โย นุ โข เตสํ กุกฺกุฏจฺฉาปกานํ ปมตรํ ปาทนขสิขาย วา มุขตุณฺฑเกน วา อณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา โสตฺถินา อภินิพฺภิชฺเชยฺย, กินฺติ สฺวาสฺส วจนีโย – ‘‘เชฏฺโ ¶ วา กนิฏฺโ วา’’ติ? ‘‘เชฏฺโติสฺส, โภ โคตม, วจนีโย. โส หิ เนสํ เชฏฺโ โหตี’’ติ. ‘‘เอวเมว โข อหํ, พฺราหฺมณ, อวิชฺชาคตาย ปชาย อณฺฑภูตาย ปริโยนทฺธาย ¶ อวิชฺชณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา เอโกว โลเก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ. สฺวาหํ, พฺราหฺมณ, เชฏฺโ เสฏฺโ โลกสฺส’’.
‘‘อารทฺธํ โข ปน เม, พฺราหฺมณ, วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา.)] อโหสิ อสลฺลีนํ, อุปฏฺิตา สติ อสมฺมุฏฺา [อปฺปมุฏฺา (สี. สฺยา.)], ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ, สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ. โส ¶ โข อหํ, พฺราหฺมณ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ. วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ. ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหาสึ สโต จ สมฺปชาโน, สุขฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสึ ¶ , ยํ ตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ – ‘อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารี’ติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ. สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ.
๑๒. ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมสึ. โส อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามิ ¶ , เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาตึ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตาลีสมฺปิ ชาติโย ปฺาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ, ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ, อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป – ‘อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต; โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ; ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต; โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ. อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรามิ. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, รตฺติยา ปเม ยาเม ปมา วิชฺชา อธิคตา, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน – ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, ปมาภินิพฺภิทา อโหสิ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา.
๑๓. ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต สตฺตานํ จุตูปปาตาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมสึ ¶ . โส ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน [อติกฺกนฺตมานุสฺสเกน (ก.)] สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต ¶ สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ. สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามิ – ‘อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน ¶ สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา. อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา; เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’ติ. อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสามิ จวมาเน อุปปชฺชมาเน ¶ หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ. สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามิ. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม ทุติยา วิชฺชา อธิคตา, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน – ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, ทุติยาภินิพฺภิทา อโหสิ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา.
๑๔. ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ิเต อาเนฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมสึ. โส ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ¶ อพฺภฺาสึ; ‘อิเม อาสวา’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ อาสวสมุทโย’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ อาสวนิโรโธ’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, ‘อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ. ตสฺส เม เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจิตฺถ ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจิตฺถ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจิตฺถ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ าณํ อโหสิ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ อพฺภฺาสึ. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม ตติยา วิชฺชา อธิคตา, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน – ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต. อยํ โข เม, พฺราหฺมณ, ตติยาภินิพฺภิทา ¶ อโหสิ – กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา’’ติ.
๑๕. เอวํ ¶ วุตฺเต, เวรฺโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เชฏฺโ ภวํ โคตโม, เสฏฺโ ภวํ โคตโม! อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม!! เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ, เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต ¶ . เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตํ. อธิวาเสตุ จ เม ภวํ โคตโม เวรฺชายํ วสฺสาวาสํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๑๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน เวรฺชา ทุพฺภิกฺขา โหติ ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. เตน โข ปน สมเยน อุตฺตราปถกา [อุตฺตราหกา (สี.)] อสฺสวาณิชา [อสฺสวณิชา (ก.)] ปฺจมตฺเตหิ อสฺสสเตหิ เวรฺชํ วสฺสาวาสํ อุปคตา โหนฺติ. เตหิ อสฺสมณฺฑลิกาสุ ภิกฺขูนํ ปตฺถปตฺถปุลกํ [ปตฺถปตฺถมูลกํ (ก.)] ปฺตฺตํ โหติ. ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เวรฺชํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปิณฺฑํ อลภมานา อสฺสมณฺฑลิกาสุ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปตฺถปตฺถปุลกํ อารามํ อาหริตฺวา อุทุกฺขเล โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ปริภฺุชนฺติ. อายสฺมา ปนานนฺโท ปตฺถปุลกํ สิลายํ ปิสิตฺวา ภควโต อุปนาเมติ. ตํ ภควา ปริภฺุชติ.
อสฺโสสิ โข ภควา อุทุกฺขลสทฺทํ. ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺติ; กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺติ, กาลํ วิทิตฺวา น ปุจฺฉนฺติ; อตฺถสํหิตํ ¶ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, โน อนตฺถสํหิตํ. อนตฺถสํหิเต เสตุฆาโต ตถาคตานํ. ทฺวีหิ อากาเรหิ พุทฺธา ภควนฺโต ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉนฺติ – ธมฺมํ วา เทเสสฺสาม, สาวกานํ วา สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามาติ [ปฺาเปสฺสามาติ (สี. สฺยา.)]. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, อุทุกฺขลสทฺโท’’ติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ ¶ . ‘‘สาธุ สาธุ, อานนฺท! ตุมฺเหหิ, อานนฺท สปฺปุริเสหิ วิชิตํ. ปจฺฉิมา ชนตา สาลิมํโสทนํ อติมฺิสฺสตี’’ติ.
๑๗. อถ ¶ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน [มหาโมคฺคลาโน (ก.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ, ภนฺเต, เวรฺชา ทุพฺภิกฺขา ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา. น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อิมิสฺสา, ภนฺเต, มหาปถวิยา เหฏฺิมตลํ สมฺปนฺนํ – เสยฺยถาปิ ขุทฺทมธุํ อนีลกํ เอวมสฺสาทํ. สาธาหํ, ภนฺเต, ปถวึ ปริวตฺเตยฺยํ. ภิกฺขู ปปฺปฏโกชํ ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ. ‘‘เย ปน เต, โมคฺคลฺลาน, ปถวินิสฺสิตา ปาณา เต กถํ กริสฺสสี’’ติ? ‘‘เอกาหํ, ภนฺเต, ปาณึ อภินิมฺมินิสฺสามิ – เสยฺยถาปิ มหาปถวี. เย ปถวินิสฺสิตา ปาณา เต ตตฺถ สงฺกาเมสฺสามิ. เอเกน หตฺเถน ปถวึ ปริวตฺเตสฺสามี’’ติ. ‘‘อลํ, โมคฺคลฺลาน, มา ¶ เต รุจฺจิ ปถวึ ปริวตฺเตตุํ. วิปลฺลาสมฺปิ สตฺตา ปฏิลเภยฺยุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ, ภนฺเต, สพฺโพ ภิกฺขุสงฺโฆ อุตฺตรกุรุํ ปิณฺฑาย คจฺเฉยฺยา’’ติ. ‘‘อลํ, โมคฺคลฺลาน, มา เต รุจฺจิ สพฺพสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุตฺตรกุรุํ ปิณฺฑาย คมน’’นฺติ.
๑๘. อถ ¶ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘กตเมสานํ โข พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสิ; กตเมสานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ? อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ [สายณฺหสมยํ (สี.)] ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘กตเมสานํ โข พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสิ, กตเมสานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ อโหสี’ติ. ‘กตเมสานํ นุ โข, ภนฺเต, พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสิ, กตเมสานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ อโหสี’’’ติ?
‘‘ภควโต จ, สาริปุตฺต, วิปสฺสิสฺส ภควโต จ สิขิสฺส ภควโต จ เวสฺสภุสฺส พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสิ. ภควโต จ, สาริปุตฺต, กกุสนฺธสฺส ภควโต จ โกณาคมนสฺส ภควโต จ กสฺสปสฺส พฺรหฺมจริยํ ¶ จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ.
๑๙. ‘‘โก ¶ นุ โข ¶ , ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ภควโต จ วิปสฺสิสฺส ภควโต จ สิขิสฺส ภควโต จ เวสฺสภุสฺส พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ? ‘‘ภควา จ, สาริปุตฺต, วิปสฺสี ภควา จ สิขี ภควา จ เวสฺสภู กิลาสุโน อเหสุํ สาวกานํ วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสตุํ. อปฺปกฺจ เนสํ อโหสิ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ. อปฺตฺตํ สาวกานํ สิกฺขาปทํ. อนุทฺทิฏฺํ ปาติโมกฺขํ. เตสํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อนฺตรธาเนน พุทฺธานุพุทฺธานํ สาวกานํ อนฺตรธาเนน เย เต ปจฺฉิมา สาวกา นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา เต ตํ พฺรหฺมจริยํ ขิปฺปฺเว อนฺตรธาเปสุํ. เสยฺยถาปิ, สาริปุตฺต, นานาปุปฺผานิ ผลเก นิกฺขิตฺตานิ สุตฺเตน อสงฺคหิตานิ ตานิ วาโต วิกิรติ วิธมติ วิทฺธํเสติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ยถา ตํ สุตฺเตน อสงฺคหิตตฺตา. เอวเมว โข, สาริปุตฺต, เตสํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อนฺตรธาเนน พุทฺธานุพุทฺธานํ สาวกานํ อนฺตรธาเนน เย เต ปจฺฉิมา สาวกา นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา เต ตํ พฺรหฺมจริยํ ขิปฺปฺเว อนฺตรธาเปสุํ.
‘‘อกิลาสุโน จ เต ภควนฺโต อเหสุํ สาวเก เจตสา เจโต ปริจฺจ โอวทิตุํ. ภูตปุพฺพํ, ¶ สาริปุตฺต, เวสฺสภู ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อฺตรสฺมึ ภึสนเก [ภีสนเก (ก.)] วนสณฺเฑ สหสฺสํ ภิกฺขุสงฺฆํ เจตสา ¶ เจโต ปริจฺจ โอวทติ อนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ; เอวํ มนสิกโรถ, มา เอวํ มนสากตฺถ [มนสากริตฺถ (ก.)]; อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’ติ. อถ โข, สาริปุตฺต, ตสฺส ภิกฺขุสหสฺสสฺส เวสฺสภุนา ภควตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอวํ โอวทิยมานานํ เอวํ อนุสาสิยมานานํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ. ตตฺร สุทํ, สาริปุตฺต, ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ โหติ – โย โกจิ อวีตราโค ตํ วนสณฺฑํ ปวิสติ, เยภุยฺเยน โลมานิ หํสนฺติ. อยํ โข, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน ภควโต จ วิปสฺสิสฺส ภควโต จ สิขิสฺส ภควโต จ เวสฺสภุสฺส พฺรหฺมจริยํ น จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ.
๒๐. ‘‘โก ¶ ปน, ภนฺเต, เหตุ โก ปจฺจโย เยน ภควโต จ กกุสนฺธสฺส ภควโต จ โกณาคมนสฺส ภควโต จ กสฺสปสฺส พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ? ‘‘ภควา ¶ จ, สาริปุตฺต, กกุสนฺโธ ภควา จ โกณาคมโน ภควา จ กสฺสโป อกิลาสุโน อเหสุํ สาวกานํ วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสตุํ. พหฺุจ เนสํ อโหสิ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ, ปฺตฺตํ สาวกานํ สิกฺขาปทํ, อุทฺทิฏฺํ ปาติโมกฺขํ. เตสํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อนฺตรธาเนน พุทฺธานุพุทฺธานํ สาวกานํ อนฺตรธาเนน เย เต ปจฺฉิมา สาวกา นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา เต ตํ พฺรหฺมจริยํ จิรํ ¶ ทีฆมทฺธานํ เปสุํ. เสยฺยถาปิ, สาริปุตฺต, นานาปุปฺผานิ ผลเก นิกฺขิตฺตานิ สุตฺเตน สุสงฺคหิตานิ ตานิ วาโต น วิกิรติ น วิธมติ น วิทฺธํเสติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ยถา ตํ สุตฺเตน สุสงฺคหิตตฺตา. เอวเมว โข, สาริปุตฺต, เตสํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อนฺตรธาเนน พุทฺธานุพุทฺธานํ สาวกานํ อนฺตรธาเนน เย เต ปจฺฉิมา สาวกา นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา เต ตํ พฺรหฺมจริยํ จิรํ ทีฆมทฺธานํ เปสุํ. อยํ โข, สาริปุตฺต, เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน ภควโต จ กกุสนฺธสฺส ภควโต จ โกณาคมนสฺส ภควโต จ กสฺสปสฺส พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ อโหสี’’ติ.
๒๑. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตสฺส, ภควา, กาโล! เอตสฺส, สุคต, กาโล! ยํ ภควา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปยฺย [ปฺาเปยฺย (สี. สฺยา.)], อุทฺทิเสยฺย ปาติโมกฺขํ, ยถยิทํ พฺรหฺมจริยํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺิติก’’นฺติ. ‘‘อาคเมหิ ตฺวํ, สาริปุตฺต ¶ ! อาคเมหิ ตฺวํ, สาริปุตฺต! ตถาคโตว ตตฺถ กาลํ ชานิสฺสติ. น ตาว, สาริปุตฺต, สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปติ อุทฺทิสติ [น อุทฺทิสติ (สี.)] ปาติโมกฺขํ ยาว น อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ. ยโต จ โข, สาริปุตฺต, อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, อถ สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ¶ ปฺเปติ อุทฺทิสฺสติ ปาติโมกฺขํ เตสํเยว อาสวฏฺานียานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย. น ตาว, สาริปุตฺต, อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ ยาว น สงฺโฆ รตฺตฺุมหตฺตํ ปตฺโต โหติ. ยโต จ โข, สาริปุตฺต, สงฺโฆ รตฺตฺุมหตฺตํ ปตฺโต โหติ อถ อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ¶ ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, อถ, สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปติ ¶ อุทฺทิสติ ปาติโมกฺขํ เตสํเยว อาสวฏฺานียานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย. น ตาว, สาริปุตฺต, อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, ยาว น สงฺโฆ เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺโต โหติ. ยโต จ โข, สาริปุตฺต, สงฺโฆ เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺโต โหติ, อถ อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, อถ สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปติ อุทฺทิสติ ปาติโมกฺขํ เตสํเยว อาสวฏฺานียานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย. น ตาว, สาริปุตฺต, อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, ยาว น สงฺโฆ ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺโต โหติ. ยโต จ โข, สาริปุตฺต, สงฺโฆ ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺโต โหติ, อถ อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, อถ สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปติ อุทฺทิสติ ปาติโมกฺขํ เตสํเยว อาสวฏฺานียานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย. น ตาว, สาริปุตฺต, อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, ยาว น สงฺโฆ พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺโต โหติ. ยโต จ โข, สาริปุตฺต, สงฺโฆ พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺโต โหติ, อถ อิเธกจฺเจ อาสวฏฺานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ, อถ สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺเปติ อุทฺทิสติ ปาติโมกฺขํ เตสํเยว อาสวฏฺานียานํ ธมฺมานํ ปฏิฆาตาย. นิรพฺพุโท หิ, สาริปุตฺต, ภิกฺขุสงฺโฆ นิราทีนโว อปคตกาฬโก สุทฺโธ สาเร ปติฏฺิโต. อิเมสฺหิ, สาริปุตฺต, ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ โย ปจฺฉิมโก ภิกฺขุ ¶ โส โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ.
๒๒. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘อาจิณฺณํ โข ปเนตํ, อานนฺท, ตถาคตานํ เยหิ นิมนฺติตา วสฺสํ วสนฺติ, น เต อนปโลเกตฺวา ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติ. อายามานนฺท, เวรฺชํ พฺราหฺมณํ อปโลเกสฺสามา’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน เวรฺชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข เวรฺโช ¶ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข เวรฺชํ พฺราหฺมณํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘นิมนฺติตมฺห ตยา, พฺราหฺมณ ¶ , วสฺสํวุฏฺา [วสฺสํวุตฺถา (สี. สฺยา. ก.)], อปโลเกม ตํ, อิจฺฉาม มยํ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิตุ’’นฺติ. ‘‘สจฺจํ, โภ โคตม, นิมนฺติตตฺถ มยา วสฺสํวุฏฺา; อปิ จ, โย เทยฺยธมฺโม โส น ทินฺโน. ตฺจ โข โน อสนฺตํ, โนปิ อทาตุกมฺยตา, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา พหุกิจฺจา ฆราวาสา พหุกรณียา. อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข ภควา เวรฺชํ พฺราหฺมณํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ¶ ปกฺกามิ. อถ โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก นิเวสเน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, โภ โคตม, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ.
๒๓. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน เวรฺชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข เวรฺโช พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ [โอณีตปตฺตปาณึ (ก.)] ติจีวเรน อจฺฉาเทสิ, เอกเมกฺจ ภิกฺขุํ เอกเมเกน ทุสฺสยุเคน อจฺฉาเทสิ. อถ โข ภควา เวรฺชํ พฺราหฺมณํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เวรฺชายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา อนุปคมฺม โสเรยฺยํ สงฺกสฺสํ กณฺณกุชฺชํ เยน ปยาคปติฏฺานํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปยาคปติฏฺาเน คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน พาราณสี ตทวสริ. อถ โข ภควา พาราณสิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ.
เวรฺชภาณวาโร นิฏฺิโต.
๑. ปาราชิกกณฺฑํ
๑. ปมปาราชิกํ
สุทินฺนภาณวาโร
๒๔. เตน ¶ ¶ ¶ โข ปน สมเยน เวสาลิยา อวิทูเร กลนฺทคาโม นาม อตฺถิ [กลนฺทคาโม นาม โหติ (สี.), กลนฺทคาโม โหติ (สฺยา.)]. ตตฺถ สุทินฺโน นาม กลนฺทปุตฺโต เสฏฺิปุตฺโต โหติ. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต สมฺพหุเลหิ [สมฺปหูเลหิ (สี.)] สหายเกหิ สทฺธึ เวสาลึ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน ¶ . เตน โข ปน สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อทฺทส โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ภควนฺตํ มหติยา ปริสาย ปริวุตํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ นิสินฺนํ. ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหมฺปิ ธมฺมํ สุเณยฺย’’นฺติ. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต เยน สา ปริสา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนสฺส โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยถา ยถา โข อหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ; ยํนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺย’’นฺติ. อถ โข สา ปริสา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๒๕. อถ ¶ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต อจิรวุฏฺิตาย ปริสาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยถา ยถาหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ¶ , นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ; อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ. ปพฺพาเชตุ มํ ภควา’’ติ. ‘‘อนฺุาโตสิ ปน ตฺวํ, สุทฺทินฺน, มาตาปิตูหิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ? ‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, อนฺุาโต มาตาปิตูหิ อคารสฺมา อนคาริยํ ¶ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ‘‘น โข, สุทินฺน, ตถาคตา อนนฺุาตํ มาตาปิตูหิ ปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺตี’’ติ. ‘‘โสหํ, ภนฺเต, ตถา กริสฺสามิ ยถา มํ มาตาปิตโร อนุชานิสฺสนฺติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ.
๒๖. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต เวสาลิยํ ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา เยน กลนฺทคาโม เยน มาตาปิตโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มาตาปิตโร เอตทโวจ – ‘‘อมฺมตาตา, ยถา ยถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ ¶ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ; อิจฺฉามหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ¶ ปพฺพชิตุํ. อนุชานาถ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, ตาต สุทินฺน, อมฺหากํ เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ มยํ เต อกามกา วินา ภวิสฺสาม, กึ ปน มยํ ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต มาตาปิตโร เอตทโวจ – ‘‘อมฺมตาตา, ยถา ยถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ; อิจฺฉามหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ. อนุชานาถ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, ตาต สุทินฺน, อมฺหากํ เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ มยํ เต อกามกา วินา ภวิสฺสาม, กึ ปน มยํ ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ! ตติยมฺปิ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต มาตาปิตโร เอตทโวจ – ‘‘อมฺมตาตา ¶ , ยถา ยถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, นยิทํ สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ; อิจฺฉามหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ ¶ . อนุชานาถ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ตติยมฺปิ ¶ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, ตาต สุทินฺน, อมฺหากํ เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ มยํ เต อกามกา วินา ภวิสฺสาม, กึ ปน มยํ ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ!
๒๗. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต – ‘‘น มํ มาตาปิตโร อนุชานนฺติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ, ตตฺเถว อนนฺตรหิตาย ภูมิยา นิปชฺชิ – อิเธว เม มรณํ ภวิสฺสติ ปพฺพชฺชา วาติ. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต เอกมฺปิ ภตฺตํ น ภฺุชิ, ทฺเวปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ, ตีณิปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ, จตฺตาริปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ, ปฺจปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ, ฉปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ, สตฺตปิ ภตฺตานิ น ภฺุชิ.
๒๘. อถ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, ตาต สุทินฺน, อมฺหากํ เอกปุตฺตโก ¶ ปิโย มนาโป สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ มยํ เต อกามกา วินา ภวิสฺสาม, กึ ปน มยํ ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย? อุฏฺเหิ, ตาต สุทินฺน, ภฺุช จ ปิว จ ปริจาเรหิ จ, ภฺุชนฺโต ปิวนฺโต ปริจาเรนฺโต กาเม ปริภฺุชนฺโต ปฺุานิ กโรนฺโต อภิรมสฺสุ. น ตํ มยํ อนุชานาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, ตาต สุทินฺน, อมฺหากํ เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ มยํ เต อกามกา วินา ภวิสฺสาม, กึ ปน มยํ ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย! อุฏฺเหิ, ตาต สุทินฺน, ภฺุช จ ปิว จ ปริจาเรหิ จ, ภฺุชนฺโต ปิวนฺโต ปริจาเรนฺโต กาเม ปริภฺุชนฺโต ปฺุานิ กโรนฺโต อภิรมสฺสุ. น ตํ มยํ อนุชานาม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ตติยมฺปิ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ตุณฺหี อโหสิ.
อถ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส สหายกา เยน สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ ¶ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, สมฺม สุทินฺน, มาตาปิตูนํ ¶ เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป ¶ สุเขธิโต สุขปริหโต. น ตฺวํ, สมฺม สุทินฺน, กิฺจิ ทุกฺขสฺส ชานาสิ. มรเณนปิ เต มาตาปิตโร อกามกา วินา ภวิสฺสนฺติ, กึ ปน ตํ ชีวนฺตํ อนุชานิสฺสนฺติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชาย! อุฏฺเหิ, สมฺม สุทินฺน, ภฺุช จ ปิว จ ปริจาเรหิ จ, ภฺุชนฺโต ปิวนฺโต ปริจาเรนฺโต กาเม ปริภฺุชนฺโต ปฺุานิ กโรนฺโต อภิรมสฺสุ, น ตํ มาตาปิตโร อนุชานิสฺสนฺติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต, สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส สหายกา สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, สมฺม สุทินฺน…เป… ตติยมฺปิ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ตุณฺหี อโหสิ.
๒๙. อถ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส สหายกา เยน สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส มาตาปิตโร เอตทโวจุํ – ‘‘อมฺมตาตา, เอโส สุทินฺโน อนนฺตรหิตาย ภูมิยา นิปนฺโน – ‘อิเธว เม มรณํ ภวิสฺสติ ปพฺพชฺชา วา’ติ. สเจ ตุมฺเห สุทินฺนํ นานุชานิสฺสถ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย, ตตฺเถว มรณํ อาคมิสฺสติ. สเจ ปน ตุมฺเห สุทินฺนํ อนุชานิสฺสถ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย, ปพฺพชิตมฺปิ นํ ทกฺขิสฺสถ. สเจ สุทินฺโน นาภิรมิสฺสติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย, กา ตสฺส อฺา คติ ภวิสฺสติ, อิเธว ปจฺจาคมิสฺสติ. อนุชานาถ สุทินฺนํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. ‘‘อนุชานาม ¶ , ตาตา, สุทินฺนํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. อถ โข สุทินฺนสฺส กลนฺทปุตฺตสฺส สหายกา เยน สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อุฏฺเหิ, สมฺม สุทินฺน, อนฺุาโตสิ มาตาปิตูหิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ.
๓๐. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต – ‘‘อนฺุาโตมฺหิ กิร มาตาปิตูหิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ, หฏฺโ อุทคฺโค ปาณินา คตฺตานิ ปริปฺุฉนฺโต วุฏฺาสิ. อถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต กติปาหํ พลํ คาเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสนฺโน โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อนฺุาโต [อนฺุาโตมฺหิ (สี. สฺยา.)] อหํ, ภนฺเต, มาตาปิตูหิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย. ปพฺพาเชตุ มํ ภควา’’ติ ¶ . อลตฺถ โข สุทินฺโน กลนฺทปุตฺโต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํ. อจิรูปสมฺปนฺโน จ ปนายสฺมา สุทินฺโน เอวรูเป ธุตคุเณ สมาทาย วตฺตติ, อารฺิโก ¶ โหติ ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก สปทานจาริโก, อฺตรํ วชฺชิคามํ อุปนิสฺสาย วิหรติ.
เตน โข ปน สมเยน วชฺชี ทุพฺภิกฺขา โหติ ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข วชฺชี ทุพฺภิกฺขา ¶ ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. พหู โข ปน เม เวสาลิยํ าตี อฑฺฒา มหทฺธนา มหาโภคา ปหูตชาตรูปรชตา ปหูตวิตฺตูปกรณา ปหูตธนธฺา. ยํนูนาหํ าตี อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ! าตี มํ [าตกาปิ มํ (สฺยา.)] นิสฺสาย ทานานิ ทสฺสนฺติ ปฺุานิ กริสฺสนฺติ, ภิกฺขู จ ลาภํ ลจฺฉนฺติ, อหฺจ ปิณฺฑเกน น กิลมิสฺสามี’’ติ. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน เวสาลี เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ อายสฺมา สุทินฺโน เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. อสฺโสสุํ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส าตกา – ‘‘สุทินฺโน กิร กลนฺทปุตฺโต เวสาลึ อนุปฺปตฺโต’’ติ. เต อายสฺมโต สุทินฺนสฺส สฏฺิมตฺเต ถาลิปาเก ภตฺตาภิหารํ อภิหรึสุ. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน เต สฏฺิมตฺเต ถาลิปาเก ภิกฺขูนํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กลนฺทคามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. กลนฺทคาเม สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน สกปิตุ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ.
๓๑. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต สุทินฺนสฺส าติทาสี อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ ฉฑฺเฑตุกามา [ฉฏฺเฏตุกามา (ก.)] โหติ. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน ตํ าติทาสึ เอตทโวจ – ‘‘สเจ ตํ, ภคินิ, ฉฑฺฑนียธมฺมํ ¶ , อิธ เม ปตฺเต อากิรา’’ติ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส าติทาสี ตํ อาภิโทสิกํ ¶ กุมฺมาสํ อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปตฺเต อากิรนฺตี หตฺถานฺจ ปาทานฺจ สรสฺส จ นิมิตฺตํ อคฺคเหสิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส าติทาสี เยนายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตรํ เอตทโวจ – ‘‘ยคฺเฆยฺเย, ชาเนยฺยาสิ, อยฺยปุตฺโต สุทินฺโน อนุปฺปตฺโต’’ติ. ‘‘สเจ, เช, ตฺวํ สจฺจํ ภณสิ, อทาสึ ตํ กโรมี’’ติ.
๓๒. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สุทินฺโน ตํ อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ อฺตรํ กุฏฺฏมูลํ [กุฑฺฑมูลํ (สี. สฺยา.)] นิสฺสาย ปริภฺุชติ. ปิตาปิ โข อายสฺมโต ¶ สุทินฺนสฺส กมฺมนฺตา อาคจฺฉนฺโต อทฺทส อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ ตํ อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ อฺตรํ กุฏฺฏมูลํ นิสฺสาย ปริภฺุชนฺตํ ¶ . ทิสฺวาน เยนายสฺมา สุทินฺโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ นาม, ตาต สุทินฺน, อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ ปริภฺุชิสฺสสิ! นนุ นาม, ตาต สุทินฺน, สกํ เคหํ คนฺตพฺพ’’นฺติ? ‘‘อคมิมฺห [อคมมฺหา (ก.)] โข เต คหปติ, เคหํ. ตโตยํ อาภิโทสิโก กุมฺมาโส’’ติ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปิตา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส พาหายํ คเหตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ตาต สุทินฺน, ฆรํ คมิสฺสามา’’ติ. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน เยน สกปิตุ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปิตา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘ภฺุช, ตาต สุทินฺนา’’ติ. ‘‘อลํ, คหปติ, กตํ เม อชฺช ภตฺตกิจฺจ’’นฺติ. ‘‘อธิวาเสหิ, ตาต สุทินฺน, สฺวาตนาย ภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สุทินฺโน ตุณฺหีภาเวน. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
๓๓. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน หริเตน โคมเยน ปถวึ โอปฺุชาเปตฺวา [โอปุจฺฉาเปตฺวา (สี. สฺยา.)] ทฺเว ปฺุเช การาเปสิ – เอกํ หิรฺสฺส, เอกํ สุวณฺณสฺส. ตาว มหนฺตา ปฺุชา อเหสุํ, โอรโต ิโต ปุริโส ปารโต ิตํ ปุริสํ น ปสฺสติ; ปารโต ิโต ปุริโส โอรโต ิตํ ปุริสํ น ปสฺสติ. เต ปฺุเช กิลฺเชหิ ปฏิจฺฉาทาเปตฺวา มชฺเฌ อาสนํ ปฺาเปตฺวา ติโรกรณียํ ปริกฺขิปิตฺวา อายสฺมโต ¶ สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, วธุ, เยน อลงฺกาเรน อลงฺกตา ปุตฺตสฺส เม สุทินฺนสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา เตน อลงฺกาเรน อลงฺกรา’’ติ. ‘‘เอวํ, อยฺเย’’ติ, โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตุยา ปจฺจสฺโสสิ.
๓๔. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สกปิตุ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ¶ ปิตา เยนายสฺมา สุทินฺโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ปฺุเช วิวราเปตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ เต, ตาต สุทินฺน, มาตุ มตฺติกํ อิตฺถิกาย อิตฺถิธนํ, อฺํ เปตฺติกํ อฺํ ปิตามหํ. ลพฺภา, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภคา จ ภฺุชิตุํ ปฺุานิ จ กาตุํ. เอหิ ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภฺุชสฺสุ ปฺุานิ จ กโรหี’’ติ ¶ . ‘‘ตาต, น อุสฺสหามิ น วิสหามิ, อภิรโต อหํ พฺรหฺมจริยํ จรามี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปิตา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ เต, ตาต สุทินฺน, มาตุ มตฺติกํ, อิตฺถิกาย อิตฺถิธนํ, อฺํ เปตฺติกํ ¶ , อฺํ ปิตามหํ. ลพฺภา, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภคา จ ภฺุชิตุํ ปฺุานิ จ กาตุํ. เอหิ ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภฺุชสฺสุ ปฺุานิ จ กโรหี’’ติ. ‘‘วเทยฺยาม โข ตํ, คหปติ, สเจ ตฺวํ นาติกฑฺเฒยฺยาสี’’ติ. ‘‘วเทหิ, ตาต สุทินฺนา’’ติ. เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, มหนฺเต มหนฺเต สาณิปสิพฺพเก การาเปตฺวา หิรฺสุวณฺณสฺส ปูราเปตฺวา สกเฏหิ นิพฺพาหาเปตฺวา มชฺเฌ คงฺคาย โสเต โอปาเตหิ [โอสาเทหิ (สี. สฺยา.)]. ตํ กิสฺส เหตุ? ยฺหิ เต, คหปติ, ภวิสฺสติ ตโตนิทานํ ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อารกฺโข วา โส เต น ภวิสฺสตี’’ติ. เอวํ วุตฺเต, อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปิตา อนตฺตมโน ¶ อโหสิ – ‘‘กถฺหิ นาม ปุตฺโต สุทินฺโน เอวํ วกฺขตี’’ติ!
๓๕. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปิตา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, วธุ, ตฺวํ ปิยา จ มนาปา จ [ตฺวมฺปิ ยาจ (สี.)]. อปฺเปว ¶ นาม ปุตฺโต สุทินฺโน ตุยฺหมฺปิ วจนํ กเรยฺยา’’ติ! อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปาเทสุ คเหตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘กีทิสา นาม ตา, อยฺยปุตฺต, อจฺฉราโย ยาสํ ตฺวํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ จรสี’’ติ? ‘‘น โข อหํ, ภคินิ, อจฺฉรานํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ จรามี’’ติ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา – ‘‘อชฺชตคฺเค มํ อยฺยปุตฺโต สุทินฺโน ภคินิวาเทน สมุทาจรตี’’ติ, ตตฺเถว มุจฺฉิตา ปปตา.
อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน ปิตรํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ, คหปติ, โภชนํ ทาตพฺพํ เทถ, มา โน วิเหยิตฺถา’’ติ. ‘‘ภฺุช, ตาต สุทินฺนา’’ติ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา จ ปิตา จ อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสุํ สมฺปวาเรสุํ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ตาต สุทินฺน, กุลํ อฑฺฒํ มหทฺธนํ มหาโภคํ ปหูตชาตรูปรชตํ ปหูตวิตฺตูปกรณํ ปหูตธนธฺํ. ลพฺภา, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภคา จ ภฺุชิตุํ ปฺุานิ จ กาตุํ. เอหิ ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภฺุชสฺสุ ปฺุานิ จ กโรหี’’ติ. ‘‘อมฺม, น อุสฺสหามิ น วิสหามิ ¶ , อภิรโต ¶ อหํ พฺรหฺมจริยํ จรามี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ตาต สุทินฺน, กุลํ อฑฺฒํ มหทฺธนํ มหาโภคํ ปหูตชาตรูปรชตํ ปหูตวิตฺตูปกรณํ ปหูตธนธฺํ [ปหูตธนธฺํ (ป. จรามีติ) อิติปาโ สพฺพตฺถ นตฺถิ, อูโน มฺเ]. เตน หิ, ตาต สุทินฺน, พีชกมฺปิ เทหิ – มา โน อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ลิจฺฉวโย อติหราเปสุ’’นฺติ. ‘‘เอตํ โข เม, อมฺม, สกฺกา ¶ กาตุ’’นฺติ. ‘‘กหํ ปน, ตาต สุทินฺน, เอตรหิ วิหรสี’’ติ? ‘‘มหาวเน, อมฺมา’’ติ. อถ โข อายสฺมา สุทินฺโน อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
๓๖. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, วธุ, ยทา อุตุนี โหสิ, ปุปฺผํ เต อุปฺปนฺนํ โหติ, อถ เม อาโรเจยฺยาสี’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺเย’’ติ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตุยา ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา นจิรสฺเสว ¶ อุตุนี อโหสิ, ปุปฺผํสา อุปฺปชฺชิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตรํ เอตทโวจ – ‘‘อุตุนีมฺหิ, อยฺเย, ปุปฺผํ เม อุปฺปนฺน’’นฺติ. ‘‘เตน หิ, วธุ, เยน อลงฺกาเรน อลงฺกตา ปุตฺตสฺส สุทินฺนสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา เตน อลงฺกาเรน อลงฺกรา’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺเย’’ติ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตุยา ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมโต ¶ สุทินฺนสฺส มาตา อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกํ อาทาย เยน มหาวนํ เยนายสฺมา สุทินฺโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ตาต สุทินฺน, กุลํ อฑฺฒํ มหทฺธนํ มหาโภคํ ปหูตชาตรูปรชตํ ปหูตวิตฺตูปกรณํ ปหูตธนธฺํ. ลพฺภา, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภคา จ ภฺุชิตุํ ปฺุานิ จ กาตุํ. เอหิ ตฺวํ, ตาต สุทินฺน, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภฺุชสฺสุ ปฺุานิ จ กโรหี’’ติ. ‘‘อมฺม, น อุสฺสหามิ น วิสหามิ, อภิรโต อหํ พฺรหฺมจริยํ จรามี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส มาตา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ตาต สุทินฺน, กุลํ อฑฺฒํ มหทฺธนํ มหาโภคํ ปหูตชาตรูปรชตํ ปหูตวิตฺตูปกรณํ ปหูตธนธฺํ. เตน หิ, ตาต สุทินฺน, พีชกมฺปิ เทหิ – มา โน อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ลิจฺฉวโย อติหราเปสุ’’นฺติ. ‘‘เอตํ โข เม, อมฺม, สกฺกา กาตุ’’นฺติ, ปุราณทุติยิกาย พาหายํ คเหตฺวา มหาวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อปฺตฺเต สิกฺขาปเท อนาทีนวทสฺโส ปุราณทุติยิกาย ติกฺขตฺตุํ เมถุนํ ธมฺมํ อภิวิฺาเปสิ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ภุมฺมา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ – ‘‘นิรพฺพุโท วต, โภ, ภิกฺขุสงฺโฆ นิราทีนโว; สุทินฺเนน กลนฺทปุตฺเตน อพฺพุทํ อุปฺปาทิตํ, อาทีนโว อุปฺปาทิโต’’ติ. ภุมฺมานํ เทวานํ สทฺทํ สุตฺวา จาตุมหาราชิกา [จาตุมฺมหาราชิกา (สี. สฺยา.)] เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ…เป… ตาวตึสา เทวา… ยามา เทวา ¶ … ตุสิตา เทวา… นิมฺมานรตี เทวา… ปรนิมฺมิตวสวตฺตี ¶ เทวา… พฺรหฺมกายิกา เทวา สทฺทมนุสฺสาเวสุํ – ‘‘นิรพฺพุโท วต, โภ, ภิกฺขุสงฺโฆ นิราทีนโว; สุทินฺเนน กลนฺทปุตฺเตน อพฺพุทํ ¶ อุปฺปาทิตํ, อาทีนโว อุปฺปาทิโต’’ติ. อิติห เตน ขเณน เตน มุหุตฺเตน ยาว พฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉิ.
อถ ¶ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกา ตสฺส คพฺภสฺส ปริปากมนฺวาย ปุตฺตํ วิชายิ. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส สหายกา ตสฺส ทารกสฺส ‘พีชโก’ติ นามํ อกํสุ. อายสฺมโต สุทินฺนสฺส ปุราณทุติยิกาย พีชกมาตาติ นามํ อกํสุ. อายสฺมโต สุทินฺนสฺส พีชกปิตาติ นามํ อกํสุ. เต อปเรน สมเยน อุโภ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากํสุ.
๓๗. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส อหุเทว กุกฺกุจฺจํ, อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘‘อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา! ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ! โยหํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา นาสกฺขึ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุ’’นฺติ. โส เตเนว กุกฺกุจฺเจน เตน วิปฺปฏิสาเรน กิโส อโหสิ ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต อนฺโตมโน ลีนมโน ทุกฺขี ทุมฺมโน วิปฺปฏิสารี ปชฺฌายิ.
๓๘. อถ โข อายสฺมโต สุทินฺนสฺส สหายกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส สุทินฺน, วณฺณวา อโหสิ ปีณินฺทฺริโย ปสนฺนมุขวณฺโณ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺโณ; โส ทานิ ตฺวํ เอตรหิ กิโส ¶ ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต อนฺโตมโน ลีนมโน ทุกฺขี ทุมฺมโน วิปฺปฏิสารี ปชฺฌายสิ. กจฺจิ โน ตฺวํ, อาวุโส สุทินฺน, อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรสี’’ติ? ‘‘น โข อหํ, อาวุโส, อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรามิ. อตฺถิ เม ปาปกมฺมํ กตํ; ปุราณทุติยิกาย เมถุโน ธมฺโม ปฏิเสวิโต; ตสฺส มยฺหํ, อาวุโส, อหุเทว กุกฺกุจฺจํ อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา; ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ; โยหํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา นาสกฺขึ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุ’’นฺติ. ‘‘อลฺหิ เต, อาวุโส สุทินฺน, กุกฺกุจฺจาย อลํ วิปฺปฏิสาราย ยํ ตฺวํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา น สกฺขิสฺสสิ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ. นนุ, อาวุโส, ภควตา อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สราคาย; วิสํโยคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สํโยคาย; อนุปาทานาย ธมฺโม เทสิโต, โน สอุปาทานาย. ตตฺถ ¶ นาม ตฺวํ, อาวุโส, ภควตา ¶ วิราคาย ธมฺเม เทสิเต สราคาย เจเตสฺสสิ, วิสํโยคาย ธมฺเม เทสิเต ¶ สํโยคาย เจเตสฺสสิ, อนุปาทานาย ธมฺเม เทสิเต สอุปาทานาย เจเตสฺสสิ! นนุ, อาวุโส, ภควตา อเนกปริยาเยน ราควิราคาย ธมฺโม เทสิโต, มทนิมฺมทนาย ปิปาสวินยาย อาลยสมุคฺฆาตาย วฏฺฏุปจฺเฉทาย ตณฺหากฺขยาย ¶ วิราคาย นิโรธาย นิพฺพานาย ธมฺโม เทสิโต! นนุ, อาวุโส, ภควตา อเนกปริยาเยน กามานํ ปหานํ อกฺขาตํ, กามสฺานํ ปริฺา อกฺขาตา, กามปิปาสานํ ปฏิวินโย อกฺขาโต, กามวิตกฺกานํ สมุคฺฆาโต อกฺขาโต, กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต! เนตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย, ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย. อถ ขฺเวตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ.
๓๙. อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, สุทินฺน, ปุราณทุติยิกาย เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ [อนนุจฺฉวิยํ (สี.)], โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา น สกฺขิสฺสสิ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สราคาย; วิสํโยคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สํโยคาย; อนุปาทานาย ธมฺโม เทสิโต, โน สอุปาทานาย! ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา วิราคาย ธมฺเม เทสิเต สราคาย เจเตสฺสสิ ¶ , วิสํโยคาย ธมฺเม เทสิเต สํโยคาย เจเตสฺสสิ, อนุปาทานาย ธมฺเม เทสิเต สอุปาทานาย เจเตสฺสสิ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน ราควิราคาย ธมฺโม เทสิโต! มทนิมฺมทนาย ปิปาสวินยาย อาลยสมุคฺฆาตาย วฏฺฏุปจฺเฉทาย ตณฺหากฺขยาย วิราคาย นิโรธาย นิพฺพานาย ธมฺโม เทสิโต! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน กามานํ ¶ ปหานํ อกฺขาตํ, กามสฺานํ ปริฺา อกฺขาตา, กามปิปาสานํ ปฏิวินโย อกฺขาโต, กามวิตกฺกานํ สมุคฺฆาโต อกฺขาโต, กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต! วรํ เต, โมฆปุริส, อาสิวิสสฺส [อาสีวิสสฺส (สี. สฺยา.)] โฆรวิสสฺส มุเข องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มาตุคามสฺส องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. วรํ เต, โมฆปุริส, กณฺหสปฺปสฺส มุเข องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มาตุคามสฺส องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. วรํ เต, โมฆปุริส, องฺคารกาสุยา อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย องฺคชาตํ ¶ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มาตุคามสฺส องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. ตํ กิสฺส เหตุ? ตโตนิทานฺหิ, โมฆปุริส, มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ, น ตฺเวว ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. อิโตนิทานฺจ โข, โมฆปุริส, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ ¶ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ยํ ตฺวํ อสทฺธมฺมํ คามธมฺมํ ¶ วสลธมฺมํ ทุฏฺุลฺลํ โอทกนฺติกํ รหสฺสํ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺตึ สมาปชฺชิสฺสสิ, พหูนํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, อกุสลานํ ธมฺมานํ อาทิกตฺตา ปุพฺพงฺคโม. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย, ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย; อถ ขฺเวตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย, ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ.
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ สุทินฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย ทุปฺโปสตาย มหิจฺฉตาย อสนฺตุฏฺิตาย [อสนฺตุฏฺตาย (สฺยา.)] สงฺคณิกาย โกสชฺชสฺส อวณฺณํ ภาสิตฺวา อเนกปริยาเยน สุภรตาย สุโปสตาย อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส [วีริยารพฺภสฺส (ก.)] วณฺณํ ภาสิตฺวา ภิกฺขูนํ ตทนุจฺฉวิกํ ตทนุโลมิกํ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ [ปฺาเปสฺสามิ (สี. สฺยา.)] ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย, ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย, เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย, ทิฏฺธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตาย, อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย, ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย, สทฺธมฺมฏฺิติยา, วินยานุคฺคหาย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺย, ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
สุทินฺนภาณวาโร นิฏฺิโต.
มกฺกฏีวตฺถุ
๔๐. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน มกฺกฏึ อามิเสน อุปลาเปตฺวา ตสฺสา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ ¶ อาทาย เวสาลึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา เยน ตสฺส ภิกฺขุโน วิหาโร เตนุปสงฺกมึสุ. อทฺทส โข สา มกฺกฏี เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ ปุรโต กฏิมฺปิ จาเลสิ เฉปฺปมฺปิ จาเลสิ, กฏิมฺปิ ¶ โอฑฺฑิ, นิมิตฺตมฺปิ อกาสิ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘นิสฺสํสยํ โข โส ภิกฺขุ อิมิสฺสา มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวตี’’ติ. เอกมนฺตํ นิลียึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตํ อาทาย ปฏิกฺกมิ.
๔๑. อถ โข สา มกฺกฏี เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ ปิณฺฑปาตํ เอกเทสํ ภฺุชิตฺวา เอกเทสํ ตสฺสา มกฺกฏิยา อทาสิ. อถ โข สา มกฺกฏี ตํ ปิณฺฑปาตํ ภฺุชิตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน กฏึ โอฑฺฑิ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตสฺสา มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ. อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘นนุ, อาวุโส, ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ; กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, อาวุโส, ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ; ตฺจ โข ¶ มนุสฺสิตฺถิยา ¶ , โน ติรจฺฉานคตายา’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ตเถว ตํ โหติ. อนนุจฺฉวิกํ, อาวุโส, อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, อาวุโส, เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา น สกฺขิสฺสสิ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ! นนุ, อาวุโส, ภควตา อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สราคาย…เป… กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต! เนตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย. อถ ขฺเวตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย, ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อโรเจสุํ.
๔๒. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา น สกฺขิสฺสสิ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต, โน สราคาย ¶ …เป… กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต! วรํ เต, โมฆปุริส, อาสีวิสสฺส โฆรวิสสฺส มุเข องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มกฺกฏิยา องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. วรํ เต, โมฆปุริส, กณฺหสปฺปสฺส มุเข องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มกฺกฏิยา องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. วรํ ¶ เต, โมฆปุริส, องฺคารกาสุยา อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ, น ตฺเวว มกฺกฏิยา องฺคชาเต องฺคชาตํ ปกฺขิตฺตํ. ตํ กิสฺส เหตุ? ตโตนิทานฺหิ, โมฆปุริส, มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ; น ตฺเวว ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. อิโตนิทานฺจ โข, โมฆปุริส, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ยํ ตฺวํ อสทฺธมฺมํ คามธมฺมํ วสลธมฺมํ ทุฏฺุลฺลํ โอทกนฺติกํ รหสฺสํ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺตึ สมาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺย อนฺตมโส ติรจฺฉานคตายปิ, ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
มกฺกฏีวตฺถุ นิฏฺิตํ.
สนฺถตภาณวาโร
๔๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ยาวทตฺถํ ภฺุชึสุ, ยาวทตฺถํ สุปึสุ, ยาวทตฺถํ นฺหายึสุ. ยาวทตฺถํ ภฺุชิตฺวา ยาวทตฺถํ สุปิตฺวา ยาวทตฺถํ นฺหายิตฺวา อโยนิโส มนสิ กริตฺวา สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ¶ ธมฺมํ ปฏิเสวึสุ. เต อปเรน สมเยน าติพฺยสเนนปิ ผุฏฺา โภคพฺยสเนนปิ ผุฏฺา โรคพฺยสเนนปิ ผุฏฺา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘น มยํ, ภนฺเต อานนฺท, พุทฺธครหิโน น ธมฺมครหิโน น สงฺฆครหิโน; อตฺตครหิโน มยํ, ภนฺเต อานนฺท, อนฺครหิโน. มยเมวมฺหา อลกฺขิกา มยํ อปฺปปฺุา, เย มยํ เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา นาสกฺขิมฺหา ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ. อิทานิ เจปิ ¶ [อิทานิปิ เจ (สฺยา.)] มยํ, ภนฺเต อานนฺท, ลเภยฺยาม ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยาม อุปสมฺปทํ, อิทานิปิ มยํ วิปสฺสกา กุสลานํ ธมฺมานํ ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิกานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหเรยฺยาม. สาธุ, ภนฺเต อานนฺท, ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจหี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ปฏิสฺสุณิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ.
‘‘อฏฺานเมตํ, อานนฺท, อนวกาโส ยํ ตถาคโต วชฺชีนํ วา วชฺชิปุตฺตกานํ วา การณา สาวกานํ ปาราชิกํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ สมูหเนยฺยา’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘โย, ภิกฺขเว [โย ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ (สี.) โย โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ (สฺยา.)], สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ โส อาคโต น อุปสมฺปาเทตพฺโพ ¶ ; โย จ โข, ภิกฺขเว [โย จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ (สี. สฺยา.)], สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ โส อาคโต อุปสมฺปาเทตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺย อนฺตมโส ติรจฺฉานคตายปิ, ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
๔๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส ยถายุตฺโต ยถาชจฺโจ ยถานาโม ยถาโคตฺโต ¶ ยถาสีโล ยถาวิหารี ยถาโคจโร เถโร วา นโว วา มชฺฌิโม วา. เอโส วุจฺจติ ‘โย ปนา’ติ.
[วิภ. ๕๑๐, ฌานวิภงฺเคปิ] ภิกฺขูติ ภิกฺขโกติ ภิกฺขุ, ภิกฺขาจริยํ อชฺฌุปคโตติ ภิกฺขุ, ภินฺนปฏธโรติ ภิกฺขุ, สมฺาย ภิกฺขุ, ปฏิฺาย ภิกฺขุ, เอหิ ภิกฺขูติ ภิกฺขุ, ตีหิ สรณคมเนหิ อุปสมฺปนฺโนติ ภิกฺขุ, ภทฺโร ภิกฺขุ, สาโร ภิกฺขุ, เสโข ภิกฺขุ, อเสโข ภิกฺขุ, สมคฺเคน สงฺเฆน ตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน อุปสมฺปนฺโนติ ภิกฺขุ. ตตฺร ยฺวายํ ภิกฺขุ สมคฺเคน สงฺเฆน ตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน อุปสมฺปนฺโน, อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
[ที. นิ. ๓.๓๐๕] สิกฺขาติ ¶ ติสฺโส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปฺาสิกฺขา ¶ . ตตฺร ยายํ อธิสีลสิกฺขา, อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปตา สิกฺขาติ.
สาชีวํ นาม ยํ ภควตา ปฺตฺตํ สิกฺขาปทํ, เอตํ สาชีวํ นาม. ตสฺมึ สิกฺขติ, เตน วุจฺจติ สาชีวสมาปนฺโนติ.
สิกฺขํ ¶ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา; อตฺถิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา. อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน อุปาสกภาวํ ปตฺถยมาโน อารามิกภาวํ ปตฺถยมาโน สามเณรภาวํ ปตฺถยมาโน ติตฺถิยภาวํ ปตฺถยมาโน ติตฺถิยสาวกภาวํ ปตฺถยมาโน อสฺสมณภาวํ ปตฺถยมาโน อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘ยํนูนาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘ยํนูนาหํ ธมฺมํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ยํนูนาหํ สงฺฆํ… ยํนูนาหํ สิกฺขํ… ยํนูนาหํ ¶ วินยํ… ยํนูนาหํ ปาติโมกฺขํ… ยํนูนาหํ อุทฺเทสํ… ยํนูนาหํ ¶ อุปชฺฌายํ… ยํนูนาหํ อาจริยํ… ยํนูนาหํ สทฺธิวิหาริกํ… ยํนูนาหํ อนฺเตวาสิกํ… ยํนูนาหํ สมานุปชฺฌายกํ… ยํนูนาหํ สมานาจริยกํ ยํนูนาหํ สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ. ‘ยํนูนาหํ คิหี อสฺส’นฺติ วทติ วิฺาเปติ. ‘ยํนูนาหํ อุปาสโก อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ อารามิโก อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ สามเณโร อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ ติตฺถิโย อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ ติตฺถิยสาวโก อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ อสฺสมโณ อสฺส’นฺติ… ‘ยํนูนาหํ อสกฺยปุตฺติโย อสฺส’นฺติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๔๖. ‘‘อถ ¶ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘ยทิ ปนาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ ¶ วิฺาเปติ…เป… ‘ยทิ ปนาหํ อสกฺยปุตฺติโย อสฺส’นฺติ ¶ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘อปาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘อปาหํ อสกฺยปุตฺติโย อสฺส’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘หนฺทาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘หนฺทาหํ อสกฺยปุตฺติโย อสฺส’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘โหติ เม พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’นฺติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘โหติ เม อสกฺยปุตฺติโย อสฺส’นฺติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๔๗. ‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน ‘มาตรํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปิตรํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภาตรํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภคินึ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปุตฺตํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ธีตรํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปชาปตึ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘าตเก สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘มิตฺเต สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘คามํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘นิคมํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘เขตฺตํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘วตฺถุํ สรามิ’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘หิรฺํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สุวณฺณํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สิปฺปํ สรามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปุพฺเพ หสิตํ ลปิตํ กีฬิตํ สมนุสฺสรามี’ติ ¶ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว ¶ โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๔๘. ‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘มาตา เม อตฺถิ, สา มยา โปเสตพฺพา’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปิตา เม อตฺถิ, โส มยา โปเสตพฺโพ’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภาตา เม อตฺถิ, โส มยา โปเสตพฺโพ’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภคินี เม อตฺถิ, สา มยา โปเสตพฺพา’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปุตฺโต เม อตฺถิ, โส มยา โปเสตพฺโพ’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ธีตา เม อตฺถิ, สา มยา โปเสตพฺพา’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปชาปติ เม อตฺถิ, สา มยา โปเสตพฺพา’ติ ¶ วทติ วิฺาเปติ ¶ … ‘าตกา เม อตฺถิ, เต มยา โปเสตพฺพา’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘มิตฺตา เม อตฺถิ, เต มยา โปเสตพฺพา’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๔๙. ‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘มาตา เม อตฺถิ, สา มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปิตา เม อตฺถิ, โส มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภาตา เม อตฺถิ, โส มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ภคินี เม อตฺถิ, สา มํ โปเสสฺสตี’ติ ¶ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปุตฺโต เม อตฺถิ, โส มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ธีตา เม อตฺถิ, สา มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปชาปติ เม อตฺถิ, สา มํ โปเสสฺสตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘าตกา เม อตฺถิ, เต มํ โปเสสฺสนฺตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘มิตฺตา เม อตฺถิ, เต มํ โปเสสฺสนฺตี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘คาโม เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘นิคโม เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘เขตฺตํ เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘วตฺถุ เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘หิรฺํ เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สุวณฺณํ เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สิปฺปํ เม อตฺถิ, เตนาหํ ชีวิสฺสามี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๕๐. ‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน ‘ทุกฺกร’นฺติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น สุกร’นฺติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ทุจฺจร’นฺติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น สุจร’นฺติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น อุสฺสหามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น วิสหามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น รมามี’ติ วทติ ¶ วิฺาเปติ… ‘นาภิรมามี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา.
๕๑. ‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา? อิธ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘พุทฺธํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา.
‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘ธมฺมํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สงฺฆํ ¶ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สิกฺขํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘วินยํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ปาติโมกฺขํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อุทฺเทสํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อุปชฺฌายํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อาจริยํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สทฺธิวิหาริกํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อนฺเตวาสิกํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สมานุปชฺฌายกํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สมานาจริยกํ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘คิหีติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อุปาสโกติ มํ ธาเรหี’ติ ¶ วทติ วิฺาเปติ… ‘อารามิโกติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สามเณโรติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ติตฺถิโยติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘ติตฺถิยสาวโกติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อสฺสมโณติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘อสกฺยปุตฺติโยติ มํ ธาเรหี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา.
๕๒. ‘‘อถ วา ปน อุกฺกณฺิโต อนภิรโต สามฺา จวิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน คิหิภาวํ ปตฺถยมาโน…เป… อสกฺยปุตฺติยภาวํ ปตฺถยมาโน – ‘อลํ เม พุทฺเธนา’ติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘อลํ เม สพฺรหฺมจารีหี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ…เป… อถ วา ปน…เป… ‘กึ นุ เม พุทฺเธนา’ติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘กึ นุ เม สพฺรหฺมจารีหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘น มมตฺโถ พุทฺเธนา’ติ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘น มมตฺโถ สพฺรหฺมจารีหี’ติ วทติ วิฺาเปติ… ‘สุมุตฺตาหํ พุทฺเธนา’ติ ¶ วทติ วิฺาเปติ…เป… ‘สุมุตฺตาหํ สพฺรหฺมจารีหี’ติ วทติ วิฺาเปติ. เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา.
๕๓. ‘‘ยานิ ¶ วา ปนฺานิปิ อตฺถิ พุทฺธเววจนานิ วา ธมฺมเววจนานิ วา สงฺฆเววจนานิ วา สิกฺขาเววจนานิ วา วินยเววจนานิ วา ปาติโมกฺขเววจนานิ วา อุทฺเทสเววจนานิ วา อุปชฺฌายเววจนานิ วา ¶ อาจริยเววจนานิ วา สทฺธิวิหาริกเววจนานิ วา อนฺเตวาสิกเววจนานิ วา สมานุปชฺฌายกเววจนานิ วา สมานาจริยกเววจนานิ วา สพฺรหฺมจาริเววจนานิ วา คิหิเววจนานิ วา อุปาสกเววจนานิ วา อารามิกเววจนานิ วา สามเณรเววจนานิ วา ติตฺถิยเววจนานิ วา ติตฺถิยสาวกเววจนานิ วา อสฺสมณเววจนานิ วา อสกฺยปุตฺติยเววจนานิ วา, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ วทติ วิฺาเปติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ทุพฺพลฺยาวิกมฺมฺเจว โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตา.
๕๔. ‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ อุมฺมตฺตโก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. อุมฺมตฺตกสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. ขิตฺตจิตฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. ขิตฺตจิตฺตสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. เวทนาฏฺโฏ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. เวทนาฏฺฏสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. เทวตาย สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. ติรจฺฉานคตสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา ¶ โหติ สิกฺขา. อริยเกน มิลกฺขสฺส [มิลกฺขกสฺส (สี. สฺยา.) มิลกฺขุสฺส (ก.)] สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, โส จ น ปฏิวิชานาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. มิลกฺขเกน อริยกสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, โส จ น ปฏิวิชานาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. อริยเกน อริยสฺส สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, โส จ น ปฏิวิชานาติ ¶ , อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. มิลกฺขเกน มิลกฺขสฺส ¶ สนฺติเก สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, โส จ น ปฏิวิชานาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. ทวาย สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. รวาย สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. อสาเวตุกาโม สาเวติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. สาเวตุกาโม น สาเวติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. อวิฺุสฺส สาเวติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. วิฺุสฺส น สาเวติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. สพฺพโส ¶ วา ปน น สาเวติ, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา’’.
๕๕. [มหานิ. ๔๙, ๕๐, ๕๑] เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺุลฺลํ โอทกนฺติกํ รหสฺสํ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ, เอโส เมถุนธมฺโม นาม.
ปฏิเสวติ นาม โย นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ องฺคชาเตน องฺคชาตํ อนฺตมโส ติลผลมตฺตมฺปิ ปเวเสติ, เอโส ปฏิเสวติ นาม.
อนฺตมโส ¶ ติรจฺฉานคตายปีติ ติรจฺฉานคติตฺถิยาปิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย, ปเคว มนุสฺสิตฺถิยา. เตน วุจฺจติ – ‘อนฺตมโส ติรจฺฉานคตายปี’ติ.
ปาราชิโก โหตีติ เสยฺยถาปิ นาม ปุริโส สีสจฺฉินฺโน อภพฺโพ เตน สรีรพนฺธเนน ชีวิตุํ, เอวเมว ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย. เตน วุจฺจติ – ‘ปาราชิโก โหตี’ติ.
อสํวาโสติ สํวาโส นาม เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตา – เอโส สํวาโส นาม. โส เตน สทฺธึ นตฺถิ. เตน วุจฺจติ – ‘อสํวาโส’ติ.
๕๖. ติสฺโส อิตฺถิโย – มนุสฺสิตฺถี, อมนุสฺสิตฺถี, ติรจฺฉานคติตฺถี. ตโย อุภโตพฺยฺชนกา – มนุสฺสุภโตพฺยฺชนโก, อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนโก, ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนโก. ตโย ปณฺฑกา – มนุสฺสปณฺฑโก, อมนุสฺสปณฺฑโก ¶ , ติรจฺฉานคตปณฺฑโก. ตโย ปุริสา – มนุสฺสปุริโส, อมนุสฺสปุริโส, ติรจฺฉานคตปุริโส.
มนุสฺสิตฺถิยา ตโย มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – วจฺจมคฺเค, ปสฺสาวมคฺเค, มุเข. อมนุสฺสิตฺถิยา…เป… ติรจฺฉานคติตฺถิยา ตโย มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – วจฺจมคฺเค, ปสฺสาวมคฺเค, มุเข. มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกสฺส ตโย ¶ มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – วจฺจมคฺเค, ปสฺสาวมคฺเค, มุเข. มนุสฺสปณฺฑกสฺส ทฺเว มคฺเค ¶ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – วจฺจมคฺเค, มุเข. อมนุสฺสปณฺฑกสฺส… ติรจฺฉานคตปณฺฑกสฺส… มนุสฺสปุริสสฺส… อมนุสฺสปุริสสฺส… ติรจฺฉานคตปุริสสฺส ทฺเว มคฺเค เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – วจฺจมคฺเค, มุเข.
๕๗. ภิกฺขุสฺส ¶ เสวนจิตฺตํ อุปฏฺิเต มนุสฺสิตฺถิยา วจฺจมคฺคํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุสฺส เสวนจิตฺตํ อุปฏฺิเต มนุสฺสิตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคํ… มุขํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุสฺส เสวนจิตฺตํ อุปฏฺิเต อมนุสฺสิตฺถิยา… ติรจฺฉานคติตฺถิยา… มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกสฺส… วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ มุขํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุสฺส เสวนจิตฺตํ อุปฏฺิเต มนุสฺสปณฺฑกสฺส วจฺจมคฺคํ มุขํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุสฺส เสวนจิตฺตํ อุปฏฺิเต อมนุสฺสปณฺฑกสฺส… ติรจฺฉานคตปณฺฑกสฺส… มนุสฺสปุริสสฺส… อมนุสฺสปุริสสฺส… ติรจฺฉานคตปุริสสฺส วจฺจมคฺคํ มุขํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๕๘. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน ¶ องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ [ปวิสนํ สาทยติ (ก.)], ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ น สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก ¶ อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ น สาทิยติ, ปวิฏฺํ น สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ น สาทิยติ, ปวิฏฺํ น สาทิยติ, ิตํ น สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ น สาทิยติ, ปวิฏฺํ น สาทิยติ, ิตํ น สาทิยติ, อุทฺธรณํ น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๕๙. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ¶ มนุสฺสิตฺถึ ชาครนฺตึ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก ¶ อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ ¶ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา อมนุสฺสิตฺถึ… ติรจฺฉานคติตฺถึ… มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกํ… อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนกํ… ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกํ ชาครนฺตํ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ ¶ , ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสปณฺฑกํ… อมนุสฺสปณฺฑกํ… ติรจฺฉานคตปณฺฑกํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ติรจฺฉานคตปณฺฑกํ ชาครนฺตํ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ ¶ … มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ¶ ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๐. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสปุริสํ… อมนุสฺสปุริสํ… ติรจฺฉานคตปุริสํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ติรจฺฉานคตปุริสํ ชาครนฺตํ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๑. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถึ ภิกฺขุสฺส ¶ สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตาย อสนฺถตสฺส, อสนฺถตาย สนฺถตสฺส, สนฺถตาย สนฺถตสฺส, อสนฺถตาย อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ ¶ .
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ¶ มนุสฺสิตฺถึ ชาครนฺตึ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ, สนฺถตาย อสนฺถตสฺส, อสนฺถตาย สนฺถตสฺส, สนฺถตาย สนฺถตสฺส, อสนฺถตาย อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา อมนุสฺสิตฺถึ… ติรจฺฉานคติตฺถึ… มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกํ… อมนสฺสุภโตพฺยฺชนกํ ¶ … ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกํ ชาครนฺตํ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… ปสฺสาวมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ, สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ ¶ , อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๒. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสปณฺฑกํ… อมนุสฺสปณฺฑกํ… ติรจฺฉานคตปณฺฑกํ… มนุสฺสปุริสํ… อมนุสฺสปุริสํ… ติรจฺฉานคตปุริสํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ¶ ติรจฺฉานคตปุริสํ ชาครนฺตํ… สุตฺตํ… มตฺตํ… อุมฺมตฺตํ… ปมตฺตํ… มตํ อกฺขายิตํ… มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตํ เยภุยฺเยน ขายิตํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน… มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ, สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส จ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ ¶ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๓. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… ปสฺสาวมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ ¶ , ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา ชาครนฺติยา… สุตฺตาย… มตฺตาย… อุมฺมตฺตาย… ปมตฺตาย ¶ … มตาย อกฺขายิตาย… มตาย เยภุยฺเยน อกฺขายิตาย…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตาย เยภุยฺเยน ขายิตาย สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… ปสฺสาวมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ อมนุสฺสิตฺถิยา… ติรจฺฉานคติตฺถิยา… มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกสฺส… มนุสฺสปณฺฑกสฺส… อมนุสฺสปณฺฑกสฺส… ติรจฺฉานคตปณฺฑกสฺส… มนุสฺสปุริสสฺส… อมนุสฺสปุริสสฺส… ติรจฺฉานคตปุริสสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ ติรจฺฉานคตปุริสสฺส ชาครนฺตสฺส… สุตฺตสฺส… มตฺตสฺส… อุมฺมตฺตสฺส… ปมตฺตสฺส… มตสฺส อกฺขายิตสฺส… มตสฺส เยภุยฺเยน อกฺขายิตสฺส…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตสฺส เยภุยฺเยน ขายิตสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ. โส ¶ เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๔. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน ¶ วจฺจมคฺคํ… ปสฺสาวมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตาย, อสนฺถตสฺส สนฺถตาย, สนฺถตสฺส สนฺถตาย, อสนฺถตสฺส อสนฺถตาย. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ¶ ภิกฺขุํ มนุสฺสิตฺถิยา ชาครนฺติยา… สุตฺตาย… มตฺตาย… อุมฺมตฺตาย… ปมตฺตาย… มตาย อกฺขายิตาย… มตาย เยภุยฺเยน อกฺขายิตาย…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตาย เยภุยฺเยน ขายิตาย สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน ¶ วจฺจมคฺคํ… ปสฺสาวมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตาย, อสนฺถตสฺส สนฺถตาย, สนฺถตสฺส สนฺถตาย, อสนฺถตสฺส อสนฺถตาย. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ภิกฺขุํ อมนุสฺสิตฺถิยา… ติรจฺฉานคติตฺถิยา… มนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… อมนุสฺสุภโตพฺยฺชนกสฺส… ติรจฺฉานคตุภโตพฺยฺชนกสฺส… มนุสฺสปณฺฑกสฺส… อมนุสฺสปณฺฑกสฺส… ติรจฺฉานคตปณฺฑกสฺส… มนุสฺสปุริสสฺส… อมนุสฺสปุริสสฺส… ติรจฺฉานคตปุริสสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
๖๕. ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา ¶ ภิกฺขุํ ติรจฺฉานคตปุริสสฺส ชาครนฺตสฺส… สุตฺตสฺส… มตฺตสฺส… อุมฺมตฺตสฺส… ปมตฺตสฺส… มตสฺส อกฺขายิตสฺส… มตสฺส เยภุยฺเยน อกฺขายิตสฺส…เป… อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มตสฺส เยภุยฺเยน ขายิตสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา องฺคชาเตน วจฺจมคฺคํ… มุขํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส สนฺถตสฺส, สนฺถตสฺส ¶ สนฺถตสฺส, อสนฺถตสฺส อสนฺถตสฺส. โส เจ ปเวสนํ สาทิยติ, ปวิฏฺํ สาทิยติ, ิตํ สาทิยติ, อุทฺธรณํ สาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… น สาทิยติ, อนาปตฺติ.
ยถา ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา วิตฺถาริตา, เอวํ วิตฺถาเรตพฺพา.
ราชปจฺจตฺถิกา… โจรปจฺจตฺถิกา… ธุตฺตปจฺจตฺถิกา… อุปฺปฬคนฺธปจฺจตฺถิกา. สํขิตฺตํ.
๖๖. มคฺเคน มคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มคฺเคน อมคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อมคฺเคน มคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ¶ ปาราชิกสฺส. อมคฺเคน อมคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ภิกฺขุ สุตฺตภิกฺขุมฺหิ วิปฺปฏิปชฺชติ; ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ, อุโภ นาเสตพฺพา. ปฏิพุทฺโธ น สาทิยติ, ทูสโก นาเสตพฺโพ. ภิกฺขุ สุตฺตสามเณรมฺหิ วิปฺปฏิปชฺชติ; ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ, อุโภ นาเสตพฺพา. ปฏิพุทฺโธ น สาทิยติ, ทูสโก นาเสตพฺโพ. สามเณโร สุตฺตภิกฺขุมฺหิ วิปฺปฏิปชฺชติ; ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ, อุโภ นาเสตพฺพา. ปฏิพุทฺโธ น สาทิยติ, ทูสโก นาเสตพฺโพ. สามเณโร สุตฺตสามเณรมฺหิ วิปฺปฏิปชฺชติ; ปฏิพุทฺโธ สาทิยติ, อุโภ นาเสตพฺพา ¶ . ปฏิพุทฺโธ น สาทิยติ, ทูสโก นาเสตพฺโพ.
อนาปตฺติ อชานนฺตสฺส, อสาทิยนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สนฺถตภาณวาโร นิฏฺิโต.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
มกฺกฏี วชฺชิปุตฺตา จ, คิหี นคฺโค จ ติตฺถิยา;
ทาริกุปฺปลวณฺณา จ, พฺยฺชเนหิปเร ทุเว.
มาตา ¶ ธีตา ภคินี จ, ชายา จ มุทุ ลมฺพินา;
ทฺเว ¶ วณา เลปจิตฺตฺจ, ทารุธีตลิกาย จ.
สุนฺทเรน สห ปฺจ, ปฺจ สิวถิกฏฺิกา;
นาคี ยกฺขี จ เปตี จ, ปณฺฑโกปหโต ฉุเป.
ภทฺทิเย อรหํ สุตฺโต, สาวตฺถิยา จตุโร ปเร;
เวสาลิยา ตโย มาลา, สุปิเน ภารุกจฺฉโก.
สุปพฺพา ¶ สทฺธา ภิกฺขุนี, สิกฺขมานา สามเณรี จ;
เวสิยา ปณฺฑโก คิหี, อฺมฺํ วุฑฺฒปพฺพชิโต มิโคติ.
วินีตวตฺถุ
๖๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มกฺกฏิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวึสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข มยํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺนา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ – ‘เอวํ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, คิหิลิงฺเคน เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ – ‘เอวํ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, นคฺโค หุตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ – ‘เอวํ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, กุสจีรํ นิวาเสตฺวา… วากจีรํ นิวาเสตฺวา… ผลกจีรํ นิวาเสตฺวา… เกสกมฺพลํ นิวาเสตฺวา… วาลกมฺพลํ นิวาเสตฺวา… อุลูกปกฺขิกํ นิวาเสตฺวา… อชินกฺขิปํ นิวาเสตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ปีเก นิปนฺนํ ทาริกํ ปสฺสิตฺวา สารตฺโต องฺคุฏฺํ องฺคชาตํ ปเวเสสิ. สา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ ¶ , ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ.
๖๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร มาณวโก อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ. อถ โข โส มาณวโก อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺาย กุฏิกํ ปวิสิตฺวา นิลีโน อจฺฉิ. อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา กุฏิกํ ปวิสิตฺวา มฺจเก นิสีทิ. อถ โข โส มาณวโก อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ อุคฺคเหตฺวา ทูเสสิ. อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อสาทิยนฺติยา’’ติ.
๖๙. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภูตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตํเยว อุปชฺฌํ ตเมว อุปสมฺปทํ ตานิเยว [ตานิ (สี. สฺยา.)] วสฺสานิ ภิกฺขุนีหิ สงฺคมิตุํ [สงฺกมิตุํ (สี. สฺยา.)]. ยา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ สาธารณา ตา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก วุฏฺาตุํ. ยา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา ตาหิ อาปตฺตีหิ อนาปตฺตี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตริสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุริสลิงฺคํ ปาตุภูตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตํเยว อุปชฺฌํ ตเมว อุปสมฺปทํ ตานิเยว [ตานิ (สี. สฺยา.)] วสฺสานิ ภิกฺขูหิ สงฺคมิตุํ [สงฺกมิตุํ (สี. สฺยา.)]. ยา อาปตฺติโย ¶ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ สาธารณา ตา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ สนฺติเก วุฏฺาตุํ. ยา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณา ¶ ตาหิ อาปตฺตีหิ อนาปตฺตี’’ติ.
๗๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ – ‘เอวํ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, มาตุยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ… ธีตุยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ… ภคินิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ… ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปุราณทุติยิกาย เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๗๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มุทุปิฏฺิโก โหติ. โส อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ มุเขน อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ลมฺพี โหติ. โส อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ อตฺตโน วจฺจมคฺคํ ปเวเสสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มตสรีรํ ปสฺสิ. ตสฺมิฺจ สรีเร องฺคชาตสามนฺตา วโณ โหติ. โส – ‘เอวํ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, องฺคชาเต องฺคชาตํ ปเวเสตฺวา วเณน นีหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มตสรีรํ ปสฺสิ. ตสฺมิฺจ สรีเร องฺคชาตสามนฺตา วโณ โหติ. โส – ‘เอวํ ¶ เม อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’ติ, วเณ องฺคชาตํ ปเวเสตฺวา องฺคชาเตน นีหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต เลปจิตฺตสฺส นิมิตฺตํ องฺคชาเตน ฉุปิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ทารุธีตลิกาย นิมิตฺตํ องฺคชาเตน ฉุปิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๗๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน สุนฺทโร นาม ภิกฺขุ ราชคหา ปพฺพชิโต รถิกาย [รถิยาย (ก.)] คจฺฉติ. อฺตรา อิตฺถี – ‘มุหุตฺตํ [อิตฺถี ตํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ มุหุตฺตํ (สฺยา.)], ภนฺเต, อาคเมหิ, วนฺทิสฺสามี’ติ สา วนฺทนฺตี อนฺตรวาสกํ อุกฺขิปิตฺวา มุเขน องฺคชาตํ อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, สาทิยิ’’นฺติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสาทิยนฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อหํ วายมิสฺสามิ, ตฺวํ มา วายมิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ. โส ภิกฺขุ ตถา อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘เอหิ ภนฺเต, ตฺวํ วายม, อหํ น วายมิสฺสามิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ. โส ภิกฺขุ ตถา อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อพฺภนฺตรํ ฆฏฺเฏตฺวา พหิ โมเจหิ…เป… พหิ ฆฏฺเฏตฺวา อพฺภนฺตรํ โมเจหิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ. โส ภิกฺขุ ตถา อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา อกฺขายิตํ สรีรํ ปสฺสิตฺวา ตสฺมึ เมถุนํ ธมฺมํ ¶ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา เยภุยฺเยน อกฺขายิตํ สรีรํ ¶ ปสฺสิตฺวา ตสฺมึ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา เยภุยฺเยน ขายิตํ ¶ สรีรํ ปสฺสิตฺวา ตสฺมึ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา ฉินฺนสีสํ ปสฺสิตฺวา วฏฺฏกเต มุเข ฉุปนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา ฉินฺนสีสํ ปสฺสิตฺวา วฏฺฏกเต มุเข อจฺฉุปนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตริสฺสา อิตฺถิยา ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ. สา กาลงฺกตา [กาลกตา (สี. สฺยา.)] สุสาเน ฉฑฺฑิตา. อฏฺิกานิ วิปฺปกิณฺณานิ โหนฺติ. อถ โข โส ภิกฺขุ สิวถิกํ คนฺตฺวา อฏฺิกานิ สงฺกฑฺฒิตฺวา นิมิตฺเต องฺคชาตํ ปฏิปาเทสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ นาคิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ… ยกฺขินิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ… เปติยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ ¶ … ปณฺฑกสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อุปหตินฺทฺริโย โหติ. โส – ‘นาหํ เวทิยามิ [เวทยามิ (ก.)] สุขํ วา ทุกฺขํ วา, อนาปตฺติ เม ภวิสฺสตี’ติ, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เวทยิ วา โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส น วา เวทยิ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ – ‘อิตฺถิยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิสฺสามี’ติ, ฉุปิตมตฺเต วิปฺปฏิสารี อโหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ.
๗๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ภทฺทิเย ชาติยาวเน ทิวาวิหารคโต นิปนฺโน โหติ. ตสฺส องฺคมงฺคานิ วาตูปตฺถทฺธานิ โหนฺติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิตฺวา ยาวทตฺถํ กตฺวา ปกฺกามิ. ภิกฺขู กิลินฺนํ ปสฺสิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, อากาเรหิ องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ – ราเคน, วจฺเจน, ปสฺสาเวน, วาเตน, อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺเน. อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหากาเรหิ องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ ¶ . อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ตสฺส ภิกฺขุโน ราเคน องฺคชาตํ กมฺมนิยํ อสฺส. อรหํ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ตสฺส ภิกฺขุโน’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยา อนฺธวเน ทิวาวิหารคโต นิปนฺโน โหติ. อฺตรา โคปาลิกา ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิ. โส ภิกฺขุ ปเวสนํ สาทิยิ, ปวิฏฺํ สาทิยิ, ิตํ สาทิยิ, อุทฺธรณํ สาทิยิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยา อนฺธวเน ทิวาวิหารคโต นิปนฺโน โหติ. อฺตรา อชปาลิกา ปสฺสิตฺวา… อฺตรา กฏฺหาริกา ปสฺสิตฺวา… อฺตรา โคมยหาริกา ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิ. โส ภิกฺขุ ปเวสนํ สาทิยิ, ปวิฏฺํ สาทิยิ, ิตํ สาทิยิ, อุทฺธรณํ สาทิยิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๗๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน ทิวาวิหารคโต นิปนฺโน โหติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิตฺวา ยาวทตฺถํ กตฺวา สามนฺตา หสมานา ิตา โหติ ¶ . โส ภิกฺขุ ปฏิพุชฺฌิตฺวา ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘ตุยฺหิทํ กมฺม’’นฺติ? ‘‘อาม, มยฺหํ กมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, ชานามี’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อชานนฺตสฺสา’’ติ.
๗๖. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน ทิวาวิหารคโต รุกฺขํ อปสฺสาย นิปนฺโน โหติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิ. โส ภิกฺขุ สหสา วุฏฺาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, สาทิยิ’’นฺติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสาทิยนฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน ทิวาวิหารคโต รุกฺขํ อปสฺสาย นิปนฺโน โหติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิ. โส ภิกฺขุ อกฺกมิตฺวา ปวตฺเตสิ [ปวฏฺเฏสิ (สี. สฺยา.)]. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, สาทิยิ’’นฺติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสาทิยนฺตสฺสา’’ติ.
๗๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ทิวาวิหารคโต ทฺวารํ วิวริตฺวา นิปนฺโน โหติ. ตสฺส องฺคมงฺคานิ วาตูปตฺถทฺธานิ โหนฺติ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อิตฺถิโย คนฺธฺจ มาลฺจ ¶ อาทาย อารามํ อาคมํสุ วิหารเปกฺขิกาโย. อถ โข ตา อิตฺถิโย ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา องฺคชาเต อภินิสีทิตฺวา ยาวทตฺถํ กตฺวา, ปุริสูสโภ วตายนฺติ วตฺวา คนฺธฺจ มาลฺจ อาโรเปตฺวา ปกฺกมึสุ. ภิกฺขู กิลินฺนํ ปสฺสิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, อากาเรหิ องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ – ราเคน, วจฺเจน, ปสฺสาเวน, วาเตน, อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺเน. อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหากาเรหิ องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ. อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ตสฺส ภิกฺขุโน ราเคน องฺคชาตํ กมฺมนิยํ อสฺส. อรหํ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ตสฺส ภิกฺขุโน. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทิวา ปฏิสลฺลียนฺเตน ทฺวารํ สํวริตฺวา ปฏิสลฺลียิตุ’’นฺติ.
๗๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภารุกจฺฉโก ภิกฺขุ สุปินนฺเต [สุปินนฺเตน (สี. สฺยา.)] ปุราณทุติยิกาย เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตฺวา – ‘อสฺสมโณ อหํ, วิพฺภมิสฺสามี’ติ, ภารุกจฺฉํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อายสฺมนฺตํ อุปาลึ ปสฺสิตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อายสฺมา อุปาลิ เอวมาห – ‘‘อนาปตฺติ, อาวุโส, สุปินนฺเตนา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ราชคเห สุปพฺพา นาม อุปาสิกา มุธปฺปสนฺนา [มุทฺธปฺปสนฺนา (สี.)] โหติ. สา เอวํทิฏฺิกา โหติ – ‘‘ยา เมถุนํ ธมฺมํ เทติ สา อคฺคทานํ เทตี’’ติ. สา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ¶ ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อูรุนฺตริกาย [อูรนฺตริกาย (สี.)] ฆฏฺเฏหิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ…เป… ¶ เอหิ, ภนฺเต, นาภิยํ ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, อุทรวฏฺฏิยํ ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, อุปกจฺฉเก ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, คีวายํ ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, กณฺณจฺฉิทฺเท ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, เกสวฏฺฏิยํ ฆฏฺเฏหิ… เอหิ, ภนฺเต, องฺคุลนฺตริกาย ฆฏฺเฏหิ… ‘‘เอหิ, ภนฺเต, หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา โมเจสฺสามิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ. โส ภิกฺขุ ตถา อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ.
๗๙. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ สทฺธา นาม อุปาสิกา มุธปฺปสนฺนา โหติ. สา เอวํทิฏฺิกา โหติ – ‘‘ยา เมถุนํ ธมฺมํ เทติ สา อคฺคทานํ เทตี’’ติ. สา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อูรุนฺตริกาย ฆฏฺเฏหิ…เป… ¶ เอหิ, ภนฺเต, หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา โมเจสฺสามิ, เอวํ เต อนาปตฺติ ภวิสฺสตี’’ติ. โส ภิกฺขุ ตถา อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ.
๘๐. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ลิจฺฉวิกุมารกา ภิกฺขุํ คเหตฺวา ภิกฺขุนิยา วิปฺปฏิปาเทสุํ… สิกฺขมานาย วิปฺปฏิปาเทสุํ… สามเณริยา วิปฺปฏิปาเทสุํ. อุโภ ¶ สาทิยึสุ. อุโภ นาเสตพฺพา. อุโภ น สาทิยึสุ. อุภินฺนํ อนาปตฺติ.
๘๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ลิจฺฉวิกุมารกา ภิกฺขุํ คเหตฺวา เวสิยา วิปฺปฏิปาเทสุํ… ปณฺฑเก วิปฺปฏิปาเทสุํ… คิหินิยา ¶ วิปฺปฏิปาเทสุํ. ภิกฺขุ สาทิยิ. ภิกฺขุ นาเสตพฺโพ. ภิกฺขุ น สาทิยิ. ภิกฺขุสฺส อนาปตฺติ.
เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ลิจฺฉวิกุมารกา ภิกฺขู คเหตฺวา อฺมฺํ วิปฺปฏิปาเทสุํ. อุโภ สาทิยึสุ. อุโภ นาเสตพฺพา. อุโภ น สาทิยึสุ. อุภินฺนํ อนาปตฺติ.
๘๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร วุฑฺฒปพฺพชิโต ภิกฺขุ ปุราณทุติยิกาย ทสฺสนํ อคมาสิ. สา – ‘เอหิ, ภนฺเต, วิพฺภมา’ติ อคฺคเหสิ. โส ภิกฺขุ ปฏิกฺกมนฺโต อุตฺตาโน ปริปติ. สา อุพฺภชิตฺวา [อุพฺภุชิตฺวา (สี. สฺยา.)] องฺคชาเต [องฺคชาเตน (สี.)] อภินิสีทิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ¶ …เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, สาทิยิ’’นฺติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสาทิยนฺตสฺสา’’ติ.
๘๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อรฺเ วิหรติ. มิคโปตโก ตสฺส ปสฺสาวฏฺานํ อาคนฺตฺวา ปสฺสาวํ ปิวนฺโต มุเขน องฺคชาตํ อคฺคเหสิ. โส ภิกฺขุ สาทิยิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
ปมปาราชิกํ สมตฺตํ.
๒. ทุติยปาราชิกํ
๘๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา สนฺทิฏฺา สมฺภตฺตา ภิกฺขู อิสิคิลิปสฺเส ติณกุฏิโย กริตฺวา วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ. อายสฺมาปิ ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ติณกุฏิกํ กริตฺวา วสฺสํ อุปคจฺฉิ. อถ โข เต ¶ ภิกฺขู วสฺสํวุฏฺา เตมาสจฺจเยน ติณกุฏิโย ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ ปฏิสาเมตฺวา ชนปทจาริกํ ปกฺกมึสุ. อายสฺมา ปน ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ตตฺเถว วสฺสํ วสิ, ตตฺถ เหมนฺตํ, ตตฺถ คิมฺหํ. อถ โข อายสฺมโต ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ติณฺจ กฏฺฺจ สํกฑฺฒิตฺวา ติณกุฏิกํ อกาสิ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมโต ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ติณฺจ กฏฺฺจ สํกฑฺฒิตฺวา ติณกุฏิกํ อกาสิ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมโต ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ.
อถ โข อายสฺมโต ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส ¶ เอตทโหสิ – ‘‘ยาวตติยกํ โข เม คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ. อหํ โข ปน สุสิกฺขิโต อนวโย สเก อาจริยเก กุมฺภการกมฺเม ปริโยทาตสิปฺโป ¶ . ยํนูนาหํ สามํ จิกฺขลฺลํ มทฺทิตฺวา สพฺพมตฺติกามยํ กุฏิกํ กเรยฺย’’นฺติ! อถ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต สามํ จิกฺขลฺลํ มทฺทิตฺวา สพฺพมตฺติกามยํ ¶ กุฏิกํ กริตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ โคมยฺจ สํกฑฺฒิตฺวา ตํ กุฏิกํ ปจิ. สา อโหสิ กุฏิกา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา โลหิติกา [โลหิตกา (สฺยา.)], เสยฺยถาปิ อินฺทโคปโก. เสยฺยถาปิ นาม กิงฺกณิกสทฺโท [กิงฺกิณิกสทฺโท (สี. สฺยา.)] เอวเมวํ ตสฺสา กุฏิกาย สทฺโท อโหสิ.
๘๕. อถ โข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทส ตํ กุฏิกํ อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ โลหิติกํ. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กึ เอตํ, ภิกฺขเว, อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ โลหิติกํ, เสยฺยถาปิ อินฺทโคปโก’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, ตสฺส โมฆปุริสสฺส อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ ¶ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส สพฺพมตฺติกามยํ กุฏิกํ กริสฺสติ! น หิ นาม, ภิกฺขเว, ตสฺส โมฆปุริสสฺส ปาเณสุ อนุทฺทยา อนุกมฺปา อวิเหสา ภวิสฺสติ! คจฺฉเถตํ, ภิกฺขเว, กุฏิกํ ¶ ภินฺทถ. มา ปจฺฉิมา ชนตา ปาเณสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชิ. น จ, ภิกฺขเว, สพฺพมตฺติกามยา กุฏิกา กาตพฺพา. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ, โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา เยน สา กุฏิกา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ กุฏิกํ ภินฺทึสุ. อถ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส เม ตุมฺเห, อาวุโส, กุฏิกํ ภินฺทถา’’ติ? ‘‘ภควา, อาวุโส, เภทาเปตี’’ติ. ‘‘ภินฺทถาวุโส, สเจ ธมฺมสฺสามี เภทาเปตี’’ติ.
๘๖. อถ โข อายสฺมโต ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยาวตติยกํ โข เม คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ. ยาปิ มยา สพฺพมตฺติกามยา กุฏิกา กตา สาปิ ภควตา เภทาปิตา. อตฺถิ จ เม ทารุคเห คณโก สนฺทิฏฺโ. ยํนูนาหํ ทารุคเห คณกํ ทารูนิ ยาจิตฺวา ทารุกุฏิกํ กเรยฺย’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต เยน ทารุคเห คณโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ทารุคเห คณกํ เอตทโวจ – ‘‘ยาวตติยกํ โข เม, อาวุโส, คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส ติณหาริโย กฏฺหาริโย ติณกุฏิกํ ภินฺทิตฺวา ติณฺจ กฏฺฺจ อาทาย อคมํสุ. ยาปิ มยา สพฺพมตฺติกามยา กุฏิกา กตา สาปิ ภควตา เภทาปิตา ¶ . เทหิ เม, อาวุโส, ทารูนิ. อิจฺฉามิ ทารุกุฏิกํ [ทารุกุฑฺฑิกํ กุฏิกํ (สี.)] กาตุ’’นฺติ. ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต, ตาทิสานิ ทารูนิ ยานาหํ ¶ อยฺยสฺส ทเทยฺยํ. อตฺถิ ¶ , ภนฺเต, เทวคหทารูนิ นครปฏิสงฺขาริกานิ อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานิ. สเจ ตานิ ทารูนิ ราชา ทาเปติ หราเปถ, ภนฺเต’’ติ. ‘‘ทินฺนานิ, อาวุโส, รฺา’’ติ. อถ โข ทารุคเห คณกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อิเม โข สมณา สกฺยปุตฺติยา ธมฺมจาริโน สมจาริโน [สมฺมจาริโน (ก.)] พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา. ราชาปิเมสํ อภิปฺปสนฺโน. นารหติ อทินฺนํ ทินฺนนฺติ วตฺตุ’’นฺติ. อถ โข ทารุคเห ¶ คณโก อายสฺมนฺตํ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘หราเปถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ตานิ ทารูนิ ขณฺฑาขณฺฑิกํ เฉทาเปตฺวา สกเฏหิ นิพฺพาหาเปตฺวา ทารุกุฏิกํ อกาสิ.
๘๗. อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ราชคเห กมฺมนฺเต อนุสฺายมาโน เยน ทารุคเห คณโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ทารุคเห คณกํ เอตทโวจ – ‘‘ยานิ ตานิ, ภเณ, เทวคหทารูนิ นครปฏิสงฺขาริกานิ อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานิ กหํ ตานิ ทารูนี’’ติ? ‘‘ตานิ, สามิ, ทารูนิ เทเวน อยฺยสฺส ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส ทินฺนานี’’ติ. อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ¶ อนตฺตมโน อโหสิ – ‘‘กถฺหิ นาม เทโว เทวคหทารูนิ นครปฏิสงฺขาริกานิ อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานิ ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส ทสฺสตี’’ติ! อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร, เทเวน [สจฺจํ กิร เทว เทเวน (สี.)] เทวคหทารูนิ นครปฏิสงฺขาริกานิ อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานิ ธนิยสฺส กุมฺภการปุตฺตสฺส ทินฺนานี’’ติ? ‘‘โก เอวมาหา’’ติ? ‘‘ทารุคเห คณโก, เทวา’’ติ. ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, ทารุคเห คณกํ อาณาเปหี’’ติ. อถ โข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ทารุคเห คณกํ พนฺธํ [พทฺธํ (สี.)] อาณาเปสิ. อทฺทส โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ทารุคเห คณกํ พนฺธํ นิยฺยมานํ. ทิสฺวาน ทารุคเห คณกํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, พนฺโธ นิยฺยาสี’’ติ? ‘‘เตสํ, ภนฺเต, ทารูนํ กิจฺจา’’ติ. ‘‘คจฺฉาวุโส, อหมฺปิ อาคจฺฉามี’’ติ. ‘‘เอยฺยาสิ, ภนฺเต, ปุราหํ หฺามี’’ติ.
๘๘. อถ โข อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต เยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข ราชา มาคโธ ¶ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต ¶ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ¶ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมนฺตํ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร มยา, ภนฺเต, เทวคหทารูนิ นครปฏิสงฺขาริกานิ อาปทตฺถาย นิกฺขิตฺตานิ อยฺยสฺส ทินฺนานี’’ติ? ‘‘เอวํ, มหาราชา’’ติ. ‘‘มยํ โข, ภนฺเต, ราชาโน นาม พหุกิจฺจา พหุกรณียา, ทตฺวาปิ น สเรยฺยาม; อิงฺฆ, ภนฺเต, สราเปหี’’ติ. ‘‘สรสิ ตฺวํ, มหาราช, ปมาภิสิตฺโต เอวรูปึ วาจํ ภาสิตา – ‘‘ทินฺนฺเว สมณพฺราหฺมณานํ ติณกฏฺโทกํ ปริภฺุชนฺตู’’ติ. ‘‘สรามหํ, ภนฺเต. สนฺติ, ภนฺเต, สมณพฺราหฺมณา ลชฺชิโน กุกฺกุจฺจกา สิกฺขากามา. เตสํ อปฺปมตฺตเกปิ กุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชติ. เตสํ มยา สนฺธาย ภาสิตํ, ตฺจ โข อรฺเ อปริคฺคหิตํ. โส ตฺวํ, ภนฺเต, เตน เลเสน ทารูนิ อทินฺนํ หริตุํ มฺสิ! กถฺหิ นาม มาทิโส สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา วิชิเต วสนฺตํ หเนยฺย วา พนฺเธยฺย วา ปพฺพาเชยฺย วา! คจฺฉ, ภนฺเต, โลเมน ตฺวํ มุตฺโตสิ. มาสฺสุ ปุนปิ เอวรูปํ อกาสี’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน. อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน ¶ สมจาริโน พฺราหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามฺํ, นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ. นฏฺํ อิเมสํ สามฺํ, นฏฺํ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ. กุโต อิเมสํ สามฺํ, กุโต อิเมสํ พฺรหฺมฺํ! อปคตา อิเม สามฺา, อปคตา อิเม พฺรหฺมฺา. ราชานมฺปิ อิเม วฺเจนฺติ, กึ ปนฺเ มนุสฺเส’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา สนฺตุฏฺา ลชฺชิโน กุกฺกุจฺจกา สิกฺขากามา เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ธนิโย กุมฺภการปุตฺโต รฺโ ทารูนิ อทินฺนํ อาทิยิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ธนิย, รฺโ ทารูนิ อทินฺนํ อาทิยี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส ¶ , รฺโ ทารูนิ อทินฺนํ อาทิยิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย; อถขฺเวตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ปุราณโวหาริโก ¶ มหามตฺโต ภิกฺขูสุ ปพฺพชิโต ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหติ. อถ โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิตฺตเกน โข ภิกฺขุ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร โจรํ คเหตฺวา หนติ วา พนฺธติ วา ปพฺพาเชติ วา’’ติ? ‘‘ปาเทน วา, ภควา, ปาทารเหน วา’’ติ [ปาทารเหนวา อติเรกปาเทนวาติ (สฺยา.)]. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห ปฺจมาสโก ปาโท โหติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๘๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺย, ยถารูเป อทินฺนาทาเน ราชาโน โจรํ คเหตฺวา หเนยฺยุํ วา พนฺเธยฺยุํ วา ปพฺพาเชยฺยุํ วา – ‘โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ เถโนสี’ติ, ตถารูปํ ภิกฺขุ อทินฺนํ อาทิยมาโน อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๙๐. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา รชกภณฺฑิกํ อวหริตฺวา อารามํ หริตฺวา ภาเชสุํ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘มหาปฺุตฺถ ตุมฺเห, อาวุโส. พหุํ ตุมฺหากํ จีวรํ อุปฺปนฺน’’นฺติ. ‘‘กุโต อาวุโส, อมฺหากํ ปฺุํ, อิทานิ มยํ รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา รชกภณฺฑิกํ อวหริมฺหา’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, รชกภณฺฑิกํ อวหริตฺถา’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, อาวุโส, ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. ตฺจ โข คาเม, โน อรฺเ’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ตเถเวตํ โหติ. อนนุจฺฉวิกํ, อาวุโส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตุมฺเห, อาวุโส, รชกภณฺฑิกํ อวหริสฺสถ! เนตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย; อถขฺเวตํ, อาวุโส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา รชกภณฺฑิกํ อวหริตฺถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, รชกภณฺฑิกํ ¶ อวหริสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย; อถ ขฺเวตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ. อถ โข ภควา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… วีริยารมฺภสฺส วณฺณํ ภาสิตฺวา ภิกฺขูนํ ตทนุจฺฉวิกํ ตทนุโลมิกํ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ…เป… ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๙๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ คามา วา อรฺา วา อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺย, ยถารูเป อทินฺนาทาเน ¶ ราชาโน โจรํ คเหตฺวา หเนยฺยุํ วา พนฺเธยฺยุํ วา ปพฺพาเชยฺยุํ วา – ‘โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ เถโนสี’ติ, ตถารูปํ ภิกฺขุ อทินฺนํ อาทิยมาโน อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
๙๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
คาโม นาม เอกกุฏิโกปิ คาโม, ทฺวิกุฏิโกปิ คาโม, ติกุฏิโกปิ คาโม, จตุกุฏิโกปิ คาโม, สมนุสฺโสปิ คาโม, อมนุสฺโสปิ คาโม, ปริกฺขิตฺโตปิ คาโม, อปริกฺขิตฺโตปิ คาโม, โคนิสาทินิวิฏฺโปิ คาโม, โยปิ สตฺโถ อติเรกจตุมาสนิวิฏฺโ โสปิ วุจฺจติ คาโม.
คามูปจาโร นาม ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อินฺทขีเล [อินฺทขิเล (ก.)] ิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ฆรูปจาเร ิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต.
อรฺํ ¶ นาม เปตฺวา คามฺจ คามูปจารฺจ อวเสสํ อรฺํ นาม.
อทินฺนํ นามํ ยํ อทินฺนํ อนิสฺสฏฺํ อปริจฺจตฺตํ รกฺขิตํ โคปิตํ มมายิตํ ปรปริคฺคหิตํ. เอตํ อทินฺนํ นาม.
เถยฺยสงฺขาตนฺติ เถยฺยจิตฺโต อวหรณจิตฺโต.
อาทิเยยฺยาติ ¶ อาทิเยยฺย หเรยฺย อวหเรยฺย อิริยาปถํ วิโกเปยฺย านา จาเวยฺย สงฺเกตํ วีตินาเมยฺย.
ยถารูปํ นาม ปาทํ วา ปาทารหํ วา อติเรกปาทํ วา.
ราชาโน ¶ นาม ปถพฺยาราชา ปเทสราชา มณฺฑลิกา อนฺตรโภคิกา ¶ อกฺขทสฺสา มหามตฺตา, เย วา ปน เฉชฺชเภชฺชํ กโรนฺตา อนุสาสนฺติ. เอเต ราชาโน นาม.
โจโร นาม โย ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยติ. เอโส โจโร นาม.
หเนยฺยุํ วาติ หตฺเถน วา ปาเทน วา กสาย วา เวตฺเตน วา อฑฺฒทณฺฑเกน วา เฉชฺชาย วา หเนยฺยุํ.
พนฺเธยฺยุํ วาติ รชฺชุพนฺธเนน วา อนฺทุพนฺธเนน วา สงฺขลิกพนฺธเนน วา ฆรพนฺธเนน วา นครพนฺธเนน วา คามพนฺธเนน วา นิคมพนฺธเนน วา พนฺเธยฺยุํ, ปุริสคุตฺตึ วา กเรยฺยุํ.
ปพฺพาเชยฺยุํ วาติ คามา วา นิคมา วา นครา วา ชนปทา วา ชนปทปเทสา วา ปพฺพาเชยฺยุํ.
โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ เถโนสีติ ปริภาโส เอโส.
ตถารูปํ นาม ปาทํ วา ปาทารหํ วา อติเรกปาทํ วา.
อาทิยมาโนติ อาทิยมาโน หรมาโน อวหรมาโน อิริยาปถํ วิโกปยมาโน านา จาวยมาโน สงฺเกตํ วีตินามยมาโน.
อยมฺปีติ ¶ ปุริมํ อุปาทาย วุจฺจติ.
ปาราชิโก ¶ โหตีติ เสยฺยถาปิ นาม ปณฺฑุปลาโส พนฺธนา ปวุตฺโต [หริตตฺตาย (สี. สฺยา.)] อภพฺโพ หริตตฺถาย [หริตตฺตาย (สี. สฺยา.)], เอวเมว ภิกฺขุ ปาทํ วา ปาทารหํ วา อติเรกปาทํ วา อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยิตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย. เตน วุจฺจติ – ‘ปาราชิโก โหตี’ติ.
อสํวาโสติ สํวาโส นาม เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส ¶ สมสิกฺขตา. เอโส สํวาโส นาม. โส เตน สทฺธึ นตฺถิ. เตน วุจฺจติ – ‘อสํวาโส’ติ.
๙๓. ภูมฏฺํ ถลฏฺํ อากาสฏฺํ เวหาสฏฺํ อุทกฏฺํ นาวฏฺํ ยานฏฺํ ภารฏฺํ อารามฏฺํ วิหารฏฺํ เขตฺตฏฺํ วตฺถุฏฺํ คามฏฺํ อรฺฏฺํ อุทกํ ทนฺตโปณํ [ทนฺตโปนํ (สี. ก.)] วนปฺปติ หรณกํ อุปนิธิ สุงฺกฆาตํ ปาโณ อปทํ ทฺวิปทํ จตุปฺปทํ พหุปฺปทํ โอจรโก โอณิรกฺโข สํวิทาวหาโร สงฺเกตกมฺมํ นิมิตฺตกมฺมนฺติ.
๙๔. ภูมฏฺํ นาม ภณฺฑํ ภูมิยํ นิกฺขิตฺตํ โหติ นิขาตํ ปฏิจฺฉนฺนํ. ภูมฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ กุทาลํ วา ปิฏกํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตตฺถ ชาตกํ ¶ กฏฺํ วา ลตํ วา ฉินฺทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตตฺถ ปํสุํ ขณติ วา พฺยูหติ [วิยูหติ (สฺยา.)] วา อุทฺธรติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. กุมฺภึ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสตฺวา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ มุฏฺึ วา ฉินฺทติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. สุตฺตารุฬฺหํ ภณฺฑํ ปามงฺคํ วา กณฺสุตฺตกํ ¶ วา กฏิสุตฺตกํ วา สาฏกํ วา เวนํ วา เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. โกฏิยํ คเหตฺวา อุจฺจาเรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ฆํสนฺโต นีหรติ, อาปตฺติ ¶ ถุลฺลจฺจยสฺส. อนฺตมโส เกสคฺคมตฺตมฺปิ กุมฺภิมุขา โมเจติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. สปฺปึ วา เตลํ วา มธุํ วา ผาณิตํ วา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต เอเกน ปโยเคน ปิวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ตตฺเถว ภินฺทติ วา ฉฑฺเฑติ วา ฌาเปติ วา อปริโภคํ วา กโรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๙๕. ถลฏฺํ นาม ภณฺฑํ ถเล นิกฺขิตฺตํ โหติ. ถลฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ¶ ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๙๖. อากาสฏฺํ นาม ภณฺฑํ อากาสคตํ โหติ. โมโร วา กปิฺชโร วา ติตฺติโร วา วฏฺฏโก วา, สาฏกํ วา เวนํ วา หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา ฉิชฺชมานํ ปตติ. อากาสฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . คมนํ อุปจฺฉินฺทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๙๗. เวหาสฏฺํ นาม ภณฺฑํ เวหาสคตํ โหติ. มฺเจ วา ปีเ วา จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา รุกฺเข วา ลคฺคิตํ โหติ, อนฺตมโส ปตฺตาธารเกปิ. เวหาสฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๙๘. อุทกฏฺํ ¶ นาม ภณฺฑํ อุทเก นิกฺขิตฺตํ โหติ. อุทกฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิมุชฺชติ วา อุมฺมุชฺชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ตตฺถ ชาตกํ อุปฺปลํ วา ปทุมํ วา ปุณฺฑรีกํ วา ภิสํ วา มจฺฉํ วา กจฺฉปํ วา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๙๙. นาวา ¶ นาม ยาย ตรติ. นาวฏฺํ นาม ภณฺฑํ นาวาย นิกฺขิตฺตํ โหติ. ‘‘นาวฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามี’’ติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ ¶ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. นาวํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ¶ ถุลฺลจฺจยสฺส. พนฺธนํ โมเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. พนฺธนํ โมเจตฺวา อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. อุทฺธํ วา อโธ วา ติริยํ วา อนฺตมโส เกสคฺคมตฺตมฺปิ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๐. ยานํ นาม วยฺหํ รโถ สกฏํ สนฺทมานิกา. ยานฏฺํ นาม ภณฺฑํ ยาเน นิกฺขิตฺตํ โหติ. ยานฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ยานํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๑. ภาโร นาม สีสภาโร ขนฺธภาโร กฏิภาโร โอลมฺพโก. สีเส ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ขนฺธํ โอโรเปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ขนฺเธ ¶ ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. กฏึ โอโรเปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. กฏิยา ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. หตฺเถน คณฺหาติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. หตฺเถ ภารํ เถยฺยจิตฺโต ภูมิยํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. เถยฺยจิตฺโต ภูมิโต คณฺหาติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๒. อาราโม นาม ปุปฺผาราโม ผลาราโม. อารามฏฺํ นาม ภณฺฑํ อาราเม จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ – ภูมฏฺํ ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. อารามฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ ¶ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ ¶ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ตตฺถ ชาตกํ มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา ผลํ วา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อารามํ อภิยฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. สามิโก น มยฺหํ ภวิสฺสตีติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๑๐๓. วิหารฏฺํ ¶ ¶ นาม ภณฺฑํ วิหาเร จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ – ภูมฏฺํ, ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. วิหารฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. วิหารํ อภิยฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. สามิโก น มยฺหํ ภวิสฺสตีติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๑๐๔. เขตฺตํ นาม ยตฺถ ปุพฺพณฺณํ วา อปรณฺณํ วา ชายติ. เขตฺตฏฺํ นาม ภณฺฑํ เขตฺเต จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ – ภูมฏฺํ, ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. เขตฺตฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ, ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ตตฺถ ชาตกํ ปุพฺพณฺณํ วา อปรณฺณํ วา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. เขตฺตํ อภิยฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. สามิโก น ¶ มยฺหํ ภวิสฺสตีติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ขิลํ วา รชฺชุํ ¶ วา วตึ วา มริยาทํ วา สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกํ ปโยคํ อนาคเต, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ตสฺมึ ปโยเค อาคเต, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๕. วตฺถุ นาม อารามวตฺถุ วิหารวตฺถุ. วตฺถุฏฺํ นาม ภณฺฑํ วตฺถุสฺมึ จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ – ภูมฏฺํ, ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. วตฺถุฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. วตฺถุํ อภิยฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. สามิโก น มยฺหํ ภวิสฺสตีติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ขีลํ ¶ วา รชฺชุํ วา วตึ วา ปาการํ วา สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกํ ปโยคํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ตสฺมึ ปโยเค อาคเต อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๖. คามฏฺํ นาม ภณฺฑํ คาเม จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ ¶ – ภูมฏฺํ, ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. คามฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๗. อรฺํ ¶ นาม ยํ มนุสฺสานํ ปริคฺคหิตํ โหติ, ตํ อรฺํ. อรฺฏฺํ นาม ภณฺฑํ อรฺเ จตูหิ าเนหิ นิกฺขิตฺตํ โหติ – ภูมฏฺํ, ถลฏฺํ, อากาสฏฺํ, เวหาสฏฺํ. อรฺฏฺํ ภณฺฑํ อวหริสฺสามีติ เถยฺยจิตฺโต ทุติยํ วา ปริเยสติ คจฺฉติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ตตฺถ ชาตกํ กฏฺํ วา ลตํ วา ติณํ วา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๐๘. อุทกํ ¶ นาม ภาชนคตํ วา โหติ โปกฺขรณิยา วา ตฬาเก วา. เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ¶ . อตฺตโน ภาชนํ ปเวเสตฺวา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อุทกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. อตฺตโน ภาชนคตํ กโรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มริยาทํ ภินฺทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มริยาทํ ภินฺทิตฺวา ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อุทกํ นิกฺขาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อติเรกมาสกํ วา อูนปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อุทกํ นิกฺขาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มาสกํ วา อูนมาสกํ วา อคฺฆนกํ อุทกํ นิกฺขาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๐๙. ทนฺตโปณํ นาม ฉินฺนํ วา อจฺฉินฺนํ วา. ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๐. วนปฺปติ ¶ นาม โย มนุสฺสานํ ปริคฺคหิโต โหติ รุกฺโข ปริโภโค. เถยฺยจิตฺโต ฉินฺทติ, ปหาเร ปหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกํ ปหารํ อนาคเต, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ตสฺมึ ปหาเร อาคเต, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๑. หรณกํ นาม อฺสฺส หรณกํ ภณฺฑํ. เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. สหภณฺฑหารกํ ปทสา เนสฺสามีติ ¶ ปมํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ทุติยํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปติตํ ภณฺฑํ คเหสฺสามีติ ปาตาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปติตํ ภณฺฑํ ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๒. อุปนิธิ นาม อุปนิกฺขิตฺตํ ภณฺฑํ. เทหิ เม ภณฺฑนฺติ วุจฺจมาโน นาหํ คณฺหามีติ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สามิกสฺส วิมตึ อุปฺปาเทติ ¶ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส ¶ . สามิโก น มยฺหํ ทสฺสตีติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๑๑๓. สุงฺกฆาตํ นาม รฺา ปิตํ โหติ ปพฺพตขณฺเฑ วา นทีติตฺเถ วา คามทฺวาเร วา – ‘อตฺร ปวิฏฺสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตู’ติ. ตตฺร ปวิสิตฺวา ราชคฺคํ [ราชคฺฆํ (สี. สฺยา.)] ภณฺฑํ ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปมํ ปาทํ สุงฺกฆาตํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อนฺโตสุงฺกฆาเต ิโต พหิสุงฺกฆาตํ ปาเตติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. สุงฺกํ ปริหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๑๔. ปาโณ ¶ นาม มนุสฺสปาโณ วุจฺจติ. เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปทสา เนสฺสามีติ ปมํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ทุติยํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
อปทํ ¶ นาม อหิ มจฺฉา. ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๕. ทฺวิปทํ นาม มนุสฺสา, ปกฺขชาตา. เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปทสา เนสฺสามีติ ปมํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ทุติยํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๖. จตุปฺปทํ นาม – หตฺถี อสฺสา โอฏฺา โคณา คทฺรภา ปสุกา. เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปทสา เนสฺสามีติ ปมํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ทุติยํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ¶ ถุลฺลจฺจยสฺส. ตติยํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. จตุตฺถํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ¶ ปาราชิกสฺส.
๑๑๗. พหุปฺปทํ นาม – วิจฺฉิกา สตปที อุจฺจาลิงฺคปาณกา. ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปทสา เนสฺสามีติ สงฺกาเมติ, ปเท ปเท อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปจฺฉิมํ ปาทํ สงฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๑๘. โอจรโก นาม ภณฺฑํ โอจริตฺวา อาจิกฺขติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
โอณิรกฺโข ¶ นาม อาหฏํ ภณฺฑํ โคเปนฺโต ปฺจมาสกํ วา อติเรกปฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
สํวิทาวหาโร นาม สมฺพหุลา สํวิทหิตฺวา เอโก ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺส.
๑๑๙. สงฺเกตกมฺมํ ¶ นาม สงฺเกตํ กโรติ – ‘‘ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา รตฺตึ วา ทิวา วา เตน สงฺเกเตน ตํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน สงฺเกเตน ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส. ตํ สงฺเกตํ ปุเร วา ปจฺฉา ¶ วา ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อวหารกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๒๐. นิมิตฺตกมฺมํ นาม นิมิตฺตํ กโรติ. อกฺขึ วา นิขณิสฺสามิ ภมุกํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ สีสํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ, เตน นิมิตฺเตน ตํ ภณฺฑํ อวหราติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน นิมิตฺเตน ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส. ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วา ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อวหารกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๒๑. ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ มฺมาโน ตํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ มฺมาโน อฺํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อวหารกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ มฺมาโน ตํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ มฺมาโน อฺํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อวหารกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ¶ ภณฺฑํ อวหรตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อิตรสฺส อาโรเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวหารโก ปฏิคฺคณฺหาติ, มูลฏฺสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวหารโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อาณาปกสฺส จ อวหารกสฺส จ อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ¶ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส คนฺตฺวา ปุน ปจฺจาคจฺฉติ – ‘‘นาหํ สกฺโกมิ ตํ ภณฺฑํ อวหริตุ’’นฺติ. โส ปุน อาณาเปติ – ‘‘ยทา สกฺโกสิ ตทา ตํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี น สาเวติ – ‘‘มา อวหรี’’ติ. โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา อวหรี’’ติ. โส ‘‘อาณตฺโต อหํ ตยา’’ติ, ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. อวหารกสฺส ¶ อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหรา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา อวหรี’’ติ. โส ‘‘สาธู’’ติ [สุฏฺูติ (ก.)]? โอรมติ, อุภินฺนํ อนาปตฺติ.
๑๒๒. ปฺจหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปรปริคฺคหิตฺจ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ครุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, ปฺจมาสโก วา อติเรกปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๒๓. ปฺจหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส – ปรปริคฺคหิตฺจ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, อติเรกมาสโก ¶ วา อูนปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๑๒๔. ปฺจหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปรปริคฺคหิตฺจ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, มาสโก วา อูนมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๒๕. ฉหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. น ¶ จ สกสฺี, น จ วิสฺสาสคฺคาหี, น จ ตาวกาลิกํ, ครุโก จ โหติ ¶ ปริกฺขาโร, ปฺจมาสโก วา อติเรกปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๒๖. ฉหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. น จ สกสฺี, น จ วิสฺสาสคฺคาหี, น จ ตาวกาลิกํ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร อติเรกมาสโก ¶ วา อูนปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๑๒๗. ฉหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ สกสฺี, น จ วิสฺสาสคฺคาหี, น จ ตาวกาลิกํ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, มาสโก วา อูนมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๒๘. ปฺจหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ ปรปริคฺคหิตํ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ครุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, ปฺจมาสโก วา อติเรกปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๒๙. ปฺจหิ ¶ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น ¶ จ ปรปริคฺคหิตํ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, อติเรกมาสโก วา อูนปฺจมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๓๐. ปฺจหิ อากาเรหิ อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ ปรปริคฺคหิตํ โหติ, ปรปริคฺคหิตสฺี จ, ลหุโก จ โหติ ปริกฺขาโร, มาสโก วา อูนมาสโก วา, เถยฺยจิตฺตฺจ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ. อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ผนฺทาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. านา จาเวติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๓๑. อนาปตฺติ ¶ สสฺิสฺส, วิสฺสาสคฺคาเห, ตาวกาลิเก, เปตปริคฺคเห, ติรจฺฉานคตปริคฺคเห, ปํสุกูลสฺิสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, (ขิตฺตจิตฺตสฺส เวทนาฏฺฏสฺส) [(ขิตฺตจิตฺตสฺส เวทนาฏฺฏสฺส) กตฺถจิ นตฺถิ] อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อทินฺนาทานมฺหิ ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
รชเกหิ ปฺจ อกฺขาตา, จตุโร อตฺถรเณหิ จ;
อนฺธกาเรน เว ปฺจ, ปฺจ หารณเกน จ.
นิรุตฺติยา ปฺจ อกฺขาตา, วาเตหิ อปเร ทุเว;
อสมฺภินฺเน กุสาปาโต, ชนฺตคฺเคน [ชนฺตาฆเรน (สฺยา.)] สหา ทส.
วิฆาเสหิ ปฺจ อกฺขาตา, ปฺจ เจว อมูลกา;
ทุพฺภิกฺเข กุรมํสฺจ [กูรมํสฺจ (สฺยา.)], ปูวสกฺขลิโมทกา.
ฉปริกฺขารถวิกา ¶ , ภิสิวํสา น นิกฺขเม;
ขาทนียฺจ วิสฺสาสํ, สสฺายปเร ทุเว.
สตฺต ¶ นาวหรามาติ, สตฺต เจว อวาหรุํ;
สงฺฆสฺส อวหรุํ สตฺต, ปุปฺเผหิ อปเร ทุเว.
ตโย จ วุตฺตวาทิโน, มณิ ตีณิ อติกฺกเม;
สูกรา จ มิคา มจฺฉา, ยานฺจาปิ ปวตฺตยิ.
ทุเว เปสี ทุเว ทารู, ปํสุกูลํ ทุเว ทกา;
อนุปุพฺพวิธาเนน ¶ , ตทฺโ น ปริปูรยิ.
สาวตฺถิยา ¶ จตุโร มุฏฺี, ทฺเว วิฆาสา ทุเว ติณา;
สงฺฆสฺส ภาชยุํ สตฺต, สตฺต เจว อสฺสามิกา.
ทารุทกา มตฺติกา ทฺเว ติณานิ;
สงฺฆสฺส สตฺต อวหาสิ เสยฺยํ;
สสฺสามิกํ น จาปิ นีหเรยฺย;
หเรยฺย สสฺสามิกํ ตาวกาลิกํ.
จมฺปา ราชคเห เจว, เวสาลิยา จ อชฺชุโก;
พาราณสี จ โกสมฺพี, สาคลา ทฬฺหิเกน จาติ.
วินีตวตฺถุ
๑๓๒. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา รชกภณฺฑิกํ อวหรึสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. กจฺจิ นุ โข มยํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺนา’’ติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา มหคฺฆํ ทุสฺสํ ปสฺสิตฺวา เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข ¶ อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, จิตฺตุปฺปาเท’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา มหคฺฆํ ทุสฺสํ ปสฺสิตฺวา เถยฺยจิตฺโต อามสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา มหคฺฆํ ทุสฺสํ ปสฺสิตฺวา เถยฺยจิตฺโต ผนฺทาเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ รชกตฺถรณํ คนฺตฺวา มหคฺฆํ ทุสฺสํ ปสฺสิตฺวา เถยฺยจิตฺโต านา จาเวสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๓๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ มหคฺฆํ อุตฺตรตฺถรณํ ปสฺสิตฺวา เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต อามสิ…เป… ¶ เถยฺยจิตฺโต ผนฺทาเปสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต านา จาเวสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๓๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทิวา ภณฺฑํ ปสฺสิตฺวา นิมิตฺตํ อกาสิ – ‘รตฺตึ อวหริสฺสามี’ติ. โส ตํ มฺมาโน ตํ อวหริ…เป… ตํ มฺมาโน อฺํ อวหริ…เป… อฺํ มฺมาโน ตํ อวหริ…เป… อฺํ มฺมาโน อฺํ อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทิวา ภณฺฑํ ปสฺสิตฺวา นิมิตฺตํ อกาสิ – ‘‘รตฺตึ อวหริสฺสามี’’ติ. โส ตํ มฺมาโน อตฺตโน ภณฺฑํ อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺสฺส ภณฺฑํ หรนฺโต สีเส ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต ผนฺทาเปสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต ขนฺธํ โอโรเปสิ…เป… ¶ ขนฺเธ ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต ผนฺทาเปสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต กฏึ โอโรเปสิ…เป… กฏิยา ภารํ เถยฺยจิตฺโต อามสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต ผนฺทาเปสิ…เป… เถยฺยจิตฺโต หตฺเถน อคฺคเหสิ…เป… หตฺเถ ภารํ เถยฺยจิตฺโต ภูมิยํ นิกฺขิปิ…เป… เถยฺยจิตฺโต ภูมิโต อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๓๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อชฺโฌกาเส จีวรํ ปตฺถริตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. อฺตโร ภิกฺขุ – ‘มายิทํ จีวรํ นสฺสี’ติ, ปฏิสาเมสิ. โส นิกฺขมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ – ‘‘อาวุโส, มยฺหํ จีวรํ เกน อวหฏ’’นฺติ ¶ ? โส เอวมาห – ‘‘มยา อวหฏ’’นฺติ. ‘‘โส ตํ อาทิยิ, อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป…. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นิรุตฺติปโถ อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นิรุตฺติปเถ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปีเ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา. ปีเ นิสีทนํ นิกฺขิปิตฺวา… เหฏฺาปีเ ปตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. อฺตโร ภิกฺขุ – ‘‘มายํ ปตฺโต นสฺสี’’ติ ปฏิสาเมสิ. โส นิกฺขมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ – ‘‘อาวุโส, มยฺหํ ปตฺโต เกน อวหโฏ’’ติ? โส เอวมาห – ‘‘มยา อวหโฏ’’ติ. ‘‘โส ตํ อาทิยิ, อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นิรุตฺติปเถ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี วติยา จีวรํ ปตฺถริตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. อฺตรา ภิกฺขุนี – ‘มายิทํ ¶ จีวรํ นสฺสี’ติ ปฏิสาเมสิ. สา นิกฺขมิตฺวา ตํ ภิกฺขุนึ ปุจฺฉิ – ‘‘อยฺเย, มยฺหํ จีวรํ เกน อวหฏ’’นฺติ? สา เอวมาห – ‘‘มยา อวหฏ’’นฺติ. ‘‘สา ตํ อาทิยิ, อสฺสมณีสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺสา กุกฺกุจฺจํ อโหสิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นิรุตฺติปเถ’’ติ.
๑๓๖. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วาตมณฺฑลิกาย อุกฺขิตฺตํ สาฏกํ ปสฺสิตฺวา สามิกานํ ทสฺสามีติ, อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อเถยฺยจิตฺโต อหํ, ภควา’’ติ. อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อเถยฺยจิตฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วาตมณฺฑลิกาย อุกฺขิตฺตํ เวนํ ปสฺสิตฺวา ‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’ติ เถยฺยจิตฺโต อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๓๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สุสานํ คนฺตฺวา อภินฺเน สรีเร ปํสุกูลํ อคฺคเหสิ. ตสฺมิฺจ สรีเร เปโต อธิวตฺโถ โหติ ¶ . อถ โข โส เปโต ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มา, ภนฺเต, มยฺหํ สาฏกํ อคฺคเหสี’’ติ. โส ภิกฺขุ อนาทิยนฺโต อคมาสิ ¶ . อถ โข ตํ สรีรํ อุฏฺหิตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธิ. อถ โข โส ภิกฺขุ วิหารํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ถเกสิ. อถ โข ตํ สรีรํ ตตฺเถว ปริปติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, อภินฺเน สรีเร ปํสุกูลํ คเหตพฺพํ. โส คณฺเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๑๓๘. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส จีวเร ภาชียมาเน เถยฺยจิตฺโต กุสํ สงฺกาเมตฺวา จีวรํ อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๓๙. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท ชนฺตาฆเร อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรวาสกํ อตฺตโน มฺมาโน นิวาเสสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส เม ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, อนฺตรวาสกํ นิวาเสสี’’ติ? ‘‘สกสฺี อหํ, อาวุโส’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, สกสฺิสฺสา’’ติ.
๑๔๐. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺตา สีหวิฆาสํ ¶ ปสฺสิตฺวา ปจาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, สีหวิฆาเส’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺตา พฺยคฺฆวิฆาสํ ปสฺสิตฺวา… ทีปิวิฆาสํ ¶ ปสฺสิตฺวา… ตรจฺฉวิฆาสํ ปสฺสิตฺวา… โกกวิฆาสํ ปสฺสิตฺวา ปจาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตปริคฺคเห’’ติ.
๑๔๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส โอทเน ภาชียมาเน – ‘อปรสฺส ภาคํ เทหี’ติ อมูลกํ อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ขาทนีเย ภาชิยมาเน… สงฺฆสฺส ปูเว ภาชิยมาเน… สงฺฆสฺส อุจฺฉุมฺหิ ภาชิยมาเน… สงฺฆสฺส ติมฺพรูสเก ภาชิยมาเน – ‘อปรสฺส ภาคํ เทหี’ติ อมูลกํ อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป…. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ.
๑๔๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทุพฺภิกฺเข โอทนียฆรํ ปวิสิตฺวา ปตฺตปูรํ โอทนํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทุพฺภิกฺเข สูนฆรํ [สูนาฆรํ (สี. สฺยา)] ปวิสิตฺวา ปตฺตปูรํ มํสํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทุพฺภิกฺเข ปูวฆรํ ปวิสิตฺวา ปตฺตปูรํ ปูวํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ…เป… ปตฺตปูรา สกฺขลิโย เถยฺยจิตฺโต อวหริ…เป… ปตฺตปูเร ¶ โมทเก เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๔๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทิวา ปริกฺขารํ ปสฺสิตฺวา นิมิตฺตํ อกาสิ – ‘‘รตฺตึ อวหริสฺสามี’’ติ. โส ตํ มฺมาโน ตํ อวหริ…เป… ตํ มฺมาโน อฺํ อวหริ…เป… อฺํ มฺมาโน ตํ อวหริ…เป… อฺํ มฺมาโน อฺํ อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทิวา ปริกฺขารํ ปสฺสิตฺวา นิมิตฺตํ อกาสิ – ‘‘รตฺตึ อวหริสฺสามี’’ติ. โส ตํ มฺมาโน อตฺตโน ปริกฺขารํ อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๑๔๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปีเ ถวิกํ ปสฺสิตฺวา – ‘‘อิโต คณฺหนฺโต ปาราชิโก ภวิสฺสามี’’ติ สห ปีเกน สงฺกาเมตฺวา ¶ อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ภิสึ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๔๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ จีวรวํเส จีวรํ ¶ เถยฺยจิตฺโต ¶ อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วิหาเร จีวรํ อวหริตฺวา – ‘‘อิโต นิกฺขมนฺโต ปาราชิโก ภวิสฺสามี’’ติ วิหารา น นิกฺขมิ…เป… ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘นิกฺขมิ [นิกฺขเมยฺย (สี. สฺยา.)] วา โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส น วา นิกฺขมิ [นิกฺขเมยฺย (สี. สฺยา.)], อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติ.
๑๔๖. เตน โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู สหายกา โหนฺติ. เอโก ภิกฺขุ คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ทุติโย ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ขาทนีเย ภาชียมาเน สหายกสฺส ภาคํ คเหตฺวา ตสฺส ¶ วิสฺสสนฺโต ปริภฺุชิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึ จิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘วิสฺสาสคฺคาโห อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, วิสฺสาสคฺคาเห’’ติ.
๑๔๗. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺติ. สงฺฆสฺส ขาทนีเย ภาชียมาเน สพฺเพสํ ปฏิวิสา อาหริตฺวา อุปนิกฺขิตฺตา โหนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวิสํ อตฺตโน มฺมาโน ปริภฺุชิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘สกสฺี อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สกสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู จีวรกมฺมํ ¶ กโรนฺติ. สงฺฆสฺส ขาทนีเย ภาชิยมาเน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปตฺเตน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ¶ ปฏิวิโส อาหริตฺวา อุปนิกฺขิตฺโต โหติ. ปตฺตสามิโก ภิกฺขุ อตฺตโน มฺมาโน ปริภฺุชิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สกสฺิสฺสา’’ติ.
๑๔๘. เตน โข ปน สมเยน อมฺพโจรกา อมฺพํ ปาเตตฺวา ภณฺฑิกํ อาทาย อคมํสุ. สามิกา เต โจรเก อนุพนฺธึสุ. โจรกา สามิเก ปสฺสิตฺวา ภณฺฑิกํ ปาเตตฺวา ปลายึสุ. ภิกฺขู ปํสุกูลสฺิโน ปฏิคฺคหาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘กึจิตฺตา ตุมฺเห, ภิกฺขเว’’ติ? ‘‘ปํสุกูลสฺิโน มยํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ชมฺพุโจรกา… ลพุชโจรกา… ปนสโจรกา… ตาลปกฺกโจรกา… อุจฺฉุโจรกา… ติมฺพรูสกโจรกา ติมฺพรูสเก ¶ อุจฺจินิตฺวา ภณฺฑิกํ อาทาย อคมํสุ. สามิกา เต โจรเก อนุพนฺธึสุ. โจรกา สามิเก ปสฺสิตฺวา ภณฺฑิกํ ปาเตตฺวา ปลายึสุ. ภิกฺขู ปํสุกูลสฺิโน ปฏิคฺคหาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อมฺพโจรกา อมฺพํ ปาเตตฺวา ภณฺฑิกํ ¶ อาทาย อคมํสุ. สามิกา เต โจรเก อนุพนฺธึสุ. โจรกา สามิเก ปสฺสิตฺวา ภณฺฑิกํ ปาเตตฺวา ปลายึสุ. ภิกฺขู – ‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’ติ, เถยฺยจิตฺตา ปริภฺุชึสุ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ชมฺพุโจรกา… ลพุชโจรกา… ปนสโจรกา… ตาลปกฺกโจรกา… อุจฺฉุโจรกา… ติมฺพรูสกโจรกา ติมฺพรูสเก อุจฺจินิตฺวา ภณฺฑิกํ อาทาย อคมํสุ. สามิกา เต โจรเก อนุพนฺธึสุ. โจรกา สามิเก ปสฺสิตฺวา ภณฺฑิกํ ปาเตตฺวา ¶ ปลายึสุ. ภิกฺขู – ‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’ติ, เถยฺยจิตฺตา ปริภฺุชึสุ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส อมฺพํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… สงฺฆสฺส ชมฺพุํ… สงฺฆสฺส ลพุชํ… สงฺฆสฺส ปนสํ… สงฺฆสฺส ตาลปกฺกํ… สงฺฆสฺส อุจฺฉุํ… สงฺฆสฺส ติมฺพรูสกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๔๙. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปุปฺผารามํ คนฺตฺวา โอจิตํ ปุปฺผํ ปฺจมาสคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ¶ ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปุปฺผารามํ คนฺตฺวา ปุปฺผํ โอจินิตฺวา ปฺจมาสคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คามกํ คจฺฉนฺโต อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, ตุยฺหํ อุปฏฺากกุลํ วุตฺโต วชฺเชมี’’ติ. โส คนฺตฺวา เอกํ สาฏกํ อาหราเปตฺวา อตฺตนา ปริภฺุชิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, วุตฺโต วชฺเชมีติ วตฺตพฺโพ. โย วเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คามกํ คจฺฉติ. อฺตโร ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, มยฺหํ อุปฏฺากกุลํ วุตฺโต วชฺเชหี’’ติ. โส คนฺตฺวา ยุคสาฏกํ อาหราเปตฺวา เอกํ อตฺตนา ปริภฺุชิ, เอกํ ตสฺส ภิกฺขุโน อทาสิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, วุตฺโต วชฺเชหีติ วตฺตพฺโพ. โย วเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คามกํ คจฺฉนฺโต ¶ อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, ตุยฺหํ อุปฏฺากกุลํ วุตฺโต วชฺเชมี’’ติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘วุตฺโต วชฺเชหี’’ติ. โส คนฺตฺวา อาฬฺหกํ สปฺปึ ตุลํ คุฬํ โทณํ ตณฺฑุลํ อาหราเปตฺวา อตฺตนา ปริภฺุชิ. โส ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ ¶ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, วุตฺโต วชฺเชมีติ วตฺตพฺโพ, น จ วุตฺโต วชฺเชหีติ วตฺตพฺโพ. โย วเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๑๕๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส มหคฺฆํ มณึ อาทาย อฺตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ. อถ โข โส ปุริโส สุงฺกฏฺานํ ปสฺสิตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน อชานนฺตสฺส ถวิกาย มณึ ปกฺขิปิตฺวา สุงฺกฏฺานํ อติกฺกมิตฺวา อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, ชานามี’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อชานนฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส มหคฺฆํ มณึ อาทาย อฺตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ. อถ โข โส ปุริโส สุงฺกฏฺานํ ปสฺสิตฺวา คิลานาลยํ กริตฺวา อตฺตโน ภณฺฑิกํ ตสฺส ภิกฺขุโน อทาสิ. อถ โข โส ปุริโส สุงฺกฏฺานํ อติกฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาหร เม, ภนฺเต, ภณฺฑิกํ; นาหํ อกลฺลโก’’ติ. ‘‘กิสฺส ปน ตฺวํ, อาวุโส, เอวรูปํ อกาสี’’ติ? อถ โข โส ปุริโส ตสฺส ภิกฺขุโน เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, ชานามี’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อชานนฺตสฺสา’’ติ.
๑๕๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สตฺเถน สทฺธึ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ. อฺตโร ปุริโส ¶ ตํ ภิกฺขุํ อามิเสน อุปลาเปตฺวา สุงฺกฏฺานํ ปสฺสิตฺวา มหคฺฆํ มณึ ตสฺส ภิกฺขุโน อทาสิ – ‘‘อิมํ, ภนฺเต, มณึ สุงฺกฏฺานํ อติกฺกาเมหี’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ มณึ สุงฺกฏฺานํ อติกฺกาเมสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปาเส พนฺธํ สูกรํ การฺุเน มฺุจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘การฺุาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, การฺุาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปาเส พนฺธํ สูกรํ – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ, เถยฺยจิตฺโต มฺุจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปาเส พนฺธํ มิคํ การฺุเน มฺุจิ… ปาเส พนฺธํ มิคํ – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ, เถยฺยจิตฺโต มฺุจิ ¶ … กุมิเน พนฺเธ มจฺเฉ การฺุเน มฺุจิ… กุมิเน พนฺเธ มจฺเฉ – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ เถยฺยจิตฺโต มฺุจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ยาเน ภณฺฑํ ปสฺสิตฺวา – ‘‘อิโต คณฺหนฺโต ปาราชิโก ภวิสฺสามี’’ติ, อติกฺกมิตฺวา ปวฏฺเฏตฺวา [ปวตฺเตตฺวา (ก.)] อคฺคเหสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ ¶ , ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ กุลเลน อุกฺขิตฺตํ มํสเปสึ – ‘‘สามิกานํ ทสฺสามี’’ติ อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อเถยฺยจิตฺตสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ กุลเลน อุกฺขิตฺตํ มํสเปสึ – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ, เถยฺยจิตฺโต อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๔. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา อุฬุมฺปํ พนฺธิตฺวา อจิรวติยา นทิยา โอสาเรนฺติ. พนฺธเน ฉินฺเน กฏฺานิ วิปฺปกิณฺณานิ อคมํสุ. ภิกฺขู ปํสุกูลสฺิโน อุตฺตาเรสุํ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ¶ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา อุฬุมฺปํ พนฺธิตฺวา อจิรวติยา นทิยา โอสาเรนฺติ. พนฺธเน ฉินฺเน กฏฺานิ วิปฺปกิณฺณานิ อคมํสุ. ภิกฺขู – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ, เถยฺยจิตฺตา อุตฺตาเรสุํ. สามิกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร โคปาลโก รุกฺเข สาฏกํ อาลคฺเคตฺวา อุจฺจารํ อคมาสิ. อฺตโร ภิกฺขุ ปํสุกูลสฺี อคฺคเหสิ ¶ . อถ โข โส โคปาลโก ตํ ภิกฺขุํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน นทึ ตรนฺตสฺส รชกานํ หตฺถโต มุตฺตํ สาฏกํ ปาเท ลคฺคํ โหติ. โส ภิกฺขุ – ‘‘สามิกานํ ทสฺสามี’’ติ อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อเถยฺยจิตฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน นทึ ตรนฺตสฺส รชกานํ หตฺถโต มุตฺตํ สาฏกํ ปาเท ลคฺคํ โหติ ¶ . โส ภิกฺขุ – ‘‘ปุเร สามิกา ปสฺสนฺตี’’ติ, เถยฺยจิตฺโต อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สปฺปิกุมฺภึ ปสฺสิตฺวา โถกํ โถกํ ปริภฺุชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สํวิทหิตฺวา อคมํสุ – ‘‘ภณฺฑํ อวหริสฺสามา’’ติ. เอโก ภณฺฑํ อวหริ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘น ¶ มยํ ปาราชิกา. โย อวหโฏ โส ปาราชิโก’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ… ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สํวิทหิตฺวา ภณฺฑํ อวหริตฺวา ภาเชสุํ ¶ . เตหิ ภาชียมาเน เอกเมกสฺส ปฏิวิโส น ปฺจมาสโก ปูริ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘น มยํ ปาราชิกา’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยํ ทุพฺภิกฺเข อาปณิกสฺส ตณฺฑุลมุฏฺึ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สาวตฺถิยํ ทุพฺภิกฺเข อาปณิกสฺส มุคฺคมุฏฺึ… มาสมุฏฺึ… ติลมุฏฺึ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อนฺธวเน โจรกา คาวึ หนฺตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา เสสกํ ปฏิสาเมตฺวา อคมํสุ. ภิกฺขู ปํสุกูลสฺิโน ปฏิคฺคหาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. โจรกา เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อนฺธวเน โจรกา สูกรํ หนฺตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา เสสกํ ปฏิสาเมตฺวา อคมํสุ. ภิกฺขู ปํสุกูลสฺิโน ปฏิคฺคหาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. โจรกา เต ¶ ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปํสุกูลสฺิสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ติณกฺเขตฺตํ คนฺตฺวา ลูตํ ติณํ ปฺจมาสคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ¶ …เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ติณกฺเขตฺตํ คนฺตฺวา ติณํ ลายิตฺวา ปฺจมาสคฺฆนกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน อาคนฺตุกา ภิกฺขู สงฺฆสฺส อมฺพํ ภาชาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. อาวาสิกา ภิกฺขู เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘กึจิตฺตา ตุมฺเห, ภิกฺขเว’’ติ? ‘‘ปริโภคตฺถาย [ปริโภคตฺถา (สี.)] มยํ ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปริโภคตฺถายา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาคนฺตุกา ภิกฺขู สงฺฆสฺส ชมฺพุํ… สงฺฆสฺส ลพุชํ… สงฺฆสฺส ปนสํ… สงฺฆสฺส ตาลปกฺกํ… สงฺฆสฺส อุจฺฉุํ… สงฺฆสฺส ติมฺพรูสกํ ภาชาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. อาวาสิกา ภิกฺขู เต ภิกฺขู โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมณาตฺถ, ตุมฺเห’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปริโภคตฺถายา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อมฺพปาลกา ภิกฺขูนํ อมฺพผลํ เทนฺติ. ภิกฺขู – ‘‘โคเปตุํ อิเม อิสฺสรา, นยิเม ทาตุ’’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โคปกสฺส ทาเน’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ชมฺพุปาลกา… ลพุชปาลกา… ปนสปาลกา… ตาลปกฺกปาลกา… อุจฺฉุปาลกา… ติมฺพรูสกปาลกา ภิกฺขูนํ ติมฺพรูสกํ เทนฺติ. ภิกฺขู ¶ – ‘‘โคเปตุํ อิเม อิสฺสรา, นยิเม ทาตุ’’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โคปกสฺส ทาเน’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ทารุํ ตาวกาลิกํ หริตฺวา อตฺตโน วิหารสฺส กุฏฺฏํ อุปตฺถมฺเภสิ. ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘ตาวกาลิโก อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ตาวกาลิเก’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส อุทกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… สงฺฆสฺส มตฺติกํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… สงฺฆสฺส ปฺุชกิตํ ติณํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ปฺุชกิตํ ติณํ เถยฺยจิตฺโต ฌาเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส มฺจํ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส ปีํ… สงฺฆสฺส ภิสึ… สงฺฆสฺส พิพฺโพหนํ [พิมฺโพหนํ (สี. สฺยา.)] … สงฺฆสฺส ¶ กวาฏํ… สงฺฆสฺส อาโลกสนฺธึ… สงฺฆสฺส โคปานสึ เถยฺยจิตฺโต อวหริ… ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๑๕๗. [จูฬว. ๓๒๔] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อฺตรสฺส อุปาสกสฺส วิหารปริโภคํ ¶ เสนาสนํ อฺตฺร ปริภฺุชนฺติ. อถ โข โส อุปาสโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อฺตฺร ปริโภคํ อฺตฺร ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อฺตฺร ปริโภโค อฺตฺร ปริภฺุชิตพฺโพ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
[จูฬว. ๓๒๔] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุโปสถคฺคมฺปิ สนฺนิสชฺชมฺปิ หริตุํ กุกฺกุจฺจายนฺตา ฉมายํ นิสีทนฺติ. คตฺตานิปิ จีวรานิปิ ปํสุกิตานิ โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตาวกาลิกํ หริตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน จมฺปายํ ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา อนฺเตวาสินี ภิกฺขุนี ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา อุปฏฺากกุลํ คนฺตฺวา – ‘‘อยฺยา อิจฺฉติ ¶ เตกฏุลยาคุํ ปาตุ’’นฺติ, ปจาเปตฺวา หริตฺวา อตฺตนา ปริภฺุชิ. สา ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมณีสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺสา กุกฺกุจฺจํ อโหสิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ สมฺปชานมุสาวาเท ¶ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ราชคเห ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา อนฺเตวาสินี ภิกฺขุนี ถุลฺลนนฺทาย ภิกฺขุนิยา อุปฏฺากกุลํ คนฺตฺวา – ‘‘อยฺยา อิจฺฉติ มธุโคฬกํ ขาทิตุ’’นฺติ, ปจาเปตฺวา หริตฺวา อตฺตนา ปริภฺุชิ. สา ชานิตฺวา ตํ โจเทสิ – ‘‘อสฺสมณีสิ ตฺว’’นฺติ. ตสฺสา กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ.
๑๕๘. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ อายสฺมโต อชฺชุกสฺส อุปฏฺากสฺส คหปติโน ทฺเว ทารกา โหนฺติ – ปุตฺโต จ ภาคิเนยฺโย จ. อถ โข โส คหปติ อายสฺมนฺตํ อชฺชุกํ เอตทโวจ – ‘‘อิมํ, ภนฺเต, โอกาสํ โย อิเมสํ ทฺวินฺนํ ทารกานํ สทฺโธ โหติ ปสนฺโน ตสฺส อาจิกฺเขยฺยาสี’’ติ [อาจิกฺเขยฺยาสีติ โส กาลมกาสิ (สฺยา.)]. เตน โข ปน สมเยน ตสฺส คหปติโน ภาคิเนยฺโย สทฺโธ โหติ ปสนฺโน. อถ โข อายสฺมา อชฺชุโก ตํ โอกาสํ ตสฺส ทารกสฺส อาจิกฺขิ. โส เตน สาปเตยฺเยน กุฏุมฺพฺจ สณฺเปสิ ทานฺจ ปฏฺเปสิ. อถ โข ตสฺส คหปติโน ปุตฺโต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, ภนฺเต อานนฺท, ปิตุโน ทายชฺโช – ปุตฺโต วา ภาคิเนยฺโย วา’’ติ? ‘‘ปุตฺโต โข, อาวุโส, ปิตุโน ทายชฺโช’’ติ. ‘‘อยํ, ภนฺเต, อยฺโย อชฺชุโก อมฺหากํ สาปเตยฺยํ ¶ อมฺหากํ เมถุนกสฺส อาจิกฺขี’’ติ. ‘‘อสฺสมโณ, อาวุโส, อายสฺมา อชฺชุโก’’ติ. อถ โข อายสฺมา อชฺชุโก อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เทหิ เม, อาวุโส อานนฺท, วินิจฺฉย’’นฺติ. เตน โข ¶ ปน สมเยน อายสฺมา อุปาลิ อายสฺมโต อชฺชุกสฺส ปกฺโข โหติ. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘โย ¶ นุ โข, อาวุโส อานนฺท, สามิเกน ‘อิมํ โอกาสํ อิตฺถนฺนามสฺส อาจิกฺเขยฺยาสี’ติ วุตฺโต ตสฺส อาจิกฺขติ, กึ โส อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘น, ภนฺเต, กิฺจิ อาปชฺชติ, อนฺตมโส ทุกฺกฏมตฺตมฺปี’’ติ. ‘‘อยํ, อาวุโส, อายสฺมา อชฺชุโก ¶ สามิเกน – ‘อิมํ โอกาสํ อิตฺถนฺนามสฺส อาจิกฺขา’ติ วุตฺโต ตสฺส อาจิกฺขติ; อนาปตฺติ, อาวุโส, อายสฺมโต อชฺชุกสฺสา’’ติ.
๑๕๙. เตน โข ปน สมเยน พาราณสิยํ อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส อุปฏฺากกุลํ โจเรหิ อุปทฺทุตํ โหติ. ทฺเว จ ทารกา นีตา โหนฺติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เต ทารเก อิทฺธิยา อาเนตฺวา ปาสาเท เปสิ. มนุสฺสา เต ทารเก ปสฺสิตฺวา – ‘‘อยฺยสฺสายํ ปิลินฺทวจฺฉสฺส อิทฺธานุภาโว’’ติ, อายสฺมนฺเต ปิลินฺทวจฺเฉ อภิปฺปสีทึสุ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ โจเรหิ นีเต ทารเก อาเนสฺสตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว [อิทฺธิมโต (สี.), อิทฺธิมนฺตสฺส (สฺยา.)], อิทฺธิมสฺส อิทฺธิวิสเย’’ติ.
๑๖๐. เตน ¶ โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู สหายกา โหนฺติ – ปณฺฑุโก จ กปิโล จ. เอโก คามเก วิหรติ, เอโก โกสมฺพิยํ. อถ โข ตสฺส ภิกฺขุโน คามกา โกสมฺพึ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค นทึ ตรนฺตสฺส สูกริกานํ หตฺถโต มุตฺตา เมทวฏฺฏิ ปาเท ลคฺคา โหติ. โส ภิกฺขุ – ‘‘สามิกานํ ทสฺสามี’’ติ อคฺคเหสิ. สามิกา ตํ ภิกฺขุํ โจเทสุํ – ‘‘อสฺสมโณสิ ตฺว’’นฺติ. ตํ อุตฺติณฺณํ โคปาลิกา [อฺตรา โคปาลิกา (สี. สฺยา.)] ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. โส – ‘‘ปกติยาปาหํ อสฺสมโณ’’ติ ตสฺสา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตฺวา โกสมฺพึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ โอโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อทินฺนาทาเน ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ เมถุนธมฺมสมาโยเค ปาราชิกสฺสา’’ติ.
๑๖๑. เตน โข ปน สมเยน สาคลายํ อายสฺมโต ทฬฺหิกสฺส สทฺธิวิหาริโก ภิกฺขุ อนภิรติยา ปีฬิโต อาปณิกสฺส เวนํ อวหริตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ ทฬฺหิกํ เอตทโวจ – ‘‘อสฺสมโณ อหํ, ภนฺเต, วิพฺภมิสฺสามี’’ติ. ‘‘กึ ตยา, อาวุโส, กต’’นฺติ? โส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อาหราเปตฺวา อคฺฆาเปสิ. ตํ อคฺฆาเปนฺตํ น ปฺจมาสเก อคฺฆติ ¶ . ‘‘อนาปตฺติ, อาวุโส, ปาราชิกสฺสา’’ติ. ธมฺมกถํ อกาสิ. โส ภิกฺขุ อภิรมตีติ [อภิรมีติ (สี. สฺยา.)].
ทุติยปาราชิกํ สมตฺตํ.
๓. ตติยปาราชิกํ
๑๖๒. [อิทํ วตฺถุ สํ. นิ. ๕.๙๘๕] เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, อทฺธมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. นมฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ, โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. ภิกฺขู – ‘‘ภควา โข อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสตี’’ติ (เต) [( ) (?) เอวมุปริปิ อีทิเสสุ าเนสุ] อเนกาการโวการํ อสุภภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ. เต สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺติ หรายนฺติ ชิคุจฺฉนฺติ. เสยฺยถาปิ นาม อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก สีสํนฺหาโต อหิกุณเปน วา กุกฺกุรกุณเปน วา มนุสฺสกุณเปน วา กณฺเ อาสตฺเตน อฏฺฏีเยยฺย หราเยยฺย ชิคุจฺเฉยฺย, เอวเมว เต ภิกฺขู สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺตา หรายนฺตา ชิคุจฺฉนฺตา อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อฺมฺมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ ¶ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิ ¶ . อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’’ติ. อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก ปตฺตจีวเรหิ ภโฏ สมฺพหุเล ภิกฺขู ชีวิตา โวโรเปตฺวา โลหิตกํ [โลหิตคตํ (ก.)] อสึ อาทาย เยน วคฺคมุทา นที เตนุปสงฺกมิ.
๑๖๓. อถ โข มิคลณฺฑิกสฺส สมณกุตฺตกสฺส โลหิตกํ ตํ อสึ โธวนฺตสฺส อหุเทว กุกฺกุจฺจํ อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘‘อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา; ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ ¶ . พหุํ วต มยา อปฺุํ ปสุตํ, โยหํ ภิกฺขู สีลวนฺเต กลฺยาณธมฺเม ชีวิตา โวโรเปสิ’’นฺติ. อถ โข อฺตรา มารกายิกา เทวตา อภิชฺชมาเน อุทเก อาคนฺตฺวา มิคลณฺฑิกํ สมณกุตฺตกํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ สาธุ สปฺปุริส, ลาภา เต สปฺปุริส, สุลทฺธํ เต สปฺปุริส. พหุํ ตยา สปฺปุริส ปฺุํ ปสุตํ, ยํ ตฺวํ อติณฺเณ ตาเรสี’’ติ. อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก – ‘‘ลาภา กิร เม, สุลทฺธํ กิร เม, พหุํ ¶ กิร มยา ปฺุํ ปสุตํ, อติณฺโณ กิราหํ ตาเรมี’’ติ ติณฺหํ อสึ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ – ‘‘โก อติณฺโณ, กํ ตาเรมี’’ติ? ตตฺถ เย เต ภิกฺขู อวีตราคา เตสํ ตสฺมึ สมเย โหติเยว ภยํ โหติ ฉมฺภิตตฺตํ โหติ โลมหํโส. เย ปน เต ภิกฺขู วีตราคา เตสํ ตสฺมึ สมเย น โหติ ¶ ภยํ น โหติ ฉมฺภิตตฺตํ น โหติ โลมหํโส. อถ โข มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก เอกมฺปิ ภิกฺขุํ เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ทฺเวปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ตโยปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, จตฺตาโรปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ปฺจปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ทสปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, วีสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ตึสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, จตฺตาลีสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, ปฺาสมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ, สฏฺิมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ.
๑๖๔. อถ โข ภควา ตสฺส อทฺธมาสสฺส อจฺจเยน ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข, อานนฺท, ตนุภูโต วิย ภิกฺขุสงฺโฆ’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน ¶ อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสติ. เต จ, ภนฺเต, ภิกฺขู – ‘ภควา โข อเนกปริยาเยน อสุภกถํ กเถติ, อสุภาย วณฺณํ ภาสติ, อสุภภาวนาย วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อสุภสมาปตฺติยา วณฺณํ ภาสตี’ติ, เต อเนกาการโวการํ อสุภภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ. เต สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺติ หรายนฺติ ชิคุจฺฉนฺติ. เสยฺยถาปิ นาม อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร ยุวา มณฺฑนกชาติโก ¶ สีสํนฺหาโต อหิกุณเปน วา กุกฺกุรกุณเปน วา มนุสฺสกุณเปน วา กณฺเ อาสตฺเตน อฏฺฏีเยยฺย หราเยยฺย ชิคุจฺเฉยฺย, เอวเมว เต ภิกฺขู สเกน กาเยน อฏฺฏียนฺตา ¶ หรายนฺตา ชิคุจฺฉนฺตา อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อฺมฺมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิ. อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’ติ. อถ โข, ภนฺเต, มิคลณฺฑิโก สมณกุตฺตโก ปตฺตจีวเรหิ ภโฏ เอกมฺปิ ภิกฺขุํ เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ…เป… สฏฺิมฺปิ ภิกฺขู เอกาเหน ชีวิตา โวโรเปสิ. สาธุ, ภนฺเต, ภควา อฺํ ปริยายํ อาจิกฺขตุ ยถายํ ภิกฺขุสงฺโฆ อฺาย สณฺเหยฺยา’’ติ. ‘‘เตนหานนฺท, ยาวติกา ภิกฺขู เวสาลึ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ เต สพฺเพ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิปาเตหี’’ติ ¶ . ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ, โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา ยาวติกา ภิกฺขู เวสาลึ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ เต สพฺเพ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิปาเตตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สนฺนิปติโต, ภนฺเต ภิกฺขุสงฺโฆ; ยสฺส ทานิ, ภนฺเต, ภควา กาลํ มฺตี’’ติ.
๑๖๕. อถ โข ภควา เยน อุปฏฺานสาลา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ¶ จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส อุหตํ [อูหตํ (ก.)] รโชชลฺลํ ตเมนํ ¶ มหา อกาลเมโฆ านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ ภาวิโต พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ. กถํ ภาวิโต จ, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ กถํ พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สฺุาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา. โส สโตว อสฺสสติ สโต ปสฺสสติ. ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ทีฆํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ. รสฺสํ วา อสฺสสนฺโต รสฺสํ อสฺสสามีติ ปชานาติ, รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ. สพฺพกายปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. สพฺพกายปฺปฏิสํเวที ¶ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปีติปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปีติปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. สุขปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. สุขปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. จิตฺตสงฺขารปฺปฏิสํเวที ¶ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. จิตฺตสงฺขารปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. จิตฺตปฺปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. จิตฺตปฺปฏิสํเวที ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ…เป… สมาทหํ จิตฺตํ…เป… วิโมจยํ จิตฺตํ…เป… อนิจฺจานุปสฺสี…เป… วิราคานุปสฺสี…เป… นิโรธานุปสฺสี…เป… ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ¶ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ. เอวํ ภาวิโต โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิ เอวํ พหุลีกโต สนฺโต เจว ปณีโต จ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโร อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน จ ปาปเก อกุสเล ธมฺเม านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมตี’’ติ.
๑๖๖. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, อฺมฺมฺปิ ชีวิตา โวโรเปนฺติ มิคลณฺฑิกมฺปิ ¶ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส ¶ , ชีวิตา โวโรเปหิ, อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ ภิกฺขูนํ อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อตฺตนาปิ อตฺตานํ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺติ, อฺมฺมฺปิ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺติ, มิคลณฺฑิกมฺปิ สมณกุตฺตกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘สาธุ โน, อาวุโส, ชีวิตา โวโรเปหิ, อิทํ เต ปตฺตจีวรํ ภวิสฺสตี’ติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๖๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺย สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺย, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๖๘. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก คิลาโน โหติ. ตสฺส ปชาปติ อภิรูปา โหติ ทสฺสนียา ปาสาทิกา. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตสฺสา อิตฺถิยา ปฏิพทฺธจิตฺตา โหนฺติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข โส, อาวุโส ¶ , อุปาสโก ชีวิสฺสติ น มยํ ตํ อิตฺถึ ลภิสฺสาม. หนฺท มยํ, อาวุโส, ตสฺส อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณมา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน โส อุปาสโก เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘ตฺวํ โขสิ, อุปาสก, กตกลฺยาโณ กตกุสโล กตภีรุตฺตาโณ อกตปาโป อกตลุทฺโท อกตกิพฺพิโส. กตํ ตยา กลฺยาณํ, อกตํ ตยา ¶ ปาปํ ¶ . กึ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน! มตํ เต ชีวิตา เสยฺโย. อิโต ตฺวํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสสิ. ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสสี’’ติ.
๑๖๙. อถ โข โส อุปาสโก – ‘‘สจฺจํ โข อยฺยา อาหํสุ. อหฺหิ กตกลฺยาโณ กตกุสโล กตภีรุตฺตาโณ อกตปาโป อกตลุทฺโท อกตกิพฺพิโส. กตํ มยา กลฺยาณํ, อกตํ มยา ปาปํ ¶ . กึ มยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน! มตํ เม ชีวิตา เสยฺโย. อิโต อหํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสามิ. ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสามี’’ติ, โส อสปฺปายานิ เจว โภชนานิ ภฺุชิ อสปฺปายานิ จ ขาทนียานิ ขาทิ อสปฺปายานิ จ สายนียานิ สายิ อสปฺปายานิ จ ปานานิ ปิวิ. ตสฺส อสปฺปายานิ เจว โภชนานิ ภฺุชโต อสปฺปายานิ จ ขาทนียานิ ขาทโต อสปฺปายานิ จ สายนียานิ สายโต อสปฺปายานิ จ ปานานิ ปิวโต ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ. โส เตเนว อาพาเธน กาลมกาสิ. ตสฺส ปชาปติ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน. อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามฺํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, นฏฺํ อิเมสํ สามฺํ นฏฺํ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, กุโต อิเมสํ สามฺํ ¶ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, อปคตา อิเม สามฺา อปคตา อิเม พฺรหฺมฺา. อิเม เม สามิกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํ. อิเมหิ เม สามิโก มาริโต’’ติ. อฺเปิ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน. อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามฺํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, นฏฺํ อิเมสํ สามฺํ นฏฺํ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, กุโต อิเมสํ สามฺํ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, อปคตา อิเม สามฺา อปคตา อิเม พฺรหฺมฺา. อิเม อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํ. อิเมหิ อุปาสโก มาริโต’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺณิสฺสนฺตี’’ติ!
๑๗๐. อถ โข ¶ เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุปาสกสฺส มรณวณฺณํ สํวณฺเณถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปฏิรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุปาสกสฺส ¶ มรณวณฺณํ สํวณฺณิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ ¶ –
๑๗๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺย สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺย มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺย มรณาย วา สมาทเปยฺย – ‘อมฺโภ ปุริส, กึ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตน, มตํ เต ชีวิตา เสยฺโย’ติ, อิติ จิตฺตมโน จิตฺตสงฺกปฺโป อเนกปริยาเยน มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺย, มรณาย วา สมาทเปยฺย, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
๑๗๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สฺจิจฺจาติ ชานนฺโต สฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม.
มนุสฺสวิคฺคโห นาม ยํ มาตุกุจฺฉิสฺมึ ปมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ปมํ วิฺาณํ ปาตุภูตํ, ยาว มรณกาลา เอตฺถนฺตเร เอโส มนุสฺสวิคฺคโห นาม.
ชีวิตา โวโรเปยฺยาติ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติ อุปโรเธติ สนฺตตึ วิโกเปติ.
สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺยาติ อสึ วา สตฺตึ วา เภณฺฑึ วา [เภนฺทึ วา (ก.)] ลคุฬํ วา [สูลํวา ลคุฬํวา (สฺยา.)] ปาสาณํ วา สตฺถํ วา วิสํ วา รชฺชุํ วา.
มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยาติ ชีวิเต อาทีนวํ ทสฺเสติ, มรเณ วณฺณํ ภณติ.
มรณาย วา สมาทเปยฺยาติ สตฺถํ วา อาหร, วิสํ วา ขาท, รชฺชุยา วา อุพฺพนฺธิตฺวา กาลงฺกโรหีติ.
อมฺโภ ¶ ¶ ปุริสาติ อาลปนาธิวจนเมตํ.
กึ ¶ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตนาติ ปาปกํ นาม ชีวิตํ อฑฺฒานํ ชีวิตํ อุปาทาย ทลิทฺทานํ ชีวิตํ ปาปกํ ลามกํ, สธนานํ ชีวิตํ อุปาทาย อธนานํ ชีวิตํ ปาปกํ, เทวานํ ชีวิตํ อุปาทาย มนุสฺสานํ ชีวิตํ ปาปกํ ¶ .
ทุชฺชีวิตํ นาม หตฺถจฺฉินฺนสฺส ปาทจฺฉินฺนสฺส หตฺถปาทจฺฉินฺนสฺส กณฺณจฺฉินฺนสฺส นาสจฺฉินฺนสฺส กณฺณนาสจฺฉินฺนสฺส, อิมินา จ ปาปเกน อิมินา จ ทุชฺชีวิเตน มตํ เต ชีวิตา เสยฺโยติ.
อิติ จิตฺตมโนติ ยํ จิตฺตํ ตํ มโน, ยํ มโน ตํ จิตฺตํ.
จิตฺตสงฺกปฺโปติ มรณสฺี มรณเจตโน มรณาธิปฺปาโย.
อเนกปริยาเยนาติ อุจฺจาวเจหิ อากาเรหิ.
มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยาติ ชีวิเต อาทีนวํ ทสฺเสติ, มรเณ วณฺณํ ภณติ – ‘‘อิโต ตฺวํ กาลงฺกโต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสสิ, ตตฺถ ทิพฺเพหิ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสฺสสี’’ติ.
มรณาย วา สมาทเปยฺยาติ สตฺถํ วา อาหร, วิสํ วา ขาท, รชฺชุยา วา อุพฺพนฺธิตฺวา กาลงฺกโรหิ, โสพฺเภ วา นรเก วา ปปาเต วา ปปตาติ.
อยมฺปีติ ปุริเม อุปาทาย วุจฺจติ.
ปาราชิโก โหตีติ เสยฺยถาปิ นาม ปุถุสิลา ทฺวิธา ภินฺนา [ทฺเวธา ภินฺนา (สฺยา.)] อปฺปฏิสนฺธิกา โหติ, เอวเมว ภิกฺขุ สฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย. เตน วุจฺจติ – ‘ปาราชิโก โหตี’ติ.
อสํวาโสติ ¶ ¶ สํวาโส ¶ นาม เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตา – เอโส สํวาโส นาม. โส เตน สทฺธึ นตฺถิ, เตน วุจฺจติ อสํวาโสติ.
๑๗๓. สามํ, อธิฏฺาย, ทูเตน, ทูตปรํปราย, วิสกฺกิเยน ทูเตน, คตปจฺจาคเตน ทูเตน, อรโห รโหสฺี, รโห อรโหสฺี, อรโห อรโหสฺี, รโห รโหสฺี กาเยน สํวณฺเณติ, วาจาย สํวณฺเณติ, กาเยน วาจาย สํวณฺเณติ, ทูเตน สํวณฺเณติ, เลขาย สํวณฺเณติ, โอปาตํ อปสฺเสนํ, อุปนิกฺขิปนํ, เภสชฺชํ, รูปูปหาโร, สทฺทูปหาโร, คนฺธูปหาโร, รสูปหาโร, โผฏฺพฺพูปหาโร, ธมฺมูปหาโร, อาจิกฺขนา, อนุสาสนี, สงฺเกตกมฺมํ, นิมิตฺตกมฺมนฺติ.
๑๗๔. สามนฺติ สยํ หนติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา.
อธิฏฺายาติ อธิฏฺหิตฺวา อาณาเปติ – ‘‘เอวํ วิชฺฌ, เอวํ ปหร, เอวํ ฆาเตหี’’ติ.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ มฺมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ มฺมาโน อฺํ ชีวิตา โวโรเปตฺติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ มฺมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ ¶ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ มฺมาโน อฺํ ชีวิตา โวโรเปติ; มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ ¶ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อิตรสฺส อาโรเจติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วธโก ปฏิคฺคณฺหาติ, มูลฏฺสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท – ‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส ปาวทตุ – อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปตู’’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วธโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ; อาณาปกสฺส จ วธกสฺส จ อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส คนฺตฺวา ปุน ปจฺจาคจฺฉติ – ‘‘นาหํ สกฺโกมิ ตํ ชีวิตา โวโรเปตุ’’นฺติ. โส ปุน อาณาเปติ – ‘‘ยทา สกฺโกสิ ตทา ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี น สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติ. โส ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติ. โส – ‘‘อาณตฺโต อหํ ตยา’’ติ ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ. วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘อิตฺถนฺนามํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส อาณาเปตฺวา วิปฺปฏิสารี สาเวติ – ‘‘มา ฆาเตหี’’ติ. โส สาธูติ โอรมติ, อุภินฺนํ อนาปตฺติ.
๑๗๕. อรโห รโหสฺี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. รโห อรโหสฺี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม ¶ หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรโห อรโหสฺี อุลฺลปติ – ‘‘อโห ¶ อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . รโห รโหสฺี อุลฺลปติ – ‘‘อโห อิตฺถนฺนาโม หโต อสฺสา’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
กาเยน สํวณฺเณติ นาม กาเยน วิการํ กโรติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
วาจาย สํวณฺเณติ นาม วาจาย ภณติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ ¶ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
กาเยน วาจาย สํวณฺเณติ นาม กาเยน จ วิการํ กโรติ, วาจาย จ ภณติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตาย สํวณฺณนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ทูเตน สํวณฺเณติ นาม ทูตสฺส สาสนํ อาโรเจติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทูตสฺส สาสนํ สุตฺวา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๗๖. เลขาย สํวณฺเณติ นาม เลขํ ฉินฺทติ – ‘‘โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เลขํ ปสฺสิตฺวา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
โอปาตํ นาม มนุสฺสํ อุทฺทิสฺส โอปาตํ ขนติ – ‘‘ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ¶ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. อโนทิสฺส โอปาตํ ขนติ – ‘‘โย โกจิ ปปติตฺวา ¶ มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มนุสฺโส ตสฺมึ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ ¶ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ยกฺโข วา เปโต วา ติรจฺฉานคตมนุสฺสวิคฺคโห วา ตสฺมึ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ติรจฺฉานคโต ตสฺมึ ปปตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
๑๗๗. อปสฺเสนํ นาม อปสฺเสเน สตฺถํ วา เปติ วิเสน วา มกฺเขติ ทุพฺพลํ วา กโรติ โสพฺเภ วา นรเก วา ปปาเต วา เปติ – ‘‘ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สตฺเถน วา วิเสน วา ปปติเตน วา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ ¶ , อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
อุปนิกฺขิปนํ นาม อสึ วา สตฺตึ วา เภณฺฑึ วา ลคุฬํ วา ปาสาณํ วา สตฺถํ วา วิสํ วา รชฺชุํ วา อุปนิกฺขิปติ – ‘‘อิมินา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ‘‘เตน มริสฺสามี’’ติ ¶ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
เภสชฺชํ นาม สปฺปึ วา นวนีตํ วา เตลํ วา มธุํ วา ผาณิตํ วา เทติ – ‘‘อิมํ สายิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สายิเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๗๘. รูปูปหาโร นาม อมนาปิกํ รูปํ อุปสํหรติ ภยานกํ เภรวํ – ‘‘อิมํ ปสฺสิตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ ปสฺสิตฺวา อุตฺตสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มนาปิกํ รูปํ อุปสํหรติ [อุปสํหรติ เปมนียํ หทยงฺคมํ (สฺยา.)] – ‘‘อิมํ ปสฺสิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ ปสฺสิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
สทฺทูปหาโร นาม อมนาปิกํ สทฺทํ อุปสํหรติ ภยานกํ เภรวํ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สุตฺวา อุตฺตสติ ¶ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มนาปิกํ สทฺทํ อุปสํหรติ เปมนียํ หทยงฺคมํ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อลาภเกน ¶ สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สุตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ ¶ , อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
คนฺธูปหาโร นาม อมนาปิกํ คนฺธํ อุปสํหรติ เชคุจฺฉํ ปาฏิกุลฺยํ [ปฏิกูลํ (?)] – ‘‘อิมํ ฆายิตฺวา เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ ฆายิเต เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มนาปิกํ คนฺธํ อุปสํหรติ – ‘‘อิมํ ฆายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ ฆายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
รสูปหาโร นาม อมนาปิกํ รสํ อุปสํหรติ เชคุจฺฉํ ปาฏิกุลฺยํ [ปฏิกูลํ (?)] – ‘‘อิมํ สายิตฺวา เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สายิเต เชคุจฺฉตา ปาฏิกุลฺยตา ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มนาปิกํ รสํ อุปสํหรติ – ‘‘อิมํ สายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สายิตฺวา อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
โผฏฺพฺพูปหาโร นาม อมนาปิกํ ¶ โผฏฺพฺพํ อุปสํหรติ ทุกฺขสมฺผสฺสํ ขรสมฺผสฺสํ – ‘‘อิมินา ผุฏฺโ มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน ผุฏฺสฺส ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. มนาปิกํ โผฏฺพฺพํ อุปสํหรติ สุขสมฺผสฺสํ มุทุสมฺผสฺสํ – ‘‘อิมินา ผุฏฺโ อลาภเกน สุสฺสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน ผุฏฺโ ¶ อลาภเกน สุสฺสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ธมฺมูปหาโร นาม เนรยิกสฺส นิรยกถํ กเถติ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อุตฺตสิตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สุตฺวา อุตฺตสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. กลฺยาณกมฺมสฺส สคฺคกถํ กเถติ – ‘‘อิมํ สุตฺวา อธิมุตฺโต มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตํ สุตฺวา ¶ อธิมุตฺโต มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๑๗๙. อาจิกฺขนา ¶ นาม ปุฏฺโ ภณติ – ‘‘เอวํ มรสฺสุ. โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตาย อาจิกฺขนาย มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
อนุสาสนี นาม อปุฏฺโ ภณติ – ‘‘เอวํ มรสฺสุ. โย เอวํ มรติ โส ธนํ วา ลภติ ยสํ วา ลภติ สคฺคํ วา คจฺฉตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ตาย อนุสาสนิยา มริสฺสามีติ ทุกฺขํ เวทนํ อุปฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
สงฺเกตกมฺมํ นาม สงฺเกตํ กโรติ ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา รตฺตึ วา ทิวา วา – ‘‘เตน สงฺเกเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน สงฺเกเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส. ตํ สงฺเกตํ ปุเร วา ปจฺฉา ¶ วา ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
นิมิตฺตกมฺมํ นาม นิมิตฺตํ กโรติ – ‘‘อกฺขึ วา นิขณิสฺสามิ ภมุกํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ สีสํ วา อุกฺขิปิสฺสามิ, เตน นิมิตฺเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เตน นิมิตฺเตน ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ปาราชิกสฺส. ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วา ตํ ชีวิตา โวโรเปติ, มูลฏฺสฺส อนาปตฺติ, วธกสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ อชานนฺตสฺส นมรณาธิปฺปายสฺส อุมฺมตฺตกสฺส [อุมฺมตฺตกสฺส ขิตฺตจิตฺตสฺส เวทนาฏฺฏสฺส (สฺยา.)] อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกมฺหิ ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
สํวณฺณนา ¶ ¶ นิสีทนฺโต, มุสโลทุกฺขเลน จ;
วุฑฺฒปพฺพชิตาภิสนฺโน, อคฺควีมํสนาวิสํ.
ตโย ¶ จ วตฺถุกมฺเมหิ, อิฏฺกาหิปเร ตโย;
วาสี โคปานสี เจว, อฏฺฏโกตรณํ ปติ.
เสทํ นตฺถฺุจ สมฺพาโห, นฺหาปนพฺภฺชเนน จ;
อุฏฺาเปนฺโต นิปาเตนฺโต, อนฺนปาเนน มารณํ.
ชารคพฺโภ สปตฺตี จ, มาตา ปุตฺตํ อุโภ วธิ;
อุโภ ¶ น มิยฺยเร มทฺทา, ตาปํ วฺฌา วิชายินี.
ปโตทํ นิคฺคเห ยกฺโข, วาฬยกฺขฺจ ปาหิณิ;
ตํ มฺมาโน ปหริ, สคฺคฺจ นิรยํ ภเณ.
อาฬวิยา ตโย รุกฺขา, ทาเยหิ อปเร ตโย;
มา กิลเมสิ น ตุยฺหํ, ตกฺกํ โสวีรเกน จาติ.
วินีตวตฺถุ
๑๘๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขู การฺุเน มรณวณฺณํ สํวณฺเณสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข มยํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺนา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อาปตฺตึ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ปีเก ปิโลติกาย ปฏิจฺฉนฺนํ ทารกํ นิสีทนฺโต โอตฺถริตฺวา มาเรสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, อปฺปฏิเวกฺขิตฺวา อาสเน นิสีทิตพฺพํ; โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ภตฺตคฺเค อนฺตรฆเร อาสนํ ปฺเปนฺโต มุสเล อุสฺสิเต ¶ เอกํ มุสลํ อคฺคเหสิ. ทุติโย มุสโล ปริปติตฺวา อฺตรสฺส ทารกสฺส มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ¶ ¶ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อสฺจิจฺจ อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ภตฺตคฺเค อนฺตรฆเร อาสนํ ปฺเปนฺโต อุทุกฺขลภณฺฑิกํ อกฺกมิตฺวา ปวฏฺเฏสิ. อฺตรํ ทารกํ โอตฺถริตฺวา มาเรสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ปิตาปุตฺตา ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตา โหนฺติ. กาเล อาโรจิเต ปุตฺโต ปิตรํ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, สงฺโฆ ตํ ปติมาเนตี’’ติ ปิฏฺิยํ คเหตฺวา ปณาเมสิ. โส ปปติตฺวา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ¶ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, มรณาธิปฺปาโย’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ปิตาปุตฺตา ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตา โหนฺติ. กาเล อาโรจิเต ปุตฺโต ปิตรํ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, สงฺโฆ ตํ ปติมาเนตี’’ติ มรณาธิปฺปาโย ปิฏฺิยํ คเหตฺวา ปณาเมสิ. โส ปปติตฺวา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ปิตาปุตฺตา ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตา โหนฺติ. กาเล อาโรจิเต ปุตฺโต ปิตรํ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, สงฺโฆ ตํ ปติมาเนตี’’ติ มรณาธิปฺปาโย ปิฏฺิยํ คเหตฺวา ปณาเมสิ. โส ปปติตฺวา น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส ¶ ; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ภฺุชนฺตสฺส มํสํ กณฺเ วิลคฺคํ โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ ตสฺส ภิกฺขุโน คีวายํ ปหารํ อทาสิ. สโลหิตํ มํสํ ปติ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ภฺุชนฺตสฺส มํสํ กณฺเ วิลคฺคํ โหติ. อฺตโร ¶ ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย ตสฺส ภิกฺขุโน คีวายํ ปหารํ อทาสิ. สโลหิตํ มํสํ ปติ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ ¶ . ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ภฺุชนฺตสฺส มํสํ กณฺเ วิลคฺคํ โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย ตสฺส ภิกฺขุโน คีวายํ ปหารํ อทาสิ. สโลหิตํ มํสํ ปติ. โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ วิสคตํ ปิณฺฑปาตํ ลภิตฺวา ปฏิกฺกมนํ หริตฺวา ภิกฺขูนํ อคฺคการิกํ อทาสิ. เต ภิกฺขู กาลมกํสุ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, ชานามี’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อชานนฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วีมํสาธิปฺปาโย ¶ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน วิสํ อทาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘วีมํสาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๒. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา [อาฬวิกา (สฺยา.)] ภิกฺขู วิหารวตฺถุํ กโรนฺติ ¶ . อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา สิลํ อุจฺจาเรสิ. อุปริเมน ภิกฺขุนา ทุคฺคหิตา สิลา เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู วิหารวตฺถุํ กโรนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา สิลํ อุจฺจาเรสิ. อุปริโม ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก สิลํ มฺุจิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู วิหารสฺส กุฏฺฏํ อุฏฺาเปนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา อิฏฺกํ อุจฺจาเรสิ. อุปริเมน ภิกฺขุนา ทุคฺคหิตา อิฏฺกา เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู วิหารสฺส กุฏฺฏํ อุฏฺาเปนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ ¶ เหฏฺา หุตฺวา อิฏฺกํ อุจฺจาเรสิ. อุปริโม ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อิฏฺกํ มฺุจิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๓. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา วาสึ อุจฺจาเรสิ. อุปริเมน ภิกฺขุนา ทุคฺคหิตา วาสี เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา วาสึ อุจฺจาเรสิ. อุปริโม ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก วาสึ มฺุจิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา หุตฺวา โคปานสึ อุจฺจาเรสิ. อุปริเมน ภิกฺขุนา ทุคฺคหิตา โคปานสี เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก อวตฺถาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อสฺจิจฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ เหฏฺา ¶ หุตฺวา โคปานสึ อุจฺจาเรสิ. อุปริโม ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย เหฏฺิมสฺส ภิกฺขุโน มตฺถเก โคปานสึ มฺุจิ. โส ¶ ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา อฏฺฏกํ พนฺธนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อตฺรฏฺิโต พนฺธาหี’’ติ. โส ตตฺรฏฺิโต พนฺธนฺโต ปริปติตฺวา กาลมกาสิ ¶ . ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, มรณาธิปฺปาโย’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา อฏฺฏกํ พนฺธนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อตฺรฏฺิโต พนฺธาหี’’ติ. โส ตตฺรฏฺิโต พนฺธนฺโต ปริปติตฺวา กาลมกาสิ…เป… ปริปติตฺวา น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วิหารํ ฉาเทตฺวา โอตรติ. อฺตโร ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อิโต โอตราหี’’ติ. โส เตน โอตรนฺโต ปริปติตฺวา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ วิหารํ ฉาเทตฺวา โอตรติ ¶ . อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อิโต โอตราหี’’ติ. โส เตน โอตรนฺโต ปริปติตฺวา กาลมกาสิ…เป… ปริปติตฺวา น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อนภิรติยา ปีฬิโต คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ปปาเต ปปตนฺโต อฺตรํ วิลีวการํ โอตฺถริตฺวา มาเรสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, อตฺตานํ ปาเตตพฺพํ. โย ปาเตยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ทวาย สิลํ ปวิชฺฌึสุ. สา อฺตรํ โคปาลกํ โอตฺถริตฺวา มาเรสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ¶ …เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, ทวาย สิลา ปวิชฺฌิตพฺพา. โย ปวิชฺเฌยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๑๘๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เสเทสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ ¶ . ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา เสเทสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ.…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ¶ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สีสาภิตาโป โหติ. ตสฺส ภิกฺขู นตฺถุํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สีสาภิตาโป โหติ. ตสฺส ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา นตฺถุํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู สมฺพาเหสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา สมฺพาเหสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขุ นฺหาเปสุํ. โส ภิกฺขุ ¶ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ¶ ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา นฺหาเปสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เตเลน อพฺภฺชึสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา เตเลน อพฺภฺชึสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู อุฏฺาเปสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา อุฏฺาเปสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู นิปาเตสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา ¶ นิปาเตสุํ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขู อนฺนํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา อนฺนํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขุ ปานํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา ปานํ อทํสุ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว ¶ , ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๖. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ปวุตฺถปติกา ชาเรน คพฺภินี โหติ. สา กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อิงฺฆายฺย คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา คพฺภปาตนํ อทาสิ. ทารโก กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปุริสสฺส ทฺเว ปชาปติโย โหนฺติ – เอกา วฺฌา, เอกา วิชายินี. วฺฌา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ สา, ภนฺเต, วิชายิสฺสติ สพฺพสฺส กุฏุมฺพสฺส อิสฺสรา ภวิสฺสติ. อิงฺฆายฺย, ตสฺสา คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ ¶ .‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา คพฺภปาตนํ อทาสิ. ทารโก กาลมกาสิ, มาตา น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปุริสสฺส ทฺเว ปชาปติโย โหนฺติ – เอกา วฺฌา, เอกา วิชายินี. วฺฌา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ สา, ภนฺเต, วิชายิสฺสติ สพฺพสฺส กุฏุมฺพสฺส อิสฺสรา ภวิสฺสติ. อิงฺฆายฺย, ตสฺสา คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา คพฺภปาตนํ อทาสิ. มาตา กาลมกาสิ, ทารโก น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส ¶ ; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปุริสสฺส ทฺเว ปชาปติโย โหนฺติ – เอกา วฺฌา ¶ , เอกา วิชายินี. วฺฌา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ สา, ภนฺเต, วิชายิสฺสติ สพฺพสฺส กุฏุมฺพสฺส อิสฺสรา ภวิสฺสติ. อิงฺฆายฺย, ตสฺสา คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา คพฺภปาตนํ อทาสิ. อุโภ กาลมกํสุ…เป… อุโภ น กาลมกํสุ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา คพฺภินี อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อิงฺฆายฺย, คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภคินิ, มทฺทสฺสู’’ติ. สา มทฺทาเปตฺวา คพฺภํ ปาเตสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา คพฺภินี อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อิงฺฆายฺย, คพฺภปาตนํ ชานาหี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภคินิ, ตาเปหี’’ติ. สา ตาเปตฺวา คพฺภํ ปาเตสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา วฺฌา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อิงฺฆายฺย, เภสชฺชํ ชานาหิ เยนาหํ วิชาเยยฺย’’นฺติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา เภสชฺชํ อทาสิ ¶ . สา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา วิชายินี อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อิงฺฆายฺย, เภสชฺชํ ชานาหิ เยนาหํ น วิชาเยยฺย’’นฺติ. ‘‘สุฏฺุ, ภคินี’’ติ ตสฺสา เภสชฺชํ อทาสิ. สา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ ¶ , ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิยํ ภิกฺขุํ องฺคุลิปโตทเกน หาเสสุํ. โส ภิกฺขุ อุตฺตนฺโต อนสฺสาสโก กาลมกาสิ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺสา’’ติ [ปาราชิกสฺส, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ (สฺยา.)].
เตน ¶ โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิยํ ภิกฺขุํ กมฺมํ กริสฺสามาติ โอตฺถริตฺวา มาเรสุํ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภูตเวชฺชโก ภิกฺขุ ยกฺขํ ชีวิตา โวโรเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ วาฬยกฺขวิหารํ ปาเหสิ. ตํ ยกฺขา ชีวิตา โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย อฺตรํ ภิกฺขุํ วาฬยกฺขวิหารํ ปาเหสิ. ตํ ยกฺขา ชีวิตา โวโรเปสุํ…เป… ตํ ยกฺขา ชีวิตา น โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ ¶ .
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ วาฬกนฺตารํ ปาเหสิ ¶ . ตํ วาฬา ชีวิตา โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย อฺตรํ ภิกฺขุํ วาฬกนฺตารํ ปาเหสิ. ตํ วาฬา ชีวิตา โวโรเปสุํ…เป… ตํ วาฬา ชีวิตา น โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ โจรกนฺตารํ ปาเหสิ. ตํ โจรา ชีวิตา โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย อฺตรํ ภิกฺขุํ โจรกนฺตารํ ปาเหสิ. ตํ โจรา ชีวิตา โวโรเปสุํ…เป… ตํ โจรา ชีวิตา น โวโรเปสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๘. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ตํ มฺมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปสิ…เป… ตํ มฺมาโน อฺํ ชีวิตา โวโรเปสิ…เป… อฺํ มฺมาโน ตํ ชีวิตา โวโรเปสิ…เป… อฺํ ¶ มฺมาโน อฺํ ชีวิตา โวโรเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อมนุสฺเสน คหิโต โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ ตสฺส ภิกฺขุโน ปหารํ อทาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ ¶ , นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อมนุสฺเสน คหิโต โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย ตสฺส ภิกฺขุโน ปหารํ อทาสิ. โส ภิกฺขุ กาลมกาสิ…เป… โส ภิกฺขุ น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ กลฺยาณกมฺมสฺส สคฺคกถํ กเถสิ. โส อธิมุตฺโต กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย กลฺยาณกมฺมสฺส สคฺคกถํ กเถสิ. โส อธิมุตฺโต กาลมกาสิ…เป… โส อธิมุตฺโต น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ เนรยิกสฺส นิรยกถํ กเถสิ. โส อุตฺตสิตฺวา กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย เนรยิกสฺส นิรยกถํ กเถสิ. โส อุตฺตสิตฺวา กาลมกาสิ…เป… โส อุตฺตสิตฺวา น กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๘๙. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา รุกฺขํ ฉินฺทนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘อาวุโส, อตฺรฏฺิโต ฉินฺทาหี’’ติ. ตํ ตตฺรฏฺิตํ ฉินฺทนฺตํ รุกฺโข โอตฺถริตฺวา มาเรสิ ¶ . ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา รุกฺขํ ฉินฺทนฺติ. อฺตโร ภิกฺขุ มรณาธิปฺปาโย อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อตฺรฏฺิโต ฉินฺทาหี’’ติ. ตํ ตตฺรฏฺิตํ ฉินฺทนฺตํ รุกฺโข โอตฺถริตฺวา มาเรสิ…เป… รุกฺโข โอตฺถริตฺวา น มาเรสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๙๐. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทายํ อาลิมฺเปสุํ [อาฬิมฺเปสุํ (สฺยา. ก.)]; มนุสฺสา ทฑฺฒา กาลมกํสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, นมรณาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มรณาธิปฺปายา ทายํ อาลิมฺเปสุํ. มนุสฺสา ทฑฺฒา กาลมกํสุ…เป… มนุสฺสา ทฑฺฒา น กาลมกํสุ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๑๙๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อาฆาตนํ คนฺตฺวา โจรฆาตํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, มายิมํ กิลเมสิ. เอเกน ปหาเรน ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภนฺเต’’ติ เอเกน ปหาเรน ชีวิตา โวโรเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อาฆาตนํ คนฺตฺวา โจรฆาตํ เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, มายิมํ กิลเมสิ ¶ . เอเกน ปหาเรน ชีวิตา โวโรเปหี’’ติ. โส – ‘‘นาหํ ตุยฺหํ วจนํ กริสฺสามี’’ติ ตํ ชีวิตา โวโรเปสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๑๙๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส าติฆเร หตฺถปาทจฺฉินฺโน าตเกหิ สมฺปริกิณฺโณ โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อิจฺฉถ อิมสฺส มรณ’’นฺติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อิจฺฉามา’’ติ. ‘‘เตน หิ ตกฺกํ ปาเยถา’’ติ. เต ตํ ตกฺกํ ปาเยสุํ. โส ¶ กาลมกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส กุลฆเร หตฺถปาทจฺฉินฺโน าตเกหิ สมฺปริกิณฺโณ โหติ. อฺตรา ภิกฺขุนี เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘อาวุโส, อิจฺฉถ อิมสฺส มรณ’’นฺติ? ‘‘อามยฺเย, อิจฺฉามา’’ติ. ‘‘เตน หิ โลณโสวีรกํ ปาเยถา’’ติ. เต ตํ โลณโสวีรกํ ปาเยสุํ. โส กาลมกาสิ. ตสฺสา กุกฺกุจฺจํ อโหสิ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อาปตฺตึ สา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนี อาปนฺนา ปาราชิก’’นฺติ.
ตติยปาราชิกํ สมตฺตํ.
๔. จตุตฺถปาราชิกํ
๑๙๓. [อิทํ วตฺถุ ปาจิ. ๖๗] เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา สนฺทิฏฺา สมฺภตฺตา ภิกฺขู วคฺคุมุทาย นทิยา ตีเร วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ. เตน โข ปน สมเยน วชฺชี ทุพฺภิกฺขา โหติ ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข วชฺชี ทุพฺภิกฺขา ทฺวีหิติกา เสตฏฺิกา สลากาวุตฺตา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. เกน นุ โข มยํ อุปาเยน สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา’’ติ? เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺเม, เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘อลํ, อาวุโส, กึ คิหีนํ ¶ กมฺมนฺตํ อธิฏฺิเตน! หนฺท มยํ ¶ , อาวุโส, คิหีนํ ทูเตยฺยํ หราม, เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘อลํ, อาวุโส, กึ คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺิเตน! กึ คิหีนํ ทูเตยฺยํ หเฏน! หนฺท มยํ, อาวุโส, คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิสฺสาม – ‘อสุโก ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี, อสุโก ภิกฺขุ โสตาปนฺโน, อสุโก ภิกฺขุ สกทาคามี, อสุโก ภิกฺขุ อนาคามี, อสุโก ภิกฺขุ อรหา, อสุโก ภิกฺขุ เตวิชฺโช, อสุโก ภิกฺขุ ฉฬภิฺโ’ติ. เอวํ เต อมฺหากํ ทาตุํ มฺิสฺสนฺติ. เอวํ มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา ¶ อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิสฺสาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิสฺสามา’’ติ. ‘‘เอโสเยว โข, อาวุโส, เสยฺโย โย อมฺหากํ คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺโณ ภาสิโต’’ติ.
๑๙๔. ¶ อถ โข เต ภิกฺขู คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสึสุ – ‘‘อสุโก ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี…เป… อสุโก ภิกฺขุ ฉฬภิฺโ’’ติ. อถ โข เต มนุสฺสา – ‘‘ลาภา วต โน, สุลทฺธํ วต โน, เยสํ วต โน เอวรูปา ภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา; น วต โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูปา ภิกฺขู วสฺสํ อุปคตา ยถยิเม ภิกฺขู สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา’’ติ, เต น ตาทิสานิ โภชนานิ อตฺตนา ปริภฺุชนฺติ มาตาปิตูนํ เทนฺติ ปุตฺตทารสฺส เทนฺติ ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เทนฺติ มิตฺตามจฺจานํ เทนฺติ าติสาโลหิตานํ เทนฺติ, ยาทิสานิ ภิกฺขูนํ ¶ เทนฺติ. เต น ตาทิสานิ ขาทนียานิ สายนียานิ ปานานิ อตฺตนา ขาทนฺติ สายนฺติ ปิวนฺติ มาตาปิตูนํ เทนฺติ ปุตฺตทารสฺส เทนฺติ ทาสกมฺมกรโปริสสฺส เทนฺติ มิตฺตามจฺจานํ เทนฺติ าติสาโลหิตานํ เทนฺติ, ยาทิสานิ ภิกฺขูนํ เทนฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู วณฺณวา อเหสุํ ปีณินฺทฺริยา ปสนฺนมุขวณฺณา วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณา.
อาจิณฺณํ โข ปเนตํ วสฺสํวุฏฺานํ ภิกฺขูนํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. อถ โข เต ภิกฺขู วสฺสํวุฏฺา เตมาสจฺจเยน เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยน เวสาลี เตน ปกฺกมึสุ. อนุปุพฺเพน เยน เวสาลี มหาวนํ กูฏาคารสาลา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ทิสาสุ วสฺสํวุฏฺา ภิกฺขู กิสา โหนฺติ ลูขา ทุพฺพณฺณา อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา ธมนิสนฺถตคตฺตา; วคฺคุมุทาตีริยา ปน ภิกฺขู วณฺณวา โหนฺติ ปีณินฺทฺริยา ปสนฺนมุขวณฺณา ¶ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณา. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขเว, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ กจฺจิ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา’’ติ? ‘‘ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา. สมคฺคา จ มยํ, ภนฺเต, สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิมฺหา, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิมฺหา’’ติ. ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, ชานนฺตาปิ ¶ น ปุจฺฉนฺติ…เป… ทฺวีหากาเรหิ พุทฺธา ภควนฺโต ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉนฺติ – ธมฺมํ วา เทเสสฺสาม, สาวกานํ วา สิกฺขาปทํ ปฺาเปสฺสามาติ. อถ โข ภควา วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ยถา กถํ ปน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ – ‘‘กจฺจิ ปน โว, ภิกฺขเว, ภูต’’นฺติ? ‘‘อภูตํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุทรสฺส การณา คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิสฺสถ! วรํ ตุมฺเหหิ, โมฆปุริสา, ติณฺเหน โควิกนฺตเนน ¶ [โควิกตฺตเนน (สี. ก.)] กุจฺฉึ ปริกนฺโต, น ตฺเวว อุทรสฺส การณา คิหีนํ อฺมฺสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺโณ ภาสิโต! ตํ กิสฺส เหตุ? ตโต นิทานฺหิ, โมฆปุริสา, มรณํ วา นิคจฺเฉยฺย มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ, น ตฺเวว ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชย. อิโต นิทานฺจ โข, โมฆปุริสา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย’’…เป… วิครหิตฺวา ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๑๙๕. ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, มหาโจรา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ปฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส มหาโจรสฺส เอวํ โหติ – ‘กุทาสฺสุ นามาหํ สเตน วา สหสฺเสน วา ปริวุโต คามนิคมราชธานีสุ ¶ อาหิณฺฑิสฺสามิ หนนฺโต ฆาเตนฺโต ฉินฺทนฺโต เฉทาเปนฺโต ปจนฺโต ปาเจนฺโต’ติ! โส อปเรน สมเยน สเตน วา สหสฺเสน วา ปริวุโต คามนิคมราชธานีสุ อาหิณฺฑติ หนนฺโต ฆาเตนฺโต ฉินฺทนฺโต เฉทาเปนฺโต ปจนฺโต ปาเจนฺโต. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺจสฺส ปาปภิกฺขุโน เอวํ โหติ – ‘กุทาสฺสุ นามาหํ สเตน วา สหสฺเสน วา ปริวุโต คามนิคมราชธานีสุ จาริกํ จริสฺสามิ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต คหฏฺานฺเจว ปพฺพชิตานฺจ, ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’นฺติ ¶ ! โส อปเรน สมเยน สเตน วา สหสฺเสน วา ปริวุโต คามนิคมราชธานีสุ จาริกํ จรติ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ¶ คหฏฺานฺเจว ปพฺพชิตานฺจ, ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. อยํ, ภิกฺขเว, ปโม มหาโจโร สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปาปภิกฺขุ ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ ปริยาปุณิตฺวา อตฺตโน ทหติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย มหาโจโร สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปาปภิกฺขุ สุทฺธํ พฺรหฺมจารึ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตํ ¶ อมูลเกน อพฺรหฺมจริเยน อนุทฺธํเสติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย มหาโจโร สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปาปภิกฺขุ ยานิ ตานิ สงฺฆสฺส ครุภณฺฑานิ ครุปริกฺขารานิ, เสยฺยถิทํ – อาราโม อารามวตฺถุ วิหาโร วิหารวตฺถุ มฺโจ ปีํ ภิสิ พิมฺโพหนํ [พิมฺโพหนํ (สี. สฺยา.)] โลหกุมฺภี โลหภาณกํ โลหวารโก โลหกฏาหํ วาสี ปรสุ [ผรสุ (สี. สฺยา.)] กุารี กุทาโล นิขาทนํ วลฺลิ เวฬุ มฺุชํ ปพฺพชํ ติณํ มตฺติกา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ, เตหิ คิหีํ สงฺคณฺหาติ อุปลาเปติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ มหาโจโร สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
‘‘สเทวเก, ภิกฺขเว, โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อยํ อคฺโค มหาโจโร โย อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ¶ อุลฺลปติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เถยฺยาย โว, ภิกฺขเว, รฏฺปิณฺโฑ ภุตฺโต’’ติ.
[สํ. นิ. ๑.๓๕] อฺถา ¶ สนฺตมตฺตานํ, อฺถา โย ปเวทเย;
นิกจฺจ กิตวสฺเสว, ภุตฺตํ เถยฺเยน ตสฺส ตํ.
[ธ. ป. ๓๐๗ ธมฺมปเทปิ] กาสาวกณฺา พหโว, ปาปธมฺมา อสฺตา;
ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ, นิรยํ เต อุปปชฺชเร.
[ธ. ป. ๓๐๗ ธมฺมปเทปิ] เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต, ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม;
ยฺเจ ภฺุเชยฺย ทุสฺสีโล, รฏฺปิณฺฑํ อสฺโตติ.
อถ โข ภควา เต วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย ทุปฺโปสตาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนภิชานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อตฺตุปนายิกํ อลมริยาณทสฺสนํ สมุทาจเรยฺย – ‘อิติ ชานามิ อิติ ปสฺสามี’ติ, ตโต อปเรน สมเยน สมนุคฺคาหียมาโน วา อสมนุคฺคาหียมาโน วา อาปนฺโน วิสุทฺธาเปกฺโข เอวํ วเทยฺย – ‘อชานเมวํ, อาวุโส, อวจํ ชานามิ ¶ ¶ , อปสฺสํ ปสฺสามิ. ตุจฺฉํ มุสา วิลปิ’นฺติ, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๑๙๖. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อทิฏฺเ ทิฏฺสฺิโน อปตฺเต ปตฺตสฺิโน อนธิคเต อธิคตสฺิโน อสจฺฉิกเต สจฺฉิกตสฺิโน ¶ อธิมาเนน อฺํ พฺยากรึสุ. เตสํ อปเรน สมเยน ราคายปิ จิตฺตํ นมติ โทสายปิ จิตฺตํ นมติ โมหายปิ จิตฺตํ นมติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. มยฺจมฺห อทิฏฺเ ทิฏฺสฺิโน อปตฺเต ปตฺตสฺิโน อนธิคเต อธิคตสฺิโน อสจฺฉิกเต สจฺฉิกตสฺิโน, อธิมาเนน อฺํ พฺยากริมฺหา. กจฺจิ นุ โข มยํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺนา’’ติ? เต อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘โหนฺติ เย เต, อานนฺท [โหนฺติ เยวานนฺท (สฺยา.), โหนฺติ เต อานนฺท (สี.)], ภิกฺขู อทิฏฺเ ทิฏฺสฺิโน อปตฺเต ปตฺตสฺิโน อนธิคเต อธิคตสฺิโน อสจฺฉิกเต สจฺฉิกตสฺิโน อธิมาเนน อฺํ พฺยากโรนฺติ. ตฺจ โข เอตํ อพฺโพหาริก’’นฺติ.
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๑๙๗. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ อนภิชานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อตฺตุปนายิกํ อลมริยาณทสฺสนํ สมุทาจเรยฺย – ‘อิติ ชานามิ อิติ ปสฺสามี’ติ, ตโต อปเรน สมเยน สมนุคฺคาหียมาโน วา อสมนุคฺคาหียมาโน วา อาปนฺโน วิสุทฺธาเปกฺโข เอวํ วเทยฺย – ‘อชานเมวํ, อาวุโส, อวจํ ชานามิ, อปสฺสํ ปสฺสามิ. ตุจฺฉํ มุสา วิลปิ’นฺติ, อฺตฺร อธิมานา, อยมฺปิ ปาราชิโก โหติ อสํวาโส’’ติ.
๑๙๘. โย ปนาติ ¶ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อนภิชานนฺติ อสนฺตํ อภูตํ อสํวิชฺชมานํ อชานนฺโต อปสฺสนฺโต อตฺตนิ กุสลํ ธมฺมํ – อตฺถิ เม กุสโล ธมฺโมติ.
[ปาจิ. ๗๐] อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม ¶ นาม ฌานํ วิโมกฺโข [วิโมกฺขํ (สี. สฺยา.)] สมาธิ สมาปตฺติ าณทสฺสนํ มคฺคภาวนา ผลสจฺฉิกิริยา กิเลสปฺปหานํ วินีวรณตา จิตฺตสฺส สฺุาคาเร อภิรติ.
อตฺตุปนายิกนฺติ เต วา กุสเล ธมฺเม อตฺตนิ อุปเนติ อตฺตานํ วา เตสุ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อุปเนติ.
าณนฺติ ติสฺโส วิชฺชา. ทสฺสนนฺติ ยํ าณํ ตํ ทสฺสนํ. ยํ ทสฺสนํ ตํ าณํ.
สมุทาจเรยฺยาติ ¶ อาโรเจยฺย อิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา คหฏฺสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา.
อิติ ชานามิ อิติ ปสฺสามีติ ชานามหํ เอเต ธมฺเม, ปสฺสามหํ เอเต ธมฺเม อตฺถิ จ เอเต ธมฺมา มยิ, อหฺจ เอเตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามีติ.
ตโต อปเรน สมเยนาติ ยสฺมึ ขเณ สมุทาจิณฺณํ โหติ ตํ ขณํ ตํ ลยํ ตํ มุหุตฺตํ วีติวตฺเต.
สมนุคฺคาหียมาโนติ ยํ วตฺถุ ปฏิฺาตํ โหติ ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สมนุคฺคาหียมาโน – ‘‘กินฺเต อธิคตํ, กินฺติ เต อธิคตํ, กทา เต อธิคตํ, กตฺถ เต อธิคตํ, กตเม เต กิเลสา ปหีนา, กตเมสํ ตฺวํ ธมฺมานํ ลาภี’’ติ.
อสมนุคฺคาหียมาโนติ ¶ น เกนจิ วุจฺจมาโน.
อาปนฺโนติ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต ¶ อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปิตฺวา ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ.
วิสุทฺธาเปกฺโขติ คิหี วา โหตุกาโม อุปาสโก วา โหตุกาโม อารามิโก วา โหตุกาโม สามเณโร วา โหตุกาโม.
อชานเมวํ ¶ , อาวุโส, อวจํ – ชานามิ, อปสฺสํ ปสฺสามีติ นาหํ เอเต ธมฺเม ชานามิ, นาหํ เอเต ธมฺเม ปสฺสามิ, นตฺถิ จ เอเต ธมฺมา มยิ, น จาหํ เอเตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามีติ.
ตุจฺฉํ มุสา วิลปินฺติ ตุจฺฉกํ มยา ภณิตํ, มุสา มยา ภณิตํ, อภูตํ มยา ภณิตํ, อชานนฺเตน มยา ภณิตํ.
อฺตฺร อธิมานาติ เปตฺวา อธิมานํ.
อยมฺปีติ ปุริเม อุปาทาย วุจฺจติ.
ปาราชิโก โหตีติ เสยฺยถาปิ นาม ตาโล มตฺถกจฺฉินฺโน อภพฺโพ ปุน วิรูฬฺหิยา, เอวเมว ภิกฺขุ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปิตฺวา อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย. เตน วุจฺจติ – ‘‘ปาราชิโก โหตี’’ติ.
อสํวาโสติ สํวาโส นาม เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตา – เอโส สํวาโส นาม. โส เตน สทฺธึ นตฺถิ. เตน วุจฺจติ – ‘‘อสํวาโส’’ติ.
๑๙๙. อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม นาม ฌานํ วิโมกฺโข สมาธิ สมาปตฺติ าณทสฺสนํ มคฺคภาวนา ผลสจฺฉิกิริยา กิเลสปฺปหานํ วินีวรณตา จิตฺตสฺส สฺุาคาเร อภิรติ.
[ปาจิ. ๗๐] ฌานนฺติ ปมํ ฌานํ ทุติยํ ฌานํ ¶ ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ ฌานํ.
[ปาจิ. ๗๐] วิโมกฺโขติ สฺุโต วิโมกฺโข อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข.
[ปาจิ. ๗๐] สมาธีติ ¶ สฺุโต สมาธิ อนิมิตฺโต สมาธิ อปฺปณิหิโต สมาธิ.
[ปาจิ. ๗๐] สมาปตฺตีติ ¶ สฺุตา สมาปตฺติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ.
[ปาจิ. ๗๐] าณทสฺสนนฺติ ติสฺโส วิชฺชา.
[ปาจิ. ๗๐] มคฺคภาวนาติ ¶ จตฺตาโร สติปฏฺานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค.
[ปาจิ. ๗๐] ผลสจฺฉิกิริยาติ โสตาปตฺติผลสฺส สจฺฉิกิริยา, สกทาคามิผลสฺส สจฺฉิกิริยา, อนาคามิผลสฺส สจฺฉิกิริยา, อรหตฺตสฺส [อรหตฺตผลสฺส (สฺยา.)] สจฺฉิกิริยา.
[ปาจิ. ๗๐] กิเลสปฺปหานนฺติ ราคสฺส ปหานํ โทสสฺส ปหานํ โมหสฺส ปหานํ.
[ปาจิ. ๗๐] วินีวรณตา จิตฺตสฺสาติ ราคา จิตฺตํ วินีวรณตา, โทสา จิตฺตํ วินีวรณตา, โมหา จิตฺตํ วินีวรณตา.
[ปาจิ. ๗๐] สฺุาคาเร อภิรตีติ ปเมน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, ทุติเยน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, ตติเยน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ, จตุตฺเถน ฌาเนน สฺุาคาเร อภิรติ.
๒๐๐. ตีหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส, ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส ¶ โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ¶ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ¶ – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๑. ตีหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ¶ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๒. ตีหากาเรหิ ¶ ¶ ปมํ ฌานํ สมาปนฺโนติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปนฺโนติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปนฺโนติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ¶ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปนฺโนติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปนฺโนติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๓. ตีหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ¶ ¶ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ ¶ , ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๔. ตีหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส วสีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส วสีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส วสีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ¶ ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ปมสฺส ฌานสฺส วสีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ¶ ปมสฺส ฌานสฺส วสีมฺหีติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๕. ตีหากาเรหิ ¶ ¶ ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ.
จตูหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ.
ปฺจหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ.
ฉหากาเรหิ ปมํ ฌานํ ¶ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ.
สตฺตหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
ยถา อิทํ ปมํ ฌานํ วิตฺถาริตํ ตํ สพฺพมฺปิ วิตฺถาเรตพฺพํ.
๒๐๖. ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ¶ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… จตุตฺถสฺส ¶ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
๒๐๗. ตีหากาเรหิ สฺุตํ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ… สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… อปฺปณิหิตสฺส วิโมกฺขสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ¶ ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ สฺุตํ สมาธึ… อนิมิตฺตํ สมาธึ… อปฺปณิหิตํ สมาธึ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… อปฺปณิหิตสฺส สมาธิสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… อปฺปณิหิโต สมาธิ สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ สฺุตํ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… อปฺปณิหิตาย สมาปตฺติยา ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ติสฺโส วิชฺชา สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ สมาปนฺโน… ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ จตฺตาโร สติปฏฺาเน… จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร อิทฺธิปาเท สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… จตฺตาโร อิทฺธิปาทา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปฺจินฺทฺริยานิ… ปฺจ พลานิ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน ¶ … ปฺจนฺนํ พลานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปฺจพลานิ สจฺฉิกตานิ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ สตฺต โพชฺฌงฺเค สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… สตฺต โพชฺฌงฺคา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โสตาปตฺติผลํ… สกทาคามิผลํ… อนาคามิผลํ… อรหตฺตํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… อรหตฺตสฺส ลาภีมฺหิ วสีมฺหิ อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ¶ .
ตีหากาเรหิ ราโค เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โทโส เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมโห เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ …เป… สตฺตหากาเรหิ โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ¶ ปาราชิกสฺส – ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
สุทฺธิกํ นิฏฺิตํ.
๒๐๘. ตีหากาเรหิ ¶ ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป….
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ตติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส จตุตฺถสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ… ปมฺจ ฌานํ อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส อปฺปณิหิตสฺส จ วิโมกฺขสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิโต ¶ จ วิโมกฺโข สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สฺุตฺจ สมาธึ… ปมฺจ ฌานํ อนิมิตฺตฺจ สมาธึ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน ปมสฺส ¶ จ ฌานสฺส อปฺปณิหิตสฺส จ สมาธิสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิโต จ สมาธิ สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ… ปมฺจ ฌานํ อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน ปมสฺส จ ฌานสฺส อปฺปณิหิตาย จ สมาปตฺติยา ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ อปฺปณิหิตา จ สมาปตฺติ สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ ติสฺโส จ วิชฺชา สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ติสฺสนฺนฺจ วิชฺชานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ ติสฺโส จ วิชฺชา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ ปมฺจ ฌานํ จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน… ปมฺจ ฌานํ จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน… ปมฺจ ฌานํ จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ¶ จตุนฺนฺจ อิทฺธิปาทานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ จตฺตาโร จ อิทฺธิปาทา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ… ปมฺจ ฌานํ ปฺจ จ พลานิ ¶ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ปฺจนฺนฺจ พลานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ ปฺจ จ พลานิ สจฺฉิกตานิ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๒๐๙. ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส สตฺตนฺนฺจ โพชฺฌงฺคานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ สตฺต จ โพชฺฌงฺคา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ ปมฺจ ฌานํ อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส อริยสฺส จ อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภีมฺหิ วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ อริโย จ อฏฺงฺคิโก มคฺโค สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ โสตาปตฺติผลฺจ… ปมฺจ ฌานํ สกทาคามิผลฺจ… ปมฺจ ฌานํ อนาคามิผลฺจ… ปมฺจ ฌานํ ¶ อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส อรหตฺตสฺส จ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ อรหตฺตฺจ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา, ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ปมสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ปมฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา, ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา ¶ จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
ขณฺฑจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๑๐. ตีหากาเรหิ ¶ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ตติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ ทุติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ทุติยสฺส จ ฌานสฺส จตุตฺถสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ทุติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ทุติยฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ… สฺุตฺจ สมาธึ… อนิมิตฺตฺจ สมาธึ… อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ… สฺุตฺจ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ… ติสฺโส จ วิชฺชา… จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน… จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท… ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ… ปฺจ จ พลานิ… สตฺต จ โพชฺฌงฺเค… อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ… โสตาปตฺติผลฺจ… สกทาคามิผลฺจ… อนาคามิผลฺจ… อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ทุติยสฺส จ ฌานสฺส อรหตฺตสฺส จ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ทุติยฺจ ฌานํ อรหตฺตฺจ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ทุติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ทุติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา, ราโค จ ¶ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ …เป… สตฺตหากาเรหิ ทุติยฺจ ฌานํ ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ปมสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ทุติยฺจ ฌานํ ปมฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส…เป… วินิธาย ภาวํ.
พทฺธจกฺกํ.
เอวํ เอเกกํ มูลํ กาตุน พทฺธจกฺกํ ปริวตฺตกํ กตฺตพฺพํ.
อิทํ สํขิตฺตํ.
๒๑๑. ตีหากาเรหิ ¶ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ…เป… ตติยฺจ ฌานํ อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ตติยสฺส จ ฌานสฺส อรหตฺตสฺส จ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ตติยฺจ ฌานํ อรหตฺตฺจ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ตติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ตติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ตติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยา, ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ตติยฺจ ฌานํ ปมฺจ ฌานํ… ตติยฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ตติยสฺส จ ฌานสฺส ทุติยสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… ตติยฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีกาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปมฺจ ฌานํ…เป… ทุติยฺจ ฌานํ… ตติยฺจ ฌานํ… จตุตฺถฺจ ฌานํ ¶ สมาปชฺชึ สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ จตุตฺถสฺส จ ฌานสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๒๑๒. ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิตสฺส จ วิโมกฺขสฺส ¶ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิโต จ วิโมกฺโข สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สฺุตฺจ สมาธึ… อนิมิตฺตฺจ สมาธึ… ¶ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิตสฺส จ สมาธิสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิโต จ สมาธิ สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึ สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิตาย จ สมาปตฺติยา ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อปฺปณิหิตา จ สมาปตฺติ สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ติสฺโส จ วิชฺชา สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… ‘โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ติสฺสนฺนฺจ วิชฺชานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ติสฺโส จ วิชฺชา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน… จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ จตุนฺนฺจ อิทฺธิปาทานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ จตฺตาโร จ อิทฺธิปาทา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
๒๑๓. ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ… ปฺจ จ พลานิ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปฺจนฺนฺจ พลานํ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปฺจ จ พลานิ สจฺฉิกตานิ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สตฺตนฺนฺจ โพชฺฌงฺคานํ ลาภีมฺหิ ¶ … วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ สตฺต จ โพชฺฌงฺคา สจฺฉิกตา มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อริยสฺส จ อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อริโย จ อฏฺงฺคิโก มคฺโค สจฺฉิกโต มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ โสตาปตฺติผลฺจ… สกทาคามิผลฺจ… อนาคามิผลฺจ… อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อรหตฺตสฺส จ ลาภีมฺหิ… วสีมฺหิ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ อรหตฺตฺจ สจฺฉิกตํ มยาติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… ¶ สตฺตหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ. [เอกมูลกํ สงฺขิตฺตํ นิฏฺิตํ (สฺยา.)]
ยถา เอกมูลกํ วิตฺถาริตํ เอวเมว ทุมูลกาทิปิ วิตฺถาเรตพฺพํ.
อิทํ สพฺพมูลกํ
๒๑๔. ตีหากาเรหิ ¶ …เป… สตฺตหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ¶ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ ¶ อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สฺุตฺจ สมาธึ อนิมิตฺตฺจ สมาธึ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ ติสฺโส จ วิชฺชา จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ ปฺจ จ พลานิ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ โสตาปตฺติผลฺจ สกทาคามิผลฺจ อนาคามิผลฺจ อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ… สมาปชฺชามิ… สมาปนฺโน…เป… ราโค จ เม จตฺโต, โทโส จ เม จตฺโต, โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ, โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
สพฺพมูลกํ นิฏฺิตํ.
สุทฺธิกวารกถา นิฏฺิตา.
๒๑๕. ตีหากาเรหิ ¶ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม ตติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ ¶ …เป… สตฺตหากาเรหิ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม สฺุตํ ¶ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ… สฺุตํ สมาธึ… อนิมิตฺตํ สมาธึ… อปฺปณิหิตํ สมาธึ… สฺุตํ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ… ติสฺโส วิชฺชา… จตฺตาโร สติปฏฺาเน… จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร อิทฺธิปาเท… ปฺจินฺทฺริยานิ… ปฺจ พลานิ… สตฺต โพชฺฌงฺเค… อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ… โสตาปตฺติผลํ… สกทาคามิผลํ… อนาคามิผลํ… อรหตฺตํ สมาปชฺชึ…เป… ราโค เม จตฺโต… โทโส เม จตฺโต… โมโห เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ¶ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
วตฺถุวิสารกสฺส เอกมูลกสฺส ขณฺฑจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๑๖. ตีหากาเรหิ ¶ ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม ตติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ…เป… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ¶ ; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… วินิธาย ภาวํ.
วตฺถุวิสารกสฺส เอกมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ.
มูลํ สํขิตฺตํ.
๒๑๗. ตีหากาเรหิ ¶ ¶ โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ วตฺตุกาโม ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ วตฺตุกาโม โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป… วินิธาย ภาวํ.
วตฺถุวิสารกสฺส เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ยถา เอกมูลกํ วิตฺถาริตํ เอวเมว ทุมูลกาทิปิ วิตฺถาเรตพฺพํ.
อิทํ สพฺพมูลกํ
๒๑๘. ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สฺุตฺจ สมาธึ อนิมิตฺตฺจ สมาธึ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ ติสฺโส จ วิชฺชา จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท ปฺจ จ อินฺทฺริยานิ ปฺจ จ พลานิ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ โสตาปตฺติผลฺจ สกทาคามิผลฺจ อนาคามิผลฺจ อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ…เป… ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ วตฺตุกาโม โมหา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ¶ ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. [[ ] เอตฺถนฺตเร ปาา สฺยามโปตฺถเก นตฺถิ]
๒๑๙. ตีหากาเรหิ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ สฺุตฺจ วิโมกฺขํ อนิมิตฺตฺจ วิโมกฺขํ อปฺปณิหิตฺจ วิโมกฺขํ สฺุตฺจ สมาธึ อนิมิตฺตฺจ สมาธึ อปฺปณิหิตฺจ สมาธึ สฺุตฺจ สมาปตฺตึ อนิมิตฺตฺจ สมาปตฺตึ อปฺปณิหิตฺจ สมาปตฺตึ ติสฺโส จ วิชฺชา จตฺตาโร จ สติปฏฺาเน จตฺตาโร จ สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร จ อิทฺธิปาเท ปฺจ ¶ จ อินฺทฺริยานิ ปฺจ จ พลานิ สตฺต จ โพชฺฌงฺเค อริยฺจ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ¶ โสตาปตฺติผลฺจ สกทาคามิผลฺจ อนาคามิผลฺจ อรหตฺตฺจ สมาปชฺชึ…เป… ราโค จ เม จตฺโต… โทโส จ เม จตฺโต… โมโห จ เม จตฺโต วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโต. ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ วตฺตุกาโม ปมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ…เป… โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปมฺจ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ วตฺตุกาโม ทุติยํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ โมหา จ เม จิตฺตํ วินีวรณํ ปมฺจ ฌานํ ทุติยฺจ ฌานํ ตติยฺจ ฌานํ จตุตฺถฺจ ฌานํ…เป… ราคา จ เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ วตฺตุกาโม โทสา เม จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ปาราชิกสฺส ¶ ; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
วตฺถุวิสารกสฺส สพฺพมูลกํ นิฏฺิตํ.
วตฺถุวิสารกสฺส จกฺกเปยฺยาลํ นิฏฺิตํ.
วตฺถุกามวารกถา นิฏฺิตา.
๒๒๐. ตีหากาเรหิ ¶ โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
จตูหากาเรหิ ¶ … ปฺจหากาเรหิ… ฉหากาเรหิ… สตฺตหากาเรหิ โย เต วิหาเร วสิ โส ¶ ภิกฺขุ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา ปมํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
ตีหากาเรหิ โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ… สฺุตํ วิโมกฺขํ… อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ… อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ… สฺุตํ สมาธึ… อนิมิตฺตํ สมาธึ… อปฺปณิหิตํ สมาธึ… สฺุตํ สมาปตฺตึ… อนิมิตฺตํ สมาปตฺตึ… อปฺปณิหิตํ สมาปตฺตึ… ติสฺโส วิชฺชา… จตฺตาโร สติปฏฺาเน… จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร อิทฺธิปาเท… ปฺจ อินฺทฺริยานิ… ปฺจ พลานิ… สตฺต โพชฺฌงฺเค… อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ… โสตาปตฺติผลํ… สกทาคามิผลํ… อนาคามิผลํ… อรหตฺตํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ อรหตฺตสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา อรหตฺตํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ตีหากาเรหิ โย เต วิหาเร วสิ, ตสฺส ภิกฺขุโน ราโค จตฺโต… โทโส จตฺโต… โมโห จตฺโต ¶ วนฺโต มุตฺโต ปหีโน ปฏินิสฺสฏฺโ อุกฺเขฏิโต สมุกฺเขฏิโตติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ โย เต วิหาเร วสิ, ตสฺส ภิกฺขุโน ราคา จิตฺตํ วินีวรณํ… โทสา จิตฺตํ วินีวรณํ… โมหา จิตฺตํ วินีวรณนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ โย เต วิหาเร วสิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร ปมํ ฌานํ… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ ¶ … สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร ¶ จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส ¶ อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ ภณิตสฺส โหติ, มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
ยถา อิทํ วิตฺถาริตํ เอวเมว เสสานิปิ วิตฺถาเรตพฺพานิ.
๒๒๑. ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ โย เต จีวรํ ปริภฺุชิ… โย เต ปิณฺฑปาตํ ปริภฺุชิ… โย เต เสนาสนํ ปริภฺุชิ… โย เต คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภฺุชิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ¶ ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… วินิธาย ภาวํ.
ตีหากาเรหิ…เป… สตฺตหากาเรหิ เยน เต วิหาโร ปริภุตฺโต… เยน เต จีวรํ ปริภุตฺตํ… เยน เต ปิณฺฑปาโต ปริภุตฺโต… เยน เต เสนาสนํ ปริภุตฺตํ… เยน เต คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโร ปริภุตฺโต… โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… วินิธาย ภาวํ.
ตีหากาเรหิ ¶ …เป… สตฺตหากาเรหิ ยํ ตฺวํ อาคมฺม วิหารํ อทาสิ… จีวรํ อทาสิ… ปิณฺฑปาตํ อทาสิ… เสนาสนํ อทาสิ… คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อทาสิ โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ… สมาปชฺชติ… สมาปนฺโน… โส ภิกฺขุ สฺุาคาเร จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี… วสี… เตน ภิกฺขุนา สฺุาคาเร จตุตฺถํ ฌานํ สจฺฉิกตนฺติ สมฺปชานมุสา ภณนฺตสฺส ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. ปุพฺเพวสฺส โหติ ¶ มุสา ภณิสฺสนฺติ ¶ , ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ, ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ.
เปยฺยาลปนฺนรสกํ นิฏฺิตํ.
ปจฺจยปฺปฏิสํยุตฺตวารกถา นิฏฺิตา.
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมจกฺกเปยฺยาลํ นิฏฺิตํ.
๒๒๒. อนาปตฺติ อธิมาเนน, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
อธิมาเน ¶ [อธิมาเนน (ปี.)] อรฺมฺหิ, ปิณฺโฑปชฺฌาริยาปโถ;
สํโยชนา รโหธมฺมา, วิหาโร ปจฺจุปฏฺิโต.
น ทุกฺกรํ วีริยมโถปิ มจฺจุโน;
ภายาวุโส วิปฺปฏิสาริ สมฺมา;
วิริเยน โยเคน อาราธนาย;
อถ เวทนาย อธิวาสนา ทุเว.
พฺราหฺมเณ ปฺจ วตฺถูนิ, อฺํ พฺยากรณา ตโย;
อคาราวรณา กามา, รติ จาปิ อปกฺกมิ.
อฏฺิ เปสิ อุโภ คาวฆาตกา;
ปิณฺโฑ สากุณิโก นิจฺฉวิ โอรพฺภิ;
อสิ จ สูกริโก สตฺติ มาควิ;
อุสุ จ การณิโก สูจิ สารถิ.
โย จ สิพฺพียติ สูจโก หิ โส;
อณฺฑภาริ อหุ คามกูฏโก;
กูเป นิมุคฺโค หิ โส ปารทาริโก;
คูถขาที อหุ ทุฏฺพฺราหฺมโณ.
นิจฺฉวิตฺถี ¶ ¶ อติจารินี อหุ;
มงฺคุลิตฺถี อหุ อิกฺขณิตฺถิกา;
โอกิลินี ¶ หิ สปตฺตงฺคาโรกิริ;
สีสจฺฉินฺโน อหุ โจรฆาตโก.
ภิกฺขุ ภิกฺขุนี สิกฺขมานา;
สามเณโร อถ สามเณริกา;
กสฺสปสฺส วินยสฺมึ ปพฺพชํ;
ปาปกมฺมมกรึสุ ตาวเท.
ตโปทา ราชคเห ยุทฺธํ, นาคาโนคาหเนน จ;
โสภิโต อรหํ ภิกฺขุ, ปฺจกปฺปสตํ สเรติ.
วินีตวตฺถุ
๒๒๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อธิมาเนน อฺํ พฺยากาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อธิมาเนนา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปณิธาย อรฺเ ¶ วิหรติ – ‘‘เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตี’’ติ. ตํ ชโน สมฺภาเวสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, ปณิธาย อรฺเ วตฺถพฺพํ. โย วเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปณิธาย ปิณฺฑาย จรติ – ‘‘เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตี’’ติ. ตํ ชโน สมฺภาเวสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, ปณิธาย ปิณฺฑาย จริตพฺพํ. โย จเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เย, อาวุโส, อมฺหากํ อุปชฺฌายสฺส สทฺธิวิหาริกา สพฺเพว อรหนฺโต’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อุลฺลปนาธิปฺปาโย ¶ อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เย, อาวุโส, อมฺหากํ อุปชฺฌายสฺส อนฺเตวาสิกา สพฺเพว มหิทฺธิกา มหานุภาวา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปณิธาย จงฺกมติ… ปณิธาย ติฏฺติ… ปณิธาย นิสีทติ… ปณิธาย เสยฺยํ กปฺเปติ – ‘‘เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตี’’ติ. ตํ ชโน สมฺภาเวสิ. ตสฺส ¶ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส. น จ, ภิกฺขเว, ปณิธาย เสยฺยา กปฺเปตพฺพา. โย กปฺเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘มยฺหมฺปิ, อาวุโส, สํโยชนา ปหีนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๒๒๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ รโหคโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. ปรจิตฺตวิทู ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ อปสาเทสิ – ‘‘มา, อาวุโส, เอวรูปํ อภณิ. นตฺเถโส ตุยฺห’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ¶ ภิกฺขุ รโหคโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. เทวตา ตํ ภิกฺขุํ อปสาเทสิ – ‘‘มา, ภนฺเต, เอวรูปํ อภณิ. นตฺเถโส ตุยฺห’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘โย, อาวุโส ¶ , ตุยฺหํ วิหาเร วสติ โส ภิกฺขุ อรหา’’ติ ¶ . โส จ ตสฺส วิหาเร วสติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘ยํ ตฺวํ, อาวุโส, อุปฏฺเสิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน โส ภิกฺขุ อรหา’’ติ. โส จ ตํ อุปฏฺเติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๒๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถายสฺมโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’’ติ? ‘‘นาวุโส, ทุกฺกรํ อฺํ พฺยากาตุ’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘เย โข เต ภควโต สาวกา เต เอวํ วเทยฺยุํ. อหฺจมฺหิ น ภควโต สาวโก. กจฺจิ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อนุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถายสฺมโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’’ติ? ‘‘อาราธนีโย โข, อาวุโส, ธมฺโม อารทฺธวีริเยนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มา โข, อาวุโส, ภายี’’ติ. นาหํ, อาวุโส, มจฺจุโน ภายามี’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มา โข, อาวุโส, ภายี’’ติ. ‘‘โย นูนาวุโส, วิปฺปฏิสารี อสฺส โส ภาเยยฺยา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ¶ อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถายสฺมโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’’ติ? ‘‘อาราธนีโย โข, อาวุโส, ธมฺโม สมฺมาปยุตฺเตนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ¶ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถายสฺมโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’’ติ? ‘‘อาราธนีโย โข, อาวุโส, ธมฺโม อารทฺธวีริเยนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถายสฺมโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’’ติ? ‘‘อาราธนีโย โข, อาวุโส, ธมฺโม ยุตฺตโยเคนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจาวุโส, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, สกฺกา เยน วา เตน วา อธิวาเสตุ’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘กจฺจาวุโส ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนีย’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, สกฺกา ปุถุชฺชเนน อธิวาเสตุ’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, ปาราชิกสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๒๖. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร พฺราหฺมโณ ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อายนฺตุ, โภนฺโต อรหนฺโต’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘มยฺจมฺห น อรหนฺโต [อนรหนฺโต (สี.)]. อยฺจ พฺราหฺมโณ อมฺเห ¶ อรหนฺตวาเทน สมุทาจรติ. กถํ นุ โข อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปสาทภฺเ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร พฺราหฺมโณ ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘‘นิสีทนฺตุ, โภนฺโต อรหนฺโต’’ติ… ‘‘ภฺุชนฺตุ, โภนฺโต อรหนฺโต’’ติ… ‘‘ตปฺเปนฺตุ, โภนฺโต อรหนฺโต’’ติ… ‘‘คจฺฉนฺตุ, โภนฺโต อรหนฺโต’’ติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘มยฺจมฺห น อรหนฺโต ¶ . อยฺจ พฺราหฺมโณ อมฺเห อรหนฺตวาเทน สมุทาจรติ. กถํ นุ โข อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปสาทภฺเ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘มยฺหมฺปิ, อาวุโส, อาสวา ปหีนา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ¶ ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘มยฺหมฺปิ, อาวุโส, เอเต ธมฺมา สํวิชฺชนฺตี’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘อหมฺปาวุโส, เตสุ ธมฺเมสุ สนฺทิสฺสามี’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ ¶ , ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรํ ภิกฺขุํ าตกา เอตทโวจุํ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อคารํ อชฺฌาวสา’’ติ. ‘‘อภพฺโพ โข, อาวุโส, มาทิโส อคารํ อชฺฌาวสิตุ’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
๒๒๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตรํ ภิกฺขุํ าตกา เอตทโวจุํ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, กาเม ปริภฺุชา’’ติ. ‘‘อาวฏา เม, อาวุโส, กามา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรํ ภิกฺขุํ าตกา เอตทโวจุํ – ‘‘อภิรมสิ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘อภิรโต อหํ, อาวุโส, ปรมาย อภิรติยา’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ. ‘‘เย โข เต ภควโต สาวกา เต เอวํ วเทยฺยุํ! อหฺจมฺหิ น ภควโต สาวโก. กจฺจิ ¶ นุ โข อหํ ปาราชิกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘อนุลฺลปนาธิปฺปาโย อหํ, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, อนุลฺลปนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู กติกํ กตฺวา อฺตรสฺมึ อาวาเส วสฺสํ อุปคจฺฉึสุ – ‘‘โย อิมมฺหา อาวาสา ปมํ ปกฺกมิสฺสติ ตํ มยํ อรหาติ ชานิสฺสามา’’ติ. อฺตโร ภิกฺขุ ¶ – ‘‘มํ อรหาติ ชานนฺตู’’ติ, ตมฺหา อาวาสา ปมํ ปกฺกามิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน ปาราชิก’’นฺติ.
๒๒๘. [อิมานิ วตฺถุนิ สํ. นิ. ๒.๒๐๒ อาคตานิ] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ ลกฺขโณ อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺติ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยนายสฺมา ลกฺขโณ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ลกฺขณํ เอตทโวจ – ‘‘อายามาวุโส ลกฺขณ, ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามา’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา ลกฺขโณ อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา ¶ โอโรหนฺโต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ. อถ โข อายสฺมา ลกฺขโณ อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, อาวุโส โมคฺคลฺลาน, เหตุ โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา’’ติ? ‘‘อกาโล โข, อาวุโส ลกฺขณ, เอตสฺส ปฺหสฺส [ปฺหสฺส พฺยากรณาย (สฺยา.)]. ภควโต มํ สนฺติเก เอตํ ปฺหํ ปุจฺฉาติ. อถ โข อายสฺมา จ ลกฺขโณ อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน ¶ ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ลกฺขโณ อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ – ‘‘อิธายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ. โก นุ โข, อาวุโส โมคฺคลฺลาน, เหตุ โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา’’ติ? ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อฏฺิกสงฺขลิกํ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา ผาสุฬนฺตริกาหิ วิตุเฑนฺติ [วิตุเทนฺติ วิตจฺเฉนฺติ วิราเชนฺติ (สฺยา.)]. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ. ตสฺส มยฺหํ, อาวุโส, เอตทโหสิ – ‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ, เอวรูโปปิ นาม สตฺโต ภวิสฺสติ! เอวรูโปปิ ¶ นาม ¶ ยกฺโข ภวิสฺสติ! เอวรูโปปิ นาม อตฺตภาวปฺปฏิลาโภ ภวิสฺสตี’’’ติ! ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุลฺลปตี’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ¶ – ‘‘จกฺขุภูตา วต, ภิกฺขเว, สาวกา วิหรนฺติ. าณภูตา วต, ภิกฺขเว, สาวกา วิหรนฺติ. ยตฺร หิ นาม สาวโก เอวรูปํ สฺสติ วา ทกฺขติ วา สกฺขึ วา กริสฺสติ. ปุพฺเพว เม โส, ภิกฺขเว, สตฺโต ทิฏฺโ อโหสิ. อปิ จาหํ น พฺยากาสึ. อหฺเจตํ พฺยากเรยฺยํ ปเร จ เม น สทฺทเหยฺยุํ. เย เม น สทฺทเหยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห โคฆาตโก อโหสิ. โส ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน พหูนิ วสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตานิ พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน เอวรูปํ อตฺตภาวปฺปฏิลาภํ ปฏิสํเวเทติ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานสฺสา’’ติ.
๒๒๙. ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ มํสเปสึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ [วิตุเทนฺติ วิตจฺเฉนฺติ วิราเชนฺติ (สฺยา.)]. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ ¶ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห โคฆาตโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ มํสปิณฺฑํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สากุณิโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ นิจฺฉวึ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… ¶ เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห โอรพฺภิโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อสิโลมํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ ¶ . ตสฺส เต อสี อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา ตสฺเสว กาเย นิปตนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สูกริโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ สตฺติโลมํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส ตา สตฺติโย อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา ตสฺเสว กาเย นิปตนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห มาควิโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อุสุโลมํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส เต อุสู อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา ตสฺเสว กาเย นิปตนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห การณิโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ สูจิโลมํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส ตา สูจิโย อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา ตสฺเสว ¶ กาเย นิปตนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สารถิโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ สูจิโลมํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส ตา สูจิโย สีเส ปวิสิตฺวา มุขโต นิกฺขมนฺติ; มุเข ปวิสิตฺวา อุรโต นิกฺขมนฺติ; อุเร ปวิสิตฺวา อุทรโต นิกฺขมนฺติ; อุทเร ปวิสิตฺวา อูรูหิ นิกฺขมนฺติ; อูรูสุ ปวิสิตฺวา ชงฺฆาหิ นิกฺขมนฺติ; ชงฺฆาสุ ปวิสิตฺวา ปาเทหิ นิกฺขมนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห สูจโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ กุมฺภณฺฑํ ปุริสํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. โส คจฺฉนฺโตปิ เตว อณฺเฑ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา คจฺฉติ, นิสีทนฺโตปิ เตสฺเวว อณฺเฑสุ นิสีทติ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ ¶ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห คามกูโฏ อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ปุริสํ คูถกูเป สสีสกํ นิมุคฺคํ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห ปารทาริโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ ¶ , อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ¶ ปุริสํ คูถกูเป สสีสกํ นิมุคฺคํ อุโภหิ หตฺเถหิ คูถํ ขาทนฺตํ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห ทุฏฺพฺราหฺมโณ ¶ อโหสิ. โส กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ภิกฺขุสงฺฆํ ภตฺเตน นิมนฺเตตฺวา โทณิโย [โทณิโย (อิติปิ)] คูถสฺส ปูราเปตฺวา กาลํ อาโรจาเปตฺวา เอตทโวจ – ‘อโต [อิโต (สฺยา.) อโห (อิติปิ)], โภนฺโต, ยาวทตฺถํ ภฺุชนฺตุ เจว หรนฺตุ จา’’’ติ…เป….
๒๓๐. ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ นิจฺฉวึ อิตฺถึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอสา, ภิกฺขเว, อิตฺถี อิมสฺมึเยว ราชคเห อติจารินี อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อิตฺถึ ทุคฺคนฺธํ มงฺคุลึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอสา, ภิกฺขเว, อิตฺถี อิมสฺมึเยว ราชคเห อิกฺขณิกา อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อิตฺถึ อุปฺปกฺกํ โอกิลินึ โอกิรินึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอสา, ภิกฺขเว ¶ , อิตฺถี กาลิงฺคสฺส รฺโ อคฺคมเหสี อโหสิ. สา อิสฺสาปกตา สปตฺตึ องฺคารกฏาเหน โอกิริ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ อสีสกํ กพนฺธํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว โหนฺติ มุขฺจ. ตเมนํ คิชฺฌาปิ กากาปิ กุลลาปิ อนุปติตฺวา อนุปติตฺวา วิตจฺเฉนฺติ วิภชฺเชนฺติ. โส ¶ สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, สตฺโต อิมสฺมึเยว ราชคเห หาริโก นาม โจรฆาตโก อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ ¶ , อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ภิกฺขุํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ. ตสฺส สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา สมฺปชฺชลิตา สโชติภูตา, ปตฺโตปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต, กายพนฺธนมฺปิ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ, กาโยปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต. โส สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ…เป… เอโส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปภิกฺขุ อโหสิ…เป….
‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ภิกฺขุนึ… อทฺทสํ สิกฺขมานํ… อทฺทสํ สามเณรํ… อทฺทสํ สามเณรึ เวหาสํ คจฺฉนฺตึ. ตสฺสา สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา สมฺปชฺชลิตา สโชติภูตา, ปตฺโตปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต, กายพนฺธนมฺปิ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สโชติภูตํ, กาโยปิ อาทิตฺโต ¶ สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต. สา สุทํ อฏฺฏสฺสรํ กโรติ. ตสฺส มยฺหํ, อาวุโส, เอตทโหสิ – ‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ, เอวรูโปปิ นาม สตฺโต ภวิสฺสติ! เอวรูโปปิ นาม ยกฺโข ภวิสฺสติ! เอวรูโปปิ นาม อตฺตภาวปฺปฏิลาโภ ภวิสฺสตี’’’ติ! ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุลฺลปตี’’ติ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘จกฺขุภูตา วต, ภิกฺขเว, สาวกา วิหรนฺติ. าณภูตา วต ¶ , ภิกฺขเว, สาวกา วิหรนฺติ. ยตฺร หิ นาม สาวโก เอวรูปํ สฺสติ วา ทกฺขติ วา สกฺขึ วา กริสฺสติ! ปุพฺเพว เม สา, ภิกฺขเว, สามเณรี ทิฏฺา อโหสิ. อปิ จาหํ น พฺยากาสึ. อหฺเจตํ พฺยากเรยฺยํ ปเร จ เม น สทฺทเหยฺยุํ. เย เม น สทฺทเหยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เอสา, ภิกฺขเว, สามเณรี กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาวจเน ปาปสามเณรี อโหสิ. สา ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน พหูนิ วสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตานิ พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน เอวรูปํ อตฺตภาวปฺปฏิลาภํ ปฏิสํเวเทติ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานสฺสา’’ติ.
๒๓๑. อถ ¶ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ยตายํ, อาวุโส, ตโปทา สนฺทติ โส ทโห อจฺโฉทโก สีโตทโก สาโตทโก เสตโก สุปฺปติตฺโถ รมณีโย ปหูตมจฺฉกจฺฉโป จกฺกมตฺตานิ จ ปทุมานิ ปุปฺผนฺตี’’ติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอวํ วกฺขติ – ‘ยตายํ, อาวุโส ¶ , ตโปทา สนฺทติ โส ทโห อจฺโฉทโก สีโตทโก สาโตทโก เสตโก สุปฺปติตฺโถ รมณีโย ปหูตมจฺฉกจฺฉโป จกฺกมตฺตานิ ¶ จ ปทุมานิ ปุปฺผนฺตี’ติ. อถ จ ปนายํ ตโปทา กุถิตา สนฺทติ. อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุลฺลปตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ยตายํ, ภิกฺขเว, ตโปทา สนฺทติ โส ทโห อจฺโฉทโก สีโตทโก สาโตทโก เสตโก สุปฺปติตฺโถ รมณีโย ปหูตมจฺฉกจฺฉโป จกฺกมตฺตานิ จ ปทุมานิ ปุปฺผนฺติ. อปิ จายํ, ภิกฺขเว, ตโปทา ทฺวินฺนํ มหานิรยานํ อนฺตริกาย อาคจฺฉติ. เตนายํ ตโปทา กุถิตา สนฺทติ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ลิจฺฉวีหิ สทฺธึ สงฺคาเมนฺโต ปภคฺโค อโหสิ. อถ ราชา ปจฺฉา เสนํ สงฺกฑฺฒิตฺวา ลิจฺฉวโย ปราเชสิ. สงฺคาเม จ นนฺทิ จรติ – ‘‘รฺา ลิจฺฉวี ปภคฺคา’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ราชา, อาวุโส, ลิจฺฉวีหิ ปภคฺโค’’ติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอวํ วกฺขติ – ‘ราชา ¶ , อาวุโส, ลิจฺฉวีหิ ปภคฺโค’ติ! สงฺคาเม จ นนฺทึ จรติ – ‘รฺา ลิจฺฉวี ปภคฺคา’ติ! อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุลฺลปตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ปมํ, ภิกฺขเว, ราชา ลิจฺฉวีหิ ปภคฺโค. อถ ¶ ราชา ปจฺฉา เสนํ สงฺกฑฺฒิตฺวา ลิจฺฉวโย ปราเชสิ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานสฺสา’’ติ.
๒๓๒. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, สปฺปินิกาย นทิยา ตีเร อาเนฺชํ สมาธึ สมาปนฺโน นาคานํ โอคยฺห อุตฺตรนฺตานํ โกฺจํ กโรนฺตานํ สทฺทํ อสฺโสสิ’’นฺติ. ภิกฺขู ¶ อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อาเนฺชํ สมาธึ สมาปนฺโน สทฺทํ โสสฺสติ! อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุลฺลปตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อตฺเถโส, ภิกฺขเว, สมาธิ โส จ โข อปริสุทฺโธ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลาโน อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานสฺสา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา โสภิโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, ปฺจ กปฺปสตานิ ¶ อนุสฺสรามี’’ติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา โสภิโต เอวํ วกฺขติ – ‘อหํ, อาวุโส ¶ , ปฺจ กปฺปสตานิ อนุสฺสรามี’ติ! อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อายสฺมา โสภิโต อุลฺลปตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อตฺเถสา, ภิกฺขเว, โสภิตสฺส. สา จ โข เอกาเยว ชาติ. สจฺจํ, ภิกฺขเว, โสภิโต อาห. อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, โสภิตสฺสาติ.
จตุตฺถปาราชิกํ สมตฺตํ.
๒๓๓. อุทฺทิฏฺา โข อายสฺมนฺโต จตฺตาโร ปาราชิกา ธมฺมา, เยสํ ภิกฺขุ อฺตรํ วา อฺตรํ วา อาปชฺชิตฺวา น ลภติ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวาสํ, ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ปาราชิโก โหติ อสํวาโส. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
ปาราชิกํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
เมถุนาทินฺนาทานฺจ, มนุสฺสวิคฺคหุตฺตริ;
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, เฉชฺชวตฺถู อสํสยาติ.
ปาราชิกกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๒. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ
๑. สุกฺกวิสฺสฏฺิสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ โข ปนายสฺมนฺโต เตรส สงฺฆาทิเสสา
ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๒๓๔. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา เสยฺยสโก อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรติ. โส เตน กิโส โหติ ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต. อทฺทส โข อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ กิสํ ลูขํ ทุพฺพณฺณํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตํ ธมนิสนฺถตคตฺตํ. ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, กิโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต? กจฺจิ โน ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. ‘‘เตน หิ ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, ยาวทตฺถํ ภฺุช ยาวทตฺถํ สุป ยาวทตฺถํ นฺหาย. ยาวทตฺถํ ภฺุชิตฺวา ยาวทตฺถํ สุปิตฺวา ยาวทตฺถํ นฺหายิตฺวา ยทา เต อนภิรติ อุปฺปชฺชติ ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ ตทา หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจหี’’ติ. ‘‘กึ นุ โข, อาวุโส, กปฺปติ เอวรูปํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘อาม, อาวุโส. อหมฺปิ เอวํ กโรมี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา เสยฺยสโก ยาวทตฺถํ ภฺุชิ ยาวทตฺถํ สุปิ ยาวทตฺถํ นฺหายิ. ยาวทตฺถํ ภฺุชิตฺวา ยาวทตฺถํ สุปิตฺวา ยาวทตฺถํ นฺหายิตฺวา ยทา อนภิรติ อุปฺปชฺชติ ราโค จิตฺตํ ¶ อนุทฺธํเสติ ตทา หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสิ ¶ . อถ โข อายสฺมา เสยฺยสโก อปเรน สมเยน วณฺณวา อโหสิ ปีณินฺทฺริโย ปสนฺนมุขวณฺโณ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺโณ. อถ โข อายสฺมโต เสยฺยสกสฺส สหายกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, กิโส อโหสิ ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต. โส ทานิ ตฺวํ เอตรหิ วณฺณวา ปีณินฺทฺริโย ปสนฺนมุขวณฺโณ ¶ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺโณ. กึ นุ โข ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, เภสชฺชํ กโรสี’’ติ? ‘‘น โข อหํ, อาวุโส, เภสชฺชํ กโรมิ ¶ . อปิจาหํ ยาวทตฺถํ ภฺุชามิ ยาวทตฺถํ สุปามิ ยาวทตฺถํ นฺหายามิ. ยาวทตฺถํ ภฺุชิตฺวา ยาวทตฺถํ สุปิตฺวา ยาวทตฺถํ นฺหายิตฺวา ยทา เม อนภิรติ อุปฺปชฺชติ ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ ตทา หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจมี’’ติ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส เสยฺยสก, เยเนว หตฺเถน สทฺธาเทยฺยํ ภฺุชสิ เตเนว หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา เสยฺยสโก หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสฺสตี’’ติ!
อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, เสยฺยสก, หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ ¶ . วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจสฺสสิ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต โน สราคาย, วิสฺโคาย ธมฺโม เทสิโต โน สฺโคาย, อนุปาทานาย ธมฺโม เทสิโต โน สอุปาทานาย! ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา วิราคาย ธมฺเม เทสิเต สราคาย เจเตสฺสสิ, วิสฺโคาย ธมฺเม เทสิเต สฺโคาย เจเตสฺสสิ, อนุปาทานาย ธมฺเม เทสิเต สอุปาทานาย เจเตสฺสสิ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน ราควิราคาย ธมฺโม เทสิโต, มทนิมฺมทนาย ปิปาสวินยาย อาลยสมุคฺฆาตาย วฏฺฏุปจฺเฉทาย ตณฺหกฺขยาย วิราคาย นิโรธาย นิพฺพานาย ธมฺโม เทสิโต? นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน กามานํ ปหานํ อกฺขาตํ, กามสฺานํ ปริฺา อกฺขาตา, กามปิปาสานํ ปฏิวินโย อกฺขาโต, กามวิตกฺกานํ สมุคฺฆาโต อกฺขาโต, กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต? เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย, ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย. อถ ขฺเวตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย, ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ เสยฺยสกํ ¶ อเนกปริยาเยน ¶ วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย…เป… ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
‘‘สฺเจตนิกา สุกฺกวิสฺสฏฺิ [วิสฏฺิ (สี. สฺยา.)] สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๒๓๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปณีตโภชนานิ ภฺุชิตฺวา มุฏฺสฺสตี อสมฺปชานา นิทฺทํ โอกฺกมนฺติ. เตสํ มุฏฺสฺสตีนํ อสมฺปชานานํ นิทฺทํ โอกฺกมนฺตานํ สุปินนฺเตน อสุจิ มุจฺจติ. เตสํ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘สฺเจตนิกา สุกฺกวิสฺสฏฺิ สงฺฆาทิเสโส’ติ. อมฺหากฺจ สุปินนฺเตน อสุจิ มุจฺจติ. อตฺถิ เจตฺถ เจตนา ลพฺภติ. กจฺจิ นุ โข มยํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ อาปนฺนา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อตฺเถสา, ภิกฺขเว, เจตนา; สา จ โข อพฺโพหาริกาติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๓๖. ‘‘สฺเจตนิกา สุกฺกวิสฺสฏฺิ อฺตฺร สุปินนฺตา สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๒๓๗. สฺเจตนิกาติ ชานนฺโต สฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม.
สุกฺกนฺติ ทส สุกฺกานิ – นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ ตกฺกวณฺณํ ทกวณฺณํ เตลวณฺณํ ขีรวณฺณํ ทธิวณฺณํ สปฺปิวณฺณํ.
วิสฺสฏฺีติ านโต จาวนา วุจฺจติ วิสฺสฏฺีติ.
อฺตฺร สุปินนฺตาติ เปตฺวา สุปินนฺตํ.
สงฺฆาทิเสโสติ สงฺโฆว ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ เทติ, มูลาย ปฏิกสฺสติ, มานตฺตํ เทติ ¶ , อพฺเภติ; น สมฺพหุลา, น เอกปุคฺคโล. เตน วุจฺจติ – ‘‘สงฺฆาทิเสโส’’ติ. ตสฺเสว อาปตฺตินิกายสฺส นามกมฺมํ อธิวจนํ. เตนปิ วุจฺจติ – ‘‘สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
อชฺฌตฺตรูเป ¶ โมเจติ, พหิทฺธารูเป โมเจติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธารูเป โมเจติ, อากาเส กฏึ กมฺเปนฺโต โมเจติ; ราคูปตฺถมฺเภ โมเจติ, วจฺจูปตฺถมฺเภ โมเจติ, ปสฺสาวูปตฺถมฺเภ โมเจติ, วาตูปตฺถมฺเภ โมเจติ ¶ , อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺูปตฺถมฺเภ โมเจติ; อาโรคฺยตฺถาย โมเจติ, สุขตฺถาย โมเจติ, เภสชฺชตฺถาย โมเจติ, ทานตฺถาย โมเจติ, ปฺุตฺถาย ¶ โมเจติ, ยฺตฺถาย โมเจติ, สคฺคตฺถาย โมเจติ, พีชตฺถาย โมเจติ, วีมํสตฺถาย โมเจติ, ทวตฺถาย โมเจติ; นีลํ โมเจติ, ปีตกํ โมเจติ, โลหิตกํ โมเจติ, โอทาตํ โมเจติ, ตกฺกวณฺณํ โมเจติ, ทกวณฺณํ โมเจติ, เตลวณฺณํ โมเจติ, ขีรวณฺณํ โมเจติ, ทธิวณฺณํ โมเจติ, สปฺปิวณฺณํ โมเจติ.
๒๓๘. อชฺฌตฺตรูเปติ อชฺฌตฺตํ อุปาทินฺเน [อุปาทิณฺเณ (สี. ก.)] รูเป.
พหิทฺธารูเปติ พหิทฺธา อุปาทินฺเน วา อนุปาทินฺเน วา.
อชฺฌตฺตพหิทฺธารูเปติ ตทุภเย.
อากาเส กฏึ กมฺเปนฺโตติ อากาเส วายมนฺตสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
ราคูปตฺถมฺเภติ ราเคน ปีฬิตสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
วจฺจูปตฺถมฺเภติ วจฺเจน ปีฬิตสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
ปสฺสาวูปตฺถมฺเภติ ปสฺสาเวน ปีฬิตสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
วาตูปตฺถมฺเภติ วาเตน ปีฬิตสฺส องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺูปตฺถมฺเภติ อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺเน องฺคชาตํ กมฺมนิยํ โหติ.
๒๓๙. อาโรคฺยตฺถายาติ ¶ อโรโค ภวิสฺสามิ.
สุขตฺถายาติ สุขํ เวทนํ อุปฺปาเทสฺสามิ.
เภสชฺชตฺถายาติ เภสชฺชํ ภวิสฺสติ.
ทานตฺถายาติ ¶ ทานํ ทสฺสามิ.
ปฺุตฺถายาติ ปฺุํ ภวิสฺสติ.
ยฺตฺถายาติ ยฺํ ยชิสฺสามิ.
สคฺคตฺถายาติ สคฺคํ คมิสฺสามิ.
พีชตฺถายาติ พีชํ ภวิสฺสติ.
วีมํสตฺถายาติ ¶ นีลํ ภวิสฺสติ, ปีตกํ ภวิสฺสติ, โลหิตกํ ภวิสฺสติ, โอทาตํ ภวิสฺสติ, ตกฺกวณฺณํ ภวิสฺสติ, ทกวณฺณํ ภวิสฺสติ, เตลวณฺณํ ภวิสฺสติ, ขีรวณฺณํ ภวิสฺสติ, ทธิวณฺณํ ภวิสฺสติ, สปฺปิวณฺณํ ภวิสฺสตีติ.
ทวตฺถายาติ ขิฑฺฑาธิปฺปาโย.
๒๔๐. อชฺฌตฺตรูเป เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พหิทฺธารูเป เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อชฺฌตฺตพหิทฺธารูเป เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อากาเส กฏึ กมฺเปนฺโต เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ราคูปตฺถมฺเภ ¶ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
วจฺจูปตฺถมฺเภ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปสฺสาวูปตฺถมฺเภ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
วาตูปตฺถมฺเภ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อุจฺจาลิงฺคปาณกทฏฺูปตฺถมฺเภ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อาโรคฺยตฺถาย เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุขตฺถาย…เป… เภสชฺชตฺถาย… ทานตฺถาย… ปฺุตฺถาย… ยฺตฺถาย… สคฺคตฺถาย… พีชตฺถาย… วีมํสตฺถาย… ทวตฺถาย เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นีลํ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส ¶ .
ปีตกํ… โลหิตกํ… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุทฺธิกํ นิฏฺิตํ.
อาโรคฺยตฺถฺจ ¶ ¶ สุขตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อาโรคฺยตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ…เป… อาโรคฺยตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… อาโรคฺยตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกสฺส ขณฺฑจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๔๑. สุขตฺถฺจ ¶ เภสชฺชตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุขตฺถฺจ ทานตฺถฺจ…เป… สุขตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… สุขตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… สุขตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… สุขตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… สุขตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… สุขตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุขตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
๒๔๒. เภสชฺชตฺถฺจ ¶ ทานตฺถฺจ…เป… เภสชฺชตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… เภสชฺชตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… เภสชฺชตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… เภสชฺชตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… เภสชฺชตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… เภสชฺชตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เภสชฺชตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… เภสชฺชตฺถฺจ สุขตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทานตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ…เป… ทานตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… ทานตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… ทานตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… ทานตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… ทานตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทานตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… ทานตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… ทานตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปฺุตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ…เป… ปฺุตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… ปฺุตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… ปฺุตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… ปฺุตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปฺุตฺถฺจ ¶ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… ปฺุตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… ปฺุตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… ปฺุตฺถฺจ ทานตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ยฺตฺถฺจ ¶ สคฺคตฺถฺจ…เป… ยฺตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… ยฺตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ ¶ … ยฺตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ยฺตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… ยฺตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… ยฺตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… ยฺตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… ยฺตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สคฺคตฺถฺจ พีชตฺถฺจ…เป… สคฺคตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ… สคฺคตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สคฺคตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… สคฺคตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… สคฺคตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… สคฺคตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… สคฺคตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… สคฺคตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พีชตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ…เป… พีชตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พีชตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… พีชตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… พีชตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… พีชตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… พีชตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… พีชตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… พีชตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
วีมํสตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
วีมํสตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… วีมํสตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… วีมํสตฺถฺจ พีชตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทวตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ…เป… ¶ ทวตฺถฺจ สุขตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ ทานตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ พีชตฺถฺจ… ทวตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ นิฏฺิตํ.
อาโรคฺยตฺถฺจ ¶ ¶ สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… อาโรคฺยตฺถฺจ สุขตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกสฺส ขณฺฑจกฺกํ.
สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ ทานตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ ทวตฺถฺจ…เป… สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ สํขิตฺตํ.
วีมํสตฺถฺจ ทวตฺถฺจ อาโรคฺยตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. วีมํสตฺถฺจ ทวตฺถฺจ พีชตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกํ นิฏฺิตํ.
ติมูลกมฺปิ ¶ จตุมูลกมฺปิ ปฺจมูลกมฺปิ ฉมูลกมฺปิ สตฺตมูลกมฺปิ อฏฺมูลกมฺปิ นวมูลกมฺปิ เอวเมว วิตฺถาเรตพฺพํ.
อิทํ สพฺพมูลกํ.
๒๔๓. อาโรคฺยตฺถฺจ สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ ทานตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ พีชตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ ทวตฺถฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สพฺพมูลกํ นิฏฺิตํ.
๒๔๔. นีลฺจ ¶ ปีตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นีลฺจ โลหิตกฺจ…เป… นีลฺจ โอทาตฺจ… นีลฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… นีลฺจ ทกวณฺณฺจ… นีลฺจ เตลวณฺณฺจ… นีลฺจ ขีรวณฺณฺจ… นีลฺจ ทธิวณฺณฺจ… นีลฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจตฺติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกสฺส ขณฺฑจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๔๕. ปีตกฺจ ¶ โลหิตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปีตกฺจ โอทาตฺจ…เป… ปีตกฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… ปีตกฺจ ทกวณฺณฺจ… ปีตกฺจ เตลวณฺณฺจ… ปีตกฺจ ขีรวณฺณฺจ… ปีตกฺจ ทธิวณฺณฺจ… ปีตกฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปีตกฺจ นีลฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ ¶ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ.
๒๔๖. โลหิตกฺจ โอทาตฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โลหิตกฺจ ตกฺกวณฺณฺจ…เป… โลหิตกฺจ ทกวณฺณฺจ… โลหิตกฺจ เตลวณฺณฺจ… โลหิตกฺจ ขีรวณฺณฺจ… โลหิตกฺจ ทธิวณฺณฺจ… โลหิตกฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โลหิตกฺจ นีลฺจ…เป… โลหิตกฺจ ปีตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โอทาตฺจ ¶ ตกฺกวณฺณฺจ…เป… โอทาตฺจ ทกวณฺณฺจ… โอทาตฺจ เตลวณฺณฺจ… โอทาตฺจ ขีรวณฺณฺจ… โอทาตฺจ ทธิวณฺณฺจ… โอทาตฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โอทาตฺจ นีลฺจ…เป… โอทาตฺจ ปีตกฺจ… โอทาตฺจ โลหิตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ตกฺกวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ…เป… ตกฺกวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ… ตกฺกวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ… ตกฺกวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ… ตกฺกวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ตกฺกวณฺณฺจ นีลฺจ…เป… ตกฺกวณฺณฺจ ปีตกฺจ… ตกฺกวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… ตกฺกวณฺณฺจ โอทาตฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทกวณฺณฺจ ¶ เตลวณฺณฺจ…เป… ทกวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ… ทกวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ… ทกวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทกวณฺณฺจ นีลฺจ…เป… ทกวณฺณฺจ ปีตกฺจ… ทกวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… ทกวณฺณฺจ โอทาตฺจ… ทกวณฺณฺจ ตกฺกวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ ¶ , อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เตลวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ…เป… เตลวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ… เตลวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เตลวณฺณฺจ นีลฺจ…เป… เตลวณฺณฺจ ปีตกฺจ… เตลวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… เตลวณฺณฺจ โอทาตฺจ… เตลวณฺณฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… เตลวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขีรวณฺณฺจ ¶ ทธิวณฺณฺจ…เป… ขีรวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขีรวณฺณฺจ นีลฺจ…เป… ขีรวณฺณฺจ ปีตกฺจ… ขีรวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… ขีรวณฺณฺจ โอทาตฺจ… ขีรวณฺณฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… ขีรวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ… ขีรวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทธิวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทธิวณฺณฺจ นีลฺจ…เป… ทธิวณฺณฺจ ปีตกฺจ… ทธิวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… ทธิวณฺณฺจ โอทาตฺจ… ทธิวณฺณฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… ทธิวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ… ทธิวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ… ทธิวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปฺปิวณฺณฺจ นีลฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปฺปิวณฺณฺจ ปีตกฺจ…เป… สปฺปิวณฺณฺจ โลหิตกฺจ… สปฺปิวณฺณฺจ โอทาตฺจ… สปฺปิวณฺณฺจ ตกฺกวณฺณฺจ… สปฺปิวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ… สปฺปิวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ… สปฺปิวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ ¶ … สปฺปิวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ นิฏฺิตํ.
นีลฺจ ¶ ปีตกฺจ โลหิตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… นีลฺจ ปีตกฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกสฺส ขณฺฑจกฺกํ.
ปีตกฺจ ¶ โลหิตกฺจ โอทาตฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… ปีตกฺจ โลหิตกฺจ สปฺปิวณฺณฺจ…เป… ปีตกฺจ โลหิตกฺจ นีลฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกสฺส พทฺธจกฺกํ สํขิตฺตํ.
ทธิวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ นีลฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… ทธิวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทุมูลกํ นิฏฺิตํ.
ติมูลกมฺปิ จตุมูลกมฺปิ ปฺจมูลกมฺปิ ฉมูลกมฺปิ สตฺตมูลกมฺปิ อฏฺมูลกมฺปิ นวมูลกมฺปิ เอวเมว วิตฺถาเรตพฺพํ.
อิทํ สพฺพมูลกํ.
๒๔๗. นีลฺจ ¶ ปีตกฺจ โลหิตกฺจ โอทาตฺจ ตกฺกวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ ขีรวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สพฺพมูลกํ นิฏฺิตํ.
๒๔๘. อาโรคฺยตฺถฺจ นีลฺจ [อาโรคฺยตฺถํ นีลํ (?)] เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อาโรคฺยตฺถฺจ สุขตฺถฺจ นีลฺจ ปีตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อาโรคฺยตฺถฺจ ¶ สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ นีลฺจ ปีตกฺจ โลหิตกฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อุภโต ¶ วฑฺฒกํ เอวเมว วฑฺเฒตพฺพํ.
อาโรคฺยตฺถฺจ ¶ สุขตฺถฺจ เภสชฺชตฺถฺจ ทานตฺถฺจ ปฺุตฺถฺจ ยฺตฺถฺจ สคฺคตฺถฺจ พีชตฺถฺจ วีมํสตฺถฺจ ทวตฺถฺจ นีลฺจ ปีตกฺจ โลหิตกฺจ โอทาตฺจ ตกฺกวณฺณฺจ ทกวณฺณฺจ เตลวณฺณฺจ ¶ ขีรวณฺณฺจ ทธิวณฺณฺจ สปฺปิวณฺณฺจ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มิสฺสกจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๔๙. นีลํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ปีตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นีลํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โลหิตกํ…เป… โอทาตํ ¶ … ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๕๐. ปีตกํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โลหิตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปีตกํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โอทาตํ…เป… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ… นีลํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกมูลํ สํขิตฺตํ.
๒๕๑. สปฺปิวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ นีลํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปฺปิวณฺณํ ¶ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ปีตกํ…เป… โลหิตกํ… โอทาตํ ¶ … ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
กุจฺฉิจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๕๒. ปีตกํ ¶ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ นีลํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โลหิตกํ…เป… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ นีลํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ปมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๓. โลหิตกํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ปีตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
โอทาตํ…เป… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ
¶ … ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ… นีลํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ปีตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ทุติยํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๔. โอทาตํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โลหิตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ตกฺกวณฺณํ…เป… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ…
สปฺปิวณฺณํ… นีลํ ¶ … ปีตกํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โลหิตกํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ตติยํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๕. ตกฺกวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โอทาตํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทกวณฺณํ…เป… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ… นีลํ… ปีตกํ… โลหิตกํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ โอทาตํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส จตุตฺถํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๖. ทกวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ตกฺกวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เตลวณฺณํ ¶ …เป… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ… นีล…
ปีตกํ… โลหิตกํ… โอทาตํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ตกฺกวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ปฺจมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๗. เตลวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ทกวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขีรวณฺณํ…เป… ทธิวณฺณํ… สปฺปิวณฺณํ… นีลํ ¶ … ปีตกํ… โลหิตกํ…
โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ทกวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ฉฏฺํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๘. ขีรวณฺณํ ¶ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ เตลวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทธิวณฺณํ…เป… สปฺปิวณฺณํ… นีลํ… ปีตกํ… โลหิตกํ… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ เตลวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส สตฺตมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๕๙. ทธิวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ขีรวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปฺปิวณฺณํ…เป… นีลํ… ปีตกํ… โลหิตกํ… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ขีรวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส อฏฺมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๖๐. สปฺปิวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ทธิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นีลํ…เป… ปีตกํ… โลหิตกํ… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ… เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ ทธิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส นวมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
๒๖๑. นีลํ ¶ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ สปฺปิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปีตกํ ¶ …เป… โลหิตกํ… โอทาตํ… ตกฺกวณฺณํ… ทกวณฺณํ ¶ … เตลวณฺณํ… ขีรวณฺณํ… ทธิวณฺณํ โมเจสฺสามีติ เจเตติ อุปกฺกมติ สปฺปิวณฺณํ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปิฏฺิจกฺกสฺส ทสมํ คมนํ นิฏฺิตํ.
ปิฏฺิจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๒๖๒. เจเตติ ¶ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เจเตติ อุปกฺกมติ น มุจฺจติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
เจเตติ น อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
เจเตติ น อุปกฺกมติ น มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
น เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
น เจเตติ อุปกฺกมติ น มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
น เจเตติ น อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
น เจเตติ น อุปกฺกมติ น มุจฺจติ, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ สุปินนฺเตน, นโมจนาธิปฺปายสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
สุปิโนจฺจารปสฺสาโว ¶ , วิตกฺกุณฺโหทเกน จ;
เภสชฺชํ กณฺฑุวํ มคฺโค, วตฺถิ ชนฺตาฆรุปกฺกโม [ชนฺตคฺคุปกฺกโม (สี.), ชนฺตาฆรํ อูรุ (สฺยา.)].
สามเณโร จ สุตฺโต จ, อูรุ มุฏฺินา ปีฬยิ;
อากาเส ถมฺภํ นิชฺฌายิ, ฉิทฺทํ กฏฺเน ฆฏฺฏยิ.
โสโต ¶ อุทฺชลํ ธาวํ, ปุปฺผาวลิยํ โปกฺขรํ;
วาลิกา กทฺทมุสฺเสโก [กทฺทโมเสโก (?)], สยนงฺคุฏฺเกน จาติ.
วินีตวตฺถุ
๒๖๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สุปินนฺเตน อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สุปินนฺเตนา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุจฺจารํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, โมจนาธิปฺปาโย’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปสฺสาวํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กามวิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, วิตกฺเกนฺตสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุณฺโหทเกน นฺหายนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส ¶ กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘กึจิตฺโต ¶ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, โมจนาธิปฺปาโย’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อุณฺโหทเกน นฺหายนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อุณฺโหทเกน นฺหายนฺตสฺส อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน องฺคชาเต วโณ โหติ. เภสชฺเชน [ตสฺส เภสชฺเชน (?)] อาลิมฺเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน องฺคชาเต วโณ โหติ. โมจนาธิปฺปายสฺส [ตสฺส โมจนามิปฺปายสฺส (สฺยา.)] เภสชฺเชน อาลิมฺเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อณฺฑํ กณฺฑุวนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ ¶ , ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อณฺฑํ กณฺฑุวนฺตสฺส [กณฺฑูวนฺตสฺส (สี.)] อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๖๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน มคฺคํ คจฺฉนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส มคฺคํ คจฺฉนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน วตฺถึ คเหตฺวา ปสฺสาวํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส วตฺถึ คเหตฺวา ปสฺสาวํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ชนฺตาฆเร อุทรวฏฺฏึ ตาเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน ¶ สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส ชนฺตาฆเร อุทรวฏฺฏึ ตาเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ชนฺตาฆเร อุปชฺฌายสฺส ปิฏฺิปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส ชนฺตาฆเร อุปชฺฌายสฺส ปิฏฺิปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๖๕. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อูรุํ ฆฏฺฏาเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อูรุํ ฆฏฺฏาเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โมจนาธิปฺปาโย อฺตรํ สามเณรํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ เม ตฺวํ, อาวุโส สามเณร, องฺคชาตํ คณฺหาหี’’ติ. โส ตสฺส องฺคชาตํ อคฺคเหสิ. ตสฺเสว อสุจิ ¶ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สุตฺตสฺส สามเณรสฺส องฺคชาตํ อคฺคเหสิ. ตสฺเสว อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ¶ …เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๖. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อูรูหิ องฺคชาตํ ปีเฬนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส มุฏฺินา องฺคชาตํ ปีเฬนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อากาเส กฏึ กมฺเปนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น ¶ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กายํ ถมฺเภนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส กายํ ถมฺเภนฺตสฺส อสุจิ ¶ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต มาตุคามสฺส องฺคชาตํ อุปนิชฺฌายิ. ตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส. น จ, ภิกฺขเว, สารตฺเตน มาตุคามสฺส องฺคชาตํ อุปนิชฺฌายิตพฺพํ. โย อุปนิชฺฌาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส ตาฬจฺฉิทฺทํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส กฏฺเน องฺคชาตํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส ¶ ; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปฏิโสเต นฺหายนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส ปฏิโสเต นฺหายนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุทฺชลํ กีฬนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อุทฺชลํ กีฬนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุทเก ธาวนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อุทเก ธาวนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปุปฺผาวลิยํ [ปุปฺผาวฬิยํ (สฺยา. ก.)] กีฬนฺตสฺส ¶ อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส ปุปฺผาวลิยํ กีฬนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๖๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โปกฺขรวเน ธาวนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส โปกฺขรวเน ธาวนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส วาลิกํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส กทฺทมํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ ¶ . ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อุทเกน องฺคชาตํ ¶ โอสิฺจนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นโมจนาธิปฺปายสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส อุทเกน องฺคชาตํ โอสิฺจนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส สยเน องฺคชาตํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โมจนาธิปฺปายสฺส องฺคุฏฺเน องฺคชาตํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส อสุจิ มุจฺจิ…เป… อสุจิ น มุจฺจิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ¶ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
สุกฺกวิสฺสฏฺิสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. กายสํสคฺคสิกฺขาปทํ
๒๖๙. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี อรฺเ วิหรติ. ตสฺสายสฺมโต วิหาโร อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, มชฺเฌคพฺโภ, สมนฺตาปริยาคาโร, สุปฺตฺตํ มฺจปีํ ภิสิพิมฺโพหนํ, ปานียํ ปริโภชนียํ สุปฏฺิตํ, ปริเวณํ สุสมฺมฏฺํ. พหู มนุสฺสา อายสฺมโต อุทายิสฺส วิหารเปกฺขกา อาคจฺฉนฺติ. อฺตโรปิ พฺราหฺมโณ สปชาปติโก เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉาม มยํ โภโต อุทายิสฺส ¶ วิหารํ เปกฺขิตุ’’นฺติ. ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, เปกฺขสฺสู’’ติ, อวาปุรณํ [อปาปุรณํ (สฺยา.)] อาทาย ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. โสปิ โข พฺราหฺมโณ อายสฺมโต อุทายิสฺส ปิฏฺิโต ปาวิสิ. สาปิ โข พฺราหฺมณี ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปิฏฺิโต ปาวิสิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เอกจฺเจ วาตปาเน วิวรนฺโต เอกจฺเจ วาตปาเน ถเกนฺโต คพฺภํ อนุปริคนฺตฺวา ปิฏฺิโต อาคนฺตฺวา ตสฺสา พฺราหฺมณิยา องฺคมงฺคานิ ปรามสิ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ อายสฺมตา อุทายินา สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตฺวา อคมาสิ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ อตฺตมโน อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสิ – ‘‘อุฬารา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา เย อิเม ¶ เอวรูเป อรฺเ วิหรนฺติ. ภวมฺปิ อุทายี อุฬาโร โย เอวรูเป อรฺเ วิหรตี’’ติ.
เอวํ วุตฺเต สา พฺราหฺมณี ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘กุโต ตสฺส อุฬารตฺตตา! ยเถว เม ตฺวํ องฺคมงฺคานิ ปรามสิ เอวเมว เม สมโณ อุทายี องฺคมงฺคานิ ปรามสี’’ติ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน. อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน ¶ สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามฺํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, นฏฺํ อิเมสํ สามฺํ นฏฺํ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, กุโต อิเมสํ สามฺํ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, อปคตา อิเม สามฺา อปคตา อิเม พฺรหฺมฺา. กถฺหิ นาม สมโณ อุทายี มม ภริยาย องฺคมงฺคานิ ปรามสิสฺสติ! น หิ สกฺกา กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ อารามํ วา วิหารํ วา คนฺตุํ. สเจ [สเจ หิ (สฺยา.)] กุลิตฺถิโย กุลธีตโร [กุลธีตาโย (สี. สฺยา.)] กุลกุมาริโย กุลสุณฺหาโย กุลทาสิโย อารามํ วา วิหารํ วา คจฺเฉยฺยุํ, ตาปิ สมณา สกฺยปุตฺติยา ทูเสยฺยุ’’นฺติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขุ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ¶ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธึ ¶ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิสฺสสิ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต โน สราคาย…เป… กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๗๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอติณฺโณ วิปริณเตน จิตฺเตน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺย หตฺถคฺคาหํ วา เวณิคฺคาหํ วา อฺตรสฺส วา อฺตรสฺส วา องฺคสฺส ปรามสนํ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๒๗๑. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
โอติณฺโณ ¶ ¶ นาม สารตฺโต อเปกฺขวา ปฏิพทฺธจิตฺโต.
วิปริณตนฺติ รตฺตมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ. ทุฏฺมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ. มูฬฺหมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ. อปิจ, รตฺตํ จิตฺตํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปตํ วิปริณตนฺติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี, น ติรจฺฉานคตา. อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา, ปเคว มหตฺตรี.
สทฺธินฺติ เอกโต.
กายสํสคฺคํ ¶ สมาปชฺเชยฺยาติ อชฺฌาจาโร วุจฺจติ.
หตฺโถ นาม กปฺปรํ อุปาทายํ ยาว อคฺคนขา.
เวณี นาม สุทฺธเกสา วา, สุตฺตมิสฺสา วา, มาลามิสฺสา วา, หิรฺมิสฺสา วา, สุวณฺณมิสฺสา วา, มุตฺตามิสฺสา วา, มณิมิสฺสา วา.
องฺคํ นาม หตฺถฺจ เวณิฺจ เปตฺวา อวเสสํ องฺคํ นาม.
๒๗๒. อามสนา ¶ , ปรามสนา, โอมสนา, อุมฺมสนา, โอลงฺฆนา, อุลฺลงฺฆนา, อากฑฺฒนา, ปติกฑฺฒนา, อภินิคฺคณฺหนา, อภินิปฺปีฬนา, คหณํ, ฉุปนํ.
อามสนา นาม อามฏฺมตฺตา.
ปรามสนา นาม อิโตจิโต จ สํโจปนา.
โอมสนา นาม เหฏฺา โอโรปนา.
อุมฺมสนา นาม อุทฺธํ อุจฺจารณา.
โอลงฺฆนา นาม เหฏฺา โอนมนา.
อุลฺลงฺฆนา นาม อุทฺธํ อุจฺจารณา.
อากฑฺฒนา นาม อาวิฺฉนา [อาวิฺชนา (สี. สฺยา.)].
ปติกฑฺฒนา นาม ปติปฺปณามนา.
อภินิคฺคณฺหนา นาม องฺคํ คเหตฺวา นิปฺปีฬนา.
อภินิปฺปีฬนา นาม เกนจิ สห นิปฺปีฬนา.
คหณํ นาม คหิตมตฺตํ.
ฉุปนํ นาม ผุฏฺมตฺตํ.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๒๗๓. อิตฺถี ¶ ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ ภิกฺขุ จ. นํ อิตฺถิยา กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ โอมสติ อุมฺมสติ โอลงฺเฆติ อุลฺลงฺเฆติ ¶ อากฑฺฒติ ปติกฑฺฒติ อภินิคฺคณฺหาติ อภินิปฺปีเฬติ คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อิตฺถี จ โหติ เวมติโก สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
อิตฺถี จ โหติ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
อิตฺถี จ โหติ ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
อิตฺถี จ โหติ ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส ¶ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ เวมติโก สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก ¶ ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปุริโส จ โหติ ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปุริสสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปุริโส จ โหติ เวมติโก…เป… ปุริโส จ โหติ ติรจฺฉานคตสฺี… ปุริโส จ โหติ อิตฺถิสฺี… ปุริโส จ โหติ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปุริสสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ติรจฺฉานคโต จ โหติ ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต ¶ จ. ภิกฺขุ จ นํ ติรจฺฉานคตสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ติรจฺฉานคโต จ โหติ เวมติโก…เป… ติรจฺฉานคโต จ โหติ อิตฺถิสฺี… ติรจฺฉานคโต จ โหติ ปณฺฑกสฺี… ติรจฺฉานคโต จ โหติ. ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ติรจฺฉานคตสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
๒๗๔. ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ.
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ เวมติโก สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ.
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ ปณฺฑกสฺี…เป… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต ¶ จ. ภิกฺขุ จ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ¶ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ.
ทฺเว ¶ ปณฺฑกา ทฺวินฺนํ ปณฺฑกานํ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ปณฺฑกานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ.
ทฺเว ปณฺฑกา ทฺวินฺนํ ปณฺฑกานํ เวมติโก…เป… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ปณฺฑกานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ทฺเว ปุริสา ทฺวินฺนํ ปุริสานํ ปุริสสฺี สารตฺโต จ ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ปุริสานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ทฺเว ปุริสา ทฺวินฺนํ ปุริสานํ เวมติโก…เป… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี… ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ปุริสานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ทฺเว ติรจฺฉานคตา ทฺวินฺนํ ติรจฺฉานคตานํ ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ติรจฺฉานคตานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ทฺเว ติรจฺฉานคตา ทฺวินฺนํ ติรจฺฉานคตานํ เวมติโก…เป… อิตฺถิสฺี… ปณฺฑกสฺี ¶ … ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ ติรจฺฉานคตานํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
๒๗๕. อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ ¶ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี ¶ จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ เวมติโก สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ.
อิตฺถี ¶ จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี จ ปุริโส จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี ¶ จ ปุริโส จ อุภินฺนํ เวมติโก…เป… ปณฺฑกสฺี… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส.
อิตฺถี จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ เวมติโก…เป… ปณฺฑกสฺี… ปุริสสฺี ¶ … ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก ¶ จ ปุริโส จ อุภินฺนํ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก จ ปุริโส จ อุภินฺนํ เวมติโก…เป… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ปณฺฑโก จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส.
ปณฺฑโก ¶ จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ เวมติโก…เป… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ¶ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ปุริโส จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ปุริโส จ ติรจฺฉานคโต จ อุภินฺนํ เวมติโก…เป… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี… ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ทุมูลกํ นิฏฺิตํ.
๒๗๖. อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กาเยน กายปฏิพทฺธํ ¶ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ ¶ …เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ¶ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส…เป….
อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ¶ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
ภิกฺขุเปยฺยาโล นิฏฺิโต.
๒๗๗. อิตฺถี ¶ ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายํ อามสติ ปรามสติ โอมสติ อุมฺมสติ โอลงฺเฆติ อุลฺลงฺเฆติ อากฑฺฒติ ปติกฑฺฒติ อภินิคฺคณฺหาติ อภินิปฺปีเฬติ ¶ คณฺหาติ ฉุปติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ โอมสนฺติ อุมฺมสนฺติ โอลงฺเฆนฺติ อุลฺลงฺเฆนฺติ อากฑฺฒนฺติ ปติกฑฺฒนฺติ อภินิคฺคณฺหนฺติ อภินิปฺปีเฬนฺติ คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ…เป….
อิตฺถี ¶ จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส…เป….
อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป….
ทฺเว ¶ ¶ อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส…เป….
๒๗๘. อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ ปรามสติ…เป… คณฺหาติ ฉุปติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ ปรามสนฺติ…เป… คณฺหนฺติ ฉุปนฺติ, เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ¶ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน กายํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน ¶ กายํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺธํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถี จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสติ. เสวนาธิปฺปาโย ¶ กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อิตฺถิโย จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. อุโภ จ นํ ภิกฺขุสฺส นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยํ อามสนฺติ. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
๒๗๙. เสวนาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เสวนาธิปฺปาโย ¶ กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
เสวนาธิปฺปาโย น จ กาเยน วายมติ, ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อนาปตฺติ.
เสวนาธิปฺปาโย น จ กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อนาปตฺติ.
โมกฺขาธิปฺปาโย กาเยน วายมติ, ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อนาปตฺติ.
โมกฺขาธิปฺปาโย ¶ กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ ¶ , อนาปตฺติ.
โมกฺขาธิปฺปาโย น จ กาเยน วายมติ, ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อนาปตฺติ.
โมกฺขาธิปฺปาโย น จ กาเยน วายมติ, น จ ผสฺสํ ปฏิวิชานาติ, อนาปตฺติ.
๒๘๐. อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อสติยา, อชานนฺตสฺส, อสาทิยนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
มาตา ¶ ธีตา ภคินี จ, ชายา ยกฺขี จ ปณฺฑโก;
สุตฺตา มตา ติรจฺฉานา, ทารุธิตลิกาย จ.
สมฺปีเฬ สงฺกโม มคฺโค, รุกฺโข นาวา จ รชฺชุ จ;
ทณฺโฑ ปตฺตํ ปณาเมสิ, วนฺเท วายมิ นจฺฉุเปติ.
วินีตวตฺถุ
๒๘๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มาตุยา มาตุเปเมน อามสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ ¶ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ธีตุยา ธีตุเปเมน อามสิ…เป… ภคินิยา ภคินิเปเมน อามสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปุราณทุติยิกาย กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ยกฺขินิยา กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปณฺฑกสฺส กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ ¶ , ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สุตฺติตฺถิยา กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ มติตฺถิยา กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ติรจฺฉานคติตฺถิยา กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทารุธีตลิกาย กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อิตฺถิโย อฺตรํ ภิกฺขุํ สมฺปีเฬตฺวา พาหาปรมฺปราย อาเนสุํ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘สาทิยิ ตฺวํ, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาหํ, ภควา, สาทิยิ’’นฺติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขู, อสาทิยนฺตสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา อภิรูฬฺหํ สงฺกมํ สารตฺโต สฺจาเลสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถึ ปฏิปเถ ปสฺสิตฺวา ¶ สารตฺโต อํสกูเฏน ปหารํ อทาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา อภิรูฬฺหํ รุกฺขํ สารตฺโต สฺจาเลสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา อภิรูฬฺหํ นาวํ สารตฺโต สฺจาเลสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา คหิตํ รชฺชุํ สารตฺโต อาวิฺฉิ [อาวิฺชิ (สี. สฺยา.)]. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา คหิตํ ทณฺฑํ สารตฺโต อาวิฺฉิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต อิตฺถึ ปตฺเตน ปณาเมสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อิตฺถิยา วนฺทนฺติยา สารตฺโต ปาทํ อุจฺจาเรสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ¶ อิตฺถึ คเหสฺสามีติ วายมิตฺวา น ฉุปิ.
ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
กายสํสคฺคสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ทุฏฺุลฺลวาจาสิกฺขาปทํ
๒๘๓. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี อรฺเ วิหรติ. ตสฺสายสฺมโต วิหาโร อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อิตฺถิโย อารามํ อาคมํสุ วิหารเปกฺขิกาโย. อถ โข ตา อิตฺถิโย ¶ เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจุํ – ‘‘อิจฺฉาม มยํ, ภนฺเต, อยฺยสฺส วิหารํ เปกฺขิตุ’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ตา อิตฺถิโย วิหารํ เปกฺขาเปตฺวา ตาสํ อิตฺถีนํ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ ยาจติปิ อายาจติปิ ปุจฺฉติปิ ปฏิปุจฺฉติปิ อาจิกฺขติปิ อนุสาสติปิ อกฺโกสติปิ. ยา ตา อิตฺถิโย ¶ ฉินฺนิกา ธุตฺติกา อหิริกาโย ตา อายสฺมตา อุทายินา สทฺธึ อุหสนฺติปิ อุลฺลปนฺติปิ อุชฺชคฺฆนฺติปิ อุปฺปณฺเฑนฺติปิ. ยา ปน ตา อิตฺถิโย หิริมนา ตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปนฺติ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. สามิเกนปิ มยํ เอวํ วุตฺตา น อิจฺเฉยฺยาม, กึ ปนายฺเยน อุทายินา’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… ¶ เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ อุทายึ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิสฺสสิ! นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต โน สราคาย…เป… กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๘๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอติณฺโณ วิปริณเตน จิตฺเตน มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาเสยฺย ยถา ตํ ยุวา ยุวตึ เมถุนุปสํหิตาหิ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๒๘๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
โอติณฺโณ นาม สารตฺโต อเปกฺขวา ปฏิพทฺธจิตฺโต.
วิปริณตนฺติ ¶ รตฺตมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ, ทุฏฺมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ มูฬฺหมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ. อปิจ, รตฺตํ จิตฺตํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปตํ วิปริณตนฺติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี, น เปตี, น ติรจฺฉานคตา. วิฺู ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ ¶ อาชานิตุํ.
ทุฏฺุลฺลา นาม วาจา วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺคเมถุนธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตา วาจา.
โอภาเสยฺยาติ อชฺฌาจาโร วุจฺจติ.
ยถา ตํ ยุวา ยุวตินฺติ ทหโร ทหรึ, ตรุโณ ตรุณึ, กามโภคี กามโภคินึ.
เมถุนุปสํหิตาหีติ ¶ เมถุนธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตาหิ.
สงฺฆาทิเสโสติ ¶ …เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
ทฺเว มคฺเค อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ, อวณฺณมฺปิ ภณติ, ยาจติปิ, อายาจติปิ, ปุจฺฉติปิ, ปฏิปุจฺฉติปิ, อาจิกฺขติปิ, อนุสาสติปิ, อกฺโกสติปิ.
วณฺณํ ภณติ นาม ทฺเว มคฺเค โถเมติ วณฺเณติ ปสํสติ.
อวณฺณํ ภณติ นาม ทฺเว มคฺเค ขุํเสติ วมฺเภติ ครหติ.
ยาจติ นาม เทหิ เม, อรหสิ เม ทาตุนฺติ.
อายาจติ นาม กทา เต มาตา ปสีทิสฺสติ, กทา เต ปิตา ปสีทิสฺสติ, กทา เต เทวตาโย ปสีทิสฺสนฺติ, กทา [กทา เต (สฺยา.)] สุขโณ สุลโย สุมุหุตฺโต ภวิสฺสติ, กทา เต เมถุนํ ธมฺมํ ลภิสฺสามีติ.
ปุจฺฉติ นาม กถํ ตฺวํ สามิกสฺส เทสิ, กถํ ชารสฺส เทสีติ?
ปฏิปุจฺฉติ นาม เอวํ กิร ตฺวํ สามิกสฺส เทสิ, เอวํ ชารสฺส เทสีติ.
อาจิกฺขติ นาม ปุฏฺโ ภณติ – ‘‘เอวํ เทหิ. เอวํ เทนฺตา สามิกสฺส ปิยา ภวิสฺสสิ มนาปา จา’’ติ.
อนุสาสติ นาม อปุฏฺโ ภณติ – ‘‘เอวํ เทหิ. เอวํ เทนฺตา สามิกสฺส ปิยา ภวิสฺสติ มนาปา จา’’ติ.
อกฺโกสติ ¶ นาม อนิมิตฺตาสิ, นิมิตฺตมตฺตาสิ, อโลหิตาสิ, ธุวโลหิตาสิ ¶ , ธุวโจฬาสิ, ปคฺฆรนฺตีสิ, สิขรณีสิ, อิตฺถิปณฺฑกาสิ, เวปุริสิกาสิ, สมฺภินฺนาสิ, อุภโตพฺยฺชนาสีติ.
๒๘๖. อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ ยาจติปิ อายาจติปิ ปุจฺฉติปิ ปฏิปุจฺฉติปิ อาจิกฺขติปิ อนุสาสติปิ อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส…เป… ¶ .
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณํปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ…เป… ¶ .
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… ¶ .
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ เปตฺวา อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ ¶ , อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ เปตฺวา อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ถุลฺลจฺจยานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ เปตฺวา อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจเยน ทุกฺกฏสฺส…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ¶ อิตฺถิยา อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว ¶ อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี ¶ จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา กายปฏิพทฺธํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป….
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ กายปฏิพทฺธํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ กายปฏิพทฺธํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ…เป… อกฺโกสติปิ, อาปตฺติ ¶ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป….
๒๘๗. อนาปตฺติ อตฺถปุเรกฺขารสฺส, ธมฺมปุเรกฺขารสฺส, อนุสาสนิปุเรกฺขารสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
โลหิตํ กกฺกสากิณฺณํ, ขรํ ทีฆฺจ วาปิตํ;
กจฺจิ สํสีทติ มคฺโค, สทฺธา ทาเนน กมฺมุนาติ.
วินีตวตฺถุ
๒๘๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี นวรตฺตํ กมฺพลํ ปารุตา โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘โลหิตํ โข เต, ภคินี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, นวรตฺโต กมฺพโล’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ขรกมฺพลํ ปารุตา โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘กกฺกสโลมํ โข เต, ภคินี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, ขรกมฺพลโก’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี นวาวุตํ กมฺพลํ ปารุตา โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘อากิณฺณโลมํ โข เต, ภคินี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, นวาวุโต กมฺพโล’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ขรกมฺพลํ ปารุตา โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘ขรโลมํ โข เต, ภคินี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, ขรกมฺพลโก’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ปาวารํ [ทีฆปาวารํ (สฺยา.)] ปารุตา โหติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘ทีฆโลมํ โข เต, ภคินี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, ปาวาโร’’ [ทีฆปาวาโร (สฺยา.)] ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๙. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี เขตฺตํ วปาเปตฺวา อาคจฺฉติ. อฺตโร ¶ ภิกฺขุ สารตฺโต ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘วาปิตํ โข เต, ภคินี’’ติ? สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อามายฺย, โน จ โข ปฏิวุตฺต’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปริพฺพาชิกํ ปฏิปเถ ปสฺสิตฺวา สารตฺโต ตํ ปริพฺพาชิกํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภคินิ, มคฺโค สํสีทตี’’ติ? สา น ปฏิวิชานิ. ‘‘อาม ภิกฺขุ, ปฏิปชฺชิสฺสสี’’ติ ¶ . ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต อฺตรํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘สทฺธาสิ ตฺวํ, ภคินิ. อปิจ, ยํ สามิกสฺส เทสิ ตํ นามฺหากํ เทสี’’ติ ¶ . ‘‘กึ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต อฺตรํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘สทฺธาสิ ตฺวํ, ภคินิ. อปิจ, ยํ อคฺคทานํ ตํ นามฺหากํ เทสี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กมฺมํ กโรติ. อฺตโร ภิกฺขุ สารตฺโต ¶ ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘ติฏฺ, ภคินิ, อหํ กริสฺสามีติ…เป… นิสีท, ภคินิ, อหํ กริสฺสามีติ…เป… นิปชฺช, ภคินิ, อหํ กริสฺสามี’’ติ. สา น ปฏิวิชานิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
ทุฏฺุลฺลวาจาสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทํ
๒๙๐. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี สาวตฺถิยํ กุลูปโก โหติ, พหุกานิ กุลานิ อุปสงฺกมติ. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี มตปติกา อภิรูปา โหติ ทสฺสนียา ปาสาทิกา. อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตสฺสา อิตฺถิยา นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข สา อิตฺถี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ อิตฺถึ อายสฺมา อุทายี ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข สา อิตฺถี อายสฺมตา อุทายินา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘วเทยฺยาถ, ภนฺเต, เยน อตฺโถ. ปฏิพลา มยํ อยฺยสฺส ทาตุํ ยทิทํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาร’’นฺติ.
‘‘น ¶ โข เต, ภคินิ, อมฺหากํ ทุลฺลภา ยทิทํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา. อปิจ, โย อมฺหากํ ทุลฺลโภ ตํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ‘‘อตฺโถ ¶ , ภนฺเต’’ติ? ‘‘อตฺโถ, ภคินี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต’’ติ, โอวรกํ ปวิสิตฺวา สาฏกํ นิกฺขิปิตฺวา มฺจเก อุตฺตานา นิปชฺชิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา – ‘‘โก อิมํ วสลํ ทุคฺคนฺธํ อามสิสฺสตี’’ติ, นิฏฺุหิตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข สา อิตฺถี อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน. อิเม หิ นาม ธมฺมจาริโน สมจาริโน พฺรหฺมจาริโน สจฺจวาทิโน สีลวนฺโต กลฺยาณธมฺมา ปฏิชานิสฺสนฺติ! นตฺถิ อิเมสํ สามฺํ นตฺถิ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, นฏฺํ อิเมสํ สามฺํ นฏฺํ อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, กุโต อิเมสํ สามฺํ กุโต อิเมสํ พฺรหฺมฺํ, อปคตา อิเม สามฺา อปคตา อิเม พฺรหฺมฺา. กถฺหิ นาม สมโณ อุทายี มํ สามํ เมถุนธมฺมํ ยาจิตฺวา, ‘โก อิมํ วสลํ ทุคฺคนฺธํ อามสิสฺสตี’’ติ นิฏฺุหิตฺวา ปกฺกมิสฺสติ! กึ เม ปาปกํ กึ เม ทุคฺคนฺธํ, กสฺสาหํ เกน หายามี’’ติ? อฺาปิ อิตฺถิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อลชฺชิโน อิเม สมณา ¶ สกฺยปุตฺติยา ทุสฺสีลา มุสาวาทิโน…เป… กถฺหิ นาม สมโณ อุทายี อิมิสฺสา สามํ เมถุนธมฺมํ ¶ ยาจิตฺวา, ‘โก อิมํ วสลํ ทุคฺคนฺธํ อามสิสฺสตี’ติ นิฏฺุหิตฺวา ปกฺกมิสฺสติ! กึ อิมิสฺสา ปาปกํ กึ อิมิสฺสา ทุคฺคนฺธํ, กสฺสายํ เกน หายตี’’ติ? อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตาสํ อิตฺถีนํ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคามสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสิสฺสตี’’ติ!
อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ อุทายึ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคามสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคามสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสิสฺสสิ! นนุ มยา ¶ , โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน วิราคาย ธมฺโม เทสิโต โน สราคาย…เป… กามปริฬาหานํ วูปสโม อกฺขาโต? เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๙๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอติณฺโณ วิปริณเตน จิตฺเตน มาตุคามสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาเสยฺย – ‘เอตทคฺคํ, ภคินิ, ปาริจริยานํ ยา มาทิสํ สีลวนฺตํ กลฺยาณธมฺมํ พฺรหฺมจารึ เอเตน ธมฺเมน ปริจเรยฺยาติ เมถุนุปสํหิเตน’, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๒๙๒. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
โอติณฺโณ นาม สารตฺโต อเปกฺขวา ปฏิพทฺธจิตฺโต.
วิปริณตนฺติ รตฺตมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตฺตํ, ทุฏฺมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ, มูฬฺหมฺปิ จิตฺตํ วิปริณตํ. อปิจ, รตฺตํ จิตฺตํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปตํ วิปริณตนฺติ.
มาตุคาโม ¶ นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี, น เปตี, น ติรจฺฉานคตา. วิฺู ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
มาตุคามสฺส สนฺติเกติ มาตุคามสฺส สามนฺตา, มาตุคามสฺส อวิทูเร.
อตฺตกามนฺติ อตฺตโน กามํ อตฺตโน เหตุํ อตฺตโน อธิปฺปายํ อตฺตโน ปาริจริยํ.
เอตทคฺคนฺติ เอตํ อคฺคํ เอตํ เสฏฺํ เอตํ โมกฺขํ เอตํ อุตฺตมํ เอตํ ปวรํ.
ยาติ ขตฺติยี [ขตฺติยา (สฺยา.)] วา พฺราหฺมณี วา เวสฺสี วา สุทฺที วา.
มาทิสนฺติ ขตฺติยํ วา พฺราหฺมณํ วา เวสฺสํ วา สุทฺทํ วา.
สีลวนฺตนฺติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตํ, อทินฺนาทานา ปฏิวิรตํ, มุสาวาทา ปฏิวิรตํ.
พฺรหฺมจารินฺติ เมถุนธมฺมา ปฏิวิรตํ.
กลฺยาณธมฺโม นาม เตน จ สีเลน เตน จ พฺรหฺมจริเยน กลฺยาณธมฺโม โหติ.
เอเตน ¶ ธมฺเมนาติ เมถุนธมฺเมน.
ปริจเรยฺยาติ อภิรเมยฺย.
เมถุนุปสํหิเตนาติ เมถุนธมฺมปฺปฏิสํยุตฺเตน.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๒๙๓. อิตฺถี ¶ จ โหติ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส ¶ .
อิตฺถี ¶ จ โหติ เวมติโก…เป… ปณฺฑกสฺี… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อิตฺถิยา สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ ปณฺฑกสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
ปณฺฑโก จ โหติ เวมติโก…เป… ปุริสสฺี… ติรจฺฉานคตสฺี… อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ปณฺฑกสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปุริโส จ โหติ…เป… ติรจฺฉานคโต จ โหติ ติรจฺฉานคตสฺี…เป… เวมติโก อิตฺถิสฺี… ปณฺฑกสฺี… ปุริสสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ติรจฺฉานคตสฺส สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ทฺเว อิตฺถิโย ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ…เป… ¶ .
อิตฺถี จ ปณฺฑโก จ อุภินฺนํ อิตฺถิสฺี สารตฺโต จ. ภิกฺขุ จ นํ อุภินฺนํ สนฺติเก อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภาสติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… ¶ .
๒๙๔. อนาปตฺติ ‘‘จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน อุปฏฺหา’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
กถํ ¶ วฺฌา ลเภ ปุตฺตํ, ปิยา จ สุภคา สิยํ;
กึ ทชฺชํ เกนุปฏฺเยฺยํ, กถํ คจฺเฉยฺยํ สุคฺคตินฺติ.
วินีตวตฺถุ
๒๙๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรา วฺฌา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, วิชาเยยฺย’’นฺติ? ‘‘เตน หิ, ภคินิ, อคฺคทานํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา วิชายินี อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, ปุตฺตํ ลเภยฺย’’นฺติ? ‘‘เตน หิ, ภคินิ, อคฺคทานํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, สามิกสฺส ปิยา อสฺส’’นฺติ? ‘‘เตน หิ, ภคินิ, อคฺคทานํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, สุภคา อสฺส’’นฺติ? ‘‘เตน หิ ¶ , ภคินิ, อคฺคทานํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กฺยาหํ, ภนฺเต, อยฺยสฺส ทชฺชามี’’ติ? ‘‘อคฺคทานํ, ภคินี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เกนาหํ, ภนฺเต, อยฺยํ อุปฏฺเมี’’ติ? ‘‘อคฺคทาเนน, ภคินี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี กุลูปกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ,
ภนฺเต, สุคตึ คจฺเฉยฺย’’นฺติ? ‘‘เตน หิ, ภคินิ, อคฺคทานํ เทหี’’ติ. ‘‘กึ, ภนฺเต, อคฺคทาน’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺม’’นฺติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อาปตฺตึ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาปนฺโน สงฺฆาทิเสส’’นฺติ.
อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. สฺจริตฺตสิกฺขาปทํ
๒๙๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี สาวตฺถิยํ กุลูปโก โหติ. พหุกานิ กุลานิ อุปสงฺกมติ. ยตฺถ ปสฺสติ กุมารกํ วา อปชาปติกํ, กุมาริกํ วา อปติกํ, กุมารกสฺส มาตาปิตูนํ สนฺติเก กุมาริกาย วณฺณํ ภณติ – ‘‘อมุกสฺส กุลสฺส กุมาริกา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา เมธาวินี ทกฺขา อนลสา. ฉนฺนา สา กุมาริกา อิมสฺส กุมารกสฺสา’’ติ. เต เอวํ วทนฺติ – ‘‘เอเต โข, ภนฺเต, อมฺเห น ชานนฺติ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. สเจ, ภนฺเต, อยฺโย ทาเปยฺย อาเนยฺยาม มยํ ตํ กุมาริกํ อิมสฺส กุมารกสฺสา’’ติ. กุมาริกาย มาตาปิตูนํ สนฺติเก กุมารกสฺส วณฺณํ ภณติ – ‘‘อมุกสฺส กุลสฺส กุมารโก อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี ทกฺโข อนลโส. ฉนฺนายํ กุมาริกา ตสฺส กุมารกสฺสา’’ติ [ฉนฺโน โส กุมารโก อิมิสฺสา กุมาริกายาติ (สฺยา.)]. เต เอวํ วทนฺติ – ‘‘เอเต โข, ภนฺเต, อมฺเห น ชานนฺติ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ, กิสฺมึ วิย กุมาริกาย วตฺตุํ. สเจ, ภนฺเต, อยฺโย ยาจาเปยฺย ทชฺเชยฺยาม มยํ อิมํ กุมาริกํ ตสฺส กุมารกสฺสา’’ติ. เอเตเนว อุปาเยน อาวาหานิปิ การาเปติ ¶ , วิวาหานิปิ การาเปติ, วาเรยฺยานิปิ การาเปติ.
๒๙๗. เตน โข ปน สมเยน อฺตริสฺสา ปุราณคณกิยา ธีตา อภิรูปา โหติ ทสฺสนียา ปาสาทิกา. ติโรคามกา อาชีวกสาวกา อาคนฺตฺวา ตํ คณกึ เอตทโวจุํ – ‘‘เทหายฺเย, อิมํ กุมาริกํ อมฺหากํ กุมารกสฺสา’’ติ. สา เอวมาห – ‘‘อหํ ขฺวยฺโย [ขฺวยฺยา (สฺยา.), ขฺวายฺโย (ก.)] ตุมฺเห ¶ น ชานามิ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. อยฺจ เม เอกธีติกา, ติโรคาโม จ คนฺตพฺโพ, นาหํ ทสฺสามี’’ติ. มนุสฺสา เต อาชีวกสาวเก เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อยฺโย ¶ , อาคตตฺถา’’ติ? ‘‘อิธ มยํ, อยฺโย, อมุกํ นาม คณกึ ธีตรํ ยาจิมฺหา อมฺหากํ กุมารกสฺส. สา เอวมาห – ‘อหํ, ขฺวยฺโย ตุมฺเห น ชานามิ – เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. อยฺจ เม เอกธีติกา, ติโรคาโม จ คนฺตพฺโพ, นาหํ ทสฺสามี’’ติ. ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อยฺโย, ตํ คณกึ ธีตรํ ยาจิตฺถ? นนุ อยฺโย อุทายี วตฺตพฺโพ. อยฺโย อุทายี ทาเปสฺสตี’’ติ.
อถ โข เต อาชีวกสาวกา ¶ เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจุํ – ‘‘อิธ มยํ, ภนฺเต, อมุกํ นาม คณกึ ธีตรํ ยาจิมฺหา อมฺหากํ กุมารกสฺส. สา เอวมาห – ‘อหํ ขฺวยฺโย ตุมฺเห น ชานามิ – เก วา อิเม กสฺส วาติ. อยฺจ เม เอกธีติกา, ติโรคาโม จ คนฺตพฺโพ, นาหํ ทสฺสามี’ติ. สาธุ, ภนฺเต, อยฺโย ตํ คณกึ ธีตรํ ทาเปตุ อมฺหากํ กุมารกสฺสา’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน สา คณกี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ คณกึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสิเมสํ ธีตรํ น ¶ เทสี’’ติ? ‘‘อหํ ขฺวยฺย, อิเม น ชานามิ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. อยฺจ เม เอกธีติกา, ติโรคาโม จ คนฺตพฺโพ, นาหํ ทสฺสามี’’ติ. ‘‘เทหิเมสํ. อหํ อิเม ชานามี’’ติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อยฺโย ชานาติ, ทสฺสามี’’ติ. อถ โข สา คณกี เตสํ อาชีวกสาวกานํ ธีตรํ อทาสิ. อถ โข เต อาชีวกสาวกา ตํ กุมาริกํ เนตฺวา มาสํเยว สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ.
อถ โข สา กุมาริกา มาตุยา สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหมฺหิ ทุคฺคตา ทุกฺขิตา, น สุขํ ลภามิ. มาสํเยว มํ สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ. อาคจฺฉตุ เม มาตา, มํ เนสฺสตู’’ติ. อถ โข สา คณกี เยน เต อาชีวกสาวกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต อาชีวกสาวเก เอตทโวจ – ‘‘มายฺโย, อิมํ กุมาริกํ ทาสิโภเคน ภฺุชิตฺถ. สุณิสโภเคน อิมํ กุมาริกํ ภฺุชถา’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘นตฺถมฺหากํ ตยา สทฺธึ อาหารูปหาโร, สมเณน สทฺธึ อมฺหากํ อาหารูปหาโร ¶ . คจฺฉ ตฺวํ. น มยํ ตํ ชานามา’’ติ. อถ โข สา คณกี เตหิ อาชีวกสาวเกหิ อปสาทิตา ปุนเทว สาวตฺถึ ปจฺจาคฺฉิ. ทุติยมฺปิ โข สา กุมาริกา มาตุยา สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหมฺหิ ทุคฺคตา ทุกฺขิตา, น สุขํ ลภามิ. มาสํเยว มํ สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ. อาคจฺฉตุ เม มาตา, มํ เนสฺสตู’’ติ. อถ โข สา คณกี เยนายสฺมา ¶ อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ ¶ เอตทโวจ – ‘‘สา กิร, ภนฺเต, กุมาริกา ทุคฺคตา ทุกฺขิตา, น สุขํ ลภติ. มาสํเยว นํ สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ. วเทยฺยาถ, ภนฺเต – ‘มายฺโย, อิมํ กุมาริกํ ทาสิโภเคน ภฺุชิตฺถ. สุณิสโภเคน อิมํ กุมาริกํ ภฺุชิถา’’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน เต อาชีวกสาวกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต อาชีวกสาวเก เอตทโวจ – ‘‘มายฺโย, อิมํ กุมาริกํ ทาสิโภเคน ภุชฺชิตฺถ. สุณิสโภเคน อิมํ กุมาริกํ ภฺุชถา’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘นตฺถมฺหากํ ตยา สทฺธึ อาหารูปหาโร, คณกิยา สทฺธึ อมฺหากํ อาหารูปหาโร. สมเณน ภวิตพฺพํ อพฺยาวเฏน. สมโณ ¶ อสฺส สุสมโณ, คจฺฉ ตฺวํ, น มยํ ตํ ชานามา’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เตหิ อาชีวกสาวเกหิ อปสาทิโต ปุนเทว สาวตฺถึ ปจฺจาคฺฉิ. ตติยมฺปิ โข สา กุมาริกา มาตุยา สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหมฺหิ ทุคฺคตา ทุกฺขิตา, น สุขํ ลภามิ. มาสํเยว มํ สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ. อาคจฺฉตุ เม มาตา, มํ เนสฺสตู’’ติ. ทุติยมฺปิ โข สา คณกี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘สา กิร, ภนฺเต, กุมาริกา ทุคฺคตา ทุกฺขิตา, น สุขํ ลภติ. มาสํเยว นํ สุณิสโภเคน ภฺุชึสุ. ตโต อปเรน ทาสิโภเคน ภฺุชนฺติ. วเทยฺยาถ, ภนฺเต – ‘มายฺโย, อิมํ กุมาริกํ ทาสิโภเคน ภฺุชิตฺถ, สุณิสโภเคน อิมํ ¶ กุมาริกํ ภฺุชถา’’’ติ. ‘‘ปมํปาหํ เตหิ อาชีวกสาวเกหิ อปสาทิโต. คจฺฉ ตฺวํ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ.
๒๙๘. อถ โข สา คณกี อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘เอวํ ทุคฺคโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ ทุกฺขิโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ ¶ มา สุขํ ลภตุ อยฺโย อุทายี, ยถา เม กุมาริกา ทุคฺคตา ทุกฺขิตา น สุขํ ลภติ ปาปิกาย สสฺสุยา ปาปเกน สสุเรน ปาปเกน สามิเกนา’’ติ. สาปิ โข กุมาริกา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘เอวํ ทุคฺคโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ ทุกฺขิโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ มา สุขํ ลภตุ อยฺโย อุทายี, ยถาหํ ทุคฺคตา ทุกฺขิตา น สุขํ ลภามิ ปาปิกาย สสฺสุยา ปาปเกน สสุเรน ปาปเกน สามิเกนา’’ติ. อฺาปิ อิตฺถิโย อสนฺตุฏฺา สสฺสูหิ วา สสุเรหิ วา สามิเกหิ วา, ตา เอวํ โอยาจนฺติ – ‘‘เอวํ ทุคฺคโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ ทุกฺขิโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ มา สุขํ ลภตุ อยฺโย อุทายี, ยถา มยํ ทุคฺคตา ทุกฺขิตา น ¶ สุขํ ลภาม ปาปิกาหิ สสฺสูหิ ปาปเกหิ สสุเรหิ ปาปเกหิ สามิเกหี’’ติ. ยา ปน ตา อิตฺถิโย สนฺตุฏฺา สสฺสูหิ วา สสุเรหิ วา สามิเกหิ วา ตา เอวํ อายาจนฺติ – ‘‘เอวํ สุขิโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ สชฺชิโต โหตุ อยฺโย อุทายี, เอวํ สุขเมโธ [สุขเมธิโต (สี. ก.)] โหตุ อยฺโย อุทายี, ยถา มยํ สุขิตา สชฺชิตา สุขเมธา ภทฺทิกาหิ สสฺสูหิ ภทฺทเกหิ สสุเรหิ ภทฺทเกหิ สามิเกหี’’ติ.
อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู เอกจฺจานํ อิตฺถีนํ โอยาจนฺตีนํ เอกจฺจานํ อิตฺถีนํ อายาจนฺตีนํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี สฺจริตฺตํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, สฺจริตฺตํ สมาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สฺจริตฺตํ สมาปชฺชสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๒๙๙. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ สฺจริตฺตํ สมาปชฺเชยฺย, อิตฺถิยา วา ปุริสมตึ ปุริสสฺส วา อิตฺถิมตึ, ชายตฺตเน วา ชารตฺตเน วา, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๓๐๐. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ธุตฺตา อุยฺยาเน ปริจาเรนฺตา อฺตริสฺสา เวสิยา สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉตุ อุยฺยาเน, ปริจาเรสฺสามา’’ติ. สา เอวมาห – ‘‘อหํ ขฺวยฺโย ตุมฺเห น ชานามิ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. อหฺจมฺหิ พหุภณฺฑา พหุปริกฺขารา, พหินครฺจ คนฺตพฺพํ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ. อถ โข โส ทูโต เตสํ ธุตฺตานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เอวํ วุตฺเต, อฺตโร ปุริโส ¶ เต ธุตฺเต เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห อยฺโย เอตํ เวสึ ยาจิตฺถ? นนุ อยฺโย อุทายี วตฺตพฺโพ! อยฺโย อุทายี อุยฺโยเชสฺสตี’’ติ. เอวํ วุตฺเต, อฺตโร อุปาสโก ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘มายฺโย เอวํ อวจ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ เอวรูปํ กาตุํ. นายฺโย อุทายี เอวํ กริสฺสตี’’ติ. เอวํ วุตฺเต, ‘‘กริสฺสติ น กริสฺสตี’’ติ อพฺภุตมกํสุ. อถ โข เต ธุตฺตา เยนายสฺมา ¶ อุทายี เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจุํ – ‘‘อิธ มยํ, ภนฺเต, อุยฺยาเน ปริจาเรนฺตา อสุกาย นาม เวสิยา สนฺติเก ทูตํ ปหิณิมฺหา – ‘อาคจฺฉตุ อุยฺยาเน, ปริจาเรสฺสามา’ติ. สา เอวมาห – ‘อหํ ขฺวยฺโย ตุมฺเห น ชานามิ – เก วา อิเม กสฺส วาติ, อหฺจมฺหิ พหุภณฺฑา พหุปริกฺขารา, พหินครฺจ คนฺตพฺพํ. นาหํ คมิสฺสามี’ติ. สาธุ, ภนฺเต, อยฺโย ตํ วสึ อุยฺโยเชตู’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน สา เวสี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ เวสึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสิเมสํ น คจฺฉสี’’ติ? ‘‘อหํ ขฺวยฺย อิเม น ชานามิ – ‘เก วา อิเม กสฺส วา’ติ. อหฺจมฺหิ พหุภณฺฑา พหุปริกฺขารา, พหินครฺจ คนฺตพฺพํ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ. ‘‘คจฺฉิเมสํ. อหํ อิเม ชานามี’’ติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อยฺโย ชานาติ อหํ คมิสฺสามี’’ติ. อถ โข เต ธุตฺตา ตํ เวสึ อาทาย อุยฺยานํ อคมํสุ. อถ โข โส อุปาสโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี ตงฺขณิกํ สฺจริตฺตํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส อุปาสกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส ¶ วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ตงฺขณิกํ สฺจริตฺตํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ¶ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ตงฺขณิกํ สฺจริตฺตํ สมาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ตงฺขณิกํ สฺจริตฺตํ สมาปชฺชิสฺสสิ? เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๐๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สฺจริตฺตํ สมาปชฺเชยฺย, อิตฺถิยา วา ปุริสมตึ ปุริสสฺส วา อิตฺถิมตึ, ชายตฺตเน วา ชารตฺตเน วา, อนฺตมโส ตงฺขณิกายปิ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๓๐๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สฺจริตฺตํ สมาปชฺเชยฺยาติ อิตฺถิยา วา ปหิโต ปุริสสฺส สนฺติเก คจฺฉติ, ปุริเสน วา ปหิโต อิตฺถิยา สนฺติเก คจฺฉติ.
อิตฺถิยา ¶ วา ปุริสมตินฺติ ปุริสสฺส มตึ อิตฺถิยา อาโรเจติ.
ปุริสสฺส วา อิตฺถิมตินฺติ อิตฺถิยา มตึ ปุริสสฺส อาโรเจติ.
ชายตฺตเน วาติ ชายา ภวิสฺสสิ.
ชารตฺตเน วาติ ชารี ภวิสฺสสิ.
อนฺตมโส ตงฺขณิกายปีติ มุหุตฺติกา ภวิสฺสสิ ¶ .
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๓๐๓. ทส อิตฺถิโย – มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา าติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สารกฺขา สปริทณฺฑา.
ทส ภริยาโย – ธนกฺกีตา ฉนฺทวาสินี โภควาสินี ปฏวาสินี โอทปตฺตกินี โอภฏจุมฺพฏา ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา มุหุตฺติกา.
๓๐๔. มาตุรกฺขิตา นาม มาตา รกฺขติ โคเปติ อิสฺสริยํ กาเรติ วสํ วตฺเตติ.
ปิตุรกฺขิตา ¶ นาม ปิตา รกฺขติ โคเปติ อิสฺสริยํ กาเรติ วสํ วตฺเตติ.
มาตาปิตุรกฺขิตา นาม มาตาปิตโร รกฺขนฺติ โคเปนฺติ อิสฺสริยํ กาเรนฺติ วสํ วตฺเตนฺติ.
ภาตุรกฺขิตา นาม ภาตา รกฺขติ โคเปติ อิสฺสริยํ กาเรติ วสํ วตฺเตติ.
ภคินิรกฺขิตา นาม ภคินี รกฺขติ โคเปติ อิสฺสริยํ กาเรติ วสํ วตฺเตติ.
าติรกฺขิตา ¶ นาม าตกา รกฺขนฺติ โคเปนฺติ อิสฺสริยํ กาเรนฺติ วสํ วตฺเตนฺติ.
โคตฺตรกฺขิตา นาม สโคตฺตา รกฺขนฺติ โคเปนฺติ อิสฺสริยํ กาเรนฺติ วสํ วตฺเตนฺติ.
ธมฺมรกฺขิตา นาม สหธมฺมิกา รกฺขนฺติ โคเปนฺติ อิสฺสริยํ กาเรนฺติ วสํ วตฺเตนฺติ.
สารกฺขา นาม คพฺเภปิ ปริคฺคหิตา โหติ – มยฺหํ เอสาติ. อนฺตมโส มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ.
สปริทณฺฑา นาม เกหิจิ ทณฺโฑ ปิโต โหติ – โย อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ คจฺฉติ เอตฺตโก ทณฺโฑติ.
ธนกฺกีตา ¶ ¶ นาม ธเนน กิณิตฺวา วาเสติ.
ฉนฺทวาสินี นาม ปิโย ปิยํ วาเสติ.
โภควาสินี นาม โภคํ ทตฺวา วาเสติ.
ปฏวาสินี นาม ปฏํ ทตฺวา วาเสติ.
โอทปตฺตกินี นาม อุทกปตฺตํ อามสิตฺวา วาเสติ.
โอภฏจุมฺพฏา นาม จุมฺพฏํ โอโรเปตฺวา วาเสติ.
ทาสี นาม ทาสี เจว โหติ ภริยา จ.
กมฺมการี นาม กมฺมการี เจว โหติ ภริยา จ.
ธชาหฏา นาม กรมรานีตา วุจฺจติ.
มุหุตฺติกา ¶ นาม ตงฺขณิกา วุจฺจติ.
๓๐๕. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตํ พฺรูหิ…เป… มาตาปิตุรกฺขิตํ พฺรูหิ… ภาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ… ภคินิรกฺขิตํ พฺรูหิ… าติรกฺขิตํ พฺรูหิ… โคตฺตรกฺขิตํ พฺรูหิ… ธมฺมรกฺขิตํ พฺรูหิ… สารกฺขํ พฺรูหิ… สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๐๖. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ¶ ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรอขตฺจ…เป…
มาตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ าติรกฺขิตฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ ธมฺมรกฺขิตฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ สารกฺขฺจ… มาตุรกฺขิตฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๐๗. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ…เป… ปิตุรกฺขิตฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ… ปิตุรกฺขิตฺจ าติรกฺขิตฺจ… ปิตุรกฺขิตฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ… ปิตุรกฺขิตฺจ ธมฺมรกฺขิตฺจ… ปิตุรกฺขิตฺจ สารกฺขฺจ… ปิตุรกฺขิตฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ¶ ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๐๘. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑฺจ มาตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑฺจ ปิตุรอขตฺจ…เป…
สปริทณฺฑฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ าติรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ ธมฺมรกฺขิตฺจ… สปริทณฺฑฺจ สารกฺขฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
เอวํ ทุมูลกมฺปิ ¶ ติมูลกมฺปิ ¶ ยาว นวมูลกํ กาตพฺพํ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๐๙. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ ¶ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ าติรกฺขิตฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ ธมฺมรกฺขิตฺจ สารกฺขฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธนกฺกีตาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๓๑๐. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี… ปฏวาสินี… โอทปตฺตกินี… โอภฏจุมฺพฏา… ทาสี จ ภริยา จ… กมฺมการี จ ภริยา จ… ธชาหฏา… มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตํ พฺรูหิ…เป… มาตาปิตุรกฺขิตํ พฺรูหิ… ภาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ… ภคินิรกฺขิตํ พฺรูหิ… าติรกฺขิตํ พฺรูหิ… โคตฺตรกฺขิตํ พฺรูหิ… ธมฺมรกฺขิตํ พฺรูหิ… สารกฺขํ พฺรูหิ… สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๑๑. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ¶ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ…เป… มาตุรกฺขิตฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๑๒. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ…เป… ปิตุรกฺขิตฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๑๓. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑฺจ มาตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ ¶ . ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ…เป… สปริทณฺฑฺจ สารกฺขฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกาทีนิปิ เอวเมว กาตพฺพานิ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๑๔. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ¶ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ าติรกฺขิตฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ ¶ ธมฺมรกฺขิตฺจ สารกฺขฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มุหุตฺติกาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
๓๑๕. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี… ปฏวาสินี… โอทปตฺตกินี… โอภฏจุมฺพฏา… ทาสี จ ภริยา จ… กมฺมการี จ ภริยา จ… ธชาหฏา… มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๑๖. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ โภควาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ ปฏวาสินี จ… ธนกฺกีตา จ โอทปตฺตกินี จ… ธนกฺกีตา จ โอภฏจุมฺพฏา จ… ธนกฺกีตา จ ทาสี จ ภริยา จ… ธนกฺกีตา จ กมฺมการี จ ภริยา จ… ธนกฺกีตา จ ธชาหฏา จ… ธนกฺกีตา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๑๗. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี ¶ จ มุหุตฺติกา จ… ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๑๘. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… มุหุตฺติกา จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกาทีนิปิ เอวเมว กาตพฺพานิ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๑๙. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มาตุรกฺขิตาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ ปิตุรกฺขิตํ…เป… มาตาปิตุรกฺขิตํ… ภาตุรกฺขิตํ… ภคินิรกฺขิตํ ¶ … าติรกฺขิตํ… โคตฺตรกฺขิตํ… ธมฺมรกฺขิตํ ¶ ¶ … สารกฺขํ… สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี, ปฏวาสินี, โอทปตฺตกินี, โอภฏจุมฺพฏา, ทาสี จ ภริยา จ, กมฺมการี จ ภริยา จ, ธชาหฏา, มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๒๐. ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ โภควาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี จ มุหุตฺติกา จ, ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ, มุหุตฺติกา ¶ จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกมฺปิ ติมูลกมฺปิ ยาว นวมูลกํ เอวเมว กาตพฺพํ.
อิทํ ทสมูลกํ.
๓๒๑. ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ สปริทณฺฑํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปริทณฺฑาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหิ – ‘โหหิ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอวํ อุภโตวฑฺฒกํ กาตพฺพํ.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ มาตุรกฺขิตฺจ ปิตุรกฺขิตฺจ มาตาปิตุรกฺขิตฺจ ภาตุรกฺขิตฺจ ภคินิรกฺขิตฺจ าติรกฺขิตฺจ โคตฺตรกฺขิตฺจ ธมฺมรกฺขิตฺจ สารกฺขฺจ สปริทณฺฑฺจ พฺรูหิ – ‘โหถ กิร อิตฺถนฺนามสฺส ภริยาโย ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อุภโตวฑฺฒกํ นิฏฺิตํ.
ปุริสสฺส ¶ มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… ปุริสสฺส ปิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… ปุริสสฺส มาตาปิตโร ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ…เป… ปุริสสฺส ภาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… ปุริสสฺส ภคินี ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… ปุริสสฺส าตกา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ…เป… ปุริสสฺส โคตฺตา ภิกฺขุํ ¶ ปหิณนฺติ…เป… ปุริสสฺส สหธมฺมิกา ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ…เป….
ปุริสสฺส เปยฺยาโล วิตฺถาเรตพฺโพ.
อุภโตวฑฺฒกํ ยถา ปุริมนโย ตเถว วิตฺถาเรตพฺพํ.
๓๒๒. มาตุรกฺขิตาย มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มาตุรกฺขิตาย มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี, ปฏวาสินี, โอทปตฺตกินี, โอภฏจุมฺพฏา, ทาสี จ ภริยา จ, กมฺมการี จ ภริยา จ, ธชาหฏา, มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๒๓. มาตุรกฺขิตาย ¶ มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ โภควาสินี จ, ธนกฺกีตา จ ¶ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๒๔. มาตุรกฺขิตาย มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี จ มุหุตฺติกา จ, ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๒๕. มาตุรกฺขิตาย มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… มุหุตฺติกา จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกมฺปิ ติมูลกมฺปิ ยาว นวมูลกํ เอวเมว กาตพฺพํ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๒๖. มาตุรกฺขิตาย ¶ ¶ มาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มาตุจกฺกํ นิฏฺิตํ.
ปิตุรกฺขิตาย ¶ ปิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… มาตาปิตุรกฺขิตาย มาตาปิตโร ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ… ภาตุรกฺขิตาย ภาตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… ภคินิรกฺขิตาย ภคินี ภิกฺขุํ ปหิณติ… าติรกฺขิตาย าตกา ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ… โคตฺตรกฺขิตาย โคตฺตา [สโคตฺตา (?)] ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ… ธมฺมรกฺขิตาย สหธมฺมิกา ภิกฺขุํ ปหิณนฺติ… สารกฺขาย เยน ปริคฺคหิตา โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ… สปริทณฺฑาย เยน ทณฺโฑ ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปริทณฺฑาย เยน ทณฺโฑ ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี… ปฏวาสินี… โอทปตฺตกินี… โอภฏจุมฺพฏา… ทาสี จ ภริยา จ… กมฺมการี จ ภริยา จ… ธชาหฏา… มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๒๗. สปริทณฺฑาย ¶ เยน ทณฺโฑ ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ โภควาสินี จ… ธนกฺกีตา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๒๘. สปริทณฺฑาย ¶ เยน ทณฺโฑ ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี จ มุหุตฺติกา จ… ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๒๙. สปริทณฺฑาย ¶ เยน ทณฺโฑ, ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… มุหุตฺติกา จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกมฺปิ ติมูลกมฺปิ ยาว นวมูลกํ เอวเมว กาตพฺพํ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๓๐. สปริทณฺฑาย ¶ เยน ทณฺโฑ ปิโต โหติ โส ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหตุ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทณฺฑปิตจกฺกํ นิฏฺิตํ.
มาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี… ปฏวาสินี… โอทปตฺตกินี… โอภฏจุมฺพฏา… ทาสี จ ภริยา จ… กมฺมการี จ ภริยา จ… ธชาหฏา… มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๓๑. มาตุรกฺขิตา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ¶ ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
มาตุรกฺขิตา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ โภควาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ ปฏวาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๓๒. มาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี จ มุหุตฺติกา จ… ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
มาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… มุหุตฺติกา จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกาทีนิปิ เอวเมว กาตพฺพานิ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๓๓. มาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อปรํ มาตุรกฺขิตาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
ปิตุรกฺขิตา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ…เป… มาตาปิตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… ภาตุรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… ภคินิรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… าติรกฺขิตา ¶ ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ… โคตฺตรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… ธมฺมรกฺขิตา ภิกฺขุํ ปหิณติ… สารกฺขา ภิกฺขุํ ปหิณติ… สปริทณฺฑา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สปริทณฺฑา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี…เป… โภควาสินี… ปฏวาสินี… โอทปตฺตกินี… โอภฏจุมฺพฏา… ทาสี จ ภริยา จ… กมฺมการี จ ภริยา จ… ธชาหฏา… มุหุตฺติกา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
นิกฺเขปปทานิ.
๓๓๔. สปริทณฺฑา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… ธนกฺกีตา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ขณฺฑจกฺกํ.
๓๓๕. สปริทณฺฑา ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ…เป… ฉนฺทวาสินี จ มุหุตฺติกา จ… ฉนฺทวาสินี จ ธนกฺกีตา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
พทฺธจกฺกํ มูลํ สํขิตฺตํ.
๓๓๖. สปริทณฺฑา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา มุหุตฺติกา จ ธนกฺกีตา ¶ จ…เป… มุหุตฺติกา จ ฉนฺทวาสินี จ…เป… มุหุตฺติกา จ ธชาหฏา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอกมูลกํ นิฏฺิตํ.
ทุมูลกาทีนิปิ เอวเมว กาตพฺพานิ.
อิทํ ทสมูลกํ
๓๓๗. สปริทณฺฑา ¶ ภิกฺขุํ ปหิณติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ พฺรูหิ – ‘โหมิ อิตฺถนฺนามสฺส ภริยา ธนกฺกีตา จ ฉนฺทวาสินี จ โภควาสินี จ ปฏวาสินี จ โอทปตฺตกินี จ โอภฏจุมฺพฏา จ ทาสี จ ภริยา จ กมฺมการี จ ภริยา จ ธชาหฏา จ มุหุตฺติกา จา’’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อปรํ สปริทณฺฑาจกฺกํ นิฏฺิตํ.
สพฺพํ จกฺกเปยฺยาลํ นิฏฺิตํ.
๓๓๘. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. ปฏิคฺคณฺหาติ ¶ วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. น ¶ ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อนาปตฺติ.
ปุริโส สมฺพหุเล ภิกฺขู อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสถา’’ติ. สพฺเพ ปฏิคฺคณฺหนฺติ สพฺเพ วีมํสนฺติ สพฺเพ ปจฺจาหรนฺติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส สมฺพหุเล ภิกฺขู อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสถา’’ติ. สพฺเพ ปฏิคฺคณฺหนฺติ สพฺเพ วีมํสนฺติ เอกํ ปจฺจาหราเปนฺติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ สมฺพหุเล ภิกฺขู อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสถา’’ติ. สพฺเพ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, เอกํ วีมํสาเปตฺวา สพฺเพ ปจฺจาหรนฺติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส สมฺพหุเล ภิกฺขู อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉถ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสถา’’ติ. สพฺเพ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, เอกํ วีมํสาเปตฺวา เอกํ ปจฺจาหราเปนฺติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ¶ ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสา’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสา’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ วีมํสติ อนฺเตวาสึ ปจฺจาหราเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ อาณาเปติ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสา’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ อนฺเตวาสึ วีมํสาเปตฺวา อตฺตนา ปจฺจาหรติ อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปุริโส ภิกฺขุํ อาณาเปติ ¶ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถิ วิมํสา’’ติ. ปฏิคฺคณฺหาติ อนฺเตวาสึ วีมํสาเปติ อนฺเตวาสี วีมํสิตฺวา พหิทฺธา ปจฺจาหรติ, อาปตฺติ อุภินฺนํ ถุลฺลจฺจยสฺส.
๓๓๙. คจฺฉนฺโต สมฺปาเทติ, อาคจฺฉนฺโต วิสํวาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
คจฺฉนฺโต วิสํวาเทติ, อาคจฺฉนฺโต สมฺปาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
คจฺฉนฺโต สมฺปาเทติ, อาคจฺฉนฺโต สมฺปาเทติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
คจฺฉนฺโต วิสํวาเทติ, อาคจฺฉนฺโต วิสํวาเทติ, อนาปตฺติ.
๓๔๐. อนาปตฺติ สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา คิลานสฺส วา กรณีเยน คจฺฉติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วินีตวตฺถุอุทฺทานคาถา
สุตฺตา ¶ มตา จ นิกฺขนฺตา, อนิตฺถี อิตฺถิปณฺฑกา;
กลหํ กตฺวาน สมฺโมทิ, สฺจริตฺตฺจ ปณฺฑเกติ.
วินีตวตฺถุ
๓๔๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ภิกฺขุํ ¶ อาณาเปสิ – [อาณาเปติ (สฺยา. ก.)] ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสา’’ติ. โส คนฺตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? ‘‘สุตฺตา, ภนฺเต’’ติ. ตสฺส ¶ กุกฺกุจฺจํ ¶ อโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, กจฺจิ นุ โข อหํ สงฺฆาทิเสสํ อาปตฺตึ อาปนฺโน’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ภิกฺขุํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อิตฺถึ วีมํสา’’ติ. โส คนฺตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? ‘‘มตา, ภนฺเต’’ติ…เป… ‘‘นิกฺขนฺตา, ภนฺเต’’ติ… ‘‘อนิตฺถี, ภนฺเต’’ติ… ‘‘อิตฺถิปณฺฑกา, ภนฺเต’’ติ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี สามิเกน สห ภณฺฑิตฺวา มาตุฆรํ อคมาสิ. กุลูปโก ภิกฺขุ สมฺโมทนียํ อกาสิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อลํวจนียา, ภิกฺขู’’ติ? ‘‘นาลํวจนียา, ภควา’’ติ. ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, นาลํวจนียายา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปณฺฑเก สฺจริตฺตํ สมาปชฺชิ. ตสฺส กุกฺกุจฺจํ อโหสิ…เป… ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขุ, สงฺฆาทิเสสสฺส; อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
สฺจริตฺตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. กุฏิการสิกฺขาปทํ
๓๔๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู สฺาจิกาโย กุฏิโย การาเปนฺติ อสฺสามิกาโย อตฺตุทฺเทสิกาโย อปฺปมาณิกาโย. ตาโย น นิฏฺานํ คจฺฉนฺติ. เต ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘‘ปุริสํ เทถ, ปุริสตฺถกรํ เทถ, โคณํ เทถ, สกฏํ เทถ, วาสึ เทถ, ปรสุํ เทถ, กุารึ เทถ, กุทาลํ เทถ, นิขาทนํ เทถ, วลฺลึ เทถ, เวฬุํ เทถ, มฺุชํ เทถ, ปพฺพชํ เทถ, ติณํ เทถ, มตฺติกํ เทถา’’ติ. มนุสฺสา อุปทฺทุตา ยาจนาย อุปทฺทุตา วิฺตฺติยา ภิกฺขู ทิสฺวา อุพฺพิชฺชนฺติปิ อุตฺตสนฺติปิ ปลายนฺติปิ อฺเนปิ คจฺฉนฺติ อฺเนปิ มุขํ กโรนฺติ ทฺวารมฺปิ ถเกนฺติ, คาวิมฺปิ ทิสฺวา ปลายนฺติ ภิกฺขูติ ¶ มฺมานา.
อถ ¶ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ราชคเห วสฺสํวุฏฺโ เยน อาฬวี เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน อาฬวี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ อายสฺมา มหากสฺสโป อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อาฬวึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. มนุสฺสา ¶ อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ปสฺสิตฺวา อุพฺพิชฺชนฺติปิ อุตฺตสนฺติปิ ปลายนฺติปิ อฺเนปิ คจฺฉนฺติ อฺเนปิ มุขํ กโรนฺติ ทฺวารมฺปิ ถเกนฺติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อาฬวิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปุพฺพายํ, อาวุโส, อาฬวี สุภิกฺขา อโหสิ สุลภปิณฺฑา สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ; เอตรหิ ปนายํ อาฬวี ทุพฺภิกฺขา ทุลฺลภปิณฺฑา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุํ. โก นุ โข, อาวุโส, เหตุ โก ปจฺจโย, เยนายํ อาฬวี ทุพฺภิกฺขา ทุลฺลภปิณฺฑา, น สุกรา อฺุเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุ’’นฺติ? อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
๓๔๓. อถ โข ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน อาฬวี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน อาฬวี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหากสฺสโป ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อาฬวเก ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สฺาจิกาโย กุฏิโย การาเปถ อสฺสามิกาโย อตฺตุทฺเทสิกาโย อปฺปมาณิกาโย ¶ . ตาโย น นิฏฺานํ คจฺฉนฺติ. เต ตุมฺเห ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรถ – ‘ปุริสํ เทถ ปุริสตฺถกรํ เทถ…เป… ติณํ เทถ มตฺติกํ เทถา’ติ. มนุสฺสา อุปทฺทุตา ยาจนาย อุปทฺทุตา วิฺตฺติยา ภิกฺขู ทิสฺวา อุพฺพิชฺชนฺติปิ อุตฺตสนฺติปิ ปลายนฺติปิ อฺเนปิ คจฺฉนฺติ อฺเนปิ มุขํ กโรนฺติ ทฺวารมฺปิ ถเกนฺติ, คาวิมฺปิ ทิสฺวา ปลายนฺติ ภิกฺขูติ มฺมานา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สํยาจิกาโย กุฏิโย การาเปสฺสถ อสฺสามิกาโย อตฺตุทฺเทสิกาโย อปฺปมาณิกาโย! ตาโย น ¶ นิฏฺานํ คจฺฉนฺติ. เต ตุมฺเห ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสถ – ‘ปุริสํ เทถ ปุริสตฺถกรํ เทถ…เป… ติณํ เทถ มตฺติกํ เทถา’ติ! เนตํ โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป…’’ วิครหิตฺวา ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๔๔. ‘‘ภูตปุพฺพํ ¶ , ภิกฺขเว, ทฺเว ภาตโร อิสโย คงฺคํ นทึ อุปนิสฺสาย วิหรึสุ. อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ ¶ นาคราชา คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน กนิฏฺโ อิสิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา กนิฏฺํ อิสึ สตฺตกฺขตฺตุํ โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา อุปริมุทฺธนิ มหนฺตํ ผณํ กริตฺวา อฏฺาสิ. อถ โข, ภิกฺขเว, กนิฏฺโ อิสิ ตสฺส นาคสฺส ภยา กิโส อโหสิ ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต. อทฺทส โข, ภิกฺขเว, เชฏฺโ อิสิ กนิฏฺํ อิสึ กิสํ ลูขํ ทุพฺพณฺณํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตํ ธมนิสนฺถตคตฺตํ. ทิสฺวาน กนิฏฺํ อิสึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, โภ, กิโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต’’ติ? ‘‘อิธ, โภ, มณิกณฺโ นาคราชา คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ สตฺตกฺขตฺตุํ โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา อุปริมุทฺธนิ มหนฺตํ ผณํ กริตฺวา อฏฺาสิ. ตสฺสาหํ, โภ, นาคสฺส ภยา [ภยามฺหิ (สี.)] กิโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต’’ติ. ‘‘อิจฺฉสิ ปน ตฺวํ, โภ, ตสฺส นาคสฺส อนาคมน’’นฺติ? ‘‘อิจฺฉามหํ, โภ, ตสฺส นาคสฺส อนาคมน’’นฺติ. ‘‘อปิ ปน ตฺวํ, โภ, ตสฺส นาคสฺส กิฺจิ ปสฺสสี’’ติ? ‘‘ปสฺสามหํ, โภ, มณิมสฺส [มณิสฺส (สี. ก.)] กณฺเ ปิลนฺธน’’นฺติ. ‘‘เตน หิ ตฺวํ, โภ, ตํ นาคํ มณึ ยาจ – ‘มณึ เม, โภ, เทหิ; มณินา เม อตฺโถ’’’ติ.
อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน กนิฏฺโ อิสิ เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ ¶ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตํ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺํ นาคราชานํ กนิฏฺโ อิสิ เอตทโวจ – ‘‘มณึ เม, โภ, เทหิ; มณินา เม อตฺโถ’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา – ‘ภิกฺขุ มณึ ยาจติ, ภิกฺขุสฺส มณินา อตฺโถ’ติ ขิปฺปฺเว อคมาสิ. ทุติยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน กนิฏฺโ อิสิ เตนุปสงฺกมิ. อทฺทส ¶ โข, ภิกฺขเว, กนิฏฺโ อิสิ มณิกณฺํ นาคราชานํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน มณิกณฺํ นาคราชานํ เอตทโวจ – ‘‘มณึ เม, โภ, เทหิ; มณินา เม อตฺโถ’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา – ‘‘ภิกฺขุ มณึ ยาจติ, ภิกฺขุสฺส มณินา อตฺโถ’’ติ ตโตว ปฏินิวตฺติ. ตติยมฺปิ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา คงฺคํ นทึ อุตฺตรติ. อทฺทส โข, ภิกฺขเว, กนิฏฺโ อิสิ มณิกณฺํ นาคราชานํ คงฺคํ นทึ อุตฺตรนฺตํ. ทิสฺวาน มณิกณฺํ นาคราชานํ เอตทโวจ – ‘‘มณึ เม, โภ, เทหิ; มณินา เม อตฺโถ’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา กนิฏฺํ อิสึ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
[ชา. ๑.๓.๗ มณิกณฺชาตเกปิ] ‘‘มมนฺนปานํ ¶ วิปุลํ อุฬารํ,
อุปฺปชฺชตีมสฺส มณิสฺส เหตุ;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ;
น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺสํ.
[ชา. ๑.๓.๘ มณิกณฺชาตเกปิ] ‘‘สุสู ยถา สกฺขรโธตปาณี;
ตาเสสิ ¶ มํ เสลมายาจมาโน;
ตํ เต น ทสฺสํ อติยาจโกสิ;
น จาปิ เต อสฺสมมาคมิสฺส’’นฺติ.
อถ โข, ภิกฺขเว, มณิกณฺโ นาคราชา – ‘‘ภิกฺขุ มณึ ยาจติ, ภิกฺขุสฺส มณินา อตฺโถ’’ติ ปกฺกามิ. ตถา ปกฺกนฺโตว [ตทาปกฺกนฺโตว (ก.)] อโหสิ, น ปุน ปจฺจาคฺฉิ. อถ โข, ภิกฺขเว, กนิฏฺโ อิสิ ตสฺส นาคสฺส ทสฺสนียสฺส อทสฺสเนน ภิยฺโยโสมตฺตาย กิโส อโหสิ ลูโข ทุพฺพณฺโณ, อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต. อทฺทส โข, ภิกฺขเว, เชฏฺโ อิสิ กนิฏฺํ อิสึ ภิยฺโยโสมตฺตาย กิสํ ลูขํ ทุพฺพณฺณํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตํ ธมนิสนฺถตคตฺตํ. ทิสฺวาน กนิฏฺํ อิสึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, โภ, ภิยฺโยโสมตฺตาย กิโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ ¶ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต’’ติ? ‘‘ตสฺสาหํ, โภ, นาคสฺส ทสฺสนียสฺส อทสฺสเนน ภิยฺโยโสมตฺตาย กิโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต’’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, เชฏฺโ อิสิ กนิฏฺํ อิสึ คาถาย อชฺฌภาสิ –
[ชา. ๑.๓.๙ มณิกณฺชาตเกปิ] ‘‘น ¶ ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคีเส,
วิเทสฺโส [เทสฺโส (สี.), เทสฺโส จ (สฺยา.)] โหติ อติยาจนาย;
นาโค ¶ มณึ ยาจิโต พฺราหฺมเณน;
อทสฺสนฺเว ตทชฺฌคมา’’ติ.
เตสฺหิ นาม, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ อมนาปา ภวิสฺสติ ยาจนา อมนาปา วิฺตฺติ. กิมงฺคํ [กิมงฺค (สี.)] ปน มนุสฺสภูตานํ!
๓๔๕. ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อฺตโร ภิกฺขุ หิมวนฺตปสฺเส วิหรติ อฺตรสฺมึ วนสณฺเฑ. ตสฺส โข, ภิกฺขเว, วนสณฺฑสฺส อวิทูเร มหนฺตํ นินฺนํ ปลฺลลํ. อถ โข,
วาสาย อุปคจฺฉติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส ภิกฺขุ ตสฺส สกุณสงฺฆสฺส สทฺเทน อุพฺพาฬฺโห เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อหํ, ภิกฺขเว, ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ ¶ – ‘กจฺจิ, ภิกฺขุ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ กจฺจิสิ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคโต? กุโต จ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาคจฺฉสี’ติ? ‘ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา. อปฺปกิลมเถน จาหํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคโต. อตฺถิ, ภนฺเต, หิมวนฺตปสฺเส มหาวนสณฺโฑ. ตสฺส โข ปน, ภนฺเต, วนสณฺฑสฺส อวิทูเร มหนฺตํ นินฺนํ ปลฺลลํ. อถ โข, ภนฺเต, มหาสกุณสงฺโฆ ตสฺมึ ปลฺลเล ทิวสํ โคจรํ จริตฺวา สายํ ตํ วนสณฺฑํ วาสาย อุปคจฺฉติ. ตโต อหํ, ภควา, อาคจฺฉามิ – ตสฺส สกุณสงฺฆสฺส สทฺเทน อุพฺพาฬฺโห’ติ. ‘อิจฺฉสิ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตสฺส สกุณสงฺฆสฺส อนาคมน’นฺติ ¶ ? ‘อิจฺฉามหํ, ภควา, ตสฺส สกุณสงฺฆสฺส อนาคมน’นฺติ. ‘เตน หิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ วนสณฺฑํ อชฺโฌคาเหตฺวา รตฺติยา ปมํ ยามํ ติกฺขตฺตุํ สทฺทมนุสฺสาเวหิ – สุณนฺตุ เม, โภนฺโต สกุณา, ยาวติกา อิมสฺมึ วนสณฺเฑ วาสํ อุปคตา, ปตฺเตน เม อตฺโถ. เอเกกํ เม, โภนฺโต, ปตฺตํ ททนฺตู’ติ. รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ… รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ติกฺขตฺตุํ สทฺทมนุสฺสาเวหิ – ‘สุณนฺตุ ¶ เม, โภนฺโต สกุณา, ยาวติกา อิมสฺมึ วนสณฺเฑ วาสํ อุปคตา, ปตฺเตน เม อตฺโถ. เอเกกํ เม, โภนฺโต, ปตฺตํ ททนฺตู’ติ.
‘‘อถ ¶ โข, ภิกฺขเว, โส ภิกฺขุ ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ วนสณฺฑํ อชฺโฌคาเหตฺวา รตฺติยา ปมํ ยามํ ติกฺขตฺตุํ สทฺทมนุสฺสาเวสิ – ‘สุณนฺตุ เม, โภนฺโต สกุณา, ยาวติกา อิมสฺมึ วนสณฺเฑ วาสํ อุปคตา, ปตฺเตน เม อตฺโถ. เอเกกํ เม, โภนฺโต, ปตฺตํ ททนฺตู’ติ. รตฺติยา มชฺฌิม ยามํ… รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ติกฺขตฺตุํ สทฺทมนุสฺสาเวสิ – ‘สุณนฺตุ เม, โภนฺโต สกุณา, ยาวติกา อิมสฺมึ วนสณฺเฑ วาสํ อุปคตา, ปตฺเตน เม อตฺโถ. เอเกกํ เม, โภนฺโต, ปตฺตํ ททนฺตู’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส สกุณสงฺโฆ – ‘ภิกฺขุ ปตฺตํ ยาจติ ภิกฺขุสฺส ปตฺเตน อตฺโถ’ติ ตมฺหา วนสณฺฑา ปกฺกามิ. ตถา ปกฺกนฺโตว อโหสิ น ปุน ปจฺจาคฺฉิ. เตสฺหิ นาม, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ อมนาปา ภวิสฺสติ ยาจนา อมนาปา วิฺตฺติ. กิมงฺคํ ปน มนุสฺสภูตานํ’’!
๓๔๖. ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, รฏฺปาลสฺส กุลปุตฺตสฺส ปิตา รฏฺปาลํ กุลปุตฺตํ ¶ คาถาย อชฺฌภาสิ –
‘อปาหํ เต น ชานามิ, รฏฺปาล พหู ชนา;
[ชา. ๑.๗.๕๔] เต มํ สงฺคมฺม ยาจนฺติ, กสฺมา มํ ตฺวํ น ยาจสี’ติ.
[ชา. ๑.๗.๕๕] ‘ยาจโก อปฺปิโย โหติ, ยาจํ อททมปฺปิโย;
ตสฺมาหํ ตํ น ยาจามิ, มา เม วิเทสฺสนา อหู’ติ.
‘‘โส หิ นาม, ภิกฺขเว, รฏฺปาโล กุลปุตฺโต สกํ ปิตรํ เอวํ วกฺขติ. กิมงฺคํ ปน ชโน ชนํ!
๓๔๗. ‘‘คิหีนํ, ภิกฺขเว, ทุสฺสํหรานิ โภคานิ สมฺภตานิปิ ทุรกฺขิยานิ ¶ . ตตฺถ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เอวํ ทุสฺสํหเรสุ โภเคสุ สมฺภเตสุปิ ทุรกฺขิเยสุ ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสถ – ‘ปุริสํ เทถ, ปุริสตฺถกรํ เทถ, โคณํ เทถ, สกฏํ เทถ, วาสึ เทถ, ปรสุํ เทถ, กุารึ เทถ, กุทาลํ เทถ, นิขาทนํ เทถ, วลฺลึ เทถ, เวฬุํ เทถ, มฺุชํ เทถ ¶ , ปพฺพชํ เทถ, ติณํ เทถ, มตฺติกํ เทถา’’ติ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๔๘. ‘‘สฺาจิกาย ปน ภิกฺขุนา กุฏึ การยมาเนน อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ ปมาณิกา กาเรตพฺพา. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ทฺวาทส ¶ วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยา; ติริยํ สตฺตนฺตรา. ภิกฺขู อภิเนตพฺพา วตฺถุเทสนาย. เตหิ ภิกฺขูหิ วตฺถุ เทเสตพฺพํ ¶ – อนารมฺภํ [อนารพฺภํ (ก.)] สปริกฺกมนํ. สารมฺเภ [สารพฺเภ (ก.)] เจ ภิกฺขุ วตฺถุสฺมึ อปริกฺกมเน สฺาจิกาย กุฏึ กาเรยฺย, ภิกฺขู วา อนภิเนยฺย วตฺถุเทสนาย, ปมาณํ วา อติกฺกาเมยฺย, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๓๔๙. สฺาจิกา นาม สยํ ยาจิตฺวา ปุริสมฺปิ ปุริสตฺถกรมฺปิ โคณมฺปิ สกฏมฺปิ วาสิมฺปิ ปรสุมฺปิ กุาริมฺปิ กุทาลมฺปิ นิขาทนมฺปิ วลฺลิมฺปิ เวฬุมฺปิ มฺุชมฺปิ ปพฺพชมฺปิ ติณมฺปิ มตฺติกมฺปิ.
กุฏิ นาม อุลฺลิตฺตา วา โหติ อวลิตฺตา วา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตา วา.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
อสฺสามิกนฺติ น อฺโ โกจิ สามิโก โหติ, อิตฺถี วา ปุริโส วา คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา.
อตฺตุทฺเทสนฺติ อตฺตโน อตฺถาย.
ปมาณิกา กาเรตพฺพา. ตตฺริทํ ปมาณํ – ทีฆโส ทฺวาทส วิทตฺถิโย, สุคตวิทตฺถิยาติ พาหิริเมน มาเนน.
ติริยํ สตฺตนฺตราติ อพฺภนฺตริเมน มาเนน.
ภิกฺขู อภิเนตพฺพา วตฺถุเทสนายาติ เตน กุฏิการเกน ภิกฺขุนา กุฏิวตฺถุํ โสเธตฺวา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ กุฏิวตฺถุโอโลกนํ ยาจามี’’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ¶ ยาจิตพฺพา. สเจ ¶ สพฺโพ สงฺโฆ อุสฺสหติ กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ, สพฺเพน สงฺเฆน โอโลเกตพฺพํ. โน เจ สพฺโพ สงฺโฆ อุสฺสหติ กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ, เย ตตฺถ โหนฺติ ภิกฺขู พฺยตฺตา ปฏิพลา สารมฺภํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ อปริกฺกมนํ ชานิตุํ เต ยาจิตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๕๐. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ กุฏิวตฺถุโอโลกนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมฺมนฺเนยฺย อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ กุฏิวตฺถุโอโลกนํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมฺมนฺนติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมฺมุติ [สมฺมติ (สฺยา.)] อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ โอโลเกตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๕๑. เตหิ สมฺมเตหิ ภิกฺขูหิ ตตฺถ คนฺตฺวา กุฏิวตฺถุ โอโลเกตพฺพํ, สารมฺภํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ อปริกฺกมนํ ชานิตพฺพํ. สเจ สารมฺภํ โหติ ¶ อปริกฺกมนํ, ‘มา อิธ กรี’ติ วตฺตพฺโพ. สเจ อนารมฺภํ โหติ สปริกฺกมนํ, สงฺฆสฺส อาโรเจตพฺพํ – ‘อนารมฺภํ สปริกฺกมน’นฺติ. เตน กุฏิการเกน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ ¶ . โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ กุฏิวตฺถุเทสนํ ยาจามี’’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๕๒. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ กุฏิวตฺถุเทสนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ เทเสยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สฺาจิกาย กุฏึ กตฺตุกาโม อสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ กุฏิวตฺถุเทสนํ ยาจติ. สงฺโฆ ¶ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุํ เทเสติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุสฺส เทสนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘เทสิตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน กุฏิวตฺถุ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๕๓. สารมฺภํ นาม กิปิลฺลิกานํ วา อาสโย โหติ, อุปจิกานํ วา อาสโย โหติ, อุนฺทุรานํ วา อาสโย โหติ, อหีนํ วา อาสโย โหติ, วิจฺฉิกานํ วา อาสโย โหติ, สตปทีนํ วา อาสโย โหติ, หตฺถีนํ ¶ วา อาสโย โหติ, อสฺสานํ วา อาสโย โหติ, สีหานํ วา อาสโย โหติ, พฺยคฺฆานํ วา อาสโย โหติ, ทีปีนํ วา อาสโย โหติ, อจฺฉานํ วา อาสโย โหติ, ตรจฺฉานํ วา อาสโย โหติ, เยสํ เกสฺจิ ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ อาสโย โหติ, ปุพฺพณฺณนิสฺสิตํ วา โหติ, อปรณฺณนิสฺสิตํ วา โหติ, อพฺภาฆาตนิสฺสิตํ วา โหติ, อาฆาตนนิสฺสิตํ วา โหติ, สุสานนิสฺสิตํ วา โหติ, อุยฺยานนิสฺสิตํ วา โหติ, ราชวตฺถุนิสฺสิตํ วา โหติ, หตฺถิสาลานิสฺสิตํ วา โหติ, อสฺสสาลานิสฺสิตํ วา โหติ, พนฺธนาคารนิสฺสิตํ วา โหติ, ปานาคารนิสฺสิตํ วา โหติ, สูนนิสฺสิตํ วา โหติ, รจฺฉานิสฺสิตํ วา โหติ, จจฺจรนิสฺสิตํ วา โหติ, สภานิสฺสิตํ วา โหติ, สํสรณนิสฺสิตํ วา [สฺจรณนิสฺสิตํ วา (ก.)] โหติ. เอตํ สารมฺภํ นาม.
อปริกฺกมนํ นาม น สกฺกา โหติ ยถายุตฺเตน สกเฏน อนุปริคนฺตุํ สมนฺตา นิสฺเสณิยา อนุปริคนฺตุํ. เอตํ อปริกฺกมนํ นาม.
อนารมฺภํ ¶ นาม น กิปิลฺลิกานํ วา อาสโย โหติ, น อุปจิกานํ วา อาสโย โหติ, น อุนฺทุรานํ วา อาสโย โหติ, น อหีนํ วา อาสโย โหติ, น วิจฺฉิกานํ วา อาสโย โหติ, น สตปทีนํ วา อาสโย โหติ…เป… น สํสรณนิสฺสิตํ วา โหติ. เอตํ อนารมฺภํ นาม.
สปริกฺกมนํ ¶ นาม สกฺกา โหติ ยถายุตฺเตน สกเฏน อนุปริคนฺตุํ, สมนฺตา นิสฺเสณิยา อนุปริคนฺตุํ. เอตํ สปริกฺกมนํ นาม.
สฺาจิกา นาม สยํ ยาจิตฺวา ปุริสมฺปิ ปุริสตฺถกรมฺปิ…เป… มตฺติกมฺปิ ¶ .
กุฏิ นาม อุลฺลิตฺตา วา โหติ วา อวลิตฺตา วา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตา วา.
กาเรยฺยาติ กโรติ วา การาเปติ วา.
ภิกฺขู วา อนภิเนยฺย, วตฺถุเทสนาย ปมาณํ วา อติกฺกาเมยฺยาติ ตฺติทุติเยน กมฺเมน กุฏิวตฺถุํ น เทสาเปตฺวา, อายามโต วา วิตฺถารโต วา อนฺตมโส เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกาเมตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ. เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. ตสฺมึ ปิณฺเฑ อาคเต อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๓๕๔. ภิกฺขุ ¶ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๕๕. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ ¶ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ ¶ กุฏึ กโรติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณาติกฺกนฺตํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณาติกฺกนฺตํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ¶ กุฏึ กโรติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณิกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณิกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ ปมาณิกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ.
ภิกฺขุ ¶ ¶ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ กุฏึ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๕๖. ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ ¶ , อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ ¶ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ.
ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๕๗. ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ¶ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ ¶ , อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส ¶ …เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๕๘. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุกา สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ¶ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ ¶ กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุกา สารมฺภา สปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จา’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุกา อนารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ สปริกฺกมนา จา’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุกา อนารมฺภา สปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา โหตู’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ เทสิตวตฺถุกา ¶ สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘อนารมฺภา จ โหตุ สปริกฺกมนา จา’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ ¶ กิร เม กยิรติ เทสิตวตฺถุกา สารมฺภา สปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘อนารมฺภา โหตู’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ เทสิตวตฺถุกา อนารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘สปริกฺกมนา โหตู’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา ¶ จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๕๙. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ ¶ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ ปมาณาติกฺกนฺตา สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จา’’ติ…เป… ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘ปมาณิกา โหตู’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ ปมาณิกา สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘อนารมฺภา จ โหตุ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘อนารมฺภา โหตู’’ติ…เป… ‘‘สปริกฺกมนา โหตู’’ติ…เป… อนาปตฺติ.
๓๖๐. ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุกา ปมาณาติกฺกนฺตา สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ ¶ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จา’’ติ…เป… ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จา’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา ¶ จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘กุฏิ กิร เม กยิรติ เทสิตวตฺถุกา ปมาณิกา สารมฺภา อปริกฺกมนา’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘อนารมฺภา จ โหตุ สปริกฺกมนา จา’’ติ…เป… ‘‘อนารมฺภา โหตู’’ติ…เป… ‘‘สปริกฺกมนา โหตู’’ติ…เป… อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา ¶ จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกาฏนํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘ปมาณิกา จ โหตุ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ¶ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ จตุนฺนํ ¶ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุกา จ โหตุ ปมาณิกา จ อนารมฺภา จ สปริกฺกมนา จา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ ¶ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๖๑. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
ภิกฺขุ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ ¶ อปริกฺกมนํ…เป… อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ…เป… อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ¶ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๖๒. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา ¶ . โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ ¶ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ สงฺฆาทิเสสานํ.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ¶ ปมาณิกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา สา กุฏิ อฺสฺส วา ทาตพฺพา ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺพา. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกาฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘กุฏึ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส กุฏึ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ ปมาณิกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๖๓. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปริโยสาวาเปติ (ก.)], อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปริโยสาวาเปติ (ก.)], อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๖๔. อนาปตฺติ เลเณ คุหาย ติณกุฏิกาย อฺสฺสตฺถาย วาสาคารํ เปตฺวา สพฺพตฺถ, อนาปตฺติ อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กุฏิการสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. วิหารการสิกฺขาปทํ
๓๖๕. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต ฉนฺนสฺส อุปฏฺาโก คหปติ อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ เอตทโวจ – ‘‘วิหารวตฺถุํ, ภนฺเต, ชานาหิ อยฺยสฺส วิหารํ การาเปสฺสามี’’ติ. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน วิหารวตฺถุํ โสเธนฺโต อฺตรํ เจติยรุกฺขํ เฉทาเปสิ คามปูชิตํ นิคมปูชิตํ นครปูชิตํ ชนปทปูชิตํ รฏฺปูชิตํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา เจติยรุกฺขํ ¶ เฉทาเปสฺสนฺติ คามปูชิตํ ¶ นิคมปูชิตํ นครปูชิตํ ชนปทปูชิตํ รฏฺปูชิตํ! เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเนฺตี’’ [วิเหเสฺสนฺติ (กตฺถจิ)] ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน เจติยรุกฺขํ เฉทาเปสฺสติ คามปูชิตํ…เป… รฏฺปูชิต’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, เจติยรุกฺขํ เฉทาเปสิ คามปูชิตํ…เป… รฏฺปูชิต’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, เจติยรุกฺขํ เฉทาเปสฺสสิ คามปูชิตํ นิคมปูชิตํ นครปูชิตํ ชนปทปูชิตํ รฏฺปูชิตํ! ชีวสฺิโน หิ, โมฆปุริส, มนุสฺสา รุกฺขสฺมึ. เนตํ, โมฆปุริส ¶ , อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๖๖. ‘‘มหลฺลกํ ปน ภิกฺขุนา วิหารํ การยมาเนน สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ ภิกฺขู อภิเนตพฺพา วตฺถุเทสนาย. เตหิ ภิกฺขูหิ วตฺถุ เทเสตพฺพํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ. สารมฺเภ เจ ภิกฺขุ วตฺถุสฺมึ อปริกฺกมเน มหลฺลกํ วิหารํ กาเรยฺย ภิกฺขู วา อนภิเนยฺย วตฺถุเทสนาย, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๓๖๗. มหลฺลโก นาม วิหาโร สสฺสามิโก วุจฺจติ.
วิหาโร นาม อุลฺลิตฺโต วา โหติ อวลิตฺโต วา อุลฺลิตฺตาวลิตฺโต วา.
การยมาเนนาติ ¶ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
สสฺสามิกนฺติ อฺโ โกจิ สามิโก โหติ อิตฺถี วา ปุริโส วา คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา.
อตฺตุทฺเทสนฺติ อตฺตโน อตฺถาย.
ภิกฺขู อภิเนตพฺพา วตฺถุเทสนายาติ เตน วิหารการเกน ภิกฺขุนา วิหารวตฺถุํ โสเธตฺวา สงฺฆํ ¶ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ วิหารวตฺถุโอโลกนํ ยาจามี’’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. สเจ สพฺโพ สงฺโฆ อุสฺสหติ วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ สพฺเพน สงฺเฆน โอโลเกตพฺพํ. โน เจ สพฺโพ สงฺโฆ อุสฺสหติ วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ, เย ตตฺถ โหนฺติ ภิกฺขู พฺยตฺตา ปฏิพลา สารมฺภํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ ¶ อปริกฺกมนํ ชานิตุํ เต ยาจิตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๖๘. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ วิหารวตฺถุโอโลกนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขุ สมฺมนฺเนยฺย อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ วิหารวตฺถุโอโลกนํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมฺมนฺนติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมฺมุติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ โอโลเกตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๖๙. เตหิ ¶ สมฺมเตหิ ภิกฺขูหิ ตตฺถ คนฺตฺวา วิหารวตฺถุ โอโลเกตพฺพํ; สารมฺภํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ อปริกฺกมนํ ชานิตพฺพํ. สเจ สารมฺภํ โหติ อปริกฺกมนํ, ‘มายิธ กรี’ติ วตฺตพฺโพ. สเจ อนารมฺภํ โหติ สปริกฺกมนํ, สงฺฆสฺส อาโรเจตพฺพํ – ‘อนารมฺภํ สปริกฺกมน’นฺติ ¶ . เตน วิหารการเกน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ ¶ . โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ วิหารวตฺถุเทสนํ ยาจามี’’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๗๐. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ วิหารวตฺถุเทสนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ เทเสยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มหลฺลกํ วิหารํ กตฺตุกาโม สสฺสามิกํ อตฺตุทฺเทสํ. โส สงฺฆํ วิหารวตฺถุเทสนํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ เทเสติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุสฺส เทสนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘เทสิตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน วิหารวตฺถุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๗๑. สารมฺภํ นาม กิปิลฺลิกานํ วา อาสโย โหติ, อุปจิกานํ วา อาสโย โหติ, อุนฺทูรานํ วา…เป… อหีนํ วา วิจฺฉิกานํ วา สตปทีนํ วา หตฺถีนํ วา อสฺสานํ วา สีหานํ วา พฺยคฺฆานํ วา ทีปีนํ ¶ วา อจฺฉานํ วา ตรจฺฉานํ วา อาสโย โหติ, เยสํ เกสฺจิ ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ อาสโย โหติ, ปุพฺพณฺณนิสฺสิตํ วา โหติ, อปรณฺณนิสฺสิตํ วา โหติ, อพฺภาฆาตนิสฺสิตํ วา โหติ, อาฆาตนนิสฺสิตํ วา โหติ, สุสานนิสฺสิตํ วา โหติ, อุยฺยานนิสฺสิตํ วา โหติ, ราชวตฺถุนิสฺสิตํ วา โหติ, หตฺถิสาลานิสฺสิตํ วา โหติ, อสฺสสาลานิสฺสิตํ วา โหติ, พนฺธนาคารนิสฺสิตํ วา โหติ, ปานาคารนิสฺสิตํ ¶ วา โหติ, สูนนิสฺสิตํ วา โหติ, รจฺฉานิสฺสิตํ วา โหติ, จจฺจรนิสฺสิตํ วา โหติ, สภานิสฺสิตํ วา โหติ, สํสรณนิสฺสิตํ วา โหติ. เอตํ สารมฺภํ นาม.
อปริกฺกมนํ นาม น สกฺกา โหติ ยถายุตฺเตน สกเฏน อนุปริคนฺตุํ, สมนฺตา นิสฺเสณิยา อนุปริคนฺตุํ. เอตํ อปริกฺกมนํ นาม.
อนารมฺภํ ¶ นาม น กิปิลฺลิกานํ วา อาสโย โหติ…เป… น สํสรณนิสฺสิตํ วา โหติ. เอตํ อนารมฺภํ นาม.
สปริกฺกมนํ นาม สกฺกา โหติ ยถายุตฺเตน สกเฏน อนุปริคนฺตุํ, สมนฺตา นิสฺเสณิยา อนุปริคนฺตุํ. เอตํ สปริกฺกมนํ นาม.
มหลฺลโก นาม วิหาโร สสฺสามิโก วุจฺจติ.
วิหาโร นาม อุลฺลิตฺโต วา โหติ อวลิตฺโต วา อุลฺลิตฺตาวลิตฺโต วา.
กาเรยฺยาติ กโรติ วา การาเปติ วา.
ภิกฺขู วา อนภิเนยฺย วตฺถุเทสนายาติ ตฺติทุติเยน กมฺเมน วิหารวตฺถุํ น เทสาเปตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ¶ ทุกฺกฏํ. เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส ¶ . ตสฺมึ ปิณฺเฑ อาคเต, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ – ‘สงฺฆาทิเสโส’ติ.
๓๗๒. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภิกฺขุ วิหารํ กโรติ เทสิตวตฺถุกํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๗๓. ภิกฺขุ ¶ ¶ สมาทิสติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ ¶ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๗๔. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. น จ สมาทิสติ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๗๕. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘วิหาโร กิร เม กยิรติ อเทสิตวตฺถุโก สารมฺโภ อปริกฺกมโน’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ ¶ …เป… ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จา’’ติ…เป… ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ สปริกฺกมโน จา’’ติ ¶ ¶ …เป… ‘‘เทสิตวตฺถุโก โหตู’’ติ. โน เจ สามํ วา คจฺเฉยฺย ทูตํ วา ปหิเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส สุณาติ – ‘‘วิหาโร กิร เม กยิรติ เทสิตวตฺถุโก สารมฺโภ อปริกฺกมโน’’ติ. เตน ภิกฺขุนา สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘อนารมฺโภ จ โหตุ สปริกฺกมโน จา’’ติ…เป… ‘‘อนารมฺโภ โหตู’’ติ ‘‘สปริกฺกมโน โหตู’’ติ, อนาปตฺติ.
๓๗๖. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส.
ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. สมาทิสติ จ – ‘‘เทสิตวตฺถุโก จ โหตุ อนารมฺโภ จ สปริกฺกมโน จา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ ¶ , อาปตฺติ การุกานํ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ การุกานํ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๗๗. ภิกฺขุ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา โส วิหาโร อฺสฺส วา ทาตพฺโพ ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺโพ. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ¶ ¶ สมาทิสิตฺวา ปกฺกมติ – ‘‘วิหารํ เม กโรถา’’ติ. ตสฺส วิหารํ กโรนฺติ เทสิตวตฺถุกํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ. โส เจ วิปฺปกเต อาคจฺฉติ, เตน ภิกฺขุนา โส วิหาโร อฺสฺส วา ทาตพฺโพ ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาตพฺโพ. โน เจ อฺสฺส วา ทเทยฺย ภินฺทิตฺวา วา ปุน กาเรยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ…เป… สารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ อปริกฺกมนํ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส…เป… อนารมฺภํ สปริกฺกมนํ, อนาปตฺติ.
๓๗๘. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส ¶ .
อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๗๙. อนาปตฺติ เลเณ คุหาย ติณกุฏิกาย อฺสฺสตฺถาย วาสาคารํ เปตฺวา สพฺพตฺถ. อนาปตฺติ อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วิหารการสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. ทุฏฺโทสสิกฺขาปทํ
๓๘๐. [อิทํ วตฺถุ จูฬว. ๑๘๙] เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมตา ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ โหติ. ยํ กิฺจิ [ยฺจ กิฺจิ (สี. ก.)] สาวเกน ปตฺตพฺพํ สพฺพํ เตน อนุปฺปตฺตํ โหติ. นตฺถิ จสฺส กิฺจิ อุตฺตริ กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย. อถ โข อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘มยา โข ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ. ยํ กิฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ สพฺพํ มยา อนุปฺปตฺตํ. นตฺถิ จ เม กิฺจิ ¶ อุตฺตริ กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย. กินฺนุ โข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย’’นฺติ?
อถ โข อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหํ สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺย’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา ¶ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ มยา โข ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ, ยํ กิฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ, สพฺพํ มยา อนุปตฺตํ, นตฺถิ ¶ จ เม กิฺจิ อุตฺตริ กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย, กึ นุ โข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย’’นฺติ. ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต, เอตทโหสิ ยํนูนาหํ ‘‘สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺติ. อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปตุํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ, ทพฺพ. เตน หิ ตฺวํ, ทพฺพ, สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปหิ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ สมฺมนฺนตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๘๑. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ ¶ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส เสนาสนปฺาปกสฺส จ ภตฺตุทฺเทสกสฺส จ สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เสนาสนปฺาปโก จ ภตฺตุทฺเทสโก จ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี ¶ , เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๘๒. สมฺมโต ¶ จ ปนายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สภาคานํ ภิกฺขูนํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ. เย เต ภิกฺขู สุตฺตนฺติกา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ¶ ปฺเปติ – ‘‘เต อฺมฺํ สุตฺตนฺตํ สงฺคายิสฺสนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู วินยธรา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – ‘‘เต อฺมฺํ วินยํ วินิจฺฉินิสฺสนฺตี’’ติ [วินิจฺฉิสฺสนฺตีติ (ก.)]. เย เต ภิกฺขู ธมฺมกถิกา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – ‘‘เต อฺมฺํ ธมฺมํ สากจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู ฌายิโน เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – ‘‘เต อฺมฺํ น พฺยาพาธิสฺสนฺตี’’ติ [น พฺยาพาหิสฺสนฺตีติ (ก.)]. เย เต ภิกฺขู ติรจฺฉานกถิกา กายทฬฺหิพหุลา [กายทฑฺฒิพหุลา (สี.)] วิหรนฺติ เตสมฺปิ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – ‘‘อิมายปิเม อายสฺมนฺโต รติยา อจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ. เยปิ เต ภิกฺขู วิกาเล อาคจฺฉนฺติ เตสมฺปิ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา เตเนว อาโลเกน เสนาสนํ ปฺเปติ. อปิสุ ภิกฺขู สฺจิจฺจ วิกาเล อาคจฺฉนฺติ – ‘‘มยํ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส อิทฺธิปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ.
เต อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส ทพฺพ, เสนาสนํ ปฺเปหี’’ติ. เต อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ วเทติ – ‘‘กตฺถายสฺมนฺตา ¶ อิจฺฉนฺติ, กตฺถ ปฺเปมี’’ติ? เต สฺจิจฺจ ทูเร อปทิสนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส ทพฺพ, คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, โจรปปาเต เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, อิสิคิลิปสฺเส กาฬสิลายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, เวภารปสฺเส สตฺตปณฺณิคุหายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, สีตวเน สปฺปโสณฺฑิกปพฺภาเร เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, โคตมกกนฺทรายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตินฺทุกกนฺทรายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตโปทกนฺทรายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตโปทาราเม เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ชีวกมฺพวเน ¶ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, มทฺทกุจฺฉิสฺมึ มิคทาเย เสนาสนํ ปฺเปหี’’ติ.
เตสํ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต ปุรโต คจฺฉติ. เตปิ เตเนว อาโลเกน อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คจฺฉนฺติ. เตสํ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ เสนาสนํ ปฺเปติ – ‘‘อยํ มฺโจ, อิทํ ปีํ, อยํ ภิสิ, อิทํ พิมฺโพหนํ, อิทํ วจฺจฏฺานํ, อิทํ ปสฺสาวฏฺานํ ¶ , อิทํ ปานียํ, อิทํ ปริโภชนียํ, อยํ ¶ กตฺตรทณฺโฑ, อิทํ สงฺฆสฺส กติกสณฺานํ, อิมํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ, อิมํ กาลํ ¶ นิกฺขมิตพฺพ’’นฺติ. เตสํ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ เสนาสนํ ปฺเปตฺวา ปุนเทว เวฬุวนํ ปจฺจาคจฺฉติ.
๓๘๓. เตน โข ปน สมเยน เมตฺติยภูมชกา [ภุมฺมชกา (สี. สฺยา.)] ภิกฺขู นวกา เจว โหนฺติ อปฺปปฺุา จ. ยานิ สงฺฆสฺส ลามกานิ เสนาสนานิ ตานิ เตสํ ปาปุณนฺติ ลามกานิ จ ภตฺตานิ. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห มนุสฺสา อิจฺฉนฺติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อภิสงฺขาริกํ ปิณฺฑปาตํ ทาตุํ สปฺปิมฺปิ เตลมฺปิ อุตฺตริภงฺคมฺปิ. เมตฺติยภูมชกานํ ปน ภิกฺขูนํ ปากติกํ เทนฺติ ยถารนฺธํ กณาชกํ พิลงฺคทุติยํ. เต ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา เถเร ภิกฺขู ปุจฺฉนฺติ – ‘‘ตุมฺหากํ, อาวุโส, ภตฺตคฺเค กึ อโหสิ? ตุมฺหากํ, อาวุโส, ภตฺตคฺเค กึ อโหสี’’ติ? เอกจฺเจ เถรา เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, สปฺปิ อโหสิ เตลํ อโหสิ อุตฺตริภงฺคํ อโหสี’’ติ. เมตฺติยภูมชกา ปน ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, น กิฺจิ อโหสิ, ปากติกํ ยถารนฺธํ กณาชกํ พิลงฺคทุติย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน กลฺยาณภตฺติโก คหปติ สงฺฆสฺส จตุกฺกภตฺตํ เทติ นิจฺจภตฺตํ. โส ภตฺตคฺเค สปุตฺตทาโร อุปติฏฺิตฺวา ปริวิสติ ¶ . อฺเ โอทเนน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ สูเปน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ เตเลน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ อุตฺตริภงฺเคน ปุจฺฉนฺติ. เตน โข ปน สมเยน กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ภตฺตํ สฺวาตนาย เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ อุทฺทิฏฺํ โหติ. อถ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อารามํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. โส เยนายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กลฺยาณภตฺติกํ คหปตึ ¶ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อายสฺมตา ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กสฺส, ภนฺเต, อมฺหากํ ฆเร สฺวาตนาย ภตฺตํ อุทฺทิฏฺ’’นฺติ? ‘‘เมตฺติยภูมชกานํ โข, คหปติ, ภิกฺขูนํ ตุมฺหากํ ¶ ฆเร สฺวาตนาย ภตฺตํ อุทฺทิฏฺ’’นฺติ. อถ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อนตฺตมโน อโหสิ – ‘‘กถฺหิ นาม ปาปภิกฺขู อมฺหากํ ฆเร ภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! ฆรํ คนฺตฺวา ทาสึ อาณาเปสิ – ‘‘เย, เช, สฺเว ภตฺติกา อาคจฺฉนฺติ เต โกฏฺเก อาสนํ ปฺเปตฺวา กณาชเกน พิลงฺคทุติเยน ปริวิสา’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺยา’’ติ โข สา ทาสี กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ปจฺจสฺโสสิ.
อถ ¶ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู – ‘‘หิยฺโย โข, อาวุโส, อมฺหากํ กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ฆเร ¶ ภตฺตํ อุทฺทิฏฺํ, สฺเว อมฺเห กลฺยาณภตฺติโก คหปติ สปุตฺตทาโร อุปติฏฺิตฺวา ปริวิสิสฺสติ; อฺเ โอทเนน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ สูเปน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ เตเลน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ อุตฺตริภงฺเคน ปุจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ. เต เตเนว โสมนสฺเสน น จิตฺตรูปํ รตฺติยา สุปึสุ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยน กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึสุ. อทฺทสา โข สา ทาสี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน โกฏฺเก อาสนํ ปฺเปตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘นิสีทถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘นิสฺสํสยํ โข น ตาว ภตฺตํ สิทฺธํ ภวิสฺสติ! ยถา [ยาว (สี.)] มยํ โกฏฺเก นิสีเทยฺยามา’’ติ [นิสีทาปีเยยฺยามาติ (สี.), นิสีทาปียามาติ (สฺยา.)]. อถ โข สา ทาสี กณาชเกน พิลงฺคทุติเยน อุปคจฺฉิ – ‘‘ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. ‘‘มยํ โข, ภคินิ, นิจฺจภตฺติกา’’ติ. ‘‘ชานามิ อยฺยา นิจฺจภตฺติกาตฺถ. อปิจาหํ หิยฺโยว คหปตินา อาณตฺตา – ‘เย, เช, สฺเว ภตฺติกา อาคจฺฉนฺติ เต โกฏฺเก อาสนํ ปฺเปตฺวา กณาชเกน พิลงฺคทุติเยน ปริวิสา’ติ. ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู – ‘‘หิยฺโย โข, อาวุโส, กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อารามํ อคมาสิ ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สนฺติเก. นิสฺสํสยํ โข มยํ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน คหปติโน อนฺตเร [สนฺติเก (สฺยา. กํ. ก.)] ปริภินฺนา’’ติ. เต เตเนว โทมนสฺเสน ¶ น จิตฺตรูปํ ภฺุชึสุ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ¶ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา อารามํ คนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา พหารามโกฏฺเก สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทึสุ ตุณฺหีภูตา มงฺกุภูตา ปตฺตกฺขนฺธา อโธมุขา ปชฺฌายนฺตา อปฺปฏิภานา.
อถ ¶ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ, อยฺยา’’ติ. เอวํ วุตฺเต เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ, อยฺยา’’ติ. ตติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ? กิสฺส มํ อยฺยา นาลปนฺตี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน ตฺวํ, ภคินิ, อมฺเห ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน วิเหียมาเน อชฺฌุเปกฺขสี’’ติ? ‘‘กฺยาหํ, อยฺยา, กโรมี’’ติ? ‘‘สเจ โข ตฺวํ, ภคินิ, อิจฺเฉยฺยาสิ อชฺเชว ภควา ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาสาเปยฺยา’’ติ. ‘‘กฺยาหํ, อยฺยา, กโรมิ, กึ มยา สกฺกา กาตุ’’นฺติ? ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภคินิ, เยน ภควา เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอวํ วเทหิ – ‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ¶ ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา. ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ [ปวาตํ (สี. สฺยา.)]. อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ. อยฺเยนมฺหิ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ทูสิตา’’’ติ. ‘‘เอวํ, อยฺยา’’ติ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ¶ เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา. ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ. อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ! อยฺเยนมฺหิ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ทูสิตา’’ติ.
๓๘๔. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ ภิกฺขุนี อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา…เป… ตติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ ภิกฺขุนี อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ‘‘น โข, ทพฺพ, ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺติ. สเจ ตยา กตํ กตนฺติ วเทหิ, สเจ ตยา อกตํ อกตนฺติ วเทหี’’ติ. ‘‘ยโต อหํ, ภนฺเต, ชาโต นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตา, ปเคว ชาคโร’’ติ! อถ ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถ ¶ . อิเม จ ภิกฺขู อนุยฺุชถา’’ติ. อิทํ วตฺวา ภควา อุฏฺายาสนา วิหารํ ปาวิสิ.
อถ โข เต ภิกฺขู เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสสุํ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มาวุโส, เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถ. น สา กิฺจิ อปรชฺฌติ. อมฺเหหิ สา อุสฺสาหิตา กุปิเตหิ อนตฺตมเนหิ จาวนาธิปฺปาเยหี’’ติ. ‘‘กึ ¶ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ¶ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๘๕. โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ทุฏฺโ โทโส อปฺปตีโต อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสยฺย – ‘อปฺเปว นาม นํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยา จาเวยฺย’นฺติ, ตโต อปเรน สมเยน สมนุคฺคาหียมาโน วา อสมนุคฺคาหียมาโน วา อมูลกฺเจว ตํ อธิกรณํ โหติ ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺาติ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๓๘๖. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ อฺํ ภิกฺขุํ.
ทุฏฺโ โทโสติ กุปิโต อนตฺตมโน อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
อปฺปตีโตติ ¶ เตน จ โกเปน เตน จ โทเสน ตาย จ อนตฺตมนตาย ตาย จ อนภิรทฺธิยา อปฺปตีโต โหติ.
อมูลกํ ¶ นาม อทิฏฺํ อสุตํ อปริสงฺกิตํ.
ปาราชิเกน ธมฺเมนาติ จตุนฺนํ อฺตเรน.
อนุทฺธํเสยฺยาติ โจเทติ วา โจทาเปติ วา.
อปฺเปว นาม นํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยา จาเวยฺยนฺติ ภิกฺขุภาวา ¶ จาเวยฺยํ, สมณธมฺมา จาเวยฺยํ, สีลกฺขนฺธา จาเวยฺยํ, ตโปคุณา จาเวยฺยํ.
ตโต ¶ อปเรน สมเยนาติ ยสฺมึ ขเณ อนุทฺธํสิโต โหติ ตํ ขณํ ตํ ลยํ ตํ มุหุตฺตํ วีติวตฺเต.
สมนุคฺคาหียมาโนติ เยน วตฺถุนา อนุทฺธํสิโต โหติ ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สมนุคฺคาหียมาโน.
อสมนุคฺคาหียมาโนติ น เกนจิ วุจฺจมาโน.
อธิกรณํ นาม จตฺตาริ อธิกรณานิ – วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ.
ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺาตีติ ตุจฺฉกํ มยา ภณิตํ, มุสา มยา ภณิตํ, อภูตํ มยา ภณิตํ, อชานนฺเตน มยา ภณิตํ.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๓๘๗. อทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ทิฏฺโ มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อสุตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘สุโต มยา, ปาราชิกํ ¶ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อปริสงฺกิตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ปริสงฺกิโต มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อทิฏฺสฺส ¶ ¶ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ทิฏฺโ มยา สุโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ทิฏฺโ มยา ปริสงฺกิโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ทิฏฺโ มยา สุโต จ ปริสงฺกิโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อสุตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘สุโต มยา ปริสงฺกิโต จ…เป… สุโต มยา ทิฏฺโ จ…เป… ¶ สุโต มยา ปริสงฺกิโต จ ทิฏฺโ จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อปริสงฺกิตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ปริสงฺกิโต มยา ทิฏฺโ จ…เป… ปริสงฺกิโต มยา สุโต จ…เป… ปริสงฺกิโต มยา ทิฏฺโ จ สุโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทิฏฺสฺส ¶ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘สุโต มยา ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ปริสงฺกิโต มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ’’…เป… ‘‘สุโต มยา ปริสงฺกิโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุตสฺส ¶ โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ปริสงฺกิโต มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ…เป… ¶ ทิฏฺโ มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ…เป… ปริสงฺกิโต มยา ทิฏฺโ จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ปริสงฺกิตสฺส ¶ โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ทิฏฺโ มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ…เป… สุโต มยา, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ…เป… ทิฏฺโ มยา สุโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ทิฏฺเ เวมติโก ทิฏฺํ โน กปฺเปติ ทิฏฺํ นสฺสรติ ทิฏฺํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… สุเต เวมติโก สุตํ โน กปฺเปติ สุตํ นสฺสรติ สุตํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… ปริสงฺกิเต เวมติโก ปริสงฺกิตํ โน ¶ กปฺเปติ ปริสงฺกิตํ นสฺสรติ ปริสงฺกิตํ ปมุฏฺโ โหติ. ตฺเจ โจเทติ – ‘‘ปริสงฺกิโต มยา ทิฏฺโ จ…เป… ปริสงฺกิโต มยา สุโต จ…เป… ปริสงฺกิโต มยา ทิฏฺโ จ สุโต จ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๘๘. อทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ทิฏฺโสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อสุตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ…เป… อปริสงฺกิตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
อทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ทิฏฺโสิ สุโตสิ…เป… ¶ ทิฏฺโสิ ปริสงฺกิโตสิ…เป… ทิฏฺโสิ สุโตสิ ปริสงฺกิโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ ¶ อชฺฌาปนฺโนสิ’’…เป… อสุตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ…เป… อปริสงฺกิตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ, ทิฏฺโสิ…เป… ปริสงฺกิโตสิ, สุโตสิ…เป… ปริสงฺกิโตสิ, ทิฏฺโสิ, สุโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทิฏฺสฺส ¶ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘สุโตสิ’’…เป… ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ’’…เป… ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘สุโตสิ, ปริสงฺกิโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ…เป… ปริสงฺกิตสฺส โหติ – ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’’ติ. ตฺเจ ‘‘ทิฏฺโสิ’’…เป… ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘สุโตสิ’’…เป… ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ทิฏฺโสิ, สุโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ทิฏฺสฺส โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. ทิฏฺเ เวมติโก ทิฏฺํ โน กปฺเปติ ทิฏฺํ นสฺสรติ ทิฏฺํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… สุเต ¶ เวมติโก สุตํ โน กปฺเปติ สุตํ นสฺสรติ สุตํ ปมุฏฺโ โหติ…เป… ปริสงฺกิเต เวมติโก ปริสงฺกิตํ โน กปฺเปติ ปริสงฺกิตํ นสฺสรติ ปริสงฺกิตํ ปมุฏฺโ โหติ. ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ, ทิฏฺโสิ’’…เป… ปริสงฺกิตํ ปมุฏฺโ โหติ, ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ สุโตสิ’’…เป… ปริสงฺกิตํ ปมุฏฺโ โหติ, ตฺเจ โจทาเปติ – ‘‘ปริสงฺกิโตสิ, ทิฏฺโสิ, สุโตสิ, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๘๙. อสุทฺเธ ¶ สุทฺธทิฏฺิ, สุทฺเธ อสุทฺธทิฏฺิ, อสุทฺเธ อสุทฺธทิฏฺิ, สุทฺเธ สุทฺธทิฏฺิ.
อสุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส.
อสุทฺโธ ¶ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อสุทฺโธ ¶ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาเทน ทุกฺกฏสฺส.
อสุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาทสฺส.
สุทฺโธ ¶ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อนาปตฺติ.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาเทน ทุกฺกฏสฺส.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาทสฺส.
อสุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อสุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อนาปตฺติ.
อสุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาเทน ทุกฺกฏสฺส.
อสุทฺโธ ¶ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ อสุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา ¶ อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาทสฺส.
สุทฺโธ ¶ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสเสน ทุกฺกฏสฺส.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา จาวนาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน. ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน อโนกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาเทน ทุกฺกฏสฺส.
สุทฺโธ โหติ ปุคฺคโล อฺตรํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อนชฺฌาปนฺโน ตฺเจ สุทฺธทิฏฺิ สมาโน โอกาสํ การาเปตฺวา อกฺโกสาธิปฺปาโย วเทติ, อาปตฺติ โอมสวาทสฺส.
๓๙๐. อนาปตฺติ สุทฺเธ อสุทฺธทิฏฺิสฺส, อสุทฺเธ อสุทฺธทิฏฺิสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุฏฺโทสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ทุติยทุฏฺโทสสิกฺขาปทํ
๓๙๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺตา อทฺทสํสุ ฉคลกํ [ฉกลกํ (สฺยา.)] อชิกาย วิปฺปฏิปชฺชนฺตํ. ทิสฺวาน ¶ เอวมาหํสุ – ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, อิมํ ฉคลกํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาม กโรม. อิมํ อชิกํ เมตฺติยํ นาม ภิกฺขุนึ กโรม. เอวํ มยํ โวหริสฺสาม. ปุพฺเพ มยํ, อาวุโส, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ สุเตน อโวจุมฺหา. อิทานิ ปน อมฺเหหิ สามํ ทิฏฺโ เมตฺติยาย ภิกฺขุนิยา วิปฺปฏิปชฺชนฺโต’’ติ. เต ตํ ฉคลกํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาม ¶ อกํสุ. ตํ อชิกํ เมตฺติยํ นาม ภิกฺขุนึ อกํสุ. เต ภิกฺขูนํ อาโรเจสุํ – ‘‘ปุพฺเพ มยํ, อาวุโส, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ สุเตน อโวจุมฺหา. อิทานิ ปน อมฺเหหิ สามํ ทิฏฺโ เมตฺติยาย ภิกฺขุนิยา วิปฺปฏิปชฺชนฺโต’’ติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘มาวุโส, เอวํ อวจุตฺถ. นายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ กริสฺสตี’’ติ.
อถ ¶ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถยิเม ภิกฺขู อาหํสู’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา…เป… ตติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถยิเม ภิกฺขู อาหํสู’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ‘‘น โข, ทพฺพ, ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺติ. สเจ ตยา กตํ กตนฺติ วเทหิ, สเจ ตยา อกตํ อกตนฺติ วเทหี’’ติ. ‘‘ยโต อหํ, ภนฺเต, ชาโต นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนธมฺมํ ปฏิเสวิตา, ปเคว ชาคโร’’ติ! อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขุเว, อิเม ภิกฺขู อนุยฺุชถา’’ติ. อิทํ วตฺวา ภควา อุฏฺายาสนา วิหารํ ปาวิสิ.
อถ โข เต ภิกฺขู เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู อนุยฺุชึสุ. เต ภิกฺขูหิ อนุยฺุชียมานา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ – ‘‘กึ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อฺภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อฺภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิฺจิ เทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อฺภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิฺจิ เทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อฺภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิฺจิ เทสํ ¶ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๓๙๒. ‘‘โย ¶ ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ทุฏฺโ โทโส อปฺปตีโต อฺภาคิยสฺส ¶ อธิกรณสฺส กิฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสยฺย – ‘อปฺเปว นาม นํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยา จาเวยฺย’นฺติ. ตโต ¶ อปเรน สมเยน สมนุคฺคาหียมาโน วา อสมนุคฺคาหียมาโน วา อฺภาคิยฺเจว ตํ อธิกรณํ โหติ โกจิเทโส เลสมตฺโต อุปาทินฺโน, ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺาติ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๓๙๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุนฺติ อฺํ ภิกฺขุํ.
ทุฏฺโ โทโสติ กุปิโต อนตฺตมโน อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
อปฺปตีโตติ เตน จ โกเปน, เตน จ โทเสน, ตาย จ อนตฺตมนตาย, ตาย จ อนภิรทฺธิยา อปฺปตีโต โหติ.
อฺภาคิยสฺส อธิกรณสฺสาติ อาปตฺตฺภาคิยํ วา โหติ อธิกรณฺภาคิยํ วา. กถํ อธิกรณํ อธิกรณสฺส อฺภาคิยํ? วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณสฺส อาปตฺตาธิกรณสฺส กิจฺจาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ. อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส กิจฺจาธิกรณสฺส วิวาทาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ. อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณสฺส วิวาทาธิกรณสฺส อนุวาทาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ. กิจฺจาธิกรณํ วิวาทาธิกรณสฺส อนุวาทาธิกรณสฺส ¶ อาปตฺตาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ. เอวํ อธิกรณํ อธิกรณสฺส อฺภาคิยํ.
กถํ อธิกรณํ อธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ? วิวาทาธิกรณํ วิวาทาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ. อนุวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ. อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส สิยา ตพฺภาคิยํ สิยา อฺภาคิยํ.
กถํ อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ? เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติ อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติยา ¶ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติยา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติยา อฺภาคิยา. อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติยา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติยา เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติยา อฺภาคิยา. มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติยา เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติยา อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติยา ¶ อฺภาคิยา. อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติ เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติยา อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติยา มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติยา อฺภาคิยา. เอวํ อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส อฺภาคิยํ.
กถํ อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ? เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติ เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติยา ตพฺภาคิยา. อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติ อทินฺนาทานปาราชิกาปตฺติยา ตพฺภาคิยา. มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติยา ตพฺภาคิยา. อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติยา ¶ ตพฺภาคิยา. เอวํ อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ.
กิจฺจาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ. เอวํ อธิกรณํ อธิกรณสฺส ตพฺภาคิยํ.
๓๙๔. กิฺจิ เทสํ เลสมตฺตํ อุปาทายาติ เลโส นาม ทส เลสา – ชาติเลโส ¶ , นามเลโส, โคตฺตเลโส, ลิงฺคเลโส, อาปตฺติเลโส, ปตฺตเลโส, จีวรเลโส, อุปชฺฌายเลโส, อาจริยเลโส, เสนาสนเลโส.
๓๙๕. ชาติเลโส นาม ขตฺติโย ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ ขตฺติยํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘ขตฺติโย มยา ทิฏฺโ [เอตฺถ ‘‘ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต’’ติ ปาโ อูโน มฺเ, อฏฺกถายํ หิ ‘‘ขตฺติโย มยา ทิฏฺโ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต’’ติ ทิสฺสติ]. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
พฺราหฺมโณ ทิฏฺโ โหติ…เป… เวสฺโส ทิฏฺโ โหติ…เป… สุทฺโท ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ สุทฺทํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘สุทฺโท มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ ¶ , อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๙๖. นามเลโส นาม พุทฺธรกฺขิโต ทิฏฺโ โหติ…เป… ธมฺมรกฺขิโต ทิฏฺโ โหติ…เป… สงฺฆรกฺขิโต ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ¶ . อฺํ สงฺฆรกฺขิตํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘สงฺฆรกฺขิโต มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๙๗. โคตฺตเลโส นาม โคตโม ทิฏฺโ โหติ…เป… โมคฺคลฺลาโน ทิฏฺโ โหติ…เป… กจฺจายโน ทิฏฺโ โหติ…เป… วาสิฏฺโ ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ วาสิฏฺํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘วาสิฏฺโ มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ ¶ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๙๘. ลิงฺคเลโส นาม ทีโฆ ทิฏฺโ โหติ…เป… รสฺโส ทิฏฺโ โหติ…เป… กณฺโห ทิฏฺโ โหติ…เป… โอทาโต ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ โอทาตํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘โอทาโต มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๓๙๙. อาปตฺติเลโส นาม ลหุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจเทติ – ‘‘อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๐. ปตฺตเลโส นาม โลหปตฺตธโร ทิฏฺโ โหติ…เป… สาฏกปตฺตธโร ทิฏฺโ โหติ…เป… สุมฺภกปตฺตธโร ¶ ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ สุมฺภกปตฺตธรํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘สุมฺภกปตฺตธโร มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๑. จีวรเลโส นาม ปํสุกูลิโก ทิฏฺโ โหติ…เป… คหปติจีวรธโร ทิฏฺโ โหติ ¶ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ คหปติจีวรธรํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘คหปติจีวรธโร มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๒. อุปชฺฌายเลโส ¶ นาม อิตฺถนฺนามสฺส สทฺธิวิหาริโก ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ อิตฺถนฺนามสฺส สทฺธิวิหาริกํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส สทฺธิวิหาริโก มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๓. อาจริยเลโส นาม อิตฺถนฺนามสฺส อนฺเตวาสิโก ทิฏฺโ โหติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ อิตฺถนฺนามสฺส อนฺเตวาสิกํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส อนฺเตวาสิโก มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ’’…เป… อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๔. เสนาสนเลโส นาม อิตฺถนฺนามเสนาสนวาสิโก ทิฏฺโ โหติ ¶ ปาราชิกํ ¶ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺโต. อฺํ อิตฺถนฺนามเสนาสนวาสิกํ ปสฺสิตฺวา โจเทติ – ‘‘อิตฺถนฺนามเสนาสนวาสิโก มยา ทิฏฺโ. ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ, อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๕. ปาราชิเกน ธมฺเมนาติ จตุนฺนํ อฺตเรน.
อนุทฺธํเสยฺยาติ โจเทติ วา โจทาเปติ วา.
อปฺเปว นาม นํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยาจาเวยฺยนฺติ ภิกฺขุภาวา จาเวยฺยํ, สมณธมฺมา จาเวยฺยํ, สีลกฺขนฺธา จาเวยฺยํ, ตโปคุณา จาเวยฺยํ.
ตโต อปเรน สมเยนาติ ยสฺมึ ขเณ อนุทฺธํสิโต โหติ, ตํ ขณํ ตํ ลยํ ตํ มุหุตฺตํ วีติวตฺเต.
สมนุคฺคาหียมาโนติ ¶ เยน วตฺถุนา อนุทฺธํสิโต โหติ ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สมนุคฺคาหียมาโน.
อสมนุคฺคาหียมาโนติ น เกนจิ วุจฺจมาโน.
อธิกรณํ นาม จตฺตาริ อธิกรณานิ – วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ.
โกจิ ¶ เทโส เลสมตฺโต อุปาทินฺโนติ เตสํ ทสนฺนํ เลสานํ อฺตโร เลโส อุปาทินฺโน โหติ.
ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺาตีติ ตุจฺฉกํ มยา ภณิตํ, มุสา มยา ภณิตํ, อภูตํ มยา ภณิตํ, อชานนฺเตน มยา ภณิตํ.
สงฺฆาทิเสโสติ ¶ …เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๔๐๖. ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ, สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจเทติ – ‘‘อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ, สงฺฆาทิเสเส ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ โหติ…เป… ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ… ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจเทติ – ‘‘อสฺสมโณสิ’’…เป… เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ถุลฺลจฺจยํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ ถุลฺลจฺจเย ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ โหติ…เป… ถุลฺลจฺจเย ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ ¶ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ… ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ… สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจเทติ – ‘‘อสฺสมโณสิ’’ ¶ …เป… เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ… ทุกฺกฏํ… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ, ทุพฺภาสิเต ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ…เป… ทุพฺภาสิเต สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ… ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ โหติ… ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจเทติ – ‘‘อสฺสมโณสิ, อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
เอเกกํ มูลํ กาตุน จกฺกํ พนฺธิตพฺพํ.
๔๐๗. ภิกฺขุ ¶ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจทาเปติ – ‘‘อสฺสมโณสิ’’…เป… เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ, สงฺฆาทิเสเส ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ ¶ โหติ…เป… ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ… ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจทาเปติ – ‘‘อสฺสมโณสิ’’…เป… เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ถุลฺลจฺจยํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ ถุลฺลจฺจเย ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ โหติ…เป… ถุลฺลจฺจเย ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ… ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ… สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจทาเปติ – ‘‘อสฺสมโณสิ’’…เป… เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
ภิกฺขุ ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ… ทุกฺกฏํ… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปชฺชนฺโต ทิฏฺโ โหติ ทุพฺภาสิเต ทุพฺภาสิตทิฏฺิ โหติ…เป… ทุพฺภาสิเต สงฺฆาทิเสสทิฏฺิ โหติ… ถุลฺลจฺจยทิฏฺิ ¶ โหติ… ปาจิตฺติยทิฏฺิ โหติ… ปาฏิเทสนียทิฏฺิ โหติ… ทุกฺกฏทิฏฺิ โหติ. ตฺเจ ปาราชิเกน โจทาเปติ – ‘‘อสฺสมโณสิ ¶ , อสกฺยปุตฺติโยสิ, นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วา’’ติ, เอวมฺปิ อาปตฺตฺภาคิยํ โหติ เลโส จ อุปาทินฺโน, อาปตฺติ วาจาย, วาจาย สงฺฆาทิเสสสฺส.
๔๐๘. อนาปตฺติ ตถาสฺี โจเทติ วา โจทาเปติ วา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยทุฏฺโทสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. สงฺฆเภทสิกฺขาปทํ
๔๐๙. [อิทํ วตฺถุ จูฬว. ๓๔๓] เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. อถ โข เทวทตฺโต เยน โกกาลิโก กฏโมทกติสฺสโก [กฏโมรกติสฺสโก (สี. สฺยา.)] ขณฺฑเทวิยา ปุตฺโต สมุทฺททตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา โกกาลิกํ กฏโมทกติสฺสกํ ขณฺฑเทวิยา ปุตฺตํ สมุทฺททตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอถ มยํ, อาวุโส, สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภทํ กริสฺสาม จกฺกเภท’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต โกกาลิโก เทวทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สมโณ โข, อาวุโส, โคตโม มหิทฺธิโก มหานุภาโว. กถํ มยํ สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภทํ กริสฺสาม จกฺกเภท’’นฺติ? ‘‘เอถ มยํ, อาวุโส, สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺจ วตฺถูนิ ยาจิสฺสาม – ‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส [วีริยารพฺภสฺส (ก.)] วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย สนฺตุฏฺิยา สลฺเลขาย ธุตตาย ปาสาทิกตาย อปจยาย วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปิณฺฑปาติกา อสฺสุ; โย นิมนฺตนํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปํสุกูลิกา อสฺสุ; โย คหปติจีวรํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ รุกฺขมูลิกา อสฺสุ; โย ฉนฺนํ อุปคจฺเฉยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ ¶ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’ติ. อิมานิ สมโณ โคตโม นานุชานิสฺสติ. เต มยํ อิเมหิ ปฺจหิ ¶ วตฺถูหิ ชนํ สฺาเปสฺสามาติ. สกฺกา โข, อาวุโส, อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภโท กาตุํ จกฺกเภโท. ลูขปสนฺนา หิ, อาวุโส, มนุสฺสา’’ติ.
อถ โข เทวทตฺโต สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เทวทตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส…เป… วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย…เป… วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ¶ ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย วชฺชํ นํ ผุเสยฺย…เป… ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ, โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’’ติ. ‘‘อลํ, เทวทตฺต, โย อิจฺฉติ อารฺิโก โหตุ, โย อิจฺฉติ คามนฺเต วิหรตุ; โย อิจฺฉติ ปิณฺฑปาติโก ¶ โหตุ, โย ¶ อิจฺฉติ นิมนฺตนํ สาทิยตุ; โย อิจฺฉติ ปํสุกูลิโก โหตุ, โย อิจฺฉติ คหปติจีวรํ สาทิยตุ. อฏฺมาเส โข มยา, เทวทตฺต, รุกฺขมูลเสนาสนํ อนฺุาตํ, ติโกฏิปริสุทฺธํ มจฺฉมํสํ – อทิฏฺํ อสุตํ อปริสงฺกิต’’นฺติ. อถ โข เทวทตฺโต – ‘‘น ภควา อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ อนุชานาตี’’ติ หฏฺโ อุทคฺโค สปริโส อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๔๑๐. อถ โข เทวทตฺโต สปริโส ราชคหํ ปวิสิตฺวา ปฺจหิ วตฺถูหิ ชนํ สฺาเปสิ – ‘‘มยํ, อาวุโส, สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺจ วตฺถูนิ ยาจิมฺหา – ‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย สนฺตุฏฺิยา สลฺเลขาย ธุตตาย ปาสาทิกตาย อปจยาย วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปิณฺฑปาติกา อสฺสุ; โย นิมนฺตนํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปํสุกูลิกา อสฺสุ; โย คหปติจีวรํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ รุกฺขมูลิกา อสฺสุ; โย ฉนฺนํ อุปคจฺเฉยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’ติ. อิมานิ สมโณ โคตโม นานุชานาติ ¶ . เต มยํ อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ สมาทาย วตฺตามา’’ติ. ตตฺถ เย เต มนุสฺสา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ทุพฺพุทฺธิโน เต เอวมาหํสุ – ‘‘อิเม โข สมณา สกฺยปุตฺติยา ธุตา สลฺเลขวุตฺติโน, สมโณ ปน โคตโม พาหุลฺลิโก พาหุลฺลาย เจเตตี’’ติ. เย ¶ ปน เต มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา พุทฺธิมนฺโต เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต ภควโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ ¶ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เทวทตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สงฺฆเภทาย ปรกฺกมสิ จกฺกเภทายา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสสิ จกฺกเภทาย! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๑๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกเมยฺย, เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณํ สมาทาย ปคฺคยฺห ติฏฺเยฺย, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘มายสฺมา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมิ, เภทนสํวตฺตนิกํ วา ¶ อธิกรณํ สมาทาย ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. สเมตายสฺมา สงฺเฆน. สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’ติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคณฺเหยฺย ¶ , โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺโพ ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยฺเจ สมนุภาสิยมาโน ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๔๑๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สมคฺโค นาม สงฺโฆ สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ิโต.
เภทาย ปรกฺกเมยฺยาติ – ‘‘กถํ อิเม นานา อสฺสุ, วินา อสฺสุ, วคฺคา อสฺสู’’ติ ปกฺขํ ปริเยสติ, คณํ พนฺธติ.
เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณนฺติ อฏฺารสเภทกรวตฺถูนิ.
สมาทายาติ ¶ อาทาย.
ปคฺคยฺหาติ ทีเปยฺย.
ติฏฺเยฺยาติ น ปฏินิสฺสชฺเชยฺย.
โส ภิกฺขูติ โย โส สงฺฆเภทโก ภิกฺขุ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ.
เย ¶ ปสฺสนฺติ, เย สุณนฺติ, เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมิ, เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณํ สมาทาย ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. สเมตายสฺมา สงฺเฆน. สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมิ, เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณํ สมาทาย ปคฺคยฺห อฏฺาสิ. สเมตายสฺมา สงฺเฆน. สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สมนุภาสิตพฺโพ – ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๑๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาเสยฺย ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ¶ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ¶ ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส เภทาย ปรกฺกมติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ¶ ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมนุภฏฺโ สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๑๔. ตฺติยา ¶ ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา, กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺตสฺส ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๔๑๕. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติโก น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๑๖. อนาปตฺติ ¶ อสมนุภาสนฺตสฺส, ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, ขิตฺตจิตฺตสฺส, เวทนาฏฺฏสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สงฺฆเภทสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
๑๑. เภทานุวตฺตกสิกฺขาปทํ
๔๑๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมติ จกฺกเภทาย. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อธมฺมวาที เทวทตฺโต, อวินยวาที เทวทตฺโต. กถฺหิ นาม เทวทตฺโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา’’ติ! เอวํ วุตฺเต โกกาลิโก กฏโมทกติสฺสโก ขณฺฑเทวิยา ปุตฺโต สมุทฺททตฺโต เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. ธมฺมวาที ¶ เทวทตฺโต, วินยวาที เทวทตฺโต. อมฺหากฺจ เทวทตฺโต ฉนฺทฺจ รุจิฺจ อาทาย โวหรติ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากํเปตํ ขมตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู เทวทตฺตสฺส ¶ สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา ภวิสฺสนฺติ วคฺควาทกา’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อนุวตฺตเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เทวทตฺตสฺส สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา โหนฺติ วคฺควาทกา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เทวทตฺตสฺส สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา ภวิสฺสนฺติ วคฺควาทกา ¶ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๑๘. ‘‘ตสฺเสว โข ปน ภิกฺขุสฺส ภิกฺขู โหนฺติ อนุวตฺตกา วคฺควาทกา เอโก วา ทฺเว วา ตโย วา. เต เอวํ วเทยฺยุํ – ‘มายสฺมนฺโต เอตํ ภิกฺขุํ กิฺจิ อวจุตฺถ. ธมฺมวาที เจโส ภิกฺขุ, วินยวาที เจโส ภิกฺขุ. อมฺหากฺเจโส ภิกฺขุ ฉนฺทฺจ รุจิฺจ อาทาย โวหรติ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากมฺเปตํ ขมตี’ติ, เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เอวมสฺสุ วจนียา – ‘มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ, น เจโส ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที, มายสฺมนฺตานมฺปิ สงฺฆเภโท รุจฺจิตฺถ, สเมตายสฺมนฺตานํ สงฺเฆน, สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน ¶ อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’ติ. เอวฺจ เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ วุจฺจมานา ตเถว ปคฺคณฺเหยฺยุํ, เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺพา ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยฺเจ สมนุภาสิยมานา ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺยุํ, อิจฺเจตํ กุสลํ, โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺยุํ, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๔๑๙. ตสฺเสว โข ปนาติ ตสฺส สงฺฆเภทกสฺส ภิกฺขุโน.
ภิกฺขู โหนฺตีติ อฺเ ภิกฺขู โหนฺติ.
อนุวตฺตกาติ ยํทิฏฺิโก โส โหติ ยํขนฺติโก ยํรุจิโก เตปิ ตํทิฏฺิกา โหนฺติ ตํขนฺติกา ตํรุจิกา.
วคฺควาทกาติ ตสฺส วณฺณาย ปกฺขาย ิตา โหนฺติ.
เอโก วา ทฺเว วา ตโย วาติ เอโก วา โหติ ทฺเว วา ตโย วา. เต เอวํ วเทยฺยุํ – ‘‘มายสฺมนฺโต เอตํ ภิกฺขุํ กิฺจิ อวจุตฺถ, ธมฺมวาที เจโส ¶ ¶ ภิกฺขุ, วินยวาที เจโส ภิกฺขุ, อมฺหากฺเจโส ภิกฺขุ ฉนฺทฺจ รุจิฺจ อาทาย โวหรติ ¶ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากํเปตํ ขมตี’ติ.
เต ภิกฺขูติ เย เต อนุวตฺตกา ภิกฺขู.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ.
เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺพา – ‘‘มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. น เจโส ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที. มายสฺมนฺตานมฺปิ สงฺฆเภโท รุจฺจิตฺถ. สเมตายสฺมนฺตานํ สงฺเฆน. สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺพา. ตติยมฺปิ วตฺตพฺพา. สเจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เต ภิกฺขู สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺพา – ‘‘มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. น เจโส ¶ ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที. มายสฺมนฺตานมฺปิ สงฺฆเภโท รุจฺจิตฺถ. สเมตายสฺมนฺตานํ สงฺเฆน. สมคฺโค หิ สงฺโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺพา. ตติยมฺปิ วตฺตพฺพา. สเจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เต ภิกฺขู สมนุภาสิตพฺพา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๒๐. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา ¶ . เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมนุภาเสยฺย ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา. เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ¶ ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา. เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขู สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมนุภฏฺา สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๒๑. ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา, กมฺมวาจาปริโยสาเน ¶ อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺตานํ ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ¶ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ. ทฺเว ตโย เอกโต สมนุภาสิตพฺพา, ตทุตฺตริ น สมนุภาสิตพฺพา.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ ‘‘สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๔๒๒. ธมฺมกมฺเม ¶ ธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติกา น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๒๓. อนาปตฺติ อสมนุภาสนฺตานํ, ปฏินิสฺสชฺชนฺตานํ, อุมฺมตฺตกานํ, ขิตฺตจิตฺตานํ, เวทนาฏฺฏานํ, อาทิกมฺมิกานนฺติ.
เภทานุวตฺตกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ เอกาทสมํ.
๑๒. ทุพฺพจสิกฺขาปทํ
๔๒๔. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อนาจรํ อาจรติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘มาวุโส, ฉนฺน, เอวรูปํ อกาสิ. เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘‘กึ นุ โข นาม ตุมฺเห, อาวุโส, มํ วตฺตพฺพํ มฺถ? อหํ โข นาม ตุมฺเห วเทยฺยํ. อมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ ธมฺโม อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน ¶ ธมฺโม อภิสมิโต. เสยฺยถาปิ นาม มหาวาโต วายนฺโต ติณกฏฺปณฺณสฏํ [ติณกฏฺปณฺณกสฏํ (ก.)] เอกโต อุสฺสาเรยฺย, เสยฺยถา วา ปน นที ปพฺพเตยฺยา สงฺขเสวาลปณกํ เอกโต อุสฺสาเรยฺย, เอวเมว ตุมฺเห นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา เอกโต อุสฺสริตา. กึ นุ โข นาม ตุมฺเห, อาวุโส, มํ วตฺตพฺพํ มฺถ? อหํ โข นาม ตุมฺเห วเทยฺยํ! อมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ ธมฺโม อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน ธมฺโม อภิสมิโต’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กริสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ¶ ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ฉนฺน, ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กริสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส ¶ , อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๒๕. ‘‘ภิกฺขุ ปเนว ทุพฺพจชาติโก โหติ อุทฺเทสปริยาปนฺเนสุ สิกฺขาปเทสุ ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรติ – ‘มา มํ อายสฺมนฺโต กิฺจิ อวจุตฺถ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา, อหํปายสฺมนฺเต น กิฺจิ วกฺขามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา, วิรมถายสฺมนฺโต มม วจนายา’ติ, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘มายสฺมา อตฺตานํ อวจนียํ อกาสิ, วจนียเมวายสฺมา อตฺตานํ กโรตุ, อายสฺมาปิ ภิกฺขู วเทตุ สหธมฺเมน, ภิกฺขูปิ อายสฺมนฺตํ วกฺขนฺติ สหธมฺเมน. เอวํ สํวทฺธา หิ ตสฺส ภควโต ปริสา ยทิทํ อฺมฺวจเนน ¶ อฺมฺวุฏฺาปเนนาติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุํ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคณฺเหยฺย, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺโพ ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยฺเจ สมนุภาสียมาโน ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๔๒๖. ภิกฺขู ปเนว ทุพฺพจชาติโก โหตีติ ทุพฺพโจ โหติ โทวจสฺสกรเณหิ ¶ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อกฺขโม อปฺปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนึ.
อุทฺเทสปริยาปนฺเนสุ สิกฺขาปเทสูติ ปาติโมกฺขปริยาปนฺเนสุ สิกฺขาปเทสุ.
ภิกฺขูหีติ ¶ อฺเหิ ภิกฺขูหิ.
สหธมฺมิกํ นาม ยํ ภควตา ปฺตฺตํ สิกฺขาปทํ, เอตํ สหธมฺมิกํ นาม.
เตน วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรติ – ‘‘มา มํ อายสฺมนฺโต กิฺจิ อวจุตฺถ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา, อหํปายสฺมนฺเต น กิฺจิ วกฺขามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา. วิรมถายสฺมนฺโต มม วจนายา’’ติ.
โส ภิกฺขูติ โย โส ทุพฺพจชาติโก ภิกฺขุ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ. เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา อตฺตานํ อวจนียํ อกาสิ. วจนียเมว อายสฺมา อตฺตานํ กโรตุ. อายสฺมาปิ ภิกฺขู วเทตุ สหธมฺเมน, ภิกฺขูปิ อายสฺมนฺตํ วกฺขนฺติ สหธมฺเมน. เอวํ สํวทฺธา หิ ตสฺส ภควโต ปริสา ยทิทํ อฺมฺวจเนน อฺมฺวุฏฺาปเนนา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ ¶ , อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา อตฺตานํ อวจนียํ อกาสิ…เป… ¶ อฺมฺวุฏฺาปเนนา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สมนุภาสิตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๒๗. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาเสยฺย ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ¶ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโน อตฺตานํ อวจนียํ กโรติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ¶ ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมนุภฏฺโ สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๒๘. ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา, กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺตสฺส ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ.
สงฺฆาทิเสโสติ…เป… เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๔๒๙. ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติโก น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๓๐. อนาปตฺติ ¶ ¶ อสมนุภาสนฺตสฺส, ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุพฺพจสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทฺวาทสมํ.
๑๓. กุลทูสกสิกฺขาปทํ
๔๓๑. [อิทํ วตฺถุ จูฬว. ๒๑] เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม [นาม ภิกฺขู (ก.)] กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา โหนฺติ อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู. เต [จูฬว. ๒๙๓] เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ ¶ สิฺจาเปนฺติปิ, โอจินนฺติปิ โอจินาเปนฺติปิ, คนฺเถนฺติปิ คนฺถาเปนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, มฺชริกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วิธูติกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วฏํสกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อาเวฬํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, มฺชริกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วิธูติกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วฏํสกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อาเวฬํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรนฺติ, นจฺจนฺติปิ คายนฺติปิ วาเทนฺติปิ ¶ ลาเสนฺติปิ, นจฺจนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ, คายนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, คายนฺติยาปิ คายนฺติ, คายนฺติยาปิ วาเทนฺติ, คายนฺติยาปิ ลาเสนฺติ, วาเทนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, วาเทนฺติยาปิ คายนฺติ, วาเทนฺติยาปิ วาเทนฺติ, วาเทนฺติยาปิ ลาเสนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ ¶ ลาเสนฺติ. อฏฺปเทปิ กีฬนฺติ, ทสปเทปิ กีฬนฺติ, อากาเสปิ กีฬนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬนฺติ, ขลิกายปิ กีฬนฺติ, ฆฏิกายปิ ¶ กีฬนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ, โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ, รถเกนปิ กีฬนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬนฺติ, อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ. หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต [ปุรโต ธาวนฺติ (สฺยา.)] ธาวนฺติปิ อาธาวนฺติปิ, อุสฺเสเฬนฺติปิ, อปฺโผเฏนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌนฺติ, รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ [นจฺจนฺตึ (สี. สฺยา.)] เอวํ วทนฺติ – อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสูติ, นลาฏิกมฺปิ เทนฺติ, วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ.
๔๓๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ กาสีสุ วสฺสํวุฏฺโ สาวตฺถึ ¶ คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย, เยน กีฏาคิริ ¶ ตทวสริ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กีฏาคิรึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน ปฏิกฺกนฺเตน อาโลกิเตน วิโลกิเตน สมิฺชิเตน ปสาริเตน โอกฺขิตฺตจกฺขุ อิริยาปถสมฺปนฺโน. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอวมาหํสุ – ‘‘กฺวายํ อพลพโล วิย มนฺทมนฺโท วิย ภากุฏิกภากุฏิโก วิย? โก อิมสฺส อุปคตสฺส ปิณฺฑกํ ทสฺสติ? อมฺหากํ ปน อยฺยา อสฺสชิปุนพฺพสุกา สณฺหา สขิลา สุขสมฺภาสา มิหิตปุพฺพงฺคมา เอหิสฺวาคตวาทิโน อพฺภากุฏิกา อุตฺตานมุขา ปุพฺพภาสิโน. เตสํ โข นาม ปิณฺโฑ ทาตพฺโพ’’ติ.
อทฺทสา โข อฺตโร อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ กีฏาคิริสฺมึ ปิณฺฑาย จรนฺตํ. ทิสฺวาน เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อปิ, ภนฺเต, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’’ติ? ‘‘น โข, อาวุโส, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, ฆรํ คมิสฺสามา’’ติ. อถ โข โส อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสตี’’ติ? ‘‘สาวตฺถึ โข อหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, มม วจเนน ภควโต ¶ ปาเท สิรสา วนฺท, เอวฺจ วเทหิ – ‘ทุฏฺโ, ภนฺเต, กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส. อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู. เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ…เป… ¶ วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. เยปิ ¶ เต, ภนฺเต, มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา. ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ. ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู, นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู. สาธุ, ภนฺเต, ภควา กีฏาคิรึ ภิกฺขู ปหิเณยฺย ยถายํ กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส สณฺเหยฺยา’’’ติ.
เอวมาวุโสติ โข โส ภิกฺขุ ตสฺส อุปาสกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขุ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิสิ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคโต, กุโต จ ตฺวํ ภิกฺขุ อาคจฺฉสี’’ติ? ‘‘ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา. อปฺปกิลมเถน จาหํ, ภนฺเต, อทฺธานํ ¶ อาคโต. อิธาหํ, ภนฺเต, กาสีสุ วสฺสํวุฏฺโ สาวตฺถึ อาคจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย เยน กีฏาคิริ ตทวสรึ. อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กีฏาคิรึ ปิณฺฑาย ปาวิสึ. อทฺทสา โข มํ, ภนฺเต, อฺตโร ¶ อุปาสโก กีฏาคิริสฺมึ ปิณฺฑาย จรนฺตํ. ทิสฺวาน เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ – ‘อปิ, ภนฺเต, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’ติ? ‘น โข, อาวุโส, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’ติ. ‘เอหิ, ภนฺเต, ฆรํ คมิสฺสามา’ติ. อถ โข, ภนฺเต, โส อุปาสโก มํ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา เอตทโวจ – ‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสสี’ติ? ‘สาวตฺถึ โข อหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’ติ. เตน หิ, ภนฺเต, มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท, เอวฺจ วเทหิ – ‘ทุฏฺโ, ภนฺเต, กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส, อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู. เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ…เป… วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. เยปิ เต, ภนฺเต, มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ¶ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา, ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ, ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู. สาธุ, ภนฺเต, ภควา กีฏาคิรึ ภิกฺขู ปหิเณยฺย ยถายํ กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส สณฺเหยฺยา’ติ. ตโต อหํ, ภควา, อาคจฺฉามี’’ติ.
๔๓๓. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ¶ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ ¶ …เป… วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ, เยปิ เต, ภิกฺขเว, มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา; ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ; ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เอวรูปํ อนาจารํ อาจริสฺสนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปสฺสนฺติปิ โรปาเปสฺสนฺติปิ, สฺจิสฺสนฺติปิ สิฺจาเปสฺสนฺติปิ, โอจินิสฺสนฺติปิ โอจินาเปสฺสนฺติปิ, คนฺถิสฺสนฺติปิ คนฺถาเปสฺสนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, มฺชริกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, วิธูติกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, วฏํสกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อาเวฬํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ, มฺชริกํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ ¶ , วิธูติกํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ, วฏํสกํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ, อาเวฬํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หริสฺสนฺติปิ หาราเปสฺสนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชิสฺสนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวิสฺสนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทิสฺสนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชิสฺสนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวิสฺสนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาริสฺสนฺติ, นจฺจิสฺสนฺติปิ คายิสฺสนฺติปิ ¶ วาเทสฺสนฺติปิ ลาเสสฺสนฺติปิ, นจฺจนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ นจฺจนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ นจฺจนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ นจฺจนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ, คายนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ คายนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ คายนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ คายนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ, วาเทนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ วาเทนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ วาเทนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ วาเทนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ ลาเสนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ ลาเสนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ ลาเสนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ, อฏฺปเทปิ กีฬิสฺสนฺติ ทสปเทปิ กีฬิสฺสนฺติ, อกาเสปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬิสฺสนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ขลิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬิสฺสนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬิสฺสนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, โมกฺขจิกายปิ ¶ กีฬิสฺสนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, รถเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, อกฺขริกายปิ กีฬิสฺสนฺติ ¶ , มเนสิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬิสฺสนฺติ, หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต [ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ (สฺยา.)] ธาวิสฺสนฺติปิ อาธาวิสฺสนฺติปิ, อุสฺเสเฬสฺสนฺติปิ, อปฺโผเฏสฺสนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌิสฺสนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌิสฺสนฺติ, รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ เอวํ วกฺขนฺติ ‘‘อิธ ภคินิ นจฺจสฺสู’’ติ นลาฏิกมฺปิ ทสฺสนฺติ, วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจริสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา ธมฺมึ กถํ กตฺวา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉถ ตุมฺเห, สาริปุตฺตา, กีฏาคิรึ คนฺตฺวา อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรถ. ตุมฺหากํ เอเต สทฺธิวิหาริกา’’ติ.
‘‘กถํ มยํ, ภนฺเต, อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ ¶ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรม? จณฺฑา เต ภิกฺขู ผรุสา’’ติ. ‘‘เตน หิ ตุมฺเห, สาริปุตฺตา, พหุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ คจฺฉถา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. ปมํ อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู โจเทตพฺพา. โจเทตฺวา สาเรตพฺพา. สาเรตฺวา อาปตฺตึ โรเปตพฺพา ¶ . อาปตฺตึ โรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๓๔. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู กุลทูสกา ปาปสมาจารา. อิเมสํ ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จ อิเมหิ ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย – ‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพ’นฺติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู กุลทูสกา ปาปสมาจารา. อิเมสํ ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จ อิเมหิ ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. สงฺโฆ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ – ‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพ’นฺติ. ยสฺสายสฺมโต ¶ ขมติ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมสฺส กรณํ – ‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพ’นฺติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ…เป… โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ – ‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพ’นฺติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๓๕. อถ ¶ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ กีฏาคิรึ คนฺตฺวา อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ อกาสิ – ‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพ’นฺติ. เต สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺตนฺติ, น โลมํ ปาเตนฺติ, น เนตฺถารํ วตฺตนฺติ, น ภิกฺขู ขมาเปนฺติ, อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปนฺติ, ปกฺกมนฺติปิ, วิพฺภมนฺติปิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺติสฺสนฺติ, น โลมํ ปาเตสฺสนฺติ, น เนตฺถารํ วตฺติสฺสนฺติ, น ภิกฺขู ขมาเปสฺสนฺติ ¶ , อกฺโกสิสฺสนฺติ ปริภาสิสฺสนฺติ, ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปสฺสนฺติ ปกฺกมิสฺสนฺติปิ วิพฺภมิสฺสนฺติปี’’ติ ¶ ! อถ โข เต ภิกฺขู อสฺสชิปุนพฺพสุเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺตนฺติ…เป… วิพฺภมนฺติปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๓๖. ‘‘ภิกฺขุ ปเนว อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรติ กุลทูสโก ปาปสมาจาโร. ตสฺส โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ, กุลานิ จ เตน ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘อายสฺมา โข กุลทูสโก ¶ ปาปสมาจาโร, อายสฺมโต โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ, กุลานิ จายสฺมตา ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ปกฺกมตายสฺมา อิมมฺหา อาวาสา. อลํ เต อิธ วาเสนา’ติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน เต ภิกฺขู เอวํ วเทยฺย – ‘ฉนฺทคามิโน จ ภิกฺขู โทสคามิโน จ ภิกฺขู โมหคามิโน จ ภิกฺขู ภยคามิโน จ ภิกฺขู ตาทิสิกาย อาปตฺติยา เอกจฺจํ ปพฺพาเชนฺติ เอกจฺจํ น ปพฺพาเชนฺตี’ติ, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย – ‘มายสฺมา เอวํ อวจ. น จ ภิกฺขู ฉนฺทคามิโน. น จ ภิกฺขู โทสคามิโน. น จ ภิกฺขู โมหคามิโน. น จ ภิกฺขู ภยคามิโน. อายสฺมา โข กุลทูสโก ปาปสมาจาโร. อายสฺมโต โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จายสฺมตา ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ปกฺกมตายสฺมา อิมมฺหา อาวาสา. อลํ เต อิธ วาเสนา’ติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคณฺเหยฺย, โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺโพ ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยฺเจ สมนุภาสียมาโน ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย ¶ , อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย, สงฺฆาทิเสโส’’ติ.
๔๓๗. ภิกฺขุ ปเนว อฺตรํ คามํ วา นิคมํ วาติ คาโมปิ นิคโมปิ นครมฺปิ คาโม เจว นิคโม จ.
อุปนิสฺสาย วิหรตีติ ตตฺถ ปฏิพทฺธา โหนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา.
กุลํ ¶ นาม จตฺตาริ กุลานิ – ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, ¶ เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํ.
กุลทูสโกติ กุลานิ ทูเสติ ปุปฺเผน วา ผเลน วา จุณฺเณน วา มตฺติกาย วา ทนฺตกฏฺเน วา เวฬุยา วา [เวฬุนา วา (สฺยา.)] เวชฺชิกาย วา ชงฺฆเปสนิเกน วา.
ปาปสมาจาโรติ มาลาวจฺฉํ โรเปติปิ โรปาเปติปิ, สิฺจติปิ สิฺจาเปติปิ, โอจินาติปิ โอจินาเปติปิ, คนฺเถติปิ คนฺถาเปติปิ.
ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จาติ เย สํมุขา เต ปสฺสนฺติ, เย ติโรกฺขา เต สุณนฺติ.
กุลานิ ¶ จ เตน ทุฏฺานีติ ปุพฺเพ สทฺธา หุตฺวา ตํ อาคมฺม อสฺสทฺธา โหนฺติ, ปสนฺนา หุตฺวา อปฺปสนฺนา โหนฺติ.
ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จาติ เย สํมุขา เต ปสฺสนฺติ, เย ติโรกฺขา เต สุณนฺติ.
โส ภิกฺขูติ โย โส กุลทูสโก ภิกฺขุ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ. เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ. เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘อายสฺมา โข กุลทูสโก ปาปสมาจาโร. อายสฺมโต โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จายสฺมตา ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ ¶ เจว สุยฺยนฺติ จ. ปกฺกมตายสฺมา อิมมฺหา อาวาสา. อลํ เต อิธ วาเสนา’’ติ.
เอวฺจ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน เต ภิกฺขู เอวํ วเทยฺย – ‘‘ฉนฺทคามิโน จ ภิกฺขู, โทสคามิโน จ ภิกฺขู, โมหคามิโน จ ภิกฺขู, ภยคามิโน จ ภิกฺขู. ตาทิสิกาย อาปตฺติยา เอกจฺจํ ปพฺพาเชนฺติ เอกจฺจํ น ปพฺพาเชนฺตี’’ติ.
โส ภิกฺขูติ โย โส กมฺมกโต ภิกฺขุ.
ภิกฺขูหีติ อฺเหิ ภิกฺขูหิ. เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา เอวํ อวจ. น จ ภิกฺขู ฉนฺทคามิโน, น จ ภิกฺขู โทสคามิโน, น จ ภิกฺขู โมหคามิโน, น จ ภิกฺขู ภยคามิโน. อายสฺมา ¶ โข กุลทูสโก ปาปสมาจาโร. อายสฺมโต โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จายสฺมตา ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ปกฺกมตายสฺมา อิมมฺหา อาวาสา. อลํ เต อิธ วาเสนา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ.
สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สงฺฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘มายสฺมา เอวํ อวจ. น จ ภิกฺขู ฉนฺทคามิโน, น จ ภิกฺขู โทสคามิโน, น จ ภิกฺขู โมหคามิโน, น จ ภิกฺขู ภยคามิโน. อายสฺมา โข กุลทูสโก ปาปสมาจาโร. อายสฺมโต ¶ โข ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จายสฺมตา ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ปกฺกมตายสฺมา ¶ อิมมฺหา อาวาสา. อลํ เต อิธ วาเสนา’’ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โส ภิกฺขุ สมนุภาสิตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๓๘. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต ภิกฺขู ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาเสยฺย ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต ภิกฺขู ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปติ. โส ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘สมนุภฏฺโ สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๓๙. ตฺติยา ¶ ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา, กมฺมวาจาปริโยสาเน ¶ อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส. สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺตสฺส ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ.
สงฺฆาทิเสโสติ สงฺโฆว ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสํ เทติ, มูลาย ปฏิกสฺสติ, มานตฺตํ เทติ, อพฺเภติ; น สมฺพหุลา, น เอกปุคฺคโล ¶ . เตน วุจฺจติ – ‘สงฺฆาทิเสโส’ติ, ตสฺเสว อาปตฺตินิกายสฺส นามกมฺมํ อธิวจนํ. เตนปิ วุจฺจติ สงฺฆาทิเสโสติ.
๔๔๐. ธมฺมกมฺเม ¶ ธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติโก น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๔๔๑. อนาปตฺติ อสมนุภาสนฺตสฺส, ปฏินิสฺสชฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กุลทูสกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ เตรสมํ.
๔๔๒. อุทฺทิฏฺา โข, อายสฺมนฺโต, เตรส สงฺฆาทิเสสา ธมฺมา, นว ปมาปตฺติกา, จตฺตาโร ยาวตติยกา. เยสํ ภิกฺขุ อฺตรํ วา อฺตรํ วา อาปชฺชิตฺวา ยาวตีหํ ชานํ ปฏิจฺฉาเทติ ตาวตีหํ เตน ภิกฺขุนา ¶ อกามา ปริวตฺถพฺพํ. ปริวุตฺถปริวาเสน ภิกฺขุนา อุตฺตริ ฉารตฺตํ ภิกฺขุมานตฺตาย ปฏิปชฺชิตพฺพํ. จิณฺณมานตฺโต ภิกฺขุ ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ ตตฺถ โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพ. เอเกนปิ เจ อูโน วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ ตํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, โส จ ภิกฺขุ อนพฺภิโต, เต จ ภิกฺขู คารยฺหา, อยํ ตตฺถ สามีจิ. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต. ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
เตรสกํ นิฏฺิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
วิสฺสฏฺิ ¶ กายสํสคฺคํ, ทุฏฺุลฺลํ อตฺตกามฺจ;
สฺจริตฺตํ กุฏี เจว, วิหาโร จ อมูลกํ.
กิฺจิเลสฺจ เภโท จ, ตสฺเสว อนุวตฺตกา;
ทุพฺพจํ กุลทูสฺจ, สงฺฆาทิเสสา เตรสาติ.
สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๓. อนิยตกณฺฑํ
๑. ปมอนิยตสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ ¶ โข ปนายสฺมนฺโต ทฺเว อนิยตา ธมฺมา
อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๔๔๓. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี สาวตฺถิยํ กุลูปโก โหติ, พหุกานิ กุลานิ อุปสงฺกมติ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุทายิสฺส อุปฏฺากกุลสฺส กุมาริกา อฺตรสฺส กุลสฺส กุมารกสฺส ทินฺนา โหติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘ทินฺนา, ภนฺเต, อมุกสฺส กุลสฺส กุมารกสฺสา’’ติ. ตมฺปิ โข กุลํ อายสฺมโต อุทายิสฺส อุปฏฺากํ โหติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิตฺถนฺนามา’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายฺย, โอวรเก นิสินฺนา’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี เยน สา กุมาริกา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา กุมาริกาย สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสิ กาลยุตฺตํ สมุลฺลปนฺโต กาลยุตฺตํ ธมฺมํ ภณนฺโต.
เตน โข ปน สมเยน วิสาขา มิคารมาตา พหุปุตฺตา โหติ พหุนตฺตา อโรคปุตฺตา อโรคนตฺตา อภิมงฺคลสมฺมตา. มนุสฺสา ¶ ยฺเสุ ฉเณสุ อุสฺสเวสุ วิสาขํ มิคารมาตรํ ปมํ ¶ โภเชนฺติ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา นิมนฺติตา ตํ กุลํ อคมาสิ. อทฺทสา โข วิสาขา มิคารมาตา อายสฺมนฺตํ อุทายึ ตสฺสา กุมาริกาย สทฺธึ เอกํ เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสินฺนํ. ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ ยํ อยฺโย มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน ¶ อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ ¶ กปฺเปติ. กิฺจาปิ, ภนฺเต, อยฺโย อนตฺถิโก เตน ธมฺเมน, อปิจ ทุสฺสทฺธาปยา อปฺปสนฺนา มนุสฺสา’’ติ. เอวมฺปิ โข อายสฺมา อุทายี วิสาขาย มิคารมาตุยา วุจฺจมาโน นาทิยิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๔๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ตเมนํ สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา ทิสฺวา ติณฺณํ ธมฺมานํ อฺตเรน วเทยฺย – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา, นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ติณฺณํ ธมฺมานํ อฺตเรน กาเรตพฺโพ – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา เยน วา สา สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย, เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพ. อยํ ธมฺโม อนิยโต’’ติ.
๔๔๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา. อนฺตมโส ตทหุชาตาปิ ทาริกา, ปเคว มหตฺตรี.
สทฺธินฺติ ¶ เอกโต.
เอโก เอกายาติ ภิกฺขุ เจว โหติ มาตุคาโม จ.
รโห ¶ นาม จกฺขุสฺส รโห, โสตสฺส รโห. จกฺขุสฺส รโหนาม น สกฺกา โหติ อกฺขึ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํ. โสตสฺส รโหนาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํ.
ปฏิจฺฉนฺนํ นาม อาสนํ กุฏฺเฏน วา [กุฑฺเฑน วา (สี. สฺยา.)] กวาเฏน วา กิลฺเชน ¶ วา สาณิปากาเรน วา รุกฺเขน วา ถมฺเภน วา โกตฺถฬิยา วา เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺนํ โหติ.
อลํกมฺมนิเยติ สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุํ.
นิสชฺชํ ¶ กปฺเปยฺยาติ มาตุคาเม นิสินฺเน ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา. ภิกฺขุ นิสินฺเน มาตุคาโม อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา. อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนา.
สทฺเธยฺยวจสา นาม อาคตผลา อภิสเมตาวินี วิฺาตสาสนา.
อุปาสิกา นาม พุทฺธํ สรณํ คตา, ธมฺมํ สรณํ คตา, สงฺฆํ สรณํ คตา.
ทิสฺวาติ ปสฺสิตฺวา.
ติณฺณํ ธมฺมานํ อฺตเรน วเทยฺย – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ติณฺณํ ธมฺมานํ อฺตเรน กาเรตพฺโพ – ปาราชิเกน วา สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. เยน วา สา สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพ.
๔๔๖. สา ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิสินฺโน, โน จ โข เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ’’นฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน ¶ มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข นิปนฺโน’’ติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ ¶ . สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข ิโต’’ติ, น กาเรตพฺโพ.
๔๔๗. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิปนฺโน, โน จ โข เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิ’’นฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโน’’ติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’’ติ ¶ , โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘นาหํ นิปนฺโน อปิจ โข ิโต’’ติ, น กาเรตพฺโพ.
๔๔๘. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป… สจฺจาหํ นิสินฺโน โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชินฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย ¶ กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป… สจฺจาหํ นิปนฺโน, โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชินฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ¶ นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
๔๔๙. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสินฺโน’’ติ ¶ , โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
๔๕๐. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิปนฺโน’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
อนิยโตติ ¶ น นิยโต, ปาราชิกํ วา สงฺฆาทิเสโส วา ปาจิตฺติยํ วา.
๔๕๑. คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพ.
คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา
กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ ¶ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ, อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพติ.
ปโม อนิยโต นิฏฺิโต.
๒. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทํ
๔๕๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย นิสชฺชํ กปฺเปตุ’’นฺติ ตสฺสาเยว กุมาริกาย ¶ สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสิ กาลยุตฺตํ สมุลฺลปนฺโต กาลยุตฺตํ ธมฺมํ ภณนฺโต. ทุติยมฺปิ โข วิสาขา มิคารมาตา นิมนฺติตา ตํ กุลํ อคมาสิ. อทฺทสา โข วิสาขา มิคารมาตา อายสฺมนฺตํ อุทายึ ตสฺสาเยว กุมาริกาย สทฺธึ เอกํ เอกาย รโห นิสินฺนํ. ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ ยํ อยฺโย มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปติ. กิฺจาปิ, ภนฺเต, อยฺโย อนตฺถิโก เตน ธมฺเมน, อปิจ ทุสฺสทฺธาปยา อปฺปสนฺนา มนุสฺสา’’ติ. เอวมฺปิ โข อายสฺมา อุทายี วิสาขาย มิคารมาตุยา วุจฺจมาโน นาทิยิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๕๓. ‘‘น เหว โข ปน ปฏิจฺฉนฺนํ อาสนํ โหติ นาลํ กมฺมนิยํ, อลฺจ โข โหติ มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุํ. โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเป อาสเน มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กปฺเปยฺย, ตเมนํ สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา ทิสฺวา ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อฺตเรน วเทยฺย – สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อฺตเรน กาเรตพฺโพ – สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. เยน วา สา ¶ สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพ. อยมฺปิ ธมฺโม อนิยโต’’ติ.
๔๕๔. น เหว ¶ โข ปน ปฏิจฺฉนฺนํ อาสนํ โหตีติ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ โหติ กุฏฺเฏน วา กวาเฏน วา กิลฺเชน วา สาณิปากาเรน วา รุกฺเขน วา ถมฺเภน วา โกตฺถฬิยา วา เยน เกนจิ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ โหติ.
นาลํ ¶ กมฺมนิยนฺติ น สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุํ.
อลฺจ โข โหติ มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุนฺติ สกฺกา โหติ มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุํ.
โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ตถารูเป อาสเนติ เอวรูเป อาสเน.
มาตุคาโม นาม มนุสฺสิตฺถี, น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา, วิฺู ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตํ ทุฏฺุลฺลาทุฏฺุลฺลํ อาชานิตุํ.
สทฺธินฺติ เอกโต.
เอโก เอกายาติ ภิกฺขุ เจว โหติ มาตุคาโม จ.
รโห นาม จกฺขุสฺส รโห, โสตสฺส รโห. จกฺขุสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ อกฺขึ วา นิขณียมาเน ภมุกํ วา อุกฺขิปียมาเน สีสํ วา อุกฺขิปียมาเน ปสฺสิตุํ. โสตสฺส รโห นาม น สกฺกา โหติ ปกติกถา โสตุํ.
นิสชฺชํ กปฺเปยฺยาติ มาตุคาเม นิสินฺเน ภิกฺขุ อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา. ภิกฺขุ นิสินฺเน มาตุคาโม อุปนิสินฺโน วา โหติ อุปนิปนฺโน วา. อุโภ วา นิสินฺนา โหนฺติ อุโภ วา นิปนฺนา.
สทฺเธยฺยวจสา ¶ นาม อาคตผลา อภิสเมตาวินี วิฺาตสาสนา.
อุปาสิกา นาม พุทฺธํ สรณํ คตา, ธมฺมํ สรณํ คตา, สงฺฆํ สรณํ คตา.
ทิสฺวาติ ปสฺสิตฺวา.
ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อฺตเรน วเทยฺย สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. นิสชฺชํ ภิกฺขุ ปฏิชานมาโน ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อฺตเรน กาเรตพฺโพ – สงฺฆาทิเสเสน วา ปาจิตฺติเยน วา. เยน วา สา สทฺเธยฺยวจสา อุปาสิกา วเทยฺย, เตน โส ภิกฺขุ กาเรตพฺโพ.
๔๕๕. สา ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ¶ ทิฏฺโ นิสินฺโน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิสินฺโน, โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิ’’นฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ นิปนฺโน มาตุคาเมน สทฺธึ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป… สจฺจาหํ นิปนฺโน, โน จ โข กายสํสคฺคํ สมาปชฺชินฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ ¶ …เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
สา ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺยสฺส มยา สุตํ นิสินฺนสฺส มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสนฺตสฺสา’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา ¶ กาเรตพฺโพ. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺยสฺส มยา สุตํ นิสินฺนสฺส มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสนฺตสฺสา’’ติ, โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สจฺจาหํ นิสินฺโน, โน จ โข ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิ’’นฺติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺยสฺส มยา สุตํ นิปนฺนสฺส มาตุคามํ ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสนฺตสฺสา’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป… สจฺจาหํ นิปนฺโน โน จ โข ทุฏฺุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสินฺติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
๔๕๖. สา เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิสินฺโน’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข นิปนฺโนติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิสินฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
สา ¶ เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยฺโย มยา ทิฏฺโ มาตุคาเมน สทฺธึ เอโก เอกาย รโห นิปนฺโน’’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, นิปชฺชาย กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข นิสินฺโนติ, นิสชฺชาย ¶ กาเรตพฺโพ…เป… นาหํ นิปนฺโน, อปิจ โข ิโตติ, น กาเรตพฺโพ.
อยมฺปีติ ปุริมํ อุปาทาย วุจฺจติ.
อนิยโตติ น นิยโต, สงฺฆาทิเสโส วา ปาจิตฺติยํ วา.
๔๕๗. คมนํ ปฏิชานาติ นิสชฺชํ ปฏิชานาติ อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ นิสชฺชํ ปฏิชานาติ อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. คมนํ ปฏิชานาติ นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพ.
คมนํ น ปฏิชานาติ นิสชฺชํ ปฏิชานาติ อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ อาปตฺตึ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ นิสชฺชํ ปฏิชานาติ อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ ¶ , นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ. คมนํ น ปฏิชานาติ นิสชฺชํ น ปฏิชานาติ อาปตฺตึ น ปฏิชานาติ, น กาเรตพฺโพติ.
ทุติโย อนิยโต นิฏฺิโต.
๔๕๘. อุทฺทิฏฺา ¶ ¶ โข อายสฺมนฺโต ทฺเว อนิยตา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต; ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
ตสฺสุทฺทานํ –
อลํ กมฺมนิยฺเจว, ตเถว จ นเหว โข;
อนิยตา สุปฺตฺตา, พุทฺธเสฏฺเน ตาทินาติ.
อนิยตกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
๔. นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ
๑. จีวรวคฺโค
๑. ปมกถินสิกฺขาปทํ
อิเม ¶ ¶ โข ปนายสฺมนฺโต ตึส นิสฺสคฺคิยา ปาจิตฺติยา
ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺติ.
๔๕๙. เตเน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ โคตมเก เจติเย. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ ติจีวรํ อนฺุาตํ โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ติจีวรํ อนฺุาต’’นฺติ อฺเเนว ติจีวเรน คามํ ปวิสนฺติ, อฺเน ติจีวเรน อาราเม อจฺฉนฺติ, อฺเน ติจีวเรน นหานํ โอตรนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกจีวรํ ธาเรสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อติเรกจีวรํ ธาเรถา’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อติเรกจีวรํ ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๐. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อติเรกจีวรํ ธาเรยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ¶ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๔๖๑. [มหาว. ๓๔๗] เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส อติเรกจีวรํ อุปฺปนฺนํ โหติ. อายสฺมา จ อานนฺโท ตํ จีวรํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม โหติ. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’นฺติ. อิทฺจ เม อติเรกจีวรํ อุปฺปนฺนํ. อหฺจิมํ จีวรํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม. อายสฺมา จ ¶ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสิ. ‘‘กีวจิรํ ปนานนฺท, สาริปุตฺโต อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ? ‘‘นวมํ วา, ภควา, ทิวสํ ทสมํ วา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๖๒. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ ¶ กถิเน ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพํ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๖๓. นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
ทสาหปรมนฺติ ทสาหปรมตา ธาเรตพฺพํ.
อติเรกจีวรํ นาม อนธิฏฺิตํ อวิกปฺปิตํ.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ, วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ โหตี [โหตีติ อิทํ ปทํ สพฺพโปตฺถเกสุ อตฺถิ, สิกฺขาปเท ปน นตฺถิ, เอวมุปริปิ] ติ เอกาทเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ¶ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ.
๔๖๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติ.
๔๖๕. เตน ¶ ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ ¶ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ.
๔๖๖. ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสฏฺํ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อายสฺมนฺตา อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยุ’’นฺติ.
๔๖๗. เตน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อิทํ เม, อาวุโส, จีวรํ ทสาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ อายสฺมโต นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. เตน ภิกฺขุนา อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. นิสฺสฏฺจีวรํ ทาตพฺพํ – ‘‘อิมํ จีวรํ อายสฺมโต ทมฺมี’’ติ.
๔๖๘. ทสาหาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต ¶ เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๔๖๙. อนาปตฺติ อนฺโตทสาหํ อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
๔๗๐. เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นิสฺสฏฺจีวรํ น เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, นิสฺสฏฺจีวรํ น ทาตพฺพํ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
กถินสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อุโทสิตสิกฺขาปทํ
๔๗๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติ. ตานิ จีวรานิ จิรํ นิกฺขิตฺตานิ กณฺณกิตานิ โหนฺติ. ตานิ ภิกฺขู โอตาเปนฺติ. อทฺทสา โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต เต ภิกฺขู ตานิ จีวรานิ โอตาเปนฺเต. ทิสฺวาน เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ กณฺณกิตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต ¶ อานนฺทสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ภิกฺขูนํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสนฺติ ¶ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๒. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๔๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสมฺพิยํ คิลาโน โหติ. าตกา ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉตุ ภทนฺโต, มยํ, อุปฏฺหิสฺสามา’’ติ. ภิกฺขูปิ เอวมาหํสุ – ‘‘คจฺฉาวุโส ¶ , าตกา ตํ อุปฏฺหิสฺสนฺตี’’ติ. โส เอวมาห – ‘‘ภควตาวุโส, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น ติจีวเรน วิปฺปวสิตพฺพ’นฺติ. อหฺจมฺหิ คิลาโน. น สกฺโกมิ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน. น สกฺโกมิ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
๔๗๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ ติจีวรํ ¶ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ ติจีวรํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๗๕. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๔๗๖. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ ¶ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺยาติ สงฺฆาฏิยา วา อุตฺตราสงฺเคน วา อนฺตรวาสเกน ¶ วา.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ สห อรุณุคฺคมนา [อรุณุคฺคมเนน (สี. สฺยา.)] นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส ¶ วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต ¶ , จีวรํ รตฺติวิปฺปวุตฺถํ [รตฺตึ วิปฺปวุตฺถํ (สี.)] อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๔๗๗. คาโม เอกูปจาโร นานูปจาโร. นิเวสนํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อุโทสิโต เอกูปจาโร นานูปจาโร. อฏฺโฏ เอกูปจาโร นานูปจาโร. มาโฬ เอกูปจาโร นานูปจาโร. ปาสาโท เอกูปจาโร นานูปจาโร. หมฺมิยํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. นาวา เอกูปจารา นานูปจารา. สตฺโถ เอกูปจาโร นานูปจาโร. เขตฺตํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. ธฺกรณํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อาราโม เอกูปจาโร นานูปจาโร. วิหาโร เอกูปจาโร นานูปจาโร. รุกฺขมูลํ เอกูปจารํ นานูปจารํ. อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร นานูปจาโร.
๔๗๘. คาโม เอกูปจาโร นาม เอกกุลสฺส คาโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ ¶ . อนฺโตคาเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตคาเม วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๗๙. นานากุลสฺส คาโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ สภาเย วา ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. สภายํ คจฺฉนฺเตน หตฺถปาเส จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สภาเย วา วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. สภาเย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สภาเย วา วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ ฆเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ ฆเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๐. เอกกุลสฺส ¶ นิเวสนํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. อนฺโตนิเวสเน จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตนิเวสเน วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๑. นานากุลสฺส นิเวสนํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ ¶ . อปริกฺขิตฺตํ โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา ¶ น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๒. เอกกุลสฺส อุโทสิโต โหติ ปริกฺขิตฺโต จ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา ¶ . อนฺโตอุโทสิเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอุโทสิเต วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๓. นานากุลสฺส อุโทสิโต โหติ ปริกฺขิตฺโต จ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๔. เอกกุลสฺส อฏฺโฏ โหติ, อนฺโตอฏฺเฏ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอฏฺเฏ วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส อฏฺโฏ โหติ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๕. เอกกุลสฺส มาโฬ โหติ, อนฺโตมาเฬ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตมาเฬ วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส มาโฬ โหติ นานาคพฺภา นานาโอวรกา, ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๖. เอกกุลสฺส ปาสาโท โหติ, อนฺโตปาสาเท จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตปาสาเท วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส ปาสาโท โหติ, นานาคพฺภา ¶ ¶ นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๗. เอกกุลสฺส หมฺมิยํ โหติ. อนฺโตหมฺมิเย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตหมฺมิเย วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส หมฺมิยํ โหติ, นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ คพฺเภ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ คพฺเภ วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๘. เอกกุลสฺส นาวา โหติ. อนฺโตนาวาย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตนาวาย วตฺถพฺพํ ¶ . นานากุลสฺส นาวา โหติ นานาคพฺภา นานาโอวรกา. ยสฺมึ โอวรเก จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ โอวรเก วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๘๙. เอกกุลสฺส สตฺโถ โหติ. สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ปุรโต วา ปจฺฉโต วา สตฺตพฺภนฺตรา น วิชหิตพฺพา, ปสฺสโต อพฺภนฺตรํ น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส สตฺโถ โหติ, สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๐. เอกกุลสฺส เขตฺตํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตเขตฺเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตเขตฺเต วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส เขตฺตํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตเขตฺเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา ¶ วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๑. เอกกุลสฺส ธฺกรณํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตธฺกรเณ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตธฺกรเณ วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส ธฺกรณํ โหติ ปริกฺขิตฺตฺจ. อนฺโตธฺกรเณ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺตํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๒. เอกกุลสฺส อาราโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตอาราเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตอาราเม วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส อาราโม โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตอาราเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ทฺวารมูเล วา วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๓. เอกกุลสฺส ¶ ¶ วิหาโร โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. อนฺโตวิหาเร จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตวิหาเร วตฺถพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ, ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. นานากุลสฺส วิหาโร โหติ ปริกฺขิตฺโต จ. ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ. อปริกฺขิตฺโต โหติ ¶ , ยสฺมึ วิหาเร จีวรํ นิกฺขิตฺตํ โหติ ตสฺมึ วิหาเร วตฺถพฺพํ, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพํ.
๔๙๔. เอกกุลสฺส ¶ รุกฺขมูลํ โหติ, ยํ มชฺฌนฺหิเก กาเล สมนฺตา ฉายา ผรติ, อนฺโตฉายาย จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตฉายาย วตฺถพฺพํ. นานากุลสฺส รุกฺขมูลํ โหติ, หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพํ.
อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร นาม อคามเก อรฺเ สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา เอกูปจาโร, ตโต ปรํ นานูปจาโร.
๔๙๕. วิปฺปวุตฺเถ วิปฺปวุตฺถสฺี อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วิปฺปวุตฺเถ เวมติโก, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วิปฺปวุตฺเถ อวิปฺปวุตฺถสฺี, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อปฺปจฺจุทฺธเฏ ปจฺจุทฺธฏสฺี…เป… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี…เป… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อวิปฺปวุตฺเถ วิปฺปวุตฺถสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวิปฺปวุตฺเถ เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวิปฺปวุตฺเถ อวิปฺปวุตฺถสฺี, อนาปตฺติ.
๔๙๖. อนาปตฺติ อนฺโตอรุเณ ปจฺจุทฺธรติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุโทสิตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ตติยกถินสิกฺขาปทํ
๔๙๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อกาลจีวรํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ตสฺส ตํ ¶ จีวรํ กยิรมานํ นปฺปโหติ. อถ โข ¶ โส ภิกฺขุ ตํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชติ. อทฺทสา โข ภควา เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตํ ภิกฺขุํ ตํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชนฺตํ. ทิสฺวาน เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, ภิกฺขุ, อิมํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชสี’’ติ? ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, อกาลจีวรํ อุปฺปนฺนํ. กยิรมานํ นปฺปโหติ. เตนาหํ อิมํ จีวรํ อุสฺสาเปตฺวา ปุนปฺปุนํ วิมชฺชามี’’ติ. ‘‘อตฺถิ ปน เต, ภิกฺขุ, จีวรปจฺจาสา’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ภควา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา, ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
๔๙๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ อกาลจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา ¶ อติเรกมาสํ นิกฺขิปนฺติ. ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺติ. อทฺทสา โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺเต. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺตี’’ติ? ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, อกาลจีวรานิ จีวรปจฺจาสา นิกฺขิตฺตานี’’ติ. ‘‘กีวจิรํ ปนาวุโส, อิมานิ จีวรานิ นิกฺขิตฺตานี’’ติ? ‘‘อติเรกมาสํ, อาวุโส’’ติ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา อติเรกมาสํ นิกฺขิปิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๔๙๙. ‘‘นิฏฺิตจีวรสฺมึ ¶ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมึ กถิเน ภิกฺขุโน ปเนว อกาลจีวรํ อุปฺปชฺเชยฺย, อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ. ปฏิคฺคเหตฺวา ขิปฺปเมว กาเรตพฺพํ. โนจสฺส ปาริปูริ, มาสปรมํ เตน ภิกฺขุนา ¶ ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ อูนสฺส ปาริปูริยา สติยา ปจฺจาสาย. ตโต เจ อุตฺตริ [อุตฺตรึ (สี. สฺยา.)] นิกฺขิเปยฺย, สติยาปิ ปจฺจาสาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๐๐. นิฏฺิตจีวรสฺมินฺติ ¶ ¶ ภิกฺขุโน จีวรํ กตํ วา โหติ นฏฺํ วา วินฏฺํ วา ทฑฺฒํ วา จีวราสา วา อุปจฺฉินฺนา.
อุพฺภตสฺมึ กถิเนติ อฏฺนฺนํ มาติกานํ อฺตราย มาติกาย อุพฺภตํ โหติ, สงฺเฆน วา อนฺตรา อุพฺภตํ โหติ.
อกาลจีวรํ นาม อนตฺถเต กถิเน เอกาทสมาเส อุปฺปนฺนํ, อตฺถเต กถิเน สตฺตมาเส อุปฺปนฺนํ, กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวรํ นาม.
อุปฺปชฺเชยฺยาติ อุปฺปชฺเชยฺย สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
อากงฺขมาเนนาติ อิจฺฉมาเนน ปฏิคฺคเหตพฺพํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ขิปฺปเมว กาเรตพฺพนฺติ ทสาหา กาเรตพฺพํ.
โน จสฺส ปาริปูรีติ กยิรมานํ นปฺปโหติ.
มาสปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ มาสปรมตา นิกฺขิปิตพฺพํ.
อูนสฺส ปาริปูริยาติ อูนสฺส ปาริปูรตฺถาย.
สติยา ปจฺจาสายาติ ปจฺจาสา โหติ สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
ตโต เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺย สติยาปิ ปจฺจาสายาติ ตทหุปฺปนฺเน ¶ มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. ทฺวีหุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. ตีหุปฺปนฺเน มูลจีวเร…เป… จตูหุปฺปนฺเน… ปฺจาหุปฺปนฺเน… ฉาหุปฺปนฺเน… สตฺตาหุปฺปนฺเน… อฏฺาหุปฺปนฺเน ¶ … นวาหุปฺปนฺเน… ทสาหุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ ¶ . เอกาทเส อุปฺปนฺเน…เป… ทฺวาทเส อุปฺปนฺเน… เตรเส อุปฺปนฺเน… จุทฺทเส อุปฺปนฺเน… ปนฺนรเส อุปฺปนฺเน… โสฬเส อุปฺปนฺเน… สตฺตรเส อุปฺปนฺเน… อฏฺารเส อุปฺปนฺเน… เอกูนวีเส อุปฺปนฺเน… วีเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, ทสาหา กาเรตพฺพํ. เอกวีเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, นวาหา กาเรตพฺพํ. ทฺวาวีเส อุปฺปนฺเน…เป… เตวีเส อุปฺปนฺเน… จตุวีเส อุปฺปนฺเน… ปฺจวีเส อุปฺปนฺเน… ฉพฺพีเส อุปฺปนฺเน… สตฺตวีเส อุปฺปนฺเน… อฏฺวีเส อุปฺปนฺเน… เอกูนตึเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, เอกาหํ กาเรตพฺพํ… ตึเส อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ ¶ , ตทเหว อธิฏฺาตพฺพํ วิกปฺเปตพฺพํ วิสฺสชฺเชตพฺพํ. โน เจ อธิฏฺเยฺย วา วิกปฺเปยฺย วา วิสฺสชฺเชยฺย วา, เอกตึเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, อกาลจีวรํ มาสาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
วิสภาเค อุปฺปนฺเน มูลจีวเร ปจฺจาสาจีวรํ อุปฺปชฺชติ, รตฺติโย จ เสสา โหนฺติ, น อกามา กาเรตพฺพํ.
๕๐๑. มาสาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. มาสาติกฺกนฺเต เวมติโก นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. มาสาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี…เป… อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. มาสานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๕๐๒. อนาปตฺติ อนฺโตมาเส อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ ¶ , วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตติยกถินสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ.
๔. ปุราณจีวรสิกฺขาปทํ
๕๐๓. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุทายิสฺส ปุราณทุติยิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. สา อายสฺมโต อุทายิสฺส สนฺติเก อภิกฺขณํ อาคจฺฉติ. อายสฺมาปิ อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สนฺติเก อภิกฺขณํ คจฺฉติ. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี ตสฺสา ภิกฺขุนิยา สนฺติเก ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรติ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุรโต องฺคชาตํ วิวริตฺวา อาสเน นิสีทิ. สาปิ โข ภิกฺขุนี อายสฺมโต อุทายิสฺส ปุรโต องฺคชาตํ วิวริตฺวา อาสเน นิสีทิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี สารตฺโต ตสฺสา ภิกฺขุนิยา องฺคชาตํ อุปนิชฺฌายิ. ตสฺส อสุจิ มุจฺจิ. อถ โข อายสฺมา อุทายี ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘คจฺฉ, ภคินิ, อุทกํ อาหร, อนฺตรวาสกํ โธวิสฺสามี’’ติ. ‘‘อาหรยฺย ¶ , อหเมว โธวิสฺสามี’’ติ ตํ อสุจึ เอกเทสํ มุเขน อคฺคเหสิ เอกเทสํ องฺคชาเต ปกฺขิปิ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ภิกฺขุนิโย ¶ เอวมาหํสุ – ‘‘อพฺรหฺมจารินี อยํ ภิกฺขุนี, คพฺภินี’’ติ. ‘‘นาหํ, อยฺเย, อพฺรหฺมจารินี’’ติ ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, อุทายิ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา ปาสาทิกํ วา อปาสาทิกํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๐๔. ‘‘โย ¶ ¶ ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรํ โธวาเปยฺย วา รชาเปยฺย วา อาโกฏาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๐๕. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
ปุราณจีวรํ นาม สกึ นิวตฺถมฺปิ สกึ ปารุตมฺปิ.
โธวาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โธตํ นิสฺสคฺคิยํ โหติ. รชาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. รตฺตํ นิสฺสคฺคิยํ โหติ. อาโกเฏหีติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สกึ ปาณิปฺปหารํ วา มุคฺครปฺปหารํ วา ทินฺเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, ปุราณจีวรํ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา โธวาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๐๖. อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ โธวาเปติ รชาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ รชาเปติ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี ปุราณจีวรํ อาโกฏาเปติ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย เวมติโก…เป… อฺาติกาย าติกสฺี…เป… อฺสฺส ปุราณจีวรํ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโตอุปสมฺปนฺนาย โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๐๗. อนาปตฺติ าติกาย โธวนฺติยา อฺาติกา ทุติยา โหติ, อวุตฺตา โธวติ, อปริภุตฺตํ โธวาเปติ, จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ โธวาเปติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปุราณจีวรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. จีวรปฏิคฺคหณสิกฺขาปทํ
๕๐๘. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ¶ สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิ ทิวาวิหาราย. อนฺธวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน โจรา ¶ กตกมฺมา คาวึ วธิตฺวา มํสํ คเหตฺวา อนฺธวนํ ปวิสึสุ. อทฺทสา โข โจรคามณิโก อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ ¶ นิสินฺนํ. ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สเจ เม ปุตฺตภาตุกา ปสฺสิสฺสนฺติ วิเหิสฺสนฺติ อิมํ ภิกฺขุนิ’’นฺติ อฺเน มคฺเคน อคมาสิ. อถ โข โส โจรคามณิโก มํเส ปกฺเก วรมํสานิ คเหตฺวา ปณฺณปุฏํ [ปณฺเณน ปุฏํ (สฺยา.)] พนฺธิตฺวา อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา อวิทูเร รุกฺเข อาลคฺเคตฺวา – ‘‘โย ปสฺสติ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ทินฺนํเยว หรตู’’ติ, วตฺวา ปกฺกามิ. อสฺโสสิ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี สมาธิมฺหา วุฏฺหิตฺวา ตสฺส โจรคามณิกสฺส อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ¶ ภิกฺขุนี ตํ มํสํ คเหตฺวา อุปสฺสยํ อคมาสิ. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ตํ มํสํ สมฺปาเทตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เวฬุวเน ปจฺจุฏฺาสิ [ปจฺจุปฏฺาสิ (?)].
เตน โข ปน สมเยน ภควา คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโ โหติ. อายสฺมา อุทายี โอหิยฺยโก โหติ วิหารปาโล. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี เยนายสฺมา อุทายี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, ภควา’’ติ? ‘‘ปวิฏฺโ, ภคินิ, ภควา คามํ ปิณฺฑายา’’ติ. ‘‘อิมํ, ภนฺเต, มํสํ ภควโต เทหี’’ติ. ‘‘สนฺตปฺปิโต ตยา, ภคินิ, ภควา มํเสน. สเจ เม ตฺวํ อนฺตรวาสกํ ทเทยฺยาสิ, เอวํ อหมฺปิ สนฺตปฺปิโต ภเวยฺยํ อนฺตรวาสเกนา’’ติ. ‘‘มยํ โข, ภนฺเต, มาตุคามา นาม กิจฺฉลาภา. อิทฺจ เม อนฺติมํ ปฺจมํ จีวรํ. นาหํ ทสฺสามี’’ติ. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภคินิ, ปุริโส หตฺถึ ทตฺวา กจฺเฉ สชฺเชยฺย [วิสฺสชฺเชยฺย (สฺยา.)] เอวเมว โข ตฺวํ ภคินิ ภควโต มํสํ ทตฺวา มยิ อนฺตรวาสเก สชฺชสี’’ติ [อนฺตรวาสกํ น สชฺชสีติ (ก.), มยฺหํ อนฺตรวาสกํ วิสฺสชฺเชหีติ (สฺยา.)]. อถ โข อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี อายสฺมตา อุทายินา นิปฺปีฬิยมานา อนฺตรวาสกํ ทตฺวา อุปสฺสยํ อคมาสิ. ภิกฺขุนิโย อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ปตฺตจีวรํ ¶ ปฏิคฺคณฺหนฺติโย อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจุํ – ‘‘กหํ เต, อยฺเย, อนฺตรวาสโก’’ติ? อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสติ กิจฺฉลาโภ มาตุคาโม’’ติ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุทายี ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสตี’’ติ! อถ ¶ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุทายึ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุทายิ, ภิกฺขุนิยา จีวรํ ปฏิคฺคเหสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ , ภควา’’ติ. ‘‘าติกา เต, อุทายิ, อฺาติกา’’ติ? ‘‘อฺาติกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาติกาย น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสสิ! เนตํ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๐๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา ภิกฺขุนีนํ ปาริวตฺตกจีวรํ ¶ น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา อมฺหากํ ปาริวตฺตกจีวรํ น ปฏิคฺคเหสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อุชฺฌายนฺตีนํ ขิยฺยนฺตีนํ วิปาเจนฺตีนํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ปฏิคฺคเหตุํ – ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุนิยา, สิกฺขมานาย, สามเณรสฺส, สามเณริยา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ปฺจนฺนํ ปาริวตฺตกํ ปฏิคฺคเหตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ.
๕๑๑. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๑๒. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
จีวรํ ¶ ¶ ¶ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ ¶ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
อฺตฺร ปาริวตฺตกาติ เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
ปฏิคฺคณฺหาติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต ปฏิคฺคหิตํ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๑๓. อฺาติกาย อฺาติกสฺี จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย เวมติโก จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย าติกสฺี จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนาย หตฺถโต จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ, อฺตฺร ปาริวตฺตกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๑๔. อนาปตฺติ าติกาย, ปาริวตฺตกํ ปริตฺเตน วา วิปุลํ, วิปุเลน วา ปริตฺตํ, ภิกฺขุ วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ตาวกาลิกํ คณฺหาติ ¶ , จีวรํ เปตฺวา อฺํ ปริกฺขารํ คณฺหาติ, สิกฺขมานาย, สามเณริยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรปฏิคฺคหณสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. อฺาตกวิฺตฺติสิกฺขาปทํ
๕๑๕. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ¶ . เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปฏฺโฏ [ปฏฺโ (สฺยา. ก.)] โหติ ธมฺมึ กถํ กาตุํ. อถ โข อฺตโร เสฏฺิปุตฺโต เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ เสฏฺิปุตฺตํ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘วเทยฺยาถ, ภนฺเต, เยน อตฺโถ. ปฏิพลา มยํ อยฺยสฺส ¶ ทาตุํ ยทิทํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาร’’นฺติ. ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อาวุโส, ทาตุกาโมสิ, อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. ‘‘อมฺหากํ โข, ภนฺเต, กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ. อาคเมหิ, ภนฺเต, ยาว ฆรํ คจฺฉามิ. ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ ¶ อิโต วา สุนฺทรตร’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สเจ เม ตฺวํ อาวุโส ทาตุกาโมสิ อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. อมฺหากํ โข ภนฺเต กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ, อาคเมหิ ภนฺเต ยาว ฆรํ คจฺฉามิ, ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ อิโต วา สุนฺทรตรนฺติ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สเจ เม ตฺวํ อาวุโส ทาตุกาโมสิ, อิโต เอกํ สาฏกํ เทหี’’ติ. อมฺหากํ โข ภนฺเต กุลปุตฺตานํ กิสฺมึ วิย เอกสาฏกํ คนฺตุํ, อาคเมหิ ภนฺเต ยาว ฆรํ คจฺฉามิ, ฆรํ คโต อิโต วา เอกํ สาฏกํ ปหิณิสฺสามิ อิโต วา สุนฺทรตรนฺติ. ‘‘กึ ปน ตยา, อาวุโส, อทาตุกาเมน ปวาริเตน ยํ ตฺวํ ปวาเรตฺวา น เทสี’’ติ.
อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน นิปฺปีฬิยมาโน เอกํ สาฏกํ ทตฺวา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ เสฏฺิปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ อยฺโย เอกสาฏโก อาคจฺฉสี’’ติ? อถ โข โส เสฏฺิปุตฺโต เตสํ มนุสฺสานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเมสํ สุกรา ธมฺมนิมนฺตนาปิ กาตุํ [นยิเม สุกรา ธมฺมนิมนฺตนายปิ กาตุํ (สฺยา.)]. กถฺหิ นาม เสฏฺิปุตฺเตน ธมฺมนิมนฺตนาย กยิรมานาย ¶ สาฏกํ คเหสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อฺาตกํ เสฏฺิปุตฺตํ จีวรํ วิฺาเปสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๖. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๑๗. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สาเกตา สาวตฺถึ ¶ ๒ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. อนฺตรามคฺเค โจรา นิกฺขมิตฺวา เต ภิกฺขู อจฺฉินฺทึสุ. อถ โข เต ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุ’’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา ¶ น วิฺาเปสุํ. ยถานคฺคาว สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขู อภิวาเทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘สุนฺทรา โข อิเม, อาวุโส, อาชีวกา เย อิเม ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺตี’’ติ. เต เอวมาหํสุ – ‘‘น มยํ, อาวุโส, อาชีวกา, ภิกฺขู มย’’นฺติ. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปาลึ เอตทโวจุํ – ‘‘อิงฺฆาวุโส อุปาลิ, อิเม อนุยฺุชาหี’’ติ. อถ โข อายสฺมตา อุปาลินา อนุยฺุชิยมานา เต ภิกฺขู เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เต ภิกฺขู อนุยฺุชิตฺวา ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ภิกฺขู อิเม, อาวุโส. เทถ เนสํ จีวรานี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู นคฺคา อาคจฺฉิสฺสนฺติ! นนุ นาม ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตพฺพ’’นฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู ¶ อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อจฺฉินฺนจีวรสฺส วา นฏฺจีวรสฺส วา อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุํ. ยํ อาวาสํ ปมํ อุปคจฺฉติ, สเจ ตตฺถ โหติ สงฺฆสฺส วิหารจีวรํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภูมตฺถรณํ วา ภิสิจฺฉวิ วา, ตํ คเหตฺวา ปารุปิตุํ ลภิตฺวา โอทหิสฺสามี’’ติ ¶ . โน เจ โหติ สงฺฆสฺส วิหารจีวรํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภุมตฺถรณํ วา ¶ ภิสิจฺฉวิ วา ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตพฺพํ; น ตฺเวว นคฺเคน อาคนฺตพฺพํ. โย อาคจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๑๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปยฺย, อฺตฺร สมยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย – อจฺฉินฺนจีวโร วา โหติ ภิกฺขุ นฏฺจีวโร วา. อยํ ตตฺถ สมโย’’ติ.
๕๑๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
จีวรํ ¶ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
อฺตฺร สมยาติ เปตฺวา สมยํ.
อจฺฉินฺนจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อจฺฉินฺนํ โหติ ราชูหิ วา โจเรหิ วา ธุตฺเตหิ วา, เยหิ เกหิจิ วา อจฺฉินฺนํ โหติ.
นฏฺจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อคฺคินา วา ทฑฺฒํ โหติ, อุทเกน วา วุฬฺหํ โหติ, อุนฺทูเรหิ วา อุปจิกาหิ วา ขายิตํ โหติ, ปริโภคชิณฺณํ วา โหติ.
อฺตฺร สมยา วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ¶ ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว ¶ , นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาตกํ คหปติกํ, อฺตฺร สมยา วิฺาปิตํ, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๒๐. อฺาตเก อฺาตกสฺี, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี, อฺตฺร สมยา, จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๒๑. อนาปตฺติ สมเย, าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อฺาตกวิฺตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. ตตุตฺตริสิกฺขาปทํ
๕๒๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อจฺฉินฺนจีวรเก ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘ภควตา, อาวุโส, อนฺุาตํ – ‘อจฺฉินฺนจีวรสฺส วา นฏฺจีวรสฺส วา อฺาตกํ คหปตึ วา คหปตานึ วา จีวรํ วิฺาเปตุํ’; วิฺาเปถ, อาวุโส, จีวร’’นฺติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, ลทฺธํ อมฺเหหิ จีวร’’นฺติ. ‘‘มยํ อายสฺมนฺตานํ วิฺาเปมา’’ติ. ‘‘วิฺาเปถ, อาวุโส’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘อจฺฉินฺนจีวรกา, อาวุโส, ภิกฺขู อาคตา. เทถ เนสํ จีวรานี’’ติ, พหุํ จีวรํ วิฺาเปสุํ.
เตน ¶ โข ปน ¶ สมเยน อฺตโร ปุริโส สภายํ นิสินฺโน อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉินฺนจีวรกา อยฺโย ภิกฺขู อาคตา. เตสํ มยา จีวรํ ทินฺน’’นฺติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘มยาปิ ทินฺน’’นฺติ. อปโรปิ เอวมาห – ‘‘มยาปิ ทินฺน’’นฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสนฺติ, ทุสฺสวาณิชฺชํ ¶ วา สมณา สกฺยปุตฺติยา กริสฺสนฺติ, ปคฺคาหิกสาลํ [ปฏคฺคาหิกสาลํ (?)] วา ปสาเรสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, น มตฺตํ ชานิตฺวา พหุํ จีวรํ วิฺาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๓. ‘‘ตฺเจ อฺาตโก คหปติ วา คหปตานี วา พหูหิ จีวเรหิ อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺย สนฺตรุตฺตรปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๔. ตฺเจติ อจฺฉินฺนจีวรกํ ภิกฺขุํ.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
พหูหิ จีวเรหีติ พหุเกหิ จีวเรหิ.
อภิหฏฺุํ ปวาเรยฺยาติ ¶ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติ.
สนฺตรุตฺตรปรมํ ¶ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพนฺติ สเจ ตีณิ นฏฺานิ โหนฺติ ทฺเว สาทิตพฺพานิ, ทฺเว นฏฺานิ เอกํ สาทิตพฺพํ, เอกํ นฏฺํ น กิฺจิ สาทิตพฺพํ.
ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺยาติ ตตุตฺตริ วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อฺาตกํ ¶ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา ตตุตฺตริ วิฺาปิตํ ¶ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๒๕. อฺาตเก อฺาตกสฺี ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ตตุตฺตริ จีวรํ วิฺาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๒๖. อนาปตฺติ – ‘‘เสสกํ อาหริสฺสามี’’ติ หรนฺโต คจฺฉติ, ‘‘เสสกํ ตุยฺเหว โหตู’’ติ เทนฺติ, น อจฺฉินฺนการณา เทนฺติ, น นฏฺการณา ¶ เทนฺติ, าตกานํ, ปวาริตานํ, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ตตุตฺตริสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อุปกฺขฏสิกฺขาปทํ
๕๒๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตสฺส ปุริสสฺส อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, อมุกสฺมึ โอกาเส อฺตโร ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ โส อุปฏฺาโก’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส ปุริโส เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร มํ ตฺวํ, อาวุโส, จีวเรน อจฺฉาเทตุกาโมสี’’ติ? ‘‘อปิ เมยฺย, เอวํ โหติ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘สเจ โข มํ ตฺวํ, อาวุโส, จีวเรน อจฺฉาเทตุกาโมสิ, เอวรูเปน จีวเรน อจฺฉาเทหิ. กฺยาหํ เตน อจฺฉนฺโนปิ กริสฺสามิ ยาหํ น ปริภฺุชิสฺสามี’’ติ.
อถ ¶ โข โส ปุริโส อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรน อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ ¶ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยา ปุพฺเพ อปฺปวาริโต มํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายฺยนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกํ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๒๘. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อฺาตกสฺส คหปติสฺส วา คหปตานิยา วา จีวรเจตาปนฺนํ [จีวรเจตาปนํ (สฺยา.)] อุปกฺขฏํ โหติ – ‘อิมินา ¶ จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’ติ; ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘สาธุ วต มํ อายสฺมา อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน เอวรูปํ วา เอวรูปํ วา จีวรํ เจตาเปตฺวา อจฺฉาเทหี’ติ, กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๒๙. ภิกฺขุํ ¶ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา, ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ ¶ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
จีวรเจตาปนฺนํ นาม หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา วา มณิ วา ปวาโฬ วา ผลิโก วา ปฏโก วา สุตฺตํ วา กปฺปาโส วา.
อิมินา จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทสฺสามีติ ทสฺสามิ.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อุปกฺขฏํ โหติ โส ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต จีวรํ เจตาเปมี’’ติ?
อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา ¶ .
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ อายตํ วา โหตุ วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
อิมินา ¶ จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เอวรูปํ ¶ วา เอวรูปํ วาติ. อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทหีติ ทชฺเชหิ.
กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทายาติ สาธตฺถิโก [สาธุตฺถิโก (สฺยา.)] มหคฺฆตฺถิโก. ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา เจตาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกํ คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๓๐. อฺาตเก ¶ อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกํ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๓๑. อนาปตฺติ ¶ าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ เจตาเปตุกามสฺส อปฺปคฺฆํ เจตาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุปกฺขฏสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทํ
๕๓๒. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. โสปิ เอวมาห – ‘‘อหมฺปิ อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ เตสํ ปุริสานํ อิมํ กถาสลฺลาปํ. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท. อมุกสฺมึ โอกาเส ¶ อฺตโร ปุริโส อฺตรํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’ติ. โสปิ เอวมาห – ‘อหมฺปิ อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ เต อุปฏฺากา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน เต ปุริสา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ปุริเส เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร มํ ตุมฺเห, อาวุโส, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุกามาตฺถา’’ติ? ‘‘อปิ นยฺย, เอวํ โหติ – ‘อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรหิ อจฺฉาเทสฺสามา’’’ติ. ‘‘สเจ โข มํ ตุมฺเห ¶ , อาวุโส, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุกามาตฺถ, เอวรูเปน จีวเรน อจฺฉาเทถ, กฺยาหํ เตหิ อจฺฉนฺโนปิ กริสฺสามิ, ยานาหํ น ปริภฺุชิสฺสามี’’ติ ¶ . อถ โข เต ปุริสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรหิ อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท อมฺเหหิ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ ปุริสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตกา ¶ เต, อุปนนฺท, อฺาตกา’’ติ? ‘‘อฺาตกา, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกานํ น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตเก คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๓. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อุภินฺนํ อฺาตกานํ คหปตีนํ วา คหปตานีนํ วา ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺนานิ อุปกฺขฏานิ โหนฺติ – ‘อิเมหิ มยํ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิ ปจฺเจกจีวรานิ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรหิ อจฺฉาเทสฺสามา’ติ ¶ ; ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘สาธุ วต มํ อายสฺมนฺโต อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิ เอวรูปํ วา เอวรูปํ วา จีวรํ เจตาเปตฺวา อจฺฉาเทถ, อุโภว สนฺตา เอเกนา’ติ, กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทาย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๓๔. ภิกฺขุํ ¶ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา, ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกามา.
อุภินฺนนฺติ ¶ ทฺวินฺนํ.
อฺาตกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
คหปตี นาม เย เกจิ อคาร อชฺฌาวสนฺติ.
คหปตานิโย นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสนฺติ.
จีวรเจตาปนฺนานิ นาม หิรฺา วา สุวณฺณา วา มุตฺตา วา มณี วา ปวาฬา วา ผลิกา วา ปฏกา วา สุตฺตา วา กปฺปาสา วา.
อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหิติ ปจฺจุปฏฺิเตหิ.
เจตาเปตฺวาติ ¶ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทสฺสามาติ ทสฺสาม.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนานิ อุปกฺขฏานิ โหนฺติ โส ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต ¶ จีวรํ เจตาเปมา’’ติ.
อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา.
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ อายตํ วา โหตุ วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
อิเมหิ ปจฺเจกจีวรเจตาปนฺเนหีติ ปจฺจุปฏฺิเตหิ.
เอวรูปํ วา เอวรูปํ วาติ อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทถาติ ทชฺเชถ.
อุโภว สนฺตา เอเกนาติ ทฺเวปิ ชนา เอเกน.
กลฺยาณกมฺยตํ อุปาทายาติ สาธตฺถิโก มหคฺฆตฺถิโก.
ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา สณฺหํ วา เจตาเปนฺติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ¶ อฺาตเก คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส ¶ นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๓๕. อฺาตเก อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติเก อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ ¶ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก อฺาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๓๖. อนาปตฺติ – าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ เจตาเปตุกามานํ อปฺปคฺฆํ เจตาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ราชสิกฺขาปทํ
๕๓๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส อุปฏฺาโก มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ทูเตน จีวรเจตาปนฺนํ ปาเหสิ – ‘‘อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทหี’’ติ. อถ โข โส ทูโต เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ. ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต ¶ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ทูตํ เอตทโวจ – ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม, จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม กาเลน กปฺปิย’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต โส ทูโต อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ ปนายสฺมโต ¶ โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ ¶ ? เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก อารามํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ทูตํ เอตทโวจ – ‘‘เอโส โข, อาวุโส, อุปาสโก ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ. อถ โข โส ทูโต ตํ อุปาสกํ สฺาเปตฺวา เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ ¶ ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา. อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ อุปาสกํ น กิฺจิ อวจาสิ. ทุติยมฺปิ โข โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ อุปาสกํ น กิฺจิ อวจาสิ. ตติยมฺปิ โข โส มหามตฺโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ปริภฺุชตุ อยฺโย ตํ จีวรํ, อิจฺฉาม มยํ อยฺเยน ตํ จีวรํ ปริภุตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน เนคมสฺส สมโย โหติ. เนคเมน จ กติกา กตา โหติ – ‘‘โย ปจฺฉา อาคจฺฉติ ปฺาสํ พทฺโธ’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส อุปาสโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’’ติ. ‘‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต ¶ , อาคเมหิ, อชฺช เนคมสฺส สมโย. เนคเมน จ กติกา กตา โหติ – ‘โย ปจฺฉา อาคจฺฉติ ปฺาสํ พทฺโธ’’’ติ. ‘‘อชฺเชว เม, อาวุโส, จีวรํ เทหี’’ติ โอวฏฺฏิกาย ปรามสิ. อถ โข โส อุปาสโก อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน นิปฺปีฬิยมาโน อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส จีวรํ เจตาเปตฺวา ปจฺฉา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อยฺโย, ปจฺฉา อาคโต, ปฺาสํ ชีโนสี’’ติ.
อถ โข โส อุปาสโก เตสํ มนุสฺสานํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา ¶ . นยิเมสํ ¶ สุกรํ เวยฺยาวจฺจมฺปิ กาตุํ. กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ ¶ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสี’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, อุปาสเกน – ‘อชฺชณฺโห, ภนฺเต, อาคเมหี’ติ วุจฺจมาโน นาคเมสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๓๘. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส ราชา วา ราชโภคฺโค วา พฺราหฺมโณ วา คหปติโก วา ทูเตน จีวรเจตาปนฺนํ ปหิเณยฺย – ‘อิมินา จีวรเจตาปนฺเนน จีวรํ เจตาเปตฺวา อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ จีวเรน อจฺฉาเทหี’ติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ, ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’นฺติ, เตน ภิกฺขุนา โส ทูโต เอวมสฺส วจนีโย – ‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม. จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม, กาเลน กปฺปิย’นฺติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ ปนายสฺมโต โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร นิทฺทิสิตพฺโพ อารามิโก วา อุปาสโก วา – ‘เอโส โข, อาวุโส, ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’ติ. โส เจ ทูโต ตํ เวยฺยาวจฺจกรํ สฺาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา, อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร อุปสงฺกมิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจเทตพฺโพ ¶ สาเรตพฺโพ – ‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’ติ. ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจทยมาโน สารยมาโน ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, จตุกฺขตฺตุํ ¶ ปฺจกฺขตฺตุํ ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูเตน อุทฺทิสฺส าตพฺพํ. จตุกฺขตฺตุํ ปฺจกฺขตฺตุํ ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูโต อุทฺทิสฺส ติฏฺมาโน ¶ ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทยฺย, อิจฺเจตํ กุสลํ; ตโต เจ อุตฺตริ วายมมาโน ตํ จีวร อภินิปฺผาเทยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, ยตสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ, ตตฺถ สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘ยํ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต ภิกฺขุํ ¶ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ ปหิณิตฺถ, น ตํ ตสฺส ภิกฺขุโน กิฺจิ อตฺถํ อนุโภติ, ยฺุชนฺตายสฺมนฺโต สกํ, มา โว สกํ วินสฺสา’ติ, อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๕๓๙. ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย, ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา ¶ , ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
ราชา นาม โย โกจิ รชฺชํ กาเรติ.
ราชโภคฺโค นาม โย โกจิ รฺโ ภตฺตเวตนาหาโร.
พฺราหฺมโณ นาม ชาติยา พฺราหฺมโณ.
คหปติโก นาม เปตฺวา ราชํ ราชโภคฺคํ พฺราหฺมณํ อวเสโส คหปติโก นาม.
จีวรเจตาปนฺนํ นาม หิรฺํ วา สุวณฺณํ วา มุตฺตา วา มณิ วา.
อิมินา จีวรเจตาปนฺเนนาติ ปจฺจุปฏฺิเตน.
เจตาเปตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวา.
อจฺฉาเทหีติ ทชฺเชหิ.
โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ โข, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ. ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’’นฺติ, เตน ภิกฺขุนา โส ทูโต เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม. จีวรฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม, กาเลน กปฺปิย’’นฺติ. โส เจ ทูโต ตํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทยฺย – ‘‘อตฺถิ ปนายสฺมโต โกจิ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ? จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร นิทฺทิสิตพฺโพ อารามิโก วา อุปาสโก วา – ‘‘เอโส โข, อาวุโส ¶ , ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ. น วตฺตพฺโพ – ‘‘ตสฺส เทหีติ วา, โส วา นิกฺขิปิสฺสติ, โส วา ปริวตฺเตสฺสติ, โส วา เจตาเปสฺสตี’’ติ.
โส ¶ เจ ทูโต ตํ เวยฺยาวจฺจกรํ ¶ สฺาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘‘ยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา เวยฺยาวจฺจกรํ นิทฺทิสิ สฺตฺโต โส มยา. อุปสงฺกมตุ อายสฺมา กาเลน, จีวเรน ตํ อจฺฉาเทสฺสตี’’ติ, จีวรตฺถิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เวยฺยาวจฺจกโร อุปสงฺกมิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจเทตพฺโพ สาเรตพฺโพ – ‘‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’’ติ. น วตฺตพฺโพ – ‘‘เทหิ เม จีวรํ, อาหร เม จีวรํ, ปริวตฺเตหิ เม จีวรํ, เจตาเปหิ เม จีวร’’นฺติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ. สเจ อภินิปฺผาเทติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ อภินิปฺผาเทติ, ตตฺถ คนฺตฺวา ตุณฺหีภูเตน อุทฺทิสฺส าตพฺพํ. น อาสเน นิสีทิตพฺพํ. น อามิสํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. น ธมฺโม ภาสิตพฺโพ. ‘‘กึ การณา อาคโตสี’’ติ ปุจฺฉิยมาโน ‘‘ชานาหิ, อาวุโส’’ติ วตฺตพฺโพ. สเจ อาสเน วา นิสีทติ ¶ , อามิสํ วา ปฏิคฺคณฺหาติ, ธมฺมํ วา ภาสติ, านํ ภฺชติ. ทุติยมฺปิ าตพฺพํ. ตติยมฺปิ าตพฺพํ. จตุกฺขตฺตุํ โจเทตฺวา จตุกฺขตฺตุํ าตพฺพํ. ปฺจกฺขตุํ โจเทตฺวา ทฺวิกฺขตฺตุํ าตพฺพํ. ฉกฺขตฺตุํ โจเทตฺวา น าตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ วายมมาโน ตํ จีวรํ อภินิปฺผาเทติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม ¶ , ภนฺเต, จีวรํ อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อภินิปฺผาทิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
โน เจ อภินิปฺผาเทยฺย, ยตสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ ตตฺถ สามํ วา คนฺตพฺพํ ทูโต วา ปาเหตพฺโพ – ‘‘ยํ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ ปหิณิตฺถ น ตํ ตสฺส ภิกฺขุโน กิฺจิ อตฺถํ อนุโภติ. ยฺุชนฺตายสฺมนฺโต สกํ, มา โว สกํ วินสฺสา’’ติ.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๕๔๐. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อติเรกสฺี อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน เวมติโก ¶ อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ าเนน อูนกสฺี อภินิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อูนกติกฺขตฺตุํ ¶ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน อูนกสฺี อนาปตฺติ.
๕๔๑. อนาปตฺติ – ติกฺขตฺตุํ โจทนาย, ฉกฺขตฺตุํ าเนน, อูนกติกฺขตฺตุํ โจทนาย, อูนกฉกฺขตฺตุํ าเนน, อโจทิยมาโน เทติ, สามิกา ¶ โจเทตฺวา เทนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ราชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
กถินวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุพฺภตํ กถินํ ตีณิ, โธวนฺจ ปฏิคฺคโห;
อฺาตกานิ ตีเณว, อุภินฺนํ ทูตเกน จาติ.
๒. โกสิยวคฺโค
๑. โกสิยสิกฺขาปทํ
๕๔๒. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุ’’นฺติ. เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อมฺเห อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุ’นฺติ! อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา พหู ขุทฺทเก ปาเณ สงฺฆาตํ อาปาเทมา’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ ¶ สนฺถตํ กาตุ’’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทถ – ‘พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ ¶ กาตุ’’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, โกสิยการเก อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขถ – พหู, อาวุโส, โกสการเก ปจถ, อมฺหากมฺปิ ทสฺสถ, มยมฺปิ อิจฺฉาม โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ กาตุนฺติ. เนตํ ¶ , โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๔๔. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปยฺยาติ เอเกนปิ โกสิยํสุนา มิสฺสิตฺวา กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, โกสิยมิสฺสกํ สนฺถตํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๔๕. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๔๖. อนาปตฺติ ¶ วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
โกสิยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทํ
๕๔๗. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๔๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๔๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ ¶ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
กาฬกํ นาม ทฺเว กาฬกานิ – ชาติยา กาฬกํ วา รชนกาฬกํ วา.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปยฺยาติ ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส ¶ วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ ¶ …เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๕๐. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๕๑. อนาปตฺติ วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ทฺเวภาคสิกฺขาปทํ
๕๕๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปตุ’’นฺติ, เต โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, โถกํเยว โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ ¶ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, โถกํเยว ¶ โอทาตํ อนฺเต อาทิยิตฺวา ตเถว สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ สนฺถตํ การาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๓. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การยมาเนน ทฺเว ภาคา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ อาทาตพฺพา ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานํ ¶ . อนาทา เจ ภิกฺขุ ทฺเว ภาเค สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๕๔. นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
ทฺเว ภาคา สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ อาทาตพฺพาติ ธารยิตฺวา ทฺเว ตุลา อาทาตพฺพา.
ตติยํ โอทาตานนฺติ ตุลํ โอทาตานํ.
จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ ตุลํ โคจริยานํ.
อนาทา ¶ เจ ภิกฺขุ ทฺเว ภาเค สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ. อนาทิยิตฺวา ทฺเว ตุเล สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ นวํ สนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ทฺเว ตุเล สุทฺธกาฬกานํ เอฬกโลมานํ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๕๕. อตฺตนา ¶ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๕๖. อนาปตฺติ ตุลํ โอทาตานํ ตุลํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, พหุตรํ โอทาตานํ พหุตรํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, สุทฺธํ โอทาตานํ สุทฺธํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ทฺเวภาคสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทํ
๕๕๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ. เต ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘‘เอฬกโลมานิ เทถ. เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’’ติ! อมฺหากํ ปน สกึ กตานิ สนฺถตานิ ปฺจปิ ฉปิ วสฺสานิ โหนฺติ, เยสํ โน ทารกา อุหทนฺติปิ อุมฺมิหนฺติปิ อุนฺทูเรหิปิ ขชฺชนฺติ. อิเม ปน สมณา สกฺยปุตฺติยา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู ¶ อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ ¶ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหรนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ ¶ อตฺโถ’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ¶ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อนุวสฺสํ สนฺถตํ การาเปสฺสนฺติ, ยาจนพหุลา วิฺตฺติพหุลา วิหริสฺสนฺติ – ‘เอฬกโลมานิ เทถ, เอฬกโลเมหิ อตฺโถ’ติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๕๘. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพํ. โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานํ ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวา วา อวิสฺสชฺเชตฺวา วา อฺํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๕๕๙. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โกสมฺพิยํ คิลาโน โหติ. าตกา ตสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อาคจฺฉตุ, ภทนฺโต มยํ อุปฏฺหิสฺสามา’’ติ. ภิกฺขูปิ เอวมาหํสุ – ‘‘คจฺฉาวุโส, าตกา ตํ อุปฏฺหิสฺสนฺตี’’ติ. โส เอวมาห – ‘‘ภควตา, อาวุโส, สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพ’นฺติ. อหฺจมฺหิ คิลาโน, น สกฺโกมิ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. มยฺหฺจ วินา สนฺถตา น ผาสุ โหติ. นาหํ คมิสฺสามี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน ¶ , ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน. น สกฺโกมิ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๖๐. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ ¶ . อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน. น สกฺโกติ สนฺถตํ อาทาย ปกฺกมิตุํ. โส สงฺฆํ สนฺถตสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สนฺถตสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖๑. ‘‘นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพํ. โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานํ ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวา วา อวิสฺสชฺเชตฺวา วา อฺํ นวํ สนฺถตํ การาเปยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา ¶ , นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๖๒. นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การาเปตฺวาติ กริตฺวา วา การาเปตฺวา วา.
ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพนฺติ ฉพฺพสฺสปรมตา ธาเรตพฺพํ.
โอเรน เจ ฉนฺนํ วสฺสานนฺติ อูนกฉพฺพสฺสานิ.
ตํ สนฺถตํ วิสฺสชฺเชตฺวาติ อฺเสํ ทตฺวา.
อวิสฺสชฺเชตฺวาติ ¶ น กสฺสจิ ทตฺวา.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ อฺํ นวํ สนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, สนฺถตํ อูนกฉพฺพสฺสานิ การาปิตํ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๖๓. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
๕๖๔. อนาปตฺติ ฉพฺพสฺสานิ กโรติ, อติเรกฉพฺพสฺสานิ กโรติ, อฺสฺสตฺถาย กโรติ วา การาเปติ วา, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ ¶ , วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทํ
๕๖๕. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว, เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. นมฺหิ เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกนา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต,’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา สงฺเฆน กติกา กตา โหติ – ‘‘อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ ¶ , อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต, สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ โว, อุปเสน, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิตฺถ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคตา’’ติ? ‘‘ขมนียํ ¶ , ภควา, ยาปนียํ, ภควา. อปฺปกิลมเถน จ มยํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคตา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อุปเสนสฺส วงฺคนฺตปุตฺตสฺส สทฺธิวิหาริโก ภิกฺขุ ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหติ. อถ โข ภควา ¶ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มนาปานิ เต, ภิกฺขุ, ปํสุกูลานี’’ติ? ‘‘น โข เม, ภนฺเต, มนาปานิ ปํสุกูลานี’’ติ. ‘‘กิสฺส ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปํสุกูลิโก’’ติ? ‘‘อุปชฺฌาโย เม, ภนฺเต, ปํสุกูลิโก. เอวํ อหมฺปิ ปํสุกูลิโก’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปาสาทิกา โข ตฺยายํ, อุปเสน, ปริสา. กถํ ตฺวํ, อุปเสน, ปริสํ วิเนสี’’ติ? ‘‘โย มํ, ภนฺเต, อุปสมฺปทํ ยาจติ ตมหํ [ตาหํ (ก.)] เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อารฺิโก ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก. สเจ ตฺวมฺปิ อารฺิโก ภวิสฺสสิ ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก, เอวาหํ ตํ อุปสมฺปาเทสฺสามี’ติ. สเจ เม ปฏิสฺสุณาติ อุปสมฺปาเทมิ, โน เจ เม ปฏิสฺสุณาติ น อุปสมฺปาเทมิ. โย ¶ มํ นิสฺสยํ ยาจติ ตมหํ [ตาหํ (ก.)] เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อารฺิโก ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก. สเจ ตฺวมฺปิ อารฺิโก ภวิสฺสสิ ปิณฺฑปาติโก ปํสุกูลิโก, เอวาหํ เต นิสฺสยํ ทสฺสามี’ติ. สเจ เม ปฏิสฺสุณาติ นิสฺสยํ เทมิ, โน เจ เม ปฏิสฺสุณาติ น นิสฺสยํ เทมิ. เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ปริสํ วิเนมี’’ติ.
‘‘สาธุ สาธุ, อุปเสน. สาธุ โข ตฺวํ, อุปเสน, ปริสํ วิเนสิ ¶ . ชานาสิ ปน ตฺวํ, อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ? ‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘สาวตฺถิยา โข, อุปเสน, สงฺเฆน กติกา กตา – ‘อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’ติ. ‘‘ปฺายิสฺสติ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา สงฺโฆ สกาย กติกาย, น มยํ อปฺตฺตํ ปฺเปสฺสาม ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิสฺสาม, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติสฺสามา’’ติ. ‘‘สาธุ ¶ สาธุ, อุปเสน, อปฺตฺตํ น ปฺเปตพฺพํ, ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิตพฺพํ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติตพฺพํ. อนุชานามิ, อุปเสน, เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’ติ.
๕๖๖. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู พหิทฺวารโกฏฺเก ิตา โหนฺติ – ‘‘มยํ อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ ปาจิตฺติยํ เทสาเปสฺสามา’’ติ ¶ . อถ โข อายสฺมา อุปเสโน วงฺคนฺตปุตฺโต สปริโส อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ชานาสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘ภควาปิ มํ, อาวุโส, เอวมาห – ‘ชานาสิ ปน ตฺวํ, อุปเสน, สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส ¶ กติก’นฺติ? น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส กติก’’นฺติ. ‘‘สาวตฺถิยา โข, อุปเสน, สงฺเฆน กติกา กตา – อิจฺฉตาวุโส, ภควา เตมาสํ ปฏิสลฺลียิตุํ. น ภควา เกนจิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, อฺตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน. โย ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ โส ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ. ‘‘ปฺายิสฺสติ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา สงฺโฆ สกาย กติกาย, น มยํ อปฺตฺตํ ปฺเปสฺสาม ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิสฺสาม, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติสฺสามาติ. อนฺุาตาวุโส, ภควตา – ‘เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’’ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู – ‘‘สจฺจํ โข อายสฺมา อุปเสโน อาห – ‘น อปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ, ปฺตฺตํ วา น สมุจฺฉินฺทิตพฺพํ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺติตพฺพ’’’นฺติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู – ‘‘อนฺุาตา กิร ภควตา – ‘เย เต ภิกฺขู อารฺิกา ปิณฺฑปาติกา ปํสุกูลิกา ยถาสุขํ มํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตู’’’ติ. เต ภควนฺตํ ทสฺสนํ ปิเหนฺตา [ทสฺสนาย ปิหยมานา (สฺยา.)] สนฺถตานิ อุชฺฌิตฺวา อารฺิกงฺคํ ปิณฺฑปาติกงฺคํ ¶ ปํสุกูลิกงฺคํ สมาทิยึสุ. อถ โข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต อทฺทส สนฺถตานิ ตหํ ตหํ อุชฺฌิตานิ. ปสฺสิตฺวา ภิกฺขู ¶ อามนฺเตสิ – ‘‘กสฺสิมานิ, ภิกฺขเว, สนฺถตานิ ตหํ ตหํ อุชฺฌิตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ ¶ – สงฺฆสุฏฺุตาย, สงฺฆผาสุตาย,…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๖๗. ‘‘นิสีทนสนฺถตํ ¶ ปน ภิกฺขุนา การยมาเนน ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิ อาทาตพฺพา ทุพฺพณฺณกรณาย, อนาทา เจ ภิกฺขุ ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ นวํ นิสีทนสนฺถตํ การาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๖๘. นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ.
สนฺถตํ นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํ.
การยมาเนนาติ กโรนฺโต วา การาเปนฺโต วา.
ปุราณสนฺถตํ นาม สกึ นิวตฺถมฺปิ สกึ ปารุตมฺปิ.
สามนฺตา สุคตวิทตฺถิ อาทาตพฺพา ทุพฺพณฺณกรณายาติ ถิรภาวาย วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา ฉินฺทิตฺวา เอกเทเส วา สนฺถริตพฺพํ วิชเฏตฺวา วา สนฺถริตพฺพํ.
อนาทา เจ ภิกฺขุ ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถินฺติ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ นวํ ¶ นิสีทนสนฺถตํ กโรติ วา การาเปติ วา, ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, นิสีทนสนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ การาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๖๙. อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อตฺตนา วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ปเรหิ วิปฺปกตํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ กโรติ วา การาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๗๐. อนาปตฺติ – ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถึ อาทิยิตฺวา ¶ กโรติ, อลภนฺโต โถกตรํ อาทิยิตฺวา กโรติ, อลภนฺโต อนาทิยิตฺวา กโรติ, อฺเน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, วิตานํ วา ภูมตฺถรณํ วา สาณิปาการํ วา ภิสึ วา พิพฺโพหนํ วา กโรติ, อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. เอฬกโลมสิกฺขาปทํ
๕๗๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตานิ เอฬกโลมานิ อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา อคมาสิ. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อุปฺปณฺเฑสุํ – ‘‘กิตฺตเกน เต, ภนฺเต, กีตานิ? กิตฺตโก อุทโย ภวิสฺสตี’’ติ? โส ภิกฺขุ เตหิ มนุสฺเสหิ อุปฺปณฺฑิยมาโน มงฺกุ อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตานิ เอฬกโลมานิ ิตโกว อาสุมฺภิ. ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, อิมานิ เอฬกโลมานิ ิตโกว อาสุมฺภสี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปนาหํ, อาวุโส, อิเมสํ เอฬกโลมานํ การณา มนุสฺเสหิ อุปฺปณฺฑิโต’’ติ. ‘‘กีว ทูรโต ปน ตฺวํ, อาวุโส, อิมานิ เอฬกโลมานิ อาหรี’’ติ? ‘‘อติเรกติโยชนํ, อาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหริสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหรีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ¶ ตฺวํ, โมฆปุริส, อติเรกติโยชนํ เอฬกโลมานิ อาหริสฺสสิ! เนตํ โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๗๒. ‘‘ภิกฺขุโน ¶ ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺส เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชยฺยุํ. อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพานิ. ปฏิคฺคเหตฺวา ติโยชนปรมํ สหตฺถา หริตพฺพานิ [หาเรตพฺพานิ (สี. สฺยา. ก.)], อสนฺเต หารเก. ตโต เจ อุตฺตริ หเรยฺย, อสนฺเตปิ หารเก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๗๓. ภิกฺขุโน ¶ ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาติ ปนฺถํ คจฺฉนฺตสฺส.
เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ อุปฺปชฺเชยฺยุํ สงฺฆโต วา คณโต วา าติโต วา มิตฺตโต วา ปํสุกูลํ วา อตฺตโน วา ธเนน.
อากงฺขมาเนนาติ ¶ อิจฺฉมาเนน ปฏิคฺคเหตพฺพานิ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ติโยชนปรมํ สหตฺถา หริตพฺพานีติ ติโยชนปรมตา สหตฺถา หริตพฺพานิ.
อสนฺเต หารเกติ นาฺโ โกจิ หารโก โหติ อิตฺถี วา ปุริโส วา คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา.
ตโต เจ อุตฺตริ หเรยฺย, อสนฺเตปิ หารเกติ ปมํ ปาทํ ติโยชนํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ (สฺยา.)]. อนฺโตติโยชเน ิโต พหิติโยชนํ ปาเตติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ (สฺยา.)]. อฺสฺส ยาเน วา ภณฺเฑ วา อชานนฺตสฺส ปกฺขิปิตฺวา ติโยชนํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. นิสฺสชฺชิตพฺพานิ สงฺฆสฺส วา คณสฺส ¶ วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพานิ…เป… อิมานิ เม, ภนฺเต, เอฬกโลมานิ ติโยชนํ อติกฺกามิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ. อิมานาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๗๔. อติเรกติโยชเน อติเรกสฺี อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติโยชเน เวมติโก อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกติโยชเน อูนกสฺี อติกฺกาเมติ [ติโยชนํ อติกฺกาเมติ (สฺยา.)], นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อูนกติโยชเน ¶ อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติโยชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกติโยชเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๗๕. อนาปตฺติ ติโยชนํ หรติ, อูนกติโยชนํ หรติ, ติโยชนํ หรติปิ, ปจฺจาหรติปิ, ติโยชนํ วาสาธิปฺปาโย คนฺตฺวา ตโต ปรํ หรติ, อจฺฉินฺนํ ปฏิลภิตฺวา หรติ, นิสฺสฏฺํ ปฏิลภิตฺวา หรติ, อฺํ หราเปติ กตภณฺฑํ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เอฬกโลมสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ
๕๗๖. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปนฺติปิ ¶ รชาเปนฺติปิ วิชฏาเปนฺติปิ. ภิกฺขุนิโย เอฬกโลมานิ โธวนฺติโย รชนฺติโย วิชเฏนฺติโย ริฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปฺํ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตํ โข มหาปชาปตึ โคตมึ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, โคตมิ, ภิกฺขุนิโย อปฺปมตฺตา อาตาปินิโย ปหิตตฺตา วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘กุโต, ภนฺเต, ภิกฺขุนีนํ อปฺปมาโท! อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปนฺติปิ รชาเปนฺติปิ วิชฏาเปนฺติปิ. ภิกฺขุนิโย เอฬกโลมานิ โธวนฺติโย รชนฺติโย วิชเฏนฺติโย ริฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปฺ’’นฺติ.
อถ โข ภควา มหาปชาปตึ โคตมึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ ¶ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปถปิ รชาเปถปิ วิชฏาเปถปี’’ติ ¶ ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าติกาโย ตุมฺหากํ, ภิกฺขเว, อฺาติกาโย’’ติ? ‘‘อฺาติกาโย, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตกา, โมฆปุริสา, อฺาติกานํ น ชานนฺติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา ปาสาทิกํ วา อปาสาทิกํ. ตตฺถ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อฺาติกาหิ ภิกฺขุนีหิ เอฬกโลมานิ โธวาเปสฺสถปิ รชาเปสฺสถปิ วิชฏาเปสฺสถปิ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๗๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา เอฬกโลมานิ โธวาเปยฺย วา รชาเปยฺย วา วิชฏาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๗๘. โย ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อฺาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺธา.
ภิกฺขุนี นาม อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปนฺนา.
โธวาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. โธตานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. รชาติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. รตฺตานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ. วิชเฏหีติ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. วิชฏิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ ¶ โหนฺติ. นิสฺสชฺชิตพฺพานิ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพานิ…เป… อิมานิ เม, ภนฺเต, เอฬกโลมานิ อฺาติกาย ภิกฺขุนิยา โธวาปิตานิ นิสฺสคฺคิยานิ. อิมานาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๗๙. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ โธวาเปติ รชาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย ¶ อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ รชาเปติ วิชฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ โธวาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺส ¶ . อฺาติกาย อฺาติกสฺี เอฬกโลมานิ วิชฏาเปติ โธวาเปติ รชาเปติ, นิสฺสคฺคิเยน อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํ.
๕๘๐. อฺาติกาย เวมติโก…เป… อฺาติกาย าติกสฺี…เป… อฺสฺส เอฬกโลมานิ โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอกโต อุปสมฺปนฺนาย โธวาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย อฺาติกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าติกาย าติกสฺี, อนาปตฺติ.
๕๘๑. อนาปตฺติ าติกาย ธาวนฺติยา อฺาติกา ทุติยา โหติ, อวุตฺตา โธวติ, อปริภุตฺตํ กตภณฺฑํ โธวาเปติ, สิกฺขมานาย สามเณริยา อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. รูปิยสิกฺขาปทํ
๕๘๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ¶ อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต อฺตรสฺส กุลสฺส กุลูปโก โหติ นิจฺจภตฺติโก. ยํ ตสฺมึ กุเล อุปฺปชฺชติ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ตโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ปฏิวิโส ปิยฺยติ. เตน โข ปน สมเยน สายํ ตสฺมึ กุเล มํสํ ¶ อุปฺปนฺนํ โหติ. ตโต อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ปฏิวิโส ปิโต โหติ. ตสฺส กุลสฺส ทารโก รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย โรทติ – ‘‘มํสํ เม เทถา’’ติ. อถ โข โส ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘อยฺยสฺส ปฏิวิสํ ทารกสฺส เทหิ. อฺํ เจตาเปตฺวา อยฺยสฺส ทสฺสามา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย เยน ตํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข โส ปุริโส เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ ¶ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘หิยฺโย โข, ภนฺเต, สายํ มํสํ อุปฺปนฺนํ อโหสิ. ตโต อยฺยสฺส ปฏิวิโส ปิโต. อยํ ¶ , ภนฺเต, ทารโก รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย โรทติ – ‘มํสํ เม เทถา’ติ. อยฺยสฺส ปฏิวิโส ทารกสฺส ทินฺโน. กหาปเณน, ภนฺเต, กึ อาหริยฺยตู’’ติ? ‘‘ปริจฺจตฺโต เม, อาวุโส, กหาปโณ’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, ปริจฺจตฺโต’’ติ. ‘‘ตฺเว เม, อาวุโส, กหาปณํ เทหี’’ติ.
อถ โข โส ปุริโส อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส กหาปณํ ทตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘ตเถว มยํ รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาม เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหนฺตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต รูปิยํ ปฏิคฺคเหสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสี’’ติ [ปฏิคฺคณฺหาสีติ (สฺยา.)]? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๘๓. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชาตรูปรชตํ อุคฺคณฺเหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา อุปนิกฺขิตฺตํ วา สาทิเยยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๘๔. โย ¶ ¶ ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชาตรูปํ นาม สตฺถุวณฺโณ วุจฺจติ ¶ .
รชตํ นาม กหาปโณ โลหมาสโก ทารุมาสโก ชตุมาสโก เย โวหารํ คจฺฉนฺติ.
อุคฺคณฺเหยฺยาติ สยํ คณฺหาติ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อุคฺคณฺหาเปยฺยาติ อฺํ คาหาเปติ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อุปนิกฺขิตฺตํ ¶ วา สาทิเยยฺยาติ อิทํ อยฺยสฺส โหตูติ อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ – เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ, ภนฺเต, รูปิยํ ปฏิคฺคเหสึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ อารามิโก วา อุปาสโก วา โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ชานาหี’’ติ. สเจ โส ภณติ – ‘‘อิมินา กึ อาหริยฺยตู’’ติ, น วตฺตพฺโพ – ‘‘อิมํ วา อิมํ วา อาหรา’’ติ. กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพํ – สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา. สเจ โส เตน ปริวตฺเตตฺวา กปฺปิยํ อาหรติ รูปิยปฺปฏิคฺคาหกํ เปตฺวา สพฺเพเหว ปริภฺุชิตพฺพํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ลเภถ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ฉฑฺเฑหี’’ติ. สเจ โส ฉฑฺเฑติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ฉฑฺเฑติ, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ¶ รูปิยฉฑฺฑโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, ฉฑฺฑิตาฉฑฺฑิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๘๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน รูปิยฉฑฺฑกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา อนิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตตพฺพํ. สเจ นิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๘๖. รูปิเย ¶ รูปิยสฺี รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย เวมติโก รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ ปฏิคฺคณฺหาติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อรูปิเย ¶ รูปิยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย อรูปิยสฺี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา ¶ อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปติ – ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตีติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รูปิยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทํ
๕๘๗. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๘๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺเชยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๘๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
นานปฺปการกํ ¶ นาม กตมฺปิ ¶ อกตมฺปิ กตากตมฺปิ. กตํ นาม สีสูปคํ คีวูปคํ หตฺถูปคํ ปาทูปคํ กฏูปคํ. อกตํ นาม ฆนกตํ วุจฺจติ. กตากตํ นาม ตทุภยํ.
รูปิยํ ¶ นาม สตฺถุวณฺโณ กหาปโณ, โลหมาสโก, ทารุมาสโก, ชตุมาสโก เย โวหารํ คจฺฉนฺติ.
สมาปชฺเชยฺยาติ กเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)]. กเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อกเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน กตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน อกตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กตากเตน กตากตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย ¶ – ‘‘อหํ, ภนฺเต, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ อารามิโก วา อุปาสโก วา โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ชานาหี’’ติ. สเจ โส ภณติ – ‘‘อิมินา กึ อาหริยฺยตู’’ติ, น วตฺตพฺโพ – ‘‘อิมํ ¶ วา อิมํ วา อาหรา’’ติ. กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพํ – สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา. สเจ โส เตน ปริวตฺเตตฺวา กปฺปิยํ อาหรติ, รูปิยเจตาปกํ เปตฺวา, สพฺเพเหว ปริภฺุชิตพฺพํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ลเภถ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส, อิมํ ฉฑฺเฑหี’’ติ. สเจ โส ฉฑฺเฑติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ฉฑฺเฑติ, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, ฉฑฺฑิตาฉฑฺฑิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๕๙๐. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ รูปิยฉฑฺฑกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน รูปิยฉฑฺฑกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ รูปิยฉฑฺฑโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา อนิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตตพฺพํ. สเจ นิมิตฺตํ กตฺวา ปาเตติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๕๙๑. รูปิเย รูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย ¶ เวมติโก รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. รูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อรูปิเย รูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อรูปิเย เวมติโก รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อรูปิเย อรูปิยสฺี รูปิยํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อรูปิเย รูปิยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อรูปิเย อรูปิยสฺี, อนาปตฺติ.
๕๙๒. อนาปตฺติ อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. กยวิกฺกยสิกฺขาปทํ
๕๙๓. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปฏฺโฏ โหติ จีวรกมฺมํ กาตุํ. โส ปฏปิโลติกานํ สงฺฆาฏึ กริตฺวา สุรตฺตํ สุปริกมฺมกตํ กตฺวา ปารุปิ. อถ โข อฺตโร ปริพฺพาชโก มหคฺฆํ ปฏํ ปารุปิตฺวา เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘สุนฺทรา ¶ โข ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ; เทหิ เม ปเฏนา’’ติ. ‘‘ชานาหิ, อาวุโส’’ติ. ‘‘อามาวุโส, ชานามี’’ติ. ‘‘หนฺทาวุโส’’ติ, อทาสิ. อถ โข โส ปริพฺพาชโก ตํ สงฺฆาฏึ ปารุปิตฺวา ปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ปริพฺพาชกา ตํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจุํ – ‘‘สุนฺทรา โข ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ; กุโต ตยา ลทฺธา’’ติ? ‘‘เตน เม, อาวุโส, ปเฏน ปริวตฺติตา’’ติ. ‘‘กติหิปิ ตฺยายํ, อาวุโส, สงฺฆาฏิ ภวิสฺสติ, โสเยว เต ปโฏ วโร’’ติ.
อถ โข โส ปริพฺพาชโก – ‘‘สจฺจํ โข ปริพฺพาชกา อาหํสุ – ‘กติหิปิ มฺยายํ สงฺฆาฏิ ภวิสฺสติ! โสเยว เม ปโฏ วโร’’’ติ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘หนฺท เต, อาวุโส, สงฺฆาฏิ [สงฺฆาฏึ (สฺยา. ก.)]; เทหิ เม ปฏ’’นฺติ. ‘‘นนุ ตฺวํ, อาวุโส, มยา วุตฺโต – ‘ชานาหิ, อาวุโส’ติ ¶ ! นาห ทสฺสามี’’ติ. อถ โข โส ปริพฺพาชโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘คิหีปิ นํ คิหิสฺส ¶ วิปฺปฏิสาริสฺส เทนฺติ, กึ ปน ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสฺส น ทสฺสตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปริพฺพาชกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๙๔. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ นานปฺปการกํ กยวิกฺกยํ สมาปชฺเชยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๕๙๕. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
นานปฺปการกํ ¶ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา, อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ ทนฺตกฏฺมฺปิ ทสิกสุตฺตมฺปิ.
กยวิกฺกยํ สมาปชฺเชยฺยาติ อิมินา ¶ อิมํ เทหิ, อิมินา อิมํ อาหร, อิมินา อิมํ ปริวตฺเตหิ, อิมินา อิมํ เจตาเปหีติ. อชฺฌาจรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยโต กยิตฺจ โหติ วิกฺกยิตฺจ อตฺตโน ภณฺฑํ ปรหตฺถคตํ ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคตํ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส ¶ วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อหํ, ภนฺเต, นานปฺปการกํ กยวิกฺกยํ สมาปชฺชึ. อิทํ เม นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๕๙๖. กยวิกฺกเย กยวิกฺกยสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กยวิกฺกเย เวมติโก ¶ , นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. กยวิกฺกเย นกยวิกฺกยสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นกยวิกฺกเย กยวิกฺกยสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นกยวิกฺกเย เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นกยวิกฺกเย นกยวิกฺกยสฺี, อนาปตฺติ.
๕๙๗. อนาปตฺติ – อคฺฆํ ปุจฺฉติ, กปฺปิยการกสฺส อาจิกฺขติ, ‘‘อิทํ อมฺหากํ อตฺถิ, อมฺหากฺจ อิมินา จ อิมินา จ อตฺโถ’’ติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กยวิกฺกยสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
โกสิยวคฺโค ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
โกสิยา ¶ สุทฺธทฺเวภาคา, ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนํ;
ทฺเว จ โลมานิ อุคฺคณฺเห, อุโภ นานปฺปการกาติ.
๓. ปตฺตวคฺโค
๑. ปตฺตสิกฺขาปทํ
๕๙๘. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พหู ปตฺเต สนฺนิจยํ กโรนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา พหู ปตฺเต สนฺนิจยํ กริสฺสนฺติ, ปตฺตวาณิชฺชํ วา สมณา สกฺยปุตฺติยา กริสฺสนฺติ อามตฺติกาปณํ วา ปสาเรสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกปตฺตํ ธาเรสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อติเรกปตฺตํ ธาเรถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อติเรกปตฺตํ ธาเรสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ¶ …เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๕๙๙. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อติเรกปตฺตํ ธาเรยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
เอวฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ โหติ.
๖๐๐. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต อานนฺทสฺส อติเรกปตฺโต อุปฺปนฺโน ¶ โหติ. อายสฺมา ¶ จ อานนฺโท ตํ ปตฺตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม โหติ. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ – ‘น อติเรกปตฺโต ธาเรตพฺโพ’ติ. อยฺจ เม อติเรกปตฺโต อุปฺปนฺโน. อหฺจิมํ ปตฺตํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ทาตุกาโม. อายสฺมา จ สาริปุตฺโต สาเกเต วิหรติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กีวจิรํ ปนานนฺท, สาริปุตฺโต อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ? ‘‘นวมํ วา, ภควา, ทิวสํ ทสมํ วา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , ทสาหปรมํ อติเรกปตฺตํ ธาเรตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๐๑. ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต ธาเรตพฺโพ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๐๒. ทสาหปรมนฺติ ทสาหปรมตา ธาเรตพฺโพ.
อติเรกปตฺโต นาม อนธิฏฺิโต อวิกปฺปิโต.
ปตฺโต นาม ทฺเว ปตฺตา อโยปตฺโต มตฺติกาปตฺโตติ.
ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา อุกฺกฏฺโ ปตฺโต มชฺฌิโม ปตฺโต โอมโก ปตฺโต. อุกฺกฏฺโ นาม ปตฺโต อฑฺฒาฬฺหโกทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ พฺยฺชนํ. มชฺฌิโม นาม ปตฺโต นาฬิโกทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ ¶ พฺยฺชนํ. โอมโก นาม ปตฺโต ปตฺโถทนํ คณฺหาติ จตุภาคํ ขาทนํ ตทุปิยํ พฺยฺชนํ. ตโต อุกฺกฏฺโ อปตฺโต, โอมโก อปตฺโต.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิโย โหตีติ เอกาทเส อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิโย โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺโพ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺโพ. เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต ¶ นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ.
๖๐๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ปตฺโต อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิโย สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺโ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ ปตฺตํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติ.
๖๐๔. เตน ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ อายสฺมนฺตานํ นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ.
๖๐๕. ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อยํ ปตฺโต อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิโย อายสฺมนฺตานํ นิสฺสฏฺโ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อายสฺมนฺตา อิมํ ปตฺตํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยุ’’นฺติ.
๖๐๖. เตน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, อาวุโส, ปตฺโต ทสาหาติกฺกนฺโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ อายสฺมโต นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา อาปตฺติ เทเสตพฺพา. เตน ภิกฺขุนา อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา, นิสฺสฏฺปตฺโต ทาตพฺโพ – ‘‘อิมํ ปตฺตํ อายสฺมโต ทมฺมี’’ติ.
๖๐๗. ทสาหาติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทสาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ¶ ปาจิตฺติยํ ¶ . อภินฺเน ภินฺนสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ ปตฺตํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๐๘. อนาปตฺติ อนฺโตทสาหํ อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ภิชฺชติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นิสฺสฏฺปตฺตํ น เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นิสฺสฏฺปตฺโต น ทาตพฺโพ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
ปตฺตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. อูนปฺจพนฺธนสิกฺขาปทํ
๖๐๙. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตเรน กุมฺภกาเรน ภิกฺขู ปวาริตา โหนฺติ – ‘‘เยสํ อยฺยานํ ปตฺเตน อตฺโถ อหํ ปตฺเตนา’’ติ. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. เยสํ ขุทฺทกา ปตฺตา เต มหนฺเต ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. เยสํ มหนฺตา ปตฺตา เต ขุทฺทเก ปตฺเต วิฺาเปนฺติ. อถ โข โส กุมฺภกาโร ภิกฺขูนํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น ¶ สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺตี’’ติ.
อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ¶ ปตฺเต วิฺาเปนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺโต วิฺาเปตพฺโพ. โย วิฺาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๖๑๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต ภินฺโน โหติ. อถ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น วิฺาเปติ. หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จริสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ติตฺถิยา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน ¶ เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นฏฺปตฺตสฺส วา ภินฺนปตฺตสฺส วา ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ.
๖๑๑. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ นฏฺปตฺตสฺส วา ภินฺนปตฺตสฺส วา ปตฺตํ วิฺาเปตุ’’นฺติ อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปนฺติ ¶ . อถ โข โส กุมฺภกาโร ภิกฺขูนํ ตเถว พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺติ. มนุสฺสา ตเถว อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ พหู ปตฺเต กโรนฺโต น สกฺโกติ อฺํ วิกฺกายิกํ ภณฺฑํ กาตุํ, อตฺตนาปิ น ยาเปติ, ปุตฺตทาราปิสฺส กิลมนฺตี’’ติ.
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู ¶ อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน ¶ อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ปตฺเต วิฺาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อปฺปมตฺตเกนปิ ภินฺเนน อปฺปมตฺตเกนปิ ขณฺเฑน วิลิขิตมตฺเตนปิ พหู ¶ ปตฺเต วิฺาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๑๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อูนปฺจพนฺธเนน ปตฺเตน อฺํ นวํ ปตฺตํ เจตาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เตน ภิกฺขุนา โส ปตฺโต ภิกฺขุปริสาย นิสฺสชฺชิตพฺโพ. โย จ ตสฺสา ภิกฺขุปริสาย ปตฺตปริยนฺโต โส ตสฺส ภิกฺขุโน ปทาตพฺโพ – ‘อยํ เต, ภิกฺขุ, ปตฺโต ยาว เภทนาย ธาเรตพฺโพ’ติ. อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ.
๖๑๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
อูนปฺจพนฺธโน ¶ นาม ปตฺโต อพนฺธโน วา เอกพนฺธโน วา ทฺวิพนฺธโน วา ติพนฺธโน วา จตุพนฺธโน วา. อพนฺธโนกาโส นาม ปตฺโต ยสฺส ทฺวงฺคุลา ราชิ น โหติ. พนฺธโนกาโส นาม ปตฺโต ยสฺส ทฺวงฺคุลา ราชิ โหติ. นโว นาม ปตฺโต วิฺตฺตึ อุปาทาย วุจฺจติ.
เจตาเปยฺยาติ วิฺาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิโย โหติ. สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺโพ. สพฺเพเหว อธิฏฺิตปตฺตํ คเหตฺวา สนฺนิปติตพฺพํ. น ลามโก ปตฺโต อธิฏฺาตพฺโพ – ‘‘มหคฺฆํ ปตฺตํ คเหสฺสามี’’ติ. สเจ ลามกํ ปตฺตํ อธิฏฺเติ – ‘‘มหคฺฆํ ปตฺตํ คเหสฺสามี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺโพ. เตน ¶ ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อยํ เม, ภนฺเต, ปตฺโต อูนปฺจพนฺธเนน ปตฺเตน เจตาปิโต นิสฺสคฺคิโย. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ. นิสฺสชฺชิตฺวา ¶ อาปตฺติ เทเสตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ปตฺตคฺคาหาปโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, คาหิตาคาหิตฺจ ชาเนยฺย ¶ . เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๖๑๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ปตฺตคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปตฺตคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ปตฺตคฺคาหาปโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๖๑๕. เตน สมฺมเตน ภิกฺขุนา ปตฺโต คาเหตพฺโพ. เถโร วตฺตพฺโพ – ‘‘คณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร ปตฺต’’นฺติ. สเจ เถโร คณฺหาติ, เถรสฺส ¶ ปตฺโต ทุติยสฺส คาเหตพฺโพ. น จ ตสฺส อนุทฺทยตาย น ¶ คเหตพฺโพ. โย น คณฺเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปตฺตกสฺส น คาเหตพฺโพ. เอเตเนว อุปาเยน ยาว สงฺฆนวกา คาเหตพฺพา. โย จ ตสฺสา ภิกฺขุปริสาย ปตฺตปริยนฺโต, โส ตสฺส ภิกฺขุโน ปทาตพฺโพ – ‘‘อยํ เต, ภิกฺขุ, ปตฺโต ยาว เภทนาย ธาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ภิกฺขุนา โส ปตฺโต น อเทเส นิกฺขิปิตพฺโพ, น อโภเคน ภฺุชิตพฺโพ, น วิสฺสชฺเชตพฺโพ – ‘‘กถายํ ปตฺโต นสฺเสยฺย วา วินสฺเสยฺย วา ภิชฺเชยฺย วา’’ติ? สเจ อเทเส วา นิกฺขิปติ อโภเคน วา ภฺุชติ วิสฺสชฺเชติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
๖๑๖. อพนฺธเนน ¶ ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน ติพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน ติพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. เอกพนฺธเนน ปตฺเตน จตุพนฺธนํ ปตฺตํ ¶ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ติพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธนํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธเนน ปตฺเตน เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ ¶ … ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ¶ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
เอกพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ทฺวิพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ติพนฺธเนน ¶ ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธโนกาเสน ¶ ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน เอกพนฺธนํ ¶ ปตฺตํ…เป… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ ปตฺตํ… จตุพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
จตุพนฺธโนกาเสน ปตฺเตน อพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ…เป… เอกพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… ติพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
๖๑๗. อนาปตฺติ ¶ นฏฺปตฺตสฺส, ภินฺนปตฺตสฺส, าตกานํ ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อูนปฺจพนฺธนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. เภสชฺชสิกฺขาปทํ
๖๑๘. [อิทํ วตฺถุ มหาว. ๒๗๐] เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ราชคเห ปพฺภารํ โสธาเปติ เลณํ กตฺตุกาโม. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ เอตทโวจ – ‘‘กึ, ภนฺเต, เถโร การาเปตี’’ติ? ‘‘ปพฺภารํ มหาราช, โสธาเปมิ เลณํ กตฺตุกาโม’’ติ. ‘‘อตฺโถ, ภนฺเต, อยฺยสฺส อารามิเกนา’’ติ? ‘‘น โข, มหาราช, ภควตา อารามิโก อนฺุาโต’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา มม อาโรเจยฺยาถา’’ติ. ‘‘เอวํ มหาราชา’’ติ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมตา ปิลินฺทวจฺเฉน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๖๑๙. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ภควโต สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘ราชา, ภนฺเต ¶ , มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อารามิกํ ทาตุกาโม. กถํ นุ โข, ภนฺเต, มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อารามิก’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข ราชา มาคโธ เสนิโย ¶ พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทิวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ เอตทโวจ – ‘‘อนฺุาโต, ภนฺเต, ภควตา อารามิโก’’ติ? ‘‘เอวํ, มหาราชา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, อยฺยสฺส อารามิกํ ทมฺมี’’ติ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส อารามิกํ ¶ ปฏิสฺสุณิตฺวา วิสฺสริตฺวา จิเรน สตึ ปฏิลภิตฺวา อฺตรํ สพฺพตฺถกํ มหามตฺตํ อามนฺเตสิ ¶ – ‘‘โย มยา, ภเณ, อยฺยสฺส อารามิโก ปฏิสฺสุโต, ทินฺโน โส อารามิโก’’ติ? ‘‘น โข, เทว, อยฺยสฺส อารามิโก ทินฺโน’’ติ. ‘‘กีวจิรํ นุ โข, ภเณ, อิโต หิ ตํ โหตี’’ติ? อถ โข โส มหามตฺโต รตฺติโย คเณตฺวา [วิคเณตฺวา (ก.)] ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘ปฺจ, เทว, รตฺติสตานี’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภเณ, อยฺยสฺส ปฺจ อารามิกสตานิ เทหี’’ติ. ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข โส มหามตฺโต รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส ปฺจ อารามิกสตานิ ¶ ปาทาสิ [อทาสิ (สฺยา.)], ปาฏิเยกฺโก คาโม นิวิสิ. อารามิกคามโกติปิ นํ อาหํสุ, ปิลินฺทคามโกติปิ นํ อาหํสุ.
๖๒๐. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ตสฺมึ คามเก กุลูปโก โหติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ปิลินฺทคามกํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เตน โข ปน สมเยน ตสฺมึ คามเก อุสฺสโว โหติ. ทารกา อลงฺกตา มาลากิตา กีฬนฺติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปิลินฺทคามเก สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน อฺตรสฺส อารามิกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน ตสฺสา อารามิกินิยา ธีตา อฺเ ทารเก อลงฺกเต มาลากิเต ปสฺสิตฺวา โรทติ – ‘‘มาลํ เม เทถ, อลงฺการํ เม เทถา’’ติ. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ตํ อารามิกินึ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสายํ ทาริกา โรทตี’’ติ? ‘‘อยํ, ภนฺเต, ทาริกา อฺเ ทารเก อลงฺกเต มาลากิเต ปสฺสิตฺวา โรทติ – ‘มาลํ เม เทถ, อลงฺการํ เม เทถา’ติ. กุโต อมฺหากํ ทุคฺคตานํ มาลา กุโต, อลงฺกาโร’’ติ? อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ อฺตรํ ติณณฺฑุปกํ คเหตฺวา ตํ อารามิกินึ เอตทโวจ – ‘‘หนฺทิมํ ติณณฺฑุปกํ ตสฺสา ทาริกาย สีเส ปฏิมฺุจา’’ติ. อถ โข สา ¶ อารามิกินี ตํ ติณณฺฑุปกํ คเหตฺวา ตสฺสา ทาริกาย สีเส ปฏิมฺุจิ. สา อโหสิ สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ¶ ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา รฺโปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อาโรเจสุํ ¶ – ‘‘อมุกสฺส, เทว, อารามิกสฺส ฆเร สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา เทวสฺสาปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. กุโต ตสฺส ทุคฺคตสฺส! นิสฺสํสยํ โจริกาย อาภตา’’ติ!! อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ตํ อารามิกกุลํ พนฺธาเปสิ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ปิลินฺทคามกํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ปิลินฺทคามเก สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน ตสฺส อารามิกสฺส ¶ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิ – ‘‘กหํ อิมํ อารามิกกุลํ คต’’นฺติ? ‘‘เอติสฺสา, ภนฺเต, สุวณฺณมาลาย การณา รฺา พนฺธาปิต’’นฺติ.
๖๒๑. อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยนายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ปิลินฺทวจฺฉํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส, มหาราช, อารามิกกุลํ ¶ พนฺธาปิต’’นฺติ? ‘‘ตสฺส, ภนฺเต, อารามิกสฺส ฆเร สุวณฺณมาลา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา. นตฺถิ ตาทิสา อมฺหากมฺปิ อนฺเตปุเร สุวณฺณมาลา. กุโต ตสฺส ทุคฺคตสฺส! นิสฺสํสยํ โจริกาย อาภตา’’ติ!! อถ โข อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปาสาทํ สุวณฺณนฺติ อธิมุจฺจิ. โส อโหสิ สพฺพโสวณฺณมโย. ‘‘อิทํ ปน เต, มหาราช, ตาว พหุํ สุวณฺณํ กุโต’’ติ? ‘‘อฺาตํ, ภนฺเต, อยฺยสฺเสเวโส อิทฺธานุภาโว’’ติ. ตํ อารามิกกุลํ มฺุจาเปสิ. มนุสฺสา – ‘‘อยฺเยน กิร ปิลินฺทวจฺเฉน สราชิกาย ปริสาย อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺสิต’’นฺติ, อตฺตมนา อภิปฺปสนฺนา อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส ปฺจ เภสชฺชานิ อภิหรึสุ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ. ปกติยาปิ จ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ลาภี โหติ ปฺจนฺนํ เภสชฺชานํ. ลทฺธํ ลทฺธํ ปริสาย วิสฺสชฺเชติ. ปริสา จสฺส โหติ พาหุลฺลิกา. ลทฺธํ ลทฺธํ โกลมฺเพปิ ฆเฏปิ ปูเรตฺวา ปฏิสาเมติ, ปริสฺสาวนานิปิ ถวิกาโยปิ ปูเรตฺวา วาตปาเนสุ ลคฺเคติ. ตานิ โอลีนวิลีนานิ ติฏฺนฺติ. อุนฺทูเรหิปิ ¶ วิหารา โอกิณฺณวิกิณฺณา ¶ โหนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘อนฺโตโกฏฺาคาริกา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา, เสยฺยถาปิ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร’’ติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เอวรูปาย พาหุลฺลาย เจเตสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๒๒. ‘‘ยานิ ¶ โข ปน ตานิ คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานิ, เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภฺุชิตพฺพานิ. ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๒๓. ยานิ โข ปน ตานิ คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสายนียานิ เภสฺสชฺชานีติ สปฺปิ นาม โคสปฺปิ วา อชิกาสปฺปิ วา มหึสสปฺปิ [มหิสสปฺปิ (สี. สฺยา.)] วา เยสํ มํสํ กปฺปติ เตสํ สปฺปิ. นวนีตํ นาม เตสํ เยว นวนีตํ. เตลํ นาม ติลเตลํ สาสปเตลํ มธุกเตลํ เอรณฺฑเตลํ วสาเตลํ. มธุ นาม มกฺขิกามธุ. ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตํ.
ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภฺุชิตพฺพานีติ สตฺตาหปรมตา ปริภฺุชิตพฺพานิ.
ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ¶ โหตีติ อฏฺเม อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, เภสชฺชํ สตฺตาหาติกฺกนฺตํ นิสฺสคฺคิยํ, อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๒๔. สตฺตาหาติกฺกนฺเต ¶ อติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สตฺตาหาติกฺกนฺเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. สตฺตาหาติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนฏฺเ นฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวินฏฺเ วินฏฺสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ¶ ปาจิตฺติยํ. อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสฏฺํ ปฏิลภิตฺวา น กายิเกน ปริโภเคน ปริภฺุชิตพฺพํ, น อชฺโฌหริตพฺพํ, ปทีเป วา กาฬวณฺเณ วา อุปเนตพฺพํ, อฺเน ภิกฺขุนา กายิเกน ปริโภเคน ปริภฺุชิตพฺพํ, น อชฺโฌหริตพฺพํ.
สตฺตาหานติกฺกนฺเต ¶ อติกฺกนฺตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สตฺตาหานติกฺกนฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สตฺตาหานติกฺกนฺเต อนติกฺกนฺตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๒๕. อนาปตฺติ ¶ อนฺโตสตฺตาหํ อธิฏฺเติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อนุปสมฺปนฺนสฺส จตฺเตน วนฺเตน มุตฺเตน อนเปกฺโข ทตฺวา ปฏิลภิตฺวา ปริภฺุชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
เภสชฺชสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทํ
๖๒๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘ภควตา วสฺสิกสาฏิกา อนฺุาตา’’ติ, ปฏิกจฺเจว [ปฏิคจฺเจว (สี.)] วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสนฺติ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสนฺติ, ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิสฺสนฺติ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสสฺสนฺติ, ชิณฺณาย ¶ วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสถ? ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสถ? ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห โมฆปุริสา, ปฏิกจฺเจว วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิสฺสถ, ปฏิกจฺเจว กตฺวา นิวาเสสฺสถ, ชิณฺณาย วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคา กายํ โอวสฺสาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๒๗. ‘‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ ภิกฺขุนา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพํ ¶ ; ‘อทฺธมาโส ¶ เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพํ ¶ . ‘โอเรน เจ มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยเสยฺย, ‘โอเรนทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๒๘. ‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ ภิกฺขุนา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพนฺติ. เย มนุสฺสา ปุพฺเพปิ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺติ เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘‘กาโล วสฺสิกสาฏิกาย, สมโย วสฺสิกสาฏิกาย, อฺเปิ มนุสฺสา วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺตี’’ติ. น วตฺตพฺพา – ‘‘เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, อาหรถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, ปริวตฺเตถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวรํ, เจตาเปถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติ.
‘อทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพนฺติ. อทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา นิวาเสตพฺพํ.
‘โอเรน เจ มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ อติเรกมาเส เสส คิมฺหาเน วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
‘โอเรนทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต ¶ , วสฺสิกสาฏิกจีวรํ อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน ปริยิฏฺํ อติเรกทฺธมาเส ¶ เสเส คิมฺหาเน กตฺวา ปริทหิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ.…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๒๙. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ¶ . อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี กตฺวา นิวาเสติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
สติยา วสฺสิกสาฏิกาย นคฺโค กายํ โอวสฺสาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน เวมติโก ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๓๐. อนาปตฺติ ‘มาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ ¶ , ‘อทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสติ, ‘อูนกมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสติ, ‘อูนกทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’นฺติ กตฺวา นิวาเสติ, ปริยิฏฺาย วสฺสิกสาฏิกาย วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยฺยติ, นิวตฺถาย วสฺสิกสาฏิกาย วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยฺยติ, โธวิตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ; สมเย นิวาเสตพฺพํ, อจฺฉินฺนจีวรสฺส, นฏฺจีวรสฺส, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทํ
๖๓๑. เตน ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภาตุโน สทฺธิวิหาริกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหาวุโส, ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘นาหํ, ภนฺเต, คมิสฺสามิ; ทุพฺพลจีวโรมฺหี’’ติ. ‘‘เอหาวุโส, อหํ เต จีวรํ ทสฺสามี’’ติ ตสฺส จีวรํ อทาสิ. อสฺโสสิ โข โส ภิกฺขุ – ‘‘ภควา กิร ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ. อถ โข ตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘‘น ทานาหํ อายสฺมตา อุปนนฺเทน สกฺยปุตฺเตน สทฺธึ ชนปทจาริกํ ¶ ปกฺกมิสฺสามิ, ภควตา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ ทานิ, อาวุโส, ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามา’’ติ. ‘‘นาหํ, ภนฺเต, ตยา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามิ, ภควตา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. ‘‘ยมฺปิ ตฺยาหํ, อาวุโส, จีวรํ อทาสึ, มยา สทฺธึ ชนปทจาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ, กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ¶ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺที’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส ¶ , ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๓๒. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส สามํ จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺเทยฺย วา อจฺฉินฺทาเปยฺย วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๓๓. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ภิกฺขุสฺสาติ ¶ อฺสฺส ภิกฺขุสฺส.
สามนฺติ สยํ ทตฺวา.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ, วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
กุปิโต ¶ อนตฺตมโนติ อนภิรทฺโธ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต.
อจฺฉินฺเทยฺยาติ สยํ อจฺฉินฺทติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)].
อจฺฉินฺทาเปยฺยาติ อฺํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สกึ อาณตฺโต พหุกมฺปิ อจฺฉินฺทติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ภิกฺขุสฺส สามํ ทตฺวา อจฺฉินฺนํ นิสฺสคฺคิยํ อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ ¶ …เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๓๔. อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อุปสมฺปนฺเน เวมติโก จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี จีวรํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อฺํ ปริกฺขารํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺนสฺส จีวรํ วา อฺํ วา ปริกฺขารํ ทตฺวา กุปิโต อนตฺตมโน อจฺฉินฺทติ วา อจฺฉินฺทาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๖๓๕. อนาปตฺติ – โส วา เทติ, ตสฺส วา วิสฺสสนฺโต คณฺหาติ, อุมฺมตฺตกสฺส อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. สุตฺตวิฺตฺติสิกฺขาปทํ
๖๓๖. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จีวรการสมเย ¶ พหุํ สุตฺตํ วิฺาเปสุํ. กเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปมา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. วีเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. ทุติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. วีเตปิ จีวเร พหุํ สุตฺตํ อวสิฏฺํ โหติ. ตติยมฺปิ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฺมฺปิ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสุํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสนฺตี’’ติ!
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว ¶ , สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๓๗. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๓๘. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อยํ อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
สามนฺติ ¶ สยํ วิฺาเปตฺวา.
สุตฺตํ นาม ฉ สุตฺตานิ – โขมํ กปฺปาสิกํ โกเสยฺยํ กมฺพลํ สาณํ ภงฺคํ.
ตนฺตวาเยหีติ ¶ เปสกาเรหิ วายาเปติ, ปโยเค ปโยเค ทุกฺกฏํ [วายาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ (สฺยา.)]. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ สามํ สุตฺตํ วิฺาเปตฺวา ตนฺตวาเยหิ วายาปิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๓๙. วายาปิเต วายาปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วายาปิเต เวมติโก, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. วายาปิเต อวายาปิตสฺี, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
อวายาปิเต วายาปิตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวายาปิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อวายาปิเต ¶ อวายาปิตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๔๐. อนาปตฺติ – จีวรํ สิพฺเพตุํ, อาโยเค, กายพนฺธเน, อํสพนฺธเก [อํสวฏฺฏเก (สี.)], ปตฺตตฺถวิกาย, ปริสฺสาวเน, าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สุตฺตวิฺตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. มหาเปสการสิกฺขาปทํ
๖๔๑. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ปุริโส ปวาสํ คจฺฉนฺโต ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺตํ ธารยิตฺวา อมุกสฺส ตนฺตวายสฺส เทหิ, จีวรํ วายาเปตฺวา นิกฺขิป, อาคโต อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อสฺโสสิ โข อฺตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตสฺส ปุริสสฺส ¶ อิมํ วาจํ ภาสมานสฺส. อถ โข โส ภิกฺขุ เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปฺุโสิ ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, อมุกสฺมึ โอกาเส อฺตโร ปุริโส ปวาสํ คจฺฉนฺโต ¶ ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺตํ ธารยิตฺวา อมุกสฺส ตนฺตวายสฺส เทหิ, จีวรํ วายาเปตฺวา นิกฺขิป, อาคโต อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. ‘‘อตฺถาวุโส, มํ โส อุปฏฺาโก’’ติ. โสปิ โข ตนฺตวาโย อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส อุปฏฺาโก โหติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน โส ตนฺตวาโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ตนฺตวายํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ; อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ ¶ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรหี’’ติ. ‘‘เอเต โข เม, ภนฺเต, สุตฺตํ ธารยิตฺวา อทํสุ; อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’’ติ. ‘‘น, ภนฺเต, สกฺกา อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา กาตุํ. สกฺกา ¶ จ โข, ภนฺเต, สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กาตุ’’นฺติ. ‘‘อิงฺฆ ตฺวํ, อาวุโส, อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ อปฺปิตฺจ. น เตน สุตฺเตน ปฏิพทฺธํ ภวิสฺสตี’’ติ.
อถ โข โส ตนฺตวาโย ยถาภตํ สุตฺตํ ตนฺเต อุปเนตฺวา เยน สา อิตฺถี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อิตฺถึ เอตทโวจ – ‘‘สุตฺเตน, อยฺเย, อตฺโถ’’ติ. ‘‘นนุ ตฺวํ อยฺโย [อยฺย (สฺยา.)] มยา วุตฺโต – ‘อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’’’ติ. ‘‘สจฺจาหํ, อยฺเย, ตยา วุตฺโต – ‘อิมินา สุตฺเตน จีวรํ วินาหี’ติ. อปิจ, มํ อยฺโย อุปนนฺโท เอวมาห – ‘อิงฺฆ ตฺวํ, อาวุโส, อายตฺจ กโรหิ วิตฺถตฺจ อปฺปิตฺจ, น เตน สุตฺเตน ปฏิพทฺธํ ภวิสฺสตี’’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ยตฺตกํเยว สุตฺตํ ปมํ อทาสิ ตตฺตกํ ปจฺฉา อทาสิ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต – ‘‘โส กิร ปุริโส ปวาสโต อาคโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เยน ตสฺส ปุริสสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข โส ปุริโส เยนายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน ¶ โข โส ปุริโส ปชาปตึ เอตทโวจ – ‘‘วีตํ ตํ จีวร’’นฺติ? ‘‘อามายฺย, วีตํ ตํ จีวร’’นฺติ. ‘‘อาหร, อยฺยํ อุปนนฺทํ จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามี’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ตํ จีวรํ นีหริตฺวา สามิกสฺส ทตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข โส ปุริโส อายสฺมโต อุปนนฺทสฺส สกฺยปุตฺตสฺส ¶ จีวรํ ทตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘มหิจฺฉา อิเม สมณา ¶ สกฺยปุตฺติยา อสนฺตุฏฺา. นยิเม สุกรา จีวเรน อจฺฉาเทตุํ. กถฺหิ นาม อยฺโย อุปนนฺโท มยา ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ตนฺตวาเย [คหปติกสฺส ตนฺตวาเย (ก.)] อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ.
อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. ‘‘าตโก เต, อุปนนฺท, อฺาตโก’’ติ? ‘‘อฺาตโก, ภควา’’ติ. ‘‘อฺาตโก, โมฆปุริส, อฺาตกสฺส น ชานาติ ปติรูปํ วา อปฺปติรูปํ วา สนฺตํ วา อสนฺตํ วา. ตตฺถ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ¶ อฺาตกสฺส คหปติกสฺส ¶ ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชิสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๔๒. ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺส อฺาตโก คหปติ วา คหปตานี วา ตนฺตวาเยหิ จีวรํ วายาเปยฺย, ตตฺร เจ โส ภิกฺขุ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย – ‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ. อายตฺจ กโรถ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรถ. อปฺเปว นาม มยมฺปิ อายสฺมนฺตานํ กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺยามา’ติ. เอวฺจ โส ภิกฺขุ วตฺวา กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺย อนฺตมโส ปิณฺฑปาตมตฺตมฺปิ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๔๓. ภิกฺขุํ ปเนว อุทฺทิสฺสาติ ภิกฺขุสฺสตฺถาย ภิกฺขุํ อารมฺมณํ กริตฺวา ภิกฺขุํ อจฺฉาเทตุกาโม.
อฺาตโก นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อสมฺพทฺโธ.
คหปติ ¶ ¶ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
คหปตานี นาม ยา กาจิ อคารํ อชฺฌาวสติ.
ตนฺตวาเยหีติ เปสกาเรหิ.
จีวรํ นาม ฉนฺนํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ วิกปฺปนุปคํ ปจฺฉิมํ.
วายาเปยฺยาติ วินาเปติ.
ตตฺร เจ โส ภิกฺขูติ ยํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส จีวรํ วิยฺยติ โส ¶ ภิกฺขุ.
ปุพฺเพ อปฺปวาริโตติ ปุพฺเพ อวุตฺโต โหติ – ‘‘กีทิเสน เต, ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต จีวรํ วายาเปมี’’ติ?
ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวาติ ฆรํ คนฺตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุปสงฺกมิตฺวา.
จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยาติ – ‘‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ, อายตฺจ กโรถ วิตฺถตฺจ. อปฺปิตฺจ สุวีตฺจ สุปฺปวายิตฺจ สุวิเลขิตฺจ สุวิตจฺฉิตฺจ กโรถ. อปฺเปว นาม มยมฺปิ อายสฺมนฺตานํ กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺยามา’’ติ.
เอวฺจ โส ภิกฺขุ วตฺวา กิฺจิมตฺตํ อนุปทชฺเชยฺย อนฺตมโส ปิณฺฑปาตมตฺตมฺปีติ. ปิณฺฑปาโต นาม ยาคุปิ ภตฺตมฺปิ ขาทนียมฺปิ ¶ จุณฺณปิณฺโฑปิ ทนฺตกฏฺมฺปิ ทสิกสุตฺตมฺปิ, อนฺตมโส ธมฺมมฺปิ ภณติ.
ตสฺส วจเนน อายตํ วา วิตฺถตํ วา อปฺปิตํ วา กโรติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ ปุพฺเพ อปฺปวาริโต อฺาตกสฺส ¶ คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปนฺนํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๔๔. อฺาตเก อฺาตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก เวมติโก ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย ¶ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อฺาตเก าตกสฺี ปุพฺเพ อปฺปวาริโต คหปติกสฺส ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
าตเก ¶ อาตกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. าตเก าตกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๔๕. อนาปตฺติ – าตกานํ, ปวาริตานํ, อฺสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, มหคฺฆํ วายาเปตุกามสฺส อปฺปคฺฆํ วายาเปติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
มหาเปสการสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
๘. อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทํ
๖๔๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร มหามตฺโต ปวาสํ คจฺฉนฺโต ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภทนฺตา วสฺสาวาสิกํ ทสฺสามี’’ติ. ภิกฺขู – ‘วสฺสํวุฏฺานํ ภควตา วสฺสาวาสิกํ อนฺุาต’นฺติ, กุกฺกุจฺจายนฺตา นาคมํสุ. อถ โข โส มหามตฺโต อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา มยา ทูเต ปหิเต นาคจฺฉิสฺสนฺติ! อหฺหิ เสนาย คจฺฉามิ. ทุชฺชานํ ชีวิตํ ทุชฺชานํ มรณ’’นฺติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส มหามตฺตสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
๖๔๗. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา นิกฺขิปิตุ’’นฺติ ¶ , อจฺเจกจีวรานิ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมนฺติ. ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺติ. อทฺทส โข อายสฺมา อานนฺโท เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ตานิ จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ. ติฏฺนฺเต ทิสฺวา ภิกฺขู เอตทโวจ ¶ – ‘‘กสฺสิมานิ, อาวุโส, จีวรานิ จีวรวํเส ภณฺฑิกาพทฺธานิ ติฏฺนฺตี’’ติ? ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, อจฺเจกจีวรานี’’ติ. ‘‘กีวจิรํ ปนาวุโส, อิมานิ จีวรานิ นิกฺขิตฺตานี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต ¶ อานนฺทสฺส ยถานิกฺขิตฺตํ อาโรเจสุํ. อายสฺมา อานนฺโท อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ…เป… – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อจฺเจกจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๔๘. ‘‘ทสาหานาคตํ กตฺติกเตมาสิกปุณฺณมํ ภิกฺขุโน ปเนว อจฺเจกจีวรํ อุปฺปชฺเชยฺย, อจฺเจกํ มฺมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏิคฺคเหตฺวา ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๔๙. ทสาหานาคตนฺติ ทสาหานาคตาย ปวารณาย.
กตฺติกเตมาสิกปุณฺณมนฺติ ปวารณา กตฺติกา วุจฺจติ.
อจฺเจกจีวรํ นาม เสนาย วา คนฺตุกาโม โหติ, ปวาสํ วา คนฺตุกาโม โหติ, คิลาโน ¶ วา โหติ, คพฺภินี วา โหติ, อสฺสทฺธสฺส วา สทฺธา อุปฺปนฺนา โหติ, อปฺปสนฺนสฺส วา ¶ ปสาโท อุปฺปนฺโน โหติ, โส เจ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปหิเณยฺย – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภทนฺตา วสฺสาวาสิกํ ทสฺสามี’’ติ, เอตํ อจฺเจกจีวรํ นาม.
อจฺเจกํ มฺมาเนน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคเหตพฺพํ ปฏิคฺคเหตฺวา ยาว จีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ สฺาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ – ‘‘อิทํ อจฺเจกจีวร’’นฺติ.
จีวรกาลสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปฺจมาสา.
ตโต ¶ เจ อุตฺตริ นิกฺขิเปยฺยาติ อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิมํ ทิวสํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ [นิสฺสคฺคิยํ โหติ (สฺยา.)]. อตฺถเต กถิเน กถินุทฺธารทิวสํ ¶ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, อจฺเจกจีวรํ จีวรกาลสมยํ อติกฺกามิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๕๐. อจฺเจกจีวเร อจฺเจกจีวรสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อจฺเจกจีวเร เวมติโก จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อนธิฏฺิเต อธิฏฺิตสฺี ¶ …เป… อวิกปฺปิเต วิกปฺปิตสฺี… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี… อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร อจฺเจกจีวรสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสฺี, อนาปตฺติ.
๖๕๑. อนาปตฺติ – อนฺโตสมเย อธิฏฺเติ, วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ¶ ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ อฏฺมํ.
๙. สาสงฺกสิกฺขาปทํ
๖๕๒. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วุตฺถวสฺสา อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺติ. กตฺติกโจรกา ภิกฺขู – ‘‘ลทฺธลาภา’’ติ ปริปาเตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺเตน ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ‘‘ภควตา อนฺุาตํ อารฺเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺเตน ติณฺณํ จีวรานํ ¶ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตุ’’นฺติ ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺติ. ตานิ จีวรานิ นสฺสนฺติปิ วินสฺสนฺติปิ ฑยฺหนฺติปิ อุนฺทูเรหิปิ ขชฺชนฺติ. ภิกฺขู ทุจฺโจฬา โหนฺติ ลูขจีวรา. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, ทุจฺโจฬา ลูขจีวรา’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู เต อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขู ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสิสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๕๓. ‘‘อุปวสฺสํ ¶ โข ปน กตฺติกปุณฺณมํ ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ ตถารูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโต อากงฺขมาโน ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรํ อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺย, สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสาย. ฉารตฺตปรมํ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพํ. ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺย, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๕๔. อุปวสฺสํ โข ปนาติ วุฏฺวสฺสานํ.
กตฺติกปุณฺณมนฺติ กตฺติกจาตุมาสินี วุจฺจติ.
[ปาจิ. ๕๗๓] ยานิ โข ปน ตานิ อารฺกานิ เสนาสนานีติ อารฺกํ นาม เสนาสนํ ปฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมํ.
[ปาจิ. ๕๗๓] สาสงฺกํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจรานํ นิวิฏฺโกาโส ทิสฺสติ, ภุตฺโตกาโส ทิสฺสติ, ิโตกาโส ทิสฺสติ, นิสินฺโนกาโส ทิสฺสติ, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ.
[ปาจิ. ๕๗๓] สปฺปฏิภยํ ¶ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏิตา ทิสฺสนฺติ ¶ .
[ปาจิ. ๕๗๓] ตถารูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโตติ เอวรูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโต.
อากงฺขมาโนติ ¶ อิจฺฉมาโน.
ติณฺณํ จีวรานํ อฺตรํ จีวรนฺติ สงฺฆาฏึ วา อุตฺตราสงฺคํ วา อนฺตรวาสกํ วา.
อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติ สมนฺตา โคจรคาเม นิกฺขิเปยฺย.
สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสายาติ สิยา ปจฺจโย สิยา กรณียํ.
ฉารตฺตปรมํ ¶ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพนฺติ ฉารตฺตปรมตา วิปฺปวสิตพฺพํ.
อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺยาติ สตฺตเม อรุณุคฺคมเน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ. ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, จีวรํ อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวุฏฺํ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามี’’ติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๕๕. อติเรกฉารตฺเต อติเรกสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกฉารตฺเต เวมติโก วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อติเรกฉารตฺเต อูนกสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ. อปฺปจฺจุทฺธเฏ ปจฺจุทฺธฏสฺี…เป… อวิสฺสชฺชิเต วิสฺสชฺชิตสฺี… อนฏฺเ นฏฺสฺี… อวินฏฺเ วินฏฺสฺี… อทฑฺเฒ ทฑฺฒสฺี ¶ … อวิลุตฺเต วิลุตฺตสฺี วิปฺปวสติ, อฺตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยา, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภฺุชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต อติเรกสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกฉารตฺเต อูนกสฺี, อนาปตฺติ.
๖๕๖. อนาปตฺติ ¶ – ฉารตฺตํ วิปฺปวสติ, อูนกฉารตฺตํ วิปฺปวสติ, ฉารตฺตํ วิปฺปวสิตฺวา ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา วสิตฺวา ปกฺกมติ, อนฺโต ฉารตฺตํ ปจฺจุทฺธรติ, วิสฺสชฺเชติ, นสฺสติ, วินสฺสติ, ฑยฺหติ, อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺติ, วิสฺสาสํ คณฺหนฺติ, ภิกฺขุสมฺมุติยา, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
สาสงฺกสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ นวมํ.
๑๐. ปริณตสิกฺขาปทํ
๖๕๗. เตน ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ โหติ – ‘‘โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เยน โส ปูโค เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปูคํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทถาวุโส, อมฺหากํ อิมานิ จีวรานี’’ติ. ‘‘น มยํ, ภนฺเต, ทสฺสาม. อมฺหากํ สงฺฆสฺส อนุวสฺสํ สจีวรภิกฺขา ปฺตฺตา’’ติ. ‘‘พหู, อาวุโส, สงฺฆสฺส ทายกา, พหู สงฺฆสฺส ภตฺตา [ภทฺทา (ก.)]. มยํ ตุมฺเห นิสฺสาย ตุมฺเห สมฺปสฺสนฺตา อิธ วิหราม. ตุมฺเห เจ อมฺหากํ น ทสฺสถ, อถ โก จรหิ อมฺหากํ ทสฺสติ? เทถาวุโส, อมฺหากํ อิมานิ จีวรานี’’ติ. อถ โข โส ปูโค ฉพฺพคฺคิเยหิ ภิกฺขูหิ นิปฺปีฬิยมาโน ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทตฺวา สงฺฆํ ภตฺเตน ปริวิสิ. เย เต ภิกฺขู ชานนฺติ สงฺฆสฺส สจีวรภตฺตํ ปฏิยตฺตํ, น จ ชานนฺติ ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ทินฺนนฺติ, เต เอวมาหํสุ – ‘‘โอโณเชถาวุโส, สงฺฆสฺส จีวร’’นฺติ. ‘‘นตฺถิ, ภนฺเต. ยถาปฏิยตฺตํ จีวรํ อยฺยา ฉพฺพคฺคิยา อตฺตโน ปริณาเมสุ’’นฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมสฺสนฺตี’’ติ ¶ ! อถ โข เต ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ¶ ปริณาเมสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –
๖๕๘. ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
๖๕๙. โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป… ภิกฺขูติ…เป… อย อิมสฺมึ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
[ปาจิ. ๔๙๑] ชานาติ ¶ นาม สามํ วา ชานาติ อฺเ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ โส วา อาโรเจติ.
[ปาจิ. ๔๙๑] สงฺฆิกํ ¶ นาม สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ ปริจฺจตฺตํ.
[ปาจิ. ๔๙๑] ลาโภ นาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา. อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ, ทนฺตกฏฺมฺปิ, ทสิกสุตฺตมฺปิ.
[ปาจิ. ๔๙๑] ปริณตํ นาม ทสฺสาม กริสฺสามาติ วาจา ภินฺนา โหติ.
อตฺตโน ปริณาเมติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ. ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติ. นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิสฺสชฺชิตพฺพํ…เป… อิทํ เม, ภนฺเต, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณามิตํ นิสฺสคฺคิยํ. อิมาหํ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชามีติ…เป… ทเทยฺยาติ…เป… ทเทยฺยุนฺติ…เป… อายสฺมโต ทมฺมีติ.
๖๖๐. ปริณเต ¶ ปริณตสฺี อตฺตโน ปริณาเมติ, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ.
ปริณเต เวมติโก อตฺตโน ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปริณเต อปริณตสฺี อตฺตโน ปริณาเมติ, อนาปตฺติ. สงฺฆสฺส ปริณตํ อฺสงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เจติยสฺส ปริณตํ อฺเจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปุคฺคลสฺส ปริณตํ อฺปุคฺคลสฺส วา สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต ปริณตสฺี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปริณเต อปริณตสฺี, อนาปตฺติ.
๖๖๑. อนาปตฺติ ¶ กตฺถ เทมาติ ปุจฺฉิยมาโน ยตฺถ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺโม ปริโภคํ วา ลเภยฺย ปฏิสงฺขารํ วา ลเภยฺย จิรฏฺิติโก วา อสฺส ยตฺถ วา ปน ตุมฺหากํ จิตฺตํ ปสีทติ ตตฺถ เทถาติ ภณติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปริณตสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ทสมํ.
ปตฺตวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ ¶ –
ทฺเว จ ปตฺตานิ เภสชฺชํ, วสฺสิกา ทานปฺจมํ;
สามํ วายาปนจฺเจโก, สาสงฺกํ สงฺฆิเกน จาติ.
๖๖๒. อุทฺทิฏฺา ¶ โข, อายสฺมนฺโต, ตึส นิสฺสคฺคิยา ปาจิตฺติยา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา’? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ นิฏฺิตํ.
ปาราชิกปาฬิ นิฏฺิตา.