📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วินยปิฏเก
จูฬวคฺคปาฬิ
๑. กมฺมกฺขนฺธกํ
๑. ตชฺชนียกมฺมํ
๑. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ [อลมตฺถตรา จ (สฺยา. ก.)]. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ ¶ อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา ¶ กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ¶ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ.
๒. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ¶ ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ ¶ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อตฺตนา ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ? เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย. อถ ขฺเวตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานฺเจว อปฺปสาทาย ปสนฺนานฺจ เอกจฺจานํ อฺถตฺตายา’’ติ.
อถ โข ภควา เต [ปณฺฑุกโลหิตเก (สฺยา.)] ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย ทุปฺโปสตาย มหิจฺฉตาย ¶ อสนฺตุฏฺิตาย [อสนฺตุฏฺตาย (สฺยา.), อสนฺตุฏฺิยา (สี.)] สงฺคณิกาย โกสชฺชสฺส ¶ อวณฺณํ ภาสิตฺวา อเนกปริยาเยน สุภรตาย สุโปสตาย อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส [วิริยารมฺภสฺส (สี.), วีริยารพฺภสฺส (ก.)] วณฺณํ ภาสิตฺวา ภิกฺขูนํ ตทนุจฺฉวิกํ ตทนุโลมิกํ ¶ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. ปมํ ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู โจเทตพฺพา, โจเทตฺวา สาเรตพฺพา, สาเรตฺวา อาปตฺตึ [อาปตฺติ (สี. สฺยา.)] อาโรเปตพฺพา, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘มา ¶ โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ¶ ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห ¶ , อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ ¶ . อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู อตฺตนา ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา, เยปิ จฺเ ภิกฺขู ภณฺฑนการกา…เป… สงฺเฆ อธิกรณการกา เต อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘มา โข ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, เอโส อเชสิ. พลวาพลวํ ปฏิมนฺเตถ. ตุมฺเห เตน ปณฺฑิตตรา จ พฺยตฺตตรา จ พหุสฺสุตตรา จ อลมตฺตตรา จ. มา จสฺส ภายิตฺถ. มยมฺปิ ตุมฺหากํ ปกฺขา ภวิสฺสามา’ติ. เตน อนุปฺปนฺนานิ เจว ภณฺฑนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนานิ จ ภณฺฑนานิ ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๔. ‘‘ตีหิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ [อธมฺมกมฺมฺเจว (สฺยา.)] โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ ¶ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อปฺปฏิฺาย กตํ ¶ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อโจเทตฺวา กตํ ¶ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว ¶ , ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๕. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ ¶ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ ¶ , อเทสิตาย ¶ อาปตฺติยา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ ¶ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน ¶ กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ ¶ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ ¶ สมนฺนาคตํ ตชฺชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๖. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ ¶ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ¶ , อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ ¶ , ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ ¶ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย ¶ . เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย.
อากงฺขมานฉกฺกํ นิฏฺิตํ.
อฏฺารสวตฺตํ
๗. ‘‘ตชฺชนียกมฺมกเตน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ [สมฺมติ (สฺยา.)] สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ [น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ (สฺยา.)] สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
ตชฺชนียกมฺเม อฏฺารสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๘. อถ โข สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ อกาสิ ¶ . เต สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตนฺติ, โลมํ ปาเตนฺติ ¶ , เนตฺถารํ วตฺตนฺติ, ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘มยํ, อาวุโส, สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตาม, โลมํ ปาเตม, เนตฺถารํ วตฺตาม, กถํ นุ โข อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป…. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ¶ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ ¶ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ [ภิกฺขู ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ (สฺยา.)] – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๙. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ¶ , ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
๑๐. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตหิ, ภิกฺขเว, ปณฺฑุกโลหิตเกหิ ภิกฺขูหิ สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘มยํ, ภนฺเต, สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา ¶ สมฺมา วตฺตาม, โลมํ ปาเตม, เนตฺถารํ วตฺตาม, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามา’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตนฺติ, โลมํ ปาเตนฺติ, เนตฺถารํ วตฺตนฺติ ¶ , ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจนฺติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตนฺติ, โลมํ ปาเตนฺติ, เนตฺถารํ วตฺตนฺติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม ¶ , ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตนฺติ, โลมํ ปาเตนฺติ, เนตฺถารํ วตฺตนฺติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม ปณฺฑุกโลหิตกา ภิกฺขู สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกตา สมฺมา วตฺตนฺติ, โลมํ ปาเตนฺติ, เนตฺถารํ วตฺตนฺติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจนฺติ. สงฺโฆ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน ปณฺฑุกโลหิตกานํ ภิกฺขูนํ ตชฺชนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส,
ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ตชฺชนียกมฺมํ นิฏฺิตํ ปมํ.
๒. นิยสฺสกมฺมํ
๑๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา เสยฺยสโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา [ปกตตฺตา (สี. สฺยา.)] ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา เสยฺยสโก พาโล ภวิสฺสติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหริสฺสติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ ¶ ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, เสยฺยสโก ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, ตสฺส โมฆปุริสสฺส อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส พาโล ภวิสฺสติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหริสฺสติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ¶ ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ [นิยสกมฺมํ (ก.)] กโรตุ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. ปมํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ [อาปตฺติ อาโรเปตพฺพา (สี. สฺยา.)], อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ¶ ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา. สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ กโรติ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส กรณํ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ; อปิสฺสุ ภิกฺขู ปกตา ปริวาสํ เทนฺตา มูลาย ปฏิกสฺสนฺตา มานตฺตํ เทนฺตา อพฺเภนฺตา. สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ กโรติ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ¶ กรณํ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๑๓. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา ¶ กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ ¶ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป… ¶ .
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป… ¶ .
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน ¶ กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๑๔. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ ¶ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว…เป… อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป… ¶ .
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป… ¶ .
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ นิยสฺสกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๑๕. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ ¶ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน ¶ สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ, อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ ¶ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย. เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, นิยสฺสกมฺมํ กเรยฺย.
อากงฺขมานฉกฺกํ นิฏฺิตํ.
อฏฺารสวตฺตํ
๑๖. ‘‘นิยสฺสกมฺมกเตน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา ¶ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส การาเปตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
นิยสฺสกมฺเม อฏฺารสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๑๗. อถ โข สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ อกาสิ – นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ. โส สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต กลฺยาณมิตฺเต ¶ เสวมาโน ภชมาโน ปยิรุปาสมาโน อุทฺทิสาเปนฺโต ปริปุจฺฉนฺโต พหุสฺสุโต โหติ, อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป…. ‘‘เตน ¶ หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๑๘. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ ¶ , โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๑๙. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ ¶ . น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ¶ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
๒๐. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน, ภิกฺขเว, เสยฺยสเกน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา ¶ . พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ เสยฺยสโก ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ¶ ขมติ เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน เสยฺยสกสฺส ภิกฺขุโน นิยสฺสกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
นิยสฺสกมฺมํ นิฏฺิตํ ทุติยํ.
๓. ปพฺพาชนียกมฺมํ
๒๑. [อิทํ วตฺถุ ปารา. ๔๓๑ อาทโย] เตน โข ปน สมเยน อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม [นาม ภิกฺขู (ก.)] กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา โหนฺติ อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู. เต [จูฬว. ๒๙๒ อาทโย] เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ, โอจินนฺติปิ โอจินาเปนฺติปิ, คนฺเถนฺติปิ คนฺถาเปนฺติปิ ¶ , เอกโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ ¶ การาเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, มฺชริกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วิธูติกํ [วิธุติกํ (สฺยา.)] กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วฏํสกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อาเวฬํ กโรนฺติปิ ¶ การาเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, มฺชริกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วิธูติกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วฏํสกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อาเวฬํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ, เอกถาลเกปิ ¶ ปิวนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรนฺติ, นจฺจนฺติปิ, คายนฺติปิ, วาเทนฺติปิ, ลาเสนฺติปิ; นจฺจนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; คายนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, คายนฺติยาปิ คายนฺติ, คายนฺติยาปิ วาเทนฺติ, คายนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; วาเทนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, วาเทนฺติยาปิ คายนฺติ, วาเทนฺติยาปิ วาเทนฺติ, วาเทนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; อฏฺปเทปิ กีฬนฺติ, ทสปเทปิ กีฬนฺติ, อากาเสปิ กีฬนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬนฺติ, ขลิกายปิ กีฬนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ, โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ, รถเกนปิ กีฬนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬนฺติ, อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ; หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ; หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต [ปุรโต ธาวนฺติ (สฺยา.)] ธาวนฺติปิ อาธาวนฺติปิ; อุสฺเสเฬนฺติปิ, อปฺโผเฏนฺติปิ ¶ , นิพฺพุชฺฌนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌนฺติ; รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ [นจฺจนฺตึ (สี. สฺยา.)] เอวํ วทนฺติ – ‘‘อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสู’’ติ; นลาฏิกมฺปิ เทนฺติ; วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ.
๒๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ กาสีสุ วสฺสํวุฏฺโ [วสฺสํวุตฺโถ (สี. สฺยา.)] สาวตฺถึ คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย เยน กีฏาคิริ ตทวสริ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กีฏาคิรึ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน ปฏิกฺกนฺเตน ¶ อาโลกิเตน วิโลกิเตน สมิฺชิเตน [สมฺมิฺชิเตน (สี. สฺยา. กํ.)] ปสาริเตน, โอกฺขิตฺตจกฺขุ อิริยาปถสมฺปนฺโน. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา เอวมาหํสุ – ‘‘กฺวายํ อพลพโล ¶ วิย มนฺทมนฺโท วิย ภากุฏิกภากุฏิโก วิย? โก อิมสฺส อุปคตสฺส ปิณฺฑกมฺปิ ทสฺสติ? อมฺหากํ ปน อยฺยา อสฺสชิปุนพฺพสุกา สณฺหา สขิลา สุขสมฺภาสา มิหิตปุพฺพงฺคมา เอหิสฺวาคตวาทิโน อพฺภากุฏิกา อุตฺตานมุขา ปุพฺพภาสิโน. เตสํ โข นาม ปิณฺโฑ ทาตพฺโพ’’ติ.
อทฺทสา โข อฺตโร อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ กีฏาคิริสฺมึ ปิณฺฑาย จรนฺตํ; ทิสฺวาน เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อปิ, ภนฺเต, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’’ติ? ‘‘น โข, อาวุโส, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’’ติ. ‘‘เอหิ, ภนฺเต, ฆรํ คมิสฺสามา’’ติ. อถ โข โส อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา เอตทโวจ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสตี’’ติ? ‘‘สาวตฺถึ ¶ โข อหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท, เอวฺจ วเทหิ – ‘ทุฏฺโ, ภนฺเต, กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส. อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู. เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ, โอจินนฺติปิ, โอจินาเปนฺติปิ, คนฺเถนฺติปิ คนฺถาเปนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, มฺชริกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วิธูติกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วฏํสกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อาเวฬํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, มฺชริกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วิธูติกํ ¶ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วฏํสกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อาเวฬํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรนฺติ, นจฺจนฺติปิ, คายนฺติปิ, วาเทนฺติปิ, ลาเสนฺติปิ; นจฺจนฺติยาปิ ¶ นจฺจนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ…เป… (จกฺกํ กาตพฺพํ). ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; อฏฺปเทปิ กีฬนฺติ, ทสปเทปิ กีฬนฺติ, อากาเสปิ ¶ กีฬนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬนฺติ, ขลิกายปิ กีฬนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ, โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ, รถเกนปิ กีฬนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬนฺติ, อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ; หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ; หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติปิ อาธาวนฺติปิ; อุสฺเสเฬนฺติปิ, อปฺโผเฏนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌนฺติ; รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ เอวํ วทนฺติ – ‘อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสู’ติ; นลาฏิกมฺปิ เทนฺติ; วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. เยปิ เต, ภนฺเต, มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา. ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ. ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู ¶ , นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู. สาธุ, ภนฺเต, ภควา กีฏาคิรึ ภิกฺขู ปหิเณยฺย, ยถายํ กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส สณฺเหยฺยา’’ติ.
‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข โส ภิกฺขุ ตสฺส อุปาสกสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา อุฏฺายาสนา เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ ¶ โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขุ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิสิ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคโต, กุโต จ ตฺวํ ภิกฺขุ อาคจฺฉสี’’ติ? ‘‘ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ ภควา; อปฺปกิลมเถน จ อหํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคโต. อิธาหํ, ภนฺเต, กาสีสุ วสฺสํวุฏฺโ สาวตฺถึ อาคจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย เยน กีฏาคิริ ตทวสรึ. อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย กีฏาคิรึ ปิณฺฑาย ปาวิสึ. อทฺทสา โข มํ, ภนฺเต, อฺตโร อุปาสโก กีฏาคิริสฺมึ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ¶ ; ทิสฺวาน เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ – ‘อปิ, ภนฺเต, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’ติ. ‘น โข, อาวุโส, ปิณฺโฑ ลพฺภตี’ติ. ‘เอหิ, ภนฺเต, ฆรํ คมิสฺสามา’ติ. อถ โข, ภนฺเต, โส อุปาสโก มํ ฆรํ เนตฺวา โภเชตฺวา เอตทโวจ – ‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสตี’ติ? ‘สาวตฺถึ โข อหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’ติ ¶ . ‘เตน หิ, ภนฺเต, มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท, เอวฺจ วเทหิ – ทุฏฺโ, ภนฺเต, กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส. อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู ¶ . เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ…เป… วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. เยปิ เต, ภนฺเต, มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา. ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ. ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู, นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู. สาธุ, ภนฺเต, ภควา กีฏาคิรึ ภิกฺขู ปหิเณยฺย, ยถายํ กีฏาคิริสฺมึ อาวาโส สณฺเหยฺยา’ติ. ตโต อหํ ภควา อาคจฺฉามี’’ติ.
๒๓. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อสฺสชิปุนพฺพสุกา นาม กีฏาคิริสฺมึ อาวาสิกา อลชฺชิโน ปาปภิกฺขู? เต เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ…เป… วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ? เยปิ เต มนุสฺสา ปุพฺเพ สทฺธา อเหสุํ ปสนฺนา เตปิ เอตรหิ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา? ยานิปิ ตานิ สงฺฆสฺส ปุพฺเพ ทานปถานิ ตานิปิ เอตรหิ อุปจฺฉินฺนานิ? ริฺจนฺติ เปสลา ภิกฺขู นิวสนฺติ ปาปภิกฺขู’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว ¶ , โมฆปุริสา เอวรูปํ อนาจารํ ¶ อาจริสฺสนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปสฺสนฺติปิ โรปาเปสฺสนฺติปิ, สิฺจิสฺสนฺติปิ สิฺจาเปสฺสนฺติปิ, โอจินิสฺสนฺติปิ โอจินาเปสฺสนฺติปิ, คนฺเถสฺสนฺติปิ คนฺถาเปสฺสนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, มฺชริกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, วิธูติกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, วฏํสกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อาเวฬํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, มฺชริกํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, วิธูติกํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, วฏํสกํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, อาเวฬํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หริสฺสนฺติปิ หราเปสฺสนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชิสฺสนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวิสฺสนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทิสฺสนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺฏิสฺสนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชิสฺสนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวิสฺสนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรสฺสนฺติ, นจฺจิสฺสนฺติปิ, คายิสฺสนฺติปิ, วาเทสฺสนฺติปิ, ลาเสสฺสนฺติปิ; นจฺจนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ; คายนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ ¶ ¶ , คายนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ, คายนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ, คายนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ; วาเทนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ, วาเทนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ, วาเทนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ, วาเทนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ; ลาเสนฺติยาปิ นจฺจิสฺสนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายิสฺสนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทสฺสนฺติ; ลาเสนฺติยาปิ ลาเสสฺสนฺติ; อฏฺปเทปิ กีฬิสฺสนฺติ, ทสปเทปิ กีฬิสฺสนฺติ, อากาเสปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬิสฺสนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ขลิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬิสฺสนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬิสฺสนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ โมกฺขจิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, รถเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬิสฺสนฺติ, อกฺขริกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬิสฺสนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬิสฺสนฺติ; หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ, ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขิสฺสนฺติ; หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ ¶ , อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต [ปุรโต ธาวิสฺสนฺติ (สฺยา.)] ธาวิสฺสนฺติปิ อาธาวิสฺสนฺติปิ; อุสฺเสเฬสฺสนฺติปิ, อปฺโผเฏสฺสนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌิสฺสนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌิสฺสนฺติ; รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ เอวํ วกฺขนฺติ [วทิสฺสนฺติ (ก.)] – ‘อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสู’ติ; นลาฏิกมฺปิ ทสฺสนฺติ; วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจริสฺสนฺติ. เนตํ ¶ , ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉถ ตุมฺเห, สาริปุตฺตา, กีฏาคิรึ คนฺตฺวา อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรถ, ตุมฺหากํ เอเต สทฺธิวิหาริโน’’ติ.
‘‘กถํ มยํ, ภนฺเต, อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรม, จณฺฑา เต ภิกฺขู ผรุสา’’ติ? ‘‘เตน หิ ตุมฺเห, สาริปุตฺตา, พหุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ คจฺฉถา’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ – ปมํ อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู ¶ โจเทตพฺพา, โจเทตฺวา สาเรตพฺพา, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺพา, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๔. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู กุลทูสกา ปาปสมาจารา. อิเมสํ ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จ อิเมหิ ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ ¶ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู กุลทูสกา ปาปสมาจารา. อิเมสํ ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จ อิเมหิ ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. สงฺโฆ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ. สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู กุลทูสกา ปาปสมาจารา. อิเมสํ ปาปกา สมาจารา ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. กุลานิ จ อิเมหิ ทุฏฺานิ ทิสฺสนฺติ เจว สุยฺยนฺติ จ. สงฺโฆ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ¶ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๒๕. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… ¶ อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ ¶ …เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๒๖. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา ¶ กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน ¶ กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ ¶ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานจุทฺทสกํ
๒๗. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. กายิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ, วาจสิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ, กายิกวาจสิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. กายิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ, วาจสิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ, กายิกวาจสิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. กายิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ, วาจสิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ, กายิกวาจสิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. กายิเกน มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, วาจสิเกน มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, กายิกวาจสิเกน ¶ มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมหิ, โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ¶ , อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ ¶ , ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ¶ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ ¶ กเรยฺย. เอโก กายิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก วาจสิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก กายิกวาจสิเกน ทเวน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก กายิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก วาจสิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก กายิกวาจสิเกน อนาจาเรน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก กายิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก วาจสิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก กายิกวาจสิเกน อุปฆาติเกน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก กายิเกน มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก วาจสิเกน มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ, เอโก กายิกวาจสิเกน มิจฺฉาชีเวน สมนฺนาคโต โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปพฺพาชนียกมฺมํ กเรยฺย.
อากงฺขมานจุทฺทสกํ นิฏฺิตํ.
อฏฺารสวตฺตํ
๒๘. ‘‘ปพฺพาชนียกมฺมกเตน ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา ¶ , ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
ปพฺพาชนียกมฺเม อฏฺารสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๒๙. อถ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ กีฏาคิรึ คนฺตฺวา อสฺสชิปุนพฺพสุกานํ ภิกฺขูนํ กีฏาคิริสฺมา ปพฺพาชนียกมฺมํ อกาสิ – น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมึ วตฺถพฺพนฺติ. เต สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺตนฺติ, น โลมํ ปาเตนฺติ, น เนตฺถารํ วตฺตนฺติ; น ภิกฺขู ขมาเปนฺติ, อกฺโกสนฺติ, ปริภาสนฺติ; ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปนฺติ; ปกฺกมนฺติปิ, วิพฺภมนฺติปิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺติสฺสนฺติ, น โลมํ ปาเตสฺสนฺติ, น ¶ เนตฺถารํ วตฺติสฺสนฺติ; น ภิกฺขู ขมาเปสฺสนฺติ, อกฺโกสิสฺสนฺติ, ปริภาสิสฺสนฺติ; ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปสฺสนฺติ; ปกฺกมิสฺสนฺติปิ, วิพฺภมิสฺสนฺติปี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺตนฺติ, น โลมํ ปาเตนฺติ, น เนตฺถารํ วตฺตนฺติ; น ภิกฺขู ขมาเปนฺติ, อกฺโกสนฺติ, ปริภาสนฺติ; ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปนฺติ; ปกฺกมนฺติปิ, วิพฺภมนฺติปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ ¶ …เป… กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกตา น สมฺมา วตฺติสฺสนฺติ, น โลมํ ปาเตสฺสนฺติ, น เนตฺถารํ วตฺติสฺสนฺติ; น ภิกฺขู ขมาเปสฺสนฺติ, อกฺโกสิสฺสนฺติ, ปริภาสิสฺสนฺติ; ฉนฺทคามิตา โทสคามิตา โมหคามิตา ภยคามิตา ปาเปสฺสนฺติ; ปกฺกมิสฺสนฺติปิ, วิพฺภมิสฺสนฺติปิ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๓๐. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ¶ ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ ¶ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปพฺพาชนียกมฺเม นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๓๑. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ ¶ , น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ¶ ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ ¶ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปพฺพาชนียกมฺเม ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
๓๒. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน, ภิกฺขเว, ปพฺพาชนียกมฺมกเตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ¶ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส ¶ กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ. สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ ¶ . อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ปพฺพาชนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา
ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปพฺพาชนียกมฺมํ นิฏฺิตํ ตติยํ.
๔. ปฏิสารณียกมฺมํ
๓๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา สุธมฺโม มจฺฉิกาสณฺเฑ จิตฺตสฺส คหปติโน อาวาสิโก โหติ, นวกมฺมิโก ธุวภตฺติโก. ยทา จิตฺโต คหปติ สงฺฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตตุกาโม โหติ ตทา น อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อนปโลเกตฺวา สงฺฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู, อายสฺมา จ สาริปุตฺโต, อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน, อายสฺมา จ มหากจฺจาโน, อายสฺมา จ มหาโกฏฺิโก ¶ , อายสฺมา จ มหากปฺปิโน, อายสฺมา จ มหาจุนฺโท, อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ, อายสฺมา จ เรวโต, อายสฺมา จ อุปาลิ, อายสฺมา จ อานนฺโท, อายสฺมา จ ราหุโล, กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน มจฺฉิกาสณฺโฑ ตทวสรุํ.
อสฺโสสิ โข จิตฺโต คหปติ เถรา กิร ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺตาติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ ¶ , อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปตึ อายสฺมา สาริปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ ¶ – ‘‘อธิวาเสนฺตุ เม, ภนฺเต, เถรา สฺวาตนาย อาคนฺตุกภตฺต’’นฺติ. อธิวาเสสุํ โข เถรา ภิกฺขู [อธิวาเสสุํ โข เต เถรา ภิกฺขู (สฺยา.)] ตุณฺหีภาเวน.
อถ ¶ โข จิตฺโต คหปติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยนายสฺมา สุธมฺโม เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิโต โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, อยฺโย สุธมฺโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ เถเรหี’’ติ. อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม ‘ปุพฺเพ ขฺวายํ จิตฺโต คหปติ ยทา สงฺฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตตุกาโม น มํ อนปโลเกตฺวา สงฺฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตติ; โสทานิ มํ อนปโลเกตฺวา เถเร ภิกฺขู นิมนฺเตสิ; ทุฏฺโทานายํ จิตฺโต คหปติ อนเปกฺโข วิรตฺตรูโป มยี’ติ จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘อลํ, คหปติ, นาธิวาเสมี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, อยฺโย สุธมฺโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ เถเรหี’’ติ. ‘‘อลํ, คหปติ, นาธิวาเสมี’’ติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ ‘กึ เม กริสฺสติ อยฺโย สุธมฺโม ¶ อธิวาเสนฺโต วา อนธิวาเสนฺโต วา’ติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
๓๔. อถ โข จิตฺโต คหปติ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปสิ. อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม ‘ยํนูนาหํ จิตฺตสฺส คหปติโน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปฏิยตฺตํ ¶ ปสฺเสยฺย’นฺติ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จิตฺตสฺส คหปติโน นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา สุธมฺโม เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปตึ อายสฺมา สุธมฺโม เอตทโวจ – ‘‘ปหูตํ โข เต อิทํ, คหปติ, ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยตฺตํ; เอกา จ โข อิธ นตฺถิ ยทิทํ ติลสงฺคุฬิกา’’ติ. ‘‘พหุมฺหิ วต, ภนฺเต, รตเน พุทฺธวจเน [ภนฺเต พุทฺธวจเน (สฺยา.)] วิชฺชมาเน อยฺเยน สุธมฺเมน ยเทว กิฺจิ ภาสิตํ ยทิทํ ติลสงฺคุฬิกาติ. ภูตปุพฺพํ, ภนฺเต, ทกฺขิณาปถกา วาณิชา ปุรตฺถิมํ ชนปทํ อคมํสุ วาณิชฺชาย. เต ตโต กุกฺกุฏึ อาเนสุํ. อถ โข สา, ภนฺเต, กุกฺกุฏี กาเกน สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ. สา โปตกํ ชเนสิ. ยทา โข โส, ภนฺเต, กุกฺกุฏโปตโก ¶ กากวสฺสํ วสฺสิตุกาโม โหติ, กากกุกฺกุฏีติ วสฺสติ; ยทา กุกฺกุฏิวสฺสํ วสฺสิตุกาโม โหติ, กุกฺกุฏิกากาติ วสฺสติ. เอวเมว โข, ภนฺเต, พหุมฺหิ รตเน พุทฺธวจเน วิชฺชมาเน อยฺเยน สุธมฺเมน ยเทว กิฺจิ ภาสิตํ ยทิทํ ติลสํคุฬิกา’’ติ. ‘‘อกฺโกสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ, ปริภาสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ. เอโส เต, คหปติ, อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. ‘‘นาหํ, ภนฺเต, อยฺยํ สุธมฺมํ อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ ¶ [น ปริภาสามิ (สี. สฺยา.)]. วสตุ, ภนฺเต, อยฺโย สุธมฺโม มจฺฉิกาสณฺเฑ. รมณียํ อมฺพาฏกวนํ. อหํ อยฺยสฺส สุธมฺมสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ, จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ¶ ตติยมฺปิ โข อายสฺมา สุธมฺโม จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘อกฺโกสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ, ปริภาสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ. เอโส เต, คหปติ, อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามี’’ติ. ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย สุธมฺโม คมิสฺสตี’’ติ? ‘‘สาวตฺถึ โข อหํ, คหปติ, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, ยฺจ อตฺตนา ภณิตํ, ยฺจ มยา ภณิตํ ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจหิ. อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ยํ อยฺโย สุธมฺโม ปุนเทว มจฺฉิกาสณฺฑํ ปจฺจาคจฺเฉยฺยา’’ติ.
๓๕. อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สุธมฺโม ยฺจ อตฺตนา ภณิตํ ¶ ยฺจ จิตฺเตน คหปตินา ภณิตํ ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ.
วิครหิ ¶ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, จิตฺตํ คหปตึ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สงฺฆุปฏฺากํ หีเนน ขุํเสสฺสสิ, หีเนน วมฺเภสฺสสิ? เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ¶ ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรตุ – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ – ปมํ สุธมฺโม ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปตึ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สงฺฆุปฏฺากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปตึ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ ¶ สงฺฆุปฏฺากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปตึ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สงฺฆุปฏฺากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ – จิตฺโต ¶ เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ – จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๓๗. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… ¶ อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ ¶ , อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ¶ ปฏิสารณียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
ปฏิสารณียกมฺเม อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๓๘. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา ¶ กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ปฏิสารณียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
ปฏิสารณียกมฺเม ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานจตุกฺกํ
๓๙. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ ¶ กเรยฺย. คิหีนํ อลาภาย ปริสกฺกติ, คิหีนํ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, คิหีนํ อนาวาสาย [อวาสาย (สี.)] ปริสกฺกติ, คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติ, คิหี คิหีหิ ¶ เภเทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย. คิหีนํ พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ ¶ , คิหีนํ ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, คิหีนํ สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ, คิหี หีเนน ขุํเสติ หีเนน วมฺเภติ, คิหีนํ ธมฺมิกํ ปฏิสฺสวํ น สจฺจาเปติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ปฺจนฺนํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก คิหีนํ ¶ อลาภาย ปริสกฺกติ, เอโก คิหีนํ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, เอโก คิหีนํ อนาวาสาย ปริสกฺกติ, เอโก คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติ, เอโก คิหี คิหีหิ เภเทติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก คิหีนํ พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก คิหีนํ ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก คิหีนํ สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก คิหี หีเนน ขุํเสติ หีเนน วมฺเภติ, เอโก คิหีนํ ธมฺมิกํ ปฏิสฺสวํ น สจฺจาเปติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ปฺจนฺนํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย.
อากงฺขมานจตุกฺกํ นิฏฺิตํ.
อฏฺารสวตฺตํ
๔๐. ‘‘ปฏิสารณียกมฺมกเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา ¶ , ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ ¶ , น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
ปฏิสารณียกมฺเม อฏฺารสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๔๑. อถ ¶ โข สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ อกาสิ – ‘‘จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพ’’ติ. โส สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต มจฺฉิกาสณฺฑํ คนฺตฺวา มงฺกุภูโต นาสกฺขิ จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ. ปุนเทว สาวตฺถึ ปจฺจาคฺฉิ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ขมาปิโต ตยา, อาวุโส สุธมฺม, จิตฺโต คหปตี’’ติ? ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, มจฺฉิกาสณฺฑํ คนฺตฺวา มงฺกุภูโต นาสกฺขึ จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุ’’นฺติ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป…. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน อนุทูตํ เทตุ – จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ. เอวฺจ ปน ภิกฺขเว ทาตพฺโพ – ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน อนุทูตํ ทเทยฺย จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สุธมฺมสฺส ¶ ภิกฺขุโน อนุทูตํ เทติ จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน อนุทูตสฺส ทานํ จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ, โส ¶ ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน อนุทูโต จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๒. ‘‘เตน, ภิกฺขเว, สุธมฺเมน ภิกฺขุนา อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ มจฺฉิกาสณฺฑํ คนฺตฺวา จิตฺโต คหปติ ขมาเปตพฺโพ – ‘ขม, คหปติ, ปสาเทมิ ต’นฺติ. เอวฺเจ วุจฺจมาโน ขมติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ขมติ, อนุทูเตน ภิกฺขุนา วตฺตพฺโพ – ‘ขม, คหปติ, อิมสฺส ¶ ภิกฺขุโน, ปสาเทติ ต’นฺติ. เอวฺเจ วุจฺจมาโน ขมติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ขมติ, อนุทูเตน ภิกฺขุนา วตฺตพฺโพ – ‘ขม, คหปติ, อิมสฺส ภิกฺขุโน, อหํ ตํ ปสาเทมี’ติ. เอวฺเจ วุจฺจมาโน ขมติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ขมติ, อนุทูเตน ภิกฺขุนา วตฺตพฺโพ – ‘ขม, คหปติ, อิมสฺส ภิกฺขุโน, สงฺฆสฺส วจเนนา’ติ. เอวฺเจ วุจฺจมาโน ขมติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ¶ ขมติ, อนุทูเตน ภิกฺขุนา สุธมฺโม ภิกฺขุ [สุธมฺมํ ภิกฺขุํ… สา อาปตฺติ เทสาเปตพฺพาติ (สี. สฺยา.)] จิตฺตสฺส คหปติโน ทสฺสนูปจารํ อวิชหาเปตฺวา สวนูปจารํ อวิชหาเปตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ การาเปตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทาเปตฺวา อฺชลึ ปคฺคณฺหาเปตฺวา ตํ อาปตฺตึ เทสาเปตพฺโพ’’ติ [สุธมฺมํ ภิกฺขุํ… สา อาปตฺติ เทสาเปตพฺพาติ (สี. สฺยา.)].
อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ มจฺฉิกาสณฺฑํ คนฺตฺวา จิตฺตํ คหปตึ ขมาเปสิ. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ ¶ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๔๓. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ ¶ , สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ¶ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ’’.
ปฏิสารณียกมฺเม นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ
๔๔. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปฏิสารณียกมฺเม ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺารสกํ นิฏฺิตํ.
๔๕. ‘‘เอวฺจ ¶ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน [เตน หิ (สฺยา. ก.)], ภิกฺขเว, สุธมฺเมน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ¶ ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามี’ติ ¶ . ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ¶ ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปฏิสารณียกมฺมํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ
๔๖. เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน อาปตฺตึ ¶ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉิสฺสติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุ’’นฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ¶ ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุ’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉิสฺสติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุํ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรตุ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ – ปมํ ฉนฺโน ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุํ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปสฺสิตุํ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ ¶ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ¶ ภาเสยฺย.
‘‘กตํ ¶ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘อาวาสปรมฺปรฺจ, ภิกฺขเว, สํสถ – ‘ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา [ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺติยา (สี. ก.)] อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต – อสมฺโภคํ สงฺเฆนา’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๔๘. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ ¶ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา ¶ กตํ โหติ, อธมฺเมน ¶ กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๔๙. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ…เป…. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๕๐. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก ¶ ; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา ¶ อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ ¶ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ ¶ , เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม
อากงฺขมานฉกฺกํ นิฏฺิตํ.
เตจตฺตาลีสวตฺตํ
๕๑. ‘‘อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ ¶ . ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา ¶ . น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหาโร, เสยฺยาภิหาโร, ปาโททกํ, ปาทปีํ ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิตพฺพํ. น ปกตตฺโต ภิกฺขุ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เภเทตพฺโพ [น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทตพฺพา (สฺยา.)], น คิหิทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยา เสวิตพฺพา; ภิกฺขู เสวิตพฺพา, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขิตพฺพํ [ภิกฺขุสิกฺขา สิกฺขิตพฺพา (สฺยา.)]. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส ¶ วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ, น ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสาเทตพฺโพ อนฺโต วา พหิ วา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ¶ ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม
เตจตฺตาลีสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๕๒. อถ โข สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ อกาสิ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. โส สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต ตมฺหา อาวาสา อฺํ อาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น ¶ สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น สกฺกรึสุ, น ครุ กรึสุ [น ครุกรึสุ (ก.)], น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ตมฺหาปิ อาวาสา อฺํ อาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถปิ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น ¶ สกฺกรึสุ, น ครุํ กรึสุ, น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ตมฺหาปิ อาวาสา อฺํ อาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถปิ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น สกฺกรึสุ, น ครุํ กรึสุ, น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ปุนเทว โกสมฺพึ ปจฺจาคฺฉิ. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป…. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพ-เตจตฺตาลีสกํ
๕๓. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ ¶ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ สาทิยติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ¶ ภิกฺขุโน เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ ¶ , นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิยติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว ¶ , ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, ภิกฺขุํ [ภิกฺขู (สี. สฺยา.)] ภิกฺขูหิ เภเทติ – อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. คิหิทฺธชํ ธาเรติ, ติตฺถิยทฺธชํ ธาเรติ, ติตฺถิเย เสวติ; ภิกฺขู น เสวติ, ภิกฺขุสิกฺขาย น สิกฺขติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วสติ, เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วสติ, เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วสติ; ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา น วุฏฺาติ; ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ อาสาเทติ ¶ อนฺโต วา พหิ วา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพ-เตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพ-เตจตฺตาลีสกํ
๕๔. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ¶ ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ ¶ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ สาทิยติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิยติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น ภิกฺขุํ ¶ ภิกฺขูหิ เภเทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น คิหิทฺธชํ ธาเรติ, น ติตฺถิยทฺธชํ ธาเรติ, น ติตฺถิเย เสวติ, ภิกฺขู เสวติ, ภิกฺขุสิกฺขาย ¶ สิกฺขติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วสติ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วสติ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วสติ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาติ, น ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ อาสาเทติ อนฺโต วา พหิ วา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ¶ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺเม
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
๕๕. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน, ภิกฺขเว, ฉนฺเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส ¶ กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ ¶ . ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา ¶ วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺเขปนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.
๖. อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ
๕๖. เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ฉนฺโน อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… ¶ เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา ฉนฺโน อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉิสฺสติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุ’’นฺติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ ¶ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุ’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉิสฺสติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุํ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรตุ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ – ปมํ ฉนฺโน ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ¶ ปฏิกาตุํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุํ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺตึ ปฏิกาตุํ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘อาวาสปรมฺปรฺจ ¶ ¶ , ภิกฺขเว, สํสถ – ‘ฉนฺโน ภิกฺขุ, สงฺเฆน อาปตฺติยา [ฉนฺโน ภิกฺขุ อาปตฺติยา (สี. ก.)] อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต – อสมฺโภคํ สงฺเฆนา’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๕๗. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา ¶ อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๕๘. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ¶ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… ¶ โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๕๙. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา ¶ อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย ¶ . อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน ¶ โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก ¶ อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
อากงฺขมานฉกฺกํ นิฏฺิตํ.
เตจตฺตาลีสวตฺตํ
๖๐. ‘‘อาปตฺติยา ¶ อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหาโร, เสยฺยาภิหาโร, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิตพฺพํ. น ปกตตฺโต ภิกฺขุ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ ¶ , น อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสตพฺโพ, น ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ เภเทตพฺโพ. น คิหิทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยา เสวิตพฺพา; ภิกฺขู เสวิตพฺพา, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขิตพฺพํ. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา ¶ อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ, น ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสาเทตพฺโพ อนฺโต วา พหิ วา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
เตจตฺตาลีสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๖๑. อถ โข สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ อกาสิ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. โส สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต ตมฺหา อาวาสา อฺํ อาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น สกฺกรึสุ, น ครุํ กรึสุ, น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ตมฺหาปิ อาวาสา อฺํ อาวาสํ ¶ อคมาสิ. ตตฺถปิ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น สกฺกรึสุ, น ครุํ กรึสุ, น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน ¶ อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ตมฺหาปิ อาวาสา อฺํ อาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถปิ ภิกฺขู เนว อภิวาเทสุํ, น ปจฺจุฏฺเสุํ, น อฺชลิกมฺมํ น สามีจิกมฺมํ อกํสุ, น สกฺกรึสุ, น ครุํ กรึสุ, น มาเนสุํ, น ปูเชสุํ. โส ภิกฺขูหิ อสกฺกริยมาโน อครุกริยมาโน อมานิยมาโน อปูชิยมาโน อสกฺการปกโต ปุนเทว โกสมฺพึ ปจฺจาคฺฉิ. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทติ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป…. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ
๖๒. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ…เป… ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ สาทิยติ…เป… ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิยติ…เป… ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, ภิกฺขุํ ภิกฺขูหิ เภเทติ…เป… คิหิทฺธชํ ธาเรติ, ติตฺถิยทฺธชํ ธาเรติ, ติตฺถิเย เสวติ, ภิกฺขู น เสวติ, ภิกฺขุสิกฺขาย น สิกฺขติ…เป… ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วสติ, เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วสติ, เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วสติ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา น วุฏฺาติ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ อาสาเทติ อนฺโต วา ¶ พหิ วา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม ¶ , อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ, ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ ¶ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ
๖๓. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ ¶ ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ…เป… น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ สาทิยติ…เป… น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ สาทิยติ…เป… น ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น ทิฏฺิวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น อาชีววิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, น ภิกฺขุํ ภิกฺขูหิ เภเทติ…เป… น คิหิทฺธชํ ธาเรติ, น ติตฺถิยทฺธชํ ธาเรติ, น ติตฺถิเย เสวติ, ภิกฺขู เสวติ, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขติ…เป… น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วสติ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วสติ, น เอกจฺฉนฺเน ¶ อาวาเส วา อนาวาเส วา วสติ, ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาติ, น ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ อาสาเทติ อนฺโต วา พหิ วา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อฏฺหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา ¶ อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺเม
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
๖๔. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน ภิกฺขเว, ฉนฺเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน ¶ , อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา ¶ อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ สงฺเฆน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ สงฺเฆน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺเขปนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.
๗. ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ
๖๕. [อิทํ วตฺถุ ปาจิ. ๔๑๗; ม. นิ. ๒๓๔ อาทโย] เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อริฏฺสฺส นาม ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส [คนฺธพาธิปุพฺพสฺส (ก.)] เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. อสฺโสสุํ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู อริฏฺสฺส นาม กิร ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู เยน อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ เตนุปสงฺกมึสุ. อุปสงฺกมิตฺวา อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, อาวุโส อริฏฺ, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ? ‘‘เอวํพฺยา โข อหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม ¶ อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ.
‘‘มาวุโส ¶ อริฏฺ, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ ¶ [อพฺภาจิกฺขนํ (ก.)]. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส อริฏฺ, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา, พหุทุกฺขา พหุปายาสา [พหูปายาสา (สี. สฺยา.)], อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา, พหุทุกฺขา พหูปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา…เป… ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา…เป… องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา ¶ ภควตา… อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา ภควตา, พหุทุกฺขา พหูปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย’’ติ.
เอวมฺปิ โข อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ เตหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ตํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ – ‘‘เอวํพฺยา โข อหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ. ยโต จ โข เต ภิกฺขู นาสกฺขึสุ อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺิคตา วิเวเจตุํ, อถ โข เต ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร เต, อริฏฺ, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ? ‘‘เอวํพฺยา โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ.
‘‘กสฺส ¶ นุ โข นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ? นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา? อลฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา มยา, พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อฏฺิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา มยา, พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา มยา…เป… ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา มยา… องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา มยา… สุปินกูปมา กามา วุตฺตา มยา…เป… ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา มยา… รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา มยา… อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา ¶ มยา… สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา มยา… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา มยา, พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย. อถ จ ปน ตฺวํ, โมฆปุริส, อตฺตนา ทุคฺคหิเตน [ทุคฺคหิเตน ทิฏฺิคเตน (สฺยา.)] อมฺเห เจว อพฺภาจิกฺขสิ, อตฺตานฺจ ขณสิ ¶ , พหฺุจ อปฺุํ ปสวสิ. ตฺหิ เต, โมฆปุริส, ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรตุ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอวฺจ ปน ภิกฺขเว กาตพฺพํ – ปมํ อริฏฺโ ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๖๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ ¶ อุปฺปนฺนํ – ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ. โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา ¶ เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ. โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ ¶ . สงฺโฆ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ – ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ. โส ตํ ทิฏฺึ น ปฏินิสฺสชฺชติ. สงฺโฆ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ – อสมฺโภคํ ¶ สงฺเฆน. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส กรณํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘อาวาสปรมฺปรฺจ, ภิกฺขเว, สํสถ – ‘อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ, สงฺเฆน ปาปิกาย [คทฺธพาธิปุพฺโพ ปาปิกาย (สี. ก.)] ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค ¶ , อุกฺเขปนียกมฺมกโต – อสมฺโภคํ สงฺเฆนา’’’ติ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๖๗. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ¶ ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… อสมฺมุขา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… ¶ อนาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อโจเทตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อสาเรตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อนาโรเปตฺวา กตํ โหติ, อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว ¶ , ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺเม
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๖๘. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. อาปตฺติยา กตํ โหติ, เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, สาเรตฺวา กตํ โหติ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ…เป… สมฺมุขา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิปุจฺฉา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… ปฏิฺาย กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ ¶ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อเทสิตาย อาปตฺติยา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… โจเทตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… สาเรตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ…เป… อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา กตํ โหติ, ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺเม
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ นิฏฺิตํ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๖๙. [ปริ. ๓๒๓] ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน ¶ ; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ ¶ , ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ ¶ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺกมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว ¶ , ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย. เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ ¶ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ, อากงฺขมาโน สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กเรยฺย.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสเค อุกฺเขปนียกมฺเม
อากงฺขมานฉกฺกํ นิฏฺิตํ.
เตจตฺตาลีสวตฺตํ
๗๐. ‘‘ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา – น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย ¶ น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา…เป… น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺเม
เตจตฺตาลีสวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๗๑. อถ โข สงฺโฆ อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ อกาสิ – อสมฺโภคํ สงฺเฆน. โส สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต วิพฺภมิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อริฏฺโ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ สงฺเฆน ¶ , ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต วิพฺภมิสฺสตี’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อริฏฺโ ¶ ภิกฺขุ คทฺธพาธิปุพฺโพ ¶ สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต วิพฺภมตี’’ติ [วิพฺภมีติ (สี. ก.)]? ‘‘สจฺจํ ¶ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต วิพฺภมิสฺสติ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุ.
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ
๗๒. ‘‘ปฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. อุปสมฺปาเทติ, นิสฺสยํ เทติ, สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
[ปริ. ๔๒๐] ‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ, ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ ครหติ, กมฺมิเก ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ…เป… ¶ .
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, ปวารณํ เปติ, สวจนียํ กโรติ, อนุวาทํ ปฏฺเปติ, โอกาสํ กาเรติ, โจเทติ, สาเรติ ¶ , ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺเม
นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ
๗๓. ‘‘ปฺจหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น อุปสมฺปาเทติ, น นิสฺสยํ เทติ, น สามเณรํ อุปฏฺาเปติ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุตึ สาทิยติ, สมฺมโตปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ โหติ ตํ อาปตฺตึ น อาปชฺชติ, อฺํ วา ตาทิสิกํ ¶ , ตโต วา ปาปิฏฺตรํ; กมฺมํ น ครหติ, กมฺมิเก น ครหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ…เป….
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสถํ เปติ, น ปวารณํ เปติ, น สวจนียํ กโรติ, น อนุวาทํ ปฏฺเปติ, น โอกาสํ กาเรติ, น โจเทติ, น สาเรติ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ’’.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺเม
ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพเตจตฺตาลีสกํ นิฏฺิตํ.
๗๔. ‘‘เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ. เตน, ภิกฺขเว, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกเตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส ¶ กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ¶ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค ¶ , อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺเฆน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ¶ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺเขปนียกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ นิฏฺิตํ สตฺตมํ.
กมฺมกฺขนฺธโก ปโม.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู สตฺต.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปณฺฑุโลหิตกา ¶ ภิกฺขู, สยํ ภณฺฑนการกา;
ตาทิเส อุปสงฺกมฺม, อุสฺสหึสุ จ ภณฺฑเน.
อนุปฺปนฺนาปิ ชายนฺติ [อนุปฺปนฺนานิ ชายนฺติ (สี. สฺยา.)], อุปฺปนฺนานิปิ วฑฺฒเร [อุปฺปนฺนานิ ปวฑฺฒเร (สี.), อุปฺปนฺนาปิ ปวฑฺฒนฺติ (ก.)];
อปฺปิจฺฉา เปสลา ภิกฺขู, อุชฺฌายนฺติ ปทสฺสโต [ปรีสโต (สฺยา.), ปรสฺสโต (สี.)].
สทฺธมฺมฏฺิติโก พุทฺโธ, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;
อาณาเปสิ ตชฺชนียกมฺมํ สาวตฺถิยํ ชิโน.
อสมฺมุขาปฺปฏิปุจฺฉาปฺปฏิฺาย ¶ กตฺจ ยํ;
อนาปตฺติ อเทสเน, เทสิตาย กตฺจ ยํ.
อโจเทตฺวา อสาเรตฺวา, อนาโรเปตฺวา จ ยํ กตํ;
อสมฺมุขา อธมฺเมน, วคฺเคน จาปิ [วคฺเคนาปิ จ (สี. สฺยา.)] ยํ กตํ.
อปฺปฏิปุจฺฉา อธมฺเมน, ปุน วคฺเคน [วคฺเคนาปิ จ (สี. สฺยา.)] ยํ กตํ;
อปฺปฏิฺาย อธมฺเมน, วคฺเคน จาปิ [วคฺเคนาปิ จ (สี. สฺยา.)] ยํ กตํ.
อนาปตฺติ [อนาปตฺติยา (สี. สฺยา.)] อธมฺเมน, วคฺเคน
จาปิ [วคฺเคนาปิ จ (สี. สฺยา.)] ยํ กตํ.
อเทสนาคามินิยา, อธมฺมวคฺคเมว จ.
เทสิตาย ¶ อธมฺเมน, วคฺเคนาปิ ตเถว จ;
อโจเทตฺวา ¶ อธมฺเมน, วคฺเคนาปิ ตเถว จ.
อสาเรตฺวา อธมฺเมน, วคฺเคนาปิ ตเถว จ;
อนาโรเปตฺวา อธมฺเมน, วคฺเคนาปิ ตเถว จ.
กณฺหวารนเยเนว, สุกฺกวารํ วิชานิยา;
สงฺโฆ อากงฺขมาโน จ ยสฺส ตชฺชนิยํ กเร.
ภณฺฑนํ พาโล สํสฏฺโ, อธิสีเล อชฺฌาจาเร;
อติทิฏฺิวิปนฺนสฺส, สงฺโฆ ตชฺชนิยํ กเร.
พุทฺธธมฺมสฺส ¶ ¶ สงฺฆสฺส, อวณฺณํ โย จ ภาสติ;
ติณฺณนฺนมฺปิ จ ภิกฺขูนํ, สงฺโฆ ตชฺชนิยํ กเร.
ภณฺฑนํ การโก เอโก, พาโล สํสคฺคนิสฺสิโต;
อธิสีเล อชฺฌาจาเร, ตเถว อติทิฏฺิยา.
พุทฺธธมฺมสฺส สงฺฆสฺส, อวณฺณํ โย จ ภาสติ;
ตชฺชนียกมฺมกโต, เอวํ สมฺมานุวตฺตนา.
อุปสมฺปทนิสฺสยา, สามเณรํ อุปฏฺนา;
โอวาทสมฺมเตนาปิ, น กเร ตชฺชนีกโต.
นาปชฺเช ตฺจ อาปตฺตึ, ตาทิสฺจ ตโต ปรํ;
กมฺมฺจ กมฺมิเก จาปิ, น ครเห ตถาวิโธ.
อุโปสถํ ปวารณํ, ปกตตฺตสฺส นฏฺเป;
สวจนึ [น สวจนิยํ (สี. สฺยา.)] อนุวาโท, โอกาโส โจทเนน จ.
สารณํ ¶ สมฺปโยคฺจ, น กเรยฺย ตถาวิโธ;
อุปสมฺปทนิสฺสยา, สามเณรํ อุปฏฺนา.
โอวาทสมฺมเตนาปิ, ปฺจหงฺเคหิ [ปฺจองฺโค (ก.)] น สมฺมติ;
ตฺจาปชฺชติ อาปตฺตึ, ตาทิสฺจ ตโต ปรํ.
กมฺมฺจ กมฺมิเก จาปิ, ครหนฺโต น สมฺมติ;
อุโปสถํ ¶ ปวารณํ, สวจนียา จ โนวาโท.
โอกาโส โจทนฺเจว, สารณา สมฺปโยชนา;
อิเมหฏฺงฺเคหิ โย ยุตฺโต, ตชฺชนานุปสมฺมติ.
กณฺหวารนเยเนว, สุกฺกวารํ วิชานิยา;
พาโล อาปตฺติพหุโล, สํสฏฺโปิ จ เสยฺยโส.
นิยสฺสกมฺมํ สมฺพุทฺโธ, อาณาเปสิ มหามุนิ;
กีฏาคิริสฺมึ ทฺเว ภิกฺขู, อสฺสชิปุนพฺพสุกา.
อนาจารฺจ ¶ วิวิธํ, อาจรึสุ อสฺตา;
ปพฺพาชนียํ สมฺพุทฺโธ, กมฺมํ สาวตฺถิยํ ชิโน;
มจฺฉิกาสณฺเฑ สุธมฺโม, จิตฺตสฺสาวาสิโก อหุ.
ชาติวาเทน ขุํเสติ, สุธมฺโม จิตฺตุปาสกํ;
ปฏิสารณียกมฺมํ, อาณาเปสิ ตถาคโต.
โกสมฺพิยํ ฉนฺนํ ภิกฺขุํ, นิจฺฉนฺตาปตฺตึ ปสฺสิตุํ;
อทสฺสเน ¶ อุกฺขิปิตุํ, อาณาเปสิ ชินุตฺตโม.
ฉนฺโน ตํเยว อาปตฺตึ, ปฏิกาตุํ น อิจฺฉติ;
อุกฺเขปนาปฺปฏิกมฺเม, อาณาเปสิ วินายโก.
ปาปทิฏฺิ ¶ อริฏฺสฺส, อาสิ อฺาณนิสฺสิตา;
ทิฏฺิยาปฺปฏินิสฺสคฺเค [ทิฏฺิอปฺปฏินิสฺสคฺเค (ก.)], อุกฺเขปํ ชินภาสิตํ.
นิยสฺสกมฺมํ ปพฺพชฺชํ [ปพฺพาชํ (ก.)], ตเถว ปฏิสารณี;
อทสฺสนาปฺปฏิกมฺเม ¶ , อนิสฺสคฺเค จ ทิฏฺิยา.
ทวานาจารูปฆาติ, มิจฺฉาอาชีวเมว จ;
ปพฺพาชนียกมฺมมฺหิ, อติเรกปทา อิเม.
อลาภาวณฺณา ทฺเว ปฺจ, ทฺเว ปฺจกาติ นามกา [ทฺเว ปฺจโกติ นามโก (ก.)];
ปฏิสารณียกมฺมมฺหิ, อติเรกปทา อิเม.
ตชฺชนียํ นิยสฺสฺจ, ทุเว กมฺมาปิ สาทิสา [กมฺเมสุ สทิสํ (ก.)];
ปพฺพชฺชา [ปพฺพาชา (ก.)] ปฏิสารี จ, อตฺถิ ปทาติริตฺตตา.
ตโย อุกฺเขปนา กมฺมา, สทิสา เต วิภตฺติโต;
ตชฺชนียนเยนาปิ, เสสกมฺมํ วิชานิยาติ.
กมฺมกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๒. ปาริวาสิกกฺขนฺธกํ
๑. ปาริวาสิกวตฺตํ
๗๕. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ปาริวาสิกา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ปาริวาสิกา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ¶ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ ¶ , สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหาโร, เสยฺยาภิหาโร, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ.
‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ, ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา ปาริวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํ ¶ .
๗๖. ‘‘ปาริวาสิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปริวาโส ทินฺโน โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ¶ ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํ. โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพ. เตน จ โส สาทิตพฺโพ.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ, น อารฺิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ [สมาทิตพฺพํ (ก.)], น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานึสูติ.
‘‘ปาริวาสิเกน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อาคนฺตุเกน อาโรเจตพฺพํ, อาคนฺตุกสฺส อาโรเจตพฺพํ, อุโปสเถ อาโรเจตพฺพํ, ปวารณาย อาโรเจตพฺพํ. สเจ คิลาโน โหติ, ทูเตนปิ อาโรเจตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา ¶ . น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ¶ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ¶ ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ¶ ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน ¶ , อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา. น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร ¶ อนฺตรายา.
๘๐. ‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อนาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อนาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ¶ สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อนาวาโส, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
๘๑. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ. ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ. ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต [จงฺกมนฺตํ (อฏฺกถายํ สํวณฺเณตพฺพปาโ)] จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
๘๒. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน ¶ อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ ¶ , น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
[มหาว. ๓๙๓] ‘‘ปาริวาสิกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ [อกมฺมํ ตํ (สฺยา.)], น จ กรณีย’’นฺติ.
จตุนฺนวุติปาริวาสิกวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๘๓. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, ปาริวาสิกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติ? ‘‘ตโย โข, อุปาลิ, ปาริวาสิกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา ¶ . สหวาโส, วิปฺปวาโส, อนาโรจนา – อิเม โข, อุปาลิ, ตโย ปาริวาสิกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติ.
๘๔. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ มหาภิกฺขุสงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ. น สกฺโกนฺติ ปาริวาสิกา ภิกฺขู ปริวาสํ โสเธตุํ ¶ . ภควโต [เต ภิกฺขู ภควโต (สฺยา., เอวมุปริปิ)] เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ นิกฺขิปิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิกฺขิปิตพฺโพ. เตน ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘ปริวาสํ นิกฺขิปามี’ติ. นิกฺขิตฺโต โหติ ปริวาโส. ‘วตฺตํ นิกฺขิปามี’ติ. นิกฺขิตฺโต โหติ ปริวาโส.
๘๕. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา ภิกฺขู ตหํ ตหํ ปกฺกมึสุ. สกฺโกนฺติ ปาริวาสิกา ภิกฺขู ปริวาสํ โสเธตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ สมาทิยิตุํ [สมาทาตุํ (สฺยา. กํ.)]. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมาทิยิตพฺโพ [สมาทิตพฺโพ (สี. สฺยา. กํ.)]. เตน ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา ¶ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘ปริวาสํ สมาทิยามี’ติ. สมาทินฺโน โหติ ปริวาโส. ‘วตฺตํ สมาทิยามี’ติ. สมาทินฺโน โหติ ปริวาโส’’.
ปาริวาสิกวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๒. มูลายปฏิกสฺสนารหวตฺตํ
๘๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน มูลายปฏิกสฺสนารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม มูลายปฏิกสฺสนารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ! เนตํ ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหาโร, เสยฺยาภิหาโร, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารหานํ ¶ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารหานํ ภิกฺขูนํ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ ¶ , ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารหานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺาเปสฺสามิ ยถา มูลายปฏิกสฺสนารเหหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํ.
๘๗. ‘‘มูลายปฏิกสฺสนารเหน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน มูลาย ปฏิกสฺสนารโห กโต โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํ. โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพ. เตน จ โส สาทิตพฺโพ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ¶ ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ, น อารฺิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานึสูติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส ¶ คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน ¶ , อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว ¶ , มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ, ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ; น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ; น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม ¶ จงฺกมิตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มูลายปฏิกสฺสนารเหน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ¶ สทฺธึ…เป… อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ; น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
[มหาว. ๓๙๓] ‘‘มูลายปฏิกสฺสนารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติ.
มูลายปฏิกสฺสนารหวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๓. มานตฺตารหวตฺตํ
๘๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน มานตฺตารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา ¶ …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม มานตฺตารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, มานตฺตารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, มานตฺตารหา ¶ ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตารหานํ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตารหานํ ภิกฺขูนํ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ, ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, มานตฺตารหานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺาเปสฺสามิ ยถา มานตฺตารเหหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํ.
๘๙. ‘‘มานตฺตารเหน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ…เป… (ยถา มูลาย ปฏิกสฺสนา, ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ.) น ภิกฺขูหิ ¶ สมฺปโยเชตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํ. โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพ. เตน จ โส สาทิตพฺโพ.
‘‘น ¶ ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ, น อารฺิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานึสูติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มนตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก ¶ อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ ¶ …เป… สภิกฺขุโก ¶ อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู ¶ นานาสํวาสกา, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ. ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ. ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ¶ นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตารเหน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
[มหาว. ๓๙๓] ‘‘มานตฺตารหจตุตฺโถ ¶ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติ.
มานตฺตารหวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๔. มานตฺตจาริกวตฺตํ
๙๐. เตน โข ปน สมเยน มานตฺตจาริกา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… ¶ เต อุฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม มานตฺตจาริกา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริกา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริกา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อาสนาภิหาโร, เสยฺยาภิหาโร, ปาโททกํ ปาทปีํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ, นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริกานํ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริกานํ ภิกฺขูนํ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ, ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา มานตฺตจาริเกหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํ.
๙๑. ‘‘มานตฺตจาริเกน ¶ ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา. ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน มานตฺตํ ทินฺนํ โหติ สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อฺา วา ตาทิสิกา, ตโต วา ปาปิฏฺตรา; กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา. น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ เปตพฺโพ, น ปวารณา เปตพฺพา, น สวจนียํ กาตพฺพํ, น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ, น โอกาโส กาเรตพฺโพ, น โจเทตพฺโพ, น สาเรตพฺโพ, น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํ. โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพ. เตน จ โส สาทิตพฺโพ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ, น อารฺิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ, น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานึสูติ.
‘‘มานตฺตจาริเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อาคนฺตุเกน อาโรเจตพฺพํ, อาคนฺตุกสฺส อาโรเจตพฺพํ, อุโปสเถ อาโรเจตพฺพํ, ปวารณาย อาโรเจตพฺพํ ¶ ¶ , เทวสิกํ อาโรเจตพฺพํ. สเจ คิลาโน โหติ, ทูเตนปิ อาโรเจตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… อภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น ภิกฺขเว ¶ , มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ…เป… สภิกฺขุโก ¶ อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ ¶ , ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู นานาสํวาสกา, อฺตฺร สงฺเฆน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อนาวาสา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘คนฺตพฺโพ, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ. ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ. ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ. น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตจาริเกน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ ¶ , น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
[มหาว. ๓๙๓] ‘‘มานตฺตจาริกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ¶ ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติ.
๙๒. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติ? ‘‘จตฺตาโร โข ¶ , อุปาลิ, มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา. สหวาโส, วิปฺปวาโส, อนาโรจนา, อูเน คเณ จรณํ [จรณนฺติ (ก.)] – อิเม โข, อุปาลิ, จตฺตาโร มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติ.
๙๓. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ มหาภิกฺขุสงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ. น สกฺโกนฺติ มานตฺตจาริกา ภิกฺขู มานตฺตํ โสเธตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตํ นิกฺขิปิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิกฺขิปิตพฺพํ. เตน มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘มานตฺตํ นิกฺขิปามี’ติ. นิกฺขิตฺตํ โหติ มานตฺตํ. ‘วตฺตํ นิกฺขิปามี’ติ. นิกฺขิตฺตํ โหติ มานตฺต’’นฺติ.
๙๔. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา ภิกฺขู ตหํ ตหํ ปกฺกมึสุ ¶ . สกฺโกนฺติ มานตฺตจาริกา ภิกฺขู มานตฺตํ โสเธตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตํ สมาทิยิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมาทิยิตพฺพํ. เตน มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘มานตฺตํ สมาทิยามี’ติ. สมาทินฺนํ โหติ มานตฺตํ. ‘วตฺตํ สมาทิยามี’ติ. สมาทินฺนํ โหติ มานตฺต’’นฺติ.
มานตฺตจาริกวตฺตํ นิฏฺิตํ.
๕. อพฺภานารหวตฺตํ
๙๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺม’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมนฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ¶ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป… กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ ¶ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุปฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ…เป… นหาเน ปิฏฺิปริกมฺมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ, ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺาเปสฺสามิ ยถา อพฺภานารเหหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํ.
๙๖. ‘‘อพฺภานารเหน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ…เป… (ยถา เหฏฺา, ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ,) น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํ. โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพ. เตน จ โส สาทิตพฺโพ.
‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ¶ ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ; น อารฺิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ; น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ; น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานึสูติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา.
‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อฺตฺร ปกตตฺเตน, อฺตฺร อนฺตรายา…เป…. (ยถา เหฏฺา, ตถา วิตฺถาเรตพฺพา.)
‘‘คนฺตพฺโพ ¶ , ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา…เป… อนาวาสา…เป… อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก ¶ อาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชฺา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติ.
‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺาตพฺพํ, ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ; น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม ¶ จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สทฺธึ…เป… อพฺภานารเหน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธึ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ; น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ ¶ , น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ.
[มหาว. ๓๙๓] ‘‘อพฺภานารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติ.
อพฺภานารหวตฺตํ นิฏฺิตํ.
ปาริวาสิกกฺขนฺธโก ทุติโย.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู ปฺจ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปาริวาสิกา ¶ สาเทนฺติ, ปกตตฺตาน ภิกฺขุนํ;
อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิฺจ สามีจิยํ.
อาสนํ ¶ เสยฺยาภิหารํ, ปาโท ปีํ กถลิกํ;
ปตฺตํ นหาเน ปริกมฺมํ, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลา.
ทุกฺกฏํ สาทิยนฺตสฺส, มิถุ ปฺจ ยถาวุฑฺฒํ [ปุนาปเร (ก.)];
อุโปสถํ ปวารณํ, วสฺสิโกโณชโภชนํ.
สมฺมา จ วตฺตนา ตตฺถ, ปกตตฺตสฺส คจฺฉนฺตํ;
โย จ โหติ ปริยนฺโต, ปุเร ปจฺฉา ตเถว จ [น ปุเร ปจฺฉาสมเณน (สี. สฺยา.)].
อารฺปิณฺฑนีหาโร, อาคนฺตุเก อุโปสเถ;
ปวารณาย ทูเตน, คนฺตพฺโพ จ สภิกฺขุโก.
เอกจฺฉนฺเน ¶ จ วุฏฺานํ, ตเถว จ นิมนฺตเย;
อาสเน นีเจ จงฺกเม, ฉมายํ จงฺกเมน จ.
วุฑฺฒตเรน อกมฺมํ, รตฺติจฺเฉทา จ โสธนา;
นิกฺขิปนํ สมาทานํ, วตฺตํว ปาริวาสิเก [รตฺติ วา ปาริวาสิเก (ก.), าตพฺพํ ปาริวาสิกา (สี. สฺยา.)].
มูลาย ¶ มานตฺตารหา, ตถา มานตฺตจาริกา;
อพฺภานารเห นโย จาปิ, สมฺเภทํ นยโต [สมฺเภทนยโต (สฺยา.)] ปุน.
ปาริวาสิเกสุ ตโย, จตุ มานตฺตจาริเก;
น สเมนฺติ รตฺติจฺเฉเทสุ [รตฺติจฺเฉเท (อิติปิ), รตฺติจฺเฉทา (สฺยา.)], มานตฺเตสุ จ เทวสิ;
ทฺเว กมฺมา สทิสา เสสา, ตโย กมฺมา สมาสมาติ [สมา มตาติ (สี.)].
ปาริวาสิกกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๓. สมุจฺจยกฺขนฺธกํ
๑. สุกฺกวิสฺสฏฺิ
๙๗. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี เอกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต [เต ภิกฺขู ภควโต (สฺยา.)] เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพํ –
อปฺปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํ
๙๘. ‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิ. อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. ทุติยมฺปิ, โสหํ [ทุติยมฺปิ (สี. ก.)] ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิ. อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. ตติยมฺปิ โสหํ [ตติยมฺปิ (สี. ก.)], ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’ติ. ‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๙๙. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา ¶ อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส ¶ ; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนํ ¶ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ ¶ .
อปฺปฏิจฺฉนฺนอพฺภานํ
๑๐๐. โส ¶ จิณฺณมานตฺโต ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อพฺเภตพฺโพ –
เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อหํ ภนฺเต เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ, โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิ.
‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ ¶ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิ.
‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามีติ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
๑๐๑. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย ¶ สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต ¶ สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อพฺภิโต ¶ ¶ สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาสํ
๑๐๒. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี เอกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ‘‘พฺยตฺเตน ¶ ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๐๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ¶ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ เทติ ¶ . ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ¶ .
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนมานตฺตํ
๑๐๔. โส ปริวุตฺถปริวาโส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพํ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ [ยาจิตพฺโพ (สี. เอวมุปริปิ)]. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ [ยาจิตพฺโพ (สี. เอวมุปริปิ)]. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๐๕. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ¶ .
‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนอพฺภานํ
๑๐๖. โส จิณฺณมานตฺโต ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ ¶ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อพฺเภตพฺโพ –
‘‘เตน ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส ¶ วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ¶ ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๐๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ¶ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต ¶ สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย เอกาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโส
๑๐๘. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี เอกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ตีหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ จตูหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ ¶ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๐๙. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ¶ ¶ ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ¶ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปาริวาสิกมูลายปฏิกสฺสนา
๑๑๐. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ ¶ . โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา ¶ อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ¶ ปฏิกสฺสนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา [ยาจิตพฺโพ (สี. เอวมุปริปิ)]. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา [ยาจิตพฺโพ (สี. เอวมุปริปิ)]. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๑๑. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต ¶ , สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ¶ .
‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา [มูลาย (สฺยา.)]. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
มานตฺตารหมูลายปฏิกสฺสนา
๑๑๒. โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย ¶ สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ ¶ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๑๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา ¶ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ¶ . สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ติกาปตฺติมานตฺตํ
๑๑๔. โส ปริวุตฺถปริวาโส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพํ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ปฺจาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ…เป… ¶ โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๑๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ¶ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ¶ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
มานตฺตจาริกมูลายปฏิกสฺสนา
๑๑๖. โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ – เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต ¶ , เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… ¶ โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๑๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ…เป… ¶ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ¶ . ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย. เอสา ตฺติ…เป… ¶ ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพํ – เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย ¶ สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ…เป… ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ…เป… ¶ ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อพฺภานารหมูลายปฏิกสฺสนา
๑๑๘. โส ¶ ¶ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพํ…เป….
‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
มูลายปฏิกสฺสิตอพฺภานํ
๑๑๙. โส จิณฺณมานตฺโต ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ ¶ จิณฺณมานตฺโต. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อพฺเภตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ¶ ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ ¶ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’’ติ.
‘‘ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒๐. ‘‘สุณาตุ เม ¶ , ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ ¶ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปฺจาหปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย ¶ สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘อพฺภิโต ¶ สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนปริวาโส
๑๒๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี เอกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุโน ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒๒. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน ¶ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปกฺขปาริวาสิกมูลายปฏิกสฺสนา
๑๒๓. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา ¶ อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ¶ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒๔. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจิ ¶ . สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
สโมธานปริวาโส
๑๒๕. ‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ – เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา ¶ อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจามี’’’ติ.
‘‘ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ ¶ . โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อุทายิสฺส ¶ ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
มานตฺตารหมูลายปฏิกสฺสนาทิ
๑๒๗. โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปุริมาย ¶ อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ…เป… เทติ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ติกาปตฺติมานตฺตํ
๑๒๘. โส ปริวุตฺถปริวาโส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ ¶ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ ¶ , ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพํ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๒๙. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ¶ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ ¶ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺนํ ¶ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
มานตฺตจาริกมูลายปฏิกสฺสนาทิ
๑๓๐. โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ทตฺวา ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพํ…เป… เทติ…เป… ¶ .
‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อพฺภานารหมูลายปฏิกสฺสนาทิ
๑๓๑. โส จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. กถํ นุ โข มยา ¶ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ทตฺวา ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ…เป….
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทาตพฺพํ…เป… เทติ…เป….
‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนอพฺภานํ
๑๓๒. โส ¶ ¶ จิณฺณมานตฺโต ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โสหํ จิณฺณมานตฺโต. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อพฺเภตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, อุทายินา ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา, เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา, วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา, อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา ¶ สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส ¶ เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชึ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ มูลาย ปฏิกสฺสิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’’ติ.
‘‘ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๓๓. ‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปกฺขปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ¶ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา ¶ อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน ติสฺสนฺนํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส ¶ สงฺฆํ [โส สํฆํ (ก.)] อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ ¶ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห อนฺตรา เอกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย มูลาย ปฏิกสฺสิ. โส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ ¶ มานตฺตํ ยาจิ. สงฺโฆ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา สฺเจตนิกาย สุกฺกวิสฺสฏฺิยา ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ. โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุทายี ภิกฺขุ เอกํ อาปตฺตึ ¶ อาปชฺชิ สฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺึ ปกฺขปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป… โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ. สงฺโฆ อุทายึ ภิกฺขุํ อพฺเภติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุทายิสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อุทายี ภิกฺขุ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
สุกฺกวิสฺสฏฺิ สมตฺตา.
๒. ปริวาโส
อคฺฆสโมธานปริวาโส
๑๓๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปนฺโน โหติ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ ตีหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ จตูหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา ¶ อาปตฺติ ฉาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ สตฺตาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ อฏฺาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ นวาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… เอกา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ตสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ¶ ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… เอกา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๓๕. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา ¶ อาปตฺติโย อาปชฺชิ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… เอกา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… เอกา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา ¶ อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา; ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติ ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ตสฺสา อคฺเฆน สโมธานปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนอคฺฆสโมธานํ
๑๓๖. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปนฺโน โหติ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา ¶ , ทฺเว อาปตฺติโย ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย [ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนา (ก. เอวํ ยาวทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา)], ติสฺโส อาปตฺติโย ตีหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, จตสฺโส อาปตฺติโย จตูหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ปฺจ อาปตฺติโย ปฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ฉ อาปตฺติโย ฉาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, สตฺต อาปตฺติโย สตฺตาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, อฏฺ อาปตฺติโย อฏฺาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, นว อาปตฺติโย นวาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ทส อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ, เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… ทส อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ . กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ตสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ, เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… ทส อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๓๗. สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… ทส อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย ¶ อาปชฺชิ – เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา…เป… ทส อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา ¶ อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ทฺเวมาสปริวาโส
๑๓๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปนฺโน โหติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’’นฺติ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ¶ ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’’นฺติ.
โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ ¶ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ¶ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ¶ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ตสฺส ภิกฺขุโน อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา, เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา, วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา, อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ . ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ¶ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจามีติ.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ ¶ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๓๙. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ ¶ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ¶ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ ¶ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ตทุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพวิธิ
๑๔๐. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ ¶ . โส สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ ¶ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ เอกิสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ตทุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๔๑. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ ; เอกํ อาปตฺตึ ชานาติ, เอกํ อาปตฺตึ น ชานาติ. โส สงฺฆํ ยํ อาปตฺตึ ชานาติ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต ¶ อิตรมฺปิ อาปตฺตึ ชานาติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ อาปตฺตึ ชานึ, เอกํ อาปตฺตึ น ชานึ. โสหํ สงฺฆํ ยํ อาปตฺตึ ชานึ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ อาปตฺตึ ชานามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ ¶ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ตทุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๔๒. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ อาปตฺตึ สรติ, เอกํ อาปตฺตึ นสฺสรติ. โส สงฺฆํ ยํ อาปตฺตึ สรติ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ¶ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ อาปตฺตึ สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ อาปตฺตึ สรึ, เอกํ อาปตฺตึ นสฺสรึ. โสหํ สงฺฆํ ยํ อาปตฺตึ สรึ, ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ¶ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ อาปตฺตึ สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ตทุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๔๓. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกาย อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก, เอกาย อาปตฺติยา เวมติโก. โส สงฺฆํ ยาย อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา ¶ อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกาย อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก, เอกาย อาปตฺติยา เวมติโก. โสหํ สงฺฆํ ยาย อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตสฺสา อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา นิพฺเพมติโก. ยํนูนาหํ ¶ สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ อิตริสฺสาปิ อาปตฺติยา ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาย ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ตทุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๔๔. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ ชานปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ อชานปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เอวํ วเทติ – ‘กึ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ ชานปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ อชานปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน, ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘ยายํ, อาวุโส ¶ , อาปตฺติ ชานปฺปฏิจฺฉนฺนา, ธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. ยา จ ขฺวายํ, อาวุโส, อาปตฺติ อชานปฺปฏิจฺฉนฺนา, อธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกิสฺสา, อาวุโส, อาปตฺติยา ภิกฺขุ มานตฺตารโห’’’ติ.
๑๔๕. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ สรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี ¶ กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เอวํ วเทติ – ‘กิ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ สรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย ¶ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน; ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘ยายํ, อาวุโส ¶ , อาปตฺติ สรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา ธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. ยา จ ขฺวายํ, อาวุโส, อาปตฺติ อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺนา, อธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกิสฺสา, อาวุโส, อาปตฺติยา ภิกฺขุ มานตฺตารโห’’’ติ.
๑๔๖. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เอวํ วเทติ – ‘กึ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกา อาปตฺติ นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อาปตฺติ เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน; ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘ยายํ ¶ , อาวุโส, อาปตฺติ นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา, ธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. ยา จ ขฺวายํ, อาวุโส, อาปตฺติ เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺนา อธมฺมิกํ ตสฺสา อาปตฺติยา ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกิสฺสา, อาวุโส, อาปตฺติยา ภิกฺขุ มานตฺตารโห’’ติ.
๑๔๗. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตฺตโร ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปนฺโน โหติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ¶ ยาเจยฺย’’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ¶ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – ‘‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ¶ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ [อิตรมฺปิ มาสปริวาสํ (สฺยา. ก. เอวมุปริปิ)] ยาเจยฺย’’นฺติ.
โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ โข, อาวุโส, ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ตสฺส ภิกฺขุโน ทฺวินฺนํ ¶ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – อหํ, ภนฺเต, ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ . ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ¶ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ¶ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจามีติ. ทุติยมฺปิ ¶ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๔๘. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺยนฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ¶ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ยทิ ¶ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ¶ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทฺวินฺนํ ¶ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสสฺส [อิตรมฺปิ มาสปริวาสสฺส (ก.), อิตรสฺสปิ มาสปริวาสสฺส (สฺยา.)] ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาโส [อิตรมฺปิ มาสปริวาโส (ก.), อิตโรปิ มาสปริวาโส (สฺยา.)]. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปุริมํ อุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๔๙. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ – อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ตสฺส เม เอตทโหสิ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. ยํนูนาหํ ¶ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกมาสปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ¶ เอกมาสปริวาสํ อทาสิ. ตสฺส เม ปริวสนฺตสฺส ลชฺชีธมฺโม โอกฺกมิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปุริมํ อุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๕๐. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ ชานาติ, เอกํ มาสํ น ชานาติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ ชานาติ ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ ชานาติ ตํ มาสํ ปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ ชานาติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ ชานึ, เอกํ มาสํ น ชานึ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ ชานึ ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ ¶ มาสํ ชานึ ตํ มาสํ ปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ ชานามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ ¶ . ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปุริมํ อุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๕๑. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ สรติ, เอกํ มาสํ นสฺสรติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ สรติ ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ สรติ ตํ มาสํ ปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ สรึ, เอกํ มาสํ นสฺสรึ. โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ สรึ ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ สรึ ตํ มาสํ ปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ ¶ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส ¶ สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปุริมํ อุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๕๒. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ นิพฺเพมติโก, เอกํ มาสํ เวมติโก. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ นิพฺเพมติโก ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ นิพฺเพมติโก ตํ มาสํ ปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ นิพฺเพมติโก โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอกํ มาสํ นิพฺเพมติโก, เอกํ มาสํ เวมติโก ¶ . โสหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ยํ มาสํ นิพฺเพมติโก ตํ มาสํ ปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉานฺนานํ ยํ มาสํ นิพฺเพมติโก ตํ มาสํ ปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อิตรมฺปิ มาสํ นิพฺเพมติโก. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ¶ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาเจยฺย’นฺติ. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ อิตรมฺปิ มาสํ ปริวาสํ เทติ. เตน, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุนา ปุริมํ อุปาทาย ทฺเว มาสา ปริวสิตพฺพา.
๑๕๓. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอโก มาโส ชานปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส อชานปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เอวํ วเทติ – ‘กึ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. เอโก มาโส ชานปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส อชานปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘ยฺวายํ, อาวุโส, มาโส ชานปฺปฏิจฺฉนฺโน ธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. โย จ ¶ ขฺวายํ, อาวุโส, มาโส อชานปฺปฏิจฺฉนฺโน อธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกสฺส, อาวุโส ¶ , มาสสฺส ภิกฺขุ มานตฺตารโห’ติ.
๑๕๔. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอโก มาโส สรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม ¶ . โส เอวํ วเทติ – ‘กึ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอโก มาโส สรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘ยฺวายํ, อาวุโส, มาโส สรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน ธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. โย จ ขฺวายํ, อาวุโส, มาโส อสฺสรมานปฺปฏิจฺฉนฺโน อธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกสฺส, อาวุโส, มาสสฺส ภิกฺขุ มานตฺตารโห’ติ.
๑๕๕. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอโก มาโส นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ เทติ. ตสฺส ปริวสนฺตสฺส อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เอวํ วเทติ – ‘กึ อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน? กิสฺสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ? เต เอวํ วเทนฺติ – ‘อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ทฺเว สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนาโย; เอโก มาโส นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน, เอโก มาโส เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน. โส สงฺฆํ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ ยาจิ. ตสฺส สงฺโฆ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ ทฺเวมาสปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ทฺเวมาสปริวาสํ อทาสิ. ตาโย อยํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปนฺโน ตาสายํ ภิกฺขุ ปริวสตี’ติ ¶ . โส เอวํ วเทติ – ‘ยฺวายํ, อาวุโส, มาโส นิพฺเพมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน ธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; ธมฺมตฺตา รุหติ. โย จ ขฺวายํ, อาวุโส, มาโส เวมติกปฺปฏิจฺฉนฺโน อธมฺมิกํ ตสฺส มาสสฺส ปริวาสทานํ; อธมฺมตฺตา น รุหติ. เอกสฺส, อาวุโส, มาสสฺส ภิกฺขุ มานตฺตารโห’’ติ.
สุทฺธนฺตปริวาโส
๑๕๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา ¶ อาปตฺติโย อาปนฺโน โหติ. โส อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก. โส ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อหํ, อาวุโส, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ; อาปตฺติปริยนฺตํ ¶ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ตสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ เทตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ. อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ¶ ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๕๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ. อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ. อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ ¶ , รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก. โส สงฺฆํ ตาสํ ¶ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาโส. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๑๕๘. ‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ; เอวํ ¶ ปริวาโส ทาตพฺโพ. กถฺจ, ภิกฺขเว, สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ? อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ สรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ ¶ สรติ, รตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก, รตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ¶ ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ; รตฺติปริยนฺตํ ¶ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ ¶ ; รตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก; รตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก – สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๕๙. ‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ปริวาโส ทาตพฺโพ? อาปตฺติปริยนฺตํ ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ สรติ, รตฺติปริยนฺตํ สรติ; อาปตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก, รตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก – ปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ สรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก – ปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ ชานาติ, เอกจฺจํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ ชานาติ; อาปตฺติปริยนฺตํ เอกจฺจํ สรติ, เอกจฺจํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ สรติ; อาปตฺติปริยนฺเต เอกจฺเจ เวมติโก, เอกจฺเจ นิพฺเพมติโก, รตฺติปริยนฺเต นิพฺเพมติโก – ปริวาโส ทาตพฺโพ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปริวาโส ทาตพฺโพ.
ปริวาโส นิฏฺิโต.
๓. จตฺตาลีสกํ
๑๖๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ปริวสนฺโต วิพฺภมิ. โส ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา ภิกฺขู อุปสมฺปทํ ยาจิ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต วิพฺภมติ. วิพฺภนฺตกสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต สามเณโร โหติ. สามเณรสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ¶ ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อุมฺมตฺตโก โหติ. อุมฺมตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน อนุมฺมตฺตโก โหติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต ขิตฺตจิตฺโต โหติ. ขิตฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น ¶ รุหติ. โส เจ ปุน อขิตฺตจิตฺโต โหติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปุริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต เวทนาฏฺโฏ โหติ. เวทนาฏฺฏสฺส ¶ , ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน อเวทนาฏฺโฏ โหติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต, อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺขิปิยฺยติ [อุกฺขิปิยติ (สฺยา.), อุกฺขิปียติ (ก.)]. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ [โอสาริยติ (สฺยา.), โอสารียติ (ก.)], ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต, ปาปิกาย ทิฏฺิยา, อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, ปริวาโส น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพ.
๑๖๑. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มูลายปฏิกสฺสนารโห วิพฺภมติ. วิพฺภนฺตกสฺส, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนา น รุหติ. โส เจ ปุน ¶ อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มูลายปฏิกสฺสนารโห สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิยฺยติ…เป… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิปิยฺยติ…เป… ปาปิกาย ทิฏฺิยา, อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, มูลายปฏิกสฺสนา น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ.
๑๖๒. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตารโห วิพฺภมติ. วิพฺภนฺตกสฺส, ภิกฺขเว, มานตฺตทานํ น รุหติ. โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ. ตสฺส ภิกฺขุโน มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตารโห สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… ปาปิกาย ทิฏฺิยา, อปฺปฏินิสฺสคฺเค ¶ , อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, มานตฺตทานํ น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ. ตสฺส ภิกฺขุโน มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๖๓. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตํ จรนฺโต วิพฺภมติ. วิพฺภนฺตกสฺส, ภิกฺขเว ¶ , มานตฺตจริยา น รุหติ. โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ; ยํ มานตฺตํ ทินฺนํ สุทินฺนํ, ยํ มานตฺตํ จิณฺณํ สุจิณฺณํ, อวเสสํ จริตพฺพํ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตํ จรนฺโต สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… ปาปิกาย ทิฏฺิยา, อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, มานตฺตจริยา น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปุริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ; ยํ มานตฺตํ ทินฺนํ สุทินฺนํ, ยํ มานตฺตํ จิณฺณํ สุจิณฺณํ, อวเสสํ จริตพฺพํ.
๑๖๔. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺภานารโห วิพฺภมติ. วิพฺภนฺตกสฺส, ภิกฺขเว, อพฺภานํ น รุหติ. โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ ¶ , ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ; ยํ มานตฺตํ ทินฺนํ สุทินฺนํ, ยํ มานตฺตํ จิณฺณํ สุจิณฺณํ. โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺภานารโห สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป…
ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… อาปตฺติยา อทสฺสเน, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม, อุกฺขิปิยฺยติ…เป… ปาปิกาย ทิฏฺิยา, อปฺปฏินิสฺสคฺเค, อุกฺขิปิยฺยติ. อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว, อพฺภานํ ¶ น รุหติ. โส เจ ปุน โอสาริยฺยติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ. โย ปริวาโส ทินฺโน สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ สุปริวุตฺโถ; ยํ มานตฺตํ ทินฺนํ สุทินฺนํ, ยํ มานตฺตํ จิณฺณํ สุจิณฺณํ. โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพ.
จตฺตาลีสกํ สมตฺตํ.
๔. ฉตฺตึสกํ
๑๖๕. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา [ปริมาณาโย (สี. สฺยา.)] อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ¶ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ อปริมาณา [อปริมาณาโย (สี. สฺยา.)] อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ¶ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตารโห…เป… มานตฺตํ จรนฺโต…เป… (ยถาปริวาสํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ) อพฺภานารโห อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ¶ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… อปริมาณา อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ¶ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
ฉตฺตึสกํ สมตฺตํ.
๕. มานตฺตสตกํ
๑๖๖. ‘‘อิธ ¶ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน [โส เจ ปุน (ก.)] อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา ¶ สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปจฺฉิมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ¶ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๖๗. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ¶ ¶ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๖๘. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ¶ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ¶ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ. ตสฺส ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ¶ ฉาเทติ. ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ¶ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๖๙. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ¶ . เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา ¶ อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ¶ นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๗๐. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ¶ ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมึ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ¶ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ¶ นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ¶ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
๑๗๑. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… (ยถา เหฏฺา ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ) เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ…เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา ¶ อาปตฺติโย นสฺสรติ…เป… เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส เวทนาฏฺโฏ โหติ. โส ปุน อเวทนาฏฺโฏ หุตฺวา ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ¶ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ¶ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมสฺมิฺจ ปจฺฉิมสฺมิฺจ อาปตฺติกฺขนฺเธ ยถาปฏิจฺฉนฺเน ปริวาสํ ทตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
มานตฺตสตํ นิฏฺิตํ.
๖. สมูลายสโมธานปริวาสจตุสฺสตํ
๑๗๒. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ¶ ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ. โส ปุน อุปสมฺปนฺโน ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๓. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ¶ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ; ยา ¶ อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส ¶ อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๔. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ¶ ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย ¶ น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส ¶ อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ. ยา อาปตฺติโย ชานาติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ, ยา อาปตฺติโย น ชานาติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ชานิตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อชานิตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา ชานิตฺวา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส ¶ อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๕. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย ¶ สรติ ตา อาปตฺติโย ¶ ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ ¶ . ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ. ยา อาปตฺติโย สรติ ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย นสฺสรติ ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ สริตฺวา ฉาเทสิ ¶ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ อสฺสริตฺวา นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา สริตฺวา ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส ¶ อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๖. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ ¶ . ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ¶ ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ. เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส วิพฺภมิตฺวา [โส ภิกฺขุ วิพฺภมิตฺวา (ก.)] ปุน อุปสมฺปนฺโน ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ¶ ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ ¶ . ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๗. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ (ยถา เหฏฺา วิตฺถาริตํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ)…เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ…เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ…เป… เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส เวทนาฏฺโฏ โหติ. โส ปุน อเวทนาฏฺโฏ หุตฺวา ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ ¶ ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ ¶ ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
๑๗๘. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มานตฺตารโห…เป… มานตฺตํ จรนฺโต…เป… อพฺภานารโห อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ…เป… (มานตฺตารโห จ มานตฺตจารี จ อพฺภานารโห จ ยถา ปริวาโส วิตฺถาริโต ตถา วิตฺถาเรตพฺโพ).
๑๗๙. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อพฺภานารโห อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา สามเณโร โหติ…เป… อุมฺมตฺตโก โหติ…เป… ขิตฺตจิตฺโต โหติ…เป… เวทนาฏฺโฏ โหติ…เป… ตสฺส โหนฺติ อาปตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ ¶ …เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย ชานาติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย น ชานาติ…เป… เอกจฺจา อาปตฺติโย สรติ, เอกจฺจา อาปตฺติโย นสฺสรติ…เป… เอกจฺจาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก, เอกจฺจาสุ ¶ อาปตฺตีสุ เวมติโก. ยาสุ อาปตฺตีสุ นิพฺเพมติโก ตา อาปตฺติโย ฉาเทติ; ยาสุ อาปตฺตีสุ เวมติโก ตา อาปตฺติโย นจฺฉาเทติ. โส เวทนาฏฺโฏ โหติ. โส ปุน อเวทนาฏฺโฏ หุตฺวา ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ¶ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก นจฺฉาเทติ…เป… ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ นิพฺเพมติโก ฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ; ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ เวมติโก นจฺฉาเทสิ ตา อาปตฺติโย ปจฺฉา นิพฺเพมติโก ฉาเทติ. โส ภิกฺขุ มูลาย ปฏิกสฺสิตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺนานฺจสฺส อาปตฺตีนํ ¶ ปุริมาย อาปตฺติยา สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพ.
สมูลายสโมธานปริวาสจตุสฺสตํ นิฏฺิตํ.
๗. ปริมาณาทิวารอฏฺกํ
๑๘๐. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ปริมาณา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… อปริมาณา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… เอกนามา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… ¶ นานานามา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… สภาคา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… วิสภาคา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… ววตฺถิตา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา…เป… สมฺภินฺนา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา วิพฺภมติ…เป… (ยถา เหฏฺา ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ).
ปริมาณาทิวารอฏฺกํ นิฏฺิตํ.
๘. ทฺเวภิกฺขุวารเอกาทสกํ
๑๘๑. ‘‘ทฺเว ¶ ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน [ยถาปฏิจฺฉนฺนานํ (สี.)] จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ¶ ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส เวมติกา โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส มิสฺสกทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู มิสฺสกํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต มิสฺสเก สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ¶ ภิกฺขู มิสฺสกํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต มิสฺสเก มิสฺสกทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู สุทฺธกํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สุทฺธเก สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. อุโภปิ ยถาธมฺมํ การาเปตพฺพา.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู สุทฺธกํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สุทฺธเก สุทฺธกทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. อุโภปิ ยถาธมฺมํ การาเปตพฺพา.
‘‘ทฺเว ¶ ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เอกสฺส โหติ อาโรเจสฺสามีติ, เอกสฺส โหติ น อาโรเจสฺสามีติ. โส ปมมฺปิ ¶ ยามํ ฉาเทติ, ทุติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, ตติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ – อุฏฺิเต อรุเณ ฉนฺนา โหติ อาปตฺติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ ¶ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ¶ ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เต คจฺฉนฺติ อาโรเจสฺสามาติ. เอกสฺส อนฺตรามคฺเค มกฺขธมฺโม อุปฺปชฺชติ น อาโรเจสฺสามีติ. โส ปมมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, ทุติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, ตติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ – อุฏฺิเต อรุเณ ฉนฺนา โหติ อาปตฺติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เต อุมฺมตฺตกา โหนฺติ. เต ปจฺฉา อนุมฺมตฺตกา หุตฺวา เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
‘‘ทฺเว ภิกฺขู สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนา โหนฺติ. เต ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน เอวํ วทนฺติ – ‘อิทาเนว โข มยํ ชานาม – อยมฺปิ กิร ธมฺโม สุตฺตาคโต สุตฺตปริยาปนฺโน อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉตี’ติ. เต สงฺฆาทิเสเส สงฺฆาทิเสสทิฏฺิโน โหนฺติ. เอโก ฉาเทติ, เอโก นจฺฉาเทติ. โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ. ยถาปฏิจฺฉนฺเน จสฺส ปริวาสํ ทตฺวา อุภินฺนมฺปิ มานตฺตํ ทาตพฺพํ.
ทฺเวภิกฺขุวารเอกาทสกํ นิฏฺิตํ.
๙. มูลายอวิสุทฺธินวกํ
๑๘๒. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ¶ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ¶ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; อธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ ¶ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; อธมฺเมน มานตฺตํ ¶ เทติ, อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, อธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ อปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ ¶ …เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ . โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ¶ . ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; อธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; อธมฺเมน ¶ มานตฺตํ เทติ, อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ ¶ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน; ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; อธมฺเมน มานตฺตํ เทติ; อธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
มูลายอวิสุทฺธินวกํ [สมูลาวิสุทฺธินวกํ (ก.)] นิฏฺิตํ.
๑๐. ทุติยนวกํ [อิทํ นวกํ โปราณโปตฺถเกสุ อวิสุทฺธิวเสเนว อาคตํ, วุจฺจมานตติยนวเกน จ สํสฏฺํ. ตํ ปฏิวิโสธเกหิ อสํสฏฺํ กตฺวา วิสุํ ปติฏฺาปิตํ. สีหฬสฺยามโปตฺถเกสุ ปน ตํ วิสุทฺธิวเสเนว อาคตํ. ตํ ปเนวํ เวทิตพฺพํ –§๑๐- มูลายวิสุทฺธินวก (สี. สฺยา.)§๑๘๓. อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สํฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ, ตสฺส ตสฺส สํโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สํฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ตํ สํโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๑-๓)§อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สํฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ, ตสฺส สํโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ อปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สํฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ตํ สํโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีติ. (๔-๖)§อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชตี ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สํฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ, ตสฺส สํโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สํฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สํฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ตํ สํโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๗-๙)§มูลาย วิสุทฺธินวกํ นิฏฺิตํ.]
๑๘๓. ‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต ¶ อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๑)
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ ¶ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน ¶ , อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๒)
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๓)
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ, เอกนามมฺปิ นานานามมฺปิ, สภาคมฺปิ วิสภาคมฺปิ, ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ ¶ . โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ อปริมาณา อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ ¶ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๔-๗)
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ ¶ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๘)
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อวิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ. (๙)
ทุติยนวกํ นิฏฺิตํ.
๑๑. ตติยนวกํ
๑๘๔. ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส ¶ สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ¶ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ ¶ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ ¶ . โส ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสิ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย ¶ . โสหํ ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ปุริมาอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาเจยฺยํ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ; ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภาน’นฺติ. โส สงฺฆํ ปุริมาอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ; ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภานํ. ตํ สงฺโฆ ปุริมาอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ; ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ [อยํ ปมวาโร สี สฺยา. โปตฺถเกสุ ปริปุณฺโณ ทิสฺสติ].
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ¶ . ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาอาปตฺตีนํ [ปุริมานํ อาปตฺตีนํ (ก.)] อนฺตราอาปตฺติโย สรติ, อปราอาปตฺตีนํ ¶ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสิ, อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปรา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาเจยฺยํ ¶ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภาน’นฺติ. โส สงฺฆํ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภานํ. ตํ สงฺโฆ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน ¶ กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ ¶ เทติ. โส ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา ¶ สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสิ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณา ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โสหํ ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาเจยฺยํ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภาน’นฺติ. โส สงฺฆํ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, อปรา อาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ¶ ยาจติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภานํ. ตํ สงฺโฆ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, อปรา อาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ อปริมาณาโย อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโย…เป… อปริมาณาโย ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ…เป… ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ¶ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสิ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสามีติ มฺมาโน…เป… ตํ สงฺโฆ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ [อิเมปิ จตฺตาโร วารา สี. สฺยา. โปตฺถเกสุ ปริปุณฺณา ทิสฺสนฺติ].
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ¶ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ ¶ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา ¶ อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โส ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสิ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโย. โสหํ ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตรา ปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีน ¶ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาเจยฺยํ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภาน’นฺติ. โส สงฺฆํ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภานํ. ตํ สงฺโฆ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจติ. ตสฺส สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ ¶ มูลายปฏิกสฺสนํ ¶ ยาจติ. ตํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสติ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ. โส ปริวสามีติ มฺมาโน ¶ อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชติ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โส ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรติ. ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โข สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณมฺปิ อปริมาณมฺปิ…เป… ววตฺถิตมฺปิ สมฺภินฺนมฺปิ. โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจึ. ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โสหํ สงฺฆํ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจึ. ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตราอาปตฺตีนํ มูลาย ปฏิกสฺสิ อธมฺมิเกน กมฺเมน กุปฺเปน อฏฺานารเหน, อธมฺเมน สโมธานปริวาสํ อทาสิ. โสหํ ปริวสามีติ มฺมาโน อนฺตรา สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชึ ปริมาณาโยปิ อปริมาณาโยปิ ปฏิจฺฉนฺนาโยปิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโยปิ. โสหํ ตสฺมึ ภูมิยํ ิโต ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺติโย สรามิ. ยํนูนาหํ สงฺฆํ ปุริมาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลายปฏิกสฺสนํ ยาเจยฺยํ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน ¶ สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภาน’นฺติ. โส สงฺฆํ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, อปราอาปตฺตีนํ อนฺตราอาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสนํ ยาจติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ, ธมฺเมน มานตฺตํ, ธมฺเมน อพฺภานํ. ตํ สงฺโฆ ปุริมา อาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, อปรา อาปตฺตีนํ อนฺตรา อาปตฺตีนฺจ, มูลาย ปฏิกสฺสติ ธมฺมิเกน กมฺเมน อกุปฺเปน านารเหน, ธมฺเมน สโมธานปริวาสํ เทติ, ธมฺเมน มานตฺตํ เทติ, ธมฺเมน อพฺเภติ. โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิสุทฺโธ ตาหิ อาปตฺตีหิ’’.
ตติยนวกํ นิฏฺิตํ.
สมุจฺจยกฺขนฺธโก ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ –
อปฺปฏิจฺฉนฺนา ¶ เอกาห-ทฺวีห-ตีห-จตูห จ;
ปฺจาหปกฺขทสนฺนํ, อาปตฺติมาห มหามุนิ.
สุทฺธนฺโต ¶ จ วิพฺภมนฺโต, ปริมาณมุขํ ทฺเว ภิกฺขู;
ตตฺถ สฺิโน ทฺเว ยถา, เวมติกา ตเถว จ.
มิสฺสกทิฏฺิโน ¶ ทฺเว จ, อสุทฺธเกกทิฏฺิโน;
ทฺเว เจว สุทฺธทิฏฺิโน.
ตเถว จ เอโก ฉาเทติ, อถ มกฺขมเตน จ;
อุมฺมตฺตกเทสนฺจ, มูลา อฏฺารส [ปนฺนรส (ก.)] วิสุทฺธโต.
อาจริยานํ วิภชฺชปทานํ [วิภชฺชวาทีนํ (สี.)], ตมฺพปณฺณิทีปปสาทกานํ;
มหาวิหารวาสีนํ, วาจนา สทฺธมฺมฏฺิติยาติ.
สมุจฺจยกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๔. สมถกฺขนฺธกํ
๑. สมฺมุขาวินโย
๑๘๕. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อสมฺมุขีภูตานํ ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กโรนฺติ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อสมฺมุขีภูตานํ ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อสมฺมุขีภูตานํ ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กโรนฺติ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อสมฺมุขีภูตานํ ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปิ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – น, ภิกฺขเว, อสมฺมุขีภูตานํ ภิกฺขูนํ กมฺมํ กาตพฺพํ – ตชฺชนียํ วา, นิยสฺสํ วา, ปพฺพาชนียํ วา, ปฏิสารณียํ วา, อุกฺเขปนียํ วา. โย กเรยฺย ¶ , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๑๘๖. ‘‘อธมฺมวาที ปุคฺคโล อธมฺมวาที สมฺพหุลา อธมฺมวาที สงฺโฆ. ธมฺมวาที ปุคฺคโล ธมฺมวาที สมฺพหุลา ธมฺมวาที สงฺโฆ.
กณฺหปกฺขนวกํ
๑๘๗. ‘‘อธมฺมวาที ¶ ปุคฺคโล ธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ ¶ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที ปุคฺคโล ธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย ¶ , อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที ปุคฺคโล ธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ [อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ (ก.)]. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที สมฺพหุลา ธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที ¶ สมฺพหุลา ธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที สมฺพหุลา ธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที สงฺโฆ ธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ ¶ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที สงฺโฆ ธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
‘‘อธมฺมวาที สงฺโฆ ธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ ¶ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, อธมฺเมน ¶ วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินยปติรูปเกน.
กณฺหปกฺขนวกํ นิฏฺิตํ.
สุกฺกปกฺขนวกํ
๑๘๘. ‘‘ธมฺมวาที ปุคฺคโล อธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที ปุคฺคโล อธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที ปุคฺคโล อธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สมฺพหุลา อธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ ¶ , อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สมฺพหุลา อธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ ¶ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สมฺพหุลา อธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปนฺติ นิชฺฌาเปนฺติ เปกฺเขนฺติ อนุเปกฺเขนฺติ ทสฺเสนฺติ อนุทสฺเสนฺติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ ¶ , อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สงฺโฆ อธมฺมวาทึ ปุคฺคลํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สงฺโฆ อธมฺมวาที สมฺพหุเล สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถาติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยน.
‘‘ธมฺมวาที สงฺโฆ อธมฺมวาทึ สงฺฆํ สฺาเปติ นิชฺฌาเปติ เปกฺเขติ อนุเปกฺเขติ ทสฺเสติ อนุทสฺเสติ – อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหาหิ, อิมํ โรเจหีติ. เอวฺเจตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ธมฺเมน วูปสมฺมติ สมฺมุขาวินเยนา’’ติ.
สุกฺกปกฺขนวกํ นิฏฺิตํ.
๒. สติวินโย
๑๘๙. [อิทํ วตฺถุ ปารา. ๓๘๐ อาทโย] เตน ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมตา ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ โหติ ¶ . ยํ กิฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ สพฺพํ เตน อนุปฺปตฺตํ โหติ. นตฺถิ จสฺส กิฺจิ อุตฺตริ [อุตฺตรึ (สี.)] กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย. อถ โข อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘มยา โข ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ. ยํ กิฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ สพฺพํ มยา อนุปฺปตฺตํ. นตฺถิ จ เม กิฺจิ อุตฺตริกรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย. กึ นุ โข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย’’นฺติ?
อถ ¶ โข อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหํ สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ¶ ปฺเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺย’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘มยา โข ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ. ยํ กิฺจิ สาวเกน ปตฺตพฺพํ, สพฺพํ มยา อนุปฺปตฺตํ. นตฺถิ จ เม กิฺจิ อุตฺตริกรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย. กึ นุ โข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย’นฺติ ¶ ? ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘ยํนูนาหํ สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺย’นฺติ. อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺาเปตุํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ. ‘‘สาธุ สาธุ, ทพฺพ. เตน หิ ตฺวํ, ทพฺพ, สงฺฆสฺส เสนาสนฺจ ปฺเปหิ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสาหี’’ติ [อุทฺทิสาติ (ปารา. ๓๘๐)]. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ สมฺมนฺนตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ยาจิตพฺโพ [ทพฺโพ ยาจิตพฺโพ (สฺยา. ก.)]. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๙๐. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เสนาสนปฺาปกฺจ ภตฺตุทฺเทสกฺจ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส เสนาสนปฺาปกสฺส จ ภตฺตุทฺเทสกสฺส จ สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต ¶ สงฺเฆน อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เสนาสนปฺาปโก จ ภตฺตุทฺเทสโก จ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ ¶ .
๑๙๑. สมฺมโต ¶ จ ปนายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สภาคานํ ภิกฺขูนํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ. เย เต ภิกฺขู สุตฺตนฺติกา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – เต อฺมฺํ สุตฺตนฺตํ สงฺคายิสฺสนฺตีติ. เย เต ภิกฺขู วินยธรา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – เต อฺมฺํ วินยํ วินิจฺฉินิสฺสนฺตีติ. เย เต ภิกฺขู ธมฺมกถิกา เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – เต อฺมฺํ ธมฺมํ สากจฺฉิสฺสนฺตีติ. เย เต ภิกฺขู ฌายิโน เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – เต อฺมฺํ น พฺยาพาธิสฺสนฺตีติ ¶ . เย เต ภิกฺขู ติรจฺฉานกถิกา กายทฬฺหิพหุลา [กายทฑฺฒิพหุลา (สี.)] วิหรนฺติ เตสมฺปิ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปฺเปติ – อิมายปิเม อายสฺมนฺโต รติยา อจฺฉิสฺสนฺตีติ. เยปิ เต ภิกฺขู วิกาเล อาคจฺฉนฺติ เตสมฺปิ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา เตเนว อาโลเกน เสนาสนํ ปฺเปติ; อปิสุ ภิกฺขู สฺจิจฺจ วิกาเล อาคจฺฉนฺติ – มยํ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส อิทฺธิปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามาติ.
เต อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส ทพฺพ, เสนาสนํ ปฺเปหี’’ติ. เต อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ วเทติ – ‘‘กตฺถ อายสฺมนฺตา อิจฺฉนฺติ กตฺถ ปฺเปมี’’ติ? เต สฺจิจฺจ ทูเร อปทิสนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส ทพฺพ, คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต เสนาสนํ ¶ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, โจรปปาเต เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, อิสิคิลิปสฺเส กาฬสิลายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, เวภารปสฺเส สตฺตปณฺณิคุหายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, สีตวเน สปฺปโสณฺฑิกปพฺภาเร เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, โคตมกกนฺทรายํ [โคมฏกนฺทรายํ (สฺยา. กํ.)] เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตินฺทุกกนฺทรายํ เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตโปทกนฺทรายํ [กโปตกนฺทรายํ (ก.)] เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ตโปทาราเม เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, ชีวกมฺพวเน เสนาสนํ ปฺเปหิ. อมฺหากํ, อาวุโส, มทฺทกุจฺฉิมฺหิ มิคทาเย เสนาสนํ ปฺเปหี’’ติ.
เตสํ ¶ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต ปุรโต คจฺฉติ. เตปิ เตเนว อาโลเกน อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คจฺฉนฺติ. เตสํ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ เสนาสนํ ปฺเปติ – อยํ มฺโจ, อิทํ ปีํ ¶ , อยํ ภิสิ, อิทํ พิพฺโพหนํ [พิมฺโพหนํ (สี. สฺยา. กํ.)], อิทํ วจฺจฏฺานํ, อิทํ ปสฺสาวฏฺานํ, อิทํ ปานียํ, อิทํ ปริโภชนียํ, อยํ กตฺตรทณฺโฑ, อิทํ สงฺฆสฺส กติกสณฺานํ, อิมํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ ¶ , อิมํ กาลํ นิกฺขมิตพฺพนฺติ. เตสํ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เอวํ เสนาสนํ ปฺเปตฺวา ปุนเทว เวฬุวนํ ปจฺจาคจฺฉติ.
๑๙๒. เตน โข ปน สมเยน เมตฺติยภูมชกา [เมตฺติยภุมฺมชกา (สี. สฺยา. กํ.)] ภิกฺขู นวกา เจว โหนฺติ อปฺปปฺุา จ. ยานิ สงฺฆสฺส ลามกานิ เสนาสนานิ ตานิ เตสํ ปาปุณนฺติ ลามกานิ จ ภตฺตานิ. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห มนุสฺสา อิจฺฉนฺติ ¶ เถรานํ ภิกฺขูนํ อภิสงฺขาริกํ ปิณฺฑปาตํ ทาตุํ – สปฺปิมฺปิ, เตลมฺปิ, อุตฺตริภงฺคมฺปิ. เมตฺติยภูมชกานํ ปน ภิกฺขูนํ ปากติกํ เทนฺติ – ยถารนฺธํ [ยถารทฺธํ (สฺยา.)] กณาชกํ พิลงฺคทุติยํ. เต ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา เถเร ภิกฺขู ปุจฺฉนฺติ – ‘‘ตุมฺหากํ, อาวุโส, ภตฺตคฺเค กึ อโหสิ, ตุมฺหากํ กึ อโหสี’’ติ [กึ นาโหสิ (สฺยา. กํ.)]? เอกจฺเจ เถรา เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, สปฺปิ อโหสิ, เตลํ อโหสิ, อุตฺตริภงฺคํ อโหสี’’ติ. เมตฺติยภูมชกา ปน ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, น กิฺจิ อโหสิ – ปากติกํ ยถารนฺธํ กณาชกํ พิลงฺคทุติย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน กลฺยาณภตฺติโก คหปติ สงฺฆสฺส จตุกฺกภตฺตํ เทติ นิจฺจภตฺตํ. โส ภตฺตคฺเค สปุตฺตทาโร อุปติฏฺิตฺวา ปริวิสติ – อฺเ โอทเนน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ สูเปน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ เตเลน ปุจฺฉนฺติ, อฺเ อุตฺตริภงฺเคน ปุจฺฉนฺติ. เตน โข ปน สมเยน กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ภตฺตํ สฺวาตนาย เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ อุทฺทิฏฺํ โหติ. อถ ¶ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อารามํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. โส เยนายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ¶ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กลฺยาณภตฺติกํ คหปตึ อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อายสฺมตา ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กสฺส, ภนฺเต, อมฺหากํ ฆเร สฺวาตนาย ภตฺตํ อุทฺทิฏฺ’’นฺติ? ‘‘เมตฺติยภูมชกานํ โข, คหปติ, ภิกฺขูนํ ตุมฺหากํ ฆเร สฺวาตนาย ภตฺตํ อุทฺทิฏฺ’’นฺติ. อถ โข กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อนตฺตมโน อโหสิ. กถฺหิ นาม ปาปภิกฺขู อมฺหากํ ฆเร ภฺุชิสฺสนฺตีติ ฆรํ คนฺตฺวา ทาสึ อาณาเปสิ – ‘‘เย, เช, สฺเว ภตฺติกา อาคจฺฉนฺติ เต โกฏฺเก อาสนํ ปฺเปตฺวา กณาชเกน พิลงฺคทุติเยน ¶ ปริวิสา’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺยา’’ติ โข สา ทาสี กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ปจฺจสฺโสสิ.
อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู – หิยฺโย โข, อาวุโส, อมฺหากํ กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน ภตฺตํ อุทฺทิฏฺํ; สฺเว อมฺเห กลฺยาณภตฺติโก คหปติ สปุตฺตทาโร อุปติฏฺิตฺวา ปริวิสิสฺสติ; อฺเ โอทเนน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ สูเปน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ ¶ เตเลน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, อฺเ อุตฺตริภงฺเคน ปุจฺฉิสฺสนฺตีติ. เต เตเนว โสมนสฺเสน ¶ น จิตฺตรูปํ รตฺติยา สุปึสุ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กลฺยาณภตฺติกสฺส คหปติโน นิเวสนํ เตนุปสงฺกมึสุ. อทฺทสา โข สา ทาสี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต; ทิสฺวาน โกฏฺเก อาสนํ ปฺาเปตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘นิสีทถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘นิสฺสํสยํ โข น ตาว ภตฺตํ สิทฺธํ ภวิสฺสติ ยถา มยํ โกฏฺเก นิสีทาปิยามา’’ติ [นิสีทาเปยฺยามาติ (ก.)]. อถ โข สา ทาสี กณาชเกน [กาณาชเกน (สฺยา. กํ.)] พิลงฺคทุติเยน อุปคฺฉิ – ภฺุชถ, ภนฺเตติ. ‘‘มยํ โข, ภคินิ, นิจฺจภตฺติกา’’ติ. ‘‘ชานามิ อยฺยา นิจฺจภตฺติกาติ. อปิ จาหํ หิยฺโยว คหปตินา อาณตฺตา – ‘เย, เช, สฺเว ภตฺติกา อาคจฺฉนฺติ, เต โกฏฺเก อาสนํ ปฺาเปตฺวา กณาชเกน พิลงฺคทุติเยน ปริวิสา’ติ. ภฺุชถ, ภนฺเต’’ติ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู – หิยฺโย โข, อาวุโส, กลฺยาณภตฺติโก คหปติ อารามํ อคมาสิ ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส ¶ สนฺติเก. นิสฺสํสยํ โข มยํ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน คหปติโน อนฺตเร ปริภินฺนาติ [สนฺติเก ปริภินฺนาติ (สฺยา. กํ.)]. เต เตเนว โทมนสฺเสน น จิตฺตรูปํ ภฺุชึสุ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺตา อารามํ คนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา พหารามโกฏฺเก สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทึสุ ตุณฺหีภูตา มงฺกุภูตา ปตฺตกฺขนฺธา อโธมุขา ปชฺฌายนฺตา ¶ อปฺปฏิภานา.
อถ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. เอวํ วุตฺเต เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. ตติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ? กิสฺส มํ อยฺยา นาลปนฺตี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน ตฺวํ, ภคินิ, อมฺเห ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน วิเหิยมาเน อชฺฌุเปกฺขสี’’ติ? ‘‘กฺยาหํ, อยฺยา, กโรมี’’ติ? ‘‘สเจ โข ตฺวํ, ภคินิ, อิจฺเฉยฺยาสิ, อชฺเชว ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ ¶ มลฺลปุตฺตํ นาสาเปยฺยา’’ติ. ‘‘กฺยาหํ, อยฺยา, กโรมิ? กึ มยา สกฺกา กาตุ’’นฺติ? ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภคินิ, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอวํ วเทหิ – ‘อิทํ ¶ , ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ, ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ [ตโต ปวาตํ (สี. สฺยา. กํ.)]; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยนมฺหิ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ทูสิตา’’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺยา’’ติ โข เมตฺติยา ภิกฺขุนี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา [ปฏิสฺสุณิตฺวา (สฺยา. กํ.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข เมตฺติยา [สา เมตฺติยา (สฺยา. ก.)] ภิกฺขุนี ภควนฺตํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ, ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยนมฺหิ ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ทูสิตา’’ติ.
๑๙๓. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ¶ ยถายํ ภิกฺขุนี อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ ภิกฺขุนี อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ตติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ ภิกฺขุนี อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ‘‘น โข, ทพฺพ, ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺติ. สเจ ตยา กตํ กตนฺติ วเทหิ. สเจ อกตํ อกตนฺติ วเทหี’’ติ. ‘‘ยโตหํ, ภนฺเต, ชาโต นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตา, ปเคว ชาคโร’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถ. อิเม จ ภิกฺขู อนุยฺุชถา’’ติ. อิทํ วตฺวา ภควา อุฏฺายาสนา วิหารํ ปาวิสิ.
อถ โข เต ภิกฺขู เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสสุํ. อถ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘มาวุโส, เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถ, น สา กิฺจิ อปรชฺฌติ; อมฺเหหิ สา อุสฺสาหิตา กุปิเตหิ อนตฺตมเนหิ จาวนาธิปฺปาเยหี’’ติ. ‘‘กึ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ ¶ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยํ เทตุ. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ – ‘‘เตน, ภิกฺขเว, ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา, เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา, วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา, อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิเม มํ, ภนฺเต, เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. โสหํ, ภนฺเต, สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ – ‘อิเม มํ, ภนฺเต เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. โสหํ ¶ [โสหํ ภนฺเต (ก.)] สติเวปุลฺลปฺปตฺโต ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สติวินยํ ยาจามี’ติ. ‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๙๔. สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจติ. สงฺโฆ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิเม เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจติ. สงฺโฆ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อายสฺมโต ¶ ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส ¶ สติวินโย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๑๙๕. ‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, ธมฺมิกานิ สติวินยสฺส ทานานิ. สุทฺโธ โหติ ภิกฺขุ อนาปตฺติโก, อนุวทนฺติ จ นํ, ยาจติ จ, ตสฺส สงฺโฆ สติวินยํ เทติ ธมฺเมน สมคฺเคน – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ธมฺมิกานิ สติวินยสฺส ทานานี’’ติ.
๓. อมูฬฺหวินโย
๑๙๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน คคฺโค ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก โหติ, จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ภิกฺขู คคฺคํ ภิกฺขุํ อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘‘อหํ โข, อาวุโส ¶ , อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’’ติ? เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา..เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู คคฺคํ ภิกฺขุํ อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทสฺสนฺติ – ‘‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ! โส เอวํ วเทติ ¶ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’’ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ คคฺคสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทตุ. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ – ‘‘เตน, ภิกฺขเว, คคฺเคน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา, เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา, วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา, อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. มํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? ตฺยาหํ เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ มํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว ¶ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โสหํ ¶ , ภนฺเต, อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ – ‘อหํ, ภนฺเต, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. มํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? ตฺยาหํ เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ มํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โสหํ อมูฬฺโห [โสหํ ภนฺเต อมูฬฺโห (ก.)] ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจามี’ติ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๑๙๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ คคฺโค ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก อโหสิ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ภิกฺขู คคฺคํ ภิกฺขุํ อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ¶ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ, มูฬฺเหน ¶ เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ คคฺคสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ คคฺโค ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก อโหสิ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ภิกฺขู คคฺคํ ภิกฺขุํ อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ¶ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจติ. สงฺโฆ คคฺคสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ คคฺคสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน คคฺคสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินโย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี ¶ , เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๑๙๘. ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, อธมฺมิกานิ อมูฬฺหวินยสฺส ทานานิ, ตีณิ ธมฺมิกานิ. กมฺมานิ ตีณิ อธมฺมิกานิ อมูฬฺหวินยสฺส ทานานิ?
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส สรมาโนว เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, สรามิ เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. อธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส สรมาโนว เอวํ วเทติ – ‘สรามิ โข อหํ, อาวุโส, ยถาสุปินนฺเตนา’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. อธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา ¶ วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส อนุมฺมตฺตโก อุมฺมตฺตกาลยํ กโรติ – ‘อหมฺปิ โข เอวํ กโรมิ. ตุมฺเหปิ เอวํ กโรถ. มยฺหมฺปิ เอตํ กปฺปติ. ตุมฺหากมฺเปตํ กปฺปตี’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. อธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ. อิมานิ ตีณิ อธมฺมิกานิ อมูฬฺหวินยสฺส ทานานิ.
๑๙๙. ‘‘กตมานิ ¶ ¶ ตีณิ ธมฺมิกานิ อมูฬฺหวินยสฺส ทานานิ?
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก โหติ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส อสฺสรมาโนว เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, สรามิ เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. ธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก โหติ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ ¶ ? โส อสฺสรมาโนว เอวํ วเทติ – ‘สรามิ โข อหํ, อาวุโส, ยถา สุปินนฺเตนา’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. ธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก โหติ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ? โส อุมฺมตฺตโก อุมฺมตฺตกาลยํ กโรติ – ‘อหมฺปิ เอวํ ¶ กโรมิ. ตุมฺเหปิ เอวํ กโรถ. มยฺหมฺปิ เอตํ กปฺปติ. ตุมฺหากมฺเปตํ กปฺปตี’ติ. ตสฺส สงฺโฆ อมูฬฺหวินยํ เทติ. ธมฺมิกํ อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ. ‘‘อิมานิ ตีณิ ธมฺมิกานิ อมูฬฺหวินยสฺส ทานานี’’ติ.
๔. ปฏิฺาตกรณํ
๒๐๐. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปฏิฺาย ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กโรนฺติ ¶ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อปฺปฏิฺาย ภิกฺขูนํ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – ตชฺชนียมฺปิ, นิยสฺสมฺปิ, ปพฺพาชนียมฺปิ, ปฏิสารณียมฺปิ, อุกฺเขปนียมฺปี’’ติ! อถ โข ¶ เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อปฺปฏิฺาย ภิกฺขูนํ กมฺมํ กาตพฺพํ – ตชฺชนียํ วา, นิยสฺสํ วา, ปพฺพาชนียํ วา, ปฏิสารณียํ วา, อุกฺเขปนียํ วา. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๒๐๑. ‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมิกํ โหติ ปฏิฺาตกรณํ, เอวํ ธมฺมิกํ. กถฺจ, ภิกฺขเว, อธมฺมิกํ โหติ ปฏิฺาตกรณํ?
‘‘ภิกฺขุ ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘ปาราชิกํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน ¶ , สงฺฆาทิเสสํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ สงฺฆาทิเสเสน กาเรติ. อธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ.
‘‘ภิกฺขุ ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘ปาราชิกํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน, ถุลฺลจฺจยํ…เป… ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ…เป… ทุกฺกฏํ…เป… ¶ ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ ทุพฺภาสิเตน กาเรติ. อธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ.
‘‘ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ…เป… ถุลฺลจฺจยํ…เป… ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ…เป… ทุกฺกฏํ…เป… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘ทุพฺภาสิตํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ ¶ ? โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ ปาราชิเกน กาเรติ. อธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ.
‘‘ภิกฺขุ ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล ¶ วา – ‘ทุพฺภาสิตํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน, สงฺฆาทิเสสํ…เป… ถุลฺลจฺจยํ…เป… ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ…เป… ทุกฺกฏํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ ทุกฺกเฏน กาเรติ. อธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ. ‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมิกํ โหติ ปฏิฺาตกรณํ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมิกํ โหติ ปฏิฺาตกรณํ? ภิกฺขุ ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘ปาราชิกํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ? โส ¶ เอวํ วเทติ – ‘อาม, อาวุโส, ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ ปาราชิเกน กาเรติ. ธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ.
‘‘ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ…เป… ถุลฺลจฺจยํ…เป… ปาจิตฺติยํ…เป… ปาฏิเทสนียํ…เป… ทุกฺกฏํ…เป… ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน โหติ. ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา, สมฺพหุลา วา, เอกปุคฺคโล วา – ‘ทุพฺภาสิตํ อายสฺมา อชฺฌาปนฺโน’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘อาม, อาวุโส, ทุพฺภาสิตํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. ตํ สงฺโฆ ทุพฺภาสิเตน กาเรติ. ธมฺมิกํ ปฏิฺาตกรณํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธมฺมิกํ โหติ ปฏิฺาตกรณ’’นฺติ.
๕. เยภุยฺยสิกา
๒๐๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู สงฺฆมชฺเฌ ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ, น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูปํ อธิกรณํ เยภุยฺยสิกาย วูปสเมตุํ. ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สลากคฺคาหาปโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, คหิตาคหิตฺุจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๐๓. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สลากคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ¶ ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สลากคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ¶ ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สลากคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สลากคฺคาหาปโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๐๔. ‘‘ทสยิเม ¶ ¶ , ภิกฺขเว, อธมฺมิกา สลากคฺคาหา, ทส ธมฺมิกา [ทส ธมฺมิกา สลากคฺคาหา (ก.)]. กตเม ทส อธมฺมิกา สลากคฺคาหา? โอรมตฺตกฺจ อธิกรณํ โหติ, น จ คติคตํ โหติ, น จ สริตสาริตํ โหติ, ชานาติ อธมฺมวาที พหุตราติ, อปฺเปว นาม อธมฺมวาที พหุตรา อสฺสูติ, ชานาติ สงฺโฆ ภิชฺชิสฺสตีติ, อปฺเปว นาม สงฺโฆ ภิชฺเชยฺยาติ, อธมฺเมน คณฺหนฺติ, วคฺคา คณฺหนฺติ, น จ ยถาทิฏฺิยา คณฺหนฺติ – อิเม ทส อธมฺมิกา สลากคฺคาหา.
‘‘กตเม ทส ธมฺมิกา สลากคฺคาหา? น จ โอรมตฺตกํ อธิกรณํ โหติ, คติคตฺจ โหติ, สริตสาริตฺจ โหติ, ชานาติ ธมฺมวาที พหุตราติ, อปฺเปว นาม ธมฺมวาที พหุตรา อสฺสูติ, ชานาติ สงฺโฆ น ภิชฺชิสฺสตีติ, อปฺเปว นาม สงฺโฆ น ภิชฺเชยฺยาติ, ธมฺเมน คณฺหนฺติ, สมคฺคา คณฺหนฺติ, ยถาทิฏฺิยา จ คณฺหนฺติ – อิเม ทส ธมฺมิกา สลากคฺคาหา’’ติ.
๖. ตสฺสปาปิยสิกา
๒๐๕. เตน โข ปน สมเยน อุปวาโฬ ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา ¶ อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาติ, อฺเนฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ภาสติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อุปวาโฬ ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานิสฺสติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานิสฺสติ, อฺเนฺํ ปฏิจริสฺสติ, สมฺปชานมุสา ภาสิสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรตุ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. ปมํ ¶ อุปวาโฬ ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺตึ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๐๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุปวาโฬ ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาติ, อฺเนฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ‘ภาสติ. ยทิ ¶ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อุปวาโฬ ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา ¶ อวชานาติ, อฺเนฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ภาสติ. สงฺโฆ อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมสฺส กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘กตํ สงฺเฆน อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๐๗. ‘‘ปฺจิมานิ ¶ , ภิกฺขเว, ธมฺมิกานิ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมสฺส กรณานิ. อสุจิ จ โหติ, อลชฺชี จ, สานุวาโท จ, ตสฺส สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ ธมฺเมน, สมคฺเคน – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ ธมฺมิกานิ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมสฺส กรณานิ.
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๒๐๘. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ. อสมฺมุขา กตํ โหติ, อปฺปฏิปุจฺฉากตํ โหติ, อปฺปฏิฺาย กตํ โหติ…เป… อธมฺเมน กตํ โหติ, วคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ อธมฺมกมฺมฺจ โหติ, อวินยกมฺมฺจ, ทุวูปสนฺตฺจ.
ธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ
๒๐๙. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ. สมฺมุขา กตํ โหติ, ปฏิปุจฺฉากตํ โหติ, ปฏิฺาย กตํ โหติ…เป… ¶ ธมฺเมน กตํ โหติ, สมคฺเคน กตํ โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ ธมฺมกมฺมฺจ โหติ, วินยกมฺมฺจ, สุวูปสนฺตฺจ.
อากงฺขมานฉกฺกํ
๒๑๐. ‘‘ตีหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก; พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อากงฺขมาโน ¶ สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรหิปิ, ภิกฺขเว…เป… พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย.
‘‘ติณฺณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. เอโก ภณฺฑนการโก โหติ…เป… สงฺเฆ อธิกรณการโก; เอโก พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน; เอโก คิหิสํสฏฺโ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย.
‘‘อปเรสมฺปิ, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. เอโก อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหติ, เอโก อชฺฌาจาเร อาจารวิปนฺโน โหติ, เอโก อติทิฏฺิยา ทิฏฺิวิปนฺโน โหติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว…เป….
‘‘อปเรสมฺปิ ¶ , ภิกฺขเว…เป… เอโก พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, เอโก สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ – อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ติณฺณํ ภิกฺขูนํ อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ ¶ กเรยฺย.
อฏฺารสวตฺตํ
๒๑๑. ‘‘ตสฺสปาปิยสิกากมฺมกเตน ¶ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, น นิสฺสโย ทาตพฺโพ, น สามเณโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา…เป… น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพ’’นฺติ. อถ โข สงฺโฆ อุปวาฬสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ อกาสิ.
๗. ติณวตฺถารกํ
๒๑๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อมฺหากํ โข ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย [กกฺขฬตาย วาฬตาย (สฺยา. กํ.)] เภทาย สํวตฺเตยฺย. กถํ นุ โข ¶ อมฺเหหิ ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ ¶ . ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ [ตตฺร เจ ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ (สฺยา.)] เอวํ โหติ – ‘อมฺหากํ โข ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ; สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺยา’ติ, อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูปํ อธิกรณํ ติณวตฺถารเกน วูปสเมตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, วูปสเมตพฺพํ. สพฺเพเหว เอกชฺฌํ สนฺนิปติตพฺพํ, สนฺนิปติตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ ¶ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ ติณวตฺถารเกน วูปสเมยฺย, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺต’’นฺติ. ‘‘เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สโก ปกฺโข าเปตพฺโพ –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย ¶ วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อายสฺมนฺตานฺเจว อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺต’’นฺติ.
‘‘อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สโก ปกฺโข าเปตพฺโพ –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อายสฺมนฺตานฺเจว อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺต’’นฺติ.
๒๑๓. ‘‘อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทิ ¶ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว ¶ อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย, อตฺตโน จ ¶ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. อหํ ยา เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสมิ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อมฺหากํ อิมาสํ อาปตฺตีนํ สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทสนา, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘เทสิตา อมฺหากํ อิมา อาปตฺติโย สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา ¶ คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๑๔. ‘‘อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ ¶ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. อหํ ยา เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ ¶ ¶ อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสมิ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อมฺหากํ อิมาสํ อาปตฺตีนํ สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทสนา, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘เทสิตา อมฺหากํ อิมา อาปตฺติโย สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, เต ภิกฺขู ตาหิ อาปตฺตีหิ วุฏฺิตา โหนฺติ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ, เปตฺวา ทิฏฺาวิกมฺมํ ¶ , เปตฺวา เย น ตตฺถ โหนฺตี’’ติ.
๘. อธิกรณํ
๒๑๕. เตน โข ปน สมเยน (ภิกฺขูปิ ภิกฺขูหิ วิวทนฺติ,) [( ) นตฺถิ (สี. สฺยา. กํ.)] ภิกฺขูปิ ภิกฺขุนีหิ วิวทนฺติ, ภิกฺขุนิโยปิ ภิกฺขูหิ วิวทนฺติ, ฉนฺโนปิ ภิกฺขุ ภิกฺขุนีนํ อนุปขชฺช ภิกฺขูหิ สทฺธึ วิวทติ, ภิกฺขุนีนํ ปกฺขํ คาเหติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉนฺโน ภิกฺขุ ภิกฺขุนีนํ อนุปขชฺช ภิกฺขูหิ สทฺธึ วิวทิสฺสติ, ภิกฺขุนีนํ ปกฺขํ คาเหสฺสตีติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
[ปริ. ๒๗๕] ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, อธิกรณานิ – วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ [กิจฺจาธิกรณฺจ (ก.)].
‘‘ตตฺถ กตมํ วิวาทาธิกรณํ [ปริ. ๓๑๔]? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู [ภิกฺขู ภิกฺขุํ (ก.)] วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา, วินโยติ วา อวินโยติ วา, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ วา อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ วา, อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา, ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา อปฺปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา, อาปตฺตีติ วา อนาปตฺตีติ วา ¶ , ลหุกา อาปตฺตีติ วา ครุกา อาปตฺตีติ วา, สาวเสสา อาปตฺตีติ วา อนวเสสา อาปตฺตีติ วา, ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา? ยํ ตตฺถ ¶ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห ¶ วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธคํ – อิทํ วุจฺจติ วิวาทาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อนุวาทาธิกรณํ? [ปริ. ๓๑๕] อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺิวิปตฺติยา วา อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อิทํ วุจฺจติ อนุวาทาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อาปตฺตาธิกรณํ? ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ – อิทํ วุจฺจติ อาปตฺตาธิกรณํ ¶ .
‘‘ตตฺถ กตมํ กิจฺจาธิกรณํ? [ปริ. ๓๑๗] ยา สงฺฆสฺส กิจฺจยตา, กรณียตา, อปโลกนกมฺมํ, ตฺติกมฺมํ, ตฺติทุติยกมฺมํ, ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ กิจฺจาธิกรณํ.
๒๑๖. ‘‘วิวาทาธิกรณสฺส กึ มูลํ? ฉ วิวาทมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ. ตีณิปิ อกุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ, ตีณิปิ กุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ. [ปริ. ๒๗๒; อ. นิ. ๒.๓๕-๓๖; ม. นิ. ๓.๔๔] กตมานิ ฉ วิวาทมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โกธโน โหติ อุปนาหี. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โกธโน โหติ อุปนาหี, โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส ¶ , สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โหติ. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ…เป… สงฺเฆปิ…เป… สิกฺขายปิ น ปริปูรการี, โส สงฺเฆ วิวาทํ ชเนติ. โย โหติ วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานาย วายเมยฺยาถ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ¶ อายตึ อนวสฺสวาย ปฏิปชฺเชยฺยาถ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ.
[ปริ.๒๗๒] ‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มกฺขี โหติ ปฬาสี…เป… อิสฺสุกี โหติ มจฺฉรี ¶ , สโ โหติ มายาวี, ปาปิจฺโฉ โหติ มิจฺฉาทิฏฺี, สนฺทิฏฺิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺทิฏฺิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ¶ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี, โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โหติ. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ…เป… สงฺเฆปิ…เป… สิกฺขายปิ น ปริปูรการี, โส สงฺเฆ วิวาทํ ชเนติ. โย โหติ วิวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานาย วายเมยฺยาถ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสวาย ปฏิปชฺเชยฺยาถ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส วิวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ. อิมานิ ฉ วิวาทมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตมานิ ตีณิ อกุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ลุทฺธจิตฺตา วิวทนฺติ, ทุฏฺจิตฺตา วิวทนฺติ, มูฬฺหจิตฺตา วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา, วินโยติ วา อวินโยติ วา, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ วา อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ¶ วา, อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา, ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา อปฺปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา, อาปตฺตีติ วา อนาปตฺตีติ วา, ลหุกา อาปตฺตีติ วา ครุกา อาปตฺตีติ วา, สาวเสสา อาปตฺตีติ วา อนวเสสา อาปตฺตีติ วา, ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. อิมานิ ตีณิ อกุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตมานิ ¶ ตีณิ กุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อลุทฺธจิตฺตา วิวทนฺติ, อทุฏฺจิตฺตา วิวทนฺติ, อมูฬฺหจิตฺตา วิวทนฺติ ¶ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. อิมานิ ตีณิ กุสลมูลานิ วิวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
๒๑๗. [ปริ. ๒๗๒] ‘‘อนุวาทาธิกรณสฺส กึ มูลํ? ฉ อนุวาทมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ. ตีณิปิ อกุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ, ตีณิปิ กุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส ¶ มูลํ, กาโยปิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ, วาจาปิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ. ‘‘กตมานิ ฉ อนุวาทมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โกธโน โหติ อุปนาหี. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โกธโน โหติ อุปนาหี, โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ ¶ อปฺปติสฺโส, สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โหติ. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ…เป… สงฺเฆปิ…เป… สิกฺขายปิ น ปริปูรการี, โส สงฺเฆ อนุวาทํ ชเนติ. โย โหติ อนุวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส ปหานาย วายเมยฺยาถ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสวาย ปฏิปชฺเชยฺยาถ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มกฺขี โหติ ปฬาสี…เป… อิสฺสุกี โหติ มจฺฉรี, สโ โหติ มายาวี, ปาปิจฺโฉ โหติ มิจฺฉาทิฏฺี, สนฺทิฏฺิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สนฺทิฏฺิปรามาสี โหติ อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี, โส สตฺถริปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเมปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สงฺเฆปิ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สิกฺขายปิ น ปริปูรการี โหติ. โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตฺถริปิ อคารโว ¶ วิหรติ อปฺปติสฺโส ¶ , ธมฺเมปิ…เป… สงฺเฆปิ…เป… สิกฺขายปิ น ปริปูรการี, โส สงฺเฆ อนุวาทํ ชเนติ. โย โหติ อนุวาโท พหุชนาหิตาย พหุชนาสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสานํ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส ปหานาย วายเมยฺยาถ. เอวรูปฺเจ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุวาทมูลํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา น สมนุปสฺเสยฺยาถ, ตตฺร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ตสฺเสว ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส อายตฺตึ อนวสฺสวาย ปฏิปชฺเชยฺยาถ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส ปหานํ โหติ. เอวเมตสฺส ปาปกสฺส อนุวาทมูลสฺส อายตึ อนวสฺสโว โหติ. อิมานิ ฉ อนุวาทมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตมานิ ¶ ตีณิ อกุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ ลุทฺธจิตฺตา อนุวทนฺติ, ทุฏฺจิตฺตา อนุวทนฺติ, มูฬฺหจิตฺตา อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจารวิปตฺติยา วา, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. อิมานิ ตีณิ อกุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตมานิ ตีณิ กุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อลุทฺธจิตฺตา อนุวทนฺติ, อทุฏฺจิตฺตา อนุวทนฺติ, อมูฬฺหจิตฺตา อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจรวิปตฺติยา ¶ วา, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. อิมานิ ตีณิ กุสลมูลานิ อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตโม กาโย [กตโม จ กาโย (สฺยา. กํ.)] อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิเธกจฺโจ ทุพฺพณฺโณ โหติ, ทุทฺทสฺสิโก, โอโกฏิมโก, พหฺวาพาโธ, กาโณ วา, กุณี วา, ขฺโช วา, ปกฺขหโต วา, เยน นํ อนุวทนฺติ. อยํ กาโย อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
‘‘กตมา วาจา อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ? อิเธกจฺโจ ทุพฺพโจ โหติ, มมฺมโน, เอฬคลวาโจ, ยาย นํ อนุวทนฺติ. อยํ วาจา อนุวาทาธิกรณสฺส มูลํ.
๒๑๘. ‘‘อาปตฺตาธิกรณสฺส กึ มูลํ? ฉ อาปตฺติสมุฏฺานา อาปตฺตาธิกรณสฺส มูลํ. อตฺถาปตฺติ กายโต สมุฏฺาติ, น วาจโต, น ¶ จิตฺตโต. อตฺถาปตฺติ วาจโต สมุฏฺาติ, น กายโต, น จิตฺตโต. อตฺถาปตฺติ กายโต จ วาจโต จ สมุฏฺาติ, น จิตฺตโต. อตฺถาปตฺติ กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺาติ, น วาจโต. อตฺถาปตฺติ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺาติ, น กายโต. อตฺถาปตฺติ กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺาติ. อิเม ฉ อาปตฺติสมุฏฺานา อาปตฺตาธิกรณสฺส มูลํ.
๒๑๙. ‘‘กิจฺจาธิกรณสฺส กึ มูลํ? กิจฺจาธิกรณสฺส เอกํ มูลํ – สงฺโฆ.
๒๒๐. ‘‘วิวาทาธิกรณํ ¶ ¶ กุสลํ, อกุสลํ, อพฺยากตํ. วิวาทาธิกรณํ สิยา กุสลํ, สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ. ตตฺถ กตมํ วิวาทาธิกรณํ กุสลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู กุสลจิตฺตา วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ¶ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธคํ – อิทํ วุจฺจติ วิวาทาธิกรณํ กุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ วิวาทาธิกรณํ อกุสลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อกุสลจิตฺตา วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธคํ – อิทํ วุจฺจติ วิวาทาธิกรณํ อกุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ วิวาทาธิกรณํ อพฺยากตํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อพฺยากตจิตฺตา วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธคํ – อิทํ วุจฺจติ วิวาทาธิกรณํ อพฺยากตํ.
๒๒๑. ‘‘อนุวาทาธิกรณํ ¶ กุสลํ, อกุสลํ, อพฺยากตํ. อนุวาทาธิกรณํ สิยา กุสลํ, สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ. ตตฺถ กตมํ อนุวาทาธิกรณํ กุสลํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ กุสลจิตฺตา อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจารวิปตฺติยา วา, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา ¶ อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อิทํ วุจฺจติ อนุวาทาธิกรณํ กุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อนุวาทาธิกรณํ อกุสลํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อกุสลจิตฺตา อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจารวิปตฺติยา วา, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อิทํ วุจฺจติ อนุวาทาธิกรณํ อกุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อนุวาทาธิกรณํ อพฺยากตํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อพฺยากตจิตฺตา อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจารวิปตฺติยา วา, ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อิทํ วุจฺจติ อนุวาทาธิกรณํ อพฺยากตํ.
๒๒๒. ‘‘อาปตฺตาธิกรณํ ¶ กุสลํ [อิทํ ปทํ เกสุจิ นตฺถิ], อกุสลํ, อพฺยากตํ? อาปตฺตาธิกรณํ สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ; นตฺถิ อาปตฺตาธิกรณํ กุสลํ. ตตฺถ ¶ กตมํ อาปตฺตาธิกรณํ อกุสลํ? ยํ ชานนฺโต สฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม – อิทํ วุจฺจติ อาปตฺตาธิกรณํ อกุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อาปตฺตาธิกรณํ อพฺยากตํ? ยํ อชานนฺโต อสฺชานนฺโต อเจจฺจ อนภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม – อิทํ วุจฺจติ อาปตฺตาธิกรณํ อพฺยากตํ.
๒๒๓. ‘‘กิจฺจาธิกรณํ กุสลํ, อกุสลํ, อพฺยากตํ? กิจฺจาธิกรณํ สิยา กุสลํ, สิยา อกุสลํ, สิยา อพฺยากตํ. ตตฺถ กตมํ กิจฺจาธิกรณํ กุสลํ? ยํ สงฺโฆ กุสลจิตฺโต กมฺมํ กโรติ – อปโลกนกมฺมํ, ตฺติกมฺมํ, ตฺติทุติยกมฺมํ, ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ กิจฺจาธิกรณํ กุสลํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ กิจฺจาธิกรณํ ¶ อกุสลํ? ยํ สงฺโฆ อกุสลจิตฺโต กมฺมํ กโรติ – อปโลกนกมฺมํ, ตฺติกมฺมํ, ตฺติทุติยกมฺมํ, ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ กิจฺจาธิกรณํ อกุสลํ.
‘‘ตตฺถ ¶ กตมํ กิจฺจาธิกรณํ อพฺยากตํ? ยํ สงฺโฆ อพฺยากตจิตฺโต กมฺมํ กโรติ – อปโลกนกมฺมํ, ตฺติกมฺมํ, ตฺติทุติยกมฺมํ, ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ วุจฺจติ กิจฺจาธิกรณํ อพฺยากตํ.
๒๒๔. [ปริ. ๓๕๕] ‘‘วิวาโท วิวาทาธิกรณํ, วิวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน วิวาโท, อธิกรณฺเจว วิวาโท จ. สิยา วิวาโท วิวาทาธิกรณํ, สิยา วิวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน ¶ วิวาโท, สิยา อธิกรณฺเจว วิวาโท จ.
‘‘ตตฺถ กตโม วิวาโท วิวาทาธิกรณํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา…เป… ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา. ยํ ตตฺถ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท นานาวาโท อฺถาวาโท วิปจฺจตาย โวหาโร เมธคํ – อยํ วิวาโท วิวาทาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ ¶ กตโม วิวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรา วิวทติ, ปิตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรา วิวทติ, ภาตาปิ ภาตรา วิวทติ, ภาตาปิ ภคินิยา วิวทติ, ภคินีปิ ภาตรา วิวทติ, สหาโยปิ สหาเยน วิวทติ – อยํ วิวาโท โน อธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน วิวาโท? อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน วิวาโท.
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณฺเจว วิวาโท จ? วิวาทาธิกรณํ อธิกรณฺเจว วิวาโท จ.
๒๒๕. [ปริ. ๓๕๖] ‘‘อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ, อนุวาโท โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อนุวาโท, อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ. สิยา อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ, สิยา อนุวาโท โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อนุวาโท, สิยา อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ.
‘‘ตตฺถ กตโม อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ – สีลวิปตฺติยา วา, อาจารวิปตฺติยา วา ¶ , ทิฏฺิวิปตฺติยา วา, อาชีววิปตฺติยา วา. โย ตตฺถ อนุวาโท อนุวทนา อนุลฺลปนา อนุภณนา ¶ อนุสมฺปวงฺกตา อพฺภุสฺสหนตา อนุพลปฺปทานํ – อยํ อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตโม อนุวาโท โน อธิกรณํ? มาตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ มาตรํ อนุวทติ, ปิตาปิ ปุตฺตํ อนุวทติ, ปุตฺโตปิ ปิตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภาตรํ อนุวทติ, ภาตาปิ ภคินึ อนุวทติ, ภคินีปิ ภาตรํ อนุวทติ, สหาโยปิ สหายํ อนุวทติ – อยํ อนุวาโท โน อธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อนุวาโท? อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ, วิวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อนุวาโท.
‘‘ตตฺถ ¶ กตมํ อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ? อนุวาทาธิกรณํ อธิกรณฺเจว อนุวาโท จ.
๒๒๖. [ปริ. ๓๕๗] ‘‘อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ, อาปตฺติ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน อาปตฺติ, อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ. สิยา อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ, สิยา อาปตฺติ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน อาปตฺติ, สิยา อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ. ‘‘ตตฺถ กตมํ ¶ อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ? ปฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ – อยํ อาปตฺติ อาปตฺตาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อาปตฺติ โน อธิกรณํ? โสตาปตฺติ สมาปตฺติ – อยํ อาปตฺติ โน อธิกรณํ ¶ .
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน อาปตฺติ? กิจฺจาธิกรณํ, วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน อาปตฺติ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ? อาปตฺตาธิกรณํ อธิกรณฺเจว อาปตฺติ จ.
๒๒๗. [ปริ. ๓๕๘] ‘‘กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, กิจฺจํ โน อธิกรณํ, อธิกรณํ โน กิจฺจํ, อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ. สิยา กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ, สิยา กิจฺจํ โน อธิกรณํ, สิยา อธิกรณํ โน กิจฺจํ, สิยา อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ.
‘‘ตตฺถ ¶ กตมํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ? ยา สงฺฆสฺส กิจฺจยตา, กรณียตา, อปโลกนกมฺมํ, ตฺติกมฺมํ, ตฺติทุติยกมฺมํ, ตฺติจตุตฺถกมฺมํ – อิทํ กิจฺจํ กิจฺจาธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ กิจฺจํ โน อธิกรณํ? อาจริยกิจฺจํ, อุปชฺฌายกิจฺจํ, สมานุปชฺฌายกิจฺจํ, สมานาจริยกิจฺจํ – อิทํ กิจฺจํ โน อธิกรณํ.
‘‘ตตฺถ กตมํ อธิกรณํ โน กิจฺจํ? วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ – อิทํ อธิกรณํ โน กิจฺจํ.
‘‘ตตฺถ ¶ กตมํ อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ? กิจฺจาธิกรณํ อธิกรณฺเจว กิจฺจฺจ.
๙. อธิกรณวูปสมนสมโถ
สมฺมุขาวินโย
๒๒๘. [ปริ. ๒๙๒-๒๙๓, ๓๐๗ อาทโย] ‘‘วิวาทาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ – สมฺมุขาวินเยน จ, เยภุยฺยสิกาย จ. สิยา วิวาทาธิกรณํ เอกํ สมถํ อนาคมฺม เยภุยฺยสิกํ, เอเกน สมเถน สเมยฺย – สมฺมุขาวินเยนาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู วิวทนฺติ – ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา, วินโยติ วา อวินโยติ วา, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ วา อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ วา, อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ วา, ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ วา, อาปตฺตีติ วา อนาปตฺตีติ วา, ลหุกา อาปตฺตีติ วา ครุกา อาปตฺตีติ วา, สาวเสสา อาปตฺตีติ วา อนวเสสา อาปตฺตีติ วา, ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ วา.
‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา? ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – อยํ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา. กา จ ¶ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา ¶ ? เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – อยํ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิกา สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก ¶ อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
๒๒๙. ‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ ตสฺมึ อาวาเส วูปสเมตุํ, เตหิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ, ยสฺมึ อาวาเส สมฺพหุลา [พหุตรา (สี. สฺยา.)] ภิกฺขู, โส อาวาโส คนฺตพฺโพ. เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ตํ อาวาสํ คจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน ¶ . กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา? ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – อยํ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา? เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – อยํ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิกา สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
๒๓๐. ‘‘เต ¶ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ตํ อาวาสํ อาคจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, เตหิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ, ตํ อาวาสํ คนฺตฺวา อาวาสิกา ภิกฺขู เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อิทํ โข, อาวุโส, อธิกรณํ เอวํ ชาตํ, เอวํ สมุปฺปนฺนํ; สาธายสฺมนฺตา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมนฺตุ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน, ยถยิทํ อธิกรณํ สุวูปสนฺตํ อสฺสา’ติ.
‘‘สเจ ¶ , ภิกฺขเว, อาวาสิกา ภิกฺขู วุฑฺฒตรา โหนฺติ, อาคนฺตุกา ภิกฺขู นวกตรา, เตหิ, ภิกฺขเว, อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ อาคนฺตุกา ภิกฺขู เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อิงฺฆ ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, มุหุตฺตํ เอกมนฺตํ โหถ, ยาว มยํ มนฺเตมา’ติ. สเจ ปน, ภิกฺขเว, อาวาสิกา ภิกฺขู นวกตรา โหนฺติ, อาคนฺตุกา ภิกฺขู วุฑฺฒตรา, เตหิ, ภิกฺขเว, อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ อาคนฺตุกา ภิกฺขู เอวมสฺสุ วจนียา – ‘เตน หิ ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, มุหุตฺตํ อิเธว ตาว โหถ, ยาว มยํ มนฺเตมา’ติ.
‘‘สเจ ปน, ภิกฺขเว, อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ เอวํ โหติ – ‘น มยํ สกฺโกม อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนนา’ติ, น ตํ อธิกรณํ อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ. สเจ ปน, ภิกฺขเว, อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ เอวํ โหติ – ‘สกฺโกม มยํ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนนา’ติ, เตหิ, ภิกฺขเว, อาวาสิเกหิ ¶ ภิกฺขูหิ อาคนฺตุกา ภิกฺขู เอวมสฺสุ วจนียา – ‘สเจ ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, อมฺหากํ ¶ อิมํ อธิกรณํ ยถาชาตํ ยถาสมุปฺปนฺนํ อาโรเจสฺสถ, ยถา จ มยํ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมสฺสาม ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน ตถา สุวูปสนฺตํ ¶ ภวิสฺสติ. เอวํ มยํ อิมํ อธิกรณํ สมฺปฏิจฺฉิสฺสาม. โน เจ ตุมฺเห, อายสฺมนฺโต, อมฺหากํ อิมํ อธิกรณํ ยถาชาตํ ยถาสมุปฺปนฺนํ อาโรเจสฺสถ, ยถา จ มยํ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมสฺสาม ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน ตถา น สุวูปสนฺตํ ภวิสฺสติ, น มยํ อิมํ อธิกรณํ สมฺปฏิจฺฉิสฺสามา’ติ. เอวํ สุปริคฺคหิตํ โข, ภิกฺขเว, กตฺวา อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ ตํ อธิกรณํ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ.
‘‘เตหิ, ภิกฺขเว, อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ อาวาสิกา ภิกฺขู เอวมสฺสุ วจนียา – ‘ยถาชาตํ ยถาสมุปฺปนฺนํ มยํ อิมํ อธิกรณํ อายสฺมนฺตานํ อาโรเจสฺสาม. สเจ อายสฺมนฺตา สกฺโกนฺติ เอตฺตเกน วา เอตฺตเกน วา อนฺตเรน อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน ตถา สุวูปสนฺตํ ภวิสฺสติ. เอวํ มยํ อิมํ อธิกรณํ อายสฺมนฺตานํ นิยฺยาเทสฺสาม. โน เจ อายสฺมนฺตา สกฺโกนฺติ เอตฺตเกน วา เอตฺตเกน วา อนฺตเรน อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน ตถา น สุวูปสนฺตํ ภวิสฺสติ, น มยํ อิมํ อธิกรณํ อายสฺมนฺตานํ นิยฺยาเทสฺสาม ¶ . มยเมว ¶ อิมสฺส อธิกรณสฺส สามิโน ภวิสฺสามา’ติ. เอวํ สุปริคฺคหิตํ โข, ภิกฺขเว, กตฺวา อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ ตํ อธิกรณํ อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ นิยฺยาเทตพฺพํ.
‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
อุพฺพาหิกายวูปสมนํ
๒๓๑. ‘‘เตหิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ตสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนนฺตานิ [อนคฺคานิ (สี.)] เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส [น เจตสฺส (ก.)] ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ, อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูปํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย วูปสเมตุํ. ‘‘ทสหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตพฺโพ – สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ; พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ, ¶ ธาตา [ธตา (สี. สฺยา.)] วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ¶ ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา; อุภยานิ โข ปนสฺส ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยฺชนโส ¶ ; วินเย โข ปน ิโต [เฉโก (ก.)] โหติ อสํหีโร; ปฏิพโล โหติ อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิเก อสฺสาเสตุํ สฺาเปตุํ นิชฺฌาเปตุํ เปกฺเขตุํ ปสาเทตุํ; อธิกรณสมุปฺปาทวูปสมนกุสโล โหติ; อธิกรณํ ชานาติ; อธิกรณสมุทยํ ชานาติ; อธิกรณนิโรธํ ชานาติ; อธิกรณนิโรธคามินิปฏิปทํ ชานาติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ ทสหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตุํ. เอวฺจ ¶ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๓๒. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ อิมสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนนฺตานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขุํ สมฺมนฺเนยฺย อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ อิมสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนนฺตานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามฺจ อิตฺถนฺนามฺจ ภิกฺขุํ สมฺมนฺนติ อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ ¶ วูปสเมตุํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขุโน สมฺมุติ อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขุ อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ.
๒๓๓. ‘‘เตหิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ตสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน ตตฺราสฺส ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก, ตสฺส เนว สุตฺตํ อาคตํ โหติ, โน สุตฺตวิภงฺโค, โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต ¶ พฺยฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน เต ภิกฺขู าเปตพฺพา –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก. อิมสฺส เนว สุตฺตํ อาคตํ โหติ, โน สุตฺตวิภงฺโค. โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต พฺยฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ ¶ , อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ¶ วุฏฺาเปตฺวา อวเสสา อิมํ ¶ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามาติ.
‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปตฺวา สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ.
‘‘เตหิ เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ตสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน ตตฺราสฺส ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก, ตสฺส สุตฺตฺหิ โข อาคตํ โหติ, โน สุตฺตวิภงฺโค, โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต พฺยฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน เต ภิกฺขู าเปตพฺพา –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก. อิมสฺส สุตฺตฺหิ โข อาคตํ โหติ, โน สุตฺตวิภงฺโค. โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต พฺยฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปตฺวา อวเสสา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามาติ.
‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปตฺวา สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ, อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ.
เยภุยฺยสิกาวินโย
๒๓๔. ‘‘เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย ¶ วูปสเมตุํ, เตหิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ตํ อธิกรณํ สงฺฆสฺส นิยฺยาเทตพฺพํ – ‘น มยํ [น จ มยํ (ก.)], ภนฺเต, สกฺโกม ¶ อิมํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย วูปสเมตุํ, สงฺโฆว อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตู’ติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูปํ อธิกรณํ เยภุยฺยสิกาย วูปสเมตุํ. ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สลากคฺคาหาปโก สมฺมนฺนิตพฺโพ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น ¶ โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, คหิตาคหิตฺจ ชาเนยฺย…เป… เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สลากคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สลากคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สลากคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สลากคฺคาหาปโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘เตน สลากคฺคาหาปเกน ภิกฺขุนา สลากา คาเหตพฺพา. ยถา พหุตรา ภิกฺขู ธมฺมวาทิโน วทนฺติ ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ. อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, เยภุยฺยสิกาย จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา? ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – อยํ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา? เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – อยํ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา ¶ . กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, อุโภ อตฺถปจฺจตฺถิกา สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. กา จ ตตฺถ เยภุยฺยสิกาย? ยา เยภุยฺยสิกากมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อยํ ตตฺถ เยภุยฺยสิกาย. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
ติวิธสลากคฺคาโห
๒๓๕. เตน ¶ ¶ ¶ โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา เอวํ ชาตํ เอวํ สมุปฺปนฺนํ อธิกรณํ โหติ. อถ โข เต ภิกฺขู – อสนฺตุฏฺา สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส อธิกรณวูปสมเนน – อสฺโสสุํ โข อมุกสฺมึ กิร อาวาเส สมฺพหุลา เถรา วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา ปณฺฑิตา วิยตฺตา เมธาวิโน ลชฺชิโน กุกฺกุจฺจกา สิกฺขากามา. เต เจ เถรา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน, เอวมิทํ อธิกรณํ สุวูปสนฺตํ อสฺสาติ. อถ โข เต ภิกฺขู ตํ อาวาสํ คนฺตฺวา เต เถเร เอตทโวจุํ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, อธิกรณํ เอวํ ชาตํ, เอวํ สมุปฺปนฺนํ. สาธุ, ภนฺเต, เถรา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมนฺตุ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน, ยถยิทํ อธิกรณํ สุวูปสนฺตํ อสฺสา’’ติ. อถ โข เต เถรา – ยถา สาวตฺถิยา สงฺเฆน อธิกรณํ วูปสมิตํ ตถา สุวูปสนฺตนฺติ [ยถา สุวูปสนฺตํ (สี. สฺยา.)] – ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมสุํ ¶ .
อถ โข เต ภิกฺขู – อสนฺตุฏฺา สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส อธิกรณวูปสมเนน, อสนฺตุฏฺา สมฺพหุลานํ เถรานํ อธิกรณวูปสมเนน – อสฺโสสุํ โข อมุกสฺมึ กิร อาวาเส ตโย เถรา วิหรนฺติ…เป… ทฺเว เถรา วิหรนฺติ…เป… เอโก เถโร วิหรติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. โส เจ เถโร อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺย ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน, เอวมิทํ อธิกรณํ สุวูปสนฺตํ อสฺสาติ. อถ โข เต ภิกฺขู ตํ อาวาสํ คนฺตฺวา ตํ เถรํ เอตทโวจุํ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, อธิกรณํ เอวํ ชาตํ, เอวํ สมุปฺปนฺนํ. สาธุ, ภนฺเต, เถโร อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน, ยถยิทํ อธิกรณํ สุวูปสนฺตํ อสฺสา’’ติ. อถ โข โส เถโร – ยถา สาวตฺถิยา สงฺเฆน อธิกรณํ วูปสมิตํ, ยถา สมฺพหุเลหิ เถเรหิ อธิกรณํ วูปสมิตํ, ยถา ตีหิ เถเรหิ อธิกรณํ วูปสมิตํ, ยถา ทฺวีหิ เถเรหิ อธิกรณํ วูปสมิตํ, ตถา สุวูปสนฺตนฺติ – ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมสิ.
อถ ¶ โข เต ภิกฺขู อสนฺตุฏฺา สาวตฺถิยา สงฺฆสฺส อธิกรณวูปสมเนน, อสนฺตุฏฺา สมฺพหุลานํ เถรานํ อธิกรณวูปสมเนน, อสนฺตุฏฺา ติณฺณํ เถรานํ อธิกรณวูปสมเนน, อสนฺตุฏฺา ทฺวินฺนํ เถรานํ อธิกรณวูปสมเนน, อสนฺตุฏฺา เอกสฺส เถรสฺส อธิกรณวูปสมเนน, เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ¶ ‘‘นิหตเมตํ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ สนฺตํ วูปสนฺตํ สุวูปสนฺตํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เตสํ ภิกฺขูนํ สฺตฺติยา ตโย สลากคฺคาเห – คูฬฺหกํ, สกณฺณชปฺปกํ, วิวฏกํ.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, คูฬฺหโก สลากคฺคาโห โหติ? เตน สลากคฺคาหาปเกน ภิกฺขุนา ¶ สลากาโย วณฺณาวณฺณาโย กตฺวา เอกเมโก ภิกฺขุ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อยํ เอวํวาทิสฺส สลากา, อยํ เอวํวาทิสฺส สลากา. ยํ อิจฺฉสิ ตํ คณฺหาหี’ติ. คหิเต วตฺตพฺโพ – ‘มา จ กสฺสจิ ทสฺเสหี’ติ. สเจ ชานาติ – อธมฺมวาที พหุตราติ, ทุคฺคโหติ, ปจฺจุกฺกฑฺฒิตพฺพํ. สเจ ชานาติ – ธมฺมวาที พหุตราติ, สุคฺคโหติ, สาเวตพฺพํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, คูฬฺหโก สลากคฺคาโห โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, สกณฺณชปฺปโก สลากคฺคาโห โหติ? เตน สลากคฺคาหาปเกน ภิกฺขุนา เอกเมกสฺส ภิกฺขุโน อุปกณฺณเก อาโรเจตพฺพํ – ‘อยํ เอวํวาทิสฺส สลากา, อยํ เอวํวาทิสฺส สลากา. ยํ อิจฺฉสิ ตํ คณฺหาหี’ติ. คหิเต วตฺตพฺโพ – ‘มา จ กสฺสจิ อาโรเจหี’ติ. สเจ ชานาติ – อธมฺมวาที พหุตราติ, ทุคฺคโหติ, ปจฺจุกฺกฑฺฒิตพฺพํ. สเจ ชานาติ – ธมฺมวาที พหุตราติ, สุคฺคโหติ, สาเวตพฺพํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, สกณฺณชปฺปโก สลากคฺคาโห โหติ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, วิวฏโก สลากคฺคาโห โหติ? สเจ ชานาติ – ธมฺมวาที พหุตราติ, วิสฺสฏฺเเนว วิวเฏน คาเหตพฺโพ ¶ . เอวํ โข, ภิกฺขเว, วิวฏโก สลากคฺคาโห โหติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย สลากคฺคาหา’’ติ.
สติวินโย
๒๓๖. [ปริ. ๒๙๒-๒๙๓, ๓๐๗ อาทโย] ‘‘อนุวาทาธิกรณํ ¶ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? อนุวาทาธิกรณํ จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ – สมฺมุขาวินเยน จ, สติวินเยน จ, อมูฬฺหวินเยน จ, ตสฺสปาปิยสิกาย จ. สิยา อนุวาทาธิกรณํ ทฺเว สมเถ อนาคมฺม – อมูฬฺหวินยฺจ, ตสฺสปาปิยสิกฺจ; ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺเมยฺย – สมฺมุขาวินเยน จ, สติวินเยน จาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. ตสฺส โข, ภิกฺขเว [ตสฺส โข ตํ ภิกฺขเว (สฺยา. ก.)], ภิกฺขุโน สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินโย ทาตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺค กริตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘มํ, ภนฺเต, ภิกฺขู อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. โสหํ, ภนฺเต ¶ , สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตนํ ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ภิกฺขู อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. โส สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจติ ¶ . ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส ¶ สติวินยํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ภิกฺขู อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺติ. โส สติเวปุลฺลปฺปตฺโต สงฺฆํ สติวินยํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินยสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สติเวปุลฺลปฺปตฺตสฺส สติวินโย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา ¶ , วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ อนุวทติ, ยฺจ อนุวทติ, อุโภ สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. กิฺจ ตตฺถ สติวินยสฺมึ? ยา สติวินยสฺส กมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อิทํ ตตฺถ สติวินยสฺมึ. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
อมูฬฺหวินโย
๒๓๗. ‘‘สิยา อนุวาทาธิกรณํ ทฺเว สมเถ อนาคมฺม – สติวินยฺจ, ตสฺสปาปิยสิกฺจ; ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺเมยฺย – สมฺมุขาวินเยน จ, อมูฬฺหวินเยน ¶ จาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก โหติ จิตฺตวิปริยาสกโต ¶ . เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ‘‘ตสฺส โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินโย ทาตพฺโพ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺโพ –
‘‘เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา…เป… เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. มํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ตฺยาหํ เอวํ วทามิ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ ¶ . เอวมฺปิ มํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา ¶ เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ‘โสหํ, ภนฺเต, อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก อโหสิ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. โส อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อุมฺมตฺตโก อโหสิ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตํ ภิกฺขู อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน อชฺฌาจิณฺเณน อาปตฺติยา โจเทนฺติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ ¶ . โส เอวํ วเทติ – ‘อหํ โข, อาวุโส, อุมฺมตฺตโก อโหสึ จิตฺตวิปริยาสกโต. เตน เม อุมฺมตฺตเกน จิตฺตวิปริยาสกเตน พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. นาหํ ตํ สรามิ. มูฬฺเหน เม เอตํ กต’นฺติ. เอวมฺปิ นํ วุจฺจมานา โจเทนฺเตว – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. โส อมูฬฺโห สงฺฆํ อมูฬฺหวินยํ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินยสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อมูฬฺหสฺส อมูฬฺหวินโย. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘อิทํ ¶ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, อมูฬฺหวินเยน จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… กิฺจ ตตฺถ อมูฬฺหวินยสฺมึ ¶ ? ยา อมูฬฺหวินยสฺส กมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อิทํ ตตฺถ อมูฬฺหวินยสฺมึ. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
ตสฺสปาปิยสิกาวินโย
๒๓๘. ‘‘สิยา อนุวาทาธิกรณํ ทฺเว สมเถ อนาคมฺม – สติวินยฺจ, อมูฬฺหวินยฺจ ¶ ; ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺเมยฺย – สมฺมุขาวินเยน จ, ตสฺสปาปิยสิกาย จาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภิกฺขุํ สงฺฆมชฺเฌ ครุกาย อาปตฺติยา โจเทติ – ‘สรตายสฺมา เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, สรามิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. ตเมนํ โส นิพฺเพเนฺตํ ¶ อติเวเติ – ‘อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ, ยทิ สรสิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘น โข อหํ, อาวุโส, สรามิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา. สรามิ จ โข อหํ, อาวุโส, เอวรูปึ อปฺปมตฺติกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา’ติ. ตเมนํ โส นิพฺเพเนฺตํ อติเวเติ – ‘อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ, ยทิ สรสิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. โส เอวํ วเทติ – ‘อิมฺหิ นามาหํ, อาวุโส, อปฺปมตฺติกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา อปุฏฺโ ปฏิชานิสฺสามิ. กึ ปนาหํ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา, ปุฏฺโ น ปฏิชานิสฺสามี’ติ? โส เอวํ วเทติ – ‘อิมฺหิ นาม ตฺวํ, อาวุโส, อปฺปมตฺติกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา อปุฏฺโ น ปฏิชานิสฺสสิ. กึ ปน ตฺวํ เอวรูปึ ¶ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา, อปุฏฺโ ปฏิชานิสฺสสิ? อิงฺฆายสฺมา สาธุกเมว ชานาหิ, ยทิ สรสิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. โส เอวํ วเทสิ – ‘สรามิ โข อหํ, อาวุโส, เอวรูปึ ¶ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา. ทวา เม เอตํ วุตฺตํ, รวา เม เอตํ วุตฺตํ – นาหํ ตํ สรามิ เอวรูปึ ครุกํ อาปตฺตึ อาปชฺชิตา, ปาราชิกํ วา ปาราชิกสามนฺตํ วา’ติ. ตสฺส โข, ภิกฺขเว [ตสฺส โข ตํ ภิกฺขเว (ก.) ตสฺส ขฺวตํ ภิกฺขเว (สฺยา.)], ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กาตพฺพํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ ครุกาย อาปตฺติยา อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาติ, อฺเนาฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ภาสติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สงฺฆมชฺเฌ ครุกาย อาปตฺติยา อนุยฺุชิยมาโน อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาติ, อฺเนาฺํ ปฏิจรติ, สมฺปชานมุสา ภาสติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ ¶ กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมสฺส กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป….
‘‘กตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ ¶ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, ตสฺสปาปิยสิกาย จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา…เป… กา จ ตตฺถ ตสฺสปาปิยสิกาย? ยา ตสฺสปาปิยสิกากมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อยํ ตตฺถ ตสฺสปาปิยสิกาย. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ การโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
ปฏิฺาตกรณํ
๒๓๙. [ปริ. ๒๙๕, ๓๐๖, ๓๐๘ อาทโย] ‘‘อาปตฺตาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? อาปตฺตาธิกรณํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ – สมฺมุขาวินเยน จ, ปฏิฺาตกรเณน จ, ติณวตฺถารเกน ¶ จ. สิยา อาปตฺตาธิกรณํ เอกํ สมถํ อนาคมฺม – ติณวตฺถารกํ, ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺเมยฺย – สมฺมุขาวินเยน จ, ปฏิฺาตกรเณน จาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ลหุกํ อาปตฺตึ อาปนฺโน โหติ. เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ¶ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, อาวุโส, อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน; ตํ ปฏิเทเสมี’ติ. เตน วตฺตพฺโพ – ‘ปสฺสสี’ติ? ‘อาม ปสฺสามี’ติ. ‘อายตึ สํวเรยฺยาสี’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, ปฏิฺาตกรเณน จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, อุโภ สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. กิฺจ ตตฺถ ปฏิฺาตกรณสฺมึ? ยา ปฏิฺาตกรณสฺส กมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อิทํ ตตฺถ ปฏิฺาตกรณสฺมึ. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ ปฏิคฺคาหโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺพหุเล ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ¶ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อหํ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน; ตํ ปฏิเทเสมี’ติ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ¶ ปฏิพเลน เต ภิกฺขู าเปตพฺพา –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อาปตฺตึ สรติ, วิวรติ, อุตฺตานึ กโรติ เทเสติ. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺตึ ปฏิคฺคณฺเหยฺยนฺติ. เตน วตฺตพฺโพ – ‘ปสฺสสี’ติ? ‘อาม ¶ ปสฺสามี’ติ. ‘อายตึ สํวเรยฺยาสี’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, ปฏิฺาตกรเณน จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, อุโภ สมฺมุขีภูตา โหนฺติ ¶ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา. กิฺจ ตตฺถ ปฏิฺาตกรณสฺมึ? ยา ปฏิฺาตกรณสฺส กมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อิทํ ตตฺถ ปฏิฺาตกรณสฺมึ. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ ปฏิคฺคาหโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, เตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโน; ตํ ปฏิเทเสมี’ติ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อาปตฺตึ สรติ, วิวรติ, อุตฺตานึ กโรติ, เทเสติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺตึ ปฏิคฺคณฺเหยฺยนฺติ. เตน วตฺตพฺโพ – ‘ปสฺสสี’ติ? ‘อาม ปสฺสามี’ติ. ‘อายตึ สํวเรยฺยาสี’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, ปฏิฺาตกรเณน จ ¶ . กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา…เป… เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ ปฏิคฺคาหโก ¶ อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
ติณวตฺถารกํ
๒๔๐. ‘‘สิยา อาปตฺตาธิกรณํ เอกํ สมถํ อนาคมฺม – ปฏิฺาตกรณํ, ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺเมยฺย – สมฺมุขาวินเยน จ, ติณวตฺถารเกน จาติ? สิยาติสฺส วจนียํ. ยถา กถํ วิย? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ โหติ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘อมฺหากํ โข ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺยา’ติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูปํ อธิกรณํ ติณวตฺถารเกน วูปสเมตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, วูปสเมตพฺพํ. สพฺเพเหว ¶ เอกชฺฌํ สนฺนิปติตพฺพํ, สนฺนิปติตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย ¶ . ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ ติณวตฺถารเกน วูปสเมยฺย, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ. ‘‘เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สโก ปกฺโข าเปตพฺโพ –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อายสฺมนฺตานฺเจว อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ.
๒๔๑. ‘‘อถาปเรสํ ¶ เอกโตปกฺขิกานํ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สโก ปกฺโข าเปตพฺโพ –
‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อายสฺมนฺตานฺเจว อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ.
๒๔๒. ‘‘อถาปเรสํ เอกโตปกฺขิกานํ ¶ ภิกฺขูนํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ ยา เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสยฺยํ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํ. สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อฺมฺํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺย. อหํ ยา เจว อิเมสํ อายสฺมนฺตานํ อาปตฺติ, ยา จ อตฺตโน อาปตฺติ, อิเมสฺเจว อายสฺมนฺตานํ อตฺถาย, อตฺตโน จ อตฺถาย, สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทเสมิ, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อมฺหากํ อิมาสํ อาปตฺตีนํ สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน เทสนา, เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘เทสิตา ¶ อมฺหากํ อิมา อาปตฺติโย สงฺฆมชฺเฌ ติณวตฺถารเกน ¶ , เปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, เปตฺวา คิหิปฺปฏิสํยุตฺตํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘อถาปเรสํ…เป… เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
‘‘อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ วูปสนฺตํ. เกน วูปสนฺตํ? สมฺมุขาวินเยน จ, ติณวตฺถารเกน จ. กิฺจ ตตฺถ สมฺมุขาวินยสฺมึ? สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตา.
‘‘กา จ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา? ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – อยํ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา.
‘‘กา ¶ จ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา? เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ – อยํ ตตฺถ ธมฺมสมฺมุขตา ¶ , วินยสมฺมุขตา.
‘‘กา จ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา? โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, อุโภ สมฺมุขีภูตา โหนฺติ – อยํ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตา.
‘‘กิฺจ ตตฺถ ติณวตฺถารกสฺมึ? ยา ติณวตฺถารกสฺส กมฺมสฺส กิริยา กรณํ อุปคมนํ อชฺฌุปคมนํ อธิวาสนา อปฺปฏิกฺโกสนา – อิทํ ตตฺถ ติณวตฺถารกสฺมึ. เอวํ วูปสนฺตํ เจ, ภิกฺขเว, อธิกรณํ ปฏิคฺคาหโก อุกฺโกเฏติ, อุกฺโกฏนกํ ปาจิตฺติยํ; ฉนฺททายโก ขียติ, ขียนกํ ปาจิตฺติยํ.
[ปริ. ๒๙๕, ๓๐๗, ๓๐๘] ‘‘กิจฺจาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ – สมฺมุขาวินเยนา’’ติ.
สมถกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ จตุตฺถํ.
๕. ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกํ
ขุทฺทกวตฺถูนิ
๒๔๓. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ [คามโปทฺทวา (สี.), คามปูตวา (สฺยา.)]! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว ¶ , เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา นหายมานา รุกฺเข กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา รุกฺเข กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา ถมฺเภ กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นหายมานา ถมฺเภ กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ¶ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา ถมฺเภ กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นหายมานา กุฏฺเฏ [กุฑฺเฑ (สี. สฺยา.)] กายํ อุคฺฆํเสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ¶ นหายมานา กุฏฺเฏ กายํ อุคฺฆํเสสฺสนฺติ, อูรุมฺปิ พาหุมฺปิ อุรมฺปิ ปิฏฺิมฺปิ, เสยฺยถาปิ มลฺลมุฏฺิกา คามโมทฺทวา’’ติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, นหายมาเนน ภิกฺขุนา กุฏฺเฏ กาโย อุคฺฆํเสตพฺโพ. โย อุคฺฆํเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อฏฺฏาเน [อฏฺาเน (สี. สฺยา.)] นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อฏฺฏาเน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คนฺธพฺพหตฺถเกน นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, คนฺธพฺพหตฺถเกน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุรุวินฺทกสุตฺติยา นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ ¶ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, กุรุวินฺทกสุตฺติยา นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วิคฺคยฺห ปริกมฺมํ การาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, วิคฺคยฺห ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ. โย การาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มลฺลเกน นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มลฺลเกน นหายิตพฺพํ. โย นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กจฺฉุโรคาพาโธ โหติ. น ตสฺส วินา มลฺลเกน ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส อกตมลฺลก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ชราทุพฺพโล นหายมาโน น สกฺโกติ อตฺตโน กายํ อุคฺฆํเสตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุกฺกาสิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปิฏฺิปริกมฺมํ กาตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุถุปาณิก’’นฺติ.
๒๔๕. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วลฺลิกํ ธาเรนฺติ…เป… ปามงฺคํ ธาเรนฺติ…เป… กณฺสุตฺตกํ ธาเรนฺติ…เป… กฏิสุตฺตกํ ธาเรนฺติ…เป… โอวฏฺฏิกํ ธาเรนฺติ…เป… กายุรํ ธาเรนฺติ…เป… หตฺถาภรณํ ธาเรนฺติ…เป… องฺคุลิมุทฺทิกํ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วลฺลิกํ ธาเรนฺติ…เป… ปามงฺคํ ธาเรนฺติ, กณฺสุตฺตกํ ธาเรนฺติ, กฏิสุตฺตกํ ธาเรนฺติ, โอวฏฺฏิกํ ธาเรนฺติ, กายุรํ ธาเรนฺติ, หตฺถาภรณํ ธาเรนฺติ, องฺคุลิมุทฺทิกํ ธาเรนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, วลฺลิกา ธาเรตพฺพา…เป… น ปามงฺโค ธาเรตพฺโพ… น กณฺสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ… น ¶ กฏิสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ… น โอวฏฺฏิกํ ธาเรตพฺพํ… น กายุรํ ธาเรตพฺพํ… น หตฺถาภรณํ ธาเรตพฺพํ… น องฺคุลิมุทฺทิกา ¶ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๖. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ¶ ภิกฺขู ทีเฆ เกเส ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆา เกสา ¶ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทุมาสิกํ วา ทุวงฺคุลํ วา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โกจฺเฉน เกเส โอสณฺเนฺติ [โอสณฺเหนฺติ (สี. สฺยา.)] …เป… ผณเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, หตฺถผณเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, สิตฺถเตลเกน เกเส โอสณฺเนฺติ, อุทกเตลเกน เกเส โอสณฺเนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โกจฺเฉน เกสา โอสณฺเตพฺพา…เป… น สิตฺถเตลเกน เกสา โอสณฺเตพฺพา… น อุทกเตลเกน เกสา โอสณฺเตพฺพา. โย โอสณฺเยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อาทาเสปิ อุทกปตฺเตปิ มุขนิมิตฺตํ โอโลเกนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อาทาเส วา อุทกปตฺเต วา มุขนิมิตฺตํ โอโลเกตพฺพํ. โย โอโลเกยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน มุเข วโณ โหติ. โส ภิกฺขู ปุจฺฉิ – ‘‘กีทิโส เม, อาวุโส, วโณ’’ติ? ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘เอทิโส เต, อาวุโส วโณ’’ติ. โส น สทฺทหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา อาทาเส วา อุทกปตฺเต วา มุขนิมิตฺตํ โอโลเกตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มุขํ อาลิมฺปนฺติ…เป… มุขํ อุมฺมทฺเทนฺติ, มุขํ จุณฺเณนฺติ, มโนสิลิกาย มุขํ ลฺเฉนฺติ, องฺคราคํ กโรนฺติ, มุขราคํ กโรนฺติ, องฺคราคมุขราคํ กโรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มุขํ อาลิมฺปิตพฺพํ…เป… น มุขํ อุมฺมทฺทิตพฺพํ, น มุขํ จุณฺเณตพฺพํ, น มโนสิลิกาย มุขํ ลฺเฉตพฺพํ, น องฺคราโค กาตพฺโพ, น มุขราโค กาตพฺโพ ¶ , น องฺคราคมุขราโค กาตพฺโพ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน จกฺขุโรคาพาโธ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา มุขํ อาลิมฺปิตุ’’นฺติ.
๒๔๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชคเห คิรคฺคสมชฺโช [สมชฺชา (อภิธานคนฺเถสุ)] โหติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิรคฺคสมชฺชํ ทสฺสนาย อคมํสุ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา นจฺจมฺปิ คีตมฺปิ วาทิตมฺปิ ทสฺสนาย ¶ คจฺฉิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นจฺจํ วา คีตํ วา วาทิตํ วา ทสฺสนาย คนฺตพฺพํ. โย คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๔๙. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยเถว [ยถา จ (ก.)] มยํ คายาม, เอวเมวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตสฺส. อตฺตนาปิ ตสฺมึ สเร สารชฺชติ, ปเรปิ ตสฺมึ สเร สารชฺชนฺติ, คหปติกาปิ อุชฺฌายนฺติ, สรกุตฺติมฺปิ นิกามยมานสฺส ¶ สมาธิสฺส ภงฺโค โหติ, ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อาทีนวา อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมํ คายนฺตสฺส. น, ภิกฺขเว, อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺโม คายิตพฺโพ. โย คาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู สรภฺเ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สรภฺ’’นฺติ.
‘‘เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พาหิรโลมึ [พาหิยโลมึ (ก.)] อุณฺณึ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พาหิยโลมิ อุณฺณิ ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๕๐. เตน โข ปน สมเยน รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อาราเม อมฺพา ผลิโน โหนฺติ. รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน อนฺุาตํ โหติ – ‘‘ยถาสุขํ อยฺยา อมฺพํ ปริภฺุชนฺตู’’ติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตรุณฺเว อมฺพํ ปาตาเปตฺวา ปริภฺุชึสุ. รฺโ จ มาคธสฺส ¶ เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส อมฺเพน อตฺโถ โหติ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร มนุสฺเส อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉถ, ภเณ, อารามํ คนฺตฺวา อมฺพํ อาหรถา’’ติ ¶ . ‘‘เอวํ เทวา’’ติ โข เต มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อารามํ คนฺตฺวา อารามปาลํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทวสฺส, ภเณ, อมฺเพน อตฺโถ, อมฺพํ เทถา’’ติ. ‘‘นตฺถายฺยา อมฺพํ. ตรุณฺเว อมฺพํ ปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปริภฺุชึสู’’ติ. อถ โข เต มนุสฺสา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สุปริภุตฺตํ, ภเณ, อยฺเยหิ อมฺพํ, อปิ จ ภควตา มตฺตา วณฺณิตา’’ติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา รฺโ อมฺพํ ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อมฺพํ ปริภฺุชิตพฺพํ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. สูเป อมฺพเปสิกาโย ปกฺขิตฺตา โหนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นปฺปฏิคฺคณฺหนฺติ. ‘‘ปฏิคฺคณฺหถ, ภิกฺขเว, ปริภฺุชถ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อมฺพเปสิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. เต น ปริยาปุณึสุ อมฺพเปสิกํ กาตุํ, ภตฺตคฺเค สกเลเหว อมฺเพหิ เทนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นปฺปฏิคฺคณฺหนฺติ. ‘‘ปฏิคฺคณฺหถ ¶ , ภิกฺขเว, ปริภฺุชถ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภฺุชิตุํ – อคฺคิปริจิตํ ¶ , สตฺถปริจิตํ, นขปริจิตํ, อพีชํ, นิพฺพตฺตพีชฺเว [นิพฺพฏฺฏพีชํ (สี. สฺยา.)] ปฺจมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ ปฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภฺุชิตุ’’นฺติ.
๒๕๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกโต โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น หิ นูน โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ. สเจ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย, น หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกเรยฺย. กตมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ? วิรูปกฺขํ อหิราชกุลํ, เอราปถํ อหิราชกุลํ, ฉพฺยาปุตฺตํ อหิราชกุลํ, กณฺหาโคตมํ อหิราชกุลํ ¶ . น หิ นูน โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ. สเจ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย, น หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโ กาลงฺกเรยฺย. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริตุํ, อตฺตคุตฺติยา อตฺตรกฺขาย อตฺตปริตฺตํ กาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ –
[ชา. ๑.๒.๑๐๕-๑๐๖; อ. นิ. ๔.๖๗ อิทํ วตฺถุ อาคตํ] ‘‘วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ เอราปเถหิ เม;
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ.
‘‘อปาทเกหิ ¶ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ เม;
จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม.
‘‘มา มํ อปาทโก หึสิ, มา มํ หึสิ ทฺวิปาทโก;
มา มํ จตุปฺปโท หึสิ, มา มํ หึสิ พหุปฺปโท.
‘‘สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กิฺจิ ปาปมาคมา.
‘‘อปฺปมาโณ พุทฺโธ, อปฺปมาโณ ธมฺโม,
อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ [สิรึสปานิ (สี. สฺยา.)].
‘‘อหิ วิจฺฉิกา สตปที, อุณฺณนาภิ สรพู มูสิกา;
กตา เม รกฺขา กตํ เม ปริตฺตํ, ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ.
‘‘โสหํ ¶ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธาน’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อนภิรติยา ปีฬิโต อตฺตโน องฺคชาตํ ฉินฺทิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อฺมฺหิ โส, ภิกฺขเว, โมฆปุริโส เฉตพฺพมฺหิ, อฺํ ฉินฺทิ. น, ภิกฺขเว, อตฺตโน องฺคชาตํ เฉตพฺพํ. โย ฉินฺเทยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
๒๕๒. เตน โข ปน สมเยน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส มหคฺฆสฺส จนฺทนสฺส [จนฺทนสารสฺส (สี. สฺยา.)] จนฺทนคณฺิ อุปฺปนฺนา โหติ. อถ โข ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ¶ เอตทโหสิ – ‘‘ยํนูนาหํ อิมาย จนฺทนคณฺิยา ปตฺตํ เลขาเปยฺยํ. เลขฺจ เม ปริโภคํ ภวิสฺสติ, ปตฺตฺจ ทานํ ทสฺสามี’’ติ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺิ ตาย จนฺทนคณฺิยา ปตฺตํ เลขาเปตฺวา สิกฺกาย อุฑฺฑิตฺวา [วาหิตฺวา (สี.)] เวฬคฺเค อาลคฺเคตฺวา เวฬุปรมฺปราย พนฺธิตฺวา [วาหิตฺวา (สฺยา.)] เอวมาห – ‘‘โย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อรหา เจว อิทฺธิมา จ ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ. อถ โข ปูรโณ ¶ กสฺสโป เยน ราชคหโก เสฏฺิ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชคหกํ เสฏฺึ เอตทโวจ – ‘‘อหฺหิ, คหปติ, อรหา เจว อิทฺธิมา จ, เทหิ เม ปตฺต’’นฺติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อายสฺมา อรหา เจว อิทฺธิมา จ ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ. อถ โข มกฺขลิ โคสาโล… อชิโต เกสกมฺพโล… ปกุโธ กจฺจายโน… สฺจโย เพลฏฺปุตฺโต [สฺชโย เพลฺลฏฺิปุตฺโต (สี.)] … นิคณฺโ นาฏปุตฺโต [นาถปุตฺโต (สี.)] เยน ราชคหโก เสฏฺิ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชคหกํ เสฏฺึ เอตทโวจ – ‘‘อหฺหิ, คหปติ, อรหา เจว อิทฺธิมา จ, เทหิ เม ปตฺต’’นฺติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, อายสฺมา อรหา เจว อิทฺธิมา จ, ทินฺนํเยว ปตฺตํ โอหรตู’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมา ¶ จ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ – ‘‘อายสฺมา โข มหาโมคฺคลฺลาโน อรหา เจว อิทฺธิมา จ. คจฺฉาวุโส, โมคฺคลฺลาน, เอตํ ปตฺตํ โอหร. ตุยฺเหโส ปตฺโต’’ติ. ‘‘อายสฺมา โข ภารทฺวาโช อรหา เจว อิทฺธิมา จ. คจฺฉาวุโส, ภารทฺวาช, เอตํ ปตฺตํ โอหร. ตุยฺเหโส ปตฺโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ตํ ปตฺตํ คเหตฺวา ติกฺขตฺตุํ ราชคหํ อนุปริยายิ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชคหโก เสฏฺิ สปุตฺตทาโร สเก นิเวสเน ิโต โหติ ปฺชลิโก ¶ นมสฺสมาโน – อิเธว, ภนฺเต, อยฺโย ภารทฺวาโช อมฺหากํ นิเวสเน ปติฏฺาตูติ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส นิเวสเน ปติฏฺาสิ. อถ ¶ โข ราชคหโก เสฏฺิ อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา มหคฺฆสฺส ขาทนียสฺส ปูเรตฺวา อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส อทาสิ. อถ โข อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช ตํ ปตฺตํ คเหตฺวา อารามํ อคมาสิ. อสฺโสสุํ โข มนุสฺสา – อยฺเยน กิร ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโตติ. เต จ มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธึสุ.
อสฺเสสิ โข ภควา อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ; สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท’’ติ? ‘‘อายสฺมตา, ภนฺเต, ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโต. อสฺโสสุํ โข, ภนฺเต, มนุสฺสา – อยฺเยน กิร ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโตติ. เต จ, ภนฺเต, มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธา. โส เอโส, ภนฺเต, ภควา อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ¶ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตยา, ภารทฺวาช, ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปตฺโต โอหาริโต’’ติ? ‘‘สจฺจํ ¶ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภารทฺวาช, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, ภารทฺวาช, ฉวสฺส ทารุปตฺตสฺส การณา คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสสฺสสิ! เสยฺยถาปิ, ภารทฺวาช, มาตุคาโม ฉวสฺส มาสกรูปสฺส การณา โกปินํ ทสฺเสติ, เอวเมว โข ตยา, ภารทฺวาช, ฉวสฺส ทารุปตฺตสฺส การณา คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺสิตํ. เนตํ, ภารทฺวาช, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ. โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ภินฺทเถตํ, ภิกฺขเว, ทารุปตฺตํ สกลิกํ สกลิกํ กตฺวา ¶ , ภิกฺขูนํ อฺชนุปปิสนํ เทถ. น จ, ภิกฺขเว, ทารุปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ ปตฺเต ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสวณฺณมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ…เป… น รูปิยมโย ¶ ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น มณิมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น เวฬุริยมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ผลิกมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น กํสมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ¶ กาจมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ติปุมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น สีสมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ… น ตมฺพโลหมโย ปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ปตฺเต – อโยปตฺตํ, มตฺติกาปตฺต’’นฺติ.
๒๕๓. เตน โข ปน สมเยน ปตฺตมูลํ ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตมณฺฑล’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรตพฺพานิ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ปตฺตมณฺฑลานิ – ติปุมยํ, สีสมย’’นฺติ. พหลานิ มณฺฑลานิ น อจฺฉุปิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ลิขิตุ’’นฺติ. วลี [จลี (ก.)] โหนฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกรทนฺตกํ ฉินฺทิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จิตฺรานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรนฺติ รูปกากิณฺณานิ ภิตฺติกมฺมกตานิ. ตานิ รถิกายปิ ทสฺเสนฺตา อาหิณฺฑนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, จิตฺรานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรตพฺพานิ รูปกากิณฺณานิ ภิตฺติกมฺมกตานิ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปกติมณฺฑล’’นฺติ.
๒๕๔. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู โสทกํ ปตฺตํ ปฏิสาเมนฺติ. ปตฺโต ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสทโก ปตฺโต ปฏิสาเมตพฺโพ. โย ปฏิสาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โสทกํ [สอุทกํ (ก.)] ปตฺตํ โอตาเปนฺติ. ปตฺโต ทุคฺคนฺโธ โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โสทโก ปตฺโต โอตาเปตพฺโพ. โย โอตาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โวทกํ กตฺวา โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุณฺเห ปตฺตํ นิทหนฺติ. ปตฺตสฺส วณฺโณ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. โย นิทเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตฺวา ปตฺตํ ปฏิสาเมตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ปตฺตา อชฺโฌกาเส อนาธารา นิกฺขิตฺตา โหนฺติ. วาตมณฺฑลิกาย อาวฏฺเฏตฺวา ปตฺตา ภิชฺชึสุ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตาธารก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มิฑฺฒนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. ปริปติตฺวา [ปริวฏฺฏิตฺวา (สฺยา.)] ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มิฑฺฒนฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปริภณฺฑนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปริภณฺฑนฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฉมาย ปตฺตํ นิกฺกุชฺชนฺติ. โอฏฺโ ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถารก’’นฺติ. ติณสนฺถารโก อุปจิกาหิ ขชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โจฬก’’นฺติ. โจฬกํ อุปจิกาหิ ขชฺชติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตมาฬก’’นฺติ. ปตฺตมาฬโก ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตกุณฺโฑลิก’’นฺติ. ปตฺตกุณฺโฑลิกาย ปตฺโต ฆํสิยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปตฺตถวิก’’นฺติ ¶ . อํสพทฺธโก น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิตฺติขิเลปิ นาคทนฺตเกปิ ปตฺตํ ลคฺเคนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺโต ลคฺเคตพฺโพ. โย ลคฺเคยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มฺเจ ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา นิสีทนฺตา โอตฺถริตฺวา ปตฺตํ ภินฺเทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, มฺเจ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปีเ ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา นิสีทนฺตา โอตฺถริตฺวา ปตฺตํ ภินฺเทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปีเ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู องฺเก ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ, สติสมฺโมสา อุฏฺหนฺติ. ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, องฺเก ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฉตฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปนฺติ. วาตมณฺฑลิกาย ฉตฺตํ อุกฺขิปิยติ ปริปติตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉตฺเต ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. โย นิกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๕๕. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปตฺตหตฺถา กวาฏํ ปณาเมนฺติ. กวาโฏ อาวฏฺฏิตฺวา ปตฺโต ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺตหตฺเถน กวาฏํ ปณาเมตพฺพํ [กวาโฏ ปณาเมตพฺโพ (ก.)]. โย ปณาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ตุมฺพกฏาเห ปิณฺฑาย จรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ติตฺถิยาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ตุมฺพกฏาเห ปิณฺฑาย จริตพฺพํ. โย จเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฆฏิกฏาเห ¶ [ฆฏิกฏาเหน (สฺยา.)] ปิณฺฑาย จรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ติตฺถิยาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฆฏิกฏาเห ปิณฺฑาย จริตพฺพํ. โย จเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สพฺพปํสุกูลิโก โหติ. โส ฉวสีสสฺส ปตฺตํ ธาเรติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา ¶ ภีตา วิสฺสรมกาสิ – ‘‘อภุํ เม ปิสาโจ วตาย’’นฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ฉวสีสสฺส ปตฺตํ ธาเรสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ ปิสาจิลฺลิกา’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉวสีสสฺส ปตฺโต ธาเรตพฺโพ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ, ภิกฺขเว, สพฺพปํสุกูลิเกน ภวิตพฺพํ. โย ภเวยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู จลกานิปิ อฏฺิกานิปิ อุจฺฉิฏฺโทกมฺปิ ปตฺเตน นีหรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยสฺมึ เยวิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา ภฺุชนฺติ โสว เนสํ ปฏิคฺคโห’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ภิกฺขเว, จลกานิ วา อฏฺิกานิ วา อุจฺฉิฏฺโทกํ วา ปตฺเตน นีหริตพฺพํ. โย นีหเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคห’’นฺติ.
๒๕๖. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู หตฺเถน วิปฺผาเฬตฺวา จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ วิโลมิกํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺถกํ นมตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ทณฺฑสตฺถกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑสตฺถก’’นฺติ ¶ .
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ สตฺถกทณฺเฑ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา สตฺถกทณฺฑา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุกฺกุฏปตฺเตนปิ เวฬุเปสิกายปิ จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ ¶ ทุสฺสิพฺพิตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สูจิ’’นฺติ. สูจิโย กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , สูจินาฬิก’’นฺติ. สูจินาฬิกายปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กิณฺเณน ปูเรตุ’’นฺติ. กิณฺเณปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺตุยา ปูเรตุ’’นฺติ. สตฺตุยาปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สริตก’’นฺติ. สริตเกปิ กณฺณกิตาโย โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มธุสิตฺถเกน สาเรตุ’’นฺติ. สริตกํ ปริภิชฺชติ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สริตกสิปาฏิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ ขิลํ นิกฺขณิตฺวา สมฺพนฺธิตฺวา ¶ จีวรํ สิพฺเพนฺติ. จีวรํ วิกณฺณํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินํ กถินรชฺชุํ [กินํ กินรชฺชุํ (สี. สฺยา.)] ตตฺถ ตตฺถ โอพนฺธิตฺวา จีวรํ สิพฺเพตุ’’นฺติ. วิสเม กถินํ ปตฺถรนฺติ. กถินํ ปริภิชฺชติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, วิสเม กถินํ ปตฺถริตพฺพํ. โย ปตฺถเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
ฉมาย กถินํ ปตฺถรนฺติ. กถินํ ปํสุกิตํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถารก’’นฺติ. กถินสฺส อนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อนุวาตํ ปริภณฺฑํ อาโรเปตุ’’นฺติ. กถินํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑกถินํ พิทลกํ สลากํ วินนฺธนรชฺชุํ วินนฺธนสุตฺตํ วินนฺธิตฺวา จีวรํ สิพฺเพตุ’’นฺติ. สุตฺตนฺตริกาโย วิสมา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, กฬิมฺภก’’นฺติ. สุตฺตา วงฺกา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โมฆสุตฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อโธเตหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อโธเตหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อลฺเลหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, อลฺเลหิ ปาเทหิ กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู สอุปาหนา กถินํ อกฺกมนฺติ. กถินํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สอุปาหเนน กถินํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรํ สิพฺพนฺตา องฺคุลิยา ปฏิคฺคณฺหนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคห’’นฺติ.
๒๕๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ ปฏิคฺคเห ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา ¶ อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา ปฏิคฺคหา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ…เป… สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สูจิโยปิ สตฺถกาปิ ปฏิคฺคหาปิ นสฺสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาเวสนวิตฺถก’’นฺติ. อาเวสนวิตฺถเก สมากุลา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อพฺโภกาเส จีวรํ สิพฺพนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินสาลํ กถินมณฺฑป’’นฺติ. กถินสาลา นีจวตฺถุกา ¶ โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. กถินสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา [โอคุมฺเพตฺวา (สี. สฺยา.)] อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู จีวรํ สิพฺเพตฺวา ตตฺเถว กถินํ อุชฺฌิตฺวา ปกฺกมนฺติ, อุนฺทูเรหิปิ อุปจิกาหิปิ ขชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กถินํ สงฺฆริตุ’’นฺติ. กถินํ ปริภิชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โคฆํสิกาย กถินํ สงฺฆริตุ’’นฺติ. กถินํ วินิเวิยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พนฺธนรชฺชุ’’นฺติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู กุฏฺเฏปิ ถมฺเภปิ กถินํ อุสฺสาเปตฺวา ปกฺกมนฺติ. ปริปติตฺวา กถินํ ภิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ลคฺเคตุ’’นฺติ.
๒๕๘. อถ โข ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. เตน โข ปน สมเยน ¶ ภิกฺขู สูจิกมฺปิ สตฺถกมฺปิ เภสชฺชมฺปิ ปตฺเตน อาทาย คจฺฉนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เภสชฺชตฺถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อุปาหนาโย กายพนฺธเนน พนฺธิตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อฺตโร อุปาสโก ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทนฺโต อุปาหนาโย สีเสน ฆฏฺเฏติ. โส ภิกฺขุ มงฺกุ อโหสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุปาหนตฺถวิก’’นฺติ. อํสพทฺธโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อํสพทฺธกํ พนฺธนสุตฺตก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อนฺตรามคฺเค อุทกํ อกปฺปิยํ โหติ. ปริสฺสาวนํ น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, ปริสฺสาวน’’นฺติ. โจฬกํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กฏจฺฉุปริสฺสาวน’’นฺติ. โจฬกํ นปฺปโหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ธมฺมกรณ’’นฺติ [ธมฺมกรณํ (สี. สฺยา.), ธมกรณํ (ก.)].
๒๕๙. เตน โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติ. เอโก ภิกฺขุ อนาจารํ อาจรติ. ทุติโย ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มา, อาวุโส, เอวรูปํ อกาสิ. เนตํ กปฺปตี’’ติ. โส ตสฺมึ อุปนนฺธิ. อถ โข โส ภิกฺขุ ปิปาสาย ¶ ปีฬิโต อุปนทฺธํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เทหิ เม, อาวุโส, ปริสฺสาวนํ, ปานียํ ปิวิสฺสามี’’ติ. อุปนทฺโธ ภิกฺขุ น อทาสิ. โส ภิกฺขุ ปิปาสาย ปีฬิโต กาลมกาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น อทาสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น ทสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น อทาสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ ¶ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาโน น ทสฺสสิ. เนตํ, โมฆปุริส ¶ , อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น ภิกฺขเว, อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺเนน ภิกฺขุนา ปริสฺสาวนํ ยาจิยมาเนน น ทาตพฺพํ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น จ, ภิกฺขเว, อปริสฺสาวนเกน อทฺธาโน ปฏิปชฺชิตพฺโพ. โย ปฏิปชฺเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ น โหติ ปริสฺสาวนํ วา ธมฺมกรโณ วา, สงฺฆาฏิกณฺโณปิ อธิฏฺาตพฺโพ – อิมินา ปริสฺสาเวตฺวา ปิวิสฺสามี’’ติ. อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ¶ . เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺติ. ปริสฺสาวนํ น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทณฺฑปริสฺสาวน’’นฺติ. ทณฺฑปริสฺสาวนํ น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอตฺถรก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มกเสหิ อุพฺพาฬฺหา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกสกุฏิก’’นฺติ.
๒๖๐. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ปณีตานํ ภตฺตานํ ภตฺตปฏิปาฏิ อฏฺิตา โหติ. ภิกฺขู ปณีตานิ โภชนานิ ภฺุชิตฺวา อภิสนฺนกายา ¶ โหนฺติ พหฺวาพาธา [พวฺหาพาธา (สี.)]. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เวสาลึ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อทฺทสา โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภิกฺขู อภิสนฺนกาเย พหฺวาพาเธ. ทิสฺวาน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ, ภนฺเต, ภิกฺขู อภิสนฺนกายา พหฺวาพาธา. สาธุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ จงฺกมฺจ ชนฺตาฆรฺจ อนุชานาตุ. เอวํ ภิกฺขู อปฺปาพาธา ภวิสฺสนฺตี’’ติ. อถ โข ภควา ชีวกํ โกมารภจฺจํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมฺจ ชนฺตาฆรฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ¶ วิสเม จงฺกเม จงฺกมนฺติ. ปาทา ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมํ กาตุ’’นฺติ. จงฺกโม นีจวตฺถุโก โหติ. อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ¶ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู จงฺกเม จงฺกมนฺตา ปริปตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมนเวทิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส จงฺกมนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จงฺกมนสาล’’นฺติ. จงฺกมนสาลายํ ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ นีจวตฺถุกํ โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ ¶ . ชนฺตาฆรสฺส กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ [ปีสํฆาฏํ (ก.)] อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏิกํ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ ¶ . ชนฺตาฆรสฺส กุฏฺฏปาโท ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มณฺฑลิกํ กาตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรสฺส ธูมเนตฺตํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ธูมเนตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ขุทฺทเก ชนฺตาฆเร มชฺเฌ อคฺคิฏฺานํ กโรนฺติ. อุปจาโร น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ขุทฺทเก ชนฺตาฆเร เอกมนฺตํ อคฺคิฏฺานํ กาตุํ, มหลฺลเก มชฺเฌ’’ติ. ชนฺตาฆเร อคฺคิ มุขํ ฑหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุขมตฺติก’’นฺติ. หตฺเถ มตฺติกํ เตเมนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มตฺติกาโทณิก’’นฺติ. มตฺติกา ทุคฺคนฺธา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วาเสตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆเร อคฺคิ กายํ ฑหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกํ อติหริตุ’’นฺติ. ปาติยาปิ ปตฺเตนปิ อุทกํ อติหรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกฏฺานํ, อุทกสราวก’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ ติณจฺฉทนํ น เสเทติ [ติณจฺฉาทเนน ฉาเทติ (ก.)] …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุ’’นฺติ. ชนฺตาฆรํ ¶ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตุํ ตโย สนฺถเร – อิฏฺกาสนฺถรํ, สิลาสนฺถรํ ¶ , ทารุสนฺถร’’นฺติ. จิกฺขลฺลํเยว โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โธวิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเร ฉมาย ¶ นิสีทนฺติ, คตฺตานิ กณฺฑูวนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ชนฺตาฆรปี’’นฺติ. เตน โข ปน สมเยน ชนฺตาฆรํ อปริกฺขิตฺตํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺก’’นฺติ. โกฏฺโก นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ ¶ ¶ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกนฺติ. ปริเวณํ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ อุปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปทรสิลํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
๒๖๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นคฺคา นคฺคํ อภิวาเทนฺติ…เป… นคฺคา นคฺคํ อภิวาทาเปนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส ปริกมฺมํ กโรนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส ปริกมฺมํ การาเปนฺติ, นคฺคา นคฺคสฺส เทนฺติ, นคฺคา ปฏิคฺคณฺหนฺติ, นคฺคา ขาทนฺติ, นคฺคา ภฺุชนฺติ, นคฺคา สายนฺติ, นคฺคา ปิวนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นคฺเคน [อิทํ ปทํ กตฺถจิ นตฺถิ] นคฺโค อภิวาเทตพฺโพ…เป… น นคฺเคน อภิวาเทตพฺพํ… น นคฺเคน [อิทํ ปทํ กตฺถจิ นตฺถิ] นคฺโค อภิวาทาเปตพฺโพ… น นคฺเคน อภิวาทาเปตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ปริกมฺมํ ¶ กาตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ… น นคฺเคน นคฺคสฺส ทาตพฺพํ… น นคฺเคน ปฏิคฺคเหตพฺพํ… น นคฺเคน ขาทิตพฺพํ… น นคฺเคน ภฺุชิตพฺพํ… น ¶ นคฺเคน สายิตพฺพํ… น นคฺเคน ปาตพฺพํ. โย ปิเวยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเร ฉมาย จีวรํ นิกฺขิปนฺติ. จีวรํ ปํสุกิตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. เทเว วสฺสนฺเต จีวรํ โอวสฺสติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , ชนฺตาฆรสาล’’นฺติ. ชนฺตาฆรสาลา นีจวตฺถุกา โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ…เป… อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. ชนฺตาฆรสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ…เป… จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ชนฺตาฆเรปิ อุทเกปิ ปริกมฺมํ กาตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส ปฏิจฺฉาทิโย – ชนฺตาฆรปฏิจฺฉาทึ, อุทกปฏิจฺฉาทึ, วตฺถปฏิจฺฉาทิ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ชนฺตาฆเร อุทกํ น โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, อุทปาน’’นฺติ. อุทปานสฺส กูลํ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อุทปาโน นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ.
๒๖๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วลฺลิกายปิ กายพนฺธเนนปิ อุทกํ วาเหนฺติ [วาหนฺติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกวาหนรชฺชุ’’นฺติ. หตฺถา ทุกฺขา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตุลํ กรกฏกํ จกฺกวฏฺฏก’’นฺติ. ภาชนา พหู ภิชฺชนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย วารเก – โลหวารกํ, ทารุวารกํ, จมฺมกฺขณฺฑ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส อุทกํ วาเหนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทปานสาล’’นฺติ. อุทปานสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. อุทปาโน อปารุโต โหติ, ติณจุณฺเณหิปิ ¶ ปํสุเกหิปิ โอกิริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ. อุทกภาชนํ น สํวิชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกโทณึ อุทกกฏาห’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ นหายนฺติ. อาราโม จิกฺขลฺโล โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จนฺทนิก’’นฺติ. จนฺทนิกา ปากฏา โหติ. ภิกฺขู หิริยนฺติ นหายิตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. จนฺทนิกา จิกฺขลฺลา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตุํ ตโย สนฺถเร – อิฏฺกาสนฺถรํ, สิลาสนฺถรํ, ทารุสนฺถร’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ คตฺตานิ สีติคตานิ โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกปฺุฉนึ โจฬเกนปิ ปจฺจุทฺธริตุ’’นฺติ.
๒๖๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน ¶ อฺตโร อุปาสโก สงฺฆสฺส อตฺถาย โปกฺขรณึ กาเรตุกาโม โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โปกฺขรณิ’’นฺติ. โปกฺขรณิยา กูลํ ¶ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. โปกฺขรณิยา อุทกํ ปุราณํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกมาติกํ อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สงฺฆสฺส อตฺถาย นิลฺเลขํ ชนฺตาฆรํ กตฺตุกาโม โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิลฺเลขํ ชนฺตาฆร’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู จาตุมาสํ นิสีทเนน วิปฺปวสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, จาตุมาสํ นิสีทเนน วิปฺปวสิตพฺพํ. โย วิปฺปวเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๔. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปุปฺผาภิกิณฺเณสุ สยเนสุ สยนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปุปฺผาภิกิณฺเณสุ สยเนสุ สยิตพฺพํ. โย สเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา คนฺธมฺปิ มาลมฺปิ อาทาย อารามํ อาคจฺฉนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คนฺธํ คเหตฺวา กวาเฏ ปฺจงฺคุลิกํ ทาตุํ, ปุปฺผํ คเหตฺวา วิหาเร เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส นมตกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นมตก’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘นมตกํ อธิฏฺาตพฺพํ นุ โข อุทาหุ วิกปฺเปตพฺพ’’นฺติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, นมตกํ อธิฏฺาตพฺพํ, น วิกปฺเปตพฺพ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อาสิตฺตกูปธาเน ภฺุชนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, อาสิตฺตกูปธาเน ภฺุชิตพฺพํ. โย ภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. โส ภฺุชมาโน น สกฺโกติ หตฺเถน ปตฺตํ สนฺธาเรตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มโฬริก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ…เป… ¶ เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, เอกภาชเน ภฺุชิตพฺพํ…เป… น เอกถาลเก ปาตพฺพํ… น เอกมฺเจ ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกตฺถรณา [น เอกตฺถรเณ] ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกปาวุรณา [น เอกปาวุรเณ] ตุวฏฺฏิตพฺพํ… น เอกตฺถรณปาวุรณา [น เอกตฺถรณปาวุรเณ (สฺยา.)] ตุวฏฺฏิตพฺพํ. โย ตุวฏฺเฏยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๖๕. เตน โข ปน สมเยน วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ สหาโย โหติ. อถ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เยน เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. เอวํ วุตฺเต เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ทุติยมฺปิ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ภิกฺขู นาลปึสุ. ตติยมฺปิ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘วนฺทามิ อยฺยา’’ติ. ตติยมฺปิ โข เมตฺติยภูมชกา ¶ ภิกฺขู นาลปึสุ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กิสฺส มํ อยฺยา นาลปนฺตี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อมฺเห ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน วิเหิยมาเน อชฺฌุเปกฺขสี’’ติ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยา กโรมี’’ติ? ‘‘สเจ โข ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อิจฺเฉยฺยาสิ, อชฺเชว ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาสาเปยฺยา’’ติ. ‘‘กฺยาหํ อยฺยา กโรมิ, กึ มยา สกฺกา กาตุ’’นฺติ? ‘‘เอหิ ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอวํ วเทหิ – ‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ ¶ ; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยน เม ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ปชาปติ ทูสิตา’’’ติ. ‘‘เอวํ อยฺยา’’ติ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี เมตฺติยภูมชกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ, ภนฺเต, นจฺฉนฺนํ นปฺปติรูปํ. ยายํ, ภนฺเต, ทิสา อภยา อนีติกา อนุปทฺทวา สายํ ทิสา สภยา สอีติกา สอุปทฺทวา; ยโต นิวาตํ ตโต สวาตํ; อุทกํ มฺเ อาทิตฺตํ; อยฺเยน เม ทพฺเพน มลฺลปุตฺเตน ปชาปติ ทูสิตา’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สรสิ ¶ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ วฑฺโฒ อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา…เป… ตติยมฺปิ โข ภควา อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สรสิ ตฺวํ, ทพฺพ, เอวรูปํ กตฺตา ยถายํ วฑฺโฒ อาหา’’ติ? ‘‘ยถา มํ, ภนฺเต, ภควา ชานาตี’’ติ. ‘‘น โข, ทพฺพ, ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเนฺติ. สเจ ตยา กตํ, กตนฺติ วเทหิ; สเจ อกตํ, อกตนฺติ วเทหี’’ติ. ‘‘ยโต อหํ, ภนฺเต, ชาโต นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตา, ปเคว ชาคโร’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชตุ, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กโรตุ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิตพฺโพ – ภิกฺขูนํ อลาภาย ปริสกฺกติ, ภิกฺขูนํ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, ภิกฺขูนํ อวาสาย [อนาวาสาย (สฺยา.)] ปริสกฺกติ, ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ, ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทติ, พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิกฺกุชฺชิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ¶ ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๒๖๖. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. วฑฺโฒ ลิจฺฉวี อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺเชยฺย, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. วฑฺโฒ ลิจฺฉวี อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ. สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ นิกฺกุชฺชติ, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กโรติ ¶ . ยสฺสายสฺมโต ขมติ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตสฺส นิกฺกุชฺชนา, อสมฺโภคํ สงฺเฆน กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘นิกฺกุชฺชิโต สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา วฑฺฒํ ลิจฺฉวึ เอตทโวจ – ‘‘สงฺเฆน เต, อาวุโส วฑฺฒ, ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต. อสมฺโภโคสิ สงฺเฆนา’’ติ. อถ ¶ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี – สงฺเฆน กิร เม ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโคมฺหิ กิร สงฺเฆนาติ – ตตฺเถว มุจฺฉิโต ปปโต. อถ โข วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ¶ มิตฺตามจฺจา าติสาโลหิตา วฑฺฒํ ลิจฺฉวึ เอตทโวจุํ – ‘‘อลํ, อาวุโส วฑฺฒ, มา โสจิ, มา ปริเทวิ. มยํ ภควนฺตํ ปสาเทสฺสาม ภิกฺขุสงฺฆฺจา’’ติ.
อถ โข วฑฺโฒ ลิจฺฉวี สปุตฺตทาโร สมิตฺตามจฺโจ สาติสาโลหิโต อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โยหํ อยฺยํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสสึ. ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายา’’ติ. ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, ยํ ตฺวํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา อนุทฺธํเสสิ. ยโต จ โข ตฺวํ, อาวุโส วฑฺฒ, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม. วุฑฺฒิเหสา, อาวุโส วฑฺฒ, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายตึ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชตุ, สมฺโภคํ สงฺเฆน กโรตุ.
‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺโต อุกฺกุชฺชิตพฺโพ – น ภิกฺขูนํ อลาภาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขูนํ ¶ อนตฺถาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขูนํ อวาสาย ปริสกฺกติ, น ภิกฺขู อกฺโกสติ ปริภาสติ, น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทติ, น พุทฺธสฺส อวณฺณํ ภาสติ, น ธมฺมสฺส อวณฺณํ ภาสติ, น สงฺฆสฺส อวณฺณํ ภาสติ. อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อุกฺกุชฺชิตพฺโพ. เตน, ภิกฺขเว, วฑฺเฒน ลิจฺฉวินา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘สงฺเฆน เม, ภนฺเต, ปตฺโต ¶ นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโคมฺหิ สงฺเฆน. โสหํ, ภนฺเต, สมฺมา วตฺตามิ, โลมํ ปาเตมิ, เนตฺถารํ วตฺตามิ, สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
๒๖๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺเชยฺย, สมฺโภคํ สงฺเฆน กเรยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต นิกฺกุชฺชิโต, อสมฺโภโค สงฺเฆน. โส สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ ¶ , สงฺฆํ ปตฺตุกฺกุชฺชนํ ยาจติ. สงฺโฆ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตํ อุกฺกุชฺชติ, สมฺโภคํ สงฺเฆน กโรติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺตสฺส อุกฺกุชฺชนา, สมฺโภคํ สงฺเฆน กรณํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อุกฺกุชฺชิโต สงฺเฆน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิสฺส ปตฺโต, สมฺโภโค สงฺเฆน. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๖๘. อถ โข ภควา เวสาลิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ภคฺคา เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ภคฺคา ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุสุมารคิเร [สุํสุมารคิเร (สี. สฺยา.), สํสุมารคิเร (ก.)] เภสกฬาวเน มิคทาเย. เตน โข ปน สมเยน โพธิสฺส ราชกุมารสฺส โกกนโท [โกกนุโท (ก.)] นาม ปาสาโท อจิรการิโต โหติ, อนชฺฌาวุตฺโถ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตน. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร สฺชิกาปุตฺตํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, สมฺม สฺจิกาปุตฺต, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท; อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉ – ‘โพธิ, ภนฺเต, ราชกุมาโร ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ¶ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ¶ ปุจฺฉตี’ติ. เอวฺจ วเทหิ – ‘อธิวาเสตุ กิร, ภนฺเต ¶ , ภควา โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’’ติ. ‘‘เอวํ โภ’’ติ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว โพธิสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โพธิ โข ราชกุมาโร โภโต โคตมสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉติ. เอวฺจ วเทติ – ‘อธิวาเสตุ กิร ภวํ โคตโม โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา เยน โพธิ ราชกุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ¶ โพธึ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘อโวจุมฺห โข มยํ โภโต วจเนน ตํ ภวนฺตํ โคตมํ – ‘โพธิ โข ราชกุมาโร โภโต โคตมสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉติ. เอวฺจ วเทติ – อธิวาเสตุ กิร ภวํ โคตโม โพธิสฺส ราชกุมารสฺส สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’ติ. อธิวุตฺถฺจ ปน สมเณน โคตเมนา’’ติ.
อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ¶ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา, โกกนทฺจ ปาสาทํ โอทาเตหิ ทุสฺเสหิ สนฺถราเปตฺวา ยาว ปจฺฉิมโสปานกเฬวรา, สฺจิกาปุตฺตํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, สมฺม สฺจิกาปุตฺต, เยน ภควา เตนุปสงฺกม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรเจหิ – ‘กาโล, ภนฺเต นิฏฺิตํ ภตฺต’’’นฺติ. ‘‘เอวํ โภ’’ติ โข สฺจิกาปุตฺโต มาณโว โพธิสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรเจสิ – ‘‘กาโล, โภ โคตม, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ.
อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน โพธิสฺส ราชกุมารสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน โพธิ ราชกุมาโร พหิทฺวารโกฏฺเก ิโต โหติ, ภควนฺตํ อาคมยมาโน. อทฺทสา โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ ทูรโตว ¶ อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ตโต ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปุเรกฺขตฺวา เยน โกกนโท ปาสาโท เตนุปสงฺกมิ. อถ โข ภควา ปจฺฉิมโสปานกเฬวรํ นิสฺสาย อฏฺาสิ. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา ทุสฺสานิ, อกฺกมตุ สุคโต ทุสฺสานิ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต ¶ ภควา ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา ทุสฺสานิ, อกฺกมตุ ¶ สุคโต ทุสฺสานิ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อปโลเกสิ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท โพธึ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘สํหรนฺตุ, ราชกุมาร, ทุสฺสานิ. น ภควา เจลปฏิกํ [เจลปตฺติกํ (สี.)] อกฺกมิสฺสติ ปจฺฉิมํ ชนตํ ตถาคโต อนุกมฺปตี’’ติ.
อถ โข โพธิ ราชกุมาโร ทุสฺสานิ สํหราเปตฺวา อุปริโกกนเท ปาสาเท อาสนํ ปฺเปสิ. อถ โข ภควา โกกนทํ ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข โพธิ ราชกุมาโร พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ, เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โพธึ ราชกุมารํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา ¶ สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, เจลปฏิกา อกฺกมิตพฺพา. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี อปคตคพฺภา ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา ทุสฺสํ ปฺเปตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อกฺกมถ, ภนฺเต ¶ , ทุสฺส’’นฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น อกฺกมนฺติ. ‘‘อกฺกมถ, ภนฺเต, ทุสฺสํ มงฺคลตฺถายา’’ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น อกฺกมึสุ. อถ โข สา อิตฺถี อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺยา มงฺคลตฺถาย ยาจิยมานา เจลปฺปฏิกํ น อกฺกมิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺสา อิตฺถิยา อุชฺฌายนฺติยา ขิยฺยนฺติยา วิปาเจนฺติยา. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘คิหี, ภิกฺขเว, มงฺคลิกา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิหีนํ มงฺคลตฺถาย ยาจิยมาเนน เจลปฺปฏิกํ อกฺกมิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โธตปาทกํ อกฺกมิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โธตปาทกํ อกฺกมิตุ’’นฺติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒๖๙. อถ ¶ โข ภควา ภคฺเคสุ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน สาวตฺถิ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ฆฏกฺจ กตกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข วิสาขา มิคารมาตา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา ฆฏกฺจ กตกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ, ยํ ¶ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา ฆฏกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ. น ภควา กตกํ ปฏิคฺคเหสิ. อถ โข ภควา วิสาขํ มิคารมาตรํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข ¶ ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฆฏกฺจ สมฺมชฺชนิฺจ. น, ภิกฺขเว, กตกํ ปริภฺุชิตพฺพํ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส ปาทฆํสนิโย – สกฺขรํ, กถลํ, สมุทฺทเผณก’’นฺติ.
อถ โข วิสาขา มิคารมาตา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ [ตาลวณฺฑฺจ (ก.)] อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข วิสาขา มิคารมาตา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจ.
อถ ¶ โข ภควา วิสาขํ มิคารมาตรํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ…เป… ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ ¶ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิธูปนฺจ ตาลวณฺฏฺจา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส มกสพีชนี อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกสพีชนิ’’นฺติ. จามริพีชนี อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, จามริพีชนี ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส พีชนิโย – วากมยํ, อุสีรมยํ, โมรปิฺฉมย’’นฺติ.
๒๗๐. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ฉตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฉตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ฉตฺตปฺปคฺคหิตา [ฉตฺตํ ปคฺคเหตฺวา (ก.)] อาหิณฺฑนฺติ. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อุปาสโก สมฺพหุเลหิ อาชีวกสาวเกหิ สทฺธึ อุยฺยานํ อคมาสิ. อทฺทสาสุํ โข เต อาชีวกสาวกา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู ทูรโตว ฉตฺตปฺปคฺคหิเต อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน ตํ อุปาสกํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอเต โข, อยฺยา [อยฺโย (ก.)], ตุมฺหากํ ภทนฺตา ฉตฺตปฺปคฺคหิตา อาคจฺฉนฺติ, เสยฺยถาปิ คณกมหามตฺตา’’ติ. ‘‘นายฺยา เอเต ภิกฺขู, ปริพฺพาชกา’’ติ. ‘ภิกฺขู น ภิกฺขู’ติ อพฺภุตํ อกํสุ. อถ โข โส อุปาสโก อุปคเต สฺชานิตฺวา อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา ฉตฺตปฺปคฺคหิตา ¶ ¶ อาหิณฺฑิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส อุปาสกสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ฉตฺตํ ธาเรตพฺพํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส ภิกฺขุโน วินา ฉตฺตํ น ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ฉตฺตํ ธาเรตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู – คิลานสฺเสว ภควตา ฉตฺตํ อนฺุาตํ โน อคิลานสฺสาติ – อาราเม อารามูปจาเร ฉตฺตํ ธาเรตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อคิลาเนนปิ อาราเม อารามูปจาเร ฉตฺตํ ธาเรตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ สิกฺกาย ปตฺตํ อุฏฺฏิตฺวา ทณฺเฑ อาลคฺคิตฺวา วิกาเล อฺตเรน คามทฺวาเรน อติกฺกมติ. มนุสฺสา – ‘เอสยฺโย โจโร คจฺฉติ, อสิสฺส วิชฺโชตลตี’ติ อนุปติตฺวา ¶ คเหตฺวา สฺชานิตฺวา มฺุจึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ¶ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ทณฺฑสิกฺกํ ธาเรสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ทณฺฑสิกฺกํ ธาเรสฺสสี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ทณฺฑสิกฺกา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ¶ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ ¶ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ ¶ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๑. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา. เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา ¶ สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ สิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สิกฺกาสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพา ¶ . เตน คิลาเนน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อหํ, ภนฺเต, คิลาโน; น สกฺโกมิ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ; น สกฺโกมิ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ¶ ยาจามี’ติ. ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. ตติยมฺปิ ยาจิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน, น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ¶ ยาจติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ คิลาโน น สกฺโกติ วินา ทณฺเฑน อาหิณฺฑิตุํ, น สกฺโกติ วินา สิกฺกาย ปตฺตํ ปริหริตุํ. โส สงฺฆํ ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ ยาจติ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุตึ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุติยา ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑสิกฺกาสมฺมุติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๒๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ โรมนฺถโก [โรมฏฺโก (ก.)] โหติ. โส โรมนฺถิตฺวา โรมนฺถิตฺวา อชฺโฌหรติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘วิกาลายํ [กถํ หิ นาม วิกาลายํ(ก.)] ภิกฺขุ โภชนํ ภฺุชตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘เอโส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อจิรํโคโยนิยา ¶ จุโต. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โรมนฺถกสฺส โรมนฺถนํ. น จ, ภิกฺขเว, พหิมุขทฺวารํ นีหริตฺวา อชฺโฌหริตพฺพํ. โย อชฺโฌหเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. ภตฺตคฺเค พหุสิตฺถานิ ปกิริยึสุ [วิปฺปกิรียึสุ (สี.), ปริกิรึสุ (สฺยา.)]. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา โอทเน ทิยฺยมาเน น สกฺกจฺจํ ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ, เอกเมกํ สิตฺถํ กมฺมสเตน นิฏฺายตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ¶ เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ ทิยฺยมานํ ปตติ, ตํ สามํ คเหตฺวา ปริภฺุชิตุํ. ปริจฺจตฺตํ ตํ, ภิกฺขเว, ทายเกหี’’ติ.
๒๗๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ทีเฆหิ นเขหิ ปิณฺฑาย จรติ. อฺตรา อิตฺถี ปสฺสิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ. ‘‘อลํ, ภคินิ, เนตํ กปฺปตี’’ติ. ‘‘สเจ โข ตฺวํ, ภนฺเต, นปฺปฏิเสวิสฺสสิ, อิทานาหํ อตฺตโน นเขหิ คตฺตานิ วิลิขิตฺวา กุปฺปํ กริสฺสามิ – อยํ มํ ภิกฺขุ วิปฺปกโรตี’’ติ. ‘‘ปชานาหิ ¶ ตฺวํ, ภคินี’’ติ. อถ โข สา อิตฺถี ¶ อตฺตโน นเขหิ คตฺตานิ วิลิขิตฺวา กุปฺปํ อกาสิ – อยํ มํ ภิกฺขุ วิปฺปกโรตีติ. มนุสฺสา อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อคฺคเหสุํ. อทฺทสาสุํ โข เต มนุสฺสา ตสฺสา อิตฺถิยา นเข ฉวิมฺปิ โลหิตมฺปิ. ทิสฺวาน – อิมิสฺสาเยว อิตฺถิยา อิทํ กมฺมํ, อการโก ภิกฺขูติ – ตํ ภิกฺขุํ มฺุจึสุ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, ทีเฆ นเข ธาเรสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ ทีเฆ นเข ธาเรสฺสสี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆา นขา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นเขนปิ นขํ ฉินฺทนฺติ, มุเขนปิ นขํ ฉินฺทนฺติ, กุฏฺเฏปิ ฆํสนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นขจฺเฉทน’’นฺติ. สโลหิตํ นขํ ฉินฺทนฺติ. องฺคุลิโย ทุกฺขา โหนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มํสปฺปมาเณน นขํ ฉินฺทิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วีสติมฏฺํ [วีสติมฏฺฏํ (สี.)] การาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, วีสติมฏฺํ การาเปตพฺพํ. โย การาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มลมตฺตํ อปกฑฺฒิตุ’’นฺติ.
๒๗๕. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ เกสา ทีฆา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อุสฺสหนฺติ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อฺมฺํ เกเส โอโรเปตุ’’นฺติ? ‘‘อุสฺสหนฺติ ภควา’’ติ ¶ . อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา…เป… ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ขุรํ ขุรสิลํ ขุรสิปาฏิกํ นมตกํ สพฺพํ ขุรภณฺฑ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู มสฺสุํ กปฺปาเปนฺติ…เป… มสฺสุํ วฑฺฒาเปนฺติ… โคโลมิกํ การาเปนฺติ… จตุรสฺสกํ การาเปนฺติ… ปริมุขํ การาเปนฺติ… อฑฺฒทุกํ [อฑฺฒุรกํ (สี.), อฑฺฒรุกํ (สฺยา.)] การาเปนฺติ… ทาิกํ เปนฺติ… สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว ¶ , มสฺสุ กปฺปาเปตพฺพํ…เป… น มสฺสุ วฑฺฒาเปตพฺพํ… น โคโลมิกํ การาเปตพฺพํ… น จตุรสฺสกํ การาเปตพฺพํ… น ปริมุขํ การาเปตพฺพํ… น อฑฺฒทุกํ การาเปตพฺพํ… น ทาิกา เปตพฺพา… น สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปตพฺพํ. โย สํหราเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สมฺพาเธ วโณ โหติ. เภสชฺชํ น สนฺติฏฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กตฺตริกาย เกเส เฉทาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, กตฺตริกาย เกสา เฉทาเปตพฺพา. โย เฉทาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน สีเส วโณ โหติ, น สกฺโกติ ขุเรน เกเส โอโรเปตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา กตฺตริกาย เกเส เฉทาเปตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ทีฆานิ นาสิกาโลมานิ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ปิสาจิลฺลิกาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทีฆํ นาสิกาโลมํ ธาเรตพฺพํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู สกฺขริกายปิ มธุสิตฺถเกนปิ นาสิกาโลมํ คาหาเปนฺติ. นาสิกา ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สณฺฑาส’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปลิตํ คาหาเปนฺติ ¶ . มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปลิตํ คาหาเปตพฺพํ. โย คาหาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๗๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน กณฺณคูถเกหิ กณฺณา ถกิตา โหนฺติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กณฺณมลหรณิ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจา กณฺณมลหรณิโย ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา กณฺณมลหรณิโย ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมย’’นฺติ.
๒๗๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจยํ กโรนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจยํ กริสฺสนฺติ ¶ , เสยฺยถาปิ ¶ กํสปตฺถริกา’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พหุํ โลหภณฺฑํ กํสภณฺฑํ สนฺนิจโย กาตพฺโพ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อฺชนิมฺปิ อฺชนิสลากมฺปิ กณฺณมลหรณิมฺปิ พนฺธนมตฺตมฺปิ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฺชนึ อฺชนิสลากํ กณฺณมลหรณึ พนฺธนมตฺต’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทนฺติ. สงฺฆาฏิยา ปตฺตา ลุชฺชนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สงฺฆาฏิปลฺลตฺถิกาย นิสีทิตพฺพํ. โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตสฺส วินา อาโยเคน [อาโยคา (สี. สฺยา.)] น ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาโยค’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข อาโยโค กาตพฺโพ’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตนฺตกํ เวมํ กวฏํ [เวมกํ วฏฺฏํ (สี.), เวมกํ วฏํ (สฺยา.)] สลากํ สพฺพํ ตนฺตภณฺฑก’’นฺติ.
๒๗๘. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อกายพนฺธโน คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ตสฺส รถิกาย อนฺตรวาสโก ปภสฺสิตฺถ. มนุสฺสา อุกฺกุฏฺิมกํสุ ¶ . โส ภิกฺขุ มงฺกุ ¶ อโหสิ ¶ . อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อกายพนฺธเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ. โย ปวิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กายพนฺธน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจานิ กายพนฺธนานิ ธาเรนฺติ – กลาพุกํ, เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ, มทฺทวีณํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ กายพนฺธนานิ ธาเรตพฺพานิ – กลาพุกํ, เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ, มทฺทวีณํ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว กายพนฺธนานิ – ปฏฺฏิกํ, สูกรนฺตก’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส ทสา ¶ ชีรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุรชํ มทฺทวีณ’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส อนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โสภณํ คุณก’’นฺติ. กายพนฺธนสฺส ปวนนฺโต ชีรติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิธ’’นฺติ [วีถนฺติ (สี. สฺยา.)].
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ วิเธ ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา วิธา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ…เป… สงฺขนาภิมยํ สุตฺตมย’’นฺติ.
๒๗๙. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท ลหุกา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. วาตมณฺฑลิกาย สงฺฆาฏิโย อุกฺขิปิยึสุ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกํ ปาสก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวจา คณฺิกาโย ธาเรนฺติ โสวณฺณมยํ รูปิยมยํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา คณฺิกา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺิมยํ ทนฺตมยํ วิสาณมยํ นฬมยํ เวฬุมยํ กฏฺมยํ ชตุมยํ ผลมยํ โลหมยํ สงฺขนาภิมยํ สุตฺตมย’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คณฺิกมฺปิ ปาสกมฺปิ จีวเร ¶ อปฺเปนฺติ. จีวรํ ชีรติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกผลกํ ปาสกผลก’’นฺติ. คณฺิกผลกมฺปิ ¶ ปาสกผลกมฺปิ อนฺเต อปฺเปนฺติ. โกฏฺโฏ [โกโณ (สี. สฺยา.)] วิวริยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺิกผลกํ อนฺเต อปฺเปตุํ; ปาสกผลกํ สตฺตงฺคุลํ วา อฏฺงฺคุลํ วา โอคาเหตฺวา อปฺเปตุ’’นฺติ.
๒๘๐. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิหินิวตฺถํ นิวาเสนฺติ – หตฺถิโสณฺฑกํ, มจฺฉวาฬกํ, จตุกณฺณกํ, ตาลวณฺฏกํ, สตวลิกํ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหินิวตฺถํ นิวาเสตพฺพํ – หตฺถิโสณฺฑกํ, มจฺฉวาฬกํ, จตุกณฺณกํ, ตาลวณฺฏกํ, สตวลิกํ. โย นิวาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิหิปารุตํ ปารุปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหิปารุตํ ปารุปิตพฺพํ. โย ปารุเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สํเวลฺลิยํ นิวาเสนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ¶ รฺโ มุณฺฑวฏฺฏีติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สํเวลฺลิยํ นิวาเสตพฺพํ. โย นิวาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๑. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุภโตกาชํ หรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ รฺโ มุณฺฑวฏฺฏีติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุภโตกาชํ หริตพฺพํ. โย หเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกโตกาชํ อนฺตรากาชํ สีสภารํ ขนฺธภารํ กฏิภารํ โอลมฺพก’’นฺติ.
๒๘๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ทนฺตกฏฺํ น ขาทนฺติ. มุขํ ทุคฺคนฺธํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
‘‘ปฺจิเม ¶ , ภิกฺขเว, อาทีนวา ทนฺตกฏฺสฺส อขาทเน. อจกฺขุสฺสํ, มุขํ ทุคฺคนฺธํ โหติ, รสหรณิโย น วิสุชฺฌนฺติ, ปิตฺตํ เสมฺหํ ภตฺตํ ปริโยนนฺธติ, ภตฺตมสฺส นจฺฉาเทติ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อาทีนวา ทนฺตกฏฺสฺส อขาทเน.
‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, อานิสํสา ทนฺตกฏฺสฺส ขาทเน. จกฺขุสฺสํ, มุขํ น ทุคฺคนฺธํ โหติ, รสหรณิโย วิสุชฺฌนฺติ, ปิตฺตํ เสมฺหํ ภตฺตํ น ปริโยนนฺธติ, ภตฺตมสฺส ฉาเทติ ¶ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อานิสํสา ทนฺตกฏฺสฺส ขาทเน. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทนฺตกฏฺ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทีฆานิ ทนฺตกฏฺานิ ขาทนฺติ, เตเหว สามเณรํ อาโกเฏนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ทีฆํ ทนฺตกฏฺํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคุลปรมํ ทนฺตกฏฺํ, น จ เตน สามเณโร อาโกเฏตพฺโพ. โย อาโกเฏยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อติมฏาหกํ ทนฺตกฏฺํ ขาทนฺตสฺส กณฺเ วิลคฺคํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อติมฏาหกํ ทนฺตกฏฺํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตุรงฺคุลปจฺฉิมํ [จตุรงฺคุลํ ปจฺฉิมํ (ก.)] ทนฺตกฏฺ’’นฺติ.
๒๘๓. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทายํ อาลิมฺเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ ทวฑาหกาติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ทาโย อาลิมฺปิตพฺโพ. โย อาลิมฺเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน วิหารา ติณคหนา โหนฺติ, ทวฑาเห ฑยฺหมาเน วิหารา ฑยฺหนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺติ ปฏคฺคึ ¶ ทาตุํ, ปริตฺตํ กาตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทวฑาเห ฑยฺหมาเน ปฏคฺคึ ทาตุํ, ปริตฺตํ กาตุ’’นฺติ.
๒๘๔. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รุกฺขํ อภิรุหนฺติ, รุกฺขา รุกฺขํ สงฺกมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ มกฺกฏาติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, รุกฺโข อภิรุหิตพฺโพ. โย อภิรุเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถึ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค หตฺถี ปริยุฏฺาติ. อถ โข โส ภิกฺขุ รุกฺขมูลํ อุปธาวิตฺวา กุกฺกุจฺจายนฺโต รุกฺขํ น อภิรุหิ. โส หตฺถี อฺเน อคมาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สติ กรณีเย โปริสํ รุกฺขํ อภิรุหิตุํ อาปทาสุ ยาวทตฺถ’’นฺติ.
๒๘๕. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน ยเมฬเกกุฏา นาม [ยเมฬุเตกุลา นาม (สี.), เมฏฺโกกุฏฺา นาม (สฺยา.)] ภิกฺขู ทฺเว ภาติกา โหนฺติ พฺราหฺมณชาติกา กลฺยาณวาจา กลฺยาณวากฺกรณา. เต เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ¶ เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอตรหิ, ภนฺเต, ภิกฺขู นานานามา นานาโคตฺตา นานาชจฺจา นานากุลา ปพฺพชิตา. เต สกาย นิรุตฺติยา พุทฺธวจนํ ทูเสนฺติ. หนฺท มยํ, ภนฺเต, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปมา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, เอวํ วกฺขถ – ‘หนฺท มยํ, ภนฺเต, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปมา’ติ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, พุทฺธวจนํ ฉนฺทโส อาโรเปตพฺพํ. โย อาโรเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สกาย นิรุตฺติยา พุทฺธวจนํ ปริยาปุณิตุ’’นฺติ.
๒๘๖. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โลกายตํ ปริยาปุณนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, โลกายเต สารทสฺสาวี อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุทฺธึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘อิมสฺมึ วา ปน ธมฺมวินเย สารทสฺสาวี โลกายตํ ปริยาปุเณยฺยา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, โลกายตํ ปริยาปุณิตพฺพํ. โย ปริยาปุเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู โลกายตํ วาเจนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โลกายตํ วาเจตพฺพํ. โย วาเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ติรจฺฉานวิชฺชํ ปริยาปุณนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานวิชฺชา ปริยาปุณิตพฺพา. โย ปริยาปุเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ติรจฺฉานวิชฺชํ วาเจนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานวิชฺชา วาเจตพฺพา. โย วาเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๒๘๘. เตน โข ปน ¶ สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต ขิปิ. ภิกฺขู – ‘ชีวตุ, ภนฺเต, ภควา; ชีวตุ สุคโต’ติ – อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ อกํสุ. เตน สทฺเทน ธมฺมกถา อนฺตรา อโหสิ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว, ขิปิเต ‘ชีวา’ติ วุตฺโต [วุตฺเต (ก.)] ตปฺปจฺจยา ชีเวยฺย วา ¶ มเรยฺย วา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, ขิปิเต ‘ชีวา’ติ วตฺตพฺโพ. โย วเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภิกฺขูนํ ขิปิเต ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วทนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาลปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วุจฺจมานา นาลปิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘คิหี, ภิกฺขเว, มงฺคลิกา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิหีนํ ‘ชีวถ ภนฺเต’ติ วุจฺจมาเนน ‘จิรํ ชีวา’ติ วตฺตุ’’นฺติ.
๒๘๙. เตน โข ปน สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อฺตเรน ภิกฺขุนา ลสุณํ ขายิตํ โหติ. โส – มา ภิกฺขู พฺยาพาธึสูติ – เอกมนฺตํ นิสีทิ. อทฺทสา โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอกมนฺตํ นิสินฺโน’’ติ ¶ ? ‘‘เอเตน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา ลสุณํ ขายิตํ. โส – มา ภิกฺขู พฺยาพาธึสูติ – เอกมนฺตํ นิสินฺโน’’ติ. ‘‘อปิ นุ โข, ภิกฺขเว [ภิกฺขเว ภิกฺขุนา (สฺยา.)], ตํ ขาทิตพฺพํ, ยํ ขาทิตฺวา เอวรูปาย ธมฺมกถาย ปริพาหิโย อสฺสา’’ติ? ‘‘โนเหตํ ภนฺเต’’. ‘‘น, ภิกฺขเว, ลสุณํ ขาทิตพฺพํ. โย ขาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อุทรวาตาพาโธ โหติ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปุพฺเพ เต, อาวุโส สาริปุตฺต, อุทรวาตาพาโธ เกน ผาสุ โหตี’’ติ? ‘‘ลสุเณน เม, อาวุโส’’ติ [อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ ‘‘ปุพฺเพ โข เม อาวุโส โมคฺคลฺลาน อุทรวาตาพาโธ ลสุเณน ผาสุ โหตี’’ติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาพาธปฺปจฺจยา ลสุณํ ขาทิตุ’’นฺติ.
๒๙๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ ปสฺสาวํ กโรนฺติ. อาราโม ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ ปสฺสาวํ กาตุ’’นฺติ ¶ . อาราโม ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวกุมฺภิ’’นฺติ. ทุกฺขํ นิสินฺนา ปสฺสาวํ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวปาทุก’’นฺติ. ปสฺสาวปาทุกา ปากฏา โหนฺติ. ภิกฺขู หิริยนฺติ ปสฺสาวํ กาตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. ปสฺสาวกุมฺภี อปารุตา ทุคฺคนฺธา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ.
๒๙๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อาราเม ตหํ ตหํ วจฺจํ กโรนฺติ. อาราโม ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ วจฺจํ กาตุ’’นฺติ. อาราโม ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจกูป’’นฺติ. วจฺจกูปสฺส กูลํ ลุชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. วจฺจกูโป นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. อนฺเต นิสินฺนา วจฺจํ กโรนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สนฺถริตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทํ กตฺวา วจฺจํ กาตุ’’นฺติ ¶ . ทุกฺขํ นิสินฺนา วจฺจํ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจปาทุก’’นฺติ. พหิทฺธา ปสฺสาวํ ¶ กโรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปสฺสาวโทณิก’’นฺติ. อวเลขนกฏฺํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อวเลขนกฏฺ’’นฺติ. อวเลขนปิโร น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อวเลขนปิร’’นฺติ. วจฺจกูโป อปารุโต ทุคฺคนฺโธ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ. อชฺโฌกาเส วจฺจํ กโรนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ…เป… ¶ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วจฺจกุฏิ’’นฺติ. วจฺจกุฏิยา กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. วจฺจกุฏิยา ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
๒๙๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ชราทุพฺพโล วจฺจํ กตฺวา วุฏฺหนฺโต ¶ ปริปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอลมฺพก’’นฺติ. วจฺจกุฏิ อปริกฺขิตฺตา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ…เป… (‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺก’’นฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น ¶ โหติ) [(อนุชานามิ ภิกฺขเว โกฏฺกนฺติ. โกฏฺโก นีจวตฺถุโก โหติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว อุจฺจวตฺถุกํ กาตุนฺติ. จโย ปริปตติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว จินิตุํ ตโย จเย อิฏฺกาจยํ สิลาจยํ ทารุจยนฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว ตโย โสปาเน อิฏฺกาโสปานํ สิลาโสปานํ ทารุโสปานนฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… อนุชานามิ ภิกฺขเว อาลมฺพนพาหนฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น โหติ.) (สฺยา. กํ.)] …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิก’’นฺติ. ปริเวณํ จิกฺขลฺลํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ ปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปทรสิลํ [ปฏฺฏสิลํ (ก.)] นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ. อาจมนกุมฺภี น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนกุมฺภิ’’นฺติ. อาจมนสราวโก ¶ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนสราวก’’นฺติ. ทุกฺขํ นิสินฺนา อาจเมนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาจมนปาทุก’’นฺติ. อาจมนปาทุกา ปากฏา โหนฺติ, ภิกฺขู หิริยนฺติ อาจเมตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร ¶ – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. อาจมนกุมฺภี อปารุตา โหติ, ติณจุณฺเณหิปิ ปํสุเกหิปิ โอกิริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปิธาน’’นฺติ.
๒๙๓. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวรูปํ อนาจารํ อาจรนฺติ – มาลาวจฺฉํ โรเปนฺติปิ โรปาเปนฺติปิ, สิฺจนฺติปิ สิฺจาเปนฺติปิ, โอจินนฺติปิ โอจินาเปนฺติปิ, คนฺเถนฺติปิ คนฺถาเปนฺติปิ, เอกโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ กโรนฺติปิ ¶ การาเปนฺติปิ, มฺชริกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วิธูติกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, วฏํสกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อาเวฬํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีนํ กุลธีตานํ กุลกุมารีนํ กุลสุณฺหานํ กุลทาสีนํ เอกโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุภโตวณฺฏิกมาลํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, มฺชริกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วิธูติกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, วฏํสกํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อาเวฬํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ, อุรจฺฉทํ หรนฺติปิ หราเปนฺติปิ. เต กุลิตฺถีหิ กุลธีตาหิ กุลกุมารีหิ กุลสุณฺหาหิ กุลทาสีหิ สทฺธึ เอกภาชเนปิ ภฺุชนฺติ, เอกถาลเกปิ ปิวนฺติ, เอกาสเนปิ นิสีทนฺติ, เอกมฺเจปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, เอกตฺถรณปาวุรณาปิ ตุวฏฺเฏนฺติ, วิกาเลปิ ภฺุชนฺติ, มชฺชมฺปิ ปิวนฺติ, มาลาคนฺธวิเลปนมฺปิ ธาเรนฺติ, นจฺจนฺติปิ, คายนฺติปิ, วาเทนฺติปิ, ลาเสนฺติปิ; นจฺจนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ คายนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ วาเทนฺติ, นจฺจนฺติยาปิ ลาเสนฺติ…เป… ลาเสนฺติยาปิ นจฺจนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ คายนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ วาเทนฺติ, ลาเสนฺติยาปิ ลาเสนฺติ; อฏฺปเทปิ กีฬนฺติ, ทสปเทปิ กีฬนฺติ, อากาเสปิ กีฬนฺติ, ปริหารปเถปิ กีฬนฺติ, สนฺติกายปิ กีฬนฺติ, ขลิกายปิ กีฬนฺติ, ฆฏิกายปิ กีฬนฺติ, สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ, อกฺเขนปิ กีฬนฺติ, ปงฺคจีเรนปิ กีฬนฺติ, วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ, โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ, จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ, ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ, รถเกนปิ กีฬนฺติ, ธนุเกนปิ กีฬนฺติ ¶ , อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ, มเนสิกายปิ กีฬนฺติ, ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ; หตฺถิสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, อสฺสสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, รถสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ, ธนุสฺมิมฺปิ ¶ สิกฺขนฺติ; ถรุสฺมิมฺปิ สิกฺขนฺติ; หตฺถิสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, อสฺสสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติ, รถสฺสปิ ปุรโต ธาวนฺติปิ อาธาวนฺติปิ; อุสฺเสเฬนฺติปิ, อปฺโผเฏนฺติปิ, นิพฺพุชฺฌนฺติปิ, มุฏฺีหิปิ ยุชฺฌนฺติ; รงฺคมชฺเฌปิ สงฺฆาฏึ ปตฺถริตฺวา นจฺจกึ เอวํ วทนฺติ – ‘‘อิธ, ภคินิ, นจฺจสฺสู’’ติ; นลาฏิกมฺปิ เทนฺติ; วิวิธมฺปิ อนาจารํ อาจรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, วิวิธํ อนาจารํ อาจริตพฺพํ. โย อาจเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมนฺเต อุรุเวลกสฺสเป ปพฺพชิเต สงฺฆสฺส พหุํ โลหภณฺฑํ ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ อุปฺปนฺนํ โหติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ภควตา โลหภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาตํ; กึ ทารุภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาตํ; กึ มตฺติกาภณฺฑํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาต’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา ปหรณึ สพฺพํ โลหภณฺฑํ, เปตฺวา อาสนฺทึ ปลฺลงฺกํ ¶ ทารุปตฺตํ ทารุปาทุกํ สพฺพํ ทารุภณฺฑํ, เปตฺวา กตกฺจ กุมฺภการิกฺจ สพฺพํ มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธโก ปฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
รุกฺเข ¶ ถมฺเภ จ กุฏฺเฏ จ, อฏฺฏาเน คนฺธสุตฺติยา;
วิคยฺห มลฺลโก กจฺฉุ, ชรา จ ปุถุปาณิกา.
วลฺลิกาปิ จ ปามงฺโค, กณฺสุตฺตํ น ธารเย;
กฏิ โอวฏฺฏิ กายุรํ, หตฺถาภรณมุทฺทิกา.
ทีเฆ โกจฺเฉ ผเณ หตฺเถ, สิตฺถา อุทกเตลเก;
อาทาสุทปตฺตวณา, อาเลโปมฺมทฺทจุณฺณนา.
ลฺเฉนฺติ องฺคราคฺจ, มุขราคํ ตทูภยํ;
จกฺขุโรคํ คิรคฺคฺจ, อายตํ สรพาหิรํ.
อมฺพเปสิสกเลหิ, อหิจฺฉินฺทิ จ จนฺทนํ;
อุจฺจาวจา ปตฺตมูลา, สุวณฺโณ พหลา วลี.
จิตฺรา ¶ ทุสฺสติ ทุคฺคนฺโธ, อุณฺเห ภิชฺชึสุ มิฑฺฒิยา;
ปริภณฺฑํ ติณํ โจฬํ, มาลํ กุณฺโฑลิกาย จ.
ถวิกา ¶ อํสพทฺธฺจ, ตถา พนฺธนสุตฺตกา;
ขิเล มฺเจ จ ปีเ จ, องฺเก ฉตฺเต ปณามนา.
ตุมฺพฆฏิฉวสีสํ, จลกานิ ปฏิคฺคโห;
วิปฺผาลิทณฺฑโสวณฺณํ, ปตฺเต เปสิ จ นาฬิกา.
กิณฺณสตฺตุ สริตฺจ, มธุสิตฺถํ สิปาฏิกํ;
วิกณฺณํ พนฺธิวิสมํ, ฉมาชิรปโหติ จ.
กฬิมฺภํ ¶ โมฆสุตฺตฺจ, อโธตลฺลํ อุปาหนา;
องฺคุเล ปฏิคฺคหฺจ, วิตฺถกํ ถวิกพทฺธกา.
อชฺโฌกาเส นีจวตฺถุ, จโย จาปิ วิหฺเร;
ปริปติ ติณจุณฺณํ, อุลฺลิตฺตอวลิตฺตกํ.
เสตํ กาฬกวณฺณฺจ, ปริกมฺมฺจ เครุกํ;
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรทนฺตกปาฏิกํ.
จีวรวํสํ รชฺชฺุจ, อนฺุาสิ วินายโก;
อุชฺฌิตฺวา ปกฺกมนฺติ จ, กถินํ ปริภิชฺชติ.
วินิเวิยติ กุฏฺเฏปิ, ปตฺเตนาทาย คจฺฉเร;
ถวิกา พนฺธสุตฺตฺจ, พนฺธิตฺวา จ อุปาหนา.
อุปาหนตฺถวิกฺจ, อํสพทฺธฺจ สุตฺตกํ;
อุทกากปฺปิยํ มคฺเค, ปริสฺสาวนโจฬกํ.
ธมฺมกรณํ ทฺเว ภิกฺขู, เวสาลึ อคมา มุนิ;
ทณฺฑํ โอตฺถรกํ ตตฺถ, อนฺุาสิ ปริสฺสาวนํ.
มกเสหิ ¶ ปณีเตน, พหฺวาพาธา จ ชีวโก;
จงฺกมนชนฺตาฆรํ ¶ , วิสเม นีจวตฺถุโก.
ตโย ¶ จเย วิหฺนฺติ, โสปานาลมฺพเวทิกํ;
อชฺโฌกาเส ติณจุณฺณํ, อุลฺลิตฺตอวลิตฺตกํ.
เสตกํ ¶ กาฬวณฺณฺจ, ปริกมฺมฺจ เครุกํ;
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรทนฺตกปาฏิกํ.
วํสํ จีวรรชฺชฺุจ, อุจฺจฺจ วตฺถุกํ กเร;
จโย โสปานพาหฺจ, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ.
อุทุกฺขลุตฺตรปาสกํ, วฏฺฏิฺจ กปิสีสกํ;
สูจิฆฏิตาฬจฺฉิทฺทํ, อาวิฺฉนฺจ รชฺชุกํ.
มณฺฑลํ ธูมเนตฺตฺจ, มชฺเฌ จ มุขมตฺติกา;
โทณิ ทุคฺคนฺธา ทหติ, อุทกฏฺานํ สราวกํ.
น เสเทติ จ จิกฺขลฺลํ, โธวิ นิทฺธมนํ กเร;
ปีฺจ โกฏฺเก กมฺมํ, มรุมฺพา สิลา นิทฺธมนํ.
นคฺคา ฉมาย วสฺสนฺเต, ปฏิจฺฉาที ตโย ตหึ;
อุทปานํ ลุชฺชติ นีจํ, วลฺลิยา กายพนฺธเน.
ตุลํ กฏกฏํ จกฺกํ, พหู ภิชฺชนฺติ ภาชนา;
โลหทารุจมฺมขณฺฑํ, สาลาติณาปิธานิ จ.
โทณิจนฺทนิ ปาการํ, จิกฺขลฺลํ นิทฺธมเนน จ;
สีติคตํ โปกฺขรณึ, ปุราณฺจ นิลฺเลขณํ.
จาตุมาสํ ¶ สยนฺติ จ, นมตกฺจ [คนฺธปุปฺผํ (สฺยา.)] นธิฏฺเห;
อาสิตฺตกํ ¶ มโฬริกํ, ภฺุชนฺเตกํ ตุวฏฺเฏยฺยุํ.
วฑฺโฒ โพธิ น อกฺกมิ, ฆฏํ กตกสมฺมชฺชนิ;
สกฺขรํ กถลฺเจว, เผณกํ ปาทฆํสนี.
วิธูปนํ ตาลวณฺฏํ, มกสฺจาปิ จามรี;
ฉตฺตํ วินา จ อาราเม, ตโย สิกฺกาย สมฺมุติ.
โรมสิตฺถา นขา ทีฆา, ฉินฺทนฺตงฺคุลิกา ทุกฺขา;
สโลหิตํ ปมาณฺจ, วีสติ ทีฆเกสตา.
ขุรํ สิลํ สิปาฏิกํ, นมตกํ ขุรภณฺฑกํ;
มสฺสุํ กปฺเปนฺติ วฑฺเฒนฺติ, โคโลมิจตุรสฺสกํ.
ปริมุขํ ¶ อฑฺฒทุกฺจ, ทาิสมฺพาธสํหเร;
อาพาธา กตฺตริวโณ, ทีฆํ สกฺขริกาย จ.
ปลิตํ ถกิตํ อุจฺจา, โลหภณฺฑฺชนี สห;
ปลฺลตฺถิกฺจ อาโยโค, วฏํ สลากพนฺธนํ.
กลาพุกํ เทฑฺฑุภกํ, มุรชํ มทฺทวีณกํ;
ปฏฺฏิกา สูกรนฺตฺจ, ทสา มุรชเวณิกา;
อนฺโต โสภํ คุณกฺจ, ปวนนฺโตปิ ชีรติ.
คณฺิกา อุจฺจาวจฺจ, ผลกนฺเตปิ โอคาเห;
คิหิวตฺถํ หตฺถิโสณฺฑํ, มจฺฉกํ จตุกณฺณกํ.
ตาลวณฺฏํ สตวลิ, คิหิปารุตปารุปํ;
สํเวลฺลิ ¶ อุภโตกาชํ, ทนฺตกฏฺํ อาโกฏเน.
กณฺเ ¶ วิลคฺคํ ทายฺจ, ปฏคฺคิ รุกฺขหตฺถินา;
ยเมเฬ โลกายตกํ, ปริยาปุณึสุ วาจยุํ.
ติรจฺฉานกถา ¶ วิชฺชา, ขิปิ มงฺคลํ ขาทิ จ;
วาตาพาโธ ทุสฺสติ จ, ทุคฺคนฺโธ ทุกฺขปาทุกา.
หิริยนฺติ ปารุทุคฺคนฺโธ, ตหํ ตหํ กโรนฺติ จ;
ทุคฺคนฺโธ กูปํ ลุชฺชนฺติ, อุจฺจวตฺถุ จเยน จ.
โสปานาลมฺพนพาหา อนฺเต, ทุกฺขฺจ ปาทุกา;
พหิทฺธา โทณิ กฏฺฺจ, ปิโร จ อปารุโต.
วจฺจกุฏึ กวาฏฺจ, ปิฏฺสงฺฆาฏเมว จ;
อุทุกฺขลุตฺตรปาโส, วฏฺฏิฺจ กปิสีสกํ.
สูจิฆฏิตาฬจฺฉิทฺทํ, อาวิฺฉนจฺฉิทฺทเมว จ;
รชฺชุ อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ, เสตวณฺณฺจ กาฬกํ.
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, มกรํ ปฺจปฏิกํ;
จีวรวํสํ รชฺชฺุจ, ชราทุพฺพลปาการํ.
โกฏฺเก จาปิ ตเถว, มรุมฺพํ ปทรสิลา;
สนฺติฏฺติ นิทฺธมนํ, กุมฺภิฺจาปิ สราวกํ.
ทุกฺขํ ¶ หิริ อปิธานํ, อนาจารฺจ อาจรุํ;
โลหภณฺฑํ ¶ อนฺุาสิ, ปยิตฺวา ปหรณึ.
ปยิตฺวา สนฺทิปลฺลงฺกํ, ทารุปตฺตฺจ ปาทุกํ;
สพฺพํ ทารุมยํ ภณฺฑํ, อนฺุาสิ มหามุนิ.
กตกํ ¶ กุมฺภการฺจ, ปยิตฺวา ตถาคโต;
สพฺพมฺปิ มตฺติกาภณฺฑํ, อนฺุาสิ อนุกมฺปโก.
ยสฺส วตฺถุสฺส นิทฺเทโส, ปุริเมน ยทิ สมํ;
ตมฺปิ สํขิตฺตํ อุทฺทาเน, นยโต ตํ วิชานิยา.
เอวํ ทสสตา วตฺถู, วินเย ขุทฺทกวตฺถุเก;
สทฺธมฺมฏฺิติโก เจว, เปสลานฺจนุคฺคโห.
สุสิกฺขิโต วินยธโร, หิตจิตฺโต สุเปสโล;
ปทีปกรโณ ธีโร, ปูชารโห พหุสฺสุโตติ.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๖. เสนาสนกฺขนฺธกํ
๑. ปมภาณวาโร
วิหารานุชานนํ
๒๙๔. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ภควตา ภิกฺขูนํ เสนาสนํ อปฺตฺตํ โหติ. เต จ ภิกฺขู ตหํ ตหํ วิหรนฺติ – อรฺเ, รุกฺขมูเล, ปพฺพเต, กนฺทรายํ, คิริคุหายํ, สุสาเน, วนปตฺเถ, อชฺโฌกาเส, ปลาลปฺุเช. เต กาลสฺเสว ตโต ตโต อุปนิกฺขมนฺติ – อรฺา รุกฺขมูลา ปพฺพตา กนฺทรา คิริคุหา สุสานา วนปตฺถา อชฺโฌกาสา ปลาลปฺุชา, ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน ปฏิกฺกนฺเตน, อาโลกิเตน วิโลกิเตน, สมิฺชิเตน ปสาริเตน, โอกฺขิตฺตจกฺขู, อิริยาปถสมฺปนฺนา. เตน โข ปน สมเยน ราชคหโก เสฏฺี [เสฏฺิ (ก.)] กาลสฺเสว อุยฺยานํ อคมาสิ. อทฺทสา โข ราชคหโก เสฏฺี เต ภิกฺขู กาลสฺเสว ตโต ตโต อุปนิกฺขมนฺเต – อรฺา รุกฺขมูลา ปพฺพตา กนฺทรา คิริคุหา สุสานา วนปตฺถา อชฺโฌกาสา ปลาลปฺุชา, ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน ปฏิกฺกนฺเตน, อาโลกิเตน วิโลกิเตน, สมิฺชิเตน ปสาริเตน, โอกฺขิตฺตจกฺขู, อิริยาปถสมฺปนฺเน. ทิสฺวานสฺส จิตฺตํ ปสีทิ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘สจาหํ, ภนฺเต, วิหาเร การาเปยฺยํ, วเสยฺยาถ เม วิหาเรสู’’ติ? ‘‘น โข, คหปติ, ภควตา วิหารา ¶ อนฺุาตา’’ติ. ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา มม อาโรเจยฺยาถา’’ติ. ‘‘เอวํ คหปตี’’ติ โข เต ภิกฺขู ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ราชคหโก, ภนฺเต, เสฏฺี วิหาเร การาเปตุกาโม. กถํ นุ โข, ภนฺเต, อมฺเหหิ [ภนฺเต (สี. ก.)] ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน ¶ เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจ เลณานิ [ปฺจ เสนาสนานิ (สฺยา.)] – วิหารํ, อฑฺฒโยคํ, ปาสาทํ, หมฺมิยํ, คุห’’นฺติ.
อถ ¶ โข เต ¶ ภิกฺขู เยน ราชคหโก เสฏฺี เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชคหกํ เสฏฺึ เอตทโวจุํ – ‘‘อนฺุาตา โข, คหปติ, ภควตา วิหารา; ยสฺสทานิ กาลํ มฺสี’’ติ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี เอกาเหเนว สฏฺิวิหาเร ปติฏฺาเปสิ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี เต สฏฺิวิหาเร ปริโยสาเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชคหโก เสฏฺี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ ¶ โข ราชคหโก เสฏฺี ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข ราชคหโก เสฏฺี ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, ภนฺเต, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ, เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชคหโก เสฏฺี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอเต เม, ภนฺเต, สฏฺิวิหารา ปฺุตฺถิเกน สคฺคตฺถิเกน การาปิตา. กถาหํ, ภนฺเต, เตสุ วิหาเรสุ ปฏิปชฺชามี’’ติ? ‘‘เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, เต สฏฺิวิหาเร อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส ปติฏฺาเปหี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข ราชคหโก เสฏฺี ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เต สฏฺิวิหาเร อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส ปติฏฺาเปสิ.
๒๙๕. อถ โข ภควา ราชคหกํ เสฏฺึ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ –
‘‘สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ [ปฏิหนติ (ก.)], ตโต วาฬมิคานิ จ;
สรีสเป จ มกเส, สิสิเร จาปิ วุฏฺิโย.
‘‘ตโต ¶ ¶ ¶ วาตาตโป โฆเร, สฺชาโต [วาตาตเป โฆเร, สฺชาเต (ก. สทฺทนีติ)] ปฏิหฺติ;
เลณตฺถฺจ สุขตฺถฺจ, ฌายิตฺุจ วิปสฺสิตุํ.
‘‘วิหารทานํ สงฺฆสฺส, อคฺคํ พุทฺเธน [พุทฺเธหิ (สฺยา.)] วณฺณิตํ;
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต, โปโส สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.
‘‘วิหาเร การเย รมฺเม, วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต;
เตสํ ¶ อนฺนฺจ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ทเทยฺย อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ, สพฺพทุกฺขาปนูทนํ;
ยํ โส ธมฺมํ อิธฺาย, ปรินิพฺพาติ อนาสโว’’ติ.
อถ โข ภควา ราชคหกํ เสฏฺึ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
๒๙๖. อสฺโสสุํ โข มนุสฺสา – ‘‘ภควตา กิร วิหารา อนฺุาตา’’ติ สกฺกจฺจํ [เต สกฺกจฺจํ (สฺยา. กํ.)] วิหาเร การาเปนฺติ. เต วิหารา อกวาฏกา โหนฺติ; อหีปิ วิจฺฉิกาปิ สตปทิโยปิ ปวิสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏ’’นฺติ. ภิตฺติฉิทฺทํ กริตฺวา วลฺลิยาปิ รชฺชุยาปิ กวาฏํ พนฺธนฺติ. อุนฺทูเรหิปิ อุปจิกาหิปิ ขชฺชนฺติ. ขยิตพนฺธนานิ กวาฏานิ ปตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสก’’นฺติ ¶ . กวาฏา น ผุสียนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. กวาฏา น ถกิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู น สกฺโกนฺติ กวาฏํ อปาปุริตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตาฬจฺฉิทฺทํ. ตีณิ ตาฬานิ – โลหตาฬํ, กฏฺตาฬํ, วิสาณตาฬ’’นฺติ. เยหิ [เยปิ (สี. สฺยา.)] เต อุคฺฆาเฏตฺวา ปวิสนฺติ [วิสาณตาฬํ, เยหิ เต อุคฺฆาเฏตฺวา ปวิสนฺตีติ (ก.)], วิหารา อคุตฺตา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยนฺตกํ สูจิก’’นฺติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน วิหารา ติณจฺฉทนา โหนฺติ; สีตกาเล สีตา, อุณฺหกาเล อุณฺหา. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน วิหารา อวาตปานกา โหนฺติ อจกฺขุสฺสา ทุคฺคนฺธา. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตีณิ วาตปานานิ – เวทิกาวาตปานํ, ชาลวาตปานํ, สลากวาตปาน’’นฺติ. วาตปานนฺตริกาย กาฬกาปิ วคฺคุลิโยปิ ปวิสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วาตปานจกฺกลิก’’นฺติ. จกฺกลิกนฺตริกายปิ กาฬกาปิ วคฺคุลิโยปิ ปวิสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วาตปานกวาฏกํ วาตปานภิสิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ฉมายํ สยนฺติ. คตฺตานิปิ ¶ จีวรานิปิ ปํสุกิตานิ โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถารก’’นฺติ. ติณสนฺถารโก อุนฺทูเรหิปิ ¶ อุปจิกาหิปิ ขชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มิฑฺฒิ’’นฺติ [มีฒนฺติ (สี.), มิฒินฺติ (สฺยา.)]. มิฑฺฒิยา คตฺตานิ ทุกฺขา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พิทลมฺจก’’นฺติ.
มฺจปีาทิอนุชานนํ
๒๙๗. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส โสสานิโก มสารโก มฺโจ อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มสารกํ มฺจ’’นฺติ. มสารกํ ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มสารกํ ปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส โสสานิโก พุนฺทิกาพทฺโธ มฺโจ อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พุนฺทิกาพทฺธํ มฺจ’’นฺติ. พุนฺทิกาพทฺธํ ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พุนฺทิกาพทฺธํ ปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส โสสานิโก กุฬีรปาทโก มฺโจ อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , กุฬีรปาทกํ ¶ มฺจ’’นฺติ. กุฬีรปาทกํ ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , กุฬีรปาทกํ ปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส โสสานิโก อาหจฺจปาทโก มฺโจ อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ โอราเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาหจฺจปาทกํ มฺจ’’นฺติ. อาหจฺจปาทกํ ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาหจฺจปาทกํ ปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส อาสนฺทิโก อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาสนฺทิก’’นฺติ. อุจฺจโก อาสนฺทิโก อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจกมฺปิ อาสนฺทิก’’นฺติ. สตฺตงฺโค อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺตงฺค’’นฺติ. อุจฺจโก สตฺตงฺโค อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจกมฺปิ สตฺตงฺค’’นฺติ. ภทฺทปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภทฺทปี’’นฺติ. ปีิกา อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปีิก’’นฺติ. เอฬกปาทกํ ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอฬกปาทกํ ปี’’นฺติ. อามลกวฏฺฏิกํ [อามลกวณฺฏิกํ (สฺยา.)] ปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อามลกวฏฺฏิกํ ปี’’นฺติ. ผลกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ผลก’’นฺติ. โกจฺฉํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกจฺฉ’’นฺติ. ปลาลปีํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปลาลปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺเจ มฺเจ สยนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺเจ มฺเจ สยิตพฺพํ. โย สเยยฺย, อาปตฺติ ¶ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ นีเจ มฺเจ สยนฺโต อหินา ทฏฺโ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มฺจปฏิปาทก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺเจ มฺจปฏิปาทเก ธาเรนฺติ, สห มฺจปฏิปาทเกหิ ปเวเธนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจา มฺจปฏิปาทกา ธาเรตพฺพา. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺงฺคุลปรมํ มฺจปฏิปาทก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส สุตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สุตฺตํ มฺจํ เวเตุ’’นฺติ [เวตุนฺติ (สี.)]. องฺคานิ พหุสุตฺตํ ปริยาทิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, องฺเค วิชฺฌิตฺวา อฏฺปทกํ เวเตุ’’นฺติ. โจฬกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จิมิลิกํ กาตุ’’นฺติ. ตูลิกา อุปฺปนฺนา โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิชเฏตฺวา พิพฺโพหนํ [พิมฺโพหนํ (สี. สฺยา. พิมฺพ + โอหนํ)] กาตุํ. ตีณิ ตูลานิ – รุกฺขตูลํ, ลตาตูลํ, โปฏกิตูล’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อทฺธกายิกานิ [อฑฺฒกายิกานิ (ก.)] พิพฺโพหนานิ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อฑฺฒกายิกานิ พิพฺโพหนานิ ธาเรตพฺพานิ. โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สีสปฺปมาณํ พิพฺโพหนํ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ราชคเห คิรคฺคสมชฺโช โหติ. มนุสฺสา มหามตฺตานํ อตฺถาย ภิสิโย ปฏิยาเทนฺติ – อุณฺณภิสึ, โจฬภิสึ, วากภิสึ, ติณภิสึ, ปณฺณภิสึ. เต วีติวตฺเต สมชฺเช ฉวึ อุปฺปาเฏตฺวา หรนฺติ. อทฺทสาสุํ โข ภิกฺขู สมชฺชฏฺาเน พหุํ อุณฺณมฺปิ โจฬกมฺปิ วากมฺปิ ติณมฺปิ ปณฺณมฺปิ ฉฏฺฏิตํ. ทิสฺวาน ¶ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจ ภิสิโย – อุณฺณภิสึ, โจฬภิสึ, วากภิสึ, ติณภิสึ, ปณฺณภิสิ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส เสนาสนปริกฺขาริกํ ทุสฺสํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิสึ โอนนฺธิตุ’’นฺติ [โอนทฺธิตุํ (สฺยา.)].
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู มฺจภิสึ ปีเ สนฺถรนฺติ, ปีภิสึ มฺเจ สนฺถรนฺติ. ภิสิโย ปริภิชฺชนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอนทฺธมฺจํ [โอนทฺธมฺจํ (ก.) เอวมุปริปิ] โอนทฺธปี’’นฺติ. อุลฺโลกํ อกริตฺวา ¶ สนฺถรนฺติ, เหฏฺโต นิปตนฺติ [นิปฏนฺติ (ก.), นิปฺผฏนฺติ (สี.), นิปฺปาเฏนฺติ (สฺยา.)] …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุลฺโลกํ กริตฺวา สนฺถริตฺวา ภิสึ โอนนฺธิตุ’’นฺติ. ฉวึ อุปฺปาเฏตฺวา หรนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โผสิตุ’’นฺติ. หรนฺติเยว…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภตฺติกมฺม’’นฺติ. หรนฺติเยว…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, หตฺถภตฺติกมฺม’’นฺติ. หรนฺติเยว…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, หตฺถภตฺติ’’นฺติ.
เสตวณฺณาทิอนุชานนํ
๒๙๘. เตน โข ปน สมเยน ติตฺถิยานํ เสยฺยาโย เสตวณฺณา โหนฺติ, กาฬวณฺณกตา ภูมิ, เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ. พหู มนุสฺสา เสยฺยาเปกฺขกา คจฺฉนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิหาเร เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺม’’นฺติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน ผรุสาย ภิตฺติยา เสตวณฺโณ น นิปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ถุสปิณฺฑํ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา เสตวณฺณํ นิปาเตตุ’’นฺติ. เสตวณฺโณ อนิพนฺธนีโย โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สณฺหมตฺติกํ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา เสตวณฺณํ นิปาเตตุ’’นฺติ. เสตวณฺโณ อนิพนฺธนีโย โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิกฺกาสํ ปิฏฺมทฺท’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ผรุสาย ภิตฺติยา เครุกา น นิปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ถุสปิณฺฑํ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา เครุกํ นิปาเตตุ’’นฺติ. เครุกา อนิพนฺธนียา โหติ ¶ …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กุณฺฑกมตฺติกํ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา เครุกํ นิปาเตตุ’’นฺติ. เครุกา อนิพนฺธนียา โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สาสปกุฏฺฏํ สิตฺถเตลก’’นฺติ. อจฺจุสฺสนฺนํ โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โจฬเกน ปจฺจุทฺธริตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ผรุสาย ภูมิยา กาฬวณฺโณ น นิปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ถุสปิณฺฑํ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา กาฬวณฺณํ นิปาเตตุ’’นฺติ. กาฬวณฺโณ อนิพนฺธนีโย โหติ…เป… ¶ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คณฺฑุมตฺติกํ ¶ ทตฺวา ปาณิกาย ปฏิพาเหตฺวา กาฬวณฺณํ นิปาเตตุ’’นฺติ. กาฬวณฺโณ อนิพนฺธนีโย โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิกฺกาสํ กสาว’’นฺติ.
ปฏิภานจิตฺตปฏิกฺเขปํ
๒๙๙. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู วิหาเร ปฏิภานจิตฺตํ การาเปนฺติ – อิตฺถิรูปกํ ปุริสรูปกํ. มนุสฺสา วิหารจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ปสฺสิตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหี ¶ กามโภคิโนติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปฏิภานจิตฺตํ การาเปตพฺพํ – อิตฺถิรูปกํ ปุริสรูปกํ. โย การาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิก’’นฺติ.
อิฏฺกาจยาทิอนุชานนํ
๓๐๐. เตน โข ปน สมเยน วิหารา นีจวตฺถุกา โหนฺติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน วิหารา อาฬกมนฺทา โหนฺติ ¶ . ภิกฺขู หิริยนฺติ นิปชฺชิตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติโรกรณิ’’นฺติ. ติโรกรณึ อุกฺขิปิตฺวา โอโลเกนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ , อฑฺฒกุฏฺฏก’’นฺติ. อฑฺฒกุฏฺฏกา อุปริโต โอโลเกนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย คพฺเภ – สิวิกาคพฺภํ, นาฬิกาคพฺภํ, หมฺมิยคพฺภ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ขุทฺทเก วิหาเร มชฺเฌ คพฺภํ กโรนฺติ. อุปจาโร น โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ขุทฺทเก วิหาเร เอกมนฺตํ คพฺภํ กาตุํ, มหลฺลเก มชฺเฌ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน วิหารสฺส กุฏฺฏปาโท ชีรติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, กุลงฺกปาทก’’นฺติ [กุฬุงฺกปาทกนฺติ (สี.)]. วิหารสฺส กุฏฺโฏ โอวสฺสติ…เป…‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริตฺตาณกิฏิกํ อุทฺทสุธ’’นฺติ [อุทฺธาสุธนฺติ (สฺยา.)].
เตน โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ภิกฺขุโน ติณจฺฉทนา อหิ ขนฺเธ ปตติ. โส ภีโต วิสฺสรมกาสิ. ภิกฺขู อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, วิสฺสรมกาสี’’ติ? อถ โข โส ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิตาน’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู มฺจปาเทปิ ปีปาเทปิ ถวิกาโย ลคฺเคนฺติ. อุนฺทูเรหิปิ อุปจิกาหิปิ ขชฺชนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิตฺติขิลํ นาคทนฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มฺเจปิ ปีเปิ จีวรํ นิกฺขิปนฺติ. จีวรํ ปริภิชฺชิติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิหาเร จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ ¶ .
เตน โข ปน สมเยน วิหารา อนาฬินฺทกา โหนฺติ อปฺปฏิสฺสรณา. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาฬินฺทํ ปฆนํ ปกุฏฺฏํ [ปกุฑฺฑํ (สี.)] โอสารก’’นฺติ. อาฬินฺทา ปากฏา โหนฺติ. ภิกฺขู หิริยนฺติ นิปชฺชิตุํ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สํสรณกิฏิกํ อุคฺฆาฏนกิฏิก’’นฺติ.
อุปฏฺานสาลาอนุชานนํ
๓๐๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรนฺตา สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุปฏฺานสาล’’นฺติ. อุปฏฺานสาลา นีจวตฺถุกา โหติ ¶ , อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ¶ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. อุปฏฺานสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา ¶ อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อชฺโฌกาเส ฉมาย จีวรํ ปตฺถรนฺติ. จีวรํ ปํสุกิตํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อชฺโฌกาเส จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. ปานียํ โอตปฺปติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปานียสาลํ ปานียมณฺฑป’’นฺติ. ปานียสาลา นีจวตฺถุกา โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. ปานียสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ. ปานียภาชนํ น สํวิชฺชติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปานียสงฺขํ ปานียสราวก’’นฺติ.
ปาการาทิอนุชานนํ
๓๐๒. เตน ¶ โข ปน สมเยน วิหารา อปริกฺขิตฺตา โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย ปากาเร – อิฏฺกาปาการํ, สิลาปาการํ, ทารุปาการ’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺก’’นฺติ. โกฏฺโก นีจวตฺถุโก โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. โกฏฺกสฺส กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ ¶ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ปริเวณํ จิกฺขลฺลํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ อุปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ¶ ¶ , ปทรสิลํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปริเวเณ ตหํ ตหํ อคฺคิฏฺานํ กโรนฺติ. ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ อคฺคิสาลํ กาตุ’’นฺติ ¶ . อคฺคิสาลา นีจวตฺถุกา โหติ, อุทเกน โอตฺถริยฺยติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจวตฺถุกํ กาตุ’’นฺติ. จโย ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จินิตุํ ตโย จเย – อิฏฺกาจยํ, สิลาจยํ, ทารุจย’’นฺติ. อาโรหนฺตา วิหฺนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตโย โสปาเน – อิฏฺกาโสปานํ, สิลาโสปานํ, ทารุโสปาน’’นฺติ. อาโรหนฺตา ปริปตนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาลมฺพนพาห’’นฺติ. อคฺคิสาลาย กวาฏํ น โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ อุทุกฺขลิกํ อุตฺตรปาสกํ อคฺคฬวฏฺฏึ กปิสีสกํ สูจิกํ ฆฏิกํ ตาฬจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิฺฉนรชฺชุ’’นฺติ. อคฺคิสาลาย ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิกํ จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ.
อารามปริกฺเขปอนุชานนํ
๓๐๓. เตน โข ปน สมเยน อาราโม อปริกฺขิตฺโต โหติ. อชกาปิ ปสุกาปิ อุปโรเป วิเหเนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริกฺขิปิตุํ ตโย วาเฏ – เวฬุวาฏํ, กณฺฑกวาฏํ [วเฏ เวฬุวฏํ กณฺฑกวฏํ (สฺยา.)], ปริข’’นฺติ. โกฏฺโก น โหติ. ตเถว อชกาปิ ปสุกาปิ อุปโรเป วิเหเนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกฏฺกํ อเปสึ ยมกกวาฏํ โตรณํ ปลิฆ’’นฺติ. โกฏฺเก ติณจุณฺณํ ปริปตติ…เป… ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, โอคุมฺเผตฺวา อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ กาตุํ – เสตวณฺณํ กาฬวณฺณํ เครุกปริกมฺมํ มาลากมฺมํ ¶ ลตากมฺมํ มกรทนฺตกํ ปฺจปฏิก’’นฺติ. อาราโม จิกฺขลฺโล โหติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มรุมฺพํ อุปกิริตุ’’นฺติ. น ปริยาปุณนฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปทรสิลํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ. อุทกํ สนฺติฏฺติ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทกนิทฺธมน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร สงฺฆสฺส อตฺถาย สุธามตฺติกาเลปนํ ปาสาทํ กาเรตุกาโม โหติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ภควตา ¶ ฉทนํ อนฺุาตํ, กึ อนนฺุาต’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจ ฉทนานิ – อิฏฺกาฉทนํ, สิลาฉทนํ, สุธาฉทนํ, ติณจฺฉทนํ, ปณฺณจฺฉทน’’นฺติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒. ทุติยภาณวาโร
อนาถปิณฺฑิกวตฺถุ
๓๐๔. เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส ภคินิปติโก โหติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ราชคหํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. เตน โข ปน สมเยน ราชคหเกน เสฏฺินา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต โหติ. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี ทาเส จ กมฺมกาเร [กมฺมกเร (สี. สฺยา.)] จ อาณาเปสิ – ‘‘เตน หิ, ภเณ, กาลสฺเสว อุฏฺาย ยาคุโย ปจถ, ภตฺตานิ ปจถ, สูปานิ สมฺปาเทถ, อุตฺตริภงฺคานิ สมฺปาเทถา’’ติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ปุพฺเพ ขฺวายํ ¶ คหปติ มยิ อาคเต สพฺพกิจฺจานิ นิกฺขิปิตฺวา มมฺเว สทฺธึ ปฏิสมฺโมทติ. โสทานายํ วิกฺขิตฺตรูโป ทาเส จ กมฺมกาเร จ อาณาเปสิ – ‘เตน หิ, ภเณ, กาลสฺเสว อุฏฺาย ยาคุโย ปจถ, ภตฺตานิ ปจถ, สูปานิ สมฺปาเทถ, อุตฺตริภงฺคานิ ¶ สมฺปาเทถา’ติ. กึ นุ โข อิมสฺส คหปติสฺส อาวาโห วา ภวิสฺสติ, วิวาโห วา ภวิสฺสติ, มหายฺโ วา ปจฺจุปฏฺิโต ¶ , ราชา วา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธึ พลกาเยนา’’ติ?
อถ โข ราชคหโก เสฏฺี ทาเส จ กมฺมกาเร จ อาณาเปตฺวา เยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชคหกํ เสฏฺึ อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เอตทโวจ – ‘‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, คหปติ, มยิ อาคเต สพฺพกิจฺจานิ นิกฺขิปิตฺวา มมฺเว สทฺธึ ปฏิสมฺโมทสิ. โสทานิ ตฺวํ วิกฺขิตฺตรูโป ทาเส จ กมฺมกาเร จ อาณาเปสิ – ‘เตน หิ, ภเณ, กาลสฺเสว อุฏฺาย ยาคุโย ปจถ, ภตฺตานิ ปจถ, สูปานิ สมฺปาเทถ, อุตฺตริภงฺคานิ สมฺปาเทถา’ติ. กึ นุ โข เต, คหปติ, อาวาโห วา ภวิสฺสติ, วิวาโห วา ภวิสฺสติ, มหายฺโ วา ปจฺจุปฏฺิโต, ราชา วา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธึ ¶ พลกาเยนา’’ติ? ‘‘น เม, คหปติ, อาวาโห ¶ วา ภวิสฺสติ, นาปิ วิวาโห วา ภวิสฺสติ, นาปิ ราชา วา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธึ พลกาเยน; อปิ จ เม มหายฺโ ปจฺจุปฏฺิโต; สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติ. ‘‘พุทฺโธติ ตฺวํ, คหปติ, วเทสี’’ติ? ‘‘พุทฺโธ ตฺยาหํ, คหปติ, วทามี’’ติ. ‘‘พุทฺโธติ ตฺวํ, คหปติ, วเทสี’’ติ? ‘‘พุทฺโธ ตฺยาหํ, คหปติ, วทามี’’ติ. ‘‘พุทฺโธติ ตฺวํ, คหปติ, วเทสี’’ติ? ‘‘พุทฺโธ ตฺยาหํ, คหปติ, วทามี’’ติ. ‘‘โฆโสปิ โข เอโส, คหปติ, ทุลฺลโภ โลกสฺมึ ยทิทํ – พุทฺโธ พุทฺโธติ. สกฺกา นุ โข, คหปติ, อิมํ กาลํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธ’’นฺติ? ‘‘อกาโล โข, คหปติ, อิมํ กาลํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ. สฺเวทานิ ตฺวํ กาเลน ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสสิ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธ’’นฺติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ – สฺเวทานาหํ กาเลน ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสามิ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺติ – พุทฺธคตาย สติยา นิปชฺชิตฺวา รตฺติยา สุทํ ติกฺขตฺตุํ วุฏฺาสิ ปภาตํ มฺมาโน.
๓๐๕. [สํ. นิ. ๑.๒๔๒] อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน สิวกทฺวารํ [สีวทฺวารํ (สี.), สีตวนทฺวารํ (สฺยา.)] เตนุปสงฺกมิ. อมนุสฺสา ทฺวารํ วิวรึสุ. อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ¶ นครมฺหา นิกฺขนฺตสฺส อาโลโก อนฺตรธายิ, อนฺธกาโร ¶ ปาตุรโหสิ, ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส ¶ อุทปาทิ; ตโตว ปุน นิวตฺติตุกาโม อโหสิ. อถ โข สิวโก [สีวโก (สี. สฺยา.)] ยกฺโข อนฺตรหิโต สทฺทมนุสฺสาเวสิ –
‘‘สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
สตํ กฺาสหสฺสานิ, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา;
เอกสฺส ปทวีติหารสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ [โสฬสินฺติ (สี. ก.)].
‘‘อภิกฺกม คหปติ อภิกฺกม คหปติ;
อภิกฺกนฺตํ เต เสยฺโย โน ปฏิกฺกนฺต’’นฺติ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส อนฺธกาโร อนฺตรธายิ, อาโลโก ปาตุรโหสิ. ยํ อโหสิ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส โส ปฏิปฺปสฺสมฺภิ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข…เป… อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส อาโลโก อนฺตรธายิ, อนฺธกาโร ปาตุรโหสิ, ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ ¶ โลมหํโส อุทปาทิ, ตโตว ปุน นิวตฺติตุกาโม อโหสิ. ตติยมฺปิ โข สิวโก ยกฺโข อนฺตรหิโต สทฺทมนุสฺสาเวสิ –
‘‘สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
สตํ กฺาสหสฺสานิ, อามุกฺกมณิกุณฺฑลา;
เอกสฺส ปทวีติหารสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ.
‘‘อภิกฺกม คหปติ อภิกฺกม คหปติ,
อภิกฺกนฺตํ เต เสยฺโย โน ปฏิกฺกนฺต’’นฺติ.
ตติยมฺปิ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส อนฺธกาโร อนฺตรธายิ ¶ , อาโลโก ปาตุรโหสิ, ยํ อโหสิ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส, โส ปฏิปฺปสฺสมฺภิ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน สีตวนํ เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย อชฺโฌกาเส จงฺกมติ. อทฺทสา โข ภควา อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน จงฺกมา โอโรหิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ¶ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ สุทตฺตา’’ติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ – นาเมน มํ ภควา อาลปตีติ – หฏฺโ อุทคฺโค เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภนฺเต, ภควา สุขํ สยิตฺถา’’ติ?
[สํ. นิ. ๑.๒๔๒] ‘‘สพฺพทา เว สุขํ เสติ, พฺราหฺมโณ ปรินิพฺพุโต;
โย น ลิมฺปติ กาเมสุ, สีติภูโต นิรูปธิ.
‘‘สพฺพา อาสตฺติโย เฉตฺวา, วิเนยฺย หทเย ทรํ;
อุปสนฺโต สุขํ เสติ, สนฺตึ ปปฺปุยฺย เจตสา’’ติ [เจตโสติ (สี. สฺยา.)].
อถ โข ภควา อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส อนุปุพฺพึ กถํ [อานุปุพฺพิกถํ (สี.)] กเถสิ, เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ, กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ, เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ. ยทา ¶ ภควา อฺาสิ อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา ตํ ปกาเสสิ ¶ – ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺคํ. เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ ¶ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, เอวเมว อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ยํ กิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ทิฏฺธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุสาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต, อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต! เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ – เอวเมวํ ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. เอสาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ, ธมฺมฺจ, ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตํ. อธิวาเสตุ จ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อสฺโสสิ ¶ โข ¶ ราชคหโก เสฏฺี – ‘‘อนาถปิณฺฑิเกน กิร คหปตินา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติ.
๓๐๖. อถ โข ราชคหโก เสฏฺี อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘ตยา กิร, คหปติ, สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต. ตฺวฺจาสิ อาคนฺตุโก. เทมิ เต, คหปติ, เวยฺยายิกํ เยน ตฺวํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กเรยฺยาสี’’ติ. ‘‘อลํ, คหปติ อตฺถิ เม เวยฺยายิกํ เยนาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กริสฺสามี’’ติ.
อสฺโสสิ โข ราชคหโก เนคโม – ‘‘อนาถปิณฺฑิเกน กิร คหปตินา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติ. อถ โข ราชคหโก เนคโม อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘ตยา กิร, คหปติ, สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต. ตฺวฺจาสิ อาคนฺตุโก. เทมิ เต, คหปติ, เวยฺยายิกํ เยน ตฺวํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กเรยฺยาสี’’ติ. ‘‘อลํ อยฺย; อตฺถิ เม เวยฺยายิกํ เยนาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กริสฺสามี’’ติ.
อสฺโสสิ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร – ‘‘อนาถปิณฺฑิเกน กิร คหปตินา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อนาถปิณฺฑิกํ ¶ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘ตยา กิร, คหปติ, สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข สงฺโฆ นิมนฺติโต. ตฺวฺจาสิ อาคนฺตุโก. เทมิ เต, คหปติ, เวยฺยายิกํ เยน ตฺวํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กเรยฺยาสี’’ติ. ‘‘อลํ ¶ เทว; อตฺถิ เม เวยฺยายิกํ เยนาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ภตฺตํ กริสฺสามี’’ติ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส นิเวสเน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ¶ ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, ภนฺเต, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ราชคหกสฺส เสฏฺิสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ, เอกมนฺตํ นิสีทิ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สาวตฺถิยํ วสฺสาวาสํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. ‘‘สฺุาคาเร โข, คหปติ, ตถาคตา อภิรมนฺตี’’ติ. ‘‘อฺาตํ ภควา, อฺาตํ สุคตา’’ติ. อถ โข ภควา อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
๓๐๗. เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ พหุมิตฺโต โหติ พหุสหาโย อาเทยฺยวาโจ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ราชคเห ตํ กรณียํ ตีเรตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อนฺตรามคฺเค มนุสฺเส อาณาเปสิ – ‘‘อาราเม ¶ , อยฺยา, กโรถ, วิหาเร ปติฏฺาเปถ, ทานานิ ปฏฺเปถ. พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน. โส จ มยา ภควา นิมนฺติโต อิมินา มคฺเคน อาคจฺฉิสฺสตี’’ติ. อถ โข เต มนุสฺสา อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา อุยฺโยชิตา อาราเม อกํสุ, วิหาเร ปติฏฺาเปสุํ, ทานานิ ปฏฺเปสุํ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ สาวตฺถึ คนฺตฺวา สมนฺตา สาวตฺถึ อนุวิโลเกสิ – ‘‘กตฺถ นุ โข ภควา วิหเรยฺย? ยํ อสฺส คามโต เนว อติทูเร น อจฺจาสนฺเน, คมนาคมนสมฺปนฺนํ, อตฺถิกานํ อตฺถิกานํ มนุสฺสานํ อภิกฺกมนียํ, ทิวา อปฺปากิณฺณํ, รตฺตึ อปฺปสทฺทํ, อปฺปนิคฺโฆสํ, วิชนวาตํ, มนุสฺสราหสฺเสยฺยกํ, ปฏิสลฺลานสารุปฺป’’นฺติ.
อทฺทสา ¶ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เชตสฺส กุมารสฺส [ราชกุมารสฺส (สี. สฺยา. กํ.)] อุยฺยานํ – คามโต เนว อติทูเร น อจฺจาสนฺเน, คมนาคมนสมฺปนฺนํ, อตฺถิกานํ อตฺถิกานํ มนุสฺสานํ อภิกฺกมนียํ, ทิวา อปฺปากิณฺณํ, รตฺตึ อปฺปสทฺทํ, อปฺปนิคฺโฆสํ, วิชนวาตํ, มนุสฺสราหสฺเสยฺยกํ, ปฏิสลฺลานสารุปฺปํ. ทิสฺวาน เยน เชโต กุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เชตํ กุมารํ เอตทโวจ – ‘‘เทหิ เม, อยฺยปุตฺต, อุยฺยานํ อารามํ กาตุ’’นฺติ [เกตุํ (วชีรพุทฺธิฏีกายํ)]. ‘‘อเทยฺโย, คหปติ, อาราโม อปิ โกฏิสนฺถเรนา’’ติ. ‘‘คหิโต, อยฺยปุตฺต, อาราโม’’ติ. ‘‘น, คหปติ, คหิโต อาราโม’’ติ. คหิโต น คหิโตติ โวหาริเก มหามตฺเต ปุจฺฉึสุ. มหามตฺตา เอวมาหํสุ ¶ – ‘‘ยโต ตยา ¶ , อยฺยปุตฺต, อคฺโฆ กโต, คหิโต อาราโม’’ติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก ¶ คหปติ สกเฏหิ หิรฺํ นิพฺพาหาเปตฺวา เชตวนํ โกฏิสนฺถรํ สนฺถราเปสิ. สกึ นีหฏํ หิรฺํ โถกสฺส โอกาสสฺส โกฏฺกสามนฺตา นปฺปโหติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ มนุสฺเส อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉถ, ภเณ, หิรฺํ อาหรถ; อิมํ โอกาสํ สนฺถริสฺสามา’’ติ.
อถ โข เชตสฺส กุมารสฺส เอตทโหสิ – ‘‘น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ, ยถายํ คหปติ ตาว พหุํ หิรฺํ ปริจฺจชตี’’ติ. อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ เอตทโวจ – ‘‘อลํ, คหปติ; มา ตํ โอกาสํ สนฺถราเปสิ. เทหิ เม เอตํ โอกาสํ. มเมตํ ทานํ ภวิสฺสตี’’ติ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ – อยํ โข เชโต กุมาโร อภิฺาโต าตมนุสฺโส; มหตฺถิโก โข ปน เอวรูปานํ าตมนุสฺสานํ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสาโทติ – ตํ โอกาสํ เชตสฺส กุมารสฺส ปาทาสิ [อทาสิ (สฺยา.)]. อถ โข เชโต กุมาโร ตสฺมึ โอกาเส โกฏฺกํ มาเปสิ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เชตวเน วิหาเร การาเปสิ, ปริเวณานิ การาเปสิ, โกฏฺเก การาเปสิ, อุปฏฺานสาลาโย การาเปสิ, อคฺคิสาลาโย การาเปสิ, กปฺปิยกุฏิโย การาเปสิ, วจฺจกุฏิโย การาเปสิ, จงฺกเม การาเปสิ, จงฺกมนสาลาโย การาเปสิ, อุทปาเน การาเปสิ, อุทปานสาลาโย การาเปสิ, ชนฺตาฆเร การาเปสิ, ชนฺตาฆรสาลาโย การาเปสิ, โปกฺขรณิโย การาเปสิ, มณฺฑเป ¶ การาเปสิ.
นวกมฺมทานํ
๓๐๘. อถ โข ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา สกฺกจฺจํ นวกมฺมํ ¶ กโรนฺติ. เยปิ ภิกฺขู นวกมฺมํ อธิฏฺเนฺติ เตปิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺเนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ¶ . อถ โข อฺตรสฺส ทลิทฺทสฺส ตุนฺนวายสฺส เอตทโหสิ – ‘‘น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ, ยถยิเม มนุสฺสา สกฺกจฺจํ นวกมฺมํ กโรนฺติ; ยํนูนาหมฺปิ นวกมฺมํ กเรยฺย’’นฺติ. อถ โข โส ทลิทฺโท ตุนฺนวาโย สามํ จิกฺขลฺลํ มทฺทิตฺวา อิฏฺกาโย จินิตฺวา กุฏฺฏํ อุฏฺาเปสิ. เตน อกุสลเกน จิตา วงฺกา ภิตฺติ ปริปติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข โส ทลิทฺโท ตุนฺนวาโย สามํ จิกฺขลฺลํ มทฺทิตฺวา อิฏฺกาโย จินิตฺวา กุฏฺฏํ อุฏฺาเปสิ. เตน อกุสลเกน จิตา วงฺกา ภิตฺติ ปริปติ. อถ โข โส ทลิทฺโท ตุนฺนวาโย อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘เย อิเมสํ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ¶ เทนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ, เต อิเม โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, เตสฺจ นวกมฺมํ อธิฏฺเนฺติ. อหํ ¶ ปนมฺหิ ทลิทฺโท. น มํ โกจิ โอวทติ วา อนุสาสติ วา นวกมฺมํ วา อธิฏฺเตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ทลิทฺทสฺส ตุนฺนวายสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นวกมฺมํ ทาตุํ. นวกมฺมิโก, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชิสฺสติ – ‘กินฺติ นุ โข วิหาโร ขิปฺปํ ปริโยสานํ คจฺเฉยฺยา’ติ; ขณฺฑํ ผุลฺลํ ปฏิสงฺขริสฺสติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, ทาตพฺพํ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๐๙. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส คหปติโน วิหารํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นวกมฺมํ ทเทยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส คหปติโน วิหารํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นวกมฺมํ เทติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส คหปติโน วิหารํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นวกมฺมสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส คหปติโน วิหาโร อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นวกมฺมํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อคฺคาสนาทิอนุชานนํ
๓๑๐. อถ ¶ โข ภควา เวสาลิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิ ¶ . เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ¶ อนฺเตวาสิกา ภิกฺขู พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปุรโต ปุรโต คนฺตฺวา วิหาเร ปริคฺคณฺหนฺติ, เสยฺยาโย ปริคฺคณฺหนฺติ – อิทํ อมฺหากํ อุปชฺฌายานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ อาจริยานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ ภวิสฺสตี’’ติ.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คนฺตฺวา วิหาเรสุ ปริคฺคหิเตสุ, เสยฺยาสุ ปริคฺคหิตาสุ, เสยฺยํ อลภมาโน อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถ โข ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย อุกฺกาสิ. อายสฺมาปิ สาริปุตฺโต อุกฺกาสิ. ‘‘โก เอตฺถา’’ติ? ‘‘อหํ, ภควา, สาริปุตฺโต’’ติ. ‘‘กิสฺส ตฺวํ, สาริปุตฺตํ, อิธ นิสินฺโน’’ติ? อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยานํ ¶ ภิกฺขูนํ อนฺเตวาสิกา ภิกฺขู พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปุรโต ปุรโต คนฺตฺวา วิหาเร ปริคฺคณฺหนฺติ, เสยฺยาโย ปริคฺคณฺหนฺติ – อิทํ อมฺหากํ อุปชฺฌายานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ อาจริยานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ ภวิสฺสตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปุรโต ปุรโต คนฺตฺวา วิหาเร ปริคฺคเหสฺสนฺติ, เสยฺยาโย ปริคฺคเหสฺสนฺติ – อิทํ อมฺหากํ อุปชฺฌายานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ อาจริยานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ ภวิสฺสตีติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ ¶ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘โก, ภิกฺขเว, อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ?
เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ขตฺติยกุลา ปพฺพชิโต โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิโต โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, คหปติกุลา ปพฺพชิโต โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ¶ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, สุตฺตนฺติโก โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, วินยธโร โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ ¶ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ธมฺมกถิโก โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ปมสฺส ฌานสฺส ลาภี โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภี โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภี โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภี โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, โสตาปนฺโน โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, สกทาคามี…เป… โย, ภควา, อนาคามี…เป… โย, ภควา ¶ , อรหา โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, เตวิชฺโช โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ. เอกจฺเจ ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘โย, ภควา, ฉฬภิฺโ โส อรหติ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑ’’นฺติ.
๓๑๑. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, หิมวนฺตปเทเส [หิมวนฺตปสฺเส (สี. สฺยา.)] มหานิคฺโรโธ อโหสิ. ตํ ตโย สหายา อุปนิสฺสาย วิหรึสุ – ติตฺติโร จ, มกฺกโฏ จ, หตฺถินาโค จ. เต อฺมฺํ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหรนฺติ. อถ โข, ภิกฺขเว, เตสํ สหายานํ เอตทโหสิ – ‘อโห นูน มยํ ชาเนยฺยาม ยํ อมฺหากํ ชาติยา มหนฺตตรํ ตํ มยํ สกฺกเรยฺยาม ครุํ กเรยฺยาม มาเนยฺยาม ปูเชยฺยาม, ตสฺส จ มยํ โอวาเท ติฏฺเยฺยามา’ติ.
‘‘อถ โข, ภิกฺขเว, ติตฺติโร จ มกฺกโฏ จ หตฺถินาคํ ปุจฺฉึสุ – ‘ตฺวํ, สมฺม, กึ โปราณํ สรสี’ติ? ‘ยทาหํ, สมฺมา, โปโต โหมิ, อิมํ นิคฺโรธํ อนฺตรา ¶ สตฺถีนํ [อนฺตราสตฺถิกํ (สี.)] กริตฺวา อติกฺกมามิ, อคฺคงฺกุรกํ เม อุทรํ ฉุปติ. อิมาหํ, สมฺมา, โปราณํ สรามี’ติ.
‘‘อถ โข, ภิกฺขเว, ติตฺติโร จ หตฺถินาโค จ มกฺกฏํ ปุจฺฉึสุ – ‘ตฺวํ, สมฺม, กึ โปราณํ สรสี’ติ? ‘ยทาหํ, สมฺมา, ฉาโป โหมิ, ฉมายํ นิสีทิตฺวา อิมสฺส นิคฺโรธสฺส อคฺคงฺกุรกํ ขาทามิ. อิมาหํ, สมฺมา, โปราณํ สรามี’ติ.
‘‘อถ ¶ โข, ภิกฺขเว, มกฺกโฏ จ หตฺถินาโค จ ติตฺติรํ ปุจฺฉึสุ – ‘ตฺวํ, สมฺม, กึ โปราณํ สรสี’ติ? ‘อมุกสฺมึ, สมฺมา, โอกาเส มหานิคฺโรโธ อโหสิ. ตโต อหํ ผลํ ภกฺขิตฺวา อิมสฺมึ โอกาเส วจฺจํ อกาสึ; ตสฺสายํ นิคฺโรโธ ชาโต. ตทาหํ, สมฺมา, ชาติยา มหนฺตตโร’ติ ¶ .
‘‘อถ ¶ โข, ภิกฺขเว, มกฺกโฏ จ หตฺถินาโค จ ติตฺติรํ เอตทโวจุํ – ‘ตฺวํ, สมฺม, อมฺหากํ ชาติยา มหนฺตตโร. ตํ มยํ สกฺกริสฺสาม ครุํ กริสฺสาม มาเนสฺสาม ปูเชสฺสาม, ตุยฺหฺจ มยํ โอวาเท ปติฏฺิสฺสามา’ติ. อถ โข, ภิกฺขเว, ติตฺติโร มกฺกฏฺจ หตฺถินาคฺจ ปฺจสุ สีเลสุ สมาทเปสิ, อตฺตนา จ ปฺจสุ สีเลสุ สมาทาย วตฺตติ. เต อฺมฺํ สคารวา สปฺปติสฺสา สภาควุตฺติกา วิหริตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชึสุ. เอวํ โข ตํ, ภิกฺขเว, ติตฺติริยํ นาม พฺรหฺมจริยํ อโหสิ.
[ชา. ๑.๑.๓๗] ‘‘เย วุฑฺฒมปจายนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;
ทิฏฺเ ธมฺเม จ ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตี’’ติ.
‘‘เต หิ นาม, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตา ปาณา อฺมฺํ สคารวา สปฺปติสฺสา สภาควุตฺติกา วิหริสฺสนฺติ. อิธ โข ตํ, ภิกฺขเว, โสเภถ ยํ ตุมฺเห เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตา สมานา อฺมฺํ อคารวา อปฺปติสฺสา อสภาควุตฺติกา วิหเรยฺยาถ? เนตํ, ภิกฺขเว ¶ , อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ, ปจฺจุฏฺานํ, อฺชลิกมฺมํ, สามีจิกมฺมํ, อคฺคาสนํ, อคฺโคทกํ, อคฺคปิณฺฑํ. น จ, ภิกฺขเว, สงฺฆิกํ ยถาวุฑฺฒํ ปฏิพาหิตพฺพํ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
อวนฺทิยาทิปุคฺคลา
๓๑๒. ‘‘ทสยิเม ¶ , ภิกฺขเว, อวนฺทิยา – ปุเร อุปสมฺปนฺเนน ปจฺฉา อุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย, อนุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย, นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร อธมฺมวาที อวนฺทิโย, มาตุคาโม อวนฺทิโย, ปณฺฑโก อวนฺทิโย, ปาริวาสิโก อวนฺทิโย, มูลายปฏิกสฺสนารโห อวนฺทิโย, มานตฺตารโห อวนฺทิโย, มานตฺตจาริโก อวนฺทิโย, อพฺภานารโห อวนฺทิโย. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อวนฺทิยา.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, วนฺทิยา – ปจฺฉา อุปสมฺปนฺเนน ปุเร อุปสมฺปนฺโน วนฺทิโย, นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร ธมฺมวาที วนฺทิโย, สเทวเก ภิกฺขเว โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วนฺทิโย. อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย วนฺทิยา’’ติ.
อาสนปฺปฏิพาหนปฏิกฺเขปํ
๓๑๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน มนุสฺสา สงฺฆํ อุทฺทิสฺส มณฺฑเป ปฏิยาเทนฺติ, สนฺถเร ปฏิยาเทนฺติ, โอกาเส ปฏิยาเทนฺติ. ฉพฺพคฺคิยานํ ¶ ภิกฺขูนํ อนฺเตวาสิกา ภิกฺขู – ‘สงฺฆิกฺเว ภควตา ยถาวุฑฺฒํ อนฺุาตํ ¶ , โน อุทฺทิสฺสกต’นฺติ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปุรโต ปุรโต คนฺตฺวา มณฺฑเปปิ ปริคฺคณฺหนฺติ, สนฺถเรปิ ปริคฺคณฺหนฺติ, โอกาเสปิ ปริคฺคณฺหนฺติ – อิทํ อมฺหากํ อุปชฺฌายานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ อาจริยานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ ภวิสฺสตีติ. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คนฺตฺวา มณฺฑเปสุ ปริคฺคหิเตสุ, สนฺถเรสุ ปริคฺคหิเตสุ, โอกาเสสุ ปริคฺคหิเตสุ, โอกาสํ อลภมาโน อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถ โข ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย อุกฺกาสิ. อายสฺมาปิ สาริปุตฺโต อุกฺกาสิ. ‘‘โก เอตฺถา’’ติ? ‘‘อหํ, ภควา, สาริปุตฺโต’’ติ. ‘‘กิสฺส ตฺวํ, สาริปุตฺต, อิธ นิสินฺโน’’ติ? อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ อนฺเตวาสิกา ภิกฺขู – ‘สงฺฆิกฺเว ภควตา ยถาวุฑฺฒํ อนฺุาตํ, โน อุทฺทิสฺสกต’นฺติ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ปุรโต ปุรโต คนฺตฺวา ¶ มณฺฑเป ปริคฺคณฺหนฺติ, สนฺถเร ปริคฺคณฺหนฺติ, โอกาเส ปริคฺคณฺหนฺติ – อิทํ อมฺหากํ อุปชฺฌายานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ อาจริยานํ ภวิสฺสติ, อิทํ อมฺหากํ ภวิสฺสตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อุทฺทิสฺสกตมฺปิ ยถาวุฑฺฒํ ปฏิพาเหตพฺพํ. โย ¶ ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
คิหิวิกตอนุชานนํ
๓๑๔. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภตฺตคฺเค อนฺตรฆเร อุจฺจาสยนมหาสยนานิ ปฺเปนฺติ, เสยฺยถิทํ – อาสนฺทึ, ปลฺลงฺกํ, โคนกํ, จิตฺตกํ, ปฏิกํ, ปฏลิกํ, ตูลิกํ, วิกติกํ, อุทฺทโลมึ, เอกนฺตโลมึ, กฏฺฏิสฺสํ, โกเสยฺยํ [โกเสยฺยํ กมฺพลํ (สี. สฺยา.)], กุตฺตกํ, หตฺถตฺถรํ, อสฺสตฺถรํ, รถตฺถรํ, อชินปเวณึ, กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณํ, สอุตฺตรจฺฉทํ, อุภโตโลหิตกูปธานํ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาภินิสีทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา ตีณิ – อาสนฺทึ, ปลฺลงฺกํ, ตูลิกํ – คิหิวิกตํ [คิหิวิกฏํ (สี. ก.), อวเสสํ คิหิวิกฏํ (สฺยา.)] อภินิสีทิตุํ, นตฺเวว อภินิปชฺชิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภตฺตคฺเค อนฺตรฆเร ตูโลนทฺธํ มฺจมฺปิ ปีมฺปิ ปฺเปนฺติ ¶ . ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาภินิสีทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิหิวิกตํ อภินิสีทิตุํ, นตฺเวว อภินิปชฺชิตุ’’นฺติ.
เชตวนวิหารานุโมทนา
๓๑๕. อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน สาวตฺถิ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ¶ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควนฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ ¶ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, ภนฺเต, นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา, ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ, เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, เชตวเน ปฏิปชฺชามี’’ติ? ‘‘เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, เชตวนํ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส ปติฏฺเปหี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เชตวนํ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส ปติฏฺาเปสิ.
อถ โข ภควา อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ –
‘‘สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ, ตโต วาฬมิคานิ จ;
สรีสเป ¶ จ มกเส, สิสิเร จาปิ วุฏฺิโย.
‘‘ตโต วาตาตโป โฆโร, สฺชาโต ปฏิหฺติ;
เลณตฺถฺจ สุขตฺถฺจ, ฌายิตฺุจ วิปสฺสิตุํ.
‘‘วิหารทานํ ¶ สงฺฆสฺส, อคฺคํ พุทฺเธน วณฺณิตํ;
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.
‘‘วิหาเร การเย รมฺเม, วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต;
เตสํ อนฺนฺจ ปานฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ทเทยฺย อุชุภูเตสุ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
‘‘เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ, สพฺพทุกฺขาปนูทนํ;
ยํ โส ธมฺมํ อิธฺาย, ปรินิพฺพาติ อนาสโว’’ติ.
อถ ¶ โข ภควา อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ.
อาสนปฺปฏิพาหนาทิ
๓๑๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส อาชีวกสาวกสฺส มหามตฺตสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ. อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปจฺฉา อาคนฺตฺวา วิปฺปกตโภชนํ อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปสิ. ภตฺตคฺคํ โกลาหลํ อโหสิ. อถ โข โส มหามตฺโต อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ปจฺฉา อาคนฺตฺวา วิปฺปกตโภชนํ อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปสฺสนฺติ! ภตฺตคฺคํ โกลาหลํ อโหสิ. นนุ นาม ลพฺภา อฺตฺราปิ นิสินฺเนน ยาวทตฺถํ ¶ ภฺุชิตุ’’นฺติ? อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส มหามตฺตสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ปจฺฉา อาคนฺตฺวา วิปฺปกตโภชนํ อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปสฺสติ! ภตฺตคฺคํ โกลาหลํ อโหสี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, ปจฺฉา อาคนฺตฺวา วิปฺปกตโภชนํ อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปสิ, ภตฺตคฺคํ โกลาหลํ อโหสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ปจฺฉา อาคนฺตฺวา วิปฺปกตโภชนํ อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ วุฏฺาเปสฺสสิ? ภตฺตคฺคํ โกลาหลํ อโหสิ. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, วิปฺปกตโภชโน [โภชโน อานนฺตริโก (สฺยา.)] ภิกฺขุ วุฏฺาเปตพฺโพ. โย วุฏฺาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ วุฏฺาเปติ, ปวาริโต จ โหติ, ‘คจฺฉ อุทกํ อาหรา’ติ วตฺตพฺโพ. เอวฺเจตํ ¶ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, สาธุกํ สิตฺถานิ คิลิตฺวา วุฑฺฒตรสฺส ภิกฺขุโน อาสนํ ทาตพฺพํ. น ตฺเววาหํ, ภิกฺขเว, เกนจิ ปริยาเยน วุฑฺฒตรสฺส ภิกฺขุโน อาสนํ ปฏิพาหิตพฺพนฺติ วทามิ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ’’.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู คิลาเน ภิกฺขู วุฏฺาเปนฺติ. คิลานา เอวํ วเทนฺติ – ‘‘น มยํ, อาวุโส, สกฺโกม วุฏฺาตุํ, คิลานามฺหา’’ติ. ‘‘มยํ อายสฺมนฺเต วุฏฺาเปสฺสามา’’ติ ปริคฺคเหตฺวา วุฏฺาเปตฺวา ิตเก มฺุจนฺติ. คิลานา มุจฺฉิตา ปปตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘น, ภิกฺขเว, คิลาโน วุฏฺาเปตพฺโพ. โย วุฏฺาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ¶ ‘คิลานา มยมฺหา อวุฏฺาปนียา’ติ วรเสยฺยาโย ปลิพุทฺเธนฺติ [ปลิพุนฺธนฺติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ปติรูปํ เสยฺยํ ทาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เลสกปฺเปน เสนาสนํ ปฏิพาหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, เลสกปฺเปน เสนาสนํ ปฏิพาหิตพฺพํ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
[ปาจิ. ๑๒๒] เตน โข ปน สมเยน สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู อฺตรํ ปจฺจนฺติมํ มหาวิหารํ ปฏิสงฺขโรนฺติ – ‘อิธ มยํ วสฺสํ วสิสฺสามา’ติ. อทฺทสํสุ [อทฺทสาสุํ (ก.)] โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู วิหารํ [อฺตรํ วิหารํ (ก.)] ปฏิสงฺขโรนฺเต. ทิสฺวาน เอวมาหํสุ – ‘‘อิเม, อาวุโส, สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิหารํ ปฏิสงฺขโรนฺติ. หนฺท เน วุฏฺาเปสฺสามา’’ติ. เอกจฺเจ ¶ เอวมาหํสุ – ‘‘อาคเมถาวุโส, ยาว ปฏิสงฺขโรนฺติ, ปฏิสงฺขเต วุฏฺาเปสฺสามา’’ติ. อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, ปฏิกจฺเจว อาจิกฺขิตพฺพํ? มยฺจฺํ ปฏิสงฺขเรยฺยามา’’ติ. ‘‘นนุ, อาวุโส, สงฺฆิโก วิหาโร’’ติ? ‘‘อามาวุโส, สงฺฆิโก วิหาโร’’ติ. ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ. ‘‘มหลฺลโก, อาวุโส, วิหาโร; ตุมฺเหปิ วสถ, มยมฺปิ วสิสฺสามา’’ติ. ‘‘อุฏฺเถาวุโส, อมฺหากํ วิหาโร ปาปุณาตี’’ติ กุปิตา อนตฺตมนา คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒนฺติ. เต นิกฺกฑฺฒิยมานา โรทนฺติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘กิสฺส ตุมฺเห, อาวุโส, โรทถา’’ติ? ‘‘อิเม, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา ¶ อนตฺตมนา อมฺเห สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒนฺตี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุปิตา อนตฺตมนา ภิกฺขู สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ตุมฺเห ภิกฺขเว, กุปิตา อนตฺตมนา สงฺฆิกา วิหารา ภิกฺขู นิกฺกฑฺฒถา’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, กุปิเตน ¶ ¶ อนตฺตมเนน ภิกฺขุ สงฺฆิกา วิหารา นิกฺกฑฺฒิตพฺโพ. โย นิกฺกฑฺเฒยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เสนาสนํ คาเหตุ’’นฺติ.
เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติ
๓๑๗. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘เกน นุ โข เสนาสนํ คาเหตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ …เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ เสนาสนคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนิตุํ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, คหิตาคหิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ –
‘‘ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ เสนาสนคฺคาหาปกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ เสนาสนคฺคาหาปกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน เสนาสนคฺคาหาปกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ เสนาสนคฺคาหาปโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ ¶ .
๓๑๘. อถ โข เสนาสนคฺคาหาปกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข เสนาสนํ คาเหตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปมํ ภิกฺขู คเณตุํ ¶ , ภิกฺขู คเณตฺวา เสยฺยา คเณตุํ, เสยฺยา คเณตฺวา เสยฺยคฺเคน คาเหตุ’’นฺติ. เสยฺยคฺเคน คาเหนฺตา เสยฺยา อุสฺสารยึสุ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิหารคฺเคน คาเหตุ’’นฺติ. วิหารคฺเคน คาเหนฺตา วิหารา อุสฺสารยึสุ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปริเวณคฺเคน คาเหตุ’’นฺติ. ปริเวณคฺเคน คาเหนฺตา ปริเวณา อุสฺสารยึสุ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อนุภาคมฺปิ ทาตุํ. คหิเต อนุภาเค อฺโ ภิกฺขุ อาคจฺฉติ, น อกามา ทาตพฺโพ’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู นิสฺสีเม ิตสฺส เสนาสนํ คาเหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นิสฺสีเม ิตสฺส เสนาสนํ คาเหตพฺพํ. โย คาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู เสนาสนํ คเหตฺวา สพฺพกาลํ ปฏิพาหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, เสนาสนํ คเหตฺวา สพฺพกาลํ ปฏิพาเหตพฺพํ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสานํ เตมาสํ ¶ ปฏิพาหิตุํ, อุตุกาลํ ปน น ปฏิพาหิตุ’’นฺติ.
อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กติ นุ โข เสนาสนคฺคาหา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ตโย เม, ภิกฺขเว, เสนาสนคฺคาหา – ปุริมโก, ปจฺฉิมโก, อนฺตรามุตฺตโก. อปรชฺชุคตาย อาสาฬฺหิยา ปุริมโก คาเหตพฺโพ. มาสคตาย อาสาฬฺหิยา ปจฺฉิมโก คาเหตพฺโพ. อปรชฺชุคตาย ปวารณาย อายตึ วสฺสาวาสตฺถาย อนฺตรามุตฺตโก คาเหตพฺโพ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย เสนาสนคฺคาหา’’ติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๓. ตติยภาณวาโร
๓๑๙. เตน ¶ โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สาวตฺถิยํ เสนาสนํ คเหตฺวา อฺตรํ คามกาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถปิ เสนาสนํ อคฺคเหสิ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ, อาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโก. สจายํ อิธ วสฺสํ วสิสฺสติ, สพฺเพว มยํ น ผาสุ ภวิสฺสาม. หนฺท นํ ปุจฺฉามา’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ¶ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘นนุ ตยา, อาวุโส อุปนนฺท, สาวตฺถิยํ เสนาสนํ คหิต’’นฺติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, เอโก ทฺเว ปฏิพาหสี’’ติ? ‘‘อิธทานาหํ อาวุโส, มฺุจามิ; ตตฺถ คณฺหามี’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ¶ เอโก ทฺเว ปฏิพาเหสฺสตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, เอโก ทฺเว ปฏิพาหสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, เอโก ทฺเว ปฏิพาหิสฺสสิ? ตตฺถ ตยา, โมฆปุริส, คหิตํ อิธ มุตฺตํ, อิธ ตยา คหิตํ ตตฺร มุตฺตํ. เอวํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, อุภยตฺถ ปริพาหิโร. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, เอเกน ทฺเว ปฏิพาเหตพฺพา. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๓๒๐. [ปาจิ. ๔๓๘] เตน โข ปน สมเยน ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถติ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘ภควา โข อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถติ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณามา’’ติ. เตธ [เต จ (สฺยา. ก.)] พหู ภิกฺขู เถรา จ นวา จ มชฺฌิมา จ อายสฺมโต อุปาลิสฺส ¶ สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณนฺติ. อายสฺมา อุปาลิ ิตโกว อุทฺทิสติ เถรานํ ภิกฺขูนํ คารเวน. เถราปิ ภิกฺขู ิตกาว อุทฺทิสาเปนฺติ ธมฺมคารเวน. ตตฺถ เถรา เจว ภิกฺขู กิลมนฺติ, อายสฺมา จ อุปาลิ กิลมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นวเกน ภิกฺขุนา ¶ อุทฺทิสนฺเตน สมเก วา อาสเน นิสีทิตุํ, อุจฺจตเร วา ธมฺมคารเวน; เถเรน ภิกฺขุนา อุทฺทิสาเปนฺเตน สมเก วา อาสเน นิสีทิตุํ, นีจตเร วา ธมฺมคารเวนา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน พหู ภิกฺขู อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก ิตกา อุทฺเทสํ ปฏิมาเนนฺตา กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมานาสนิเกหิ สห นิสีทิตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข สมานาสนิโก โหตี’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติวสฺสนฺตเรน สห นิสีทิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สมานาสนิกา มฺเจ [เอกมฺเจ (สฺยา.)] นิสีทิตฺวา มฺจํ ภินฺทึสุ, ปีเ [เอกปีเ (สฺยา.)] นิสีทิตฺวา ปีํ ภินฺทึสุ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติวคฺคสฺส ¶ มฺจํ, ติวคฺคสฺส ปี’’นฺติ. ติวคฺโคปิ มฺเจ นิสีทิตฺวา มฺจํ ภินฺทิ, ปีเ นิสีทิตฺวา ปีํ ภินฺทิ…เป… ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทุวคฺคสฺส มฺจํ, ทุวคฺคสฺส ปี’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อสมานาสนิเกหิ สห ทีฆาสเน นิสีทิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา ปณฺฑกํ, มาตุคามํ, อุภโตพฺยฺชนกํ, อสมานาสนิเกหิ สห ทีฆาสเน นิสีทิตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กิตฺตกํ ปจฺฉิมํ นุ โข ทีฆาสนํ โหตี’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ ติณฺณํ ปโหติ, เอตฺตกํ ปจฺฉิมํ ทีฆาสน’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน วิสาขา มิคารมาตา สงฺฆสฺส อตฺถาย สาฬินฺทํ ปาสาทํ การาเปตุกามา โหติ หตฺถินขกํ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ภควตา ปาสาทปริโภโค อนฺุาโต กึ อนนฺุาโต’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพํ ปาสาทปริโภค’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส อยฺยิกา กาลงฺกตา โหติ. ตสฺส กาลงฺกิริยาย สงฺฆสฺส พหุํ อกปฺปิยภณฺฑํ อุปฺปนฺนํ โหติ, เสยฺยถิทํ – อาสนฺทิ, ปลฺลงฺโก, โคนโก ¶ , จิตฺตโก, ปฏิกา, ปฏลิกา, ตูลิกา, วิกติกา, อุทฺทโลมี, เอกนฺตโลมี, กฏฺฏิสฺสํ, โกเสยฺยํ, กุตฺตกํ, หตฺถตฺถรํ, อสฺสตฺถรํ, รถตฺถรํ, อชินปฺปเวณิ, กทลิมิคปฺปวรปจฺจตฺถรณํ, สอุตฺตรจฺฉทํ, อุภโตโลหิตกูปธานํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาสนฺทิยา ปาเท ฉินฺทิตฺวา ¶ ปริภฺุชิตุํ, ปลฺลงฺกสฺส วาเฬ ภินฺทิตฺวา ปริภฺุชิตุํ, ตูลิกํ วิชเฏตฺวา พิพฺโพหนํ กาตุํ, อวเสสํ ภูมตฺถรณํ [สุมฺมตฺถรณํ (สี. สฺยา.)] กาตุ’’นฺติ.
อวิสฺสชฺชิยวตฺถุ
๓๒๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา อวิทูเร อฺตรสฺมึ คามกาวาเส อาวาสิกา ภิกฺขู อุปทฺทุตา โหนฺติ อาคนฺตุกคมิกานํ ภิกฺขูนํ เสนาสนํ ปฺเปนฺตา. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข มยํ, อาวุโส, อุปทฺทุตา อาคนฺตุกคมิกานํ ภิกฺขูนํ เสนาสนํ ปฺเปนฺตา. หนฺท มยํ, อาวุโส, สพฺพํ สงฺฆิกํ เสนาสนํ เอกสฺส เทม. ตสฺส ¶ สนฺตกํ ปริภฺุชิสฺสามา’’ติ. เต สพฺพํ สงฺฆิกํ เสนาสนํ เอกสฺส อทํสุ. อาคนฺตุกา ภิกฺขู เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อมฺหากํ, อาวุโส, เสนาสนํ ปฺาเปถา’’ติ. ‘‘นตฺถาวุโส, สงฺฆิกํ เสนาสนํ; สพฺพํ อมฺเหหิ เอกสฺส ทินฺน’’นฺติ. ‘‘กึ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, สงฺฆิกํ เสนาสนํ วิสฺสชฺเชถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขู สงฺฆิกํ เสนาสนํ วิสฺสชฺเชสฺสนฺตี’’ติ [วิสฺสชฺชิสฺสนฺตีติ (ก.)]! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู สงฺฆิกํ เสนาสนํ วิสฺสชฺเชนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา สงฺฆิกํ เสนาสนํ วิสฺสชฺเชสฺสนฺติ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อวิสฺสชฺชิยานิ, น วิสฺสชฺเชตพฺพานิ [น วิสฺสชฺชิตพฺพานิ (ก.)], สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตานิปิ อวิสฺสชฺชิตานิ โหนฺติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. กตมานิ ปฺจ? อาราโม, อารามวตฺถุ – อิทํ ปมํ อวิสฺสชฺชิยํ, น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตมฺปิ อวิสฺสชฺชิตํ โหติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘วิหาโร, วิหารวตฺถุ – อิทํ ทุติยํ อวิสฺสชฺชิยํ, น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคลฺเลน วา. วิสฺสชฺชิตมฺปิ อวิสฺสชฺชิตํ โหติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘มฺโจ, ปีํ, ภิสิ, พิพฺโพหนํ – อิทํ ตติยํ อวิสฺสชฺชิยํ, น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตมฺปิ อวิสฺสชฺชิตํ โหติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘โลหกุมฺภี ¶ , โลหภาณกํ, โลหวารโก, โลหกฏาหํ, วาสิ, ปรสุ [ผรสุ (สี. สฺยา. ก.)], กุารี [กุธารี (ก.)], กุทาโล, นิขาทนํ – อิทํ จตุตฺถํ อวิสฺสชฺชิยํ, น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตมฺปิ อวิสฺสชฺชิตํ โหติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘วลฺลิ, เวฬุ, มฺุชํ, ปพฺพชํ ¶ [พพฺพชํ (สี.)], ติณํ, มตฺติกา, ทารุภณฺฑํ, มตฺติกาภณฺฑํ – อิทํ ปฺจมํ ¶ อวิสฺสชฺชิยํ, น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตมฺปิ อวิสฺสชฺชิตํ โหติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อวิสฺสชฺชิยานิ, น วิสฺสชฺเชตพฺพานิ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิสฺสชฺชิตานิปิ อวิสฺสชฺชิตานิ โหนฺติ. โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
อเวภงฺคิยวตฺถุ
๓๒๒. อถ โข ภควา สาวตฺถิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ¶ เยน กีฏาคิริ เตน จาริกํ ปกฺกามิ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ จ. อสฺโสสุํ โข อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู – ‘‘ภควา กิร กีฏาคิรึ อาคจฺฉติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ จ’’. ‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, สพฺพํ สงฺฆิกํ เสนาสนํ ภาเชม. ปาปิจฺฉา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสํ คตา; น มยํ เตสํ เสนาสนํ ปฺเปสฺสามา’’ติ, เต สพฺพํ สงฺฆิกํ เสนาสนํ ภาเชสุํ. อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน กีฏาคิริ ตทวสริ. อถ โข ภควา สมฺพหุเล ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว; อสฺสชิปุนพฺพสุเก ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทถ – ‘ภควา, อาวุโส, อาคจฺฉติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ จ. ภควโต จ, อาวุโส, เสนาสนํ ปฺเปถ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานานฺจา’’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยน อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อสฺสชิปุนพฺพสุเก ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘ภควา, อาวุโส, อาคจฺฉติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ จ ¶ . ภควโต จ, อาวุโส, เสนาสนํ ¶ ปฺเปถ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานานฺจา’’ติ. ‘‘นตฺถาวุโส, สงฺฆิกํ เสนาสนํ. สพฺพํ อมฺเหหิ ภาชิตํ. สฺวาคตํ, อาวุโส, ภควโต. ยสฺมึ วิหาเร ภควา อิจฺฉิสฺสติ ตสฺมึ วิหาเร วสิสฺสติ. ปาปิจฺฉา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสํ คตา. น มยํ เตสํ เสนาสนํ ปฺเปสฺสามา’’ติ. ‘‘กึ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, สงฺฆิกํ เสนาสนํ ภาชิตฺถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภิกฺขู สงฺฆิกํ เสนาสนํ ภาเชสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม ¶ เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา สงฺฆิกํ เสนาสนํ ภาเชสฺสนฺติ? เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
‘‘ปฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อเวภงฺคิยานิ [อเวภงฺคิกานิ (ก.)], น วิภชิตพฺพานิ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน ¶ วา. วิภตฺตานิปิ อวิภตฺตานิ โหนฺติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. กตมานิ ปฺจ? อาราโม, อารามวตฺถุ – อิทํ ปมํ อเวภงฺคิยํ, น วิภชิตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตมฺปิ อวิภตฺตํ โหติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘วิหาโร, วิหารวตฺถุ – อิทํ ทุติยํ อเวภงฺคิยํ, น วิภชิตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตมฺปิ อวิภตฺตํ โหติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘มฺโจ, ปีํ, ภิสิ, พิพฺโพหนํ – อิทํ ตติยํ อเวภงฺคิยํ, น วิภชิตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตมฺปิ อวิภตฺตํ โหติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘โลหกุมฺภี, โลหภาณกํ, โลหวารโก, โลหกฏาหํ, วาสี, ปรสุ, กุารี, กุทาโล, นิขาทนํ – อิทํ จตุตฺถํ อเวภงฺคิยํ, น วิภชิตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตมฺปิ อวิภตฺตํ โหติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส.
‘‘วลฺลี, เวฬุ, มฺุชํ, ปพฺพชํ, ติณํ, มตฺติกา, ทารุภณฺฑํ, มตฺติกาภณฺฑํ – อิทํ ปฺจมํ อเวภงฺคิยํ, น วิภชิตพฺพํ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตมฺปิ ¶ อวิภตฺตํ โหติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส. อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปฺจ อเวภงฺคิยานิ, น วิภชิตพฺพานิ, สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา. วิภตฺตานิปิ อวิภตฺตานิ โหนฺติ. โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ.
นวกมฺมทานกถา
๓๒๓. อถ ¶ ¶ โข ภควา กีฏาคิริสฺมึ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน อาฬวี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน อาฬวี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา [อาฬวิกา (สฺยา. ก.)] ภิกฺขู เอวรูปานิ นวกมฺมานิ ¶ เทนฺติ – ปิณฺฑนิกฺเขปนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; กุฏฺฏเลปนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ทฺวารฏฺปนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; อคฺคฬวฏฺฏิกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; อาโลกสนฺธิกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; เสตวณฺณกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; กาฬวณฺณกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; เครุกปริกมฺมกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ฉาทนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; พนฺธนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ภณฺฑิกาฏฺปนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ปริภณฺฑกรณมตฺเตนปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; วีสติวสฺสิกมฺปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ตึสวสฺสิกมฺปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ยาวชีวิกมฺปิ นวกมฺมํ เทนฺติ; ธูมกาลิกมฺปิ ปริโยสิตํ วิหารํ นวกมฺมํ เทนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาฬวกา ภิกฺขู เอวรูปานิ นวกมฺมานิ ทสฺสนฺติ – ปิณฺฑนิกฺเขปนมตฺเตนปิ นวกมฺมํ ทสฺสนฺติ; กุฏฺฏเลปนมตฺเตนปิ… ทฺวารฏฺปนมตฺเตนปิ ¶ … อคฺคฬวฏฺฏิกรณมตฺเตนปิ… อาโลกสนฺธิกรณมตฺเตนปิ… เสตวณฺณกรณมตฺเตนปิ… กาฬวณฺณกรณมตฺเตนปิ… เครุกปริกมฺมกรณมตฺเตนปิ… ฉาเทนมตฺเตนปิ… พนฺธนมตฺเตนปิ… ภณฺฑิกาฬปนมตฺเตนปิ… ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณมตฺเตนปิ… ปริภณฺฑกรณมตฺเตนปิ… วิสติวสฺสิกมฺปิ… ตึสวสฺสิกมฺปิ… ยาวชีวิกมฺปิ… ธูมกาลิกมฺปิ ปริโยสิตํ วิหารํ นวกมฺมํ ทสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ปิณฺฑนิกฺเขปนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ; น กุฏฺฏเลปนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ¶ ทฺวารฏฺปนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น อคฺคฬวฏฺฏิกรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น อาโลกสนฺธิกรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น เสตวณฺณกรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น กาฬวณฺณกรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น เครุกปริกมฺมกรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ฉาเทนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น พนฺธนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ภณฺฑิกาฬปนมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณมตฺเตน นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ปริภณฺฑกรณมตฺเตน ¶ นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น วิสติวสฺสิกํ นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ตึสวสฺสิกํ นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ยาวชีวิกํ นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. น ธูมกาลิกมฺปิ ปริโยสิตํ วิหารํ นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อกตํ วา วิปฺปกตํ วา นวกมฺมํ ทาตุํ, ขุทฺทเก วิหาเร กมฺมํ โอโลเกตฺวา ฉปฺปฺจวสฺสิกํ นวกมฺมํ ทาตุํ, อฑฺฒโยเค กมฺมํ โอโลเกตฺวา สตฺตฏฺวสฺสิกํ นวกมฺมํ ทาตุํ, มหลฺลเก วิหาเร ปาสาเท วา กมฺมํ โอโลเกตฺวา ทสทฺวาทสวสฺสิกํ นวกมฺมํ ทาตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู สพฺเพ วิหาเร นวกมฺมํ เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สพฺเพ วิหาเร นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู เอกสฺส ทฺเว เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, เอกสฺส ทฺเว ทาตพฺพา. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ คเหตฺวา อฺํ วาเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นวกมฺมํ ¶ คเหตฺวา อฺโ วาเสตพฺโพ. โย วาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ คเหตฺวา สงฺฆิกํ ¶ ปฏิพาเหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นวกมฺมํ คเหตฺวา สงฺฆิกํ ปฏิพาหิตพฺพํ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกํ วรเสยฺยํ คเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นิสฺสีเม ิตสฺส นวกมฺมํ เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นิสฺสีเม ิตสฺส นวกมฺมํ ทาตพฺพํ. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ คเหตฺวา สพฺพกาลํ ปฏิพาหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, นวกมฺมํ คเหตฺวา สพฺพกาลํ ปฏิพาหิตพฺพํ. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสานํ เตมาสํ ปฏิพาหิตุํ, อุตุกาลํ ปน น ปฏิพาหิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู นวกมฺมํ คเหตฺวา ปกฺกมนฺติปิ, วิพฺภมนฺติปิ, กาลมฺปิ กโรนฺติ; สามเณราปิ ปฏิชานนฺติ; สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกาปิ ปฏิชานนฺติ; อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนกาปิ ปฏิชานนฺติ; อุมฺมตฺตกาปิ ปฏิชานนฺติ; ขิตฺตจิตฺตาปิ ปฏิชานนฺติ; เวทนาฏฺฏาปิ ปฏิชานนฺติ; อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตกาปิ ปฏิชานนฺติ; อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกาปิ ปฏิชานนฺติ; ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกาปิ ปฏิชานนฺติ; ปณฺฑกาปิ ปฏิชานนฺติ; เถยฺยสํวาสกาปิ ปฏิชานนฺติ; ติตฺถิยปกฺกนฺตกาปิ ¶
ปฏิชานนฺติ; ติรจฺฉานคตาปิ ปฏิชานนฺติ; มาตุฆาตกาปิ ปฏิชานนฺติ; ปิตุฆาตกาปิ ปฏิชานนฺติ ¶ ; อรหนฺตฆาตกาปิ ปฏิชานนฺติ; ภิกฺขุนิทูสกาปิ ปฏิชานนฺติ; สงฺฆเภทกาปิ ปฏิชานนฺติ; โลหิตุปฺปาทกาปิ ปฏิชานนฺติ; อุภโตพฺยฺชนกาปิ ปฏิชานนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา ปกฺกมติ – มา สงฺฆสฺส หายีติ อฺสฺส ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา วิพฺภมติ…เป… กาลงฺกโรติ, สามเณโร ปฏิชานาติ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ปฏิชานาติ, อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนโก ปฏิชานาติ, อุมฺมตฺตโก ปฏิชานาติ, ขิตฺตจิตฺโต ปฏิชานาติ, เวทนาฏฺโฏ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ, ปณฺฑโก ปฏิชานาติ, เถยฺยสํวาสโก ปฏิชานาติ, ติตฺถิยปกฺกนฺตโก ปฏิชานาติ, ติรจฺฉานคโต ปฏิชานาติ, มาตุฆาตโก ปฏิชานาติ, ปิตุฆาตโก ปฏิชานาติ, อรหนฺตฆาตโก ปฏิชานาติ, ภิกฺขุนีทูสโก ปฏิชานาติ, สงฺฆเภทโก ปฏิชานาติ, โลหิตุปฺปาทโก ปฏิชานาติ, อุภโตพฺยฺชนโก ปฏิชานาติ – มา สงฺฆสฺส หายีติ อฺสฺส ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา วิปฺปกเต ปกฺกมติ – มา สงฺฆสฺส หายีติ อฺสฺส ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา วิปฺปกเต วิพฺภมติ…เป… อุภโตพฺยฺชนโก ปฏิชานาติ – มา สงฺฆสฺส หายีติ ¶ อฺสฺส ทาตพฺพํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา ปริโยสิเต ปกฺกมติ – ตสฺเสเวตํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา ปริโยสิเต วิพฺภมติ…เป… กาลงฺกโรติ, สามเณโร ปฏิชานาติ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ปฏิชานาติ, อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนโก ปฏิชานาติ – สงฺโฆ สามี.
‘‘อิธ ¶ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา ปริโยสิเต อุมฺมตฺตโก ปฏิชานาติ, ขิตฺตจิตฺโต ปฏิชานาติ, เวทนาฏฺโฏ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ, ปาปิกาย ทิฏฺิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค ¶ อุกฺขิตฺตโก ปฏิชานาติ – ตสฺเสเวตํ.
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นวกมฺมํ คเหตฺวา ปริโยสิเต ปณฺฑโก ปฏิชานาติ, เถยฺยสํวาสโก ปฏิชานาติ, ติตฺถิยปกฺกนฺตโก ปฏิชานาติ, ติรจฺฉานคโต ปฏิชานาติ, มาตุฆาตโก ปฏิชานาติ, ปิตุฆาตโก ปฏิชานาติ, อรหนฺตฆาตโก ปฏิชานาติ, ภิกฺขุนีทูสโก ปฏิชานาติ, สงฺฆเภทโก ปฏิชานาติ, โลหิตุปฺปาทโก ปฏิชานาติ, อุภโตพฺยฺชนโก ปฏิชานาติ – สงฺโฆ สามี’’ติ.
อฺตฺรปริโภคปฏิกฺเขปาทิ
๓๒๔. [ปารา. ๑๕๗] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อฺตรสฺส อุปาสกสฺส วิหารปริโภคํ เสนาสนํ อฺตฺร ปริภฺุชนฺติ. อถ โข โส อุปาสโก อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อฺตฺร ¶ ปริโภคํ อฺตฺร ปริภฺุชิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อฺตฺร ปริโภโค อฺตฺร ปริภฺุชิตพฺโพ. โย ปริภฺุเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
[ปารา. ๑๕๗] เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู อุโปสถคฺคมฺปิ สนฺนิสชฺชมฺปิ หริตุํ กุกฺกุจฺจายนฺตา ฉมาย นิสีทนฺติ. คตฺตานิปิ จีวรานิปิ ปํสุกิตานิ โหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตาวกาลิกํ หริตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส มหาวิหาโร อุนฺทฺริยติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา เสนาสนํ นาติหรนฺติ [นาภิหรนฺติ (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คุตฺตตฺถาย หริตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส เสนาสนปริกฺขาริโก มหคฺโฆ กมฺพโล อุปฺปนฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ผาติกมฺมตฺถาย ปริวตฺเตตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส เสนาสนปริกฺขาริกํ มหคฺฆํ ทุสฺสํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ผาติกมฺมตฺถาย ปริวตฺเตตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส อจฺฉจมฺมํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาทปฺุฉนึ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส จกฺกลิกํ อุปฺปนฺนํ โหติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาทปฺุฉนึ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส โจฬกํ อุปฺปนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาทปฺุฉนึ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อโธเตหิ ปาเทหิ เสนาสนํ อกฺกมนฺติ. เสนาสนํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อโธเตหิ ปาเทหิ เสนาสนํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อลฺเลหิ ปาเทหิ เสนาสนํ อกฺกมนฺติ. เสนาสนํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘น, ภิกฺขเว, อลฺเลหิ ปาเทหิ เสนาสนํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู สอุปาหนา เสนาสนํ อกฺกมนฺติ. เสนาสนํ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สอุปาหเนน เสนาสนํ อกฺกมิตพฺพํ. โย อกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปริกมฺมกตาย ภูมิยา นิฏฺุภนฺติ. วณฺโณ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ปริกมฺมกตาย ภูมิยา นิฏฺุภิตพฺพํ. โย นิฏฺุเภยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เขฬมลฺลก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน มฺจปาทาปิ ปีปาทาปิ ปริกมฺมกตํ ภูมึ วิลิขนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โจฬเกน ปลิเวเตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ปริกมฺมกตํ ภิตฺตึ อปสฺเสนฺติ. วณฺโณ ทุสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ปริกมฺมกตา ภิตฺติ อปสฺเสตพฺพา. โย อปสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อปสฺเสนผลก’’นฺติ. อปสฺเสนผลกํ เหฏฺโต ภูมึ วิลิขติ, อุปริโต ภิตฺติฺจ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เหฏฺโต จ อุปริโต จ โจฬเกน ปลิเวเตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โธตปาทกา นิปชฺชิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปจฺจตฺถริตฺวา นิปชฺชิตุ’’นฺติ.
สงฺฆภตฺตาทิอนุชานนํ
๓๒๕. อถ โข ภควา อาฬวิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน ¶ โข ปน สมเยน ราชคหํ ทุพฺภิกฺขํ โหติ. มนุสฺสา น สกฺโกนฺติ สงฺฆภตฺตํ กาตุํ; อิจฺฉนฺติ อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนํ สลากภตฺตํ ปกฺขิกํ อุโปสถิกํ ปาฏิปทิกํ กาตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สงฺฆภตฺตํ อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนํ สลากภตฺตํ ปกฺขิกํ อุโปสถิกํ ปาฏิปทิก’’นฺติ.
ภตฺตุทฺเทสกสมฺมุติ
๓๒๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อตฺตโน วรภตฺตานิ คเหตฺวา ลามกานิ ภตฺตานิ ภิกฺขูนํ เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ ภตฺตุทฺเทสกํ ¶ สมฺมนฺนิตุํ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, อุทฺทิฏฺานุทฺทิฏฺฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ภตฺตุทฺเทสกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ภตฺตุทฺเทสกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ¶ ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ภตฺตุทฺเทสกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภตฺตุทฺเทสโก. ขมติ ¶ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ โข ภตฺตุทฺเทสกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข ภตฺตํ อุทฺทิสิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สลากาย วา ปฏฺฏิกาย วา [ปฏิกาย วา (สฺยา.)] อุปนิพนฺธิตฺวา โอปฺุชิตฺวา ภตฺตํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ.
เสนาสนปฺาปกาทิสมฺมุติ
๓๒๗. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส เสนาสนปฺาปโก น โหติ…เป… ภณฺฑาคาริโก น โหติ…เป… จีวรปฺปฏิคฺคาหโก น โหติ…เป… จีวรภาชโก น โหติ…เป… ยาคุภาชโก น โหติ…เป… ผลภาชโก น โหติ…เป… ขชฺชกภาชโก น โหติ. ขชฺชกํ อภาชิยมานํ นสฺสติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ ขชฺชกภาชกํ สมฺมนฺนิตุํ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย ¶ , ภาชิตาภาชิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ขชฺชกภาชกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ ขชฺชกภาชกํ สมฺมนฺนติ ¶ . ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ขชฺชกภาชกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ขชฺชกภาชโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกสมฺมุติ
๓๒๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส ภณฺฑาคาเร อปฺปมตฺตโก ปริกฺขาโร อุปฺปนฺโน [อุสฺสนฺโน (สฺยา.)] โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ¶ ภิกฺขุํ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ สมฺมนฺนิตุํ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, วิสฺสชฺชิตาวิสฺสชฺชิตฺจ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี ¶ , เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน ¶ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชเกน ภิกฺขุนา เอกา [เอเกกา (สี.)] สูจิ ทาตพฺพา, สตฺถกํ ทาตพฺพํ, อุปาหนา ทาตพฺพา, กายพนฺธนํ ทาตพฺพํ, อํสพนฺธโก ทาตพฺโพ, ปริสฺสาวนํ ทาตพฺพํ, ธมฺมกรโณ ทาตพฺโพ, กุสิ ทาตพฺพา, อฑฺฒกุสิ ทาตพฺพา, มณฺฑลํ ทาตพฺพํ, อฑฺฒมณฺฑลํ ทาตพฺพํ, อนุวาโต ทาตพฺโพ, ปริภณฺฑํ ทาตพฺพํ. สเจ โหติ สงฺฆสฺส สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา, สกึ ปฏิสายิตุํ ทาตพฺพํ. สเจ ปุนปิ อตฺโถ โหติ, ปุนปิ ทาตพฺพํ.
สาฏิยคฺคาหาปกาทิสมฺมุติ
๓๒๙. เตน โข ปน สมเยน สงฺฆสฺส สาฏิยคฺคาหาปโก น โหติ…เป… ปตฺตคฺคาหาปโก น โหติ…เป… อารามิกเปสโก น โหติ…เป… สามเณรเปสโก น โหติ. สามเณรา อเปสิยมานา กมฺมํ น กโรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ สามเณรเปสกํ สมฺมนฺนิตุํ – โย น ฉนฺทาคตึ คจฺเฉยฺย, น โทสาคตึ คจฺเฉยฺย, น โมหาคตึ คจฺเฉยฺย, น ภยาคตึ คจฺเฉยฺย, เปสิตาเปสิตฺจ ¶ ชาเนยฺย. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพ, ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ¶ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สามเณรเปสกํ สมฺมนฺเนยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ สามเณรเปสกํ สมฺมนฺนติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สามเณรเปสกสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สามเณรเปสโก. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
ตติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
เสนาสนกฺขนฺธโก ฉฏฺโ.
ตสฺสุทฺทานํ –
วิหารํ ¶ พุทฺธเสฏฺเน, อปฺตฺตํ ตทา อหุ;
ตหํ ตหํ นิกฺขมนฺติ, วาสา เต ชินสาวกา.
เสฏฺี คหปติ ทิสฺวา, ภิกฺขูนํ อิทมพฺรวิ;
การาเปยฺยํ วเสยฺยาถ, ปฏิปุจฺฉึสุ นายกํ.
วิหารํ อฑฺฒโยคฺจ, ปาสาทํ หมฺมิยํ คุหํ;
ปฺจเลณํ อนฺุาสิ, วิหาเร เสฏฺิ การยิ.
ชโน วิหารํ กาเรติ, อกวาฏํ อสํวุตํ;
กวาฏํ ปิฏฺสงฺฆาฏํ, อุทุกฺขลฺจ อุตฺตริ.
อาวิฺฉนจฺฉิทฺทํ ¶ ¶ รชฺชุํ, วฏฺฏิฺจ กปิสีสกํ;
สูจิฆฏิตาฬจฺฉิทฺทํ ¶ , โลหกฏฺวิสาณกํ.
ยนฺตกํ สูจิกฺเจว, ฉทนํ อุลฺลิตฺตาวลิตฺตํ;
เวทิชาลสลากฺจ, จกฺกลิ สนฺถเรน จ.
มิฑฺฒิ พิทลมฺจฺจ, โสสานิกมสารโก;
พุนฺทิกุฬิรปาทฺจ, อาหจฺจาสนฺทิ อุจฺจเก.
สตฺตงฺโค จ ภทฺทปีํ, ปีเกฬกปาทกํ;
อามลาผลกา โกจฺฉา, ปลาลปีเมว จ.
อุจฺจาหิปฏิปาทกา, อฏฺงฺคุลิ จ ปาทกา;
สุตฺตํ อฏฺปทํ โจฬํ, ตูลิกํ อฑฺฒกายิกํ.
คิรคฺโค ภิสิโย จาปิ, ทุสฺสํ เสนาสนมฺปิ จ;
โอนทฺธํ เหฏฺา ปตติ, อุปฺปาเฏตฺวา หรนฺติ จ.
ภตฺติฺจ หตฺถภตฺติฺจ, อนฺุาสิ ตถาคโต;
ติตฺถิยา วิหาเร จาปิ, ถุสํ สณฺหฺจ มตฺติกา.
อิกฺกาสํ ปาณิกํ กุณฺฑํ, สาสปํ สิตฺถเตลกํ;
อุสฺสนฺเน ปจฺจุทฺธริตุํ, ผรุสํ คณฺฑุมตฺติกํ.
อิกฺกาสํ ¶ ปฏิภานฺจ, นีจา จโย จ อารุหํ;
ปริปตนฺติ อาฬกา, อฑฺฒกุฏฺฏํ ตโย ปุน.
ขุทฺทเก ¶ กุฏฺฏปาโท จ, โอวสฺสติ สรํ ขิลํ;
จีวรวํสํ รชฺชฺุจ, อาฬินฺทํ กิฏิเกน จ.
อาลมฺพนํ ¶ ติณจุณฺณํ, เหฏฺามคฺเค นยํ กเร;
อชฺโฌกาเส โอตปฺปติ, สาลํ เหฏฺา จ ภาชนํ.
วิหาโร โกฏฺโก เจว, ปริเวณคฺคิสาลกํ;
อาราเม จ ปุน โกฏฺเ, เหฏฺฺเว นยํ กเร.
สุธํ อนาถปิณฺฑิ จ, สทฺโธ สีตวนํ อคา;
ทิฏฺธมฺโม นิมนฺเตสิ, สห สงฺเฆน นายกํ.
อาณาเปสนฺตรามคฺเค, อารามํ การยี คโณ;
เวสาลิยํ นวกมฺมํ, ปุรโต จ ปริคฺคหิ.
โก อรหติ ภตฺตคฺเค, ติตฺติรฺจ อวนฺทิยา;
ปริคฺคหิตนฺตรฆรา, ตูโล สาวตฺถิ โอสริ.
ปติฏฺาเปสิ อารามํ, ภตฺตคฺเค จ โกลาหลํ;
คิลานา วรเสยฺยา จ, เลสา สตฺตรสา ตหึ.
เกน นุ โข กถํ นุ โข, วิหารคฺเคน ภาชยิ;
ปริเวณํ ¶ อนุภาคฺจ, อกามา ภาคํ โน ทเท.
นิสฺสีมํ สพฺพกาลฺจ, คาหา เสนาสเน ตโย;
อุปนนฺโท จ วณฺเณสิ, ิตกา สมกาสนา.
สมานาสนิกา ภินฺทึสุ, ติวคฺคา จ ทุวคฺคิกํ;
อสมานาสนิกา ทีฆํ, สาฬินฺทํ ปริภฺุชิตุํ.
อยฺยิกา จ อวิทูเร, ภาชิตฺจ กีฏาคิเร;
อาฬวี ¶ ปิณฺฑกกุฏฺเฏหิ, ทฺวารอคฺคฬวฏฺฏิกา.
อาโลกเสตกาฬฺจ ¶ , เครุฉาทนพนฺธนา;
ภณฺฑิขณฺฑปริภณฺฑํ, วีส ตึสา จ กาลิกา.
โอสิเต อกตํ วิปฺปํ, ขุทฺเท ฉปฺปฺจวสฺสิกํ;
อฑฺฒโยเค จ สตฺตฏฺ, มหลฺเล ทส ทฺวาทส.
สพฺพํ วิหารํ เอกสฺส, อฺํ วาเสนฺติ สงฺฆิกํ;
นิสฺสีมํ สพฺพกาลฺจ, ปกฺกมิ วิพฺภมนฺติ จ.
กาลฺจ ¶ สามเณรฺจ, สิกฺขาปจฺจกฺขอนฺติมํ;
อุมฺมตฺตขิตฺตจิตฺตา จ, เวทนาปตฺติทสฺสนา.
อปฺปฏิกมฺมทิฏฺิยา, ปณฺฑกา เถยฺยติตฺถิยา;
ติรจฺฉานมาตุปิตุ, อรหนฺตา จ ทูสกา.
เภทกา โลหิตุปฺปาทา, อุภโต จาปิ พฺยฺชนกา;
มา สงฺฆสฺส ปริหายิ, กมฺมํ อฺสฺส ทาตเว.
วิปฺปกเต จ อฺสฺส, กเต ตสฺเสว ปกฺกเม;
วิพฺภมติ ¶ กาลงฺกโต, สามเณโร จ ชายติ.
ปจฺจกฺขาโต จ สิกฺขาย, อนฺติมชฺฌาปนฺนโก ยทิ;
สงฺโฆว สามิโก โหติ, อุมฺมตฺตขิตฺตเวทนา.
อทสฺสนาปฺปฏิกมฺเม, ทิฏฺิ ตสฺเสว โหติ ตํ;
ปณฺฑโก เถยฺยติตฺถี จ, ติรจฺฉานมาตุเปตฺติกํ.
ฆาตโก ทูสโก จาปิ, เภทโลหิตพฺยฺชนา;
ปฏิชานาติ ยทิ โส, สงฺโฆว โหติ สามิโก.
หรนฺตฺตฺร ¶ กุกฺกุจฺจํ, อุนฺทฺริยติ จ กมฺพลํ;
ทุสฺสฺจ จมฺมจกฺกลี, โจฬกํ อกฺกมนฺติ จ.
อลฺลา อุปาหนานิฏฺุ, ลิขนฺติ อปสฺเสนฺติ จ;
อปสฺเสนํ ลิขเตว, โธตปจฺจตฺถเรน จ.
ราชคเห น สกฺโกนฺติ, ลามกํ ภตฺตุทฺเทสกํ;
กถํ นุ โข ปฺาปกํ, ภณฺฑาคาริกสมฺมุติ.
ปฏิคฺคาหภาชโก จาปิ, ยาคุ จ ผลภาชโก;
ขชฺชกภาชโก เจว, อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺเช.
สาฏิยคฺคาหาปโก เจว, ตเถว ปตฺตคฺคาหโก;
อารามิกสามเณร, เปสกสฺส จ สมฺมุติ.
สพฺพาภิภู โลกวิทู, หิตจิตฺโต วินายโก;
เลณตฺถฺจ สุขตฺถฺจ, ฌายิตฺุจ วิปสฺสิตุนฺติ.
เสนาสนกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๗. สงฺฆเภทกกฺขนฺธกํ
๑. ปมภาณวาโร
ฉสกฺยปพฺพชฺชากถา
๓๓๐. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา อนุปิยายํ วิหรติ, อนุปิยํ นาม มลฺลานํ นิคโม. เตน โข ปน สมเยน อภิฺาตา อภิฺาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ. เตน โข ปน สมเยน มหานาโม จ สกฺโก อนุรุทฺโธ จ สกฺโก ทฺเวภาติกา โหนฺติ. อนุรุทฺโธ สกฺโก สุขุมาโล โหติ. ตสฺส ตโย ปาสาทา โหนฺติ – เอโก เหมนฺติโก, เอโก คิมฺหิโก, เอโก วสฺสิโก. โส วสฺสิเก ปาสาเท จตฺตาโร มาเส [วสฺสิเก ปาสาเท วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส (สี.)] นิปฺปุริเสหิ ตูริเยหิ ปริจารยมาโน [ปริจาริยมาโน (ก.)] น เหฏฺาปาสาทํ โอโรหติ. อถ โข มหานามสฺส สกฺกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข อภิฺาตา อภิฺาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ. อมฺหากฺจ ปน กุลา นตฺถิ โกจิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. ยํนูนาหํ วา ปพฺพเชยฺยํ, อนุรุทฺโธ วา’’ติ. อถ โข มหานาโม สกฺโก เยน อนุรุทฺโธ สกฺโก เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อนุรุทฺธํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘เอตรหิ, ตาต อนุรุทฺธ, อภิฺาตา อภิฺาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ. อมฺหากฺจ ปน กุลา นตฺถิ โกจิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. เตน ¶ หิ ตฺวํ วา ปพฺพช, อหํ วา ปพฺพชิสฺสามี’’ติ. ‘‘อหํ โข สุขุมาโล, นาหํ สกฺโกมิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ. ตฺวํ ปพฺพชาหี’’ติ. ‘‘เอหิ โข เต, ตาต อนุรุทฺธ, ฆราวาสตฺถํ อนุสาสิสฺสามิ. ปมํ เขตฺตํ กสาเปตพฺพํ. กสาเปตฺวา วปาเปตพฺพํ. วปาเปตฺวา อุทกํ อภิเนตพฺพํ. อุทกํ อภิเนตฺวา อุทกํ นินฺเนตพฺพํ. อุทกํ นินฺเนตฺวา นิทฺธาเปตพฺพํ. นิทฺธาเปตฺวา [นิฑฺฑเหตพฺพํ, นิฑฺฑเหตฺวา (สี.)] ลวาเปตพฺพํ. ลวาเปตฺวา อุพฺพาหาเปตพฺพํ. อุพฺพาหาเปตฺวา ปฺุชํ การาเปตพฺพํ. ปฺุชํ การาเปตฺวา มทฺทาเปตพฺพํ. มทฺทาเปตฺวา ปลาลานิ อุทฺธราเปตพฺพานิ. ปลาลานิ อุทฺธราเปตฺวา ¶ ภุสิกา อุทฺธราเปตพฺพา. ภุสิกํ อุทฺธราเปตฺวา โอปุนาเปตพฺพํ [โอผุนาเปตพฺพํ (สฺยา. ก.), โอผุณาเปตพฺพํ (โยชนา)]. โอปุนาเปตฺวา อติหราเปตพฺพํ. อติหราเปตฺวา ¶ ¶ อายติมฺปิ วสฺสํ เอวเมว กาตพฺพํ, อายติมฺปิ วสฺสํ เอวเมว กาตพฺพ’’นฺติ. ‘‘น กมฺมา ขียนฺติ? น กมฺมานํ อนฺโต ปฺายติ? กทา กมฺมา ขียิสฺสนฺติ? กทา กมฺมานํ อนฺโต ปฺายิสฺสติ? กทา มยํ อปฺโปสฺสุกฺกา ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตา สมงฺคีภูตา ปริจาเรสฺสามา’’ติ? ‘‘น หิ, ตาต อนุรุทฺธ, กมฺมา ขียนฺติ. น กมฺมานํ อนฺโต ปฺายติ. อขีเณว กมฺเม ปิตโร จ ปิตามหา จ ¶ กาลงฺกตา’’ติ. ‘‘เตน หิ ตฺวฺเว ฆราวาสตฺเถน อุปชานาหิ. อหํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามี’’ติ.
อถ โข อนุรุทฺโธ สกฺโก เยน มาตา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา มาตรํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, อมฺม, อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ. อนุชานาหิ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ. เอวํ วุตฺเต อนุรุทฺธสฺส สกฺกสฺส มาตา อนุรุทฺธํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘ตุมฺเห โข เม, ตาต อนุรุทฺธ, ทฺเว ปุตฺตา ปิยา มนาปา อปฺปฏิกูลา. มรเณนปิ โว อกามกา วินา ภวิสฺสามิ. กึ ปนาหํ ตุมฺเห ชีวนฺเต อนุชานิสฺสามิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ? ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อนุรุทฺโธ สกฺโก มาตรํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, อมฺม, อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุํ. อนุชานาหิ มํ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชายา’’ติ [อิมสฺส อนนฺตรํ เกสุจิ โปตฺถเกสุ เอวมฺปิ ปาโ ทิสฺสติ –- ‘‘เอวํ วุตฺเต อนุรุทฺธสฺส สกฺกสฺส มาตา เอวมาห ‘สเจ ตาต อนุรุทฺธ ภทฺทิโย สกฺยราชา สกฺยานํ รชฺชํ กาเรติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ, เอวํ ตฺวมฺปิ ปพฺพชาหี’’’ติ]. เตน โข ปน สมเยน ภทฺทิโย สกฺยราชา สกฺยานํ รชฺชํ กาเรติ. โส จ อนุรุทฺธสฺส สกฺกสฺส สหาโย โหติ. อถ โข อนุรุทฺธสฺส สกฺกสฺส มาตา – ‘อยํ โข ภทฺทิโย สกฺยราชา สกฺยานํ รชฺชํ กาเรติ; อนุรุทฺธสฺส สกฺกสฺส สหาโย; โส น อุสฺสหติ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุ’นฺติ – อนุรุทฺธํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ, ตาต อนุรุทฺธ, ภทฺทิโย สกฺยราชา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ, เอวํ ตฺวมฺปิ ปพฺพชาหี’’ติ. อถ โข อนุรุทฺโธ สกฺโก เยน ¶ ภทฺทิโย สกฺยราชา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภทฺทิยํ สกฺยราชานํ เอตทโวจ – ‘‘มม โข, สมฺม, ปพฺพชฺชา ตว ปฏิพทฺธา’’ติ. ‘‘สเจ เต, สมฺม, ปพฺพชฺชา มม ปฏิพทฺธา วา อปฺปฏิพทฺธา วา สา โหตุ, อหํ ตยา; ยถา สุขํ ปพฺพชาหี’’ติ. ‘‘เอหิ, สมฺม, อุโภ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘นาหํ, สมฺม, สกฺโกมิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตุนฺติ ¶ . ยํ เต สกฺกา อฺํ มยา ¶ กาตุํ, กฺยาหํ [ตฺยาหํ (สี. สฺยา.)] กริสฺสามิ. ตฺวํ ปพฺพชาหี’’ติ. ‘‘มาตา โข มํ, สมฺม, เอวมาห – ‘สเจ, ตาต อนุรุทฺธ, ภทฺทิโย สกฺยราชา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ, เอวํ ตฺวมฺปิ ปพฺพชาหี’’’ติ. ‘‘ภาสิตา โข ปน เต, สมฺม, เอสา วาจา. สเจ เต, สมฺม, ปพฺพชฺชา มม ปฏิพทฺธา วา, อปฺปฏิพทฺธา วา สา โหตุ, อหํ ตยา; ยถา สุขํ ปพฺพชาหี’’ติ. ‘‘เอหิ, สมฺม, อุโภ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน มนุสฺสา สจฺจวาทิโน โหนฺติ, สจฺจปฏิฺา. อถ โข ภทฺทิโย สกฺยราชา อนุรุทฺธํ สกฺกํ เอตทโวจ – ‘‘อาคเมหิ, สมฺม, สตฺตวสฺสานิ. สตฺตนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน อุโภ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘อติจิรํ, สมฺม, สตฺตวสฺสานิ. นาหํ สกฺโกมิ สตฺตวสฺสานิ อาคเมตุ’’นฺติ. ‘‘อาคเมหิ, สมฺม, ฉวสฺสานิ…เป… ปฺจวสฺสานิ… จตฺตาริ วสฺสานิ… ตีณิ วสฺสานิ… ทฺเว วสฺสานิ… เอกํ วสฺสํ. เอกสฺส วสฺสสฺส ¶ อจฺจเยน อุโภ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘อติจิรํ, สมฺม, เอกวสฺสํ. นาหํ สกฺโกมิ เอกํ วสฺสํ อาคเมตุ’’นฺติ. ‘‘อาคเมหิ, สมฺม, สตฺตมาเส. สตฺตนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อุโภปิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘อติจิรํ, สมฺม, สตฺตมาสา. นาหํ สกฺโกมิ สตฺตมาเส อาคเมตุ’’นฺติ. ‘‘อาคเมหิ, สมฺม, ฉ มาเส…เป… ปฺจ มาเส… จตฺตาโร มาเส… ตโย มาเส… ทฺเว มาเส… เอกํ มาสํ… อฑฺฒมาสํ. อฑฺฒมาสสฺส อจฺจเยน อุโภปิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามา’’ติ. ‘‘อติจิรํ, สมฺม, อฑฺฒมาโส. นาหํ สกฺโกมิ อฑฺฒมาสํ อาคเมตุ’’นฺติ. ‘‘อาคเมหิ, สมฺม, สตฺตาหํ ยาวาหํ ปุตฺเต จ ภาตโร จ รชฺชํ นิยฺยาเทมี’’ติ. ‘‘น จิรํ, สมฺม, สตฺตาโห, อาคเมสฺสามี’’ติ.
๓๓๑. อถ โข ภทฺทิโย จ สกฺยราชา อนุรุทฺโธ จ อานนฺโท จ ภคุ จ กิมิโล จ เทวทตฺโต จ, อุปาลิกปฺปเกน สตฺตมา, ยถา ปุเร จตุรงฺคินิยา เสนาย อุยฺยานภูมึ นิยฺยนฺติ, เอวเมว จตุรงฺคินิยา เสนาย นิยฺยึสุ. เต ทูรํ คนฺตฺวา เสนํ นิวตฺตาเปตฺวา ปรวิสยํ โอกฺกมิตฺวา อาภรณํ โอมฺุจิตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา อุปาลึ กปฺปกํ เอตทโวจุํ – ‘‘หนฺท, ภเณ อุปาลิ, นิวตฺตสฺสุ; อลํ เต เอตฺตกํ ชีวิกายา’’ติ. อถ โข อุปาลิสฺส กปฺปกสฺส นิวตฺตนฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘จณฺฑา ¶ โข สากิยา; อิมินา กุมารา นิปฺปาติตาติ ฆาตาเปยฺยุมฺปิ มํ. อิเม ¶ หิ นาม สกฺยกุมารา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสนฺติ. กิมงฺค [กิมงฺค (สี.)] ปนาห’’นฺติ. ภณฺฑิกํ มฺุจิตฺวา ตํ ภณฺฑํ รุกฺเข อาลคฺเคตฺวา ‘โย ปสฺสติ, ทินฺนํเยว หรตู’ติ ¶ วตฺวา เยน เต สกฺยกุมารา เตนุปสงฺกมิ. อทฺทสาสุํ โข เต สกฺยกุมารา อุปาลึ กปฺปกํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน อุปาลึ กปฺปกํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส, ภเณ อุปาลิ, นิวตฺเตสี’’ติ? ‘‘อิธ เม, อยฺยปุตฺตา, นิวตฺตนฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘จณฺฑา โข สากิยา; อิมินา กุมารา นิปฺปาติตาติ ฆาตาเปยฺยุมฺปิ มํ. อิเม หิ นาม สกฺยกุมารา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสนฺติ. กิมงฺค ปนาห’นฺติ. โส โข อหํ, อยฺยปุตฺตา, ภณฺฑิกํ มฺุจิตฺวา ตํ ภณฺฑํ รุกฺเข อาลคฺเคตฺวา ‘โย ปสฺสติ, ทินฺนฺเว หรตู’ติ วตฺวา ตโตมฺหิ ปฏินิวตฺโต’’ติ. ‘‘สุฏฺุ, ภเณ อุปาลิ, อกาสิ ยมฺปิ น นิวตฺโต [ยํ นิวตฺโต (สี.), ยํ ปน นิวตฺโต (สฺยา.)]. จณฺฑา โข สากิยา; อิมินา กุมารา นิปฺปาติตาติ ฆาตาเปยฺยุมฺปิ ต’’นฺติ.
อถ ¶ โข สกฺยกุมารา อุปาลึ กปฺปกํ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต สกฺยกุมารา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘มยํ, ภนฺเต, สากิยา นาม มานสฺสิโน. อยํ ¶ , ภนฺเต, อุปาลิ กปฺปโก อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ ปริจารโก. อิมํ ภควา ปมํ ปพฺพาเชตุ. อิมสฺส มยํ อภิวาทนปจฺจุฏฺานอฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมํ กริสฺสาม. เอวํ อมฺหากํ สากิยานํ สากิยมาโน นิมฺมานายิสฺสตี’’ติ [นิมฺมาทยิสฺสตีติ (สี.), นิมฺมานิยิสฺสตีติ (สฺยา.)].
อถ โข ภควา อุปาลึ กปฺปกํ ปมํ ปพฺพาเชสิ, ปจฺฉา เต สกฺยกุมาเร. อถ โข อายสฺมา ภทฺทิโย เตเนว อนฺตรวสฺเสน ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉากาสิ. อายสฺมา อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุํ อุปฺปาเทสิ. อายสฺมา อานนฺโท โสตาปตฺติผลํ สจฺฉากาสิ. เทวทตฺโต โปถุชฺชนิกํ อิทฺธึ อภินิปฺผาเทสิ.
๓๓๒. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ภทฺทิโย อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘‘อโห สุขํ, อโห สุข’’นฺติ. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อายสฺมา, ภนฺเต, ภทฺทิโย อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘อโห สุขํ, อโห สุข’นฺติ. นิสฺสํสยํ โข, ภนฺเต, อายสฺมา ภทฺทิโย อนภิรโตว พฺรหฺมจริยํ จรติ. ตํเยว วา ปุริมํ รชฺชสุขํ สมนุสฺสรนฺโต อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ ¶ – ‘อโห สุขํ, อโห สุข’’’นฺติ.
อถ โข ภควา อฺตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, มม วจเนน ภทฺทิยํ ภิกฺขุํ อามนฺเตหิ – ‘สตฺถา ตํ, อาวุโส ภทฺทิย, อามนฺเตตี’’’ติ ¶ . ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา ภทฺทิโย เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ ภทฺทิยํ เอตทโวจ – ‘‘สตฺถา ตํ, อาวุโส ภทฺทิย, อามนฺเตตี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา ภทฺทิโย ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ภทฺทิยํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภทฺทิย, อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘อโห สุขํ, อโห สุข’’’นฺติ? ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, ภทฺทิย, อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน อรฺคโตปิ ¶ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘อโห สุขํ อโห สุข’’’นฺติ? ‘‘ปุพฺเพ เม, ภนฺเต, รฺโ สโตปิ อนฺโตปิ อนฺเตปุเร รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ, พหิปิ อนฺเตปุเร รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ, อนฺโตปิ นคเร รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ, พหิปิ นคเร รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ, อนฺโตปิ ชนปเท รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ, พหิปิ ชนปเท รกฺขา สุสํวิหิตา โหติ. โส โข อหํ, ภนฺเต, เอวํ ¶ รกฺขิโตปิ โคปิโตปิ สนฺโต ภีโต อุพฺพิคฺโค อุสฺสงฺกี อุตฺรสฺโต วิหรามิ. เอตรหิ โข ปน อหํ เอโก, ภนฺเต, อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภีโต อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสงฺกี อนุตฺรสฺโต อปฺโปสฺสุกฺโก ปนฺนโลโม ปรทตฺตวุตฺโต มิคภูเตน เจตสา วิหรามีติ. อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน อรฺคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สฺุาคารคโตปิ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนมิ – ‘อโห สุขํ, อโห สุข’’’นฺติ. อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –
[อุทา. ๒๐] ‘‘ยสฺสนฺตรโต ¶ น สนฺติ โกปา, อิติ ภวาภวตฺจ วีติวตฺโต;
ตํ วิคตภยํ สุขึ อโสกํ, เทวา นานุภวนฺติ ทสฺสนายา’’ติ.
เทวทตฺตวตฺถุ
๓๓๓. อถ โข ภควา อนุปิยายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน โกสมฺพี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน โกสมฺพี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม. อถ โข เทวทตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘กํ นุ โข อหํ ปสาเทยฺยํ, ยสฺมึ เม ¶ ปสนฺเน พหุลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺเชยฺยา’’ติ? อถ โข เทวทตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อชาตสตฺตุ กุมาโร ตรุโณ เจว ¶ อายตึ ภทฺโท จ. ยํนูนาหํ อชาตสตฺตุํ กุมารํ ปสาเทยฺยํ. ตสฺมึ เม ปสนฺเน พหุลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ.
อถ โข เทวทตฺโต เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ราชคหํ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน ราชคหํ ตทวสริ. อถ โข เทวทตฺโต สกวณฺณํ ปฏิสํหริตฺวา กุมารกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา อหิเมขลิกาย อชาตสตฺตุสฺส กุมารสฺส อุจฺฉงฺเค [อุจฺจงฺเก (สฺยา.)] ปาตุรโหสิ. อถ โข อชาตสตฺตุ กุมาโร ภีโต อโหสิ, อุพฺพิคฺโค อุสฺสงฺกี อุตฺรสฺโต. อถ โข เทวทตฺโต อชาตสตฺตุํ กุมารํ เอตทโวจ – ‘‘ภายสิ มํ ตฺวํ กุมารา’’ติ? ‘‘อาม, ภายามิ. โกสิ ตฺว’’นฺติ? ‘‘อหํ เทวทตฺโต’’ติ. ‘‘สเจ โข ตฺวํ, ภนฺเต, อยฺโย เทวทตฺโต, อิงฺฆ ¶ สเกเนว วณฺเณน ปาตุภวสฺสู’’ติ. อถ โข เทวทตฺโต กุมารกวณฺณํ ปฏิสํหริตฺวา สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร อชาตสตฺตุสฺส กุมารสฺส ปุรโต อฏฺาสิ. อถ โข อชาตสตฺตุ กุมาโร เทวทตฺตสฺส อิมินา อิทฺธิปาฏิหาริเยน อภิปฺปสนฺโน ปฺจหิ รถสเตหิ สายํ ปาตํ อุปฏฺานํ คจฺฉติ, ปฺจ จ ถาลิปากสตานิ ภตฺตาภิหาโร อภิหรียติ. อถ โข เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลเกน อภิภูตสฺส ปริยาทินฺนจิตฺตสฺส เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ ¶ อุปฺปชฺชิ – ‘‘อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามี’’ติ ¶ . สห จิตฺตุปฺปาทาว เทวทตฺโต ตสฺสา อิทฺธิยา ปริหายิ.
[อ. นิ. ๕.๑๐๐] เตน โข ปน สมเยน กกุโธ นาม โกฬิยปุตฺโต, อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส อุปฏฺาโก, อธุนา กาลงฺกโต อฺตรํ มโนมยํ กายํ อุปปนฺโน. ตสฺส เอวรูโป อตฺตภาวปฺปฏิลาโภ โหติ – เสยฺยถาปิ นาม ทฺเว วา ตีณิ วา มาคธกานิ [มาคธิกานิ (สฺยา.)] คามกฺเขตฺตานิ. โส เตน อตฺตภาวปฺปฏิลาเภน เนว อตฺตานํ น ปรํ พฺยาพาเธติ. อถ โข กกุโธ เทวปุตฺโต เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิโต โข กกุโธ เทวปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ – ‘‘เทวทตฺตสฺส, ภนฺเต, ลาภสกฺการสิโลเกน อภิภูตสฺส ปริยาทินฺนจิตฺตสฺส [ปริยาทิณฺณจิตฺตสฺส (ก.)] เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ – ‘อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามี’ติ. สห จิตฺตุปฺปาทาว ภนฺเต, เทวทตฺโต ตสฺสา อิทฺธิยา ปริหีโน’’ติ. อิทมโวจ กกุโธ เทวปุตฺโต. อิทํ วตฺวา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ.
อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ¶ , อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ¶ . เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กกุโธ นาม, ภนฺเต, โกฬิยปุตฺโต มม อุปฏฺาโก อธุนา กาลงฺกโต อฺตรํ มโนมยํ กายํ อุปปนฺโน. ตสฺส เอวรูโป อตฺตภาวปฺปฏิลาโภ – เสยฺยถาปิ นาม ทฺเว วา ตีณิ วา มาคธกานิ คามกฺเขตฺตานิ. โส เตน อตฺตภาวปฺปฏิลาเภน เนว อตฺตานํ น ปรํ พฺยาพาเธติ. อถ โข, ภนฺเต, กกุโธ เทวปุตฺโต เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิโต โข, ภนฺเต, กกุโธ เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ – ‘เทวทตฺตสฺส, ภนฺเต, ลาภสกฺการสิโลเกน อภิภูตสฺส ปริยาทินฺนจิตฺตสฺส เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ – อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามีติ. สห จิตฺตุปฺปาทาว ภนฺเต, เทวทตฺโต ตสฺสา อิทฺธิยา ปริหีโน’ติ. อิทมโวจ, ภนฺเต, กกุโธ เทวปุตฺโต. อิทํ วตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายี’’ติ.
‘‘กึ ¶ ¶ ปน เต, โมคฺคลฺลาน, กกุโธ เทวปุตฺโต เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต? ยํ กิฺจิ กกุโธ เทวปุตฺโต ภาสติ สพฺพํ ตํ ตเถว โหติ, โน อฺถา’’ติ? ‘‘เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต จ เม, ภนฺเต, กกุโธ เทวปุตฺโต. ยํ กิฺจิ กกุโธ เทวปุตฺโต ภาสติ สพฺพํ ตํ ตเถว โหติ, โน อฺถา’’ติ. ‘‘รกฺขสฺเสตํ, โมคฺคลฺลาน, วาจํ. รกฺขสฺเสตํ, โมคฺคลฺลาน, วาจํ. อิทานิ โส โมฆปุริโส อตฺตนาว อตฺตานํ ปาตุกริสฺสติ.
ปฺจสตฺถุกถา
๓๓๔. [อ. นิ. ๕.๑๐๐] ‘‘ปฺจิเม ¶ , โมคฺคลฺลาน, สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ปฺจ? ‘‘อิธ, โมคฺคลฺลาน, เอกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ นํ มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, โมคฺคลฺลาน, สตฺถารํ สาวกา สีลโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ สีลโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ [ปจฺจาสึสติ (สี. สฺยา.)].
‘‘ปุน จปรํ, โมคฺคลฺลาน, อิเธกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธาชีโว สมาโน ‘ปริสุทฺธาชีโวมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺโธ เม อาชีโว ปริโยทาโต อสํกิลิฏฺโ’ติ จ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธาชีโว สมาโน ‘ปริสุทฺธาชีโวมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺโธ เม อาชีโว ปริโยทาโต อสํกิลิฏฺโ’ติ ¶ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ น มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ ¶ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม ¶ กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, โมคฺคลฺลาน, สตฺถารํ สาวกา อาชีวโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ อาชีวโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ.
‘‘ปุน จปรํ, โมคฺคลฺลาน, อิเธกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธธมฺมเทสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธธมฺมเทสโนมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธา เม ธมฺมเทสนา ปริโยทาตา อสํกิลิฏฺา’ติ จ ¶ . ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธธมฺมเทสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธธมฺมเทสโนมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธา เม ธมฺมเทสนา ปริโยทาตา อสํกิลิฏฺา’ติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ นํ มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, โมคฺคลฺลาน, สตฺถารํ สาวกา ธมฺมเทสนโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ ธมฺมเทสนโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ.
‘‘ปุน จปรํ, โมคฺคลฺลาน, อิเธกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธเวยฺยากรโณ สมาโน ‘ปริสุทฺธเวยฺยากรโณมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม เวยฺยากรณํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธเวยฺยากรโณ สมาโน ¶ ‘ปริสุทฺธเวยฺยากรโณมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม เวยฺยากรณํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ นํ มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, โมคฺคลฺลาน, สตฺถารํ สาวกา เวยฺยากรณโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ เวยฺยากรณโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ.
‘‘ปุน จปรํ, โมคฺคลฺลาน, อิเธกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’ติ ¶ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ นํ มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, โมคฺคลฺลาน, สตฺถารํ สาวกา าณทสฺสนโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ าณทสฺสนโต รกฺขํ ปจฺจาสีสตีติ. อิเม โข, โมคฺคลฺลาน, ปฺจ ¶ สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ.
‘‘อหํ โข ปน, โมคฺคลฺลาน, ปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานามิ ¶ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. น จ มํ สาวกา สีลโต รกฺขนฺติ; น จาหํ สาวเกหิ สีลโต รกฺขํ ปจฺจาสีสามิ. ปริสุทฺธาชีโว สมาโน…เป… ปริสุทฺธธมฺมเทสโน สมาโน…เป… ปริสุทฺธเวยฺยากรโณ สมาโน…เป… ปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’ติ ปฏิชานามิ ‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. น จ มํ สาวกา าณทสฺสนโต รกฺขนฺติ; น จาหํ สาวเกหิ าณทสฺสนโต รกฺขํ ปจฺจาสีสามี’’ติ.
๓๓๕. อถ โข ภควา โกสมฺพิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘เทวทตฺตสฺส, ภนฺเต, อชาตสตฺตุ กุมาโร ปฺจหิ รถสเตหิ สายํ ปาตํ อุปฏฺานํ คจฺฉติ; ปฺจ จ ถาลิปากสตานิ ภตฺตาภิหาโร อภิหรียตี’’ติ. ‘‘มา, ภิกฺขเว, เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลกํ ปิหยิตฺถ. ยาวกีวฺจ, ภิกฺขเว ¶ , เทวทตฺตสฺส อชาตสตฺตุ กุมาโร ปฺจหิ รถสเตหิ สายํ ปาตํ อุปฏฺานํ คมิสฺสติ ¶ , ปฺจ จ ถาลิปากสตานิ ภตฺตาภิหาโร อภิหรียิสฺสติ, หานิเยว, ภิกฺขเว, เทวทตฺตสฺส ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุฑฺฒิ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, จณฺฑสฺส กุกฺกุรสฺส นาสาย ปิตฺตํ ภินฺเทยฺยุํ, เอวฺหิ โส, ภิกฺขเว, กุกฺกุโร ภิยฺโยโสมตฺตาย จณฺฑตโร อสฺส, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยาวกีวฺจ เทวทตฺตสฺส อชาตสตฺตุ กุมาโร ปฺจหิ รถสเตหิ สายํ ปาตํ อุปฏฺานํ คมิสฺสติ, ปฺจ จ ถาลิปากสตานิ ภตฺตาภิหาโร อภิหรียิสฺสติ, หานิเยว, ภิกฺขเว, เทวทตฺตสฺส ปาฏิกงฺขา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โน วุฑฺฒิ.
[สํ. นิ. ๒.๑๘๔; อ. นิ. ๔.๖๘] ‘‘อตฺตวธาย, ภิกฺขเว, เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กทลี อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, เวฬุ อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นโฬ อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ ¶ .
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อสฺสตรี อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาติ, ปราภวาย คพฺภํ คณฺหาติ, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาที’’ติ.
[สํ. นิ. ๑.๑๘๓, ๑.๒.๑๘๔, เนตฺติ. ๙๐] ‘‘ผลํ เว กทลึ หนฺติ, ผลํ เวฬุํ ผลํ นฬํ;
สกฺกาโร กาปุริสํ หนฺติ, คพฺโภ อสฺสตรึ ยถา’’ติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒. ทุติยภาณวาโร
ปกาสนียกมฺมํ
๓๓๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภควา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติ สราชิกาย ปริสาย. อถ โข เทวทตฺโต อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ชิณฺโณ ทานิ, ภนฺเต, ภควา วุฑฺโฒ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต. อปฺโปสฺสุกฺโก ทานิ, ภนฺเต, ภควา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ อนุยุตฺโต วิหรตุ, มมํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสฺสชฺชตุ. อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามี’’ติ. ‘‘อลํ, เทวทตฺต, มา เต รุจฺจิ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริตุ’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข เทวทตฺโต…เป… ตติยมฺปิ โข เทวทตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ชิณฺโณ ทานิ, ภนฺเต, ภควา วุฑฺโฒ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต. อปฺโปสฺสุกฺโก ทานิ, ภนฺเต, ภควา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ อนุยุตฺโต วิหรตุ, มมํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสฺสชฺชตุ. อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามี’’ติ. ‘‘สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานานมฺปิ ¶ โข อหํ, เทวทตฺต, ภิกฺขุสงฺฆํ น นิสฺสชฺเชยฺยํ ¶ , กึ ปน ตุยฺหํ ฉวสฺส เขฬาสกสฺสา’’ติ! อถ โข เทวทตฺโต – สราชิกาย ¶ มํ ภควา ปริสาย เขฬาสกวาเทน อปสาเทติ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนว อุกฺกํสตีติ – กุปิโต อนตฺตมโน ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อยฺจรหิ เทวทตฺตสฺส ภควติ ปโม อาฆาโต อโหสิ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ เทวทตฺตสฺส ราชคเห ปกาสนียํ กมฺมํ กโรตุ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๓๓๗. ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ สงฺโฆ เทวทตฺตสฺส ราชคเห ปกาสนียํ กมฺมํ กเรยฺย – ‘‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน ¶ วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ เทวทตฺตสฺส ราชคเห ¶ ปกาสนียํ กมฺมํ กโรติ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ เทวทตฺตสฺส ราชคเห ปกาสนียํ กมฺมสฺส กรณํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ, ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ – โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘กตํ สงฺเฆน เทวทตฺตสฺส ราชคเห ปกาสนียํ กมฺมํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๓๓๘. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, เทวทตฺตํ ¶ ราชคเห ปกาเสหี’’ติ. ‘‘ปุพฺเพ มยา, ภนฺเต, เทวทตฺตสฺส ราชคเห วณฺโณ ภาสิโต – ‘มหิทฺธิโก โคธิปุตฺโต, มหานุภาโว โคธิปุตฺโต’ติ. กถาหํ, ภนฺเต, เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสมี’’ติ? ‘‘นนุ ตยา, สาริปุตฺต, ภูโตเยว เทวทตฺตสฺส ราชคเห วณฺโณ ภาสิโต – ‘มหิทฺธิโก โคธิปุตฺโต, มหานุภาโว โคธิปุตฺโต’’’ ติ? ‘‘เอวํ ¶ ภนฺเต’’ติ. ‘‘เอวเมว โข ตฺวํ, สาริปุตฺต, ภูตํเยว เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสหี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ สาริปุตฺตํ สมฺมนฺนตุ เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสตุํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺโพ. ปมํ สาริปุตฺโต ¶ ยาจิตพฺโพ. ยาจิตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ สมฺมนฺเนยฺย ¶ เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสตุํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. สงฺโฆ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ สมฺมนฺนติ เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสตุํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ, ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ, อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สมฺมุติ ¶ เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสตุํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ, ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ – โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมโต สงฺเฆน อายสฺมา สาริปุตฺโต เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสตุํ – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’ติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
สมฺมโต ¶ จ อายสฺมา สาริปุตฺโต สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ราชคหํ ปวิสิตฺวา เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาเสสิ – ‘‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’’ติ. ตตฺถ เย เต มนุสฺสา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ทุพฺพุทฺธิโน, เต เอวมาหํสุ – ‘‘อุสูยกา อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการํ อุสูยนฺตี’’ติ. เย ปน เต มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา พุทฺธิมนฺโต, เต เอวมาหํสุ – ‘‘น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ ยถา ภควา เทวทตฺตํ ราชคเห ปกาสาเปตี’’ติ.
อชาตสตฺตุกุมารวตฺถุ
๓๓๙. อถ ¶ ¶ โข เทวทตฺโต เยน อชาตสตฺตุ กุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อชาตสตฺตุํ กุมารํ เอตทโวจ – ‘‘ปุพฺเพ โข, กุมาร, มนุสฺสา ทีฆายุกา, เอตรหิ อปฺปายุกา. านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ ตฺวํ กุมาโรว สมาโน กาลํ กเรยฺยาสิ. เตน หิ ตฺวํ, กุมาร, ปิตรํ หนฺตฺวา ราชา โหหิ. อหํ ภควนฺตํ หนฺตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสามี’’ติ.
อถ โข อชาตสตฺตุ กุมาโร – อยฺโย โข เทวทตฺโต มหิทฺธิโก มหานุภาโว, ชาเนยฺยาสิ อยฺโย เทวทตฺโตติ – อูรุยา โปตฺถนิกํ พนฺธิตฺวา ทิวา ทิวสฺส [ทิวา ทิวสสฺส (ก.)] ภีโต อุพฺพิคฺโค อุสฺสงฺกี อุตฺรสฺโต สหสา อนฺเตปุรํ ปาวิสิ. อทฺทสาสุํ โข อนฺเตปุเร อุปจารกา มหามตฺตา อชาตสตฺตุํ กุมารํ ทิวา ทิวสฺส ภีตํ อุพฺพิคฺคํ อุสฺสงฺกึ อุตฺรสฺตํ สหสา อนฺเตปุรํ ปวิสนฺตํ; ทิสฺวาน อคฺคเหสุํ. เต วิจินนฺตา อูรุยา โปตฺถนิกํ พทฺธํ [พนฺธํ (ก.)] ทิสฺวาน อชาตสตฺตุํ กุมารํ เอตทโวจุํ – ‘‘กึ ตฺวํ, กุมาร, กตฺตุกาโมสี’’ติ? ‘‘ปิตรมฺหิ หนฺตุกาโม’’ติ. ‘‘เกนาสิ อุสฺสาหิโต’’ติ? ‘‘อยฺเยน เทวทตฺเตนา’’ติ. เอกจฺเจ มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘‘กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, เทวทตฺโต จ, สพฺเพ จ ภิกฺขู หนฺตพฺพา’’ติ. เอกจฺเจ มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘‘น ภิกฺขู หนฺตพฺพา. น ภิกฺขู กิฺจิ อปรชฺฌนฺติ. กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, เทวทตฺโต จา’’ติ. เอกจฺเจ มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘‘น กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, น เทวทตฺโต. น ภิกฺขู ¶ หนฺตพฺพา. รฺโ อาโรเจตพฺพํ. ยถา ราชา วกฺขติ ตถา กริสฺสามา’’ติ.
อถ โข เต มหามตฺตา อชาตสตฺตุํ กุมารํ อาทาย เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมึสุ ¶ , อุปสงฺกมิตฺวา รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘กถํ, ภเณ, มหามตฺเตหิ มติ กตา’’ติ? ‘‘เอกจฺเจ, เทว, มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, เทวทตฺโต จ, สพฺเพ จ ภิกฺขู หนฺตพฺพา’ติ. เอกจฺเจ มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘น ภิกฺขู หนฺตพฺพา. น ภิกฺขู กิฺจิ อปรชฺฌนฺติ. กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, เทวทตฺโต จา’ติ. เอกจฺเจ มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘น กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, น เทวทตฺโต. น ภิกฺขู หนฺตพฺพา. รฺโ ¶ อาโรเจตพฺพํ. ยถา ราชา วกฺขติ ตถา กริสฺสามา’’’ติ. ‘‘กึ, ภเณ, กริสฺสติ พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา? นนุ ภควตา ปฏิกจฺเจว เทวทตฺโต ราชคเห ปกาสาปิโต – ‘ปุพฺเพ เทวทตฺตสฺส อฺา ปกติ อโหสิ, อิทานิ อฺา ปกติ. ยํ เทวทตฺโต กเรยฺย กาเยน วาจาย, น เตน พุทฺโธ วา ธมฺโม วา สงฺโฆ วา ทฏฺพฺโพ, เทวทตฺโตว เตน ทฏฺพฺโพ’’ติ? ตตฺถ เย เต มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘กุมาโร จ หนฺตพฺโพ เทวทตฺโต จ; สพฺเพ จ ภิกฺขู หนฺตพฺพา’ติ; เต อฏฺาเน อกาสิ. เย เต มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘น ภิกฺขู หนฺตพฺพา; น ภิกฺขู กิฺจิ อปรชฺฌนฺติ; กุมาโร จ หนฺตพฺโพ เทวทตฺโต จา’ติ; เต นีเจ าเน เปสิ. เย ¶ เต มหามตฺตา เอวํ มตึ อกํสุ – ‘น กุมาโร จ หนฺตพฺโพ, น เทวทตฺโต; น ภิกฺขู หนฺตพฺพา; รฺโ อาโรเจตพฺพํ; ยถา ราชา วกฺขติ ตถา กริสฺสามา’ติ; เต อุจฺเจ าเน เปสิ. อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อชาตสตฺตุํ กุมารํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส มํ ตฺวํ, กุมาร, หนฺตุกาโมสี’’ติ? ‘‘รชฺเชนามฺหิ, เทว, อตฺถิโก’’ติ. ‘‘สเจ โข ตฺวํ, กุมาร, รชฺเชน อตฺถิโก, เอตํ เต รชฺช’’นฺติ อชาตสตฺตุสฺส กุมารสฺส รชฺชํ นิยฺยาเทสิ.
อภิมารเปสนํ
๓๔๐. อถ โข เทวทตฺโต เยน อชาตสตฺตุ กุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อชาตสตฺตุํ กุมารํ เอตทโวจ – ‘‘ปุริเส, มหาราช, อาณาเปหิ, เย สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสนฺตี’’ติ. อถ โข อชาตสตฺตุ กุมาโร มนุสฺเส อาณาเปสิ – ‘‘ยถา, ภเณ, อยฺโย เทวทตฺโต อาห ตถา กเรยฺยาถา’’ติ. อถ โข เทวทตฺโต เอกํ ปุริสํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉาวุโส, อมุกสฺมึ โอกาเส สมโณ โคตโม วิหรติ. ตํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อิมินา มคฺเคน อาคจฺฉา’’ติ. ตสฺมึ มคฺเค ทฺเว ปุริเส เปสิ – ‘‘โย อิมินา มคฺเคน เอโก ปุริโส อาคจฺฉติ, ตํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา อิมินา มคฺเคน อาคจฺฉถา’’ติ. ตสฺมึ มคฺเค จตฺตาโร ปุริเส เปสิ – ‘‘เย อิมินา มคฺเคน ¶ ทฺเว ปุริสา อาคจฺฉนฺติ, เต ชีวิตา โวโรเปตฺวา อิมินา มคฺเคน อาคจฺฉถา’’ติ. ตสฺมึ มคฺเค อฏฺ ปุริเส เปสิ – ‘‘เย อิมินา มคฺเคน จตฺตาโร ปุริสา อาคจฺฉนฺติ, เต ชีวิตา ¶ โวโรเปตฺวา อิมินา มคฺเคน ¶ อาคจฺฉถา’’ติ. ตสฺมึ มคฺเค โสฬส ¶ ปุริเส เปสิ – ‘‘เย อิมินา มคฺเคน อฏฺ ปุริสา อาคจฺฉนฺติ, เต ชีวิตา โวโรเปตฺวา อาคจฺฉถา’’ติ.
อถ โข โส เอโก ปุริโส อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต อวิทูเร ภีโต อุพฺพิคฺโค อุสฺสงฺกี อุตฺรสฺโต ปตฺถทฺเธน กาเยน อฏฺาสิ. อทฺทสา โข ภควา ตํ ปุริสํ ภีตํ อุพฺพิคฺคํ อุสฺสงฺกึ อุตฺรสฺตํ ปตฺถทฺเธน กาเยน ิตํ. ทิสฺวาน ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘เอหาวุโส, มา ภายี’’ติ. อถ โข โส ปุริโส อสิจมฺมํ เอกมนฺตํ กริตฺวา ธนุกลาปํ นิกฺขิปิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โยหํ ทุฏฺจิตฺโต วธกจิตฺโต อิธูปสงฺกนฺโต. ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายา’’ติ. ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, อาวุโส, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, ยํ ตฺวํ ทุฏฺจิตฺโต วธกจิตฺโต อิธูปสงฺกนฺโต. ยโต จ โข ตฺวํ, อาวุโส ¶ , อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม. วุฑฺฒิ เหสา, อาวุโส, อริยสฺส วินเย – โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายตึ สํวรํ อาปชฺชตี’’ติ.
อถ โข ภควา ตสฺส ปุริสสฺส อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ, เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ, กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ, เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ. ยทา ตํ ภควา อฺาสิ กลฺลจิตฺตํ, มุทุจิตฺตํ, วินีวรณจิตฺตํ, อุทคฺคจิตฺตํ, ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา ตํ ปกาเสสิ – ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺคํ. เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคเหยฺย, เอวเมว ตสฺส ปุริสสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ยํ กิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ. อถ โข โส ปุริโส ทิฏฺธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุสาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต, อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต. เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส ¶ วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ – เอวเมวํ ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต. เอสาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ สรณํ ¶ คจฺฉามิ, ธมฺมฺจ, ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ ¶ คต’’นฺติ. อถ โข ภควา ตํ ปุริสํ เอตทโวจ ¶ – ‘‘มา โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมินา มคฺเคน คจฺฉ, อิมินา มคฺเคน คจฺฉาหี’’ติ อฺเน มคฺเคน อุยฺโยเชสิ.
อถ โข เต ทฺเว ปุริสา – กึ นุ โข โส เอโก ปุริโส จิเรน อาคจฺฉตีติ – ปฏิปถํ คจฺฉนฺตา อทฺทสํสุ ภควนฺตํ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เตสํ ภควา อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ…เป… อปรปฺปจฺจยา สตฺถุสาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต…เป… อุปาสเก โน ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คเต’’ติ. อถ โข ภควา เต ปุริเส เอตทโวจ – ‘‘มา โข ตุมฺเห, อาวุโส, อิมินา มคฺเคน คจฺฉิตฺถ, อิมินา มคฺเคน คจฺฉถา’’ติ อฺเน มคฺเคน อุยฺโยเชสิ.
อถ โข เต จตฺตาโร ปุริสา…เป… อถ โข เต อฏฺ ปุริสา…เป… อถ โข เต โสฬส ปุริสา – กึ นุ โข เต อฏฺ ปุริสา จิเรน อาคจฺฉนฺตีติ – ปฏิปถํ คจฺฉนฺตา อทฺทสาสุํ ภควนฺตํ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เตสํ ภควา อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ, เสยฺยถิทํ – ทานกถํ…เป… อปรปฺปจฺจยา สตฺถุสาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต…เป… ¶ อุปาสเก โน ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คเต’’ติ. อถ โข ภควา เต ปุริเส เอตทโวจ – ‘‘มา โข ตุมฺเห, อาวุโส, อิมินา มคฺเคน คจฺฉิตฺถ, อิมินา มคฺเคน คจฺฉถา’’ติ อฺเน มคฺเคน อุยฺโยเชสิ.
อถ โข โส เอโก ปุริโส เยน เทวทตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เทวทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นาหํ, ภนฺเต, สกฺโกมิ ตํ ภควนฺตํ ชีวิตา โวโรเปตุํ; มหิทฺธิโก โส ภควา, มหานุภาโว’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส; มา ตฺวํ สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสิ. อหเมว สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสามี’’ติ.
โลหิตุปฺปาทกกมฺมํ
๓๔๑. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภควา คิชฺฌกูฏสฺส ปพฺพตสฺส ฉายายํ จงฺกมติ. อถ โข เทวทตฺโต คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ อารุหิตฺวา มหตึ สิลํ ปวิชฺฌิ – อิมาย สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสามีติ. ทฺเว ปพฺพตกูฏา สมาคนฺตฺวา ตํ สิลํ สมฺปฏิจฺฉึสุ. ตโต ปปติกา อุปฺปติตฺวา ภควโต ปาเท รุหิรํ อุปฺปาเทสิ. อถ โข ภควา อุทฺธํ อุลฺโลเกตฺวา เทวทตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘พหุํ ตยา, โมฆปุริส, อปฺุํ ปสุตํ, ยํ ตฺวํ ทุฏฺจิตฺโต วธกจิตฺโต ตถาคตสฺส รุหิรํ อุปฺปาเทสี’’ติ. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิทํ, ภิกฺขเว, เทวทตฺเตน ปมํ อานนฺตริยํ กมฺมํ อุปจิตํ, ยํ ทุฏฺจิตฺเตน วธกจิตฺเตน ตถาคตสฺส รุหิรํ อุปฺปาทิต’’นฺติ.
อสฺโสสุํ ¶ โข ภิกฺขู – ‘‘เทวทตฺเตน กิร ภควโต วโธ ปยุตฺโต’’ติ. เต จ ภิกฺขู ภควโต วิหารสฺส ปริโต ปริโต จงฺกมนฺติ อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา สชฺฌายํ ¶ กโรนฺตา, ภควโต รกฺขาวรณคุตฺติยา. อสฺโสสิ โข ภควา อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ สชฺฌายสทฺทํ. สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข โส, อานนฺท, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท สชฺฌายสทฺโท’’ติ? ‘‘อสฺโสสุํ โข, ภนฺเต, ภิกฺขู – ‘เทวทตฺเตน กิร ภควโต วโธ ปยุตฺโต’ติ. เต จ [เตธ (สี.)], ภนฺเต, ภิกฺขู ภควโต วิหารสฺส ปริโต ปริโต จงฺกมนฺติ อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา สชฺฌายํ กโรนฺตา, ภควโต รกฺขาวรณคุตฺติยา. โส เอโส, ภควา, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท สชฺฌายสทฺโท’’ติ. ‘‘เตน หานนฺท, มม วจเนน เต ภิกฺขู อามนฺเตหิ – สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ภิกฺขู ภควา เอตทโวจ –
‘‘อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺติ.
[จูฬว. ๓๓๔; อ. นิ. ๕.๑๐๐] ‘‘ปฺจิเม, ภิกฺขเว, สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ปฺจ? ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ¶ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ นํ มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ ¶ . เอวรูปํ โข, ภิกฺขเว, สตฺถารํ สาวกา สีลโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ สีลโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ สตฺถา อปริสุทฺธอาชีโว สมาโน…เป… อปริสุทฺธธมฺมเทสโน สมาโน…เป… อปริสุทฺธเวยฺยากรโณ สมาโน…เป… ¶ อปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. ตเมนํ สาวกา เอวํ ชานนฺติ – ‘อยํ โข ภวํ สตฺถา อปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’ติ ปฏิชานาติ ‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. มยฺเจว โข ปน คิหีนํ อาโรเจยฺยาม, นาสฺสสฺส มนาปํ. ยํ โข ปนสฺส อมนาปํ, กถํ น มยํ เตน สมุทาจเรยฺยาม? สมฺมนฺนติ โข ปน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน – ยํ ตุโม กริสฺสติ, ตุโมว เตน ปฺายิสฺสตี’ติ. เอวรูปํ โข, ภิกฺขเว, สตฺถารํ สาวกา าณทสฺสนโต รกฺขนฺติ; เอวรูโป จ ปน สตฺถา สาวเกหิ าณทสฺสนโต รกฺขํ ปจฺจาสีสติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, ปฺจ สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. ‘‘อหํ โข ปน, ภิกฺขเว, ปริสุทฺธสีโล สมาโน ‘ปริสุทฺธสีโลมฺหี’ติ ปฏิชานามิ ‘ปริสุทฺธํ เม สีลํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’นฺติ จ. น จ มํ สาวกา สีลโต รกฺขนฺติ; น จาหํ สาวเกหิ สีลโต รกฺขํ ปจฺจาสีสามิ. อหํ โข ปน ¶ ภิกฺขเว ปริสุทฺธาชีโว สมาโน…เป… ¶ ปริสุทฺธธมฺมเทสโน สมาโน…เป… ปริสุทฺธเวยฺยากรโณ สมาโน…เป… ปริสุทฺธาณทสฺสโน สมาโน ‘‘ปริสุทฺธาณทสฺสโนมฺหี’’ติ ปฏิชานามิ ‘‘ปริสุทฺธํ เม าณทสฺสนํ ปริโยทาตํ อสํกิลิฏฺ’’นฺติ จ, น จ มํ สาวกา าณทสฺสนโต รกฺขนฺติ, น จาหํ สาวเกหิ าณทสฺสนโต รกฺขํ ปจฺจาสีสามิ. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺติ. คจฺฉถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ยถาวิหารํ. อรกฺขิยา, ภิกฺขเว, ตถาคตา’’ติ.
นาฬาคิริเปสนํ
๓๔๒. เตน โข ปน สมเยน ราชคเห นาฬาคิริ นาม หตฺถี จณฺโฑ โหติ, มนุสฺสฆาตโก. อถ โข เทวทตฺโต ราชคหํ ปวิสิตฺวา หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา หตฺถิภณฺเฑ เอตทโวจ – ‘‘มยํ โข, ภเณ, ราชาตกา นาม ปฏิพลา นีจฏฺานิยํ อุจฺจฏฺาเน เปตุํ, ภตฺตมฺปิ เวตนมฺปิ วฑฺฒาเปตุํ. เตน หิ, ภเณ, ยทา สมโณ โคตโม อิมํ รจฺฉํ ปฏิปนฺโน โหติ, ตทา อิมํ นาฬาคิรึ หตฺถึ มฺุเจตฺวา อิมํ รจฺฉํ ปฏิปาเทถา’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข เต ¶ หตฺถิภณฺฑา เทวทตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสุํ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สมฺพหุเลหิ ¶ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถ โข ภควา ตํ รจฺฉํ ปฏิปชฺชิ. อทฺทสาสุํ โข เต หตฺถิภณฺฑา ภควนฺตํ ตํ รจฺฉํ ปฏิปนฺนํ. ทิสฺวาน นาฬาคิรึ หตฺถึ มฺุจิตฺวา ตํ รจฺฉํ ปฏิปาเทสุํ. อทฺทสา โข นาฬาคิริ หตฺถี ภควนฺตํ ทูรโตว ¶ อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน โสณฺฑํ อุสฺสาเปตฺวา ปหฏฺกณฺณวาโล เยน ภควา เตน อภิธาวิ. อทฺทสาสุํ โข เต ภิกฺขู นาฬาคิรึ หตฺถึ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, นาฬาคิริ หตฺถี จณฺโฑ มนุสฺสฆาตโก อิมํ รจฺฉํ ปฏิปนฺโน. ปฏิกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา; ปฏิกฺกมตุ สุคโต’’ติ. ‘‘อาคจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ภายิตฺถ. อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺตี’’ติ. ทุติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู…เป… ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, นาฬาคิริ หตฺถี จณฺโฑ มนุสฺสฆาตโก อิมํ รจฺฉํ ปฏิปนฺโน. ปฏิกฺกมตุ, ภนฺเต, ภควา; ปฏิกฺกมตุ สุคโต’’ติ. ‘‘อาคจฺฉถ, ภิกฺขเว, มา ภายิตฺถ. อฏฺานเมตํ ¶ , ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ปรูปกฺกเมน ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย. อนุปกฺกเมน, ภิกฺขเว, ตถาคตา ปรินิพฺพายนฺตี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ปาสาเทสุปิ หมฺมิเยสุปิ ฉทเนสุปิ อารุฬฺหา อจฺฉนฺติ. ตตฺถ เย เต มนุสฺสา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ทุพฺพุทฺธิโน, เต เอวมาหํสุ – ‘‘อภิรูโป วต, โภ [อภิรูโป วต โภ โคตโม (สฺยา. กํ.)], มหาสมโณ นาเคน วิเหียิสฺสตี’’ติ. เย ปน เต มนุสฺสา ¶ สทฺธา ปสนฺนา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา พุทฺธิมนฺโต, เต เอวมาหํสุ – ‘‘นจิรสฺสํ วต, โภ, นาโค นาเคน สงฺคาเมสฺสตี’’ติ. อถ โข ภควา นาฬาคิรึ หตฺถึ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ. อถ โข นาฬาคิริ หตฺถี ภควโต [ภควตา (สี.)] เมตฺเตน จิตฺเตน ผุฏฺโ [ผุโฏ (ก.)] โสณฺฑํ โอโรเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปุรโต อฏฺาสิ. อถ โข ภควา ทกฺขิเณน หตฺเถน นาฬาคิริสฺส หตฺถิสฺส กุมฺภํ ปรามสนฺโต นาฬาคิรึ หตฺถึ อิมาหิ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
‘‘มา กฺุชร นาคมาสโท, ทุกฺขฺหิ กฺุชร นาคมาสโท;
น หิ นาคหตสฺส กฺุชร สุคติ, โหติ อิโต ปรํ ยโต.
‘‘มา จ มโท มา จ ปมาโท, น หิ ปมตฺตา สุคตึ วชนฺติ เต;
ตฺวฺเว ตถา กริสฺสสิ, เยน ตฺวํ สุคตึ คมิสฺสสี’’ติ.
อถ ¶ โข นาฬาคิริ หตฺถี โสณฺฑาย ภควโต ปาทปํสูนิ คเหตฺวา อุปริมุทฺธนิ อากิริตฺวา ปฏิกุฏิโยว [ปฏิกุฏิโต ปฏิสกฺกิ (สี. สฺยา.)] โอสกฺกิ, ยาว ภควนฺตํ อทฺทกฺขิ. อถ โข นาฬาคิริ หตฺถี หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา สเก าเน อฏฺาสิ. ตถา ทนฺโต จ ปน นาฬาคิริ ¶ หตฺถี อโหสิ. เตน ¶ โข ปน สมเยน มนุสฺสา อิมํ คาถํ คายนฺติ –
[ม. นิ. ๒.๓๕๒; เถรคา. ๘๗๘] ‘‘ทณฺเฑเนเก ทมยนฺติ, องฺกุเสหิ กสาหิ จ;
อทณฺเฑน อสตฺเถน, นาโค ทนฺโต มเหสินา’’ติ.
มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ยาว ปาโป อยํ เทวทตฺโต, อลกฺขิโก, ยตฺร หิ นาม สมณสฺส โคตมสฺส เอวํมหิทฺธิกสฺส เอวํ มหานุภาวสฺส วธาย ปรกฺกมิสฺสตี’’ติ. เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺกาโร ปริหายิ. ภควโต จ ลาภสกฺกาโร อภิวฑฺฒิ.
ปฺจวตฺถุยาจนกถา
๓๔๓. [ปาจิ. ๒๐๙] เตน ¶ โข ปน สมเยน เทวทตฺโต ปริหีนลาภสกฺกาโร สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสนฺติ! กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปํ, กสฺส สาทุํ น รุจฺจตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – กถฺหิ นาม เทวทตฺโต สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชิสฺสตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สปริโส กุเลสุ วิฺาเปตฺวา วิฺาเปตฺวา ภฺุชสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ กุเลสุ ติกโภชนํ ปฺเปสฺสามิ ตโย อตฺถวเส ปฏิจฺจ – ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลาน นิคฺคหาย ¶ ; เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย, มา ปาปิจฺฉา ปกฺขํ นิสฺสาย สงฺฆํ ภินฺเทยฺยุนฺติ; กุลานุทฺทยาย [กุลานุทยตาย (สี. สฺยา.)] จ. คณโภชเน ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
[ปารา. ๔๐๙] อถ โข เทวทตฺโต เยน โกกาลิโก กฏโมทกติสฺสโก [กฏโมรกติสฺสโก (สี. สฺยา.)] ขณฺฑเทวิยา ปุตฺโต สมุทฺททตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา โกกาลิกํ กฏโมทกติสฺสกํ ขณฺฑเทวิยา ปุตฺตํ สมุทฺททตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอถ, มยํ, อาวุโส, สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภทํ กริสฺสาม จกฺกเภท’’นฺติ. เอวํ ¶ วุตฺเต โกกาลิโก เทวทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สมโณ โข, อาวุโส, โคตโม มหิทฺธิโก มหานุภาโว. กถํ มยํ สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภทํ กริสฺสาม จกฺกเภท’’นฺติ? ‘‘เอถ, มยํ, อาวุโส, สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺจ วตฺถูนิ ยาจิสฺสาม – ‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ¶ ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย สนฺตุฏฺิยา สลฺเลขาย ธุตตาย ปาสาทิกตาย อปจยาย วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ ¶ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปิณฺฑปาติกา อสฺสุ; โย นิมนฺตนํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปํสุกูลิกา ¶ อสฺสุ; โย คหปติจีวรํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ รุกฺขมูลิกา อสฺสุ; โย ฉนฺนํ อุปคจฺเฉยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’ติ. อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ สมโณ โคตโม นานุชานิสฺสติ. เต มยํ อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ ชนํ สฺาเปสฺสามา’’ติ. ‘‘สกฺกา โข, อาวุโส, อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ สมณสฺส โคตมสฺส สงฺฆเภโท กาตุํ จกฺกเภโท. ลูขปฺปสนฺนา หิ, อาวุโส, มนุสฺสา’’ติ.
อถ โข เทวทตฺโต สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เทวทตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺสฺส สลฺเลขสฺส ธุตสฺส ปาสาทิกสฺส อปจยสฺส วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย สนฺตุฏฺิยา สลฺเลขาย ธุตตาย ปาสาทิกตาย อปจยาย วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปิณฺฑปาติกา อสฺสุ; โย นิมนฺตนํ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ ปํสุกูลิกา อสฺสุ; โย คหปติจีวรํ ¶ สาทิเยยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ รุกฺขมูลิกา อสฺสุ; โย ฉนฺนํ อุปคจฺเฉยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย. ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’’ติ. ‘‘อลํ, เทวทตฺต. โย อิจฺฉติ, อารฺิโก โหตุ; โย อิจฺฉติ, คามนฺเต วิหรตุ. โย อิจฺฉติ, ปิณฺฑปาติโก โหตุ; โย อิจฺฉติ, นิมนฺตนํ สาทิยตุ. โย อิจฺฉติ, ปํสุกูลิโก โหตุ; โย อิจฺฉติ, คหปติจีวรํ สาทิยตุ. อฏฺมาเส โข มยา, เทวทตฺต, รุกฺขมูลเสนาสนํ อนฺุาตํ; ติโกฏิปริสุทฺธํ มจฺฉมํสํ – อทิฏฺํ, อสฺสุตํ, อปริสงฺกิต’’นฺติ. อถ โข เทวทตฺโต – น ภควา ¶ อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ อนุชานาตีติ – หฏฺโ อุทคฺโค สปริโส อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข เทวทตฺโต สปริโส ราชคหํ ปวิสิตฺวา ปฺจหิ วตฺถูหิ ชนํ สฺาเปสิ – ‘‘มยํ, อาวุโส, สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺจ วตฺถูนิ ¶ ยาจิมฺหา – ‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส…เป… วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย…เป… วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย…เป… ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’ติ. อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ สมโณ โคตโม นานุชานาติ. เต มยํ อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ ¶ สมาทาย วตฺตามา’’ติ.
ตตฺถ เย เต มนุสฺสา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ทุพฺพุทฺธิโน, เต เอวมาหํสุ – ‘‘อิเม โข สมณา สกฺยปุตฺติยา ธุตา สลฺเลขวุตฺติโน. สมโณ ปน โคตโม พาหุลฺลิโก พาหุลฺลาย เจเตตี’’ติ. เย ปน เต มนุสฺสา สทฺธา ¶ ปสนฺนา ปณฺฑิตา พฺยตฺตา พุทฺธิมนฺโต, เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต ภควโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม เทวทตฺโต สงฺฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สงฺฆเภทาย ปรกฺกมสิ จกฺกเภทายา’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ. ‘‘อลํ, เทวทตฺต. มา เต รุจฺจิ สงฺฆเภโท. ครุโก โข, เทวทตฺต, สงฺฆเภโท. โย โข, เทวทตฺต, สมคฺคํ สงฺฆํ ภินฺทติ, กปฺปฏฺิกํ [กปฺปฏฺิติกํ (สฺยา.)] กิพฺพิสํ ปสวติ, กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจติ. โย จ โข, เทวทตฺต, ภินฺนํ สงฺฆํ สมคฺคํ กโรติ, พฺรหฺมํ ปฺุํ ปสวติ, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทติ. อลํ, เทวทตฺต. มา เต รุจฺจิ สงฺฆเภโท. ครุโก โข, เทวทตฺต, สงฺฆเภโท’’ติ.
[อุทา. ๔๘] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อทฺทสา โข เทวทตฺโต อายสฺมนฺตํ ¶ อานนฺทํ ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตํ. ทิสฺวาน เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อชฺชตคฺเคทานาหํ ¶ , อาวุโส อานนฺท, อฺตฺเรว ภควตา, อฺตฺเรว ภิกฺขุสงฺฆา, อุโปสถํ กริสฺสามิ สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามี’’ติ.
อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ. อทฺทสา โข มํ, ภนฺเต, เทวทตฺโต ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺตํ. ทิสฺวาน เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา มํ เอตทโวจ – ‘อชฺชตคฺเคทานาหํ, อาวุโส อานนฺท, อฺตฺเรว ภควตา, อฺตฺเรว ภิกฺขุสงฺฆา, อุโปสถํ กริสฺสามิ สงฺฆกมฺมํ กริสฺสามี’ติ. อชฺชตคฺเค, ภนฺเต, เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิสฺสตี’’ติ. อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –
[อุทา. ๔๘] ‘‘สุกรํ สาธุนา สาธุํ, สาธุํ ปาเปน ทุกฺกรํ;
ปาปํ ปาเปน สุกรํ, ปาปมริเยหิ ทุกฺกร’’นฺติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๓. ตติยภาณวาโร
สงฺฆเภทกถา
๓๔๔. อถ ¶ โข เทวทตฺโต ตทหุโปสเถ อุฏฺายาสนา สลากํ คาเหสิ – ‘‘มยํ, อาวุโส, สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺจ วตฺถูนิ ยาจิมฺหา ¶ – ‘ภควา, ภนฺเต, อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉสฺส…เป… วีริยารมฺภสฺส วณฺณวาที. อิมานิ, ภนฺเต, ปฺจ วตฺถูนิ อเนกปริยาเยน อปฺปิจฺฉตาย…เป… วีริยารมฺภาย สํวตฺตนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ภิกฺขู ยาวชีวํ อารฺิกา อสฺสุ; โย คามนฺตํ โอสเรยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺย…เป… ยาวชีวํ มจฺฉมํสํ น ขาเทยฺยุํ; โย มจฺฉมํสํ ขาเทยฺย, วชฺชํ นํ ผุเสยฺยา’ติ. อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ สมโณ โคตโม นานุชานาติ. เต มยํ อิเมหิ ปฺจหิ วตฺถูหิ สมาทาย วตฺตาม. ยสฺสายสฺมโต อิมานิ ปฺจ วตฺถูนิ ขมนฺติ, โส สลากํ คณฺหาตู’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ปฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ นวกา เจว ¶ โหนฺติ อปฺปกตฺุโน จ. เต – ‘อยํ ธมฺโม ¶ , อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสน’นฺติ – สลากํ คณฺหึสุ. อถ โข เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา ปฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ อาทาย เยน คยาสีสํ เตน ปกฺกามิ. อถ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เทวทตฺโต, ภนฺเต, สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา ปฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ อาทาย เยน คยาสีสํ เตน ปกฺกนฺโต’’ติ. ‘‘น หิ นาม ตุมฺหากํ, สาริปุตฺตา, เตสุ ¶ นวเกสุ ภิกฺขูสุ การฺุมฺปิ ภวิสฺสติ? คจฺฉถ ตุมฺเห, สาริปุตฺตา, ปุรา เต ภิกฺขู อนยพฺยสนํ อาปชฺชนฺตี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน คยาสีสํ เตนุปสงฺกมึสุ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ ภควโต อวิทูเร โรทมาโน ิโต โหติ. อถ โข ภควา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, ภิกฺขุ, โรทสี’’ติ? ‘‘เยปิ เต, ภนฺเต, ภควโต อคฺคสาวกา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เตปิ เทวทตฺตสฺส สนฺติเก คจฺฉนฺติ เทวทตฺตสฺส ธมฺมํ โรเจนฺตา’’ติ. ‘‘อฏฺานเมตํ, ภิกฺขุ, อนวกาโส, ยํ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เทวทตฺตสฺส ธมฺมํ โรเจยฺยุํ, อปิ จ เต คตา ภิกฺขูนํ สฺตฺติยา’’ติ [ภิกฺขุสฺตฺติยาติ (สี. สฺยา.), ภิกฺขู สฺตฺติยา (ก.)].
๓๔๕. เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต มหติยา ปริสาย ปริวุตฺโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อทฺทสา โข เทวทตฺโต สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปสฺสถ, ภิกฺขเว, ยาว สฺวากฺขาโต มยา ธมฺโม, เยปิ เต สมณสฺส โคตมสฺส อคฺคสาวกา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เตปิ มม สนฺติเก อาคจฺฉนฺติ. มม ธมฺมํ โรเจนฺตา’’ติ. เอวํ วุตฺเต โกกาลิโก เทวทตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มา, อาวุโส เทวทตฺต, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน วิสฺสสิ ¶ . ปาปิจฺฉา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา ¶ , ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสํ คตา’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส. สฺวาคตํ เตสํ ยโต เม ธมฺมํ โรเจนฺตี’’ติ.
อถ โข เทวทตฺโต อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อุปฑฺฒาสเนน นิมนฺเตสิ – ‘‘เอหาวุโส สาริปุตฺต, อิธ นิสีทาหี’’ติ. ‘‘อลํ อาวุโส’’ติ โข อายสฺมา ¶ สาริปุตฺโต อฺตรํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อายสฺมาปิ โข มหาโมคฺคลฺลาโน อฺตรํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ โข เทวทตฺโต พหุเทว รตฺตึ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อชฺเฌสิ – ‘‘วิคตถินมิทฺโธ ¶ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุสงฺโฆ. ปฏิภาตุ ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขูนํ ธมฺมี กถา, ปิฏฺิ เม อาคิลายติ, ตมหํ อายมิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เทวทตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข เทวทตฺโต จตุคฺคุณํ สงฺฆาฏึ ปฺาเปตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน เสยฺยํ กปฺเปสิ. ตสฺส กิลมนฺตสฺส มุฏฺสฺสติสฺส อสมฺปชานสฺส มุหุตฺตเกเนว นิทฺทา โอกฺกมิ.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนิยา ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย โอวทิ อนุสาสิ. อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อิทฺธิปาฏิหาริยานุสาสนิยา ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย โอวทิ อนุสาสิ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ อายสฺมตา สาริปุตฺเตน อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนิยา อายสฺมตา จ มหาโมคฺคลฺลาเนน อิทฺธิปาฏิหาริยานุสาสนิยา ¶ โอวทิยมานานํ อนุสาสิยมานานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ยํ กิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉาม มยํ, อาวุโส, ภควโต สนฺติเก. โย ตสฺส ภควโต ธมฺมํ โรเจสิ โส อาคจฺฉตู’’ติ. อถ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา ตานิ ปฺจภิกฺขุสตานิ อาทาย เยน เวฬุวนํ เตนุปสงฺกมึสุ. อถ โข โกกาลิโก เทวทตฺตํ อุฏฺาเปสิ – ‘‘อุฏฺเหิ, อาวุโส เทวทตฺต, นีตา เต ภิกฺขู สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ. นนุ ตฺวํ, อาวุโส เทวทตฺต, มยา วุตฺโต – ‘มา, อาวุโส เทวทตฺต, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน วิสฺสาสิ. ปาปิจฺฉา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, ปาปิกานํ อิจฺฉานํ วสํ คตา’’’ติ? อถ โข เทวทตฺตสฺส ตตฺเถว อุณฺหํ โลหิตํ มุขโต อุคฺคฺฉิ.
อถ โข สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิสุํ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต ¶ , เภทกานุวตฺตกา ภิกฺขู ปุน อุปสมฺปชฺเชยฺยุ’’นฺติ. ‘‘อลํ, สาริปุตฺต. มา เต รุจฺจิ เภทกานุวตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ปุน อุปสมฺปทา. เตน หิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, เภทกานุวตฺตเก ภิกฺขู ถุลฺลจฺจยํ เทสาเปหิ. กถํ ปน เต, สาริปุตฺต, เทวทตฺโต ปฏิปชฺชี’’ติ? ‘‘ยเถว, ภนฺเต, ภควา พหุเทว รตฺตึ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา มํ อชฺเฌสติ – ‘วิคตถินมิทฺโธ โข ¶ , สาริปุตฺต, ภิกฺขุสงฺโฆ; ปฏิภาตุ ตํ, สาริปุตฺต, ภิกฺขูนํ ธมฺมี กถา, ปิฏฺิ เม อาคิลายติ, ตมหํ อายมิสฺสามี’ติ, เอวเมว โข, ภนฺเต, เทวทตฺโต ปฏิปชฺชี’’ติ.
๓๔๖. อถ ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อรฺายตเน มหาสรสี. ตํ นาคา อุปนิสฺสาย วิหรึสุ. เต ตํ สรสึ โอคาเหตฺวา, โสณฺฑาย ภิสมุฬาลํ อพฺพุหิตฺวา, สุวิกฺขาลิตํ วิกฺขาเลตฺวา, อกทฺทมํ สงฺขาทิตฺวา, อชฺโฌหรนฺติ. เตสํ ตํ วณฺณาย เจว โหติ, พลาย จ. น จ ตโตนิทานํ มรณํ วา นิคจฺฉนฺติ, มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ. เตสํเยว โข ปน, ภิกฺขเว, มหานาคานํ อนุสิกฺขมานา ตรุณา ภิงฺกจฺฉาปา. เต ตํ สรสึ โอคาเหตฺวา, โสณฺฑาย ภิสมุฬาลํ อพฺพุหิตฺวา, น สุวิกฺขาลิตํ วิกฺขาเลตฺวา, สกทฺทมํ สงฺขาทิตฺวา, อชฺโฌหรนฺติ. เตสํ ตํ เนว วณฺณาย โหติ, น พลาย. ตโตนิทานฺจ มรณํ วา นิคจฺฉนฺติ, มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, เทวทตฺโต มมานุกฺรุพฺพํ [มมานุกุพฺพํ (สี. สฺยา.)] กปโณ มริสฺสตีติ.
‘‘มหาวราหสฺส มหึ วิกฺรุพฺพโต [วิกุพฺพโต (สี. สฺยา.)], ภิสํ ฆสานสฺส [ฆสมานสฺส (ก.)] นทีสุ ชคฺคโต;
ภิงฺโกว ¶ ปงฺกํ อภิภกฺขยิตฺวา, มมานุกฺรุพฺพํ กปโณ มริสฺสตี’’ติ.
๓๔๗. [อ. นิ. ๘.๑๖] ‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติ. กตเมหิ อฏฺหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา จ โหติ, สาเวตา จ, อุคฺคเหตา จ, ธาเรตา จ, วิฺาตา จ, วิฺาเปตา จ, กุสโล จ สหิตาสหิตสฺส, โน จ กลหการโก – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติ.
[อ. นิ. ๘.๑๖] ‘‘อฏฺหิ ¶ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติ. กตเมหิ อฏฺหิ? อิธ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต โสตา จ โหติ, สาเวตา จ, อุคฺคเหตา จ, ธาเรตา จ, วิฺาตา จ, วิฺาเปตา จ, กุสโล จ สหิตาสหิตสฺส, โน จ กลหการโก – อิเมหิ ¶ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหตีติ.
[อ. นิ. ๘.๑๖] ‘‘โย เว น พฺยถติ [พฺยาธติ (สี. สฺยา.)] ปตฺวา, ปริสํ อุคฺควาทินึ;
น จ หาเปติ วจนํ, น จ ฉาเทติ สาสนํ.
‘‘อสนฺทิทฺโธ จ อกฺขาติ [อกฺขาตา (ก.)], ปุจฺฉิโต จ น กุปฺปติ;
ส เว ตาทิสโก ภิกฺขุ, ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหตี’’ติ.
๓๔๘. [อ. นิ. ๘.๗] ‘‘อฏฺหิ, ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก ¶ เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ. กตเมหิ อฏฺหิ ¶ ? ลาเภน, ภิกฺขเว, อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ; อลาเภน, ภิกฺขเว…เป… ยเสน, ภิกฺขเว…เป… อยเสน, ภิกฺขเว…เป… สกฺกาเรน, ภิกฺขเว…เป… อสกฺกาเรน, ภิกฺขเว…เป… ปาปิจฺฉตาย, ภิกฺขเว…เป… ปาปมิตฺตตาย ภิกฺขเว, อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺหิ อสทฺธมฺเมหิ อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ.
๓๔๙. ‘‘สาธุ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนํ ลาภํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย, อุปฺปนฺนํ อลาภํ…เป… อุปฺปนฺนํ ยสํ… อุปฺปนฺนํ อยสํ… อุปฺปนฺนํ สกฺการํ… อุปฺปนฺนํ อสกฺการํ… อุปฺปนฺนํ ปาปิจฺฉตํ… อุปฺปนฺนํ ปาปมิตฺตตํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย. กถฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ลาภํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย, อุปฺปนฺนํ อลาภํ…เป… อุปฺปนฺนํ ยสํ… อุปฺปนฺนํ อยสํ… อุปฺปนฺนํ สกฺการํ… อุปฺปนฺนํ อสกฺการํ… อุปฺปนฺนํ ปาปิจฺฉตํ… อุปฺปนฺนํ ปาปมิตฺตตํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย? ยํ หิสฺส, ภิกฺขเว, อุปฺปนฺนํ ลาภํ อนภิภุยฺย วิหรโต อุปฺปชฺเชยฺยุํ อาสวา วิฆาตปริฬาหา, อุปฺปนฺนํ ลาภํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย ¶ วิหรโต เอวํสเต อาสวา วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ. ยํ หิสฺส, ภิกฺขเว, อุปฺปนฺนํ อลาภํ…เป… อุปฺปนฺนํ ยสํ… อุปฺปนฺนํ อยสํ… อุปฺปนฺนํ สกฺการํ… อุปฺปนฺนํ อสกฺการํ… อุปฺปนฺนํ ปาปิจฺฉตํ… อุปฺปนฺนํ ¶ ปาปมิตฺตตํ อนภิภุยฺย วิหรโต อุปฺปชฺเชยฺยุํ อาสวา วิฆาตปริฬาหา, อุปฺปนฺนํ ปาปมิตฺตตํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหรโต เอวํสเต อาสวา วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อตฺถวสํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนํ ลาภํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย, อุปฺปนฺนํ อลาภํ…เป… อุปฺปนฺนํ ยสํ… อุปฺปนฺนํ อยสํ… อุปฺปนฺนํ สกฺการํ… อุปฺปนฺนํ อสกฺการํ… อุปฺปนฺนํ ปาปิจฺฉตํ… อุปฺปนฺนํ ปาปมิตฺตตํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหเรยฺย. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, อุปฺปนฺนํ ลาภํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหริสฺสาม, อุปฺปนฺนํ อลาภํ…เป… อุปฺปนฺนํ ยสํ… อุปฺปนฺนํ อยสํ… อุปฺปนฺนํ สกฺการํ… อุปฺปนฺนํ อสกฺการํ… อุปฺปนฺนํ ปาปิจฺฉตํ… อุปฺปนฺนํ ปาปมิตฺตตํ อภิภุยฺย อภิภุยฺย วิหริสฺสามาติ; เอวฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพนฺติ.
๓๕๐. ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ ¶ อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉ. กตเมหิ ตีหิ? ปาปิจฺฉตา, ปาปมิตฺตตา, โอรมตฺตเกน วิเสสาธิคเมน อนฺตรา โวสานํ อาปาทิ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ตีหิ อสทฺธมฺเมหิ ¶ อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโ อเตกิจฺโฉติ.
‘‘มา ชาตุ โกจิ โลกสฺมึ, ปาปิจฺโฉ อุทปชฺชถ;
ตทมินาปิ ¶ ชานาถ, ปาปิจฺฉานํ ยถาคติ.
‘‘ปณฺฑิโตติ สมฺาโต, ภาวิตตฺโตติ สมฺมโต;
ชลํว ยสสา อฏฺา, เทวทตฺโตติ เม สุตํ.
‘‘โส ปมาทํ อนุจิณฺโณ, อาสชฺช นํ ตถาคตํ;
อวีจินิรยํ ปตฺโต, จตุทฺวารํ ภยานกํ.
‘‘อทุฏฺสฺส หิ โย ทุพฺเภ, ปาปกมฺมํ อกฺรุพฺพโต;
ตเมว ปาปํ ผุสติ, ทุฏฺจิตฺตํ อนาทรํ.
‘‘สมุทฺทํ วิสกุมฺเภน, โย มฺเยฺย ปทูสิตุํ [ปทุสฺสิตุํ (ก.)];
น โส เตน ปทูเสยฺย, เภสฺมา หิ อุทธี มหา.
‘‘เอวเมว ¶ ตถาคตํ, โย วาเทนุปหึสติ;
สมคฺคตํ [สมฺมาคตํ (สี.), สมคตํ (สฺยา.)] สนฺตจิตฺตํ, วาโท ตมฺหิ น รูหติ.
‘‘ตาทิสํ มิตฺตํ กฺรุพฺเพถ [กุพฺเพถ (สี. สฺยา.)], ตฺจ เสเวถ ปณฺฑิโต;
ยสฺส มคฺคานุโค ภิกฺขุ, ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณ’’ติ.
อุปาลิปฺหา
๓๕๑. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สงฺฆราชิ สงฺฆราชีติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท? กิตฺตาวตา จ ปน สงฺฆราชิ เจว โหติ ¶ สงฺฆเภโท จา’’ติ?
‘‘เอกโต ¶ , อุปาลิ, เอโก โหติ, เอกโต ทฺเว, จตุตฺโถ อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท. เอกโต, อุปาลิ, ทฺเว โหนฺติ, เอกโต ทฺเว, ปฺจโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท. เอกโต, อุปาลิ, ทฺเว โหนฺติ, เอกโต ตโย, ฉฏฺโ อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท ¶ . เอกโต, อุปาลิ, ตโย โหนฺติ, เอกโต ตโย, สตฺตโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท. เอกโต, อุปาลิ, ตโย โหนฺติ, เอกโต จตฺตาโร, อฏฺโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโท. เอกโต, อุปาลิ, จตฺตาโร โหนฺติ, เอกโต จตฺตาโร, นวโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ ¶ . เอวํ ¶ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จ. นวนฺนํ วา, อุปาลิ, อติเรกนวนฺนํ วา สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จ. น โข, อุปาลิ, ภิกฺขุนี สงฺฆํ ภินฺทติ, อปิ จ เภทาย ปรกฺกมติ, น สิกฺขมานา สงฺฆํ ภินฺทติ…เป… น สามเณโร สงฺฆํ ภินฺทติ, น สามเณรี สงฺฆํ ภินฺทติ, น อุปาสโก สงฺฆํ ภินฺทติ, น อุปาสิกา สงฺฆํ ภินฺทติ, อปิ จ เภทาย ปรกฺกมติ. ภิกฺขุ โข, อุปาลิ, ปกตตฺโต, สมานสํวาสโก, สมานสีมายํ ิโต, สงฺฆํ ภินฺทตี’’ติ.
๓๕๒. [อ. นิ. ๑๐.๓๗] ‘‘สงฺฆเภโท สงฺฆเภโทติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, สงฺโฆ ภินฺโน โหตี’’ติ?
‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ¶ ทีเปนฺติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา ¶ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ. เต อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ อปกสฺสนฺติ, อวปกสฺสนฺติ, อาเวนึ [อาเวณิ (สี.), อาเวณิกํ (สฺยา.)] อุโปสถํ กโรนฺติ, อาเวนึ ปวารณํ กโรนฺติ, อาเวนึ สงฺฆกมฺมํ กโรนฺติ. เอตฺตาวตา โข, อุปาลิ, สงฺโฆ ภินฺโน โหตี’’ติ.
๓๕๓. [ อ. นิ. ๑๐.๓๗] ‘‘สงฺฆสามคฺคี สงฺฆสามคฺคีติ, ภนฺเต, วุจฺจติ. กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, สงฺโฆ สมคฺโค โหตี’’ติ? ‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขู อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺติ, อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺติ, วินยํ วินโยติ ¶ ทีเปนฺติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, ปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺติ, อนาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ลหุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, ครุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, สาวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อนวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ ¶ , ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ, อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺติ. เต อิเมหิ อฏฺารสหิ วตฺถูหิ น อปกสฺสนฺติ, น อวปกสฺสนฺติ, น อาเวนึ อุโปสถํ กโรนฺติ, น อาเวนึ ปวารณํ กโรนฺติ, น อาเวนึ สงฺฆกมฺมํ กโรนฺติ. เอตฺตาวตา โข, อุปาลิ, สงฺโฆ สมคฺโค โหตี’’ติ.
๓๕๔. ‘‘สมคฺคํ ปน, ภนฺเต, สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา กึ โส ปสวตี’’ติ? ‘‘สมคฺคํ โข, อุปาลิ, สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา กปฺปฏฺิกํ กิพฺพิสํ ปสวติ, กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตี’’ติ.
[อิติวุ. ๑๘; อ. นิ. ๑๐.๓๙] ‘‘อาปายิโก ¶ เนรยิโก, กปฺปฏฺโ สงฺฆเภทโก;
วคฺครโต อธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา ปธํสติ;
สงฺฆํ สมคฺคํ ภินฺทิตฺวา, กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจตี’’ติ.
‘‘ภินฺนํ ¶ ปน, ภนฺเต, สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวา กึ โส ปสวตี’’ติ? ‘‘ภินฺนํ โข, อุปาลิ, สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวา พฺรหฺมํ ปฺุํ ปสวติ, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตี’’ติ.
[อิตฺติวุ. ๑๘; อ. นิ. ๑๐.๔๐] ‘‘สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี, สมคฺคานฺจ อนุคฺคโห;
สมคฺครโต ธมฺมฏฺโ, โยคกฺเขมา น ธํสติ;
สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวาน, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตี’’ติ.
๓๕๕. [ปริ. ๔๕๙] ‘‘สิยา นุ โข, ภนฺเต, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ’’ติ? ‘‘สิยา, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ’’ติ.
[ปริ. ๔๕๙] ‘‘สิยา ¶ [สิยา นุ โข (สฺยา. กํ.)] ปน, ภนฺเต, สงฺฆเภทโก ¶ น อาปายิโก, น เนรยิโก, น กปฺปฏฺโ, น อเตกิจฺโฉ’’ติ? ‘‘สิยา, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก น อาปายิโก, น เนรยิโก, น กปฺปฏฺโ, น อเตกิจฺโฉ’’ติ.
‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ’’ติ? ‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ. ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท อธมฺมทิฏฺิ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ. ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท ธมฺมทิฏฺิ, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ. ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท เวมติโก, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ ¶ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ. ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท ¶ อธมฺมทิฏฺิ…เป… (ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ เภเท ธมฺมทิฏฺิ) [( ) สฺยามโปตฺถเก นตฺถิ, วิมติวิโนทนีฏีกาย สเมติ]. ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ เภเท เวมติโก. ตสฺมึ เวมติโก เภเท อธมฺมทิฏฺิ. ตสฺมึ เวมติโก เภเท ธมฺมทิฏฺิ. ตสฺมึ เวมติโก เภเท เวมติโก วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ…เป… อวินยํ วินโยติ ทีเปติ… วินยํ อวินโยติ ทีเปติ… อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… อาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… อปฺตฺตํ ตถาคเตน ปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… ปฺตฺตํ ตถาคเตน อปฺตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปติ… อนาปตฺตึ อาปตฺตีติ ทีเปติ… อาปตฺตึ อนาปตฺตีติ ทีเปติ… ลหุกํ อาปตฺตึ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ… ครุกํ อาปตฺตึ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปติ… สาวเสสํ อาปตฺตึ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ… อนวเสสํ อาปตฺตึ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปติ… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ… อทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ ทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ… ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท อธมฺมทิฏฺิ…เป… ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท ธมฺมทิฏฺิ ¶ … ตสฺมึ อธมฺมทิฏฺิ, เภเท เวมติโก… ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท อธมฺมทิฏฺิ… (ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท ธมฺมทิฏฺิ) [( ) สฺยามโปตฺถเก นตฺถิ] … ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท เวมติโก… ตสฺมึ เวมติโก, เภเท อธมฺมทิฏฺิ… ตสฺมึ เวมติโก, เภเท ธมฺมทิฏฺิ… ตสฺมึ เวมติโก, เภเท เวมติโก, วินิธาย ทิฏฺึ, วินิธาย ขนฺตึ, วินิธาย รุจึ, วินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก อาปายิโก, เนรยิโก, กปฺปฏฺโ, อเตกิจฺโฉ’’ติ.
‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, สงฺฆเภทโก น อาปายิโก, น เนรยิโก, น กปฺปฏฺโ ¶ , น อเตกิจฺโฉ’’ติ? ‘‘อิธุปาลิ, ภิกฺขุ อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ. ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท ธมฺมทิฏฺิ ¶ , อวินิธาย ทิฏฺึ, อวินิธาย ขนฺตึ, อวินิธาย รุจึ, อวินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆเภทโก น อาปายิโก, น เนรยิโก, น กปฺปฏฺโ, น อเตกิจฺโฉ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ…เป… ทุฏฺุลฺลํ อาปตฺตึ อทุฏฺุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปติ. ตสฺมึ ธมฺมทิฏฺิ, เภเท ธมฺมทิฏฺิ, อวินิธาย ทิฏฺึ, อวินิธาย ขนฺตึ, อวินิธาย รุจึ, อวินิธาย ภาวํ, อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ – ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ. อยมฺปิ โข ¶ , อุปาลิ, สงฺฆเภทโก น อาปายิโก, น เนรยิโก, น กปฺปฏฺโ, น อเตกิจฺโฉ’’ติ.
ตติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
สงฺฆเภทกกฺขนฺธโก สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
อนุปิเย อภิฺาตา, สุขุมาโล น อิจฺฉติ;
กสา วปา อภิ นินฺเน, นิทฺธา ลาเว จ อุพฺพเห.
ปฺุชมทฺทปลาลฺจ, ภุสโอผุณนีหเร;
อายติมฺปิ น ขียนฺติ, ปิตโร จ ปิตามหา.
ภทฺทิโย อนุรุทฺโธ จ, อานนฺโท ภคุ กิมิโล;
สกฺยมาโน จ โกสมฺพึ, ปริหายิ กกุเธน จ.
ปกาเสสิ ปิตุโน จ, ปุริเส สิลํ นาฬาคิรึ;
ติกปฺจครุโก โข, ภินฺทิ ถุลฺลจฺจเยน จ;
ตโย อฏฺ ปุน ตีณิ, ราชิ เภทา สิยา นุ โขติ.
สงฺฆเภทกกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๘. วตฺตกฺขนฺธกํ
๑. อาคนฺตุกวตฺตกถา
๓๕๖. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อาคนฺตุกา ภิกฺขู สอุปาหนาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, ฉตฺตปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, โอคุณฺิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉนฺติ. อฺตโรปิ อาคนฺตุโก ภิกฺขุ อนชฺฌาวุฏฺํ วิหารํ ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา สหสา ปาวิสิ. ตสฺส อุปริปิฏฺิโต [อุปริปิฏฺโต (?)] อหิ ขนฺเธ ปปติ. โส ภีโต วิสฺสรมกาสิ. ภิกฺขู อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, วิสฺสรมกาสี’’ติ? อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาคนฺตุกา ภิกฺขู สอุปาหนาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ฉตฺตปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, โอคุณฺิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวิสฺสนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทสฺสนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ ¶ กิร, ภิกฺขเว, ‘‘อาคนฺตุกา ภิกฺขู สอุปาหนาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, ฉตฺตปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, โอคุณฺิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสนฺติ, ปานีเยนิปิ ปาเท โธวนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉนฺตีติ. สจฺจํ ภควาติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป… กถฺหิ นาม ภิกฺขเว อาคนฺตุกา ภิกฺขู สอุปาหนาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ฉตฺตปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, โอคุณฺิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวิสฺสนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ¶ ภิกฺขู น อภิวาเทสฺสนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เนตํ ภิกฺขเว อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๕๗. ‘‘เตน ¶ หิ, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. อาคนฺตุเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ‘อิทานิ อารามํ ปวิสิสฺสามี’ติ อุปาหนา โอมฺุจิตฺวา ¶ นีจํ กตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา คเหตฺวา ฉตฺตํ อปนาเมตฺวา สีสํ วิวริตฺวา สีเส จีวรํ [วิวริตฺวา จีวรํ (ก.)] ขนฺเธ กตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน อาราโม ปวิสิตพฺโพ. อารามํ ปวิสนฺเตน สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘กตฺถ ¶ อาวาสิกา ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺตี’ติ? ยตฺถ อาวาสิกา ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺติ – อุปฏฺานสาลาย วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา – ตตฺถ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ; เอกมนฺตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ปติรูปํ อาสนํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพํ; ปานียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปริโภชนียํ ปุจฺฉิตพฺพํ – ‘กตมํ ปานียํ, กตมํ ปริโภชนีย’นฺติ? สเจ ปานีเยน อตฺโถ โหติ, ปานียํ คเหตฺวา ปาตพฺพํ. สเจ ปริโภชนีเยน อตฺโถ โหติ, ปริโภชนียํ คเหตฺวา ปาทา โธวิตพฺพา. ปาเท โธวนฺเตน เอเกน หตฺเถน อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ, เอเกน หตฺเถน ปาทา โธวิตพฺพา. เตเนว อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ [เยน หตฺเถน อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ (สฺยา.)] น เตเนว หตฺเถน ปาทา โธวิตพฺพา. อุปาหนปฺุฉนโจฬกํ ปุจฺฉิตฺวา อุปาหนา ปฺุฉิตพฺพา. อุปาหนา ปฺุฉนฺเตน ปมํ สุกฺเขน โจฬเกน ปฺุฉิตพฺพา, ปจฺฉา อลฺเลน. อุปาหนาปฺุฉนโจฬกํ โธวิตฺวา [ปีเฬตฺวา (สฺยา.)] เอกมนฺตํ วิสฺสชฺเชตพฺพํ.
‘‘สเจ อาวาสิโก ภิกฺขุ วุฑฺโฒ โหติ, อภิวาเทตพฺโพ. สเจ นวโก โหติ, อภิวาทาเปตพฺโพ. เสนาสนํ ปุจฺฉิตพฺพํ – ‘กตมํ เม เสนาสนํ ปาปุณาตี’ติ? อชฺฌาวุฏฺํ วา อนชฺฌาวุฏฺํ วา ปุจฺฉิตพฺพํ, โคจโร ปุจฺฉิตพฺโพ, อโคจโร ปุจฺฉิตพฺโพ, เสกฺขสมฺมตานิ [เสขสมฺมตานิ (ก.)] กุลานิ ปุจฺฉิตพฺพานิ ¶ , วจฺจฏฺานํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปสฺสาวฏฺานํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปานียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปริโภชนียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, กตฺตรทณฺโฑ ปุจฺฉิตพฺโพ, สงฺฆสฺส กติกสณฺานํ ปุจฺฉิตพฺพํ – ‘กํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ, กํ กาลํ นิกฺขมิตพฺพ’นฺติ? สเจ วิหาโร อนชฺฌาวุฏฺโ โหติ, กวาฏํ อาโกเฏตฺวา มุหุตฺตํ อาคเมตฺวา ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา พหิ ิเตน นิลฺโลเกตพฺโพ.
‘‘สเจ ¶ วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, มฺเจ วา มฺโจ อาโรปิโต โหติ, ปีเ วา ปีํ อาโรปิตํ โหติ, เสนาสนํ อุปริ ปฺุชีกตํ [ปฺุชกิตํ (ก.)] โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. [มหาว. ๖๖-๖๗ (โถกํ วิสทิสํ)] วิหารํ โสเธนฺเตน ¶ ปมํ ภูมตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺจปฏิปาทกา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพา; ภิสิพิพฺโพหนํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; นิสีทนปจฺจตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺโจ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ ¶ นิกฺขิปิตพฺโพ; ปีํ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; เขฬมลฺลโก นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; อปสฺเสนผลกํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สเจ วิหาเร สนฺตานกํ โหติ, อุลฺโลกา ปมํ โอหาเรตพฺพํ, อาโลกสนฺธิกณฺณภาคา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ กาฬวณฺณกตา ภูมิ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ¶ ปมชฺชิตพฺพา. สเจ อกตา โหติ ภูมิ, อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา สมฺมชฺชิตพฺพา – มา วิหาโร รเชน อุหฺีติ [อูหฺีติ (สี. สฺยา.)]. สงฺการํ วิจินิตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑตพฺพํ.
‘‘ภูมตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน [ยถาปฺตฺตํ (สี. สฺยา.), ยถาภาคํ (ก.)] ปฺเปตพฺพํ. มฺจปฏิปาทกา โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน [ยถาภาคํ (สฺยา. ก.)] เปตพฺพา. มฺโจ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาาเน [ยถาภาคํ (สฺยา. ก.)] ปฺเปตพฺโพ. ปีํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาาเน [ยถาภาคํ (สฺยา. ก.)] ปฺเปตพฺพํ. ภิสิพิพฺโพหนํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ปฺเปตพฺพํ. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ปฺเปตพฺพํ. เขฬมลฺลโก โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ เปตพฺโพ. อปสฺเสนผลกํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ เปตพฺพํ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน ¶ เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ¶ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ.
‘‘สเจ ปุรตฺถิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ปจฺฉิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปจฺฉิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ อุตฺตรา สรชา วาตา วายนฺติ, อุตฺตรา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ทกฺขิณา สรชา วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา วาตปานา ถเกตพฺพา ¶ . สเจ สีตกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา วิวริตพฺพา, รตฺตึ ถเกตพฺพา. สเจ อุณฺหกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา ถเกตพฺพา, รตฺตึ วิวริตพฺพา.
‘‘สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ ¶ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อุปฏฺานสาลา อุกฺลาปา โหติ, อุปฏฺานสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ อคฺคิสาลา อุกฺลาปา โหติ, อคฺคิสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปานียํ น โหติ, ปานียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ ปริโภชนียํ น โหติ, ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๒. อาวาสิกวตฺตกถา
๓๕๘. เตน ¶ โข ปน สมเยน อาวาสิกา ภิกฺขู อาคนฺตุเก ภิกฺขู ทิสฺวา เนว อาสนํ ปฺเปนฺติ, น ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปนฺติ, น ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, น ปานีเยน ปุจฺฉนฺติ [น ปานีเยน ปุจฺฉนฺติ, น ปริโภชนีเยน ปุจฺฉนฺติ (สฺยา. กํ.)], น วุฑฺฒตเรปิ อาคนฺตุเก ภิกฺขู อภิวาเทนฺติ, น เสนาสนํ ปฺเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาวาสิกา ภิกฺขู อาคนฺตุเก ภิกฺขู ทิสฺวา เนว อาสนํ ปฺเปสฺสนฺติ, น ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิสฺสนฺติ, น ¶ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคหิสฺสนฺติ, น ปานีเยน ปุจฺฉิสฺสนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาคนฺตุเก ภิกฺขู น อภิวาเทสฺสนฺติ, น เสนาสนํ ปฺเปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิรํ, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควาติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๕๙. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. อาวาสิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อาคนฺตุกํ ภิกฺขุํ วุฑฺฒตรํ ทิสฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ ¶ , ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ [ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ, ปริโภชนีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ (สฺยา.)]. สเจ อุสฺสหติ, อุปาหนา ปฺุฉิตพฺพา. อุปาหนา ปฺุฉนฺเตน ปมํ สุกฺเขน โจฬเกน ปฺุฉิตพฺพา, ปจฺฉา อลฺเลน. อุปาหนาปฺุฉนโจฬกํ โธวิตฺวา [โธวิตฺวา ปีเฬตฺวา (สฺยา.)] เอกมนฺตํ วิสฺสชฺเชตพฺพํ.
‘‘อาคนฺตุโก ¶ ภิกฺขุ วุฑฺฒตโร อภิวาเทตพฺโพ. เสนาสนํ ปฺเปตพฺพํ – ‘เอตํ เต เสนาสนํ ปาปุณาตี’ติ. อชฺฌาวุฏฺํ วา อนชฺฌาวุฏฺํ วา อาจิกฺขิตพฺพํ. โคจโร อาจิกฺขิตพฺโพ. อโคจโร อาจิกฺขิตพฺโพ. เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ อาจิกฺขิตพฺพานิ. วจฺจฏฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปสฺสาวฏฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปานียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปริโภชนียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. กตฺตรทณฺโฑ อาจิกฺขิตพฺโพ. สงฺฆสฺส กติกสณฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘อิมํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ, อิมํ กาลํ นิกฺขมิตพฺพ’นฺติ ¶ .
‘‘สเจ นวโก โหติ, นิสินฺนเกเนว อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘อตฺร ปตฺตํ นิกฺขิปาหิ, อตฺร จีวรํ นิกฺขิปาหิ, อิทํ อาสนํ นิสีทาหี’ติ. ปานียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปริโภชนียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. อุปาหนาปฺุฉนโจฬกํ อาจิกฺขิตพฺพํ. อาคนฺตุโก ภิกฺขุ นวโก อภิวาทาเปตพฺโพ. เสนาสนํ อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘เอตํ ¶ เต เสนาสนํ ปาปุณาตี’ติ. อชฺฌาวุฏฺํ วา อนชฺฌาวุฏฺํ วา อาจิกฺขิตพฺพํ. โคจโร อาจิกฺขิตพฺโพ. อโคจโร อาจิกฺขิตพฺโพ. เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ อาจิกฺขิตพฺพานิ. วจฺจฏฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปสฺสาวฏฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปานียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. ปริโภชนียํ อาจิกฺขิตพฺพํ. กตฺตรทณฺโฑ อาจิกฺขิตพฺโพ. สงฺฆสฺส กติกสณฺานํ อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘อิมํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ, อิมํ กาลํ นิกฺขมิตพฺพ’นฺติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว ¶ , อาวาสิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๓. คมิกวตฺตกถา
๓๖๐. เตน โข ปน สมเยน คมิกา ภิกฺขู ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ อปฺปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ วิวริตฺวา เสนาสนํ อนาปุจฺฉา ปกฺกมนฺติ. ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ นสฺสติ. เสนาสนํ อคุตฺตํ โหติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม คมิกา ภิกฺขู ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ อปฺปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ วิวริตฺวา เสนาสนํ อนาปุจฺฉา ปกฺกมิสฺสนฺติ! ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ นสฺสติ. เสนาสนํ อคุตฺตํ โหตี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควาติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๖๑. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, คมิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา คมิเกหิ ¶ ภิกฺขูหิ ¶ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. คมิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา เสนาสนํ อาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพํ [อาปุจฺฉิตพฺพํ (สฺยา.)]. สเจ ภิกฺขุ น โหติ, สามเณโร อาปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ สามเณโร น โหติ, อารามิโก อาปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ อารามิโก น โหติ, อุปาสโก อาปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ น โหติ ภิกฺขุ วา สามเณโร วา อารามิโก วา อุปาสโก วา, จตูสุ ปาสาเณสุ มฺจํ ปฺเปตฺวา มฺเจ มฺจํ อาโรเปตฺวา ปีเ ปีํ อาโรเปตฺวา เสนาสนํ อุปริ ปฺุชํ กริตฺวา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ. สเจ วิหาโร โอวสฺสติ, สเจ อุสฺสหติ, ฉาเทตพฺโพ, อุสฺสุกํ วา กาตพฺพํ – ‘กินฺติ นุ โข วิหาโร ฉาทิเยถา’ติ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, โย เทโส อโนวสฺสโก โหติ, ตตฺถ จตูสุ ปาสาเณสุ มฺจํ ปฺเปตฺวา มฺเจ มฺจํ อาโรเปตฺวา ปีเ ปีํ อาโรเปตฺวา เสนาสนํ อุปริ ปฺุชํ กริตฺวา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ. สเจ สพฺโพ วิหาโร โอวสฺสติ, สเจ อุสฺสหติ, เสนาสนํ ¶ คามํ อติหริตพฺพํ, อุสฺสุกํ วา กาตพฺพํ ¶ ¶ – ‘กินฺติ นุ โข เสนาสนํ คามํ อติหริเยถา’ติ. เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, อชฺโฌกาเส จตูสุ ปาสาเณสุ มฺจํ ปฺเปตฺวา มฺเจ มฺจํ อาโรเปตฺวา ปีเ ปีํ อาโรเปตฺวา เสนาสนํ อุปริ ปฺุชํ กริตฺวา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ – อปฺเปว นาม องฺคานิปิ เสเสยฺยุนฺติ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, คมิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา คมิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๔. อนุโมทนวตฺตกถา
๓๖๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภตฺตคฺเค น อนุโมทนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ภตฺตคฺเค น อนุโมทิสฺสนฺตี’’ติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภตฺตคฺเค อนุโมทิตุ’’นฺติ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข ภตฺตคฺเค อนุโมทิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เถเรน ภิกฺขุนา ภตฺตคฺเค อนุโมทิตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติ ¶ . อายสฺมา สาริปุตฺโต สงฺฆตฺเถโร โหติ. ภิกฺขู – ‘ภควตา อนฺุาตํ เถเรน ภิกฺขุนา ภตฺตคฺเค อนุโมทิตุ’นฺติ – อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอกกํ โอหาย ปกฺกมึสุ. อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เต มนุสฺเส ปฏิสมฺโมทิตฺวา ปจฺฉา เอกโก อคมาสิ. อทฺทสา โข ภควา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ทูรโตว เอกกํ อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, สาริปุตฺต, ภตฺตํ อิทฺธํ อโหสี’’ติ? ‘‘อิทฺธํ โข, ภนฺเต, ภตฺตํ อโหสิ; อปิจ มํ ภิกฺขู เอกกํ โอหาย ปกฺกนฺตา’’ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภตฺตคฺเค จตูหิ ปฺจหิ เถรานุเถเรหิ ภิกฺขูหิ อาคเมตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตโร เถโร ภตฺตคฺเค วจฺจิโต อาคเมสิ. โส วจฺจํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต มุจฺฉิโต ปปติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สติ กรณีเย อานนฺตริกํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉิตฺวา คนฺตุ’’นฺติ.
๕. ภตฺตคฺควตฺตกถา
๓๖๓. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา ¶ ภตฺตคฺคํ คจฺฉนฺติ, โวกฺกมฺมปิ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺติ, เถเรปิ ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทนฺติ ¶ , นเวปิ ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหนฺติ, สงฺฆาฏิมฺปิ โอตฺถริตฺวา อนฺตรฆเร นิสีทนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา ภตฺตคฺคํ คจฺฉิสฺสนฺติ, โวกฺกมฺมปิ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโต ปุรโต คจฺฉิสฺสนฺติ, เถเรปิ ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิสฺสนฺติ, นเวปิ ภิกฺขู อาสเนนปิ ปฏิพาหิสฺสนฺติ, สงฺฆาฏิมฺปิ โอตฺถริตฺวา อนฺตรฆเร นิสีทิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา ภตฺตคฺคํ คจฺฉนฺติ, โวกฺกมฺมปิ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺติ, เถเรปิ ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทนฺติ, นเวปิ ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหนฺติ, สงฺฆาฏิมฺปิ โอตฺถริตฺวา อนฺตรฆเร นิสีทนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๖๔. ‘‘เตน ¶ หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภตฺตคฺควตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ ภตฺตคฺเค สมฺมา วตฺติตพฺพํ. สเจ อาราเม กาโล อาโรจิโต โหติ, ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คณฺิกํ ปฏิมฺุจิตฺวา โธวิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ.
‘‘น โวกฺกมฺม เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโต ปุรโต คนฺตพฺพํ. สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร ¶ คนฺตพฺพํ. สุสํวุเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. โอกฺขิตฺตจกฺขุนา อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺขิตฺตกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. อปฺปสทฺเทน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น กายปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ ¶ . น พาหุปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น สีสปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ.
‘‘สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. สุสํวุเตน อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. โอกฺขิตฺตจกฺขุนา อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น อุกฺขิตฺตกาย อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ น อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ, อปฺปสทฺเทน อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพ. น กายปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น พาหุปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น สีสปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น ปลฺลตฺถิกาย อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ. น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา. น สงฺฆาฏึ โอตฺถริตฺวา อนฺตรฆเร นิสีทิตพฺพํ.
‘‘อุทเก ทิยฺยมาเน อุโภหิ หตฺเถหิ ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน ปตฺโต โธวิตพฺโพ. สเจ อุทกปฺปฏิคฺคาหโก โหติ, นีจํ กตฺวา อุทกปฺปฏิคฺคเห อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ – มา อุทกปฺปฏิคฺคาหโก อุทเกน โอสิฺจิ [โอสิฺจิยฺยี (ก.)], มา ¶ สามนฺตา ภิกฺขู อุทเกน โอสิฺจึสุ [โอสิฺจิยฺยึสุ (ก.)], มา สงฺฆาฏิ อุทเกน โอสิฺจีติ. สเจ อุทกปฺปฏิคฺคาหโก ¶ น โหติ, นีจํ กตฺวา ฉมาย อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ – มา สามนฺตา ภิกฺขู อุทเกน โอสิฺจึสุ, มา สงฺฆาฏิ อุทเกน โอสิฺจีติ.
‘‘โอทเน ทิยฺยมาเน อุโภหิ หตฺเถหิ ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา โอทโน ปฏิคฺคเหตพฺโพ, สูปสฺส โอกาโส กาตพฺโพ. สเจ โหติ สปฺปิ วา เตลํ วา อุตฺตริภงฺคํ วา, เถเรน วตฺตพฺโพ – ‘สพฺเพสํ ¶ สมกํ สมฺปาเทหี’ติ. สกฺกจฺจํ ปิณฺฑปาโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ. ปตฺตสฺินา ปิณฺฑปาโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ. สมสูปโก ปิณฺฑปาโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ. สมติตฺติโก ปิณฺฑปาโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ.
‘‘น ตาว เถเรน ภฺุชิตพฺพํ ยาว น สพฺเพสํ โอทโน สมฺปตฺโต โหติ. สกฺกจฺจํ ปิณฺฑปาโต ภฺุชิตพฺโพ. ปตฺตสฺินา ปิณฺฑปาโต ภฺุชิตพฺโพ. สปทานํ ปิณฺฑปาโต ภฺุชิตพฺโพ. สมสูปโก ปิณฺฑปาโต ภฺุชิตพฺโพ ¶ . น ถูปกโต โอมทฺทิตฺวา ปิณฺฑิปาโต ภฺุชิตพฺโพ. น สูปํ วา พฺยฺชนํ วา โอทเนน ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ ภิยฺโยกมฺยตํ อุปาทาย. น สูปํ วา โอทนํ วา อคิลาเนน อตฺตโน อตฺถาย วิฺาเปตฺวา ภฺุชิตพฺพํ. น อุชฺฌานสฺินา ปเรสํ ปตฺโต โอโลเกตพฺโพ. นาติมหนฺโต กพโฬ กาตพฺโพ. ปริมณฺฑโล อาโลโป กาตพฺโพ. น ¶ อนาหเฏ กพเฬ มุขทฺวารํ วิวริตพฺพํ. น ภฺุชมาเนน สพฺโพ หตฺโถ มุเข ปกฺขิปิตพฺโพ. น สกพเฬน มุเขน พฺยาหริตพฺพํ. น ปิณฺฑุกฺเขปกํ ภฺุชิตพฺพํ. น กพฬาวจฺเฉทกํ ภฺุชิตพฺพํ. น อวคณฺฑการกํ ภฺุชิตพฺพํ. น หตฺถนิทฺธุนกํ ภฺุชิตพฺพํ. น สิตฺถาวการกํ ภฺุชิตพฺพํ. น ชิวฺหานิจฺฉารกํ ภฺุชิตพฺพํ. น จปุจปุการกํ ภฺุชิตพฺพํ. น สุรุสุรุการกํ ภฺุชิตพฺพํ. น หตฺถนิลฺเลหกํ ภฺุชิตพฺพํ. น ปตฺตนิลฺเลหกํ ภฺุชิตพฺพํ. น โอฏฺนิลฺเลหกํ ภฺุชิตพฺพํ.
‘‘น สามิเสน หตฺเถน ปานียถาลโก ปฏิคฺคเหตพฺโพ. น ตาว เถเรน อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ ยาว น สพฺเพว ภุตฺตาวิโน โหนฺติ. อุทเก ทิยฺยมาเน อุโภหิ หตฺเถหิ ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน ปตฺโต โธวิตพฺโพ. สเจ อุทกปฺปฏิคฺคาหโก โหติ, นีจํ กตฺวา อุทกปฺปฏิคฺคเห อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ – มา อุทกปฺปฏิคฺคาหโก อุทเกน โอสิฺจิ, มา สามนฺตา ภิกฺขู อุทเกน โอสิฺจึสุ, มา สงฺฆาฏิ อุทเกน โอสิฺจีติ. สเจ อุทกปฺปฏิคฺคาหโก น โหติ, นีจํ กตฺวา ฉมาย อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ – มา สามนฺตา ภิกฺขู อุทเกน โอสิฺจึสุ, มา สงฺฆาฏิ อุทเกน โอสิฺจีติ. น สสิตฺถกํ ปตฺตโธวนํ อนฺตรฆเร ฉฑฺเฑตพฺพํ.
‘‘นิวตฺตนฺเตน นวเกหิ ภิกฺขูหิ ปมตรํ นิวตฺติตพฺพํ. ปจฺฉา เถเรหิ ¶ สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. สุสํวุเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. โอกฺขิตฺตจกฺขุนา อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺขิตฺตกาย ¶ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. อปฺปสทฺเทน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น กายปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น พาหุปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ ¶ . น สีสปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ภตฺตคฺควตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ ภตฺตคฺเค สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๖. ปิณฺฑจาริกวตฺตกถา
๓๖๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน ปิณฺฑจาริกา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา ปิณฺฑาย จรนฺติ, อสลฺลกฺเขตฺวาปิ นิเวสนํ ปวิสนฺติ, อสลฺลกฺเขตฺวาปิ นิกฺขมนฺติ, อติสหสาปิ ปวิสนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมนฺติ, อติทูเรปิ ติฏฺนฺติ, อจฺจาสนฺเนปิ ติฏฺนฺติ, อติจิรมฺปิ ติฏฺนฺติ, อติลหุมฺปิ นิวตฺตนฺติ. อฺตโรปิ ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ อสลฺลกฺเขตฺวา นิเวสนํ ปาวิสิ. โส จ ทฺวารํ มฺมาโน อฺตรํ โอวรกํ ปาวิสิ. ตสฺมิมฺปิ โอวรเก อิตฺถี นคฺคา อุตฺตานา นิปนฺนา โหติ. อทฺทสา โข โส ภิกฺขุ ตํ อิตฺถึ นคฺคํ อุตฺตานํ นิปนฺนํ. ทิสฺวาน – ‘‘นยิทํ ทฺวารํ, โอวรกํ อิท’’นฺติ ¶ ตมฺหา โอวรกา นิกฺขมิ. อทฺทสา โข ตสฺสา อิตฺถิยา สามิโก ตํ อิตฺถึ นคฺคํ อุตฺตานํ นิปนฺนํ. ทิสฺวาน – ‘‘อิมินา เม ภิกฺขุนา ปชาปตี ทูสิตา’’ติ ตํ ภิกฺขุํ คเหตฺวา อาโกเฏสิ. อถ โข สา อิตฺถี เตน สทฺเทน ปฏิพุชฺฌิตฺวา ตํ ปุริสํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อยฺย, อิมํ ภิกฺขุํ อาโกเฏสี’’ติ? ‘‘อิมินาสิ ตฺวํ ภิกฺขุนา ทูสิตา’’ติ? ‘‘นาหํ, อยฺย, อิมินา ภิกฺขุนา ทูสิตา; อการโก โส ภิกฺขู’’ติ ตํ ภิกฺขุํ มฺุจาเปสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ปิณฺฑจาริกา ภิกฺขู ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา ปิณฺฑาย จริสฺสนฺติ, อสลฺลกฺเขตฺวาปิ นิเวสนํ ปวิสิสฺสนฺติ, อสลฺลกฺเขตฺวาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, อติสหสาปิ ปวิสิสฺสนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, อติทูเรปิ ติฏฺิสฺสนฺติ, อจฺจาสนฺเนปิ ติฏฺิสฺสนฺติ, อติจิรมฺปิ ติฏฺิสฺสนฺติ, อติลหุมฺปิ นิวตฺติสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควาติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๖๖. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ปิณฺฑจาริกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺาเปสฺสามิ ยถา ปิณฺฑจาริเกหิ ¶ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ปิณฺฑจาริเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา – ‘อิทานิ คามํ ปวิสิสฺสามี’ติ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ ¶ พนฺธิตฺวา สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คณฺิกํ ปฏิมฺุจิตฺวา โธวิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ.
‘‘สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน ¶ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ ¶ . สุสํวุเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. โอกฺขิตฺตจกฺขุนา อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺขิตฺตกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. อปฺปสทฺเทน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น กายปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น พาหุปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น สีสปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ.
‘‘นิเวสนํ ปวิสนฺเตน สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘อิมินา ปวิสิสฺสามิ, อิมินา นิกฺขมิสฺสามี’ติ. นาติสหสา ปวิสิตพฺพํ. นาติสหสา นิกฺขมิตพฺพํ. นาติทูเร าตพฺพํ. นาจฺจาสนฺเน าตพฺพํ. นาติจิรํ าตพฺพํ. นาติลหุํ นิวตฺติตพฺพํ. ิตเกน สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘ภิกฺขํ ทาตุกามา วา อทาตุกามา วา’ติ. สเจ กมฺมํ วา นิกฺขิปติ, อาสนา วา วุฏฺาติ, กฏจฺฉุํ วา ปรามสติ, ภาชนํ วา ปรามสติ, เปติ [าเปติ (ก.)] วา – ทาตุกามสฺสาติ [ทาตุกามิยาติ (สฺยา.), ทาตุกามา วิยาติ (สี.)] าตพฺพํ. ภิกฺขาย ทิยฺยมานาย วาเมน หตฺเถน สงฺฆาฏึ อุจฺจาเรตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ปตฺตํ ปณาเมตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตพฺพา. น จ ภิกฺขาทายิกาย มุขํ ¶ อุลฺโลเกตพฺพํ [โอโลเกตพฺพํ (สฺยา.)]. สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘สูปํ ทาตุกามา วา อทาตุกามา วา’ติ. สเจ กฏจฺฉุํ วา ปรามสติ, ภาชนํ วา ปรามสติ, เปติ วา – ทาตุกามสฺสาติ าตพฺพํ. ภิกฺขาย ทินฺนาย สงฺฆาฏิยา ปตฺตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน นิวตฺติตพฺพํ.
‘‘สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. สุสํวุเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. โอกฺขิตฺตจกฺขุนา อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺขิตฺตกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. อปฺปสทฺเทน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น กายปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น พาหุปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น สีสปฺปจาลกํ อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. โย ปมํ คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ, เตน อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ¶ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, อวกฺการปาติ โธวิตฺวา อุปฏฺาเปตพฺพา, ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ, สเจ โหติ ภุตฺตาวเสโส, สเจ อากงฺขติ, ภฺุชิตพฺพํ ¶ . โน เจ อากงฺขติ, อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑตพฺพํ, อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปตพฺพํ. เตน อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมตพฺพํ, อวกฺการปาติ โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพา, ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมตพฺพํ ¶ , ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. โย ปสฺสติ ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ เตน อุปฏฺาเปตพฺพํ. สจสฺส โหติ อวิสยฺหํ, หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน อุปฏฺาเปตพฺพํ, น จ ตปฺปจฺจยา วาจา ภินฺทิตพฺพา. อิทํ โข, ภิกฺขเว, ปิณฺฑจาริกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา ปิณฺฑจาริเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๗. อารฺิกวตฺตกถา
๓๖๗. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อรฺเ วิหรนฺติ. เต เนว ปานียํ อุปฏฺาเปนฺติ, น ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปนฺติ ¶ , น อคฺคึ อุปฏฺาเปนฺติ, น อรณิสหิตํ อุปฏฺาเปนฺติ, น นกฺขตฺตปทานิ ชานนฺติ, น ทิสาภาคํ ชานนฺติ. โจรา ตตฺถ คนฺตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, ปานีย’’นฺติ? ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ. ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, ปริโภชนีย’’นฺติ? ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ. ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, อคฺคี’’ติ? ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ. ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, อรณิสหิต’’นฺติ? ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ. ( ) [(อตฺถิ ภนฺเต นกฺขตฺตปทานีติ, น ชานาม อาวุโสติ, อตฺถิ ภนฺเต ทิสาภาคนฺติ, น ชานาม อาวุโสติ.) สี. วิมติฏีกาย ปน สเมติ] ‘‘เกนชฺช, ภนฺเต, ยุตฺต’’นฺติ? ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, ชานามา’’ติ. ‘‘กตมายํ, ภนฺเต, ทิสา’’ติ? ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, ชานามา’’ติ. อถ โข เต โจรา – ‘เนวิเมสํ ปานียํ อตฺถิ, น ปริโภชนียํ อตฺถิ, น อคฺคิ อตฺถิ, น อรณิสหิตํ อตฺถิ, น นกฺขตฺตปทานิ ชานนฺติ, น ทิสาภาคํ ชานนฺติ; โจรา อิเม, นยิเม ภิกฺขู’ติ – อาโกเฏตฺวา ปกฺกมึสุ. อถ โข เต ภิกฺขู ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ ¶ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๖๘. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อารฺิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อารฺิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. อารฺิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กาลสฺเสว อุฏฺาย ปตฺตํ ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา อํเส อาลคฺเคตฺวา ¶ จีวรํ ขนฺเธ กริตฺวา อุปาหนา อาโรหิตฺวา ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา เสนาสนา โอตริตพฺพํ ¶ – อิทานิ คามํ ปวิสิสฺสามีติ. อุปาหนา โอมฺุจิตฺวา นีจํ กตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา อํเส อาลคฺเคตฺวา ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คณฺิกํ ปฏิมฺุจิตฺวา โธวิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ. สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ…เป… น ขมฺภกเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น โอคุณฺิเตน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ.
‘‘นิเวสนํ ปวิสนฺเตน สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘อิมินา ปวิสิสฺสามิ, อิมินา นิกฺขมิสฺสามี’ติ. นาติสหสา ปวิสิตพฺพํ. นาติสหสา นิกฺขมิตพฺพํ. นาติทูเร าตพฺพํ. นาจฺจาสนฺเน าตพฺพํ. นาติจิรํ าตพฺพํ. นาติลหุํ นิวตฺติตพฺพํ. ิตเกน สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘ภิกฺขํ ทาตุกามา วา อทาตุกามา วา’ติ. สเจ กมฺมํ วา นิกฺขิปติ, อาสนา วา วุฏฺาติ, กฏจฺฉุํ วา ปรามสติ, ภาชนํ วา ปรามสติ, เปติ วา – ทาตุกามสฺสาติ าตพฺพํ. ภิกฺขาย ทิยฺยมานาย วาเมน หตฺเถน ¶ สงฺฆาฏึ อุจฺจาเรตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ปตฺตํ ปณาเมตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตพฺพา. น จ ภิกฺขาทายิกาย มุขํ อุลฺโลเกตพฺพํ. สลฺลกฺเขตพฺพํ – ‘สูปํ ทาตุกามา วา อทาตุกามา วา’ติ. สเจ กฏจฺฉุ วา ปรามสติ, ภาชนํ วา ปรามสติ, เปติ วา – ทาตุกามสฺสาติ าตพฺพํ. ภิกฺขาย ทินฺนาย สงฺฆาฏิยา ปตฺตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน นิวตฺติตพฺพํ.
‘‘สุปฺปฏิจฺฉนฺเนน อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ…เป… น อุกฺกุฏิกาย อนฺตรฆเร คนฺตพฺพํ. คามโต นิกฺขมิตฺวา ปตฺตํ ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา อํเส อาลคฺเคตฺวา จีวรํ สงฺฆริตฺวา สีเส กริตฺวา อุปาหนา อาโรหิตฺวา คนฺตพฺพํ.
‘‘อารฺิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปานียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ, ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ, อคฺคิ อุปฏฺาเปตพฺโพ, อรณิสหิตํ อุปฏฺาเปตพฺพํ, กตฺตรทณฺโฑ อุปฏฺาเปตพฺโพ, นกฺขตฺตปทานิ อุคฺคเหตพฺพานิ – สกลานิ วา เอกเทสานิ วา, ทิสากุสเลน ภวิตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อารฺิกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา อารฺิเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๘. เสนาสนวตฺตกถา
๓๖๙. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อชฺโฌกาเส จีวรกมฺมํ ¶ กโรนฺติ. ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปฏิวาเต องฺคเณ [ปงฺคเณ (สี. สฺยา.)] เสนาสนํ ปปฺโผเฏสุํ. ภิกฺขู รเชน โอกิรึสุ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… ¶ เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปฏิวาเต องฺคเณ เสนาสนํ ปปฺโผเฏสฺสนฺติ! ภิกฺขู รเชน โอกิรึสู’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ปฏิวาเต องฺคเณ เสนาสนํ ปปฺโผเฏนฺติ, ภิกฺขู รเชน โอกิรึสู’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๗๐. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ เสนาสนวตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ เสนาสเน สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ยสฺมึ วิหาเร วิหรติ, สเจ โส วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. [มหาว. ๖๖, ๖๗; จูฬว. ๓๕๗] วิหารํ โสเธนฺเตน ปมํ ปตฺตจีวรํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; นิสีทนปจฺจตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภิสิพิพฺโพหนํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺโจ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; ปีํ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺจปฏิปาทกา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพา; เขฬมลฺลโก นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; อปสฺเสนผลกํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภุมฺมตฺถรณํ ยถาปฺตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สเจ ¶ วิหาเร สนฺตานกํ โหติ, อุลฺโลกา ปมํ โอหาเรตพฺพํ, อาโลกสนฺธิกณฺณภาคา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ กาฬวณฺณกตา ภูมิ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ อกตา โหติ ภูมิ, อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา ปริโผสิตฺวา สมฺมชฺชิตพฺพา – มา วิหาโร รเชน อุหฺีติ. สงฺการํ วิจินิตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑตพฺพํ.
‘‘น ¶ ภิกฺขุสามนฺตา เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ. น วิหารสามนฺตา เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ. น ปานียสามนฺตา เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ. น ปริโภชนียสามนฺตา เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ. น ปฏิวาเต องฺคเณ เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ. อโธวาเต เสนาสนํ ปปฺโผเฏตพฺพํ.
‘‘ภุมฺมตฺถรณํ ¶ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. มฺจปฏิปาทกา เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา ¶ อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพา. มฺโจ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺโพ. ปีํ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. ภิสิพิพฺโพหนํ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา ¶ อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. เขฬมลฺลโก เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺโพ. อปสฺเสนผลกํ เอกมนฺตํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพํ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ.
‘‘สเจ ปุรตฺถิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ปจฺฉิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปจฺฉิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ อุตฺตรา สรชา วาตา วายนฺติ อุตฺตรา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ทกฺขิณา สรชา วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ สีตกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา วิวริตพฺพา, รตฺตึ ถเกตพฺพา. สเจ อุณฺหกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา ถเกตพฺพา, รตฺตึ วิวริตพฺพา.
‘‘สเจ ¶ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อุปฏฺานสาลา ¶ อุกฺลาปา โหติ, อุปฏฺานสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ อคฺคิสาลา อุกฺลาปา โหติ, อคฺคิสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปานียํ น โหติ, ปานียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ ปริโภชนียํ น โหติ, ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ.
‘‘สเจ วุฑฺเฒน สทฺธึ เอกวิหาเร วิหรติ, น วุฑฺฒํ อนาปุจฺฉา อุทฺเทโส ทาตพฺโพ, น ปริปุจฺฉา ทาตพฺพา, น สชฺฌาโย กาตพฺโพ, น ธมฺโม ภาสิตพฺโพ, น ปทีโป กาตพฺโพ, น ปทีโป ¶ วิชฺฌาเปตพฺโพ, น วาตปานา วิวริตพฺพา, น วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ¶ วุฑฺเฒน สทฺธึ เอกจงฺกเม จงฺกมติ, เยน วุฑฺโฒ เตน ปริวตฺติตพฺพํ, น จ วุฑฺโฒ สงฺฆาฏิกณฺเณน ฆฏฺเฏตพฺโพ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ เสนาสนวตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ เสนาสเน สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๙. ชนฺตาฆรวตฺตกถา
๓๗๑. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทนฺติ. ภิกฺขู [เถรา จ ภิกฺขู (สฺยา. กํ.)] อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ ¶ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทิสฺสนฺติ! ภิกฺขู อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺตี’’ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชนฺตาฆเร เถเรหิ ภิกฺขูหิ นิวาริยมานา อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺํ อาโรเปตฺวา อคฺคึ ทตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทนฺติ; ภิกฺขู อุณฺหาภิตตฺตา ทฺวารํ อลภมานา มุจฺฉิตา ปปตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น ¶ , ภิกฺขเว, ชนฺตาฆเร เถเรน ภิกฺขุนา นิวาริยมาเนน อนาทริยํ ปฏิจฺจ ปหูตํ กฏฺํ อาโรเปตฺวา อคฺคิ ทาตพฺโพ. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น, ภิกฺขเว, ทฺวารํ ถเกตฺวา ทฺวาเร นิสีทิตพฺพํ. โย นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
๓๗๒. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ชนฺตาฆรวตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ ชนฺตาฆเร สมฺมา วตฺติตพฺพํ. โย ปมํ ชนฺตาฆรํ คจฺฉติ, สเจ ฉาริกา อุสฺสนฺนา โหติ, ฉาริกา ฉฑฺเฑตพฺพา. สเจ ชนฺตาฆรํ อุกฺลาปํ โหติ, ชนฺตาฆรํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ ปริภณฺฑํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริภณฺฑํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ ¶ . สเจ ชนฺตาฆรสาลา อุกฺลาปา โหติ, ชนฺตาฆรสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา.
‘‘จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, อุทกโทณิกาย อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ. ชนฺตาฆรํ ¶ ปวิสนฺเตน มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ. น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา. สเจ อุสฺสหติ, ชนฺตาฆเร เถรานํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. ชนฺตาฆรา นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํ. สเจ อุสฺสหติ, อุทเกปิ เถรานํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. น เถรานํ ภิกฺขูนํ ปุรโตปิ นหายิตพฺพํ, น ¶ อุปริโตปิ นหายิตพฺพํ. นหาเตน อุตฺตรนฺเตน โอตรนฺตานํ มคฺโค ทาตพฺโพ. โย ปจฺฉา ชนฺตาฆรา นิกฺขมติ, สเจ ชนฺตาฆรํ จิกฺขลฺลํ โหติ, โธวิตพฺพํ. มตฺติกาโทณิกํ โธวิตฺวา ชนฺตาฆรปีํ ปฏิสาเมตฺวา อคฺคึ วิชฺฌาเปตฺวา ทฺวารํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ ชนฺตาฆรวตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ ชนฺตาฆเร สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๑๐. วจฺจกุฏิวตฺตกถา
๓๗๓. เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ พฺราหฺมณชาติโก วจฺจํ กตฺวา น อิจฺฉติ อาจเมตุํ – โก อิมํ วสลํ ทุคฺคนฺธํ ¶ อามสิสฺสตีติ ¶ [อาจมิสฺสตีติ (ก.)]. ตสฺส วจฺจมคฺเค กิมิ สณฺาติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ‘‘กึ ปน ตฺวํ, อาวุโส, วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสี’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุ วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสฺสตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, วจฺจํ กตฺวา น อาจเมสี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, วจฺจํ กตฺวา สติ อุทเก นาจเมตพฺพํ. โย นาจเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู วจฺจกุฏิยา ยถาวุฑฺฒํ วจฺจํ กโรนฺติ. นวกา ภิกฺขู ปมตรํ อาคนฺตฺวา วจฺจิตา อาคเมนฺติ. เต วจฺจํ สนฺธาเรนฺตา มุจฺฉิตา ปปตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควาติ…เป… ‘‘น, ภิกฺขเว, วจฺจกุฏิยา ยถาวุฑฺฒํ วจฺโจ กาตพฺโพ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาคตปฏิปาฏิยา วจฺจํ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติสหสาปิ วจฺจกุฏึ ปวิสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ ¶ [อุพฺภุชฺชิตฺวาปิ (สี.), อุพฺภุชิตฺวา (สฺยา.)] ปวิสนฺติ, นิตฺถุนนฺตาปิ วจฺจํ กโรนฺติ ¶ , ทนฺตกฏฺํ ขาทนฺตาปิ วจฺจํ กโรนฺติ, พหิทฺธาปิ วจฺจโทณิกาย วจฺจํ กโรนฺติ, พหิทฺธาปิ ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาวํ กโรนฺติ, ปสฺสาวโทณิกายปิ เขฬํ กโรนฺติ, ผรุเสนปิ กฏฺเน อวเลขนฺติ, อวเลขนกฏฺมฺปิ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ นิกฺขมนฺติ, จปุจปุการกมฺปิ อาจเมนฺติ, อาจมนสราวเกปิ อุทกํ เสเสนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ ¶ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติสหสาปิ วจฺจกุฏึ ปวิสิสฺสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ ปวิสิสฺสนฺติ, นิตฺถุนนฺตาปิ วจฺจํ กริสฺสนฺติ, ทนฺตกฏฺํ ขาทนฺตาปิ วจฺจํ กริสฺสนฺติ, พหิทฺธาปิ วจฺจโทณิกาย วจฺจํ กริสฺสนฺติ, พหิทฺธาปิ ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาวํ กริสฺสนฺติ, ปสฺสาวโทณิกายปิ เขฬํ กริสฺสนฺติ, ผรุเสนปิ กฏฺเน อวเลขิสฺสนฺติ, อวเลขนกฏฺมฺปิ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตสฺสนฺติ, อติสหสาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, อุพฺภชิตฺวาปิ นิกฺขมิสฺสนฺติ, จปุจปุการกมฺปิ อาจเมสฺสนฺติ, อาจมนสราวเกปิ อุทกํ เสเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ…เป… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว…เป… สจฺจํ ภควาติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๗๔. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ วจฺจกุฏิวตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา ภิกฺขูหิ วจฺจกุฏิยา สมฺมา วตฺติตพฺพํ. โย ¶ วจฺจกุฏึ คจฺฉติ เตน พหิ ิเตน [พหิ ิเตน (สี. ก.)] อุกฺกาสิตพฺพํ. อนฺโต นิสินฺเนนปิ อุกฺกาสิตพฺพํ. จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน วจฺจกุฏี ปวิสิตพฺพา. นาติสหสา ปวิสิตพฺพา. น อุพฺภชิตฺวา ปวิสิตพฺพา. วจฺจปาทุกาย ิเตน อุพฺภชิตพฺพํ. น นิตฺถุนนฺเตน วจฺโจ กาตพฺโพ. น ทนฺตกฏฺํ ขาทนฺเตน วจฺโจ กาตพฺโพ. น พหิทฺธา วจฺจโทณิกาย วจฺโจ กาตพฺโพ. น พหิทฺธา ปสฺสาวโทณิกาย ปสฺสาโว กาตพฺโพ. น ปสฺสาวโทณิกาย เขโฬ กาตพฺโพ. น ผรุเสน กฏฺเน อวเลขิตพฺพํ. น อวเลขนกฏฺํ วจฺจกูปมฺหิ ปาเตตพฺพํ. วจฺจปาทุกาย ิเตน ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ. นาติสหสา นิกฺขมิตพฺพํ. น อุพฺภชิตฺวา นิกฺขมิตพฺพํ. อาจมนปาทุกาย ิเตน อุพฺภชิตพฺพํ. น จปุจปุการกํ อาจเมตพฺพํ. น อาจมนสราวเก อุทกํ เสเสตพฺพํ. อาจมนปาทุกาย ิเตน ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ.
‘‘สเจ วจฺจกุฏิ อุหตา [อูหตา (สี. สฺยา.)] โหติ, โธวิตพฺพา. สเจ อวเลขนปิธโร ปูโร โหติ, อวเลขนกฏฺํ ฉฑฺเฑตพฺพํ. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปริภณฺฑํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริภณฺฑํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ ¶ . สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ ¶ . อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ วจฺจกุฏิวตฺตํ ยถา ภิกฺขูหิ วจฺจกุฏิยา สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๑๑. อุปชฺฌายวตฺตกถา
๓๗๕. เตน โข ปน สมเยน สทฺธิวิหาริกา อุปชฺฌาเยสุ น สมฺมา วตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม สทฺธิวิหาริกา อุปชฺฌาเยสุ น สมฺมา วตฺติสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริกา อุปชฺฌาเยสุ น สมฺมา วตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ วิครหิ พุทฺโธ ¶ ภควา…เป… ‘‘กถฺหิ นาม, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริกา อุปชฺฌาเยสุ ¶ น สมฺมา วตฺติสฺสนฺติ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๗๖. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริกานํ อุปชฺฌาเยสุ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา สทฺธิวิหาริเกหิ อุปชฺฌาเยสุ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. [มหาว. ๖๖] สทฺธิวิหาริเกน, ภิกฺขเว, อุปชฺฌายมฺหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
‘‘กาลสฺเสว อุฏฺาย อุปาหนา โอมฺุจิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ทนฺตกฏฺํ ทาตพฺพํ, มุโขทกํ ทาตพฺพํ, อาสนํ ปฺเปตพฺพํ. สเจ ยาคุ โหติ, ภาชนํ โธวิตฺวา ยาคุ อุปนาเมตพฺพา. ยาคุํ ปีตสฺส อุทกํ ทตฺวา ภาชนํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํ. อุปชฺฌายมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ ¶ , โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อุปชฺฌาโย คามํ ปวิสิตุกาโม โหติ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, กายพนฺธนํ ทาตพฺพํ, สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ทาตพฺพา, โธวิตฺวา ปตฺโต โสทโก [สอุทโก (ก.)] ทาตพฺโพ. สเจ อุปชฺฌาโย ปจฺฉาสมณํ อากงฺขติ, ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คณฺิกํ ปฏิมฺุจิตฺวา โธวิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา อุปชฺฌายสฺส ปจฺฉาสมเณน โหตพฺพํ. นาติทูเร คนฺตพฺพํ, นาจฺจาสนฺเน คนฺตพฺพํ ¶ , ปตฺตปริยาปนฺนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺส อนฺตรนฺตรา กถา โอปาเตตพฺพา. อุปชฺฌาโย อาปตฺติสามนฺตา ภณมาโน นิวาเรตพฺโพ.
‘‘นิวตฺตนฺเตน ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ทาตพฺพํ, นิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. สเจ จีวรํ สินฺนํ โหติ, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺพํ, น จ อุณฺเห จีวรํ นิทหิตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆรนฺเตน จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ – มา มชฺเฌ ภงฺโค อโหสีติ. โอโภเค กายพนฺธนํ กาตพฺพํ.
‘‘สเจ ¶ ปิณฺฑปาโต โหติ, อุปชฺฌาโย จ ภฺุชิตุกาโม โหติ, อุทกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาโต ¶ อุปนาเมตพฺโพ. อุปชฺฌาโย ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ. ภุตฺตาวิสฺส อุทกํ ทตฺวา ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา โวทกํ กตฺวา มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺโพ. น จ อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. ปตฺตจีวรํ ¶ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. อุปชฺฌายมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อุปชฺฌาโย นหายิตุกาโม โหติ, นหานํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ สีเตน อตฺโถ โหติ, สีตํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ อุณฺเหน อตฺโถ โหติ, อุณฺหํ ปฏิยาเทตพฺพํ.
‘‘สเจ อุปชฺฌาโย ชนฺตาฆรํ ปวิสิตุกาโม โหติ, จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย อุปชฺฌายสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คนฺตฺวา ชนฺตาฆรปีํ ทตฺวา จีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ, จุณฺณํ ทาตพฺพํ, มตฺติกา ทาตพฺพา. สเจ อุสฺสหติ, ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. ชนฺตาฆรํ ปวิสนฺเตน มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ¶ ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ. น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา. ชนฺตาฆเร อุปชฺฌายสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. ชนฺตาฆรา ¶ นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํ.
‘‘อุทเกปิ อุปชฺฌายสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. นหาเตน ปมตรํ อุตฺตริตฺวา อตฺตโน คตฺตํ โวทกํ กตฺวา นิวาเสตฺวา อุปชฺฌายสฺส คตฺตโต อุทกํ ปมชฺชิตพฺพํ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, สงฺฆาฏิ ทาตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ. อุปชฺฌาโย ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ อุทฺทิสาเปตุกาโม โหติ, อุทฺทิสิตพฺโพ. สเจ ปริปุจฺฉิตุกาโม โหติ, ปริปุจฺฉิตพฺโพ.
‘‘ยสฺมึ ¶ วิหาเร อุปชฺฌาโย วิหรติ, สเจ โส วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. วิหารํ โสเธนฺเตน ปมํ ปตฺตจีวรํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; นิสีทนปจฺจตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภิสิพิพฺโพหนํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺโจ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน ¶ , อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; ปีํ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺจปฏิปาทกา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพา; เขฬมลฺลโก นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; อปสฺเสนผลกํ ¶ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภูมตฺถรณํ ยถาปฺตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สเจ วิหาเร สนฺตานกํ โหติ, อุลฺโลกา ปมํ โอหาเรตพฺพํ, อาโลกสนฺธิกณฺณภาคา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ กาฬวณฺณกตา ภูมิ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ อกตา โหติ ภูมิ, อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา ปริโผสิตฺวา สมฺมชฺชิตพฺพา – มา วิหาโร รเชน อุหฺีติ. สงฺการํ วิจินิตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑตพฺพํ.
‘‘ภูมตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. มฺจปฏิปาทกา โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพา. มฺโจ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺโพ. ปีํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. ภิสิพิพฺโพหนํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ ¶ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. เขฬมลฺลโก โอตาเปตฺวา ¶ ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺโพ. อปสฺเสนผลกํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพํ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต ¶ นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ.
‘‘สเจ ปุรตฺถิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ปจฺฉิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปจฺฉิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ อุตฺตรา สรชา วาตา วายนฺติ, อุตฺตรา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ทกฺขิณา ¶ สรชา วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ สีตกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา วิวริตพฺพา, รตฺตึ ถเกตพฺพา. สเจ อุณฺหกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา ถเกตพฺพา, รตฺตึ วิวริตพฺพา.
‘‘สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อุปฏฺานสาลา อุกฺลาปา โหติ, อุปฏฺานสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ อคฺคิสาลา อุกฺลาปา โหติ, อคฺคิสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปานียํ น โหติ, ปานียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ ปริโภชนียํ น โหติ, ปริโภชนียํ ¶ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ.
‘‘สเจ อุปชฺฌายสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, สทฺธิวิหาริเกน วูปกาเสตพฺโพ, วูปกาสาเปตพฺโพ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อุปชฺฌายสฺส กุกฺกุจฺจํ อุปฺปนฺนํ โหติ, สทฺธิวิหาริเกน วิโนเทตพฺพํ, วิโนทาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อุปชฺฌายสฺส ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ, สทฺธิวิหาริเกน วิเวเจตพฺพํ, วิเวจาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อุปชฺฌาโย ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน โหติ ปริวาสารโห, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อุปชฺฌายสฺส ปริวาสํ ทเทยฺยาติ. สเจ อุปชฺฌาโย มูลายปฏิกสฺสนารโห โหติ, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อุปชฺฌายํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺยาติ. สเจ อุปชฺฌาโย มานตฺตารโห โหติ, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อุปชฺฌายสฺส มานตฺตํ ทเทยฺยาติ. สเจ ¶ อุปชฺฌาโย อพฺภานารโห โหติ, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข ¶ สงฺโฆ อุปชฺฌายํ อพฺเภยฺยาติ. สเจ สงฺโฆ อุปชฺฌายสฺส กมฺมํ กตฺตุกาโม โหติ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อุปชฺฌายสฺส กมฺมํ น กเรยฺย, ลหุกาย วา ปริณาเมยฺยาติ. กตํ ¶ วา ปนสฺส โหติ สงฺเฆน กมฺมํ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, สทฺธิวิหาริเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อุปชฺฌาโย สมฺมา วตฺเตยฺย, โลมํ ปาเตยฺย, เนตฺถารํ วตฺเตยฺย, สงฺโฆ ตํ กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ.
‘‘สเจ อุปชฺฌายสฺส จีวรํ โธวิตพฺพํ โหติ ¶ , สทฺธิวิหาริเกน โธวิตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อุปชฺฌายสฺส จีวรํ โธวิเยถาติ. สเจ อุปชฺฌายสฺส จีวรํ กาตพฺพํ โหติ, สทฺธิวิหาริเกน กาตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อุปชฺฌายสฺส จีวรํ กริเยถาติ. สเจ อุปชฺฌายสฺส รชนา ปจิตพฺพา โหติ, สทฺธิวิหาริเกน ปจิตพฺพา, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อุปชฺฌายสฺส รชนํ ปจิเยถาติ. สเจ อุปชฺฌายสฺส จีวรํ รชิตพฺพํ [รเชตพฺพํ (สฺยา.)] โหติ, สทฺธิวิหาริเกน รชิตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อุปชฺฌายสฺส จีวรํ รชิเยถาติ. จีวรํ รชนฺเตน [รเชนฺเตน (สฺยา.)] สาธุกํ สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกํ รชิตพฺพํ, น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตพฺพํ.
‘‘น อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉา เอกจฺจสฺส ปตฺโต ทาตพฺโพ, น เอกจฺจสฺส ปตฺโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส จีวรํ ทาตพฺพํ, น เอกจฺจสฺส จีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ; น เอกจฺจสฺส ปริกฺขาโร ทาตพฺโพ, น เอกจฺจสฺส ปริกฺขาโร ปฏิคฺคเหตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส เกสา เฉเทตพฺพา [เฉตฺตพฺพา (สี.), เฉทิตพฺพา (ก.)], น เอกจฺเจน เกสา ¶ เฉทาเปตพฺพา; น เอกจฺจสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ, น เอกจฺเจน ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ; น เอกจฺจสฺส เวยฺยาวจฺโจ [เวยฺยาวจฺจํ (ก.)] กาตพฺโพ, น เอกจฺเจน เวยฺยาวจฺโจ การาเปตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส ปจฺฉาสมเณน โหตพฺพํ, น เอกจฺโจ ปจฺฉาสมโณ อาทาตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส ปิณฺฑปาโต นีหริตพฺโพ, น เอกจฺเจน ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ; น อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉา คาโม ปวิสิตพฺโพ; น สุสานํ คนฺตพฺพํ; น ทิสา ปกฺกมิตพฺพา. สเจ อุปชฺฌาโย คิลาโน โหติ, ยาวชีวํ อุปฏฺาตพฺโพ ¶ , วุฏฺานมสฺส อาคเมตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริกานํ อุปชฺฌาเยสุ วตฺตํ ยถา สทฺธิวิหาริเกหิ อุปชฺฌาเยสุ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๑๒. สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา
๓๗๗. เตน ¶ โข ปน สมเยน อุปชฺฌายา สทฺธิวิหาริเกสุ น สมฺมา วตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อุปชฺฌายา สทฺธิวิหาริเกสุ น สมฺมา วตฺติสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อุปชฺฌายา สทฺธิวิหาริเกสุ น สมฺมา วตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๗๘. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อุปชฺฌายานํ สทฺธิวิหาริเกสุ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อุปชฺฌาเยหิ สทฺธิวิหาริเกสุ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. [มหาว. ๖๗] อุปชฺฌาเยน, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริกมฺหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ ¶ . ตตฺรายํ ¶ สมฺมาวตฺตนา –
‘‘อุปชฺฌาเยน, ภิกฺขเว, สทฺธิวิหาริโก สงฺคเหตพฺโพ อนุคฺคเหตพฺโพ อุทฺเทเสน ปริปุจฺฉาย โอวาเทน อนุสาสนิยา. สเจ อุปชฺฌายสฺส ปตฺโต โหติ, สทฺธิวิหาริกสฺส ปตฺโต น โหติ, อุปชฺฌาเยน สทฺธิวิหาริกสฺส ปตฺโต ทาตพฺโพ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส ปตฺโต อุปฺปชฺชิเยถาติ. สเจ อุปชฺฌายสฺส จีวรํ โหติ, สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ น โหติ, อุปชฺฌาเยน สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ ทาตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ อุปฺปชฺชิเยถาติ. สเจ อุปชฺฌายสฺส ปริกฺขาโร โหติ, สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกฺขาโร น โหติ, อุปชฺฌาเยน สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกฺขาโร ทาตพฺโพ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกฺขาโร อุปฺปชฺชิเยถาติ.
‘‘สเจ สทฺธิวิหาริโก คิลาโน โหติ, กาลสฺเสว อุฏฺาย ทนฺตกฏฺํ ทาตพฺพํ, มุโขทกํ ทาตพฺพํ, อาสนํ ปฺเปตพฺพํ. สเจ ยาคุ โหติ, ภาชนํ โธวิตฺวา ยาคุ อุปนาเมตพฺพา. ยาคุํ ปีตสฺส อุทกํ ¶ ทตฺวา ภาชนํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํ. สทฺธิวิหาริกมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ สทฺธิวิหาริโก คามํ ปวิสิตุกาโม โหติ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ ¶ , กายพนฺธนํ ทาตพฺพํ, สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ทาตพฺพา ¶ , โธวิตฺวา ปตฺโต โสทโก ทาตพฺโพ.
‘‘เอตฺตาวตา นิวตฺติสฺสตีติ อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ทาตพฺพํ, นิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. สเจ จีวรํ สินฺนํ โหติ, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺพํ, น จ อุณฺเห จีวรํ นิทหิตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆรนฺเตน จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ – มา มชฺเฌ ภงฺโค อโหสีติ. โอโภเค กายพนฺธนํ กาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปิณฺฑปาโต โหติ, สทฺธิวิหาริโก จ ภฺุชิตุกาโม โหติ, อุทกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาโต อุปนาเมตพฺโพ. สทฺธิวิหาริโก ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ. ภุตฺตาวิสฺส อุทกํ ทตฺวา ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา โวทกํ กตฺวา มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺโพ, น จ อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ ¶ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สทฺธิวิหาริกมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ ¶ .
‘‘สเจ สทฺธิวิหาริโก นหายิตุกาโม โหติ, นหานํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ สีเตน อตฺโถ โหติ, สีตํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ อุณฺเหน อตฺโถ โหติ, อุณฺหํ ปฏิยาเทตพฺพํ.
‘‘สเจ ¶ สทฺธิวิหาริโก ชนฺตาฆรํ ปวิสิตุกาโม โหติ, จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย [อาทาย สทฺธิวิหาริกสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต (ก.)] คนฺตฺวา ชนฺตาฆรปีํ ทตฺวา จีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ, จุณฺณํ ทาตพฺพํ, มตฺติกา ทาตพฺพา. สเจ อุสฺสหติ ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. ชนฺตาฆรํ ปวิสนฺเตน มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ, น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา. ชนฺตาฆเร สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. ชนฺตาฆรา นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํ.
‘‘อุทเกปิ ¶ สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. นหาเตน ปมตรํ อุตฺตริตฺวา อตฺตโน คตฺตํ โวทกํ กตฺวา นิวาเสตฺวา สทฺธิวิหาริกสฺส คตฺตโต อุทกํ ปมชฺชิตพฺพํ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, สงฺฆาฏิ ทาตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ. สทฺธิวิหาริโก ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ.
‘‘ยสฺมึ วิหาเร สทฺธิวิหาริโก วิหรติ, สเจ โส วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. วิหารํ โสเธนฺเตน ปมํ ปตฺตจีวรํ นีหริตฺวา ¶ เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ…เป… สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ.
‘‘สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, อุปชฺฌาเยน วูปกาเสตพฺโพ, วูปกาสาเปตพฺโพ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส กุกฺกุจฺจํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อุปชฺฌาเยน วิโนเทตพฺพํ, วิโนทาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส ¶ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อุปชฺฌาเยน วิเวเจตพฺพํ, วิเวจาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ สทฺธิวิหาริโก ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน โหติ ปริวาสารโห, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ สทฺธิวิหาริกสฺส ปริวาสํ ทเทยฺยาติ. สเจ สทฺธิวิหาริโก มูลายปฏิกสฺสนารโห โหติ, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ สทฺธิวิหาริกํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺยาติ. สเจ สทฺธิวิหาริโก มานตฺตารโห โหติ, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ ¶ สทฺธิวิหาริกสฺส มานตฺตํ ทเทยฺยาติ. สเจ สทฺธิวิหาริโก อพฺภานารโห โหติ, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ สทฺธิวิหาริกํ อพฺเภยฺยาติ. สเจ สงฺโฆ สทฺธิวิหาริกสฺส กมฺมํ กตฺตุกาโม โหติ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ สทฺธิวิหาริกสฺส กมฺมํ น กเรยฺย, ลหุกาย วา ปริณาเมยฺยาติ. กตํ วา ปนสฺส ¶ โหติ สงฺเฆน กมฺมํ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา, อุกฺเขปนียํ วา, อุปชฺฌาเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริโก สมฺมา วตฺเตยฺย โลมํ ปาเตยฺย, เนตฺถารํ วตฺเตยฺย, สงฺโฆ ตํ กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ.
‘‘สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ โธวิตพฺพํ โหติ, อุปชฺฌาเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ โธเวยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ โธวิเยถาติ. สเจ ¶ สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ กาตพฺพํ โหติ, อุปชฺฌาเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ กเรยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ กริเยถาติ. สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส รชนํ ปจิตพฺพํ โหติ, อุปชฺฌาเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ ปเจยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส รชนํ ปจิเยถาติ. สเจ สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ รชิตพฺพํ โหติ, อุปชฺฌาเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ รเชยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรํ รชิเยถาติ. จีวรํ รชนฺเตน สาธุกํ สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกํ รชิตพฺพํ, น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตพฺพํ. สเจ สทฺธิวิหาริโก คิลาโน โหติ, ยาวชีวํ อุปฏฺาตพฺโพ, วุฏฺานมสฺส อาคเมตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว ¶ , อุปชฺฌายานํ สทฺธิวิหาริเกสุ วตฺตํ ยถา อุปชฺฌาเยหิ สทฺธิวิหาริเกสุ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๑๓. อาจริยวตฺตกถา
๓๗๙. เตน ¶ โข ปน สมเยน อนฺเตวาสิกา อาจริเยสุ น สมฺมา วตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อนฺเตวาสิกา อาจริเยสุ น สมฺมา วตฺติสฺสนฺตี’’ติ! อถ ¶ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อนฺเตวาสิกา อาจริเยสุ น สมฺมา วตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๘๐. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อนฺเตวาสิกานํ อาจริเยสุ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อนฺเตวาสิเกหิ อาจริเยสุ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. [มหาว. ๗๘] อนฺเตวาสิเกน, ภิกฺขเว, อาจริยมฺหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
‘‘กาลสฺเสว อุฏฺาย อุปาหนา โอมฺุจิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ทนฺตกฏฺํ ทาตพฺพํ, มุโขทกํ ทาตพฺพํ, อาสนํ ปฺเปตพฺพํ. สเจ ยาคุ โหติ, ภาชนํ โธวิตฺวา ยาคุ อุปนาเมตพฺพา. ยาคุํ ปีตสฺส อุทกํ ทตฺวา ภาชนํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน ¶ โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํ. อาจริยมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อาจริโย คามํ ปวิสิตุกาโม โหติ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, กายพนฺธนํ ทาตพฺพํ, สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ทาตพฺพา, โธวิตฺวา ปตฺโต ¶ โสทโก ทาตพฺโพ. สเจ อาจริโย ปจฺฉาสมณํ อากงฺขติ, ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ปารุปิตฺวา คณฺิกํ ปฏิมฺุจิตฺวา โธวิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา อาจริยสฺส ปจฺฉาสมเณน โหตพฺพํ. นาติทูเร คนฺตพฺพํ, นาจฺจาสนฺเน คนฺตพฺพํ, ปตฺตปริยาปนฺนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. น อาจริยสฺส ภณมานสฺส อนฺตรนฺตรา กถา โอปาเตตพฺพา. อาจริโย อาปตฺติสามนฺตา ภณมาโน นิวาเรตพฺโพ.
‘‘นิวตฺตนฺเตน ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ทาตพฺพํ, นิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. สเจ จีวรํ สินฺนํ โหติ, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺพํ, น จ อุณฺเห จีวรํ นิทหิตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆรนฺเตน จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ – มา มชฺเฌ ภงฺโค อโหสีติ. โอโภเค กายพนฺธนํ กาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปิณฺฑปาโต โหติ, อาจริโย จ ภฺุชิตุกาโม โหติ, อุทกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาโต อุปนาเมตพฺโพ. อาจริโย ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ ¶ . ภุตฺตาวิสฺส อุทกํ ทตฺวา ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา โวทกํ กตฺวา มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺโพ, น จ อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ ¶ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. อาจริยมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อาจริโย นหายิตุกาโม โหติ, นหานํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ สีเตน อตฺโถ โหติ, สีตํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ อุณฺเหน อตฺโถ โหติ, อุณฺหํ ปฏิยาเทตพฺพํ.
‘‘สเจ ¶ อาจริโย ชนฺตาฆรํ ปวิสิตุกาโม โหติ, จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย อาจริยสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต คนฺตฺวา ชนฺตาฆรปีํ ทตฺวา จีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ, จุณฺณํ ทาตพฺพํ, มตฺติกา ทาตพฺพา. สเจ อุสฺสหติ, ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. ชนฺตาฆรํ ปวิสนฺเตน มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ. น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา. ชนฺตาฆเร อาจริยสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. ชนฺตาฆรา นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํ.
‘‘อุทเกปิ อาจริยสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. นหาเตน ปมตรํ อุตฺตริตฺวา อตฺตโน ¶ คตฺตํ โวทกํ กตฺวา นิวาเสตฺวา อาจริยสฺส คตฺตโต อุทกํ ปมชฺชิตพฺพํ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, สงฺฆาฏิ ทาตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ. อาจริโย ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ อุทฺทิสาเปตุกาโม โหติ, อุทฺทิสิตพฺโพ. สเจ ปริปุจฺฉิตุกาโม โหติ, ปริปุจฺฉิตพฺโพ.
‘‘ยสฺมึ ¶ วิหาเร อาจริโย วิหรติ, สเจ โส วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. วิหารํ โสเธนฺเตน ปมํ ปตฺตจีวรํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; นิสีทนปจฺจตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภิสิพิพฺโพหนํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺโจ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; ปีํ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มฺจปฏิปาทกา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพา; เขฬมลฺลโก นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; อปสฺเสนผลกํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ภูมตฺถรณํ ยถาปฺตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สเจ วิหาเร สนฺตานกํ โหติ, อุลฺโลกา ปมํ โอหาเรตพฺพํ, อาโลกสนฺธิกณฺณภาคา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ กาฬวณฺณกตา ¶ ภูมิ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ อกตา โหติ ภูมิ, อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา ปริโผสิตฺวา สมฺมชฺชิตพฺพา – มา วิหาโร รเชน อุหฺีติ. สงฺการํ วิจินิตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑตพฺพํ.
‘‘ภูมตฺถรณํ ¶ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. มฺจปฏิปาทกา โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพา. มฺโจ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺโพ. ปีํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺํ, อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. ภิสิพิพฺโพหนํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาปฺตฺตํ ปฺเปตพฺพํ. เขฬมลฺลโก โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺโพ. อปสฺเสนผลกํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาาเน เปตพฺพํ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺามฺจํ วา เหฏฺาปีํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ¶ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ ¶ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ.
‘‘สเจ ปุรตฺถิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ปจฺฉิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปจฺฉิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ อุตฺตรา สรชา วาตา วายนฺติ, อุตฺตรา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ทกฺขิณา สรชา วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ สีตกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา วิวริตพฺพา, รตฺตึ ถเกตพฺพา. สเจ อุณฺหกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา ถเกตพฺพา, รตฺตึ วิวริตพฺพา.
‘‘สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อุปฏฺานสาลา อุกฺลาปา โหติ, อุปฏฺานสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ อคฺคิสาลา อุกฺลาปา โหติ, อคฺคิสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปานียํ น โหติ, ปานียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ ปริโภชนียํ น โหติ, ปริโภชนียํ อุปฏฺาเปตพฺพํ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ.
‘‘สเจ อาจริยสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, อนฺเตวาสิเกน วูปกาเสตพฺพา, วูปกาสาเปตพฺพา, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อาจริยสฺส กุกฺกุจฺจํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อนฺเตวาสิเกน วิโนเทตพฺพํ, วิโนทาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อาจริยสฺส ทิฏฺิคตํ ¶ อุปฺปนฺนํ โหติ ¶ , อนฺเตวาสิเกน วิเวเจตพฺพํ, วิเวจาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อาจริโย ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน โหติ, ปริวาสารโห, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อาจริยสฺส ปริวาสํ ทเทยฺยาติ. สเจ อาจริโย มูลายปฏิกสฺสนารโห โหติ, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อาจริยํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺยาติ. สเจ อาจริโย มานตฺตารโห โหติ, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อาจริยสฺส มานตฺตํ ทเทยฺยาติ. สเจ อาจริโย อพฺภานารโห โหติ, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อาจริยํ อพฺเภยฺยาติ. สเจ สงฺโฆ อาจริยสฺส ¶ กมฺมํ กตฺตุกาโม โหติ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อาจริยสฺส กมฺมํ น กเรยฺย, ลหุกาย วา ปริณาเมยฺยาติ. กตํ วา ปนสฺส โหติ สงฺเฆน กมฺมํ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, อนฺเตวาสิเกน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อาจริโย สมฺมา วตฺเตยฺย, โลมํ ปาเตยฺย, เนตฺถารํ วตฺเตยฺย, สงฺโฆ ตํ กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ.
‘‘สเจ อาจริยสฺส จีวรํ โธวิตพฺพํ โหติ, อนฺเตวาสิเกน โธวิตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อาจริยสฺส จีวรํ โธวิเยถาติ. สเจ อาจริยสฺส จีวรํ กาตพฺพํ โหติ, อนฺเตวาสิเกน กาตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ ¶ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อาจริยสฺส จีวรํ กริเยถาติ. สเจ อาจริยสฺส รชนํ ปจิตพฺพํ โหติ, อนฺเตวาสิเกน ปจิตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อาจริยสฺส รชนํ ปจิเยถาติ. สเจ อาจริยสฺส จีวรํ รชิตพฺพํ โหติ, อนฺเตวาสิเกน รชิตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อาจริยสฺส จีวรํ รชิเยถาติ. จีวรํ รชนฺเตน สาธุกํ สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกํ รชิตพฺพํ, น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตพฺพํ.
‘‘น อาจริยํ อนาปุจฺฉา เอกจฺจสฺส ปตฺโต ทาตพฺโพ, น เอกจฺจสฺส ปตฺโต ปฏิคฺคเหตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส จีวรํ ทาตพฺพํ, น เอกจฺจสฺส จีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ; น เอกจฺจสฺส ปริกฺขาโร ทาตพฺโพ, น เอกจฺจสฺส ปริกฺขาโร ปฏิคฺคเหตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส เกสา เฉทิตพฺพา, น เอกจฺเจน เกสา เฉทาเปตพฺพา; น เอกจฺจสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ, น เอกจฺเจน ปริกมฺมํ การาเปตพฺพํ; น เอกจฺจสฺส เวยฺยาวจฺโจ กาตพฺโพ, น เอกจฺเจน เวยฺยาวจฺโจ การาเปตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส ปจฺฉาสมเณน โหตพฺพํ, น เอกจฺโจ ปจฺฉาสมโณ อาทาตพฺโพ; น เอกจฺจสฺส ปิณฺฑปาโต นีหริตพฺโพ, น เอกจฺเจน ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ; น ¶ อาจริยํ อนาปุจฺฉา คาโม ปวิสิตพฺโพ; น สุสานํ คนฺตพฺพํ; น ทิสา ปกฺกมิตพฺพา. สเจ อาจริโย คิลาโน โหติ, ยาวชีวํ อุปฏฺาตพฺโพ ¶ , วุฏฺานมสฺส อาคเมตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อนฺเตวาสิกานํ อาจริเยสุ วตฺตํ ยถา ¶ อนฺเตวาสิเกหิ อาจริเยสุ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
๑๔. อนฺเตวาสิกวตฺตกถา
๓๘๑. เตน โข ปน สมเยน อาจริยา อนฺเตวาสิเกสุ น สมฺมา วตฺตนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อาจริยา อนฺเตวาสิเกสุ น สมฺมา วตฺติสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อาจริยา อนฺเตวาสิเกสุ น สมฺมา วตฺตนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๘๒. ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, อาจริยานํ อนฺเตวาสิเกสุ วตฺตํ ปฺเปสฺสามิ ยถา อาจริเยหิ อนฺเตวาสิเกสุ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. [มหาว. ๗๙] อาจริเยน, ภิกฺขเว, อนฺเตวาสิกมฺหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –
‘‘อาจริเยน, ภิกฺขเว, อนฺเตวาสิโก สงฺคเหตพฺโพ อนุคฺคเหตพฺโพ อุทฺเทเสน ปริปุจฺฉาย โอวาเทน อนุสาสนิยา. สเจ อาจริยสฺส ปตฺโต โหติ, อนฺเตวาสิกสฺส ปตฺโต น โหติ, อาจริเยน อนฺเตวาสิกสฺส ปตฺโต ทาตพฺโพ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส ปตฺโต อุปฺปชฺชิเยถาติ. สเจ อาจริยสฺส จีวรํ โหติ, อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ น โหติ, อาจริเยน อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ ทาตพฺพํ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ อุปฺปชฺชิเยถาติ. สเจ อาจริยสฺส ปริกฺขาโร โหติ, อนฺเตวาสิกสฺส ¶ ปริกฺขาโร น โหติ, อาจริเยน อนฺเตวาสิกสฺส ปริกฺขาโร ทาตพฺโพ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส ปริกฺขาโร อุปฺปชฺชิเยถาติ.
‘‘สเจ อนฺเตวาสิโก คิลาโน โหติ, กาลสฺเสว อุฏฺาย ทนฺตกฏฺํ ทาตพฺพํ, มุโขทกํ ทาตพฺพํ, อาสนํ ปฺเปตพฺพํ. สเจ ยาคุ โหติ ¶ , ภาชนํ โธวิตฺวา ยาคุ อุปนาเมตพฺพา. ยาคุํ ปีตสฺส อุทกํ ทตฺวา ภาชนํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํ ¶ . อนฺเตวาสิกมฺหิ วุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อนฺเตวาสิโก คามํ ปวิสิตุกาโม โหติ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, กายพนฺธนํ ทาตพฺพํ, สคุณํ กตฺวา สงฺฆาฏิโย ทาตพฺพา, โธวิตฺวา ปตฺโต โสทโก ทาตพฺโพ.
‘‘เอตฺตาวตา นิวตฺติสฺสตีติ อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปฏินิวาสนํ ทาตพฺพํ, นิวาสนํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ. สเจ จีวรํ สินฺนํ โหติ, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺพํ, น จ อุณฺเห จีวรํ นิทหิตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ. จีวรํ สงฺฆรนฺเตน จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา จีวรํ สงฺฆริตพฺพํ – มา มชฺเฌ ภงฺโค อโหสีติ. โอโภเค กายพนฺธนํ กาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปิณฺฑปาโต โหติ, อนฺเตวาสิโก จ ภฺุชิตุกาโม โหติ, อุทกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาโต อุปนาเมตพฺโพ. อนฺเตวาสิโก ¶ ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ. ภุตฺตาวิสฺส อุทกํ ทตฺวา ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน โธวิตฺวา โวทกํ กตฺวา มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาเปตพฺโพ, น จ อุณฺเห ปตฺโต นิทหิตพฺโพ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน…เป… จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน…เป… ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. อนฺเตวาสิกมฺหิ อุฏฺิเต อาสนํ อุทฺธริตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมตพฺพํ. สเจ โส เทโส อุกฺลาโป โหติ, โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ.
‘‘สเจ อนฺเตวาสิโก นหายิตุกาโม โหติ, นหานํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ สีเตน อตฺโถ โหติ, สีตํ ปฏิยาเทตพฺพํ. สเจ อุณฺเหน อตฺโถ โหติ, อุณฺหํ ปฏิยาเทตพฺพํ.
‘‘สเจ อนฺเตวาสิโก ชนฺตาฆรํ ปวิสิตุกาโม โหติ, จุณฺณํ สนฺเนตพฺพํ, มตฺติกา เตเมตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย [อาทาย อนฺเตวาสิกสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต (ก.)] คนฺตฺวา ชนฺตาฆรปีํ ทตฺวา จีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ, จุณฺณํ ทาตพฺพํ, มตฺติกา ทาตพฺพา. สเจ อุสฺสหติ ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. ชนฺตาฆรํ ปวิสนฺเตน ¶ มตฺติกาย มุขํ มกฺเขตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรํ ปวิสิตพฺพํ. น เถเร ภิกฺขู อนุปขชฺช นิสีทิตพฺพํ. น นวา ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา ¶ . ชนฺตาฆเร อนฺเตวาสิกสฺส ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. ชนฺตาฆรา นิกฺขมนฺเตน ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชนฺตาฆรา นิกฺขมิตพฺพํ.
‘‘อุทเกปิ อนฺเตวาสิกสฺส ¶ ปริกมฺมํ กาตพฺพํ. นหาเตน ปมตรํ อุตฺตริตฺวา อตฺตโน คตฺตํ โวทกํ กตฺวา นิวาเสตฺวา อนฺเตวาสิกสฺส คตฺตโต อุทกํ ปมชฺชิตพฺพํ, นิวาสนํ ทาตพฺพํ, สงฺฆาฏิ ทาตพฺพา, ชนฺตาฆรปีํ อาทาย ปมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ปาโททกํ ปาทปีํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิตพฺพํ, อนฺเตวาสิโก ปานีเยน ปุจฺฉิตพฺโพ.
‘‘ยสฺมึ วิหาเร อนฺเตวาสิโก วิหรติ, สเจ โส วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. วิหารํ โสเธนฺเตน ปมํ ปตฺตจีวรํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ…เป… อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิฺจิตพฺพํ.
‘‘สเจ อนฺเตวาสิกสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, อาจริเยน วูปกาเสตพฺโพ, วูปกาสาเปตพฺโพ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อนฺเตวาสิกสฺส กุกฺกุจฺจํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อาจริเยน วิโนเทตพฺพํ, วิโนทาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อนฺเตวาสิกสฺส ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ, อาจริเยน วิเวเจตพฺพํ, วิเวจาเปตพฺพํ, ธมฺมกถา วาสฺส กาตพฺพา. สเจ อนฺเตวาสิโก ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน โหติ, ปริวาสารโห, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อนฺเตวาสิกสฺส ปริวาสํ ทเทยฺยาติ. สเจ อนฺเตวาสิโก มูลายปฏิกสฺสนารโห โหติ, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อนฺเตวาสิกํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺยาติ. สเจ อนฺเตวาสิโก มานตฺตารโห โหติ, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ ¶ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อนฺเตวาสิกสฺส มานตฺตํ ทเทยฺยาติ. สเจ อนฺเตวาสิโก อพฺภานารโห โหติ, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อนฺเตวาสิกํ อพฺเภยฺยาติ. สเจ สงฺโฆ อนฺเตวาสิกสฺส กมฺมํ กตฺตุกาโม โหติ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข สงฺโฆ อนฺเตวาสิกสฺส กมฺมํ น กเรยฺย ¶ , ลหุกาย วา ปริณาเมยฺยาติ. กตํ วา ปนสฺส โหติ, สงฺเฆน กมฺมํ, ตชฺชนียํ วา นิยสฺสํ วา ปพฺพาชนียํ วา ปฏิสารณียํ วา อุกฺเขปนียํ วา, อาจริเยน อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิโก สมฺมา วตฺเตยฺย, โลมํ ปาเตยฺย, เนตฺถารํ วตฺเตยฺย, สงฺโฆ ตํ กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ.
‘‘สเจ ¶ อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ โธวิตพฺพํ โหติ, อาจริเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ โธเวยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ โธวิเยถาติ. สเจ อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ กาตพฺพํ โหติ, อาจริเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ กเรยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ กริเยถาติ. สเจ อนฺเตวาสิกสฺส รชนํ ปจิตพฺพํ โหติ, อาจริเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ ปเจยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส รชนํ ปจิเยถาติ. สเจ อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ รชิตพฺพํ โหติ, อาจริเยน อาจิกฺขิตพฺพํ – เอวํ รเชยฺยาสีติ, อุสฺสุกฺกํ วา กาตพฺพํ ¶ – กินฺติ นุ โข อนฺเตวาสิกสฺส จีวรํ รชิเยถาติ. จีวรํ รชนฺเตน สาธุกํ สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกํ รชิตพฺพํ. น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตพฺพํ. สเจ อนฺเตวาสิโก คิลาโน โหติ, ยาวชีวํ อุปฏฺาตพฺโพ, วุฏฺานมสฺส อาคเมตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อาจริยานํ อนฺเตวาสิเกสุ วตฺตํ ยถา อาจริเยหิ อนฺเตวาสิเกสุ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติ.
วตฺตกฺขนฺธโก อฏฺโม.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู เอกูนวีสติ, วตฺตา จุทฺทส.
ตสฺสุทฺทานํ –
สอุปาหนา ฉตฺตา จ, โอคุณฺิ สีสํ ปานียํ;
นาภิวาเท น ปุจฺฉนฺติ, อหิ อุชฺฌนฺติ เปสลา.
โอมฺุจิ ฉตฺตํ ขนฺเธ จ, อตรฺจ ปฏิกฺกมํ;
ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปา, ปติรูปฺจ ปุจฺฉิตา.
อาสิฺเจยฺย โธวิเตน, สุกฺเขนลฺเลนุปาหนา;
วุฑฺโฒ นวโก ปุจฺเฉยฺย, อชฺฌาวุฏฺฺจ โคจรา.
เสกฺขา ¶ วจฺจา ปานี ปริ, กตฺตรํ กติกํ ตโต;
กาลํ ¶ มุหุตฺตํ อุกฺลาโป, ภูมตฺถรณํ นีหเร.
ปฏิปาโท ¶ ภิสิพิพฺโพ, มฺจปีฺจ มลฺลกํ;
อปสฺเสนุลฺโลกกณฺณา, เครุกา กาฬ อกตา.
สงฺการฺจ ภูมตฺถรณํ, ปฏิปาทกํ มฺจปีํ;
ภิสิ นิสีทนมฺปิ, มลฺลกํ อปสฺเสน จ.
ปตฺตจีวรํ ภูมิ จ, ปารนฺตํ โอรโต โภคํ;
ปุรตฺถิมา ปจฺฉิมา จ, อุตฺตรา อถ ทกฺขิณา.
สีตุณฺเห จ ทิวารตฺตึ, ปริเวณฺจ โกฏฺโก;
อุปฏฺานคฺคิ สาลา จ, วตฺตํ วจฺจกุฏีสุ จ.
ปานี ปริโภชนิยา, กุมฺภิ อาจมเนสุ จ;
อโนปเมน ปฺตฺตํ, วตฺตํ อาคนฺตุเกหิเม [เว (ก. เอวมุปริปิ)].
เนวาสนํ น อุทกํ, น ปจฺจุ น จ ปานิยํ;
นาภิวาเท นปฺเป, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลา.
วุฑฺฒาสนฺจ อุทกํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา จ ปานิยํ;
อุปาหเน เอกมนฺตํ, อภิวาเท จ ปฺเป.
วุตฺถํ ¶ โคจรเสกฺโข จ, านํ ปานิยโภชนํ;
กตฺตรํ กติกํ กาลํ, นวกสฺส นิสินฺนเก.
อภิวาทเย ¶ อาจิกฺเข, ยถา เหฏฺา ตถา นเย;
นิทฺทิฏฺํ สตฺถวาเหน วตฺตํ อาวาสิเกหิเม.
คมิกา ทารุมตฺติ จ, วิวริตฺวา น ปุจฺฉิย;
นสฺสนฺติ จ อคุตฺตฺจ, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลา.
ปฏิสาเมตฺวา ¶ ถเกตฺวา, อาปุจฺฉิตฺวาว ปกฺกเม;
ภิกฺขุ วา สามเณโร วา, อารามิโก อุปาสโก.
ปาสาณเกสุ จ ปฺุชํ, ปฏิสาเม ถเกยฺย จ;
สเจ อุสฺสหติ อุสฺสุกฺกํ, อโนวสฺเส ตเถว จ.
สพฺโพ ¶ โอวสฺสติ คามํ, อชฺโฌกาเส ตเถว จ;
อปฺเปวงฺคานิ เสเสยฺยุํ, วตฺตํ คมิกภิกฺขุนา.
นานุโมทนฺติ เถเรน, โอหาย จตุปฺจหิ;
วจฺจิโต มุจฺฉิโต อาสิ, วตฺตานุโมทเนสุเม.
ฉพฺพคฺคิยา ทุนฺนิวตฺถา, อโถปิ จ ทุปฺปารุตา;
อนากปฺปา จ โวกฺกมฺม, เถเร อนุปขชฺชเน.
นเว ภิกฺขู จ สงฺฆาฏิ, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลา;
ติมณฺฑลํ ¶ นิวาเสตฺวา, กายสคุณคณฺิกา.
น โวกฺกมฺม ปฏิจฺฉนฺนํ, สุสํวุโตกฺขิตฺตจกฺขุ;
อุกฺขิตฺโตชฺชคฺฆิกาสทฺโท, ตโย เจว ปจาลนา.
ขมฺโภคุณฺิอุกฺกุฏิกา, ปฏิจฺฉนฺนํ สุสํวุโต;
โอกฺขิตฺตุกฺขิตฺตอุชฺชคฺฆิ, อปฺปสทฺโท ตโย จลา.
ขมฺโภคุณฺิปลฺลตฺถิ จ, อนุปขชฺช นาสเน;
โอตฺถริตฺวาน อุทเก, นีจํ กตฺวาน สิฺจิยา.
ปฏิ สามนฺตา สงฺฆาฏิ, โอทเน จ ปฏิคฺคเห;
สูปํ อุตฺตริภงฺเคน, สพฺเพสํ สมติตฺถิ จ.
สกฺกจฺจํ ¶ ปตฺตสฺี จ, สปทานฺจ สูปกํ;
น ถูปโต ปฏิจฺฉาเท, วิฺตฺตุชฺฌานสฺินา.
มหนฺตมณฺฑลทฺวารํ, สพฺพหตฺโถ น พฺยาหเร;
อุกฺเขโป เฉทนาคณฺฑ, ธุนํ สิตฺถาวการกํ.
ชิวฺหานิจฺฉารกฺเจว, จปุจปุ สุรุสุรุ;
หตฺถปตฺโตฏฺนิลฺเลหํ, สามิเสน ปฏิคฺคเห.
ยาว ¶ น สพฺเพ อุทเก, นีจํ กตฺวาน สิฺจิยํ;
ปฏิ สามนฺตา สงฺฆาฏิ, นีจํ กตฺวา ฉมาย จ.
สสิตฺถกํ นิวตฺตนฺเต, สุปฺปฏิจฺฉนฺนมุกฺกุฏิ;
ธมฺมราเชน ปฺตฺตํ, อิทํ ภตฺตคฺควตฺตนํ.
ทุนฺนิวตฺถา ¶ อนากปฺปา, อสลฺเลกฺเขตฺวา จ สหสา;
ทูเร อจฺจ จิรํ ลหุํ, ตเถว ปิณฺฑจาริโก.
ปฏิจฺฉนฺโนว ¶ คจฺเฉยฺย, สุํสวุโตกฺขิตฺตจกฺขุ;
อุกฺขิตฺโตชฺชคฺฆิกาสทฺโท, ตโย เจว ปจาลนา.
ขมฺโภคุณฺิอุกฺกุฏิกา, สลฺลกฺเขตฺวา จ สหสา;
ทูเร อจฺจ จิรํ ลหุํ, อาสนกํ กฏจฺฉุกา.
ภาชนํ วา เปติ จ, อุจฺจาเรตฺวา ปณาเมตฺวา;
ปฏิคฺคเห น อุลฺโลเก, สูเปสุปิ ตเถว ตํ.
ภิกฺขุ สงฺฆาฏิยา ฉาเท, ปฏิจฺฉนฺเนว คจฺฉิยํ;
สํวุโตกฺขิตฺตจกฺขุ จ, อุกฺขิตฺโตชฺชคฺฆิกาย จ;
อปฺปสทฺโท ตโย จาลา, ขมฺโภคุณฺิกอุกฺกุฏิ.
ปมาสนวกฺการ ¶ , ปานิยํ ปริโภชนี;
ปจฺฉากงฺขติ ภฺุเชยฺย, โอปิลาเปยฺย อุทฺธเร.
ปฏิสาเมยฺย ¶ สมฺมชฺเช, ริตฺตํ ตุจฺฉํ อุปฏฺเป;
หตฺถวิกาเร ภินฺเทยฺย, วตฺติทํ ปิณฺฑจาริเก.
ปานี ปริ อคฺคิรณิ, นกฺขตฺตทิสโจรา จ;
สพฺพํ นตฺถีติ โกฏฺเฏตฺวา, ปตฺตํเส จีวรํ ตโต.
อิทานิ อํเส ลคฺเคตฺวา, ติมณฺฑลํ ปริมณฺฑลํ;
ยถา ปิณฺฑจาริวตฺตํ, นเย อารฺเกสุปิ.
ปตฺตํเส จีวรํ สีเส, อาโรหิตฺวา จ ปานิยํ;
ปริโภชนิยํ อคฺคิ, อรณี จาปิ กตฺตรํ.
นกฺขตฺตํ สปฺปเทสํ วา, ทิสาปิ กุสโล ภเว;
สตฺตุตฺตเมน ปฺตฺตํ, วตฺตํ อารฺเกสุเม.
อชฺโฌกาเส โอกิรึสุ, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลา;
สเจ วิหาโร อุกฺลาโป, ปมํ ปตฺตจีวรํ.
ภิสิพิพฺโพหนํ มฺจํ, ปีฺจ เขฬมลฺลกํ;
อปสฺเสนุลฺโลกกณฺณา, เครุกา กาฬ อกตา.
สงฺการํ ¶ ภิกฺขุสามนฺตา, เสนาวิหารปานิยํ;
ปริโภชนสามนฺตา, ปฏิวาเต จ องฺคเณ.
อโธวาเต อตฺถรณํ, ปฏิปาทกมฺโจ จ;
ปีํ ¶ ภิสิ นิสีทนํ, มลฺลกํ อปสฺเสน จ.
ปตฺตจีวรํ ¶ ภูมิ จ, ปารนฺตํ โอรโต โภคํ;
ปุรตฺถิมา จ ปจฺฉิมา, อุตฺตรา อถ ทกฺขิณา.
สีตุณฺเห จ ทิวา รตฺตึ, ปริเวณฺจ โกฏฺโก;
อุปฏฺานคฺคิสาลา จ, วจฺจกุฏี จ ปานิยํ.
อาจมนกุมฺภิ วุฑฺเฒ จ, อุทฺเทสปุจฺฉนา สชฺฌา;
ธมฺโม ปทีปํ วิชฺฌาเป, น วิวเร นปิ ถเก.
เยน วุฑฺโฒ ปริวตฺติ, กณฺเณนปิ น ฆฏฺฏเย;
ปฺเปสิ มหาวีโร, วตฺตํ เสนาสเนสุ ตํ.
นิวาริยมานา ทฺวารํ, มุจฺฉิตุชฺฌนฺติ เปสลา;
ฉาริกํ ¶ ฉฑฺฑเย ชนฺตา, ปริภณฺฑํ ตเถว จ.
ปริเวณํ โกฏฺโก สาลา, จุณฺณมตฺติกโทณิกา;
มุขํ ปุรโต น เถเร, น นเว อุสฺสหติ สเจ.
ปุรโต อุปริมคฺโค, จิกฺขลฺลํ มตฺติ ปีกํ;
วิชฺฌาเปตฺวา ถเกตฺวา จ, วตฺตํ ชนฺตาฆเรสุเม.
นาจเมติ ยถาวุฑฺฒํ, ปฏิปาฏิ จ สหสา;
อุพฺภชิ ¶ นิตฺถุโน กฏฺํ, วจฺจํ ปสฺสาว เขฬกํ.
ผรุสา กูป สหสา, อุพฺภชิ จปุ เสเสน;
พหิ อนฺโต จ อุกฺกาเส, รชฺชุ อตรมานฺจ.
สหสา อุพฺภชิ ิเต, นิตฺถุเน กฏฺ วจฺจฺจ;
ปสฺสาว เขฬ ผรุสา, กูปฺจ วจฺจปาทุเก.
นาติสหสา ¶ อุพฺภชิ, ปาทุกาย จปุจปุ;
น เสสเย ปฏิจฺฉาเท, อุหตปิธเรน จ.
วจฺจกุฏี ¶ ปริภณฺฑํ, ปริเวณฺจ โกฏฺโก;
อาจมเน จ อุทกํ, วตฺตํ วจฺจกุฏีสุเม.
อุปาหนา ทนฺตกฏฺํ, มุโขทกฺจ อาสนํ;
ยาคุ อุทกํ โธวิตฺวา, อุทฺธารุกฺลาป คาม จ.
นิวาสนา กายพนฺธา, สคุณํ ปตฺตโสทกํ;
ปจฺฉา ติมณฺฑโล เจว, ปริมณฺฑล พนฺธนํ.
สคุณํ โธวิตฺวา ปจฺฉา, นาติทูเร ปฏิคฺคเห;
ภณมานสฺส อาปตฺติ, ปมาคนฺตฺวาน อาสนํ.
อุทกํ ปีกถลิ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา นิวาสนํ;
โอตาเป ¶ นิทหิ ภงฺโค, โอโภเค ภฺุชิตุ นเม.
ปานียํ อุทกํ นีจํ, มุหุตฺตํ น จ นิทเห;
ปตฺตจีวรํ ภูมิ จ, ปารนฺตํ โอรโต โภคํ.
อุทฺธเร ปฏิสาเม จ, อุกฺลาโป จ นหายิตุํ;
สีตํ อุณฺหํ ชนฺตาฆรํ, จุณฺณํ มตฺติก ปิฏฺิโต.
ปีฺจ จีวรํ จุณฺณํ, มตฺติกุสฺสหติ มุขํ;
ปุรโต เถเร นเว จ, ปริกมฺมฺจ นิกฺขเม.
ปุรโต อุทเก นฺหาเต, นิวาเสตฺวา อุปชฺฌายํ;
นิวาสนฺจ สงฺฆาฏิ, ปีกํ อาสเนน จ.
ปาโท ¶ ปีํ กถลิฺจ, ปานียุทฺเทสปุจฺฉนา;
อุกฺลาปํ สุโสเธยฺย, ปมํ ปตฺตจีวรํ.
นิสีทนปจฺจตฺถรณํ, ภิสิ พิพฺโพหนานิ จ;
มฺโจ ปีํ ปฏิปาทํ, มลฺลกํ อปสฺเสน จ.
ภูม สนฺตาน อาโลก, เครุกา กาฬ อกตา;
ภูมตฺถรปฏิปาทา, มฺโจ ปีํ พิพฺโพหนํ.
นิสีทตฺถรณํ เขฬ, อปสฺเส ปตฺตจีวรํ;
ปุรตฺถิมา ¶ ปจฺฉิมา จ, อุตฺตรา อถ ทกฺขิณา.
สีตุณฺหฺจ ¶ ทิวา รตฺตึ, ปริเวณฺจ โกฏฺโก;
อุปฏฺานคฺคิสาลา ¶ จ, วจฺจปานิยโภชนี.
อาจมํ อนภิรติ, กุกฺกุจฺจํ ทิฏฺิ จ ครุ;
มูลมานตฺตอพฺภานํ, ตชฺชนียํ นิยสฺสกํ.
ปพฺพาช ปฏิสารณี, อุกฺเขปฺจ กตํ ยทิ;
โธเว กาตพฺพํ รชฺจ, รเช สมฺปริวตฺตกํ.
ปตฺตฺจ จีวรฺจาปิ, ปริกฺขารฺจ เฉทนํ;
ปริกมฺมํ เวยฺยาวจฺจํ, ปจฺฉา ปิณฺฑํ ปวิสนํ.
น สุสานํ ทิสา เจว, ยาวชีวํ อุปฏฺเห;
สทฺธิวิหาริเกเนตํ, วตฺตุปชฺฌายเกสุเม.
โอวาทสาสนุทฺเทสา, ปุจฺฉา ปตฺตฺจ จีวรํ;
ปริกฺขาโร คิลาโน จ, น ปจฺฉาสมโณ ภเว.
อุปชฺฌาเยสุ ¶ เย วตฺตา, เอวํ อาจริเยสุปิ;
สทฺธิวิหาริเก วตฺตา, ตเถว อนฺเตวาสิเก.
อาคนฺตุเกสุ เย วตฺตา, ปุน อาวาสิเกสุ จ;
คมิกานุโมทนิกา, ภตฺตคฺเค ปิณฺฑจาริเก.
อารฺเกสุ ยํ วตฺตํ, ยฺจ เสนาสเนสุปิ;
ชนฺตาฆเร วจฺจกุฏี, อุปชฺฌา สทฺธิวิหาริเก.
อาจริเยสุ ¶ ยํ วตฺตํ, ตเถว อนฺเตวาสิเก;
เอกูนวีสติ วตฺถู, วตฺตา จุทฺทส ขนฺธเก.
วตฺตํ อปริปูเรนฺโต, น สีลํ ปริปูรติ;
อสุทฺธสีโล ทุปฺปฺโ, จิตฺเตกคฺคํ น วินฺทติ.
วิกฺขิตฺตจิตฺโตเนกคฺโค, สมฺมา ธมฺมํ น ปสฺสติ;
อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, ทุกฺขา น ปริมุจฺจติ.
ยํ ¶ วตฺตํ ปริปูเรนฺโต, สีลมฺปิ ปริปูรติ;
วิสุทฺธสีโล สปฺปฺโ, จิตฺเตกคฺคมฺปิ วินฺทติ.
อวิกฺขิตฺตจิตฺโต เอกคฺโค, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสติ;
สมฺปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, ทุกฺขา โส ปริมุจฺจติ.
ตสฺมา หิ วตฺตํ ปูเรยฺย, ชินปุตฺโต วิจกฺขโณ;
โอวาทํ พุทฺธเสฏฺสฺส, ตโต นิพฺพานเมหิตีติ.
วตฺตกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๙. ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธกํ
๑. ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนา
๓๘๓. [อุทา. ๔๕; อ. นิ. ๘.๒๐] เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท. เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต นิสินฺโน โหติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา นิกฺขนฺเต ปเม ยาเม อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตา, ภนฺเต, รตฺติ, นิกฺขนฺโต ปโม ยาโม, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ. อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺข’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต ภควา ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา นิกฺขนฺเต มชฺฌิเม ยาเม อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตา, ภนฺเต, รตฺติ, นิกฺขนฺโต มชฺฌิโม ยาโม, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ. อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺข’’นฺติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา ตุณฺหี อโหสิ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา นิกฺขนฺเต ปจฺฉิเม ยาเม อุทฺธสฺเต อรุเณ นนฺทิมุขิยา รตฺติยา อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตา ¶ , ภนฺเต, รตฺติ, นิกฺขนฺโต ปจฺฉิโม ยาโม, อุทฺธสฺตํ อรุณํ นนฺทิมุขิ รตฺติ, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ. อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺข’’นฺติ. ‘‘อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสา’’ติ.
อถ โข อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘กํ นุ โข ภควา ปุคฺคลํ สนฺธาย เอวมาห – ‘อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสา’’’ติ? อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน สพฺพาวนฺตํ ภิกฺขุสงฺฆํ เจตสา เจโต ปริจฺจ มนสากาสิ. อทฺทสา โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปุคฺคลํ ทุสฺสีลํ ปาปธมฺมํ อสุจิสงฺกสฺสรสมาจารํ ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตํ อสฺสมณํ สมณปฏิฺํ อพฺรหฺมจารึ พฺรหฺมจาริปฏิฺํ อนฺโตปูตึ อวสฺสุตํ กสมฺพุชาตํ [กสมฺพุกชาตํ (ก.)] มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เยน โส ปุคฺคโล ¶ เตนุปสงฺกมิ ¶ , อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุคฺคลํ เอตทโวจ – ‘‘อุฏฺเหิ, อาวุโส, ทิฏฺโสิ ภควตา; นตฺถิ เต ภิกฺขูหิ ¶ สทฺธึ สํวาโส’’ติ. เอวํ วุตฺเต โส ปุคฺคโล ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยมฺปิ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปุคฺคลํ เอตทโวจ – ‘‘อุฏฺเหิ, อาวุโส, ทิฏฺโสิ ภควตา; นตฺถิ เต ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวาโส’’ติ. ทุติยมฺปิ โข โส ปุคฺคโล ตุณฺหี อโหสิ. ตติยมฺปิ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปุคฺคลํ เอตทโวจ – ‘‘อุฏฺเหิ, อาวุโส, ทิฏฺโสิ ภควตา; นตฺถิ เต ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํวาโส’’ติ. ตติยมฺปิ โข โส ปุคฺคโล ตุณฺหี อโหสิ. อถ โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปุคฺคลํ พาหายํ คเหตฺวา ¶ พหิทฺวารโกฏฺกา นิกฺขาเมตฺวา สูจิฆฏิกํ ทตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นิกฺขามิโต โส, ภนฺเต, ปุคฺคโล มยา; สุทฺธา ปริสา; อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺข’’นฺติ.
‘‘อจฺฉริยํ, โมคฺคลฺลาน, อพฺภุตํ, โมคฺคลฺลาน, ยาว พาหาคหณาปิ นาม โส โมฆปุริโส อาคเมสฺสตี’’ติ! อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๒. มหาสมุทฺเทอฏฺจฺฉริยํ
๓๘๔. [อุทา. ๔๕; อ. นิ. ๘.๑๙] ‘‘อฏฺิเม, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เย ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ. กตเม อฏฺ?
‘‘มหาสมุทฺโท, ภิกฺขเว, อนุปุพฺพนินฺโน อนุปุพฺพโปโณ อนุปุพฺพปพฺภาโร น อายตเกเนว ปปาโต. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท อนุปุพฺพนินฺโน อนุปุพฺพโปโณ อนุปุพฺพปพฺภาโร น อายตเกเนว ปปาโต – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท ปโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท ิตธมฺโม เวลํ นาติวตฺตติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท ิตธมฺโม เวลํ นาติวตฺตติ – อยํ [อยมฺปิ (สฺยา.)], ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท น มเตน กุณเปน สํวสติ ¶ . ยํ โหติ มหาสมุทฺเท มตํ กุณปํ, ตํ ขิปฺปฺเว ตีรํ วาเหติ, ถลํ อุสฺสาเรติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท น มเตน กุณเปน สํวสติ, ยํ โหติ มหาสมุทฺเท มตํ กุณปํ, ตํ ขิปฺปฺเว ตีรํ ¶ วาเหติ, ถลํ อุสฺสาเรติ – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ยา กาจิ มหานทิโย, เสยฺยถิทํ – คงฺคา, ยมุนา, อจิรวตี, สรภู, มหี, ตา มหาสมุทฺทํ ปตฺตา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ, มหาสมุทฺโท ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ยากาจิ มหานทิโย, เสยฺยถิทํ – คงฺคา, ยมุนา, อจิรวตี, สรภู, มหี, ตา มหาสมุทฺทํ ปตฺตา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ, มหาสมุทฺโท ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติ – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท จตุตฺโถ ¶ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ยา จ [ยากาจิ (สฺยา.)] โลเก สวนฺติโย มหาสมุทฺทํ อปฺเปนฺติ, ยา จ อนฺตลิกฺขา ธารา ปปตนฺติ, น เตน มหาสมุทฺทสฺส อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปฺายติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ยา จ โลเก สวนฺติโย มหาสมุทฺทํ อปฺเปนฺติ, ยา จ ¶ อนฺตลิกฺขา ธารา ปปตนฺติ, น เตน มหาสมุทฺทสฺส อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปฺายติ – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท ปฺจโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท เอกรโส โลณรโส. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท เอกรโส โลณรโส – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท ฉฏฺโ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท พหุรตโน [พหูตรตโน (ก.)] อเนกรตโน. ตตฺริมานิ รตนานิ, เสยฺยถิทํ – มุตฺตา, มณิ, เวฬุริโย, สงฺโข, สิลา, ปวาฬํ, รชตํ, ชาตรูปํ, โลหิตโก, มสารคลฺลํ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท พหุรตโน อเนกรตโน, ตตฺริมานิ รตนานิ, เสยฺยถิทํ – มุตฺตา, มณิ, เวฬุริโย, สงฺโข, สิลา, ปวาฬํ, รชตํ, ชาตรูปํ, โลหิตโก ¶ , มสารคลฺลํ – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท สตฺตโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ.
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท มหตํ ภูตานํ อาวาโส. ตตฺริเม ภูตา – ติมิ, ติมิงฺคโล, ติมิติมิงฺคโล [ติมิรปิงฺคโล (สี.), ติมิติมิงฺคโล มหาติมิงฺคโล (สฺยา. กํ.)], อสุรา, นาคา, คนฺธพฺพา. สนฺติ มหาสมุทฺเท โยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, ทฺวิโยชนสติกาปิ ¶ อตฺตภาวา, ติโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, จตุโยชนสติกาปิ ¶ อตฺตภาวา, ปฺจโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท มหตํ ภูตานํ อาวาโส, ตตฺริเม ภูตา – ติมิ, ติมิงฺคโล, ติมิติมิงฺคโล, อสุรา, นาคา, คนฺธพฺพา; สนฺติ มหาสมุทฺเท, โยชนสติกาปิ อตฺตภาวา…เป… ปฺจโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา – อยํ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท อฏฺโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺเท อฏฺ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เย ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรม’’นฺติ.
๓. อิมสฺมึธมฺมวินเยอฏฺจฺฉริยํ
๓๘๕. ‘‘เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อฏฺ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เย ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ. กตเม อฏฺ?
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท อนุปุพฺพนินฺโน อนุปุพฺพโปโณ อนุปุพฺพปพฺภาโร น อายตเกเนว ปปาโต; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา น อายตเกเนว อฺาปฏิเวโธ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา น อายตเกเนว อฺาปฏิเวโธ – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท ิตธมฺโม เวลํ นาติวตฺตติ ¶ ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยํ มยา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ, ตํ มม สาวกา ชีวิตเหตุปิ นาติกฺกมนฺติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, มยา มม สาวกานํ สิกฺขาปทํ ¶ ปฺตฺตํ, ตํ ¶ มม สาวกา ชีวิตเหตุปิ นาติกฺกมนฺติ – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท น มเตน กุณเปน สํวสติ, ยํ โหติ มหาสมุทฺเท มตํ กุณปํ ตํ ขิปฺปเมว ตีรํ วาเหติ, ถลํ อุสฺสาเรติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, โย โส ปุคฺคโล ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิฺโ อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิฺโ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโต, น เตน สงฺโฆ สํวสติ, ขิปฺปเมว นํ สนฺนิปติตฺวา อุกฺขิปติ, กิฺจาปิ โข โส โหติ มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ¶ นิสินฺโน. อถ โข โส อารกาว สงฺฆมฺหา, สงฺโฆ จ เตน. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, โย โส ปุคฺคโล ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิฺโ อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิฺโ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโต, น เตน สงฺโฆ สํวสติ, ขิปฺปเมว นํ สนฺนิปูติตฺวา อุกฺขิปติ, กิฺจาปิ โข โส โหติ มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิสินฺโน, อถ โข โส อารกาว สงฺฆมฺหา, สงฺโฆ จ เตน – อยํ ¶ , ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยา กาจิ มหานทิโย, เสยฺยถิทํ – คงฺคา, ยมุนา, อจิรวตี, สรภู, มหี, ตา มหาสมุทฺทํ ปตฺตา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ, มหาสมุทฺโท ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโรเม วณฺณา – ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. เต ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา [ปพฺพชิตา (สี.)] ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ, สมณา สกฺยปุตฺติยา ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, จตฺตาโรเม วณฺณา ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา สุทฺทา, เต ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา ชหนฺติ ปุริมานิ นามโคตฺตานิ, สมณา สกฺยปุตฺติยา ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉนฺติ – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย จตุตฺโถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, ยา จ โลเก สวนฺติโย มหาสมุทฺทํ อปฺเปนฺติ, ยา จ อนฺตลิกฺขา ธารา ปปตนฺติ, น เตน มหาสมุทฺทสฺส อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปฺายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, พหู เจปิ ภิกฺขู อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺติ, น เตน นิพฺพานธาตุยา อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปฺายติ. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, พหู เจปิ ภิกฺขู อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺติ ¶ , น เตน นิพฺพานธาตุยา อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปฺายติ – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปฺจโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท เอกรโส โลณรโส, เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย เอกรโส วิมุตฺติรโส. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย เอกรโส วิมุตฺติรโส – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ฉฏฺโ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท พหุรตโน อเนกรตโน, ตตฺริมานิ รตนานิ, เสยฺยถิทํ – มุตฺตา, มณิ, เวฬุริโย, สงฺโข, สิลา, ปวาฬํ, รชตํ, ชาตรูปํ, โลหิตโก, มสารคลฺลํ; เอวเมว ¶ โข, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย พหุรตโน อเนกรตโน. ตตฺริมานิ รตนานิ, เสยฺยถิทํ – จตฺตาโร สติปฏฺานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย พหุรตโน อเนกรตโน, ตตฺริมานิ รตนานิ, เสยฺยถิทํ – จตฺตาโร สติปฏฺานา…เป… อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย สตฺตโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขเว, มหาสมุทฺโท มหตํ ภูตานํ อาวาโส, ตตฺริเม ภูตา – ติมิ, ติมิงฺคโล, ติมิติมิงฺคโล, อสุรา, นาคา, คนฺธพฺพา, สนฺติ มหาสมุทฺเท โยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, ทฺวิโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, ติโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, จตุโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา, ปฺจโยชนสติกาปิ อตฺตภาวา; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย มหตํ ภูตานํ อาวาโส. ตตฺริเม ภูตา – โสตาปนฺโน, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน; สกทาคามี, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ¶ ปฏิปนฺโน; อนาคามี, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน; อรหา, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน. ยมฺปิ, ภิกฺขเว, อยํ ธมฺมวินโย มหตํ ภูตานํ อาวาโส, ตตฺริเม ภูตา – โสตาปนฺโน, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน…เป… อรหา, อรหตผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน – อยํ, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อฏฺโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม, ยํ ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺติ. ‘‘อิเม โข, ภิกฺขเว, อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อฏฺ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เย ทิสฺวา ทิสฺวา ภิกฺขู อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อภิรมนฺตี’’ติ.
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ –
[อุทา. ๔๕] ‘‘ฉนฺนมติวสฺสติ [สุฉนฺนมติวสฺสติ (ก.)], วิวฏํ นาติวสฺสติ;
ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถ, เอวํ ตํ นาติวสฺสตี’’ติ.
๔. ปาติโมกฺขสวนารโห
๓๘๖. อถ ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘นทานาหํ, ภิกฺขเว, อิโต ¶ ปรํ อุโปสถํ กริสฺสามิ, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามิ. ตุมฺเหวทานิ, ภิกฺขเว, อิโต ปรํ อุโปสถํ กเรยฺยาถ, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาถ. อฏฺานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส ยํ ตถาคโต อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺย. น จ, ภิกฺขเว [น จ ภิกฺขเว ภิกฺขุนา (สฺยา. กํ.)], สาปตฺติเกน ปาติโมกฺขํ โสตพฺพํ. โย สุเณยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โย สาปตฺติโก ปาติโมกฺขํ สุณาติ, ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, เปตพฺพํ. ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ ¶ อุทาหริตพฺพํ –
‘สุณาตุ เม ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล สาปตฺติโก, ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพ’นฺติ ปิตํ โหติ ปาติโมกฺข’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ‘นามฺเห โกจิ ชานาตี’ติ สาปตฺติกาว ปาติโมกฺขํ สุณนฺติ. เถรา ภิกฺขู ปรจิตฺตวิทุโน ภิกฺขูนํ อาโรเจนฺติ – ‘‘อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ‘นามฺเห โกจิ ชานาตี’ติ สาปตฺติกาว ปาติโมกฺขํ สุณนฺตี’’ติ. อสฺโสสุํ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ‘‘เถรา กิร ภิกฺขู ปรจิตฺตวิทุโน อมฺเห ภิกฺขูนํ อาโรเจนฺติ – อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ, อาวุโส, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ‘นามฺเห โกจิ ¶ ชานาตี’ติ สาปตฺติกาว ปาติโมกฺขํ สุณนฺตี’’ติ.
เต – ปุรมฺหากํ เปสลา ภิกฺขู ปาติโมกฺขํ เปนฺตีติ – ปฏิกจฺเจว สุทฺธานํ ภิกฺขูนํ อนาปตฺติกานํ อวตฺถุสฺมึ อการเณ ปาติโมกฺขํ เปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธานํ ภิกฺขูนํ อนาปตฺติกานํ อวตฺถุสฺมึ อการเณ ปาติโมกฺขํ เปสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู สุทฺธานํ ภิกฺขูนํ อนาปตฺติกานํ อวตฺถุสฺมึ อการเณ ปาติโมกฺขํ เปนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ…เป… วิครหิตฺวา…เป… ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, สุทฺธานํ ภิกฺขูนํ อนาปตฺติกานํ อวตฺถุสฺมึ อการเณ ปาติโมกฺขํ เปตพฺพํ. โย เปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส’’.
๕. ธมฺมิกาธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนํ
๓๘๗. ‘‘เอกํ ¶ , ภิกฺขเว, อธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ, เอกํ ธมฺมิกํ; ปาติโมกฺขฏฺปนํ [เอกํ ธมฺมิกํ (สี. สฺยา.)], ทฺเว อธมฺมิกานิ; ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, ทฺเว ธมฺมิกานิ; ตีณิ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, ตีณิ ธมฺมิกานิ, จตฺตาริ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, จตฺตาริ ธมฺมิกานิ; ปฺจ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, ปฺจ ธมฺมิกานิ; ฉ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, ฉ ธมฺมิกานิ; สตฺต อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, สตฺต ธมฺมิกานิ; อฏฺ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, อฏฺ ธมฺมิกานิ; นว อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ ¶ , นว ธมฺมิกานิ; ทส อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ, ทส ธมฺมิกานิ.
‘‘กตมํ ¶ เอกํ อธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิทํ เอกํ อธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ. กตมํ เอกํ ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิทํ เอกํ ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
‘‘กตมานิ ทฺเว อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ¶ ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ ทฺเว อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ทฺเว ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ ทฺเว ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ ตีณิ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ ตีณิ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ตีณิ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย ¶ สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ ตีณิ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ จตฺตาริ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ¶ ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลิกาย อาชีววิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ จตฺตาริ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ จตฺตาริ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลิกาย อาชีววิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ จตฺตาริ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ ปฺจ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลเกน ปาราชิเกน ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน…เป… อมูลเกน ปาจิตฺติเยน… อมูลเกน ปาฏิเทสนีเยน… อมูลเกน ทุกฺกเฏน ปาติโมกฺขํ ¶ เปติ – อิมานิ ปฺจ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ปฺจ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลเกน ปาราชิเกน ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน…เป… ¶ ปาจิตฺติเยน… ปาฏิเทสนีเยน… ทุกฺกเฏน ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ ปฺจ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ ฉ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย; อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย; อมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, อมูลิกาย ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย – อิมานิ ฉ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ฉ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย; สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา…เป… ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย…เป… กตาย – อิมานิ ฉ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ สตฺต อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลเกน ปาราชิเกน ปาติโมกฺขํ เปติ, อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน…เป… ¶ ถุลฺลจฺจเยน ปาจิตฺติเยน ปาฏิเทสนีเยน ทุกฺกเฏน ทุพฺภาสิเตน ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ สตฺต อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ สตฺต ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลเกน ปาราชิเกน ปาติโมกฺขํ เปติ, สมูลเกน ¶ สงฺฆาทิเสเสน…เป… ถุลฺลจฺจเยน ปาจิตฺติเยน ปาฏิเทสนีเยน ทุกฺกเฏน ทุพฺภาสิเตน ปาติโมกฺขํ เปติ – อิมานิ สตฺต ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ อฏฺ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย; อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา ¶ …เป… ทิฏฺิวิปตฺติยา…เป… อาชีววิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย…เป… กตาย – อิมานิ อฏฺ อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ¶ อฏฺ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ ¶ กตาย; สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา…เป… ทิฏฺิวิปตฺติยา…เป… อาชีววิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย…เป… กตาย. อิมานิ อฏฺ ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ นว อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตาย, อมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตากตาย; อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา…เป… ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย…เป… กตาย…เป… กตากตาย อิมานิ นว อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ นว ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย, สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ ¶ เปติ กตาย, สมูลิกาย สีลวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ กตากตาย; สมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา…เป… ทิฏฺิวิปตฺติยา ปาติโมกฺขํ เปติ อกตาย…เป… กตาย – กตากตาย…เป… อิมานิ นว ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
‘‘กตมานิ ทส อธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? น ปาราชิโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ, น ปาราชิกกถา วิปฺปกตา โหติ; น สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ, น สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกถา วิปฺปกตา โหติ; ธมฺมิกํ สามคฺคึ อุเปติ, น ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยติ, น ธมฺมิกาย สามคฺคิยา ปจฺจาทานกถา วิปฺปกตา โหติ; น สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, น อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, น ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ – อิมานิ ทส อธมฺมิกานิ ¶ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ. กตมานิ ทส ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ? ปาราชิโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ, ปาราชิกกถา วิปฺปกตา โหติ; สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ, สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกถา วิปฺปกตา โหติ; ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปติ, ธมฺมิกํ สามคฺคึ ¶ ปจฺจาทิยติ, ธมฺมิกาย สามคฺคิยา ปจฺจาทานกถา วิปฺปกตา โหติ; สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ – อิมานิ ทส ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานิ.
๖. ธมฺมิกปาติโมกฺขฏฺปนํ
๓๘๘. ‘‘กถํ ¶ ปาราชิโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ ปาราชิกสฺส ธมฺมสฺส อชฺฌาปตฺติ โหติ, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ปาราชิกํ ¶ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปชฺชนฺตํ, นาปิ [นาปิ จ (ก.)] อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’ติ, อปิจ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโน, ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ¶ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๘๙. ‘‘ภิกฺขุสฺส ปาติโมกฺเข ปิเต ปริสา วุฏฺาติ, ทสนฺนํ อนฺตรายานํ อฺตเรน [อฺตเรน อนฺตราเยน (สฺยา. กํ.)] – ราชนฺตราเยน วา, โจรนฺตราเยน วา, อคฺยนฺตราเยน วา, อุทกนฺตราเยน วา, มนุสฺสนฺตราเยน วา, อมนุสฺสนฺตราเยน วา, วาฬนฺตราเยน วา, สรีสปนฺตราเยน วา, ชีวิตนฺตราเยน ¶ วา, พฺรหฺมจริยนฺตราเยน วา. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺมึ วา อาวาเส, อฺสฺมึ วา อาวาเส, ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส ปาราชิกกถา วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉิเนยฺยาติ.
‘‘เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหริตพฺพํ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส ปาราชิกกถา วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๐. ‘‘กถํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ ¶ นิมิตฺเตหิ สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขนฺตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขนฺตํ, อปิจ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาเมน, อาวุโส, ภิกฺขุนา สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขนฺตํ, นาปิ อฺโ ¶ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาเมน, อาวุโส, ภิกฺขุนา สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา’ติ, อปิจ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘มยา, อาวุโส, สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาเมน ปุคฺคเลน สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา, ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๑. ‘‘ภิกฺขุสฺส ปาติโมกฺเข ปิเต ปริสา วุฏฺาติ, ทสนฺนํ อนฺตรายานํ อฺตเรน – ราชนฺตราเยน วา ¶ …เป… พฺรหฺมจริยนฺตราเยน วา, อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺมึ วา อาวาเส, อฺสฺมึ วา อาวาเส, ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกถา [สิกฺขาปจฺจกฺขาตกถา (สี.)] วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉิเนยฺยาติ.
‘‘เอวฺเจตํ ¶ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหริตพฺพํ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกถา วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๒. ‘‘กถํ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปติ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ ธมฺมิกาย สามคฺคิยานุปคมนํ โหติ, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปนฺตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปนฺตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปตี’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปนฺตํ, นาปิ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปตี’ติ, อปิ จ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปมี’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ¶ ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล ธมฺมิกํ สามคฺคึ น อุเปติ ¶ , ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๓. ‘‘กถํ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ ธมฺมิกาย สามคฺคิยา ปจฺจาทานํ โหติ, เตหิ อากาเรหิ ¶ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยนฺตํ น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยนฺตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยตี’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยนฺตํ, นาปิ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยตี’ติ, อปิ จ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยามี’ติ ¶ . อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล ธมฺมิกํ สามคฺคึ ปจฺจาทิยติ, ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๔. ‘‘ภิกฺขุสฺส ปาติโมกฺเข ปิเต ปริสา วุฏฺาติ, ทสนฺนํ อนฺตรายานํ อฺตเรน – ราชนฺตราเยน วา…เป… พฺรหฺมจริยนฺตราเยน ¶ วา. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺมึ วา อาวาเส, อฺสฺมึ วา อาวาเส, ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส ธมฺมิกาย สามคฺคิยา ปจฺจาทานกถา วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉิเนยฺยาติ.
‘‘เอวฺเจตํ ลเภถ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลเภถ, ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหริตพฺพํ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามสฺส ปุคฺคลสฺส ธมฺมิกาย สามคฺคิยา ปจฺจาทานกถา วิปฺปกตา, ตํ วตฺถุ อวินิจฺฉิตํ. ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๕. ‘‘กถํ ¶ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, นาปิ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ¶ ¶ สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ, อปิ จ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโตมฺหี’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล สีลวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต, [ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ (สฺยา. กํ.)] ตสฺส ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๖. ‘‘กถํ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, นาปิ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ, อปิ จ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโตมฺหี’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ¶ ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล อาจารวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต, ตสฺส ¶ ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
๓๙๗. ‘‘กถํ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลิงฺเคหิ เยหิ นิมิตฺเตหิ ทิฏฺิวิปตฺติยา ¶ ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต โหติ, เตหิ อากาเรหิ เตหิ ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหิ ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, อปิ จ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ. น เหว โข ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ปสฺสติ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, นาปิ อฺโ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อิตฺถนฺนาโม, อาวุโส, ภิกฺขุ ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต’ติ, อปิ จ โสว ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส อาโรเจติ – ‘อหํ, อาวุโส, ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโตมฺหี’ติ. อากงฺขมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เตน ทิฏฺเน เตน สุเตน ตาย ปริสงฺกาย ตทหุโปสเถ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา ตสฺมึ ปุคฺคเล สมฺมุขีภูเต สงฺฆมชฺเฌ อุทาหเรยฺย –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนาโม ปุคฺคโล ทิฏฺิวิปตฺติยา ทิฏฺสุตปริสงฺกิโต, ตสฺส ¶ ปาติโมกฺขํ เปมิ, น ตสฺมึ สมฺมุขีภูเต ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพนฺติ – ธมฺมิกํ ¶ ปาติโมกฺขฏฺปนํ.
‘‘อิมานิ ทส ธมฺมิกานิ ปาติโมกฺขฏฺปนานี’’ติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๗. อตฺตาทานองฺคํ
๓๙๘. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺตาทานํ อาทาตุกาเมน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา กตมงฺคสมนฺนาคตํ [กตงฺคสมนฺนาคตํ (ก.)] อตฺตาทานํ อาทาตพฺพ’’นฺติ?
[ปริ. ๔๔๐] ‘‘อตฺตาทานํ ¶ ¶ อาทาตุกาเมน, อุปาลิ, ภิกฺขุนา ปฺจงฺคสมนฺนาคตํ อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ. อตฺตาทานํ อาทาตุกาเมน, อุปาลิ, ภิกฺขุนา เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ยํ โข อหํ อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุกาโม, กาโล นุ โข อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุํ อุทาหุ โน’ติ? สเจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อกาโล อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุํ, โน กาโล’ติ, น ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปนุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘กาโล อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุํ, โน อกาโล’ติ, เตนุปาลิ, ภิกฺขุนา อุตฺตริ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ยํ โข อหํ อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุกาโม, ภูตํ นุ โข อิทํ อตฺตาทานํ อุทาหุ โน’ติ? สเจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อภูตํ อิทํ อตฺตาทานํ, โน ภูต’นฺติ, น ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปนุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน ¶ เอวํ ชานาติ – ‘ภูตํ อิทํ อตฺตาทานํ, โน อภูต’นฺติ, เตนุปาลิ, ภิกฺขุนา อุตฺตริ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ยํ โข อหํ อิมํ อตฺตาทานํ อาทาตุกาโม, อตฺถสฺหิตํ นุ โข อิทํ อตฺตาทานํ อุทาหุ โน’ติ? สเจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อนตฺถสฺหิตํ อิทํ อตฺตาทานํ, โน อตฺถสฺหิต’นฺติ, น ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปนุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อตฺถสฺหิตํ อิทํ อตฺตาทานํ, โน อนตฺถสฺหิต’นฺติ, เตนุปาลิ, ภิกฺขุนา อุตฺตริ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘อิมํ โข อหํ อตฺตาทานํ อาทิยมาโน ลภิสฺสามิ สนฺทิฏฺเ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ธมฺมโต วินยโต ปกฺเข อุทาหุ โน’ติ? สเจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อิมํ โข อหํ อตฺตาทานํ อาทิยมาโน น ลภิสฺสามิ สนฺทิฏฺเ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ธมฺมโต วินยโต ปกฺเข’ติ, น ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ.
‘‘สเจ ปนุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อิมํ โข อหํ ¶ อตฺตาทานํ อาทิยมาโน ลภิสฺสามิ สนฺทิฏฺเ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ธมฺมโต วินยโต ปกฺเข’ติ, เตนุปาลิ, ภิกฺขุนา อุตฺตริ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘อิมํ โข เม อตฺตาทานํ อาทิยโต ภวิสฺสติ สงฺฆสฺส ตโตนิทานํ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ อุทาหุ โน’ติ? สเจ อุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อิมํ โข เม อตฺตาทานํ ¶ อาทิยโต ภวิสฺสติ สงฺฆสฺส ตโตนิทานํ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ ¶ สงฺฆนานากรณ’นฺติ, น ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทาตพฺพํ. สเจ ปนุปาลิ, ภิกฺขุ ปจฺจเวกฺขมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อิมํ โข เม อตฺตาทานํ อาทิยโต น ภวิสฺสติ สงฺฆสฺส ตโตนิทานํ ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห ¶ วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณ’นฺติ, อาทาตพฺพํ ตํ, อุปาลิ, อตฺตาทานํ. เอวํ ปฺจงฺคสมนฺนาคตํ โข, อุปาลิ, อตฺตาทานํ อาทินฺนํ, ปจฺฉาปิ อวิปฺปฏิสารกรํ ภวิสฺสตี’ติ.
๘. โจทเกนปจฺจเวกฺขิตพฺพธมฺมา
๓๙๙. [ปริ. ๔๓๖ (อ. นิ. ๑๐.๔๔ โถกํ วิสทิสํ)] ‘‘โจทเกน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน กติ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ? ‘‘โจทเกน, อุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ.
‘‘โจทเกน, อุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธกายสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต – อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน? สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปริสุทฺธกายสมาจาโร โหติ, ปริสุทฺเธน กายสมาจาเรน สมนฺนาคโต – อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา กายิกํ สิกฺขสฺสู’ติ. อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ปริสุทฺธวจีสมาจาโร นุ โขมฺหิ, ปริสุทฺเธนมฺหิ วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต – อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน? สํวิชฺชติ นุ ¶ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร โหติ, ปริสุทฺเธน วจีสมาจาเรน สมนฺนาคโต – อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสน, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา วาจสิกํ สิกฺขสฺสู’ติ. อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘เมตฺตํ นุ โข เม จิตฺตํ ปจฺจุปฏฺิตํ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ ¶ , สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, อุปาลิ, ภิกฺขุโน เมตฺตจิตฺตํ ปจฺจุปฏฺิตํ โหติ สพฺรหฺมจารีสุ อนาฆาตํ ¶ , ตสฺส ¶ ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา สพฺรหฺมจารีสุ เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺาเปหี’ติ. อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘พหุสฺสุโต นุ โขมฺหิ, สุตธโร, สุตสนฺนิจฺจโย? เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา, สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปา เม ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา? สํวิชฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, อุปาลิ, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ, สุตธโร, สุตสนฺนิจฺจโย; เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา, สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ¶ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปสฺส ธมฺมา น พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธา, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา อาคมํ ปริยาปุณสฺสู’ติ. อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร.
‘‘ปุน จปรํ, อุปาลิ, โจทเกน ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน เอวํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘อุภยานิ โข เม ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ, สุวิภตฺตานิ, สุปฺปวตฺตีนิ, สุวินิจฺฉิตานิ – สุตฺตโส, อนุพฺยฺชนโส? สํวิฺชติ นุ โข เม เอโส ธมฺโม อุทาหุ โน’ติ? โน เจ, อุปาลิ, ภิกฺขุโน อุภยานิ ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ, สุวิภตฺตานิ, สุปฺปวตฺตีนิ, สุวินิจฺฉิตานิ – สุตฺตโส, อนุพฺยฺชนโส, ‘อิทํ ปนาวุโส, กตฺถ วุตฺตํ ภควตา’ติ, อิติ ปุฏฺโ น สมฺปายติ [น สมฺปาทยติ (ก.)], ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อิงฺฆ ตาว อายสฺมา, วินยํ ปริยาปุณสฺสู’ติ. อิติสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร. โจทเกนุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ.
๙. โจทเกนอุปฏฺาเปตพฺพธมฺมา
๔๐๐. ‘‘โจทเกน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน กติ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ? ‘‘โจทเกนุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ – กาเลน วกฺขามิ, โน อกาเลน; ภูเตน วกฺขามิ, โน ¶ อภูเตน; สณฺเหน ¶ วกฺขามิ, โน ผรุเสน; อตฺถสํหิเตน วกฺขามิ, โน อนตฺถสํหิเตน; เมตฺตจิตฺโต ¶ วกฺขามิ, โน โทสนฺตโรติ. โจทเกนุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺาเปตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ.
๑๐. โจทกจุทิตกปฏิสํยุตฺตกถา
๔๐๑. ‘‘อธมฺมโจทกสฺส, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กตีหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร ¶ อุปทหาตพฺโพ’’ติ? ‘‘อธมฺมโจทกสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน ปฺจหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ – อกาเลนายสฺมา โจเทสิ, โน กาเลน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; อภูเตนายสฺมา โจเทสิ, โน ภูเตน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; ผรุเสนายสฺมา โจเทสิ, โน สณฺเหน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; อนตฺถสํหิเตนายสฺมา โจเทสิ, โน อตฺถสํหิเตน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; โทสนฺตโร อายสฺมา โจเทสิ, โน เมตฺตจิตฺโต, อลํ เต วิปฺปฏิสารายาติ. อธมฺมโจทกสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน อิเมหิ ปฺจหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ. ตํ กิสฺส เหตุ? ยถา น อฺโปิ ภิกฺขุ อภูเตน โจเทตพฺพํ มฺเยฺยา’’ติ.
‘‘อธมฺมจุทิตสฺส ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กติหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ’’ติ? ‘‘อธมฺมจุทิตสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน ปฺจหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ – อกาเลนายสฺมา จุทิโต, โน กาเลน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; อภูเตนายสฺมา จุทิโต, โน ภูเตน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; ผรุเสนายสฺมา จุทิโต ¶ , โน สณฺเหน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; อนตฺถสํหิเตนายสฺมา จุทิโต, โน อตฺถสํหิเตน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; โทสนฺตเรนายสฺมา จุทิโต, โน เมตฺตจิตฺเตน, อลํ เต อวิปฺปฏิสารายาติ. อธมฺมจุทิตสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน อิเมหิ ปฺจหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ’’ติ.
‘‘ธมฺมโจทกสฺส, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กติหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ’’ติ? ‘‘ธมฺมโจทกสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน ปฺจหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ – กาเลนายสฺมา โจเทสิ, โน อกาเลน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; ภูเตนายสฺมา โจเทสิ, โน อภูเตน ¶ , อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; สณฺเหนายสฺมา โจเทสิ, โน ผรุเสน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; อตฺถสํหิเตนายสฺมา โจเทสิ, โน อนตฺถสํหิเตน, อลํ เต อวิปฺปฏิสาราย; เมตฺตจิตฺโต อายสฺมา โจเทสิ, โน โทสนฺตโร, อลํ เต อวิปฺปฏิสารายาติ. ธมฺมโจทกสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน อิเมหิ ปฺจหากาเรหิ อวิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ. ตํ กิสฺส เหตุ? ยถา อฺโปิ ภิกฺขุ ภูเตน โจเทตพฺพํ มฺเยฺยา’’ติ.
‘‘ธมฺมจุทิตสฺส ¶ ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุโน กติหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ’’ติ? ‘‘ธมฺมจุทิตสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน ปฺจหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ – กาเลนายสฺมา จุทิโต, โน อกาเลน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; ภูเตนายสฺมา จุทิโต, โน อภูเตน ¶ , อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; สณฺเหนายสฺมา จุทิโต, โน ผรุเสน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; อตฺถสํหิเตนายสฺมา จุทิโต, โน อนตฺถสํหิเตน, อลํ เต วิปฺปฏิสาราย; เมตฺตจิตฺเตนายสฺมา จุทิโต, โน โทสนฺตเรน, อลํ เต วิปฺปฏิสารายาติ. ธมฺมจุทิตสฺส, อุปาลิ, ภิกฺขุโน อิเมหิ ปฺจหากาเรหิ วิปฺปฏิสาโร อุปทหาตพฺโพ’’ติ.
[ปริ. ๔๓๘] ‘‘โจทเกน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน กติ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ มนสิ กริตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ? ‘‘โจทเกนุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ มนสิ กริตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ – การฺุตา, หิเตสิตา, อนุกมฺปิตา, [อนุกมฺปตา (ก.)] อาปตฺติวุฏฺานตา, วินยปุเรกฺขารตาติ. โจทเกนุปาลิ, ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน อิเม ปฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ ¶ มนสิ กริตฺวา ปโร โจเทตพฺโพ’’ติ.
‘‘จุทิเตน ปน, ภนฺเต, ภิกฺขุนา กติสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺาตพฺพ’’นฺติ? ‘‘จุทิเตนุปาลิ, ภิกฺขุนา ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺาตพฺพํ – สจฺเจ จ อกุปฺเป จา’’ติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธโก นวโม.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู ตึส.
ตสฺสุทฺทานํ –
อุโปสเถ ¶ ¶ ยาวติกํ, ปาปภิกฺขุ น นิกฺขมิ;
โมคฺคลฺลาเนน นิจฺฉุทฺโธ, อจฺเฉรา ชินสาสเน.
นินฺโนนุปุพฺพสิกฺขา จ, ิตธมฺโม นาติกฺกมฺม;
กุณปุกฺขิปติ สงฺโฆ, สวนฺติโย ชหนฺติ จ.
สวนฺติ ปรินิพฺพนฺติ, เอกรส วิมุตฺติ จ;
พหุ ธมฺมวินโยปิ, ภูตฏฺาริยปุคฺคลา.
สมุทฺทํ ¶ อุปมํ กตฺวา, วาเจสิ [าเปสิ (ก.)] สาสเน คุณํ;
อุโปสเถ ปาติโมกฺขํ, น อมฺเห โกจิ ชานาติ.
ปฏิกจฺเจว อุชฺฌนฺติ, เอโก ทฺเว ตีณิ จตฺตาริ;
ปฺจ ฉ สตฺต อฏฺานิ, นวา จ ทสมานิ จ.
สีล-อาจาร-ทิฏฺิ จ, อาชีวํ จตุภาคิเก;
ปาราชิกฺจ สงฺฆาทิ, ปาจิตฺติ ปาฏิเทสนิ.
ทุกฺกฏํ ปฺจภาเคสุ, สีลาจารวิปตฺติ จ;
อกตาย กตาย จ, ฉภาเคสุ ยถาวิธิ.
ปาราชิกฺจ สงฺฆาทิ, ถุลฺลํ ปาจิตฺติเยน จ;
ปาฏิเทสนิยฺเจว ¶ , ทุกฺกฏฺจ ทุพฺภาสิตํ.
สีลาจารวิปตฺติ จ, ทิฏฺิอาชีววิปตฺติ;
ยา จ อฏฺา กตากเต, เตเนตา สีลาจารทิฏฺิยา.
อกตาย กตายาปิ, กตากตายเมว จ;
เอวํ นววิธา วุตฺตา, ยถาภูเตน ายโต.
ปาราชิโก วิปฺปกตา, ปจฺจกฺขาโต ตเถว จ;
อุเปติ ปจฺจาทิยติ, ปจฺจาทานกถา จ ยา.
สีลาจารวิปตฺติ จ, ตถา ทิฏฺิวิปตฺติยา;
ทิฏฺสุตปริสงฺกิตํ, ทสธา ตํ วิชานาถ.
ภิกฺขุ ¶ วิปสฺสติ ภิกฺขุํ, อฺโ จาโรจยาติ ตํ;
โส เยว ตสฺส อกฺขาติ [วิปสฺสฺโ จาโรจติ; ตํ สุทฺเธว ตสฺส อกฺขาติ (ก.)], ปาติโมกฺขํ เปติ โส.
วุฏฺาติ ¶ อนฺตราเยน, ราชโจรคฺคุทกา จ;
มนุสฺสอมนุสฺสา จ, วาฬสรีสปา ชีวิพฺรหฺมํ.
ทสนฺนมฺตเรน, ตสฺมึ อฺตเรสุ วา;
ธมฺมิกาธมฺมิกา ¶ เจว, ยถา มคฺเคน ชานาถ.
กาลภูตตฺถสํหิตํ ¶ , ลภิสฺสามิ ภวิสฺสติ;
กายวาจสิกา เมตฺตา, พาหุสจฺจํ อุภยานิ.
กาลภูเตน สณฺเหน, อตฺถเมตฺเตน โจทเย;
วิปฺปฏิสารธมฺเมน, ตถา วาจา [ตเถวาปิ (สฺยา.)] วิโนทเย.
ธมฺมโจทจุทิตสฺส, วิโนเทติ วิปฺปฏิสาโร;
กรุณา หิตานุกมฺปิ, วุฏฺานปุเรกฺขารโต.
โจทกสฺส ปฏิปตฺติ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา;
สจฺเจ เจว อกุปฺเป จ, จุทิตสฺเสว ธมฺมตาติ.
ปาติโมกฺขฏฺปนกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๑๐. ภิกฺขุนิกฺขนฺธกํ
๑. ปมภาณวาโร
มหาปชาปติโคตมีวตฺถุ
๔๐๒. [อ. นิ. ๘.๕๑ อิทํ วตฺถุ อาคตํ] เตน ¶ ¶ ¶ ¶ สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม. อถ โข มหาปชาปติ [มหาปชาปตี (สี. สฺยา.)] โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปติ โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ลเภยฺย มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. ‘‘อลํ, โคตมิ, มา เต รุจฺจิ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข มหปชาปติ โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ลเภยฺย มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. ‘‘อลํ, โคตมิ, มา เต รุจฺจิ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชา’’ติ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี – น ภควา อนุชานาติ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชนฺติ – ทุกฺขี ทุมฺมนา อสฺสุมุขี รุทมานา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข ภควา กปิลวตฺถุสฺมึ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน ¶ กูฏาคารสาลายํ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เกเส เฉทาเปตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา สมฺพหุลาหิ สากิยานีหิ สทฺธึ เยน เวสาลี เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน เวสาลี มหาวนํ กูฏาคารสาลา เตนุปสงฺกมิ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี สูเนหิ ปาเทหิ รโชกิณฺเณน คตฺเตน ทุกฺขี ทุมฺมนา อสฺสุมุขี รุทมานา ¶ พหิทฺวารโกฏฺเก อฏฺาสิ. อทฺทสา โข อายสฺมา ¶ อานนฺโท มหาปชาปตึ โคตมึ สูเนหิ ปาเทหิ รโชกิณฺเณน คตฺเตน ทุกฺขึ ทุมฺมนํ อสฺสุมุขึ รุทมานํ พหิทฺวารโกฏฺเก ิตํ. ทิสฺวาน มหาปชาปตึ โคตมึ ¶ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, โคตมิ, สูเนหิ ปาเทหิ รโชกิณฺเณน คตฺเตน ทุกฺขี ทุมฺมนา อสฺสุมุขี รุทมานา พหิทฺวารโกฏฺเก ิตา’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน, ภนฺเต อานนฺท, น ภควา อนุชานาติ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. ‘‘เตน หิ ตฺวํ, โคตมิ, มุหุตฺตํ อิเธว ตาว โหหิ, ยาวาหํ ภควนฺตํ ยาจามิ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอสา, ภนฺเต, มหาปชาปติ โคตมี สูเนหิ ปาเทหิ รโชกิณฺเณน คตฺเตน ทุกฺขี ทุมฺมนา อสฺสุมุขี รุทมานา พหิทฺวารโกฏฺเก ิตา – น ภควา ¶ อนุชานาติ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชนฺติ. สาธุ, ภนฺเต, ลเภยฺย มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. ‘‘อลํ, อานนฺท, มา เต รุจฺจิ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, ลเภยฺย มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. ‘‘อลํ, อานนฺท, มา เต รุจฺจิ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท [อ. นิ. ๘.๕๑ ‘‘อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสี’’ติ อาคตํ] – ‘‘น ภควา อนุชานาติ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ; ยํนูนาหํ อฺเนปิ ปริยาเยน ภควนฺตํ ยาเจยฺยํ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ภพฺโพ นุ โข, ภนฺเต, มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ [สกิทาคามิผลํ (สฺยา.)] วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตผลํ ¶ วา สจฺฉิกาตุ’’นฺติ? ‘‘ภพฺโพ, อานนฺท, มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา โสตาปตฺติผลมฺปิ สกทาคามิผลมฺปิ ¶ อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ สจฺฉิกาตุ’’นฺติ. ‘‘สเจ, ภนฺเต, ภพฺโพ มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา โสตาปตฺติผลมฺปิ สกทาคามิผลมฺปิ ¶ อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ สจฺฉิกาตุํ; พหูปการา, ภนฺเต, มหาปชาปติ โคตมี ภควโต มาตุจฺฉา อาปาทิกา ¶ , โปสิกา, ขีรสฺส ทายิกา, ภควนฺตํ ชเนตฺติยา กาลงฺกตาย ถฺํ ปาเยสิ; สาธุ, ภนฺเต, ลเภยฺย มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติ.
อฏฺครุธมฺมา
๔๐๓. ‘‘สเจ, อานนฺท, มหาปชาปตี โคตมี อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺหาติ, สาวสฺสา. โหตุ อุปสมฺปทา.
[ปาจิ. ๑๔๙] ‘‘วสฺสสตูปสมฺปนฺนาย ภิกฺขุนิยา ตทหุปสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กาตพฺพํ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา [ครุํกตฺวา (ก.)] มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘น ภิกฺขุนิยา อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วสิตพฺพํ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา – อุโปสถปุจฺฉกฺจ, โอวาทูปสงฺกมนฺจ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘วสฺสํวุฏฺาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ¶ ตีหิ าเนหิ ปวาเรตพฺพํ – ทิฏฺเน วา, สุเตน วา, ปริสงฺกาย วา. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺนาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ปกฺขมานตฺตํ จริตพฺพํ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขาย สิกฺขมานาย อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปทา ปริเยสิตพฺพา. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘น ¶ ¶ ภิกฺขุนิยา เกนจิ ปริยาเยน ภิกฺขุ อกฺโกสิตพฺโพ ปริภาสิตพฺโพ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘อชฺชตคฺเค โอวโฏ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูสุ วจนปโถ, อโนวโฏ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีสุ วจนปโถ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘สเจ, อานนฺท, มหาปชาปติ โคตมี อิเม อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺหาติ, สาวสฺสา โหตุ อุปสมฺปทา’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต สนฺติเก อฏฺ ครุธมฺเม อุคฺคเหตฺวา เยน มหาปชาปติ โคตมี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา มหาปชาปตึ โคตมึ เอตทโวจ – ‘‘สเจ โข ตฺวํ, โคตมิ, อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺเหยฺยาสิ, สาว เต ภวิสฺสติ อุปสมฺปทา.
‘‘วสฺสสตูปสมฺปนฺนาย ภิกฺขุนิยา ตทหุปสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กาตพฺพํ. อยมฺปิ ¶ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘น ภิกฺขุนิยา อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วสิตพฺพํ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา – อุโปสถปุจฺฉกฺจ, โอวาทูปสงฺกมนฺจ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘วสฺสํวุฏฺาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ตีหิ าเนหิ ปวาเรตพฺพํ – ทิฏฺเน วา, สุเตน วา, ปริสงฺกาย วา. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺนาย ภิกฺขุนิยา อุภโตสงฺเฆ ปกฺขมานตฺตํ จริตพฺพํ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘ทฺเว ¶ วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขาย สิกฺขมานาย อุภโตสงฺเฆ อุปสมฺปทา ปริเยสิตพฺพา. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘น ¶ ภิกฺขุนิยา เกนจิ ปริยาเยน ภิกฺขุ อกฺโกสิตพฺโพ ปริภาสิตพฺโพ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘อชฺชตคฺเค โอวโฏ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูสุ วจนปโถ, อโนวโฏ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีสุ วจนปโถ. อยมฺปิ ธมฺโม สกฺกตฺวา ครุกตฺวา มาเนตฺวา ปูเชตฺวา ยาวชีวํ อนติกฺกมนีโย.
‘‘สเจ โข ตฺวํ, โคตมิ, อิเม อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺเหยฺยาสิ, สาว เต ภวิสฺสติ ¶ อุปสมฺปทา’’ติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต อานนฺท, อิตฺถี วา ปุริโส วา ทหโร, ยุวา, มณฺฑนกชาติโก สีสํนหาโต อุปฺปลมาลํ วา วสฺสิกมาลํ วา อติมุตฺตกมาลํ ¶ [อธิมตฺตกมาลํ (สฺยา.)] วา ลภิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปฏิคฺคเหตฺวา อุตฺตมงฺเค สิรสฺมึ ปติฏฺาเปยฺย; เอวเมว โข อหํ, ภนฺเต, อานนฺท อิเม อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺหามิ ยาวชีวํ อนติกฺกมนีเย’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิคฺคหิตา, ภนฺเต, มหาปชาปติยา โคตมิยา อฏฺ ครุธมฺมา, อุปสมฺปนฺนา ภควโต มาตุจฺฉา’’ติ.
‘‘สเจ, อานนฺท, นาลภิสฺส มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ, จิรฏฺิติกํ, อานนฺท, พฺรหฺมจริยํ อภวิสฺส, วสฺสสหสฺสํ สทฺธมฺโม ติฏฺเยฺย. ยโต จ โข, อานนฺท, มาตุคาโม ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต, น ทานิ, อานนฺท, พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ ภวิสฺสติ. ปฺเจว ทานิ, อานนฺท, วสฺสสตานิ สทฺธมฺโม สฺสติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, อานนฺท, ยานิ กานิจิ กุลานิ ¶ พหุตฺถิกานิ [พหุอิตฺถิกานิ (สี. สฺยา.)] อปฺปปุริสกานิ, ตานิ สุปฺปธํสิยานิ ¶ โหนฺติ โจเรหิ กุมฺภเถนเกหิ; เอวเมว โข, อานนฺท, ยสฺมึ ธมฺมวินเย ลภติ มาตุคาโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ, น ตํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ โหติ.
‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , อานนฺท, สมฺปนฺเน สาลิกฺเขตฺเต เสตฏฺฏิกา นาม โรคชาติ นิปตติ, เอวํ ตํ สาลิกฺเขตฺตํ น จิรฏฺิติกํ โหติ; เอวเมว โข, อานนฺท, ยสฺมึ ธมฺมวินเย ลภติ มาตุคาโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ, น ตํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ โหติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, อานนฺท, สมฺปนฺเน อุจฺฉุกฺเขตฺเต มฺชิฏฺิกา [มฺเชฏฺิกา (สี. สฺยา.)] นาม โรคชาติ นิปตติ, เอวํ ตํ อุจฺฉุกฺเขตฺตํ น จิรฏฺิติกํ โหติ; เอวเมว โข, อานนฺท, ยสฺมึ ธมฺมวินเย ลภติ มาตุคาโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ, น ตํ พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ โหติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, อานนฺท, ปุริโส มหโต ตฬากสฺส ปฏิกจฺเจว อาฬึ พนฺเธยฺย ยาวเทว อุทกสฺส อนติกฺกมนาย; เอวเมว โข, อานนฺท, มยา ปฏิกจฺเจว ภิกฺขุนีนํ อฏฺ ครุธมฺมา ปฺตฺตา ยาวชีวํ อนติกฺกมนียา’’ติ.
ภิกฺขุนีนํ อฏฺ ครุธมฺมา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนีอุปสมฺปทานุชานนํ
๔๐๔. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา ¶ โข มหาปชาปตี โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, อิมาสุ สากิยานีสุ ¶ ปฏิปชฺชามี’’ติ? อถ โข ภควา มหาปชาปตึ โคตมึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปาเทตุ’’นฺติ.
อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย มหาปชาปตึ โคตมึ เอตทโวจุํ – ‘‘อยฺยา อนุปสมฺปนฺนา, มยฺจมฺหา อุปสมฺปนฺนา; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติ. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี ¶ เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ¶ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปติ โคตมี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อิมา มํ, ภนฺเต อานนฺท, ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘อยฺยา อนุปสมฺปนฺนา, มยฺจมฺหา อุปสมฺปนฺนา; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปาเทตพฺพา’’’ติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘‘มหาปชาปติ, ภนฺเต, โคตมี เอวมาห – ‘อิมา มํ, ภนฺเต อานนฺท, ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – อยฺยา อนุปสมฺปนฺนา, มยฺจมฺหา อุปสมฺปนฺนา; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปาเทตพฺพา’’’ติ.
‘‘ยทคฺเคน, อานนฺท, มหาปชาปติยา โคตมิยา อฏฺ ครุธมฺมา ปฏิคฺคหิตา, ตเทว สา [ตเทวสฺสา (ก.)] อุปสมฺปนฺนา’’ติ.
๔๐๕. อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปติ โคตมี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เอกาหํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควนฺตํ วรํ ยาจามิ. สาธุ, ภนฺเต, ภควา อนุชาเนยฺย ภิกฺขูนฺจ ภิกฺขุนีนฺจ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺม’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มหาปชาปติ, ภนฺเต, โคตมี เอวมาห – ‘เอกาหํ, ภนฺเต อานนฺท, ภควนฺตํ วรํ ยาจามิ. สาธุ, ภนฺเต, ภควา อนุชาเนยฺย ภิกฺขูนฺจ ภิกฺขุนีนฺจ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺม’’’นฺติ.
‘‘อฏฺานเมตํ, อานนฺท, อนวกาโส ¶ , ยํ ตถาคโต อนุชาเนยฺย มาตุคามสฺส อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ. อิเมหิ นาม, อานนฺท, อฺติตฺถิยา ทุรกฺขาตธมฺมา มาตุคามสฺส อภิวาทนํ ¶ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ ¶ สามีจิกมฺมํ น กริสฺสนฺติ ¶ ; กิมงฺคํ ปน ตถาคโต อนุชานิสฺสติ มาตุคามสฺส อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺม’’นฺติ?
อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, มาตุคามสฺส อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ อฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กาตพฺพํ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปติ โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยานิ ตานิ, ภนฺเต, ภิกฺขุนีนํ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูหิ สาธารณานิ, กถํ มยํ, ภนฺเต, เตสุ สิกฺขาปเทสุ ปฏิปชฺชามา’’ติ? ‘‘ยานิ ตานิ, โคตมิ, ภิกฺขุนีนํ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูหิ สาธารณานิ, ยถา ภิกฺขู สิกฺขนฺติ ตถา เตสุ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขถา’’ติ. ‘‘ยานิ ปน ตานิ, ภนฺเต, ภิกฺขุนีนํ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูหิ อสาธารณานิ, กถํ มยํ, ภนฺเต, เตสุ สิกฺขาปเทสุ ปฏิปชฺชามา’’ติ? ‘‘ยานิ ตานิ, โคตมิ, ภิกฺขุนีนํ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูหิ อสาธารณานิ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขถา’’ติ.
๔๐๖. [อ. นิ. ๘.๕๓] อถ โข มหาปชาปติ โคตมี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เอกมนฺตํ ิตา โข มหาปชาปติ โคตมี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ ¶ สุตฺวา เอกา วูปกฏฺา อปฺปมตฺตา อาตาปินี ปหิตตฺตา วิหเรยฺย’’นฺติ. ‘‘เย โข ตฺวํ, โคตมิ, ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ – อิเม ธมฺมา สราคาย สํวตฺตนฺติ โน วิราคาย, สฺโคาย สํวตฺตนฺติ โน วิสฺโคาย, อาจยาย สํวตฺตนฺติ โน อปจยาย, มหิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ โน อปฺปิจฺฉตาย, อสนฺตุฏฺิยา สํวตฺตนฺติ โน สนฺตุฏฺิยา, สงฺคณิกาย สํวตฺตนฺติ โน ปวิเวกาย, โกสชฺชาย สํวตฺตนฺติ โน วีริยารมฺภาย, ทุพฺภรตาย ¶ สํวตฺตนฺติ โน สุภรตาย; เอกํเสน, โคตมิ, ธาเรยฺยาสิ – เนโส ธมฺโม, เนโส วินโย, เนตํ สตฺถุสาสนนฺติ. เย จ โข ตฺวํ, โคตมิ, ธมฺเม ชาเนยฺยาสิ – อิเม ธมฺมา วิราคาย สํวตฺตนฺติ โน สราคาย, วิสฺโคาย สํวตฺตนฺติ โน สฺโคาย, อปจยาย สํวตฺตนฺติ โน อาจยาย, อปฺปิจฺฉตาย สํวตฺตนฺติ โน ¶ มหิจฺฉตาย, สนฺตุฏฺิยา สํวตฺตนฺติ โน อสนฺตุฏฺิยา, ปวิเวกาย สํวตฺตนฺติ โน สงฺคณิกาย, วีริยารมฺภาย ¶ สํวตฺตนฺติ โน โกสชฺชาย, สุภรตาย สํวตฺตนฺติ โน ทุพฺภรตาย; เอกํเสน, โคตมิ, ธาเรยฺยาสิ – เอโส ธมฺโม, เอโส วินโย, เอตํ สตฺถุสาสน’’นฺติ.
๔๐๗. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ น อุทฺทิสียติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป… ¶ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ชายาโย อิมา อิเมสํ, ชาริโย อิมา อิเมสํ, อิทานิ อิเม อิมาหิ สทฺธึ อภิรมิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพํ. โย อุทฺทิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขุนีนํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ. ภิกฺขุนิโย น ชานนฺติ – ‘‘เอวํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาจิกฺขิตุํ – ‘เอวํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาถา’’’ติ.
๔๐๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อาปตฺตึ น ปฏิกโรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อาปตฺติ น ปฏิกาตพฺพา. ยา น ปฏิกเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ. ภิกฺขุนิโย น ชานนฺติ – ‘‘เอวํ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา’’ติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาจิกฺขิตุํ – ‘เอวํ อาปตฺตึ ปฏิกเรยฺยาถา’’’ติ. อถ ¶ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข ภิกฺขุนีนํ อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาปตฺตึ ปฏิคฺคเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย รถิกายปิ พฺยูเหปิ สิงฺฆาฏเกปิ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปตฺตํ ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ ¶ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อาปตฺตึ ปฏิกโรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ชายาโย อิมา อิเมสํ, ชาริโย อิมา อิเมสํ, รตฺตึ วิมาเนตฺวา อิทานิ ขมาเปนฺตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา. โย ปฏิคฺคณฺเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขุนีนํ อาปตฺตึ ปฏิคฺคเหตุ’’นฺติ. ภิกฺขุนิโย น ชานนฺติ – ‘‘เอวํ อาปตฺติ ปฏิคฺคเหตพฺพา’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาจิกฺขิตุํ – ‘เอวํ อาปตฺตึ ปฏิคฺคณฺเหยฺยาถา’’’ติ.
๔๐๙. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ น กริยติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘เกน นุ โข ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน กตกมฺมา ภิกฺขุนิโย รถิกายปิ พฺยูเหปิ สิงฺฆาฏเกปิ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปตฺตํ ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ขมาเปนฺติ ‘เอวํ นูน กาตพฺพ’นฺติ มฺมานา. มนุสฺสา ตเถว อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ชายาโย อิมา อิเมสํ, ชาริโย อิมา อิเมสํ, รตฺตึ วิมาเนตฺวา อิทานิ ขมาเปนฺตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตพฺพํ. โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตุ’’นฺติ. ภิกฺขุนิโย น ชานนฺติ – ‘‘เอวํ กมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาจิกฺขิตุํ – ‘เอวํ กมฺมํ กเรยฺยาถา’’’ติ.
๔๑๐. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย สงฺฆมชฺเฌ ภณฺฑนชาตา ¶ กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ. น สกฺโกนฺติ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อธิกรณํ วูปสเมตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขุนีนํ อธิกรณํ วูปสเมนฺติ. ตสฺมึ โข ปน อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน ทิสฺสนฺติ ภิกฺขุนิโย กมฺมปฺปตฺตาโยปิ อาปตฺติคามินิโยปิ. ภิกฺขุนิโย เอวมาหํสุ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, อยฺยาว ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กโรนฺตุ, อยฺยาว ภิกฺขุนีนํ อาปตฺตึ ปฏิคฺคณฺหนฺตุ; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อธิกรณํ ¶ วูปสเมตพฺพ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ อาโรเปตฺวา ภิกฺขุนีนํ นิยฺยาเทตุํ – ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขุนีนํ กมฺมํ กาตุํ, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา ภิกฺขุนีนํ นิยฺยาเทตุํ, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขุนีนํ อาปตฺตึ ปฏิคฺคเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา อนฺเตวาสินี ภิกฺขุนี สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธา โหติ วินยํ ปริยาปุณนฺตี. ตสฺสา มุฏฺสฺสตินิยา คหิโต คหิโต มุสฺสติ. อสฺโสสิ โข สา ภิกฺขุนี – ‘‘ภควา กิร สาวตฺถึ คนฺตุกาโม’’ติ. อถ โข ตสฺสา ภิกฺขุนิยา เอตทโหสิ – ‘‘อหํ โข สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธึ วินยํ ปริยาปุณนฺตี. ตสฺสา เม มุฏฺสฺสตินิยา คหิโต คหิโต มุสฺสติ. ทุกฺกรํ โข ปน มาตุคาเมน ยาวชีวํ สตฺถารํ ¶ อนุพนฺธิตุํ. กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข สา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ วินยํ วาเจตุ’’นฺติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒. ทุติยภาณวาโร
๔๑๑. อถ โข ภควา เวสาลิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน สาวตฺถิ ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ¶ . เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย กทฺทโมทเกน โอสิฺจนฺติ – อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ¶ ภิกฺขุนิโย กทฺทโมทเกน โอสิฺจิตพฺพา. โย โอสิฺเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑกมฺมํ กาตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ทณฺฑกมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อวนฺทิโย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิสงฺเฆน กาตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กายํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ ¶ …เป… อูรุํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ, องฺคชาตํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ, ภิกฺขุนิโย โอภาเสนฺติ, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สมฺปโยเชนฺติ – อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุนฺติ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา กาโย วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสตพฺโพ, น อูรุ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสตพฺโพ, น องฺคชาตํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสตพฺพํ, น ภิกฺขุนิโย โอภาสิตพฺพา, น ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ สมฺปโยเชตพฺพํ. โย สมฺปโยเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑกมฺมํ กาตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ทณฺฑกมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อวนฺทิโย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิสงฺเฆน กาตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขุํ กทฺทโมทเกน โอสิฺจนฺติ – อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุ กทฺทโมทเกน โอสิฺจิตพฺโพ. ยา โอสิฺเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ทณฺฑกมฺมํ กาตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ทณฺฑกมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว, อาวรณํ กาตุ’’นฺติ. อาวรเณ กเต น อาทิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอวาทํ เปตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย กายํ วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสนฺติ, ถนํ วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสนฺติ, อูรุํ วิวริตฺวา ¶ ภิกฺขูนํ ทสฺเสนฺติ, องฺคชาตํ วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสนฺติ, ภิกฺขู โอภาเสนฺติ, ภิกฺขูหิ ¶ สทฺธึ สมฺปโยเชนฺติ – อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา กาโย วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสตพฺโพ…เป… น ถโน วิวริตฺวา ¶ ภิกฺขูนํ ทสฺเสตพฺโพ, น อูรุ วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสตพฺโพ, น องฺคชาตํ วิวริตฺวา ภิกฺขูนํ ทสฺเสตพฺพํ, น ภิกฺขู โอภาสิตพฺพา, น ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมฺปโยเชตพฺพํ. ยา สมฺปโยเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ทณฺฑกมฺมํ กาตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กึ นุ โข ทณฺฑกมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาวรณํ กาตุ’’นฺติ. อาวรเณ กเต น อาทิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอวาทํ เปตุ’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กปฺปติ นุ โข โอวาทฏฺปิตาย [โอวาทณฺปิตาย (สฺยา.), โอวาทํปิตาย (ก.)] ภิกฺขุนิยา สทฺธึ อุโปสถํ กาตุํ, น นุ โข ¶ กปฺปตี’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาทฏฺปิตาย ภิกฺขุนิยา สทฺธึ อุโปสโถ กาตพฺโพ, ยาว น ตํ อธิกรณํ วูปสนฺตํ โหตี’’ติ.
๔๑๒. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุทายี โอวาทํ เปตฺวา จาริกํ ¶ ปกฺกามิ. ภิกฺขุนิโย อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม อยฺโย อุทายี โอวาทํ เปตฺวา จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาทํ เปตฺวา จาริกา ปกฺกมิตพฺพา. โย ปกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน [เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู (สฺยา. กํ.)] พาลา อพฺยตฺตา โอวาทํ เปนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พาเลน อพฺยตฺเตน โอวาโท เปตพฺโพ. โย เปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อวตฺถุสฺมึ อการเณ โอวาทํ เปนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อวตฺถุสฺมึ อการเณ โอวาโท เปตพฺโพ. โย เปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โอวาทํ เปตฺวา วินิจฺฉยํ น เทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาทํ เปตฺวา วินิจฺฉโย น ทาตพฺโพ. โย น ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๑๓. [ปาจิ. ๑๐๕๔] เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย โอวาทํ น คจฺฉนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา โอวาโท น ¶ คนฺตพฺโพ. ยา น คจฺเฉยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สพฺโพ ภิกฺขุนิสงฺโฆ โอวาทํ คจฺฉติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ ¶ วิปาเจนฺติ – ‘‘ชายาโย อิมา อิเมสํ, ชาริโย อิมา อิเมสํ, อิทานิ อิเม อิมาหิ สทฺธึ อภิรมิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, สพฺเพน ภิกฺขุนิสงฺเฆน โอวาโท คนฺตพฺโพ. คจฺเฉยฺย เจ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตูหิ ปฺจหิ ภิกฺขุนีหิ โอวาทํ คนฺตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน จตสฺโส ปฺจ ภิกฺขุนิโย โอวาทํ คจฺฉนฺติ. มนุสฺสา ตเถว อุชฺฌายนฺติ ¶ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘ชายาโย อิมา อิเมสํ, ชาริโย อิมา อิเมสํ, อิทานิ อิเม อิมาหิ สทฺธึ อภิรมิสฺสนฺตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, จตูหิ ปฺจหิ ภิกฺขุนีหิ โอวาโท คนฺตพฺโพ. คจฺเฉยฺยุํ เจ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว ติสฺโส ภิกฺขุนิโย [ภิกฺขุนีหิ (ก.)] โอวาทํ คนฺตุํ. เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ, อยฺย, ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปาเท วนฺทติ, โอวาทูปสงฺกมนฺจ ยาจติ; ลภตุ กิร, อยฺย, ภิกฺขุนิสงฺโฆ โอวาทูปสงฺกมน’นฺติ. เตน ภิกฺขุนา ปาติโมกฺขุทฺเทสโก อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘ภิกฺขุนีสงฺโฆ, ภนฺเต, ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปาเท วนฺทติ, โอวาทูปสงฺกมนฺจ ¶ ยาจติ; ลภตุ กิร, ภนฺเต, ภิกฺขุนิสงฺโฆ โอวาทูปสงฺกมน’นฺติ. ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วตฺตพฺโพ – ‘อตฺถิ โกจิ ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต’ติ? สเจ โหติ โกจิ ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต, ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วตฺตพฺโพ – ‘อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต, ตํ ภิกฺขุนิสงฺโฆ อุปสงฺกมตู’ติ. สเจ น โหติ โกจิ ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต, ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วตฺตพฺโพ – ‘โก อายสฺมา อุสฺสหติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุ’นฺติ? สเจ โกจิ อุสฺสหติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ, โส จ โหติ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, สมฺมนฺนิตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต, ตํ ภิกฺขุนิสงฺโฆ อุปสงฺกมตู’ติ. สเจ น โกจิ อุสฺสหติ ภิกฺขุนิโย โอวทิตุํ, ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วตฺตพฺโพ – ‘นตฺถิ โกจิ ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมโต, ปาสาทิเกน ภิกฺขุนิสงฺโฆ สมฺปาเทตู’’ติ.
๔๑๔. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โอวาทํ น คณฺหนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาโท น คเหตพฺโพ. โย น คณฺเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ พาโล โหติ. ตํ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘โอวาทํ, อยฺย, คณฺหาหี’’ติ ¶ . ‘‘อหฺหิ, ภคินี, พาโล; กถาหํ โอวาทํ คณฺหามี’’ติ? ‘‘คณฺหาหยฺย ¶ , โอวาทํ; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ – ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนํ โอวาโท คเหตพฺโพ’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา พาลํ, อวเสเสหิ โอวาทํ คเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. ตํ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา ¶ เอตทโวจุํ – ‘‘โอวาทํ, อยฺย คณฺหาหี’’ติ. ‘‘อหฺหิ, ภคินี, คิลาโน; กถาหํ โอวาทํ คณฺหามี’’ติ? ‘‘คณฺหาหยฺย, โอวาทํ; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ – เปตฺวา พาลํ, อวเสเสหิ โอวาโท คเหตพฺโพ’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา พาลํ, เปตฺวา คิลานํ, อวเสเสหิ โอวาทํ คเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ คมิโก โหติ. ตํ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘โอวาทํ, อยฺย, คณฺหาหี’’ติ. ‘‘อหฺหิ, ภคินี, คมิโก; กถาหํ โอวาทํ คณฺหามี’’ติ? ‘‘คณฺหาหยฺย, โอวาทํ; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ – เปตฺวา พาลํ, เปตฺวา คิลานํ, อวเสเสหิ โอวาโท คเหตพฺโพ’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา พาลํ, เปตฺวา คิลานํ, เปตฺวา คมิกํ, อวเสเสหิ โอวาทํ คเหตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตโร ภิกฺขุ อรฺเ วิหรติ. ตํ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘โอวาทํ, อยฺย, คณฺหาหี’’ติ. ‘‘อหฺหิ, ภคินี, อรฺเ วิหรามิ; กถาหํ โอวาทํ ¶ คณฺหามี’’ติ? ‘‘คณฺหาหยฺย ¶ , โอวาทํ; เอวฺหิ ภควตา ปฺตฺตํ – เปตฺวา พาลํ, เปตฺวา คิลานํ, เปตฺวา คมิกํ, อวเสเสหิ โอวาโท คเหตพฺโพ’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อารฺิเกน ภิกฺขุนา โอวาทํ คเหตุํ, สงฺเกตฺจ กาตุํ – อตฺร ปติหริสฺสามี’’ติ.
๔๑๕. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โอวาทํ คเหตฺวา น อาโรเจนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาโท น อาโรเจตพฺโพ. โย น อาโรเจยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู โอวาทํ คเหตฺวา น ปจฺจาหรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, โอวาโท น ปจฺจาหริตพฺโพ. โย น ปจฺจาหเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย สงฺเกตํ น คจฺฉนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา สงฺเกตํ น คนฺตพฺพํ. ยา น คจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๑๖. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ทีฆานิ กายพนฺธนานิ ธาเรนฺติ, เตเหว ผาสุกา นาเมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ทีฆํ กายพนฺธนํ ธาเรตพฺพํ. ยา ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา เอกปริยากตํ [เอกปริยายกตํ (สฺยา.)] กายพนฺธนํ, น จ เตน ผาสุกา นาเมตพฺพา. ยา นาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย วิลีเวน [วิลิเวน (ก.)] ปฏฺเฏน ผาสุกา นาเมนฺติ…เป… จมฺมปฏฺเฏน ผาสุกา นาเมนฺติ. ทุสฺสปฏฺเฏน ผาสุกา นาเมนฺติ. ทุสฺสเวณิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. ทุสฺสวฏฺฏิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. โจฬปฏฺเฏน ผาสุกา นาเมนฺติ. โจฬเวณิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. โจฬวฏฺฏิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. สุตฺตเวณิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. สุตฺตวฏฺฏิยา ผาสุกา นาเมนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา วิลีเวน ปฏฺเฏน ผาสุกา นาเมตพฺพา…เป… น สุตฺตวฏฺฏิยา ผาสุกา นาเมตพฺพา. ยา นาเมยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อฏฺิลฺเลน ชฆนํ ฆํสาเปนฺติ…เป… ¶ โคหนุเกน ชฆนํ โกฏฺฏาเปนฺติ, หตฺถํ โกฏฺฏาเปนฺติ, หตฺถโกจฺฉํ โกฏฺฏาเปนฺติ, ปาทํ โกฏฺฏาเปนฺติ, ปาทโกจฺฉํ โกฏฺฏาเปนฺติ, อูรุํ โกฏฺฏาเปนฺติ, มุขํ โกฏฺฏาเปนฺติ, ทนฺตมํสํ โกฏฺฏาเปนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อฏฺิลฺเลน ชฆนํ ฆํสาเปตพฺพํ…เป… น ทนฺตมํสํ โกฏฺฏาเปตพฺพํ. ยา โกฏฺฏาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๑๗. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย มุขํ อาลิมฺปนฺติ…เป… มุขํ อุมฺมทฺเทนฺติ, มุขํ จุณฺเณนฺติ, มโนสิลิกาย มุขํ ลฺเฉนฺติ, องฺคราคํ กโรนฺติ, มุขราคํ กโรนฺติ, องฺคราคมุขราคํ กโรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุนิยา มุขํ อาลิมฺปิตพฺพํ…เป… น มุขํ อุมฺมทฺทิตพฺพํ, น มุขํ จุณฺเณตพฺพํ, น มโนสิลิกาย มุขํ ลฺฉิตพฺพํ, น องฺคราโค กาตพฺโพ, น มุขราโค กาตพฺโพ, น องฺคราคมุขราโค กาตพฺโพ. ยา กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย อวงฺคํ [อปางฺคํ (?)] กโรนฺติ…เป… วิเสสกํ กโรนฺติ, โอโลกนเกน โอโลเกนฺติ, สาโลเก ติฏฺนฺติ; นจฺจํ [สนจฺจํ (สี. สฺยา.), สมชฺชํ (ก.)] การาเปนฺติ, เวสึ วุฏฺาเปนฺติ, ปานาคารํ เปนฺติ, สูนํ เปนฺติ, อาปณํ ปสาเรนฺติ, วฑฺฒึ ปโยเชนฺติ, วณิชฺชํ ปโยเชนฺติ, ทาสํ อุปฏฺาเปนฺติ, ทาสึ อุปฏฺาเปนฺติ, กมฺมการํ อุปฏฺาเปนฺติ, กมฺมการึ อุปฏฺาเปนฺติ, ติรจฺฉานคตํ อุปฏฺาเปนฺติ, หรีตกปกฺกิกํ [หรีตกปณฺณิกํ (ก.)] ปกิณนฺติ, นมตกํ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อวงฺคํ กาตพฺพํ…เป… น วิเสสกํ กาตพฺพํ, น โอโลกนเกน ¶ โอโลเกตพฺพํ, น สาโลเก าตพฺพํ, น นจฺจํ การาเปตพฺพํ, น เวสี วุฏฺาเปตพฺพา, น ปานาคารํ เปตพฺพํ, น สูนา เปตพฺพา, น อาปโณ ปสาเรตพฺโพ, น วฑฺฒิ ปโยเชตพฺพา, น วณิชฺชา ปโยเชตพฺพา, น ทาโส อุปฏฺาเปตพฺโพ, น ทาสี อุปฏฺาเปตพฺพา, น กมฺมกาโร อุปฏฺาเปตพฺโพ, น กมฺมการี อุปฏฺาเปตพฺพา, น ติรจฺฉานคโต อุปฏฺาเปตพฺโพ, น หรีตกปกฺกิกํ ปกิณิตพฺพํ, น นมตกํ ธาเรตพฺพํ. ยา ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๑๘. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย สพฺพนีลกานิ จีวรานิ ¶ ธาเรนฺติ…เป… สพฺพปีตกานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, สพฺพโลหิตกานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, สพฺพมฺชิฏฺิกานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, สพฺพกณฺหานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, สพฺพมหารงฺครตฺตานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, สพฺพมหานามรตฺตานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, อจฺฉินฺนทสานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, ทีฆทสานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, ปุปฺผทสานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, ผลทสานิ จีวรานิ ธาเรนฺติ, กฺจุกํ ธาเรนฺติ, ติรีฏกํ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา สพฺพนีลกานิ จีวรานิ ธาเรตพฺพานิ…เป… น ติรีฏกํ ธาเรตพฺพํ. ยา ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๑๙. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี กาลํ กโรนฺตี เอวมาห – ‘‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร สงฺฆสฺส โหตู’’ติ. ตตฺถ ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ วิวทนฺติ ¶ – ‘‘อมฺหากํ โหติ, อมฺหากํ โหตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ภิกฺขุนี เจ, ภิกฺขเว ¶ , กาลํ กโรนฺตี เอวํ วเทยฺย – ‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร สงฺฆสฺส โหตู’ติ, อนิสฺสโร ตตฺถ ภิกฺขุสงฺโฆ, ภิกฺขุนิสงฺฆสฺเสเวตํ. สิกฺขมานา เจ, ภิกฺขเว…เป… สามเณรี เจ, ภิกฺขเว, กาลํ กโรนฺตี เอวํ วเทยฺย – ‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร ¶ สงฺฆสฺส โหตู’ติ, อนิสฺสโร ตตฺถ ภิกฺขุสงฺโฆ, ภิกฺขุนิสงฺฆสฺเสเวตํ. ภิกฺขุ เจ, ภิกฺขเว, กาลํ กโรนฺโต เอวํ วเทยฺย – ‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร สงฺฆสฺส โหตู’ติ, อนิสฺสโร ตตฺถ ภิกฺขุนิสงฺโฆ, ภิกฺขุสงฺฆสฺเสเวตํ. สามเณโร เจ, ภิกฺขเว…เป… อุปาสโก เจ, ภิกฺขเว…เป… อุปาสิกา เจ, ภิกฺขเว…เป… อฺโ เจ, ภิกฺขเว, โกจิ กาลํ กโรนฺโต เอวํ วเทยฺย – ‘มมจฺจเยน มยฺหํ ปริกฺขาโร ¶ สงฺฆสฺส โหตู’ติ, อนิสฺสโร ตตฺถ ภิกฺขุนิสงฺโฆ, ภิกฺขุสงฺฆสฺเสเวต’’นฺติ.
๔๒๐. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ปุราณมลฺลี ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. สา รถิกาย ทุพฺพลกํ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อํสกูเฏน ปหารํ ทตฺวา ปาเตสิ [ปวฏฺเฏสิ (สี.)]. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม, ภิกฺขุนี, ภิกฺขุสฺส ปหารํ ทสฺสตี’’ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสฺส ปหาโร ทาตพฺโพ. ยา ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ¶ ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ทูรโตว โอกฺกมิตฺวา มคฺคํ ทาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี ปวุตฺถปติกา ชาเรน คพฺภินี โหติ. สา คพฺภํ ปาเตตฺวา กุลูปิกํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘หนฺทยฺเย, อิมํ คพฺภํ ปตฺเตน นีหรา’’ติ. อถ โข สา ภิกฺขุนี ตํ คพฺภํ ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา สงฺฆาฏิยา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อคมาสิ. เตน โข ปน สมเยน อฺตเรน ปิณฺฑจาริเกน ภิกฺขุนา สมาทานํ กตํ โหติ – ‘ยาหํ ปมํ ภิกฺขํ ลภิสฺสามิ, น ตํ อทตฺวา ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ปริภฺุชิสฺสามี’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุนึ ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท, ภคินิ, ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหา’’ติ. ‘‘อลํ อยฺยา’’ติ. ทุติยมฺปิ โข…เป… ตติยมฺปิ โข โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ – ‘‘หนฺท, ภคินิ, ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหา’’ติ. ‘‘อลํ อยฺยา’’ติ. ‘‘มยา โข, ภคินิ, สมาทานํ กตํ – ‘ยาหํ ปมํ ภิกฺขํ ลภิสฺสามิ, น ตํ อทตฺวา ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ปริภฺุชิสฺสามี’ติ. หนฺท ¶ , ภคินิ, ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหา’’ติ. อถ โข สา ภิกฺขุนี เตน ภิกฺขุนา นิปฺปีฬิยมานา นีหริตฺวา ปตฺตํ ทสฺเสสิ – ‘‘ปสฺส, อยฺย, ปตฺเต คพฺภํ; มา จ กสฺสจิ อาโรเจสี’’ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ ¶ นาม ภิกฺขุนี ปตฺเตน คพฺภํ นีหริสฺสตี’’ติ! อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุนี ปตฺเตน คพฺภํ นีหริสฺสตี’’ติ! ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ปตฺเตน คพฺโภ ¶ นีหริตพฺโพ. ยา ¶ นีหเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา นีหริตฺวา ปตฺตํ ทสฺเสตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ปตฺตมูลํ ทสฺเสนฺติ. ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ปตฺตมูลํ ทสฺเสสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปริวตฺเตตฺวา ปตฺตมูลํ ทสฺเสตพฺพํ. ยา ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อุกฺกุชฺชิตฺวา ปตฺตํ ทสฺเสตุํ. ยฺจ ปตฺเต อามิสํ โหติ, เตน จ ภิกฺขุ นิมนฺเตตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ รถิกาย ปุริสพฺยฺชนํ ฉฑฺฑิตํ โหติ. ตํ ภิกฺขุนิโย สกฺกจฺจํ อุปนิชฺฌายึสุ. มนุสฺสา อุกฺกุฏฺึ อกํสุ. ตา ภิกฺขุนิโย มงฺกู อเหสุํ. อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย อุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ยา ตา ภิกฺขุนิโย อปฺปิจฺฉา…เป… ¶ ตา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุนิโย ปุริสพฺยฺชนํ อุปนิชฺฌายิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข ตา ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ปุริสพฺยฺชนํ อุปนิชฺฌายิตพฺพํ. ยา อุปนิชฺฌาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๒๑. เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภิกฺขูนํ อามิสํ เทนฺติ. ภิกฺขู ภิกฺขุนีนํ เทนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภทนฺตา อตฺตโน ปริโภคตฺถาย ¶ ทินฺนํ อฺเสํ ทสฺสนฺติ! มยมฺปิ น ชานาม ทานํ ทาตุ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อตฺตโน ปริโภคตฺถาย ทินฺนํ อฺเสํ ทาตพฺพํ. โย ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ อามิสํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สงฺฆสฺส ทาตุ’’นฺติ. พาฬฺหตรํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลิกมฺปิ ทาตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ สนฺนิธิกตํ อามิสํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สนฺนิธึ ภิกฺขุนีหิ [ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขูหิ (สี.)] ปฏิคฺคาหาเปตฺวา [ปฏิคฺคหาเปตฺวา (ก.)] ปริภฺุชิตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา ภิกฺขุนีนํ อามิสํ เทนฺติ. ภิกฺขุนิโย ¶ ภิกฺขูนํ เทนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถฺหิ นาม ภิกฺขุนิโย อตฺตโน ปริโภคตฺถาย ทินฺนํ อฺเสํ ทสฺสนฺติ! มยมฺปิ น ชานาม ทานํ ทาตุ’’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อตฺตโน ปริโภคตฺถาย ทินฺนํ อฺเสํ ทาตพฺพํ. ยา ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนีนํ อามิสํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สงฺฆสฺส ทาตุ’’นฺติ. พาฬฺหตรํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลิกมฺปิ ทาตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนีนํ สนฺนิธิกตํ อามิสํ อุสฺสนฺนํ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ สนฺนิธึ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีหิ [ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีหิ (สี.)] ปฏิคฺคาหาเปตฺวา ปริภฺุชิตุ’’นฺติ.
๔๒๒. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขูนํ เสนาสนํ อุสฺสนฺนํ โหติ, ภิกฺขุนีนํ [ภิกฺขุนีนํ เสนาสนํ (สฺยา. กํ.)] น โหติ. ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสุํ – ‘สาธุ, ภนฺเต, อยฺยา อมฺหากํ เสนาสนํ เทนฺตุ ตาวกาลิก’นฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนีนํ เสนาสนํ ทาตุํ ตาวกาลิก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อุตุนิโย ภิกฺขุนิโย โอนทฺธมฺจํ โอนทฺธปีํ อภินิสีทนฺติปิ อภินิปชฺชนฺติปิ. เสนาสนํ โลหิเตน มกฺขิยฺยติ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ¶ โอนทฺธมฺจํ โอนทฺธปีํ อภินิสีทิตพฺพํ อภินิปชฺชิตพฺพํ. ยา อภินิสีเทยฺย วา อภินิปชฺเชยฺย วา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาวสถจีวร’’นฺติ. อาวสถจีวรํ โลหิเตน มกฺขิยฺยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, อาณิโจฬก’’นฺติ. โจฬกํ นิปตติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สุตฺตเกน พนฺธิตฺวา อูรุยา พนฺธิตุ’’นฺติ ¶ . สุตฺตํ ฉิชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สํเวลฺลิยํ, กฏิสุตฺตก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย สพฺพกาลํ กฏิสุตฺตกํ ธาเรนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา สพฺพกาลํ กฏิสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ. ยา ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุตุนิยา กฏิสุตฺตก’’นฺติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
๓. ตติยภาณวาโร
๔๒๓. เตน โข ปน สมเยน อุปสมฺปนฺนาโย ทิสฺสนฺติ – อนิมิตฺตาปิ, นิมิตฺตมตฺตาปิ, อโลหิตาปิ, ธุวโลหิตาปิ, ธุวโจฬาปิ, ปคฺฆรนฺตีปิ, สิขริณีปิ, อิตฺถิปณฺฑกาปิ, เวปุริสิกาปิ, สมฺภินฺนาปิ, อุภโตพฺยฺชนาปิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุปสมฺปาเทนฺติยา จตุวีสติ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺฉิตุํ. เอวฺจ ปน ¶ , ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตพฺพา – ‘นสิ อนิมิตฺตา, นสิ นิมิตฺตมตฺตา, นสิ อโลหิตา, นสิ ธุวโลหิตา, นสิ ธุวโจฬา, นสิ ปคฺฆรนฺตี, นสิ สิขรณี [สิขริณี (สี. สฺยา.)], นสิ อิตฺถิปณฺฑกา, นสิ เวปุริสิกา, นสิ สมฺภินฺนา, นสิ อุภโตพฺยฺชนา? สนฺติ เต เอวรูปา อาพาธา – กุฏฺํ, คณฺโฑ, กิลาโส, โสโส, อปมาโร? มนุสฺสาสิ, อิตฺถีสิ, ภุชิสฺสาสิ, อณณาสิ, นสิ ราชภฏี? อนฺุาตาสิ มาตาปิตูหิ, สามิเกน? ปริปุณฺณวีสติวสฺสาสิ, ปริปุณฺณํ เต ปตฺตจีวรํ, กินฺนามาสิ, กานามา เต ปวตฺตินี’’ติ?
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขุนีนํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺฉนฺติ. อุปสมฺปทาเปกฺขาโย วิตฺถายนฺติ, มงฺกู โหนฺติ, น สกฺโกนฺติ วิสฺสชฺเชตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกโตอุปสมฺปนฺนาย ภิกฺขุนิสงฺเฆ วิสุทฺธาย ภิกฺขุสงฺเฆ อุปสมฺปาเทตุ’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อนนุสิฏฺา อุปสมฺปทาเปกฺขาโย อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺฉนฺติ. อุปสมฺปทาเปกฺขาโย ¶ วิตฺถายนฺติ, มงฺกู โหนฺติ, น สกฺโกนฺติ วิสฺสชฺเชตุํ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปมํ อนุสาสิตฺวา ปจฺฉา อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺฉิตุ’’นฺติ.
ตตฺเถว สงฺฆมชฺเฌ อนุสาสนฺติ. อุปสมฺปทาเปกฺขาโย ตเถว วิตฺถายนฺติ, มงฺกู โหนฺติ ¶ , น สกฺโกนฺติ วิสฺสชฺเชตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกมนฺตํ อนุสาสิตฺวา สงฺฆมชฺเฌ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺฉิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, อนุสาสิตพฺพา.
๔๒๔. ‘‘ปมํ อุปชฺฌํ คาหาเปตพฺพา. อุปชฺฌํ คาหาเปตฺวา ปตฺตจีวรํ อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘อยํ เต ปตฺโต, อยํ สงฺฆาฏิ, อยํ อุตฺตราสงฺโค, อยํ อนฺตรวาสโก, อิทํ สํกจฺจิกํ [สงฺกจฺฉิกํ (สฺยา.)], อยํ อุทกสาฏิกา; คจฺฉ อมุมฺหิ โอกาเส ติฏฺาหี’’ติ.
พาลา อพฺยตฺตา อนุสาสนฺติ. ทุรนุสิฏฺา อุปสมฺปทาเปกฺขาโย วิตฺถายนฺติ, มงฺกู โหนฺติ, น สกฺโกนฺติ วิสฺสชฺเชตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พาลาย อพฺยตฺตาย อนุสาสิตพฺพา. ยา อนุสาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย อนุสาสิตุ’’นฺติ.
อสมฺมตา อนุสาสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, อสมฺมตาย อนุสาสิตพฺพา. ยา อนุสาเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมฺมตาย อนุสาสิตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา – อตฺตนา วา อตฺตานํ สมฺมนฺนิตพฺพํ, ปราย วา ปรา สมฺมนฺนิตพฺพา.
‘‘กถฺจ อตฺตนาว [อตฺตนา วา (ก.)] อตฺตานํ สมฺมนฺนิตพฺพํ? พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ – ‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺย’นฺติ. เอวํ อตฺตนาว ¶ อตฺตานํ สมฺมนฺนิตพฺพํ.
‘‘กถฺจ ปราย [ปราย วา (ก.)] ปรา สมฺมนฺนิตพฺพา? พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ – ‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย ¶ อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺยา’ติ. เอวํ ปราย ปรา สมฺมนฺนิตพฺพา.
‘‘ตาย ¶ สมฺมตาย ภิกฺขุนิยา อุปสมฺปทาเปกฺขํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนียา – ‘สุณสิ อิตฺถนฺนาเม. อยํ เต สจฺจกาโล, ภูตกาโล. ยํ ชาตํ ตํ สงฺฆมชฺเฌ ปุจฺฉนฺเต สนฺตํ อตฺถีติ วตฺตพฺพํ, อสนฺตํ นตฺถีติ วตฺตพฺพํ. มา โข วิตฺถายิ [วิตฺถาสิ (ก.)], มา โข มงฺกุ อโหสิ. เอวํ ตํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ – นสิ อนิมิตฺตา, นสิ นิมิตฺตมตฺตา, นสิ อโลหิตา, นสิ ธุวโลหิตา, นสิ ธุวโจฬา, นสิ ปคฺฆรนฺตี, นสิ สิขริณี, นสิ อิตฺถิปณฺฑกา, นสิ เวปุริสิกา, นสิ สมฺภินฺนา, นสิ อุภโตพฺยฺชนา? สนฺติ เต เอวรูปา อาพาธา – กุฏฺํ, คณฺโฑ, กิลาโส, โสโส, อปมาโร? มนุสฺสาสิ, อิตฺถีสิ, ภุชิสฺสาสิ, อณณาสิ, นสิ ราชภฏี? อนฺุาตาสิ มาตาปิตูหิ, สามิเกน? ปริปุณฺณวีสติวสฺสาสิ, ปริปุณฺณํ เต ปตฺตจีวรํ, กินฺนามาสิ, กานามา เต ปวตฺตินี’ติ ¶ ?
‘‘เอกโต อาคจฺฉนฺติ. น เอกโต อาคนฺตพฺพํ. อนุสาสิกาย ปมตรํ อาคนฺตฺวา สงฺโฆ าเปตพฺโพ – ‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย ¶ อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. อนุสิฏฺา สา มยา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนามา อาคจฺเฉยฺยา’ติ. ‘อาคจฺฉาหี’ติ วตฺตพฺพา.
‘‘เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ การาเปตฺวา ภิกฺขุนีนํ ปาเท วนฺทาเปตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทาเปตฺวา อฺชลึ ปคฺคณฺหาเปตฺวา อุปสมฺปทํ ยาจาเปตพฺพา – ‘สงฺฆํ, อยฺเย, อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺเย, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. ทุติยมฺปิ, อยฺเย, สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺเย, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. ตติยมฺปิ, อยฺเย, สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺเย, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทายา’ติ. พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺเฉยฺยนฺติ.
‘‘สุณสิ ¶ อิตฺถนฺนาเม. อยํ เต สจฺจกาโล, ภูตกาโล. ยํ ชาตํ ตํ ปุจฺฉามิ สนฺตํ อตฺถีติ วตฺตพฺพํ, อสนฺตํ นตฺถีติ วตฺตพฺพํ. นสิ อนิมิตฺตา…เป… กินฺนามาสิ, กานามา เต ปวตฺตินีติ. พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
๔๒๕. ‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. ปริสุทฺธา อนฺตรายิเกหิ ธมฺเมหิ, ปริปุณฺณสฺสา ปตฺตจีวรํ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทยฺย ¶ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา ¶ . ปริสุทฺธา อนฺตรายิเกหิ ธมฺเมหิ, ปริปุณฺณสฺสา ปตฺตจีวรํ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. ยสฺสา อยฺยาย ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา, สา ตุณฺหสฺส; ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. ปริสุทฺธา อนฺตรายิเกหิ ธมฺเมหิ, ปริปุณฺณสฺสา ปตฺตจีวรํ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. ยสฺสา อยฺยาย ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา, สา ตุณฺหสฺส; ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺย.
‘‘อุปสมฺปนฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ปวตฺตินิยา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘ตาวเทว ตํ อาทาย ภิกฺขุสงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ การาเปตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทาเปตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทาเปตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคณฺหาเปตฺวา อุปสมฺปทํ ยาจาเปตพฺพา – ‘อหํ, อยฺยา, อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา ¶ . เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา; สงฺฆํ, อยฺยา, อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. อหํ, อยฺยา, อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย ¶ อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. ทุติยมฺปิ, อยฺยา, สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. อหํ, อยฺยา, อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. ตติยมฺปิ, อยฺยา, สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจามิ. อุลฺลุมฺปตุ มํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทายา’ติ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทยฺย, อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย ¶ ปวตฺตินิยา. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ – สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อยํ อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อุปสมฺปนฺนา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘ตาวเทว ฉายา เมตพฺพา, อุตุปฺปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํ, ทิวสภาโค อาจิกฺขิตพฺโพ, สงฺคีติ อาจิกฺขิตพฺพา, ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา – อิมิสฺสา ตโย จ นิสฺสเย, อฏฺ จ อกรณียานิ อาจิกฺเขยฺยาถา’’ติ.
๔๒๖. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ภตฺตคฺเค อาสนํ สํกสายนฺติโย กาลํ วีตินาเมสุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อฏฺนฺนํ ภิกฺขุนีนํ ยถาวุฑฺฒํ, อวเสสานํ ยถาคติก’’นฺติ.
เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย – ภควตา อนฺุาตํ อฏฺนฺนํ ภิกฺขุนีนํ ยถาวุฑฺฒํ, อวเสสานํ ยถาคติกนฺติ – สพฺพตฺถ อฏฺเว ภิกฺขุนิโย ยถาวุฑฺฒํ ปฏิพาหนฺติ, อวเสสาโย ¶ ยถาคติกํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภตฺตคฺเค อฏฺนฺนํ ภิกฺขุนีนํ ยถาวุฑฺฒํ, อวเสสานํ ยถาคติกํ; อฺตฺถ สพฺพตฺถ ยถาวุฑฺฒํ [อฺตฺถ ยถาวุฑฺฒํ (สฺยา.)] น ปฏิพาหิตพฺพํ. ยา ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
๔๒๗. [ปาจิ. ๑๐๕๐ อาทโย] เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย น ปวาเรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา น ปวาเรตพฺพํ. ยา น ปวาเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อตฺตนา ปวาเรตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ น ปวาเรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อตฺตนา ปวาเรตฺวา ภิกฺขุสงฺโฆ น ปวาเรตพฺโพ. ยา น ปวาเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูหิ สทฺธึ เอกโต ปวาเรนฺติโย โกลาหลํ อกํสุ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขูหิ สทฺธึ เอกโต ปวาเรตพฺพํ. ยา ปวาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ปุเรภตฺตํ ปวาเรนฺติโย กาลํ ¶ วีตินาเมสุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปจฺฉาภตฺตํ [ภิกฺขเว ภิกฺขุนิยา ปจฺฉาภตฺตํ (สฺยา. กํ.)] ปวาเรตุ’’นฺติ. ปจฺฉาภตฺตํ ปวาเรนฺติโย วิกาเล [วิกาลํ (ก.)] อเหสุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อชฺชตนา ภิกฺขุนิสงฺฆํ [อชฺชตนา (สี.), อชฺชตนาย (ก.)] ปวาเรตฺวา อปรชฺชุ ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรตุ’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน สพฺโพ ภิกฺขุนิสงฺโฆ ปวาเรนฺโต โกลาหลํ อกาสิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกํ ภิกฺขุนึ พฺยตฺตํ ปฏิพลํ สมฺมนฺนิตุํ – ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆํ ¶ ปวาเรตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา. ปมํ ภิกฺขุนี ยาจิตพฺพา, ยาจิตฺวา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺเนยฺย ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺนติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรตุํ. ยสฺสา อยฺยาย ขมติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา สมฺมุติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อตฺถาย ¶ ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรตุํ, สา ตุณฺหสฺส; ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘ตาย ¶ สมฺมตาย ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุนิสงฺฆํ อาทาย ภิกฺขุสงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘ภิกฺขุนีสงฺโฆ ¶ , อยฺยา, ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรติ – ทิฏฺเน วา, สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทตุ [วทตุ มํ (ก.)], อยฺยา, ภิกฺขุสงฺโฆ ภิกฺขุนิสงฺฆํ อนุกมฺปํ อุปาทาย, ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสติ. ทุติยมฺปิ, อยฺยา…เป… ตติยมฺปิ, อยฺยา, ภิกฺขุนิสงฺโฆ ภิกฺขุสงฺฆํ ปวาเรติ – ทิฏฺเน วา, สุเตน วา, ปริสงฺกาย วา. วทตุ, อยฺยา, ภิกฺขุสงฺโฆ ภิกฺขุนิสงฺฆํ อนุกมฺปํ อุปาทาย, ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสตี’’ติ.
๔๒๘. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ภิกฺขูนํ อุโปสถํ เปนฺติ, ปวารณํ เปนฺติ, สวจนียํ กโรนฺติ, อนุวาทํ ปฏฺเปนฺติ, โอกาสํ กาเรนฺติ, โจเทนฺติ, สาเรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสฺส อุโปสโถ เปตพฺโพ; ปิโตปิ อฏฺปิโต; เปนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น ปวารณา เปตพฺพา; ปิตาปิ อฏฺปิตา; เปนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น สวจนียํ กาตพฺพํ; กตมฺปิ อกตํ; กโรนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น อนุวาโท ปฏฺเปตพฺโพ; ปฏฺปิโตปิ อปฺปฏฺปิโต; ปฏฺเปนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น โอกาโส กาเรตพฺโพ ¶ ; การิโตปิ อการิโต; กาเรนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. น โจเทตพฺโพ; โจทิโตปิ อโจทิโต; โจเทนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ¶ . น สาเรตพฺโพ; สาริโตปิ อสาริโต; สาเรนฺติยา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ภิกฺขุนีนํ อุโปสถํ เปนฺติ, ปวารณํ เปนฺติ, สวจนียํ กโรนฺติ, อนุวาทํ ปฏฺเปนฺติ, โอกาสํ กาเรนฺติ, โจเทนฺติ, สาเรนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว ภิกฺขุนา ภิกฺขุนิยา อุโปสถํ เปตุํ; ปิโตปิ สุฏฺปิโต; เปนฺตสฺส อนาปตฺติ. ปวารณํ เปตุํ; ปิตาปิ สุฏฺปิตา; เปนฺตสฺส อนาปตฺติ. สวจนียํ กาตุํ; กตมฺปิ สุกตํ; กโรนฺตสฺส อนาปตฺติ. อนุวาทํ ปฏฺเปตุํ; ปฏฺปิโตปิ สุปฺปฏฺปิโต; ปฏฺเปนฺตสฺส อนาปตฺติ. โอกาสํ กาเรตุํ; การิโตปิ สุการิโต; กาเรนฺตสฺส ¶ อนาปตฺติ. โจเทตุํ; โจทิตาปิ สุโจทิตา; โจเทนฺตสฺส อนาปตฺติ. สาเรตุํ; สาริตาปิ สุสาริตา; สาเรนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ.
๔๒๙. [ปาจิ. ๑๑๘๔] เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ยาเนน ยายนฺติ – อิตฺถิยุตฺเตนปิ ปุริสนฺตเรน, ปุริสยุตฺเตนปิ อิตฺถนฺตเรน. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… ‘‘เสยฺยถาปิ คงฺคามหิยายา’’ติ [คงฺคามหิยาติ (สี.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ยาเนน ยายิตพฺพํ. ยา ยาเยยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี คิลานา โหติ, น สกฺโกติ ปทสา คนฺตุํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ ¶ , ภิกฺขเว, คิลานาย ยาน’’นฺติ. อถ โข ภิกฺขุนีนํ เอตทโหสิ – ‘‘อิตฺถิยุตฺตํ นุ โข, ปุริสยุตฺตํ นุ โข’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยุตฺตํ ปุริสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตริสฺสา ภิกฺขุนิยา ยานุคฺฆาเตน พาฬฺหตรํ อผาสุ อโหสิ. ภควโต ¶ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สิวิกํ ปาฏงฺกิ’’นฺติ.
๔๓๐. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฑฺฒกาสี คณิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. สา จ สาวตฺถึ คนฺตุกามา โหติ – ‘ภควโต สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิสฺสามี’ติ. อสฺโสสุํ โข ธุตฺตา – ‘อฑฺฒกาสี กิร คณิกา สาวตฺถึ คนฺตุกามา’ติ. เต มคฺเค ปริยุฏฺึสุ. อสฺโสสิ โข อฑฺฒกาสี คณิกา – ‘ธุตฺตา กิร มคฺเค ปริยุฏฺิตา’ติ. ภควโต สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหฺหิ อุปสมฺปชฺชิตุกามา; กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข ภควา เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมึ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทูเตนปิ อุปสมฺปาเทตุ’’นฺติ.
ภิกฺขุทูเตน อุปสมฺปาเทนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุทูเตน อุปสมฺปาเทตพฺพา. โย อุปสมฺปาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ. สิกฺขมานทูเตน ¶ อุปสมฺปาเทนฺติ…เป… สามเณรทูเตน อุปสมฺปาเทนฺติ…เป… สามเณริทูเตน อุปสมฺปาเทนฺติ…เป… พาลาย อพฺยตฺตาย ทูเตน อุปสมฺปาเทนฺติ. ‘‘น, ภิกฺขเว, พาลาย อพฺยตฺตาย ทูเตน อุปสมฺปาเทตพฺพา. โย อุปสมฺปาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย ทูเตน อุปสมฺปาเทตุนฺติ.
‘‘ตาย ¶ ทูตาย ภิกฺขุนิยา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อฺชลึ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิตฺถนฺนามา, อยฺยา, อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. อิตฺถนฺนามา, อยฺยา, สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ. อุลฺลุมฺปตุ ตํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. อิตฺถนฺนามา, อยฺยา, อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. ทุติยมฺปิ, อยฺยา, อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ. อุลฺลุมฺปตุ ตํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทาย. อิตฺถนฺนามา, อยฺยา, อิตฺถนฺนามาย อยฺยาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. ตติยมฺปิ, อยฺยา, อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ. อุลฺลุมฺปตุ ตํ, อยฺยา, สงฺโฆ อนุกมฺปํ อุปาทายา’ติ ¶ . พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทยฺย อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม ¶ , ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ. สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทาเปกฺขา. เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุนิสงฺเฆ, วิสุทฺธา. สา เกนจิเทว อนฺตราเยน น อาคจฺฉติ. อิตฺถนฺนามา สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุปสมฺปาเทติ อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามาย อุปสมฺปทา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส ¶ นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘อุปสมฺปนฺนา ¶ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา อิตฺถนฺนามาย ปวตฺตินิยา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
‘‘ตาวเทว ฉายา เมตพฺพา, อุตุปฺปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํ, ทิวสภาโค อาจิกฺขิตพฺโพ, สงฺคีติ อาจิกฺขิตพฺพา, ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา – ตสฺสา ตโย จ นิสฺสเย, อฏฺ จ อกรณียานิ อาจิกฺเขยฺยาถา’’ติ.
๔๓๑. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อรฺเ วิหรนฺติ. ธุตฺตา ทูเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ, อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อรฺเ วตฺถพฺพํ. ยา วเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตเรน อุปาสเกน ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อุทฺโทสิโต ทินฺโน โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทฺโทสิต’’นฺติ. อุทฺโทสิโต น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุปสฺสย’’นฺติ. อุปสฺสโย น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นวกมฺม’’นฺติ. นวกมฺมํ น สมฺมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลิกมฺปิ กาตุ’’นฺติ.
๔๓๒. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา อิตฺถี สนฺนิสินฺนคพฺภา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติ. ตสฺสา ปพฺพชิตาย คพฺโภ วุฏฺาติ. อถ โข ตสฺสา ภิกฺขุนิยา เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข มยา อิมสฺมึ ทารเก ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โปเสตุํ, ยาว โส ทารโก วิฺุตํ ปาปุณาตี’’ติ.
อถ โข ตสฺสา ภิกฺขุนิยา เอตทโหสิ – ‘‘มยา จ น ลพฺภา เอกิกาย วตฺถุํ, อฺาย จ ภิกฺขุนิยา น ลพฺภา ทารเกน สห วตฺถุํ, กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺนิตฺวา ตสฺสา ¶ ภิกฺขุนิยา ทุติยํ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา. ปมํ ภิกฺขุนี ยาจิตพฺพา, ยาจิตฺวา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺเนยฺย อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺนติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยํ. ยสฺสา อยฺยาย ขมติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา สมฺมุติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยาย, สา ตุณฺหสฺส; ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา ภิกฺขุนี อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
อถ โข ตสฺสา ทุติยิกาย ภิกฺขุนิยา เอตทโหสิ – ‘‘กถํ นุ โข มยา อิมสฺมึ ทารเก ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เปตฺวา สาคารํ ยถา อฺสฺมึ ปุริเส ปฏิปชฺชนฺติ [ปฏิปชฺชติ (สฺยา.)] เอวํ ตสฺมึ ¶ ทารเก ปฏิปชฺชิตุ’’นฺติ.
๔๓๓. เตน ¶ โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี ครุธมฺมํ อชฺฌาปนฺนา โหติ มานตฺตจารินี. อถ โข ตสฺสา ภิกฺขุนิยา เอตทโหสิ – ‘‘มยา จ น ลพฺภา เอกิกาย วตฺถุํ, อฺาย จ ภิกฺขุนิยา น ลพฺภา สห มยา วตฺถุํ, กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺนิตฺวา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ทุติยํ ทาตุํ. เอวฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพา. ปมํ ภิกฺขุนี ยาจิตพฺพา, ยาจิตฺวา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา ปฏิพลาย สงฺโฆ าเปตพฺโพ –
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺเนยฺย อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อยฺเย, สงฺโฆ. สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุนึ สมฺมนฺนติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยํ. ยสฺสา อยฺยาย ขมติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา สมฺมุติ อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยาย, สา ตุณฺหสฺส; ยสฺสา นกฺขมติ, สา ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา ¶ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามา ภิกฺขุนี อิตฺถนฺนามาย ภิกฺขุนิยา ทุติยา. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๓๔. เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย วิพฺภมิ. สา ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปทํ ยาจิ ¶ . ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา สิกฺขาปจฺจกฺขานํ; ยเทว สา วิพฺภนฺตา ตเทว สา อภิกฺขุนี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี สกาวาสา ติตฺถายตนํ สงฺกมิ. สา ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย อุปสมฺปทํ ยาจิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘ยา สา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนี สกาวาสา ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตา, สา อาคตา น อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ปุริเสหิ อภิวาทนํ ¶ , เกสจฺเฉทนํ, นขจฺเฉทนํ, วณปฺปฏิกมฺมํ, กุกฺกุจฺจายนฺตา น สาทิยนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สาทิตุ’’นฺติ [สาทิยิตุํ (ก.)].
๔๓๕. เตน ¶ โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ปลฺลงฺเกน นิสีทนฺติ ปณฺหีสมฺผสฺสํ สาทิยนฺตี [สาทิยนฺตา (ก.)]. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ปลฺลงฺเกน นิสีทิตพฺพํ. ยา นิสีเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อฺตรา ภิกฺขุนี คิลานา โหติ. ตสฺสา วินา ปลฺลงฺเกน น ผาสุ โหติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อฑฺฒปลฺลงฺก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย วจฺจกุฏิยา วจฺจํ กโรนฺติ ¶ . ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขุนิโย ตตฺเถว คพฺภํ ปาเตนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา วจฺจกุฏิยา วจฺโจ กาตพฺโพ. ยา กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เหฏฺา วิวเฏ อุปริปฏิจฺฉนฺเน วจฺจํ กาตุ’’นฺติ.
๔๓๖. เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย จุณฺเณน นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ¶ . ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา จุณฺเณน นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กุกฺกุสํ มตฺติก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย วาสิตกาย มตฺติกาย นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา วาสิตกาย มตฺติกาย นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปกติมตฺติก’’นฺติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ชนฺตาฆเร นหายนฺติโย โกลาหลํ อกํสุ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ชนฺตาฆเร นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ปฏิโสเต นหายนฺติ ธาราสมฺผสฺสํ สาทิยนฺตี. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว ¶ , ภิกฺขุนิยา ¶ ปฏิโสเต นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย อติตฺเถ นหายนฺติ. ธุตฺตา ทูเสนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อติตฺเถ นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขุนิโย ปุริสติตฺเถ นหายนฺติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ…เป… เสยฺยถาปิ คิหินี กามโภคินิโยติ. ภควโต เอตมตฺถํ ¶ อาโรเจสุํ. ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ปุริสติตฺเถ นหายิตพฺพํ. ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มหิลาติตฺเถ นหายิตุ’’นฺติ.
ตติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
ภิกฺขุนิกฺขนฺธโก ทสโม.
อิมสฺมึ ขนฺธเก วตฺถู เอกสตํ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปพฺพชฺชํ ¶ โคตมี ยาจิ, นานฺุาสิ ตถาคโต;
กปิลวตฺถุ เวสาลึ, อคมาสิ วินายโก.
รโชกิณฺเณน โกฏฺเก, อานนฺทสฺส ปเวทยิ;
ภพฺโพติ ¶ นยโต ยาจิ, มาตาติ โปสิกาติ จ.
วสฺสสตํ ตทหุ จ, อภิกฺขุปจฺจาสีสนา;
ปวารณา ครุธมฺมา, ทฺเว วสฺสา อนกฺโกสนา.
โอวโฏ จ อฏฺ ธมฺมา, ยาวชีวานุวตฺตนา;
ครุธมฺมปฏิคฺคาโห สาวสฺสา อุปสมฺปทา.
วสฺสสหสฺสํ ปฺเจว, กุมฺภเถนกเสตฏฺฏิ;
มฺชิฏฺิกอุปมาหิ, เอวํ สทฺธมฺมหึสนา.
อาฬึ พนฺเธยฺย ปาเอว, ปุน สทฺธมฺมสณฺิติ;
อุปสมฺปาเทตุํ อยฺยา, ยถาวุฑฺฒาภิวาทนา.
น ¶ กริสฺสนฺติ กิเมว, สาธารณาสาธารณํ;
โอวาทํ ปาติโมกฺขฺจ, เกน นุ โข อุปสฺสยํ.
น ชานนฺติ จ อาจิกฺขิ, น กโรนฺติ จ ภิกฺขุหิ;
ปฏิคฺคเหตุํ ภิกฺขูหิ, ภิกฺขุนีหิ ปฏิคฺคโห.
อาจิกฺขิ กมฺมํ ภิกฺขูหิ, อุชฺฌายนฺติ ภิกฺขุนีหิ วา;
อาจิกฺขิตุํ ภณฺฑนฺจ, โรเปตฺวา อุปฺปลาย จ.
สาวตฺถิยา กทฺทโมท, อวนฺทิ กาย อูรุ จ;
องฺคชาตฺจ โอภาสํ, สมฺปโยเชนฺติ วคฺคิกา.
อวนฺทิโย ¶ ทณฺฑกมฺมํ, ภิกฺขุนิโย ตถา ปุน;
อาวรณฺจ ¶ โอวาทํ, กปฺปติ นุ โข ปกฺกมิ.
พาลา วตฺถุวินิจฺฉยา, โอวาทํ สงฺโฆ ปฺจหิ;
ทุเว ติสฺโส น คณฺหนฺติ, พาลา คิลานคมิกํ.
อารฺิโก นาโรเจนฺติ, น ปจฺจาคจฺฉนฺติ จ;
ทีฆํ วิลีวจมฺมฺจ, ทุสฺสา จ เวณิวฏฺฏิ จ;
โจฬเวณิ จ วฏฺฏิ จ, สุตฺตเวณิ จ วฏฺฏิกา.
อฏฺิลฺลํ โคหนุเกน, หตฺถโกจฺฉํ ปาทํ ตถา;
อูรุํ มุขํ ทนฺตมํสํ, อาลิมฺโปมทฺทจุณฺณนา.
ลฺเฉนฺติ องฺคราคฺจ, มุขราคํ ตถา ทุเว;
อวงฺคํ วิเสโสโลโก, สาโลเกน นจฺเจน จ [สาโลเก สนจฺเจน จ (สี.), สาโลเกน สนจฺจนํ (สฺยา.)].
เวสี ¶ ปานาคารํ สูนํ, อาปณํ วฑฺฒิ วณิชฺชา;
ทาสํ ทาสึ กมฺมกรํ, กมฺมการึ อุปฏฺยฺยุํ.
ติรจฺฉานหรีตกิ, สนฺธารยนฺติ นมตกํ;
นีลํ ปีตํ โลหิตกํ, มฺชิฏฺกณฺหจีวรา.
มหารงฺคมหานามอจฺฉินฺนา ทีฆเมว จ;
ปุปฺผผลกฺจุกฺจ, ติรีฏกฺจ ธารยุํ.
ภิกฺขุนี ¶ สิกฺขมานาย, สามเณราย อจฺจเย;
นิยฺยาทิเต ¶ ปริกฺขาเร, ภิกฺขุนิโยว อิสฺสรา.
ภิกฺขุสฺส สามเณรสฺส, อุปาสกสฺสุปาสิกา;
อฺเสฺจ ปริกฺขาเร, นิยฺยาเต ภิกฺขุอิสฺสรา.
มลฺลี ¶ คพฺภํ ปตฺตมูลํ, พฺยฺชนํ อามิเสน จ;
อุสฺสนฺนฺจ พาฬฺหตรํ, สนฺนิธิกตมามิสํ.
ภิกฺขูนํ ยาทิสํ โภฏฺํ [เหฏฺา (สี.), เหฏฺํ (สฺยา.), ภุตฺติ (ก.)], ภิกฺขุนีนํ ตถา กเร;
เสนาสนํ อุตุนิโย, มกฺขียติ ปฏาณิ จ.
ฉิชฺชนฺติ สพฺพกาลฺจ, อนิมิตฺตาปิ ทิสฺสเร;
นิมิตฺตา โลหิตา เจว, ตเถว ธุวโลหิตา.
ธุวโจฬปคฺฆรนฺตี, สิขรณิตฺถิปณฺฑกา;
เวปุริสี จ สมฺภินฺนา, อุภโตพฺยฺชนาปิ จ.
อนิมิตฺตาทิโต กตฺวา, ยาว อุภโตพฺยฺชนา;
เอตํ เปยฺยาลโต เหฏฺา, กุฏฺํ คณฺโฑ กิลาโส จ.
โสสาปมาโร มานุสี, อิตฺถีสิ ภุชิสฺสาสิ จ;
อณณา น ราชภฏี, อนฺุาตา จ วีสติ.
ปริปุณฺณา จ กินฺนามา, กานามา เต ปวตฺตินี;
จตุวีสนฺตรายานํ, ปุจฺฉิตฺวา อุปสมฺปทา.
วิตฺถายนฺติ อนนุสิฏฺา, สงฺฆมชฺเฌ ตเถว จ;
อุปชฺฌาคาห สงฺฆาฏิ, อุตฺตรนฺตรวาสโก.
สงฺกจฺจุทกสาฏิ จ, อาจิกฺขิตฺวาน เปสเย;
พาลา ¶ อสมฺมเตกโต, ยาเจ ปุจฺฉนฺตรายิกา.
เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ภิกฺขุสงฺเฆ ตถา ปุน;
ฉายา อุตุ ทิวสา จ, สงฺคีติ ตโย นิสฺสเย.
อฏฺ อกรณียานิ, กาลํ สพฺพตฺถ อฏฺเว;
น ปวาเรนฺติ ภิกฺขุนี, ภิกฺขุสงฺฆํ ตเถว จ.
โกลาหลํ ¶ ¶ ปุเรภตฺตํ, วิกาเล จ โกลาหลํ;
อุโปสถํ ปวารณํ, สวจนียานุวาทนํ.
โอกาสํ โจเท สาเรนฺติ, ปฏิกฺขิตฺตํ มเหสินา;
ตเถว ภิกฺขุ ภิกฺขุนี, อนฺุาตํ มเหสินา.
ยานํ คิลานยุตฺตฺจ, ยานุคฺฆาตฑฺฒกาสิกา;
ภิกฺขุ สิกฺขา สามเณร, สามเณรี จ พาลาย.
อรฺเ ¶ อุปาสเกน, อุทฺโทสิโต อุปสฺสยํ;
น สมฺมติ นวกมฺมํ, นิสินฺนคพฺภเอกิกา.
สาคารฺจ ครุธมฺมํ, ปจฺจกฺขาย จ สงฺกมิ;
อภิวาทนเกสา จ, นขา จ วณกมฺมนา.
ปลฺลงฺเกน คิลานา จ, วจฺจํ จุณฺเณน วาสิตํ;
ชนฺตาฆเร ปฏิโสเต, อติตฺเถ ปุริเสน จ.
มหาโคตมี อายาจิ, อานนฺโท จาปิ โยนิโส;
ปริสา จตสฺโส โหนฺติ, ปพฺพชฺชา ชินสาสเน.
สํเวคชนนตฺถาย ¶ , สทฺธมฺมสฺส จ วุทฺธิยา;
อาตุรสฺสาว เภสชฺชํ, เอวํ พุทฺเธน เทสิตํ.
เอวํ วินีตา สทฺธมฺเม, มาตุคามาปิ อิตรา;
ยายนฺติ [ตายนฺติ (สี. สฺยา.)] อจฺจุตํ านํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจเรติ.
ภิกฺขุนิกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๑๑. ปฺจสติกกฺขนฺธกํ
๑. สงฺคีตินิทานํ
๔๓๗. อถ ¶ ¶ ¶ ¶ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เอกมิทาหํ, อาวุโส, สมยํ ปาวาย กุสินารํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. อถ ขฺวาหํ, อาวุโส, มคฺคา โอกฺกมฺม อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทึ.
[ที. นิ. ๒.๒๓๑] ‘‘เตน โข ปน สมเยน อฺตโร อาชีวโก กุสินาราย มนฺทารวปุปฺผํ คเหตฺวา ปาวํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ. อทฺทสํ โข อหํ, อาวุโส, ตํ อาชีวกํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ตํ อาชีวกํ เอตทโวจํ – ‘อปาวุโส, อมฺหากํ สตฺถารํ ชานาสี’ติ? ‘อามาวุโส, ชานามิ. อชฺช สตฺตาหปรินิพฺพุโต สมโณ โคตโม. ตโต เม อิทํ มนฺทารวปุปฺผํ คหิต’นฺติ. ตตฺราวุโส, เย เต ภิกฺขู อวีตราคา อปฺเปกจฺเจ พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ, ฉินฺนปาตํ ปปตนฺติ, อาวฏฺฏนฺติ, วิวฏฺฏนฺติ – อติขิปฺปํ ภควา ปรินิพฺพุโต, อติขิปฺปํ สุคโต ปรินิพฺพุโต, อติขิปฺปํ จกฺขุํ โลเก อนฺตรหิตนฺติ. เย ปน เต ภิกฺขู วีตราคา เต สตา สมฺปชานา อธิวาเสนฺติ – อนิจฺจา สงฺขารา, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ.
‘‘อถ ขฺวาหํ, อาวุโส, เต ภิกฺขู เอตทโวจํ – ‘อลํ, อาวุโส, มา โสจิตฺถ; มา ปริเทวิตฺถ. นนฺเวตํ, อาวุโส, ภควตา ปฏิกจฺเจว อกฺขาตํ – สพฺเพเหว ปิเยหิ มนาเปหิ ¶ นานาภาโว วินาภาโว อฺถาภาโว. ตํ กุเตตฺถ อาวุโส ลพฺภา, ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ วต มา ปลุชฺชีติ – เนตํ านํ วิชฺชตี’ติ.
‘‘เตน โข ปนาวุโส, สมเยน สุภทฺโท นาม วุฑฺฒปพฺพชิโต ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ ¶ . อถ โข, อาวุโส, สุภทฺโท วุฑฺฒปพฺพชิโต เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘อลํ, อาวุโส, มา โสจิตฺถ; มา ปริเทวิตฺถ. สุมุตฺตา มยํ เตน มหาสมเณน ¶ ; อุปทฺทุตา จ มยํ โหม – อิทํ โว กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตีติ. อิทานิ ปน มยํ ยํ อิจฺฉิสฺสาม ตํ กริสฺสาม, ยํ น อิจฺฉิสฺสาม น ตํ กริสฺสามา’ติ. หนฺท ¶ มยํ, อาวุโส, ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ [ทิพฺพติ (ก.)], ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อวินโย ทิปฺปติ วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; ปุเร อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติ.
‘‘เตน หิ, ภนฺเต, เถโร ภิกฺขู อุจฺจินตู’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เอเกนูนปฺจอรหนฺตสตานิ อุจฺจินิ. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท กิฺจาปิ เสกฺโข, อภพฺโพ ฉนฺทา โทสา โมหา ภยา อคตึ คนฺตุํ. พหุ จ อเนน ภควโต สนฺติเก ธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโต. เตน หิ, ภนฺเต, เถโร อายสฺมนฺตมฺปิ อานนฺทํ อุจฺจินตู’’ติ ¶ . อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตมฺปิ อานนฺทํ อุจฺจินิ.
อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กตฺถ นุ โข มยํ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคาเยยฺยามา’’ติ? อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘ราชคหํ โข มหาโคจรํ ปหูตเสนาสนํ, ยํนูน มยํ ราชคเห วสฺสํ วสนฺตา ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคาเยยฺยาม. น อฺเ ภิกฺขู ราชคเห วสฺสํ อุปคจฺเฉยฺยุ’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สงฺฆํ าเปสิ –
๔๓๘. ‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมานิ ปฺจ ภิกฺขุสตานิ สมฺมนฺเนยฺย – ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิตุํ, น อฺเหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. อิมานิ ปฺจ ภิกฺขุสตานิ สมฺมนฺนติ – ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิตุํ, น อฺเหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิเมสํ ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ สมฺมุติ – ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานํ ¶ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิตุํ, น อฺเหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ – โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตานิ ¶ สงฺเฆน อิมานิ ปฺจ ภิกฺขุสตานิ ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิตุํ, น อฺเหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ¶ ธารยามี’’ติ.
อถ ¶ โข เถรา ภิกฺขู ราชคหํ อคมํสุ ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิตุํ. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘ภควตา โข, อาวุโส, ขณฺฑผุลฺลปฺปฏิสงฺขรณํ วณฺณิตํ. หนฺท มยํ, อาวุโส, ปมํ มาสํ ขณฺฑผุลฺลํ ปฏิสงฺขโรม; มชฺฌิมํ มาสํ สนฺนิปติตฺวา ธมฺมฺจ วินยฺจ สงฺคายิสฺสามา’’ติ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู ปมํ มาสํ ขณฺฑผุลฺลํ ปฏิสงฺขรึสุ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท – สฺเว สนฺนิปาโต [สนฺนิปาโตติ (ก.)] น โข เมตํ ปติรูปํ, โยหํ เสกฺโข สมาโน สนฺนิปาตํ คจฺเฉยฺยนฺติ – พหุเทว รตฺตึ กายคตาย สติยา วีตินาเมตฺวา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ‘นิปชฺชิสฺสามี’ติ กายํ อาวชฺเชสิ. อปฺปตฺตฺจ สีสํ พิพฺโพหนํ, ภูมิโต จ ปาทา มุตฺตา. เอตสฺมึ อนฺตเร อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ.
๔๓๙. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อรหา สมาโน สนฺนิปาตํ อคมาสิ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อุปาลึ วินยํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ.
อายสฺมา อุปาลิ สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมตา มหากสฺสเปน วินยํ ปุฏฺโ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลึ เอตทโวจ – ‘‘ปมํ, อาวุโส อุปาลิ ¶ ¶ , ปาราชิกํ กตฺถ ปฺตฺต’’นฺติ? ‘‘เวสาลิยํ ภนฺเต’’ติ. ‘‘กํ อารพฺภา’’ติ? ‘‘สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ อารพฺภา’’ติ. ‘‘กิสฺมึ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ? ‘‘เมถุนธมฺเม’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลึ ปมสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ¶ ปุจฺฉิ. ‘‘ทุติยํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปฺตฺต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห ภนฺเต’’ติ. ‘‘กํ อารพฺภา’’ติ? ‘‘ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ อารพฺภา’’ติ. ‘‘กิสฺมึ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ? ‘‘อทินฺนาทาเน’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลึ ทุติยสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ. ‘‘ตติยํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปฺตฺต’’นฺติ? ‘‘เวสาลิยํ ภนฺเต’’ติ. ‘‘กํ อารพฺภา’’ติ? ‘‘สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภา’’ติ. ‘‘กิสฺมึ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ? ‘‘มนุสฺสวิคฺคเห’’ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลึ ¶ ตติยสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ. ‘‘จตุตฺถํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปฺตฺต’’นฺติ? ‘‘เวสาลิยํ ภนฺเต’’ติ. ‘‘กํ อารพฺภา’’ติ? ‘‘วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อารพฺภา’’ติ. ‘‘กิสฺมึ วตฺถุสฺมิ’’นฺติ? ‘‘อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม’’ติ. อถ โข อายสฺมา ¶ มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลึ จตุตฺถสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปฺตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ. เอเตเนว อุปาเยน อุภโตวิภงฺเค ปุจฺฉิ. ปุฏฺโ ปุฏฺโ อายสฺมา อุปาลิ วิสฺสชฺเชสิ.
๔๔๐. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อานนฺทํ ธมฺมํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ.
อายสฺมา อานนฺโท สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมตา มหากสฺสเปน ธมฺมํ ปุฏฺโ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ.
อถ ¶ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘พฺรหฺมชาลํ, อาวุโส อานนฺท, กตฺถ ภาสิต’’นฺติ? ‘‘อนฺตรา จ, ภนฺเต, ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทํ ราชาคารเก อมฺพลฏฺิกายา’’ติ. ‘‘กํ อารพฺภา’’ติ? ‘‘สุปฺปิยฺจ ปริพฺพาชกํ พฺรหฺมทตฺตฺจ มาณว’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ พฺรหฺมชาลสฺส นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ. ‘‘สามฺผลํ ปนาวุโส อานนฺท, กตฺถ ภาสิต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห, ภนฺเต, ชีวกมฺพวเน’’ติ. ‘‘เกน สทฺธิ’’นฺติ? ‘‘อชาตสตฺตุนา เวเทหิปุตฺเตน ¶ สทฺธิ’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ สามฺผลสฺส นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ¶ ปุจฺฉิ. เอเตเนว อุปาเยน ปฺจปิ นิกาเย ปุจฺฉิ. ปุฏฺโ ปุฏฺโ อายสฺมา อานนฺโท วิสฺสชฺเชสิ.
๒. ขุทฺทานุขุทฺทกสิกฺขาปทกถา
๔๔๑. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ภควา มํ, ภนฺเต, ปรินิพฺพานกาเล เอวมาห – ‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, สงฺโฆ มมจฺจเยน ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ สมูหเนยฺยา’’’ติ. ‘‘ปุจฺฉิ ปน ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, ภควนฺตํ – ‘กตมานิ ปน, ภนฺเต, ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’’ติ? ‘‘น โขหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปุจฺฉึ – ‘กตมานิ ปน, ภนฺเต, ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา ¶ , เตรส สงฺฆาทิเสเส เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา, เตรส สงฺฆาทิเสเส เปตฺวา, ทฺเว อนิยเต เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา, เตรส สงฺฆาทิเสเส เปตฺวา, ทฺเว อนิยเต เปตฺวา, ตึส นิสฺสคฺคิเย ปาจิตฺติเย เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา, เตรส สงฺฆาทิเสเส เปตฺวา, ทฺเว อนิยเต เปตฺวา, ตึส นิสฺสคฺคิเย ปาจิตฺติเย เปตฺวา, ทฺเวนวุติ ปาจิตฺติเย เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ. เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ – ‘‘จตฺตาริ ปาราชิกานิ เปตฺวา, เตรส สงฺฆาทิเสเส เปตฺวา, ทฺเว อนิยเต เปตฺวา, ตึส นิสฺสคฺคิเย ปาจิตฺติเย เปตฺวา, ทฺเวนวุติ ปาจิตฺติเย เปตฺวา, จตฺตาโร ปาฏิเทสนีเย เปตฺวา, อวเสสานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ ¶ สิกฺขาปทานี’’ติ.
๔๔๒. อถ ¶ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. สนฺตมฺหากํ สิกฺขาปทานิ คิหิคตานิ. คิหิโนปิ ชานนฺติ – ‘อิทํ โว สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตี’ติ. สเจ มยํ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ สมูหนิสฺสาม, ภวิสฺสนฺติ ¶ วตฺตาโร – ‘ธูมกาลิกํ สมเณน โคตเมน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ. ยาวิเมสํ สตฺถา อฏฺาสิ ตาวิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขึสุ. ยโต อิเมสํ สตฺถา ปรินิพฺพุโต, น ทานิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขนฺตี’ติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อปฺปฺตฺตํ นปฺปฺเปยฺย, ปฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺเทยฺย, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺเตยฺย. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. สนฺตมฺหากํ สิกฺขาปทานิ คิหิคตานิ. คิหิโนปิ ชานนฺติ – ‘อิทํ โว สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตี’ติ. สเจ มยํ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ สมูหนิสฺสาม, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร – ‘ธูมกาลิกํ สมเณน โคตเมน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปฺตฺตํ ¶ . ยาวิเมสํ สตฺถา อฏฺาสิ ตาวิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขึสุ. ยโต อิเมสํ สตฺถา ปรินิพฺพุโต, น ทานิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขนฺตี’ติ. สงฺโฆ อปฺปฺตฺตํ นปฺปฺเปติ, ปฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺทติ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺตติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อปฺปฺตฺตสฺส อปฺปฺาปนา, ปฺตฺตสฺส อสมุจฺเฉโท, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺตนา, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สงฺโฆ อปฺปฺตฺตํ นปฺปฺเปติ, ปฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺทติ, ยถาปฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺตติ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
๔๔๓. อถ โข เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจุํ – ‘‘อิทํ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ, ยํ ตฺวํ ภควนฺตํ น ปุจฺฉิ – ‘กตมานิ ปน, ภนฺเต, ขุทฺทานุขุทฺทกานิ ¶ สิกฺขาปทานี’ติ. เทเสหิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, อสฺสติยา ภควนฺตํ น ปุจฺฉึ – ‘กตมานิ ปน, ภนฺเต, ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’ติ. นาหํ ตํ ทุกฺกฏํ ปสฺสามิ, อปิ จายสฺมนฺตานํ สทฺธาย เทเสมิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อิทมฺปิ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ, ยํ ตฺวํ ภควโต วสฺสิกสาฏิกํ อกฺกมิตฺวา สิพฺเพสิ. เทเสหิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, น อคารเวน ภควโต วสฺสิกสาฏิกํ อกฺกมิตฺวา สิพฺเพสึ. นาหํ ตํ ทุกฺกฏํ ปสฺสามิ, อปิ จายสฺมนฺตานํ สทฺธาย เทเสมิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อิทมฺปิ ¶ ¶ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ, ยํ ตฺวํ มาตุคาเมหิ ภควโต ¶ สรีรํ ปมํ วนฺทาเปสิ, ตาสํ โรทนฺตีนํ ภควโต สรีรํ อสฺสุเกน มกฺขิตํ. เทเสหิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. อหํ โข, ภนฺเต – มายิมาสํ [มายิมา (สี. สฺยา.)] วิกาเล อเหสุนฺติ – มาตุคาเมหิ ภควโต สรีรํ ปมํ วนฺทาเปสึ. นาหํ ตํ ทุกฺกฏํ ปสฺสามิ, อปิ จายสฺมนฺตานํ สทฺธาย เทเสมิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อิทมฺปิ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ, ยํ ตฺวํ ภควตา โอฬาริเก นิมิตฺเต กยิรมาเน, โอฬาริเก โอภาเส กยิรมาเน, น ภควนฺตํ ยาจิ – ‘ติฏฺตุ ภควา กปฺปํ, ติฏฺตุ สุคโต กปฺปํ, พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติ. เทเสหิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, มาเรน ปริยุฏฺิตจิตฺโต น ภควนฺตํ ยาจึ – ‘ติฏฺตุ ภควา กปฺปํ, ติฏฺตุ สุคโต กปฺปํ, พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติ. นาหํ ตํ ทุกฺกฏํ ปสฺสามิ, อปิ จายสฺมนฺตานํ สทฺธาย เทเสมิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อิทมฺปิ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ ยํ ตฺวํ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ อุสฺสุกฺกํ อกาสิ. เทเสหิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ. ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, อยํ มหาปชาปติ โคตมี ภควโต มาตุจฺฉา อาปาทิกา โปสิกา ขีรสฺส ทายิกา ภควนฺตํ ชเนตฺติยา กาลงฺกตาย ถฺํ ปาเยสีติ มาตุคามสฺส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ อุสฺสุกฺกํ อกาสึ. นาหํ ตํ ทุกฺกฏํ ปสฺสามิ, อปิ ¶ จายสฺมนฺตานํ สทฺธาย เทเสมิ ตํ ทุกฺกฏ’’นฺติ.
๔๔๔. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ปุราโณ ทกฺขิณาคิริสฺมึ จาริกํ จรติ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. อถ โข อายสฺมา ปุราโณ เถเรหิ ภิกฺขูหิ ธมฺเม จ วินเย จ สงฺคีเต ทกฺขิณาคิริสฺมึ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เยน เวฬุวนํ ¶ กลนฺทกนิวาโป เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เถเรหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ปุราณํ เถรา ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘เถเรหิ, อาวุโส ปุราณ, ธมฺโม จ วินโย จ สงฺคีโต. อุเปหิ ตํ สงฺคีติ’’นฺติ. ‘‘สุสงฺคีตาวุโส, เถเรหิ ธมฺโม จ วินโย จ. อปิจ ยเถว มยา ภควโต สมฺมุขา สุตํ, สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ, ตเถวาหํ ธาเรสฺสามี’’ติ.
๓. พฺรหฺมทณฺฑกถา
๔๔๕. อถ ¶ โข อายสฺมา อานนฺโท เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ภควา มํ, ภนฺเต, ปรินิพฺพานกาเล เอวมาห – ‘เตน หานนฺท, สงฺโฆ มมจฺจเยน ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑํ อาณาเปตู’’’ติ ¶ . ‘‘ปุจฺฉิ ปน ตฺวํ, อาวุโส อานนฺท, ภควนฺตํ – ‘กตโม ปน, ภนฺเต, พฺรหฺมทณฺโฑ’’’ติ? ‘‘ปุจฺฉึ โขหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ – ‘กตโม ปน, ภนฺเต, พฺรหฺมทณฺโฑ’’’ติ? ‘‘ฉนฺโน, อานนฺท, ภิกฺขุ ยํ อิจฺเฉยฺย ตํ วเทยฺย. ภิกฺขูหิ ฉนฺโน ภิกฺขุ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ, นานุสาสิตพฺโพ’’ติ. ‘‘เตน หาวุโส อานนฺท, ตฺวํเยว ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน ¶ พฺรหฺมทณฺฑํ อาณาเปหี’’ติ. ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, ฉนฺนสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑํ อาณาเปมิ, จณฺโฑ โส ภิกฺขุ ผรุโส’’ติ? ‘เตน หาวุโส อานนฺท, พหุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ คจฺฉาหี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา อานนฺโท เถรานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ นาวาย อุชฺชวนิกาย โกสมฺพึ อุชฺชวิ, นาวาย ปจฺโจโรหิตฺวา รฺโ อุเทนสฺส [อุเตนสฺส (ก.)] อุยฺยานสฺส อวิทูเร อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. เตน โข ปน สมเยน ราชา อุเทโน อุยฺยาเน ปริจาเรสิ สทฺธึ โอโรเธน. อสฺโสสิ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรโธ – ‘‘อมฺหากํ กิร อาจริโย อยฺโย อานนฺโท อุยฺยานสฺส อวิทูเร อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺโน’’ติ. อถ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรโธ ราชานํ อุเทนํ เอตทโวจ – ‘‘อมฺหากํ กิร, เทว, อาจริโย อยฺโย อานนฺโท อุยฺยานสฺส อวิทูเร อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺโน. อิจฺฉาม มยํ, เทว, อยฺยํ อานนฺทํ ปสฺสิตุ’’นฺติ. ‘‘เตน หิ ตุมฺเห สมณํ อานนฺทํ ปสฺสถา’’ติ.
อถ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรโธ เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรธํ อายสฺมา อานนฺโท ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ ¶ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ¶ . อถ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรโธ อายสฺมตา อานนฺเทน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปฺจ อุตฺตราสงฺคสตานิ ปาทาสิ. อถ ¶ โข รฺโ อุเทนสฺส โอโรโธ อายสฺมโต อานนฺทสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺายาสนา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ราชา อุเทโน เตนุปสงฺกมิ. อทฺทสา โข ราชา อุเทโน โอโรธํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน โอโรธํ เอตทโวจ – ‘‘อปิ นุ โข ตุมฺเห สมณํ อานนฺทํ ปสฺสิตฺถา’’ติ? ‘‘อปสฺสิมฺหา โข มยํ, เทว, อยฺยํ อานนฺท’’นฺติ. ‘‘อปิ นุ ตุมฺเห สมณสฺส อานนฺทสฺส กิฺจิ อทตฺถา’’ติ? ‘‘อทมฺหา โข มยํ, เทว, อยฺยสฺส อานนฺทสฺส ปฺจ อุตฺตราสงฺคสตานี’’ติ. ราชา อุเทโน อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถฺหิ นาม สมโณ อานนฺโท ตาว พหุํ จีวรํ ปฏิคฺคเหสฺสติ! ทุสฺสวาณิชฺชํ วา สมโณ อานนฺโท กริสฺสติ, ปคฺคาหิกสาลํ วา ปสาเรสฺสตี’’ติ!
อถ ¶ โข ราชา อุเทโน เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา อุเทโน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อาคมา นุ ¶ ขฺวิธ, โภ อานนฺท, อมฺหากํ โอโรโธ’’ติ? ‘‘อาคมาสิ โข เต อิธ, มหาราช, โอโรโธ’’ติ. ‘‘อปิ ปน โภโต อานนฺทสฺส กิฺจิ อทาสี’’ติ? ‘‘อทาสิ โข เม, มหาราช, ปฺจ อุตฺตราสงฺคสตานี’’ติ. ‘‘กึ ปน ภวํ อานนฺโท ตาว พหุํ จีวรํ กริสฺสตี’’ติ? ‘‘เย [เย ปน (ก.)] เต, มหาราช, ภิกฺขู ทุพฺพลจีวรา เตหิ สทฺธึ สํวิภชิสฺสามี’’ติ. ‘‘ยานิ โข ปน, โภ อานนฺท, โปราณกานิ ทุพฺพลจีวรานิ ตานิ กถํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตานิ, มหาราช, อุตฺตรตฺถรณํ กริสฺสามา’’ติ. ‘‘ยานิ ปน, โภ อานนฺท, โปราณกานิ อุตฺตรตฺถรณานิ ตานิ กถํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตานิ, มหาราช, ภิสิจฺฉวิโย กริสฺสามา’’ติ. ‘‘ยา ปน, โภ อานนฺท, โปราณกา ภิสิจฺฉวิโย ตา กถํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตา, มหาราช, ภูมตฺถรณํ กริสฺสามา’’ติ. ‘‘ยานิ ปน, โภ อานนฺท, โปราณกานิ ภูมตฺถรณานิ ตานิ กถํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตานิ, มหาราช, ปาทปฺุฉนิโย กริสฺสามา’’ติ. ‘‘ยา ปน, โภ อานนฺท, โปราณกา ปาทปฺุฉนิโย ตา กถํ กริสฺสถา’’ติ?. ‘‘ตา, มหาราช, รโชหรณํ กริสฺสามา’’ติ. ‘‘ยานิ ปน, โภ ¶ อานนฺท, โปราณกานิ รโชหรณานิ ตานิ กถํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตานิ, มหาราช, โกฏฺเฏตฺวา จิกฺขลฺเลน มทฺทิตฺวา ปริภณฺฑํ ลิมฺปิสฺสามา’’ติ.
อถ โข ราชา อุเทโน – สพฺเพวิเม ¶ สมณา สกฺยปุตฺติยา โยนิโส อุปเนนฺติ, น กุลวํ คเมนฺตีติ ¶ – อายสฺมโต อานนฺทสฺส อฺานิปิ ปฺจ ทุสฺสสตานิ ปาทาสิ. อยฺจรหิ อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปมํ จีวรภิกฺขา อุปฺปชฺชิ จีวรสหสฺสํ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน โฆสิตาราโม เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อายสฺมา อานนฺโท เอตทโวจ – ‘‘สงฺเฆน เต, อาวุโส ฉนฺน, พฺรหฺมทณฺโฑ อาณาปิโต’’ติ.
‘‘กตโม ปน, ภนฺเต อานนฺท, พฺรหฺมทณฺโฑ อาณาปิโต’’ติ? ‘‘ตฺวํ, อาวุโส ฉนฺน, ภิกฺขู ยํ อิจฺเฉยฺยาสิ ตํ วเทยฺยาสิ. ภิกฺขูหิ ตฺวํ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ, นานุสาสิตพฺโพ’’ติ. ‘‘นนฺวาหํ, ภนฺเต อานนฺท, หโต เอตฺตาวตา, ยโตหํ ภิกฺขูหิ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ, นานุสาสิตพฺโพ’’ติ ตตฺเถว มุจฺฉิโต ปปโต. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน ¶ พฺรหฺมทณฺเฑน อฏฺฏียมาโน หรายมาโน ชิคุจฺฉมาโน เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ ¶ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโร จ ปนายสฺมา ฉนฺโน อรหตํ อโหสิ. อถ โข อายสฺมา ฉนฺโน อรหตฺตํ ปตฺโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิปฺปสฺสมฺเภหิ ทานิ เม, ภนฺเต อานนฺท, พฺรหฺมทณฺฑ’’นฺติ. ‘‘ยทคฺเคน ตยา, อาวุโส ฉนฺน, อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ ตทคฺเคน เต พฺรหฺมทณฺโฑ ปฏิปฺปสฺสทฺโธ’’ติ. อิมาย โข ปน วินยสงฺคีติยา ปฺจ ภิกฺขุสตานิ อนูนานิ อนธิกานิ อเหสุํ. ตสฺมา อยํ วินยสงฺคีติ ‘‘ปฺจสติกา’’ติ วุจฺจตีติ.
ปฺจสติกกฺขนฺธโก เอกาทสโม.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู เตวีสติ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ปรินิพฺพุเต ¶ สมฺพุทฺเธ, เถโร กสฺสปสวฺหโย;
อามนฺตยิ ภิกฺขุคณํ, สทฺธมฺมมนุปาลโก;
ปาวายทฺธานมคฺคมฺหิ, สุภทฺเทน ปเวทิตํ;
สงฺคายิสฺสาม ¶ สทฺธมฺมํ, อธมฺโม ปุเร ทิปฺปติ.
เอเกนูน ปฺจสตํ, อานนฺทมฺปิ จ อุจฺจินิ;
ธมฺมวินยสงฺคีตึ, วสนฺโต คุหมุตฺตเม.
อุปาลึ ¶ วินยํ ปุจฺฉิ, สุตฺตนฺตานนฺทปณฺฑิตํ;
ปิฏกํ ตีณิ สงฺคีตึ, อกํสุ ชินสาวกา.
น ปุจฺฉิ อกฺกมิตฺวาน, วนฺทาเปสิ น ยาจิ จ.
ปพฺพชฺชํ ¶ มาตุคามสฺส, สทฺธาย ทุกฺกฏานิ เม;
ปุราโณ พฺรหฺมทณฺฑฺจ, โอโรโธ อุเทเนน สห.
ตาว พหุ ทุพฺพลฺจ, อุตฺตรตฺถรณา ภิสิ;
ภูมตฺถรณา ปฺุฉนิโย, รโช จิกฺขลฺลมทฺทนา.
สหสฺสจีวรํ อุปฺปชฺชิ, ปมานนฺทสวฺหโย;
ตชฺชิโต พฺรหฺมทณฺเฑน, จตุสฺสจฺจํ อปาปุณิ;
วสีภูตา ปฺจสตา, ตสฺมา ปฺจสตี อิติ.
ปฺจสติกกฺขนฺธกํ นิฏฺิตํ.
๑๒. สตฺตสติกกฺขนฺธกํ
๑. ปมภาณวาโร
๔๔๖. เตน ¶ ¶ ¶ ¶ โข ปน สมเยน วสฺสสตปรินิพฺพุเต ภควติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ – กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคึ ปาตุํ, กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต วชฺชีสุ จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตทหุโปสเถ กํสปาตึ [กํสจาฏึ (สฺยา.)] อุทเกน ปูเรตฺวา มชฺเฌ ภิกฺขุสงฺฆสฺส เปตฺวา อาคตาคเต เวสาลิเก อุปาสเก เอวํ วทนฺติ – ‘‘เทถาวุโส, สงฺฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ. ภวิสฺสติ สงฺฆสฺส ปริกฺขาเรน กรณีย’’นฺติ. เอวํ วุตฺเต อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก อุปาสเก เอตทโวจ – ‘‘มาวุโส, อทตฺถ สงฺฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ. น ¶ กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา’’ติ. เอวมฺปิ โข เวสาลิกา อุปาสกา อายสฺมตา ยเสน กากณฺฑกปุตฺเตน วุจฺจมานา อทํสุเยว สงฺฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ตํ หิรฺํ ภิกฺขคฺเคน [ภิกฺขุคฺเคน (สฺยา.)] ¶ ปฏิวีสํ [ปฏิวึสํ (สี.), ปฏิวิสํ (สฺยา.)] เปตฺวา ภาเชสุํ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอโส ¶ เต, อาวุโส ยส, หิรฺสฺส ปฏิวีโส’’ติ. ‘‘นตฺถิ, เม อาวุโส, หิรฺสฺส ปฏิวีโส, นาหํ หิรฺํ สาทิยามี’’ติ. อถ ¶ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู – ‘‘อยํ อาวุโส ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสติ, ปริภาสติ, อปฺปสาทํ กโรติ; หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ กโรมา’’ติ เต. ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ อกํสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก วชฺชิปุตฺตเก ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘ภควตา, อาวุโส, ปฺตฺตํ – ‘ปฏิสารณียกมฺมกตสฺส ภิกฺขุโน อนุทูโต ทาตพฺโพ’ติ. เทถ เม, อาวุโส, อนุทูตํ ภิกฺขุ’’นฺติ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เอกํ ภิกฺขุํ สมฺมนฺนิตฺวา อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส อนุทูตํ อทํสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต ¶ อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ เวสาลึ ปวิสิตฺวา เวสาลิเก อุปาสเก เอตทโวจ – ‘‘อหํ กิรายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
๔๔๗. ‘‘เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข, อาวุโส, ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – [อ. นิ. ๔.๕๐] ‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. กตเม จตฺตาโร? อพฺภํ, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ. มหิกา, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ, ธูมรโช, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ราหุ, ภิกฺขเว, อสุรินฺโท จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโรเม สมณพฺราหฺมณานํ ¶ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. กตเม จตฺตาโร? สนฺติ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา ¶ สุรํ ปิวนฺติ, เมรยํ ปิวนฺติ, สุราเมรยปานา อปฺปฏิวิรตา – อยํ, ภิกฺขเว, ปโม สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ¶ ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา เมถุนํ ¶ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺติ, เมถุนธมฺมา อปฺปฏิวิรตา – อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺติ, ชาตรูปรชตปฺปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา – อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา มิจฺฉาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปนฺติ; มิจฺฉาชีวา อปฺปฏิวิรตา – อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ ¶ , น วิโรจนฺติ’. ‘‘อิทมโวจาวุโส, ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘ราคโทสปริกฺลิฏฺา, เอเก สมณพฺราหฺมณา;
อวิชฺชานิวุฏา [อวิชฺชานีวุตา (สฺยา.)] โปสา, ปิยรูปาภินนฺทิโน.
‘‘สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ, ปฏิเสวนฺติ เมถุนํ;
รชตํ ชาตรูปฺจ, สาทิยนฺติ อวิทฺทสู.
‘‘มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ, เอเก สมณพฺราหฺมณา;
เอเต อุปกฺกิเลสา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
‘‘เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺา, เอเก สมณพฺราหฺมณา;
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ, อสุทฺธา สรชา มคา.
‘‘อนฺธกาเรน โอนทฺธา, ตณฺหาทาสา สเนตฺติกา;
วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ, อาทิยนฺติ ปุนพฺภวนฺติ.
‘‘เอวํวาที ¶ ¶ กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
๔๔๘. [สํ. นิ. ๔.๓๖๒ อิทํ วตฺถุ อาคตํ] ‘‘เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ราชนฺเตปุเร ราชปริสายํ สนฺนิสินฺนานํ ¶ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ – ‘กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชต’นฺติ. เตน โข ปนาวุโส สมเยน, มณิจูฬโก คามณี ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ. อถ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ เอตทโวจ – ‘มา อยฺยา เอวํ อวจุตฺถ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา ¶ สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา’ติ. อสกฺขิ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ สฺาเปตุํ.
‘‘อถ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ สฺาเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘อิธ, ภนฺเต, ราชนฺเตปุเร ราชปริสายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ – กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตนฺติ. เอวํ วุตฺเต อหํ ภนฺเต, ตํ ปริสํ เอตทโวจํ – มา อยฺยา เอวํ อวจุตฺถ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ ¶ ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตาติ. อสกฺขึ โข อหํ, ภนฺเต, ตํ ปริสํ สฺาเปตุํ. กจฺจาหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว ภควโต โหมิ, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขามิ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรมิ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉตี’ติ? ‘ตคฺฆ ตฺวํ, คามณิ, เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว เม โหสิ; น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ ¶ [ปารา. ๕๘๒], ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรสิ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉติ. น หิ, คามณิ, กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ¶ ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา. ยสฺส โข, คามณิ, ชาตรูปรชตํ กปฺปติ, ปฺจปิ ตสฺส กามคุณา กปฺปนฺติ. ยสฺส ปฺจ กามคุณา กปฺปนฺติ เอกํเสเนตํ, คามณิ, ธาเรยฺยาสิ – อสฺสมณธมฺโม อสกฺยปุตฺติยธมฺโมติ. อปิ จาหํ, คามณิ, เอวํ วทามิ ติณํ ติณตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; ทารุ ทารุตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; สกฏํ สกฏตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; ปุริโส ปุริสตฺถิเกน ปริเยสิตพฺโพ. น ตฺเววาหํ, คามณิ, เกนจิ ปริยาเยน ชาตรูปรชตํ สาทิตพฺพํ ปริเยสิตพฺพนฺติ ¶ วทามี’ติ.
‘‘เอวํวาที กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
๔๔๙. ‘‘เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา ราชคเห อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ชาตรูปรชตํ ปฏิกฺขิปิ, สิกฺขาปทฺจ ปฺเปสิ. เอวํวาที กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ ¶ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามี’’ติ.
เอวํ วุตฺเต เวสาลิกา อุปาสกา อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘เอโกว ภนฺเต, อยฺโย ยโส กากณฺฑกปุตฺโต สมโณ สกฺยปุตฺติโย. สพฺเพวิเม อสฺสมณา อสกฺยปุตฺติยา. วสตุ, ภนฺเต, อยฺโย ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิยํ. มยํ อยฺยสฺส ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก อุปาสเก สฺาเปตฺวา อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ อารามํ อคมาสิ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อนุทูตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉึสุ – ‘‘ขมาปิตาวุโส, ยเสน กากณฺฑกปุตฺเตน เวสาลิกา อุปาสกา’’ติ ¶ ¶ ? ‘‘อุปาสเกหิ ปาปิกํ โน, อาวุโส, กตํ. เอโกว ยโส กากณฺฑกปุตฺโต สมโณ สกฺยปุตฺติโย กโต. สพฺเพว มยํ อสฺสมณา อสกฺยปุตฺติยา กตา’’ติ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู – ‘‘อยํ, อาวุโส, ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อมฺเหหิ อสมฺมโต คิหีนํ ปกาเสสิ; หนฺทสฺส มยํ อุกฺเขปนียกมฺมํ ¶ กโรมา’’ติ. เต ตสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กตฺตุกามา สนฺนิปตึสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โกสมฺพิยํ ปจฺจุฏฺาสิ.
๔๕๐. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต ปาเวยฺยกานฺจ [ปาเยฺยกานฺจ (สฺยา.)] อวนฺติทกฺขิณาปถกานฺจ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉนฺตุ อายสฺมนฺตา; อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อโหคงฺเค ปพฺพเต ปฏิวสติ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เยน อโหคงฺโค ปพฺพโต, เยนายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสึ ¶ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสึ เอตทโวจ – ‘‘อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ – กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคึ ปาตุํ, กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ. หนฺท ¶ มยํ, ภนฺเต, อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ ¶ โข สฏฺิมตฺตา ปาเวยฺยกา ภิกฺขู – สพฺเพ อารฺิกา, สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา, สพฺเพ ปํสุกูลิกา, สพฺเพ เตจีวริกา, สพฺเพว อรหนฺโต – อโหคงฺเค ปพฺพเต สนฺนิปตึสุ. อฏฺาสีติมตฺตา อวนฺติทกฺขิณาปถกา ภิกฺขู – อปฺเปกจฺเจ อารฺิกา, อปฺเปกจฺเจ ปิณฺฑปาติกา, อปฺเปกจฺเจ ปํสุกูลิกา, อปฺเปกจฺเจ เตจีวริกา, สพฺเพว อรหนฺโต – อโหคงฺเค ปพฺพเต สนฺนิปตึสุ. อถ ¶ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ เอตทโหสิ – ‘‘อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬฺจ, วาฬฺจ; กํ นุ โข มยํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เยน มยํ อิมสฺมึ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติ.
๔๕๑. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา เรวโต โสเรยฺเย ปฏิวสติ – พหุสฺสุโต อาคตาคโม ¶ ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อายสฺมา เรวโต โสเรยฺเย ปฏิวสติ – พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปกฺขํ ลภิสฺสาม, เอวํ มยํ อิมสฺมึ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา เรวโต – ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย – เถรานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ. สุตฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬฺจ วาฬฺจ. น โข เมตํ ปติรูปํ โยหํ เอวรูเป อธิกรเณ โอสกฺเกยฺยํ. อิทานิ จ ปน เต ภิกฺขู อาคจฺฉิสฺสนฺติ. โสหํ เตหิ อากิณฺโณ น ผาสุ คมิสฺสามิ. ยํนูนาหํ ปฏิกจฺเจว คจฺเฉยฺย’’นฺติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต โสเรยฺยา สงฺกสฺสํ อคมาสิ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู โสเรยฺยํ คนฺตฺวา ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ อายสฺมา เรวโต’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายสฺมา เรวโต สงฺกสฺสํ ¶ คโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺกสฺสา กณฺณกุชฺชํ [กนฺนกุชฺชํ (สี.)] อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู สงฺกสฺสํ คนฺตฺวา ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ อายสฺมา เรวโต’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายสฺมา เรวโต กณฺณกุชฺชํ คโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต กณฺณกุชฺชา อุทุมฺพรํ ¶ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู กณฺณกุชฺชํ คนฺตฺวา ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ อายสฺมา เรวโต’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายสฺมา เรวโต อุทุมฺพรํ คโต’’ติ. อถ ¶ โข อายสฺมา เรวโต อุทุมฺพรา อคฺคฬปุรํ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อุทุมฺพรํ คนฺตฺวา ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ อายสฺมา เรวโต’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายสฺมา เรวโต อคฺคฬปุรํ คโต’’ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อคฺคฬปุรา สหชาตึ [สหํชาตึ (ก.)] อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อคฺคฬปุรํ คนฺตฺวา ปุจฺฉึสุ – ‘‘กหํ อายสฺมา เรวโต’’ติ? เต เอวมาหํสุ – ‘‘เอสายสฺมา เรวโต สหชาตึ คโต’’ติ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ เรวตํ สหชาติยํ สมฺภาเวสุํ.
๔๕๒. อถ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, อาวุโส, อายสฺมา เรวโต พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปฺหํ ปุจฺฉิสฺสาม, ปฏิพโล อายสฺมา เรวโต เอเกเนว ปฺเหน สกลมฺปิ รตฺตึ วีตินาเมตุํ. อิทานิ จ ปนายสฺมา เรวโต ¶ อนฺเตวาสิกํ [อนฺเตวาสึ (สฺยา.)] สรภาณกํ ภิกฺขุํ อชฺเฌสิสฺสติ. โส ตฺวํ ตสฺส ภิกฺขุโน สรภฺปริโยสาเน อายสฺมนฺตํ เรวตํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมานิ ¶ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติ. ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมโต สมฺภูตสฺส สาณวาสิสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อนฺเตวาสิกํ สรภาณกํ ภิกฺขุํ อชฺเฌสิ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต ตสฺส ภิกฺขุโน สรภฺปริโยสาเน เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ – ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคินา โลณํ ปริหริตุํ – ยตฺถ อโลณกํ ภวิสฺสติ ตตฺถ ปริภฺุชิสฺสามี’’ติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ ¶ ? ‘‘โก โส, อาวุโส, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลาย ฉายาย วีติวตฺตาย, วิกาเล โภชนํ ภฺุชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทานิ คามนฺตรํ คมิสฺสามีติ – ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ โภชนํ ภฺุชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาวาสา สมานสีมา นานุโปสถํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส ¶ , กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ ¶ , ภนฺเต, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, วคฺเคน สงฺเฆน กมฺมํ กาตุํ – อาคเต ภิกฺขู อนุมาเนสฺสามา’’ติ [อนุชานิสฺสามาติ, อนุชาเนสฺสามาติ, อนุมตึ อาเนสฺสามาติ (ก.)]? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อิทํ เม อุปชฺฌาเยน อชฺฌาจิณฺณํ, อิทํ เม อาจริเยน อชฺฌาจิณฺณํ, ตํ อชฺฌาจริตุ’’นฺติ? ‘‘อาจิณฺณกปฺโป โข, อาวุโส, เอกจฺโจ กปฺปติ, เอกจฺโจ น กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยํ ตํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ, อสมฺปตฺตํ ทธิภาวํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชโฬคึ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘กา สา, อาวุโส, ชโฬคี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยา สา สุรา อาสุตา, อสมฺปตฺตา มชฺชภาวํ, สา ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อทสกํ นิสีทน’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชาตรูปรชต’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. ‘‘อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ. หนฺท มยํ, ภนฺเต, อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ¶ ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา ¶ โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
๒. ทุติยภาณวาโร
๔๕๓. อสฺโสสุํ ¶ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู – ‘‘ยโส กิร กากณฺฑกปุตฺโต อิทํ อธิกรณํ อาทิยิตุกาโม ปกฺขํ ปริเยสติ, ลภติ จ กิร ปกฺข’’นฺติ. อถ โข เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬฺจ วาฬฺจ. กํ นุ โข มยํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เยน มยํ อิมสฺมึ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติ.
อถ โข เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อายสฺมา เรวโต พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เอวํ มยํ อิมสฺมึ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ปหูตํ สามณกํ ปริกฺขารํ ปฏิยาเทสุํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปิ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตํ สามณกํ ปริกฺขารํ อาทาย นาวาย สหชาตึ อุชฺชวึสุ; นาวาย ปจฺโจโรหิตฺวา ¶ อฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ¶ ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรนฺติ. อถ โข อายสฺมโต สาฬฺหสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? อถ โข อายสฺมโต สาฬฺหสฺส, ธมฺมฺจ วินยฺจ เจตสา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส, เอตทโหสิ – ‘‘อธมฺมวาทิโน ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาทิโน ปาเวยฺยกา [ปาเยฺยกา (สฺยา.)] ภิกฺขู’’ติ.
อถ โข อฺตรา สุทฺธาวาสกายิกา เทวตา อายสฺมโต สาฬฺหสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมฺาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิฺเชยฺย, เอวเมว สุทฺธาวาเสสุ เทเวสุ อนฺตรหิตา – อายสฺมโต สาฬฺหสฺส ¶ สมฺมุเข ปาตุรโหสิ. อถ โข สา เทวตา อายสฺมนฺตํ สาฬฺหํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต สาฬฺห, อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขู. เตน หิ, ภนฺเต สาฬฺห, ยถาธมฺโม ตถา ติฏฺาหี’’ติ. ‘‘ปุพฺเพปิ จาหํ, เทวเต, เอตรหิ จ ยถาธมฺโม ตถา ิโต ¶ ; อปิ จาหํ น ตาว ทิฏฺึ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมึ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติ.
๔๕๔. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตํ สามณกํ ปริกฺขารํ อาทาย เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร สามณกํ ¶ ปริกฺขารํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปี’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺณํ เม ปตฺตจีวร’’นฺติ น อิจฺฉิ ปฏิคฺคเหตุํ.
เตน โข ปน สมเยน อุตฺตโร นาม ภิกฺขุ วีสติวสฺโส อายสฺมโต เรวตสฺส อุปฏฺาโก โหติ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เยนายสฺมา อุตฺตโร เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา อุตฺตโร สามณกํ ปริกฺขารํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปี’’ติ. ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺณํ เม ปตฺตจีวร’’นฺติ น อิจฺฉิ ปฏิคฺคเหตุํ. ‘‘มนุสฺสา โข, อาวุโส อุตฺตร, ภควโต สามณกํ ปริกฺขารํ อุปนาเมนฺติ. สเจ ภควา ปฏิคฺคณฺหาติ, เตเนว เต อตฺตมนา โหนฺติ. โน เจ ภควา ปฏิคฺคณฺหาติ, อายสฺมโต [อายสฺมโต จ (สฺยา.)] อานนฺทสฺส อุปนาเมนฺติ – ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร สามณกํ ปริกฺขารํ. ยถา ภควตา ปฏิคฺคหิโต, เอวเมว โส ภวิสฺสตีติ. ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา อุตฺตโร สามณกํ ¶ ปริกฺขารํ. ยถา เถเรน ปฏิคฺคหิโต, เอวเมว โส ภวิสฺสตี’’ติ. อถ โข อายสฺมา อุตฺตโร เวสาลิเกหิ วชฺชิปุตฺเตหิ ภิกฺขูหิ นิปฺปีฬิยมาโน เอกํ จีวรํ อคฺคเหสิ. ‘‘วเทยฺยาถ, อาวุโส, เยน อตฺโถ’’ติ. ‘‘เอตฺตกํ อายสฺมา อุตฺตโร เถรํ ¶ วเทตุ; เอตฺตกฺจ, ภนฺเต, เถโร สงฺฆมชฺเฌ วเทตุ – ‘ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสุ พุทฺธา ภควนฺโต อุปฺปชฺชนฺติ. ธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, อธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขู’’’ติ. ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา อุตฺตโร เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตฺตกํ, ภนฺเต, เถโร สงฺฆมชฺเฌ วเทตุ – ‘ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสุ พุทฺธา ภควนฺโต อุปฺปชฺชนฺติ ¶ . ธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, อธมฺมวาที ¶ ปาเวยฺยกา ภิกฺขู’’’ติ. ‘‘อธมฺเม มํ ตฺวํ, ภิกฺขุ, นิโยเชสี’’ติ เถโร อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ ปณาเมสิ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ เอตทโวจุํ – ‘‘กึ, อาวุโส อุตฺตร, เถโร อาหา’’ติ? ‘‘ปาปิกํ โน, อาวุโส, กตํ. ‘อธมฺเม มํ ตฺวํ, ภิกฺขุ, นิโยเชสี’’’ติ เถโร มํ ปณาเมสีติ. ‘‘นนุ ตฺวํ, อาวุโส [อาวุโส อุตฺตร (สฺยา. กํ.)], วุฑฺโฒ วีสติวสฺโสสี’’ติ? ‘‘อามาวุโส, อปิ จ มยํ ครุนิสฺสยํ คณฺหามา’’ติ.
๔๕๕. อถ โข สงฺโฆ ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกาโม สนฺนิปติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. สเจ มยํ อิมํ อธิกรณํ อิธ วูปสเมสฺสาม, สิยาปิ มูลาทายกา [มูลทายกา (สี.)] ภิกฺขู ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏยฺยุํ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, ยตฺเถวิมํ อธิกรณํ สมุปฺปนฺนํ, สงฺโฆ ตตฺเถวิมํ อธิกรณํ ¶ วูปสเมยฺยา’’ติ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู เวสาลึ อคมํสุ – ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกามา.
เตน โข ปน สมเยน สพฺพกามี นาม ปถพฺยา สงฺฆตฺเถโร วีสวสฺสสติโก อุปสมฺปทาย, อายสฺมโต อานนฺทสฺส สทฺธิวิหาริโก, เวสาลิยํ ปฏิวสติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสึ เอตทโวจ – ‘‘อหํ, อาวุโส, ยสฺมึ วิหาเร สพฺพกามี เถโร วิหรติ, ตํ วิหารํ อุปคจฺฉามิ. โส ตฺวํ กาลสฺเสว อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ อุปสงฺกมิตฺวา อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติ.
‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมโต เรวตสฺส ปจฺจสฺโสสิ. อถ โข อายสฺมา เรวโต, ยสฺมึ วิหาเร สพฺพกามี เถโร วิหรติ, ตํ วิหารํ อุปคจฺฉิ. คพฺเภ อายสฺมโต สพฺพกามิสฺส เสนาสนํ ปฺตฺตํ โหติ, คพฺภปฺปมุเข อายสฺมโต เรวตสฺส. อถ โข อายสฺมา เรวโต – อยํ เถโร ¶ มหลฺลโก น นิปชฺชตีติ – น เสยฺยํ กปฺเปสิ. อายสฺมา สพฺพกามี – อยํ ภิกฺขุ อาคนฺตุโก กิลนฺโต น นิปชฺชตีติ – น เสยฺยํ กปฺเปสิ. อถ โข อายสฺมา ¶ สพฺพกามี รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺาย อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ – ‘‘กตเมน ตฺวํ ภูมิ วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรสี’’ติ? ‘‘เมตฺตาวิหาเรน โข อหํ ¶ , ภนฺเต, เอตรหิ พหุลํ วิหรามี’’ติ. ‘‘กุลฺลกวิหาเรน กิร ตฺวํ ภูมิ เอตรหิ พหุลํ วิหรสิ ¶ . กุลฺลกวิหาโร เอโส [เหโส (สฺยา.)] ภูมิ ยทิทํ เมตฺตา’’ติ. ‘‘ปุพฺเพปิ เม, ภนฺเต, คิหิภูตสฺส อาจิณฺณา เมตฺตา. เตนาหํ เอตรหิปิ เมตฺตาวิหาเรน พหุลํ วิหรามิ, อปิ จ โข มยา จิรปฺปตฺตํ อรหตฺต’’นฺติ. ‘‘เถโร ปน, ภนฺเต, กตเมน วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรตี’’ติ? ‘‘สฺุตาวิหาเรน โข อหํ ภูมิ เอตรหิ พหุลํ วิหรามี’’ติ. ‘‘มหาปุริสวิหาเรน กิร, ภนฺเต, เถโร เอตรหิ พหุลํ วิหรติ. มหาปุริสวิหาโร เอโส, ภนฺเต, ยทิทํ สฺุตา’’ติ. ‘‘ปุพฺเพปิ เม ภูมิ คิหิภูตสฺส อาจิณฺณา สฺุตา. เตนาหํ เอตรหิปิ สฺุตาวิหาเรน พหุลํ วิหรามิ, อปิ จ มยา จิรปฺปตฺตํ อรหตฺต’’นฺติ. อยฺจรหิ เถรานํ ภิกฺขูนํ อนฺตรากถา วิปฺปกตา, อถายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี ตสฺมึ อนุปฺปตฺโต โหติ. อถ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี เยนายสฺมา สพฺพกามี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ เอตทโวจ – ‘‘อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ – กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคึ ¶ , ปาตุํ กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ. เถเรน, ภนฺเต, อุปชฺฌายสฺส มูเล พหุธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโต. เถรสฺส ภนฺเต, ธมฺมฺจ วินยฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส กถํ โหติ? เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? ‘‘ตยาปิ โข, อาวุโส, อุปชฺฌายสฺส มูเล พหุ ธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโต. ตุยฺหํ ปน, อาวุโส, ธมฺมฺจ วินยฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส กถํ โหติ? เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? ‘‘มยฺหํ โข, ภนฺเต, ธมฺมฺจ วินยฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เอวํ โหติ – อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขูติ; อปิ จาหํ น ¶ ตาว ทิฏฺึ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมึ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติ. ‘‘มยฺหมฺปิ โข, อาวุโส, ธมฺมฺจ วินยฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เอวํ โหติ ¶ – อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขูติ; อปิ จาหํ น ตาว ทิฏฺึ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมึ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติ.
๔๕๖. อถ โข สงฺโฆ ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกาโม สนฺนิปติ. ตสฺมึ โข ปน อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ ¶ อิมสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย วูปสเมยฺยา’’ติ. สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู อุจฺจินิ. ปาจีนกานํ ภิกฺขูนํ – อายสฺมนฺตฺจ สพฺพกามึ, อายสฺมนฺตฺจ สาฬฺหํ, อายสฺมนฺตฺจ ขุชฺชโสภิตํ, อายสฺมนฺตฺจ วาสภคามิกํ; ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ – อายสฺมนฺตฺจ เรวตํ, อายสฺมนฺตฺจ สมฺภูตํ สาณวาสึ, อายสฺมนฺตฺจ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ, อายสฺมนฺตฺจ สุมนนฺติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ อิมสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู สมฺมนฺเนยฺย อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. เอสา ตฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อมฺหากํ อิมสฺมึ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิฺายติ. สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู สมฺมนฺนติ อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ จตุนฺนํ ปาจีนกานํ ภิกฺขูนํ, จตุนฺนํ ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ สมฺมุติ, อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ¶ , โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
‘‘สมฺมตา ¶ สงฺเฆน จตฺตาโร ปาจีนกา ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยกา ภิกฺขู, อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ. ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ.
เตน โข ปน สมเยน อชิโต นาม ภิกฺขุ ทสวสฺโส สงฺฆสฺส ปาติโมกฺขุทฺเทสโก โหติ. อถ โข สงฺโฆ อายสฺมนฺตมฺปิ อชิตํ สมฺมนฺนติ – เถรานํ ภิกฺขูนํ อาสนปฺาปกํ. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กตฺถ นุ โข มยํ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติ? อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ ¶ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข วาลิการาโม รมณีโย อปฺปสทฺโท อปฺปนิคฺโฆโส. ยํนูน มยํ วาลิการาเม อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติ.
๔๕๗. อถ ¶ โข เถรา ภิกฺขู วาลิการามํ อคมํสุ – ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกามา. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ วินยํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ.
อายสฺมา สพฺพกามี สงฺฆํ าเปสิ –
‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ. ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ เรวเตน วินยํ ปุฏฺโ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ.
อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ เอตทโวจ – ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคินา โลณํ ปริหริตุํ – ยตฺถ อโลณกํ ภวิสฺสติ ¶ ตตฺถ ปริภฺุชิสฺสามา’’ติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ. [ปาจิ. ๒๕๔ อาทโย] ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘สนฺนิธิการกโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ปมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ปมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลาย ฉายาย วีติวตฺตาย วิกาเล โภชนํ ภฺุชิตุ’’นฺติ ¶ ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. ๒๔๕]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? วิกาลโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ทุติยํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ทุติยํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทานิ คามนฺตรํ คมิสฺสามีติ – ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ โภชนํ ¶ ภฺุชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. ๒๓๔]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘อนติริตฺตโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ตติยํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ตติยํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ ¶ , ภนฺเต, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ ภนฺเต, สมฺพหุลา อาวาสา สมานสีมา นานุโปสถํ กาตุ’’นฺติ. ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [มหาว. ๑๔๑ อาทโย]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห, อุโปสถสํยุตฺเต’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘วินยาติสาเร ทุกฺกฏ’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ จตุตฺถํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ จตุตฺถํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, วคฺเคน สงฺเฆน กมฺมํ กาตุํ – อาคเต ภิกฺขู อนุมาเนสฺสามา’’ติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ ¶ [มหาว. ๓๘๓ อาทโย]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘จมฺเปยฺยเก, วินยวตฺถุสฺมิ’’นฺติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘วินยาติสาเร ทุกฺกฏ’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ปฺจมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ปฺจมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทํ เม อุปชฺฌาเยน อชฺฌาจิณฺณํ, อิทํ เม อาจริเยน ¶ อชฺฌาจิณฺณํ – ตํ อชฺฌาจริตุ’’นฺติ? ‘‘อาจิณฺณกปฺโป โข, อาวุโส, เอกจฺโจ กปฺปติ, เอกจฺโจ น กปฺปตี’’ติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ฉฏฺํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ ¶ . อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ฉฏฺํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ ¶ , ภนฺเต, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยํ ตํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ, อสมฺปตฺตํ ทธิภาวํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. ๒๓๔]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘อนติริตฺตโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ สตฺตมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ สตฺตมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชโฬคึ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘กา สา, อาวุโส, ชโฬคี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยา สา สุรา อาสุตา อสมฺปตฺตา มชฺชภาวํ, สา ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. ๓๒๖]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘โกสมฺพิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ. ‘‘สุราเมรยปาเน ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ อฏฺมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ อฏฺมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อทสกํ นิสีทน’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. ๕๓๑ อาทโย]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘เฉทนเก ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ นวมํ วตฺถุ ¶ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ นวมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’.
‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชาตรูปรชต’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปารา. ๕๘๐ อาทโย]. ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ. ‘‘ราชคเห, สุตฺตวิภงฺเค’’ติ. ‘‘กึ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘ชาตรูปรชตปฏิคฺคหเณ ปาจิตฺติย’’นฺติ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิทํ ทสมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ. อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํ. อิทํ ทสมํ สลากํ นิกฺขิปามิ.
‘‘สุณาตุ ¶ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ. อิมานิ ทส วตฺถูนิ สงฺเฆน วินิจฺฉิตานิ. อิติปิมานิ ทสวตฺถูนิ อุทฺธมฺมานิ, อุพฺพินยานิ, อปคตสตฺถุสาสนานี’’ติ.
๔๕๘. ‘‘นิหตเมตํ, อาวุโส, อธิกรณํ, สนฺตํ วูปสนฺตํ สุวูปสนฺตํ. อปิ จ มํ ตฺวํ, อาวุโส, สงฺฆมชฺเฌปิ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสิ – เตสํ ภิกฺขูนํ สฺตฺติยา’’ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สพฺพกามึ สงฺฆมชฺเฌปิ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺฉิ. ปุฏฺโ ปุฏฺโ อายสฺมา สพฺพกามี วิสฺสชฺเชสิ. อิมาย โข ปน วินยสงฺคีติยา สตฺต ภิกฺขุสตานิ อนูนานิ อนธิกานิ อเหสุํ, ตสฺมายํ วินยสงฺคีติ ‘‘สตฺตสติกา’’ติ วุจฺจตีติ.
ทุติยภาณวาโร นิฏฺิโต.
สตฺตสติกกฺขนฺธโก ทฺวาทสโม.
อิมมฺหิ ¶ ขนฺธเก วตฺถู ปฺจวีสติ.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทส ¶ วตฺถูนิ ปูเรตฺวา, กมฺมํ ทูเตน ปาวิสิ;
จตฺตาโร ปุน รูปฺจ, โกสมฺพิ จ ปาเวยฺยโก.
มคฺโค โสเรยฺยํ สงฺกสฺสํ, กณฺณกุชฺชํ อุทุมฺพรํ;
สหชาติ จ มชฺเฌสิ, อสฺโสสิ กํ นุ โข มยํ.
ปตฺตนาวาย อุชฺชวิ, รโหสิ อุปนามยํ [ทูรโตปิ อุทปาทิ (ก.)];
ครุ [ทารุณํ (สฺยา.)] สงฺโฆ จ เวสาลึ, เมตฺตา สงฺโฆ อุพฺพาหิกาติ.
สตฺตสติกกฺขนฺธโก นิฏฺิโต.
จูฬวคฺโค [จุลฺลวคฺโค (สี.)] นิฏฺิโต.
จูฬวคฺคปาฬิ นิฏฺิตา.