📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วินยวินิจฺฉโย
คนฺถารมฺภกถา
วนฺทิตฺวา ¶ ¶ สิรสา เสฏฺํ, พุทฺธมปฺปฏิปุคฺคลํ;
ภวาภาวกรํ ธมฺมํ, คณฺเจว นิรงฺคณํ.
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, หิตตฺถาย สมาหิโต;
ปวกฺขามิ สมาเสน, วินยสฺสวินิจฺฉยํ.
อนากุลมสํกิณฺณํ, มธุรตฺถปทกฺกมํ;
ปฏุภาวกรํ เอตํ, ปรมํ วินยกฺกเม.
อปารํ โอตรนฺตานํ, สารํ วินยสาครํ;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, นาวาภูตํ มโนรมํ.
ตสฺมา วินยนูปายํ, วินยสฺสวินิจฺฉยํ;
อวิกฺขิตฺเตน จิตฺเตน, วทโต เม นิโพธถ.
ภิกฺขุวิภงฺโค
ปาราชิกกถา
ปมปาราชิกกถา
ติวิเธ ¶ ¶ ติลมตฺตมฺปิ, มคฺเค เสวนเจตโน;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺโต, อลฺโลกาเส ปราชิโต.
ปเวสนํ ปวิฏฺํ วา, ิตมุทฺธรณมฺปิ วา;
สสิกฺโข สาทิยนฺโต โส, เปตฺวา กิริยํ จุโต.
สนฺถเตนงฺคชาเตน, สนฺถตํ วา อสนฺถตํ;
มคฺคํ ปน ปเวเสนฺโต, ตเถวาสนฺถเตน จ.
อุปาทินฺเนนุปาทินฺเน, อนุปาทินฺนเกน วา;
ฆฏฺฏิเต อนุปาทินฺเน, สเจ สาทิยเตตฺถ โส.
โหติ ปาราชิกกฺเขตฺเต, ปวิฏฺเ ตุ ปราชิโต;
เขตฺเต ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, ทุกฺกฏฺจ วินิทฺทิเส.
มเต อกฺขายิเต จาปิ, เยภุยฺยกฺขายิเตปิ จ;
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, โหติ ปาราชิโก นโร.
เยภุยฺยกฺขายิเต จาปิ, อุปฑฺฒกฺขายิเตปิ จ;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
นิมิตฺตมตฺตํ เสเสตฺวา, ขายิเตปิ สรีรเก;
นิมิตฺเต เมถุนํ ตสฺมึ, เสวโตปิ ปราชโย.
อุทฺธุมาตาทิสมฺปตฺเต, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ;
ขายิตากฺขายิตํ นาม, สพฺพํ มตสรีรเก.
ฉินฺทิตฺวา ปน ตจฺเฉตฺวา, นิมิตฺตุปฺปาฏิเต ปน;
วณสงฺเขปโต ตสฺมึ, เสวํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
ตโต ¶ ¶ เมถุนราเคน, ปติตาย นิมิตฺตโต;
ตายํ อุปกฺกมนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ มํสเปสิยํ.
นขปิฏฺิปฺปมาเณปิ, มํเส นฺหารุมฺหิ วา สติ;
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, ชีวมาเน ปราชิโต.
กณฺณจฺฉิทฺทกฺขินาสาสุ, วตฺถิโกเส วเณสุ วา;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺโต, ราคา ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
อวเสสสรีรสฺมึ, อุปกจฺฉูรุกาทิสุ;
วสา เมถุนราคสฺส, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อสฺสโคมหิสาทีนํ, โอฏฺคทฺรภทนฺตินํ;
นาสาสุ วตฺถิโกเสสุ, เสวํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
ตถา สพฺพติรจฺฉานํ, อกฺขิกณฺณวเณสุปิ;
อวเสสสรีเรสุ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
เตสํ อลฺลสรีเรสุ, มตานํ เสวโต ปน;
ติวิธาปิ สิยาปตฺติ, เขตฺตสฺมึ ติวิเธ สติ.
พหิ เมถุนราเคน, นิมิตฺตํ อิตฺถิยา ปน;
นิมิตฺเตน ฉุปนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
กายสํสคฺคราเคน, นิมิตฺเตน มุเขน วา;
นิมิตฺตํ อิตฺถิยา ตสฺส, ฉุปโต ครุกํ สิยา.
ตเถโวภยราเคน, นิมิตฺตํ ปุริสสฺสปิ;
นิมิตฺเตน ฉุปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ตุ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
ถุลฺลจฺจยํ ฉุปนฺตสฺส, โหติ เมถุนราคโต.
กายสํสคฺคราเคน, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
นิมิตฺเตน นิมิตฺตสฺส, ฉุปเน ทุกฺกฏํ มตํ.
องฺคชาตํ ปเวเสตฺวา, ตมาวฏฺฏกเต มุเข;
ตตฺถากาสคตํ กตฺวา, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา ¶ จตูหิ ปสฺเสหิ, อิตฺถิยา เหฏฺิมตฺตลํ;
อฉุปนฺตํ ปเวเสตฺวา, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุปฺปาฏิโตฏฺมํเสสุ ¶ , พหิ นิกฺขนฺตเกสุ วา;
ทนฺเตสุ วายมนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
อฏฺิสงฺฆฏฺฏนํ กตฺวา, มคฺเค ทุวิธราคโต;
สุกฺเก มุตฺเตปิ วามุตฺเต, วายมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อิตฺถึ เมถุนราเคน, อาลิงฺคนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
หตฺถคฺคาหปรามาส-จุมฺพนาทีสฺวยํ นโย.
อปเท อหโย มจฺฉา, กโปตา ทฺวิปเทปิ จ;
โคธา จตุปฺปเท เหฏฺา, วตฺถุ ปาราชิกสฺสิเม.
เสเวตุกามตาจิตฺตํ, มคฺเค มคฺคปฺปเวสนํ;
อิทมงฺคทฺวยํ วุตฺตํ, ปมนฺติมวตฺถุโน.
ทุกฺกฏํ ปมสฺเสว, สามนฺตมิติ วณฺณิตํ;
เสสานํ ปน ติณฺณมฺปิ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
‘‘อนาปตฺตี’’ติ าตพฺพํ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตเถวาสาทิยนฺตสฺส, ชานนฺตสฺสาทิกมฺมิโน.
วินเย อนยูปรเม ปรเม;
สุชนสฺส สุขานยเน นยเน;
ปฏุ โหติ ปธานรโต น รโต;
อิธ โย ปน สารมเต รมเต.
อิมํ หิตวิภาวนํ ภาวนํ;
อเวทิ สุรสมฺภวํ สมฺภวํ;
ส มารพฬิสาสเน สาสเน;
สโม ภวตุปาลินา ปาลินา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปมปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
ทุติยปาราชิกกถา
อาทิยนฺโต ¶ หรนฺโตว-หรนฺโต อิริยาปถํ;
วิโกเปนฺโต ตถา านา, จาเวนฺโตปิ ปราชิโต.
ตตฺถ ¶ นาเนกภณฺฑานํ, ปฺจกานํ วสา ปน;
อวหารา ทเสเวเต, วิฺาตพฺพา วิภาวินา.
สาหตฺถาณตฺติโก เจว, นิสฺสคฺโค อตฺถสาธโก;
ธุรนิกฺเขปนฺจาติ, อิทํ สาหตฺถปฺจกํ.
ปุพฺพสหปโยโค จ, สํวิทาหรณมฺปิ จ;
สงฺเกตกมฺมํ เนมิตฺตํ, ปุพฺพโยคาทิปฺจกํ.
เถยฺยปสยฺหปริกปฺป-ปฏิจฺฉนฺนกุสาทิกา;
อวหารา อิเม ปฺจ, เวทิตพฺพาว วิฺุนา.
วตฺถุกาลคฺฆเทเส จ, ปริโภคฺจ ปฺจปิ;
ตฺวา เอตานิ กาตพฺโพ, ปณฺฑิเตน วินิจฺฉโย.
ทุติยํ วาปิ กุทฺทาลํ, ปิฏกํ ปริเยสโต;
คจฺฉโต เถยฺยจิตฺเตน, ทุกฺกฏํ ปุพฺพโยคโต.
ตตฺถชาตกกฏฺํ วา, ลตํ วา ฉินฺทโต ปน;
ทุกฺกฏํ อุภยตฺถาปิ, วุตฺตํ สหปโยคโต.
ปถวึ ขณโต วาปิ, พฺยูหโต ปํสุเมว วา;
อามสนฺตสฺส วา กุมฺภึ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
มุเข ปาสํ ปเวเสตฺวา, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;
พนฺธนานํ วสา เยฺโย, านเภโท วิชานตา.
ทฺเว านานิ ปเนกสฺมึ, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;
วลยํ รุกฺขมูลสฺมึ, ปเวเสตฺวา กตาย วา.
อุทฺธรนฺตสฺส ขาณุํ วา, ฉินฺทโต สงฺขลิมฺปิ วา;
ถุลฺลจฺจยํ ตโต กุมฺภึ, านา จาเวติ เจ จุโต.
ปมํ ¶ ปน กุมฺภึ วา, อุทฺธริตฺวา ตถา ปุน;
านา จาเวติ ขาณุํ วา, สงฺขลึ วาปิ โส นโย.
อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, มูเล สาเรติ รกฺขติ;
วลยํ เขคตํ ตตฺถ, กโรนฺโตว ปราชิโต.
ชาตํ ฉินฺทติ เจ รุกฺขํ, ทุกฺกฏํ กุมฺภิมตฺถเก;
สมีเป ฉินฺทโต ตสฺส, ปาจิตฺติยมตตฺถชํ.
อนฺโตกุมฺภิคตํ ¶ ภณฺฑํ, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;
อปพฺยูเหติ ตตฺเถว, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
หรนฺโต กุมฺภิยา ภณฺฑํ, มุฏฺึ ฉินฺทติ อตฺตโน;
ภาชเน วา คตํ กตฺวา, โหติ ภิกฺขุ ปราชิโต.
หารํ วา ปน ปามงฺคํ, สุตฺตารุฬฺหํ ตุ กุมฺภิยา;
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านา จาเวติ เจ จุโต.
สปฺปิอาทีสุ ยํ กิฺจิ, ปิวโต ปาทปูรณํ;
เอเกเนว ปโยเคน, ปีตมตฺเต ปราชโย.
กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ปิวนฺตสฺส ปุนปฺปุนํ;
สกลมฺปิ จ ตํ กุมฺภึ, ปิวโต น ปราชโย.
สเจ ขิปติ ยํ กิฺจิ, ภณฺฑกํ เตลกุมฺภิยํ;
ตํ ปาทคฺฆนกํ เตลํ, ธุวํ ปิวติ ตาวเท.
หตฺถโต มุตฺตมตฺเตว, เถยฺยจิตฺโต วินสฺสติ;
อาวิฺเชตฺวาปิ วา กุมฺภึ, เตลํ คาเฬติ เจ ตถา.
เตลสฺสากิรณํ ตฺวา, ขิตฺตํ ริตฺตาย กุมฺภิยา;
ปีตํ เตลฺจ ตํ ภณฺฑํ, อุทฺธรนฺโตว ธํสิโต.
ตตฺเถว ภินฺทโต เตลํ, ฉฑฺเฑนฺตสฺส ตเถว จ;
ฌาเปนฺตสฺส อโภคํ วา, กโรนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
ภูมฏฺกถา.
ปิตํ ¶ ปตฺถริตฺวา จ, สาฏกตฺถรณาทิกํ;
เวเตฺวา อุทฺธรนฺตสฺส, มุตฺเต านา ปราภโว.
โอริมนฺเตน วา ผุฏฺ-โมกาสํ ปาริมนฺตโต;
ปาราชิกมติกฺกนฺเต, กฑฺฒโต อุชุกมฺปิ วา.
ถลฏฺกถา.
ปุรโต มุขตุณฺฑฺจ, กลาปคฺคฺจ ปจฺฉโต;
ทฺวีสุ ปสฺเสสุ ปกฺขนฺโต, เหฏฺา ปาทนขา ตถา.
อุทฺธฺจาปิ ¶ สิขคฺคนฺติ, คคเน คจฺฉโต ปน;
โมรสฺส ฉ ปริจฺเฉทา, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
ภิกฺขุ ‘‘สสฺสามิกํ โมรํ, คเหสฺสามี’’ติ เขคตํ;
หตฺถํ วาปิ ปสาเรติ, ปุรโต วาสฺส ติฏฺติ.
โมโรปิ คคเน ปกฺเข, จาเรติ น จ คจฺฉติ;
ทุกฺกฏํ คมนจฺเฉเท, อามสนฺตสฺส เจว ตํ.
านา โมรมโมเจนฺโต, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;
เอวํ ผนฺทาปเน ตสฺส, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
อคฺคเหตฺวา คเหตฺวา วา, หตฺเถน ปน อตฺตโน;
านา จาเวติ เจ โมรํ, สยํ านา จุโต สิยา.
ผุฏฺโกาสํ มุขคฺเคน, กลาปคฺเคน วา ปน;
กลาปคฺเคน วา ผุฏฺํ, มุขตุณฺเฑน ภิกฺขุ เจ.
อติกฺกาเมยฺย โย โมรํ, านา จาเวติ นาม โส;
เอเสว จ นโย ปาท-สิขาปกฺเขสุ ทีปิโต.
คคเน ปน คจฺฉนฺโต, กเร โมโร นิลียติ;
ตํ กเรเนว จาเรนฺโต, ผนฺทาเปตีติ วุจฺจติ.
สเจ ¶ คณฺหาติ ตํ โมรํ, อิตเรน กเรน โส;
จาวิตตฺตา ปน านา, ภิกฺขุ านา จุโต สิยา.
อิตรํ ปน โมรสฺส, อุปเนติ สเจ กรํ;
น โทโส ตตฺถ อุฑฺเฑตฺวา, สยเมว นิลียติ.
ทิสฺวา องฺเค นิลีนํ ตํ, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉโต;
ปาเท ถุลฺลจฺจยํ โหติ, ทุติเย จ ปราชโย.
ภูมิยํ ิตโมรสฺส, ตีณิ านานิ ปณฺฑิโต;
ปาทานฺจ กลาปสฺส, วเสน ปริทีปเย.
ตโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ, โมรํ ปถวิโต ปน;
โหติ ปาราชิกํ ตสฺส, อุกฺขิปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ฉิชฺชมานํ สุวณฺณาทึ, ปตฺเต ปตติ เจ ปน;
หตฺเถน อุทฺธรนฺตสฺส, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
สเจ ¶ อนุทฺธริตฺวาว, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ;
ทุติเย ปทวารสฺมึ, ปาราชิกมุทีรเย.
เอเสว จ นโย เยฺโย, หตฺเถ วตฺเถว มตฺถเก;
ตํ ตํ ตสฺส ภเว านํ, ยตฺถ ยตฺถ ปติฏฺิตํ.
อากาสฏฺกถา.
เถยฺยจิตฺเตน ยํ กิฺจิ, มฺจปีาทิสุฏฺิตํ;
อามาสมฺปิ อนามาสํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สํหริตฺวา สเจ วํเส, ปิตํ โหติ จีวรํ;
กตฺวา ปุโนรโต โภคํ, ตถา อนฺตฺจ ปารโต.
จีวเรน ผุฏฺโกาโส, านํ ตสฺส ปวุจฺจติ;
น ตุ จีวรวํโส โส, โหตีติ สกโล มโต.
โอริมนฺเตน ¶ โอกาสํ, ผุฏฺํ ตมิตเรน วา;
อิตเรนปิ วา ผุฏฺํ, โอริมนฺเตน วา ปุน.
ทกฺขิณนฺเตน ผุฏฺํ วา, วามนฺเตนิตเรน วา;
วามนฺเตน ผุฏฺฏฺานํ, อติกฺกามยโต จุติ.
อุทฺธํ วา อุกฺขิปนฺตสฺส, จีวรํ ปน วํสโต;
เกสคฺคมตฺเต อุกฺขิตฺเต, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
รชฺชุเกน จ พนฺธิตฺวา, ปิตํ ปน จีวรํ;
ถุลฺลจฺจยํ วิโมเจนฺโต, มุตฺเต ปาราชิกํ ผุเส.
เวเตฺวา ปิตํ วํเส, นิพฺเพเนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วลยํ ฉินฺทโต วาปิ, โมเจนฺตสฺสปฺยยํ นโย.
จีวรสฺส ปสาเรตฺวา, ปิตสฺส หิ วํสเก;
สํหริตฺวา ตุ นิกฺขิตฺเต, จีวเร วิย นิจฺฉโย.
สิกฺกาย ปกฺขิปิตฺวา ยํ, ลคฺคิตํ โหติ ภณฺฑกํ;
สิกฺกาโต ตํ หรนฺโต วา, สห สิกฺกาย วา จุโต.
กุนฺตาทึ นาคทนฺเตสุ, ิเตสุ ปฏิปาฏิยา;
อคฺเค วา ปน พุนฺเท วา, คเหตฺวา ปริกฑฺฒโต.
ปาราชิกํ ¶ ผุฏฺโกาสํ, อติกฺกามยโต สิยา;
อุชุกํ อุกฺขิปนฺตสฺส, เกสคฺเคน ปราชโย.
ปาการาภิมุโข ตฺวา, อากฑฺฒติ สเจ ปน;
โอริมนฺตผุฏฺโกาส-มิตรนฺตจฺจเย จุโต.
ตเถว ปรโต ตสฺส, เปลฺเลนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุโน;
ภิตฺตึ ปน จ นิสฺสาย, ปิเตปิ อยํ นโย.
จาเลนฺตสฺส จ ตาลสฺส, ผลํ วตฺถุ หิ ปูรติ;
เยนสฺส พนฺธนา มุตฺเต, ตสฺมึ ปาราชิกํ ภเว.
ปิณฺฑึ ¶ ฉินฺทติ ตาลสฺส, สเจ ปาราชิกํ สิยา;
เอเสว จ นโย เสส-รุกฺขปุปฺผผเลสุปิ.
เวหาสฏฺกถา.
คจฺฉโต หิ นิธิฏฺานํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ;
อุทเก ปน คมฺภีเร, ตถา นิมุชฺชนาทิสุ.
ตตฺถชาตกปุปฺเผสุ, เยน ปุปฺเผน ปูรติ;
วตฺถุ ตํ ฉินฺทโต ปุปฺผํ, ตสฺส ปาราชิกํ วเท.
เอกนาฬสฺส วา ปสฺเส, วาโก อุปฺปลชาติยา;
น ฉิชฺชติ ตโต ยาว, ตาว นํ ปริรกฺขติ.
สามิเกเหว ปุปฺเผสุ, ฉินฺทิตฺวา ปิเตสุปิ;
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ภารพทฺธานิ ปุปฺผานิ, ฉสฺวากาเรสุ เกนจิ;
อากาเรน สเจ ตานิ, านา จาเวติ นสฺสติ.
ปิตํ ปน ปุปฺผานํ, กลาปํ ชลปิฏฺิยํ;
จาเลตฺวา อุทกํ ปุปฺผ-ฏฺานา จาเวติ เจ จุโต.
ปริกปฺเปติ เจ ‘‘เอตฺถ, คเหสฺสามี’’ติ รกฺขติ;
อุทฺธรนฺโต คตฏฺานา, ภฏฺโ นาม ปวุจฺจติ.
อจฺจุคฺคตสฺส ตํ านํ, ชลโต สกลํ ชลํ;
อุปฺปาเฏตฺวา ตโต ปุปฺผํ, อุชุมุทฺธรโต ปน.
นาฬนฺเต ¶ ชลโต มุตฺต-มตฺเต ปาราชิกํ ภเว;
อมุตฺเต ชลโต ตสฺมึ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
ปุปฺเผ คเหตฺวา นาเมตฺวา, อุปฺปาเฏติ สเจ ปน;
น ตสฺส อุทกํ านํ, นฏฺโ อุปฺปาฏิตกฺขเณ.
โย ¶ หิ สสฺสามิเก มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหติ;
พฬิเสนปิ ชาเลน, หตฺเถน กุมิเนน วา.
ตสฺเสวํ คณฺหโต วตฺถุ, เยน มจฺเฉน ปูรติ;
ตสฺมึ อุทฺธฏมตฺตสฺมึ, ชลา โหติ ปราชโย.
านํ สลิลชานฺหิ, เกวลํ สกลํ ชลํ;
สลิลฏฺํ วิโมเจนฺโต, ชลา ปาราชิโก ภเว.
นีรโต อุปฺปติตฺวา โย, ตีเร ปตติ วาริโช;
คณฺหโต ตํ ปนาปตฺตึ, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเส.
มารณตฺถาย มจฺฉานํ, ตฬาเก นทิยาปิ วา;
นินฺเน มจฺฉวิสํ นาม, ปกฺขิปิตฺวา คเต ปน.
ปจฺฉา มจฺฉวิสํ มจฺฉา, ขาทิตฺวา ปิลวนฺติ เจ;
ปาราชิกํ มเต มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต.
ปํสุกูลิกสฺาย, น โทโส โกจิ คณฺหโต;
สามิเกสฺวาหรนฺเตสุ, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ.
คเหตฺวา สามิกา มจฺเฉ, สเจ ยนฺติ นิราลยา;
คณฺหโต ปน เต เสเส, เถยฺยจิตฺเตน ทุกฺกฏํ.
อมเตสุ อนาปตฺตึ, วทนฺติ วินยฺุโน;
เอเสว จ นโย เสเส, กจฺฉปาทิมฺหิ วาริเช.
อุทกฏฺกถา.
‘‘นาวํ นาวฏฺํ วา ภณฺฑํ, เถเนตฺวา คณฺหิสฺสามี’’ติ;
ปาทุทฺธาเร โทสา วุตฺตา, ภิกฺขุสฺเสวํ คจฺฉนฺตสฺส.
พทฺธาย ¶ นาวาย หิ จณฺฑโสเต;
านํ มตํ พนฺธนเมกเมว;
ภิกฺขุสฺส ¶ ตสฺมึ มุตฺตมตฺเต;
ปาราชิกํ ตสฺส วทนฺติ ธีรา.
นิจฺจเล อุทเก นาว-มพนฺธนมวฏฺิตํ;
ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, ปสฺสโต วาปิ กฑฺฒโต.
เอเกนนฺเตน สมฺผุฏฺ-โมกาสมิตเรน ตํ;
อติกฺกามยโต นาวํ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, อุทกมฺหา วิโมจิเต;
อโธนาวาตลํ เตน, ผุฏฺฺจ มุขวฏฺฏิยา.
พนฺธิตฺวา ปน ยา ตีเร, ปิตา นิจฺจเล ชเล;
พนฺธนฺจ ิโตกาโส, านํ ตสฺสา ทฺวิธา มตํ.
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปุพฺพํ, พนฺธนสฺส วิโมจเน;
ปจฺฉา เกนจุปาเยน, านา จาเวติ เจ จุโต.
จาเวตฺวา ปมํ านา, ปจฺฉา พนฺธนโมจเน;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, เถยฺยจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
อุสฺสาเรตฺวา นิกุชฺชิตฺวา, ปิตาย ถเล ปน;
ผุฏฺโกาโสว หิ านํ, นาวาย มุขวฏฺฏิยา.
เยฺโย านปริจฺเฉโท;
อากาเรเหว ปฺจหิ;
ยโต กุโตจิ จาเวนฺโต;
โหติ ปาราชิโก นโร.
เอเสว จ นโย เยฺโย, นาวายุกฺกุชฺชิตายปิ;
ปิตายปิ นาวาย, ฆฏิกานํ ตถูปริ.
เถยฺยา ¶ ติตฺเถ ิตํ นาวํ, อารุหิตฺวา สเจ ปน;
อริตฺเตน ผิเยนาปิ, ปาเชนฺตสฺส ปราชโย.
สเจ ฉตฺตํ ปณาเมตฺวา, อุสฺสาเปตฺวาว จีวรํ;
ลงฺการสทิสํ กตฺวา, คณฺหาเปติ สมีรณํ.
อาคมฺม ¶ พลวา วาโต, นาวํ หรติ เจ ปน;
วาเตเนว หฏา นาวา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
สยเมว จ ยํ กิฺจิ, คามติตฺถมุปาคตํ;
อจาเวนฺโตว ตํ านา, กิณิตฺวา เจ ปลายติ.
อวหาโร น ภิกฺขุสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ;
สยเมว จ คจฺฉนฺตึ, านา จาเวติ เจ จุโต.
นาวฏฺกถา.
ยานํ นาม รโถ วยฺหํ, สกฏํ สนฺทมานิกา;
ยานํ อวหริสฺสามิ, ยานฏฺมิติ วา ปน.
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทุติยํ ปริเยสโต;
านา จาวนโยคสฺมึ, วิชฺชมาเน ปราชโย.
ยานสฺส ทุกยุตฺตสฺส, ทส านานิ ทีปเย;
ยานํ ปาชยโต ตสฺส, นิสีทิตฺวา ธุเร ปน.
ถุลฺลจฺจยํ ตุ โคณานํ, ปาทุทฺธาเร วินิทฺทิเส;
จกฺกานฺหิ ิโตกาส-มติกฺกนฺเต ปราภโว.
อยุตฺตกสฺสาปิ จ ยานกสฺส, ธุเรนุปตฺถมฺภนิยํ ิตสฺส;
วเสนุปตฺถมฺภนิจกฺกกานํ, านานิ ตีเณว ภวนฺติ ตสฺส.
ตถา ธุเรน ทารูนํ, อุปริฏฺปิตสฺส จ;
ภูมิยมฺปิ ธุเรเนว, ตเถว ปิตสฺส จ.
ปุรโต ¶ ปจฺฉโต วาปิ, านา จาเวติ เจ ปน;
ถุลฺลจฺจยํ ตุ ติณฺณมฺปิ, านา จาเว ปราชโย.
อปเนตฺวาน จกฺกานิ, อกฺขานํ สีสเกหิ ตุ;
ิตสฺสูปริ ทารูนํ, านานิ ทฺเว วินิทฺทิเส.
กฑฺฒนฺโต อุกฺขิปนฺโต วา, ผุฏฺโกาสจฺจเย จุโต;
ปิตสฺส ปนฺสฺส, ภูมิยํ ยสฺส กสฺสจิ.
อกฺขุทฺธีนํ ธุรสฺสาติ, ปฺจ านานิ ทีปเย;
อุทฺธีสุ วา คเหตฺวา ตํ, านา จาเวติ เจ จุโต.
ปิตสฺส ¶ หิ จกฺกสฺส, นาภิยา ปน ภูมิยํ;
เอกเมว สิยา านํ, ปริจฺเฉโทปิ ปฺจธา.
ผุสิตฺวา ยํ ิตํ ภูมึ, เนมิปสฺเสน นาภิยา;
านานิ ทฺเว ภวนฺตสฺส, นฏฺโ เตสมติกฺกเม.
ทิสฺวา ยานมนารกฺขํ, ปฏิปนฺนํ มหาปเถ;
อารุหิตฺวา อโจเทตฺวา, กิณิตฺวา ยาติ วฏฺฏติ.
ยานฏฺกถา.
สีสกฺขนฺธกโฏลมฺพ-วสา ภาโร จตุพฺพิโธ;
ตตฺถ สีสคตํ ภารํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, เถยฺยจิตฺเตน โย ปน;
สิรสฺมึเยว สาเรติ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ขนฺธํ โอโรปิเต ภาเร, ตสฺส ปาราชิกํ มตํ;
สีสโต เกสมตฺตมฺปิ, โมเจนฺโตปิ ปราชิโต.
ภารํ ปถวิยํ กิฺจิ, เปตฺวา สุทฺธมานโส;
ปจฺฉา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธรนฺโต ปราชิโต.๕๒๒
เอตฺถ ¶ วุตฺตนเยเนว, เสเสสุปิ อเสสโต;
ภาเรสุ มติสาเรน, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ภารฏฺกถา.
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อารามํ อภิยฺุชโต;
ปราเชติ ปรํ ธมฺมํ, จรนฺโต เจ ปราชิโต.๕๒๒
วิมตึ ชนยนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ปรชฺชติ สยํ ธมฺมํ, จรนฺโต โยปิ ตสฺส จ.
สามิโน ธุรนิกฺเขเป, ‘‘น ทสฺสามี’’ติ จตฺตโน;
ปาราชิกํ ภเว ตสฺส, สพฺเพสํ กูฏสกฺขินํ.
อารามฏฺกถา.
วิหารํ ¶ สงฺฆิกํ กิฺจิ, อจฺฉินฺทิตฺวาน คณฺหิตุํ;
สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขปา-ภาวโตว น สิชฺฌติ.
วิหารฏฺกถา.
สีสานิ สาลิอาทีนํ, นิรุมฺภิตฺวาน คณฺหโต;
อสิเตน จ ลายิตฺวา, ฉินฺทิตฺวา วา กเรน จ.
ยสฺมึ พีเชปิ วา วตฺถุ, สีเส ปูเรติ มุฏฺิยํ;
พนฺธนา โมจิเต ตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
อจฺฉินฺโน ปน ทณฺโฑ วา, ตโจ วา อปฺปมตฺตโก;
วีหินาฬมฺปิ วา ทีฆํ, อนิกฺขนฺโตว รกฺขติ.
สเจ ¶ โส ปริกปฺเปติ, ‘‘มทฺทิตฺวา ปนิทํ อหํ;
ปปฺโผเฏตฺวา อิโต สารํ, คณฺหิสฺสามี’’ติ รกฺขติ.
มทฺทนุทฺธรเณ นตฺถิ, โทโส ปปฺโผฏเนปิ วา;
อตฺตโน ภาชนคตํ, กโรนฺตสฺส ปราชโย.
ชานํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, ปถวึ ปรสนฺตกํ;
เถยฺยจิตฺเตน เจ ขีลํ, สงฺกาเมติ ปราชโย.
ตฺจ โข สามิกานํ ตุ, ธุรนิกฺเขปเน สติ;
อนคฺฆา ภูมิ นาเมสา, ตสฺมา เอวมุทีริตํ.
คเหตพฺพา สเจ โหติ, ทฺวีหิ ขีเลหิ ยา ปน;
อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเยว ปราชโย.
าเปตุกาโม โย ภิกฺขุ, ‘‘มเมทํ สนฺตก’’นฺติ จ;
รชฺชุํ วาปิ ปสาเรติ, ยฏฺึ ปาเตติ ทุกฺกฏํ.
เยหิ ทฺวีหิ ปโยเคหิ, อตฺตโน สนฺตกํ สิยา;
อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเย จ ปราชโย.
เขตฺตฏฺกถา.
เขตฺเต วุตฺตนเยเนว, วตฺถุฏฺสฺส วินิจฺฉโย;
คามฏฺเปิ จ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
วตฺถุฏฺคามฏฺกถา.
ติณํ ¶ วา ปน ปณฺณํ วา, ลตํ วา กฏฺเมว วา;
ภณฺฑคฺเฆเนว กาตพฺโพ, คณฺหนฺโต ตตฺถชาตกํ.
มหคฺเฆ ปน รุกฺขสฺมึ, ฉินฺนมตฺเตปิ นสฺสติ;
ตจฺเฉตฺวา ปิโต รุกฺโข, คเหตพฺโพ น โกจิปิ.
ฉินฺทิตฺวา ¶ ปิตํ มูเล, รุกฺขมทฺธคตํ ปน;
‘‘ฉฑฺฑิโต สามิเกหี’’ติ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
ลกฺขเณ ฉลฺลิโยนทฺเธ, น โทโส โกจิ คณฺหโต;
อชฺฌาวุตฺถํ กตํ วาปิ, วินสฺสนฺตฺจ คณฺหโต.
โย จารกฺขฏฺานํ ปตฺวา, กตฺวา กมฺมฏฺานาทีนิ;
จิตฺเต จินฺเตนฺโต วา อฺํ, ภณฺฑเทยฺยํ โหเตวสฺส.
วราหพฺยคฺฆจฺฉตรจฺฉกาทิโต;
อุปทฺทวา มุจฺจิตุกามตาย โย;
ตเถว ตํ านมติกฺกเมติ เจ;
น โกจิ โทโส ปน ภณฺฑเทยฺยกํ.
อิทมารกฺขณฏฺานํ, ครุกํ สุงฺกฆาตโต;
ตสฺมา ทุกฺกฏมุทฺทิฏฺํ, ตมโนกฺกมฺม คจฺฉโต.
เอตํ ปริหรนฺตสฺส, เถยฺยจิตฺเตน สตฺถุนา;
ปาราชิกมนุทฺทิฏฺํ, อากาเสนาปิ คจฺฉโต.
ตสฺมา เอตฺถ วิเสเสน, สติสมฺปนฺนเจตสา;
อปฺปมตฺเตน โหตพฺพํ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนา.
อรฺฏฺกถา.
โตยทุลฺลภกาลสฺมึ, ภาชเน โคปิตํ ชลํ;
อาวิฺชิตฺวา ปเวเสตฺวา, ฉิทฺทํ กตฺวาปิ วา ตถา.
วาปิยํ วา ตฬาเก วา, ภาชนํ อตฺตโน ปน;
คณฺหนฺตสฺส ปเวเสตฺวา, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเส.
ฉินฺทโต มริยาทํ ตุ, อทินฺนาทานปุพฺพโต;
ภูตคาเมน สทฺธิมฺปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนฺโต ¶ ¶ ตฺวา พหิ ตฺวา, ฉินฺทนฺโต อุภยตฺถปิ;
พหิอนฺเตน กาตพฺโพ, อนฺโตอนฺเตน มชฺฌโต.
อุทกกถา.
วาเรน สามเณรา ยํ, ทนฺตกฏฺมรฺโต;
อาเนตฺวาจริยานมฺปิ, อาหรนฺติ สเจ ปน.
ฉินฺทิตฺวา ยาว สงฺฆสฺส, น นิยฺยาเทนฺติ เต ปน;
อาภตํ ตาว ตํ สพฺพํ, เตสเมว จ สนฺตกํ.
ตสฺมา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, คณฺหนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน;
ครุภณฺฑฺจ สงฺฆสฺส, ภณฺฑคฺเฆน ปราภโว.
ยทา นิยฺยาทิตํ เตหิ, ตโต ปฏฺาย สงฺฆิกํ;
คณฺหนฺตสฺสาปิ เถยฺยาย, อวหาโร น วิชฺชติ.
อรกฺขตฺตา ยถาวุฑฺฒ-มภาเชตพฺพโตปิ จ;
สพฺพสาธารณตฺตา จ, อฺํ วิย น โหติทํ.
ทนฺตกฏฺกถา.
อคฺคึ วา เทติ สตฺเถน, อาโกเฏติ สมนฺตโต;
อาโกเฏติ วิสํ วาปิ, มณฺฑูกณฺฏกนามกํ.
เยน วา เตน วา รุกฺโข, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ;
สพฺพตฺถ ภิกฺขุโน ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยํ ปกาสิตํ.
วนปฺปติกถา.
สีสโต กณฺณโต วาปิ, คีวโต หตฺถโตปิ วา;
ฉินฺทิตฺวา วาปิ โมเจตฺวา, คณฺหโต เถยฺยเจตสา.
โหติ ¶ โมจิตมตฺตสฺมึ, สีสาทีหิ ปราชโย;
ถุลฺลจฺจยํ กโรนฺตสฺส, อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ.
หตฺถา อนีหริตฺวาว, วลยํ กฏกมฺปิ วา;
อคฺคพาหฺุจ ฆํสนฺโต, จาเรติ อปราปรํ.
ตมากาสคตํ ¶ โจโร, กโรติ ยทิ รกฺขติ;
สวิฺาณกโต มูเล, วลยํว น โหติทํ.
นิวตฺถํ ปน วตฺถํ โย, อจฺฉินฺทติ ปรสฺส เจ;
ปโรปิ ปน ลชฺชาย, สหสา ตํ น มฺุจติ.
อากฑฺฒติ จ โจโรปิ, โส ปโร ตาว รกฺขติ;
ปรสฺส หตฺถโต วตฺเถ, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
สภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ, เนนฺตสฺส ปเม ปเท;
ถุลฺลจฺจยมติกฺกนฺเต, ทุติเยว จุโต สิยา.
ปาตาเปติ สเจ ภณฺฑํ, ตชฺเชตฺวา เถยฺยเจตโน;
ปรสฺส หตฺถโต ภณฺเฑ, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
อถาปิ ปริกปฺเปตฺวา, ปาตาเปติ ว โย ปน;
ตสฺส ปาตาปเน วุตฺตํ, ทุกฺกฏามสเนปิ จ.
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านา จาเวติ เจ จุโต;
‘‘ติฏฺ ติฏฺา’’ติ วทโต, น โทโส ฉฑฺฑิเตปิ จ.
อาคนฺตฺวา เถยฺยจิตฺเตน, ปจฺฉา ตํ คณฺหโต สิยา;
ปาราชิกํ ตทุทฺธาเร, สาลเย สามิเก คเต.
คณฺหโต สกสฺาย, คหเณ ปน รกฺขติ;
ภณฺฑเทยฺยํ ตถา ปํสุ-กูลสฺาย คณฺหโต.
‘‘ติฏฺ ¶ ติฏฺา’’ติ วุตฺโต จ, ฉฑฺเฑตฺวา ปน ภณฺฑกํ;
กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ภีโต โจรา ปลายติ.
คณฺหโต เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธาเร ทุกฺกฏํ ปุน;
ทาตพฺพมาหราเปนฺเต, อเทนฺตสฺส ปราชโย.
‘‘กสฺมา? ตสฺส ปโยเคน, ฉฑฺฑิตตฺตา’’ติ สาทรํ;
มหาอฏฺกถายํ ตุ, วุตฺตมฺาสุ นาคตํ.
หรณกถา.
สมฺปชานมุสาวาทํ, ‘‘น คณฺหามี’’ติ ภาสโต;
อทินฺนาทานปุพฺพตฺตา, ทุกฺกฏํ โหติ ภิกฺขุโน.
‘‘รโห ¶ มยา ปเนตสฺส, ปิตํ กึ นุ ทสฺสติ’’;
อิจฺเจวํ วิมตุปฺปาเท, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ตสฺมึ ทาเน นิรุสฺสาเห, ปโร เจ นิกฺขิเป ธุรํ;
อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเป, ภิกฺขุ โหติ ปราชิโต.
จิตฺเตนาทาตุกาโมว, ‘‘ทสฺสามี’’ติ มุเขน เจ;
วทโต ธุรนิกฺเขเป, สามิโน หิ ปราชโย.
อุปนิธิกถา.
สุงฺกฆาตสฺส อนฺโตว, ตฺวา ปาเตติ เจ พหิ;
ธุวํ ปตติ เจ หตฺถา, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
ตํ รุกฺเข ขาณุเก วาปิ, หุตฺวา ปฏิหตํ ปุน;
วาตุกฺขิตฺตมฺปิ วา อนฺโต, สเจ ปตติ รกฺขติ.
ปติตฺวา ¶ ภูมิยํ ปจฺฉา, วฏฺฏนฺตํ ปน ภณฺฑกํ;
สเจ ปวิสตฺยนฺโตว, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
ตฺวา ตฺวา ปวฏฺฏนฺตํ, ปวิฏฺํ เจ ปราชโย;
อติฏฺมานํ วฏฺฏิตฺวา, ปวิฏฺํ ปน รกฺขติ.
อิติ วุตฺตํ ทฬฺหํ กตฺวา, กุรุนฺทฏฺกถาทิสุ;
สารโต ตํ คเหตพฺพํ, ยุตฺตํ วิย จ ทิสฺสติ.
สยํ วา ยทิ วฏฺเฏติ, วฏฺฏาเปติ ปเรน วา;
อฏฺตฺวา วฏฺฏมานํ ตํ, คตํ นาสกรํ สิยา.
ตฺวา ตฺวา สเจ อนฺโต, พหิ คจฺฉติ รกฺขติ;
ปิเต สุทฺธจิตฺเตน, สยํ วฏฺฏติ วฏฺฏติ.
คจฺฉนฺเต ปน ยาเน วา, คเช วา ตํ เปติ เจ;
พหิ นีหรณตฺถาย, นาวหาโรปิ นีหเฏ.
ปิเต ิตยาเน วา, ปโยเคน วินา คเต;
สติปิ เถยฺยจิตฺตสฺมึ, อวหาโร น วิชฺชติ.
สเจ ปาเชติ ตํ ยานํ, เปตฺวา ยานเก มณึ;
สิยา ปาราชิกํ ตสฺส, สีมาติกฺกมเน ปน.
สุงฺกฏฺาเน ¶ มตํ สุงฺกํ, คนฺตุํ ทตฺวาว วฏฺฏติ;
เสโส อิธ กถามคฺโค, อรฺฏฺกถาสโม.
สุงฺกฆาตกถา.
อนฺโตชาตํ ธนกฺกีตํ, ทินฺนํ วา ปน เกนจิ;
ทาสํ กรมรานีตํ, หรนฺตสฺส ปราชโย.
ภุชิสฺสํ วา หรนฺตสฺส, มานุสํ มาตราปิ วา;
ปิตราปิตํ วาปิ, อวหาโร น วิชฺชติ.
ตํ ¶ ปลาเปตุกาโมว, อุกฺขิปิตฺวา ภุเชหิ วา;
ตํ ิตฏฺานโต กิฺจิ, สงฺกาเมติ ปราชโย.
ตชฺเชตฺวา ปทสา ทาสํ, เนนฺตสฺส ปทวารโต;
โหนฺติ อาปตฺติโย วุตฺตา, ตสฺส ถุลฺลจฺจยาทโย.
หตฺถาทีสุ คเหตฺวา ตํ, กฑฺฒโตปิ ปราชโย;
‘‘คจฺฉ ยาหิ ปลายา’’ติ, วทโตปิ อยํ นโย.
เวคสาว ปลายนฺตํ, ‘‘ปลายา’’ติ จ ภาสโต;
โหติ ปาราชิเกนสฺส, อนาปตฺติ หิ ภิกฺขุโน.
สณิกํ ปน คจฺฉนฺตํ, สเจ วทติ โสปิ จ;
สีฆํ คจฺฉติ เจ ตสฺส, วจเนน ปราชโย.
ปลายิตฺวา สเจ อฺํ, คามํ วา นิคมมฺปิ วา;
คตํ ทิสฺวา ตโต ตฺเจ, ปลาเปติ ปราชโย.
ปาณกถา.
เถยฺยา สปฺปกรณฺฑํ เจ, ปรามสติ ทุกฺกฏํ;
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านโต จาวเน จุโต.
อุคฺฆาเฏตฺวา กรณฺฑํ ตุ, สปฺปมุทฺธรโต ปน;
กรณฺฑตลโต มุตฺเต, นงฺคุฏฺเ ตุ ปราชโย.
ฆํสิตฺวา กฑฺฒโต สปฺปํ, นงฺคุฏฺเ มุขวฏฺฏิโต;
ตสฺส สปฺปกรณฺฑสฺส, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
กรณฺฑํ ¶ วิวริตฺวา เจ, ปกฺโกสนฺตสฺส นามโต;
โส นิกฺขมติ เจ สปฺโป, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
ตถา กตฺวา ตุ มณฺฑูก-มูสิกานํ รวมฺปิ วา;
ปกฺโกสนฺตสฺส นาเมน, นิกฺขนฺเตปิ ปราชโย.
มุขํ ¶ อวิวริตฺวาว, กโรนฺตสฺเสวเมว จ;
เยน เกนจิ นิกฺขนฺเต, สปฺเป ปาราชิกํ สิยา.
มุเข วิวริเต สปฺโป, สยเมว ปลายติ;
น ปกฺโกสติ เจ ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ.
อปทกถา.
เถยฺยจิตฺเตน โย หตฺถึ, กโรตามสนาทโย;
โหนฺติ อาปตฺติโย ตสฺส, ติวิธา ทุกฺกฏาทโย.
สาลายํ ิตหตฺถิสฺส, อนฺโตวตฺถงฺคเณสุปิ;
านํ สาลา จ วตฺถุ จ, องฺคณํ สกลํ สิยา.
อพทฺธสฺส หิ พทฺธสฺส, ิตฏฺานฺจ พนฺธนํ;
ตสฺมา เตสํ วสา หตฺถึ, หรโต การเย พุโธ.
นครสฺส พหิทฺธา ตุ, ิตสฺส ปน หตฺถิโน;
ิตฏฺานํ ภเว านํ, ปทวาเรน การเย.
นิปนฺนสฺส คชสฺเสกํ, านํ ตํ อุฏฺเปติ เจ;
ตสฺมึ อุฏฺิตมตฺเต ตุ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
เอเสว จ นโย เยฺโย, ตุรงฺคมหิสาทิสุ;
นตฺถิ กิฺจิปิ วตฺตพฺพํ, ทฺวิปเทปิ พหุปฺปเท.
จตุปฺปทกถา.
ปเรสนฺติ วิชานิตฺวา, ปเรสํ สนฺตกํ ธนํ;
ครุกํ เถยฺยจิตฺเตน, านา จาเวติ เจ จุโต.
อนาปตฺติ สสฺิสฺส, ติรจฺฉานปริคฺคเห;
ตาวกาลิกวิสฺสาส-คฺคาเห เปตปริคฺคเห.
โย ¶ ¶ ปเนตฺถ จ วตฺตพฺโพ, ปาฬิมุตฺตวินิจฺฉโย;
ตํ มยํ ปรโตเยว, ภณิสฺสาม ปกิณฺณเก.
ปราชิตาเนกมเลน วุตฺตํ;
ปาราชิกํ ยํ ทุติยํ ชิเนน;
วุตฺโต สมาเสน มยสฺส จตฺโถ;
วตฺตุํ อเสเสน หิ โก สมตฺโถ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ทุติยปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
ตติยปาราชิกกถา
มนุสฺสชาตึ ชานนฺโต, ชีวิตา โย วิโยชเย;
นิกฺขิเปยฺยสฺส สตฺถํ วา, วเทยฺย มรเณ คุณํ.
เทเสยฺย มรณูปายํ, โหตายมฺปิ ปราชิโต;
อสนฺเธยฺโยว โส เยฺโย, ทฺเวธา ภินฺนสิลา วิย.
วุตฺตา ปาณาติปาตสฺส, ปโยคา ฉ มเหสินา;
สาหตฺถิโก ตถาณตฺติ-นิสฺสคฺคิถาวราทโย.
ตตฺถ กาเยน วา กาย-ปฏิพทฺเธน วา สยํ;
มาเรนฺตสฺส ปรํ ฆาโต, อยํ สาหตฺถิโก มโต.
‘‘เอวํ ตฺวํ ปหริตฺวา ตํ, มาเรหี’’ติ จ ภิกฺขุโน;
ปรสฺสาณาปนํ นาม, อยมาณตฺติโก นโย.
ทูรํ มาเรตุกามสฺส, อุสุอาทินิปาตนํ;
กาเยน ปฏิพทฺเธน, อยํ นิสฺสคฺคิโย วิธิ.
อสฺจาริมุปาเยน, มารณตฺถํ ปรสฺส จ;
โอปาตาทิวิธานํ ตุ, ปโยโค ถาวโร อยํ.
ปรํ ¶ ¶ มาเรตุกามสฺส, วิชฺชาย ชปฺปนํ ปน;
อยํ วิชฺชามโย นาม, ปโยโค ปฺจโม มโต.
สมตฺถา มารเณ ยา จ, อิทฺธิ กมฺมวิปากชา;
อยมิทฺธิมโย นาม, ปโยโค สมุทีริโต.
เอเกโก ทุวิโธ ตตฺถ, โหตีติ ปริทีปิโต;
อุทฺเทโสปิ อนุทฺเทโส, เภโท เตสมยํ ปน.
พหุสฺวปิ ยมุทฺทิสฺส, ปหารํ เทติ เจ ปน;
มรเณน จ ตสฺเสว, กมฺมุนา เตน พชฺฌติ.
อนุทฺทิสฺส ปหาเรปิ, ยสฺส กสฺสจิ เทหิโน;
ปหารปฺปจฺจยา ตสฺส, มรณํ เจ ปราชโย.
มเต ปหฏมตฺเต วา, ปจฺฉา มุภยถาปิ จ;
หนฺตา ปหฏมตฺตสฺมึ, กมฺมุนา เตน พชฺฌติ.
เอวํ สาหตฺถิโก เยฺโย, ตถา อาณตฺติโกปิ จ;
เอตฺตาวตา สมาเสน, ทฺเว ปโยคา หิ ทสฺสิตา.
วตฺถุ กาโล จ เทโส จ, สตฺถฺจ อิริยาปโถ;
กรณสฺส วิเสโสติ, ฉ อาณตฺตินิยามกา.
มาเรตพฺโพ หิ โย ตตฺถ, โส ‘‘วตฺถู’’ติ ปวุจฺจติ;
ปุพฺพณฺหาทิ สิยา กาโล, สตฺตานํ โยพฺพนาทิ จ.
เทโส คามาทิ วิฺเยฺโย, สตฺถํ ตํ สตฺตมารณํ;
มาเรตพฺพสฺส สตฺตสฺส, นิสชฺชาทิริยาปโถ.
วิชฺฌนํ เภทนฺจาปิ, เฉทนํ ตาฬนมฺปิ วา;
เอวมาทิวิโธเนโก, วิเสโส กรณสฺส ตุ.
‘‘ยํ มาเรหี’’ติ อาณตฺโต, อฺํ มาเรติ เจ ตโต;
‘‘ปุรโต ปหริตฺวาน, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโต.
ปจฺฉโต ¶ ปสฺสโต วาปิ, ปหริตฺวาน มาริเต;
วตฺถาณตฺติ วิสงฺเกตา, มูลฏฺโ ปน มุจฺจติ.
วตฺถุํ ตํ อวิรชฺฌิตฺวา, ยถาณตฺติฺจ มาริเต;
อุภเยสํ ยถากาลํ, กมฺมพทฺโธ อุทีริโต.
อาณตฺโต ¶ ‘‘อชฺช ปุพฺพณฺเห, มาเรหี’’ติ จ โย ปน;
โส เจ มาเรติ สายนฺเห, มูลฏฺโ ปริมุจฺจติ.
อาณตฺตสฺเสว โส วุตฺโต;
กมฺมพทฺโธ มเหสินา;
กาลสฺส หิ วิสงฺเกตา;
โทโส นาณาปกสฺส โส.
‘‘อชฺช มาเรหิ ปุพฺพณฺเห, สฺเววา’’ติ อนิยามิเต;
ยทา กทาจิ ปุพฺพณฺเห, วิสงฺเกโต น มาริเต.
เอเตเนว อุปาเยน, กาลเภเทสุ สพฺพโส;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
‘‘อิมํ คาเม ิตํ เวรึ, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโต;
สเจ โส ปน มาเรติ, ิตํ ตํ ยตฺถ กตฺถจิ.
นตฺถิ ตสฺส วิสงฺเกโต, อุโภ พชฺฌนฺติ กมฺมุนา;
‘‘คาเมเยวา’’ติ อาณตฺโต, วเน วา สาวธารณํ.
‘‘วเนเยวา’’ติ วา วุตฺโต, คาเม มาเรติ เจปิ วา;
วิสงฺเกโต วิฺาตพฺโพ, มูลฏฺโ ปริมุจฺจติ.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพเทเสสุ เภทโต;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพว วิฺุนา.
‘‘สตฺเถน ปน มาเรหิ, อาณตฺโต’’ติ จ เกนจิ;
เยน เกนจิ สตฺเถน, วิสงฺเกโต น มาริเต.
‘‘อิมินา ¶ วาสินา หี’’ติ, วุตฺโต อฺเน วาสินา;
‘‘อิมสฺสาสิสฺส วาปิ ตฺวํ, ธาราเยตาย มารย’’.
อิติ วุตฺโต สเจ เวรึ, ธาราย อิตราย วา;
ถรุนา วาปิ ตุณฺเฑน, วิสงฺเกโตว มาริเต.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพาวุธกชาติสุ;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิเสสโต.
‘‘คจฺฉนฺตเมนํ มาเรหิ’’, อิติ วุตฺโต ปเรน โส;
มาเรติ นํ นิสินฺนํ เจ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติ.
‘‘นิสินฺนํเยว ¶ มาเรหิ’’, ‘‘คจฺฉนฺตํเยว วา’’ติ จ;
วุตฺโต มาเรติ คจฺฉนฺตํ, นิสินฺนํ วา ยถากฺกมํ.
วิสงฺเกตนฺติ าตพฺพํ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
เอเสว จ นโย เยฺโย, สพฺพิริยาปเถสุ จ.
‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;
วิชฺฌิตฺวาว ตมาเรติ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติ.
‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;
ฉินฺทิตฺวา ยทิ มาเรติ, วิสงฺเกโตว โหติ โส.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺเพสุ กรเณสุปิ;
สงฺเกเต จ วิสงฺเกเต, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทีฆํ รสฺสํ กิสํ ถูลํ, กาฬํ โอทาตเมว วา;
อาณตฺโต อนิยาเมตฺวา, มาเรหีติ จ เกนจิ.
โสปิ ยํ กิฺจิ อาณตฺโต, สเจ มาเรติ ตาทิสํ;
นตฺถิ ตตฺถ วิสงฺเกโต, อุภินฺนมฺปิ ปราชโย.
มนุสฺสํ กิฺจิ อุทฺทิสฺส, สเจ ขณติวาฏกํ;
ขณนฺตสฺส จ โอปาตํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ทุกฺขสฺสุปฺปตฺติยา ¶ ตตฺถ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ปติตฺวา จ มเต ตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
นิปติตฺวา ปนฺสฺมึ, มเต โทโส น วิชฺชติ;
อนุทฺทิสฺสกโมปาโต, ขโต โหติ สเจ ปน.
‘‘ปติตฺวา เอตฺถ โย โกจิ, มรตู’’ติ หิ ยตฺตกา;
มรนฺติ นิปติตฺวา เจ, โทสา โหนฺติสฺส ตตฺตกา.
อานนฺตริยวตฺถุสฺมึ, อานนฺตริยกํ วเท;
ตถา ถุลฺลจฺจยาทีนํ, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยาทโย.
ปติตฺวา คพฺภินี ตสฺมึ, สคพฺภา เจ มริสฺสติ;
โหนฺติ ปาณาติปาตา ทฺเว, เอโกเวเกกธํสเน.
อนุพนฺเธตฺถ โจเรหิ, ปติตฺวา เจ มริสฺสติ;
โอปาตขณกสฺเสว, โหติ ปาราชิกํ กิร.
เวริโน ¶ ตตฺถ ปาเตตฺวา, สเจ มาเรนฺติ เวริโน;
ปติตํ ตตฺถ มาเรนฺติ, นีหริตฺวา สเจ พหิ.
นิพฺพตฺติตฺวา หิ โอปาเต, มตา เจ โอปปาติกา;
อสกฺโกนฺตา จ นิกฺขนฺตุํ, สพฺพตฺถ จ ปราชโย.
ยกฺขาทโย ปนุทฺทิสฺส, ขณเน ทุกฺขสมฺภเว;
ทุกฺกฏํ มรเณ วตฺถุ-วสา ถุลฺลจฺจยาทโย.
มนุสฺเสเยว อุทฺทิสฺส, ขเต โอปาตเก ปน;
อนาปตฺติ ปติตฺวา หิ, ยกฺขาทีสุ มเตสุปิ.
ตถา ยกฺขาทโย ปาเณ, ขเต อุทฺทิสฺส ภิกฺขุนา;
นิปติตฺวา มรนฺเตสุ, มนุสฺเสสุปฺยยํ นโย.
‘‘ปาณิโน เอตฺถ พชฺฌิตฺวา, มรนฺตู’’ติ อนุทฺทิสํ;
ปาสํ โอฑฺเฑติ โย ตตฺถ, สเจ พชฺฌนฺติ ปาณิโน.
หตฺถโต มุตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา;
อานนฺตริยวตฺถุสฺมึ, อานนฺตริยเมว จ.
อุทฺทิสฺส ¶ หิ กเต ปาเส, ยํ ปนุทฺทิสฺส โอฑฺฑิโต;
พนฺธเนสุ ตทฺเสํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
มูเลน วา มุธา วาปิ, ทินฺเน ปาเส ปรสฺส หิ;
มูลฏฺสฺเสว โหตีติ, กมฺมพทฺโธ นิยามิโต.
เยน ลทฺโธ สเจ โลปิ, ปาสมุคฺคฬิตมฺปิ วา;
ถิรํ วาปิ กโรเตวํ, อุภินฺนํ กมฺมพนฺธนํ.
โย ปาสํ อุคฺคฬาเปตฺวา, ยาติ ปาปภยา สเจ;
ตํ ทิสฺวา ปุน อฺโปิ, สณฺเปติ หิ ตตฺถ จ.
พทฺธา พทฺธา มรนฺติ เจ, มูลฏฺโ น จ มุจฺจติ;
เปตฺวา คหิตฏฺาเน, ปาสยฏฺึ วิมุจฺจติ.
โคเปตฺวาปิ น โมกฺโข หิ, ปาสยฏฺึ สยํกตํ;
ตมฺโ ปุน คณฺหิตฺวา, สณฺเปติ สเจ ปน.
ตปฺปจฺจยา มรนฺเตสุ, มูลฏฺโ น จ มุจฺจติ;
นาเสตฺวา สพฺพโส วา ตํ, ฌาเปตฺวา วา วิมุจฺจติ.
โรเปนฺตสฺส ¶ จ สูลํ วา, สชฺเชนฺตสฺส อทูหลํ;
โอปาเตน จ ปาเสน, สทิโสว วินิจฺฉโย.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตถามรณจิตฺตสฺส, มเตปฺยุมฺมตฺตกาทิโน.
มนุสฺสปาณิมฺหิ จ ปาณสฺิตา;
สจสฺส จิตฺตํ มรณูปสํหิตํ;
อุปกฺกโม เตน จ ตสฺส นาโส;
ปฺเจตฺถ องฺคานิ มนุสฺสฆาเต.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ตติยปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
จตุตฺถปาราชิกกถา
อสนฺตมตฺตสฺสิตเมว ¶ กตฺวา;
ภวํ อธิฏฺาย จ วตฺตมานํ;
อฺาปเทสฺจ วินาธิมานํ;
ฌานาทิเภทํ สมุทาจเรยฺย.
กาเยน วาจายปิ วา ตทตฺเถ;
าเตว วิฺตฺติปเถ อภพฺโพ;
ยเถว ตาโล ปน มตฺถกสฺมึ;
ฉินฺโน อภพฺโพ ปุน รุฬฺหิภาเว.
อสนฺตเมวตฺตนิ โย ปรสฺส;
ทีเปติ ฌานาทิมนนฺตรํ โส;
ชานาติ เจ โหติ จุโต หิ โน เจ;
ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โหติ.
‘‘โย ¶ เต วิหาเร วสตีธ ภิกฺขุ;
โส ฌานลาภี’’ติ จ ทีปิเต เจ;
ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โน เจ;
ชานาติ ตํ ทุกฺกฏเมว โหติ.
อสนฺตเมวตฺตนิ ธมฺมเมตํ;
อตฺถีติ กตฺวา วทโตธิมานา;
วุตฺโต อนาปตฺตินโย ปเนวํ;
อวตฺตุกามสฺส ตถาทิกสฺส.
ปาปิจฺฉตา ตสฺส อสนฺตภาโว;
อาโรจนฺเจว มนุสฺสกสฺส;
นฺาปเทเสน ตเทว าณํ;
ปฺเจตฺถ องฺคานิ วทนฺติ ธีรา.
ปเม ทุติเย จนฺเต, ปริยาโย น วิชฺชติ;
ทุติเย ตติเยเยว, อาณตฺติ น ปเนตเร.
อาทิ ¶ เมกสมุฏฺานํ, ทุวงฺคํ กายจิตฺตโต;
เสสา จ ติสมุฏฺานา, เตสมงฺคานิ สตฺต ตุ.
สุโขเปกฺขายุตํ อาทิ, ตติยํ ทุกฺขเวทนํ;
ทุติยฺจ จตุตฺถฺจ, ติเวทนมุทีริตํ.
ปมสฺสฏฺ จิตฺตานิ, ตติยสฺส ทุเว ปน;
ทุติยสฺส จตุตฺถสฺส, ทส จิตฺตานิ ลพฺภเร.
ตสฺมา สจิตฺตกํ วุตฺตํ, สพฺพเมตํ จตุพฺพิธํ;
กฺริยา สฺาวิโมกฺขฺจ, โลกวชฺชนฺติ ทีปิตํ.
อิทมาปตฺติยํเยว, วิธานํ ปน ยุชฺชติ;
ตสฺมา อาปตฺติยํเยว, คเหตพฺพํ วิภาวินา.
มุทุปิฏฺิ จ ลมฺพี จ, มุขคฺคาหี นิสีทโก;
ปาราชิกา อิเม เตสํ, จตฺตาโร อนุโลมิกา.
ภิกฺขุนีนฺจ จตฺตาริ, วิพฺภนฺตา ภิกฺขุนี สยํ;
ตถา เอกาทสาภพฺพา, สพฺเพเต จตุวีสติ.
อิเม ¶ ปาราชิกา วุตฺตา, จตุวีสติ ปุคฺคลา;
อภพฺพา ภิกฺขุภาวาย, สีสจฺฉินฺโนว ชีวิตุํ.
ปณฺฑโก จ ติรจฺฉาโน, อุภโตพฺยฺชโนปิ จ;
ตโย วตฺถุวิปนฺนา หิ, อเหตุปฏิสนฺธิกา.
ปฺจานนฺตริกา เถยฺย-สํวาโสปิ จ ทูสโก;
ติตฺถิปกฺกนฺตโก เจติ, กฺริยานฏฺา ปนฏฺ เต.
วินิจฺฉโย โย ปน สารภูโต;
ปาราชิกานํ กถิโต มยายํ;
ตสฺสานุสาเรน พุเธน าตุํ;
สกฺกา หิ เสโสปิ อเสสโตว.
ปิฏเก ¶ ปฏุภาวกเร ปรเม;
วินเย วิวิเธหิ นเยหิ ยุเต;
ปรมตฺถนยํ อภิปตฺถยตา;
ปริยาปุณิตพฺพมยํ สตตํ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย จตุตฺถปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
สงฺฆาทิเสสกถา
โมเจตุกามตาจิตฺตํ, วายาโม สุกฺกโมจนํ;
อฺตฺร สุปินนฺเตน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
ปเรนุปกฺกมาเปตฺวา, องฺคชาตํ ปนตฺตโน;
สุกฺกํ ยทิ วิโมเจติ, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
สฺจิจฺจุปกฺกมนฺตสฺส, องฺคชาตํ ปนตฺตโน;
ถุลฺลจฺจยํ สมุทฺทิฏฺํ, สเจ สุกฺกํ น มุจฺจติ.
สฺจิจฺจุปกฺกมนฺตสฺส ¶ , อากาเส กมฺปเนนปิ;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, ยทิ สุกฺกํ น มุจฺจติ.
วตฺถึ กีฬาย ปูเรตฺวา, ปสฺสาเวตุํ น วฏฺฏติ;
นิมิตฺตํ ปน หตฺเถน, กีฬาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ติสฺสนฺนํ ปน อิตฺถีนํ, นิมิตฺตํ รตฺตเจตสา;
ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เอเกเนกํ ปโยเคน, ทิวสมฺปิ จ ปสฺสโต;
นาปตฺติยา ภเว องฺคํ, อุมฺมีลนนิมีลนํ.
อโมจนาธิปฺปายสฺส, อนุปกฺกมโตปิ จ;
สุปินนฺเตน มุตฺตสฺมึ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สุกฺกวิสฏฺิกถา.
อามสนฺโต ¶ มนุสฺสิตฺถึ, กายสํสคฺคราคโต;
‘‘มนุสฺสิตฺถี’’ติ สฺาย, โหติ สงฺฆาทิเสสิโก.
โลเมนนฺตมโส โลมํ, ผุสนฺตสฺสาปิ อิตฺถิยา;
กายสํสคฺคราเคน, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
อิตฺถิยา ยทิ สมฺผุฏฺโ, ผสฺสํ เสวนเจตโน;
วายมิตฺวาธิวาเสติ, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
เอเกน ปน หตฺเถน, คเหตฺวา ทุติเยน วา;
ตตฺถ ตตฺถ ผุสนฺตสฺส, เอกาวาปตฺติ ทีปิตา.
อคฺคเหตฺวา ผุสนฺตสฺส, ยาว ปาทฺจ สีสโต;
กายา หตฺถมโมเจตฺวา, เอกาว ทิวสมฺปิ จ.
องฺคุลีนํ ตุ ปฺจนฺนํ, คหเณ เอกโต ปน;
เอกาเยว สิยาปตฺติ, น หิ โกฏฺาสโต สิยา.
นานิตฺถีนํ สเจ ปฺจ, คณฺหาตฺยงฺคุลิโย ปน;
เอกโต ปฺจ สงฺฆาทิ-เสสา โหนฺติสฺส ภิกฺขุโน.
อิตฺถิยา วิมติสฺสาปิ, ปณฺฑกาทิกสฺิโน;
กาเยน อิตฺถิยา กาย-สมฺพทฺธํ ผุสโตปิ วา.
ปณฺฑเก ¶ ยกฺขิเปตีสุ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ทุกฺกฏํ กายสํสคฺเค, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
ภิกฺขุโน ปฏิพทฺเธน, กาเยน ปน อิตฺถิยา;
กาเยน ปฏิพทฺธฺจ, ผุสนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
อิตฺถีนํ อิตฺถิรูปฺจ, ทารุโลหมยาทิกํ;
ตาสํ วตฺถมลงฺการํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตตฺถชาตผลํ ขชฺชํ, มุคฺคาทึ ตตฺถชาตกํ;
ธฺานิ ปน สพฺพานิ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สพฺพํ ¶ ธมนสงฺขาทึ, ปฺจงฺคตุริยมฺปิ จ;
รตนานิ จ สพฺพานิ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สพฺพมาวุธภณฺฑฺจ, ชิยา จ ธนุทณฺฑโก;
อนามาสมิทํ สพฺพํ, ชาลฺจ สรวารณํ.
สุวณฺณปฏิพิมฺพาทิ, เจติยํ อารกูฏกํ;
อนามาสนฺติ นิทฺทิฏฺํ, กุรุนฺทฏฺกถาย หิ.
สพฺพํ โอนหิตุํ วาปิ, โอนหาเปตุเมว วา;
วาทาเปตฺุจ วาเทตุํ, วาทิตํ น จ วฏฺฏติ.
‘‘กริสฺสามุปหาร’’นฺติ, วุตฺเตน ปน ภิกฺขุนา;
ปูชา พุทฺธสฺส กาตพฺพา, วตฺตพฺพาติ จ วิฺุนา.
สยํ ผุสิยมานสฺส, อิตฺถิยา ปน ธุตฺติยา;
อวายมิตฺวา กาเยน, ผสฺสํ ปฏิวิชานโต.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
โมกฺขาธิปฺปายิโน เจว, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
ปเมน สมานาว, สมุฏฺานาทโย ปน;
กายสํสคฺคราคสฺส, ตถา สุกฺกวิสฏฺิยา.
กายสํสคฺคกถา.
ทุฏฺุลฺลวาจสฺสาเทน, อิตฺถิยา อิตฺถิสฺิโน;
ทฺวินฺนฺจ ปน มคฺคานํ, วณฺณาวณฺณวเสน จ.
เมถุนยาจนาทีหิ ¶ , โอภาสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วิฺุํ อนฺตมโส หตฺถ-มุทฺทายปิ ครุํ สิยา.
‘‘สิขรณีสิ ¶ , สมฺภินฺนา, อุภโตพฺยฺชนา’’ติ จ;
อกฺโกสวจเนนาปิ, ครุกํ ตุ สุณนฺติยา.
ปุนปฺปุโนภาสนฺตสฺส, เอกวาจาย วา พหู;
คณนาย จ วาจานํ, อิตฺถีนํ ครุกา สิยุํ.
สา เจ นปฺปฏิชานาติ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
อาทิสฺส ภณเน จาปิ, อุพฺภชาณุมธกฺขกํ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑลํ ปน อุทฺทิสํ;
วณฺณาทิภณเน กาย-ปฏิพทฺเธ จ ทุกฺกฏํ.
ถุลฺลจฺจยํ ภเว ตสฺส, ปณฺฑเก ยกฺขิเปติสุ;
อธกฺขโกพฺภชาณุมฺหิ, ทุกฺกฏํ ปณฺฑกาทิสุ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑเลปิ อยํ นโย;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
อตฺถธมฺมปุเรกฺขารํ, กตฺวา โอภาสโตปิ จ;
วทโตปิ อนาปตฺติ, ปุรกฺขตฺวานุสาสนึ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, เวทเนตฺถ ทฺวิธา มตา.
ทุฏฺุลฺลวาจากถา.
วณฺณํ ปนตฺตโน กาม-ปาริจริยาย ภาสโต;
ตสฺมึเยว ขเณ สา เจ, ชานาติ ครุกํ สิยา.
โน เจ ชานาติ สา ยกฺขิ-เปติเทวีสุ ปณฺฑเก;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
จีวราทีหิ อฺเหิ, วตฺถุกาเมหิ อตฺตโน;
นตฺถิ โทโส ภณนฺตสฺส, ปาริจริยาย วณฺณนํ.
อิตฺถิสฺา ¶ มนุสฺสิตฺถี, ปาริจริยาย ราคิตา;
โอภาโส เตน ราเคน, ขเณ ตสฺมึ วิชานนํ.
ปฺจงฺคานิ ¶ อิมาเนตฺถ, เวทิตพฺพานิ วิฺุนา;
สมุฏฺานาทโยปฺยสฺส, อนนฺตรสมา มตา.
อตฺตกามปาริจริยกถา.
ปฏิคฺคณฺหาติ สนฺเทสํ, ปุริสสฺสิตฺถิยาปิ วา;
วีมํสติ ครุ โหติ, ปจฺจาหรติ เจ ปน.
‘‘ยสฺสา หิ สนฺติกํ คนฺตฺวา, อาโรเจหี’’ติ เปสิโต;
ตมทิสฺวา ตทฺสฺส, อวสฺสาโรจกสฺส โส.
‘‘อาโรเจหี’’ติ วตฺวา ตํ, ปจฺจาหรติ เจ ปน;
ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสมฺหา, สฺจริตฺตา น มุจฺจติ.
‘‘มาตรา รกฺขิตํ อิตฺถึ, คจฺฉ พฺรูหี’’ติ เปสิโต;
ปิตุรกฺขิตมฺํ วา, วิสงฺเกโตว ภาสโต.
ปฏิคฺคณฺหนตาทีหิ, ตีหิ องฺเคหิ สํยุเต;
สฺจริตฺเต สมาปนฺเน, ครุกาปตฺติมาทิเส.
ทฺวีหิ ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, ปณฺฑกาทีสุ ตีหิปิ;
เอเกเนว จ สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เจติยสฺส จ สงฺฆสฺส, คิลานสฺส จ ภิกฺขุโน;
คจฺฉโต ปน กิจฺเจน, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
มนุสฺสตฺตํ ตถา ตสฺสา, นนาลํวจนียตา;
ปฏิคฺคณฺหนตาทีนํ, วสา ปฺจงฺคิกํ มตํ.
อิทฺหิ ฉสมุฏฺานํ, อจิตฺตกมุทีริตํ;
อลํวจนียตฺตํ วา, ปณฺณตฺตึ วา อชานโต.
คเหตฺวา ¶ สาสนํ กาย-วิกาเรนูปคมฺม ตํ;
วีมํสิตฺวา หรนฺตสฺส, ครุกํ กายโต สิยา.
สุตฺวา ยถานิสินฺโนว, วจนํ อิตฺถิยา ปุน;
ตํ ตตฺเถวาคตสฺเสว, อาโรเจนฺตสฺส วาจโต.
อชานนฺตสฺส ปณฺณตฺตึ, กายวาจาหิ ตํ วิธึ;
กโรโต หรโต วาปิ, ครุกํ กายวาจโต.
ชานิตฺวาปิ ¶ กโรนฺตสฺส, ครุกาปตฺติโย ตถา;
สจิตฺตเกหิ ตีเหว, สมุฏฺาเนหิ ชายเร.
สฺจริตฺตกถา.
สยํยาจิตเกเหว, กุฏิกํ อปฺปมาณิกํ;
อตฺตุทฺเทสํ กโรนฺตสฺส, ตถาเทสิตวตฺถุกํ.
โหนฺติ สงฺฆาทิเสสา ทฺเว, สารมฺภาทีสุ ทุกฺกฏํ;
สเจ เอกวิปนฺนา สา, ครุกํ เอกกํ สิยา.
ปุริสํ ยาจิตุํ กมฺม-สหายตฺถาย วฏฺฏติ;
มูลจฺเฉชฺชวเสเนว, ยาจมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อวชฺชํ หตฺถกมฺมมฺปิ, ยาจิตุํ ปน วฏฺฏติ;
หตฺถกมฺมมฺปิ นาเมตํ, กิฺจิ วตฺถุ น โหติ หิ.
โคณมายาจมานสฺส, เปตฺวา าตกาทิเก;
ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิฏฺํ, มูลจฺเฉชฺเชน เตสุปิ.
‘‘โคณํ เทมา’’ติ วุตฺเตปิ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
สกฏํ ทารุภณฺฑตฺตา, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
วาสิผรสุกุทฺทาล-กุาราทีสฺวยํ นโย;
อนชฺฌาวุตฺถกํ สพฺพํ, หราเปตุมฺปิ วฏฺฏติ.
วลฺลิอาทิมฺหิ ¶ สพฺพสฺมึ, ครุภณฺฑปฺปโหนเก;
ปเรสํ สนฺตเกเยว, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปจฺจเยสุ หิ ตีสฺเวว, วิฺตฺติ น จ วฏฺฏติ;
ตติเย ปริกโถภาส-นิมิตฺตานิ จ ลพฺภเร.
‘‘อเทสิเต จ วตฺถุสฺมึ, ปมาเณนาธิกํ กุฏึ;
กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา, อรฺํ คจฺฉโตปิ จ.
ผรสุํ วาปิ วาสึ วา, นิเสนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏํ;
ฉินฺทโต ทุกฺกฏํ รุกฺขํ, ตสฺส ปาจิตฺติยา สห.
เอวํ ปุพฺพปโยคสฺมึ, กุฏิการกภิกฺขุโน;
ยถาปโยคมาปตฺตึ, วินยฺู วินิทฺทิเส.
ยา ¶ ปน ทฺวีหิ ปิณฺเฑหิ, นิฏฺานํ ตุ คมิสฺสติ;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ปเม ทุติเย ครุ.
อนาปตฺติ สจฺสฺส, เทติ วิปฺปกตํ กุฏึ;
ตถา ภูมึ สมํ กตฺวา, ภินฺทโตปิ จ ตํ กุฏึ.
คุหํ เลณํ กโรนฺตสฺส, ติณปณฺณจฺฉทมฺปิ วา;
วาสาคารํ เปตฺวาน, อฺสฺสตฺถาย วา ตถา.
เทสาเปตฺวาว ภิกฺขูหิ, วตฺถุํ ปน จ ภิกฺขุโน;
กฺริยโตว สมุฏฺาติ, กโรโต อปฺปมาณิกํ.
อเทเสตฺวา กโรนฺตสฺส, ตํ กฺริยากฺริยโต สิยา;
สมุฏฺานาทโย เสสา, สฺจริตฺตสมา มตา.
กุฏิการสิกฺขาปทกถา.
อเทเสตฺวา สเจ วตฺถุํ, โย กเรยฺย มหลฺลกํ;
วิหารํ อตฺตวาสตฺถํ, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
ปมาณาติกฺกเมนาปิ ¶ , โทโส นตฺถิ มหลฺลเก;
ตสฺมา กฺริยสมุฏฺานา-ภาวํ สมุปลกฺขเย.
ปมาณนิยมาภาวา, เอกสงฺฆาทิเสสตา;
สมุฏฺานาทิกํ เสสํ, อนนฺตรสมํ มตํ.
มหลฺลกกถา.
ปาราชิกานิ วุตฺตานิ, จตุวีสติ สตฺถุนา;
ภิกฺขุโน อนุรูปานิ, เตสุ เอกูนวีสติ.
อมูลเกน โจเทติ, หุตฺวา จาวนเจตโน;
สุทฺธํ วา ยทิ วาสุทฺธํ, เตสุ อฺตเรน โย.
ครุกํ ตสฺส อาปตฺตึ, กโตกาสมฺหิ นิทฺทิเส;
ตเถว อกโตกาเส, ทุกฺกฏาปตฺติยา สห.
‘‘โกณฺโสิ จ นิคณฺโสิ;
สามเณโรสิ ตาปโส;
คหฏฺโสิ ¶ ตถา เชฏฺ-;
พฺพติโกสิ อุปาสโก.
ทุสฺสีโล ปาปธมฺโมสิ, อนฺโตปูติ อวสฺสุโต’’;
อิจฺเจวมฺปิ วทนฺตสฺส, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
สมฺมุขา หตฺถมุทฺทาย, โจเทนฺตสฺสปิ ตงฺขเณ;
ตํ เจ ปโร วิชานาติ, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
ครุกํ สมฺมุเข ตฺวา, โจทาเปนฺตสฺส เกนจิ;
ตสฺส วาจาย วาจาย, โจทาเปนฺตสฺส นิทฺทิเส.
อถ โสปิ ‘‘มยา ทิฏฺํ, สุตํ วา’’ติ จ ภาสติ;
เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ สงฺฆาทิ-เสโส โหติ น สํสโย.
ทูตํ ¶ วา ปน เปเสตฺวา, ปณฺณํ วา ปน สาสนํ;
โจทาเปนฺตสฺส อาปตฺติ, น โหตีติ ปกาสิตา.
ตถา สงฺฆาทิเสเสหิ, วุตฺเต จาวนสฺิโน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, เสสาปตฺตีหิ ทุกฺกฏํ.
อกฺโกสนาธิปฺปายสฺส, อกโตกาสมตฺตนา;
สห ปาจิตฺติเยนสฺส, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อสมฺมุขา วทนฺตสฺส, อาปตฺตีหิปิ สตฺตหิ;
ตถา กมฺมํ กโรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, โหติ ปฺจงฺคสํยุตํ;
อุปสมฺปนฺนตา ตสฺมึ, ปุคฺคเล สุทฺธสฺิตา.
ปาราชิเกน โจเทติ, เยน ตสฺส อมูลตา;
สมฺมุขา โจทนา เจว, ตสฺส จาวนสฺิโน.
ตงฺขเณ ชานนฺเจว, ปฺจงฺคานิ ภวนฺติ หิ;
อิทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ทุฏฺโทสกถา.
เลสมตฺตมุปาทาย, ภิกฺขุมนฺติมวตฺถุนา;
โจเทยฺย ครุกาปตฺติ, สเจ จาวนเจตโน.
โจเทติ ¶ วา ตถาสฺี, โจทาเปติ ปเรน วา;
อนาปตฺติ สิยา เสโส, อนนฺตรสโม มโต.
ทุติยทุฏฺโทสกถา.
สมคฺคสฺส จ สงฺฆสฺส, เภทตฺถํ วายเมยฺย โย;
เภทเหตุํ คเหตฺวา วา, ติฏฺเยฺย ปริทีปยํ.
โส ¶ หิ ภิกฺขูหิ วตฺตพฺโพ, ‘‘เภทตฺถํ มา ปรกฺกม’’;
อิติ ‘‘สงฺฆสฺส มา ติฏฺ, คเหตฺวา เภทการณํ’’.
วุจฺจมาโน หิ เตเหว, นิสฺสชฺเชยฺย น เจว ยํ;
สมนุภาสิตพฺโพ ตํ, อจฺจชํ ครุกํ ผุเส.
ปรกฺกมนฺตํ สงฺฆสฺส, ภิกฺขุํ เภทาย ภิกฺขุโน;
ทิสฺวา สุตฺวา หิ ตฺวา วา, อวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
คนฺตฺวา จ ปน วตฺตพฺโพ, อทฺธโยชนตาทิกํ;
ทูรมฺปิ ปน คนฺตพฺพํ, สเจ สกฺโกติ ตาวเท.
ติกฺขตฺตุํ ปน วุตฺตสฺส, อปริจฺจชโตปิ ตํ;
ทูตํ วา ปน ปณฺณํ วา, เปสโตปิ จ ทุกฺกฏํ.
ตฺติยา ปริโยสาเน, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
กมฺมวาจาหิ จ ทฺวีหิ, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ทฺวยํ.
ยฺย-กาเร ปน สมฺปตฺเต, ครุเกเยว ติฏฺติ;
ปสฺสมฺภนฺติ หิ ติสฺโสปิ, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏาทโย.
อกเต ปน กมฺมสฺมึ, อปริจฺจชโตปิ จ;
ตสฺส สงฺฆาทิเสเสน, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ตฺติโต ปน ปุพฺเพ วา, ปจฺฉา วา ตงฺขเณปิ วา;
อสมฺปตฺเต ยฺย-การสฺมึ, ปฏินิสฺสชฺชโตปิ จ.
ปฏินิสฺสชฺชโต วาปิ, ตํ วา สมนุภาสโต;
ตเถวุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ยฺหิ ภิกฺขุมนุทฺทิสฺส, มจฺฉมํสํ กตํ ภเว;
ยสฺมิฺจ นิพฺเพมติโก, ตํ สพฺพํ ตสฺส วฏฺฏติ.
สมุทฺทิสฺส ¶ กตํ ตฺวา, ภฺุชนฺตสฺเสว ทุกฺกฏํ;
ตถา อกปฺปิยํ มํสํ, อชานิตฺวาปิ ขาทโต.
หตฺถุสฺสจฺฉมนุสฺสานํ ¶ , อหิกุกฺกุรทีปินํ;
สีหพฺยคฺฆตรจฺฉานํ, มํสํ โหติ อกปฺปิยํ.
ถุลฺลจฺจยํ มนุสฺสานํ, มํเส เสเสสุ ทุกฺกฏํ;
สจิตฺตกํ สมุทฺทิสฺส-กตํ เสสมจิตฺตกํ.
ปุจฺฉิตฺวาเยว มํสานํ, ภิกฺขูนํ คหณํ ปน;
เอตํ วตฺตนฺติ วตฺตฏฺา, วทนฺติ วินยฺุโน.
อิทเมกสมุฏฺานํ, วุตฺตํ สมนุภาสนํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
สงฺฆเภทกถา.
ทุติเย สงฺฆเภทสฺมึ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโยปิสฺส, ปเมน สมา มตา.
ทุติยสงฺฆเภทกถา.
อุทฺเทสปริยาปนฺเน, ภิกฺขุ ทุพฺพจชาติโก;
อวจนียมตฺตานํ, กโรติ ครุกํ สิยา.
ทุพฺพเจปิ ปเนตสฺมึ, สงฺฆเภทกวณฺณเน;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทุพฺพจกถา.
โย ฉนฺทคามิตาทีหิ, ปาเปนฺโต กุลทูสโก.
กมฺเม กริยมาเน ตํ, อจฺจชํ ครุกํ ผุเส.
จุณฺณํ ปณฺณํ ผลํ ปุปฺผํ, เวฬุํ กฏฺฺจ มตฺติกํ;
กุลสงฺคหณตฺถาย, อตฺตโน วา ปรสฺส วา.
สนฺตกํ ¶ ททโต โหติ, กุลทูสนทุกฺกฏํ;
ภณฺฑคฺเฆน จ กาตพฺโพ, เถยฺยา สงฺฆฺสนฺตเก.
สงฺฆิกํ ¶ ครุภณฺฑํ วา, เสนาสนนิยามิตํ;
โยปิสฺสรวตาเยว, เทนฺโต ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
หริตฺวา วา หราเปตฺวา, ปกฺโกสิตฺวาคตสฺส วา;
กุลสงฺคหณตฺถาย, ปุปฺผํ เทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
หริตฺวา วา หราเปตฺวา, ปิตูนํ ปน วฏฺฏติ;
ทาตุํ ปุปฺผํ ปนฺสฺส, อาคตสฺเสว าติโน.
ตฺจ โข วตฺถุปูชตฺถํ, ทาตพฺพํ น ปนฺถา;
สิวาทิปูชนตฺถํ วา, มณฺฑนตฺถํ น วฏฺฏติ.
ผลาทีสุปิ เสเสสุ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
ปุปฺเผ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ปุปฺผาทิภาชเน โกจิ, อาคจฺฉติ สเจ ปน;
สมฺมเตนสฺส ทาตพฺพํ, าเปตฺวา อิตเรน ตุ.
อุปฑฺฒภาคํ ทาตพฺพํ, อิติ วุตฺตํ กุรุนฺทิยํ;
‘‘โถกํ โถก’’นฺติ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
คิลานานํ มนุสฺสานํ, ทาตพฺพํ ตุ สกํ ผลํ;
ปริพฺพยวิหีนสฺส, สมฺปตฺติสฺสริยสฺสปิ.
สงฺฆาราเม ยถา ยตฺร, สงฺเฆน กติกา กตา;
ผลรุกฺขปริจฺเฉทํ, กตฺวา ตตฺราคตสฺสปิ.
ผลํ ยถาปริจฺเฉทํ, ททโต ปน วฏฺฏติ;
‘‘ทสฺเสตพฺพาปิ วา รุกฺขา’’, ‘‘อิโต คณฺห ผล’’นฺติ จ.
สยํ ขณิตฺวา ปถวึ, มาลาคจฺฉาทิโรปเน;
โหติ ปาจิตฺติเยนสฺส, ทุกฺกฏํ กุลทูสเน.
อกปฺปิเยน ¶ วากฺเยน, ตถา โรปาปเนปิ จ;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ภิกฺขุโน กุลทูสเน.
โรปเน ทุกฺกฏํเยว, โหติ กปฺปิยภูมิยํ;
ตถา โรปาปเน วุตฺตํ, อุภยตฺถ จ ภิกฺขุโน.
สกึ อาณตฺติยา ตสฺส, พหูนํ โรปเน ปน;
สทุกฺกฏา ตุ ปาจิตฺติ, สุทฺธํ วา ทุกฺกฏํ สิยา.
กปฺปิเยเนว ¶ วากฺเยน, อุภยตฺถ จ ภูมิยา;
โรปเน ปริโภคตฺถํ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
กปฺปิยภูมิ เจ โหติ, สยํ โรเปตุเมว จ;
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
อารามาทีนมตฺถาย, สยํ สํโรปิตสฺส วา;
วฏฺฏเตว จ ภิกฺขูนํ, ตํ ผลํ ปริภฺุชิตุํ.
สิฺจเน ปน สพฺพตฺถ, สยํ สิฺจาปเนปิ จ;
อกปฺปิโยทเกเนว, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
กุลสงฺคหณตฺถฺจ, ปริโภคตฺถเมว วา;
สทฺธึ ปาจิตฺติเยนสฺส, สิฺจโต โหติ ทุกฺกฏํ.
เตสํเยว ปนตฺถาย, ทฺวินฺนํ กปฺปิยวารินา;
สิฺจเน ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตถา สิฺจาปเนปิ จ.
กุลสงฺคหณตฺถาย, ปุปฺผานํ โอจินาปเน;
สยโมจินเน จาปิ, สปาจิตฺติยทุกฺกฏํ.
ปุปฺผานํ คณนายสฺส, ปุปฺผโมจินโต ปน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, กุลตฺถํ เจ สทุกฺกฏา.
คนฺถิมํ โคปฺผิมํ นาม, เวธิมํ เวิมมฺปิ จ;
ปูริมํ วายิมํ เจติ, ฉพฺพิโธ ปุปฺผสงฺคโห.
ตตฺถ ¶ ทณฺเฑน ทณฺฑํ วา, วณฺเฏนปิ จ วณฺฏกํ;
คนฺถิตฺวา กรณํ สพฺพํ, ‘‘คนฺถิม’’นฺติ ปวุจฺจติ.
โคปฺผิมํ นาม โคปฺเผตฺวา, สุตฺตาทีหิ กรียติ;
เอกโตวณฺฏิกา มาลา, อุภโตวณฺฏิกา จ ตํ.
เวธิมํ นาม วิชฺฌิตฺวา, พุนฺเทสุ มกุลาทิกํ;
อาวุตา สูจิอาทีหิ, มาลาวิกติ วุจฺจติ.
เวิมํ นาม เวเตฺวา, กตํ มาลาคุเณหิ วา;
วากาทีหิ จ พทฺธํ วา, ‘‘เวิม’’นฺติ ปวุจฺจติ.
ปูริมํ ปน ทฏฺพฺพํ, ปุปฺผมาลาหิ ปูรเณ;
โพธึ ปุปฺผปฏาทีนํ, ปริกฺเขเปสุ ลพฺภติ.
วายิมํ ¶ นาม ทฏฺพฺพํ, ปุปฺผรูปปฏาทิสุ;
ปุปฺผมาลาคุเณเหว, วายิตฺวา กรเณ ปน.
สพฺพเมตํ สยํ กาตุํ, การาเปตุํ ปเรหิ วา;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, พุทฺธสฺสปิ น วฏฺฏติ.
ตถา กลมฺพกํ กาตุํ, อฑฺฒจนฺทกเมว วา;
อฺเหิ ปูริตํ ปุปฺผ-ปฏํ วา วายิตุมฺปิ จ.
ปิฏฺกาจมยํ ทามํ, เคณฺฑุปุปฺผมยมฺปิ จ;
ขรปตฺตมยํ มาลํ, สพฺพํ กาตุํ น วฏฺฏติ.
กณิการาทิปุปฺผานิ, วิตาเน พทฺธกณฺฏเก;
หีราทีหิ ปฏากตฺถํ, วิชฺฌนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
กณฺฏกาทีหิ ภิกฺขุสฺส, เอกปุปฺผมฺปิ วิชฺฌิตุํ;
ปุปฺเผสุเยว วา ปุปฺผํ, ปเวเสตุํ น วฏฺฏติ.
อโสกปิณฺฑิอาทีนํ, อนฺตเร ธมฺมรชฺชุยา;
ปเวเสนฺตสฺส ปุปฺผานิ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
ปิเตสุ ¶ ปเวเสตฺวา, กทลิจฺฉตฺตภิตฺติสุ;
กณฺฏเกสุปิ ปุปฺผานิ, วิชฺฌนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
กปฺปิยํ ปน วตฺตพฺพํ, วจนํ วตฺถุปูชเน;
นิมิตฺโตภาสปริยา, วฏฺฏนฺตีติ ปกาสิตา.
น เกวลมกตฺตพฺพํ, กุลทูสนเมว จ;
อถ โข เวชฺชกมฺมาทิ, น กตฺตพฺพํ กุทาจนํ.
กาตพฺพํ ปน เภสชฺชํ, ปฺจนฺนํ สหธมฺมินํ;
กตฺวาปฺยกตวิฺตฺตึ, กา กถา อตฺตโน ธเน.
ตถา มาตาปิตูนมฺปิ, ตทุปฏฺากชนฺตุโน;
ภณฺฑุกสฺสตฺตโน เจว, เวยฺยาวจฺจกรสฺสปิ.
เชฏฺภาตา กนิฏฺโ จ, ตถา ภคินิโย ทุเว;
จูฬมาตา จูฬปิตา, มหามาตา มหาปิตา.
ปิตุจฺฉา มาตุโล จาติ, ทสิเม าตโย มตา;
อิเมสมฺปิ ทสนฺนฺจ, กาตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
สเจ ¶ เภสชฺชเมเตสํ, นปฺปโหติ น โหติ วา;
ยาจนฺติปิ จ ตํ ภิกฺขุํ, ทาตพฺพํ ตาวกาลิกํ.
สเจ เต น จ ยาจนฺติ, ทาตพฺพํ ตาวกาลิกํ;
อาโภคํ ปน กตฺวา วา, ‘‘ทสฺสนฺติ ปุน เม อิเม’’.
เอเตสํ ตุ กุลา ยาว, สตฺตมา กุลทูสนํ;
เภสชฺชกรณาปตฺติ, วิฺตฺติ วา น รูหติ.
ภาตุชายาปิ วา โหติ, สเจ ภคินิสามิโก;
สเจ เต าตกา โหนฺติ, กาตุํ เตสมฺปิ วฏฺฏติ.
อฺาตกา สเจ โหนฺติ, ภาตุโน อนุชาย วา;
‘‘ตุมฺหากํ ชคฺคนฏฺาเน, เทถา’’ติ จ วเท พุโธ.
อถ ¶ เตสมฺปิ ปุตฺตานํ, กตฺวา ทาตพฺพเมว วา;
‘‘มาตาปิตูนํ ตุมฺหากํ, เทถา’’ติ วินยฺุนา.
อฺโปิ โย โกจิ ปนิสฺสโร วา;
โจโรปิ วา ยุทฺธปราชิโต วา;
อาคนฺตุโก ขีณปริพฺพโย วา;
อกลฺลโก าติชนุชฺฌิโต วา.
เอเตสํ ปน สพฺเพสํ, อปจฺจาสีสตา สตา;
กาตพฺโพ ปฏิสนฺถาโร, ภิกฺขุนา สาธุนาธุนา.
ปริตฺโตทกสุตฺตานิ, วุตฺเต เทถาติ เกนจิ;
ชลํ หตฺเถน จาเลตฺวา, มทฺทิตฺวา ปน สุตฺตกํ.
ทาตพฺพํ ภิกฺขุนา กตฺวา, เตสเมว จ สนฺตกํ;
อตฺตโน อุทกํ เตสํ, สุตฺตํ วา เทติ ทุกฺกฏํ.
อนามฏฺโปิ ทาตพฺโพ, ปิณฺฑปาโต วิชานตา;
ทฺวินฺนํ มาตาปิตูนมฺปิ, ตทุปฏฺายกสฺส จ.
อิสฺสรสฺสาปิ ทาตพฺโพ, โจรทามริกสฺส จ;
ภณฺฑุกสฺสตฺตโน เจว, เวยฺยาวจฺจกรสฺสปิ.
ทาตุํ ปณฺฑุปลาสสฺส, ถาลเกปิ จ วฏฺฏติ;
เปตฺวา ตํ ปนฺสฺส, ปิตุโนปิ น วฏฺฏติ.
คิหีนํ ¶ ปน ทูเตยฺยํ, ชงฺฆเปสนิยมฺปิ จ;
สตฺถุนา ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กโรนฺตสฺส ปเท ปเท.
ภณฺฑุมาตาปิตูนมฺปิ, เวยฺยาวจฺจกรสฺส จ;
สาสนํ สหธมฺมีนํ, หริตุํ ปน วฏฺฏติ.
กุลทูสนกมฺเมน, ลทฺธํ อฏฺวิเธนปิ;
ปฺจนฺนํ สหธมฺมีนํ, น จ วฏฺฏติ ภฺุชิตุํ.
อชฺโฌหาเรสุ ¶ สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
ปริโภควเสเนว, เสเสสุปิ อยํ นโย.
กตฺวา รูปิยโวหารํ, อภูตาโรจเนน จ;
อุปฺปนฺนปจฺจยา สพฺเพ, สมานาติ ปกาสิตา.
วิฺตฺตินุปฺปทานฺจ, เวชฺชกมฺมมเนสนํ;
ปาริภฏุกตํ มุคฺค-สูปตํ วตฺถุวิชฺชกํ.
ชงฺฆเปสนิยํ ทูต-กมฺมฺจ กุลทูสนํ;
อภูตาโรจนํ พุทฺธ-ปฏิกุฏฺํ วิวชฺชเย.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, ปฏินิสฺสชฺชโตปิ ตํ;
สมุฏฺานาทิกํ สพฺพํ, สงฺฆเภทสมํ มตํ.
กุลทูสนกถา.
ชานํ ยาวติหํ เยน, ฉาทิตาปตฺติ ภิกฺขุนา;
อกามา ปริวตฺถพฺพํ, เตน ตาวติหํ ปน.
อาปตฺติ จ อนุกฺขิตฺโต, ปหุ จานนฺตรายิโก;
จตุสฺวปิ จ ตํสฺี, ตสฺส ฉาเทตุกามตา.
ฉาทนนฺติ ปเนเตหิ, ทสหงฺเคหิ ภิกฺขุนา;
ฉนฺนา นาม สิยาปตฺติ, อรุณุคฺคมเนน สา.
ทฺเว ภาณวารา นิฏฺิตา.
ติวิโธ ปริวาโส หิ, ติวิธาเปตเจตสา;
ปฏิจฺฉนฺโน จ สุทฺธนฺโต, สโมธาโนติ ทีปิโต.
ตตฺรายํ ¶ ¶ ตุ ปฏิจฺฉนฺน-ปริวาโส ปกาสิโต;
ปฏิจฺฉนฺนาย ทาตพฺโพ, วเสนาปตฺติยาติ จ.
วตฺถุโคตฺตวเสนาปิ, นามาปตฺติวเสน วา;
กมฺมวาจา หิ กาตพฺพา, ทาตพฺโพ ตสฺส เตน จ.
‘‘วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ, ‘‘ปริวาส’’นฺติ วา ปุน;
สมาทิยิตฺวา สงฺฆสฺส, อาโรเจตพฺพมาทิโต.
ปุนปฺปุนาคตานมฺปิ, อาโรเจนฺโตว รตฺติยา;
เฉทํ วา วตฺตเภทํ วา, อกตฺวาว สทา วเส.
ปริวาโส วิโสเธตุํ, น สกฺกา ตตฺถ เจ ปน;
นิกฺขิปิตฺวาน ตํ วตฺตํ, วตฺถพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
ตตฺเถว สงฺฆมชฺเฌ วา, ปุคฺคเล วาปิ นิกฺขิเป;
นิกฺขิปามีติ วตฺตํ วา, ปริวาสนฺติ วา ตถา.
เอวเมกปเทนาปิ, ปเทหิ ทฺวีหิ วา ปน;
วตฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ ตํ, สมาทาเนปฺยยํ นโย.
นิกฺขิตฺตกาลโต อุทฺธํ, ปกตตฺโตติ วุจฺจติ;
ปุน ปจฺจูสกาลสฺมึ, สทฺธิเมเกน ภิกฺขุนา.
ปริกฺขิตฺตวิหารสฺส, ทฺเว ปริกฺเขปโต พหิ;
ปริกฺเขปารหฏฺานา, อปริกฺขิตฺตโต พหิ.
เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมฺม, โอกฺกมิตฺวา จ มคฺคโต;
คุมฺเพน วติยา วาปิ, ฉนฺนฏฺาเน ิเตน ตุ.
เตน อนฺโตรุเณเยว, วตฺตมาทาย วิฺุนา;
อาโรเจตฺวารุเณ ตสฺมึ, วุฏฺิเต ตสฺส สนฺติเก.
นิกฺขิปิตฺวา ตโต วตฺตํ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ;
อนฺโตเยวารุเณ ภิกฺขุ, คโต เจ ยสฺส กสฺสจิ.
อาโรเจตฺวาว ¶ ตํ วตฺตํ, นิกฺขิเป ปุน ปณฺฑิโต;
เสสํ สมุจฺจยสฺสฏฺ-กถาย จ วิภาวเย.
อาปตฺตีนฺจ รตฺตีนํ, ปริจฺเฉทํ น ชานติ;
โย ตสฺส ปน ทาตพฺโพ, ‘‘สุทฺธนฺโต’’ติ ปวุจฺจติ.
เอเสว ¶ ปริสุทฺเธหิ, สุทฺธนฺโต ทุวิโธ มโต;
จูฬสุทฺธนฺตนาโม จ, มหาสุทฺธนฺตนามโก.
ทุวิโธปิ อยํ รตฺติ-ปริจฺเฉทํ อชานโต;
เอกจฺจํ สกลํ วาปิ, ทาตพฺโพ วิมติสฺส วา.
อิตโรปิ สโมธาน-ปริวาโส ติธา มโต;
โส โอธานสโมธาโน, อคฺฆมิสฺสกปุพฺพโก.
อาปชฺชิตฺวานฺตราปตฺตึ, ฉาเทนฺตสฺส หิ ภิกฺขุโน;
ทิวเส ปริวุตฺเถ ตุ, โอธุนิตฺวา ปทียเต.
ปุริมาปตฺติยา มูล-ทิวเส ตุ วินิจฺฉิเต;
ปจฺฉา อาปนฺนมาปตฺตึ, สโมธาย วิธานโต.
ยาจมานสฺส สงฺเฆน, ทาตพฺโพ ปน ภิกฺขุโน;
เอโสธานสโมธาน-ปริวาโส ปกาสิโต.
ตถา สมฺพหุลาสฺเวกา, ทฺเว วา สมฺพหุลาปิ วา;
ยา ยา จิรปฏิจฺฉนฺนา, ตาสํ อคฺฆวเสน หิ.
อาปตฺตีนํ ตโต อูน-ปฏิจฺฉนฺนานเมว โย;
สโมธาย ปทาตพฺโพ, ปริวาโสติ วุจฺจติ.
นานาวตฺถุกสฺาโย, สพฺพา อาปตฺติโย ปน;
สพฺพาตา เอกโต กตฺวา, ทาตพฺโพ มิสฺสโก มโต.
ปริวุตฺถปริวาสสฺส, มานตฺตํ เทยฺยมุตฺตริ;
ฉ รตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนา-ปฏิจฺฉนฺนวสา ทุเว.
ตตฺถ ¶ ยา อปฏิจฺฉนฺนา, โหติ อาปตฺติ ยสฺส ตุ;
ตสฺส ทาตพฺพมานตฺตํ, อปฏิจฺฉนฺนนามกํ.
ยสฺสาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา, ปริวาสาวสานเก;
ตสฺส ทาตพฺพมานตฺตํ, ‘‘ปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ วุจฺจติ.
คนฺตฺวา จตูหิ ภิกฺขูหิ, ปจฺจูสสมเย สห;
ปริวาเส วินิทฺทิฏฺ-ปฺปการํ เทสเมว จ.
‘‘วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ, ‘‘มานตฺต’’มิติ วา ปน;
อาทิยิตฺวาน ตํ เตสํ, อาโรเจตฺวา วิสารโท.
นิกฺขิเป ¶ สนฺติเก เตสํ, วตฺตํ เตสุ คเตสุ วา;
ภิกฺขุสฺส ปุพฺพทิฏฺสฺส, อาโรเจตฺวาน นิกฺขิเป.
ตสฺส ทานวิธานฺจ, รตฺติจฺเฉทาทิโก นโย;
เยฺโย สมุจฺจยสฺสฏฺ-กถาปาฬิวเสน ตุ.
ปุน ตํ จิณฺณมานตฺตํ, สงฺโฆ วีสติวคฺคิโก;
อพฺเภยฺย วิธินา ภิกฺขุ, ปกตตฺโต ปุนพฺภิโต.
ฉาเทนฺติยาปิ อาปตฺตึ, ปริวาโส น วิชฺชติ;
น จ ภิกฺขุนิยาปตฺติ, อตฺตโน ฉาทยนฺติยา.
ฉาเทตฺวา วาปิ อาปตฺตึ, อจฺฉาเทตฺวาปิ วา ปน;
เกวลํ จริตพฺพนฺติ, ปกฺขมานตฺตเมว ตุ.
วินยนยมติพุทฺธิทีปนํ;
วินยวินิจฺฉยเมตมุตฺตมํ;
วิวิธนยนยุตํ อุเปนฺติ เย;
วินยนเย ปฏุตํ อุเปนฺติ เต.
อิติ วินยวินิจฺฉเย สงฺฆาทิเสสกถา นิฏฺิตา.
อนิยตกถา
รโห ¶ นิสชฺชสฺสาเทน, มาตุคามสฺส สนฺติกํ;
คนฺตุกาโม นิวาเสติ, อกฺขึ อฺเชติ ภฺุชติ.
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ;
คจฺฉโต ปทวาเรน, คนฺตฺวา จสฺส นิสีทโต.
นิสชฺชาย อุภินฺนมฺปิ, ปโยคคณนาย จ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺส, พหุกานิ พหูสฺวปิ.
สมีเปปิ ¶ ิโต อนฺโธ, อนฺโตทฺวาทสหตฺถเก;
น กโรติ อนาปตฺตึ, อิตฺถีนํ ตุ สตมฺปิ จ.
จกฺขุมาปิ นิปชฺชิตฺวา, นิทฺทายนฺโตปิ เกวลํ;
ทฺวาเร ปิหิตคพฺภสฺส, นิสินฺโนปิ น รกฺขติ.
อนนฺเธ สติ วิฺุสฺมึ, ิตสฺสารหสฺิโน;
นิสชฺชปจฺจยา โทโส, นตฺถิ วิกฺขิตฺตเจตโส.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, อาปตฺตีหิปิ ตีหิปิ;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ปมานิยตกถา.
อนนฺธาพธิโร วิฺู, อิตฺถี วา ปุริโสปิ วา;
อนฺโตทฺวาทสหตฺถฏฺโ, อนาปตฺติกโร สิยา.
อนฺโธ อพธิโร วาปิ, พธิโร วาปิ จกฺขุมา;
น กโรติ อนาปตฺตึ, ติสมุฏฺานเมวิทํ.
ทุติยานิยตกถา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย อนิยตกถา นิฏฺิตา.
นิสฺสคฺคิยกถา
โขมํ ¶ กปฺปาสโกเสยฺยํ, สาณํ ภงฺคฺจ กมฺพลํ;
จีวรํ ฉพฺพิธํ วุตฺตํ, ชาติโต ปน กปฺปิยํ.
ทุกูลฺเจว ปตฺตุณฺณํ, จินํ โสมารปฏฺฏกํ;
อิทฺธิชํ เทวทินฺนฺจ, ตสฺเสตํ อนุโลมิกํ.
ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬฺจ มุขปฺุฉนํ;
นิสีทนมธิฏฺเยฺย, ปจฺจตฺถรณเมว จ.
เอกาหมฺปิ ¶ วินา ภิกฺขุ, น วเสยฺย ติจีวรํ;
น วเสยฺย ตถาธิฏฺา, จาตุมาสํ นิสีทนํ.
รชิตฺวา กปฺปิยํ พินฺทุํ, ทตฺวา ตตฺถ ติจีวรํ;
อุปปนฺนํ ปมาเณน, อธิฏฺาตพฺพเมว ตํ.
ปจฺฉิมนฺเตน สงฺฆาฏิ, ทีฆโส มุฏฺิปฺจกา;
มุฏฺิตฺติกา จ ติริยํ, อุตฺตมนฺเตน สา ปน.
สตฺถุโน จีวรูนาปิ, วฏฺฏตีติ ปกาสิตา;
อิทเมวุตฺตราสงฺเค, ปมาณํ ปริทีปิตํ.
มุฏฺิปฺจกํ ทีฆนฺตํ, ปมาณํ ติริยนฺตโต;
อฑฺฒเตยฺยํ ทฺวิหตฺถํ วา, เสเส อนฺตรวาสเก.
อหตาหตกปฺปานํ, สงฺฆาฏิ ทิคุณา มตา;
เอกปฏฺฏุตฺตราสงฺโค, เอวมนฺตรวาสโก.
อุตุทฺธฏานํ ปน จีวรานํ;
สงฺฆาฏิ ภิกฺขุสฺส จตุคฺคุณา วา;
ทุเวปิ เสสา ทิคุณาว วุตฺตา;
ยถาสุขํ วฏฺฏติ ปํสุกูลํ.
ตีณิปิ ¶ ทฺเวปิ เจกํ วา, ฉินฺทิตพฺพํ ปโหติ เจ;
สพฺเพสุ อปฺปโหนฺเตสุ, เทยฺยมนฺวาธิกมฺปิ วา.
อจฺฉินฺนํ วา อนาทินฺนํ, ธาเรนฺตสฺส ติจีวรํ;
ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทุพฺโภเคน จ เสวโต.
กุสึ อฑฺฒกุสิฺจาปิ, มณฺฑลํ อฑฺฒมณฺฑลํ;
วิวฏฺฏํ อนุวิวฏฺฏํ, พาหนฺตมฺปิ จ ภิกฺขุโน.
ทสฺเสตฺวาว วิธึ สพฺพํ, ปฺจกาทิปฺปเภทกํ;
ฉินฺนํ สมณสารุปฺปํ, กาตพฺพํ ตุ ติจีวรํ.
ทาเนนจฺฉิชฺชคาเหน, วิสฺสาสคฺคหเณน จ;
หีนายาวตฺตเนนาปิ, สิกฺขาย จ ปหานโต.
ปจฺจุทฺธารวินาเสหิ, ลิงฺคสฺส ปริวตฺตนา;
สพฺพํ ภิชฺชติธิฏฺานํ, ฉิทฺทภาเว ติจีวรํ.
กนิฏฺสฺสงฺคุลสฺเสว ¶ , นขปิฏฺิปฺปมาณกํ;
วินิวิทฺธํ ปนจฺฉิทฺท-มธิฏฺานวินาสนํ.
เอโก ตนฺตุปิ อจฺฉินฺโน, อธิฏฺานํ น ภินฺทติ;
เสตภาวํ กโรนฺเตน, โธตมฺปิ รชเกน วา.
ปมํ อคฺคฬํ ทตฺวา, ปจฺฉา ฉินฺทติ รกฺขติ;
ฆเฏตฺวา โกฏิโย ทฺเว วา, ปจฺฉา ฉินฺทติ รกฺขติ.
จตุรฏฺงฺคุลา โอรํ, เอกทฺวินฺนํ ติรียโต;
ติณฺณมฺปิ ทีฆโต ฉิทฺทํ, ภินฺทเตว วิทตฺถิยา.
นิสีทนสฺส ทีเฆน, ภวนฺติ ทฺเว วิทตฺถิโย;
วิตฺถาเรน ทิยฑฺฒา จ, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
โหนฺติ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ, ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย;
ทีฆโตปิ จตสฺโสว, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
ทีฆโต ¶ สุคตสฺเสว, ภวนฺติ ฉ วิทตฺถิโย;
วิตฺถาเรนฑฺฒเตยฺยาว, สิยา วสฺสิกสาฏิกา.
มุนินา ตีสุ เอเตสุ, กโรนฺตสฺส ตทุตฺตรึ;
อธิกจฺเฉทนํ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
มุขปฺุฉนโจฬสฺส, ปจฺจตฺถรณกสฺส วา;
ปมาณํ อปฺปมาเณน, น เจว ปริทีปิตํ.
สทสํ อทสํ สพฺพํ, ปจฺจตฺถรณจีวรํ;
มหนฺตํ ขุทฺทกํ เอก-มเนกมฺปิ จ วฏฺฏติ.
มุขปฺุฉนโจเฬกํ, ทฺเวปิ วฏฺฏนฺติ สพฺพถา;
สทสํ อทสํ วาปิ, สทสํว นิสีทนํ.
อทสา รชิตาเยว, วฏฺฏตาทินฺนกปฺปกา;
วุตฺตา กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ, ตถา วสฺสิกสาฏิกา.
คณนํ วา ปมาณํ วา, น ปริกฺขารโจฬเก;
ปมาณคณนาตีติ, ภณนฺติ ปกตฺุโน.
สุคตฏฺงฺคุลายามํ, จตุรงฺคุลวิตฺถตํ;
วิกปฺปนุปคํ โหติ, ปจฺฉิมํ นาม จีวรํ.
ปริสฺสาวปฏํ ¶ ปตฺต-โปตฺถกตฺถวิกาทิกํ;
อธิฏฺเยฺย ปริกฺขาร-โจฬํ ปจฺฉิมจีวรํ.
พหูนิ เอกโต กตฺวา, อธิฏฺาตุมฺปิ วฏฺฏติ;
มาตุอาทีนมตฺถาย, ปิเต นตฺถิ โทสตา.
วสฺสมาเส อธิฏฺเยฺย, จตุโร วสฺสสาฏิกํ;
ปุน ปจฺจุทฺธริตฺวา ตํ, วิกปฺเปยฺย ตโต ปรํ.
ตาว กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, ยาว โรโค น สมฺมติ;
อธิฏฺหิตฺวา ตโต อุทฺธํ, อุทฺธริตฺวา วิกปฺปเย.
‘‘อิมํ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, อิมมนฺตรวาสกํ;
อธิฏฺามี’’ติธิฏฺเยฺย, เสเสสุปิ อยํ นโย.
‘‘อิมํ ¶ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, เอต’’นฺติ จ อสมฺมุเข;
วตฺวา ปจฺจุทฺธเรยฺเยวํ, เสเสสุปิ วิจกฺขโณ.
อาโภคํ มนสา กตฺวา, กาเยน ผุสนากตํ;
วจสาธิฏฺิตฺจาติ, อธิฏฺานํ ทฺวิธา มตํ.
อิติ สพฺพมิทํ วุตฺตํ, เตจีวริกภิกฺขุโน;
ตถา วตฺวาวธิฏฺเยฺย, ตํ ปริกฺขารโจฬิโก.
ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬํ กาตุมฺปิ วฏฺฏติ;
เอวํ จุโทสิเต วุตฺโต, ปริหาโร นิรตฺถโก.
น, เตจีวริกสฺเสว, วุตฺตตฺตา ตตฺถ สตฺถุนา;
ตํ ปริกฺขารโจฬสฺส, ตสฺมา สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
‘‘อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, อนาปตฺตี’’ติ เอตฺถ จ;
อธิฏฺาตพฺพกสฺเสว, วิกปฺปนวิธานโต.
ภิกฺขุสฺเสวํ กโรนฺตสฺส, น โทโส อุปลพฺภติ;
เอวฺจ น สิยา กสฺมา, มุขปฺุฉนกาทิกํ.
มุขปฺุฉนกาทีนํ, เตสํ กิจฺจวิธานโต;
อกิจฺจสฺสามิกสฺสสฺส, อธิฏฺานํ ตุ ยุชฺชติ.
นิธานมุขเมตนฺติ, มหาปจฺจริยํ ปน;
วุตฺตตฺตา จ นิเสเธตุํ, น สกฺกา วินยฺุนา.
จีวรํ ¶ ปริปุณฺณนฺติ, นิทานุปฺปตฺติโตปิ จ;
นิธานมุขเมตนฺติ, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
กุสวากาทิจีรานิ, กมฺพลํ เกสวาลชํ;
ถุลฺลจฺจยํ ธารยโต-ลูกปกฺขาชินกฺขิเป.
กทเลรกทุสฺเสสุ, อกฺกทุสฺเส จ โปตฺถเก;
ทุกฺกฏํ ติริเฏ วาปิ, เวเน กฺจุเกปิ จ.
สพฺพนีลกมฺเชฏฺ-กณฺหโลหิตปีตเก ¶ ;
มหานามมหารงฺค-รตฺเตสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนทสเก ทีฆ-ผลปุปฺผทเสสุ จ;
อจฺฉินฺนจีวรสฺเสตฺถ, นตฺถิ กิฺจิ อกปฺปิยํ.
อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ;
อนฺโตทสาหํ วิสฺสาเส, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
กถินํ นาม นาเมน, สมุฏฺานมิทํ ปน;
อจิตฺตมกฺริยํ วุตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปมกถินกถา.
คามาทีสุ ปเทเสสุ, ติปฺจสุ ติจีวรํ;
เปตฺวา เอกรตฺตมฺปิ, สงฺฆสมฺมุติยา วินา.
ภิกฺขุโน ปน เตนสฺส, วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วิปฺป-วสโต อรุณุคฺคเม.
จีวรํ นิกฺขิปิตฺวาน, นฺหายนฺตสฺเสว รตฺติยํ;
อรุเณ อุฏฺิเต กึ นุ, กาตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, นิสฺสคฺคิยนิวาสเน;
ตพฺภยา ปน โส ภิกฺขุ, นคฺโค คจฺฉติ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนจีวรฏฺาเน, ิตตฺตา ปน ภิกฺขุโน;
น ตสฺสากปฺปิยํ นาม, จีวรํ อตฺถิ กิฺจิปิ.
นิคาเสตฺวา คเหตฺวา จ, คนฺตฺวา ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ;
นิสฺสชฺชิตฺวา ปนาปตฺติ, เทเสตพฺพาว วิฺุนา.
ปรสฺส ¶ นิสฺสชฺชิตฺวา ตํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต;
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ ปารุปนาทิสุ.
อนาปตฺติ ¶ ตมฺสฺส, ภิกฺขุโน ปริภฺุชโต;
อเทนฺตสฺส จ นิสฺสฏฺํ, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ.
เถเร จ ทหเร มคฺคํ, คจฺฉนฺเตสุ อุโภสุปิ;
ปตฺตจีวรมาทาย, โอหีเน ทหเร ปน.
อสมฺปตฺเต ครุํ ตสฺมึ, อุคฺคจฺฉตฺยรุโณ ยทิ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, น ปสฺสมฺภติ นิสฺสโย.
มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวาน, คจฺฉนฺเต ทหเร ปน;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
สุตา ธมฺมกถา ยสฺมึ, อุคฺคจฺฉตฺยรุโณ ยทิ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
ปจฺจุทฺธาเร อนาปตฺติ, ลทฺธสมฺมุติกสฺสปิ;
อนฺโตเยวารุเณ ตํ วา, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ.
ปเมน สมานาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
อปจฺจุทฺธรณํ เอตฺถ, อกฺริยาติ วิเสสิตํ.
ทุติยกถินกถา.
อกาลจีวรํ มาส-ปรมํ นิกฺขิเป สติ;
ปจฺจาสาย ตโต อุทฺธํ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ทสาหาติกฺกโมเยว;
ปเม กถิเน อิธ;
มาสสฺสาติกฺกโม วุตฺโต;
เสโส เตน สโม มโต.
ตติยกถินกถา.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุนิยา ภุตฺตํ, วตฺถํ อฺาติกาย โย;
โธวาเปติ รชาเปติ, อาโกฏาเปติ เจ ตโต.
ตสฺส ¶ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปเมน ปกาสิตา;
ตถา เสเสหิ จ ทฺวีหิ, ทีปิตํ ทุกฺกฏทฺวยํ.
สิกฺขมานาย วา หตฺเถ, โธวนตฺถาย เทติ เจ;
สา หุตฺวา อุปสมฺปนฺนา, ปจฺฉา โธวติ โส นโย.
สามเณรนิทฺเทเสปิ, ลิงฺคํ เจ ปริวตฺตติ;
ภิกฺขุนีสุปสมฺปชฺช, โธเต นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ทหรานฺจ ภิกฺขูนํ, หตฺเถ วตฺเถ นิยฺยาทิเต;
ปริวตฺติตลิงฺเคสุ, เตสุเปส นโย มโต.
ตถา ภิกฺขุนิยา หตฺเถ, ทินฺเน ‘‘โธวา’’ติ จีวเร;
ปริวตฺเต ตุ ลิงฺคสฺมึ, สเจ โธวติ วฏฺฏติ.
‘‘โธวา’’ติ ภิกฺขุนี วุตฺตา, สเจ สพฺพํ กโรติ สา;
โธวนปฺปจฺจยาเยว, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
‘‘อิมสฺมึ จีวเร สพฺพํ, กตฺตพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’ติ;
โหติ นิสฺสคฺคิยฺเจว, วทโต ทุกฺกฏทฺวยํ.
าติกาาติสฺิสฺส, ปจฺจตฺถรนิสีทนํ;
อฺสฺส สนฺตกํ วาปิ, โธวาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ภิกฺขุนีนํ วเสน ยา;
ตาย โธวาปเน วาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อวุตฺตา ปริภุตฺตํ วา, อฺํ วา ยทิ โธวติ;
น โทโส, สฺจริตฺเตน, สมุฏฺานาทโย สมา.
ปุราณจีวรโธวาปนกถา.
วิกปฺปนุปคํ ¶ กิฺจิ, ปจฺฉิมํ ปน จีวรํ;
คณฺหโต โหติ อาปตฺติ, เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
ปโยเค คหณตฺถาย, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ;
ตสฺส นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, คหเณน ปกาสิตา.
สเจ อนุปสมฺปนฺน-หตฺเถ เปเสติ จีวรํ;
อฺตฺร ปาริวตฺตาปิ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
าติกายปิ ¶ อฺาติ-สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
เอกโตอุปสมฺปนฺน-หตฺถา คณฺหาติ ทุกฺกฏํ.
‘‘ทสฺสามี’’ติ จ อาโภคํ, กตฺวา วา ปาริวตฺตกํ;
ตาวกาลิกวิสฺสาส-คฺคาเห โทโส น วิชฺชติ.
อฺํ ปน ปริกฺขารํ, น โทโส โหติ คณฺหโต;
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, อิทํ วุตฺตํ กฺริยากฺริยํ.
จีวรปฏิคฺคหณกถา.
จีวรํ วิฺาเปนฺตสฺส, อฺาตกาปฺปวาริตํ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, อฺตฺร สมยา ปน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ทฺวิกทุกฺกฏํ;
าตเกาติสฺิสฺส, ตตฺถ เวมติกสฺส จ.
สมเย วิฺาเปนฺตสฺส, าตเก วา ปวาริเต;
อฺสฺสตฺถาย วา ตสฺส, าตเก วา ปวาริเต.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
อฺาตกวิฺตฺติกถา.
อปฺปวาริตมฺาตึ ¶ , จีวรํ ตุ ตทุตฺตรึ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, วิฺาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ยสฺส ตีณิปิ นฏฺานิ, ทฺเว วา เอกมฺปิ วา ปน;
ทฺเว วา เอกมฺปิ วา เตน, สาทิตพฺพํ น กิฺจิปิ.
เสสกํ อาหรนฺตสฺส, ทินฺเน นจฺฉินฺนการณา;
สนฺตเก าตกาทีนํ, อตฺตโนปิ ธเนน วา.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ตตุตฺตริกถา.
กลฺยาณกมฺยตาเหตุ ¶ , อาปชฺชติ วิกปฺปนํ;
จีวเร ปน โย ตสฺส, ลาภา นิสฺสคฺคิยํ ภเว.
มหคฺฆํ ทาตุกามมฺหิ, อปฺปคฺฆํ วิฺาเปติ โย;
สนฺตเก าตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
าตเกฺาติสฺิสฺส, ทุกฺกฏํ วิมติสฺส จ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปโมปกฺขฏกถา.
ทุติโยปกฺขเฏ ยสฺมา, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
ตสฺมา อนนฺตเรนสฺส, สทิโสว วินิจฺฉโย.
ทุติโยปกฺขฏกถา.
รฺา วา ราชโภคฺเคน, ภิกฺขุมุทฺทิสฺสมาภตํ;
อกปฺปิยํ สุวณฺณาทึ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
รชตํ ¶ ชาตรูปํ วา, อตฺตโน วา ปรสฺส วา;
อตฺถาย คณฺหิตุํ กิฺจิ, ทียมานํ น วฏฺฏติ.
อฺสฺสตฺถาย นิทฺทิฏฺํ, ภิกฺขุโน ปฏิคฺคณฺหโต;
ทุกฺกฏํ ตสฺส โหตีติ, มหาปจฺจริยํ ปน.
เนตฺวา อกปฺปิยํ ภณฺฑํ, อิตฺถํ โกจิ สเจ วเท;
‘‘อิทํ สงฺฆสฺส ทมฺมีติ, ปุคฺคลสฺส คณสฺส วา.
อารามํ วา วิหารํ วา, เจติยํ วา กโรหิ’’ติ;
น จ วฏฺฏติ ตํ วตฺถุํ, สพฺเพสํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ.
อนามสิตฺวา สงฺฆํ วา, คณํ วา ปุคฺคลมฺปิ วา;
‘‘เจติยสฺส วิหารสฺส, เทมา’’ติปิ วทนฺติ เจ.
ตํ หิรฺํ สุวณฺณํ วา, นิเสเธตุํ น วฏฺฏติ;
อารามิกานํ วตฺตพฺพํ, ‘‘วทนฺเตวมิเม’’ติ จ.
รชตํ ชาตรูปํ วา, สงฺฆสฺส ปฏิคฺคณฺหโต;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปริโภเค จ ทุกฺกฏํ.
ตฬากสฺส ¶ จ เขตฺตตฺตา, สสฺสุปฺปตฺตินิทานโต;
คหณํ ปริโภโค วา, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
‘‘จตฺตาโร ปจฺจเย สงฺโฆ, คโณ วา ปริภฺุชตุ’’;
อิจฺเจวํ ปน วตฺวา เจ, เทติ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
การาเปติ จ เกทาเร, ฉินฺทาเปตฺวา วนํ ปน;
เกทาเรสุ ปุราเณสุ, อติเรกมฺปิ คณฺหติ.
อปริจฺฉินฺนภาคสฺมึ, นวสสฺเสปิ ‘‘เอตฺตกํ;
ภาคํ เทถา’’ติ วตฺวา เจ, อุฏฺาเปติ กหาปเณ.
วตฺวา อกปฺปิยํ วาจํ, ‘‘กสถ วปถา’’ติ จ;
อุปฺปาทิตฺจ สพฺเพสํ, โหติ สพฺพมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตโก ¶ นาม ภาโคติ, เอตฺติกาย จ ภูมิยา’’;
ปติฏฺาเปติ โย ภูมึ, อวตฺวา กสถาทิกํ.
สยเมว ปมาณสฺส, ชานนตฺถํ ตุ ภูมิยา;
รชฺชุยา วาปิ ทณฺเฑน, เขตฺตํ มินาติ โย ปน.
ขเล วา รกฺขติ ตฺวา, ขลโตปิ ตโต ปุน;
นีหราเปติ วา วีหี, ตสฺเสเวตมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตเกหิ จ วีหีหิ, อิทํ อาหรถา’’ติ จ;
อาหรนฺติ สเจ วุตฺตา, ตสฺเสเวตมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตเกน หิรฺเน, อิทมาหรถา’’ติ จ;
อาหรนฺติ จ ยํ วุตฺตา, สพฺเพสํ ตมกปฺปิยํ.
เปสการกทาสํ วา, อฺํ วา รชกาทิสุ;
อารามิกานํ นาเมน, เทนฺเต วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
‘‘คาโว เทมา’’ติ วุตฺเตปิ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
ปฺจโครสโภคตฺถํ, วุตฺเต เทมาติ วฏฺฏติ.
อชิกาทีสุ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
กปฺปิเยน จ วากฺเยน, สพฺพํ วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
หตฺถึ วา มหิสํ อสฺสํ, โคณํ กุกฺกุฏสูกรํ;
เทนฺเตสุ จ มนุสฺเสสุ, น จ วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
ปฏิสิทฺเธปิ ¶ สงฺฆสฺส, ทตฺวา คจฺฉติ เจ ปน;
มูลํ ทตฺวา จ สงฺฆสฺส, เกจิ คณฺหนฺติ วฏฺฏติ.
‘‘เขตฺตํ วตฺถุํ ตฬากํ วา, เทม โคอชิกาทิกํ;
วิหารสฺสา’’ติ วุตฺเตปิ, นิเสเธตุํ น วฏฺฏติ.
ติกฺขตฺตุํ โจทนา วุตฺตา, ฉกฺขตฺตุํ านมพฺรวิ;
ยทิ โจเทติเยว ฉ, โจทนา ทิคุณา ิติ.
อนาปตฺติ ¶ อโจเทตฺวา, ลทฺเธ อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ราชสิกฺขาปทกถา.
จีวรวคฺโค ปโม.
เอเกนาปิ จ มิสฺเสตฺวา, สนฺถตํ โกสิยํสุนา;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, การาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ปรตฺถาย กโรนฺตสฺส, การาเปนฺตสฺส สนฺถตํ;
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ วิตานํ วา, ภูมตฺถรณเมว วา;
ภิสิ พิพฺโพหนํ วาปิ, กโรนฺตสฺสาทิกมฺมิโน.
โกสิยกถา.
กาฬเกฬกโลมานํ, สุทฺธานํ สนฺถตํ สเจ;
กเรยฺยาปตฺติ โหติสฺส, เสสํ ตุ ปมูปมํ.
สุทฺธกาฬกกถา.
อนาปตฺติ ตุลํ วาปิ, พหุํ วา สพฺพเมว วา;
กโรนฺตสฺส คเหตฺวาน, โอทาตํ กปิลมฺปิ วา.
อนุกฺกเมน เอตานิ, สนฺถตานิ จ ตีณิปิ;
นิสฺสชฺชิตฺวาปิ ลทฺธานิ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ, ตติยํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
ทฺเวภาคกถา.
ฉนฺนํ ¶ โอเรน วสฺสานํ, กโรนฺตสฺส จ สนฺถตํ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
อนาปตฺติ ปรตฺถาย, การาเปติ กโรติ วา;
กตํ วา ปน อฺเน, ลภิตฺวา ปริภฺุชโต.
ฉพฺพสฺสานิ กโรนฺตสฺส, ตทุทฺธมฺปิ จ สนฺถตํ;
วิตาเน สาณิปากาเร, นิสฺสชฺชิตฺวา กเตปิ จ.
ฉพฺพสฺสกถา.
อนาปตฺติ อนาทาย, อสนฺเต สนฺถเต ปน;
อฺสฺสตฺถาย กาเรตุํ, กตฺจ ปริภฺุชิตุํ.
อนาทานวเสนสฺส, สุคตสฺส วิทตฺถิยา;
กรเณน จ สตฺถารา, วุตฺตเมตํ กฺริยากฺริยํ.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, วิเสโส นุปลพฺภติ.
นิสีทนสนฺถตกถา.
คจฺฉนฺเต ปน ยาเน วา, หตฺถิอสฺสาทิเกสุ วา;
เปติ ยทิ โลมานิ, สามิกสฺส อชานโต.
ติโยชนมตีเตสุ, เตสุ อาปตฺติ ภิกฺขุโน;
อคจฺฉนฺเตสุ เตสฺเวว, ปิเตสุปฺยยํ นโย.
ยาเน ปน อคจฺฉนฺเต, อสฺเส วา หตฺถิปิฏฺิยํ;
เปตฺวา อภิรูหิตฺวา, สเจ สาเรติ วฏฺฏติ.
น วฏฺฏตีติ นิทฺทิฏฺํ, กุรุนฺทฏฺกถาย หิ;
ตํ ปนฺํ หราเปติ, วจเนน วิรุชฺฌติ.
กณฺณจฺฉิทฺเทสุ ¶ ¶ โลมานิ, ปกฺขิปิตฺวาปิ คจฺฉโต;
โหติเยว กิราปตฺติ, โลมานํ คณนาวสา.
สุตฺตเกน จ พนฺธิตฺวา, ปิตํ ปน วฏฺฏติ;
เวณึ กตฺวา หรนฺตสฺส, อาปตฺติ ปริทีปิตา.
สุงฺกฆาตํ อนุปฺปตฺวา, โจราทีหิ อุปทฺทุโต;
โย จฺวิหิโต วาปิ, อาปตฺติ ยทิ คจฺฉติ.
ติโยชนํ หรนฺตสฺส, อูนกํ วา ติโยชนํ;
ตถา ปจฺจาหรนฺตสฺส, ตานิเยว ติโยชนํ.
นิวาสตฺถาย วา คนฺตฺวา, หรนฺตสฺส ตโต ปรํ;
อจฺฉินฺนํ วาปิ นิสฺสฏฺํ, ลภิตฺวา หรโตปิ จ.
หราเปนฺตสฺส อฺเน, หรโต กตภณฺฑกํ;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กายโต กายจิตฺตโต;
อจิตฺตํ กายกมฺมฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอฬกโลมกถา.
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, โลมโธวาปนมฺปิ จ;
จีวรสฺส ปุราณสฺส, โธวาปนสมํ มตํ.
เอฬกโลมโธวาปนกถา.
คณฺเหยฺย วา คณฺหาเปยฺย, รชตํ ชาตรูปกํ;
นิสฺสชฺชิตฺวา ปนาปตฺติ, เทเสตพฺพาว ภิกฺขุนา.
รชตํ ชาตรูปฺจ, อุภินฺนํ มาสโกปิ จ;
เอตํ จตุพฺพิธํ วตฺถุ, โหติ นิสฺสคฺคิยาวหํ.
มุตฺตา ¶ มณิ สิลา สงฺโข, ปวาฬํ โลหิตงฺกโก;
มสารคลฺลํ ธฺานิ, สตฺต โคมหิสาทิกํ.
เขตฺตํ วตฺถุํ ตฬากฺจ, ทาสิทาสาทิกํ ปน;
ทุกฺกฏสฺเสว วตฺถูนิ, ทีปิตานิ มเหสินา.
มุคฺคมาสาทิกํ ¶ สพฺพํ, สปฺปิอาทีนิ ตณฺฑุลา;
สุตฺตํ วตฺถํ หลํ ผาลํ, กปฺปิยํ เอวมาทิกํ.
ตตฺถตฺตโน ปนตฺถาย, วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺส หิ;
สมฺปฏิจฺฉติ โย ภิกฺขุ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
สงฺฆาทีนํ ตมตฺถาย, คณฺหโต ทุกฺกฏํ ตถา;
ทุกฺกฏสฺส จ วตฺถุมฺปิ, สพฺพตฺถาย จ ทุกฺกฏํ.
สเจ กหาปณาทีนํ, สหสฺสํ ปฏิคณฺหติ;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, อาปตฺติคณนา สิยา.
ตถา สิถิลพทฺเธสุ, ถวิกาทีสุ รูปโต;
อาปตฺติคณนา วุตฺตา, มหาปจฺจริยํ ปน.
‘‘อิทํ อยฺยสฺส โหตู’’ติ, วุตฺเต วา ปน เกนจิ;
สเจ คณฺหิตุกาโมปิ, นิเสเธตพฺพเมว จ.
ปฏิกฺขิตฺเตปิ ตํ วตฺถุํ, เปตฺวา ยทิ คจฺฉติ;
ตถา โคปายิตพฺพํ ตํ, ยถา ตํ น วินสฺสติ.
‘‘อาหเรทมิทํ คณฺห, อิทํ เทหีธ นิกฺขิป’’;
อิจฺเจวํ ภิกฺขุโน วตฺตุํ, น วฏฺฏติ อกปฺปิยํ.
เปตฺวา รูปิยคฺคาหํ, นิสฺสฏฺปริวตฺติตํ;
สพฺเพหิ ปริโภตฺตพฺพํ, ภาเชตฺวา สปฺปิอาทิกํ.
อตฺตโน ปตฺตภาคมฺปิ, ปฏิคฺคาหกภิกฺขุโน;
คเหตุํ อฺโต ลทฺธํ, ภฺุชิตุํ วา น วฏฺฏติ.
ยํ ¶ กิฺจิ ปน สมฺภูตํ, ปจฺจยํ วตฺถุโต ตโต;
ภิกฺขุโน เสวมานสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อชฺฌาราเม อนาปตฺติ, ตมชฺฌาวสเถปิ วา;
คเหตฺวา วา คหาเปตฺวา, นิกฺขิปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, รูปิยนฺติ อรูปิเย;
สฺิโน วิมติสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, อยเมว วิเสสตา.
รูปิยปฏิคฺคหณกถา.
วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺสาปิ, วตฺถุํ วา ทุกฺกฏสฺส จ;
กปฺปิยสฺส จ วตฺถุํ วา, โย นิสฺสคฺคิยวตฺถุนา.
วตฺถุนา ทุกฺกฏสฺสาปิ, วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺส วา;
ปริวตฺเตติ อาปตฺติ, กปฺปิเยน จ วตฺถุนา.
ทุกฺกฏสฺส จ วตฺถุํ วา, วตฺถุํ วา กปฺปิยสฺส จ;
วตฺถุนา ทุกฺกฏสฺเสว, ปริวตฺเตติ ทุกฺกฏํ.
วตฺถุนา กปฺปิยสฺสาปิ, ตถา ทุกฺกฏวตฺถุกํ;
ปริวตฺเตติ โย ตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วตฺถุโน ทุกฺกฏสฺสาปิ, ตถา นิสฺสคฺคิยสฺส จ;
คหณํ วาริตํ ปุพฺเพ, อิมินา ปริวตฺตนํ.
รูปิยนฺติ จ สฺิสฺส, วิมติสฺส อรูปิเย;
เตน ทฺเว ทุกฺกฏา โหนฺติ, เจตาเปนฺตสฺส รูปิยํ.
อรูปิยนฺติ สฺิสฺส, อนาปตฺติ อรูปิเย;
‘‘อิทํ คเหตฺวา เทหี’’ติ, วทโตปิ จ ปฺจหิ.
เสสํ ¶ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทิกํ สมํ;
อิทํ กฺริยสมุฏฺานํ, อยเมว วิเสสตา.
รูปิยสํโวหารกถา.
กปฺปิยํ กปฺปิเยเนว, ปริวตฺตยโต ปน;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, เปตฺวา สหธมฺมิเก.
อกปฺปิยสฺส วตฺถุสฺส, เตเนว ปริวตฺตนํ;
น คจฺฉตีติ นิทฺทิฏฺํ, กยวิกฺกยสงฺคหํ.
ตสฺมา มาตาปิตูนมฺปิ, วตฺถุํ ยํ กิฺจิ กปฺปิยํ;
‘‘อิมํ เทหิมินา หี’’ติ, วทโต ปน ทุกฺกฏํ.
สกํ ¶ วา เทติ เจ ภณฺฑํ, เอวํ วตฺวาน มาตุยา;
มาตุยา วา ตถา ภณฺฑํ, สยํ คณฺหาติ ทุกฺกฏํ.
สหตฺถํ ปรภณฺฑสฺมึ, ปรหตฺถฺจ อตฺตโน;
ภณฺฑเก ปน สมฺปตฺเต, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
‘‘คเหตฺวา วา อิทํ นาม, ภฺุชิตฺวา โอทนํ อิมํ;
อิทํ นาม กโรหี’’ติ, วตฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
วิฆาสาทมถฺํ วา, ‘‘ภฺุชิตฺวา โอทนํ อิมํ;
ฉลฺลึ วา ปน วลฺลึ วา, กฏฺํ วา ทารุเมว วา.
อาหรา’’ติ วทนฺตสฺส, วตฺถูนํ คณนาวสา;
โหนฺติ อาปตฺติโย ตสฺส, ภิกฺขุโน กยวิกฺกเย.
‘‘อิมฺจ ยาคุํ ปิว ภฺุช ภตฺตํ;
ภุตฺโตสิ ภฺุชิสฺสสิ ภฺุชสีทํ;
ภตฺตํ, อิมํ นาม กโรหิ กมฺมํ’’;
อิจฺเจว วตฺตุํ ปน วฏฺฏเตว.
ภูมิยา ¶ โสธเน วาปิ, ลิมฺปเน วตฺถโธวเน;
เอตฺถ กิฺจาปิ นตฺถฺํ, ภณฺฑํ นิสฺสชฺชิตพฺพกํ.
นิสฺสคฺคิเย จ วตฺถุมฺหิ, นฏฺเ ภุตฺเตปิ วา ยถา;
เทเสตพฺพาว อาปตฺติ, เทเสตพฺพา ตถา อยํ.
‘‘อิมินาว อิมํ นาม, คเหตฺวา เทหิ เม’’อิติ;
อาจิกฺขติ อนาปตฺติ, เปตฺวา ภณฺฑสามิกํ.
‘‘อิทํ มมตฺถิ อตฺโถ เม, อิมินา’’ติ จ ภาสโต;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทิกํ สมํ.
กยวิกฺกยกถา.
โกสิยวคฺโค ทุติโย.
มตฺติกาโยมยา ปตฺตา, กปฺปิยา ชาติโต ทุเว;
ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา ตุ, อุกฺกฏฺโ มชฺฌิโมมโก.
ทฺวินฺนํ ¶ ตณฺฑุลนาฬีนํ, ภตฺตํ มคธนาฬิยา;
ขาทนฺจ จตุพฺภาคํ, พฺยฺชนฺจ ตทูปิยํ.
อุกฺกฏฺโ นาม โส ปตฺโต, โย ตํ สพฺพํ ตุ คณฺหติ;
มชฺฌิโม ตสฺสุปฑฺโฒ จ, ตทุปฑฺโฒ จ โอมโก.
อุกฺกฏฺสฺส จ อุกฺกฏฺโ, ตสฺเสโวมกมชฺฌิมา;
เอวํ มชฺฌิมโอเมสุ, นว ปตฺตา ภวนฺติ หิ.
อุกฺกฏฺุกฺกฏฺโก เตสุ, อปตฺโต โอมโกมโก;
ตสฺมา นาปิ อธิฏฺานํ, น คจฺฉนฺติ วิกปฺปนํ.
เสสํ สตฺตวิธํ ปตฺตํ, ปตฺตลกฺขณสํยุตํ;
อธิฏฺาย วิกปฺเปตฺวา, ปริภฺุเชยฺย ปณฺฑิโต.
ทสาหปรมํ ¶ กาลํ, ธาเรยฺย อติเรกโต;
อติกฺกมยโต ปตฺตํ, ตฺหิ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ยํ ปตฺตํ น วิกปฺเปติ, ยํ นาธิฏฺเติ วา ปน;
วินยฺูหิ โส ปตฺโต, อติเรโกติ วณฺณิโต.
วตฺตพฺพํ ตุ ‘‘อิมํ ปตฺตํ, อธิฏฺามี’’ติ สมฺมุเข;
‘‘เอตํ ปตฺต’’นฺติ ทูรสฺมึ, ปจฺจุทฺธาเรปฺยยํ นโย.
อาโภคํ มนสา กตฺวา, กตฺวา กายวิการกํ;
กาเยนปิ จ ปตฺตสฺส, อธิฏฺานํ ปกาสิตํ.
ปตฺโต ชหติธิฏฺานํ, ทานเภทกนาสโต;
วิพฺภมุทฺธารปจฺจกฺข-ปริวตฺตนคาหโต.
กงฺคุสิตฺถปฺปมาเณน, เขนาธิฏฺานมุชฺฌติ;
ปิทหิตฺวา อธิฏฺเยฺย, อโยจุณฺเณน วาณิยา.
โย หิ นิสฺสคฺคิยํ ปตฺตํ, อนิสฺสชฺเชว ภฺุชติ;
ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิฏฺํ, ภุตฺวา โธวนโธวเน.
สุวณฺณมณิปตฺโต จ, เวฬุริยผลิกุพฺภโว;
กํสกาจมโย ปตฺโต, ติปุสีสมโยปิ จ.
ตถา ทารุมโย ปตฺโต, ตมฺพสชฺฌุมโยปิ จ;
เอกาทสวิโธ ปตฺโต, วุตฺโต ทุกฺกฏวตฺถุโก.
ฆฏสีสกฏาโห ¶ จ, ตุมฺพํ จสฺสานุโลมิกํ;
ตมฺพโลหมยํ ตตฺถ, ถาลกํ ปน วฏฺฏติ.
ผลิกกาจกํสานํ, ตฏฺฏิกาทีนิ กานิจิ;
ปุคฺคลสฺส น วฏฺฏนฺติ, วฏฺฏนฺติ คิหิสงฺฆิกา.
ยํ กิฺจิ โสทกํ ปตฺตํ, ปฏิสาเมยฺย ทุกฺกฏํ;
สาธุกํ โวทกํ กตฺวา, ปฏิสาเมยฺย ปณฺฑิโต.
ภิกฺขุโน ¶ โสทกํ ปตฺตํ, โอตาเปตุํ น วฏฺฏติ;
อุณฺเห น นิทเหตพฺโพ, นิทหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
มิฑฺฒนฺเต ปริภณฺฑนฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ;
มิฑฺฒิยา ปริภณฺเฑ วา, วิตฺถิณฺเณ ปน วฏฺฏติ.
ทารุอาธารเก ปตฺเต, ทฺเว เปตุมฺปิ วฏฺฏติ;
อยเมว นโย ทณฺฑ-ภูมิอาธารเกสุปิ.
ตฏฺฏิกายปิ โจเฬ วา, โปตฺถเก กฏสารเก;
ปริภณฺฑกตายาปิ, ภูมิยํ วาลุกาสุ วา.
ตถารูปาสุ สุทฺธาสุ, เปตุํ ปน วฏฺฏติ;
สรชาย เปนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ ขรภูมิยา.
ทณฺเฑ วา นาคทนฺเต วา, ลคฺเคตุมฺปิ น วฏฺฏติ;
ฉตฺตงฺคมฺจปีเสุ, เปนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อฏนีสุ หิ พนฺธิตฺวา, โอลมฺเพตุมฺปิ วฏฺฏติ;
พนฺธิตฺวา ปน มฺจสฺส, เปตุํปริ วฏฺฏติ.
มฺจปีฏฺฏเก ปตฺตํ, เปตุํ ปน วฏฺฏติ;
ภตฺตปูโรปิ วา ฉตฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ตโย ภาณวารา นิฏฺิตา.
กวาฏํ น ปณาเมยฺย, ปตฺตหตฺโถ สเจ ปน;
เยน เกนจิ องฺเคน, ปณาเมยฺยสฺส ทุกฺกฏํ.
น นีหเรยฺย ปตฺเตน, จลกานฏฺิกานิ วา;
อุจฺฉิฏฺมุทกํ วาปิ, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปตฺตํ ¶ ปฏิคฺคหํ กตฺวา, โธวิตุํ หตฺถเมว วา;
มุขโต นีหฏํ ปตฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ ¶ ทสาหสฺส, อนฺโตเยว จ โย ปน;
อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ.
ปมสฺส หิ ปตฺตสฺส, ปเมน มเหสินา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ปมปตฺตกถา.
ปฺจพนฺธนอูนสฺมึ, ปตฺเต สติ จ โย ปน;
วิฺาเปยฺย นวํ ปตฺตํ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
พนฺธนํ เอกมุทฺทิฏฺํ, ทฺวงฺคุลาย จ ราชิยา;
พนฺธนานิ จ จตฺตาริ, ตถาฏฺงฺคุลราชิยา.
ปฺจ วา ราชิโย ยสฺส, เอกา วาปิ ทสงฺคุลา;
อปตฺโต นามยํ ปตฺโต, วิฺาเปยฺย ตโต ปรํ.
อโยปตฺโต อเนเกหิ, โลหมณฺฑลเกหิ วา;
พทฺโธ วฏฺฏติ มฏฺโ เจ, อโยจุณฺเณน วาณิยา.
ปตฺตํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺํ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ ปน;
อนุกมฺปาย ตํ ตสฺมึ, อคณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ทียมาเน ตุ ปตฺตสฺมึ, ยสฺส โส น จ รุจฺจติ;
อปฺปิจฺฉตาย วา ปตฺตํ, ตํ น คณฺหาติ วฏฺฏติ.
อปตฺตสฺส ตุ ภิกฺขุสฺส;
น ทาตพฺโพติ ทีปิโต;
ตตฺถ โย ปตฺตปริยนฺโต;
โส เทยฺโย ตสฺส ภิกฺขุโน.
สเจ โส ตํ ชิคุจฺฉนฺโต, อปฺปเทเส เปติ วา;
วิสฺสชฺเชติ อโภเคน, ปริภฺุชติ ทุกฺกฏํ.
นฏฺเ ¶ ภินฺเนปิ วา ปตฺเต, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อตฺตโน าตกาทีนํ, คณฺหโต วา ธเนน วา.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ ¶ , กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทุติยปตฺตกถา.
สปฺปิอาทึ ปุเรภตฺตํ, เภสชฺชํ ปฏิคยฺห หิ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ปริภฺุชติ วฏฺฏติ.
ตโต ปฏฺาย สตฺตาหํ, ตํ วฏฺฏติ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม ตสฺส, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
ปจฺฉาภตฺตมฺปิ คณฺหิตฺวา, กตฺวา สนฺนิธิการกํ;
สายโต ปน สตฺตาหํ, วฏฺฏเตว นิรามิสํ.
ปุเรภตฺตมฺปิ ปจฺฉา วา, สยมุคฺคหิตํ ปน;
สรีรโภเค เนตพฺพํ, สายิตุํ น จ วฏฺฏติ.
นวนีตํ ปุเรภตฺตํ, ภิกฺขุนา คหิตํ สเจ;
ตาเปตฺวานุปสมฺปนฺโน, เทติ วฏฺฏติ สามิสํ.
สยํ ตาเปติ เจ ภิกฺขุ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ;
ตาปนํ นวนีตสฺส, สามปาโก น โหติ โส.
ปจฺฉาภตฺตํ คเหตฺวา เจ, เยน เกนจิ ตาปิตํ;
วฏฺฏเตว จ ตํ สปฺปิ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
ขีรํ ทธึ จาปิ ปฏิคฺคเหตฺวา;
สยํ ปุเรภตฺตมโถ กโรติ;
สปฺปึ ปุเรภตฺตกเมว ตสฺส;
นิรามิสํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน ตํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, ตํ น วฏฺฏติ สายิตุํ;
สวตฺถุกสฺส สปฺปิสฺส, คหิตตฺตาว ภิกฺขุโน.
สตฺตาหาติกฺกเมปิสฺส ¶ , น โทโส โกจิ วิชฺชติ;
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ตานี’’ติ, วุตฺตตฺตา หิ มเหสินา.
ยถา กปฺปิยสปฺปิมฺหิ, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ;
ตถากปฺปิยสปฺปิมฺหิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
สพฺพากปฺปิยมํสานํ ¶ , วชฺเชตฺวา มํสเมว จ;
ขีรํ ทธิ จ สปฺปิ จ, นวนีตฺจ วฏฺฏติ.
‘‘เยสํ กปฺปติ มํสฺหิ, เตสํ สปฺปี’’ติ กึ อิทํ?
ปณีตโภชนสฺสาปิ, ตถา สตฺตาหกาลิเก.
นิสฺสคฺคิยสฺส วตฺถูนํ, ปริจฺเฉทนิยามนํ;
น จากปฺปิยมํสานํ, สปฺปิอาทิ นิวาริตํ.
นวนีเตปิ สปฺปิมฺหิ, คหิตุคฺคหิตาทิเก;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
เตลภิกฺขาย ภิกฺขูนํ, ปวิฏฺานํ อุปาสกา;
เตลํ วา นวนีตํ วา, สปฺปึ วา อากิรนฺติ หิ.
ภตฺตสิตฺถานิ วา ตตฺถ, ตณฺฑุลา วา ภวนฺติ เจ;
อาทิจฺจปกฺกสํสฏฺํ, โหติ สตฺตาหกาลิกํ.
ติลสาสปเตลํ วา, มธุเกรณฺฑเตลกํ;
คหิตํ ตุ ปุเรภตฺตํ, สามิสมฺปิ นิรามิสํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, สายิตพฺพํ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม เตสํ, วสา นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เอรณฺฑมธุกฏฺีนิ, สาสปาทีนิ จตฺตนา;
คเหตฺวา กตเตลมฺปิ, โหติ สตฺตาหกาลิกํ.
ยาวชีวิกวตฺถุตฺตา, เตสํ ติณฺณมฺปิ ภิกฺขุโน;
สวตฺถุคหเณ ตสฺส, กาจาปตฺติ น วิชฺชติ.
อตฺตนา ¶ ยํ กตํ เตลํ, ตํ วฏฺฏติ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเมนสฺส, โหติ นิสฺสคฺคิยํ ปน.
ทุกฺกฏํ สาสปาทีนํ, เตลตฺถาเยว ภิกฺขุนา;
คเหตฺวา ปิตานํ ตุ, สตฺตาหาติกฺกเม สิยา.
นาฬิเกรกรฺชานํ, เตลํ กุรุวกสฺส จ;
นิมฺพโกสมฺพกานฺจ, เตลํ ภลฺลาตกสฺส จ.
อิจฺเจวมาทิกํ สพฺพํ, อวุตฺตํ ปาฬิยํ ปน;
คเหตฺวา นิกฺขิปนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ สมยจฺจเย.
ยาวกาลิกเภทฺจ ¶ , ยาวชีวกเมว จ;
วิทิตฺวา เสสเมตฺถาปิ, สปฺปินา สทิโส นโย.
อจฺฉมจฺฉวราหานํ, สุสุกาคทฺรภสฺส จ;
วสานํ ปน ปฺจนฺนํ, เตลํ ปฺจวิธํ ภเว.
สพฺพเมว วสาเตลํ, กปฺปิยากปฺปิยสฺส จ;
มนุสฺสานํ วสาเตลํ, เปตฺวา ปน วฏฺฏติ.
วสํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, ปุเรภตฺตํ ปนตฺตนา;
ปกฺกํ วฏฺฏติ สํสฏฺํ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
สเจ อนุปสมฺปนฺโน, กตฺวา ตํ เทติ วฏฺฏติ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
ปฏิคฺคเหตุํ กาตุํ วา, ปจฺฉาภตฺตํ น วฏฺฏติ;
เสโส วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
คหิตฺหิ ปุเรภตฺตํ, มธุํ มธุกรีกตํ;
วฏฺฏเตว ปุเรภตฺตํ, สามิสมฺปิ นิรามิสํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต ¶ อุทฺธํ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม โทโส, วตฺถูนํ คณนาวสา.
อุจฺฉุมฺหา ปน นิพฺพตฺตํ, ปกฺกาปกฺกํ ฆนาฆนํ;
รสาทิ ปน ตํ สพฺพํ, ‘‘ผาณิต’’นฺติ ปวุจฺจติ.
ผาณิตํ ตุ ปุเรภตฺตํ, คหิตํ ปน วฏฺฏติ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
อสํสฏฺเน อุจฺฉุสฺส, รเสน กตผาณิตํ;
คหิเตน ปุเรภตฺตํ, ตทเหว นิรามิสํ.
อุจฺฉุํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, กเตเปส นโย มโต;
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, ตํ น วฏฺฏติ สายิตุํ.
คหิตตฺตา สวตฺถุสฺส, สตฺตาหาติกฺกเมปิ จ;
โหติ ตสฺส อนาปตฺติ, ปจฺฉาภตฺตํ กเตปิ จ.
สํสฏฺฺจ ปุเรภตฺตํ, คหิตํ ตมุปาสโก;
ตทเห เทติ เจ กตฺวา, สามิสมฺปิ จ วฏฺฏติ.
สํสฏฺเน ¶ ปุเรภตฺตํ, คหิเตน สยํกตํ;
ปจฺฉาภตฺตํ กตฺจาปิ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
กตํ มธุกปุปฺผานํ, ผาณิตํ สีตวารินา;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
สตฺตาหาติกฺกเมปิสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
ปกฺขิปิตฺวา กตํ ขีรํ, โหติ ตํ ยาวกาลิกํ.
ผลานํ ปน สพฺเพสํ, ยาวกาลิกสฺินํ;
ยาวกาลิกมิจฺเจว, ผาณิตํ ปริทีปิตํ.
ปจฺฉาภตฺตมฺปิ ภิกฺขุสฺส, ปจฺจเย สติ เกวลํ;
กาลิกา ปน วฏฺฏนฺติ, ปุเรภตฺตํ ยถาสุขํ.
ลภิตฺวา ปน นิสฺสฏฺํ, ตํ ตุ สตฺตาหกาลิกํ;
อรุอาทีนิ มกฺเขตุํ, สายิตุํ วา น วฏฺฏติ.
อฺสฺส ¶ ปน ภิกฺขุสฺส, กายโภเค จ วฏฺฏติ;
จชิตฺวา นิรเปกฺโขว, ลภิตฺวา ปุน สายิตุํ.
อนาปตฺติ อธิฏฺเติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ;
อจฺฉินฺทิตฺวา จ วิสฺสาสํ, คณฺหตุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
สทากถินจิตฺเตน, ปเมเนว สตฺถุนา.
เภสชฺชสิกฺขาปทกถา.
มาโส เสโสติ คิมฺหานํ, ปริเยเสยฺย สาฏิกํ;
อทฺธมาโสว เสโสติ, กตฺวา ปริทเห พุโธ.
กตฺวา ปน สตุปฺปาทํ, วสฺสสาฏิกจีวรํ;
นิปฺผาเทนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, สมเย ปิฏฺิสมฺมเต.
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, าตกาฺาตกาทิโน;
เตสุเยว จ วิฺตฺตึ, กตฺวา นิปฺผาทเน ตถา.
กตฺวา ปน สตุปฺปาทํ, สมเย กุจฺฉิสฺิเต;
นิปฺผาเทนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, วตฺถมฺาตกาทิโน.
ตสฺสาทินฺนกปุพฺเพสุ ¶ , วตฺตเภเทน ทุกฺกฏํ;
กโรโต ตตฺร วิฺตฺตึ, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
โอวสฺสาเปติ เจ กายํ, นคฺโค สติปิ จีวเร;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, ทุกฺกฏํ วิวฏงฺคเณ.
อูนเก ปน มาสสฺมึ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนจีวรสฺสาปิ, อนาปตฺตาปทาสุปิ;
นฺหานโกฏฺกวาปีสุ, นฺหายนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ ¶ , กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
วสฺสิกสาฏิกกถา.
สามํ ตุ จีวรํ ทตฺวา, อจฺฉินฺทนฺตสฺส ตํ ปุน;
สกสฺาย ภิกฺขุสฺส, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เอกาเยว ปนาปตฺติ, เอกมจฺฉินฺทโต สิยา;
พหูนิ เอกพทฺธานิ, อจฺฉินฺทนฺตสฺส วา ตถา.
วิสุํ ิตานิ เอเกก-มาหราปยโต ปน;
วตฺถานํ คณนายสฺส, อาปตฺติคณนา สิยา.
‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ, อาหรา’’ติ จ ภาสโต;
เอเกน วจเนเนว, โหนฺติ อาปตฺติโย พหู.
อาณาเปติ สเจ อฺํ, ภิกฺขุํ คณฺหาติ จีวรํ;
พหูนิ คณฺหตาณตฺโต, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ, คณฺหา’’ติ วทโต ปน;
เอกายสฺส จ วาจาย, โหนฺติ อาปตฺติโย พหู.
‘‘สงฺฆาฏิมุตฺตราสงฺคํ, คณฺห คณฺหา’’ติ ภาสโต;
โหติ วาจาย วาจาย, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
วิกปฺปนุปคํ กิฺจิ, เปตฺวา ปจฺฉิมํ ปรํ;
อฺํ ปน ปริกฺขารํ, ฉินฺทาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เปตฺวา ¶ อุปสมฺปนฺนํ, อฺเสํ จีวราทิกํ;
อจฺฉินฺทโตปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เอวํ อนุปสมฺปนฺเน, อุปสมฺปนฺนสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, อจฺฉินฺทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
โส ¶ วา เทติ สเจ ตุฏฺโ, ทุฏฺโ วิสฺสาสเมว วา;
คณฺหโตปิ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
อฺตฺร เวทนาเยตฺถ, โหติ สา ทุกฺขเวทนา.
จีวรจฺฉินฺทนกถา.
วิฺาเปตฺวา สเจ สุตฺตํ, ฉพฺพิธํ สานุโลมิกํ;
จีวรํ ตนฺตวาเยหิ, วายาเปติ น วฏฺฏติ.
สามํ วิฺาปิตํ สุตฺตํ, อกปฺปิยมุทีริตํ;
ตนฺตวาโยปิ วิฺตฺโต, ตถา อฺาตกาทิโก.
วิฺตฺตตนฺตวาเยน, สุตฺเตนากปฺปิเยน จ;
จีวรํ วายาเปนฺตสฺส, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
วิทตฺถิมตฺเต ทีเฆน, หตฺถมตฺเต ติรียโต;
วีเต นิสฺสคฺคิยํ วุตฺตํ, ผลเก ผลเกปิ จ.
เตเนว กปฺปิยํ สุตฺตํ, วายาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
ตเถว ตนฺตวาเยน, กปฺปิเยน อกปฺปิยํ.
เอกนฺตริกโต วาปิ, ทีฆโต วา ติรียโต;
กปฺปิยากปฺปิเยเหว, วีเต สุตฺเตหิ ทุกฺกฏํ.
กปฺปิยากปฺปิเยเหว, ตนฺตวาเยหิ เว กเต;
กปฺปิยากปฺปิยํ สุตฺตํ, มิสฺเสตฺวา ตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ อกปฺปิยํ สุตฺตํ, วาเรเนว วินนฺติ เต;
ทสฺเสตฺวาว ปริจฺเฉทํ, อกปฺปิยวิเต ปน.
ปาจิตฺติยํ ปมาณสฺมึ, ตทูเน ทุกฺกฏํ สิยา;
อิตเรน วิเต วตฺเถ, อุภยตฺเถว ทุกฺกฏํ.
ทฺเวปิ ¶ ¶ เวมํ คเหตฺวา วา, เอกโต วา วินนฺติ เจ;
ผลเก ผลเก ตสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
เอเตเนว อุปาเยน, เภเท สพฺพตฺถ สาธุกํ;
อาปตฺติเภโท วิฺเยฺโย, วิฺุนา วินยฺุนา.
กปฺปิโย ตนฺตวาโยปิ, สเจ สุตฺตมฺปิ กปฺปิยํ;
จีวรํ วายาเปนฺตสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อนาปตฺติ ปริสฺสาเว, อาโยเค อํสพทฺธเก;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
สุตฺตวิฺตฺติกถา.
อปฺปวาริตาตีนํ, ตนฺตวาเย สเมจฺจ เจ;
วิกปฺปํ จีวเร ภิกฺขุ, อาปชฺชติ น วฏฺฏติ.
ทีฆายตปฺปิตตฺถาย, สุตฺตวฑฺฒนเก กเต;
ภิกฺขุ นิสฺสคฺคิยาปตฺตึ, อาปชฺชติ น สํสโย.
ภิกฺขุโน าตกาทีนํ, ตนฺตวาเยสุ อตฺตโน;
ธเนนฺสฺส จตฺถาย, อนาปตฺตึ วินิทฺทิเส.
วายาเปนฺตสฺส อปฺปคฺฆํ, มหคฺฆํ กตฺตุกามิโน;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, เสสํ วุตฺตมนนฺตเร.
เปสการกถา.
วสฺสํวุฏฺเ ยมุทฺทิสฺส, ภิกฺขู ทียติ จีวรํ;
ปวารณาย ปุพฺเพว, ตํ โหตจฺเจกจีวรํ.
ปุเร ปวารณาเยว, ภาเชตฺวา ยทิ คยฺหติ;
วสฺสจฺเฉโท น กาตพฺโพ, สงฺฆิกํ ตํ กโรติ เจ.
อนาปตฺติ ¶ อธิฏฺเติ, อนฺโตสมยเมว ตํ;
วิสฺสชฺเชติ วิกปฺเปติ, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ.
ตสฺสจฺจายิกวตฺถสฺส, กถิเน ตุ อนตฺถเต;
ปริหาเรกมาโสว, ทสาหปรโม มโต.
อตฺถเต ¶ กถิเน ตสฺส, ปฺจ มาสา ปกาสิตา;
ปริหาโร มุนินฺเทน, ทสาหปรมา ปน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
ปเมนากฺริยาจิตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
อจฺเจกจีวรกถา.
วสิตฺวา ปน เจ ภิกฺขุ, ปุพฺพกตฺติกปุณฺณมํ;
เปตฺวา จีวรํ คาเม, ปจฺจเย สติ ตาทิเส.
ฉารตฺตปรมํ เตน, วสิตพฺพํ วินา ตโต;
อุตฺตรึ วสโต โทโส, วินา สงฺฆสฺส สมฺมุตึ.
กตฺติเกเยว มาสสฺมึ, ปมาย ปวาริโต;
ปจฺฉิเมน ปมาเณน, ยุตฺเต สาสงฺกสมฺมเต.
เสนาสเน วสนฺโตว, เปตุํ เอกจีวรํ;
จตุรงฺคสมาโยเค, ลภตีติ ปกาสิโต.
ยํ คามํ โคจรํ กตฺวา, ภิกฺขุ อารฺเก วเส;
ตสฺมึ คาเม เปตุํ ตํ, มาสเมกํ ตุ วฏฺฏติ.
อฺตฺเถว วสนฺตสฺส, ฉารตฺตปรมํ มตํ;
อยมสฺส อธิปฺปาโย, ปฏิจฺฉนฺโน ปกาสิโต.
เสนาสนมถาคนฺตฺวา, สตฺตมํ อรุณํ ปน;
อุฏฺาเปตุํ วิทูรตฺตา, อสกฺโกนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
คามสีมมฺปิ ¶ วา คนฺตฺวา, วสิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ;
จีวรสฺส ปวตฺตึ โส, ตฺวา คจฺฉติ วฏฺฏติ.
เอวฺจาปิ อสกฺโกนฺโต, ตฺวา ตตฺเถว ปณฺฑิโต;
ขิปฺปํ ปจฺจุทฺธเร าเน, อติเรเก หิ ติฏฺติ.
วิสฺสชฺเชติ อนาปตฺติ, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ;
อจฺฉินฺทเน จ วิสฺสาเส, ภิกฺขุสมฺมุติยาปิ วา.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
ทุติเยน, มุนินฺเทน, เตน สาสงฺกสมฺมเต.
สาสงฺกกถา.
ชานํ ปริณตํ ลาภํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส โย ปน;
อตฺตโน ปริณาเมยฺย, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
สเจ ‘‘อฺสฺส เทหี’’ติ, ปริณาเมติ ภิกฺขุโน;
สุทฺธิกํ สุทฺธจิตฺเตน, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
จีวรํ วา ปรสฺเสก-เมกํ วา ปน อตฺตโน;
ปริณาเมยฺย เจ สทฺธึ, ทฺเว ปาจิตฺติโย สิยุํ.
สงฺฆสฺส ปน ยํ ทินฺนํ, ตํ คเหตุํ น วฏฺฏติ;
สงฺฆสฺเสว ปทาตพฺโพ, อเทนฺตสฺส ปราชโย.
เจติยสฺส จ สงฺฆสฺส, ปุคฺคลสฺสปิ วา ปน;
อฺสฺส โปณมฺสฺส, ปริณาเมยฺย ทุกฺกฏํ.
โย ปนนฺตมโส ภิกฺขุ, สุนขสฺสปิ โอณตํ;
สุนขสฺส ปนฺสฺส, ปริณาเมยฺย ทุกฺกฏํ.
อิทฺหิ ¶ ติสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปริณตกถา.
ปตฺตวคฺโค ตติโย.
เตเนกวตฺถุคฺคตรงฺคมาลํ;
สีลนฺตมาปตฺติวิปตฺติคาหํ;
ตรนฺติ ปฺตฺติมหาสมุทฺทํ;
วินิจฺฉยํ เย ปนิมํ ตรนฺติ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย นิสฺสคฺคิยกถา นิฏฺิตา.
ปาจิตฺติยกถา
สมฺปชานมุสาวาเท ¶ , ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
ทวา รวา ภณนฺตสฺส, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
อฺตฺถาปตฺติโย ปฺจ, มุสาวาทสฺส การณา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทินฺนาทานตุลฺยกา.
สมฺปชานมุสาวาทกถา.
ชาติอาทีสุ วุตฺเตสุ, ทสสฺวกฺโกสวตฺถุสุ;
ภูเตน วา อภูเตน, เยน เกนจิ วตฺถุนา.
ยาย กายจิ ภาสาย, หตฺถมุทฺทาย วา ปน;
ปาราชิกมนาปนฺนํ, ภิกฺขุมาปนฺนเมว วา.
อฺตฺรฺาปเทเสน, โอมสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตตฺถ ปาจิตฺติยาปตฺติ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา.
เตเหวฺาปเทเสน ¶ , ปาฬิมุตฺตปเทหิปิ;
สพฺพตฺถานุปสมฺปนฺนํ, อกฺโกสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อนกฺโกสิตุกามสฺส, เกวลํ ทวกมฺยตา;
วทโต ปน สพฺพตฺถ, ทุพฺภาสิตมุทีริตํ.
ปวิฏฺานุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน อิธ จ ภิกฺขุนี;
อนาปตฺติ ปุรกฺขตฺวา, อตฺถธมฺมานุสาสนึ.
วทโต ปน ภิกฺขุสฺส, สมุฏฺานาทโย นยา;
อนนฺตรสมา วุตฺตา, ทุกฺขา โหเตตฺถ เวทนา.
โอมสวาทกถา.
อาปตฺติ ภิกฺขุเปสฺุเ, ทุวิธาการโต สิยา;
อตฺตโน ปิยกามสฺส, ปรเภทตฺถิโนปิ วา.
อกฺโกสนฺตสฺส ปริยาย-ปาฬิมุตฺตนเยหิ จ;
วจนสฺสุปสํหาเร, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ตถา ¶ อนุปสมฺปนฺน-อกฺโกสํ หรโตปิ จ;
ิตา อนุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน อิธ จ ภิกฺขุนี.
น เจว ปิยกามสฺส, น จ เภทตฺถิโนปิ วา;
ปาปานํ ครหตฺถาย, วทนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺตีติ ทีปิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทินฺนาทานสาทิสา.
เปสฺุกถา.
เปตฺวา ภิกฺขุนึ ภิกฺขุํ, อฺเน ปิฏกตฺตยํ;
ธมฺมํ สห ภณนฺตสฺส, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ราโชวาทาทโย ¶ วุตฺตา, มหาปจฺจริยาทิสุ;
อนารุฬฺเหสุ สงฺคีตึ, อาปตฺติชนกาติ หิ.
ทุกฺกฏํ โหติ ภิกฺขุสฺมึ, ตถา ภิกฺขุนิยาปิ จ;
ภิกฺขุสฺสานุปสมฺปนฺน-สฺิโน วิมติสฺส วา.
เอกโต อุทฺทิสาเปติ, สชฺฌายํ วา กโรติ โย;
ภณนฺตํ ปคุณํ คนฺถํ, โอปาเตติ จ โย ปน.
ตสฺส จานุปสมฺปนฺน-สนฺติเก คณฺหโตปิ จ;
อุทฺเทสํ ตุ อนาปตฺติ, ภณเน เตน เอกโต.
วาจโต จ สมุฏฺาติ, วาจาจิตฺตทฺวยาปิ จ;
สมุฏฺานมิทํ วุตฺตํ, ปทโสธมฺมสฺิตํ.
ปทโสธมฺมกถา.
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, นิปชฺเชยฺย สเจ ปน;
เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺเน, ฉนฺเน เสนาสเนปิ วา.
ติสฺสนฺนํ ปน รตฺตีนํ, อุทฺธํ โย ปน รตฺติยํ;
เปตฺวา ภิกฺขุํ อฺเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
วตฺถุํ ยํ ปน นิทฺทิฏฺํ, เมถุนสฺส ปโหนกํ;
อาปตฺยนฺตมโส เตน, ติรจฺฉานคเตนปิ.
นิปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺเน, อิตโร เจ นิปชฺชติ;
อิตรสฺมึ นิปนฺเน วา, สเจ ภิกฺขุ นิปชฺชติ.
อุภินฺนํ อุฏฺหิตฺวา วา, นิปชฺชนปโยคโต;
อาปตฺตานุปสมฺปนฺน-คณนายปิ วา สิยา.
สเจ ปิธาย วา คพฺภํ, นิปชฺชติปิธาย วา;
อาปตฺตตฺถงฺคเต สูริเย, จตุตฺถทิวเส สิยา.
ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ¶ , ปาการจยนาทินา;
ปริกฺขิตฺตมฺปิ ตํ สพฺพํ, ปริกฺขิตฺตนฺติ วุจฺจติ.
ภิกฺขุสฺสนฺตมโส ทุสฺส-กุฏิยํ วสโตปิ จ;
สหเสยฺยาย อาปตฺติ, โหตีติ ปริทีปิโต.
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺน-เยภุยฺยาทิปฺปเภทโต;
สตฺต ปาจิตฺติยาเนตฺถ, ทฏฺพฺพานิ สุพุทฺธินา.
อฑฺฒจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
สพฺพจูฬปริจฺฉนฺน-ฉนฺนาทีหิปิ ปฺจธา.
อนาปตฺติ ทิรตฺตํ วา, ติรตฺตํ วสโต สห;
อรุณสฺส ปุเรเยว, ตติยาย จ รตฺติยา.
นิกฺขมิตฺวา วสนฺตสฺส, ปุน สทฺธิฺจ ภิกฺขุโน;
ตถา สพฺพปริจฺฉนฺน-สพฺพจฺฉนฺนาทิเกปิ จ.
เอวํ อนุปสมฺปนฺเน, นิปนฺเนปิ นิสีทโต;
เสสา เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
สหเสยฺยกถา.
สเจ ตทหุชาตาย, อปิ โย มานุสิตฺถิยา;
สหเสยฺยํ ปกปฺเปยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ทิสฺสมานกรูปาย, ยกฺขิยา เปติยา สห;
รตฺติยํ โย นิปชฺเชยฺย, เทวิยา ปณฺฑเกน วา.
เมถุนวตฺถุภูตาย, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อิเธกทิวเสเนว ¶ , อาปตฺติ ปริทีปิตา;
เสโส อนนฺตเร วุตฺต-สทิโสว วินิจฺฉโย.
ทุติยสหเสยฺยกถา.
อุทฺธํ ¶ ฉปฺปฺจวาจาหิ, วิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ;
วินา ธมฺมํ ภณนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ อิตฺถิยา.
คาถาปาโท ปเนโกว, เอกวาจาติ สฺิโต;
ปทโสธมฺมํ นิทฺทิฏฺํ, ธมฺมมฏฺกถมฺปิ วา.
ฉนฺนํ อุปริ วาจานํ, ปทาทีนํ วสา ปน;
เทเสนฺตสฺส สิยาปตฺติ, ปทาทิคณนาย จ.
นิมฺมินิตฺวา ิเตนาปิ, สทฺธึ ปุริสวิคฺคหํ;
ยกฺเขนปิ จ เปเตน, ติรจฺฉานคเตนปิ.
ิตสฺส มาตุคามสฺส, ธมฺมํ โย ปน ภาสติ;
ฉนฺนํ อุปริ วาจานํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปุริเส อิตฺถิสฺิสฺส, วิมติสฺส จ ปณฺฑเก;
อุตฺตริ ฉหิ วาจาหิ, วทโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อิตฺถิรูปํ คเหตฺวาน, ิตานํ ภาสโตปิ จ;
ทุกฺกฏํ ยกฺขิเปตีนํ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
ปุริเส สติ วิฺุสฺมึ, สยํ อุฏฺาย วา ปุน;
เทเสนฺตสฺส นิสีทิตฺวา, มาตุคามสฺส วา ตถา.
อฺิสฺสา ปุน อฺิสฺสา, อิตฺถิยา ภณโตปิ จ;
ฉหิ ปฺจหิ วาจาหิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ปทโสธมฺมตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา;
อยเมว วิเสโสติ, กฺริยากฺริยมิทํ ปน.
ธมฺมเทสนากถา.
มหคฺคตํ ปณีตํ วา, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
เปตฺวา ภิกฺขุนึ ภิกฺขุํ, ภูเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
โน ¶ ¶ เจ ชานาติ โส วุตฺตํ, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ปริยายวจเน จสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ ตถารูเป, การเณ สติ ภาสโต;
สพฺพสฺสปิ จ สีลาทึ, วทโต อาทิกมฺมิโน.
อุมฺมตฺตกปทํ เอตฺถ, น วุตฺตํ ตทสมฺภวา;
ภูตาโรจนกํ นาม, สมุฏฺานมิทํ มตํ.
กายโต วาจโต กาย-วาจโต จ ติธา สิยา;
กุสลาพฺยากเตเหว, ทฺวิจิตฺตฺจ ทฺวิเวทนํ.
ภูตาโรจนกถา.
อาปตฺตึ ปน ทุฏฺุลฺลํ, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
อาปตฺตานุปสมฺปนฺเน, เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
สงฺฆาทิเสสมาปนฺโน, โมเจตฺวา อสุจึ อยํ;
ฆเฏตฺวา วตฺถุนาปตฺตึ, วทนฺตสฺเสว วชฺชตา.
อิธ สงฺฆาทิเสสาว, ทุฏฺุลฺลาปตฺติโย มตา;
ตสฺมา สุทฺธสฺส ทุฏฺุลฺลํ, วทํ ปาจิตฺติยํ ผุเส.
อทุฏฺุลฺลาย ทุฏฺุลฺล-สฺิโน วิมติสฺส วา;
อาปตฺติโยปิ วา เสสา, อาโรเจนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา อนุปสมฺปนฺเน, ทุฏฺุลฺลํ ปฺจธา มตํ;
อชฺฌาจารมทุฏฺุลฺลํ, อาโรเจตุํ น วฏฺฏติ.
วตฺถุํ วา ปน อาปตฺตึ, อาโรเจนฺตสฺส เกวลํ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ภิกฺขุสมฺมุติยา ตถา.
เอวมุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
ทุฏฺุลฺลาโรจนกถา.
ขเณยฺย ¶ วา ขณาเปยฺย, ปถวึ โย อกปฺปิยํ;
เภทาเปยฺย จ ภินฺเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
สยเมว ¶ ขณนฺตสฺส, ปถวึ ปน ภิกฺขุโน;
ปหารสฺมึ ปหารสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อาณาเปนฺตสฺส เอกาว, ทิวสํ ขณโตปิ จ;
ปุนปฺปุนาณาเปนฺตสฺส, วาจโต วาจโต สิยา.
‘‘ขณ โปกฺขรณึ วาปึ, อาวาฏํ ขณ กูปกํ’’;
อิจฺเจวํ ตุ วทนฺตสฺส, โกจิ โทโส น วิชฺชติ.
‘‘อิมํ ขณ จ โอกาสํ, อิธ โปกฺขรณึ ขณ;
อิมสฺมึ ขณ โอกาเส’’, วตฺตุเมวํ น วฏฺฏติ.
‘‘กนฺทํ ขณ กุรุนฺทํ วา, ถูณํ ขณ จ ขาณุกํ;
มูลํ ขณ จ ตาลํ วา’’, เอวํ วทติ วฏฺฏติ.
‘‘อิมํ มูลํ อิมํ วลฺลึ, อิมํ ตาลํ อิมํ นฬํ;
ขณา’’ติ นิยเมตฺวาน, วตฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
อุสฺสิฺจิตุํ สเจ สกฺกา, ฆเฏหิ ตนุกทฺทโม;
ภิกฺขุนา อปเนตพฺโพ, พหลํ น จ วฏฺฏติ.
ภิชฺชิตฺวา นทิยาทีนํ, ปติตํ โตยสนฺติเก;
ตฏํ วฏฺํ วิโกเปตุํ, จาตุมาสมฺปิ วฏฺฏติ.
สเจ ปตติ โตยสฺมึ, เทเว วุฏฺเปิ วฏฺฏติ;
จาตุมาสมติกฺกนฺเต, โตเย เทโว หิ วสฺสติ.
ปาสาณปิฏฺิยํ โสณฺฑึ, ขณนฺติ ยทิ ตตฺถ ตุ;
รชํ ปตติ เจ ปุพฺพํ, ปจฺฉา เทโวภิวสฺสติ.
โสเธตุํ ภินฺทิตุํ อนฺโต-จาตุมาสํ ตุ วฏฺฏติ;
จาตุมาสกโต อุทฺธํ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ.
วารินา ¶ ปมํ ปุณฺเณ, ปจฺฉา ปตติ เจ รชํ;
ตํ วฏฺฏติ วิโกเปตุํ, โตเย เทโว หิ วสฺสติ.
อลฺลียติ ผุสายนฺเต, ปิฏฺิปาสาณเก รชํ;
จาตุมาสจฺจเย ตมฺปิ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ.
สเจ อกตปพฺภาเร, วมฺมิโก ปน อุฏฺิโต;
ยถาสุขํ วิโกเปยฺย, จาตุมาสจฺจเยปิ จ.
อพฺโภกาเส ¶ สเจ วฏฺโ, จาตุมาสํ ตุ วฏฺฏติ;
รุกฺเข อุปจิกาทีนํ, มตฺติกายปิ โส นโย.
มูสิกุกฺกร โคกณฺฏ-คณฺฑุปฺปาทมเลสุปิ;
อยเมว นโย วุตฺโต, อสมฺพทฺเธสุ ภูมิยา.
เตเหว สทิสา โหนฺติ, กสินงฺคลมตฺติกา;
อจฺฉินฺนา ภูมิสมฺพนฺธา, สา ชาตปถวี สิยา.
เสนาสนมฺปิ อจฺฉนฺนํ, วินฏฺฉทนมฺปิ วา;
จาตุมาสกโต อุทฺธํ, โอวฏฺํ น วิโกปเย.
ตโต ‘‘โคปานสึ ภิตฺตึ, ถมฺภํ วา ปทรตฺถรํ;
คณฺหิสฺสามี’’ติ สฺาย, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
คณฺหนฺตสฺสิฏฺกาทีนิ, สเจ ปตติ มตฺติกา;
อนาปตฺติ สิยาปตฺติ, มตฺติกํ ยทิ คณฺหติ.
อตินฺโต มตฺติกาปฺุโช, อนฺโตเคเห สเจ สิยา;
อโนวฏฺโ จ ภิกฺขูนํ, สพฺพทา โหติ กปฺปิโย.
วุฏฺเ ปุน จ เคหสฺมึ, เคหํ ฉาเทนฺติ ตํ สเจ;
จาตุมาสจฺจเย สพฺโพ, ตินฺโต โหติ อกปฺปิโย.
ยตฺตกํ ตตฺถ ตินฺตํ ตุ, ตตฺตกํ โหตฺยกปฺปิยํ;
อตินฺตํ ตตฺถ ยํ ยํ ตุ, ตํ ตํ โหติ หิ กปฺปิยํ.
เตมิโต ¶ วารินา โส เจ, เอกาพทฺโธว ภูมิยา;
ปถวี เจว สา ชาตา, น วฏฺฏติ ตโต ปรํ.
อพฺโภกาเส จ ปากาโร, โอวฏฺโ มตฺติกามโย;
จาตุมาสจฺจเย ‘‘ชาตา, ปถวี’’ติ ปวุจฺจติ.
ตตฺถ ลคฺคํ รชํ สณฺหํ, อฆํสนฺโตว มตฺตโส;
ฉุปิตฺวา อลฺลหตฺเถน, สเจ คณฺหาติ วฏฺฏติ.
สเจ อิฏฺกปากาโร, เยภุยฺยกถเล ปน;
าเน ติฏฺติ โส ตสฺมา, วิโกเปยฺย ยถาสุขํ.
อพฺโภกาเส ิตํ ถมฺภํ, จาเลตฺวา ปนิโต จิโต;
ปถวึ ตุ วิโกเปตฺวา, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
อฺมฺปิ ¶ สุกฺขรุกฺขํ วา, ขาณุกํ วาปิ คณฺหโต;
อยเมว นโย โทโส, อุชุมุทฺธรโต น จ.
ปาสาณํ ยทิ วา รุกฺขํ, อุจฺจาเลตฺวา ปวฏฺฏติ;
น โทโส สุทฺธจิตฺตสฺส, สเจ ปถวิ ภิชฺชติ.
ผาเลนฺตานมฺปิ ทารูนิ, สาขาทีนิ จ กฑฺฒโต;
อยเมว นโย วุตฺโต, ภูมิยํ สุทฺธเจตโส.
กณฺฏกํ สูจิมฏฺึ วา, ขิลํ วา ภูมิยํ ปน;
อาโกเฏตุํ ปเวเสตุํ, ภิกฺขุโน น จ วฏฺฏติ.
‘‘อหํ ปสฺสาวธาราย, ภินฺทิสฺสามี’’ติ เมทินึ;
ภิกฺขุสฺส ปน ปสฺสาว-เมวํ กาตุํ น วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ กโรนฺตสฺส, สเจ ภิชฺชติ เมทินี;
สมชฺชโต สมํ กาตุํ, ฆํสิตุํ น จ วฏฺฏติ.
ปาทงฺคุฏฺเน วา ภูมึ, ลิขิตุมฺปิ น วฏฺฏติ;
ภินฺทนฺเตน จ ปาเทหิ, ตถา จงฺกมิตุมฺปิ วา.
ปถวึ อลฺลหตฺเถน, ฉุปิตฺวา สุขุมํ รชํ;
อฆํสนฺโต คเหตฺวา เจ, หตฺถํ โธวติ วฏฺฏติ.
สยํ ¶ ทหติ เจ ภูมึ, ทหาเปติ ปเรหิ วา;
อาปตฺตนฺตมโส ปตฺตํ, ทหนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุโน.
าเนสุ ยตฺตเกสฺวคฺคึ, เทติ ทาเปติ วา ปน;
ตตฺตกาเนว ภิกฺขุสฺส, โหนฺติ ปาจิตฺติยานิปิ.
เปตุํ ภิกฺขุโน อคฺคึ, ภูมิยํ น จ วฏฺฏติ;
กปาเล ปตฺตปจเน, เปตุํ ปน วฏฺฏติ.
อคฺคึ อุปริ ทารูนํ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ;
ทหนฺโต ตานิ คนฺตฺวา โส, ภูมึ ทหติ เจ ปน.
เอเสว จ นโย วุตฺโต, อิฏฺกาวาสกาทิสุ;
เปตุํ อิฏฺกาทีนํ, มตฺถเกสฺเวว วฏฺฏติ.
กสฺมา ปนาติ เจ? เตส-มนุปาทานภาวโต;
ขาณุเก สุกฺขรุกฺเข วา, อคฺคึ ทาตุํ น วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ ¶ ติณุกฺกํ ตุ, คเหตฺวา ปน คจฺฉโต;
ฑยฺหมาเน ตุ หตฺถสฺมึ, สเจ ปาเตติ ภูมิยํ.
ปุน ตํ ปติตฏฺาเน, ทตฺวา ตสฺส ปนินฺธนํ;
อคฺคึ วฏฺฏติ กาตุนฺติ, มหาปจฺจริยํ รุตํ.
ตสฺสาปถวิยํเยว, ปถวีติ จ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ.
อนาปตฺติ ‘‘อิมํ ชาน, อิมมาหร เทหิ’’ติ;
วทนฺตสฺส, สจิตฺตฺจ, ติสมุฏฺานเมว จ.
ปถวีขณนกถา.
มุสาวาทวคฺโค ปโม.
ภวนฺตสฺส ¶ จ ภูตสฺส, ภูตคามสฺส ภิกฺขุโน;
ปาตพฺยตานิมิตฺตํ ตุ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อุทกฏฺโ ถลฏฺโติ, ทุวิโธ โหติ โส ปน;
ติลพีชาทิโก ตตฺถ, สปณฺโณปิ อปณฺณโก.
อุทกฏฺโติ วิฺเยฺโย, สพฺโพ เสวาลชาติโก;
วิโกเปนฺตสฺส ตํ สพฺพํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
วิยูหิตฺวา ตุ หตฺเถน, นฺหายิตุํ ปน วฏฺฏติ;
โหติ ตสฺส จ สพฺพมฺปิ, านฺหิ สกลํ ชลํ.
อุทเกน วินา เจจฺจ, ตํ ปนุทฺธริตุํ ชลา;
น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุสฺส, านสงฺกมนฺหิ ตํ.
อุทเกนุกฺขิปิตฺวา ตํ, ปกฺขิปนฺตสฺส วาริสุ;
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, สพฺพอฏฺกถาสุปิ.
ชเล วลฺลิติณาทีนิ, อุทฺธรนฺตสฺส โตยโต;
วิโกเปนฺตสฺส วา ตตฺถ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
ปเรหุปฺปาฏิตาเนตฺถ, วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คจฺฉนฺติ หิ ยโต ตานิ, พีชคาเมน สงฺคหํ.
ถลฏฺเ ¶ ฉินฺนรุกฺขานํ, ิโต หริตขาณุโก;
อุทฺธํ วฑฺฒนโก ตสฺส, ภูตคาเมน สงฺคโห.
นาฬิเกราทิกานมฺปิ, ขาณุ อุทฺธํ น วฑฺฒติ;
ตสฺมา ตสฺส กโต โหติ, พีชคาเมน สงฺคโห.
ตถา กทลิยา ขาณุ, ผลิตาย ปกาสิโต;
อผลิตาย โย ขาณุ, ภูตคาเมน โส มโต.
ผลิตา กทลี ยาว, นีลปณฺณา จ ตาว สา;
นฬเวฬุติณาทีน-มยเมว วินิจฺฉโย.
อคฺคโต ¶ ปน ปฏฺาย, ยทายํ เวฬุ สุสฺสติ;
ตทา สงฺคหิโต โหติ, พีชคาเมน นามโส.
อินฺทสาลาทิรุกฺขานํ, พีชคาเมน สงฺคโห;
ฉินฺทิตฺวา ปิตานํ ตุ, วิฺเยฺโย วินยฺุนา.
มณฺฑปาทีนมตฺถาย, นิกฺขณนฺติ จ เต สเจ;
นิคฺคเต มูลปณฺณสฺมึ, ภูตคาเมน สงฺคโห.
มูลมตฺเตปิ วา เยสํ, ปณฺณมตฺเตปิ วา ปน;
นิคฺคเตปิ กโต เตสํ, พีชคาเมน สงฺคโห.
สกนฺทา ปน ตาลฏฺิ, พีชคาโมติ วุจฺจติ;
ปตฺตวฏฺฏิ ยทา นีลา, นิคฺคจฺฉติ ตทา น จ.
นาฬิเกรตจํ ภิตฺวา, ทนฺตสูจีว องฺกุโร;
นิคฺคจฺฉติ ตทา โสปิ, พีชคาโมติ วุจฺจติ.
มิคสิงฺคสมานาย, สติยา ปตฺตวฏฺฏิยา;
อนิคฺคเตปิ มูลสฺมึ, ภูตคาโมติ วุจฺจติ.
น โหนฺติ หริตา ยาว, วีหิอาทีนมงฺกุรา;
นิคฺคเตสุปิ ปณฺเณสุ, พีชคาเมน สงฺคโห.
จตฺตาโร ภาณวารา นิฏฺิตา.
อมฺพชมฺพุฏฺิกาทีน-เมเสว จ วินิจฺฉโย;
วนฺทากา วาปิ อฺํ วา, รุกฺเข ชายติ ยํ ปน.
รุกฺโขวสฺส ¶ สิยา านํ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ;
อมูลวลฺลิอาทีน-มยเมว วินิจฺฉโย.
ปาการาทีสุ เสวาโล, อคฺคพีชนฺติ วุจฺจติ;
ยาว ทฺเว ตีณิ ปตฺตานิ, น สฺชายนฺติ ตาว โส.
ปตฺเตสุ ปน ชาเตสุ, วตฺถุ ปาจิตฺติยสฺส โส;
ฆํสิตฺวา ปน ตํ ตสฺมา, อปเนตุํ น วฏฺฏติ.
เสวาเล ¶ พหิ ปานีย-ฆฏาทีนํ ตุ ทุกฺกฏํ;
อพฺโพหาโรว โส อนฺโต, ปูวาทีสุปิ กณฺณกํ.
ปาสาณททฺทุเสวาล-เสเลยฺยปฺปภุตีนิ จ;
โหนฺติ ทุกฺกฏวตฺถูนิ, อปตฺตานีติ นิทฺทิเส.
ปุปฺผิตํ ตุ อหิจฺฉตฺตํ, อพฺโพหาริกตํ คตํ;
สเจ ตํ มกุฬํ โหติ, โหติ ทุกฺกฏวตฺถุกํ.
รุกฺเข ตจํ วิโกเปตฺวา, ตถา ปปฺปฏิกมฺปิ จ;
นิยฺยาสมฺปิ ปนลฺลสฺมึ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
นุหิอาทีสุ รุกฺเขสุ, ตาลปณฺณาทิเกสุ วา;
ลิขโต ตตฺถชาเตสุ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
ปุปฺผํ ปณฺฑุปลาสํ วา, ผลํ วา ปกฺกเมว วา;
ปาเตนฺตสฺส จ จาเลตฺวา, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
นาเมตฺวา ผลินึ สาขํ, ทาตุํ วฏฺฏติ คณฺหโต;
สยํ ขาทิตุกาโม เจ, ทาตุเมวํ น วฏฺฏติ.
อุกฺขิปิตฺวา ปรํ กฺจิ, คาหาเปตุมฺปิ วฏฺฏติ;
ปุปฺผานิ โอจินนฺเตสุ, อยเมว วินิจฺฉโย.
เยสํ รุหติ รุกฺขานํ, สาขา เตสมฺปิ สาขินํ;
กปฺปิยํ ตมกาเรตฺวา, วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อยเมว นโย อลฺล-สิงฺคิเวราทิเกสุปิ;
ทุกฺกฏํ พีชคาเมสุ, นิทฺทิฏฺตฺตา มเหสินา.
‘‘รุกฺขํ ฉินฺท ลตํ ฉินฺท, กนฺทํ มูลมฺปิ อุทฺธร;
อุปฺปาเฏหี’’ติ วตฺตุมฺปิ, วฏฺฏเตวานิยามโต.
‘‘อมฺพํ ¶ ชมฺพุมฺปิ นิมฺพํ วา, ฉินฺท ภินฺทุทฺธรา’’ติ วา;
คเหตฺวา ปน นามมฺปิ, วฏฺฏเตวานิยามโต.
‘‘อิมํ ¶ รุกฺขํ อิมํ วลฺลึ, อิมํ ฉลฺลึ อิมํ ลตํ;
ฉินฺท ภินฺทา’’ติ วา วตฺตุํ, นิยเมตฺวา น วฏฺฏติ.
ปูเรตฺวา อุจฺฉุขณฺฑานํ, ปจฺฉิโย อาหรนฺติ เจ;
สพฺพเมว กตํ โหติ, เอกสฺมึ กปฺปิเย กเต.
เอกโต ปน พทฺธานิ, อุจฺฉุทารูนิ โหนฺติ เจ;
กปฺปิยํ กโรนฺโต ปน, ทารุํ วิชฺฌติ วฏฺฏติ.
วลฺลิยา รชฺชุยา วาปิ, ยาย พทฺธานิ ตานิ หิ;
ภาชเนน สมานตฺตา, ตํ วิชฺฌติ น วฏฺฏติ.
ภตฺตํ มริจปกฺเกหิ, มิสฺเสตฺวา อาหรนฺติ เจ;
เอกสิตฺเถปิ ภตฺตสฺส, สเจ วิชฺฌติ วฏฺฏติ.
อยเมว นโย วุตฺโต, ติลตณฺฑุลกาทิสุ;
เอกาพทฺเธ กปิตฺเถปิ, กฏาเห กปฺปิยํ กเร.
กฏาหํ ยทิ มฺุจิตฺวา, อนฺโต จรติ มิฺชกํ;
ภินฺทาเปตฺวา กปิตฺถํ ตํ, กาเรตพฺพํ ตุ กปฺปิยํ.
อภูตคามพีเชสุ, ภูตคามาทิสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อตถาสฺิโน ตตฺถ, อสฺจิจฺจาสติสฺส จ;
อุมฺมตฺตกาทิกานฺจ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อิทฺจ ติสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ภูตคามกถา.
กเต สงฺเฆน กมฺมสฺมึ, อฺวาทวิเหสเก;
ตถา ปุน กโรนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ ธมฺเม, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ;
กมฺเม อโรปิเต เจวํ, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อาปตฺตึ ¶ วาปิ อาปนฺนํ, อชานนฺตสฺส, ‘‘ภณฺฑนํ;
ภวิสฺสตี’’ติ สฺิสฺส, คิลานสฺส น โทสตา.
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
อฺวาทกถา.
อยสํ กตฺตุกาโมว, สมฺมตสฺส หิ ภิกฺขุโน;
วทนฺโต อุปสมฺปนฺเน, อุชฺฌาเปติ จ ขียติ.
ตสฺมึ วตฺถุทฺวเย ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
ติกปาจิตฺติยํ ธมฺเม, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
อวณฺณํนุปสมฺปนฺน-สนฺติเก ปน ภิกฺขุโน;
อสมฺมตสฺส ภิกฺขุสฺส, ภาสโต ยสฺส กสฺสจิ.
สามเณรสฺส วา วณฺณํ, สมฺมตาสมฺมตสฺสปิ;
วทโต ทุกฺกฏํ โหติ, ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก.
ฉนฺทาทีนํ วเสเนว, กโรนฺตํ ภณโต ปน;
อนาปตฺติ กฺริยาเสส-มนนฺตรสมํ มตํ.
อุชฺฌาปนกถา.
อชฺโฌกาเส ตุ มฺจาทึ, อตฺตโน วา ปรสฺส วา;
อตฺถาย สนฺถราเปตฺวา, สนฺถริตฺวาปิ วา ปน.
เนวุทฺธเรยฺย สงฺฆสฺส, อุทฺธราเปยฺย วา น ตํ;
ปกฺกมนฺโต สเจ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
วสฺสิเก ¶ จตุโร มาเส, สเจ เทโว น วสฺสติ;
อชฺโฌกาเส ตถา จาปิ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ยตฺถ วสฺสติ เหมนฺเต, จตฺตาโร อปเรปิ จ;
เปตุํ ตตฺถ มฺจาทึ, อฏฺ มาเส น วฏฺฏติ.
กากาทีนํ นิวาสสฺมึ, รุกฺขมูเล กทาจิปิ;
มฺจาทึ ปน สงฺฆสฺส, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ ยํ กิฺจิ, สนฺถตํ ยทิ สงฺฆิกํ;
ยตฺถ กตฺถจิ วา าเน, เยน เกนจิ ภิกฺขุนา.
ยาว โส น นิสีเทยฺย, ‘‘คจฺฉา’’ติ น วเทยฺย วา;
ตาว สนฺถารกสฺเสว, ภาโร ตนฺติ ปวุจฺจติ.
สเจ ตํ สามเณเรน, สนฺถราเปติ สนฺถตํ;
สนฺถราปิตภิกฺขุสฺส, ปลิโพโธติ ทีปิโต.
สนฺถตํ ภิกฺขุนา ตํ เจ, ภาโร ตสฺเสว ตาว ตํ;
ยาว อาณาปโก ตตฺถ, อาคนฺตฺวา น นิสีทติ.
ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา, อารามิกมุปาสกํ;
อนาปุจฺฉา นิยฺยาเตตฺวา, สงฺฆิกํ สยนาสนํ.
เลฑฺฑุปฺปาตมติกฺกมฺม, คจฺฉโต ปเม ปเท;
ทุกฺกฏํ, ทุติเย วาเร, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
ตฺวา โภชนสาลายํ, วตฺวา โย สามเณรกํ;
อสุกสฺมึ ทิวาฏฺาเน, ปฺาเปหีติ มฺจกํ.
นิกฺขมิตฺวา สเจ ตสฺมา, านา อฺตฺถ คจฺฉติ;
ปาทุทฺธาเรน โส ภิกฺขุ, กาเรตพฺโพติ ทีปิโต.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกาตีเตน สตฺถุนา;
ตถา ปุคฺคลิเก เตน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
จิมิลึ ตฏฺฏิกํ จมฺมํ, ผลกํ ปาทปฺุฉนึ;
ภูมตฺถรณกํ วาปิ, อุตฺตรตฺถรณมฺปิ วา.
ทารุมตฺติกภณฺฑานิ ¶ , ปตฺตาธารกเมว วา;
อพฺโภกาเส เปตฺวา ตํ, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
สเจ อารฺเกนาปิ, อโนวสฺเส จ โน สติ;
ลคฺเคตฺวา ปน รุกฺขสฺมึ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ.
ยถา อุปจิกาทีหิ, น ขชฺชติ น ลุชฺชติ;
ตถา กตฺวาปิ ตํ สพฺพํ, คนฺตุํ ปน จ วฏฺฏติ.
อนาปตฺตุทฺธราเปตฺวา, อาปุจฺฉิตฺวาปิ คจฺฉโต;
อตฺตโน สนฺตเก รุทฺเธ, อาปทาสุปิ ภิกฺขุโน.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺต-มยเมว วิเสสตา.
ปมเสนาสนกถา.
ภิสิจิมิลิกา ภูม-ตฺถรณํ อุตฺตรตฺถรํ;
ตฏฺฏิกา จมฺมขณฺโฑ จ, ปจฺจตฺถรนิสีทนํ.
สนฺถาโร ติณปณฺณานํ, เสยฺยา ทสวิธา สิยา;
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, วิหาเร ภิกฺขุ โย ปน.
เอตํ ทสวิธํ เสยฺยํ, สนฺถริตฺวาปิ วา สยํ;
อนุทฺธริตฺวานาปุจฺฉา, อติกฺกมติ ตํ สเจ.
อารามสฺสูปจารํ วา, ปริกฺเขปํ ปนสฺส วา;
ปเม ทุกฺกฏํ ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
เสนาสนสฺส เสยฺยาย, อุภเยสํ วินาสโต;
คจฺฉโต สนฺถริตฺวนฺโต-คพฺเภ ปาจิตฺติ วณฺณิตา.
อุปจาเร วิหารสฺส, ทุกฺกฏํ มณฺฑปาทิเก;
คจฺฉโต สนฺถริตฺวา วา, เสยฺยามตฺตํ วินาสโต.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, สงฺฆิเก ทสวตฺถุเก;
ตถา ปุคฺคลิเก ตสฺส, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
อนาปตฺตุทฺธริตฺวา วา, อาปุจฺฉํ วาปิ คจฺฉโต;
ปลิพุทฺเธปิ วาฺเน, อตฺตโน สนฺตเกปิ วา.
สาเปกฺโขว จ คนฺตฺวา ตํ, ตตฺถ ตฺวาปิ ปุจฺฉติ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
ทุติยเสนาสนกถา.
โย ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุํ, ชานํ อนุปขชฺช จ;
กปฺเปยฺย สงฺฆิกาวาเส, เสยฺยํ ปาจิตฺติยสฺส เจ.
ปาทโธวนปาสาณา, ปวิสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ยาว ตํ มฺจปีํ วา, นิกฺขมนฺตสฺส วา ปน.
มฺจปีกโต ¶ ยาว, ปสฺสาวฏฺานเมว ตุ;
เอตฺถนฺตเร อิทํ านํ, อุปจาโรติ วุจฺจติ.
ตตฺถ พาเธตุกามสฺส, อุปจาเร ตุ ภิกฺขุโน;
ทสสฺวฺตรํ เสยฺยํ, สนฺถรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
นิสีทนฺตสฺส วา ตตฺถ, นิปชฺชนฺตสฺส วา ปน;
ตถา ทฺเวปิ กโรนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ปุนปฺปุนํ กโรนฺตสฺส, ปโยคคณนาวสา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปุคฺคเล ติกทุกฺกฏํ.
วุตฺตูปจารํ มฺุจิตฺวา, เสยฺยํ สนฺถรโตปิ วา;
วิหารสฺสูปจาเร วา, อชฺโฌกาเสปิ วา ปน.
สนฺถราปยโต วาปิ, ตตฺถ ตสฺส นิสีทโต;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, นิวาโส จ นิวาริโต.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, สีตาทุปฺปีฬิตสฺส วา;
อาปทาสุปิ ภิกฺขุสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
สทิสาติ จ วิฺเยฺยา, โหตีทํ ทุกฺขเวทนํ.
อนุปขชฺชกถา.
วิหารา สงฺฆิกา ภิกฺขุํ, นิกฺกฑฺเฒยฺย สเจ ปน;
นิกฺกฑฺฒาเปยฺย วา กุทฺโธ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
พหุภูมาปิ ปาสาทา, ปโยเคเนกเกน โย;
นิกฺกฑฺเฒติ สเจ ตสฺส, เอกา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
เปตฺวา จ เปตฺวา จ, นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส อนฺตรา;
ทฺวารานํ คณนายสฺส, โหนฺติ ปาจิตฺติโย ปน.
‘‘นิกฺขมา’’ติ วทนฺตสฺส, วาจายปิ อยํ นโย;
อาณตฺติยา ขเณเยว, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ โส สกิมาณตฺโต, ทฺวาเรปิ พหุเก ปน;
อติกฺกาเมติ เอกาว, พหุกานิ พหูนิ เจ.
ตสฺสูปฏฺานสาลาทิ-วิหารสฺสูปจารโต ¶ ;
กาเยนปิ จ วาจาย, ตถา นิกฺกฑฺฒเนปิ จ.
วิหารสฺสูปจารา วา, วิหารา วาปิ เจตรํ;
นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส สพฺเพสํ, ปริกฺขารมฺปิ ทุกฺกฏํ.
อสมฺพทฺเธสุ ภิกฺขุสฺส, ปริกฺขาเรสุ ปณฺฑิโต;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปเย.
อนฺเตวาสิมลชฺชึ วา, ตถา สทฺธิวิหาริกํ;
นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส อุมฺมตฺตํ, สยํ อุมฺมตฺตกสฺส จ.
อตฺตโน ¶ วสนฏฺานา, ตถา วิสฺสาสิกสฺส วา;
ปริกฺขารฺจ วา เตสํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สงฺฆารามาปิ สพฺพสฺมา, ตถา กลหการกํ;
อิทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
นิกฺกฑฺฒนกถา.
มชฺฌิมาสีสฆฏฺฏาย, เวหาสกุฏิยูปริ;
อาหจฺจปาทเก มฺเจ, ปีเ วา ปน ภิกฺขุโน.
นิสีทนฺตสฺส วา ตสฺมึ, นิปชฺชนฺตสฺส วา ปน;
ปโยคคณนาเยว, ตสฺส ปาจิตฺติโย สิยุํ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปุคฺคเล ติกทุกฺกฏํ;
เหฏฺา อปริโภเค วา, สีสฆฏฺฏาย วา ปน.
อเวหาสวิหาเร วา, อตฺตโน สนฺตเกปิ วา;
วิสฺสาสิกวิหาเร วา, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
ยตฺถ ปฏาณิ วา ทินฺนา, ตตฺถ ตฺวา ลเคติ วา;
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
เวหาสกุฏิกถา.
ยาว ทฺวารสฺส โกสมฺหา, อคฺคฬฏฺปนาย ตุ;
ภิกฺขุนา ลิมฺปิตพฺพํ วา, เลปาเปตพฺพเมว วา.
เยฺโย ¶ อาโลกสนฺธีนํ, ปริกมฺเมปฺยยํ นโย;
ฉทนสฺส ทฺวตฺติปริยายํ, ิเตน หริเต ปน.
อธิฏฺเยฺยํ ตโต อุทฺธํ, อธิฏฺเติ สเจ ปน;
ตสฺส ปาจิตฺติยํ โหติ, ทุกฺกฏํ ตตฺถ ติฏฺโต.
ปิฏฺิวํเส ¶ ิโต โกจิ, ฉทนสฺส มุขวฏฺฏิยา;
ยสฺมึ าเน ิตํ ภิกฺขุํ, โอโลเกนฺโต น ปสฺสติ.
ตสฺมึ าเน ปน าตุํ, เนว ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ;
วิหารสฺส ปตนฺตสฺส, ปตโนกาสโต หิ ตํ.
อูนกทฺวตฺติปริยาเย, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทโส ทฺวตฺติปริยาเย, เลเณ ติณกุฏีสุ วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ทฺวตฺติปริยายกถา.
ชานํ สปฺปาณกํ โตยํ, ติณํ วา มตฺติกมฺปิ วา;
ยทิ สิฺเจยฺย ปาจิตฺติ, สิฺจาเปยฺย ปเรหิ วา.
อจฺฉินฺทิตฺวา สเจ ธารํ, มตฺติกํ สิฺจโต ปน;
เอกสฺมิมฺปิ ฆเฏ เอกา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
วิจฺฉินฺทติ สเจ ธารํ, ปโยคคณนาวสา;
สมฺมุขมฺปิ กโรนฺตสฺส, มาติกํ สนฺทมานกํ.
เอกาว เจ สิยาปตฺติ, ทิวสมฺปิ จ สนฺทตุ;
พนฺธโต ตตฺถ ตตฺถสฺส, ปโยคคณนา สิยา.
สเจ สกฏปุณฺณมฺปิ, มตฺติกํ ติณเมว วา;
อุทเก ปกฺขิปนฺตสฺส, เอกา ปาจิตฺติ เอกโต.
เอเกกํ ปกฺขิปนฺตสฺส, ปโยคคณนาย เจ;
ขยํ วา อาวิลตฺตํ วา, ชลํ คจฺฉติ ตาทิเส.
‘‘สิฺจาหี’’ติ วทนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
เอกายาณตฺติยา เอกา, ทิวสมฺปิ จ สิฺจโต.
อปฺปาเณ ¶ ¶ อุทเก สุทฺเธ, สปฺปาณมิติ สฺิโน;
สพฺพตฺถ วิมติสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺพตฺถาปาณสฺิสฺส, อสฺจิจฺจาสติสฺส วา;
อชานโต อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สปฺปาณกตฺตํ โตยสฺส, สปฺปาณนฺติ วิชานนํ;
วินา วธกจิตฺเตน, ติณาทีนํ นิเสจนํ.
จตฺตาเรวสฺส องฺคานิ, นิทฺทิฏฺานิ มเหสินา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชฺจ, ติจิตฺตฺจาติ ทีปิตํ;
อิทเมเวตฺถ นิทฺทิฏฺํ, ตสฺส จสฺส วิเสสนํ.
สปฺปาณกกถา.
เสนาสนวคฺโค ทุติโย.
ภิกฺขุสฺสาฏฺงฺคยุตฺตสฺส, ภิกฺขุโนวาทสมฺมุติ;
อิธ ตฺติจตุตฺเถน, อนฺุาตา มเหสินา.
โย ตายาสมฺมโต ภิกฺขุ, ครุธมฺเมหิ อฏฺหิ;
เอกํ สมฺพหุลา วาปิ, ภิกฺขุนิสงฺฆเมว วา.
โอสาเรนฺโตว เต ธมฺเม, โอวเทยฺย สเจ ปน;
โอวาทปริโยสาเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
อฺเน ปน ธมฺเมน, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, ครุธมฺเมหิ วา ตถา.
ภิกฺขูนํ สนฺติเกเยว, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนึ;
ตถา, ลิงฺควิปลฺลาเส, ปาจิตฺเตว ปกาสิตา.
สมฺมตสฺสาปิ ¶ ภิกฺขุสฺส, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
โอวาทํ อนิยาเทตฺวา, ธมฺเมนฺเน ภาสโต.
‘‘สมคฺคมฺหา’’ติ วุตฺเตปิ, อฺเโนวทโต ตถา;
‘‘วคฺคมฺหา’’ติ จ วุตฺเตปิ, ครุธมฺเมหิ ทุกฺกฏํ.
อคณฺหนฺตสฺส ¶ โอวาทํ, อปจฺจาหรโตปิ ตํ;
เปตฺวา ทุกฺกฏํ พาลํ, คิลานํ คมิกํ สิยา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, อธมฺมนฺติ จ สฺิโน;
วคฺเค ภิกฺขุนิสงฺฆสฺมึ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
ตถา เวมติกสฺสาปิ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
นว ปาจิตฺติโย วุตฺตา, สมคฺเคปิ จ ตตฺตกา.
นวกานํ วสา ทฺวินฺนํ, อฏฺารส ภวนฺติ ตา;
ทุกฺกฏํ ธมฺมกมฺเมปิ, สตฺตรสวิธํ สิยา.
‘‘โอสาเรหี’’ติ วุตฺโต วา, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ วา;
สิกฺขมานาย วา เนว, โทโส อุมฺมตฺตกาทิโน.
วาจุคฺคตาว กาตพฺพา, ปคุณา ทฺเวปิ มาติกา;
สุตฺตนฺตโต จ จตฺตาโร, ภาณวารา ปกาสิตา.
เอโก ปริกถตฺถาย, กถามคฺโค ปกาสิโต;
มงฺคลามงฺคลตฺถาย, ติสฺโสเยวานุโมทนา.
อุโปสถาทิอตฺถาย, กมฺมากมฺมวินิจฺฉโย;
กมฺมฏฺานํ ตถา เอกํ, อุตฺตมตฺถสฺส ปาปกํ.
เอตฺตกํ อุคฺคเหตฺวาน, ปฺจวสฺโส พหุสฺสุโต;
มฺุจิตฺวา นิสฺสยํ กามํ, วสิตุํ ลภติสฺสโร.
วาจุคฺคตา วิภงฺคา ทฺเว, ปคุณา พฺยฺชนาทิโต;
จตูสฺวปิ นิกาเยสุ, เอโก วา โปตฺถโกปิ จ.
กมฺมากมฺมฺจ วตฺตานิ, อุคฺคเหตพฺพเมตฺตกํ;
สพฺพนฺติมปริจฺเฉโท, ทสวสฺโส สเจ ปน.
พหุสฺสุโต ¶ ทิสาโมกฺโข, เยนกามํคโม สิยา;
ปริสํ ลภเต กามํ, อุปฏฺาเปตุมิสฺสโร.
ยสฺส สาฏฺกถํ สพฺพํ, วาจุคฺคํ ปิฏกตฺตยํ;
โสยํ พหุสฺสุโต นาม, ภิกฺขุโนวาทโก สิยา.
อสฺสาสมฺมตตาทีนิ ¶ , ตีณิ องฺคานิ ทีปเย;
ปทโสธมฺมตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
โอวาทกถา.
ปาจิตฺติ ครุธมฺเมหิ, ธมฺเมนฺเน วา ปน;
โหตฺยตฺถงฺคเต สูริเย, โอวทนฺตสฺส ภิกฺขุนึ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, สมฺมตสฺสาปิ ภิกฺขุโน;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถานตฺถงฺคเต สูริเย, คเต อตฺถนฺติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุทฺเทสาทินเยนสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อนนฺตรสมา เสสา, สมุฏฺานาทโย นยา.
อตฺถงฺคตสูริยกถา.
ภิกฺขุนึ โอวทนฺตสฺส, คนฺตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
ครุธมฺเมหิ อฺตฺร, กาลา ปาจิตฺติยํ สิยา.
สเจ อสมฺมโต โหติ, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
อตฺถงฺคเต จ สูริเย, สเจ วทติ ตีณิปิ.
อฺเน ปน ธมฺเมน, วทโต ทุกฺกฏทฺวยํ;
เอกํ ปาจิตฺติยํ โหติ, ภิกฺขุโน รตฺติเหตุกํ.
สมฺมตสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
ครุธมฺมนิทานสฺส, สมฺมตตฺตา อภาวโต.
ตสฺเสวฺเน ¶ ธมฺเมน, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
สมฺมตตฺตา อนาปตฺติ, เอกา ปาจิตฺติ รตฺติยํ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ อิตรทฺวเย;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา อฺเน ธมฺเมน, คนฺตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ภิกฺขุนุปสฺสยกถา.
จีวราทีนมตฺถาย ¶ , โอวทนฺตีติ ภิกฺขุนึ;
วทโต สมฺมเต ภิกฺขุ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
สงฺเฆนาสมฺมตํ ภิกฺขุํ, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺนํ, สมฺมตํ วา อสมฺมตํ;
น โทโส อามิสตฺถาย, โอวทนฺตสฺส ภาสโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อิทฺหิ ติสมุฏฺานํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
อามิสกถา.
สเจ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุ, ทเทยฺย ปน จีวรํ;
อฺาติกาย ปาจิตฺติ, เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
จีวรสฺส ปฏิคฺคาห-สิกฺขาปทสโม นโย;
อวเสโส มโต สทฺธึ, สมุฏฺานาทินา ปน.
ตตฺถ ภิกฺขุนิยา ทินฺนํ, จีวรํ อิธ ภิกฺขุนา;
ตตฺถ นิสฺสคฺคิยํ สุทฺธ-ปาจิตฺติ อิธ สูจิตา.
จีวรทานกถา.
จีวรํ ¶ โย หิ สิพฺเพยฺย, สิพฺพาเปยฺย ปเรน วา;
อฺาติกาย ปาจิตฺติ, โหติ ภิกฺขุนิยา ปน.
ยํ วา นิวาสิตุํ สกฺกา, ยํ วา ปารุปนูปคํ;
จีวรนฺติ อธิปฺเปโต, อิทเมตฺถ มเหสินา.
สยํ สูจึ ปเวเสตฺวา, สิพฺพนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน;
สูจินีหรเณ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
สตกฺขตฺตุมฺปิ วิชฺฌิตฺวา, สกึ นีหรโต ปน;
เอกํ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปโยคสฺส วสา พหู.
‘‘สิพฺพา’’ติ ปน อาณตฺโต, อวิเสเสน ภิกฺขุนา;
นิฏฺาเปติ สเจ สพฺพํ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘ยเมตฺถ ¶ จีวเร กมฺมํ, ภาโร สพฺพํ ตวา’’ติ หิ;
อาณตฺโต ภิกฺขุนา สพฺพํ, นิฏฺาเปติ สเจ ปน.
ภิกฺขุสฺสาณาปกสฺเสว, เอกายาณตฺติยา ปน;
โหนฺติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, อเนการาปเถ ปเถ.
ปุนปฺปุนาณาเปนฺตสฺส, อเนกาณตฺติยํ ปน;
กา หิ นาม กถา อตฺถิ? ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
าติกาย จ อฺาติ-สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
เอกโตอุปสมฺปนฺน-จีวเร ทุกฺกฏํ สิยา.
เปตฺวา จีวรํ อฺํ, ปริกฺขารฺจ สิพฺพโต;
อนาปตฺติ วินิทฺทิฏฺา, สิกฺขมานาทิกายปิ.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จีวรสิพฺพนกถา.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาย ปเนกโต;
ปฏิปชฺเชยฺย มคฺคํ เจ, อฺตฺร สมยา อิธ.
คามนฺตโรกฺกเม วาปิ, อทฺธโยชนติกฺกเม;
อคามเก อรฺเ วา, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
เอตฺถากปฺปิยภูมฏฺโ, สํวิธานํ กโรติ โย;
สํวิธานนิมิตฺตํ ตุ, ทุกฺกฏํ ตสฺส ทีปิตํ.
สํวิธานํ กโรนฺตสฺส, ตฺวา กปฺปิยภูมิยํ;
สํวิธานนิมิตฺตํ ตุ, น วทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุภยตฺถาปิ ปาจิตฺติ, คจฺฉนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
อนนฺตรสฺส คามสฺส, อุปจาโรกฺกเม สิยา.
ตตฺราปิ ปเม ปาเท, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
ทุติเย ปทวารสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อนฺตรา สํวิธาเนปิ, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ สิยา;
ทฺวารมคฺควิสงฺเกเต, สติ จาปตฺติ วุจฺจติ.
อสํวิทหิเต ¶ กาเล, วิทหิโตติ สฺิโน;
ภิกฺขุสฺเสว วิธานสฺมึ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สมเย วิทหิตฺวา วา, วิสงฺเกเตน คจฺฉโต;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, กายโต กายวาจโต;
กายจิตฺตา สมุฏฺาติ, กายวาจาทิกตฺตยา.
สํวิธานกถา.
เอกมุชฺชวนึ นาวํ, ตถา โอชวนิมฺปิ วา;
อภิรูเหยฺย ปาจิตฺติ, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา สเจ.
สคามตีรปสฺเสน ¶ , คามนฺตรวเสน วา;
อคามตีรปสฺเสน, คมเน อทฺธโยชเน.
ตถา โยชนวิตฺถิณฺณ-นทีมชฺเฌน คจฺฉโต;
อทฺธโยชนสงฺขาย, โหนฺติ ปาจิตฺติโย ปน.
ยถาสุขํ สมุทฺทสฺมึ, สพฺพอฏฺกถาสุ หิ;
นทิยํเยว อาปตฺติ, น สมุทฺเท วิจาริตา.
ติตฺถสมฺปาทนตฺถาย, อุทฺธํ วา นทิยา อโธ;
สเจ หรนฺติ ตํยุตฺตา, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ตถา สํวิทหิตฺวา วา, ติริยํ ตรณาย วา;
อาปทาสุ วิเสโส หิ, อนนฺตรสโม มโต.
นาวาภิรุหนกถา.
ตฺวา ภิกฺขุนิยา ภตฺตํ, ภฺุชโต ปริปาจิตํ;
หิตฺวา คิหิสมารมฺภํ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
โภชนํ ปฺจธา วุตฺตํ, คหเณ ตสฺส ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ตสฺส ปาจิตฺติโย สิยุํ.
สนฺตกํ าตกาทีนํ, คิหิสมฺปาทิตมฺปิ วา;
วินา ภิกฺขุนิยา โทโส, ภฺุชโต ปริปาจิตํ.
ปริปาจิตสฺิสฺส ¶ , ภิกฺขุสฺสาปริปาจิเต;
อุโภสุ วิมติสฺสาปิ, โหติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺน-ปริปาจิตโภชนํ;
อชฺโฌหารวเสเนว, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
อฺํ วา ปน ยํ กิฺจิ, เปตฺวา ปฺจโภชนํ;
ภฺุชนฺตสฺส อนาปตฺติ, ยาคุขชฺชผลาทิกํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชํ ตุ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปริปาจิตกถา.
ทุติยานิยเตเนว, ทสมํ สทิสํ มตํ;
อิทํ สิกฺขาปทํ สพฺพํ, สมุฏฺานนยาทินา.
รโหนิสชฺชกถา.
ภิกฺขุนิวคฺโค ตติโย.
เอโก อาวสโถ ปิณฺโฑ, อคิลาเนน ภิกฺขุนา;
ภฺุชิตพฺโพ ตโต อุทฺธํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
อโนทิสฺเสว ปฺตฺเต, ยาวทตฺเถว ภิกฺขุนา;
ภฺุชิตพฺพํ สกึ ตตฺถ, ตโต อุทฺธํ น วฏฺฏติ.
ทุติเย ทิวเส ตตฺถ, คหเณ ทุกฺกฏํ มตํ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ตสฺส ปาจิตฺติโย มตา.
กุเลเนเกน ปฺตฺเต, สห นานากุเลหิ วา;
นาเนกฏฺานเภเทสุ, เอกภาโคว วฏฺฏติ.
นานาฏฺาเนสุ ปฺตฺโต, โย จ, นานากุเลหิ วา;
ภฺุชโต ปน สพฺพตฺถ, น โทโส ปฏิปาฏิยา.
ปฏิปาฏิมเสเสน, เขเปตฺวา ปุน ภฺุชโต;
อาทิโต ปน ปฏฺาย, น จ กปฺปติ ภิกฺขุโน.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, อาคจฺฉนฺตสฺส คจฺฉโต;
โอทิสฺสปิ จ ปฺตฺเต, ปริตฺเต ภฺุชโต สกึ.
ยาคุอาทีนิ ¶ นิจฺจมฺปิ, ภฺุชิตุํ ปน วฏฺฏติ;
เสสเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทิกํ สมํ.
อาวสถกถา.
อฺตฺร สมยา วุตฺตา, ปาจิตฺติ คณโภชเน;
คโณติ ปน นิทฺทิฏฺา, จตฺตาโร วา ตตุตฺตรึ.
ยํ นิมนฺตนโต วาปิ, ลทฺธํ วิฺตฺติโตปิ วา;
โภชนํ ปน ปฺจนฺนํ, โหติ อฺตรํ อิธ.
โภชนานมฺปิ ปฺจนฺนํ, คเหตฺวา นามเมว ตุ;
นิมนฺเตติ สเจ ภิกฺขู, จตฺตาโร พหุเกปิ วา.
‘‘โอทนํ โภชนํ ภตฺตํ, สมฺปฏิจฺฉถ คณฺหถ’’;
อิติ เววจเนเหว, อถ ภาสนฺตเรน วา.
ตโต ตสฺส จ เต ภิกฺขู, สาทิยิตฺวา นิมนฺตนํ;
เอกโต นานโต วา เจ, คนฺตฺวา คณฺหนฺติ เอกโต.
สพฺเพสํ โหติ ปาจิตฺติ, คณโภชนการณา;
เอกโต คหณํ เอตฺถ, คณโภชนการณํ.
เอกโต นานโต วาปิ, คมนํ โภชนมฺปิ วา;
การณนฺติ น ตํ วิฺู, ภณนฺติ คณโภชเน.
สเจปิ โอทนาทีนํ, คเหตฺวา นามเมว วา;
เอกโต นานโต วาปิ, วิฺาเปตฺวา มนุสฺสเก.
นานโต เวกโต คนฺตฺวา, สเจ คณฺหนฺติ เอกโต;
เอวมฺปิ ปน โหตีติ, วณฺณิตํ คณโภชนํ.
ทุวิธสฺสาปิ เอตสฺส, ปฏิคฺคหณการณา;
ทุกฺกฏํ โหติ ปาจิตฺติ, อชฺโฌหาเรสุ ทีปิตา.
สมเยสุ ¶ อนาปตฺติ, สตฺตสฺวปิ ปกาสิตา;
คเหตฺวา เอกโต ทฺวินฺนํ, ติณฺณํ วา ภฺุชตํ ตถา.
มุนินานุปสมฺปนฺน-จาริปตฺตานิมนฺติตา ¶ ;
จตุตฺเถ เอกโต กตฺวาปิ, คณเภโท ปกาสิโต.
เนว สมยลทฺธานํ, วเสนปิ หิ สพฺพโส;
คณเภโท ปนาปตฺติ, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
โภชนานฺจ ปฺจนฺนํ, วเสน คณโภชเน;
นตฺเถว จ วิสงฺเกตํ, ยาคุอาทีสุ ตํ สิยา.
คณโภชนสฺิสฺส, ภิกฺขุสฺสาคณโภชเน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
โภชนานิ จ ปฺเจว, เปตฺวา ยาคุอาทิสุ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพา, นิจฺจภตฺตาทิเกสุปิ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทินา ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน, สทิสนฺติ ปกาสิตํ.
คณโภชนกถา.
พหูหิ โย ภิกฺขุ มนุสฺสเกหิ;
นิมนฺติโต ปฺจหิ โภชเนหิ;
หิตฺวา สเจ ปุพฺพนิมนฺตนาย;
วิกปฺปนํ ปฺจสุ ยสฺส กสฺส.
ปจฺฉา นิมนฺติตํ ภตฺตํ, ตถา อุปฺปฏิปาฏิยา;
ภฺุชโต เอกสิตฺถมฺปิ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
โภชนานํ ตุ ปฺจนฺนํ, เยน เกน นิมนฺติโต;
ตํ เปตฺวา สเจ อฺํ, โภชนํ ปริภฺุชติ.
เตสเมว ¶ จ ปฺจนฺนํ, โภชนานํ มเหสินา;
เอตํ ปรมฺปรํ นาม, โภชนํ ปริทีปิตํ.
ยตฺถ ขีรํ รสํ วาปิ, อากิรนฺติ สเจ ปน;
เยน อชฺโฌตฺถฏํ ภตฺตํ, สพฺพเมกรสํ สิยา.
โกฏิโต ปน ปฏฺาย, สํสฏฺํ ปริภฺุชโต;
อนาปตฺตีติ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
ปรมฺปรนฺติ ¶ สฺาย, อปรมฺปรโภชเน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
สกเลนปิ คาเมน, ปูเคน นิคเมน วา;
นิมนฺติตสฺส วา นิจฺจ-ภตฺเต โทโส น วิชฺชติ.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนนาทินา สมา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, โภชนฺจาวิกปฺปนํ.
ปรมฺปรโภชนกถา.
ปูวา ปเหณกตฺถาย, ปฏิยตฺตา สเจ ปน;
ปาเถยฺยตฺถาย มนฺถา วา, เย หิ ตตฺถ จ ภิกฺขุนา.
ทฺวตฺติปตฺตา คเหตพฺพา, ปูรา ปูเวหิ สตฺตุหิ;
ตโต เจ อุตฺตรึ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ คณฺหโต.
คเหตฺวา นิกฺขมนฺเตน, ‘‘ทฺวตฺติปตฺตา มยา อิธ;
คหิตา ปน ปูวา’’ติ, ภิกฺขุํ ทิสฺวา วเท พุโธ.
‘‘มา โข ตฺวํ ปฏิคณฺหา’’ติ, อวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คณฺหโตปิ จ ตํ สุตฺวา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อูนกทฺวตฺติปตฺเตสุ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เยน ¶ ตตฺถ ตโย ลทฺธา, ปตฺตปูรา ตโต ปน;
ทฺเว สงฺฆสฺส ปทาตพฺพา, ทฺเว เจ เอโก, น เอกโต.
อปเหณกปาเถยฺยํ, อวเสสมฺปิ วา ตโต;
สนฺตกํ าตกาทีนํ, เทนฺตานมฺปิ ตทูนกํ.
คณฺหโตปิ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
กาณมาตุกถา.
อฺเน ปน ปฺจนฺนํ, โภชนานํ ปวาริโต;
ปาจิตฺตินติริตฺตํ เจ, ปุน ภฺุชติ โภชนํ.
อสนํ ¶ โภชนฺเจว, หตฺถปาสาภิหารตา;
กายวาจาปฏิกฺเขโป, ปฺจงฺเคหิ ปวารณา.
โอทโน สตฺตุ กุมฺมาโส, มจฺโฉ มํสนฺติ สพฺพโส;
นิปฺปปฺเจน นิทฺทิฏฺํ, โภชนํ ปฺจธา มตํ.
โอทโน ตตฺถ สตฺตนฺนํ, ธฺานํ โอทโน มโต;
ภชฺชิตานํ ตุ ธฺานํ, จุณฺณํ ‘‘สตฺตู’’ติ วุจฺจติ.
กุมฺมาโส ยวกุมฺมาโส, มจฺโฉ วุจฺจติ โอทโก;
มํสมฺปิ กปฺปิยมํสํ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโย.
สาลิ วีหิ ยโว กงฺคุ, วรโก โคธุโม ตถา;
กุทฺรูสโกติ สตฺเตเต, ธฺา ธฺเน เทสิตา.
สามากาทิติณํ สพฺพํ, กุทฺรูเสเนว ทีปิตํ;
นีวาโร สาลิยํ วุตฺโต, วรเก วรกโจรโก.
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, โอทโน ยาคุ วา ปน;
องฺคสมฺปตฺติยา ยุตฺตา, สฺชเนติ ปวารณํ.
หตฺเถน ¶ คหิโตกาเส, โอธึ ทสฺเสติ ยา ปน;
ยาคุสา อิธ สพฺพาปิ, โอทโนติ ปวุจฺจติ.
อพฺภุณฺหา ปน ยา ยาคุ, อุทฺธโนโรปิตา ตนุ;
สเจ โอธึ น ทสฺเสติ, น ชเนติ ปวารณํ.
ปุน สา สีตลีภูตา, ฆนภาวํ คตา สเจ;
โอธึ ทสฺเสติ โส ปุพฺเพ, ตนุภาโว น รกฺขติ.
ตกฺกธฺรสาทีนิ, อาโรเปตฺวา พหูนิปิ;
ผลปณฺณกฬีรานิ, ปกฺขิปิตฺวาน ตตฺถ จ.
ตณฺฑุเล มุฏฺิมตฺเตปิ, ปกฺขิปิตฺวา ปจนฺติ เจ;
โอธึ ปน จ ทสฺเสติ, สฺชเนติ ปวารณํ.
รเส ธฺรเส ขีเร, วากิริตฺวาน โอทนํ;
‘‘ยาคุํ คณฺหถ, ยาคุ’’นฺติ, วตฺวา เทนฺติ สเจ ปน.
กิฺจาปิ ตนุกา โหติ, สฺชเนติ ปวารณํ;
ตํ ปจิตฺวา สเจ เทนฺติ, ยาคุสงฺคหิตา ปน.
ฉุปนฺติ ¶ มจฺฉมํสํ วา, ตนุกายปิ ยาคุยา;
สเจ สาสปมตฺตมฺปิ, ปฺายติ ปวารณํ.
มจฺฉมํสรโส สุทฺโธ, สํสตฺโต รสยาคุ วา;
น จากปฺปิยมํสํ วา, สฺชเนติ ปวารณํ.
เปตฺวา วุตฺตธฺานํ, โอทนํ ปน สพฺพโส;
เวฬุตณฺฑุลกาทีนํ, น ปวาเรติ โอทโน.
ปุถุกา วา ตโต ตาหิ, กตภตฺตมฺปิ สตฺตุปิ;
สุทฺธา น ปน ปูวา วา, ปวาเรนฺติ กทาจิปิ.
ขรปาเกน ภฏฺานํ, วีหีนํ ตณฺฑุเล ปน;
โกฏฺเฏตฺวา เทนฺติ ตํ จุณฺณํ, สตฺตุสงฺคหิตํ มตํ.
ภชฺชิตานํ ¶ ตุ วีหีนํ, น ปวาเรนฺติ ตณฺฑุลา;
เตสํ ปน จ ยํ จุณฺณํ, ตํ ชเนติ ปวารณํ.
ขรปาเกน ภฏฺานํ, วีหีนํ กุณฺฑกมฺปิ จ;
สตฺตุนํ โมทโก วาปิ, สฺชเนติ ปวารณํ.
สมปาเกน ภฏฺานํ, สุกฺขานํ อาตเปน จ;
กุณฺฑกํ ปน วีหีนํ, น ชเนติ ปวารณํ.
ลาชา วา ปน เตเหว, กตภตฺตมฺปิ สตฺตุ วา;
ขชฺชกํ ปน สุทฺธํ วา, น ชเนติ ปวารณํ.
ปูริตํ มจฺฉมํเสหิ, ตํ ชเนติ ปวารณํ;
ยํ กิฺจิ ภชฺชิตํ ปิฏฺํ, น ปวาเรติ สุทฺธกํ.
ยเวหิ กตกุมฺมาโส, ปวาเรติ, น จาปโร;
มจฺฉมํเสสุ วตฺตพฺพํ, ปากฏตฺตา น วิชฺชติ.
ขาทนฺโต กปฺปิยํ มํสํ, นิเสเธติ อกปฺปิยํ;
น โส เตน ปวาเรติ, อวตฺถุตฺตาติ ทีปิตํ.
ตเถวากปฺปิยํ มํสํ, ขาทนฺโต กปฺปิยํ สเจ;
นิเสเธติ ปวาเรติ, วตฺถุกตฺตาติ วณฺณิตํ.
มํสํ ปน จ ขาทนฺโต, กปฺปิยํ วา อกปฺปิยํ;
ปวาเรติ นิเสเธติ, กิฺจิ กปฺปิยโภชนํ.
สเจ ¶ อกปฺปิยํ มํสํ, ขาทนฺโตว อกปฺปิยํ;
นิเสธํ น ปวาเรติ, ตถา อฺํ อกปฺปิยํ.
สเจ อชฺโฌหฏํ โหติ, สิตฺถเมกมฺปิ ภิกฺขุนา;
ปตฺเต หตฺเถ มุเข วาปิ, โภชนํ ปน วิชฺชติ.
ปวารณปโหนํ เจ, ปฏิกฺขิปติ โภชนํ;
ปวาเรติ สเจ นตฺถิ, น ปวาเรติ กตฺถจิ.
คิลิตฺวา จ มุเข ภตฺตํ, เสสมาทาย คจฺฉติ;
อนฺตรา จ นิเสเธนฺโต, น ปวาเรติ โภชนํ.
มุเข ¶ จ ภตฺตํ คิลิตฺจ หตฺเถ;
ภตฺตํ ตุ อฺสฺส จ ทาตุกาโม;
ปตฺเต จ ภตฺตํ ปุน ทาตุกาโม;
ปฏิกฺขิปนฺโต น ปวาริโต โส.
อสนสฺส อุปจฺเฉทา, น ปวาเรติ โสติ หิ;
กถยนฺติ มหาปฺา, การณาการณฺุโน.
คณฺหโต ปจฺฉิมํ องฺคํ, ททโต ปุริมํ ปน;
อุภินฺนํ อฑฺฒเตยฺยํ เจ, วินา หตฺถํ ปสาริตํ.
ตสฺมึ อภิหฏํ าเน, ปวารณปโหนกํ;
ตาทิสํ ภฺุชมาโนว, นิเสเธติ ปวาริโต.
หตฺเถ อาธารเก วาปิ, ปตฺตํ อูรูสุ วา ิตํ;
อาหริตฺวา สเจ ภิกฺขุ, ‘‘ภตฺตํ คณฺหา’’ติ ภาสติ.
อนนฺตเร นิสินฺโนว, ตํ ปฏิกฺขิปโต ปน;
อภิหารสฺส จาภาวา, นตฺถิ ตสฺส ปวารณา.
ภตฺตปจฺฉึ ปณาเมตฺวา, เปตฺวา ปุรโต ‘‘อิทํ;
คณฺหาหี’’ติ จ วุตฺเตปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
อนนฺตรสฺส ภิกฺขุสฺส, ทียมาเน ปเนตโร;
ปิทหนฺโต สกํ ปตฺตํ, หตฺเถหิ น ปวาริโต.
กาเยนาภิหฏํ ภตฺตํ, ปฏิกฺขิปติ โย ปน;
กาเยน วาปิ วาจาย, โหติ กสฺส ปวารณา.
เอโก ¶ อภิหเฏ ภตฺเต, ปวารณภยา ปน;
‘‘อากิรากิร โกฏฺเฏตฺวา, โกฏฺเฏตฺวา ปูรยา’’ติ จ.
สเจ วทติ ตสฺสาปิ, น ปนตฺถิ ปวารณา;
อิจฺเจวาห มหาเถโร, มหาปทุมนามโก.
สมํสฺหิ ¶ รสํ เนตฺวา, คณฺหถาติ รสํ วเท;
ตํ สุตฺวา จ นิเสเธนฺโต, เนว โหติ ปวาริโต.
‘‘คณฺห มจฺฉรสํ สารํ, คณฺห มํสรส’’นฺติ วา;
‘‘อิทํ คณฺหา’’ติ วา วุตฺเต, ปฏิกฺเขเป ปวารณา.
สเจ มํสํ วิสุํ กตฺวา, ‘‘คณฺห มํสรส’’นฺติ วา;
วเทยฺยตฺถิ จ มํสํ เจ, ปฏิกฺเขเป ปวารณา.
โอทเนน จ ปุจฺฉนฺตํ, ‘‘มุหุตฺตํ อาคเมหิ’’ติ;
คหณตฺถํ เปนฺตสฺส, เนว ตสฺส ปวารณา.
กฬีรปนสาทีหิ, มิสฺสกํ มจฺฉมํสกํ;
‘‘กฬีรสูปกํ คณฺห, ปนสพฺยฺชน’’นฺติ วา.
วทนฺติ เจ ปฏิกฺเขเป, เนว โหติ ปวารณา;
อปวารณเหตูนํ, นาเมน ปน วุตฺตโต.
‘‘มจฺฉสูป’’นฺติ วา วุตฺเต, ‘‘มํสสูป’’นฺติ วา ปน;
‘‘อิทํ คณฺหา’’ติ วา วุตฺเต, โหติเยว ปวารณา.
เอเสว จ นโย วุตฺโต, เยฺโย มํสกรมฺพเก;
สพฺเพสุ มจฺฉมํเสหิ, มิสฺสเกสุ อยํ นโย.
ภตฺตสมฺมิสฺสิตํ ยาคุํ, อาหริตฺวา สเจ ปน;
‘‘ยาคุํ คณฺหา’’ติ วุตฺตสฺมึ, น ปวาเรติ วารยํ.
‘‘ภตฺตํ คณฺหา’’ติ วุตฺเต ตุ, ปวาเรติ ปฏิกฺขิปํ;
เยน วาปุจฺฉิโต ตสฺส, อตฺถิตายาติ การณํ.
‘‘ยาคุมิสฺสกํ คณฺหา’’ติ, วุตฺเต ตตฺถ จ ยาคุ เจ;
สมา พหุตรา วา สา, น ปวาเรติ โส กิร.
มนฺทา ยาคุ, พหุํ ภตฺตํ, สเจ โหติ ปวารณา;
อิทํ สพฺพตฺถ นิทฺทิฏฺํ, การณํ ปน ทุทฺทสํ.
รสํ ¶ พหุรเส ภตฺเต, ขีรํ วา พหุขีรเก;
คณฺหถาติ วิสุํ กตฺวา, เทติ นตฺถิ ปวารณา.
คจฺฉนฺเตเนว ¶ โภตฺตพฺพํ, คจฺฉนฺโต เจ ปวาริโต;
ภฺุชิตพฺพํ ิเตเนว, ตฺวา ยทิ ปวาริโต.
อุทกํ วาปิ ปตฺวา โส, สเจ ติฏฺติ กทฺทมํ;
อติริตฺตํ ตุ กาเรตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตโต ปุน.
ปีเก โย นิสีทิตฺวา, ปวาเรติ สเจ ปน;
อาสนํ อวิจาเลตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
สเจ มฺเจ นิสีทิตฺวา, ปวาเรติ ตโต ปน;
อิโต สํสริตุํ เอตฺโต, อีสกมฺปิ น ลพฺภติ.
เตน มฺเจน นํ สทฺธึ, วฏฺฏตฺตฺร เนนฺติ เจ;
เอวํ สพฺพตฺถ าตพฺพํ, วิฺุนา วินยฺุนา.
นิปชฺชิตฺวาว โภตฺตพฺพํ, นิปนฺโน เจ ปวาริโต;
วาเรตุกฺกุฏิโก หุตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตเถว จ.
อถาลเมตํ สพฺพนฺติ, วตฺตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา;
อติริตฺตํ กโรนฺเตน, โอนเมตฺวาน ภาชนํ.
กปฺปิยํ ปน กาตพฺพํ, น ปตฺเตเยว เกวลํ;
ปจฺฉิยํ ยทิ วา กุณฺเฑ, กาตุํ วฏฺฏติ ภาชเน.
ปวาริตานํ อปวาริตานํ;
อฺเสเมตํ ปน วฏฺฏเตว;
เยนาติริตฺตํ ตุ กตํ เปตฺวา;
ตเมว เจกํ ปริภฺุชิตพฺพํ.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, ภฺุชนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
พฺยฺชนํ วาปิ ยํ กิฺจิ, ปตฺเต ตสฺสากิรนฺติ เจ.
อติริตฺตํ ตุ กาเรตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตถา ปุน;
เยน ตํ อกตํ ยํ วา, กาตพฺพํ เตน ตํ วิสุํ.
กตํ ¶ อกปฺปิยาทีหิ, อติริตฺตํ ตุ สตฺตหิ;
น คิลานาติริตฺตฺจ, ตํ โหตินติริตฺตกํ.
โยปิ ¶ ปาโตว เอกมฺปิ, สิตฺถํ ภุตฺวา นิสีทติ;
อุปกฏฺูปนีตมฺปิ, กาตุํ ลภติ กปฺปิยํ.
อาหารตฺถาย ยามาทิ-กาลิกํ ปฏิคณฺหโต;
อนามิสํ ตเมวสฺส, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
ตถา อนติริตฺตนฺติ, สฺิโน อติริตฺตเก;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตาติริตฺตํ ตุ, การาเปตฺวาน ภฺุชโต;
คิลานสฺสาติริตฺตํ วา, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
กปฺปิยากรณฺเจว, โภชนฺจ กฺริยากฺริยํ.
ปมปวารณกถา.
โย ปนานติริตฺเตน, ปวาเรยฺย ปวาริตํ;
ชานํ อาสาทนาเปกฺโข, ภุตฺเต ปาจิตฺติ ตสฺส ตุ.
ทุกฺกฏํ อภิหาเร จ, คหเณ อิตรสฺส หิ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, สพฺเพสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
โภชนสฺสาวสานสฺมึ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
อภิหารกภิกฺขุสฺส, สพฺพํ ตสฺเสว ทสฺสิตํ.
ปวาริโตติ สฺิสฺส, ภิกฺขุสฺมึ อปวาริเต;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตาติริตฺตํ วา, การาเปตฺวาว เทติ เจ;
คิลานสฺสาวเสสํ วา, อฺสฺสตฺถาย เทติ วา.
เสสํ ¶ สพฺพมเสเสน, อนนฺตรสมํ มตํ;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ทุติยปวารณกถา.
ขาทนียํ วา โภชนียํ วา;
กิฺจิ วิกาเล โย ปน ภิกฺขุ;
ขาทติ ¶ ภฺุชติ วาปิ จ ตํ;
โส ชินวุตฺตํ โทสมุเปติ.
ยมามิสคตฺเจตฺถ, วนมูลผลาทิกํ;
กาลิเกสฺวสมฺโมหตฺถํ, เวทิตพฺพมิทํ ปน.
มูลํ กนฺทํ มุฬาลฺจ, มตฺถกํ ขนฺธกํ ตจํ;
ปตฺตํ ปุปฺผํ ผลํ อฏฺิ, ปิฏฺํ นิยฺยาสเมว จ.
มูลขาทนียาทีนํ, มุขมตฺตนิทสฺสนํ;
ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย, นามตฺเถสุ นิโพธถ.
มูลกํ ขารกฺเจว, วตฺถุลํ ตณฺฑุเลยฺยกํ;
ตมฺพกํ ชชฺฌริกฺจ, จจฺจุ วชกลีปิ จ.
มูลานิ เอวมาทีนํ, สากานํ อามิเส ปน;
สงฺคหํ อิธ คจฺฉนฺติ, อาหารตฺถํ ผรนฺติ หิ.
ฉฑฺเฑนฺติ ชรฏฺํ เฉตฺวา, ยํ ตํ วชกลิสฺส ตุ;
ตํ ยาวชีวิกํ วุตฺตํ, เสสานํ ยาวกาลิกํ.
หลิทฺทิ สิงฺคิเวรฺจ, วจตฺตํ อติวิสํ วจํ;
อุสีรํ ภทฺทมุตฺตฺจ, ตถา กฏุกโรหิณี.
อิจฺเจวมาทิกํ อฺํ, ปฺจมูลาทิกํ พหุ;
นานปฺปการกํ มูลํ, วิฺเยฺยํ ยาวชีวิกํ.
มสาลุปิณฺฑลาทีนํ ¶ , วลฺลีนํ อาลุวสฺส จ;
กนฺโท อุปฺปลชาตีนํ, ตถา ปทุมชาติยา.
กทลีสิคฺคุตาลานํ, มาลุวสฺส จ เวฬุยา;
สตาวริ กเสรูนํ, กนฺโท อมฺพาฏกสฺส จ.
อิจฺเจวมาทโย กนฺทา;
ทสฺสิตา ยาวกาลิกา;
โธโต โส อามิเส วุตฺโต;
กนฺโท โย ขีรวลฺลิยา.
อโธโต ลสุณฺเจว, ขีรกาโกลิอาทโย;
กนฺทา วากฺยปถาตีตา, วิฺเยฺยา ยาวชีวิกา.
ปุณฺฑรีกมุฬาลฺจ ¶ , มุฬาลํ ปทุมสฺส จ;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, มุฬาลํ ยาวกาลิกํ.
ตาลหินฺตาลกุนฺตาล-นาฬิเกราทิสมฺภวํ;
หลิทฺทิสิงฺคิเวรานํ, มุฬาลํ ยาวชีวิกํ.
ตาลหินฺตาลกุนฺตาล-กฬีโร เกตกสฺส จ;
กทลีนาฬิเกรานํ, มตฺถกํ มูลกสฺส จ.
ขชฺชุเรรกเวตฺตานํ, อุจฺฉุเวฬุนฬาทินํ;
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, กฬีโร สาสปสฺส จ.
อิจฺเจวมาทโยเนเก, มตฺถกา ยาวกาลิกา;
อฺเ หลิทฺทิอาทีนํ, มตฺถกา ยาวชีวิกา.
ตาลกุนฺตาลกาทีนํ, ฉินฺทิตฺวา ปาติโต ปน;
คโต ชรฏฺพุนฺโท โส, สงฺคหํ ยาวชีวิเก.
ขนฺธขาทนียํ นาม, อุจฺฉุขนฺโธ ปกาสิโต;
สาลกลฺยาณิยา ขนฺโธ, ตถา ปถวิยํ คโต.
เอวมุปฺปลชาตีนํ, ทณฺฑโก ยาวกาลิโก;
ปณฺณทณฺฑุปฺปลาทีนํ, สพฺโพ ปทุมชาติยา.
ยาวชีวิกสงฺขาตา ¶ , กรมทฺทาทิทณฺฑกา;
ตเจสุจฺฉุตโจเวโก, สรโส ยาวกาลิโก.
มูลกํ ขารโก จจฺจุ, ตมฺพโก ตณฺฑุเลยฺยโก;
วตฺถุโล จีนมุคฺโค จ, อุมฺมา วชกลี ตถา.
ชชฺฌรี กาสมทฺโท จ, เสลฺลุ สิคฺคุ จ นาฬิกา;
วรุโณ อคฺคิมนฺโถ จ, ชีวนฺตี สุนิสนฺนโก.
ราชมาโส จ มาโส จ, นิปฺผาโว มิคปุปฺผิกา;
วณฺฏโก ภูมิโลณีติ, เอวมาทิมเนกกํ.
ปตฺตขาทนียํ นาม, กถิตํ ยาวกาลิกํ;
อิตรา จ มหาโลณิ, ทีปิตา ยาวชีวิกา.
ยาวกาลิกมิจฺเจว, กถิตํ อมฺพปลฺลวํ;
นิมฺพสฺส กุฏชสฺสาปิ, ปณฺณํ สุลสิยาปิ จ.
กปฺปาสิกปโฏลานํ ¶ , เตสํ ปุปฺผผลานิ จ;
ผณิชฺชกชฺชุกานฺจ, ปณฺณํ ตํ ยาวชีวิกํ.
อฏฺนฺนํ มูลกาทีนํ, ปุปฺผํ นิปฺผาวกสฺส จ;
ตถา ปุปฺผํ กรีรสฺส, ปุปฺผํ วรุณกสฺส จ.
ปุปฺผํ กเสรุกสฺสาปิ, ชีวนฺตี สิคฺคุปุปฺผกํ;
ปทุมุปฺปลชาตีนํ, ปุปฺผานํ กณฺณิกาปิ จ.
นาฬิเกรสฺส ตาลสฺส, ตรุณํ เกตกสฺส จ;
อิจฺเจวมาทิกํ ปุปฺผ-มเนกํ ยาวกาลิกํ.
ยาวกาลิกปุปฺผานิ, เปตฺวา ปน เสสกํ;
ยาวชีวิกปุปฺผนฺติ, ทีปเย สพฺพเมว จ.
ติลกมกุลสาลมลฺลิกานํ ¶ ;
กกุธกปิตฺถกกุนฺทกฬีนํ;
กุรวกกรวีรปาฏลีนํ;
กุสุมมิทํ ปน ยาวชีวิกํ.
อมฺพมฺพาฏกชมฺพูนํ, ผลฺจ ปนสสฺส จ;
มาตุลุงฺคกปิตฺถานํ, ผลํ ตินฺติณิกสฺส จ.
ตาลสฺส นาฬิเกรสฺส, ผลํ ขชฺชูริยาปิ จ;
ลพุชสฺส จ โจจสฺส, โมจสฺส มธุกสฺส จ.
พทรสฺส กรมทฺทสฺส, ผลํ วาติงฺคณสฺส จ;
กุมฺภณฺฑติปุสานฺจ, ผลํ เอฬาลุกสฺส จ.
ราชายตนผลํ ปุสฺส-ผลํ ติมฺพรุกสฺส จ;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, ผลํ ตํ ยาวกาลิกํ.
ติผลํ ปิปฺผลี ชาติ-ผลฺจ กฏุกปฺผลํ;
โคฏฺผลํ พิลงฺคฺจ, ตกฺโกลมริจานิ จ.
เอวมาทีนิ วุตฺตานิ, อวุตฺตานิ จ ปาฬิยํ;
ผลานิ ปน คจฺฉนฺติ, ยาวชีวิกสงฺคหํ.
ปนสมฺพาฏกฏฺีนิ, สาลฏฺิ ลพุชฏฺิ จ;
จิฺจาพิมฺพผลฏฺีนิ, โปกฺขรฏฺิ จ สพฺพโส.
ขชฺชูริเกตกาทีนํ ¶ , ตถา ตาลผลฏฺิ จ;
เอวมาทีนิ คจฺฉนฺติ, ยาวกาลิกสงฺคหํ.
ปุนฺนาคมธุกฏฺีนิ, เสลฺลฏฺิ ติผลฏฺิ จ;
เอวมาทีนิ อฏฺีนิ, นิทฺทิฏฺานิ อนามิเส.
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, อปรณฺณานเมว จ;
ปิฏฺํ ปนสสาลานํ, ลพุชมฺพาฏกสฺส จ.
ตาลปิฏฺํ ¶ ตถา โธตํ, ปิฏฺํ ยํ ขีรวลฺลิยา;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, กถิตํ ยาวกาลิกํ.
อโธตํ ตาลปิฏฺฺจ, ปิฏฺํ ยํ ขีรวลฺลิยา;
อสฺสคนฺธาทิปิฏฺฺจ, โหติ ตํ ยาวชีวิกํ.
นิยฺยาโส อุจฺฉุนิพฺพตฺโต, เอโก สตฺตาหกาลิโก;
อวเสโส จ หิงฺคาทิ, นิยฺยาโส ยาวชีวิโก.
มูลาทีสุ มยา กิฺจิ, มุขมตฺตํ นิทสฺสิตํ;
เอตสฺเสวานุสาเรน, เสโส เยฺโย วิภาวินา.
‘‘ภฺุชิสฺสามิ วิกาเล’’ติ, อามิสํ ปฏิคณฺหโต;
กาเล วิกาลสฺิสฺส, กาเล เวมติกสฺส จ.
ทุกฺกฏํ, กาลสฺิสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
วิกาลโภชนกถา.
โภชนํ สนฺนิธึ กตฺวา, ขาทนํ วาปิ โย ปน;
ภฺุเชยฺย วาปิ ขาเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภิกฺขุ ยํ สามเณรานํ, ปริจฺจชตฺยนาลโย;
นิทหิตฺวา สเจ ตสฺส, เทนฺติ ตํ ปุน วฏฺฏติ.
สยํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, อปริจฺจตฺตเมว ยํ;
ทุติเย ทิวเส ตสฺส, นิหิตํ ตํ น วฏฺฏติ.
ตโต อชฺโฌหรนฺตสฺส, เอกสิตฺถมฺปิ ภิกฺขุโน;
ปาจิตฺติ กถิตา สุทฺธา, สุทฺธจิตฺเตน ตาทินา.
อกปฺปิเยสุ ¶ มํเสสุ, มนุสฺสสฺเสว มํสเก;
ถุลฺลจฺจเยน ปาจิตฺติ, ทุกฺกเฏน สเหตเร.
ยามกาลิกสงฺขาตํ ¶ , ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต;
ทุกฺกฏาปตฺติยา สทฺธึ, อาหารตฺถาย ภฺุชโต.
สเจ ปวาริโต หุตฺวา, อนฺนํ อนติริตฺตกํ;
ภฺุชโต ปกตํ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ถุลฺลจฺจเยน สทฺธึ ทฺเว, มํเส มานุสเก สิยุํ;
เสเส อกปฺปิเย มํเส, ทุกฺกเฏน สห ทฺวยํ.
ยามกาลิกสงฺขาตํ, ภฺุชโต สติ ปจฺจเย;
สามิเสน มุเขน ทฺเว, เอกเมว นิรามิสํ.
ตเมวชฺโฌหรนฺตสฺส, อาหารตฺถาย เกวลํ;
ทฺวีสุ เตสุ วิกปฺเปสุ, ทุกฺกฏํ ปน วฑฺฒติ.
วิกาเล ภฺุชโต สุทฺธํ, สนฺนิธิปจฺจยาปิ จ;
วิกาลโภชนา เจว, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
มํเส ถุลฺลจฺจยฺเจว, ทุกฺกฏมฺปิ จ วฑฺฒติ;
มนุสฺสมํเส เสเส จ, ยถานุกฺกมโต ทฺวยํ.
นตฺเถวานติริตฺตมฺปิ, วิกาเล ปริภฺุชโต;
โทโส สพฺพวิกปฺเปสุ, ภิกฺขุโน ตนฺนิมิตฺตโก.
วิกาลปจฺจยา วาปิ, น โทโส ยามกาลิเก;
สตฺตาหกาลิกํ ยาว-ชีวิกํ ปฏิคณฺหโต.
อาหารสฺเสว อตฺถาย, คหเณ ทุวิธสฺส ตุ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ทุกฺกฏํ ตุ นิรามิเส.
อถ อามิสสํสฏฺํ, คเหตฺวา ปิตํ สเจ;
ปุน อชฺโฌหรนฺตสฺส, ปาจิตฺเตว ปกาสิตา.
กาโล ยาโม จ สตฺตาหํ, อิติ กาลตฺตยํ อิทํ;
อติกฺกมยโต โทโส, กาลํ ตํ ตํ ตุ กาลิกํ.
อตฺตนา ตีณิ สมฺภินฺน-รสานิ อิตรานิ หิ;
สภาวมุปเนเตว, ยาวกาลิกมตฺตโน.
เอวเมว ¶ ¶ จ เสเสสุ, กาลิเกสุ วินิทฺทิเส;
อิเมสุ ปน สพฺเพสุ, กาลิเกสุ จตูสฺวปิ.
กาลิกทฺวยมาทิมฺหิ, อนฺโตวุตฺถฺจ สนฺนิธิ;
อุภยมฺปิ น โหเตว, ปจฺฉิมํ กาลิกทฺวยํ.
อกปฺปิยาย กุฏิยา, วุตฺเถนนฺตทฺวเยน ตํ;
คหิตํ ตทเห วาปิ, ทฺวยํ ปุพฺพํ น วฏฺฏติ.
มุขสนฺนิธิ นามายํ, อนฺโตวุตฺถํ น กปฺปติ;
อิติ วุตฺตํ ทฬฺหํ กตฺวา, มหาปจฺจริยํ ปน.
น โทโส นิทหิตฺวาปิ, ปมํ กาลิกตฺตยํ;
ตํ ตํ สกํ สกํ กาล-มนติกฺกมฺม ภฺุชโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา อิทํ.
สนฺนิธิการกถา.
โภชนานิ ปณีตานิ, อคิลาโน ปนตฺตโน;
อตฺถาย วิฺาเปตฺวาน, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
‘‘สปฺปินา เทหิ ภตฺตํ เม, สสปฺปึ สปฺปิมิสฺสกํ;
สปฺปิภตฺตฺจ เทหี’’ติ, วิฺาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
วิฺาเปตฺวา ตถา ตํ เจ, ทุกฺกฏํ ปฏิคณฺหโต;
ปุน อชฺโฌหรนฺตสฺส, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ, วิฺาเปตฺวาน ภฺุชโต;
เสขิเยสุปิ วิฺตฺติ, ทุกฺกฏํ ปริทีปเย.
ตสฺมา ปณีตสํสฏฺํ, วิฺาเปตฺวาว ภฺุชโต;
สตฺตธฺมยํ ภตฺตํ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
สเจ ¶ ‘‘โคสปฺปินา มยฺหํ, เทหิ ภตฺต’’นฺติ ยาจิโต;
อชิยา สปฺปิอาทีหิ, วิสงฺเกตํ ททาติ เจ.
‘‘สปฺปินา เทหิ’’ วุตฺโต เจ, นวนีตาทิเกสุปิ;
เทติ อฺตเรนสฺส, วิสงฺเกตนฺติ ทีปิตํ.
เยน ¶ เยน หิ วิฺตฺตํ, ตสฺมึ มูเลปิ ตสฺส วา;
ลทฺเธปิ ปน ตํ ลทฺธํ, โหติเยว น อฺถา.
เปตฺวา สปฺปิอาทีนิ, อาคตานิ หิ ปาฬิยํ;
อฺเหิ วิฺาเปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺเพหิ สปฺปิอาทีหิ, วิฺาเปตฺวาว เอกโต;
ภฺุชเตกรสํ กตฺวา, นว ปาจิตฺติโย มตา.
อกปฺปิเยน วุตฺเตปิ, สปฺปินา เทติ เตน เจ;
คหเณ ปริโภเคปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
คิลานสฺส คิลาโนติ, สฺิโน วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
คิลานกาเล วิฺตฺต-มคิลานสฺส ภฺุชโต;
คิลานสฺสาวเสสํ วา, าตกาทีนเมว วา.
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, กายโต กายวาจโต;
กายจิตฺตา ตถา กาย-วาจาจิตฺตตฺตยาปิ จ.
ปณีตโภชนกถา.
อทินฺนฺหิ มุขทฺวารํ, อาหารํ อาหเรยฺย โย;
ทนฺตโปโนทกํ หิตฺวา, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
หตฺถปาโสภินีหาโร, มชฺฌิมุจฺจารณกฺขโม;
มนุสฺโส วามนุสฺโส วา, เทติ กายาทินา ติธา.
ปฏิคฺคณฺหาติ ¶ ตํ ภิกฺขุ, ทียมานํ สเจ ทฺวิธา;
เอวํ ปฺจงฺคสํโยเค, คหณํ ตสฺส รูหติ.
ทายโก คคนฏฺโ เจ, ภูมฏฺโ เจตโร สิยา;
ภูมฏฺสฺส จ สีเสน, คคนฏฺสฺส เทหิโน.
ยมาสนฺนตรํ องฺคํ, โอริมนฺเตน ตสฺส ตุ;
ทาตุํ วาปิ คเหตุํ วา, วินา หตฺถํ ปสาริตํ.
หตฺถปาโส มิเนตพฺโพ, นคฏฺาทีสฺวยํ นโย;
เอวรูเป ปน าเน, ตฺวา เจ เทติ วฏฺฏติ.
ปกฺขี ¶ วา มุขตุณฺเฑน, หตฺถี โสณฺฑาย วา ปน;
สเจ ยํ กิฺจิ ปุปฺผํ วา, ผลํ วา เทติ วฏฺฏติ.
ภตฺตพฺยฺชนปุณฺณานิ, ภาชนานิ พหูนิปิ;
สีเสนาทาย ภิกฺขุสฺส, คนฺตฺวา กสฺสจิ สนฺติกํ.
อีสกํ ปน โอนตฺวา, ‘‘คณฺหา’’ติ ยทิ ภาสติ;
เตน หตฺถํ ปสาเรตฺวา, เหฏฺิมํ ปน ภาชนํ.
ปฏิจฺฉิตพฺพํ ตํ เอก- เทเสนาปิ จ ภิกฺขุนา;
โหนฺติ เอตฺตาวตา ตานิ, คหิตาเนว สพฺพโส.
ตโต ปฏฺาย ตํ สพฺพํ, โอโรเปตฺวา ยถาสุขํ;
อุคฺฆาเฏตฺวา ตโต อิฏฺํ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
ปจฺฉิอาทิมฺหิ วตฺตพฺพ-มตฺถิ กึ เอกภาชเน;
กาชภตฺตํ หรนฺโต เจ, โอนตฺวา เทติ วฏฺฏติ.
ตึสหตฺโถ สิยา เวฬุ, อนฺเตสุ จ ทุเว ฆฏา;
สปฺปิโน, คหิเตกสฺมึ, สพฺพํ คหิตเมว ตํ.
พหุปตฺตา จ มฺเจ วา, ปีเ วา กฏสารเก;
ปิตา ทายโก หตฺถ-ปาเส ตฺวาน เทติ เจ.
ปฏิคฺคหณสฺาย, มฺจาทีนิ สเจ ปน;
นิสีทติ ผุสิตฺวา โย, ยฺจ ปตฺเตสุ ทียติ.
คหิตํ ¶ เตน ตํ สพฺพํ, โหติเยว น สํสโย;
ปฏิคฺคเหสฺสามิจฺเจว, มฺจาทีนิ สเจ ปน.
คหิตํ โหติ ตํ สพฺพํ, อารุหิตฺวา นิสีทติ;
อาหจฺจ กุจฺฉิยา กุจฺฉึ, ิตา ปตฺตา หิ ภูมิยํ.
ยํ ยํ องฺคุลิยา วาปิ, ผุสิตฺวา สูจิยาปิ วา;
นิสินฺโน ตตฺถ ตตฺเถว, ทียมานํ ตุ วฏฺฏติ.
กฏสาเร มหนฺตสฺมึ, ตถา หตฺถตฺถราทิสุ;
คณฺหโต หตฺถปาสสฺมึ, วิชฺชมาเน ตุ วฏฺฏติ.
ตตฺถชาตกปณฺเณสุ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
น ปเนตานิ กาเยน, ปฏิพทฺธานิ โหนฺติ หิ.
อสํหาริมปาสาเณ ¶ , ผลเก วาปิ ตาทิเส;
ขาณุพทฺเธปิ วา มฺเจ, คหณํ เนว รูหติ.
ตินฺติณิกาทิปณฺเณสุ, ภูมิยํ ปตฺถเฏสุ วา;
ธาเรตุมสมตฺถตฺตา, คหณํ น จ รูหติ.
หตฺถปาสมติกฺกมฺม, ทีฆทณฺเฑน เทติ เจ;
วตฺตพฺโพ ภิกฺขุนาคนฺตฺวา, เทหีติ ปริเวสโก.
สเจ ปตฺเต รโช โหติ, โธวิตพฺโพ ชเล สติ;
ตสฺมึ อสติ ปฺุฉิตฺวา, คเหตพฺโพ อเสสโต.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, รชํ ปตติ เจ ปน;
ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตฺวาว, คเหตพฺพา วิชานตา.
อปฺปฏิคฺคหิเต ภิกฺขุํ, คณฺหโต ปน ทุกฺกฏํ;
ปฏิคฺคเหตฺวานาปตฺติ, ปจฺฉา ตํ ปริภฺุชโต.
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ, วุตฺเต ตํ วจนํ ปน;
อสุตฺวานาทิยิตฺวา วา, เทนฺติ เจ นตฺถิ ทุกฺกฏํ.
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตฺวาว, คเหตพฺพํ วิชานตา;
สเจ รชํ นิปาเตติ, มหาวาโต ตโต ตโต.
น ¶ สกฺกา จ สิยา ภิกฺขํ, คเหตุํ ยทิ ภิกฺขุนา;
อฺสฺส ทาตุกาเมน, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
สามเณรสฺส ตํ ทตฺวา, ทินฺนํ วา เตน ตํ ปุน;
ตสฺส วิสฺสาสโต วาปิ, ภฺุชิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ภิกฺขาจาเร สเจ ภตฺตํ, สรชํ เทติ ภิกฺขุโน;
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขํ ตฺวํ, คณฺห วา ภฺุช วา’’ติ จ.
วตฺตพฺโพ โส ตถา เตน, กตฺตพฺพฺเจว ภิกฺขุนา;
รชํ อุปริ ภตฺตสฺส, ตสฺสุปฺลวติ เจ ปน.
กฺชิกํ ตุ ปวาเหตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ;
อนฺโต ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปวิฏฺํ ตุ สเจ ปน.
ปติตํ สุกฺขภตฺเต เจ, อปนียาว ตํ รชํ;
สุขุมํ เจ สภตฺตมฺปิ, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
อุฬุงฺเกนาหริตฺวาปิ ¶ , เทนฺตสฺส ปมํ ปน;
เถโว อุฬุงฺกโต ปตฺเต, สเจ ปตติ วฏฺฏติ.
ภตฺเต อากิรมาเน ตุ, จรุเกน ตโต ปน;
มสิ วา ฉาริกา วาปิ, สเจ ปตติ ภาชเน.
ตสฺส จาภิหฏตฺตาปิ, น โทโส อุปลพฺภติ;
อนนฺตรสฺส ภิกฺขุสฺส, ทียมานํ ตุ ปตฺตโต.
อุปฺปภิตฺวา สเจ ปตฺเต, อิตรสฺส จ ภิกฺขุโน;
ปตติ วฏฺฏเตวายํ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ.
ปายาสสฺส จ ปูเรตฺวา, ปตฺตํ เจ เทนฺติ ภิกฺขุโน;
อุณฺหตฺตา ปน ตํ เหฏฺา, คเหตุํ น จ สกฺกติ.
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, คเหตุํ มุขวฏฺฏิยํ;
น สกฺกา เจ คเหตพฺโพ, ตถา อาธารเกนปิ.
สเจ ¶ อาสนสาลายํ, คเหตฺวา ปตฺตมตฺตโน;
นิทฺทายติ นิสินฺโนว, ทียมานํ น ชานติ.
เนวาหริยมานํ วา, อปฺปฏิคฺคหิตเมว ตํ;
อาโภคํ ปน กตฺวา เจ, นิสินฺโน โหติ วฏฺฏติ.
สเจ หตฺเถน มฺุจิตฺวา, ปตฺตํ อาธารกมฺปิ วา;
เปลฺเลตฺวา ปน ปาเทน, นิทฺทายติ หิ วฏฺฏติ.
ปาเทนาธารกํ อกฺก-มิตฺวาปิ ปฏิคณฺหโต;
ชาครสฺสาปิ โหเตว, คหณสฺมึ อนาทโร.
ตสฺมา ตํ น จ กาตพฺพํ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
ยํ ทียมานํ ปตติ, คเหตุํ ตํ ตุ วฏฺฏติ.
ภฺุชนฺตานฺจ ทนฺตา วา, ขียนฺติปิ นขาปิ วา;
ตถา ปตฺตสฺส วณฺโณ วา, อพฺโพหารนโย อยํ.
สตฺถเกนุจฺฉุอาทีนิ, ผาเลนฺตานํ สเจ มลํ;
ปฺายติ หิ ตํ เตสุ, สิยา นวสมุฏฺิตํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ ปจฺฉา, ขาทิตพฺพํ ตุ ภิกฺขุนา;
น ปฺายติ เจ ตสฺมึ, มลํ วฏฺฏติ ขาทิตุํ.
ปิสนฺตานมฺปิ ¶ เภสชฺชํ, โกฏฺเฏนฺตานมฺปิ วา ตถา;
นิสโททุกฺขลาทีนํ, ขียเนปิ อยํ นโย.
เภสชฺชตฺถาย ตาเปตฺวา, วาสึ ขีเร ขิปนฺติ เจ;
อุฏฺเติ นีลิกา ตตฺถ, สตฺถเก วิย นิจฺฉโย.
สเจ อามกตกฺเก วา, ขีเร วา ปกฺขิปนฺติ ตํ;
สามปากนิมิตฺตมฺหา, น ตุ มุจฺจติ ทุกฺกฏา.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, วสฺสกาเลสุ ภิกฺขุโน;
ปตฺเต ปตติ เจ โตยํ, กิลิฏฺํ กายวตฺถโต.
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, รุกฺขมูเลปิ ภฺุชโต.
สตฺตาหํ ¶ ปน วสฺสนฺเต, เทเว สุทฺธํ ชลํ สเจ;
อพฺโภกาเสปิ วา ปตฺเต, โตยํ ปตติ วฏฺฏติ.
โอทนํ ปน เทนฺเตน, สามเณรสฺส ภิกฺขุนา;
ทาตพฺโพ อจฺฉุปนฺเตน, ตสฺส ปตฺตคโตทนํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา วา ปตฺตํ, ทาตพฺโพ ตสฺส โอทโน;
ฉุปิตฺวา เทติ เจ ภตฺตํ, ตํ ปนุคฺคหิตํ สิยา.
อฺสฺส ทาตุกาเมน, ปริจฺจตฺตํ สเจ ปน;
ยาว หตฺถคตํ ตาว, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ.
‘‘คณฺหา’’ติ นิรเปกฺโขว, ปตฺตมาธารเก ิตํ;
สเจ วทติ ปจฺฉา ตํ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ปณฺฑิโต.
สาเปกฺโขเยว โย ปตฺตํ, เปตฺวาธารเก ปน;
‘‘เอตฺโต ปูวมฺปิ ภตฺตํ วา, กิฺจิ คณฺหา’’ติ ภาสติ.
สามเณโรปิ ตํ ภตฺตํ, โธวิตฺวา หตฺถมตฺตโน;
อตฺตปตฺตคตํ ภตฺตํ, อผุสิตฺวา สเจ ปน.
ปกฺขิปนฺโต สตกฺขตฺตุํ, อุทฺธริตฺวาปิ คณฺหตุ;
ตํปฏิคฺคหเณ กิจฺจํ, ปุน ตสฺส น วิชฺชติ.
อตฺตปตฺตคตํ ภตฺตํ, ผุสิตฺวา ยทิ คณฺหติ;
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตพฺพํ, สํสฏฺตฺตา ปเรน ตํ.
ภิกฺขูนํ ¶ ยาคุอาทีนํ, ปจเน ภาชเน ปน;
ปกฺขิปิตฺวา เปนฺเตน, อฺสฺสตฺถาย โอทนํ.
ภาชนุปริ หตฺเถสุ, สามเณรสฺส ปกฺขิเป;
ปติตํ หตฺถโต ตสฺมึ, น กโรติ อกปฺปิยํ.
ปริจฺจตฺตฺหิ ตํ เอวํ, อกตฺวากิรเตว เจ;
ภฺุชิตพฺพํ ตุ ตํ กตฺวา, ปตฺตํ วิย นิรามิสํ.
สเจ ยาคุกุฏํ ปุณฺณํ, สามเณโร หิ ทุพฺพโล;
ภิกฺขุํ ปฏิคฺคหาเปตุํ, น สกฺโกติ หิ ตํ ปุน.
กุฏสฺส ¶ คีวํ ปตฺตสฺส, เปตฺวา มุขวฏฺฏิยํ;
ภิกฺขุนา อุปนีตสฺส, อาวชฺเชติ หิ วฏฺฏติ.
อถ วา ภูมิยํเยว, หตฺเถ ภิกฺขุ เปติ เจ;
อาโรเปติ ปวฏฺเฏตฺวา, ตตฺถ เจ ปน วฏฺฏติ.
ภตฺตปจฺฉุจฺฉุภาเรสุ, อยเมว วินิจฺฉโย;
ทฺเว ตโย สามเณรา วา, เทนฺติ เจ คหณูปคํ.
ภารเมกสฺส ภิกฺขุสฺส, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ;
เอเกน วา ตถา ทินฺนํ, คณฺหนฺติ ทฺเว ตโยปิ วา.
มฺจสฺส ปาเท ปีสฺส, ปาเท เตลฆฏาทิกํ;
ลคฺเคนฺติ ตตฺถ ภิกฺขุสฺส, วฏฺฏเตว นิสีทิตุํ.
อปฺปฏิคฺคหิตํ เหฏฺา-มฺเจ เจ เตลถาลกํ;
สมฺมุชฺชนฺโต จ ฆฏฺเฏติ, น ปนุคฺคหิตํ สิยา.
ปฏิคฺคหิตสฺาย, อปฺปฏิคฺคหิตํ ปน;
คณฺหิตฺวา ปุน ตํ ตฺวา, เปตุํ ตตฺถ วฏฺฏติ.
วิวริตฺวา สเจ ปุพฺเพ, ปิตํ ปิหิตมฺปิ จ;
ตเถว ตํ เปตพฺพํ, กตฺตพฺพํ น ปนฺถา.
พหิ เปติ เจ เตน, ฉุปิตพฺพํ น ตํ ปุน;
ยทิ ฉุปติ เจ ตฺวา, ตํ ปนุคฺคหิตํ สิยา.
ปฏิคฺคหิตเตลสฺมึ, อุฏฺเติ ยทิ กณฺณกา;
สิงฺคีเวราทิเก มูเล, ฆนจุณฺณมฺปิ วา ตถา.
ตํสมุฏฺานโต ¶ สพฺพํ, ตฺเวาติ ปวุจฺจติ;
ปฏิคฺคหณกิจฺจํ ตุ, ตสฺมึ ปุน น วิชฺชติ.
ตาลํ วา นาฬิเกรํ วา, อารุฬฺโห โกจิ ปุคฺคโล;
ตตฺรฏฺโ ตาลปิณฺฑึ โส, โอตาเรตฺวาน รชฺชุยา.
สเจ ¶ วทติ ‘‘คณฺหา’’ติ, น คเหตพฺพเมว จ;
ตมฺโ ปน ภูมฏฺโ, คเหตฺวา เทติ วฏฺฏติ.
ฉินฺทิตฺวา เจ วตึ อุจฺฉุํ, ผลํ วา เทติ คณฺหิตุํ;
ทณฺฑเก อผุสิตฺวาว, นิคฺคตํ ปน วฏฺฏติ.
สเจ น ปุถุโล โหติ, ปากาโร อติอุจฺจโก;
อนฺโตฏฺิตพหิฏฺานํ, หตฺถปาโส ปโหติ เจ.
อุทฺธํ หตฺถสตํ คนฺตฺวา, สมฺปตฺตํ ปุน ตํ ปน;
คณฺหโต ภิกฺขุโน โทโส, โกจิ เนวูปลพฺภติ.
ภิกฺขุโน สามเณรํ ตุ, ขนฺเธน วหโต สเจ;
ผลํ คเหตฺวา ตตฺเถว, นิสินฺโน เทติ วฏฺฏติ.
อปโรปิ วหนฺโตว, ภิกฺขุํ โย โกจิ ปุคฺคโล;
ผลํ ขนฺเธ นิสินฺนสฺส, ภิกฺขุโน เทติ วฏฺฏติ.
คเหตฺวา ผลินึ สาขํ, ฉายตฺถํ ยทิ คจฺฉติ;
ปุน จิตฺเต สมุปฺปนฺเน, ขาทิตุํ ปน ภิกฺขุโน.
สาขํ ปฏิคฺคหาเปตฺวา, ผลํ ขาทติ วฏฺฏติ;
มกฺขิกานํ นิวารตฺถํ, คหิตายปฺยยํ นโย.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, ปฏิคฺคณฺหาติ ตํ ปุน;
โภตฺตุกาโม สเจ มูล-คหณํเยว วฏฺฏติ.
มาตาปิตูนมตฺถาย, คเหตฺวา สปฺปิอาทิกํ;
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค, ยํ อิจฺฉติ ตโต ปน.
ตํ โส ปฏิคฺคหาเปตฺวา, ปริภฺุชติ วฏฺฏติ;
ตํ ปฏิคฺคหิตํ มูล-คหณํเยว วฏฺฏติ.
สามเณรสฺส ปาเถยฺย-ตณฺฑุเล ภิกฺขุ คณฺหติ;
ภิกฺขุสฺส สามเณโรปิ, คเหตฺวา ปน คจฺฉติ.
ตณฺฑุเลสุ ¶ หิ ขีเณสุ, อตฺตนา คหิเตสุ โส;
สเจ ยาคุํ ปจิตฺวาน, ตณฺฑุเลหิตเรหิปิ.
อุภินฺนํ ¶ ทฺวีสุ ปตฺเตสุ, อากิริตฺวา ปนตฺตโน;
ยาคุํ ภิกฺขุสฺส ตํ ทตฺวา, สยํ ปิวติ ตสฺส เจ.
สนฺนิธิปจฺจยา เนว, น อุคฺคหิตการณา;
สามเณรสฺส ปีตตฺตา, โทโส ภิกฺขุสฺส วิชฺชติ.
มาตาปิตูนมตฺถาย, เตลาทึ หรโตปิ จ;
สาขํ ฉายาทิอตฺถาย, อิมสฺส น วิเสสตา.
ตสฺมา หิสฺส วิเสสสฺส, จินฺเตตพฺพํ ตุ การณํ;
ตสฺส สาลยภาวํ ตุ, วิเสสํ ตกฺกยามหํ.
ตณฺฑุเล ปน โธวิตฺวา, นิจฺจาเลตฺุหิ เจลโก;
น สกฺโกติ สเจ เต จ, ตณฺฑุเล ภาชนมฺปิ จ.
ปฏิคฺคเหตฺวา โธวิตฺวา, อาโรเปตฺวา ปนุทฺธนํ;
ภิกฺขุนาคฺคิ น กาตพฺโพ, วิวริตฺวาปิ ปกฺกตา.
าตพฺพา ปกฺกกาลสฺมึ, โอโรเปตฺวา ยถาสุขํ;
ภฺุชิตพฺพํ, น ปจฺฉสฺส, ปฏิคฺคหณการณํ.
อาโรเปตฺวา สเจ ภิกฺขุ, อุทฺธนํ สุทฺธภาชนํ;
อุทกํ ยาคุอตฺถาย, ตาเปติ ยทิ วฏฺฏติ.
ตตฺเต ปนุทเก โกจิ, เจ ปกฺขิปติ ตณฺฑุเล;
ตโต ปฏฺาย เตนคฺคิ, น กาตพฺโพว ภิกฺขุนา.
ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ ยาคุํ, ปาตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
สเจ ปจติ ปจฺฉา ตํ, สามปากา น มุจฺจติ.
ตตฺถชาตผลํ กิฺจิ, สห จาเลติ วลฺลิยา;
ตสฺเสว จ ตโต ลทฺธํ, ผลํ กิฺจิ น วฏฺฏติ.
ผลรุกฺขํ ปรามฏฺุํ, ตมปสฺสยิตุมฺปิ วา;
กณฺฏเก พนฺธิตุํ วาปิ, ภิกฺขุโน กิร วฏฺฏติ.
สณฺฑาเสน ¶ จ ทีเฆน, คเหตฺวา ถาลกํ ปน;
ปจโต ภิกฺขุโน เตลํ, ภสฺมํ ปตติ ตตฺถ เจ.
อมฺุจนฺเตน ¶ หตฺเถน, ปจิตฺวา เตลถาลกํ;
โอตาเรตฺวาว ตํ ปจฺฉา, ปฏิคฺคณฺเหยฺย วฏฺฏติ.
ปฏิคฺคเหตฺวา องฺคาเร, ตานิ ทารูนิ วา ปน;
ปิตานิ สเจ โหนฺติ, ปุพฺพคาโหว วฏฺฏติ.
อุจฺฉุํ ขาทติ เจ ภิกฺขุ, สามเณโรปิ อิจฺฉติ;
‘‘ฉินฺทิตฺวา ตฺวมิโต คณฺห’’, อิติ วุตฺโต จ คณฺหติ.
นตฺเถว อวเสสสฺส, ปฏิคฺคหณการณํ;
ขาทโต คุฬปิณฺฑมฺปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
กาตุํ สาครโตเยน, โลณกิจฺจํ ตุ วฏฺฏติ;
ยาวชีวิกสงฺขาตํ, โตยตฺตา น ตุ คจฺฉติ.
อิทํ กาลวินิมฺมุตฺตํ, อุทกํ ปริทีปิตํ;
นิพฺพานํ วิย นิพฺพาน-กุสเลน มเหสินา.
อุทเกน สมา วุตฺตา, หิมสฺส กรกาปิ จ;
กูปาทีสุ ชลํ ปาตุํ, พหลมฺปิ จ วฏฺฏติ.
เขตฺเตสุ กสิตฏฺาเน, พหลํ ตํ น วฏฺฏติ;
สนฺทิตฺวา ยทิ ตํ คนฺตฺวา, นทึ ปูเรติ วฏฺฏติ.
โสพฺเภสุ กกุธาทีนํ, ชเล ปุปฺผสมากุเล;
น ายติ รโส เตสํ, น ปฏิคฺคหณการณํ.
สเรณุกานิ ปุปฺผานิ, ปานียสฺส ฆเฏ ปน;
ปกฺขิตฺตานิ สเจ โหนฺติ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ตํ ปน.
ปฏิคฺคเหตฺวา เทยฺยานิ, วาสปุปฺผานิ ตตฺถ วา;
กมลฺลิกาสุ ทินฺนาสุ, อพฺโพหาโรติ วฏฺฏติ.
อปฺปฏิคฺคหิตสฺเสว ¶ , ทนฺตกฏฺสฺส โย รโส;
อชานนฺตสฺส ปาจิตฺติ, โส เจ วิสติ ขาทโต.
สรีรฏฺเสุ ภูเตสุ, กึ วฏฺฏติ? น วฏฺฏติ?
กปฺปากปฺปิยมํสานํ, ขีรํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
กณฺณกฺขิคูถโก ทนฺต- มลํ มุตฺตํ กรีสกํ;
เสมฺหํ สิงฺฆาณิกา เขโฬ, อสฺสุ โลณนฺติ วฏฺฏติ.
ยํ ¶ ปเนตฺถ สกฏฺานา, จวิตฺวา ปติตํ สิยา;
ปตฺเต วา ปน หตฺเถ วา, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ตํ ปุน.
องฺคลคฺคมวิจฺฉนฺนํ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ;
อุณฺหยาคุํ ปิวนฺตสฺส, เสโท หตฺเถสุ ชายติ.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, เสโท หตฺถานุสารโต;
โอโรหติ สเจ ปตฺตํ, น ปฏิคฺคหณการณํ.
สามํ คเหตฺวา จตฺตาริ, วิกฏานิ นทายเก;
สปฺปทฏฺกฺขเณเยว, น โทโส ปริภฺุชโต.
ปถวึ มตฺติกตฺถาย, ขณิตุํ ฉินฺทิตุมฺปิ วา;
ตรุมฺปิ ฉาริกตฺถาย, ภิกฺขุโน ปน วฏฺฏติ.
อจฺเฉทคาหนิรเปกฺขนิสชฺชโต จ;
สิกฺขปฺปหานมรเณหิ จ ลิงฺคเภทา;
ทาเนน ตสฺส จ ปรสฺส อภิกฺขุกสฺส;
สพฺพํ ปฏิคฺคหณเมติ วินาสเมวํ.
ทุรูปจิณฺเณ นิทฺทิฏฺํ, คหณุคฺคหิตสฺสปิ;
อนฺโตวุตฺเถ สยํปกฺเก, อนฺโตปกฺเก จ ทุกฺกฏํ.
ปฏิคฺคหิตเก ตสฺมึ, อปฺปฏิคฺคหิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิคฺคหิตสฺิสฺส ¶ , ทนฺตโปโนทเกสุปิ;
น โทเสฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
นวมชฺฌิมเถรภิกฺขุนีนํ;
อวิเสเสน ยติจฺฉิตพฺพโก;
สกโล อสมาสโตว มยา;
กถิโต เอตฺถ วินิจฺฉโย ตโต.
ทนฺตโปนกถา.
โภชนวคฺโค จตุตฺโถ.
ยํ ¶ กิฺจิเจลกาทีนํ, ติตฺถิยานํ ปนามิสํ;
เทนฺตสฺเสกปโยเคน, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
วิจฺฉินฺทิตฺวาน เทนฺตสฺส, ปโยคคณนาวสา;
โหนฺติ ปาจิตฺติโย ตสฺส, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
อุทกํ ทนฺตโปนํ วา, เทนฺตสฺส จ อติตฺถิเย;
ติตฺถิโยติ จ สฺิสฺส, ทุกฺกฏํ วิมติสฺส จ.
ทาเปนฺตสฺส ปนฺเน, สามเณราทิเกน วา;
นิกฺขิตฺตภาชเน เตสํ, เทนฺตสฺส พหิเลปนํ.
เปตฺวา โภชนํ เตสํ, สนฺติเก ‘‘คณฺหถา’’ติ จ;
วทนฺตสฺส อนาปตฺติ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
อเจลกกถา.
ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา, ภิกฺขุ ยํ กิฺจิ อามิสํ;
กตฺตุกาโม สเจ สทฺธึ, หสนาทีนิ อิตฺถิยา.
อุยฺโยเชติ ¶ หิ ‘‘คจฺฉา’’ติ, วตฺวา ตปฺปจฺจยา ปน;
ตสฺสุยฺโยชนมตฺตสฺมึ, ทุกฺกฏํ ปเมน จ.
ปาเทนสฺสุปจารสฺมึ, อติกฺกนฺเต จ ทุกฺกฏํ;
ทุติเยนสฺส ปาจิตฺติ, สีมาติกฺกมเน ปน.
ทสฺสเน อุปจารสฺส, หตฺถา ทฺวาทส เทสิตา;
ปมาณํ สวเน เจวํ, อชฺโฌกาเส น เจตเร.
ภิกฺขุสฺมึ ติกปาจิตฺติ, อิตเร ติกทุกฺกฏํ;
อุภินฺนํ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กลิสาสนโรปเน.
อุยฺโยเชนฺตสฺส กิจฺเจน, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุยฺโยชนกถา.
ขุทฺทเก ปิฏฺิวํสํ โย, อติกฺกมฺม นิสีทติ;
สโภชเน กุเล ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
หตฺถปาสํ ¶ อติกฺกมฺม, ปิฏฺิสงฺฆาฏกสฺส จ;
สยนสฺส ปนาสนฺเน, าเน โทโส มหลฺลเก.
อสยนิฆเร ตสฺส, สยนิฆรสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
นิสีทนฺตสฺสนาปตฺติ, ภิกฺขุสฺส ทุติเย สติ;
วีตราเคสุ วา เตสุ, นิกฺขนฺเตสุ อุโภสุ วา.
นิสินฺนสฺสานติกฺกมฺม, ปเทสํ วุตฺตลกฺขณํ;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
สโภชนกถา.
จตุตฺเถ ¶ ปฺจเม เจว, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
วตฺตพฺพํ ยฺจ ตํ สพฺพํ, วุตฺตํ อนิยตทฺวเย.
สมุฏฺานํ ปเนเตสํ, อนนฺตรสมํ มตํ;
อยเมว วิเสโสติ, เตสเมสฺจ ทีปิโต.
รโหปฏิจฺฉนฺนรโหนิสชฺชกถา.
โภชนานํ ตุ ปฺจนฺนํ, วุตฺโต อฺตเรน โย;
สนฺตํ ภิกฺขุมนาปุจฺฉา, อาปชฺเชยฺย กุเลสุ เจ.
จาริตฺตํ ตสฺส ปาจิตฺติ, อฺตฺร สมยา สิยา;
เปตฺวา สมยํ ภิกฺขุ, ทุวิธํ วุตฺตลกฺขณํ.
อวีติวตฺเต มชฺฌณฺเห, ฆรมฺสฺส คจฺฉติ;
ฆรูปจาโรกฺกมเน, ปเมน หิ ทุกฺกฏํ.
อติกฺกนฺเต ฆรุมฺมาเร, อปรมฺปิ จ ทุกฺกฏํ;
ทุติเยน จ ปาเทน, ปาจิตฺติ สมติกฺกเม.
ิตฏฺาเน สเจ ภิกฺขุํ, โอโลเกตฺวา น ปสฺสติ;
‘‘อสนฺต’’นฺติ อนาปุจฺฉา, ปวิฏฺโ นาม วุจฺจติ.
สเจ ทูเร ิโต โหติ, อสนฺโต นาม ภิกฺขุ โส;
นตฺถิ อาโรจเน กิจฺจํ, คเวสิตฺวา อิโต จิโต.
น ¶ โทโส สมเย สนฺตํ, อาปุจฺฉิตฺวา จ คจฺฉโต;
ภิกฺขุํ ฆเรน มคฺโค เจ, อารามํ คจฺฉโตปิ จ.
ติตฺถิยานมฺปิ เสยฺยํ วา, ตถา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
อาปทาสนสาลํ วา, ภตฺติยสฺส ฆรมฺปิ วา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กถิเนน สมํ มตํ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จาริตฺตกถา.
สพฺพาปิ ¶ สาทิตพฺพาว, จตุมาสปวารณา;
ภิกฺขุนา อคิลาเนน, ปุน นิจฺจปวารณา.
‘‘วิฺาเปสฺสามิ โรคสฺมึ, สติ เม ปจฺจเย’’ติ จ;
น ปฏิกฺขิปิตพฺพา สา, ‘‘โรโค ทานิ น เม’’ติ จ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ นตตุตฺตรึ;
ตตุตฺตรินฺติ สฺิสฺส, ตตฺถ เวมติกสฺส จ.
นตตุตฺตริสฺิสฺส, เยหิ เยน ปวาริโต;
ตโต อฺเหิ วา ภิยฺโย, อาจิกฺขิตฺวา ยถาตถํ.
วิฺาเปนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, อฺสฺสตฺถาย วา ปน;
าตกานมนาปตฺติ, อตฺตโน วา ธเนนปิ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
เภสชฺชกถา.
อุยฺยุตฺตํ ภิกฺขุโน เสนํ, ทสฺสนตฺถาย คจฺฉโต;
อฺตฺร ปจฺจยา ตสฺส, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท.
ทสฺสนสฺสุปจารสฺมึ, ตฺวา ปาจิตฺติ ปสฺสโต;
อุปจารํ วิมฺุจิตฺวา, ปสฺสนฺตสฺส ปโยคโต.
อาโรหา ปน จตฺตาโร, ทฺเว ทฺเว ตํปาทรกฺขกา;
เอวํ ทฺวาทสโปโส จ, เอโก หตฺถีติ วุจฺจติ.
ทฺเวปาทรกฺขา ¶ อาโรโห, เอโก ติปุริโสหโย;
เอโก สารถิ โยเธโก, อาณิรกฺขา ทุเว ชนา.
จตุโปโส รโถ วุตฺโต, จตุสจฺจวิภาวินา;
จตฺตาโร ปทหตฺถา จ, ปุริสา ปตฺตีติ วุจฺจติ.
วุตฺตลกฺขณสมฺปนฺนา ¶ , อยํ ปจฺฉิมโกฏิยา;
จตุรงฺคสมายุตฺตา, เสนา นาม ปวุจฺจติ.
หตฺถิอาทีสุ เอเกกํ, ทสฺสนตฺถาย คจฺฉโต;
อนุยฺยุตฺเตปิ อุยฺยุตฺต-สฺิสฺสาปิ จ ทุกฺกฏํ.
อตฺตโน จ ิโตกาสํ, สมฺปตฺตํ ปน ปสฺสติ;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถารูเป จ ปจฺจเย.
อุยฺยุตฺตกถา.
จตุตฺเถ ทิวเส อตฺถ-งฺคเต สูริเย อโรควา;
สเจ ติฏฺตุ เสนาย, นิสีทตุ นิปชฺชตุ.
อากาเส อิทฺธิยา เสยฺยํ, ปกปฺเปตุ จ อิทฺธิมา;
โหเตว ตสฺส ปาจิตฺติ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
อูนเก จ ติรตฺตสฺมึ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปุรารุณาว นิกฺขมฺม, ตติยาย จ รตฺติยา;
น โทโส ปุน วสนฺตสฺส, คิลานสฺสาปทาสุปิ.
เสนาวาสกถา.
อุยฺโยธิกํ พลคฺคํ วา, เสนาพฺยูหมฺปิ วา ปน;
ทสฺสนตฺถายนีกํ วา, โหติ ปาจิตฺติ คจฺฉโต.
ปุริเม ปน โย วุตฺโต, ‘‘หตฺถี ทฺวาทสโปริโส’’;
อิติ เตน ตโย หตฺถี, ‘‘หตฺถานีก’’นฺติ ทีปิตํ.
เสเสสุปิ ¶ จ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
ติณฺณเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
อุยฺโยธิกกถา.
อเจฬกวคฺโค ปฺจโม.
ปิฏฺาทีหิ ¶ กตํ มชฺชํ, สุรา นามาติ วุจฺจติ;
ปุปฺผาทีหิ กโต สพฺโพ, อาสโว โหติ เมรยํ.
พีชโต ปน ปฏฺาย, ปิวนฺตสฺสุภยมฺปิ จ;
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อมชฺเช มชฺชสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อมชฺชํ มชฺชวณฺณฺจ, มชฺชคนฺธรสมฺปิ จ;
อริฏฺํ โลณโสวีรํ, สุตฺตกํ ปิวโตปิ จ.
วาสคาหาปนตฺถาย, ปกฺขิปิตฺวาน อีสกํ;
สูปาทีนํ ตุ ปาเกปิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
โหเตฬกสมุฏฺานํ, อจิตฺตํ วตฺถุชานนา;
อิทฺจากุสเลเนว, ปานโต โลกวชฺชกํ.
สุราปานกถา.
เยน เกนจิ องฺเคน, หสาธิปฺปายิโน ปน;
ผุสโต อุปสมฺปนฺนํ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ กาย-ปฏิพทฺธาทิเก นเย;
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
เอตฺถ ¶ จานุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน ติฏฺติ ภิกฺขุนี;
ขิฑฺฑาธิปฺปายิโน ตมฺปิ, ผุสนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ นหสาธิ-ปฺปายสฺส ผุสโต ปรํ;
สติ กิจฺเจ ผุสนฺตสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
องฺคุลิปโตทกกถา.
ชเล นิมุชฺชนาทีน-มตฺถาย ปน เกวลํ;
ปทวาเรสุ สพฺเพสุ, โอตรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
กีฬาเปกฺโข สเจ หุตฺวา, ชเล อุปริโคปฺผเก;
นิมุชฺเชยฺยปิ วา ภิกฺขุ, อุมฺมุชฺเชยฺย ตเรยฺย วา.
ปโยเค ¶ จ ปโยเค จ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
อนฺโตเยโวทเก ตสฺส, นิมุชฺชิตฺวาน คจฺฉโต.
หตฺถปาทปโยเคหิ, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย;
หตฺเถเหว ตรนฺตสฺส, หตฺถวาเรหิ การเย.
เยน เยน ปนงฺเคน, ภิกฺขุโน ตรโต ชลํ;
ตสฺส ตสฺส ปโยเคน, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย.
ตรุโต ตีรโต วาปิ, ปาจิตฺติ ปตโต ชเล;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ.
ปาเชนฺโตปิ สเจ นาวํ, อริตฺเตน ผิเยน วา;
อุสฺสาเรนฺโตปิ ตีเร วา, นาวํ กีฬติ ทุกฺกฏํ.
หตฺเถน วาปิ ปาเทน, กฏฺเน กถลาย วา;
อุทกํ นีหรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุทกํ กฺชิกํ วาปิ, จิกฺขลฺลํ วาปิ วิกฺขิปํ;
กีฬนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วิคาหิตฺวา ¶ ชลํ กิจฺเจ, สติ นิมฺมุชฺชนาทิกํ;
กโรนฺตสฺส อนาปตฺติ, ตถา ปารฺจ คจฺฉโต.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
หสธมฺมกถา.
วุจฺจมาโน สเจ ภิกฺขุ, ปฺตฺเตเนว ภิกฺขุนา;
อกตฺตุกามตายสฺส, วจนํ ธมฺมเมว วา.
โย อสิกฺขิตุกาโมว, น กโรติ ปนาทรํ;
ตสฺสานาทริเย ตสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกาตีเตน สตฺถุนา;
ตเถวานุปสมฺปนฺนา-นาทเร ติกทุกฺกฏํ.
สุตฺเตเนวาภิธมฺเมน, อปฺตฺเตน ภิกฺขุนา;
ทุกฺกฏํ สามเณเรน, วุตฺตสฺส อุภเยนปิ.
‘‘อาจริยานมยํ ¶ คาโห, อมฺหากํ ตุ ปเวณิยา;
อาคโต’’ติ ภณนฺตสฺส, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
เอตฺถ เนว คเหตพฺโพ, คารยฺหาจริยุคฺคโห;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อนาทริยกถา.
ภยสฺชนนตฺถาย, รูปาทึ อุปสํหเร;
ภยานกํ กถํ วาปิ, กเถยฺย ปรสนฺติเก.
ทิสฺวา วา ปน ตํ สุตฺวา, มา วา ภายตุ, ภายตุ;
อิตรสฺส ตุ ภิกฺขุสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ตงฺขเณ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
สามเณรํ คหฏฺํ วา, ภึสาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
นภึสาเปตุกามสฺส, อนาปตฺตาทิกมฺมิโน;
สมุฏฺานาทิ สพฺพมฺปิ, อนนฺตรสมํ มตํ.
ภึสาปนกถา.
โชตึ ตปฺเปตุกาโม เจ, ชลาเปยฺย ชเลยฺย วา;
เปตฺวา โหติ ปาจิตฺติ, ตถารูปํ ตุ ปจฺจยํ.
สยํ สมาทหนฺตสฺส, ยาว ชาลา น ชายติ;
ตาว สพฺพปโยเคสุ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ชาลุฏฺาเน ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ชาลาเปนฺตสฺส อฺเน, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
คิลานสฺส คิลาโนติ, สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
อลาตํ อุกฺขิปนฺตสฺส, อวิชฺฌาตํ ตุ ทุกฺกฏํ.
วิชฺฌาตํ ตุชฺชลนฺตสฺส, ยถาวตฺถุกตา มตา;
อนาปตฺติ คิลานสฺส, กตํ อฺเน วา ปน.
วิสิพฺเพนฺตสฺส องฺคารํ, ปทีปุชฺชาลนาทิเก;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
โชติสมาทหนกถา.
อปุณฺเณ ¶ อทฺธมาสสฺมึ, เทเส เจ มชฺฌิเม ปน;
‘‘นฺหายิสฺสามี’’ติ จุณฺณํ วา, มตฺติกํ วาปิ โคมยํ.
อภิสงฺขรโต สพฺพ-ปโยเคสุปิ ทุกฺกฏํ;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
อติเรกทฺธมาสูน-สฺิโน ¶ วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ อติเรกทฺธ- มาเส จ สมเยสุ จ.
นฺหายนฺตสฺส อนาปตฺติ, นทีปารมฺปิ คจฺฉโต;
วาลิกํ อุกฺกิริตฺวาน, กตาวาเฏสุ วา ตถา.
ปจฺจนฺติเมปิ วา เทเส, สพฺเพสํ อาปทาสุปิ;
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
นฺหานกถา.
จีวรํ ยํ นิวาเสตุํ, สกฺกา ปารุปิตุมฺปิ วา;
ฉนฺนมฺตรํ ภิกฺขุ, รชิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ.
ปเทเส กํสนีเลน, ปตฺตนีเลน วา ปน;
เยน เกนจิ กาเฬน, กทฺทเมนปิ วา ตถา.
มงฺคุลสฺส มยูรสฺส, ปิฏฺิอกฺขิปฺปมาณกํ;
อกตฺวา กปฺปิยํ พินฺทุํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
ปาฬิกณฺณิกกปฺโป วา, น จ วฏฺฏติ กตฺถจิ;
เอกํ วาปิ อเนกํ วา, พินฺทุ วฏฺฏติ วฏฺฏกํ.
อาทินฺเนปิ อนาทินฺน-สฺิโน วิมติสฺส จ;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
กปฺเป นฏฺเปิ วา สทฺธึ, เตน สํสิพฺพิเตสุ วา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ทุพฺพณฺณกรณกถา.
วิกปฺปนา ทุเว วุตฺตา, สมฺมุขาสมฺมุขาติปิ;
สมฺมุขาย วิกปฺเปนฺโต, ภิกฺขุสฺเสกสฺส สนฺติเก.
เอกตฺตํ ¶ ¶ พหุภาวํ วา, ทูรสนฺติกตมฺปิ วา;
จีวรานํ ตุ ชานิตฺวา, ยถาวจนโยคโต.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ตุยฺหํ, วิกปฺเปมี’’ติ นิทฺทิเส;
กปฺปเตตฺตาวตา กามํ, นิเธตุํ, น จ กปฺปติ.
ปริโภคาทิกํ เตน, อปจฺจุทฺธฏโต ปน;
เตน ปจฺจุทฺธเฏเยว, ปริโภคาทิ วฏฺฏติ.
‘‘สนฺตกํ ปน มยฺหํ ตฺวํ, ปริภฺุช ปริจฺจช;
ยถาปจฺจยํ กโรหี’’ติ, วุตฺเต ปจฺจุทฺธฏํ สิยา.
อปรา สมฺมุขา วุตฺตา, ภิกฺขุสฺเสกสฺส สนฺติเก;
ยสฺส กสฺสจิ นามํ ตุ, คเหตฺวา สหธมฺมินํ.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ติสฺส- ภิกฺขุโน, ติสฺสเถริยา;
วิกปฺเปมี’’ติ วตฺตพฺพํ, วตฺตพฺพํ ปุน เตนปิ.
‘‘ติสฺสสฺส ภิกฺขุโน วา ตฺวํ, ตสฺสา ติสฺสาย เถริยา;
สนฺตกํ ปริภฺุชาหิ, วิสฺสชฺเชหี’’ติ วา ตถา.
ตโต ปภุติ สพฺพมฺปิ, ปริโภคาทิ วฏฺฏติ;
เอวํ ปรมฺมุขายาปิ, วตฺตพฺพํ เอกสนฺติเก.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ตุยฺหํ, วิกปฺปตฺถาย ทมฺมิ’’ติ;
ปุน เตนปิ วตฺตพฺพํ, ‘‘โก เต มิตฺโต’’ติ ภิกฺขุนา.
อิตเรนปิ วตฺตพฺพํ, ‘‘ติสฺโส ติสฺสา’’ติ วา ปุน;
วตฺตพฺพํ ภิกฺขุนา เตน, ‘‘อิทํ ติสฺสสฺส สนฺตกํ.
ติสฺสาย เถริยา วา ตฺวํ, สนฺตกํ ปริภฺุช วา;
วิสฺสชฺเชหี’’ติ วา วุตฺเต, โหติ ปจฺจุทฺธฏํ ปุน.
อิจฺเจตาสุ ปน ทฺวีสุ, ยาย กายจิ จีวรํ;
วิกปฺเปตฺวา สธมฺเมสุ, ยสฺส กสฺสจิ ปฺจสุ.
อปจฺจุทฺธารกํ วาปิ, อวิสฺสาเสน ตสฺส วา;
เยน ตํ วินยํ กมฺมํ, กตํ ปนิธ ภิกฺขุนา.
จีวรํ ¶ ปริภฺุเชยฺย, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน;
ตฺเจวาธิฏฺหนฺตสฺส, วิสฺสชฺชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปจฺจุทฺธารกวตฺเถสุ ¶ , อปจฺจุทฺธารสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปจฺจุทฺธารณสฺิสฺส, วิสฺสาสา ปริภฺุชโต;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, กถิเนนาทินา สมํ.
วิกปฺปนกถา.
อธิฏฺานุปคํ ปตฺตํ, จีวรํ วาปิ ตาทิสํ;
ตถา สูจิฆรํ กาย-พนฺธนํ วา นิสีทนํ.
อปเนตฺวา นิเธนฺตสฺส, หสาเปกฺขสฺส เกวลํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ อฺํ, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เตนาปนิหิเต ตสฺส, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย;
วุตฺตํ อนุปสมฺปนฺน-สนฺตเก ติกทุกฺกฏํ.
วินา วุตฺตปฺปการานิ, ปตฺตาทีนิ ตโต ปน;
อฺํ อปนิเธนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺเพสฺวนุปสมฺปนฺน-สนฺตเกสุปิ ทุกฺกฏํ;
ทุนฺนิกฺขิตฺตมนาปตฺติ, ปฏิสามยโต ปน.
ตถา ‘‘ธมฺมกถํ กตฺวา, ทสฺสามี’’ติ นิเธติ เจ;
อวิเหเสตุกามสฺส, อกีฬสฺสาทิกมฺมิโน.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ทุติยนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ อกุสเลเนว, สจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จีวราปนิธานกถา.
สุราปานวคฺโค ฉฏฺโ.
ติรจฺฉานคตํ ¶ ปาณํ, มหนฺตํ ขุทฺทกมฺปิ วา;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, มาเรนฺตสฺสสฺส ภิกฺขุโน.
อปฺปาเณ ปาณสฺิสฺส, วิมติสฺสุภยตฺถ จ;
ทุกฺกฏํ ตุ อนาปตฺติ, อสฺจิจฺจ อชานโต.
น ¶ จ มาเรตุกามสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ตติยนฺติมวตฺถุนา.
สฺจิจฺจปาณกถา.
สปฺปาณกํ ชลํ ชานํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต;
ปโยคพหุตายสฺส, ปาจิตฺติพหุตา สิยา.
เอเกเนว ปโยเคน, อวิจฺฉิชฺช สเจ ปน;
ปิวโต ปตฺตปูรมฺปิ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ตาทิเสนุทเกนสฺส, อาวิฺฉิตฺวาน สามิสํ;
โธวโต ปน ปตฺตํ วา, นิพฺพาเปนฺตสฺส ยาคุโย.
หตฺเถน ตํ อุฬุงฺเกน, คเหตฺวา นฺหายโตปิ วา;
ปโยเค จ ปโยเค จ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
อปฺปาณเกปิ สปฺปาณ-สฺิสฺส อุภยตฺถปิ;
วิมติสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สปฺปาเณปิ จ อปฺปาเณ, อปฺปาณมิติ สฺิโน;
น โทโส ‘‘ปริโภเคน, น มรนฺตี’’ติ ชานโต.
ปตนํ สลภาทีนํ, ตฺวา สุทฺเธน เจตสา;
ปทีปุชฺชลนฺเจตฺถ, ตฺวา สปฺปาณภาวตํ.
ภฺุชโต ชลสฺาย, เยฺยา ปณฺณตฺติวชฺชตา;
สิฺจเน สิฺจนํ วุตฺตํ, ปริโภเค อิทํ ปน.
อยเมว ¶ วิเสโสติ, ตสฺส เจว ปนสฺส จ;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
สปฺปาณกกถา.
นิหตํ ตุ ยถาธมฺมํ, กิจฺจาธิกรณํ ปุน;
นิหาตพฺพนฺติ ปาจิตฺติ, อุกฺโกเฏนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘อกตํ ทุกฺกตํ กมฺมํ, กาตพฺพํ ปุนเทวิ’’ติ;
วทตา ปน ตํ กมฺมํ, อุจฺจาเลตุํ น วฏฺฏติ.
สเจ ¶ วิปฺปกเต กมฺเม, ปฏิกฺโกสติ ตํ ปุน;
สฺาเปตฺวาว กาตพฺพํ, น กาตพฺพํ ปนฺถา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘อธมฺเมน จ วคฺเคน, น จ กมฺมารหสฺส วา;
กต’’นฺติ ชานโต นตฺถิ, โทโส อุกฺโกฏเน ปน.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุกฺโกฏนกถา.
สงฺฆาทิเสสํ ทุฏฺุลฺลํ, อาปตฺตึ ภิกฺขุโน ปน;
ตฺวา ฉาทยโต ตสฺส, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
นิกฺขิปิตฺวา ธุรํ ตสฺส, ปฏิจฺฉาทนเหตุกํ;
อาโรเจติ สจฺสฺส, โสปิ อฺสฺส วาติ หิ.
เอวํ สตมฺปิ ภิกฺขูนํ, สหสฺสมฺปิ จ ตาว ตํ;
อาปชฺชเตว อาปตฺตึ, ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติ.
มูเลนาโรจิตสฺเสว ¶ , ทุติยสฺส ปกาสิเต;
ตติเยน นิวตฺติตฺวา, โกฏิ ฉินฺนาติ วุจฺจติ.
ทุฏฺุลฺลาย จ ทุฏฺลฺล-สฺี ปาจิตฺติยํ ผุเส;
อิตเรสุ ปน ทฺวีสุ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อทุฏฺุลฺลาย สพฺพตฺถ, นิทฺทิฏฺํ ติกทุกฺกฏํ;
สพฺพตฺถานุปสมฺปนฺน-วาเรสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
‘‘สงฺฆสฺส เภทนาทีนิ, ภวิสฺสนฺตี’’ติ วา ปน;
น จ ฉาเทตุกาโม วา, สภาคํ วา น ปสฺสติ.
‘‘ปฺายิสฺสติ กมฺเมน, สเกนายนฺติ กกฺขโฬ’’;
อนาโรเจติ เจ โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺตกาทิโน.
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
ทุฏฺุลฺลกถา.
อูนวีสติวสฺสํ ¶ โย, กเรยฺย อุปสมฺปทํ;
ตสฺส ปาจิตฺติยํ โหติ, เสสานํ โหติ ทุกฺกฏํ.
อุปสมฺปาทิโต เจโส, ชานตา วา อชานตา;
โหเตวานุปสมฺปนฺโน, กาตพฺโพ ปุนเรว โส.
ทสวสฺสจฺจเยนสฺส, อุปชฺฌายสฺส เจ สโต;
อุปสมฺปาทเน โทโส, อฺเสํ นตฺถิ โกจิปิ.
มฺุจิตฺวา ปน ตํ ภิกฺขุํ, คโณ เจ ปริปูรติ;
โหนฺติ เต สูปสมฺปนฺนา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
อุปชฺฌาโย สเจ หุตฺวา, คณํ อาจริยมฺปิ วา;
ปริเยสติ ปตฺตํ วา, สมฺมนฺนติ จ มาฬกํ.
‘‘อุปสมฺปาทยิสฺสามิ’’ ¶ , อิติ สพฺเพสุ ตสฺส หิ;
ตฺติยา จ ตถา ทฺวีสุ, กมฺมวาจาสุ ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
อูนวีสติสฺิสฺส, ปริปุณฺเณปิ ปุคฺคเล.
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ปริปุณฺโณติ สฺิสฺส, อุภยตฺถ น โทสตา.
ตถา อุมฺมตฺตกสฺสาปิ, อาทิกมฺมิกภิกฺขุโน;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อูนวีสติกถา.
เถยฺยสตฺเถน ชานนฺโต, สํวิธาย สเจ ปน;
มคฺคํ คจฺฉติ สทฺธึ โย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
คมเน สํวิธาเน จ, วตฺตพฺโพ โย วินิจฺฉโย;
โส จ ภิกฺขุนิวคฺคสฺมึ, วุตฺตตฺตา น จ อุทฺธโฏ.
มคฺคาฏวิวิสงฺเกเต, ยถาวตฺถุกเมว ตุ;
เตสฺวสํวิทหนฺเตสุ, สยํ วิทหโตปิ จ.
ตเถวาเถยฺยสตฺเถปิ, เถยฺยสตฺถนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อเถยฺยสตฺถสฺิสฺส ¶ , อสํวิทหโตปิ จ;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, วิสงฺเกเต จ กาลิเก.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, กถิตํ กายจิตฺตโต;
กายวาจาจิตฺตโต จ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เถยฺยสตฺถกถา.
โหติ ¶ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาเนน สตฺตมํ;
สมุฏฺานาทินา ตุลฺยํ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ.
สํวิธานกถา.
กมฺมํ กิเลโส ปาโก จ, อุปวาโท อติกฺกโม;
อนฺตรายกรา เอเต, ปฺจ ธมฺมา ปกาสิตา.
‘‘อนนฺตรายิกา เอเต, ยถา โหนฺติ ตถา อหํ;
เทสิตํ มุนินา ธมฺม-มาชานามี’’ติ โย วเท.
ติกฺขตฺตุํ เตหิ วตฺตพฺโพ, เย ปสฺสนฺติ สุณนฺติ จ;
‘‘มา เหวํ อวจายสฺมา’’, อิติ ภิกฺขูหิ โส ปน.
ทุกฺกฏํ อวทนฺตสฺส, ตํ อนิสฺสชโตปิ จ;
ตฺติยา จ ตถา ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
นาปตฺตากตกมฺมสฺส, ปฏินิสฺสชโตปิ จ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, วุตฺตา สมนุภาสเน
อริฏฺกถา.
ตฺวากตานุธมฺเมน, ตถาวาทิกภิกฺขุนา;
สํวเสยฺย จ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติ สห เสยฺย วา.
อุโปสถาทิกํ กมฺมํ, กโรโต สห เตน หิ;
กมฺมสฺส ปริโยสาเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
เอเกเนว ¶ ปโยเคน, คณฺหโต อามิสํ พหุํ;
ททโตปิ ตถา เอกํ, พหูนิ จ พหูสฺวปิ.
อุกฺขิตฺตเก ¶ นิปนฺนสฺมึ, อิตโร เสติ เจ ปน;
อิตรสฺมึ นิปนฺเน วา, ปโร เสติ อุโภปิ วา.
นิปชฺชนปโยคานํ, วเสนาปตฺติโย สิยุํ;
เอกนานูปจาเรสุ, เอกจฺฉนฺเน วินิจฺฉโย.
อนุกฺขิตฺเตปิ อุกฺขิตฺต-สฺิโน ปน ภิกฺขุโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตุภยตฺถาปิ, อนุกฺขิตฺตกสฺิโน;
นิสฺสฏฺโติ จ ตํ ทิฏฺึ, สฺิสฺโสสาริโตติ จ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุกฺขิตฺตกถา.
ตถา วินาสิตํ ชานํ, อุปลาเปยฺย เตน วา;
อุปฏฺาเปยฺย ปาจิตฺติ, สํภฺุเชยฺย วเสยฺย วา.
สํวาเสน จ ลิงฺเคน, ทณฺฑกมฺเมน นาสนา;
ติสฺโส เอตฺถ อธิปฺเปตา, ทณฺฑกมฺเมน นาสนา.
สมฺโภคา สหเสยฺยา จ, อนนฺตรสมา มตา;
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อริฏฺเน สมา มตา;
น เหตฺถ กิฺจิ วตฺตพฺพํ, สพฺพํ อุตฺตานเมวิทํ.
กณฺฏกกถา.
สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโม.
วุจฺจมาโน ¶ หิ ภิกฺขูหิ, ภิกฺขุ สิกฺขาปเทน โย;
‘‘สิกฺขาปเท ปเนตสฺมึ, น สิกฺขิสฺสามิ ตาวหํ.
ยาว ¶ นาฺํ วิยตฺตฺจ, ปกตฺุํ พหุสฺสุตํ;
ปุจฺฉามี’’ติ ภณนฺตสฺส, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
สตฺถุนานุปสมฺปนฺเน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ;
น สลฺเลขายิทํ โหติ, วุจฺจมานสฺสุโภหิปิ.
อปฺตฺเตน ตสฺเสวํ, วทโต โหติ ทุกฺกฏํ;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, ‘‘สิกฺขิสฺสามี’’ติ ภาสโต.
สหธมฺมิกกถา.
อุทฺทิฏฺเหิ กิเมเตหิ, กุกฺกุจฺจาทินิทานโต;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, สิกฺขาปทวิวณฺณเน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
วิวณฺเณนุปสมฺปนฺน-สนฺติเก ตํ สเจ ปน.
ทุกฺกฏํ ปนุภินฺนมฺปิ, อฺธมฺมวิวณฺณเน;
นวิวณฺเณตุกามสฺส, ‘‘สุตฺตนฺตํ ปริยาปุณ.
วินยํ ปน ปจฺฉาปิ, หนฺท ปริยาปุณิสฺสสิ’’;
อิจฺเจวํ ตุ วทนฺตสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, โอมสวาทสาทิสา.
วิเลขนกถา.
อฺาเณน ปนาปตฺติ, โมกฺโข เนวสฺส วิชฺชติ;
กาเรตพฺโพ ตถา ภิกฺขุ, ยถา ธมฺโม ิโต ปน.
ตสฺสาโรปนิโย ¶ โมโห, อุตฺตริมฺปิ หิ ภิกฺขุโน;
ทุติเยเนว กมฺเมน, นินฺทิตฺวา ตฺหิ ปุคฺคลํ.
เอวํ อาโรปิเต โมเห, ยทิ โมเหติ โย ปน;
ตสฺมึ โมหนเก วุตฺตา, ปาจิตฺติ ปน ปุคฺคเล.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ;
ตถานาโรปิเต โมเห, ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตํ.
น ¶ จ โมเหตุกามสฺส, วิตฺถาเรนาสุตสฺสปิ;
อูนเก ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ วา, วิตฺถาเรนาสุตสฺส จ.
อนาปตฺตีติ วิฺเยฺยํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
โมหนกถา.
กุทฺโธ เทติ ปหารํ เจ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
สมฺปหริตุกาเมน, ปหาเร ภิกฺขุโน ปน.
ทินฺเน ภิชฺชตุ สีสํ วา, ปาโท วา ปริภิชฺชตุ;
โส เจ มรตุ วา, มา วา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
วิรูปกรณาเปกฺโข, ‘‘อิจฺจายํ น วิโรจติ’’;
กณฺณํ วา ตสฺส นาสํ วา, ยทิ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;
ติรจฺฉานคตสฺสาปิ, ปหารํ เทติ ทุกฺกฏํ.
สเจ ปหรติตฺถิฺจ, ภิกฺขุ รตฺเตน เจตสา;
ครุกา ตสฺส อาปตฺติ, วินิทฺทิฏฺา มเหสินา.
ปหารํ เทติ โมกฺขาธิ-ปฺปาโย โทโส น วิชฺชติ;
กาเยน กายพทฺเธน, ตถา นิสฺสคฺคิเยน วา.
ปสฺสิตฺวา ¶ อนฺตรามคฺเค, โจรํ ปจฺจตฺถิกมฺปิ วา;
เหเตุกามมายนฺตํ, ‘‘มา อิธาคจฺฉุปาสก’’.
อิติ วตฺวา ปนายนฺตํ, ‘‘คจฺฉ เร’’ติ จ มุคฺครํ;
สตฺถํ วาปิ คเหตฺวา วา, ปหริตฺวา ตุ ยาติ เจ.
อนาปตฺติ สเจ เตน, ปหาเรน มเตปิ จ;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, ธุตฺตวาฬมิเคสุปิ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ;
กายจิตฺตสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ปหารกถา.
กายํ ¶ วา กายพทฺธํ วา, อุจฺจาเรยฺย สเจ ปน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, ตสฺสุคฺคิรณปจฺจยา.
อุคฺคิริตฺวา วิรทฺโธ โส, ปหารํ เทติ เจ ปน;
อสมฺปหริตุกาเมน, ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํ สิยา.
สเจ เตน ปหาเรน, ปหฏสฺส จ ภิกฺขุโน;
หตฺถาทีสุปิ ยํ กิฺจิ, องฺคํ ภิชฺชติ ทุกฺกฏํ.
เสโส อนนฺตเร วุตฺต-นเยน วินยฺุนา;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ตลสตฺติกถา.
อมูลเกน สงฺฆาทิ-เสเสน ปน ภิกฺขุ โย;
โจทาเปยฺยปิ โจเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ ตตฺถ, ทิฏฺาจารวิปตฺติยา;
โจทโต ทุกฺกฏาปตฺติ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
ตถาสฺิสฺสนาปตฺติ ¶ , ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อมูลกกถา.
สฺจิจฺจ ปน กุกฺกุจฺจํ, อุปฺปาเทนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
‘‘อูนวีสติวสฺโส ตฺวํ, มฺเ’’ อิจฺเจวมาทินา.
โหติ วาจาย วาจาย, ปาจิตฺติ ปน ภิกฺขุโน;
ตถารูเป ปนฺสฺมึ, สเจ อสติ ปจฺจเย.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ;
นอุปฺปาเทตุกามสฺส, กุกฺกุจฺจํ นตฺถิ วชฺชตา.
‘‘หิเตสิตายหํ มฺเ, นิสินฺนํ อิตฺถิยา สห;
วิกาเล จ ตยา ภุตฺตํ, มา เอว’’นฺติ จ ภาสโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
สฺจิจฺจกถา.
สเจ ¶ ภณฺฑนชาตานํ, ภิกฺขูนํ ปน ภิกฺขุ โย;
ติฏฺเยฺยุปสฺสุตึ โสตุํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘ยํ อิเม ตุ ภณิสฺสนฺติ, ตํ โสสฺสามี’’ติ คจฺฉโต;
โจเทตุกามตายสฺส, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท.
ปุรโต คจฺฉโต โสตุํ, โอหียนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คจฺฉโต ตุริตํ วาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
ิโตกาสํ ปนาคนฺตฺวา, ยทิ มนฺเตนฺติ อตฺตโน;
อุกฺกาสิตฺวาปิ วา เอตฺถ, าเปตพฺพมหนฺติ วา.
ตสฺเสวมกโรนฺตสฺส ¶ , ปาจิตฺติ สวเน สิยา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
‘‘อิเมสํ วจนํ สุตฺวา, โอรมิสฺส’’นฺติ คจฺฉโต;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, อิทํ โหติ กฺริยากฺริยํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, สโทสํ ทุกฺขเวทนํ.
อุปสฺสุติกถา.
ธมฺมิกานํ ตุ กมฺมานํ, ฉนฺทํ ทตฺวา สเจ ปน;
ปจฺฉา ขียติ ปาจิตฺติ, วาจโต วาจโต สิยา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘อธมฺเมน จ วคฺเคน, ตถากมฺมารหสฺส จ;
อิเม กมฺมํ กโรนฺตี’’ติ, ตฺวา ขียติ ตสฺส จ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
อมูลกสมานาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
กมฺมปฏิพาหนกถา.
ยาว อาโรจิตํ วตฺถุ, อวินิจฺฉิตเมว วา;
ปิตา ตฺติ วา นิฏฺํ, กมฺมวาจา น คจฺฉติ.
เอตสฺมึ ¶ อนฺตเร กมฺมํ, โกเปตุํ ปริสาย หิ;
หตฺถปาสํ ชหนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อทตฺวา ชหิเต ฉนฺทํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
ธมฺมกมฺเม อธมฺเม จ, วิมติสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อธมฺเมปิ ¶ จ กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนาทีนิ, ภวิสฺสนฺตี’’ติ สฺิโน.
คิลาโน วา คิลานสฺส, กรณีเย น โทสตา;
น จ โกเปตุกามสฺส, กมฺมํ ปสฺสาวนาทินา.
ปีฬิตสฺสาคมิสฺสามิ, อิจฺเจวํ คจฺฉโตปิ วา;
สมํ สมนุภาเสน, สมุฏฺานํ กฺริยากฺริยํ.
ฉนฺทํ อทตฺวา คมนกถา.
สมคฺเคน จ สงฺเฆน, สทฺธึ ทตฺวาน จีวรํ;
สมฺมตสฺส หิ ภิกฺขุสฺส, ปจฺฉา ขียติ โย ปน.
ตสฺส วาจาย วาจาย, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ติกปาจิตฺติยํ ธมฺม- กมฺเม วุตฺตํ ตุ จีวรํ.
เปตฺวาฺปริกฺขารํ, ทตฺวา ขียติ ทุกฺกฏํ;
สงฺเฆนาสมฺมตสฺสาปิ, จีวรํ อฺเมว วา.
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ;
ฉนฺทาทีนํ วเสเนว, กโรนฺตฺจ สภาวโต.
ขียนฺตสฺส อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
อมูลกสมา เยฺยา, สมุฏฺานาทโย นยา.
ทุพฺพลกถา.
อิทํ ตึสกกณฺฑสฺมึ, อนฺติเมน จ สพฺพถา;
ตุลฺยํ ทฺวาทสมํ สพฺพํ, อยเมว วิเสสตา.
ตตฺถ ¶ นิสฺสคฺคิยํ วุตฺตํ, อตฺตโน ปริณามนา;
อิธ สุทฺธิกปาจิตฺติ, ปุคฺคเล ปริณามนา.
ปริณามนกถา.
สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺโม.
อนิกฺขนฺเต ¶ เจ ราชสฺมึ, อนิกฺขนฺตาย เทวิยา;
สยนียฆรา ตสฺส, อุมฺมารํ โย อติกฺกเม.
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา;
เทวิยา วาปิ รฺโ วา, สเจ น วิทิตาคโม.
ปฏิสํวิทิเต เนว-ปฏิสํวิทิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
ปฏิสํวิทิตสฺิสฺส, เนว จ ขตฺติยสฺส วา;
น ขตฺติยาภิเสเกน, อภิสิตฺตสฺส วา ปน.
อุโภสุภินฺนมฺสฺมึ, นิกฺขนฺเต วิสโตปิ วา;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, กถิเนน กฺริยากฺริยํ.
อนฺเตปุรกถา.
รชตํ ชาตรูปํ วา, อุคฺคณฺหนฺตสฺส อตฺตโน;
ตสฺส นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, อุคฺคณฺหาปยโตปิ วา.
คณปุคฺคลสงฺฆานํ, นวกมฺมสฺส เจติเย;
อุคฺคณฺหาปยโต โหติ, ทุกฺกฏํ คณฺหโตปิ วา.
อวเสสฺจ มุตฺตาทิ-รตนํ อตฺตโนปิ วา;
สงฺฆาทีนมฺปิ อตฺถาย, อุคฺคณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ ¶ กปฺปิยวตฺถุํ วา, วตฺถุํ วาปิ อกปฺปิยํ;
ตาลปณฺณมฺปิ วา โหตุ, มาตุกณฺณปิลนฺธนํ.
ภณฺฑาคาริกสีเสน, ยํ กิฺจิ คิหิสนฺตกํ;
ตสฺส ปาจิตฺติยาปตฺติ, ปฏิสามยโต ปน.
‘‘อิทํ เปตฺวา เทหี’’ติ, วุตฺเตน ปน เกนจิ;
‘‘น วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา ตํ, น นิเธตพฺพเมว ตุ.
‘‘เปหี’’ติ จ ปาเตตฺวา, สเจ คจฺฉติ ปุคฺคโล;
ปลิโพโธ หิ นาเมโส, เปตุํ ปน วฏฺฏติ.
อนฺุาเต ปนฏฺาเน, อุคฺคเหตฺวา อนาทรา;
สมฺมา อนิกฺขิปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนฺุาเต ¶ ปนฏฺาเน, คเหตฺวา รตนํ ปน;
นิกฺขิปนฺตสฺส วา สมฺมา, ภณฺฑํ รตนสมฺมตํ.
คณฺหนฺตสฺส จ วิสฺสาสํ, ตาวกาลิกเมว จ;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, สฺจริตฺตสโมทยํ.
รตนกถา.
มชฺฌณฺหสมยา อุทฺธํ, อรุณุคฺคมโต ปุเร;
เอตสฺมึ อนฺตเร กาโล, วิกาโลติ ปวุจฺจติ.
สนฺตํ ภิกฺขุมนาปุจฺฉา, วิกาเล ปจฺจยํ วินา;
ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส, ปริกฺเขโปกฺกเม ปน.
อปริกฺขิตฺตคามสฺส, อุปจาโรกฺกเมปิ วา;
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
อถ สมฺพหุลา คามํ, วิกาเล ปวิสนฺติ เจ;
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, อฺมฺํ น จฺถา.
คจฺฉนฺติ ¶ เจ ตโต อฺํ, ตโต อฺนฺติ วฏฺฏติ;
ปุน อาปุจฺฉเน กิจฺจํ, นตฺถิ คามสเตปิ จ.
ปสฺสมฺเภตฺวาน อุสฺสาหํ, วิหารตฺถาย นิคฺคตา;
ปวิสนฺติ สเจ อฺํ, ปุจฺฉิตพฺพํ ตุ อนฺตรา.
กตฺวา กุลฆเร ภตฺต- กิจฺจํ อฺตฺถ วา ปน;
สเจ จริตุกาโม โย, สปฺปิภิกฺขาย วา สิยา.
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, ปสฺเส เจ ภิกฺขุ ลพฺภติ;
อสนฺเต ปน นตฺถีติ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ.
โอตริตฺวา มหาวีถึ, ภิกฺขุํ ยทิ จ ปสฺสติ;
นตฺถิ อาปุจฺฉเน กิจฺจํ, จริตพฺพํ ยถาสุขํ.
คามมชฺเฌน มคฺเคน, คจฺฉนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
‘‘จริสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺเน, เตลภิกฺขาย มานเส.
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, ปสฺเส เจ ภิกฺขุ วิชฺชติ;
อโนกฺกมฺม จรนฺตสฺส, มคฺคา อาปุจฺฉเนน กึ?
ติกปาจิตฺติยํ ¶ , กาเล, วิกาโลยนฺติ สฺิโน;
กาเล เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อาปุจฺฉิตฺวาว สนฺตํ วา, อนาปุจฺฉา อสนฺตกํ;
กิจฺเจ อจฺจายิเก วาปิ, ปวิสนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
คจฺฉโต อนฺตรารามํ, ภิกฺขุนีนํ อุปสฺสยํ;
ตถา อาสนสาลํ วา, ติตฺถิยานํ อุปสฺสยํ.
สิยา คาเมน มคฺโค เจ, อนาปตฺตาปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
น เกวลมนาปุจฺฉา, อพนฺธิตฺวา จ พนฺธนํ;
อปารุปิตฺวา สงฺฆาฏึ, คจฺฉโตปินวชฺชตา.
วิกาลคามปฺปเวสนกถา.
อฏฺิทนฺตมยํ ¶ สูจิ-ฆรํ วาปิ วิสาณชํ;
การาปเน จ กรเณ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
ลาเภ เภทนกํ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อฺสฺสตฺถาย กรเณ, ตถา การาปเนปิ จ.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต;
อนาปตฺตารณิเก วิเธ, คณฺิกฺชนิกาสุปิ.
ทกปฺุฉนิยา วาสิ-ชเฏ อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย นยา, สฺจริตฺตสมา มตา.
สูจิฆรกถา.
นวํ มฺจมฺปิ ปีํ วา, การาเปนฺเตน ภิกฺขุนา;
อฏฺงฺคุลปฺปมาเณน, สุคตงฺคุลโต ปน.
การาเปตพฺพเมวํ ตุ, เปตฺวา เหฏฺิมาฏนึ;
สจฺเฉทา ตสฺส ปาจิตฺติ, ตมติกฺกมโต สิยา.
อฺสฺสตฺถาย กรเณ, ตถา การาปเนปิ จ;
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
อนาปตฺติ ¶ ปมาเณน, กโรนฺตสฺสปฺปมาณิกํ;
ลภิตฺวา ตสฺส ปาเทสุ, ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชโต.
เนว ฉินฺทิตุกาโม เจ, นิขณิตฺวา ปมาณโต;
อุตฺตานํ วาปิ อฏฺฏํ วา, พนฺธิตฺวา ปริภฺุชโต.
มฺจกถา.
มฺจํ วา ปน ปีํ วา, ตูโลนทฺธํ กเรยฺย โย;
ตสฺสุทฺทาลนกํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติยมนีตินา.
อนาปตฺติ ¶ ปนาโยเค, พนฺธเน อํสพทฺธเก;
พิพฺโพหเน ปริสฺสาเว, ถวิกาทีสุ ภิกฺขุโน.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, อุทฺทาเลตฺวา นิเสวโต;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, สฺจริตฺตสมา นยา.
ตูโลนทฺธกถา.
นิสีทนํ กโรนฺเตน, กาตพฺพํ ตุ ปมาณโต;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
ทฺวีสุ าเนสุ ผาเลตฺวา, ตสฺส ติสฺโส ทสา สิยุํ.
อนาปตฺติ ปมาเณน, กโรนฺตสฺส ตทูนกํ;
วิตานาทึ กโรนฺตสฺส, สฺจริตฺตสมา นยา.
นิสีทนกถา.
โรเค กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ, กาตพฺพา หิ ปมาณโต;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อนาปตฺตินโยเปตฺถ, อนนฺตรสโม มโต.
กณฺฑุปฏิจฺฉาทิกถา.
ปมาเณเนว ¶ กาตพฺพา, ตถา วสฺสิกสาฏิกา;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, อนนฺตรสโม นโย.
วสฺสิกสาฏิกกถา.
จีวเรน ¶ สเจ ตุลฺย-ปฺปมาณํ สุคตสฺส ตุ;
จีวรํ ภิกฺขุ กาเรยฺย, กรเณ ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อนนฺตรสโมเยว, อนาปตฺตินโย มโต.
ทีฆโส จ ปมาเณน, นว ตสฺส วิทตฺถิโย;
ติริยํ ฉ วินิทฺทิฏฺา, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, เสวโต ทุกฺกฏํ ภเว;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
นนฺทกถา.
ราชวคฺโค นวโม.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาจิตฺติยกถา นิฏฺิตา.
ปาฏิเทสนียกถา
โย จนฺตรฆรํ ภิกฺขุ, ปวิฏฺาย ตุ หตฺถโต;
อฺาติกาย ยํ กิฺจิ, ตสฺส ภิกฺขุนิยา ปน.
สหตฺถา ปฏิคฺคณฺเหยฺย, ขาทนํ โภชนมฺปิ วา;
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
รถิกายปิ วา พฺยูเห, สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ วา;
หตฺถิสาลาทิเก ตฺวา, คณฺหโตปิ อยํ นโย.
รถิกาย ¶ สเจ ตฺวา, เทติ ภิกฺขุนิ โภชนํ;
อาปตฺติ อนฺตราราเม, ตฺวา คณฺหาติ ภิกฺขุ เจ.
เอตฺถนฺตรฆรํ ตสฺสา, ปวิฏฺาย หิ วากฺยโต;
ภิกฺขุสฺส จ ิตฏฺานํ, นปฺปมาณนฺติ วณฺณิตํ.
ตสฺมา ¶ ภิกฺขุนิยา ตฺวา, อารามาทีสุ เทนฺติยา;
วีถิยาทีสุ เจ ตฺวา, น โทโส ปฏิคณฺหโต.
ยามกาลิกสตฺตาห-กาลิกํ ยาวชีวิกํ;
อาหารตฺถาย คหเณ, อชฺโฌหาเร จ ทุกฺกฏํ.
อามิเสน อสมฺภินฺน-รสํ สนฺธาย ภาสิตํ;
ปาฏิเทสนิยาปตฺติ, สมฺภินฺเนกรเส สิยา.
เอกโตอุปสมฺปนฺน-หตฺถโต ปฏิคณฺหโต;
กาลิกานํ จตุนฺนมฺปิ, อาหารตฺถาย ทุกฺกฏํ.
าติกายปิ อฺาติ-สฺิโน วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ าติสฺิสฺส, ตถา อฺาติกาย วา.
ทาเปนฺติยา อนาปตฺติ, ททมานาย วา ปน;
นิกฺขิปิตฺวานฺตรารามา-ทีสุ ตฺวาปิ เทนฺติยา.
คามโต นีหริตฺวา วา, เทติ เจ พหิ วฏฺฏติ;
‘‘ปจฺจเย สติ ภฺุชา’’ติ, เทติ เจ กาลิกตฺตยํ.
หตฺถโต สามเณรีนํ, สิกฺขมานาย วา ตถา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
ปมปาฏิเทสนียกถา.
อวุตฺเต ‘‘อปสกฺกา’’ติ, เอเกนาปิ จ ภิกฺขุนา;
สเจชฺโฌหรณตฺถาย, อามิสํ ปฏิคณฺหติ.
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, น วาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺนา-ยุปสมฺปนฺนสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติตฺตโน ¶ ¶ ภตฺตํ, ปทาเปติ น เทติ เจ;
ตถา อฺสฺส ภตฺตํ วา, น ทาเปติ ปเทติ เจ.
ยํ น ทินฺนํ ตํ ทาเปติ, น ทินฺนํ ยตฺถ วาปิ จ;
ตตฺถ ตมฺปิ จ สพฺเพสํ, สมํ ทาเปติ ภิกฺขุนี.
โวสาสนฺตี ิตา สิกฺข-มานา วา สามเณริกา;
โภชนานิ จ ปฺเจว, วินา, อุมฺมตฺตกาทิโน.
กถิเนน สมุฏฺานํ, สมานนฺติ ปกาสิตํ;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทุติยปาฏิเทสนียกถา.
เสกฺขนฺติ สมฺมเต ภิกฺขุ, ลทฺธสมฺมุติเก กุเล;
ฆรูปจาโรกฺกมนา, ปุพฺเพว อนิมนฺติโต.
อคิลาโน คเหตฺวา เจ, ปริภฺุเชยฺย อามิสํ;
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
ยามกาลิกสตฺตาห-กาลิเก ยาวชีวิเก;
คหเณ ปริโภเค จ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อเสกฺขสมฺมเต เสกฺข-สมฺมตนฺติ จ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ตเถว ปริทีปิตํ.
อนาปตฺติ คิลานสฺส, คิลานสฺสาวเสสเก;
นิมนฺติตสฺส วา ภิกฺขา, อฺเสํ ตตฺถ ทียติ.
ฆรโต นีหริตฺวา วา, เทนฺติ เจ ยตฺถ กตฺถจิ;
นิจฺจภตฺตาทิเก วาปิ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อนาคเต หิ ภิกฺขุมฺหิ, ฆรโต ปมํ ปน;
นีหริตฺวา สเจ ทฺวาเร, สมฺปตฺเต เทนฺติ วฏฺฏติ.
ภิกฺขุํ ¶ ปน จ ทิสฺวาว, นีหริตฺวาน เคหโต;
น วฏฺฏติ สเจ เทนฺติ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ตติยปาฏิเทสนียกถา.
คหฏฺเนาคหฏฺเน ¶ , อิตฺถิยา ปุริเสน วา;
อารามํ อุปจารํ วา, ปวิสิตฺวา สเจ ปน.
‘‘อิตฺถนฺนามสฺส เต ภตฺตํ, ยาคุ วา อาหรียติ’’;
เอวมาโรจิตํ วุตฺตํ, ปฏิสํวิทิตนฺติ หิ.
อาหรียตุ ตํ ปจฺฉา, ยถาโรจิตเมว วา;
ตสฺส วา ปริวารมฺปิ, อฺํ กตฺวา พหุํ ปน.
ยาคุยา วิทิตํ กตฺวา, ปูวํ ภตฺตํ หรนฺติ เจ;
อิทมฺปิ วิทิตํ วุตฺตํ, วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ.
กุลานิ ปน อฺานิ, เทยฺยธมฺมํ ปนตฺตโน;
หรนฺติ เตน สทฺธึ เจ, สพฺพํ วฏฺฏติ ตมฺปิ จ.
อนาโรจิตเมวํ ยํ, ยํ อารามมนาภตํ;
ตํ อสํวิทิตํ นาม, สหธมฺมิกาปิตํ.
ยํ อสํวิทิตํ กตฺวา, อาภตํ ปน ตํ พหิ;
อารามํ ปน เปเสตฺวา, การาเปตฺวา ตมาหเร.
คนฺตฺวา วา อนฺตรามคฺเค, คเหตพฺพํ ตุ ภิกฺขุนา;
สเจ เอวมกตฺวา ตํ, อาราเม อุปจารโต.
คเหตฺวาชฺโฌหรนฺตสฺส, คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ปาฏิเทสนิยํ มตํ.
ปฏิสํวิทิเตเยว, อสํวิทิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิสํวิทิเต ¶ ตสฺส, คิลานสฺสาวเสสเก;
พหาราเม คเหตฺวา วา, อนฺโตเยวสฺส ภฺุชโต.
ตตฺถชาตผลาทีนิ, อนาปตฺเตว ขาทโต;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
จตุตฺถปาฏิเทสนียกถา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาฏิเทสนียกถา นิฏฺิตา.
เสขิยกถา
โย ¶ อนาทริเยเนว, ปุรโต ปจฺฉโตปิ วา;
โอลมฺเพตฺวา นิวาเสยฺย, ตสฺส จาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
หตฺถิโสณฺฑาทิตุลฺยํ ตุ, นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อาปตฺติภีรุนา นิจฺจํ, วตฺถพฺพํ ปริมณฺฑลํ.
ชาณุมณฺฑลโต เหฏฺา, อฏฺงฺคุลปฺปมาณกํ;
โอตาเรตฺวา นิวตฺถพฺพํ, ตโต อูนํ น วฏฺฏติ.
อสฺจิจฺจาสติสฺสาปิ, อชานนฺตสฺส เกวลํ;
อนาปตฺติ คิลานสฺสา-ปทาสุมฺมตฺตกาทิโน.
ปริมณฺฑลกถา.
อุโภ โกเณ สมํ กตฺวา, สาทรํ ปริมณฺฑลํ;
กตฺวา ปารุปิตพฺเพวํ, อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อวิเสเสน วุตฺตํ ตุ, อิทํ สิกฺขาปททฺวยํ;
ตสฺมา ฆเร วิหาเร วา, กตฺตพฺพํ ปริมณฺฑลํ.
ทุติยํ.
คณฺิกํ ¶ ปฏิมฺุจิตฺวา, กตฺวา โกเณ อุโภ สมํ;
ฉาเทตฺวา มณิพนฺธฺจ, คนฺตพฺพํ คีวเมว จ.
ตถา อกตฺวา ภิกฺขุสฺส, ชตฺตูนิปิ อุรมฺปิ จ;
วิวริตฺวา ยถากามํ, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
ตติยํ.
คลวาฏกโต อุทฺธํ, สีสฺจ มณิพนฺธโต;
หตฺเถ ปิณฺฑิกมํสมฺหา, เหฏฺา ปาเท อุโภปิ จ.
วิวริตฺวาวเสสฺจ ¶ , ฉาเทตฺวา เจ นิสีทติ;
โหติ โส สุปฺปฏิจฺฉนฺโน, โทโส วาสูปคสฺส น.
จตุตฺถํ.
หตฺถํ วา ปน ปาทํ วา, อจาเลนฺเตน ภิกฺขุนา;
สุวินีเตน คนฺตพฺพํ, ฉฏฺเ นตฺถิ วิเสสตา.
ปฺจมฉฏฺานิ.
สตีมตาวิกาเรน, ยุคมตฺตฺจ เปกฺขินา;
สุสํวุเตน คนฺตพฺพํ, ภิกฺขุโนกฺขิตฺตจกฺขุนา.
ยตฺถ กตฺถจิ หิ ฏฺาเน, เอกสฺมึ อนฺตเร ฆเร;
ตฺวา ปริสฺสยาภาวํ, โอโลเกตุมฺปิ วฏฺฏติ.
โย อนาทริยํ กตฺวา, โอโลเกนฺโต ตหึ ตหึ;
สเจนฺตรฆเร ยาติ, ทุกฺกฏํ อฏฺมํ ตถา.
สตฺตมฏฺมานิ.
เอกโต ¶ อุภโต วาปิ, หุตฺวา อุกฺขิตฺตจีวโร;
อินฺทขีลกโต อนฺโต, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
นวมํ.
ตถา นิสินฺนกาเลปิ, นีหรนฺเตน กุณฺฑิกํ;
อนุกฺขิปิตฺวา ทาตพฺพา, โทโส วาสูปคสฺส น.
ทสมํ.
ปโม วคฺโค.
น วฏฺฏติ หสนฺเตน, คนฺตฺุเจว นิสีทิตุํ;
วตฺถุสฺมึ หสนียสฺมึ, สิตมตฺตํ ตุ วฏฺฏติ.
ปมทุติยานิ.
อปฺปสทฺเทน ¶ คนฺตพฺพํ, จตุตฺเถปิ อยํ นโย;
มหาสทฺทํ กโรนฺตสฺส, อุภยตฺถาปิ ทุกฺกฏํ.
ตติยจตุตฺถานิ.
กายปฺปจาลกํ กตฺวา, พาหุสีสปฺปจาลกํ;
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ โหติ, ตเถว จ นิสีทโต.
กายํ พาหฺุจ สีสฺจ, ปคฺคเหตฺวา อุชุํ ปน;
คนฺตพฺพมาสิตพฺพฺจ, สเมนิริยาปเถน ตุ.
นิสีทเนน ยุตฺเตสุ, ตีสุ วาสูปคสฺส หิ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, วิฺุนา วินยฺุนา.
ทุติโย วคฺโค.
ขมฺภํ ¶ กตฺวา สสีสํ วา, ปารุปิตฺวาน คจฺฉโต;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, ตถา อุกฺกุฏิกาย วา.
หตฺถปลฺลตฺถิกายาปิ, ทุสฺสปลฺลตฺถิกาย วา;
ตสฺสนฺตรฆเร โหติ, นิสีทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ทุติเย จ จตุตฺเถ จ, ฉฏฺเ วาสูปคสฺส ตุ;
อนาปตฺตีติ สารุปฺปา, ฉพฺพีสติ ปกาสิตา.
ฉฏฺํ.
สกฺกจฺจํ สติยุตฺเตน, ภิกฺขุนา ปตฺตสฺินา;
ปิณฺฑปาโต คเหตพฺโพ, สมสูโปว วิฺุนา.
สูโป ภตฺตจตุพฺภาโค, ‘‘สมสูโป’’ติ วุจฺจติ;
มุคฺคมาสกุลตฺถานํ, สูโป ‘‘สูโป’’ติ วุจฺจติ.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, คิลานสฺส รเสรเส;
ตเถว าตกาทีนํ, อฺตฺถาย ธเนน วา.
สตฺตมฏฺมนวมานิ.
อนฺโตเลขาปมาเณน ¶ , ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิยา;
ปูริโตว คเหตพฺโพ, อธิฏฺานูปคสฺส ตุ.
ตตฺถ ถูปีกตํ กตฺวา, คณฺหโต ยาวกาลิกํ;
ยํ กิฺจิ ปน ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อธิฏฺานูปเค ปตฺเต, กาลิกตฺตยเมว จ;
เสเส ถูปีกตํ สพฺพํ, วฏฺฏเตว น สํสโย.
ทฺวีสุ ปตฺเตสุ ภตฺตํ ตุ, คเหตฺวา ปตฺตเมกกํ;
ปูเรตฺวา ยทิ เปเสติ, ภิกฺขูนํ ปน วฏฺฏติ.
ปตฺเต ¶ ปกฺขิปฺปมานํ ยํ, อุจฺฉุขณฺฑผลาทิกํ;
โอโรหติ สเจ เหฏฺา, น ตํ ถูปีกตํ สิยา.
ปุปฺผตกฺโกลกาทีนํ, เปตฺวา เจ วฏํสกํ;
ทินฺนํ อยาวกาลิตฺตา, น ตํ ถูปีกตํ สิยา.
วฏํสกํ ตุ ปูวสฺส, เปตฺวา โอทโนปริ;
ปิณฺฑปาตํ สเจ เทนฺติ, อิทํ ถูปีกตํ สิยา.
ภตฺตสฺสูปริ ปณฺณํ วา, ถาลกํ วาปิ กิฺจิปิ;
เปตฺวา ปริปูเรตฺวา, สเจ คณฺหาติ วฏฺฏติ.
ปฏิคฺคเหตุเมวสฺส, ตํ ตุ สพฺพํ น วฏฺฏติ;
คหิตํ สุคหิตํ, ปจฺฉา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
ตติโย วคฺโค.
ปมํ ทุติยํ วุตฺต-นยํ ตุ ตติเย ปน;
อุปโรธิมทสฺเสตฺวา, โภตฺตพฺพํ ปฏิปาฏิยา.
อฺเสํ อตฺตโน ภตฺตํ, อากิรํ ปน ภาชเน;
นตฺโถมสติ เจ โทโส, ตถา อุตฺตริภงฺคกํ.
ตติยํ.
จตุตฺเถ ยํ ตุ วตฺตพฺพํ, วุตฺตํ ปุพฺเพ อเสสโต;
ปฺจเม มตฺถกํ โทโส, มทฺทิตฺวา ปริภฺุชโต.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, ปริตฺเตปิ จ เสสเก;
เอกโต ปน มทฺทิตฺวา, สํกฑฺฒิตฺวาน ภฺุชโต.
จตุตฺถปฺจมานิ.
โย ¶ ภิยฺโยกมฺยตาเหตุ, สูปํ วา พฺยฺชนมฺปิ วา;
ปฏิจฺฉาเทยฺย ภตฺเตน, ตสฺส จาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ฉฏฺํ.
วิฺตฺติยํ ตุ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
อฏฺเม ปน อุชฺฌาเน, คิลาโนปิ น มุจฺจติ.
‘‘ทสฺสามิ ทาเปสฺสามี’’ติ, โอโลเกนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, น จ อุชฺฌานสฺิโน.
อฏฺมํ.
มหนฺตํ ปน โมรณฺฑํ, กุกฺกุฏณฺฑฺจ ขุทฺทกํ;
เตสํ มชฺฌปฺปมาเณน, กตฺตพฺโพ กพโฬ ปน.
ขชฺชเก ปน สพฺพตฺถ, มูลขาทนิยาทิเก;
ผลาผเล อนาปตฺติ, คิลานุมฺมตฺตกาทิโน.
นวมํ.
อทีโฆ ปน กาตพฺโพ, อาโลโป ปริมณฺฑโล;
ขชฺชตุตฺตริภงฺคสฺมึ, อนาปตฺติ ผลาผเล.
ทสมํ.
จตุตฺโถ วคฺโค.
อนาหเฏ มุขทฺวารํ, อปฺปตฺเต กพเฬ ปน;
อตฺตโน จ มุขทฺวารํ, วิวรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปมํ.
มุเข ¶ ¶ จ สกลํ หตฺถํ, ปกฺขิปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
มุเข จ กพฬํ กตฺวา, กเถตุํ น จ วฏฺฏติ.
วจนํ ยตฺตเกนสฺส, ปริปุณฺณํ น โหติ หิ;
มุขสฺมึตตฺตเก สนฺเต, พฺยาหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
มุเข หรีตกาทีนิ, ปกฺขิปิตฺวา กเถติ โย;
วจนํ ปริปุณฺณํ เจ, กเถตุํ ปน วฏฺฏติ.
ทุติยตติยานิ.
โย ปิณฺฑุกฺเขปกํ ภิกฺขุ, กพฬจฺเฉทกมฺปิ วา;
มกฺกโฏ วิย คณฺเฑ วา, กตฺวา ภฺุเชยฺย ทุกฺกฏํ.
จตุตฺถปฺจมฉฏฺานิ.
นิทฺธุนิตฺวาน หตฺถํ วา, ภตฺตํ สิตฺถาวการกํ;
ชิวฺหานิจฺฉารกํ วาปิ, ตถา ‘‘จปุ จปู’’ติ วา.
อนาทรวเสเนว, ภฺุชโต โหติ ทุกฺกฏํ;
สตฺตเม อฏฺเม นตฺถิ, โทโส กจวรุชฺฌเน.
สตฺตมทสมานิ.
ปฺจโม วคฺโค.
กตฺวา เอวํ น โภตฺตพฺพํ, สทฺทํ ‘‘สุรุ สุรู’’ติ จ;
หตฺถนิลฺเลหกํ วาปิ, น จ วฏฺฏติ ภฺุชิตุํ.
ผาณิตํ ฆนยาคุํ วา, คเหตฺวา องฺคุลีหิ ตํ;
มุเข องฺคุลิโย โภตฺตุํ, ปเวเสตฺวาปิ วฏฺฏติ.
น ¶ ปตฺโต เลหิตพฺโพว, เอกายงฺคุลิกาย วา;
เอกโอฏฺโปิ ชิวฺหาย, น จ นิลฺเลหิตพฺพโก.
จตุตฺถํ.
สามิเสน ¶ ตุ หตฺเถน, น จ ปานียถาลกํ;
คเหตพฺพํ, ปฏิกฺขิตฺตํ, ปฏิกฺกูลวเสน หิ.
ปุคฺคลสฺส จ สงฺฆสฺส, คหฏฺสฺสตฺตโนปิ จ;
สนฺตโก ปน สงฺโข วา, สราวํ วาปิ ถาลกํ.
ตสฺมา น จ คเหตพฺพํ, คณฺหโต โหติ ทุกฺกฏํ;
อนามิเสน หตฺเถน, คหณํ ปน วฏฺฏติ.
ปฺจมํ.
อุทฺธริตฺวาปิ ภินฺทิตฺวา, คเหตฺวา วา ปฏิคฺคเห;
นีหริตฺวา อนาปตฺติ, ฉฑฺเฑนฺตสฺส ฆรา พหิ.
ฉฏฺํ.
ฉตฺตํ ยํ กิฺจิ หตฺเถน, สรีราวยเวน วา;
สเจ ธารยมานสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ.
สตฺตมํ.
อยเมว นโย วุตฺโต, ทณฺฑปาณิมฺหิ ปุคฺคเล;
จตุหตฺถปฺปมาโณว, ทณฺโฑ มชฺฌิมหตฺถโต.
อฏฺมํ.
ตเถว ¶ สตฺถปาณิสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ;
สตฺถปาณี น โหตาสึ, สนฺนยฺหิตฺวา ิโต ปน.
นวมํ.
ธนุํ สเรน สทฺธึ วา, ธนุํ วา สรเมว วา;
สชิยํ นิชิยํ วาปิ, คเหตฺวา ธนุทณฺฑกํ.
ิตสฺสปิ นิสินฺนสฺส, นิปนฺนสฺสาปิ วา ตถา;
สเจ เทเสติ สทฺธมฺมํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิมุกฺกมฺปิ ¶ กณฺมฺหิ, ธนุํ หตฺเถน ยาวตา;
น คณฺหาติ นโร ตาว, ธมฺมํ เทเสยฺย วฏฺฏติ.
ฉฏฺโ วคฺโค.
ปาทุการุฬฺหกสฺสาปิ, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ;
อกฺกมิตฺวา ิตสฺสาปิ, ปฏิมุกฺกสฺส วา ตถา.
ปมํ.
อุปาหนคตสฺสาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย;
สพฺพตฺถ อคิลานสฺส, ยาเน วา สยเนปิ วา.
นิปนฺนสฺสาคิลานสฺส, กฏสาเร ฉมาย วา;
ปีเ มฺเจปิ วา อุจฺเจ, นิสินฺเนน ิเตน วา.
น จ วฏฺฏติ เทเสตุํ, ตฺวา วา อุจฺจภูมิยํ;
สยเนสุ คเตนาปิ, สยเนสุ คตสฺส จ.
สมาเน วาปิ อุจฺเจ วา, นิปนฺเน เนว วฏฺฏติ;
นิปนฺเนน ิตสฺสาปิ, นิปนฺนสฺสปิ วฏฺฏติ.
นิสินฺเนน ¶ นิสินฺนสฺส, ิตสฺสาปิ จ วฏฺฏติ;
ิตสฺเสว ิเตนาปิ, เทเสตุมฺปิ ตเถว จ.
ทุติยตติยจตุตฺถานิ.
ปลฺลตฺถิกา นิสินฺนสฺส, อคิลานสฺส เทหิโน;
ตถา เวิตสีสสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ.
เกสนฺตํ วิวราเปตฺวา, เทเสติ ยทิ วฏฺฏติ;
สสีสํ ปารุตสฺสาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
ปฺจมฉฏฺสตฺตมานิ.
อฏฺเม ¶ นวเม วาปิ, ทสเม นตฺถิ กิฺจิปิ;
สเจปิ เถรุปฏฺานํ, คนฺตฺวาน ทหรํ ิตํ.
ปฺหํ ปุจฺฉติ เจ เถโร, กเถตุํ น จ วฏฺฏติ;
ตสฺส ปสฺเส ปนฺสฺส, กเถตพฺพํ วิชานตา.
อฏฺมนวมทสมานิ.
สตฺตโม วคฺโค.
คจฺฉโต ปุรโต ปฺหํ, น วตฺตพฺพํ ตุ ปจฺฉโต;
‘‘ปจฺฉิมสฺส กเถมี’’ติ, วตฺตพฺพํ วินยฺุนา.
สทฺธึ อุคฺคหิตํ ธมฺมํ, สชฺฌายติ หิ วฏฺฏติ;
สมเมว ยุคคฺคาหํ, กเถตุํ คจฺฉโตปิ จ.
ปมํ.
เอเกกสฺสาปิ ¶ จกฺกสฺส, ปเถนาปิ จ คจฺฉโต;
อุปฺปเถน สมํ วาปิ, คจฺฉนฺตสฺเสว วฏฺฏติ.
ทุติยํ.
ตติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํ, จตุตฺเถ หริเต ปน;
อุจฺจาราทิจตุกฺกํ ตุ, กโรโต ทุกฺกฏํ สิยา.
ชีวรุกฺขสฺส ยํ มูลํ, ทิสฺสมานํ ตุ คจฺฉติ;
สาขา วา ภูมิลคฺคา ตํ, สพฺพํ หริตเมว หิ.
สเจ อหริตํ านํ, เปกฺขนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
วจฺจํ นิกฺขมเตวสฺส, สหสา ปน วฏฺฏติ.
ปลาลณฺฑุปเก วาปิ, โคมเย วาปิ กิสฺมิจิ;
กตฺตพฺพํ, หริตํ ปจฺฉา, ตโมตฺถรติ วฏฺฏติ.
กโต อหริเต าเน, หริตํ เอติ วฏฺฏติ;
สิงฺฆาณิกา คตา เอตฺถ, เขเฬเนว จ สงฺคหํ.
จตุตฺถํ.
วจฺจกุฏิสมุทฺทาทิ-อุทเกสุปิ ¶ ภิกฺขุโน;
เตสํ อปริโภคตฺตา, กโรโต นตฺถิ ทุกฺกฏํ.
เทเว ปน จ วสฺสนฺเต, อุทโกเฆ สมนฺตโต;
อชลํ อลภนฺเตน, ชเล กาตุมฺปิ วฏฺฏติ.
ปฺจมํ.
อฏฺโม วคฺโค.
สมุฏฺานาทโย ¶ เยฺยา, เสขิยานํ ปเนตฺถ หิ;
อุชฺชคฺฆิกาทิจตฺตาริ, กพเฬน มุเขน จ.
ฉมานีจาสนฏฺาน-ปจฺฉา อุปฺปถวา ทส;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, วุตฺตา สมนุภาสเน.
ฉตฺตํ ทณฺฑาวุธํ สตฺถํ, ปาทุการุฬฺหุปาหนา;
ยานํ สยนปลฺลตฺถ-เวิโตคุณฺิตานิ จ.
ธมฺมเทสนาตุลฺยาว, สมุฏฺานาทินา ปน;
สูโปทเนน วิฺตฺติ, เถยฺยสตฺถสมํ มตํ.
อวเสสา ติปฺาส, สมานา ปเมน ตุ;
เสขิเยสุปิ สพฺเพสุ, อนาปตฺตาปทาสุปิ.
อุชฺฌานสฺิเก ถูปี-กเต สูปปฏิจฺฉเท;
ตีสุ สิกฺขาปเทสฺเวว, คิลาโน น ปนาคโต.
เสขิยกถา.
อิมํ วิทิตฺวา วินเย วินิจฺฉยํ;
วิสารโท โหติ, วินีตมานโส;
ปเรหิ โส โหติ จ ทุปฺปธํสิโย;
ตโต หิ สิกฺเข สตตํ สมาหิโต.
อิมํ ¶ ปรมสํกรํ สํกรํ;
อเวจฺจ สวนามตํ นามตํ;
ปฏุตฺตมธิเก หิเต เก หิ เต;
น ยนฺติ กลิสาสเน สาสเน.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ภิกฺขุวิภงฺคกถา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนีวิภงฺโค
ภิกฺขุนีนํ ¶ ¶ หิตตฺถาย, วิภงฺคํ ยํ ชิโนพฺรวิ;
ตสฺมึ อปิ สมาเสน, กิฺจิมตฺตํ ภณามหํ.
ปาราชิกกถา
ฉนฺทโส เมถุนํ ธมฺมํ, ปฏิเสเวยฺย ยา ปน;
โหติ ปาราชิกา นาม, สมณี สา ปวุจฺจติ.
มนุสฺสปุริสาทีนํ, นวนฺนํ ยสฺส กสฺสจิ;
สชีวสฺสาปฺยชีวสฺส, สนฺถตํ วา อสนฺถตํ.
อตฺตโน ติวิเธ มคฺเค, เยภุยฺยกฺขายิตาทิกํ;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺตี, อลฺโลกาเส ปราชิตา.
อิโต ปรมวตฺวาว, สาธารณวินิจฺฉยํ;
อสาธารณเมวาหํ, ภณิสฺสามิ สมาสโต.
อธกฺขกํ สรีรกํ, ยทุพฺภชาณุมณฺฑลํ;
สรีรเกน เจ เตน, ผุเสยฺย ภิกฺขุนี ปน.
อวสฺสุตสฺสาวสฺสุตา, มนุสฺสปุคฺคลสฺส ยา;
สรีรมสฺส เตน วา, ผุฏฺา ปาราชิกา สิยา.
กปฺปรสฺส ปนุทฺธมฺปิ, คหิตํ อุพฺภชาณุนา;
ยถาวุตฺตปฺปกาเรน, กาเยนาเนน อตฺตโน.
ปุริสสฺส ตถา กาย- ปฏิพทฺธํ ผุสนฺติยา;
ตถา ยถาปริจฺฉินฺน- กายพทฺเธน อตฺตโน.
อวเสเสน วา ตสฺส, กายํ กาเยน อตฺตโน;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺสา, ปโยเค ปุริสสฺส จ.
ยกฺขเปตติรจฺฉาน- ปณฺฑกานํ ¶ ¶ อธกฺขกํ;
อุพฺภชาณุํ ตเถวสฺสา, อุภโตวสฺสเว สติ.
เอกโตวสฺสเว จาปิ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อวเสเส จ สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑลํ ปน ยํ อิธ;
กปฺปรสฺส จ เหฏฺาปิ, คตํ เอตฺเถว สงฺคหํ.
เกลายติ สเจ ภิกฺขุ, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา ปน;
อุภินฺนํ กายสํสคฺค-ราเค สติ หิ ภิกฺขุโน.
โหติ สงฺฆาทิเสโสว, นาโส ภิกฺขุนิยา สิยา;
กายสํสคฺคราโค จ, สเจ ภิกฺขุนิยา สิยา.
ภิกฺขุโน เมถุโน ราโค, เคหเปมมฺปิ วา ภเว;
ตสฺสา ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
อุภินฺนํ เมถุเน ราเค, เคหเปเมปิ วา สติ;
อวิเสเสน นิทฺทิฏฺํ, อุภินฺนํ ทุกฺกฏํ ปน.
ยสฺส ยตฺถ มโนสุทฺธํ, ตสฺส ตตฺถ น โทสตา;
อุภินฺนมฺปิ อนาปตฺติ, อุภินฺนํ จิตฺตสุทฺธิยา.
กายสํสคฺคราเคน, ภินฺทิตฺวา ปมํ ปน;
ปจฺฉา ทูเสติ เจ เนว, โหติ ภิกฺขุนิทูสโก.
อถ ภิกฺขุนิยา ผุฏฺโ, สาทิยนฺโตว เจตสา;
นิจฺจโล โหติ เจ ภิกฺขุ, น โหตาปตฺติ ภิกฺขุโน.
ภิกฺขุนี ภิกฺขุนา ผุฏฺา, สเจ โหติปิ นิจฺจลา;
อธิวาเสติ สมฺผสฺสํ, ตสฺสา ปาราชิกํ สิยา.
ตถา ถุลฺลจฺจยํ เขตฺเต, ทุกฺกฏฺจ วินิทฺทิเส;
วุตฺตตฺตา ‘‘กายสํสคฺคํ, สาทิเยยฺยา’’ติ สตฺถุนา.
ตสฺสา กฺริยสมุฏฺานํ, เอวํ สติ น ทิสฺสติ;
อิทํ ตพฺพหุเลเนว, นเยน ปริทีปิตํ.
อนาปตฺติ ¶ อสฺจิจฺจ, อชานิตฺวามสนฺติยา;
สติ อามสเน ตสฺสา, ผสฺสํ วาสาทิยนฺติยา.
เวทนฏฺฏาย ¶ วา ขิตฺต-จิตฺตายุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
อุพฺภชาณุมณฺฑลกถา.
ปาราชิกตฺตํ ชานนฺติ, สลิงฺเค ตุ ิตาย หิ;
‘‘น กสฺสจิ ปรสฺสาหํ, อาโรเจสฺสามิ ทานิ’’ติ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, สา จ ปาราชิกา สิยา;
อยํ วชฺชปฏิจฺฉาทิ- นามิกา ปน นามโต.
เสสํ สปฺปาณวคฺคสฺมึ, ทุฏฺุลฺเลน สมํ นเย;
วิเสโส ตตฺร ปาจิตฺติ, อิธ ปาราชิกํ สิยา.
วชฺชปฏิจฺฉาทิกถา.
สงฺเฆนุกฺขิตฺตโก ภิกฺขุ, ิโต อุกฺเขปเน ปน;
ยํทิฏฺิโก จ โส ตสฺสา, ทิฏฺิยา คหเณน ตํ.
อนุวตฺเตยฺย ยา ภิกฺขุํ, ภิกฺขุนี สา วิสุมฺปิ จ;
สงฺฆมชฺเฌปิ อฺาหิ, วุจฺจมานา ตเถว จ.
อจชนฺตีว ตํ วตฺถุํ, คเหตฺวา ยทิ ติฏฺติ;
ตสฺส กมฺมสฺส โอสาเน, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา.
โหติ ปาราชิกาปนฺนา, โหตาสากิยธีตรา;
ปุน อปฺปฏิสนฺเธยา, ทฺวิธา ภินฺนา สิลา วิย.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, นิทฺทิฏฺํ ติกทุกฺกฏํ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, วุตฺตา สมนุภาสเน.
อุกฺขิตฺตานุวตฺติกกถา.
อปาราชิกเขตฺตสฺส ¶ , คหณํ ยสฺส กสฺสจิ;
องฺคสฺส ปน ตํ หตฺถ-คฺคหณนฺติ ปวุจฺจติ.
ปารุตสฺส นิวตฺถสฺส, คหณํ ยสฺส กสฺสจิ;
เอตํ สงฺฆาฏิยา กณฺณ-คฺคหณนฺติ ปวุจฺจติ.
กายสํสคฺคสงฺขาต-อสทฺธมฺมสฺส ¶ การณา;
ภิกฺขุนี หตฺถปาสสฺมึ, ติฏฺเยฺย ปุริสสฺส วา.
สลฺลเปยฺย ตถา ตตฺถ, ตฺวา ตุ ปุริเสน วา;
สงฺเกตํ วาปิ คจฺเฉยฺย, อิจฺเฉยฺยา คมนสฺส วา.
ตทตฺถาย ปฏิจฺฉนฺน-ฏฺานฺจ ปวิเสยฺย วา;
อุปสํหเรยฺย กายํ วา, หตฺถปาเส ิตา ปน.
อยมสฺสมณี โหติ, วินฏฺา อฏฺวตฺถุกา;
อภพฺพา ปุนรุฬฺหาย, ฉินฺโน ตาโลว มตฺถเก.
อนุโลเมน วา วตฺถุํ, ปฏิโลเมน วา จุตา;
อฏฺมํ ปริปูเรนฺตี, ตเถกนฺตริกาย วา.
อถาทิโต ปเนกํ วา, ทฺเว วา ตีณิปิ สตฺต วา;
สตกฺขตฺตุมฺปิ ปูเรนฺตี, เนว ปาราชิกา สิยา.
อาปตฺติโย ปนาปนฺนา, เทเสตฺวา ตาหิ มุจฺจติ;
ธุรนิกฺเขปนํ กตฺวา, เทสิตา คณนูปิกา.
น โหตาปตฺติยา องฺคํ, สอุสฺสาหาย เทสิตา;
เทสนาคณนํ เนติ, เทสิตาปิ อเทสิตา.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานิตฺวา กโรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
‘‘อสทฺธมฺโม’’ติ นาเมตฺถ, กายสํสคฺคนามโก;
อยมุทฺทิสิโต อตฺโถ, สพฺพอฏฺกถาสุปิ.
วิฺู ¶ ปฏิพโล กาย-สํสคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ;
กายสํสคฺคภาเว ตุ, สาธกํ วจนํ อิทํ.
อฏฺวตฺถุกกถา.
อวสฺสุตา ปฏิจฺฉาที, อุกฺขิตฺตา อฏฺวตฺถุกา;
อสาธารณปฺตฺตา, จตสฺโสว มเหสินา.
ปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
สงฺฆาทิเสสกถา
ยา ¶ ปน ภิกฺขุนี อุสฺสยวาทา;
อฏฺฏกรี มุขรี วิหเรยฺย;
เยน เกนจิ นเรนิธ สทฺธึ;
สา ครุกํ กิร โทสมุเปติ.
สกฺขึ วาปิ สหายํ วา, ปริเยสติ ทุกฺกฏํ;
ปเท ปเท ตถา อฏฺฏํ, กาตุํ คจฺฉนฺติยาปิ จ.
อาโรเจติ สเจ ปุพฺพํ, ภิกฺขุนี อตฺตโน กถํ;
ทิสฺวา โวหาริกํ ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อาโรเจติ สเจ ปจฺฉา, อิตโร อตฺตโน กถํ;
โหติ ภิกฺขุนิยา ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมนนฺตรํ.
อาโรเจติตโร ปุพฺพํ, สเจ โส อตฺตโน กถํ;
ปจฺฉา ภิกฺขุนี เจ ปุพฺพ-สทิโสว วินิจฺฉโย.
‘‘อาโรเจหี’’ติ วุตฺตา เจ, ‘‘กถํ ตว มมาปิ จ’’;
อาโรเจตุ ยถากามํ, ปเม ทุกฺกฏํ สิยา.
ทุติยาโรจเน ¶ ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อุปาสเกน วุตฺเตปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
อาโรจิตกถํ สุตฺวา, อุภินฺนมฺปิ ยถา ตถา;
วินิจฺฉเย กเต เตหิ, อฏฺเฏ ปน จ นิฏฺิเต.
อฏฺฏสฺส ปริโยสาเน, ชเย ภิกฺขุนิยา ปน;
ปราชเยปิ วา ตสฺสา, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
ทูตํ วาปิ ปหิณิตฺวา, อาคนฺตฺวาน สยมฺปิ วา;
ปจฺจตฺถิกมนุสฺเสหิ, อากฑฺฒียติ ยา ปน.
อาราเม ปน อฺเหิ, อนาจารํ กตํ สเจ;
อโนทิสฺส ปรํ กิฺจิ, รกฺขํ ยาจติ ตตฺถ ยา.
ยาย ¶ กิฺจิ อวุตฺตาว, ธมฺมฏฺา สยเมว ตุ;
สุตฺวา ตํ อฺโต อฏฺฏํ, นิฏฺาเปนฺติ สเจ ปน.
ตสฺสา, อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
กถิเนน สมุฏฺานํ, ตุลฺยํ สกิริยํ อิทํ.
อฏฺฏการิกถา.
ชานนฺตี ภิกฺขุนี โจรึ, วชฺฌํ วิทิตเมว ยา;
สงฺฆํ อนปโลเกตฺวา, ราชานํ คณเมว วา.
วุฏฺาเปยฺย วินา กปฺปํ, โจริวุฏฺาปนํ ปน;
สงฺฆาทิเสสมาปตฺติ-มาปนฺนา นาม โหติ สา.
ปฺจมาสคฺฆนํ ยาย, หริตํ ปรสนฺตกํ;
อติเรกคฺฆนํ วาปิ, อยํ ‘‘โจรี’’ติ วุจฺจติ.
ภิกฺขุนีสุ ปนฺาสุ, ติตฺถิเยสุปิ วา ตถา;
ยา ปพฺพชิตปุพฺพา สา, อยํ ‘‘กปฺปา’’ติ วุจฺจติ.
วุฏฺาเปติ ¶ จ ยา โจรึ, เปตฺวา กปฺปเมวิทํ;
สเจ อาจรินึ ปตฺตํ, จีวรํ ปริเยสติ.
สมฺมนฺนติ จ สีมํ วา, ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตฺติยา ทุกฺกฏํ ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ จ ทฺวยํ.
ถุลฺลจฺจยสฺส, กมฺมนฺเต, ครุกํ นิทฺทิเส พุโธ;
คโณ อาจรินี เจว, น จ มุจฺจติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ อชานนฺตี, วุฏฺาเปติ, ตเถว จ;
กปฺปํ วา อปโลเกตฺวา, ตสฺสา อุมฺมตฺติกาย วา.
โจริวุฏฺาปนํ นาม, ชายเต วาจจิตฺตโต;
กายวาจาทิโต เจว, สจิตฺตฺจ กฺริยากฺริยํ.
โจริวุฏฺาปนกถา.
คามนฺตรํ นทีปารํ, คจฺเฉยฺเยกาว ยา สเจ;
โอหีเยยฺย คณมฺหา วา, รตฺตึ วิปฺปวเสยฺย วา.
ปมาปตฺติกํ ¶ ธมฺมํ, สาปนฺนา ครุกํ สิยา;
สกคามา อนาปตฺติ, าตพฺพา นิกฺขมนฺติยา.
นิกฺขมิตฺวา ตโต อฺํ, คามํ คจฺฉนฺติยา ปน;
ทุกฺกฏํ ปทวาเรน, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
เอเกน ปทวาเรน, คามสฺส อิตรสฺส จ;
ปริกฺเขเป อติกฺกนฺเต, อุปจาโรกฺกเมปิ วา.
ถุลฺลจฺจยํ อติกฺกนฺเต, โอกฺกนฺเต ทุติเยน ตุ;
ปาเทน ครุกาปตฺติ, โหติ ภิกฺขุนิยา ปน.
นิกฺขมิตฺวา สเจ ปจฺฉา, สกํ คามํ วิสนฺติยา;
อยเมว นโย เยฺโย, วติจฺฉิทฺเทน วา ตถา.
ปากาเรน ¶ วิหารสฺส, ภูมึ ตุ ปวิสนฺติยา;
กปฺปิยนฺติ ปวิฏฺตฺตา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
ภิกฺขุนีนํ วิหารสฺส, ภูมิ ตาสํ ตุ กปฺปิยา;
โหติ ภิกฺขุวิหารสฺส, ภูมิ ตาสมกปฺปิยา.
หตฺถิอสฺสรถาทีหิ, อิทฺธิยา วา วิสนฺติยา;
อนาปตฺติ สิยาปตฺติ, ปทสา คมเน ปน.
ยํ กิฺจิ สกคามํ วา, ปรคามมฺปิ วา ตถา;
พหิคาเม ปน ตฺวา, อาปตฺติ ปวิสนฺติยา.
ลกฺขเณนุปปนฺนาย, นทิยา ทุติยํ วินา;
ปารํ คจฺฉติ ยา ตีรํ, ตสฺสา สมณิยา ปน.
ปมํ อุทฺธริตฺวาน, ปาทํ ตีเร เปนฺติยา;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ทุติยาติกฺกเม ครุ.
อนฺตรนทิยํเยว, สทฺธึ ทุติยิกาย หิ;
ภณฺฑิตฺวา โอริมํ ตีรํ, ตถา ปจฺจุตฺตรนฺติยา.
อิทฺธิยา เสตุนา นาวา-ยานรชฺชูหิ วา ปน;
เอวมฺปิ จ ปรํ ตีรํ, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
นฺหายิตุํ ปิวิตุํ วาปิ, โอติณฺณาถ นทึ ปุน;
ปทสาโวริมํ ตีรํ, ปจฺจุตฺตรติ วฏฺฏติ.
ปทสา ¶ โอตริตฺวาน, นทึ อุตฺตรเณ ปน;
อาโรหิตฺวา ตถา เสตุํ, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
เสตุนา อุปคนฺตฺวา วา, ยานากาเสหิ วา สเจ;
ยาติ อุตฺตรเณ กาเล, ปทสา ครุกํ ผุเส.
นทิยา ปาริมํ ตีรํ, อิโต โอริมตีรโต;
อุลฺลงฺฆิตฺวาน เวเคน, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
ปิฏฺิยํ วา นิสีทิตฺวา, ขนฺเธ วา อุตฺตรนฺติยา;
หตฺถสงฺฆาตเน วาปิ, ทุสฺสยาเนปิ วฏฺฏติ.
‘‘ปุเรรุโณทยาเยว ¶ , ปาสํ ทุติยิกาย หิ;
คมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ, วินา ภิกฺขุนิยา ปน.
เอกคพฺเภปิ วา หตฺถ-ปาสํ ทุติยิกาย หิ;
อติกฺกมฺม สิยาปตฺติ, อรุณํ อุฏฺเปนฺติยา.
‘‘คมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ, กตฺวา คจฺฉนฺติยา ปน;
น โทโส ทุติยา ปาสํ, อุฏฺเติ อรุณํ สเจ.
อินฺทขีลมติกฺกมฺม, อรฺํ เอตฺถ ทีปิตํ;
คามโต พหิ นิกฺขมฺม, ตสฺสา ทุติยิกาย ตุ.
ทสฺสนสฺสุปจารํ ตุ, ชานิตฺวา วิชหนฺติยา;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ชหิเต ครุกํ สิยา.
สาณิปาการปาการ-ตรุอนฺตริเต ปน;
สวนสฺสุปจาเรปิ, สติ อาปตฺติ โหติ หิ.
อชฺโฌกาเส ตุ ทูเรปิ, ทสฺสนสฺสุปจารตา;
โหติ, เอตฺถ กถํ ธมฺม-สวนาโรจเน วิย.
มคฺคมูฬฺหสฺส สทฺเทน, วิย กูชนฺติยา ปน;
‘‘อยฺเย’’ติ ตสฺสา สทฺทสฺส, สวนาติกฺกเมปิ จ.
โหติ, ภิกฺขุนิยาปตฺติ, ครุกา เอวรูปเก;
เอตฺถ ภิกฺขุนี เอกาปิ, คณาเยวาติ วุจฺจติ.
โอหียิตฺวาถ คจฺฉนฺตี, ‘‘ปาปุณิสฺสามิ ทานิหํ’’;
อิจฺเจวํ ตุ สอุสฺสาหา, อนุพนฺธติ วฏฺฏติ.
ทฺวินฺนํ ¶ มคฺคํ คจฺฉนฺตีนํ, เอกา คนฺตุํ โน สกฺโกติ;
อุสฺสาหสฺสจฺเฉทํ กตฺวา, โอหีนา เจ ตสฺสาปตฺติ.
อิตราปิ สเจ ยาติ, ‘‘โอหียตุ อย’’นฺติ จ;
โหติ ตสฺสาปิ อาปตฺติ, สอุสฺสาหา น โหติ เจ.
คจฺฉนฺตีสุ ตถา ทฺวีสุ, ปุริมา ยาติ เอกกํ;
อฺํ ปน สเจ มคฺคํ, ปจฺฉิมาปิ จ คณฺหติ.
เอกิสฺสา ¶ ปน ปกฺกนฺต-ฏฺาเน ติฏฺติ เจตรา;
ตสฺมา ตตฺถ อุภินฺนมฺปิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อรุณุคฺคมนา ปุพฺเพ, นิกฺขมิตฺวา สคามโต;
อรุณุคฺคมเน กาเล, คามนฺตรคตาย หิ.
อติกฺกมนฺติยา ปารํ, นทิยา ทุติยิกํ วินา;
อาปตฺติโย จตสฺโสปิ, โหนฺติ เอกกฺขเณ ปน.
ปกฺกนฺตา วาปิ วิพฺภนฺตา, ยาตา เปตานํ โลกํ วา;
ปกฺขสงฺกนฺตา วา นฏฺา, สทฺธึ ยาตา สา เจ โหติ.
คามนฺตโรกฺกมาทีนิ, จตฺตาริปิ กโรนฺติยา;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, เอวํ อุมฺมตฺติกายปิ.
รตฺติยํ วิปฺปวาสํ ตุ, หตฺถปาโสว รกฺขติ;
อคามเก อรฺเ ตุ, คณา โอหียนํ มตํ.
สกคาเม ยถากามํ, ทิวา จ วิจรนฺติยา;
จตฺตาโรปิ จ สงฺฆาทิ-เสสา ตสฺสา น วิชฺชเร.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
สจิตฺตํ กายกมฺมฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
คามนฺตรคมนกถา.
สีมาสมฺมุติยา เจว, คณสฺส ปริเยสเน;
ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยา ทุเว.
กมฺมสฺส ปริโยสาเน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
ติกสงฺฆาทิเสสํ ตุ, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
ปุจฺฉิตฺวา ¶ การกํ สงฺฆํ, ฉนฺทํ ทตฺวา คณสฺส วา;
วตฺเต วา ปน วตฺตนฺตึ, อสนฺเต การเกปิ วา.
ภิกฺขุนึ ¶ ปน อุกฺขิตฺตํ, ยา โอสาเรติ ภิกฺขุนี;
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
สงฺฆเภทสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, อยเมว วิเสสตา.
จตุตฺถํ.
สยํ อวสฺสุตา ตถา, อวสฺสุตสฺส หตฺถโต;
มนุสฺสปุคฺคลสฺส เจ, ยเทว กิฺจิ คณฺหติ.
อามิสํ, คหเณ ตสฺสา;
ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อชฺโฌหาเรสุ สงฺฆาทิ-;
เสสา โหนฺติ ปโยคโต.
เอกโตวสฺสุเต กิฺจิ, ปฏิคฺคณฺหติ, ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหารปฺปโยเคสุ, ถุลฺลจฺจยจโย สิยา.
ยกฺขเปตติรจฺฉาน-ปณฺฑกานฺจ หตฺถโต;
มนุสฺสวิคฺคหานมฺปิ, อุภโตวสฺสุเต ตถา.
เอกโตวสฺสุเต เอตฺถ, อุทเก ทนฺตกฏฺเก;
คหเณ ปริโภเค จ, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ.
อุภยาวสฺสุตาภาเว, น โทโส ยทิ คณฺหติ;
‘‘อวสฺสุโต น จาย’’นฺติ, ตฺวา คณฺหติ ยา ปน.
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ปฺจมํ.
อุยฺโยชเน ปเนกิสฺสา, อิตริสฺสา ปฏิคฺคเห;
ทุกฺกฏานิ จ โภเคสุ, ถุลฺลจฺจยคโณ สิยา.
โภชนสฺสาวสานสฺมึ ¶ ¶ , โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
ยกฺขาทีนํ จตุนฺนมฺปิ, ตเถว ปุริสสฺส จ.
ทนฺตกฏฺุทกานฺจ, คหณุยฺโยชเน ปน;
เตสฺจ ปริโภเคปิ, ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตํ.
ยกฺขาทีนํ ตุ เสสสฺส, คหณุยฺโยชเน ปน;
โภเค จ ทุกฺกฏํ, ภุตฺเต, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
‘‘นาวสฺสุโต’’ติ ตฺวา วา, กุปิตา วา น คณฺหติ;
กุลานุทฺทยตา วาปิ, อุยฺโยเชติ จ ยา ปน.
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ฉฏฺํ.
สตฺตมํ อฏฺมํ สงฺฆ-เภเทน สทิสํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
สตฺตมฏฺมานิ.
นวเม ทสเม วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
อนนฺตรสมาเยว, สมุฏฺานาทโย นยา.
นวมทสมานิ.
ทุฏฺโทสทฺวเยนาปิ, สฺจริตฺเตน เตน ฉ;
ยาวตติยกา อฏฺ, จตฺตาริ จ อิโต ตโต.
สงฺฆาทิเสสกถา.
นิสฺสคฺคิยกถา
อธิฏฺานูปคํ ¶ ¶ ปตฺตํ, อนธิฏฺาย ภิกฺขุนี;
วิกปฺปนมกตฺวา วา, เอกาหมฺปิ เปยฺย เจ.
อรุณุคฺคมเนเนว, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา สิยา;
ตสฺสา นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปตฺตสนฺนิธิการณา.
เสโส ปน กถามคฺโค, ปตฺตสิกฺขาปเท อิธ;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทสาหาติกฺกเม ตตฺถ, เอกาหาติกฺกเม อิธ;
ตสฺสิมสฺส อุภินฺนมฺปิ, อยเมว วิเสสตา.
ปมํ.
อกาเล จีวรํ ทินฺนํ, ทินฺนํ กาเลปิ เกนจิ;
อาทิสฺส ปน ‘‘สมฺปตฺตา, ภาเชนฺตู’’ติ นิยามิตํ.
อกาลจีวรํ ‘‘กาล-จีวร’’นฺติ สเจ ปน;
ภาชาเปยฺย จ ยา ตสฺสา, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
อตฺตนา ปฏิลทฺธํ ยํ, ตํ ตุ นิสฺสคฺคิยํ ภเว;
ลภิตฺวา ปน นิสฺสฏฺํ, ยถาทาเน นิโยชเย.
กตฺวา วินยกมฺมํ ตุ, ปฏิลทฺธมฺปิ ตํ ปุน;
ตสฺส จายมธิปฺปาโย, เสวิตุํ น จ วฏฺฏติ.
อกาลวตฺถสฺาย, ทุกฺกฏํ กาลจีวเร;
อุภยตฺถปิ นิทฺทิฏฺํ, ตถา เวมติกายปิ.
กาลจีวรสฺาย, จีวเร อุภยตฺถปิ;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, ติสมุฏฺานตา มตา.
ทุติยํ.
จีวเรสุปิ ¶ พนฺธิตฺวา, ปิเตสุ พหูสฺวปิ;
เอกาเยว สิยาปตฺติ, อจฺฉินฺทติ สเจ สยํ.
ตถาจฺฉินฺทาปเน ¶ เอกา, เอกายาณตฺติยา ภเว;
อิตเรสุ จ วตฺถูนํ, ปโยคสฺส วสา สิยา.
ติกปาจิตฺติ อฺสฺมึ, ปริกฺขาเร ตุ ทุกฺกฏํ;
ติกทุกฺกฏมุทฺทิฏฺํ, อิตริสฺสา ตุ จีวเร.
ตาย วา ทียมานํ ตุ, ตสฺสา วิสฺสาสเมว วา;
คณฺหนฺติยา อนาปตฺติ, ติสมุฏฺานตา มตา.
ตติยํ.
วิฺาเปตฺวา สเจ อฺํ, ตทฺํ วิฺาเปนฺติยา;
วิฺตฺติทุกฺกฏํ ตสฺสา, ลาภา นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อนฺเ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อนฺเนฺสฺาย, อปฺปโหนฺเตปิ วา ปุน.
ตสฺมึ ตฺเว วา อฺํ, อฺเนตฺเถปิ วา สติ;
อานิสํสฺจ ทสฺเสตฺวา, ตทฺํ วิฺาเปนฺติยา.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺติกายปิ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
จตุตฺถํ.
อฺํ เจตาเปตฺวา ปุพฺพํ, ปจฺฉา อฺํ เจตาเปยฺย;
เอวํ สฺายฺํ ธฺํ, มยฺหํ อาเนตฺวา เทตีติ.
เจตาปนปโยเคน, มูลฏฺาย หิ ทุกฺกฏํ;
ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ โหติ, เตน จฺเน วาภตํ.
เสสํ ¶ อนนฺตเรเนว, สทิสนฺติ วินิทฺทิเส;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
ปฺจมํ.
อฺทตฺถาย ทินฺเนน, ปริกฺขาเรน ยา ปน;
เจตาเปยฺย สเจ อฺํ, สงฺฆิเกนิธ ภิกฺขุนี.
ปโยเค ¶ ทุกฺกฏํ, ลาเภ, ตสฺสา นิสฺสคฺคิยํ สิยา;
อนฺทตฺถิเก เอตฺถ, นิทฺทิฏฺํ ทฺวิกทุกฺกฏํ.
เสสกํ อฺทตฺถาย, อนาปตฺตุปเนนฺติยา;
ปุจฺฉิตฺวา สามิเก วาปฺยา-ปทาสุมฺมตฺติกาย วา.
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา;
สตฺตมํ ฉฏฺสทิสํ, สยํ ยาจิตกํ วินา.
ฉฏฺสตฺตมานิ.
อฏฺเม นวเม วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
‘‘มหาชนิกสฺาจิ-เกนา’’ติ ปทตาธิกา.
ทสเมปิ กถา สพฺพา, อนนฺตรสมา มตา;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ.
อฏฺมนวมทสมานิ.
ปโม วคฺโค.
อติเรกจตุกฺกํสํ, ครุปาวุรณํ ปน;
เจตาเปยฺย สเจ ตสฺสา, จตุสจฺจปฺปกาสินา.
ปโยเค ¶ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ มตํ;
กหาปณจตุกฺกํ ตุ, กํโส นาม ปวุจฺจติ.
อูนเก ตุ จตุกฺกํเส, อุทฺทิฏฺํ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อนาปตฺติ จตุกฺกํส-ปรมํ ครุกํ ปน.
เจตาเปติ ตทูนํ วา, าตกานฺจ สนฺตเก;
อฺสฺสตฺถาย วา อตฺต-ธเนนุมฺมตฺติกาย วา.
เจตาเปนฺตํ มหคฺฆํ ยา, เจตาเปตปฺปเมว วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
เอกาทสมํ.
ลหุปาวุรณํ ¶ อฑฺฒ- เตยฺยกํสคฺฆนํ ปน;
ตโต เจ อุตฺตรึ ยํ ตุ, เจตาเปติ หิ ภิกฺขุนี.
ตสฺสา นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา;
อนนฺตรสมํ เสสํ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
ทฺวาทสมํ.
สาธารณานิ เสสานิ, ตานิ อฏฺารสาปิ จ;
อิมานิ ทฺวาทเสวาปิ, สมตึเสว โหนฺติ หิ.
นิสฺสคฺคิยกถา.
ปาจิตฺติยกถา
ลสุณํ ภณฺฑิกํ วุตฺตํ, น เอกทฺวิติมิฺชกํ;
อามกํ มาคธํเยว, ‘‘ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหติ.
คหเณ ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ยทิ ขาทติ;
อชฺโฌหารวเสเนว, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย.
ทฺเว ¶ ตโย ภณฺฑิเก สทฺธึ, สงฺขาทิตฺวา สเจ ปน;
อชฺโฌหรติ ยา ตสฺสา, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภินฺทิตฺวา ตตฺถ เอเกกํ, มิฺชํ ขาทนฺติยา ปน;
มิฺชานํ คณนายสฺสา, ปาจิตฺติคณนา สิยา.
ปลณฺฑุโก ภฺชนโก, หริโต จาปโลปิ จ;
ลสุณา ปน จตฺตาโร, วฏฺฏนฺเตว สภาวโต.
ปลณฺฑุโก ปณฺฑุวณฺโณ, ภฺชโน โลหิโตปิ จ;
หริโต หริตวณฺโณ, จาปโล เสตโกปิ จ.
เอกา มิฺชา ปลณฺฑุสฺส, ภฺชนสฺส ทุเว สิยุํ;
ติสฺโส หริตกสฺสาปิ, จาปโล โหตฺยมิฺชโก.
สูปมํสาทิสํปาเก ¶ , สาฬวุตฺตริภงฺคเก;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ปมํ.
สมฺพาเธ อุปกจฺเฉสุ, มุตฺตสฺส กรเณปิ วา;
เอกโลมมฺปิ ปาจิตฺติ, สํหราเปนฺติยา สิยา.
พหุเกปิ ตถา โลเม, สํหราเปนฺติยา ปน;
ปโยคคณนายสฺสา, น โลมคณนาย หิ.
น โทโส สติ อาพาเธ, โลมเก สํหรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย มคฺค- สํวิธานสมา มตา.
ทุติยํ.
โหติ อนฺตมโส มุตฺต-กรณสฺส ตลฆาตเน;
เกสเรนาปิ ราเคน, ปาจิตฺติ ปทุมสฺส วา.
คณฺฑํ ¶ ตตฺถ วณํ วาปิ, น โทโส ปหรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ตติยํ.
ยา ปนุปฺปลปตฺตมฺปิ, พฺยฺชเน ภิกฺขุนตฺตโน;
กามราคปเรตา ตุ, ปเวเสติ น วฏฺฏติ.
อิทํ วตฺถุวเสเนว, วุตฺตํ ตุ ชตุมฏฺกํ;
ทณฺฑเมลาฬุกํ วาปิ, มุตฺตสฺส กรเณ ปน.
สมฺผสฺสํ สาทิยนฺติยา, ปเวเสติ สเจ ปน;
ปเวสาเปติ วา ตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาพาธปจฺจยา โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺติกาย วา;
ตลฆาตกตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
จตุตฺถํ.
องฺคุลีนํ ¶ ปน ทฺวินฺนํ, อคฺคปพฺพทฺวยาธิกํ;
ปาจิตฺติยํ ปเวเสตฺวา, ทกสุทฺธึ กโรนฺติยา.
เอกิสฺสางฺคุลิยา ตีณิ, ปพฺพานิ ปน ทีฆโต;
ปาจิตฺติยํ ภเว สุทฺธึ, ปเวเสตฺวาทิยนฺติยา.
จตุนฺนํ วาปิ ติสฺสนฺนํ, เอกปพฺพมฺปิ ยา ปน;
วิตฺถารโต ปเวเสติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
อิติ สพฺพปฺปกาเรน, มหาปจฺจริยา ปน;
อภิพฺยตฺตตรํ กตฺวา, อยมตฺโถ วิภาวิโต.
โทโส ทฺวงฺคุลปพฺเพ วา, นตฺถิ อาพาธการณา;
อธิกมฺปิ ปเวเสตฺวา, ทกสุทฺธึ กโรนฺติยา.
ตถา ¶ อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตลฆาตสมา มตา.
ปฺจมํ.
ภฺุชโต ปน ภิกฺขุสฺส, ปานียํ วา วิธูปนํ;
คเหตฺวา อุปติฏฺเยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
คหิตา อุทเกเนว, ขีรตกฺกาทโย รสา;
‘‘พีชนี’’ติ จ ยา กาจิ, วตฺถโกณาทิ วุจฺจติ.
หตฺถปาเส อิธฏฺาน-ปจฺจยาปตฺติ ทีปิตา;
ปหารปจฺจยา วุตฺตํ, ขนฺธเก ทุกฺกฏํ วิสุํ.
หตฺถปาสํ ชหิตฺวา วา, อุปติฏฺนฺติยา ปน;
ขาทโต ขาทนํ วาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทโส เทติ ทาเปติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
ฉฏฺํ.
วิฺตฺวา อามกํ ธฺํ, ภชฺชิตฺวา ยทิ ภิกฺขุนี;
โกฏฺเฏตฺวา จ ปจิตฺวา จ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชติ.
น ¶ เกวลํ ตุ ธฺานํ, คหเณเยว ทุกฺกฏํ;
หรเณปิ จ ธฺานํ, ตถา สุกฺขาปเน ปน.
ภชฺชนตฺถาย ธฺานํ, กปลฺลุทฺธนสชฺชเน;
อคฺคิสฺส กรเณ ทพฺพิ-สชฺชเน จ, กปลฺลเก.
ธฺปกฺขิปเน ตตฺถ, ทพฺพิยา ฆฏฺฏโกฏฺฏเน;
ปปฺโผฏนาทิเก สพฺพ-ปโยเค ทุกฺกฏํ ภเว.
โภชนฺเจว ¶ วิฺตฺติ, ปมาณํ อิทเมตฺถ หิ;
วิฺตฺวา วา สยํ ตสฺมา, ภชฺชนาทีนิ อฺโต.
วิฺาเปตฺวา ปนฺาย, ภชฺชนาทีนิ วา สยํ;
การาเปตฺวาปิ กตฺวา วา, อชฺโฌหรติ ยา ปน.
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ตสฺสา ปาจิตฺติโย สิยุํ;
มาตรํ วาปิ ยาจิตฺวา, ปาจิตฺติ ปริภฺุชติ.
ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา, การาเปตฺวาปิ วา ปน;
อวิฺตฺติ สยํ ลทฺธํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชติ.
วิฺตฺติยา ปนฺาย, ลทฺธํ ตาย สยมฺปิ วา;
การาเปตฺวาปิ กตฺวา วา, ตถา อชฺโฌหรนฺติยา.
เสทกมฺมาทิอตฺถาย, ธฺวิฺตฺติยา ปน;
เปตฺวา สตฺต ธฺานิ, เสสวิฺตฺติยาปิ จ.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺติกาย จ;
าตกานมฺปิ ธฺํ ตุ, อามกํ น จ วฏฺฏติ.
วินา วิฺตฺติยา ลทฺธํ, นวกมฺเมสุ วฏฺฏติ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทฺธานสทิสา มตา.
สตฺตมํ.
อุจฺจารํ วาปิ ปสฺสาวํ, สงฺการํ วา วิฆาสกํ;
ฉฑฺเฑยฺย วา ติโรกุฏฺเฏ, ฉฑฺฑาเปยฺย ปเรหิ วา.
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ปากาเรปิ อยํ นโย;
ฉฑฺเฑนฺติยา ปเนเกก-มเนกาปตฺติ ทีปิตา.
เอตานิ ¶ ปน วตฺถูนิ, จตฺตาริ สกลานิปิ;
เอเกเนว ปโยเคน, เอกา ฉฑฺเฑนฺติยา สิยา.
อาณตฺติยมฺปิ ¶ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
ฉฑฺฑเน ทนฺตกฏฺสฺส, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
สพฺพตฺถ ปน ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
อวลฺเชปิ วา าเน, โอโลเกตฺวาปิ วา ปน.
ฉฑฺเฑนฺติยา อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, กฺริยากฺริยมิทํ สิยา.
อฏฺมํ.
เขตฺเต วา นาฬิเกราทิ-อาราเม วาปิ ยา ปน;
โรปิเม หริตฏฺาเน, ยตฺถ กตฺถจิ ภิกฺขุนี.
ตานิ จตฺตาริ วตฺถูนิ, สเจ ฉฑฺเฑติ วา สยํ;
ฉฑฺฑาเปติ ตถา วุตฺต-นโย อาปตฺตินิจฺฉโย.
ภฺุชมานา นิสีทิตฺวา, เขตฺเต ตุ หริเต ตถา;
อุจฺฉุอาทีนิ ขาทนฺตี, คจฺฉนฺตี ปน ตตฺถ ยา.
ฉฑฺเฑติ ยทิ อุจฺฉิฏฺํ, อุทกํ จลกานิ วา;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
ฉฑฺเฑนฺติยา สิยาปตฺติ, าเน อนฺตมโส ชลํ;
ปิวิตฺวา มตฺถกจฺฉินฺนํ, นาฬิเกรมฺปิ ตาทิเส.
กสิเต ตุ ปนฏฺาเน, พีชนิกฺเขปเน กเต;
น อุฏฺเตงฺกุรํ ยาว, สพฺเพสํ ตาว ทุกฺกฏํ.
ลายิตมฺปิ มนุสฺสานํ, เขตฺตํ รกฺขติ เจ ปุน;
โรหนตฺถาย ตตฺถสฺสา, ยถาวตฺถุกเมว หิ.
น โทโส ฉฑฺฑิเต เขตฺเต, สพฺพํ ฉฑฺเฑนฺติยา ปน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อฏฺเมน สมา มตา.
นวมํ.
นจฺจํ ¶ ¶ วา ปน คีตํ วา, วาทิตํ วาปิ ภิกฺขุนี;
ทสฺสนตฺถาย คจฺเฉยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ทสฺสนตฺถาย นจฺจสฺส, คีตสฺส สวนาย จ;
คจฺฉนฺติยา สิยา ตสฺสา, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ.
สเจ เอกปโยเคน, โอโลเกนฺตี จ ปสฺสติ;
สุณาติ เตสํ คีตมฺปิ, เอกา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
อฺสฺมิมฺปิ ทิสาภาเค, นจฺจํ ปสฺสติ เจ ปน;
สุณาติ อฺโต คีตํ, วิสุํ ปาจิตฺติโย สิยุํ.
ปโยคคณนาเยตฺถ, อาปตฺติคณนา สิยา;
นจฺจิตุํ คายิตุํ เนว, สยํ ลภติ ภิกฺขุนี.
‘‘อฺํ นจฺจาติ วาเทหิ’’, อิติ วตฺตุํ น วฏฺฏติ;
‘‘อุปฏฺานํ กโรมา’’ติ, วุตฺเต วา สมฺปฏิจฺฉิตุํ.
ตสฺสา ปาจิตฺติ สพฺพตฺถ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ;
‘‘อุปฏฺานํ กโรมา’’ติ, วุตฺเต ภิกฺขุนิยา ปน.
‘‘อุปฏฺานํ ปสตฺถ’’นฺติ, วตฺตุเมวํ ตุ วฏฺฏติ;
อาราเมเยว ตฺวา วา, ยา ปสฺสติ สุณาติ วา.
อตฺตโน จ ิโตกาสํ, อาคนฺตฺวา จ ปโยชิตํ;
คนฺตฺวา ปสฺสนฺติยา วาปิ, ตถารูปา หิ การณา.
ปสฺสนฺติยา ตถา มคฺคํ, นจฺจํ ปฏิปเถปิ จ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺตาปทาสุปิ.
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ;
โลกวชฺชมิทํ ปาป-จิตฺตฺเจว ติเวทนํ.
ทสมํ.
ลสุณวคฺโค ปโม.
ยาธ ¶ รตฺตนฺธการสฺมึ, อปฺปทีเป ปเนกิกา;
สนฺติฏฺติ สเจ สทฺธึ, ปุริเสน จ ภิกฺขุนี.
ตสฺสา ¶ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, สทฺธึ วา สลฺลปนฺติยา;
หตฺถปาสํ สมาคนฺตฺวา, รหสฺสาทวเสน ตุ.
หตฺถปาสํ ชหิตฺวา วา, ปุริสสฺส สเจ ปน;
อชหิตฺวาปิ วา ยกฺข-เปตาทีนมฺปิ ภิกฺขุนี.
สนฺติฏฺติ จ ยา ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
อนาปตฺติ สเจ โกจิ, ทุติยา วิฺุ วิชฺชติ.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มถฺวิหิตาย วา;
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ.
ปมํ.
ทุติเย ตุ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน, โอกาเส’’ติ อิทํ ปน;
อธิกํ อิตรํ สพฺพํ, ปเมน สมํ มตํ.
ทุติยํ.
ตติเยปิ จตุตฺเถปิ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมานํ ปเมเนว, สมุฏฺานาทินา สห.
ตติยจตุตฺถานิ.
ฉทนนฺโต นิสีทิตฺวา, อโนวสฺสปฺปเทสกํ;
อชฺโฌกาเส นิสีทิตฺวา, อุปจารมฺปิ วา สเจ.
อติกฺกเมติ ยา, โหติ, ทุกฺกฏํ ปเม ปเท;
ทุติเย จ ปเท ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
ปลฺลงฺกสฺส ¶ อโนกาเส, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
ตถาปุฏฺเ อนาปุฏฺ-สฺาย วิจิกิจฺฉโต.
อสํหาริเมนาปตฺติ, คิลานายาปทาสุ วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ปฺจมํ.
เอกาปตฺติ ¶ นิสีทิตฺวา, โหติ คจฺฉนฺติยา ปน;
เอกาว อนิสีทิตฺวา, นิปชฺชิตฺวา วชนฺติยา.
นิสีทิตฺวา นิปชฺชิตฺวา, โหนฺติ คจฺฉนฺติยา ทุเว;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ฉฏฺํ.
ฉฏฺเน สตฺตมํ ตุลฺยํ, อฏฺเม นตฺถิ กิฺจิปิ;
วตฺตพฺพํ ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
สตฺตมฏฺมานิ.
นิรยพฺรหฺมจริเยหิ, อตฺตานํ วา ปรมฺปิ วา;
อภิสเปยฺย ปาจิตฺติ, วาจโต วาจโต สิยา
เปตฺวา นิรยฺเจว, พฺรหฺมจริยฺจ ยา ปน;
‘‘สุนขี สูกรี กากี, กาณา กุณี’’ติอาทินา.
อกฺโกสติ จ วาจาย, วาจายาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีน-มตฺถธมฺมานุสาสนึ;
อนาปตฺตฏฺเมเนว, สมุฏฺานาทโย สมา.
นวมํ.
โรทนฺติยา ¶ วธิตฺวา วา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ทฺวีสุ เตสุ ปเนเกกํ, ทุกฺกฏํ ตุ กโรนฺติยา.
เสสมุตฺตานเมเวตฺถ, สมุฏฺานาทโย ปน;
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, กฺริยามตฺตํ วิเสสกํ.
ทสมํ.
อนฺธการวคฺโค ทุติโย.
นฺหายติ ¶ นคฺคา ยา ปน หุตฺวา;
สพฺพปโยเค ทุกฺกฏมสฺสา;
ตสฺส จ โวสาเน ชินวุตฺตํ;
ภิกฺขุนิ โทสํ สา สมุเปติ.
อจฺฉินฺนจีวรา นฏฺ-จีวรา อาปทาสุ วา;
น โทเสฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
ปมํ.
ทุติเย ปน วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ทุติยํ.
ทุสฺสิพฺพิตํ วิสิพฺเพตฺวา, สิพฺพนตฺถาย จีวรํ;
อนนฺตราย ตํ ปจฺฉา, ยา น สิพฺเพยฺย ภิกฺขุนี.
เปตฺวา จตุปฺจาหํ, ‘‘น สิพฺพิสฺสามฺยห’’นฺติ หิ;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตว, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปจฺฉา ¶ สิพฺพติ ปาจิตฺติ, นิกฺขิปิตฺวา ธุรํ สเจ;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
วุตฺตํ อุภินฺนมฺสฺมึ, ปริกฺขาเร ตุ ทุกฺกฏํ;
อนาปตฺติ คิลานาย, อนฺตราเยปิ วา สติ.
อติกฺกเมติ ปฺจาหํ, กโรนฺตี วาปิ จีวรํ;
ธุรนิกฺเขปนํ นาม, สมุฏฺานมิทํ มตํ.
ตติยํ.
ปฺจาหิกํ ตุ สงฺฆาฏิ-จารํ ยาติกฺกเมยฺย หิ;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, ฉฏฺเ ตสฺสารุณุคฺคเม.
เอกสฺมึ จีวเร เอกา, ปฺจ ปฺจสุ ทีปิตา;
ติจีวรฺจ สํกจฺจิ, ทกสาฏีติ ปฺจ ตุ.
ติกปาจิตฺติ ¶ ปฺจาหา-นติกฺกนฺเต ทฺวิทุกฺกฏํ;
ปฺจเม ทิวเส ปฺจ, จีวรานิ นิเสวติ.
โอตาเปติ คิลานาย, อนาปตฺติปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
จตุตฺถํ.
คเหตฺวา ยา อนาปุจฺฉา, สงฺกเมตพฺพจีวรํ;
ปริภฺุชติ อฺิสฺสา, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ;
อจฺฉินฺนจีวรา นฏฺ-จีวรา อาปทาสุ วา.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
กถิเนน สมุฏฺานํ, ตุลฺยเมตํ กฺริยากฺริยํ.
ปฺจมํ.
ยา ¶ หิ ภิกฺขุนิ สงฺฆสฺส, ลภิตพฺพํ ตุ จีวรํ;
นิวาเรติ สเจ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
คณสฺสาปิ จ เอกิสฺสา, ลาเภ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตเถวฺํ ปริกฺขารํ, นิวาเรติ สเจ ปน.
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, นิวาเรติ น โทสตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
ฉฏฺํ.
จีวรานํ วิภงฺคํ ยา, ปฏิเสเธยฺย ธมฺมิกํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อธมฺเม ธมฺมสฺาย, อุโภ เวมติกาย วา;
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, ปฏิเสเธนฺติยา ปน.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
สตฺตมํ.
นิวาสนูปคํ ¶ วาปิ, ตถา ปารุปนูปคํ;
กปฺปพินฺทุกตํ กิฺจิ, มฺุจิตฺวา สหธมฺมิเก.
ปิตโรปิ ปนฺสฺส, ทเทยฺย ยทิ จีวรํ;
ยสฺส กสฺสจิ ตสฺสาปิ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
คณนาย วเสเนตฺถ, จีวรานํ ตุ ตา ปน;
ปาจิตฺติโย คเณตพฺพา, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ สิยา.
ตาวกาลิกมฺเส-มนาปตฺติ ททาติ เจ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
อฏฺมํ.
จีวรสฺส ¶ วิภงฺคํ ยา, นิเสเธตฺวาน จีวเร;
กาลํ อติกฺกเมยฺยสฺสา, ทุพฺพลาสาย โทสตา.
อทุพฺพเล ตุ จีวเร, สุทุพฺพลนฺติ เจตสา;
อุโภสุ กงฺขิตาย วา, อโวจ ทุกฺกฏํ ชิโน.
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, นิวาเรติ น โทสตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
นวมํ.
ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ, ยา นิวาเรยฺย ภิกฺขุนี;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, มุนินฺเทน ปกาสิตา.
อานิสํโส มหา โหติ, ยสฺส อตฺถารมูลโก;
อุทฺธารมูลโก อปฺโป, น ทาตพฺโพ ปนีทิโส.
อานิสํโส มหา โหติ, ยสฺส อุพฺภารมูลโก;
อตฺถารมูลโก อปฺโป, ทาตพฺโพ เอวรูปโก.
ตถา สมานิสํโสปิ, สทฺธาปาลนการณา;
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, ปฏิเสเธติ วฏฺฏติ.
เสสํ ปน อเสเสน, สตฺตเมน สมํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
ทสมํ.
นคฺควคฺโค ตติโย.
เอกาย ¶ ตุ นิปนฺนาย, อปรา วา นิปชฺชตุ;
นิปชฺเชยฺยุํ สเหว ทฺเว, ทฺวินฺนํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาปตฺติพหุกา ¶ เยฺยา, ปุนปฺปุนํ นิปชฺชเน;
เอกาย จ นิปนฺนาย, สเจ เอกา นิสีทติ.
อุโภ วาปิ นิสีทนฺติ, สมํ, อุมฺมตฺติกาย วา;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, เอฬเกน สมํ มตํ.
ปมํ.
ปาวารกฏสาราทึ, สนฺถริตฺวา ปเนกกํ;
สํหาริเมสุ เตเนว, ปารุปิตฺวา สเจ ปน.
นิปชฺชนฺติ สเหว ทฺเว, ตาสํ ปาจิตฺติยํ สิยา;
เอกสฺมึ ทุกฺกฏํ ทฺวินฺนํ, วุตฺตํ ตุ ทฺวิกทุกฺกฏํ.
ววตฺถานํ นิทสฺเสตฺวา, นิปชฺชนฺติ สเจ ปน;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, เสสํ ตุลฺยํ ปนาทินา.
ทุติยํ.
ปุรโต จ อนาปุจฺฉา, ยทิ จงฺกมนาทโย;
กเรยฺย ปน ปาจิตฺติ, อฺิสฺสาผาสุการณา.
นิวตฺตนานํ คณนาย ตสฺสา;
ปาจิตฺติยานํ คณนา จ เยฺยา;
ปโยคโตเยว ภวนฺติ โทสา;
นิปชฺชนฏฺานนิสีทนานํ.
อุทฺเทสาทีสุ ปาจิตฺติ, ปทานํ คณนาวสา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
น จ อผาสุกามาย, อาปุจฺฉา ปุรโต ปน;
ตสฺสา จงฺกมนาทีนิ, อนาปตฺติ กโรนฺติยา.
อทินฺนาทานตุลฺยาว ¶ , สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ ปาป- มานสํ ทุกฺขเวทนํ.
ตติยํ.
สยํ ¶ อนนฺตรายา ยา, ทุกฺขิตํ สหชีวินึ;
นุปฏฺาเปยฺย จฺาย, นุปฏฺเยฺย สยมฺปิ วา.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตว, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
อนฺเตวาสินิยา วาปิ, ทุกฺกฏํ อิตราย วา.
อนาปตฺติ คิลานาย, คเวสิตฺวาลภนฺติยา;
อาปทุมฺมตฺติกาทีนํ, ธุรนิกฺเขปโนทยํ.
จตุตฺถํ.
สกํ ปุคฺคลิกํ ทตฺวา, สกวาฏํ อุปสฺสยํ;
สยํ อุปสฺสยา ตมฺหา, นิกฺกฑฺฒติ สเจ ปน.
เอเกเนว ปโยเคน, ทฺวาราทีสุ พหูนิปิ;
ตํ นิกฺกฑฺฒนฺติยา ตสฺสา, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปโยคคณนาเยตฺถ, ปาจิตฺติคณนา มตา;
อาณตฺติยมฺปิ เอเสว, นโย วุตฺโต มเหสินา.
‘‘เอตฺตกาว อิมํ ทฺวารา, นิกฺกฑฺฒาหี’’ติ ภาสติ;
เอกายาณตฺติยา ทฺวาร-คณนาปตฺติโย สิยุํ.
ทุกฺกฏํ อกวาฏมฺหา, เสสาย ติกทุกฺกฏํ;
อุภินฺนํ ปน สพฺพตฺถ, ปริกฺขาเรสุ ทุกฺกฏํ.
เสสเมตฺถ อเสเสน, สมุฏฺานาทินา สห;
สงฺฆิกา หิ วิหารสฺมา, นิกฺกฑฺฒนสมํ มตํ.
ปฺจมํ.
ฉฏฺเ ¶ ปนิธ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สิกฺขาปเทนริฏฺสฺส, สทิโสว วินิจฺฉโย.
ฉฏฺํ.
สาสงฺกสมฺมเต อนฺโต-รฏฺเ ภิกฺขุนิยา ปน;
จรนฺติยา สิยาปตฺติ, วินา สตฺเถน จาริกํ.
คามนฺตรปเวเส ¶ จ, อรฺเ อทฺธโยชเน;
ปาจิตฺติยนโย เยฺโย, ภิกฺขุนา วินยฺุนา.
น โทโส สห สตฺเถน, เขมฏฺานาปทาสุ วา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
สตฺตมํ.
อฏฺเม นวเม วาปิ, อนุตฺตานํ น วิชฺชติ;
สตฺตเมน สมานานิ, สมุฏฺานาทินา สห.
อฏฺมนวมานิ.
ปาจิตฺติ ธุรนิกฺเขเป, ‘‘น คมิสฺสามฺยห’’นฺติ จ;
กตฺวา จ ธุรนิกฺเขปํ, ปจฺฉา คจฺฉนฺติยา ตถา.
โยชนานิ ปวาเรตฺวา, ปฺจ คนฺตุมฺปิ วฏฺฏติ;
ฉสุ วตฺตพฺพเมวตฺถิ, กินฺนุ นามิธ ตํ สิยา.
ตีณิ คนฺตฺวา จ เตเนว, ปจฺจาคนฺตุํ น วฏฺฏติ;
อฺเน ปน มคฺเคน, ปจฺฉาคจฺฉติ วฏฺฏติ.
อนาปตฺตนฺตรายสฺมึ, ตสฺสา ทสวิเธ สติ;
อาปทาสุ คิลานาย, อลาเภ ทุติยาย วา.
ราชโจรมนุสฺสคฺคิ-โตยวาฬสรีสปา;
มนุสฺสชีวิตพฺรหฺม-จริยสฺสนฺตรายิกา.
สมุฏฺานาทินา ¶ ตุลฺยํ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อยเมว วิเสโส หิ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
ทสมํ.
ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถ.
ราชาคารํ จิตฺตาคารํ, อารามํ กีฬุยฺยานํ วา;
กีฬาวาปึ นานาการํ, ทฏฺุํ คจฺฉนฺตินํ ตานิ.
นิทฺทิฏฺํ ¶ มุนินา ตาสํ, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท;
ปทํ อนุทฺธริตฺวาว, สเจ ปสฺสนฺติ ปฺจปิ.
เอกาเยว ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
คนฺตฺวา ปสฺสนฺติ เจ ตํ ตํ, ปาเฏกฺกาปตฺติโย สิยุํ.
ปโยคพหุตายาปิ, ปาจิตฺติพหุตา สิยา;
ภิกฺขุสฺส ปน สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อวเสโส อนาปตฺติ-กถามคฺควินิจฺฉโย;
นจฺจทสฺสนตุลฺโยว, สมุฏฺานาทินา สห.
ปมํ.
อาสนฺทึ วา ปลฺลงฺกํ วา, มาณนาตีตํ วาฬูเปตํ;
เสวนฺตีนํ ยาสํ ตาสํ, ปาจิตฺตาปตฺตึ สตฺถาห.
นิสีทนสฺสาปิ นิปชฺชนสฺส;
ปโยคพาหุลฺลวเสน โหติ;
อิจฺเจวมจฺจนฺตยเสน วุตฺตา;
ปาจิตฺติยานํ คณนา ปเนวํ.
ปาเท ¶ อาสนฺทิยา เฉตฺวา, ภิตฺวา ปลฺลงฺกวาฬเก;
อนาปตฺติ สมุฏฺาน-มนนฺตรสมํ มตํ.
ทุติยํ.
ฉนฺนํ อฺตรํ สุตฺตํ, ยทิ กนฺตติ ภิกฺขุนี;
ยตฺตกํ อฺฉิตํ หตฺถา, ตสฺมึ ตกฺกมฺหิ เวิเต.
เอกา ปาจิตฺติ นิทฺทิฏฺา, สุตฺตกนฺตนโต ปน;
สพฺพปุพฺพปโยเคสุ, ทุกฺกฏํ หตฺถวารโต.
น โทโส กนฺติตํ สุตฺตํ, ปุน กนฺตนฺติยา ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ตติยํ.
โกฏฺฏนํ ¶ ตณฺฑุลานํ ตุ, อาทึ กตฺวาน ทุกฺกฏํ;
สพฺพปุพฺพปโยเคสุ, เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา.
ภาชนานิ คเณตฺวาว, ปาจิตฺติ ยาคุอาทิสุ;
ขชฺชกาทีสุ รูปานํ, คณนาย หิ ทีปเย.
สเจ มาตาปิตูนมฺปิ, อาคตานํ ปนตฺตโน;
กิฺจิ กมฺมํ อกาเรตฺวา, กิฺจิ กาตุํ น วฏฺฏติ.
สงฺฆสฺส ยาคุปาเน วา, สงฺฆภตฺเตปิ วา ตถา;
เจติยสฺส จ ปูชาย, เวยฺยาวจฺจกรสฺส วา.
อตฺตโน จ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตติเยน สมา มตา.
จตุตฺถํ.
ปาจิตฺติ ¶ ธุรนิกฺเขเป, ยถา จีวรสิพฺพเน;
ตถา อิธ ปเนกาหํ, ปริหาโร น ลพฺภติ.
เสสํ วุตฺตนเยเนว, ตตฺถ จีวรสิพฺพเน;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, เวทิตพฺพํ วิภาวินา;
ปฺจมํ.
กาเยน กายพทฺเธน, ตถา นิสฺสคฺคิเยน วา;
คิหีนํ ปน ยํ กิฺจิ, ทนฺตโปโนทกํ วินา.
อชฺโฌหรณิยํ อฺํ, อฺเสํ ตุ ททาติ ยา;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, เปตฺวา สหธมฺมิเก.
ทนฺตกฏฺโทเก วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ มุนินา อิธ;
ยา น เทติ จ ทาเปติ, นิกฺขมิตฺวาปิ เทนฺติยา.
เทติ พาหิรเลปํ วา, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตติเยน สมา มตา.
ฉฏฺํ.
อทตฺวา ¶ ปริภฺุเชยฺย, ยา จาวสถจีวรํ;
ทิวเส ตุ จตุตฺเถ ตํ, โธวิตฺวา ปุน จีวรํ.
สามเณราย วา อนฺต-มโส อุตุนิยา สเจ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
ตสฺสา นิสฺสชฺชิเต ตสฺมึ, วุตฺตํ ตุ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อุตุนีนํ อภาเว ตุ, อฺาสํ ปุน ปริยเย.
อจฺฉินฺนจีวราทีน-มนาปตฺตาปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
สตฺตมํ.
อทตฺวา ¶ รกฺขณตฺถาย, วิหารํ สกวาฏกํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, จาริกํ ปกฺกมนฺติยา.
อตฺตโน คามโต อฺํ, คามํ คจฺฉนฺติยา ปน;
ปริกฺขิตฺตวิหารสฺส, ปริกฺเขปมฺปิ วา ตถา.
อิตรสฺสุปจารํ วา, ปเมน ปเทน ตํ;
ทุกฺกฏํ สมติกฺกนฺเต, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
อกวาฏพนฺธนสฺมึ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
อนฺตราเย อนาปตฺติ, ชคฺคิกํ อลภนฺติยา.
อาปทาสุ คิลานาย, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
อฏฺมํ.
หตฺถิอสฺสรถาทีหิ, สํยุตฺตํ สิปฺปเมว วา;
ปรูปฆาตกํ มนฺตา-คทโยคปฺปเภทกํ.
ปริยาปุเณยฺย เจ กิฺจิ, ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ปทาทีนํ วเสนิธ.
เลเข ปน อนาปตฺติ, ธารณาย จ คุตฺติยา;
ปริตฺเตสุ จ สพฺเพสุ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา.
นวมํ.
ทสเม ¶ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, นวเมน สมํ อิทํ;
สมุฏฺานาทโย ทฺวินฺนํ, ปทโสธมฺมสาทิสา.
ทสมํ.
จิตฺตาคารวคฺโค ปฺจโม.
สภิกฺขุกํ ¶ ปนารามํ, ชานิตฺวา ปวิสนฺติยา;
อนาปุจฺฉาว ยํ กิฺจิ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สเจ อนฺตมโส รุกฺข-มูลสฺสปิ จ ภิกฺขุนี;
อนาปุจฺฉา ปริกฺเขปํ, อติกฺกาเมติ ยา ปน.
อุปจาโรกฺกเม วาปิ, อปริกฺขิตฺตกสฺส ตุ;
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
อภิกฺขุเก สภิกฺขูติ, สฺาย ปนุโภสุปิ;
ชาตกงฺขาย วา ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปมํ ปวิสนฺตีนํ, ตาสํ สีสานุโลกิกา;
ตา สนฺนิปติตา ยตฺถ, ตาสํ คจฺฉติ สนฺติกํ.
สนฺตํ ภิกฺขุํ ปนาปุจฺฉา, มคฺโค วารามมชฺฌโต;
เตน คจฺฉนฺติยา วาปิ, อาปทาสุ วิสนฺติยา.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปมํ.
อกฺโกเสยฺย จ ยา ภิกฺขุํ, ปริภาเสยฺย วา ปน;
ติกปาจิตฺติยํ ตสฺสา, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีน-;
มตฺถธมฺมานุสาสนึ;
น โทโสมสวาเทน;
ตุลฺโย เสสนโย มโต.
ทุติยํ.
ยา ¶ สงฺฆํ ปริภาเสยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
เอกํ สมฺพหุลา วาปิ, ตเถว อิตราย วา.
ปริภาสนฺติยา ¶ ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ตติยํ.
นิมนฺติตาปิ วา สเจ, ปวาริตาปิ วา ปน;
นิมนฺตนปวารณา, อุโภปิ วุตฺตลกฺขณา.
ปุเรภตฺตํ ตุ ยาคฺุจ, เปตฺวา กาลิกตฺตยํ;
ยา จชฺโฌหรณตฺถาย, ยํ กิฺจิ ปน อามิสํ.
ปฏิคฺคณฺหาติ เจ ตสฺสา, คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา;
อชฺโฌหารวเสเนตฺถ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
กาลิกานิ จ ตีเณว, อาหารตฺถาย คณฺหติ;
คหเณ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตถา อชฺโฌหรนฺติยา.
นิมนฺติตา ยา ปน อปฺปวาริตา;
สเจปิ ยาคุํ ปิวตีธ วฏฺฏติ;
ตถา กเถตฺวา ปุน สามิกสฺส วา;
สเจปิ สา ภฺุชติ อฺโภชนํ.
กาลิกานิ จ ตีเณว, ปจฺจเย สติ ภฺุชติ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สมุฏฺานมิทํ ตุลฺยํ, อทฺธาเนน กฺริยากฺริยํ;
นิมนฺติตา อนาปุจฺฉา, สามึ ภฺุชติ เจ ปน.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, อกาเรตฺวาปิ วา ยทิ;
ปริภฺุชติ ยา ตสฺสา, ปาจิตฺติ กฺริยโต สิยา.
จตุตฺถํ.
ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ วา, ปาจิตฺติ กุลสนฺติเก;
กุลสฺสาวณฺณนํ วาปิ, ภิกฺขุนีนํ วทนฺติยา.
สนฺตํ ¶ ¶ ภาสนฺติยา โทสํ, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปฺจมํ.
อทฺธโยชนโต โอเร, ภิกฺขุ โอวาททายโก;
น วสติ สเจ มคฺโค, อเขโม วา สเจ สิยา.
อยํ อภิกฺขุโก นาม, อาวาโส ปน ตตฺถ หิ;
อุปคจฺฉนฺติยา วสฺสํ, อาปตฺติ อรุณุคฺคเม.
ปกฺกนฺตา ปกฺขสงฺกนฺตา, วิพฺภนฺตา วา มตาปิ วา;
วสฺสํ อุปคตา ภิกฺขู, อนาปตฺตาปทาสุปิ.
เสโส เยฺโย กถามคฺโค;
ภิกฺขุโนวาทโก ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน;
สมุฏฺานาทินา สมํ.
ฉฏฺํ.
ยา ภิกฺขุนุภโตสงฺเฆ, วสฺสํวุฏฺา ตโต ปุน;
‘‘นาหํ ปวาเรสฺสามี’’ติ, สา นิกฺขิปติ เจ ธุรํ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, คิลานายาปทาสุปิ.
ปริเยสิตฺวาปิ วา ภิกฺขุํ, น โทโส อลภนฺติยา;
อิทํ ตุ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมุทีริตํ.
สตฺตมํ.
‘‘โอวาทาทีนมตฺถาย, น คจฺฉิสฺสามฺยห’’นฺติ หิ;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
สทิสํ ¶ ตุ สมุฏฺานํ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อกฺริยํ โลกวชฺชฺจ, กายิกํ ทุกฺขเวทนํ.
อฏฺมํ.
‘‘น ¶ ยาจิสฺสามิ โอวาทํ, น ปุจฺฉิสฺสามุโปสถํ’’;
อิจฺเจวํ ปน นิกฺขิตฺเต, ธุเร ปาจิตฺติยํ สิยา.
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, คิลานายาปทาสุ วา;
น โทโส ปริเยสิตฺวา, ทุติยํ อลภนฺติยา.
อฏฺเมปิ อนาปตฺติ, เอวเมว ปกาสิตา;
อิทํ ตุ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมุทีริตํ.
นวมํ.
ปสาเข ปน สฺชาตํ, คณฺฑํ รุจิตเมว วา;
อนาปุจฺฉาว สงฺฆํ วา, คณํ เอเกน เอกิกา.
‘‘ภินฺท ผาเลหิ โธวา’’ติ, สพฺพาเนวาณาเปนฺติยา;
กเตสุ ทุกฺกฏานิจฺฉ, ตสฺสา ปาจิตฺติโย ฉ จ.
‘‘ยเมตฺถ อตฺถิ กาตพฺพํ, ตํ สพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’ติ;
อาณาเปติ สเจ เอวํ, โส จ สพฺพํ กโรติ เจ.
เอกาย ปน วาจาย, ทุกฺกฏานิ ปนจฺฉ จ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยจฺฉกฺกํ, ทฺวาทสาปตฺติโย สิยุํ.
เภทนาทีสุ เอกํ สา, อาณาเปติ สเจ ปน;
โส กโรติ จ สพฺพานิ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาปุจฺฉิตฺวาปิ วา วิฺุํ, คเหตฺวา ทุติยมฺปิ วา;
เภทนาทีนิ สพฺพานิ, การาเปติ สเจ ปน.
ตสฺสา ¶ อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ทสมํ.
อารามวคฺโค ฉฏฺโ.
คณํปริเยสนาทิสฺมึ, คพฺภินึ วุฏฺเปนฺติยา;
ตฺติยา กมฺมวาจาหิ, อุปชฺฌายาย ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย ¶ โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา;
ตถา คพฺภินิสฺาย, น จ คพฺภินิยา ปน.
อุโภ สฺชาตกงฺขาย, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตถาจรินิยา ตสฺสา, คณสฺสาปิ จ ทีปิตํ.
ทฺวีสฺวคพฺภินิสฺาย, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปมํ.
ทุติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํ, ปเมน สมํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
ทุติยํ.
ฉสฺวสิกฺขิตสิกฺขํ ตุ, สิกฺขมานฺหิ ภิกฺขุนี;
ทฺเว วสฺสานิ สิยาปตฺติ, วุฏฺาเปยฺย สเจ ปน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ธมฺมกมฺเม ตุ สตฺถุนา;
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
ฉสุ สิกฺขิตสิกฺขํ ยา, ทฺเว วสฺสานิ อขณฺฑโต;
วุฏฺาเปติ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา.
อิมา ¶ หิ ฉ จ สิกฺขาโย, สฏฺิวสฺสาปิ เจ ปน;
ปพฺพชฺชาย ปทาตพฺพา, อทตฺวา น จ การเย.
ตติยํ.
จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, อิธ สงฺเฆน สมฺมตํ;
สิกฺขมานมนาปตฺติ, โหติ ตํ วุฏฺเปนฺติยา.
อทินฺนา ปมํ โหติ, สเจ วุฏฺานสมฺมุติ;
ตตฺถาปิ จ ปทาตพฺพา, อุปสมฺปทมาฬเก.
ตติยฺจ จตุตฺถฺจ, สมุฏฺานาทินา ปน;
ปเมน สมํ เยฺยํ, จตุตฺถํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
จตุตฺถํ.
อูนทฺวาทสวสฺสํ ¶ ตุ, กฺจิ คิหิคตํ ปน;
ปริปุณฺณาติ สฺาย, น โทโส วุฏฺเปนฺติยา.
โหติ วานุปสมฺปนฺนา, อุปสมฺปาทิตาปิ สา;
อเสเสน จ เสสํ ตุ, ปเมน สมํ มตํ.
ปฺจมํ.
ฉฏฺํ ตุ ตติเย วุตฺต-นเยเนว วิภาวเย;
สตฺตมมฺปิ ตถา สพฺพํ, จตุตฺเถน สมํ มตํ.
ฉฏฺสตฺตมานิ.
ยํ ตุวฏฺฏกวคฺคสฺมึ, ทุกฺขิตํ สหชีวินึ;
วุตฺตํ เตน สมํ เยฺยํ, อฏฺมํ น วิเสสตา.
อฏฺมํ.
ทฺเว ¶ วสฺสานิ จ ยา กาจิ, วุฏฺาปิตปวตฺตินึ;
นานุพนฺเธยฺย เจ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
‘‘ทฺเว วสฺสานิ อหํ นานุ-พนฺธิสฺสามี’’ติ เจ ปน;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ตฺจ พาลมลชฺชึ วา, คิลานายาปทาสุ วา;
นานุพนฺธนฺติยา ตสฺสา, น โทสุมฺมตฺติกาย วา.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ ปนากฺริยํ วุตฺตํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
นวมํ.
วุฏฺาเปตฺวา ตุ ยา กาจิ, ภิกฺขุนี สหชีวินึ;
ตํ คเหตฺวา น คจฺเฉยฺย, น จฺํ อาณาเปยฺย เจ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, ทุติยํ อลภนฺติยา.
อาปทาสุ ¶ คิลานาย, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
น โทโส ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมิทํ ปน.
ทสมํ.
คพฺภินิวคฺโค สตฺตโม.
กุมาริภูตวคฺคสฺส, ปมาทีนิ ตีณิปิ;
คิหิคเตหิ ตีเหว, สทิสานีติ นิทฺทิเส.
ยา มหูปปทา ทฺเว ตุ, สิกฺขมานา ปนาทิโต;
‘‘คตา วีสติวสฺสา’’ติ, วิฺาตพฺพา วิภาวินา.
สเจ ¶ คิหิคตา โหนฺติ, น จ วา ปุริสํ คตา;
‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตพฺพา, ตา หิ สมฺมุติอาทิสุ.
น ตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา;
วตฺตพฺพา ปนุโภเปตา, เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏติ.
สมฺมุตึ ทสวสฺสาย, ทตฺวา ทฺวาทสวสฺสิกา;
กตฺตพฺพา อุปสมฺปนฺนา, เสสาสุปิ อยํ นโย.
ยา อฏฺารสวสฺสา ตุ, ตโต ปฏฺาย สา ปน;
วุตฺตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติปิ.
วุตฺตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, สามเณรี หิ ยา ปน;
‘‘กุมาริภูตา’’ อิจฺเจว, วตฺตพฺพา น ปนฺถา.
เอตา ตุ ปน ติสฺโสปิ, สิกฺขาสมฺมุติทานโต;
‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตุมฺปิ, วฏฺฏเตว น สํสโย.
ตติยํ.
อูนทฺวาทสวสฺสาว, วุฏฺาเปติ สเจ ปรํ;
หุตฺวา สยมุปชฺฌายา, สิกฺขมานํ ตุ ภิกฺขุนี.
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, ทุกฺกฏานมนนฺตรํ;
กมฺมวาจานโมสาเน, ตสฺสา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
จตุตฺถํ.
ปฺจเม ¶ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, จตุตฺถํ ปฺจมมฺปิ จ;
อุภยํ ติสมุฏฺานํ, ปฺจมํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
ปฺจมํ.
สงฺเฆนุปปริกฺขิตฺวา, ‘‘อลํ ตาวา’’ติ วาริตา;
อุปสมฺปาทิเตเนตฺถ, ปจฺฉา ขียติ โทสตา.
อุชฺฌายติ ¶ สเจ ฉนฺท-โทสาทีหิ กโรนฺติยา;
น โทโส ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ฉฏฺํ.
ลทฺเธ จ จีวเร ปจฺฉา, อสนฺเต อนฺตรายิเก;
‘‘วุฏฺาเปสฺสามิ นาห’’นฺติ, ธุรนิกฺเขปเน ปน.
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, คิลานายาปทาสุปิ;
น โทโส ปริเยสิตฺวา, ปริสํ อลภนฺติยา.
อิทฺหิ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานํ สจิตฺตกํ;
อกฺริยํ โลกวชฺชฺจ, โหติทํ ทุกฺขเวทนํ.
สตฺตมํ.
อฏฺมํ สตฺตเมเนว, สทิสํ ปน สพฺพถา;
นวเมปิ จ วตฺตพฺพํ, นตฺถิ อุตฺตานเมวิทํ.
นตฺถาชานนฺติยา โทโส, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อฏฺมนวมานิ.
มาตรา ปิตรา วาถ, นานฺุาตํ ตุ สามินา;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, ตํ วุฏฺาเปนฺติยา สิยา.
อุปสมฺปทกาลสฺมึ, ตถา ปพฺพาชนกฺขเณ;
ทฺวิกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิตพฺพํ ตุ, ภิกฺขุนีหิ, น ภิกฺขุนา.
อนาปตฺติ ¶ น ชานาติ, มาตุอาทีนมตฺถิตํ;
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, วาจโต กายวาจโต.
วาจามานสโต ¶ เจว, กายวาจาทิโตปิ จ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทสมํ.
ยา ปาริวาสิเกเนตฺถ, ฉนฺททาเนน ภิกฺขุนี;
วุฏฺาเปติ สเจ สิกฺข-มานํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อวุฏฺิตายนาปตฺติ, ปริสายาวิหาย วา;
ฉนฺทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอกาทสมํ.
ทฺวาทเส เตรเส วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
ทฺวาทสมเตรสมานิ.
กุมารีภูตวคฺโค อฏฺโม.
สมณี อคิลานา ยา, ธาเรยฺย ฉตฺตุปาหนํ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, โหตีติ ปริยาปุตา.
สเจ เอกปโยเคน, มคฺคสฺส คมเน ปน;
ทิวสมฺปิ จ ธาเรติ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
กทฺทมาทีนิ ปสฺสิตฺวา, โอมฺุจิตฺวา อุปาหนา;
ฉตฺตเมว จ ธาเรนฺตี, ยทิ คจฺฉติ ทุกฺกฏํ.
สเจ อุปาหนารุฬฺหา, ทิสฺวา คจฺฉาทิกํ ปน;
ตํ ฉตฺตมปนาเมตฺวา, ทุกฺกฏํ โหติ คจฺฉติ.
ฉตฺตมฺปิ อปนาเมตฺวา, โอมฺุจิตฺวา อุปาหนา;
ปุน ธาเรนฺติยา ตสฺสา, โหติ ปาจิตฺติยํ ปน.
ปโยคคณนาเยว ¶ ¶ , ปาจิตฺติคณนา สิยา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ทฺวิกทุกฺกฏํ.
อาราเม อุปจาเร วา, โทโส นตฺถาปทาสุปิ;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ปมํ.
โหติ ภิกฺขุนิยา ยานา, โอโรหิตฺวา ปุนปฺปุนํ;
อภิรูหนฺติยาปตฺติ, ปโยคคณนาวสา.
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ทุติยํ.
ยา จ ธาเรยฺย สงฺฆาณึ, ยํ กิฺจิปิ กฏูปิยํ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, โหตีติ ปริยาปุตา.
ธาเรนฺติยา ปเนตฺถาปิ, โอมฺุจิตฺวา ปุนปฺปุนํ;
ปโยคคณนาเยว, ตสฺสา ปาจิตฺติโย สิยุํ.
อาพาธปจฺจยา ยา ตุ, ธาเรติ กฏิสุตฺตกํ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
เสสํ ตุ ปเมเนว, สทิสนฺติ ปกาสิตํ;
อิธ จากุสลํ จิตฺตํ, โลกวชฺชํ วิเสสตา.
ตติยํ.
ธาเรติ ปน ยํ กิฺจิ, สเจ สีสูปคาทิสุ;
ตสฺสา ตสฺส จ วตฺถุสฺส, คณนาปตฺติโย สิยุํ.
อาพาธปจฺจยา ¶ โทโส, กิฺจิ ธาเรนฺติยา น จ;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สทิสํ ปริทีปิตํ.
จตุตฺถํ.
เยน ¶ เกนจิ คนฺเธน, สวณฺณาวณฺณเกน จ;
นฺหาสนฺติยา ปนาปตฺติ, นฺหาโนสาเน ปกาสิตา.
คนฺธโยชนโต สพฺพ-ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา;
อาพาธปจฺจยา โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺติกาย วา.
เสสํ ตุ ตติเยเนว, สทิสํ สพฺพถา มตํ;
ฉฏฺมฺปิ ตติเยเนว, สทิสนฺติ ปกาสิตํ.
ปฺจมฉฏฺานิ.
อุพฺพฏฺฏาเปยฺย จฺาย, สมฺพาหาเปยฺย วา ตถา;
โหติ ภิกฺขุนิยาปตฺติ, สเจ ภิกฺขุนิยา ปน.
เอตฺถ หตฺถมโมเจตฺวา, เอกา อุพฺพฏฺฏเน สิยา;
โมเจตฺวา ปน โมเจตฺวา, ปโยคคณนา สิยา.
สมฺพาหเนปิ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
อาปทาสุ คิลานาย, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
เสสํ ตุ ตติเยเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ;
สตฺตเมน สมานาว, อฏฺมาทีนิ ตีณิปิ.
สตฺตมฏฺมนวมทสมานิ.
ยา อนฺโตอุปจารสฺมึ, ภิกฺขุสฺส ปุรโต ปน;
อนาปุจฺฉา นิสีเทยฺย, ฉมายปิ น วฏฺฏติ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, ปุจฺฉิเต ทุกฺกฏทฺวยํ;
อาปทาสุ คิลานาย, น โทสุมฺมตฺติกาย วา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กถิเนน สมํ มตํ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอกาทสมํ.
อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ, ปฺหํ ปุจฺเฉยฺย โทสตา;
วินเย จ กโตกาสํ, สุตฺตํ ปุจฺฉนฺติยาปิ จ.
กาเรตฺวา ¶ ปน โอกาสํ, อโนทิสฺสาปิ ปุจฺฉติ;
น โทโส ปทโสธมฺม-สมุฏฺานมิทํ ปน.
ทฺวาทสมํ.
สํกจฺจิกํ วินา คามํ, ปทสา ปวิสนฺติยา;
ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส, ปริกฺเขโปกฺกเม ปน.
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา;
อุปจาโรกฺกเมเปตฺถ, เอเสว จ นโย มโต.
ยสฺสา สํกจฺจิกํ นฏฺํ, อจฺฉินฺนํ วาปิ เกนจิ;
อนาปตฺติ สิยา ตสฺสา, คิลานายาปทาสุปิ.
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ;
เสสํ วุตฺตนเยเนว, วิฺาตพฺพํ วิภาวินา.
เตรสมํ.
ฉตฺตุปาหนวคฺโค นวโม.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาจิตฺติยกถา นิฏฺิตา.
ปาฏิเทสนียกถา
อคิลานา ¶ สเจ สปฺปึ, ลทฺธํ วิฺตฺติยา สยํ;
‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คหเณ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อชฺโฌหารวเสเนว, ปาฏิเทสนิยํ สิยา;
ติปาฏิเทสนียํ ตุ, คิลานาย ทฺวิทุกฺกฏํ.
คิลานา วิฺาเปตฺวาน, ปจฺฉา เสวนฺติยาปิ จ;
คิลานายาวเสสํ วา, วิฺตฺตํ าตกาทิโต.
อฺสฺสตฺถาย ¶ วา อตฺต-ธเนนุมฺมตฺติกาย วา;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, อทฺธานสทิสํ มตํ.
ปมํ.
อยเมว จ เสเสสุ, ทุติยาทีสุ นิจฺฉโย;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
อนาคเตสุ สพฺเพสุ, สปฺปิอาทีสุ ปาฬิยํ;
ภฺุชนฺติยา ตุ วิฺตฺวา, อฏฺสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ปาฏิเทสนียกถา นิฏฺิตา.
เสขิยา ปน เย ธมฺมา, อุทฺทิฏฺา ปฺจสตฺตติ;
เตสํ มหาวิภงฺเค ตุ, วุตฺโต อตฺถวินิจฺฉโย.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
สิกฺขากรณียกถา นิฏฺิตา.
อุภโตปาติโมกฺขานํ ¶ ;
สวิภงฺคานเมว โย;
อตฺโถ อฏฺกถาสาโร;
โส จ วุตฺโต วิเสสโต.
ตฺจ สพฺพํ สมาทาย, วินยสฺส วินิจฺฉโย;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, หิตตฺถาย กโต มยา.
อิมํ ปฏิภานชนฺตุ โน ชนฺตุโน;
สุณนฺติ วินเย หิ เต เย หิเต;
ชนสฺส สุมตายเน ตายเน;
ภวนฺติ ปกตฺุโน ตฺุโน.
พหุสารนเย วินเย ปรเม;
อภิปตฺถยตา หิ วิสารทตํ;
ปรมา ปน พุทฺธิมตา มหตี;
กรณียตมา ยตินาทรตา.
อวคจฺฉติ โย ปน ภิกฺขุ อิมํ;
วินยสฺส วินิจฺฉยมตฺถยุตํ;
อมรํ อชรํ อรชํ อรุชํ;
อธิคจฺฉติ สนฺติปทํ ปน โส.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ภิกฺขุนีวิภงฺคกถา นิฏฺิตา.
ขนฺธกกถา
มหาวคฺโค
มหาขนฺธกกถา
ปพฺพชฺชากถา
สีลกฺขนฺธาทิยุตฺเตน ¶ ¶ , สุภกฺขนฺเธน เทสิเต;
ขนฺธเกปิ ปวกฺขามิ, สมาเสน วินิจฺฉยํ.
มาตรา อนนฺุาตํ, ปิตรา วาปิ ภิกฺขุโน;
ภณฺฑุกมฺมมปุจฺฉิตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุทฺเทสปริปุจฺฉาย, สยํ เจ พฺยาวโฏ สิยา;
ทหโร อาณาเปตพฺโพ, ปพฺพาเชตฺวานยาติ จ.
อุปชฺฌายมถุทฺทิสฺส, อวุตฺโต ทหโร ปน;
ปพฺพาเชติ สเจ ตํ โส, สยเมวาปิ วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วตฺตพฺโพ, ทหโร นตฺถิ ตตฺถ เจ;
‘‘ขณฺฑสีมมิมํ เนตฺวา, ปพฺพาเชตฺวานยา’’ติ จ.
สรณานิ ปเนตสฺส, ทาตพฺพาเนว อตฺตนา;
เอวมฺปิ ภิกฺขุนาเยว, โหติ ปพฺพาชิโต นโร.
ปุริสํ ภิกฺขุโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ;
อิตฺถึ ภิกฺขุนิโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วา ทาตุํ, สามเณรีปิ วา ตถา;
อาณตฺติยา อุภินฺนมฺปิ, กาสายานิ ลภนฺติ เต.
สยเมว จ ยํ กิฺจิ, ปพฺพาเชนฺเตน ภิกฺขุนา;
เกสาปนยนํ กตฺวา, ปมํ อุทเก ปุน.
นฺหาเปตพฺโพ ¶ ¶ สิยา สุฏฺุ, ฆํสิตฺวา โคมยาทินา;
สรีเร ปีฬกา วาปิ, กจฺฉุ วา ตสฺส โหนฺติ เจ.
มาตา ยถา นิยํปุตฺตํ, น ชิคุจฺฉติ สพฺพโส;
นฺหาเปตพฺโพว ยตินา, ตเถว อชิคุจฺฉตา.
กสฺมา? ปเนตฺตเกนาปิ, อุปกาเรน สาสเน;
โส สทา พลวสฺเนโห, โหตุปชฺฌายกาทิสุ.
วิโนเทตฺวา ปนุปฺปนฺนํ, อุกฺกณฺํ กุลปุตฺตกา;
สิกฺขาโย ปริปูเรตฺวา, นิพฺพานํ ปาปุณนฺติ หิ.
คนฺธจุณฺเณน วา ปจฺฉา, จุณฺเณนปิ หลิทฺทิยา;
สรีรํ ตสฺส สีสฺจ, อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปุนปฺปุนํ.
คิหิคนฺธํ วิโนเทตฺวา, กาสายานิ ปเนกโต;
ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ สกึ วาปิ, ทาตพฺพานิสฺส ภิกฺขุนา.
อถ หตฺเถปิ วา ตสฺส, อทตฺวา สยเมว ตํ;
อจฺฉาเทติ อุปชฺฌาโย, วฏฺฏตาจริโยปิ วา.
นิวาเสติ อนาณตฺโต, โส ปารุปติ วา สยํ;
อปเนตฺวา ตโต สพฺพํ, ปุน ทาตพฺพเมว ตํ.
ภิกฺขุนา ตุ สหตฺเถน, ตถา อาณตฺติยาปิ วา;
ทินฺนํ วฏฺฏติ กาสาวํ, นาทินฺนํ ปน วฏฺฏติ.
ตสฺเสว สนฺตกํ วาปิ, กา กถา อตฺตสนฺตเก;
วนฺทาเปตฺวา ตตฺถ ภิกฺขู, การาเปตฺวาน อุกฺกุฏึ.
อฺชลึ ปคฺคหาเปตฺวา, ทาตพฺพํ สรณตฺตยํ;
ปฏิปาฏิวเสเนว, น จ อุปฺปฏิปาฏิยา.
สเจ เอกปทํ วาปิ, เทติ เอกกฺขรมฺปิ วา;
ปฏิปาฏึ วิรชฺฌิตฺวา, คหิตํ เจ น วฏฺฏติ.
ติกฺขตฺตุํ ยทิ วา เทติ, พุทฺธํ สรณเมว วา;
ตถา เสเสสุ เจวมฺปิ, น ทินฺนาเนว โหนฺติ หิ.
กตฺวานุนาสิกนฺตานิ ¶ , เอกาพทฺธานิ วา ปน;
วิจฺฉินฺทิตฺวาถ ม-นฺตานิ, ทาตพฺพานิ วิชานตา.
อุปสมฺปทกมฺมํ ¶ ตุ, เอกโตสุทฺธิยา สิยา;
น โหติ ปน ปพฺพชฺชา, อุภโตสุทฺธิยา วินา.
ตสฺมา อาจริเยนาปิ, ตถานฺเตวาสิเกนปิ;
พุ-ทฺธ-การาทโย วณฺณา, านกรณสมฺปทํ.
อหาเปนฺเตน วตฺตพฺพา, ปพฺพชฺชาคุณมิจฺฉตา;
เอกวณฺณวินาเสน, ปพฺพชฺชา หิ น รูหติ.
ยทิ สิทฺธาปิ ปพฺพชฺชา, สรณาคมนโตว หิ;
ทาตพฺพา ทส สีลานิ, ปูรณตฺถาย ภิกฺขุนา.
ปพฺพชฺชากถา.
อุปชฺฌายมถาจริยํ, นิสฺสาย วสตา ปน;
กตฺตพฺพาเนว วตฺตานิ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนา.
อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ทนฺตกฏฺํ มุโขทกํ;
ทาตพฺพํ ตสฺส กาเลน, สเจ ยาคุ ภวิสฺสติ.
ยาคุ ตสฺสุปเนตพฺพา, สงฺฆโต กุลโตปิ วา;
ปตฺเต วตฺตฺจ กาตพฺพํ, วตฺตํ คามปฺปเวสเน.
จีวเร ยานิ วตฺตานิ, วุตฺตานิ หิ มเหสินา;
เสนาสเน ตถา ปาท-ปีกถลิกาทิสุ.
เอวมาทีนิ วตฺตานิ, สพฺพานิ ปน โรคโต;
วุฏฺานาคมนนฺตานิ, สตฺตตึสสตํ สิยุํ.
วตฺตเภเทน สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ ตุ ปกาสิตํ;
อนาทรวเสเนว, อกโรนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
อุปชฺฌายาจริยวตฺตกถา.
อุปชฺฌายสฺส ¶ วตฺตานิ, ตถา สทฺธิวิหาริเก;
สตํ เตรส โหนฺเตว, ตถานฺเตวาสิเกปิ จ.
สทฺธิวิหาริกนฺเตวาสิกวตฺตกถา.
ปกฺกนฺเต วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต;
อาณตฺติยา อุปชฺฌายา, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
โหติ อาจริยมฺหาปิ, ฉธา นิสฺสยเภทนํ;
ปกฺกนฺเต ¶ วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต.
อาณตฺติยํ อุภินฺนมฺปิ, ธุรนิกฺเขปเนปิ จ;
เอเกกสฺส อุภินฺนํ วา, นาลเย สติ ภิชฺชติ.
อุปชฺฌายสโมธาน-คตสฺสาปิ จ ภิชฺชติ;
ทสฺสนํ สวนฺจาติ, สโมธานํ ทฺวิธา มตํ.
อทฺธิกสฺส คิลานสฺส, คิลานุปฏฺกสฺส จ;
ยาจิตสฺส น โทโสว, วสิตุํ นิสฺสยํ วินา.
ชานตา อตฺตโน เจว, วเน ผาสุวิหารตํ;
สภาเค ทายเกสนฺเต, วสิตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
นิสฺสยปฏิปฺปสฺสมฺภนกถา.
กุฏฺึ คณฺฑึ กิลาสิฺจ, โสสิฺจ อปมาริกํ;
ตถา ราชภฏํ โจรํ, ลิขิตํ การเภทกํ.
กสาหตํ นรฺเจว, ปุริสํ ลกฺขณาหตํ;
อิณายิกฺจ ทาสฺจ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
หตฺถจฺฉินฺนมฬจฺฉินฺนํ, ปาทจฺฉินฺนฺจ ปุคฺคลํ;
กณฺณนาสงฺคุลิจฺฉินฺนํ, กณฺฑรจฺฉินฺนเมว จ.
กาณํ กุณิฺจ ขุชฺชฺจ, วามนํ ผณหตฺถกํ;
ขฺชํ ปกฺขหตฺเจว, สีปทึ ปาปโรคินํ.
ชราย ¶ ทุพฺพลํ อนฺธํ, พธิรฺเจว มมฺมนํ;
ปีสปฺปึ ตถา มูคํ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อติทีโฆติรสฺโส วา, อติกาโลปิ วา ตถา;
อจฺโจทาโตปิ วา มฏฺ-ตมฺพโลหนิทสฺสโน.
อติถูโล อติกิสฺโส, มหาสีโสปิ วา ตถา;
อติขุทฺทกสีเสน, สหิเตน ยุตฺโตปิ วา.
กุฏกุฏกสีโส ¶ วา, ตถา สิขรสีสโก;
เวฬุนาฬิสมาเนน, สีเสน จ ยุโต นโร.
กปฺปสีโสปิ ปพฺภาร-สีโส วา วณสีสโก;
ตถา กณฺณิกเกโส วา, ถูลเกโสปิ วา ตถา.
ปูตินิลฺโลมสีโส วา, ชาติปณฺฑรเกสโก;
ชาติยา ตมฺพเกโส วา, ตเถวาวฏฺฏสีสโก.
สีสโลเมกพทฺเธหิ, ภมุเกหิ ยุโตปิ วา;
สมฺพทฺธภมุโก วาปิ, นิลฺโลมภมุโกปิ วา.
มหนฺตขุทฺทเนตฺโต วา, ตถา วิสมโลจโน;
เกกโร วาปิ คมฺภีร-เนตฺโต วิสมจกฺกโล.
ชตุมูสิกกณฺโณ วา, หตฺถิกณฺโณปิ วา ปน;
ฉิทฺทมตฺตกกณฺโณ วา, ตเถวาวิทฺธกณฺณโก.
ตถา ฏงฺกิตกณฺโณ วา, ปูติกณฺโณปิ วา ปน;
โยนกาทิปฺปเภโทปิ, นายํ ปริสทูสโก.
อติปิงฺคลเนตฺโต วา, ตถา นิปฺปขุมกฺขิ วา;
อสฺสุปคฺฆรเนตฺโต วา, ปกฺกปุปฺผิตโลจโน.
ตเถว จ มหานาโส, อติขุทฺทกนาสิโก;
ตถา จิปิฏนาโส วา, นโร กุฏิลนาสิโก.
นิจฺจวิสฺสวนาโส ¶ วา, โย วา ปน มหามุโข;
วงฺกภินฺนมุโข วาปิ, มหาโอฏฺโปิ วา ปน.
ตถา ตนุกโอฏฺโ วา, วิปุลุตฺตรโอฏฺโก;
โอฏฺฉินฺโนปิ อุปฺปกฺก-มุโข เอฬมุโขปิ วา.
สงฺขตุณฺโฑปิ ทุคฺคนฺธ-มุโข วา ปน ปุคฺคโล;
มหาทนฺโตปิ อจฺจนฺตํ, ตถา อสุรทนฺตโก.
เหฏฺา อุปริโต วาปิ, พหินิกฺขนฺตทนฺตโก;
อทนฺโต ปูติทนฺโต วา, อติขุทฺทกทนฺตโก.
ยสฺส ทนฺตนฺตเร ทนฺโต, กาฬกทนฺตสนฺนิโภ;
สุขุโมว ิโต, ตํ เจ, ปพฺพาเชตุมฺปิ วฏฺฏติ.
โย ¶ มหาหนุโก โปโส;
ทีเฆน หนุนา ยุโต;
จิปิฏหนุโก วาปิ;
รสฺเสน หนุนา ยุโต.
นิมฺมสฺสุทาิโก วาปิ, อติทีฆคโลปิ วา;
อติรสฺสคโลปิ วา, ภินฺนคณฺิคโลปิ วา.
ตถา ภฏฺํสกูโฏ วา, ภินฺนปิฏฺิอุโรปิ วา;
สุทีฆรสฺสหตฺโถ วา, กจฺฉุกณฺฑุสมายุโต.
มหานิสทมํโส วา, อุทฺธนคฺคุปมายุโต;
วาตณฺฑิโก มหาอูรุ, สงฺฆฏฺฏนกชาณุโก.
ภินฺนชาณุ มหาชาณุ, ทีฆชงฺโฆ วิชงฺฆโก;
วิกโฏ วาปิ ปณฺโห วา, ตถา อุพฺพทฺธปิณฺฑิโก.
ยฏฺิชงฺโฆ มหาชงฺโฆ, มหาปาโทปิ โย นโร;
ตถา ปิฏฺิกปาโท วา, มหาปณฺหิปิ วา ปน.
วงฺกปาโท ¶ นโร โย วา, คณฺิกงฺคุลิโกปิ วา;
โย ปนนฺธนโข วาปิ, กาฬปูตินโขปิ จ.
อิจฺเจวมาทิกํ กฺจิ, นรํ ปริสทูสกํ;
ปพฺพาเชนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปริสทูสกกถา.
‘‘สามเณรชฺช มา ขาท, มา ภฺุช จ ปิวา’’ติ จ;
นิวาเรนฺตสฺส อาหารํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘นิวาเรสฺสามิ อาหาร’’-มิติ วา ปตฺตจีวรํ;
อนฺโต นิกฺขิปโต สพฺพ-ปโยเคสุปิ ทุกฺกฏํ.
ทุพฺพจสามเณรสฺส, อนาจารสฺส เกวลํ;
ทณฺฑกมฺมํ หเว กตฺวา, หิตกาเมน ภิกฺขุนา.
ยาคุํ วา ปน ภตฺตํ วา, ทสฺเสตฺวา กิร ภาสิตุํ;
‘‘อาหเฏ ทณฺฑกมฺเม ตฺวํ, ลจฺฉสีท’’นฺติ วฏฺฏติ.
อปราธานุรูเปน ¶ , ทณฺฑกมฺมํ ตุ การเย;
วาลิกาสลิลาทีน-มาหราปนเมว ตํ.
สีเส วา นิกฺขิปาเปตุํ, ปาสาณาทีนิ กานิจิ;
นิปชฺชาเปตุมุณฺเห วา, ปาสาเณ ภูมิยาปิ วา.
อุทกํ วา ปเวเสตุํ, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
อิธาวรณมตฺตํ ตุ, ทณฺฑกมฺมํ ปกาสิตํ.
นิวารณกถา.
ปกฺโขปกฺกมิกาสิตฺตา, จตุตฺโถ ปนุสูยโก;
นปุํสเกน ปฺเจเต, ปณฺฑกา ปริทีปิตา.
เตสุ อาสิตฺตุสูยานํ, ปพฺพชฺชา น นิวาริตา;
อิตเรสํ ตุ ติณฺณมฺปิ, ปณฺฑกานํ นิวาริตา.
วาริตา ¶ ยสฺส ปพฺพชฺชา, นาเสตพฺโพติ โส มโต;
ติวิเธ ปน เต ตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปณฺฑกกถา.
ลิงฺคตฺเถโน จ สํวาส-ตฺเถโน ตทุภยสฺส จ;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ติวิโธปิ ปวุจฺจติ.
สยเมว จ โย ตตฺถ, ปพฺพชิตฺวา น คณฺหติ;
ภิกฺขุวสฺสานิ วา เนว, ยถาวุฑฺฒมฺปิ วนฺทนํ.
ลิงฺคตฺเถโน อยํ ลิงฺค-มตฺตสฺส เถนโต สิยา;
โย จ ปพฺพชิโต หุตฺวา, ภิกฺขุวสฺสานิ คณฺหติ.
สํวาสํ สาทิยนฺโตว, สํวาสตฺเถนโก มโต;
อุภยตฺเถนโก วุตฺต-นโยเยว, ยถาห จ.
‘‘ราชทุพฺภิกฺขกนฺตาร-โรคเวริภเยหิ วา;
จีวราหรณตฺถํ วา, ลิงฺคมาทิยตีธ โย.
สํวาสํ นาธิวาเสติ, ยาว โส สุทฺธมานโส;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ตาว เอส น วุจฺจติ’’.
เถยฺยสํวาสกกถา.
‘‘ติตฺถิโยหํ ¶ ภวิสฺส’’นฺติ, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุ เจ;
สลิงฺเคเนว โย ยาติ, ติตฺถิยานมุปสฺสยํ.
คจฺฉโต ปทวาเรน, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, ลิงฺเค เตสํ ตุ นิสฺสิเต.
‘‘ติตฺถิโยหํ ภวิสฺส’’นฺติ, กุสจีราทิกํ ปน;
สยเมว นิวาเสติ, โสปิ ปกฺกนฺตโก สิยา.
นคฺโค ¶ อาชีวกาทีนํ, คนฺตฺวา เตสํ อุปสฺสยํ;
ลฺุจาเปติ สเจ เกเส, วตฺตานาทิยตีธ วา.
โมรปิฺฉาทิกํ เตสํ, ลิงฺคํ คณฺหาติ วา สเจ;
สารโต เจว วา เตสํ, ปพฺพชฺชํ ลทฺธิเมว วา.
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, น ปเนส วิมุจฺจติ;
นคฺคสฺส คจฺฉโต วุตฺตํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ.
วุตฺโต อนุปสมฺปนฺน-วเสน เถยฺยวาสโก;
ตถา ติตฺถิยปกฺกนฺโต, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนา.
ติตฺถิยปกฺกนฺตกถา.
นาโค วาปิ สุปณฺโณ วา, ยกฺโข สกฺโกปิ วา อิธ;
ติรจฺฉานคโต วุตฺโต, ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติ.
ติรจฺฉานกถา.
ปฺจานนฺตริเก โปเส, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อุภโตพฺยฺชนฺเจว, ตถา ภิกฺขุนิทูสกํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, ภิกฺขุนีนํ ตุ สนฺติเก;
ทูเสตฺวา ปน โส เนว, ภิกฺขุนีทูสโก สิยา.
สเจ อนุปสมฺปนฺน-ทูสโก อุปสมฺปทํ;
ลภเตว จ ปพฺพชฺชํ, สา จ เนว ปราชิตา.
เอกาทสอภพฺพปุคฺคลกถา.
นูปสมฺปาทนีโยว ¶ , อนุปชฺฌายโก นโร;
กโรโต ทุกฺกฏํ โหติ, น กุปฺปติ สเจ กตํ.
กุปฺปตีติ ¶ วทนฺเตเก, น คเหตพฺพเมว ตํ;
เสเสสุปิ อยํ เยฺโย, นโย สพฺพตฺถ วิฺุนา.
อุปสมฺปทกมฺมสฺส, อภพฺพา ปฺจวีสติ;
อชานิตฺวา กโต จาปิ, โอสาโร นาสนารโห.
หตฺถจฺฉินฺนาทิพาตฺตึส, กุฏฺิอาทิ จ เตรส;
อปตฺโต เตสโมสาโร, กโต เจ ปน รูหติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
โหนฺติ อาจริยา ตโย;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
ตีหิ อาจริเยเหว, เอกโต อนุสาวนํ;
โอสาเรตฺวา กตํ กมฺมํ, น จ กุปฺปติ กปฺปติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
อาจริโยปิ ตเถกโต;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
อนุปุพฺเพน สาเวตฺวา, เตสํ นามํ ตุ เตน จ;
เอกโต อนุสาเวตฺวา, กตมฺปิ จ น กุปฺปติ.
นานุปชฺฌายเกนาปิ, นานาจริยเกน จ;
อฺมฺานุสาเวตฺวา, กตํ กมฺมฺจ วฏฺฏติ.
สุมโน ติสฺสเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ;
ติสฺโส สุมนเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ.
นานุปชฺฌายเกเนว, เอกาจริยเกนิธ;
อุปสมฺปทา ปฏิกฺขิตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
มหาขนฺธกกถา.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา
พทฺธาพทฺธวเสเนว ¶ ¶ , สีมา นาม ทฺวิธา มตา;
นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ตุ, ฆเฏตฺวา ปน สมฺมตา.
อยํ สีมาวิปตฺตีหิ, เอกาทสหิ วชฺชิตา;
พทฺธา นาม สิยา สีมา, สา ติสมฺปตฺติสํยุตา.
ขณฺฑสมานสํวาสา-วิปฺปวาสาทิเภทโต;
อิติ พทฺธา ติธา วุตฺตา, อพทฺธาปิ ติธา มตา.
คามโต อุทกุกฺเขปา, สตฺตพฺภนฺตรโตปิ จ;
ตตฺถ คามปริจฺเฉโท, ‘‘คามสีมา’’ติ วุจฺจติ.
ชาตสฺสเร สมุทฺเท วา, นทิยา วา สมนฺตโต;
มชฺฌิมสฺสุทกุกฺเขโป, อุทกุกฺเขปสฺิโต.
อคามเก อรฺเ ตุ, สตฺเตวพฺภนฺตรา ปน;
สมนฺตโต อยํ สีมา, สตฺตพฺภนฺตรนามิกา.
เอกํ อพฺภนฺตรํ วุตฺตํ, อฏฺวีสติหตฺถกํ;
คุฬุกฺเขปนเยเนว, อุทกุกฺเขปกา มตา.
อิมา ทฺเว ปน สีมาโย, วฑฺฒนฺติ ปริสาวสา;
อพฺภนฺตรูทกุกฺเขปา, ิโตกาสา ปรํ สิยุํ.
ิโต อนฺโตปริจฺเฉเท, หตฺถปาสํ วิหาย วา;
ตตฺตกํ อนติกฺกมฺม, ปริจฺเฉทมฺปิ วา ปรํ.
ิโต กมฺมํ วิโกเปติ, อิติ อฏฺกถานโย;
ตสฺมา โส หตฺถปาเส วา, กาตพฺโพ พหิ วา ปน.
พทฺธสีมาย สณฺานํ, นิมิตฺตํ ทิสกิตฺตนํ;
ตฺวา ปมาณํ โสเธตฺวา, สีมํ พนฺเธยฺย ปณฺฑิโต.
ติโกณํ ¶ จตุรสฺสฺจ, วฏฺฏฺจ ปณวูปมํ;
วิตานํ ธนุกาการํ, มุทิงฺคสกฏูปมํ.
ปพฺพตํ ¶ วนํ ปาสาณํ, รุกฺขํ มคฺคฺจ วมฺมิกํ;
อุทกฺจ นทิฺจาติ, นิมิตฺตานฏฺ ทีปเย.
เตสุ ตีณิ นิมิตฺตานิ, อาทึ กตฺวา สมนฺตโต;
นิมิตฺตานํ สเตนาปิ, พนฺธิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ติโยชนปรา สีมา, อุกฺกฏฺาติ ปกาสิตา;
เอกวีสติ ภิกฺขูนํ, คณฺหนฺตี เหฏฺิมา มตา.
อุกฺกฏฺายปิ อุกฺกฏฺา, เหฏฺิมายปิ เหฏฺิมา;
เอตา ทฺเวปิ อสีมาติ, วุตฺตา อาทิจฺจพนฺธุนา.
นิมิตฺตํ ปน กิตฺเตตฺวา, สพฺพเมว สมนฺตโต;
ปจฺฉา ตฺติทุติเยน, สีมํ พนฺธิตุมรหติ.
พนฺธิตฺวานนฺตรํ ปจฺฉา, จีวราวิปฺปวาสกํ;
สมฺมนฺนิตฺวาน พทฺธา สา-วิปฺปวาสาติ วุจฺจติ.
นทีสรสมุทฺเทสุ, สีมํ พนฺธติ เจ ปน;
น โวตฺถรติ เตเนว, อสีมาติ ชิโนพฺรวิ.
สีมากถา.
ทินการกกตฺตพฺพา-การานฺจ วสา ปน;
นเววุโปสถา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
จาตุทฺทโส ปนฺนรโส, สามคฺคี จ อุโปสโถ;
ทิวเสเนว นิทฺทิฏฺา, ตโยเปเต อุโปสถา.
สงฺเฆ อุโปสโถ เจว, คเณ ปุคฺคลุโปสโถ;
การกานํ วเสเนว, ตโย วุตฺตา อุโปสถา.
สุตฺตุทฺเทสาภิธาโน ¶ จ, ปาริสุทฺธิอุโปสโถ;
อธิฏฺานนฺติ นิทฺทิฏฺา, ตโย กมฺเมนุโปสถา.
สงฺฆสฺส ปาติโมกฺโข จ, ปาริสุทฺธิ คณสฺส จ;
อธิฏฺานมเถกสฺส, นิทฺทิฏฺํ ปน สตฺถุนา.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทสา, ปฺจ วุตฺตา มเหสินา;
นิทานํ อุทฺทิสิตฺวาน, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อยเมว ¶ นโย เยฺโย, เสเสสุปิ จ วิฺุนา;
จตฺตาโร ภิกฺขุนีนฺจ, อุทฺเทสา นวิเม ปน.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทโส, กาตพฺโพว อุโปสเถ;
อนฺตรายํ วินา เจว, อนุทฺเทโส นิวาริโต.
เถโร จ อิสฺสโร ตสฺส;
‘‘เถราเธยฺย’’นฺติ ปาโต;
อวตฺตนฺเตน อชฺฌิฏฺโ;
ยสฺส โส ปน วตฺตติ.
อุทฺทิสนฺเต สมปฺปา วา, อาคจฺฉนฺติ สเจ ปน;
อุทฺทิฏฺํ ตํ สุอุทฺทิฏฺํ, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อุทฺทิฏฺมตฺเต ภิกฺขูนํ, ปริสายุฏฺิตาย วา;
ปาริสุทฺธิ ตุ กตฺตพฺพา, มูเล เตสํ, สเจ พหู.
สมฺมชฺชิตุํ ปทีเปตุํ, ปฺาเปตุํ ทกาสเน;
วินิทฺทิฏฺสฺส เถเรน, อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
กตฺวา สมฺมชฺชนํ ทีปํ, เปตฺวา อุทกาสนํ;
คณตฺตึ เปตฺวาว, กตฺตพฺโพ ตีหุโปสโถ.
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, อธิฏฺเยฺย ปเนกโก;
โน เจ อธิฏฺเหยฺยสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อธมฺเมน ¶ จ วคฺเคน, สมคฺเคน อธมฺมโต;
ตถา ธมฺเมน วคฺเคน, สมคฺเคน จ ธมฺมโต.
อุโปสถสฺส เอตานิ, กมฺมานีติ ชิโนพฺรวิ;
จตูสฺวปิ ปเนเตสุ, จตุตฺถํ ธมฺมิกํ มตํ.
อธมฺเมนิธ วคฺโค หิ, กตโม เจตฺถุโปสโถ?
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, อธมฺโม วคฺคุโปสโถ.
อธมฺเมน สมคฺโค หิ, จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, สมคฺโค โหตฺยธมฺมิโก.
ธมฺเมน ¶ ปน วคฺโค หิ, กตโม โส อุโปสโถ;
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺเต เจ, วคฺโค ธมฺเมนุโปสโถ.
ธมฺมโต หิ สมคฺโค โส;
จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺตีธ;
สมคฺโค ธมฺมโต มโต.
วคฺเค สมคฺเค วคฺโคติ, สฺิโน วิมติสฺส วา;
อุโปสถํ กโรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เภทาธิปฺปายโต ตสฺส, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปน;
วคฺเค สมคฺเคนาปตฺติ, สมคฺโคติ จ สฺิโน.
อุกฺขิตฺเตน คหฏฺเน, เสเสหิ สหธมฺมิหิ;
จุตนิกฺขิตฺตสิกฺเขหิ, เอกาทสหิ วา สห.
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, สภาคาปตฺติเกน วา;
ฉนฺเทน ปาริวุตฺเถน, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อเทเสตฺวา ¶ ปนาปตฺตึ, นาวิกตฺวาน เวมตึ;
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, ทิเน วา อนุโปสเถ.
อุโปสเถ ปนาวาสา, สภิกฺขุมฺหา จ ภิกฺขุนา;
อาวาโส วา อนาวาโส, น คนฺตพฺโพ กุทาจนํ.
ยสฺมึ อุโปสเถ กิจฺจํ;
อาวาเส ปน วตฺตติ;
โส เจ สภิกฺขุโก นาม;
อาวาโสติ ปกาสิโต.
อุโปสโถ กิมตฺถาย, กิมตฺถาย ปวารณา;
อุโปสโถ สมคฺคตฺโถ, วิสุทฺธตฺถา ปวารณา.
โกเปตุํ ธมฺมิกํ กมฺมํ, ปฏิกฺโกเสยฺย ทุกฺกฏํ;
ฉนฺทํ วา กายสามคฺคึ, อเทนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
โหติ ¶ ปฺจวิโธ สงฺโฆ, จตุวคฺคาทิเภทโต;
โส จ กตฺตพฺพกมฺมสฺส, วเสน ปริทีปิโต.
ปวารณํ ตถาพฺภานํ, กมฺมฺจ อุปสมฺปทํ;
เปตฺวา จตุวคฺเคน, อกตฺตพฺพํ น วิชฺชติ.
ปฺจวคฺเคน อพฺภานํ, มชฺฌเทสูปสมฺปทํ;
ทสวคฺเคน อพฺภานํ, วินา สพฺพํ ตุ วฏฺฏติ.
กมฺมํ วีสติวคฺเคน, น กตฺตพฺพํ น กิฺจิปิ;
อูเน โทโสติ าเปตุํ, นาธิเก อติเรกตา.
จตฺตาโร ปกตตฺตาว, กมฺมปฺปตฺตาติ ทีปิตา;
จตุวคฺเคน กตฺตพฺเพ, เสเสสุ จ อยํ นโย.
จตุวคฺคาทิกตฺตพฺพํ, กตฺวาสํวาสปุคฺคลํ;
คณปูรํ กโรนฺตสฺส, กตํ กุปฺปติ ทุกฺกฏํ.
ปริวาสาทิกมฺเมปิ ¶ , ตตฺรฏฺํ คณปูรกํ;
กตฺวา ปน กโรนฺตานํ, ตถา, เสสํ ตุ วฏฺฏติ.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา.
วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกกถา
ปุริมา ปจฺฉิมา จาติ, ทุเว วสฺสูปนายิกา;
อาลโย วา วจีเภโท, กตฺตพฺโพ อุปคจฺฉตา.
วสฺสูปคมนํ วาปิ, ชานํ อนุปคจฺฉโต;
เตมาสมวสิตฺวา วา, จรนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
รุกฺขสฺส สุสิเร ฉตฺเต, จาฏิฉวกุฏีสุ วา;
อชฺโฌกาเสปิ วา วสฺสํ, อุปคนฺตุํ น วฏฺฏติ.
วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺติ, อนฺตราโย สเจ สิยา;
ฉินฺนวสฺสสฺส ภิกฺขุสฺส, วาริตาว ปวารณา.
มาตาปิตูนํ ¶ ปน ทสฺสนตฺถํ;
ปฺจนฺนมตฺเถ สหธมฺมิกานํ;
ทฏฺุํ คิลานํ ตทุปฏฺกานํ;
ภตฺตาทิ เนสํ ปริเยสนตฺถํ.
ตถานภิรตํ คนฺตฺวา, วูปกาเสสฺสมุฏฺิตํ;
ทิฏฺึ วา ตสฺส กุกฺกุจฺจํ, วิโนเทสฺสามหนฺติ วา.
เอวํ สตฺตาหกิจฺเจน, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
อเปสิเตปิ คนฺตพฺพํ, ปเคว ปหิเต ปน.
วสฺสํ อุปคเตเนตฺถ, อนิมนฺติตภิกฺขุนา;
ธมฺมสฺส สวนตฺถาย, คนฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
‘‘อสุกํ ¶ นาม ทิวสํ, สนฺนิปาโต ภวิสฺสติ’’;
อิจฺเจวํ กติกา ปุพฺพํ, กตา เจ ปน วฏฺฏติ.
‘‘โธวิสฺสามิ รชิสฺสามิ, ภณฺฑก’’นฺติ น วฏฺฏติ;
สจาจริยุปชฺฌายา, ปหิณนฺติ จ วฏฺฏติ.
อุทฺเทสาทีนมตฺถาย, คนฺตุํ เนว จ วฏฺฏต