📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
วินยวินิจฺฉโย
คนฺถารมฺภกถา
วนฺทิตฺวา ¶ ¶ สิรสา เสฏฺํ, พุทฺธมปฺปฏิปุคฺคลํ;
ภวาภาวกรํ ธมฺมํ, คณฺเจว นิรงฺคณํ.
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, หิตตฺถาย สมาหิโต;
ปวกฺขามิ สมาเสน, วินยสฺสวินิจฺฉยํ.
อนากุลมสํกิณฺณํ, มธุรตฺถปทกฺกมํ;
ปฏุภาวกรํ เอตํ, ปรมํ วินยกฺกเม.
อปารํ โอตรนฺตานํ, สารํ วินยสาครํ;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, นาวาภูตํ มโนรมํ.
ตสฺมา วินยนูปายํ, วินยสฺสวินิจฺฉยํ;
อวิกฺขิตฺเตน จิตฺเตน, วทโต เม นิโพธถ.
ภิกฺขุวิภงฺโค
ปาราชิกกถา
ปมปาราชิกกถา
ติวิเธ ¶ ¶ ติลมตฺตมฺปิ, มคฺเค เสวนเจตโน;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺโต, อลฺโลกาเส ปราชิโต.
ปเวสนํ ปวิฏฺํ วา, ิตมุทฺธรณมฺปิ วา;
สสิกฺโข สาทิยนฺโต โส, เปตฺวา กิริยํ จุโต.
สนฺถเตนงฺคชาเตน, สนฺถตํ วา อสนฺถตํ;
มคฺคํ ปน ปเวเสนฺโต, ตเถวาสนฺถเตน จ.
อุปาทินฺเนนุปาทินฺเน, อนุปาทินฺนเกน วา;
ฆฏฺฏิเต อนุปาทินฺเน, สเจ สาทิยเตตฺถ โส.
โหติ ปาราชิกกฺเขตฺเต, ปวิฏฺเ ตุ ปราชิโต;
เขตฺเต ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, ทุกฺกฏฺจ วินิทฺทิเส.
มเต อกฺขายิเต จาปิ, เยภุยฺยกฺขายิเตปิ จ;
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, โหติ ปาราชิโก นโร.
เยภุยฺยกฺขายิเต จาปิ, อุปฑฺฒกฺขายิเตปิ จ;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
นิมิตฺตมตฺตํ เสเสตฺวา, ขายิเตปิ สรีรเก;
นิมิตฺเต เมถุนํ ตสฺมึ, เสวโตปิ ปราชโย.
อุทฺธุมาตาทิสมฺปตฺเต, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ;
ขายิตากฺขายิตํ นาม, สพฺพํ มตสรีรเก.
ฉินฺทิตฺวา ปน ตจฺเฉตฺวา, นิมิตฺตุปฺปาฏิเต ปน;
วณสงฺเขปโต ตสฺมึ, เสวํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
ตโต ¶ ¶ เมถุนราเคน, ปติตาย นิมิตฺตโต;
ตายํ อุปกฺกมนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ มํสเปสิยํ.
นขปิฏฺิปฺปมาเณปิ, มํเส นฺหารุมฺหิ วา สติ;
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, ชีวมาเน ปราชิโต.
กณฺณจฺฉิทฺทกฺขินาสาสุ, วตฺถิโกเส วเณสุ วา;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺโต, ราคา ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
อวเสสสรีรสฺมึ, อุปกจฺฉูรุกาทิสุ;
วสา เมถุนราคสฺส, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อสฺสโคมหิสาทีนํ, โอฏฺคทฺรภทนฺตินํ;
นาสาสุ วตฺถิโกเสสุ, เสวํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
ตถา สพฺพติรจฺฉานํ, อกฺขิกณฺณวเณสุปิ;
อวเสสสรีเรสุ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
เตสํ อลฺลสรีเรสุ, มตานํ เสวโต ปน;
ติวิธาปิ สิยาปตฺติ, เขตฺตสฺมึ ติวิเธ สติ.
พหิ เมถุนราเคน, นิมิตฺตํ อิตฺถิยา ปน;
นิมิตฺเตน ฉุปนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
กายสํสคฺคราเคน, นิมิตฺเตน มุเขน วา;
นิมิตฺตํ อิตฺถิยา ตสฺส, ฉุปโต ครุกํ สิยา.
ตเถโวภยราเคน, นิมิตฺตํ ปุริสสฺสปิ;
นิมิตฺเตน ฉุปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ตุ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
ถุลฺลจฺจยํ ฉุปนฺตสฺส, โหติ เมถุนราคโต.
กายสํสคฺคราเคน, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
นิมิตฺเตน นิมิตฺตสฺส, ฉุปเน ทุกฺกฏํ มตํ.
องฺคชาตํ ปเวเสตฺวา, ตมาวฏฺฏกเต มุเข;
ตตฺถากาสคตํ กตฺวา, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา ¶ จตูหิ ปสฺเสหิ, อิตฺถิยา เหฏฺิมตฺตลํ;
อฉุปนฺตํ ปเวเสตฺวา, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุปฺปาฏิโตฏฺมํเสสุ ¶ , พหิ นิกฺขนฺตเกสุ วา;
ทนฺเตสุ วายมนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
อฏฺิสงฺฆฏฺฏนํ กตฺวา, มคฺเค ทุวิธราคโต;
สุกฺเก มุตฺเตปิ วามุตฺเต, วายมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อิตฺถึ เมถุนราเคน, อาลิงฺคนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
หตฺถคฺคาหปรามาส-จุมฺพนาทีสฺวยํ นโย.
อปเท อหโย มจฺฉา, กโปตา ทฺวิปเทปิ จ;
โคธา จตุปฺปเท เหฏฺา, วตฺถุ ปาราชิกสฺสิเม.
เสเวตุกามตาจิตฺตํ, มคฺเค มคฺคปฺปเวสนํ;
อิทมงฺคทฺวยํ วุตฺตํ, ปมนฺติมวตฺถุโน.
ทุกฺกฏํ ปมสฺเสว, สามนฺตมิติ วณฺณิตํ;
เสสานํ ปน ติณฺณมฺปิ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
‘‘อนาปตฺตี’’ติ าตพฺพํ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตเถวาสาทิยนฺตสฺส, ชานนฺตสฺสาทิกมฺมิโน.
วินเย อนยูปรเม ปรเม;
สุชนสฺส สุขานยเน นยเน;
ปฏุ โหติ ปธานรโต น รโต;
อิธ โย ปน สารมเต รมเต.
อิมํ หิตวิภาวนํ ภาวนํ;
อเวทิ สุรสมฺภวํ สมฺภวํ;
ส มารพฬิสาสเน สาสเน;
สโม ภวตุปาลินา ปาลินา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปมปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
ทุติยปาราชิกกถา
อาทิยนฺโต ¶ หรนฺโตว-หรนฺโต อิริยาปถํ;
วิโกเปนฺโต ตถา านา, จาเวนฺโตปิ ปราชิโต.
ตตฺถ ¶ นาเนกภณฺฑานํ, ปฺจกานํ วสา ปน;
อวหารา ทเสเวเต, วิฺาตพฺพา วิภาวินา.
สาหตฺถาณตฺติโก เจว, นิสฺสคฺโค อตฺถสาธโก;
ธุรนิกฺเขปนฺจาติ, อิทํ สาหตฺถปฺจกํ.
ปุพฺพสหปโยโค จ, สํวิทาหรณมฺปิ จ;
สงฺเกตกมฺมํ เนมิตฺตํ, ปุพฺพโยคาทิปฺจกํ.
เถยฺยปสยฺหปริกปฺป-ปฏิจฺฉนฺนกุสาทิกา;
อวหารา อิเม ปฺจ, เวทิตพฺพาว วิฺุนา.
วตฺถุกาลคฺฆเทเส จ, ปริโภคฺจ ปฺจปิ;
ตฺวา เอตานิ กาตพฺโพ, ปณฺฑิเตน วินิจฺฉโย.
ทุติยํ วาปิ กุทฺทาลํ, ปิฏกํ ปริเยสโต;
คจฺฉโต เถยฺยจิตฺเตน, ทุกฺกฏํ ปุพฺพโยคโต.
ตตฺถชาตกกฏฺํ วา, ลตํ วา ฉินฺทโต ปน;
ทุกฺกฏํ อุภยตฺถาปิ, วุตฺตํ สหปโยคโต.
ปถวึ ขณโต วาปิ, พฺยูหโต ปํสุเมว วา;
อามสนฺตสฺส วา กุมฺภึ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
มุเข ปาสํ ปเวเสตฺวา, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;
พนฺธนานํ วสา เยฺโย, านเภโท วิชานตา.
ทฺเว านานิ ปเนกสฺมึ, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;
วลยํ รุกฺขมูลสฺมึ, ปเวเสตฺวา กตาย วา.
อุทฺธรนฺตสฺส ขาณุํ วา, ฉินฺทโต สงฺขลิมฺปิ วา;
ถุลฺลจฺจยํ ตโต กุมฺภึ, านา จาเวติ เจ จุโต.
ปมํ ¶ ปน กุมฺภึ วา, อุทฺธริตฺวา ตถา ปุน;
านา จาเวติ ขาณุํ วา, สงฺขลึ วาปิ โส นโย.
อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, มูเล สาเรติ รกฺขติ;
วลยํ เขคตํ ตตฺถ, กโรนฺโตว ปราชิโต.
ชาตํ ฉินฺทติ เจ รุกฺขํ, ทุกฺกฏํ กุมฺภิมตฺถเก;
สมีเป ฉินฺทโต ตสฺส, ปาจิตฺติยมตตฺถชํ.
อนฺโตกุมฺภิคตํ ¶ ภณฺฑํ, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;
อปพฺยูเหติ ตตฺเถว, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
หรนฺโต กุมฺภิยา ภณฺฑํ, มุฏฺึ ฉินฺทติ อตฺตโน;
ภาชเน วา คตํ กตฺวา, โหติ ภิกฺขุ ปราชิโต.
หารํ วา ปน ปามงฺคํ, สุตฺตารุฬฺหํ ตุ กุมฺภิยา;
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านา จาเวติ เจ จุโต.
สปฺปิอาทีสุ ยํ กิฺจิ, ปิวโต ปาทปูรณํ;
เอเกเนว ปโยเคน, ปีตมตฺเต ปราชโย.
กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ปิวนฺตสฺส ปุนปฺปุนํ;
สกลมฺปิ จ ตํ กุมฺภึ, ปิวโต น ปราชโย.
สเจ ขิปติ ยํ กิฺจิ, ภณฺฑกํ เตลกุมฺภิยํ;
ตํ ปาทคฺฆนกํ เตลํ, ธุวํ ปิวติ ตาวเท.
หตฺถโต มุตฺตมตฺเตว, เถยฺยจิตฺโต วินสฺสติ;
อาวิฺเชตฺวาปิ วา กุมฺภึ, เตลํ คาเฬติ เจ ตถา.
เตลสฺสากิรณํ ตฺวา, ขิตฺตํ ริตฺตาย กุมฺภิยา;
ปีตํ เตลฺจ ตํ ภณฺฑํ, อุทฺธรนฺโตว ธํสิโต.
ตตฺเถว ภินฺทโต เตลํ, ฉฑฺเฑนฺตสฺส ตเถว จ;
ฌาเปนฺตสฺส อโภคํ วา, กโรนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
ภูมฏฺกถา.
ปิตํ ¶ ปตฺถริตฺวา จ, สาฏกตฺถรณาทิกํ;
เวเตฺวา อุทฺธรนฺตสฺส, มุตฺเต านา ปราภโว.
โอริมนฺเตน วา ผุฏฺ-โมกาสํ ปาริมนฺตโต;
ปาราชิกมติกฺกนฺเต, กฑฺฒโต อุชุกมฺปิ วา.
ถลฏฺกถา.
ปุรโต มุขตุณฺฑฺจ, กลาปคฺคฺจ ปจฺฉโต;
ทฺวีสุ ปสฺเสสุ ปกฺขนฺโต, เหฏฺา ปาทนขา ตถา.
อุทฺธฺจาปิ ¶ สิขคฺคนฺติ, คคเน คจฺฉโต ปน;
โมรสฺส ฉ ปริจฺเฉทา, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
ภิกฺขุ ‘‘สสฺสามิกํ โมรํ, คเหสฺสามี’’ติ เขคตํ;
หตฺถํ วาปิ ปสาเรติ, ปุรโต วาสฺส ติฏฺติ.
โมโรปิ คคเน ปกฺเข, จาเรติ น จ คจฺฉติ;
ทุกฺกฏํ คมนจฺเฉเท, อามสนฺตสฺส เจว ตํ.
านา โมรมโมเจนฺโต, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;
เอวํ ผนฺทาปเน ตสฺส, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
อคฺคเหตฺวา คเหตฺวา วา, หตฺเถน ปน อตฺตโน;
านา จาเวติ เจ โมรํ, สยํ านา จุโต สิยา.
ผุฏฺโกาสํ มุขคฺเคน, กลาปคฺเคน วา ปน;
กลาปคฺเคน วา ผุฏฺํ, มุขตุณฺเฑน ภิกฺขุ เจ.
อติกฺกาเมยฺย โย โมรํ, านา จาเวติ นาม โส;
เอเสว จ นโย ปาท-สิขาปกฺเขสุ ทีปิโต.
คคเน ปน คจฺฉนฺโต, กเร โมโร นิลียติ;
ตํ กเรเนว จาเรนฺโต, ผนฺทาเปตีติ วุจฺจติ.
สเจ ¶ คณฺหาติ ตํ โมรํ, อิตเรน กเรน โส;
จาวิตตฺตา ปน านา, ภิกฺขุ านา จุโต สิยา.
อิตรํ ปน โมรสฺส, อุปเนติ สเจ กรํ;
น โทโส ตตฺถ อุฑฺเฑตฺวา, สยเมว นิลียติ.
ทิสฺวา องฺเค นิลีนํ ตํ, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉโต;
ปาเท ถุลฺลจฺจยํ โหติ, ทุติเย จ ปราชโย.
ภูมิยํ ิตโมรสฺส, ตีณิ านานิ ปณฺฑิโต;
ปาทานฺจ กลาปสฺส, วเสน ปริทีปเย.
ตโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ, โมรํ ปถวิโต ปน;
โหติ ปาราชิกํ ตสฺส, อุกฺขิปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ฉิชฺชมานํ สุวณฺณาทึ, ปตฺเต ปตติ เจ ปน;
หตฺเถน อุทฺธรนฺตสฺส, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
สเจ ¶ อนุทฺธริตฺวาว, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ;
ทุติเย ปทวารสฺมึ, ปาราชิกมุทีรเย.
เอเสว จ นโย เยฺโย, หตฺเถ วตฺเถว มตฺถเก;
ตํ ตํ ตสฺส ภเว านํ, ยตฺถ ยตฺถ ปติฏฺิตํ.
อากาสฏฺกถา.
เถยฺยจิตฺเตน ยํ กิฺจิ, มฺจปีาทิสุฏฺิตํ;
อามาสมฺปิ อนามาสํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สํหริตฺวา สเจ วํเส, ปิตํ โหติ จีวรํ;
กตฺวา ปุโนรโต โภคํ, ตถา อนฺตฺจ ปารโต.
จีวเรน ผุฏฺโกาโส, านํ ตสฺส ปวุจฺจติ;
น ตุ จีวรวํโส โส, โหตีติ สกโล มโต.
โอริมนฺเตน ¶ โอกาสํ, ผุฏฺํ ตมิตเรน วา;
อิตเรนปิ วา ผุฏฺํ, โอริมนฺเตน วา ปุน.
ทกฺขิณนฺเตน ผุฏฺํ วา, วามนฺเตนิตเรน วา;
วามนฺเตน ผุฏฺฏฺานํ, อติกฺกามยโต จุติ.
อุทฺธํ วา อุกฺขิปนฺตสฺส, จีวรํ ปน วํสโต;
เกสคฺคมตฺเต อุกฺขิตฺเต, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
รชฺชุเกน จ พนฺธิตฺวา, ปิตํ ปน จีวรํ;
ถุลฺลจฺจยํ วิโมเจนฺโต, มุตฺเต ปาราชิกํ ผุเส.
เวเตฺวา ปิตํ วํเส, นิพฺเพเนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วลยํ ฉินฺทโต วาปิ, โมเจนฺตสฺสปฺยยํ นโย.
จีวรสฺส ปสาเรตฺวา, ปิตสฺส หิ วํสเก;
สํหริตฺวา ตุ นิกฺขิตฺเต, จีวเร วิย นิจฺฉโย.
สิกฺกาย ปกฺขิปิตฺวา ยํ, ลคฺคิตํ โหติ ภณฺฑกํ;
สิกฺกาโต ตํ หรนฺโต วา, สห สิกฺกาย วา จุโต.
กุนฺตาทึ นาคทนฺเตสุ, ิเตสุ ปฏิปาฏิยา;
อคฺเค วา ปน พุนฺเท วา, คเหตฺวา ปริกฑฺฒโต.
ปาราชิกํ ¶ ผุฏฺโกาสํ, อติกฺกามยโต สิยา;
อุชุกํ อุกฺขิปนฺตสฺส, เกสคฺเคน ปราชโย.
ปาการาภิมุโข ตฺวา, อากฑฺฒติ สเจ ปน;
โอริมนฺตผุฏฺโกาส-มิตรนฺตจฺจเย จุโต.
ตเถว ปรโต ตสฺส, เปลฺเลนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุโน;
ภิตฺตึ ปน จ นิสฺสาย, ปิเตปิ อยํ นโย.
จาเลนฺตสฺส จ ตาลสฺส, ผลํ วตฺถุ หิ ปูรติ;
เยนสฺส พนฺธนา มุตฺเต, ตสฺมึ ปาราชิกํ ภเว.
ปิณฺฑึ ¶ ฉินฺทติ ตาลสฺส, สเจ ปาราชิกํ สิยา;
เอเสว จ นโย เสส-รุกฺขปุปฺผผเลสุปิ.
เวหาสฏฺกถา.
คจฺฉโต หิ นิธิฏฺานํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ;
อุทเก ปน คมฺภีเร, ตถา นิมุชฺชนาทิสุ.
ตตฺถชาตกปุปฺเผสุ, เยน ปุปฺเผน ปูรติ;
วตฺถุ ตํ ฉินฺทโต ปุปฺผํ, ตสฺส ปาราชิกํ วเท.
เอกนาฬสฺส วา ปสฺเส, วาโก อุปฺปลชาติยา;
น ฉิชฺชติ ตโต ยาว, ตาว นํ ปริรกฺขติ.
สามิเกเหว ปุปฺเผสุ, ฉินฺทิตฺวา ปิเตสุปิ;
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ภารพทฺธานิ ปุปฺผานิ, ฉสฺวากาเรสุ เกนจิ;
อากาเรน สเจ ตานิ, านา จาเวติ นสฺสติ.
ปิตํ ปน ปุปฺผานํ, กลาปํ ชลปิฏฺิยํ;
จาเลตฺวา อุทกํ ปุปฺผ-ฏฺานา จาเวติ เจ จุโต.
ปริกปฺเปติ เจ ‘‘เอตฺถ, คเหสฺสามี’’ติ รกฺขติ;
อุทฺธรนฺโต คตฏฺานา, ภฏฺโ นาม ปวุจฺจติ.
อจฺจุคฺคตสฺส ตํ านํ, ชลโต สกลํ ชลํ;
อุปฺปาเฏตฺวา ตโต ปุปฺผํ, อุชุมุทฺธรโต ปน.
นาฬนฺเต ¶ ชลโต มุตฺต-มตฺเต ปาราชิกํ ภเว;
อมุตฺเต ชลโต ตสฺมึ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
ปุปฺเผ คเหตฺวา นาเมตฺวา, อุปฺปาเฏติ สเจ ปน;
น ตสฺส อุทกํ านํ, นฏฺโ อุปฺปาฏิตกฺขเณ.
โย ¶ หิ สสฺสามิเก มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหติ;
พฬิเสนปิ ชาเลน, หตฺเถน กุมิเนน วา.
ตสฺเสวํ คณฺหโต วตฺถุ, เยน มจฺเฉน ปูรติ;
ตสฺมึ อุทฺธฏมตฺตสฺมึ, ชลา โหติ ปราชโย.
านํ สลิลชานฺหิ, เกวลํ สกลํ ชลํ;
สลิลฏฺํ วิโมเจนฺโต, ชลา ปาราชิโก ภเว.
นีรโต อุปฺปติตฺวา โย, ตีเร ปตติ วาริโช;
คณฺหโต ตํ ปนาปตฺตึ, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเส.
มารณตฺถาย มจฺฉานํ, ตฬาเก นทิยาปิ วา;
นินฺเน มจฺฉวิสํ นาม, ปกฺขิปิตฺวา คเต ปน.
ปจฺฉา มจฺฉวิสํ มจฺฉา, ขาทิตฺวา ปิลวนฺติ เจ;
ปาราชิกํ มเต มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต.
ปํสุกูลิกสฺาย, น โทโส โกจิ คณฺหโต;
สามิเกสฺวาหรนฺเตสุ, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ.
คเหตฺวา สามิกา มจฺเฉ, สเจ ยนฺติ นิราลยา;
คณฺหโต ปน เต เสเส, เถยฺยจิตฺเตน ทุกฺกฏํ.
อมเตสุ อนาปตฺตึ, วทนฺติ วินยฺุโน;
เอเสว จ นโย เสเส, กจฺฉปาทิมฺหิ วาริเช.
อุทกฏฺกถา.
‘‘นาวํ นาวฏฺํ วา ภณฺฑํ, เถเนตฺวา คณฺหิสฺสามี’’ติ;
ปาทุทฺธาเร โทสา วุตฺตา, ภิกฺขุสฺเสวํ คจฺฉนฺตสฺส.
พทฺธาย ¶ นาวาย หิ จณฺฑโสเต;
านํ มตํ พนฺธนเมกเมว;
ภิกฺขุสฺส ¶ ตสฺมึ มุตฺตมตฺเต;
ปาราชิกํ ตสฺส วทนฺติ ธีรา.
นิจฺจเล อุทเก นาว-มพนฺธนมวฏฺิตํ;
ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, ปสฺสโต วาปิ กฑฺฒโต.
เอเกนนฺเตน สมฺผุฏฺ-โมกาสมิตเรน ตํ;
อติกฺกามยโต นาวํ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, อุทกมฺหา วิโมจิเต;
อโธนาวาตลํ เตน, ผุฏฺฺจ มุขวฏฺฏิยา.
พนฺธิตฺวา ปน ยา ตีเร, ปิตา นิจฺจเล ชเล;
พนฺธนฺจ ิโตกาโส, านํ ตสฺสา ทฺวิธา มตํ.
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปุพฺพํ, พนฺธนสฺส วิโมจเน;
ปจฺฉา เกนจุปาเยน, านา จาเวติ เจ จุโต.
จาเวตฺวา ปมํ านา, ปจฺฉา พนฺธนโมจเน;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, เถยฺยจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
อุสฺสาเรตฺวา นิกุชฺชิตฺวา, ปิตาย ถเล ปน;
ผุฏฺโกาโสว หิ านํ, นาวาย มุขวฏฺฏิยา.
เยฺโย านปริจฺเฉโท;
อากาเรเหว ปฺจหิ;
ยโต กุโตจิ จาเวนฺโต;
โหติ ปาราชิโก นโร.
เอเสว จ นโย เยฺโย, นาวายุกฺกุชฺชิตายปิ;
ปิตายปิ นาวาย, ฆฏิกานํ ตถูปริ.
เถยฺยา ¶ ติตฺเถ ิตํ นาวํ, อารุหิตฺวา สเจ ปน;
อริตฺเตน ผิเยนาปิ, ปาเชนฺตสฺส ปราชโย.
สเจ ฉตฺตํ ปณาเมตฺวา, อุสฺสาเปตฺวาว จีวรํ;
ลงฺการสทิสํ กตฺวา, คณฺหาเปติ สมีรณํ.
อาคมฺม ¶ พลวา วาโต, นาวํ หรติ เจ ปน;
วาเตเนว หฏา นาวา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
สยเมว จ ยํ กิฺจิ, คามติตฺถมุปาคตํ;
อจาเวนฺโตว ตํ านา, กิณิตฺวา เจ ปลายติ.
อวหาโร น ภิกฺขุสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ;
สยเมว จ คจฺฉนฺตึ, านา จาเวติ เจ จุโต.
นาวฏฺกถา.
ยานํ นาม รโถ วยฺหํ, สกฏํ สนฺทมานิกา;
ยานํ อวหริสฺสามิ, ยานฏฺมิติ วา ปน.
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทุติยํ ปริเยสโต;
านา จาวนโยคสฺมึ, วิชฺชมาเน ปราชโย.
ยานสฺส ทุกยุตฺตสฺส, ทส านานิ ทีปเย;
ยานํ ปาชยโต ตสฺส, นิสีทิตฺวา ธุเร ปน.
ถุลฺลจฺจยํ ตุ โคณานํ, ปาทุทฺธาเร วินิทฺทิเส;
จกฺกานฺหิ ิโตกาส-มติกฺกนฺเต ปราภโว.
อยุตฺตกสฺสาปิ จ ยานกสฺส, ธุเรนุปตฺถมฺภนิยํ ิตสฺส;
วเสนุปตฺถมฺภนิจกฺกกานํ, านานิ ตีเณว ภวนฺติ ตสฺส.
ตถา ธุเรน ทารูนํ, อุปริฏฺปิตสฺส จ;
ภูมิยมฺปิ ธุเรเนว, ตเถว ปิตสฺส จ.
ปุรโต ¶ ปจฺฉโต วาปิ, านา จาเวติ เจ ปน;
ถุลฺลจฺจยํ ตุ ติณฺณมฺปิ, านา จาเว ปราชโย.
อปเนตฺวาน จกฺกานิ, อกฺขานํ สีสเกหิ ตุ;
ิตสฺสูปริ ทารูนํ, านานิ ทฺเว วินิทฺทิเส.
กฑฺฒนฺโต อุกฺขิปนฺโต วา, ผุฏฺโกาสจฺจเย จุโต;
ปิตสฺส ปนฺสฺส, ภูมิยํ ยสฺส กสฺสจิ.
อกฺขุทฺธีนํ ธุรสฺสาติ, ปฺจ านานิ ทีปเย;
อุทฺธีสุ วา คเหตฺวา ตํ, านา จาเวติ เจ จุโต.
ปิตสฺส ¶ หิ จกฺกสฺส, นาภิยา ปน ภูมิยํ;
เอกเมว สิยา านํ, ปริจฺเฉโทปิ ปฺจธา.
ผุสิตฺวา ยํ ิตํ ภูมึ, เนมิปสฺเสน นาภิยา;
านานิ ทฺเว ภวนฺตสฺส, นฏฺโ เตสมติกฺกเม.
ทิสฺวา ยานมนารกฺขํ, ปฏิปนฺนํ มหาปเถ;
อารุหิตฺวา อโจเทตฺวา, กิณิตฺวา ยาติ วฏฺฏติ.
ยานฏฺกถา.
สีสกฺขนฺธกโฏลมฺพ-วสา ภาโร จตุพฺพิโธ;
ตตฺถ สีสคตํ ภารํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, เถยฺยจิตฺเตน โย ปน;
สิรสฺมึเยว สาเรติ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ขนฺธํ โอโรปิเต ภาเร, ตสฺส ปาราชิกํ มตํ;
สีสโต เกสมตฺตมฺปิ, โมเจนฺโตปิ ปราชิโต.
ภารํ ปถวิยํ กิฺจิ, เปตฺวา สุทฺธมานโส;
ปจฺฉา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธรนฺโต ปราชิโต.๕๒๒
เอตฺถ ¶ วุตฺตนเยเนว, เสเสสุปิ อเสสโต;
ภาเรสุ มติสาเรน, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ภารฏฺกถา.
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อารามํ อภิยฺุชโต;
ปราเชติ ปรํ ธมฺมํ, จรนฺโต เจ ปราชิโต.๕๒๒
วิมตึ ชนยนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ปรชฺชติ สยํ ธมฺมํ, จรนฺโต โยปิ ตสฺส จ.
สามิโน ธุรนิกฺเขเป, ‘‘น ทสฺสามี’’ติ จตฺตโน;
ปาราชิกํ ภเว ตสฺส, สพฺเพสํ กูฏสกฺขินํ.
อารามฏฺกถา.
วิหารํ ¶ สงฺฆิกํ กิฺจิ, อจฺฉินฺทิตฺวาน คณฺหิตุํ;
สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขปา-ภาวโตว น สิชฺฌติ.
วิหารฏฺกถา.
สีสานิ สาลิอาทีนํ, นิรุมฺภิตฺวาน คณฺหโต;
อสิเตน จ ลายิตฺวา, ฉินฺทิตฺวา วา กเรน จ.
ยสฺมึ พีเชปิ วา วตฺถุ, สีเส ปูเรติ มุฏฺิยํ;
พนฺธนา โมจิเต ตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
อจฺฉินฺโน ปน ทณฺโฑ วา, ตโจ วา อปฺปมตฺตโก;
วีหินาฬมฺปิ วา ทีฆํ, อนิกฺขนฺโตว รกฺขติ.
สเจ ¶ โส ปริกปฺเปติ, ‘‘มทฺทิตฺวา ปนิทํ อหํ;
ปปฺโผเฏตฺวา อิโต สารํ, คณฺหิสฺสามี’’ติ รกฺขติ.
มทฺทนุทฺธรเณ นตฺถิ, โทโส ปปฺโผฏเนปิ วา;
อตฺตโน ภาชนคตํ, กโรนฺตสฺส ปราชโย.
ชานํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, ปถวึ ปรสนฺตกํ;
เถยฺยจิตฺเตน เจ ขีลํ, สงฺกาเมติ ปราชโย.
ตฺจ โข สามิกานํ ตุ, ธุรนิกฺเขปเน สติ;
อนคฺฆา ภูมิ นาเมสา, ตสฺมา เอวมุทีริตํ.
คเหตพฺพา สเจ โหติ, ทฺวีหิ ขีเลหิ ยา ปน;
อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเยว ปราชโย.
าเปตุกาโม โย ภิกฺขุ, ‘‘มเมทํ สนฺตก’’นฺติ จ;
รชฺชุํ วาปิ ปสาเรติ, ยฏฺึ ปาเตติ ทุกฺกฏํ.
เยหิ ทฺวีหิ ปโยเคหิ, อตฺตโน สนฺตกํ สิยา;
อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเย จ ปราชโย.
เขตฺตฏฺกถา.
เขตฺเต วุตฺตนเยเนว, วตฺถุฏฺสฺส วินิจฺฉโย;
คามฏฺเปิ จ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
วตฺถุฏฺคามฏฺกถา.
ติณํ ¶ วา ปน ปณฺณํ วา, ลตํ วา กฏฺเมว วา;
ภณฺฑคฺเฆเนว กาตพฺโพ, คณฺหนฺโต ตตฺถชาตกํ.
มหคฺเฆ ปน รุกฺขสฺมึ, ฉินฺนมตฺเตปิ นสฺสติ;
ตจฺเฉตฺวา ปิโต รุกฺโข, คเหตพฺโพ น โกจิปิ.
ฉินฺทิตฺวา ¶ ปิตํ มูเล, รุกฺขมทฺธคตํ ปน;
‘‘ฉฑฺฑิโต สามิเกหี’’ติ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
ลกฺขเณ ฉลฺลิโยนทฺเธ, น โทโส โกจิ คณฺหโต;
อชฺฌาวุตฺถํ กตํ วาปิ, วินสฺสนฺตฺจ คณฺหโต.
โย จารกฺขฏฺานํ ปตฺวา, กตฺวา กมฺมฏฺานาทีนิ;
จิตฺเต จินฺเตนฺโต วา อฺํ, ภณฺฑเทยฺยํ โหเตวสฺส.
วราหพฺยคฺฆจฺฉตรจฺฉกาทิโต;
อุปทฺทวา มุจฺจิตุกามตาย โย;
ตเถว ตํ านมติกฺกเมติ เจ;
น โกจิ โทโส ปน ภณฺฑเทยฺยกํ.
อิทมารกฺขณฏฺานํ, ครุกํ สุงฺกฆาตโต;
ตสฺมา ทุกฺกฏมุทฺทิฏฺํ, ตมโนกฺกมฺม คจฺฉโต.
เอตํ ปริหรนฺตสฺส, เถยฺยจิตฺเตน สตฺถุนา;
ปาราชิกมนุทฺทิฏฺํ, อากาเสนาปิ คจฺฉโต.
ตสฺมา เอตฺถ วิเสเสน, สติสมฺปนฺนเจตสา;
อปฺปมตฺเตน โหตพฺพํ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนา.
อรฺฏฺกถา.
โตยทุลฺลภกาลสฺมึ, ภาชเน โคปิตํ ชลํ;
อาวิฺชิตฺวา ปเวเสตฺวา, ฉิทฺทํ กตฺวาปิ วา ตถา.
วาปิยํ วา ตฬาเก วา, ภาชนํ อตฺตโน ปน;
คณฺหนฺตสฺส ปเวเสตฺวา, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเส.
ฉินฺทโต มริยาทํ ตุ, อทินฺนาทานปุพฺพโต;
ภูตคาเมน สทฺธิมฺปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนฺโต ¶ ¶ ตฺวา พหิ ตฺวา, ฉินฺทนฺโต อุภยตฺถปิ;
พหิอนฺเตน กาตพฺโพ, อนฺโตอนฺเตน มชฺฌโต.
อุทกกถา.
วาเรน สามเณรา ยํ, ทนฺตกฏฺมรฺโต;
อาเนตฺวาจริยานมฺปิ, อาหรนฺติ สเจ ปน.
ฉินฺทิตฺวา ยาว สงฺฆสฺส, น นิยฺยาเทนฺติ เต ปน;
อาภตํ ตาว ตํ สพฺพํ, เตสเมว จ สนฺตกํ.
ตสฺมา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, คณฺหนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน;
ครุภณฺฑฺจ สงฺฆสฺส, ภณฺฑคฺเฆน ปราภโว.
ยทา นิยฺยาทิตํ เตหิ, ตโต ปฏฺาย สงฺฆิกํ;
คณฺหนฺตสฺสาปิ เถยฺยาย, อวหาโร น วิชฺชติ.
อรกฺขตฺตา ยถาวุฑฺฒ-มภาเชตพฺพโตปิ จ;
สพฺพสาธารณตฺตา จ, อฺํ วิย น โหติทํ.
ทนฺตกฏฺกถา.
อคฺคึ วา เทติ สตฺเถน, อาโกเฏติ สมนฺตโต;
อาโกเฏติ วิสํ วาปิ, มณฺฑูกณฺฏกนามกํ.
เยน วา เตน วา รุกฺโข, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ;
สพฺพตฺถ ภิกฺขุโน ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยํ ปกาสิตํ.
วนปฺปติกถา.
สีสโต กณฺณโต วาปิ, คีวโต หตฺถโตปิ วา;
ฉินฺทิตฺวา วาปิ โมเจตฺวา, คณฺหโต เถยฺยเจตสา.
โหติ ¶ โมจิตมตฺตสฺมึ, สีสาทีหิ ปราชโย;
ถุลฺลจฺจยํ กโรนฺตสฺส, อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ.
หตฺถา อนีหริตฺวาว, วลยํ กฏกมฺปิ วา;
อคฺคพาหฺุจ ฆํสนฺโต, จาเรติ อปราปรํ.
ตมากาสคตํ ¶ โจโร, กโรติ ยทิ รกฺขติ;
สวิฺาณกโต มูเล, วลยํว น โหติทํ.
นิวตฺถํ ปน วตฺถํ โย, อจฺฉินฺทติ ปรสฺส เจ;
ปโรปิ ปน ลชฺชาย, สหสา ตํ น มฺุจติ.
อากฑฺฒติ จ โจโรปิ, โส ปโร ตาว รกฺขติ;
ปรสฺส หตฺถโต วตฺเถ, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
สภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ, เนนฺตสฺส ปเม ปเท;
ถุลฺลจฺจยมติกฺกนฺเต, ทุติเยว จุโต สิยา.
ปาตาเปติ สเจ ภณฺฑํ, ตชฺเชตฺวา เถยฺยเจตโน;
ปรสฺส หตฺถโต ภณฺเฑ, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
อถาปิ ปริกปฺเปตฺวา, ปาตาเปติ ว โย ปน;
ตสฺส ปาตาปเน วุตฺตํ, ทุกฺกฏามสเนปิ จ.
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านา จาเวติ เจ จุโต;
‘‘ติฏฺ ติฏฺา’’ติ วทโต, น โทโส ฉฑฺฑิเตปิ จ.
อาคนฺตฺวา เถยฺยจิตฺเตน, ปจฺฉา ตํ คณฺหโต สิยา;
ปาราชิกํ ตทุทฺธาเร, สาลเย สามิเก คเต.
คณฺหโต สกสฺาย, คหเณ ปน รกฺขติ;
ภณฺฑเทยฺยํ ตถา ปํสุ-กูลสฺาย คณฺหโต.
‘‘ติฏฺ ¶ ติฏฺา’’ติ วุตฺโต จ, ฉฑฺเฑตฺวา ปน ภณฺฑกํ;
กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ภีโต โจรา ปลายติ.
คณฺหโต เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธาเร ทุกฺกฏํ ปุน;
ทาตพฺพมาหราเปนฺเต, อเทนฺตสฺส ปราชโย.
‘‘กสฺมา? ตสฺส ปโยเคน, ฉฑฺฑิตตฺตา’’ติ สาทรํ;
มหาอฏฺกถายํ ตุ, วุตฺตมฺาสุ นาคตํ.
หรณกถา.
สมฺปชานมุสาวาทํ, ‘‘น คณฺหามี’’ติ ภาสโต;
อทินฺนาทานปุพฺพตฺตา, ทุกฺกฏํ โหติ ภิกฺขุโน.
‘‘รโห ¶ มยา ปเนตสฺส, ปิตํ กึ นุ ทสฺสติ’’;
อิจฺเจวํ วิมตุปฺปาเท, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ตสฺมึ ทาเน นิรุสฺสาเห, ปโร เจ นิกฺขิเป ธุรํ;
อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเป, ภิกฺขุ โหติ ปราชิโต.
จิตฺเตนาทาตุกาโมว, ‘‘ทสฺสามี’’ติ มุเขน เจ;
วทโต ธุรนิกฺเขเป, สามิโน หิ ปราชโย.
อุปนิธิกถา.
สุงฺกฆาตสฺส อนฺโตว, ตฺวา ปาเตติ เจ พหิ;
ธุวํ ปตติ เจ หตฺถา, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
ตํ รุกฺเข ขาณุเก วาปิ, หุตฺวา ปฏิหตํ ปุน;
วาตุกฺขิตฺตมฺปิ วา อนฺโต, สเจ ปตติ รกฺขติ.
ปติตฺวา ¶ ภูมิยํ ปจฺฉา, วฏฺฏนฺตํ ปน ภณฺฑกํ;
สเจ ปวิสตฺยนฺโตว, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
ตฺวา ตฺวา ปวฏฺฏนฺตํ, ปวิฏฺํ เจ ปราชโย;
อติฏฺมานํ วฏฺฏิตฺวา, ปวิฏฺํ ปน รกฺขติ.
อิติ วุตฺตํ ทฬฺหํ กตฺวา, กุรุนฺทฏฺกถาทิสุ;
สารโต ตํ คเหตพฺพํ, ยุตฺตํ วิย จ ทิสฺสติ.
สยํ วา ยทิ วฏฺเฏติ, วฏฺฏาเปติ ปเรน วา;
อฏฺตฺวา วฏฺฏมานํ ตํ, คตํ นาสกรํ สิยา.
ตฺวา ตฺวา สเจ อนฺโต, พหิ คจฺฉติ รกฺขติ;
ปิเต สุทฺธจิตฺเตน, สยํ วฏฺฏติ วฏฺฏติ.
คจฺฉนฺเต ปน ยาเน วา, คเช วา ตํ เปติ เจ;
พหิ นีหรณตฺถาย, นาวหาโรปิ นีหเฏ.
ปิเต ิตยาเน วา, ปโยเคน วินา คเต;
สติปิ เถยฺยจิตฺตสฺมึ, อวหาโร น วิชฺชติ.
สเจ ปาเชติ ตํ ยานํ, เปตฺวา ยานเก มณึ;
สิยา ปาราชิกํ ตสฺส, สีมาติกฺกมเน ปน.
สุงฺกฏฺาเน ¶ มตํ สุงฺกํ, คนฺตุํ ทตฺวาว วฏฺฏติ;
เสโส อิธ กถามคฺโค, อรฺฏฺกถาสโม.
สุงฺกฆาตกถา.
อนฺโตชาตํ ธนกฺกีตํ, ทินฺนํ วา ปน เกนจิ;
ทาสํ กรมรานีตํ, หรนฺตสฺส ปราชโย.
ภุชิสฺสํ วา หรนฺตสฺส, มานุสํ มาตราปิ วา;
ปิตราปิตํ วาปิ, อวหาโร น วิชฺชติ.
ตํ ¶ ปลาเปตุกาโมว, อุกฺขิปิตฺวา ภุเชหิ วา;
ตํ ิตฏฺานโต กิฺจิ, สงฺกาเมติ ปราชโย.
ตชฺเชตฺวา ปทสา ทาสํ, เนนฺตสฺส ปทวารโต;
โหนฺติ อาปตฺติโย วุตฺตา, ตสฺส ถุลฺลจฺจยาทโย.
หตฺถาทีสุ คเหตฺวา ตํ, กฑฺฒโตปิ ปราชโย;
‘‘คจฺฉ ยาหิ ปลายา’’ติ, วทโตปิ อยํ นโย.
เวคสาว ปลายนฺตํ, ‘‘ปลายา’’ติ จ ภาสโต;
โหติ ปาราชิเกนสฺส, อนาปตฺติ หิ ภิกฺขุโน.
สณิกํ ปน คจฺฉนฺตํ, สเจ วทติ โสปิ จ;
สีฆํ คจฺฉติ เจ ตสฺส, วจเนน ปราชโย.
ปลายิตฺวา สเจ อฺํ, คามํ วา นิคมมฺปิ วา;
คตํ ทิสฺวา ตโต ตฺเจ, ปลาเปติ ปราชโย.
ปาณกถา.
เถยฺยา สปฺปกรณฺฑํ เจ, ปรามสติ ทุกฺกฏํ;
ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, านโต จาวเน จุโต.
อุคฺฆาเฏตฺวา กรณฺฑํ ตุ, สปฺปมุทฺธรโต ปน;
กรณฺฑตลโต มุตฺเต, นงฺคุฏฺเ ตุ ปราชโย.
ฆํสิตฺวา กฑฺฒโต สปฺปํ, นงฺคุฏฺเ มุขวฏฺฏิโต;
ตสฺส สปฺปกรณฺฑสฺส, มุตฺตมตฺเต ปราชโย.
กรณฺฑํ ¶ วิวริตฺวา เจ, ปกฺโกสนฺตสฺส นามโต;
โส นิกฺขมติ เจ สปฺโป, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
ตถา กตฺวา ตุ มณฺฑูก-มูสิกานํ รวมฺปิ วา;
ปกฺโกสนฺตสฺส นาเมน, นิกฺขนฺเตปิ ปราชโย.
มุขํ ¶ อวิวริตฺวาว, กโรนฺตสฺเสวเมว จ;
เยน เกนจิ นิกฺขนฺเต, สปฺเป ปาราชิกํ สิยา.
มุเข วิวริเต สปฺโป, สยเมว ปลายติ;
น ปกฺโกสติ เจ ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ.
อปทกถา.
เถยฺยจิตฺเตน โย หตฺถึ, กโรตามสนาทโย;
โหนฺติ อาปตฺติโย ตสฺส, ติวิธา ทุกฺกฏาทโย.
สาลายํ ิตหตฺถิสฺส, อนฺโตวตฺถงฺคเณสุปิ;
านํ สาลา จ วตฺถุ จ, องฺคณํ สกลํ สิยา.
อพทฺธสฺส หิ พทฺธสฺส, ิตฏฺานฺจ พนฺธนํ;
ตสฺมา เตสํ วสา หตฺถึ, หรโต การเย พุโธ.
นครสฺส พหิทฺธา ตุ, ิตสฺส ปน หตฺถิโน;
ิตฏฺานํ ภเว านํ, ปทวาเรน การเย.
นิปนฺนสฺส คชสฺเสกํ, านํ ตํ อุฏฺเปติ เจ;
ตสฺมึ อุฏฺิตมตฺเต ตุ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา.
เอเสว จ นโย เยฺโย, ตุรงฺคมหิสาทิสุ;
นตฺถิ กิฺจิปิ วตฺตพฺพํ, ทฺวิปเทปิ พหุปฺปเท.
จตุปฺปทกถา.
ปเรสนฺติ วิชานิตฺวา, ปเรสํ สนฺตกํ ธนํ;
ครุกํ เถยฺยจิตฺเตน, านา จาเวติ เจ จุโต.
อนาปตฺติ สสฺิสฺส, ติรจฺฉานปริคฺคเห;
ตาวกาลิกวิสฺสาส-คฺคาเห เปตปริคฺคเห.
โย ¶ ¶ ปเนตฺถ จ วตฺตพฺโพ, ปาฬิมุตฺตวินิจฺฉโย;
ตํ มยํ ปรโตเยว, ภณิสฺสาม ปกิณฺณเก.
ปราชิตาเนกมเลน วุตฺตํ;
ปาราชิกํ ยํ ทุติยํ ชิเนน;
วุตฺโต สมาเสน มยสฺส จตฺโถ;
วตฺตุํ อเสเสน หิ โก สมตฺโถ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ทุติยปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
ตติยปาราชิกกถา
มนุสฺสชาตึ ชานนฺโต, ชีวิตา โย วิโยชเย;
นิกฺขิเปยฺยสฺส สตฺถํ วา, วเทยฺย มรเณ คุณํ.
เทเสยฺย มรณูปายํ, โหตายมฺปิ ปราชิโต;
อสนฺเธยฺโยว โส เยฺโย, ทฺเวธา ภินฺนสิลา วิย.
วุตฺตา ปาณาติปาตสฺส, ปโยคา ฉ มเหสินา;
สาหตฺถิโก ตถาณตฺติ-นิสฺสคฺคิถาวราทโย.
ตตฺถ กาเยน วา กาย-ปฏิพทฺเธน วา สยํ;
มาเรนฺตสฺส ปรํ ฆาโต, อยํ สาหตฺถิโก มโต.
‘‘เอวํ ตฺวํ ปหริตฺวา ตํ, มาเรหี’’ติ จ ภิกฺขุโน;
ปรสฺสาณาปนํ นาม, อยมาณตฺติโก นโย.
ทูรํ มาเรตุกามสฺส, อุสุอาทินิปาตนํ;
กาเยน ปฏิพทฺเธน, อยํ นิสฺสคฺคิโย วิธิ.
อสฺจาริมุปาเยน, มารณตฺถํ ปรสฺส จ;
โอปาตาทิวิธานํ ตุ, ปโยโค ถาวโร อยํ.
ปรํ ¶ ¶ มาเรตุกามสฺส, วิชฺชาย ชปฺปนํ ปน;
อยํ วิชฺชามโย นาม, ปโยโค ปฺจโม มโต.
สมตฺถา มารเณ ยา จ, อิทฺธิ กมฺมวิปากชา;
อยมิทฺธิมโย นาม, ปโยโค สมุทีริโต.
เอเกโก ทุวิโธ ตตฺถ, โหตีติ ปริทีปิโต;
อุทฺเทโสปิ อนุทฺเทโส, เภโท เตสมยํ ปน.
พหุสฺวปิ ยมุทฺทิสฺส, ปหารํ เทติ เจ ปน;
มรเณน จ ตสฺเสว, กมฺมุนา เตน พชฺฌติ.
อนุทฺทิสฺส ปหาเรปิ, ยสฺส กสฺสจิ เทหิโน;
ปหารปฺปจฺจยา ตสฺส, มรณํ เจ ปราชโย.
มเต ปหฏมตฺเต วา, ปจฺฉา มุภยถาปิ จ;
หนฺตา ปหฏมตฺตสฺมึ, กมฺมุนา เตน พชฺฌติ.
เอวํ สาหตฺถิโก เยฺโย, ตถา อาณตฺติโกปิ จ;
เอตฺตาวตา สมาเสน, ทฺเว ปโยคา หิ ทสฺสิตา.
วตฺถุ กาโล จ เทโส จ, สตฺถฺจ อิริยาปโถ;
กรณสฺส วิเสโสติ, ฉ อาณตฺตินิยามกา.
มาเรตพฺโพ หิ โย ตตฺถ, โส ‘‘วตฺถู’’ติ ปวุจฺจติ;
ปุพฺพณฺหาทิ สิยา กาโล, สตฺตานํ โยพฺพนาทิ จ.
เทโส คามาทิ วิฺเยฺโย, สตฺถํ ตํ สตฺตมารณํ;
มาเรตพฺพสฺส สตฺตสฺส, นิสชฺชาทิริยาปโถ.
วิชฺฌนํ เภทนฺจาปิ, เฉทนํ ตาฬนมฺปิ วา;
เอวมาทิวิโธเนโก, วิเสโส กรณสฺส ตุ.
‘‘ยํ มาเรหี’’ติ อาณตฺโต, อฺํ มาเรติ เจ ตโต;
‘‘ปุรโต ปหริตฺวาน, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโต.
ปจฺฉโต ¶ ปสฺสโต วาปิ, ปหริตฺวาน มาริเต;
วตฺถาณตฺติ วิสงฺเกตา, มูลฏฺโ ปน มุจฺจติ.
วตฺถุํ ตํ อวิรชฺฌิตฺวา, ยถาณตฺติฺจ มาริเต;
อุภเยสํ ยถากาลํ, กมฺมพทฺโธ อุทีริโต.
อาณตฺโต ¶ ‘‘อชฺช ปุพฺพณฺเห, มาเรหี’’ติ จ โย ปน;
โส เจ มาเรติ สายนฺเห, มูลฏฺโ ปริมุจฺจติ.
อาณตฺตสฺเสว โส วุตฺโต;
กมฺมพทฺโธ มเหสินา;
กาลสฺส หิ วิสงฺเกตา;
โทโส นาณาปกสฺส โส.
‘‘อชฺช มาเรหิ ปุพฺพณฺเห, สฺเววา’’ติ อนิยามิเต;
ยทา กทาจิ ปุพฺพณฺเห, วิสงฺเกโต น มาริเต.
เอเตเนว อุปาเยน, กาลเภเทสุ สพฺพโส;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
‘‘อิมํ คาเม ิตํ เวรึ, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโต;
สเจ โส ปน มาเรติ, ิตํ ตํ ยตฺถ กตฺถจิ.
นตฺถิ ตสฺส วิสงฺเกโต, อุโภ พชฺฌนฺติ กมฺมุนา;
‘‘คาเมเยวา’’ติ อาณตฺโต, วเน วา สาวธารณํ.
‘‘วเนเยวา’’ติ วา วุตฺโต, คาเม มาเรติ เจปิ วา;
วิสงฺเกโต วิฺาตพฺโพ, มูลฏฺโ ปริมุจฺจติ.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพเทเสสุ เภทโต;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพว วิฺุนา.
‘‘สตฺเถน ปน มาเรหิ, อาณตฺโต’’ติ จ เกนจิ;
เยน เกนจิ สตฺเถน, วิสงฺเกโต น มาริเต.
‘‘อิมินา ¶ วาสินา หี’’ติ, วุตฺโต อฺเน วาสินา;
‘‘อิมสฺสาสิสฺส วาปิ ตฺวํ, ธาราเยตาย มารย’’.
อิติ วุตฺโต สเจ เวรึ, ธาราย อิตราย วา;
ถรุนา วาปิ ตุณฺเฑน, วิสงฺเกโตว มาริเต.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพาวุธกชาติสุ;
สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิเสสโต.
‘‘คจฺฉนฺตเมนํ มาเรหิ’’, อิติ วุตฺโต ปเรน โส;
มาเรติ นํ นิสินฺนํ เจ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติ.
‘‘นิสินฺนํเยว ¶ มาเรหิ’’, ‘‘คจฺฉนฺตํเยว วา’’ติ จ;
วุตฺโต มาเรติ คจฺฉนฺตํ, นิสินฺนํ วา ยถากฺกมํ.
วิสงฺเกตนฺติ าตพฺพํ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
เอเสว จ นโย เยฺโย, สพฺพิริยาปเถสุ จ.
‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;
วิชฺฌิตฺวาว ตมาเรติ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติ.
‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;
ฉินฺทิตฺวา ยทิ มาเรติ, วิสงฺเกโตว โหติ โส.
เอเตเนว อุปาเยน, สพฺเพสุ กรเณสุปิ;
สงฺเกเต จ วิสงฺเกเต, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทีฆํ รสฺสํ กิสํ ถูลํ, กาฬํ โอทาตเมว วา;
อาณตฺโต อนิยาเมตฺวา, มาเรหีติ จ เกนจิ.
โสปิ ยํ กิฺจิ อาณตฺโต, สเจ มาเรติ ตาทิสํ;
นตฺถิ ตตฺถ วิสงฺเกโต, อุภินฺนมฺปิ ปราชโย.
มนุสฺสํ กิฺจิ อุทฺทิสฺส, สเจ ขณติวาฏกํ;
ขณนฺตสฺส จ โอปาตํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ทุกฺขสฺสุปฺปตฺติยา ¶ ตตฺถ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ปติตฺวา จ มเต ตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเว.
นิปติตฺวา ปนฺสฺมึ, มเต โทโส น วิชฺชติ;
อนุทฺทิสฺสกโมปาโต, ขโต โหติ สเจ ปน.
‘‘ปติตฺวา เอตฺถ โย โกจิ, มรตู’’ติ หิ ยตฺตกา;
มรนฺติ นิปติตฺวา เจ, โทสา โหนฺติสฺส ตตฺตกา.
อานนฺตริยวตฺถุสฺมึ, อานนฺตริยกํ วเท;
ตถา ถุลฺลจฺจยาทีนํ, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยาทโย.
ปติตฺวา คพฺภินี ตสฺมึ, สคพฺภา เจ มริสฺสติ;
โหนฺติ ปาณาติปาตา ทฺเว, เอโกเวเกกธํสเน.
อนุพนฺเธตฺถ โจเรหิ, ปติตฺวา เจ มริสฺสติ;
โอปาตขณกสฺเสว, โหติ ปาราชิกํ กิร.
เวริโน ¶ ตตฺถ ปาเตตฺวา, สเจ มาเรนฺติ เวริโน;
ปติตํ ตตฺถ มาเรนฺติ, นีหริตฺวา สเจ พหิ.
นิพฺพตฺติตฺวา หิ โอปาเต, มตา เจ โอปปาติกา;
อสกฺโกนฺตา จ นิกฺขนฺตุํ, สพฺพตฺถ จ ปราชโย.
ยกฺขาทโย ปนุทฺทิสฺส, ขณเน ทุกฺขสมฺภเว;
ทุกฺกฏํ มรเณ วตฺถุ-วสา ถุลฺลจฺจยาทโย.
มนุสฺเสเยว อุทฺทิสฺส, ขเต โอปาตเก ปน;
อนาปตฺติ ปติตฺวา หิ, ยกฺขาทีสุ มเตสุปิ.
ตถา ยกฺขาทโย ปาเณ, ขเต อุทฺทิสฺส ภิกฺขุนา;
นิปติตฺวา มรนฺเตสุ, มนุสฺเสสุปฺยยํ นโย.
‘‘ปาณิโน เอตฺถ พชฺฌิตฺวา, มรนฺตู’’ติ อนุทฺทิสํ;
ปาสํ โอฑฺเฑติ โย ตตฺถ, สเจ พชฺฌนฺติ ปาณิโน.
หตฺถโต มุตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา;
อานนฺตริยวตฺถุสฺมึ, อานนฺตริยเมว จ.
อุทฺทิสฺส ¶ หิ กเต ปาเส, ยํ ปนุทฺทิสฺส โอฑฺฑิโต;
พนฺธเนสุ ตทฺเสํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
มูเลน วา มุธา วาปิ, ทินฺเน ปาเส ปรสฺส หิ;
มูลฏฺสฺเสว โหตีติ, กมฺมพทฺโธ นิยามิโต.
เยน ลทฺโธ สเจ โลปิ, ปาสมุคฺคฬิตมฺปิ วา;
ถิรํ วาปิ กโรเตวํ, อุภินฺนํ กมฺมพนฺธนํ.
โย ปาสํ อุคฺคฬาเปตฺวา, ยาติ ปาปภยา สเจ;
ตํ ทิสฺวา ปุน อฺโปิ, สณฺเปติ หิ ตตฺถ จ.
พทฺธา พทฺธา มรนฺติ เจ, มูลฏฺโ น จ มุจฺจติ;
เปตฺวา คหิตฏฺาเน, ปาสยฏฺึ วิมุจฺจติ.
โคเปตฺวาปิ น โมกฺโข หิ, ปาสยฏฺึ สยํกตํ;
ตมฺโ ปุน คณฺหิตฺวา, สณฺเปติ สเจ ปน.
ตปฺปจฺจยา มรนฺเตสุ, มูลฏฺโ น จ มุจฺจติ;
นาเสตฺวา สพฺพโส วา ตํ, ฌาเปตฺวา วา วิมุจฺจติ.
โรเปนฺตสฺส ¶ จ สูลํ วา, สชฺเชนฺตสฺส อทูหลํ;
โอปาเตน จ ปาเสน, สทิโสว วินิจฺฉโย.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตถามรณจิตฺตสฺส, มเตปฺยุมฺมตฺตกาทิโน.
มนุสฺสปาณิมฺหิ จ ปาณสฺิตา;
สจสฺส จิตฺตํ มรณูปสํหิตํ;
อุปกฺกโม เตน จ ตสฺส นาโส;
ปฺเจตฺถ องฺคานิ มนุสฺสฆาเต.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ตติยปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
จตุตฺถปาราชิกกถา
อสนฺตมตฺตสฺสิตเมว ¶ กตฺวา;
ภวํ อธิฏฺาย จ วตฺตมานํ;
อฺาปเทสฺจ วินาธิมานํ;
ฌานาทิเภทํ สมุทาจเรยฺย.
กาเยน วาจายปิ วา ตทตฺเถ;
าเตว วิฺตฺติปเถ อภพฺโพ;
ยเถว ตาโล ปน มตฺถกสฺมึ;
ฉินฺโน อภพฺโพ ปุน รุฬฺหิภาเว.
อสนฺตเมวตฺตนิ โย ปรสฺส;
ทีเปติ ฌานาทิมนนฺตรํ โส;
ชานาติ เจ โหติ จุโต หิ โน เจ;
ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โหติ.
‘‘โย ¶ เต วิหาเร วสตีธ ภิกฺขุ;
โส ฌานลาภี’’ติ จ ทีปิเต เจ;
ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โน เจ;
ชานาติ ตํ ทุกฺกฏเมว โหติ.
อสนฺตเมวตฺตนิ ธมฺมเมตํ;
อตฺถีติ กตฺวา วทโตธิมานา;
วุตฺโต อนาปตฺตินโย ปเนวํ;
อวตฺตุกามสฺส ตถาทิกสฺส.
ปาปิจฺฉตา ตสฺส อสนฺตภาโว;
อาโรจนฺเจว มนุสฺสกสฺส;
นฺาปเทเสน ตเทว าณํ;
ปฺเจตฺถ องฺคานิ วทนฺติ ธีรา.
ปเม ทุติเย จนฺเต, ปริยาโย น วิชฺชติ;
ทุติเย ตติเยเยว, อาณตฺติ น ปเนตเร.
อาทิ ¶ เมกสมุฏฺานํ, ทุวงฺคํ กายจิตฺตโต;
เสสา จ ติสมุฏฺานา, เตสมงฺคานิ สตฺต ตุ.
สุโขเปกฺขายุตํ อาทิ, ตติยํ ทุกฺขเวทนํ;
ทุติยฺจ จตุตฺถฺจ, ติเวทนมุทีริตํ.
ปมสฺสฏฺ จิตฺตานิ, ตติยสฺส ทุเว ปน;
ทุติยสฺส จตุตฺถสฺส, ทส จิตฺตานิ ลพฺภเร.
ตสฺมา สจิตฺตกํ วุตฺตํ, สพฺพเมตํ จตุพฺพิธํ;
กฺริยา สฺาวิโมกฺขฺจ, โลกวชฺชนฺติ ทีปิตํ.
อิทมาปตฺติยํเยว, วิธานํ ปน ยุชฺชติ;
ตสฺมา อาปตฺติยํเยว, คเหตพฺพํ วิภาวินา.
มุทุปิฏฺิ จ ลมฺพี จ, มุขคฺคาหี นิสีทโก;
ปาราชิกา อิเม เตสํ, จตฺตาโร อนุโลมิกา.
ภิกฺขุนีนฺจ จตฺตาริ, วิพฺภนฺตา ภิกฺขุนี สยํ;
ตถา เอกาทสาภพฺพา, สพฺเพเต จตุวีสติ.
อิเม ¶ ปาราชิกา วุตฺตา, จตุวีสติ ปุคฺคลา;
อภพฺพา ภิกฺขุภาวาย, สีสจฺฉินฺโนว ชีวิตุํ.
ปณฺฑโก จ ติรจฺฉาโน, อุภโตพฺยฺชโนปิ จ;
ตโย วตฺถุวิปนฺนา หิ, อเหตุปฏิสนฺธิกา.
ปฺจานนฺตริกา เถยฺย-สํวาโสปิ จ ทูสโก;
ติตฺถิปกฺกนฺตโก เจติ, กฺริยานฏฺา ปนฏฺ เต.
วินิจฺฉโย โย ปน สารภูโต;
ปาราชิกานํ กถิโต มยายํ;
ตสฺสานุสาเรน พุเธน าตุํ;
สกฺกา หิ เสโสปิ อเสสโตว.
ปิฏเก ¶ ปฏุภาวกเร ปรเม;
วินเย วิวิเธหิ นเยหิ ยุเต;
ปรมตฺถนยํ อภิปตฺถยตา;
ปริยาปุณิตพฺพมยํ สตตํ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย จตุตฺถปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
สงฺฆาทิเสสกถา
โมเจตุกามตาจิตฺตํ, วายาโม สุกฺกโมจนํ;
อฺตฺร สุปินนฺเตน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
ปเรนุปกฺกมาเปตฺวา, องฺคชาตํ ปนตฺตโน;
สุกฺกํ ยทิ วิโมเจติ, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
สฺจิจฺจุปกฺกมนฺตสฺส, องฺคชาตํ ปนตฺตโน;
ถุลฺลจฺจยํ สมุทฺทิฏฺํ, สเจ สุกฺกํ น มุจฺจติ.
สฺจิจฺจุปกฺกมนฺตสฺส ¶ , อากาเส กมฺปเนนปิ;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, ยทิ สุกฺกํ น มุจฺจติ.
วตฺถึ กีฬาย ปูเรตฺวา, ปสฺสาเวตุํ น วฏฺฏติ;
นิมิตฺตํ ปน หตฺเถน, กีฬาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ติสฺสนฺนํ ปน อิตฺถีนํ, นิมิตฺตํ รตฺตเจตสา;
ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เอเกเนกํ ปโยเคน, ทิวสมฺปิ จ ปสฺสโต;
นาปตฺติยา ภเว องฺคํ, อุมฺมีลนนิมีลนํ.
อโมจนาธิปฺปายสฺส, อนุปกฺกมโตปิ จ;
สุปินนฺเตน มุตฺตสฺมึ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สุกฺกวิสฏฺิกถา.
อามสนฺโต ¶ มนุสฺสิตฺถึ, กายสํสคฺคราคโต;
‘‘มนุสฺสิตฺถี’’ติ สฺาย, โหติ สงฺฆาทิเสสิโก.
โลเมนนฺตมโส โลมํ, ผุสนฺตสฺสาปิ อิตฺถิยา;
กายสํสคฺคราเคน, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
อิตฺถิยา ยทิ สมฺผุฏฺโ, ผสฺสํ เสวนเจตโน;
วายมิตฺวาธิวาเสติ, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
เอเกน ปน หตฺเถน, คเหตฺวา ทุติเยน วา;
ตตฺถ ตตฺถ ผุสนฺตสฺส, เอกาวาปตฺติ ทีปิตา.
อคฺคเหตฺวา ผุสนฺตสฺส, ยาว ปาทฺจ สีสโต;
กายา หตฺถมโมเจตฺวา, เอกาว ทิวสมฺปิ จ.
องฺคุลีนํ ตุ ปฺจนฺนํ, คหเณ เอกโต ปน;
เอกาเยว สิยาปตฺติ, น หิ โกฏฺาสโต สิยา.
นานิตฺถีนํ สเจ ปฺจ, คณฺหาตฺยงฺคุลิโย ปน;
เอกโต ปฺจ สงฺฆาทิ-เสสา โหนฺติสฺส ภิกฺขุโน.
อิตฺถิยา วิมติสฺสาปิ, ปณฺฑกาทิกสฺิโน;
กาเยน อิตฺถิยา กาย-สมฺพทฺธํ ผุสโตปิ วา.
ปณฺฑเก ¶ ยกฺขิเปตีสุ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ทุกฺกฏํ กายสํสคฺเค, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
ภิกฺขุโน ปฏิพทฺเธน, กาเยน ปน อิตฺถิยา;
กาเยน ปฏิพทฺธฺจ, ผุสนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
อิตฺถีนํ อิตฺถิรูปฺจ, ทารุโลหมยาทิกํ;
ตาสํ วตฺถมลงฺการํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตตฺถชาตผลํ ขชฺชํ, มุคฺคาทึ ตตฺถชาตกํ;
ธฺานิ ปน สพฺพานิ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สพฺพํ ¶ ธมนสงฺขาทึ, ปฺจงฺคตุริยมฺปิ จ;
รตนานิ จ สพฺพานิ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สพฺพมาวุธภณฺฑฺจ, ชิยา จ ธนุทณฺฑโก;
อนามาสมิทํ สพฺพํ, ชาลฺจ สรวารณํ.
สุวณฺณปฏิพิมฺพาทิ, เจติยํ อารกูฏกํ;
อนามาสนฺติ นิทฺทิฏฺํ, กุรุนฺทฏฺกถาย หิ.
สพฺพํ โอนหิตุํ วาปิ, โอนหาเปตุเมว วา;
วาทาเปตฺุจ วาเทตุํ, วาทิตํ น จ วฏฺฏติ.
‘‘กริสฺสามุปหาร’’นฺติ, วุตฺเตน ปน ภิกฺขุนา;
ปูชา พุทฺธสฺส กาตพฺพา, วตฺตพฺพาติ จ วิฺุนา.
สยํ ผุสิยมานสฺส, อิตฺถิยา ปน ธุตฺติยา;
อวายมิตฺวา กาเยน, ผสฺสํ ปฏิวิชานโต.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
โมกฺขาธิปฺปายิโน เจว, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
ปเมน สมานาว, สมุฏฺานาทโย ปน;
กายสํสคฺคราคสฺส, ตถา สุกฺกวิสฏฺิยา.
กายสํสคฺคกถา.
ทุฏฺุลฺลวาจสฺสาเทน, อิตฺถิยา อิตฺถิสฺิโน;
ทฺวินฺนฺจ ปน มคฺคานํ, วณฺณาวณฺณวเสน จ.
เมถุนยาจนาทีหิ ¶ , โอภาสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วิฺุํ อนฺตมโส หตฺถ-มุทฺทายปิ ครุํ สิยา.
‘‘สิขรณีสิ ¶ , สมฺภินฺนา, อุภโตพฺยฺชนา’’ติ จ;
อกฺโกสวจเนนาปิ, ครุกํ ตุ สุณนฺติยา.
ปุนปฺปุโนภาสนฺตสฺส, เอกวาจาย วา พหู;
คณนาย จ วาจานํ, อิตฺถีนํ ครุกา สิยุํ.
สา เจ นปฺปฏิชานาติ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
อาทิสฺส ภณเน จาปิ, อุพฺภชาณุมธกฺขกํ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑลํ ปน อุทฺทิสํ;
วณฺณาทิภณเน กาย-ปฏิพทฺเธ จ ทุกฺกฏํ.
ถุลฺลจฺจยํ ภเว ตสฺส, ปณฺฑเก ยกฺขิเปติสุ;
อธกฺขโกพฺภชาณุมฺหิ, ทุกฺกฏํ ปณฺฑกาทิสุ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑเลปิ อยํ นโย;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
อตฺถธมฺมปุเรกฺขารํ, กตฺวา โอภาสโตปิ จ;
วทโตปิ อนาปตฺติ, ปุรกฺขตฺวานุสาสนึ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, เวทเนตฺถ ทฺวิธา มตา.
ทุฏฺุลฺลวาจากถา.
วณฺณํ ปนตฺตโน กาม-ปาริจริยาย ภาสโต;
ตสฺมึเยว ขเณ สา เจ, ชานาติ ครุกํ สิยา.
โน เจ ชานาติ สา ยกฺขิ-เปติเทวีสุ ปณฺฑเก;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
จีวราทีหิ อฺเหิ, วตฺถุกาเมหิ อตฺตโน;
นตฺถิ โทโส ภณนฺตสฺส, ปาริจริยาย วณฺณนํ.
อิตฺถิสฺา ¶ มนุสฺสิตฺถี, ปาริจริยาย ราคิตา;
โอภาโส เตน ราเคน, ขเณ ตสฺมึ วิชานนํ.
ปฺจงฺคานิ ¶ อิมาเนตฺถ, เวทิตพฺพานิ วิฺุนา;
สมุฏฺานาทโยปฺยสฺส, อนนฺตรสมา มตา.
อตฺตกามปาริจริยกถา.
ปฏิคฺคณฺหาติ สนฺเทสํ, ปุริสสฺสิตฺถิยาปิ วา;
วีมํสติ ครุ โหติ, ปจฺจาหรติ เจ ปน.
‘‘ยสฺสา หิ สนฺติกํ คนฺตฺวา, อาโรเจหี’’ติ เปสิโต;
ตมทิสฺวา ตทฺสฺส, อวสฺสาโรจกสฺส โส.
‘‘อาโรเจหี’’ติ วตฺวา ตํ, ปจฺจาหรติ เจ ปน;
ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสมฺหา, สฺจริตฺตา น มุจฺจติ.
‘‘มาตรา รกฺขิตํ อิตฺถึ, คจฺฉ พฺรูหี’’ติ เปสิโต;
ปิตุรกฺขิตมฺํ วา, วิสงฺเกโตว ภาสโต.
ปฏิคฺคณฺหนตาทีหิ, ตีหิ องฺเคหิ สํยุเต;
สฺจริตฺเต สมาปนฺเน, ครุกาปตฺติมาทิเส.
ทฺวีหิ ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, ปณฺฑกาทีสุ ตีหิปิ;
เอเกเนว จ สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เจติยสฺส จ สงฺฆสฺส, คิลานสฺส จ ภิกฺขุโน;
คจฺฉโต ปน กิจฺเจน, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
มนุสฺสตฺตํ ตถา ตสฺสา, นนาลํวจนียตา;
ปฏิคฺคณฺหนตาทีนํ, วสา ปฺจงฺคิกํ มตํ.
อิทฺหิ ฉสมุฏฺานํ, อจิตฺตกมุทีริตํ;
อลํวจนียตฺตํ วา, ปณฺณตฺตึ วา อชานโต.
คเหตฺวา ¶ สาสนํ กาย-วิกาเรนูปคมฺม ตํ;
วีมํสิตฺวา หรนฺตสฺส, ครุกํ กายโต สิยา.
สุตฺวา ยถานิสินฺโนว, วจนํ อิตฺถิยา ปุน;
ตํ ตตฺเถวาคตสฺเสว, อาโรเจนฺตสฺส วาจโต.
อชานนฺตสฺส ปณฺณตฺตึ, กายวาจาหิ ตํ วิธึ;
กโรโต หรโต วาปิ, ครุกํ กายวาจโต.
ชานิตฺวาปิ ¶ กโรนฺตสฺส, ครุกาปตฺติโย ตถา;
สจิตฺตเกหิ ตีเหว, สมุฏฺาเนหิ ชายเร.
สฺจริตฺตกถา.
สยํยาจิตเกเหว, กุฏิกํ อปฺปมาณิกํ;
อตฺตุทฺเทสํ กโรนฺตสฺส, ตถาเทสิตวตฺถุกํ.
โหนฺติ สงฺฆาทิเสสา ทฺเว, สารมฺภาทีสุ ทุกฺกฏํ;
สเจ เอกวิปนฺนา สา, ครุกํ เอกกํ สิยา.
ปุริสํ ยาจิตุํ กมฺม-สหายตฺถาย วฏฺฏติ;
มูลจฺเฉชฺชวเสเนว, ยาจมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อวชฺชํ หตฺถกมฺมมฺปิ, ยาจิตุํ ปน วฏฺฏติ;
หตฺถกมฺมมฺปิ นาเมตํ, กิฺจิ วตฺถุ น โหติ หิ.
โคณมายาจมานสฺส, เปตฺวา าตกาทิเก;
ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิฏฺํ, มูลจฺเฉชฺเชน เตสุปิ.
‘‘โคณํ เทมา’’ติ วุตฺเตปิ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
สกฏํ ทารุภณฺฑตฺตา, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
วาสิผรสุกุทฺทาล-กุาราทีสฺวยํ นโย;
อนชฺฌาวุตฺถกํ สพฺพํ, หราเปตุมฺปิ วฏฺฏติ.
วลฺลิอาทิมฺหิ ¶ สพฺพสฺมึ, ครุภณฺฑปฺปโหนเก;
ปเรสํ สนฺตเกเยว, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปจฺจเยสุ หิ ตีสฺเวว, วิฺตฺติ น จ วฏฺฏติ;
ตติเย ปริกโถภาส-นิมิตฺตานิ จ ลพฺภเร.
‘‘อเทสิเต จ วตฺถุสฺมึ, ปมาเณนาธิกํ กุฏึ;
กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา, อรฺํ คจฺฉโตปิ จ.
ผรสุํ วาปิ วาสึ วา, นิเสนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏํ;
ฉินฺทโต ทุกฺกฏํ รุกฺขํ, ตสฺส ปาจิตฺติยา สห.
เอวํ ปุพฺพปโยคสฺมึ, กุฏิการกภิกฺขุโน;
ยถาปโยคมาปตฺตึ, วินยฺู วินิทฺทิเส.
ยา ¶ ปน ทฺวีหิ ปิณฺเฑหิ, นิฏฺานํ ตุ คมิสฺสติ;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ปเม ทุติเย ครุ.
อนาปตฺติ สจฺสฺส, เทติ วิปฺปกตํ กุฏึ;
ตถา ภูมึ สมํ กตฺวา, ภินฺทโตปิ จ ตํ กุฏึ.
คุหํ เลณํ กโรนฺตสฺส, ติณปณฺณจฺฉทมฺปิ วา;
วาสาคารํ เปตฺวาน, อฺสฺสตฺถาย วา ตถา.
เทสาเปตฺวาว ภิกฺขูหิ, วตฺถุํ ปน จ ภิกฺขุโน;
กฺริยโตว สมุฏฺาติ, กโรโต อปฺปมาณิกํ.
อเทเสตฺวา กโรนฺตสฺส, ตํ กฺริยากฺริยโต สิยา;
สมุฏฺานาทโย เสสา, สฺจริตฺตสมา มตา.
กุฏิการสิกฺขาปทกถา.
อเทเสตฺวา สเจ วตฺถุํ, โย กเรยฺย มหลฺลกํ;
วิหารํ อตฺตวาสตฺถํ, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
ปมาณาติกฺกเมนาปิ ¶ , โทโส นตฺถิ มหลฺลเก;
ตสฺมา กฺริยสมุฏฺานา-ภาวํ สมุปลกฺขเย.
ปมาณนิยมาภาวา, เอกสงฺฆาทิเสสตา;
สมุฏฺานาทิกํ เสสํ, อนนฺตรสมํ มตํ.
มหลฺลกกถา.
ปาราชิกานิ วุตฺตานิ, จตุวีสติ สตฺถุนา;
ภิกฺขุโน อนุรูปานิ, เตสุ เอกูนวีสติ.
อมูลเกน โจเทติ, หุตฺวา จาวนเจตโน;
สุทฺธํ วา ยทิ วาสุทฺธํ, เตสุ อฺตเรน โย.
ครุกํ ตสฺส อาปตฺตึ, กโตกาสมฺหิ นิทฺทิเส;
ตเถว อกโตกาเส, ทุกฺกฏาปตฺติยา สห.
‘‘โกณฺโสิ จ นิคณฺโสิ;
สามเณโรสิ ตาปโส;
คหฏฺโสิ ¶ ตถา เชฏฺ-;
พฺพติโกสิ อุปาสโก.
ทุสฺสีโล ปาปธมฺโมสิ, อนฺโตปูติ อวสฺสุโต’’;
อิจฺเจวมฺปิ วทนฺตสฺส, ครุกํ ตสฺส นิทฺทิเส.
สมฺมุขา หตฺถมุทฺทาย, โจเทนฺตสฺสปิ ตงฺขเณ;
ตํ เจ ปโร วิชานาติ, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
ครุกํ สมฺมุเข ตฺวา, โจทาเปนฺตสฺส เกนจิ;
ตสฺส วาจาย วาจาย, โจทาเปนฺตสฺส นิทฺทิเส.
อถ โสปิ ‘‘มยา ทิฏฺํ, สุตํ วา’’ติ จ ภาสติ;
เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ สงฺฆาทิ-เสโส โหติ น สํสโย.
ทูตํ ¶ วา ปน เปเสตฺวา, ปณฺณํ วา ปน สาสนํ;
โจทาเปนฺตสฺส อาปตฺติ, น โหตีติ ปกาสิตา.
ตถา สงฺฆาทิเสเสหิ, วุตฺเต จาวนสฺิโน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, เสสาปตฺตีหิ ทุกฺกฏํ.
อกฺโกสนาธิปฺปายสฺส, อกโตกาสมตฺตนา;
สห ปาจิตฺติเยนสฺส, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อสมฺมุขา วทนฺตสฺส, อาปตฺตีหิปิ สตฺตหิ;
ตถา กมฺมํ กโรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, โหติ ปฺจงฺคสํยุตํ;
อุปสมฺปนฺนตา ตสฺมึ, ปุคฺคเล สุทฺธสฺิตา.
ปาราชิเกน โจเทติ, เยน ตสฺส อมูลตา;
สมฺมุขา โจทนา เจว, ตสฺส จาวนสฺิโน.
ตงฺขเณ ชานนฺเจว, ปฺจงฺคานิ ภวนฺติ หิ;
อิทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ทุฏฺโทสกถา.
เลสมตฺตมุปาทาย, ภิกฺขุมนฺติมวตฺถุนา;
โจเทยฺย ครุกาปตฺติ, สเจ จาวนเจตโน.
โจเทติ ¶ วา ตถาสฺี, โจทาเปติ ปเรน วา;
อนาปตฺติ สิยา เสโส, อนนฺตรสโม มโต.
ทุติยทุฏฺโทสกถา.
สมคฺคสฺส จ สงฺฆสฺส, เภทตฺถํ วายเมยฺย โย;
เภทเหตุํ คเหตฺวา วา, ติฏฺเยฺย ปริทีปยํ.
โส ¶ หิ ภิกฺขูหิ วตฺตพฺโพ, ‘‘เภทตฺถํ มา ปรกฺกม’’;
อิติ ‘‘สงฺฆสฺส มา ติฏฺ, คเหตฺวา เภทการณํ’’.
วุจฺจมาโน หิ เตเหว, นิสฺสชฺเชยฺย น เจว ยํ;
สมนุภาสิตพฺโพ ตํ, อจฺจชํ ครุกํ ผุเส.
ปรกฺกมนฺตํ สงฺฆสฺส, ภิกฺขุํ เภทาย ภิกฺขุโน;
ทิสฺวา สุตฺวา หิ ตฺวา วา, อวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
คนฺตฺวา จ ปน วตฺตพฺโพ, อทฺธโยชนตาทิกํ;
ทูรมฺปิ ปน คนฺตพฺพํ, สเจ สกฺโกติ ตาวเท.
ติกฺขตฺตุํ ปน วุตฺตสฺส, อปริจฺจชโตปิ ตํ;
ทูตํ วา ปน ปณฺณํ วา, เปสโตปิ จ ทุกฺกฏํ.
ตฺติยา ปริโยสาเน, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
กมฺมวาจาหิ จ ทฺวีหิ, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ทฺวยํ.
ยฺย-กาเร ปน สมฺปตฺเต, ครุเกเยว ติฏฺติ;
ปสฺสมฺภนฺติ หิ ติสฺโสปิ, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏาทโย.
อกเต ปน กมฺมสฺมึ, อปริจฺจชโตปิ จ;
ตสฺส สงฺฆาทิเสเสน, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ตฺติโต ปน ปุพฺเพ วา, ปจฺฉา วา ตงฺขเณปิ วา;
อสมฺปตฺเต ยฺย-การสฺมึ, ปฏินิสฺสชฺชโตปิ จ.
ปฏินิสฺสชฺชโต วาปิ, ตํ วา สมนุภาสโต;
ตเถวุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ยฺหิ ภิกฺขุมนุทฺทิสฺส, มจฺฉมํสํ กตํ ภเว;
ยสฺมิฺจ นิพฺเพมติโก, ตํ สพฺพํ ตสฺส วฏฺฏติ.
สมุทฺทิสฺส ¶ กตํ ตฺวา, ภฺุชนฺตสฺเสว ทุกฺกฏํ;
ตถา อกปฺปิยํ มํสํ, อชานิตฺวาปิ ขาทโต.
หตฺถุสฺสจฺฉมนุสฺสานํ ¶ , อหิกุกฺกุรทีปินํ;
สีหพฺยคฺฆตรจฺฉานํ, มํสํ โหติ อกปฺปิยํ.
ถุลฺลจฺจยํ มนุสฺสานํ, มํเส เสเสสุ ทุกฺกฏํ;
สจิตฺตกํ สมุทฺทิสฺส-กตํ เสสมจิตฺตกํ.
ปุจฺฉิตฺวาเยว มํสานํ, ภิกฺขูนํ คหณํ ปน;
เอตํ วตฺตนฺติ วตฺตฏฺา, วทนฺติ วินยฺุโน.
อิทเมกสมุฏฺานํ, วุตฺตํ สมนุภาสนํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
สงฺฆเภทกถา.
ทุติเย สงฺฆเภทสฺมึ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโยปิสฺส, ปเมน สมา มตา.
ทุติยสงฺฆเภทกถา.
อุทฺเทสปริยาปนฺเน, ภิกฺขุ ทุพฺพจชาติโก;
อวจนียมตฺตานํ, กโรติ ครุกํ สิยา.
ทุพฺพเจปิ ปเนตสฺมึ, สงฺฆเภทกวณฺณเน;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทุพฺพจกถา.
โย ฉนฺทคามิตาทีหิ, ปาเปนฺโต กุลทูสโก.
กมฺเม กริยมาเน ตํ, อจฺจชํ ครุกํ ผุเส.
จุณฺณํ ปณฺณํ ผลํ ปุปฺผํ, เวฬุํ กฏฺฺจ มตฺติกํ;
กุลสงฺคหณตฺถาย, อตฺตโน วา ปรสฺส วา.
สนฺตกํ ¶ ททโต โหติ, กุลทูสนทุกฺกฏํ;
ภณฺฑคฺเฆน จ กาตพฺโพ, เถยฺยา สงฺฆฺสนฺตเก.
สงฺฆิกํ ¶ ครุภณฺฑํ วา, เสนาสนนิยามิตํ;
โยปิสฺสรวตาเยว, เทนฺโต ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
หริตฺวา วา หราเปตฺวา, ปกฺโกสิตฺวาคตสฺส วา;
กุลสงฺคหณตฺถาย, ปุปฺผํ เทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
หริตฺวา วา หราเปตฺวา, ปิตูนํ ปน วฏฺฏติ;
ทาตุํ ปุปฺผํ ปนฺสฺส, อาคตสฺเสว าติโน.
ตฺจ โข วตฺถุปูชตฺถํ, ทาตพฺพํ น ปนฺถา;
สิวาทิปูชนตฺถํ วา, มณฺฑนตฺถํ น วฏฺฏติ.
ผลาทีสุปิ เสเสสุ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
ปุปฺเผ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ปุปฺผาทิภาชเน โกจิ, อาคจฺฉติ สเจ ปน;
สมฺมเตนสฺส ทาตพฺพํ, าเปตฺวา อิตเรน ตุ.
อุปฑฺฒภาคํ ทาตพฺพํ, อิติ วุตฺตํ กุรุนฺทิยํ;
‘‘โถกํ โถก’’นฺติ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
คิลานานํ มนุสฺสานํ, ทาตพฺพํ ตุ สกํ ผลํ;
ปริพฺพยวิหีนสฺส, สมฺปตฺติสฺสริยสฺสปิ.
สงฺฆาราเม ยถา ยตฺร, สงฺเฆน กติกา กตา;
ผลรุกฺขปริจฺเฉทํ, กตฺวา ตตฺราคตสฺสปิ.
ผลํ ยถาปริจฺเฉทํ, ททโต ปน วฏฺฏติ;
‘‘ทสฺเสตพฺพาปิ วา รุกฺขา’’, ‘‘อิโต คณฺห ผล’’นฺติ จ.
สยํ ขณิตฺวา ปถวึ, มาลาคจฺฉาทิโรปเน;
โหติ ปาจิตฺติเยนสฺส, ทุกฺกฏํ กุลทูสเน.
อกปฺปิเยน ¶ วากฺเยน, ตถา โรปาปเนปิ จ;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ภิกฺขุโน กุลทูสเน.
โรปเน ทุกฺกฏํเยว, โหติ กปฺปิยภูมิยํ;
ตถา โรปาปเน วุตฺตํ, อุภยตฺถ จ ภิกฺขุโน.
สกึ อาณตฺติยา ตสฺส, พหูนํ โรปเน ปน;
สทุกฺกฏา ตุ ปาจิตฺติ, สุทฺธํ วา ทุกฺกฏํ สิยา.
กปฺปิเยเนว ¶ วากฺเยน, อุภยตฺถ จ ภูมิยา;
โรปเน ปริโภคตฺถํ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
กปฺปิยภูมิ เจ โหติ, สยํ โรเปตุเมว จ;
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
อารามาทีนมตฺถาย, สยํ สํโรปิตสฺส วา;
วฏฺฏเตว จ ภิกฺขูนํ, ตํ ผลํ ปริภฺุชิตุํ.
สิฺจเน ปน สพฺพตฺถ, สยํ สิฺจาปเนปิ จ;
อกปฺปิโยทเกเนว, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
กุลสงฺคหณตฺถฺจ, ปริโภคตฺถเมว วา;
สทฺธึ ปาจิตฺติเยนสฺส, สิฺจโต โหติ ทุกฺกฏํ.
เตสํเยว ปนตฺถาย, ทฺวินฺนํ กปฺปิยวารินา;
สิฺจเน ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตถา สิฺจาปเนปิ จ.
กุลสงฺคหณตฺถาย, ปุปฺผานํ โอจินาปเน;
สยโมจินเน จาปิ, สปาจิตฺติยทุกฺกฏํ.
ปุปฺผานํ คณนายสฺส, ปุปฺผโมจินโต ปน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, กุลตฺถํ เจ สทุกฺกฏา.
คนฺถิมํ โคปฺผิมํ นาม, เวธิมํ เวิมมฺปิ จ;
ปูริมํ วายิมํ เจติ, ฉพฺพิโธ ปุปฺผสงฺคโห.
ตตฺถ ¶ ทณฺเฑน ทณฺฑํ วา, วณฺเฏนปิ จ วณฺฏกํ;
คนฺถิตฺวา กรณํ สพฺพํ, ‘‘คนฺถิม’’นฺติ ปวุจฺจติ.
โคปฺผิมํ นาม โคปฺเผตฺวา, สุตฺตาทีหิ กรียติ;
เอกโตวณฺฏิกา มาลา, อุภโตวณฺฏิกา จ ตํ.
เวธิมํ นาม วิชฺฌิตฺวา, พุนฺเทสุ มกุลาทิกํ;
อาวุตา สูจิอาทีหิ, มาลาวิกติ วุจฺจติ.
เวิมํ นาม เวเตฺวา, กตํ มาลาคุเณหิ วา;
วากาทีหิ จ พทฺธํ วา, ‘‘เวิม’’นฺติ ปวุจฺจติ.
ปูริมํ ปน ทฏฺพฺพํ, ปุปฺผมาลาหิ ปูรเณ;
โพธึ ปุปฺผปฏาทีนํ, ปริกฺเขเปสุ ลพฺภติ.
วายิมํ ¶ นาม ทฏฺพฺพํ, ปุปฺผรูปปฏาทิสุ;
ปุปฺผมาลาคุเณเหว, วายิตฺวา กรเณ ปน.
สพฺพเมตํ สยํ กาตุํ, การาเปตุํ ปเรหิ วา;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, พุทฺธสฺสปิ น วฏฺฏติ.
ตถา กลมฺพกํ กาตุํ, อฑฺฒจนฺทกเมว วา;
อฺเหิ ปูริตํ ปุปฺผ-ปฏํ วา วายิตุมฺปิ จ.
ปิฏฺกาจมยํ ทามํ, เคณฺฑุปุปฺผมยมฺปิ จ;
ขรปตฺตมยํ มาลํ, สพฺพํ กาตุํ น วฏฺฏติ.
กณิการาทิปุปฺผานิ, วิตาเน พทฺธกณฺฏเก;
หีราทีหิ ปฏากตฺถํ, วิชฺฌนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
กณฺฏกาทีหิ ภิกฺขุสฺส, เอกปุปฺผมฺปิ วิชฺฌิตุํ;
ปุปฺเผสุเยว วา ปุปฺผํ, ปเวเสตุํ น วฏฺฏติ.
อโสกปิณฺฑิอาทีนํ, อนฺตเร ธมฺมรชฺชุยา;
ปเวเสนฺตสฺส ปุปฺผานิ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
ปิเตสุ ¶ ปเวเสตฺวา, กทลิจฺฉตฺตภิตฺติสุ;
กณฺฏเกสุปิ ปุปฺผานิ, วิชฺฌนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
กปฺปิยํ ปน วตฺตพฺพํ, วจนํ วตฺถุปูชเน;
นิมิตฺโตภาสปริยา, วฏฺฏนฺตีติ ปกาสิตา.
น เกวลมกตฺตพฺพํ, กุลทูสนเมว จ;
อถ โข เวชฺชกมฺมาทิ, น กตฺตพฺพํ กุทาจนํ.
กาตพฺพํ ปน เภสชฺชํ, ปฺจนฺนํ สหธมฺมินํ;
กตฺวาปฺยกตวิฺตฺตึ, กา กถา อตฺตโน ธเน.
ตถา มาตาปิตูนมฺปิ, ตทุปฏฺากชนฺตุโน;
ภณฺฑุกสฺสตฺตโน เจว, เวยฺยาวจฺจกรสฺสปิ.
เชฏฺภาตา กนิฏฺโ จ, ตถา ภคินิโย ทุเว;
จูฬมาตา จูฬปิตา, มหามาตา มหาปิตา.
ปิตุจฺฉา มาตุโล จาติ, ทสิเม าตโย มตา;
อิเมสมฺปิ ทสนฺนฺจ, กาตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
สเจ ¶ เภสชฺชเมเตสํ, นปฺปโหติ น โหติ วา;
ยาจนฺติปิ จ ตํ ภิกฺขุํ, ทาตพฺพํ ตาวกาลิกํ.
สเจ เต น จ ยาจนฺติ, ทาตพฺพํ ตาวกาลิกํ;
อาโภคํ ปน กตฺวา วา, ‘‘ทสฺสนฺติ ปุน เม อิเม’’.
เอเตสํ ตุ กุลา ยาว, สตฺตมา กุลทูสนํ;
เภสชฺชกรณาปตฺติ, วิฺตฺติ วา น รูหติ.
ภาตุชายาปิ วา โหติ, สเจ ภคินิสามิโก;
สเจ เต าตกา โหนฺติ, กาตุํ เตสมฺปิ วฏฺฏติ.
อฺาตกา สเจ โหนฺติ, ภาตุโน อนุชาย วา;
‘‘ตุมฺหากํ ชคฺคนฏฺาเน, เทถา’’ติ จ วเท พุโธ.
อถ ¶ เตสมฺปิ ปุตฺตานํ, กตฺวา ทาตพฺพเมว วา;
‘‘มาตาปิตูนํ ตุมฺหากํ, เทถา’’ติ วินยฺุนา.
อฺโปิ โย โกจิ ปนิสฺสโร วา;
โจโรปิ วา ยุทฺธปราชิโต วา;
อาคนฺตุโก ขีณปริพฺพโย วา;
อกลฺลโก าติชนุชฺฌิโต วา.
เอเตสํ ปน สพฺเพสํ, อปจฺจาสีสตา สตา;
กาตพฺโพ ปฏิสนฺถาโร, ภิกฺขุนา สาธุนาธุนา.
ปริตฺโตทกสุตฺตานิ, วุตฺเต เทถาติ เกนจิ;
ชลํ หตฺเถน จาเลตฺวา, มทฺทิตฺวา ปน สุตฺตกํ.
ทาตพฺพํ ภิกฺขุนา กตฺวา, เตสเมว จ สนฺตกํ;
อตฺตโน อุทกํ เตสํ, สุตฺตํ วา เทติ ทุกฺกฏํ.
อนามฏฺโปิ ทาตพฺโพ, ปิณฺฑปาโต วิชานตา;
ทฺวินฺนํ มาตาปิตูนมฺปิ, ตทุปฏฺายกสฺส จ.
อิสฺสรสฺสาปิ ทาตพฺโพ, โจรทามริกสฺส จ;
ภณฺฑุกสฺสตฺตโน เจว, เวยฺยาวจฺจกรสฺสปิ.
ทาตุํ ปณฺฑุปลาสสฺส, ถาลเกปิ จ วฏฺฏติ;
เปตฺวา ตํ ปนฺสฺส, ปิตุโนปิ น วฏฺฏติ.
คิหีนํ ¶ ปน ทูเตยฺยํ, ชงฺฆเปสนิยมฺปิ จ;
สตฺถุนา ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กโรนฺตสฺส ปเท ปเท.
ภณฺฑุมาตาปิตูนมฺปิ, เวยฺยาวจฺจกรสฺส จ;
สาสนํ สหธมฺมีนํ, หริตุํ ปน วฏฺฏติ.
กุลทูสนกมฺเมน, ลทฺธํ อฏฺวิเธนปิ;
ปฺจนฺนํ สหธมฺมีนํ, น จ วฏฺฏติ ภฺุชิตุํ.
อชฺโฌหาเรสุ ¶ สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
ปริโภควเสเนว, เสเสสุปิ อยํ นโย.
กตฺวา รูปิยโวหารํ, อภูตาโรจเนน จ;
อุปฺปนฺนปจฺจยา สพฺเพ, สมานาติ ปกาสิตา.
วิฺตฺตินุปฺปทานฺจ, เวชฺชกมฺมมเนสนํ;
ปาริภฏุกตํ มุคฺค-สูปตํ วตฺถุวิชฺชกํ.
ชงฺฆเปสนิยํ ทูต-กมฺมฺจ กุลทูสนํ;
อภูตาโรจนํ พุทฺธ-ปฏิกุฏฺํ วิวชฺชเย.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, ปฏินิสฺสชฺชโตปิ ตํ;
สมุฏฺานาทิกํ สพฺพํ, สงฺฆเภทสมํ มตํ.
กุลทูสนกถา.
ชานํ ยาวติหํ เยน, ฉาทิตาปตฺติ ภิกฺขุนา;
อกามา ปริวตฺถพฺพํ, เตน ตาวติหํ ปน.
อาปตฺติ จ อนุกฺขิตฺโต, ปหุ จานนฺตรายิโก;
จตุสฺวปิ จ ตํสฺี, ตสฺส ฉาเทตุกามตา.
ฉาทนนฺติ ปเนเตหิ, ทสหงฺเคหิ ภิกฺขุนา;
ฉนฺนา นาม สิยาปตฺติ, อรุณุคฺคมเนน สา.
ทฺเว ภาณวารา นิฏฺิตา.
ติวิโธ ปริวาโส หิ, ติวิธาเปตเจตสา;
ปฏิจฺฉนฺโน จ สุทฺธนฺโต, สโมธาโนติ ทีปิโต.
ตตฺรายํ ¶ ¶ ตุ ปฏิจฺฉนฺน-ปริวาโส ปกาสิโต;
ปฏิจฺฉนฺนาย ทาตพฺโพ, วเสนาปตฺติยาติ จ.
วตฺถุโคตฺตวเสนาปิ, นามาปตฺติวเสน วา;
กมฺมวาจา หิ กาตพฺพา, ทาตพฺโพ ตสฺส เตน จ.
‘‘วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ, ‘‘ปริวาส’’นฺติ วา ปุน;
สมาทิยิตฺวา สงฺฆสฺส, อาโรเจตพฺพมาทิโต.
ปุนปฺปุนาคตานมฺปิ, อาโรเจนฺโตว รตฺติยา;
เฉทํ วา วตฺตเภทํ วา, อกตฺวาว สทา วเส.
ปริวาโส วิโสเธตุํ, น สกฺกา ตตฺถ เจ ปน;
นิกฺขิปิตฺวาน ตํ วตฺตํ, วตฺถพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
ตตฺเถว สงฺฆมชฺเฌ วา, ปุคฺคเล วาปิ นิกฺขิเป;
นิกฺขิปามีติ วตฺตํ วา, ปริวาสนฺติ วา ตถา.
เอวเมกปเทนาปิ, ปเทหิ ทฺวีหิ วา ปน;
วตฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ ตํ, สมาทาเนปฺยยํ นโย.
นิกฺขิตฺตกาลโต อุทฺธํ, ปกตตฺโตติ วุจฺจติ;
ปุน ปจฺจูสกาลสฺมึ, สทฺธิเมเกน ภิกฺขุนา.
ปริกฺขิตฺตวิหารสฺส, ทฺเว ปริกฺเขปโต พหิ;
ปริกฺเขปารหฏฺานา, อปริกฺขิตฺตโต พหิ.
เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมฺม, โอกฺกมิตฺวา จ มคฺคโต;
คุมฺเพน วติยา วาปิ, ฉนฺนฏฺาเน ิเตน ตุ.
เตน อนฺโตรุเณเยว, วตฺตมาทาย วิฺุนา;
อาโรเจตฺวารุเณ ตสฺมึ, วุฏฺิเต ตสฺส สนฺติเก.
นิกฺขิปิตฺวา ตโต วตฺตํ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ;
อนฺโตเยวารุเณ ภิกฺขุ, คโต เจ ยสฺส กสฺสจิ.
อาโรเจตฺวาว ¶ ตํ วตฺตํ, นิกฺขิเป ปุน ปณฺฑิโต;
เสสํ สมุจฺจยสฺสฏฺ-กถาย จ วิภาวเย.
อาปตฺตีนฺจ รตฺตีนํ, ปริจฺเฉทํ น ชานติ;
โย ตสฺส ปน ทาตพฺโพ, ‘‘สุทฺธนฺโต’’ติ ปวุจฺจติ.
เอเสว ¶ ปริสุทฺเธหิ, สุทฺธนฺโต ทุวิโธ มโต;
จูฬสุทฺธนฺตนาโม จ, มหาสุทฺธนฺตนามโก.
ทุวิโธปิ อยํ รตฺติ-ปริจฺเฉทํ อชานโต;
เอกจฺจํ สกลํ วาปิ, ทาตพฺโพ วิมติสฺส วา.
อิตโรปิ สโมธาน-ปริวาโส ติธา มโต;
โส โอธานสโมธาโน, อคฺฆมิสฺสกปุพฺพโก.
อาปชฺชิตฺวานฺตราปตฺตึ, ฉาเทนฺตสฺส หิ ภิกฺขุโน;
ทิวเส ปริวุตฺเถ ตุ, โอธุนิตฺวา ปทียเต.
ปุริมาปตฺติยา มูล-ทิวเส ตุ วินิจฺฉิเต;
ปจฺฉา อาปนฺนมาปตฺตึ, สโมธาย วิธานโต.
ยาจมานสฺส สงฺเฆน, ทาตพฺโพ ปน ภิกฺขุโน;
เอโสธานสโมธาน-ปริวาโส ปกาสิโต.
ตถา สมฺพหุลาสฺเวกา, ทฺเว วา สมฺพหุลาปิ วา;
ยา ยา จิรปฏิจฺฉนฺนา, ตาสํ อคฺฆวเสน หิ.
อาปตฺตีนํ ตโต อูน-ปฏิจฺฉนฺนานเมว โย;
สโมธาย ปทาตพฺโพ, ปริวาโสติ วุจฺจติ.
นานาวตฺถุกสฺาโย, สพฺพา อาปตฺติโย ปน;
สพฺพาตา เอกโต กตฺวา, ทาตพฺโพ มิสฺสโก มโต.
ปริวุตฺถปริวาสสฺส, มานตฺตํ เทยฺยมุตฺตริ;
ฉ รตฺติโย ปฏิจฺฉนฺนา-ปฏิจฺฉนฺนวสา ทุเว.
ตตฺถ ¶ ยา อปฏิจฺฉนฺนา, โหติ อาปตฺติ ยสฺส ตุ;
ตสฺส ทาตพฺพมานตฺตํ, อปฏิจฺฉนฺนนามกํ.
ยสฺสาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา, ปริวาสาวสานเก;
ตสฺส ทาตพฺพมานตฺตํ, ‘‘ปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ วุจฺจติ.
คนฺตฺวา จตูหิ ภิกฺขูหิ, ปจฺจูสสมเย สห;
ปริวาเส วินิทฺทิฏฺ-ปฺปการํ เทสเมว จ.
‘‘วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ, ‘‘มานตฺต’’มิติ วา ปน;
อาทิยิตฺวาน ตํ เตสํ, อาโรเจตฺวา วิสารโท.
นิกฺขิเป ¶ สนฺติเก เตสํ, วตฺตํ เตสุ คเตสุ วา;
ภิกฺขุสฺส ปุพฺพทิฏฺสฺส, อาโรเจตฺวาน นิกฺขิเป.
ตสฺส ทานวิธานฺจ, รตฺติจฺเฉทาทิโก นโย;
เยฺโย สมุจฺจยสฺสฏฺ-กถาปาฬิวเสน ตุ.
ปุน ตํ จิณฺณมานตฺตํ, สงฺโฆ วีสติวคฺคิโก;
อพฺเภยฺย วิธินา ภิกฺขุ, ปกตตฺโต ปุนพฺภิโต.
ฉาเทนฺติยาปิ อาปตฺตึ, ปริวาโส น วิชฺชติ;
น จ ภิกฺขุนิยาปตฺติ, อตฺตโน ฉาทยนฺติยา.
ฉาเทตฺวา วาปิ อาปตฺตึ, อจฺฉาเทตฺวาปิ วา ปน;
เกวลํ จริตพฺพนฺติ, ปกฺขมานตฺตเมว ตุ.
วินยนยมติพุทฺธิทีปนํ;
วินยวินิจฺฉยเมตมุตฺตมํ;
วิวิธนยนยุตํ อุเปนฺติ เย;
วินยนเย ปฏุตํ อุเปนฺติ เต.
อิติ วินยวินิจฺฉเย สงฺฆาทิเสสกถา นิฏฺิตา.
อนิยตกถา
รโห ¶ นิสชฺชสฺสาเทน, มาตุคามสฺส สนฺติกํ;
คนฺตุกาโม นิวาเสติ, อกฺขึ อฺเชติ ภฺุชติ.
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ;
คจฺฉโต ปทวาเรน, คนฺตฺวา จสฺส นิสีทโต.
นิสชฺชาย อุภินฺนมฺปิ, ปโยคคณนาย จ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺส, พหุกานิ พหูสฺวปิ.
สมีเปปิ ¶ ิโต อนฺโธ, อนฺโตทฺวาทสหตฺถเก;
น กโรติ อนาปตฺตึ, อิตฺถีนํ ตุ สตมฺปิ จ.
จกฺขุมาปิ นิปชฺชิตฺวา, นิทฺทายนฺโตปิ เกวลํ;
ทฺวาเร ปิหิตคพฺภสฺส, นิสินฺโนปิ น รกฺขติ.
อนนฺเธ สติ วิฺุสฺมึ, ิตสฺสารหสฺิโน;
นิสชฺชปจฺจยา โทโส, นตฺถิ วิกฺขิตฺตเจตโส.
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, อาปตฺตีหิปิ ตีหิปิ;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ปมานิยตกถา.
อนนฺธาพธิโร วิฺู, อิตฺถี วา ปุริโสปิ วา;
อนฺโตทฺวาทสหตฺถฏฺโ, อนาปตฺติกโร สิยา.
อนฺโธ อพธิโร วาปิ, พธิโร วาปิ จกฺขุมา;
น กโรติ อนาปตฺตึ, ติสมุฏฺานเมวิทํ.
ทุติยานิยตกถา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย อนิยตกถา นิฏฺิตา.
นิสฺสคฺคิยกถา
โขมํ ¶ กปฺปาสโกเสยฺยํ, สาณํ ภงฺคฺจ กมฺพลํ;
จีวรํ ฉพฺพิธํ วุตฺตํ, ชาติโต ปน กปฺปิยํ.
ทุกูลฺเจว ปตฺตุณฺณํ, จินํ โสมารปฏฺฏกํ;
อิทฺธิชํ เทวทินฺนฺจ, ตสฺเสตํ อนุโลมิกํ.
ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬฺจ มุขปฺุฉนํ;
นิสีทนมธิฏฺเยฺย, ปจฺจตฺถรณเมว จ.
เอกาหมฺปิ ¶ วินา ภิกฺขุ, น วเสยฺย ติจีวรํ;
น วเสยฺย ตถาธิฏฺา, จาตุมาสํ นิสีทนํ.
รชิตฺวา กปฺปิยํ พินฺทุํ, ทตฺวา ตตฺถ ติจีวรํ;
อุปปนฺนํ ปมาเณน, อธิฏฺาตพฺพเมว ตํ.
ปจฺฉิมนฺเตน สงฺฆาฏิ, ทีฆโส มุฏฺิปฺจกา;
มุฏฺิตฺติกา จ ติริยํ, อุตฺตมนฺเตน สา ปน.
สตฺถุโน จีวรูนาปิ, วฏฺฏตีติ ปกาสิตา;
อิทเมวุตฺตราสงฺเค, ปมาณํ ปริทีปิตํ.
มุฏฺิปฺจกํ ทีฆนฺตํ, ปมาณํ ติริยนฺตโต;
อฑฺฒเตยฺยํ ทฺวิหตฺถํ วา, เสเส อนฺตรวาสเก.
อหตาหตกปฺปานํ, สงฺฆาฏิ ทิคุณา มตา;
เอกปฏฺฏุตฺตราสงฺโค, เอวมนฺตรวาสโก.
อุตุทฺธฏานํ ปน จีวรานํ;
สงฺฆาฏิ ภิกฺขุสฺส จตุคฺคุณา วา;
ทุเวปิ เสสา ทิคุณาว วุตฺตา;
ยถาสุขํ วฏฺฏติ ปํสุกูลํ.
ตีณิปิ ¶ ทฺเวปิ เจกํ วา, ฉินฺทิตพฺพํ ปโหติ เจ;
สพฺเพสุ อปฺปโหนฺเตสุ, เทยฺยมนฺวาธิกมฺปิ วา.
อจฺฉินฺนํ วา อนาทินฺนํ, ธาเรนฺตสฺส ติจีวรํ;
ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทุพฺโภเคน จ เสวโต.
กุสึ อฑฺฒกุสิฺจาปิ, มณฺฑลํ อฑฺฒมณฺฑลํ;
วิวฏฺฏํ อนุวิวฏฺฏํ, พาหนฺตมฺปิ จ ภิกฺขุโน.
ทสฺเสตฺวาว วิธึ สพฺพํ, ปฺจกาทิปฺปเภทกํ;
ฉินฺนํ สมณสารุปฺปํ, กาตพฺพํ ตุ ติจีวรํ.
ทาเนนจฺฉิชฺชคาเหน, วิสฺสาสคฺคหเณน จ;
หีนายาวตฺตเนนาปิ, สิกฺขาย จ ปหานโต.
ปจฺจุทฺธารวินาเสหิ, ลิงฺคสฺส ปริวตฺตนา;
สพฺพํ ภิชฺชติธิฏฺานํ, ฉิทฺทภาเว ติจีวรํ.
กนิฏฺสฺสงฺคุลสฺเสว ¶ , นขปิฏฺิปฺปมาณกํ;
วินิวิทฺธํ ปนจฺฉิทฺท-มธิฏฺานวินาสนํ.
เอโก ตนฺตุปิ อจฺฉินฺโน, อธิฏฺานํ น ภินฺทติ;
เสตภาวํ กโรนฺเตน, โธตมฺปิ รชเกน วา.
ปมํ อคฺคฬํ ทตฺวา, ปจฺฉา ฉินฺทติ รกฺขติ;
ฆเฏตฺวา โกฏิโย ทฺเว วา, ปจฺฉา ฉินฺทติ รกฺขติ.
จตุรฏฺงฺคุลา โอรํ, เอกทฺวินฺนํ ติรียโต;
ติณฺณมฺปิ ทีฆโต ฉิทฺทํ, ภินฺทเตว วิทตฺถิยา.
นิสีทนสฺส ทีเฆน, ภวนฺติ ทฺเว วิทตฺถิโย;
วิตฺถาเรน ทิยฑฺฒา จ, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
โหนฺติ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ, ติริยํ ทฺเว วิทตฺถิโย;
ทีฆโตปิ จตสฺโสว, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
ทีฆโต ¶ สุคตสฺเสว, ภวนฺติ ฉ วิทตฺถิโย;
วิตฺถาเรนฑฺฒเตยฺยาว, สิยา วสฺสิกสาฏิกา.
มุนินา ตีสุ เอเตสุ, กโรนฺตสฺส ตทุตฺตรึ;
อธิกจฺเฉทนํ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
มุขปฺุฉนโจฬสฺส, ปจฺจตฺถรณกสฺส วา;
ปมาณํ อปฺปมาเณน, น เจว ปริทีปิตํ.
สทสํ อทสํ สพฺพํ, ปจฺจตฺถรณจีวรํ;
มหนฺตํ ขุทฺทกํ เอก-มเนกมฺปิ จ วฏฺฏติ.
มุขปฺุฉนโจเฬกํ, ทฺเวปิ วฏฺฏนฺติ สพฺพถา;
สทสํ อทสํ วาปิ, สทสํว นิสีทนํ.
อทสา รชิตาเยว, วฏฺฏตาทินฺนกปฺปกา;
วุตฺตา กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิ, ตถา วสฺสิกสาฏิกา.
คณนํ วา ปมาณํ วา, น ปริกฺขารโจฬเก;
ปมาณคณนาตีติ, ภณนฺติ ปกตฺุโน.
สุคตฏฺงฺคุลายามํ, จตุรงฺคุลวิตฺถตํ;
วิกปฺปนุปคํ โหติ, ปจฺฉิมํ นาม จีวรํ.
ปริสฺสาวปฏํ ¶ ปตฺต-โปตฺถกตฺถวิกาทิกํ;
อธิฏฺเยฺย ปริกฺขาร-โจฬํ ปจฺฉิมจีวรํ.
พหูนิ เอกโต กตฺวา, อธิฏฺาตุมฺปิ วฏฺฏติ;
มาตุอาทีนมตฺถาย, ปิเต นตฺถิ โทสตา.
วสฺสมาเส อธิฏฺเยฺย, จตุโร วสฺสสาฏิกํ;
ปุน ปจฺจุทฺธริตฺวา ตํ, วิกปฺเปยฺย ตโต ปรํ.
ตาว กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, ยาว โรโค น สมฺมติ;
อธิฏฺหิตฺวา ตโต อุทฺธํ, อุทฺธริตฺวา วิกปฺปเย.
‘‘อิมํ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, อิมมนฺตรวาสกํ;
อธิฏฺามี’’ติธิฏฺเยฺย, เสเสสุปิ อยํ นโย.
‘‘อิมํ ¶ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทึ, เอต’’นฺติ จ อสมฺมุเข;
วตฺวา ปจฺจุทฺธเรยฺเยวํ, เสเสสุปิ วิจกฺขโณ.
อาโภคํ มนสา กตฺวา, กาเยน ผุสนากตํ;
วจสาธิฏฺิตฺจาติ, อธิฏฺานํ ทฺวิธา มตํ.
อิติ สพฺพมิทํ วุตฺตํ, เตจีวริกภิกฺขุโน;
ตถา วตฺวาวธิฏฺเยฺย, ตํ ปริกฺขารโจฬิโก.
ติจีวรํ ปริกฺขาร-โจฬํ กาตุมฺปิ วฏฺฏติ;
เอวํ จุโทสิเต วุตฺโต, ปริหาโร นิรตฺถโก.
น, เตจีวริกสฺเสว, วุตฺตตฺตา ตตฺถ สตฺถุนา;
ตํ ปริกฺขารโจฬสฺส, ตสฺมา สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
‘‘อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, อนาปตฺตี’’ติ เอตฺถ จ;
อธิฏฺาตพฺพกสฺเสว, วิกปฺปนวิธานโต.
ภิกฺขุสฺเสวํ กโรนฺตสฺส, น โทโส อุปลพฺภติ;
เอวฺจ น สิยา กสฺมา, มุขปฺุฉนกาทิกํ.
มุขปฺุฉนกาทีนํ, เตสํ กิจฺจวิธานโต;
อกิจฺจสฺสามิกสฺสสฺส, อธิฏฺานํ ตุ ยุชฺชติ.
นิธานมุขเมตนฺติ, มหาปจฺจริยํ ปน;
วุตฺตตฺตา จ นิเสเธตุํ, น สกฺกา วินยฺุนา.
จีวรํ ¶ ปริปุณฺณนฺติ, นิทานุปฺปตฺติโตปิ จ;
นิธานมุขเมตนฺติ, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
กุสวากาทิจีรานิ, กมฺพลํ เกสวาลชํ;
ถุลฺลจฺจยํ ธารยโต-ลูกปกฺขาชินกฺขิเป.
กทเลรกทุสฺเสสุ, อกฺกทุสฺเส จ โปตฺถเก;
ทุกฺกฏํ ติริเฏ วาปิ, เวเน กฺจุเกปิ จ.
สพฺพนีลกมฺเชฏฺ-กณฺหโลหิตปีตเก ¶ ;
มหานามมหารงฺค-รตฺเตสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนทสเก ทีฆ-ผลปุปฺผทเสสุ จ;
อจฺฉินฺนจีวรสฺเสตฺถ, นตฺถิ กิฺจิ อกปฺปิยํ.
อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ;
อนฺโตทสาหํ วิสฺสาเส, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
กถินํ นาม นาเมน, สมุฏฺานมิทํ ปน;
อจิตฺตมกฺริยํ วุตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปมกถินกถา.
คามาทีสุ ปเทเสสุ, ติปฺจสุ ติจีวรํ;
เปตฺวา เอกรตฺตมฺปิ, สงฺฆสมฺมุติยา วินา.
ภิกฺขุโน ปน เตนสฺส, วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วิปฺป-วสโต อรุณุคฺคเม.
จีวรํ นิกฺขิปิตฺวาน, นฺหายนฺตสฺเสว รตฺติยํ;
อรุเณ อุฏฺิเต กึ นุ, กาตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, นิสฺสคฺคิยนิวาสเน;
ตพฺภยา ปน โส ภิกฺขุ, นคฺโค คจฺฉติ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนจีวรฏฺาเน, ิตตฺตา ปน ภิกฺขุโน;
น ตสฺสากปฺปิยํ นาม, จีวรํ อตฺถิ กิฺจิปิ.
นิคาเสตฺวา คเหตฺวา จ, คนฺตฺวา ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ;
นิสฺสชฺชิตฺวา ปนาปตฺติ, เทเสตพฺพาว วิฺุนา.
ปรสฺส ¶ นิสฺสชฺชิตฺวา ตํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต;
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ ปารุปนาทิสุ.
อนาปตฺติ ¶ ตมฺสฺส, ภิกฺขุโน ปริภฺุชโต;
อเทนฺตสฺส จ นิสฺสฏฺํ, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ.
เถเร จ ทหเร มคฺคํ, คจฺฉนฺเตสุ อุโภสุปิ;
ปตฺตจีวรมาทาย, โอหีเน ทหเร ปน.
อสมฺปตฺเต ครุํ ตสฺมึ, อุคฺคจฺฉตฺยรุโณ ยทิ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, น ปสฺสมฺภติ นิสฺสโย.
มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวาน, คจฺฉนฺเต ทหเร ปน;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
สุตา ธมฺมกถา ยสฺมึ, อุคฺคจฺฉตฺยรุโณ ยทิ;
โหติ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถํ, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
ปจฺจุทฺธาเร อนาปตฺติ, ลทฺธสมฺมุติกสฺสปิ;
อนฺโตเยวารุเณ ตํ วา, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ.
ปเมน สมานาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
อปจฺจุทฺธรณํ เอตฺถ, อกฺริยาติ วิเสสิตํ.
ทุติยกถินกถา.
อกาลจีวรํ มาส-ปรมํ นิกฺขิเป สติ;
ปจฺจาสาย ตโต อุทฺธํ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ทสาหาติกฺกโมเยว;
ปเม กถิเน อิธ;
มาสสฺสาติกฺกโม วุตฺโต;
เสโส เตน สโม มโต.
ตติยกถินกถา.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุนิยา ภุตฺตํ, วตฺถํ อฺาติกาย โย;
โธวาเปติ รชาเปติ, อาโกฏาเปติ เจ ตโต.
ตสฺส ¶ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปเมน ปกาสิตา;
ตถา เสเสหิ จ ทฺวีหิ, ทีปิตํ ทุกฺกฏทฺวยํ.
สิกฺขมานาย วา หตฺเถ, โธวนตฺถาย เทติ เจ;
สา หุตฺวา อุปสมฺปนฺนา, ปจฺฉา โธวติ โส นโย.
สามเณรนิทฺเทเสปิ, ลิงฺคํ เจ ปริวตฺตติ;
ภิกฺขุนีสุปสมฺปชฺช, โธเต นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ทหรานฺจ ภิกฺขูนํ, หตฺเถ วตฺเถ นิยฺยาทิเต;
ปริวตฺติตลิงฺเคสุ, เตสุเปส นโย มโต.
ตถา ภิกฺขุนิยา หตฺเถ, ทินฺเน ‘‘โธวา’’ติ จีวเร;
ปริวตฺเต ตุ ลิงฺคสฺมึ, สเจ โธวติ วฏฺฏติ.
‘‘โธวา’’ติ ภิกฺขุนี วุตฺตา, สเจ สพฺพํ กโรติ สา;
โธวนปฺปจฺจยาเยว, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
‘‘อิมสฺมึ จีวเร สพฺพํ, กตฺตพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’ติ;
โหติ นิสฺสคฺคิยฺเจว, วทโต ทุกฺกฏทฺวยํ.
าติกาาติสฺิสฺส, ปจฺจตฺถรนิสีทนํ;
อฺสฺส สนฺตกํ วาปิ, โธวาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ภิกฺขุนีนํ วเสน ยา;
ตาย โธวาปเน วาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อวุตฺตา ปริภุตฺตํ วา, อฺํ วา ยทิ โธวติ;
น โทโส, สฺจริตฺเตน, สมุฏฺานาทโย สมา.
ปุราณจีวรโธวาปนกถา.
วิกปฺปนุปคํ ¶ กิฺจิ, ปจฺฉิมํ ปน จีวรํ;
คณฺหโต โหติ อาปตฺติ, เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
ปโยเค คหณตฺถาย, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ;
ตสฺส นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, คหเณน ปกาสิตา.
สเจ อนุปสมฺปนฺน-หตฺเถ เปเสติ จีวรํ;
อฺตฺร ปาริวตฺตาปิ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
าติกายปิ ¶ อฺาติ-สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
เอกโตอุปสมฺปนฺน-หตฺถา คณฺหาติ ทุกฺกฏํ.
‘‘ทสฺสามี’’ติ จ อาโภคํ, กตฺวา วา ปาริวตฺตกํ;
ตาวกาลิกวิสฺสาส-คฺคาเห โทโส น วิชฺชติ.
อฺํ ปน ปริกฺขารํ, น โทโส โหติ คณฺหโต;
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, อิทํ วุตฺตํ กฺริยากฺริยํ.
จีวรปฏิคฺคหณกถา.
จีวรํ วิฺาเปนฺตสฺส, อฺาตกาปฺปวาริตํ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, อฺตฺร สมยา ปน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ทฺวิกทุกฺกฏํ;
าตเกาติสฺิสฺส, ตตฺถ เวมติกสฺส จ.
สมเย วิฺาเปนฺตสฺส, าตเก วา ปวาริเต;
อฺสฺสตฺถาย วา ตสฺส, าตเก วา ปวาริเต.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
อฺาตกวิฺตฺติกถา.
อปฺปวาริตมฺาตึ ¶ , จีวรํ ตุ ตทุตฺตรึ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, วิฺาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ยสฺส ตีณิปิ นฏฺานิ, ทฺเว วา เอกมฺปิ วา ปน;
ทฺเว วา เอกมฺปิ วา เตน, สาทิตพฺพํ น กิฺจิปิ.
เสสกํ อาหรนฺตสฺส, ทินฺเน นจฺฉินฺนการณา;
สนฺตเก าตกาทีนํ, อตฺตโนปิ ธเนน วา.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ตตุตฺตริกถา.
กลฺยาณกมฺยตาเหตุ ¶ , อาปชฺชติ วิกปฺปนํ;
จีวเร ปน โย ตสฺส, ลาภา นิสฺสคฺคิยํ ภเว.
มหคฺฆํ ทาตุกามมฺหิ, อปฺปคฺฆํ วิฺาเปติ โย;
สนฺตเก าตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
าตเกฺาติสฺิสฺส, ทุกฺกฏํ วิมติสฺส จ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปโมปกฺขฏกถา.
ทุติโยปกฺขเฏ ยสฺมา, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
ตสฺมา อนนฺตเรนสฺส, สทิโสว วินิจฺฉโย.
ทุติโยปกฺขฏกถา.
รฺา วา ราชโภคฺเคน, ภิกฺขุมุทฺทิสฺสมาภตํ;
อกปฺปิยํ สุวณฺณาทึ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
รชตํ ¶ ชาตรูปํ วา, อตฺตโน วา ปรสฺส วา;
อตฺถาย คณฺหิตุํ กิฺจิ, ทียมานํ น วฏฺฏติ.
อฺสฺสตฺถาย นิทฺทิฏฺํ, ภิกฺขุโน ปฏิคฺคณฺหโต;
ทุกฺกฏํ ตสฺส โหตีติ, มหาปจฺจริยํ ปน.
เนตฺวา อกปฺปิยํ ภณฺฑํ, อิตฺถํ โกจิ สเจ วเท;
‘‘อิทํ สงฺฆสฺส ทมฺมีติ, ปุคฺคลสฺส คณสฺส วา.
อารามํ วา วิหารํ วา, เจติยํ วา กโรหิ’’ติ;
น จ วฏฺฏติ ตํ วตฺถุํ, สพฺเพสํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ.
อนามสิตฺวา สงฺฆํ วา, คณํ วา ปุคฺคลมฺปิ วา;
‘‘เจติยสฺส วิหารสฺส, เทมา’’ติปิ วทนฺติ เจ.
ตํ หิรฺํ สุวณฺณํ วา, นิเสเธตุํ น วฏฺฏติ;
อารามิกานํ วตฺตพฺพํ, ‘‘วทนฺเตวมิเม’’ติ จ.
รชตํ ชาตรูปํ วา, สงฺฆสฺส ปฏิคฺคณฺหโต;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปริโภเค จ ทุกฺกฏํ.
ตฬากสฺส ¶ จ เขตฺตตฺตา, สสฺสุปฺปตฺตินิทานโต;
คหณํ ปริโภโค วา, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
‘‘จตฺตาโร ปจฺจเย สงฺโฆ, คโณ วา ปริภฺุชตุ’’;
อิจฺเจวํ ปน วตฺวา เจ, เทติ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
การาเปติ จ เกทาเร, ฉินฺทาเปตฺวา วนํ ปน;
เกทาเรสุ ปุราเณสุ, อติเรกมฺปิ คณฺหติ.
อปริจฺฉินฺนภาคสฺมึ, นวสสฺเสปิ ‘‘เอตฺตกํ;
ภาคํ เทถา’’ติ วตฺวา เจ, อุฏฺาเปติ กหาปเณ.
วตฺวา อกปฺปิยํ วาจํ, ‘‘กสถ วปถา’’ติ จ;
อุปฺปาทิตฺจ สพฺเพสํ, โหติ สพฺพมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตโก ¶ นาม ภาโคติ, เอตฺติกาย จ ภูมิยา’’;
ปติฏฺาเปติ โย ภูมึ, อวตฺวา กสถาทิกํ.
สยเมว ปมาณสฺส, ชานนตฺถํ ตุ ภูมิยา;
รชฺชุยา วาปิ ทณฺเฑน, เขตฺตํ มินาติ โย ปน.
ขเล วา รกฺขติ ตฺวา, ขลโตปิ ตโต ปุน;
นีหราเปติ วา วีหี, ตสฺเสเวตมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตเกหิ จ วีหีหิ, อิทํ อาหรถา’’ติ จ;
อาหรนฺติ สเจ วุตฺตา, ตสฺเสเวตมกปฺปิยํ.
‘‘เอตฺตเกน หิรฺเน, อิทมาหรถา’’ติ จ;
อาหรนฺติ จ ยํ วุตฺตา, สพฺเพสํ ตมกปฺปิยํ.
เปสการกทาสํ วา, อฺํ วา รชกาทิสุ;
อารามิกานํ นาเมน, เทนฺเต วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
‘‘คาโว เทมา’’ติ วุตฺเตปิ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
ปฺจโครสโภคตฺถํ, วุตฺเต เทมาติ วฏฺฏติ.
อชิกาทีสุ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
กปฺปิเยน จ วากฺเยน, สพฺพํ วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
หตฺถึ วา มหิสํ อสฺสํ, โคณํ กุกฺกุฏสูกรํ;
เทนฺเตสุ จ มนุสฺเสสุ, น จ วฏฺฏติ คณฺหิตุํ.
ปฏิสิทฺเธปิ ¶ สงฺฆสฺส, ทตฺวา คจฺฉติ เจ ปน;
มูลํ ทตฺวา จ สงฺฆสฺส, เกจิ คณฺหนฺติ วฏฺฏติ.
‘‘เขตฺตํ วตฺถุํ ตฬากํ วา, เทม โคอชิกาทิกํ;
วิหารสฺสา’’ติ วุตฺเตปิ, นิเสเธตุํ น วฏฺฏติ.
ติกฺขตฺตุํ โจทนา วุตฺตา, ฉกฺขตฺตุํ านมพฺรวิ;
ยทิ โจเทติเยว ฉ, โจทนา ทิคุณา ิติ.
อนาปตฺติ ¶ อโจเทตฺวา, ลทฺเธ อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ราชสิกฺขาปทกถา.
จีวรวคฺโค ปโม.
เอเกนาปิ จ มิสฺเสตฺวา, สนฺถตํ โกสิยํสุนา;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, การาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ปรตฺถาย กโรนฺตสฺส, การาเปนฺตสฺส สนฺถตํ;
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ วิตานํ วา, ภูมตฺถรณเมว วา;
ภิสิ พิพฺโพหนํ วาปิ, กโรนฺตสฺสาทิกมฺมิโน.
โกสิยกถา.
กาฬเกฬกโลมานํ, สุทฺธานํ สนฺถตํ สเจ;
กเรยฺยาปตฺติ โหติสฺส, เสสํ ตุ ปมูปมํ.
สุทฺธกาฬกกถา.
อนาปตฺติ ตุลํ วาปิ, พหุํ วา สพฺพเมว วา;
กโรนฺตสฺส คเหตฺวาน, โอทาตํ กปิลมฺปิ วา.
อนุกฺกเมน เอตานิ, สนฺถตานิ จ ตีณิปิ;
นิสฺสชฺชิตฺวาปิ ลทฺธานิ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ, ตติยํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
ทฺเวภาคกถา.
ฉนฺนํ ¶ โอเรน วสฺสานํ, กโรนฺตสฺส จ สนฺถตํ;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
อนาปตฺติ ปรตฺถาย, การาเปติ กโรติ วา;
กตํ วา ปน อฺเน, ลภิตฺวา ปริภฺุชโต.
ฉพฺพสฺสานิ กโรนฺตสฺส, ตทุทฺธมฺปิ จ สนฺถตํ;
วิตาเน สาณิปากาเร, นิสฺสชฺชิตฺวา กเตปิ จ.
ฉพฺพสฺสกถา.
อนาปตฺติ อนาทาย, อสนฺเต สนฺถเต ปน;
อฺสฺสตฺถาย กาเรตุํ, กตฺจ ปริภฺุชิตุํ.
อนาทานวเสนสฺส, สุคตสฺส วิทตฺถิยา;
กรเณน จ สตฺถารา, วุตฺตเมตํ กฺริยากฺริยํ.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, วิเสโส นุปลพฺภติ.
นิสีทนสนฺถตกถา.
คจฺฉนฺเต ปน ยาเน วา, หตฺถิอสฺสาทิเกสุ วา;
เปติ ยทิ โลมานิ, สามิกสฺส อชานโต.
ติโยชนมตีเตสุ, เตสุ อาปตฺติ ภิกฺขุโน;
อคจฺฉนฺเตสุ เตสฺเวว, ปิเตสุปฺยยํ นโย.
ยาเน ปน อคจฺฉนฺเต, อสฺเส วา หตฺถิปิฏฺิยํ;
เปตฺวา อภิรูหิตฺวา, สเจ สาเรติ วฏฺฏติ.
น วฏฺฏตีติ นิทฺทิฏฺํ, กุรุนฺทฏฺกถาย หิ;
ตํ ปนฺํ หราเปติ, วจเนน วิรุชฺฌติ.
กณฺณจฺฉิทฺเทสุ ¶ ¶ โลมานิ, ปกฺขิปิตฺวาปิ คจฺฉโต;
โหติเยว กิราปตฺติ, โลมานํ คณนาวสา.
สุตฺตเกน จ พนฺธิตฺวา, ปิตํ ปน วฏฺฏติ;
เวณึ กตฺวา หรนฺตสฺส, อาปตฺติ ปริทีปิตา.
สุงฺกฆาตํ อนุปฺปตฺวา, โจราทีหิ อุปทฺทุโต;
โย จฺวิหิโต วาปิ, อาปตฺติ ยทิ คจฺฉติ.
ติโยชนํ หรนฺตสฺส, อูนกํ วา ติโยชนํ;
ตถา ปจฺจาหรนฺตสฺส, ตานิเยว ติโยชนํ.
นิวาสตฺถาย วา คนฺตฺวา, หรนฺตสฺส ตโต ปรํ;
อจฺฉินฺนํ วาปิ นิสฺสฏฺํ, ลภิตฺวา หรโตปิ จ.
หราเปนฺตสฺส อฺเน, หรโต กตภณฺฑกํ;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กายโต กายจิตฺตโต;
อจิตฺตํ กายกมฺมฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอฬกโลมกถา.
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, โลมโธวาปนมฺปิ จ;
จีวรสฺส ปุราณสฺส, โธวาปนสมํ มตํ.
เอฬกโลมโธวาปนกถา.
คณฺเหยฺย วา คณฺหาเปยฺย, รชตํ ชาตรูปกํ;
นิสฺสชฺชิตฺวา ปนาปตฺติ, เทเสตพฺพาว ภิกฺขุนา.
รชตํ ชาตรูปฺจ, อุภินฺนํ มาสโกปิ จ;
เอตํ จตุพฺพิธํ วตฺถุ, โหติ นิสฺสคฺคิยาวหํ.
มุตฺตา ¶ มณิ สิลา สงฺโข, ปวาฬํ โลหิตงฺกโก;
มสารคลฺลํ ธฺานิ, สตฺต โคมหิสาทิกํ.
เขตฺตํ วตฺถุํ ตฬากฺจ, ทาสิทาสาทิกํ ปน;
ทุกฺกฏสฺเสว วตฺถูนิ, ทีปิตานิ มเหสินา.
มุคฺคมาสาทิกํ ¶ สพฺพํ, สปฺปิอาทีนิ ตณฺฑุลา;
สุตฺตํ วตฺถํ หลํ ผาลํ, กปฺปิยํ เอวมาทิกํ.
ตตฺถตฺตโน ปนตฺถาย, วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺส หิ;
สมฺปฏิจฺฉติ โย ภิกฺขุ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
สงฺฆาทีนํ ตมตฺถาย, คณฺหโต ทุกฺกฏํ ตถา;
ทุกฺกฏสฺส จ วตฺถุมฺปิ, สพฺพตฺถาย จ ทุกฺกฏํ.
สเจ กหาปณาทีนํ, สหสฺสํ ปฏิคณฺหติ;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, อาปตฺติคณนา สิยา.
ตถา สิถิลพทฺเธสุ, ถวิกาทีสุ รูปโต;
อาปตฺติคณนา วุตฺตา, มหาปจฺจริยํ ปน.
‘‘อิทํ อยฺยสฺส โหตู’’ติ, วุตฺเต วา ปน เกนจิ;
สเจ คณฺหิตุกาโมปิ, นิเสเธตพฺพเมว จ.
ปฏิกฺขิตฺเตปิ ตํ วตฺถุํ, เปตฺวา ยทิ คจฺฉติ;
ตถา โคปายิตพฺพํ ตํ, ยถา ตํ น วินสฺสติ.
‘‘อาหเรทมิทํ คณฺห, อิทํ เทหีธ นิกฺขิป’’;
อิจฺเจวํ ภิกฺขุโน วตฺตุํ, น วฏฺฏติ อกปฺปิยํ.
เปตฺวา รูปิยคฺคาหํ, นิสฺสฏฺปริวตฺติตํ;
สพฺเพหิ ปริโภตฺตพฺพํ, ภาเชตฺวา สปฺปิอาทิกํ.
อตฺตโน ปตฺตภาคมฺปิ, ปฏิคฺคาหกภิกฺขุโน;
คเหตุํ อฺโต ลทฺธํ, ภฺุชิตุํ วา น วฏฺฏติ.
ยํ ¶ กิฺจิ ปน สมฺภูตํ, ปจฺจยํ วตฺถุโต ตโต;
ภิกฺขุโน เสวมานสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อชฺฌาราเม อนาปตฺติ, ตมชฺฌาวสเถปิ วา;
คเหตฺวา วา คหาเปตฺวา, นิกฺขิปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, รูปิยนฺติ อรูปิเย;
สฺิโน วิมติสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, อยเมว วิเสสตา.
รูปิยปฏิคฺคหณกถา.
วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺสาปิ, วตฺถุํ วา ทุกฺกฏสฺส จ;
กปฺปิยสฺส จ วตฺถุํ วา, โย นิสฺสคฺคิยวตฺถุนา.
วตฺถุนา ทุกฺกฏสฺสาปิ, วตฺถุํ นิสฺสคฺคิยสฺส วา;
ปริวตฺเตติ อาปตฺติ, กปฺปิเยน จ วตฺถุนา.
ทุกฺกฏสฺส จ วตฺถุํ วา, วตฺถุํ วา กปฺปิยสฺส จ;
วตฺถุนา ทุกฺกฏสฺเสว, ปริวตฺเตติ ทุกฺกฏํ.
วตฺถุนา กปฺปิยสฺสาปิ, ตถา ทุกฺกฏวตฺถุกํ;
ปริวตฺเตติ โย ตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วตฺถุโน ทุกฺกฏสฺสาปิ, ตถา นิสฺสคฺคิยสฺส จ;
คหณํ วาริตํ ปุพฺเพ, อิมินา ปริวตฺตนํ.
รูปิยนฺติ จ สฺิสฺส, วิมติสฺส อรูปิเย;
เตน ทฺเว ทุกฺกฏา โหนฺติ, เจตาเปนฺตสฺส รูปิยํ.
อรูปิยนฺติ สฺิสฺส, อนาปตฺติ อรูปิเย;
‘‘อิทํ คเหตฺวา เทหี’’ติ, วทโตปิ จ ปฺจหิ.
เสสํ ¶ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทิกํ สมํ;
อิทํ กฺริยสมุฏฺานํ, อยเมว วิเสสตา.
รูปิยสํโวหารกถา.
กปฺปิยํ กปฺปิเยเนว, ปริวตฺตยโต ปน;
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, เปตฺวา สหธมฺมิเก.
อกปฺปิยสฺส วตฺถุสฺส, เตเนว ปริวตฺตนํ;
น คจฺฉตีติ นิทฺทิฏฺํ, กยวิกฺกยสงฺคหํ.
ตสฺมา มาตาปิตูนมฺปิ, วตฺถุํ ยํ กิฺจิ กปฺปิยํ;
‘‘อิมํ เทหิมินา หี’’ติ, วทโต ปน ทุกฺกฏํ.
สกํ ¶ วา เทติ เจ ภณฺฑํ, เอวํ วตฺวาน มาตุยา;
มาตุยา วา ตถา ภณฺฑํ, สยํ คณฺหาติ ทุกฺกฏํ.
สหตฺถํ ปรภณฺฑสฺมึ, ปรหตฺถฺจ อตฺตโน;
ภณฺฑเก ปน สมฺปตฺเต, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
‘‘คเหตฺวา วา อิทํ นาม, ภฺุชิตฺวา โอทนํ อิมํ;
อิทํ นาม กโรหี’’ติ, วตฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
วิฆาสาทมถฺํ วา, ‘‘ภฺุชิตฺวา โอทนํ อิมํ;
ฉลฺลึ วา ปน วลฺลึ วา, กฏฺํ วา ทารุเมว วา.
อาหรา’’ติ วทนฺตสฺส, วตฺถูนํ คณนาวสา;
โหนฺติ อาปตฺติโย ตสฺส, ภิกฺขุโน กยวิกฺกเย.
‘‘อิมฺจ ยาคุํ ปิว ภฺุช ภตฺตํ;
ภุตฺโตสิ ภฺุชิสฺสสิ ภฺุชสีทํ;
ภตฺตํ, อิมํ นาม กโรหิ กมฺมํ’’;
อิจฺเจว วตฺตุํ ปน วฏฺฏเตว.
ภูมิยา ¶ โสธเน วาปิ, ลิมฺปเน วตฺถโธวเน;
เอตฺถ กิฺจาปิ นตฺถฺํ, ภณฺฑํ นิสฺสชฺชิตพฺพกํ.
นิสฺสคฺคิเย จ วตฺถุมฺหิ, นฏฺเ ภุตฺเตปิ วา ยถา;
เทเสตพฺพาว อาปตฺติ, เทเสตพฺพา ตถา อยํ.
‘‘อิมินาว อิมํ นาม, คเหตฺวา เทหิ เม’’อิติ;
อาจิกฺขติ อนาปตฺติ, เปตฺวา ภณฺฑสามิกํ.
‘‘อิทํ มมตฺถิ อตฺโถ เม, อิมินา’’ติ จ ภาสโต;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทิกํ สมํ.
กยวิกฺกยกถา.
โกสิยวคฺโค ทุติโย.
มตฺติกาโยมยา ปตฺตา, กปฺปิยา ชาติโต ทุเว;
ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา ตุ, อุกฺกฏฺโ มชฺฌิโมมโก.
ทฺวินฺนํ ¶ ตณฺฑุลนาฬีนํ, ภตฺตํ มคธนาฬิยา;
ขาทนฺจ จตุพฺภาคํ, พฺยฺชนฺจ ตทูปิยํ.
อุกฺกฏฺโ นาม โส ปตฺโต, โย ตํ สพฺพํ ตุ คณฺหติ;
มชฺฌิโม ตสฺสุปฑฺโฒ จ, ตทุปฑฺโฒ จ โอมโก.
อุกฺกฏฺสฺส จ อุกฺกฏฺโ, ตสฺเสโวมกมชฺฌิมา;
เอวํ มชฺฌิมโอเมสุ, นว ปตฺตา ภวนฺติ หิ.
อุกฺกฏฺุกฺกฏฺโก เตสุ, อปตฺโต โอมโกมโก;
ตสฺมา นาปิ อธิฏฺานํ, น คจฺฉนฺติ วิกปฺปนํ.
เสสํ สตฺตวิธํ ปตฺตํ, ปตฺตลกฺขณสํยุตํ;
อธิฏฺาย วิกปฺเปตฺวา, ปริภฺุเชยฺย ปณฺฑิโต.
ทสาหปรมํ ¶ กาลํ, ธาเรยฺย อติเรกโต;
อติกฺกมยโต ปตฺตํ, ตฺหิ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ยํ ปตฺตํ น วิกปฺเปติ, ยํ นาธิฏฺเติ วา ปน;
วินยฺูหิ โส ปตฺโต, อติเรโกติ วณฺณิโต.
วตฺตพฺพํ ตุ ‘‘อิมํ ปตฺตํ, อธิฏฺามี’’ติ สมฺมุเข;
‘‘เอตํ ปตฺต’’นฺติ ทูรสฺมึ, ปจฺจุทฺธาเรปฺยยํ นโย.
อาโภคํ มนสา กตฺวา, กตฺวา กายวิการกํ;
กาเยนปิ จ ปตฺตสฺส, อธิฏฺานํ ปกาสิตํ.
ปตฺโต ชหติธิฏฺานํ, ทานเภทกนาสโต;
วิพฺภมุทฺธารปจฺจกฺข-ปริวตฺตนคาหโต.
กงฺคุสิตฺถปฺปมาเณน, เขนาธิฏฺานมุชฺฌติ;
ปิทหิตฺวา อธิฏฺเยฺย, อโยจุณฺเณน วาณิยา.
โย หิ นิสฺสคฺคิยํ ปตฺตํ, อนิสฺสชฺเชว ภฺุชติ;
ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิฏฺํ, ภุตฺวา โธวนโธวเน.
สุวณฺณมณิปตฺโต จ, เวฬุริยผลิกุพฺภโว;
กํสกาจมโย ปตฺโต, ติปุสีสมโยปิ จ.
ตถา ทารุมโย ปตฺโต, ตมฺพสชฺฌุมโยปิ จ;
เอกาทสวิโธ ปตฺโต, วุตฺโต ทุกฺกฏวตฺถุโก.
ฆฏสีสกฏาโห ¶ จ, ตุมฺพํ จสฺสานุโลมิกํ;
ตมฺพโลหมยํ ตตฺถ, ถาลกํ ปน วฏฺฏติ.
ผลิกกาจกํสานํ, ตฏฺฏิกาทีนิ กานิจิ;
ปุคฺคลสฺส น วฏฺฏนฺติ, วฏฺฏนฺติ คิหิสงฺฆิกา.
ยํ กิฺจิ โสทกํ ปตฺตํ, ปฏิสาเมยฺย ทุกฺกฏํ;
สาธุกํ โวทกํ กตฺวา, ปฏิสาเมยฺย ปณฺฑิโต.
ภิกฺขุโน ¶ โสทกํ ปตฺตํ, โอตาเปตุํ น วฏฺฏติ;
อุณฺเห น นิทเหตพฺโพ, นิทหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
มิฑฺฒนฺเต ปริภณฺฑนฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ;
มิฑฺฒิยา ปริภณฺเฑ วา, วิตฺถิณฺเณ ปน วฏฺฏติ.
ทารุอาธารเก ปตฺเต, ทฺเว เปตุมฺปิ วฏฺฏติ;
อยเมว นโย ทณฺฑ-ภูมิอาธารเกสุปิ.
ตฏฺฏิกายปิ โจเฬ วา, โปตฺถเก กฏสารเก;
ปริภณฺฑกตายาปิ, ภูมิยํ วาลุกาสุ วา.
ตถารูปาสุ สุทฺธาสุ, เปตุํ ปน วฏฺฏติ;
สรชาย เปนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ ขรภูมิยา.
ทณฺเฑ วา นาคทนฺเต วา, ลคฺเคตุมฺปิ น วฏฺฏติ;
ฉตฺตงฺคมฺจปีเสุ, เปนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อฏนีสุ หิ พนฺธิตฺวา, โอลมฺเพตุมฺปิ วฏฺฏติ;
พนฺธิตฺวา ปน มฺจสฺส, เปตุํปริ วฏฺฏติ.
มฺจปีฏฺฏเก ปตฺตํ, เปตุํ ปน วฏฺฏติ;
ภตฺตปูโรปิ วา ฉตฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ตโย ภาณวารา นิฏฺิตา.
กวาฏํ น ปณาเมยฺย, ปตฺตหตฺโถ สเจ ปน;
เยน เกนจิ องฺเคน, ปณาเมยฺยสฺส ทุกฺกฏํ.
น นีหเรยฺย ปตฺเตน, จลกานฏฺิกานิ วา;
อุจฺฉิฏฺมุทกํ วาปิ, นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปตฺตํ ¶ ปฏิคฺคหํ กตฺวา, โธวิตุํ หตฺถเมว วา;
มุขโต นีหฏํ ปตฺเต, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ ¶ ทสาหสฺส, อนฺโตเยว จ โย ปน;
อธิฏฺเติ วิกปฺเปติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ.
ปมสฺส หิ ปตฺตสฺส, ปเมน มเหสินา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ปมปตฺตกถา.
ปฺจพนฺธนอูนสฺมึ, ปตฺเต สติ จ โย ปน;
วิฺาเปยฺย นวํ ปตฺตํ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
พนฺธนํ เอกมุทฺทิฏฺํ, ทฺวงฺคุลาย จ ราชิยา;
พนฺธนานิ จ จตฺตาริ, ตถาฏฺงฺคุลราชิยา.
ปฺจ วา ราชิโย ยสฺส, เอกา วาปิ ทสงฺคุลา;
อปตฺโต นามยํ ปตฺโต, วิฺาเปยฺย ตโต ปรํ.
อโยปตฺโต อเนเกหิ, โลหมณฺฑลเกหิ วา;
พทฺโธ วฏฺฏติ มฏฺโ เจ, อโยจุณฺเณน วาณิยา.
ปตฺตํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺํ, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ ปน;
อนุกมฺปาย ตํ ตสฺมึ, อคณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ทียมาเน ตุ ปตฺตสฺมึ, ยสฺส โส น จ รุจฺจติ;
อปฺปิจฺฉตาย วา ปตฺตํ, ตํ น คณฺหาติ วฏฺฏติ.
อปตฺตสฺส ตุ ภิกฺขุสฺส;
น ทาตพฺโพติ ทีปิโต;
ตตฺถ โย ปตฺตปริยนฺโต;
โส เทยฺโย ตสฺส ภิกฺขุโน.
สเจ โส ตํ ชิคุจฺฉนฺโต, อปฺปเทเส เปติ วา;
วิสฺสชฺเชติ อโภเคน, ปริภฺุชติ ทุกฺกฏํ.
นฏฺเ ¶ ภินฺเนปิ วา ปตฺเต, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อตฺตโน าตกาทีนํ, คณฺหโต วา ธเนน วา.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ ¶ , กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทุติยปตฺตกถา.
สปฺปิอาทึ ปุเรภตฺตํ, เภสชฺชํ ปฏิคยฺห หิ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ปริภฺุชติ วฏฺฏติ.
ตโต ปฏฺาย สตฺตาหํ, ตํ วฏฺฏติ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม ตสฺส, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
ปจฺฉาภตฺตมฺปิ คณฺหิตฺวา, กตฺวา สนฺนิธิการกํ;
สายโต ปน สตฺตาหํ, วฏฺฏเตว นิรามิสํ.
ปุเรภตฺตมฺปิ ปจฺฉา วา, สยมุคฺคหิตํ ปน;
สรีรโภเค เนตพฺพํ, สายิตุํ น จ วฏฺฏติ.
นวนีตํ ปุเรภตฺตํ, ภิกฺขุนา คหิตํ สเจ;
ตาเปตฺวานุปสมฺปนฺโน, เทติ วฏฺฏติ สามิสํ.
สยํ ตาเปติ เจ ภิกฺขุ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ;
ตาปนํ นวนีตสฺส, สามปาโก น โหติ โส.
ปจฺฉาภตฺตํ คเหตฺวา เจ, เยน เกนจิ ตาปิตํ;
วฏฺฏเตว จ ตํ สปฺปิ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
ขีรํ ทธึ จาปิ ปฏิคฺคเหตฺวา;
สยํ ปุเรภตฺตมโถ กโรติ;
สปฺปึ ปุเรภตฺตกเมว ตสฺส;
นิรามิสํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน ตํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, ตํ น วฏฺฏติ สายิตุํ;
สวตฺถุกสฺส สปฺปิสฺส, คหิตตฺตาว ภิกฺขุโน.
สตฺตาหาติกฺกเมปิสฺส ¶ , น โทโส โกจิ วิชฺชติ;
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ตานี’’ติ, วุตฺตตฺตา หิ มเหสินา.
ยถา กปฺปิยสปฺปิมฺหิ, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ;
ตถากปฺปิยสปฺปิมฺหิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
สพฺพากปฺปิยมํสานํ ¶ , วชฺเชตฺวา มํสเมว จ;
ขีรํ ทธิ จ สปฺปิ จ, นวนีตฺจ วฏฺฏติ.
‘‘เยสํ กปฺปติ มํสฺหิ, เตสํ สปฺปี’’ติ กึ อิทํ?
ปณีตโภชนสฺสาปิ, ตถา สตฺตาหกาลิเก.
นิสฺสคฺคิยสฺส วตฺถูนํ, ปริจฺเฉทนิยามนํ;
น จากปฺปิยมํสานํ, สปฺปิอาทิ นิวาริตํ.
นวนีเตปิ สปฺปิมฺหิ, คหิตุคฺคหิตาทิเก;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
เตลภิกฺขาย ภิกฺขูนํ, ปวิฏฺานํ อุปาสกา;
เตลํ วา นวนีตํ วา, สปฺปึ วา อากิรนฺติ หิ.
ภตฺตสิตฺถานิ วา ตตฺถ, ตณฺฑุลา วา ภวนฺติ เจ;
อาทิจฺจปกฺกสํสฏฺํ, โหติ สตฺตาหกาลิกํ.
ติลสาสปเตลํ วา, มธุเกรณฺฑเตลกํ;
คหิตํ ตุ ปุเรภตฺตํ, สามิสมฺปิ นิรามิสํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, สายิตพฺพํ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม เตสํ, วสา นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เอรณฺฑมธุกฏฺีนิ, สาสปาทีนิ จตฺตนา;
คเหตฺวา กตเตลมฺปิ, โหติ สตฺตาหกาลิกํ.
ยาวชีวิกวตฺถุตฺตา, เตสํ ติณฺณมฺปิ ภิกฺขุโน;
สวตฺถุคหเณ ตสฺส, กาจาปตฺติ น วิชฺชติ.
อตฺตนา ¶ ยํ กตํ เตลํ, ตํ วฏฺฏติ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเมนสฺส, โหติ นิสฺสคฺคิยํ ปน.
ทุกฺกฏํ สาสปาทีนํ, เตลตฺถาเยว ภิกฺขุนา;
คเหตฺวา ปิตานํ ตุ, สตฺตาหาติกฺกเม สิยา.
นาฬิเกรกรฺชานํ, เตลํ กุรุวกสฺส จ;
นิมฺพโกสมฺพกานฺจ, เตลํ ภลฺลาตกสฺส จ.
อิจฺเจวมาทิกํ สพฺพํ, อวุตฺตํ ปาฬิยํ ปน;
คเหตฺวา นิกฺขิปนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ สมยจฺจเย.
ยาวกาลิกเภทฺจ ¶ , ยาวชีวกเมว จ;
วิทิตฺวา เสสเมตฺถาปิ, สปฺปินา สทิโส นโย.
อจฺฉมจฺฉวราหานํ, สุสุกาคทฺรภสฺส จ;
วสานํ ปน ปฺจนฺนํ, เตลํ ปฺจวิธํ ภเว.
สพฺพเมว วสาเตลํ, กปฺปิยากปฺปิยสฺส จ;
มนุสฺสานํ วสาเตลํ, เปตฺวา ปน วฏฺฏติ.
วสํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, ปุเรภตฺตํ ปนตฺตนา;
ปกฺกํ วฏฺฏติ สํสฏฺํ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
สเจ อนุปสมฺปนฺโน, กตฺวา ตํ เทติ วฏฺฏติ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
ปฏิคฺคเหตุํ กาตุํ วา, ปจฺฉาภตฺตํ น วฏฺฏติ;
เสโส วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
คหิตฺหิ ปุเรภตฺตํ, มธุํ มธุกรีกตํ;
วฏฺฏเตว ปุเรภตฺตํ, สามิสมฺปิ นิรามิสํ.
ปจฺฉาภตฺตกโต ¶ อุทฺธํ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ;
สตฺตาหาติกฺกเม โทโส, วตฺถูนํ คณนาวสา.
อุจฺฉุมฺหา ปน นิพฺพตฺตํ, ปกฺกาปกฺกํ ฆนาฆนํ;
รสาทิ ปน ตํ สพฺพํ, ‘‘ผาณิต’’นฺติ ปวุจฺจติ.
ผาณิตํ ตุ ปุเรภตฺตํ, คหิตํ ปน วฏฺฏติ;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
อสํสฏฺเน อุจฺฉุสฺส, รเสน กตผาณิตํ;
คหิเตน ปุเรภตฺตํ, ตทเหว นิรามิสํ.
อุจฺฉุํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, กเตเปส นโย มโต;
ปจฺฉาภตฺตกโต อุทฺธํ, ตํ น วฏฺฏติ สายิตุํ.
คหิตตฺตา สวตฺถุสฺส, สตฺตาหาติกฺกเมปิ จ;
โหติ ตสฺส อนาปตฺติ, ปจฺฉาภตฺตํ กเตปิ จ.
สํสฏฺฺจ ปุเรภตฺตํ, คหิตํ ตมุปาสโก;
ตทเห เทติ เจ กตฺวา, สามิสมฺปิ จ วฏฺฏติ.
สํสฏฺเน ¶ ปุเรภตฺตํ, คหิเตน สยํกตํ;
ปจฺฉาภตฺตํ กตฺจาปิ, สตฺตาหมฺปิ นิรามิสํ.
กตํ มธุกปุปฺผานํ, ผาณิตํ สีตวารินา;
สามิสมฺปิ ปุเรภตฺตํ, ตโต อุทฺธํ นิรามิสํ.
สตฺตาหาติกฺกเมปิสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
ปกฺขิปิตฺวา กตํ ขีรํ, โหติ ตํ ยาวกาลิกํ.
ผลานํ ปน สพฺเพสํ, ยาวกาลิกสฺินํ;
ยาวกาลิกมิจฺเจว, ผาณิตํ ปริทีปิตํ.
ปจฺฉาภตฺตมฺปิ ภิกฺขุสฺส, ปจฺจเย สติ เกวลํ;
กาลิกา ปน วฏฺฏนฺติ, ปุเรภตฺตํ ยถาสุขํ.
ลภิตฺวา ปน นิสฺสฏฺํ, ตํ ตุ สตฺตาหกาลิกํ;
อรุอาทีนิ มกฺเขตุํ, สายิตุํ วา น วฏฺฏติ.
อฺสฺส ¶ ปน ภิกฺขุสฺส, กายโภเค จ วฏฺฏติ;
จชิตฺวา นิรเปกฺโขว, ลภิตฺวา ปุน สายิตุํ.
อนาปตฺติ อธิฏฺเติ, วิสฺสชฺเชติ วินสฺสติ;
อจฺฉินฺทิตฺวา จ วิสฺสาสํ, คณฺหตุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
สทากถินจิตฺเตน, ปเมเนว สตฺถุนา.
เภสชฺชสิกฺขาปทกถา.
มาโส เสโสติ คิมฺหานํ, ปริเยเสยฺย สาฏิกํ;
อทฺธมาโสว เสโสติ, กตฺวา ปริทเห พุโธ.
กตฺวา ปน สตุปฺปาทํ, วสฺสสาฏิกจีวรํ;
นิปฺผาเทนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, สมเย ปิฏฺิสมฺมเต.
โหติ นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, าตกาฺาตกาทิโน;
เตสุเยว จ วิฺตฺตึ, กตฺวา นิปฺผาทเน ตถา.
กตฺวา ปน สตุปฺปาทํ, สมเย กุจฺฉิสฺิเต;
นิปฺผาเทนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, วตฺถมฺาตกาทิโน.
ตสฺสาทินฺนกปุพฺเพสุ ¶ , วตฺตเภเทน ทุกฺกฏํ;
กโรโต ตตฺร วิฺตฺตึ, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
โอวสฺสาเปติ เจ กายํ, นคฺโค สติปิ จีวเร;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, ทุกฺกฏํ วิวฏงฺคเณ.
อูนเก ปน มาสสฺมึ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อจฺฉินฺนจีวรสฺสาปิ, อนาปตฺตาปทาสุปิ;
นฺหานโกฏฺกวาปีสุ, นฺหายนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ ¶ , กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
วสฺสิกสาฏิกกถา.
สามํ ตุ จีวรํ ทตฺวา, อจฺฉินฺทนฺตสฺส ตํ ปุน;
สกสฺาย ภิกฺขุสฺส, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เอกาเยว ปนาปตฺติ, เอกมจฺฉินฺทโต สิยา;
พหูนิ เอกพทฺธานิ, อจฺฉินฺทนฺตสฺส วา ตถา.
วิสุํ ิตานิ เอเกก-มาหราปยโต ปน;
วตฺถานํ คณนายสฺส, อาปตฺติคณนา สิยา.
‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ, อาหรา’’ติ จ ภาสโต;
เอเกน วจเนเนว, โหนฺติ อาปตฺติโย พหู.
อาณาเปติ สเจ อฺํ, ภิกฺขุํ คณฺหาติ จีวรํ;
พหูนิ คณฺหตาณตฺโต, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ, คณฺหา’’ติ วทโต ปน;
เอกายสฺส จ วาจาย, โหนฺติ อาปตฺติโย พหู.
‘‘สงฺฆาฏิมุตฺตราสงฺคํ, คณฺห คณฺหา’’ติ ภาสโต;
โหติ วาจาย วาจาย, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
วิกปฺปนุปคํ กิฺจิ, เปตฺวา ปจฺฉิมํ ปรํ;
อฺํ ปน ปริกฺขารํ, ฉินฺทาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เปตฺวา ¶ อุปสมฺปนฺนํ, อฺเสํ จีวราทิกํ;
อจฺฉินฺทโตปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เอวํ อนุปสมฺปนฺเน, อุปสมฺปนฺนสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, อจฺฉินฺทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
โส ¶ วา เทติ สเจ ตุฏฺโ, ทุฏฺโ วิสฺสาสเมว วา;
คณฺหโตปิ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
อฺตฺร เวทนาเยตฺถ, โหติ สา ทุกฺขเวทนา.
จีวรจฺฉินฺทนกถา.
วิฺาเปตฺวา สเจ สุตฺตํ, ฉพฺพิธํ สานุโลมิกํ;
จีวรํ ตนฺตวาเยหิ, วายาเปติ น วฏฺฏติ.
สามํ วิฺาปิตํ สุตฺตํ, อกปฺปิยมุทีริตํ;
ตนฺตวาโยปิ วิฺตฺโต, ตถา อฺาตกาทิโก.
วิฺตฺตตนฺตวาเยน, สุตฺเตนากปฺปิเยน จ;
จีวรํ วายาเปนฺตสฺส, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
วิทตฺถิมตฺเต ทีเฆน, หตฺถมตฺเต ติรียโต;
วีเต นิสฺสคฺคิยํ วุตฺตํ, ผลเก ผลเกปิ จ.
เตเนว กปฺปิยํ สุตฺตํ, วายาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
ตเถว ตนฺตวาเยน, กปฺปิเยน อกปฺปิยํ.
เอกนฺตริกโต วาปิ, ทีฆโต วา ติรียโต;
กปฺปิยากปฺปิเยเหว, วีเต สุตฺเตหิ ทุกฺกฏํ.
กปฺปิยากปฺปิเยเหว, ตนฺตวาเยหิ เว กเต;
กปฺปิยากปฺปิยํ สุตฺตํ, มิสฺเสตฺวา ตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ อกปฺปิยํ สุตฺตํ, วาเรเนว วินนฺติ เต;
ทสฺเสตฺวาว ปริจฺเฉทํ, อกปฺปิยวิเต ปน.
ปาจิตฺติยํ ปมาณสฺมึ, ตทูเน ทุกฺกฏํ สิยา;
อิตเรน วิเต วตฺเถ, อุภยตฺเถว ทุกฺกฏํ.
ทฺเวปิ ¶ ¶ เวมํ คเหตฺวา วา, เอกโต วา วินนฺติ เจ;
ผลเก ผลเก ตสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
เอเตเนว อุปาเยน, เภเท สพฺพตฺถ สาธุกํ;
อาปตฺติเภโท วิฺเยฺโย, วิฺุนา วินยฺุนา.
กปฺปิโย ตนฺตวาโยปิ, สเจ สุตฺตมฺปิ กปฺปิยํ;
จีวรํ วายาเปนฺตสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อนาปตฺติ ปริสฺสาเว, อาโยเค อํสพทฺธเก;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
สุตฺตวิฺตฺติกถา.
อปฺปวาริตาตีนํ, ตนฺตวาเย สเมจฺจ เจ;
วิกปฺปํ จีวเร ภิกฺขุ, อาปชฺชติ น วฏฺฏติ.
ทีฆายตปฺปิตตฺถาย, สุตฺตวฑฺฒนเก กเต;
ภิกฺขุ นิสฺสคฺคิยาปตฺตึ, อาปชฺชติ น สํสโย.
ภิกฺขุโน าตกาทีนํ, ตนฺตวาเยสุ อตฺตโน;
ธเนนฺสฺส จตฺถาย, อนาปตฺตึ วินิทฺทิเส.
วายาเปนฺตสฺส อปฺปคฺฆํ, มหคฺฆํ กตฺตุกามิโน;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, เสสํ วุตฺตมนนฺตเร.
เปสการกถา.
วสฺสํวุฏฺเ ยมุทฺทิสฺส, ภิกฺขู ทียติ จีวรํ;
ปวารณาย ปุพฺเพว, ตํ โหตจฺเจกจีวรํ.
ปุเร ปวารณาเยว, ภาเชตฺวา ยทิ คยฺหติ;
วสฺสจฺเฉโท น กาตพฺโพ, สงฺฆิกํ ตํ กโรติ เจ.
อนาปตฺติ ¶ อธิฏฺเติ, อนฺโตสมยเมว ตํ;
วิสฺสชฺเชติ วิกปฺเปติ, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ.
ตสฺสจฺจายิกวตฺถสฺส, กถิเน ตุ อนตฺถเต;
ปริหาเรกมาโสว, ทสาหปรโม มโต.
อตฺถเต ¶ กถิเน ตสฺส, ปฺจ มาสา ปกาสิตา;
ปริหาโร มุนินฺเทน, ทสาหปรมา ปน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
ปเมนากฺริยาจิตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
อจฺเจกจีวรกถา.
วสิตฺวา ปน เจ ภิกฺขุ, ปุพฺพกตฺติกปุณฺณมํ;
เปตฺวา จีวรํ คาเม, ปจฺจเย สติ ตาทิเส.
ฉารตฺตปรมํ เตน, วสิตพฺพํ วินา ตโต;
อุตฺตรึ วสโต โทโส, วินา สงฺฆสฺส สมฺมุตึ.
กตฺติเกเยว มาสสฺมึ, ปมาย ปวาริโต;
ปจฺฉิเมน ปมาเณน, ยุตฺเต สาสงฺกสมฺมเต.
เสนาสเน วสนฺโตว, เปตุํ เอกจีวรํ;
จตุรงฺคสมาโยเค, ลภตีติ ปกาสิโต.
ยํ คามํ โคจรํ กตฺวา, ภิกฺขุ อารฺเก วเส;
ตสฺมึ คาเม เปตุํ ตํ, มาสเมกํ ตุ วฏฺฏติ.
อฺตฺเถว วสนฺตสฺส, ฉารตฺตปรมํ มตํ;
อยมสฺส อธิปฺปาโย, ปฏิจฺฉนฺโน ปกาสิโต.
เสนาสนมถาคนฺตฺวา, สตฺตมํ อรุณํ ปน;
อุฏฺาเปตุํ วิทูรตฺตา, อสกฺโกนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
คามสีมมฺปิ ¶ วา คนฺตฺวา, วสิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ;
จีวรสฺส ปวตฺตึ โส, ตฺวา คจฺฉติ วฏฺฏติ.
เอวฺจาปิ อสกฺโกนฺโต, ตฺวา ตตฺเถว ปณฺฑิโต;
ขิปฺปํ ปจฺจุทฺธเร าเน, อติเรเก หิ ติฏฺติ.
วิสฺสชฺเชติ อนาปตฺติ, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ;
อจฺฉินฺทเน จ วิสฺสาเส, ภิกฺขุสมฺมุติยาปิ วา.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
ทุติเยน, มุนินฺเทน, เตน สาสงฺกสมฺมเต.
สาสงฺกกถา.
ชานํ ปริณตํ ลาภํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส โย ปน;
อตฺตโน ปริณาเมยฺย, ตสฺส นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
สเจ ‘‘อฺสฺส เทหี’’ติ, ปริณาเมติ ภิกฺขุโน;
สุทฺธิกํ สุทฺธจิตฺเตน, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
จีวรํ วา ปรสฺเสก-เมกํ วา ปน อตฺตโน;
ปริณาเมยฺย เจ สทฺธึ, ทฺเว ปาจิตฺติโย สิยุํ.
สงฺฆสฺส ปน ยํ ทินฺนํ, ตํ คเหตุํ น วฏฺฏติ;
สงฺฆสฺเสว ปทาตพฺโพ, อเทนฺตสฺส ปราชโย.
เจติยสฺส จ สงฺฆสฺส, ปุคฺคลสฺสปิ วา ปน;
อฺสฺส โปณมฺสฺส, ปริณาเมยฺย ทุกฺกฏํ.
โย ปนนฺตมโส ภิกฺขุ, สุนขสฺสปิ โอณตํ;
สุนขสฺส ปนฺสฺส, ปริณาเมยฺย ทุกฺกฏํ.
อิทฺหิ ¶ ติสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปริณตกถา.
ปตฺตวคฺโค ตติโย.
เตเนกวตฺถุคฺคตรงฺคมาลํ;
สีลนฺตมาปตฺติวิปตฺติคาหํ;
ตรนฺติ ปฺตฺติมหาสมุทฺทํ;
วินิจฺฉยํ เย ปนิมํ ตรนฺติ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย นิสฺสคฺคิยกถา นิฏฺิตา.
ปาจิตฺติยกถา
สมฺปชานมุสาวาเท ¶ , ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
ทวา รวา ภณนฺตสฺส, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
อฺตฺถาปตฺติโย ปฺจ, มุสาวาทสฺส การณา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทินฺนาทานตุลฺยกา.
สมฺปชานมุสาวาทกถา.
ชาติอาทีสุ วุตฺเตสุ, ทสสฺวกฺโกสวตฺถุสุ;
ภูเตน วา อภูเตน, เยน เกนจิ วตฺถุนา.
ยาย กายจิ ภาสาย, หตฺถมุทฺทาย วา ปน;
ปาราชิกมนาปนฺนํ, ภิกฺขุมาปนฺนเมว วา.
อฺตฺรฺาปเทเสน, โอมสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ตตฺถ ปาจิตฺติยาปตฺติ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา.
เตเหวฺาปเทเสน ¶ , ปาฬิมุตฺตปเทหิปิ;
สพฺพตฺถานุปสมฺปนฺนํ, อกฺโกสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อนกฺโกสิตุกามสฺส, เกวลํ ทวกมฺยตา;
วทโต ปน สพฺพตฺถ, ทุพฺภาสิตมุทีริตํ.
ปวิฏฺานุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน อิธ จ ภิกฺขุนี;
อนาปตฺติ ปุรกฺขตฺวา, อตฺถธมฺมานุสาสนึ.
วทโต ปน ภิกฺขุสฺส, สมุฏฺานาทโย นยา;
อนนฺตรสมา วุตฺตา, ทุกฺขา โหเตตฺถ เวทนา.
โอมสวาทกถา.
อาปตฺติ ภิกฺขุเปสฺุเ, ทุวิธาการโต สิยา;
อตฺตโน ปิยกามสฺส, ปรเภทตฺถิโนปิ วา.
อกฺโกสนฺตสฺส ปริยาย-ปาฬิมุตฺตนเยหิ จ;
วจนสฺสุปสํหาเร, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ตถา ¶ อนุปสมฺปนฺน-อกฺโกสํ หรโตปิ จ;
ิตา อนุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน อิธ จ ภิกฺขุนี.
น เจว ปิยกามสฺส, น จ เภทตฺถิโนปิ วา;
ปาปานํ ครหตฺถาย, วทนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺตีติ ทีปิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทินฺนาทานสาทิสา.
เปสฺุกถา.
เปตฺวา ภิกฺขุนึ ภิกฺขุํ, อฺเน ปิฏกตฺตยํ;
ธมฺมํ สห ภณนฺตสฺส, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ราโชวาทาทโย ¶ วุตฺตา, มหาปจฺจริยาทิสุ;
อนารุฬฺเหสุ สงฺคีตึ, อาปตฺติชนกาติ หิ.
ทุกฺกฏํ โหติ ภิกฺขุสฺมึ, ตถา ภิกฺขุนิยาปิ จ;
ภิกฺขุสฺสานุปสมฺปนฺน-สฺิโน วิมติสฺส วา.
เอกโต อุทฺทิสาเปติ, สชฺฌายํ วา กโรติ โย;
ภณนฺตํ ปคุณํ คนฺถํ, โอปาเตติ จ โย ปน.
ตสฺส จานุปสมฺปนฺน-สนฺติเก คณฺหโตปิ จ;
อุทฺเทสํ ตุ อนาปตฺติ, ภณเน เตน เอกโต.
วาจโต จ สมุฏฺาติ, วาจาจิตฺตทฺวยาปิ จ;
สมุฏฺานมิทํ วุตฺตํ, ปทโสธมฺมสฺิตํ.
ปทโสธมฺมกถา.
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, นิปชฺเชยฺย สเจ ปน;
เยภุยฺเยน ปริจฺฉนฺเน, ฉนฺเน เสนาสเนปิ วา.
ติสฺสนฺนํ ปน รตฺตีนํ, อุทฺธํ โย ปน รตฺติยํ;
เปตฺวา ภิกฺขุํ อฺเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
วตฺถุํ ยํ ปน นิทฺทิฏฺํ, เมถุนสฺส ปโหนกํ;
อาปตฺยนฺตมโส เตน, ติรจฺฉานคเตนปิ.
นิปนฺเน ¶ อุปสมฺปนฺเน, อิตโร เจ นิปชฺชติ;
อิตรสฺมึ นิปนฺเน วา, สเจ ภิกฺขุ นิปชฺชติ.
อุภินฺนํ อุฏฺหิตฺวา วา, นิปชฺชนปโยคโต;
อาปตฺตานุปสมฺปนฺน-คณนายปิ วา สิยา.
สเจ ปิธาย วา คพฺภํ, นิปชฺชติปิธาย วา;
อาปตฺตตฺถงฺคเต สูริเย, จตุตฺถทิวเส สิยา.
ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ¶ , ปาการจยนาทินา;
ปริกฺขิตฺตมฺปิ ตํ สพฺพํ, ปริกฺขิตฺตนฺติ วุจฺจติ.
ภิกฺขุสฺสนฺตมโส ทุสฺส-กุฏิยํ วสโตปิ จ;
สหเสยฺยาย อาปตฺติ, โหตีติ ปริทีปิโต.
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺน-เยภุยฺยาทิปฺปเภทโต;
สตฺต ปาจิตฺติยาเนตฺถ, ทฏฺพฺพานิ สุพุทฺธินา.
อฑฺฒจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
สพฺพจูฬปริจฺฉนฺน-ฉนฺนาทีหิปิ ปฺจธา.
อนาปตฺติ ทิรตฺตํ วา, ติรตฺตํ วสโต สห;
อรุณสฺส ปุเรเยว, ตติยาย จ รตฺติยา.
นิกฺขมิตฺวา วสนฺตสฺส, ปุน สทฺธิฺจ ภิกฺขุโน;
ตถา สพฺพปริจฺฉนฺน-สพฺพจฺฉนฺนาทิเกปิ จ.
เอวํ อนุปสมฺปนฺเน, นิปนฺเนปิ นิสีทโต;
เสสา เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
สหเสยฺยกถา.
สเจ ตทหุชาตาย, อปิ โย มานุสิตฺถิยา;
สหเสยฺยํ ปกปฺเปยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ทิสฺสมานกรูปาย, ยกฺขิยา เปติยา สห;
รตฺติยํ โย นิปชฺเชยฺย, เทวิยา ปณฺฑเกน วา.
เมถุนวตฺถุภูตาย, ติรจฺฉานคติตฺถิยา;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อิเธกทิวเสเนว ¶ , อาปตฺติ ปริทีปิตา;
เสโส อนนฺตเร วุตฺต-สทิโสว วินิจฺฉโย.
ทุติยสหเสยฺยกถา.
อุทฺธํ ¶ ฉปฺปฺจวาจาหิ, วิฺุํ ปุริสวิคฺคหํ;
วินา ธมฺมํ ภณนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ อิตฺถิยา.
คาถาปาโท ปเนโกว, เอกวาจาติ สฺิโต;
ปทโสธมฺมํ นิทฺทิฏฺํ, ธมฺมมฏฺกถมฺปิ วา.
ฉนฺนํ อุปริ วาจานํ, ปทาทีนํ วสา ปน;
เทเสนฺตสฺส สิยาปตฺติ, ปทาทิคณนาย จ.
นิมฺมินิตฺวา ิเตนาปิ, สทฺธึ ปุริสวิคฺคหํ;
ยกฺเขนปิ จ เปเตน, ติรจฺฉานคเตนปิ.
ิตสฺส มาตุคามสฺส, ธมฺมํ โย ปน ภาสติ;
ฉนฺนํ อุปริ วาจานํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปุริเส อิตฺถิสฺิสฺส, วิมติสฺส จ ปณฺฑเก;
อุตฺตริ ฉหิ วาจาหิ, วทโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อิตฺถิรูปํ คเหตฺวาน, ิตานํ ภาสโตปิ จ;
ทุกฺกฏํ ยกฺขิเปตีนํ, ติรจฺฉานคติตฺถิยา.
ปุริเส สติ วิฺุสฺมึ, สยํ อุฏฺาย วา ปุน;
เทเสนฺตสฺส นิสีทิตฺวา, มาตุคามสฺส วา ตถา.
อฺิสฺสา ปุน อฺิสฺสา, อิตฺถิยา ภณโตปิ จ;
ฉหิ ปฺจหิ วาจาหิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ปทโสธมฺมตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา;
อยเมว วิเสโสติ, กฺริยากฺริยมิทํ ปน.
ธมฺมเทสนากถา.
มหคฺคตํ ปณีตํ วา, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
เปตฺวา ภิกฺขุนึ ภิกฺขุํ, ภูเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
โน ¶ ¶ เจ ชานาติ โส วุตฺตํ, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ปริยายวจเน จสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ ตถารูเป, การเณ สติ ภาสโต;
สพฺพสฺสปิ จ สีลาทึ, วทโต อาทิกมฺมิโน.
อุมฺมตฺตกปทํ เอตฺถ, น วุตฺตํ ตทสมฺภวา;
ภูตาโรจนกํ นาม, สมุฏฺานมิทํ มตํ.
กายโต วาจโต กาย-วาจโต จ ติธา สิยา;
กุสลาพฺยากเตเหว, ทฺวิจิตฺตฺจ ทฺวิเวทนํ.
ภูตาโรจนกถา.
อาปตฺตึ ปน ทุฏฺุลฺลํ, อาโรเจนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
อาปตฺตานุปสมฺปนฺเน, เปตฺวา ภิกฺขุสมฺมุตึ.
สงฺฆาทิเสสมาปนฺโน, โมเจตฺวา อสุจึ อยํ;
ฆเฏตฺวา วตฺถุนาปตฺตึ, วทนฺตสฺเสว วชฺชตา.
อิธ สงฺฆาทิเสสาว, ทุฏฺุลฺลาปตฺติโย มตา;
ตสฺมา สุทฺธสฺส ทุฏฺุลฺลํ, วทํ ปาจิตฺติยํ ผุเส.
อทุฏฺุลฺลาย ทุฏฺุลฺล-สฺิโน วิมติสฺส วา;
อาปตฺติโยปิ วา เสสา, อาโรเจนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา อนุปสมฺปนฺเน, ทุฏฺุลฺลํ ปฺจธา มตํ;
อชฺฌาจารมทุฏฺุลฺลํ, อาโรเจตุํ น วฏฺฏติ.
วตฺถุํ วา ปน อาปตฺตึ, อาโรเจนฺตสฺส เกวลํ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ภิกฺขุสมฺมุติยา ตถา.
เอวมุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
ทุฏฺุลฺลาโรจนกถา.
ขเณยฺย ¶ วา ขณาเปยฺย, ปถวึ โย อกปฺปิยํ;
เภทาเปยฺย จ ภินฺเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
สยเมว ¶ ขณนฺตสฺส, ปถวึ ปน ภิกฺขุโน;
ปหารสฺมึ ปหารสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อาณาเปนฺตสฺส เอกาว, ทิวสํ ขณโตปิ จ;
ปุนปฺปุนาณาเปนฺตสฺส, วาจโต วาจโต สิยา.
‘‘ขณ โปกฺขรณึ วาปึ, อาวาฏํ ขณ กูปกํ’’;
อิจฺเจวํ ตุ วทนฺตสฺส, โกจิ โทโส น วิชฺชติ.
‘‘อิมํ ขณ จ โอกาสํ, อิธ โปกฺขรณึ ขณ;
อิมสฺมึ ขณ โอกาเส’’, วตฺตุเมวํ น วฏฺฏติ.
‘‘กนฺทํ ขณ กุรุนฺทํ วา, ถูณํ ขณ จ ขาณุกํ;
มูลํ ขณ จ ตาลํ วา’’, เอวํ วทติ วฏฺฏติ.
‘‘อิมํ มูลํ อิมํ วลฺลึ, อิมํ ตาลํ อิมํ นฬํ;
ขณา’’ติ นิยเมตฺวาน, วตฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
อุสฺสิฺจิตุํ สเจ สกฺกา, ฆเฏหิ ตนุกทฺทโม;
ภิกฺขุนา อปเนตพฺโพ, พหลํ น จ วฏฺฏติ.
ภิชฺชิตฺวา นทิยาทีนํ, ปติตํ โตยสนฺติเก;
ตฏํ วฏฺํ วิโกเปตุํ, จาตุมาสมฺปิ วฏฺฏติ.
สเจ ปตติ โตยสฺมึ, เทเว วุฏฺเปิ วฏฺฏติ;
จาตุมาสมติกฺกนฺเต, โตเย เทโว หิ วสฺสติ.
ปาสาณปิฏฺิยํ โสณฺฑึ, ขณนฺติ ยทิ ตตฺถ ตุ;
รชํ ปตติ เจ ปุพฺพํ, ปจฺฉา เทโวภิวสฺสติ.
โสเธตุํ ภินฺทิตุํ อนฺโต-จาตุมาสํ ตุ วฏฺฏติ;
จาตุมาสกโต อุทฺธํ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ.
วารินา ¶ ปมํ ปุณฺเณ, ปจฺฉา ปตติ เจ รชํ;
ตํ วฏฺฏติ วิโกเปตุํ, โตเย เทโว หิ วสฺสติ.
อลฺลียติ ผุสายนฺเต, ปิฏฺิปาสาณเก รชํ;
จาตุมาสจฺจเย ตมฺปิ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ.
สเจ อกตปพฺภาเร, วมฺมิโก ปน อุฏฺิโต;
ยถาสุขํ วิโกเปยฺย, จาตุมาสจฺจเยปิ จ.
อพฺโภกาเส ¶ สเจ วฏฺโ, จาตุมาสํ ตุ วฏฺฏติ;
รุกฺเข อุปจิกาทีนํ, มตฺติกายปิ โส นโย.
มูสิกุกฺกร โคกณฺฏ-คณฺฑุปฺปาทมเลสุปิ;
อยเมว นโย วุตฺโต, อสมฺพทฺเธสุ ภูมิยา.
เตเหว สทิสา โหนฺติ, กสินงฺคลมตฺติกา;
อจฺฉินฺนา ภูมิสมฺพนฺธา, สา ชาตปถวี สิยา.
เสนาสนมฺปิ อจฺฉนฺนํ, วินฏฺฉทนมฺปิ วา;
จาตุมาสกโต อุทฺธํ, โอวฏฺํ น วิโกปเย.
ตโต ‘‘โคปานสึ ภิตฺตึ, ถมฺภํ วา ปทรตฺถรํ;
คณฺหิสฺสามี’’ติ สฺาย, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
คณฺหนฺตสฺสิฏฺกาทีนิ, สเจ ปตติ มตฺติกา;
อนาปตฺติ สิยาปตฺติ, มตฺติกํ ยทิ คณฺหติ.
อตินฺโต มตฺติกาปฺุโช, อนฺโตเคเห สเจ สิยา;
อโนวฏฺโ จ ภิกฺขูนํ, สพฺพทา โหติ กปฺปิโย.
วุฏฺเ ปุน จ เคหสฺมึ, เคหํ ฉาเทนฺติ ตํ สเจ;
จาตุมาสจฺจเย สพฺโพ, ตินฺโต โหติ อกปฺปิโย.
ยตฺตกํ ตตฺถ ตินฺตํ ตุ, ตตฺตกํ โหตฺยกปฺปิยํ;
อตินฺตํ ตตฺถ ยํ ยํ ตุ, ตํ ตํ โหติ หิ กปฺปิยํ.
เตมิโต ¶ วารินา โส เจ, เอกาพทฺโธว ภูมิยา;
ปถวี เจว สา ชาตา, น วฏฺฏติ ตโต ปรํ.
อพฺโภกาเส จ ปากาโร, โอวฏฺโ มตฺติกามโย;
จาตุมาสจฺจเย ‘‘ชาตา, ปถวี’’ติ ปวุจฺจติ.
ตตฺถ ลคฺคํ รชํ สณฺหํ, อฆํสนฺโตว มตฺตโส;
ฉุปิตฺวา อลฺลหตฺเถน, สเจ คณฺหาติ วฏฺฏติ.
สเจ อิฏฺกปากาโร, เยภุยฺยกถเล ปน;
าเน ติฏฺติ โส ตสฺมา, วิโกเปยฺย ยถาสุขํ.
อพฺโภกาเส ิตํ ถมฺภํ, จาเลตฺวา ปนิโต จิโต;
ปถวึ ตุ วิโกเปตฺวา, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
อฺมฺปิ ¶ สุกฺขรุกฺขํ วา, ขาณุกํ วาปิ คณฺหโต;
อยเมว นโย โทโส, อุชุมุทฺธรโต น จ.
ปาสาณํ ยทิ วา รุกฺขํ, อุจฺจาเลตฺวา ปวฏฺฏติ;
น โทโส สุทฺธจิตฺตสฺส, สเจ ปถวิ ภิชฺชติ.
ผาเลนฺตานมฺปิ ทารูนิ, สาขาทีนิ จ กฑฺฒโต;
อยเมว นโย วุตฺโต, ภูมิยํ สุทฺธเจตโส.
กณฺฏกํ สูจิมฏฺึ วา, ขิลํ วา ภูมิยํ ปน;
อาโกเฏตุํ ปเวเสตุํ, ภิกฺขุโน น จ วฏฺฏติ.
‘‘อหํ ปสฺสาวธาราย, ภินฺทิสฺสามี’’ติ เมทินึ;
ภิกฺขุสฺส ปน ปสฺสาว-เมวํ กาตุํ น วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ กโรนฺตสฺส, สเจ ภิชฺชติ เมทินี;
สมชฺชโต สมํ กาตุํ, ฆํสิตุํ น จ วฏฺฏติ.
ปาทงฺคุฏฺเน วา ภูมึ, ลิขิตุมฺปิ น วฏฺฏติ;
ภินฺทนฺเตน จ ปาเทหิ, ตถา จงฺกมิตุมฺปิ วา.
ปถวึ อลฺลหตฺเถน, ฉุปิตฺวา สุขุมํ รชํ;
อฆํสนฺโต คเหตฺวา เจ, หตฺถํ โธวติ วฏฺฏติ.
สยํ ¶ ทหติ เจ ภูมึ, ทหาเปติ ปเรหิ วา;
อาปตฺตนฺตมโส ปตฺตํ, ทหนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุโน.
าเนสุ ยตฺตเกสฺวคฺคึ, เทติ ทาเปติ วา ปน;
ตตฺตกาเนว ภิกฺขุสฺส, โหนฺติ ปาจิตฺติยานิปิ.
เปตุํ ภิกฺขุโน อคฺคึ, ภูมิยํ น จ วฏฺฏติ;
กปาเล ปตฺตปจเน, เปตุํ ปน วฏฺฏติ.
อคฺคึ อุปริ ทารูนํ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ;
ทหนฺโต ตานิ คนฺตฺวา โส, ภูมึ ทหติ เจ ปน.
เอเสว จ นโย วุตฺโต, อิฏฺกาวาสกาทิสุ;
เปตุํ อิฏฺกาทีนํ, มตฺถเกสฺเวว วฏฺฏติ.
กสฺมา ปนาติ เจ? เตส-มนุปาทานภาวโต;
ขาณุเก สุกฺขรุกฺเข วา, อคฺคึ ทาตุํ น วฏฺฏติ.
อนาปตฺติ ¶ ติณุกฺกํ ตุ, คเหตฺวา ปน คจฺฉโต;
ฑยฺหมาเน ตุ หตฺถสฺมึ, สเจ ปาเตติ ภูมิยํ.
ปุน ตํ ปติตฏฺาเน, ทตฺวา ตสฺส ปนินฺธนํ;
อคฺคึ วฏฺฏติ กาตุนฺติ, มหาปจฺจริยํ รุตํ.
ตสฺสาปถวิยํเยว, ปถวีติ จ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริยาปุตํ.
อนาปตฺติ ‘‘อิมํ ชาน, อิมมาหร เทหิ’’ติ;
วทนฺตสฺส, สจิตฺตฺจ, ติสมุฏฺานเมว จ.
ปถวีขณนกถา.
มุสาวาทวคฺโค ปโม.
ภวนฺตสฺส ¶ จ ภูตสฺส, ภูตคามสฺส ภิกฺขุโน;
ปาตพฺยตานิมิตฺตํ ตุ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อุทกฏฺโ ถลฏฺโติ, ทุวิโธ โหติ โส ปน;
ติลพีชาทิโก ตตฺถ, สปณฺโณปิ อปณฺณโก.
อุทกฏฺโติ วิฺเยฺโย, สพฺโพ เสวาลชาติโก;
วิโกเปนฺตสฺส ตํ สพฺพํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
วิยูหิตฺวา ตุ หตฺเถน, นฺหายิตุํ ปน วฏฺฏติ;
โหติ ตสฺส จ สพฺพมฺปิ, านฺหิ สกลํ ชลํ.
อุทเกน วินา เจจฺจ, ตํ ปนุทฺธริตุํ ชลา;
น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุสฺส, านสงฺกมนฺหิ ตํ.
อุทเกนุกฺขิปิตฺวา ตํ, ปกฺขิปนฺตสฺส วาริสุ;
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, สพฺพอฏฺกถาสุปิ.
ชเล วลฺลิติณาทีนิ, อุทฺธรนฺตสฺส โตยโต;
วิโกเปนฺตสฺส วา ตตฺถ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
ปเรหุปฺปาฏิตาเนตฺถ, วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คจฺฉนฺติ หิ ยโต ตานิ, พีชคาเมน สงฺคหํ.
ถลฏฺเ ¶ ฉินฺนรุกฺขานํ, ิโต หริตขาณุโก;
อุทฺธํ วฑฺฒนโก ตสฺส, ภูตคาเมน สงฺคโห.
นาฬิเกราทิกานมฺปิ, ขาณุ อุทฺธํ น วฑฺฒติ;
ตสฺมา ตสฺส กโต โหติ, พีชคาเมน สงฺคโห.
ตถา กทลิยา ขาณุ, ผลิตาย ปกาสิโต;
อผลิตาย โย ขาณุ, ภูตคาเมน โส มโต.
ผลิตา กทลี ยาว, นีลปณฺณา จ ตาว สา;
นฬเวฬุติณาทีน-มยเมว วินิจฺฉโย.
อคฺคโต ¶ ปน ปฏฺาย, ยทายํ เวฬุ สุสฺสติ;
ตทา สงฺคหิโต โหติ, พีชคาเมน นามโส.
อินฺทสาลาทิรุกฺขานํ, พีชคาเมน สงฺคโห;
ฉินฺทิตฺวา ปิตานํ ตุ, วิฺเยฺโย วินยฺุนา.
มณฺฑปาทีนมตฺถาย, นิกฺขณนฺติ จ เต สเจ;
นิคฺคเต มูลปณฺณสฺมึ, ภูตคาเมน สงฺคโห.
มูลมตฺเตปิ วา เยสํ, ปณฺณมตฺเตปิ วา ปน;
นิคฺคเตปิ กโต เตสํ, พีชคาเมน สงฺคโห.
สกนฺทา ปน ตาลฏฺิ, พีชคาโมติ วุจฺจติ;
ปตฺตวฏฺฏิ ยทา นีลา, นิคฺคจฺฉติ ตทา น จ.
นาฬิเกรตจํ ภิตฺวา, ทนฺตสูจีว องฺกุโร;
นิคฺคจฺฉติ ตทา โสปิ, พีชคาโมติ วุจฺจติ.
มิคสิงฺคสมานาย, สติยา ปตฺตวฏฺฏิยา;
อนิคฺคเตปิ มูลสฺมึ, ภูตคาโมติ วุจฺจติ.
น โหนฺติ หริตา ยาว, วีหิอาทีนมงฺกุรา;
นิคฺคเตสุปิ ปณฺเณสุ, พีชคาเมน สงฺคโห.
จตฺตาโร ภาณวารา นิฏฺิตา.
อมฺพชมฺพุฏฺิกาทีน-เมเสว จ วินิจฺฉโย;
วนฺทากา วาปิ อฺํ วา, รุกฺเข ชายติ ยํ ปน.
รุกฺโขวสฺส ¶ สิยา านํ, วิโกเปตุํ น วฏฺฏติ;
อมูลวลฺลิอาทีน-มยเมว วินิจฺฉโย.
ปาการาทีสุ เสวาโล, อคฺคพีชนฺติ วุจฺจติ;
ยาว ทฺเว ตีณิ ปตฺตานิ, น สฺชายนฺติ ตาว โส.
ปตฺเตสุ ปน ชาเตสุ, วตฺถุ ปาจิตฺติยสฺส โส;
ฆํสิตฺวา ปน ตํ ตสฺมา, อปเนตุํ น วฏฺฏติ.
เสวาเล ¶ พหิ ปานีย-ฆฏาทีนํ ตุ ทุกฺกฏํ;
อพฺโพหาโรว โส อนฺโต, ปูวาทีสุปิ กณฺณกํ.
ปาสาณททฺทุเสวาล-เสเลยฺยปฺปภุตีนิ จ;
โหนฺติ ทุกฺกฏวตฺถูนิ, อปตฺตานีติ นิทฺทิเส.
ปุปฺผิตํ ตุ อหิจฺฉตฺตํ, อพฺโพหาริกตํ คตํ;
สเจ ตํ มกุฬํ โหติ, โหติ ทุกฺกฏวตฺถุกํ.
รุกฺเข ตจํ วิโกเปตฺวา, ตถา ปปฺปฏิกมฺปิ จ;
นิยฺยาสมฺปิ ปนลฺลสฺมึ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ.
นุหิอาทีสุ รุกฺเขสุ, ตาลปณฺณาทิเกสุ วา;
ลิขโต ตตฺถชาเตสุ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
ปุปฺผํ ปณฺฑุปลาสํ วา, ผลํ วา ปกฺกเมว วา;
ปาเตนฺตสฺส จ จาเลตฺวา, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
นาเมตฺวา ผลินึ สาขํ, ทาตุํ วฏฺฏติ คณฺหโต;
สยํ ขาทิตุกาโม เจ, ทาตุเมวํ น วฏฺฏติ.
อุกฺขิปิตฺวา ปรํ กฺจิ, คาหาเปตุมฺปิ วฏฺฏติ;
ปุปฺผานิ โอจินนฺเตสุ, อยเมว วินิจฺฉโย.
เยสํ รุหติ รุกฺขานํ, สาขา เตสมฺปิ สาขินํ;
กปฺปิยํ ตมกาเรตฺวา, วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อยเมว นโย อลฺล-สิงฺคิเวราทิเกสุปิ;
ทุกฺกฏํ พีชคาเมสุ, นิทฺทิฏฺตฺตา มเหสินา.
‘‘รุกฺขํ ฉินฺท ลตํ ฉินฺท, กนฺทํ มูลมฺปิ อุทฺธร;
อุปฺปาเฏหี’’ติ วตฺตุมฺปิ, วฏฺฏเตวานิยามโต.
‘‘อมฺพํ ¶ ชมฺพุมฺปิ นิมฺพํ วา, ฉินฺท ภินฺทุทฺธรา’’ติ วา;
คเหตฺวา ปน นามมฺปิ, วฏฺฏเตวานิยามโต.
‘‘อิมํ ¶ รุกฺขํ อิมํ วลฺลึ, อิมํ ฉลฺลึ อิมํ ลตํ;
ฉินฺท ภินฺทา’’ติ วา วตฺตุํ, นิยเมตฺวา น วฏฺฏติ.
ปูเรตฺวา อุจฺฉุขณฺฑานํ, ปจฺฉิโย อาหรนฺติ เจ;
สพฺพเมว กตํ โหติ, เอกสฺมึ กปฺปิเย กเต.
เอกโต ปน พทฺธานิ, อุจฺฉุทารูนิ โหนฺติ เจ;
กปฺปิยํ กโรนฺโต ปน, ทารุํ วิชฺฌติ วฏฺฏติ.
วลฺลิยา รชฺชุยา วาปิ, ยาย พทฺธานิ ตานิ หิ;
ภาชเนน สมานตฺตา, ตํ วิชฺฌติ น วฏฺฏติ.
ภตฺตํ มริจปกฺเกหิ, มิสฺเสตฺวา อาหรนฺติ เจ;
เอกสิตฺเถปิ ภตฺตสฺส, สเจ วิชฺฌติ วฏฺฏติ.
อยเมว นโย วุตฺโต, ติลตณฺฑุลกาทิสุ;
เอกาพทฺเธ กปิตฺเถปิ, กฏาเห กปฺปิยํ กเร.
กฏาหํ ยทิ มฺุจิตฺวา, อนฺโต จรติ มิฺชกํ;
ภินฺทาเปตฺวา กปิตฺถํ ตํ, กาเรตพฺพํ ตุ กปฺปิยํ.
อภูตคามพีเชสุ, ภูตคามาทิสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อตถาสฺิโน ตตฺถ, อสฺจิจฺจาสติสฺส จ;
อุมฺมตฺตกาทิกานฺจ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อิทฺจ ติสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ภูตคามกถา.
กเต สงฺเฆน กมฺมสฺมึ, อฺวาทวิเหสเก;
ตถา ปุน กโรนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ ธมฺเม, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ;
กมฺเม อโรปิเต เจวํ, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อาปตฺตึ ¶ วาปิ อาปนฺนํ, อชานนฺตสฺส, ‘‘ภณฺฑนํ;
ภวิสฺสตี’’ติ สฺิสฺส, คิลานสฺส น โทสตา.
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
อฺวาทกถา.
อยสํ กตฺตุกาโมว, สมฺมตสฺส หิ ภิกฺขุโน;
วทนฺโต อุปสมฺปนฺเน, อุชฺฌาเปติ จ ขียติ.
ตสฺมึ วตฺถุทฺวเย ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
ติกปาจิตฺติยํ ธมฺเม, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
อวณฺณํนุปสมฺปนฺน-สนฺติเก ปน ภิกฺขุโน;
อสมฺมตสฺส ภิกฺขุสฺส, ภาสโต ยสฺส กสฺสจิ.
สามเณรสฺส วา วณฺณํ, สมฺมตาสมฺมตสฺสปิ;
วทโต ทุกฺกฏํ โหติ, ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก.
ฉนฺทาทีนํ วเสเนว, กโรนฺตํ ภณโต ปน;
อนาปตฺติ กฺริยาเสส-มนนฺตรสมํ มตํ.
อุชฺฌาปนกถา.
อชฺโฌกาเส ตุ มฺจาทึ, อตฺตโน วา ปรสฺส วา;
อตฺถาย สนฺถราเปตฺวา, สนฺถริตฺวาปิ วา ปน.
เนวุทฺธเรยฺย สงฺฆสฺส, อุทฺธราเปยฺย วา น ตํ;
ปกฺกมนฺโต สเจ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
วสฺสิเก ¶ จตุโร มาเส, สเจ เทโว น วสฺสติ;
อชฺโฌกาเส ตถา จาปิ, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
ยตฺถ วสฺสติ เหมนฺเต, จตฺตาโร อปเรปิ จ;
เปตุํ ตตฺถ มฺจาทึ, อฏฺ มาเส น วฏฺฏติ.
กากาทีนํ นิวาสสฺมึ, รุกฺขมูเล กทาจิปิ;
มฺจาทึ ปน สงฺฆสฺส, เปตุํ น จ วฏฺฏติ.
อฺสฺสตฺถาย ¶ ยํ กิฺจิ, สนฺถตํ ยทิ สงฺฆิกํ;
ยตฺถ กตฺถจิ วา าเน, เยน เกนจิ ภิกฺขุนา.
ยาว โส น นิสีเทยฺย, ‘‘คจฺฉา’’ติ น วเทยฺย วา;
ตาว สนฺถารกสฺเสว, ภาโร ตนฺติ ปวุจฺจติ.
สเจ ตํ สามเณเรน, สนฺถราเปติ สนฺถตํ;
สนฺถราปิตภิกฺขุสฺส, ปลิโพโธติ ทีปิโต.
สนฺถตํ ภิกฺขุนา ตํ เจ, ภาโร ตสฺเสว ตาว ตํ;
ยาว อาณาปโก ตตฺถ, อาคนฺตฺวา น นิสีทติ.
ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา, อารามิกมุปาสกํ;
อนาปุจฺฉา นิยฺยาเตตฺวา, สงฺฆิกํ สยนาสนํ.
เลฑฺฑุปฺปาตมติกฺกมฺม, คจฺฉโต ปเม ปเท;
ทุกฺกฏํ, ทุติเย วาเร, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
ตฺวา โภชนสาลายํ, วตฺวา โย สามเณรกํ;
อสุกสฺมึ ทิวาฏฺาเน, ปฺาเปหีติ มฺจกํ.
นิกฺขมิตฺวา สเจ ตสฺมา, านา อฺตฺถ คจฺฉติ;
ปาทุทฺธาเรน โส ภิกฺขุ, กาเรตพฺโพติ ทีปิโต.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกาตีเตน สตฺถุนา;
ตถา ปุคฺคลิเก เตน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
จิมิลึ ตฏฺฏิกํ จมฺมํ, ผลกํ ปาทปฺุฉนึ;
ภูมตฺถรณกํ วาปิ, อุตฺตรตฺถรณมฺปิ วา.
ทารุมตฺติกภณฺฑานิ ¶ , ปตฺตาธารกเมว วา;
อพฺโภกาเส เปตฺวา ตํ, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
สเจ อารฺเกนาปิ, อโนวสฺเส จ โน สติ;
ลคฺเคตฺวา ปน รุกฺขสฺมึ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ.
ยถา อุปจิกาทีหิ, น ขชฺชติ น ลุชฺชติ;
ตถา กตฺวาปิ ตํ สพฺพํ, คนฺตุํ ปน จ วฏฺฏติ.
อนาปตฺตุทฺธราเปตฺวา, อาปุจฺฉิตฺวาปิ คจฺฉโต;
อตฺตโน สนฺตเก รุทฺเธ, อาปทาสุปิ ภิกฺขุโน.
สมุฏฺานาทโย ¶ สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺต-มยเมว วิเสสตา.
ปมเสนาสนกถา.
ภิสิจิมิลิกา ภูม-ตฺถรณํ อุตฺตรตฺถรํ;
ตฏฺฏิกา จมฺมขณฺโฑ จ, ปจฺจตฺถรนิสีทนํ.
สนฺถาโร ติณปณฺณานํ, เสยฺยา ทสวิธา สิยา;
สพฺพจฺฉนฺนปริจฺฉนฺเน, วิหาเร ภิกฺขุ โย ปน.
เอตํ ทสวิธํ เสยฺยํ, สนฺถริตฺวาปิ วา สยํ;
อนุทฺธริตฺวานาปุจฺฉา, อติกฺกมติ ตํ สเจ.
อารามสฺสูปจารํ วา, ปริกฺเขปํ ปนสฺส วา;
ปเม ทุกฺกฏํ ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
เสนาสนสฺส เสยฺยาย, อุภเยสํ วินาสโต;
คจฺฉโต สนฺถริตฺวนฺโต-คพฺเภ ปาจิตฺติ วณฺณิตา.
อุปจาเร วิหารสฺส, ทุกฺกฏํ มณฺฑปาทิเก;
คจฺฉโต สนฺถริตฺวา วา, เสยฺยามตฺตํ วินาสโต.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, สงฺฆิเก ทสวตฺถุเก;
ตถา ปุคฺคลิเก ตสฺส, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
อนาปตฺตุทฺธริตฺวา วา, อาปุจฺฉํ วาปิ คจฺฉโต;
ปลิพุทฺเธปิ วาฺเน, อตฺตโน สนฺตเกปิ วา.
สาเปกฺโขว จ คนฺตฺวา ตํ, ตตฺถ ตฺวาปิ ปุจฺฉติ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
ทุติยเสนาสนกถา.
โย ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุํ, ชานํ อนุปขชฺช จ;
กปฺเปยฺย สงฺฆิกาวาเส, เสยฺยํ ปาจิตฺติยสฺส เจ.
ปาทโธวนปาสาณา, ปวิสนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
ยาว ตํ มฺจปีํ วา, นิกฺขมนฺตสฺส วา ปน.
มฺจปีกโต ¶ ยาว, ปสฺสาวฏฺานเมว ตุ;
เอตฺถนฺตเร อิทํ านํ, อุปจาโรติ วุจฺจติ.
ตตฺถ พาเธตุกามสฺส, อุปจาเร ตุ ภิกฺขุโน;
ทสสฺวฺตรํ เสยฺยํ, สนฺถรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
นิสีทนฺตสฺส วา ตตฺถ, นิปชฺชนฺตสฺส วา ปน;
ตถา ทฺเวปิ กโรนฺตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ปุนปฺปุนํ กโรนฺตสฺส, ปโยคคณนาวสา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปุคฺคเล ติกทุกฺกฏํ.
วุตฺตูปจารํ มฺุจิตฺวา, เสยฺยํ สนฺถรโตปิ วา;
วิหารสฺสูปจาเร วา, อชฺโฌกาเสปิ วา ปน.
สนฺถราปยโต วาปิ, ตตฺถ ตสฺส นิสีทโต;
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, นิวาโส จ นิวาริโต.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, สีตาทุปฺปีฬิตสฺส วา;
อาปทาสุปิ ภิกฺขุสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
สทิสาติ จ วิฺเยฺยา, โหตีทํ ทุกฺขเวทนํ.
อนุปขชฺชกถา.
วิหารา สงฺฆิกา ภิกฺขุํ, นิกฺกฑฺเฒยฺย สเจ ปน;
นิกฺกฑฺฒาเปยฺย วา กุทฺโธ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
พหุภูมาปิ ปาสาทา, ปโยเคเนกเกน โย;
นิกฺกฑฺเฒติ สเจ ตสฺส, เอกา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
เปตฺวา จ เปตฺวา จ, นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส อนฺตรา;
ทฺวารานํ คณนายสฺส, โหนฺติ ปาจิตฺติโย ปน.
‘‘นิกฺขมา’’ติ วทนฺตสฺส, วาจายปิ อยํ นโย;
อาณตฺติยา ขเณเยว, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ โส สกิมาณตฺโต, ทฺวาเรปิ พหุเก ปน;
อติกฺกาเมติ เอกาว, พหุกานิ พหูนิ เจ.
ตสฺสูปฏฺานสาลาทิ-วิหารสฺสูปจารโต ¶ ;
กาเยนปิ จ วาจาย, ตถา นิกฺกฑฺฒเนปิ จ.
วิหารสฺสูปจารา วา, วิหารา วาปิ เจตรํ;
นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส สพฺเพสํ, ปริกฺขารมฺปิ ทุกฺกฏํ.
อสมฺพทฺเธสุ ภิกฺขุสฺส, ปริกฺขาเรสุ ปณฺฑิโต;
วตฺถูนํ คณนายสฺส, ทุกฺกฏํ ปริทีปเย.
อนฺเตวาสิมลชฺชึ วา, ตถา สทฺธิวิหาริกํ;
นิกฺกฑฺฒนฺตสฺส อุมฺมตฺตํ, สยํ อุมฺมตฺตกสฺส จ.
อตฺตโน ¶ วสนฏฺานา, ตถา วิสฺสาสิกสฺส วา;
ปริกฺขารฺจ วา เตสํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สงฺฆารามาปิ สพฺพสฺมา, ตถา กลหการกํ;
อิทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
นิกฺกฑฺฒนกถา.
มชฺฌิมาสีสฆฏฺฏาย, เวหาสกุฏิยูปริ;
อาหจฺจปาทเก มฺเจ, ปีเ วา ปน ภิกฺขุโน.
นิสีทนฺตสฺส วา ตสฺมึ, นิปชฺชนฺตสฺส วา ปน;
ปโยคคณนาเยว, ตสฺส ปาจิตฺติโย สิยุํ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปุคฺคเล ติกทุกฺกฏํ;
เหฏฺา อปริโภเค วา, สีสฆฏฺฏาย วา ปน.
อเวหาสวิหาเร วา, อตฺตโน สนฺตเกปิ วา;
วิสฺสาสิกวิหาเร วา, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
ยตฺถ ปฏาณิ วา ทินฺนา, ตตฺถ ตฺวา ลเคติ วา;
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
เวหาสกุฏิกถา.
ยาว ทฺวารสฺส โกสมฺหา, อคฺคฬฏฺปนาย ตุ;
ภิกฺขุนา ลิมฺปิตพฺพํ วา, เลปาเปตพฺพเมว วา.
เยฺโย ¶ อาโลกสนฺธีนํ, ปริกมฺเมปฺยยํ นโย;
ฉทนสฺส ทฺวตฺติปริยายํ, ิเตน หริเต ปน.
อธิฏฺเยฺยํ ตโต อุทฺธํ, อธิฏฺเติ สเจ ปน;
ตสฺส ปาจิตฺติยํ โหติ, ทุกฺกฏํ ตตฺถ ติฏฺโต.
ปิฏฺิวํเส ¶ ิโต โกจิ, ฉทนสฺส มุขวฏฺฏิยา;
ยสฺมึ าเน ิตํ ภิกฺขุํ, โอโลเกนฺโต น ปสฺสติ.
ตสฺมึ าเน ปน าตุํ, เนว ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ;
วิหารสฺส ปตนฺตสฺส, ปตโนกาสโต หิ ตํ.
อูนกทฺวตฺติปริยาเย, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทโส ทฺวตฺติปริยาเย, เลเณ ติณกุฏีสุ วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ทฺวตฺติปริยายกถา.
ชานํ สปฺปาณกํ โตยํ, ติณํ วา มตฺติกมฺปิ วา;
ยทิ สิฺเจยฺย ปาจิตฺติ, สิฺจาเปยฺย ปเรหิ วา.
อจฺฉินฺทิตฺวา สเจ ธารํ, มตฺติกํ สิฺจโต ปน;
เอกสฺมิมฺปิ ฆเฏ เอกา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
วิจฺฉินฺทติ สเจ ธารํ, ปโยคคณนาวสา;
สมฺมุขมฺปิ กโรนฺตสฺส, มาติกํ สนฺทมานกํ.
เอกาว เจ สิยาปตฺติ, ทิวสมฺปิ จ สนฺทตุ;
พนฺธโต ตตฺถ ตตฺถสฺส, ปโยคคณนา สิยา.
สเจ สกฏปุณฺณมฺปิ, มตฺติกํ ติณเมว วา;
อุทเก ปกฺขิปนฺตสฺส, เอกา ปาจิตฺติ เอกโต.
เอเกกํ ปกฺขิปนฺตสฺส, ปโยคคณนาย เจ;
ขยํ วา อาวิลตฺตํ วา, ชลํ คจฺฉติ ตาทิเส.
‘‘สิฺจาหี’’ติ วทนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
เอกายาณตฺติยา เอกา, ทิวสมฺปิ จ สิฺจโต.
อปฺปาเณ ¶ ¶ อุทเก สุทฺเธ, สปฺปาณมิติ สฺิโน;
สพฺพตฺถ วิมติสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺพตฺถาปาณสฺิสฺส, อสฺจิจฺจาสติสฺส วา;
อชานโต อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สปฺปาณกตฺตํ โตยสฺส, สปฺปาณนฺติ วิชานนํ;
วินา วธกจิตฺเตน, ติณาทีนํ นิเสจนํ.
จตฺตาเรวสฺส องฺคานิ, นิทฺทิฏฺานิ มเหสินา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชฺจ, ติจิตฺตฺจาติ ทีปิตํ;
อิทเมเวตฺถ นิทฺทิฏฺํ, ตสฺส จสฺส วิเสสนํ.
สปฺปาณกกถา.
เสนาสนวคฺโค ทุติโย.
ภิกฺขุสฺสาฏฺงฺคยุตฺตสฺส, ภิกฺขุโนวาทสมฺมุติ;
อิธ ตฺติจตุตฺเถน, อนฺุาตา มเหสินา.
โย ตายาสมฺมโต ภิกฺขุ, ครุธมฺเมหิ อฏฺหิ;
เอกํ สมฺพหุลา วาปิ, ภิกฺขุนิสงฺฆเมว วา.
โอสาเรนฺโตว เต ธมฺเม, โอวเทยฺย สเจ ปน;
โอวาทปริโยสาเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
อฺเน ปน ธมฺเมน, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, ครุธมฺเมหิ วา ตถา.
ภิกฺขูนํ สนฺติเกเยว, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนึ;
ตถา, ลิงฺควิปลฺลาเส, ปาจิตฺเตว ปกาสิตา.
สมฺมตสฺสาปิ ¶ ภิกฺขุสฺส, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
โอวาทํ อนิยาเทตฺวา, ธมฺเมนฺเน ภาสโต.
‘‘สมคฺคมฺหา’’ติ วุตฺเตปิ, อฺเโนวทโต ตถา;
‘‘วคฺคมฺหา’’ติ จ วุตฺเตปิ, ครุธมฺเมหิ ทุกฺกฏํ.
อคณฺหนฺตสฺส ¶ โอวาทํ, อปจฺจาหรโตปิ ตํ;
เปตฺวา ทุกฺกฏํ พาลํ, คิลานํ คมิกํ สิยา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, อธมฺมนฺติ จ สฺิโน;
วคฺเค ภิกฺขุนิสงฺฆสฺมึ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
ตถา เวมติกสฺสาปิ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
นว ปาจิตฺติโย วุตฺตา, สมคฺเคปิ จ ตตฺตกา.
นวกานํ วสา ทฺวินฺนํ, อฏฺารส ภวนฺติ ตา;
ทุกฺกฏํ ธมฺมกมฺเมปิ, สตฺตรสวิธํ สิยา.
‘‘โอสาเรหี’’ติ วุตฺโต วา, ปฺหํ ปุฏฺโ กเถติ วา;
สิกฺขมานาย วา เนว, โทโส อุมฺมตฺตกาทิโน.
วาจุคฺคตาว กาตพฺพา, ปคุณา ทฺเวปิ มาติกา;
สุตฺตนฺตโต จ จตฺตาโร, ภาณวารา ปกาสิตา.
เอโก ปริกถตฺถาย, กถามคฺโค ปกาสิโต;
มงฺคลามงฺคลตฺถาย, ติสฺโสเยวานุโมทนา.
อุโปสถาทิอตฺถาย, กมฺมากมฺมวินิจฺฉโย;
กมฺมฏฺานํ ตถา เอกํ, อุตฺตมตฺถสฺส ปาปกํ.
เอตฺตกํ อุคฺคเหตฺวาน, ปฺจวสฺโส พหุสฺสุโต;
มฺุจิตฺวา นิสฺสยํ กามํ, วสิตุํ ลภติสฺสโร.
วาจุคฺคตา วิภงฺคา ทฺเว, ปคุณา พฺยฺชนาทิโต;
จตูสฺวปิ นิกาเยสุ, เอโก วา โปตฺถโกปิ จ.
กมฺมากมฺมฺจ วตฺตานิ, อุคฺคเหตพฺพเมตฺตกํ;
สพฺพนฺติมปริจฺเฉโท, ทสวสฺโส สเจ ปน.
พหุสฺสุโต ¶ ทิสาโมกฺโข, เยนกามํคโม สิยา;
ปริสํ ลภเต กามํ, อุปฏฺาเปตุมิสฺสโร.
ยสฺส สาฏฺกถํ สพฺพํ, วาจุคฺคํ ปิฏกตฺตยํ;
โสยํ พหุสฺสุโต นาม, ภิกฺขุโนวาทโก สิยา.
อสฺสาสมฺมตตาทีนิ ¶ , ตีณิ องฺคานิ ทีปเย;
ปทโสธมฺมตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
โอวาทกถา.
ปาจิตฺติ ครุธมฺเมหิ, ธมฺเมนฺเน วา ปน;
โหตฺยตฺถงฺคเต สูริเย, โอวทนฺตสฺส ภิกฺขุนึ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, สมฺมตสฺสาปิ ภิกฺขุโน;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถานตฺถงฺคเต สูริเย, คเต อตฺถนฺติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุทฺเทสาทินเยนสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อนนฺตรสมา เสสา, สมุฏฺานาทโย นยา.
อตฺถงฺคตสูริยกถา.
ภิกฺขุนึ โอวทนฺตสฺส, คนฺตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
ครุธมฺเมหิ อฺตฺร, กาลา ปาจิตฺติยํ สิยา.
สเจ อสมฺมโต โหติ, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
อตฺถงฺคเต จ สูริเย, สเจ วทติ ตีณิปิ.
อฺเน ปน ธมฺเมน, วทโต ทุกฺกฏทฺวยํ;
เอกํ ปาจิตฺติยํ โหติ, ภิกฺขุโน รตฺติเหตุกํ.
สมฺมตสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ;
ครุธมฺมนิทานสฺส, สมฺมตตฺตา อภาวโต.
ตสฺเสวฺเน ¶ ธมฺเมน, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
สมฺมตตฺตา อนาปตฺติ, เอกา ปาจิตฺติ รตฺติยํ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ อิตรทฺวเย;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, โอวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตถา อฺเน ธมฺเมน, คนฺตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ภิกฺขุนุปสฺสยกถา.
จีวราทีนมตฺถาย ¶ , โอวทนฺตีติ ภิกฺขุนึ;
วทโต สมฺมเต ภิกฺขุ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
สงฺเฆนาสมฺมตํ ภิกฺขุํ, วทนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺนํ, สมฺมตํ วา อสมฺมตํ;
น โทโส อามิสตฺถาย, โอวทนฺตสฺส ภาสโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อิทฺหิ ติสมุฏฺานํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
อามิสกถา.
สเจ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุ, ทเทยฺย ปน จีวรํ;
อฺาติกาย ปาจิตฺติ, เปตฺวา ปาริวตฺตกํ.
จีวรสฺส ปฏิคฺคาห-สิกฺขาปทสโม นโย;
อวเสโส มโต สทฺธึ, สมุฏฺานาทินา ปน.
ตตฺถ ภิกฺขุนิยา ทินฺนํ, จีวรํ อิธ ภิกฺขุนา;
ตตฺถ นิสฺสคฺคิยํ สุทฺธ-ปาจิตฺติ อิธ สูจิตา.
จีวรทานกถา.
จีวรํ ¶ โย หิ สิพฺเพยฺย, สิพฺพาเปยฺย ปเรน วา;
อฺาติกาย ปาจิตฺติ, โหติ ภิกฺขุนิยา ปน.
ยํ วา นิวาสิตุํ สกฺกา, ยํ วา ปารุปนูปคํ;
จีวรนฺติ อธิปฺเปโต, อิทเมตฺถ มเหสินา.
สยํ สูจึ ปเวเสตฺวา, สิพฺพนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน;
สูจินีหรเณ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
สตกฺขตฺตุมฺปิ วิชฺฌิตฺวา, สกึ นีหรโต ปน;
เอกํ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ปโยคสฺส วสา พหู.
‘‘สิพฺพา’’ติ ปน อาณตฺโต, อวิเสเสน ภิกฺขุนา;
นิฏฺาเปติ สเจ สพฺพํ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘ยเมตฺถ ¶ จีวเร กมฺมํ, ภาโร สพฺพํ ตวา’’ติ หิ;
อาณตฺโต ภิกฺขุนา สพฺพํ, นิฏฺาเปติ สเจ ปน.
ภิกฺขุสฺสาณาปกสฺเสว, เอกายาณตฺติยา ปน;
โหนฺติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, อเนการาปเถ ปเถ.
ปุนปฺปุนาณาเปนฺตสฺส, อเนกาณตฺติยํ ปน;
กา หิ นาม กถา อตฺถิ? ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
าติกาย จ อฺาติ-สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
เอกโตอุปสมฺปนฺน-จีวเร ทุกฺกฏํ สิยา.
เปตฺวา จีวรํ อฺํ, ปริกฺขารฺจ สิพฺพโต;
อนาปตฺติ วินิทฺทิฏฺา, สิกฺขมานาทิกายปิ.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, กฺริยํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จีวรสิพฺพนกถา.
ภิกฺขุ ¶ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาย ปเนกโต;
ปฏิปชฺเชยฺย มคฺคํ เจ, อฺตฺร สมยา อิธ.
คามนฺตโรกฺกเม วาปิ, อทฺธโยชนติกฺกเม;
อคามเก อรฺเ วา, โหติ อาปตฺติ ภิกฺขุโน.
เอตฺถากปฺปิยภูมฏฺโ, สํวิธานํ กโรติ โย;
สํวิธานนิมิตฺตํ ตุ, ทุกฺกฏํ ตสฺส ทีปิตํ.
สํวิธานํ กโรนฺตสฺส, ตฺวา กปฺปิยภูมิยํ;
สํวิธานนิมิตฺตํ ตุ, น วทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุภยตฺถาปิ ปาจิตฺติ, คจฺฉนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
อนนฺตรสฺส คามสฺส, อุปจาโรกฺกเม สิยา.
ตตฺราปิ ปเม ปาเท, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
ทุติเย ปทวารสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
อนฺตรา สํวิธาเนปิ, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ สิยา;
ทฺวารมคฺควิสงฺเกเต, สติ จาปตฺติ วุจฺจติ.
อสํวิทหิเต ¶ กาเล, วิทหิโตติ สฺิโน;
ภิกฺขุสฺเสว วิธานสฺมึ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สมเย วิทหิตฺวา วา, วิสงฺเกเตน คจฺฉโต;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, กายโต กายวาจโต;
กายจิตฺตา สมุฏฺาติ, กายวาจาทิกตฺตยา.
สํวิธานกถา.
เอกมุชฺชวนึ นาวํ, ตถา โอชวนิมฺปิ วา;
อภิรูเหยฺย ปาจิตฺติ, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา สเจ.
สคามตีรปสฺเสน ¶ , คามนฺตรวเสน วา;
อคามตีรปสฺเสน, คมเน อทฺธโยชเน.
ตถา โยชนวิตฺถิณฺณ-นทีมชฺเฌน คจฺฉโต;
อทฺธโยชนสงฺขาย, โหนฺติ ปาจิตฺติโย ปน.
ยถาสุขํ สมุทฺทสฺมึ, สพฺพอฏฺกถาสุ หิ;
นทิยํเยว อาปตฺติ, น สมุทฺเท วิจาริตา.
ติตฺถสมฺปาทนตฺถาย, อุทฺธํ วา นทิยา อโธ;
สเจ หรนฺติ ตํยุตฺตา, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
ตถา สํวิทหิตฺวา วา, ติริยํ ตรณาย วา;
อาปทาสุ วิเสโส หิ, อนนฺตรสโม มโต.
นาวาภิรุหนกถา.
ตฺวา ภิกฺขุนิยา ภตฺตํ, ภฺุชโต ปริปาจิตํ;
หิตฺวา คิหิสมารมฺภํ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
โภชนํ ปฺจธา วุตฺตํ, คหเณ ตสฺส ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ตสฺส ปาจิตฺติโย สิยุํ.
สนฺตกํ าตกาทีนํ, คิหิสมฺปาทิตมฺปิ วา;
วินา ภิกฺขุนิยา โทโส, ภฺุชโต ปริปาจิตํ.
ปริปาจิตสฺิสฺส ¶ , ภิกฺขุสฺสาปริปาจิเต;
อุโภสุ วิมติสฺสาปิ, โหติ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺน-ปริปาจิตโภชนํ;
อชฺโฌหารวเสเนว, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
อฺํ วา ปน ยํ กิฺจิ, เปตฺวา ปฺจโภชนํ;
ภฺุชนฺตสฺส อนาปตฺติ, ยาคุขชฺชผลาทิกํ.
สมุฏฺานาทโย ¶ ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชํ ตุ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ปริปาจิตกถา.
ทุติยานิยเตเนว, ทสมํ สทิสํ มตํ;
อิทํ สิกฺขาปทํ สพฺพํ, สมุฏฺานนยาทินา.
รโหนิสชฺชกถา.
ภิกฺขุนิวคฺโค ตติโย.
เอโก อาวสโถ ปิณฺโฑ, อคิลาเนน ภิกฺขุนา;
ภฺุชิตพฺโพ ตโต อุทฺธํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
อโนทิสฺเสว ปฺตฺเต, ยาวทตฺเถว ภิกฺขุนา;
ภฺุชิตพฺพํ สกึ ตตฺถ, ตโต อุทฺธํ น วฏฺฏติ.
ทุติเย ทิวเส ตตฺถ, คหเณ ทุกฺกฏํ มตํ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ตสฺส ปาจิตฺติโย มตา.
กุเลเนเกน ปฺตฺเต, สห นานากุเลหิ วา;
นาเนกฏฺานเภเทสุ, เอกภาโคว วฏฺฏติ.
นานาฏฺาเนสุ ปฺตฺโต, โย จ, นานากุเลหิ วา;
ภฺุชโต ปน สพฺพตฺถ, น โทโส ปฏิปาฏิยา.
ปฏิปาฏิมเสเสน, เขเปตฺวา ปุน ภฺุชโต;
อาทิโต ปน ปฏฺาย, น จ กปฺปติ ภิกฺขุโน.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, อาคจฺฉนฺตสฺส คจฺฉโต;
โอทิสฺสปิ จ ปฺตฺเต, ปริตฺเต ภฺุชโต สกึ.
ยาคุอาทีนิ ¶ นิจฺจมฺปิ, ภฺุชิตุํ ปน วฏฺฏติ;
เสสเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทิกํ สมํ.
อาวสถกถา.
อฺตฺร สมยา วุตฺตา, ปาจิตฺติ คณโภชเน;
คโณติ ปน นิทฺทิฏฺา, จตฺตาโร วา ตตุตฺตรึ.
ยํ นิมนฺตนโต วาปิ, ลทฺธํ วิฺตฺติโตปิ วา;
โภชนํ ปน ปฺจนฺนํ, โหติ อฺตรํ อิธ.
โภชนานมฺปิ ปฺจนฺนํ, คเหตฺวา นามเมว ตุ;
นิมนฺเตติ สเจ ภิกฺขู, จตฺตาโร พหุเกปิ วา.
‘‘โอทนํ โภชนํ ภตฺตํ, สมฺปฏิจฺฉถ คณฺหถ’’;
อิติ เววจเนเหว, อถ ภาสนฺตเรน วา.
ตโต ตสฺส จ เต ภิกฺขู, สาทิยิตฺวา นิมนฺตนํ;
เอกโต นานโต วา เจ, คนฺตฺวา คณฺหนฺติ เอกโต.
สพฺเพสํ โหติ ปาจิตฺติ, คณโภชนการณา;
เอกโต คหณํ เอตฺถ, คณโภชนการณํ.
เอกโต นานโต วาปิ, คมนํ โภชนมฺปิ วา;
การณนฺติ น ตํ วิฺู, ภณนฺติ คณโภชเน.
สเจปิ โอทนาทีนํ, คเหตฺวา นามเมว วา;
เอกโต นานโต วาปิ, วิฺาเปตฺวา มนุสฺสเก.
นานโต เวกโต คนฺตฺวา, สเจ คณฺหนฺติ เอกโต;
เอวมฺปิ ปน โหตีติ, วณฺณิตํ คณโภชนํ.
ทุวิธสฺสาปิ เอตสฺส, ปฏิคฺคหณการณา;
ทุกฺกฏํ โหติ ปาจิตฺติ, อชฺโฌหาเรสุ ทีปิตา.
สมเยสุ ¶ อนาปตฺติ, สตฺตสฺวปิ ปกาสิตา;
คเหตฺวา เอกโต ทฺวินฺนํ, ติณฺณํ วา ภฺุชตํ ตถา.
มุนินานุปสมฺปนฺน-จาริปตฺตานิมนฺติตา ¶ ;
จตุตฺเถ เอกโต กตฺวาปิ, คณเภโท ปกาสิโต.
เนว สมยลทฺธานํ, วเสนปิ หิ สพฺพโส;
คณเภโท ปนาปตฺติ, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
โภชนานฺจ ปฺจนฺนํ, วเสน คณโภชเน;
นตฺเถว จ วิสงฺเกตํ, ยาคุอาทีสุ ตํ สิยา.
คณโภชนสฺิสฺส, ภิกฺขุสฺสาคณโภชเน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
โภชนานิ จ ปฺเจว, เปตฺวา ยาคุอาทิสุ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพา, นิจฺจภตฺตาทิเกสุปิ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, สมุฏฺานาทินา ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน, สทิสนฺติ ปกาสิตํ.
คณโภชนกถา.
พหูหิ โย ภิกฺขุ มนุสฺสเกหิ;
นิมนฺติโต ปฺจหิ โภชเนหิ;
หิตฺวา สเจ ปุพฺพนิมนฺตนาย;
วิกปฺปนํ ปฺจสุ ยสฺส กสฺส.
ปจฺฉา นิมนฺติตํ ภตฺตํ, ตถา อุปฺปฏิปาฏิยา;
ภฺุชโต เอกสิตฺถมฺปิ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
โภชนานํ ตุ ปฺจนฺนํ, เยน เกน นิมนฺติโต;
ตํ เปตฺวา สเจ อฺํ, โภชนํ ปริภฺุชติ.
เตสเมว ¶ จ ปฺจนฺนํ, โภชนานํ มเหสินา;
เอตํ ปรมฺปรํ นาม, โภชนํ ปริทีปิตํ.
ยตฺถ ขีรํ รสํ วาปิ, อากิรนฺติ สเจ ปน;
เยน อชฺโฌตฺถฏํ ภตฺตํ, สพฺพเมกรสํ สิยา.
โกฏิโต ปน ปฏฺาย, สํสฏฺํ ปริภฺุชโต;
อนาปตฺตีติ นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
ปรมฺปรนฺติ ¶ สฺาย, อปรมฺปรโภชเน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
สกเลนปิ คาเมน, ปูเคน นิคเมน วา;
นิมนฺติตสฺส วา นิจฺจ-ภตฺเต โทโส น วิชฺชติ.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนนาทินา สมา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, โภชนฺจาวิกปฺปนํ.
ปรมฺปรโภชนกถา.
ปูวา ปเหณกตฺถาย, ปฏิยตฺตา สเจ ปน;
ปาเถยฺยตฺถาย มนฺถา วา, เย หิ ตตฺถ จ ภิกฺขุนา.
ทฺวตฺติปตฺตา คเหตพฺพา, ปูรา ปูเวหิ สตฺตุหิ;
ตโต เจ อุตฺตรึ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ คณฺหโต.
คเหตฺวา นิกฺขมนฺเตน, ‘‘ทฺวตฺติปตฺตา มยา อิธ;
คหิตา ปน ปูวา’’ติ, ภิกฺขุํ ทิสฺวา วเท พุโธ.
‘‘มา โข ตฺวํ ปฏิคณฺหา’’ติ, อวทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คณฺหโตปิ จ ตํ สุตฺวา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อูนกทฺวตฺติปตฺเตสุ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เยน ¶ ตตฺถ ตโย ลทฺธา, ปตฺตปูรา ตโต ปน;
ทฺเว สงฺฆสฺส ปทาตพฺพา, ทฺเว เจ เอโก, น เอกโต.
อปเหณกปาเถยฺยํ, อวเสสมฺปิ วา ตโต;
สนฺตกํ าตกาทีนํ, เทนฺตานมฺปิ ตทูนกํ.
คณฺหโตปิ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
กาณมาตุกถา.
อฺเน ปน ปฺจนฺนํ, โภชนานํ ปวาริโต;
ปาจิตฺตินติริตฺตํ เจ, ปุน ภฺุชติ โภชนํ.
อสนํ ¶ โภชนฺเจว, หตฺถปาสาภิหารตา;
กายวาจาปฏิกฺเขโป, ปฺจงฺเคหิ ปวารณา.
โอทโน สตฺตุ กุมฺมาโส, มจฺโฉ มํสนฺติ สพฺพโส;
นิปฺปปฺเจน นิทฺทิฏฺํ, โภชนํ ปฺจธา มตํ.
โอทโน ตตฺถ สตฺตนฺนํ, ธฺานํ โอทโน มโต;
ภชฺชิตานํ ตุ ธฺานํ, จุณฺณํ ‘‘สตฺตู’’ติ วุจฺจติ.
กุมฺมาโส ยวกุมฺมาโส, มจฺโฉ วุจฺจติ โอทโก;
มํสมฺปิ กปฺปิยมํสํ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโย.
สาลิ วีหิ ยโว กงฺคุ, วรโก โคธุโม ตถา;
กุทฺรูสโกติ สตฺเตเต, ธฺา ธฺเน เทสิตา.
สามากาทิติณํ สพฺพํ, กุทฺรูเสเนว ทีปิตํ;
นีวาโร สาลิยํ วุตฺโต, วรเก วรกโจรโก.
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, โอทโน ยาคุ วา ปน;
องฺคสมฺปตฺติยา ยุตฺตา, สฺชเนติ ปวารณํ.
หตฺเถน ¶ คหิโตกาเส, โอธึ ทสฺเสติ ยา ปน;
ยาคุสา อิธ สพฺพาปิ, โอทโนติ ปวุจฺจติ.
อพฺภุณฺหา ปน ยา ยาคุ, อุทฺธโนโรปิตา ตนุ;
สเจ โอธึ น ทสฺเสติ, น ชเนติ ปวารณํ.
ปุน สา สีตลีภูตา, ฆนภาวํ คตา สเจ;
โอธึ ทสฺเสติ โส ปุพฺเพ, ตนุภาโว น รกฺขติ.
ตกฺกธฺรสาทีนิ, อาโรเปตฺวา พหูนิปิ;
ผลปณฺณกฬีรานิ, ปกฺขิปิตฺวาน ตตฺถ จ.
ตณฺฑุเล มุฏฺิมตฺเตปิ, ปกฺขิปิตฺวา ปจนฺติ เจ;
โอธึ ปน จ ทสฺเสติ, สฺชเนติ ปวารณํ.
รเส ธฺรเส ขีเร, วากิริตฺวาน โอทนํ;
‘‘ยาคุํ คณฺหถ, ยาคุ’’นฺติ, วตฺวา เทนฺติ สเจ ปน.
กิฺจาปิ ตนุกา โหติ, สฺชเนติ ปวารณํ;
ตํ ปจิตฺวา สเจ เทนฺติ, ยาคุสงฺคหิตา ปน.
ฉุปนฺติ ¶ มจฺฉมํสํ วา, ตนุกายปิ ยาคุยา;
สเจ สาสปมตฺตมฺปิ, ปฺายติ ปวารณํ.
มจฺฉมํสรโส สุทฺโธ, สํสตฺโต รสยาคุ วา;
น จากปฺปิยมํสํ วา, สฺชเนติ ปวารณํ.
เปตฺวา วุตฺตธฺานํ, โอทนํ ปน สพฺพโส;
เวฬุตณฺฑุลกาทีนํ, น ปวาเรติ โอทโน.
ปุถุกา วา ตโต ตาหิ, กตภตฺตมฺปิ สตฺตุปิ;
สุทฺธา น ปน ปูวา วา, ปวาเรนฺติ กทาจิปิ.
ขรปาเกน ภฏฺานํ, วีหีนํ ตณฺฑุเล ปน;
โกฏฺเฏตฺวา เทนฺติ ตํ จุณฺณํ, สตฺตุสงฺคหิตํ มตํ.
ภชฺชิตานํ ¶ ตุ วีหีนํ, น ปวาเรนฺติ ตณฺฑุลา;
เตสํ ปน จ ยํ จุณฺณํ, ตํ ชเนติ ปวารณํ.
ขรปาเกน ภฏฺานํ, วีหีนํ กุณฺฑกมฺปิ จ;
สตฺตุนํ โมทโก วาปิ, สฺชเนติ ปวารณํ.
สมปาเกน ภฏฺานํ, สุกฺขานํ อาตเปน จ;
กุณฺฑกํ ปน วีหีนํ, น ชเนติ ปวารณํ.
ลาชา วา ปน เตเหว, กตภตฺตมฺปิ สตฺตุ วา;
ขชฺชกํ ปน สุทฺธํ วา, น ชเนติ ปวารณํ.
ปูริตํ มจฺฉมํเสหิ, ตํ ชเนติ ปวารณํ;
ยํ กิฺจิ ภชฺชิตํ ปิฏฺํ, น ปวาเรติ สุทฺธกํ.
ยเวหิ กตกุมฺมาโส, ปวาเรติ, น จาปโร;
มจฺฉมํเสสุ วตฺตพฺพํ, ปากฏตฺตา น วิชฺชติ.
ขาทนฺโต กปฺปิยํ มํสํ, นิเสเธติ อกปฺปิยํ;
น โส เตน ปวาเรติ, อวตฺถุตฺตาติ ทีปิตํ.
ตเถวากปฺปิยํ มํสํ, ขาทนฺโต กปฺปิยํ สเจ;
นิเสเธติ ปวาเรติ, วตฺถุกตฺตาติ วณฺณิตํ.
มํสํ ปน จ ขาทนฺโต, กปฺปิยํ วา อกปฺปิยํ;
ปวาเรติ นิเสเธติ, กิฺจิ กปฺปิยโภชนํ.
สเจ ¶ อกปฺปิยํ มํสํ, ขาทนฺโตว อกปฺปิยํ;
นิเสธํ น ปวาเรติ, ตถา อฺํ อกปฺปิยํ.
สเจ อชฺโฌหฏํ โหติ, สิตฺถเมกมฺปิ ภิกฺขุนา;
ปตฺเต หตฺเถ มุเข วาปิ, โภชนํ ปน วิชฺชติ.
ปวารณปโหนํ เจ, ปฏิกฺขิปติ โภชนํ;
ปวาเรติ สเจ นตฺถิ, น ปวาเรติ กตฺถจิ.
คิลิตฺวา จ มุเข ภตฺตํ, เสสมาทาย คจฺฉติ;
อนฺตรา จ นิเสเธนฺโต, น ปวาเรติ โภชนํ.
มุเข ¶ จ ภตฺตํ คิลิตฺจ หตฺเถ;
ภตฺตํ ตุ อฺสฺส จ ทาตุกาโม;
ปตฺเต จ ภตฺตํ ปุน ทาตุกาโม;
ปฏิกฺขิปนฺโต น ปวาริโต โส.
อสนสฺส อุปจฺเฉทา, น ปวาเรติ โสติ หิ;
กถยนฺติ มหาปฺา, การณาการณฺุโน.
คณฺหโต ปจฺฉิมํ องฺคํ, ททโต ปุริมํ ปน;
อุภินฺนํ อฑฺฒเตยฺยํ เจ, วินา หตฺถํ ปสาริตํ.
ตสฺมึ อภิหฏํ าเน, ปวารณปโหนกํ;
ตาทิสํ ภฺุชมาโนว, นิเสเธติ ปวาริโต.
หตฺเถ อาธารเก วาปิ, ปตฺตํ อูรูสุ วา ิตํ;
อาหริตฺวา สเจ ภิกฺขุ, ‘‘ภตฺตํ คณฺหา’’ติ ภาสติ.
อนนฺตเร นิสินฺโนว, ตํ ปฏิกฺขิปโต ปน;
อภิหารสฺส จาภาวา, นตฺถิ ตสฺส ปวารณา.
ภตฺตปจฺฉึ ปณาเมตฺวา, เปตฺวา ปุรโต ‘‘อิทํ;
คณฺหาหี’’ติ จ วุตฺเตปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
อนนฺตรสฺส ภิกฺขุสฺส, ทียมาเน ปเนตโร;
ปิทหนฺโต สกํ ปตฺตํ, หตฺเถหิ น ปวาริโต.
กาเยนาภิหฏํ ภตฺตํ, ปฏิกฺขิปติ โย ปน;
กาเยน วาปิ วาจาย, โหติ กสฺส ปวารณา.
เอโก ¶ อภิหเฏ ภตฺเต, ปวารณภยา ปน;
‘‘อากิรากิร โกฏฺเฏตฺวา, โกฏฺเฏตฺวา ปูรยา’’ติ จ.
สเจ วทติ ตสฺสาปิ, น ปนตฺถิ ปวารณา;
อิจฺเจวาห มหาเถโร, มหาปทุมนามโก.
สมํสฺหิ ¶ รสํ เนตฺวา, คณฺหถาติ รสํ วเท;
ตํ สุตฺวา จ นิเสเธนฺโต, เนว โหติ ปวาริโต.
‘‘คณฺห มจฺฉรสํ สารํ, คณฺห มํสรส’’นฺติ วา;
‘‘อิทํ คณฺหา’’ติ วา วุตฺเต, ปฏิกฺเขเป ปวารณา.
สเจ มํสํ วิสุํ กตฺวา, ‘‘คณฺห มํสรส’’นฺติ วา;
วเทยฺยตฺถิ จ มํสํ เจ, ปฏิกฺเขเป ปวารณา.
โอทเนน จ ปุจฺฉนฺตํ, ‘‘มุหุตฺตํ อาคเมหิ’’ติ;
คหณตฺถํ เปนฺตสฺส, เนว ตสฺส ปวารณา.
กฬีรปนสาทีหิ, มิสฺสกํ มจฺฉมํสกํ;
‘‘กฬีรสูปกํ คณฺห, ปนสพฺยฺชน’’นฺติ วา.
วทนฺติ เจ ปฏิกฺเขเป, เนว โหติ ปวารณา;
อปวารณเหตูนํ, นาเมน ปน วุตฺตโต.
‘‘มจฺฉสูป’’นฺติ วา วุตฺเต, ‘‘มํสสูป’’นฺติ วา ปน;
‘‘อิทํ คณฺหา’’ติ วา วุตฺเต, โหติเยว ปวารณา.
เอเสว จ นโย วุตฺโต, เยฺโย มํสกรมฺพเก;
สพฺเพสุ มจฺฉมํเสหิ, มิสฺสเกสุ อยํ นโย.
ภตฺตสมฺมิสฺสิตํ ยาคุํ, อาหริตฺวา สเจ ปน;
‘‘ยาคุํ คณฺหา’’ติ วุตฺตสฺมึ, น ปวาเรติ วารยํ.
‘‘ภตฺตํ คณฺหา’’ติ วุตฺเต ตุ, ปวาเรติ ปฏิกฺขิปํ;
เยน วาปุจฺฉิโต ตสฺส, อตฺถิตายาติ การณํ.
‘‘ยาคุมิสฺสกํ คณฺหา’’ติ, วุตฺเต ตตฺถ จ ยาคุ เจ;
สมา พหุตรา วา สา, น ปวาเรติ โส กิร.
มนฺทา ยาคุ, พหุํ ภตฺตํ, สเจ โหติ ปวารณา;
อิทํ สพฺพตฺถ นิทฺทิฏฺํ, การณํ ปน ทุทฺทสํ.
รสํ ¶ พหุรเส ภตฺเต, ขีรํ วา พหุขีรเก;
คณฺหถาติ วิสุํ กตฺวา, เทติ นตฺถิ ปวารณา.
คจฺฉนฺเตเนว ¶ โภตฺตพฺพํ, คจฺฉนฺโต เจ ปวาริโต;
ภฺุชิตพฺพํ ิเตเนว, ตฺวา ยทิ ปวาริโต.
อุทกํ วาปิ ปตฺวา โส, สเจ ติฏฺติ กทฺทมํ;
อติริตฺตํ ตุ กาเรตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตโต ปุน.
ปีเก โย นิสีทิตฺวา, ปวาเรติ สเจ ปน;
อาสนํ อวิจาเลตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
สเจ มฺเจ นิสีทิตฺวา, ปวาเรติ ตโต ปน;
อิโต สํสริตุํ เอตฺโต, อีสกมฺปิ น ลพฺภติ.
เตน มฺเจน นํ สทฺธึ, วฏฺฏตฺตฺร เนนฺติ เจ;
เอวํ สพฺพตฺถ าตพฺพํ, วิฺุนา วินยฺุนา.
นิปชฺชิตฺวาว โภตฺตพฺพํ, นิปนฺโน เจ ปวาริโต;
วาเรตุกฺกุฏิโก หุตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตเถว จ.
อถาลเมตํ สพฺพนฺติ, วตฺตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา;
อติริตฺตํ กโรนฺเตน, โอนเมตฺวาน ภาชนํ.
กปฺปิยํ ปน กาตพฺพํ, น ปตฺเตเยว เกวลํ;
ปจฺฉิยํ ยทิ วา กุณฺเฑ, กาตุํ วฏฺฏติ ภาชเน.
ปวาริตานํ อปวาริตานํ;
อฺเสเมตํ ปน วฏฺฏเตว;
เยนาติริตฺตํ ตุ กตํ เปตฺวา;
ตเมว เจกํ ปริภฺุชิตพฺพํ.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, ภฺุชนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
พฺยฺชนํ วาปิ ยํ กิฺจิ, ปตฺเต ตสฺสากิรนฺติ เจ.
อติริตฺตํ ตุ กาเรตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ตถา ปุน;
เยน ตํ อกตํ ยํ วา, กาตพฺพํ เตน ตํ วิสุํ.
กตํ ¶ อกปฺปิยาทีหิ, อติริตฺตํ ตุ สตฺตหิ;
น คิลานาติริตฺตฺจ, ตํ โหตินติริตฺตกํ.
โยปิ ¶ ปาโตว เอกมฺปิ, สิตฺถํ ภุตฺวา นิสีทติ;
อุปกฏฺูปนีตมฺปิ, กาตุํ ลภติ กปฺปิยํ.
อาหารตฺถาย ยามาทิ-กาลิกํ ปฏิคณฺหโต;
อนามิสํ ตเมวสฺส, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
ตถา อนติริตฺตนฺติ, สฺิโน อติริตฺตเก;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตาติริตฺตํ ตุ, การาเปตฺวาน ภฺุชโต;
คิลานสฺสาติริตฺตํ วา, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา;
กปฺปิยากรณฺเจว, โภชนฺจ กฺริยากฺริยํ.
ปมปวารณกถา.
โย ปนานติริตฺเตน, ปวาเรยฺย ปวาริตํ;
ชานํ อาสาทนาเปกฺโข, ภุตฺเต ปาจิตฺติ ตสฺส ตุ.
ทุกฺกฏํ อภิหาเร จ, คหเณ อิตรสฺส หิ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, สพฺเพสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
โภชนสฺสาวสานสฺมึ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
อภิหารกภิกฺขุสฺส, สพฺพํ ตสฺเสว ทสฺสิตํ.
ปวาริโตติ สฺิสฺส, ภิกฺขุสฺมึ อปวาริเต;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตาติริตฺตํ วา, การาเปตฺวาว เทติ เจ;
คิลานสฺสาวเสสํ วา, อฺสฺสตฺถาย เทติ วา.
เสสํ ¶ สพฺพมเสเสน, อนนฺตรสมํ มตํ;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ทุติยปวารณกถา.
ขาทนียํ วา โภชนียํ วา;
กิฺจิ วิกาเล โย ปน ภิกฺขุ;
ขาทติ ¶ ภฺุชติ วาปิ จ ตํ;
โส ชินวุตฺตํ โทสมุเปติ.
ยมามิสคตฺเจตฺถ, วนมูลผลาทิกํ;
กาลิเกสฺวสมฺโมหตฺถํ, เวทิตพฺพมิทํ ปน.
มูลํ กนฺทํ มุฬาลฺจ, มตฺถกํ ขนฺธกํ ตจํ;
ปตฺตํ ปุปฺผํ ผลํ อฏฺิ, ปิฏฺํ นิยฺยาสเมว จ.
มูลขาทนียาทีนํ, มุขมตฺตนิทสฺสนํ;
ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย, นามตฺเถสุ นิโพธถ.
มูลกํ ขารกฺเจว, วตฺถุลํ ตณฺฑุเลยฺยกํ;
ตมฺพกํ ชชฺฌริกฺจ, จจฺจุ วชกลีปิ จ.
มูลานิ เอวมาทีนํ, สากานํ อามิเส ปน;
สงฺคหํ อิธ คจฺฉนฺติ, อาหารตฺถํ ผรนฺติ หิ.
ฉฑฺเฑนฺติ ชรฏฺํ เฉตฺวา, ยํ ตํ วชกลิสฺส ตุ;
ตํ ยาวชีวิกํ วุตฺตํ, เสสานํ ยาวกาลิกํ.
หลิทฺทิ สิงฺคิเวรฺจ, วจตฺตํ อติวิสํ วจํ;
อุสีรํ ภทฺทมุตฺตฺจ, ตถา กฏุกโรหิณี.
อิจฺเจวมาทิกํ อฺํ, ปฺจมูลาทิกํ พหุ;
นานปฺปการกํ มูลํ, วิฺเยฺยํ ยาวชีวิกํ.
มสาลุปิณฺฑลาทีนํ ¶ , วลฺลีนํ อาลุวสฺส จ;
กนฺโท อุปฺปลชาตีนํ, ตถา ปทุมชาติยา.
กทลีสิคฺคุตาลานํ, มาลุวสฺส จ เวฬุยา;
สตาวริ กเสรูนํ, กนฺโท อมฺพาฏกสฺส จ.
อิจฺเจวมาทโย กนฺทา;
ทสฺสิตา ยาวกาลิกา;
โธโต โส อามิเส วุตฺโต;
กนฺโท โย ขีรวลฺลิยา.
อโธโต ลสุณฺเจว, ขีรกาโกลิอาทโย;
กนฺทา วากฺยปถาตีตา, วิฺเยฺยา ยาวชีวิกา.
ปุณฺฑรีกมุฬาลฺจ ¶ , มุฬาลํ ปทุมสฺส จ;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, มุฬาลํ ยาวกาลิกํ.
ตาลหินฺตาลกุนฺตาล-นาฬิเกราทิสมฺภวํ;
หลิทฺทิสิงฺคิเวรานํ, มุฬาลํ ยาวชีวิกํ.
ตาลหินฺตาลกุนฺตาล-กฬีโร เกตกสฺส จ;
กทลีนาฬิเกรานํ, มตฺถกํ มูลกสฺส จ.
ขชฺชุเรรกเวตฺตานํ, อุจฺฉุเวฬุนฬาทินํ;
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, กฬีโร สาสปสฺส จ.
อิจฺเจวมาทโยเนเก, มตฺถกา ยาวกาลิกา;
อฺเ หลิทฺทิอาทีนํ, มตฺถกา ยาวชีวิกา.
ตาลกุนฺตาลกาทีนํ, ฉินฺทิตฺวา ปาติโต ปน;
คโต ชรฏฺพุนฺโท โส, สงฺคหํ ยาวชีวิเก.
ขนฺธขาทนียํ นาม, อุจฺฉุขนฺโธ ปกาสิโต;
สาลกลฺยาณิยา ขนฺโธ, ตถา ปถวิยํ คโต.
เอวมุปฺปลชาตีนํ, ทณฺฑโก ยาวกาลิโก;
ปณฺณทณฺฑุปฺปลาทีนํ, สพฺโพ ปทุมชาติยา.
ยาวชีวิกสงฺขาตา ¶ , กรมทฺทาทิทณฺฑกา;
ตเจสุจฺฉุตโจเวโก, สรโส ยาวกาลิโก.
มูลกํ ขารโก จจฺจุ, ตมฺพโก ตณฺฑุเลยฺยโก;
วตฺถุโล จีนมุคฺโค จ, อุมฺมา วชกลี ตถา.
ชชฺฌรี กาสมทฺโท จ, เสลฺลุ สิคฺคุ จ นาฬิกา;
วรุโณ อคฺคิมนฺโถ จ, ชีวนฺตี สุนิสนฺนโก.
ราชมาโส จ มาโส จ, นิปฺผาโว มิคปุปฺผิกา;
วณฺฏโก ภูมิโลณีติ, เอวมาทิมเนกกํ.
ปตฺตขาทนียํ นาม, กถิตํ ยาวกาลิกํ;
อิตรา จ มหาโลณิ, ทีปิตา ยาวชีวิกา.
ยาวกาลิกมิจฺเจว, กถิตํ อมฺพปลฺลวํ;
นิมฺพสฺส กุฏชสฺสาปิ, ปณฺณํ สุลสิยาปิ จ.
กปฺปาสิกปโฏลานํ ¶ , เตสํ ปุปฺผผลานิ จ;
ผณิชฺชกชฺชุกานฺจ, ปณฺณํ ตํ ยาวชีวิกํ.
อฏฺนฺนํ มูลกาทีนํ, ปุปฺผํ นิปฺผาวกสฺส จ;
ตถา ปุปฺผํ กรีรสฺส, ปุปฺผํ วรุณกสฺส จ.
ปุปฺผํ กเสรุกสฺสาปิ, ชีวนฺตี สิคฺคุปุปฺผกํ;
ปทุมุปฺปลชาตีนํ, ปุปฺผานํ กณฺณิกาปิ จ.
นาฬิเกรสฺส ตาลสฺส, ตรุณํ เกตกสฺส จ;
อิจฺเจวมาทิกํ ปุปฺผ-มเนกํ ยาวกาลิกํ.
ยาวกาลิกปุปฺผานิ, เปตฺวา ปน เสสกํ;
ยาวชีวิกปุปฺผนฺติ, ทีปเย สพฺพเมว จ.
ติลกมกุลสาลมลฺลิกานํ ¶ ;
กกุธกปิตฺถกกุนฺทกฬีนํ;
กุรวกกรวีรปาฏลีนํ;
กุสุมมิทํ ปน ยาวชีวิกํ.
อมฺพมฺพาฏกชมฺพูนํ, ผลฺจ ปนสสฺส จ;
มาตุลุงฺคกปิตฺถานํ, ผลํ ตินฺติณิกสฺส จ.
ตาลสฺส นาฬิเกรสฺส, ผลํ ขชฺชูริยาปิ จ;
ลพุชสฺส จ โจจสฺส, โมจสฺส มธุกสฺส จ.
พทรสฺส กรมทฺทสฺส, ผลํ วาติงฺคณสฺส จ;
กุมฺภณฺฑติปุสานฺจ, ผลํ เอฬาลุกสฺส จ.
ราชายตนผลํ ปุสฺส-ผลํ ติมฺพรุกสฺส จ;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, ผลํ ตํ ยาวกาลิกํ.
ติผลํ ปิปฺผลี ชาติ-ผลฺจ กฏุกปฺผลํ;
โคฏฺผลํ พิลงฺคฺจ, ตกฺโกลมริจานิ จ.
เอวมาทีนิ วุตฺตานิ, อวุตฺตานิ จ ปาฬิยํ;
ผลานิ ปน คจฺฉนฺติ, ยาวชีวิกสงฺคหํ.
ปนสมฺพาฏกฏฺีนิ, สาลฏฺิ ลพุชฏฺิ จ;
จิฺจาพิมฺพผลฏฺีนิ, โปกฺขรฏฺิ จ สพฺพโส.
ขชฺชูริเกตกาทีนํ ¶ , ตถา ตาลผลฏฺิ จ;
เอวมาทีนิ คจฺฉนฺติ, ยาวกาลิกสงฺคหํ.
ปุนฺนาคมธุกฏฺีนิ, เสลฺลฏฺิ ติผลฏฺิ จ;
เอวมาทีนิ อฏฺีนิ, นิทฺทิฏฺานิ อนามิเส.
สตฺตนฺนํ ปน ธฺานํ, อปรณฺณานเมว จ;
ปิฏฺํ ปนสสาลานํ, ลพุชมฺพาฏกสฺส จ.
ตาลปิฏฺํ ¶ ตถา โธตํ, ปิฏฺํ ยํ ขีรวลฺลิยา;
เอวมาทิมเนกมฺปิ, กถิตํ ยาวกาลิกํ.
อโธตํ ตาลปิฏฺฺจ, ปิฏฺํ ยํ ขีรวลฺลิยา;
อสฺสคนฺธาทิปิฏฺฺจ, โหติ ตํ ยาวชีวิกํ.
นิยฺยาโส อุจฺฉุนิพฺพตฺโต, เอโก สตฺตาหกาลิโก;
อวเสโส จ หิงฺคาทิ, นิยฺยาโส ยาวชีวิโก.
มูลาทีสุ มยา กิฺจิ, มุขมตฺตํ นิทสฺสิตํ;
เอตสฺเสวานุสาเรน, เสโส เยฺโย วิภาวินา.
‘‘ภฺุชิสฺสามิ วิกาเล’’ติ, อามิสํ ปฏิคณฺหโต;
กาเล วิกาลสฺิสฺส, กาเล เวมติกสฺส จ.
ทุกฺกฏํ, กาลสฺิสฺส, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
วิกาลโภชนกถา.
โภชนํ สนฺนิธึ กตฺวา, ขาทนํ วาปิ โย ปน;
ภฺุเชยฺย วาปิ ขาเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภิกฺขุ ยํ สามเณรานํ, ปริจฺจชตฺยนาลโย;
นิทหิตฺวา สเจ ตสฺส, เทนฺติ ตํ ปุน วฏฺฏติ.
สยํ ปฏิคฺคเหตฺวาน, อปริจฺจตฺตเมว ยํ;
ทุติเย ทิวเส ตสฺส, นิหิตํ ตํ น วฏฺฏติ.
ตโต อชฺโฌหรนฺตสฺส, เอกสิตฺถมฺปิ ภิกฺขุโน;
ปาจิตฺติ กถิตา สุทฺธา, สุทฺธจิตฺเตน ตาทินา.
อกปฺปิเยสุ ¶ มํเสสุ, มนุสฺสสฺเสว มํสเก;
ถุลฺลจฺจเยน ปาจิตฺติ, ทุกฺกเฏน สเหตเร.
ยามกาลิกสงฺขาตํ ¶ , ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต;
ทุกฺกฏาปตฺติยา สทฺธึ, อาหารตฺถาย ภฺุชโต.
สเจ ปวาริโต หุตฺวา, อนฺนํ อนติริตฺตกํ;
ภฺุชโต ปกตํ ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
ถุลฺลจฺจเยน สทฺธึ ทฺเว, มํเส มานุสเก สิยุํ;
เสเส อกปฺปิเย มํเส, ทุกฺกเฏน สห ทฺวยํ.
ยามกาลิกสงฺขาตํ, ภฺุชโต สติ ปจฺจเย;
สามิเสน มุเขน ทฺเว, เอกเมว นิรามิสํ.
ตเมวชฺโฌหรนฺตสฺส, อาหารตฺถาย เกวลํ;
ทฺวีสุ เตสุ วิกปฺเปสุ, ทุกฺกฏํ ปน วฑฺฒติ.
วิกาเล ภฺุชโต สุทฺธํ, สนฺนิธิปจฺจยาปิ จ;
วิกาลโภชนา เจว, โหติ ปาจิตฺติยทฺวยํ.
มํเส ถุลฺลจฺจยฺเจว, ทุกฺกฏมฺปิ จ วฑฺฒติ;
มนุสฺสมํเส เสเส จ, ยถานุกฺกมโต ทฺวยํ.
นตฺเถวานติริตฺตมฺปิ, วิกาเล ปริภฺุชโต;
โทโส สพฺพวิกปฺเปสุ, ภิกฺขุโน ตนฺนิมิตฺตโก.
วิกาลปจฺจยา วาปิ, น โทโส ยามกาลิเก;
สตฺตาหกาลิกํ ยาว-ชีวิกํ ปฏิคณฺหโต.
อาหารสฺเสว อตฺถาย, คหเณ ทุวิธสฺส ตุ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ทุกฺกฏํ ตุ นิรามิเส.
อถ อามิสสํสฏฺํ, คเหตฺวา ปิตํ สเจ;
ปุน อชฺโฌหรนฺตสฺส, ปาจิตฺเตว ปกาสิตา.
กาโล ยาโม จ สตฺตาหํ, อิติ กาลตฺตยํ อิทํ;
อติกฺกมยโต โทโส, กาลํ ตํ ตํ ตุ กาลิกํ.
อตฺตนา ตีณิ สมฺภินฺน-รสานิ อิตรานิ หิ;
สภาวมุปเนเตว, ยาวกาลิกมตฺตโน.
เอวเมว ¶ ¶ จ เสเสสุ, กาลิเกสุ วินิทฺทิเส;
อิเมสุ ปน สพฺเพสุ, กาลิเกสุ จตูสฺวปิ.
กาลิกทฺวยมาทิมฺหิ, อนฺโตวุตฺถฺจ สนฺนิธิ;
อุภยมฺปิ น โหเตว, ปจฺฉิมํ กาลิกทฺวยํ.
อกปฺปิยาย กุฏิยา, วุตฺเถนนฺตทฺวเยน ตํ;
คหิตํ ตทเห วาปิ, ทฺวยํ ปุพฺพํ น วฏฺฏติ.
มุขสนฺนิธิ นามายํ, อนฺโตวุตฺถํ น กปฺปติ;
อิติ วุตฺตํ ทฬฺหํ กตฺวา, มหาปจฺจริยํ ปน.
น โทโส นิทหิตฺวาปิ, ปมํ กาลิกตฺตยํ;
ตํ ตํ สกํ สกํ กาล-มนติกฺกมฺม ภฺุชโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา อิทํ.
สนฺนิธิการกถา.
โภชนานิ ปณีตานิ, อคิลาโน ปนตฺตโน;
อตฺถาย วิฺาเปตฺวาน, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
‘‘สปฺปินา เทหิ ภตฺตํ เม, สสปฺปึ สปฺปิมิสฺสกํ;
สปฺปิภตฺตฺจ เทหี’’ติ, วิฺาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
วิฺาเปตฺวา ตถา ตํ เจ, ทุกฺกฏํ ปฏิคณฺหโต;
ปุน อชฺโฌหรนฺตสฺส, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ, วิฺาเปตฺวาน ภฺุชโต;
เสขิเยสุปิ วิฺตฺติ, ทุกฺกฏํ ปริทีปเย.
ตสฺมา ปณีตสํสฏฺํ, วิฺาเปตฺวาว ภฺุชโต;
สตฺตธฺมยํ ภตฺตํ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
สเจ ¶ ‘‘โคสปฺปินา มยฺหํ, เทหิ ภตฺต’’นฺติ ยาจิโต;
อชิยา สปฺปิอาทีหิ, วิสงฺเกตํ ททาติ เจ.
‘‘สปฺปินา เทหิ’’ วุตฺโต เจ, นวนีตาทิเกสุปิ;
เทติ อฺตเรนสฺส, วิสงฺเกตนฺติ ทีปิตํ.
เยน ¶ เยน หิ วิฺตฺตํ, ตสฺมึ มูเลปิ ตสฺส วา;
ลทฺเธปิ ปน ตํ ลทฺธํ, โหติเยว น อฺถา.
เปตฺวา สปฺปิอาทีนิ, อาคตานิ หิ ปาฬิยํ;
อฺเหิ วิฺาเปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺเพหิ สปฺปิอาทีหิ, วิฺาเปตฺวาว เอกโต;
ภฺุชเตกรสํ กตฺวา, นว ปาจิตฺติโย มตา.
อกปฺปิเยน วุตฺเตปิ, สปฺปินา เทติ เตน เจ;
คหเณ ปริโภเคปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
คิลานสฺส คิลาโนติ, สฺิโน วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
คิลานกาเล วิฺตฺต-มคิลานสฺส ภฺุชโต;
คิลานสฺสาวเสสํ วา, าตกาทีนเมว วา.
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, กายโต กายวาจโต;
กายจิตฺตา ตถา กาย-วาจาจิตฺตตฺตยาปิ จ.
ปณีตโภชนกถา.
อทินฺนฺหิ มุขทฺวารํ, อาหารํ อาหเรยฺย โย;
ทนฺตโปโนทกํ หิตฺวา, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
หตฺถปาโสภินีหาโร, มชฺฌิมุจฺจารณกฺขโม;
มนุสฺโส วามนุสฺโส วา, เทติ กายาทินา ติธา.
ปฏิคฺคณฺหาติ ¶ ตํ ภิกฺขุ, ทียมานํ สเจ ทฺวิธา;
เอวํ ปฺจงฺคสํโยเค, คหณํ ตสฺส รูหติ.
ทายโก คคนฏฺโ เจ, ภูมฏฺโ เจตโร สิยา;
ภูมฏฺสฺส จ สีเสน, คคนฏฺสฺส เทหิโน.
ยมาสนฺนตรํ องฺคํ, โอริมนฺเตน ตสฺส ตุ;
ทาตุํ วาปิ คเหตุํ วา, วินา หตฺถํ ปสาริตํ.
หตฺถปาโส มิเนตพฺโพ, นคฏฺาทีสฺวยํ นโย;
เอวรูเป ปน าเน, ตฺวา เจ เทติ วฏฺฏติ.
ปกฺขี ¶ วา มุขตุณฺเฑน, หตฺถี โสณฺฑาย วา ปน;
สเจ ยํ กิฺจิ ปุปฺผํ วา, ผลํ วา เทติ วฏฺฏติ.
ภตฺตพฺยฺชนปุณฺณานิ, ภาชนานิ พหูนิปิ;
สีเสนาทาย ภิกฺขุสฺส, คนฺตฺวา กสฺสจิ สนฺติกํ.
อีสกํ ปน โอนตฺวา, ‘‘คณฺหา’’ติ ยทิ ภาสติ;
เตน หตฺถํ ปสาเรตฺวา, เหฏฺิมํ ปน ภาชนํ.
ปฏิจฺฉิตพฺพํ ตํ เอก- เทเสนาปิ จ ภิกฺขุนา;
โหนฺติ เอตฺตาวตา ตานิ, คหิตาเนว สพฺพโส.
ตโต ปฏฺาย ตํ สพฺพํ, โอโรเปตฺวา ยถาสุขํ;
อุคฺฆาเฏตฺวา ตโต อิฏฺํ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
ปจฺฉิอาทิมฺหิ วตฺตพฺพ-มตฺถิ กึ เอกภาชเน;
กาชภตฺตํ หรนฺโต เจ, โอนตฺวา เทติ วฏฺฏติ.
ตึสหตฺโถ สิยา เวฬุ, อนฺเตสุ จ ทุเว ฆฏา;
สปฺปิโน, คหิเตกสฺมึ, สพฺพํ คหิตเมว ตํ.
พหุปตฺตา จ มฺเจ วา, ปีเ วา กฏสารเก;
ปิตา ทายโก หตฺถ-ปาเส ตฺวาน เทติ เจ.
ปฏิคฺคหณสฺาย, มฺจาทีนิ สเจ ปน;
นิสีทติ ผุสิตฺวา โย, ยฺจ ปตฺเตสุ ทียติ.
คหิตํ ¶ เตน ตํ สพฺพํ, โหติเยว น สํสโย;
ปฏิคฺคเหสฺสามิจฺเจว, มฺจาทีนิ สเจ ปน.
คหิตํ โหติ ตํ สพฺพํ, อารุหิตฺวา นิสีทติ;
อาหจฺจ กุจฺฉิยา กุจฺฉึ, ิตา ปตฺตา หิ ภูมิยํ.
ยํ ยํ องฺคุลิยา วาปิ, ผุสิตฺวา สูจิยาปิ วา;
นิสินฺโน ตตฺถ ตตฺเถว, ทียมานํ ตุ วฏฺฏติ.
กฏสาเร มหนฺตสฺมึ, ตถา หตฺถตฺถราทิสุ;
คณฺหโต หตฺถปาสสฺมึ, วิชฺชมาเน ตุ วฏฺฏติ.
ตตฺถชาตกปณฺเณสุ, คเหตุํ น จ วฏฺฏติ;
น ปเนตานิ กาเยน, ปฏิพทฺธานิ โหนฺติ หิ.
อสํหาริมปาสาเณ ¶ , ผลเก วาปิ ตาทิเส;
ขาณุพทฺเธปิ วา มฺเจ, คหณํ เนว รูหติ.
ตินฺติณิกาทิปณฺเณสุ, ภูมิยํ ปตฺถเฏสุ วา;
ธาเรตุมสมตฺถตฺตา, คหณํ น จ รูหติ.
หตฺถปาสมติกฺกมฺม, ทีฆทณฺเฑน เทติ เจ;
วตฺตพฺโพ ภิกฺขุนาคนฺตฺวา, เทหีติ ปริเวสโก.
สเจ ปตฺเต รโช โหติ, โธวิตพฺโพ ชเล สติ;
ตสฺมึ อสติ ปฺุฉิตฺวา, คเหตพฺโพ อเสสโต.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, รชํ ปตติ เจ ปน;
ภิกฺขา ปฏิคฺคเหตฺวาว, คเหตพฺพา วิชานตา.
อปฺปฏิคฺคหิเต ภิกฺขุํ, คณฺหโต ปน ทุกฺกฏํ;
ปฏิคฺคเหตฺวานาปตฺติ, ปจฺฉา ตํ ปริภฺุชโต.
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ, วุตฺเต ตํ วจนํ ปน;
อสุตฺวานาทิยิตฺวา วา, เทนฺติ เจ นตฺถิ ทุกฺกฏํ.
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตฺวาว, คเหตพฺพํ วิชานตา;
สเจ รชํ นิปาเตติ, มหาวาโต ตโต ตโต.
น ¶ สกฺกา จ สิยา ภิกฺขํ, คเหตุํ ยทิ ภิกฺขุนา;
อฺสฺส ทาตุกาเมน, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ.
สามเณรสฺส ตํ ทตฺวา, ทินฺนํ วา เตน ตํ ปุน;
ตสฺส วิสฺสาสโต วาปิ, ภฺุชิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ภิกฺขาจาเร สเจ ภตฺตํ, สรชํ เทติ ภิกฺขุโน;
‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขํ ตฺวํ, คณฺห วา ภฺุช วา’’ติ จ.
วตฺตพฺโพ โส ตถา เตน, กตฺตพฺพฺเจว ภิกฺขุนา;
รชํ อุปริ ภตฺตสฺส, ตสฺสุปฺลวติ เจ ปน.
กฺชิกํ ตุ ปวาเหตฺวา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ;
อนฺโต ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปวิฏฺํ ตุ สเจ ปน.
ปติตํ สุกฺขภตฺเต เจ, อปนียาว ตํ รชํ;
สุขุมํ เจ สภตฺตมฺปิ, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
อุฬุงฺเกนาหริตฺวาปิ ¶ , เทนฺตสฺส ปมํ ปน;
เถโว อุฬุงฺกโต ปตฺเต, สเจ ปตติ วฏฺฏติ.
ภตฺเต อากิรมาเน ตุ, จรุเกน ตโต ปน;
มสิ วา ฉาริกา วาปิ, สเจ ปตติ ภาชเน.
ตสฺส จาภิหฏตฺตาปิ, น โทโส อุปลพฺภติ;
อนนฺตรสฺส ภิกฺขุสฺส, ทียมานํ ตุ ปตฺตโต.
อุปฺปภิตฺวา สเจ ปตฺเต, อิตรสฺส จ ภิกฺขุโน;
ปตติ วฏฺฏเตวายํ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ.
ปายาสสฺส จ ปูเรตฺวา, ปตฺตํ เจ เทนฺติ ภิกฺขุโน;
อุณฺหตฺตา ปน ตํ เหฏฺา, คเหตุํ น จ สกฺกติ.
วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิฏฺํ, คเหตุํ มุขวฏฺฏิยํ;
น สกฺกา เจ คเหตพฺโพ, ตถา อาธารเกนปิ.
สเจ ¶ อาสนสาลายํ, คเหตฺวา ปตฺตมตฺตโน;
นิทฺทายติ นิสินฺโนว, ทียมานํ น ชานติ.
เนวาหริยมานํ วา, อปฺปฏิคฺคหิตเมว ตํ;
อาโภคํ ปน กตฺวา เจ, นิสินฺโน โหติ วฏฺฏติ.
สเจ หตฺเถน มฺุจิตฺวา, ปตฺตํ อาธารกมฺปิ วา;
เปลฺเลตฺวา ปน ปาเทน, นิทฺทายติ หิ วฏฺฏติ.
ปาเทนาธารกํ อกฺก-มิตฺวาปิ ปฏิคณฺหโต;
ชาครสฺสาปิ โหเตว, คหณสฺมึ อนาทโร.
ตสฺมา ตํ น จ กาตพฺพํ, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
ยํ ทียมานํ ปตติ, คเหตุํ ตํ ตุ วฏฺฏติ.
ภฺุชนฺตานฺจ ทนฺตา วา, ขียนฺติปิ นขาปิ วา;
ตถา ปตฺตสฺส วณฺโณ วา, อพฺโพหารนโย อยํ.
สตฺถเกนุจฺฉุอาทีนิ, ผาเลนฺตานํ สเจ มลํ;
ปฺายติ หิ ตํ เตสุ, สิยา นวสมุฏฺิตํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ ปจฺฉา, ขาทิตพฺพํ ตุ ภิกฺขุนา;
น ปฺายติ เจ ตสฺมึ, มลํ วฏฺฏติ ขาทิตุํ.
ปิสนฺตานมฺปิ ¶ เภสชฺชํ, โกฏฺเฏนฺตานมฺปิ วา ตถา;
นิสโททุกฺขลาทีนํ, ขียเนปิ อยํ นโย.
เภสชฺชตฺถาย ตาเปตฺวา, วาสึ ขีเร ขิปนฺติ เจ;
อุฏฺเติ นีลิกา ตตฺถ, สตฺถเก วิย นิจฺฉโย.
สเจ อามกตกฺเก วา, ขีเร วา ปกฺขิปนฺติ ตํ;
สามปากนิมิตฺตมฺหา, น ตุ มุจฺจติ ทุกฺกฏา.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, วสฺสกาเลสุ ภิกฺขุโน;
ปตฺเต ปตติ เจ โตยํ, กิลิฏฺํ กายวตฺถโต.
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, รุกฺขมูเลปิ ภฺุชโต.
สตฺตาหํ ¶ ปน วสฺสนฺเต, เทเว สุทฺธํ ชลํ สเจ;
อพฺโภกาเสปิ วา ปตฺเต, โตยํ ปตติ วฏฺฏติ.
โอทนํ ปน เทนฺเตน, สามเณรสฺส ภิกฺขุนา;
ทาตพฺโพ อจฺฉุปนฺเตน, ตสฺส ปตฺตคโตทนํ.
ปฏิคฺคเหตฺวา วา ปตฺตํ, ทาตพฺโพ ตสฺส โอทโน;
ฉุปิตฺวา เทติ เจ ภตฺตํ, ตํ ปนุคฺคหิตํ สิยา.
อฺสฺส ทาตุกาเมน, ปริจฺจตฺตํ สเจ ปน;
ยาว หตฺถคตํ ตาว, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ.
‘‘คณฺหา’’ติ นิรเปกฺโขว, ปตฺตมาธารเก ิตํ;
สเจ วทติ ปจฺฉา ตํ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ปณฺฑิโต.
สาเปกฺโขเยว โย ปตฺตํ, เปตฺวาธารเก ปน;
‘‘เอตฺโต ปูวมฺปิ ภตฺตํ วา, กิฺจิ คณฺหา’’ติ ภาสติ.
สามเณโรปิ ตํ ภตฺตํ, โธวิตฺวา หตฺถมตฺตโน;
อตฺตปตฺตคตํ ภตฺตํ, อผุสิตฺวา สเจ ปน.
ปกฺขิปนฺโต สตกฺขตฺตุํ, อุทฺธริตฺวาปิ คณฺหตุ;
ตํปฏิคฺคหเณ กิจฺจํ, ปุน ตสฺส น วิชฺชติ.
อตฺตปตฺตคตํ ภตฺตํ, ผุสิตฺวา ยทิ คณฺหติ;
ปจฺฉา ปฏิคฺคเหตพฺพํ, สํสฏฺตฺตา ปเรน ตํ.
ภิกฺขูนํ ¶ ยาคุอาทีนํ, ปจเน ภาชเน ปน;
ปกฺขิปิตฺวา เปนฺเตน, อฺสฺสตฺถาย โอทนํ.
ภาชนุปริ หตฺเถสุ, สามเณรสฺส ปกฺขิเป;
ปติตํ หตฺถโต ตสฺมึ, น กโรติ อกปฺปิยํ.
ปริจฺจตฺตฺหิ ตํ เอวํ, อกตฺวากิรเตว เจ;
ภฺุชิตพฺพํ ตุ ตํ กตฺวา, ปตฺตํ วิย นิรามิสํ.
สเจ ยาคุกุฏํ ปุณฺณํ, สามเณโร หิ ทุพฺพโล;
ภิกฺขุํ ปฏิคฺคหาเปตุํ, น สกฺโกติ หิ ตํ ปุน.
กุฏสฺส ¶ คีวํ ปตฺตสฺส, เปตฺวา มุขวฏฺฏิยํ;
ภิกฺขุนา อุปนีตสฺส, อาวชฺเชติ หิ วฏฺฏติ.
อถ วา ภูมิยํเยว, หตฺเถ ภิกฺขุ เปติ เจ;
อาโรเปติ ปวฏฺเฏตฺวา, ตตฺถ เจ ปน วฏฺฏติ.
ภตฺตปจฺฉุจฺฉุภาเรสุ, อยเมว วินิจฺฉโย;
ทฺเว ตโย สามเณรา วา, เทนฺติ เจ คหณูปคํ.
ภารเมกสฺส ภิกฺขุสฺส, คเหตุํ ปน วฏฺฏติ;
เอเกน วา ตถา ทินฺนํ, คณฺหนฺติ ทฺเว ตโยปิ วา.
มฺจสฺส ปาเท ปีสฺส, ปาเท เตลฆฏาทิกํ;
ลคฺเคนฺติ ตตฺถ ภิกฺขุสฺส, วฏฺฏเตว นิสีทิตุํ.
อปฺปฏิคฺคหิตํ เหฏฺา-มฺเจ เจ เตลถาลกํ;
สมฺมุชฺชนฺโต จ ฆฏฺเฏติ, น ปนุคฺคหิตํ สิยา.
ปฏิคฺคหิตสฺาย, อปฺปฏิคฺคหิตํ ปน;
คณฺหิตฺวา ปุน ตํ ตฺวา, เปตุํ ตตฺถ วฏฺฏติ.
วิวริตฺวา สเจ ปุพฺเพ, ปิตํ ปิหิตมฺปิ จ;
ตเถว ตํ เปตพฺพํ, กตฺตพฺพํ น ปนฺถา.
พหิ เปติ เจ เตน, ฉุปิตพฺพํ น ตํ ปุน;
ยทิ ฉุปติ เจ ตฺวา, ตํ ปนุคฺคหิตํ สิยา.
ปฏิคฺคหิตเตลสฺมึ, อุฏฺเติ ยทิ กณฺณกา;
สิงฺคีเวราทิเก มูเล, ฆนจุณฺณมฺปิ วา ตถา.
ตํสมุฏฺานโต ¶ สพฺพํ, ตฺเวาติ ปวุจฺจติ;
ปฏิคฺคหณกิจฺจํ ตุ, ตสฺมึ ปุน น วิชฺชติ.
ตาลํ วา นาฬิเกรํ วา, อารุฬฺโห โกจิ ปุคฺคโล;
ตตฺรฏฺโ ตาลปิณฺฑึ โส, โอตาเรตฺวาน รชฺชุยา.
สเจ ¶ วทติ ‘‘คณฺหา’’ติ, น คเหตพฺพเมว จ;
ตมฺโ ปน ภูมฏฺโ, คเหตฺวา เทติ วฏฺฏติ.
ฉินฺทิตฺวา เจ วตึ อุจฺฉุํ, ผลํ วา เทติ คณฺหิตุํ;
ทณฺฑเก อผุสิตฺวาว, นิคฺคตํ ปน วฏฺฏติ.
สเจ น ปุถุโล โหติ, ปากาโร อติอุจฺจโก;
อนฺโตฏฺิตพหิฏฺานํ, หตฺถปาโส ปโหติ เจ.
อุทฺธํ หตฺถสตํ คนฺตฺวา, สมฺปตฺตํ ปุน ตํ ปน;
คณฺหโต ภิกฺขุโน โทโส, โกจิ เนวูปลพฺภติ.
ภิกฺขุโน สามเณรํ ตุ, ขนฺเธน วหโต สเจ;
ผลํ คเหตฺวา ตตฺเถว, นิสินฺโน เทติ วฏฺฏติ.
อปโรปิ วหนฺโตว, ภิกฺขุํ โย โกจิ ปุคฺคโล;
ผลํ ขนฺเธ นิสินฺนสฺส, ภิกฺขุโน เทติ วฏฺฏติ.
คเหตฺวา ผลินึ สาขํ, ฉายตฺถํ ยทิ คจฺฉติ;
ปุน จิตฺเต สมุปฺปนฺเน, ขาทิตุํ ปน ภิกฺขุโน.
สาขํ ปฏิคฺคหาเปตฺวา, ผลํ ขาทติ วฏฺฏติ;
มกฺขิกานํ นิวารตฺถํ, คหิตายปฺยยํ นโย.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, ปฏิคฺคณฺหาติ ตํ ปุน;
โภตฺตุกาโม สเจ มูล-คหณํเยว วฏฺฏติ.
มาตาปิตูนมตฺถาย, คเหตฺวา สปฺปิอาทิกํ;
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค, ยํ อิจฺฉติ ตโต ปน.
ตํ โส ปฏิคฺคหาเปตฺวา, ปริภฺุชติ วฏฺฏติ;
ตํ ปฏิคฺคหิตํ มูล-คหณํเยว วฏฺฏติ.
สามเณรสฺส ปาเถยฺย-ตณฺฑุเล ภิกฺขุ คณฺหติ;
ภิกฺขุสฺส สามเณโรปิ, คเหตฺวา ปน คจฺฉติ.
ตณฺฑุเลสุ ¶ หิ ขีเณสุ, อตฺตนา คหิเตสุ โส;
สเจ ยาคุํ ปจิตฺวาน, ตณฺฑุเลหิตเรหิปิ.
อุภินฺนํ ¶ ทฺวีสุ ปตฺเตสุ, อากิริตฺวา ปนตฺตโน;
ยาคุํ ภิกฺขุสฺส ตํ ทตฺวา, สยํ ปิวติ ตสฺส เจ.
สนฺนิธิปจฺจยา เนว, น อุคฺคหิตการณา;
สามเณรสฺส ปีตตฺตา, โทโส ภิกฺขุสฺส วิชฺชติ.
มาตาปิตูนมตฺถาย, เตลาทึ หรโตปิ จ;
สาขํ ฉายาทิอตฺถาย, อิมสฺส น วิเสสตา.
ตสฺมา หิสฺส วิเสสสฺส, จินฺเตตพฺพํ ตุ การณํ;
ตสฺส สาลยภาวํ ตุ, วิเสสํ ตกฺกยามหํ.
ตณฺฑุเล ปน โธวิตฺวา, นิจฺจาเลตฺุหิ เจลโก;
น สกฺโกติ สเจ เต จ, ตณฺฑุเล ภาชนมฺปิ จ.
ปฏิคฺคเหตฺวา โธวิตฺวา, อาโรเปตฺวา ปนุทฺธนํ;
ภิกฺขุนาคฺคิ น กาตพฺโพ, วิวริตฺวาปิ ปกฺกตา.
าตพฺพา ปกฺกกาลสฺมึ, โอโรเปตฺวา ยถาสุขํ;
ภฺุชิตพฺพํ, น ปจฺฉสฺส, ปฏิคฺคหณการณํ.
อาโรเปตฺวา สเจ ภิกฺขุ, อุทฺธนํ สุทฺธภาชนํ;
อุทกํ ยาคุอตฺถาย, ตาเปติ ยทิ วฏฺฏติ.
ตตฺเต ปนุทเก โกจิ, เจ ปกฺขิปติ ตณฺฑุเล;
ตโต ปฏฺาย เตนคฺคิ, น กาตพฺโพว ภิกฺขุนา.
ปฏิคฺคเหตฺวา ตํ ยาคุํ, ปาตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
สเจ ปจติ ปจฺฉา ตํ, สามปากา น มุจฺจติ.
ตตฺถชาตผลํ กิฺจิ, สห จาเลติ วลฺลิยา;
ตสฺเสว จ ตโต ลทฺธํ, ผลํ กิฺจิ น วฏฺฏติ.
ผลรุกฺขํ ปรามฏฺุํ, ตมปสฺสยิตุมฺปิ วา;
กณฺฏเก พนฺธิตุํ วาปิ, ภิกฺขุโน กิร วฏฺฏติ.
สณฺฑาเสน ¶ จ ทีเฆน, คเหตฺวา ถาลกํ ปน;
ปจโต ภิกฺขุโน เตลํ, ภสฺมํ ปตติ ตตฺถ เจ.
อมฺุจนฺเตน ¶ หตฺเถน, ปจิตฺวา เตลถาลกํ;
โอตาเรตฺวาว ตํ ปจฺฉา, ปฏิคฺคณฺเหยฺย วฏฺฏติ.
ปฏิคฺคเหตฺวา องฺคาเร, ตานิ ทารูนิ วา ปน;
ปิตานิ สเจ โหนฺติ, ปุพฺพคาโหว วฏฺฏติ.
อุจฺฉุํ ขาทติ เจ ภิกฺขุ, สามเณโรปิ อิจฺฉติ;
‘‘ฉินฺทิตฺวา ตฺวมิโต คณฺห’’, อิติ วุตฺโต จ คณฺหติ.
นตฺเถว อวเสสสฺส, ปฏิคฺคหณการณํ;
ขาทโต คุฬปิณฺฑมฺปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
กาตุํ สาครโตเยน, โลณกิจฺจํ ตุ วฏฺฏติ;
ยาวชีวิกสงฺขาตํ, โตยตฺตา น ตุ คจฺฉติ.
อิทํ กาลวินิมฺมุตฺตํ, อุทกํ ปริทีปิตํ;
นิพฺพานํ วิย นิพฺพาน-กุสเลน มเหสินา.
อุทเกน สมา วุตฺตา, หิมสฺส กรกาปิ จ;
กูปาทีสุ ชลํ ปาตุํ, พหลมฺปิ จ วฏฺฏติ.
เขตฺเตสุ กสิตฏฺาเน, พหลํ ตํ น วฏฺฏติ;
สนฺทิตฺวา ยทิ ตํ คนฺตฺวา, นทึ ปูเรติ วฏฺฏติ.
โสพฺเภสุ กกุธาทีนํ, ชเล ปุปฺผสมากุเล;
น ายติ รโส เตสํ, น ปฏิคฺคหณการณํ.
สเรณุกานิ ปุปฺผานิ, ปานียสฺส ฆเฏ ปน;
ปกฺขิตฺตานิ สเจ โหนฺติ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ตํ ปน.
ปฏิคฺคเหตฺวา เทยฺยานิ, วาสปุปฺผานิ ตตฺถ วา;
กมลฺลิกาสุ ทินฺนาสุ, อพฺโพหาโรติ วฏฺฏติ.
อปฺปฏิคฺคหิตสฺเสว ¶ , ทนฺตกฏฺสฺส โย รโส;
อชานนฺตสฺส ปาจิตฺติ, โส เจ วิสติ ขาทโต.
สรีรฏฺเสุ ภูเตสุ, กึ วฏฺฏติ? น วฏฺฏติ?
กปฺปากปฺปิยมํสานํ, ขีรํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
กณฺณกฺขิคูถโก ทนฺต- มลํ มุตฺตํ กรีสกํ;
เสมฺหํ สิงฺฆาณิกา เขโฬ, อสฺสุ โลณนฺติ วฏฺฏติ.
ยํ ¶ ปเนตฺถ สกฏฺานา, จวิตฺวา ปติตํ สิยา;
ปตฺเต วา ปน หตฺเถ วา, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ตํ ปุน.
องฺคลคฺคมวิจฺฉนฺนํ, ปฏิคฺคหิตเมว ตํ;
อุณฺหยาคุํ ปิวนฺตสฺส, เสโท หตฺเถสุ ชายติ.
ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส, เสโท หตฺถานุสารโต;
โอโรหติ สเจ ปตฺตํ, น ปฏิคฺคหณการณํ.
สามํ คเหตฺวา จตฺตาริ, วิกฏานิ นทายเก;
สปฺปทฏฺกฺขเณเยว, น โทโส ปริภฺุชโต.
ปถวึ มตฺติกตฺถาย, ขณิตุํ ฉินฺทิตุมฺปิ วา;
ตรุมฺปิ ฉาริกตฺถาย, ภิกฺขุโน ปน วฏฺฏติ.
อจฺเฉทคาหนิรเปกฺขนิสชฺชโต จ;
สิกฺขปฺปหานมรเณหิ จ ลิงฺคเภทา;
ทาเนน ตสฺส จ ปรสฺส อภิกฺขุกสฺส;
สพฺพํ ปฏิคฺคหณเมติ วินาสเมวํ.
ทุรูปจิณฺเณ นิทฺทิฏฺํ, คหณุคฺคหิตสฺสปิ;
อนฺโตวุตฺเถ สยํปกฺเก, อนฺโตปกฺเก จ ทุกฺกฏํ.
ปฏิคฺคหิตเก ตสฺมึ, อปฺปฏิคฺคหิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิคฺคหิตสฺิสฺส ¶ , ทนฺตโปโนทเกสุปิ;
น โทเสฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
นวมชฺฌิมเถรภิกฺขุนีนํ;
อวิเสเสน ยติจฺฉิตพฺพโก;
สกโล อสมาสโตว มยา;
กถิโต เอตฺถ วินิจฺฉโย ตโต.
ทนฺตโปนกถา.
โภชนวคฺโค จตุตฺโถ.
ยํ ¶ กิฺจิเจลกาทีนํ, ติตฺถิยานํ ปนามิสํ;
เทนฺตสฺเสกปโยเคน, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
วิจฺฉินฺทิตฺวาน เทนฺตสฺส, ปโยคคณนาวสา;
โหนฺติ ปาจิตฺติโย ตสฺส, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
อุทกํ ทนฺตโปนํ วา, เทนฺตสฺส จ อติตฺถิเย;
ติตฺถิโยติ จ สฺิสฺส, ทุกฺกฏํ วิมติสฺส จ.
ทาเปนฺตสฺส ปนฺเน, สามเณราทิเกน วา;
นิกฺขิตฺตภาชเน เตสํ, เทนฺตสฺส พหิเลปนํ.
เปตฺวา โภชนํ เตสํ, สนฺติเก ‘‘คณฺหถา’’ติ จ;
วทนฺตสฺส อนาปตฺติ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
อเจลกกถา.
ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา, ภิกฺขุ ยํ กิฺจิ อามิสํ;
กตฺตุกาโม สเจ สทฺธึ, หสนาทีนิ อิตฺถิยา.
อุยฺโยเชติ ¶ หิ ‘‘คจฺฉา’’ติ, วตฺวา ตปฺปจฺจยา ปน;
ตสฺสุยฺโยชนมตฺตสฺมึ, ทุกฺกฏํ ปเมน จ.
ปาเทนสฺสุปจารสฺมึ, อติกฺกนฺเต จ ทุกฺกฏํ;
ทุติเยนสฺส ปาจิตฺติ, สีมาติกฺกมเน ปน.
ทสฺสเน อุปจารสฺส, หตฺถา ทฺวาทส เทสิตา;
ปมาณํ สวเน เจวํ, อชฺโฌกาเส น เจตเร.
ภิกฺขุสฺมึ ติกปาจิตฺติ, อิตเร ติกทุกฺกฏํ;
อุภินฺนํ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กลิสาสนโรปเน.
อุยฺโยเชนฺตสฺส กิจฺเจน, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุยฺโยชนกถา.
ขุทฺทเก ปิฏฺิวํสํ โย, อติกฺกมฺม นิสีทติ;
สโภชเน กุเล ตสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
หตฺถปาสํ ¶ อติกฺกมฺม, ปิฏฺิสงฺฆาฏกสฺส จ;
สยนสฺส ปนาสนฺเน, าเน โทโส มหลฺลเก.
อสยนิฆเร ตสฺส, สยนิฆรสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
นิสีทนฺตสฺสนาปตฺติ, ภิกฺขุสฺส ทุติเย สติ;
วีตราเคสุ วา เตสุ, นิกฺขนฺเตสุ อุโภสุ วา.
นิสินฺนสฺสานติกฺกมฺม, ปเทสํ วุตฺตลกฺขณํ;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
สโภชนกถา.
จตุตฺเถ ¶ ปฺจเม เจว, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
วตฺตพฺพํ ยฺจ ตํ สพฺพํ, วุตฺตํ อนิยตทฺวเย.
สมุฏฺานํ ปเนเตสํ, อนนฺตรสมํ มตํ;
อยเมว วิเสโสติ, เตสเมสฺจ ทีปิโต.
รโหปฏิจฺฉนฺนรโหนิสชฺชกถา.
โภชนานํ ตุ ปฺจนฺนํ, วุตฺโต อฺตเรน โย;
สนฺตํ ภิกฺขุมนาปุจฺฉา, อาปชฺเชยฺย กุเลสุ เจ.
จาริตฺตํ ตสฺส ปาจิตฺติ, อฺตฺร สมยา สิยา;
เปตฺวา สมยํ ภิกฺขุ, ทุวิธํ วุตฺตลกฺขณํ.
อวีติวตฺเต มชฺฌณฺเห, ฆรมฺสฺส คจฺฉติ;
ฆรูปจาโรกฺกมเน, ปเมน หิ ทุกฺกฏํ.
อติกฺกนฺเต ฆรุมฺมาเร, อปรมฺปิ จ ทุกฺกฏํ;
ทุติเยน จ ปาเทน, ปาจิตฺติ สมติกฺกเม.
ิตฏฺาเน สเจ ภิกฺขุํ, โอโลเกตฺวา น ปสฺสติ;
‘‘อสนฺต’’นฺติ อนาปุจฺฉา, ปวิฏฺโ นาม วุจฺจติ.
สเจ ทูเร ิโต โหติ, อสนฺโต นาม ภิกฺขุ โส;
นตฺถิ อาโรจเน กิจฺจํ, คเวสิตฺวา อิโต จิโต.
น ¶ โทโส สมเย สนฺตํ, อาปุจฺฉิตฺวา จ คจฺฉโต;
ภิกฺขุํ ฆเรน มคฺโค เจ, อารามํ คจฺฉโตปิ จ.
ติตฺถิยานมฺปิ เสยฺยํ วา, ตถา ภิกฺขุนุปสฺสยํ;
อาปทาสนสาลํ วา, ภตฺติยสฺส ฆรมฺปิ วา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กถิเนน สมํ มตํ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จาริตฺตกถา.
สพฺพาปิ ¶ สาทิตพฺพาว, จตุมาสปวารณา;
ภิกฺขุนา อคิลาเนน, ปุน นิจฺจปวารณา.
‘‘วิฺาเปสฺสามิ โรคสฺมึ, สติ เม ปจฺจเย’’ติ จ;
น ปฏิกฺขิปิตพฺพา สา, ‘‘โรโค ทานิ น เม’’ติ จ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ นตตุตฺตรึ;
ตตุตฺตรินฺติ สฺิสฺส, ตตฺถ เวมติกสฺส จ.
นตตุตฺตริสฺิสฺส, เยหิ เยน ปวาริโต;
ตโต อฺเหิ วา ภิยฺโย, อาจิกฺขิตฺวา ยถาตถํ.
วิฺาเปนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, อฺสฺสตฺถาย วา ปน;
าตกานมนาปตฺติ, อตฺตโน วา ธเนนปิ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
เภสชฺชกถา.
อุยฺยุตฺตํ ภิกฺขุโน เสนํ, ทสฺสนตฺถาย คจฺฉโต;
อฺตฺร ปจฺจยา ตสฺส, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท.
ทสฺสนสฺสุปจารสฺมึ, ตฺวา ปาจิตฺติ ปสฺสโต;
อุปจารํ วิมฺุจิตฺวา, ปสฺสนฺตสฺส ปโยคโต.
อาโรหา ปน จตฺตาโร, ทฺเว ทฺเว ตํปาทรกฺขกา;
เอวํ ทฺวาทสโปโส จ, เอโก หตฺถีติ วุจฺจติ.
ทฺเวปาทรกฺขา ¶ อาโรโห, เอโก ติปุริโสหโย;
เอโก สารถิ โยเธโก, อาณิรกฺขา ทุเว ชนา.
จตุโปโส รโถ วุตฺโต, จตุสจฺจวิภาวินา;
จตฺตาโร ปทหตฺถา จ, ปุริสา ปตฺตีติ วุจฺจติ.
วุตฺตลกฺขณสมฺปนฺนา ¶ , อยํ ปจฺฉิมโกฏิยา;
จตุรงฺคสมายุตฺตา, เสนา นาม ปวุจฺจติ.
หตฺถิอาทีสุ เอเกกํ, ทสฺสนตฺถาย คจฺฉโต;
อนุยฺยุตฺเตปิ อุยฺยุตฺต-สฺิสฺสาปิ จ ทุกฺกฏํ.
อตฺตโน จ ิโตกาสํ, สมฺปตฺตํ ปน ปสฺสติ;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถารูเป จ ปจฺจเย.
อุยฺยุตฺตกถา.
จตุตฺเถ ทิวเส อตฺถ-งฺคเต สูริเย อโรควา;
สเจ ติฏฺตุ เสนาย, นิสีทตุ นิปชฺชตุ.
อากาเส อิทฺธิยา เสยฺยํ, ปกปฺเปตุ จ อิทฺธิมา;
โหเตว ตสฺส ปาจิตฺติ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
อูนเก จ ติรตฺตสฺมึ, อติเรโกติ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปุรารุณาว นิกฺขมฺม, ตติยาย จ รตฺติยา;
น โทโส ปุน วสนฺตสฺส, คิลานสฺสาปทาสุปิ.
เสนาวาสกถา.
อุยฺโยธิกํ พลคฺคํ วา, เสนาพฺยูหมฺปิ วา ปน;
ทสฺสนตฺถายนีกํ วา, โหติ ปาจิตฺติ คจฺฉโต.
ปุริเม ปน โย วุตฺโต, ‘‘หตฺถี ทฺวาทสโปริโส’’;
อิติ เตน ตโย หตฺถี, ‘‘หตฺถานีก’’นฺติ ทีปิตํ.
เสเสสุปิ ¶ จ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
ติณฺณเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
อุยฺโยธิกกถา.
อเจฬกวคฺโค ปฺจโม.
ปิฏฺาทีหิ ¶ กตํ มชฺชํ, สุรา นามาติ วุจฺจติ;
ปุปฺผาทีหิ กโต สพฺโพ, อาสโว โหติ เมรยํ.
พีชโต ปน ปฏฺาย, ปิวนฺตสฺสุภยมฺปิ จ;
ปโยเค จ ปโยเค จ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อมชฺเช มชฺชสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อมชฺชํ มชฺชวณฺณฺจ, มชฺชคนฺธรสมฺปิ จ;
อริฏฺํ โลณโสวีรํ, สุตฺตกํ ปิวโตปิ จ.
วาสคาหาปนตฺถาย, ปกฺขิปิตฺวาน อีสกํ;
สูปาทีนํ ตุ ปาเกปิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
โหเตฬกสมุฏฺานํ, อจิตฺตํ วตฺถุชานนา;
อิทฺจากุสเลเนว, ปานโต โลกวชฺชกํ.
สุราปานกถา.
เยน เกนจิ องฺเคน, หสาธิปฺปายิโน ปน;
ผุสโต อุปสมฺปนฺนํ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํ กาย-ปฏิพทฺธาทิเก นเย;
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
เอตฺถ ¶ จานุปสมฺปนฺน-ฏฺาเน ติฏฺติ ภิกฺขุนี;
ขิฑฺฑาธิปฺปายิโน ตมฺปิ, ผุสนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ นหสาธิ-ปฺปายสฺส ผุสโต ปรํ;
สติ กิจฺเจ ผุสนฺตสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
องฺคุลิปโตทกกถา.
ชเล นิมุชฺชนาทีน-มตฺถาย ปน เกวลํ;
ปทวาเรสุ สพฺเพสุ, โอตรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
กีฬาเปกฺโข สเจ หุตฺวา, ชเล อุปริโคปฺผเก;
นิมุชฺเชยฺยปิ วา ภิกฺขุ, อุมฺมุชฺเชยฺย ตเรยฺย วา.
ปโยเค ¶ จ ปโยเค จ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
อนฺโตเยโวทเก ตสฺส, นิมุชฺชิตฺวาน คจฺฉโต.
หตฺถปาทปโยเคหิ, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย;
หตฺเถเหว ตรนฺตสฺส, หตฺถวาเรหิ การเย.
เยน เยน ปนงฺเคน, ภิกฺขุโน ตรโต ชลํ;
ตสฺส ตสฺส ปโยเคน, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย.
ตรุโต ตีรโต วาปิ, ปาจิตฺติ ปตโต ชเล;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ.
ปาเชนฺโตปิ สเจ นาวํ, อริตฺเตน ผิเยน วา;
อุสฺสาเรนฺโตปิ ตีเร วา, นาวํ กีฬติ ทุกฺกฏํ.
หตฺเถน วาปิ ปาเทน, กฏฺเน กถลาย วา;
อุทกํ นีหรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุทกํ กฺชิกํ วาปิ, จิกฺขลฺลํ วาปิ วิกฺขิปํ;
กีฬนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วิคาหิตฺวา ¶ ชลํ กิจฺเจ, สติ นิมฺมุชฺชนาทิกํ;
กโรนฺตสฺส อนาปตฺติ, ตถา ปารฺจ คจฺฉโต.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
หสธมฺมกถา.
วุจฺจมาโน สเจ ภิกฺขุ, ปฺตฺเตเนว ภิกฺขุนา;
อกตฺตุกามตายสฺส, วจนํ ธมฺมเมว วา.
โย อสิกฺขิตุกาโมว, น กโรติ ปนาทรํ;
ตสฺสานาทริเย ตสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีรเย.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกาตีเตน สตฺถุนา;
ตเถวานุปสมฺปนฺนา-นาทเร ติกทุกฺกฏํ.
สุตฺเตเนวาภิธมฺเมน, อปฺตฺเตน ภิกฺขุนา;
ทุกฺกฏํ สามเณเรน, วุตฺตสฺส อุภเยนปิ.
‘‘อาจริยานมยํ ¶ คาโห, อมฺหากํ ตุ ปเวณิยา;
อาคโต’’ติ ภณนฺตสฺส, น โทสุมฺมตฺตกาทิโน.
เอตฺถ เนว คเหตพฺโพ, คารยฺหาจริยุคฺคโห;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อนาทริยกถา.
ภยสฺชนนตฺถาย, รูปาทึ อุปสํหเร;
ภยานกํ กถํ วาปิ, กเถยฺย ปรสนฺติเก.
ทิสฺวา วา ปน ตํ สุตฺวา, มา วา ภายตุ, ภายตุ;
อิตรสฺส ตุ ภิกฺขุสฺส, โหติ ปาจิตฺติ ตงฺขเณ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
สามเณรํ คหฏฺํ วา, ภึสาเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
นภึสาเปตุกามสฺส, อนาปตฺตาทิกมฺมิโน;
สมุฏฺานาทิ สพฺพมฺปิ, อนนฺตรสมํ มตํ.
ภึสาปนกถา.
โชตึ ตปฺเปตุกาโม เจ, ชลาเปยฺย ชเลยฺย วา;
เปตฺวา โหติ ปาจิตฺติ, ตถารูปํ ตุ ปจฺจยํ.
สยํ สมาทหนฺตสฺส, ยาว ชาลา น ชายติ;
ตาว สพฺพปโยเคสุ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ชาลุฏฺาเน ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ชาลาเปนฺตสฺส อฺเน, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
คิลานสฺส คิลาโนติ, สฺิสฺส วิมติสฺส วา;
อลาตํ อุกฺขิปนฺตสฺส, อวิชฺฌาตํ ตุ ทุกฺกฏํ.
วิชฺฌาตํ ตุชฺชลนฺตสฺส, ยถาวตฺถุกตา มตา;
อนาปตฺติ คิลานสฺส, กตํ อฺเน วา ปน.
วิสิพฺเพนฺตสฺส องฺคารํ, ปทีปุชฺชาลนาทิเก;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
โชติสมาทหนกถา.
อปุณฺเณ ¶ อทฺธมาสสฺมึ, เทเส เจ มชฺฌิเม ปน;
‘‘นฺหายิสฺสามี’’ติ จุณฺณํ วา, มตฺติกํ วาปิ โคมยํ.
อภิสงฺขรโต สพฺพ-ปโยเคสุปิ ทุกฺกฏํ;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
อติเรกทฺธมาสูน-สฺิโน ¶ วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ อติเรกทฺธ- มาเส จ สมเยสุ จ.
นฺหายนฺตสฺส อนาปตฺติ, นทีปารมฺปิ คจฺฉโต;
วาลิกํ อุกฺกิริตฺวาน, กตาวาเฏสุ วา ตถา.
ปจฺจนฺติเมปิ วา เทเส, สพฺเพสํ อาปทาสุปิ;
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
นฺหานกถา.
จีวรํ ยํ นิวาเสตุํ, สกฺกา ปารุปิตุมฺปิ วา;
ฉนฺนมฺตรํ ภิกฺขุ, รชิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ.
ปเทเส กํสนีเลน, ปตฺตนีเลน วา ปน;
เยน เกนจิ กาเฬน, กทฺทเมนปิ วา ตถา.
มงฺคุลสฺส มยูรสฺส, ปิฏฺิอกฺขิปฺปมาณกํ;
อกตฺวา กปฺปิยํ พินฺทุํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต.
ปาฬิกณฺณิกกปฺโป วา, น จ วฏฺฏติ กตฺถจิ;
เอกํ วาปิ อเนกํ วา, พินฺทุ วฏฺฏติ วฏฺฏกํ.
อาทินฺเนปิ อนาทินฺน-สฺิโน วิมติสฺส จ;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
กปฺเป นฏฺเปิ วา สทฺธึ, เตน สํสิพฺพิเตสุ วา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ทุพฺพณฺณกรณกถา.
วิกปฺปนา ทุเว วุตฺตา, สมฺมุขาสมฺมุขาติปิ;
สมฺมุขาย วิกปฺเปนฺโต, ภิกฺขุสฺเสกสฺส สนฺติเก.
เอกตฺตํ ¶ ¶ พหุภาวํ วา, ทูรสนฺติกตมฺปิ วา;
จีวรานํ ตุ ชานิตฺวา, ยถาวจนโยคโต.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ตุยฺหํ, วิกปฺเปมี’’ติ นิทฺทิเส;
กปฺปเตตฺตาวตา กามํ, นิเธตุํ, น จ กปฺปติ.
ปริโภคาทิกํ เตน, อปจฺจุทฺธฏโต ปน;
เตน ปจฺจุทฺธเฏเยว, ปริโภคาทิ วฏฺฏติ.
‘‘สนฺตกํ ปน มยฺหํ ตฺวํ, ปริภฺุช ปริจฺจช;
ยถาปจฺจยํ กโรหี’’ติ, วุตฺเต ปจฺจุทฺธฏํ สิยา.
อปรา สมฺมุขา วุตฺตา, ภิกฺขุสฺเสกสฺส สนฺติเก;
ยสฺส กสฺสจิ นามํ ตุ, คเหตฺวา สหธมฺมินํ.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ติสฺส- ภิกฺขุโน, ติสฺสเถริยา;
วิกปฺเปมี’’ติ วตฺตพฺพํ, วตฺตพฺพํ ปุน เตนปิ.
‘‘ติสฺสสฺส ภิกฺขุโน วา ตฺวํ, ตสฺสา ติสฺสาย เถริยา;
สนฺตกํ ปริภฺุชาหิ, วิสฺสชฺเชหี’’ติ วา ตถา.
ตโต ปภุติ สพฺพมฺปิ, ปริโภคาทิ วฏฺฏติ;
เอวํ ปรมฺมุขายาปิ, วตฺตพฺพํ เอกสนฺติเก.
‘‘อิมาหํ จีวรํ ตุยฺหํ, วิกปฺปตฺถาย ทมฺมิ’’ติ;
ปุน เตนปิ วตฺตพฺพํ, ‘‘โก เต มิตฺโต’’ติ ภิกฺขุนา.
อิตเรนปิ วตฺตพฺพํ, ‘‘ติสฺโส ติสฺสา’’ติ วา ปุน;
วตฺตพฺพํ ภิกฺขุนา เตน, ‘‘อิทํ ติสฺสสฺส สนฺตกํ.
ติสฺสาย เถริยา วา ตฺวํ, สนฺตกํ ปริภฺุช วา;
วิสฺสชฺเชหี’’ติ วา วุตฺเต, โหติ ปจฺจุทฺธฏํ ปุน.
อิจฺเจตาสุ ปน ทฺวีสุ, ยาย กายจิ จีวรํ;
วิกปฺเปตฺวา สธมฺเมสุ, ยสฺส กสฺสจิ ปฺจสุ.
อปจฺจุทฺธารกํ วาปิ, อวิสฺสาเสน ตสฺส วา;
เยน ตํ วินยํ กมฺมํ, กตํ ปนิธ ภิกฺขุนา.
จีวรํ ¶ ปริภฺุเชยฺย, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน;
ตฺเจวาธิฏฺหนฺตสฺส, วิสฺสชฺชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปจฺจุทฺธารกวตฺเถสุ ¶ , อปจฺจุทฺธารสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปจฺจุทฺธารณสฺิสฺส, วิสฺสาสา ปริภฺุชโต;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, กถิเนนาทินา สมํ.
วิกปฺปนกถา.
อธิฏฺานุปคํ ปตฺตํ, จีวรํ วาปิ ตาทิสํ;
ตถา สูจิฆรํ กาย-พนฺธนํ วา นิสีทนํ.
อปเนตฺวา นิเธนฺตสฺส, หสาเปกฺขสฺส เกวลํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ อฺํ, อาณาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
เตนาปนิหิเต ตสฺส, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย;
วุตฺตํ อนุปสมฺปนฺน-สนฺตเก ติกทุกฺกฏํ.
วินา วุตฺตปฺปการานิ, ปตฺตาทีนิ ตโต ปน;
อฺํ อปนิเธนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สพฺเพสฺวนุปสมฺปนฺน-สนฺตเกสุปิ ทุกฺกฏํ;
ทุนฺนิกฺขิตฺตมนาปตฺติ, ปฏิสามยโต ปน.
ตถา ‘‘ธมฺมกถํ กตฺวา, ทสฺสามี’’ติ นิเธติ เจ;
อวิเหเสตุกามสฺส, อกีฬสฺสาทิกมฺมิโน.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ทุติยนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ อกุสเลเนว, สจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
จีวราปนิธานกถา.
สุราปานวคฺโค ฉฏฺโ.
ติรจฺฉานคตํ ¶ ปาณํ, มหนฺตํ ขุทฺทกมฺปิ วา;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, มาเรนฺตสฺสสฺส ภิกฺขุโน.
อปฺปาเณ ปาณสฺิสฺส, วิมติสฺสุภยตฺถ จ;
ทุกฺกฏํ ตุ อนาปตฺติ, อสฺจิจฺจ อชานโต.
น ¶ จ มาเรตุกามสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ตติยนฺติมวตฺถุนา.
สฺจิจฺจปาณกถา.
สปฺปาณกํ ชลํ ชานํ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต;
ปโยคพหุตายสฺส, ปาจิตฺติพหุตา สิยา.
เอเกเนว ปโยเคน, อวิจฺฉิชฺช สเจ ปน;
ปิวโต ปตฺตปูรมฺปิ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ตาทิเสนุทเกนสฺส, อาวิฺฉิตฺวาน สามิสํ;
โธวโต ปน ปตฺตํ วา, นิพฺพาเปนฺตสฺส ยาคุโย.
หตฺเถน ตํ อุฬุงฺเกน, คเหตฺวา นฺหายโตปิ วา;
ปโยเค จ ปโยเค จ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
อปฺปาณเกปิ สปฺปาณ-สฺิสฺส อุภยตฺถปิ;
วิมติสฺสาปิ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สปฺปาเณปิ จ อปฺปาเณ, อปฺปาณมิติ สฺิโน;
น โทโส ‘‘ปริโภเคน, น มรนฺตี’’ติ ชานโต.
ปตนํ สลภาทีนํ, ตฺวา สุทฺเธน เจตสา;
ปทีปุชฺชลนฺเจตฺถ, ตฺวา สปฺปาณภาวตํ.
ภฺุชโต ชลสฺาย, เยฺยา ปณฺณตฺติวชฺชตา;
สิฺจเน สิฺจนํ วุตฺตํ, ปริโภเค อิทํ ปน.
อยเมว ¶ วิเสโสติ, ตสฺส เจว ปนสฺส จ;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
สปฺปาณกกถา.
นิหตํ ตุ ยถาธมฺมํ, กิจฺจาธิกรณํ ปุน;
นิหาตพฺพนฺติ ปาจิตฺติ, อุกฺโกเฏนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
‘‘อกตํ ทุกฺกตํ กมฺมํ, กาตพฺพํ ปุนเทวิ’’ติ;
วทตา ปน ตํ กมฺมํ, อุจฺจาเลตุํ น วฏฺฏติ.
สเจ ¶ วิปฺปกเต กมฺเม, ปฏิกฺโกสติ ตํ ปุน;
สฺาเปตฺวาว กาตพฺพํ, น กาตพฺพํ ปนฺถา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘อธมฺเมน จ วคฺเคน, น จ กมฺมารหสฺส วา;
กต’’นฺติ ชานโต นตฺถิ, โทโส อุกฺโกฏเน ปน.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุกฺโกฏนกถา.
สงฺฆาทิเสสํ ทุฏฺุลฺลํ, อาปตฺตึ ภิกฺขุโน ปน;
ตฺวา ฉาทยโต ตสฺส, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
นิกฺขิปิตฺวา ธุรํ ตสฺส, ปฏิจฺฉาทนเหตุกํ;
อาโรเจติ สจฺสฺส, โสปิ อฺสฺส วาติ หิ.
เอวํ สตมฺปิ ภิกฺขูนํ, สหสฺสมฺปิ จ ตาว ตํ;
อาปชฺชเตว อาปตฺตึ, ยาว โกฏิ น ฉิชฺชติ.
มูเลนาโรจิตสฺเสว ¶ , ทุติยสฺส ปกาสิเต;
ตติเยน นิวตฺติตฺวา, โกฏิ ฉินฺนาติ วุจฺจติ.
ทุฏฺุลฺลาย จ ทุฏฺลฺล-สฺี ปาจิตฺติยํ ผุเส;
อิตเรสุ ปน ทฺวีสุ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อทุฏฺุลฺลาย สพฺพตฺถ, นิทฺทิฏฺํ ติกทุกฺกฏํ;
สพฺพตฺถานุปสมฺปนฺน-วาเรสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
‘‘สงฺฆสฺส เภทนาทีนิ, ภวิสฺสนฺตี’’ติ วา ปน;
น จ ฉาเทตุกาโม วา, สภาคํ วา น ปสฺสติ.
‘‘ปฺายิสฺสติ กมฺเมน, สเกนายนฺติ กกฺขโฬ’’;
อนาโรเจติ เจ โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺตกาทิโน.
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
ทุฏฺุลฺลกถา.
อูนวีสติวสฺสํ ¶ โย, กเรยฺย อุปสมฺปทํ;
ตสฺส ปาจิตฺติยํ โหติ, เสสานํ โหติ ทุกฺกฏํ.
อุปสมฺปาทิโต เจโส, ชานตา วา อชานตา;
โหเตวานุปสมฺปนฺโน, กาตพฺโพ ปุนเรว โส.
ทสวสฺสจฺจเยนสฺส, อุปชฺฌายสฺส เจ สโต;
อุปสมฺปาทเน โทโส, อฺเสํ นตฺถิ โกจิปิ.
มฺุจิตฺวา ปน ตํ ภิกฺขุํ, คโณ เจ ปริปูรติ;
โหนฺติ เต สูปสมฺปนฺนา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
อุปชฺฌาโย สเจ หุตฺวา, คณํ อาจริยมฺปิ วา;
ปริเยสติ ปตฺตํ วา, สมฺมนฺนติ จ มาฬกํ.
‘‘อุปสมฺปาทยิสฺสามิ’’ ¶ , อิติ สพฺเพสุ ตสฺส หิ;
ตฺติยา จ ตถา ทฺวีสุ, กมฺมวาจาสุ ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
อูนวีสติสฺิสฺส, ปริปุณฺเณปิ ปุคฺคเล.
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ปริปุณฺโณติ สฺิสฺส, อุภยตฺถ น โทสตา.
ตถา อุมฺมตฺตกสฺสาปิ, อาทิกมฺมิกภิกฺขุโน;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อูนวีสติกถา.
เถยฺยสตฺเถน ชานนฺโต, สํวิธาย สเจ ปน;
มคฺคํ คจฺฉติ สทฺธึ โย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
คมเน สํวิธาเน จ, วตฺตพฺโพ โย วินิจฺฉโย;
โส จ ภิกฺขุนิวคฺคสฺมึ, วุตฺตตฺตา น จ อุทฺธโฏ.
มคฺคาฏวิวิสงฺเกเต, ยถาวตฺถุกเมว ตุ;
เตสฺวสํวิทหนฺเตสุ, สยํ วิทหโตปิ จ.
ตเถวาเถยฺยสตฺเถปิ, เถยฺยสตฺถนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อเถยฺยสตฺถสฺิสฺส ¶ , อสํวิทหโตปิ จ;
อาปทาสุ อนาปตฺติ, วิสงฺเกเต จ กาลิเก.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, กถิตํ กายจิตฺตโต;
กายวาจาจิตฺตโต จ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เถยฺยสตฺถกถา.
โหติ ¶ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาเนน สตฺตมํ;
สมุฏฺานาทินา ตุลฺยํ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ.
สํวิธานกถา.
กมฺมํ กิเลโส ปาโก จ, อุปวาโท อติกฺกโม;
อนฺตรายกรา เอเต, ปฺจ ธมฺมา ปกาสิตา.
‘‘อนนฺตรายิกา เอเต, ยถา โหนฺติ ตถา อหํ;
เทสิตํ มุนินา ธมฺม-มาชานามี’’ติ โย วเท.
ติกฺขตฺตุํ เตหิ วตฺตพฺโพ, เย ปสฺสนฺติ สุณนฺติ จ;
‘‘มา เหวํ อวจายสฺมา’’, อิติ ภิกฺขูหิ โส ปน.
ทุกฺกฏํ อวทนฺตสฺส, ตํ อนิสฺสชโตปิ จ;
ตฺติยา จ ตถา ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
นาปตฺตากตกมฺมสฺส, ปฏินิสฺสชโตปิ จ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, วุตฺตา สมนุภาสเน
อริฏฺกถา.
ตฺวากตานุธมฺเมน, ตถาวาทิกภิกฺขุนา;
สํวเสยฺย จ ภฺุเชยฺย, ปาจิตฺติ สห เสยฺย วา.
อุโปสถาทิกํ กมฺมํ, กโรโต สห เตน หิ;
กมฺมสฺส ปริโยสาเน, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
เอเกเนว ¶ ปโยเคน, คณฺหโต อามิสํ พหุํ;
ททโตปิ ตถา เอกํ, พหูนิ จ พหูสฺวปิ.
อุกฺขิตฺตเก ¶ นิปนฺนสฺมึ, อิตโร เสติ เจ ปน;
อิตรสฺมึ นิปนฺเน วา, ปโร เสติ อุโภปิ วา.
นิปชฺชนปโยคานํ, วเสนาปตฺติโย สิยุํ;
เอกนานูปจาเรสุ, เอกจฺฉนฺเน วินิจฺฉโย.
อนุกฺขิตฺเตปิ อุกฺขิตฺต-สฺิโน ปน ภิกฺขุโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อนาปตฺตุภยตฺถาปิ, อนุกฺขิตฺตกสฺิโน;
นิสฺสฏฺโติ จ ตํ ทิฏฺึ, สฺิสฺโสสาริโตติ จ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีนํ, อิทํ ปณฺณตฺติวชฺชกํ;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อุกฺขิตฺตกถา.
ตถา วินาสิตํ ชานํ, อุปลาเปยฺย เตน วา;
อุปฏฺาเปยฺย ปาจิตฺติ, สํภฺุเชยฺย วเสยฺย วา.
สํวาเสน จ ลิงฺเคน, ทณฺฑกมฺเมน นาสนา;
ติสฺโส เอตฺถ อธิปฺเปตา, ทณฺฑกมฺเมน นาสนา.
สมฺโภคา สหเสยฺยา จ, อนนฺตรสมา มตา;
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อริฏฺเน สมา มตา;
น เหตฺถ กิฺจิ วตฺตพฺพํ, สพฺพํ อุตฺตานเมวิทํ.
กณฺฏกกถา.
สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโม.
วุจฺจมาโน ¶ หิ ภิกฺขูหิ, ภิกฺขุ สิกฺขาปเทน โย;
‘‘สิกฺขาปเท ปเนตสฺมึ, น สิกฺขิสฺสามิ ตาวหํ.
ยาว ¶ นาฺํ วิยตฺตฺจ, ปกตฺุํ พหุสฺสุตํ;
ปุจฺฉามี’’ติ ภณนฺตสฺส, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
สตฺถุนานุปสมฺปนฺเน, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ;
น สลฺเลขายิทํ โหติ, วุจฺจมานสฺสุโภหิปิ.
อปฺตฺเตน ตสฺเสวํ, วทโต โหติ ทุกฺกฏํ;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, ‘‘สิกฺขิสฺสามี’’ติ ภาสโต.
สหธมฺมิกกถา.
อุทฺทิฏฺเหิ กิเมเตหิ, กุกฺกุจฺจาทินิทานโต;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, สิกฺขาปทวิวณฺณเน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ติกทุกฺกฏํ;
วิวณฺเณนุปสมฺปนฺน-สนฺติเก ตํ สเจ ปน.
ทุกฺกฏํ ปนุภินฺนมฺปิ, อฺธมฺมวิวณฺณเน;
นวิวณฺเณตุกามสฺส, ‘‘สุตฺตนฺตํ ปริยาปุณ.
วินยํ ปน ปจฺฉาปิ, หนฺท ปริยาปุณิสฺสสิ’’;
อิจฺเจวํ ตุ วทนฺตสฺส, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, สมุฏฺานาทโย นยา;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, โอมสวาทสาทิสา.
วิเลขนกถา.
อฺาเณน ปนาปตฺติ, โมกฺโข เนวสฺส วิชฺชติ;
กาเรตพฺโพ ตถา ภิกฺขุ, ยถา ธมฺโม ิโต ปน.
ตสฺสาโรปนิโย ¶ โมโห, อุตฺตริมฺปิ หิ ภิกฺขุโน;
ทุติเยเนว กมฺเมน, นินฺทิตฺวา ตฺหิ ปุคฺคลํ.
เอวํ อาโรปิเต โมเห, ยทิ โมเหติ โย ปน;
ตสฺมึ โมหนเก วุตฺตา, ปาจิตฺติ ปน ปุคฺคเล.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ;
ตถานาโรปิเต โมเห, ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตํ.
น ¶ จ โมเหตุกามสฺส, วิตฺถาเรนาสุตสฺสปิ;
อูนเก ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ วา, วิตฺถาเรนาสุตสฺส จ.
อนาปตฺตีติ วิฺเยฺยํ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
โมหนกถา.
กุทฺโธ เทติ ปหารํ เจ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
สมฺปหริตุกาเมน, ปหาเร ภิกฺขุโน ปน.
ทินฺเน ภิชฺชตุ สีสํ วา, ปาโท วา ปริภิชฺชตุ;
โส เจ มรตุ วา, มา วา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
วิรูปกรณาเปกฺโข, ‘‘อิจฺจายํ น วิโรจติ’’;
กณฺณํ วา ตสฺส นาสํ วา, ยทิ ฉินฺทติ ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;
ติรจฺฉานคตสฺสาปิ, ปหารํ เทติ ทุกฺกฏํ.
สเจ ปหรติตฺถิฺจ, ภิกฺขุ รตฺเตน เจตสา;
ครุกา ตสฺส อาปตฺติ, วินิทฺทิฏฺา มเหสินา.
ปหารํ เทติ โมกฺขาธิ-ปฺปาโย โทโส น วิชฺชติ;
กาเยน กายพทฺเธน, ตถา นิสฺสคฺคิเยน วา.
ปสฺสิตฺวา ¶ อนฺตรามคฺเค, โจรํ ปจฺจตฺถิกมฺปิ วา;
เหเตุกามมายนฺตํ, ‘‘มา อิธาคจฺฉุปาสก’’.
อิติ วตฺวา ปนายนฺตํ, ‘‘คจฺฉ เร’’ติ จ มุคฺครํ;
สตฺถํ วาปิ คเหตฺวา วา, ปหริตฺวา ตุ ยาติ เจ.
อนาปตฺติ สเจ เตน, ปหาเรน มเตปิ จ;
เอเสว จ นโย วุตฺโต, ธุตฺตวาฬมิเคสุปิ.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ;
กายจิตฺตสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ปหารกถา.
กายํ ¶ วา กายพทฺธํ วา, อุจฺจาเรยฺย สเจ ปน;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, ตสฺสุคฺคิรณปจฺจยา.
อุคฺคิริตฺวา วิรทฺโธ โส, ปหารํ เทติ เจ ปน;
อสมฺปหริตุกาเมน, ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํ สิยา.
สเจ เตน ปหาเรน, ปหฏสฺส จ ภิกฺขุโน;
หตฺถาทีสุปิ ยํ กิฺจิ, องฺคํ ภิชฺชติ ทุกฺกฏํ.
เสโส อนนฺตเร วุตฺต-นเยน วินยฺุนา;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ตลสตฺติกถา.
อมูลเกน สงฺฆาทิ-เสเสน ปน ภิกฺขุ โย;
โจทาเปยฺยปิ โจเทยฺย, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ ตตฺถ, ทิฏฺาจารวิปตฺติยา;
โจทโต ทุกฺกฏาปตฺติ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
ตถาสฺิสฺสนาปตฺติ ¶ , ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อมูลกกถา.
สฺจิจฺจ ปน กุกฺกุจฺจํ, อุปฺปาเทนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
‘‘อูนวีสติวสฺโส ตฺวํ, มฺเ’’ อิจฺเจวมาทินา.
โหติ วาจาย วาจาย, ปาจิตฺติ ปน ภิกฺขุโน;
ตถารูเป ปนฺสฺมึ, สเจ อสติ ปจฺจเย.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ;
นอุปฺปาเทตุกามสฺส, กุกฺกุจฺจํ นตฺถิ วชฺชตา.
‘‘หิเตสิตายหํ มฺเ, นิสินฺนํ อิตฺถิยา สห;
วิกาเล จ ตยา ภุตฺตํ, มา เอว’’นฺติ จ ภาสโต.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
สฺจิจฺจกถา.
สเจ ¶ ภณฺฑนชาตานํ, ภิกฺขูนํ ปน ภิกฺขุ โย;
ติฏฺเยฺยุปสฺสุตึ โสตุํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา.
‘‘ยํ อิเม ตุ ภณิสฺสนฺติ, ตํ โสสฺสามี’’ติ คจฺฉโต;
โจเทตุกามตายสฺส, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท.
ปุรโต คจฺฉโต โสตุํ, โอหียนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
คจฺฉโต ตุริตํ วาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
ิโตกาสํ ปนาคนฺตฺวา, ยทิ มนฺเตนฺติ อตฺตโน;
อุกฺกาสิตฺวาปิ วา เอตฺถ, าเปตพฺพมหนฺติ วา.
ตสฺเสวมกโรนฺตสฺส ¶ , ปาจิตฺติ สวเน สิยา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
‘‘อิเมสํ วจนํ สุตฺวา, โอรมิสฺส’’นฺติ คจฺฉโต;
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, อิทํ โหติ กฺริยากฺริยํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, สโทสํ ทุกฺขเวทนํ.
อุปสฺสุติกถา.
ธมฺมิกานํ ตุ กมฺมานํ, ฉนฺทํ ทตฺวา สเจ ปน;
ปจฺฉา ขียติ ปาจิตฺติ, วาจโต วาจโต สิยา.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
วิมติสฺสุภยตฺถาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘อธมฺเมน จ วคฺเคน, ตถากมฺมารหสฺส จ;
อิเม กมฺมํ กโรนฺตี’’ติ, ตฺวา ขียติ ตสฺส จ.
ตถา อุมฺมตฺตกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
อมูลกสมานาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
กมฺมปฏิพาหนกถา.
ยาว อาโรจิตํ วตฺถุ, อวินิจฺฉิตเมว วา;
ปิตา ตฺติ วา นิฏฺํ, กมฺมวาจา น คจฺฉติ.
เอตสฺมึ ¶ อนฺตเร กมฺมํ, โกเปตุํ ปริสาย หิ;
หตฺถปาสํ ชหนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อทตฺวา ชหิเต ฉนฺทํ, ตสฺส ปาจิตฺติยํ สิยา;
ธมฺมกมฺเม อธมฺเม จ, วิมติสฺส จ ทุกฺกฏํ.
อธมฺเมปิ ¶ จ กมฺมสฺมึ, ธมฺมกมฺมนฺติ สฺิโน;
‘‘สงฺฆสฺส ภณฺฑนาทีนิ, ภวิสฺสนฺตี’’ติ สฺิโน.
คิลาโน วา คิลานสฺส, กรณีเย น โทสตา;
น จ โกเปตุกามสฺส, กมฺมํ ปสฺสาวนาทินา.
ปีฬิตสฺสาคมิสฺสามิ, อิจฺเจวํ คจฺฉโตปิ วา;
สมํ สมนุภาเสน, สมุฏฺานํ กฺริยากฺริยํ.
ฉนฺทํ อทตฺวา คมนกถา.
สมคฺเคน จ สงฺเฆน, สทฺธึ ทตฺวาน จีวรํ;
สมฺมตสฺส หิ ภิกฺขุสฺส, ปจฺฉา ขียติ โย ปน.
ตสฺส วาจาย วาจาย, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ติกปาจิตฺติยํ ธมฺม- กมฺเม วุตฺตํ ตุ จีวรํ.
เปตฺวาฺปริกฺขารํ, ทตฺวา ขียติ ทุกฺกฏํ;
สงฺเฆนาสมฺมตสฺสาปิ, จีวรํ อฺเมว วา.
ตเถวานุปสมฺปนฺเน, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ;
ฉนฺทาทีนํ วเสเนว, กโรนฺตฺจ สภาวโต.
ขียนฺตสฺส อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน;
อมูลกสมา เยฺยา, สมุฏฺานาทโย นยา.
ทุพฺพลกถา.
อิทํ ตึสกกณฺฑสฺมึ, อนฺติเมน จ สพฺพถา;
ตุลฺยํ ทฺวาทสมํ สพฺพํ, อยเมว วิเสสตา.
ตตฺถ ¶ นิสฺสคฺคิยํ วุตฺตํ, อตฺตโน ปริณามนา;
อิธ สุทฺธิกปาจิตฺติ, ปุคฺคเล ปริณามนา.
ปริณามนกถา.
สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺโม.
อนิกฺขนฺเต ¶ เจ ราชสฺมึ, อนิกฺขนฺตาย เทวิยา;
สยนียฆรา ตสฺส, อุมฺมารํ โย อติกฺกเม.
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา;
เทวิยา วาปิ รฺโ วา, สเจ น วิทิตาคโม.
ปฏิสํวิทิเต เนว-ปฏิสํวิทิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
ปฏิสํวิทิตสฺิสฺส, เนว จ ขตฺติยสฺส วา;
น ขตฺติยาภิเสเกน, อภิสิตฺตสฺส วา ปน.
อุโภสุภินฺนมฺสฺมึ, นิกฺขนฺเต วิสโตปิ วา;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, กถิเนน กฺริยากฺริยํ.
อนฺเตปุรกถา.
รชตํ ชาตรูปํ วา, อุคฺคณฺหนฺตสฺส อตฺตโน;
ตสฺส นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, อุคฺคณฺหาปยโตปิ วา.
คณปุคฺคลสงฺฆานํ, นวกมฺมสฺส เจติเย;
อุคฺคณฺหาปยโต โหติ, ทุกฺกฏํ คณฺหโตปิ วา.
อวเสสฺจ มุตฺตาทิ-รตนํ อตฺตโนปิ วา;
สงฺฆาทีนมฺปิ อตฺถาย, อุคฺคณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
สเจ ¶ กปฺปิยวตฺถุํ วา, วตฺถุํ วาปิ อกปฺปิยํ;
ตาลปณฺณมฺปิ วา โหตุ, มาตุกณฺณปิลนฺธนํ.
ภณฺฑาคาริกสีเสน, ยํ กิฺจิ คิหิสนฺตกํ;
ตสฺส ปาจิตฺติยาปตฺติ, ปฏิสามยโต ปน.
‘‘อิทํ เปตฺวา เทหี’’ติ, วุตฺเตน ปน เกนจิ;
‘‘น วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา ตํ, น นิเธตพฺพเมว ตุ.
‘‘เปหี’’ติ จ ปาเตตฺวา, สเจ คจฺฉติ ปุคฺคโล;
ปลิโพโธ หิ นาเมโส, เปตุํ ปน วฏฺฏติ.
อนฺุาเต ปนฏฺาเน, อุคฺคเหตฺวา อนาทรา;
สมฺมา อนิกฺขิปนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนฺุาเต ¶ ปนฏฺาเน, คเหตฺวา รตนํ ปน;
นิกฺขิปนฺตสฺส วา สมฺมา, ภณฺฑํ รตนสมฺมตํ.
คณฺหนฺตสฺส จ วิสฺสาสํ, ตาวกาลิกเมว จ;
น โทสุมฺมตฺตกาทีนํ, สฺจริตฺตสโมทยํ.
รตนกถา.
มชฺฌณฺหสมยา อุทฺธํ, อรุณุคฺคมโต ปุเร;
เอตสฺมึ อนฺตเร กาโล, วิกาโลติ ปวุจฺจติ.
สนฺตํ ภิกฺขุมนาปุจฺฉา, วิกาเล ปจฺจยํ วินา;
ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส, ปริกฺเขโปกฺกเม ปน.
อปริกฺขิตฺตคามสฺส, อุปจาโรกฺกเมปิ วา;
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
อถ สมฺพหุลา คามํ, วิกาเล ปวิสนฺติ เจ;
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, อฺมฺํ น จฺถา.
คจฺฉนฺติ ¶ เจ ตโต อฺํ, ตโต อฺนฺติ วฏฺฏติ;
ปุน อาปุจฺฉเน กิจฺจํ, นตฺถิ คามสเตปิ จ.
ปสฺสมฺเภตฺวาน อุสฺสาหํ, วิหารตฺถาย นิคฺคตา;
ปวิสนฺติ สเจ อฺํ, ปุจฺฉิตพฺพํ ตุ อนฺตรา.
กตฺวา กุลฆเร ภตฺต- กิจฺจํ อฺตฺถ วา ปน;
สเจ จริตุกาโม โย, สปฺปิภิกฺขาย วา สิยา.
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, ปสฺเส เจ ภิกฺขุ ลพฺภติ;
อสนฺเต ปน นตฺถีติ, คนฺตพฺพํ ตุ ยถาสุขํ.
โอตริตฺวา มหาวีถึ, ภิกฺขุํ ยทิ จ ปสฺสติ;
นตฺถิ อาปุจฺฉเน กิจฺจํ, จริตพฺพํ ยถาสุขํ.
คามมชฺเฌน มคฺเคน, คจฺฉนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
‘‘จริสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺเน, เตลภิกฺขาย มานเส.
อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํ, ปสฺเส เจ ภิกฺขุ วิชฺชติ;
อโนกฺกมฺม จรนฺตสฺส, มคฺคา อาปุจฺฉเนน กึ?
ติกปาจิตฺติยํ ¶ , กาเล, วิกาโลยนฺติ สฺิโน;
กาเล เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อาปุจฺฉิตฺวาว สนฺตํ วา, อนาปุจฺฉา อสนฺตกํ;
กิจฺเจ อจฺจายิเก วาปิ, ปวิสนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
คจฺฉโต อนฺตรารามํ, ภิกฺขุนีนํ อุปสฺสยํ;
ตถา อาสนสาลํ วา, ติตฺถิยานํ อุปสฺสยํ.
สิยา คาเมน มคฺโค เจ, อนาปตฺตาปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
น เกวลมนาปุจฺฉา, อพนฺธิตฺวา จ พนฺธนํ;
อปารุปิตฺวา สงฺฆาฏึ, คจฺฉโตปินวชฺชตา.
วิกาลคามปฺปเวสนกถา.
อฏฺิทนฺตมยํ ¶ สูจิ-ฆรํ วาปิ วิสาณชํ;
การาปเน จ กรเณ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
ลาเภ เภทนกํ ตสฺส, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อฺสฺสตฺถาย กรเณ, ตถา การาปเนปิ จ.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต;
อนาปตฺตารณิเก วิเธ, คณฺิกฺชนิกาสุปิ.
ทกปฺุฉนิยา วาสิ-ชเฏ อุมฺมตฺตกาทิโน;
สมุฏฺานาทโย นยา, สฺจริตฺตสมา มตา.
สูจิฆรกถา.
นวํ มฺจมฺปิ ปีํ วา, การาเปนฺเตน ภิกฺขุนา;
อฏฺงฺคุลปฺปมาเณน, สุคตงฺคุลโต ปน.
การาเปตพฺพเมวํ ตุ, เปตฺวา เหฏฺิมาฏนึ;
สจฺเฉทา ตสฺส ปาจิตฺติ, ตมติกฺกมโต สิยา.
อฺสฺสตฺถาย กรเณ, ตถา การาปเนปิ จ;
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
อนาปตฺติ ¶ ปมาเณน, กโรนฺตสฺสปฺปมาณิกํ;
ลภิตฺวา ตสฺส ปาเทสุ, ฉินฺทิตฺวา ปริภฺุชโต.
เนว ฉินฺทิตุกาโม เจ, นิขณิตฺวา ปมาณโต;
อุตฺตานํ วาปิ อฏฺฏํ วา, พนฺธิตฺวา ปริภฺุชโต.
มฺจกถา.
มฺจํ วา ปน ปีํ วา, ตูโลนทฺธํ กเรยฺย โย;
ตสฺสุทฺทาลนกํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติยมนีตินา.
อนาปตฺติ ¶ ปนาโยเค, พนฺธเน อํสพทฺธเก;
พิพฺโพหเน ปริสฺสาเว, ถวิกาทีสุ ภิกฺขุโน.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, อุทฺทาเลตฺวา นิเสวโต;
อนนฺตรสฺสิมสฺสาปิ, สฺจริตฺตสมา นยา.
ตูโลนทฺธกถา.
นิสีทนํ กโรนฺเตน, กาตพฺพํ ตุ ปมาณโต;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
ทฺวีสุ าเนสุ ผาเลตฺวา, ตสฺส ติสฺโส ทสา สิยุํ.
อนาปตฺติ ปมาเณน, กโรนฺตสฺส ตทูนกํ;
วิตานาทึ กโรนฺตสฺส, สฺจริตฺตสมา นยา.
นิสีทนกถา.
โรเค กณฺฑุปฏิจฺฉาทิ, กาตพฺพา หิ ปมาณโต;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อนาปตฺตินโยเปตฺถ, อนนฺตรสโม มโต.
กณฺฑุปฏิจฺฉาทิกถา.
ปมาเณเนว ¶ กาตพฺพา, ตถา วสฺสิกสาฏิกา;
ปมาณาติกฺกเม ตสฺส, อนนฺตรสโม นโย.
วสฺสิกสาฏิกกถา.
จีวเรน ¶ สเจ ตุลฺย-ปฺปมาณํ สุคตสฺส ตุ;
จีวรํ ภิกฺขุ กาเรยฺย, กรเณ ทุกฺกฏํ สิยา.
ปฏิลาเภน สจฺเฉทํ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ;
อนนฺตรสโมเยว, อนาปตฺตินโย มโต.
ทีฆโส จ ปมาเณน, นว ตสฺส วิทตฺถิโย;
ติริยํ ฉ วินิทฺทิฏฺา, สุคตสฺส วิทตฺถิยา.
อฺเน จ กตํ ลทฺธา, เสวโต ทุกฺกฏํ ภเว;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
นนฺทกถา.
ราชวคฺโค นวโม.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาจิตฺติยกถา นิฏฺิตา.
ปาฏิเทสนียกถา
โย จนฺตรฆรํ ภิกฺขุ, ปวิฏฺาย ตุ หตฺถโต;
อฺาติกาย ยํ กิฺจิ, ตสฺส ภิกฺขุนิยา ปน.
สหตฺถา ปฏิคฺคณฺเหยฺย, ขาทนํ โภชนมฺปิ วา;
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
รถิกายปิ วา พฺยูเห, สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ วา;
หตฺถิสาลาทิเก ตฺวา, คณฺหโตปิ อยํ นโย.
รถิกาย ¶ สเจ ตฺวา, เทติ ภิกฺขุนิ โภชนํ;
อาปตฺติ อนฺตราราเม, ตฺวา คณฺหาติ ภิกฺขุ เจ.
เอตฺถนฺตรฆรํ ตสฺสา, ปวิฏฺาย หิ วากฺยโต;
ภิกฺขุสฺส จ ิตฏฺานํ, นปฺปมาณนฺติ วณฺณิตํ.
ตสฺมา ¶ ภิกฺขุนิยา ตฺวา, อารามาทีสุ เทนฺติยา;
วีถิยาทีสุ เจ ตฺวา, น โทโส ปฏิคณฺหโต.
ยามกาลิกสตฺตาห-กาลิกํ ยาวชีวิกํ;
อาหารตฺถาย คหเณ, อชฺโฌหาเร จ ทุกฺกฏํ.
อามิเสน อสมฺภินฺน-รสํ สนฺธาย ภาสิตํ;
ปาฏิเทสนิยาปตฺติ, สมฺภินฺเนกรเส สิยา.
เอกโตอุปสมฺปนฺน-หตฺถโต ปฏิคณฺหโต;
กาลิกานํ จตุนฺนมฺปิ, อาหารตฺถาย ทุกฺกฏํ.
าติกายปิ อฺาติ-สฺิโน วิมติสฺส วา;
ทุกฺกฏํ าติสฺิสฺส, ตถา อฺาติกาย วา.
ทาเปนฺติยา อนาปตฺติ, ททมานาย วา ปน;
นิกฺขิปิตฺวานฺตรารามา-ทีสุ ตฺวาปิ เทนฺติยา.
คามโต นีหริตฺวา วา, เทติ เจ พหิ วฏฺฏติ;
‘‘ปจฺจเย สติ ภฺุชา’’ติ, เทติ เจ กาลิกตฺตยํ.
หตฺถโต สามเณรีนํ, สิกฺขมานาย วา ตถา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
ปมปาฏิเทสนียกถา.
อวุตฺเต ‘‘อปสกฺกา’’ติ, เอเกนาปิ จ ภิกฺขุนา;
สเจชฺโฌหรณตฺถาย, อามิสํ ปฏิคณฺหติ.
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา;
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, น วาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ตเถวานุปสมฺปนฺนา-ยุปสมฺปนฺนสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติตฺตโน ¶ ¶ ภตฺตํ, ปทาเปติ น เทติ เจ;
ตถา อฺสฺส ภตฺตํ วา, น ทาเปติ ปเทติ เจ.
ยํ น ทินฺนํ ตํ ทาเปติ, น ทินฺนํ ยตฺถ วาปิ จ;
ตตฺถ ตมฺปิ จ สพฺเพสํ, สมํ ทาเปติ ภิกฺขุนี.
โวสาสนฺตี ิตา สิกฺข-มานา วา สามเณริกา;
โภชนานิ จ ปฺเจว, วินา, อุมฺมตฺตกาทิโน.
กถิเนน สมุฏฺานํ, สมานนฺติ ปกาสิตํ;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทุติยปาฏิเทสนียกถา.
เสกฺขนฺติ สมฺมเต ภิกฺขุ, ลทฺธสมฺมุติเก กุเล;
ฆรูปจาโรกฺกมนา, ปุพฺเพว อนิมนฺติโต.
อคิลาโน คเหตฺวา เจ, ปริภฺุเชยฺย อามิสํ;
คหเณ ทุกฺกฏํ โภเค, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
ยามกาลิกสตฺตาห-กาลิเก ยาวชีวิเก;
คหเณ ปริโภเค จ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อเสกฺขสมฺมเต เสกฺข-สมฺมตนฺติ จ สฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, ตเถว ปริทีปิตํ.
อนาปตฺติ คิลานสฺส, คิลานสฺสาวเสสเก;
นิมนฺติตสฺส วา ภิกฺขา, อฺเสํ ตตฺถ ทียติ.
ฆรโต นีหริตฺวา วา, เทนฺติ เจ ยตฺถ กตฺถจิ;
นิจฺจภตฺตาทิเก วาปิ, ตถา อุมฺมตฺตกาทิโน.
อนาคเต หิ ภิกฺขุมฺหิ, ฆรโต ปมํ ปน;
นีหริตฺวา สเจ ทฺวาเร, สมฺปตฺเต เทนฺติ วฏฺฏติ.
ภิกฺขุํ ¶ ปน จ ทิสฺวาว, นีหริตฺวาน เคหโต;
น วฏฺฏติ สเจ เทนฺติ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ตติยปาฏิเทสนียกถา.
คหฏฺเนาคหฏฺเน ¶ , อิตฺถิยา ปุริเสน วา;
อารามํ อุปจารํ วา, ปวิสิตฺวา สเจ ปน.
‘‘อิตฺถนฺนามสฺส เต ภตฺตํ, ยาคุ วา อาหรียติ’’;
เอวมาโรจิตํ วุตฺตํ, ปฏิสํวิทิตนฺติ หิ.
อาหรียตุ ตํ ปจฺฉา, ยถาโรจิตเมว วา;
ตสฺส วา ปริวารมฺปิ, อฺํ กตฺวา พหุํ ปน.
ยาคุยา วิทิตํ กตฺวา, ปูวํ ภตฺตํ หรนฺติ เจ;
อิทมฺปิ วิทิตํ วุตฺตํ, วฏฺฏตีติ กุรุนฺทิยํ.
กุลานิ ปน อฺานิ, เทยฺยธมฺมํ ปนตฺตโน;
หรนฺติ เตน สทฺธึ เจ, สพฺพํ วฏฺฏติ ตมฺปิ จ.
อนาโรจิตเมวํ ยํ, ยํ อารามมนาภตํ;
ตํ อสํวิทิตํ นาม, สหธมฺมิกาปิตํ.
ยํ อสํวิทิตํ กตฺวา, อาภตํ ปน ตํ พหิ;
อารามํ ปน เปเสตฺวา, การาเปตฺวา ตมาหเร.
คนฺตฺวา วา อนฺตรามคฺเค, คเหตพฺพํ ตุ ภิกฺขุนา;
สเจ เอวมกตฺวา ตํ, อาราเม อุปจารโต.
คเหตฺวาชฺโฌหรนฺตสฺส, คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ปาฏิเทสนิยํ มตํ.
ปฏิสํวิทิเตเยว, อสํวิทิตสฺิโน;
ตตฺถ เวมติกสฺสาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิสํวิทิเต ¶ ตสฺส, คิลานสฺสาวเสสเก;
พหาราเม คเหตฺวา วา, อนฺโตเยวสฺส ภฺุชโต.
ตตฺถชาตผลาทีนิ, อนาปตฺเตว ขาทโต;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
จตุตฺถปาฏิเทสนียกถา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาฏิเทสนียกถา นิฏฺิตา.
เสขิยกถา
โย ¶ อนาทริเยเนว, ปุรโต ปจฺฉโตปิ วา;
โอลมฺเพตฺวา นิวาเสยฺย, ตสฺส จาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
หตฺถิโสณฺฑาทิตุลฺยํ ตุ, นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อาปตฺติภีรุนา นิจฺจํ, วตฺถพฺพํ ปริมณฺฑลํ.
ชาณุมณฺฑลโต เหฏฺา, อฏฺงฺคุลปฺปมาณกํ;
โอตาเรตฺวา นิวตฺถพฺพํ, ตโต อูนํ น วฏฺฏติ.
อสฺจิจฺจาสติสฺสาปิ, อชานนฺตสฺส เกวลํ;
อนาปตฺติ คิลานสฺสา-ปทาสุมฺมตฺตกาทิโน.
ปริมณฺฑลกถา.
อุโภ โกเณ สมํ กตฺวา, สาทรํ ปริมณฺฑลํ;
กตฺวา ปารุปิตพฺเพวํ, อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อวิเสเสน วุตฺตํ ตุ, อิทํ สิกฺขาปททฺวยํ;
ตสฺมา ฆเร วิหาเร วา, กตฺตพฺพํ ปริมณฺฑลํ.
ทุติยํ.
คณฺิกํ ¶ ปฏิมฺุจิตฺวา, กตฺวา โกเณ อุโภ สมํ;
ฉาเทตฺวา มณิพนฺธฺจ, คนฺตพฺพํ คีวเมว จ.
ตถา อกตฺวา ภิกฺขุสฺส, ชตฺตูนิปิ อุรมฺปิ จ;
วิวริตฺวา ยถากามํ, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
ตติยํ.
คลวาฏกโต อุทฺธํ, สีสฺจ มณิพนฺธโต;
หตฺเถ ปิณฺฑิกมํสมฺหา, เหฏฺา ปาเท อุโภปิ จ.
วิวริตฺวาวเสสฺจ ¶ , ฉาเทตฺวา เจ นิสีทติ;
โหติ โส สุปฺปฏิจฺฉนฺโน, โทโส วาสูปคสฺส น.
จตุตฺถํ.
หตฺถํ วา ปน ปาทํ วา, อจาเลนฺเตน ภิกฺขุนา;
สุวินีเตน คนฺตพฺพํ, ฉฏฺเ นตฺถิ วิเสสตา.
ปฺจมฉฏฺานิ.
สตีมตาวิกาเรน, ยุคมตฺตฺจ เปกฺขินา;
สุสํวุเตน คนฺตพฺพํ, ภิกฺขุโนกฺขิตฺตจกฺขุนา.
ยตฺถ กตฺถจิ หิ ฏฺาเน, เอกสฺมึ อนฺตเร ฆเร;
ตฺวา ปริสฺสยาภาวํ, โอโลเกตุมฺปิ วฏฺฏติ.
โย อนาทริยํ กตฺวา, โอโลเกนฺโต ตหึ ตหึ;
สเจนฺตรฆเร ยาติ, ทุกฺกฏํ อฏฺมํ ตถา.
สตฺตมฏฺมานิ.
เอกโต ¶ อุภโต วาปิ, หุตฺวา อุกฺขิตฺตจีวโร;
อินฺทขีลกโต อนฺโต, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
นวมํ.
ตถา นิสินฺนกาเลปิ, นีหรนฺเตน กุณฺฑิกํ;
อนุกฺขิปิตฺวา ทาตพฺพา, โทโส วาสูปคสฺส น.
ทสมํ.
ปโม วคฺโค.
น วฏฺฏติ หสนฺเตน, คนฺตฺุเจว นิสีทิตุํ;
วตฺถุสฺมึ หสนียสฺมึ, สิตมตฺตํ ตุ วฏฺฏติ.
ปมทุติยานิ.
อปฺปสทฺเทน ¶ คนฺตพฺพํ, จตุตฺเถปิ อยํ นโย;
มหาสทฺทํ กโรนฺตสฺส, อุภยตฺถาปิ ทุกฺกฏํ.
ตติยจตุตฺถานิ.
กายปฺปจาลกํ กตฺวา, พาหุสีสปฺปจาลกํ;
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ โหติ, ตเถว จ นิสีทโต.
กายํ พาหฺุจ สีสฺจ, ปคฺคเหตฺวา อุชุํ ปน;
คนฺตพฺพมาสิตพฺพฺจ, สเมนิริยาปเถน ตุ.
นิสีทเนน ยุตฺเตสุ, ตีสุ วาสูปคสฺส หิ;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, วิฺุนา วินยฺุนา.
ทุติโย วคฺโค.
ขมฺภํ ¶ กตฺวา สสีสํ วา, ปารุปิตฺวาน คจฺฉโต;
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, ตถา อุกฺกุฏิกาย วา.
หตฺถปลฺลตฺถิกายาปิ, ทุสฺสปลฺลตฺถิกาย วา;
ตสฺสนฺตรฆเร โหติ, นิสีทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ทุติเย จ จตุตฺเถ จ, ฉฏฺเ วาสูปคสฺส ตุ;
อนาปตฺตีติ สารุปฺปา, ฉพฺพีสติ ปกาสิตา.
ฉฏฺํ.
สกฺกจฺจํ สติยุตฺเตน, ภิกฺขุนา ปตฺตสฺินา;
ปิณฺฑปาโต คเหตพฺโพ, สมสูโปว วิฺุนา.
สูโป ภตฺตจตุพฺภาโค, ‘‘สมสูโป’’ติ วุจฺจติ;
มุคฺคมาสกุลตฺถานํ, สูโป ‘‘สูโป’’ติ วุจฺจติ.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, คิลานสฺส รเสรเส;
ตเถว าตกาทีนํ, อฺตฺถาย ธเนน วา.
สตฺตมฏฺมนวมานิ.
อนฺโตเลขาปมาเณน ¶ , ปตฺตสฺส มุขวฏฺฏิยา;
ปูริโตว คเหตพฺโพ, อธิฏฺานูปคสฺส ตุ.
ตตฺถ ถูปีกตํ กตฺวา, คณฺหโต ยาวกาลิกํ;
ยํ กิฺจิ ปน ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อธิฏฺานูปเค ปตฺเต, กาลิกตฺตยเมว จ;
เสเส ถูปีกตํ สพฺพํ, วฏฺฏเตว น สํสโย.
ทฺวีสุ ปตฺเตสุ ภตฺตํ ตุ, คเหตฺวา ปตฺตเมกกํ;
ปูเรตฺวา ยทิ เปเสติ, ภิกฺขูนํ ปน วฏฺฏติ.
ปตฺเต ¶ ปกฺขิปฺปมานํ ยํ, อุจฺฉุขณฺฑผลาทิกํ;
โอโรหติ สเจ เหฏฺา, น ตํ ถูปีกตํ สิยา.
ปุปฺผตกฺโกลกาทีนํ, เปตฺวา เจ วฏํสกํ;
ทินฺนํ อยาวกาลิตฺตา, น ตํ ถูปีกตํ สิยา.
วฏํสกํ ตุ ปูวสฺส, เปตฺวา โอทโนปริ;
ปิณฺฑปาตํ สเจ เทนฺติ, อิทํ ถูปีกตํ สิยา.
ภตฺตสฺสูปริ ปณฺณํ วา, ถาลกํ วาปิ กิฺจิปิ;
เปตฺวา ปริปูเรตฺวา, สเจ คณฺหาติ วฏฺฏติ.
ปฏิคฺคเหตุเมวสฺส, ตํ ตุ สพฺพํ น วฏฺฏติ;
คหิตํ สุคหิตํ, ปจฺฉา, ภฺุชิตพฺพํ ยถาสุขํ.
ตติโย วคฺโค.
ปมํ ทุติยํ วุตฺต-นยํ ตุ ตติเย ปน;
อุปโรธิมทสฺเสตฺวา, โภตฺตพฺพํ ปฏิปาฏิยา.
อฺเสํ อตฺตโน ภตฺตํ, อากิรํ ปน ภาชเน;
นตฺโถมสติ เจ โทโส, ตถา อุตฺตริภงฺคกํ.
ตติยํ.
จตุตฺเถ ยํ ตุ วตฺตพฺพํ, วุตฺตํ ปุพฺเพ อเสสโต;
ปฺจเม มตฺถกํ โทโส, มทฺทิตฺวา ปริภฺุชโต.
อนาปตฺติ ¶ คิลานสฺส, ปริตฺเตปิ จ เสสเก;
เอกโต ปน มทฺทิตฺวา, สํกฑฺฒิตฺวาน ภฺุชโต.
จตุตฺถปฺจมานิ.
โย ¶ ภิยฺโยกมฺยตาเหตุ, สูปํ วา พฺยฺชนมฺปิ วา;
ปฏิจฺฉาเทยฺย ภตฺเตน, ตสฺส จาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ฉฏฺํ.
วิฺตฺติยํ ตุ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
อฏฺเม ปน อุชฺฌาเน, คิลาโนปิ น มุจฺจติ.
‘‘ทสฺสามิ ทาเปสฺสามี’’ติ, โอโลเกนฺตสฺส ภิกฺขุโน;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, น จ อุชฺฌานสฺิโน.
อฏฺมํ.
มหนฺตํ ปน โมรณฺฑํ, กุกฺกุฏณฺฑฺจ ขุทฺทกํ;
เตสํ มชฺฌปฺปมาเณน, กตฺตพฺโพ กพโฬ ปน.
ขชฺชเก ปน สพฺพตฺถ, มูลขาทนิยาทิเก;
ผลาผเล อนาปตฺติ, คิลานุมฺมตฺตกาทิโน.
นวมํ.
อทีโฆ ปน กาตพฺโพ, อาโลโป ปริมณฺฑโล;
ขชฺชตุตฺตริภงฺคสฺมึ, อนาปตฺติ ผลาผเล.
ทสมํ.
จตุตฺโถ วคฺโค.
อนาหเฏ มุขทฺวารํ, อปฺปตฺเต กพเฬ ปน;
อตฺตโน จ มุขทฺวารํ, วิวรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปมํ.
มุเข ¶ ¶ จ สกลํ หตฺถํ, ปกฺขิปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
มุเข จ กพฬํ กตฺวา, กเถตุํ น จ วฏฺฏติ.
วจนํ ยตฺตเกนสฺส, ปริปุณฺณํ น โหติ หิ;
มุขสฺมึตตฺตเก สนฺเต, พฺยาหรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
มุเข หรีตกาทีนิ, ปกฺขิปิตฺวา กเถติ โย;
วจนํ ปริปุณฺณํ เจ, กเถตุํ ปน วฏฺฏติ.
ทุติยตติยานิ.
โย ปิณฺฑุกฺเขปกํ ภิกฺขุ, กพฬจฺเฉทกมฺปิ วา;
มกฺกโฏ วิย คณฺเฑ วา, กตฺวา ภฺุเชยฺย ทุกฺกฏํ.
จตุตฺถปฺจมฉฏฺานิ.
นิทฺธุนิตฺวาน หตฺถํ วา, ภตฺตํ สิตฺถาวการกํ;
ชิวฺหานิจฺฉารกํ วาปิ, ตถา ‘‘จปุ จปู’’ติ วา.
อนาทรวเสเนว, ภฺุชโต โหติ ทุกฺกฏํ;
สตฺตเม อฏฺเม นตฺถิ, โทโส กจวรุชฺฌเน.
สตฺตมทสมานิ.
ปฺจโม วคฺโค.
กตฺวา เอวํ น โภตฺตพฺพํ, สทฺทํ ‘‘สุรุ สุรู’’ติ จ;
หตฺถนิลฺเลหกํ วาปิ, น จ วฏฺฏติ ภฺุชิตุํ.
ผาณิตํ ฆนยาคุํ วา, คเหตฺวา องฺคุลีหิ ตํ;
มุเข องฺคุลิโย โภตฺตุํ, ปเวเสตฺวาปิ วฏฺฏติ.
น ¶ ปตฺโต เลหิตพฺโพว, เอกายงฺคุลิกาย วา;
เอกโอฏฺโปิ ชิวฺหาย, น จ นิลฺเลหิตพฺพโก.
จตุตฺถํ.
สามิเสน ¶ ตุ หตฺเถน, น จ ปานียถาลกํ;
คเหตพฺพํ, ปฏิกฺขิตฺตํ, ปฏิกฺกูลวเสน หิ.
ปุคฺคลสฺส จ สงฺฆสฺส, คหฏฺสฺสตฺตโนปิ จ;
สนฺตโก ปน สงฺโข วา, สราวํ วาปิ ถาลกํ.
ตสฺมา น จ คเหตพฺพํ, คณฺหโต โหติ ทุกฺกฏํ;
อนามิเสน หตฺเถน, คหณํ ปน วฏฺฏติ.
ปฺจมํ.
อุทฺธริตฺวาปิ ภินฺทิตฺวา, คเหตฺวา วา ปฏิคฺคเห;
นีหริตฺวา อนาปตฺติ, ฉฑฺเฑนฺตสฺส ฆรา พหิ.
ฉฏฺํ.
ฉตฺตํ ยํ กิฺจิ หตฺเถน, สรีราวยเวน วา;
สเจ ธารยมานสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ.
สตฺตมํ.
อยเมว นโย วุตฺโต, ทณฺฑปาณิมฺหิ ปุคฺคเล;
จตุหตฺถปฺปมาโณว, ทณฺโฑ มชฺฌิมหตฺถโต.
อฏฺมํ.
ตเถว ¶ สตฺถปาณิสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ;
สตฺถปาณี น โหตาสึ, สนฺนยฺหิตฺวา ิโต ปน.
นวมํ.
ธนุํ สเรน สทฺธึ วา, ธนุํ วา สรเมว วา;
สชิยํ นิชิยํ วาปิ, คเหตฺวา ธนุทณฺฑกํ.
ิตสฺสปิ นิสินฺนสฺส, นิปนฺนสฺสาปิ วา ตถา;
สเจ เทเสติ สทฺธมฺมํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปฏิมุกฺกมฺปิ ¶ กณฺมฺหิ, ธนุํ หตฺเถน ยาวตา;
น คณฺหาติ นโร ตาว, ธมฺมํ เทเสยฺย วฏฺฏติ.
ฉฏฺโ วคฺโค.
ปาทุการุฬฺหกสฺสาปิ, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ;
อกฺกมิตฺวา ิตสฺสาปิ, ปฏิมุกฺกสฺส วา ตถา.
ปมํ.
อุปาหนคตสฺสาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย;
สพฺพตฺถ อคิลานสฺส, ยาเน วา สยเนปิ วา.
นิปนฺนสฺสาคิลานสฺส, กฏสาเร ฉมาย วา;
ปีเ มฺเจปิ วา อุจฺเจ, นิสินฺเนน ิเตน วา.
น จ วฏฺฏติ เทเสตุํ, ตฺวา วา อุจฺจภูมิยํ;
สยเนสุ คเตนาปิ, สยเนสุ คตสฺส จ.
สมาเน วาปิ อุจฺเจ วา, นิปนฺเน เนว วฏฺฏติ;
นิปนฺเนน ิตสฺสาปิ, นิปนฺนสฺสปิ วฏฺฏติ.
นิสินฺเนน ¶ นิสินฺนสฺส, ิตสฺสาปิ จ วฏฺฏติ;
ิตสฺเสว ิเตนาปิ, เทเสตุมฺปิ ตเถว จ.
ทุติยตติยจตุตฺถานิ.
ปลฺลตฺถิกา นิสินฺนสฺส, อคิลานสฺส เทหิโน;
ตถา เวิตสีสสฺส, ธมฺมํ เทเสติ ทุกฺกฏํ.
เกสนฺตํ วิวราเปตฺวา, เทเสติ ยทิ วฏฺฏติ;
สสีสํ ปารุตสฺสาปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
ปฺจมฉฏฺสตฺตมานิ.
อฏฺเม ¶ นวเม วาปิ, ทสเม นตฺถิ กิฺจิปิ;
สเจปิ เถรุปฏฺานํ, คนฺตฺวาน ทหรํ ิตํ.
ปฺหํ ปุจฺฉติ เจ เถโร, กเถตุํ น จ วฏฺฏติ;
ตสฺส ปสฺเส ปนฺสฺส, กเถตพฺพํ วิชานตา.
อฏฺมนวมทสมานิ.
สตฺตโม วคฺโค.
คจฺฉโต ปุรโต ปฺหํ, น วตฺตพฺพํ ตุ ปจฺฉโต;
‘‘ปจฺฉิมสฺส กเถมี’’ติ, วตฺตพฺพํ วินยฺุนา.
สทฺธึ อุคฺคหิตํ ธมฺมํ, สชฺฌายติ หิ วฏฺฏติ;
สมเมว ยุคคฺคาหํ, กเถตุํ คจฺฉโตปิ จ.
ปมํ.
เอเกกสฺสาปิ ¶ จกฺกสฺส, ปเถนาปิ จ คจฺฉโต;
อุปฺปเถน สมํ วาปิ, คจฺฉนฺตสฺเสว วฏฺฏติ.
ทุติยํ.
ตติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํ, จตุตฺเถ หริเต ปน;
อุจฺจาราทิจตุกฺกํ ตุ, กโรโต ทุกฺกฏํ สิยา.
ชีวรุกฺขสฺส ยํ มูลํ, ทิสฺสมานํ ตุ คจฺฉติ;
สาขา วา ภูมิลคฺคา ตํ, สพฺพํ หริตเมว หิ.
สเจ อหริตํ านํ, เปกฺขนฺตสฺเสว ภิกฺขุโน;
วจฺจํ นิกฺขมเตวสฺส, สหสา ปน วฏฺฏติ.
ปลาลณฺฑุปเก วาปิ, โคมเย วาปิ กิสฺมิจิ;
กตฺตพฺพํ, หริตํ ปจฺฉา, ตโมตฺถรติ วฏฺฏติ.
กโต อหริเต าเน, หริตํ เอติ วฏฺฏติ;
สิงฺฆาณิกา คตา เอตฺถ, เขเฬเนว จ สงฺคหํ.
จตุตฺถํ.
วจฺจกุฏิสมุทฺทาทิ-อุทเกสุปิ ¶ ภิกฺขุโน;
เตสํ อปริโภคตฺตา, กโรโต นตฺถิ ทุกฺกฏํ.
เทเว ปน จ วสฺสนฺเต, อุทโกเฆ สมนฺตโต;
อชลํ อลภนฺเตน, ชเล กาตุมฺปิ วฏฺฏติ.
ปฺจมํ.
อฏฺโม วคฺโค.
สมุฏฺานาทโย ¶ เยฺยา, เสขิยานํ ปเนตฺถ หิ;
อุชฺชคฺฆิกาทิจตฺตาริ, กพเฬน มุเขน จ.
ฉมานีจาสนฏฺาน-ปจฺฉา อุปฺปถวา ทส;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, วุตฺตา สมนุภาสเน.
ฉตฺตํ ทณฺฑาวุธํ สตฺถํ, ปาทุการุฬฺหุปาหนา;
ยานํ สยนปลฺลตฺถ-เวิโตคุณฺิตานิ จ.
ธมฺมเทสนาตุลฺยาว, สมุฏฺานาทินา ปน;
สูโปทเนน วิฺตฺติ, เถยฺยสตฺถสมํ มตํ.
อวเสสา ติปฺาส, สมานา ปเมน ตุ;
เสขิเยสุปิ สพฺเพสุ, อนาปตฺตาปทาสุปิ.
อุชฺฌานสฺิเก ถูปี-กเต สูปปฏิจฺฉเท;
ตีสุ สิกฺขาปเทสฺเวว, คิลาโน น ปนาคโต.
เสขิยกถา.
อิมํ วิทิตฺวา วินเย วินิจฺฉยํ;
วิสารโท โหติ, วินีตมานโส;
ปเรหิ โส โหติ จ ทุปฺปธํสิโย;
ตโต หิ สิกฺเข สตตํ สมาหิโต.
อิมํ ¶ ปรมสํกรํ สํกรํ;
อเวจฺจ สวนามตํ นามตํ;
ปฏุตฺตมธิเก หิเต เก หิ เต;
น ยนฺติ กลิสาสเน สาสเน.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ภิกฺขุวิภงฺคกถา นิฏฺิตา.
ภิกฺขุนีวิภงฺโค
ภิกฺขุนีนํ ¶ ¶ หิตตฺถาย, วิภงฺคํ ยํ ชิโนพฺรวิ;
ตสฺมึ อปิ สมาเสน, กิฺจิมตฺตํ ภณามหํ.
ปาราชิกกถา
ฉนฺทโส เมถุนํ ธมฺมํ, ปฏิเสเวยฺย ยา ปน;
โหติ ปาราชิกา นาม, สมณี สา ปวุจฺจติ.
มนุสฺสปุริสาทีนํ, นวนฺนํ ยสฺส กสฺสจิ;
สชีวสฺสาปฺยชีวสฺส, สนฺถตํ วา อสนฺถตํ.
อตฺตโน ติวิเธ มคฺเค, เยภุยฺยกฺขายิตาทิกํ;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺตี, อลฺโลกาเส ปราชิตา.
อิโต ปรมวตฺวาว, สาธารณวินิจฺฉยํ;
อสาธารณเมวาหํ, ภณิสฺสามิ สมาสโต.
อธกฺขกํ สรีรกํ, ยทุพฺภชาณุมณฺฑลํ;
สรีรเกน เจ เตน, ผุเสยฺย ภิกฺขุนี ปน.
อวสฺสุตสฺสาวสฺสุตา, มนุสฺสปุคฺคลสฺส ยา;
สรีรมสฺส เตน วา, ผุฏฺา ปาราชิกา สิยา.
กปฺปรสฺส ปนุทฺธมฺปิ, คหิตํ อุพฺภชาณุนา;
ยถาวุตฺตปฺปกาเรน, กาเยนาเนน อตฺตโน.
ปุริสสฺส ตถา กาย- ปฏิพทฺธํ ผุสนฺติยา;
ตถา ยถาปริจฺฉินฺน- กายพทฺเธน อตฺตโน.
อวเสเสน วา ตสฺส, กายํ กาเยน อตฺตโน;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺสา, ปโยเค ปุริสสฺส จ.
ยกฺขเปตติรจฺฉาน- ปณฺฑกานํ ¶ ¶ อธกฺขกํ;
อุพฺภชาณุํ ตเถวสฺสา, อุภโตวสฺสเว สติ.
เอกโตวสฺสเว จาปิ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อวเสเส จ สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มณฺฑลํ ปน ยํ อิธ;
กปฺปรสฺส จ เหฏฺาปิ, คตํ เอตฺเถว สงฺคหํ.
เกลายติ สเจ ภิกฺขุ, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา ปน;
อุภินฺนํ กายสํสคฺค-ราเค สติ หิ ภิกฺขุโน.
โหติ สงฺฆาทิเสโสว, นาโส ภิกฺขุนิยา สิยา;
กายสํสคฺคราโค จ, สเจ ภิกฺขุนิยา สิยา.
ภิกฺขุโน เมถุโน ราโค, เคหเปมมฺปิ วา ภเว;
ตสฺสา ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
อุภินฺนํ เมถุเน ราเค, เคหเปเมปิ วา สติ;
อวิเสเสน นิทฺทิฏฺํ, อุภินฺนํ ทุกฺกฏํ ปน.
ยสฺส ยตฺถ มโนสุทฺธํ, ตสฺส ตตฺถ น โทสตา;
อุภินฺนมฺปิ อนาปตฺติ, อุภินฺนํ จิตฺตสุทฺธิยา.
กายสํสคฺคราเคน, ภินฺทิตฺวา ปมํ ปน;
ปจฺฉา ทูเสติ เจ เนว, โหติ ภิกฺขุนิทูสโก.
อถ ภิกฺขุนิยา ผุฏฺโ, สาทิยนฺโตว เจตสา;
นิจฺจโล โหติ เจ ภิกฺขุ, น โหตาปตฺติ ภิกฺขุโน.
ภิกฺขุนี ภิกฺขุนา ผุฏฺา, สเจ โหติปิ นิจฺจลา;
อธิวาเสติ สมฺผสฺสํ, ตสฺสา ปาราชิกํ สิยา.
ตถา ถุลฺลจฺจยํ เขตฺเต, ทุกฺกฏฺจ วินิทฺทิเส;
วุตฺตตฺตา ‘‘กายสํสคฺคํ, สาทิเยยฺยา’’ติ สตฺถุนา.
ตสฺสา กฺริยสมุฏฺานํ, เอวํ สติ น ทิสฺสติ;
อิทํ ตพฺพหุเลเนว, นเยน ปริทีปิตํ.
อนาปตฺติ ¶ อสฺจิจฺจ, อชานิตฺวามสนฺติยา;
สติ อามสเน ตสฺสา, ผสฺสํ วาสาทิยนฺติยา.
เวทนฏฺฏาย ¶ วา ขิตฺต-จิตฺตายุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
อุพฺภชาณุมณฺฑลกถา.
ปาราชิกตฺตํ ชานนฺติ, สลิงฺเค ตุ ิตาย หิ;
‘‘น กสฺสจิ ปรสฺสาหํ, อาโรเจสฺสามิ ทานิ’’ติ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, สา จ ปาราชิกา สิยา;
อยํ วชฺชปฏิจฺฉาทิ- นามิกา ปน นามโต.
เสสํ สปฺปาณวคฺคสฺมึ, ทุฏฺุลฺเลน สมํ นเย;
วิเสโส ตตฺร ปาจิตฺติ, อิธ ปาราชิกํ สิยา.
วชฺชปฏิจฺฉาทิกถา.
สงฺเฆนุกฺขิตฺตโก ภิกฺขุ, ิโต อุกฺเขปเน ปน;
ยํทิฏฺิโก จ โส ตสฺสา, ทิฏฺิยา คหเณน ตํ.
อนุวตฺเตยฺย ยา ภิกฺขุํ, ภิกฺขุนี สา วิสุมฺปิ จ;
สงฺฆมชฺเฌปิ อฺาหิ, วุจฺจมานา ตเถว จ.
อจชนฺตีว ตํ วตฺถุํ, คเหตฺวา ยทิ ติฏฺติ;
ตสฺส กมฺมสฺส โอสาเน, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา.
โหติ ปาราชิกาปนฺนา, โหตาสากิยธีตรา;
ปุน อปฺปฏิสนฺเธยา, ทฺวิธา ภินฺนา สิลา วิย.
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, นิทฺทิฏฺํ ติกทุกฺกฏํ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, วุตฺตา สมนุภาสเน.
อุกฺขิตฺตานุวตฺติกกถา.
อปาราชิกเขตฺตสฺส ¶ , คหณํ ยสฺส กสฺสจิ;
องฺคสฺส ปน ตํ หตฺถ-คฺคหณนฺติ ปวุจฺจติ.
ปารุตสฺส นิวตฺถสฺส, คหณํ ยสฺส กสฺสจิ;
เอตํ สงฺฆาฏิยา กณฺณ-คฺคหณนฺติ ปวุจฺจติ.
กายสํสคฺคสงฺขาต-อสทฺธมฺมสฺส ¶ การณา;
ภิกฺขุนี หตฺถปาสสฺมึ, ติฏฺเยฺย ปุริสสฺส วา.
สลฺลเปยฺย ตถา ตตฺถ, ตฺวา ตุ ปุริเสน วา;
สงฺเกตํ วาปิ คจฺเฉยฺย, อิจฺเฉยฺยา คมนสฺส วา.
ตทตฺถาย ปฏิจฺฉนฺน-ฏฺานฺจ ปวิเสยฺย วา;
อุปสํหเรยฺย กายํ วา, หตฺถปาเส ิตา ปน.
อยมสฺสมณี โหติ, วินฏฺา อฏฺวตฺถุกา;
อภพฺพา ปุนรุฬฺหาย, ฉินฺโน ตาโลว มตฺถเก.
อนุโลเมน วา วตฺถุํ, ปฏิโลเมน วา จุตา;
อฏฺมํ ปริปูเรนฺตี, ตเถกนฺตริกาย วา.
อถาทิโต ปเนกํ วา, ทฺเว วา ตีณิปิ สตฺต วา;
สตกฺขตฺตุมฺปิ ปูเรนฺตี, เนว ปาราชิกา สิยา.
อาปตฺติโย ปนาปนฺนา, เทเสตฺวา ตาหิ มุจฺจติ;
ธุรนิกฺเขปนํ กตฺวา, เทสิตา คณนูปิกา.
น โหตาปตฺติยา องฺคํ, สอุสฺสาหาย เทสิตา;
เทสนาคณนํ เนติ, เทสิตาปิ อเทสิตา.
อนาปตฺติ อสฺจิจฺจ, อชานิตฺวา กโรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
‘‘อสทฺธมฺโม’’ติ นาเมตฺถ, กายสํสคฺคนามโก;
อยมุทฺทิสิโต อตฺโถ, สพฺพอฏฺกถาสุปิ.
วิฺู ¶ ปฏิพโล กาย-สํสคฺคํ ปฏิปชฺชิตุํ;
กายสํสคฺคภาเว ตุ, สาธกํ วจนํ อิทํ.
อฏฺวตฺถุกกถา.
อวสฺสุตา ปฏิจฺฉาที, อุกฺขิตฺตา อฏฺวตฺถุกา;
อสาธารณปฺตฺตา, จตสฺโสว มเหสินา.
ปาราชิกกถา นิฏฺิตา.
สงฺฆาทิเสสกถา
ยา ¶ ปน ภิกฺขุนี อุสฺสยวาทา;
อฏฺฏกรี มุขรี วิหเรยฺย;
เยน เกนจิ นเรนิธ สทฺธึ;
สา ครุกํ กิร โทสมุเปติ.
สกฺขึ วาปิ สหายํ วา, ปริเยสติ ทุกฺกฏํ;
ปเท ปเท ตถา อฏฺฏํ, กาตุํ คจฺฉนฺติยาปิ จ.
อาโรเจติ สเจ ปุพฺพํ, ภิกฺขุนี อตฺตโน กถํ;
ทิสฺวา โวหาริกํ ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อาโรเจติ สเจ ปจฺฉา, อิตโร อตฺตโน กถํ;
โหติ ภิกฺขุนิยา ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมนนฺตรํ.
อาโรเจติตโร ปุพฺพํ, สเจ โส อตฺตโน กถํ;
ปจฺฉา ภิกฺขุนี เจ ปุพฺพ-สทิโสว วินิจฺฉโย.
‘‘อาโรเจหี’’ติ วุตฺตา เจ, ‘‘กถํ ตว มมาปิ จ’’;
อาโรเจตุ ยถากามํ, ปเม ทุกฺกฏํ สิยา.
ทุติยาโรจเน ¶ ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อุปาสเกน วุตฺเตปิ, อยเมว วินิจฺฉโย.
อาโรจิตกถํ สุตฺวา, อุภินฺนมฺปิ ยถา ตถา;
วินิจฺฉเย กเต เตหิ, อฏฺเฏ ปน จ นิฏฺิเต.
อฏฺฏสฺส ปริโยสาเน, ชเย ภิกฺขุนิยา ปน;
ปราชเยปิ วา ตสฺสา, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
ทูตํ วาปิ ปหิณิตฺวา, อาคนฺตฺวาน สยมฺปิ วา;
ปจฺจตฺถิกมนุสฺเสหิ, อากฑฺฒียติ ยา ปน.
อาราเม ปน อฺเหิ, อนาจารํ กตํ สเจ;
อโนทิสฺส ปรํ กิฺจิ, รกฺขํ ยาจติ ตตฺถ ยา.
ยาย ¶ กิฺจิ อวุตฺตาว, ธมฺมฏฺา สยเมว ตุ;
สุตฺวา ตํ อฺโต อฏฺฏํ, นิฏฺาเปนฺติ สเจ ปน.
ตสฺสา, อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
กถิเนน สมุฏฺานํ, ตุลฺยํ สกิริยํ อิทํ.
อฏฺฏการิกถา.
ชานนฺตี ภิกฺขุนี โจรึ, วชฺฌํ วิทิตเมว ยา;
สงฺฆํ อนปโลเกตฺวา, ราชานํ คณเมว วา.
วุฏฺาเปยฺย วินา กปฺปํ, โจริวุฏฺาปนํ ปน;
สงฺฆาทิเสสมาปตฺติ-มาปนฺนา นาม โหติ สา.
ปฺจมาสคฺฆนํ ยาย, หริตํ ปรสนฺตกํ;
อติเรกคฺฆนํ วาปิ, อยํ ‘‘โจรี’’ติ วุจฺจติ.
ภิกฺขุนีสุ ปนฺาสุ, ติตฺถิเยสุปิ วา ตถา;
ยา ปพฺพชิตปุพฺพา สา, อยํ ‘‘กปฺปา’’ติ วุจฺจติ.
วุฏฺาเปติ ¶ จ ยา โจรึ, เปตฺวา กปฺปเมวิทํ;
สเจ อาจรินึ ปตฺตํ, จีวรํ ปริเยสติ.
สมฺมนฺนติ จ สีมํ วา, ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตฺติยา ทุกฺกฏํ ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ จ ทฺวยํ.
ถุลฺลจฺจยสฺส, กมฺมนฺเต, ครุกํ นิทฺทิเส พุโธ;
คโณ อาจรินี เจว, น จ มุจฺจติ ทุกฺกฏํ.
อนาปตฺติ อชานนฺตี, วุฏฺาเปติ, ตเถว จ;
กปฺปํ วา อปโลเกตฺวา, ตสฺสา อุมฺมตฺติกาย วา.
โจริวุฏฺาปนํ นาม, ชายเต วาจจิตฺตโต;
กายวาจาทิโต เจว, สจิตฺตฺจ กฺริยากฺริยํ.
โจริวุฏฺาปนกถา.
คามนฺตรํ นทีปารํ, คจฺเฉยฺเยกาว ยา สเจ;
โอหีเยยฺย คณมฺหา วา, รตฺตึ วิปฺปวเสยฺย วา.
ปมาปตฺติกํ ¶ ธมฺมํ, สาปนฺนา ครุกํ สิยา;
สกคามา อนาปตฺติ, าตพฺพา นิกฺขมนฺติยา.
นิกฺขมิตฺวา ตโต อฺํ, คามํ คจฺฉนฺติยา ปน;
ทุกฺกฏํ ปทวาเรน, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
เอเกน ปทวาเรน, คามสฺส อิตรสฺส จ;
ปริกฺเขเป อติกฺกนฺเต, อุปจาโรกฺกเมปิ วา.
ถุลฺลจฺจยํ อติกฺกนฺเต, โอกฺกนฺเต ทุติเยน ตุ;
ปาเทน ครุกาปตฺติ, โหติ ภิกฺขุนิยา ปน.
นิกฺขมิตฺวา สเจ ปจฺฉา, สกํ คามํ วิสนฺติยา;
อยเมว นโย เยฺโย, วติจฺฉิทฺเทน วา ตถา.
ปากาเรน ¶ วิหารสฺส, ภูมึ ตุ ปวิสนฺติยา;
กปฺปิยนฺติ ปวิฏฺตฺตา, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
ภิกฺขุนีนํ วิหารสฺส, ภูมิ ตาสํ ตุ กปฺปิยา;
โหติ ภิกฺขุวิหารสฺส, ภูมิ ตาสมกปฺปิยา.
หตฺถิอสฺสรถาทีหิ, อิทฺธิยา วา วิสนฺติยา;
อนาปตฺติ สิยาปตฺติ, ปทสา คมเน ปน.
ยํ กิฺจิ สกคามํ วา, ปรคามมฺปิ วา ตถา;
พหิคาเม ปน ตฺวา, อาปตฺติ ปวิสนฺติยา.
ลกฺขเณนุปปนฺนาย, นทิยา ทุติยํ วินา;
ปารํ คจฺฉติ ยา ตีรํ, ตสฺสา สมณิยา ปน.
ปมํ อุทฺธริตฺวาน, ปาทํ ตีเร เปนฺติยา;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ทุติยาติกฺกเม ครุ.
อนฺตรนทิยํเยว, สทฺธึ ทุติยิกาย หิ;
ภณฺฑิตฺวา โอริมํ ตีรํ, ตถา ปจฺจุตฺตรนฺติยา.
อิทฺธิยา เสตุนา นาวา-ยานรชฺชูหิ วา ปน;
เอวมฺปิ จ ปรํ ตีรํ, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
นฺหายิตุํ ปิวิตุํ วาปิ, โอติณฺณาถ นทึ ปุน;
ปทสาโวริมํ ตีรํ, ปจฺจุตฺตรติ วฏฺฏติ.
ปทสา ¶ โอตริตฺวาน, นทึ อุตฺตรเณ ปน;
อาโรหิตฺวา ตถา เสตุํ, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
เสตุนา อุปคนฺตฺวา วา, ยานากาเสหิ วา สเจ;
ยาติ อุตฺตรเณ กาเล, ปทสา ครุกํ ผุเส.
นทิยา ปาริมํ ตีรํ, อิโต โอริมตีรโต;
อุลฺลงฺฆิตฺวาน เวเคน, อนาปตฺตุตฺตรนฺติยา.
ปิฏฺิยํ วา นิสีทิตฺวา, ขนฺเธ วา อุตฺตรนฺติยา;
หตฺถสงฺฆาตเน วาปิ, ทุสฺสยาเนปิ วฏฺฏติ.
‘‘ปุเรรุโณทยาเยว ¶ , ปาสํ ทุติยิกาย หิ;
คมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ, วินา ภิกฺขุนิยา ปน.
เอกคพฺเภปิ วา หตฺถ-ปาสํ ทุติยิกาย หิ;
อติกฺกมฺม สิยาปตฺติ, อรุณํ อุฏฺเปนฺติยา.
‘‘คมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ, กตฺวา คจฺฉนฺติยา ปน;
น โทโส ทุติยา ปาสํ, อุฏฺเติ อรุณํ สเจ.
อินฺทขีลมติกฺกมฺม, อรฺํ เอตฺถ ทีปิตํ;
คามโต พหิ นิกฺขมฺม, ตสฺสา ทุติยิกาย ตุ.
ทสฺสนสฺสุปจารํ ตุ, ชานิตฺวา วิชหนฺติยา;
โหติ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ชหิเต ครุกํ สิยา.
สาณิปาการปาการ-ตรุอนฺตริเต ปน;
สวนสฺสุปจาเรปิ, สติ อาปตฺติ โหติ หิ.
อชฺโฌกาเส ตุ ทูเรปิ, ทสฺสนสฺสุปจารตา;
โหติ, เอตฺถ กถํ ธมฺม-สวนาโรจเน วิย.
มคฺคมูฬฺหสฺส สทฺเทน, วิย กูชนฺติยา ปน;
‘‘อยฺเย’’ติ ตสฺสา สทฺทสฺส, สวนาติกฺกเมปิ จ.
โหติ, ภิกฺขุนิยาปตฺติ, ครุกา เอวรูปเก;
เอตฺถ ภิกฺขุนี เอกาปิ, คณาเยวาติ วุจฺจติ.
โอหียิตฺวาถ คจฺฉนฺตี, ‘‘ปาปุณิสฺสามิ ทานิหํ’’;
อิจฺเจวํ ตุ สอุสฺสาหา, อนุพนฺธติ วฏฺฏติ.
ทฺวินฺนํ ¶ มคฺคํ คจฺฉนฺตีนํ, เอกา คนฺตุํ โน สกฺโกติ;
อุสฺสาหสฺสจฺเฉทํ กตฺวา, โอหีนา เจ ตสฺสาปตฺติ.
อิตราปิ สเจ ยาติ, ‘‘โอหียตุ อย’’นฺติ จ;
โหติ ตสฺสาปิ อาปตฺติ, สอุสฺสาหา น โหติ เจ.
คจฺฉนฺตีสุ ตถา ทฺวีสุ, ปุริมา ยาติ เอกกํ;
อฺํ ปน สเจ มคฺคํ, ปจฺฉิมาปิ จ คณฺหติ.
เอกิสฺสา ¶ ปน ปกฺกนฺต-ฏฺาเน ติฏฺติ เจตรา;
ตสฺมา ตตฺถ อุภินฺนมฺปิ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
อรุณุคฺคมนา ปุพฺเพ, นิกฺขมิตฺวา สคามโต;
อรุณุคฺคมเน กาเล, คามนฺตรคตาย หิ.
อติกฺกมนฺติยา ปารํ, นทิยา ทุติยิกํ วินา;
อาปตฺติโย จตสฺโสปิ, โหนฺติ เอกกฺขเณ ปน.
ปกฺกนฺตา วาปิ วิพฺภนฺตา, ยาตา เปตานํ โลกํ วา;
ปกฺขสงฺกนฺตา วา นฏฺา, สทฺธึ ยาตา สา เจ โหติ.
คามนฺตโรกฺกมาทีนิ, จตฺตาริปิ กโรนฺติยา;
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, เอวํ อุมฺมตฺติกายปิ.
รตฺติยํ วิปฺปวาสํ ตุ, หตฺถปาโสว รกฺขติ;
อคามเก อรฺเ ตุ, คณา โอหียนํ มตํ.
สกคาเม ยถากามํ, ทิวา จ วิจรนฺติยา;
จตฺตาโรปิ จ สงฺฆาทิ-เสสา ตสฺสา น วิชฺชเร.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
สจิตฺตํ กายกมฺมฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
คามนฺตรคมนกถา.
สีมาสมฺมุติยา เจว, คณสฺส ปริเยสเน;
ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยา ทุเว.
กมฺมสฺส ปริโยสาเน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
ติกสงฺฆาทิเสสํ ตุ, อธมฺเม ติกทุกฺกฏํ.
ปุจฺฉิตฺวา ¶ การกํ สงฺฆํ, ฉนฺทํ ทตฺวา คณสฺส วา;
วตฺเต วา ปน วตฺตนฺตึ, อสนฺเต การเกปิ วา.
ภิกฺขุนึ ¶ ปน อุกฺขิตฺตํ, ยา โอสาเรติ ภิกฺขุนี;
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
สงฺฆเภทสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ วุตฺตํ, อยเมว วิเสสตา.
จตุตฺถํ.
สยํ อวสฺสุตา ตถา, อวสฺสุตสฺส หตฺถโต;
มนุสฺสปุคฺคลสฺส เจ, ยเทว กิฺจิ คณฺหติ.
อามิสํ, คหเณ ตสฺสา;
ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อชฺโฌหาเรสุ สงฺฆาทิ-;
เสสา โหนฺติ ปโยคโต.
เอกโตวสฺสุเต กิฺจิ, ปฏิคฺคณฺหติ, ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหารปฺปโยเคสุ, ถุลฺลจฺจยจโย สิยา.
ยกฺขเปตติรจฺฉาน-ปณฺฑกานฺจ หตฺถโต;
มนุสฺสวิคฺคหานมฺปิ, อุภโตวสฺสุเต ตถา.
เอกโตวสฺสุเต เอตฺถ, อุทเก ทนฺตกฏฺเก;
คหเณ ปริโภเค จ, สพฺพตฺถาปิ จ ทุกฺกฏํ.
อุภยาวสฺสุตาภาเว, น โทโส ยทิ คณฺหติ;
‘‘อวสฺสุโต น จาย’’นฺติ, ตฺวา คณฺหติ ยา ปน.
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ปฺจมํ.
อุยฺโยชเน ปเนกิสฺสา, อิตริสฺสา ปฏิคฺคเห;
ทุกฺกฏานิ จ โภเคสุ, ถุลฺลจฺจยคโณ สิยา.
โภชนสฺสาวสานสฺมึ ¶ ¶ , โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
ยกฺขาทีนํ จตุนฺนมฺปิ, ตเถว ปุริสสฺส จ.
ทนฺตกฏฺุทกานฺจ, คหณุยฺโยชเน ปน;
เตสฺจ ปริโภเคปิ, ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตํ.
ยกฺขาทีนํ ตุ เสสสฺส, คหณุยฺโยชเน ปน;
โภเค จ ทุกฺกฏํ, ภุตฺเต, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
‘‘นาวสฺสุโต’’ติ ตฺวา วา, กุปิตา วา น คณฺหติ;
กุลานุทฺทยตา วาปิ, อุยฺโยเชติ จ ยา ปน.
ตสฺสา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ฉฏฺํ.
สตฺตมํ อฏฺมํ สงฺฆ-เภเทน สทิสํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
สตฺตมฏฺมานิ.
นวเม ทสเม วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
อนนฺตรสมาเยว, สมุฏฺานาทโย นยา.
นวมทสมานิ.
ทุฏฺโทสทฺวเยนาปิ, สฺจริตฺเตน เตน ฉ;
ยาวตติยกา อฏฺ, จตฺตาริ จ อิโต ตโต.
สงฺฆาทิเสสกถา.
นิสฺสคฺคิยกถา
อธิฏฺานูปคํ ¶ ¶ ปตฺตํ, อนธิฏฺาย ภิกฺขุนี;
วิกปฺปนมกตฺวา วา, เอกาหมฺปิ เปยฺย เจ.
อรุณุคฺคมเนเนว, สทฺธึ ภิกฺขุนิยา สิยา;
ตสฺสา นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปตฺตสนฺนิธิการณา.
เสโส ปน กถามคฺโค, ปตฺตสิกฺขาปเท อิธ;
สพฺโพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโย.
ทสาหาติกฺกเม ตตฺถ, เอกาหาติกฺกเม อิธ;
ตสฺสิมสฺส อุภินฺนมฺปิ, อยเมว วิเสสตา.
ปมํ.
อกาเล จีวรํ ทินฺนํ, ทินฺนํ กาเลปิ เกนจิ;
อาทิสฺส ปน ‘‘สมฺปตฺตา, ภาเชนฺตู’’ติ นิยามิตํ.
อกาลจีวรํ ‘‘กาล-จีวร’’นฺติ สเจ ปน;
ภาชาเปยฺย จ ยา ตสฺสา, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
อตฺตนา ปฏิลทฺธํ ยํ, ตํ ตุ นิสฺสคฺคิยํ ภเว;
ลภิตฺวา ปน นิสฺสฏฺํ, ยถาทาเน นิโยชเย.
กตฺวา วินยกมฺมํ ตุ, ปฏิลทฺธมฺปิ ตํ ปุน;
ตสฺส จายมธิปฺปาโย, เสวิตุํ น จ วฏฺฏติ.
อกาลวตฺถสฺาย, ทุกฺกฏํ กาลจีวเร;
อุภยตฺถปิ นิทฺทิฏฺํ, ตถา เวมติกายปิ.
กาลจีวรสฺาย, จีวเร อุภยตฺถปิ;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, ติสมุฏฺานตา มตา.
ทุติยํ.
จีวเรสุปิ ¶ พนฺธิตฺวา, ปิเตสุ พหูสฺวปิ;
เอกาเยว สิยาปตฺติ, อจฺฉินฺทติ สเจ สยํ.
ตถาจฺฉินฺทาปเน ¶ เอกา, เอกายาณตฺติยา ภเว;
อิตเรสุ จ วตฺถูนํ, ปโยคสฺส วสา สิยา.
ติกปาจิตฺติ อฺสฺมึ, ปริกฺขาเร ตุ ทุกฺกฏํ;
ติกทุกฺกฏมุทฺทิฏฺํ, อิตริสฺสา ตุ จีวเร.
ตาย วา ทียมานํ ตุ, ตสฺสา วิสฺสาสเมว วา;
คณฺหนฺติยา อนาปตฺติ, ติสมุฏฺานตา มตา.
ตติยํ.
วิฺาเปตฺวา สเจ อฺํ, ตทฺํ วิฺาเปนฺติยา;
วิฺตฺติทุกฺกฏํ ตสฺสา, ลาภา นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อนฺเ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อนฺเนฺสฺาย, อปฺปโหนฺเตปิ วา ปุน.
ตสฺมึ ตฺเว วา อฺํ, อฺเนตฺเถปิ วา สติ;
อานิสํสฺจ ทสฺเสตฺวา, ตทฺํ วิฺาเปนฺติยา.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺติกายปิ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
จตุตฺถํ.
อฺํ เจตาเปตฺวา ปุพฺพํ, ปจฺฉา อฺํ เจตาเปยฺย;
เอวํ สฺายฺํ ธฺํ, มยฺหํ อาเนตฺวา เทตีติ.
เจตาปนปโยเคน, มูลฏฺาย หิ ทุกฺกฏํ;
ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ โหติ, เตน จฺเน วาภตํ.
เสสํ ¶ อนนฺตเรเนว, สทิสนฺติ วินิทฺทิเส;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
ปฺจมํ.
อฺทตฺถาย ทินฺเนน, ปริกฺขาเรน ยา ปน;
เจตาเปยฺย สเจ อฺํ, สงฺฆิเกนิธ ภิกฺขุนี.
ปโยเค ¶ ทุกฺกฏํ, ลาเภ, ตสฺสา นิสฺสคฺคิยํ สิยา;
อนฺทตฺถิเก เอตฺถ, นิทฺทิฏฺํ ทฺวิกทุกฺกฏํ.
เสสกํ อฺทตฺถาย, อนาปตฺตุปเนนฺติยา;
ปุจฺฉิตฺวา สามิเก วาปฺยา-ปทาสุมฺมตฺติกาย วา.
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา;
สตฺตมํ ฉฏฺสทิสํ, สยํ ยาจิตกํ วินา.
ฉฏฺสตฺตมานิ.
อฏฺเม นวเม วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
‘‘มหาชนิกสฺาจิ-เกนา’’ติ ปทตาธิกา.
ทสเมปิ กถา สพฺพา, อนนฺตรสมา มตา;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ.
อฏฺมนวมทสมานิ.
ปโม วคฺโค.
อติเรกจตุกฺกํสํ, ครุปาวุรณํ ปน;
เจตาเปยฺย สเจ ตสฺสา, จตุสจฺจปฺปกาสินา.
ปโยเค ¶ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ มตํ;
กหาปณจตุกฺกํ ตุ, กํโส นาม ปวุจฺจติ.
อูนเก ตุ จตุกฺกํเส, อุทฺทิฏฺํ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อนาปตฺติ จตุกฺกํส-ปรมํ ครุกํ ปน.
เจตาเปติ ตทูนํ วา, าตกานฺจ สนฺตเก;
อฺสฺสตฺถาย วา อตฺต-ธเนนุมฺมตฺติกาย วา.
เจตาเปนฺตํ มหคฺฆํ ยา, เจตาเปตปฺปเมว วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
เอกาทสมํ.
ลหุปาวุรณํ ¶ อฑฺฒ- เตยฺยกํสคฺฆนํ ปน;
ตโต เจ อุตฺตรึ ยํ ตุ, เจตาเปติ หิ ภิกฺขุนี.
ตสฺสา นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา;
อนนฺตรสมํ เสสํ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
ทฺวาทสมํ.
สาธารณานิ เสสานิ, ตานิ อฏฺารสาปิ จ;
อิมานิ ทฺวาทเสวาปิ, สมตึเสว โหนฺติ หิ.
นิสฺสคฺคิยกถา.
ปาจิตฺติยกถา
ลสุณํ ภณฺฑิกํ วุตฺตํ, น เอกทฺวิติมิฺชกํ;
อามกํ มาคธํเยว, ‘‘ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหติ.
คหเณ ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ยทิ ขาทติ;
อชฺโฌหารวเสเนว, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย.
ทฺเว ¶ ตโย ภณฺฑิเก สทฺธึ, สงฺขาทิตฺวา สเจ ปน;
อชฺโฌหรติ ยา ตสฺสา, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภินฺทิตฺวา ตตฺถ เอเกกํ, มิฺชํ ขาทนฺติยา ปน;
มิฺชานํ คณนายสฺสา, ปาจิตฺติคณนา สิยา.
ปลณฺฑุโก ภฺชนโก, หริโต จาปโลปิ จ;
ลสุณา ปน จตฺตาโร, วฏฺฏนฺเตว สภาวโต.
ปลณฺฑุโก ปณฺฑุวณฺโณ, ภฺชโน โลหิโตปิ จ;
หริโต หริตวณฺโณ, จาปโล เสตโกปิ จ.
เอกา มิฺชา ปลณฺฑุสฺส, ภฺชนสฺส ทุเว สิยุํ;
ติสฺโส หริตกสฺสาปิ, จาปโล โหตฺยมิฺชโก.
สูปมํสาทิสํปาเก ¶ , สาฬวุตฺตริภงฺคเก;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, สมุฏฺาเนฬกูปมํ.
ปมํ.
สมฺพาเธ อุปกจฺเฉสุ, มุตฺตสฺส กรเณปิ วา;
เอกโลมมฺปิ ปาจิตฺติ, สํหราเปนฺติยา สิยา.
พหุเกปิ ตถา โลเม, สํหราเปนฺติยา ปน;
ปโยคคณนายสฺสา, น โลมคณนาย หิ.
น โทโส สติ อาพาเธ, โลมเก สํหรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย มคฺค- สํวิธานสมา มตา.
ทุติยํ.
โหติ อนฺตมโส มุตฺต-กรณสฺส ตลฆาตเน;
เกสเรนาปิ ราเคน, ปาจิตฺติ ปทุมสฺส วา.
คณฺฑํ ¶ ตตฺถ วณํ วาปิ, น โทโส ปหรนฺติยา;
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา.
ตติยํ.
ยา ปนุปฺปลปตฺตมฺปิ, พฺยฺชเน ภิกฺขุนตฺตโน;
กามราคปเรตา ตุ, ปเวเสติ น วฏฺฏติ.
อิทํ วตฺถุวเสเนว, วุตฺตํ ตุ ชตุมฏฺกํ;
ทณฺฑเมลาฬุกํ วาปิ, มุตฺตสฺส กรเณ ปน.
สมฺผสฺสํ สาทิยนฺติยา, ปเวเสติ สเจ ปน;
ปเวสาเปติ วา ตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาพาธปจฺจยา โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺติกาย วา;
ตลฆาตกตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
จตุตฺถํ.
องฺคุลีนํ ¶ ปน ทฺวินฺนํ, อคฺคปพฺพทฺวยาธิกํ;
ปาจิตฺติยํ ปเวเสตฺวา, ทกสุทฺธึ กโรนฺติยา.
เอกิสฺสางฺคุลิยา ตีณิ, ปพฺพานิ ปน ทีฆโต;
ปาจิตฺติยํ ภเว สุทฺธึ, ปเวเสตฺวาทิยนฺติยา.
จตุนฺนํ วาปิ ติสฺสนฺนํ, เอกปพฺพมฺปิ ยา ปน;
วิตฺถารโต ปเวเสติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
อิติ สพฺพปฺปกาเรน, มหาปจฺจริยา ปน;
อภิพฺยตฺตตรํ กตฺวา, อยมตฺโถ วิภาวิโต.
โทโส ทฺวงฺคุลปพฺเพ วา, นตฺถิ อาพาธการณา;
อธิกมฺปิ ปเวเสตฺวา, ทกสุทฺธึ กโรนฺติยา.
ตถา ¶ อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตลฆาตสมา มตา.
ปฺจมํ.
ภฺุชโต ปน ภิกฺขุสฺส, ปานียํ วา วิธูปนํ;
คเหตฺวา อุปติฏฺเยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
คหิตา อุทเกเนว, ขีรตกฺกาทโย รสา;
‘‘พีชนี’’ติ จ ยา กาจิ, วตฺถโกณาทิ วุจฺจติ.
หตฺถปาเส อิธฏฺาน-ปจฺจยาปตฺติ ทีปิตา;
ปหารปจฺจยา วุตฺตํ, ขนฺธเก ทุกฺกฏํ วิสุํ.
หตฺถปาสํ ชหิตฺวา วา, อุปติฏฺนฺติยา ปน;
ขาทโต ขาทนํ วาปิ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น โทโส เทติ ทาเปติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ.
ฉฏฺํ.
วิฺตฺวา อามกํ ธฺํ, ภชฺชิตฺวา ยทิ ภิกฺขุนี;
โกฏฺเฏตฺวา จ ปจิตฺวา จ, ปาจิตฺติ ปริภฺุชติ.
น ¶ เกวลํ ตุ ธฺานํ, คหเณเยว ทุกฺกฏํ;
หรเณปิ จ ธฺานํ, ตถา สุกฺขาปเน ปน.
ภชฺชนตฺถาย ธฺานํ, กปลฺลุทฺธนสชฺชเน;
อคฺคิสฺส กรเณ ทพฺพิ-สชฺชเน จ, กปลฺลเก.
ธฺปกฺขิปเน ตตฺถ, ทพฺพิยา ฆฏฺฏโกฏฺฏเน;
ปปฺโผฏนาทิเก สพฺพ-ปโยเค ทุกฺกฏํ ภเว.
โภชนฺเจว ¶ วิฺตฺติ, ปมาณํ อิทเมตฺถ หิ;
วิฺตฺวา วา สยํ ตสฺมา, ภชฺชนาทีนิ อฺโต.
วิฺาเปตฺวา ปนฺาย, ภชฺชนาทีนิ วา สยํ;
การาเปตฺวาปิ กตฺวา วา, อชฺโฌหรติ ยา ปน.
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ตสฺสา ปาจิตฺติโย สิยุํ;
มาตรํ วาปิ ยาจิตฺวา, ปาจิตฺติ ปริภฺุชติ.
ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา, การาเปตฺวาปิ วา ปน;
อวิฺตฺติ สยํ ลทฺธํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชติ.
วิฺตฺติยา ปนฺาย, ลทฺธํ ตาย สยมฺปิ วา;
การาเปตฺวาปิ กตฺวา วา, ตถา อชฺโฌหรนฺติยา.
เสทกมฺมาทิอตฺถาย, ธฺวิฺตฺติยา ปน;
เปตฺวา สตฺต ธฺานิ, เสสวิฺตฺติยาปิ จ.
อนาปตฺตีติ าตพฺพํ, ตถา อุมฺมตฺติกาย จ;
าตกานมฺปิ ธฺํ ตุ, อามกํ น จ วฏฺฏติ.
วินา วิฺตฺติยา ลทฺธํ, นวกมฺเมสุ วฏฺฏติ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อทฺธานสทิสา มตา.
สตฺตมํ.
อุจฺจารํ วาปิ ปสฺสาวํ, สงฺการํ วา วิฆาสกํ;
ฉฑฺเฑยฺย วา ติโรกุฏฺเฏ, ฉฑฺฑาเปยฺย ปเรหิ วา.
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ปากาเรปิ อยํ นโย;
ฉฑฺเฑนฺติยา ปเนเกก-มเนกาปตฺติ ทีปิตา.
เอตานิ ¶ ปน วตฺถูนิ, จตฺตาริ สกลานิปิ;
เอเกเนว ปโยเคน, เอกา ฉฑฺเฑนฺติยา สิยา.
อาณตฺติยมฺปิ ¶ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
ฉฑฺฑเน ทนฺตกฏฺสฺส, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
สพฺพตฺถ ปน ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
อวลฺเชปิ วา าเน, โอโลเกตฺวาปิ วา ปน.
ฉฑฺเฑนฺติยา อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ, กฺริยากฺริยมิทํ สิยา.
อฏฺมํ.
เขตฺเต วา นาฬิเกราทิ-อาราเม วาปิ ยา ปน;
โรปิเม หริตฏฺาเน, ยตฺถ กตฺถจิ ภิกฺขุนี.
ตานิ จตฺตาริ วตฺถูนิ, สเจ ฉฑฺเฑติ วา สยํ;
ฉฑฺฑาเปติ ตถา วุตฺต-นโย อาปตฺตินิจฺฉโย.
ภฺุชมานา นิสีทิตฺวา, เขตฺเต ตุ หริเต ตถา;
อุจฺฉุอาทีนิ ขาทนฺตี, คจฺฉนฺตี ปน ตตฺถ ยา.
ฉฑฺเฑติ ยทิ อุจฺฉิฏฺํ, อุทกํ จลกานิ วา;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
ฉฑฺเฑนฺติยา สิยาปตฺติ, าเน อนฺตมโส ชลํ;
ปิวิตฺวา มตฺถกจฺฉินฺนํ, นาฬิเกรมฺปิ ตาทิเส.
กสิเต ตุ ปนฏฺาเน, พีชนิกฺเขปเน กเต;
น อุฏฺเตงฺกุรํ ยาว, สพฺเพสํ ตาว ทุกฺกฏํ.
ลายิตมฺปิ มนุสฺสานํ, เขตฺตํ รกฺขติ เจ ปุน;
โรหนตฺถาย ตตฺถสฺสา, ยถาวตฺถุกเมว หิ.
น โทโส ฉฑฺฑิเต เขตฺเต, สพฺพํ ฉฑฺเฑนฺติยา ปน;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อฏฺเมน สมา มตา.
นวมํ.
นจฺจํ ¶ ¶ วา ปน คีตํ วา, วาทิตํ วาปิ ภิกฺขุนี;
ทสฺสนตฺถาย คจฺเฉยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ทสฺสนตฺถาย นจฺจสฺส, คีตสฺส สวนาย จ;
คจฺฉนฺติยา สิยา ตสฺสา, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ.
สเจ เอกปโยเคน, โอโลเกนฺตี จ ปสฺสติ;
สุณาติ เตสํ คีตมฺปิ, เอกา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
อฺสฺมิมฺปิ ทิสาภาเค, นจฺจํ ปสฺสติ เจ ปน;
สุณาติ อฺโต คีตํ, วิสุํ ปาจิตฺติโย สิยุํ.
ปโยคคณนาเยตฺถ, อาปตฺติคณนา สิยา;
นจฺจิตุํ คายิตุํ เนว, สยํ ลภติ ภิกฺขุนี.
‘‘อฺํ นจฺจาติ วาเทหิ’’, อิติ วตฺตุํ น วฏฺฏติ;
‘‘อุปฏฺานํ กโรมา’’ติ, วุตฺเต วา สมฺปฏิจฺฉิตุํ.
ตสฺสา ปาจิตฺติ สพฺพตฺถ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ;
‘‘อุปฏฺานํ กโรมา’’ติ, วุตฺเต ภิกฺขุนิยา ปน.
‘‘อุปฏฺานํ ปสตฺถ’’นฺติ, วตฺตุเมวํ ตุ วฏฺฏติ;
อาราเมเยว ตฺวา วา, ยา ปสฺสติ สุณาติ วา.
อตฺตโน จ ิโตกาสํ, อาคนฺตฺวา จ ปโยชิตํ;
คนฺตฺวา ปสฺสนฺติยา วาปิ, ตถารูปา หิ การณา.
ปสฺสนฺติยา ตถา มคฺคํ, นจฺจํ ปฏิปเถปิ จ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺตาปทาสุปิ.
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานํ สมํ มตํ;
โลกวชฺชมิทํ ปาป-จิตฺตฺเจว ติเวทนํ.
ทสมํ.
ลสุณวคฺโค ปโม.
ยาธ ¶ รตฺตนฺธการสฺมึ, อปฺปทีเป ปเนกิกา;
สนฺติฏฺติ สเจ สทฺธึ, ปุริเสน จ ภิกฺขุนี.
ตสฺสา ¶ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, สทฺธึ วา สลฺลปนฺติยา;
หตฺถปาสํ สมาคนฺตฺวา, รหสฺสาทวเสน ตุ.
หตฺถปาสํ ชหิตฺวา วา, ปุริสสฺส สเจ ปน;
อชหิตฺวาปิ วา ยกฺข-เปตาทีนมฺปิ ภิกฺขุนี.
สนฺติฏฺติ จ ยา ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
อนาปตฺติ สเจ โกจิ, ทุติยา วิฺุ วิชฺชติ.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มถฺวิหิตาย วา;
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ, กฺริยํ สฺาวิโมกฺขกํ.
ปมํ.
ทุติเย ตุ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน, โอกาเส’’ติ อิทํ ปน;
อธิกํ อิตรํ สพฺพํ, ปเมน สมํ มตํ.
ทุติยํ.
ตติเยปิ จตุตฺเถปิ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมานํ ปเมเนว, สมุฏฺานาทินา สห.
ตติยจตุตฺถานิ.
ฉทนนฺโต นิสีทิตฺวา, อโนวสฺสปฺปเทสกํ;
อชฺโฌกาเส นิสีทิตฺวา, อุปจารมฺปิ วา สเจ.
อติกฺกเมติ ยา, โหติ, ทุกฺกฏํ ปเม ปเท;
ทุติเย จ ปเท ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
ปลฺลงฺกสฺส ¶ อโนกาเส, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
ตถาปุฏฺเ อนาปุฏฺ-สฺาย วิจิกิจฺฉโต.
อสํหาริเมนาปตฺติ, คิลานายาปทาสุ วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ปฺจมํ.
เอกาปตฺติ ¶ นิสีทิตฺวา, โหติ คจฺฉนฺติยา ปน;
เอกาว อนิสีทิตฺวา, นิปชฺชิตฺวา วชนฺติยา.
นิสีทิตฺวา นิปชฺชิตฺวา, โหนฺติ คจฺฉนฺติยา ทุเว;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ฉฏฺํ.
ฉฏฺเน สตฺตมํ ตุลฺยํ, อฏฺเม นตฺถิ กิฺจิปิ;
วตฺตพฺพํ ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
สตฺตมฏฺมานิ.
นิรยพฺรหฺมจริเยหิ, อตฺตานํ วา ปรมฺปิ วา;
อภิสเปยฺย ปาจิตฺติ, วาจโต วาจโต สิยา
เปตฺวา นิรยฺเจว, พฺรหฺมจริยฺจ ยา ปน;
‘‘สุนขี สูกรี กากี, กาณา กุณี’’ติอาทินา.
อกฺโกสติ จ วาจาย, วาจายาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีน-มตฺถธมฺมานุสาสนึ;
อนาปตฺตฏฺเมเนว, สมุฏฺานาทโย สมา.
นวมํ.
โรทนฺติยา ¶ วธิตฺวา วา, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ทฺวีสุ เตสุ ปเนเกกํ, ทุกฺกฏํ ตุ กโรนฺติยา.
เสสมุตฺตานเมเวตฺถ, สมุฏฺานาทโย ปน;
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, กฺริยามตฺตํ วิเสสกํ.
ทสมํ.
อนฺธการวคฺโค ทุติโย.
นฺหายติ ¶ นคฺคา ยา ปน หุตฺวา;
สพฺพปโยเค ทุกฺกฏมสฺสา;
ตสฺส จ โวสาเน ชินวุตฺตํ;
ภิกฺขุนิ โทสํ สา สมุเปติ.
อจฺฉินฺนจีวรา นฏฺ-จีวรา อาปทาสุ วา;
น โทเสฬกโลเมน, สมุฏฺานาทโย สมา.
ปมํ.
ทุติเย ปน วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, สฺจริตฺตสมา มตา.
ทุติยํ.
ทุสฺสิพฺพิตํ วิสิพฺเพตฺวา, สิพฺพนตฺถาย จีวรํ;
อนนฺตราย ตํ ปจฺฉา, ยา น สิพฺเพยฺย ภิกฺขุนี.
เปตฺวา จตุปฺจาหํ, ‘‘น สิพฺพิสฺสามฺยห’’นฺติ หิ;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตว, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปจฺฉา ¶ สิพฺพติ ปาจิตฺติ, นิกฺขิปิตฺวา ธุรํ สเจ;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
วุตฺตํ อุภินฺนมฺสฺมึ, ปริกฺขาเร ตุ ทุกฺกฏํ;
อนาปตฺติ คิลานาย, อนฺตราเยปิ วา สติ.
อติกฺกเมติ ปฺจาหํ, กโรนฺตี วาปิ จีวรํ;
ธุรนิกฺเขปนํ นาม, สมุฏฺานมิทํ มตํ.
ตติยํ.
ปฺจาหิกํ ตุ สงฺฆาฏิ-จารํ ยาติกฺกเมยฺย หิ;
โหติ ปาจิตฺติยาปตฺติ, ฉฏฺเ ตสฺสารุณุคฺคเม.
เอกสฺมึ จีวเร เอกา, ปฺจ ปฺจสุ ทีปิตา;
ติจีวรฺจ สํกจฺจิ, ทกสาฏีติ ปฺจ ตุ.
ติกปาจิตฺติ ¶ ปฺจาหา-นติกฺกนฺเต ทฺวิทุกฺกฏํ;
ปฺจเม ทิวเส ปฺจ, จีวรานิ นิเสวติ.
โอตาเปติ คิลานาย, อนาปตฺติปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
จตุตฺถํ.
คเหตฺวา ยา อนาปุจฺฉา, สงฺกเมตพฺพจีวรํ;
ปริภฺุชติ อฺิสฺสา, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ;
อจฺฉินฺนจีวรา นฏฺ-จีวรา อาปทาสุ วา.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
กถิเนน สมุฏฺานํ, ตุลฺยเมตํ กฺริยากฺริยํ.
ปฺจมํ.
ยา ¶ หิ ภิกฺขุนิ สงฺฆสฺส, ลภิตพฺพํ ตุ จีวรํ;
นิวาเรติ สเจ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
คณสฺสาปิ จ เอกิสฺสา, ลาเภ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตเถวฺํ ปริกฺขารํ, นิวาเรติ สเจ ปน.
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, นิวาเรติ น โทสตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
ฉฏฺํ.
จีวรานํ วิภงฺคํ ยา, ปฏิเสเธยฺย ธมฺมิกํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อธมฺเม ธมฺมสฺาย, อุโภ เวมติกาย วา;
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, ปฏิเสเธนฺติยา ปน.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
สตฺตมํ.
นิวาสนูปคํ ¶ วาปิ, ตถา ปารุปนูปคํ;
กปฺปพินฺทุกตํ กิฺจิ, มฺุจิตฺวา สหธมฺมิเก.
ปิตโรปิ ปนฺสฺส, ทเทยฺย ยทิ จีวรํ;
ยสฺส กสฺสจิ ตสฺสาปิ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
คณนาย วเสเนตฺถ, จีวรานํ ตุ ตา ปน;
ปาจิตฺติโย คเณตพฺพา, ภิกฺขุโน ทุกฺกฏํ สิยา.
ตาวกาลิกมฺเส-มนาปตฺติ ททาติ เจ;
สฺจริตฺตสมา วุตฺตา, สมุฏฺานาทโย นยา.
อฏฺมํ.
จีวรสฺส ¶ วิภงฺคํ ยา, นิเสเธตฺวาน จีวเร;
กาลํ อติกฺกเมยฺยสฺสา, ทุพฺพลาสาย โทสตา.
อทุพฺพเล ตุ จีวเร, สุทุพฺพลนฺติ เจตสา;
อุโภสุ กงฺขิตาย วา, อโวจ ทุกฺกฏํ ชิโน.
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, นิวาเรติ น โทสตา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย มตา.
นวมํ.
ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ, ยา นิวาเรยฺย ภิกฺขุนี;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, มุนินฺเทน ปกาสิตา.
อานิสํโส มหา โหติ, ยสฺส อตฺถารมูลโก;
อุทฺธารมูลโก อปฺโป, น ทาตพฺโพ ปนีทิโส.
อานิสํโส มหา โหติ, ยสฺส อุพฺภารมูลโก;
อตฺถารมูลโก อปฺโป, ทาตพฺโพ เอวรูปโก.
ตถา สมานิสํโสปิ, สทฺธาปาลนการณา;
อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวา, ปฏิเสเธติ วฏฺฏติ.
เสสํ ปน อเสเสน, สตฺตเมน สมํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
ทสมํ.
นคฺควคฺโค ตติโย.
เอกาย ¶ ตุ นิปนฺนาย, อปรา วา นิปชฺชตุ;
นิปชฺเชยฺยุํ สเหว ทฺเว, ทฺวินฺนํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาปตฺติพหุกา ¶ เยฺยา, ปุนปฺปุนํ นิปชฺชเน;
เอกาย จ นิปนฺนาย, สเจ เอกา นิสีทติ.
อุโภ วาปิ นิสีทนฺติ, สมํ, อุมฺมตฺติกาย วา;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, เอฬเกน สมํ มตํ.
ปมํ.
ปาวารกฏสาราทึ, สนฺถริตฺวา ปเนกกํ;
สํหาริเมสุ เตเนว, ปารุปิตฺวา สเจ ปน.
นิปชฺชนฺติ สเหว ทฺเว, ตาสํ ปาจิตฺติยํ สิยา;
เอกสฺมึ ทุกฺกฏํ ทฺวินฺนํ, วุตฺตํ ตุ ทฺวิกทุกฺกฏํ.
ววตฺถานํ นิทสฺเสตฺวา, นิปชฺชนฺติ สเจ ปน;
น โทสุมฺมตฺติกาทีนํ, เสสํ ตุลฺยํ ปนาทินา.
ทุติยํ.
ปุรโต จ อนาปุจฺฉา, ยทิ จงฺกมนาทโย;
กเรยฺย ปน ปาจิตฺติ, อฺิสฺสาผาสุการณา.
นิวตฺตนานํ คณนาย ตสฺสา;
ปาจิตฺติยานํ คณนา จ เยฺยา;
ปโยคโตเยว ภวนฺติ โทสา;
นิปชฺชนฏฺานนิสีทนานํ.
อุทฺเทสาทีสุ ปาจิตฺติ, ปทานํ คณนาวสา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, เสสาย ติกทุกฺกฏํ.
น จ อผาสุกามาย, อาปุจฺฉา ปุรโต ปน;
ตสฺสา จงฺกมนาทีนิ, อนาปตฺติ กโรนฺติยา.
อทินฺนาทานตุลฺยาว ¶ , สมุฏฺานาทโย นยา;
กฺริยากฺริยมิทํ ปาป- มานสํ ทุกฺขเวทนํ.
ตติยํ.
สยํ ¶ อนนฺตรายา ยา, ทุกฺขิตํ สหชีวินึ;
นุปฏฺาเปยฺย จฺาย, นุปฏฺเยฺย สยมฺปิ วา.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตว, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
อนฺเตวาสินิยา วาปิ, ทุกฺกฏํ อิตราย วา.
อนาปตฺติ คิลานาย, คเวสิตฺวาลภนฺติยา;
อาปทุมฺมตฺติกาทีนํ, ธุรนิกฺเขปโนทยํ.
จตุตฺถํ.
สกํ ปุคฺคลิกํ ทตฺวา, สกวาฏํ อุปสฺสยํ;
สยํ อุปสฺสยา ตมฺหา, นิกฺกฑฺฒติ สเจ ปน.
เอเกเนว ปโยเคน, ทฺวาราทีสุ พหูนิปิ;
ตํ นิกฺกฑฺฒนฺติยา ตสฺสา, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปโยคคณนาเยตฺถ, ปาจิตฺติคณนา มตา;
อาณตฺติยมฺปิ เอเสว, นโย วุตฺโต มเหสินา.
‘‘เอตฺตกาว อิมํ ทฺวารา, นิกฺกฑฺฒาหี’’ติ ภาสติ;
เอกายาณตฺติยา ทฺวาร-คณนาปตฺติโย สิยุํ.
ทุกฺกฏํ อกวาฏมฺหา, เสสาย ติกทุกฺกฏํ;
อุภินฺนํ ปน สพฺพตฺถ, ปริกฺขาเรสุ ทุกฺกฏํ.
เสสเมตฺถ อเสเสน, สมุฏฺานาทินา สห;
สงฺฆิกา หิ วิหารสฺมา, นิกฺกฑฺฒนสมํ มตํ.
ปฺจมํ.
ฉฏฺเ ¶ ปนิธ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สิกฺขาปเทนริฏฺสฺส, สทิโสว วินิจฺฉโย.
ฉฏฺํ.
สาสงฺกสมฺมเต อนฺโต-รฏฺเ ภิกฺขุนิยา ปน;
จรนฺติยา สิยาปตฺติ, วินา สตฺเถน จาริกํ.
คามนฺตรปเวเส ¶ จ, อรฺเ อทฺธโยชเน;
ปาจิตฺติยนโย เยฺโย, ภิกฺขุนา วินยฺุนา.
น โทโส สห สตฺเถน, เขมฏฺานาปทาสุ วา;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
สตฺตมํ.
อฏฺเม นวเม วาปิ, อนุตฺตานํ น วิชฺชติ;
สตฺตเมน สมานานิ, สมุฏฺานาทินา สห.
อฏฺมนวมานิ.
ปาจิตฺติ ธุรนิกฺเขเป, ‘‘น คมิสฺสามฺยห’’นฺติ จ;
กตฺวา จ ธุรนิกฺเขปํ, ปจฺฉา คจฺฉนฺติยา ตถา.
โยชนานิ ปวาเรตฺวา, ปฺจ คนฺตุมฺปิ วฏฺฏติ;
ฉสุ วตฺตพฺพเมวตฺถิ, กินฺนุ นามิธ ตํ สิยา.
ตีณิ คนฺตฺวา จ เตเนว, ปจฺจาคนฺตุํ น วฏฺฏติ;
อฺเน ปน มคฺเคน, ปจฺฉาคจฺฉติ วฏฺฏติ.
อนาปตฺตนฺตรายสฺมึ, ตสฺสา ทสวิเธ สติ;
อาปทาสุ คิลานาย, อลาเภ ทุติยาย วา.
ราชโจรมนุสฺสคฺคิ-โตยวาฬสรีสปา;
มนุสฺสชีวิตพฺรหฺม-จริยสฺสนฺตรายิกา.
สมุฏฺานาทินา ¶ ตุลฺยํ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อยเมว วิเสโส หิ, อกฺริยํ ทุกฺขเวทนํ.
ทสมํ.
ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถ.
ราชาคารํ จิตฺตาคารํ, อารามํ กีฬุยฺยานํ วา;
กีฬาวาปึ นานาการํ, ทฏฺุํ คจฺฉนฺตินํ ตานิ.
นิทฺทิฏฺํ ¶ มุนินา ตาสํ, ทุกฺกฏํ ตุ ปเท ปเท;
ปทํ อนุทฺธริตฺวาว, สเจ ปสฺสนฺติ ปฺจปิ.
เอกาเยว ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
คนฺตฺวา ปสฺสนฺติ เจ ตํ ตํ, ปาเฏกฺกาปตฺติโย สิยุํ.
ปโยคพหุตายาปิ, ปาจิตฺติพหุตา สิยา;
ภิกฺขุสฺส ปน สพฺพตฺถ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อวเสโส อนาปตฺติ-กถามคฺควินิจฺฉโย;
นจฺจทสฺสนตุลฺโยว, สมุฏฺานาทินา สห.
ปมํ.
อาสนฺทึ วา ปลฺลงฺกํ วา, มาณนาตีตํ วาฬูเปตํ;
เสวนฺตีนํ ยาสํ ตาสํ, ปาจิตฺตาปตฺตึ สตฺถาห.
นิสีทนสฺสาปิ นิปชฺชนสฺส;
ปโยคพาหุลฺลวเสน โหติ;
อิจฺเจวมจฺจนฺตยเสน วุตฺตา;
ปาจิตฺติยานํ คณนา ปเนวํ.
ปาเท ¶ อาสนฺทิยา เฉตฺวา, ภิตฺวา ปลฺลงฺกวาฬเก;
อนาปตฺติ สมุฏฺาน-มนนฺตรสมํ มตํ.
ทุติยํ.
ฉนฺนํ อฺตรํ สุตฺตํ, ยทิ กนฺตติ ภิกฺขุนี;
ยตฺตกํ อฺฉิตํ หตฺถา, ตสฺมึ ตกฺกมฺหิ เวิเต.
เอกา ปาจิตฺติ นิทฺทิฏฺา, สุตฺตกนฺตนโต ปน;
สพฺพปุพฺพปโยเคสุ, ทุกฺกฏํ หตฺถวารโต.
น โทโส กนฺติตํ สุตฺตํ, ปุน กนฺตนฺติยา ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ตติยํ.
โกฏฺฏนํ ¶ ตณฺฑุลานํ ตุ, อาทึ กตฺวาน ทุกฺกฏํ;
สพฺพปุพฺพปโยเคสุ, เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา.
ภาชนานิ คเณตฺวาว, ปาจิตฺติ ยาคุอาทิสุ;
ขชฺชกาทีสุ รูปานํ, คณนาย หิ ทีปเย.
สเจ มาตาปิตูนมฺปิ, อาคตานํ ปนตฺตโน;
กิฺจิ กมฺมํ อกาเรตฺวา, กิฺจิ กาตุํ น วฏฺฏติ.
สงฺฆสฺส ยาคุปาเน วา, สงฺฆภตฺเตปิ วา ตถา;
เจติยสฺส จ ปูชาย, เวยฺยาวจฺจกรสฺส วา.
อตฺตโน จ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตติเยน สมา มตา.
จตุตฺถํ.
ปาจิตฺติ ¶ ธุรนิกฺเขเป, ยถา จีวรสิพฺพเน;
ตถา อิธ ปเนกาหํ, ปริหาโร น ลพฺภติ.
เสสํ วุตฺตนเยเนว, ตตฺถ จีวรสิพฺพเน;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, เวทิตพฺพํ วิภาวินา;
ปฺจมํ.
กาเยน กายพทฺเธน, ตถา นิสฺสคฺคิเยน วา;
คิหีนํ ปน ยํ กิฺจิ, ทนฺตโปโนทกํ วินา.
อชฺโฌหรณิยํ อฺํ, อฺเสํ ตุ ททาติ ยา;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, เปตฺวา สหธมฺมิเก.
ทนฺตกฏฺโทเก วุตฺตํ, ทุกฺกฏํ มุนินา อิธ;
ยา น เทติ จ ทาเปติ, นิกฺขมิตฺวาปิ เทนฺติยา.
เทติ พาหิรเลปํ วา, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, ตติเยน สมา มตา.
ฉฏฺํ.
อทตฺวา ¶ ปริภฺุเชยฺย, ยา จาวสถจีวรํ;
ทิวเส ตุ จตุตฺเถ ตํ, โธวิตฺวา ปุน จีวรํ.
สามเณราย วา อนฺต-มโส อุตุนิยา สเจ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ติกปาจิตฺติยํ สิยา.
ตสฺสา นิสฺสชฺชิเต ตสฺมึ, วุตฺตํ ตุ ทฺวิกทุกฺกฏํ;
อุตุนีนํ อภาเว ตุ, อฺาสํ ปุน ปริยเย.
อจฺฉินฺนจีวราทีน-มนาปตฺตาปทาสุปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
สตฺตมํ.
อทตฺวา ¶ รกฺขณตฺถาย, วิหารํ สกวาฏกํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, จาริกํ ปกฺกมนฺติยา.
อตฺตโน คามโต อฺํ, คามํ คจฺฉนฺติยา ปน;
ปริกฺขิตฺตวิหารสฺส, ปริกฺเขปมฺปิ วา ตถา.
อิตรสฺสุปจารํ วา, ปเมน ปเทน ตํ;
ทุกฺกฏํ สมติกฺกนฺเต, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
อกวาฏพนฺธนสฺมึ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
อนฺตราเย อนาปตฺติ, ชคฺคิกํ อลภนฺติยา.
อาปทาสุ คิลานาย, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
อฏฺมํ.
หตฺถิอสฺสรถาทีหิ, สํยุตฺตํ สิปฺปเมว วา;
ปรูปฆาตกํ มนฺตา-คทโยคปฺปเภทกํ.
ปริยาปุเณยฺย เจ กิฺจิ, ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, ปทาทีนํ วเสนิธ.
เลเข ปน อนาปตฺติ, ธารณาย จ คุตฺติยา;
ปริตฺเตสุ จ สพฺเพสุ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา.
นวมํ.
ทสเม ¶ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, นวเมน สมํ อิทํ;
สมุฏฺานาทโย ทฺวินฺนํ, ปทโสธมฺมสาทิสา.
ทสมํ.
จิตฺตาคารวคฺโค ปฺจโม.
สภิกฺขุกํ ¶ ปนารามํ, ชานิตฺวา ปวิสนฺติยา;
อนาปุจฺฉาว ยํ กิฺจิ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สเจ อนฺตมโส รุกฺข-มูลสฺสปิ จ ภิกฺขุนี;
อนาปุจฺฉา ปริกฺเขปํ, อติกฺกาเมติ ยา ปน.
อุปจาโรกฺกเม วาปิ, อปริกฺขิตฺตกสฺส ตุ;
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา.
อภิกฺขุเก สภิกฺขูติ, สฺาย ปนุโภสุปิ;
ชาตกงฺขาย วา ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปมํ ปวิสนฺตีนํ, ตาสํ สีสานุโลกิกา;
ตา สนฺนิปติตา ยตฺถ, ตาสํ คจฺฉติ สนฺติกํ.
สนฺตํ ภิกฺขุํ ปนาปุจฺฉา, มคฺโค วารามมชฺฌโต;
เตน คจฺฉนฺติยา วาปิ, อาปทาสุ วิสนฺติยา.
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
ธุรนิกฺเขปตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปมํ.
อกฺโกเสยฺย จ ยา ภิกฺขุํ, ปริภาเสยฺย วา ปน;
ติกปาจิตฺติยํ ตสฺสา, เสเส จ ติกทุกฺกฏํ.
ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีน-;
มตฺถธมฺมานุสาสนึ;
น โทโสมสวาเทน;
ตุลฺโย เสสนโย มโต.
ทุติยํ.
ยา ¶ สงฺฆํ ปริภาเสยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
เอกํ สมฺพหุลา วาปิ, ตเถว อิตราย วา.
ปริภาสนฺติยา ¶ ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ตติยํ.
นิมนฺติตาปิ วา สเจ, ปวาริตาปิ วา ปน;
นิมนฺตนปวารณา, อุโภปิ วุตฺตลกฺขณา.
ปุเรภตฺตํ ตุ ยาคฺุจ, เปตฺวา กาลิกตฺตยํ;
ยา จชฺโฌหรณตฺถาย, ยํ กิฺจิ ปน อามิสํ.
ปฏิคฺคณฺหาติ เจ ตสฺสา, คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา;
อชฺโฌหารวเสเนตฺถ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
กาลิกานิ จ ตีเณว, อาหารตฺถาย คณฺหติ;
คหเณ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตถา อชฺโฌหรนฺติยา.
นิมนฺติตา ยา ปน อปฺปวาริตา;
สเจปิ ยาคุํ ปิวตีธ วฏฺฏติ;
ตถา กเถตฺวา ปุน สามิกสฺส วา;
สเจปิ สา ภฺุชติ อฺโภชนํ.
กาลิกานิ จ ตีเณว, ปจฺจเย สติ ภฺุชติ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีนํ, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
สมุฏฺานมิทํ ตุลฺยํ, อทฺธาเนน กฺริยากฺริยํ;
นิมนฺติตา อนาปุจฺฉา, สามึ ภฺุชติ เจ ปน.
กปฺปิยํ ปน กาเรตฺวา, อกาเรตฺวาปิ วา ยทิ;
ปริภฺุชติ ยา ตสฺสา, ปาจิตฺติ กฺริยโต สิยา.
จตุตฺถํ.
ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ วา, ปาจิตฺติ กุลสนฺติเก;
กุลสฺสาวณฺณนํ วาปิ, ภิกฺขุนีนํ วทนฺติยา.
สนฺตํ ¶ ¶ ภาสนฺติยา โทสํ, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
โอมสวาทตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปฺจมํ.
อทฺธโยชนโต โอเร, ภิกฺขุ โอวาททายโก;
น วสติ สเจ มคฺโค, อเขโม วา สเจ สิยา.
อยํ อภิกฺขุโก นาม, อาวาโส ปน ตตฺถ หิ;
อุปคจฺฉนฺติยา วสฺสํ, อาปตฺติ อรุณุคฺคเม.
ปกฺกนฺตา ปกฺขสงฺกนฺตา, วิพฺภนฺตา วา มตาปิ วา;
วสฺสํ อุปคตา ภิกฺขู, อนาปตฺตาปทาสุปิ.
เสโส เยฺโย กถามคฺโค;
ภิกฺขุโนวาทโก ปน;
อิทํ เอฬกโลเมน;
สมุฏฺานาทินา สมํ.
ฉฏฺํ.
ยา ภิกฺขุนุภโตสงฺเฆ, วสฺสํวุฏฺา ตโต ปุน;
‘‘นาหํ ปวาเรสฺสามี’’ติ, สา นิกฺขิปติ เจ ธุรํ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, คิลานายาปทาสุปิ.
ปริเยสิตฺวาปิ วา ภิกฺขุํ, น โทโส อลภนฺติยา;
อิทํ ตุ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมุทีริตํ.
สตฺตมํ.
‘‘โอวาทาทีนมตฺถาย, น คจฺฉิสฺสามฺยห’’นฺติ หิ;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
สทิสํ ¶ ตุ สมุฏฺานํ, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อกฺริยํ โลกวชฺชฺจ, กายิกํ ทุกฺขเวทนํ.
อฏฺมํ.
‘‘น ¶ ยาจิสฺสามิ โอวาทํ, น ปุจฺฉิสฺสามุโปสถํ’’;
อิจฺเจวํ ปน นิกฺขิตฺเต, ธุเร ปาจิตฺติยํ สิยา.
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, คิลานายาปทาสุ วา;
น โทโส ปริเยสิตฺวา, ทุติยํ อลภนฺติยา.
อฏฺเมปิ อนาปตฺติ, เอวเมว ปกาสิตา;
อิทํ ตุ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมุทีริตํ.
นวมํ.
ปสาเข ปน สฺชาตํ, คณฺฑํ รุจิตเมว วา;
อนาปุจฺฉาว สงฺฆํ วา, คณํ เอเกน เอกิกา.
‘‘ภินฺท ผาเลหิ โธวา’’ติ, สพฺพาเนวาณาเปนฺติยา;
กเตสุ ทุกฺกฏานิจฺฉ, ตสฺสา ปาจิตฺติโย ฉ จ.
‘‘ยเมตฺถ อตฺถิ กาตพฺพํ, ตํ สพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’ติ;
อาณาเปติ สเจ เอวํ, โส จ สพฺพํ กโรติ เจ.
เอกาย ปน วาจาย, ทุกฺกฏานิ ปนจฺฉ จ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยจฺฉกฺกํ, ทฺวาทสาปตฺติโย สิยุํ.
เภทนาทีสุ เอกํ สา, อาณาเปติ สเจ ปน;
โส กโรติ จ สพฺพานิ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อาปุจฺฉิตฺวาปิ วา วิฺุํ, คเหตฺวา ทุติยมฺปิ วา;
เภทนาทีนิ สพฺพานิ, การาเปติ สเจ ปน.
ตสฺสา ¶ อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, กถิเนน สมา มตา.
ทสมํ.
อารามวคฺโค ฉฏฺโ.
คณํปริเยสนาทิสฺมึ, คพฺภินึ วุฏฺเปนฺติยา;
ตฺติยา กมฺมวาจาหิ, อุปชฺฌายาย ทุกฺกฏํ.
กมฺมวาจาย ¶ โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา;
ตถา คพฺภินิสฺาย, น จ คพฺภินิยา ปน.
อุโภ สฺชาตกงฺขาย, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
ตถาจรินิยา ตสฺสา, คณสฺสาปิ จ ทีปิตํ.
ทฺวีสฺวคพฺภินิสฺาย, น โทสุมฺมตฺติกาย วา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
ปมํ.
ทุติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํ, ปเมน สมํ มตํ;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
ทุติยํ.
ฉสฺวสิกฺขิตสิกฺขํ ตุ, สิกฺขมานฺหิ ภิกฺขุนี;
ทฺเว วสฺสานิ สิยาปตฺติ, วุฏฺาเปยฺย สเจ ปน.
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ธมฺมกมฺเม ตุ สตฺถุนา;
อธมฺเม ปน กมฺมสฺมึ, ทีปิตํ ติกทุกฺกฏํ.
ฉสุ สิกฺขิตสิกฺขํ ยา, ทฺเว วสฺสานิ อขณฺฑโต;
วุฏฺาเปติ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา.
อิมา ¶ หิ ฉ จ สิกฺขาโย, สฏฺิวสฺสาปิ เจ ปน;
ปพฺพชฺชาย ปทาตพฺพา, อทตฺวา น จ การเย.
ตติยํ.
จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, อิธ สงฺเฆน สมฺมตํ;
สิกฺขมานมนาปตฺติ, โหติ ตํ วุฏฺเปนฺติยา.
อทินฺนา ปมํ โหติ, สเจ วุฏฺานสมฺมุติ;
ตตฺถาปิ จ ปทาตพฺพา, อุปสมฺปทมาฬเก.
ตติยฺจ จตุตฺถฺจ, สมุฏฺานาทินา ปน;
ปเมน สมํ เยฺยํ, จตุตฺถํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
จตุตฺถํ.
อูนทฺวาทสวสฺสํ ¶ ตุ, กฺจิ คิหิคตํ ปน;
ปริปุณฺณาติ สฺาย, น โทโส วุฏฺเปนฺติยา.
โหติ วานุปสมฺปนฺนา, อุปสมฺปาทิตาปิ สา;
อเสเสน จ เสสํ ตุ, ปเมน สมํ มตํ.
ปฺจมํ.
ฉฏฺํ ตุ ตติเย วุตฺต-นเยเนว วิภาวเย;
สตฺตมมฺปิ ตถา สพฺพํ, จตุตฺเถน สมํ มตํ.
ฉฏฺสตฺตมานิ.
ยํ ตุวฏฺฏกวคฺคสฺมึ, ทุกฺขิตํ สหชีวินึ;
วุตฺตํ เตน สมํ เยฺยํ, อฏฺมํ น วิเสสตา.
อฏฺมํ.
ทฺเว ¶ วสฺสานิ จ ยา กาจิ, วุฏฺาปิตปวตฺตินึ;
นานุพนฺเธยฺย เจ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
‘‘ทฺเว วสฺสานิ อหํ นานุ-พนฺธิสฺสามี’’ติ เจ ปน;
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ตฺจ พาลมลชฺชึ วา, คิลานายาปทาสุ วา;
นานุพนฺธนฺติยา ตสฺสา, น โทสุมฺมตฺติกาย วา.
สมุฏฺานาทโย ตุลฺยา, ปมนฺติมวตฺถุนา;
อิทํ ปนากฺริยํ วุตฺตํ, เวทนา ทุกฺขเวทนา.
นวมํ.
วุฏฺาเปตฺวา ตุ ยา กาจิ, ภิกฺขุนี สหชีวินึ;
ตํ คเหตฺวา น คจฺเฉยฺย, น จฺํ อาณาเปยฺย เจ.
ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมึ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา;
สติ วา อนฺตรายสฺมึ, ทุติยํ อลภนฺติยา.
อาปทาสุ ¶ คิลานาย, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
น โทโส ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานมิทํ ปน.
ทสมํ.
คพฺภินิวคฺโค สตฺตโม.
กุมาริภูตวคฺคสฺส, ปมาทีนิ ตีณิปิ;
คิหิคเตหิ ตีเหว, สทิสานีติ นิทฺทิเส.
ยา มหูปปทา ทฺเว ตุ, สิกฺขมานา ปนาทิโต;
‘‘คตา วีสติวสฺสา’’ติ, วิฺาตพฺพา วิภาวินา.
สเจ ¶ คิหิคตา โหนฺติ, น จ วา ปุริสํ คตา;
‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตพฺพา, ตา หิ สมฺมุติอาทิสุ.
น ตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา;
วตฺตพฺพา ปนุโภเปตา, เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏติ.
สมฺมุตึ ทสวสฺสาย, ทตฺวา ทฺวาทสวสฺสิกา;
กตฺตพฺพา อุปสมฺปนฺนา, เสสาสุปิ อยํ นโย.
ยา อฏฺารสวสฺสา ตุ, ตโต ปฏฺาย สา ปน;
วุตฺตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติปิ.
วุตฺตา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ, สามเณรี หิ ยา ปน;
‘‘กุมาริภูตา’’ อิจฺเจว, วตฺตพฺพา น ปนฺถา.
เอตา ตุ ปน ติสฺโสปิ, สิกฺขาสมฺมุติทานโต;
‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตุมฺปิ, วฏฺฏเตว น สํสโย.
ตติยํ.
อูนทฺวาทสวสฺสาว, วุฏฺาเปติ สเจ ปรํ;
หุตฺวา สยมุปชฺฌายา, สิกฺขมานํ ตุ ภิกฺขุนี.
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, ทุกฺกฏานมนนฺตรํ;
กมฺมวาจานโมสาเน, ตสฺสา ปาจิตฺติ ทีปิตา.
จตุตฺถํ.
ปฺจเม ¶ นตฺถิ วตฺตพฺพํ, จตุตฺถํ ปฺจมมฺปิ จ;
อุภยํ ติสมุฏฺานํ, ปฺจมํ ตุ กฺริยากฺริยํ.
ปฺจมํ.
สงฺเฆนุปปริกฺขิตฺวา, ‘‘อลํ ตาวา’’ติ วาริตา;
อุปสมฺปาทิเตเนตฺถ, ปจฺฉา ขียติ โทสตา.
อุชฺฌายติ ¶ สเจ ฉนฺท-โทสาทีหิ กโรนฺติยา;
น โทโส ติสมุฏฺานํ, สจิตฺตํ ทุกฺขเวทนํ.
ฉฏฺํ.
ลทฺเธ จ จีวเร ปจฺฉา, อสนฺเต อนฺตรายิเก;
‘‘วุฏฺาเปสฺสามิ นาห’’นฺติ, ธุรนิกฺเขปเน ปน.
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, คิลานายาปทาสุปิ;
น โทโส ปริเยสิตฺวา, ปริสํ อลภนฺติยา.
อิทฺหิ ธุรนิกฺเขป-สมุฏฺานํ สจิตฺตกํ;
อกฺริยํ โลกวชฺชฺจ, โหติทํ ทุกฺขเวทนํ.
สตฺตมํ.
อฏฺมํ สตฺตเมเนว, สทิสํ ปน สพฺพถา;
นวเมปิ จ วตฺตพฺพํ, นตฺถิ อุตฺตานเมวิทํ.
นตฺถาชานนฺติยา โทโส, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
อทินฺนาทานตุลฺยาว, สมุฏฺานาทโย นยา.
อฏฺมนวมานิ.
มาตรา ปิตรา วาถ, นานฺุาตํ ตุ สามินา;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, ตํ วุฏฺาเปนฺติยา สิยา.
อุปสมฺปทกาลสฺมึ, ตถา ปพฺพาชนกฺขเณ;
ทฺวิกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิตพฺพํ ตุ, ภิกฺขุนีหิ, น ภิกฺขุนา.
อนาปตฺติ ¶ น ชานาติ, มาตุอาทีนมตฺถิตํ;
อิทํ จตุสมุฏฺานํ, วาจโต กายวาจโต.
วาจามานสโต ¶ เจว, กายวาจาทิโตปิ จ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
ทสมํ.
ยา ปาริวาสิเกเนตฺถ, ฉนฺททาเนน ภิกฺขุนี;
วุฏฺาเปติ สเจ สิกฺข-มานํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
อวุฏฺิตายนาปตฺติ, ปริสายาวิหาย วา;
ฉนฺทํ ตุ ติสมุฏฺานํ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอกาทสมํ.
ทฺวาทเส เตรเส วาปิ, วตฺตพฺพํ นตฺถิ กิฺจิปิ;
สมุฏฺานาทโย สพฺเพ, อนนฺตรสมา มตา.
ทฺวาทสมเตรสมานิ.
กุมารีภูตวคฺโค อฏฺโม.
สมณี อคิลานา ยา, ธาเรยฺย ฉตฺตุปาหนํ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, โหตีติ ปริยาปุตา.
สเจ เอกปโยเคน, มคฺคสฺส คมเน ปน;
ทิวสมฺปิ จ ธาเรติ, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
กทฺทมาทีนิ ปสฺสิตฺวา, โอมฺุจิตฺวา อุปาหนา;
ฉตฺตเมว จ ธาเรนฺตี, ยทิ คจฺฉติ ทุกฺกฏํ.
สเจ อุปาหนารุฬฺหา, ทิสฺวา คจฺฉาทิกํ ปน;
ตํ ฉตฺตมปนาเมตฺวา, ทุกฺกฏํ โหติ คจฺฉติ.
ฉตฺตมฺปิ อปนาเมตฺวา, โอมฺุจิตฺวา อุปาหนา;
ปุน ธาเรนฺติยา ตสฺสา, โหติ ปาจิตฺติยํ ปน.
ปโยคคณนาเยว ¶ ¶ , ปาจิตฺติคณนา สิยา;
ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตเถว ทฺวิกทุกฺกฏํ.
อาราเม อุปจาเร วา, โทโส นตฺถาปทาสุปิ;
อิทํ เอฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ปมํ.
โหติ ภิกฺขุนิยา ยานา, โอโรหิตฺวา ปุนปฺปุนํ;
อภิรูหนฺติยาปตฺติ, ปโยคคณนาวสา.
อาปทาสุ อนาปตฺติ, ตถา อุมฺมตฺติกาย วา;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ.
ทุติยํ.
ยา จ ธาเรยฺย สงฺฆาณึ, ยํ กิฺจิปิ กฏูปิยํ;
ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ, โหตีติ ปริยาปุตา.
ธาเรนฺติยา ปเนตฺถาปิ, โอมฺุจิตฺวา ปุนปฺปุนํ;
ปโยคคณนาเยว, ตสฺสา ปาจิตฺติโย สิยุํ.
อาพาธปจฺจยา ยา ตุ, ธาเรติ กฏิสุตฺตกํ;
ตถา อุมฺมตฺติกาทีน-มนาปตฺติ ปกาสิตา.
เสสํ ตุ ปเมเนว, สทิสนฺติ ปกาสิตํ;
อิธ จากุสลํ จิตฺตํ, โลกวชฺชํ วิเสสตา.
ตติยํ.
ธาเรติ ปน ยํ กิฺจิ, สเจ สีสูปคาทิสุ;
ตสฺสา ตสฺส จ วตฺถุสฺส, คณนาปตฺติโย สิยุํ.
อาพาธปจฺจยา ¶ โทโส, กิฺจิ ธาเรนฺติยา น จ;
เสสํ อนนฺตเรเนว, สทิสํ ปริทีปิตํ.
จตุตฺถํ.
เยน ¶ เกนจิ คนฺเธน, สวณฺณาวณฺณเกน จ;
นฺหาสนฺติยา ปนาปตฺติ, นฺหาโนสาเน ปกาสิตา.
คนฺธโยชนโต สพฺพ-ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา;
อาพาธปจฺจยา โทโส, นตฺถิ อุมฺมตฺติกาย วา.
เสสํ ตุ ตติเยเนว, สทิสํ สพฺพถา มตํ;
ฉฏฺมฺปิ ตติเยเนว, สทิสนฺติ ปกาสิตํ.
ปฺจมฉฏฺานิ.
อุพฺพฏฺฏาเปยฺย จฺาย, สมฺพาหาเปยฺย วา ตถา;
โหติ ภิกฺขุนิยาปตฺติ, สเจ ภิกฺขุนิยา ปน.
เอตฺถ หตฺถมโมเจตฺวา, เอกา อุพฺพฏฺฏเน สิยา;
โมเจตฺวา ปน โมเจตฺวา, ปโยคคณนา สิยา.
สมฺพาหเนปิ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
อาปทาสุ คิลานาย, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
เสสํ ตุ ตติเยเนว, สมุฏฺานาทินา สมํ;
สตฺตเมน สมานาว, อฏฺมาทีนิ ตีณิปิ.
สตฺตมฏฺมนวมทสมานิ.
ยา อนฺโตอุปจารสฺมึ, ภิกฺขุสฺส ปุรโต ปน;
อนาปุจฺฉา นิสีเทยฺย, ฉมายปิ น วฏฺฏติ.
ติกปาจิตฺติยํ ¶ วุตฺตํ, ปุจฺฉิเต ทุกฺกฏทฺวยํ;
อาปทาสุ คิลานาย, น โทสุมฺมตฺติกาย วา.
อิทํ ปน สมุฏฺานํ, กถิเนน สมํ มตํ;
กฺริยากฺริยมจิตฺตฺจ, ติจิตฺตฺจ ติเวทนํ.
เอกาทสมํ.
อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ, ปฺหํ ปุจฺเฉยฺย โทสตา;
วินเย จ กโตกาสํ, สุตฺตํ ปุจฺฉนฺติยาปิ จ.
กาเรตฺวา ¶ ปน โอกาสํ, อโนทิสฺสาปิ ปุจฺฉติ;
น โทโส ปทโสธมฺม-สมุฏฺานมิทํ ปน.
ทฺวาทสมํ.
สํกจฺจิกํ วินา คามํ, ปทสา ปวิสนฺติยา;
ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส, ปริกฺเขโปกฺกเม ปน.
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, ปาจิตฺติ ทุติเย สิยา;
อุปจาโรกฺกเมเปตฺถ, เอเสว จ นโย มโต.
ยสฺสา สํกจฺจิกํ นฏฺํ, อจฺฉินฺนํ วาปิ เกนจิ;
อนาปตฺติ สิยา ตสฺสา, คิลานายาปทาสุปิ.
อิทเมฬกโลเมน, สมุฏฺานาทินา สมํ;
เสสํ วุตฺตนเยเนว, วิฺาตพฺพํ วิภาวินา.
เตรสมํ.
ฉตฺตุปาหนวคฺโค นวโม.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปาจิตฺติยกถา นิฏฺิตา.
ปาฏิเทสนียกถา
อคิลานา ¶ สเจ สปฺปึ, ลทฺธํ วิฺตฺติยา สยํ;
‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คหเณ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํ.
อชฺโฌหารวเสเนว, ปาฏิเทสนิยํ สิยา;
ติปาฏิเทสนียํ ตุ, คิลานาย ทฺวิทุกฺกฏํ.
คิลานา วิฺาเปตฺวาน, ปจฺฉา เสวนฺติยาปิ จ;
คิลานายาวเสสํ วา, วิฺตฺตํ าตกาทิโต.
อฺสฺสตฺถาย ¶ วา อตฺต-ธเนนุมฺมตฺติกาย วา;
อนาปตฺติ สมุฏฺานํ, อทฺธานสทิสํ มตํ.
ปมํ.
อยเมว จ เสเสสุ, ทุติยาทีสุ นิจฺฉโย;
สมุฏฺานาทินา สทฺธึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
อนาคเตสุ สพฺเพสุ, สปฺปิอาทีสุ ปาฬิยํ;
ภฺุชนฺติยา ตุ วิฺตฺวา, อฏฺสุปิ จ ทุกฺกฏํ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ปาฏิเทสนียกถา นิฏฺิตา.
เสขิยา ปน เย ธมฺมา, อุทฺทิฏฺา ปฺจสตฺตติ;
เตสํ มหาวิภงฺเค ตุ, วุตฺโต อตฺถวินิจฺฉโย.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
สิกฺขากรณียกถา นิฏฺิตา.
อุภโตปาติโมกฺขานํ ¶ ;
สวิภงฺคานเมว โย;
อตฺโถ อฏฺกถาสาโร;
โส จ วุตฺโต วิเสสโต.
ตฺจ สพฺพํ สมาทาย, วินยสฺส วินิจฺฉโย;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, หิตตฺถาย กโต มยา.
อิมํ ปฏิภานชนฺตุ โน ชนฺตุโน;
สุณนฺติ วินเย หิ เต เย หิเต;
ชนสฺส สุมตายเน ตายเน;
ภวนฺติ ปกตฺุโน ตฺุโน.
พหุสารนเย วินเย ปรเม;
อภิปตฺถยตา หิ วิสารทตํ;
ปรมา ปน พุทฺธิมตา มหตี;
กรณียตมา ยตินาทรตา.
อวคจฺฉติ โย ปน ภิกฺขุ อิมํ;
วินยสฺส วินิจฺฉยมตฺถยุตํ;
อมรํ อชรํ อรชํ อรุชํ;
อธิคจฺฉติ สนฺติปทํ ปน โส.
อิติ วินยวินิจฺฉเย
ภิกฺขุนีวิภงฺคกถา นิฏฺิตา.
ขนฺธกกถา
มหาวคฺโค
มหาขนฺธกกถา
ปพฺพชฺชากถา
สีลกฺขนฺธาทิยุตฺเตน ¶ ¶ , สุภกฺขนฺเธน เทสิเต;
ขนฺธเกปิ ปวกฺขามิ, สมาเสน วินิจฺฉยํ.
มาตรา อนนฺุาตํ, ปิตรา วาปิ ภิกฺขุโน;
ภณฺฑุกมฺมมปุจฺฉิตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อุทฺเทสปริปุจฺฉาย, สยํ เจ พฺยาวโฏ สิยา;
ทหโร อาณาเปตพฺโพ, ปพฺพาเชตฺวานยาติ จ.
อุปชฺฌายมถุทฺทิสฺส, อวุตฺโต ทหโร ปน;
ปพฺพาเชติ สเจ ตํ โส, สยเมวาปิ วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วตฺตพฺโพ, ทหโร นตฺถิ ตตฺถ เจ;
‘‘ขณฺฑสีมมิมํ เนตฺวา, ปพฺพาเชตฺวานยา’’ติ จ.
สรณานิ ปเนตสฺส, ทาตพฺพาเนว อตฺตนา;
เอวมฺปิ ภิกฺขุนาเยว, โหติ ปพฺพาชิโต นโร.
ปุริสํ ภิกฺขุโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ;
อิตฺถึ ภิกฺขุนิโต อฺโ, ปพฺพาเชติ น วฏฺฏติ.
สามเณโรปิ วา ทาตุํ, สามเณรีปิ วา ตถา;
อาณตฺติยา อุภินฺนมฺปิ, กาสายานิ ลภนฺติ เต.
สยเมว จ ยํ กิฺจิ, ปพฺพาเชนฺเตน ภิกฺขุนา;
เกสาปนยนํ กตฺวา, ปมํ อุทเก ปุน.
นฺหาเปตพฺโพ ¶ ¶ สิยา สุฏฺุ, ฆํสิตฺวา โคมยาทินา;
สรีเร ปีฬกา วาปิ, กจฺฉุ วา ตสฺส โหนฺติ เจ.
มาตา ยถา นิยํปุตฺตํ, น ชิคุจฺฉติ สพฺพโส;
นฺหาเปตพฺโพว ยตินา, ตเถว อชิคุจฺฉตา.
กสฺมา? ปเนตฺตเกนาปิ, อุปกาเรน สาสเน;
โส สทา พลวสฺเนโห, โหตุปชฺฌายกาทิสุ.
วิโนเทตฺวา ปนุปฺปนฺนํ, อุกฺกณฺํ กุลปุตฺตกา;
สิกฺขาโย ปริปูเรตฺวา, นิพฺพานํ ปาปุณนฺติ หิ.
คนฺธจุณฺเณน วา ปจฺฉา, จุณฺเณนปิ หลิทฺทิยา;
สรีรํ ตสฺส สีสฺจ, อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปุนปฺปุนํ.
คิหิคนฺธํ วิโนเทตฺวา, กาสายานิ ปเนกโต;
ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ สกึ วาปิ, ทาตพฺพานิสฺส ภิกฺขุนา.
อถ หตฺเถปิ วา ตสฺส, อทตฺวา สยเมว ตํ;
อจฺฉาเทติ อุปชฺฌาโย, วฏฺฏตาจริโยปิ วา.
นิวาเสติ อนาณตฺโต, โส ปารุปติ วา สยํ;
อปเนตฺวา ตโต สพฺพํ, ปุน ทาตพฺพเมว ตํ.
ภิกฺขุนา ตุ สหตฺเถน, ตถา อาณตฺติยาปิ วา;
ทินฺนํ วฏฺฏติ กาสาวํ, นาทินฺนํ ปน วฏฺฏติ.
ตสฺเสว สนฺตกํ วาปิ, กา กถา อตฺตสนฺตเก;
วนฺทาเปตฺวา ตตฺถ ภิกฺขู, การาเปตฺวาน อุกฺกุฏึ.
อฺชลึ ปคฺคหาเปตฺวา, ทาตพฺพํ สรณตฺตยํ;
ปฏิปาฏิวเสเนว, น จ อุปฺปฏิปาฏิยา.
สเจ เอกปทํ วาปิ, เทติ เอกกฺขรมฺปิ วา;
ปฏิปาฏึ วิรชฺฌิตฺวา, คหิตํ เจ น วฏฺฏติ.
ติกฺขตฺตุํ ยทิ วา เทติ, พุทฺธํ สรณเมว วา;
ตถา เสเสสุ เจวมฺปิ, น ทินฺนาเนว โหนฺติ หิ.
กตฺวานุนาสิกนฺตานิ ¶ , เอกาพทฺธานิ วา ปน;
วิจฺฉินฺทิตฺวาถ ม-นฺตานิ, ทาตพฺพานิ วิชานตา.
อุปสมฺปทกมฺมํ ¶ ตุ, เอกโตสุทฺธิยา สิยา;
น โหติ ปน ปพฺพชฺชา, อุภโตสุทฺธิยา วินา.
ตสฺมา อาจริเยนาปิ, ตถานฺเตวาสิเกนปิ;
พุ-ทฺธ-การาทโย วณฺณา, านกรณสมฺปทํ.
อหาเปนฺเตน วตฺตพฺพา, ปพฺพชฺชาคุณมิจฺฉตา;
เอกวณฺณวินาเสน, ปพฺพชฺชา หิ น รูหติ.
ยทิ สิทฺธาปิ ปพฺพชฺชา, สรณาคมนโตว หิ;
ทาตพฺพา ทส สีลานิ, ปูรณตฺถาย ภิกฺขุนา.
ปพฺพชฺชากถา.
อุปชฺฌายมถาจริยํ, นิสฺสาย วสตา ปน;
กตฺตพฺพาเนว วตฺตานิ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนา.
อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ทนฺตกฏฺํ มุโขทกํ;
ทาตพฺพํ ตสฺส กาเลน, สเจ ยาคุ ภวิสฺสติ.
ยาคุ ตสฺสุปเนตพฺพา, สงฺฆโต กุลโตปิ วา;
ปตฺเต วตฺตฺจ กาตพฺพํ, วตฺตํ คามปฺปเวสเน.
จีวเร ยานิ วตฺตานิ, วุตฺตานิ หิ มเหสินา;
เสนาสเน ตถา ปาท-ปีกถลิกาทิสุ.
เอวมาทีนิ วตฺตานิ, สพฺพานิ ปน โรคโต;
วุฏฺานาคมนนฺตานิ, สตฺตตึสสตํ สิยุํ.
วตฺตเภเทน สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ ตุ ปกาสิตํ;
อนาทรวเสเนว, อกโรนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
อุปชฺฌายาจริยวตฺตกถา.
อุปชฺฌายสฺส ¶ วตฺตานิ, ตถา สทฺธิวิหาริเก;
สตํ เตรส โหนฺเตว, ตถานฺเตวาสิเกปิ จ.
สทฺธิวิหาริกนฺเตวาสิกวตฺตกถา.
ปกฺกนฺเต วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต;
อาณตฺติยา อุปชฺฌายา, ปสฺสมฺภติ จ นิสฺสโย.
โหติ อาจริยมฺหาปิ, ฉธา นิสฺสยเภทนํ;
ปกฺกนฺเต ¶ วาปิ วิพฺภนฺเต, ปกฺขสงฺกนฺตเก มเต.
อาณตฺติยํ อุภินฺนมฺปิ, ธุรนิกฺเขปเนปิ จ;
เอเกกสฺส อุภินฺนํ วา, นาลเย สติ ภิชฺชติ.
อุปชฺฌายสโมธาน-คตสฺสาปิ จ ภิชฺชติ;
ทสฺสนํ สวนฺจาติ, สโมธานํ ทฺวิธา มตํ.
อทฺธิกสฺส คิลานสฺส, คิลานุปฏฺกสฺส จ;
ยาจิตสฺส น โทโสว, วสิตุํ นิสฺสยํ วินา.
ชานตา อตฺตโน เจว, วเน ผาสุวิหารตํ;
สภาเค ทายเกสนฺเต, วสิตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
นิสฺสยปฏิปฺปสฺสมฺภนกถา.
กุฏฺึ คณฺฑึ กิลาสิฺจ, โสสิฺจ อปมาริกํ;
ตถา ราชภฏํ โจรํ, ลิขิตํ การเภทกํ.
กสาหตํ นรฺเจว, ปุริสํ ลกฺขณาหตํ;
อิณายิกฺจ ทาสฺจ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
หตฺถจฺฉินฺนมฬจฺฉินฺนํ, ปาทจฺฉินฺนฺจ ปุคฺคลํ;
กณฺณนาสงฺคุลิจฺฉินฺนํ, กณฺฑรจฺฉินฺนเมว จ.
กาณํ กุณิฺจ ขุชฺชฺจ, วามนํ ผณหตฺถกํ;
ขฺชํ ปกฺขหตฺเจว, สีปทึ ปาปโรคินํ.
ชราย ¶ ทุพฺพลํ อนฺธํ, พธิรฺเจว มมฺมนํ;
ปีสปฺปึ ตถา มูคํ, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อติทีโฆติรสฺโส วา, อติกาโลปิ วา ตถา;
อจฺโจทาโตปิ วา มฏฺ-ตมฺพโลหนิทสฺสโน.
อติถูโล อติกิสฺโส, มหาสีโสปิ วา ตถา;
อติขุทฺทกสีเสน, สหิเตน ยุตฺโตปิ วา.
กุฏกุฏกสีโส ¶ วา, ตถา สิขรสีสโก;
เวฬุนาฬิสมาเนน, สีเสน จ ยุโต นโร.
กปฺปสีโสปิ ปพฺภาร-สีโส วา วณสีสโก;
ตถา กณฺณิกเกโส วา, ถูลเกโสปิ วา ตถา.
ปูตินิลฺโลมสีโส วา, ชาติปณฺฑรเกสโก;
ชาติยา ตมฺพเกโส วา, ตเถวาวฏฺฏสีสโก.
สีสโลเมกพทฺเธหิ, ภมุเกหิ ยุโตปิ วา;
สมฺพทฺธภมุโก วาปิ, นิลฺโลมภมุโกปิ วา.
มหนฺตขุทฺทเนตฺโต วา, ตถา วิสมโลจโน;
เกกโร วาปิ คมฺภีร-เนตฺโต วิสมจกฺกโล.
ชตุมูสิกกณฺโณ วา, หตฺถิกณฺโณปิ วา ปน;
ฉิทฺทมตฺตกกณฺโณ วา, ตเถวาวิทฺธกณฺณโก.
ตถา ฏงฺกิตกณฺโณ วา, ปูติกณฺโณปิ วา ปน;
โยนกาทิปฺปเภโทปิ, นายํ ปริสทูสโก.
อติปิงฺคลเนตฺโต วา, ตถา นิปฺปขุมกฺขิ วา;
อสฺสุปคฺฆรเนตฺโต วา, ปกฺกปุปฺผิตโลจโน.
ตเถว จ มหานาโส, อติขุทฺทกนาสิโก;
ตถา จิปิฏนาโส วา, นโร กุฏิลนาสิโก.
นิจฺจวิสฺสวนาโส ¶ วา, โย วา ปน มหามุโข;
วงฺกภินฺนมุโข วาปิ, มหาโอฏฺโปิ วา ปน.
ตถา ตนุกโอฏฺโ วา, วิปุลุตฺตรโอฏฺโก;
โอฏฺฉินฺโนปิ อุปฺปกฺก-มุโข เอฬมุโขปิ วา.
สงฺขตุณฺโฑปิ ทุคฺคนฺธ-มุโข วา ปน ปุคฺคโล;
มหาทนฺโตปิ อจฺจนฺตํ, ตถา อสุรทนฺตโก.
เหฏฺา อุปริโต วาปิ, พหินิกฺขนฺตทนฺตโก;
อทนฺโต ปูติทนฺโต วา, อติขุทฺทกทนฺตโก.
ยสฺส ทนฺตนฺตเร ทนฺโต, กาฬกทนฺตสนฺนิโภ;
สุขุโมว ิโต, ตํ เจ, ปพฺพาเชตุมฺปิ วฏฺฏติ.
โย ¶ มหาหนุโก โปโส;
ทีเฆน หนุนา ยุโต;
จิปิฏหนุโก วาปิ;
รสฺเสน หนุนา ยุโต.
นิมฺมสฺสุทาิโก วาปิ, อติทีฆคโลปิ วา;
อติรสฺสคโลปิ วา, ภินฺนคณฺิคโลปิ วา.
ตถา ภฏฺํสกูโฏ วา, ภินฺนปิฏฺิอุโรปิ วา;
สุทีฆรสฺสหตฺโถ วา, กจฺฉุกณฺฑุสมายุโต.
มหานิสทมํโส วา, อุทฺธนคฺคุปมายุโต;
วาตณฺฑิโก มหาอูรุ, สงฺฆฏฺฏนกชาณุโก.
ภินฺนชาณุ มหาชาณุ, ทีฆชงฺโฆ วิชงฺฆโก;
วิกโฏ วาปิ ปณฺโห วา, ตถา อุพฺพทฺธปิณฺฑิโก.
ยฏฺิชงฺโฆ มหาชงฺโฆ, มหาปาโทปิ โย นโร;
ตถา ปิฏฺิกปาโท วา, มหาปณฺหิปิ วา ปน.
วงฺกปาโท ¶ นโร โย วา, คณฺิกงฺคุลิโกปิ วา;
โย ปนนฺธนโข วาปิ, กาฬปูตินโขปิ จ.
อิจฺเจวมาทิกํ กฺจิ, นรํ ปริสทูสกํ;
ปพฺพาเชนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปริสทูสกกถา.
‘‘สามเณรชฺช มา ขาท, มา ภฺุช จ ปิวา’’ติ จ;
นิวาเรนฺตสฺส อาหารํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘นิวาเรสฺสามิ อาหาร’’-มิติ วา ปตฺตจีวรํ;
อนฺโต นิกฺขิปโต สพฺพ-ปโยเคสุปิ ทุกฺกฏํ.
ทุพฺพจสามเณรสฺส, อนาจารสฺส เกวลํ;
ทณฺฑกมฺมํ หเว กตฺวา, หิตกาเมน ภิกฺขุนา.
ยาคุํ วา ปน ภตฺตํ วา, ทสฺเสตฺวา กิร ภาสิตุํ;
‘‘อาหเฏ ทณฺฑกมฺเม ตฺวํ, ลจฺฉสีท’’นฺติ วฏฺฏติ.
อปราธานุรูเปน ¶ , ทณฺฑกมฺมํ ตุ การเย;
วาลิกาสลิลาทีน-มาหราปนเมว ตํ.
สีเส วา นิกฺขิปาเปตุํ, ปาสาณาทีนิ กานิจิ;
นิปชฺชาเปตุมุณฺเห วา, ปาสาเณ ภูมิยาปิ วา.
อุทกํ วา ปเวเสตุํ, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
อิธาวรณมตฺตํ ตุ, ทณฺฑกมฺมํ ปกาสิตํ.
นิวารณกถา.
ปกฺโขปกฺกมิกาสิตฺตา, จตุตฺโถ ปนุสูยโก;
นปุํสเกน ปฺเจเต, ปณฺฑกา ปริทีปิตา.
เตสุ อาสิตฺตุสูยานํ, ปพฺพชฺชา น นิวาริตา;
อิตเรสํ ตุ ติณฺณมฺปิ, ปณฺฑกานํ นิวาริตา.
วาริตา ¶ ยสฺส ปพฺพชฺชา, นาเสตพฺโพติ โส มโต;
ติวิเธ ปน เต ตฺวา, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปณฺฑกกถา.
ลิงฺคตฺเถโน จ สํวาส-ตฺเถโน ตทุภยสฺส จ;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ติวิโธปิ ปวุจฺจติ.
สยเมว จ โย ตตฺถ, ปพฺพชิตฺวา น คณฺหติ;
ภิกฺขุวสฺสานิ วา เนว, ยถาวุฑฺฒมฺปิ วนฺทนํ.
ลิงฺคตฺเถโน อยํ ลิงฺค-มตฺตสฺส เถนโต สิยา;
โย จ ปพฺพชิโต หุตฺวา, ภิกฺขุวสฺสานิ คณฺหติ.
สํวาสํ สาทิยนฺโตว, สํวาสตฺเถนโก มโต;
อุภยตฺเถนโก วุตฺต-นโยเยว, ยถาห จ.
‘‘ราชทุพฺภิกฺขกนฺตาร-โรคเวริภเยหิ วา;
จีวราหรณตฺถํ วา, ลิงฺคมาทิยตีธ โย.
สํวาสํ นาธิวาเสติ, ยาว โส สุทฺธมานโส;
เถยฺยสํวาสโก นาม, ตาว เอส น วุจฺจติ’’.
เถยฺยสํวาสกกถา.
‘‘ติตฺถิโยหํ ¶ ภวิสฺส’’นฺติ, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุ เจ;
สลิงฺเคเนว โย ยาติ, ติตฺถิยานมุปสฺสยํ.
คจฺฉโต ปทวาเรน, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, ลิงฺเค เตสํ ตุ นิสฺสิเต.
‘‘ติตฺถิโยหํ ภวิสฺส’’นฺติ, กุสจีราทิกํ ปน;
สยเมว นิวาเสติ, โสปิ ปกฺกนฺตโก สิยา.
นคฺโค ¶ อาชีวกาทีนํ, คนฺตฺวา เตสํ อุปสฺสยํ;
ลฺุจาเปติ สเจ เกเส, วตฺตานาทิยตีธ วา.
โมรปิฺฉาทิกํ เตสํ, ลิงฺคํ คณฺหาติ วา สเจ;
สารโต เจว วา เตสํ, ปพฺพชฺชํ ลทฺธิเมว วา.
โหติ ติตฺถิยปกฺกนฺโต, น ปเนส วิมุจฺจติ;
นคฺคสฺส คจฺฉโต วุตฺตํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ.
วุตฺโต อนุปสมฺปนฺน-วเสน เถยฺยวาสโก;
ตถา ติตฺถิยปกฺกนฺโต, อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนา.
ติตฺถิยปกฺกนฺตกถา.
นาโค วาปิ สุปณฺโณ วา, ยกฺโข สกฺโกปิ วา อิธ;
ติรจฺฉานคโต วุตฺโต, ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติ.
ติรจฺฉานกถา.
ปฺจานนฺตริเก โปเส, ปพฺพาเชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อุภโตพฺยฺชนฺเจว, ตถา ภิกฺขุนิทูสกํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนํ, ภิกฺขุนีนํ ตุ สนฺติเก;
ทูเสตฺวา ปน โส เนว, ภิกฺขุนีทูสโก สิยา.
สเจ อนุปสมฺปนฺน-ทูสโก อุปสมฺปทํ;
ลภเตว จ ปพฺพชฺชํ, สา จ เนว ปราชิตา.
เอกาทสอภพฺพปุคฺคลกถา.
นูปสมฺปาทนีโยว ¶ , อนุปชฺฌายโก นโร;
กโรโต ทุกฺกฏํ โหติ, น กุปฺปติ สเจ กตํ.
กุปฺปตีติ ¶ วทนฺเตเก, น คเหตพฺพเมว ตํ;
เสเสสุปิ อยํ เยฺโย, นโย สพฺพตฺถ วิฺุนา.
อุปสมฺปทกมฺมสฺส, อภพฺพา ปฺจวีสติ;
อชานิตฺวา กโต จาปิ, โอสาโร นาสนารโห.
หตฺถจฺฉินฺนาทิพาตฺตึส, กุฏฺิอาทิ จ เตรส;
อปตฺโต เตสโมสาโร, กโต เจ ปน รูหติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
โหนฺติ อาจริยา ตโย;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
ตีหิ อาจริเยเหว, เอกโต อนุสาวนํ;
โอสาเรตฺวา กตํ กมฺมํ, น จ กุปฺปติ กปฺปติ.
เอกูปชฺฌายโก โหติ;
อาจริโยปิ ตเถกโต;
อุปสมฺปทาเปกฺขา จ;
โหนฺติ ทฺเว วา ตโยปิ วา.
อนุปุพฺเพน สาเวตฺวา, เตสํ นามํ ตุ เตน จ;
เอกโต อนุสาเวตฺวา, กตมฺปิ จ น กุปฺปติ.
นานุปชฺฌายเกนาปิ, นานาจริยเกน จ;
อฺมฺานุสาเวตฺวา, กตํ กมฺมฺจ วฏฺฏติ.
สุมโน ติสฺสเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ;
ติสฺโส สุมนเถรสฺส, อนุสาเวติ สิสฺสกํ.
นานุปชฺฌายเกเนว, เอกาจริยเกนิธ;
อุปสมฺปทา ปฏิกฺขิตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
มหาขนฺธกกถา.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา
พทฺธาพทฺธวเสเนว ¶ ¶ , สีมา นาม ทฺวิธา มตา;
นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ตุ, ฆเฏตฺวา ปน สมฺมตา.
อยํ สีมาวิปตฺตีหิ, เอกาทสหิ วชฺชิตา;
พทฺธา นาม สิยา สีมา, สา ติสมฺปตฺติสํยุตา.
ขณฺฑสมานสํวาสา-วิปฺปวาสาทิเภทโต;
อิติ พทฺธา ติธา วุตฺตา, อพทฺธาปิ ติธา มตา.
คามโต อุทกุกฺเขปา, สตฺตพฺภนฺตรโตปิ จ;
ตตฺถ คามปริจฺเฉโท, ‘‘คามสีมา’’ติ วุจฺจติ.
ชาตสฺสเร สมุทฺเท วา, นทิยา วา สมนฺตโต;
มชฺฌิมสฺสุทกุกฺเขโป, อุทกุกฺเขปสฺิโต.
อคามเก อรฺเ ตุ, สตฺเตวพฺภนฺตรา ปน;
สมนฺตโต อยํ สีมา, สตฺตพฺภนฺตรนามิกา.
เอกํ อพฺภนฺตรํ วุตฺตํ, อฏฺวีสติหตฺถกํ;
คุฬุกฺเขปนเยเนว, อุทกุกฺเขปกา มตา.
อิมา ทฺเว ปน สีมาโย, วฑฺฒนฺติ ปริสาวสา;
อพฺภนฺตรูทกุกฺเขปา, ิโตกาสา ปรํ สิยุํ.
ิโต อนฺโตปริจฺเฉเท, หตฺถปาสํ วิหาย วา;
ตตฺตกํ อนติกฺกมฺม, ปริจฺเฉทมฺปิ วา ปรํ.
ิโต กมฺมํ วิโกเปติ, อิติ อฏฺกถานโย;
ตสฺมา โส หตฺถปาเส วา, กาตพฺโพ พหิ วา ปน.
พทฺธสีมาย สณฺานํ, นิมิตฺตํ ทิสกิตฺตนํ;
ตฺวา ปมาณํ โสเธตฺวา, สีมํ พนฺเธยฺย ปณฺฑิโต.
ติโกณํ ¶ จตุรสฺสฺจ, วฏฺฏฺจ ปณวูปมํ;
วิตานํ ธนุกาการํ, มุทิงฺคสกฏูปมํ.
ปพฺพตํ ¶ วนํ ปาสาณํ, รุกฺขํ มคฺคฺจ วมฺมิกํ;
อุทกฺจ นทิฺจาติ, นิมิตฺตานฏฺ ทีปเย.
เตสุ ตีณิ นิมิตฺตานิ, อาทึ กตฺวา สมนฺตโต;
นิมิตฺตานํ สเตนาปิ, พนฺธิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ติโยชนปรา สีมา, อุกฺกฏฺาติ ปกาสิตา;
เอกวีสติ ภิกฺขูนํ, คณฺหนฺตี เหฏฺิมา มตา.
อุกฺกฏฺายปิ อุกฺกฏฺา, เหฏฺิมายปิ เหฏฺิมา;
เอตา ทฺเวปิ อสีมาติ, วุตฺตา อาทิจฺจพนฺธุนา.
นิมิตฺตํ ปน กิตฺเตตฺวา, สพฺพเมว สมนฺตโต;
ปจฺฉา ตฺติทุติเยน, สีมํ พนฺธิตุมรหติ.
พนฺธิตฺวานนฺตรํ ปจฺฉา, จีวราวิปฺปวาสกํ;
สมฺมนฺนิตฺวาน พทฺธา สา-วิปฺปวาสาติ วุจฺจติ.
นทีสรสมุทฺเทสุ, สีมํ พนฺธติ เจ ปน;
น โวตฺถรติ เตเนว, อสีมาติ ชิโนพฺรวิ.
สีมากถา.
ทินการกกตฺตพฺพา-การานฺจ วสา ปน;
นเววุโปสถา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
จาตุทฺทโส ปนฺนรโส, สามคฺคี จ อุโปสโถ;
ทิวเสเนว นิทฺทิฏฺา, ตโยเปเต อุโปสถา.
สงฺเฆ อุโปสโถ เจว, คเณ ปุคฺคลุโปสโถ;
การกานํ วเสเนว, ตโย วุตฺตา อุโปสถา.
สุตฺตุทฺเทสาภิธาโน ¶ จ, ปาริสุทฺธิอุโปสโถ;
อธิฏฺานนฺติ นิทฺทิฏฺา, ตโย กมฺเมนุโปสถา.
สงฺฆสฺส ปาติโมกฺโข จ, ปาริสุทฺธิ คณสฺส จ;
อธิฏฺานมเถกสฺส, นิทฺทิฏฺํ ปน สตฺถุนา.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทสา, ปฺจ วุตฺตา มเหสินา;
นิทานํ อุทฺทิสิตฺวาน, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อยเมว ¶ นโย เยฺโย, เสเสสุปิ จ วิฺุนา;
จตฺตาโร ภิกฺขุนีนฺจ, อุทฺเทสา นวิเม ปน.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทโส, กาตพฺโพว อุโปสเถ;
อนฺตรายํ วินา เจว, อนุทฺเทโส นิวาริโต.
เถโร จ อิสฺสโร ตสฺส;
‘‘เถราเธยฺย’’นฺติ ปาโต;
อวตฺตนฺเตน อชฺฌิฏฺโ;
ยสฺส โส ปน วตฺตติ.
อุทฺทิสนฺเต สมปฺปา วา, อาคจฺฉนฺติ สเจ ปน;
อุทฺทิฏฺํ ตํ สุอุทฺทิฏฺํ, สาเวตพฺพํ ตุ เสสกํ.
อุทฺทิฏฺมตฺเต ภิกฺขูนํ, ปริสายุฏฺิตาย วา;
ปาริสุทฺธิ ตุ กตฺตพฺพา, มูเล เตสํ, สเจ พหู.
สมฺมชฺชิตุํ ปทีเปตุํ, ปฺาเปตุํ ทกาสเน;
วินิทฺทิฏฺสฺส เถเรน, อกโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
กตฺวา สมฺมชฺชนํ ทีปํ, เปตฺวา อุทกาสนํ;
คณตฺตึ เปตฺวาว, กตฺตพฺโพ ตีหุโปสโถ.
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, อธิฏฺเยฺย ปเนกโก;
โน เจ อธิฏฺเหยฺยสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อธมฺเมน ¶ จ วคฺเคน, สมคฺเคน อธมฺมโต;
ตถา ธมฺเมน วคฺเคน, สมคฺเคน จ ธมฺมโต.
อุโปสถสฺส เอตานิ, กมฺมานีติ ชิโนพฺรวิ;
จตูสฺวปิ ปเนเตสุ, จตุตฺถํ ธมฺมิกํ มตํ.
อธมฺเมนิธ วคฺโค หิ, กตโม เจตฺถุโปสโถ?
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, อธมฺโม วคฺคุโปสโถ.
อธมฺเมน สมคฺโค หิ, จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
กโรนฺติ ปาริสุทฺธึ เจ, สมคฺโค โหตฺยธมฺมิโก.
ธมฺเมน ¶ ปน วคฺโค หิ, กตโม โส อุโปสโถ;
วสนฺติ เอกสีมายํ, จตฺตาโร ยตฺถ ภิกฺขุโน.
เอกสฺส ปาริสุทฺธึ เต, อานยิตฺวา ตโย ชนา;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺเต เจ, วคฺโค ธมฺเมนุโปสโถ.
ธมฺมโต หิ สมคฺโค โส;
จตฺตาโร ภิกฺขุเนกโต;
ปาติโมกฺขุทฺทิสนฺตีธ;
สมคฺโค ธมฺมโต มโต.
วคฺเค สมคฺเค วคฺโคติ, สฺิโน วิมติสฺส วา;
อุโปสถํ กโรนฺตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
เภทาธิปฺปายโต ตสฺส, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปน;
วคฺเค สมคฺเคนาปตฺติ, สมคฺโคติ จ สฺิโน.
อุกฺขิตฺเตน คหฏฺเน, เสเสหิ สหธมฺมิหิ;
จุตนิกฺขิตฺตสิกฺเขหิ, เอกาทสหิ วา สห.
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, สภาคาปตฺติเกน วา;
ฉนฺเทน ปาริวุตฺเถน, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อเทเสตฺวา ¶ ปนาปตฺตึ, นาวิกตฺวาน เวมตึ;
อุโปสโถ น กาตพฺโพ, ทิเน วา อนุโปสเถ.
อุโปสเถ ปนาวาสา, สภิกฺขุมฺหา จ ภิกฺขุนา;
อาวาโส วา อนาวาโส, น คนฺตพฺโพ กุทาจนํ.
ยสฺมึ อุโปสเถ กิจฺจํ;
อาวาเส ปน วตฺตติ;
โส เจ สภิกฺขุโก นาม;
อาวาโสติ ปกาสิโต.
อุโปสโถ กิมตฺถาย, กิมตฺถาย ปวารณา;
อุโปสโถ สมคฺคตฺโถ, วิสุทฺธตฺถา ปวารณา.
โกเปตุํ ธมฺมิกํ กมฺมํ, ปฏิกฺโกเสยฺย ทุกฺกฏํ;
ฉนฺทํ วา กายสามคฺคึ, อเทนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
โหติ ¶ ปฺจวิโธ สงฺโฆ, จตุวคฺคาทิเภทโต;
โส จ กตฺตพฺพกมฺมสฺส, วเสน ปริทีปิโต.
ปวารณํ ตถาพฺภานํ, กมฺมฺจ อุปสมฺปทํ;
เปตฺวา จตุวคฺเคน, อกตฺตพฺพํ น วิชฺชติ.
ปฺจวคฺเคน อพฺภานํ, มชฺฌเทสูปสมฺปทํ;
ทสวคฺเคน อพฺภานํ, วินา สพฺพํ ตุ วฏฺฏติ.
กมฺมํ วีสติวคฺเคน, น กตฺตพฺพํ น กิฺจิปิ;
อูเน โทโสติ าเปตุํ, นาธิเก อติเรกตา.
จตฺตาโร ปกตตฺตาว, กมฺมปฺปตฺตาติ ทีปิตา;
จตุวคฺเคน กตฺตพฺเพ, เสเสสุ จ อยํ นโย.
จตุวคฺคาทิกตฺตพฺพํ, กตฺวาสํวาสปุคฺคลํ;
คณปูรํ กโรนฺตสฺส, กตํ กุปฺปติ ทุกฺกฏํ.
ปริวาสาทิกมฺเมปิ ¶ , ตตฺรฏฺํ คณปูรกํ;
กตฺวา ปน กโรนฺตานํ, ตถา, เสสํ ตุ วฏฺฏติ.
อุโปสถกฺขนฺธกกถา.
วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกกถา
ปุริมา ปจฺฉิมา จาติ, ทุเว วสฺสูปนายิกา;
อาลโย วา วจีเภโท, กตฺตพฺโพ อุปคจฺฉตา.
วสฺสูปคมนํ วาปิ, ชานํ อนุปคจฺฉโต;
เตมาสมวสิตฺวา วา, จรนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ.
รุกฺขสฺส สุสิเร ฉตฺเต, จาฏิฉวกุฏีสุ วา;
อชฺโฌกาเสปิ วา วสฺสํ, อุปคนฺตุํ น วฏฺฏติ.
วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺติ, อนฺตราโย สเจ สิยา;
ฉินฺนวสฺสสฺส ภิกฺขุสฺส, วาริตาว ปวารณา.
มาตาปิตูนํ ¶ ปน ทสฺสนตฺถํ;
ปฺจนฺนมตฺเถ สหธมฺมิกานํ;
ทฏฺุํ คิลานํ ตทุปฏฺกานํ;
ภตฺตาทิ เนสํ ปริเยสนตฺถํ.
ตถานภิรตํ คนฺตฺวา, วูปกาเสสฺสมุฏฺิตํ;
ทิฏฺึ วา ตสฺส กุกฺกุจฺจํ, วิโนเทสฺสามหนฺติ วา.
เอวํ สตฺตาหกิจฺเจน, ภิกฺขุนา วินยฺุนา;
อเปสิเตปิ คนฺตพฺพํ, ปเคว ปหิเต ปน.
วสฺสํ อุปคเตเนตฺถ, อนิมนฺติตภิกฺขุนา;
ธมฺมสฺส สวนตฺถาย, คนฺตุํ ปน น วฏฺฏติ.
‘‘อสุกํ ¶ นาม ทิวสํ, สนฺนิปาโต ภวิสฺสติ’’;
อิจฺเจวํ กติกา ปุพฺพํ, กตา เจ ปน วฏฺฏติ.
‘‘โธวิสฺสามิ รชิสฺสามิ, ภณฺฑก’’นฺติ น วฏฺฏติ;
สจาจริยุปชฺฌายา, ปหิณนฺติ จ วฏฺฏติ.
อุทฺเทสาทีนมตฺถาย, คนฺตุํ เนว จ วฏฺฏติ;
ครูนํ ทสฺสนตฺถาย, คนฺตุํ ลภติ ปุคฺคโล.
สเจ อาจริโย ‘‘อชฺช, มา คจฺฉาหี’’ติ ภาสติ;
รตฺติจฺเฉเท อนาปตฺติ, โหตีติ ปริทีปิตา.
ยสฺส กสฺสจิ าติสฺส, อุปฏฺากกุลสฺส วา;
คจฺฉโต ทสฺสนตฺถาย, รตฺติจฺเฉเท จ ทุกฺกฏํ.
‘‘อาคมิสฺสามิ อชฺเชว, คนฺตฺวาหํ คามก’’นฺติ จ;
สเจ ปาปุณิตุํ คจฺฉํ, น สกฺโกเตว วฏฺฏติ.
วเช สตฺเถปิ นาวายํ, ตีสุ าเนสุ ภิกฺขุโน;
วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺติ, ปวาเรตฺุจ วฏฺฏติ.
สติ ปจฺจยเวกลฺเล, สรีราผาสุตาย วา;
เอเสว อนฺตราโยติ, วสฺสํ เฉตฺวาปิ ปกฺกเม.
เยน เกนนฺตราเยน, วสฺสํ โนปคโต หิ โย;
ทุติยา อุปคนฺตพฺพา, ฉินฺนวสฺเสน วา ปน.
วสฺสํ ¶ อนุปคนฺตฺวา วา, ตทเหว จ คจฺฉติ;
พหิทฺธา เอว สตฺตาหํ, อุปคนฺตฺวาปิ วา ปน.
วีตินาเมติ เจ ตสฺส, ปุริมาปิ น วิชฺชติ;
ปฏิสฺสเว จ ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
วสฺสํ ปนุปคนฺตฺวา จ, อุฏฺาเปตฺวา น จารุณํ;
คจฺฉโต ปน สตฺตาห-กรเณเนว ภิกฺขุโน.
อนฺโตเยว จ สตฺตาหํ, นิวตฺตนฺตสฺส ตสฺส ตุ;
อนาปตฺตีติ โก วาโท, วสิตฺวา พหิ คจฺฉโต.
‘‘วสิสฺสามีธ ¶ วสฺส’’นฺติ, อาลโย ยทิ วิชฺชติ;
โนเปตสติยา วสฺสํ, เตน เสนาสนํ ปน.
คหิตํ สุคฺคหิตํ โหติ, ฉินฺนวสฺโส น โหติ โส;
ลภเตว ปวาเรตุํ, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
‘‘อิมสฺมึ วิหาเร เตมาสํ, อิมํ วสฺสํ อุเปมิ’’ติ;
นิจฺฉาริเต จ ติกฺขตฺตุํ, วสฺสํ อุปคโต สิยา.
อาทึ ตุ นวมึ กตฺวา, คนฺตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
อาคจฺฉตุ จ ปจฺฉา โส, มา วา โทโส น วิชฺชติ.
วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกกถา.
ปวารณกฺขนฺธกกถา
จาตุทฺทสี ปฺจทสี, สามคฺคี จ ปวารณา;
เตวาจี ทฺเวกวาจี จ, สงฺเฆ จ คณปุคฺคเล.
เอตา ปน มุนินฺเทน, วุตฺตา นว ปวารณา;
ตีณิ กมฺมานิ มฺุจิตฺวา, อนฺเตเนว ปวารเย.
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, ปตฺตกลฺเล สมานิเต;
ตฺตึ เปตฺวา สงฺเฆน, กตฺตพฺพา หิ ปวารณา.
ปวาเรนฺเตสุ ¶ เถเรสุ, นิสีเทยฺย นโว ปน;
สยํ ยาว ปวาเรยฺย, ตาว อุกฺกุฏิกฺหิ โส.
ตฺตึ วตฺวา ปวาเรยฺยุํ, จตฺตาโร วา ตโยปิ วา;
ปุพฺพกิจฺจํ สมาเปตฺวา, เอกาวาเส วสนฺติ เจ.
อฺมฺํ ปวาเรยฺยุํ, วินา ตฺตึ ทุเว ชนา;
อธิฏฺเยฺย ปเนโกปิ, เสสา สงฺฆปวารณา.
ปวาริเต ¶ จ สงฺฆสฺมึ, กเรยฺยนาคโต ปน;
อวุฏฺโ ฉินฺนวสฺโส วา, ปาริสุทฺธิอุโปสถํ.
ปฺจ ยสฺมึ ปนาวาเส, จตฺตาโร วา ตโยปิ วา;
เอเกกสฺส หริตฺวาน, สมณา เต ปวารณํ.
อฺมฺํ ปวาเรนฺติ, สเจ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
เสสํ อุโปสเถ วุตฺต-นเยนิธ นเย พุโธ.
ปาริสุทฺธิปฺปทาเนน, สมฺปาเทตตฺตโน สุจึ;
ฉนฺททาเนน สงฺฆสฺส, สพฺพํ สาเธติ, นตฺตโน.
ตสฺมา ปน อุภินฺนมฺปิ, กิจฺจสิทฺธตฺถเมวิธ;
ปาริสุทฺธิปิ ทาตพฺพา, ฉนฺทํ เทนฺเตน ภิกฺขุนา.
ฉนฺเทเกน พหูนมฺปิ, หาตพฺโพ ปาริสุทฺธิปิ;
ปรมฺปราหโฏ ฉนฺโท, น คจฺฉติ วิสุทฺธิยา.
ฉนฺทํ วา ปาริสุทฺธึ วา, คเหตฺวา วา ปวารณํ;
สามเณราทิภาวํ วา, ปฏิชาเนยฺย หารโก.
สเจ โส สงฺฆมปฺปตฺวา, วิพฺภเมยฺย มเรยฺย วา;
นาหฏฺเจว ตํ สพฺพํ, ปตฺวา เจวํ สิยาหฏํ.
สงฺฆํ ปตฺวา ปมตฺโต วา, สุตฺโต วา ขิตฺตจิตฺตโก;
นาโรเจติ อนาปตฺติ, โหติ สฺจิจฺจ ทุกฺกฏํ.
เย เต วิปสฺสนายุตฺตา, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;
ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ, วิปสฺสนปรายณา.
ลทฺธผาสุวิหารานํ, สิยา น ปริหานิติ;
ปวารณาย สงฺคาโห, วุตฺโต กตฺติกมาสเก.
ปวารณกฺขนฺธกกถา.
จมฺมกฺขนฺธกกถา
เอฬกาชมิคานํ ¶ ¶ ตุ, จมฺมํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน;
โรหิเตณิกุรงฺคานํ, ปสทํมิคมาตุยา.
เปตฺวา จมฺมเมเตสํ, อฺํ ทุกฺกฏวตฺถุกํ;
ถวิโกปาหเน สพฺพํ, จมฺมํ วฏฺฏตฺยมานุสํ.
วฏฺฏนฺติ มชฺฌิเม เทเส, น คุณงฺคุณุปาหนา;
วฏฺฏนฺติ อนฺโตอาราเม, สพฺพตฺถาปิ จ โรคิโน.
ปุฏขลฺลกพทฺธา จ, ตเถว ปาลิคุณฺิมา;
ตูลปุณฺณา น วฏฺฏนฺติ, สพฺพนีลาทโยปิ จ.
จิตฺรา อุปาหนา เมณฺฑ-วิสาณูปมวทฺธิกา;
น จ วฏฺฏนฺติ โมรสฺส, ปิฺเฉน ปริสิพฺพิตา.
มชฺชารกาฬโกลูก-สีหพฺยคฺฆุทฺททีปินํ;
อชินสฺส จ จมฺเมน, น วฏฺฏติ ปริกฺขฏา.
ปุฏาทึ อปเนตฺวา วา, ฉินฺทิตฺวา วาปิ สพฺพโส;
วณฺณเภทํ ตถา กตฺวา, ธาเรตพฺพา อุปาหนา.
สพฺพาปิ ปน ธาเรตุํ, น จ วฏฺฏนฺติ ปาทุกา;
เปตฺวา ตตฺถ ปสฺสาว- วจฺจาจมนปาทุกา.
อาสนฺทิฺเจว ปลฺลงฺกํ, อุจฺจาสยนสฺิตํ;
อติกฺกนฺตปมาณํ ตุ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ.
โคนกํ กุตฺตกํ จิตฺตํ, ปฏิกํ ปฏลิกมฺปิ จ;
เอกนฺตโลมึ วิกตึ, ตูลิกํ อุทฺทโลมิกํ.
กฏฺฏิสฺสํ ปน โกเสยฺยํ, หตฺถิอสฺสรถตฺถรํ;
กทลิมิคปวร-ปจฺจตฺถรณกมฺปิ จ.
เหฏฺา ¶ รตฺตวิตานสฺส, ทฺวิธา รตฺตูปธานกํ;
อกปฺปิยมิทํ สพฺพํ, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
เหฏฺา ¶ อกปฺปิเย ปจฺจตฺถเร สติ น วฏฺฏติ;
อุทฺธํ เสตวิตานมฺปิ, ตสฺมึ อสติ วฏฺฏติ.
อาสนฺทึ ปน ปลฺลงฺกํ, เปตฺวา ตูลิกมฺปิ จ;
เสสํ ปน จ สพฺพมฺปิ, ลภเต คิหิสนฺตกํ.
ธมฺมาสเน อนาปตฺติ, ภตฺตคฺเคปิ นิสีทิตุํ;
ภูมตฺถรณเก ตตฺถ, สยิตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
จมฺมกฺขนฺธกกถา.
เภสชฺชกฺขนฺธกกถา
วุตฺตา คหปติสฺสาปิ, สมฺมุตุสฺสาวนนฺติกา;
โคนิสาทีติ กปฺปิยา, จตสฺโส โหนฺติ ภูมิโย.
สงฺฆสฺส สนฺตกํ เคหํ, สนฺตกํ ภิกฺขุโนปิ วา;
กปฺปิยํ ปน กตฺตพฺพํ, สหเสยฺยปฺปโหนกํ.
เปตฺวา ภิกฺขุมฺเหิ, ทินฺนํ กปฺปิยภูมิยา;
อตฺถาย สนฺตกํ เตสํ, เคหํ คหปเตวิทํ.
สา หิ สมฺมุติกา นาม, ยา หิ สงฺเฆน สมฺมตา;
กมฺมวาจมวตฺวา วา, วฏฺฏเตวาปโลกนํ.
ปมิฏฺกปาสาณ-ถมฺภาทิฏฺปเน ปน;
‘‘กปฺปิยกุฏึ กโรมา’’ติ, วทนฺเตหิ สมนฺตโต.
อุกฺขิปิตฺวา เปนฺเตสุ, อามสิตฺวา ปเรสุ วา;
สยเมวุกฺขิปิตฺวา วา, เปยฺยุสฺสาวนนฺติกา.
อิฏฺกาทิปติฏฺานํ ¶ , ภิกฺขูนํ วทตํ ปน;
วาจาย ปริโยสานํ, สมกาลํ ตุ วฏฺฏติ.
อาราโม อปริกฺขิตฺโต, สกโล ภุยฺยโตปิ วา;
ทุวิโธปิ จ วิฺูหิ, โคนิสาทีติ วุจฺจติ.
เอตา ¶ ปน จตสฺโสปิ, โหนฺติ กปฺปิยภูมิโย;
เอตฺถ ปกฺกฺจ วุตฺถฺจ, สพฺพํ วฏฺฏติ อามิสํ.
อุสฺสาวนนฺติกา ยา สา, ถมฺภาทีสุ อธิฏฺิตา;
ถมฺภาทีสฺวปนีเตสุ, ตทฺเสุปิ ติฏฺติ.
อปนีเตสุ สพฺเพสุ, สิยา ชหิตวตฺถุกา;
โคนิสาที ปริกฺขิตฺตา, เสสา ฉทนนาสโต.
ภิกฺขุํ เปตฺวา อฺเสํ, หตฺถโต จ ปฏิคฺคโห;
เตสฺจ สนฺนิธิ อนฺโต- วุตฺตํ ภิกฺขุสฺส วฏฺฏติ.
ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา วา, สนฺตกํ สงฺฆิกมฺปิ วา;
อนฺโตวุตฺถฺจ ปกฺกฺจ, อุภินฺนํ น จ วฏฺฏติ.
อกปฺปกุฏิยา วุตฺถํ, สปฺปิอาทิวิมิสฺสิตํ;
‘‘อนฺโตวุตฺถ’’นฺติ นิทฺทิฏฺํ, ปมํ กาลิกทฺวยํ.
เตเหว สปฺปิอาทีหิ, ภิกฺขุนา ยาวชีวิกํ;
ปกฺกํ ตํ ปน สตฺตาหํ, วฏฺฏเตว นิรามิสํ.
สเจ อามิสสํสฏฺํ, ปกฺกํ ตํ ปริภฺุชติ;
อนฺโตวุตฺถฺจ ภิยฺโยปิ, สามปกฺกฺจ ภฺุชติ.
ยาวกาลิกมาหาโร, ปานกํ ยามกาลิกํ;
สตฺตาหกาลิกํ นาม, สปฺปิอาทิกปฺจกํ.
เสสํ ปน หลิทฺทาทิ, เภสชฺชํ ยาวชีวิกํ;
จตุธา กาลิกา วุตฺตา, อุทกํ โหตฺยกาลิกํ.
ปฏิคฺคหวเสเนว, กาลาตีตา ติกาลิกา;
โหนฺติ โทสกรา ภุตฺตา, อภุตฺตํ ตติยมฺปิ จ.
อมฺพํ ¶ ชมฺพุ จ โจจฺจ, โมจฺจ มธุ มุทฺทิกา;
สาลุ ผารุสกฺจาติ, ปานกํ อฏฺธา มตํ.
ปานกตฺถมนฺุาตํ, ผลํ ปกฺกฺจ อามกํ;
ปานเหตุ ปฏิกฺขิตฺโต, สวตฺถุกปฏิคฺคโห.
อมฺพปกฺกํ สุโกฏฺเฏตฺวา, มทฺทิตฺวา อุทเก ปน;
ปจฺฉา ปริสฺสวํ กตฺวา, ปาตุํ วฏฺฏติ ปานกํ.
วฏฺฏตาทิจฺจปากํ ¶ ตุ, อคฺคิปกฺกํ น วฏฺฏติ;
เอเสว จ นโย เสส-ปานเกสุปิ ทีปิโต.
ปุปฺผปตฺตผลุจฺฉูนํ, จตฺตาโร ปนิเม รสา;
อนฺุาตา อิมานฏฺ, ปานานิ อนุชานตา.
สพฺโพ ปุปฺผรโส วุตฺโต, มธุกสฺส รสํ วินา;
สพฺโพ ปตฺตรโส วุตฺโต, ปกฺกฑากรสํ วินา.
สตฺตนฺนํ สานุโลมานํ, ธฺานํ ผลชํ รสํ;
เปตฺวานุมโต สพฺโพ, วิกาเล ผลโช รโส.
ยาวกาลิกปตฺตาน-มปิ สีตุทเก กโต;
มทฺทิตฺวาทิจฺจปาโกปิ, วิกาเล ปน วฏฺฏติ.
ตาลฺจ นาฬิเกรฺจ, ปนสํ ลพุชมฺปิ จ;
ติปุสาลาพุกุมฺภณฺฑํ, ตถา ปุสฺสผลมฺปิ จ.
เอวเมฬาลุกฺจาติ, นเวตานิ ผลานิ หิ;
อปรณฺณฺจ สพฺพมฺปิ, สตฺตธฺานุโลมิกํ.
พทรํ ติมฺพรู เสลุ, โกสมฺพํ กรมทฺทกํ;
มาตุลุงฺคกปิตฺถฺจ, เวตฺตํ จิฺจผลมฺปิ จ.
ผลานํ เอวมาทีนํ, ขุทฺทกานํ รโส ปน;
อฏฺปานานุโลมตฺตา, นิทฺทิฏฺโ อนุโลมิเก.
สานุโลมสฺส ¶ ธฺสฺส, เปตฺวา ผลชํ รสํ;
อฺโ ผลรโส นตฺถิ, อยามกาลิโก อิธ.
เภสชฺชกฺขนฺธกกถา.
กถินกฺขนฺธกกถา
ภิกฺขูนํ วุฏฺวสฺสานํ, กถินตฺถารมพฺรวิ;
ปฺจนฺนํ อานิสํสานํ, การณา มุนิปุงฺคโว.
น ¶ อุลฺลิขิตมตฺตาทิ-จตุวีสติวชฺชิตํ;
จีวรํ ภิกฺขุนาทาย, อุทฺธริตฺวา ปุราณกํ.
นวํ อธิฏฺหิตฺวาว, วตฺตพฺพํ วจสา ปุน;
‘‘อิมินานฺตรวาเสน, กถินํ อตฺถรามิ’’ติ.
วุตฺเต ติกฺขตฺตุมิจฺเจวํ, กถินํ โหติ อตฺถตํ;
สงฺฆํ ปนุปสงฺกมฺม, อาทาย กถินํ อิติ.
‘‘อตฺถตํ กถินํ ภนฺเต, สงฺฆสฺส อนุโมทถ;
ธมฺมิโก กถินตฺถาโร’’, วตฺตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา.
‘‘สุอตฺถตํ ตยา ภนฺเต, สงฺฆสฺส กถินํ ปุน;
ธมฺมิโก กถินตฺถาโร, อนุโมทามิ’’ตีรเย.
กถินสฺส จ กึ มูลํ, กึ วตฺถุ กา จ ภูมิโย;
กติธมฺมวิโท ภิกฺขุ, กถินตฺถารมรหติ.
มูลเมกํ, สิยา วตฺถุ, ติวิธํ, ภูมิโย ฉ จ;
อฏฺธมฺมวิโท ภิกฺขุ, กถินตฺถารมรหติ.
สงฺโฆ มูลนฺติ นิทฺทิฏฺํ, วตฺถุ โหติ ติจีวรํ;
โขมาทีนิ ฉ วุตฺตานิ, จีวรานิ ฉ ภูมิโย.
ปุพฺพปจฺจุทฺธราธิฏฺา-นตฺถาโร ¶ มาติกาปิ จ;
ปลิโพโธ จ อุทฺธาโร, อานิสํสา ปนฏฺิเม.
โธวนฺจ วิจาโร จ, เฉทนํ พนฺธนมฺปิ จ;
สิพฺพนํ รชนํ กปฺปํ, ‘‘ปุพฺพกิจฺจ’’นฺติ วุจฺจติ.
สงฺฆาฏิ อุตฺตราสงฺโค, อโถ อนฺตรวาสโก;
ปจฺจุทฺธาโร อธิฏฺานํ, อตฺถาโรเปสเมว ตุ.
ปกฺกมนฺจ นิฏฺานํ, สนฺนิฏฺานฺจ นาสนํ;
สวนาสา จ สีมา จ, สหุพฺภาโรติ อฏฺิมา.
กตจีวรมาทาย, อาวาเส นิรเปกฺขโก;
อติกฺกนฺตาย สีมาย, โหติ ปกฺกมนนฺติกา.
อานิสํสมถาทาย, วิหาเร อนเปกฺขโก;
คนฺตฺวา ปน วิหารํ โส, อฺํ สุขวิหาริกํ.
ตตฺถ ¶ ตํ วิหรนฺโตว, กโรติ ยทิ จีวรํ;
นิฏฺิเต จีวเร ตสฺมึ, นิฏฺานนฺตาติ วุจฺจติ.
‘‘จีวรํ น กริสฺสามิ, น ปจฺเจสฺสํ ตมสฺสมํ’’;
เอวํ ตุ ธุรนิกฺเขเป, สนฺนิฏฺานนฺติกา มตา.
กถินจฺฉาทนํ ลทฺธา, ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ เจ คโต;
กโรนฺตสฺเสว นฏฺํ วา, ทฑฺฒํ วา นาสนนฺติกา.
ลทฺธานิสํโส สาเปกฺโข, พหิสีมํ คโต ปน;
สุณาติ จนฺตรุพฺภารํ, สา โหติ สวนนฺติกา.
จีวราสาย ปกฺกนฺโต, พหิสีมํ คโต ปน;
‘‘ทสฺสามิ จีวรํ ตุยฺหํ’’, วุตฺโต สวติ เกนจิ.
ปุน วุตฺเต ‘‘น สกฺโกมิ, ทาตุนฺติ ตว จีวรํ’’;
อาสาย ฉินฺนมตฺตาย, อาสาวจฺเฉทิกา มตา.
วสฺสํวุฏฺวิหารมฺหา ¶ , วิหารฺํ คโต สิยา;
อาคจฺฉํ อนฺตรามคฺเค, ตทุทฺธารมติกฺกเม.
ตสฺส โส กถินุทฺธาโร, สีมาติกฺกนฺติโก มโต;
กถินานิสํสมาทาย, สาเปกฺโขว สเจ คโต.
สมฺภุณาติ ปุนาคนฺตฺวา, กถินุทฺธารเมว เจ;
ตสฺส โส กถินุทฺธาโร, ‘‘สหุพฺภาโร’’ติ วุจฺจติ.
ปกฺกมนฺจ นิฏฺานํ, สนฺนิฏฺานฺจ สีมโต;
จตฺตาโร ปุคฺคลาธีนา, สงฺฆาธีนนฺตรุพฺภโร.
นาสนํ สวนฺเจว, อาสาวจฺเฉทิกาปิ จ;
ตโยปิ กถินุพฺภารา, น ตุ สงฺฆา, น ภิกฺขุโต.
อาวาสปลิโพโธ จ, ปลิโพโธ จ จีวเร;
ปลิโพธา ทุเว วุตฺตา, ยุตฺตมุตฺตตฺถวาทินา.
อฏฺนฺนํ มาติกานํ วา, อนฺตรุพฺภารโตปิ วา;
อุพฺภาราปิ ทุเว วุตฺตา, กถินสฺส มเหสินา.
อนามนฺตาสมาทานํ, คณโต ยาวทตฺถิกํ;
ตตฺถ โย จีวรุปฺปาโท, อานิสํสา จ ปฺจิเม.
กถินกฺขนฺธกกถา.
จีวรกฺขนฺธกกถา
จีวรสฺส ¶ ปนุปฺปาทา, อฏฺ จีวรมาติกา;
สีมาย เทติ, กติกา, ภิกฺขาปฺตฺติยา, ตถา.
สงฺฆสฺส, อุภโตสงฺเฆ, วสฺสํวุฏฺสฺส เทติ จ,;
อาทิสฺส, ปุคฺคลสฺสาติ, อฏฺิมา ปน มาติกา.
ตตฺถ ¶ สีมาย เทตีติ, อนฺโตสีมํ คเตหิ ตุ;
ภิกฺขูหิ ภาเชตพฺพนฺติ, วณฺณิตํ วรวณฺณินา.
กติกาย จ ทินฺนํ เย, วิหารา เอกลาภกา;
เอตฺถ ทินฺนฺจ สพฺเพหิ, ภาเชตพฺพนฺติ วุจฺจติ.
สงฺฆสฺส ธุวการา หิ, ยตฺถ กรียนฺติ ตตฺถ จ;
ภิกฺขาปฺตฺติยา ทินฺนํ, ทินฺนํ วุตฺตํ มเหสินา.
สงฺฆสฺส ปน ยํ ทินฺนํ, อุชุภูเตน เจตสา;
ตฺหิ สมฺมุขิภูเตน, ภาเชตพฺพนฺติ วุจฺจติ.
อุภโตสงฺฆ มุทฺทิสฺส, เทติ สทฺธาย จีวรํ;
โถกา วา พหุ วา ภิกฺขู, สมภาโคว วฏฺฏติ.
วสฺสํวุฏฺสฺส สงฺฆสฺส, จีวรํ เทติ ยํ ปน;
ตํ ตสฺมึ วุฏฺวสฺเสน, ภาเชตพฺพนฺติ วณฺณิตํ.
ยาคุยา ปน ภตฺเต วา, เทติอาทิสฺส เจ ปน;
จีวรํ ตตฺถ ตตฺเถว, โยเชตพฺพํ วิชานตา.
ปุคฺคลํ ปน อุทฺทิสฺส, จีวรํ ยํ ตุ ทียติ;
ปุคฺคโลทิสฺสกํ นาม, ทานํ ตํ ตุ ปวุจฺจติ.
สหธมฺมิเกสุ โย โกจิ, ปฺจสฺวปิ ‘‘มมจฺจเย;
อยํ มยฺหํ ปริกฺขาโร, มาตุยา ปิตุโนปิ วา.
อุปชฺฌายสฺส วา โหตุ’’, วทติจฺเจวเมว เจ;
น โหติ ปน ตํ เตสํ, สงฺฆสฺเสว จ สนฺตกํ.
ปฺจนฺนํ ¶ อจฺจเย ทานํ, น จ รูหติ กิฺจิปิ;
สงฺฆสฺเสว จ ตํ โหติ, คิหีนํ ปน รูหติ.
ภิกฺขุ วา สามเณโร วา, กาลํ ภิกฺขุนุปสฺสเย;
กโรตฺยสฺส ปริกฺขารา, ภิกฺขูนํเยว สนฺตกา.
ภิกฺขุนี ¶ สามเณรี วา, วิหารสฺมึ สเจ มตา;
โหนฺติ ตสฺสา ปริกฺขารา, ภิกฺขุนีนํ ตุ สนฺตกา.
‘‘เทหิ เนตฺวาสุกสฺสา’’ติ, ทินฺนํ ตํ ปุริมสฺส ตุ;
‘‘อิทํ ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ ตํ, ปจฺฉิมสฺเสว สนฺตกํ.
เอวํ ทินฺนวิธึ ตฺวา, มตสฺส วามตสฺส วา;
วิสฺสาสํ วาปิ คณฺเหยฺย, คณฺเห มตกจีวรํ.
มูลปตฺตผลกฺขนฺธ-ตจปุปฺผปฺปเภทโต;
ฉพฺพิธํ รชนํ วุตฺตํ, วนฺตโทเสน ตาทินา.
มูเล หลิทฺทึ, ขนฺเธสุ, มฺเชฏฺํ ตุงฺคหารกํ;
ปตฺเตสุ อลฺลิยา ปตฺตํ, ตถา ปตฺตฺจ นีลิยา.
กุสุมฺภํ กึสุกํ ปุปฺเผ, ตเจ โลทฺทฺจ กณฺฑุลํ;
เปตฺวา รชนํ สพฺพํ, ผลํ สพฺพมฺปิ วฏฺฏติ.
กิลิฏฺสาฏกํ วาปิ, ทุพฺพณฺณํ วาปิ จีวรํ;
อลฺลิยา ปน ปตฺเตน, โธวิตุํ ปน วฏฺฏติ.
จีวรานํ กถา เสสา, ปเม กถิเน ปน;
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺพา วิภาวินา.
จีวรกฺขนฺธกกถา.
มหาวคฺโค นิฏฺิโต.
จูฬวคฺโค
ปาริวาสิกกฺขนฺธกกถา
ตชฺชนียํ ¶ ¶ นิยสฺสฺจ, ปพฺพาชํ ปฏิสารณํ;
ติวิธุกฺเขปนฺจาติ, สตฺต กมฺมานิ ทีปเย.
เตจตฺตาลีส วตฺตานิ, ขนฺธเก กมฺมสฺิเต;
นวาธิกานิ ตึเสว, ขนฺธเก ตทนนฺตเร.
เอวํ สพฺพานิ วตฺตานิ, ทฺวาสีเตว มเหสินา;
โหนฺติ ขนฺธกวตฺตานิ, คหิตาคหเณน ตุ.
ปาริวาสฺจ วตฺตฺจ, สมาทินฺนสฺส ภิกฺขุโน;
รตฺติจฺเฉโท กถํ วุตฺโต, วตฺตเภโท กถํ ภเว?
สหวาโส วินาวาโส, อนาโรจนเมว จ;
ปาริวาสิกภิกฺขุสฺส, รตฺติจฺเฉโท จ ทุกฺกฏํ.
เอกจฺฉนฺเน ปนาวาเส, ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา;
นิวาโส ทกปาเตน, อุกฺขิตฺตสฺส นิวาริโต.
ปาริวาสิกภิกฺขุสฺส, อนฺโตเยว น ลพฺภติ;
อิจฺเจวํ ปน นิทฺทิฏฺํ, มหาปจฺจริยํ ปน.
‘‘อวิเสเสน นิทฺทิฏฺํ, มหาอฏฺกถาทิสุ;
อุภินฺนํ ทกปาเตน, นิวาโส วาริโต’’ติ หิ.
อภิกฺขุเก ปนาวาเส, อนาวาเสปิ กตฺถจิ;
วิปฺปวาสํ วสนฺตสฺส, รตฺติจฺเฉโท จ ทุกฺกฏํ.
ปาริวาสิกภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุํ ทิสฺวาน ตงฺขเณ;
นาโรเจนฺตสฺส เจตสฺส, รตฺติจฺเฉโท จ ทุกฺกฏํ.
ปฺเจว ¶ จ ยถาวุฑฺฒํ, ลภเต ปาริวาสิโก;
กาตุํ ตตฺเถว จ ตฺวา, อุโปสถปวารณํ.
วสฺสสาฏึ ¶ ยถาวุฑฺฒํ, เทนฺติ เจ สงฺฆทายกา;
โอโณชนํ ตถา ภตฺตํ, ลภเต ปฺจิเม ปน.
ปาริวาสิกกฺขนฺธกกถา.
สมถกฺขนฺธกกถา
วิวาทาธารตา จานุ-วาทาธิกรณมฺปิ จ;
อาปตฺตาธารตา เจว, กิจฺจาธิกรณมฺปิ จ.
เอตานิ ปน จตฺตาริ, วุตฺตานิ จ มเหสินา;
เภทการกวตฺถูนิ, วิวาโท ตตฺถ นิสฺสิโต.
วิปตฺติโย จตสฺโสว, อนุวาโท อุปาคโต;
อาปตฺตาธารตา นาม, สตฺต อาปตฺติโย มตา.
สงฺฆกิจฺจานิ นิสฺสาย, กิจฺจาธิกรณํ สิยา;
เอเตสํ ตุ จตุนฺนมฺปิ, สมตฺตา สมถา มตา.
สมฺมุขา สติ จามูฬฺโห, ปฏิฺาวินโยปิ จ;
ตสฺสปาปิยสี เจว, ตถา เยภุยฺยสีปิ จ.
ติณวตฺถารโก เจว, สตฺตโม วินโย มโต;
สตฺติเม สมถา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
วิวาโท สมฺมติ ทฺวีหิ, อนุวาโท จตูหิ จ;
อาปตฺติ ปน ตีเหว, กิจฺจเมเกน สมฺมติ.
ฉฏฺเน ปเมนาปิ, วิวาโท เอตฺถ สมฺมติ;
สมฺมุขาวินยาทีหิ, อนุปุพฺเพน ตีหิปิ.
ตเถว ¶ ปฺจเมนาปิ, อนุวาโท หิ สมฺมติ;
สมฺมุเขน ปฏิฺาย, ติณวตฺถารเกน จ.
อาปตฺตูปสมํ ยาติ, ตีเหว สมเถหิ สา;
สมฺมุขาวินเยเนว, กิจฺจเมเกน สมฺมติ.
เยภุยฺยสิกกมฺเม ¶ ตุ, สลากํ คาหเย พุโธ;
คูฬฺเหน วิวเฏนาปิ, กณฺณชปฺเปน วา ปน.
อลชฺชุสฺสเท คูฬฺเหน, วิวเฏเนว ลชฺชิสุ;
พาเลสุ กณฺณชปฺเปน, สลากํ คาหเย พุโธ.
ลชฺชี อลชฺชี พาโลติ, เกน สกฺกา วิชานิตุํ?
สเกน กมฺมุนาเยว, เตน สกฺกา วิชานิตุํ.
อาปชฺชติ จ สฺจิจฺจ, อาปตฺตึ ปริคูหติ;
ฉนฺทาทิอคตึ ยาติ, อลชฺชี เอทิโส สิยา.
นาปชฺชติ จ สฺจิจฺจ, อาปตฺตึ น จ คูหติ;
น คจฺฉติคติฺจาปิ, เอทิโส ลชฺชิ ปุคฺคโล.
ทุจฺจินฺติโต จ ทุพฺภาสี, ตถา ทุกฺกฏการิโก;
เอทิโส ปน ‘‘พาโล’’ติ, ลกฺขเณเนว ายติ.
ติธา สลากคาเหน, พหุกา ธมฺมวาทิโน;
เยภุยฺยสิกกมฺเมน, กตฺตพฺพนฺติ ชิโนพฺรวิ.
อลชฺชี สานุวาโท จ, อสุจี กมฺมโต จ โย;
ตสฺสปาปิยสีกมฺม-โยคฺโค โส โหติ ปุคฺคโล.
ภณฺฑเน กลเห ชาเต, วิวาทสฺมึ อนปฺปเก;
พหุอสฺสามเณ จิณฺเณ, อนคฺเคปิ จ ภสฺสเก.
มูลมูลํ คเวสนฺตํ, โหติ วาฬฺจ กกฺขฬํ;
ติณวตฺถารเกเนว, กาตพฺพนฺติ ปกาสิตํ.
ยถา ¶ จ ติณปณฺเณน, ฉนฺนํ คูถฺจ มุตฺตกํ;
น จ วายติ ทุคฺคนฺธํ, วูปสมฺมติ ตงฺขเณ.
เปตฺวา ถุลฺลวชฺชฺจ, คิหีหิ ปฏิสํยุตํ;
ทิฏฺาวิกมฺมิกฺเจว, โย จ ตตฺถ น โหติ ตํ.
เสสายาปตฺติยา ยาว, อุปสมฺปทมาฬโต;
สุทฺโธ โหติ นิราปตฺติ, ติณวตฺถารเก ตถา.
สมถกฺขนฺธกกถา.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกกถา
รุกฺเข ¶ วา ปน กุฏฺเฏวา, อฏฺฏาเน ถมฺภเกสุ วา;
นฺหายมาโน สกํ กายํ, อุคฺฆํเสยฺยสฺส ทุกฺกฏํ.
กายํ คนฺธพฺพหตฺเถน, กุรุวินฺทกสุตฺติยา;
มลฺลเกน น ฆํเสยฺย, นาฺมฺฺจ กายโต.
อกตํ มลฺลกํ นาม, คิลานสฺเสว วฏฺฏติ;
กตํ ตํ มลฺลกํ นาม, สพฺเพสมฺปิ น วฏฺฏติ.
กปาลิฏฺกขณฺฑานิ, สพฺพสฺส ปุถุปาณิกํ;
คิลานสฺสาคิลานสฺส, วตฺถวฏฺฏิ จ วฏฺฏติ.
วุตฺตา เผณกปาสาณ-กถลา ปาทฆํสเน;
วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา, กตกํ น จ วฏฺฏติ.
ยํ กิฺจิปิ อลงฺการํ, ธาเรนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏํ;
โหติ อนฺตมโส ตาล-ปณฺณมตฺตมฺปิ ภิกฺขุโน.
โอสณฺเหยฺย สเก เกเส, โย หตฺถผณเกน วา;
ผณเกนปิ โกจฺเฉน, ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิเส.
สิตฺถเตโลทเตเลหิ ¶ , มณฺฑนตฺถํ น วฏฺฏติ;
อนุโลมนิปาตตฺถํ, อุทฺธํโลเมน ภิกฺขุนา.
หตฺถํ เตเลน เตเมตฺวา, ปฺุฉิตพฺพา สิโรรุหา;
วฏฺฏตุณฺหาภิตตฺตสฺส, อลฺลหตฺเถน ปฺุฉิตุํ.
อาทาเส อุทปตฺเต วา, ยตฺถ กตฺถจิ อตฺตโน;
มุขพิมฺพํ วินา เหตุํ, โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
‘‘สฺฉวึ ตุ มุขํ, โน’’ติ, ทฏฺุมาพาธปจฺจยา;
‘‘ชิณฺโณ โน’’ตายุสงฺขาร-ชานนตฺถฺจ วฏฺฏติ.
นจฺจํ วา ปน คีตํ วา, วาทิตํ วาปิ ภิกฺขุโน;
ทฏฺุํ วา ปน โสตุํ วา, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
ทฏฺุมนฺตมโส โมร-นจฺจมฺปิ จ น วฏฺฏติ;
โสตุมนฺตมโส ทนฺต-คีตมฺปิ จ น วฏฺฏติ.
นจฺจนฺตสฺส ¶ สยํ วาปิ, นจฺจาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อนาปตฺตนฺตราราเม, ตฺวา สุณาติ ปสฺสติ.
‘‘ปสฺสิสฺสามี’’ติ นจฺจํ วา, คีตํ วา ปน วาทิตํ;
วิหารโต วิหารํ วา, คจฺฉโต โหติ ทุกฺกฏํ.
อาปตฺตนฺโตวิหาเรปิ, อุฏฺหิตฺวาน คจฺฉโต;
ตฺวา คีวํ ปสาเรตฺวา, ปสฺสโตปิ จ วีถิยํ.
เกสา ทีฆา น ธาเรยฺยา, โย ธาเรยฺยสฺส ทุกฺกฏํ;
ทฺวงฺคุลํ วา ทุมาสํ วา, ตโต อุทฺธํ น วฏฺฏติ.
นเข นาสิกโลมานิ, ทีฆานิ น ตุ ธารเย;
น จ วีสติมฏฺํ วา, กาตุํ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
กปฺปาเปยฺย วิสุํ มสฺสุํ, ทาิกํ วา เปยฺย โย;
สํหราเปยฺย วา โลมํ, สมฺพาเธ ตสฺส ทุกฺกฏํ.
ฉินฺทโต ¶ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เกเส กตฺตริกาย วา;
อคิลานสฺส อฺเน, ฉินฺทาเปนฺตสฺส วา ตถา.
ฉินฺทโต อตฺตโน องฺค-ชาตํ ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
เสสงฺคเฉทเน อตฺต-วเธ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
อหิกีฏาทิทฏฺสฺส, ตาทิสาพาธปจฺจยา;
น โทโส ฉินฺทโต องฺคํ, โมเจนฺตสฺส จ โลหิตํ.
อปริสฺสาวโน มคฺคํ, สเจ คจฺฉติ ทุกฺกฏํ;
ยาจมานสฺส วา มคฺเค, ตเถวาททโตปิ ตํ.
น ภฺุเช น ปิเว นคฺโค, น ขาเท น จ สายเย;
น ทเท น จ คณฺเหยฺย, น คจฺเฉยฺยปิ อฺชสํ.
วนฺทิตพฺพํ น นคฺเคน, วนฺทาเปตพฺพเมว วา;
ปริกมฺมํ น กาตพฺพํ, น นคฺเคน จ การเย.
ปริกมฺเม ปฏิจฺฉาที, ติสฺโส ชนฺตาฆราทิกา;
วุตฺตา, วตฺถปฏิจฺฉาที, สพฺพตฺถ ปน วฏฺฏติ.
ยตฺถ กตฺถจิ เปฬายํ, ภฺุชิตุํ น จ วฏฺฏติ;
เอกโต ภฺุชโต โหติ, ทุกฺกฏํ เอกภาชเน.
เอกปาวุรณา ¶ เอก-ตฺถรณา วา นิปชฺชเร;
เอกมฺเจปิ วา เตสํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น นิสีเทยฺย สงฺฆาฏิ-ปลฺลตฺถิกมุปาคโต;
กิฺจิ กีฬํ น กีเฬยฺย, ปลิตํ น จ คาหเย.
ภมุกาย นลาเฏ วา, ทาิกายปิ อุคฺคตํ;
ตาทิสํ ปลิตํ จฺํ, คาหาเปตุมฺปิ วฏฺฏติ.
อคิลาโน สเจ ภิกฺขุ, ฉตฺตํ ธาเรยฺย ทุกฺกฏํ;
อตฺตโน จีวราทีนํ, คุตฺตตฺถํ ปน วฏฺฏติ.
หตฺถิโสณฺฑํ ¶ จตุกฺกณฺณํ, วสนํ มจฺฉวาฬกํ;
เวลฺลิยํ ตาลวณฺฏฺจ, นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
คหิปารุปนํ วาปิ, ปารุปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
นิวาสเน ปารุปเน, ปริมณฺฑลตา มตา.
โลกายตํ น วาเจยฺย, น จ ตํ ปริยาปุเณ;
น ติรจฺฉานวิชฺชา วา, วาเจตพฺพาว ภิกฺขุนา.
น จ วฏฺฏติ ธาเรตุํ, สพฺพา จามริพีชนี;
น จาลิมฺเปยฺย ทายํ วา, น จ ลฺเช มุขมฺปิ จ.
น วเห อุภโตกาชํ, วฏฺฏตนฺตรกาชกํ;
สีสกฺขนฺธกโฏลมฺพ-ภาเร โทโส น วิชฺชติ.
อฏฺงฺคุลาทิกํ ภิกฺขุ, ปจฺฉิมํ จตุรงฺคุลา;
ขาทโต ทนฺตกฏฺฺจ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
รุกฺขํ เนวาภิรูเหยฺย, กิจฺเจ สติปิ โปริสํ;
อาปทาสุ ยถากามํ, วฏฺฏเตวาภิรูหิตุํ.
ลสุณํ น จ ขาเทยฺย, สเจ นากลฺลโก สิยา;
นาโรเปตพฺพกํ พุทฺธ-วจนํ อฺถา ปน.
ขิปิเตน จ วตฺตพฺพํ, ‘‘ชีวา’’ติ, คิหินา ปุน;
‘‘ชีวถา’’ติ จ วุตฺเตน, ‘‘จิรํ ชีวา’’ติ วฏฺฏติ.
สามเณรํ คหฏฺํ วา, อาโกเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
สยเน ปุปฺผสํกิณฺเณ, น วฏฺฏติ นิปชฺชิตุํ.
ขุรภณฺฑํ ¶ น คณฺเหยฺย, สเจ นฺหาปิตปุพฺพโก;
น จ ธารณิยา อุณฺหี, สพฺพา พาหิรโลมิกา.
องฺคราคํ กโรนฺตสฺส, ทุกฺกฏํ สมุทีริตํ;
อกายพนฺธนสฺสาปิ, คามํ ปวิสโตปิ จ.
โลหชํ ¶ ทารุชํ สพฺพํ, กปฺปิยํ มตฺติกามยํ;
วินา สตฺถฺจ ปตฺตฺจ, กตกํ กุมฺภการิกํ.
ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกกถา.
เสนาสนกฺขนฺธกกถา
อาสนฺทิโก อติกฺกนฺต-ปมาโณปิ จ วฏฺฏติ;
ตถา ปฺจงฺคปีมฺปิ, สตฺตงฺคมฺปิ จ วฏฺฏติ.
ตูโลนทฺธา ฆเรเยว, มฺจปีา นิสีทิตุํ;
สีสปาทูปธานฺจ, อคิลานสฺส วฏฺฏติ.
สนฺถริตฺวา คิลานสฺส, อุปธานานิ ตตฺถ จ;
ปจฺจตฺถรณกํ ทตฺวา, นิปชฺชนฺตสฺส วฏฺฏติ.
ติริยํ มุฏฺิรตนํ, โหติ พิมฺโพหนํ มิตํ;
ทีฆโต จ ทิยฑฺฒํ วา, ทฺวิหตฺถนฺติ กุรุนฺทิยํ.
ปูริตา โจฬปณฺณุณฺณ-ติณวาเกหิ ปฺจหิ;
ภิสิโย ภาสิตา ปฺจ, ตูลานํ คณนาวสา.
ภิสิตูลานิ ปฺเจว, ตถา ตูลานิ ตีณิปิ;
โลมานิ มิคปกฺขีนํ, คพฺภา พิมฺโพหนสฺสิเม.
มนุสฺสโลมํ โลเมสุ, ปุปฺเผสุ พกุลาทิกํ;
สุทฺธํ ตมาลปตฺตฺจ, ปณฺเณสุ น จ วฏฺฏติ.
อุณฺณาทิกํ ปฺจวิธฺจ ตูลํ;
มเหสินา ยํ ภิสิยํ ปวุตฺตํ;
มสูรเก ¶ ตํ ปน วฏฺฏตีติ;
กุรุนฺทิยํ อฏฺกถาย วุตฺตํ.
ยเทตํ ¶ ติวิธํ ตูลํ, ภิสิยํ ตํ อกปฺปิยํ;
มิสฺสํ ตมาลปตฺตํ ตุ, สพฺพตฺถ ปน วฏฺฏติ.
รูปํ ตุ ปุริสิตฺถีนํ, ติรจฺฉานคตสฺส วา;
กาเรนฺตสฺส กโรโต วา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ชาตกํ ปน วตฺถุํ วา, การาเปตุํ ปเรหิ วา;
มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, สยํ กาตุมฺปิ วฏฺฏติ.
สมานาสนิโก นาม, ทฺวีหิ วสฺเสหิ โย ปน;
วุฑฺโฒ วา ทหโร วาปิ, วสฺเสเนเกน วา ปน.
สมานวสฺเส วตฺตพฺพํ, กิฺจ นามิธ วิชฺชติ;
สตฺตวสฺสติวสฺเสหิ, ปฺจวสฺโส นิสีทติ.
เหฏฺา ทีฆาสนํ ติณฺณํ, ยํ ปโหติ นิสีทิตุํ;
เอกมฺเจปิ ปีเ วา, ทฺเว นิสีทนฺติ วฏฺฏติ.
อุภโตพฺยฺชนํ อิตฺถึ, เปตฺวา ปณฺฑกํ ปน;
ทีฆาสเน อนฺุาตํ, สพฺเพหิปิ นิสีทิตุํ.
ปุริมิโก ปจฺฉิมิโก, ตเถวนฺตรมุตฺตโก;
ตโย เสนาสนคฺคาหา, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา.
ปุพฺพารุณา ปาฏิปทสฺส ยาว;
ปุนารุโณ ภิชฺชติ เนว ตาว;
อิทฺหิ เสนาสนคาหกสฺส;
เขตฺตนฺติ วสฺสูปคเม วทนฺติ.
ปาโตว คาหิเต อฺโ, ภิกฺขุ เสนาสเน ปน;
สเจ ยาจติ อาคนฺตฺวา, วตฺตพฺโพ คาหิตนฺติ โส.
สงฺฆิกํ อปโลเกตฺวา, คหิตํ วสฺสวาสิกํ;
อนฺโตวสฺเสปิ วิพฺภนฺโต, ลภเต ตตฺรชํ สเจ.
วุฏฺวสฺโส ¶ สเจ ภิกฺขุ, กิฺจิ อาวาสิหตฺถโต;
คเหตฺวา กปฺปิยํ ภณฺฑํ, ทตฺวา ตสฺสตฺตโน ปน.
‘‘อสุกสฺมึ ¶ กุเล มยฺหํ, วสฺสาวาสิกจีวรํ;
คาหิตํ คณฺห’’อิจฺเจวํ, วตฺวา คจฺฉติ โส ทิสํ.
อุปฺปพฺพชติ เจ ตตฺถ, คตฏฺาเน, น ลพฺภติ;
คเหตุํ ตสฺส สมฺปตฺตํ, สงฺฆิกํเยว ตํ สิยา.
มนุสฺเส สมฺมุขา ตตฺถ, ปฏิจฺฉาเปติ เจ ปน;
สพฺพํ ลภติ สมฺปตฺตํ, วสฺสาวาสิกจีวรํ.
อาราโม จ วิหาโร จ, วตฺถูนิ ทุวิธสฺสปิ;
ภิสิ พิมฺโพหนํ มฺจ-ปีนฺติ ตติยํ ปน.
โลหกุมฺภี กฏาหฺจ, ภาณโก โลหวารโก;
วาสิ ผรสุ กุทฺทาโล, กุารี จ นิขาทนํ.
วลฺลิ เวฬุ ติณํ ปณฺณํ, มฺุชปพฺพชเมว จ;
มตฺติกา ทารุภณฺฑฺจ, ปฺจมํ ตุ ยถาห จ.
‘‘ทฺวีหิ สงฺคหิตานิ ทฺเว, ตติยํ จตุสงฺคหํ;
จตุตฺถํ นวโกฏฺาสํ, ปฺจมํ อฏฺธา มตํ.
อิติ ปฺจหิ ราสีหิ, ปฺจนิมฺมลโลจโน;
ปฺจวีสวิธํ นาโถ, ครุภณฺฑํ ปกาสยิ’’.
อิทฺหิ ปน สงฺฆสฺส, สนฺตกํ ครุภณฺฑกํ;
วิสฺสชฺเชนฺโต วิภาเชนฺโต, ภิกฺขุ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
ภิกฺขุนา ครุภณฺฑํ ตุ, สงฺเฆน หิ คเณน วา;
วิสฺสชฺชิตมวิสฺสฏฺํ, วิภตฺตมวิภาชิตํ.
ปุริเมสุ หิ ตีสฺเวตฺถ, น จตฺถาครุภณฺฑกํ;
โลหกุมฺภี กฏาโห จ, โลหภาณกเมว จ.
ติวิธํ ¶ ขุทฺทกํ วาปิ, ครุภณฺฑกเมวิทํ;
ปาทคณฺหนโก โลห-วารโก ภาชิโย มโต.
อุทฺธํ ปน ตโต โลห-วารโก ครุภณฺฑกํ;
ภิงฺการาทีนิ สพฺพานิ, ครุภณฺฑานิ โหนฺติ หิ.
ภาเชตพฺโพ อโยปตฺโต;
ตมฺพาโยถาลกาปิ จ;
ธูมเนตฺตาทิกํ ¶ เนว;
ภาเชตพฺพนฺติ ทีปิตํ.
อตฺตนา ปฏิลทฺธํ ตํ, โลหภณฺฑํ ตุ กิฺจิปิ;
น ปุคฺคลิกโภเคน, ภฺุชิตพฺพฺหิ ภิกฺขุนา.
กํสวฏฺฏกโลหานํ, ภาชนานิปิ สพฺพโส;
น ปุคฺคลิกโภเคน, วฏฺฏนฺติ ปริภฺุชิตุํ.
ติปุภณฺเฑปิ เอเสว, นโย เยฺโย วิภาวินา;
น โทโส สงฺฆิเก อตฺถิ, คิหีนํ สนฺตเกสุ วา.
ขีรปาสาณสมฺภูตํ, ครุกํ ตฏฺฏกาทิกํ;
ปาทคณฺหนโต อุทฺธํ, ฆฏโก ครุภณฺฑโก.
สิงฺคิสชฺฌุมยํ หาร-กูฏชํ ผลิกุพฺภวํ;
ภาชนานิ น วฏฺฏนฺติ, คิหีนํ สนฺตกานิปิ.
วาสิ ภาชนิยา ขุทฺทา, ครุภณฺฑํ มหตฺตรี;
ตถา ผรสุ เวชฺชานํ, สิราเวธนกมฺปิ จ.
กุาริ วาสิ กุทฺทาโล, ครุภณฺฑํ นิขาทนํ;
สิขรมฺปิ จ เตเนว, คหิตนฺติ ปกาสิตํ.
จตุรสฺสมุขํ โทณิ-มุขํ วงฺกมฺปิ ตตฺถ จ;
สทณฺฑํ ขุทฺทกํ สพฺพํ, ครุภณฺฑํ นิขาทนํ.
มุฏฺิกมธิกรณี ¶ , สณฺฑาโส วา ตุลาทิกํ;
กิฺจิ สงฺฆสฺส ทินฺนํ เจ, ตํ สพฺพํ ครุภณฺฑกํ.
นฺหาปิตสฺส จ สณฺฑาโส, กตฺตรี จ มหตฺตรี;
มหาปิปฺผลกํ ตุนฺน-การานํ ครุภณฺฑกํ.
วลฺลิ สงฺฆสฺส ทินฺนา วา, ตตฺถชาตาปิ รกฺขิตา;
อฑฺฒพาหุปฺปมาณาปิ, ครุ เวตฺตลตาทิกา.
สุตฺตวากาทินิพฺพตฺตา, รชฺชุกา โยตฺตกานิ วา;
สงฺฆสฺส ทินฺนกาเล ตุ, คจฺฉนฺติ ครุภณฺฑตํ.
นาฬิเกรสฺส หีเร วา, วาเก วา ปน เกนจิ;
วฏฺเฏตฺวา หิ กตา เอก-วฏฺฏาปิ ครุภณฺฑกํ.
เวฬุ ¶ สงฺฆสฺส ทินฺโน วา, รกฺขิโต ตตฺถชาตโก;
อฏฺงฺคุลายโต สูจิ-ทณฺฑมตฺโต ครุํ สิยา.
ฉตฺตทณฺฑสลากาโย, ทณฺโฑ กตฺตรยฏฺิปิ;
ปาทคณฺหนกา เตล-นาฬี ภาชนิยา อิเม.
มฺุชาทีสุปิ ยํ กิฺจิ, มุฏฺิมตฺตํ ครุํ สิยา;
ตาลปณฺณาทิเมกมฺปิ, ทินฺนํ วา ตตฺถชาตกํ.
อฏฺงฺคุลปฺปมาโณปิ, ครุกํ ริตฺตโปตฺถโก;
มตฺติกา ปกตี วาปิ, ปฺจวณฺณา สุธาปิ วา.
สิเลสาทีสุ วา กิฺจิ, ทินฺนํ วา ตตฺถชาตกํ;
ตาลปกฺกปมาณํ ตุ, ครุภณฺฑนฺติ ทีปิตํ.
วลฺลิเวฬาทิกํ กิฺจิ, อรกฺขิตมโคปิตํ;
ครุภณฺฑํ น โหเตว, คเหตพฺพํ ยถาสุขํ.
รกฺขิตํ โคปิตํ วาปิ, คเหตพฺพํ ตุ คณฺหตา;
สมกํ อติเรกํ วา, ทตฺวา ผาติกเมว วา.
อฺชนํ ¶ หริตาลฺจ, ตถา หิงฺคุ มโนสิลา;
ภาเชตพฺพนฺติ วิฺเยฺยํ, วิฺุนา วินยฺุนา.
ทารุภณฺเฑปิ โย โกจิ, สูจิทณฺฑปฺปมาณโก;
อฏฺงฺคุลายโต ทารุ-ภณฺฑโก ครุภณฺฑกํ.
มหาอฏฺกถายํ ตุ, วิภชิตฺวาว ทสฺสิตํ;
อาสนฺทิโกปิ สตฺตงฺโค, ภทฺทปีฺจ ปีิกา.
ปีเมฬกปาทฺจ, ตถามณฺฑกวฏฺฏกํ;
โกจฺฉํ ปลาลปีฺจ, โธวเน ผลกมฺปิ จ.
ภณฺฑิกา มุคฺคโร เจว, วตฺถฆฏฺฏนมุคฺคโร;
อมฺพณมฺปิ จ มฺชูสา, นาวา รชนโทณิกา.
อุฬุงฺโกปิ สมุคฺโคปิ, กรณฺฑมฺปิ กฏจฺฉุปิ;
เอวมาทิ ตุ สพฺพมฺปิ, สงฺฆิกํ ครุภณฺฑกํ.
สพฺพํ ทารุมยํ เคห-สมฺภารํ ครุกํ มตํ;
ภาชิยํ กปฺปิยํ จมฺมํ, อกปฺปิยมภาชิยํ.
เอฬจมฺมํ ¶ ครุํ วุตฺตํ, ตเถโวทุกฺขลาทิกํ;
เปสการาทิภณฺฑฺจ, กสิภณฺฑฺจ สงฺฆิกํ.
ตเถวาธารโก ปตฺต-ปิธานํ ตาลวณฺฏกํ;
พีชนี ปจฺฉิ จงฺโกฏํ, สพฺพา สมฺมฺุชนี ครุ.
ยํ กิฺจิ ภูมตฺถรณํ, โย โกจิ กฏสารโก;
จกฺกยุตฺตกยานฺจ, สพฺพมฺปิ ครุภณฺฑกํ.
ฉตฺตฺจ มุฏฺิปณฺณฺจ, วิสาณํตุมฺพภาชนํ;
อุปาหนารณีธมฺม-กรณาทิ ลหุํ อิทํ.
หตฺถิทนฺโต วิสาณฺจ, ยถาคตมตจฺฉิตํ;
มฺจปาทาทิ ยํ กิฺจิ, ภาชนียมนิฏฺิตํ.
นิฏฺิโต ¶ ตจฺฉิโต วาปิ, วิโธ หิงฺคุกรณฺฑโก;
อฺชนี จ สลากาโย, ภาชนี อุทปฺุฉนี.
สพฺพํ กุลาลภณฺฑมฺปิ, ปริโภคารหํ ปน;
ปตฺตงฺคารกฏาหฺจ, ธูมทานํ กปลฺลิกา.
ถูปิกา ทีปรุกฺโข จ, จยนจฺฉทนิฏฺกา;
สงฺฆิกํ ปน สพฺพมฺปิ, ครุภณฺฑนฺติ ทีปิตํ.
ปตฺโต กฺจนโก เจว, ถาลกํ กุณฺฑิกาปิ จ;
ฆฏโก โลหภณฺเฑปิ, กุณฺฑิกาปิ จ ภาชิยา.
ครุนา ครุภณฺฑฺจ, ถาวเรน จ ถาวรํ;
สงฺฆสฺส ปริวตฺเตตฺวา, คณฺหิตุํ ปน วฏฺฏติ.
อโธเตน จ ปาเทน, นกฺกเม สยนาสนํ;
อลฺลปาเทน วา ภิกฺขุ, ตเถว สอุปาหโน.
ภูมิยา นิฏฺุภนฺตสฺส, ปริกมฺมกตาย วา;
ปริกมฺมกตํ ภิตฺตึ, อปสฺเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
ปริกมฺมกตํ ภูมึ, สงฺฆิกํ มฺจปีกํ;
อตฺตโน สนฺตเกเนว, ปตฺถริตฺวาน เกนจิ.
นิปชฺชิตพฺพํ, สหสา, ตสฺส นิทฺทายโต ยทิ;
สรีราวยโว โกจิ, มฺจํ ผุสติ ทุกฺกฏํ.
โลเมสุ ¶ ปน โลมานํ, คณนาเยว ทุกฺกฏํ;
ตเลน หตฺถปาทานํ, วฏฺฏตกฺกมิตุํ ปน.
สหสฺสคฺฆนโก โกจิ, ปิณฺฑปาโต สจีวโร;
ปตฺโต อวสฺสิกํ ภิกฺขุํ, ลิขิตฺวา ปิโตปิ จ.
ตาทิโส ปิณฺฑปาโตว, สฏฺิวสฺสานมจฺจเย;
อุปฺปนฺโน สฏฺิวสฺสสฺส, ิติกาย ทเท พุโธ.
อุทฺเทสภตฺตํ ¶ ภฺุชิตฺวา, ชาโต เจ สามเณรโก;
คเหตุํ ลภติ ตํ ปจฺฉา, สามเณรสฺส ปาฬิยา.
สมฺปุณฺณวีสวสฺโส โย, สฺเว อุทฺเทสํ ลภิสฺสติ;
อชฺช โส อุปสมฺปนฺโน, อตีตา ิติกา สิยา.
สเจ ปน สลากา ตุ, ลทฺธา ภตฺตํ น ตํทิเน;
ลทฺธํ, ปุนทิเน ตสฺส, คาเหตพฺพํ, น สํสโย.
อุตฺตรุตฺตริภงฺคสฺส, ภตฺตสฺเสกจรสฺส หิ;
วิสฺุหิ ิติกา กตฺวา, ทาตพฺพา ตุ สลากิกา.
ภตฺตเมว สเจ ลทฺธํ, น ปนุตฺตริภงฺคกํ;
ลทฺธมุตฺตริภงฺคํ วา, น ลทฺธํ ภตฺตเมว วา.
เยน เยน หิ ยํ ยํ ตุ, น ลทฺธํ, ตสฺส ตสฺส จ;
ตํ ตํ ปุนทิเน จาปิ, คาเหตพฺพนฺติ ทีปิตํ.
สงฺฆุทฺเทสาทิกํ ภตฺตํ, อิทํ สตฺตวิธมฺปิ จ;
อาคนฺตุกาทิภตฺตฺจ, จตุพฺพิธมุทีริตํ.
วิหารวารภตฺตฺจ, นิจฺจฺจ กุฏิภตฺตกํ;
ปนฺนรสวิธํ ภตฺตํ, อุทฺทิฏฺํ สพฺพเมวิธ.
ปาฬิมฏฺกถฺเจว, โอโลเกตฺวา ปุนปฺปุนํ;
สงฺฆิเก ปจฺจเย สมฺมา, วิภเชยฺย วิจกฺขโณ.
เสนาสนกฺขนฺธกกถา.
วตฺตกฺขนฺธกกถา
อาคนฺตุกาวาสิกปิณฺฑจารี-;
เสนาสนารฺนุโมทนาสุ ¶ ;
วตฺตานิ ภตฺเต คมิกสฺส ชนฺตา-;
ฆเร ตถา วจฺจกุฏิปฺปเวเส.
อาจริยุปชฺฌายกสิสฺสสทฺธิ- ¶ ;
วิหาริวตฺตานิปิ สพฺพโสว;
วตฺตานิ วุตฺตานิ จตุทฺทเสว;
วิสุทฺธจิตฺเตน วินายเกน.
อาคนฺตุเกน อารามํ, ปวิสนฺเตน ภิกฺขุนา;
ฉตฺตํ ปนาปเนตพฺพํ, มฺุจิตพฺพา อุปาหนา.
โอคุณฺนํ น กาตพฺพํ, สีเส จีวรเมว วา;
น หิ เตน จ โธตพฺพา, ปาทา ปานียวารินา.
วนฺทิตพฺพาว ปุจฺฉิตฺวา, วิหาเร วุฑฺฒภิกฺขุโน;
กาเล เสนาสนํ เตน, ปุจฺฉิตพฺพฺจ ภิกฺขุนา.
วจฺจฏฺานฺจ ปสฺสาว-ฏฺานํ ปานียเมว จ;
ปริโภชนียํ สงฺฆ-กติกํ โคจราทิกํ.
วุฑฺฒมาคนฺตุกํ ทิสฺวา, ภิกฺขุนาวาสิเกนปิ;
ปตฺตํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน จีวรํ.
อาสนํ ปฺเปตพฺพํ, ตสฺส ปาโททกมฺปิ จ;
อุปนิกฺขิปิตพฺพฺจ, ปุจฺฉิตพฺพฺจ วารินา.
วนฺเทยฺโย ปฺเปตพฺพํ, ตสฺส เสนาสนมฺปิ จ;
อชฺฌาวุตฺถมวุตฺถํ วา, โคจราโคจรมฺปิ จ.
วจฺจฏฺานฺจ ปสฺสาว-ฏฺานํ เสกฺขกุลานิ จ;
ปเวเส นิกฺขเม กาโล, วตฺตพฺโพ ปานิยาทิกํ.
สเจ โส นวโก โหติ;
อาคตาคนฺตุโก ยถา;
นิสินฺเนเนว ¶ เตนสฺส;
สพฺพมาวาสิภิกฺขุนา.
‘‘อตฺร ¶ ปตฺตํ เปหีติ, นิสีทาหีทมาสนํ’’;
อิจฺเจวํ ปน วตฺตพฺพํ, เทยฺยํ เสนาสนมฺปิ จ.
ทารุมตฺติกภณฺฑานิ, คนฺตุกาเมน ภิกฺขุนา;
คนฺตพฺพํ ปฏิสาเมตฺวา, ถเกตฺวาวสถมฺปิ จ.
อาปุจฺฉิตฺวาปิ คนฺตพฺพํ, ภิกฺขุนา สยนาสนํ;
ปุจฺฉิตพฺเพ อสนฺเตปิ, โคเปตฺวา วาปิ สาธุกํ.
สหสา ปวิเส นาปิ, สหสา น จ นิกฺขเม;
นาติทูเร นจฺจาสนฺเน, าตพฺพํ ปิณฺฑจารินา.
วามหตฺเถน สงฺฆาฏึ, อุจฺจาเรตฺวาถ ภาชนํ;
ทกฺขิเณน ปณาเมตฺวา, ภิกฺขํ คณฺเหยฺย ปณฺฑิโต.
สูปํ วา ทาตุกามาติ, สลฺลกฺเขยฺย มุหุตฺตกํ;
โอโลเกยฺยนฺตรา ภิกฺขุ, น ภิกฺขาทายิกามุขํ.
ปานียาทิ ปนาเนยฺยํ, ภิกฺขุนารฺเกนปิ;
นกฺขตฺตํ เตน โยโค จ, ชานิตพฺพา ทิสาปิ จ.
วจฺจปสฺสาวติตฺถานิ, ภวนฺติ ปฏิปาฏิยา;
กโรนฺตสฺส ยถาวุฑฺฒํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สหสา อุพฺภชิตฺวา วา, น จ วจฺจกุฏึ วิเส;
อุกฺกาสิตฺวา พหิ ตฺวา, ปวิเส สณิกํ ปน.
วจฺจํ น นิตฺถุนนฺเตน, กาตพฺพํ ปน ภิกฺขุนา;
ขาทโต ทนฺตกฏฺํ วา, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ.
วจฺจํ ปน น กาตพฺพํ, พหิทฺธา วจฺจโทณิยา;
ปสฺสาโวปิ น กาตพฺโพ, พหิ ปสฺสาวโทณิยา.
ขเรน นาวเลเขยฺย, น กฏฺํ วจฺจกูปเก;
ฉฑฺเฑยฺย น จ ปาเตยฺย, เขฬํ ปสฺสาวโทณิยา.
ปาทุกาสุ ¶ ิโตเยว, อุพฺภเชยฺย วิจกฺขโณ;
ปฏิจฺฉาเทยฺย ตตฺเถว, ตฺวา นิกฺขมเน ปน.
นาจเมยฺย ¶ สเจ วจฺจํ, กตฺวา โย สลิเล สติ;
ตสฺส ทุกฺกฏมุทฺทิฏฺํ, มุนินา โมหนาสินา.
สสทฺทํ นาจเมตพฺพํ, กตฺวา จปุ จปูติ จ;
อาจมิตฺวา สราเวปิ, เสเสตพฺพํ น ตูทกํ.
อูหตมฺปิ อโธวิตฺวา, นิกฺขมนฺตสฺส ทุกฺกฏํ;
อุกฺลาปาปิ สเจ โหนฺติ, โสเธตพฺพํ อเสสโต.
อวเลขนกฏฺเน, ปูโร เจ ปีโร ปน;
ฉฑฺเฑยฺย กุมฺภิ ริตฺตา เจ, กุมฺภึ ปูเรยฺย วารินา.
อนชฺฌิฏฺโ หิ วุฑฺเฒน, ปาติโมกฺขํ น อุทฺทิเส;
ธมฺมํ น จ ภเณ, ปฺหํ, น ปุจฺเฉยฺย น วิสฺสเช.
อาปุจฺฉิตฺวา กเถนฺตสฺส, วุฑฺฒํ วุฑฺฒตราคเม;
ปุน อาปุจฺฉเน กิจฺจํ, นตฺถีติ ปริทีปิตํ.
วุฑฺเฒเนกวิหารสฺมึ, สทฺธึ วิหรตา ปน;
อนาปุจฺฉา หิ สชฺฌาโย, น กาตพฺโพ กทาจิปิ.
อุทฺเทโสปิ น กาตพฺโพ, ปริปุจฺฉาย กา กถา;
น จ ธมฺโม กเถตพฺโพ, ภิกฺขุนา ธมฺมจกฺขุนา.
น ทีโป วิชฺฌาเปตพฺโพ, กาตพฺโพ วา น เจว โส;
วาตปานกวาฏานิ, ถเกยฺย วิวเรยฺย โน.
จงฺกเม จงฺกมนฺโต จ, วุฑฺฒโต ปริวตฺตเย;
ตมฺปิ จีวรกณฺเณน, กาเยน น จ ฆฏฺฏเย.
ปุรโต เนว เถรานํ, นฺหาเยยฺย น ปนูปริ;
อุตฺตรํ โอตรนฺตานํ, ทเท มคฺคํ, น ฆฏฺฏเย.
วตฺตํ ¶ อปริปูเรนฺโต, น สีลํ ปริปูรติ;
อสุทฺธสีโล ทุปฺปฺโ, จิตฺเตกคฺคํ น วินฺทติ.
วิกฺขิตฺตจิตฺโตเนกคฺโค, สทฺธมฺมํ น จ ปสฺสติ;
อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, ทุกฺขา น ปริมุจฺจติ.
ตสฺมา หิ วตฺตํ ปูเรยฺย, ชินปุตฺโต วิจกฺขโณ;
โอวาทํ พุทฺธเสฏฺสฺส, กตฺวา นิพฺพานเมหิติ.
วตฺตกฺขนฺธกกถา.
ภิกฺขุนิกฺขนฺธกกถา
กายํ ¶ อูรุํ ถนํ วาปิ, วิวริตฺวาน ภิกฺขุนี;
อตฺตโน องฺคชาตํ วา, ภิกฺขุสฺส น จ ทสฺสเย.
ภิกฺขุนา สห ยํ กิฺจิ, สมฺปโยเชนฺติยาปิ จ;
ตโต ภาสนฺติยา ภิกฺขุํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น จ ภิกฺขุนิยา ทีฆํ, ธาเรยฺย กายพนฺธนํ;
เตเนว กายพนฺเธน, ถนปฏฺเฏน วา ปน.
วิลีเวน จ ปฏฺเฏน, จมฺมปฏฺเฏน วา ตถา;
ทุสฺสปฏฺเฏน วา ทุสฺส-เวณิยา ทุสฺสวฏฺฏิยา.
น ผาสุกา นเมตพฺพา, ทุกฺกฏํ ตุ นเมนฺติยา;
น ฆํสาเปยฺย สมณี, ชฆนํ อฏฺิกาทินา.
หตฺถํ วา หตฺถโกจฺฉํ วา, ปาทํ วา มุขมูรุกํ;
โกฏฺฏาเปติ สเจ ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
น มุขํ ลิมฺปิตพฺพํ ตุ, น จุณฺเณตพฺพเมว จ;
มโนสิลาย วาปตฺติ, มุขํ ลฺชนฺติยา สิยา.
องฺคราโค ¶ น กาตพฺโพ, มุขราโคปิ วา ตถา;
อวงฺคํ น จ กาตพฺพํ, น กาตพฺพํ วิเสสกํ.
โอโลกนกโต ราคา, โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ;
าตพฺพํ น จ สาโลเก, สนจฺจํ น จ การเย.
ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, คณิกํ วุฏฺเปนฺติยา;
สุรํ วา ปน มํสํ วา, ปณฺณํ วา วิกฺกิณนฺติยา.
วฑฺฒึ วาปิ วณิชฺชํ วา, ปโยเชตุํ น วฏฺฏติ;
ติรีฏํ กฺจุกํ วาปิ, ยทิ ธาเรติ ทุกฺกฏํ.
ทาโส วา ปน ทาสี วา, ตถา กมฺมกโรปิ วา;
น เจวุปฏฺเปตพฺโพ, ติรจฺฉานคโตปิ วา.
น จ ภิกฺขุนิยา สพฺพ-นีลาทึ ปน จีวรํ;
ธาเรตพฺพํ, น ธาเรยฺย, สพฺพํ นมตกมฺปิ จ.
ปฏิจฺฉนฺนาปฏิจฺฉนฺนํ ¶ , ฉินฺนํ วาจฺฉินฺนเมว วา;
ปุริสพฺยฺชนํ สพฺพํ, โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ.
ทูรโตว จ ปสฺสิตฺวา, ภิกฺขุํ ภิกฺขุนิยา ปน;
มคฺโค ตสฺส ปทาตพฺโพ, โอกฺกมิตฺวาน ทูรโต.
ภิกฺขุํ ปน จ ปสฺสิตฺวา, ปตฺตํ ภิกฺขํ จรนฺติยา;
นีหริตฺวา ตมุกฺกุชฺชํ, ทสฺเสตพฺพํ ตุ ภิกฺขุโน.
สํเวลฺลิกฺจ กาตุํ วา, ธาเรตุํ กฏิสุตฺตกํ;
อุตุกาเล อนฺุาตํ, อุตุนีนํ มเหสินา.
อิตฺถิโปสยุตํ ยานํ, หตฺถวฏฺฏกเมว วา;
ปาฏงฺกี จ คิลานาย, วฏฺฏเตวาภิรูหิตุํ.
ครุธมฺเม ิตายาปิ, มานตฺตํ ตุ จรนฺติยา;
สมฺมนฺนิตฺวา ปทาตพฺพา, ทุติยา ปน ภิกฺขุนี.
ยสฺสา ปพฺพชฺชกาเล ตุ, คพฺโภ วุฏฺาติ อิตฺถิยา;
ปุตฺโต ยทิ จ ตสฺสาปิ, ทาตพฺพา ทุติยา ตถา.
มาตา ¶ ลภติ ปาเยตุํ, โภเชตุํ ปุตฺตมตฺตโน;
มณฺเฑตุมฺปิ อุเร กตฺวา, เสตุํ ลภติ สา ปน.
เปตฺวา สหเสยฺยํ ตุ, ตสฺมึ ทุติยิกาย หิ;
ปุริเสสุ ยถาฺเสุ, วตฺติตพฺพํ ตเถว จ.
วิพฺภเมเนว สา โหติ, ยสฺมา อิธ อภิกฺขุนี;
ตสฺมา ภิกฺขุนิยา สิกฺขา-ปจฺจกฺขานํ น วิชฺชติ.
วิพฺภนฺตาย ยถา ตสฺสา, ปุน นตฺถูปสมฺปทา;
คตาย ติตฺถายตนํ, ตถา นตฺถูปสมฺปทา.
เฉทนํ นขเกสานํ, ปุริเสหิ จ วนฺทนํ;
วณสฺส ปริกมฺมมฺปิ, สาทิตุํ ปน วฏฺฏติ.
น วจฺจกุฏิยา วจฺโจ, กาตพฺโพ ยาย กายจิ;
เหฏฺาปิ วิวเฏ อุทฺธํ, ปฏิจฺฉนฺเนปิ วฏฺฏติ.
น จ วฏฺฏติ สพฺพตฺถ, ปลฺลงฺเกน นิสีทิตุํ;
คิลานายฑฺฒปลฺลงฺกํ, วฏฺฏตีติ ปกาสิตํ.
น ¶ จ ภิกฺขุนิยารฺเ, วตฺถพฺพํ ตุ กถฺจน;
อติตฺเถ นรติตฺเถ วา, นฺหายิตุํ น จ วฏฺฏติ.
สมณี คนฺธจุณฺเณน, ยา จ วาสิตมตฺติยา;
นฺหาเยยฺย ปฏิโสเต วา, ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
‘‘ตฺวํเยว ปริภฺุชา’’ติ, ปริโภคตฺถมตฺตโน;
ทินฺนํ อภุตฺวา อฺสฺส, เทนฺติยา ปน ทุกฺกฏํ.
สพฺพํ ปฏิคฺคหาเปตฺวา, ภิกฺขูหิ ปริภฺุชิตุํ;
อสนฺเตนุปสมฺปนฺเน, ภิกฺขุนีนํ ตุ วฏฺฏติ.
ภิกฺขุนิกฺขนฺธกกถา.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ขนฺธกกถา นิฏฺิตา.
จตุพฺพิธกมฺมกถา
จตฺตาริมานิ ¶ กมฺมานิ, อปโลกนสฺิตํ;
ตฺติ ตฺติทุติยฺจ, กมฺมํ ตฺติจตุตฺถกํ.
อปโลกนกมฺมํ ตุ, ปฺจ านานิ คจฺฉติ;
ตฺติกมฺมํ นวฏฺานํ, ทุติยํ สตฺต คจฺฉติ.
ตถา ตฺติจตุตฺถมฺปิ, สตฺต านานิ คจฺฉติ;
นิสฺสารณฺจ โอสาโร, ภณฺฑุกํ พฺรหฺมทณฺฑโก.
อปโลกนกมฺมฺหิ, กมฺมลกฺขณปฺจมํ;
นิสฺสารณฺจ โอสารํ, สมณุทฺเทสโต วเท.
ภณฺฑุกํ ปพฺพชนฺเตน, ฉนฺเนน พฺรหฺมทณฺฑกํ;
อฺสฺสปิ จ กาตพฺโพ, ตถารูปสฺส ภิกฺขุโน.
สพฺโพ สนฺนิปติตฺวาน, อาปุจฺฉิตฺวาน สพฺพโส;
จีวราทิปริกฺขารํ, สงฺโฆ ยํ เทติ ตสฺส หิ.
ติกฺขตฺตุํ อปโลเกตฺวา, ภิกฺขูนํ รุจิยา ปน;
เอวํ สงฺฆสฺส ทานํ ตุ, โหติ ตํ กมฺมลกฺขณํ.
นิสฺสารณมโถสาโร ¶ , อุโปสถปวารณา;
สมฺมุติ เจว ทานฺจ, ปฏิคฺคาโห จ สตฺตโม.
ปจฺจุกฺกฑฺฒนตา เจว, อฏฺมี ปริกิตฺติตา;
กมฺมสฺส ลกฺขณฺจาติ, นว านานิ ตฺติยา.
วินิจฺฉเย อสมฺปตฺเต, เถรสฺสาวินยฺุโน;
ตสฺส นิสฺสารณา วุตฺตา, ยา สา นิสฺสารณาติ หิ.
อุปสมฺปทาเปกฺขสฺส, อาคจฺโฉสารณาติ สา;
อุโปสถวเสนาปิ, ปวารณวเสนปิ.
ตฺติยา ¶ ปิตตฺตา หิ, ตฺติกมฺมานิเม ทุเว;
‘‘อุปสมฺปทาเปกฺขฺหิ, อนุสาเสยฺยห’’นฺติ จ.
‘‘อิตฺถนฺนามมหํ ภิกฺขุํ, ปุจฺเฉยฺยํ วินย’’นฺติ จ;
เอวมาทิปวตฺตา หิ, เอทิสา ตฺติ สมฺมุติ.
นิสฺสฏฺจีวราทีนํ, ทานํ ‘‘ทาน’’นฺติ วุจฺจติ;
อาปตฺตีนํ ปฏิคฺคาโห, ‘‘ปฏิคฺคาโห’’ติ วุจฺจติ.
ปจฺจุกฺกฑฺฒนตา นาม, ปวารุกฺกฑฺฒนา มตา;
‘‘อิมํ อุโปสถํ กตฺวา, กาเล ปวารยามิ’’ติ.
ติณวตฺถารเก สพฺพ-ปมา ตฺติ เจตรา;
กมฺมลกฺขณเมตนฺติ, นว านานิ ตฺติยา.
ตฺติทุติยกมฺมมฺปิ, สตฺต านานิ คจฺฉติ;
นิสฺสารณมโถสารํ, สมฺมุตึ ทานเมว จ.
อุทฺธารํ เทสนํ กมฺม-ลกฺขณํ ปน สตฺตมํ;
ปตฺตนิกฺกุชฺชนาที ตุ, นิสฺสาโรสารณา มตา.
สมฺมุติ นาม สีมาทิ, สา ปฺจทสธา มตา;
ทานํ กถินวตฺถสฺส, ทานํ มตกวาสโส.
กถินสฺสนฺตรุพฺภาโร, ‘‘อุพฺภาโร’’ติ ปวุจฺจติ;
เทสนา กุฏิวตฺถุสฺส, วิหารสฺส จ วตฺถุโน.
ติณวตฺถารกมฺเม จ, โมหาโรปนตาทิสุ;
กมฺมวาจาวเสเนตฺถ, กมฺมลกฺขณตา มตา.
อิติ ¶ ตฺติทุติยสฺส, อิเม สตฺต ปกาสิตา;
ตถา ตฺติจตุตฺถมฺปิ, สตฺต านานิ คจฺฉติ.
นิสฺสารณมโถสารํ, สมฺมุตึ ทานนิคฺคหํ;
สมนุภาสนฺเจว, สตฺตมํ กมฺมลกฺขณํ.
สตฺตนฺนํ ตชฺชนาทีนํ, กมฺมานํ กรณํ ปน;
นิสฺสารณาถ ปสฺสทฺธิ, เตสํ โอสารณา มตา.
โอวาโท ¶ ภิกฺขุนีนํ ตุ, สมฺมุตีติ ปกาสิตา;
มานตฺตปริวาสานํ, ทานํ ‘‘ทาน’’นฺติ วุจฺจติ.
ปุน มูลาปฏิกฺกสฺโส, ‘‘นิคฺคโห’’ติ ปวุจฺจติ;
อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา, อฏฺ ยาวตตียกา.
อริฏฺโ จณฺฑกาฬี จ, เอกาทส ภวนฺติเม;
อิเมสํ ตุ วสา เยฺยา, ทเสกา สมนุภาสนา.
อุปสมฺปทกมฺมฺจ, กมฺมมพฺภานสฺิตํ;
อิทํ ตฺติจตุตฺเถ ตุ, สตฺตมํ กมฺมลกฺขณํ.
อปโลกนกมฺมฺจา-ปโลเกตฺวาว การเย;
ตฺติยา ทุติเยนาปิ, จตุตฺเถน น การเย.
ตฺติทุติยกมฺมานิ, ลหุกานตฺถิ กานิจิ;
กาตพฺพานปโลเกตฺวา, สพฺพา สมฺมุติโย สิยุํ.
เสสานิ อปโลเกตฺวา, กาตุํ ปน น วฏฺฏติ;
ยถาวุตฺตนเยเนว, เตน เตเนว การเย.
จตุพฺพิธกมฺมกถา.
กมฺมวิปตฺติกถา
วตฺถุโต ตฺติโต เจว, อนุสฺสาวนสีมโต;
ปริสโตติ ปฺเจว, กมฺมโทสา ปกาสิตา.
สมฺมุขากรณียํ ¶ ยํ, ตํ กโรติ อสมฺมุขา;
กมฺมํ วตฺถุวิปนฺนํ ตํ, อธมฺมนฺติ ปวุจฺจติ.
อสมฺมุขากรณียานิ, อฏฺเว จ ภวนฺติ หิ;
ปตฺตนิกฺกุชฺชนฺเจว, ปตฺตสฺสุกฺกุชฺชนมฺปิ จ.
ปกาสนียกมฺมฺจ ¶ , เสกฺขอุมฺมตฺตสมฺมุติ;
อวนฺทิโย ตถา พฺรหฺม-ทณฺโฑ ทูตูปสมฺปทา.
อิมานฏฺ เปตฺวาน, เสสานิ ปน สพฺพโส;
สมฺมุขากรณียานิ, กมฺมานิ สุคโตพฺรวิ.
ตฺติโต ปน ปฺเจว, วิปชฺชนนยา มตา;
น ปรามสติ วตฺถฺุจ, สงฺฆํ ปุคฺคลเมว วา.
น ปรามสติ ตฺตึ วา, ปจฺฉา ตฺตึ เปติ วา;
ปฺจเหเตหิ กมฺมานิ, ตฺติโตว วิปชฺชเร.
อนุสฺสาวนโต ปฺจ, กมฺมโทสา ปกาสิตา;
น ปรามสติ วตฺถุํ วา, สงฺฆํ ปุคฺคลเมว วา.
หาเปติ สาวนํ วาปิ, สาเวตสมเยปิ วา;
เอวํ ปน วิปชฺชนฺติ, อนุสฺสาวนโตปิ จ.
เอกาทสหิ สีมาหิ, สีมโต กมฺมโทสตา;
วุตฺตา อุโปสเถ ตาว, ขนฺธเก สพฺพโส มยา.
จตุวคฺเคน กาตพฺเพ, กมฺมปฺปตฺตา อนาคตา;
ฉนฺโท จ น ปนานีโต, ปฏิกฺโกสนฺติ สมฺมุขา.
เอวํ ติวงฺคิโก โทโส, ปริสาย วสา สิยา;
อาคตา กมฺมปตฺตา จ, ฉนฺโท จ น ปนาคโต.
สมฺมุขา ปฏิเสเธนฺติ, ทุติเย จตุวคฺคิเก;
อาคตา กมฺมปตฺตา จ, ฉนฺโทปิ จ สมาหโฏ.
ปฏิกฺโกโสว เอตฺถตฺถิ, ตติเย จตุวคฺคิเก;
เอวํ ปฺจาทิวคฺเคสุ, สงฺเฆสุ ติวิเธสุปิ.
จตุตฺถิกา ¶ สิยุํ โทสา, ทส ทฺเว ปริสาวสา;
เอวํ ทฺวาทสธา เอตฺถ, กมฺมานิ หิ วิปชฺชเร.
กมฺมวิปตฺติกถา.
เสทโมจนกถา
ก.
โสฬสปริวารสฺส ¶ , ปริวารสฺส สาทรา;
สุณาถ นิปุเณ ปฺเห, คูฬฺหตฺเถ ภณโต มม.
ข.
ทิวาปชฺชติ โน รตฺตึ, รตฺตึเยว จ โน ทิวา;
กถฺจ ปฏิคฺคณฺหนฺโต, น คณฺหนฺโต กถํ ปน.
ค.
ฉินฺทนฺตสฺส สิยาปตฺติ, ตเถวาฉินฺทโตปิ จ;
ฉาเทนฺตสฺส ตถาปตฺติ-น ฉาเทนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ฆ.
กา จาปตฺติ สมาปตฺติ-ลาภิโนเยว ภิกฺขุโน;
อสมาปตฺติลาภิสฺส, กา จ นามสฺส สา ภเว.
ง.
ครุกํ ภณโต สจฺจํ, อลิกํ ภณโต สิยุํ;
ลหุํ สจฺจํ ภณนฺตสฺส, มุสา จ ภณโต ครุํ.
จ.
ปวิสนฺโต จ อารามํ, อาปชฺชติ น นิกฺขมํ;
นิกฺขมนฺโตว อาปตฺติ, น เจว ปวิสํ ปน;
ฉ.
สมาทิยนฺโต อสมาทิยนฺโต;
อนาทิยนฺโตปิ จ อาทิยนฺโต;
เทนฺโต อเทนฺโตปิ สิยา สโทโส;
ตถา กโรนฺโตปิ จ โน กโรนฺโต.
ช.
อาปชฺชติ จ ธาเรนฺโต, อธาเรนฺโต ตเถว จ;
ทฺวินฺนํ มาตา ปิตา สาว, กถํ โหติ? ภณาหิ เม.
ฌ.
อุภโตพฺยฺชนา ¶ อิตฺถี, คพฺภํ คณฺหาติ อตฺตนา;
คณฺหาเปติ ปรํ คพฺภํ, ตสฺมา มาตาปิตา จ สา.
.
คาเม วา ยทิ วารฺเ, ยํ ปเรสํ มมายิตํ;
น หรนฺโตว ตํ เถยฺยา, กถํ ปาราชิโก ภเว;
ฏ.
เถยฺยสํวาสโก เอโส, ลิงฺคสํวาสเถนโก;
ปรภณฺฑํ อคณฺหนฺโต, เตน โหติ ปราชิโต.
.
นารึ รูปวตึ ภิกฺขุ, รตฺตจิตฺโต อสฺโต;
เมถุนํ ตาย กตฺวาปิ, น โส ปาราชิโก กถํ;
ฑ.
อจฺฉราสทิสํ ¶ นารึ, สุปินนฺเตน ปสฺสติ;
ตาย เมถุนสํโยเค, กเตปิ น ภวิสฺสติ.
ฒ.
พหิทฺธา เคหโต ภิกฺขุ, อิตฺถี คพฺภนฺตรํ คตา;
ฉิทฺทํ เคหสฺส เนวตฺถิ, กถํ เมถุนโต จุโต;
ณ.
อนฺโตทุสฺสกุฏิฏฺเน, มาตุคาเมน เมถุนํ;
สนฺถตาทิวเสเนว, กตฺวา โหติ ปราชิโต.
ต.
สุตฺเต จ วินเยเยว, ขนฺธเก สานุโลมิเก;
สพฺพตฺถ นิปุณา ธีรา, อิเม ปฺเห ภณนฺติ เต.
ถ.
ขนฺธเก ปริวาเร จ, วินเย สานุโลมิเก;
อาทโร กรณีโยว, ปฏุภาวํ ปนิจฺฉิตา.
เสทโมจนกถา.
ปกิณฺณกวินิจฺฉยกถา
ฉตฺตํ ปณฺณมยํ กิฺจิ, พหิ อนฺโต จ สพฺพโส;
ปฺจวณฺเณน สุตฺเตน, สิพฺพิตุํ น จ วฏฺฏติ.
ฉินฺทิตุํ ¶ อฑฺฒจนฺทํ วา, ปณฺเณ มกรทนฺตกํ;
ฆฏกํ วาฬรูปํ วา, เลขา ทณฺเฑ น วฏฺฏติ.
สิพฺพิตุํ เอกวณฺเณน, ฉตฺตํ สุตฺเตน วฏฺฏติ;
ถิรตฺถํ, ปฺจวณฺณานํ, ปฺชรํ วา วินนฺธิตุํ.
ฆฏกํ วาฬรูปํ วา, เลขา วา ปน เกวลา;
ภินฺทิตฺวา วาปิ ฆํสิตฺวา, ธาเรตุํ ปน วฏฺฏติ.
อหิฉตฺตกสณฺานํ, ทณฺฑพุนฺทมฺหิ วฏฺฏติ;
อุกฺกิริตฺวา กตา เลขา, พนฺธนตฺถาย วฏฺฏติ.
นานาวณฺเณหิ สุตฺเตหิ, มณฺฑนตฺถาย จีวรํ;
สมํ สตปทาทีนํ, สิพฺพิตุํ น จ วฏฺฏติ.
ปตฺตสฺส ¶ ปริยนฺเต วา, ตถา ปตฺตมุเขปิ วา;
เวณึ สงฺขลิกํ วาปิ, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ.
ปฏฺฏมฺปิ คณฺิปาสานํ, อฏฺโกณาทิกํวิธึ;
ตตฺถคฺฆิยคทารูปํ, มุคฺคราทึ กโรนฺติ จ.
ตตฺถ กกฺกฏกกฺขีนิ, อุฏฺาเปนฺติ น วฏฺฏติ;
สุตฺตา จ ปิฬกา ตตฺถ, ทุวิฺเยฺยาว ทีปิตา.
จตุโกณาว วฏฺฏนฺติ, คณฺิปาสกปฏฺฏกา;
กณฺณโกเณสุ สุตฺตานิ, รตฺเต ฉินฺเทยฺย จีวเร.
สูจิกมฺมวิการํ วา, อฺํ วา ปน กิฺจิปิ;
จีวเร ภิกฺขุนา กาตุํ, การาเปตุํ น วฏฺฏติ.
โย จ ปกฺขิปติ ภิกฺขุ จีวรํ;
กฺชิปิฏฺขลิอลฺลิกาทิสุ;
วณฺณมฏฺมภิปตฺถยํ ปรํ;
ตสฺส นตฺถิ ปน มุตฺติ ทุกฺกฏา.
สูจิหตฺถมลาทีนํ ¶ , กรเณ จีวรสฺส จ;
ตถา กิลิฏฺกาเล จ, โธวนตฺถํ ตุ วฏฺฏติ.
รชเน ปน คนฺธํ วา, เตลํ วา ลาขเมว วา;
กิฺจิ ปกฺขิปิตุํ ตตฺถ, ภิกฺขุโน น จ วฏฺฏติ.
สงฺเขน มณินา วาปิ, อฺเนปิ จ เกนจิ;
จีวรํ น จ ฆฏฺเฏยฺย, ฆํสิตพฺพํ น โทณิยา.
จีวรํ โทณิยํ กตฺวา, นาปิ ฆฏฺเฏยฺย มุฏฺินา;
รตฺตํ ปหริตุํ กิฺจิ, หตฺเถเหว จ วฏฺฏติ.
คณฺิเก ปน เลขา วา, ปิฬกา วา น วฏฺฏติ;
กปฺปพินฺทุวิกาโร วา, ปาฬิกณฺณิกเภทโต.
ถาลกสฺส จ ปตฺตสฺส, พหิ อนฺโตปิ วา ปน;
อารคฺเคน กตา เลขา, น จ วฏฺฏติ กาจิปิ.
อาโรเปตฺวา ภมํ ปตฺตํ, มชฺชิตฺวา เจ ปจนฺติ จ;
‘‘มณิวณฺณํ กริสฺสาม’’, อิติ กาตุํ น วฏฺฏติ.
ปตฺตมณฺฑลเก ¶ กิฺจิ, ภิตฺติกมฺมํ น วฏฺฏติ;
น โทโส โกจิ ตตฺถสฺส, กาตุํ มกรทนฺตกํ.
น ธมฺมกรณจฺฉตฺเต, เลขา กาจิปิ วฏฺฏติ;
กุจฺฉิยํ วา เปตฺวา ตํ, เลขํ ตุ มุขวฏฺฏิยํ.
สุตฺตํ วา ทิคุณํ กตฺวา, โกฏฺเฏนฺติ จ ตหึ ตหึ;
กายพนฺธนโสภตฺถํ, ตํ น วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
ทสามุเข ทฬฺหตฺถาย, ทฺวีสุ อนฺเตสุ วฏฺฏติ;
มาลากมฺมลตากมฺม-จิตฺติกมฺปิ น วฏฺฏติ.
อกฺขีนิ ตตฺถ ทสฺเสตฺวา, โกฏฺฏิเต ปน กา กถา;
กกฺกฏกฺขีนิ วา ตตฺถ, อุฏฺาเปตุํ น วฏฺฏติ.
ฆฏํ ¶ เทฑฺฑุภสีสํ วา, มกรสฺส มุขมฺปิ วา;
วิการรูปํ ยํ กิฺจิ, น วฏฺฏติ ทสามุเข.
อุชุกํ มจฺฉกณฺฏํ วา, มฏฺํ วา ปน ปฏฺฏิกํ;
ขชฺชูริปตฺตกาการํ, กตฺวา วฏฺฏติ โกฏฺฏิตํ.
ปฏฺฏิกา สูกรนฺตนฺติ, ทุวิธํ กายพนฺธนํ;
รชฺชุกา ทุสฺสปฏฺฏาทิ, สพฺพํ ตสฺสานุโลมิกํ.
มุรชํ มทฺทวีณฺจ, เทฑฺฑุภฺจ กลาพุกํ;
รชฺชุโย น จ วฏฺฏนฺติ, ปุริมา ทฺเวทสา สิยุํ.
ทสา ปามงฺคสณฺานา, นิทฺทิฏฺา กายพนฺธเน;
เอกา ทฺวิติจตสฺโส วา, วฏฺฏนฺติ น ตโต ปรํ.
เอกรชฺชุมยํ วุตฺตํ, มุนินา กายพนฺธนํ;
ตฺจ ปามงฺคสณฺานํ, เอกมฺปิ จ น วฏฺฏติ.
รชฺชุเก เอกโต กตฺวา, พหู เอกาย รชฺชุยา;
นิรนฺตรฺหิ เวเตฺวา, กตํ วฏฺฏติ พนฺธิตุํ.
ทนฺตกฏฺวิสาณฏฺิ-โลหเวฬุนฬพฺภวา;
ชตุสงฺขมยาสุตฺต-ผลชา วิธกา มตา.
กายพนฺธนวิเธปิ, วิกาโร น จ วฏฺฏติ;
ตตฺถ ตตฺถ ปริจฺเฉท-เลขามตฺตํ ตุ วฏฺฏติ.
มาลากมฺมลตากมฺม-นานารูปวิจิตฺติตา ¶ ;
น จ วฏฺฏติ ภิกฺขูนํ, อฺชนี ชนรฺชนี.
ตาทิสํ ปน ฆํสิตฺวา, เวเตฺวา สุตฺตเกน วา;
วฬฺชนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส, น โทโส โกจิ วิชฺชติ.
วฏฺฏา วา จตุรสฺสา วา, อฏฺํสา วาปิ อฺชนี;
วฏฺฏเตวาติ นิทฺทิฏฺา, วณฺณมฏฺา น วฏฺฏติ.
ตถาฺชนิสลากาปิ ¶ , อฺชนิถวิกาย จ;
นานาวณฺเณหิ สุตฺเตหิ, จิตฺตกมฺมํ น วฏฺฏติ.
เอกวณฺเณน สุตฺเตน, สิปาฏึ เยน เกนจิ;
ยํ กิฺจิ ปน สิพฺเพตฺวา, วฬฺชนฺตสฺส วฏฺฏติ.
มณิกํ ปิฬกํ วาปิ, ปิปฺผเล อารกณฺฏเก;
เปตุํ ปน ยํ กิฺจิ, น จ วฏฺฏติ ภิกฺขุโน.
ทณฺฑเกปิ ปริจฺเฉท-เลขามตฺตํ ตุ วฏฺฏติ;
วลิตฺวา จ นขจฺเฉทํ, กโรนฺตีติ หิ วฏฺฏติ.
อุตฺตรารณิยํ วาปิ, ธนุเก เปลฺลทณฺฑเก;
มาลากมฺมาทิ ยํ กิฺจิ, วณฺณมฏฺํ น วฏฺฏติ.
สณฺฑาเส ทนฺตกฏฺานํ, ตถา เฉทนวาสิยา;
ทฺวีสุ ปสฺเสสุ โลเหน, พนฺธิตุํ ปน วฏฺฏติ.
ตถา กตฺตรทณฺเฑปิ, จิตฺตกมฺมํ น วฏฺฏติ;
วฏฺฏเลขาว วฏฺฏนฺติ, เอกา วา ทฺเวปิ เหฏฺโต.
วิสาเณ นาฬิยํ วาปิ, ตเถวามณฺฑสารเก;
เตลภาชนเก สพฺพํ, วณฺณมฏฺํ ตุ วฏฺฏติ.
ปานียสฺส อุฬุงฺเกปิ, โทณิยํ รชนสฺสปิ;
ฆเฏ ผลกปีเปิ, วลยาธารกาทิเก.
ตถา ปตฺตปิธาเน จ, ตาลวณฺเฏ จ พีชเน;
ปาทปฺุฉนิยํ วาปิ, สมฺมฺุชนิยเมว จ.
มฺเจ ภูมตฺถเร ปีเ, ภิสิพิมฺโพหเนสุ จ;
มาลากมฺมาทิกํ จิตฺตํ, สพฺพเมว จ วฏฺฏติ.
นานามณิมยตฺถมฺภ-กวาฏทฺวารภิตฺติกํ ¶ ;
เสนาสนมนฺุาตํ, กา กถา วณฺณมฏฺเก.
โสวณฺณิยํ ¶ ทฺวารกวาฏพทฺธํ;
สุวณฺณนานามณิภิตฺติภูมึ;
น กิฺจิ เอกมฺปิ นิเสธนียํ;
เสนาสนํ วฏฺฏติ สพฺพเมว.
พุทฺธํ ธมฺมฺจ สงฺฆฺจ, น อุทฺทิสฺส ทวํ กเร;
มูคพฺพตาทิกํ เนว, คณฺเหยฺย ติตฺถิยพฺพตํ.
กายํ วา องฺคชาตํ วา, อูรุํ วา น ตุ ทสฺสเย;
ภิกฺขุนีนํ ตุ ตา วาปิ, น สิฺเจ อุทกาทินา.
วสฺสมฺตฺถ วุฏฺโ เจ, ภาคมฺตฺถ คณฺหติ;
ทุกฺกฏํ ปุน ทาตพฺพํ, คีวา นฏฺเปิ ชชฺชเร.
โจทิโต โส สเจ เตหิ, ภิกฺขูหิ น ทเทยฺยตํ;
ธุรนิกฺเขปเน เตสํ, ภณฺฑคฺเฆเนว การเย.
อกปฺปิยสมาทานํ, กโรโต โหติ ทุกฺกฏํ;
ทวา สิลํ ปวิชฺฌนฺโต, ทุกฺกฏา น จ มุจฺจติ.
คิหีโคปกทานสฺมึ, น โทโส โกจิ คณฺหโต;
ปริจฺเฉทนโย วุตฺโต, สงฺฆเจติยสนฺตเก.
ยานํ ปุริสสํยุตฺตํ, หตฺถวฏฺฏกเมว วา;
ปาฏงฺกิฺจ คิลานสฺส, วฏฺฏเตวาภิรูหิตุํ.
น จ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สมฺปโยเชยฺย กิฺจิปิ;
ทุกฺกฏํ ภิกฺขุนึ ราคา, โอภาเสนฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ภิกฺขุนีนํ หเว ภิกฺขุ, ปาติโมกฺขํ น อุทฺทิเส;
อาปตฺตึ วา สเจ ตาสํ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย ทุกฺกฏํ.
อตฺตโน ปริโภคตฺถํ, ทินฺนมฺสฺส กสฺสจิ;
ปริโภคมกตฺวาว, ททโต ปน ทุกฺกฏํ.
อสปฺปายํ ¶ สเจ สพฺพํ, อปเนตุมฺปิ วฏฺฏติ;
อคฺคํ คเหตฺวา ทาตุํ วา, ปตฺตาทีสุปฺยยํ นโย.
ปฺจวคฺคูปสมฺปทา ¶ , คุณงฺคุณอุปาหนา;
จมฺมตฺถาโร ธุวนฺหานํ, มชฺฌเทเส น วฏฺฏติ.
สมฺพาธสฺส จ สามนฺตา, สตฺถกมฺมํ ทุวงฺคุลา;
วาริตํ, วตฺถิกมฺมมฺปิ, สมฺพาเธเยว สตฺถุนา.
ปณฺณานิ อชฺชุกาทีนํ, โลณํ วา อุณฺหยาคุยา;
ปกฺขิปิตฺวาน ปากตฺถํ, จาเลตุํ น จ วฏฺฏติ.
สเจ ปริสมฺสฺส, อุปฬาเลติ ทุกฺกฏํ;
ตตฺถ จาทีนวํ ตสฺส, วตฺตุํ ปน จ วฏฺฏติ.
‘‘มกฺขนํ คูถมุตฺเตหิ, คเตน นฺหายิตุํ วิย;
กตํ นิสฺสาย ทุสฺสีลํ, ตยา วิหรตา’’ติ จ.
ภตฺตคฺเค ยาคุปาเน จ, อนฺโตคาเม จ วีถิยํ;
อนฺธกาเร อนาวชฺโช, เอกาวตฺโต จ พฺยาวโฏ.
สุตฺโต ขาทฺจ ภฺุชนฺโต, วจฺจํ มุตฺตมฺปิ วา กรํ;
วนฺทนา เตรสนฺนํ ตุ, อยุตฺตตฺเถน วาริตา.
นคฺโค อนุปสมฺปนฺโน, นานาสํวาสโกปิ จ;
โย ปจฺฉา อุปสมฺปนฺโน, อุกฺขิตฺโต มาตุคามโก.
เอกาทส อภพฺพา จ, ครุกฏฺา จ ปฺจิเม;
วนฺทโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, พาวีสติ จ ปุคฺคเล.
โย ปุเร อุปสมฺปนฺโน, นานาสํวาสวุฑฺฒโก;
ธมฺมวาที จ สมฺพุทฺโธ, วนฺทนียา ตโย อิเม.
ตชฺชนาทิกเต เอตฺถ, จตุโร ปน ปุคฺคเล;
วนฺทโตปิ อนาปตฺติ, เตหิ กมฺมฺจ กุพฺพโต.
อธิฏฺานํ ¶ ปเนกสฺส, ทฺวินฺนํ วา ติณฺณเมว วา;
ทิฏฺาวิกมฺมมุทฺทิฏฺํ, ตโต อุทฺธํ นิวารณํ.
สนฺทิฏฺโ โหติ สมฺภตฺโต, ชีวตาลปิโตปิ จ;
คหิตตฺตมโน โหติ, วิสฺสาโส ปฺจธา สิยา.
สีลทิฏฺิวิปตฺติ จ, อาจาราชีวสมฺภวา;
วิปตฺติโย จตสฺโสว, วุตฺตา อาทิจฺจพนฺธุนา.
ตตฺถ ¶ อปฺปฏิกมฺมา จ, ยา จ วุฏฺานคามินี;
อาปตฺติโย ทุเว สีล-วิปตฺตีติ ปกาสิตา.
อนฺตคฺคาหิกทิฏฺิ จ, ยา ทิฏฺิ ทสวตฺถุกา;
อยํ ทิฏฺิวิปตฺตีติ, ทุวิธา ทิฏฺิ ทีปิตา.
เทสนาคามินิกา ยา จ, ปฺจ ถุลฺลจฺจยาทิกา;
วุตฺตาจารวิปตฺตีติ, อาจารกุสเลน สา.
กุหนาทิปฺปวตฺโต หิ, มิจฺฉาชีโวติ ทีปิโต;
อาชีวปจฺจยาปตฺติ, ฉพฺพิธาติ ปกาสิตา.
กมฺมุนา ลทฺธิสีมาหิ, นานาสํวาสกา ตโย;
อุกฺขิตฺโต ติวิโธ กมฺม-นานาสํวาสโก มโต.
อธมฺมวาทิปกฺขสฺมึ, นิสินฺโนว วิจินฺติยํ;
‘‘ธมฺมวาที ปเนเต’’ติ, อุปฺปนฺเน ปน มานเส.
นานาสํวาสโก นาม, ลทฺธิยายํ ปกาสิโต;
ตตฺรฏฺโ ปน โส ทฺวินฺนํ, กมฺมํ โกเปติ สงฺฆิกํ.
พหิสีมาคโต สีมา-นานาสํวาสโก มโต;
นานาสํวาสกา เอวํ, ตโย วุตฺตา มเหสินา.
จุโต อนุปสมฺปนฺโน, นานาสํวาสกา ตโย;
ภิกฺขูเนกาทสาภพฺพา, อสํวาสา อิเม สิยุํ.
อสํวาสสฺส ¶ สพฺพสฺส, ตถา กมฺมารหสฺส จ;
สงฺเฆ อุมฺมตฺตกาทีนํ, ปฏิกฺเขโป น รูหติ.
สสํวาเสกสีมฏฺ-ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วจเนน ปฏิกฺเขโป, รูหตานนฺตรสฺสปิ.
ภิกฺขุ อาปชฺชตาปตฺตึ, อากาเรหิ ปนจฺฉหิ;
วุตฺตา สมณกปฺปา จ, ปฺจ, ปฺจ วิสุทฺธิโย.
นิทานํ ปุคฺคลํ วตฺถุํ, วิธึ ปฺตฺติยา ปน;
วิปตฺตาปตฺตนาปตฺติ, สมุฏฺานนยมฺปิ จ.
วชฺชกมฺมกฺริยาสฺา, จิตฺตาณตฺติวิธึ ปน;
ตเถวงฺควิธานฺจ, เวทนา กุสลตฺติกํ.
สตฺตรสวิธํ ¶ เอตํ, ทสฺเสตฺวา ลกฺขณํ พุโธ;
สิกฺขาปเทสุ โยเชยฺย, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ.
นิทานํ ตตฺถ เวสาลี, ตถา ราชคหํ ปุรํ;
สาวตฺถาฬวิ โกสมฺพี, สกฺกภคฺคา ปกาสิตา.
ทส เวสาลิยา วุตฺตา, เอกวีสํ คิริพฺพเช;
สตานิ หิ ฉ อูนานิ, ตีณิ สาวตฺถิยา สิยุํ.
ฉ ปนาฬวิยํ วุตฺตา, อฏฺ โกสมฺพิยํ กตา;
อฏฺ สกฺเกสุ ปฺตฺตา, ตโย ภคฺเค ปกาสิตา.
เตวีสติวิธา วุตฺตา, สุทินฺนธนิยาทโย;
ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺขสฺมึ, อาทิกมฺมิกปุคฺคลา.
ภิกฺขุนีนํ ตถา ปาติ-โมกฺขสฺมึ อาทิกมฺมิกา;
ถุลฺลนนฺทาทโย สตฺต, สพฺเพ ตึส ภวนฺติ เต.
ตรุํ ¶ ติมูลํ นวปตฺตเมนํ;
ทฺวยงฺกุรํ สตฺตผลํ ฉปุปฺผํ;
ชานาติ โย ทฺวิปฺปภวํ ทฺวิสาขํ;
ชานาติ ปฺตฺติมเสสโต โส.
อิติ ปรมมิมํ วินิจฺฉยํ;
มธุรปทตฺถมนากุลํ ตุ โย;
ปติ สุณติ ปุจฺฉเต จ โส;
ภวตุปาลิสโม วินิจฺฉเย.
อิติ วินยวินิจฺฉเย ปกิณฺณกวินิจฺฉยกถา สมตฺตา.
กมฺมฏฺานภาวนาวิธานกถา
ปาโมกฺเข ปาติโมกฺขสฺมึ, มุเข โมกฺขปฺปเวสเน;
สพฺพทุกฺขกฺขเย วุตฺเต, วุตฺตเมวิตรตฺตยํ.
อิทํ ¶ จตุพฺพิธํ สีลํ, ตฺวา ตตฺถ ปติฏฺิโต;
สมาธึ ปุน ภาเวตฺวา, ปฺาย ปริมุจฺจติ.
ทสานุสฺสติโย วุตฺตา, กสิณา จ ทสาสุภา;
จตสฺโส อปฺปมฺาโย, ตถารุปฺปา ปรทฺวยํ.
อิจฺเจวํ ปน สพฺพมฺปิ, จตฺตาลีสวิธํ สิยา;
กมฺมฏฺานํ สมุทฺทิฏฺํ, มมฺมฏฺานํ มโนภุโน.
อุปจารปฺปนาโต จ, ฌานเภทา อติกฺกมา;
วฑฺฒนาวฑฺฒนา จาปิ, ตถารมฺมณภูมิโต.
คหณา ปจฺจยา ภิยฺโย, ตถา จริยานุกูลโต;
วิเสโส อยเมเตสุ, วิฺาตพฺโพ วิภาวินา.
อฏฺานุสฺสติโย ¶ สฺา-ววตฺถานฺจ ตตฺถิเม;
อุปจารวหา, เสสา, ตึส ฌานวหา มตา.
ปมชฺฌานิกา ตตฺถ, อสุภา กายคตาสติ;
อานาปานฺจ กสิณา, จตุกฺกชฺฌานิกา อิเม.
ติกชฺฌานานิ ติสฺโสว, อปฺปมฺาถ ปจฺฉิมา;
จตฺตาโรปิ จ อารุปฺปา, จตุตฺถชฺฌานิกา มตา.
อติกฺกโม ทฺวิธา วุตฺโต, องฺคารมฺมณโตปิ จ;
จตุกฺกติกฌาเนสุ, องฺคาติกฺกมตา มตา.
จตุตฺถา อปฺปมฺาปิ, องฺคาติกฺกมโต สิยา;
อารมฺมณมติกฺกมฺม, อารุปฺปา ปน ชายเร.
กสิณานิ ทเสเวตฺถ, วฑฺเฒตพฺพานิ โยคินา;
เสสํ ปน จ สพฺพมฺปิ, น วฑฺเฒตพฺพเมว ตํ.
นิมิตฺตารมฺมณา ตตฺถ, กสิณา จ ทสาสุภา;
กาเย สตานาปานฺจ, พาวีสติ ภวนฺติเม.
เสสานุสฺสติโย อฏฺ, สฺา ธาตุววตฺถนํ;
วิฺาณํ เนวสฺา จ, ทส ทฺเว ภาวโคจรา.
จตสฺโส อปฺปมฺาโย, ทฺเว จ อารุปฺปมานสา;
อิเม ธมฺมา วินิทฺทิฏฺา, ฉ นวตฺตพฺพโคจรา.
ทสาสุภา ¶ ปฏิกฺกูล-สฺา กายคตาสติ;
เทเวสุ น ปวตฺตนฺติ, ทฺวาทเสวาติ ภูมิโต.
ตานิ ทฺวาทส ภิยฺโย จ, อานาปานสตีปิ จ;
สพฺพโส เตรส วาปิ, พฺรหฺมโลเก น ชายเร.
เปตฺวา จตุรารุปฺเป, อรูปาวจเร กิร;
อฺเ ปน น ชายนฺติ, สพฺเพ ชายนฺติ มานุเส.
จตุตฺถํ กสิณํ หิตฺวา, กสิณา จ ทสาสุภา;
ทิฏฺเเนว คเหตพฺพา, ปุพฺพภาเค ภวนฺติ เต.
อานาปานฺจ ¶ ผุฏฺเน, ทิฏฺเน ตจปฺจกํ;
มาลุโต ทิฏฺผุฏฺเน, สุเตน เจตฺถ เสสกํ.
อากาสกสิณฺเจตฺถ, เปตฺวา กสิณา นว;
ปมารุปฺปจิตฺตสฺส, ปจฺจยา ปน ชายเร.
ภวนฺติ หิ อภิฺาณํ, กสิณานิ ทสาปิ จ;
ติสฺโสปิ อปฺปมฺาโย, จตุตฺถสฺส ตุ ปจฺจยา.
เหฏฺิมเหฏฺิมารุปฺปํ, ปรสฺส จ ปรสฺส จ;
เนวสฺา นิโรธสฺส, ปจฺจโยติ ปกาสิตา.
สพฺเพ สุขวิหารสฺส, ภวนิสฺสรณสฺส จ;
ตถา ภวสุขานฺจ, ปจฺจยาติ จ ทีปิตา.
อสุภา ทส วิฺเยฺยา, ตถา กายคตาสติ;
อนุกูลา อิเม ราค-จริตสฺส วิเสสโต.
จตสฺโส อปฺปมฺาโย, สวณฺณกสิณา ตถา;
อนุกูลา อิเม โทส-จริตสฺส ปกาสิตา.
วิตกฺกจริตสฺสาปิ, โมหปฺปกติโนปิ จ;
อานาปานสเตกาว, สปฺปายาติ วิภาวิตา.
สฺา เจว ววตฺถานํ, มรณูปสเม สติ;
ปฺาปกติโน เอเต, อนุกูลาติ ทีปิตา.
อาทิอนุสฺสติจฺฉกฺกํ, สทฺธาจริตวณฺณิตํ;
อารุปฺปา กสิณา เสสา, ทส สพฺพานุรูปกา.
เอวํ ¶ ปเภทโต ตฺวา, กมฺมฏฺานานิ ปณฺฑิโต;
จริยายานุกูลํ ตุ, เตสุ ยํ อตฺตโน ปน.
ตํ คเหตฺวาน เมธาวี, ทฬฺหํ กลฺยาณมิตฺตโก;
อุจฺเฉทํ ปลิโพธานํ, กตฺวา ปมเมว จ.
อนุรูเป วสนฺเตน, วิหาเร โทสวชฺชิเต;
ภาเวตฺวา ปมาทีนิ, ฌานานิ ปน สพฺพโส.
ตโต ¶ วุฏฺาย สปฺปฺโ, ฌานมฺหา ปมาทิโต;
นามรูปววตฺถานํ, กตฺวา กงฺขํ วิตีริย.
อุปกฺเลเส อมคฺโคติ, ทโสภาสาทโย ปน;
มคฺโค วิปสฺสนาาณํ, อิติ ชานาติ ปณฺฑิโต.
ติณฺณํ เตสํ ววตฺถาเน, กเต เอตฺตาวตา ปน;
ติณฺณํ ปน จ สจฺจานํ, ววตฺถานํ กตํ สิยา.
อุทยพฺพยภงฺคา จ, ภยาทีนวนิพฺพิทา;
มฺุจิตุกมฺยตาาณํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา.
สงฺขารุเปกฺขาาณฺจ, นวมํ สจฺจานุโลมิกํ;
อยํ ‘‘ปฏิปทาาณ-ทสฺสน’’นฺติ ปกาสิตา.
ตโต โคตฺรภุจิตฺตสฺส, สมนนฺตรเมว จ;
สนฺติมารมฺมณํ กตฺวา, ชายเต าณทสฺสนํ.
‘‘าณทสฺสนสุทฺธี’’ติ, อิทํ าณํ ปกาสิตํ;
ปจฺจเวกฺขณปริยนฺตํ, ผลํ ตสฺสานุชายเต.
เตเนว จ อุปาเยน, ภาเวนฺโต โส ปุนปฺปุนํ;
ปาปุณาติ ยถา ภิกฺขุ, เสสมคฺคผลานิ จ.
อิจฺเจวมจฺจนฺตมเวจฺจ ธมฺมํ;
วิทฺธํสยิตฺวากุสลํ อเสสํ;
วิโสสยิตฺวาน ตโย ภเว โส;
อุเปติ สนฺตึ นิรุปาทิเสสํ.
วิฺาสกฺกมโต วาปิ, ปุพฺพาปรวเสน วา;
ยทิ อกฺขรพนฺเธ วา, อยุตฺตํ วิย ทิสฺสติ.
ตํ ¶ ตถา น คเหตพฺพํ, คเหตพฺพมโทสโต;
มยา อุปปริกฺขิตฺวา, กตตฺตา ปน สพฺพโส.
เสฏฺสฺส ¶ โจฬรฏฺสฺส, นาภิภูเต นิรากุเล;
สพฺพสฺส ปน โลกสฺส, คาเม สมฺปิณฺฑิเต วิย.
กทลีสาลตาลุจฺฉุ-นาฬิเกรวนากุเล;
กมลุปฺปลสฺฉนฺน-สลิลาสยโสภิเต.
กาเวริชลสมฺปาต-ปริภูตมหีตเล;
อิทฺเธ สพฺพงฺคสมฺปนฺเน, มงฺคเล ภูตมงฺคเล.
ปวราการปาการ-ปริขาปริวาริเต;
วิหาเร เวณฺหุทาสสฺส, ทสฺสนีเย มโนรเม.
ตีรนฺตรุหวาติร-ตรุราชวิราชิเต;
นานาทิชคณาราเม, นานารามมโนรเม.
จารุปงฺกชสํกิณฺณ-ตฬากสมลงฺกเต;
สุรโสทกสมฺปุณฺณ-วรกูโปปโสภิเต.
วิจิตฺรวิปุลจฺจุคฺค-วรมณฺฑปมณฺฑิเต;
อาวาเสหิ จเนเกหิ, อจฺจนฺตมุปโสภิเต.
อุปฺปเตน จ ถูเปน, เภตฺวาว ธรณีตลํ;
ชิตฺวาวาวหสนฺเตน, เกลาสสิขรํ ขรํ.
สรทมฺพุทสงฺกาเส, ทสฺสนีเย สมุสฺสิเต;
ปสาทชนเน รมฺเม, ปาสาเท วสตา มยา.
วุตฺตสฺส พุทฺธสีเหน, วินยสฺส วินิจฺฉโย;
พุทฺธสีหํ สมุทฺทิสฺส, มม สทฺธิวิหาริกํ.
กโตยํ ปน ภิกฺขูนํ, หิตตฺถาย สมาสโต;
วินยสฺสาวโพธตฺถํ, สุเขเนวาจิเรน จ.
อจฺจุตจฺจุตวิกฺกนฺเต, กลมฺพกุลนนฺทเน;
มหึ สมนุสาสนฺเต, อารทฺโธ จ สมาปิโต.
ยถา สิทฺธิมยํ ปตฺโต, อนฺตรายํ วินา ตถา;
สพฺเพ สิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, สตฺตานํ ธมฺมสํยุตา.
ยาว ¶ ¶ ติฏฺติ โลกสฺมึ, มนฺทาโร จารุกนฺทโร;
ตาว ติฏฺตุ พุทฺธสฺส, สาสนํ กลิสาสนํ.
กาเล สมฺมา ปวสฺสนฺตุ, วสฺสํ วสฺสวลาหกา;
ปาลยนฺตุ มหีปาลา, ธมฺมโต สกลํ มหึ.
อิมํ สารภูตํ หิตํ อตฺถยุตฺตํ;
กโรนฺเตน ปตฺตํ มยา ยํ ตุ ปฺุํ;
อยํ เตน โลโก มุนินฺทปฺปยาตํ;
สิวํ วีตโสกํ ปุรํ ปาปุณาตุ.
อิติ วินยวินิจฺฉเย กมฺมฏฺานภาวนาวิธานกถา
สมตฺตา.
อิติ ตมฺพปณฺณิเยน ปรมเวยฺยากรเณน ติปิฏกนยวิธิกุสเลน ปรมกวิชนหทยปทุมวนวิกสนกเรน กวิวรวสเภน ปรมรติกรวรมธุรวจนุคฺคาเรน อุรคปุเรน พุทฺธทตฺเตน รจิโตยํ วินยวินิจฺฉโย.
วินยวินิจฺฉโย สมตฺโต.
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อุตฺตรวินิจฺฉโย
คนฺถารมฺภกถา
สพฺพสตฺตุตฺตมํ ¶ ¶ ธีรํ, วนฺทิตฺวา สิรสา ชินํ;
ธมฺมฺจาธมฺมวิทฺธํสํ, คณมงฺคณนาสนํ.
โย มยา รจิโต สาโร, วินยสฺส วินิจฺฉโย;
ตสฺส ทานิ กริสฺสามิ, สพฺพานุตฺตรมุตฺตรํ.
ภณโต ปโต ปยฺุชโต;
สุณโต จินฺตยโต ปนุตฺตรํ;
ปรมํ อพุทฺธ พุทฺธิวฑฺฒนํ;
วทโต เม นิรตา นิโพธถ.
มหาวิภงฺคสงฺคหกถา
เมถุนํ ¶ ปฏิเสวนฺโต, กติ อาปตฺติโย ผุเส;
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ภเว ปาราชิกํ เขตฺเต, เยภุยฺยกฺขายิเต ปน;
ถุลฺลจฺจยํ มุเข วฏฺฏ-กเต วุตฺตํ ตุ ทุกฺกฏํ.
อทินฺนํ อาทิยนฺโต โย;
กติ อาปตฺติโย ผุเส;
อทินฺนํ อาทิยนฺโต โส;
ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ปฺจมาสคฺฆเน ¶ วาปิ, อธิเก วา ปราชโย;
มาเส วา ทุกฺกฏํ อูเน, มชฺเฌ ถุลฺลจฺจยํ ตโต.
มนุสฺสชาตึ มาเรนฺโต;
กติ อาปตฺติโย ผุเส;
มนุสฺสชาตึ มาเรนฺโต;
ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
มนุสฺสมุทฺทิสฺโสปาตํ, ขณเน ทุกฺกฏํ สิยา;
ทุกฺเข ถุลฺลจฺจยํ ชาเต, มเต ปาราชิกํ สิยา.
อสนฺตํ อุตฺตรึ ธมฺมํ, วทมตฺตูปนายิกํ;
กติ อาปชฺชตาปตฺตี? ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
อสนฺตํ อุตฺตรึ ธมฺมํ, ภณนฺตสฺส ปราชโย;
ถุลฺลจฺจยํ ปริยาเย, าเต, โน เจ ตุ ทุกฺกฏํ.
ปาราชิกกถา.
ภณ สุกฺกํ วิโมเจนฺโต;
กติ อาปตฺติโย ผุเส;
สุณ ¶ สุกฺกํ วิโมเจนฺโต;
ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ครุกํ ยทิ เจเตติ, อุปกฺกมติ มุจฺจติ;
ทฺวงฺเค ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา.
อิโต ปฏฺาย มฺุจิตฺวา, ปฺหาปุจฺฉนมตฺตกํ;
วิสฺสชฺชนวเสเนว, โหติ อตฺถวินิจฺฉโย.
อิตฺถิยา กายสํสคฺเค, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส;
อามสนฺตสฺส กาเยน, กายํ ตุ ครุกํ สิยา.
กาเยน กายพทฺธํ ตุ, ผุสํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส;
ปฏิพทฺเธน กาเยน, ปฏิพทฺเธ ตุ ทุกฺกฏํ.
อิตฺถึ ¶ ทุฏฺุลฺลวาจาหิ, ติสฺโส โอภาสโต สิยุํ;
วณฺณาวณฺณํ วทํ ทฺวินฺนํ, มคฺคานํ ครุกํ ผุเส.
วณฺณาทิภฺเ อาทิสฺส, อุพฺภชาณุมธกฺขกํ;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ, กาย-ปฏิพทฺเธ ตุ ทุกฺกฏํ.
อตฺตกามจริยาย, วทโต วณฺณมิตฺถิยา;
สนฺติเก ครุกํ โหติ, สเจ ชานาติ สา ปน.
สนฺติเก ปณฺฑกสฺสาปิ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;
ติรจฺฉานคตสฺสาปิ, สนฺติเก ทุกฺกฏํ มตํ.
ปฏิคฺคณฺหนวีมํสา, ปจฺจาหรณกตฺติเก;
สฺจริตฺตํ สมาปนฺเน, ครุกํ นิทฺทิเส พุโธ.
ตสฺส ทฺวงฺคสมาโยเค, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตถา;
องฺเค สติ ปเนกสฺมึ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
สํยาจิกาย จ กุฏึ;
วิหารฺจ มหลฺลกํ;
การาเปติ สเจ ภิกฺขุ;
ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เอกปิณฺเฑ อนาคเต;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ, ตสฺมึ, ปิณฺเฑ ครุกมาคเต.
ปาราชิเกน ¶ ธมฺเมน, ภิกฺขุํ อมูลเกนิธ;
อนุทฺธํเสติ โย ตสฺส, ติสฺโส อาปตฺติโย สิยุํ.
โอกาสํ น จ กาเรตฺวา, หุตฺวา จาวนเจตโน;
สเจ โจเทติ สงฺฆาทิ-เสเสน สห ทุกฺกฏํ.
โอกาสํ ปน กาเรตฺวา, หุตฺวา อกฺโกสเจตโน;
โจเทติ โอมสวาเท, ปาจิตฺตึ ปริทีปเย.
อนนฺตรสมาโนว ¶ , นวเม อฺภาคิเย;
สพฺโพ อาปตฺติเภโท หิ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
สงฺฆสฺส เภทโก ภิกฺขุ, ยาวตติยกํ ปน;
สมนุภาสนาเยว, คาหํ น ปฏินิสฺสชํ.
ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ ถุลฺลตํ;
กมฺมวาจาย โอสาเน, อาปตฺติ ครุกํ สิยา.
เภทานุวตฺตเก เจว, ทุพฺพเจ กุลทูสเก;
สงฺฆเภทกตุลฺโยว, โหติ อาปตฺตินิจฺฉโย.
สงฺฆาทิเสสกถา.
อติกฺกมนฺโต อติเรกจีวรํ;
ทสาหมาปชฺชติ เอกเมว;
นิสฺสคฺคิปาจิตฺติยเมกรตฺตึ;
ติจีวเรนาปิ วินา วสนฺโต.
มาสํ อติกฺกมนฺโต หิ, คเหตฺวา กาลจีวรํ;
เอกํ อาปชฺชตาปตฺตึ, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
อฺาติกาย ยํ กิฺจิ;
ปุราณจีวรํ ปน;
โธวาเปติ สเจ ตสฺส;
โหนฺติ อาปตฺติโย ทุเว.
โธวาเปติ ปโยคสฺมึ, ทุกฺกฏํ สมุทาหฏํ;
นิสฺสคฺคิยาว ปาจิตฺติ, โหติ โธวาปิเต ปน.
อฺาติกาย ¶ หตฺถมฺหา, จีวรํ ปฏิคณฺหโต;
คหเณ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ คหิเต สิยา.
อฺาตกํ คหปตึ, คหปตานิเมว วา;
จีวรํ วิฺาเปนฺโต ทฺเว, ภิกฺขุ อาปตฺติโย ผุเส.
วิฺาเปติ ¶ ปโยคสฺมึ, ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตํ;
วิฺาปิเต จ นิสฺสคฺคิ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
ภิกฺขุ จีวรมฺาตึ, วิฺาเปนฺโต ตทุตฺตรึ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, วิฺา-ปิเต นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
อฺาตกํ กฺจิ อุปาสกํ วา;
อุปาสิกํ วา อุปสงฺกมิตฺวา;
ปุพฺเพว หุตฺวา ปน อปฺปวาริโต;
วตฺเถ วิกปฺปํ ปฏิปชฺชมาโน.
ทุเว อาปชฺชตาปตฺตี, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา;
วิกปฺปํ ปน อาปนฺเน, นิสฺสคฺคิยมุทีริตํ.
อฺาตึ อุปสงฺกมฺม, ปุพฺเพเยวปฺปวาริโต;
วิกปฺปํ จีวเร ภิกฺขุ, อาปชฺชนฺโต ทุเว ผุเส.
ตถาติเรกติกฺขตฺตุํ, โจทนาย จ ภิกฺขุ เจ;
คนฺตฺวาติเรกฉกฺขตฺตุํ, าเนนปิ จ จีวรํ.
นิปฺผาเทติ สเจ ตสฺส, โหนฺติ อาปตฺติโย ทุเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
กถินวคฺโค ปโม.
โทสา โกสิยวคฺคสฺส, ทฺเวทฺเวอาทีสุ ปฺจสุ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
คเหตฺเวฬกโลมานิ, ติโยชนมติกฺกมํ;
ทุกฺกฏํ ปเม ปาเท, นิสฺสคฺคึ ทุติเย ผุเส.
ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยฺาย, โธวาเปเตฬโลมกํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, โธเต นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
รูปิยํ ¶ ¶ ปฏิคณฺหนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, นิสฺสคฺคิ คหิเต สิยา.
นานาการํ สมาปชฺชํ, สํโวหารฺจ รูปิเย;
สมาปนฺเน จ นิสฺสคฺคึ, ปโยเค ทุกฺกฏํ ผุเส.
นานปฺปการกํ ภิกฺขุ, อาปชฺเช กยวิกฺกยํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺมึ, กเต นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
โกสิยวคฺโค ทุติโย.
ปตฺตํ อติกฺกเมนฺตสฺส, ทสาหมติเรกกํ;
ตสฺส นิสฺสคฺคิยาปตฺติ, โหติ เอกาว ภิกฺขุโน.
อปฺจพนฺธเน ปตฺเต, วิชฺชมาเนปิ ภิกฺขุโน;
อฺํ ปน นวํ ปตฺตํ, เจตาเปติ สเจ ปน.
ทฺเว ปนาปตฺติโย ภิกฺขุ, อาปชฺชติ, น สํสโย;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
ปฏิคฺคเหตฺวา เภสชฺชํ, สตฺตาหํ โย อติกฺกเม;
เอกํ นิสฺสคฺคิยาปตฺตึ, อาปชฺชติ หิ โส ปน.
อกาเล ปริเยสนฺโต, วสฺสสาฏิกจีวรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
ภิกฺขุโน จีวรํ ทตฺวา, อจฺฉินฺทนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, หเฏ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
วิฺาเปตฺวา สยํ สุตฺตํ, ตนฺตวาเยหิ จีวรํ;
วายาเปติ สเจ ภิกฺขุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส.
โย ปนฺาตกสฺเสว, ตนฺตวาเย สเมจฺจ เจ;
วิกปฺปํ จีวเร ภิกฺขุ, อาปชฺชํ อปฺปวาริโต.
ทฺเว ¶ ปนาปตฺติโย โส หิ, อาปชฺชติ, น สํสโย;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
ปฏิคฺคเหตฺวา อจฺเจก-สฺิตํ ปน จีวรํ;
กาลํ อติกฺกเมนฺโต ตํ, เอกํ นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
ติณฺณมฺตรํ ¶ วตฺถํ, นิทหิตฺวา ฆเรธิกํ;
ฉารตฺตโต วินา เตน, วสํ นิสฺสคฺคิยํ ผุเส.
ชานํ ปริณตํ ลาภํ, สงฺฆิกํ อตฺตโน ปน;
ปริณาเมติ เจ ภิกฺขุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส.
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, นิสฺสคฺคิ ปริณามิเต;
สพฺพตฺถ อปฺปนาวาร-ปริหานิ กตา มยา.
ปตฺตวคฺโค ตติโย.
ตึสนิสฺสคฺคิยกถา.
วทนฺตสฺส มุสาวาทํ, ปฺจ อาปตฺติโย สิยุํ;
มนุสฺสุตฺตริธมฺเม ตุ, อภูตสฺมึ ปราชโย.
โจทนาย ครุํ ภิกฺขุํ, อมูลนฺติมวตฺถุนา;
ปริยายวจเน าเต, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
โน เจ ปฏิวิชานาติ, ทุกฺกฏํ สมุทาหฏํ;
สมฺปชานมุสาวาเท, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
อาปตฺติโย ทุเว วุตฺตา, ภิกฺขุสฺโสมสโต ปน;
ปาจิตฺติ อุปสมฺปนฺนํ, ทุกฺกฏํ อิตรํ สิยา.
เปสฺุหรเณ ทฺเวปิ, โหนฺติ, ปาจิตฺติยํ ปน;
อุปสมฺปนฺนเปสฺุเ, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ปทโสนุปสมฺปนฺนํ ¶ , ธมฺมํ วาเจติ เจ ทุเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปาเท, ปาเท ปาจิตฺติยํ สิยา.
ติรตฺตานุปสมฺปนฺน-สหเสยฺยาย อุตฺตรึ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปนฺเน ปาจิตฺติยํ สิยา.
กปฺเปติ มาตุคาเมน, สหเสยฺยํ สเจ ปน;
ทฺเว โส อาปชฺชตาปตฺตี, รตฺติยํ ทุกฺกฏาทโย.
อุทฺธํ ฉปฺปฺจวาจาหิ, ธมฺมํ เทเสติ อิตฺถิยา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปาเท, ปาเท ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภูตํ ¶ อนุปสมฺปนฺเน, มนุสฺสุตฺตริธมฺมกํ;
อาโรเจติ สเจ ตสฺส, โหนฺติ ทฺเว ทุกฺกฏาทโย.
วทํ อนุปสมฺปนฺเน, ทุฏฺุลฺลาปตฺติมฺโต;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปาจิตฺตาโรจิเต สิยา.
ปถวึ ขณโต ตสฺส, ปโยเค ทุกฺกฏํ มตํ;
ปหาเร จ ปหาเร จ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
มุสาวาทวคฺโค ปโม.
ภูตคามํ ตุ ปาเตนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ปาเต ปาจิตฺติ ทีปิตา.
อฺเนฺํ วทนฺตสฺส, ทฺเว สิยุํ อฺวาทเก;
อโรปิเต ทุกฺกฏํ ตุ, โหติ ปาจิตฺติ โรปิเต.
อุชฺฌาเปนฺโต ปรํ ภิกฺขุํ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, อุชฺฌา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
อชฺโฌกาเส ตุ มฺจาทึ, สนฺถริตฺวาน สงฺฆิกํ;
ปกฺกมนฺโต อนาปุจฺฉา, อาปตฺตึ ทุวิธํ ผุเส.
เลฑฺฑุปาเต ¶ อติกฺกนฺเต, ปาเทน ปเมน ตุ;
ทุกฺกฏํ, ทุติเยนาปิ, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
วิหาเร สงฺฆิเก เสยฺยํ, สนฺถริตฺวา อนุทฺธรํ;
อนาปุจฺฉา ปกฺกมนฺโต, ทุวิธาปตฺติโย ผุเส.
ปริกฺเขเป อติกฺกนฺเต, ปาเทน ปเมน ตุ;
ทุกฺกฏํ ปน อุทฺทิฏฺํ, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
วิหาเร สงฺฆิเก ชานํ, ปุพฺพูปคตภิกฺขุกํ;
เสยฺยํ กปฺปยโต โหนฺติ, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
สงฺฆิกา กุปิโต ภิกฺขุํ, นิกฺกฑฺฒติ วิหารโต;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เสสํ นิกฺกฑฺฒิเต สิยา.
วิหาเร สงฺฆิเก ภิกฺขุ, เวหาสกุฏิยูปริ;
อาหจฺจปาทเก สีทํ, ผุเส ทฺเว ทุกฺกฏาทโย.
อธิฏฺิตฺวา ¶ ทฺวตฺติปริยาเย, อุตฺตริมฺปิ อธิฏฺโต;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ ปนธิฏฺิเต.
ชานํ สปฺปาณกํ โตยํ, ติณํ วา สิฺจโต ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, สิตฺเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภูตคามวคฺโค ทุติโย.
ผุเส ภิกฺขุนิโย ภิกฺขุ, โอวทนฺโต อสมฺมโต;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺส, ปาจิตฺโตวทิเต สิยา.
ทุติเย ตติเย เจว, จตุตฺเถปิ จ สพฺพโส;
ปเมน สมานาว, อาปตฺตีนํ วิภาคตา.
จีวรํ ภิกฺขุ อฺาติ-กาย เทนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทินฺเน ปาจิตฺติยํ สิยา.
อฺาติกภิกฺขุนิยา ¶ , ภิกฺขุ สิพฺเพยฺย จีวรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปาจิตฺติ ปน สิพฺพิเต.
อทฺธานฺตฺร สมยา, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สห;
สํวิธาย ตุ คจฺฉนฺโต, ผุเส ทฺเว ทุกฺกฏาทโย.
นาเวกํ อภิรูหนฺโต, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สห;
สํวิธาย ผุเส ทฺเวปิ, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
ชานํ ภิกฺขุนิยา ปิณฺฑ-ปาตํ ตุ ปริปาจิตํ;
ภฺุชนฺโต ทุวิธาปตฺติ-มาปชฺชติ, น สํสโย.
‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ เจ ภตฺตํ, ปฏิคฺคณฺหาติ ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, นิสชฺชํ ตุ รโห ปน;
กปฺเปนฺโต หิ ผุเส ทฺเวปิ, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
โอวาทวคฺโค ตติโย.
ตทุตฺตรึ อาวสถ-ปิณฺฑํ ตุ ปริภฺุชโต;
อนนฺตรสฺส วคฺคสฺส, นวเมน สโม นโย.
ทุติเย ¶ ตติเย จาปิ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ;
อนนฺตรสมานาว, อาปตฺตีนํ วิภาคตา.
ทฺวตฺติปตฺเต คเหตฺวาน, คณฺหโต หิ ตทุตฺตรึ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ คหิเต สิยา.
ปฺจเม ปเมเนว, สโม อาปตฺตินิจฺฉโย;
ฉฏฺเ อนติริตฺเตน, ภุตฺตาวึ ตุ ปวาริตํ.
อภิหฏฺุํ ปวาเรนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
วจเนน จ ตสฺเสว, ‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คณฺหติ.
คหเณ ¶ ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปิฏเก สมุทาหฏํ;
โภชนสฺส ปโนสาเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สตฺตเม อฏฺเม เจว, นวเม ทสเมปิ จ;
ปเมน สมานาว, อาปตฺตีนํ วิภาคตา.
โภชนวคฺโค จตุตฺโถ.
อเจลกาทิโน เทนฺโต, สหตฺถา โภชนาทิกํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ปตฺโต, ทินฺเน ปาจิตฺติยํ ผุเส.
ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา, อุยฺโยเชนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺมึ, ปาจิตฺตุยฺโยชิเต สิยา.
นิสชฺชํ ภิกฺขุ กปฺเปนฺโต, กุเล ปน สโภชเน;
อาปตฺติโย ผุเส ทฺเวปิ, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
จตุตฺเถ ปฺจเม วาปิ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ;
ตติเยน สมานาว, อาปตฺติคณนา สิยา.
สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา, สภตฺโต จ นิมนฺติโต;
กุเลสุ ปน จาริตฺตํ, อาปชฺชนฺโต ทุเว ผุเส.
ปเมน จ ปาเทน, อุมฺมาราติกฺกเม ปน;
ทุกฺกฏํ ปิฏเก วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
ตทุตฺตรึ ตุ เภสชฺชํ, วิฺาเปนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, วิฺา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
อุยฺยุตฺตํ ¶ ทสฺสนตฺถาย, คจฺฉนฺโต ทฺเว ผุเส พลํ;
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, โหติ ปาจิตฺติ ปสฺสโต.
อติเรกติรตฺตํ ตุ, เสนาย วสโต ทุเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ วสิเต สิยา.
อุยฺโยธิกํ ¶ ตุ คจฺฉนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
คจฺฉนฺโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, โหติ ปาจิตฺติ ปสฺสโต.
อเจลกวคฺโค ปฺจโม.
สุรํ วา ปน เมเรยฺยํ, ปิวนฺโต ทฺเว ผุเส มุนิ;
คณฺหโต ทุกฺกฏํ ปาตุํ, ปีเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภิกฺขงฺคุลิปโตเทน, หาเสนฺโต ทฺเว ผุเส หเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปาจิตฺติ หสิเต สิยา.
กีฬนฺโต อุทเก ภิกฺขุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ทุกฺกฏํ โคปฺผกา เหฏฺา, ปาจิตฺตุปริโคปฺผเก.
โย ปนาทริยํ ภิกฺขุ, กโรนฺโต ทฺเว ผุเส หเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ภึสาเปนฺโต หเว ภิกฺขุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ภึสา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
โชตึ สมาทหิตฺวาน, วิสิพฺเพนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติยํ วิสีวิเต.
โอรโส อทฺธมาสสฺส, นฺหายนฺโต ทฺเว ผุเส หเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, นฺหาน-สฺโสสาเน อิตรํ สิยา.
ทุพฺพณฺณกรณานํ ตุ, ติณฺณเมกมนาทิย;
จีวรํ ปริภฺุชนฺโต, ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏาทโย.
จีวรํ ภิกฺขุอาทีนํ, วิกปฺเปตฺวา อนุทฺธรํ;
ทฺเว ผุเส ปริภฺุชนฺโต, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
ภิกฺขุสฺสาปนิเธนฺโต ¶ ทฺเว, ผุเส ปตฺตาทิกํ ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺมึ, เสสาปนิหิเต สิยา.
สุราปานวคฺโค ฉฏฺโ.
สฺจิจฺจ ¶ ชีวิตา ปาณํ, โวโรเปนฺโต ตโปธโน;
อาปตฺติโย จตสฺโสว, อาปชฺชติ, น สํสโย.
อโนทิสฺสกโมปาตํ, ขณโต โหติ ทุกฺกฏํ;
มนุสฺโส มรติ ตสฺมึ, ปติตฺวา เจ ปราชโย.
ยกฺโข วาปิ ติรจฺฉาน-คโต มนุสฺสวิคฺคโห;
ปติตฺวา มรตี เปโต, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ติรจฺฉานคเต ตสฺมึ, นิปติตฺวา มเต ปน;
ตสฺส ปาจิตฺติยาปตฺติ, ปฺตฺตา ปฏุพุทฺธินา.
ชานํ สปฺปาณกํ โตยํ, ปริภฺุชํ ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ภุตฺเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
นิหตาธิกรณํ ชานํ, อุกฺโกเฏนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺตุกฺโกฏิเต สิยา.
ชานํ ภิกฺขุสฺส ทุฏฺุลฺลํ, ฉาเทนฺโต ปน วชฺชกํ;
เอกมาปชฺชตาปตฺตึ, ปาจิตฺติมิติ ทีปิตํ.
อูนวีสติวสฺสํ ตุ, กโรนฺโต อุปสมฺปทํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ปตฺโต, เสสา สมฺปาทิเต สิยา.
ชานํ ตุ เถยฺยสตฺเถน, สํวิธาย สเหว จ;
ตเถว มาตุคาเมน, มคฺคํ ตุ ปฏิปชฺชโต.
ทฺเว ปนาปตฺติโย โหนฺติ, ปโยเค ทุกฺกฏํ มตํ;
ปฏิปนฺเน ปนุทฺทิฏฺํ, ปาจิตฺติยมนนฺตรํ.
อจฺจชํ ¶ ปาปิกํ ทิฏฺึ, ตฺติยา ทุกฺกฏํ ผุเส;
กมฺมวาจาย โอสาเน, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
ตถากฏานุธมฺเมน, สํภฺุชนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ภุตฺเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
นาสิตํ สมณุทฺเทสํปลาเปนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ อุปลาปิเต.
สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโม.
วุจฺจมานสฺส ¶ ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ;
‘‘น สกฺขิสฺสามิ’’อิจฺเจวํ, ภณโต ทุกฺกฏาทโย.
วินยํ ตุ วิวณฺเณนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปาจิตฺเตว วิวณฺณิเต.
โมเหนฺโต ทฺเว ผุเส, โมเห, ทุกฺกฏํ ตุ อโรปิเต;
โรปิเต ปน โมหสฺมึ, ปาจิตฺติยมุทีริตํ.
ปหารํ กุปิโต เทนฺโต, ภิกฺขุสฺส ทฺเว ผุเส หเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ปหเฏ สิยา.
ภิกฺขุสฺส กุปิโต ภิกฺขุ, อุคฺคิรํ ตลสตฺติกํ;
ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏํ โยเค, ปาจิตฺตุคฺคิริเต สิยา.
ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสเสน, อมูเลเนว โจทยํ;
ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏํ โยเค, ปาจิตฺตุทฺธํสิเต สิยา.
ภิกฺขุ สฺจิจฺจ กุกฺกุจฺจํ, ชนยนฺโต หิ ภิกฺขุโน;
ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏํ โยเค, ปาจิตฺตุปฺปาทิเต สิยา.
ติฏฺนฺตุปสฺสุตึ ภิกฺขุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
คจฺฉโต ทุกฺกฏํ โสตุํ, ปาจิตฺติ สุณโต สิยา.
ธมฺมิกานํ ¶ ตุ กมฺมานํ, ฉนฺทํ ทตฺวา ตโต ปุน;
ขียนธมฺมมาปชฺชํ, ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏาทโย.
สงฺเฆ วินิจฺฉเย นิฏฺํ, อคเต ฉนฺทมตฺตโน;
อทตฺวา คจฺฉโต ตสฺส, ทฺเว ปนาปตฺติโย สิยุํ.
หตฺถปาสํ ตุ สงฺฆสฺส, ชหโต โหติ ทุกฺกฏํ;
ชหิเต หตฺถปาสสฺมึ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
สมคฺเคน จ สงฺเฆน, ทตฺวาน สห จีวรํ;
ขียนฺโต ทฺเว ผุเส ปจฺฉา, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
ลาภํ ปริณตํ ชานํ, สงฺฆิกํ ปุคฺคลสฺส หิ;
ทฺเว ผุเส ปริณาเมนฺโต, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺโม.
ปุพฺเพ ¶ อวิทิโต หุตฺวา, รฺโ อนฺเตปุรํ ปน;
ปวิสนฺตสฺส ภิกฺขุโน, ทฺเว ปนาปตฺติโย สิยุํ.
ปเมน จ ปาเทน, อุมฺมาราติกฺกเม ปน;
ทุกฺกฏํ ปน อุทฺทิฏฺํ, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
รตนํ ปน คณฺหนฺโต, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺส, ปาจิตฺติ คหิเต สิยา.
สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา, วิกาเล คามกํ ปน;
สมโณ ปวิสํ โทเส, อาปชฺชติ ทุเว ปน.
ปเมน จ ปาเทน, ปริกฺเขปํ อติกฺกเม;
ทุกฺกฏํ ตสฺส นิทฺทิฏฺํ, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
อฏฺิทนฺตวิสาณาภิ-นิพฺพตฺตํ สูจิยา ฆรํ;
การาเปนฺโต ผุเส ทฺเวปิ, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
ปมาณาตีตมฺจาทึ ¶ , การาเปนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เสสา การาปิเต สิยา.
ตูโลนทฺธํ ตุ มฺจาทึ, การาเปนฺโต ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ตสฺมึ, เสสา การาปิเต สิยา.
สตฺตเม อฏฺเม เจว, นวเม ทสเมปิ จ;
อนนฺตรสโมเยว, อาปตฺตีนํ วินิจฺฉโย.
รตนวคฺโค นวโม.
ปาจิตฺติยกถา.
จตูสุ ทุวิธาปตฺติ, ปาฏิเทสนิเยสุปิ;
อวิเสเสน นิทฺทิฏฺา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ ภิกฺขุสฺส, ทุกฺกฏํ ปฏิคณฺหโต;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺพตฺถ, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
ปาฏิเทสนียกถา.
เสขิเยสุ ¶ จ ธมฺเมสุ, เอกาวาปตฺติ ทีปิตา;
อนาทรวเสเนว, ทุกฺกฏํ สมุทาหฏํ.
เสขิยกถา.
ปฺตฺตา เมถุนํ ธมฺมํ, ปฏิเสวนปจฺจยา;
กติ อาปตฺติโย โหนฺติ? จตสฺโสว ภวนฺติ หิ.
เมถุนํ ปฏิเสวนฺโต, อลฺโลกาสปฺปเวสเน;
มเต อกฺขายิเต วาปิ, ภิกฺขุ ปาราชิกํ ผุเส.
ถุลฺลจฺจยํ ตุ เยภุยฺย-กฺขายิเต, ทุกฺกฏํ ตถา;
มุเข วฏฺฏกเต วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ชตุมฏฺเก.
ปฺตฺตา ¶ กายสํสคฺคํ, สมาปชฺชนปจฺจยา;
กติ อาปตฺติโย โหนฺติ? ปฺจ อาปตฺติโย สิยุํ.
อวสฺสุตสฺส โปสสฺส, ตถา ภิกฺขุนิยาปิ จ;
ปาราชิกมธกฺขาทิ-คหณํ สาทิยนฺติยา.
กาเยน ผุสโต กายํ, ภิกฺขุสฺส ครุกํ สิยา;
กาเยน กายพทฺธํ ตุ, ผุสํ ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ปฏิพทฺเธน กาเยน, ปฏิพทฺธํ ตุ ทุกฺกฏํ;
ปาจิตฺติยํ ปนุทฺทิฏฺํ, ตสฺสงฺคุลิปโตทเก.
เสเสสุ เสขิยนฺเตสุ, อาปตฺตีนํ วินิจฺฉโย;
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วิภาวินา.
มหาวิภงฺคสงฺคโห นิฏฺิโต.
ภิกฺขุนีวิภงฺโค
ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย, วินยสฺส วินิจฺฉเย;
ภิกฺขุนีนํ วิภงฺโคปิ, กิฺจิมตฺตํ ภณามหํ.
อวสฺสุตสฺส ¶ โปสสฺส, ภิกฺขุนีปิ อวสฺสุตา;
นนฺทนฺตี กายสํสคฺคํ, กติ อาปตฺติโย ผุเส;
ติสฺโส อาปตฺติโย อุพฺภ-ชาณุสฺสาธกฺขกสฺส จ;
โหติ ปาราชิกํ ตสฺสา, คหณํ สาทิยนฺติยา.
อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุ-คหณํ สาทิยนฺติยา;
ถุลฺลจฺจยํ สิยา, กาย-ปฏิพทฺเธ ตุ ทุกฺกฏํ.
ฉาเทนฺตี ภิกฺขุนี วชฺชํ, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส;
ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ, ฉาเทนฺตี สา ปราชิกา.
ถุลฺลจฺจยํ ¶ เวมติกา, ปฏิจฺฉาเทติ เจ ปน;
อถาจารวิปตฺตึ เจ, ปฏิจฺฉาเทติ ทุกฺกฏํ.
นิสฺสชฺชนฺตี น ตํ ลทฺธึ, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา;
สมนุภาสนาเยว, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ ถุลฺลตา;
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาราชิกมุทีริตํ.
ปูเรนฺตี อฏฺมํ วตฺถุํ, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส;
ปุริเสนิธาคจฺฉาติ, วุตฺตาคจฺฉติ ทุกฺกฏํ.
ถุลฺลจฺจยํ ตุ โปสสฺส, หตฺถปาสปฺปเวสเน;
ปูเรนฺตี อฏฺมํ วตฺถุํ, สมณี สา ปราชิตา.
ปาราชิกกถา.
อุสฺสยวาทิกา อฏฺฏํ, กโรนฺตี ติวิธํ ผุเส;
เอกสฺสาโรจเน ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ทุติยาโรจเน ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
อฏฺฏสฺส ปริโยสาเน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
โจริวุฏฺาปิกา วาปิ, ตฺติยา ทุกฺกฏํ ผุเส;
ทฺวีหิ ถุลฺลจฺจยํ กมฺม-วาโจสาเน ครุํ สิยา.
เอกา คามนฺตรํ คจฺเฉ, คมเน ทุกฺกฏํ สิยา;
ปริกฺเขเป อติกฺกนฺเต, ปาเทน ปเมน ตุ.
โหติ ¶ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ตสฺสา สมณิยา ปน;
ทุติเยน อติกฺกนฺเต, ครุเก ปน ติฏฺติ.
จตุตฺเถ ทุติเย วุตฺต-สทิโสว วินิจฺฉโย;
อาปตฺตีนํ ปเภเท ตุ, กาจิ นตฺถิ วิเสสตา.
อวสฺสุตา ¶ สยํ หุตฺวา, ตาทิสสฺเสว หตฺถโต;
คเหตฺวา ปน ภฺุชนฺตี, โภชนาทีสุ กิฺจิปิ.
ผุเส อาปตฺติโย ติสฺโส, โภชนาทีสุ กิฺจิปิ;
ปฏิคฺคณฺหนฺติยา ตสฺสา, โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปน.
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
อุทกํ ทนฺตโปนํ วา, ปฏิคฺคณฺหาติ ทุกฺกฏํ.
‘‘สหตฺเถน คเหตฺวา ตฺวํ, ขาท วา ภฺุช วา’’ติปิ;
อุยฺโยเชนฺตี ปเนวํ ตุ, ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเส.
ทุกฺกฏํ วจเน ตสฺสา, ‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คณฺหติ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ตสฺสา ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
โภชนสฺส ปโนสาเน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
อุยฺโยเชติ จ ยา ตสฺสา, อิมา ติสฺโสติ ทีปเย.
สตฺตเม อฏฺเม จาปิ, นวเม ทสเมปิ จ;
โจริวุฏฺาปเนเนว, สมาโนว วินิจฺฉโย.
สงฺฆาทิเสสกถา.
ปตฺตสนฺนิจยํ ยิห, กโรนฺตี ภิกฺขุนี ปน;
เอกํ นิสฺสคฺคิยํเยว, ผุเส ปาจิตฺติยํ ตุ สา.
อกาลจีวรํ กาล-จีวรํ ภาชาเปนฺติยา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ลาเภ นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
จีวรํ ปริวตฺเตตฺวา, อจฺฉินฺทติ สเจ ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ฉินฺเน, ตสฺสา นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
วิฺาเปตฺวาว อฺํ เจ, วิฺาเปติ ตโต ปรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, วิฺา-ปิเต นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เจตาเปตฺวา ¶ ¶ หิ อฺํ เจ, เจตาเปติ ตโต ปรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, เจตา-ปิเต นิสฺสคฺคิยํ สิยา.
เอวเมว จ เสเสสุ, ฉฏฺาทีสุ จ สตฺตสุ;
อนนฺตรสมาโนว, อาปตฺตีนํ วินิจฺฉโย.
นิสฺสคฺคิยกถา.
ลสุณํ ขาทติ ทฺเว เจ, ทุกฺกฏํ คหเณ สิยา;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
สํหราเปนฺติยา โลมํ, สมฺพาเธ ทฺเวว โหนฺติ หิ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, โหติ ปาจิตฺติ สํหเฏ.
กโรนฺตี ตลฆาตํ ตุ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, กเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ชตุนา มฏฺกํ กิฺจิ, สาทิยนฺตี ทุเว ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏาทินฺเน, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปฺจมํ ตุ จตุตฺเถน, สมานมิติ ทีปเย;
อาปตฺตีนํ วิภาคสฺมึ, วิเสโส นตฺถิ โกจิปิ.
ภิกฺขุสฺส ภฺุชมานสฺส, ปานีเยนุปติฏฺติ;
หตฺถปาเส ตุ ปาจิตฺติ, หิตฺวา ติฏฺติ ทุกฺกฏํ.
วิฺาเปตฺวามกํ ธฺํ, ‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คณฺหติ;
ทุกฺกฏํ โหติ ปาจิตฺติ, อชฺโฌหาเรสุ ทีปเย.
อุจฺจาราทึ ติโรกุฏฺเฏ, ฉฑฺเฑนฺตี ทฺเว ผุเส หเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ฉฑฺฑิเต สิยา.
อุจฺจาราทิจตุกฺกํ ตุ, ฉฑฺเฑติ หริเต สเจ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ฉฑฺฑิเต สิยา.
นจฺจาทึ ¶ ทสฺสนตฺถาย, สเจ คจฺฉติ ทุกฺกฏํ;
ปสฺสนฺติยาปิ ปาจิตฺติ, ตเถว จ สุณนฺติยา.
ลสุณวคฺโค ปโม.
ปเม ¶ ทุติเย เจว, ตติเย จ จตุตฺถเก;
ตุลฺโย ลสุณวคฺคสฺส, ฉฏฺเนิธ วินิจฺฉโย.
กุลานิ อุปสงฺกมฺม, นิสีทิตฺวา ปนาสเน;
สามิเก ตุ อนาปุจฺฉา, ปกฺกมนฺตี ทุเว ผุเส.
ปเมน จ ปาเทน, อโนวสฺสมติกฺกเม;
ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ, ทุติยาติกฺกเม สิยา.
สามิเก ตุ อนาปุจฺฉา, อาสเน เจ นิสีทติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ จ นิสีทิเต.
ฉฏฺเน สตฺตมํ สพฺพํ, สมานํ อฏฺเม ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, อุชฺฌา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
อตฺตานํ จาภิสปฺเปนฺตี, ทฺเว ผุเส นิรยาทินา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ อภิสปฺปิเต.
วธิตฺวา ปน อตฺตานํ, โรทนฺตี ตุ ทุเว ผุเส;
วธติ โรทติ ปาจิตฺติ, กโรเตกํ ตุ ทุกฺกฏํ.
รตฺตนฺธการวคฺโค ทุติโย.
นคฺคา นฺหายติ ทฺเว เจว, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
การาเปติ ¶ ปมาณาติ-กฺกนฺตํ อุทกสาฏิกํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, การา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
จีวรํ ตุ วิสิพฺเพตฺวา, วิสิพฺพาเปตฺว วา ปน;
เนว สิพฺพนฺติยา วุตฺต-เมกํ ปาจิตฺติยํ ปน.
ปฺจาหิกํ ตุ สงฺฆาฏิ-จารํ ปน อติกฺกเม;
เอกาวสฺสา ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
สเจ สงฺกมนียํ ตุ, ธาเรติ ปน จีวรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ปน ธาริเต.
คณจีวรลาภสฺส, อนฺตรายํ กโรติ เจ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, กเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
วิภงฺคํ ¶ ปฏิพาหนฺตี, จีวรานํ ตุ ธมฺมิกํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ปฏิพาหิเต.
อคาริกาทิโน เทติ, สเจ สมณจีวรํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ทินฺเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
จีวเร ทุพฺพลาสาย, กาลํ เจ สมติกฺกเม;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺติ สมติกฺกเม.
ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ, ปฏิพาหนฺติยา ทุเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ ปฏิพาหิเต.
นฺหานวคฺโค ตติโย.
ทุเว ภิกฺขุนิโย เอก-มฺจสฺมึ เจ ตุวฏฺเฏยฺยุํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตาสํ, นิปนฺเน อิตรํ สิยา.
ทุติยํ ปเมเนว, สทิสํ ตติเย ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, กเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
นุปฏฺาเปนฺติยา ¶ วาปิ, ทุกฺขิตํ สหชีวินึ;
เอกาเยว ปนาปตฺติ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
สเจ อุปสฺสยํ ทตฺวา, นิกฺกฑฺฒติ จ ภิกฺขุนึ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, โหติ ปาจิตฺติ กฑฺฒิเต.
ฉฏฺเ ปน จ สํสฏฺา, ตฺติยา ทุกฺกฏํ ผุเส;
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
อนฺโตรฏฺเ ตุ สาสงฺเก, จาริกํ ตุ จรนฺติยา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปฏิปนฺนาย เสสกํ.
อฏฺมํ นวมฺเจว, สตฺตเมน สมํ มตํ;
ทสเม ปน เอกาว, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถ.
ราชาคาราทิกํ สพฺพํ, ทสฺสนตฺถาย คจฺฉติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ยทิ ปสฺสติ.
อาสนฺทึ ¶ วาปิ ปลฺลงฺกํ, ปริภฺุชนฺติยา ทุเว;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ภุตฺเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
สุตฺตํ กนฺตนฺติยา ทฺเวว, ปโยเค ทุกฺกฏํ มตํ;
อุชฺชวุชฺชวเน ตสฺสา, ปาจิตฺติ สมุทาหเร.
เวยฺยาวจฺจํ คิหีนํ ตุ, ทฺเวว โหนฺติ กโรนฺติยา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, กเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ปฺจเม ปน เอกาว, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ฉฏฺเ, ทินฺเน ปาจิตฺติยํ สิยา.
สตฺตมํ ทุติเยเนว, สมาปตฺติปเภทโต;
อฏฺมํ ทุติเย วคฺเค, ปฺจเมน สมํ มตํ.
ติรจฺฉานคตํ ¶ วิชฺชํ, ทฺเวว โหนฺติ ปนฺติยา;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ หิ ปเท ปเท.
ทสมํ นวเมเนว, สมานํ สพฺพถา ปน;
‘‘ปริยาปุณาติ, วาเจติ’’, ปทมตฺตํ วิเสสกํ.
จิตฺตาคารวคฺโค ปฺจโม.
สภิกฺขุกํ ตมารามํ, ชานนฺตี ปน ภิกฺขุนี;
ปวิสนฺตี อนาปุจฺฉา, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส.
ปเมน จ ปาเทน, ปริกฺเขปสฺสติกฺกเม;
ทุกฺกฏํ ปิฏเก วุตฺตํ, ปาจิตฺติ ทุติเยน ตุ.
อกฺโกสติ จ ยา ภิกฺขุํ, ภิกฺขุนี ปริภาสติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺตกฺโกสิเต สิยา.
ยา หิ จณฺฑิกภาเวน, คณํ ตุ ปริภาสติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปริภฏฺเ ปเนตรํ.
นิมนฺติตา ปวาริตา, ขาทนํ โภชนมฺปิ วา;
ภฺุชนฺตี ภิกฺขุนี สา หิ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส.
‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ ยํ กิฺจิ, ปฏิคฺคณฺหาติ ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหารปโยเคสุ, ปาจิตฺติ ปริทีปเย.
กุลํ ¶ ตุ มจฺฉรายนฺตี, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เสสา มจฺฉริเต สิยา.
อภิกฺขุเก ปนาวาเส, ภเว วสฺสํ วสนฺติยา;
ทุกฺกฏํ ปุพฺพกิจฺเจสุ, ปาจิตฺติ อรุณุคฺคเม.
ภิกฺขุนี อุภโตสงฺเฆ, วสฺสํวุฏฺา ตุ ตีหิปิ;
าเนหิ อปฺปวาเรนฺตี, เอกํ ปาจิตฺติยํ ผุเส.
โอวาทตฺถาย ¶ วา ภิกฺขุํ, สํวาสตฺถาย วา ตถา;
น คจฺฉติ สเจ ตสฺสา, เอกํ ปาจิตฺติยํ สิยา.
โอวาทมฺปิ น ยาจนฺตี, น คจฺฉนฺตี อุโปสถํ;
เอกํ ปาจิตฺติยาปตฺติ-มาปชฺชติ, น สํสโย.
อปุจฺฉิตฺวาว สงฺฆํ วา, เภทาเปติ ปสาขชํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ภินฺเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
อารามวคฺโค ฉฏฺโ.
คพฺภินึ วุฏฺเปนฺตี หิ, ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, วุฏฺา-ปิเต ปาจิตฺติยํ สิยา.
ทุติยํ ตติยฺเจว, จตุตฺถํ ปฺจมมฺปิ จ;
ฉฏฺฺจ สตฺตมฺเจว, ปเมน สมํ มตํ.
ภิกฺขุนี วุฏฺเปตฺวาน, ภิกฺขุนึ สหชีวินึ;
ทฺเววสฺสํ นานุคฺคณฺหนฺตี, เอกํ ปาจิตฺติยํ ผุเส.
นวมํ ทสมฺเจว, อฏฺเมน สมํ มตํ;
ทฺวีสุ อาปตฺติเภทสฺมึ, นานตฺตํ นตฺถิ กิฺจิปิ.
คพฺภินีวคฺโค สตฺตโม.
กุมารีภูตวคฺคสฺส, อาทิโต ปน ปฺจปิ;
สมานา คพฺภินีวคฺเค, ปเมเนว สพฺพโส.
‘‘อลํ วุฏฺาปิเตนา’’ติ, วุจฺจมานา หิ ขียติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปจฺฉา, โหติ ปาจิตฺติ ขียิเต.
สตฺตเม ¶ ¶ อฏฺเม เจว, เอกํ ปาจิตฺติยํ มตํ;
อาทินาว สมานานิ, นวมาทีนิ ปฺจปิ.
กุมารีภูตวคฺโค อฏฺโม.
อาปตฺติโย ผุเส ทฺเวปิ, ธาเรนฺตี ฉตฺตุปาหนํ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, โหติ ปาจิตฺติ ธาริเต.
ยาเนน ปน ยายนฺตี, ทฺเว กิราปตฺติโย ผุเส;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, ปาจิตฺติ ยทิ ยายิเต.
ธาเรนฺติยา ตุ สงฺฆาณึ, ปโยเค ทุกฺกฏํ สิยา;
ธาริเต ปน ปาจิตฺติ, จตุตฺเถปิ อยํ นโย.
นฺหายนฺตี คนฺธวณฺเณน, ปโยเค ทุกฺกฏํ ผุเส;
นฺหานสฺส ปริโยสาเน, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยา.
ฉฏฺมฺปิ ปฺจเมเนว, สมานํ สพฺพถา ปน;
สตฺตเม อฏฺเม เจว, นวเม ทสเมปิ จ.
ปโยเค ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ปาจิตฺตุมฺมทฺทิเต สิยา;
อาปตฺตีนํ วิภาคสฺมึ, นตฺถิ กาจิ วิเสสตา.
อนาปุจฺฉา ตุ ภิกฺขุสฺส, ปุรโต ยา นิสีทติ;
ปโยเค ทุกฺกฏํ ตสฺสา, ปาจิตฺติ ตุ นิสีทิเต.
อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ, ปฺหํ ปุจฺฉนฺติยา ปน;
ปโยเค ทุกฺกฏํ โหติ, วุตฺตา ปาจิตฺติ ปุจฺฉิเต.
สํกจฺจิกํ วินา คามํ, ปทสา ปวิสนฺติยา;
ปเมเนว อาราม-วคฺคสฺส สทิสํ วเท.
ฉตฺตุปาหนวคฺโค นวโม.
ปาจิตฺติยกถา.
อฏฺสุ ¶ ทุวิธาปตฺติ, ปาฏิเทสนิเยสุปิ;
วิฺาเปตฺวา สเจ สปฺปึ, ‘‘ภฺุชิสฺสามี’’ติ คณฺหติ.
ตโต ¶ ภิกฺขุนิยา ตสฺสา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ;
อชฺโฌหาเรสุ สพฺเพสุ, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
ปาฏิเทสนียกถา.
อิมํ วิทิตฺวา ปรมํ ปนุตฺตรํ;
นิรุตฺตรํ อตฺถวเสน ภิกฺขุ;
สุเขน ปฺตฺตมหาสมุทฺทํ;
ทุรุตฺตรํ อุตฺตรเตว ธีโร.
ยสฺมา ตสฺมา อสฺมึ โยคํ;
อุสฺมายุตฺโต ยุตฺโต กาตุํ;
สตฺโต สตฺโต กงฺขจฺเฉเท;
สตฺเถ สตฺเถ นิจฺจํ นิจฺจํ.
ภิกฺขุนีวิภงฺโค นิฏฺิโต.
จตุวิปตฺติกถา
กติ อาปตฺติโย สีล-วิปตฺติปจฺจยา ปน;
จตสฺโสว สิยุํ สีล-วิปตฺติปจฺจยา ปน.
ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ, สเจ ฉาเทติ ภิกฺขุนี;
จุตา, ถุลฺลจฺจยํ โหติ, สเจ เวมติกา สิยา.
ปาจิตฺติ ภิกฺขุ สงฺฆาทิ-เสสํ ฉาเทติ เจ ปน;
อตฺตโน ปน ทุฏฺุลฺลํ, ฉาเทนฺโต ทุกฺกฏํ ผุเส.
อาปตฺติโย ¶ กตาจาร-วิปตฺติปจฺจยา ปน;
เอกาเยว สิยาจาร-วิปตฺติปจฺจยา ปน.
ปฏิจฺฉาเทติ อาจาร-วิปตฺตึ ปน ภิกฺขุ เจ;
เอกเมวสฺส ภิกฺขุสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
กติ อาปตฺติโย ทิฏฺิ-วิปตฺติปจฺจยา ปน?
ทฺเว ปนาปตฺติโย ทิฏฺิ-วิปตฺติปจฺจยา สิยุํ.
อจฺจชํ ¶ ปาปิกํ ทิฏฺึ, ตฺติยา ทุกฺกฏํ ผุเส;
กมฺมวาจาย โอสาเน, ปาจิตฺติ ปริยาปุตา.
อาปตฺติโย กตาชีว-วิปตฺติปจฺจยา ปน?
ฉเฬวาปชฺชตาชีว-วิปตฺติปจฺจยา ปน.
อาชีวเหตุ ปาปิจฺโฉ, อสนฺตํ ปน อตฺตนิ;
มนุสฺสุตฺตริธมฺมํ ตุ, วทํ ปาราชิกํ ผุเส.
สฺจริตฺตํ สมาปนฺโน, โหติ สงฺฆาทิเสสตา;
ปริยายวจเน าเต, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ปณีตโภชนํ วตฺวา, ปาจิตฺติ ปริภฺุชโต;
ภิกฺขุนี ตุ สเจ โหติ, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
อาชีวเหตุ สูปํ วา, โอทนํ วา ปนตฺตโน;
อตฺถาย วิฺาเปตฺวาน, ทุกฺกฏํ ปริภฺุชโต.
จตุวิปตฺติกถา.
อธิกรณปจฺจยกถา
วิวาทาธิกรณมฺหา, กติ อาปตฺติโย สิยุํ?
วิวาทาธิกรณมฺหา, ทฺเว ปนาปตฺติโย สิยุํ.
ปาจิตฺติ ¶ อุปสมฺปนฺนํ, โหติ โอมสโต ปน;
ภิกฺขุสฺสานุปสมฺปนฺนํ, โอมสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ.
อนุวาทาธิกรณ-ปจฺจยาปตฺติโย กติ?
อนุวาทาธิกรณ-ปจฺจยา ติวิธา สิยุํ.
อนุทฺธํเสติ เจ ภิกฺขุํ, อมูลนฺติมวตฺถุนา;
สงฺฆาทิเสสมาปตฺติ-มาปชฺชติ, น สํสโย.
ตถา สงฺฆาทิเสเสน, อนุทฺธํเสติ เจ ปน;
ปาจิตฺติ, ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตถาจารวิปตฺติยา.
อาปตฺติปจฺจยา ¶ วุตฺตา, กติ อาปตฺติโย ปน?
อาปตฺติปจฺจยา วุตฺตา, จตสฺโสว มเหสินา.
ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ, สเจ ฉาเทติ ภิกฺขุนี;
จุตา, ถุลฺลจฺจยํ โหติ, สเจ เวมติกา สิยา.
ปาจิตฺติ ภิกฺขุ สงฺฆาทิ-เสสํ ฉาเทติ เจ ปน;
ตถาจารวิปตฺตึ ตุ, สเจ ฉาเทติ ทุกฺกฏํ.
อาปตฺติโย หิ กิจฺจาธิ-กรณปจฺจยา กติ?
ปฺเจว โหนฺติ กิจฺจาธิ-กรณปจฺจยา ปน.
สมนุภาสนาเยว, ตฺติยา ทุกฺกฏํ ผุเส;
สมณี อจฺจชนฺตีว, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา.
ถุลฺลจฺจยํ ทฺวยํ ทฺวีหิ, กมฺมวาจาหิ สา ผุเส;
กมฺมวาจาย โอสาเน, ตสฺสา ปาราชิกํ สิยา.
สมนุภาสนาเยว, เภทกสฺสานุวตฺติกา;
น ปริจฺจชติ ตํ ลทฺธึ, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
สมนุภาสนาเยว, ปาปิกาย จ ทิฏฺิยา;
ยาวตติยกํ ตสฺสา, ปาจิตฺตจฺจชโตปิ จ.
อธิกรณปจฺจยกถา.
ขนฺธกปุจฺฉากถา
ขนฺธเกสุปิ ¶ อาปตฺติ-ปเภทํ อาคตํ ปน;
ปาฏวตฺถาย ภิกฺขูนํ, ปวกฺขามิ นิโพธถ.
ขนฺธเก ปเม ตาว, กติ อาปตฺติโย สิยุํ?
ขนฺธเก ปเม ตาว, ทฺเว ปนาปตฺติโย สิยุํ.
อูนวีสติวสฺสํ ตุ, กโรโต อุปสมฺปทํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺส, เสเสสุ ปน ทุกฺกฏํ.
กติ ¶ อาปตฺติโย โหนฺติ;
ขนฺธเก ตุ อุโปสเถ?
ติสฺโส อาปตฺติโย โหนฺติ;
ขนฺธเก ตุ อุโปสเถ.
‘‘นสฺสนฺเตเต วินสฺสนฺตุ’’, อิติ เภทปุรกฺขกา;
อุโปสถสฺส กรเณ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
อุกฺขิตฺตเกน สทฺธึ ตุ, กโรนฺตสฺส อุโปสถํ;
โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺส, เสเสสุ ปน ทุกฺกฏํ.
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา, วท วสฺสูปนายิเก?
เอกาว ทุกฺกฏาปตฺติ, วุตฺตา วสฺสูปนายิเก.
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา, ขนฺธเก ตุ ปวารเณ?
ติสฺโส อาปตฺติโย วุตฺตา, อุโปสถสมา มตา.
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา, จมฺเม? ติสฺโสว ทีปิตา;
มาเรนฺตานํ ตุ ปาจิตฺติ, คเหตฺวา วจฺฉตรึ ปน.
องฺคชาตํ ฉุปนฺตสฺส, รตฺเตน ปน เจตสา;
ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, เสเสสุ ปน ทุกฺกฏํ.
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา, เภสชฺชกฺขนฺธเก ปน?
ติสฺโส อาปตฺติโย วุตฺตา, เภสชฺชกฺขนฺธเก ปน.
สมนฺตา ¶ ทฺวงฺคุเล ตตฺถ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
โภชฺชยาคูสุ ปาจิตฺติ, เสเสสุ ปน ทุกฺกฏํ.
กถิเน นตฺถิ อาปตฺติ, ปฺตฺตํ เกวลํ ปน;
กติ จีวรสํยุตฺเต, วุตฺตา อาปตฺติโย ปน?
ติสฺโส จีวรสํยุตฺเต, วุตฺตา อาปตฺติโย ปน;
กุสวากมเย จีเร, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
สนิสฺสคฺคาว ปาจิตฺติ, อติเรเก ตุ จีวเร;
เสเสสุ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
จมฺเปยฺยเก จ โกสมฺเพ, กมฺมสฺมึ ปาริวาสิเก;
ตถา สมุจฺจเย เอกา, ทุกฺกฏาปตฺติ ทีปิตา.
กติ ¶ อาปตฺติโย วุตฺตา, สมถกฺขนฺธเก ปน?
ทฺเวเยวาปตฺติโย วุตฺตา, สมถกฺขนฺธเก ปน.
ฉนฺทสฺส ทายโก ภิกฺขุ, ปาจิตฺติ ยทิ ขียติ;
เสเสสุ ปน สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ สมุทาหฏํ.
กติ ขุทฺทกวตฺถุสฺมึ, วุตฺตา อาปตฺติโย ปน?
ติสฺโส ขุทฺทกวตฺถุสฺมึ, วุตฺตา อาปตฺติโย ปน.
อตฺตโน องฺคชาตํ ตุ, ฉินฺทํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส;
โรมนฺเถ โหติ ปาจิตฺติ, เสเส อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ตถา เสนาสนสฺมึ ตุ, ติสฺโส อาปตฺติโย สิยุํ;
วิสฺสชฺชเน จ ครุโน, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
นิกฺกฑฺฒเน จ ปาจิตฺติ, สงฺฆิกมฺหา วิหารโต;
เสเสสุ ปน สพฺพตฺถ, ทุกฺกฏํ สมุทาหฏํ.
กติ อาปตฺติโย สงฺฆ-เภเท วุตฺตา มเหสินา?
ทฺเว ปนาปตฺติโย สงฺฆ-เภเท วุตฺตา มเหสินา.
เภทานุวตฺตกานํ ¶ ตุ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
คณโภเค ตุ ภิกฺขูนํ, ปาจิตฺติ ปริทีปิตา.
ขนฺธเก วตฺตสํยุตฺเต, กติ อาปตฺติโย มตา?
ขนฺธเก วตฺตสํยุตฺเต, ทุกฺกฏาปตฺติเยว สา.
ปเน ปาติโมกฺขสฺส, ตถา เอกาว ทีปิตา;
ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก จาปิ, กติ อาปตฺติโย มตา?
ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก จาปิ, ทฺเว ปนาปตฺติโย มตา;
อปวารณาย ปาจิตฺติ, เสเสสุ ปน ทุกฺกฏํ.
ขนฺธกปุจฺฉากถา นิฏฺิตา.
สมุฏฺานสีสกถา
วิภงฺเคสุ ¶ ปน ทฺวีสุ, ปฺตฺตานิ มเหสินา;
ยานิ ปาราชิกาทีนิ, อุทฺทิสนฺติ อุโปสเถ.
เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, สมุฏฺานมิโต ปรํ;
ปาฏวตฺถาย ภิกฺขูนํ, ตํ สุณาถ สมาหิตา.
กาโย จ วาจาปิ จ กายวาจา;
ตาเนว จิตฺเตน ยุตานิ ตีณิ;
เอกงฺคิกํ ทฺวงฺคิติวงฺคิกนฺติ;
ฉธา สมุฏฺานวิธึ วทนฺติ.
เตสุ เอเกน วา ทฺวีหิ, ตีหิ วาถ จตูหิ วา;
ฉหิ วาปตฺติโย นานา-สมุฏฺาเนหิ ชายเร.
ตตฺถ ปฺจสมุฏฺานา, กา จาปตฺติ น วิชฺชติ;
โหติ เอกสมุฏฺานา, ปจฺฉิเมเหว ตีหิปิ.
ตเถว ¶ ทฺวิสมุฏฺานา, กายโต กายจิตฺตโต;
วาจโต วาจจิตฺตมฺหา, ตติยจฺฉฏฺโตปิ จ.
จตุตฺถจฺฉฏฺโต เจว, ปฺจมจฺฉฏฺโตปิ จ;
ชายเต ปฺจธาเวสา, สมุฏฺาติ น อฺโต.
ติสมุฏฺานิกา นาม, ปเมหิ จ ตีหิปิ;
ปจฺฉิเมหิ จ ตีเหว, สมุฏฺาติ น อฺโต.
ปมา ตติยา เจว, จตุตฺถจฺฉฏฺโตปิ จ;
ทุติยา ตติยา เจว, ปฺจมจฺฉฏฺโตปิ จ.
ทฺวิธา จตุสมุฏฺานา, ชายเต น ปนฺโต;
เอกธา ฉสมุฏฺานา, สมุฏฺาติ ฉเหว หิ.
อาห จ –
‘‘ติธา เอกสมุฏฺานา, ปฺจธา ทฺวิสมุฏฺิตา;
ทฺวิธา ติจตุโร านา, เอกธา ฉสมุฏฺิตา’’.
เตรเสว ¶ จ นามานิ, สมุฏฺานวิเสสโต;
ลภนฺตาปตฺติโย สพฺพา, ตานิ วกฺขามิโต ปรํ.
ปมนฺติมวตฺถฺุจ, ทุติยํ สฺจริตฺตกํ;
สมนุภาสนฺเจว, กถิเนฬกโลมกํ.
ปทโสธมฺมมทฺธานํ, เถยฺยสตฺถฺจ เทสนา;
ภูตาโรจนกฺเจว, โจริวุฏฺาปนมฺปิ จ.
อนนฺุาตกฺจาติ, สีสาเนตานิ เตรส;
เตรเสเต สมุฏฺาน-นยา วิฺูหิ จินฺติตา.
ตตฺถ ยา ตุ จตุตฺเถน, สมุฏฺาเนน ชายเต;
อาทิปาราชิกุฏฺานา, อยนฺติ ปริทีปิตา.
สจิตฺตเกหิ ¶ ตีเหว, สมุฏฺาเนหิ ยา ปน;
ชายเต สา ปนุทฺทิฏฺา, อทินฺนาทานปุพฺพกา.
สมุฏฺาเนหิ ยาปตฺติ, ชาตุจฺฉหิปิ ชายเต;
สฺจริตฺตสมุฏฺานา, นามาติ ปริทีปิตา.
ฉฏฺเเนว สมุฏฺาติ, สมุฏฺาเนน ยา ปน;
สมุฏฺานวเสนายํ, วุตฺตา สมนุภาสนา.
ตติยจฺฉฏฺโตเยว, สมุฏฺาติ หิ ยา ปน;
สมุฏฺานวเสนายํ, กถินุปปทา มตา.
ชายเต ยา ปนาปตฺติ, กายโต กายจิตฺตโต;
อยเมฬกโลมาทิ-สมุฏฺานาติ ทีปิตา.
ชายเต ยา ปนาปตฺติ, วาจโต วาจจิตฺตโต;
อยํ ตุ ปทโสธมฺม-สมุฏฺานาติ วุจฺจติ.
กายโต กายวาจมฺหา, จตุตฺถจฺฉฏฺโตปิ จ;
ชายเต สา ปนทฺธาน-สมุฏฺานาติ สูจิตา.
จตุตฺถจฺฉฏฺโตเยว, สมุฏฺาติ หิ ยา ปน;
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานา, อยนฺติ ปริทีปิตา.
ปฺจเมเนว ยา เจตฺถ, สมุฏฺาเนน ชายเต;
สมุฏฺานวเสนายํ, ธมฺมเทสนสฺิตา.
อจิตฺตเกหิ ¶ ตีเหว, สมุฏฺาเนหิ ยา สิยา;
สมุฏฺานวเสนายํ, ภูตาโรจนปุพฺพกา.
ปฺจมจฺฉฏฺโตเยว, ยา สมุฏฺานโต สิยา;
อยํ ตุ ปิตา โจริ-วุฏฺาปนสมุฏฺิตา.
ทุติยา ตติยมฺหา จ, ปฺจมจฺฉฏฺโตปิ ยา;
ชายเต อนนฺุาต-สมุฏฺานา อยํ สิยา.
ปมํ ทุติยํ ตตฺถ, จตุตฺถํ นวมมฺปิ จ;
ทสมํ ทฺวาทสมฺจาติ, สมุฏฺานํ สจิตฺตกํ.
เอเกกสฺมึ ¶ สมุฏฺาเน, สทิสา อิธ ทิสฺสเร;
สุกฺกฺจ กายสํสคฺโค, ปมานิยโตปิ จ.
ปุพฺพุปปริปาโก จ, รโห ภิกฺขุนิยา สห;
สโภชเน, รโห ทฺเว จ, องฺคุลี, อุทเก หสํ.
ปหาเร, อุคฺคิเร เจว, เตปฺาสา จ เสขิยา;
อธกฺขกุพฺภชาณฺุจ, คามนฺตรมวสฺสุตา.
ตลมฏฺุทสุทฺธิ จ, วสฺสํวุฏฺา ตเถว จ;
โอวาทาย น คจฺฉนฺตี, นานุพนฺเธ ปวตฺตินึ.
ปฺจสตฺตติ นิทฺทิฏฺา, กายจิตฺตสมุฏฺิตา;
อิเม เอกสมุฏฺานา, เมถุเนน สมา มตา.
ปมปาราชิกสมุฏฺานํ.
วิคฺคหํ, อุตฺตริฺเจว, ทุฏฺุลฺลํ, อตฺตกามตา;
ทุฏฺโทสา ทุเว เจว, ทุติยานิยโตปิ จ.
อจฺฉินฺทนฺจ ปริณาโม, มุสา, โอมสเปสุณา;
ทุฏฺุลฺลาโรจนฺเจว, ปถวีขณนมฺปิ จ.
ภูตคามฺวาโท จ, อุชฺฌาปนกเมว จ;
นิกฺกฑฺโฒ, สิฺจนฺเจว, ตถา อามิสเหตุ จ.
ภุตฺตาวึ, เอหนาทรึ, ภึสาปนกเมว จ;
อปนิเธยฺย, สฺจิจฺจ, ปาณํ, สปฺปาณกมฺปิ จ.
อุกฺโกฏนํ =๐๐ ตถา อูโน, สํวาโส, นาสเนน จ;
สหธมฺมิกํ, วิเลขาย, โมหนามูลเกน จ.
กุกฺกุจฺจํ, ขียนํ ทตฺวา, ปริณาเมยฺย ปุคฺคเล;
กึ เต, อกาลํ, อจฺฉินฺเท, ทุคฺคหา, นิรเยน วา.
คณสฺส ¶ จ วิภงฺคฺจ, ทุพฺพลาสา ตเถว จ;
ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ, สฺจิจฺจาผาสุเมว จ.
สยํ อุปสฺสยํ ทตฺวา, อกฺโกเสยฺย จ จณฺฑิกา;
กุลมจฺฉรินี อสฺส, คพฺภินึ วุฏฺเปยฺย จ.
ปายนฺตึ, ทฺเว จ วสฺสานิ, สงฺเฆนาสมฺมตมฺปิ จ;
ติสฺโส คิหิคตา วุตฺตา, ติสฺโสเยว กุมาริกา.
อูนทฺวาทสวสฺสา ทฺเว, ตถาลํ ตาว เตติ จ;
โสกาวสฺสา ตถา ปาริ-วาสิกจฺฉนฺททานโต.
อนุวสฺสํ ทุเว จาติ, สิกฺขา เอกูนสตฺตติ;
อทินฺนาทานตุลฺยตฺตา, ติสมุฏฺานิกา กตา.
ทุติยปาราชิกสมุฏฺานํ.
สฺจริกุฏิมหลฺลกํ, โธวาปนฺจ ปฏิคฺคโห;
จีวรสฺส จ วิฺตฺติ, คหณฺจ ตทุตฺตรึ.
อุปกฺขฏทฺวยฺเจว, ตถา ทูเตน จีวรํ;
โกสิยํ, สุทฺธกาฬานํ, ทฺเวภาคาทานเมว จ.
ฉพฺพสฺสานิ, ปุราณสฺส, โลมโธวาปนมฺปิ จ;
รูปิยสฺส ปฏิคฺคาโห, อุโภ นานปฺปการกา.
อูนพนฺธนปตฺโต จ, วสฺสสาฏิกสุตฺตกํ;
วิกปฺปาปชฺชนํ, ยาว, ทฺวาร, ทานฺจ สิพฺพนํ.
ปูเวหิ, ปจฺจโย โชตึ, รตนํ, สูจิ, มฺจกํ;
ตูลํ, นิสีทนํ, กณฺฑุ, วสฺสิกา, สุคตสฺส จ.
อฺวิฺตฺติสิกฺขา จ, อฺเจตาปนมฺปิ จ;
สงฺฆิเกน ทุเว วุตฺตา, ทฺเว มหาชนิเกน จ.
ตถา ¶ =๐๑ ปุคฺคลิเกเนกํ, ครุปาวุรณํ ลหุํ;
ทฺเว วิฆาโสทสาฏี จ, ตถา สมณจีวรํ.
อิติ เอกูนปณฺณาส, ธมฺมา ทุกฺขนฺตทสฺสินา;
ฉสมุฏฺานิกา เอเต, สฺจริตฺตสมา กตา.
สฺจริตฺตสมุฏฺานํ.
สงฺฆเภโท จ เภทานุ-วตฺตทุพฺพจทูสกา;
ทุฏฺุลฺลจฺฉาทนํ, ทิฏฺิ, ฉนฺท, อุชฺชคฺฆิกา ทุเว.
อปฺปสทฺทา ทุเว วุตฺตา, ตถา น พฺยาหเรติ จ;
ฉมา, นีจาสเน, านํ, ปจฺฉโต, อุปฺปเถน จ.
วชฺชจฺฉาทานุวตฺตา จ, คหณํ, โอสาเรยฺย จ;
ปจฺจกฺขามีติ สิกฺขา จ, ตถา กิสฺมิฺจิเทว จ.
สํสฏฺา ทฺเว, วธิตฺวา จ, วิสิพฺเพตฺวา จ ทุกฺขิตํ;
ปุนเทว จ สํสฏฺา, เนว วูปสเมยฺย จ.
ชานํ สภิกฺขุการามํ, ตเถว น ปวารเย;
ตถา อนฺวทฺธมาสฺจ, สหชีวินิโย ทุเว.
สเจ เม จีวรํ อยฺเย, อนุพนฺธิสฺสสีติ จ;
สตฺตตึส อิเม ธมฺมา, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา.
สพฺเพ เอเต สมุฏฺานา, กายวาจาทิโต สิยุํ;
สมาสมสเมเนว, กตา สมนุภาสนา.
สมนุภาสนสมุฏฺานํ.
กถินานิ จ ตีณาทิ, ปตฺโต, เภสชฺชเมว จ;
อจฺเจกมฺปิ จ สาสงฺกํ, ปกฺกมนฺตทฺวยมฺปิ จ.
ตถา ¶ อุปสฺสยํ คนฺตฺวา, โภชนฺจ ปรมฺปรํ;
อนติริตฺตํ สภตฺโต, วิกปฺเปตฺวา ตเถว จ.
รฺโ, วิกาเล, โวสาสา-รฺกุสฺสยวาทิกา;
ปตฺตสนฺนิจยฺเจว, ปุเร, ปจฺฉา, วิกาลเก.
ปฺจาหิกํ =๐๒, สงฺกมนึ, ตถา อาวสถทฺวยํ;
ปสาเข, อาสเน จาติ, เอกูนตึสิเม ปน.
ทฺวิสมุฏฺานิกา ธมฺมา, นิทฺทิฏฺา กายวาจโต;
กายวาจาทิโต เจว, สพฺเพ กถินสมฺภวา.
กถินสมุฏฺานํ.
ทฺเว เสยฺยาหจฺจปาโท จ, ปิณฺฑฺจ คณโภชนํ;
วิกาเล, สนฺนิธิฺเจว, ทนฺตโปนมเจลกํ.
อุยฺยุตฺตฺจ วสุยฺโยธึ, สุรา, โอเรน นฺหายนํ;
ทุพฺพณฺณกรณฺเจว, ปาฏิเทสนิยทฺวยํ.
ลสุณํ, อุปติฏฺเยฺย, นจฺจทสฺสนเมว จ;
นคฺคํ, อตฺถรณํ, มฺเจ, อนฺโตรฏฺเ, ตถา พหิ.
อนฺโตวสฺสมคารฺจ, อาสนฺทึ, สุตฺตกนฺตนํ;
เวยฺยาวจฺจํ, สหตฺถา จ, อาวาเส จ อภิกฺขุเก.
ฉตฺตํ, ยานฺจ สงฺฆาณึ, อลงฺการํ, คนฺธวาสิตํ;
ภิกฺขุนี, สิกฺขมานา จ, สามเณรี, คิหีนิยา.
ตถา สํกจฺจิกา จาติ, เตจตฺตาลีสิเม ปน;
สพฺเพ เอฬกโลเมน, ทฺวิสมุฏฺานิกา สมา.
เอฬกโลมสมุฏฺานํ.
อฺตฺราสมฺมโต ¶ เจว, ตถา อตฺถงฺคเตน จ;
ติรจฺฉานวิชฺชา ทฺเว วุตฺตา, อโนกาสกตมฺปิ จ.
สพฺเพ ฉ ปนิเม ธมฺมา, วาจโต วาจจิตฺตโต;
ทฺวิสมุฏฺานิกา โหนฺติ, ปทโสธมฺมตุลฺยตา.
ปทโสธมฺมสมุฏฺานํ.
เอกํ นาวํ, ปณีตฺจ, สํวิธานฺจ สํหเร;
ธฺํ, นิมนฺติตา เจว, ปาฏิเทสนิยฏฺกํ.
เอตา =๐๓ จตุสมุฏฺานา, สิกฺขา จุทฺทส โหนฺติ หิ;
ปฺตฺตา พุทฺธเสฏฺเน, อทฺธาเนน สมา มตา.
อทฺธานสมุฏฺานํ.
สุตึ, สูปาทิวิฺตฺตึ, อนฺธกาเร ตเถว จ;
ปฏิจฺฉนฺเน จ โอกาเส, พฺยูเห จาติ อิเม ฉปิ.
สพฺเพ ตุ ทฺวิสมุฏฺานา, จตุตฺถจฺฉฏฺโต สิยุํ;
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานา, เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา.
เถยฺยสตฺถสมุฏฺานํ.
ฉตฺต, ทณฺฑกรสฺสาปิ, สตฺถาวุธกรสฺสปิ;
ปาทุกูปาหนา, ยานํ, เสยฺยา, ปลฺลตฺถิกาย จ.
เวิโตคุณฺิโต จาติ, เอกาทส นิทสฺสิตา;
สพฺเพ เอกสมุฏฺานา, ธมฺมเทสนสฺิตา.
ธมฺมเทสนสมุฏฺานํ.
ภูตาโรจนกฺเจว ¶ , โจริวุฏฺาปนมฺปิ จ;
อนนฺุาตมตฺตฺหิ, อสมฺภินฺนมิทํ ตยํ.
สมุฏฺานสีสกถา นิฏฺิตา.
เอกุตฺตรนยกถา
กติ อาปตฺติโย โหนฺติ, สมุฏฺาเนน อาทินา?
ปฺจ อาปตฺติโย โหนฺติ, กุฏึ สํยาจิกาย ตุ.
กโรโต ปน ติสฺโสว, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย;
วิกาเล ปน ปาจิตฺติ, ตถา อฺาติหตฺถโต.
คเหตฺวา ภฺุชโต วุตฺตํ, ปาฏิเทสนิยมฺปิ จ;
ปฺจิมาปตฺติโย โหนฺติ, สมุฏฺาเนน อาทินา.
กติ =๐๔ อาปตฺติโย โหนฺติ, ทุติเยน ตุวํ ภณ?
อาปตฺติโย จตสฺโสว, โหนฺตีติ ปริทีปเย.
‘‘กุฏึ มม กโรถา’’ติ, สมาทิสติ ภิกฺขุ เจ;
กโรนฺติ เจ กุฏึ ตสฺส, วิปนฺนํ สพฺพถา ปน.
ติสฺโส ปุริมนิทฺทิฏฺา, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย;
ปทโสธมฺมมูเลน, จตสฺโสว ภวนฺติมา.
ตติเยน กติ ชายนฺติ, สมุฏฺาเนน เม ภณ?
ตติเยน ตุวํ พฺรูมิ, ปฺจธาปตฺติโย สิยุํ.
ภิกฺขุ สํวิทหิตฺวาน;
กโรติ จ กุฏึ สเจ;
ติสฺโส อาปตฺติโย โหนฺติ;
ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
ปณีตโภชนํ ¶ วตฺวา, โหติ ปาจิตฺติ ภฺุชโต;
ภิกฺขุนึ น นิวาเรตฺวา, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
สิยุํ กติ จตุตฺเถน, สมุฏฺาเนน เม ภณ?
ฉเฬวาปตฺติโย โหนฺติ, เมถุนํ ยทิ เสวติ.
โหติ ปาราชิกํ ตสฺส, กุฏึ สํยาจิกาย ตุ;
กโรโต ปน ติสฺโสว, ปโยเค ทุกฺกฏาทโย.
วิกาเล ปน ปาจิตฺติ, ตถา อฺาติหตฺถโต;
คเหตฺวา ภฺุชโต วุตฺตํ, ปาฏิเทสนิยมฺปิ จ.
กติ อาปตฺติโย โหนฺติ, ปฺจเมน? ฉ โหนฺติ หิ;
มนุสฺสุตฺตริธมฺมํ ตุ, วทํ ปาราชิกํ ผุเส.
‘‘กุฏึ มม กโรถา’’ติ;
สมาทิสติ ภิกฺขุ เจ;
กโรนฺติ เจ กุฏึ ติสฺโส;
โหนฺติ ตา ทุกฺกฏาทโย.
วาเจติ ปทโส ธมฺมํ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน;
ทวกมฺยตา วทนฺตสฺส, ตสฺส ทุพฺภาสิตํ สิยา.
สมุฏฺาเนน =๐๕ ฉฏฺเน, กติ อาปตฺติโย สิยุํ?
ฉ จ สํวิทหิตฺวาน, ภณฺฑํ หรติ เจ จุโต.
‘‘กุฏึ มม กโรถา’’ติ;
สมาทิสติ ภิกฺขุ เจ;
กโรนฺติ เจ กุฏึ ติสฺโส;
โหนฺติ ตา ทุกฺกฏาทโย.
ปณีตโภชนํ วตฺวา, โหติ ปาจิตฺติ ภฺุชโต;
ภิกฺขุนึ น นิวาเรตฺวา, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
อิธ ¶ โย วิมตูปรมํ ปรมํ;
อิมมุตฺตรมุตฺตรติ;
วินยํ สุนยํ สุนเยน ยุโต;
ส จ ทุตฺตรมุตฺตรมุตฺตรติ.
อาปตฺติสมุฏฺานกถา.
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, ปรเมกุตฺตรํ นยํ;
อวิกฺขิตฺเตน จิตฺเตน, ตํ สุณาถ สมาหิตา.
เก อาปตฺติกรา ธมฺมา, อนาปตฺติกราปิ เก?
กา ปนาปตฺติโย นาม, ลหุกา ครุกาปิ กา?
สาวเสสา จ กาปตฺติ, กา นามานวเสสกา?
ทุฏฺุลฺลา นาม กาปตฺติ, อทุฏฺุลฺลาปิ นาม กา?
นิยตา นาม กาปตฺติ, กา ปนานิยตาปิ จ?
เทสนาคามินี กา จ, กา จาเทสนคามินี?
สมุฏฺานานิ อาปตฺติ-กรา ธมฺมาติ ทีปิตา;
อนาปตฺติกรา ธมฺมา, สมถา สตฺต ทสฺสิตา.
ปาราชิกาทโย สตฺต-วิธา อาปตฺติโย สิยุํ;
ลหุกา ตตฺถ ปฺเจว, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยาทโย.
ปาราชิกํ เปตฺวาน, สาวเสสาวเสสกา;
เอกา ปาราชิกาปตฺติ, มตา อนวเสสกา.
‘‘ทุฏฺุลฺลา’’ติ =๐๖ จ นิทฺทิฏฺา, ทุวิธาปตฺติอาทิโต;
เสสา ปฺจวิธาปตฺติ, ‘‘อทุฏฺุลฺลา’’ติ ทีปิตา.
ปฺจานนฺตริยสํยุตฺตา, นิยตานิยเตตรา;
เทสนาคามินี ปฺจ, ทฺเว ปนาเทสคามิกา.
เอกกกถา.
อภพฺพาปตฺติโก ¶ โก จ, ภพฺพาปตฺติกปุคฺคโล?
อุปสมฺปทกมฺมํ ตุ, สตฺถุนา กสฺส วาริตํ?
อาปตฺติมาปชฺชิตุํ ทฺเวว โลเก;
พุทฺธา จ ปจฺเจกพุทฺธา อภพฺพา;
อาปตฺติมาปชฺชิตุํ ทฺเวว โลเก;
ภิกฺขู จ ภพฺพา อถ ภิกฺขุนี จ.
อทฺธวิหีโน องฺควิหีโน;
วตฺถุวิปนฺโน ทุกฺกฏการี;
โน ปริปุณฺโณ ยาจติ โย โน;
ตสฺสุปสมฺปทา ปฏิสิทฺธา.
อตฺถาปตฺติ หเว ลทฺธ-สมาปตฺติสฺส ภิกฺขุโน;
อตฺถาปตฺติ หิ โน ลทฺธ-สมาปตฺติสฺส ทีปิตา.
ภูตสฺสาโรจนํ ลทฺธ-สมาปตฺติสฺส นิทฺทิเส;
อภูตาโรจนาปตฺติ, อสมาปตฺติลาภิโน.
อตฺถิ สทฺธมฺมสํยุตฺตา, อสทฺธมฺมยุตาปิ จ;
สปริกฺขารสํยุตฺตา, ปรสนฺตกสํยุตา.
ปทโสธมฺมมูลาที, สทฺธมฺมปฏิสํยุตา;
ทุฏฺุลฺลวาจสํยุตฺตา, อสทฺธมฺมยุตา สิยา.
อติเรกทสาหํ ตุ, ปเน จีวราทิโน;
อนิสฺสชฺชิตฺวา โภเค จ, สปริกฺขารสํยุตา.
สงฺฆสฺส มฺจปีาทึ, อชฺโฌกาสตฺถเรปิ จ;
อนาปุจฺฉาว คมเน, ปรสนฺตกสํยุตา.
กถฺหิ =๐๗ ภณโต สจฺจํ, ครุกํ โหติ ภิกฺขุโน?
กถํ มุสา ภณนฺตสฺส, ลหุกาปตฺติ ชายเต?
‘‘สิขรณี’’ติ ¶ สจฺจํ ตุ, ภณโต ครุกํ สิยา;
สมฺปชานมุสาวาเท, ปาจิตฺติ ลหุกา ภเว.
กถํ มุสา ภณนฺตสฺส, ครุกํ โหติ ภิกฺขุโน?
กถฺจ ภณโต สจฺจํ, อาปตฺติ ลหุกา สิยา?
อภูตาโรจเน ตสฺส, ครุกาปตฺติ ทีปิตา;
ภูตสฺสาโรจเน สจฺจํ, วทโต ลหุกา สิยา.
กถํ ภูมิคโต โทสํ, น เวหาสคโต ผุเส?
กถํ เวหาสโค โทสํ, น จ ภูมิคโต ผุเส?
สงฺฆกมฺมํ วิโกเปตุํ, หตฺถปาสํ ชหํ ผุเส;
เกสมตฺตมฺปิ อากาเส, ติฏฺโต นตฺถิ วชฺชตา.
อาหจฺจปาทกํ มฺจํ, เวหาสกุฏิยูปริ;
ปีํ วาภินิสีทนฺโต, อาปชฺชติ น ภูมิโต.
ปวิสนฺโต กถํ ภิกฺขุ, อาปชฺชติ, น นิกฺขมํ?
ปวิสนฺโต กถํ ภิกฺขุ, ปวิสนฺโต น เจว ตํ?
สฉตฺตุปาหโน วตฺต-มปูเรตฺวาน เกวลํ;
ปวิสนฺโต ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ, น นิกฺขมํ.
คมิโก คมิกวตฺตานิ, อปูเรตฺวาน นิกฺขมํ;
นิกฺขมนฺโตว อาปตฺตึ, ผุเสยฺย, ปวิสํ น จ.
อาทิยนฺโต ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ กถํ วท?
ตเถวานาทิยนฺโตปิ, อาปชฺชติ กถํ วท?
ภิกฺขุนี อติคมฺภีรํ, ยา กาจุทกสุทฺธิกํ;
อาทิยนฺตี ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ, น สํสโย.
อนาทิยิตฺวา ทุพฺพณฺณ-กรณํ ปน จีวรํ;
เยวํ อนาทิยนฺโตว, อาปชฺชติ หิ นาม โส.
สมาทิยนฺโต อาปตฺตึ, อาปชฺชติ กถํ ปน?
ตถาสมาทิยนฺโตปิ, อาปชฺชติ กถํ ปน?
โย ¶ =๐๘ หิ มูคพฺพตาทีนิ, วตานิธ สมาทิยํ;
สมาทิยนฺโต อาปตฺตึ, อาปชฺชติ หิ นาม โส.
โย หิ กมฺมกโต ภิกฺขุ, วุตฺตํ วตฺตํ ปนตฺตโน;
ตฺจาสมาทิยนฺโตว, อาปชฺชติ หิ นาม โส.
กโรนฺโตว ปนาปตฺตึ, กถมาปชฺชเต นโร?
น กโรนฺโต กถํ นาม, สมโณ โทสวา สิยา?
ภณฺฑาคาริกกมฺมฺจ, เวชฺชกมฺมฺจ จีวรํ;
อฺาติกาย สิพฺพนฺโต, กรํ อาปชฺชเต นโร.
อุปชฺฌายสฺส วตฺตานิ, วตฺตานิ อิตรสฺส วา;
อกโรนฺโต ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ หิ นาม โส.
เทนฺโต อาปชฺชตาปตฺตึ, น เทนฺโตปิ กถํ ภณ?
อฺาติกาย ยํ กิฺจิ, ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา ปน.
จีวรํ ททมาโน หิ, เทนฺโต อาปชฺชเต ปน;
ตถนฺเตวาสิกาทีนํ, อเทนฺโต จีวราทิกํ.
อตฺตสนฺนิสฺสิตา อตฺถิ, ตเถว ปรนิสฺสิตา;
มุทุลมฺพาทิโน อตฺตา, เสสา หิ ปรนิสฺสิตา.
กถฺจ ปฏิคณฺหนฺโต, อาปชฺชติ หิ วชฺชตํ?
กถมปฺปฏิคณฺหนฺโต, อาปชฺชติ หิ วชฺชตํ?
จีวรํ ปฏิคณฺหนฺโต, ภิกฺขุ อฺาติหตฺถโต;
โอวาทฺจ น คณฺหนฺโต, อาปชฺชติ หิ วชฺชตํ.
กถฺจ ปริโภเคน, อาปชฺชติ ตโปธโน?
กถํ น ปริโภเคน, อาปชฺชติ ตโปธโน?
โย หิ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถุํ, อจฺจชิตฺวา นิเสวติ;
อยํ ตุ ปริโภเคน, อาปชฺชติ, น สํสโย.
อติกฺกเมนฺตี สงฺฆาฏิ-จารํ ปฺจาหิกํ ปน;
อยํ ตุ ปริโภเคน, อาปชฺชติ หิ ภิกฺขุนี.
ทิวาปชฺชติ ¶ โน รตฺตึ, รตฺติเมว จ โน ทิวา;
ทฺวารํ อสํวริตฺวาน, เสนฺโต อาปชฺชเต ทิวา.
สคารเสยฺยกํ =๐๙ รตฺตึ, อาปชฺชติ หิ โน ทิวา;
อรุณุคฺเค ปนาปตฺติ, กถํ น อรุณุคฺคเม?
เอกฉารตฺตสตฺตาห-ทสาหาทิอติกฺกเม;
ผุสนฺโต วุตฺตมาปตฺตึ, อาปชฺชตฺยรุณุคฺคเม.
ปวาเรตฺวาน ภฺุชนฺโต, ผุเส น อรุณุคฺคเม;
ฉินฺทนฺตสฺส สิยาปตฺติ, กถมจฺฉินฺทโต สิยา?
ฉินฺทนฺโต ภูตคามฺจ, องฺคชาตฺจ อตฺตโน;
ปาราชิกฺจ ปาจิตฺตึ, ผุเส ถุลฺลจฺจยมฺปิ จ.
น ฉินฺทนฺโต นเข เกเส, อาปชฺชติ หิ นาม โส;
ฉาเทนฺโตปชฺชตาปตฺตึ, นจฺฉาเทนฺโต กถํ ปน?
ฉาเทนฺโต ปน อาปตฺตึ, ฉาเทนฺโตปชฺชเต นโร;
อาปชฺชติ ปนจฺฉินฺโน, นจฺฉาเทนฺโต ติณาทินา.
อาปชฺชติ หิ ธาเรนฺโต, น ธาเรนฺโต กถํ ปน?
ธาเรนฺโต กุสจีราทึ, ธาเรนฺโตปชฺชเต ปน.
ทินฺนํ นิสฺสฏฺปตฺตํ ตํ, อธาเรนฺโตว โทสวา;
สจิตฺตกทุกํ สฺา-วิโมกฺขกทุกํ ภเว.
ทุกกถา.
อตฺถาปตฺติ หิ ติฏฺนฺเต, นาเถ, โน ปรินิพฺพุเต;
นิพฺพุเต น ตุ ติฏฺนฺเต, อตฺถาปตฺตุภยตฺถปิ.
รุหิรุปฺปาทนาปตฺติ, ิเต, โน ปรินิพฺพุเต;
เถรมาวุสวาเทน, วทโต ปรินิพฺพุเต.
อาปตฺติโย ¶ อิมา ทฺเวปิ, เปตฺวา สุคเต ปน;
อวเสสา ธรนฺเตปิ, ภวนฺติ ปรินิพฺพุเต.
กาเลเยว สิยาปตฺติ, วิกาเล น สิยา กถํ?
วิกาเล ตุ สิยาปตฺติ, น กาเล, อุภยตฺถปิ?
ภฺุชโตนติริตฺตํ ตุ, กาลสฺมึ, โน วิกาลเก;
วิกาลโภชนาปตฺติ, วิกาเล, ตุ น กาลเก.
อวเสสํ =๑๐ ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ หิ สพฺพทา;
สพฺพํ กาเล วิกาเล จ, นตฺถิ ตตฺถ จ สํสโย.
รตฺติเมว ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ จ โน ทิวา;
ทิวาปชฺชติ โน รตฺตึ, อาปชฺชตุภยตฺถปิ.
สหเสยฺยา สิยา รตฺตึ, ทฺวาราสํวรมูลกา;
ทิวา, เสสา ปนาปตฺติ, สิยา รตฺตึ ทิวาปิ จ.
ทสวสฺโส ตุ โน อูน-ทสวสฺโส สิยา กถํ?
โหตูนทสวสฺโส, โน, ทสวสฺสูภยตฺถปิ?
อุปฏฺาเปติ เจ พาโล, ปริสํ ทสวสฺสิโก;
อาปตฺตึ ปน อพฺยตฺโต, อาปชฺชติ, น สํสโย.
ตถูนทสวสฺโส จ, ‘‘ปณฺฑิโตห’’นฺติ คณฺหติ;
ปริสํ, ทสวสฺโส โน, เสสมาปชฺชเต อุโภ.
กาเฬ อาปชฺชตาปตฺตึ, น ชุณฺเห ชุณฺหเก กถํ;
อาปชฺชติ, น กาฬสฺมึ, อาปชฺชตูภยตฺถปิ?
วสฺสํ อนุปคจฺฉนฺโต, กาเฬ, โน ชุณฺหเก ปน;
อาปชฺชตาปวาเรนฺโต, ชุณฺเห, น ปน กาฬเก.
อวเสสํ ตุ ปฺตฺต-มาปตฺติมวิปตฺตินา;
กาเฬ เจว จ ชุณฺเห จ, อาปชฺชติ, น สํสโย.
วสฺสูปคมนํ กาเฬ, โน ชุณฺเห, ตุ ปวารณา;
ชุณฺเห กปฺปติ, โน กาเฬ, เสสํ ปนุภยตฺถปิ.
อตฺถาปตฺติ ¶ ตุ เหมนฺเต, น โหตีตรุตุทฺวเย;
คิมฺเหเยว น เสเสสุ, วสฺเส โน อิตรทฺวเย.
ทิเน ปาฬิปทกฺขาเต, กตฺติเก ปุณฺณมาสิยา;
ปิตํ ตุ วิกปฺเปตฺวา, วสฺสสาฏิกจีวรํ.
อาปชฺชติ จ เหมนฺเต, นิวาเสติ จ ตํ สเจ;
ปุณฺณมาทิวสสฺมิฺหิ, กตฺติกสฺส ตุ ปจฺฉิเม.
ตํ อปจฺจุทฺธริตฺวาว, เหมนฺเตเยว, เนตเร;
อาปชฺชตีติ นิทฺทิฏฺํ, กุรุนฺทฏฺกถาย ตุ.
‘‘อติเรกมาโส =๑๑ เสโส’’ติ;
ปริเยสนฺโต จ คิมฺหิเก;
คิมฺเห อาปชฺชตาปตฺตึ;
น ตฺเววิตรุตุทฺวเย.
วิชฺชมาเน สเจ นคฺโค, วสฺสสาฏิกจีวเร;
โอวสฺสาเปติ โย กายํ, วสฺเส อาปชฺชตีธ โส.
อาปชฺชติ หิ สงฺโฆว, น คโณ น จ ปุคฺคโล;
คโณว น จ เสสา หิ, ปุคฺคโลว น จาปเร.
อธิฏฺานํ กโรนฺโต วา, ปาริสุทฺธิอุโปสถํ;
สงฺโฆ วาปชฺชตาปตฺตึ, น คโณ น จ ปุคฺคโล.
สุตฺตุทฺเทสมธิฏฺานํ, กโรนฺโต วา อุโปสถํ;
คโณ วาปชฺชตาปตฺตึ, น สงฺโฆ น จ ปุคฺคโล.
สุตฺตุทฺเทสํ กโรนฺโต วา, เอโก ปน อุโปสถํ;
ปุคฺคโลปชฺชตาปตฺตึ, น จ สงฺโฆ คโณ น จ.
อาปชฺชติ คิลาโนว, นาคิลาโน กถํ ปน;
อาปชฺชตาคิลาโนว, โน คิลาโน อุโภปิ จ?
เภสชฺเชน ¶ ปนฺเน, อตฺเถ สติ จ โย ปน;
วิฺาเปติ ตทฺํ โส, อาปชฺชติ อกลฺลโก.
น เภสชฺเชน อตฺเถปิ, เภสชฺชํ วิฺาเปติ เจ;
อาปชฺชตาคิลาโนว, เสสํ ปน อุโภปิ จ.
อตฺถาปตฺติ หิ อนฺโตว, น พหิทฺธา, ตถา พหิ;
อาปชฺชติ, น เจวนฺโต, อตฺถาปตฺตุภยตฺถปิ.
อนุปขชฺช เสยฺยํ ตุ, กปฺเปนฺโต ปน เกวลํ;
อาปชฺชติ ปนาปตฺตึ, อนฺโตเยว จ, โน พหิ.
อชฺโฌกาเส ตุ มฺจาทึ, สนฺถริตฺวาน ปกฺกมํ;
พหิเยว จ, โน อนฺโต, เสสํ ปนุภยตฺถปิ.
อนฺโตสีมาเยวาปตฺตึ, พหิสีมาย เนว จ;
พหิสีมาย, โน อนฺโต-สีมาย, อุภยตฺถปิ.
สฉตฺตุปาหโน =๑๒ ภิกฺขุ, ปวิสนฺโต ตโปธโน;
อุปจารสีโมกฺกนฺเต, อนฺโต อาปชฺชเต ปน.
คมิโก ทารุภณฺฑาทึ, ปฏิสามนวตฺตกํ;
อปูเรตฺวาน คจฺฉนฺโต, อุปจารสฺสติกฺกเม.
อาปชฺชติ ปนาปตฺตึ, พหิสีมายเยว โส;
เสสมาปชฺชเต อนฺโต-พหิสีมาย สพฺพโส.
ติกกถา.
สกวาจาย อาปนฺโน, ปรวาจาย สุชฺฌติ;
ปรวาจาย อาปนฺโน, สกวาจาย สุชฺฌติ.
สกวาจาย อาปนฺโน, สกวาจาย สุชฺฌติ;
ปรวาจาย อาปนฺโน, ปรวาจาย สุชฺฌติ.
วจีทฺวาริกมาปตฺตึ ¶ , อาปนฺโน สกวาจโต;
ติณวตฺถารกํ คนฺตฺวา, ปรวาจาย สุชฺฌติ.
ตถา อปฺปฏินิสฺสคฺเค, ปาปิกาย หิ ทิฏฺิยา;
ปรสฺส กมฺมวาจาย, อาปชฺชิตฺวาน วชฺชตํ.
เทเสนฺโต ภิกฺขุโน มูเล, สกวาจาย สุชฺฌติ;
วจีทฺวาริกมาปตฺตึ, อาปนฺโน ภิกฺขุสนฺติเก.
เทเสตฺวา ตํ วิสุชฺฌนฺโต, สกวาจาย สุชฺฌติ;
สงฺฆาทิเสสมาปตฺตึ, ยาวตติยกํ ปน.
ปรสฺส กมฺมวาจาย, อาปชฺชิตฺวา ตถา ปุน;
ปรสฺส ปริวาสาทิ-กมฺมวาจาย สุชฺฌติ.
กาเยนาปชฺชตาปตฺตึ, วาจาย จ วิสุชฺฌติ;
วาจายาปชฺชตาปตฺตึ, กาเยน จ วิสุชฺฌติ.
กาเยนาปชฺชตาปตฺตึ, กาเยเนว วิสุชฺฌติ;
วาจายาปชฺชตาปตฺตึ, วาจาเยว วิสุชฺฌติ.
กายทฺวาริกมาปตฺตึ, กาเยนาปชฺชเต, ปุน;
เทเสนฺโต ตํ ปนาปตฺตึ, วาจาเยว วิสุชฺฌติ.
วจีทฺวาริกมาปตฺตึ =๑๓, อาปชฺชิตฺวาน วาจโต;
ติณวตฺถารกํ คนฺตฺวา, กาเยเนว วิสุชฺฌติ.
กายทฺวาริกมาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวาน กายโต;
ติณวตฺถารกํ คนฺตฺวา, กาเยเนว วิสุชฺฌติ.
วจีทฺวาริกมาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวา ตโปธโน;
ตเมว ปน เทเสนฺโต, วาจาเยว วิสุชฺฌติ.
สุตฺโต อาปชฺชตาปตฺตึ, ปฏิพุทฺโธ วิสุชฺฌติ;
อาปนฺโน ปฏิพุทฺโธว, สุตฺโต สุชฺฌติ โส กถํ?
สุตฺโต อาปชฺชตาปตฺตึ, สุตฺโตเยว วิสุชฺฌติ;
ปฏิพุทฺโธว อาปนฺโน, ปฏิพุทฺโธ วิสุชฺฌติ?
สคารเสยฺยกาทึ ¶ ตุ, สุตฺโต อาปชฺชเต นโร;
เทเสนฺโต ปน ตํ ตฺวา, ปฏิพุทฺโธ วิสุชฺฌติ.
อาปชฺชิตฺวาน ชคฺคนฺโต, ติณวตฺถารเก ปน;
สมเถ ตุ สยนฺโตว, สุตฺโต วุฏฺาติ นาม โส.
สคารเสยฺยกาทึ ตุ, สุตฺโต อาปชฺชเต นโร;
สยนฺโต ติณวตฺถาเร, สุตฺโตเยว วิสุชฺฌติ.
อาปชฺชิตฺวา ปนาปตฺตึ, ชคฺคนฺโต ปน เกวลํ;
เทเสนฺโต ปน ตํ ปจฺฉา, ปฏิพุทฺโธ วิสุชฺฌติ.
อาปชฺชิตฺวา อจิตฺโตว, สจิตฺโตว วิสุชฺฌติ;
อาปชฺชิตฺวา สจิตฺโตว, อจิตฺโตว วิสุชฺฌติ.
อาปชฺชิตฺวา อจิตฺโตว, อจิตฺโตว วิสุชฺฌติ;
อาปชฺชิตฺวา สจิตฺโตว, สจิตฺโตว วิสุชฺฌติ.
อจิตฺโต, จิตฺตกาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวา ตโปธโน;
ปจฺฉา ตํ ปน เทเสนฺโต, สจิตฺโตว วิสุชฺฌติ.
ตถา สจิตฺตกาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวา สจิตฺตโก;
สยนฺโต ติณวตฺถาเร, อจิตฺโตว วิสุชฺฌติ.
เอวเมวํ อมิสฺเสตฺวา, ปจฺฉิมํ ตุ ปททฺวยํ;
เอตฺถ วุตฺตานุสาเรน, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
อาปชฺชติ =๑๔ จ กมฺเมน, อกมฺเมน วิสุชฺฌติ;
อาปชฺชติ อกมฺเมน, กมฺเมเนว วิสุชฺฌติ.
กมฺเมนาปชฺชตาปตฺตึ, กมฺเมเนว วิสุชฺฌติ;
อาปชฺชติ อกมฺเมน, อกมฺเมน วิสุชฺฌติ.
อจฺจชํ ปาปิกํ ทิฏฺึ, อาปชฺชิตฺวาน กมฺมโต;
เทเสนฺโต ปน ตํ ปจฺฉา, อกมฺเมน วิสุชฺฌติ.
วิสฏฺิอาทิกาปตฺตึ ¶ , อาปชฺชิตฺวา อกมฺมโต;
ปริสุชฺฌติ กมฺเมน, ปริวาสาทินา ปน.
สมนุภาสนํ ภิกฺขุ, อาปชฺชติ จ กมฺมโต;
ปริวาสาทินา ปจฺฉา, กมฺเมเนว วิสุชฺฌติ.
อวเสสํ ปนาปตฺตึ, อาปชฺชติ อกมฺมโต;
เทเสนฺโต ปน ตํ ปจฺฉา, อกมฺเมเนว สุชฺฌติ.
สมฺมุขาปตฺติมาปนฺโน, วิสุชฺฌติ อสมฺมุขา;
อสมฺมุขาปิ อาปนฺโน, สมฺมุขาว วิสุชฺฌติ.
สมฺมุขาปตฺติมาปนฺโน, สมฺมุขาว วิสุชฺฌติ;
อสมฺมุขาว อาปนฺโน, วิสุชฺฌติ อสมฺมุขา.
อจฺจชํ ปาปกํ ทิฏฺึ, อาปนฺโน สงฺฆสมฺมุเข;
วุฏฺานกาเล สงฺเฆน, กิฺจิ กมฺมํ น วิชฺชติ.
วิสฏฺิอาทิกาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวา อสมฺมุขา;
สงฺฆสมฺมุขโตเยว, วิสุชฺฌติ น จฺถา.
สมนุภาสนํ สงฺฆ-สมฺมุขาปชฺชเต, ปุน;
สงฺฆสฺส สมฺมุขาเยว, วิสุชฺฌติ, น จฺถา.
มุสาวาทาทิกํ เสสํ, อาปชฺชติ อสมฺมุขา;
ตํ ปจฺฉา ปน เทเสนฺโต, วิสุชฺฌติ อสมฺมุขา.
อชานนฺโตว อาปนฺโน, ชานนฺโตว วิสุชฺฌติ;
ชานนฺโต ปน อาปนฺโน, อชานนฺโต วิสุชฺฌติ.
อชานนฺโตว อาปนฺโน, อชานนฺโต วิสุชฺฌติ;
ชานนฺโต ปน อาปนฺโน, ชานนฺโตว วิสุชฺฌติ.
อจิตฺตกจตุกฺเกน =๑๕, สทิสํ สพฺพถา อิทํ;
อชานนฺตจตุกฺกนฺติ, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
อาคนฺตุโกว อาปตฺตึ, อาปชฺชติ, น เจตโร;
อาวาสิโกว อาปตฺตึ, อาปชฺชติ, น เจตโร.
อาคนฺตุโก ¶ ตถาวาสิ-โกปิ อาปชฺชเร อุโภ;
อตฺถาปตฺติ จ เสสํ ตุ, อุโภ นาปชฺชเร ปน.
สฉตฺตุปาหโน เจว, สสีสํ ปารุโตปิ จ;
วิหารํ ปวิสนฺโต จ, วิจรนฺโตปิ ตตฺถ จ.
อาคนฺตุโกว อาปตฺตึ, อาปชฺชติ, น เจตโร;
อาวาสวตฺตมาวาสี, อกโรนฺโตว โทสวา.
น เจวาคนฺตุโก, เสส-มาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ;
อสาธารณมาปตฺตึ, นาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ.
วตฺถุนานตฺตตา อตฺถิ, นตฺถิ อาปตฺตินานตา;
อตฺถิ อาปตฺตินานตฺตํ, นตฺถิ วตฺถุสฺส นานตา.
วตฺถุนานตฺตตา เจว, อตฺถิ อาปตฺตินานตา;
เนวตฺถิ วตฺถุนานตฺตํ, โน จ อาปตฺตินานตา.
ปาราชิกจตุกฺกสฺส, วตฺถุนานตฺตตา มตา;
อาปตฺตินานตา นตฺถิ, เสสาปตฺตีสฺวยํ นโย.
สมโณ สมณี กาย-สํสคฺคํ ตุ กโรนฺติ เจ;
สงฺฆาทิเสโส ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุนิยา ปราชโย.
เอวํ อาปตฺตินานตฺตํ, นตฺถิ วตฺถุสฺส นานตา;
กายสฺส ปน สํสคฺโค, อุภินฺนํ วตฺถุ โหติ หิ.
ตเถว ลสุณสฺสาปิ, ขาทเน ภิกฺขุนี ปน;
อาปชฺชติ หิ ปาจิตฺตึ, ภิกฺขุโน โหติ ทุกฺกฏํ.
ปาราชิกานํ ปน เจ จตุนฺนํ;
สงฺฆาทิเสเสหิ จ เตรเสหิ;
โหเตว วตฺถุสฺส จ นานภาโว;
อาปตฺติยา เจว หิ นานภาโว.
ปาราชิกานิ =๑๖ ¶ จตฺตาริ, อาปชฺชนฺตานเมกโต;
ภิกฺขุนีสมณานํ ตุ, อุภินฺนํ ปน สพฺพโส.
วตฺถุสฺส นตฺถิ นานตฺตํ, นตฺถิ อาปตฺตินานตา;
วิสุํ ปนาปชฺชนฺเตสุ, อยเมว วินิจฺฉโย.
อตฺถิ วตฺถุสภาคตฺตํ, นตฺถาปตฺติสภาคตา;
อตฺถาปตฺติสภาคตา, นตฺถิ วตฺถุสภาคตา.
อตฺถิ วตฺถุสภาคตฺตํ, อตฺถาปตฺติสภาคตา;
นตฺถิ วตฺถุสภาคตฺตํ, นตฺถาปตฺติสภาคตา.
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, กายสํสคฺคเก สติ;
อตฺถิ วตฺถุสภาคตฺตํ, นตฺถาปตฺติสภาคตา.
อาทิโต ปน ภิกฺขุสฺส, จตูสฺวนฺติมวตฺถุสุ;
สิยาปตฺติสภาคตฺตํ, น จ วตฺถุสภาคตา.
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, จตูสฺวนฺติ มวตฺถุสุ;
อตฺถิ วตฺถุสภาคตฺตํ, อตฺถาปตฺติสภาคตา.
สาธารณาสุ สพฺพาสุ, อาปตฺตีสฺวปฺยยํ นโย;
อสาธารณาสุ เนวตฺถิ, วตฺถาปตฺติสภาคตา.
อตฺถาปตฺติ อุปชฺฌาเย, เนว สทฺธิวิหาริเก;
อตฺถิ สทฺธิวิหารสฺมึ, อุปชฺฌาเย น วิชฺชติ.
อตฺถาปตฺติ อุปชฺฌาเย, ตถา สทฺธิวิหาริเก;
เนวาปตฺติ อุปชฺฌาเย, เนว สทฺธิวิหาริเก.
อุปชฺฌาเยน กตฺตพฺพ-วตฺตสฺสากรเณ ปน;
อุปชฺฌาโย ผุเส วชฺชํ, น จ สทฺธิวิหาริโก.
อุปชฺฌายสฺส กตฺตพฺพ-วตฺตสฺสากรเณ ปน;
นตฺถาปตฺติ อุปชฺฌาเย, อตฺถิ สทฺธิวิหาริเก.
เสสํ ปนิธ อาปตฺตึ, อาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ;
อสาธารณมาปตฺตึ, นาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ.
อาทิยนฺโต ¶ ครุํ โทสํ, ปโยเชนฺโต ลหุํ ผุเส;
อาทิยนฺโต ลหุํ โทสํ, ปโยเชนฺโต ครุํ ผุเส.
อาทิยนฺโต =๑๗ ปโยเชนฺโต, ครุเกเยว ติฏฺติ;
อาทิยนฺโต ปโยเชนฺโต, ลหุเกเยว ติฏฺติ.
ปาทํ วาปิ ตโต อุทฺธํ, อาทิยนฺโต ครุํ ผุเส;
‘‘คณฺหา’’ติ อูนกํ ปาทํ, อาณาเปนฺโต ลหุํ ผุเส.
เอเตเนว อุปาเยน, เสสกมฺปิ ปทตฺตยํ;
อตฺถสมฺภวโตเยว, เวทิตพฺพํ วิภาวินา.
กาเลเยว ปนาปตฺติ, โน วิกาเล กถํ สิยา?
วิกาเลเยว อาปตฺติ, น จ กาเล กถํ สิยา?
อตฺถาปตฺติ หิ กาเล จ, วิกาเล จ ปกาสิตา?
เนว กาเล วิกาเล จ, อตฺถาปตฺติ ปกาสิตา?
ปวาเรตฺวาน ภฺุชนฺโต, กาเล อนติริตฺตกํ;
กาเล อาปชฺชตาปตฺตึ, น วิกาเลติ ทีปเย.
วิกาลโภชนาปตฺตึ, วิกาเล น จ กาลเก;
เสสํ กาเล วิกาเล จ, อาปชฺชติ, น สํสโย.
อสาธารณมาปตฺตึ, ภิกฺขุนีนํ วสา ปน;
เนวาปชฺชติ กาเลปิ, โน วิกาเลปิ สพฺพทา.
กึ ปฏิคฺคหิตํ กาเล, โน วิกาเล ตุ กปฺปติ?
วิกาเล กิฺจ โน กาเล, คหิตํ ปน กปฺปติ?
กาเล เจว วิกาเล จ, กึ นาม วท กปฺปติ?
เนว กาเล จ กึ นาม, โน วิกาเล จ กปฺปติ?
อามิสํ ตุ ปุเรภตฺตํ, ปฏิคฺคหิตกํ ปน;
กาเลเยว ตุ ภิกฺขูนํ, โน วิกาเล ตุ กปฺปติ.
ปานกํ ตุ วิกาลสฺมึ, ปฏิคฺคหิตกํ ปน;
วิกาเลเยว กาเล จ, อปรชฺชุ น กปฺปติ.
สตฺตาหกาลิกฺเจว ¶ , จตุตฺถํ ยาวชีวิกํ;
กาเล เจว วิกาเล จ, กปฺปตีติ วินิทฺทิเส.
อตฺตโน อตฺตโน กาล-มตีตํ กาลิกตฺตยํ;
มํสํ อกปฺปิยฺเจว, ตถา อุคฺคหิตมฺปิ จ.
กุลทูสนกมฺมาทึ =๑๘, กตฺวา อุปฺปนฺนโภชนํ;
กาเล เจว วิกาเล จ, น จ กปฺปติ ภิกฺขุโน.
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, อาปชฺชติ น มชฺฌิเม;
มชฺฌิเม ปน เทสสฺมึ, น จ ปจฺจนฺติเมสุ หิ.
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, อาปชฺชติ จ มชฺฌิเม;
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, นาปชฺชติ น มชฺฌิเม.
สีมํ สมุทฺเท พนฺธนฺโต, ภิกฺขุ ปจฺจนฺติเมสุ หิ;
อาปชฺชติ ปนาปตฺตึ, น จาปชฺชติ มชฺฌิเม.
คเณน ปฺจวคฺเคน, กโรนฺโต อุปสมฺปทํ;
จมฺมตฺถรณํ ธุวนฺหานํ, สคุณงฺคุณุปาหนํ.
ธาเรนฺโต มชฺฌิเม วชฺชํ, ผุเส ปจฺจนฺติเมสุ โน;
อวเสสํ ปนาปตฺตึ, อาปชฺชตูภยตฺถปิ.
อสาธารณอาปตฺตึ, ภิกฺขุนีนํ วสา ปน;
ปจฺจนฺติเมสุ วา ภิกฺขุ, นาปชฺชติ น มชฺฌิเม.
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, กปฺปเต น จ มชฺฌิเม;
กปฺปเต, มชฺฌิเม เทเส, โน จ ปจฺจนฺติเมสุ หิ.
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, กปฺปเต, มชฺฌิเมปิ กึ?
ปจฺจนฺติเมสุ เจวาปิ, กึ น กปฺปติ มชฺฌิเม?
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, วุตฺตํ วตฺถุ จตุพฺพิธํ;
นิทฺทิเส กปฺปตี เจว, น จ กปฺปติ มชฺฌิเม.
‘‘อิทํ ¶ จตุพฺพิธํ วตฺถุ, เทสสฺมึ ปน มชฺฌิเม;
น กปฺปตี’’ติ วุตฺตฺหิ, ‘‘มชฺฌิเมเยว กปฺปติ’’.
ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ, เอวํ วุตฺตํ น กปฺปติ;
ปฺจโลณาทิกํ เสสํ, อุภยตฺถปิ กปฺปติ.
อกปฺปิยนฺติ ยํ นาม, ปฏิกฺขิตฺตํ มเหสินา;
อุภยตฺถปิ ตํ สพฺพํ, น จ กปฺปติ ภิกฺขุโน.
อนฺโต อาปชฺชตาปตฺตึ, อาปชฺชติ จ, โน พหิ;
พหิ อาปชฺชตาปตฺตึ, น จ อนฺโต กุทาจนํ.
อาปชฺชติ =๑๙ ปนนฺโต จ, พหิ เจวุภยตฺถปิ;
เนว อนฺโต จ อาปตฺตึ, อาปชฺชติ จ, โน พหิ.
อนุปขชฺชเสยฺยาทึ, อนฺโตเยว จ, โน พหิ;
สงฺฆิกํ ปน มฺจาทึ, อชฺโฌกาเส ตุ กิฺจิปิ.
นิกฺขิปิตฺวาน คจฺฉนฺโต, โน อนฺโต, พหิเยว จ;
เสสมาปชฺชตาปตฺตึ, อนฺโต เจว ตถา พหิ.
อสาธารณมาปตฺตึ, ภิกฺขุนีนํ วสา ปน;
เนวาปชฺชติ อนฺโตปิ, น พหิทฺธาปิ สพฺพถา.
คาเม อาปชฺชตาปตฺตึ, โน อรฺเ กถํ วท?
อาปชฺชติ อรฺสฺมึ, น จ คาเม กถํ วท?
อาปชฺชติ จ คาเมปิ, อรฺเปิ กถํ วท?
เนวาปชฺชติ คาเมปิ, โน อรฺเ กถํ วท?
อนฺตรฆรสํยุตฺตา, เสกฺขปฺตฺติโย ปน;
อาปชฺชติ หิ ตํ ภิกฺขุ, คามสฺมึ, โน อรฺเก.
อคณา อรุณํ นาม, อุฏฺาเปนฺตี จ ภิกฺขุนี;
อาปชฺชติ ปนาปตฺตึ, อรฺเ, โน จ คามเก.
มุสาวาทาทิมาปตฺตึ ¶ , อาปชฺชตูภยตฺถปิ;
อสาธารณมาปตฺตึ, อาปชฺชติ น กตฺถจิ.
อาปชฺชติ คิลาโนว, นาคิลาโน กุทาจนํ;
อคิลาโนว อาปตฺตึ, ผุเส, โน จ คิลานโก.
อคิลาโน คิลาโน จ, อาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ;
นาปชฺชนฺติ คิลาโน จ, อคิลาโน อุโภปิ จ.
เภสชฺเชน ปนฺเน, อตฺเถ สติ จ โย ปน;
วิฺาเปติ ตทฺํ โส, อาปชฺชติ อกลฺลโก.
น เภสชฺเชน อตฺเถปิ, เภสชฺชํ วิฺาเปติ เจ;
อาปชฺชตาคิลาโนว, อาปตฺตึ โลลมานโส.
มุสาวาทาทิกํ เสสํ, อาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ;
อสาธารณมาปตฺตึ, นาปชฺชนฺติ อุโภปิ จ.
จตุกฺกกถา.
ปฺจ =๒๐ อาปตฺติโย โหนฺติ, มุสาวาทสฺส การณา;
ปาราชิกํ ครุํถุลฺล-จฺจยํ ปาจิตฺติ ทุกฺกฏํ.
อานิสํสา ปนุทฺทิฏฺา, ปฺเจว กถินตฺถเร;
อนามนฺตาสมาทาน-จรณํ คณโภชนํ.
โย ตตฺถ จีวรุปฺปาโท, โส จ เนสํ ภวิสฺสติ;
จีวรํ ยาวทตฺถฺจ, คเหตุมฺปิ จ วฏฺฏติ.
เตลํ ปฺจวิธํ วุตฺตํ, นิปฺปปฺเจน สตฺถุนา;
วสา มธุกเอรณฺฑ-ติลสาสปสมฺภวํ.
อจฺฉมจฺฉวสา เจว, สุสุกา สูกรสฺส จ;
คทฺรภสฺส วสา เจติ, วสา ปฺจวิธา มตา.
มูลขนฺธคฺคพีชานิ ¶ , ผฬุพีชฺจ ปณฺฑิโต;
ปฺจมํ พีชพีชนฺติ, ปฺจ พีชานิ ทีปเย.
ผลํ สมณกปฺเปหิ, ปริภฺุเชยฺย ปฺจหิ;
อคฺคิสตฺถนขกฺกนฺตํ, อพีชุพฺพฏฺฏพีชกํ.
ปณฺณุณฺณติณโจฬานํ, วากสฺส จ วเสนิธ;
ภิสิโย ภาสิตา ปฺจ, มุนินา โมหนาสินา.
ปวารณาปิ ปฺเจว, โอทนาทีหิ ปฺจหิ;
ปฏิคฺคาหาปิ ปฺเจว, กายาทิคหเณน จ.
ปฺจานิสํสา วินยฺุกสฺมึ;
มเหสินา การุณิเกน วุตฺตา;
สุรกฺขิตํ โหติ สกฺจ สีลํ;
กุกฺกุจฺจมฺสฺส นิรากโรติ.
วิสารโท ภาสติ สงฺฆมชฺเฌ;
สุเขน นิคฺคณฺหติ เวริภิกฺขู;
ธมฺมสฺส เจว ิติยา ปวตฺโต;
ตสฺมาทรํ ตตฺถ กเรยฺย ธีโร.
ปฺจกกถา.
ฉวจฺเฉทนกา =๒๑ วุตฺตา, ฉฬภิฺเน ตาทินา;
มฺจปีมติกฺกนฺต-ปมาณฺจ นิสีทนํ.
ตถา กณฺฑุปฏิจฺฉาที, วสฺสสาฏิกจีวรํ;
จีวรํ สุคตสฺสาปิ, จีวเรน ปมาณกํ.
ฉหากาเรหิ อาปตฺตึ, อาปชฺชติ น อฺถา;
อลชฺชิตาย อฺาณ-กุกฺกุจฺเจหิ ตเถว จ.
วิปริตาย สฺาย, กปฺปิเยปิ อกปฺปิเย;
สติสมฺโมสโต เจว, อาปชฺชติ, น สํสโย.
ฉหิ ¶ องฺเคหิ ยุตฺเตน;
อุปสมฺปาทนา ปน;
กาตพฺพา, นิสฺสโย เจว;
ทาตพฺโพ, สามเณรโก.
ภิกฺขุนาปฏฺเปตพฺโพ, สตตํ ธมฺมจกฺขุนา;
อาปตฺตึ ปน ชานาติ, อนาปตฺตึ ครุํ ลหุํ.
ปาติโมกฺขานิ วิตฺถารา, อุภยานิ ปนสฺส หิ;
สฺวาคตานิ ภวนฺเตว, สุวิภตฺตานิ อตฺถโต.
อนุพฺยฺชนโส เจว, สุตฺตโส สุวินิจฺฉิตา;
ทสวสฺโสปิ วา โหติติเรกทสวสฺสิโก.
ฉกฺกกถา.
สตฺต สามีจิโย วุตฺตา, สตฺเตว สมถาปิ จ;
ปฺตฺตาปตฺติโย สตฺต, สตฺตโพชฺฌงฺคทสฺสินา.
สตฺตกกถา.
กุลานิ อิธ ทูเสติ, อากาเรหิ ปนฏฺหิ;
ปุปฺเผน จ ผเลนาปิ, จุณฺเณนปิ จ ทูสโก.
มตฺติกาทนฺตกฏฺเหิ, เวฬุยา เวชฺชิกายปิ;
ชงฺฆเปสนิเกนาปิ, อาชีวสฺเสว การณา.
อฏฺเวานติริตฺตาปิ ¶ , อติริตฺตาปิ อฏฺ จ;
อกปฺปิยกตํ เจวาคหิตุจฺจาริตมฺปิ จ.
กตํ อหตฺถปาเสปิ, น จ ภุตฺตาวินา กตํ;
ปวาริเตน ยฺเจว, กตํ ภุตฺตาวินาปิ จ.
อาสนา ¶ วุฏฺิเตนาปิ, อติริตฺตกตมฺปิ จ;
อวุตฺตมลเมตนฺติ, น คิลานาติริตฺตกํ.
อิเม อฏฺเว นิทฺทิฏฺา, เยฺยา อนติริตฺตกา;
อติริตฺตา ปเนเตสํ, ปฏิกฺเขเปน ทีปิตา.
สหปุพฺพปโยเคสุ, ทุกฺกฏํ าตตฺติสุ;
ทุรูปจิณฺเณ อามาเส, ทุกฺกฏํ ปฏิสาวเน.
อฏฺมํ ปน นิทฺทิฏฺํ, ตถา วินยทุกฺกฏํ;
อิติ อฏฺวิธํ โหติ, สพฺพเมว จ ทุกฺกฏํ.
เอหิภิกฺขูปสมฺปทา, สรณคมเนน จ;
ปฺหาพฺยากรโณวาทา, ครุธมฺมปฏิคฺคโห.
ตถา ตฺติจตุตฺเถน, กมฺเมเนวฏฺวาจิกา;
ทูเตน ภิกฺขุนีนนฺติ, อฏฺเว อุปสมฺปทา.
อสทฺธมฺมา ปนฏฺเว, นิทฺทิฏฺา สุทฺธทิฏฺินา;
อฏฺเวุโปสถงฺคานิ, เวทิตพฺพานิ วิฺุนา.
สกฺกาโร จ อสกฺกาโร;
ลาภาลาโภ ยสายโส;
ปาปิจฺฉา ปาปมิตฺตตฺตํ;
อสทฺธมฺมา ปนฏฺิเม.
ปาณํ น หเน, น จาทินฺนมาทิเย;
มุสา น ภาเส, น จ มชฺชโป สิยา;
อพฺรหฺมจริยา วิรเมยฺย เมถุนา;
รตฺตึ น ภฺุเชยฺย วิกาลโภชนํ.
มาลํ ¶ น ธาเร, น จ คนฺธมาจเร;
มฺเจ ฉมายํว สเยถ สนฺถเต;
เอตฺหิ ¶ อฏฺงฺคิกมาหุโปสถํ;
พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิตํ.
อฏฺเว ปน ปานานิ, นิทฺทิฏฺานิ มเหสินา;
ภิกฺขุ อฏฺงฺคสํยุตฺโต, ภิกฺขุโนวาทมรหติ.
อฏฺกกถา.
โภชนานิ ปณีตานิ, นว วุตฺตานิ สตฺถุนา;
ทุกฺกฏํ ปน นิทฺทิฏฺํ, นว มํสานิ ขาทโต.
ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทสา, นเวว ปริทีปิตา;
อุโปสถา นเวเวตฺถ, สงฺโฆ นวหิ ภิชฺชติ.
นวกกถา.
ทส อกฺโกสวตฺถูนิ, ทส สิกฺขาปทานิ จ;
อกปฺปิยานิ มํสานิ, ทส สุกฺกานิ เว ทส.
ชาติ นามฺจ โคตฺตฺจ, กมฺมํ สิปฺปฺจ โรคตา;
ลิงฺคาปตฺติ กิเลสา จ, อกฺโกเสน ทเสว หิ.
ทส อาทีนวา รฺโ, อนฺเตปุรปฺปเวสเน;
ทสากาเรหิ สงฺฆาทิ-เสโส ฉนฺโนติ ทีปิโต.
ทส กมฺมปถา ปฺุา, อปฺุาปิ ตถา ทส;
ทเสว ทานวตฺถูนิ, ทเสว รตนานิ จ.
อนฺนํ ปานฺจ วตฺถฺจ, มาลา คนฺธวิเลปนํ;
ยานฺจ เสยฺยาวสถํ, ปทีเปยฺยนฺติเม ทส.
อวนฺทิยา มุนินฺเทน, ทีปิตา ทส ปุคฺคลา;
ทเสว ปํสุกูลานิ, ทส จีวรธารณา.
โสสานิกํ ¶ ปาปณิกํ, ตถา อุนฺทูรขายิตํ;
โคขายิตคฺคินา ทฑฺฒํ, อชิกูปจิกขายิตํ.
ถูปจีวริกฺเจว, ตเถว อภิเสกิยํ;
คตปจฺฉาคตฺเจติ, ทสธา ปํสุกูลิกํ.
สพฺพนีลาทโย ¶ วุตฺตา, ทส จีวรธารณา;
จีวรานิ นเวเวตฺถ, สทฺธึ สํกจฺจิกาย จ.
ทสกกถา.
เอกาทส ปนาภพฺพา, ปุคฺคลา ปณฺฑกาทโย;
โหนฺเตวานุปสมฺปนฺนา, อุปสมฺปาทิตาปิ จ.
ปตฺตา อกปฺปิยา วุตฺตา, เอกาทส ภวนฺติ หิ;
ทารุเชน จ ปตฺเตน, ทเสว รตนุพฺภวา.
เอกาทส ตถา โหนฺติ, ปาทุกาปิ อกปฺปิยา;
เอกาทเสว สีมาโย, อสีมาติ ปกาสิตา.
อติขุทฺทาติมหนฺตา, ขณฺฑจฺฉายานิมิตฺตกา;
อนิมิตฺตา, พหิฏฺเน, สมฺมตา, นทิยํ ตถา.
ชาตสฺสเร, สมุทฺเท วา, สมฺภินฺนชฺโฌตฺถฏาปิ จ;
สีมายปิ อสีมาโย, เอกาทส อิมา สิยุํ.
เอกาทเสว ปถวี, กปฺปิยา จ อกปฺปิยา;
คณฺิกา กปฺปิยา วุตฺตา, เอกาทส จ วีธกา.
เอกาทสวิธํ วุตฺตํ, อธิฏฺาตพฺพจีวรํ;
ติจีวรํ ตถา กณฺฑุ-ปฏิจฺฉาที, นิสีทนํ.
ปจฺจตฺถรณํ, วสฺสิก-สาฏิกา, มุขปฺุฉนํ;
ทกสาฏิ, ปริกฺขาร-โจฬํ, สํกจฺจิกาปิ จ.
ยาวตติยกา ¶ สพฺเพ, เอกาทส ปกาสิตา;
อริฏฺโ, จณฺฑกาฬี จ, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา.
อฏฺ สงฺฆาทิเสเสสุ, อุภินฺนํ ตุ วสา ปน;
เอกาทส อิเม ยาว-ตติยาติ ปกาสิตา.
นิสฺสยสฺส ทเสกาว, ปฏิปฺปสฺสทฺธิโย ปน;
ฉธาจริยโต วุตฺตา, อุปชฺฌายา ตุ ปฺจธา.
เอกาทสกกถา.
เตรเสว ¶ ธุตงฺคานิ, ปรมานิ จ จุทฺทส;
โสฬเสว ตุ ‘‘ชาน’’นฺติ, ปฺตฺตานิ มเหสินา.
สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยํ ตุ โย;
อนุตฺตรํ สกลมปีธ ชานติ;
มหตฺตเร วินยนเย อนุตฺตเร;
นิรุตฺตโร ภวติ หิ โส, น สํสโย.
เอกุตฺตรนโย สมตฺโต.
เสทโมจนกถา
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, ภิกฺขูนํ สุณตํ ปุน;
เสทโมจนคาถาโย, ปฏุภาวกรา วรา.
อุพฺภกฺขกํ วิวชฺเชตฺวา, อโธนาภึ วิวชฺชิย;
ปฏิจฺจ เมถุนํ ธมฺมํ, กถํ ปาราชิโก สิยา?
กพนฺธสตฺตกายสฺส, อุเร โหติ มุขํ สเจ;
มุเขน เมถุนํ ธมฺมํ, กตฺวา ปาราชิโก ภเว.
สฺุเ นิสฺสตฺตเก ทีเป, เอโก ภิกฺขุ สเจ วเส;
เมถุนปจฺจยา ตสฺส, กถํ ปาราชิโก สิยา?
ลมฺพี ¶ วา มุทุปิฏฺี วา, วจฺจมคฺเค มุเขปิ วา;
องฺคชาตํ ปเวเสนฺโต, สเก ปาราชิโก ภเว.
สยํ นาทิยเต กิฺจิ, ปรฺจ น สมาทเป;
สํวิธานฺจ เนวตฺถิ, กถํ ปาราชิโก สิยา?
สุงฺกฆาเต อติกฺกนฺเต, นาทิยนฺโต ปรสฺส ตุ;
อาณตฺติฺจ วินาเยว, โหติ ปาราชิโก ยติ.
หรนฺโต ครุกํ ภณฺฑํ, เถยฺยจิตฺเตน ปุคฺคโล;
ปรสฺส ตุ ปริกฺขารํ, น จ ปาราชิโก กถํ?
ติรจฺฉานคตานํ ¶ ตุ, ปุคฺคโล ครุภณฺฑกํ;
คณฺหนฺโต เถยฺยจิตฺเตน, น จ ปาราชิโก สิยา.
อตฺตโน สนฺตกํ ทตฺวา, ภิกฺขุ ปาราชิโก กถํ?
‘‘มรตู’’ติ อสปฺปาย-โภชนํ เทติ เจ จุโต.
ปิตริ ปิตุสฺี จ, มาตุสฺี จ มาตริ;
หนฺตฺวานนฺตริยํ กมฺมํ, น ผุเสยฺย กถํ นโร?
ติรจฺฉานคตา มาตา, ติรจฺฉานคโต ปิตา;
ตสฺมานนฺตริยํ นตฺถิ, มาริเตสุ อุโภสุปิ.
อนาทิยนฺโต ครุกํ, ปรฺจ น สมาทเป;
คจฺฉํ ิโต นิสินฺโน วา, กถํ ปาราชิโก ภณ?
มนุสฺสุตฺตริเก ธมฺเม, กตฺวาน กติกํ ตโต;
สมฺภาวนาธิปฺปาโย โส, อติกฺกมติ เจ จุโต.
สงฺฆาทิเสสา จตฺตาโร, ภเวยฺยุํ เอกวตฺถุกา;
กถํ? กเถหิ เม ปุฏฺโ, วินเย เจ วิสารโท.
สฺจริตฺตฺจ ทุฏฺุลฺลํ, สํสคฺคํ อตฺตกามตํ;
อิตฺถิยา ปฏิปชฺชนฺโต, ผุเสยฺย จตุโร อิเม.
สงฺฆาทิเสสมาปนฺโน, ฉาเทตฺวา สุจิรํ ปน;
อจริตฺวา ยถาวุตฺตํ, วตฺตํ โส วุฏฺิโต กถํ?
สุกฺกวิสฺสฏฺิมาปนฺโน ¶ , ภิกฺขุภาเว ิโต ปน;
ปริวตฺเต ตุ ลิงฺคสฺมึ, นตฺถิ สงฺฆาทิเสสตา.
กุทฺโธ อาราธโก โหติ;
กุทฺโธ โหติ จ นินฺทิโต;
อถ โก นาม โส ธมฺโม;
เยน กุทฺโธ ปสํสิโต?
วณฺณสฺมึ ภฺมาเน โย, ติตฺถิยานํ ตุ กุชฺฌติ;
อาราธโก, สมฺพุทฺธสฺส, ยทิ กุชฺฌติ นินฺทิโต.
อตฺถงฺคเต ตุ สูริเย, โภชนํ ภิกฺขุ ภฺุชติ;
น ขิตฺตจิตฺโตนุมฺมตฺโต, นิราปตฺติ กถํ ภเว?
โย ¶ จ โรมนฺถยิตฺวาน, รตฺตึ ฆสติ โภชนํ;
นตฺถิ ตสฺส ปนาปตฺติ, วิกาลโภชเนน หิ.
อตฺถงฺคเต จ สูริเย, คเหตฺวา ภิกฺขุ โภชนํ;
สเจ ภฺุเชยฺย อาปตฺติ, อนาปตฺติ กถํ ภเว?
วิกาลุตฺตรกุรุํ คนฺตฺวา, ตตฺถ ลทฺธาน โภชนํ;
อาคนฺตฺวา อิธ กาเลน, นตฺถิ อาปตฺติ ภฺุชโต.
คาเม วา ยทิ วารฺเ, ยํ ปเรสํ มมายิตํ;
น หรนฺโตว ตํ เถยฺยา, กถํ ปาราชิโก สิยา?
เถยฺยสํวาสโก นาม, ลิงฺคสํวาสเถนโก;
ปรภณฺฑํ อคณฺหนฺโต, โหติ เอส ปราชิโต.
นารี รูปวตี พาลา, ภิกฺขุ รตฺเตน เจตสา;
เมถุนํ ตาย กตฺวาปิ, โส น ปาราชิโก กถํ?
ภิกฺขุ รูปวตึ นารึ, สุปินนฺเตน ปสฺสติ;
ตาย เมถุนสํโยเค, กเตปิ น วินสฺสติ.
เอกิสฺสา ¶ ทฺเว สิยุํ ปุตฺตา, ชาตา อิธ ปนิตฺถิยา;
ทฺวินฺนํ มาตา ปิตา สาว, กถํ โหติ ภณาหิ เม?
อุภโตพฺยฺชนา อิตฺถี, คพฺภํ คณฺหาติ อตฺตนา;
คณฺหาเปติ ปรํ คพฺภํ, ตสฺมา มาตา ปิตา จ สา.
ปุริเสน สหาคาเร, รโห วสติ ภิกฺขุนี;
ปรามสติ ตสฺสงฺคํ, อนาปตฺติ กถํ สิยา?
สหาคาริกเสยฺยฺจ, สพฺพฺจ ปฏิชคฺคนํ;
ทารกสฺส จ มาตา หิ, กาตุํ ลภติ ภิกฺขุนี.
โก จ ภิกฺขูหิ สิกฺขาสุ, อสาธารณตํ คโต;
น ปาริวาสิโก พฺรูหิ, น อุกฺขิตฺตาทิโกปิ จ?
คเหตุํ ขุรภณฺฑํ ตุ, สเจ นฺหาปิตปุพฺพโก;
น โส ลภติ อฺเสํ, กปฺปตีติ จ นิทฺทิเส.
กเถติ กุสลํ ธมฺมํ, ปรมํ อตฺถสํหิตํ;
กตโม ปุคฺคโล พฺรูหิ, น มโต น จ ชีวติ?
กเถติ ¶ กุสลํ ธมฺมํ, ปรมํ อตฺถสํหิตํ;
โหติ นิมฺมิตพุทฺโธ โส, น มโต น จ ชีวติ.
สํยาจิกํ กโรนฺตสฺส, กุฏึ เทสิตวตฺถุกํ;
ปมาณิกมนารมฺภํ, อาปตฺติ สปริกฺกมํ.
นโร กโรติ เจ กุฏึ, ส สพฺพมตฺติกามยํ;
น มุจฺจเตว วชฺชโต, ชิเนน วุตฺตโต ตโต.
สํยาจิกาย ภิกฺขุสฺส, อนาปตฺติ กถํ สิยา;
สพฺพลกฺขณหีนํ ตุ, กโรนฺตสฺส กุฏึ ปน?
สํยาจิกํ กโรนฺตสฺส, ติณจฺฉทนกํ กุฏึ;
ภิกฺขุโน ชินจนฺเทน, อนาปตฺติ ปกาสิตา.
น ¶ กายิกํ กฺจิ ปโยคมาจเร;
น กิฺจิ วาจาย ปรํ ภเณยฺย;
ผุเส ครุํ อนฺติมวตฺถุเหตุกํ;
วิสารโท เจ วินเย ภณาหิ ตฺวํ?
ปรสฺสา ปน ยา วชฺชํ, ปฏิจฺฉาเทติ ภิกฺขุนี;
อยํ ปาราชิกาปตฺตึ, ตนฺนิมิตฺตํ ครุํ ผุเส.
น กายิกํ กิฺจิปิ ปาปมาจเร;
น กิฺจิ วาจาย จเรยฺย ปาปกํ;
สุนาสิโตเยว จ นาสิโต สิยา;
กถํ ตุวํ พฺรูหิ มยาสิ ปุจฺฉิโต?
อภพฺพา ปน เย วุตฺตา, ปุคฺคลา ปณฺฑกาทโย;
เอกาทส มุนินฺเทน, นาสิตา เต สุนาสิตา.
อนุคฺคิรํ คิรํ กิฺจิ, สุภํ วา ยทิ วาสุภํ;
ผุเส วาจสิกํ วชฺชํ, กถํ เม ปุจฺฉิโต ภณ?
สนฺติเมว ปนาปตฺตึ, ภิกฺขุ นาวิกเรยฺย โย;
สมฺปชานมุสาวาเท, ทุกฺกฏํ ตสฺส วณฺณิตํ.
เอกโตอุปสมฺปนฺนา, อุโภ ตาสํ ตุ หตฺถโต;
จีวรํ คณฺหโต โหนฺติ, นานาอาปตฺติโย กถํ?
เอกโตอุปสมฺปนฺนา ¶ , ภิกฺขูนํ ตุ วเสน ยา;
จีวรํ หตฺถโต ตสฺสา, ปาจิตฺติ ปฏิคณฺหโต.
เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ภิกฺขุนีนํ วเสน ยา;
จีวรํ หตฺถโต ตสฺสา, ทุกฺกฏํ ปฏิคณฺหโต.
สํวิธาย จ จตฺตาโร, ครุํ เถนึสุ ภณฺฑกํ;
เถโร ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ปตฺโต, เสสา ปราชยํ.
กถํ ¶ ? ฉมาสกํ ภณฺฑํ, ตตฺถ สาหตฺถิกา ตโย;
หฏา เถเรน มาสา ตุ, ตโย อาณตฺติยาปิ จ.
ตีหิ สาหตฺถิโกเกโก;
ปฺจ อาณตฺติยา หฏา;
ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ เถโร;
ปตฺโต, เสสา ปราชยํ.
พหิทฺธา เคหโต ภิกฺขุ, อิตฺถี คพฺภนฺตรํ คตา;
ฉิทฺทํ เคหสฺส โน อตฺถิ, เมถุนปจฺจยา จุโต.
อนฺโตทุสฺสกุฏิฏฺเน, มาตุคาเมน เมถุนํ;
สนฺถตาทิวเสเนว, กตฺวา โหติ ปราชิโต.
สปฺปิอาทึ ตุ เภสชฺชํ, คเหตฺวา สามเมว ตํ;
อวีติวตฺเต สตฺตาเห, กถํ อาปตฺติ เสวโต?
ปริวตฺติตลิงฺคสฺส, ภิกฺขุโน อิตราย วา;
อวีติวตฺเต สตฺตาเห, โหติ อาปตฺติ เสวโต.
นิสฺสคฺคิเยน ปาจิตฺติ, สุทฺธปาจิตฺติยมฺปิ จ;
เอกโตว กถํ ภิกฺขุ, อาปชฺเชยฺย ภณาหิ เม?
สงฺเฆ ปริณตํ ลาภํ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
เอกโต ปริณาเมนฺโต, ปโยเคน ทฺวยํ ผุเส.
ภิกฺขู สมาคมฺม สมคฺคสฺา;
สพฺเพ กเรยฺยุํ ปน สงฺฆกมฺมํ;
ภิกฺขุฏฺิโต ทฺวาทสโยชนสฺมึ;
กถํ กตํ กุปฺปติ วคฺคเหตุ?
อตฺถิ ¶ สเจ ปน ภิกฺขุ นิสินฺโน;
ทฺวาทสโยชนิเก นคเร ตุ;
ตตฺถ กตํ ปน กมฺมมกมฺมํ;
นตฺถิ วิหารคตา ยทิ สีมา.
สงฺฆาฏิ ¶ ปารุตา กาเย, นิวตฺโถนฺตรวาสโก;
นิสฺสคฺคิยานิ สพฺพานิ, กถํ โหนฺติ กเถหิ เม?
กณฺณํ คเหตฺวา ตตฺเถว, กทฺทมํ ยทิ โธวติ;
ภิกฺขุนี กายงฺคาเนว, ตานิ นิสฺสคฺคิยานิ หิ.
ปุริสํ อปิตรํ หนฺตฺวา, อิตฺถึ หนฺตฺวา อมาตรํ;
อานนฺตริยกํ กมฺมํ, อาปชฺชติ กถํ นโร?
ปริวตฺเต ตุ ลิงฺคสฺมึ, ปิตรํ อิตฺถิตํ คตํ;
มาตรํ ปุริสตฺตํ ตุ, คตํ หนฺตฺวา ครุํ ผุเส.
มาตรํ ปน มาเรตฺวา, มาเรตฺวา ปิตรมฺปิ จ;
อานนฺตริยกํ กมฺมํ, นาปชฺเชยฺย กถํ นโร?
ติรจฺฉานคตา มาตา, ติรจฺฉานคโต ปิตา;
มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา, นานนฺตริยกํ ผุเส.
โจเทตฺวา สมฺมุขีภูตํ, สงฺโฆ กมฺมํ กเรยฺย เจ;
กถํ กมฺมํ อกมฺมํ ตํ, สงฺโฆ สาปตฺติโก สิยา?
วุตฺตํ ตุ ปณฺฑกาทีนํ, สนฺธาย อุปสมฺปทํ;
อนาปตฺติสฺส กมฺมํ ตุ, สนฺธายาติ กุรุนฺทิยํ.
กปฺปพินฺทุกตํ รตฺตํ, จีวรํ ตุ อธิฏฺิตํ;
กถมสฺส สิยาปตฺติ, เสวมานสฺส ทุกฺกฏํ?
สกํ อนิสฺสชิตฺวาน, โย นิสฺสคฺคิยจีวรํ;
ปริภฺุชติ ตสฺสาย-มาปตฺติ ปริทีปิตา.
ปฺจ ปาจิตฺติยาเนว, นานาวตฺถุกตานิ หิ;
อปุพฺพํ อจริมํ เอก-กฺขเณ อาปชฺชเต กถํ?
เภสชฺชานิ หิ ปฺเจว, คเหตฺวา ภาชเน วิสุํ;
ปิเตสุ จ สตฺตาหา-ติกฺกเม โหนฺติ ปฺจปิ.
น ¶ ¶ รตฺตจิตฺโต น จ เถยฺยจิตฺโต;
น จาปิ จิตฺตํ มรณาย ตสฺส;
เทนฺตสฺส ปาราชิกมาห สตฺถา;
ถุลฺลจฺจยํ ตํ ปฏิคณฺหโตปิ.
สลากํ สงฺฆเภทาย, ปเทนฺตสฺส ปราชโย;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺส, สลากํ ปฏิคณฺหโต.
เอกตฺถ นิกฺขิปิตฺวาน, จีวรํ อทฺธโยชเน;
อรุณํ อุฏฺาเปนฺตสฺส, อนาปตฺติ กถํ สิยา?
สุปฺปติฏฺิตนิคฺโรธ-สทิเส รุกฺขมูลเก;
อนาปตฺติ หิ โส รุกฺโข, โหติ เอกกุลสฺส เจ.
กถํ อาปตฺติโย นานา-;
วตฺถุกาโย หิ กายิกา;
อปุพฺพํ อจริมํ เอก-;
กฺขเณ สมฺพหุลา ผุเส?
นานิตฺถีนํ ตุ เกเส วา, ตาสํ องฺคุลิโยปิ วา;
เอกโต คหเณ ตสฺส, โหนฺติ สมฺพหุลา ปน.
กถํ วาจสิกา นานา-วตฺถุกาโย น กายิกา;
อปุพฺพํ อจริมํ เอก-กฺขเณ อาปตฺติโย ผุเส?
ทุฏฺุลฺลํ โย วทติ จ วาจํ;
‘‘สพฺพา ตุมฺเห สิขรณิโย’’ติ;
วุตฺตา โทสา วินยนสตฺเถ;
ตสฺสิตฺถีนํ คณนวเสน.
อิตฺถิยา ปุริเสนาปิ, ปณฺฑเกน นิมิตฺตเก;
เมถุนํ น จ เสวนฺโต, เมถุนปฺปจฺจยา จุโต?
เมถุเน ปุพฺพภาคํ ตุ, กายสํสคฺคตํ คตา;
เมถุนปฺปจฺจยา เฉชฺชํ, อาปนฺนา อฏฺวตฺถุกํ.
มาตรํ ¶ จีวรํ ยาเจ, สงฺเฆ ปริณตํ น จ;
เกนสฺส โหติ อาปตฺติ, อนาปตฺติ จ าตเก?
วสฺสสาฏิกลาภตฺถํ ¶ , สมเย ปิฏฺิสฺิเต;
สิยาปตฺติ สตุปฺปาทํ, กโรโต มาตรมฺปิ จ.
สงฺฆาทิเสสมาปตฺตึ, ปาจิตฺตึ ทุกฺกฏํ กถํ;
ปาฏิเทสนิยํ ถุลฺล-จฺจยํ เอกกฺขเณ ผุเส?
อวสฺสุตาวสฺสุตหตฺถโต หิ;
ปิณฺฑํ คเหตฺวา ลสุณํ ปณีตํ;
มนุสฺสมํสฺจ อกปฺปมฺํ;
สพฺเพกโต ขาทติ, โหนฺติ ตสฺสา.
เอโก อุปชฺฌายกปุคฺคเลโก;
อาจริยโก ทฺเวปิ จ ปุณฺณวสฺสา;
เอกาว เตสํ ปน กมฺมวาจา;
เอกสฺส กมฺมํ ตุ น รูหเต กึ?
เกสคฺคมตฺตมฺปิ มหิทฺธิเกสุ;
อากาสโค โหติ สเจ ปเนโก;
กตมฺปิ ตํ รูหติ เนว กมฺมํ;
อากาสคสฺเสว, น ภูมิคสฺส.
สงฺเฆนปิ หิ อากาเส, ิเตน ปน อิทฺธิยา;
ภูมิคสฺส น กาตพฺพํ, กโรติ ยทิ กุปฺปติ.
น จ กปฺปกตํ วตฺถํ, น จ รตฺตํ อกปฺปิยํ;
นิวตฺถสฺส ปนาปตฺติ, อนาปตฺติ กถํ สิยา?
อจฺฉินฺนจีวรสฺเสตฺถ, ภิกฺขุสฺส ปน กิฺจิปิ;
น จสฺสากปฺปิยํ นาม, จีวรํ ปน วิชฺชติ.
น ¶ กุโตปิ จ คณฺหติ กิฺจิ หเว;
น ตุ เทติ จ กิฺจิปิ โภชนโต;
ครุกํ ปน วชฺชมุเปติ กถํ;
วท เม วินเย กุสโลสิ ยทิ?
อาทาย ยํ กิฺจิ อวสฺสุตมฺหา;
อุยฺโยชิตา ภฺุชติ โภชนฺเจ;
อุยฺโยชิตา ¶ ยา ปน ยาย ตสฺสา;
สงฺฆาทิเสสํ กถยนฺติ ธีรา.
กสฺสจิ กิฺจิ น เทติ สหตฺถา;
เนว จ คณฺหติ กิฺจิ กุโตจิ;
วชฺชมุเปติ ลหุํ, น ครุํ ตุ;
พฺรูหิ กถํ ยทิ พุชฺฌสิ สาธุ?
ทนฺตโปโนทกานํ ตุ, คหเณ ปน ภิกฺขุนี;
อุยฺโยเชนฺตี ลหุํ วชฺชํ, อาปชฺชติ นิเสวิเต.
อาปชฺชติ ปนาปตฺตึ, ครุกํ สาวเสสกํ;
ฉาเทติ, น ผุเส วชฺชํ, กถํ ชานาสิ เม วท?
สงฺฆาทิเสสมาปตฺตึ, อาปชฺชิตฺวา อนาทโร;
ฉาเทนฺโตปิ ตมาปตฺตึ, นาฺํ อุกฺขิตฺตโก ผุเส.
สปฺปาณปฺปาณชํ เนว, ชงฺคมํ น วิหงฺคมํ;
ทฺวิชํ กนฺตมกนฺตฺจ, สเจ ชานาสิ เม วท?
สปฺปาณปฺปาณโช วุตฺโต;
จิตฺตโช อุตุโชปิ จ;
ทฺวีเหว ปน ชาตตฺตา;
มโต สทฺโท ทฺวิโชติ หิ.
วินเย ¶ อนยูปรเม ปรเม;
สุชนสฺส สุขานยเน นยเน;
ปฏุ โหติ ปธานรโต น รโต;
อิธ โย ปน สารมเต รมเต.
เสทโมจนคาถาโย สมตฺตา.
สาธารณาสาธารณกถา
สพฺพสิกฺขาปทานาหํ ¶ , นิทานํ คณนมฺปิ จ;
ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนฺจ, ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ จ.
อสาธารณปฺตฺตํ, ตถา สาธารณมฺปิ จ;
ปวกฺขามิ สมาเสน, ตํ สุณาถ สมาหิตา.
นิทานํ นาม เวสาลี, ตถา ราชคหํ ปุรํ;
สาวตฺถาฬวิ โกสมฺพี, สกฺกภคฺคา ปกาสิตา.
กติ เวสาลิยา วุตฺตา, กติ ราชคเห กตา?
กติ สาวตฺถิปฺตฺตา, กติ อาฬวิยํ กตา?
กติ โกสมฺพิปฺตฺตา, กติ สกฺเกสุ ภาสิตา?
กติ ภคฺเคสุ ปฺตฺตา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต?
ทส เวสาลิยา วุตฺตา, เอกวีส คิริพฺพเช;
ฉอูนานิ สตาเนว, ตีณิ สาวตฺถิยํ กตา.
ฉ ปนาฬวิยํ วุตฺตา, อฏฺ โกสมฺพิยํ กตา;
อฏฺ สกฺเกสุ ปฺตฺตา, ตโย ภคฺเคสุ ทีปิตา.
เมถุนํ วิคฺคโห เจว, จตุตฺถนฺติมวตฺถุกํ;
อติเรกจีวรํ สุทฺธ-กาฬเกฬกโลมกํ.
ภูตํ ¶ ปรมฺปรฺเจว, มุขทฺวารมเจลโก;
ภิกฺขุนีสุ จ อกฺโกโส, ทส เวสาลิยํ กตา.
ทุติยนฺติมวตฺถฺุจ, ทฺเว อนุทฺธํสนานิ จ;
สงฺฆเภทา ทุเว เจว, จีวรสฺส ปฏิคฺคโห.
รูปิยํ สุตฺตวิฺตฺติ, ตถา อุชฺฌาปนมฺปิ จ;
ปริปาจิตปิณฺโฑ จ, ตเถว คณโภชนํ.
วิกาลโภชนฺเจว, จาริตฺตํ นฺหานเมว จ;
อูนวีสติวสฺสฺจ, ทตฺวา สงฺเฆน จีวรํ.
โวสาสนฺตี จ นจฺจํ วา, คีตํ วา จาริกทฺวยํ;
ฉนฺททาเนนิเม ราช-คหสฺมึ เอกวีสติ.
กุฏิ ¶ โกสิยเสยฺยฺจ, ปถวีภูตคามกํ;
สปฺปาณกฺจ สิฺจนฺติ, เอเต ฉาฬวิยํ กตา.
มหลฺลกวิหาโร จ, โทวจสฺสํ ตเถว จ;
อฺเนฺํ ตถา ทฺวาร-โกสา มชฺฌฺจ ปฺจมํ.
อนาทริยํ สหธมฺโม, ปโยปานฺจ เสขิเย;
โกสมฺพิยํ ตุ ปฺตฺตา, อฏฺิเม สุทฺธทิฏฺินา.
โธวเนฬกโลมานิ, ปตฺโต จ ทุติโย ปน;
โอวาโทปิ จ เภสชฺชํ, สูจิ อารฺเกสุ จ.
อุทกสุทฺธิกฺเจว, โอวาทาคมนมฺปิ จ;
ปุเร กปิลวตฺถุสฺมึ, ปฺตฺตา ปน อฏฺิเม.
โชตึ สมาทหิตฺวาน, สามิเสน สสิตฺถกํ;
อิเม ภคฺเคสุ ปฺตฺตา, ตโย อาทิจฺจพนฺธุนา.
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, ครุกา โสฬสา, ทุเว;
อนิยตา, จตุตฺตึส, โหนฺติ นิสฺสคฺคิยานิ หิ.
ฉปฺปณฺณาสสตฺเจว ¶ , ขุทฺทกานิ ภวนฺติ หิ;
ทเสว ปน คารยฺหา, ทฺเวสตฺตติ จ เสขิยา.
ฉอูนานิ จ ตีเณว, สตานิ สมเจตสา;
อิเม วุตฺตาวเสสา หิ, สพฺเพ สาวตฺถิยํ กตา.
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, สตฺต สงฺฆาทิเสสกา;
นิสฺสคฺคิยานิ อฏฺเว, ทฺวตฺตึเสว จ ขุทฺทกา.
ทฺเว คารยฺหา, ตโย เสขา, ฉปฺปฺาเสว สพฺพโส;
ภวนฺติ ฉสุ ปฺตฺตา, นคเรสุ จ ปิณฺฑิตา.
สพฺพาเนว ปเนตานิ, นคเรสุ จ สตฺตสุ;
อฑฺฒุฑฺฒานิ สตาเนว, ปฺตฺตานิ ภวนฺติ หิ.
สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูนํ, วีสฺจ ทฺเว สตานิ จ;
ภิกฺขุนีนํ ตุ จตฺตาริ, ตถา ตีณิ สตานิ จ.
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, ครุกา ปน เตรส;
อนิยตา ทุเว วุตฺตา, ตึส นิสฺสคฺคิยานิ จ.
ขุทฺทกา ¶ นวุติ ทฺเว จ, จตฺตาโร ปาฏิเทสนา;
นิปฺปปฺเจน นิทฺทิฏฺา, ปฺจสตฺตติ เสขิยา.
ทฺเว สตานิ จ วีสฺจ, วสา ภิกฺขูนเมว จ;
สิกฺขาปทานิ อุทฺเทสมาคจฺฉนฺติ อุโปสเถ.
ปาราชิกานิ อฏฺเว, ครุกา ทส สตฺต จ;
นิสฺสคฺคิยานิ ตึเสว, ฉสฏฺิ จ สตมฺปิ จ.
ขุทฺทกานฏฺ คารยฺหา, ปฺจสตฺตติ เสขิยา;
สพฺพานิ ปน จตฺตาริ, ตถา ตีณิ สตานิ จ.
ภวนฺติ ปน เอตานิ, ภิกฺขุนีนํ วสา ปน;
สิกฺขาปทานิ อุทฺเทสมาคจฺฉนฺติ อุโปสเถ.
ฉจตฺตาลีส โหนฺเตว, ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ ตุ;
อสาธารณภาวํ ตุ, คมิตานิ มเหสินา.
ฉ ¶ จ สงฺฆาทิเสสา จ, ตถา อนิยตา ทุเว;
ทฺวาทเสว จ นิสฺสคฺคา, ทฺวาวีสติ จ ขุทฺทกา.
จตฺตาโรปิ จ คารยฺหา, ฉจตฺตาลีส โหนฺติเม;
ภิกฺขูนํเยว ปฺตฺตา, โคตเมน ยสสฺสินา.
วิสฏฺิ กายสํสคฺโค, ทุฏฺุลฺลํ อตฺตกามตา;
กุฏิ เจว วิหาโร จ, ฉเฬเต ครุกา สิยุํ.
นิสฺสคฺคิยาทิวคฺคสฺมึ, โธวนฺจ ปฏิคฺคโห;
เอฬกโลมวคฺเคปิ, อาทิโต ปน สตฺต จ.
ตติเยปิ จ วคฺคสฺมึ, ปตฺโต จ ปโม ตถา;
วสฺสสาฏิกมารฺ-มิติ ทฺวาทส ทีปิตา.
ปาจิตฺติยานิ วุตฺตานิ, สพฺพานิ คณนาวสา;
ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนฺจ, อฏฺาสีติสตํ, ตโต.
สพฺโพ ภิกฺขุนิวคฺโคปิ, สปรมฺปรโภชโน;
ตถา อนติริตฺโต จ, อภิหฏฺุํ ปวารณา.
ปณีตโภชนวิฺตฺติ, ตเถวาเจลโกปิ จ;
นิมนฺติโต สภตฺโต จ, ทุฏฺุลฺลจฺฉาทนมฺปิ จ.
อูนวีสติวสฺสํ ¶ ตุ, มาตุคาเมน สทฺธิปิ;
อนฺเตปุรปฺปเวโส จ, วสฺสสาฏิ นิสีทนํ.
ขุทฺทกานิ ปเนตานิ, ทฺวาวีสติ ภวนฺติ หิ;
จตฺตาโร ปน คารยฺหา, ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺขเก.
เอกโต ปน ปฺตฺตา, ฉจตฺตาลีส โหนฺติเม;
ภิกฺขุนีหิ ตุ ภิกฺขูนํ, อสาธารณตํ คตา.
ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนฺจ, สตํ ตึส ภวนฺติ หิ;
อสาธารณภาวํ ตุ, คมิตานิ มเหสินา.
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, ทส สงฺฆาทิเสสกา;
ทฺวาทเสว จ นิสฺสคฺคา, ขุทฺทกา นวุติจฺฉ จ.
อฏฺเว ¶ ปน คารยฺหา, สตํ ตึส ภวนฺติเม;
ภิกฺขุนีนฺจ ภิกฺขูหิ, อสาธารณตํ คตา.
ภิกฺขุนีนํ ตุ สงฺฆาทิ-เสเสหิ ฉ ปนาทิโต;
ยาวตติยกา เจว, จตฺตาโรติ อิเม ทส.
อกาลจีวรฺเจว, ตถา อจฺฉินฺนจีวรํ;
สตฺตฺทตฺถิกาทีนิ, ปตฺโต เจว ครุํ ลหุํ.
ทฺวาทเสว ปเนตานิ, ภิกฺขุนีนํ วเสนิธ;
นิสฺสคฺคิยานิ สตฺถารา, ปฺตฺตานิ ปเนกโต.
อสาธารณปฺตฺตา, ขุทฺทกา นวุติจฺฉ จ;
คารยฺหา จ ปนฏฺาติ, สพฺเพว คณนาวสา.
ภิกฺขุนีนํ ตุ ภิกฺขูหิ, อสาธารณตํ คตา;
เอกโตเยว ปฺตฺตา, สตํ ตึส ภวนฺติ หิ.
อสาธารณุภินฺนมฺปิ, สตํ สตฺตติ จจฺฉ จ;
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, ครุกา จ ทสจฺฉ จ.
อนิยตา ทุเว เจว, นิสฺสคฺคา จตุวีสติ;
สตํ อฏฺารเสเวตฺถ, ขุทฺทกา ปริทีปิตา.
ทฺวาทเสว จ คารยฺหา, สตํ สตฺตติ จจฺฉ จ;
อสาธารณุภินฺนมฺปิ, อิเมติ ปริทีปิตา.
สาธารณา ¶ อุภินฺนมฺปิ, ปฺตฺตา ปน สตฺถุนา;
สตํ สตฺตติ จตฺตาริ, ภวนฺตีติ ปกาสิตา.
ปาราชิกานิ จตฺตาริ, สตฺต สงฺฆาทิเสสกา;
อฏฺารส จ นิสฺสคฺคา, สมสตฺตติ ขุทฺทกา.
ปฺจสตฺตติ ปฺตฺตา, เสขิยาปิ จ สพฺพโส;
สตํ สตฺตติ จตฺตาริ, อุภินฺนํ สมสิกฺขตา.
สาธารณาสาธารณกถา.
ลกฺขณกถา
อิโต ¶ ปรํ ปวกฺขามิ, ลกฺขณํ ปน สพฺพคํ;
สวเน สาทรํ กตฺวา, วทโต เม นิโพธถ.
นิทานํ ปุคฺคโล วตฺถุ, ปฺตฺติวิธิเมว จ;
วิปตฺตาปตฺตนาปตฺติ, อาณตฺตงฺคกิริยาปิ จ.
สฺาจิตฺตสมุฏฺานํ, วชฺชกมฺมปเภทกํ;
ติกทฺวยนฺติ สพฺพตฺถ, โยเชตพฺพมิทํ ปน.
ปุพฺเพ วุตฺตนยํ ยฺจ, ยฺจ อุตฺตานเมวิธ;
ตํ สพฺพํ ปน วชฺเชตฺวา, กริสฺสามตฺถโชตนํ.
ปุคฺคโล นาม ยํ ยํ ตุ, ภิกฺขุมารพฺภ ภิกฺขุนึ;
สิกฺขาปทํ ตุ ปฺตฺตํ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล.
เตวีสติวิธา เต จ, สุทินฺนธนิยาทโย;
ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺขสฺมึ, อาทิกมฺมิกปุคฺคลา.
ภิกฺขุนีนํ ตถา ปาติ-โมกฺขสฺมึ อาทิกมฺมิกา;
ถุลฺลนนฺทาทโย สตฺต, สพฺเพ ตึส ภวนฺติ หิ.
วตฺถูติ ปุคฺคลสฺเสว, ตสฺส ตสฺส จ สพฺพโส;
วตฺถุโน ตสฺส ตสฺเสว, อชฺฌาจาโร ปวุจฺจติ.
เกวลา ¶ ปน ปฺตฺติ, มูลภูตา ตเถว สา;
อนฺวนุปฺปนฺนสพฺพตฺถ-ปเทสปทปุพฺพิกา.
สาธารณา จ ปฺตฺติ, ตถาสาธารณาปิ จ;
เอกโตอุภโตปุพฺพา, เอวํ นววิธา สิยา.
ตตฺถ ‘‘โย เมถุนํ ธมฺมํ, ปฏิเสเวยฺย ภิกฺขุ’’ติ;
‘‘อทินฺนํ อาทิเยยฺยา’’ติ, ปฺตฺติจฺเจวมาทิกา.
โหติ ¶ ‘‘อนฺตมโส ภิกฺขุ, ติรจฺฉานคตายปิ’’;
อิจฺเจวมาทิกา สพฺพา, อนุปฺตฺติ ทีปิตา.
ตถานุปฺปนฺนปฺตฺติ, อนุปฺปนฺเน ตุ วชฺชเก;
อฏฺนฺนํ ครุธมฺมานํ, วเสเนวาคตา หิ สา.
จมฺมตฺถรณกฺเจว, สคุณงฺคุณุปาหนํ;
ตเถว จ ธุวนฺหานํ, ปฺจวคฺคูปสมฺปทา.
เอสา ปเทสปฺตฺติ, นามาติ หิ จตุพฺพิธา;
วุตฺตา มชฺฌิมเทสสฺมึ-เยว โหติ, น อฺโต.
อิโต เสสา หิ สพฺพตฺถ-ปฺตฺตีติ ปกาสิตา;
อตฺถโต เอกเมเวตฺถ, สาธารณทุกาทิกํ.
สาณตฺติกา ปนาปตฺติ, โหติ นาณตฺติกาปิ จ;
อาณตฺตีติ จ นาเมสา, เยฺยา อาณาปนา ปน.
อาปตฺตีนํ ตุ สพฺพาสํ, สพฺพสิกฺขาปเทสุปิ;
สพฺโพ ปนงฺคเภโท หิ, วิฺาตพฺโพ วิภาวินา.
กาเยนปิ จ วาจาย, ยา กโรนฺตสฺส ชายเต;
อยํ กฺริยสมุฏฺานา, นาม ปาราชิกา วิย.
กายวาจาหิ กตฺตพฺพํ, อกโรนฺตสฺส โหติ ยา;
สา จากฺริยสมุฏฺานา, ปเม กถิเน วิย.
กโรนฺตสฺสากโรนฺตสฺส, ภิกฺขุโน โหติ ยา ปน;
สา กฺริยากฺริยโต โหติ, จีวรคฺคหเณ วิย.
สิยา ปน กโรนฺตสฺส, อกโรนฺตสฺส ยา สิยา;
สา กฺริยากฺริยโต โหติ, รูปิยุคฺคหเณ วิย.
ยา กโรโต อกุพฺพโต;
สิยา กิริยโต เจว;
สา กฺริยากฺริยโตปิ จ.
สพฺพา จาปตฺติโย สฺา-;
วเสน ทุวิธา สิยุํ;
สฺาวิโมกฺขา โนสฺา-;
วิโมกฺขาติ ปกาสิตา.
วีติกฺกมนสฺาย, อภาเวน ยโต ปน;
วิมุจฺจติ อยํ สฺา-วิโมกฺขาติ ปกาสิตา.
อิตรา ปน โนสฺา-วิโมกฺขาติ ปกาสิตา;
ปุน สพฺพาว จิตฺตสฺส, วเสน ทุวิธา สิยุํ.
สจิตฺตกา อจิตฺตาติ, สุจิตฺเตน ปกาสิตา;
สจิตฺตกสมุฏฺาน-วเสน ปน ยา สิยา.
อยํ สจิตฺตกา นาม, อาปตฺติ ปริทีปิตา;
สจิตฺตเกหิ วา มิสฺส-วเสนายมจิตฺตกา.
สพฺพา จาปตฺติโย วชฺช-วเสน ทุวิธา รุตา;
สุวิชฺเชนานวชฺเชน, โลกปณฺณตฺติวชฺชโต.
ยสฺสา สจิตฺตเก ปกฺเข, จิตฺตํ อกุสลํ สิยา;
โลกวชฺชาติ นามายํ, เสสา ปณฺณตฺติวชฺชกา.
สพฺพา จาปตฺติโย กมฺม-วเสน ติวิธา สิยุํ;
กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, ตถา ตทุภยมฺปิ จ.
ติกทฺวยนฺติ นาเมตํ, กุสลาทิติกทฺวยํ;
กุสลากุสลจิตฺโต วา, ตถาพฺยากตมานโส.
หุตฺวา ¶ อาปชฺชตาปตฺตึ, อาปชฺชนฺโต น อฺถา;
สุขเวทนาสมงฺคี วา, ตถา ทุกฺขาทิสํยุโต.
อิทํ ตุ ลกฺขณํ วุตฺตํ, สพฺพสิกฺขาปเทสุปิ;
โยเชตฺวา ปน ทสฺเสยฺย, วินยสฺมึ วิสารโท.
ตรุํ ¶ ติมูลํ นวปตฺตเมนํ;
จตุสฺสิขํ สตฺตผลํ ฉปุปฺผํ;
ชานาติ โย ทฺวิปฺปภวํ ทฺวิสาขํ;
ชานาติ ปฺตฺติมเสสโต โส.
อิมมุตฺตรํ คตมนุตฺตรตํ;
ปริยาปุณาติ ปริปุจฺฉติ โย;
อุปยาตนุตฺตรตมุตฺตรโต;
ส จ กายวาจวินเย วินเย.
ลกฺขณกถา.
โสฬสปริวารสฺส, ปริวารสฺส สพฺพโส;
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, สพฺพสงฺกลนํ นยํ.
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา;
กายิกา, วาจสิกา กติ?
ฉาเทนฺตสฺส กตาปตฺตี;
กติ สํสคฺคปจฺจยา?
กายิกา ฉพฺพิธาปตฺติ, ตถา วาจสิกาปิ จ;
ฉาเทนฺตสฺส จ ติสฺโสว, ปฺจ สํสคฺคปจฺจยา.
กติ อาปตฺติมูลานิ, ปฺตฺตานิ มเหสินา?
กติ อาปตฺติโย วุตฺตา, ทุฏฺุลฺลจฺฉาทเน ปน?
ทฺเว ¶ ปนาปตฺติมูลานิ, กาโย วาจา ภวนฺติ หิ;
ปาราชิกา จ ปาจิตฺติ, ทุฏฺุลฺลจฺฉาทเน สิยุํ.
กติ คามนฺตเร วุตฺตา, นทีปาเร ตถา กติ?
กติ ถุลฺลจฺจยํ มํเส, กติ มํเสสุ ทุกฺกฏํ?
คามนฺตเร จตสฺโสว, นทีปาเรปิ ตตฺตกา;
ถุลฺลจฺจยํ มนุสฺสานํ, มํเส, นวสุ ทุกฺกฏํ.
ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาติ จ ทุกฺกฏํ;
ปาจิตฺตฺสฺส คามสฺส, อุปจาโรกฺกเม สิยา.
ถุลฺลจฺจยํ ¶ ปริกฺขิตฺเต, คามสฺมึ ปเม ปเท;
ครุกํ ทุติเย ตสฺสา, คามนฺตรํ วชนฺติยา.
ตถา ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาเน ตุ ทุกฺกฏํ;
อภิรูหติ นาวํ เจ, โหติ ปาจิตฺติ ภิกฺขุโน.
นทิยุตฺตรเณ กาเล, ปาเท ถุลฺลจฺจยํ ผุเส;
ปเม, ทุติเย ตสฺสา, โหติ ภิกฺขุนิยา ครุํ.
กติ วาจสิกา รตฺตึ, กติ วาจสิกา ทิวา?
ทุเว วาจสิกา รตฺตึ, ทุเว วาจสิกา ทิวา.
รตฺตนฺธกาเร ปุริเสน สทฺธึ;
ิตา อทีเป ปน หตฺถปาเส;
ปาจิตฺติ ตสฺสา ยทิ สลฺลเปยฺย;
วเทยฺย เจ ทุกฺกฏเมว ทูเร.
ฉนฺเน ทิวา ยา ปุริเสน สทฺธึ;
ิตา วเทยฺยสฺส จ หตฺถปาเส;
ปาจิตฺติ, หิตฺวา ปน หตฺถปาสํ;
วเทยฺย เจ ทุกฺกฏเมว ตสฺสา.
กติ วา ททมานสฺส, กติ วา ปฏิคณฺหโต?
ททมานสฺส ติสฺโสว, จตสฺโสว ปฏิคฺคเห.
มนุสฺสสฺส ¶ วิสํ เทติ, สเจ มรติ เตน โส;
โหติ ปาราชิกํ, ยกฺเข, เปเต ถุลฺลจฺจยํ มตํ.
ติรจฺฉานคเต เตน, มเต ปาจิตฺติยํ สิยา;
ตถา ปาจิตฺติ อฺาติ-กาย เจ เทติ จีวรํ.
หตฺถคาเห ตถา เวณิ-คาเห สงฺฆาทิเสสตา;
มุเขน องฺคชาตสฺส, คหเณ ตุ ปราชโย.
อฺาติกาย หตฺถมฺหา, จีวรสฺส ปฏิคฺคเห;
สนิสฺสคฺคา จ ปาจิตฺติ, โหตีติ ปริยาปุตา.
อวสฺสุตสฺส หตฺถมฺหา, สยํ วาปิ อวสฺสุตา;
โหติ ถุลฺลจฺจยํ ตสฺสา, โภชนํ ปฏิคณฺหโต.
กติ ¶ ตฺติจตุตฺเถน, วุตฺตา สมฺมุติโย อิธ?
เอกา เอว ปนุทฺทิฏฺา, ภิกฺขุโนวาทสมฺมุติ.
กติ ธฺรสา วุตฺตา, วิกาเล กปฺปิยา ปน?
โลณโสวีรกํ เอกํ, วิกาเล กปฺปิยํ มตํ.
กติ ปาราชิกา กายา, กติ สํวาสภูมิโย?
รตฺติจฺเฉโท กตีนํ ตุ, ปฺตฺตา ทฺวงฺคุลา กติ?
ปาราชิกานิ กายมฺหา, ทฺเว ทฺเว สํวาสภูมิโย;
รตฺติจฺเฉโท ทุวินฺนํ ตุ, ปฺตฺตา ทฺวงฺคุลา ทุเว.
ปมนฺติมวตฺถฺุจ, กายสํสคฺคชมฺปิ จ;
ปาราชิกานิ กายมฺหา, อิเม ทฺเว ปน ชายเร.
สมานสํวาสกภูมิ เอกา;
ตเถว นานาปทปุพฺพิกา จ;
ทฺเว เอว สํวาสกภูมิโย หิ;
มเหสินา การุณิเกน วุตฺตา.
ปาริวาสิกภิกฺขุสฺส ¶ , ตถา มานตฺตจาริโน;
รตฺติจฺเฉโท ทุวินฺนํ ตุ, ทฺวยาตีเตน ทีปิโต.
ทฺวงฺคุลปพฺพปรมํ, อาทาตพฺพํ, ตเถว จ;
ทฺวงฺคุลํ วา ทุมาสํ วา, ปฺตฺตา ทฺวงฺคุลา ทุเว.
กติ ปาณาติปาตสฺมึ, วาจา ปาราชิกา กติ?
กติ โอภาสเน วุตฺตา, สฺจริตฺเต ตถา กติ?
ติสฺโส ปาณาติปาตสฺมึ;
วาจา ปาราชิกา ตโย;
โอภาสเน ตโย วุตฺตา;
สฺจริตฺเต ตถา ตโย.
อโนทิสฺสกโมปาเต, ขเต มรติ มานุโส;
ปาราชิกํ สิยา, ยกฺเข, เปเต ถุลฺลจฺจยํ มเต.
ติรจฺฉานคเต ตตฺถ, มเต ปาจิตฺติยํ วเท;
อิมา ปาณาติปาตสฺมึ, ติสฺโส อาปตฺติโย สิยุํ.
มนุสฺสมารณาทินฺนา-ทานมาณตฺติยาปิ ¶ จ;
มนุสฺสุตฺตริธมฺมฺจ, วทโต วาจิกา ตโย.
มคฺคทฺวยํ ปโนทิสฺส, วณฺณาทิภณเน ครุํ;
ถุลฺลจฺจยํ ปโนทิสฺส, อุพฺภชาณุมธกฺขกํ.
อุพฺภกฺขกมโธชาณุ-มาทิสฺส ภณโต ปน;
ทุกฺกฏํ ปน นิทฺทิฏฺํ, ติสฺโส โอภาสนา ยิมา.
ปฏิคฺคณฺหนตาทีหิ, ตีหิ สงฺฆาทิเสสตา;
ทฺวีหิ ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํ, เอเกน ปน ทุกฺกฏํ.
ฉินฺทโต กติ อาปตฺติ, ฉฑฺฑิตปฺปจฺจยา กติ?
ฉินฺทนฺตสฺส ตุ ติสฺโสว, ปฺจ ฉฑฺฑิตปจฺจยา.
โหติ ปาราชิกํ ตสฺส, ฉินฺทนฺตสฺส วนปฺปตึ;
ภูตคามํ ตุ ปาจิตฺติ, องฺคชาตํ ตุ ถุลฺลตา.
วิสํ ¶ ฉฑฺเฑตฺยโนทิสฺส, มนุสฺโส มรติ เตน เจ;
ปาราชิกํ, มเต ยกฺเข, เปเต ถุลฺลจฺจยํ สิยา.
ติรจฺฉาเน ตุ ปาจิตฺติ, วิสฏฺิฉฑฺฑเน ครุํ;
หริตุจฺจารปสฺสาว-ฉฑฺฑเน ทุกฺกฏํ มตํ.
คจฺฉโต กติธาปตฺติ, ิตสฺส กติ เม วท?
กติ โหนฺติ นิสินฺนสฺส, นิปนฺนสฺสาปิ กิตฺตกา?
คจฺฉนฺตสฺส จตสฺโสว, ิตสฺสาปิ จ ตตฺตกา;
นิสินฺนสฺส จตสฺโสว, นิปนฺนสฺสาปิ ตตฺตกา.
ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธึ, สํวิธาเน ตุ ทุกฺกฏํ;
ปาจิตฺตฺสฺส คามสฺส, อุปจาโรกฺกเม สิยา.
ถุลฺลจฺจยํ ปริกฺขิตฺเต, คามสฺมึ ปเม ปเท;
ครุกํ ทุติเย โหติ, คามนฺตรํ วชนฺติยา.
ปฏิจฺฉนฺเน ปโนกาเส, ภิกฺขุนี มิตฺตสนฺถวา;
โปสสฺส หตฺถปาเส ตุ, ปาจิตฺติ ยทิ ติฏฺติ.
หตฺถปาสํ ชหิตฺวาน, สเจ ติฏฺติ ทุกฺกฏํ;
อรุณุคฺคมเน กาเล, ทุติยา หตฺถปาสกํ.
หิตฺวา ¶ ติฏฺนฺติยา ตสฺสา, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ;
หิตฺวา ติฏฺติ เจ ตสฺสา, โหติ สงฺฆาทิเสสตา.
นิสินฺนาย จตสฺโสว, นิปนฺนายาปิ ตตฺตกา;
โหนฺติ วุตฺตปฺปการาว, วิฺเยฺยา วินยฺุนา.
ยาวตติยเก วุตฺตา, กติ อาปตฺติโย วท?
ยาวตติยเก วุตฺตา, ติสฺโส อาปตฺติโย สุณ.
ผุเส ปาราชิกาปตฺตึ, อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา;
สงฺฆาทิเสสตา สงฺฆ-เภทกสฺสานุวตฺติโน.
อนิสฺสคฺเค ตุ ปาจิตฺติ, ปาปิกาย จ ทิฏฺิยา;
ยาวตติยเก ติสฺโส, โหนฺติ อาปตฺติโย อิมา.
ขาทโต ¶ กติ นิทฺทิฏฺา, โภชนปฺปจฺจยา กติ?
ขาทโต ปน ติสฺโสว, ปฺจ โภชนการณา.
ถุลฺลจฺจยํ มนุสฺสานํ, มํสํ ขาทติ, ทุกฺกฏํ;
เสสกานํ ตุ, ปาจิตฺติ, ลสุณํ ภกฺขยนฺติยา.
อวสฺสุตสฺส โปสสฺส, หตฺถโต หิ อวสฺสุตา;
คเหตฺวา โภชนํ กิฺจิ, สพฺพํ มํสํ อกปฺปิยํ.
วิฺาเปตฺวาน อตฺตตฺถํ, คเหตฺวา โภชนมฺปิ จ;
ลสุณมฺปิ จ มิสฺเสตฺวา, เอกตชฺโฌหรนฺติยา.
ถุลฺลจฺจยฺจ ปาจิตฺติ, ปาฏิเทสนิยมฺปิ จ;
ทุกฺกฏํ ครุกฺจาติ, ปฺจ อาปตฺติโย สิยุํ.
โอโลเกนฺตสฺส นิทฺทิฏฺา, กติ อาปตฺติโย วท?
โอโลเกนฺตสฺส นิทฺทิฏฺา, เอกาปตฺติ มเหสินา.
ทุกฺกฏํ รตฺตจิตฺเตน, องฺคชาตํ ปนิตฺถิยา;
โอโลเกนฺตสฺส วา วุตฺตํ, มุขํ ภิกฺขํ ททนฺติยา.
กติ อุกฺขิตฺตกา วุตฺตา, สมฺมาวตฺตนกา กติ?
ตโย อุกฺขิตฺตกา วุตฺตา, เตจตฺตาลีส วตฺตนา.
อทสฺสนปฺปฏีกมฺเม, อาปนฺนาปตฺติยา ทุเว;
เอโก อปฺปฏินิสฺสคฺเค, ปาปิกาย จ ทิฏฺิยา.
กติ ¶ นาสิตกา วุตฺตา, กตีนํ เอกวาจิกา?
ตโย นาสิตกา วุตฺตา, ติณฺณนฺนํ เอกวาจิกา.
เมตฺติยา ทูสโก เจว, กณฺฏโกติ ตโย อิเม;
ลิงฺคสํวาสทณฺเฑหิ, นาสิตา หิ ยถากฺกมํ.
เอกุปชฺฌายเกเนว, เอเกนาจริเยน จ;
ทฺเว ตโย อนุสาเวตุํ, วฏฺฏตีติ จ นิทฺทิเส.
ตฺติยา กปฺปนา เจว, ตถา วิปฺปกตมฺปิ จ;
อตีตกรณฺเจติ, ตโย กมฺมสฺส สงฺคหา.
ตฺติยา ¶ กปฺปนา นาม, ‘‘ทเทยฺย’’จฺเจวมาทิกา;
‘‘เทติ สงฺโฆ, กโรตี’’ติ, อาทิ วิปฺปกตํ สิยา.
‘‘ทินฺนํ, กตํ’’ ปนิจฺจาทิ, อตีตกรณํ สิยา;
สงฺคยฺหนฺติ หิ สพฺพานิ, กมฺมาเนเตหิ ตีหิปิ.
สงฺเฆ สลากคาเหน, กมฺเมนปิ จ เกวลํ;
การเณหิ ปน ทฺวีหิ, สงฺโฆ ภิชฺชติ, นฺถา.
สงฺฆเภทกภิกฺขุสฺส, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา;
อนุวตฺตกภิกฺขูนํ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํ.
ปยุตฺตายุตฺตวาจาย, กติ อาปตฺติโย ผุเส?
ปยุตฺตายุตฺตวาจาย, ฉ ปนาปตฺติโย ผุเส.
อาชีวเหตุ ปาปิจฺโฉ, อิจฺฉาปกตมานโส;
อสนฺตํ อุตฺตรึ ธมฺมํ, อุลฺลปนฺโต ปราชิโต.
สฺจริตฺตํ สมาปนฺเน, ตถา สงฺฆาทิเสสตา;
โย เต วสติ อาราเม, วทํ ถุลฺลจฺจยํ ผุเส.
วิฺาเปตฺวา ปณีตํ ตุ, โภชนํ ภิกฺขุ ภฺุชติ;
ปาจิตฺติ ภิกฺขุนิยา เจ, ปาฏิเทสนิยํ สิยา.
วิฺาเปตฺวาน สูปํ วา, โอทนํ วา อนามโย;
ภิกฺขุ ภฺุชติ เจ ตสฺส, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํ.
ทสสตานิ รตฺตีนํ, ฉาเทตฺวาปตฺติโย ปน;
ทส รตฺติโย วสิตฺวาน, มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโก.
ปาราชิกานิ ¶ อฏฺเว, เตวีส ครุกา ปน;
ทฺเวเยวานิยตา วุตฺตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
นิสฺสคฺคิยานิ วุตฺตานิ, ทฺเวจตฺตาลีส โหนฺติ หิ;
โหนฺติ ปาจิตฺติยา สพฺพา, อฏฺาสีติสตํ ปน.
ปาฏิเทสนิยา ¶ วุตฺตา, ทฺวาทเสว มเหสินา;
วุตฺตา ปน สุสิกฺเขน, ปฺจสตฺตติ เสขิยา.
ปฺตฺตานิ สุปฺเน, โคตเมน ยสสฺสินา;
ภวนฺติ ปน สพฺพานิ, อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ หิ.
โย ปเนเตสุ วตฺตพฺโพ;
สารภูโต วินิจฺฉโย;
โส มยา สกโล วุตฺโต;
สมาเสเนว สพฺพถา.
มยา สุฏฺุ วิจาเรตฺวา, ปาฬิอฏฺกถานยํ;
กตตฺตา อาทรํ กตฺวา, อุคฺคเหตพฺพเมวิทํ.
อตฺเถ อกฺขรพนฺเธ วา, วิฺาสสฺส กเมปิ วา;
กงฺขา ตสฺมา น กาตพฺพา, กาตพฺพา พหุมานตา.
สอุตฺตรํ โย ชานาติ;
วินยสฺส วินิจฺฉยํ;
นิสฺสยํ โส วิมฺุจิตฺวา;
ยถากามงฺคโม สิยา.
นิสฺสยํ ทาตุกาเมน, สวิภงฺคํ สมาติกํ;
สุฏฺุ วาจุคฺคตํ กตฺวา, ตฺวา ทาตพฺพเมวิทํ.
อิมํ ปติ จินฺเตติ, สุณาติ ปริปุจฺฉติ;
วาเจติ จ ปรํ นิจฺจํ, อตฺถํ อุปปริกฺขติ.
โย ตสฺส ปน ภิกฺขุสฺส, อตฺถา วินยนิสฺสิตา;
อุปฏฺหนฺติ สพฺเพว, หตฺเถ อามลกํ วิย.
อิมํ ปรมมุตฺตรํ อุตฺตรํ;
นโร หมตสาครํ สาครํ;
อพุทฺธิชนสารทํ ¶ สารทํ;
สิยา วินยปารโค ปารโค.
อโต ¶ หิ นิจฺจํ อิมมุตฺตมํ ตมํ;
วิธูย สิกฺเข คุณสํหิตํ หิตํ;
นโร หิ สกฺกจฺจวปูรโต รโต;
สุขสฺส สพฺพงฺคณกมฺมทํ ปทํ.
วินเย ปฏุภาวกเร ปรเม;
ปิฏเก ปฏุตํ อภิปตฺถยตา;
วิธินา ปฏุนา ปฏุนา ยตินา;
ปริยาปุณิตพฺพมิทํ สตตํ.
นิคมนกถา
รจิโต พุทฺธทตฺเตน, สุทฺธจิตฺเตน ธีมตา;
สุจิรฏฺิติกาเมน, สาสนสฺส มเหสิโน.
อนฺตเรนนฺตรายํ ตุ, ยถา สิทฺธิมุปาคโต;
อตฺถโต คนฺถโต เจว, อุตฺตโรยมนุตฺตโร.
ตถา สิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, สตฺตานํ ธมฺมสํยุตา;
ราชา ปาตุ มหึ สมฺมา, กาเล เทโว ปวสฺสตุ.
ยาว ติฏฺติ เสลินฺโท, ยาว จนฺโท วิโรจติ;
ตาว ติฏฺตุ สทฺธมฺโม, โคตมสฺส มเหสิโน.
ขนฺติโสรจฺจโสสีลฺย-พุทฺธิสทฺธาทยาทโย;
ปติฏฺิตา คุณา ยสฺมึ, รตนานีว สาคเร.
วินยาจารยุตฺเตน, เตน สกฺกจฺจ สาทรํ;
ยาจิโต สงฺฆปาเลน, เถเรน ถิรเจตสา.
สุจิรฏฺิติกาเมน ¶ , วินยสฺส มเหสิโน;
ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย, วินยสฺส วินิจฺฉเย.
อกาสึ ¶ ปรมํ เอตํ, อุตฺตรํ นาม นามโต;
สวเน สาทรํ กตฺวา, สิกฺขิตพฺโพ ตโต อยํ.
ปฺาสาธิกสงฺขฺยานิ, นวคาถาสตานิ หิ;
คณนา อุตฺตรสฺสายํ, ฉนฺทสานุฏฺุเภน ตุ.
คาถา จตุสหสฺสานิ, สตฺจ อูนวีสติ;
ปมาณโต อิมา วุตฺตา, วินยสฺส วินิจฺฉเยติ.
อิติ ตมฺพปณฺณิเยน ปรมเวยฺยากรเณน ติปิฏกนยวิธิกุสเลน ปรมกวิชนหทยปทุมวนวิกสนกเรน กวิวรวสเภน ปรมรติกรวรมธุรวจนุคฺคาเรน อุรคปุเรน พุทฺธทตฺเตน รจิโต อุตฺตรวินิจฺฉโย สมตฺโตติ.
อุตฺตรวินิจฺฉโย นิฏฺิโต.