📜

ནམོ ཏསྶ བྷགཝཏོ ཨརཧཏོ སམྨཱསམྦུདྡྷསྶ.

པཡོགསིདྡྷིཔཱལི༹

༡. སཉྙཱདིཀཎྜ

སིདྡྷ-མྦཏྠུཾ སམྨཱ ཝནྡེ

གནྠཱརམྦྷཀཐཱ

སིདྡྷ+མིཊྛདདཾ ¶ བུདྡྷཾ, དྷམྨཾ མཎིཾཝ སྭཏྠདཾ;

སངྒྷཉྩ སཱདརཾ ནཏྭཱ, པཡོགསིདྡྷི ཝུཙྩཏེ.

པབྷཱཝོ མོགྒལླཱནསྶ, བྱཱཀརཎེ ཙ པེཊཀེ;

ནིསྶེསེཝ ཀབྦཱཏིཏྟོ, ཨཧོ ཨཙྪརིཡོ ཝཏ.

ཝུཏྟཉྷི པུབྦསཱིཧལཱ༹ཙརིཡ+པཱཙརིཡེཧི –

ཡཱ སཏྟི པཱཎིནེ ཡཱ ཙ, ཙནྡྲ+ཀཱཏྱཱཡནཱདིསུ;

སཱ+ཡཾ མུཏྟིམཏཱི མཉྙེ, མོགྒལླཱཡནརཱུཔིནཱི-ཏི.

སུཏྟཾ ཝུཏྟི ཙ ཏེནེཝ, ཀཏཱ ཨེཀེན པཉྩིཀཱ;

ཏསྨཱ+སྶ སཏྠ+མཉྙེཧི, སུཔསཊྛཾ+ཏིསུནྡརཾ.

ཏམྷི ཙ དུབྦིདྷཾ ཉེཡྻཾ, སུཏྟཾ ཀམྨཏྠབྷེདཏོ;

ཏེསྭཱ+དི མཱིཏིསདྡེན, དུཏིཡཾ ཏིཔྤཀཱརཏོ.

སུཝིསདཾ པཀཱསེཏྭཱ, སུབོདྷ+མཱཀུམཱརཀཾ;

བྱཱཔིཀཱཝལི༹ཡཱ ཀསྶཾ, ཏཾ སུཎཱཐ སམཱཧིཏཱཏི.

༡. ཨཨཱདཡོ ཏིཏཱལཱིས ཝཎྞཱ

ཨཀཱརཱདཡོ ¶ ནིགྒཧཱིཏནྟཱ ཏེཙཏྟཱལཱིསཀྑརཱ ཝཎྞཱ ནཱམ ཧོནྟི. ཏཾ ཡཐཱ ཨ, ཨཱ, ཨི, ཨཱི, ཨུ, ཨཱུ, ཨེ, ऐ, ཨོ, औ, ཀ ཁ ག གྷ ང, ཙ ཚ ཛ ཛྷ ཉ, ཊ ཋ ཌ ཌྷ ཎ, ཏ ཐ ད དྷ ན, པ ཕ བ བྷ མ, ཡ ར ལཝ ས ཧ ལ༹ ཨཾ. ཏེན ཀྭཏྠོ ‘‘ཨེ ཨོན+མ ཝཎྞེ’’ཏི. ཏིཏཱལཱིསཱཏི ཝཙནཾ ཀཏྠཙི ཝཎྞལོཔཾ ཉཱཔེཏི, ཏེན ‘‘པཊིསངྑཱ ཡོནིསོ’’ཏིཨཱདི སིདྡྷཾ.

ཨཀཱརོ ཨཱདི མརིཡཱདབྷཱུཏོ ཡེསཾ ཏེ ཨཨཱདཡོ. ཏཡོ ཙ ཙཏྟཱལཱིས ཙེཏི ཏིཏཱལཱིས, ཨིམིནཱ ནིཔཱཏནེན ཝཱ ཙཏབྷཱགལོཔོ. ཝཎྞཱིཡཏི ཨཏྠོ ཨེཏེཧཱིཏི ཝཎྞཱ.

ཨེཏྠཱ+ཧ – ‘‘ཀསྨཱ ཨཱཙརིཡཀཙྩཱཡནཱདཱིཧི ཝིཡ ཨེཀཙཏྟཱལཱིསཀྑརཱན+མཀྑརསཉྙ+མཀཏྭཱ ཏིཏཱལཱིསཀྑརཱནཾ ཝཎྞསཉྙཱ ཀཏཱ’’ཏི. ཝུཙྩཏེ –

སཱ མཱགདྷཱི མཱུལབྷཱསཱ, ནརཱ ཡཱཡཱ+དིཀཔྤིཀཱ;

བྲཧྨཱནོ ཙཱ-སུཏཱལཱཔཱ, སམྦུདྡྷཱ ཙཱཔི བྷཱསརེཏི –

ཝཙནཏོ མཱགདྷིཀཱནཾ ཨེཏྠ, སེཡྻོ, ཨོཊྛོ, སོཏྠི-ཏྱཱདཱིསུཔི ཨསེསབྱཱཔིཀཱནཾ ཏིཏཱལཱིསཀྑརཱནཾཝ ཨུཛུཀཱནྭཏྠཔྤཀྑརགུཎིཀཱ, ནེཝ པན ‘རུཀྑཱ ཝནཾ’ཏྱཱདོ ཝིཡ ཨཝཡཝེ སམུདཱཡཝོཧཱརོ, ‘སམུདྡོ མཡཱ དིཊྛོ’ཏྱཱདོ ཝིཡ ཙ སམུདཱཡེ ཨཝཡཝཝོཧཱརོཏི དསྶེཏུཾ པཙྩེཀཾ ཝཎྞསཉྙཱ ཀཏཱཏི.

‘‘སཀྐཙྩསཝནཾ བུདྡྷསཱསནསམྤཏྟཱི’’ཏི ‘‘སིཐིལདྷནིཏཱདི ཨཀྑརཝིཔཏྟིཡཉྷི ཨཏྠསྶ དུནྣཡཏཱ ཧོཏཱི’’ཏི ཙ ཡསྨཱ ཝུཏྟཾ.

ཏསྨཱ ¶ ཨཀྑརཀོསལླཾ, སམྤཱདེཡྻ ཝིཙཀྑཎོ;

ཨུཔཊྛཧཾ གརུཾ སམྨཱ, ཨུཊྛཱནཱདཱིཧི པཉྩཧི.

ཏཏྠ ཨཀཱརཱདཱིན+མནུཀྐམོ པནེ+ས ཋཱནཱདིཀྐམསནྣིསྶིཏོ. ཏཐཱ ཧི ཋཱན+ཀརཎ+པཡཏནེཧི ཝཎྞཱ ཛཱཡནྟི. ཏཏྠ ཚ ཋཱནཱནི ཀཎྛ+ཏཱལུ+མུདྡྷ+དནྟ+ཨོཊྛ+ནཱསིཀཱཝསེན.

ཏཏྠ ཨཝཎྞ+ཀཝགྒ+ཧཱནཾ ཀཎྛོ ཋཱནཾ, ཨིཝཎྞ+ཙཝགྒ+ཡཱནཾ ཏཱལུ, ཊཝགྒ+ར+ལཱ༹ནཾ མུདྡྷཱ, ཏཝགྒ+ལ+སཱནཾ དནྟཱ, ཨུཝཎྞ+པཝགྒཱནཾ ཨོཊྛོ, ཨེ ཝཎྞསྶ ཀཎྛཏཱལཱུ, ཨོ ཝཎྞསྶ ཀཎྛོ+ཊྛཱ, ཝཀཱརསྶ དནྟོ+ཊྛཱ, ནིགྒཧཱིཏསྶ ནཱསིཀཱ, ང, ཉྙ, ཎ, ན, མཱནཾ སཀཋཱནཾ ནཱསིཀཱ ཙ. ཨེཏྠ ཙ –

ཧཀཱརོ པཉྩམེཧེཝ, ཨནྟཊྛཱཧི ཙ སཾཡུཏོ;

ཨོརསོ ཨིཏི ཝིཉྙེཡྻོ, ཀཎྛཛོ ཏདསཾཡུཏོ.

ཡཐཱ ཨཝངྷོཏི (ཨཝང ཧོཏི., ཏཉྷི, ཏཎྷཱ, པུབྦནྷོ, ཨམྷེ, གུཡ྄ཧཾ, གཱརཡ྄ཧཱ, ཨཱརུལྷོ, བཧྭཀྑརནྟི.

ཀརཎཾ –

ཛིཝ྄ཧཱམཛ྄ཛྷཾ ཏཱལུཛཱནཾ,

ཛིཝ྄ཧོཔགྒཾ མུདྡྷཛཱནཾ,

ཛིཝ྄ཧགྒཾ དནྟཛཱནཾ སེ-

སཱ སཀཋཱནཀརཎཱ.

ཝཎྞཱནཾ ཨུཙྩཱརཎུསྶཱཧོ པཡཏནཾ, ཏཾ ཀིཾ – སཾཝུཏཱདིཀརཎཝིསེསོ, སཾཝུཏཏྟ+མཀཱརསྶ, ཝིཝཊཏྟཾ སེསསརཱནཾ སཀཱར+ཧཀཱརཱནཉྩ, ཕུཊྛཏྟཾ ཝགྒཱནཾ, ཨཱིསཾཕུཊྛཏྟཾ ཡ+ར+ལ+ཝཱནཾ.

ཨེཝཾ ཋཱན+ཀརཎ+པཡཏན+སུཏི ཀཱལབྷིནྣེསུ ཨཀྑརེསུ སརཱ ནིསྶཡཱ, ཨིཏརེ ནིསྶིཏཱ. ཏཏྠ –

ནིསྶཡཱ+དོ ¶ སརཱ ཝུཏྟཱ, ནིསྶིཏཱ བྱཉྫནཱ ཏཏོ;

ཝགྒེ+ཀཛཱ བཧུཏྟཱ+དོ, ཏཏོ ཋཱན+ལཧུཀྐམཱ.

‘‘ཨཨཱདཡོ’’ཏི ཝཏྟཏེ ཡཱཝ ‘‘བིནྡུ ནིགྒཧཱིཏ’’ནྟི. ཏཉྩ ཁོ ‘‘ཨཏྠཝསཱ ཝིབྷཏྟིཝིཔརིཎཱམོ’’ཏི སཏྟམྱནྟ+མབྷིསམྦནྡྷཱིཡཏེ, ‘‘ཝཎྞཱ’’ཏི ཝཏྟཏེ –

༢. དསཱ+དོ སརཱ

ཨཨཱདཱིསྭཱ+དིམྷི ནིདྡིཊྛཱ ཨོདནྟཱ དས ཝཎྞཱ སརཱ ནཱམ ཧོནྟི. ཡཐཱ ཨ ཨཱ, ཨི ཨཱི, ཨུ ཨཱུ, ཨེ ऐ, ཨོ औ. སརནྟི=སཔྤདྷཱནབྷཱཝེན པཝཏྟནྟི, བྱཉྫནེ ཝཱ སཱརེནྟཱིཏི སརཱ.

‘‘དསཱ+དོ སརཱ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༣. དྭེ དྭེ སཝཎྞཱ

ཨཨཱདཱིསྭཱ+དིམེསུ དསསུ དྭེ དྭེ སཝཎྞཱ ནཱམ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཡཐཱ ཨ ཨཱཨིཏི, ཨི ཨཱིཨིཏི, ཨུ ཨཱུ ཨིཏི, ཨེ ཨེཨིཏི, ཨོ, ཨོཨིཏི. སམཱནཱ སདིསཱ ཝཎྞཱ སཝཎྞཱ, སམཱནཏྟཉྩ ཋཱནཏོ. ‘‘དྭེ དྭེ’’ཏི ཝཏྟཏེ ཝཀྑམཱནེསུ དྭཱིསུ.

༤. པུབྦོ རསྶོ

ཏེསྭེཝ དསསུ ཡེ དྭེ དྭེ སཝཎྞཱ, ཏེསུ ཡོ ཡོ པུབྦོ, སོ སོ རསྶསཉྙོ ཧོཏི. ཡཐཱ ཨ ཨི ཨུ ཨེ ཨོ. ཏེསུ ‘སཾཡོགཏོ པུབྦཱཝ དིསྶནྟི དྭེ པནནྟིམཱ’ཏ དསྶེཏུཾ ཏཏྠ སཱདྷུཏྟཱ ཏེསམྤི ཨིདྷ སངྒཧོ, ཡཐཱ ཨེཏྠ སེཡྻོ ཨོཊྛོ སོཏྠི. རསྶཀཱལཡོགཱ ཏབྦནྟཏཱཡ ཝཱ ¶ རསྶཱ. རསྶཀཱལོ ནཱམ ཨཙྪརཱསངྒྷཱཏོ ཨཀྑིནིམྨིལནསངྑཱཏོ ཝཱ ཀཱལོ, ཏེན ཨེཀམཏྟོ རསྶོ, དྭིམཏྟོ དཱིགྷོ, ཨཌྜྷམཏྟོ བྱཉྫནོ. ཚནྡསི དིཡཌྜྷམཏྟམྤི རསྶནྟི གཎྷནྟི ཨཱཙརིཡཱ.

༥. པརོ དཱིགྷོ

ཨཨཱདཱིསྭཱ+དིབྷཱུཏེསུ དསསུ ཡེ དྭེ དྭེ སཝཎྞཱ, ཏེསུ ཡོ ཡོ པརོ, སོ སོ དཱིགྷསཉྙོ ཧོཏི. ཏཾ ཡཐཱ ཨཱ ཨཱི ཨཱུ ཨེ ཨོ. དཱིགྷཀཱལཡོགཱ ཏབྦནྟཏཱཡ ཝཱ དཱིགྷཱ.

༦. ཀཱདཡོ བྱཉྫནཱ

ཨཨཱདཱིསུ ཀཱདཡོ ནིགྒཧཱིཏཔརིཡནྟཱ ཏེཏྟིཾས བྱཉྫནཱ ནཱམ ཧོནྟི. ཡཐཱ ཀ ཁ ག གྷ ང, ཙ ཚ ཛ ཛྷ ཉ, ཊ ཋ ཌ ཌྷ ཎ, ཏ ཐ ད དྷ ན, པ ཕ བ བྷ མ, ཡ ར ལཝ ས ཧ ལ༹ ཨཾ ཨིཏི. བྱཉྫཱིཡཏི ཨཏྠོ ཨེཏེཧཱིཏི བྱཉྫནཱ. ཀཀཱརཱདཱིསྭ+ཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ.

‘‘ཀཱདཡོ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༧. པཉྩཔཉྩཀཱ ཝགྒཱ

ཨཨཱདཱིསུ ཀཀཱརཱདཡོ མཀཱརནྟཱ པཉྩཔཉྩཀཱ ཝགྒཱ ནཱམ ཧོནྟི. ཡཐཱ ཀ ཁ ག གྷ ང, ཙ ཚ ཛ ཛྷ ཉ, ཊ ཋ ཌ ཌྷ ཎ, ཏ ཐ ད དྷ ན, པ ཕ བ བྷ མ ཨིཏི. པཉྩ པཉྩ པརིམཱཎ+མེསཾ པཉྩཔཉྩཀཱ. ཝཛྫེནྟི ཡཀཱརཱདཡོཏི ཝགྒཱ. ཏེ པན པཋམཀྑརཝསེན ¶ ཀཝགྒ+ཙཝགྒཱདིཝོཧཱརཾ གཏཱ ཀུསལཏྟིཀཱདཡོ ཝིཡ.

༨. བིནྡུ ནིགྒཧཱིཏཾ

ཨཀཱརཱདཱིསྭ+ཡཾ ཝཎྞོ བིནྡུམཏྟོ, སོ ནིགྒཧཱིཏསཉྙོ ཧོཏི. རསྶསརཾ ནིསྶཱཡ གཧིཏ+མུཙྩཱརིཏཾ ནིགྒཧཱིཏཾ, ཀརཎཾ ནིགྒཧེཏྭཱ ཝཱ.

ཀརཎཾ ནིགྒཧེཏྭཱན, མུཁེནཱ+ཝིཝཊེན ཡཾ;

ཝུཙྩཏེ ནིགྒཧཱིཏནྟི, ཝུཏྟཾ བིནྡུ སརཱནུགཾ.

བཧྭཀྑརསཉྙཱཀརཎཾ ཨནྭཏྠསཉྙཏྠཾ, ཛྷ+ལཱདཡོ ཏུ རུལ༹ྷཱིསཉྙཱ.

ཝཎྞཱ སརཱ སཝཎྞཱ ཙ, རསྶཱ དཱིགྷཱ ཙ བྱཉྫནཱ;

ཝགྒཱ ཙ ནིགྒཧཱིཏནྟི, ཧོཏི སཉྙཱཝིདྷིཀྐམོ.

(སཉྙཱཝིདྷཱནཾ.)

སནྡྷི ཝུཙྩཏེ –

ལོཀ ཨགྒཔུགྒལོ, པཉྙཱ ཨིནྡྲིཡཾ, ཏཱིཎི ཨིམཱནི, ནོ ཧི ཨེཏཾ, བྷིཀྑུནཱི ཨོཝཱདོ, མཱཏུ ཨུཔཊྛཱནཾ, སམེཏུ ཨཱཡསྨཱ, ཨབྷིབྷཱུ ཨཱཡཏནཾ, དྷནཾ མེ ཨཏྠི, སབྦེ ཨེཝ, ཏཡོ ཨསྶུ དྷམྨཱ, ཨསནྟོ ཨེཏྠ ན དིསྶནྟི ཨིཏཱི+དྷ སརསཉྙཱཡཾ –

༢༦. སརོ ལོཔོ སརེ

སརེ སརོ ལོཔནཱིཡོ ཧོཏི. སརོཏི ཀཱརིཡཱིནིདྡེསོ, ལོཔོཏི ཀཱརིཡནིདྡེསོ. ལོཔོ= ཨདསྶནཾ ཨནུཙྩཱརཎཾ ¶ , སརོཏི ཛཱཏྱེཀཝཙནཝསེན ཝུཏྟཾ, སརེཏི ཨོཔསིལེསིཀཱདྷཱརསཏྟམཱི, ཏཏོ ཝཎྞ ཀཱལ བྱཝདྷཱནེ ཀཱརིཡཾ ན ཧོཏི, ཏྭ+མསི, ཀཏམཱ ཙཱནནྡ ཨནིཙྩསཉྙཱཏི. ཨེཝཾ སབྦསནྡྷཱིསུ.

ཝིདྷཱིཏི ཝཏྟཏེ.

༡༤. སཏྟམིཡཾ པུབྦསྶ

ཐེརཡཊྛིནྱཱཡེན པཝཏྟཏེ པརིབྷཱསཱ དུབྦལཝིདྷིནོ པཏིཊྛཱབྷཱཝཏོ. སཏྟམཱིནིདྡེསེ པུབྦསྶེཝ ཝིདྷཱིཏི པུབྦསརལོཔོ. ལོཀགྒཔུགྒལོ, པཉྙིནྡྲིཡཾ, ཏཱིཎིམཱནི, ནོ ཧེཏཾ, བྷིཀྑུནོཝཱདོ, མཱཏུཔཊྛཱནཾ, སམེཏཱཡསྨཱ, ཨབྷིབྷཱཡཏནཾ, དྷནཾམཏྠི, སབྦེཝ, ཏཡསྶུ དྷམྨཱ, ཨསནྟེ+ཏྠ ན དིསྶནྟི. པུབྦསྶ ཀཱརིཡཝིདྷཱནཱ སཏྟམཱིནིདྡིཊྛསྶ པརཏཱ+ཝ གམྱཏེཏི པརེཏི པརཝཙནམྤི གྷཊཏེ.

ཡསྶ ཨིདཱནི, སཉྙཱ ཨིཏི, ཚཱཡཱ ཨིཝ, ཨིཏི ཨཔི, ཨསྶམཎཱི ཨསི, ཙཀྑུ ཨིནྡྲིཡཾ, ཨཀཏཉྙཱུ ཨསི, ཨཱཀཱསེ ཨིཝ, ཏེ ཨཔི, ཝནྡེ ཨཧཾ, སོ ཨཧཾ, ཙཏྟཱརོ ཨིམེ, ཝསལོ ཨིཏི, མོགྒལླཱནོ ཨསི བཱིཛཀོ, ཀཐཱ ཨེཝ ཀཱ, པཱཏོ ཨེཝཱཏཱི+དྷ པུབྦསྶརལོཔེ སམྤཏྟེ ‘‘སརོ ལོཔོ སརེ’’ ཏྭེཝ.

༢༧. པརོ ཀྭཙི

སརམྷཱ པརོ སརོ ཀྭཙི ལོཔནཱིཡོ ཧོཏི. ཡསྶ དཱནི, སཉྙཱཏི, ཚཱཡཱཝ, ཨིཏིཔི, ཨསྶམཎཱིསི, ཙཀྑུནྡྲིཡཾ, ཨཀཏཉྙཱུསི, ཨཱཀཱསེཝ, ཏེཔི, ཝནྡེཧཾ, སོཧཾ, ཙཏྟཱརོམེ, ཝས- ལོབྷི ¶ , མོགྒལླཱནོསི བཱིཛཀོ, ཀཐཱཝ ཀཱ, པཱཏོཝ. ཀྭཙཱིཏི ཀིཾ, པཉྙིནྡྲིཡཾ, པཉྩིནྡྲིཡཱནི, སཏྟུཏྟམོ, ཨེཀཱུནཝཱིསཏི, ཡསྶེཏེ, སུགཏོཝཱདོ, དིཊྛཱསཝོ, དིཊྛོགྷོ, ཙཀྑཱཡཏནཾ, ཏཾ ཀུཏེཏྠ ལབྦྷཱ. ‘‘ཝིཝཀྑཱཏོ སནྡྷཡོ བྷཝནྟཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ཝཏྟིཙྪཱཔི ཨིདྷ སིཛ྄ཛྷཏི. ཀྭཙཱིཏྱ+དྷིཀཱརོ སབྦསནྡྷཱིསུ, ཏེན ནཱཏིཔྤསངྒོ. (ལོཔསནྡྷི).

སརོ པརོ ཝེཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

ཏསྶ ཨིདཾ, ཝཱཏ ཨཱིརིཏཾ, ན ཨུཔེཏི, ཝཱམ ཨཱུརུ, ཨཏི ཨིཝ ཨཉྙེཧི, ཝི ཨུདཀཾ ཨིཏཱིདྷ པུབྦསྶརལོཔེ –

༢༩. ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ ལུཏྟཱ

ལུཏྟཱ སརཱ པརེསཾ ཨིཝཎྞུཝཎྞཱནཾ ཨེ+ཨོ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. ཡཐཱསཾཁྱཱནུདྡེསོ སམཱནཱནཾ.

༢༤. ཝཎྞཔརེན སཝཎྞོཔི

ཝཎྞསདྡོ པརོ ཡསྨཱ, ཏེན སཝཎྞོཔི གཡ྄ཧཏི སཡཉྩ རཱུཔཾཏི ཨཱིཨཱུནམྤི ཨེ+ཨོ. སབྦཏྠ རསྶསྶ ཛཱཏིནིདྡེསེ དཱིགྷསྶཱཔི གཧཎཏྠཾ ཨིད+མཱརདྡྷཾ. ཏསྶེདཾ, ཝཱཏེརིཏཾ, ནོཔེཏི, ཝཱམོརུ, ཨཏེཝཉྙེཧི, ཝོདཀཾ. ཨིདཉྩ པཙྪིམོདཱཧརཎདྭཡཾ ‘‘ཨཝཎྞེ ལུཏྟེ ཨེཝ ཨེ+ཨོ ཧོནྟཱི’’ཏི གཱཧསྶ ནིསེདྷནཏྠཾ. ཝཱཏྭེཝ, ཏསྶིདཾ. ཀཐཾ ‘‘པཙྩོརསྨི’’ནྟི, ཡོགཝིབྷཱགཱ. པཏི ཨུརསྨིནྟི ཝིབྷཛྫ ‘‘ཡཝཱ སརེ’’ཏི ཡཀཱརེ ‘‘ཏཝགྒཝརཎཱ’’དིནཱ ཙོ, ‘‘ཝགྒལསེཧི ཏེ’’ཏི པུབྦརཱུཔཉྩ, ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ’’ཏི (ཡོགཝིབྷཱགཱ) ཨུསྶ ཨོ ཙ. ལུཏྟཱཏི ཀིཾ, དས ཨིམེ ¶ དྷམྨཱ, ཡཐཱ ཨིདཾ, ཀུསལསྶ ཨུཔསམྤདཱ. ཨཏིཔྤསངྒབཱདྷཀསྶ ཀྭཙིསདྡསྶཱནུཝཏྟནཏོ ན ཝིཀཔྤཝིདྷི ནིཡཏཱ, ཏེན ཨུཔེཏོ, ཨཝེཙྩཱཏི ཨེཝམཱདཱིསུ ཝིཀཔྤོ. ཏཱརཀིཏཱ, ཡསྶིནྡྲིཡཱནི, མཧིདྡྷིཀོ, སབྦཱིཏིཡོ, ཏེནུཔསངྐམི, ལོཀུཏྟརོཏིཨཱདཱིསུ ཝིདྷི ཙ ན ཧོཏི.

པཊིསནྠཱརཝུཏྟི ཨསྶ, སབྦཝིཏྟི ཨནུབྷཱུཡཏེ, ཝི ཨཉྫནཾ, ཝི ཨཱཀཏོ, དཱསཱི ཨཧཾ, ཨཧུཝཱ པུརེ, ཨནུ ཨདྡྷམཱསཾ, ཨནུ ཨེཏི, སུ ཨཱགཏཾ, སུ ཨཱཀཱརོ, དུ ཨཱཀཱརོ, ཙཀྑུ ཨཱཔཱཐཾ, བཧུ ཨཱབཱདྷོ, པཱཏུ ཨཀཱསི, ན ཏུ ཨེཝ, བྷཱུ ཨཱཔནལཱནིལཾ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཡུཝཎྞཱནཾ’’ ‘‘ཝེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ,

༣༠. ཡཝཱ སརེ

སརེ པརེ ཨིཝཎྞུཝཎྞཱནཾ ཡཀཱར+ཝཀཱརཱ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. པཊིསནྠཱརཝུཏྱསྶ, སབྦཝིཏྱནུབྷཱུཡཏེ, བྱཉྫནཾ, བྱཱཀཏོ ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ དཱསྱཱཧཾ, ཨཧཱཔུརེ, ཨནྭདྡྷམཱསཾ, ཨནྭེཏི, སྭཱགཏཾ, སྭཱཀཱརོ, དྭཱཀཱརོ, ཙཀྑྭཱཔཱཐཾ, བཧྭཱབཱདྷོ, པཱཏྭཱཀཱསི, ན ཏྭེཝ, བྷྭཱཔནལཱནིལཾ. ཝཱཏྭེཝ, ཝིཨཱཀཏོ, སཱགཏཾ.

ཨདྷིགཏོ ཁོ མེ ཨཡཾ དྷམྨོ, པུཏྟོ ཏེ ཨཧཾ, ཏེ ཨསྶ པཧཱིནཱ པཉྩ, ཏེ ཨཧཾ, ཡེ ཨསྶ, ཏེ ཨཛྫ, ཡཱཝཏཀོ ཨསྶ ཀཱཡོ, ཏཱཝཏཀོ ཨསྶ བྱཱམོ, ཀོ ཨཏྠོ, ཨཐ ཁོ ཨསྶ, ཨཧཾ ཁོ ཨཛྫ, སོ ཨཧཾ, སོ ཨཛྫ, སོ ཨེཝ, ཡཏོ ཨདྷིཀརཎཾ, སོ ཨཧཾ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཡཝཱ སརེ’’ ‘‘ཝེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ,

༣༠. ཨེཨོནཾ

ཨེཨོནཾ ¶ ཡཀཱར+ཝཀཱརཱ ཧོནྟི ཝཱ སརེ པརེ ཡཐཱཀྐམཾ. ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ ཨདྷིགཏོ ཁོ མྱཱཡཾ དྷམྨོ, པུཏྟོ ཏྱཱཧཾ, ཏྱཱསྶ པཧཱིནཱ པཉྩ, ཏྱཱཧཾ, ཡྻསྶ, ཏྱཛྫ, ཡཱཝཏཀྭསྶ ཀཱཡོ, ཏཱཝཏཀྭསྶ བྱཱམོ, ཀྭཏྠོ, ཨཐ ཁྭསྶ, ཨཧཾ ཁྭཛྫ, སྭཱཧཾ, སྭཛྫ, སྭེཝ, ཡཏྭཱདྷིཀརཎཾ, སྭཱཧཾ. ཝཱཏྭེཝ, ཏེཛྫ, སོཧཾ. ཀྭཙི ཏྭེཝ, དྷནམཏྠི, པུཏྟཱམཏྠི, ཏེ ནཱགཏཱ, ཨསནྟེཏྠ, ཙཏྟཱརོ ཨིམེ.

གོ ཨེལ༹ཀཾ, གོ ཨསྶཾ, གོ ཨཛིནཾ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘སརེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༣༢. གོསྶཱ+ཝང

སརེ པརེ གོསྶ ཨཝཝཱདེསོ ཧོཏི. ས ཙ ‘‘ཊཱནུབནྡྷཱནེཀཝཎྞཱ སབྦསྶཱ’’ཏི སབྦསྶ པསངྒེ ‘ཨནྟསྶཱ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༡༨. ང+ནུབནྡྷོ

ང-ཀཱརོ ཨནུབནྡྷོ ཡསྶ, སོ ཨནེཀཝཎྞོཔི ཨནྟསྶ ཧོཏཱིཏི ཨོཀཱརསྶེཝ ཧོཏི. ‘‘སཾཀེཏོ+ནཝཡཝོ+ནུབནྡྷོ’’ཏི ཝཙནཱ ང-ཀཱརསྶཱ+པྤཡོགོ. ཨུཙྩཱརིཏཱནནྟརཔྤདྷཾསིནོ ཧི ཨནུབནྡྷཱ, པཡོཛནཾ ཨནུབནྡྷོཏི སཾཀེཏོ. གཝེལ༹ཀཾ, གཝཱསྶཾ, གཝཱཛིནཾ.

ཨིཏི ཨེཝཱ+ཏཱི+དྷ –

༣༦. ཝཱི+ཏིསྶེ+ཝེ ཝཱ

ཨེཝསདྡེ པརེ ཨིཏིསྶ ཝོ ཧོཏི ཝཱ. ས ཙ –

༡༧. ཚཊྛིཡནྟསྶ

ཚཊྛཱིནིདྡིཊྛསྶ ¶ ཡཾ ཀཱརིཡཾ, ཏ+དནྟསྶ ཝིཉྙེཡྻནྟི ཨིཀཱརསྶཱ+དེསོ. ཨཱདེསིཊྛཱནེ ཨཱདིསྶཏཱིཏི ཨཱདེསོ. ཨིཏྭེཝ. ཨཉྙཏྲ ཡཱདེསོ, ‘‘ཏཝགྒཝརཎཱནཾ ཡེ ཙཝགྒབཡཉཱ’’ཏི ཏསྶ ཙོ, ‘‘ཝགྒལསེཧི ཏེ’’ཏི ཡསྶ ཙཀཱརོ, ཨིཙྩེཝ. ཨེཝེཏི ཀིཾ, ཨིཙྩཱཧ. (ཨཱདེསསནྡྷི).

ཏི ཨངྒུལཾ,ཏི ཨངྒིཀཾ, བྷཱུ ཨཱདཡོ, མིགཱི བྷནྟཱ ཨུདིཀྑཏིཏྱཱདིསནྡྷཡོ ཝུཙྩནྟེ. ‘‘མཡདཱ སརེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༤༥. ཝནཏརགཱ ཙཱ+གམཱ

ཨེཏེ མཡདཱ ཙ ཨཱགམཱ ཧོནྟི ཝཱ སརེ ཀྭཙི. ཨཱགམིནོ ཨནིཡམེཔི –

སརོཡེཝཱ+གམི ཧོཏི, ཝནཱདིནནྟུ ཉཱཔཀཱ;

ཨཉྙཐཱ ཧི པདཱདཱིནཾ, ཡུཀཝིདྷཱན+མནཏྠཀཾ.

ཨེཏྠཱ+གམཱ ཨནིཡཏཱགམཱིནམེཝ བྷཝནྟི ཙེ, ཡཀཱརཱགམེནེཝ ‘‘ནིཔཛྫ’’ནྟི སིདྡྷེ ‘‘པདཱདཱིནཾ ཀྭཙཱི’’ཏི བྱཉྫནསྶ ཡུཀཱ+གམོ ནིརཏྠཀོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ. ཏིཝངྒུལཾ, ཏིཝངྒིཀཾ, བྷཱུཝཱདཡོ, མིགཱི བྷནྟཱ ཝུདིཀྑཏི, པཝུཙྩཏི, པཱགུཉྙཝུཛུཏཱ. ཨིཏོ ནཱཡཏི, ཙིནིཏྭཱ. ཡསྨཱཏིཧ, ཏསྨཱཏིཧ, ཨཛྫཏགྒེ. ནིརནྟརཾ, ནིརཱལཡོ, ནིརིནྡྷནོ, ནིརཱིཧཀཾ, ནིརུཏྟརོ, ནིརོཛཾ, དུརཏིཀྐམོ, དུརཱགཏཾ, དུརུཏྟརཾ, པཱཏུརཧོསི, པུནརཱགཙྪེཡྻ, པུནརུཏྟཾ, པུནརེཝ, པུནརེཏི, དྷཱིརཏྠུ, པཱཏརཱསོ, ཙཏུརངྒིཀཾ, ཙཏུརཱརཀྑཾ, ཙཏུརིདྡྷིཔཱདཔཊིལཱབྷོ, ཙཏུརོགྷནིཏྠརཎཏྠཾ, བྷཏྟུརཏྠེ, ཝུཏྟིརེསཱ, པཐཝཱིདྷཱཏུརེཝེསཱ ¶ , ནཀྑཏྟརཱཛཱརིཝ ཏཱརཀཱནཾ, ཝིཛྫུརིཝབྦྷཀུཊེ, ཨཱརགྒེརིཝ སཱསཔོ, ཨུསབྷོརིཝ, སབྦྷིརེཝ སམཱསེཐ. པུཐགེཝ, རསྶེ པགེཝ. ལཧུམེསྶཏི, གུརུམེསྶཏི, ཨིདྷམཱཧུ, ཀེན ཏེ ཨིདྷ མིཛ྄ཛྷཏི, བྷདྲོ ཀསཱམིཝ, ཨཱཀཱསེ མབྷིཔཱུཛཡེ, ཨེཀམེཀསྶ, ཡེན མིདྷེཀཙྩེ. བྷཱཏིཡེཝ, ཧོཏིཡེཝ, ཡཐཱཡིདཾ, ཡཐཱཡེཝ, མཱཡིདཾ, ནཡིདཾ, ནཡིདྷ, ཚཡིམཱནི, ནཝཡིམེ དྷམྨཱ, བོདྷིཡཱཡེཝ, པཐཝཱིཡེཝ དྷཱཏུ, ཏེསུཡེཝ, ཏེཡེཝ, སོཡེཝ, པཱཊིཡེཀྐཾ, ཝིཡཉྫནཾ, ཝིཡཱཀཱསི, པརིཡནྟཾ, པརིཡཱདཱནཾ, པརིཡུཊྛཱནཾ, པརིཡེསཏི, པརིཡོསཱནཾ, ནིཡཱཡོགོ. ཨུདགྒོ, ཨུདཡོ, ཨུདཱཧཊཾ, ཨུདིཏོ, ཨུདཱིརིཏཾ, ཨུདེཏི, སཀིདེཝ, ཀིཉྩིདེཝ, ཀེནཙིདེཝ, ཀིསྨིཉྩིདེཝ, ཀོཙིདེཝ, སམྨདཏྟོ, སམྨདཉྙཱ ཝིམུཏྟཱནཾ, སམྨདེཝ, ཡཱཝདཏྠཾ, ཡཱཝདིཙྪཀཾ, ཡཱཝདེཝ, ཏཱཝདེཝ, པུནདེཝ, ཡདཏྠཾ, ཡདནྟརཾ, ཏདནྟརཾ, ཏདངྒཝིམུཏྟི, ཨེཏདཏྠཾ, ཨཏྟདཏྠཾ, ཏདཏྠཾ, སདཏྠཔསུཏོ སིཡཱ, ཨཉྙདཏྠུ, མནསཱདཉྙཱ ཝིམུཏྟཱནཾ, བཧུདེཝ རཏྟི. ཝཱཏྭེཝ, ཨཏྟཨཏྠཾ, དྭཱདྷིཊྛིཏཾ, པཱཏུཨཧོསི. ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ཝཱདྷིཀཱརསྶ བྱཉྫནཏོཔི, བྷིཀྑུནཱིནཾ ཝུཊྛཱཔེཡྻ, ཙིརཾ ནཱཡཏི, ཏཾཡེཝ.

ཚ ཨབྷིཉྙཱ, ཚ ཨངྒཾ, ཚ ཨསཱིཏི, ཚ ཨཾསཱ, ཚ ཨཱཡཏནཾ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཝཱ སརེ’’ ‘‘ཨཱགམོ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༤༩. ཚཱ ལོ༹

ཚསདྡཱ པརསྶ སརསྶ ལ༹ཀཱརོ ཨཱགམོ ཧོཏི ཝཱ. ཚཱཏི ཨནུཀརཎཏྟཱ ཨེཀཝཙནཾ. ཚལ༹བྷིཉྙཱ, ཚལ༹ངྒཾ, ཚལ༹སཱིཏི, ཚལ༹ཾསཱ, ཚལཱ༹ཡཏནཾ. ཝཱཏྭེཝ, ཚཨབྷིཉྙཱ. (ཨཱགམསནྡྷི).

ལོཔོ ¶ ཨདསྶནཾ, ཋཱནིཾ, ཡ+མཱམདྡིཡ དིསྶཏི;

ཨཱདེསོ ནཱམ སོ ཡཱ ཏུ, ཨསནྟུཔྤཏྟི ཨཱགམོ.

སརསནྡྷི.

ཀཉྙཱ ཨིཝ, ཀཉྙཱཝ ཨིཙྩཱདི སརསནྡྷིནིསེདྷོ ཝུཙྩཏི, པསངྒཔུབྦཀོ ཧི པཊིསེདྷོ. པུབྦསརཱནཾ ལོཔེ སམྤཏྟེ ‘‘སརོ’’ ‘‘ཝེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༢༨. ན དྭེ ཝཱ

པུབྦཔརསྶརཱ དྭེཔི ཝཱ ཀྭཙི ན ལུཔྱནྟེ. ཀཉྙཱ ཨིཝ, ཀཉྙེཝ, ཀཉྙཱཝ.

སཱརིཔུཏྟ ཨིདྷེཀཙྩོ, ཨེཧི སིཝཀ ཨུཊྛེཧི, ཨཱཡསྨཱ ཨཱནནྡོ, གཱཐཱ ཨབྷཱསི, དེཝཱ ཨཱབྷསྶརཱ ཡཐཱ, ཏེཝིཛྫཱ ཨིདྡྷིཔཏྟཱ ཙ, བྷགཝཱ ཨུཊྛཱཡཱསནཱ, བྷགཝཱ ཨེཏ+དཝོཙ, ཨབྷིཝཱདེཏྭཱ ཨེཀམནྟཾ ཨཊྛཱསི, གནྟྭཱ ཨོལོཀེནྟོ, བྷཱུཏཝཱདཱི ཨཏྠཝཱདཱི, ཡཾ ཨིཏྠཱི ཨརཧཾ ཨསྶ, སཱམཱཝཏཱི ཨཱཧ, པཱཔཀཱརཱི ཨུབྷཡཏྠ ཏཔྤཏི, ནདཱི ཨོཏྠརཏི, ཡེ ཏེ བྷིཀྑཱུ ཨཔྤིཙྪཱ, བྷིཀྑཱུ ཨཱམནྟེསི, བྷིཀྑཱུ ཨུཛ྄ཛྷཱཡིཾསུ, བྷིཀྑཱུ ཨེཝ+མཱཧཾསུ, ཨིམསྨིཾ གཱམེ ཨཱརཀྑཀཱ, སབྦེ ཨིམེ, ཀཏམེ ཨེཀཱདས, གམྦྷཱིརེ ཨོདཀནྟིཀེ, ཨཔྤམཱདོ ཨམཏཾ པདཾ, སངྒྷོ ཨཱགཙྪཏུ, ཀོ ཨིམཾ པཐཝིཾ ཝིཙེསྶཏི, ཨཱལོཀོ ཨུདཔཱདི, ཨེཀོ ཨེཀཱཡ, ཙཏྟཱརོ ཨོགྷཱ, ཨརེ ཨཧམྤི, སཙེ ཨིམསྶ ཀཱཡསྶ, ནོ ཨཏིཀྐམོ, ཨཧོ ཨཙྪརིཡོ, ཨཐོ ཨནྟོ ཙ, ཨཐ ཁོ ཨཱཡསྨཱ, ཨཐོ ཨོཊྛཝ+ཙིཏྟཀཱ, ཏཏོ ཨཱ- མནྟཡི ¶ སཏྠཱཏི ཨེཝམཱདཡོ ཨིདྷ ཀཱལབྱཝདྷཱནེནེཝ སིཛ྄ཛྷནྟི. ཀྭཙཱིཏི ཀིཾ, ཨཱགཏཱ+ཏྠ, ཨཱགཏཱ+མྷཱ, ཀཏམ+སྶ ཝཱརོ, ཨཔྤསྶུཏཱ+ཡཾ པུརིསོ, ཙམརཱི+ཝ, སབྦེ+ཝ, སྭེ+ཝ, ཨེསེ+ཝ ནཡོ, པརིསུདྡྷེ+ཏྠཱ+ཡསྨནྟོ, ནེ+ཏྠ, ཀུཏེ+ཏྠ ལབྦྷཱ, སཙེ+ས བྲཱཧྨཎ, ཏཐཱུ+པམཾ, ཡཐཱ+ཧ, ཛཱིཝ྄ཧཱ+ཡཏནཾ, ཨཝིཛྫོ+གྷོ, ཨིཏྠིནྡྲིཡཾ, ཨབྷིབྷཱ+ཡཏནཾ, བྷཡཏཱུ+པཊྛཱནཾ, སདྡྷཱི+དྷ ཝིཏྟཾ པུརིསསྶ སེཊྛཾ. (སརསནྡྷིནིསེདྷོ)

ཏཏྲ ཨབྷིརཏི, ཏཏྲ ཨཡཾ, བུདྡྷ ཨནུསྶཏི, ས ཨཏྠིཀཱ, སཉྙཱཝཱ ཨསྶ, ཏདཱ ཨཧཾ, ཡཱནི ཨིདྷ བྷཱུཏཱནི, གཙྪཱམི ཨིཏི, ཨཏི ཨིཏོ, ཀིཀཱི ཨིཝ, བཧུ ཨུཔཀཱརཾ, མདྷུ ཨུདཀཾ, སུ ཨུཔདྷཱརིཏཾ, སོཔི ཨཡཾ, ཨིདཱནི ཨཧཾ, སཙེ ཨཡཾ, ཨཔྤསྶུཏོ ཨཡཾ, ཨིཏར ཨིཏརེན, སདྡྷཱ ཨིདྷ ཝིཏྟཾ, ཀམྨ ཨུཔནིསྶཡོ, ཏཐཱ ཨུཔམཾ, རཏྟི ཨུཔརཏོ, ཝི ཨུཔསམོ, ལོཀསྶ ཨིཏི, དེཝ ཨིཏི, ཝི ཨཏིཔཏནྟི, ཝི ཨཏིནཱམེནྟི, སངྒྷཱཊི ཨཔི, ཛཱིཝིཏཧེཏུ ཨཔི, ཝིཛྫུ ཨིཝ, ཀིཾསུ ཨིདྷ ཝིཏྟཾ, སཱདྷུ ཨིཏི, ཏེ ཨསྶ པཧཱིནཱ, སོ ཨསྶ, མདྷུཝཱ མཉྙཏི བཱལོ, ཨེཝཾ གཱམེ མུནི ཙརེ, ཁནྟི པརམཾ ཏཔོ ཏིཏིཀྑཱ, ན མཾཀུ བྷཝིསྶཱམི, སུ ཨཀྑཱཏོ, ཡོ ཨཧཾ, སོ ཨཧཾ, ཀཱམཏོ ཛཱཡཏི སོཀོ, ཀཱམཏོ ཛཱཡཏི བྷཡཾ, སཀྐོ ཨུཛུ ཙ སུཧུཛུཙ, ཨནུཔགྷཱཏོ, དུརཀྑཾ, དུརམཾ, དུབྷརཏཱ. ཡིཊྛཾ ཝཱ ཧུཏཾ ཝཱ ལོཀེ, ཡདི ཝཱ སཱཝཀེ, པུགྒལཱ དྷམྨདསཱ ཏེ, བྷོཝཱདཱི ནཱམ སོ ཧོཏི, ཡཐཱབྷཱཝཱི གུཎེན སོ, ཡཐཱ ཨིདཾ, སམྨཱ དཀྑཱཏོ, པརཱ ཀམོ, ཏཎྷཱ ཀྑཡོ, ཛྷཱནསྶ ལཱབྷཱི ཨམྷི, ཐུལླཙྩཡོ ཨིཏཱི+དྷ –

༣༣. བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ

རསྶ+དཱིགྷཱནཾ ¶ ཀྭཙི དཱིགྷ+རསྶཱ ཧོནྟི བྱཉྫནེ. ཏཏྲཱབྷིརཏི, ཏཏྲཱཡཾ, བུདྡྷཱནུསྶཏི, སཱཏྠིཀཱ, སཉྙཱཝཱ+སྶ, ཏདཱཧཾ, ཡཱནཱི+དྷ བྷཱུཏཱནི, གཙྪཱམཱིཏི, ཨཏཱིཏོ, ཀིཀཱིཝ, བཧཱུཔཀཱརཾ, མདྷཱུདཀཾ, སཱུཔདྷཱརིཏཾ, སོཔཱཡཾ, ཨིདཱནཱཧཾ, སཙཱཡཾ, ཨཔྤསྶུཏཱཡཾ, ཨིཏརཱིཏརེན, སདྡྷཱིདྷ ཝིཏྟཾ, ཀམྨཱུཔནིསྶཡོ, ཏཐཱུཔམཾ, རཏྟཱུཔརཏོ, ཝཱུཔསམོ, ལོཀསྶཱཏི, དེཝཱཏི, ཝཱིཏིཔཏནྟི, ཝཱིཏིནཱམེནྟི, སངྒྷཱཊཱིཔི, ཛཱིཝིཏཧེཏཱུཔི, ཝིཛྫཱུཝ, ཀིཾསཱུདྷ ཝིཏྟཾ, སཱདྷཱུཏི, ཏྱཱསྶ པཧཱིནཱ, སྭཱསྶ, མདྷུཝཱ མཉྙཏཱི བཱལོ, ཨེཝཾ གཱམེ མུནཱི ཙརེ, ཁནྟཱི པརམཾ ཏཔོ ཏིཏིཀྑཱ, ན མཾཀཱུ བྷཝིསྶཱམི, སྭཱཀྑཱཏོ, ཡྭཱཧཾ, སྭཱཧཾ, ཀཱམཏོ ཛཱཡཏཱི སོཀོ, ཀཱམཏོ ཛཱཡཏཱི བྷཡཾ, སཀྐོ ཨུཛཱུ ཙ སུཧུཛཱུ ཙ, ཨནཱུཔགྷཱཏོ, དཱུརཀྑཾ, དཱུརམཾ, དཱུབྷརཏཱ. ཡིཊྛཾཝ ཧུཏཾཝ ལོཀེ, ཡདིཝ སཱཝཀེ, པུགྒལ དྷམྨདསཱ ཏེ, བྷོཝཱདི ནཱམ སོ ཧོཏི, ཡཐཱབྷཱཝི གུཎེན སོ, ཡཐཡིདཾ, སམྨདཀྑཱཏོ, པརཀྐམོ, ཏཎྷཀྑཡོ, ཛྷཱནསྶ ལཱབྷིམྷི, ཝསིམྷི, ཐུལླཙྩཡོ. ཀྭཙཱིཏི ཀིཾ, ཏྱཛྫ, སྭསྶ, པཏིལིཡཏཱིཏི དཱིགྷནིསེདྷོ, མཱཡིདཾ, མནསཱདཉྙཱ ཝིམུཏྟཱནཾ, ཡཐཱཀྐམཾ, ཨཱརཀྑཱཏཱིཏཾ, དཱིཡཏི, སཱུཡཏཱིཏི རསྶཀཱརིཡནིསེདྷོ. ཀཐཾ ཡཱནིཝ ཨནྟལིཀྑེཏི, ‘‘དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ. (དཱིགྷ+རསྶསནྡྷི).

བྱཉྫནེཏི ཝཏྟཏེ.

༣༤. སརམྷཱ དྭེ

སརམྷཱ པརསྶ བྱཉྫནསྶ ཀྭཙི དྭེ རཱུཔཱནི ཧོནྟི. ཨེཏྠ ཙ ཨཱཝུཏྟིདྭིཝཙནཾ ཋཱནེདྭིཝཙནནྟི དྭཱིསུ ཋཱནེདྭིཝཙནཾ ཝེདིཏབྦཾ.

ཏཱནི ¶ ཙ པ+པཏི+པཊི+ཀམ+ཀུས+ཀུདྷ+ཀཱི+གཧ+ཛུཏ+ཉཱ+སི+ སུ+སཱུ+སམྦྷཱུ+སར+སསཱདཱིནམཱདིབྱཉྫནཱནཉྩ ཧོཏི. ཨིདྷ པམཱདོ=ཨིདྷཔྤམཱདོ, ཨེཝཾ ཨཔྤམཱདོ, ཝིཔྤཡུཏྟོ, སུཔྤསནྣོ, སམྨཱ པདྷཱནཾ=སམྨཔྤདྷཱནཾ རསྶཏྟཾ. ཨཔྤཏིཝཏྟིཡོ, ཨདྷིཔྤཏིཔཙྩཡོ, སུཔྤཏིཊྛིཏོ,. ཨཔྤཊིཔུགྒལོ, ཝིཔྤཊིསཱརོ, སུཔྤཊིཔཏྟི. པཀྐམོ, པཊིཀྐམོ, ཧེཏུཀྐམོ, ཨཱཀམཏི=ཨཀྐམཏི, ཨེཝཾ པཀྐམཏི, ཡཐཱཀྐམཾ. ཨཀྐོསཏི, པཊིཀྐོསཏི, ཨནུཀྐོསཏི, ཨཱཀོསཏི=ཨཀྐོསཏི. ཨཀྐུདྡྷོ, ཨབྷིཀྐུདྡྷོ. དྷནཀྐཱིཏོ, ཝིཀྐཡོ, ཨནུཀྐཡོ. པགྒཧོ, ཝིགྒཧོ, ཨནུགྒཧོ, ཙནྡགྒཱཧོ, དིཊྛིགྒཱཧོ. པཛྫོཏོ, ཝིཛྫོཏོ, ཨུཛྫོཏོ. ཀཏཉྙཱུ, ཝིཉྙཱུ, པཉྙཱཎཾ, ཝིཉྙཱཎཾ, ཨནཉྙཱཎཾ. ཨཝསྶཡོ, ནིསྶཡོ, སམུསྶཡོ. ཨཔྤསྶུཏོ, ཝིསྶུཏོ, བཧུསྶུཏོ. ཨཱསཝཱ=ཨསྶཝཱ. པསྶམྦྷེནྟོ, ཝིསྶམྦྷེནྟོ. ཨཊྚསྶརོ, ཝིསྶརཏི, ཨནུསྶརཏི, ཨནུསྶཏི. པསྶསནྟོ, ཝིསྶསནྟོ, མུཧུསྶསནྟོ, ཨཱསཱསོ=ཨསྶཱསོ. ཨཱདིསདྡེན ཨཝིསྶཛེནྟོ, ཝིསྶཛེནྟོ, ཨབྷིཀྐནྟཏརོ, པརིཙྩཛེནྟོ, ཨུཔདྡཝོ, ཨུཔཀྐིལེསོ, མིཏྟདྡུནོ, ཨཱཡབྱཡོ, ཨབྦཧི ཨིཙྩཱདི.

ཏིཀ+ཏཡ+ཏིཾས+ཝཏཱདཱིན+མཱདིབྱཉྫནསྶ ཙ. ཀུསལཏྟིཀཾ, པཱིཏིཏྟིཀཾ, ཧེཏུཏྟིཀཾ. ལོཀཏྟཡཾ, བོདྷིཏྟཡཾ, ཝཏྠུཏྟཡཾ. ཨེཀཏྟིཾས, དྭཏྟིཾས, ཏེཏྟིཾས, ཙཏུཏྟིཾས. སཱིལབྦཏཾ, སུབྦཏོ. སཔྤཱིཏིཀོ, སམནྣཱགཏོ, པུནཔྤུནཾ ཨིཙྩཱདི.

ཝཏུ+ཝཊ+དིསཱན+མནྟེ, ཡཐཱ ཝཏྟཏི, ཝཊྚཏི, དསྶནཾ, ཕསྶོ ཨིཙྩཱདི.

ཨུ+དུ+ནིཨུཔསགྒ+ཏ+ཙཏུ+ཚ+སནྟསདྡཱདེསཱདཱིཧི ¶ པརེསཉྩ. ཨུཀཾསོ=ཨུཀྐཾསོ, ཨེཝཾ དུཀྐརཾ, ནིཀྐངྑོ, ཨུགྒཏཾ, དུཙྩརིཏཾ, ནིཛྫཊཾ, ཨུཛྫཧཾ, ཨུཙྩངྒཾ, ཨུནྣམཏི, དུཀྐརོ, ནིདྡརོ, ཨུནྣཏོ, དུཔྤཉྙོ, ནིམྨལོ, ཨུཡྻུཏྟོ, དུལླབྷོ, ནིབྦཏྟོ, ཨུསྶཱཧོ, ནིསྶཱརོ. ཏཀྐརོ, ཏཛྫོ, ཏནྣིནྣོ, ཏཔྤབྷཝོ, ཏམྨཡོ, ཙཏུཀྐཾ, ཙཏུདྡིསཾ, ཙཏུཔྤདོ, ཙཏུབྦིདྷཾ, ཙཏུསྶཱལཾ, ཚཀྐཾ, ཚནྣཝུཏི, ཚཔྤདིཀོ, ཚབྦསྶཱནི. སཀྐཱརོ, སགྒུཎོ, སནྡིཊྛི, སཔྤུརིསོ, མཧབྦལོ.

ཨཔདནྟཨཱཀཱརཝཛྫིཏདཱིགྷཏོ ཡཀཱརསྶ ཙ, ནིཡྻཱཏི, སུཡྻཏི, ཨབྷིབྷུཡྻ, ཝིཙེཡྻ, ཝིནེཡྻ, དྷེཡྻཾ, ནེཡྻཾ, སེཡྻོ, ཛེཡྻོ, ཝེཡྻཱཀརཎོ. ཨཱཀཱརཝཛྫིཏནྟི ཀིཾ, མཱལཱཡ, དོལཱཡ, སམཱདཱཡ.

ཚནྡཱནུརཀྑཎེ-ནཔྤཛཧེ ཝཎྞབལཾ པུརཱཎཾ, ཨུཛྫུགཏེསུ སེཡྻོ, གཙྪནྟི སུགྒཏིཾ. སརམྷཱཏི ཀིཾ, ཉཱཡོ, ཏཾཁཎཾ. ཀྭཙིཏྭེཝ, ནིཀཱཡོ, ནིདཱནཾ, ནིཝཱསོ, ཏཏོ, ཚསཊྛི, ཨུཔནཱིཡཏི, སཱུཡཏི.

༣༥. ཙཏུཏྠདུཏིཡེསྭེ+སཾ ཏཏིཡཔཋམཱ

ཙཏུཏྠདུཏིཡེསུ པརེསྭེ+སཾ ཙཏུཏྠདུཏིཡཱནཾ ཏབྦགྒེ ཏཏིཡཔཋམཱ ཧོནྟི པཙྩཱསཏྱཱ. ཝགྒེ གྷ+ཛྷ+ཌྷ+དྷ+བྷཱ ཙཏུཏྠཱ, ཁ+ཚ+ཋ+ཐ+ཕཱ དུཏིཡཱ, ག+ཛ+ཌ+ད+བཱ ཏཏིཡཱ, ཀ+ཙ+ཊ+ཏ+པཱ པཋམཱ. པ+ཨུ+དུ-ནིཨཱདཱིཧི པརེསཾ གྷཱདཱིནཾ དྭིབྷཱཝེ ཏཏིཡཔཋམཱ ཧོནྟི. པགརཏི=པགྒྷརཏི, ཨེཝཾ ཨུགྒྷརཏི, ནིགྒྷོསོ, ཨུགྒྷཱཊེཏི. ཨེསོཝ ཏཛ྄ཛྷཱནཕལོ, པཋམཛ྄ཛྷཱནཾ, ཨབྷིཛ྄ཛྷཱ-ཡཏི ¶ , ཨུཛ྄ཛྷཱཡཏི. དཌྜྷོ, བུཌྜྷོ. ཝིདྡྷཾསེཏི, ཨུདྡྷཾསིཏོ, ཨུདྡྷཱརོ, ནིདྡྷནོ, ནིདྡྷུཏོ. ཝིབྦྷནྟོ, ཨུབྦྷནྟོ, སམུབྦྷནྟོ, དུབྦྷིཀྑཾ, ནིབྦྷཡཾ, ཏབྦྷཱཝོ, ཙཏུབྦྷི. སདྡྷཱ, སདྡྷམྨོ. མཧབྦྷཡཾ.

རསྶསརེཧི པརེསཾ ཝགྒདུཏིཡཱནཾ དྭིབྷཱཝོ ཙེ, པཋམཱ. པཉྩཀྑནྡྷཱ, ཨེཝཾ རཱུཔཀྑནྡྷོ, ཨཀྑམོ, ཨབྷིཀྑཎཾ, ཨཝིཀྑེཔོ, ཛཱཏིཀྑེཏྟཾ, དྷཱཏུཀྑོབྷོ, ཨཱཡུཀྑཡོ. སེཏཙྪཏྟཾ, ཨེཝཾ སབྦཙྪནྣཾ, ཝིཙྪནྣཾ, བོདྷིཙྪཱཡཱ, ཛམྦུཙྪཱཡཱ, སམུཙྪེདོ. ཏཏྲ ཋིཏོ=ཏཏྲཊྛིཏོ, ཨེཝཾ ཐལཊྛཾ, ཛལཊྛཾ, ཨཊྛིཏཾ, ནིཊྛིཏཾ, ཙཏྟཱརིཊྛཱནཱནི, གརུཊྛཱནིཡོ, སམུཊྛིཏོ. སབྦཏྠཱམེན, ཡསཏྠེརོ, པཏྠརཏི, ཝིཏྠཱརོ, ཨབྷིཏྠུཏོ, ཝིཏྠམྦྷིཏོ, ཨནུཏྠུནཾ. པཔྥོཊེཏི, མཧཔྥལཾ, ཨནིཔྥལཾ, ཝིཔྥཱརོ, པརིཔྥུཊེཡྻ, མདྷུཔྥཱཎིཏཾ. ཨཱཀཱརཏོ, ཨཱཁཱཏོ=ཨཀྑཱཏོ, ཨེཝཾ ཏཎྷཱཀྑཡོ, ཨཱཎཱཀྑེཏྟཾ, སཉྙཱཀྑནྡྷོ. ཨཱཚཱདཡི=ཨཙྪཱདཡི, ཨེཝཾ ཨཙྪིནྡཏི, ནཱཝཊྛཾ, ཨཏྠརཏི, ཨཔྥོཊེཏི. ཀྭཙི ཏྭེཝ, པུཝཁཛྫཀཾ, ཏསྶ ཚཝིཨཱདཱིནི ཚིནྡིཏྭཱ, ཡཐཱཋིཏཾ, ཀམྨཕལཾ, སཱིལཾ ཏསྶ ཛྷཱཡིནོ, ཡེ ཛྷཱནཔྤསུཏཱ དྷཱིརཱ, ནིདྷནཾ, མཧཱདྷནཾ. (དྭིབྷཱཝསནྡྷི).

ཨཀརམྷ སེ ཏེ, སོ ཁོ བྱནྟི ཀཱཧིཏི, སོ གཙྪཾ ན ནིཝཏྟཏི, ཨེསོ ཨཏྠོ, ཨེསོ ཨཱབྷོགོ, ཨེསོ ཨིདཱནི ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཝེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༣༧. ཨེཨོན+མ ཝཎྞེ

ཨེཨོནཾ ཝཎྞེ ཀྭཙི ཨ ཧོཏི ཝཱ. ཨཀརམྷ ས ཏེ, ཨཀརམྷ སེ ཏེ, ཨེཝཾ ས ཁོ བྱནྟི ཀཱཧིཏི, ས གཙྪཾ ན ནིཝཏྟཏི, ཨེས ཨཏྠོ ¶ , ཨེས ཨཱབྷོགོ, ཨེས ཨིདཱནི. ཝཎྞེཏི ཀིཾ, ཨམོགྷཝཙནོ ཙ སོ, གནྡྷབྦཱནཾ ཨདྷིཔཏི, མཧཱརཱཛཱ ཡསསྶི སོཏི. ‘‘ན སནྡྷིསམཱསཱ ཝདྡྷསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ གཱཐཱམཛ྄ཛྷེ སནྡྷི ན ཧོཏཱིཏི ‘‘ཏིཝིདྷསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཏིམྷི པརེཔི ཝཎྞོ པརོ ནཱམ ན ཨིཏི. (སརབྱཉྫནསནྡྷི).

ཨཏ ཡནྟཾ, ཏཐ ཡཾ, མད ཡཾ, བུདྷ ཡཏི, དྷན ཡཾ, སེཝ ཡོ, པར ཡེསནཱ, པོཀྑརཎ ཡོ ཨིཏཱི+དྷ –

༤༨. ཏཝགྒཝརཎཱནཾ ཡེ ཙཝགྒ བཡཉཱ

ཏཝགྒཝརཎཱནཾ ཙཝགྒབཡཉཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ ཡཀཱརེ. ‘‘ཝགྒལསེཧི ཏེ’’ཏི པུབྦརཱུཔཾ. ཨཙྩནྟཾ, ཏཙྪཾ, མཛྫཾ, བུཛ྄ཛྷཏི, དྷཉྙཾ, སེབྦོ, པཡྻེསནཱ, པོཀྑརཉྙོ. ཨཔུཙྩཎྜཀཱཡཾ, ཛཙྩནྡྷོ, ཡཛྫེཝཾ, ཨཛ྄ཛྷགམཱ, ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ, ཨཛ྄ཛྷུཔགཏོ, ཨཛ྄ཛྷོགཱཧེཏྭཱ, དིབྦཾ. ཀྭཙིཏྭེཝ, རཏྱཱ.

སཀ ཡཏེ, རུཙ ཡཏེ, པཙ ཡཏེ, ཨཊ ཡཏེ, ལུཔ ཡཏེ, ཀུཔ ཡཏེ, སལ ཡཏེ, ཕལ ཡཏེ, དིས ཡཏེ, ཨས ཡཏེ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཡེ’’ཏི ཝཏྟཏེ ཝཀྑམཱནེསུ དྭཱིསུ.

༤༩. ཝགྒལསེཧིཏེ

ཝགྒལསེཧི པརསྶ ཡཀཱརསྶ ཀྭཙི ཏེ ཝགྒལསཱ ཧོནྟི. སཀྐཏེ, རུཙྩཏེ, པཙྩཏེ, ཨཊྚཏེ, ལུཔྤཏེ, ཀུཔྤཏེ, སལླཏེ, ཕལླཏེ, དིསྶཏེ, ཨསྶཏེ. ཀྭཙིཏྭེཝ, ཀྱཱཧཾ.

མུཧ ཡཏི, གུཧ ཡཏི ཨིཏཱི+དྷ –

༥༠. ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ

ཧསྶ ¶ ཝིཔལླཱསོ ཧོཏི ཡཀཱརེ. མུཡ྄ཧཏི, གུཡ྄ཧཏི.

བཧུ ཨཱབཱདྷོ ཨིཏཱི+དྷ ཨུསྶཝཀཱརེ ‘‘ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༥༡. ཝེ ཝཱ

ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ ཧོཏི ཝཱ ཝཀཱརེ. བཝ྄ཧཱབཱདྷོ. ཝཱཏྭེཝ, བཧྭཱབཱདྷོ.

༥༢. ཏཐནརཱནཾ ཊཋཎལཱ

ཏཐནརཱནཾ ཊཋཎལཱ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. དུཀྐཏཾ=དུཀྐཊཾ, ཨེཝཾ སུཀཊཾ, པཏྠཊོ, པཏཊོ, ཨུདྡྷཊོ, ཝིསཊོ. ཨཊྛཀཐཱ. པཎིདྷཱནཾ, པཎིཔཱཏོ, པཎཱམོ, པཎཱིཏཾ, པརིཎཏོ, པརིཎཱམོ, དུཎྞཡོ, ནིཎྞཡོ, ཨོཎཏོ. པརིཔནྣོ=པལིཔནྣོ, ཨེཝཾ པལིབོདྷོ, པལླངྐཾ, ཏལུནོ, མཧཱསཱལོ, མཱལུཏོ, སུཁུམཱལོ. (བྱཉྫནསནྡྷི).

ཙཀྑུ ཨུདཔཱདི, ཨཀྑི རུཛཏི, པུརིམ ཛཱཏི, ཨཎུ ཐཱུལཱནི, ཀཏྟབྦ ཀུསལཾ བཧུཾ, ཏ སམྤཡུཏྟཱ, ཏཏ སབྷཱཝཏོ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ཝེ’’ཏི ཝཏྟཏེ ཡཱཝ ‘‘མཡདཱ སརེ’’ཏི.

༣༨. ནིགྒཧཱིཏཾ

ནིགྒཧཱིཏཱགམོ ཧོཏི ཝཱ ཀྭཙི. སཱམཏྠིཡེནཱ+གམོཝ, ས ཙ རསྶསརསྶེཝ ཧོཏི… ཏསྶ རསྶསརཱནུགཏཏྟཱ. ཋཱནཱིན+མཱལིངྒྷིཡ གཙྪཏི པཝཏྟཏཱིཏི ཨཱགམོ. ཙཀྑུཾ ཨུདཔཱདི, ཨཀྑིཾ ¶ རུཛཏི, པུརིམཾ ཛཱཏི, ཨཎུཾ ཐཱུལཱནི, ཀཏྟབྦཾ ཀུསལཾ བཧུཾ, ཏཾསམྤཡུཏྟཱ, ཏཾཏཾསབྷཱཝཏོ. ཝཱགྒཧཎེན ཙཀྑུ ཨུདཔཱདི ཨིཙྩཱདི. ཨཝཾསིརོ, ཡཱཝཉྩིདཾཏིཨཱདི ནིཙྩཾ… ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ཝཱདྷིཀཱརསྶ, ཝཝཏྠིཏསྶ ལཀྑཎསྶཱ+ནུརོདྷེན ལཀྑཎེ པཝཏྟིཏཱ ཝིབྷཱསཱ ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཱ. ཝཱསདྡོ ཧི ཨཏྠདྭཡེ ཝཏྟཏེ ཀཏྠཙི ཝིཀཔྤེ, ཀཏྠཙི ཡཐཱཝཝཏྠིཏརཱུཔཔརིགྒཧེཏི. ཡདཱ པཙྪིམེ, ཏདཱ ནིཙྩ+མནིཙྩ+མསནྟཉྩ ཝིདྷིཾ དཱིཔེཏི. ཨེཏྠ པན ཀྭཙིསདྡསྶཱ+ནུཝཏྟནཱ ཏེནེཝཱ+སནྟཝིདྷི སིདྡྷོཏི ཝཱསདྡེནི+ཏརདྭཡཾ. ཀྭཙི ཏྭེཝ, ན ཧི ཨེཏེཧི, ཨིདྷ ཙེཝ.

སཾ རམྦྷོ, སཾ རཏྟོ, སཾ རཱགོ, ཏཱསཾ ཨཧཾ སནྟིཀེ, ཨེཝཾ ཨཡཾ, པུཾ ལིངྒཾ, ཀིཾ ཨཧཾ, ཏསྶ ཨདཱསིཾ ཨཧཾ ཨིཏཱི+དྷ ‘‘ནིགྒཧཱིཏཱ’’དྷིཀཱརོ ཨཱ ‘‘མཡདཱ སརེ’’ཏི.

༣༩. ལོཔོ

ནིགྒཧཱིཏསྶ ལོཔོ ཧོཏི ཝཱ ཀྭཙི. དཱིགྷེ སཱརམྦྷོ སཾརམྦྷོ, སཱརཏྟོ སཾརཏྟོ, སཱརཱགོ སཾརཱགོ, པུབྦསྶརལོཔེ ཏཱསཱཧཾ སནྟིཀེ, ཨེཝཱཡཾ, དྭིཏྟེ པུལླིངྒཾ པུཾལིངྒཾ, ཀྱཱཧཾ, ཏསྶ ཨདཱསཧཾ. པཊིསལླཱནོ, སལླེཁོ, པཱཏུཀཱམོ, གནྟུམནོ, ཨརིཡསཙྩཱན དསྶནཾ, ཨེཏཾ བུདྡྷཱན སཱསནཾ, ཨཝིསཱཧཱརོ, ཙིརཔྤཝཱསིནྟིཨཱདཱིསུ ནིཙྩཾ. ཀྭཙཱིཏི ཀིཾ, ཨེཝ+མཡཾ, ཀི+མཧཾ, ཨེཏཾ མངྒལ+མུཏྟམཾ.

ཀཏཾ ཨིཏི, ཨབྷིནནྡུཾ ཨིཏི, ཨུཏྟཏྟཾ ཨིཝ, ཙཀྐཾ ཨིཝ, ཀལིཾཨིཝ, ཧལཾ ཨིདཱནི, ཀིཾ ཨིདཱནི, ཏྭཾ ཨསི, ཨིདཾ ཨཔི, ཨུཏྟརིཾ ཨཔི, དཱཏུཾ ཨཔི, སདིསཾ ཨེཝ ཨིཏཱི+དྷ –

༤༠. པརསརསྶ

ནིགྒཧཱིཏམྷཱ ¶ པརསརསྶ ལོཔོ ཧོཏི ཝཱ ཀྭཙི. ཀཏནྟི, ཨབྷིནནྡུནྟི, ཨུཏྟཏྟཾཝ, ཙཀྐཾཝ, ཀལིཾཝ, ཧལཾདཱནི, ཀིཾདཱནི, ཏྭཾསི, ཨིདམྤི, ཨུཏྟརིམྤི, དཱཏུམྤི, སདིསཾཝ. ཝཱཏི ཀིཾ, ཀཏཾཨིཏི, ཀིམིཏི, དཱཏུམཔི, སདིསཾ ཨེཝ.

པུཔྥཾ ཨསྶཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ཨེཝཾ ཨསྶ ཏེ ཨཱསཝཱ ཨིཏཱི+དྷ པརསྶརལོཔེ –

༥༣. སཾཡོགཱདིལོཔོ

ཨབྱཝཧིཏཱནཾ དྭིནྣཾ བྱཉྫནཱནཾ ཨེཀཏྲ ཋིཏི སཾཡོགོ, ཏསྨིཾ སཾཡོགེ ཡོ ཨཱདིབྷཱུཏཱཝཡཝོ, ཏསྶ ཝཱ ཀྭཙི ལོཔོ ཧོཏཱིཏིཨཱདིབྱཉྫནསྶ ལོཔོ. པུཔྥཾསཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ཨེཝཾས ཏེ ཨཱསཝཱ. ཏིཎྞཾ སཾཡོགཱནཾ ཝིསཡེ ཨགྱཱགཱརཾ, ཝུཏྱསྶ ཨིཏི ཧོཏི.

ཏཾ ཀརོཏི, ཏཾ ཁཎཾ, སཾ གཏོ, ཏཾ གྷཏཾ, དྷམྨཾ ཙརེ, ཏཾ ཚནྣཾ, ཏཾ ཛཱཏཾ, ཏཾ ཛྷཱནཾ, ཏཾ ཉཱཎཾ, ཏཾ ཋཱནཾ, ཏཾ ཌཧཏི, ཏཾ ཏནོཏི, ཏཾ ཐིརཾ, ཏཾ དཱནཾ, ཏཾ དྷནཾ, ཏཾ ནིཙྩུཏཾ, ཏཾ པཏྟོ, ཏཾ ཕལཾ, ཏེསཾ བོདྷོ, སཾ བྷཱུཏོ, ཏཾ མིཏྟཾ, ཀིཾ ཀཏོ, དཱཏུཾ གཏོ ཨིཏཱི+དྷ –

༤༡. ཝགྒེ ཝགྒནྟོ

ནིགྒཧཱིཏསྶ ཁོ ཝགྒེ ཝགྒནྟོ ཝཱ ཧོཏཱིཏི ནིམིཏྟཱནུསྶརཱནཾ པཙྩཱསཏྱཱ ཏབྦགྒཔཉྩམོ ཧོཏི. པཙྩཱསཏྟི ནཱམ ཋཱནཏོ ཨཱསནྣཏཱ གུཎཏོ ཝཱ, གུཎཏོཏི ཝཎྞསཉྙཱདིགུཎཏོ. ནིགྒཧཱིཏསྶ ¶ ཨནུསརཱིཡཏཱིཏི པཙྪཱ ཀཏྭཱ སརཱིཡཏཱིཏི ཨནུསྶརོཏིཔི ཝུཙྩཏི. ཏངྐརོཏི=ཏཾ ཀརོཏི, ཨེཝཾ ཏངྑཎཾ, སངྒཏོ, ཏངྒྷཏཾ. དྷམྨཉྩརེ, ཏཉྪནྣཾ, ཏཉྫཱཏཾ, ཏཉྫྷཱནཾ, ཏཉྙཱཎཾ. ཏཎྛཱནཾ, ཏཎྜཧཏི. ཏནྟནོཏི, ཏནྠིརཾ, ཏནྡཱནཾ, ཏནྡྷནཾ, ཏནྣིཙྩུཏཾ, ཏམྤཏྟོ, ཏམྥལཾ, ཏེསམྨོདྷོ, སམྦྷཱུཏོ, ཏམྨིཏྟཾ. ཀིངྐཏོ, དཱཏུངྒཏོ, ཏཎྷངྐརོ, རཎཉྫཧོ, སཎྛིཏོ, ཛུཏིནྡྷརོ, སམྨཏོཏིཨཱདཱིསུ ནིཙྩཾ.

ཨཱནནྟརིཀཾ ཡ+མཱཧུ, ཡཾ ཡདེཝ, པཙྩཏྟཾ ཨེཝ, ཏཾ ཧིཨིཏཱི+དྷ –

༤༢. ཡེཝཧིསུ ཉོ

ཡ+ཨེཝ+ཧིསདྡེསུ ནིགྒཧཱིཏསྶ ཝཱ ཉོ ཧོཏི. ‘‘ཝགྒལསེཧི ཏེ’’ཏི ཡསྶ ཉཀཱརོ. ཨཱནནྟརིཀཉྙ+མཱཧུ=ཨཱནནྟརིཀཾ ཡ+མཱཧུ, ཡཉྙདེཝ=ཡཾཡདེཝ, ཉསྶ དྭིཏྟེ པཙྩཏྟཉྙེཝ, པཙྩཏྟཾ ཨེཝ, ཏཉྷི, ཏཉྷི. ‘‘ཨབྱབྷིཙཱརིནཱ བྱབྷིཙཱརཱི ནིཡམྱཏེ’’ཏི ཉཱཡཱ ཨེཝསདྡསཧཙརིཡཱ ‘‘ཡ’’ ཨིཏི སབྦཱདིཡསདྡསྶེཝ གཧཎཾ.

སཾཡོགོ, སཾཡོཛནཾ, སཾཡཏོ, སཾཡཱཙིཀཱཡ ཨིཏཱི+དྷ –

༤༣. ཡེ སཾསྶ

སཾསདྡསྶ ཡཾ ནིགྒཧཱིཏཾ, ཏསྶ ཝཱ ཉོ ཧོཏི ཡཀཱརེ. སཉྙོགོ=སཾཡོགོ, ཨེཝཾ སཾཡོཛནཾ, སཉྙཏོ, སཉྙཱཙིཀཱཡ. ཨིདྷ ཡཀཱརམཏྟོཝ གཡ྄ཧཏེ. སཾསྶཱཏི ཀིཾ, ཨེཏཾ ཡོཛནཾ, ཏཾ ཡཱནཾ, ཏཾ སརཎཾ ཡནྟི.

ཏཾ ¶ ཨེཝ, ཏཾ ཨཧཾ བྲཱུམི, ཡཾ ཨཱཧུ, དྷནཾ ཨེཝ, ཀིཾ ཨེཏཾ, ནིནྡིཏུཾ ཨརཧཏི, ཏཾ ཨིདཾ, ཡཾ ཨནིཙྩཾ, ཏཾ ཨནཏྟཱ, ཨེཏཾ ཨཝོཙ, ཨེཏཾ ཨེཝ ཨིཏཱི+དྷ –

༤༤. མཡདཱ སརེ

ནིགྒཧཱིཏསྶ མ ཡ དཱ ཧོནྟི ཝཱ སརེ ཀྭཙི. ཏམེཝ ཏཾ ཨེཝ, ཏམཧཾ བྲཱུམི=ཏཾ ཨཧཾ བྲཱུམི, ཡམཱཧུ, དྷནམེཝ, ཀིམེཏཾ, ནིནྡིཏུམརཧཏི. ཏཡིདཾ. ཡདནིཙྩཾ, ཏདནཏྟཱ, ཨེཏདཝོཙ, ཨེཏདེཝ. ‘‘མཡདཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ བུདྡྷམ སརཎམ ཨིཙྩཱདི བྷཝཏི.

༤༧. ཏདམིནཱདཱིནི

ཏདམིནཱདཱིནི ནིཔྤཛྫནྟི. ‘‘ཡ+དལཀྑཎིཀཾ, ཏཾ ནིཔཱཏནཱ’’ཏི ཉཱཡཱ ལཀྑཎནྟརེན ཨཝིཧིཏཱ དེས+ལོཔཱ+གམ+ཝིཔལླཱསཱ, སབྦཏྠ ཨིམིནཱཝ དཊྛབྦཱ. ཨིདཉྩ པརེསཾ པིསོདརཱདིམིཝ དཊྛབྦཾ. ཕུསིཏཾ=ཛལབིནྡུ, ཕུསིཏ+མུདར+མསྶ པིསོདརཾ. ཨིསྶ ཨཀཱརེ ཏཾ ཨིམིནཱ=ཏདམིནཱ, སཀིཾ ཨཱགཱམཱི=སཀདཱགཱམཱི, དྷསྶ དཀཱརེ ཨེཀཾ ཨིདྷ ཨཧཾ=ཨེཀ+མིདཱ+ཧཾ, ཝིདྷསྶ ཝིདཱདེསོ སཾཝིདྷཱཡ ཨཝཧཱརོ=སཾཝིདཱཝཧཱརོ, ཝཱརིསདྡསྶ ཝཀཱརེ, ཧསྶ ལཀཱརེ ཙ ཀཏེ ཝཱརིཝཱཧཀོ=ཝལཱཧཀོ, ཛཱིཝནསྶ ཛཱིཨཱདེསོ, ཛཱིཝནསྶ མུཏོ=ཛཱིམཱུཏོ. ཚཝསྶ སུཨཱདེསེ, སཡནསྶ སཱནཱདེསེ ཙ ཀཏེ ཚཝསྶ སཡནཾ=སུསཱནཾ. ཨུདྡྷསྶ ཨུདུཨཱདེསེ, ཁསྶ ཁལཨཱདེསེ ཙ ‘‘སརམྷཱ དྭེ’’ཏི དྭིཏྟཱདིམྷི ཙ ཀཏེ ཨུདྡྷཾ ཁཾ ཨསྶ ཨུདུཀྑལཾ. པིསིཏསྶ པིཨཱདེསེ, ཨསསྶ སཱཙཱདེསེ ཙ ཀཏེ པིསིཏཱསོ=པིསཱཙོ.

མཧཱིསདྡསྶ ¶ མཡཱུཨཱདེསེ, རཝཏིསྶ རཱདེསེ ཙ ཀཏེ མཧིཡཾ རཝཏཱིཏི མཡཱུརོ. ཨེཝ+མཉྙེཔི པཡོགཏོ+ནུགནྟབྦཱ. ཨེཏྠ ཙ –

ཝཎྞཱགམོ ཝཎྞཝིཔརིཡཱཡོ,

དྭེ ཙཱ+པརེ ཝཎྞཝིཀཱར+ནཱསཱ;

དྷཱཏུསྶ ཨཏྠཱཏིསཡེན ཡོགོ,

ཏ+དུཙྩཏེ པཉྩཝིདྷཾ ནིརུཏྟཾཏི.

ཡཐཱ དྭཱརེ ནིཡུཏྟོ=དོཝཱརིཀོཏི ཨོཀཨཱགམོ. ཧིཾསསདྡསྶ སཱིཧོཏི ཝིཔལླཱསོ. ནིཛཀོ=ནིཡཀོཏི ཝིཀཱརོ. མེཧནསྶ ཁསྶ མཱལཱ མེཁལཱཏི ཝཎྞལོཔོ, ཧ+ན+མཀཱརཱནཾ ལོཔོ. མཡཱུརོཏི ཨཏྠེ རཝཏིསྶ ཨཏིསྶཡཡོགོཏི.

ཡཐརིཝ ཏཐརིཝེཏི ནིཔཱཏཱཝ. ‘‘ཛརགྒཝཱ ཝིཙིནྟེསུཾ, ཝར+མྷཱཀཾ བྷུསཱམིཝེ’’ཏི ཨེཏྠ ཨིཝསདྡོ ཨེཝཀཱརཏྠོ. ནིགྒཧཱིཏསནྡྷི.

སནྡྷིསྶརཱནཾ པཊིསེདྷསནྡྷི,

ཨཐོ བྱཉྫན+སརབྱཉྫནཱནཾ;

སནྡྷི ཙ+ཐོ ནིགྒཧཱིཏསྶ སནྡྷི,

བྷཝནྟི སནྡྷི པན པཉྩདྷཱ ཝེ.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ སནྡྷིཀཎྜོ པཋམོ.

༢. ནཱམཀཎྜ

ཨཐ ¶ ནཱམཱནི ཝུཙྩནྟེ. ཏཾ ཨཏྠཱབྷིམུཁཾ ནམནཏོ, ཨཏྟནཱ ཙ+ཏྠསྶ ནཱམནཏོ ནཱམཾ, དབྦཱབྷིདྷཱནཾ. ཏཾ དུཝིདྷཾ སལིངྒཱ+ལིངྒཏོ, ཨནྭཏྠརུལ༹ྷིཏོ ཙ, ཏིཝིདྷཾ པུམི+ཏྠི+ནཔུཾསཀལིངྒཏོ, རུཀྑོ, ལཏཱ, ཝནནྟི. ཙཏུབྦིདྷཾ སཱམཉྙ+གུཎ+ཀྲིཡཱ+ཡདིཙྪཱནཱམཏོ, རུཀྑོ, ནཱིལོ, པཱཙཀོ, སིརིཝཌྜྷོཏི. ཨཊྛཝིདྷཾ ཨཝཎྞི+ཝཎྞུ+ཝཎྞོ+ཀཱར+ནིགྒཧཱིཏནྟཔཀཏིབྷེདཏོ, ཨེཏྠ ཀིཾསདྡོ ནིགྒཧཱིཏནྟོ. པཙྩཡཱ པཋམཾ ཀརཱིཡཏཱིཏི པཀཏི, སདྡོ, དྷཱཏུ ཙ.

ཏཏྠ སལིངྒེསུ ཏཱཝ ཨཀཱརནྟཏོ པུལླིངྒཱ སུགཏསདྡཱ སཏྟ ཝིབྷཏྟིཡོ པརཱ ཡོཛཱིཡནྟེ. སུགཏཨིཏི ཋིཏེ –

༡. དྭེ དྭེ+ཀཱནེཀེསུ ནཱམསྨཱ སིཡོ ཨཾཡོ ནཱ ཧི ས ནཾ སྨཱ ཧི ས ནཾ སྨིཾ སུ

ཨེཏེསཾ དྭེ དྭེ ཧོནྟི ཨེཀཱནེཀཏྠེསུ ཝཏྟམཱནཏོ ནཱམསྨཱ ཡཐཱཀྐམཾ. ཡཏོ ཨིམེ སཏྟ དུཀཱ ཧོནྟི, ‘‘ཨཏྠཝནྟ+མདྷཱཏུཀ+མཔཙྩཡཾ པཱཊིཔདིཀཾ ཀིཏཀ+ཏདྡྷིཏ+སམཱསཱ ཙེ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཏཾ ནཱམཾ པཱཊིཔདིཀཾ ནཱམ. ཀེཙི སཀཏྠ+དབྦ+ལིངྒ+སངྑྱཱ+ཀམྨཱདིཔཉྩཀཾ པཱཊིཔདིཀནྟི ཝདནྟི. ཏེནེ+ཏཾ ཝུཙྩཏི –

སཀཏྠ+དབྦ+ལིངྒཱནི, སདྡཏྠ+མབྲཝུཾ པརེ;

སངྑྱཱ+ཀམྨཱདིཀཱནནྟུ, ཝིབྷཏྟི ཝཱཙཀཱ མཏཱ.

སཀཏྠ+དབྦ+ལིངྒཱནི, སངྑྱཱ+ཀམྨཱདིཔཉྩཀཾ;

སདྡཏྠ+མབྲཝུཾ ཀེཙི, ཝིབྷཏྟི པན ཛོཏཀཱཏི ཙ.

ཏཏོ ¶ ཨེཀམྷི ཝཏྟབྦེ ཨེཀཝཙནཾ བཧུམྷི ཝཏྟབྦེ བཧུཝཙནཉྩཱཏི ཨནིཡམེན པསངྒེ ‘‘ནཱམསྨཱ’’ཏི ཨདྷིཀཱརོ.

༣༧. པཋམཱ+ཏྠམཏྟེ

ནཱམསྶཱ+བྷིདྷེཡྻམཏྟེ པཋམཱཝིབྷཏྟི ཧོཏཱིཏི ཝཏྟིཙྪཱཝསཱ པཋམཱཡེ+ཀཝཙནབཧུཝཙནཱནི. སི ཡོཨིཏི པཋམཱ. སིསྶི+ཀཱརསྶཱ+ནུབནྡྷཏྟཱ ཨཔྤཡོགོ. པཡོཛནཾ ‘‘ཀི+མཾསིསཱུ’’ཏི སཾཀེཏོ, ཏཐཱ ཨཾཝཙནསྶཱ+ཀཱརསྶ. ཨེཏྠ ཏཐཱཏི ཝུཏྟསྶཱཏིདེསོ ཨཉྙདཱིཡདྷམྨཱན+མཉྙཏྠཔཱཔན+མཏིདེསོ. ཨེཀམྷི ཝཏྟབྦེ པཋམེཀཝཙནཾ སི.

ཨཏོཏི ཝཏྟཏེ, ཨཏོཏི ནཱམཝིསེསནཏྟཱ ‘‘ཝིདྷིབྦིསེསནནྟསྶཱ’’ཏི པརིབྷཱསཏོ ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ ཝིདྷི.

༡༠༩. སིསྶོ

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ སིསྶ ཨོ ཧོཏི. པུབྦསརལོཔེ སུགཏོ ཏིཊྛཏི. བཧུམྷི ཝཏྟབྦེ བཧུཝཙནཾ ཡོ. ཨེཝཾ ཨུཔརིཔི ཡོཛེཏབྦཾ.

༤༡. ཨཏོ ཡོནཾ ཊཱཊེ

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ པཋམཱདུཏིཡཱཡོནཾ ཊཱཊེ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཊཀཱརཱནུབནྡྷཏྟཱ ‘‘ཊཱནུབནྡྷཱ+ནེཀཝཎྞཱ སབྦསྶཱ’’ཏི སབྦཱདེསོ. སུགཏཱ ཏིཊྛནྟི.

‘‘པཋམཱ+ཏྠམཏྟེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༣༨. ཨཱམནྟཎེ

ཨཱམནྟཎཱདྷིཀེ ¶ ཨཏྠམཏྟེ པཋམཱཝིབྷཏྟི ཧོཏཱིཏི ཨེཀསྨིཾ ཨེཀཝཙནཾ སི.

༡༡༢. གོ སྱཱ+ལཔནེ

ཨཱལཔནེ སི གསཉྙོ ཧོཏི.

‘‘ལོཔོ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༡༡༧. གསཱིནཾ

ནཱམསྨཱ ག+སཱིནཾ ལོཔོ ཧོཏི. བྷོ སུགཏ ཙིརཾ ཏིཊྛ.

‘‘གེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༥༩. ཨཡུནཾ ཝཱ དཱིགྷོ

ཨཨིཨུཨིཙྩེཏེསཾ ཝཱ དཱིགྷོ ཧོཏི གེ པརེ ཏིལིངྒེ+ཏི དཱིགྷེ བྷོ སུགཏ སུགཏཱ ཙིརཾ ཏིཊྛ. སཀྐཏེ སུགཏཱཏི དཱིགྷཾ དཱུརཱལཔནེཡེཝི+ཙྪནྟི, སམཱིཔཱལཔནེཔི དསྶནཏོ ཏཾ ན གཧེཏབྦཾ. བཧུཝཙནེ ཡོསྶ ཊཱ, སུགཏཱ ཙིརཾ ཏིཊྛཐ.

༢. ཀམྨེ དུཏིཡཱ

ཏསྨིཾ ཀམྨཀཱརཀེ དུཏིཡཱཝིབྷཏྟི ཧོཏི. ཨཾཡོཨིཏི དུཏིཡཱ. ཨེཏྠ དུཏིཡཱཏཏིཡཱདིབྷཱཝོ ཝིབྷཏྟིསུཏྟེ སིཡོ ཨིཏི པཋམཱཝིབྷཏྱཱདཱིནི+མུཔཱདཱཡ ཝུཙྩཏི, ཏཾ ཏཾ ཨུཔཱདཱཡ པཉྙཏྟཏྟཱ. དུཏིཡེཀཝཙནཾ ཨཾ, ཨཀཱརསྶཱ+པཡོགོ. སུགཏཾ པསྶ. དུཏིཡཱབཧུཝཙནཾ ཡོ, ཏསྶ ཊེ, སུགཏེ པསྶ.

༡༩. ཀཏྟུཀརཎེསུ ཏཏིཡཱ

ཏསྨིཾ ¶ ཀཏྟརི ཀརཎེ ཙ ཀཱརཀེ ཏཏིཡཱཝིབྷཏྟི ཧོཏི. ནཱ+ཧིཨིཏི ཏཏིཡཱཝིབྷཏྟི. ཏཏིཡཱཨེཀཝཙནཾ ནཱ.

‘‘ནཱསྶཱ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༡༠༨. ཨཏེ+ན

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ པརསྶ ནཱཝཙནསྶ ཨེནཱདེསོ ཧོཏི ནིཙྩཾ. སུགཏེན ཀཏཾ.

༩༨. སུཧིསྭ+སྶེ

ཨཀཱརནྟསྶ སུཧིསྭེ+ཧོཏི. སུགཏེཧི.

‘‘ཝེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༩༥. སྨཱཧིསྨིཾནཾ མྷཱབྷིམྷི

ནཱམསྨཱ པརེསཾ སྨཱཧིསྨིཾནཾ མྷཱབྷིམྷི ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾཏི ཧིསྶ བྷིཨཱདེསེ སུགཏེབྷི. ཀརཎེ སུགཏེན ལོཀོ པུཉྙཾ ཀརོཏི, སུགཏེཧི སུགཏེཧི ཝཱ.

༢༤. ཙཏུཏྠཱི སམྤདཱནེ

ཏསྨིཾ སམྤདཱནཀཱརཀེ ཙཏུཏྠཱི སིཡཱ. ས+ནཾཨིཏི ཙཏུཏྠཱི. ཙཏུཏྠེ+ཀཝཙནཾ ས. ཝིབྷཏྟིསུཏྟེ སྶ+ནཾཏི དཱིགྷཔཱཋེན སུགཏསྶཱཏི སིདྡྷེཔི ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ ཏྱཱདིཀཱརིཡསུཏྟེསུ སྶསྶཱཏི ཨཀྑརགཱརཝཏཱ ཧོཏཱིཏི ལཱགྷཝཏྠ+མིད+མཱརདྡྷཾ –

༥༡. སུཉ སསྶ

ནཱམསྨཱ ¶ པརསྶ སསྶ སུཉཱགམོ ཧོཏི. ས ཙ ‘‘ཚཊྛིཡཱ’’ཏི ཝཏྟམཱནེ –

༡,༢༠. ཉཱཀཱནུ བནྡྷཱ+དྱནྟཱ

ཚཊྛཱིནིདྡིཊྛསྶ ཉཱནུབནྡྷ+ཀཱནུབནྡྷཱ ཨཱདྱནྟཱཧོནྟཱིཏི ཨཱདྱཝཡཝོ. ཨུཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ, ཉྙཀཱརོ ཨསྨིཾ སུཏྟེ སཾཀེཏཏྠོ. སུགཏསྶ དཱནཾ དེཏི.

༡,༥༨. ‘‘བཧུལཾ’’ཏྱ+དྷིཀཱརོ

བཧུལཱདྷིཀཱརཾ ཀཔྤདུམམིཝ མཉྙནྟི སདྡིཀཱ. ཏཉྩ –

ཀྭཙི པཝཏྟྱ+པཝཏྟི, ཀྭཙ+ཉྙཾ ཀྭཙི ཝཱ ཀྭཙི;

སིཡཱ བཧུལསདྡེན, ཝིདྷི སབྦོ ཡཐཱགམཾཏི –

ཙཏུབྦིདྷཾ བཧུལཾ སམིཀྑནྟི.

‘‘ཨཏོ ཝཱ’’ཏྭེཝ,

༤༤. སསྶཱཡ ཙཏུཏྠིཡཱ

ཨཀཱརནྟཏོ པརསྶ ཙཏུཏྠིཡཱ སསྶ ཨཱཡོ ཧོཏི ཝཱ བཧུལཾ. སུགཏཱཡ. ཡེབྷུཡྻེན ཏཱདཏྠེཡེཝཱ+ཡ+མཱཡོ དིསྶཏཱིཏི ཨིཏོ པརཾ ནོ+དཱཧརཱིཡཏེ. ཙཏུཏྠཱིབཧུཝཙནཾ ནཾ,

‘‘དཱིགྷོ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༨༩. སུནཾཧིསུ

ནཱམསྶ ¶ དཱིགྷོ ཧོཏི སུནཾཧིསུ. སུགཏཱནཾ.

༢༩. པཉྩམྱ+ཝདྷིསྨཱ

ཨེཏསྨཱ ཨཝདྷིཀཱརཀཱ པཉྩམཱིཝིབྷཏྟི ཧོཏི. སྨཱ+ཧིཨིཏི པཉྩམཱི. པཉྩམྱེཀཝཙནཾ སྨཱ,

‘‘ཨཏོ’’ ‘‘ཊཱཊེ’’ ‘‘ཝེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༤༣. སྨཱ+སྨིཾནཾ

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ པརེསཾ སྨཱ+སྨིཾནཾ ཊཱ+ཊེ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. སུགཏཱ ཨཔེཧི སུགཏམྷཱ སུགཏསྨཱ ཝཱ. པཉྩམཱིབཧུཝཙནཉྷི, སུགཏེབྷི སུགཏེཧི.

༣༩. ཚཊྛཱི སམྦནྡྷེ

ཀཱརཀེཧི ཨཉྙོ སམྦནྡྷོ, ཏཏྲ ཚཊྛཱིཝིབྷཏྟི ཧོཏི. ས+ནཾཨིཏི ཚཊྛཱི, ཚཊྛེཀཝཙནཾ ས, སུགཏསྶ ཝིཧཱརོ, ཚཊྛཱིབཧུཝཙནཾ ནཾ, སུགཏཱནཾ.

༡༤. སཏྟམྱཱ+དྷཱརེ

ཨཱདྷཱརཀཱརཀེ སཏྟམཱིཝིབྷཏྟི ཧོཏི. སྨིཾ+སུཨིཏི སཏྟམཱི. སཏྟམྱེཀཝཙནཾ སྨིཾ, སུགཏེ པཏིཊྛིཏཾ སུགཏམྷི སུགཏསྨིཾ ཝཱ. སཏྟམཱིབཧུཝཙནཾ སུ, ‘‘སུ+ཧིསྭ+སྶེ’’ཏི ཨེ, སུགཏེསུ.

སུགཏོ, སུགཏཱ. བྷོ སུགཏ, བྷོ སུགཏཱ, བྷཝནྟོ སུགཏཱ. སུགཏཾ, སུགཏེ. སུགཏེན, སུགཏེབྷི ¶ , སུགཏེཧི. ཀརཎེ སུགཏེན, སུགཏེབྷི, སུགཏེཧི. སུགཏསྶ, སུགཏཱཡ, སུགཏཱནཾ. སུགཏཱ, སུགཏམྷཱ, སུགཏསྨཱ, སུགཏེབྷི, སུགཏེཧི. སུགཏསྶ, སུགཏཱནཾ. སུགཏེ, སུགཏམྷི, སུགཏསྨིཾ, སུགཏེསུ.

སུགཏོ སུགཏོ. སུགཏཾ ནམཏི. སུགཏེན ཀཏོ. སུགཏེན ཛིཏོ. སུགཏསྶ དདེ. སུགཏཱ ཝིགཏོ. སུགཏསྶ སུཏོ. སུགཏེ རམཏེ. ཨེཝཾ –

སཱུརཱ+སུར+ནརོ+རག+ནཱག+ཡཀྑཱ,

གནྡྷབྦ+ཀིནྣར+མནུསྶ+པིསཱཙ+པེཏཱ;

མཱཏངྒ+ཛངྒམ+ཏུརངྒ+ཝརཱཧ+སཱིཧཱ,

བྱགྒྷ+ཙྪ+ཀཙྪཔ+ཏརཙྪ+མིག+སྶ+སོཎཱ.

ཨཱལོཀ+ལོཀ+ནིལཡཱ+ནིལ+ཙཱག+ཡོགཱ,

ཝཱཡཱམ+གཱམ+ནིགམཱ+གམ+དྷམྨ+ཀཱམཱ;

སངྒྷོ+གྷ+གྷོས+པཊིགྷཱ+སཝ+ཀོདྷ+ལོབྷཱ,

སཱརམྦྷ+ཐམྦྷ+མད+མཱན+པམཱད+མཀྑཱ.

པུནྣཱག+པཱུག+པནསཱ+སན+ཙམྤཀ+མྦ-

ཧིནྟཱལ+ཏཱལ+ཝཀུལ+ཛྫུན+ཀིཾསུཀཱ ཙ;

མནྡཱར+ཀུནྡ+པུཙིམནྡ+ཀརཉྫ+རུཀྑཱ,

ཉེཡྻཱ མཡཱུར+སཀུཎ+ཎྜཛ+ཀོཉྩ+ཧཾསཱ.

སུགཏསདྡོཝ, ཡཏོ སབྦོ སདྡོ, ན སདྡཏཱལིཏཏྠོཝ, ཨཐ ཁོ སཾཡོགཱདིཝསེནཔི ཨཏྠཾ ཝདནྟི. ཏེནེ+ཏཾ ཝུཙྩཏི –

སཾཡོགཱ ཝིཔྤཡོགཱ ཙ, སཱཧཙརིཡཱ+ཝིརོདྷཏོ;

ཨཏྠཱ པཀརཎཱ ལིངྒཱ, སདྡནྟརསམཱིཔཏོ.

སཱམཏྠྱོ+ཙིཏྲ+དེསེཧི ¶ , ཀཱལ+བྱཏྟཱ+ནུརཱུཔཏོ;

ཨུཔཙཱར+ཀཱཀུབྷེད, སམྦནྡྷེཧུ+པལཀྑཎཱ.

ཝཙནཱ ཙ ཏདངྒཏྟཱ, པདྷཱནཏྟཱཏིཨཱདིཧི;

སདྡ+ཏྠཱ པཝིབྷཛྫནྟེ, ན སདྡཱདེཝ ཀེཝལཱཏི.

ཨེཏྠ སཾཡོགཏོ ཏཱཝ, ‘‘སཀིསོརཱ དྷེནུ དཱིཡཏཱུ’’ཏི, ཀིསོརོ ཨསྶཔོཏཀོ, ཏཾསཾཡོགཏོ ཝལ༹ཝཱ ཨེཝ པཏཱིཡཏེ.

ཝིཔྤཡོགཏོ – ‘‘ཨཀིསོརཱ ཨཱནཱིཡཏཱུ’’ཏི ཏཔྤཊིསེདྷཱ ཝལ༹ཝཱ ཨེཝ པཏཱིཡཏེ.

སཧཙརཎཏོ – ‘‘རཱམ+ལཀྑཎ’’ཨིཏི ཨུབྷིནྣཾ སཧཙརཎེན རཱམོཏི དཱསརཐི ཨེཝ རཱམོ, ན ཨཉྙཱབྷིདྷཱནོ ཛཱམདགནྱཱདི. ལཀྑཎོཔི སོམིཏྟི ཨེཝ, ན ཏུ ཡོ ཀོཙི ལཀྑཎོ.

ཝིརོདྷཏོ – ‘‘རཱམ+ཛྫུནཱ’’ ཨིཏི བྷགྒཝོ སཧསྶབཱཧུ ཙ ཨཉྙམཉྙཝིརུདྡྷཱཏི ཏེ ཨེཝ པཏཱིཡནྟེ, ན དཱསརཐི སབྱསཱཙི ཙ.

ཨཏྠཏོ – ‘‘སིནྡྷཝ+མཱནཡ, པཝིསཱམི རཎངྒཎ’’མིཏི རཎངྒཎཔཝེསོ ཝཱཧནཝིསེསེན ཧོཏཱིཏི ཨཏྠཏོ ཏུརངྒཔཏཱིཏི, ན ཏུ ལཝཎཝིསེསཾ.

པཀརཎཏོ-བྷོཛནཝིདྷིམྷི ཨུཔསངྑརིཡམཱནེ ‘‘སིནྡྷཝ+མཱནཡེ’’ཏི, ཨཏྲ ཧི སདྡནྟརསྶཱ+བྷཱཝེཔི བྷོཛནོཔཀརཎསམཝཱཡ+མཱལོཀིཏབྷཱཝཏོ ལཝཎེ པཊིཔཏྟི, ཏཱདིསོ ཧི པཏྠཱཝོཏི.

ལིངྒཏོ ¶ – ‘‘དེཝདཏྟཾ པཋམ+མུཔཝེསཡ སམཱརཱདྷིཏགུརུཾ’’ཏི, ཨཏྲ སམཱརཱདྷིཏགུརུཏྟེན ལིངྒེན ཏསྶ བཱཧུསྶཙྩ+མཝགམྱཏེ, ན ཏུ ཡོ ཀོཙི དེཝགུཎོ.

སནྣིདྷཱནཏོ – ‘‘ཨཛྫུནོ ཀཏཝཱིརིཡོཏི’’ པཏཱིཡཏེ, ནོ ཨཀཏཝཱིརིཡོ ཨཛྫུནོཏི.

སཱམཏྠིཡཏོ – ‘‘ཨནུདརཱ ཀཉྙཱ’’ཏི ཨུདརེ ཨསཏི ཀཉྙཱ ཨེཝ ནཏྠཱིཏི ཏསྶཱ ཀིསཱངྒིཡཱ མཛ྄ཛྷཔདེསོཏི པཏཱིཡཏེ.

ཨོཙིཏྲཏོ – ‘‘རཱམསདིསོ+ཡཾ’’ ཨིཏི, ཨཏྲ ཧི རཱམོ པཡུཏྟདཱསརཐིསྨིཾ བྷིཡྻོ སཱདྷཱརཎོ པརིཙཡོཏི དཱསརཐི ཨེཝ པཏཱིཡཏེ, ན བྷགྒཝརཱམོ.

དེསཏོ – ‘‘པོཊྛཔཱ’’ ཨིཏི ཀིསྨིཉྩི དེསེ པསཾསཱཝཙནཾ. ཀིསྨིཉྩི ཨཀྐོསཝཙནཾ.

ཀཱལཏོ – ‘‘པཙེ’’ཏི དཀྑིཎཱཔཐེ ཀཏྠཙི པུབྦཎྷེ ཡཱགུཔཱཀེ, སཱཡཎྷེ ཏུ ཨོདནཔཱཀེ.

བྱཏྟིཏོ – ‘‘གཱམསྶ ཨདྡྷ’’ མིཏི སམབྷཱགེ, ནཔུཾསཀཏྟཱ. ‘‘གཱམསྶ ཨདྡྷོ’’ཏི པུམཏྟེན ཏུ ཨསམབྷཱགེ.

ཨནུརཱུཔཏོ – ‘‘ནརཔཏི སཱདྷུ རཀྑཏི གོམཎྜལ’’མིཏི མཧཱིམཎྜལཔཱལནཾ རཱཛིནོ+ནུརཱུཔ+མིཏི མཧཱིམཎྜལཔཱལནེཝ པཏཱིཏི, ན ཏུ གོཡཱུཐརཀྑནེ.

ཨུཔཙཱརཏོ – ཨཏཾསབྷཱཝེ ཏཾསབྷཱཝཱརོཔན+མུཔཙཱརོ, ས ཙ ཏདཊྛོ, ཏདྡྷམྨོ, ཏཾསཧཙརིཡོ, ཏཾསམཱིཔོཏི ཙཏུབྦིདྷོ ¶ , ཏཏྠ ཡཐཱཀྐམཾ མཉྩཱ ཨུཀྐོསནྟི, ཨགྒི མཱཎཝོ, ཡཊྛིཾ པཝེསཡ, གངྒཱཡཾ ཝཛོཏི.

ཀཱཀུཏོ-ཀཱཀུསདྡོ ཨིཏྠིཡཾ, ས ཙ ཝིཀཱར+སོཀ+བྷཱིཏི+དྷནིརཱུཔེསུ དིསྶཏི, ཝཏྟུ ཀཱཡཝིཀཱརཱ ཀཐཉྩི ཏཾ ཨཀཏཝཱཨཔི ཀེནཙི ཨཉྙེན ‘‘ཀིཾ ཏྭཾ ཏཾ ཨཀཱསི ‘‘ཨིཏི པུཊྛོ ཀོཔེན བྷམུབྷེདཱ ‘‘ཨཧཾ ཀཏཝཱ ཨམྷཱི’’ཏི ཀཐེཏི, ཏསྶ བྷམུབྷེདཀྲིཡཱ ཨཀྲིཡཱཔཊིཉྙཾ སཱུཙཡཏི.

སམྦནྡྷ ཏོ – ‘‘མཱཏརི སམྨཱ ཝཏྟིཏབྦཾ, པིཏརི སུསྶཱུཡིཏབྦཾ’’ ཨིཏི, ཨཏྲ ཧི སམཱཏརི སཔིཏརཱིཏི སམྦནྡྷིསདྡཱབྷཱཝེཔི སཱ མཱཏཱ སོ པིཏཱ ཙ ཨསྶ པུཏྟསྶཱཏི པཏཱིཡཏེ.

ཨུཔལཀྑཎཏོ – ‘‘ཀཱཀེཧི རཀྑིཏབྦཾ དདྷཱི’’ཏི ཀཱཀསདྡོ སབྦེས+མུཔགྷཱཏཀཱནཾ སཱམཉྙཾ ཨུཔལཀྑེཏཱིཏི སུནཁཱདིསབྦེཧིཔི ནིཝཱརཱིཡཏེ.

ཝཙནཏོ – ‘‘དཱརཱ’’ཨིཏི དཱརསདྡོ ཀལཏྟེ བཧུཝཙནནྟོ, ཨཉྙཏྠ ཨནིཡཏཝཙནོ.

ཏདངྒཏྟཱ – ‘‘སཛྫིཏཾ བྷོཛན’’མིཏི ཝུཏྟེ ཏཔྤརིཀྑཱརཏྟཱ ཏདུཔཀརཎ ཨཱསན, པཱཏི, བྱཉྫནཱདཱིནཾ སམྤཱདནམྤི པཏཱིཡཏེ.

པདྷཱནབྷཱཝཏོ – ‘‘ནིགྒཙྪཏི ཨཝནིནཱཐོ’’ཏི རཉྙོ ནིགྒམནེན ཏདུཔཛཱིཝཱིནམྤི ནིགྒམནཾ ཝིཉྙཱཡཏི.

ཝུཏྟཉྩ –

ནེཡྻནཱིཏཏྠསུཏྟེསུ ¶ , ཉེཡྻཾ སདྡཏྠམཏྟཀཾ;

ནེ+ཏྠ ཝཏྟབྦཨཏྠེན, སུཏྟཾ ནཱིཏཏྠཀཾ བྷཝེཏི.

ཨེཝ+མཉྙེསམྤི ཨཀཱརནྟཱནཾ པུལླིངྒཱནཾ སདྡཱནཾ རཱུཔནཡོ ཀྲིཡཱ+བྷིསམྦནྡྷོ ཙ. སུགཏསདྡཏོ ཡསྶ སདྡསྶ ཝིསེསོ ཨཏྠི, ཏཾ ཝཀྑཱམ. ཨིཏོ པརཾ ཚཊྛིཡཱ ཙཏུཏྠཱིསམཏྟཱ པཉྩམཱིབཧུཝཙནསྶ ཙ ཏཏིཡཱབཧུཝཙནེན སམཏྟཱ ན ཏཱ དསྶིཡནྟེ.

གུམྦ སི, ‘‘ཨཏོ’’ ‘‘སིསྶཱ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༡༡༠. ཀྭཙེ+ཝཱ.

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ པརསྶ སིསྶ ཨེ ཧོཏི ཝཱ ཀྭཙི. གུམྦེ གུམྦོ, གུམྦཱ. བྷོ གུམྦ གུམྦཱ, བྷཝནྟོ གུམྦཱ ཨིཙྩཱདི སུགཏསམཾ. ཨེཝཾ ཕུསྶིཏགྒེ ཕུསྶིཏགྒོ, ཝཏྟབྦེ ཝཏྟབྦོ ཨིཙྩཱདི. སིསྶོ+ཀཱརསྶ ནིཙྩཏྟཱ ཀཏྠཙི པཀྑེ ཨེཀཱརཏྟ+མིད+མཱརདྡྷནྟི སིསྶོ+ཀཱརཔཀྑེ ཨེཝ བྷཝཏཱིཏི ‘‘ཨཾ ནཔུཾསཀེ’’ཏི ཨ+མཱདེསེན ཨེཀཱརསྶ ནཔུཾསཀཝིསཡེ བཱདྷིཏཏྟཱ ‘‘བཧུལཾ’’ ཝིདྷཱནཱ ནཔུཾསཀེཔི སུཁེ དུཀྑེཏི ཀྭཙི ཧོཏེཝ.

‘‘ཡོསྶ’’ ‘‘ཊེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༡༣༥. ཨེཀཙྩཱདཱིཧ+ཏོ

ཨཀཱརནྟེཧི ཨེཀཙྩཱདཱིཧི ཡོནཾ ཊེ ཧོཏི. ཨེཀཙྩོ, ཨེཀཙྩེ. བྷོ ཨེཀཙྩ ཨེཀཙྩཱ, ཨེཀཙྩེ. ཨེཀཙྩཾ, ཨེཀཙྩེ. ཨེཝཾ ཨེས+ས+པཋམསདྡཱནཾ.

ཀོདྷོ ¶ , ཀོདྷཱ. བྷོ ཀོདྷ ཀོདྷཱ, ཀོདྷཱ. ཀོདྷཾ, ཀོདྷེ.

‘‘ནཱསྶ’’ ‘‘སཱ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༡༠༧. ཀོདྷཱདཱིཧི

ཀོདྷཱདཱིཧི ནཱསྶ སཱ ཧོཏི ཝཱ. ཀོདྷསཱ ཀོདྷེན. ཨཏྠསཱ ཨཏྠེན. ‘‘ཡེ ཨུཏྟམཏྠཱནི ཏཡི ལབྷིམྷཱ’’ཏི ཨཏྠསདྡོ ནཔུཾསཀལིངྒོཔི དིསྶཏི.

‘‘སྨིནོ ཊཱི’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ.

༡༧༥. དིཝཱདིཏོ

དིཝཱདཱིཧི ནཱམེཧི སྨིནོ ཊི ཧོཏི ནིཙྩཾ. དིཝི, ཨེཝཾ བྷུཝི. ཨེཏྠཊིམྷི ནིཙྩཾ ཝཀཱརཱགམོ རསྶོ ཙ. ཨེཏྠ བྷཱུསདྡོ ཝདྷཱུསདྡསམཾ.

‘‘ཝེ’’ཏི ཝཏྟཏེ.

༡༤༤. མནཱདཱིཧི སྨིཾ+སཾ+ནཱ+སྨཱནཾ སི+སོ+ཨོ+སཱ+སཱ

མནཱདཱིཧི སྨི+མཱདཱིནཾ སི+སོ+ཨོ+སཱ+སཱ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. མནོ, མནཱ. བྷོ མན མནཱ, མནཱ. མནོ, མནཾ, མནེ. མནསཱ མནེན, མནེཧི མནེབྷི. མནསོ མནསྶ, མནཱནཾ. མནསཱ མནཱ མནམྷཱ མནསྨཱ, མནེཧི མནེབྷི. མནསི མནམྷི མནསྨིཾ, མནེསུ.

ཨེཝཾ ¶ ཝཙོ པཡོ ཏེཛོ,

ཏཔོ ཙེཏོ ཏམོ ཡསོ.

ཨཡོ ཝཡོ སིརོ སརོ,

ཨུརོ+ཏྱེ+ཏེ མནཱདཡོ.

རཱུཔསིདྡྷིཡཾ ཨཧ+རཧསདྡཱ མནཱདཱིསུ པཋིཏཱ. ཨཧསྶ ཨཱཔཱདིཏྟཱ རཧོཏི ནིཔཱཏཏྟཱ རཧསཱིཏི ཝིབྷཏྱནྟཔཊིརཱུཔཀནིཔཱཏཏྟཱ ཨིདྷ ན གཧིཏཱ.

གཙྪནྟ སི, ‘‘སིསྶ’’ ‘‘ཝེ’’ཏི ཙ ཝཏྟཏེ. པརཏོ བྷིཡྻོ ནཱནུཝཏྟཡིསྶཱམ, ཝུཏྟིཡཱ ཨེཝ ཨནུཝཏྟསྶ གམྱམཱནཏྟཱ.

༡༤༨. ནྟསྶཾ

སིམྷི ནྟཔཙྩཡསྶ ཨཾ ཧོཏི ཝཱ. ‘‘སུཏཱནུམིཏེསུ སུཏསམྦནྡྷོཝ བལཝཱ’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘ནྟསྶཱ’’ཏི སུཏཏྟཱ ནྟསྶེཝ ཨཾ, ན ཏདནྟསྶ ཨནུམིཏསྶ སདྡསྶ. ཨེཝ+མུཔརིཔི ནྟ+ནྟཱུནཾ ཨཱདེསཝིདྷཱནཊྛཱནེསུ. ‘‘གསིནཾ’’ཏི སིལོཔོ. གཙྪཾ གཙྪནྟོ.

༢༡༥. ནྟ+ནྟཱུནཾ ནྟོ ཡོམྷི པཋམེ

པཋམེ ཡོམྷི ནྟ+ནྟཱུནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ནྟོཨིཙྩཱདེསོ ཧོཏི ཝཱ. ས ཙ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ པུམེཝ, གཙྪནྟོ གཙྪནྟཱ.

༢༡༨. ཊ+ཊཱ+ཨཾ གེ

གེ པརེ ནྟ+ནྟཱུནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཊ+ཊཱ+ཨཾཨིཙྩཱདེསཱ ནིཙྩཾ ཧོནྟི བཧུལཾ. བྷོ གཙྪ གཙྪཱ གཙྪཾ, གཙྪནྟོ གཙྪནྟཱ.

༩༢. ནྟསྶ ཙ ཊ ཝཾ+སེ

ཨཾསེསུ ¶ ནྟཔཙྩཡསྶ ཊ ཧོཏི ཝཱ ནྟུསྶ ཙ. ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཱ+ཡཾ. གཙྪཾ གཙྪནྟཾ, གཙྪནྟེ.

༢༡༧. ཏོ+ཏཱ+ཏི+ཏཱ ས+སྨཱ+སྨིཾ ནཱསུ

ས+སྨཱ+སྨིཾ+ནཱསུ ནྟ+ནྟཱུནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏོ+ཏཱ+ཏི+ཏཱ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. གཙྪཏཱ གཙྪནྟེན, གཙྪནྟེཧི གཙྪནྟེབྷི. གཙྪཏོ གཙྪསྶ གཙྪནྟསྶ.

༢༡༦. ཏཾ ནཾམྷི

ནཾམྷི ནྟ+ནྟཱུནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏཾ ཝཱ ཧོཏི. གཙྪཏཾ གཙྪནྟཱནཾ. གཙྪཏཱ གཙྪནྟཱ གཙྪནྟམྷཱ གཙྪནྟསྨཱ. གཙྪཏི གཙྪནྟེ གཙྪནྟམྷི གཙྪནྠསྨིཾ, ཙྪེནྟེསུ.

ཨེཝཾ མཧཾ ཙརཾ ཏིཊྛཾ, དདཾ བྷུཉྫཾ སུཎཾ པཙཾ;

ཛཡཾ ཛཱིརཾ ཝཙཾ པཱིཡཾ, སརཾ ཀུབྦཾ ཛཔཾ ཝཛཾ.

ཨིཙྩཱདཡོ.

བྷཝནྟ སི,

༡༤༩. བྷཱུཏོ

ནིཡམསུཏྟ+མིདཾ. བྷཱུདྷཱཏུཏོ ནྟསྶ ཨཾ ཧོཏི སིམྷི ནིཙྩཾ པུནབྦིདྷཱནཱ. བྷཝཾ.

༡༤༦. བྷཝཏོ ཝཱ བྷོནྟོག+ཡོ+ནཱ+སེ

བྷཝནྟསདྡསྶ བྷོནྟཱདེསོ ཝཱ ཧོཏི ག+ཡོ+ནཱ+སེ. ནྟོཨཱདེསོ, བྷོནྟོ བྷོནྟཱ བྷཝནྟོ བྷཝནྟཱ. གེ ¶ པན བྷོ བྷོནྟ བྷོནྟཱ བྷཝ བྷཝཱ བྷཝཾ, བྷོནྟོ བྷོནྟཱ བྷཝནྟོ བྷཝནྟཱ. བྷོནྟཱདེསཔཀྑེ ཊ+ཊཱ+ཨཾཨཱདེསཱ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ན ཧོནྟི. བྷཝཾ བྷཝནྟཾ, བྷོནྟེ བྷཝནྟེ. བྷོཏཱ བྷོནྟེན བྷཝཏཱ བྷཝནྟེན, བྷཝནྟེཧི བྷཝནྟེབྷི. བྷོཏོ བྷོནྟསྶ བྷཝཏོ བྷཝསྶ བྷཝནྟསྶ, བྷཝཏཾ བྷཝནྟཱནཾ. བྷཝཏཱ ཨིཙྩཱདི གཙྪནྟསམཾ.

བྷོཨིཏི ཨཱམནྟཎེ ནིཔཱཏོ, ‘‘ཀུཏོ ནུ ཨཱགཙྪཐ བྷོ ཏཡོ ཛནཱ’’ཏི བཧུཝཙནེཔི དསྶནཏོ. ཨེཝཾ བྷནྟེཏི. བྷདྡེཏི བྷདྡསདྡནྟརེན སིདྡྷཾ. བྷདྡནྟཨིཏི དསྶ དྭིབྷཱཝེན.

སཾ སནྟོ, སནྟོ སནྟཱ. བྷོ ས སཱ སཾ, སནྟོ སནྟཱ. སཾ སནྟཾ ‘‘སཾཡོགཱདིལོཔོཏི ནསྶ ལོཔེ ‘‘ཡཾ ཡཉྷི རཱཛ བྷཛཏི, སནྟཾ ཝཱ ཡདི ཝཱ ཨསཾ’’, སནྟེ. སཏཱ སནྟེན.

༡༤༥. སཏོ སབ བྷེ

སནྟསདྡསྶ སབ བྷཝཏི བྷཀཱརེ. སབྦྷི སནྟེཧི. ནིཙྩཏྟཱ སནྟེབྷཱིཏི ན ཧོཏི. སཏོ སསྶ སནྟསྶ ཨིཙྩཱདི གཙྪནྟསམཾ.

༡༥༠. མཧནྟཱ+རཧནྟཱནཾ ཊཱ ཝཱ

སིམྷི མཧནྟཱ+རཧནྟཱནཾ ནྟསྶ ཊཱ ཝཱ ཧོཏི. མཧཱ མཧཾ མཧནྟོ, མཧནྟོ མཧནྟཱ. ཨརཧཱ ཨརཧཾ, ཨརཧནྟོ ཨརཧནྟཱ ཨིཙྩཱདི གཙྪནྟསམཾ.

ཨསྨ སི,

༡༥༤. རཱཛཱདཱིཡུཝཱདིཏྭཱ

རཱཛཱདཱིཧི ¶ ཡུཝཱདཱིཧི ཙ པརསྶ སིསྶ ཨཱ ཧོཏི. ཨསྨཱ,

༡༥༦. ཡོན+མཱནོ

རཱཛཱདཱིཧི ཡུཝཱདཱིཧི ཙ ཡོན+མཱནོ ཝཱ ཧོཏི. ཨསྨཱནོ ཨསྨཱ. བྷོ ཨསྨ ཨསྨཱ, ཨསྨཱནོ ཨསྨཱ.

༡༥༥. ཝཱ+མྷཱ+ནང

རཱཛཱདཱིནཾ ཡུཝཱདཱིནཉྩ ཨཱནང ཧོཏི ཝཱ ཨཾམྷི. ཨསྨཱནཾ ཨསྨཾ, ཨསྨཱནོ ཨསྨེ.

༨༠. ནཱསྶེ+ནོ

ཀམྨཱདིཏོ ནཱཝཙནསྶ ཨེནོ ཝཱ ཧོཏི. ཨསྨེན ཨསྨནཱ, ཨསྨེཧི ཨསྨེབྷི. ཨསྨསྶ, ཨསྨཱནཾ. ཨསྨཱ ཨསྨམྷཱ ཨསྨསྨཱ ཨིཙྩཱདི.

༧༩. ཀམྨཱདིཏོ

ཀམྨཱདིཏོ སྨིནོ ནི ཧོཏི ཝཱ. ཨསྨནི ཨསྨེ ཨསྨམྷི ཨསྨསྨིཾ, ཨསྨེསུ. ཀམྨ ཙམྨ ཝེསྨ བྷསྨ བྲཧྨ ཨཏྟ ཨཱཏུམ གྷམྨ མུདྡྷཨིཏི ཀམྨཱདཡོ. མུདྡྷ གཎྜིཝདྷནྭ ཨཎིམ ལགྷིམཱདཡོ ཨསྨསམཱ. རཱཛ བྲཧྨ སཁ ཨཏྟ ཨཱཏུམ གཎྜིཝདྷནྭ ཨསྨ ཨཎིམ ལགྷིམཱདཡོ རཱཛཱདཡོ.

‘‘དྷམྨོ ཝཱ+ཉྙཏྠེ’’ཏི གཎསུཏྟེན རཱཛཱདཱིསུ པཊྛིཏཏྟཱ དལ༹དྷམྨོ དལ༹དྷམྨཱཏི ཝཱ ཧོཏི. ཡུཝ སཱ སུཝཱ མགྷཝ པུམ ¶ ཝཏྟཧཱཏི ཡུཝཱདཡོ. རཱཛཱ, རཱཛཱནོ རཱཛཱ. བྷོརཱཛ རཱཛཱ, རཱཛཱནོ རཱཛཱ. རཱཛཱནཾ རཱཛཾ, རཱཛཱནོ རཱཛེ.

༡༢༣. རཱཛསྶི ནཱམྷི

‘‘སབྦདཏྟེན རཱཛིནཱ’’ཏི པཱཋམྤཏི ཨིད+མཱརདྡྷཾ. རཱཛསྶི ཝཱ ཧོཏི ནཱམྷི. རཱཛིནཱ.

༢༢༢. ནཱ+སྨཱསུ རཉྙཱ

ནཱ+སྨཱསུ རཱཛསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ རཉྙཱ ཧོཏི ནིཙྩཾ. ཨནེཀཝཎྞཏྟཱ སབྦསྶ. རཉྙཱ.

༡༢༤. སུ+ནཾ+ཧིསཱུ

རཱཛསྶ ཨཱུ ཧོཏི ཝཱ སུ+ནཾ+ཧིསུ. ‘‘ཚཊྛིཡནྟསྶཱཏི ཨནྟསྶ ཧོཏི. རཱཛཱུཧི རཱཛེཧི རཱཛཱུབྷི རཱཛེབྷི.

༢༢༣. རཉྙོ+རཉྙསྶ+རཱཛིནོ སེ

སེ རཱཛསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ ཨེཏེ ཨཱདེསཱ ཧོནྟི. རཉྙོ རཉྙསྶ རཱཛིནོ, རཱཛཱུནཾ.

༢༢༡. རཱཛསྶ རཉྙཾ

ནཾམྷི རཱཛསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ རཉྙཾ ཝཱ ཧོཏི. རཉྙཾ. རཉྙཱ, རཱཛཱུཧི རཱཛེཧི རཱཛཱུབྷི རཱཛེབྷི.

༢༢༤. སྨིམྷི རཉྙེ+རཱཛིནི

སྨིམྷི རཱཛསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ རཉྙེ+རཱཛིནི ཧོནྟི ནིཙྩཾ. རཉྙེ རཱཛིནི, རཱཛཱུསུ རཱཛེསུ.

༢༢༥. སམཱསེ ཝཱ

ཨིཏི ¶ གཎསུཏྟེན རཱཛསྶ ནཱ+སྨཱ+སྨིཾསུ ཡཾ ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཝཱ ཧོཏི. ཀཱསིརཉྙཱ ཀཱསིརཱཛིནཱ ཀཱསིརཱཛེན, ཀཱསིརཱཛཱུབྷི ཀཱསིརཱཛེབྷི ཀཱསིརཱཛཱུཧི ཀཱསིརཱཛེཧི. ཀཱསིརཉྙོ ཀཱསིརཉྙསྶ ཀཱསིརཱཛིནོ ཀཱསིརཱཛསྶ. ཀཱསིརཉྙཱ ཀཱསིརཱཛསྨཱ. ཀཱསིརཱཛཱུནཾ ཀཱསིརཱཛཱནཾ. ཀཱསིརཉྙེ ཀཱསིརཱཛིནི ཀཱསིརཱཛེ ཀཱསིརཱཛམྷི ཀཱསིརཱཛསྨིཾ, ཀཱསིརཱཛཱུསུ ཀཱསིརཱཛེསུ.

ཨདྡྷཱ, ཨདྡྷཱནོ ཨདྡྷཱ. བྷོ ཨདྡྷ ཨདྡྷཱ, ཨདྡྷཱནོ ཨདྡྷཱ. ཨདྡྷཱནཾ ཨདྡྷཾ, ཨདྡྷཱནོ ཨདྡྷེ.

༡༩༢. པུམ+ཀམྨ+ཐཱམ+དྡྷཱནཾ ས+སྨཱསུ ཙ

པུམཱདཱིན+མུ ཧོཏི ཝཱ ས+སྨཱསུ ནཱམྷི ཙེ+ཏི ཨུཏྟེ ཨདྡྷུནཱ, ཀམྨཱདིཏྟཱ ‘‘ནཱསྶེ+ནོ’’ཏི ཝཱ ཨེནོ, ཨདྡྷེན ཨདྡྷནཱ, ཨདྡྷེཧི ཨདྡྷེབྷི. སེ ཨུཀཱརེ ཙ –

༡,༩. ཨིཡུཝཎྞཱ ཛྷལཱ ནཱམསྶ+ནྟེ

ནཱམཾ པཱཊིཔདིཀཾ, ཏསྶ ཨནྟེ ཝཏྟམཱནཱ ཨིཝཎྞུཝཎྞཱ ཛྷལསཉྙཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཨི ཙ ཨུ ཙ ཨིཡུ, ཨིཡུ ཙ ཏེ ཝཎྞཱ ཙེཏི ཨིཡུཝཎྞཱ, ‘‘དྭནྡནྟེ སཱུཡམཱནཾ པཙྩེཀ+མབྷིསམྦནྡྷིཡ ཏེ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཝཎྞསདྡཾ པཙྩེཀ+མབྷིསམྦནྡྷིཡ ‘‘ཨིཝཎྞུཝཎྞཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ.

༨༡. ཛྷལཱ སསྶ ནོ

ཛྷལཏོ སསྶ ནོ ཝཱ ཧོཏི. ཨདྡྷུནོ ཨདྡྷུསྶ ཨདྡྷསྶ, ཨདྡྷཱནཾ.

༨༢. ནཱ སྨཱསྶ

ཛྷལཏོ ¶ སྨཱསྶ ནཱ ཧོཏི ཝཱ, ཨདྡྷུནཱ ཨདྡྷུམྷཱ ཨདྡྷུསྨཱ ཨདྡྷཱ ཨདྡྷམྷཱ ཨདྡྷསྨཱ. ‘‘ཀམྨཱདིཏོ’’ཏི སྨིནོ ནི, ཨདྡྷནི ཨདྡྷེ ཨདྡྷམྷི ཨདྡྷསྨིཾ, ཨདྡྷེསུ. ཨདྡྷསདྡོ ཙེ+ཏྠཀཱལ+དྡྷཱནཝཱཙི, ན བྷཱགཝཱཙཱི.

ཨཏྟཱ, ཨཏྟཱནོ ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ དུཏིཡཱ རཱཛཱཝ, ཀམྨཱདིཏྟཱ ཨེནེ ཨཏྟེན ཨཏྟནཱ.

༡༩༥. སུ+ཧིསུ ནཀ

ཨཏྟ+ཨཱཏུམཱནཾ སུ+ཧིསུ ནཀཱགམོ ཧོཏི. ‘‘ཉཀཱནུབནྡྷཱ+དྱནྟཱ’’ཏི པརིབྷཱསཏོ ཀཀཱརོ ཨནྟཱཝཡཝཏྠོ, ཨཏྟནེཧི ཨཏྠེཧི ཨཏྟནེབྷི ཨཏྟེབྷི.

༡༩༤. ནོ+ཏྟཱཏུམཱ

ཨཏྟ+ཨཱཏུམེཧི སསྶ ནོ ཝཱ ཧོཏི. ཨཏྟནོ ཨཏྟསྶ, ཨཏྟཱནཾ.

༡༩༦. སྨཱསྶ ནཱ བྲཧྨཱ ཙ

བྲཧྨཱ ཨཏྟ+ཨཱཏུམེཧི ཙ པརསྶ སྨཱསྶ ནཱ ཧོཏི ནིཙྩཾ. ཨཏྟནཱ. སྨིམྷི ཀམྨཱདིཏྟཱ ནི, ཨཏྟནི ཨཏྟེ ཨཏྟམྷི ཨཏྟསྨིཾ, ཨཏྟནེསུ ཨཏྟེསུ. ཨཱཏུམཱ ཨཏྟཱཝ.

བྲཧྨཱ, བྲཧྨཱནོ བྲཧྨཱ, ‘‘བྲཧྨསྶུ ཝཱ’’ཏི སུཏྟེ ‘‘བྲཧྨསྶཱུ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཨཱནོམྷི བྲཧྨསྶ ཨུ, པརསྶརལོཔེ བྲཧྨུནོཏིཔི སིཛ྄ཛྷཏི. ཨཡཉྩ བྲཧྨསཾཡུཏྟེ དིསྶཏི. བྲཧྨཱ གེ-

༦༠. གྷ+བྲཧྨཱདིཏེ

ཨཱཀཏིགཎོ+ཡཾ ¶ , ཨཱཀཏཱིཏི ཛཱཏི, ཛཱཏིཔདྷཱནགཎོཏྱ+ཏྠོ. གྷསཉྙཏོ བྲཧྨ+ཀཏྟུ+ཨིསི+སཁཱདཱིཧི ཙ གསྶེ+ཝཱ ཧོཏི. བྷོ བྲཧྨེ བྲཧྨཱ, བྲཧྨཱནོ བྲཧྨཱ. བྲཧྨཱནཾ བྲཧྨཾ, བྲཧྨཱནོ བྲཧྨེ.

༡༩༡. ནཱམྷི

བྲཧྨསྶུ ཧོཏི ནཱམྷི ནིཙྩཾ. བྲཧྨུནཱ, བྲཧྨེཧི བྲཧྨེབྷི.

༡༩༠. བྲཧྨསྶུ ཝཱ

བྲཧྨསྶུ ཝཱ ཧོཏི ས+ནཾསུ. ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ཏི ནོ. བྲཧྨུནོ བྲཧྨུསྶ བྲཧྨསྶ, བྲཧྨཱུནཾ བྲཧྨཱནཾ. ‘‘སྨཱསྶ ནཱ བྲཧྨཱ ཙེ’’ཏི སྨཱསྶ ནཱ, ཨུཀཱརེ བྲཧྨུནཱ. ‘‘ཨམྦྭཱདཱིཧི’’ཏི སྨིནོ ནི, ཨིམསྶ ཨཱཀཏིགཎཏྟཱ བྲཧྨསྶ ཀམྨཱདིཏྟེཔི ཨེཏྠ ཝུཏྟཱ. བྲཧྨནི བྲཧྨེ བྲཧྨམྷི བྲཧྨསྨིཾ, བྲཧྨེསུ.

སཁཱ, རཱཛཱདིཏྟཱ ཨཱ.

༢,༡༥༧. ཨཱཡོ ནོ ཙ སཁཱ

སཁཏོ ཡོན+མཱཡོ ནོ ཧོནྟི ཝཱ ཨཱནོ ཙ. སཁཱཡོ སཁཱནོ.

༡༥༩. ནོ+ནཱ+སེསྭི

སཁསྶ ཨི ཧོཏི ནིཙྩཾ ནོ+ནཱ+སེསུ. སཁིནོ.

༡༦༡. ཡོ+སྭཾ+ཧིསུ ཙཱ+རང

སཁསྶ ཝཱ ཨཱརང ཧོཏི ཡོ+སྭཾ+ཧིསུ སྨཱ+ནཾསུཙ.

༡༧༡. ཨཱརངསྨཱ

ཨཱརཝཱདེསཏོ ¶ པརེསཾ ཡོནཾ ཊོ ཧོཏི. སཁཱརོ སཁཱ. གེ ཏུ ‘‘གྷ+བྲཧྨཱདིཏེ’’ཏི ཨེ, སཁེ སཁ སཁཱ. བཧུཝཙནཾ པཋམཱ ཝིཡ. ཨཾམྷི ‘‘ཝཱ+མྷཱ+ནང’’ཏི ཨཱནང, སཁཱནཾ སཁཱརཾ སཁཾ, སཁཱཡོ སཁཱནོ སཁིནོ.

༡༧༢. ཊོ ཊེ ཝཱ

ཨཱརཝཱདེསམྷཱ ཡོནཾ ཊོ ཊེ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾཏི ཊེ. ཨཉྙཏྠ ‘‘ཨཱརངསྨཱ’’ཏི ཊོ. སཁཱརེ སཁཱརོ སཁེ. ཊོགྒཧཎཾ ལཱགྷཝཏྠཾ. སཁིནཱ, སཁཱརེཧི སཁེཧི. ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ཏི ཛྷཏོ སསྶ ནོ, སཁིནོ སཁིསྶ, སཁཱརཱནཾ.

༡༦༠. སྨཱ+ནཾསུ ཝཱ

སཁསྶ ཝཱ ཨི ཧོཏི སྨཱ+ནཾསུ. སཁཱིནཾ སཁཱནཾ.

༡༧༡. ཊཱ ནཱ+སྨཱནཾ

ཨཱརཝཱདེསམྷཱ ནཱ+སྨཱནཾ ཊཱ ཧོཏི ནིཙྩཾ. སཁཱརཱ, བཧུལཱདྷིཀཱརཱ སཁཱརསྨཱ. ‘‘ནཱ སྨཱསྶཱ’’ཏི ནཱ, སཁིནཱ སཁིསྨཱ སཁཱ སཁམྷཱ སཁསྨཱ.

༡༥༨. ཊེ སྨིནོ

སཁཏོ སྨིནོ ཊེ ཧོཏི ནིཙྩཾ. སཁེ, སཁཱརེསུ སཁེསུ. སཁི སཁཱིཏི ཨིཏྠིཡཾཡེཝ པཡོགོ དིསྶཏི, ཏསྨཱ ‘‘ནདཱདིཏོ ངཱི’’ཏི ཝཱིམྷི ཨཱལཔནཏྟཱ ཝཱ རསྶོ.

ཡུཝཱདིཏྟཱ ¶ ཨཱ, ཡུཝཱ.

༡༨༡. ཡོནཾ ནོ+ནེ ཝཱ

ཡུཝཱདཱིཧི ཡོནཾ ནོ+ནེ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ‘‘ཡོན+མཱནོ’’ཏི ཨཱནོམྷི སིདྡྷེཔི ‘‘དུཏིཡསྶ ནེ’’ཏི གནྠགཱརཝོ ཧོཏཱིཏི ཡཐཱཀྐམཾཔཏི ལཱགྷཝཏྠཾ ནོགྒཧཎཾ.

༡༧༩. ནོ+ནཱ+ནེསྭཱ

ནོ+ནཱ+ནེསུ ཡུཝཱདཱིན+མཱ ཧོཏི. ཡུཝཱནོ ཡུཝཱ. བྷོ ཡུཝ ཡུཝཱ, ཡུཝཱནོ ཡུཝཱ. ཡུཝཱནཾ ཡུཝཾ, ཡུཝཱནོ ཡུཝཱནེ ཡུཝེ. ཡུཝཱནཱ.

༡༧༨. ཡུཝཱདཱིནཾ སུ+ཧིསྭཱ+ནང

སུ+ཧིསུ ཡུཝཱདཱིན+མཱནང ཧོཏི. ཡུཝཱནེཧི ཡུཝཱནེབྷི.

༡༩༣. ཡུཝཱ སསྶི+ནོ

ཡུཝཱ སསྶ ཝཱ ཨིནོ ཧོཏི. ཡུཝིནོ ཡུཝསྶ, ཡུཝཱནཾ.

༡༨༠. སྨཱ+སྨིཾནཾ ནཱ+ནེ

ཡུཝཱདཧི སྨཱ+སྨིཾནཾ ནཱ+ནེ ནིཙྩཾ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཡུཝཱནཱ, ཡུཝཱནེཧི ཡུཝཱནེབྷི. ཡུཝཱནེ, ཡུཝཱནེསུ. མགྷཝ+པུམ+ཝཏྟཧསདྡཱ ཡུཝསདྡསམཱ. ཨཡཾ ཝིསེསོ –

༡༨༧. གསྶཾ

པུམསདྡཏོ གསྶ ཨཾ ཝཱ ཧོཏི. པུམཾ པུམ པུམཱ, པུམཱནོ པུམཱ. པུམཱནཾ པུམཾ, པུམཱནོ པུམཱནེ པུམེ.

༡༨༥. ནཱམྷི

པུམསྶཱ ¶ ཧོཏི ནཱམྷི. པུམཱནཱ. ‘‘ལཀྑཎིཀཔཊིཔདོཏྟེསུ པཊིཔདོཏྟསྶེཝ གཧཎཾ, ན ལཀྑཎིཀསྶཱ’’ཏི ཉཱཡཱ པཊིཔདོཏྟནཱཝིབྷཏྟི ཨེཝ གཡ྄ཧཏི, ན ནཱསྨཱསྶ, ཀཏལཀྑཎིཀཏྟཱ. པཊིཔདནྟི ཙ ‘‘ནཱམྷཱི’’ཏི ནཱཝིབྷཏྟིཡཱ པཊིཔདབྷཱུཏོ ཨནུཀརཎསདྡོ. ན ལཀྑཎིཀོ ནཱ. ‘‘པུམ+ཀམྨ+ཐཱམ+དྡྷཱནཾ ཝཱ ས+སྨཱསུ ཙེ’’ཏི ཝཱ ཨུཏྟེ པུམུནཱ པུམེན. པུམུནོ པུམུསྶ པུམསྶ. པུམུནཱ པུམཱ.

༡༨༤. པུམཱཏི

སྨིནོ ནེ ཝཱ ཧོཏི. པུམཱནེ པུམེ པུམམྷི པུམསྨིཾ.

༡༨༦. སུམྷཱ ཙ

པུམསྶ སུམྷི པུམཱདཱིནཾ ཡཾ ནིཙྩཾ ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཝཱ ཧོཏཱིཏི ཨཱནང ཝཱ ཧོཏི ཨཱ ཙ. པུམཱནེསུ པུམཱསུ པུམེསུ. ཝཏྟཧཱ, ཝཏྟཧཱནོ ཝཏྟཧཱ ཨིཙྩཱདི ཡུཝསདྡསམཾ.

༡༨༩. ཝཏྟཧཱ ས+ནཾནཾ ནོ+ནཱནཾ

ཝཏྟཧཱ སནཾནཾ ནོནཱནཾ ནིཙྩཾ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཝཏྟཧཱནོ ཝཏྟཧཱནཱནཾ.

ཨཀཱརནྟཾ.

སཱ སི,

༦༤. ཨེཀཝཙན+ཡོསྭ+གྷོནཾ

གྷོ ཙ ཨོ ཙ གྷོ, ན གྷོ ཨགྷོ. ‘‘ཨགྷོནཾ’’ཏི གྷཔྤཊིསེདྷེ ཨཀཏེ སྶ+མཱདཱིསུ པརེསུ གྷསྶ ཝིཀཔྤེན རསྶོ, ཨེཀཝཙནཱདཱིསུ ¶ ཡོསུ ཙ པརེསུ གྷསྶ ནིཙྩེན རསྶོཏི ཝིརུདྡྷཏྠགཧཎནིཝཏྟནཏྠོ གྷཔཊིསེདྷོ. ཨོགྒཧཎ+མུཏྟརཏྠཾ. ཨེཀཝཙནེ ཡོསུ ཙ གྷ+ཨོཀཱརནྟཝཛྫིཏཱནཾ ནཱམཱནཾ རསྶོ ཧོཏི ཏིལིངྒེཏི རསྶེ སམྤཏྟེ –

༦༦. སིསྨིཾ ནཱ+ནཔུཾསཀསྶཏི

ཨནཔུཾསཀསྶ རསྶོ ན ཧོཏཱིཏི སིམྷི ཏུ ན རསྶོ. སཱ. ‘‘པཛྫུནྣོཝ ལཀྑཎཔཝུཏྟི ཛལེཔི ཝསྶཏི, ཐལེཔི ཝསྶཏཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ཡུཝཱདིཏྟཱ སིསྶ ཨཱ. ཡོསུ རསྶེ ‘‘ཡོནཾ ནོ+ནེ ཝཱ’’ཏི ཡོསྶ ནོ. ‘‘ནོ ནཱནེསྭཱ’’ཏི ཨཱ, སཱནོ. ནོཏྟཱབྷཱཝཔཀྑེ ‘‘ཡོན+མཱནོ’’ཏི ཝཱདྷིཀཱརསྶ ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ནིཙྩ+མཱནོ, ཏསྨཱ ནོ+ནེཨབྷཱཝཔཀྑེ སཱ, སེཏི རཱུཔཔསངྒོ ན ཧོཏི. སཱནོ. ཏཐཱ ནེཏྟཱབྷཱཝཔཀྑེ.

༡༨༨. སཱསྶཾ+སེ ཙཱ+ནང

སཱསདྡསྶ ཨཱནང ཧོཏི ཨཾ+སེ གེ ཙ ནིཙྩཾ. བྷོ སཱན སཱནཱ, སཱནོ. སཱནཾ, སཱནེ སཱནོ. སཱནཱ, སཱནེཧི སཱནེབྷི. སཱནསྶ, སཱནཾ. སཱནཱ, སཱནེཧི སཱནེབྷི. སཱནེ, སཱནེསུ.

སུཝཱ ཡུཝཱཝ. ‘‘ཨེཀཝཙནཡོསྭ+གྷོནཾ’’ཏི རསྶཏྟཾ ཝིསེསོ. གེ ཏུ –

༡༣༠. གེ ཝཱ

ཨགྷོནཾ གེ ཝཱ རསྶོ ཧོཏི ཏིལིངྒེ. བྷོ སུཝ སུཝཱ.

ཨཱཀཱརནྟཾ.

མུནི ¶ སིལོཔོ. ཛྷེ ཀཏེ –

༩༣. ཡོསུ ཛྷིསྶ པུམེ

ཛྷསཉྙསྶ ཨིསྶ ཡོསུ ཝཱ ཊ ཧོཏི པུལླིངྒེ. མུནཡོ, ཛྷགྒཧཎཾ ཀིཾ, ཨིཀཱརནྟསམུདཱཡསྶ མཱ སིཡཱ. ཨིགྒཧཎཾ ཀིཾ, ཨཱིཀཱརསྶ ཝཱཏི. ཨཏོཏི སཱམཉྙནིདྡེསཱ ལཀྑཎིཀཨཀཱརཏོ ཡོནཾ ཊཱཊེ སམྤཏྟཱཔི ཨཝིདྷཱནསཱམཏྠིཡཱ ན ཧོནྟི. སཱམཏྠིཡཉྩ ཨཉྙཐཱ ཨནུཔཔཏྟི.

༡༡༤. ལོཔོ

ཛྷལཏོ ཡོནཾ ལོཔོ ཧོཏཱིཏི ཡོལོཔེ –

༨༨. ཡོལོཔ+ནིསུ དཱིགྷོ

ཡོནཾ ལོཔེནིསུ ཙ དཱིགྷོ ཧོཏི. མུནི. མུནཡོཏི ཨེཏྠ ཡོལོཔོ ཀིམཏྠཾ ན ཧོཏི, ཨཀྐེན ཛྷཏྟསྶ ནཱསིཏཏྟཱ. ཀིནྟི པཋམཾ ན ཧོཏི, ཨནྟརངྒཏྟཱ ཛྷཏྟསྶ. བྷོ མུནི མུནཱི, མུནཡོ མུནཱི. མུནིཾ, མུནཡོ མུནཱི. མུནིནཱ, མུནཱིཧི མུནཱིབྷི. ‘‘ཡོལོཔནིསུ’’ ‘‘ཝཱིམནྟུཝནྟཱུན’’ མིཙྩཱདིཉཱཔཀཱ ཨིཀཱརུཀཱརཱནཾ སུནཾཧིསུ དཱིགྷསྶཱ+ནིཙྩཏྟཱ མུནིཧི མུནིནཾ མུནིསུ ཨིཏིཔི ཧོཏི. ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ཏི ནོ, མུནིནོ མུནིསྶ, མུནཱིནཾ. ‘‘ནཱསྨཱསྶཱ’’ཏི ནཱ, མུནིནཱ མུནིམྷཱ མུནིསྨཱ. མུནིམྷི མུནིསྨིཾ, མུནཱིསུ. ‘‘ཨིཏོ ཀྭཙི སསྶ ཊཱནུབནྡྷོ’’ (གཎསུཏྟ)ཏི བྲཧྨཱདཱིསུ པཱཋཱ ‘‘ཡོ ཙ སིསྶོ མཧཱམུནེ’’ཏི ཨེཏྠ ‘‘གྷ+བྲཧྨཱདིཏེ’’ཏི སསྶ ཨེཊ.

ཨེཝཾ –

ཛོཏི ¶ པཱཎི གཎྛི མུཊྛི, ཀུཙྪི ཝཏྠི སཱལི ཝཱིཧི;

བྱཱདྷི ཨོདྷི བོདྷི སནྡྷི, རཱསི ཀེསི སཱཏི དཱིཔི.

ཨིསི གིནི མཎི དྷནི, གིརི རཝི ཀཝི ཀཔི;

ཨསི མསི ནིདྷི ཝིདྷི, ཨཧི ཀིམི པཏི ཧརི.

ཨརི ཏིམི ཀལི བལི, ཛལདྷི ཙ གཧཔཏི;

ཨུརམིཏི ཝརམཏི, ནིརུཔདྷི ཨདྷིཔཏི;

ཨཉྫལི སཱརཐི ཨཏིཐི, སམཱདྷི ཨུདདྷིཔྤབྷུཏཡོ.

ཨགྒི+ཨིསཱིནཾ ཨཡཾ ཝིསེསོ –

༡༤༧. སིསྶཱ+གྒིཏོ ནི

ཨགྒིསྨཱ སིསྶ ནི ཧོཏི ཝཱ. ཨགྒིནི ཨགྒི, ཨགྒཡོ ཨིཙྩཱདི མུནིསདྡསམཾ.

༡༣༣. ཊེ སིསྶི+སིསྨཱ

ཨིསིསྨཱ སིསྶ ཊེ ཝཱ ཧོཏི. ཨིསེ ཨིསི. ‘‘གྷ+བྲཧྨཱདིཏེ’’ཏི གསྶ ཨེ ཝཱ, བྷོ ཨིསེ ཨིསི, ཨིསཡོ ཨིསཱི. ཨིསིཾ.

༡༣༤. དུཏིཡསྶ ཡོསྶ

‘‘དུཏིཡཱ ཡོསྶཱ’’ཏི ཨཝཏྭཱ ‘‘དུཏིཡསྶ ཡོསྶཱ’’ཏི ཝིསུཾ ཀརཎཾ ‘‘ཨེཀཡོགནིདྡིཊྛཱན+མཔྱེ+ཀདེསོ+ནུཝཏྟཏེ, ན ¶ ཏྭེ+ཀཝིབྷཏྟིཡུཏྟཱནཾ’’ཏི ཉཱཡཱ དུཏིཡཱཡོསྶཱཏི ནཱནུཝཏྟིཡ ཡོསྶཱཏི སཱམཉྙེན ཨནུཝུཏྟིཡ ཨེཀཙྩཱདིཏོ པཋམཱ ཡོསྶཱཔི ཊེཝིདྷཱནཏྠཾ. ཨིསིསྨཱ པརསྶ དུཏིཡཱ ཡོསྶ ཊེ ཝཱ ཧོཏི. ཨིསེ ཨིསཡོ ཨིསཱི, སེསཾ མུནིསམཾ.

ཨཱདི, ཨཱདཡོ ཨིཙྩཱདི, སྨིམྷི –

༥༥. རཏྱཱདཱིཧི ཊོ སྨིནོ

རཏྱཱདཱིཧི སྨིནོ ཊོ ཝཱ ཧོཏི. ཨཱདོ ཨཱདིམྷི ཨཱདིསྨིཾ, ཨཱདཱིསུ.

སམཱསེ ཨིཀཱརནྟཏོ ཡོ+སྨིཾསུ ཝིསེསོ.

༡༨༢. ཨིཏོ+ཉྙཏྠེ པུམེ

ཨཉྙཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཨིཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ ཡོནཾ ནོ+ནེ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ པུལླིངྒེ. ཨརིཡཝུཏྟིནོ ཨརིཡཝུཏྟཡོ ཨརིཡཝུཏྟཱི. བྷོ ཨརིཡཝུཏྟི ཨརིཡཝུཏྟཱི, ཨརིཡཝུཏྟིནོ ཨརིཡཝུཏྟཡོ ཨརིཡཝུཏྟཱི. ཨརིཡཝུཏྟིཾ, ཨརིཡཝུཏྟིནོ ཨརིཡཝུཏྟཡོ ཨརིཡཝུཏྟཱི. ཨརིཡཝུཏྟིནཱ ཨིཙྩཱདི ཏུ མུནིསདྡསམཾ.

༡༨༣. ནེ སྨིནོ ཀྭཙི

ཨཉྙཏྠེ ཨིཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ སྨིནོ ནེ ཝཱ ཧོཏི ཀྭཙི. ཨརིཡཝུཏྟིནེ ཨརིཡཝུཏྟིམྷི ཨརིཡཝུཏྟིསྨིཾ, ཨརིཡཝུཏྟཱིསུ. ཨེཝཾ ཏོམརངྐུསཔཱཎིནོ སཱརམཏིནོ ཨིཙྩཱདི. ཀྭཙིགྒཧཎཱ ན སབྦཏྠ ནེཨཱདེསོ.

ཨིཀཱརནྟཾ.

དཎྜཱི ¶ , སིལོཔོ. ‘‘ཨེཀཝཙནེ’’ ཙྩཱདིནཱ རསྶེ སམྤཏྟེ ཨནཔུཾསཀཏྟཱ ‘‘སིསྨིཾནཱ+ནཔུཾསཀསྶཱ’’ཏི ནིསེདྷོ. ཡོམྷི ཨེཀཝཙནེ ཙ སབྦཏྠ རསྶོ.

༧༥. ཡོནཾ ནོ+ནེ པུམེ

ཛྷསཉྙིཏོ ཡོནཾ ནོ+ནེ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ པུལླིངྒེ. དཎྜིནོ.

༡༡༥. ཛནྟུཧེཏྭཱིགྷཔེཧི ཝཱ

ཛནྟུ+ཧེཏཱུཧི ཨཱིཀཱརནྟེཧི གྷ+པསཉྙེཧི ཙ པརེསཾ ཡོནཾ ཝཱ ལོཔོ ཧོཏི. ‘‘ཡོལོཔནིསུ དཱིགྷོ’’ཏི དཱིགྷེ དཎྜཱི དཎྜིཡོ. གེ ཏུ ‘‘གེ ཝཱ’’ཏི ཝཱ རསྶོ. བྷོ དཎྜི དཎྜཱི, དཎྜིནོ དཎྜཱི དཎྜིཡོ.

༧༤. ནཾ ཛྷཱིཏོ

ཛྷསཉྙཱིཏོ ཨཾཝཙནསྶ ནཾ ཝཱ ཧོཏི. དཎྜིནཾ དཎྜིཾ, དཎྜིནེ.

༧༦. ནོ

ཛྷཱིཏོ ཡོནཾ ནོ ཝཱ ཧོཏི པུལླིངྒེ. དཎྜིནོ དཎྜཱི དཎྜིཡོ. དཎྜིནཱ, དཎྜཱིཧི དཎྜཱིབྷི. ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ཏི ནོམྷི ཀཏེ དཎྜིནོ དཎྜིསྶ, དཎྜཱིནཾ. ‘‘ནཱ སྨཱསྶཱ’’ཏི སྨཱསྶ ནཱ, དཎྜིནཱ དཎྜིམྷཱ དཎྜིསྨཱ.

༧༧. སྨིནོ ནི

ཛྷཱིཏོ སྨིཾཝཙནསྶ ནི ཧོཏི ཝཱ. དཎྜིནི དཎྜིསྨིཾ, དཎྜཱིསུ, བཧུལཱདྷིཀཱརཱ སྨིམྷི གཱམཎཱི+སེནཱནཱི+སུདྷཱིཔབྷུཏཱིནཾ ནིཨཱདེསཱབྷཱཝོ ཙ ཝིསེསོ. ཨེཝཾ –

དྷམྨཱི ¶ སངྒྷཱི ཉཱཎཱི ཧཏྠཱི, ཙཀྐཱི པཀྑཱི དཱཋཱི རཊྛཱི;

ཚཏྟཱི མཱལཱི ཙམྨཱི ཡོགཱི, བྷཱགཱི བྷོགཱི ཀཱམཱི སཱམཱི.

དྷཛཱི གཎཱི སསཱི ཀུཊྛཱི, ཛཊཱི ཡཱནཱི སུཁཱི སིཁཱི;

དནྟཱི མནྟཱི ཀརཱི ཙཱགཱི, ཀུསལཱི མུསལཱི བལཱི; (ཝཱཙཱི, རཱུ)

པཱཔཀཱརཱི སཏྟུགྷཱཏཱི, མཱལྱཀཱརཱི དཱིགྷཛཱིཝཱི;

དྷམྨཝཱདཱི སཱིཧནཱདཱི, བྷཱུམིསཱཡཱི སཱིགྷཡཱཡཱི.

ཨཱིཀཱརནྟཾ.

བྷིཀྑུ, སིལོཔོ. ལསཉྙཱཡཾ –

༨༣. ལཱ ཡོནཾ ཝོ པུམེ

ལཏོ ཡོནཾ ཝོ ཧོཏི ཝཱ པུལླིངྒེ.

༩༤. ཝེ+ཝོསུ ལུསྶ

ལསཉྙསྶ ཨུསྶ ཝེ+ཝོསུ ཊ ཧོཏི. ཨེཏྠ ‘‘པུམཱལཔནེ ཝེཝོ’’ ཏྱ+ཏྲ ཝོསྶ སཧཙརིཏཉཱཡཱ ཨནིསྶིཏཏྟཱ ཛཱཏིཝསེན ‘‘ལཱ ཡོནཾ’’ ཏྱཱདོ ཝོ ཙ གཡ྄ཧཏི. བྷིཀྑཝོ. ཨཉྙཏྲ ‘‘ལོཔོ’’ཏི ཡོལོཔོ. ‘‘ཡོལོཔནིསུ དཱིགྷོ’’ཏི དཱིགྷེ བྷིཀྑཱུ. བྷོ བྷིཀྑུ བྷིཀྑཱུ.

༩༦. པུམཱ+ལཔནེ ཝེཝོ

ལསཉྙཏོ ཨུཏོ ཡོསྶཱ+ལཔནེ ཝེ+ཝོ ཧོནྟི ཝཱ པུལླིངྒེ. བྷིཀྑཝེ བྷིཀྑཝོ བྷིཀྑཱུ. བྷིཀྑུཾ, བྷིཀྑཝོ བྷིཀྑཱུ. བྷིཀྑུནཱ ¶ , བྷིཀྑཱུཧི བྷིཀྑཱུབྷི. ‘‘ཛྷལཱ སསྶ ནོ’’ཏི ལཏོ སསྶ ནོ ཝཱ, བྷིཀྑུནོ བྷིཀྑུསྶ, བྷིཀྑཱུནཾ. ‘‘ནཱ སྨཱསྶཱ’’ཏི ལཏོ ཝཱ སྨཱསྶ ནཱ, བྷིཀྑུནཱ བྷིཀྑུམྷཱ བྷིཀྑུསྨཱ. བྷིཀྑུམྷི བྷིཀྑུསྨིཾ. ཨེཝཾ –

སེཏུ ཀེཏུ རཱཧུ བྷཱཎུ, སཾཀུ ཨུཙྪུ ཝེལུ༹ མཙྩུ. (པངྒུ, རཱུ) སིནྡྷུ བནྡྷུ ནེརུ མེརུ, སཏྟུ ཀཱརུ ཧེཏུ ཛནྟུ. རུརུ པཊུ – ཨིཙྩཱདཡོ.

ཛནྟུ+ཧེཏཱུནཾ ཡོསྭ+ཡཾ བྷེདོ. ‘‘ཛནྟུ+ཧེཏྭཱི+གྷ+པེཧི ཝཱ’’ཏི ཡོལོཔེ –

༨༤. ཛནྟྭཱདིཏོ ནོ ཙ

ཛནྟྭཱདིཏོ ཡོནཾ ནོ ཧོཏི ཝོ ཙ པུལླིངྒེ. ཛནྟུནོ ཛནྟཝོ ཛནྟུཡོ. བྷོ ཛནྟུ ཛནྟཱུ, ཛནྟུནོ, ‘‘པུམཱལཔནེ ཝེཝོ’’ཏི ཝེ+ཝོ, ཛནྟཝེ ཛནྟཝོ ཛནྟུཡོ. ཛནྟུཾ, ཛནྟཱུ ཛནྟུནོ ཛནྟཝོ ཛནྟུཡོ. སེསཾ བྷིཀྑུསམཾ.

ཧེཏུ, ཧེཏཱུ ཧེཏཝོ. ‘‘ཡོམྷི ཝཱ ཀྭཙཱི’’ཏི ལསཉྙསྶ ཨུསྶ ཝཱ ཊཱདེསོ, ཧེཏཡོ. ཡོམྷི ཨནྟརངྒཏྟཱ པཋམཾ ཊཱདེསེ ཀཏེ པཙྪཱ ཡོལོཔཱབྷཱཝོ, ཏཐཱ ཧི ཨནྟརངྒ+བཱཧིརངྒཝིདྷཱནེསྭ+ནྟརངྒཝིདྷིཡེཝ བལཝཱ. ཨེཏྠ ཙ པཀཏིནིསྶིཏ+མནྟརངྒཾ, པཙྩཡནིསྶིཏཾ བཱཧིརངྒཾ. ཧེཏུཡོ. བྷོ ཧེཏུ, ཧེཏཱུ ཧེཏཝེ ཧེཏཝོ ཧེཏཡོ ཧེཏུཡོ. སེསཾ པུབྦསམཾ.

བཧུཏོ ¶ ནཾམྷི –

༤༨. བཧུཀཏིནྣཾ

ནཾམྷི བཧུནོ ཀཏིསྶ ཙ ནུཀ ཧོཏི ཏིལིངྒེ. བཧུནྣཾ. སེསཾ བྷིཀྑུསམཾ.

ཝཏྟུ སི,

༥༧. ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱ སིམྷི

ལྟུཔཙྩཡནྟཱནཾ པིཏུ+མཱཏུ+བྷཱཏུ+དྷཱིཏུ+དུཧིཏུ+ཛཱམཱཏུ+ནཏྟུ+ཧོཏུ+པོཏཱུནཉྩཱ ཧོཏི སིམྷི. ཝཏྟཱ. ‘‘ཀཏྟརི ལྟུ+ཎཀཱ’’ཏི ཝིཧིཏལྟུཔཙྩཡསྶ གཧཎཱ ཡཏོ དྷཱཏུཏོ ཧི སོ ཝིཧིཏོ, ‘‘པཙྩཡགྒཧཎེ ཡསྨཱ སོ ཝིཧིཏོ, ཏདཱདིནོ ཏདནྟསྶ ཙ གཧཎཾ’’ཏི ཉཱཡཱ ཏདཝིནཱབྷཱཝཏོ ཏདནྟདྷཱཏུནོཔི གཧཎཾཏི ལྟུཔཙྩཡནྟཱནཾཏི ཝུཏྟཾ.

༡༦༢. ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མ སེ

ལྟུཔཙྩཡནྟཱནཾ པིཏཱདཱིནཉྩཱ+རང ཧོཏི སཏོ+ཉྙཏྲ. ‘‘ཨཱརངསྨཱ’’ཏི ཊོ, ཝཏྟཱརོ.

༥༨. གེ ཨ ཙ

གེལྟུ+པིཏཱདཱིནཾ ཨ ཧོཏི ཨཱ ཙ. བྷོ ཝཏྟ ཝཏྟཱ, ཝཏྟཱརོ. ཝཏྟཱརཾ, ཝཏྟཱརེ ཝཏྟཱརོ. ནཱཝཙནསྶ ‘‘ཊཱ ནཱསྨཱནཾ’’ཏི ཊཱ, ཝཏྟཱརཱ.

༡༦༦. སུ+ཧིསྭཱ+རང

སུ+ཧིསུ ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱརང ཝཱ ཧོཏི. ཝཏྟཱརེཧི ཝཏྟཱརེབྷི ཝཏྟཱུཧི ཝཏྟཱུབྷི.

༡༦༥. སལོཔོ

ལྟུ+པིཏཱདཱིཧི ¶ སསྶ ལོཔོ ཝཱ ཧོཏི. ཝཏྟུ ཝཏྟུནོ ཝཏྟུསྶ.

༡༦༣. ནཾམྷི ཝཱ

ནཾམྷི ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱརང ཝཱ ཧོཏི. ཝཏྟཱརཱནཾ.

༡༦༤. ཨཱ

ནཾམྷི ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱ ཝཱ ཧོཏི. ཝཏྟཱནཾ ཝཏྟཱུནཾ. སྨཱསྶ ཊཱ, ཝཏྟཱརཱ.

༡༧༤. ཊི སྨིནོ

ཨཱརཝཱ+དེསམྷཱ སྨིནོ ཊི ཧོཏི.

༡༧༦. རསྶཱ+རང

སྨིམྷི ཨཱརོ རསྶོ ཧོཏི. ཝཏྟརི, ཝཏྟཱརེསུ ཝཏྟཱུསུ ཝཏྟུསུ. ཨེཝཾ –

ཨེཝཾ བྷཏྟུ ཀཏྟུ ནེཏུ, སོཏུ ཉཱཏུ ཛེཏུ ཚེཏྟུ;

བྷེཏྟུ དཱཏུ དྷཱཏུ བོདྡྷུ, ཝིཉྙཱཔེཏཱདཡོཔི ཙ.

སཏྠུསདྡསྶ པན ནཱམྷི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ‘‘ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མསེ’’ཏི ཝཱ ཨཱརཝཱདེསེ སཏྠཱརཱ སཏྠུནཱ. སེསཾ ཝཏྟུསམཾ.

སིམྷི ཨཱ, པིཏཱ. ‘‘ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མསེ’’ཏི ཨཱརཝཱདེསེ –

༡༧༧. པིཏཱདཱིན+མནཏྭཱདཱིནཾ

ནཏྭཱདིཝཛྫིཏཱནཾ ¶ པིཏཱདཱིན+མཱརོ རསྶོ ཧོཏི སབྦཱསུ ཝིབྷཏྟཱིསུ. ‘‘ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མསེ’’ ‘‘སུ+ཧིསྭཱ+རང’’ ‘‘ནཾམྷི ཝཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟཝིབྷཏྟཱིསུ པརེསུ ཨཱརང ཧོཏཱིཏི ཏཱ ཝིབྷཏྟིཡོ པཊིཙྩ སབྦཱསཱུཏི ཝུཏྟཾ. པིཏརོ. བྷོ པིཏ པིཏཱ, པིཏརོ. པིཏརཾ, པིཏརེ པིཏརོ. པིཏརཱ, པིཏརེཧི པིཏརེབྷི པིཏཱུཧི པིཏཱུབྷི. པིཏུ པིཏུནོ པིཏུསྶ, པིཏརཱནཾ པིཏཱུནཾ. ‘‘པིཏུནྣཾ’’ཏི ནཾམྷི དཱིགྷེ རསྶ+དྭིཏྟཱནཱིཏི ཝུཏྟཾ. ‘‘སཱནུཝུཏྟཾ སུཏྟཾ’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘བཧུཀཏིནྣཾ’’ཏི ཨེཏྠ ནུཀ-ཨིཏི ཡོགཝིབྷཱགེནཔི སིཛ྄ཛྷཏི ཨེཏྠ ཨནུཝཏྟིཏནཾམྷི. པཉྩམཱིཚཊྛཱི ཏཏིཡཱཙཏུཏྠཱིསམཾ. པིཏརི, པིཏརེསུ པཱིཏཱུསུ, རསྶཱབྷཱཝོ. ནཏྟཱ, ནཏྟཱརོ. བྷོ ནཏྟ ནཏྟཱ, ནཏྟཱརོ ཨིཙྩཱདི ཝཏྟུསམཾ.

གུཎཝནྟུ སི,

༡༥༡. ནྟུསྶ

སིམྷི ནྟུསྶ ཊཱ ཧོཏི. གུཎཝཱ. ཡོམྷི ‘‘ནྟནྟཱུནཾ ནྟོ ཡོམྷི པཋམེ’’ཏི སཝིབྷཏྟིསྶ ནྟུསྶ ནྟོ ཧོཏི. ཨེཏྠ ཙ ‘‘ནྟུ ཝནྟུ+མནྟཱ+ཝནྟུ+ཏཝནྟུསམྦནྡྷཱི’’ཏི པརིབྷཱསཏོ ནྟུ ཙ ཝནྟྭཱདིསམྦནྡྷཱིཡེཝ གཡ྄ཧཏེ, ན ཛནྟུ ཏནྟཱདཱིནཾ. གུཎཝནྟོ. ཨཉྙཏྲ –

༩༡. ཡྭཱདོ ནྟུསྶ

ཡོཨཱདཱིསུ ནྟུསྶ ཨ ཧོཏི. གུཎཝནྟཨིཏི ཨཀཱརནྟཱ ཊཱ+ཊེཨཱདེསཱ ཧོནྟི, གུཎཝནྟཱ. ‘‘ཊཊཱཨཾ གེ’’ཏི ཊཱདཡོ ¶ , བྷོ གུཎཝ གུཎཝཱ གུཎཝཾ, གུཎཝནྟོ གུཎཝནྟཱ. ‘‘ནྟསྶ ཙ ཊ ཝཾ+སེ’’ཏི ཨཾསེསུ ནྟསྶ ཊོ ཝཱ, གུཎཝཾ གུཎཝནྟཾ, གུཎཝནྟེ. ‘‘ཏོ+ཏཱ+ཏི+ཏཱ ས+སྨཱ+སྨིཾ+ནཱསཱུ’’ཏི ཏཱཨཱདཡོ ཧོནྟི, གུཎཝཏཱ གུཎཝནྟེན, གུཎཝནྟེཧི གུཎཝནྟེབྷི. ‘‘ལཀྑཎིཀཔཊིཔདོཏྟེསུ པཊིཔདོཏྟསྶེཝ གཧཎཾ, ན ལཀྑཎིཀསྶཱ’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘ན ལཀྑཎིཀསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟབྱཏྟིཔཀྑ+མནཔེཀྑིཏྭཱ ‘‘ཨཏོ’’ཏི རསྶཱཀཱརཛཱཏིཡཱ པེཀྑིཏཏྟཱ གུཎཝནྟེནཱཏི ‘‘ཨཏེནཱ’’ ཏྱ+ནེན སིཛ྄ཛྷཏི. ཛཱཏི=སཱམཉྙཾ, བྱཏྟི=ཝིསེསོ. གུཎཝཏོ གུཎཝསྶ གུཎཝནྟསྶ, ‘‘ཏཾ ནཾམྷི’’ཏི ནཾམྷཱི ཏཾ ཝཱ, གུཎཝཏཾ གུཎཝནྟཱནཾ. གུཎཝཏཱ གུཎཝནྟཱ གུཎཝནྟམྷཱ གུཎཝནྟསྨཱ. གུཎཝཏི གུཎཝནྟེ གུཎཝནྟམྷི གུཎཝནྟསྨིཾ, གུཎཝནྟེསུ. ‘‘ནྟསྶ ཙ ཊ ཝཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཡོསུ ཙ ནྟུསྶ ཝཱ ཊཱདེསེ ཀཏེ ཡོསྶ ཊཱ, ‘‘ཙཀྑུམཱ ཨནྡྷིཏཱ ཧོནྟི’’, ‘‘ཝགྒུམུདཱཏཱིརིཡཱ བྷིཀྑུ ཝཎྞཝཱ’’ ཨིཙྩཱདཱི ཧོནྟི.

ཨེཝཾ གཎཝཱ ཀུལཝཱ ཕལཝཱ ཡསཝཱ དྷནཝཱ སུཏཝཱ བྷགཝཱ ཧིམཝཱ བལཝཱ སཱིལཝཱ པཉྙཝཱ ཨིཙྩཱདཱི.

༡༥༣. ཧིམཝཏོ ཝཱ ཨོ

ཧིམཝཏོ སིམྷི ནྟུསྶ ཨོ ཝཱ ཧོཏི, ཧིམཝནྟོ ཧིམཝཱ. སེསཾ པུརིམསམཾ.

ཨཱཡསྨནྟུསདྡོ ཀམྨཝཱཙཱཡ ཀྭཙི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ དྭིཝཙནེན ཨཱཡསྨནྟཱ, ཏིཎྞཾ ཝཙནེན ཨཱཡསྨནྟོཏི དིསྶཏི.

ཨེཝཾ ¶ སཏིམཱ དྷིཏིམཱ གཏིམཱ མུཏིམཱ མཏིམཱ ཛུཏིམཱ སིརིམཱ ཧིརིམཱ ཐུཏིམཱ རཏིམཱ ཡཏིམཱ སུཙིམཱ ཀལིམཱ བལིམཱ ཀསིམཱ རུཙིམཱ བུདྡྷིམཱ ཙཀྑུམཱ བནྡྷུམཱ ཧེཏུམཱ སེཏུམཱ ཀེཏུམཱ རཱཧུམཱ བྷཱཎུམཱ ཁཱཎུམཱ ཝིཛྫུམཱ ཨིཙྩཱདཡོ.

ཨུཀཱརནྟཾ.

ཝེསྶབྷཱུ སིལོཔོ. ཏེ ཙ རསྶཱབྷཱཝོཝ ཝིསེསོ. ‘‘ཨེཀཝཙནཡོསྭ+གྷོནཾ’’ཏི རསྶེ ‘‘ལཱ ཡོནཾ ཝོ པུམེ’’ཏི ཝོ, ཝེསྶབྷུཝོ, ‘‘ཝེཝོསུ ལུསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ན ཊཱདེསོ, ‘‘ལོཔོཏི ཡོལོཔེ ཝེསྶབྷཱུ. ‘‘གེ ཝཱ’’ཏི ཝཱ རསྶེ བྷོ ཝེསྶབྷུ ཝེསྶབྷཱུ, ཝེསྶབྷུཝོ ཝེསྶབྷཱུ. ཝེསྶབྷུཾ, ཝེསྶབྷུཝོ ཝེསྶབྷཱུ. ཝེསྶབྷུནཱ ཨིཙྩཱདི བྷིཀྑུསམཾ. ཨེཝཾ སཡམྦྷཱུ པརཱབྷིབྷཱུ ཨབྷིབྷཱུཨཱདཡོ. གོཏྲབྷཱུ+སཧབྷཱུསདྡེཧི པན ཡོནཾ ‘‘ཛནྟྭཱདིཏོ ནོ ཝཱ’’ཏི ནོ, ཝོ ཝཱ, གོཏྲབྷུནོ གོཏྲབྷུཝོ གོཏྲབྷཱུ. སཧབྷུནོ སཧབྷུཝོ སཧབྷཱུ, སེསཾ ཝེསྶབྷཱུསམཾ.

༨༥. ཀཱུཏོ

ཀཱུཔཙྩཡནྟཏོ ཡོནཾ ནོ ཝཱ ཧོཏི པུལླིངྒེ. སབྦཉྙུནོ. ཨཉྙཏྲ ‘‘ལཱ ཡོནཾ ཝོ པུམེ’’ཏི ན ཝོ, ‘‘ཀཱུཏོ’’ཏི ཛནྟྭཱདཱིཧི པུཐཀྐརཎཱ. ཡོལོཔེ སབྦཉྙཱུ. བྷོ སབྦཉྙུ སབྦཉྙཱུ, སབྦཉྙུནོ སབྦཉྙཱུ ཨིཙྩཱདི.

ཨེཝཾ མགྒཉྙཱུ དྷམྨཉྙཱུ ཨཏྠཉྙཱུ ཀཱལཉྙཱུ རཏྟཉྙཱུ མཏྟཉྙཱུ ཀཏཉྙཱུ ཀཐཉྙཱུ ཝིཉྙཱུ ཝིདཱུ ཨིཙྩཱདཡོ. ཨེཏྠ ‘‘ཝིདཱ ཀཱུ’’ ‘‘ཝིཏོ ཉཱཏོ’’ ¶ ‘‘ཀམྨཱ’’ཏི ཏཱིསུ སུཏྟེསུ ཀཱུཔཙྩཡསྶ གཧིཏཏྟཱ ཝེདགཱུཨཱདཡོ རཱུཔཙྩཡནྟཱ ན གཧིཏཱ.

ཨཱུཀཱརནྟཾ.

གོ, སི, སིལོཔོ. གོ.

༦༧. གོསྶཱ+ག+སི+ཧི+ནཾསུ གཱཝ+གཝཱ

ག+སི+ཧི+ནཾཝཛྫིཏཱསུ ཝིབྷཏྟཱིསུ གོསདྡསྶ གཱཝ+གཝཱ ཧོནྟི ནིཙྩཾ.

༡༧༠. ཨུབྷ+གོཧི ཊོ

ཨུབྷ+གོཧི ཡོནཾ ཊོ ཧོཏི. གཱཝོ གཝོ. བྷོ གོ, གཱཝོ གཝོ.

༧༢. གཱཝུ+མྷི

ཨཾཝཙནེ གོསྶ གཱཝུ ཝཱ ཧོཏི. གཱཝུཾ གཱཝཾ གཝཾ, གཱཝོ གཝོ.

༧༡. ནཱསྶཱ

གོཏོ ནཱསྶ ཨཱ ཧོཏི ཝཱ. ཨེཀཝཎྞཏྟཱ ན སབྦཱདེསོ. ‘‘པཉྩམིཡཾ པརསྶེ’’ཏི ཝཏྟནྟེ ‘‘ཨཱདིསྶཱ’’ཏི ནཱསྶ ཨཱ ཧོཏི, པརལོཔོ, གཱཝཱ གཱཝེན གཝཱ གཝེན, གོཧི གོབྷི.

༦༩. གཝཾ སེན

གོསྶ སེ ཝཱ གཝཾ ཧོཏི སཧ སེན. གཝཾ གཱཝསྶ གཝསྶ. ཀཙྩཱཡནེ ‘‘གཝཾ ཙེ ཏརམཱནཱནཾ’’ཏི པཱལི༹ཾ པཊིཙྩ ནཾམྷི བཧུཝཙནམེཝ སཱདྷིཏཾ, ཨིདྷ ‘‘གཝཾཝ སིངྒིནོ སངྒཾ’’ཏི དསྶནཏོ ཨེཀཝཙནཉྩ.

༧༠. གུནྣཉྩ ནཾནཱ

ནཾཝཙནེན ¶ སཧ གོསྶ གུནྣཾ ཧོཏི གཝཉྩ ཝཱ. གུནྣཾ གཝཾ གོནཾ. གཱཝཱ གཱཝམྷཱ གཱཝསྨཱ གཝཱ གཝམྷཱ གཝསྨཱ. གཱཝེ གཱཝམྷི གཱཝསྨིཾ གཝེ གཝམྷི གཝསྨིཾ.

༦༨. སུམྷི ཝཱ

སུམྷི གོསྶ གཱཝ+གཝཱ ཧོནྟི ཝཱ. གཱཝེསུ གཝེསུ གོསུ. གོསྶ གོཎཱདེསོ ན ཀཏོ, སདྡནྟརཏྟཱ. གོཎསདྡོ ཧི སཏྟསུ ཝིབྷཏྟཱིསུ དིསྶཏཱིཏི.

ཨུསུ+བྷཱུམི+པསུ+རཾསི-དིསཱ+ཝཱཙཱ+མྦུ+ཙཀྑུསུ;

དསསྭ+ཏྠེསུ གོ ཝུཏྟོ, ལགྒེ ཙ ཝཛིརེ ཨིཏི.

ཨོཀཱརནྟཾ.

ཨིཏི པུལླིངྒཾ.

ཀཉྙཱ, སིལོཔོ.

༡,༡༡. གྷཱ

ཨིཏྠིཡཾ ཝཏྟམཱནསྶ ནཱམསྶ+ནྟེ ཝཏྟམཱནོ ཨཱཀཱརོ གྷསཉྙོ ཧོཏི. ‘‘ཛནྟུ+ཧེཏྭཱི+གྷ+པེཧི ཝཱ’’ཏི ཡོལོཔོ ཝཱ. ཀཉྙཱ ཀཉྙཱཡོ. ‘‘གྷ+བྲཧྨཱདིཏེ’’ཏི གསྶ ཨེ ཝཱ, ཀཉྙེ ཀཉྙཱ, ཡོམྷི ཀཉྙཱ ཀཉྙཱཡོ. ‘‘གྷོ སྶཾ+སྶཱ ཡཾ+ཏིཾསཱུ’’ཏི ཨཾམྷི རསྶོ. ཀཉྙཾ, ཀཉྙཱ ཀཉྙཱཡོ.

༤༥. གྷ+པཏེ+ཀསྨིཾ ནཱདཱིནཾ ཡ+ཡཱ

གྷཔཏོ ¶ སྨིཾཝིབྷཏྟིཔརིཡནྟཱནཾ ཨེཀཏྟེ ནཱདཱིནཾ ཡ+ཡཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཀཉྙཱཡ, ཀཉྙཱབྷི ཀཉྙཱཧི. ཀཉྙཱཡ, ཀཉྙཱནཾ.

༡༠༣. ཡཾ

གྷཔཏོ སྨིནོ ཡཾ ཝཱ ཧོཏི. ཀཉྙཱཡཾ ཀཉྙཱཡ. ‘‘གྷ+ པཏེ+ཀསྨིཾ ནཱདཱིནཾ ཡ+ཡཱ’’ ‘‘ཡཾ’’ཏི ཙ ཨིམེསཾ ཨཔཝཱདཱདཱིནཾ ཝིསཡེ མྷིསྶ ཨུསྶགྒཏྟཱ པཝཏྟི ནཏྠཱིཏི སྨིནོ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ‘‘སྨཱ+ཧི+སྨིནྣ’’ མིཙྩཱདིནཱ མྷིཀཏེ ‘‘དསསཧསྶིམྷི དྷཱཏུམྷཱི’’ཏི སིཛ྄ཛྷཏི. ཀཉྙཱསུ. ཨེཝཾ –

སདྡྷཱ མེདྷཱ པཉྙཱ ཝིཛྫཱ, ཙིནྟཱ མནྟཱ ཏཎྷཱ ཝཱིཎཱ;

ཨིཙྪཱ མུཙྪཱ ཨེཛཱ མཱཡཱ, མེཏྟཱ མཏྟཱ སིཀྑཱ བྷིཀྑཱ.

ཛངྒྷཱ གཱིཝཱ ཛཱིཝ྄ཧཱ ཝཱཙཱ, ཚཱཡཱ ཨཱསཱ གངྒཱ ནཱཝཱ;

གཱཐཱ སེནཱ ལེཁཱ སཱལཱ, མཱལཱ ཝེལཱ པཱུཛཱ ཁིཌྜཱ.

པིཔཱསཱ ཝེདནཱ སཉྙཱ, ཙེཏནཱ ཏསིནཱ པཛཱ;

དེཝཏཱ ཝཊྚཀཱ གོདྷཱ, བལཱཀཱ པརིསཱ སབྷཱ.

ཨཱུཀཱ སེཕཱལིཀཱ ལངྐཱ, སལཱཀཱ ཝཱལུཀཱ སིཁཱ;

ཝིསཱཁཱ ཝིསིཁཱ སཱཁཱ, ཝཱཙཱ ཝཉྫྷཱ ཛཊཱ གྷཊཱ.

ཛེཊྛཱ སོཎྜཱ ཝིཏཎྜཱ ཙ, ཀརུཎཱ ཝནིཏཱ ལཏཱ;

ཀཐཱ ནིདྡཱ སུདྷཱ རཱདྷཱ, ཝཱསནཱ སིཾསཔཱ པཔཱ.

པབྷཱ ¶ སཱིམཱ ཁམཱ ཚཱཡཱ, ཁཏྟིཡཱ སཀྑརཱ སུརཱ;

དོལཱ ཏུལཱ སིལཱ ལིལཱ, ལཱལེ+ལཱ མེཁལཱ ཀལཱ.

ཝལ༹ཝཱ+ལམྦུསཱ མཱུསཱ, མཉྫུསཱ སུལསཱ དིསཱ;

ནཱསཱ ཛུཎྷཱ གུཧཱ ཨཱིཧཱ, ལསིཀཱ ཝསུདྷཱདཡོ.

‘‘ན+མྨཱདཱིཧཱི’’ཏི ཨམྨཱ+ཨནྣཱ+ཨམྦཱཧི གསྶ ཨེཀཱརཱ+བྷཱཝེ –

༦༢. རསྶོ ཝཱ

ཨམྨཱདཱིནཾ གེ རསྶོ ཝཱ ཧོཏི. ཨམྨ ཨམྨཱ ཨིཙྩཱདི. སེསཾ ཀཉྙཱཝ. ཨེཝཾ ཨནྣཱ ཨམྦཱ. སབྷཱཔརིསཱཧི སྨིནོ ‘‘ཏིཾ སབྷཱཔརིསཱཡཱ’’ཏི ཏིཾ ཝཱ ཧོཏི. ‘‘གྷོསྶ’’ མཱདིནཱ རསྶེ སབྷཏིཾ སབྷཱཡཾ སབྷཱཡ. པརིསཏིཾ པརིསཱཡཾ པརིསཱཡ.

ཨཱཀཱརནྟཾ.

མཏི, ཡོམྷི –

༡,༡༠. པི+ཏྠིཡཾ

ཨིཏྠིཡཾ ཝཏྟམཱནསྶ ནཱམསྶ+ནྟེ ཝཏྟམཱནཱ ཨིཝཎྞུ+ཝཎྞཱ པསཉྙཱ ཧོནྟི.

༡༡༦. ཡེ པསྶི+ཝཎྞསྶ

པསཉྙསྶ ཨིཝཎྞསྶ ལོཔོ ཧོཏི ཝཱ ཡཀཱརེ. ‘‘པརོ ཀྭཙཱི’’ཏི ཨནུཝཏྟིཏཀྭཙིགྒཧཎཱ ཡེ པརེ ཙ-ཀཱར+པུབྦརཱུཔཱ- ནི ¶ ན ཧོནྟི. མཏྱོ. ཨཉྙཏྲ ‘‘ཛནྟྭཱ’’དིནཱ ཡོལོཔོ, དཱིགྷོ, མཏཱི མཏིཡོ. བྷོ མཏི མཏཱི, མཏྱོ མཏཱི མཏིཡོ. མཏིཾ, མཏྱོ མཏཱི མཏིཡོ. མཏིཡཱ, མཏཱིཧི མཏཱིབྷི. མཏྱཱ མཏིཡཱ, མཏཱིནཾ. སྨིནོ ཡཾ, མཏྱཾ མཏིཡཾ མཏྱཱ མཏིཡཱ, མཏཱིསུ. ཨེཝཾ –

པཏྟི ཡུཏྟི ཝུཏྟི ཀིཏྟི, མུཏྟི ཏིཏྟི ཁནྟི ཀནྟི;

སནྟི ཏནྟི སིདྡྷི སུདྡྷི, ཨིདྡྷི ཝུདྡྷི བུདྡྷི བོདྷི.

བྷཱུམི ཛཱཏི པཱིཏི སུཏི, ནནྡི སནྡྷི སོཎི ཀོཊི;

དིཊྛི ཝུཊྛི ཏུཊྛི ཡཊྛི, པཱལི༹ ཨཱལི༹ ནཱལི༹ ཀེལི༹.

སཏི མུཏི གཏི ཙུཏི, དྷིཏི ཡུཝཏི ཝིཀཏི;

རཏི རུཙི རསྨི ཨསནི, ཝསནི ཨོསདྷི ཨངྒུལི;

དྷཱུལི དུདྲབྷི དོཎི, ཨཊཝི ཚཝི ཨིཙྩཱདི.

༥༥. རཏྱཱདཱིཧི ཊོ སྨིནོ

རཏྱཱདཱིཧི སྨིནོ ཊོ ཝཱ ཧོཏི. རཏྟོ རཏྱཾ རཏྟིཡཾ རཏྱཱ རཏྟིཡཱ, རཏྟཱིསུ. སེསཾ མཏིསམཾ.

ཨིཀཱརནྟཾ.

དཱསཱི, སིལོཔོ. ‘‘ཨེཀཝཙནེ’’ཙྩཱདིནཱ རསྶོ. ‘‘ཡེ པསྶི+ཝཎྞསྶཱ’’ཏི ཨཱིལོཔོ, དཱསྱོ. ‘‘ཛནྟྭཱ’’ དིནཱ ཡོལོཔོ. དཱསཱི དཱསིཡོ. ‘‘གེ ཝཱ’’ཏི རསྶོ. བྷོ དཱསི དཱསཱི, དཱསྱོ དཱསཱི དཱསིཡོ.

༧༣. ཡཾ པིཏོ

པསཉྙཱིཏོ ཨཾཝཙནསྶ ཡཾ ཝཱ ཧོཏི. དཱསྱཾ དཱསིཡཾ དཱསིཾ, དཱསྱོ དཱསཱི དཱསིཡོ. ‘‘གྷཔཏེཀཱ’’དིནཱ ཡཱ. དཱསྱཱ དཱསིཡཱ ¶ , དཱསཱིཧི དཱསཱིབྷི. དཱསྱཱ དཱསིཡཱ, དཱསཱིནཾ. དཱསྱཾ དཱསིཡཾ དཱསྱཱ དཱསིཡཱ, དཱསཱིསུ. ཨེཝཾ –

མཧཱི ཝེཏརཎཱི ཝཱཔཱི, པཱཊལཱི ཀདལཱི གྷཊཱི;

ནཱརཱི ཀུམཱརཱི ཏརུཎཱི, ཝཱརུཎཱི བྲཱཧྨཎཱི སཁཱི.

གནྡྷབྦཱི ཀིནྣརཱི ནཱགཱི, དེཝཱི ཡཀྑཱི ཨཛཱི མིགཱི;

ཝཱནརཱི སཱུཀརཱི སཱིཧཱི, ཧཾསཱི ཀཱཀཱི ཙ ཀུཀྐུཊཱི.

ཨིཙྩཱདཡོ.

ཨེཏྠ ཙ ཨཱིཀཱརལོཔེ ཉྙཀཱརཔུབྦརཱུཔོ, ཝེཏརཉྙོ ཝེཏརཎིཡོ. ཝེཏརཉྙཾ ཝེཏརཎིཡཾ ཝེཏརཎིཾ, ཝེཏརཉྙོ ཝེཏརཎིཡོ ཨིཙྩཱདི. ཡོསུ –

༡༦༧. ནཛྫཱ དྷཡཱསྭཱམ

ཡོསུ ནདཱིསདྡསྶ ཨཱམ ཝཱ ཧོཏི. སུཉ+ནཀ+ཨཱམ ཨིཏྱཱདི ཉྙཀཱར+ཀཀཱར+མཀཱརཱ ཨཱགམལིངྒཱ. ས ཙ ‘‘མཱནུབནྡྷོ སརཱན+མནྟཱ པརོ’’ཏི མཱནུབནྡྷཏྟཱ སརཱན+མནྟཱ པརོ ཧོཏཱིཏི ཨཱིཀཱརཱ པརོ. ‘‘ཡཝཱ སརེ’’ཏི ཡེ དསྶ ཛོ, ཡསྶ ཙ པུབྦརཱུཔཾ, ནཛྫཱཡོ. ཝཱ པ-ལོཔ+ཡོལོཔེསུ ནཛྫོ ནདཱི ནདིཡོ ཨིཙྩཱདི.

ཨཱིཀཱརནྟཾ.

ཡཱགུ, ཡཱགཱུ ཡཱགུཡོ. བྷོ ཡཱགུ, ཡཱགཱུ ཡཱགུཡོ. ཡཱགུཾ, ཡཱགཱུ ཡཱགུཡོ. ཡཱགུཡཱ, ཡཱགཱུཧི ཡཱགཱུབྷི. ཡཱགུཡཱ, ཡཱགཱུནཾ. ཡཱགུཡཾ ཡཱགུཡཱ, ཡཱགཱུསུ. ཨེཝཾ དྷཱཏུ+དྷེནུ+ཀཱསུ+དདྡུ+ཀཎྜུ+ཀཙྪུ+རཛྫུ+ཀརེཎུ+སསྶུ+པིཡངྒུ ¶ ཨཱདཡོ.

ཨེཏྠ དྷཱཏུསདྡོ ‘‘མནོདྷཱཏུནཱ’’ཏི ཨབྷིདྷམྨཱཝཏཱརེ ཝུཏྟཏྟཱ པུལླིངྒེཔི དིསྶཏི, ཏཾ སཀྐཊམཏེན ཝུཏྟནྟི ཀེཙི.

མཱཏཱ, མཱཏརོ. བྷོ མཱཏ མཱཏཱ, མཱཏརོ. མཱཏརཾ, མཱཏརེ མཱཏརོ. མཱཏརཱ, ནཱསྶ ཡཱདེསེ ‘‘ཡེ པསྶཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ པལོཔོ, ཨནུཉྙཱཏོ ཨཧཾ མཏྱཱ, ཨཉྙཏྲ མཱཏུཡཱ, མཱཏརེཧི མཱཏརེབྷི མཱཏཱུཧི མཱཏཱུབྷི. སལོཔེ མཱཏུ, པསཉྙཏྟཱ ‘ནོ’ ན ཧོཏི, མཏྱཱ མཱཏུཡཱ, མཱཏརཱནཾ མཱཏཱནཾ མཱཏཱུནཾ. ཚཊྛིཝིསཡེ ‘‘མཱཏུསྶ སརཏཱི’’ཏིཔི དིསྶཏི. མཱཏརི, མཱཏརེསུ མཱཏཱུསུ. ཝིསེསཱ+ཉྙཏྲ པིཏུསམཾ. ཨེཝཾ དྷཱིཏུ+དུཧིཏུསདྡཱ.

ཨུཀཱརནྟཾ.

རསྶནིསེདྷེ སིལོཔེ ཙ ཀཏེ ཛམྦཱུ. ‘‘ཛནྟྭཱ’’དིནཱ ཡོལོཔེ, ཛམྦཱུ ཛམྦུཡོ. ‘‘གེ ཝཱ’’ཏི རསྶེ བྷོ ཛམྦུ, ཛམྦཱུ ཛམྦུཡོ. ཛམྦུཾ, ཛམྦཱུ ཛམྦུཡོ. ཛམྦུཡཱ, ཛམྦཱུཧི ཛམྦཱུབྷི. ཛམྦུཡཱ, ཛམྦཱུནཾ. ཛམྦུཡཾ ཛམྦུཡཱ, ཛམྦཱུསུ.

ཨེཝཾ ཝདྷཱུ ཙ སརབྷཱུ, སརབཱུ སུཏནཱུ ཙམཱུ;

ཝཱམཱུརཱུ ནཱགནཱསུརཱུ, སམཱནཱ ཁལུ ཛམྦུཡཱ.

ཨཱུཀཱརནྟཾ.

གོ, གཱཝོ གཝོ ཨིཙྩཱདི པུལླིངྒསམཾ.

ཨིཏྠིལིངྒཾ.

ནཔུཾསཀ ¶ , སི –

༡༡༡. ཨཾ ནཔུཾསཀེ

ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ སིསྶ ཨཾ ཧོཏི ནཔུཾསཀེ. ནཔུཾསཀཾ.

༡༡༢. ཡོནཾ ནི

ཨཀཱརནྟཏོ ཡོནཾ ནི ཧོཏི ནཔུཾསཀེ. ནཱིནཾ ནིཙྩཝིདྷཱནེཔི ‘‘ནིནཾ ཝཱ’’ཏི པཀྑེ ཊཱཊེ ཧོནྟི, དཱིགྷེ ནཔུཾསཀཱ ནཔུཾསཀཱནི. བྷོ ནཔུཾསཀ ནཔུཾསཀཱ, ནཔུཾསཀཱ ནཔུཾསཀཱནི. ནཔུཾསཀཾ, ནཔུཾསཀེ ནཔུཾསཀཱནི. ནཔུཾསཀེན, ཨིཙྩཱདི སུགཏསདྡསམཾ. ཨེཝཾ –

པུཉྙ+པཱཔ+ཕལ+རཱུཔ+སཱདྷནཾ,

སོཏ+གྷཱན+སུཁ+དུཀྑ+ཀཱརཎཾ;

དཱན+སཱིལ+དྷན+ཛྷཱན+ལོཙནཾ,

མཱུལ+ཀཱུལ+བལ+ཛཱལ+མངྒལཾ.

ནལི༹ན+ལིངྒ+མུཁ+ངྒ+ཛལ+མྦུཛཾ,

པུལིན+དྷཉྙ+ཧིརཉྙ+ཕལཱ+མཏཾ;

པདུམ+པཎྞ+སུསཱན+ཝནཱ+ཡུདྷཾ,

ཧདཡ+ཙཱིཝར+ཝཏྠ+ཀུལི+ནྡྲིཡཾ.

ནཡན+ཝདན+ཡཱནོ+དན+སོཔཱན+པཱནཾ,

བྷཝན+བྷུཝན+ལོཧཱ+ལཱཏ+ཏུཎྜ+ཎྜ+པཱིཋཾ,

ཀརཎ+མརཎ+ཉཱཎཱ+རམྨཎཱ+རཉྙ+ཏཱཎཾ,

ཏགར+ནགར+ཏཱིར+ཙྪཏྟ+ཚིདྡོ+དཀཱནི.ཨིཙྩཱདི;

ཨེཀཙྩཾ,

༡༣༦. ན ¶ ནིསྶ ཊཱ

ཨེཀཙྩཱདཱིཧི པརསྶ ནིསྶ ཊཱ ན ཧོཏི, ཨེཀཙྩཱནི. བྷོ ཨེཀཙྩ, ཨེཀཙྩཱ ཨེཀཙྩཱནི. ཨེཀཙྩཾ, ཨེཀཙྩེ ཨེཀཙྩཱནི. སེསཾ ནཔུཾསཀཾཝ.

ཨེཝཾ པཋམཾ, པཋམཱནི ཨིཙྩཱདི. པདཾ, པདཱ པདཱནི ཨིཙྩཱདི ནཔུཾསཀསམཾ. ནཱསྨིཾསུ བྷེདོ.

༡༠༦. ནཱསྶ སཱ

པདཱདཱིཧི ནཱསྶ སཱ ཧོཏི ཝཱ. པདསཱ པདེན.

༡༠༥. པདཱདཱིཧི

པདཱདཱིཧི སྨིནོ སི ཧོཏི ཝཱ. པདསི པདེ པདམྷི པདསྨིཾ, པདེསུ. ཨེཝཾ བིལསདྡོ.

ཀམྨསདྡཏོ ནཱསྶ ‘‘ནཱསྶེ+ནོ’’ཏི ཨེནོ ཝཱ, ཀམྨེན, ‘‘པུམཀམྨཐཱམཱ’’དིནཱ ཨུཏྟེ ཀམྨུནཱ ཀམྨནཱ. ཨིམིནཱཝ སསྨཱསུ ཨུཏྟཾ, ཨུསྶ ལསཉྙཱཡཾ ས+སྨཱནཾ ཡཐཱཡོགཾ ནོ+ནཱ ནིཙྩཾ, ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ཝཱདྷིཀཱརསྶ. ཀམྨུནོ ཀམྨསྶ. ཀམྨུནཱ ཀམྨཱ ཀམྨམྷཱ ཀམྨསྨཱ. ‘‘ཀམྨཱདིཏོ’’ཏི སྨིནོ ཝཱ ནིམྷི ཀམྨནི ཀམྨེ ཀམྨམྷི ཀམྨསྨིཾ, སེསཾ ནཔུཾསཀསམཾ. ཙམྨ+ཝེསྨ+བྷསྨཱདཡོ ཀམྨསམཱ ཨུཏྟཏོ+ཉྙཏྲ.

གཙྪནྟ, སི. ‘‘ནྟསྶཾ’’ཏི ཝཱ ཨཾམྷི སིལོཔོ གཙྪཾ. ཨཉྙཏྲ སིསྶ དཾ, གཙྪནྟཾ, གཙྪནྟཱ གཙྪནྟཱནི. བྷོ གཙྪ གཙྪཱ གཙྪཾ, གཙྪནྟཱ གཙྪནྟཱནི. གཙྪཾ གཙྪནྟཾ, གཙྪནྟེ གཙྪནྟཱནི. གཙྪཏཱ གཙྪནྟེནེ+ཙྩཱདི པུལླིངྒསམཾ. ཨེཝཾ ཡཛནྟ+ཝཛནྟཱདཡོ.

ཨཀཱརནྟཾ.

ཨཊྛི ¶ , སིལོཔོ.

༡༡༣. ཛྷལཱ ཝཱ

ཛྷལཏོ ཡོནཾ ནི ཧོཏི ཝཱ ནཔུཾསཀེ. ཨཊྛཱིནི. ‘‘ལོཔོ’’ཏི ཡོལོཔེ དཱིགྷོ, ཨཊྛཱི. བྷོ ཨཊྛི ཨཊྛཱི, ཨཊྛཱིནི ཨཊྛཱི. ཨཊྛིཾ, ཨཊྛཱིནི ཨཊྛཱི. ཨཊྛིནཱ ཨིཙྩཱདི མུནིསདྡསམཾ. ཨེཝཾ པཙྪི+ཨཀྑི+དདྷི+སཏྠི+ཝཱརི+ཨཙྩིཨཱདཡོ.

ཨིཀཱརནྟཾ.

དཎྜི, ནཔུཾསཀཏྟཱ ‘‘ཨེཀཝཙནེ’’ཙྩཱདིནཱ རསྶེ སིལོཔོ. དཎྜཱིནི དཎྜཱི. ‘‘གེ ཝཱ’’ཏི རསྶེ བྷོ དཎྜི དཎྜཱི, དཎྜཱིནི དཎྜཱི. ‘‘ནཾ ཛྷཱིཏོ’’ཏི ནཾ. དཎྜིནཾ དཎྜིཾ, དཎྜཱིནི དཎྜཱི. སེསཾ པུལླིངྒེ དཎྜཱིསམཾ. ཨེཝཾ སུཁཀཱརཱི+སཱིགྷཡཱཡཱིཨཱདཡོ.

ཨཱིཀཱརནྟཾ.

ཙཀྑུ, ཙཀྑཱུནི ཙཀྑཱུ. སེསཾ ཨཊྛིསམཾ. ཨེཝཾ ཨཱཡུ+ཝསུ+དྷནུ+དཱརུ+ཏིཔུ+མདྷུ+སིངྒུ+ཧིངྒུ+ཝཏྠུ+ཛཏུ+ཨམྦུ+ ཨསྶུཨཱདཱིནི. ཨཱཡུསདྡཏོ ནཱསྶ ཀོདྷཱདིཏྟཱ སཱཝ ཝིསེསོ.

ཨུཀཱརནྟཾ.

གོཏྲབྷུ, རསྶེ སིལོཔོ. གོཏྲབྷཱུནི གོཏྲབྷཱུ. བྷོ གོཏྲབྷུ གོཏྲབྷཱུ, གོཏྲབྷཱུནི གོཏྲབྷཱུ. གོཏྲབྷུཾ, གོཏྲབྷཱུནི གོཏྲབྷཱུ ཨིཙྩཱདི པུལླིངྒེ ཝེསྶབྷཱུསམཾ. ཨེཝཾ སཡམྦྷཱུ+ཨབྷིབྷཱུ+དྷམྨཉྙཱུ ཨཱདཡོ.

ཨཱུཀཱརནྟཾ.

ཝིསདཱ+ཝིསདཱཀཱར-ཝོཧཱརོ+བྷཡམུཏྟཀོ ¶ ;

པུམཱདིཛཱནནེ ཧེཏུ-བྷཱཝཏོ ལིངྒ+མཱིརིཏོ.

ཐན+ཀེསཱཝཏཱི ནཱརཱི, མསྶུཝཱ པུརིསོ སིཡཱ;

ཨུབྷིནྣ+མནྟརཾ ཨེཏཾ, ཨིཏརོ+བྷཡམུཏྟཀོ.

ཨེསེ+སཱ ཨེཏ+མཱིཏི ཙ,

པསིདྡྷིཨཏྠེསུ ཡེསུ ལོཀསྶ;

ཐཱི+པུམ+ནཔུཾསཀཱནཱི+ཏི,

ཝུཙྩནྟེ ཏཱནི ནཱམཱནི.

ནཔུཾསཀལིངྒཾ.

ཨཐ སབྦཱདཱིནཾ རཱུཔནཡོ ནིདྡིསིཡཏེ,

སབྦ ཀཏར ཀཏམ ཨུབྷཡ ཨིཏར ཨཉྙ ཨཉྙཏར ཨཉྙཏམ, པུབྦ+པརཱ+པར+དཀྑིཎུ+ཏྟརཱ+དྷརཱནི ཝཝཏྠཱཡ+མསཉྙཱཡཾ. ‘‘ཨཱུནཔཱུརཏྠ+མདྷིཀཔདོདཱཧརཎ+མཛ྄ཛྷཱཧཱརོ’’ཏི ཉཱཡཱ སབྦཱདཱིསུ པཋཱིཡནྟེཏི ཡོཛེཏབྦཾ. ཡ ཏྱ ཏ ཨེཏ ཨིམ ཨམུ ཀིཾ ཨེཀ ཏུམྷ ཨམྷ ཨིཙྩེཏེ སབྦཱདཡོ. ཀཙྩཱཡནེ ཨདསྶིཏསྶཱཔི ཏྱསདྡསྶ –

ཁིཌྜཱ པཎིཧིཏཱ ཏྱཱསུ, རཏི ཏྱཱསུ པཏིཊྛིཏཱ;

བཱིཛཱནི ཏྱཱསུ རུཧནྟི, ཡདིདཾ སཏྟཱ པཛཱཡརེཏི –

པཱལི༹ཡཾ དིསྶམཱནཏྟཱ ཨིདྷ སངྒཧོ.

ཏཏྠ སབྦསདྡོ ནིརཝསེསཏྠོ. ཀཏར+ཀཏམསདྡཱ པུཙྪནཏྠཱ. ཨུབྷཡསདྡོ དྭིཨཝཡཝསམུདཱཡཝཙནོ. ཨིཏརསདྡོ ཝུཏྟཔཊིཡོགཱིཝཙནོ. ཨཉྙསདྡོ ཨདྷིཀཏཱཔརཝཙནོ. ཨཉྙ- ཏར+ཨཉྙཏམསདྡཱ ¶ ཨནིཡམཏྠཱ. པུབྦཱདཡོ དིསཱདིཝཝཏྠཱཝཙནཱ. ཡསདྡོ ཨནིཡམཏྠོ. ཏྱ+ཏསདྡཱ པརམྨུཁཝཙནཱ. ཨེཏ+ཨིམ+ཨམུ+ཀིཾ ཨིཙྩེཏེ སམཱིཔ+ཨཙྩནྟསམཱིཔ+དཱུར+པུཙྪནཏྠཝཙནཱ. ཨེཀསདྡོ སཾཁྱཱདིཝཙནོ. ཏུམྷ+ཨམྷསདྡཱ པར+ཨཏྟ ནིདྡེསཝཙནཱ.

སབྦོ, སིསྶ ཨོ,

༡༣༨. ཡོན+མེཊ

ཨཀཱརནྟེཧི སབྦཱདཱིཧི ཡོནཾ ཨེཊ ཧོཏི ནིཙྩཾ. སབྦེ. བྷོ སབྦ སབྦཱ, སབྦེ. སབྦཾ, སབྦེ. སབྦེན, སབྦེཧི སབྦེབྷི. ཨེཝཾ ཀརཎེ. སབྦསྶ.

༩༩. སབྦཱདཱིནཾ ནཾམྷི ཙ

ཨཀཱརནྟཱནཾ སབྦཱདཱིནཾ ཨེ ཧོཏི ནཾམྷི སུ+ཧིསུ ཙ. ཨེཏྠ ཨཱདིསདྡོ ཨཝཡཝེ, ཝུཏྟཉྷི –

མརིཡཱདཱཡཾ པཀཱརེ ཙ, སམཱིཔེ+ཝཡཝེ ཏཐཱ;

ཙཏཱུསྭ+ཏྠེསུ མེདྷཱཝཱི, ཨཱདིསདྡཾ པཀཱསཡེཏི.

༡༠༠. སཾ+སཱནཾ

སབྦཱདིཏོ ནཾཝཙནསྶ སཾ+སཱནཾ ཧོནྟི. སབྦེསཾ སབྦེསཱནཾ. སབྦཱ སབྦམྷཱ སབྦསྨཱ. སབྦེ སབྦམྷི སབྦསྨིཾ, སབྦེསུ.

ཨིཏྠིཡཾ ‘‘ཨིཏྠིཡ+མཏྭཱ’’ཏི ཨཱཔཙྩཡེ ཏསྶ གྷསཉྙཱ. སེསཾ ཀཉྙཱཝ. སབྦཱ, སབྦཱ སབྦཱཡོ. བྷོ སབྦེ, སབྦཱ སབྦཱཡོ. ‘‘གྷོ སྶཾ+སྶཱ+སྶཱཡཾ+ཏིཾ སཱུ’’-ཏི རསྶེ ¶ སབྦཾ, སབྦཱ སབྦཱཡོ. སབྦཱཡ, སབྦཱཧི སབྦཱབྷི.

༡༠༡. གྷཔཱ སསྶ སྶཱ ཝཱ

སབྦཱདཱིནཾ གྷཔཏོ སསྶ སྶཱ ཝཱ ཧོཏི. ཨམུསྶཱཏི རཱུཔསྶ ‘‘སྶཱ ཝཱ ཏེ+ཏི+མཱ+མཱུཧཱི’’ཏི སྶཱདེསེན སིདྡྷཏྟཱ ཝཱགྒཧཎ+མུཏྟརཏྠཾ. རསྶེ སབྦསྶཱ སབྦཱཡ, སབྦཱསཾ སབྦཱསཱནཾ. པཉྩམིཡཾ སབྦཱཡ.

༡༠༢. སྨིནོ སྶཾ

སབྦཱདཱིནཾ གྷཔཏོ སྨིནོ སྶཾ ཝཱ ཧོཏི. སབྦསྶཾ སབྦཱཡཾ སབྦཱཡ, སབྦཱསུ.

ནཔུཾསཀེ སབྦཾ. ‘‘ཡོནཾ ནཱི’’ཏི ནཔུཾསཀེ ཡོསྶ ནིམྷི –

༡༣༧. སབྦཱདཱིཧི

སབྦཱདཱིཧི པརསྶ ནིསྶ ཊཱ ན ཧོཏི. དཱིགྷེ སབྦཱནི. བྷོ སབྦ སབྦཱ, སབྦཱནི. སབྦཾ, སབྦེ སབྦཱནི. ནཱདཱིསུ པུམེཝ. ཀཏརཀཏམཨུབྷཡཱ ཏཱིསུ ལིངྒེསུ སབྦསམཱ. ཨེཝཾ ཨིཏརཨཉྙསདྡཱ. སྶཱ+སྶཾསུ ཝིསེསོ.

༥༢. སྶཾ+སྶཱ+སྶཱཡེསྭི-ཏརེ+ཀ+ཉྙེ+ཏི+མཱན+མི

སྶམཱདཱིསུ ཨིཏར+ཨེཀ+ཨཉྙ+ཨེཏ+ཨིམ ཨིཙྩེཏེསཾ ཨི ཧོཏི ནིཙྩཾ. ཨིཏརིསྶཱ ཨིཏརཱཡ, ཨཉྙིསྶཱ ཨཉྙཱཡ, ཨཉྙཱསཾ ¶ ཨཉྙཱསཱནཾ. ཨཉྙིསྶཾ ཨཉྙཱཡཾ ཨཉྙཱཡ. ཨཉྙཏར+ཉྙཏམཱ ལིངྒཏྟཡེ སབྦསམཱ.

པུབྦོ,

༡༤༣. པུབྦཱདཱིཧི ཚཧི

ཨེཏེཧི ཚཧི སཝིསཡེ ཨེཊ ཝཱ ཧོཏཱིཏི ཡོསྶ ཨེཊ, པུབྦེ པུབྦཱ. བྷོ པུབྦ པུབྦཱ, པུབྦེ པུབྦཱ. པུབྦཾ, པུབྦེ. པུབྦེན. སེསཾ སབྦལིངྒེ སབྦསམཾ. ཨེཝཾ པརཱདཡོ པཉྩ.

༡༣༩. ནཱ+ཉྙཉྩ ནཱམ+པྤདྷཱནཱ

ཏཾནཱམབྷཱུཏེཧི ཨཔྤདྷཱནེཧི ཙ སབྦཱདཱིཧི སབྦཱདིཀཱརིཡཾ ན ཧོཏི. ཏེ སབྦཱ, སབྦནཱམཱ ཏེཏི ཨཏྠོ. ཏེ པིཡསབྦཱ, ཏེ ཨཏིསབྦཱ. ནཱམབྷཱུཏེ ཙ ཨཉྙཔདཏྠཱདོ ཨཔྤདྷཱནཝིསཡེ ཙ སབྦཱདིཀཱརིཡནིསེདྷེན ‘‘པརམསབྦེ ཏིཊྛནྟི’’ ཏྱཱདིཏོ པདྷཱནཔདནྟཏོ ཨེཊཨཱདཡོ ཧོནྟི, ཝིསེསནསམཱསསྶ ཨུཏྟརཔདཏྠཔདྷཱནཏྟཱ.

༡༤༠. ཏཏིཡཏྠཡོགེ

ཏཏིཡཏྠེན ཡོགེ ཙ སབྦཱདིཀཱརིཡཾ ན ཧོཏི. མཱསེན པུབྦཱ མཱསཔུབྦཱ ཨིཙྩཱདི.

༡༤༡. ཙཏྠསམཱསེ

ཙཏྠསམཱསཝིསཡེ སབྦཱདིཀཱརིཡཾ ན ཧོཏི. དཀྑིཎུཏྟརཔུབྦཱནནྟིཨཱདི.

༡༤༢. ཝེ+ཊ

ཨིཏི ¶ ཙཏྠསམཱསེ སབྦཱདིཀཱརིཡཾ ན ཧོཏི, ནིཙྩེན ཨེཊཨཱདེསཔྤསངྒེ ཨཡཾ སམྤཏྟཝིབྷཱསཱ. པུབྦུཏྟརེ པུབྦུཏྟརཱ. སེསཾ སུགཏསམཾ.

ཡོ, ཡེ. ཡཱ, ཡཱཡོ. ཡཾ, ཡཱནི ཨིཙྩཱདི སབྦསམཾ. ཡཱདཱིན+མཱལཔནེ རཱུཔཾ ན སམྦྷཝཏི.

ཏྱ སི –

༡༢༨. ཏྱ+ཏེ+ཏཱནཾ ཏསྶ སོ

ཏྱ+ཏེ+ཏཱན+མནཔུཾསཀཱནཾ ཏསྶ སོ ཧོཏི སིམྷི. སྱོ, ཏྱེ. སྱཱ, ཏྱཱ, ཏྱཱཡོ. ཏྱཾ, ཏྱཱནི ཨིཙྩཱདི སབྦསམཾ.

སོ,

༡༣༡. ཏཏསྶ ནོ སབྦཱསུ

ཏསདྡསྶ ཏསྶ ནོ ཝཱ ཧོཏི སབྦཱསུ ཝིབྷཏྟཱིསུ. ‘‘ཏྱ+ཏེ+ཏཱནཾ ཏསྶཱ’’ཏི ཙ ཨེཏྠ ཏྱཱདཱིནཾ ཏཀཱརགྒཧཎཾ སྱཱ སཱ ཨེསཱ ནཱཡོཏི ཨིཏྠིཡཾ སབྦསམཱ ཧོཏཱིཏི. ནེ ཏེ. ནཾ ཏཾ, ནེ ཏེ. ནེན ཏེནེ, ནེཧི ནེབྷི ཏེཧི ཏེབྷི.

༡༣༢. ཊ སསྨཱསྨིཾསྶཱཡསྶཾསྶཱསཾམྷཱམྷིསྭི+མསྶ ཙ

‘‘ཊ ས+སྨཱ+སྨིཾ+ནཾསྨི+མསྶ ཙཱ’’ཏི ཝུཏྟེཔི ཏེསཾ ཝིབྷཏྟཱིནཾ ཨཱདེསེསུ སྶཱཡཱདཱིསུ པརེསུ ‘‘ཏདཱདེསཱ ཏདིཝ ¶ བྷཝནྟཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ཊཱདེསེ སིདྡྷེཔི ཡཱདིཨཱདེསནྟརེ པརེ ནིཝཏྟནཏྠཾ སྶཱདཱིནཾ གཧཎཾ.

སཱདཱིསྭི+མསྶ ཏསདྡཏཀཱརསྶ ཙ ཊོ ཝཱ ཧོཏི. པུབྦསྶརལོཔོ. ཨེཝ+མུཔརིཔི. ཨསྶ ནསྶ ཏསྶ, ནེསཾ ནེསཱནཾ ཏེསཾ ཏེསཱནཾ. ཨམྷཱ ཨསྨཱ ནམྷཱ ནསྨཱ ཏམྷཱ ཏསྨཱ. ཨམྷི ཨསྨིཾ ནམྷི ནསྨིཾ ཏམྷི ཏསྨིཾ, ནེསུ ཏེསུ.

ཨིཏྠིཡཾ སཱ, ནཱ ནཱཡོ ཏཱ ཏཱཡོ. ནཾ ཏཾ, ནཱ ནཱཡོ ཏཱ ཏཱཡོ. ནཱམྷི –

༤༦. སྶཱ ཝཱ ཏེ+ཏི+མཱ+མཱུཧི

གྷཔསཉྙེཧི ཏ+ཨེཏ+ཨིམ+ཨམཱུཧི ཨེཀཏྟེ ནཱདཱིནཾ སྶཱ ཝཱ ཧོཏི. ཨནྟསྶརཱནཾ གྷཔཝོཧཱརེན ཏཾསཧཙརིཏཱཔི སདྡཱ ‘‘ཀུནྟེ པཝེསཡཱ’’ཏི ཉཱཡཱ གཡ྄ཧནྟཱིཏི ‘‘གྷཔསཉྙེཧི ཏ+ཨེཏ+ཨིམ+ཨམཱུཧཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ. ཝཱཊཱདེསེ ཨསྶཱ ནསྶཱ ནཱཡ.

༥༣. ཏཱཡ ཝཱ

སྶཾསྶཱསྶཱ ཡེསུ ཏསྶ ཝཱ ཨི ཧོཏི. ཏིསྶཱ ཏསྶཱ ཏཱཡ, ནཱཧི ནཱབྷི ཏཱཧི ཏཱབྷི. སསྶ ཝཱ སྶཱམྷི ཨསྶཱ ནསྶཱ ཏིསྶཱ ཏསྶཱ.

༥༤. ཏེ+ཏི+མཱཏོ སསྶ སྶཱཡ

ཏཱ+ཨེཏཱ+ཨིམཱཏོ སསྶ སྶཱཡོ ཧོཏི ཝཱ. ཨསྶཱཡ ནསྶཱཡ ཏིསྶཱཡ ཏསྶཱཡ, ‘‘གྷཔཏེ’’ཙྩཱདིནཱ ཡཱདེསེ ¶ ནཱཡ ཏཱཡ. ནཾཝཙནསྶ ས+མཱདེསེ ཏཀཱརསྶ ཙ ཝཱ ཊཱདེསེ ཨཱསཾ ནཱསཾ ནཱསཱནཾ ཏཱསཾ ཏཱསཱནཾ. སཏྟམིཡཾ ཨསྶཾ ཨསྶཱ ནསྶཾ ནསྶཱ ནཱཡཾ ནཱཡ ཏིསྶཾ ཏིསྶཱ ཏསྶཾ ཏསྶཱ ཏཱཡཾ ཏཱཡ, ནཱསུ ཏཱསུ.

ནཔུཾསཀེ ནཾ ཏཾ, ནཱནི ཏཱནི. ནཾ ཏཾ, ནེ ནཱནི ཏེ ཏཱནི. སེསཾ པུམེཝ.

‘‘ཡཾཏཾསདྡཱ ནིཙྩསམྦནྡྷཱ’’ཏི ཉཱཡཱ ཡཾསདྡེན ཨནིཡམིཏཏྠཾ ཏཾསདྡོ ནིཡམེཏི.

པསིདྡྷེ ཨནུབྷཱུཏཏྠེ, པཀྐནྟཝིསཡེ ཏཐཱ;

ཡཾསདྡ+མནཔེཀྑེཝ, ཏཾསདྡོ ཡུཛྫཏེ སདཱཏི –

ཝུཏྟཏྟཱ ཨེཏྠེཝ ཏཾསདྡོ ཡཾསདྡཾ ནཱཔེཀྑཏི. ཡཐཱཀྐམཾ ཏཏྲི+ད+མུདཱཧརཎཾ –

(.) ‘‘ནམོ ཏསྶཱ’’ཏི ཙ, (.) ‘‘ཨགྒིམྤ+ཀྑིནཱ…པེ… ཉཱཏཀཱརཱི ཧི སོ ཛིནོ’’ཏི ཙ, (..) པུརིམགཱཐཱཡ ཝུཏྟམུནིསདྡ+མཔེཀྑིཏྭཱ ‘‘སཝཱསནེ ཀིལེསེ སོ’’ཏི ཙ.

ཨེསོ, ཨེཏེ. ཨེསཱ, ཨེཏཱ ཨེཏཱཡོ, ཨེཏཾ, ཨེཏཱནི ཨིཙྩཱདི ཊ+ནཱདེསཱབྷཱཝོཝ ཝིསེསོ.

ཨིམ སི,

༡༢༧. སིམྷ+ནཔུཾསཀསྶཱ+ཡཾ

ཨིམསདྡསྶ ཨནཔུཾསཀསྶ ཨཡཾ ཧོཏི སིམྷི. ཨཡཾ, ཨིམེ. ཨིམཾ, ཨིམེ.

༡༢༦. ནཱམྷ+ནི+མི

ཨིམསདྡསྶ ¶ ཨནིཏྠིཡཾ ནཱམྷི ཨན+ཨིམིཨིཙྩཱདེསཱ ཧོནྟི. ‘‘ཨཏེ+ནཱ’’ཏི ཨེནེ ཨནེན ཨིམིནཱ. ཧིམྷི –

༡༢༥. ཨིམསྶཱ+ནིཏྠིཡཾ ཊེ

ཨིམསྶཱ+ནིཏྠིཡཾ ཊེ ཧོཏི ཝཱ སུ+ནཾ+ཧིསུ. ‘‘ནཱམགྒཧཎེ ལིངྒཝིསིཊྛསྶཱཔི གཧཎཾ’’ཏི ཉཱཡཱ ‘ཨནིཏྠིཡཾ’ཏི ཨིཏྠིལིངྒནིསེདྷཱ ཨིམསྶཱཏི ནཱམགྒཧཎཝིསཡེ ལིངྒཝིསེསིཏསྶ ཨིམསདྡསྶཱཔི གཧཎཾ. ཏསྶ ཕལཾ ‘‘ཏཏསྶ ནོ སབྦཱསུ’’ ཏྱཱདོ ལིངྒཏྟཡེ ཀཱརིཡསིདྡྷི. ཨེཧི ཨེབྷི ཨིམེཧི ཨིམེབྷི. ‘‘ཊ སསྨཱསྨི’’མིཙྩཱདིནཱ སབྦསྶི+མསྶ ཝཱ ཊཱདེསེ ཨསྶ ཨིམསྶ, ཝཱ ཊེ ཨེསཾ ཨེསཱནཾ ཨིམེསཾ ཨིམེསཱནཾ. ཨམྷཱ ཨསྨཱ ཨིམམྷཱ ཨིམསྨཱ. ཨམྷི ཨསྨིཾ ཨིམམྷི ཨིམསྨིཾ, ཨེསུ ཨིམེསུ.

ཨིཏྠིཡཾ ཨཡཾ, ཨིམཱ ཨིམཱཡོ. ཨིམཾ, ཨིམཱ ཨིམཱཡོ. ནཱ ‘‘སྶཱ ཝཱ ཏེ+ཏི+མཱ+མཱུཧཱི’’ཏི སྶཱ ཝཱ, ཝཱ ཊཱདེསེ ‘‘སྶ’’ མིཙྩཱདིནཱ ཨིཨཱདེསེ ཙ ཀཏེ ཨསྶཱ ཨིམིསྶཱ ཨིམཱཡ, ཨིམཱཧི ཨིམཱབྷི. ཨསྶཱ ཨིམིསྶཱ ཨསྶཱཡ ཨིམིསྶཱཡ ཨིམཱཡ. ནཾཝཙནསྶ ས+མཱདེསེ ཨིམསྶ ཙ ཝཱ ཊཱདེསེ ཨསྶ ‘‘སུནཾཧི སཱུ’’ཏི དཱིགྷེ ཙ ཀཏེ ཨཱསཾ, ཨཉྙཏྲ ཨིམཱསཾ ཨིམཱསཱནཾ. སཏྟམིཡཾ ཨསྶཾ ཨིམིསྶཾ ཨསྶཱ ཨིམིསྶཱ ཨིམཱཡཾ ཨིམཱཡ, ཨིམཱསུ.

ནཔུཾསཀེ –

༢༠༡. ཨིམསྶི+དཾ ཝཱ

ཨཾསིསུ ¶ སཧ ཏེཧི ཨིམསྶི+དཾ ཧོཏི ཝཱ ནཔུཾསཀེ. ཨིདཾ ཨིམཾ, ཨིམེ ཨིམཱནི. ཨིདཾ ཨིམཾ, ཨིམེ ཨིམཱནི. ཨནེན ཨིམིནཱ ཨིཙྩཱདི པུལླིངྒསམཾ.

༡༩༧. ཨིམེ+ཏཱན+མེནཱ+ནྭཱདེསེ དུཏིཡཱཡཾ

ཨིམཨེཏསདྡཱནཾ ཀཐིཏཱནུཀཐནཝིསཡེ དུཏིཡཱཡ+མེནཱདེསོ ཧོཏི. ཨིམཾ བྷིཀྑུཾ ཝིནཡ+མཛ྄ཛྷཱཔཡ, ཨཐོ ཨེནཾ དྷམྨ+མཛ྄ཛྷཱཔཡ. ཨིམེ བྷིཀྑཱུ ཝིནཡ+མཛ྄ཛྷཱཔཡ, ཨཐོ ཨེནེ དྷམྨ+མཛ྄ཛྷཱཔཡ. ཨེཝ+མེཏསྶ ཙ ཡོཛནཱིཡཾ.

ཨམུ སི,

༡༢༩. མསྶཱ+མུསྶ

ཨནཔུཾསཀསྶཱ+མུསྶ མཀཱརསྶ སོ ཧོཏི སིམྷི. ཨསུ, ཡོ –

༨༦. ལོཔོ+མུསྨཱ

ནིཡམསུཏྟ+མིདཾ, ཨམུསདྡཏོ ཡོནཾ ལོཔོ ཧོཏི ནིཙྩཾ པུལླིངྒེ. དཱིགྷེ ཨམཱུ. ཛྷལཏོ ཡོནཾ ‘‘ལོཔོ’’ཏི ལོཔེ སིདྡྷེཔི ཝོ+པཝཱདོ+ཡ+མཱརམྦྷོ.

ཨཱརམྦྷོ ཝཙནམྤཏྟི, ལཀྑཎཾ ཡོགལཀྑཎཾ;

ཝཱཀྱཾ སཏྠཉྩ ཨིཙྩཱདི, སུཏྟཱན+མབྷིདྷཱཡཀཱ.

ཨམུཾ, ཨམཱུ. ཨམུནཱ, ཨམཱུཧི ཨམཱུབྷི.

༨༧. ན ནོ སསྶ

ཨམུསྨཱ ¶ སསྶ ནོ ན ཧོཏི. ཨམུསྶ, ཨམཱུསཾ ཨམཱུསཱནཾ. ‘‘ནཱསྨཱསྶཱ’’ཏི ལཏོ སྨཱསྶ ནཱ, ཨམུནཱ ཨམུམྷཱ ཨམུསྨཱ. ཨམུམྷི ཨམུསྨིཾ, ཨམཱུསུ.

ཨིཏྠིཡཾ ཨསུ, ཨམཱུ ཨམུཡོ. ཨམུཾ, ཨམཱུ ཨམུཡོ. ནཱ, ‘‘སྶཱ ཝཱ ཏེ+ཏི+མཱ+མཱུཧཱི’’ཏི ནཱདྱེཀཝཙནཱནཾ སྶཱ ཝཱ, ཨམུསྶཱ ཨམུཡཱ, ཨམཱུཧི ཨམཱུབྷི. ཨམུསྶཱ ཨམུཡཱ, ཨམཱུསཾ ཨམཱུསཱནཾ. སཏྟམིཡཾ ཨམུསྶཾ ཨམུསྶཱ ཨམུཡཾ ཨམུཡཱ, ཨམཱུསུ.

ནཔུཾསཀེ –

༢༠༢. ཨམུསྶཱ+དུཾ

ཨཾསིསུ སཧ ཏེཧི ཨམུསྶ ཨདུཾ ཧོཏི ཝཱ ནཔུཾསཀེ. ཨདུཾ, སིལོཔོ, ཨམུཾ. ‘‘ཛྷལཱ ཝཱ’’ཏི ཝཱནིཨཱདེསེ ཨམཱུནི ཨམཱུ. ཨདུཾ ཨམུཾ, ཨམཱུནི ཨམཱུ. ཨམུནཱ ཨིཙྩཱདི པུལླིངྒསམཾ.

‘‘སཀཏྟེ’’ཏི ཀཔཙྩཡེ –

༡༣༠. ཀེ ཝཱ

ཨམུ ཨེཝ ཨམུཀོཏི སཀཏྠེ ཀཔཙྩཡེ ཏདྡྷིཏཝུཏྟིཏྟཱ ‘‘ཨེཀཏྠཏཱཡཾ’’ཏི སིལོཔེ ཙ ཀཏེ ‘‘ནིམིཏྟཱབྷཱཝེ ནེམིཏྟིཀསྶཱབྷཱཝོ’’ཏི ཉཱཡཱ ནིམིཏྟབྷཱུཏསྶ སིསྶཱ+བྷཱཝེ ནེམིཏྟིཀསྶ ‘‘མསྶཱ+མུསྶཱ’’ཏི ཀཏྟབྦསྶ སཀཱརསྶ ནིཝུཏྟཱིཏི ‘ཀེ ཝཱ’ཏི ཝིཀཔྤེན མསྶ སཀཱརཏྠ+ མིད+མཱརདྡྷཾ ¶ . ཨམུསྶ མསྶ ཀེ ས ཧོཏི ཝཱ. ཨསུཀོ ཨམུཀཱ, ཨསུཀཱ ཨམུཀཱ. ཨསུཀཾ ཨམུཀཾ ཨིཙྩཱདི.

ཀིཾ སི.

༡༩༨. ཀིསྶ ཀོ སབྦཱསུ

སབྦཱསུ ཝིབྷཏྟཱིསུ ཀིསྶ ཀོ ཧོཏི. སིསྶོ, ཀོ, ཀེ. ཀཾ, ཀེ. ཀེན, ཀེཧི ཀེབྷི.

༡༩༩. ཀི སསྨིཾསུ ཝཱ ནིཏྠིཡཾ

ཨནིཏྠིཡཾ ཀིསྶ ཀི ཝཱ ཧོཏི སསྨིཾསུ. ཀིསྶ ཀསྶ, ཀེསཾ ཀེསཱནཾ. ཀམྷཱ ཀསྨཱ. ཀིམྷི ཀིསྨིཾ ཀམྷི ཀསྨིཾ, ཀེསུ.

ཨིཏྠིཡཾ ཝིབྷཏྟཱིསུ པརེསུ ཀཱདེསེ ཀཏེ ཨཀཱརནྟཏྟཱ མཛ྄ཛྷེ ཨཱཔཙྩཡཀརཎ+མཝིརུདྡྷནྟི ཨཱ, ཀཱ, ཀཱཡོ. ཀཾ, ཀཱ ཀཱཡོ ཨིཙྩཱདི སབྦཱཝ.

ནཔུཾསཀེ –

༢༠༠. ཀི+མཾསིསུ སཧ ནཔུཾསཀེ

ཨཾསིསུ སཧ ཏེཧི ཀིཾ སདྡསྶ ཀིཾཧོཏི ནཔུཾསཀེ. ཀཱདེསསྶ སཱམཉྙཏྟཱ ‘‘ཝིསེསཝིཧིཏཱ ཝིདྷཡོ སཱམཉྙཝིདྷཡོ ནིསེདྷེནྟཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ཀིཾཨཱདེསེན ཀཱདེསནིཝུཏྟི. ཀིཾ, ཀཱནི. ཀིཾ, ཀེ ཀཱནི. ཀེནེ+ཙྩཱདི པུབྦེཝ.

ཨེཀསདྡོ ¶ སཾཁྱཱ+ཏུལྱ+ཉྙ+སཧཱཡཝཙནོ. ཡདཱ སཾཁྱཱཝཙནོ, ཏདཱ ཨེཀཝཙནནྟོ, ཨཏྲ ཨེཀསདྡོ སཾཁྱེཡྻཝཱཔཱི. ཨཉྙཏྲ ཏུལྱཱདཱིསུ བཧུཝཙནནྟོཔི. ཨེཀོ, ཨེཀེ. ཨེཀཱ, ཨེཀཱ ཨེཀཱཡོ. ཨེཀཾ, ཨེཀཱནི+ཙྩཱདི སབྦསམཾ ཏིལིངྒེ.

ཏུལྱེ ཨེཀོ ཝིལཱསོ དྭིནྣཾ ཀུམཱརཱནཾ, ཨེཀེ ཝཎྞསདྡཱ དྭིནྣཾ ཀུམཱརཱནཾ. ཨཉྙཏྠེ ཨེཀོ ཨཱཙརིཡོ ཨེཝ+མཱཧ, ཨེཀེ ཨཱཙརིཡཱ ཨེཝ+མཱཧཾསུ. ཨསཧཱཡཏེ ཨེཀོཝ ཨརཉྙཾ པཝིསིཏྭཱ.

ཨེཀོ, ཨེཀེ. ཨེཀཱ, ཨེཀཱ ཨེཀཱཡོ. ཨེཀཾ ཨེཀཱནི+ཙྩཱདི སབྦསམཾ ཏིལིངྒེ. སྶཱ+སྶཾསུ པན ‘‘སྶ’’མཱདིནཱ ཨི, ཨེཀིསྶཱ ཨེཀཱཡ, ཨེཀིསྶཾ ཨེཀཱཡཾ ཨེཀཱཡ.

ཨིདྷ ཨཏྟཔརགཱརཝཝསེན ཨེཀསྶཱཔི ‘‘ཨམྷཱཀཾ རཉྙོ’’ཏིཔི ‘‘ཨེཀེ ཨཱཙརིཡཱ’’ཏིཔི བཧུཝཙནསྶ ལོཀེན ཨིཙྪིཏཏྟཱ བཧུལཝིདྷཱནཱ བཧུཝཙནེནེཝ སིཛ྄ཛྷཏི.

ཏུམྷ+ཨམྷསདྡཱ ཨལིངྒཱ, ཏཐཱ ཨུབྷ+ཀཏི+དྭིསདྡཱ, པཉྩཱདཡོ ཨཊྛཱརསནྟཱ ཙ. ཏུམྷ སི, ཨམྷ སི.

༢༡༢. ཏུམྷསྶ ཏུཝཾཏྭ+མམྷི ཙ

ཨམྷི སིམྷི ཙ ཏུམྷསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ ཏུཝཾ+ཏྭཾ ཧོནྟི. ཏུཝཾ ཏྭཾ.

༢༡༡. སིམྷ+ཧཾ

སིམྷི ཨམྷསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ ཨཧཾ ཧོཏི. ཨཧཾ, ཡེཝསྭེ+ཊ, ཏུ མྷེ.

༢,༢༠༩. མཡ+མསྨཱ+མྷསྶ

ཡོསྭ+མྷསྶ ¶ སཝིབྷཏྟིསྶ མཡ+མསྨཱ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. མཡཾ ཨམྷེ.

༢༢༧. ཨཾམྷི ཏཾ+མཾ+ཏཝཾ+མམཾ

ཨཾམྷི ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏཾ+མཾ+ཏཝཾ+མམཾ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏཾ, མཾ, ཏཝཾ, མམཾ.

༢༣༡. དུཏིཡཱ ཡོམྷི ཝཱ

ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ པཙྩེཀཾ ངཾ+ངཱཀཾ ཝཱ ཧོནྟི ཡོམྷི དུཏིཡེ, ཏུམྷཾ ཏུམྷཱཀཾ ཏུམྷེ, ཨམྷཾ ཨམྷཱཀཾ ཨམྷེ.

༢༢༨. ནཱསྨཱསུ ཏཡཱ+མཡཱ

ནཱསྨཱསུ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏཡཱ+མཡཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ‘‘ནཱསྨཱསཱུ’’ཏི བཧུཝཙནེསུཔི ཝིབྷཏྟིཀྐམ+མནཔེཀྑིཏྭཱ སདྡཀྐམེན པཙྩེཀཾ དྭེ དྭེ ཧོནྟི.

༢༡༣. ཏཡཱཏཡཱིནཾ ཏྭ ཝཱ ཏསྶ

ཏུམྷསྶ ཏཡཱཏཡཱིནཾ ཏཀཱརསྶ ཏྭ ཧོཏི ཝཱ. ཏྭཡཱ ཏཡཱ, མཡཱ. ཏུམྷེཧི ཏུམྷེབྷི, ཨམྷེཧི ཨམྷེབྷི.

༢༢༩. ཏཝ+མམ+ཏུཡ྄ཧཾ+མཡ྄ཧཾ སེ

སེ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཨེཏེ ཨཱདེསཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏཝ ཏུཡ྄ཧཾ, མམ མཡ྄ཧཾ.

༢༡༡. ནཾསེསྭ+སྨཱཀཾ+མམཾ.

ནཾསེསྭ+མྷསྶ ¶ སཝིབྷཏྟིསྶ ཨསྨཱཀཾ+མམཾ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. མམཾ.

༢༣༠. ངཾ+ངཱཀཾ ནཾམྷི

ནཾམྷི ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིཏཏྟཱིནཾ ངཾ+ངཱཀཾ ཧོནྟི པཙྩེཀཾ. ཏུམྷཾ ཏུམྷཱཀཾ ཨམྷཾ ཨམྷཱཀཾ ཨསྨཱཀཾ. ཀཙྩཱཡནེ ཨེཀཝཙནསྶ ཨཾཝིདྷཱནཏྠཾ སུཏྟ+མཱརདྡྷཾ, ཨེཏྠ པན ཨཏྟགཱརཝཝསེན ཨཾམྷི ཏུམྷཾ ཨམྷཾབྷི སིཛ྄ཛྷནྟི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ.

༢༡༤. སྨཱམྷི ཏྭམྷཱ

སྨཱམྷི ཏུམྷསྶ སཝིཏཏྟིསྶ ཏྭམྷཱ ཧོཏི ཝཱ. ཏྭམྷཱ ཏྭཡཱ ཏཡཱ, མཡཱ.

༢༢༦. སྨིམྷི ཏུམྷམྷཱནཾ ཏཡི+མཡི

སྨིམྷི ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾསཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏཡི+མཡི ཧོཏི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏྭཡི ཏཡི, མཡི. ཏུམྷེསུ.

༢༠༣. སུམྷཱ+མྷསྶཱ+སྨཱ

ཨམྷསྶ ཨསྨཱ ཧོཏི ཝཱ སུམྷི. ཨསྨཱསུ ཨམྷེསུ. སབྦཱདཡོ ཝུཏྟ+མཔེཀྑནྟཱ ཝཀྑམཱནཾ ཝཱཏི ཨིད+མེསཾ ལཀྑཎཾ.

༢༣༢. ཨཔཱདཱདོ པདཏེ+ཀཝཱཀྱེཏི

ཨདྷིཀཱརོ. ཨེཏྠ པཱདོ ནཱམ གཱཐཱཡ ཙཏུཏྠཾསོ, ཏསྨཱ ‘‘ཏུམྷེཧི པུཉྙཾ པསུཏཾ ཨནཔྤཀཾ’’ཏི ཨེཏྠ ཝོ ན ཧོཏི. ཨེཏྠ པདནྟི ཝུཏྟ སདྡོ སབྷཱཝཏོ –

ཨཱཀཱསཝཱཡུཔྤབྷཝོ ¶ སརཱིརཱ,

སམུཙྩརཾ ཝཏྟ+མུཔེཏི ནཱདོ;

ཋཱནནྟརེ སུཔྤཊིཧཉྙམཱནོ,

ཝཎྞཏྟ+མཱགཙྪཏི སོ ཏུ སདྡོཏི –

ཝུཏྟཏྟཱ ཨེཀེཀོ ཝཎྞོ སདྡོ ནཱམ, ཏབྦཎྞསམཱུཧོ པདཾ, ཏཔྤདསམཱུཧོ ཝཱཀྱཉྩ. ཏཐཱ ཧི –

ཝིཏཏྱནྟཾ པདཾ ཏསྶ, ཙ ཡོ ཝཱཀྱནྟི མནྭཡཾ;

ཨུཔཙཱརཱ ཝཎྞསདྡ-ཝཱཙྩཾ ཏཾ ན པརིཙྩཛེ.

ཏཾ པདཉྩ –

པདཾ ཙཏུབྦིདྷཾ ཝུཏྟཾ, ནཱམཱ+ཁྱཱཏོ+པསགྒཛཾ;

ནིཔཱཏཛཉྩ ཏཉྙཱུ ཧི, ཨསྶོ ཁལྭཱ+བྷིདྷཱཝཏཱིཏི.

ཏཾ ཝཱཀྱཉྩ –

ཨེཀཱཁྱཱཏོ པདཙྩཡོ, སིཡཱ ཝཱཀྱཾ སཀཱརཀོཏི –

ཝུཏྟཾ. ཏསྨཱ ‘‘ཝིབྷཏྱནྟཾ པདཾ, པདསམཱུཧོ ཝཱཀྱ’’ནྟི ཙ ཝུཙྩཏི.

༢༣༣. ཡོནཾཧིསྭ+པཉྩམྱཱ ཝོ+ནོ

ཨཔཉྩམིཡཱཡོནཾཧིསྭ+པཱདཱདོ ཝཏྟམཱནཱནཾ པདསྨཱ པརེས+མེཀཝཱཀྱེ ཋིཏཱནཾ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཝོ+ནོ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. གཱམཾ ཝོ གཙྪེཡྻཱཐ, གཱམཾ ཏུམྷེ གཙྪེཡྻཱཐ. གཱམཾ ནོ གཙྪེཡྻཱམ, གཱམཾ ཨམྷེ གཙྪེཡྻཱམ. པཧཱཡ ཝོ གམིསྶཱམི, མཱ ནོ ཝིཀནྟིཾསུ. དཱིཡཏེ ཝོ, དཱིཡཏེ ཏུམྷཾ. དཱིཡཏེ ¶ ནོ, དཱིཡཏེ ཨམྷཾ. ཏུཊྛོ+སྨི ཝོ པཀཏིཡཱ, ཏུཊྛོ+སྨི ཏུམྷཾ. སཏྠཱ ནོ བྷགཝཱ, ཨེསོ ཨམྷཱཀཾ སཏྠཱ. ཀཏཾ ཝོ, ཀཏཾ ཏུམྷེཧི. ཀཏཾ ནོ, ཀཏཾ ཨམྷེཧི.

༢༣༤. ཏེ+མེ ནཱསེ

ནཱམྷི སེ ཙ ཨཔཱདཱདོ ཝཏྟམཱནཱནཾ དསྨཱ པརེས+མེཀཝཱཀྱེ ཋིཏཱནཾ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏེ+མེ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཀཏཾ ཏེ, ཀཏཾ ཏཡཱ. ཀཏཾ མེ, ཀཏཾ མཡཱ. དཱིཡཏེ ཏེ, དཱིཡཏེ ཏཝ. དཱིཡཏེ མེ, དཱིཡཏེ མམ. དྷནཾ ཏེ, དྷནཾ ཏཝ. དྷནཾ མེ, དྷནཾ མམ.

༢༣༧. ན ཙ+ཝཱ+ཧཱ+ཧེ+ཝཡོགེ

ཙཱདཱིཧི ཡོགེ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ ཝོ+ནོ, ཏེ+མེ ན ཧོནྟི. གཙྪཱམ ཏུམྷེ ཙ མཡཉྩ, པསྶཏི ཏུམྷེ ཙ ཨམྷེ ཙ, ཀཏཾ ཏུམྷེཧི ཙ ཨམྷེཧི ཙ, དཱིཡཏེ ཏུམྷཉྩ ཨམྷཉྩ, དྷནཾ ཏུམྷཉྩ ཨམྷཉྩ, ཀཏཾ ཏཡཱ ཙ མཡཱ ཙ, དཱིཡཏེ ཏཝ ཙ མམ ཙ, དྷནཾ ཏཝ ཙ མམ ཙ. ཨེཝཾ ཝཱདིཡོགེཔི.

༢༣༥. ཨནྭཱདེསེ

ཀཐིཏཱནུཀཐིཏཝིསཡེ ཏུམྷཨམྷསདྡཱནཾ ཨཱདེསཱ ནིཙྩཾ ཧོནྟི པུནབྦིདྷཱནཱ. གཱམོ ཏུམྷཾ པརིགྒཧོ, ཨཐོ ཛནཔདོ ཝོ པརིགྒཧོ. ཨནྭཱདེསེ ཨཐོ ཨཐོཏི ཝཱརདྭཡཱབྷཱཝཱ ནིཙྩནྟི ཝུཏྟཾ. ཨཐོསདྡོ ཀཐིཏསྶེཝ པུན ཀཐནཏོ ཨནྭཱདེསཛོཏཀོ.

༢༣༦. སཔུབྦཱ པཋམནྟཱ ཝཱ

ཝིཛྫམཱནཔུབྦསྨཱ ¶ པཋམནྟཱ པརེསཾ ཏུམྷཱམྷཱནཾ ཨཱདེསཱ ཝཱ ཧོནྟི ཨནྭཱདེསེ. གཱམེ པཊོ ཏུམྷཱཀཾ ཨཐོ ནགརེ ཀམྦལོ ཝོ ཨཐོ ནགརེ ཀམྦལོ ཏུམྷཱཀཾ, ཨཐོཏི ཨནུཀཐནཝཱརདྭཡཏྟཱ ཝིཀཔྤོ སཔུབྦཱཏི ཀིཾ, པཊོ ཏུམྷཱཀཾ, ཨཐོ ཀམྦལོ ཝོ. པཋམནྟཱཏི ཀིཾ, པཊོ ནགརེ ཏུམྷཱཀཾ, ཨཐོ ཀམྦལོ གཱམེ ཝོ.

༢༣༨. དསྶནཏྠེ+ནཱལོཙནེ

དསྶནཏྠེ ཨཱལོཝཙནཝཛྫིཏེ པཡུཛྫམཱནེ ཏུམྷཨམྷཱན+མཱདེསཱ ན ཧོནྟི. གཱམོ ཏུམྷེ ཨུདྡིསྶ ཨཱགཏོ, གཱམོ ཨམྷེ ཨུདྡིསྶ ཨཱགཏོ. ཨནཱལོཙནེཏི ཀིཾ, གཱམོ ཝོ ཨཱལོཙེཏི, གཱམོ ནོ ཨཱལོཙེཏི.

༢༣༩. ཨཱམནྟཎཾ པུབྦ+མསནྟཾཝ

ཨཱམནྟཎཾ པུབྦ+ཝིཛྫམཱནཾ ཝིཡ ཧོཏི ཏུམྷཱམྷཱན+མཱདེསཝིསཡེ. དེཝདཏྟ ཏཝ པརིགྒཧོ. ཨཱམནྟཎནྟི ཀིཾ, ཀམྦལོ ཏེ པརིགྒཧོ.

༢༤༠. ན སཱམཉྙཝཙན+མེཀཏྠེ

སམཱནཱདྷིཀརཎེ པརཏོ སཱམཉྙཝཙན+མཱམནྟཎཾ ཨེཀཏྠེ ཨསནྟཾ ཝིཡ ན ཧོཏི མཱཎཝཀ ཛཊིལཀ ཏེ པརིགྒཧོ. པརཱམནྠཎེ ཨསཏིཔི པུབྦ+མུཔཱདཱཡ ཨཱདེསོ.

༢༤༡. བཧཱུསུ ཝཱ

བཧཱུསུ ¶ ཝཏྟམཱན+མཱམནྟཎཾ སཱམཉྙཝཙན+མེཀཏྠེ ཨསནྟཾ ཝིཡ ཝཱ ན ཧོཏི. ‘‘སིདྡྷེ སཏྱཱརམྦྷོ ནཱིཡམཱཡ ཝཱ ཝིཀཔྤཱཡཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཝིཀཔྤཏྠ+མིདཾ. བྲཱཧྨཎཱ གུཎཝནྟོ ཏུམྷཱཀཾ པརིགྒཧོ, བྲཱཧྨཎཱ གུཎཝནྟོ ཝོ པརིགྒཧོ.

ཨུབྷ+ཀཏིསདྡཱ བཧུཝཙནནྟཱ. ‘‘ཨུབྷ+གོཧི ཊོ’’ཏི ཡོནཾ ཊོ, ཨུབྷོ. ཀཐཾ ‘‘ཨུབྷཡོ ཝསེམསེ’’ཏི, ཊོམྷི ཡཀཱརཱགམོ. ཨུབྷོ.

༥༩. སུཧིསུ+བྷསྶོ

ཨུབྷསྶ སུཧིསྭོ ཧོཏི. ཨུབྷོཧི ཨུབྷོབྷི.

༥༠. ཨུབྷི+ནྣཾ

ཨུབྷཱ ནཾཝཙནསྶ ཨིནྣཾ ཧོཏི. ཨུབྷིནྣཾ, ཨུབྷོསུ.

༡༦༨. ཊི ཀཏིམྷཱ

ཀཏིམྷཱ ཡོནཾ ཊི ཧོཏི. ཀཏི, ཀཏི. ཛྷཏོ ཡོལོཔཔསངྒེ དཱིགྷནིཝཏྟནཏྠཾ ཊིཨཱདེསོ. ཀཏཱིཧི ཀཏཱིབྷི. ‘‘བཧུཀཏིནྣཾ’’ཏི ནུཀ, ཀཏིནྣཾ, ཀཏཱིསུ.

༡,༥༤. ཝིཙྪཱ+བྷིཀྑཉྙེསུ དྭེ

ཝིཙྪཱཡ+མཱབྷིཀྑཉྙེ ཙ དྭེ རཱུཔཱནི ཧོནྟི. ཀྲིཡཱ+གུཎ+དབྦེཧི བྱཱཔེཏུ+མིཙྪཱ ཝིཙྪཱ. རུཀྑཾ རུཀྑཾ སིཉྩནྟི, གཱམོ གཱམོ རམཎཱིཡོ, གཱམེ གཱམེ པཱནཱིཡཾ. ཨཱབྷིཀྑཉྙཾ=པོནོཔུཉྙཾ, པཙཏི པཙཏི, པཔཙཏི པཔཙཏི.

༡,༥༥. སྱཱདིལོཔོ པུབྦསྶེ+ཀསྶ

ཝིཙྪཱཡ+མེཀསྶ ¶ དྭིཏྟེ པུབྦསྶ སྱཱདིལོཔོ ཧོཏི. ཨེཀསྶ ཨེཀསྶཱཏི དྭིཏྟེ ཨེཀེཀསྶ. ཀཐཾ ‘‘མཏྠཀམཏྠཀེནཱ’’ཏི, ‘‘སྱཱདིལོཔོ པུབྦསྶཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ, ཡོགཝིབྷཱགཱ ཙ ཨིཊྛཔསིདྡྷཱིཏི.

༡,༥༦. སབྦཱདཱིནཾ ཝཱིཏིཧཱརེ

སབྦཱདཱིནཾ ཝཱིཏིཧཱརེ དྭེ བྷཝནྟི. པུབྦསྶ སྱཱདིལོཔོ ཙ, ཨཉྙསྶ ཨཉྙསྶ བྷོཛཀཱ ཨཉྙམཉྙསྶ བྷོཛཀཱ, ཨེཝཾ ཨིཏརཱིཏརསྶ.

༡,༥༧. ཡཱཝབོདྷཾ སམྦྷམེ

ཏུརིཏེནཱ+པཱཡཧེཏུཔདསྶནཾ སམྦྷམོ, ཏསྨིཾ སཏི ཝཏྟུ ཡཱཝནྟེཧི སདྡེཧི སོ+ཏྠོ ཝིཉྙཱཡཏེ, ཏཱཝནྟོ པཡུཛྫནྟེ. སཔྤོ སཔྤོ སཔྤོ, བུཛ྄ཛྷསྶུ བུཛ྄ཛྷསྶུ བུཛ྄ཛྷསྶུ, བྷིནྣོ བྷིཀྑུསངྒྷོ, བྷིནྣོ བྷིཀྑུསངྒྷོ.

བྷཡེ ཀོདྷེ པསཾསཱཡཾ, ཏུརིཏེ ཀོཏཱུཧལ+ཙྪརེ;

ཧཱསེ སོཀེ པསཱདེ ཙ, ཀརེ ཨཱམེཌིཏཾ བུདྷོ.

སངྑྱཱཀཎྜ

ཨཐ སངྑྱཱསདྡཱ ཝུཙྩནྟེ. ཨེཀཱདཡོ ཨཊྛཱརསནྟཱ སངྑྱེཡྻཝཙནཱ. ཝཱིསཏིཨཱདཡོ ‘‘བྷིཀྑཱུནཾ ཝཱིསཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ སངྑྱཱཝཙནཱ, ‘‘ཝཱིསཏི བྷིཀྑཝོ’’ཏིཨཱདཱིསུ སངྑྱེཡྻཝཙནཱ. ཨེཀསདྡོ སབྦཱདཱིསུ ཝུཏྟོཝ. དྭཱདཡོ ཨཊྛཱརསནྟཱ བཧུཝཙནནྠཱཝ.

༢༡༩. ཡོམྷི དྭིནྣཾ དུཝེ+དྭེ

ཡོམྷི ¶ དྭིསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ དུཝེ+དྭེ ཧོནྟི པཙྩེཀཾ. དུཝེ དྭེ, དུཝེ དྭེ, དྭཱིཧི དྭཱིབྷི.

༢༢༠. དུཝིནྣཾ ནཾམྷི ཝཱ

ནཾམྷི དྭིསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ དུཝིནྣཾ ཧོཏི ཝཱ. དུཝིནྣཾ, ཨཉྙཏྲ –

༤༧. ནཾམྷི ནུཀ དྭཱདཱིནཾ སཏྟརསནྣཾ

དྭཱདཱིནཾ སཏྟརསནྣཾ སངྑྱཱནཾ ནུཀ ཧོཏི ནཾམྷི ཝིབྷཏྟིམྷི. ཨུཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ, ཀཀཱརོ ཨནྟཱཝཡཝཏྠོ. ཨེཏྠ ནཱགམོ ཝིབྷཏྟིསྶ ཨཱདྱཱཝཡཝོ ཙེ, ‘‘ཨཱགམཱ ཏགྒུཎཱིབྷཱུཏཱ ཏགྒཧཎེན གཡ྄ཧནྟེ’’ཏི ཉཱཡཱ ནཱགམོཔི ཏཾགཧཎེན གཡ྄ཧཏཱིཏི ‘‘སུནཾཧིསཱུ’’ཏི དཱིགྷཔྤསངྒེ པཀཏིཡཱ ཨནྟཱཝཡཝབྷཱུཏེ སརནྟཏཱ ནཏྠཱིཏི ན དཱིགྷོ. དྭིནྣཾ, དྭཱིསུ.

༢༠༧. པུམེ ཏཡོ+ཙཏྟཱརོ

ཡོམྷི སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏི+ཙཏུནྣཾ ཏཡོ+ཙཏྟཱརོ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ པུལླིངྒེ. ཏཡོ, ཏཡོ, ཏཱིཧི ཏཱིབྷི.

༤༩. ཎྞཾ+ཎྞནྣཾ ཏིཏོ ཛྷཱ

ཛྷསཉྙིཏོ ཏིཏོ ནཾཝཙནསྶ ཎྞཾ+ཎྞནྣཾ ཧོནྟི. ཏིཎྞཾ ཏིཎྞནྣཾ, ཏཱིསུ.

ཨིཏྠིཡཾ –

༢༠༥. ཏིསྶོ ཙཏསྶོ ཡོམྷི སཝིབྷཏྟཱིནཾ

ཝིབྷཏྟིསཧིཏཱནཾ ཏིཙཏུནྣཾ ཡོམྷི ཏིསྶོ+ཙཏསྶོ ཧོནྟི ཨིཏྠིཡཾ ཡཐཱཀྐམཾ. ཏིསྶོ, ཏིསྶོ, ཏཱིཧི ཏཱིབྷི.

༢༠༤. ནཾམྷི ཏིཙཏུནྣ+མིཏྠིཡཾ ཏིསྶ+ཙཏསྶཱ

ནཾམྷི ¶ ཏིཙཏུནྣཾ ཏིསྶ+ཙཏསྶཱ ཧོནྟི+ཏྠིཡཾ ཡཐཱཀྐམཾ. ནཾམྷཱིཏི ཙཏུཏྠཱིཚཊྛཱིནཾ སཱམཉྙཝཙནཾ, ནོ ཙེ ནཾསཱུཏི ཝདཏི, ཡཐཱཀྐམཾཏི སདྡདྭཡཱཔེཀྑཾ. ཨེཝ+མཱིདིས+མཉྙམྤི. ཏིསྶནྣཾ ཏཱིསུ.

༢༠༦. ཏཱིཎི+ཙཏྟཱརི ནཔུཾསཀེ

ཡོམྷི སཝིབྷཏྟཱིནཾ ཏིཙཏུནྣཾ ཡཐཱཀྐམཾ ཏཱིཎི+ཙཏྟཱརི ཧོནྟི ནཔུཾསཀེ. ཏཱིཎི, ཏཱིཎི, ཏཱིཧི ཨིཙྩཱདི པུལླིངྒེཝ.

ཙཏུ ཡོ,

༢༠༨. ཙཏུརོ ཝཱ ཙཏུསྶ

ཙཏུསྶ སཝིབྷཏྟིསྶ ཡོམྷི ཙཏུརོ ཧོཏི ཝཱ པུལླིངྒེ. ཙཏུརོ ཙཏྟཱརོ. ཀཐཾ ‘‘ཙཏུརོ ནིམིཏྟེ ནཱདྡསཱསི’’ནྟི, ལིངྒཝིཔལླཱསེན སིདྡྷཾ, ཙཏྟཱརི ནིམིཏྟཱནཱིཏི ཨཏྠོ. ཝིཔལླཱསོ ཏིཝིདྷོ ལིངྒཝིཔལླཱསོ ཝཙནཝིཔལླཱསོ ཝིབྷཏྟིཝིཔལླཱསོཏི. ཙཏཱུཧི ཙཏཱུབྷི. ཙཏུནྣཾ, ཙཏཱུསུ.

ཨིཏྠིཡཾ ཙཏསྶོ. ཙཏསྶོ. ཙཏཱུཧི ཙཏཱུབྷི. ཙཏསྶནྣཾ. ཙཏསྶནྣཾ. ཙཏཱུསུ.

ནཔུཾསཀེ ཙཏྟཱརི. ཙཏྟཱརི. ཙཏཱུཧི ཙཏཱུབྷི. ཨིཙྩཱདི པུམེཝ.

༡༦༩. ཊ པཉྩཱདཱིཧི ཙུདྡསཧི

‘‘སུཏྟེ ལིངྒཝཙནམཏྟ’’ནྟི ཉཱཡཱ ཊ-ཨིཏི ཝུཏྟཾ. པཉྩཱདཱིཧི ཙུདྡསཧི སངྑྱཱཧི ཡོནཾ ཊ ཧོཏི. པཉྩ. པཉྩ. ཡོནཾ ཊཱ+ཊེནིཝཏྠནཏྠཾ ཊ-ཝིདྷཱནཾ.

༩༠. པཉྩཱདཱིནཾ ཙུདྡསནྣ+མ

པཉྩཱདཱིནཾ ¶ ཙུདྡསནྣཾ སུནཾཧིསྭ ཧོཏི. ཨེཏྟ+དཱིགྷཱཔཝཱདོ+ཡཾ. ཨཔཝཱདཏི བཱདྷེཏཱིཏི ཨཔཝཱདོ. ཏསྨཱ ‘‘པཀཔྱཱཔཝཱདཝིསཡམུསྶགྒཱ ཨབྷིནིཝིསནྟེ’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘སུཧིསྭ+སྶེ’’ ‘‘སུནཾཧིསུ’’ཏི ཙ ཨུསྶགྒཱ ‘‘པཉྩཱདཱིནཾ ཙུདྡསནྣ+མ’’ ཨིཏི ཨཔཝཱདཝིསཡཾ ན པཝིསནྟི, སཱམཉྙཏྟཱ. ཨེཝ+མུཔརིཔི ‘‘པཉྩམིཡཾ པརསྶ’’ ‘‘ཨཱདིསྶཱ’’ཏི. པཉྩཧི པཉྩབྷི པཉྩནྣཾ. པཉྩནྣཾ. པཉྩསུ. ཨེཝཾ ཚཱདཡོ ཨཊྛཱརསནྟཱ.

‘‘ཙཏྠེ’’ཏི ཨེཀོ ཙ དས ཙཱཏི ཙཏྟསམཱསེ ‘‘ཨམཱདཱི’’ཏི ཨེཀེན ཨདྷིཀཱ དསཱཏི ཏཏིཡཱསམཱསེ ཝཱ ཀཏེ ‘‘ཨེཀཏྠཏཱཡ’’ནྟི ཝིབྷཏྟིལོཔོ. ཨེཝ+མུཔརི ཙ.

༣,༡༠༢. ཨེཀཊྛཱན+མཱ

ཨེཀཨཊྛཱནཾ ཨཱ ཧོཏི དསེ པརེ.

༣,༡༠༣. ར སཾཁྱཱཏོ ཝཱ

སཾཁྱཱཏོ པརསྶ དསསྶ ར ཧོཏི ཝིབྷཱསཱ. ས ཙ ‘‘པཉྩམིཡཾ པརསྶཱ’’ཏི ཝཏྟམཱནེ ‘‘ཨཱདིསྶཱ’’ཏི དཀཱརསྶེཝ ཧོཏི. ཨེཀཱརས ཨེཀཱདས. ཨེཀཱརསཧི ཨེཀཱདསཧི. ཨེཀཱརསནྣཾ ཨེཀཱདསནྣཾ. ཨེཀཱརསསུ ཨེཀཱདསསུ. ཨེཝ+མེཀཱདསཨིཙྩཱདིཔི.

༣,༩༤. ཨཱ སཾཁྱཱཡཱ སཏཱདོ ནཱཉྙཏྠེ

སཾཁྱཱཡ+མུཏྟརཔདེ ¶ དྭིསྶཱ ཧོཏི ཨསཏཱདོ ནཱཉྙཏྠེ.

ཨཱཝིཊྛལིངྒཏྟཱ སཾཁྱཱཡཾ ཨུཏྟརཔདེ སལིངྒེནེཝ ཝིསེསནཾ བྷཝཏི.

སུདྡྷཾ མིསྶཉྩ སཾཀིཎྞཾ, ཨུཔསཛྫནམེཝ ཙ;

ཨཱཝིཊྛ+མཐ ཝཱ+བྱཏྟཾ, ཚདྷཱ ལིངྒཾ ཝིཝཾཡཏེ.

ཨེཏྠ ཡཐཱཀྐམཾ རུཀྑོ ལཏཱ པཎྞཾཏི སུདྡྷཾ. གྷཊོ གྷཊཱི, ཝཛིརོ ཝཛིརཾ, ཝེདནཱ ཝེདནཾཏི མིསྶཾ. ཏཊོ ཏཊཱི ཏཊཾཏི སཾཀིཎྞཾ. སུཀྐོ པཊོ, སུཀྐཱ པཊི, སུཀྐཾ ཝཏྠཾཏི ཨུཔསཛྫནཾ. རཱཛཱ སརཎཾ, གུཎོ པམཱཎཾཏི ཨཱཝིཊྛཾ. ཏུཝཾ ཨཧཾ ཀཏི པཉྩཱཏི ཨབྱཏྟཾ. ཨིཏི ལིངྒཾ ཝེདིཏབྦཾ. དྭཱདས.

༣,༩༨. བཱ ཙཏྟཱལཱིསཱ དོ

དྭིསྶ བཱ ཝཱ ཧོཏི ཙཏྟཱལཱིསཱ དོ ནཱཉྙཏྠེ. རཱདེ སེ བཱརས.

༣,༩༥. ཏིསྶེ

སཾཁྱཱཡ+མུཏྟརཔདེ ཏིསྶ ཨེ ཧོཏ+སཏཱདོ ནཱ+ཉྙཏྠེ.

༣,༡༠༤. ཚཏཱིཧི ལོ༹ ཙ

ཚཏཱིཧི པརསྶ དསསྶ ལོ༹ ཧོཏི རོ ཙ. ཏེལ༹ས ཏེརས.

༣,༡༠༠. ཙཏུསྶ ཙུཙོ དསེ

ཙཏུསྶ ཙུ+ཙོ ཧོནྟི ཝཱ དསེ པརེ. དྭིཏྟེ ཙུདྡས ཙོདྡས ཙཏུདྡས.

༣,༩༩. ཝཱིསཏིདསེསུ པཉྩསྶ པཎྞ+པནྣཱ

ཝཱིསཏི ¶ སེསུ པརེསུ པཉྩསྶ པཎྞ+པནྣཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. པནྣརས པཉྩདས.

༣,༡༠༡. ཚསྶ སོ

ཚསྶ སོ-ཨིཙྩ+ཡ+མཱདེསོ ཧོཏི སེ པརེ. སོལ༹ས སོརས. སཏྟརས སཏྟདས. ‘‘ཨེཀཊྛཱན+མཱ’’ཏི ཨཱ, ཨཊྛཱརས ཨཊྛཱདས.

ཨཱུནཱ ཙ སཱ ཝཱིསཏི ཙཱཏི ‘‘ཝིསེསན+མེཀཏྠེནེ’’ཏི ཝིསེསནསམཱསེ ‘‘ཨིཏྠིཡཾ བྷཱསིཏཔུམི+ཏྠཱི པུམེ+ཝེཀཏྠེ’’ཏི པུམཏྟེ ཙ ཀཏེ ཨེཀེན ཨཱུནཱ ཝཱིསཏཱིཏི ཏཏིཡཱསམཱསེ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི.

ཝཱིསཏིཨཱདཡོ ཨཱནཝུཏིཡཱ ཨིཏྠིལིངྒེ+ཀཝཙནཱ. བྷོ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི. ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཾ. ཨེཀཱུནཝཱིསཏྱཱ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཱ. ཨེཀཱུནཝཱིསཏྱཾ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཾ ཨེཀཱུནཝཱིསཏྱཱ ཨེཀཱུནཝཱིསཏིཡཱ. མཏིསམཾ.

ཨེཝཾ ཝཱིསཏི, ཨེཀཝཱིསཏི, དྭཱཝཱིསཏི བཱཝཱིསཏི, ཏེཝཱིསཏི ཙཏུཝཱིསཏིཔྤབྷུཏཡོ. པཎྞཨཱདེསེ པཎྞཝཱིསཏི པཉྩཝཱིསཏི. ཨེཝཾ ཚབྦཱིསཏི, སཏྟཝཱིསཏི, ཨཊྛཝཱིསཏི.

ཨེཀེན ཨཱུནཱ ཏིཾསཏི ཏིཾསཱ ཝཱཏི ཨེཀཱུནཏིཾསཏི ཨེཀཱུནཏིཾསཱ ཝཱ. ཀརཎེ ཨེཀཱུནཏིཾསཱཡ. ཨེཀཱུནཏིཾསཱཡ, ཨེཀཱུནཏིཾསཱཡ, ཨེཀཱུནཏིཾསཱཡ, ཨེཀཱུནཏིཾསཱཡཾ. ཨེཝཾ ཏིཾསཏིཎིཾསཱཝབྷུཏཡོ ¶ . ཏིཾསཱསདྡསྶ པན སིལོཔེ ‘‘དཱིགྷསྶོ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ རསྶོ, ཏིཾས. ནིགྒཧཱིཏཱགམོ, ཏིཾསཾ. བྷོཏིཾསེ+ཙྩཱདི པུམེཝ.

ཙཏྟཱལཱིསཱདཱིསུཔི ཡཐཱསམྦྷཝཾ ཨེཝམེཝ. དྭིཏྟེ ཨེཀཏྟིཾསཏི ཨེཀཏྟིཾསཱ. རསྶདྭིཏྟེ དྭཏྟིཾསཏི དྭཏྟིཾས. ཨེཝཾ ཏེཏྟིཾསཏི ཏེཏྟིཾསཱདཡོ ཡཱཝ ཨེཀཱུནཙཏྟཱལཱིསཏི ཨེཀཱུནཙཏྟཱལཱིསཱ. ཙཏྟཱལཱིསཱཡ སིམྷི ཙཏྟཱརཱིསཱ ཙཏྟཱལཱིསཱ ཙཏྟཱལཱིསཾ, བྷོ ཙཏྟཱལཱིསེ+ཙྩཱདི ཧོཏི. ཨེཝཾ ཨེཀཙཏྟཱརཱིསཱ.

༣,༩༧. དྭཱིསྶཱ ཙ

ཨསཏཱདོ ནཱཉྙཏྠེ ཙཏྟཱལཱིསཱདོ དྭིསྶ ཨེ ཝཱ ཧོཏི ཨཱ ཙ. དྭེཙཏྟཱལཱིསཱ དྭེཙཏྟཱལཱིས དྭེཙཏྟཱལཱིསཾ, ཨེཝཾ དྭཱཙཏྟཱལཱིས-ཨིཙྩཱདི. དྭེཙཏྟཱརཱིསཱ དྭེཙཏྟཱརཱིས དྭེཙཏྟཱརཱིསཾ, ཨེཝཾ དྭཱཙཏྟཱརཱིསཱ དྭཱཙཏྟཱརཱིས ཨིཙྩཱདི. ཙཏྟཱལཱིསཏི ཨེཀཙཏྟཱལཱིསཏི དྭེཙཏྟཱལཱིསཏི དྭཱཙཏྟཱལཱིསཏི ཨིཙྩཱདི ཨེཀཱུནཝཱིསཏིསམཾ.

༣,༩༨. ཙཏྟཱལཱིསཱདོ ཝཱ

ཨསཏཱདོ ནཱཉྙཏྠེ ཙཏྟཱལཱིསཱདོ ཏིསྶེ ཧོཏི ཝཱ. ཏེཙཏྟཱལཱིསཱ ཏེཙཏྟཱལཱིས ཏེཙཏྟཱལཱིསཾ. བྷོ ཏེཙཏྟཱལཱིསེ ཨིཙྩཱདི ཧོཏི. ཨེཝཾ ཏིཙཏྟཱལཱིསཱ ཏེཙཏྟཱརཱིསཱ ཏིཙཏྟཱརཱིསཱ ཨིཙྩཱདི, ཏེཙཏྟཱལཱིསཏི ཏིཙཏྟཱལཱིསཏི ཨིཙྩཱདི པུབྦེཝ.

ཨེཝཾ ཙཏུཙཏྟཱལཱིསཱ པཉྩཙཏྟཱལཱིསཱ ཙཏུཙཏྟཱལཱིསཏི པཉྩཙཏྟཱལཱིསཏི ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ ཨེཀཱུནཔཉྙཱསཱ.

པཉྙཱསཱ ¶ པཉྙཱས པཉྙཱསཾ ཨིཙྩཱདི ཧོཏི. ཨེཝཾ དྭེཔཉྙཱསཱ དྭཱཔཉྙཱསཱ དྭིཔཉྙཱསཱ དྭེཔཎྞཱསཱ དྭཱཔཎྞཱསཱ དྭིཔཎྞཱསཱ. ཏེཔཉྙཱསཱ ཏིཔཉྙཱསཱ ཏིཔཉྙཱསཾ ཏེཔཎྞཱསཱ ཏིཔཎྞཱསཱ. ཙཏུཔཎྞཱསཱ པཉྩཔཎྞཱསཱ ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ ཨེཀཱུནསཊྛི.

ཨེཝཾ སཊྛི, ཨེཀསཊྛི, དྭེསཊྛི དྭཱསཊྛི དྭིསཊྛི, ཏེསཊྛི ཏིསཊྛི, ཙཏུསཊྛི པཉྩསཊྛི ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ ཨེཀཱུནསཏྟཏི.

སཏྟཏི, ཨེཀསཏྟཏི, དྭེསཏྟཏི དྭཱསཏྟཏི དྭིསཏྟཏི, ཏེསཏྟཏི ཏིསཏྟཏི. དྭེསཏྟརི དྭཱསཏྟརི དྭིསཏྟརི, ཙཏུསཏྟཏི, པཉྩསཏྟཏི, ཙཏུསཏྟརི, པཉྩསཏྟརཱིཏི ཡཱཝ ཨེཀཱུནཱསཱིཏི.

ཨསཱིཏི, ཨེཀཱསཱིཏི, དྭཱསཱིཏི, ཡཱགམེ དྭིཡཱསཱིཏི, ཏེཨསཱིཏི ཏིཡཱསཱིཏི, ཙཏུརཱསཱིཏི, པཉྩཱསཱིཏི ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ ཨེཀཱུནནཝུཏི.

ནཝུཏི, ཨེཀནཝུཏི, དྭེནཝུཏི དྭཱནཝུཏི དྭིནཝུཏི, ཏེནཝུཏི ཏིནཝུཏི, ཙཏུནཝུཏི, པཉྩནཝུཏི ཨིཙྩཱདི ཡཱཝ ཨེཀཱུནསཏཾ, ཨེཏཾ ནཔུཾསཀལིངྒ+མེཀཝཙནནྟཾ.

སཏཾ, བྷོ སཏ སཏཱ, སཏཾ, སཏཾ. སཏེན, ཀརཎེ སཏེན. སཏསྶ, སཏཱ སཏམྷཱ སཏསྨཱ, སཏསྶ, སཏེ སཏམྷི སཏསྨིཾ. ཨེཝཾ ཨེཀསཏཏོ པབྷུཏི ཡཱཝ སཧསྶཾ.

ཀོཊི པཀོཊི ཀོཊིཔྤཀོཊི ཨཀྑོབྷིཎིཡོ ཨིཏྠིལིངྒེ+ཀཝཙནནྟཱ. ཝགྒབྷེདེ ཏུ སབྦཱསམྤི སཾཁྱཱནཾ བཧུཝཙནོཔི ཧོཏེཝ ‘‘དྭེཝཱིསཏིཡོ ཛིནདནྟཱ’’ ‘‘ཏིསྶོ ཝཱིསཏིཡོ དིནགྷཊིཀཱ’’ ཨིཙྩཱདི.

དསདསཀཾ སཏཾ ནཱམ, དསསཏཾ སཧསྶཾ ནཱམ, དསསཧསྶཾ ནཧུཏཾ, དསནཧུཏཾ ལཀྑཾ, སཏསཧསྶནྟིཔི ཝུཙྩཏི.

ལཀྑསཏཾ ¶ ཀོཊི, ཀོཊིལཀྑསཏཾ པཀོཊི, པཀོཊིལཀྑསཏཾ ཀོཊིཔྤཀོཊི, ཨེཝཾ ནཧུཏཾ, ནིནྣཧུཏཾ, ཨཀྑོབྷིཎཱི, བིནྡུ, ཨབྦུདཾ, ནིརབྦུདཾ, ཨཧཧཾ, ཨབབཾ, ཨཊཊཾ, སོགཎྜིཀཾ, ཨུཔྤལཾ, ཀུམུདཾ, པུཎྜརཱིཀཾ, པདུམཾ, ཀཐཱནཾ, མཧཱཀཐཱནཾ, ཨསངྑྱེཡྻནྟི ཡཐཱཀྐམཾ སཏལཀྑགུཎཾ ཝེདིཏབྦཾ.

ཨིཙྩེཝཾ ཋཱནཏོ ཋཱནཾ, སཏལཀྑགུཎཾ མཏཾ;

ཀོཊིཔྤབྷུཏཱིནཾ ཝཱིས-སངྑྱཱནཉྩ ཡཐཱཀྐམནྟི.

ཨཐཱ+སཾཁྱཱ ཝུཙྩཏེ, ཨབྱཡནྟི ཙ ཝུཙྩཏེ. ཏཾ པཱདི ཙཱདི, ཨུཔསགྒནིཔཱཏཱཏི ཙ དུཝིདྷཾ.

པ པརཱ ཨཔ སཾ ཨནུ ཨཝ ཨོ ནི དུ ཝི ཨདྷི ཨཔི ཨཏི སུ ཨུ ཨབྷི པཏི པརི ཨུཔ ཨཱ ཨིམེ ཝཱིསཏི པཱདཡོ. པཱདཡོ ཧི ཛོཏཀཱ, ན ཝཱཙཀཱ.

ཏཏྠ པ-སདྡོ པཀཱརཱ+དིཀམྨ, པདྷཱན+ནྟོབྷཱཝ, ཝིཡོག, ཏཔྤར, བྷུསཏྠ, སམྦྷཝ, ཏིཏྟི, ཨནཱཝིལ, པཏྠནཱདཱིསུ. ཡཐཱ པཀཱརེ-པཉྙཱ. ཨཱདིཀམྨེ-ཝིཔྤཀཏཾ, པདྷཱནེ-པཎཱིཏཾ, ཨནྟོབྷཱཝེ-པཀྑིཏྟཾ, ཁིཏྟནྟི པེརཎཾ, པཀྑིཏྟནྟི ཨནྟོཀརཎཾ, དྷཱཏྭཏྠསྶ བཱདྷིཏཏྟཱ. ཝུཏྠཉྷི –

དྷཱཏྭཏྠཾ བཱདྷཏེ ཀོཙི, ཀོཙི ཏཾ ཨནུཝཏྟཏེ;

ཏམེཝ+ཉྙོ ཝིསེསེཏི, ཨུཔསགྒགཏཱི ཏིདྷཱཏི.

ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཨནུརུདྡྷཀཱ མེ སངྒཱམཡུདྡྷེ’’ཏི ཙ ཨིམེ ཨུཔསགྒཱ དྷཱཏྭཏྠཾ ཝིསེསེནྟི ནཱམ. ཝིཡོགེ-པཝཱསཱི, ཏཔྤརེ-པཱཙརིཡོ, བྷུསཏྠེ-པཝུདྡྷཀཱཡོ, སམྦྷཝེ-ཧིམཝནྟཱ གངྒཱ པབྷཝཏི ¶ , ཏིཏྟིཡཾ-པཧཱུཏ+མནྣཾ, ཨནཱཝིལེ-པསནྣ+མུདཀཾ, པཏྠནེ-པཎིཧིཏཾ.

པརཱཨིཏི པརིཧཱནི, པརཱཛཡ, གཏི, ཝིཀྐམཱ+མསནཱདཱིསུ. ཡཐཱ པརིཧཱནིཡཾ-པརཱབྷཝོ. པརཱཛཡེ-པརཱཛིཏོ, གཏིཡཾ-པརཱཡནཾ, ཝིཀྐམེ-པརཀྐམཏི, ཨཱམསནེ-ཨངྒསྶ པརཱམསནཾ.

ཨཔཨིཏི ཨཔགཏ, གརཧ, ཝཛྫན, པཱུཛཱ, པདུསྶནཱདཱིསུ. ཡཐཱ ཨཔགཏེ-ཨཔམཱནོ ཨཔེཏོ, གརཧེ-ཨཔགབྦྷོ, ཝཛྫནེ-ཨཔསཱལཱཡ ཨཱཡནྟི ཝཱཎིཛཱ, པཱུཛཱཡཾ-ཝུདྡྷཱཔཙཱཡཱི, པདུསྶནེ-ཨཔརཛ྄ཛྷནྟི.

སཾཨིཏི སམོདྷཱན, སམྨཱསམ, སམནྟབྷཱཝ, སཾགཏ, སཾཁེཔ, བྷུསཏྠ, སཧ+པྤཏྠ, པབྷཝཱ+བྷིམུཁབྷཱཝ, ཝིདྷཱན, པུནཔྤུན, ཀརཎ, སམིདྡྷཱདཱིསུ. ཡཐཱ སམོདྷཱནེ-སནྡྷི, སམྨཱསམེ-སམཱདྷི, སམྤཡུཏྟོ, སམནྟབྷཱཝེ-སཾཀིཎྞཾ, སམུལླཔནཱ, སཾགཏེ-སངྒམོ, སཾཁེཔེ-སམཱསོ, བྷུསཏྠེ-སཱརཏྠོ, སཧཏྠེ-སཾཝཱསོ, ཨཔྤཏྠེ-སམགྒྷོ, པབྷཝེ-སམྦྷཝོ, ཨབྷིམུཁབྷཱཝེ-སམྨུཁཾ. སཾགཏེ-སཾགཎྷཱཏི, ཝིདྷཱནེ-སཾཝུཏཾ, པུནཔྤུནཀརཎེ-སནྡྷཱཝཏི, སམིདྡྷིཡཾ-སམྤནྣོ.

ཨནུཨིཏི ཨནུགཏཱ+ནུཔཙྪིནྣ, པཙྪཱཏྠ, བྷུསཏྠ, སཱདིསྶ, ཧཱིན, ཏཏིཡཏྠ, ལཀྑཎི+ཏྠམྦྷཱུཏཀྑཱན, བྷཱག, ཝིཙྪཱདཱིསུ. ཨནུགཏེ-ཨནྭེཏི, ཨནུཔཙྪིནྣེ-ཨནུསཡོ, པཙྪཱཏྠེ-ཨནུརཐཾ, བྷུསཏྠེ-ཨནུརཏྟོ, སཱདིསྶེ-ཨནུརཱུཔཾ, ཧཱིནེ-ཨནུསཱརིཔུཏྟཾ པཉྙཝནྟོ, ཏཏིཡཏྠེ-ནདི+མནྭཝསིཏཱ སེནཱ, ལཀྑཎེརུཀྑ+མནུཝིཛྫོཏཏེ ཝིཛྫུ, ཨིཏྠམྦྷཱུཏཁྱཱནེ-སཱདྷུ དེཝདཏྟོ མཱཏར+མནུ ¶ , བྷཱགེ-ཡ+དེཏྠ མཾ ཨནུ སིཡཱ, ཏཾ དཱིཡཏུ, ཝིཙྪཱཡཾ-རུཀྑཾ རུཀྑཾ ཨནུ ཝིཛྫོཏཏེ ཙནྡོ.

ཨཝཨིཏི ཨདྷོབྷཱག, ཝིཡོག, པརིབྷཝ, ཛཱནན, [སུདྡྷི] ནིཙྪཡ, དེས, ཐེཡྻཱདཱིསུ. ཨདྷོབྷཱགེ-ཨཝཀྑིཏྟཙཀྑུ, ཝིཡོགེ-ཨཝཀོཀིལཾ ཝནཾ, པརིབྷཝེ-ཨཝཛཱནནཾ, ཨཝམཉྙཏི, ཛཱནནེ-ཨཝགཙྪཏི. [སུདྡྷིཡཾ–ཝོདཱནཾ (རཱུཔསིདྡྷི)], ནིཙྪཡེ-ཨཝདྷཱརཎཾ, དེསེ-ཨཝཀཱསོ, ཐེཡྻེ-ཨཝཧཱརོ.

ཨོཨིཏི ཨོརོཧརཎ, ནཱིཧརཎ, སུདྡྷིཨཱདཱིསུ དིསྶཏི. ཨོརོཧཎེ-པཱསཱདཱ ཨོརོཧཏི, ནཱིཧརཎེ-ཨོམུཀྐུཔཱཧནོ, སུདྡྷིཡཾ-ཨོདཱཏཾ.

ནིཨིཏི, ནིསྶེས, ནིགྒཏ, ནཱིཧརཎ,+ནྟོཔཝེསནཱ+བྷཱཝ, ནིསེདྷན, ནིཀྑནྟ, པཱཏུབྷཱཝཱ+ཝདྷཱརཎ, ཝིབྷཛན, ཨུཔམུ+པདྷཱརཎཱ+ཝསཱན, ཚེཀ, ནཱིཧརཎཱ+ཝརཎཱདཱིསུ. ནིསྶེསེ-ནིརུཏྟི, ནིགྒཏེ-ནིཀྐིལེསོ, ནིཡྻཱཏི, ནཱིཧརཎེ-ནིདྡྷཱརཎཾ, ཨནྟོཔཝེསནེ-ནིཁཱཏོ, ཨབྷཱཝེ-ནིམྨཀྑིཀཾ, ནིསེདྷེ-ནིཝཱརེཏི, ནིཀྑནྟེ-ནིབྦཱནཾ, པཱཏུབྷཱཝེ-ནིམྨིཏཾ, ཨཝདྷཱརཎེ-ནིཙྪཡོ, ཝིབྷཛནེ-ནིདྡེསོ. ཨུཔམཱཡཾ-ནིདསྶནཾ, ཨུཔདྷཱརཎེ-ནིསཱམནཾ, ཨཝསཱནེ-ནིཊྛིཏཾ, ཚེཀེ-ནིཔུཎོ, ནཱིཧརཎེ-ནཱིཧརཏི, ཨིསྶ དཱིགྷོ. ཨཱཝརཎེ-ནཱིཝརཎཾ.

དུཨིཏི ཨསོབྷཎཱ+བྷཱཝ, ཀུཙྪིཏཱ+སམིདྡྷི, ཀིཙྪ, ཝིརཱུཔཏཱདཱིསུ. ཨསོབྷཎེ-དུགྒནྡྷོ, ཨབྷཱཝེ-དུབྦྷིཀྑཾ, ཀུཙྪིཏེ – དུཀྐཊཾ ¶ . ཨསམིདྡྷིཡཾ-དུསྶསྶཾ, ཀིཙྪེ-དུཀྐརཾ, ཝིརཱུཔཏཱཡཾ-དུབྦཎྞོ དུམྨུཁོ.

ཝིཨིཏི ཝིསེས, ཝིཝིདྷ, ཝིརུདྡྷ, ཝིགཏ, ཝིཡོག, ཝིརཱུཔཏཱདཱིསུ. ཝིསེསེ-ཝིམུཏྟི, ཝིསིཊྛོ, ཝིཝིདྷེ-ཝིམཏི, ཝིརུདྡྷེ-ཝིཝཱདོ, ཝིགཏེ-ཝིམལཾ, ཝིཡོགེ-ཝིཔྤཡུཏྟོ, ཝིརཱུཔཏཱཡཾ-ཝིརཱུཔོ.

ཨདྷིཨིཏི ཨདྷིཀི+སྶརཱུ+པརིབྷཱཝཱ+དྷིབྷཝན+ཛ྄ཛྷཱཡཱ+དྷིཊྛཱན, ནིཙྪཡ, པཱཔུཎནཱདཱིསུ. ཨདྷིཀེ-ཨདྷིསཱིལཾ, ཨིསྶརེ-ཨདྷིཔཏི, ཨདྷི བྲཧྨདཏྟེ པཉྩཱལཱ, ཨུཔརིབྷཱཝེ-ཨདྷིརོཧཏི, པཐཝིཾ ཨདྷིསེསྶཏི, ཨདྷིབྷཝནེ-ཨདྷིབྷཝཏི, ཨཛ྄ཛྷཱཡནེ-བྱཱཀརཎ+མདྷཱིཏེ, ཨདྷིཊྛཱནེ-བྷཱུམིཀམྤཱདིཾ ཨདྷིཊྛཱཏི, ནིཙྪཡེ-ཨདྷིམོཀྑོ, པཱཔུཎནེ-བྷོགཀྑནྡྷཾ ཨདྷིགཙྪཏི.

ཨཔིཨིཏི སམྦྷཱཝནཱ+པེཀྑཱ, སམུཙྩཡ, གརཧ, པཉྷཱདཱིསུ. སམྦྷཱཝནཱཡཾ-ཨཔི དིབྦེསུ ཀཱམེསུ, མེརུམྤི ཝིནིཝིཛ྄ཛྷིཏྭཱ གཙྪེཡྻ, ཨཔེཀྑཱཡཾ-ཨཡམྤི དྷམྨོ ཨནིཡཏོ, སམུཙྩཡེ-ཨིཏིཔི ཨརཧཾ, ཨནྟམྤི ཨནྟགུཎམྤི ཨཱདཱཡ, གརཧེ-ཨཔི ཨམྷཱཀཾ པཎྜིཏཀ, པཉྷེ-ཨཔི བྷནྟེ བྷིཀྑཾ ལབྷིཏྠ.

ཨཏིཨིཏི ཨཏིཀྐམནཱ+ཏིཀྐནྟཱ+ཏིསཡ, བྷུསཏྠཱདཱིསུ. ཨཏིཀྐམེ-ཨཏིརོཙཏི ཨམྷེཧི, ཨཏཱིཏོ, ཨཏིཀྐནྟེ-ཨཙྩནྟཾ, ཨཏིསཡེ-ཨཏིཀུསལོ, བྷུསཏྠེ-ཨཏིཀོདྷོ, ཨཏིཝུདྡྷི.

སུཨིཏི སོབྷཎ, སུཊྛུ, སམྨཱ, སམིདྡྷི, སུཁཏྠཱདཱིསུ. སོབྷཎེ-སུགནྡྷོ, སུཊྛུ+སམྨཱདཏྠེསུ-སུཊྛུ གཏོ སུགཏོ, སམྨཱ ¶ གཏོཏིཔི སུགཏོ, སམིདྡྷིཡཾ-སུབྷིཀྑཾ, སུཁཏྠེ-སུཀརོ.

ཨུཨིཏི ཨུགྒཏུ+དྡྷཀམྨ, པདྷཱན, ཝིཡོག, སམྦྷཝ, ཨཏྟལཱབྷ, སཏྟི, སརཱུཔཀཐནཱདཱིསུ. ཨུགྒཏེ-ཨུགྒཙྪཏི, ཨུདྡྷཀམྨེ-ཨཱསནཱ ཨུཊྛིཏོ, ཨུཀྑེཔོ, པདྷཱནེ-ཨུཏྟམོ, ལོཀུཏྟརོ, ཝིཡོགེ-ཨུབྦྷཱསིཏོ, སམྦྷཝེ-ཨུབྦྷུཏོ, ཨཏྟལཱབྷེ-ཨུཔྤནྣཾ ཉཱཎཾ, སཏྟིཡཾ-ཨུསྶཧཏི གནྟུཾ, སརཱུཔཀཐནེ-ཨུདྡིསཏི སུཏྟཾ.

ཨབྷིཨིཏི ཨབྷིམུཁབྷཱཝ, ཝིསིཊྛཱ+དྷིཀུ+དྡྷཀམྨ, ཀུལ, སཱརུཔྤ, ཝནྡན, ལཀྑཎི+ཏྠམྦྷཱུཏཀྑཱན, ཝིཙྪཱདཱིསུ. ཨབྷིམུཁབྷཱཝེ-ཨབྷིམུཁོ, ཨབྷིཀྐམཏི, ཝིསིཊྛེ-ཨབྷིདྷམྨོ, ཨདྷིཀེ-ཨབྷིཝསཏི, ཨུདྡྷཀམྨེ-ཨབྷིརུཧཏི. ཀུལེ-ཨབྷིཛཱཏོ, སཱརུཔྤེ-ཨབྷིརཱུཔོ, ཝནྡནེ-ཨབྷིཝཱདེཏི, ལཀྑཎཱདཱིསུ པུརིམསམཾ.

པཏིཨིཏི པཊིགཏ, པཊིལོམ, པཊིནིདྷི, པཊིདཱན, ནིསེདྷ, ནིཝཏྟན, སཱདིསྶ, པཊིཀརཎཱ+དཱན, པཊིབོདྷ, པཊིཙྩ, ལཀྑཎིཏྠམྦྷཱུཏཀྑཱན, བྷཱག, ཝིཙྪཱདཱིསུ. པཊིགཏེ-པཙྩཀྑཾ, པཊིལོམེ-པཊིསོཏཾ, པཊིནིདྷིམྷི-ཨཱཙརིཡཏོ པཏི སིསྶོ, པཊིདཱནེ-ཏེལཏྠིཀསྶ གྷཏཾ པཊིདདཱཏི, ནིསེདྷེ-པཊིསེདྷེཏི, ནིཝཏྟནེ-པཊིཀྐམཏི, སཱདིསྶེ-པཊིརཱུཔཀཾ, པཊིཀརཎེ-པཊིཀཱརོ, ཨཱདཱནེ-པཊིགྒཎྷཱཏི, པཊིབོདྷེ-པཊིཝེདྷོ, པཊིཙྩེ-པཙྩཡོ, ལཀྑཎཱདཱིསུ པུརིམསམཾ.

པརིཨིཏི སམནྟཏོབྷཱཝ, པརིཙྪེད, ཝཛྫནཱ+ལིངྒན, ནིཝསན, པཱུཛཱ, བྷོཛནཱ+ཝཛཱནན, དོསཀྑཱན, ལཀྑཎཱདཱིསུ. སམནྠ- ཏོབྷཱཝེ-པརིཝུཏོ ¶ , པརིཙྪེདེ-པརིཉྙེཡྻཾ, ཝཛྫནེ-པརིཧརཏི, ཨཱལིངྒནེ-པརིསྶཛཏི, ནིཝསནེ-ཡོ ཝཏྠཾ པརིདཧེསྶཏི, པཱུཛཱཡཾ-པརིཙརིཡཱ, བྷོཛནེ-བྷིཀྑུཾ པརིཝིསཏི, ཨཝཛཱནནེ-པརིབྷཝཏི. དོསཀྑཱནེ-པརིབྷཱསཏི, ལཀྑཎཱདཱིསུ-རུཀྑཾ པརི ཝིཛྫོཏཏེ ཝིཛྫུ ཨིཙྩཱདི.

ཨུཔཨིཏི ཨུཔགམན, སམཱིཔཱུ+པཔཏྟི, སཱདིསྶཱ+དྷིཀུ+པརིབྷཱཝཱ+ནསན, དོསཀྑཱན, སཉྙཱ, པུབྦཀམྨ, པཱུཛཱ, གཡ྄ཧཱཀཱར, བྷུསཏྠཱདཱིསུ. ཨུཔགམནེ-ནིསིནྣཾ ཝཱ ཨུཔནིསཱིདེཡྻ, སམཱིཔེ-ཨུཔནགརཾ, ཨུཔཔཏྟིཡཾ-སགྒཾ ལོཀཾ ཨུཔཔཛྫཏི, ཨཐ ཝཱ ཨུཔཔཏྟི=ཡུཏྟི, ཡཐཱ ཨུཔཔཏྟིཏོ ཨིཀྑཏཱིཏི ཨུཔེཀྑཱ, སཱདིསྶེ-ཨུཔམཱནཾ, ཨུཔམཱ, ཨདྷིཀེ-ཨུཔཁཱརིཡཾ དོཎོ, ཨུཔརིབྷཱཝེ-ཨུཔསམྤནྣོ, ཨནསནེ-ཨུཔཝཱསོ, དོསཀྑཱནེ-པརཾ ཨུཔཝདཏི, སཉྙཱཡཾ-ཨུཔདྷཱ, ཨུཔསགྒོ, པུབྦཀམྨེ-ཨུཔཀྐམོ, ཨུཔཀཱརོ, པཱུཛཱཡཾ-བུདྡྷུཔཊྛཱཀོ, མཱཏུཔཊྛཱནཾ, གཡ྄ཧཱཀཱརེ-སོཙེཡྻཔཙྩུཔཊྛཱནཾ, བྷུསཏྠེ-ཨུཔཱདཱནཾ, ཨུཔཱཡཱསོ, ཨུཔནིསྶཡོཏི.

ཨཱཨིཏི ཨབྷིམུཁབྷཱཝུ+དྡྷཀམྨ+མརིཡཱདཱ+བྷིཝིདྷི, པཏྟི+ཙྪཱ, པརིསྶཛན, ཨཱདིཀམྨ, གཧཎ, ནིཝཱསན, སམཱིཔ, ཨཱཝ྄ཧཱནཱདཱིསུ. ཨབྷིམུཁབྷཱཝེ-ཨཱགཙྪནྟི, ཨུདྡྷཀམྨེ-ཨཱརོཧཏི, མརིཡཱདཱཡཾ-ཨཱཔབྦཏཱ ཁེཏྟཾ, ཨབྷིཝིདྷིམྷི-ཨཱཀུམཱརཾ ཡསོ ཀཙྩཱཡནསྶ, པཏྟིཡཾ-ཨཱཔཏྟིཾ ཨཱཔནྣོ, ཨིཙྪཱཡཾ-ཨཱཀངྑཱ, པརིསྶཛནེ-ཨཱལིངྒནཾ, ཨཱདིཀམྨེ-ཨཱརམྦྷོ, གཧཎེ-ཨཱདཱིཡཏི, ཨཱལིངྒཏི, (ཨཱལིམྤཏི, རཱུ), ནིཝཱསེ-ཨཱཝསཐོ, ཨཱཝཱསོ, སམཱིཔེ-ཨཱསནྣཾ, ཨཱཝ྄ཧཱནེ-ཨཱམནྟེཏི.

པ ¶ པརཱ+པ ས+མནྭ+ཝ, ཨོ ནི དུ རབྷི བྱཱ+དྷིསུ;

ཨཏི ནི པྤཏི པརི ཨཔཡོ, ཨུཔ ཨཱ ཨིཏི ཝཱིསཏི;

ཨེས ཧི བྷོ ཨུཔསགྒ-ཝིདྷི+ཀྐམཏོ ཀཐིཏོ.

ཨེཏྠ ཙ –

ཨུཔསགྒ+ནིཔཱཏཱ ཙ, པཙྩཡཱ ཙ ཨིམེ ཏཡོ;

ནེཀེ+ནེཀཏྠཝཱཙཀཱ, ཨིཏི ནེརུཏྟིཀཱ+བྲཝུཾ.

༡༡༨. ཨསཾཁྱེཧི སབྦཱསཾ

ཨཝིཛྫམཱནསཾཁྱེཧི པརཱསཾ སབྦཱསཾ ཝིབྷཏྟཱིནཾ ལོཔོ ཧོཏི. ན སནྟི ཨེཀཝཙནཱདིསཾཁྱཱ ཨེཏེསནྟི ཨསཾཁྱཱ, ཏེསཾ ཨསཾཁྱཱནཾ ཝིབྷཏྟཱིནཾ བྷེདེ ཨསཏིཔི སྱཱདིཝིདྷཱནཾ ‘‘མཱ ནོ ཨཛྫ ཝིཀནྟིཾསཱུ’’ཏིཨཱདོ ཝིབྷཏྱནྟཏྟཱ པདཏྟསིདྡྷཱིཏི ཝོ+ནོཨཱདཱིནཾ སིདྡྷིཡཱ ཙ ཏེསཾ པཋམཱདིཨཏྠེ དསྶནཏོ ཙ ཧོཏི. པཧཱརོ པརཱབྷཝོ ཨཔཧཱརོ སཾཧཱརོ ཨཝཧཱརོ ཨོཧཱརོ ཨིཙྩཱདི ཧོཏི.

ཨུཔེཙྩ+ཏྠཾ སཛནྟཱིཏི, ཨུཔསགྒཱ ཧི པཱདཡོ;

ཙཱདཱི པདཱདིམཛ྄ཛྷནྟེ, ནིཔཱཏཱ ནིཔཏནྟཱིཏི.

ཨོཔསགྒིཀཔདཾ.

སམུཙྩཡ+ཝིཀཔྤན+པཊིསེདྷ+པཱུརཎཱདིཨཏྠཾ ཨསཏྟཝཱཙིཀཾ ནེཔཱཏིཀཾ.

ཙ-ཨིཏི སམུཙྩཡཱ+ནྭཱཙཡ+ཨིཏརེཏརཡོག+སམཱཧཱརཱ+ཝདྷཱརཎཱདཱིསུ. ཝཱ-ཨིཏི ཝིཀཔྤནུ+པམཱན+སམུཙྩཡ+ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཱདཱིསུ. ན, ནོ, མཱ, ཨ, ཨལཾ, ཧལཾ ཨིཙྩེཏེ པཊིསེདྷེ ¶ . ‘‘དྭེ པཊིསེདྷཱ པཀཏིཨཏྠཾ གམཡནྟཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘ན ཏེསཾ པན རཱུཔཱནཾ པཙྩཡཱ ན ཙ ཧོནྟཱི’’ཏི ཨེཏྠ ན ཙ ན ཧོནྟི-ཧོནྟེཝཱཏི པཀཏིཨཏྠཾ གམཡཏི. ཨལཾ པརིཡཏྟི+བྷཱུསནེསུ ཙ.

པཱུརཎཏྠཾ དུཝིདྷཾ ཨཏྟཔཱུརཎཾ པདཔཱུརཎཉྩ, ཏཏྠ ཨཐ, ཁལུ, ཝཏ, ཨཐོ, ཨསྶུ, ཡགྒྷེ, ཧི, ཙརཧི, ནཾ, ཏཾ, ཙ, ཏུ, ཝཱ, ཝོ, པན, ཧཝེ, ཀཱིཝ, ཧ, ཏཏོ, ཡཐཱ, སུདཾ, ཁོ, ཝེ, ཧཾ, ཨེནཾ, (ཨེཝཾ, རཱུ) སེཡྻཐིདཾ ཨིཙྩེཝམཱདི པདཔཱུརཎེ. ཏཏྠ ཨཐ-ཨིཏི པཉྷཱ+ནནྟརིཡཱ+དྷིཀཱརཱདཱིསུ ཙ. ཁལུ-ཨིཏི པཊིསེདྷཱ+ཝདྷཱརཎ, པསིདྡྷཱིསུ ཙ. ཝཏ+ཨིཏི ཨེཀཾས, ཁེདཱ+ནུཀམྤ, སཾཀཔྤེསུ ཙ. ཨཐོ-ཨིཏི ཨནྭཱདེསེ ཙ. ཧི-ཨིཏི ཧེཏུ, ཨཝདྷཱརཎེསུ ཙ. ཏུ-ཨིཏི ཝིསེས, ཧེཏུ, ནིཝཏྟནཱདཱིསུ ཙ. པན-ཨིཏི ཝིསེསེཔི. ཧཝེ+ཝེ ཨིཙྩེཏེ ཨེཀཾསཏྠེཔི. ཧཾ-ཝིསཱད, ཝིམྷེསུཔི. (ཝིསཱད, སམྦྷཝེསུ, རཱུ). སེཡྻཐིདཾཏི ཏཾ ཀཏམཾཏི ཨཏྠེཔི.

ཨཏྠཔཱུརཎཾ དུཝིདྷཾ ཝིབྷཏྟིཡུཏྟཾ ཨཝིབྷཏྟིཡུཏྟཉྩ. ཨཏྠི, སཀྐཱ, ལབྦྷཱ ཨིཙྩེཏེ པཋམཱཡཾ. ཨཱཝུསོ ཨམྦྷོ ཧམྦྷོ ཨརེ ཧརེ རེ ཛེ ཨིཙྩེཏེ ཨཱམནྟཎེ. དིཝཱ བྷིཡྻོ (ནམོ, རཱུ) ཨིཙྩེཏེ པཋམཱདུཏིཡཱསུ. སཡཾ སཱམཾ སཾ སམྨཱ ཀིནྟི ཨིཙྩེཏེ ཏཏིཡཏྠེ. སོ+ཏོ+དྷཱཔཙྩཡནྟཱ ཙ སུཏྟསོ པདསོ ཨནིཙྩཏོ དུཀྑཏོ ཨེཀདྷཱ དྭིདྷཱ ཨིཙྩཱདི. ཏཝེ+ཏུཾ པཙྩཡནྟཱ ཙཏུཏྠིཡཱཝ, ཀཱཏཝེ དཱཏཝེ, ཀཱཏུཾ ཀཱརེཏུཾ, (དཱཏུཾ, རཱུ) དཱཔེཏུཾ ཨིཙྩཱདི. སོ+ཏོཔཙྩཡནྟཱ པཉྩམིཡཏྠེ, དཱིགྷསོ ཨོརསོ རཱཛཏོ ཝཱ ཙོརཏོ ཝཱ ཨིཙྩཱདི. ཏོ སཏྟ- མྱཏྠེཔི ¶ ཏྲ+ཏྠཱདིཔཙྩཡནྟཱ ཙ, ཨེཀཏོ པུརཏོ པཙྪཏོ པསྶཏོ པིཊྛིཏོ པཱདཏོ སཱིསཏོ ཨགྒཏོ མཱུལཏོ, ཡཏྲ ཡཏྠ ཡཧིཾ ཏཏྲ ཏཏྠ ཏཧིཾ ཨིཙྩཱདི. སམནྟཱ སཱམནྟཱ པརིཏོ ཨབྷིཏོ སམནྟཏོ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨེཀམནྟཾ ཧེཊྛཱ ཨུཔརི ཨུདྡྷཾ ཨདྷོ ཏིརིཡཾ སམྨུཁཱ པརམུཁཱ ཨཱཝི རཧོ ཏིརོ ཨུཙྩཾ ནཱིཙཾ ཨནྟོ ཨནྟརཱ ཨནྟརཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ བཧིདྡྷཱ བཱཧིརཱ བཱཧིརཾ བཧི ཨོརཾ པཱརཾ ཨཱརཱ ཨཱརཀཱ པཙྪཱ པུརེ ཧུརཾ པེཙྩ ཨིཙྩེཏེ སཏྟམིཡཱ. སམྤཏི ཨཱཡཏི ཨཛྫ ཨཔརཛ྄ཛྷ སུཝེ སྭེ ཨུཏྟརསུཝེ (ཀིསུ, རཱུ) ཧིཡྻོ པརེ (པརསུཝེ, རཱུ) སཛྫུ སཱཡཾ པཱཏོ ཀཱལཾ ཀལླཾ དིཝཱ རཏྟཾ ནིཙྩཾ སཏཏཾ ཨབྷིཎྷཾ ཨབྷིཀྑཎཾ མུཧུཾ མུཧུཏྟཾ བྷཱུཏཔུབྦཾ པུརཱ ཡདཱ ཏདཱ (ཀདཱ, རཱུ) ཨིཙྩཱདཡོ ཀཱལསཏྟམིཡཾ. ཨིཏི ཝིབྷཏྟིཡུཏྟཱནི.

ཨཝིབྷཏྟིཡུཏྟེསུ ཨཔྤེཝ ཨཔྤེཝནཱམ ནུ ཨིཙྩེཏེ སཾསཡཏྠེ. ཨདྡྷཱ ཨཉྙདཏྠུ ཏགྒྷ ཛཱཏུ ཀཱམཾ སསཀྐཾ ཨིཙྩེཏེ ཨེཀཾསཏྠེ. ཨེཝཾ ཨིཏི ཨཝདྷཱརཎེ. ཀཙྩི ནུ ནནུ ཀཐཾ (ཀིཾསུ, རཱུ) ཀིཾ ཨིཙྩེཏེ པུཙྪནཏྠེ. ཨེཝཾ ཨིཏི ཨིཏྠཾ ཨིཙྩེཏེ ནིདསྶནཏྠེ. ཨིཏི ཧེཏུ+ཝཱཀྱཔརིསམཏྟཱིསུ ཙ. ཡཱཝ ཏཱཝ ཡཱཝཏཱ ཏཱཝཏཱ ཀིཏྟཱཝཏཱ ཨེཏྟཱཝཏཱ ཀཱིཝ ཨིཙྩེཏེ པརིཙྪེདནཏྠེ. ཨེཝཾ སཱཧུ ལཧུ ཨོཔཱཡིཀཾ པཊིརཱུཔཾ ཨཱམ སཱདྷུ ཨིཙྩེཏེ སམྤཊིཙྪནཏྠེ. ཏཐཱ ཡཐཱ ཡཐེཝ ཏཐེཝ ཨེཝཾ ཨེཝམེཝ ཨེཝམྤི ཡཐཱཔི སེཡྻཐཱཔི སེཡྻཐཱཔིནཱམ ཝིཡ ཨིཝ ཡཐརིཝ ཏཐརིཝ ཡཐཱནཱམ ཏཐཱནཱམ ཡཐཱཧི ཏཐཱཧི ཡཐཱཙ ཏཐཱཙ ཨིཙྩེཏེ པཊིབྷཱགཏྠེ. ཡཐཱཨིཏི ཡོགྒཏཱ+ཝིཙྪཱ+པདཏྠཱནཏིཝཏྟི+ནིདསྶནེསུ ཙ. ཨེཝཾཨིཏི ¶ ཨུཔདེས+པཉྷཱདཱིསུ ཙ. ཀིཉྩཱཔིཨིཏི ཨནུགྒཧཏྠེ. དྷིཨིཏི གརཧེ. ཨཧོཨིཏི གརཧ+པསཾསན+པཏྠནེསུ. ནཱམཨིཏི གརཧ+པསཾསན+སཉྙཱ+པཉྷེསུ. སཱདྷཱུཏི པསཾསན+ཡཱཙནེསུ. ཨིངྒྷ ཧནྡ ཨིཙྩེཏེ ཙོདནཏྠེ. སཱདྷུ སུཊྛུ ཨེཝམེཏཾཏི ཨནུམོདནེ. ཀིརཨིཏི ཨནུསྶཝན+ཨསདྡྷེཡྻེསུ. ནུནཨིཏི ཨནུམཱནཱ+ནུསྶརཎ+པརིཝིཏཀྐེསུ. ཀསྨཱཏི ཀཱརཎཔུཙྪནེ. ཡསྨཱ ཏསྨཱ ཏཐཱ ཧི ཏེན ཨིཙྩེཏེ ཀཱརཎཙྪེདནཏྠེ. སཧ སདྡྷིཾ ཨམཱ (སམཾ, རཱུ) ཨིཏི སམཀྲིཡཱཡཾ. ཝིནཱ རིཏེ ཝིཔྤཡོགེ. ནཱནཱ པུཐུ བཧུཔཀཱརེ. པུཐུ ཝིསུཾ ཨསངྒྷཱཏེ ཙ. དུཊྛུ ཀུ ཀུཙྪཱཡཾ (ཛིགུཙྪཱཡཾ, རཱུ). པུན ཨཔྤཋམེ. ཀཐཾ ཙིཀིཙྪཏྠེ. དྷཱ ཀྑཏྟུཾ སོ ཀིཉྩཨིཏི སཾཁྱཱཝིབྷཱགེ. ཨཱིསཀཾ ཨཔྤམཱནེསུ (ཨཔྤམཏྟེ, རཱུ). སཎིཀཾ མནྡཏྠེ. ཁིཔྤཾ ཨརཾ ལཧུཾ ཨཱསུ ཏུཎྷཾ ཨཙིརཾ སཱིགྷཏྠེ. ཙིརཾ ཙིརསྶཾ དཱིགྷཀཱལེ. ཙེ ཡདི སཾཀཱ+ཝཊྛཱནེ. དྷུརཾ ཐིརཱ+ཝདྷཱརཎེསུ (དྷུཝཾ ཐིརཱ+ཝདྷཱརཎེསུ, རཱུ). ཧཱ ཝིསཱདེ. ཏུཎྷཱི ཨབྷཱསནེ. སཙྪི པཙྩཀྑེ. མུསཱ མིཙྪཱཨལིཀཾ ཨསཙྩེ. སུཝཏྠི ཨཱསིཊྛེ ཨིཙྩཱདི.

ཏུན+ཀྟྭཱན+ཀྟྭཱཔཙྩཡནྟཱ ཨུསྶུཀྐནཏྠེ བྷཝནྟི. ཡཐཱ པསྶིཏུན པསྶིཡ པསྶིཏྭཱན པསྶིཏྭཱ, དིསྭཱ དིསྭཱན དསྶེཏྭཱ དཱཏུན དཏྭཱན དཏྭཱ ཨུཔཱདཱཡ དཱཔེཏྭཱ ཝིཉྙཱཡ ཝིཙེཡྻ ཝིནེཡྻ སམེཙྩ ནིཧཙྩ ཨུཔེཙྩ ཨཱརབྦྷ ཨཱགམྨ ཨིཙྩཱདི.

ཝིབྷཏྟིཡཱ ¶ ཀཏོ བྷེདོ, སལིངྒཱནཾ བྷཝེ ཏཐཱ;

ཏུམྷཱདཱིནཾ ཏྭ+ལིངྒེསུ, ནེཝ+ཏྠི པཱདི+ཙཱདིནཾ.

ཨེཝཾ ནཱམཱཁྱཱཏོཔསགྒེཧི ཝིནིམུཏྟཾ ཨེཏཾ ནིཔཱཏཔདཾ ཝེདིཏབྦཾ.

ནེཔཱཏིཀཔདཾ.

པུལླིངྒཾ ཨིཏྠིལིངྒཉྩ, ནཔུཾསཀ+མཐཱ+པརཾ;

ཏིལིངྒཉྩ ཨལིངྒཉྩ, ནཱམིཀཾ པཉྩདྷཱ ཋིཏཾ.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ ནཱམཀཎྜོ དུཏིཡོ.

༣. ཀཱརཀཀཎྜ

ཨཐ ¶ ཝིབྷཏྟཱིན+མཏྠབྷེདཱ ཝུཙྩནྟེ.

ཏཏྠ ཨེཀམྤི ཨཏྠཾ ཀམྨཱདིཝསེན ཨེཀཏྟཱདིཝསེན ཙ ཝིབྷཛནྟཱིཏི ཝིབྷཏྟིཡོ, སྱཱདཡོ. ཏཱ པན པཋམཱདིབྷེདེན སཏྟཝིདྷཱ. ཏཱ ཡཐཱ ‘‘པཋམཱ+ཏྠམཏྟེ’’ཏི པཋམཱཝིབྷཏྟི ཧོཏི. སིསྶ ཨོཀཱར+ལོཔ+ཨ-མཱདེསེསུ ནརོ ཨིཏྠཱི ནཔུཾསཀཾ.

སཀཏྠ+དབྦ+ལིངྒཱནི, སཾཁྱཱ+ཀམྨཱདིཔཉྩཀཾ;

ནཱམཏྠོ ཏསྶ སཱམཉྙ-མཏྠམཏྠཾ པཝུཙྩཏེ.

སོ ནཱམཏྠོ ཙ –

ཛཱཏི ཀྲིཡཱ གུཎོ དབྦཾ, ཏཐཱ ནཱམནྟི པཉྩདྷཱ;

སདྡསྶ+ཏྠོ ས སདྡོཔི, པཉྩདྷཱཝ+ཏྲ བྷིཛྫཏེ.

ཀཐཾ ཛཱཏིསདྡོ གུཎསདྡོཏྱཱདིནཱ.

བྷིནྣེསྭ+བྷིནྣདྷཱི+སདྡཱ, སབལཱདཱིསུ ཡབྦལཱ;

ཝཏྟནྟེ ཛཱཏི ཨེསཱ+སྶ, མཱལཱ སུཏྟ+མིཝཱ+ནྭིཏཱ.

ཨདབྦབྷཱུཏཾ ཀཏྟཱདི-ཀཱརཀགྒཱམསཱདྷིཡཾ;

པདཏྠཾ ཀཏྟུཀམྨཊྛཾ, ཀྲིཡ+མིཙྪནྟི ཏབྦིདཱུ.

དབྦསྶིཏོ ཏཏོ བྷིནྣོ, ནིམིཏྟོ ཏཔྤཏཱིཏིཡཱ;

ཝིནསྶནསབྷཱཝོ ཙ, ནིགྒུཎོཝ གུཎོ+ཙྩཏེ.

ཨེཏྠ ¶ པཊོ སུཀྐོཏི ཝིནསྶནསབྷཱཝོ ཙ ཙསདྡེན ཝིཔུལོ ཨཱཀཱསོཏི ཨཝིནསྶནསབྷཱཝོ ཙ ཨཏྟནི ཝིསུཾ གུཎརཧིཏོ གུཎོ+ཙྩཏེ ཏྱཏྠོ.

ཡཾ ཡཾ ཝིསེསྶཏེ ཀིཉྩི, ཏཾ ཏཾ དབྦ+མིཧོ+ཙྩཏེ;

ཛཱཏྱཱདིནོཔྱ+ཏོ ཏཱདི, དབྦཏྟཾ པརིཀཔྤཏེ.

ཨེཏྠ གོཛཱཏི ཨསྶཛཱཏཱིཏི ཝུཏྟེ ཛཱཏི དབྦཾ. ནཱིལོ གུཎོཏི ཙ གུཎོ དབྦཾ. པཙནཀྲིཡཱཏི ཙ གམནཱདིཀྲིཡཱཏོ ཝིསེསིཡཏཱིཏི ཀྲིཡཱཝ དབྦཾ.

ནཱམརཱུཔེན སདབྦེ, ཀྭཙི སཉྙཱི ཀཐཱིཡཏེ;

ནཱམནྟི ཏཾ ཡཐཱ ཙིཏྟོ, སཉྙཱ སདྡོ ཏུ ཏདྡྷནཱི.

ནཱམསྶ དབྦཏྟེཔི ཙིཏྟོཏྱཱདི ནཱམེནེཝ པསིཛ྄ཛྷཏི, ནོ གྷཊ+པཊཱདཡོཝ དབྦཏྟེན, ཏསྨཱ ནཱམ+མིཏི སཉྙཱི ཀཐཱིཡཏེ, ཏཾཝཱཙཀཏྟཱ ཏབྦཏཱི ཙིཏྟཱདི སཉྙཱསདྡོཏི ནིཙྪིཡཏེཡྻ+དྷིཔྤཱཡོ.

ཨཡཾ པཉྩཝིདྷོཔི ཨཏྠོ སདྡཏྠོ ཙེཝ སཱམཏྠིཡཱ གམྱམཱནཏྠོ ཙཱཏི དུབྦིདྷོ. ཏཐཱ ཧི ‘‘པཱིནོ དིཝཱ ན བྷུཉྫེཡྻ’’མིཏི བྷུཏྟིནིརཱཀཏི སདྡཏྠོ. རཏྟིབྷུཏྟི ཏུ སཱམཏྠིཡཱ+ཝགམྱཏེ. ཏེནེ+ཏཾ ཝུཙྩཏི –

ཨཏྠཔྤཏཱིཏིཡཾ སདྡ-བྱཱཔཱརོ ཏིཝིདྷོ བྷཝེ;

མུཁྱོ ལཀྑཎ+བྱཉྫན-སབྷཱཝོ ཙཱཏི ཨེཏྠ ཏུ.

མུཁྱོ ཏུ ནིརནྟརཏྠེ, ལཀྑཎོ ཏུ ཏིརོཧིཏེ;

ཨཏྠེ+ཏརོ ཏུ ཝཱཀྱསྶ, ཨཏྠེཡེཝ པཝཏྟཏི.

‘‘མཉྩེ’’ཏི ¶ ནིརནྟརཏྠེ ཝཏྟམཱནོ མུཁྱོ, ‘‘མཉྩཱ ཨུགྒྷོསནྟཱི’’ཏི ཏིརོཧིཏཏྠེ ཝཏྟམཱནོ ལཀྑཎོ, གཱཐཱདིསཀལཝཱཀྱསྶ+ཏྠེ ཝཏྟམཱནོ བྱཉྫནསབྷཱཝོ.

བྱཱཔཱརསྶ པབྷེདེན, ཏིདྷཱ སདྡོཔི ཝཱཙཀོ;

ལཀྑཎིཀོ བྱཉྫཀོཏི, ཏདཏྠོཔི ཏིདྷཱ མཏོ.

ཝཙྩོ ལཀྑཎིཀོ བྱངྒྱོ, ཙེཝཾ སདྡོ སུཝཱཙཀོ;

ཝུཏྟཀམེན ཛཱཏྱཱདི-བྷེདེན པཉྩདྷཱ བྷཝེཏི.

༣༨. ཨཱམནྟཎེ –

ཏི ཨཱམནྟཎཱདྷིཀེ ཨཏྠམཏྟེ པཋམཱཝིབྷཏྟི ཧོཏི. བྷོ ནར, བྷོ ཨིཏྠི, བྷོ ནཔུཾསཀ.

སདྡེནཱ+བྷིམུཁཱིཀཱརོ, ཝིཛྫམཱནསྶ ཝཏྠུནོ;

ཨཱམནྟཎཾ ཝིདྷཱཏབྦེ, ནཏྠི ‘‘རཱཛཱ བྷཝེ’’ཏི+དཾ.

ཀྲིཡཱ ནིམིཏྟཾ ཀཱརཀནྟུ ཀམྨ, ཀཏྟུ, ཀརཎ, སམྤདཱན, ཨཝདྷི, ཨཱདྷཱརབྷེདེན ཚབྦིདྷཾ, ཏཾ ཡཐཱ –

༢,༢. ཀམྨེ དུཏིཡཱ

ཀརཱིཡཏི ཀཏྟུཀིརིཡཱཡ སམྦནྡྷཱིཡཏཱིཏི ཀམྨཾ, ཏསྨིཾ ཀམྨཀཱརཀེ དུཏིཡཱཝིབྷཏྟི ཧོཏི. ཏཾ ཏིཝིདྷཾ ནིབྦཏྟི, ཝིཀཏི, པཏྟི བྷེདེན, ཏཏྠ ནིབྦཏྟིཀམྨེ མཱཏཱ པུཏྟཾ ཝིཛཱཡཏི, ཨཱཧཱརོ སུཁཾ ཛནཡཏི, ཀཊཾ ཀརོཏི དཏྟོ. ཝིཀཏིཡཾ ཀཊྛ+མངྒཱརཾ ཀརོཏི, སུཝཎྞཾ ཀཊཀཾ ཀརོཏི, ཝཱིཧཡོ ལུནཱཏི. པཏྟིཡཾ དཏྟོ གྷརཾ པཝིསཏི, ཨཱདིཙྩཾ པསྶཏི, དྷམྨཾ སུཎཱཏི, པཎྜིཏེ པཡིརུཔཱསཏི.

ཝུཏྟཉྩ ¶ –

ནིབྦཏྟི+ཝིཀཏི+པཏྟི-བྷེདཱ ཀམྨཾ ཏིདྷཱ མཏཾ;

ཀཏྟུཀྲིཡཱབྷིགམྨནྟཾ, སུཁ+མངྒཱརཾ+གྷརཾ ཡཐཱཏི.

ཀཊཾ ཀརོཏི ཝིཔུལཾ དསྶནཱིཡནྟི ཨཏྠེཝ གུཎཡུཏྟསྶ ཀམྨཏཱ, ཝིཔུལཾ ཀརོཏི, དསྶནཱིཡཾ ཀརོཏཱིཏི ཀྲིཡཱཡ སམྦནྡྷིཡམཱནཏྟཱ. ཨོདནོ པཙྩཏེཏི ཨོདནསདྡཏོ ཀམྨཏཱ ནཔྤཏཱིཡཏེ, ཀིཉྩརཧི ཨཱཁྱཱཏཏོ.

ཨིཙྪིཏཀམྨཾ ཡཐཱ-གཱཝུཾ པཡོ དོཧཏི, གོམནྟཾ གཱཝཾ ཡཱཙཏི, གཱཝ+མཝ རུནྡྷཏི ཝཛཾ, མཱཎཝཀཾ མགྒཾ པུཙྪཏི, གོམནྟཾ གཱཝཾ བྷིཀྑཏེ, རུཀྑ+མཝཙིནཱཏི ཕལཱནི, རུཀྑཱཏྱཏྠོ. སིསྶཾ དྷམྨཾ བྲཱུཏེ. ཨེཏྠ པཡོ, གཱཝཾ ཨིཙྩཱདི ཨིཙྪིཏཾ, གཱཝུཾ, གོམནྟ+མིཙྩཱདི ཨནིཙྪིཏཾ. ཨེཝ+མནིཙྪིཏེཔི ཀཎྚཀཾ མདྡཏི, ཝིསཾ གིལཏི. ཡཾ ནེཝི+ཙྪིཏཾ, ནཱཔི ཨནིཙྪིཏཾ, ཏཏྲཱཔི གཱམཾ གཙྪནྟོ རུཀྑམཱུལ+མུཔསཔྤཏི.

ཨཱདྷཱརེ ཨདྷིསི+ཋཱ+སཱནཾ པཡོགེ ཙ, པཐཝིཾ ཨདྷིསེསྶཏི, གཱམ+མདྷིཏིཊྛཏི, རུཀྑ+མཛ྄ཛྷཱསཏེཏི. ཨེཏྠ པཐཝིནྟི པཐཝིཡནྟི ཨཏྠོ. ཨེཝ+མབྷི, ནིཔུབྦཝིསསྶཱཔི, དྷམྨ+མབྷིནིཝིསཏེ, དྷམྨེ ཝཱ. ཏཐཱ ཨུཔ, ནྭ+ཛ྄ཛྷཱ+པུབྦཝསཏིསྶ, གཱམ+མུཔཝསཏི, གཱམ+མནུཝསཏི, ཝིཧཱར+མདྷིཝསཏི, གཱམ+མཱཝསཏི, ཨགཱརཾ ཨཛ྄ཛྷཝསཏི, ཨེཏྠ གཱམནྟི གཱམེཏྱཏྠོ. ཏཐཱ ཏཔྤཱནཱ+ཙཱརེཔི, ནདིཾ པིབཏི, གཱམཾ ཙརཏི, ནདིཡཾཏྱཏྠོ. སཙེ མཾ ནཱལཔིསྶཏཱིཏི མཡཱ སདྡྷིཾཏྱཏྠོ. ཝིཧིཏཱཝ པཊི-ཡོགེཔི དུཏིཡཱ, པཊིབྷནྟུ ཏཾ ཙུནྡ བོཛ྄ཛྷངྒཱ, ཏམྤཊི བོཛ྄ཛྷངྒཱ བྷཱསནྟཱུཏི ཨཏྠོ. ཨུཔམཱ མཾ པཏིབྷཱཏི ¶ , ཨུཔམཱ མཾ ཨུཔཊྛཱཏིཏྱཏྠོ. དྷཱཏུནཱཡུཏྟེ ‘‘ཏསྶ ནཔྤཊིབྷཱཏཱི’’ཏི ཚཊྛཱི.

༣. ཀཱལདྡྷཱན+མཙྩནྟསཾཡོགེ

ཀཱལདྡྷཱནཾ དབྦ+གུཎ+ཀྲིཡཱཧི ཨཙྩནྟསཾཡོགེ ཏེཧི ཀཱལདྡྷཱནཝཱཙཱིཧི དུཏིཡཱ ཧོཏི. ཀཱལེ-སཏྟཱཧཾ གཝཔཱནཾ, མཱསཾ མཾསོདནཾ, སརདཾ རམཎཱིཡཱ ནདཱི, སབྦཀཱལཾ རམཎཱིཡཾ ནནྡནཾ, ཏཡོ མཱསེ ཨབྷིདྷམྨཾ དེསེཏི. ཨདྡྷནི-ཡོཛནཾ ཝནརཱཛི, ཡོཛནཾ དཱིགྷོ པབྦཏོ, ཀོསཾ སཛ྄ཛྷཱཡཏི.

པུབྦནྷསམཡཾ ནིཝཱསེཏྭཱ, ཨེཀཾ སམཡཾ བྷགཝཱ, ཨིམཾ རཏྟིཾ ཙཏྟཱརོ མཧཱརཱཛཱནོཏི ཨེཝམཱདཱིསུ ཀཱལཝཱཙཱིཧི ཨཙྩནྟསཾཡོགེ དུཏིཡཱ, བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཝིབྷཏྟིཝིཔལླཱསོ ཝཱ. མཱསེནཱ+ནུཝཱཀོ+དྷཱིཏོ, ཀོསེནཱ+ནུཝཱཀོ+དྷཱིཏོཏི ཀརཎཏྠེ ཏཏིཡཱ.

༤. གཏིབོདྷཱཧཱརསདྡཏྠཱཀམྨཀབྷཛྫཱདཱིནཾ པཡོཛྫེ

གཏྱཏྠཱནཾ བོདྷཏྠཱནཾ ཨཱཧཱརཏྠཱནཾ སདྡཏྠཱན+མཀམྨཀཱནཾ བྷཛྫཱདཱིནཉྩ པཡོཛྫེ ཀཏྟརི དུཏིཡཱ ཧོཏི. དཏྟོ གམཡཏི མཱཎཝཀཾ གཱམཾ, ཡཱཔཡཏི ཝཱ. གུརུ བོདྷཡཏི མཱཎཝཀཾ དྷམྨཾ, ཝེདཡཏི ཝཱ. མཱཏཱ བྷོཛཡཏི པུཏྟ+མོདནཾ, ཨཱསཡཏི ཝཱ. གུརུ ཨཛ྄ཛྷཱཔཡཏི སིསྶཾ ཝེདཾ, པཱཋཡཏི ཝཱ. པཡོཛྫཏོ+ཉྙཏྲ ཀམྨེ དུཏིཡཱ. པོསོ ཨཱསཡཏི དཏྟཾ, སཱཡཡཏི ཝཱ. པོསོ ཨཉྙཾ བྷཛྫཱཔེཏི, ཨཉྙཾ ཀོཊྚཱཔེཏི, ཨཉྙཾ སནྠརཱཔེཏི.

༥. ཧརཱདཱིནཾ ཝཱ

ཧརཱདཱིནཾ ¶ པཡོཛྫེ ཀཏྟརི དུཏིཡཱ ཧོཏི ཝཱ. པོསོ ཧཱརེཏི བྷཱརཾ དཏྟཾ, དཏྟེནེཏི ཝཱ. དསྶཡཏེ ཛནཾ རཱཛཱ, ཛནེནེཏི ཝཱ. ཨབྷིཝཱདཡཏེ གུརུཾ དཏྟཾ, དཏྟེནེཏི ཝཱ. ཨཛ྄ཛྷོཧཱརེཏི སཏྟུཾ དཏྟཾ, དཏྟེནེཏི ཝཱ. ཀཱརེཏི དཏྟོ དཏྟཾ, དཏྟེནེཏི ཝཱ. པཀྑེ སབྦཏྲ ཀཏྟརི ཏཏིཡཱ.

༦. ན ཁཱདཱདཱིནཾ

ཁཱདཱདཱིནཾ པཡོཛྫེ ཀཏྟརི དུཏིཡཱ ན ཧོཏི. གཏྱཏྠཱདཱིསུ ཀྭཙི པཊིསེདྷཏྠ+མིདཾ. ཁཱདཡཏི དཏྟོ དཏྟེན, ཨཱདཡཏི དཏྟེན, ཨཝ྄ཧཱཔཡཏི དཏྠེན, སདྡཱཡཡཏི དཏྟེན, ནཱཡཡཏི དཏྟེན, ཀནྡཡཏི དཏྟེན.

༧. ཛྷཱདཱིཧི ཡུཏྟཱ

དྷིཨཱདཱིཧི ཡུཏྟཏོ དུཏིཡཱ ཧོཏི. དྷི+རཏྠུ+མཾ པུཏིཀཱཡཾ, ཨནྟརཱ ཙ རཱཛགཧཾ ཨནྟརཱ ཙ ནཱལནྡཾ, རཱཛགཧསྶ ཙ ནཱལནྡསྶ ཙ ཝིཝརབྷཱུཏེ མཛ྄ཛྷེཏི ཨཏྠོ. སམཱདྷཱན+མནྟརེན, མུཙལིནྡ+མབྷིཏོ སརཾ. ཚཊྛྱཏྠེ+ཡཾ དུཏིཡཱ.

༨. ལཀྑཎིཏྠམྦྷཱུཏཝིཙྪཱསྭ+བྷིནཱ

ལཀྑཎཱདཱིསྭ+ཏྠེསུ ཨབྷིནཱ ཡུཏྟམྷཱ དུཏིཡཱ ཧོཏི. རུཀྑ+མབྷིཝིཛྫོཏཏེ ཙནྡོ, ཨེཏྠ རུཀྑོ ལཀྑཎཾ, ཙནྡོ ལཀྑིཏབྦོ, ཏཏྲ ཨབྷིནཱ རུཀྑསྶ ལཀྑཎཝུཏྟིཏཱ པཀཱསཱིཡཏཱིཏི རུཀྑོ ཨབྷིནཱ ཡུཏྟོ ནཱམ. སཱདྷུ དེཝདཏྟོ མཱཏར+མབྷི, མཱཏརི སཱདྷུཏྟཾ པཏྟོཏྱཏྠོ. རུཀྑཾ རུཀྑཾཨབྷི ཝིཛྫོཏཏེ ཙནྡོ, རུཀྑེ རུཀྑེཏྱཏྠོ.

༩. པཏིཔརཱིཧི བྷཱགེ ཙ

པཏིཔརཱིཧི ¶ ཡུཏྟཏོ ལཀྑཎཱདཱིསུ བྷཱགེ ཙ+ཏྠེ དུཏིཡཱ ཧོཏི. རུཀྑཾཔཏི ཝིཛྫོཏཏེ, སཱདྷུ དེཝདཏྟོ མཱཏརཾཔཏི, རུཀྑཾ རུཀྑཾཔཏི ཏིཊྛཏི, ཡ+དེཏྠ མཾ པཏི སིཡཱ, ཡོ མམ བྷཱགོ, སོ དཱིཡཏུཏྱཏྠོ. ཨེཝཾ རུཀྑཾཔརིཏྱཱདིཔི.

༡༠. ཨནུནཱཏི

ལཀྑཎཱདཱིསུ དུཏིཡཱ. རུཀྑམནུ ཝིཛྫོཏཏེ, སཙྩཀིརིཡ+མནུ ཝསྶི, ཧེཏུ ཙ ལཀྑཎཾ བྷཝཏི, སཱདྷུ དེཝདཏྟོ མཱཏར+མནུ, རུཀྑཾ རུཀྑ+མནུ ཝིཛྫོཏཏེ, ཡདེཏྠ མཾཨནུ སིཡཱ.

༡༡. སཧཏྠེ

སཧཏྠེ ཨནུནཱ ཡུཏྟམྷཱ དུཏིཡཱ. པབྦཏ+མནུ ཏིཊྛཏི, པབྦཏེན སཧ ཏྱཏྠོ.

༡༢. ཧཱིནེ

ཧཱིནཏྠེ ཨནུནཱ ཡུཏྟམྷཱ དུཏིཡཱ. ཨནུསཱརིཔུཏྟཾ པཉྙཝནྟོ བྷིཀྑཱུ, སཱརིཔུཏྟཏོ པཉྙཱཡ ཧཱིནཱཏྱཏྠོ.

༡༣. ཨུཔེན

ཧཱིནཏྠེ ཨུཔེན ཡུཏྟམྷཱ དུཏིཡཱ. ཨུཔསཱརིཔུཏྟཾ པཉྙཝནྟོ.

༡༦. ཀཏྟུཀརཎེསུ ཏཏིཡཱ

ཀཏྟརི ཀརཎེ ཙ ཀཱརཀེ ཏཏིཡཱ ཧོཏི. ཛིནེན དེསིཏོ དྷམྨོ, བུདྡྷེན ཛིཏོ མཱརོ, ཨཧིནཱ དཊྛོ ནརོ. ཡཏྠ ¶ ཀཱརཎཀཱརཎམྤི ཀཱརཎཝསེན ཝུཙྩཏི, ཏཏྠཱཔི ཏཏིཡཱ, ཙོརེཧི གཱམོ དཌྜྷོ, ཏིཎེཧི བྷཏྟཾ སིདྡྷཾ, སདྡྷེཧི ཀཱརིཏཱ ཝིཧཱརཱ.

ཨཏྟཔདྷཱནོ ཀིརིཡཾ, ཡོ ནིབྦཏྟེཏི ཀཱརཀོ;

ཨཔཡུཏྟོ པཡུཏྟོ ཝཱ, ས ཀཏྟཱཏི པཝུཙྩཏི.

ཀརཎེ-ཏཾ པན དུཝིདྷཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀབཱཧིརཝསེན, ཡཐཱ ཧཏྠེན ཀམྨཾ ཀརོཏི, ཙཀྑུནཱ རཱུཔཾ པསྶཏི, མནསཱ དྷམྨཾ ཝིཉྙཱཡཏི. དཏྟེན ཝིཧཡོ ལུནཱཏི, ཨགྒིནཱ ཀུཊིཾ ཛྷཱཔེཏི.

བཱཧིརཉྩ ཏཐཱ+ཛ྄ཛྷཏྟཾ, ཀརཎཾ དུཝིདྷཾ ཡཐཱ;

ཝཱིཧིཾ ལུནཱཏི དཏྟེན, ནེཏྟེན ཙནྡ+མིཀྑཏེ.

པཀཏིཡཱ ཨབྷིརཱུཔོ, གོཏྟེན གོཏམོ ཨིཙྩཱདི བྷཱུདྷཱཏུསྶ སམྦྷཝཱ ཀརཎེ ཏཏིཡཱ. ཏཐཱ སཱརིཔུཏྟོཏི ནཱམེན ཝིསྶུཏོ, ཛཱཏིཡཱ ཁཏྟིཡོ བུདྡྷོ, ཛཱཏིཡཱ སཏྟཝསྶིཀོ, སིཔྤེན ནལ༹ཀཱརོ སོ, ཨེཀཱུནཏིཾསོ ཝཡསཱ, ཨེཝཾ སམེན དྷཱཝཏི, ཝིསམེན དྷཱཝཏི, དྭིདོཎེན དྷཉྙཾ ཀིཎཱཏི.

༡༧. སཧཏྠེན

སཧཏྠེན ཡོགེ ཏཏིཡཱ སིཡཱ. ཏཏིཡཱཔི ཚཊྛཱིཝ ཨཔྤདྷཱནེ ཨེཝ བྷཝཏི. པུཏྟེན སཧཱ+གཏོ, པུཏྟེན སདྡྷིཾ ཨཱགཏོ, ཝིཏཀྐེན སཧ ཝཏྟཏི, པུཏྟེན སཧ ཐཱུལོ, ནིསཱིདི བྷགཝཱ སདྡྷིཾ བྷིཀྑུསངྒྷེན, སཧསྶེན སམཾ མིཏཱ, སབྦེཧི མེ པིཡེཧི མནཱཔེཧི ནཱནཱབྷཱཝོ.

༡༨. ལཀྑཎེ

ལཀྑཎེ ¶ ཝཏྟམཱནཏོ ཏཏིཡཱ. བྷིནྣེན སཱིསེན པགྒྷརནྟེན ལོཧིཏེན པཊཱིཝིསྶཀེ ཨུཛ྄ཛྷཱཔེསི, ཨཱུནཔཉྩབནྡྷནེན པཏྟེན ཨཉྙཾ ནཝཾ པཏྟཾ ཙེཏཱཔེཡྻ, ཏིདཎྜཀེན པརིབྦཱཛཀ+མདྡཀྑི, ཨཀྑིནཱ ཀཱཎོ, ཧཏྠེན ཀུཎཱི, པཱདེན ཁཉྫོ, པིཊྛིཡཱ ཁུཛྫོ. ཏེན ཧི ཝིཀལངྒེན ཝིཀལངྒིནོ ཝིཀཱརོ ལཀྑིཡཏེ.

༡༩. ཧེཏུམྷི

ཝཱསཱདིལཀྑཎཀྲིཡཱཡ ཧེཏུཏོ ཏཏིཡཱ. ཨནྣེན ཝསཏི, ཝིཛྫཱཡ ཝསཏི, ན ཛཙྩཱ ཝསལོ ཧོཏི, ཀམྨུནཱ ཝསལོ ཧོཏི, དཱནེན བྷོགཝཱ, ཨཱཙཱརེན ཀུལཾ, ཏེན པཱཎི ཀཱམདདོ.

༢༠. པཉྩམཱི+ཎེ ཝཱ

ཨིཎེ ཧེཏུམྷི པཉྩམཱི ཝཱ. སཏསྨཱ བདྡྷོ, སཏེན ཝཱ.

༢༡. གུཎེ

པརངྒབྷཱུཏེ ཧེཏུམྷི པཉྩམཱི ཧོཏི ཝཱ. ཛལ༹ཏྟཱ བདྡྷོ, ཛལ༹ཏྟེནཝཱ, པཉྙཱཡ མུཏྟོ, ཧུཏྭཱ ཨབྷཱཝཏོ ཨནིཙྩཱ, སངྑཱརནིརོདྷཱ ཝིཉྙཱཎནིརོདྷོ. བཧུལཾཝིདྷཱནཱ སཏྟམྱཏྠེཧིཔི, ཏེན སམཡེན, ཀཱལེན དྷམྨསཱཀཙྪཱ, པུརཏྠིམེན དྷཏརཊྛོ, དཀྑིཎེན ཝིརཱུལ༹ྷཀོ, ཨུཏྟརེན ཀཔིལཝཏྠུ, ཡེན བྷགཝཱ, ཏེནུཔསངྐམི, སོ ཝོ མམ+ཙྩཡེན སཏྠཱཏི. མཱསེན བྷུཉྫཏི, ཨེཀཱཧེནེཝ བཱརཱཎསིཾ པཱཝིསི, ནཝཧི མཱསེཧི ཝིཧཱརཾ ཀཱརཱཔེསི ¶ , ཀཧཱཔཎེན ཨཱུནོ, དྷནེན ཝིཀལོ, ཨསིནཱ ཀལཧོ, ཨཱཙཱརེན ནིཔུཎོ, གུལེ༹ན མིསྶཀཾ, ཝཱཙཱཡ སཁིལོ, མཎིནཱ ཨཏྠོ, དྷནེན ཨཏྠོ, ཡོཛནེན གཙྪཏི ཨིཙྩཱདི ཧེཏུམྷི ཀརཎེ ཝཱ ཏཏིཡཱ. ཨཏྟནཱཝ ཨཏྟཱནཾ སམྨནྣཏཱིཏི པཙྩཏྟེ བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཀཏྟརི ཏཏིཡཱ. ཨེཝཾ ཏིལེཧི ཁེཏྟེ ཝཔཏཱིཏི ཀམྨཏྠེ, སུམུཏྟཱ མཡཾ ཏེན མཧཱསམཎེནཱཏི པཉྩམྱཏྠེ ཙ.

༢༤. ཙཏུཏྠཱི སམྤདཱནེ

ཨཙེཏནཾ སཙེཏནཾ ཝཱ པཊིགྒཱཧཀབྷཱཝེནཱ+པེཀྑིཏཾ, ཏཾ སམྤདཱནཾ, ཏཉྩ དཱ-དཱནེཏི དྷཱཏུཏོ བྱཔྤེན ཡུཏྟམེཝ, ཏཏྠ ཙཏུཏྠཱི ཧོཏི. ཏཉྩ དཱིཡམཱནསྶ ཝཏྠུནོ ཨནིཝཱརཎ+ཛ྄ཛྷེསནཱ+ནུམཏིཏོ ཏིཝིདྷོ, ཡཐཱ བུདྡྷསྶ པུཔྥཾ དེཏི, བོདྷིརུཀྑསྶ ཛལཾ དེཏི, ཡཱཙཀསྶ དྷནཾ དེཏི, བྷིཀྑཱུནཾ དཱནཾ དེཏི.

ཨནིརཱཀརཎཱ+རཱདྷ-ན+བྦྷནུཉྙཝསེན ཧི;

སམྤདཱནཾ ཏིདྷཱ ཝུཏྟཾ, རུཀྑ+ཡཱཙཀ+བྷིཀྑཝོ.

ཨཱདྷཱརཝིཝཀྑཱཡཾ སཏྟམཱིཔི, སངྒྷེ གོཏམི དེཧི, སངྒྷེ དིནྣེ ཨཧཉྩེཝ པཱུཛིཏོ བྷཝིསྶཱམི, ཡཱ པལཱལམཡཾ མཱལཾ, ནཱརཱི དཏྭཱན ཙེཏིཡེཏི.

༢༥. ཏཱདཏྠྱེ

ཏཱདཏྠྱེ ཙཏུཏྠཱི སིཡཱ. ཏདཏྠསྶ བྷཱཝེ, ཏཱདཏྠྱཾ, ཏསྨིཾ ཏདཏྠབྷཱཝེ ཛོཏནཱིཡེཝ ཙཏུཏྠཱི སིཡཱ. ཏདཏྠསྶ བྷཱཝོཏི ནིམིཏྟནིམིཏྟཱིསམྦནྡྷེ ¶ ཚཊྛཱི, ཏསྨཱ ཚཊྛཱཔཝཱདོ+ཡཾ. སམེཔི ནིམིཏྟནིམིཏྟཱིནཾ སམྦནྡྷེ ནིམིཏྟབྷཱུཏཡཱུཔཏོཝ ཙཏུཏྠཱི, ནོ ནིམིཏྟཱིབྷཱུཏདཱརུཏོ. ཡཱུཔཱཡ དཱརུ, པཱཀཱཡ ཝཛཏི, བུདྡྷསྶཏྠཱཡ ཛཱིཝིཏཾ པརིཙྩཛཱམི, ནེཝ དཝཱཡ, ན མདཱཡ, ཨཱུནསྶ པཱརིཔཱུརིཡཱ, ཨཏྠཱཡ ཧིཏཱཡ སུཁཱཡ སཾཝཏྟཏི, ལོཀཱནུཀམྤཱཡ, ཕཱསུ ཝིཧཱརཱཡ.

ཨིཙྩཱཡཾ ཀཙྩཱཡནེ ཨུཔརི ཝཀྑམཱནསྶ ཙཏུཏྠཱིཏི སཱདྷིཏཏྟཱ ཨིདྷ ཚཊྛཱིཏི དཱིཔནཏྠཾ ཝུཙྩཏེ –

ཀསྶ སཱདུ ནརུཙྩཏི, མཱ ཨཡསྨནྟཱནམྤི སངྒྷབྷེདོ རུཙྩིཏྠ, ཁམཏི སངྒྷསྶ, བྷཏྟ+མསྶ ནཙྪཱདེཏཱིཏི ཚཊྛཱི སམྦནྡྷཝཙནིཙྪཱཡཾ, ན ཙེ+ཝཾ ཝིརོདྷོ སིཡཱ, སདིསརཱུཔཏྟཱ, ཨེཝཾཝིདྷེསུ ཙ སམྦནྡྷསྶ སདྡིཀཱནུམཏཏྟཱ. ཏཐཱ ཧི བྷཱགཝུཏྟིཡཱ ‘‘ཨུཔཔདཝིབྷཏྟི ཚཊྛིཡཱ+པཝཱདཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, སདྡནྟརེ ཝིཧིཏཱ ཝིབྷཏྟི ཨུཔཔདཝིབྷཏྟི.

ཀསྶ ཝཱ ཏྭཾ དྷམྨཾ རོཙེསཱིཏི ཨཏྠམཏྟེ པཋམཱ, ཀསྶ ཝཱ ཏུཡ྄ཧནྟི ཨཝཏྭཱ ཀསྶ ཝཱ ཏྭཾ དྷམྨཾ རོཙེསཱིཏི ཨཏྠམཏྟེ པཋམཱཝསེན བྱབྷིཙཱརདསྶནཱ. ཨེཝ+མཉྙཱཔི ཝིཉྙེཡྻཱ, པརཏོཔི ཡཐཱགམཾ.

རཉྙོ སཏཾ དྷཱརེཏི རཉྙོ ཚཏྟཾ དྷཱརེཏཱིཏི སམྦནྡྷེ ཚཊྛཱིཝ. སིལཱགྷ=ཀཐནེ, ཨེཝཾ རཉྙོ སིལཱགྷཏེ ཨིཙྩཱདི, ཐུཏིཾ ཀརོཏཱིཏྱཏྠོ. ཧནུ=ཨཔནཡནེ, རཉྙོ ཧནུཏེ, ཝཉྩེཏཱིཏྱཏྠོ. ཨུཔཏིཊྛེཡྻ སཀྱཔུཏྟཱནཾ ཝཌྜྷཀཱི, ཨུཔགཙྪེཡྻཱཏྱཏྠོ. སཔ=ཨཀྐོསེ, མཡ྄ཧཾ སཔཏེ, སཙྩཾ ཀུརུཏེཏྱཏྠོ ¶ . དྷར=དྷཱརཎེ, སུཝཎྞཾ ཏེ དྷཱརཡཏེ, ཨིཎཾ ཏེ དྷཱརཡཏི, ཨསྶ རཉྙོ ནཱགཾ དྷཱརཡཱམ. པིཧ=ཨིཙྪཱཡཾ, དེཝཱཔི ཏསྶ པིཧཡནྟི ཏཱདིནོ, ཏེསཾ པིཧཡནྟི སམྦུདྡྷཱནཾ སཏཱིམཏཾ, པིཧཡནྟི=པཏྠེནྟི. ཏསྶ ཀུཛ྄ཛྷ མཧཱཝཱིར, ཡདི+ཧཾ ཏསྶ པཀུཔྤེཡྻཾ, དུབྷཡཏི དིསཱནཾ མེགྷོ, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དཱུབྷཏི, ཡོ ཨཔྤདུཊྛསྶ ནརསྶ དུསྶཏི. ཨིསྶ=ཨིསྶཱཡཾ, ཏིཏྠིཡཱ ཨིསྶཡནྟི སམཎཱནཾ. ཨུསཱུཡ=དོསཱཝིཀརཎེ, དུཛྫནཱ གུཎཝནྟཱནཾ ཨུསྶཱུཡནྟི, ཀཱ ཨུསུཡཱ ཝིཛཱནཏཾ. ཨིདྷ+སིདྷ+རཱདྷ+སཱདྷ=སཾསིདྡྷིཡཾ, ཨཱརཱདྷོ མེ རཉྙོ, རཉྙོ བྷཱགྱ+མཱརཛ྄ཛྷཏི, ཀྱཱ+ཧཾ ཨཡྻཱནཾ ཨཔརཛ྄ཛྷཱམི, ཨཱཡསྨཏོ ཨུཔཱལིཏྠེརསྶ ཨུཔསམྤདཱཔེཀྑོ ཨུཔཏིསྶོ. བྷིཀྑཱུ བྷགཝཏོ པཙྩསྶོསུཾ, ཨཱསུཎནྟི བུདྡྷསྶ བྷིཀྑཱུ, ཏསྶ བྷིཀྑུནོ ཛནོཨནུགིཎཱཏི, པཏིགིཎཱཏི, སཱདྷུཀཱརདཱནཱདིནཱ ཏཾ ཨུསྶཧཏཱིཏྱཏྠོ. ཨཱརོཙཡཱམི ཝོ བྷིཀྑཝེ, པཊིཝེདཡཱམི ཝོ, ཨཱམནྟཡཱམི ཏེ མཧཱརཱཛ, དྷམྨཾ ཏེ དེསིསྶཱམི, དེསེཏུ བྷནྟེ བྷགཝཱ དྷམྨཾ བྷིཀྑཱུནཾ, ཡཐཱ ནོ བྷགཝཱ བྱཱཀརེཡྻ, ནིརུཏྟིཾ ཏེ པཝཀྑཱམི, ཨལཾ མེ རཛྫཾ, ཨལཾ བྷིཀྑུ པཏྟསྶ, ཨལཾ མལློ མལླསྶ, ཨརཧཏི མལློ མལླསྶ, ཨལཾ ཏེ ཨིདྷ ཝཱསེན, ཀིཾ མེ ཨེཀེན ཏིཎྞེནཱཏི སབྦཏྠ སམྦནྡྷེ ཚཊྛཱི.

ཨེཝཾ ཨཱཡུ བྷོཏོ ཧོཏུ, ཙིརཾ ཛཱིཝིཏཾ, བྷདྡཾ, ཀལྱཱཎཾ, ཨཏྠཾ, པཡོཛནཾ, ཀུསལཾ, ཨནཱམཡཾ, ཧིཏཾ, པཏྠཾ, སུཁཾ, སཱཏཾ, བྷོཏོ ཧོཏུ, སཱདྷུ སམྨུཏི མེ ཏསྶ, པུཏྟསྶཱ+ཝིཀརེཡྻ གུཡ྄ཧ+མཏྠཾ, ཏསྶ མེ སཀྐོ པཱཏུརཧོསི, ཏསྶ པཧིཎེཡྻ, བྷིཀྑཱུནཾ དཱུཏཾ པཱཧེསི, ཀཔྤཏི སམཎཱནཾ ཨཱཡོགོ ¶ , ཨེཀསྶ དྭིནྣཾ ཏིཎྞཾ ཝཱ པཧོཏི, ཨུཔམཾ ཏེ ཀརིསྶཱམི, ཨཉྫལིཾཏེ པགྒཎྷཱམི, ཏསྶ ཕཱསུ, ལོཀསྶ+ཏྠོ, ནམོ ཏེ པུརིསཱཛཉྙ, སོཏྠི ཏསྶ, སམཏྠོ མལློ མལླསྶ, ཏསྶ ཧིཏཾ, ཏསྶ སུཁཾ, སྭཱགཏཾ ཏེ མཧཱརཱཛཱཏི སབྦཏྠ སམྦནྡྷེ ཚཊྛཱི.

༢༦. པཉྩམྱ+ཝདྷིསྨཱ

པདཏྠཱཝདྷིསྨཱ པཉྩམཱིཝིབྷཏྟི ཧོཏི.

སམེཔྱ+པགམེ དྭིནྣཾ, པུབྦརཱུཔཱ ཡ+དཙྩུཏཾ;

ཝུཙྩཏེ ཏ+དཔཱདཱནཾ, ཏཾ ཙལཱཙལཏོ དྭིདྷཱ;

ཡཐཱ+སྶཱ དྷཱཝཏཱ པོསོ, པཏོ, རུཀྑཱཕལནྟི ཙ.

ཏཏྠ ཙལཱཝདྷི དྷཱཝཏཱ ཨསྶཱ པུརིསོ པཏཏི, ཨཙལཱཝདྷི པབྦཏཱ ཨོཏརནྟི ཝནཙཱརཀཱཏི.

ཏཉྩ ཨཝདྷི ཝིསཡཀྲིཡཱཝིསེསསྶ ནིདྡིཊྛཏྟཱ ནིདྡིཊྛཝིསཡཾ, ཡཏྠ ཨཔ ཨཔགམནཀྲིཡཾ ཨུཔཱཏྟཾ=ཨཛ྄ཛྷཱཧཊཾ ཝིསཡཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟཏི, ཏཾ ཨུཔཱཏྟཾ. ཡཾ ཀེནཙི གུཎེན ཨུཀྐཾསིཡཏི, ཏཾ ཨནུམེཡྻཾ. ཡཐཱ གཱམཱ ཨཔེནྟི མུནཡོ, ནགརཱ ནིགྒཏོ རཱཛཱ, པཱཔཱ ཙིཏྟཾ ནིཝཱརེནྟི. ཝལཱཧཀཱ ཝིཛྫོཏཏེ, ཀུསུལཏོ པཙཏཱིཏི. ཨེཏྠ ཙ ཝལཱ༹ཧཀཱ ནིཀྑམྨ, ཀུསུལཏོ ཨཔནེཏྭཱཏི ཙ པུབྦཀྲིཡཱ ཨཛ྄ཛྷཱཧརཱིཡཏི. མཐུརཱ པཱཊལིཔུཏྟཀེཧི ཨབྷིརཱུཔཱཏི ཨནུམཱིཡཏི. ཝུཏྟཉྷི –

ནིདྡིཊྛཝིསཡཾ ཀིཉྩི, ཨུཔཱཏྟཝིསཡཾ ཏཐཱ;

ཨནུམེཡྻཝིསཡཉྩེཏི, ཏིདྷཱ+ཧུ ཨཝདྷིཾ བུདྷཱཏི.

བྷཡཧེཏུམྷི-ཙོརཱ ¶ བྷཡཾ ཛཱཡཏི, ཏཎྷཱཡ ཛཱཡཏི བྷཡཾ, པཱཔཏོ ཨུཏྟསཏི, ནཏྠི སོཀོ ཀུཏོ བྷཡཾ. ཨཀྑཱཏརི-ཨུཔཛ྄ཛྷཱཡཱ སིཀྑཾ གཎྷཱཏི, ཨཱཙརིཡམྷཱ ཨདྷཱིཏོ སུཎཱཏི ཝཱ. བུདྡྷསྨཱ པརཱཛེནྟི ཨཉྙཏིཏྠིཡཱ, པརཱཛིཏཱ བྷཝནྟཱིཏྱཏྠོ. ཧིམཝཏཱ པབྷཝཏི གངྒཱ, ཨཙིརཝཏིཡཱ པབྷཝནྟི ཀུནྣདིཡོ. ཨུརསྨཱ ཛཱཏོ པུཏྟོ, ཀམྨཏོ ཛཱཏཾ ཨིནྡྲིཡཾ, ཨུཔཛ྄ཛྷཱཡཱ ཨནྟརདྷཱཡཏི སིསྶོ, མཱཏཱཔིཏཱུཧི ཨནྟརདྷཱརཡཏི པུཏྟོ, ནིལཱིཡཏཱིཏྱཏྠོ. དཱུརཏྠཡོགེཀཱིཝདཱུརོ ཨིཏོ ནལ༹ཀཱརགཱམོ, ཏཏོ ཧཝེ དཱུརཏརཾ ཝདནྟི, གཱམཏོ ནཱཏིདཱུརེ, ཨཱརཀཱ ཏེ མོགྷཔུརིསཱ ཨིམསྨཱ དྷམྨཝིནཡཱ, ཨཱརཀཱ ཏེཧི བྷགཝཱ དཱུརཏོཝ ནམསྶནྟི, ཨདྡས དཱུརཏོཝ ཨཱགཙྪནྟཾ. ཨནྟིཀཏྠཡོགེ-ཨནྟིཀཾ གཱམཱ, ཨཱསནྣཾ གཱམཱ, སམཱིཔཾ གཱམཱ. པརིམཱཎེ-ཨིཏོ མཐུརཱཡ ཙཏཱུསུ ཡོཛནེསུ སཾཀསྶཾ, རཱཛགཧཏོ པཉྩཙཏྟཱལཱིསཡོཛནམཏྠཀེ སཱཝཏྠི. ཀཱལཔརིམཱཎེ-ཨིཏོ ཨེཀནཝུཏིཀཔྤམཏྠཀེ, ཨིཏོ ཝསྶསཏསཧསྶསྶ ཨཙྩཡེན བུདྡྷོ ལོཀེ ཨུཔྤཛྫིསྶཏི. པཱསཱདཱ སཾཀམེཡྻ, པཱསཱདཾ ཨབྷིརུཧིཏྭཱ སཾཀམེཡྻཱཏི ཨཏྠོ, ཏཐཱ ཧཏྠིཀྑནྡྷཱ སཾཀམེཡྻ, ཨབྷིདྷམྨཱ པུཙྪནྟི, ཨབྷིདྷམྨཾ སུཏྭཱཏི ཨཏྠོ, ཨཱསནཱ ཝུཊྛཧེཡྻ. དིསཏྠཝཱཙཱིཧི ཡོགེ-ཨིཏོ སཱ པུརིམཱ དིསཱ, ཨིཏོ སཱ དཀྑིཎཱ དིསཱ, ཨཝཱིཙིཏོ ཡཱཝ བྷཝགྒཾ, ཨུདྡྷཾ པཱདཏལཱ, ཨདྷོ ཀེསམཏྠཀཱ. ཝིབྷཛནེ-ཡཏོ པཎཱིཏཏརོ ཝཱ ཝིསིཊྛཏརོ ཝཱ ནཏྠི, ཨཏྟདནྟོ ཏཏོ ཝརཾ, ཀིཉྩཱཔི དཱནཏོ སཱིལཾ ཝརཾ, ཏཏོ མཡཱ བཧུཏརཾ སུཏཾ, སཱིལམེཝ སུཏཱ སེཡྻོ. ཨཱརཏིཔྤཡོགེ-ཨཱརཏི ཝིརཏི པཱཔཱ, པཱཎཱཏིཔཱཏཱ ¶ ཝེརམཎི, ཨདིནྣཱདཱནཱ པཊིཝིརཏོ, ཨཔྤཊིཝིརཏཱ མུསཱཝཱདཱ. སུདྡྷཏྠཡོགེ-ལོབྷནཱིཡེཧི དྷམྨེཧི སུདྡྷོ, མཱཏུཏོ ཙ པིཏུཏོ ཙ སུདྡྷོ ཨནུཔཀྐུཊྛོ. པམོཙནཏྠཡོགེ-པརིམུཏྟོ དུཀྑསྨཱཏི ཝདཱམི, མུཏྟོ+སྨི མཱརབནྡྷནཱ, ན ཏེ མུཙྩནྟི མཙྩུནཱ, མུཏྟོ+ཧཾ+སབྦཔཱསེཧི. ཝིཝེཙནེ-ཝིཝིཙྩེཝ ཀཱམེཧི, ཝིཝིཙྩ ཨཀུསལེཧི དྷམྨེཧི. པམཱཎཏྠེ-ཨཱཡཱམཏོ ཙ ཝིཏྠཱརཏོ ཙ ཡོཛནཾ, གམྦྷཱིརཏོ ཙ པུཐུལཏོ ཙ ཡོཛནཾ ཙནྡབྷཱགཱཡ པརིམཱཎཾ, པརིཀྑེཔཏོ ནཝཡོཛནསཏཔརིམཱཎོ མཛ྄ཛྷིམདེསོ. པུབྦཱདིཡོགེ-པུབྦེཝ མེ བྷིཀྑཝེ སམྦོདྷཱ, ཨིཏོ པུབྦེ ནཱཧོསི, ཏཏོ པརཾ པཙྩནྟིམཱ ཛནཔདཱ, ཏཏོ ཨཔརེན སམཡེན. པཉྷེ-ཀུཏོ+སི ཏྭཾ, ཀུཏོ བྷཝཾ, པཱཊལིཔུཏྟཏོ. ཀིཙྪཱ ལདྡྷནྟི གུཎེ པཉྩམཱི, ཀིཙྪེན མེ ཨདྷིགཏནྟི ཧེཏུམྷི ཀརཎེ ཝཱ ཏཏིཡཱ, ཨེཝཾ ཐོཀཱ མུཏྟོ, ཐོཀེན མུཏྟོཏི.

ཀཐཾ ‘‘ཐོཀཾ ཙལཏཱི’’ཏི, ཀྲིཡཱཝིསེསནེ ཀམྨནི དུཏིཡཱ, ཐོཀཾ ཙལནཾ ཀརོཏཱིཏྱཏྠོ, ཐོཀནྟི ཙལནཀྲིཡཱཡ ཝིསེསནཏྟཱ ཀྲིཡཱཝིསེསནཾ.

ཀྲིཡཱཝིསེསནཾ ནཱམ, ཀམྨཏྟེ+ཀཏྟསཎྛིཏཱ;

ནྱཱཡསིདྡྷཾ ཡཏོ ཏསྨཱ, ཏདཏྠཾ ན ཝིསུཾ ཝིདྷི.

ནྱཱཡསིདྡྷཾཝ=ཙལནནྟི ཡསྨཱ བྷཱཝེ ཨནོ, ཏསྨཱ བྷཱཝསྶེ+ཀཏྟཱ ཨེཀཝཙནནྟི ཉཱཡཱ ཨེཀཏྟཉྩ, བྷཱཝེ ཨནཏྟཱ ནཔུཾསཀཏྟཉྩ, ཀརོཏིཀྲིཡཱཡ སམྦནྡྷེན ཀམྨཏྟཉྩ སིཛ྄ཛྷཏཱིཏི. ཀར+བྷཱུདྷཱཏཝོ ཙ –

ཀཱརིཡརཱུཔཱབྷིདྷཱཏྭཏྠཱ ¶ , སབྦེ སཏྟཱཡ ཡུཛྫརེ;

ཏཏོ ཀྲིཡཱ ཙ བྷཱཝོ ཙ, སཱམཉྙཾ ཏེསུ གམྱཏེ –

ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཡུཛྫནྟི.

ཐོཀཏྠེ-ཐོཀཱ མུཙྩཏི. སབྦཏྠ སཝིསཡེ པཉྩམཱི. ཨེཏྠ ‘‘ཝིཝཀྑཱ ལོཀིཀཱ སཱ ཙ, ན སཀྐཱ ཨནིཝཏྟིཏུཾ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཨནིཊྛཔྤསངྒོ ན སིཡཱ. མརིཡཱདཱཡཾ-ཨཱཔབྦཏཱ ཁེཏྟཾ. ཨབྷིཝིདྷིམྷི-ཨཱབྲཧྨལོཀཱ སདྡོ ཨབྦྷུགྒཙྪཏི, པབྦཏཾ ཝཛྫེཏྭཱ, བྲཧྨལོཀམྷི བྱཱཔེཏྭཱཏི ཙ ཨཏྠོ. ཨེཏྠ ཝཛྫམཱནསཱིམཱ མརིཡཱདཱ, གཡ྄ཧམཱནསཱིམཱ ཨབྷིཝིདྷི.

༢༧. ཨཔཔརཱིཧི ཝཛྫནེ

ཝཛྫནེ ཝཏྟམཱནེཧཱི ཨཔཔརཱིཧི ཡོགེ པཉྩམཱི ཧོཏི. ཨཔསཱལཱཡ ཨཱཡནྟི ཝཱཎིཛཱ, པརིསཱལཱཡ ཨཱཡནྟི ཝཱཎིཛཱ, སཱལཾ ཝཛྫེཏྭཱཏི ཨཏྠོ.

༢༨. པཊིནིདྷིཔཏིདཱནེསུ པཏིནཱ

པཊིནིདྷིམྷི པཏིདཱནེ ཙ ཝཏྟམཱནེན པཏིནཱ ཡོགེ ནཱམསྨཱ པཉྩམཱི ཧོཏི. བུདྡྷསྨཱ པཏི སཱརིཔུཏྟོ, གྷཏ+མསྶ ཏེལསྨཱ པཏི དདཱཏི.

༢༩. རིཏེ དུཏིཡཱ ཙ

རིཏེསདྡཡོགེ ནཱམསྨཱ དུཏིཡཱ ཧོཏི པཉྩམཱི ཙ. རིཏེ སདྡྷམྨཱ, རིཏེ སདྡྷམྨཾ.

༣༠. ཝིནཱ+ཉྙཏྲ ཏཏིཡཱ ཙ

ཝིནཱ+ཉྙཏྲཡོགེ ¶ ནཱམསྨཱ ཏཏིཡཱ དུཏིཡཱ པཉྩམཱི ཙ. ཝིནཱ ཝཱཏེན, ཝིནཱ ཝཱཏཾ, ཝིནཱ ཝཱཏསྨཱ. ཨཉྙཏྲ ཨེཀེན པིཎྜཔཱཏནཱིཧཱརཀེན, ཨཉྙཏྲ དྷམྨཾ, ཨཉྙཏྲ དྷམྨཱ.

༣༡. པུཐནཱནཱཧི

ཨེཏེཧི ཡོགེ ཏཏིཡཱ ཧོཏི པཉྩམཱི ཙ. བྷིནྣཡོགཀརཎཾ དུཏིཡཱནིཝཏྟནཏྠཾ. པུཐགེཝ ཛནེན, པུཐགེཝ ཛནསྨཱ, ཛནེན ནཱནཱ, ཛནསྨཱ ནཱནཱ.

༣༩. ཚཊྛཱི སམྦནྡྷེ

སམྦནྡྷེ ཚཊྛཱི ཧོཏི. རཉྙོ པུརིསོཏི ཝུཏྟེ ཡསྨཱ རཱཛཱ དདཱཏི, པུརིསོ གཎྷཱཏི, ཏསྨཱ རཱཛཔུརིསོཏི ཝིཉྙཱཡཏི. ཨེཝམེཝ ཡོ ཡསྶ ཨཱཡཏྟོ སེཝཀཱདིབྷཱཝེན བྷཎྜབྷཱཝེན ཝཱ སམཱིཔ+སམཱུཧཱ+ཝཡཝ+ཝིཀཱར+ཀཱརིཡ+ཨཝཏྠཱ+ཛཱཏི+གུཎ+ཀྲིཡཱདིཝསེན ཝཱ, ཋཱནཱིཝསེན ཝཱ, ཨཱགམཱིཝསེན ཝཱ, སོ ཏིཝིདྷོཔི ཨཏྠོ སམྦནྡྷོ ནཱམ. ཝུཏྟཉྷི –

ཀྲིཡཱཀཱརཀསཉྫཱཏོ, ཨསྶེ+དཾབྷཱཝཧེཏུཀོ;

སམྦནྡྷོ ནཱམ སོ ཨཏྠོ, ཏཏྠ ཚཊྛཱི ཝིདྷཱིཡཏེ.

པཱརཏནྟྱཉྷི སམྦནྡྷོ, ཏཏྠ ཚཊྛཱི བྷཝེ ཏིཏོ;

ཨུཔཱདྷི+ཋཱནྱཱ+གམིཏོ, ན ཝིསེསྶཱདིཏོ ཏིཏོཏི.

ཨུཔཱདྷིསངྑཱཏཝིསེསནཏོ ཏཱཝ-རཉྙོ པུརིསོ. ཨེཏྠ ཙ བྲཱཧྨཎཱདིསཱམིཏོ ནིཝཏྟེཏཱིཏི རཱཛཱ ཝིསེསནཾ, པུརིསོ ཏེན ¶ ཝིསེསིཡཏཱིཏི ཝིསེསྶོ. བྷཎྜསམྦནྡྷཏོ-པཧུཏཾ མེ དྷནཾ སཀྐ, ཨེཀསྶ པཊིཝཱིསོ, བྷིཀྑུསྶ པཏྟཙཱིཝརཾ. སམཱིཔཏོ-ཨམྦཝནསྶ ཨཝིདཱུརེ, ནིབྦཱནསྶེཝ སནྟིཀེ. སམཱུཧེ-སུཝཎྞསྶ རཱསི, བྷིཀྑཱུནཾ སམཱུཧོ. ཨཝཡཝེ-མནུསྶསྶེཝ ཏེ སཱིསཾ, རུཀྑསྶ སཱཁཱ. ཝིཀཱརེ-སུཝཎྞསྶ ཝིཀཏི, བྷཊྛདྷཉྙཱནཾ སཏྟུ. ཀཱརིཡེ-ཡཝསྶ ཨངྐུརོ, མེགྷསྶ སདྡོ, པུཏྟཱཔི ཏསྶ བཧཝོ, ཀམྨཱནཾ ཕལཾ ཝིཔཱཀོ. ཨཝཏྠཱཡཾ-ཁནྡྷཱནཾ པཱཏུབྷཱཝོ, ཛརཱ, བྷེདོ ཝཱ. ཛཱཏིཡཾ-མནུསྶསྶ བྷཱཝོ, མནུསྶཱནཾ ཛཱཏི. གུཎེ-སུཝཎྞསྶ ཝཎྞོ, ཝཎྞོ ན ཁཱིཡེཐ ཏཐཱགཏསྶ བུདྡྷསྶ གུཎགྷོསོ, པུཔྥཱནཾ གནྡྷོ, ཕལཱནཾ རསོ, ཙིཏྟསྶ ཕུསནཱ, སིཔྤིཀཱནཾ སཏཾ ནཏྠི, ཏིལཱནཾ མུཊྛི, ཏེསཾ སམཱཡོགོ, སནྡྷིནོ ཝིམོཀྑོ, ཏཐཱགཏསྶ པཉྙཱཔཱརམིཾ ཨཱརབྦྷ, སུཁཾ ཏེ, དུཀྑཾ ཏེ, ཙེཏསོ པརིཝིཏཀྐོ ཨུདཔཱདི, པཉྙཱཡ པཊུབྷཱཝོ, རཱུཔསྶ ལཧུཏཱ, མུདུཏཱ ཝཱ, ཨུཔཙཡོ ཝཱ. ཀྲིཡཱསམྦནྡྷེ-པཱདསྶ ཨུཀྑེཔནཾ, ཨཝཀྑེཔནཾ ཝཱ, ཧཏྠསྶ སམིཉྫནཾ, དཱནཾ, པསཱརཎཾ, དྷཱཏཱུནཾ གམནཾ, ཋཱནཾ, ནིསཛྫཱ, སཡནཾ ཝཱ, ཏཐཱགཏསྶ ནཱམགོཏྟཱདི, ཏསྶ ཀཱརཎཾ, ཏསྶ མཱཏཱཔིཏརོ, ཏསྶ པུརཏོ པཱཏུརཧོསི, ནགརསྶ དཀྑིཎཏོ, ཝསྶཱནཾ ཏཏིཡེ མཱསེ, ན ཏསྶ ཨུཔམཱ, ཀུཝེརསྶ བལི ཨིཙྩཱདི. ཨཔི ཙ –

གཱཝསྶ ཛཱཏི, དྷཝལོ, གཏི, སིངྒཾ, ནཱམནྟི+དྷ;

དབྦསྶཱཔི ཙ ཛཱཏྱཱདི, ཝིསེསྶཱ ཧོནྟི ཀཱམཏོ.

གོཏྟཉྩ ¶ སབལོདིསྶ, པཱཀ+མནྣསྶ སུཀྐཏཱ;

པཊསྶ, སིངྒཾམེཎྜསྶ, ནཱ+ཉྙེསཾཏི ཝིསེསྶཏེ.

ཋཱནིཏོ-ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ ལུཏྟཱ. ཨཱགམིཏོ-སུཉ སསྶ. སཱམིཡོགེ-དེཝཱན+མིནྡོ, མིགཱནཾ རཱཛཱ. རུཛཱདིཡོགེ-དེཝདཏྟསྶ རུཛཏི, ཏསྶ རོགོ ཨུཔྤཛྫི, མཧཱསེནཱཔཏཱིནཾ ཨུཛ྄ཛྷཱཔེཏབྦཾ, རཛཀསྶ ཝཏྠཾ དདཱཏི, མུསཱཝཱདསྶ ཨོཏྟཔྤཾ ཨིཙྩཱདི. ཡཛསྶ ཡོགེ-པུཔྥསྶ བུདྡྷསྶ ཡཛཏི, པུཔྥེནཱཏྱཏྠོ. ཨེཝཾ གྷཏསྶ ཨགྒིཾ ཛུཧཏི. སུཧིཏཏྠེ-པཏྟཾ ཨོདནསྶ པཱུརེཏྭཱ, པཱུརཾ ནཱནཱཔཀཱརསྶ ཨསུཙིནོ, པཱུརཾ ཧིརཉྙསུཝཎྞསྶ, པཱུརཏི བཱལོ པཱཔསྶ. ཀིཏཀཔྤཡོགེ-བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཚཊྛཱི, རཉྙོ སམྨཏོ, པཱུཛིཏོ, སཀྐཏོ, ཨཔཙིཏོ, མཱནིཏོ ཝཱ, ཨམཏཾ ཏེསཾ བྷིཀྑཝེ ཨཔརིབྷུཏྟཾ, ཡེསཾ ཀཱཡགཏཱ སཏི ཨཔརིབྷུཏྟཱ, སཱདྷུསམྨཏོ བཧུཛནསྶ, སུཔྤཊིཝིདྡྷཱ བུདྡྷཱནཾ དྷམྨདྷཱཏུ, དྷམྨསྶ གུཏྟོ མེདྷཱཝཱི. ཀམྨཏྠེ-ཏསྶ བྷཝནྟི ཝཏྟཱརོ, སཧསཱ ཀམྨསྶ ཀཏྟཱརོ, ཨམཏསྶ དཱཏཱ, བྷིནྣཱནཾ སནྡྷཱཏཱ, སཧིཏཱནཾ ཨནུཔྤདཱཏཱ, བོདྷེཏཱ པཛཱཡ, ཀམྨསྶ ཀཱརཀོ ནཏྠི, ཝིཔཱཀསྶ ཙ ཝེདཀོ, ཨཝིསཾཝཱདཀོ ལོཀསྶ, ཙཏུནྣཾ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨུཔཱདཱཡ པསཱདོ. སརཏི+ཙྪཱཡོགེ-མཱཏུ སརཏི, ན ཏེསཾ ཀོཙི སརཏི, སཏྟཱནཾ ཀམྨཔཙྩཡཱ, པུཏྟསྶ ཨིཙྪཏི. ཀརོཏིསྶ (ཡོགེ) – ཨུདཀསྶ པཏིཀུརུཏེ, ཀཎྜསྶ པཏིཀུརུཏེ, ཨབྷིསངྑརོཏཱིཏྱཏྠོ. པཉྩམིཡཏྠེ པརིཧཱནིབྷཡཏྠཡོགེཔི ཚཊྛཱི, ཨསྶཝནཏཱཡ དྷམྨསྶ པརིཡཱཡནྟི, ཀིནྣུ ཁོ ཨཧཾ ཏསྶ སུཁསྶ བྷཱཡཱམི, སབྦེ ཏསནྟི དཎྜསྶ, སབྦེ བྷཱཡནྟི ¶ མཙྩུནོ, བྷཱིཏོ ཙཏུནྣཾ ཨཱསཱིཝིསཱནཾ གྷོརཝིསཱནཾ ཨིཙྩཱདི.

༤༠. ཏུལྱཏྠེན ཝཱ ཏཏིཡཱ

ཏུལྱཏྠེན ཡོགེ ཝཱ ཚཊྛཱི ཧོཏི ཏཏིཡཱ ཙ. པིཏུ ཏུལྱོ, པིཏརཱ ཝཱ, མཱཏུ ཏུལྱོ, མཱཏརཱ ཝཱ.

༣༢. སཏྟམྱཱ+དྷཱརེ

ཀཏྟུཀམྨཊྛཱནཾ ནིསཛྫ+པཙནཱདིཀྲིཡཱནཾ ཡོ ཨཱདྷཱརོ, ཏཾ ཨཱདྷཱརཀཱརཀཾ ནཱམ. ཀཐཾ ཀཊེ ནིསཱིདཏི དེཝདཏྟོ, ཐཱལིཡཾ ཨོདནཾ པཙཏི, དེཝདཏྟ+ཏཎྜུལཱནཾ ཀཏྟུ+ཀམྨཱནཾ དྷཱརཎཏོ ཏདཊྛཨཱསན+པཙནཀྲིཡཾ ཀཊ+ཐཱལིཡོ དྷཱརེནྟི ནཱམ, ཏསྨིཾ སཏྟམཱིཝིབྷཏྟི ཧོཏི.

སོ བྱཱཔིཀོ, ཨོཔསིལེསིཀོ, ཝེསཡིཀོ, སཱམཱིཔིཀོཏི ཙཏུབྦིདྷོ. ཏཏྠ ཡོ ཨཱདྷེཡྻསྶ ནིསྶེསཱདྷཱརབྷཱུཏོ, སོ བྱཱཔིཀོ, ཡཐཱ ཏིལེསུ ཏེལཾ ཨཏྠི, ཁཱིརེསུ ཛལཾ, དདྷིམྷི སཔྤི. པཙྩེཀསིདྡྷཱནཾ བྷཱཝཱནཾ ཡཾ ཨཱདྷེཡྻབྷཱཝེན ཨུཔསིལེསནཾ ཨལླཱིཡནཾ ཨཏྠི, སོ ཨོཔསིལེསིཀོ. ཡཐཱ ཨཱསནེ ནིསིནྣོ སངྒྷོ, ཐཱལིཡཾ ཨོདནཾ པཙཏི, གྷཊེ ཨུདཀ+མཏྠི, དཱུརེ ཋིཏོ, སམཱིཔེ ཋིཏོ. ཡཏྠ སམཱིཔེ སམཱིཔཱིཝོཧཱརཾ ཀཏྭཱ ཏདཱཡཏྟཏཱདཱིཔནཏྠཾ ཨཱདྷཱརབྷཱཝོ ཨུཔཙརཱིཡཏི, ཏཾ སཱམཱིཔིཀཾ, ཡཐཱ གངྒཱཡཾ གྷོསོ, གངྒཱཡ སམཱིཔེ ཝཛོཏྱཏྠོ. སཱཝཏྠིཡཾ ཝིཧརཏི ཛེཏཝནེ. ཡཏྠ ཨཉྙཐཱབྷཱཝཝསེན དེསནྟརཱཝཙྪེདཝསེན ཝཱ ཨཱདྷཱརཔརིཀཔྤོ ¶ , སོ ཝེསཡིཏོ. ཡཐཱ ཨཱཀཱསེ སཀུཎཱ ཙརནྟི, བྷཱུམིཡཾ མནུསྶཱ, ཛལེ མཙྪཱ, པཱསཱདེསུ པཏིཏོ, པཱཔསྨིཾ རམཏཱི མནོ, པསནྣོ བུདྡྷསཱསནེ, པཉྙཱཡ སཱདྷུ, ཝིནཡེ ནིཔུཎོ, མཱཏརི སཱདྷུ, པིཏརི ནིཔུཎོ.

ཀིརིཡཱ ཀཏྟུ+ཀམྨཊྛཱ, ཨཱདྷཱརཱིཡཏི ཡེན སོ;

ཨཱདྷཱརོ ཙཏུདྷཱ ཝུཏྟོ, བྱཱཔཀཱདིཔྤབྷེདཏོ.

བྱཱཔཀོ ཏིལཁཱིརཱདི, ཀཊོ ཨོཔསིལེསིཀོ;

སཱམཱིཔིཀོ ཏུ གངྒཱདི, ཨཱཀཱསོ ཝིསཡོ མཏོ.

༣༣. ནིམིཏྟེ

ནིམིཏྟཏྠེ སཏྟམཱི ཧོཏི. ཨཛིནམྷི ཧཉྙཏེ དཱིཔི, ཀུཉྫརོ དནྟེསུ ཧཉྙཏེ, ཨཎུམཏྟེསུ ཝཛྫེསུ བྷཡདསྶཱཝཱི, སམྤཛཱནམུསཱཝཱདེ པཱཙིཏྟིཡཾ. སབྦཏྠ ནིམིཏྱཏྠོ.

༣༤. ཡབྦྷཱཝོ བྷཱཝལཀྑཎཾ

ཡསྶ བྷཱཝོ བྷཱཝནྟརསྶ ལཀྑཎཾ བྷཝཏི, ཏཏོ སཏྟམཱི. ཀཱལེ གཱཝཱིསུ དུཡ྄ཧམཱནཱསུགཏོ, དུདྡྷཱསུ ཨཱགཏོ. ཨེཏྠགམནཀྲིཡཱཡ དོཧནཀྲིཡཱཙིཧནཾ, ཨཱགམནཀྲིཡཱཡ དུདྡྷཱཀྲིཡཱཙིཧནཾ, ཨེཝ+མུཔརིཔི. པུབྦཎྷསམཡེ གཏོ, སཱཡནྷསམཡེ ཨཱགཏོ, ཛཱཡམཱནེ ཁོ སཱརིཔུཏྟ བོདྷིསཏྟེ ཨཡཾ དསསཧསྶཱི ལོཀདྷཱཏུ སམྤཀམྤི.

པཱསཱཎཱ སཀྑརཱ ཙེཝ, ཀཋལཱ ཁཱཎུཀཎྚཀཱ;

སབྦེ མགྒཱ ཝིཝཛྫནྟི, གཙྪནྟེ ལོཀནཱཡཀེ.

ཨིམསྨིཾ ¶ སཏི ཨིདཾ ཧོཏི ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཨཀཱལེ ཝསྶཏཱི ཏསྶ, ཀཱལེ ཏསྶ ན ཝསྶཏཱི’’ཏི ཝིསཡསཏྟམཱི.

༣༥. ཚཊྛཱི ཙཱ+ནཱདརེ

ཡསྶ བྷཱཝོ བྷཱཝནྟརསྶ ལཀྑཎཾ བྷཝཏི, ཏཏོ ཚཊྛཱི ཧོཏི སཏྟམཱི ཙཱ+ནཱདརེ གམྱམཱནེ. ཨཀཱམཀཱནཾ མཱཏཱཔིཏཱུནཾ རུདནྟཱནཾ པབྦཛི, མཱཏཱཔིཏཱུསུ རུདནྟེསུ ཝཱ. ‘‘ཨཱཀོཊཡནྟོ སོ ནེཏི, སིཝིརཱཛསྶ པེཀྑཏེ’’, ‘‘མཙྩུ ཨཱདཱཡ གཙྪཏི, པེཀྑམཱནེ མཧཱཛནེ’’.

གུནྣཾ སཱམཱིཏི སམྦནྡྷེ ཚཊྛཱི, གོསུ སཱམཱིཏི ཝིསཡསཏྟམཱི. ཨེཝཾ གུནྣམིསྶརོ, གོསྭི+སྶརོ, གུནྣཾ ཨདྷིཔཏི, གོསུ ཨདྷིཔཏི, གུནྣཾ དཱཡཱདོ, གོསུ དཱཡཱདོ, གུནྣཾ སཀྑཱི, གོསུ སཀྑཱི, གུནྣཾ པཏིབྷཱུ, གོསུ པཏིབྷཱུ, གུནྣཾ པསུཏོ, གོསུ པསུཏོ, ཀུསལཱ ནཙྩགཱིཏསྶ, ཀུསལཱ ནཙྩགཱིཏེ, ཨཱཡུཏྟོ ཀཊཀརཎསྶ, ཨཱཡུཏྟོ ཀཊཀརཎེ. ཏཐཱ ཨཱདྷཱརཝཙནིཙྪཱཡཾ སཏྟམཱི, བྷིཀྑཱུསུ ཨབྷིཝཱདེནྟི, མུདྡྷནི ཙུམྦིཏྭཱ, བཱཧཱསུ གཧེཏྭཱ, ཧཏྠེསུ པིཎྜཱཡ ཙརནྟི, ཀདལཱིསུ གཛེ རཀྑནྟི, ཉཱཎསྨིཾ པསནྣོ, ཉཱཎསྨིཾ ཨུསྶུཀྐོཏི ཝིསཡསཏྟམཱི.

༣༦. ཡཏོ ནིདྡྷཱརཎཾ

ཛཱཏིགུཎཀྲིཡཱཧི སམུདཱཡཏེ+ཀདེསསྶ པུཐཀྐརཎཾ ནིདྡྷཱརཎཾ, ཡཏོ ཏཾ ཀརཱིཡཏི, ཏཏོ ཚཊྛཱིསཏྟམིཡོ ཧོནྟི. སཱལཡོ སཱུཀདྷཉྙཱནཾ པཐྱཏམཱ, སཱུཀདྷཉྙེསུ སཱལཡོ པཐྱཏམཱ. ཀཎྷཱ གཱཝཱིནཾ སམྤནྣཁཱིརཏམཱ, ཀཎྷཱ གཱཝཱིསུ ¶ སམྤནྣཁཱིརཏམཱ. གཙྪཏཾ དྷཱཝནྟོ སཱིགྷཏམཱ, གཙྪནྟེསུ དྷཱཝནྟོ སཱིགྷཏམཱ.

༡༤. སཏྟམྱཱ+དྷིཀྱེ

ཨཱདྷིཀྱེ ཨཏྠེ ཨུཔེན ཡུཏྟམྷཱ སཏྟམཱི ཧོཏི. ཨུཔཁཱརིཡཾ དོཎོ, ཁཱརིཡཱ དོཎོ ཨདྷིཀོཏྱཏྠོ. ཏཐཱ ཨུཔནིཀྑེ ཀཧཱཔཎཾ.

༡༥. སཱམིཏྠེ+དྷིནཱ

སཱམིབྷཱཝཏྠེ ཨདྷིནཱ ཡུཏྟམྷཱ སཏྟམཱི ཧོཏི. ཨདྷིབྲཧྨདཏྟེ པཉྩཱལཱ, ཨདྷིཔཉྩཱལེསུ བྲཧྨདཏྟོ, བྲཧྨདཏྟིསྶརཱ པཉྩཱལཱཏི ཨཏྠོ. ཨདྷིདེཝེསུ བུདྡྷོ, སམྨུཏིདེཝཱདཱིཧི བུདྡྷོ ཨདྷིཀོཏྱཏྠོ.

ཨེཏྠ ཙ ཡཐཱཝུཏྟེསུ ཨཏྠེསུ ཨཡཾ བྷེདོ –

ཀཱརཀཾ སཱདྷཀཾ ནིབྦཏྟཀཾ ཀྲིཡཱནིམིཏྟནྟི ཨཏྠཏོ ཨེཀམེཝ, ཏཉྩ དཎྜོ, དྷཝལོ, པཙནཾ, ཙིཏྟོ, གོཏི དབྦ+གུཎ+ཀྲིཡཱ+ནཱམ+ཛཱཏིབྷེདེན པཉྩཝིདྷམྤི ཀམྨ+ཀཏྟཱདིཝསེན ཚབྦིདྷཾ, ཏཾ སཏྟིཀཱརཀཾ, ཏདཱདྷཱརབྷཱུཏདབྦཱདཡོ ཏཏྲཊྛཀཱརཀཾ, ན མུཁྱཏོ. མུཁྱཏོ ཙེ ཧོནྟི, ཏེསཾ སཏྟིདབྦཱནཾ ཨཉྙམཉྙབྱཱཝཊརཱུཔཏྟཱ ཡོ ཨཱདྷཱརོ, སོ ཨཱདྷཱརོཡེཝ, ཀིསྨིཉྩིཀཱལེ ཀརཎཾ ཝཱ ཀཏྟུརཱུཔབྷཱུཏོ ཝཱ ན ཧོཏི, ཏསྨཱ ཐཱལི པཙཏི, ཐཱལིཡཱ པཙཏི, ཐཱལིཡཾ པཙཏཱིཏྱཱདིནཱ ཨེཀསྶ ཝཏྠུནོ ཀཏྟུ+ཀརཎཱ+དྷཱརབྷེདོ ན སིཡཱ. སཏྟིཔཀྑེ པན དབྦཱདཱིནཾ ཨནེཀསཏྟིཡཱ ཨཱདྷཱརཏྟཱ སཏྟིཡཱ དབྦཱདཡོ ཝིཝཀྑིཏཱ ཏཾ ཏཾ ཀཱརཀཾ ཧོཏཱིཏི དབྦཱདཱིནཾ ཨབྷེདེཔི ཀཱརཀབྷེདོ ཡུཛྫཏེ. ཝུཏྟཉྷི –

ཝིཙིཏྟཀཏྟུཨཱདཱིཧི ¶ , སཾཡོགཱ ཨེཀཝཏྠུནོ;

ནཱནཱཏྟཾ ཡུཛྫཏེ ནཱཊྱ-བྷེདེན ནཊཀསྶི+ཝཱཏི.

ཐཱལི ཝཏྠུཏོ ཨེཀཱ ཙེདཔི སཏྟིཀཱརཀབྷཱུཏཀཏྟུ+ཀརཎཱ+དྷཱརཱདཱིནཾ བྷེདེན བྷེད+མུཔཡཱཏི, ཀིམིཝ རཱམ+རཱཝཎཱདིཝེསདྷཱརཱིནཊཀོ ཏེསཾ ནཱམཝསེན རཱམོ, རཱཝཎོཏི བྷེད+མུཔཡཱཏི, ཏ+མིཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ.

པུན+རཔི –

ཡཐེ+ཀོཔི པཊོ སུཏྟ, པཱིཏཱདིགུཎསཾཡུཏོ;

སུཀྐོ པཊོཏི པཱིཏོཏི, བྷེདཾ ཡཱཏྱེ+ཝམེཝ+ཡཾ.

ཨེཏྠ ཙ སཏྟིབྷཱུཏཀཏྟཱདཡོ མུཁྱཀཱརཀཾ, ཏཾཡོགེན དབྦབྷཱུཏཐཱལཱི གུཎཀཱརཀཾ, ཏེ ཙ ཀཐཾ ཀྲིཡཱཡ ཀཱརཀཱ ཧོནྟི. ཀཏྟཱ ཨཏྟནཱ པཏིཊྛིཏཱཡ ཧསཏི+ནཙྩཏིཙྩཱདིཀྲིཡཱཡ ནིམིཏྟཾ ཧོཏི. ཀམྨཉྩ ཨཏྟནཱ པཏིཊྛིཏཀྲིཡཱཡ ཏདཏྠབྷཱུཏཨིནྡྷནཱདཱིནི པཝཏྟེནྟཾ ‘‘ཨོདནཾ པཙཏཱི’’ཏྱཱདོ ནིམིཏྟཾ. ‘ཀཊྛེཧི པཙྩཏཱི’ཏྱཱདོ ཀཊྛཱནི ཛལནཀྲིཡཱཡ སཱདྷེཏབྦཔཱཀསྶ ཨངྒབྷཱཝེན ནིམིཏྟཾ. ‘ཕརསུནཱ ཚིནྡཏཱི’ཏྱཱདོ ཕརསུ ཙ ཀཊྛཱནཾ དྭིདྷཱཔཝཏྟིཡཱ ནིམིཏྟཾ. ཀམྨཉྩ ཀྲིཡཱཡ སམྦནྡྷཱིཡམཱནབྱཱཔྱེ སཏི ནིམིཏྟབྷཱཝེན ཀྲིཡཱཡ ནིམིཏྟཾ. ཏཐཱ སམྤདཱནཱ+ཝདྷི+ཨཱདྷཱརཱནཾ ‘གཱཝོ དདཱཏི’ ‘གཱམསྨཱ ཨཔནཡཏི’ ‘ཐཱལིཡཾ པཙཏཱི’ཏྱཱདཱིསུ གོདཱནཱ+པནཡན+པཙནཀྲིཡཱནཾ ནིམིཏྟཏྟཱ ཀྲིཡཱཡ ནིམིཏྟཱནི ཧོནྟི. ཏེསཾ ཡཐཱསཀཾ ཀྲིཡཱཡ པཝཏྟཀོ ཀཏྟཱ, ཏསྨཱ ས ཨེཝ པདྷཱནོ ཀཏྟཱཏི ཝོཧཱརཾ ¶ ལབྷཏི, ཨཉྙེསཾ ཀརཎཱདཱིནཾ ཀཏྟུབྷཱཝེ སཏིཔི ཨཔྤདྷཱནཏྟཱ ཏཾ ན ལབྷཏི.

ཙོདཀེན ཝུཏྟཉྷི –

ནནུ སཱམགྱམཱིནཱཡཾ, ཀྲིཡཱསིདྡྷི ཀཐཾ ཝད;

ཨེཀསྶ ཀཏྟུནོ ཨེཝ, སབྦེསཾ ཀཏྟུཏཾ ཝིནཱ.

སབྦེསཾ ཀརཎཱདཱིནཾ, ཀཏྟུཏཱཡ ཝིཡོགཏོ;

ཀརཎཱདཱིནཾ ཨབྷཱཝཏྟཱ, ཀཱརཀཾ ན ཧི ཚབྦིདྷནྟི.

ཝུཙྩཏེ –

ཡདྱཔྱ+ཏྠི ཧི ཀཏྟུཏྟཾ, སབྷཱཝཱ ཀརཎཱདིསུ;

ཀྲིཡཱསིདྡྷྱཱ ཏཐཱཔྱེ+ཏ+མཔྤདྷཱནཾ པརངྒཏོ.

ཨེཏཾ སབྷཱཝཏོ ཨུཔལབྦྷམཱནཾ ཀརཎཱདཱིསུ ཀཏྟུཏྟཾ པརེསཾ ཀརཎཱདཱིནཾ ཛལན+དྷཱརཎཱདིཀྲིཡཱཡ ཨངྒཾ ཨུཔཱཡཏི ཨཔྤདྷཱནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ.

ཀཱརཀཾ ཚབྦིདྷཾ སཉྙཱ-ཝསཱ ཚབྦཱིསཏིཝིདྷཾ;

པབྷེདཱ སཏྟདྷཱ ཀམྨཾ, ཀཏྟཱ པཉྩཝིདྷོ བྷཝེ.

ཀརཎཾ དུཝིདྷཾ ཧོཏི, སམྤདཱནཾ ཏིདྷཱ མཏཾ;

ཨཔཱདཱནཾ པཉྩཝིདྷཾ, ཨཱདྷཱརོ ཏུ ཙཏུབྦིདྷོ.

ཝིབྷཏྟིཡོ པན –

པཙྩཏྟ+མུཔཡོགཉྩ, ཀརཎཾ སམྤདཱནིཡཾ;

ནིསྶཀྐཾ སཱམིཝཙནཾ, བྷུམྨ+མཱལཔན+ཊྛམཾཏི.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ ཀཱརཀཀཎྜོ ཏཏིཡོ.

༤. སམཱསཀཎྜ

ཨཐ ¶ ནཱམཱནམེཝ ཨཉྙམཉྙསམྦནྡྷཱིནཾ སམཱསོཏི ནཱམནིསྶིཏཏྟཱ, སཡཉྩ ནཱམིཀཏྟཱ ནཱམཱནནྟརཾ སམཱསོ ཝུཙྩཏེ.

༡. སྱཱདི སྱཱདིནེ+ཀཏྠནྟི

ཨིད+མདྷིཀཏཾ ཝེདིཏབྦཾ. པུབྦེ ཝུཏྟཝིདྷིགྒཧཎཉཱཡེན སྱཱདཱིཏི ཏདནྟསྶ གཧཎཾ. སོ ཙ བྷིནྣཏྠཱནཾ ནཱམཱན+མེཀཏྠཱིབྷཱཝོ སམཱསོཏི ཝུཙྩཏེ.

༢. ཨསངྑྱཾ ཝིབྷཏྟི+སམྤཏྟི+སམཱིཔ+སཱཀལྱཱ+བྷཱཝ+ཡཐཱ+ པཙྪཱ+ཡུགཔདཏྠེ

པུབྦསྶ+ཏྠཔརཾ ཡསྶ, ཨཉྙཏྠཔརམཉྩ ཡཾ;

ནཔུཾསཀཾ བྷཝེ ཡཉྩ, ཏ+དཱསཾཁྱ+མིཧེ+སྶཏེ.

སཏྠནྟརེ པསིདྡྷཾ ཡཾ, ཨབྱཡཱིབྷཱཝནཱམཏོ;

ཨུཔཀུམྦྷཾ ཏིཊྛགུ ཙ, པཱཏམེགྷཾཏི ཏཾ ཡཐཱ.

ཨསངྑྱཾ སྱཱདྱནྟཾ ཝིབྷཏྱཱདཱིན+མཏྠེ ཝཏྟམཱནཾ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠཾ བྷཝཏི. ‘‘ཨཝིགྒཧོ ནིཙྩསམཱསོ, པདནྟརཝིགྒཧོ ཙེ’’ཏི པདནྟརཝིགྒཧོ. ཨིཏྠཱིསུ ཏཐཱ པཝཏྟཱཏི ཝིགྒཡ྄ཧ ཝིབྷཏྱཏྠེ སམཱསེ ཀཏེ –

༢,༡༡༩. ཨེཀཏྠཏཱཡཾ

ཨེཀོ ཨཏྠོ ཡསྶ པཀཏིཔཙྩཡཱདིསམུདཱཡསྶ སོ ཨེཀཏྠོ. ཏསྶ བྷཱཝོ པཝཏྟིནིམིཏྟཾ ཨེཀཏྠཏཱ, ཨཱིཡཱདི+ཎཱདི+སམཱསཝིདྷཱནཾ, ཏསྨིཾ སཏི སྱཱདིལོཔོ ཧོཏི.

༩. ཏཾ ནཔུཾསཀནྟི

ནཔུཾསཀལིངྒེ ¶ ཙ ‘‘པུབྦསྨཱ+མཱདིཏོ’’ཏི སབྦཝིབྷཏྟཱིནཾ ལོཔེ ཙ ཀཏེ ཨདྷིཏྠི ཏིཊྛཏི, བྷོ ཨདྷིཏྠི, ཨདྷིཏྠི པསྶ, ཨདྷིཏྠི ཀཏཾ, ཨདྷིཏྟི ཙརཏི, ཨདྷིཏྠི དེཧི, ཨདྷིཏྠི ཨཔེཧི, ཨདྷིཏྠི ཨཱཡཏྟཾ, ཨདྷིཏྠི པཏིཊྛིཏཾ. ཨེཝཾ ཨདྷིཀུམཱརི, ཨནྟབྷཱུཏསྶ ཨཔྤདྷཱནསྶ གྷཔསྶ ‘‘གྷཔསྶ+ནྟསྶཱ+པྤདྷཱནསྶཱ’’ཏི པསྶ རསྶོ.

སཧ=སམྤནྣཾ བྲཧྨཾ སབྲཧྨཾ. ཝུཏྟནཡེན ཨེཏྠ ཙ ཨུཔརི ཙ སམཱསཱདཡོ ཧོནྟི, ཨེཏྠ ‘‘ཨཀཱལེ སཏཏྠེ’’ཏི སཧསྶ སཱདེསོ. སྱཱདིམྷི ཀཏེ ‘‘པུབྦསྨཱ+མཱདིཏོ’’ཏི སྱཱདཱིནཾ ལོཔེ ཙ སམྤཏྟེ ‘‘ནཱ+ཏོ+མཔཉྩམིཡཱ’’ཏི ཨཔཉྩམིཡཱ པཊིསེདྷོ ཙ ཨཀཱརནྟཨསཾཁྱསམཱསཏོ པརཱསཾ སབྦཝིབྷཏྟཱིནཾ ཨཾཨཱདེསོ ཙ ཧོཏི. ཨེཝ+མུཔརིཔི.

བྷིཀྑཱནཾ སམིདྡྷི སུབྷིཀྑཾ, ཨེཏྠ གྷསྶ རསྶོ. སུབྷིཀྑཾ ཏིཊྛཏི བྷོ སུབྷིཀྑཾ, སུབྷིཀྑཾ པསྶ. ནཱ+སྨིཾསུ ‘‘ཝཱ ཏཏིཡཱ སཏྟམཱིནཾ’’ཏི ཝིཀཔྤེན ཨཾ, སུབྷིཀྑཾ སུབྷིཀྑེན ཝཱ ཀཏཾ, སུབྷིཀྑཾ སུབྷིཀྑེན ཝཱ ཙརཏི, སུབྷིཀྑཾ དེཧི. པཉྩམིཡཾ ཨ+མབྦྷཱཝཱ སུབྷིཀྑཱ ཨཔགཙྪ, སུབྷིཀྑ+མཱཡཏྟཾ, སུབྷིཀྑཾ སུབྷིཀྑེ ཝཱ པཏིཊྛིཏཾ.

སམཱིཔཏྠེ-ཀུམྦྷསྶ སམཱིཔཾ ཨུཔཀུམྦྷཾ, ཨེཝཾ ཨུཔནགརཾ, བྷོ ཨུཔཀུམྦྷཾ ཨིཙྩཱདི.

སཱཀལྱེ-ཏིཎམྤི ཨསེསེཏྭཱཏི སཏིཎཾ, ཏིཎམྤི ཨསེསེཏྭཱ ཨཛ྄ཛྷོཧརཎཱིཡ+མཛ྄ཛྷོཧརཏཱིཏྱཏྠོ. སེསཾ སབྲཧྨསམཾ ¶ . ཨགྒིམྤི ཨསེསེཏྭཱཏི སཱགྒི, ཨགྒིགནྠཾཔི ཨསེསེཏྭཱ ཨདྷཱིཏེཏྱཏྠོ. ཝཱརགྒཧཎཾ ཨདྷིཏྠིསམཾ.

ཨབྷཱཝོ སམྦནྡྷཱིབྷེདཱ བཧུཝིདྷོ, ཏཏྲ ཨིདྡྷཱབྷཱཝེཝིགཏཱ ཨིདྡྷི=ཝིབྷཱུཏི སདྡིཀཱནནྟི དུསྶདྡིཀཾ. ཨཏྠཱབྷཱཝེམཀྑིཀཱནཾ ཨབྷཱཝོ ནིམྨཀྑིཀཾ, ནིདྡརཐཾ, ནིམྨསཀཾ. ཨཏིཀྐམཱབྷཱཝེ-ཨཏིགཏཱནི ཏིཎཱནི ནིཏྟིཎཾ. ཨུཔབྷོགསམྦནྡྷཱིཝཏྟམཱནཀཱལསྶ ཨབྷཱཝེ-ཨཏིགཏཾ ལཧུཔཱཝུརཎཾ ཨཏིལཧུཔཱཝུརཎཾ, ལཧུཔཱཝུརཎསྶ ནཱ+ཡཾ ཨུཔབྷོགཏཱ ལོཏི ཨཏྠོ.

ཡཐཱཏྠོ+ནེཀཝིདྷོ, ཏཏྲ ཡོགྒཏཱཡཾ-ཡོགྒཾ རཱུཔ+མནུརཱུཔཾ. ཝིཙྪཱཡཾ-ཨདྡྷམཱསཾ ཨདྡྷམཱསཾ ཨནུ ཨནྭདྡྷམཱསཾ, ཨེཝཾ པཙྩཏྟཾ. ཨཏྠཱནཏིཝཏྟིཡཾ-སཏྟིཾ ཨནཏིཀྐམྨ ཡཐཱསཏྟི. ཨེཝཾ ཡཐཱཀྐམཾ, ཡཐཱབལཾ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཡཱ ཡཱ པརིསཱ ཡཐཱཔརིསཱ. སདིསཏྠེ-ཀིཁིཡཱ ཀཎྷཝིཙྪིཏདྷེནུཡཱ སདིསོ སཀིཁི, སཧསྶ སཱདེསོ. ཨཱནུཔུབྦིཡཾ-ཛེཊྛཱནུཀྐམེན ཨནུཛེཊྛཾ.

པཙྪཱཨཏྠེ-རཐསྶ པཙྪཱ ཨནུརཐཾ.

ཡུགཔདཏྠེ-ཙཀྐེན སཧ=ཨེཀཀཱལཾ སཙཀྐཾ, ཙཀྐེན ཨེཀཀྑཎེ ནིདྷེཏཱིཏི ཨཏྠོ.

༣. ཡཐཱ ན ཏུལྱེ

ཡཐཱསདྡོ ཏུལྱཏྠེ ཝཏྟམཱནོ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠོ ན བྷཝཏི. ཡཐཱ དེཝདཏྟོ, ཏཐཱ ཡཉྙདཏྟོ. ཨེཏྠ ཨུཔམཱནབྷཱུཏོ ཡཐཱསདྡོ ‘ཏཐཱ ཡཉྙདཏྟོ’ཏི ཨུཔམེཡྻ+མཔེཀྑཏི, ཏསྨཱ ‘‘སཱཔེཀྑ+མསམཏྠཾ བྷཝཏཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ཨསམཱསེ ¶ ‘‘ན ཏུལྱེ’’ཏི པཊིསེདྷོ ཀིམཏྠ+མིཏི ཙེ. ཡསྨཱ ‘‘ཡཐཱ དེཝདཏྟོ’’ཏི སམུདཱཡམེཝ ཨུཔམཱནཾ བྷཝཏི, ན ཝིསུཾ ཡཐཱསདྡོ, ཏསྨཱ སམུདཱཡསྶེཝ ཨུཔམེཡྻསཱཔེཀྑཏྟེ ན ཨསཱམཏྠིཡཏཱ ན ཝིསུཾ ཡཐཱསདྡསྶ, ཏསྨཱ སཱདིསྶེ པཏྟསམཱསསྶ པཊིསེདྷཏྠ+མིདཾ. ཏུལྱཏྠེཏི ཝཏྟབྦེ ཏུལྱཾ ཝིནཱ ཏུལྱཏཱ ནཏྠཱིཏི ཏུལྱཏྠེཏི ཨཝཏྭཱ ཏུལྱེཏི ཝུཏྟཾ.

ཡཐཱཀཐཉྩི སཱདིསྶཾ, ཉཱཡཏེ ཡཏྠ སམྦྷཝཾ;

ཨུཔམཱ ནཱམ སཱ ཏསྶཱ, པཔཉྩོ བཧུདྷཱ བྷཝེ.

༤. ཡཱཝཱ+ཝདྷཱརཎེ

ཡཱཝསདྡོ ཨཝདྷཱརཎེ ཝཏྟམཱནོ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠོ བྷཝཏི. ཨཝདྷཱརཎཾ=ཨེཏྟཀཏཱཔརིཙྪེདོ. ཡཱཝནྟཱནི ཨམཏྟཱནི=བྷཱཛནཱནི ཡཱཝཱམཏྟཾ, ཨིམིནཱ སམཱསེ ཀཏེ སེསཾ པུབྦསམཾ. ཛཱིཝསྶ ཡཏྟཀོ པརིཙྪེདོ ཡཱཝཛཱིཝཾ. ཡཱཝཏཱཡུཀཾ, ‘‘སཀཏྠེ’’ཏི ཀཔཙྩཡོ. ཡཏྟཀེན ཨཏྠོ ཡཱཝདཏྠཾ.

༥. པཡྻཔཱ བཧི ཏིརོ པུརེ པཙྪཱ ཝཱ པཉྩམྱཱ

པརིཨཱདཡོ པཉྩམྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠཱ ཧོནྟི ཝཱ. པརི པབྦཏཱ པརིཔབྦཏཾ. ཝཱསྶ ཝཱཀྱཝིཀཔྤཏྠཏྟཱ པརི པབྦཏཱ ཨིཙྩཱདཡོཔི ཧོནྟི. ཨཔ པབྦཏཱ ཨཔཔབྦཏཾ, ཨཱ པཱཊལིཔུཏྟཱ ཨཱཔཱཊལིཔུཏྟཾ, བཧི གཱམཱ བཧིགཱམཾ, ཏིརོ པབྦཏཱ ཏིརོཔབྦཏཾ, པུརེ བྷཏྟཱ པུརེབྷཏྟཾ, པཙྪཱ བྷཏྟཱ པཙྪཱབྷཏྟཾ, སབྦཾ ཨུཔཀུམྦྷསམཾ, ཨིམིནཱ སམཱསོ ཝིསེསོ. ཨེཝ+མུཔརིསུཏྟེཔི.

ཝཱཏྱ+དྷིཀཱརོ ¶ –

༦. སམཱིཔཱ+ཡཱམེསྭ+ནུ

‘‘ཨསཾཁྱ’’མིཙྩཱདིནཱ ནིཙྩསམཱསསྶ ཝིཀཔྤཏྠཾ སམཱིཔགྒཧཎཾ. ཨནུསདྡོ སཱམཱིཔྱེ ཨཱཡཱམེ ཙ ཝཏྟམཱནོ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠོ ཝཱ ཧོཏི. ཨེཏྠ སམཱིཔགྒཧཎསྶ བྷཱཝཔྤདྷཱནཏྟཱ སཱམཱིཔྱམེཝ གམྱཏེཏི སཱམཱིཔྱེཏི ཝུཏྟཾ. ཝནསྶ ཨནུ=སམཱིཔཾ ཨནུཝནཾ, གངྒཱཡ ཨནུ=ཨཱཡཱམོ ཨནུགངྒཾ, གངྒཱཡ ཨནུ ཝཱ བཱརཱཎསཱི.

༧. ཏིཊྛགྭཱདཱིནི

ཏིཊྛགུཨཱདཱིནི ཨཉྙཏྠེན སིདྡྷཱཔི ཨསྨིཾ ཨསཾཁྱསམཱསེ ནིཔཱཏིཡནྟི. ཏིཊྛནྟི གཱཝོ ཡསྨིཾ ཀཱལེཏི ཏིཊྛནྟསདྡ+གོསདྡེཧི པཋམཱཡོམྷི ཀཏེ ‘‘ཝཱ+ནེཀཉྙཏྠེ’’ཏི སམཱསོ, ཨིམིནཱ ནིཔཱཏནཱ ལོཔེ ནཔུཾསཀཏྠེ ཙ ཀཏེ སིམྷི གོསྶ ‘‘གོསྶུ’’ཏི ཨུཀཱརེ ‘‘པུབྦསྨཱ+མཱདིཏོ’’ཏི ཝིབྷཏྟིལོཔོ. ཨེཝཾ ཝཧནྟཱི གཱཝོ ཡསྨིཾ ཀཱལེཏི ཝཧགྒུ ཨིཙྩཱདི. ཝེལཱཔྤཀཱསཀཔཱཏོཨཱདཱིནམྤི ཨེཏྠེཝ སངྒཧོ, པཱཏོ ནཧཱནནྟི སཏྟམཱིཨམཱདིསམཱསེ པཱཏནཧཱནཾ, ཨེཝཾ སཱཡནཧཱནཾ, པཱཏཀཱལཾ, སཱཡཀཱལཾ, པཱཏམེགྷཾ, སཱཡམེགྷཾ, པཱཏམགྒཾ, སཱཡམགྒཾ, ཨེཏྠ ‘‘ཨེཨོན+མ ཝཎྞེ’’ཏི ཨཀཱརོ, ནིགྒཧཱིཏསྶ ལོཔོ ཙ ཧོཏི.

༨. ཨོརེ+པརི+པཊི+པཱརེ+མཛ྄ཛྷེ+ཧེཊྛུ+དྡྷཱ+དྷོ+ནྟོ ཝཱ ཚཊྛིཡཱ.

ཨོརཱདཡོ སདྡཱ ཚཊྛིཡནྟེན སཧེ+ཀཏྠཱ ཝཱ ཧོནྟི. ཨོརཾ གངྒཱཡ ཨོརེགངྒཱ, ཨུཔརི སིཁརསྶ ཨུཔརིསིཁརཾ, པཊི=མུཁཾ སོཏསྶ ¶ པཊིསོཏཾ, པཱརཾ ཡམུནཱཡ པཱརེཡམུནཾ, མཛ྄ཛྷཾ གངྒཱཡ མཛ྄ཛྷེགངྒཾ, ཧེཊྛཱ པཱསཱདསྶ ཧེཊྛཱཔཱསཱདཾ, ཨུདྡྷཾ གངྒཱཡ ཨུདྡྷགངྒཾ, ཨདྷོ གངྒཱཡ ཨདྷོགངྒཾ, ཨནྟོ པཱསཱདསྶ ཨནྟོཔཱསཱདཾ. ཨིམིནཱ ནིཔཱཏནཱཝ ནིགྒཧཱིཏལོཔེ ཙ ཨེཀཱརེ ཙ ཀཏེ ཨོརེཙྩཱདི ཧོཏི.

༡༠. ཨ+མཱདི

ཨ+མཱདིསྱཱདྱནྟཾ སྱཱདྱནྟེན སཧ བཧུལ+མེཀཏྟཾ ཧོཏི.

ཨུཏྟརསྶ པདསྶ+ཏྠོ, པདྷཱནཾ ལིངྒ+མསྶ ཙ;

དུཏིཡནྟཱདིཔདེཀཏྠོ, བཧུདྷཱ ཏཾ ཝིབྷཛྫཏེ.

པརེས+མིསྶཏེ ཏཉྩ, བྷིཡྻོ ཏཔྤུརིསཱ+ཁྱཡཱ;

ཏཾ ཡཐཱ+ཏྲ རཱཛཱཔཙྩཾ, ཀཏྠཙཱིཏི+མིཏཱིདིསཾ.

ཨ+མཱདྱནྟཱནཾ ཀཱརཀཱནཾ ཨཀཱརཀཱནཉྩ སམཱསོ ཀཏྠཙིམེཝ ཝཱ ཧོཏི. ཏཉྩ བཧུལཾཝིདྷཱནེནཱཏི དཊྛབྦཾ.

ཏཏྠ དུཏིཡཱཏཔྤུརིསོ ཨམཱདི གཏ+ནིསྶིཏཱ+ཏཱིཏཱ+ཏིཀྐནྟ+པཏྟཱ+པནྣཱདཱིཧི བྷཝཏི. སརཎཾ གཏོཏི སམཱསེ ཀཏེ ‘‘ཨེཀཏྠཏཱཡཾ’’ཏི ཝིབྷཏྟིལོཔཱདི ཨུཔརི སབྦཏྠ པུབྦསམཾ. སརཎགཏོ, སརཎགཏཱ. སརཎགཏཱ, སརཎགཏཱཡོ. སརཎགཏཾ ཀུལཾ, སརཎགཏཱནི ཀུལཱནི ཨིཙྩཱདི. ཨརཉྙགཏོ, བྷཱུམིགཏོ. དྷམྨཾ ནིསྶིཏོ དྷམྨནིསྶིཏོ, ཨཏྠནིསྶིཏོ. བྷཝཾ ཨཏཱིཏོ བྷཝཱཏཱིཏོ, ཀཱལཱཏཱིཏོ. པམཱཎཾ ཨཏིཀྐནྟཾ པམཱཎཱཏིཀྐནྟཾ, ལོཀཱཏིཀྐནྟཾ. སུཁཾ པཏྟོ སུཁཔྤཏྟོ, དུཀྑཔྤཏྟོ. སོཏཾ ཨཱཔནྣོ སོཏཱཔནྣོ, ནིརོདྷསམཱཔནྣོ, མགྒཔྤཊིཔནྣོ. རཐཾ ཨཱརུལ༹ྷོ རཐཱརུལ༹ྷོ ¶ . སབྦརཏྟིཾ སོབྷཎོ སབྦརཏྟིསོབྷཎོ, མུཧུཏྟསུཁཾ. ཨཀཱརཀཱནཾ སམཱསོ ཨཙྩནྟསཾཡོགེ. ཝུཏྟིཡེཝོ+པཔདསམཱསེ, ཏསྶ ནིཙྩཏྟཱ. ཡཐཱ ཀམྨཾ ཀརོཏཱིཏི ཀམྨཀཱརོ, ཀུམྦྷཀཱརོ, ཨཏྠཾ ཀཱམེཏཱིཏི ཨཏྠཀཱམོ, དྷམྨཀཱམོ, དྷམྨཾ དྷཱརེཏཱིཏི དྷམྨདྷརོ, ཝིནཡདྷརོ. སཱནཾ པཙཏཱིཏི སཔཱཀོ, ཏནྟཾ ཝཱཡཏཱིཏི ཏནྟཝཱཡོ, ཝརཾ ཨཱཧརཏཱིཏི ཝརཱཧརོ. ནྟ+མཱན+ཀྟཝནྟེཧི ཝཱཀྱམེཝ. དྷམྨཾ སུཎནྟོ, དྷམྨཾ སུཎམཱནོ, ཨོདནཾ བྷུཏྟཝཱ.

ཏཏིཡཱཏཔྤུརིསོ ཀིཏཀ+པུབྦ+སདིས+སམོ+ནཏྠ+ཀལཧ+ནིཔུཎ+མིསྶ+སཁིལཱདཱིཧི. བུདྡྷེན བྷཱསིཏོ བུདྡྷབྷཱསིཏོ དྷམྨོ, ཨེཝཾ ཛིནདེསིཏོ. སཏྠཱརཱ ཝཎྞིཏོ སཏྠུཝཎྞིཏོ. ཝིཉྙཱུཧི གརཧིཏོ ཝིཉྙུགརཧིཏོ, ཝིཉྙུཔྤསཏྠོ, ཨིསྶརཀཏཾ, སཡཾ ཀཏཾ, སུཀེཧི ཨཱཧཊཾ སུཀཱཧཊཾ, རཉྙཱ ཧཏོ རཱཛཧཏོ, རཱཛཔཱིལི༹ཏོ. ཨགྒིནཱ དཌྜྷོ ཨགྒིདཌྜྷོ, སཔྤེན དཊྛོ སཔྤདཊྛོ, སལླེཧི ཝིདྡྷོ སལླཝིདྡྷོ, ཨིཙྪཱཡ པཀཏོ ཨིཙྪཱཔཀཏོ, སཱིལསམྤནྣོ. ཨེཝཾ སུཁསཧགཏཾ, ཉཱཎསམྤཡུཏྟཾ, མིཏྟསཾསགྒོ, པིཡཝིཔྤཡོགོ, ཛཱཏིཐདྡྷོ, གུཎཧཱིནོ, གུཎཝུདྡྷོ, ཙཏུཝགྒཀརཎཱིཡཾ, ཙཏུཝགྒཱདིཀཏྟབྦཾ. ཀཱཀེཧི པེཡྻཱ ཀཱཀཔེཡྻཱ, ནདཱི. ཀྭཙི ཝུཏྟིཡེཝ, ཨུརསཱ གཙྪཏཱིཏི ཨུརགོ, པཱདེན པིཝཏཱིཏི པཱདཔོ. ཀྭཙི ཝཱཀྱམེཝ, ཕརསུནཱ ཚིནྣཝཱ, ཀཱཀེཧི པཱཏབྦཱ, དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ. པུབྦཱདིཡོགེ-མཱསེན པུབྦོ མཱསཔུབྦོ. ཨེཝཾ མཱཏུསདིསོ, མཱཏུསམོ. ཨེཀཱུནཝཱིསཏི, སཱིལཝིཀལོ, ཨསིཀལཧོ, ཝཱཙཱནིཔུཎོ, ཡཱཝཀཱལིཀསམྨིསྶཾ, ཝཱཙཱསཁིལོ ¶ . སཏྠཱརཱ སདིསོ སཏྠུསདིསོ, སཏྠུཀཔྤོ, པུཉྙེན ཨཏྠིཀོ པུཉྙཏྠིཀོ, གུཎཱདྷིཀོ. དདྷིནཱ ཨུཔསིཏྟཾ བྷོཛནཾ དདྷིབྷོཛནཾ, གུལེ༹ན སཾསཊྛོ ཨོདནོ གུལོ༹དནོ. ཀཱརཀསམྦནྡྷོ ཀྲིཡཱཡ ཀཏོ, ཨུཔསིཏྟཱདིཀྲིཡཱནཾ ཨཔཉྙཱཡནེཔི ཝུཏྟིཡེཝོ+པསིཏྟཱདིཀྲིཡཱན+མཱཁྱཱཔནཏོ ནཏྠཱ+ཡུཏྟཏྠཏཱ. ཨེཝཾ ཁཱིརོདནོ. ཨསྶེན ཡུཏྟོ རཐོ ཨསྶརཐོ, མགྒཙིཏྟཾ, ཛམྦུཡཱ པཉྙཱཏོ ལཀྑིཏོ དཱིཔོ ཛམྦུདཱིཔོ, ཨེཀེན ཨདྷིཀཱ དས ཨེཀཱདས, ཛཱཏིཡཱ ཨནྡྷོ ཛཙྩནྡྷོ, པཀཏིཡཱ མེདྷཱཝཱི པཀཏིམེདྷཱཝཱི ཨིཙྩཱདི.

ཙཏུཏྠཱིཏཔྤུརིསོ ཏདཏྠ+ཨཏྠ+ཧིཏ+དེཡྻཱདཱིཧི. ཏདཏྠེ-ཀཐིནསྶ དུསྶཾ ཀཐིནདུསྶཾ, ཀཐིནཙཱིཝརསྶཱཏི ཨཏྠོ. ཨེཝཾ ཙཱིཝརདུསྶཾ, ཙཱིཝརམཱུལཾ, ཡཱགུཡཱ ཨཏྠཱཡ ཏཎྜུལཱ ཡཱགུཏཎྜུལཱ, བྷཏྟཏཎྜུལཱ, སངྒྷསྶ ཨཏྠཱཡ བྷཏྟཾ སངྒྷབྷཏྟཾ, ཨཱགནྟུཀབྷཏྟཾ, ཨེཝཾ གམིཀབྷཏྟཾ, པཱསཱདཱཡ དབྦཾ པཱསཱདདབྦཾ. ཨེཏྠ ཙཱ+ཡཾ ནིཙྩསམཱསོ, ཏསྶ ཏིལིངྒཏཱ ཙ-བྷིཀྑུསངྒྷསྶ ཨཏྠོ ཝིཧཱརོ བྷིཀྑུསངྒྷཏྠོ ཝིཧཱརོ, བྷིཀྑུསངྒྷཏྠཱ ཡཱགུ, བྷིཀྑུསངྒྷཏྠཾ ཙཱིཝརཾ. ཡསྶ ཨཏྠོ ཡདཏྠོ, ཡདཏྠཱ, ཡདཏྠཾ. ཨེཝཾ ཏདཏྠོ, ཏདཏྠཱ, ཏདཏྠཾ. ཏཐཱ ལོཀཧིཏོ. བུདྡྷསྶ དེཡྻཾ བུདྡྷདེཡྻཾ པུཔྥཾ. སངྒྷདེཡྻཾ ཙཱིཝརཾ. ཨིདྷ ན ཧོཏི ‘‘སངྒྷསྶ དཱཏབྦཾ’’.

པཉྩམཱིཏཔྤུརིསོ ཨཔགམན+བྷཡ+ཝིརཏི+མོཙནཏྠཱདཱིཧི. མེཐུནསྨཱ ཨཔེཏོ མེཐུནཱཔེཏོ, ཨེཝཾ པལཱཔགཏོ, ནགརནིགྒཏོ, པིཎྜཔཱཏཔཊིཀྐནྟོ, ཀཱམཏོ ནིཀྑནྟཾ ཀཱམནིཀྑནྟཾ, རུཀྑགྒཱ པཏིཏོ རུཀྑགྒཔཏིཏོ, སཱསནཙྩུཏོ, ཨཱཔཏྟི- ཝུཊྛཱནཾ ¶ , དྷརཎཱིཏལགྒཏོ, སབྦབྷཝེཧི ནིསྶཊོ སབྦབྷཝནིསྶཊོ. བྷཡཏཱདིཡོགེ-རཱཛཏོ བྷཡཾ རཱཛབྷཡཾ, ཙོརབྷཡཾ, ཨམནུསྶབྷཡཾ, ཨགྒིབྷཡཾ, པཱཔབྷཱིཏོ, པཱཔབྷཱིརུཀོ. ཨཀཏྟབྦཏོ ཝིརཏི ཨཀཏྟབྦཝིརཏི, ཨེཝཾ ཀཱཡདུཙྩརིཏཝིརཏི, ཝཙཱིདུཙྩརིཏཝིརཏི. བནྡྷནཱ མུཏྟོ བནྡྷནམུཏྟོ, ཝནམུཏྟོ, བནྡྷནམོཀྑོ. ཀམྨསམུཊྛིཏཾ, ཨུཀྐཊྛུཀྐཊྛཾ, ཨོམཀོམཀཾ. ཀྭཙི ཝུཏྟིཡེཝ, ཀམྨཏོ ཛཱཏཾ ཀམྨཛཾ, ཨེཝཾ ཙིཏྟཛཾ, ཨུཏུཛཾ, ཨཱཧཱརཛཾ. ཨིདྷ ན ཧོཏི ‘པཱསཱདཱ པཏིཏོ’.

ཚཊྛཱིཏཔྤུརིསོ རཉྙོ པུཏྟོ རཱཛཔུཏྟོ, ཨེཝཾ རཱཛཔུརིསོ, ཨཱཙརིཡཔཱུཛཀོ, བུདྡྷསཱཝཀོ, བུདྡྷརཱུཔཾ, ཛིནཝཙནཾ, སམུདྡགྷོསོ, དྷཉྙཱནཾ རཱསི དྷཉྙརཱསི, པུཔྥགནྡྷོ, ཕལརསོ, ཀཱཡསྶ ལཧུཏཱ ཀཱཡལཧུཏཱ. མརཎསྶཏི, རུཀྑམཱུལཾ, ཨཡསྶ པཏྟོ ཨཡོཔཏྟོ, ཨེཏྠ ‘‘མནཱདྱཱཔཱདཱིན+མོ མཡེ ཙེ’’ཏི ཨོ. ཨེཝཾ སུཝཎྞཀཊཱཧཾ, པཱནཱིཡཐཱལཀཾ, སཔྤིཀུམྦྷོ, དེཝཱནཾ རཱཛཱ དེཝརཱཛཱ. པུམསྶ ལིངྒཾ པུལླིངྒཾ, ‘‘པུཾ པུམསྶཝཱ’’ཏི པུམསྶ པུཾ, ནིགྒཧཱིཏལོཔོ, ལསྶ དྭིབྷཱཝོ ཙ. ཧཏྠིཔདཾ, ཨིཏྠིརཱུཔཾ, བྷིཀྑུནིསངྒྷོ, ཛམྦུསཱཁཱ, ཨེཏྠ ཨཱིཀཱརཱུཀཱརཱནཾ རསྶོ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ནྟ+མཱན+ནིདྡྷཱརིཡ+པཱུརཎ+བྷཱཝ+ཏིཏྟཏྠེཧི ན ཧོཏི. མམཱ+ནུཀུབྦཾ, མམཱ+ནུཀུརུམཱནོ, གུནྣཾ ཀཎྷཱ སམྤནྣཁཱིརཏམཱ, སིསྶཱནཾ པཉྩམོ, པཊསྶ སུཏྟཏཱ. ཀྭཙི ཧོཏེཝ ‘ཝཏྟམཱནསཱམཱིཔྱཾ’. བྲཱཧྨཎསྶ སུཀྐཱ དནྟཱཏི སཱཔེཀྑཏཱཡ ན ཧོཏི. ཕལཱནཾ ཏིཏྟོ, ཕལཱན+མཱསིཏོ, ཕལཱནཾ སུཧིཏོ. ‘‘བྲཱཧྨཎསྶ ཨུཙྩཾ གེཧཾ’’ཏི སཱཔེཀྑཏཱཡ ན ཧོཏི. ‘‘རཉྙོ པཱཊལིཔུཏྟཀསྶ དྷནཾ’’ཏི དྷནསམྦནྡྷེ ¶ ཚཊྛཱིཏི པཱཊལིཔུཏྟཀེན སམྦནྡྷཱབྷཱཝཱ ན ཧོཏི. ‘‘རཉྙོ གོ ཙ ཨསྶོ ཙ པུརིསོ ཙཱ’’ཏི བྷིནྣཏྠཏཱཡ ཝཱཀྱམེཝ. རཉྙོ གཝསྶཔུརིསཱ རཱཛགཝསྶཔུརིསཱཏི ཝུཏྟི ཧོཏེཝ, ཨེཀཏྠཱིབྷཱཝཱ. སམྦནྡྷཱིསདྡཱནཾ པན ནིཙྩསཱཔེཀྑཏྟེཔི གམཀཏྟཱ སམཱསོ, གམཀཏྟམྤི ཧི སམཱསསྶ ནིབནྡྷནཾ, ཡཐཱ དེཝདཏྟསྶ གུརུཀུལཾ, བྷགཝཏོ སཱཝཀསངྒྷོཏིཨཱདི.

སཏྟམཱིཏཔྤུརིསོ རཱུཔེ སཉྙཱ རཱུཔསཉྙཱ, ཨེཝཾ རཱུཔསཉྩེཏནཱ, སཾསཱརདུཀྑཾ. ཙཀྑུམྷི སནྣིསྶིཏཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ. དྷམྨེ རཏོ དྷམྨརཏོ, དྷམྨཱབྷིརཏི, དྷམྨརུཙི, དྷམྨགཱརཝོ, དྷམྨེསུ ནིརུཏྟི དྷམྨནིརུཏྟི, དཱནཱདྷིམུཏྟི, བྷཝནྟརཀཏཾ. དསྶནེ ཨསྶཱདོ དསྶནསྶཱདོ. ཨརཉྙེ ཝཱསོ ཨརཉྙཝཱསོ, ཝིཀཱལབྷོཛནཾ, ཀཱལཝསྶཾ, ཝནཔུཔྥཾ, ཝནམཧིསོ, གཱམསཱུཀརོ, སམུདྡམཙྪཱ, ཨཱཝཱཊཀཙྪཔོ, ཨཱཝཱཊམཎྜཱུཀོ, ཀཱུཔམཎྜཱུཀོ, ཏིཏྠནཱཝཱ. ཨིཏྠཱིསུ དྷུཏྟོ ཨིཏྠིདྷུཏྟོ, ཨཀྑདྷུཏྟོ. ཚཱཡཱཡཾ སུཀྑོ ཚཱཡཱསུཀྑོ, ཨངྒཱརཔཀྐཾ, ཙཱརཀཝནོ. ཀྭཙི ཝུཏྟིཡེཝ, ཝནེ ཙརཏཱིཏི ཝནཙརཀོ, ཀུཙྪིམྷི སཡནྟཱིཏི ཀུཙྪིསཡཱ, ཐལེ ཏིཊྛཏཱིཏི ཐལཊྛོ, ཛལཊྛོ, པབྦཏཊྛོ, མགྒཊྛོ. པངྐེ ཛཱཏཾ པངྐཛཾ, སརོརུཧ+མིཙྩཱདི. ཨིདྷ ན ཧོཏི, བྷོཛནེ མཏྟཉྙུཏཱ, ཨིནྡྲིཡེསུ གུཏྟདྭཱརཏཱ, ཨཱསནེ ནིསིནྣོ, ཨཱསནེ ནིསཱིདིཏབྦཾ.

༡༡. ཝིསེསན+མེཀཏྠེན

ཝིསེསནཾ སྱཱདྱནྟཾ ཝིསེསྶེན སྱཱདྱནྟེན སམཱནཱདྷིཀརཎེནསཧེ+ཀཏྠཾ ཧོཏི.

སམཱནཏྠེ ¶ པདེ ཡཏྠ, བྷེདྱབྷེདཀཝཱཙཀེ;

ཝིསེསནསམཱསོ+ཡཾ, ཝིསེསྶཏྠཔདྷཱནཏོ.

ཝིསེསྶགཏ+མེཝ+ཏྲ, ལིངྒ+མེཏཾ པརཾ ཏཏོ;

ཀམྨདྷཱརཡ+མིཙྩེ+ས, སམཱསོ+ཉྙེཧི སཉྙིཏོ.

སུཏྟེ ཝིསེསྶེནཱཏི ཨཝུཏྟེཔི ཝིསེསནསྶ སམྦནྡྷཱིསདྡཏྟཱ སཱམཏྠིཡཏོ ལབྦྷམཱནཨཱཀཌྜྷིཏསདྡཾ པཏི ‘‘ཝིསེསྶེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ. ཝུཏྟཉྩ –

སཱམཉྙཝཏྠུ ཡཱ ཝཏྠ+ནྟརཏོ ཏུ ཝིསེསིཡ;

ཨེཀཔྤཀཱརེ ཋཔནཱ, ཝིསེསན+མིཏཱི+རིཏཾ.

ཨེཀཔྤཀཱརགཾ ཝཏྠུ, ཝིསེསྶནྟི པཝུཙྩཏི;

པདཱནི ཡཱནི ཡཱནེཝ, སམྦནྡྷ+མུཔཡནྟི+ཧ;

གམྱཏེ ཀཱམཙཱརེན, ཝིསེསན+ཝིསེསྶཏཱཏི.

ཨེཏྠ ཙ ཨུཔྤལདབྦཾ རཏྟུཔྤལཱདིཏོ ཝིསེསཡཏཱིཏི ནཱིལསདྡོ ཝིསེསནཾ. ཏེན ཝིསེསིཡཏཱིཏི ཨུཔྤལསདྡོ ཝིསེསྶཾ. ཨཔི ཙ བྷམར+ངྒཱརཱདིསཱམཉྙ ནཱིལཏྠཏོ ཝིསེསིཡཏཱིཏི ནཱིལཾ ཝིསེསྶཾ. ན ཝཏྠཱདཱིནཾ, ཨུཔྤལསྶེཝཱཏི ཝིསེསནཏོ ཨུཔྤལཾ ཝིསེསནཾཏི ཀཱམཙཱརེནེཏི ཝུཏྟཾ. ཨཔི ཙ –

པརིཏོ ཨཡནྟྱ+ནེན+ཏྠཱ, པརིཡཱཡོཏི ཝུཙྩཏི;

གོཝཱཙཱཏི པཝུཏྟེ ཏུ, ཝཱཙཏྠོ ཏུ ཝིསེསནཾ.

ཝིསེསྶེ དིསྶམཱནཱ ཡཱ, ལིངྒ+སཾཁྱཱ+ཝིབྷཏྟིཡོ;

ཏུལྱཱདྷིཀརཎེ བྷིཡྻོ, ཀཏྟབྦཱ ཏཱ ཝིསེསནེཏི –

ཝུཏྟཏྟཱ མཧནྟོ+ཙྩཱདཱིསུ སམཱནལིངྒཱདཡོ དཊྛབྦཱ. བྷིཡྻོཏི ཀིཾ, དེཝཱ པམཱཎཾ ཨིཙྩཱདི.

སོ ¶ ཙ ཚབྦིདྷོ ཝིསེསནཔུབྦཔདོ, ཝིསེསནུཏྟརཔདོ, ཝིསེསནོབྷཡཔདོ, ཨུཔམཱནུཏྟརཔདོ, སམྦྷཱཝནཱཔུབྦཔདོ, ཨཝདྷཱརཎཔུབྦཔདོཏི.

ཏཏྠ ཝིསེསནཔུབྦཔདེ ཏཱཝ-མཧནྟོ ཙ སོ པུརིསོ ཙཱཏི ཝཱཀྱེ ཨིམིནཱ སུཏྟེན སམཱསོ. ‘‘ཊ ནྟ+ནྟཱུནཾ’’ཏི ནྟསྶ ཊཱདེསེ དཱིགྷོ ཧོཏི, མཧཱཔུརིསོ, མཧཱཔུརིསཱ ཨིཙྩཱདི.

ཝཱཀྱེ ཏུལྱཱདྷིཀརཎབྷཱཝ པཀཱསནཏྠཾ ཙ+ཏ-སདྡཔཡོགོ. ཝུཏྟིཡནྟུ སམཱསེནེཝ ཏཔྤཀཱསནཏོ ན ཏཔྤཡོགོ. ཨེཝ+མཉྙཏྲཱཔི ཝུཏྟཏྠཱན+མཔྤཡོགོ. ཨེཝཾ མཧཱཝཱིརོ, མཧཱམུནི. མཧནྟཉྩ ཏཾ བལཉྩཱཏི མཧཱབལཾ, མཧབྦྷཡཾ. སནྟོ ཙ སོ པུརིསོ ཙཱཏི སཔྤུརིསོ. ཏཐཱ པུབྦཔུརིསོ, ཨཔརཔུརིསོ, པཋམཔུརིསོ, མཛ྄ཛྷིམཔུརིསོ, ཨུཏྟམཔུརིསོ, པརཔུརིསོ, སེཏཧཏྠཱི, ཀཎྷསཔྤོ, ནཱིལུཔྤལཾ, རཏྟུཔྤལཾ, ལོཧིཏཙནྡནཾ. ཀྭཙི ན ཧོཏི, པུཎྞོ མནྟཱནཱིཔུཏྟོ, ཙིཏྟོ གཧཔཏི. པུམཱ ཙ སོ ཀོཀིལོ ཙཱཏི པུངྐོཀིལོ, ཨུཏྟརཔདེ པུམསྶ པུཾ ཧོཏི. ཨེཝཾ པུནྣཱགོ.

ཁཏྟིཡཱ ཙ སཱ ཀཉྙཱ ཙཱཏི ཁཏྟིཡཀཉྙཱ.

༦༧. ཨིཏྠིཡཾ བྷཱསིཏཔུམི+ཏྠཱི པུམེཝེ+ཀཏྠེཏི

བྷཱསིཏཔུམཱ ཨིཏྠཱི པུམེཝ ཧོཏཱིཏི པུམྦྷཱཝཱ ཨིཏྠིཔཙྩཡཱནཾ ནིཝཏྟི ཧོཏི. ཨེཝཾ རཏྟལཏཱ, དུཏིཡབྷིཀྑཱ. བྲཱཧྨཎཱི ཙ སཱ དཱརིཀཱ ཙཱཏི བྲཱཧྨཎདཱརིཀཱ, ནཱགམཱཎཝིཀཱ. ཨིཏྠིཡནྟི ཀིཾ, ཀུམཱརིརཏནཾ, སམཎིཔདུམཾ. བྷཱསིཏཔུམཱཏི ཀིཾ, གངྒཱནདཱི, ཏཎྷཱནདཱི ¶ , པཐཝཱིདྷཱཏུ. པུརཏྠིམོ ཙ སོ ཀཱཡོ ཙཱཏི པུརཏྠིམཀཱཡོ. ཨེཏྠ ཙ ཀཱཡེཀདེསེ ཀཱཡསདྡོ. ཨེཝཾ པཙྪིམཀཱཡོ, ཨུཔརིམཀཱཡོ, ཧེཊྛིམཀཱཡོ, སབྦཀཱཡོ, ནཝཱཝཱསོ, ཀཏརནིཀཱཡོ, ཧེཏུཔཙྩཡོ. ཛཱིཝིཏཔྤདྷཱནཾ ནཝཀཾ ཛཱིཝིཏནཝཀ+མིཙྩཱདི.

ཝིསེསནུཏྟརཔདེ ཐེརཱ+ཙརིཡ+པཎྜིཏཱ ཝིསེསནཾ པརཉྩ བྷཝཏི. ཡཐཱ སཱརིཔུཏྟོ ཙ སོ ཐེརོ ཙཱཏི སཱརིཔུཏྟཏྠེརོ, ཨེཝཾ མཧཱམོགྒལླཱནཏྠེརོ, མཧཱཀསྶཔཏྠེརོ, བུདྡྷགྷོསཱཙརིཡོ, དྷམྨཔཱལཱཙརིཡོ, ཨཱཙརིཡགུཏྟིལོ ཝཱ. མཧོསདྷོ ཙ སོ པཎྜིཏོ ཙཱཏི མཧོསདྷཔཎྜིཏོ, ཨེཝཾ ཝིདྷུརཔཎྜིཏོ.

ཝིསེསནོབྷཡཔདེ ཡཐཱ-སཱིཏཉྩ ཏཾ ཨུཎྷཉྩཱཏི སཱིཏུཎྷཾ, སིནིདྡྷོ ཙ སོ ཨུཎྷོ ཙཱཏི སིནིདྡྷུཎྷོ མཱསོ. ཁཉྫོ ཙ སོ ཁུཛྫོ ཙཱཏི ཁཉྫཁུཛྫོ, ཨེཝཾ ཨནྡྷབདྷིརོ, ཀཏཱཀཏཾ, ཚིདྡཱཝཚིདྡཾ, ཨུཙྩཱཝཙཾ, ཚིནྣབྷིནྣཾ, གཏཔཙྩཱགཏཾ. ཀྭཙི པུབྦཀཱལསྶཱཔི པརནིཔཱཏོ, ཝཱསིཏོ ཙ སོ ལིཏྟོ ཙཱཏི ལིཏྟཝཱསིཏོ, ཨེཝཾ ནགྒམཱུསིཏོ, སིཏྟསམྨཊྛོ, བྷཊྛལུཉྫིཏོ.

ཨུཔམནུཏྟརཔདེ ཨུཔམཱནབྷཱུཏཾ ཝིསེསནཾ པརཾ བྷཝཏི, ཡཐཱ སཱིཧོཏི ཝུཏྟེ ཨུཔཙརིཏཱ+ནུཔཙརིཏསཱིཧཱནཾ སཱམཉྙཔྤཏཱིཏིཡཾ མུནིསདྡོ ཝིསེསེཏི. ཨེཏྠ ཙ –

ཨུཔམཱནོ+པམེཡྻཱནཾ, སདྷམྨཏྟཾ སིཡོ+པམཱ.

སཱ ཙ ཝཏྠུ+ཝཎྞ+ཨཱཀཱརཱནཾ སཱམྱེན ཧོཏི. སཱིཧོཝ སཱིཧོ, མུནི ཙ སོ སཱིཧོ ཙཱཏི མུནིསཱིཧོ, མུནིཝསབྷོ, མུནིཔུངྒཝོ ¶ , བུདྡྷནཱགོ, བུདྡྷཱདིཙྩོ. རཾསཱི ཝིཡ རཾསཱི, སདྡྷམྨོ ཙ སོ རཾསཱི ཙཱཏི སདྡྷམྨརཾསཱི, ཨེཝཾ ཝིནཡསཱགརོ. པུཎྜརིཀམིཝ པུཎྜརིཀོ, སམཎོ ཙ སོ པུཎྜརིཀོ ཙཱཏི སམཎཔུཎྜརིཀོ, སམཎཔདུམོ. ཙནྡོ ཝིཡ ཙནྡོ, མུཁཉྩ ཏཾ ཙནྡོ ཙཱཏི མུཁཙནྡོ, མུཁཔདུམཾ ཨིཙྩཱདི.

སམྦྷཱཝནཱཔུབྦཔདེ ཡཐཱ-དྷམྨོཏི བུདྡྷི དྷམྨབུདྡྷི, ཨེཝཾ དྷམྨསཉྙཱ, དྷམྨསངྑཱཏོ, དྷམྨསམྨཏོ, པཱཎསཉྙིཏཱ, ཨསུབྷསཉྙཱ, ཨནིཙྩསཉྙཱ, དྷཱཏུསཉྙཱ, ཨཏྟསཉྙཱ, ཨཏྟདིཊྛི ཨིཙྩཱདི.

ཨཝདྷཱརཎཔུབྦཔདེ ཡཐཱ-གུཎོ ཨེཝ དྷནཾ གུཎདྷནཾ, ཨེཝཾ སདྡྷཱདྷནཾ, སཱིལདྷནཾ, པཉྙཱརཏནཾ, ཙཀྑུ ཨེཝ ཨིནྡྲིཡཾ ཙཀྑུནྡྲིཡཾ, ཨེཝཾ ཙཀྑཱཡཏནཾ, ཙཀྑུདྷཱཏུ, ཙཀྑུདྭཱརཾ, རཱུཔཱརམྨཎ+མིཙྩཱདི.

ཝིསེསན+ཝིསེསྶེཧི, ཀྲིཡཱཡ ཙ སཧེ+རིཏོ;

ཏེསཾ བྷཱཝཾ ཝིཝེཙེཏཱ, ནིཔཱཏོ བྱཝཙྪིནྡཏི.

ཨཡོག+མཉྙཡོགཉྩ, ཨཙྩནྟཱཡོག+མེཝི+ཏི;

ཝིཝཀྑཱཏོ པཡུཏྟོཔི, ཨེཝཏྠོ ཉཱཡཏེ ཡཏོ.

བྱཝཙྪེདཕལཾ ཝཱཀྱཾ, ཏཏོ ཙིཏྟོ དྷནུདྡྷརོ;

པཱཏྠོ དྷནུདྡྷརོ ནཱིལུ+པྤལ+མཏྠཱིཏི ཏཾ ཡཐཱ.

ཨེཏྠ ནིཔཱཏོཏི ཨེཝ-ཨིཏིནིཔཱཏོ, ཨཔྤཡུཏྟོཔི ཨེཝསདྡོ ཨེཝཾ ཡོཛེཏབྦོ – ‘‘ཙིཏྟོ དྷནུདྡྷརོ ཨེཝཱ’’ཏི ཝིསེསནེན ཡུཏྟོ ཨཡོགཝིཝཙྪེདཀོ, དྷནུནཱ ཡོགེ པཏིཊྛཱཔནཏོ ‘‘པཱཏྠོ ཨེཝ དྷནུདྡྷརོ’’ཏི ཝིསེསྶེན ཡུཏྟོ ཨཉྙཡོགཝིཝཙྪེདཀོ, དྷནུདྡྷརཏྟསྶ པཱཏྠསཾཁཱཏཨཛྫུནེ ཨེཝ པཏིཊྛཱཔནཏོ. ‘‘ནཱིལུཔྤལ+མཏྠེཝཱ’’ཏི ¶ ཀྲིཡཱཡ ཡུཏྟོ ཨཙྩནྟཱཡོགཝིཝཙྪེདཀོ, ནཱིལུཔྤལསྶ སབྦྷཱཝེཡེཝ པཏིཊྛཱཔནཏོ.

༢༡. སཾཁྱཱདི

ཨེཀཏྠེ སམཱཧཱརེ སཾཁྱཱདི ནཔུཾསཀལིངྒཾ བྷཝཏི. ཏཡོ ལོཀཱ སམཱཧཊཱ=ཙིཏྟེན སམྤིཎྜིཏཱ, ཏིཎྞཾ ལོཀཱནཾ སམཱཧཱརོཏི ཝཱ ཝཱཀྱེ ཝིསེསནསམཱསེ ཀཏེ ཨིམིནཱ ནཔུཾསཀཏྟཾ བྷཝཏི. སམཱཧཱརསྶེ+ཀཏྟཱ ཨེཀཝཙནམེཝ, ཏིལོཀཾ, བྷོ ཏིལོཀ, ཏིལོཀཾ, ཏིལོཀེན ཨིཙྩཱདི. ཨེཝཾ ཏཡོ དཎྜཱ ཏིདཎྜཾ, ཏཱིཎི མལཱནི སམཱཧཊཱནི, ཏིཎྞཾ མལཱནཾ སམཱཧཱརོཏི ཝཱ ཏིམལཾ, ཏིལཀྑཎཾ, ཙཏུསཙྩཾ, པཉྩསིཀྑཱཔདཾ, ཚཊྛཱཡཏནཾ, སཏྟཱཧཾ, ཨཊྛསཱིལཾ, ནཝལོཀུཏྟརཾ, དསསཱིལཾ, སཏཡོཛནཾ. དྭེ རཏྟིཡོ སམཱཧཊཱ དྭིརཏྟཾ.

༡༢. ནཉ

ནཨཱུཙྩེཏཾ སྱཱདྱནྟཾ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠཾ ཧོཏི. ཉྙཀཱརོ ‘‘ཊ ནཉསྶཱ’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ ‘པཱམནཔུཏྟཱདཱིསུ ནསྶ ཊོ མཱ ཧོཏཱུ’ཏི. ན བྲཱཧྨཎོ ཨབྲཱཧྨཎོ, ‘‘ཊ ནཉསྶཱ’’ཏི ནསྶ ཊཱདེསོ. ཉྙ-ཀཱརོ ཨེཏྠེཝ ཝིསེསནཏྠོ.

ན-ནིསེདྷོ སཏོ ཡུཏྟོ, དེསཱདིནིཡམཾ ཝིནཱ;

ཨསཏོ ཝཱ+ཕལོ ཏསྨཱ, ཀཐ+མབྲཱཧྨཎོཏིཙེ.

ནིསེདྷཏྠཱནུཝཱདེན, པཊིསེདྷཝིདྷི ཀྭཙི;

པརསྶ མིཙྪཱཉཱཎཏྟཱ+ཁྱཱཔནཱཡོ+པཔཛྫཏེ.

དུཝིདྷོ ¶ ཙ+སྶ ནསྶ ཨཏྠོ པསཛྫཔཊིསེདྷ+པརིཡུདཱསཝསེན. ཏཏྠ ཡོ ‘‘ཨསཱུརིཀཔསྶཱརཱཛདཱརཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝིཡ ཨུཏྟརཔདཏྠསྶ སབྦདཱ ཨབྷཱཝཾ དཱིཔེཏི, སོ པསཛྫཔཊིསེདྷཝཱཙཱི ནཱམ. ཡོ པན ‘‘ཨབྲཱཧྨཎ+མཱནཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝིཡ ཨུཏྟརཔདཏྠཾ པརིཡུདཱསིཏྭཱ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ ཏཾསདིསེ ཝཏྠུམྷི ཀཱརིཡཾ པཊིཔཱདཡཏི, སོ པརིཡུདཱསཝཱཙཱི ནཱམ. ཝུཏྟཉྩ –

པསཛྫཔཊིསེདྷསྶ, ལཀྑཎཾ ཝཏྠུནཏྠིཏཱ;

ཝཏྠུཏོ+ཉྙཏྲ ཡཱ ཝུཏྟི, པརིཡུདཱསལཀྑཎཾ.

ཡཏྲ ཨབྲཱཧྨཎཱདཱིསུ, ཝཏྠུཾ པརིཡུདསྶཏི;

ཏཀྲིཡཱཡུཏྟརཱཛཱདིཾ, ཝདེ སོ པརིཡུདཱསཀོ.

པསཛྫཔཊིསེདྷོ ཏུ, ཝཏྠནྟར+མནཱདིཡ;

ཀིཉྩིཝཏྠུནིསེདྷསྶ, པསངྒོ ན བྷཝེཡྻ སོ.

ཏདཉྙོ ཙ ཏཾཝིརུདྡྷོ,

ཏདབྷཱཝོ ཙ ནཉྙཏྠོ.

ཏདཉྙཏྠེ – ཨབྲཱཧྨཎོ, བྲཱཧྨཎཏོ ཨཉྙོ ཏཾསདིསོཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི. ཨེཝཾ ཨམནུསྶོ, ཨསྶམཎོ, ན བྱཱཀཏཱ ཨབྱཱཀཏཱ དྷམྨཱ. ཏབྦིརུདྡྷཏྠེ-ན ཀུསལཱ ཨཀུསལཱ, ཀུསལཔཊིཔཀྑཱཏི ཨཏྠོ. ཨེཝཾ ཨལོབྷོ, ཨམིཏྟོ, ཨཡཾ པརིཡུདཱསནཡོ. ཏདབྷཱཝེ-ན ཀཏྭཱ ཨཀཏྭཱ, ཨཀཱཏུན པུཉྙཾ, ཨཀརོནྟོ, ཨབྷཱཝོ བྷཝཏི. ཨཡཾ པསཛྫཔཊིསེདྷནཡོ.

ཨེཏྠ ¶ ཙ ཨུབྷོསུ པརིཡུདཱསེ བྲཱཧྨཎཱ ཨཉྙོ བྲཱཧྨཎདྷམྨེ ཨཔྤཏིཊྛིཏོ ཁཏྟིཡཱདི བྲཱཧྨཎསདིསོཝ ཨབྲཱཧྨཎོཏི ཝུཏྟེ པཏཱིཡཏེ. ཨིཏརསྨིཾ པན པཀྑེ ཀེནཙི སཾསཡནིམིཏྟེན ཁཏྟིཡཱདོ བྲཱཧྨཎོཏི ཝུཏྟསྶ མིཙྪཱཉཱཎནིཝུཏྟི ཀརཱིཡཏི ‘‘བྲཱཧྨཎོ+ཡཾ ན བྷཝཏི ཨབྲཱཧྨཎོ’’ཏི, བྲཱཧྨཎཏྟཛ྄ཛྷཱསིཏོ ན བྷཝཏཱིཏྱཏྠོ. ཏཏྠ སདིསཏྟཾ ཝིནཱ མིཙྪཱཉཱཎཱསམྦྷཝཱ པཡོགསཱམཏྠིཡཱ ཙ སདིསཔཊིཔཏྟི, ཏགྒཏཱ ཙ ལིངྒ+སངྑྱཱ བྷཝནྟི. ཨཏོཡེཝ ཨུཙྩཏེ ‘‘ནཉྙིཝཡུཏྟ+མཉྙསདིསཱདྷིཀརཎེ, ཀཐཱ ཧི ཨཏྠསམྤཙྩཡོ’’ཏི.

༧༥. ཨན སརེཏི

ནཉསདྡསྶ སརེ ཨན, ན ཨསྶོ ཨནསྶོ, ན ཨརིཡོ ཨནརིཡོ. ཨེཝཾ ཨནིསྶརོ, ཨནིཊྛོ, ཨནཱསཝོ. ན ཨཱདཱཡ ཨནཱདཱཡ, ཨནོལོཀེཏྭཱ ཨིཙྪཱདི. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཨཡུཏྟཏྠེཧི ཀེཧིཙི ཧོཏི. པུན ན གཱིཡནྟཱིཏི ཨཔུནགེཡྻཱ གཱཐཱ, ཨནོཀཱསཾ ཀཱརེཏྭཱ, ཨམཱུལཱམཱུལཾ གནྟྭཱ, ཨཙནྡམུལློཀིཀཱནི མུཁཱནི, ཨསདྡྷབྷོཛཱི, ཨལཝཎབྷོཛཱི.

༡༣. ཀུཔཱདཡོ ནིཙྩ+མསྱཱདིཝིདྷིམྷི

ཀུསདྡོ པཱདཡོ ཙ སྱཱདྱནྟེན སཧེ+ཀཏྠཱ ཧོནྟི ནིཙྩཾ སྱཱདིཝིདྷིཝིསཡཏོ+ཉྙཏྠ. ཨེཏྠ ཨབྱབྷིཙཱརིཔཱདིསཧཙརཎཏྠེན ཀུཨིཏི ནིཔཱཏོཝ, ན པཐཝཱིཝཱཙཀོ ཀུསདྡོ. སྱཱདིཝིདྷིཝིསཡོ ནཱམ ‘‘ལཀྑཎིཏྠམྦྷཱུཏཱ’’ དིནཱ པཏིཨཱདཱིནཾ ཝིསཡེ ཀཏདུཏིཡཱ, ཏཉྩ ཨནྭདྡྷམཱསནྟི ཨསཾཁྱསམཱས+མིཝ མཱ ཧོཏཱུཏི ‘‘ཨསྱཱདིཝིདྷིམྷཱི’’ཏི ནིསེདྷོ. ཀུཙྪིཏོ བྲཱཧྨཎོ ཀུབྲཱཧྨཎོ, ནིཙྩསམཱསཏྟཱ ཨསཔདེན ཝིགྒཧོ.

༡༠༧. སརེ ཀད ཀུསྶུ+ཏྟརཏྠེ

ཀུསྶུ+ཏྟརཏྠེ ¶ ཝཏྟམཱནསྶ སརཱདོ ཨུཏྟརཔདེ ཀདཱདེསོ ཧོཏི. ཨཱིསཀཾ ཨུཎྷཾ ཀདུཎྷཾ, ཀུཙྪིཏཾ ཨནྣཾ ཀདནྣཾ, ཀདསནཾ. སརེཏི ཀིཾ, ཀུཔུཏྟཱ, ཀུདཱརཱ, ཀུདཱསཱ, ཀུདིཊྛི.

༡༠༨. ཀཱ+པྤཏྠེ

ཨཔྤཏྠེ ཝཏྟམཱནསྶ ཀུསྶ ཀཱ ཧོཏུ+ཏྟརཔདེ. ཨཔྤཀཾ ལཝཎཾ ཀཱལཝཎཾ. ཨེཝཾ ཀཱཔུཔྥཾ.

༡༠༩. པུརིསེ ཝཱཏི

ཀུསྶ ཀཱ ཝཱ. ཀུཙྪིཏོ པུརིསོ ཀཱཔུརིསོ, ཀུཔུརིསོ ཝཱ. པཀཊྛོ ནཱཡཀོ པནཱཡཀོ, པདྷཱནཾ ཝཙནཾ པཱཝཙནཾ བྷུསཾ ཝདྡྷཾ པཝདྡྷཾ སརཱིརཾ, སམཾ སམྨཱ ཝཱ ཨཱདྷཱནཾ སམཱདྷཱནཾ, ཝིཝིདྷཱ མཏི ཝིམཏི, ཝིཝིདྷོ ཝིསིཊྛོ ཝཱ ཀཔྤོ ཝིཀཔྤོ, ཨདྷིཀོ དེཝོ ཨཏིདེཝོ, ཨེཝཾ ཨདྷིདེཝོ, ཨདྷིསཱིལཾ. སུནྡརོ གནྡྷོ སུགནྡྷོ, ཀཙྪིཏོ གནྡྷོ དུགྒནྡྷོ, སུཊྛུ ཀཏཾ སུཀཏཾ, དུཊྛུ ཀཏཾ དུཀྐཏཾ ཨབྷི སིཉྩནཾ ཨབྷིསེཀོཏི སནནྟོ, ཨཏིསཡེན ཀཏྭཱ, ཀཏཾ པཀརིཏྭཱ, པཀཏཾ, ཨཏིསཡེན ཐུཏཾ ཨཏིཏྠུཏཾ, ཨཏིཀྐམྨ ཐུཏཾ ཨཏིཏྠུཏཾ, ཨཱིསཾ ཀལཱ༹རོ ཨཱཀལཱ༹རོ, སུཊྛུ བདྡྷོ ཨཱབདྡྷོ.

པཱདཡོ གཏཱདྱཏྠེ པཋམཱཡ

པགཏོ ཨཱཙརིཡོ པཱཙརིཡོ, ཨེཝཾ པནྟེཝཱསཱི.

ཨཙྩཱདཡོ ¶ ཀནྟཱདྱཏྠེ དུཏིཡཱཡ

ཨཏིཀྐནྟོ མཉྩཾ ཨཏིམཉྩོ. ཨཏིམཱལོ, ‘‘གྷཔསྶ+ནྟསྶཱ+པྤདྷཱནསྶཱ’’ཏི མཱལཱསདྡེ གྷསྶ རསྶོ. ཨེཝ+མུཔརིཔི གྷཔཱནཾ རསྶོ.

ཨཝཱདཡོ ཀུཊྛཱདྱཏྠེ ཏཏིཡཱཡ

ཨཝཀུཊྛཾ ཀོཀིལཱཡ ཝནཾ ཨཝཀོཀིལཾ, ཨཝམཡཱུརཾ. ཨཝཀུཊྛནྟི པརིཙྩཏྟཾ.

པརིཡཱདཡོ གིལཱནཱདྱཏྠེ ཙཏུཏྠིཡཱ

པརིགིལཱནོ+ཛ྄ཛྷེནཱཡ པརིཡཛ྄ཛྷེནོ.

ནྱཱདཡོ ཀནྟཱདྱཏྠེ པཉྩམིཡཱ

ནིཀྑནྟོ ཀོསམྦིཡཱ ནིཀྐོསམྦི. ཨསྱཱདིཝིདྷིམྷཱིཏི ཀིཾ, རུཀྑཾ པཏི ཝིཛྫོཏཏེ.

༡༤. ཙཱི ཀྲིཡཏྠེཧི

ཙཱིཔཙྩཡནྟོ ཀྲིཡཏྠེཧི སྱཱདྱནྟེཧི སཧེ+ཀཏྠོ ཧོཏི. ཨམལཱིནཾ མལཱིནཾ ཀརིཏྭཱཏི ཝིགྒཡ྄ཧ ‘‘ཨབྷཱུཏཏབྦྷཱཝེ ཀརཱ+ས+བྷཱུཡོགེ ཝིཀཱརཱཙཱི’’ཏི ཙཱིཔཙྩཡེཀཏེ ཨིམིནཱ སམཱསོ. ཨེཏྠ ཙ-ཀཱརོ ‘‘ཙཱི ཀྲིཡཏྠེཧཱི’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ. ‘‘པྱོ ཝཱ ཏྭཱསྶ སམཱསེ’’ཏི པྱ ཧོཏི, པ-ཀཱརོ ‘‘པྱེ སིསྶཱ’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ. མལིནཱིཀརིཡ.

༡༥. བྷཱུསནཱ+དརཱ+ནཱདརེསྭ+ལཾ+སཱ+སཱཏི

བྷཱུསནཱདཱིསྭ+ཏྠེསྭ+ལ+མཱདཡོ སདྡཱ ཨེཀཏྠཱ ཧོནྟི. ཨལཾ ཀརིཏྭཱ སཀྐརིཏྭཱ ཨསཀྐརིཏྭཱཏི ཝིགྒཡ྄ཧ སམཱསེ ¶ ཀཏེ པྱེ ཙ ‘‘སཱ སཱདྷིཀརཱ ཙ ཙརིཙྩཱ’’ཏི ཙཱདེསོ པརརཱུཔཉྩ. ཨལཾཀརིཡ, སཀྐཙྩ, ཨསཀྐཙྩ.

༡༦. ཨཉྙེཙཱ+ཏི སུཏྟེན སམཱསེ ཀཏེ… ཨེཏྠ ཡཐཱ དྭཱརཾ ཝིཝརཱཏི ཝུཏྟེ པཀརཎཏོ ཨགྒལ+མིཏི ཝིཉྙཱཡཏི, ཨེཝ+མིདྷཱཔི ནིཔཱཏཔབྷཱཝེ ཨཉྙེ ཙཱཏི སཱམཉྙཾ ཙེ+ཏི ཨཱགམཱནུསཱརེན ལབྦྷམཱནཝིབྷཏྱནྟཔཊིརཱུཔནིཔཱཏཱཝ ཝིཉྙཱཡནྟི. ཨགྒཏོ བྷཝིཏྭཱ པུརོབྷུཡྻ, ཨནྟརཧིཏོ ཧུཏྭཱ ཏིརོབྷཱུཡ, ཨནྟརདྷཱནཾ ཀཏྭཱ ཏིརོཀརིཡ, ཨུརསི ཀཏྭཱ ཨུརསིཀརིཡ, མནསི ཀཏྭཱ མནསིཀརིཡ, མཛ྄ཛྷེ ཀཏྭཱ མཛ྄ཛྷེཀརིཡ, ཏུཎྷཱི བྷཝིཏྭཱ ཏུཎྷཱི བྷཱུཡ.

༡༧. ཝཱ+ནེཀ+ཉྙཏྠེ

ཨནེཀཾ སྱཱདྱནྟཾ ཨཉྙསྶ པདསྶ ཨཏྠེ ཨེཀཏྠཾ ཝཱ ཧོཏི.

པདནྟརསྶ ཡསྶ+ཏྠོ, པདྷཱནཾ ལིངྒ+མསྶ ཙ;

སམཱསོ སོ+ཡ+མཉྙཏྠོ, བཧུབྦཱིཧིཔརཝ྄ཧཡོ.

སོ ཙ ནཝཝིདྷོ དྭིཔདོ, བྷིནྣཱདྷིཀརཎོ, ཏིཔདོ, ན-ནིཔཱཏཔུབྦཔདོ, སཧཔུབྦཔདོ, ཨུཔམཱནཔུབྦཔདོ, སངྑྱོབྷཡཔདོ, དིསནྟརཱལཏྠོ, བྱཏིཧཱརལཀྑཎོ ཙཱཏི.

༡. ཏཏྠ དྭིཔདོ ཏུལྱཱདྷིཀརཎོ ཀམྨཱདཱིསུ ཚསུ ཝིབྷཏྱཏྠེསུ བྷཝཏི.

(ཀ) ཏཏྠ དུཏིཡཏྠེ ཏཱཝ-ཨཱགཏཱ སམཎཱ ཨིམཾ སངྒྷཱརཱམནྟི ཨཱགཏསམཎོ སངྒྷཱརཱམོ. སོ ཙ དུཝིདྷོ ཏགྒུཎཱ+ཏགྒུཎཝསེན. ཝུཏྟཉྷི –

ཏགྒུཎོ+ཏགྒུཎོ ¶ ཙེ+ཏི,

སོ སམཱསོ དྭིདྷཱ མཏོ.

ཏཾ ཡཐཱ ‘ནཱིཡཏཾ ལམྦ-

ཀཎྞོ+’ ‘ཡཾ དིཊྛསཱགརོ’.

ཏེསུ ཡཏྠ ཝིསེསནབྷཱུཏོ ཨཏྠོ ཨཉྙཔདཏྠགྒཧཎེན གཡ྄ཧཏི, སོ ཏགྒུཎསཾཝིཉྙཱཎོ, ཡཐཱ ‘ལམྦཀཎྞ+མཱནཡཱ’ཏི. ཡཏྠ པན ན གཡ྄ཧཏི, སོ ཨཏགྒུཎསཾཝིཉྙཱཎོ, ཡཐཱ ‘བཧུདྷན+མཱནཡཱ’ཏི.

ཨིདྷ ཝིསེསནསྶ པུབྦནིཔཱཏོ. ཨེཏྠ ཙ ཨཱགཏསདྡོ ཙ སམཎསདྡོ ཙ ཨཏྟནོ ཨཏྠེ ཨཊྛཏྭཱ དུཏིཡཱཝིབྷཏྱཏྠབྷཱུཏེ སངྒྷཱརཱམསངྑཱཏེ ཨཉྙཔདཏྠེ ཝཏྟནྟི, ཏཏོ སམཱསེནེཝ ཀམྨཏྠསྶ ཨབྷིཧིཏཏྟཱ པུན དུཏིཡཱ ན ཧོཏི. ཏཐཱ ཨཱགཏསམཎཱ སཱཝཏྠི, ཨཱགཏསམཎཾ ཛེཏཝནཾ. པཊིཔནྣཱ ཨདྡྷིཀཱ ཡཾ པཊིཔནྣདྡྷིཀོ པཐོ, ཨབྷིརཱུལ༹ྷཱཝ, ཎིཛཱཡཾ ནཱཝཾ སཱ ཨབྷིརཱུལ༹ྷཝཱཎིཛཱ ནཱཝཱ.

(ཁ) ཏཏིཡཏྠེ-ཛིཏཱནི ཨིནྡྲིཡཱནི ཡེན སོ ཛིཏིནྡྲིཡོ སམཎོ, ཨེཝཾ དིཊྛདྷམྨོ, པཏྟདྷམྨོ, ཀཏཀིཙྩོ. ཝིཛིཏཱ མཱརཱ ཨནེནཱཏི ཝིཛིཏམཱརོ བྷགཝཱ, པཊིཝིདྡྷསབྦདྷམྨོ. ཀརཎཏྠེ-ཚིནྣོ རུཀྑོ ཡེན སོ ཚིནྣརུཀྑོ ཕརསུ.

(ག) ཙཏུཏྠིཡཏྠེ-དིནྣོ སུངྐོ ཡསྶ སོ དིནྣསུངྐོ རཱཛཱ, དིནྣཾ བྷོཛནཾ ཨསྶཱཏི དིནྣབྷོཛནོ.

(གྷ) པཉྩམིཡཏྠེ-ནིགྒཏཱ ཛནཱ ཡསྨཱ སོ ནིགྒཏཛནོ གཱམོ, ནིགྒཏོ ཨཡོ=སུཁཾ ཡསྨཱཏི ནིརཡོ, ནིཀྐིལེ- སོ ¶ . ཨཔེཏཾ ཝིཉྙཱཎཾ ཨསྨཱཏི ཨཔེཏཝིཉྙཱཎོ མཏཀཱཡོ, ཨཔགཏབྷཡབྷེརཝོ ཨརཧཱ.

(ང) ཚཊྛིཡཏྠེ-ཚིནྣཱ ཧཏྠཱ ཡསྶ སོ ཚིནྣཧཏྠོ. ཨེཝཾ པརིཔུཎྞསངྐཔྤོ ཁཱིཎཱསཝོ, ཝཱིཏོ རཱགོ ཨསྶཱཏི ཝཱིཏརཱགོ. དྭེ པདཱནི ཨསྶཱཏི དྭིཔདོ, དྭིཧཏྠོ པཊོ. ཏེཝིཛྫོཏི ཨེཏྠ ཏིཝིཛྫོ ཨེཝཱཏི སཀཏྠེ ཎོ ཝུདྡྷི ཙ. ཙཏུཔྤདོ, པཉྩ ཙཀྑཱུནི ཨསྶཱཏི པཉྩཙཀྑུ བྷགཝཱ, ཚལ༹བྷིཉྙོ, ‘‘གྷཔསྶཱ’’དིནཱ རསྶཏྟཾ. ནཝངྒཾ སཏྠུསཱསནཾ. དསབལོ, ཨནནྟཉཱཎོ. ཏཱིཎི དས པརིམཱཎ+མེསཾཏི ཏིདསཱ དེཝཱ, ཨིདྷ པརིམཱཎསདྡསནྣིམཱནཏོ དསསདྡོ སངྑྱཱནེ ཝཏྟཏེ. ཨཡཾ པཙྩཡོ ཨེཏེསནྟི ཨིདཔྤཙྩཡཱ, ཨུཏྟརཔདེ ‘‘ཨིམསྶི+དཾ ཝཱ’’ཏི ཨིམསྶ ཨིདཾ. ཀོ པབྷཝོ ཨསྶཱཏི ཀིཾ པབྷཝོ ཀཱཡོ. ཝིགཏཾ མལཾ ཨསྶཱཏི ཝིམལོ, སུནྡརོ གནྡྷོ ཨསྶཱཏི སུགནྡྷཾ ཙནྡནཾ, ཨེཝཾ སུསཱིལོ, སུམུཁོ, ཀུཙྪིཏོ གནྡྷོ ཨསྶཱཏི དུགྒནྡྷཾ ཀུཎཔཾ, དུམྨུཁོ, དུཊྛུ མནོ ཨསྶཱཏི དུམྨནོ, ཨེཝཾ དུསྶཱིལོ. ཏཔོ ཨེཝ དྷནཾ ཨསྶཱཏི ཏཔོདྷནོ. ཁནྟིསངྑཱཏཾ བལཾ ཨསྶཱཏི ཁནྟིབལོ. ཨིནྡོཏི ནཱམཾ ཨེཏསྶཱཏི ཨིནྡནཱམོ.

ཚནྡཛཱཏཱདཱིསུ ཝིསེསནཝིསེསིཏབྦཱནཾ ཡཐིཙྪིཏཏྟཱ ཨུབྷཡཾ པུབྦཾ ནིཔཏཏི, ཀམཱཏིཀྐམེ པཡོཛནཱབྷཱཝཱ. ཛཱཏོ ཚནྡོ ཨསྶཱཏི ཛཱཏཚནྡོ, ཨེཝཾ ཚནྡཛཱཏོ. སཉྫཱཏཔཱིཏིསོམནསྶོ, པཱིཏིསོམནསྶསཉྫཱཏོ. མཱསཛཱཏོ, ཛཱཏམཱསོ. ཚིནྣཧཏྠོ, ཧཏྠཚིནྣོ.

དཱིགྷཱཛངྒྷཱ ¶ ཨསྶཱཏི དཱིགྷཛངྒྷོ, ཨེཏྠ པུམྦྷཱཝོ, ‘‘གྷཔསྶཱ’’དིནཱ རསྶོ ཙ. ཏཐཱ པཧཱུཏཛིཝ྄ཧོ. མཧནྟཱི པཉྙཱ ཨསྶཱཏི མཧཱཔཉྙོ. ‘‘ཨིཏྠིཡཾ བྷཱསིཏཔུམི+ཏྠཱི པུམེ+ཝེ+ཀཏྠེ’’ཏི ཝཱིཔཙྩཡཱབྷཱཝེནྟསྶ ཊཱདེསོ རསྶཏྟཉྩ. ཨིཏྠིཡནྟི ཀིཾ, ཁམཱདྷནོ. བྷཱསིཏཔུམཱཏི ཀིཾ, སདྡྷཱདྷུརོ. པཉྙཱཔཀཏིཀོ, པཉྙཱཝིསུདྡྷིཀོ, ཨེཏྠ ‘‘ལྟྭིཏྠིཡཱུཧི ཀོ’’ཏི ཀོ. གཎྜཱིཝདྷནྭཱཏི པཀཏནྟརེན སིདྡྷཾ.

ནཱནཱ=པྤཀཱརཱ དུམཱ ནཱནཱདུམཱ, ནཱནཱདུམེཧི པཏིཏཱནི ནཱནཱདུམཔཏིཏཱནི, ནཱནཱདུམཔཏིཏཱནི ཙ ཏཱནི པུཔྥཱནི ཙེཏི ནཱནཱདུམཔཏིཏཔུཔྥཱནི, ཏེཧི ཝཱསིཏཱ ནཱནཱདུམཔཏིཏཔུཔྥཝཱསིཏཱ, ནཱནཱདུམཔཏིཏཔུཔྥཝཱསིཏཱསཱནུཡསྶསོ ནཱནཱདུམཔཏིཏཔུཔྥཝཱསིཏསཱནུ པབྦཏོ, ཨཡཾ ཝིསེསན+ཨམཱདིསམཱསགབྦྷོ ཏུལྱཱདྷིཀརཎཨཉྙཔདཏྠོ.

(ཙ) སཏྟམྱཏྠེ-སམྤནྣཱནི སསྶཱནི ཡསྨིཾ སོ སམྤནྣསསྶོ ཛནཔདོ. སུལབྷོ པིཎྜོ ཨིམསྨིནྟི སུལབྷཔིཎྜོ དེསོ. ཨཱཀིཎྞཱ མནུསྶཱ ཡསྶཾ སཱ ཨཱཀིཎྞམནུསྶཱ རཱཛདྷཱནཱི. བཧཝོ ཏཱཔསཱ ཨེཏསྨིནྟི བཧུཏཱཔསོ ཨསྶམོ. ཨུཔཙིཏཾ མཾསལོཧིཏཾ ཨསྨིནྟི ཨུཔཙིཏམཾསལོཧིཏཾ སརཱིརཾ. བཧཝོ སཱམིནོ ཨསྨིནྟི བཧུསཱམིཀཾ ནགརཾ, བཧཱུ ནདིཡོ ཨསྨིནྟི བཧུནདིཀོ, ཨཱིཀཱརནྟཏྟཱ ཀཔཙྩཡོ. ཨེཝཾ བཧུཛམྦུཀཾ ཝནཾ, བཧཝོ ཀཏྟཱརོ ཨསྨིཾ ཨསྶ ཝཱཏི བཧུཀཏྟུཀོ དེསོ, ཨེཝཾ བཧུབྷཏྟུཀོ, ‘‘ལྟྭིཏྠིཡཱུཧི ཀོ’’ཏི ཀོ.

༢. བྷིནྣཱདྷིཀརཎོ ¶ ཡཐཱ-ཨེཀརཏྟིཾ ཝཱསོ ཨསྶཱཏི ཨེཀརཏྟིཝཱསོ, སམཱནེན ཛནེན སདྡྷིཾ ཝཱསོ ཨསྶཱཏི སམཱནཝཱསོ པུརིསོ. ཨུབྷཏོ བྱཉྫན+མསྶཱཏི ཨུབྷཏོབྱཉྫནཀོ, ཝིབྷཏྱལོཔོ ‘‘ཝཱ+ཉྙཏོ’’ཏི ཀོ ཙ, ཚཏྟཾ པཱཎིམྷི ཨསྶཱཏི ཚཏྟཔཱཎི, ཨེཝཾ དཎྜཔཱཎི, སཏྠཔཱཎི, ཝཛིརཔཱཎི, ཁགྒཧཏྠོ, པཏྟཧཏྠོ, དཱནེ ཨཛ྄ཛྷཱསཡོ ཨསྶཱཏི དཱནཛ྄ཛྷཱསཡོ དཱནཱདྷིམུཏྟིཀོ, བུདྡྷབྷཏྟིཀོ, སདྡྷམྨགཱརཝོ ཨིཙྩཱདི.

༣. ཏིཔདོ ཡཐཱ-པརཀྐམེནཱ+དྷིགཏཱ སམྤདཱ ཡེཧི ཏེ པརཀྐམཱདྷིགཏསམྤདཱ མཧཱཔུརིསཱ. ཨེཝཾ དྷམྨཱདྷིགཏབྷོགཱ. ཨོནཱིཏོ པཏྟཏོ པཱཎི ཡེན སོ ཨོནཱིཏཔཏྟཔཱཎི. སཱིཧསྶ པུབྦདྡྷམིཝ ཀཱཡོ ཨསྶཱཏི སཱིཧཔུབྦདྡྷཀཱཡོ. མཏྟཱ བཧཝོ མཱཏངྒཱ ཨསྨིནྟི མཏྟབཧུམཱཏངྒཾ ཝནཾ.

༤. ན-ནིཔཱཏཔུབྦཔདོ ཡཐཱ-ནཏྠི ཨེཏསྶ སམོཏི ཨསྶམོ, ‘‘ཊ ནཉསྶཱ’’ཏི ནསྶ ཊོ. ཨེཝཾ ཨཔྤཊིཔུགྒལོ, ཨཔུཏྟཀོ, ཨཧེཏུཀོ, ཀཔཙྩཡོ, ཨེཝ+མུཔརིཔི ཉེཡྻཾ. ནཏྠི སཾཝཱསོ ཨེཏེནཱཏི ཨསཾཝཱསོ, ན ཝིཛྫཏེ ཝུཊྛི ཨེཏྠཱཏི ཨཝུཊྛིཀོ ཛནཔདོ, ཨབྷིཀྑུཀོ ཝིཧཱརོ. ཨེཝཾ ཨནུཏྟརོ ‘‘ཨན སརེ’’ཏི ཨན, ཨེཝཾ ཨནནྟཾ, ཨནཱསཝོ.

༥. པཋམཱཏྠེ སཧཔུབྦཔདོ ཡཐཱ-སཧ ཧེཏུནཱ ཝཏྟཏི སོ སཧེཏུཀོ སཧེཏུ ཝཱ, ‘‘སཧསྶ སོ+ཉྙཏྠེ’’ཏི སཧསྶ སོ, ཨེཝཾ སཔྤཱིཏིཀཱ, སཔྤཙྩཡཱ, སཀིལེསོ, སཨུཔཱདཱནོ, སཔརིཝཱརོ སཧཔརིཝཱརོ ཝཱ, སཧ མཱུལེན ཨུདྡྷཊོ སམཱུལུདྡྷཊོ རུཀྑོ.

༦. ཨུཔམཱནོཔམེཡྻཛོཏཀཨིཝཡུཏྟོ ¶ ཨུཔམཱནཔུབྦཔདོ པཋམཱཡ ཡཐཱ-ནིགྲོདྷོ ཨིཝ པརིམཎྜལོ ཡོ སོ ནིགྲོདྷཔརིམཎྜལོ. སངྑོ ཝིཡ པཎྜརོ ཨཡནྟི སངྑཔཎྜརོ, ཀཱཀོ ཝིཡ སཱུརོ ཨཡནྟི ཀཱཀསཱུརོ. ཙཀྑུ ཨིཝ བྷཱུཏོ ཨཡཾ པརམཏྠདསྶནཏོཏི ཙཀྑུབྷཱུཏོ བྷགཝཱ. ཨེཝཾ ཨཏྠབྷཱུཏོ, དྷམྨབྷཱུཏོ, བྲཧྨབྷཱུཏོ, ཨནྡྷབྷཱུཏོ. མུཉྫཔབྦཛམིཝ བྷཱུཏཱ ཨཡཾ མུཉྫཔབྦཛབྷཱུཏཱ ཀུདིཊྛི. ཏནྟཱཀུལམིཝ ཛཱཏཱ ཨཡཾཏི ཏནྟཱཀུལཛཱཏཱ.

ཚཊྛྱཏྠེ-སུཝཎྞསྶ ཝཎྞོ ཝིཡ ཝཎྞོ ཡསྶ སོ སུཝཎྞཝཎྞོ བྷགཝཱ, མཛ྄ཛྷཔདལོཔོ. ནཱགསྶ གཏི ཝིཡ གཏི ཨསྶཱཏི ནཱགགཏི. ཨེཝཾ སཱིཧགཏི, ནཱགཝིཀྐམོ, སཱིཧཝིཀྐམོ, སཱིཧཧནུ. ཨེཎིསྶ ཝིཡ ཛངྒྷཱ ཨསྶཱཏི ཨེཎིཛངྒྷོ. བྲཧྨུནོ ཝིཡ སརོ ཨསྶཱཏི བྲཧྨསྶརོ.

༧. ཝཱསདྡཏྠེ སངྑྱཱཨུབྷཡཔདོ ཡཐཱ-དྭེ ཝཱ ཏཡོ ཝཱ དྭཏྟི, དྭཏྟཡོ ཙ ཏེ པཏྟཱ ཙེཏི དྭཏྟིཔཏྟཱ, ‘‘ཏིསྭ’’ཨིཏི ཏིསདྡེ པརེ དྭིསྶ ཨཏྟཾ. དྭཱིཧཾ ཝཱ ཏཱིཧཾ ཝཱ དྭཱིཧཏཱིཧཾ, ཚ ཝཱ པཉྩ ཝཱ ཝཱཙཱ ཚཔྤཉྩཝཱཙཱ, ཨེཝཾ སཏྟཊྛམཱསཱ, ཨེཀཡོཛནདྭིཡོཛནཱནི.

༨. དིསནྟརཱལཏྠོ ཡཐཱ-པུབྦསྶཱ ཙ དཀྑིཎསྶཱ ཙ དིསཱཡ ཡདནྟརཱལཾ སཱ པུབྦདཀྑིཎཱ ཝིདིསཱ. ཨེཏྠ –

༦༩. སབྦཱདཡོ ཝུཏྟིམཏྟེཏི

ཨིཏྠིཝཱཙཀཱ སབྦཱདཡོ ཝུཏྟིམཏྟེ པུམེཝ ཧོནྟི. ཨེཝཾ པུབྦུཏྟརཱ, ཨཔརདཀྑིཎཱ, པཙྪིམུཏྟརཱ. པུབྦཱ ཙ སཱ དཀྑིཎཱ ཙེཏི ཝཱ.

༩. བྱཏིཧཱརལཀྑཎོ ¶ ཡཐཱ – ‘‘ཏཏྠ གཧེཏྭཱ ཏེན པཧརིཏྭཱ ཡུདྡྷེ སརཱུཔཾ’’ཏི སུཏྟེན སམཱསེ ཀཏེ ཀེསེསུ ཙ ཀེསེསུ ཙ གཧེཏྭཱ ཡུདྡྷཾ པཝཏྟཾ ཀེསཱཀེསཱི, དཎྜེཧི ཙ དཎྜེཧི ཙ པཧརིཏྭཱ ཡུདྡྷཾ པཝཏྟཾ དཎྜཱདཎྜཱིཏི ཧོཏི. ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཙཱི ཝཱིཏིཧཱརེ’’ཏི ཙཱིཔཙྩཡེ ‘‘ཙིསྨིཾ’’ཏི ཨཱཀཱརོ, ཨེཝཾ མུཊྛཱམུཊྛཱི.

སོབྷཎོ གནྡྷོ སུགནྡྷོ, སོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སུགནྡྷཱིཧི ཨཏྠིཨཏྠེ ཨཱིཔཙྩཡེན སིདྡྷཾ. ཡསྨཱ ཙ བྷདྡཱཡ ཀཱཔིལཱནིཡཱ ཨཔདཱནེ ‘‘པུནོ པཏྟཾ གཧེཏྭཱན, སོདྷཡིཏྭཱ སུགནྡྷིནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ཝུཏྟིཡཾ ཨིཀཱརནྟསྶ ཨབྷཱཝདཱིཔནཏྠཾ ‘‘སུགནྡྷི དུགྒནྡྷཱིཏི པཡོགཱ ན དིསྶཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ. སུགནྡྷིནཱཏི ཨེཀཝཙནེ རསྶོ.

༡༩. ཙཏྠེ

ཨནེཀཾསྱཱདྱནྟཾ ཙཏྠེ ཨེཀཏྠཾ ཝཱ ཧོཏི. སམུཙྩཡོ ཨནྭཱཙཡོ ཨིཏརཱིཏརཡོགོ སམཱཧཱརོཏི ཙསདྡསྶ ཨཏྠོ ཙཏུབྦིདྷོ.

ཏཏྠ སམུཙྩཡཱ+ནྭཱཙཡེསུ སམཱསོ ན ཧོཏི, ཀྲིཡཱསཱཔེཀྑཏཱཡ ནཱམཱནཾ ཨཉྙམཉྙཾ ཨཡུཏྟཏྠཏྟཱ, ཡཐཱ-ཙཱིཝརཾ པིཎྜཔཱཏཉྩ པཙྩཡཾ སཡནཱསནཾ ཨདཱསི, དཱནཉྩ དེཧི, སཱིལཉྩརཀྑཱཧི. ཨིཏརཱིཏརཡོགེ སམཱཧཱརེ ཙ ཨཉྙམཉྙཱཔེཀྑཏྟཱ སམཱསོ.

ཨུབྷཡཏྠཔདྷཱནེ ཙཏྠེ ཀཐ+མེཀཏྠཱིབྷཱཝོ སམྦྷཝེ+ཏི ཙེ, ཝུཏྟཉྷི –

སཔྤདྷཱནཱཔི ཡཏྠ+ཏྠཱ, མིཐོ སཱཔེཀྑཏཱ ཨིཝ;

ཀྲིཡཱསམྦནྡྷསཱམཉྙཱ, ཙཏྠེ+ཀཏྠཾ ཏ+དུཙྩཏེཏི.

ཡསྨཱ ¶ ཨེཀཏྠཱིབྷཱཝེཔི སཏཱིཡསཏཱིཡཏྠེ པདྷཱནཾ, ཏསྨཱ ཨིདཾ ཝུཙྩཏེ –

ན+ཉྙམཉྙཾ ཝིསེསེནྟི, ཙཏྠེ ཨཏྠཱ པདཱནིཝ;

སཏྠཝུཏྱཱི ཨཏོ ཏེསཾ, པདྷཱནཏྠཾ+བྷིཡུཛྫཏེ.

ཨིཏརཱིཏརཡོགོ ཙ, སམཱཧཱརོཏྱ+ཡཾ དྭིདྷཱ;

སམཱསོ ཏུ ཨིམཾ ཨཉྙེ, ཛཱནནྟེ དྭནྡནཱམཏོ.

ཨིཏརཱིཏརཡོགསྨིཾ+ཝཡཝཏྠསྶ སམྦྷཝོ;

སམུདཱཡཏིརོབྷཱཝོ, པརཾཝ ལིངྒ+མསྶ ཙ.

སམུདཱཡབྦྷཝོ ཡསྨིཾ+ཝཡཝཱ ཙ ཏིརོཧིཏཱ;

སམཱཧཱརོཏྱ+ཡཾ ཙཏྠོ, སོ ཙ ཧོཏི ནཔུཾསཀེ.

ཨིཏརཱིཏརཡོགོ ཡཐཱ-སཱརིཔུཏྟོ ཙ མོགྒལླཱནོ ཙ སཱརིཔུཏྟམོགྒལླཱནཱ, བྷོ སཱརིཔུཏྟམོགྒལླཱནཱ ཨིཙྩཱདི. ཨཝཡཝཔདྷཱནཏྟཱ བཧུཝཙནམེཝ. སམཎཱ ཙ བྲཱཧྨཎཱ ཙ སམཎབྲཱཧྨཎཱ, ཨེཝཾ བྲཱཧྨཎགཧཔཏིཀཱ, ཁཏྟིཡབྲཱཧྨཎཱ, དེཝམནུསྶཱ, ཙནྡིམསཱུརིཡཱ.

༦༤. ཝིཛྫཱཡོནིསམྦནྡྷཱིན+མཱ ཏཏྲ ཙཏྠེཏི

ཝིཛྫཱསམྦནྡྷཱིནཾ ཡོནིསམྦནྡྷཱིནཉྩ ཙཏྠེ ཨཱ ཧོཏཱིཏི ཨུཀཱརསྶ ཨཱ, ཧོཏཱ ཙ པོཏཱ ཙ ཧོཏཱཔོཏཱརོ. ཨེཝཾ མཱཏཱཔིཏརོ.

༦༥. པུཏྟེཏི

པུཏྟེ ཨུཏྟརཔདེ པིཏཱདཱིན+མཱ ཧོཏི ཙཏྠེ. པིཏཱ ཙ པུཏྟོ ཙ པིཏཱཔུཏྟཱ, ཨེཝཾ མཱཏཱཔུཏྟཱ.

༧༨. ཛཱཡཱཡ ཛཡཾ པཏིམྷི

པཏིམྷི ¶ པརེ ཛཱཡཱཡ ཛཡཾ ཧོཏི. ཛཱཡཱ ཙ པཏི ཙ ཛཡམྤཏཡོ. ཛཱནིཔཏཱིཏི པཀཏནྟརེན སིདྡྷཾ, ཛཱནི ཙ པཏི ཙ ཛཱནིཔཏི. ཨེཝཾ ཛམྤཏི དམྤཏཱིཏི.

ཀྭཙི ཨཔྤསརཾ པུབྦཾ ནིཔཏཏི, ཡཐཱ-ཙནྡོ ཙ སཱུརིཡོ ཙ ཙནྡསཱུརིཡཱ, ནིགམཱ ཙ ཛནཔདཱ ཙ ནིགམཛནཔདཱ. ཨེཝཾ སུརཱསུརགརུཌམནུཛབྷུཛགགནྡྷབྦཱ.

ཀྭཙི ཨིཝཎྞུ+ཝཎྞནྟཱནཾ པུབྦནིཔཱཏོ, ཡཐཱ-ཨགྒིདྷུམཱ, གཏིབུདྡྷིབྷུཛཔཋཧརཀརསཡཱ, དྷཱཏུལིངྒཱནི.

ཀྭཙི སརཱདིཨཀཱརནྟཾ པུབྦཾ ནིཔཏཏི, ཡཐཱ-ཨཏྠདྷམྨཱ, ཨཏྠསདྡཱ, སདྡཏྠཱ ཝཱ.

ཨཉྙམཉྙསཱཔེཀྑཱནམེཝ ཏིརོཧིཏཱཝཡཝབྷེདོ སམུདཱཡཔདྷཱནོ སམཱཧཱརོ, ཡཐཱ-ཚཏྟཉྩ ཨུཔཱཧནཱ ཙ ཚཏྟུཔཱཧནཾ.

༢༠. སམཱཧཱརེ ནཔུཾསཀནྟི

སམཱཧཱརེ སབྦཏྠ ནཔུཾསཀལིངྒཾ བྷཝཏི, སམཱཧཱརསྶེ+ཀཏྟཱ ཨེཀཝཙནམེཝ.

༢༣. སྱཱདཱིསུ རསྶོཏི

ནཔུཾསཀེ ཝཏྟམཱནསྶ སྱཱདཱིསུ རསྶོ. བྷོ ཚཏྟུཔཱཧན, ཚཏྟུཔཱཧནཾ, ཚཏྟུཔཱཧནེན ཨིཙྩཱདི.

ཏེ ¶ ཙ སམཱཧཱརིཏརཱིཏརཡོགཱ བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ནིཡཏཝིསཡཱཡེཝ ཧོནྟི, ཏཏྲཱ+ཡཾ ཝིསཡཝིབྷཱགོ-ནིརུཏྟིཔིཊཀཱགཏོ-པཱཎི+ཏཱུརིཡ+ཡོགྒ+སེནངྒཱནཾ, ནིཙྩཝེརཱིནཾ, སངྑྱཱཔརིམཱཎསཉྙཱནཾ, ཁུདྡཛནྟུཀཱནཾ, པཙནཙཎྜཱལཱནཾ, ཙརཎསཱདྷཱརཎཱནཾ, ཨེཀཛ྄ཛྷཱཡནཔཱཝཙནཱནཾ, ལིངྒཝིསེསཱནཾ, ཝིཝིདྷཝིརུདྡྷཱནཾ, དིསཱནཾ, ནདཱིནཉྩ ནིཙྩསམཱཧཱརེཀཏྠཾ བྷཝཏི.

པཱཎངྒཱནཾ-ཙཀྑུ ཙ སོཏཉྩ ཙཀྑུསོཏཾ, མུཁཉྩ ནཱསིཀཱ ཙ མུཁནཱསིཀཾ, ‘‘སྱཱདཱིསུ རསྶོ’’ཏི ནཔུཾསཀེ ཝཏྟམཱནསྶ རསྶོ. ཧནུ ཙ གཱིཝཱ ཙ ཧནུགཱིཝཾ, ཀཎྞཱ ཙ ནཱསཱ ཙ ཀཎྞནཱསཾ, པཱཎི ཙ པཱདོ ཙ པཱཎིཔཱདཾ, ཚཝི ཙ མཾསཉྩ ལོཧིཏཉྩ ཚཝིམཾསལོཧིཏཾ, ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔཾ, ཛརཱ ཙ མརཎཉྩ ཛརཱམརཎཾ.

ཏཱུརིཡངྒཱནཾ-ཨལསོ ཙ ཏཱལམྦརོ ཙ ཨལསཏཱལམྦརཾ, མུརཛོ ཙ གོམུཁོ ཙ མུརཛགོམུཁཾ, སཾཁོ ཙ པཎཝོ ཙ དེཎྜིམོ ཙ, སཾཁཱ ཙ པཎཝཱ ཙ དེཎྜིམཱ ཙཱཏི ཝཱ སཾཁཔཎཝདེཎྜིམཾ, པཎཝཱདཡོ དྭེཔི བྷེརིཝིསེསཱ, མདྡཝིཀོ ཙ པཱཎཝིཀོ ཙ མདྡཝིཀཔཱཎཝིཀཾ, གཱིཏཉྩ ཝཱདིཏཉྩ གཱིཏཝཱདིཏཾ, སམྨཉྩ ཏཱལ༹ཉྩ སམྨཏཱལ༹ཾ, སམྨཾཏི ཀཾསཏཱལཾ, ཏཱལ༹ཾཏི ཧཏྠཏཱལ༹ཾ.

ཡོགྒངྒཱནཾ-ཕཱལོ ཙ པཱཙནཉྩ ཕཱལཔཱཙནཾ, ཡུགཉྩ ནངྒལཉྩ ཡུགནངྒལཾ.

སེནངྒཱནཾ-ཧཏྠིནོ ཙ ཨསྶཱ ཙ ཧཏྠིཨསྶཾ, རཐཱ ཙ པཏྟིཀཱ ཙ རཐཔཏྟིཀཾ, ཨསི ཙ སཏྟི ཙ ཏོམརཉྩ པིཎྜཉྩ ཨསིསཏྟིཏོམརཔིཎྜཾ, ཨསི ཙ ཙམྨཉྩ ཨསིཙམྨཾ, ཙམྨནྟི སརཝཱརཎ-ཕལཀཾ ¶ . དྷནུ ཙ ཀལཱཔོ ཙ དྷནུཀལཱཔཾ, ཀལཱཔོ=ཏུཎཱིརཾ. པཧརཎཉྩ ཨཱཝརཎཉྩ པཧརཎཱཝརཎཾ.

ནིཙྩཝེརཱིནཾ-ཨཧི ཙ ནཀུལོ ཙ, ཨཧཱི ཙ ནཀུལཱ ཙཱཏི ཝཱ ཨཧིནཀུལཾ. ཨེཝཾ བིལཱ༹རམཱུསིཀཾ, ཨནྟསྶ རསྶཏྟཾ. ཀཱཀོལུཀཾ, སཔྤམཎྜཱུཀཾ, གརུལ༹སཔྤཾ, ནཱགསུཔཎྞཾ.

སངྑྱཱཔརིམཱཎསཉྙཱནཾ-ཨེཀཀཉྩ དུཀཉྩ ཨེཀཀདུཀཾ. ཨེཝཾ, དུཀཏིཀཾ, ཏིཀཙཏུཀྐཾ, ཙཏུཀྐཔཉྩཀཾ. དསཀཉྩ ཨེཀཱདསཀཉྩ དསེཀཱདསཀཾ, ‘‘ཏིཏཱལཱིས’’ ཨིཏི ཙཀ-བྷཱགལོཔནིདྡེསེན ཀཀཱརསྶ ལོཔོ.

ཁུདྡཛནྟུཀཱནཾ-ཀཱིཊཱ ཙ པཊངྒཱ ཙ ཀཱིཊཔཊངྒཾ, ཀཱིཊཱ=ཀཔཱལཔིཊྛིཀཔཱཎཱ. ཨེཝཾ ཀུནྠཀིཔིལླིཀཾ, ཌཾསཱ ཙ མཀསཱ ཙ ཌཾསམཀསཾ, མཀྑིཀཱ ཙ ཀིཔིལླིཀཱ ཙ མཀྑིཀཀིཔིལླིཀཾ, ཀཱིཊཱ ཙ སརིཾསཔཱ ཙ ཀཱིཊསརིཾསཔཾ. ཏཏྠ ཀུནྠཱ=སུཁུམཀིཔིལླིཀཱ.

ཁུདྡཛནྟུ ཨནཊྛཱི ཝཱ, ཨཐ ཁོ ཁུདྡཀོཔི ཝཱ;

སཏཾ ཝཱ པསཏོ ཡེསཾ, ཀེཙི ཨཱནཏུལཱ ཨིཏི.

པཙནཙཎྜཱལཱནཾ-ཨོརབྦྷིཀཱ ཙ སཱུཀརིཀཱ ཙ ཨོརབྦྷིཀསཱུཀརིཀཾ, ཨེཝཾ སཱཀུནྟིཀམཱགཝིཀཾ. སཔཱཀོ ཙ ཙཎྜཱལོ ཙ སཔཱཀཙཎྜཱལཾ, པུཀྐུསཚཝཌཱཧཀཾ, ཝེནརཐཀཱརཾ, ཏཏྠ ཝེནཱ=ཏཙྪཀཱ, རཐཀཱརཱ=ཙམྨཀཱརཱ.

ཙརཎསཱདྷཱརཎཱནཾ-ཨཏིསོ ཙ བྷཱརདྭཱཛོ ཙ ཨཏིསབྷཱརདྭཱཛཾ, ཀཊྛོ ཙ ཀཔཱལོ ཙ ཀཊྛཀཔཱལཾ, སཱིལཉྩ པཉྙཱཎཉྩ སཱིལཔཉྙཱཎཾ, སམཐོ ཙ ཝིཔསྶནཱ ཙ སམཐཝིཔསྶནཾ, ཝིཛྫཱ ཙ ཙརཎཉྩ ཝིཛྫཱཙརཎཾ, ཨེཝཾ ནཱམརཱུཔཾ, ཧིརོཏྟཔྤཾ, སཏིསམྤ-ཛཉྙཾ ¶ , ལོབྷམོཧཾ, དོསམོཧཾ, ཨཧིརིཀཱནོཏྟཔྤཾ, ཐིནམིདྡྷཾ, ཨུདྡྷཙྩཀུཀྐུཙྩ+མིཙྩཱདི.

ཨེཀཛ྄ཛྷཱཡནཔཱཝཙནཱནཾ-དཱིགྷོ ཙ མཛ྄ཛྷིམོ ཙ དཱིགྷམཛ྄ཛྷིམཾ, ཨེཝཾ ཨེཀུཏྟར སཾཡུཏྟཀཾ, ཁནྡྷཀཝིབྷངྒཾ.

ལིངྒཝིསེསཱནཾ-ཨིཏྠཱི ཙ པུམཱ ཙ ཨིཏྠིཔུམཾ, དཱསཱི ཙ དཱསོ ཙ དཱསིདཱསཾ, ཙཱིཝརཉྩ པིཎྜཔཱཏོ ཙ སེནཱསནཉྩ གིལཱནཔཙྩཡབྷེསཛྫཔརིཀྑཱརོ ཙ ཙཱིཝརཔིཎྜཔཱཏསེནཱསནགིལཱནཔཙྩཡབྷེསཛྫཔརིཀྑཱརཾ, ཏིཎཉྩ ཀཊྛོ ཙ སཱཁཱ ཙ པལཱསཉྩ ཏིཎཀཊྛསཱཁཱཔལཱསཾ. ‘‘ལཱབྷཱི ཧོཏི ཙཱིཝརཔིཎྜཔཱཏསེནཱསནགིལཱནཔཙྩཡབྷེསཛྫཔརིཀྑཱརཱནཾ’’ཏིཔི དིསྶཏི.

ཝིཝིདྷཝིརུདྡྷཱནཾ-ཀུསལཉྩ ཨཀུསལཉྩ ཀུསལཱཀུསལཾ, ཨེཝཾ སཱཝཛྫཱནཝཛྫཾ, ཧཱིནཔཎཱིཏཾ, ཀཎྷསུཀྐཾ, ཚེཀཔཱཔཀཾ, སུཁདུཀྑཾ, ཨདྷམུཏྟམཾ, པཊིགྷཱནུནཡཾ, ཚཱཡཱཏཔཾ, ཨཱལོཀནྡྷཀཱརཾ. རཏྟིཉྩ དིཝཱ ཙ རཏྟིནྡིཝཾ, ‘‘རཏྟིནྡིཝདཱརགཝཙཏུརསྶཱ’’ཏི ཨཔཙྩཡེ ཀཏེ ནུམཨཱགམོ. ཨཧོ ཙ རཏྟི ཙ ཨཧོརཏྟཾ, ‘‘དཱིགྷཱ+ཧོཝསྶེཀདེསེཧི ཙ རཏྱཱ’’ཏི ཨཔཙྩཡེ ཀཏེ ‘‘མནཱདྱཱཔཱདཱིན+མོ མཡེ ཙེ’’ཏི ཨོཀཱརོ.

དིསཱནཾ-པུབྦཱ ཙ ཨཔརཱ ཙ པུབྦཱཔརཾ, ཨེཝཾ པུརཏྠིམཔཙྪིམཾ, དཀྑིཎུཏྟརཾ, པུབྦདཀྑིཎཾ, པུབྦུཏྟརཾ, ཨཔརདཀྑིཎཾ, ཨཔརུཏྟརཾ.

ནདཱིནཾ-གངྒཱ ཙ ཡམུནཱ ཙ གངྒཱཡམུནཾ, ཨེཝཾ མཧཱིསརབྷཱུ.

ཏིཎ+རུཀྑ+པསུ+སཀུཎ+དྷན+ཁཉྙ+བྱཉྫན+ཛནཔདཱནཾ ཝཱ. ཏིཎཝིསེསཱནཾ-ཨུསཱིརཱནི ཙ བཱིརཎཱནི ཙ ཨུསཱིརབཱིརཎཾ ཨུསཱིརབཱིརཎཱནི ཝཱ. ཨེཝཾ མུཉྫཔབྦཛཾ མུཉྫཔབྦཛཱནི ཝཱ, ཀཱསཀུསཾ ཀཱསཀུསཱ ཝཱ.

རུཀྑཝིསེསཱནཾ-ཨསྶཏྠཱ ¶ ཙ ཀཔིཊྛཱ ཙ ཨསྶཏྠཀཔིཊྛཾ ཨསྶཏྠཀཔིཊྛཱ ཝཱ, ཨེཝཾ ཨམྦཔནསཾ ཨམྦཔནསཱ, ཁདིརཔལཱསཾ ཁདིརཔལཱསཱ, དྷཝཱསྶཀཎྞཾ དྷཝཱསྶཀཎྞཱ, པིལཀྑནིགྲོདྷཾ པིལཀྑནིགྲོདྷཱ, སཱཀསཱལཾ སཱཀསཱལཱ.

པསུཝིསེསཱནཾ-གཛཱ ཙ གཝཛཱ ཙ གཛགཝཛཾ གཛགཝཛཱ ཝཱ, ཨཛཱ ཙ ཨེལ༹ཀཱ ཙ ཨཛེལ༹ཀཾ ཨཛེལ༹ཀཱ, ཧཏྠཱི ཙ གཱཝོ ཙ ཨསྶཱ ཙ ཝལ༹ཝཱ ཙ ཧཏྠཱིགཝསྶཝལ༹ཝཾ ཧཏྠཱིགཝསྶཝལ༹ཝཱ, རསྶཏྟཾ. ཨེཝཾ གོམཧིསཾ གོམཧིསཱ, ཨེཎེཡྻཝརཱཧཾ ཨེཎེཡྻཝརཱཧཱ, སཱིཧབྱགྒྷཏརཙྪཾ སཱིཧབྱགྒྷཏརཙྪཱ, ཀུཀྐུཊསཱུཀརཾ ཀུཀྐུཊསཱུཀརཱ, ཨེཎེཡྻགོམཧིསཾ ཨེཎེཡྻགོམཧིསཱ.

སཀུཎཝིསེསཱནཾ-ཧཾསཱ ཙ བཀཱ ཙ ཧཾསབཀཾ ཧཾསབཀཱ. ཨེཝཾ ཀཱརཎྜཝཙཀྐཝཱཀཾ ཀཱརཎྜཝཙཀྐཝཱཀཱ, མཡཱུརཀོཉྩཾ མཡཱུརཀོཉྩཱ, སུཀསཱལིཀཾ སུཀསཱལིཀཱ, བཀབལཱཀཾ བཀབལཱཀཱ.

དྷནཱནཾ-ཧིརཉྙཉྩ སུཝཎྞཉྩ ཧིརཉྙསུཝཎྞཾ ཧིརཉྙསུཝཎྞཱནི. ཨེཝཾ ཛཱཏརཱུཔརཛཏཾ ཛཱཏརཱུཔརཛཏཱནི, མཎིསངྑམུཏྟཝེལུ༹རིཡཾ མཎིསངྑམུཏྟཝེལུ༹རིཡཱ.

དྷཉྙཱནཾ-སཱལཱི ཙ ཡཝཱ ཙ སཱལིཡཝཾ སཱལིཡཝཱ ཝཱ. ཨེཝཾ ཏིལམུགྒམཱསཾ ཏིལམུགྒམཱསཱནི, ནིཔྤཱཝཀུལཏྠཾ ནིཔྤཱཝཀུལཏྠཱ.

བྱཉྫནཱནཾ-སཱཀོ ཙ སུཝཱ ཙ སཱཀསུཝཾ སཱཀསུཝཱ. ཨེཝཾ གབྱམཱཧིསཾ གབྱམཱཧིསཱ, ཨེཎེཡྻཝརཱཧཾ ཨེཎེཡ, ཝརཱཧཱ. མིགམཡཱུརཾ མིགམཡཱུརཱ.

ཛནཔདཱནཾ-ཀཱསི ¶ ཙ ཀོསལཱ ཙ ཀཱསིཀོསལཾ ཀཱསིཀོསལཱ, ཝཛྫཱི ཙ མལླཱ ཙ ཝཛྫིམལླཾ ཝཛྫིམལླཱ, ཨངྒཱ ཙ མགདྷཱ ཙ ཨངྒམགདྷཾ ཨངྒམགདྷཱ, ཨེཝཾ ཙེཏིཝཾསཾ ཙེཏིཝཾསཱ, མཙྪསཱུརསེནཾ མཙྪསཱུརསེནཱ, ཀུརུཔཉྩཱལཾ ཀུརུཔཉྩཱལཱ. ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔཉྩ ནཱམརཱུཔནཱམརཱུཔནྟི ཙཏུརེཀཔཉྩཝོཀཱརཝསེན ཝཏྟབྦེ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ སརཱུཔེཀསེསཾ ཀཏྭཱ ནཱམརཱུཔནྟི ཝུཏྟཾ.

ཨེཏསྨིཾ ཨེཀཏྠཱིབྷཱཝཀཎྜེ ཡཾ ཝུཏྟཾ པུབྦཾ, ཏདེཝ པུབྦཾ ནིཔཏཏི, ཀམཱཏིཀྐམེ པཡོཛནསྶཱ+བྷཱཝཱ. ཀྭཙི ཝིཔལླཱསོཔི ཧོཏི, བཧུལཱདྷིཀཱརཏོ, དནྟཱནཾ རཱཛཱ རཱཛདནྟོ. ཙཏྠེ སམཱཧཱརེ ‘‘སབྷཱཔརིསཱཡཱ’’ཏི ཉཱཔཀཱ ཀྭཙི ནཔུཾསཀལིངྒཾ ན བྷཝཏི, ཨཱདྷིཔཙྩཉྩ པརིཝཱརོ ཙ ཨཱདྷིཔཙྩཔརིཝཱརོ. ཨེཝཾ ཚནྡཔཱརིསུདྡྷི, པཊིསནྡྷིཔཝཏྟིཡཾ.

༤༠. སམཱསནྟྭ

ཨུཔརི ཨཡ+མདྷིཀརཱིཡཏི.

༤༡. པཱཔཱདཱིཧི བྷཱུམིཡཱ

པཱཔཱདཱིཧི པརཱ ཡཱ བྷཱུམི, ཏསྶཱ སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི. པཱཔཱ བྷཱུམི ཡསྨིནྟི པཱཔབྷཱུམཾ, ཛཱཏིཡཱ ཨུཔལཀྑིཏཱ བྷཱུམི ཛཱཏིབྷཱུམཾ.

༤༢. སཾཁྱཱཧིཏི

སཾཁྱཱཧི པརཱཡ བྷཱུམིཡཱ ཨ ཧོཏི. དྭེ བྷཱུམིཡོ ཨསྶ དྭིབྷཱུམཾ. ཨེཝཾ ཏིབྷཱུམཾ.

༤༣. ནདཱིགོདྷཱཝརཱིནཾ

སཾཁྱཱཧི པརཱསཾ ནདཱིགོདྷཱཝརཱིནཾ སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི. པཉྩནྣཾ ནདཱིནཾ སམཱཧཱརོ པཉྩནདཾ. ཨེཝཾ སཏྟགོདྷཱཝརཾ.

༤༤. ཨསཾཁྱེཧི ཙཱ+ངྒུལྱཱ+ནཱཉྙཱསཾཁྱཏྠེསུཏི

ཨསཾཁྱེཧི ¶ སཾཁྱཱཧི ཙ པརཱཡ ཨངྒུལིཡཱ སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི. ནིགྒཏ+མངྒུལཱིཧི ནིརངྒུལཾ, དྭེ ཨངྒུལིཡོ སམཱཧཊཱ དྭངྒུལཾ. ཨནཉྙཱསཾཁྱཏྠེསཱུཏི ཀིཾ, པཉྩ ཨངྒུལིཡོ ཨསྨིཾ ཧཏྠེཏི པཉྩངྒུལི, ཨངྒུལིཡཱ སམཱིཔཾ ཨུཔངྒུལི.

༤༥. དཱིགྷཱཧོཝསྶེཀདེསེཧི ཙ རཏྟྱཱཏི

དཱིགྷཱདཱིཧི པརཱཡ རཏྟིཡཱ ཨ ཧོཏི. དཱིགྷཱ ཙ སཱ རཏྟི ཙཱཏི དཱིགྷརཏྟཾ. ཨཧོ ཙ རཏྟི ཙ ཨཧོརཏྟཾ, ཨཱཔཱདིཏྟཱ ཨོ. ཝསྶཱསུ རཏྟི ཝསྶཱརཏྟཾ. པུབྦཱ ཙ སཱ རཏྟི ཙཱཏི པུབྦརཏྟཾ. ཨེཝཾ ཨཔརརཏྟཾ, ཨཌྜྷརཏྟཾ, ཨཏིཀྐནྟོ རཏྟིཾ ཨཏིརཏྟོ. དྭེ རཏྟིཡོ སམཱཧཊཱ དྭིརཏྟཾ. ཨནཉྙཱསཾཁྱཏྠེསུ ཏྭེཝ, དཱིགྷཱ རཏྟི ཨསྨིནྟི དཱིགྷརཏྟི, ཧེམནྟོ. རཏྟིཡཱ སམཱིཔཾ ཨུཔརཏྟི. བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཀྭཙི ཧོཏེཝ, རཏྟིཔརིམཱཎཱནུརཱུཔཾ ཡཐཱརཏྟཾ.

༤༦. གོཏྭ+ཙཏྠེ ཙཱ+ལོཔེ

གོསདྡཱ ཨལོཔཝིསཡེ སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི ན ཙེ ཙཏྠཱདཱིསུ སམཱསོ. རཉྙོ གོ རཱཛགཝོ. པརམོ ཙ སོ གོ ཙཱཏི པརམགཝོ. པཉྩནྣཾ གུནྣཾ སམཱཧཱརོ པཉྩགཝཾ, ‘‘གོསྶཱ+ཝང’’ཏི ཨཝང. ཏཾ དྷན+མསྶཱཏི པཉྩགཝདྷནོ. དསགཝཾ.

༤༧. རཏྟིནྡིཝ+དཱརགཝ+ཙཏུརསྶཱ

ཨེཏེ སདྡཱ ཨ-ཨནྟཱ ནིཔཙྩནྟེ. རཏྟི ཙ དིཝཱ ཙ རཏྟིནྡིཝཾ, ཨིམིནཱཝ ནུམཱག མཱ. དཱརཱ ཙ གཝོ ཙ དཱརགཝཾ. ཙཏསྶོ ཨསྶིཡོ ཨསྶ ཙཏུརསྶོ.

༤༨. ཨཱཡཱམེ+ནུགཝཾ

ཨནུགཝཾཏི ¶ ནིཔཙྩཏེ ཨཱཡཱམེགམྱམཱནེ. གཝསྶ ཨཱཡཱམོ ཨནུགཝཾ སཀཊཾ, ཨསངྑྱསམཱསོ.

༤༩. ཨཀྑིསྨཱ+ཉྙཏྠེ

ཨཀྑིསྨཱ སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི ཨཉྙཏྠེ. ཝིསཱལཱནི ཨཀྑཱིནི ཡསྶ སོ ཝིསཱལཀྑོ.

༥༠. དཱརུམྱ+ངྒུལྱཱ

ཨངྒུལནྟཱ ཨཉྙཏྠེ དཱརུམྷི སམཱསནྟོ ཨ ཧོཏི. དྭེ ཨངྒུལིཡོ ཨཝཡཝཱ ཨསྶེཏི དྭངྒུལཾ དཱརུ, ཨེཝཾ པཉྩངྒུལཾ. ཨངྒུལིསདིསཱཝཡཝཾ དྷཉྙཱདཱིནཾ ཝིཀྑེཔཀཾ དཱརཱུཏི ཝུཙྩཏེ.

༥༤. ཨུཏྟརཔདེ

ཨིདཾ སབྦཏྠ ཨདྷིཀཱཏབྦཾ.

༥༥. ཨིམསྶི+དནྟི

ཨུཏྟརཔདེ ཨིམསྶ ཨིདཾ, ཨིམཱཡ ཨཏྠོ ཨིདམཊྛོ, ཐསྶ ཋོ, ཨིདམཊྛོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨིདམཊྛཱི, ཨིདམཊྛིནོ བྷཱཝོ ཨིདམཊྛིཏཱ. ཨིམེསཾ པཙྩཡཱ ཨིདཔྤཙྩཡཱ, ནིགྒཧཱིཏལོཔོ པསྶ ཙ དྭིབྷཱཝོ.

༥༧. ཊ ནྟནྟཱུནནྟི

ནྟནྟཱུནཾ ཨུཏྟརཔདེ ཊ ཧོཏི. བྷཝནྟོ པཏིཊྛཱ ཨམྷནྟི བྷཝཾཔཏིཊྛཱ མཡཾ, ནིགྒཧཱིཏཱགམོ, ཝགྒནྟོ, ཡོསྶ ཊཱ ཙ. བྷགཝཱ མཱུལཾ ཨེཏེསཾཏི བྷགཝཾམཱུལཀཱ ནོ དྷམྨཱ.

༥༨. ཨ

ཨིཏི ¶ ནྟནྟཱུནཾ ཨ ཧོཏི. གུཎཝནྟོ པཏིཊྛཱ མམཱཏི གུཎཝནྟཔཏིཊྛོ+སྨི.

༦༠. པརསྶ སཾཁྱཱསུཏི

སཾཁྱཱསུ པརསྶ ཨོ, པརོ སཏསྨཱ ཨདྷིཀཱ པརོསཏཾ.

༦༡. ཛནེ པུཐསྶུཏི

པུཐསྶ ཛནེ ཨུ ཧོཏི. པུཐགེཝཱ+ཡཾ ཛནོཏི པུཐུཛྫནོ, ཛསྶ དྭིཏྟཾ.

༦༢. སོ ཚསྶཱ+ཧཱ+ཡཏནེ ཝཱ

ཨཧེ ཨཱཡཏནེ ཙ ཨུཏྟརཔདེ ཚསྶ སོ ཧོཏི ཝཱ. སཱཧཾ ཚཱཧཾ, སལཱ༹ཡཏནཾ ཚལཱ༹ཡཏནཾ. (སམྦརཾ)

༦༣. ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱརཝརང

ལྟུཔཙྩཡནྟཱནཾ པིཏཱདཱིནཉྩ ཡཐཱཀྐམ+མཱརཝརང ཝཱ ཧོནྟུ+ཏྟརཔདེ. སཏྠུནོ དསྶནཾ སཏྠཱརདསྶནཾ, ཀཏྟཱརནིདྡེསོ. མཱཏརཔིཏརོ. ཝཱཏྭེཝ, སཏྠུདསྶནཾ, མཱཏུཛཱཡོ.

༦༨. ཀྭཙི པཙྩཡེཏི

པཙྩཡེ པུམབྷཱཝེ ཨཏིསཡེན བྱཏྟཱ བྱཏྟཏརཱ, བྱཏྟཏམཱ. ‘‘ཏསྶཾ ཏཏྲ, ཏཱཡ ཏཏོ, ཏསྶཾ ཝེལཱཡཾ ཏདཱ’’[‘‘… ཨེཏྠནྟརེ རཱུཔཱནི ཨཱཙརིཡསཾགྷརཀྑིཏ མཧཱསཱམིཏྠེརམཏེན ཨིམིནཱཝ ‘‘ཀྭཙི པཙྩཡེཏི སུཏྟེན སིདྡྷཱནི, ཏེནེཝ ཏཱནི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ ཨུདཱཧཊཱནི. ཨཱཙརིཡམོགྒལླཱནམཧཱཐེརམཏེན པནེ+ཏཱནི ‘‘སབྦཱདཡོ ཝུཏྟིམཏྟེཏི སུཏྟེན སིདྡྷཱནི. ཏོཨཱདཱིནཾ ཝིབྷཏྱཏྠེ ཝིཧིཏཔཙྩཡཏྟཱ, ཏདནྠཱནཉྩ ཎཱདིཝུཏྟིཏྟཱ དྭིནྣམྤི ཐེརཱནཾ མཏཱ ཨཝིརུདྡྷཱ.]

༧༡. སཉྙཱཡ+མུདོ+དཀསྶ

སཉྙཱཡ+མུདཀསྶུ+ཏྟརཔདེ ¶ ཨུདཱདེསོ ཧོཏི. ཨུདདྷི, ཨུདཔཱནཾ.

༧༢. ཀུམྦྷཱདཱིསུ ཝཱ

ཀུམྦྷཱདཱིསུ+ཏྟརཔདེསུ ཨུདཀསྶ ཨུདཱདེསོ ཝཱ ཧོཏི. ཨུདཀུམྦྷོ, ཨུདཀཀུམྦྷོ. ཨུདཔཏྟོ ཨུདཀཔཏྟོ. ཨུདབིནྡུ ཨུདཀབིནྡུ. ཨཱཀཏིགཎོ+ཡཾ.

༧༣. སོཏཱདཱིསཱུ+ལོཔོ

སོཏཱདཱིསུ+ཏྟརཔདེསུ ཨུདཀསྶ ཨུསྶ ལོཔོ ཧོཏི. དཀསོཏཾ, དཀརཀྑསོ.

༢༦. ཨིཏྠིཡ+མཏྭཱ

ཨིཏྠིཡཾ ཝཏྟམཱནཏོ ཨཀཱརནྟཏོ ནཱམསྨཱ ཨཱཔཙྩཡོ ཧོཏི. དྷམྨདིནྣཱ.

༢༧. ནདཱདིཏོ ངཱི

ནདཱདཱིཧི ཨིཏྠིཡཾ ཝཱིཔཙྩཡོ ཧོཏི. ནདཱི མཧཱི ཀུམཱརཱི ཏརུཎཱི ཝཱརུཎཱི གོཏམཱི.

གོཏོ ཝཱ

གཱཝཱི གོ. ཨཱཀཏིགཎོ+ཡཾ. ཝ-ཀཱརོ ‘‘ནྟནྟཱུནཾ ཝཱིམྷི ཏོ ཝཱ’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ.

༢༨. ཡཀྑཱདིཏྭི+ནཱི ཙ

ཡཀྑཱདིཏོ ¶ ཨིཏྠིཡཾ ཨིནཱི ཧོཏི ཝཱི ཙ. ཡཀྑིནཱི ཡཀྑཱི, ནཱགིནཱི ནཱགཱི, སཱིཧིནཱི སཱིཧཱི.

༢༩. ཨཱརཱམིཀཱདཱིཧི

ཨཱརཱམིཀཱདིཏོ ཨིནཱི ཧོཏི+ཏྠིཡཾ. ཨཱརཱམིཀིནཱི, ཨནནྟརཱཡིཀིནཱི.

སཉྙཱཡཾ མཱནུསོ མཱནུསིནཱི, ཨཉྙཏྲ མཱནུསཱི.

༣༠. ཡུཝཎྞེཧི ནཱི

ཨིཏྠིཡ+མིཝཎྞུཝཎྞནྟེཧི ནཱི ཧོཏི བཧུལཾ. སདཱཔཡཏཔཱཎིནཱི, དཎྜིནཱི, བྷིཀྑུནཱི, ཁཏྟབནྡྷུནཱི, པརཙིཏྟཝིདུནཱི. མཱཏུཨཱདིཏོ ཀསྨཱ ན ཧོཏི, ཨིཏྠིཔཙྩཡཾ ཝིནཱཔི ཨིཏྠཏྟཱབྷིདྷཱནཏོ.

༣༡. ཏྟིམྷཱ+ཉྙཏྠེ

ཏྟིམྷཱ+ཉྙཏྠེཡེཝ ཨིཏྠིཡཾ ནཱི ཧོཏི བཧུལཾ. སཱ+ཧཾ ཨཧིཾསཱརཏིནཱི, ཏསྶཱ མུཊྛསྶཏིནིཡཱ, སཱ གཱཝཱི ཝཙྪགིདྡྷིནཱི. ཨཉྙཏྠེཏི ཀིཾ, དྷམྨརཏི.

༣༢. གྷརཎྱཱདཡོཏི

གྷརཎིཔབྷུཏཡོ ནཱིཔཙྩཡནྟཱ སཱདྷཝོ ཧོནྟི. གྷར+མསྶཱ ཨཏྠཱིཏི ཨཱིམྷི ‘‘ཡུཝཎྞེཧི ནཱི’’ཏི ནཱི, གྷརཎཱི. ཨིམིནཱ ནསྶ ཎོ, ཨཱིསྶ ཨཏྟཉྩ.

ཨཱཙརིཡཱ ¶ ཝཱ ཡལོཔོ ཙ ཨིཏི གཎསུཏྟེན ནིཡཱམིཏཏྟཱ ཨིམིནཱཝ ནཱིམྷི ཡལོཔོ ཙ, ཨཱཙརིནཱི ཨཱཙརིཡཱ.

༣༣. མཱཏུལཱདིཏྭཱ+ནཱི བྷརིཡཱཡནྟི

མཱཏུལཱདིཏོ བྷརིཡཱཡ+མཱནཱི ཧོཏི. མཱཏུལཱནཱི, ཝརུཎཱནཱི, གཧཔཏཱནཱི, ཨཱཙརིཡཱནཱི.

ཨབྷརིཡཱཡཾ ཁཏྟིཡཱ ཝཱ ཨིཏི གཎསུཏྟེན ནིཡམིཏཏྟཱ ཨིམིནཱ ཝཱ ཨཱནཱི, ཁཏྟིཡཱནཱི. ནདཱདིཔཱཋཱ བྷརིཡཱཡནྟུ ཨཱི, ཁཏྟིཡཱི.

༣༤. ཨུཔམཱ+སཾཧིཏ+སཧིཏ+སཉྙཏ+སཧ+སཕ+ཝཱམ+ལཀྑཎཱདིཏཱུ+རུཏཱུཏི

ཨཱུརུསདྡཏོ ཨིཏྠིཡ+མཱུ ཧོཏི. ཀརབྷོ ཝིཡ ཨཱུརུ ཡསྶཱ སཱ ཀརབྷོརཱུ, སཾཧིཏོ ཨཱུརུ ཨསྶཱཏི སཾཧིཏོརཱུ, ཨེཝཾ སཧིཏོརཱུ, སཉྙཏོརཱུ, སཧོརཱུ, སཕོརཱུ, ཝཱམོརཱུ, ལཀྑཎོརཱུ. ཨཱུཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ བྲཧྨབནྡྷཱུ.

༣༥. ཡུཝཱཏི

ཡུཝསདྡཏོཏི ཧོཏི+ཏྠིཡཾ. ཡུཝཏི.

༣༦. ནྟནྟཱུནཾ ཝཱིམྷི ཏོ ཝཱཏི

ཝཱིམྷི ནྟནྟཱུནཾ ཏོ ཝཱ ཧོཏི. གཙྪཏཱི གཙྪནྟཱི, སཱིལཝཏ སཱིལཝནྟཱི.

༣༧. བྷཝཏོ བྷོཏོཏི

ཝཱིམྷི ¶ བྷཝཏོ བྷོཏཱདེསོ ཝཱ ཧོཏི. བྷོཏཱི བྷཝནྟཱི.

༣༩. པུཐུསྶ པཐཝཔུཐཝཱཏི

ཝཱིམྷི པུཐུསྶ པཐཝཔུཐཝཱ ཧོནྟི. པཐཝཱི པུཐཝཱི, ཋེ པཐཝཱི.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ སམཱསཀཎྜོ ཙཏུཏྠོ.

༥. ཎཱདིཀཎྜ

སམཱསོ ¶ པདསཾཁེཔོ, པདཔཙྩཡསཾཧིཏཾ;

ཏདྡྷིཏཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི, ཝིཉྙེཡྻཾ ཏེས+མནྟརཾ.

༡. ཎོ ཝཱ+པཙྩེ

ཚཊྛཱིཡནྟཱ ནཱམསྨཱ ཝཱ ཎཔཙྩཡོ ཧོཏི ཨཔཙྩེ+བྷིདྷེཡྻེ. ཨཔཙྩསདྡསམྦནྡྷིཏྟེན ཨཔཙྩཝནྟཏོ ཀཏསརཔཙྩཡོ སམཏྠྱཏོ ཚཊྛྱནྟཏོ ཧོཏཱིཏི ‘‘ཚཊྛཱིཡནྟཱ ནཱམསྨཱ’’ཏི སུཏྟེ ཨཝུཏྟམྤི ཝུཏྟཾ. ཎཱདཱིནཾ ཏདྡྷིཏནྟི པུབྦཱཙརིཡསཉྙཱ. ཎཀཱརོ ཝུདྡྷྱཏྠོ. ཨེཝ+མཉྙཏྲཱཔི. ཎཱདིཝུཏྟིཏྟཱ ‘‘ཨེཀཏྠཏཱཡཾ’’ཏི ཝིབྷཏྟིལོཔོ.

༡༢༤. སརཱན+མཱདིསྶཱ+ཡུཝཎྞསྶཱ+ཨེཨོ ཎཱནུབནྡྷེ

སརཱན+མཱདིབྷཱུཏཱ ཡེ ཨཀཱརི+ཝཎྞུ+ཝཎྞཱ, ཏེསཾ ཨཱ+ཨེ+ཨོ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ ཎཱནུབནྡྷེཏི ཨཀཱརསྶ ཨཱཀཱརོ. ཨཱ+ཨེ+ཨོནཾ ཝུདྡྷཱིཏིཔི པུབྦཱཙརིཡསཉྙཱ. ཝསིཊྛསྶཱ+པཙྩཾ ཝཱསིཊྛོ. ཝཱིམྷི ཝཱསིཊྛཱི. ཝེཏི ཝསིཊྛསྶཱ+པཙྩཾཏི ཝཱཀྱསྶ ཙ ཝསིཊྛཱཔཙྩཾཏི སམཱསསྶ ཙ ཝིཀཔྤཏྠཾ. སོ ཙ ཝཱསདྡོ ཡཱཝ ‘‘སཀཏྠེ’’ཏི ཨདྷིཀརཱིཡཏི.

ནཔུཾསཀེན ལིངྒེན, སདྡོ+དཱཧུ པུམེན ཝཱ;

ནིདྡིསྶཏཱིཏི ཉཱཏབྦ+མཝིསེསེ པནི+ཙྪིཏེཏི –

ཝུཏྟཏྠཱ ཨཔཙྩསདྡསྶ ནཔུཾསཀཏྠེཔི པུཏྟཔུཏྟཱིནཾ དྭིནྣམྤི ཝཱཙཀོ ཧོཏི.

ཎཱདཡོ+བྷིདྷེཡྻལིངྒཱ ¶ , ཨཔཙྩེ ཏྭ+ནཔུཾསཀཱ;

ནཔུཾསཀེ སཀཏྠེ ཎྱོ, བྷིཡྻོ བྷཱཝསམཱུཧཛཱ;

ཏཱ ཏུ+ཏྠིཡ+མསཾཁྱཱནེ, ཏྭཱདིཙཱིཔཙྩཡནྟཀཱ.

བྷཱརདྭཱཛསྶ ཨཔཙྩཾ=པུཏྟོ བྷཱརདྭཱཛོ, ཨེཝཾ ཝེསྶཱམིཏྟོ, གོཏམོ. ཨེཏྠ ཙ ཨ+ཡུཝཎྞནྟཱབྷཱཝཱ ཨཱ+ཨེ+ཨོནཾ ན ཝུདྡྷི. ཝཱསུདེཝསྶ ཨཔཙྩཾ ཝཱསུདེཝོ, བལདེཝོ. ཙིཏྟཀོཏིཨཱདཱིསུ པན སཾཡོགནྟཏྟཱ ‘‘སཾཡོགེ ཀྭཙཱི’’ཏི ཀྭཙི ན ཝུདྡྷི. ཨུཔགུནོ ཨཔཙྩཾ ཨོཔགཝོ ཨོཔགཝཱི. ཨེཏྠ ‘‘ཨུཝཎྞསྶཱ+ཝང སརེ’’ཏི ཨུཀཱརསྶ ཨཝང.

ཝཙྪསྶཱ+པཙྩནྟི ཝིགྒཡ྄ཧ པུབྦསུཏྟེན ཎཔཙྩཡེ ཀཏེ པུན ཝཙྪསྶཱ+པཙྩཾཏི ཝིགྒཧོ.

༢. ཝཙྪཱདིཏོ ཎཱན+ཎཱཡནཱ

ཝཙྪཱདཱིཧི ཨཔཙྩཔཙྩཡནྟེཧི གོཏྟཱདཱིཧི ཙ སདྡེཧི ཎཱན+ཎཱཡནཔཙྩཡཱ ཝཱ ཧོནྟི ཨཔཙྩེ. ཝཙྪཱནོ, ཝཙྪཱཡནོ, ‘‘སཾཡོགེ ཀྭཙཱི’’ཏི ན ཝུདྡྷི. ཀཏིསྶཱ+པཙྩཾ ཀཙྩོ, ‘‘ཎྱ དིཙྩཱདཱིཧཱི’’ཏི ཎྱོ, ‘‘ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ’’ཏི ཨཀཱརལོཔེ ཙཝགྒཔུབྦརཱུཔཱནི. ཀཙྩསྶཱ+པཙྩཾ ཀཙྩཱནོ, ཀཙྩཱཡནོ, ཡཱགམེ ཀཱཏིཡཱནོ. མུགྒསྶཱ+པཙྩཾ=ནཏྟཱདཱིཏི ཝཱཀྱེ ཝུདྡྷི+ཨིཀཱརལོཔ+པུབྦརཱུཔཱནི. མོགྒལླསྶཱ+པཙྩཾཏི པུནཎཱན+ཎཱཡནཱ ཧོནྟི, མོགྒལླཱནོ མོགྒལླཱཡནོ. ཨིམེ ཙཏྟཱརོ ཨཔཙྩཔཙྩཡནྟཱ. གོཏྟཱདིཏོ ཡཐཱསཀཊསྶཱ+པཙྩཾ ནཏྟཱདཱིཧི སཀཊཱནོ སཀཊཱཡནོ. ཀཎྷསྶཱ+པཙྩཾ ནཏྟཱདི ཀཎྷཱནོ ཀཎྷཱཡནོ. ཨེཝཾ ཨགྒིཝེསྶཱནོ ཨགྒིཝེསྶཱཡནོ ¶ , མུཉྫཱནོ མུཉྫཱཡནོ, ཀུཉྫཱནོ ཀུཉྫཱཡནོ. སབྦཏྠ སཾཡོགཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. ཨཱཀཏིགཎོ+ཡཾ.

༣. ཀཏྟིཀཱཝིདྷཝཱདཱིཧི ཎེཡྻཎེརཱ

ཀཏྟིཀཱདཱིཧི ཝིདྷཝཱདཱིཧི ཙ ཎེཡྻཎེརཔྤཙྩཡཱ ཧོནྟི ཝཱ ཡཐཱཀྐམཾ. ཀཏྟིཀཱཡ ཨཔཙྩཾ ཀཏྟིཀེཡྻོ, གརུལོ༹ ཝིནཏཱཡ=སུཔཎྞམཱཏུཡཱ ཨཔཙྩཾ ཝེནཏེཡྻོ. རོཧིཎིཡཱ ཨཔཙྩཾ རོཧིཎེཡྻོ, གངྒཱཡ ཨཔཙྩཾ གངྒེཡྻོ. ཨེཝཾ བྷཱགིནེཡྻོ, ནཱདེཡྻོ, ཨནྟེཡྻོ, ཨཱཧེཡྻོ, ཀཱཔེཡྻོ, སུཙིཡཱ ཨཔཙྩཾ སོཙེཡྻོ, བཱལེཡྻོ. ཎེརེ-ཝིདྷཝཱཡ ཨཔཙྩཾ ཝེདྷཝེརོ. བནྡྷཀིཡཱ=ཨབྷིསཱརིཀཱཡ ཨཔཙྩཾ བནྡྷ-ཀེརོ. སམཎསྶ ཨུཔཛ྄ཛྷཱཡསྶཱ+པཙྩཾ སཱམཎེརོ, ནཱལི༹ཀེརོ ཨིཙྩཱདི.

༤. ཎྱ དིཙྩཱདཱིཧི

དིཏིཔྤབྷུཏཱིཧི ཎྱོ ཧོཏི ཨཔཙྩེ.

༡༢༥. སཾཡོགེ ཀྭཙི

སཾཡོགཝིསཡེ ཀྭཙི ཨཱ+ཨེ+ཨོཝུདྡྷིཡོ ཧོནྟི ཎཱནུབནྡྷེ.

༡༣༡. ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ

ཨཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ ལོཔོ ཧོཏི ཡཀཱརཱདོ པཙྩཡེ. དིཏིཡཱ=ཨསུརམཱཏུཡཱ ཨཔཙྩཾ དེཙྩོ ཨཱདིཙྩོ. ཀུཎྜནིཡཱ ཨཔཙྩཾ ཀོཎྜཉྙོ, ནསྶ ཉྙེ པུབྦརཱུཔཾ. ཨདིཏཱིཏི དེཝམཱཏཱ.

བྷཱཏུནོ ¶ ཨཔཙྩཾ བྷཱཏབྱོ, ‘‘ཡམྷི གོསྶ ཙཱ’’ཏི ཡམྷི ཨུསྶ ཨཝང ཨཀཱརལོཔཔུབྦརཱུཔཱནི.

༥. ཨཱ ཎི

ཨཀཱརནྟཏོ ཎི ཝཱ ཧོཏ+པཙྩེ བཧུལཾ. ཨཱ=ཏི ནཱམཝིསེསནཏྟཱ ཨ-ཀཱརནྟཏོཏི ཝུཏྟཾ. དཀྑསྶཱ+པཙྩཾ དཀྑི, དཏྟི, དོཎི, ཝཱསཝི, ཝཱརུཎི. ཛིནདཏྟསྶཱ+པཙྩཾ ཛེནདཏྟི, སུདྡྷོདནི, ཨཱནུརུདྡྷི ཨིཙྩཱདི.

༦. རཱཛཏོ ཉྙོ ཛཱཏིཡཾ

རཱཛཏོ ཉྙོ ཝཱ ཧོཏ+པཙྩེ ཁཏྠིཡཛཱཏིཡཾ གམྱམཱནཱཡཾ. རཉྙོ ཨཔཙྩཾ རཱཛཉྙོ. ཛཱཏཱིཡནྟི ཀིཾ, རཱཛཱཔཙྩཾ.

༧. ཁཏྟཱ ཡི+ཡཱ

ཏིཛཱཏིཡཾ ཨཔཙྩེ ཡ+ཨིཡཱ ཧོནྟི. ཁཏྟསྶཱ+པཙྩཾ ཁཏྱོ ཁཏྟིཡོ. ཛཱཏིཡཾ ཏྭེཝ, ཁཏྟི.

༨. མནུཏོ སྶ+སཎ

མནུཏོ ཛཱཏིསམུདཱཡེ སྶ+སཎ ཧོནྟུ+པཙྩེ. མནུནོ ཨཔཙྩཾ མནུསྶོ མཱནུསོ, མནུསྶཱི མཱནུསཱི. ཛཱཏིཡཾ ཏྭེཝ, མཱནཝོ, ནསྶ ཎོ, མཱཎཝོ.

༩. ཛནཔདནཱམསྨཱ ཁཏྟིཡཱ རཉྙེ ཙ ཎོ

ཛནཔདསྶ ཡཾ ནཱམཾ, ཏཾ ནཱམསྨཱ ཁཏྟིཡཱ ཨཔཙྩེ རཉྙེ ཙ ཎོ ཧོཏི. པཉྩཱལཱནཾ ཨཔཙྩཾ རཱཛཱ ཝཱ པཉྩཱལོ, ཀོསལོ ¶ , མཱགདྷོ, ཨོཀྐཱཀོ. ཛནཔདནཱམསྨཱཏི ཀིཾ, དཱསརཐི. ཁཏྟིཡཱཏི ཀིཾ, པཉྩཱལསྶ བྲཱཧྨཎསྶཱ+པཙྩཾ པཉྩཱལི.

༡༠. ཎྱ ཀུརུསིཝཱིཧི

ཀུརུསིཝཱིཧི ཨཔཙྩེ རཉྙེ ཙ ཎྱོ ཧོཏི. ཀུརཱུནཾ ཨཔཙྩཾ རཱཛཱ ཝཱ ཀོརབྱོ. ‘‘ཡམྷི གོསྶ ཙཱ’’ཏིམིནཱ ཨཝང, བཀཱརཔུབྦརཱུཔཱནི. སེབྦོ, ཨིལོཔོ. (ཨཔཙྩཏདྡྷིཏཾ).

༡༡. ཎ རཱགཱ ཏེན རཏྟཾ

རཱགཝཱཙཱིཏཏིཡནྟཏོ རཏྟ+མིཙྩེ+ཏསྨིཾ ཨཏྟེ ཎོ ཧོཏི. ཀུསུམྦྷཱདཱིཧི ཝཎྞནྟརཔཏྟཾ རཏྟཾ ནཱམ. ཀསཱཝེན རཏྟཾ ཀཱསཱཝཾ. ཨེཝཾ ཀུསུམྦྷེན རཏྟཾ ཀོསུམྦྷཾ, ཧཱལིདྡཾ, པཏྟངྒཾ, མཉྫེཊྛཾ, ཀུངྐུམཾ. ཨིདྷ ན ཧོཏི ནཱིལཾ པཱིཏནྟི, གུཎཝཙནཏྟཱ ཎེན ཝིནཱཔི དབྦསྶཱ+བྷིདྷཱནཏོ.

༡༢. ནཀྑཏྟེནི+ནྡུཡུཏྟེན ཀཱལེ

ཏཏིཡནྟཏོ ནཀྑཏྟཱ ཏེན ལཀྑིཏེ ཀཱལེ ཎོ ཧོཏི, ཏཾ ཙེ ནཀྑཏྟ+མིནྡུཡུཏྟཾ ཧོཏི. ཕུསྶེན ཨིནྡུཡུཏྟེན ལཀྑིཏཱ པུཎྞམཱསཱི ཕུསྶཱི རཏྟི, ཕུསྶོ ཨཧོ, མགྷཱཡ ཨིནྡུཡུཏྟཱཡ ལཀྑིཏཱ པུཎྞམཱསཱི མཱགྷཱི, མཱགྷོ.

༡༣. སཱ+སྶ དེཝཏཱ པུཎྞམཱསཱི

སེཏི པཋམནྟཱ ཨསྶེཏི ཚཊྛིཡཏྠེ ཎོ ཧོཏི, ཡཾ པཋམནྟཾ, སཱ ཙེ དེཝཏཱ པུཎྞམཱསཱི ཝཱ. སུགཏོ དེཝཏཱ ཨསྶ སོགཏོ, མཱཧིནྡོ, ཡཱམོ, ཝཱརུཎོ. བུདྡྷོ ཨསྶ དེཝཏཱཏི ¶ བུདྡྷོ. ཕུསྶཱི པུཎྞམཱསཱི ཨསྶ སམྦནྡྷིནཱིཏི ཕུསྶོ མཱསོ. ཨེཝཾ མཱགྷོ, ཕགྒུནོ, ཙིཏྟོ, ཝེསཱཁོ, ཛེཊྛམཱུལོ, ཨཱསཱལ༹ྷོ, སཱཝཎོ, པོཊྛཔཱདོ, ཨསྶཡུཛོ, ཀཏྟིཀོ, མཱགསིརོ. པུཎྞམཱསཱི ཙ བྷཏཀམཱསསམྦནྡྷིནཱི ན ཧོཏི, པུཎྞོ མཱ ཨསྶནྟི ནིབྦཙནཱ, ཨཏོ ཨེཝ ནིཔཱཏནཱ ཎོ, སཱགམོ ཙ.

༡༤. ཏ+མདྷཱིཏེ ཏཾ ཛཱནཱཏི ཀ+ཎིཀཱ ཙ

དུཏིཡནྟཏོ ཏ+མདྷཱིཏེ ཏཾ ཛཱནཱཏཱིཏི ཨེཏེསྭ+ཏྠེསུ ཎོ ཧོཏི ཀོ ཎིཀོ ཙ. ཨེཏྠ ཙསདྡོ ཀོ ཙཎིཀོ ཙ ཧོཏཱིཏི སམུཙྩིནོ, ནོ ཎཔཙྩཡཾ. བྱཱཀརཎ+མདྷཱིཏེ ཛཱནཱཏཱིཏི ཝཱ ཝེཡྻཱཀརཎོ, ཝི+ཨཱ+ཀརཎནྟི ཝིཙྪིཛྫ ཀཏཡཱདེསསྶི+ཀཱརསྶ ‘‘ཏདཱདེསཱ ཏདཱིཝ བྷཝནྟཱི’’ཏི ཉཱཡཱ ‘‘སརཱན’’མིཙྩཱདིནཱ ཨེཀཱརེ ཡཱགམདྭིཏྟཱནི. ཨེཝཾ མོཧུཏྟོ, ནེམིཏྟོ, ཨངྒཝིཛྫོ, ཝཏྠུཝིཛྫོ, ཚནྡསོ, ‘‘མནཱ, དཱིནཾ སཀ’’ ཨིཏི སཀཱགམོ. ཀམཀོ, པདཀོ, ཝེནཡིཀོ, སུཏྟནྟིཀོ, ཨཱབྷིདྷམྨིཀོ. དྭིཏགྒཧཎཾ ཨཛ྄ཛྷེནཛཱནནེ ཙ ཝིསུཾ ཝིསུཾ པཙྩཡཝིདྷཱནཏྠཾ, ཨཛ྄ཛྷེནཝིསཡདསྶནཏྠཾ, པསིདྡྷུཔསཾཧརཎཏྠཉྩ.

༡༥. ཏསྶ ཝིསཡེ དེསེ

ཚཊྛིཡནྟཱ ཝིསཡེ དེསསརཱུཔེ ཎོ ཧོཏི. ཝསཱཏཱིནཾ ཝིསཡོ དེསོ ཝཱསཱཏོ. དེསེཏི ཀིཾ, ཙཀྑུསྶ ཝིསཡོ རཱུཔཾ, དེཝདཏྟསྶ ཝིསཡོ+ནུཝཱཀོ.

༡༦. ནིཝཱསེ ཏནྣཱམེ

ཏི ཏནྣཱམེ ¶ ནིཝཱསེ དེསེ ཎོ ཧོཏི. སིཝཱིནཾ ནིཝཱསོ དེསོ སེབྦོ. ཨེཏྠ ‘‘ཡཝཱ སརེ’’ཏི ཡཀཱརེ བཀཱརཔུབྦརཱུཔཱནི. ཝཱསཱཏོ.

༡༧. ཨདཱུརབྷཝེཏི

ཎོ, ཝིདིསཱཡ ཨདཱུརབྷཝཾ ཝེདིསཾ.

༡༨. ཏེན ནིབྦཏྟེཏི

ཏཏིཡནྟཱ ནིབྦཏྟཏྠེ ཎོ ཧོཏི. ཀུསམྦེན ནིབྦཏྟཱ ཀོསམྦཱི ནགརཾ, ཨེཝཾ ཀཱཀནྡཱི, མཱཀནྡཱི, སཧསྶེན ནིབྦཏྟཱ སཱཧསྶཱི པརིཁཱ, ཧེཏུམྷི ཀཏྟརི ཀརཎེ ཙ ཡཐཱཡོགཾ ཏཏིཡཱ.

༡༩. ཏ+མིདྷ+ཏྠི

ཏནྟི པཋམནྟཱ ཨིདྷཱཏི སཏྟམྱཏྠེ དེསེ ཏནྣཱམེ ཎོ ཧོཏི, ཡཾ ཏཾ པཋམནྟ+མཏྠི ཙེ. ཨུདུམྦརཱ ཨསྨིཾ དེསེ སནྟཱིཏི ཨོདུམྦརོ, བཱདརོ, པབྦཛོ.

༢༠. ཏཏྲ བྷཝེཏི

སཏྟམྱནྟཱ བྷཝཏྠེ ཎོ. ཨུདཀེ བྷཝོ ཨོདཀོ, ཨོརསོ, ཛཱནཔདོ, མཱགདྷོ, ཀཱཔིལཝཏྠཝོ, ཀོསམྦོ, མནསི བྷཝཾ མཱནསཾ སུཁཾ, སཀཱགམོ. སཱརསོ སཀུཎོ, སཱརསཱི སཀུཎཱི, སཱརསཾ པུཔྥཾ. མིཏྟེ བྷཝཱ མེཏྟཱ མེཏྟཱི ཝཱ. པུརེ བྷཝཱ པོརཱི ཝཱཙཱ. པཱཝུསེ བྷཝོ པཱཝུསོ མེགྷོ. པཱཝུསཱ ¶ རཏྟི, པཱཝུསཾ ཨབྦྷཾ. སཱརདོ, སཱརདཱ, སཱརདཾ པུཔྥཾ. མཱདྷུརོ ཛནོ, མཱདྷུརཱ གཎིཀཱ, མཱདྷུརཾ ཝཏྠཾ.

༢༡. ཨཛྫཱདཱིཧི ཏནོཏི

བྷཝཏྠེ ཏནོ. ཨཛྫ བྷཝོ ཨཛྫཏནོ, སྭཱཏནོ, ཧིཡྻཏནོ. ‘‘ཨེཨོན+མ ཝཎྞེ’’ཏི ཨེཨོནཾ ཨ ཧོཏི.

༢༢. པུརཱཏོ ཎོ ཙཏི

བྷཝཏྠེ ཎོ ཏནོ ཙ. ཨེཏྠ ཎཀཱརོ ཨཝཡཝོ, ནེཝཱ+ནུབནྡྷོ. པུརཱཎོ, པུརཱཏནོ.

༢༣. ཨམཱཏྭ+ཙྩོཏི

བྷཝཏྠེ ཨཙྩོ ཧོཏི. ཨམཱ=སཧ བྷཝོ ཨམཙྩོ.

༢༤. མཛ྄ཛྷཱདིཏྭི+མོཏི

བྷཝཏྠེ ཨིམོ, མཛ྄ཛྷེ བྷཝོ མཛ྄ཛྷིམོ. ཨེཝཾ ཨནྟིམོ, ཧེཊྛིམོ, ཨུཔརིམོ, ཨོརིམོ, པཱརིམོ, པཙྪིམོ, ཨབྦྷནྟརིདྷོ, པཙྩནྟིམོ.

༢༥. ཀཎ+ཎེཡྻ+ཎེཡྻཀ+ཡི+ཡཱཏི

བྷཝཏྠེ ཀཎཨཱདཡོ ཧོནྟི. ཀཎ-ཀུསིནཱརཱཡཾ བྷཝོ ཀོསིནཱརཀོ, མཱགདྷཀོ, ཨཱརཉྙཀོ ཝིཧཱརོ, རཱཛགཧཀོ, ཀོསམྦཀོ, ཨིནྡཔཏྟཀོ, ཀཱཔིལཀོ, བྷཱརུཀཙྪཀོ, ནཱགརཀོ. ཨངྒེསུ ཛཱཏོ ཨངྒཀོ, ཀོསལཀོ, ཝེདེཧཀོ, ཀམྦོཛཀོ, གནྡྷཱརཀོ, སོཝཱིརཀོ, སིནྡྷཝཀོ, ཨསྶཀོ ཨིཙྩཱདི. ཎེཡྻ-གངྒེཡྻོ, པབྦཏེཡྻོ, ཝཱནེཡྻོ. ཎེཡྻཀ-ཀོསལེཡྻཀོ ¶ , བཱརཱཎསེཡྻཀོ, ཙམྤེཡྻཀོ, སིལཱཡ ཛཱཏཾ སེལེཡྻཀཾ, མིཐིལེཡྻཀོ. བཱརཱཎསེཡྻཀོཏྱཱདཱིསུ ‘‘དིསྶནྟ+ཉྙེཔི པཙྩཡཱ’’ཏི ཨེཡྻཀོ, ཨེཝཾ ཨུཔརི སུཏྟེ དསྶིཏཔཙྩཡཏོ ཝིསུཾ པཙྩཡེ དསྶིཏེ ཨིམིནཱ སུཏྟེནཱཏི དཊྛབྦཾ. ཡ-གམྨོ, ཡམྷི ཨཀཱརལོཔེ པུབྦརཱུཔཾ རསྶོ ཙ. དིབྦོ. ཨིཡ-ཨུདརིཡོ, དིཝིཡོ, པཉྩཱལིཡོ, བོདྷིཔཀྑིཡོ, ལོཀིཡོ.

༢༦. ཎིཀོ

སཏྟམྱནྟཱ བྷཝཏྠེ ཎིཀོ ཧོཏི. སརདེ བྷཝོ སཱརདིཀོ དིཝསོ, སཱརདིཀཱ རཏྟི.

༢༧. ཏ+མསྶ སིཔྤཾ སཱིལཾ པཎྱཾ པཧརཎཾ པཡོཛནཾ

པཋམནྟཱ སིཔྤཱདིཝཱཙཀཱ ཨསྶེཏི ཚཊྛྱཏྠེ ཎིཀོ ཧོཏི. ཝཱིཎཱཝཱདནཾ སིཔྤ+མསྶ ཝེཎིཀོ, ཝཱིཎཱཝཱདནཾ ཨབྷེདོཔཙཱརེན ཝཱིཎཱ ནཱམ. མོདིངྒིཀོ, ཝཾསིཀོ. པཾསུཀཱུལདྷཱརཎཾ སཱིལ+མསྶ པཾསུཀཱུལིཀོ, ཏེཙཱིཝརིཀོ. གནྡྷོ པཎྱ+མསྶ གནྡྷིཀོ, ཏེལིཀོ, གོལི༹ཀོ, པཱུཝིཀོ, པཎྞིཀོ, ཏམྦུལིཀོ, ལོཎིཀོ. ཙཱཔོཔཧརཎ+མསྶ ཙཱཔིཀོ, ཏོམརིཀོ, མུགྒརིཀོ, མོསལིཀོ. ཨུཔདྷི=ཀྑནྡྷཱདི པཡོཛན+མསྶ ཨོཔདྷིཀཾ, སཱཏིཀཾ, སཱཧསྶིཀཾ.

༢༨. ཏཾ ཧནྟ+རཧཏི གཙྪཏུ+ཉྪཏི+ཙརཏི

དུཏིཡནྟཱ ཧནྟཱིཏི ཨེཝམཱདཱིསྭ+ཏྠེསུ ཎིཀོ ཧོཏི. པཀྑིནོ ཧནྟཱིཏི པཀྑིཀོ, སཱཀུཎིཀོ, མཱཡཱུརིཀོ, མཙྪེ ཧནྟཱིཏི མཙྪིཀོ, མེནིཀོ. མིགེ ཧནྟཱིཏི མཱགཝིཀོ, ཝཀཱརཱགམོ ¶ . མིགསྶ ‘‘ཏདམིནཱ’’དིནཱ མགཝཱདེསེཔི མཱགཝིཀོ. ཨོརབྦྷིཀོ, ཧཱརིཎིཀོ. སཱུཀརིཀོཏི ཨིཀོ. སཏ+མརཧཏཱིཏི སཱཏིཀཾ, སནྡིཊྛིཀཾ, ཨེཧི པསྶ ཝིདྷིཾ ཨརཧཏཱིཏི ཨེཧིཔསྶིཀོ. ཨེཏྠ ཏྱཱདྱནྟསམུདཱཡཏོ ཨནུཀརཎཏྟཱ ཝཱ ཏདྡྷིཏསྶ ཨབྷིདྷཱནལཀྑཎཏྟཱ ཝཱ བཧུལཾཝིདྷཱནེན ཝཱ པཙྩཡོ. སཱཧསྶིཀོ, ཀུམྦྷིཀོ, དོཎིཀོ, ཨདྡྷམཱསིཀོ, ཀཧཱཔཎིཀོ, ཨཱསཱིཏིཀཱ གཱཐཱ, ནཱཝུཏིཀཱ. སཧསྶིཡོཏི ཨིཡོ. པརདཱརཾ གཙྪཏཱིཏི པཱརདཱརིཀོ, མགྒིཀོ, པཉྙཱསཡོཛནིཀོ, པཐིཀོ. བདརེ ཨུཉྪཏཱིཏི བཱདརིཀོ, སཱམཱཀིཀོ. དྷམྨཾ ཙརཏཱིཏི དྷམྨིཀོ, ཨདྷམྨིཀོ.

༢༩. ཏེན ཀཏཾ ཀཱིཏཾ བདྡྷ+མབྷིསངྑཏཾ སཾསཊྛཾ ཧཏཾ ཧནྟི ཛིཏཾ ཛཡཏི དིབྦཏི ཁནཏི ཏརཏི ཙརཏི ཝཧཏི ཛཱིཝཏིཏི

ཀཏཱདཱིསྭ+ཏྠེསུ ཎིཀོ. ཀཱཡེན ཀཏཾ ཀཱཡིཀཾ, ཝཱཙསིཀཾ, མཱནསིཀཾཏི སཀཱགམོ. ཝཱཏེན ཀཏོ ཨཱབཱདྷོ ཝཱཏིཏོ, སེམྷིཀོ, པིཏྟིཀོ. སཏེན ཀཱིཏཾ སཱཏིཀཾ, སཱཧསྶིཀཾ, ཝཏྠེན ཀཱིཏཾ ཝཏྠིཀཾ, ཀུམྦྷིཀཾ, སོཝཎྞིཀཾ, གྷཱཏིཀཾ. མཱུལཏོཝ པཙྩཡོ, ཨམཱུལཝཱཙིཏྟཱ དེཝདཏྟེན ཀཱིཏོཏི ན ཧོཏི, ཏདཏྠཱཔྤཏཱིཏིཡཱ. ཝརཏྠཱཡ བདྡྷོ ཝཱརཏྟིཀོ, ཨཱཡསིཀོ, པཱསིཀོ, སུཏྟིཀོ. གྷཏེན ཨབྷིསངྑཏཾ སཾསཊྛཾ ཝཱ གྷཱཏིཀཾ, གོལི༹ཀཾ, དདྷིཀཾ, མཱརཱིཙིཀཾ. ཛཱལེན ཧཏོ ཧནྟཱིཏི ཝཱ ཛཱལིཀོ, བཱལིསིཀོ. ཨཀྑེཧི ཛིཏཾ ཨཀྑིཀཾ དྷནཾ, སཱལཱཀིཀཾ, ཏིནྡུཀིཀོ, ཨམྦཕལིཀོ. ཨཀྑེཧི ཛཡཏི དིབྦཏི ཝཱ ཨཀྑིཀོ. ཁཎིཏྟིཡཱ ཁནཏཱིཏི ¶ ཁཱཎིཏྟིཀོ, ཀུདྡཱལིཀོ. དེཝདཏྟེན ཛིཏཾ, ཨངྒུལྱཱ ཁནཏཱིཏི ན ཧོཏི, ཏདཏྠཱནཝགམཱ. ཨུལུ༹མྤེན ཏརཏཱིཏི ཨོལུ༹མྤིཀོ, ཨུལུ༹མྤིཀོཏི ཨིཀོ. ཀུལླིཀོ, གོཔུཙྪིཀོ, ནཱཝིཀོ. སཀཊེན ཙརཏཱིཏི སཱཀཊིཀོ, རཐིཀོ. པརཔྤིཀོཏི ཨིཀོ. ཁནྡྷེན ཝཧཏཱིཏི ཁནྡྷིཀོ. ཨཾསིཀོ, སཱིསིཀོཏི ཨིཀོ. ཝེཏནེན ཛཱིཝཏཱིཏི ཝེཏནིཀོ, བྷཏིཀོ, ཀཡིཀོ, ཝིཀྐཡིཀོ, ཀཡཝིཀྐཡིཀོཏི ཨིཀོ.

༣༠. ཏསྶ སཾཝཏྟཏི

ཙཏུཏྠྱནྟཱ སཾཝཏྟཏཱིཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེཎིཀོ ཧོཏི. པུནབྦྷཝཱཡ སཾཝཏྟཏཱིཏི པོནོབྦྷཝིཀོ, ཨིཏྠིཡཾ པོནོབྦྷཝིཀཱ. ལོཀཱཡ སཾཝཏྟཏཱིཏི ལོཀིཀོ. སུཊྛུ ཨགྒོཏི སགྒོ, སགྒཱཡ སཾཝཏྟཏཱིཏི སོཝགྒིཀོ, སསྶོ+ཝཀ ཏདམིནཱདཱིཔཱཋཱ. དྷནཱཡ སཾཝཏྟཏཱིཏི དྷཉྙཾ.

༣༡. ཏཏོ སམྦྷཱུཏ+མཱགཏཾ

པཉྩམྱནྟཱ སམྦྷཱུཏ+མཱགཏནྟི ཨེཏེསྭ+ཏྠེསུ ཎིཀོ ཧོཏི. མཱཏིཏོ སམྦྷཱུཏ+མཱགཏཾཝཱ+ཏི ཨེཏྠ ‘‘མཱཏིཏོ ཙ བྷགིནིཡཾཙྪོ’’ཏི ‘‘མཱཏིཏོ’’ཏི བྷཱགེན ཨུསྶ ཨིམྷི ཝཱཀྱཾ, རསྶདྭིཏྟེསུ མཏྟིཀཾ, པེཏྟིཀཾ. ཎྱ+རིཡཎ+རྱཔཙྩཡཱཔི དིསྶནྟི. སུརབྷིཏོ སམྦྷཱུཏཾ སོརབྷྱཾ. ཡམྷི ཐཉྙཾ. ཨུབྷཡཏྠ ‘‘ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ’’ཏི ལོཔོ. རིཡཎ-པིཏུཏོ སམྦྷཱུཏོ པེཏྟིཡོ, མཱཏིཡོ, ‘‘རཱནུབནྡྷེ+ནྟསརཱདིསྶཱ’’ཏི ཨུལོཔོ, མཏྟིཡོ. རྱམྷི-ཨུལོཔོ, ཙཝགྒཔུབྦརཱུཔཱནི, མཙྩོ ཝཱ.

༣༢. ཏཏྠ ཝསཏི ཝིདིཏོ བྷཏྟོ ནིཡུཏྟོ

སཏྟམྱནྟཱ ¶ ཝསཏཱིཏྭེཝམཱདཱིསྭ+ཏྠེསུ ཎིཀོ ཧོཏི. རུཀྑམཱུལེ ཝསཏཱིཏི རུཀྑམཱུལིཀོ, ཨཱརཉྙིཀོ, རཱཛགཧིཀོ, མཱགདྷིཀོ, སོསཱནིཀོ. ལོཀེ ཝིདིཏོ ལོཀིཀོ. ཙཏུམཧཱརཱཛེསུ བྷཏྟཱ ཙཱཏུམྨཧཱརཱཛིཀཱ. དྭཱརེ ནིཡུཏྟོ དོཝཱརིཀོ, དསྶོཀ ཏདམིནཱདིཔཱཋཱ. བྷཎྜཱགཱརིཀོ. ཨིཀེ-ནཝཀམྨིཀོ, ཨཱདིཀམྨིཀོ. ཀིཡེ-ཛཱཏིཀིཡོ, ཨནྡྷཀིཡོ.

༣༣. ཏསྶི+དཾ

ཚཊྛིཡནྟཱ ཨིད+མིཙྩ+སྨིཾ ཨཏྠེ ཎིཀོ ཧོཏི. སངྒྷསྶ ཨིདཾ སངྒྷིཀཾ, པུགྒལིཀཾ, སཀྱཔུཏྟིཀོ, ནཱཊཔུཏྟིཀོ, ཛེནདཏྟིཀོ. ཀིཡེ-སསྶ ཨིདཾ སཀིཡོ, པརཀིཡོ. ནིཡེཨཏྟནིཡཾ. ཀེ-སཀོ, རཉྙོ ཨིདཾ རཱཛཀཾ བྷཎྜཾ.

༣༤. ཎོ

ཚཊྛིཡནྟཱ ཨིད+མིཙྩ+སྨིཾ ཨཏྠེ ཎོ ཧོཏི. ཀཙྩཱཡནསྶ ཨིདཾ ཀཙྩཱཡནཾ, བྱཱཀརཎཾ, སོགཏཾ སཱསནཾ, མཱཧིསཾ མཾསཱདི.

༣༥. གཝཱདཱིཧི ཡོ

གཝཱདཱིཧི ཚཊྛིཡནྟེཧི ཨིད+མིཙྩ+སྨིཾ ཨཏྠེ ཡོ ཧོཏི. གུནྣཾ ཨིདཾ གབྱཾ, ཨཝང, མཾསཱདི. ཨིལོཔེ ཀབྦཾ. དུནོ ཨིདཾ དབྦཾ.

༣༦. པིཏིཏོ བྷཱཏརི རེཡྻཎ

‘‘པིཏིཏོ ¶ མཱཏིཏོ’’ཏི ཏེན ཏེན སུཏྟནིཔཱཏེནེཝ ཨུསྶ ཨི. པིཏུསདྡཱ ཏསྶ བྷཱཏརི རེཡྻཎ. པིཏུ བྷཱཏཱ པེཏྟེཡྻོ.

༣༧. མཱཏིཏོ ཙ བྷགིནིཡཾ ཙྪོ

མཱཏུཏོ ཙ པིཏུཏོ ཙ ཏེསཾ བྷགིནིཡཾ ཙྪོ ཧོཏི. མཱཏུ བྷགིནི མཱཏུཙྪཱ, པིཏུ བྷགིནི པིཏུཙྪཱ. ཀཐཾ ‘‘མཱཏུ བྷཱཏཱ མཱཏུལོ’’ཏི, ‘‘མཱཏུལཱདིཏྭཱནཱི’’ཏི ནིཔཱཏནཱ ལཔཙྩཡོ.

༣༨. མཱཏཱཔིཏཱུསྭཱ+མཧོ

མཱཏཱཔིཏཱུཧི ཏེསཾ མཱཏཱཔིཏཱུསྭཱ+མཧོ ཧོཏི. མཱཏུ མཱཏཱ མཱཏཱམཧཱི, མཱཏུ པིཏཱ མཱཏཱམཧོ. པིཏུ མཱཏཱ པིཏཱམཧཱི, པིཏུ པིཏཱ པིཏཱམཧོ. ན ཡཐཱསངྑྱཾ པཙྩེཀཱབྷིསམྦནྡྷཏོ ཝིསུཾ ཝིསུཾ མཱཏཱཔིཏུསདྡེཧི ཏེསཾ མཱཏཱཔིཏུནྣཾ ཨཏྠེ པཙྩཡོ ཧོཏི.

༣༩. ཧིཏེ རེཡྻཎ

མཱཏཱཔིཏཱུཧི ཧིཏེ རེཡྻཎ ཧོཏི. མཱཏུ ཧིཏོ མཏྟེཡྻོ, པེཏྟེཡྻོ.

༤༠. ནིནྡཱ+ཉྙཱཏ+པྤ པཊིབྷཱག རསྶ དཡཱ སཉྙཱསུ ཀོ

ནིནྡཱདཱིསྭ+ཏྠེསུ ནཱམསྨཱ ཀོ ཧོཏི. ནིནྡཱཡཾ-ནིནྡིཏོ མུཎྜོ མུཎྜཀོ, ཨེཝཾ སམཎཀོ, པཎྜིཏཀོ, བྲཱཧྨཎཀོ ¶ , ཝེཡྻཱཀརཎཀོ. ཨཉྙཱཏེ-ཀསྶཱ+ཡཾ ཨསྶོ ཨསྶཀོ, པཡོགསཱམཏྠིཡཱ སམྦནྡྷིཝིསེསཱནཱཝགམོ+ཝགམྱཏེ. ཨཔྤཏྠེ-ཨཔྤཀཾ ཏེལཾ ཏེལཀཾ, གྷཏཀཾ. པཊིབྷཱགཏྠེ-ཧཏྠཱི ཝིཡ ཧཏྠིཀོ, ཨསྶཀོ, བལཱིབདྡྷཀོ. ‘‘ཨིམེ ནོ ཧཏྠིཀཱ ཨསྶཱ, བལཱིབདྡྷཱ ཙ ནོ ཨིམེ’’ཏྱཱདིཔཱཋེ ‘‘ལོཔོ’’ཏི ཀཔཙྩཡལོཔེན ཝཱ ཨབྷེདོཔཙཱརེན ཝཱ དཊྛབྦཾ, ཨིམེ ཙ དཱརུཨཱདཱིཧི ཀཏརཱུཔཱནི. རསྶེརསྶོ མཱནུསོ མཱནུསཀོ, རུཀྑཀོ, པིལཀྑཀོ. དཡཱཡཾ-དཡིཏོ=ནུཀམྤིཏོ པུཏྟོ པུཏྟཀོ, ཝཙྪཀོ. སཉྙཱཡཾ-མོརོ ཝིཡ མོརཀོ, ཀཏཀོ, བྷཏཀོ.

༤༡. ཏ+མསྶ པརིམཱཎཾ ཎིཀོ ཙ

པཋམནྟཱ ཨསྶེཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ ཎིཀོ ཧོཏི ཀོ ཙ, ཏཉྩེ པཋམནྟཾ པརིམཱཎཾ བྷཝཏི. དོཎཱདཱིནཾ པརིམིཏཝཱིཧཱདཱིནཾ ཀརཎཏྟཱ ‘‘པརིམཱིཡནྟྱ+ནེནཱཏི པརིམཱཎ’’ནྟི ཧོཏི. དོཎོ པརིམཱཎ+མསྶཱཏི དོཎིཀོ ཝཱིཧི, ཁཱརསཏིཀོ, ཁཱརསཧསྶིཀོ, ཨཱསཱིཏིཀོ ཝཡོ, ཨུཔཌྜྷཀཱཡོ པརིམཱཎ+མསྶ ཨུཔཌྜྷཀཱཡིཀཾ བིམྦོཧནཾ. པཉྩཀཾ, ཚཀྐཾ.

༤༢. ཡ+ཏེ+ཏེཧི+ཏྟཀོ

ཡཱདཱིཧི པཋམནྟེཧི ཨསྶེཏི ཚཊྛྱཏྠེ ཏྟཀོ ཧོཏི, ཏཉྩེ པཋམནྟཾ པརིམཱཎཾ བྷཝཏི. ཡཾ པརིམཱཎ+མསྶ ཡཏྟཀཾ, ཏཏྟཀཾ, ‘‘ཨེཏསྶེཊ ཏྟཀེ’’ཏི ཨེཏསྶ ཨེཊ, ཨེཏྟཀཾ. ཨཱཝཏཀེ-ཡཾ པརིམཱཎ+མསྶ ཡཱཝཏཀོ, ཏཱཝཏཀོ.

༤༣. སབྦཱ ཙཱ+ཝནྟུ

སབྦཏོ ¶ པཋམནྟཱ ཡཱདཱིཧི ཙ ཨསྶེཏི ཚཊྛྱཏྠེ ཨཱཝནྟུ ཧོཏི, ཏཉྩེ པཋམནྟཾ པརིམཱཎཾ བྷཝཏི. སབྦཾ པརིམཱཎ+མསྶ སབྦཱཝནྟཾ, ‘‘ཨཾངཾ ནཔུཾསཀེ’’ཏི ཨཾ. ཡཱཝནྟཾ, ཏཱཝནྟཾ.

༤༤. ཀིམྷཱ རཏི+རཱིཝ+རཱིཝཏཀ+རིཏྟཀཱ

ཀིམྷཱ པཋམནྟཱ ཨསྶེཏི ཚཊྛྱཏྠེ རཏི+རཱིཝ+རཱིཝཏཀ+རིཏྟཀཱ ཧོནྟི. ཀིཾསངྑྱཱནཾ པརིམཱཎ+མེསཾ ཀཏི, རཱནུབནྡྷཏྟཱ ཨིཾབྷཱགལོཔོ. ཀཱིཝ, ཀཱིཝཏཀཾ, ཀིཏྟཀཾ. རཱིཝནྟོ སབྷཱཝཏོ ཨསཾཁྱོ.

༤༥. སཉྫཱཏཾ ཏཱརཀཱདིཏྭི+ཏོཏི

སཉྫཱཏཏྠེ ཨིཏོ. ཏཱརཀཱ སཉྫཱཏཱ ཨསྶ ཏཱརཀིཏཾ གགནཾ, པུཔྥཱནི སཉྫཱཏཱནི ཨསྶ པུཔྥིཏོ རུཀྑོ, པལླཝིཏཱ ལཏཱ.

༤༦. མཱནེ མཏྟོ

པཋམནྟཱ མཱནཝུཏྟིཏོ ཨསྶེཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ མཏྟོ ཧོཏི. པལཾ ཨུམྨཱན+མསྶ པལམཏྟཾ. ཧཏྠོ པཎཱམ+མསྶ ཧཏྠམཏྟཾ. སཏཾ མཱན+མསྶ སཏམཏྟཾ. དོཎོ པརིམཱཎ+མསྶ དོཎམཏྟཾ. ཨབྷེདོཔཙཱརཱ དོཎོཏིཔི ཧོཏི. མཱིཡཏེ+ནེནཱཏི མཱནཾ, མཱནསྶ སམྦནྡྷིཏྟཱ ཚཊྛྱནྟབྷཱུཏཱནམེཝ ཝིདྷི ཧོཏི. ཨེཏྠ ཙ –

ཨུདྡྷམཱནནྟུ ¶ ཨུམྨཱནཾ, པརིམཱཎནྟུ སབྦཏོ;

པམཱཎཾ ཧོཏི ཨཱཡཱམོ, སཾཁྱཱསེསོ ཏུ སབྦཏོ.

༤༧. ཏགྒྷོ ཙུ+དྡྷཾ

ཨུདྡྷམཱནཝུཏྟིཏོ ཏགྒྷོ ཧོཏི མཏྟོ ཙ. ཛཎྞུ པརིམཱཎ+མསྶ ཛཎྞུཏགྒྷཾ, ཛཎྞུམཏྟཾ.

༤༨. ཎོ ཙ པུརིསཱཏི

པུརིསཱ ཎོ ཧོཏི མཏྟཱདཡོ ཙ. པུརིསོ པརིམཱཎ+མསྶ པོརིསཾ, པུརིསམཏྟཾ+པུརིསཏགྒྷཾ.

༤༩. ཨཡུ+བྷདྭིཏཱིཧཾ+སེ

ཨུབྷདྭིཏཱིཧི ཨཝཡཝཝུཏྟཱིཧི ཨཡོ ཧོཏི. ཨུབྷོ ཨཾསཱ ཨསྶ ཨུབྷཡཾ, དྭཡཾ, ཏཡཾ. ཨཾསསམྦནྡྷེན སམུདཱཡེ ཝིདྷི ཧོཏཱིཏི ན ཨུབྷཡཱདིཏོ བཧུཝཙནནྟི ཙེ, ‘‘རཱཧུནོ སིརོ’’ ཏྱཱདོ ཨབྷེདེཔི བྷེདཝིཝཀྑཱཡ ལབྦྷམཱནཏོ བཧུཝཙནཾ ཧོཏེཝ.

༥༠. སངྑྱཱཡ སཙྩུ+ཏཱི+སཱ+ས+དསནྟཱཡཱ+དྷིཀཱ+སྨིཾ སཏསཧསྶེ ཌོ

སཏྱནྟཱཡ ཨུཏྱནྟཱཡ ཨཱིསནྟཱཡ ཨཱསནྟཱཡ དསནྟཱཡ སངྑྱཱཡ པཋམནྟཱཡ ཨསྨིནྟི སཏྟམྱཏྠེ ཌོ ཧོཏི, སཱ ཙེ ¶ སངྑྱཱ ཨདྷིཀཱ ཧོཏི, ཡ+དསྨིནྟི, ཏཾ ཙེ སཏཾ སཧསྶཾ སཏསཧསྶཾ ཝཱ ཧོཏི. ཝཱིསཏི ཨདྷིཀཱ ཨསྨིཾ སཏེཏི ཝཱིསཾསཏཾ.

༡༣༩. ཌེ སཏིསྶ ཏིསྶཏི

ཌེ པརེ སཏྱནྟསྶ ཏིཀཱརསྶ ལོཔོ ཧོཏི. ཨེཀཝཱིསཾསཏཾ སཧསྶཾ སཏསཧསྶཾ ཝཱ. ཏིཾསཏི ཨདྷིཀཱ ཨསྨིཾ སཏཱདིཀེཏི ཏིཾསསཏཾ ཨེཀཏིཾསསཏཾ ཨིཙྩཱདི. ཨུཏྱནྟཱཡནཝུཏི ཨདྷིཀཱ ཨསྨིཾ སཏཱདིཀེཏི ནཝུཏཾསཏཾ སཧསྶཾ སཏསཧསྶཾ ཝཱ. ཨཱིསནྟཱཡ-ཙཏྟཱལཱིསཾ ཨདྷིཀཱ ཨསྨིཾ སཏེ སཧསྶེ སཏསཧསྶེཏི ཙཏྟཱལཱིསསཏ+མིཙྩཱདི. ཨཱསནྟཱཡ ཨེཝཾ, པཉྙཱསཾསཏ+མིཙྩཱདི. དསནྟཱཡ-ཨེཀཱདསཾསཏ+མིཙྩཱདི.

༥༡. ཏསྶ པཱུརཎེ+ཀཱདསཱདིཏོ ཝཱ

ཚཊྛིཡནྟཱཡེ+ཀཱདསཱདིཀཱཡ སཾཁྱཱཡ ཌོ ཧོཏི པཱུརཎཏྠེ ཝིབྷཱསཱ. སཱ སཾཁྱཱ པཱུརིཡཏེ ཡེན ཏཾ པཱུརཎཾ. ཨེཀཱདསནྣཾ པཱུརཎོ ཨེཀཱདསོ. ཨཉྙཏྲ ‘‘མ པཉྩཱདིཀཏཱིཧཱི’’ཏི མོ, ཨེཀཱདསམོ. ཝཱིསཏིཡཱ པཱུརཎོ ཝཱིསོ ཝཱིསཏིམོ, ཏིཾསོ, ཏིཾསཏིམོ. ཝཱསདྡསྶ ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ནིཙྩཾ ཙཏྟཱལཱིསོ པཉྙཱསོ.

༥༢. མ པཉྩཱདིཀཏཱིཧིཏི

མཔཙྩཡེ པཉྩམོ, པཉྩམཱི. སཏྟམོ, སཏྟམཱི. ཨཊྛམོ, ཨཊྛམཱི. ཀཏིམོ, ཀཏིམཱི ཨིཙྩཱདི.

༥༣. སཐཱདཱིན+མི ཙཏི

སཏཱདཱིནཾ ¶ མོ ཙ ཨནྟཱདེསོ ཨི ཙ. སཏསྶ པཱུརཎོ སཏིམོ, སཧསྶིམོ.

༥༤. ཚཱ ཊྛ+ཊྛམཱཏི

ཚསདྡཱ པཱུརཎཏྠེ ཊྛ+ཊྛམཱ. ཚནྣཾ པཱུརཎོ ཚཊྛོ, ཚཊྛམོ. ཨིཏྠིཡཾ ཚཊྛཱི, ཚཊྛམཱི. ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡེསྭེ+སཾ ཏཏིཡཔཋམཱ’’ཏི ནིཔཱཏནཱ པཱུརཎཏྠེ དྭིཏོ ཏིཡོ དྭིསྶ དུ ཙ, ཏིཙཏཱུཧི ཏིསྶ ཨ, ཏིཡ+ཏྠཱ ཙ ཡཐཱཀྐམཾ, དུཏིཡོ ཏཏིཡོ, ཙཏུཏྠོ.

༥༥. ཨེཀཱ ཀཱ+ཀྱ+སཧཱཡེ

‘‘སཏི བྱབྷིཙཱརེ ཝིསེསནཾ སཱཏྠཀཾ’’ཏི ཉཱཡཱ སཾཁྱཱཏོ ཝིསེསེཏུཾ ‘‘ཨསཧཱཡེ’’ཏི ཝུཏྟཾ. ཨེཀསྨཱ ཨསཧཱཡཏྠེ ཀ+ཨཱཀཱི ཧོནྟི ཝཱ. ཨེཀོཝ ཨེཀཀོ, ཨེཀཱཀཱི, ཨེཀོ ཝཱ.

༥༦. ཝཙྪཱདཱིཧི ཏནུཏྟེ ཏརོ

ཝཙྪཱདཱིནཾ སབྷཱཝསྶ ཏནུཏྟེ=ཀིཉྩིམཏྟཱཝསེསེ ཏརོ ཧོཏི. སོ=སཀོ བྷཱཝོ སབྷཱཝོ ཨཏྟནིཡཔཝཏྟིནིམིཏྟཾ. སུསུཏྟསྶ ཏནུཏྟེ ཝཙྪཏརོ, ཨིཏྠིཡཾ ཝཙྪཏརཱི. ཡོབྦནསྶ ཏནུཏྟེ ཨོཀྑཏརོ. ཨོཀྑཱ=དུཏིཡཝཡཊྛགོཎོ. ཨསྶབྷཱཝསྶ ཏནུཏྟེ ཨསྶཏརོ. གཱཝོཏི ཛཱཏིསཱམཏྠིཡསྶ ཏནུཏྟེ ཨུསབྷཏརོ. ཨེཏྠ ཏནུཏྟཾ ཨཔྤབལཏཱ.

༥༧. ཀིམྷཱ ནིདྡྷཱརཎེ རཏར+རཏམཱ

ཀིཾསདྡཱ ¶ ནིདྡྷཱརཎེ རཏར+རཏམཱ ཧོནྟི. ཀོ ཨེཝཱཏི ཀཏརོ བྷཝཏཾ དེཝདཏྟོ, ཀཏརོ བྷཝཏཾ ཀཊྛོ. ཀཏམོ བྷཝཏཾ དེཝདཏྟོ, ཀཏམོ བྷཝཏཾ ཀཊྛོ. བྷཱརདྭཱཛཱནཾ ཀཏམོ+སི བྲཧྨེ.

༥༨. ཏེན དཏྟེ ལི+ཡཱཏི

དཏྟེ+བྷིདྷེཡྻེ ལ+ཨིཡཱ ཧོནྟི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ མནུསྶསཉྙཱཡཾ. དེཝེན དཏྟོ དེཝལོ དེཝིཡོ, བྲཧྨལོ བྲཧྨིཡོ. སཱིཝལོ སཱིཝིཡོ སིསྶ དཱིགྷོ. དེཝ+བྲཧྨ+སིཝཱཏི ཏནྣཱམཀཱ མནུསྶཱ. (རཏྟམིཙྩཱདིཨནེཀཏྠཏདྡྷིཏཾ).

༥༩. ཏསྶ བྷཱཝཀམྨེསུཏྟ+ཏཱ+ཏྟན+ཎྱ+ཎེཡྻ+ཎི+ཡ+ཎིཡཱ

ཚཊྛིཡནྟཱ བྷཱཝེ ཀམྨེ ཙ ཏྟཱདཡོ ཧོནྟི བཧུལཾ. ན སབྦེ པཙྩཡཱ སབྦཏོ ཧོནྟི ཨཉྙཏྲཏྟ+ཏཱཧི. བྷཝནྟི ཨེཏསྨཱ བུདྡྷིསདྡཱཏི བྷཱཝོ སདྡཔཝཏྟིནིམིཏྟཾ. ཝུཏྟཉྩ –

ཧོནྟྱ+སྨཱ སདྡབུདྡྷཱིཏི, བྷཱཝོ ཏཾ སདྡཝུཏྟིཡཱ;

ནིམིཏྟབྷཱུཏཾ ནཱམཉྩ, ཛཱཏི དབྦཾ ཀྲིཡཱ གུཎོཏི.

ནཱིལསྶ པཊསྶ བྷཱཝོ ནཱིལཏྟཾ ནཱིལཏཱཏི གུཎོ བྷཱཝོ. ཨེཏྠ ནཱིལགུཎཝསེན པཊེ ནཱིལསདྡསྶ ཝུཏྟིཡཱ པཊབུདྡྷིཡཱ ནིམིཏྟཾ བྷཱཝོ ནཱམ. ནཱིལསྶ གུཎསྶ བྷཱཝོ ནཱིལཏྟཾ ནཱིལཏཱཏི ནཱིལགུཎཛཱཏི, ཨེཏྠ ནཱིལགུཎཛཱཏི ནིམིཏྟཾ ཧུཏྭཱ ནཱིལསདྡསྶ གུཎཝུཏྟིཡཱ ¶ ནཱིལགུཎཛཱཏི ནིམིཏྟཾ. གོཏྟཾ གོཏཱཏི གོཛཱཏི, ཨེཏྠ ཛཱཏིསདྡཱནཾ དབྦཝུཏྟིཡཱ སཏི ཛཱཏི ནིམིཏྟཾ. པཱཙཀསྶ བྷཱཝོ པཱཙཀཏྟཾཏི ཀྲིཡཱསམྦནྡྷིཏྟཾ བྷཱཝོ, ཨེཏྠ པཙནཀྲིཡཱསམྦནྡྷིཏྟཾ བྷཱཝོ. དཎྜིཏྟཾ ཝིསཱཎིཏྟཾ རཱཛཔུརིསཏྟཾཏི དཎྜ+ཝིསཱཎ+རཱཛདབྦཱནཾ སམྦནྡྷིཏྟཾ བྷཱཝོ, དཎྜཱིཏྱཱདིསདྡཔཝཏྟིཡཱ ནིམིཏྟཏྟཱ.

དེཝདཏྟསྶ བྷཱཝོ དེཝདཏྟཏྟཾ, ཙནྡཏྟཾ, སཱུརིཡཏྟཾཏི ཏདཝཏྠཱ ཝིསེསསཱམཉྙཾ, དེཝདཏྟསྶ བཱལཏཱདིཨཝཏྠཱབྷེདོ, ཙནྡསྶ ཀལཱདིཨཝཏྠབྷེདོ ཙ, སཱུརིཡསྶ མནྡཔཊུཏཱདིཨཝཏྠཱབྷེདོ ཙ སཱམཉྙཾ, ཏདེཏྠ ནིམིཏྟཾ. ཨེཏྠ ཝིཛྫམཱནཔདཏྠཱནཾ ཝིསཡབྷཱུཏསཉྙཱསདྡཱནཾ པཝཏྟིནིམིཏྟཾ ཝུཏྟཾ. ཨཱཀཱསཏྟཾ ཨབྷཱཝཏྟཾཏི, ཏཏྠ གྷཊཱཀཱས+པཱིཋརཱཀཱས, པཊཱབྷཱཝ+གྷཊཱབྷཱཝཱདིནཱ ཨུཔཙརིཏབྷེདསཱམཉྙཾ བྷཱཝོ.

ཏྟན-པུཐུཛྫནཏྟནཾ. ཝེདནཱཡ བྷཱཝོ ཝེདནཏྟནཾ, རསྶོ. ཨེཝཾ ཛཱཡཏྟནཾ, ཛཱརཏྟནཾ.

ཎྱ-ཨལསསྶ བྷཱཝོ ཀམྨཾ ཝཱ ཨཱལསྱཾ, ཨེཏྠ ‘‘ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ’’ཏི ཨ-ལོཔེ ‘‘སརཱན+མཱདིསྶཱ’’དིནཱ ཨཱཀཱརོ, ཨེཝ+མུཔརི ཙ. བྲཱཧྨཎསྶ བྷཱཝོ བྲཧྨཉྙཾ, ཉྙཀཱརཔུབྦརཱུཔཱནི. ཙཱཔལྱཾ, ནེཔུཉྙཾ, པེསུཉྙཾ, རཉྙོ བྷཱཝོ རཛྫཾ, ཨཱདྷིཔཙྩཾ, དཱཡཛྫཾ, ཝེསམྨཾ, ཝེསམཾ, ཎཔཙྩཡོ. སཁིནོ བྷཱཝོ སཁྱཾ, ཝཱཎིཛྫཾ, ཨཱརོགྱཾ, ཨོདགྱཾ, ཨཱནཎྱཾ, དུབྦལྱཾ, བལྱཾ, པཎྜིཙྩཾ, བཱཧུསྶཙྩཾ, པོརོཧིཙྩཾ. མུཊྛསྶཏིསྶ བྷཱཝོ མུཊྛསྶཙྩཾ, ཨིལོཔོ. ཀོསལླཾ, ཝེཔུལླཾ. སམཱནསྶ བྷཱཝོ སཱམཉྙཾ, པེརིསྶཾ, སོམནསྶཾ, དོམནསྶཾ, སོཝཙསྶཾ, དོཝཙསྶཾ, ནིཔཀསྶ ¶ བྷཱཝོ ནེཔཀྐཾ, ཨཱདྷིཀྐཾ, དུབྷགསྶ བྷཱཝོ དོབྷགྒཾ, སརཱུཔསྶ བྷཱཝོ སཱརུཔྤཾ, ཨོཔམྨཾ, སོཁུམྨཾ, ཏཐསྶ བྷཱཝོ ཏཙྪཾ. དུམྨེདྷསྶ བྷཱཝོ དུམྨེཛ྄ཛྷཾ. བྷེསཛསྶ བྷཱཝོ བྷེསཛྫཾ, བྱཱཝཊསྶ ཀམྨཾ ཝེཡྻཱཝཙྩཾ ཡཐཱ ཝེཡྻཱཀརཎཾ.

ཎེཡྻ-སུཙིནོ བྷཱཝོ སོཙེཡྻཾ, ཨཱདྷིཔཏེཡྻཾ, ཀཔིསྶ བྷཱཝོ ཀཱཔེཡྻཾ. སཋསྶ བྷཱཝོ ཀམྨཾ ཝཱ སཱཋེཡྻཾ.

ཎ-གརཱུནཾ བྷཱཝོ གཱརཝཾ, ཨུ ཨཝང. པཱཊཝཾ, ཨཛྫཝཾ, མདྡཝཾ, ‘‘ཀོསཛྫཱ’’དིནཱ ཨུསྶ ཨཏྟཾ དྭིཏྟཉྩ. པརམཱནཾ བྷཱཝོ པཱརམཱི, ཝཱིཔཙྩཡོ. སམགྒཱནཾ བྷཱཝོ སཱམགྒཱི.

ཨིཡ-ཨདྷིཔཏིནོ བྷཱཝོ ཨདྷིཔཏིཡཾ, པཎྜིཏིཡཾ, བཧུསྶུཏིཡཾ, ནགྒིཡཾ, སཱུརིཡཾ.

ཎིཡ-ཨལསསྶ བྷཱཝོ ཀམྨཾ ཝཱ ཨཱལསིཡཾ, ཏཱལུསིཡཾ, མནྡིཡཾ, དཀྑིཡཾ, པོརོཧིཏིཡཾ, ཝེཡྻཏྟིཡཾ.

ཀཐཾ རཱམཎཱིཡཀཾཏི, སཀཏྠེ ཀནྟཱ ཎེན སིདྡྷཱ. ཀམྨཾ=ཀྲིཡཱ, ཏཏྠ ཨལསསྶ ཀམྨཾ ཨལསཏྟཾ ཨལསཏཱ ཨལསཏྟནཾ ཨཱལསྱཾ ཨཱལསིཡཾ ཝཱ.

༡༢༢. སཀཏྠེཏི

སཀཏྠེཔི ཡཐཱཡོགཾ ཏྟཱདཡོ ཧོནྟི. ཡཐཱབྷཱུཏམེཝ ཡཐཱབྷུཙྩཾ, ཀཱརུཉྙཾ, པཏྟཀལླཾ. ཨཱཀཱསཱནནྟམེཝ ཨཱཀཱསཱནཉྩཾ, ཨེཏྠ ཨཀཱརལོཔོ, ཏསྶ ཙེ པུབྦརཱུཔེ ཙ ཀཏེ ‘‘ཏདམིནཱ’’དིནཱ ནསྶ ཉྙོ ཙ ལོཔོ ཙ ཧོཏི, ཀཱཡཔཱགུཉྙཏཱ.

༦༠. བྱ ཝདྡྷདཱསཱ ཝཱ

ཚཊྛིཡནྟཱ ¶ ཝདྡྷཱ དཱསཱ ཙ བྱོ ཧོཏི བྷཱཝཀམྨེསུ. ཝདྡྷསྶ བྷཱཝོ ཀམྨཾ ཝཱ ཝདྡྷབྱཾ, ཝདྡྷཏཱ. དཱསསྶ བྷཱཝོ ཀམྨཾ ཝཱ དཱསབྱཾ, དཱསྱཾ, དཱསཏཱ. ཀཐཾ ཝདྡྷཝཾཏི, ཎེ ཝཱགམོ.

༦༡. ནས ཡུཝཱ བོ ཙ ཝསྶ

ཚཊྛིཡནྟཱ ཡུཝསདྡཱ བྷཱཝཀམྨེསུ ནཎ ཝཱ ཧོཏི ཝསྶ བོ ཙ. ཡུཝསྶ བྷཱཝོ ཡོབྦནཾ, ཡུཝཏྟཾ ཡུཝཏཱ ཝཱ.

༦༢. ཨཎྭཱདིཏྭི+མོཏི

བྷཱཝེ ཝཱ ཨིམོ. ཨཎུནོ བྷཱཝོ ཨཎིམཱ, ལགྷིམཱ, མཧཏོ བྷཱཝོ མཧིམཱ. ཀིསསྶ བྷཱཝོ ཀསིམཱ.

༡༣༣. ཀིས+མཧཏ+མིམེ ཀས, མཧཱཏི

ཨིམམྷི མཧཏོ མཧོ ཙ ཀིསསྶ ཀསཱདེསོ ཙ ཧོཏི.

༦༣. བྷཱཝཱ ཏེན ནིབྦཏྟེཏི

ཀྲིཡཱཝཱཙཀསདྡཏོ ཨིམོ, པཱཀེན ནིབྦཏྟཾ པཱཀིམཾ, སེཀིམཾ.

༡༢༧. ཀོསཛྫཱ+ཛྫཝ+པཱརིསཛྫ+སོཧཛྫ+མདྡཝཱ+རིསྶཱ+སབྷཱ+ཛཉྙ+ཐེཡྻ+ བཱཧུསཙྩཱ

ཨེཏེ སདྡཱ ནིཔཙྩནྟེ ཎཱནུབནྡྷེ. ཀུསཱིཏསྶ བྷཱཝོཏི བྷཱཝེ ཎྱོ ཧོཏི, ཨིམིནཱ ཨཱིསྶ ཨཀཱརེ ཙ ཏསྶ ཛེ ཙ ¶ ཀཏེ ཡསྶ པུབྦརཱུཔཾ, ཀོསཛྫཾ. ཨུཛུནོ བྷཱཝེ ཨཛྫཝཾཏི ཎོ, ཨིམིནཱ ཨུསྶ ཨཏྟཾ, ‘‘ཨུཝཎྞསྶཱ+ཝང སརེ’’ཏི ཨཝངཨཱདེསེ ཛསྶ དྭིཏྟཾ. པརིསཱསུ སཱདྷཱུཏི ཝཱཀྱེ ‘‘ཎྱོ ཏཏྠ སཱདྷཱུ’’ཏི ཎྱོ, ཨིམིནཱ ཛཱགམོ ཙ, ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི ཨཱསྶ རསྶེ ཙ ཀཏེ ཛསྶ པུབྦརཱུཔཾ, པཱརིསཛྫོ. ཨིམིནཱ ཀམེན ཝཱཀྱེནེཝ སདྡསིདྡྷི ཝེདིཏབྦཱ. སུཧདཡོཝ སུཧཛྫོ, ཏསྶ བྷཱཝོ སོཧཛྫཾ, ཨིམིནཱ ཨཡལོཔོ. མུདུནོ བྷཱཝོ མདྡཝཾ, ཨིམིནཱ ཨུསྶ ཨཏྟཾ. ཨིསིནོ ཨིདཾ བྷཱཝོ ཝཱ ཨཱརིསྶཾ, ཎྱཔཙྩཡེ ཨིམིནཱ ཨཱརཉཱགམེ ‘‘ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ’’ཏི ཨནྟཨིཀཱརལོཔོ ཙ. ཨུསབྷསྶ ཨིདཾ བྷཱཝོ ཝཱ ཨཱསབྷཾ, ཨིམིནཱ ཨུསྶ ཨཱ. ཨཱཛཱནཱིཡསྶ བྷཱཝོ ཨཱཛཉྙཾ, ཨིམིནཱ ཡལོཔེ ‘‘ལོཔོ+ཝཎྞི+ཝཎྞཱནཾ’’ཏི ཨཱིཀཱརལོཔོ. ཐེནསྶ བྷཱཝོ ཐེཡྻཾ, ཨིམིནཱ ནསྶ ཡཀཱརོ. བཧུསྶུཏསྶ བྷཱཝོ བཱཧུསཙྩཾ, ཨིམིནཱ ཨུསྶ ཨཀཱརོ སཾཡོགཱདིལོཔོ. (བྷཱཝཏདྡྷིཏཾ).

༦༤. ཏར+ཏམི+སྶིཀི+ཡི+ཊྛཱ+ཏིསཡེ

ཨཏིསཡེ ཝཏྟམཱནཏོ ཧོནྟེ+ཏེ པཙྩཡཱ. ཨཏིསཡེན པཱཔོ པཱཔཏརོ པཱཔཏམོ པཱཔིསྶིཏོ པཱཔིཡོ པཱཔིཊྛོ, ཨིཏྠིཡཾ པཱཔཏརཱ ཨིཙྩཱདི. ཨཏིསཡཔྤཙྩཡནྟཱཔི ཨཏིསཡཔྤཙྩཡོ, ཨཏིསཡེན པཱཔིཊྛོ པཱཔིཊྛཏརོ པཱཔིཊྛཏམོ. ཨེཝཾ པཊུཏརོ པཊུཏམོ, པཊིསྶིཀོ, པཊིཡོ, པཊིཊྛོ, ཝརཏརོ ཨིཙྩཱདི པཎཱིཏཏརོ ཨིཙྩཱདི ཙ.

༡༣༥. ཛོ ཝུདྡྷསྶི+ཡི+ཊྛེསུ

ཝུདྡྷསྶ ¶ ཛོ ཧོཏི ཨིཡཨིཊྛེསུ. ཨཏིསཡེན ཝུདྡྷོ ཛེཡྻོ ཛེཊྛོ, ཛཱདེསེ པུབྦསརལོཔེ ལུཏྟཱ སརཱ ཨིསྶ ཨེཀཱརེ ཙ ཡསྶ དྭིཏྟཾ.

༡༣༦. བཱལ༹ྷ+ནྟིཀ+པསཏྠཱནཾ སཱདྷ+ནེད+སཱ

ཨིཡཨིཊྛེསུ བཱལ༹ྷ+ནྟིཀ+པསཏྠཱནཾ སཱདྷ+ནེད+སཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཨཏིསཡེན བཱལ༹ྷོ སཱདྷིཡོ སཱདྷིཊྛོ. ཨཏིསཡེན ཨནྟིཀོ ནེདིཡོ ནེདིཊྛོ. ཨཏིསཡེན པསཏྠོ སེཡྻོ སེཊྛོ, པུབྦེཝ སརེ ལུཏྟེ ཨིསྶ ཨེ དྭིཏྟཉྩ.

༡༣༧. ཀཎ+ཀན+པྤ+ཡུཝཱནཾ

ཨིཡཨིཊྛེསུ ཨཔྤཡུཝཱནཾ ཀཎ+ཀནཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཨཏིསཡེན ཨཔྤོ ཀཎིཡོ ཀཎིཊྛོ. ཨཏིསཡེན ཡུཝཱ ཀནིཡོ ཀནིཊྛོ.

༡༣༨. ལོཔོ ཝཱི+མནྟུ+ཝནྟཱུནནྟི

ཨིཡཨིཊྛེསུ ཝཱི+མནྟུ+ཝནྟཱུནཾ ལོཔོ. ཨཏིསཡེན མེདྷཱཝཱི མེདྷིཡོ མེདྷིཊྛོ. ཨཏིསཡེན སཏིམཱ སཏིཡོ སཏིཊྛོ. ཨཏིསཡེན གུཎཝཱ གུཎིཡོ གུཎིཊྛོ. ཨེཏྠ ཡཐཱཀྐམཾ མནྟྭཏྠེ ཝཱི+མནྟུ+ཝནྟུ ཧོཏི.

༦༥. ཏནྣིསྶིཏེ ལློ

ལླཔཙྩཡོ ¶ ཧོཏི དུཏིཡནྟཱ ཏནྣིསྶིཏཏྠེ. ཝེདཾ ནིསྶིཏཾ ཝེདལླཾ. དུཊྛུ ནིསྶིཏཾ དུཊྛུལླཾ. ཝེདནྟི ཏུཊྛི. ཨིལླེ སངྑཱརཾ ནིསྶིཏཾ སངྑཱརིལླཾ.

༦༦. ཏསྶ ཝིཀཱརཱཝཡཝེསུ ཎ+ཎིཀ+ཎེཡྻ+མཡཱ

པཀཏིཡཱ ཨུཏྟར+མཝཏྠནྟརཾ ཝིཀཱརོ. ཚཊྛིཡནྟཱ ནཱམསྨཱ ཝིཀཱརེ+ཝཡཝེ ཙ ཎཱདཡོ ཧོནྟི བཧུལཾ. ཎ-ཨཡསོ ཝིཀཱརོ ཨཱཡསཾ བནྡྷནཾ, སཀཱགམོ. ཨུདུམྦརསྶ ཨཝཡཝོ ཝིཀཱརོ ཝཱ ཨོདུམྦརཾ བྷསྨཾ པཎྞཾ ཝཱ. ཀཱཔོཏཾ མཾསཾ སཏྟི ཝཱ. ཎིཀ-ཀཔྤཱསསྶ ཝིཀཱརོ ཀཔྤཱསིཀཾ ཝཏྠཾ. ཎེཡྻ-ཨེཎིསྶ ཝིཀཱརོ+ཝཡཝོ ཝཱ ཨེཎེཡྻཾ. ཀོསཱནཾ ཝིཀཱརོ ཀོསེཡྻཾ ཝཏྠཾ. མཡ-ཏིཎཱནཾ ཝིཀཱརོ ཏིཎམཡཾ, དཱརུམཡཾ, ནལ༹མཡཾ, མཏྟིཀཱམཡཾ, སུཝཎྞམཡོ རཐོ, རཱུཔིཡམཡཾ. ‘‘ཨཉྙསྨིཾ’’ཏི མཡོ, གུནྣཾ ཀརཱིསཾ གོམཡཾ.

༦༧. ཛཏུཏོ སྶཎ ཝཱ

ཝིཀཱརཱཝཡཝེསུ ཛཏུཏོ སྶཎ ཝཱ ཧོཏི. ཨེཏྠ ‘‘ཝིཀཱརཱཝཡཝེསཱུ’’ཏི ཝཏྟནྟེསུཔི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཝིཀཱརེཡེཝ ཧོཏི. ཛཏུནོ ཝིཀཱརོ ཛཱཏུསྶཾ ཛཏུམཡཾ.

༡༢༣. ལོཔོཏི

བཧུལཾ པཙྩཡལོཔོཔི. ‘‘ཕལིཏསྶ རུཀྑསྶ ཕལ+མཝཡཝོ ཝིཀཱརོ ཙ, པལླཝིཏསྶེཝ པལླཝཾ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཕལཱདཡོ ¶ ཨཝཡཝཱ ཝིཀཱརཱ ཙ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ཨིདཾ ཝུཙྩཏི ཕལཔུཔྥམཱུལེསུ ཝིཀཱརཱཝཡཝེསུ-པིཡཱལསྶ ཕལཱནི པིཡཱལཱནི, མལླིཀཱཡ པུཔྥཱནི མལླིཀཱ, ཨུསཱིརསྶ མཱུལཾ ཨུསཱིརཾ. ཏཾསདྡེན ཝཱ ཏདབྷིདྷཱནཾ ཨབྷེདོཔཙཱརེན, ཏསྨཱ པཙྩཡལོཔཾ ཝིནཱཔི སིཛ྄ཛྷཏི.

༦༨. སམཱུཧེ ཀཎ+ཎ+ཎིཀཱ

ཚཊྛིཡནྟཱ སམཱུཧེ ཀཎ+ཎ+ཎིཀཱ ཧོནྟི. གོཏྟཔཙྩཡནྟཱ ཀཎ-རཱཛཉྙཱནཾ སམཱུཧོ རཱཛཉྙཀཾ, མཱནུསཀཾ. ཨུཀྑཱདཱིཧི ཨུཀྑཱནཾ སམཱུཧོ ཨོཀྑཀཾ, ‘‘སཾཡོགེ ཀྭཙཱི’’ཏི ཨོཀཱརོ. ཨོཊྛཀཾ. ཨུརབྦྷཱནཾ སམཱུཧོ ཨོརབྦྷཀཾ. རཱཛཀཾ, རཱཛཔུཏྟཀཾ, ཧཏྠིཀཾ, དྷེནུཀཾ, མཱཡཱུརཀཾ, ཀཱཔོཏཀཾ, མཱཧིསཀཾ. ཎ-ཀཱཀཱནཾ སམཱུཧོ ཀཱཀཾ, བྷིཀྑཾ. ཎིཀ ཨཙིཏྟཱ-ཨཔཱུཔཱནཾ སམཱུཧོ ཨཱཔཱུཔིཀཾ, སཾཀུལིཀཾ.

༦༩. ཛནཱདཱིཧི ཏཱཏི

སམཱུཧཏྠེ ཏཱ. ཛནཱནཾ སམཱུཧོ ཛནཏཱ, གཛཏཱ, བནྡྷུཏཱ, གཱམཏཱ, སཧཱཡཏཱ, ནཱགརཏཱ. ཏཱནྟཱ སབྷཱཝཏོ ཨིཏྠིལིངྒཱ.

མདནཱིཡནྟི ཀརཎེ+དྷིཀརཎེ ཝཱ ཨནཱིཡེན སིདྡྷཾ. དྷཱུམཱཡིཏཏྟནྟིཀྟནྟཱ ནཱམདྷཱཏུཏོ ཏྟེན སིདྡྷཾ, དྷཱུམོ ཝིཡ ཨཱཙརཏཱིཏི ‘‘ཀཏྟུཏཱ+ཡོ’’ཏི ཨཱཡེ ‘‘གམནཏྠཱཀམྨཀཱདྷཱརེ ཙཱ’’ཏི ཀྟཔཙྩཡེ ཨཱུཨཱགམེ ཙ ཀཏེ དྷཱུམཱཡིཏསྶ བྷཱཝོཏི དྷཱུམཱཡིཏཏྟཾ.

༧༠. ཨིཡོ ཧིཏེཏི

ཧིཏཏྠེ ¶ ཨིཡོ. ཨུཔཱདཱནཱནཾ ཧིཏཾ ཨུཔཱདཱནིཡཾ.

༧༡. ཙཀྑཱདིཏོ སྶོཏི

ཧིཏཏྠེ སྶོ. ཙཀྑུནོ ཧིཏཾ ཙཀྑུསྶཾ, ཨཱཡུསྶཾ.

༧༢. ཎྱོ ཏཏྠ སཱདྷུ

སཏྟམྱནྟཱ ཏཏྠ སཱདྷཱུཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ ཎྱོ ཧོཏི. སཱདྷཱུཏི ཀུསལོ ཡོགྒོ ཧིཏོ ཝཱ. སབྷཱཡཾ ཀུསལོ སབྦྷོ, ཨཱཀཱརལོཔོ. པརིསཱཡཾ སཱདྷུ པཱརིསཛྫོ, ‘‘ཀོསཛྫཱ’’དིནཱ ཛཱགམེ ཨཀཱརཝུདྡྷི. མེདྷཱཡ ཧིཏཾ མེཛ྄ཛྷཾ གྷཏཾ. པཱདཱནཾ ཧིཏཾ པཛྫཾ ཏེལཾ. ‘‘ཨཉྙསྨིཾ’’ཏི ཎྱོ, རཐཾ ཝཧཏཱིཏི རཙྪཱ.

༧༣. ཀམྨཱ ནིཡ+ཉྙཱཏི

ཀམྨསདྡཱ སཱདྷྭཏྠེ ནིཡ+ཉྙཱ ཧོནྟི. ཀམྨེ སཱདྷུ ཀམྨནིཡཾ ཀམྨཉྙཾ.

༧༤. ཀཐཱདིཏྭི+ཀོཏི

ཨིཀོ. ཀཐཱཡཾ ཀུསལོ ཀཐིཀོ. དྷམྨཀཐིཀོ, སངྒཱམིཀོ, པཝཱསིཀོ, ཨུཔཝཱསིཀོ.

༧༥. པཐཱདཱིཧི ཎེཡྻོཏི

ཎེཡྻོ. པཐེ ཧིཏཾ པཱཐེཡྻཾ, སཔཏིསྨིཾ ཧིཏཾ སཱཔཏེཡྻཾ དྷནཾ. པདཱིཔེཡྻཾ ཏེལཾ.

༧༦. དཀྑིཎཱཡཱ+རཧེཏི

ཨརཧཏྠེ ¶ ཎེཡྻོ. དཀྑིཎཾ ཨརཧཏཱིཏི དཀྑིཎེཡྻོ.

༧༧. རཱཡོ ཏུམནྟཱཏི

ཨརཧཏྠེ ཏུམནྟཱ རཱཡོ ཝཱ. གྷཱཏེཏུཾ ཨརཧཏཱིཏི གྷཱཏེཏཱཡཾ, ‘‘རཱནུབནྡྷེ+ནྟསརཱདིསྶཱ’’ཏི ཨུཾལོཔོ. ཛཱཔེཏཱཡཾ, པབྦཱཛེཏཱཡཾ. ཝཱཏི ཀིཾ, གྷཱཏེཏུཾ. (སཾཀིཎྞཏདྡྷིཏཾ).

༧༨. ཏ+མེཏྠ+སྶ+ཏྠཱིཏི མནྟུ

པཋམནྟཱ ཨེཏྠ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨེཏེསྭ+ཏྠེསུ མནྟུ ཧོཏི. གཱཝོ ཨེཏྠ དེསེ ཨསྶ ཝཱ པུརིསསྶ སནྟཱིཏི གོམཱ, གོམནྟོ ཨིཙྩཱདི གུཎཝནྟུསམཾ.

ཨཏྠཱིཏི ཝཏྟམཱནཀཱལོཔཱདཱནཏོ བྷཱུཏཱཧི བྷཝིསྶནྟཱིཧི ཝཱ གོཧི ན གོམཱ. ཀཐཾ གོམཱ ཨཱསི, གོམཱ བྷཝིསྶཏཱིཏི. ཏདཱཔི ཝཏྟམཱནཱཧིཡེཝ གོཧི གོམཱ, ཨཱསི བྷཝིསྶཏཱིཏི པདནྟརཱ ཀཱལནྟརཾ. ཨིཏིསདྡཏོ ཝིསཡནིཡམོ. ཝུཏྟཉྷི –

པཧཱུཏེ ཙ པསཾསཱཡཾ, ནིནྡཱཡཉྩཱ+ཏིསཱཡནེ;

ནིཙྩཡོགེ ཙ སཾསགྒེ, ཧོནྟི+མེ མནྟུཨཱདཡོཏི.

༡༣༤. ཨཱཡུསྶཱ+ཡས མནྟུམྷི

མནྟུམྷི ཨཱཡུསྶ ཨཱཡསཱདེསོ ཧོཏི. ཨཱཡུ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨཱཡསྨཱ. གོ ཨསྶོཏི ཛཱཏིསདྡཱནཾ དབྦཱབྷིདྷཱན- སཱམཏྠིཡཱ ¶ མནྟྭཱདཡོ ན ཧོནྟི, ཏཐཱ གུཎསདྡཱནཾ སེཏོ པཊོཏི. ཡེསཾ ཏུ གུཎསདྡཱནཾ དབྦཱབྷིདྷཱནསཱམཏྠིཡཾ ནཏྠི, ཏེཧི ཧོནྟེཝ, བུདྡྷི ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི བུདྡྷིམཱ. ‘‘ཝནྟྭ+ཝཎྞཱ’’ཏི ཝནྟུམྷི རཱུཔཝཱ རསཝཱ གནྡྷཝཱ སདྡཝཱ. ‘‘དཎྜཱདིཏྭི+ཀཨཱི ཝཱ’’ཏི ཨིཀ+ཨཱི, རསཱི རསིཀོ, རཱུཔཱི རཱུཔིཀོ, གནྡྷཱི གནྡྷིཀོཏི.

༧༩. ཝནྟྭ+ཝཎྞཱཏི

ཝནྟུ. པསཏྠཾ སཱིལ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི སཱིལཝཱ. པཧུཏཱ པསཏྠཱ ཝཱ པཉྙཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི པཉྙཝཱ.

༨༠. དཎྜཱདིཏྭི+ཀ+ཨཱི ཝཱཏི

ཨིཀ+ཨཱི ཧོནྟི ཝཱ མནྟཏྠེ. བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཀུཏོཙིསདྡཏོ དྭེ ཧོནྟི, ཀུཏོ ཙེ+ཀམེཀཾཝ. ནིཙྩཡུཏྟོ དཎྜོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི དཎྜིཀོ དཎྜཱི. གནྡྷིཀོ གནྡྷཱི. ཝཱཏྭེཝ, དཎྜཝཱ.

‘‘ཨུཏྟམིཎེཝ དྷནཱ ཨིཀོ’’ཏི གཎསུཏྟེན ཨིཀོ དྷནིཀོ. ཨཉྙོ དྷནཱི དྷནཝཱ.

‘‘ཨསནྣིཧིཏེ ཨཏྠཱ’’ ཨསནྣིཧིཏོ ཨཏྠོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨཏྠིཀོ ཨཏྠཱི. སནྣིཧིཏེ ཨཏྠཝཱ. ‘‘ཏདནྟཱ ཙ’’ པུཉྙཏྠོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི པུཉྙཏྠིཀོ པུཉྙཏྠཱི.

‘‘ཝཎྞནྟཱ ཨཱིཡེཝ’’. བྲཧྨཝཎྞཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི བྲཧྨཝཎྞཱི, དེཝཝཎྞཱི.

‘‘ཧཏྠདནྟེཧི ¶ ཛཱཏིཡཾ’’. ཧཏྠ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི ཧཏྠཱི, དནྟཱི. ཨཉྙཏྲ ཧཏྠཝཱ དནྟཝཱ.

‘‘ཝཎྞཏོ བྲཧྨཙཱརིམྷི’’. ཝཎྞོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཝཎྞིཀོ བྲཧྨཙཱརཱི.

‘‘པོཀྑརཱདིཏོ དེསེ’’. པོཀྑརཾ ཛལཾ པདུམཾ ཝཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི པོཀྑརཱི, ‘‘ཡུཝཎྞེཧི ནཱི’’ཏི ནཱིམྷི ‘‘གྷརཎྱཱདཡོ’’ཏི ཨཱིསྶ ཨཏྟཾ, ནསྶ ཎོ ཙ, པོཀྑརཎཱི, ཨུཔྤལིནཱི, ཀུམུདིནཱི, བྷིསིནཱི, མུལཱལིནཱི, སཱལུཀིནཱི.

‘‘ཀྭཙཱ+དེསེཔི’’. པདུམ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི པདུམཱི པདུམིནཱི པདུམིནཱིཔཎྞཾ. དེསཏོ+ཉྙཏྲ པོཀྑརཝཱ ཧཏྠཱི.

‘‘ནཱཝཱཡི+ཀོ’’ ནཱཝིཀོ. སིཁཱི, བཱལཱི, སཱིལཱི, བལཱི.

‘‘སུཁདུཀྑཱ ཨཱི’’. སུཁཱི དུཀྑཱི. ‘‘བལཱ བཱཧཱུརུཔུབྦཱ ཙ’’. བཱཧུབལཱི, ཨཱུརུབལཱི.

༨༡. ཏཔཱདཱིཧི སྶཱིཏི

སྶཱི. ཏཔོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཏཔསྶཱི, ཡསསྶཱི, ཏེཛསྶཱི, མནསྶཱི, པཡསྶཱི. ཝཱཏྭེཝ, ཡསཝཱ.

༨༢. མུཁཱདིཏོ རོཏི

རོ. ནིནྡིཏཾ མུཁ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི མུཁརོ. སུསི=ཚིདྡཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སུསིརོ. ཨཱུསོ=ཁཱརམཏྟིཀཱ ཨསྨིཾ ཨཏྠཱིཏི ཨཱུསརོ ¶ . མདྷུརོ གུལོ༹, མདྷུརཱ སཀྑརཱ, མདྷུརཾ ཁཱིརཾ. ཁཾ=གཱིཝཱཡ ཝིཝརཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཁརོ གདྲབྷོ. ཀུཉྫོ=ཧནུ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཀུཉྫརོ. ནགརོ.

‘‘དནྟསྶ ཙ ཨུནྣཏདནྟེ’’ཏི གཎསུཏྟེན དནྟསྶ ཨུ ཙ, ཨུནྣཏཾ དནྟ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི དནྟུརོ.

༨༣. ཏུཊྛྱཱདཱིཧི བྷོཏི

བྷོ ཝཱ. ཏུཊྛི ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཏུཊྛིབྷོ, སཱལིབྷོ, ཝཱལིབྷོ.

༨༤. སདྡྷཱདིཏྭ

ཨིཏི ཝཱ ཨ ཧོཏི. ཨཏིསཡཱ སདྡྷཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སདྡྷོ, པཉྙོ, པཉྙཝཱ, སདྡྷཱ ཀཉྙཱ, སདྡྷཾ ཀུལཾ.

༨༥. ཎོ ཏཔཱཏི

ཎོ, ཏཱཔསོ, སཀཱགམོ. ཏཱཔསཱི.

༨༦. ཨཱལྭ+བྷིཛ྄ཛྷཱདཱིཧིཏི

ཨཱལུ ཝཱ. ཨབྷིཛ྄ཛྷཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨབྷིཛ྄ཛྷཱལུ, སཱིཏཱལུ, དྷཛཱལུ, དཡཱལུ, དཡཱཝཱ. ཨབྷིཛ྄ཛྷཱལུ ཨེཝ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱལུཀོ.

༨༧. པིཙྪཱདིཏྭི+ལོཏི

ཨིལོ ཝཱ. པིཙྪ+མསྶ ཨཏྠཱིཏི པིཙྪིལོ, པིཙྪཝཱ. ཕེཎིལོ, ཛཊིལོ, ཏུཎྜིལོ. ནིནྡིཏཱ ཝཱཙཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཝཱཙཱལོཏི པརསྶརལོཔོ.

༨༨. སཱིལཱདིཏོ ཝོཏི

ཝོ ¶ ཧོཏི ཝཱ. སཱིལཝོ, སཱིལཝཱ. ཀེསཝོ, ཀེསཝཱ.

‘‘ཨཎྞཱ ནིཙྩཾ’’ ཨཎྞཝོ. ‘‘གཎྜཱིརཱཛཱིཧི སཉྙཱཡཾ’’ གཎྜཱི=མེཎྜསིངྒཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི གཎྜཱིཝཾ དྷནུ, རཱཛཱིཝཾ པངྐཛཾ.

༨༩. མཱཡཱ མེདྷཱཧི ཝཱིཏི

ཝཱི. མཱཡཱཝཱི, མེདྷཱཝཱི པུམཱ. ནཱིམྷི མེདྷཱཝིནཱི. མེདྷཱཝཱི ཀུལཾ, ‘‘ཨེཀཝཙནཡོསྭ+གྷོནཾ’’ཏི སིམྷི རསྶོ. ཨེཝཾ མཱཡཱཝཱི.

༩༠. སི+སྶརེ ཨཱམྱུ+ཝཱམཱི

ཨིསྶརེ+བྷིདྷེཡྻེ སསདྡཱ ཨཱམཱི+ཨུཝཱམཱི ཧོནྟི མནྟྭཏྠེ. སཾ=ཨཱཡཏྟཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སཱམཱི སུཝཱམཱི. སུཝཱམིནཱི ཀཉྙཱ.

༩༡. ལཀྑྱཱ ཎོ ཨ ཙ

ལཀྑཱིསདྡཱ ཎོ ཧོཏི མནྟྭཏྠེ ཨ ཙ+ནྟསྶ. ལཀྑཱི ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ལཀྑཎོ.

༩༢. ཨངྒཱ ནོ ཀལྱཱཎེཏི

ཨངྒསྨཱ ནོ ཧོཏི. ཀལྱཱཎཱནི སོབྷཎཱནི ཨངྒཱནི ཨསྶཱ ཨཏྠཱིཏི ཨངྒནཱ.

༩༣. སོ ལོམཱཏི

ལོམཱ ¶ སོ, པཧཱུཏཱ ལོམཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ལོམསོ, ལོམསཱ ཀཉྙཱ.

༩༤. ཨིམི+ཡཱཏི

ཨིམ+ཨིཡཱ ཧོནྟི, པུཏྟོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི པུཏྟིམོ, ཀིཏྟིམོ, པུཏྟིཡོ, ཀཔྤིཡོ, ཛཊིཡོ, ཧཱནབྷཱགིཡོ, སེནིཡོ. (ཨཏྠྱཏྠཏདྡྷིཏཾ).

༩༥. ཏོ པཉྩམྱཱ

པཉྩམྱནྟཱ བཧུལཾ ཏོ ཧོཏི ཝཱ. ཏོཨཱདིཔཙྩཡནྟཱ ནིཔྥནྣནིཔཱཏཱ, ཏེཧི པརཱསཾ ཝིབྷཏྟཱིནཾ ‘‘ཨསཾཁྱེཧི སབྦཱསཾ’’ཏི ལོཔོཝ. གཱམཏོ ཨཱགཙྪཏཱིཏི གཱམསྨཱ ཨཱགཙྪཏི, ཙོརཏོ བྷཱཡཏཱིཏི ཙོརེཧི བྷཱཡཏི, སཏྠཏོ པརིཧཱིནོ སཏྠཱ པརིཧཱིནོ. ཨེཝཾ པུརིསཏོ, རཱཛཏོ, ཨགྒིཏོ, ཧཏྠིཏོ, ཧེཏུཏོ, ཡུཏྟིཏོ, ཨིཏྠིཏོ, བྷིཀྑུནིཏོ, ཡཱགུཏོ, ཛམྦུཏོ, ཙིཏྟཏོ, ཨཱཡུཏོ. སབྦཱདིཏོ-སབྦཏོ, ཡཏོ, ཏཏོ ཨིཙྩཱདི.

༩༦. ཨིཏོ+ཏེ+ཏྟོ ཀུཏོ

ཏོམྷི ཨིམསྶ ཊི ནིཔཙྩཏེ ཨེཏསྶ ཊ+ཨེཊ ཀིཾ སདྡསྶ ཀུཏྟཉྩ. ཨིཏོ ཨིམསྨཱ, ཨཏོ ཨེཏྟོ ཨེཏསྨཱ, ཀུཏོ ཀསྨཱ.

༩༧. ཨབྷྱཱདཱིཧིཏི

ཏོ. ཨབྷིཏོ, པརིཏོ, པཙྪཏོ, ཧེཊྛཏོ.

༩༨. ཨཱདྱཱདཱིཧིཏི

སཏྟམྱནྟེཧི ¶ ཏོ ཧོཏི. ཨཱདོ ཨཱདིཏོ, མཛ྄ཛྷཏོ, ཨནྟཏོ, པིཊྛིཏོ, པསྶཏོ, མུཁཏོ. པཋམནྟཱ ཡཏོ+དཀཾ ཏ+དཱདིཏྟཾ, ཡཾ ཨུདཀཾ, ཏདེཝཱ+དིཏྟནྟི ཨཏྠོ.

༩༩. སབྦཱདིཏོ སཏྟམྱཱ ཏྲ+ཏྠཱ

སབྦཱདཱིཧི སཏྟམྱནྟེཧི ཏྲ+ཏྠཱ ཝཱ ཧོནྟི. སབྦཏྲ སབྦཏྠ སབྦསྨིཾ, ཡཏྲ ཡཏྠ, ཏཏྲ ཏཏྠ ཨིཙྩཱདི. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ན ཏུམྷཨམྷེཧི.

༡༠༠. ཀཏྠེ+ཏྠ+ཀུཏྲཱ+ཏྲ ཀྭེ+ཧི+དྷ

ཨེཏེཧི ‘‘སབྦཱདིཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏྲ+ཏྠཱ. སེསཱདེསཱ ཙ པཙྩཡཱ ཙ ཨིམིནཱཝ ནིཔཙྩནྟེ. ཨིམིནཱ ཀིསྶ ཀ+ཀུ ཙ, ཨེཏསྶ ཊེ+ཊཱ ཙ, ཝཔཙྩཡེ ཀིསྶ ཨིལོཔོ ཙ, ཧ+དྷཔཙྩཡེསུ ཨིམསྶ ཊི ཙ ནིཔཙྩཏེ. ཀསྨིཾ ཀཏྠ ཀུཏྲ ཀྭ, ཨེཏསྨིཾ ཨེཏྠ ཨཏྲ, ཨིམསྨིཾ ཨིཧ ཨིདྷ.

༡༠༡. དྷི སབྦཱ ཝཱཏི

སབྦསྨཱ དྷི ཝཱ. སབྦསྨིཾ སབྦདྷི སབྦཏྲ.

༡༠༢. ཡཱ ཧིནྟི

ཡསདྡཱ ཧིཾ, ཡསྨིཾ ཡཧིཾ ཡཏྲ.

༡༠༣. ཏཱ ཧཉྩཏི

ཏསདྡཱ ཧཾ ཧོཏི ཧིཉྩ. ཏཧཾ ཏཧིཾ ཏཏྲ.

༡༠༤. ཀུཧིཾ ཀཧནྟི

ཧིཾ ¶ ཧཾ ནིཔཙྩནྟེ ཀིསྶ ཀུ+ཀཱ ཙ. ཀུཧིཾ ཀཧཾ. ཀུཧིཉྩནཾཏི ནིཔཱཏནྟརཾ.

༡༠༥. སབྦེ+ཀ+ཉྙ+ཡ+ཏེཧི ཀཱལེ དཱ

ཨེཏེཧི ཀཱལེ དཱ ཧོཏི ཝཱ. སབྦསྨིཾ ཀཱལེ སབྦདཱ, ཨེཀདཱ, ཨཉྙདཱ, ཡདཱ, ཏདཱ.

༡༠༦. ཀདཱ ཀུདཱ སདཱ+དྷུནེ+དཱནི

ཨེཏེ སདྡཱ ནིཔཙྩནྟེ. ཀསྨིཾཀཱལེ ཀདཱ ཀུདཱ, སབྦསྨིཾ ཀཱལེ སདཱ, ཨིམསྨིཾ ཀཱལེ ཨདྷུནཱ ཨིདཱནི.

༡༠༧. ཨཛྫ སཛྫྭ+པརཛྫྭེ+ཏརཧི ཀརཧཱ

པཀཏི པཙྩཡོ ཨཱདེསོ ཀཱལཝིསེསོཏི སབྦ+མེཏཾ ནིཔཱཏནཱ ལབྦྷཏི. ཨིམསྶ ཊོ ཛྫོ ཙཱ+ཧནི ནིཔཙྩནྟེ, ཨསྨིཾ ཨཧནི ཨཛྫ. སམཱནསྶ ས-བྷཱཝོ ཛྫུ ཙཱ+ཧནི. སམཱནེ ཨཧནི སཛྫུ. ཨཔརསྨཱ ཛྫུ, ཨཔརསྨིཾ ཨཧནི ཨཔརཛྫུ. ཨིམསྶ ཨེཏོ, ཀཱལེ རཧི ཙ, ཨིམསྨིཾཀཱལེ ཨེཏརཧི. ཀིཾ སདྡསྶ ཀོ, རཧ ཙཱ+ནཛྫཏནེ. ཀསྨིཾ ཀཱལེ ཀརཧ.

༡༠༨. སབྦཱདཱིཧི པཀཱརེ ཐཱ

སཱམཉྙསྶ བྷེདཀོ ཝིསེསོ པཀཱརོ, ཏསྨིཾ ཐཱཔཙྩཡོ ཧོཏི. སབྦེན པཀཱརེན སབྦཐཱ, ཡཐཱ, ཏཐཱ.

༡༠༩. ཀཐ+མིཏྠཾ

ཀི+མིམེཧི ¶ ཐཾཔཙྩཡོ, ཀ+ཨིཏྟཾ ཏེསཾ ཡཐཱཀྐམཾ. ཀེན པཀཱརེན ཀཐཾ, ཨིམིནཱ པཀཱརེན ཨིཏྠཾ.

༡༡༠. དྷཱ སངྑྱཱཧིཏི

པཀཱརེ དྷཱ ཧོཏི. དྭཱིཧི པཀཱརེཧི དྭེ ཝཱ པཀཱརེ ཀརོཏི དྭིདྷཱ ཀརོཏི, བཧུདྷཱ ཀརོཏི, ཨེཀཾ རཱསིཾ པཉྩཔྤཀཱརཾ ཀརོཏི པཉྩདྷཱ ཀརོཏི. པཉྩཔྤཀཱར+མེཀཔྤཀཱརཾ ཀརོཏི ཨེཀདྷཱ ཀརོཏི.

༡༡༡. ཝེ+ཀཱ+ཛ྄ཛྷནྟི

ཨེཀསྨཱ པཀཱརེ ཛ྄ཛྷཾ ཝཱ ཧོཏི. ཨེཀེན པཀཱརེན ཨེཀཾ ཝཱ པཀཱརཾ ཀརོཏི ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀརོཏི, ཨེཀདྷཱ ཀརོཏི ཝཱ.

༡༡༢. དྭིཏཱིཧེ+དྷཱཏི

ཨེདྷཱ ཝཱ. དྭཱིཧི པཀཱརེཧི དྭེ ཝཱ པཀཱརེ ཀརོཏི དྭེདྷཱ, ཏེདྷཱ. དྭིདྷཱ ཏིདྷཱ.

༡༡༣. ཏབྦཏི ཛཱཏིཡོ

པཀཱརཝཏི ཏཾསཱམཉྙཝཱཙཀཱ སདྡཱ ཛཱཏིཡོ ཧོཏི. པཊུཛཱཏིཡོ, མུདུཛཱཏིཡོ.

༡༡༤. ཝཱརསངྑྱཱཡ ཀྑཏྟུཾ

ཝཱརསམྦནྡྷིནིཡཱ སཾཁྱཱཡ ཀྑཏྟུཾ ཧོཏི. དྭེ ཝཱརེ བྷུཉྫཏི དྭིཀྑཏྟུཾ དིཝསསྶ བྷུཉྫཏི. ཝཱརགྒཧཎཾ ཀིཾ, པཉྩ བྷུཉྫཏི. སངྑྱཱཡཱཏི ཀིཾ, པཧཱུཏེ ཝཱརེ བྷུཉྫཏི.

༡༡༥. ཀཏིམྷཱཏི

ཀྑཏྟུཾ ¶ ཧོཏི. ཀཏི ཝཱརེ བྷུཉྫཏི ཀཏིཀྑཏྟུཾ བྷུཉྫཏི.

༡༡༦. བཧུམྷཱ དྷཱ ཙ པཙྩཱསཏྟིཡཾ

ཝཱརསམྦནྡྷིནིཡཱ བཧུསཾཁྱཱཡ དྷཱ ཧོཏི ཀྑཏྟུཉྩ, ཝཱརཱནཾ ཙེ པཙྩཱསཏྟི ཧོཏི. བཧུཝཱརེ བྷུཉྫཏི བཧུདྷཱ དིཝསསྶ བྷུཉྫཏི, བཧུཀྑཏྟུཾ ཝཱ. པཙྩཱསཏྟིཡཾཏི ཀིཾ, བཧུཀྑཏྟུཾ མཱསསྶ བྷུཉྫཏི.

༡༡༧. ས ཀིཾ ཝཱཏི

ཀིཾཔཙྩཡོ ཨེཀསྶ སཱདེསོ ཙ ནིཔཙྩཏེ. ཨེཀཾ ཝཱརཾ བྷུཉྫཏི སཀིཾ བྷུཉྫཏི, ཨེཀཀྑཏྟུཾ ཝཱ.

༡༡༨. སོ ཝིཙྪཱ+པཀཱརེསུ

ཝིཙྪཱཡཾ པཀཱརེ ཙ སོ ཧོཏི. ཁཎྜཾ ཁཎྜཾ ཀརོཏི ཁཎྜསོ ཀརོཏི. པུཐུཔྤཀཱརེན པུཐུསོ. སབྦེན པཀཱརེན སབྦསོ.

༡༡༩. ཨབྷཱུཏཏབྦྷཱཝེ ཀརཱ+ས+བྷཱུཡོགེ ཝིཀཱརཱ ཙཱི

ཨཝཏྠཱཝཏོ+ཝཏྠནྟརེནཱ+བྷཱུཏསྶ ཏཱཡཱ+ཝཏྠཱཡ བྷཱཝེ ཀརཱ+ས+བྷཱུཧི སམྦནྡྷེ སཏི ཝིཀཱརཝཱཙཀཱཙཱི ཧོཏི. ཨདྷཝལཾ དྷཝལཾ ཀརོཏི དྷཝལཱི ཀརོཏི. ཨདྷཝལོ དྷཝལོ སིཡཱ དྷཝལཱི སིཡཱ. ཨདྷཝལོ དྷཝལོ བྷཝཏི དྷཝལཱི བྷཝཏི. ཨབྷཱུཏཏབྦྷཱཝེཏི ཀིཾ, གྷཊཾ ཀརོཏི, དདྷི ཨཏྠི, གྷཊོ བྷཝཏི ¶ . ཀརཱསབྷཱུཡོགེཏི ཀིཾ, ཨདྷཝལོ དྷཝལོ ཛཱཡཏེ. ཝིཀཱརཱཏི ཀིཾ, པཀཏིཡཱ མཱ ཧོཏུ, སུཝཎྞཾ ཀུཎྜལཱི ཀརོཏི. (ནིཔཱཏཏདྡྷིཏཾ).

༡༢༠. དིསྶནྟ+ཉྙེཔི པཙྩཡཱཏི

ཝུཏྟཏོ+ཉྙེཔི པཙྩཡཱ དིསྶནྟི. ཝིཝིདྷཱ མཱཏརོ ཝིམཱཏརོཏི ཝིསེསནསམཱསོ, ཏཱསཾ པུཏྟཱ ཝེམཱཏིཀཱཏི རིཀཎཔཙྩཡེ རཱནུབནྡྷཏྟཱ ཨུལོཔེ ཝུདྡྷིམྷི ཀཏེ ཝེམཱཏིཀཱ. པཐཾ གཙྪནྟཱིཏི པཐཱཝིནོ, ཨཱཝཱི. ཨིསྶཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཨིསྶུཀཱི, ཨུཀཱི. དྷུརཾ ཝཧནྟཱིཏི དྷོརཡ྄ཧཱ, ཡ྄ཧཎ.

སཱམཉྙཉྩ ཝིསེསོ ཙ, བྷཱཝཛོ ཙ ནིཔཱཏཛོ;

ཨིཏི ཝིཉྙཱུཧི ཝིཉྙེཡྻོ, ཏདྡྷིཏོ ཏུ ཙཏུབྦིདྷོ.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ ཎཱདིཀཎྜོ པཉྩམོ.

༦. ཏྱཱདིཀཎྜ

ཨཐ ¶ ཏྱཱདཡོ ཀྲིཡཱཝཱཙཱིཧི དྷཱཏཱུཧི ཝུཙྩནྟེ.

ཀྲིཡཾ ཨཱཙིཀྑཏཱིཏི ཨཱཁྱཱཏནྟི ཀྲིཡཱཔདསྶ པུབྦཱཙརིཡསཉྙཱ. ཀཱལ+ཀཱརཀ+པུརིསཔརིདཱིཔཀཾ ཀྲིཡཱལཀྑཎཾ ཏྱཱདྱནྟཾ ཨལིངྒཉྩ, ཝུཏྟམྤི ཙེ+ཏཾ –

ཡཾ ཏིཀཱལཾ ཏིཔུརིསཾ, ཀྲིཡཱཝཱཙཱི ཏིཀཱརཀཾ;

ཨཏིལིངྒཾ དྭིཝཙནཾ, ཏ+དཱཁྱཱཏནྟི ཝུཙྩཏི.

༡༤. ཀྲིཡཏྠཱ བཧུལཾ –ཏི

ཙ སབྦཏྠ ཝཏྟཏེ. ཀྲིཡཱ ཨཏྠོ ཨེཏསྶཱཏི ཀྲིཡཏྠོ དྷཱཏུ, སོ ཙ དུཝིདྷོ སཀམྨཀཱ+ཀམྨཀཝསེན. ཏཏྠ ཡསྨིཾ ཀྲིཡཏྠེ ཀཏྟུཝཱཙིམྷཱ ཀམྨཾ གཝེསཱིཡཏེ, སོ སཀམྨཀོ. ཨིཏརོ ཨཀམྨཀོ.

ཏཏྲ སཀམྨཀཱ ཀམྨཱཔེཀྑཾ ཀྲིཡཾ ཝདནྟི, ཡཐཱ ཀཊཾ ཀརོཏི, གཱམཾ གཙྪཏི, ཨོདནཾ པཙཏི. ཨཀམྨཀཱ ཀམྨནིརཔེཀྑཾ ཀྲིཡཾ ཝདནྟི, ཡཐཱ ཨཙྪཏི སེཏི ཏིཊྛཏི. ཀྲིཡཱཏི ཙ གམནཔཙནཱདིཀོ ཨསཏྟསམྨཏོ ཀཏྟརི ཀམྨེ ཝཱ པཏིཊྛིཏོ ཀཱརཀསམཱུཧསཱདྷིཡོ པདཏྠོ ཝུཙྩཏི. ཨཔི ཙ –

ཀརཎཾ བྷཝནཾ ཙཱཔི, ཀར+བྷཱུཧི ཀཐཱིཡཏེ;

ཏཏོ ཀྲིཡཱདིཝཱཙཏྟཾ, པཱཀཱདཱིནཾ ཀཐཾ བྷཝེ.

ཀར+བྷཱུདྷཱཏཱུཧི ཀརཎཉྩ བྷཝནཉྩ ཝུཙྩཏི, པཱཀ+གམནཱདཱིཧི ཏེསཾ ཀྲིཡཱབྷཝནཱནཾ ཝཱཙྩཏྟཾ ཀཐཾ བྷཝཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི. པུནཔི –

པཱཀཱདཱིནཉྷི ¶ ཝཱཙྩཏྟཾ, ཀརབྷཱུསུ ན ཡུཛྫཏི;

ཏཾ བཧུཏརཝཱཙྩཏྟཾ, པཱཀཱདཱིསུ ན ཡུཛྫཏི.

ཏཾ ནཱམ –

ཀཱརིཡརཱུཔཱ ཧི དྷཱཏྭཏྠཱ, སཏྟཱཡུཏྟཱ ཙ ཏེ+ཁིལཱ;

ཏཏོ ཀྲིཡཱ ཙ བྷཱཝོ ཙ, སཱམཉྙཾ ཏེསུ གམྱཏེ.

༡. ཝཏྟམཱནེཏི ཨནྟི སི ཐ མི མ ཏེ ཨནྟེ སེ ཝ྄ཧེ ཨེ མྷེ.

ཝཏྟམཱནེ ཨཱརདྡྷཱཔརིསམཏྟེ ཨཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི. ཀྲིཡཱདྷིཀཱརཏྟཱ ‘‘ཀྲིཡཏྠཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ. ཏེས+མནིཡམེ –

༡༤. པུབྦཔརཙྪཀྐཱན+མེཀཱནེཀེསུ ཏུམྷཱ+མྷ+སེསེསུ དྭེ དྭེ མཛ྄ཛྷིམུ+ཏྟམ+པཋམཱ

ཨེཀཱནེཀེསུ ཏུམྷཨམྷསདྡཝཙནཱིཡེསུ ཏདཉྙསདྡཝཙནཱིཡེསུ ཙ ཀཱརཀེསུ པུབྦཙྪཀྐཱནཾ པརཙྪཀྐཱནཉྩ མཛ྄ཛྷིམུ+ཏྟམ+པཋམཱ དྭེ དྭེ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏཏྠཏི ཨནྟཱིཏི པཋམཔུརིསོ, ཨཱདོ ནིདྡིཊྛཏྟཱ. སི ཐ ཨིཏི མཛ྄ཛྷིམཔུརིསོ, མཛ྄ཛྷེ ནིདྡིཊྛཏྟཱ. མི མ ཨིཏི ཨུཏྟམཔུརིསོ. ཨུཏྟམསདྡོ+ཡཾ སབྷཱཝཏོ ཏིཔབྷུཏཱིན+མནྟ+མཱཧ. པརཙྪཀྐེཔི ཏེ ཨནྟེཏིཨཱདིནཱ ཨེཝཾ ཡོཛེཏབྦཾ. ཨེཝཾ སེསེསུ བྷཝིསྶཏིཨཱདཱིསུ སཏྟསུ པཙྩཡཝིདྷཱནསུཏྟེསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ.

ཨིདཱནི བྷཱུཝཱདཱིན+མཊྛགཎཱནཾ བྷཱུཝཱདིགཎེསུ བྷཱུ=སཏྟཱཡ+མིཏི པཋམདྷཱཏུཏོ པརཱ ཏྱཱདཡོ ཡོཛཱིཡནྟེ. ཏཏྠ ‘‘ཨེཀམྷི ཝཏྟབྦེ ¶ ཨེཀཝཙནཾ’’ཏི ཏྱཱདཱིསུ པརབྷཱུཏེསུ ཀཏྟུ+ཀམྨ+བྷཱཝེསུཡེཝ ཀྱཝིཀརཎལཝིཀརཎཱ ཧོནྟཱིཏི ‘‘ཀྱོ བྷཱཝཀམྨེསྭ+པརོཀྑེསུ མཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསུ’’ ‘‘ཀཏྟརི ལོ’’ ཨིཙྩཱདིནཱ ཏེསཾ ཝིཀརཎཱནཾ ཝིདྷཱནཱ ཏྱཱདཡོ ཀཏྟུ+ཀམྨ+བྷཱཝེསྭེཝ ཝིཉྙཱཡནྟཱིཏི ཀཏྟརི ཏིམྷིལོ. ཀེ ཏེ ཝིཀརཎཱ –

པུབྦཱཔརབྷཱགཊྛཱནཱ, བྷིནྣདྷཱཏུཝིབྷཏྟིཡོ;

ནིསྶཱཡ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཨེཏེ ཝིཀརཎཱ སིཡུཾ.

༥,༨༢. ཡུཝཎྞཱན+མེ, ཨོ པཙྩཡེ

ཨིཝཎྞུ+ཝཎྞནྟཱནཾ ཀྲིཡཏྟཱནཾ ཨེ+ཨོ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ པཙྩཡེཏི ཨཱུསྶོ+ཀཱརོ.

༥,༨༩. ཨེཨོན+མཡ+ཝཱ སརེ

སརེ པརེ ཨེཨོན+མཡཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾཏི ཨོསྶ ཨཝཱདེསོ. སོ པུརིསོ སཱདྷུ བྷཝཏི, སཱ ཨིཏྠཱི སཱདྷུ བྷཝཏི, ཙིཏྟཾ སཱདྷུ བྷཝཏི.

ཨུཏྟཏྟཱ ཀཏྟུ ཨཱཁྱཱཏེ, ཏཏིཡཱ ན ཙ ཀཏྟརི;

པཋམཱཝིབྷཏྟི ཧོཏེཝ, ཨཏྠམཏྟཾ ཨཔེཀྑིཡ.

སཏིཔི ཀྲིཡཱཡེཀཏྟེ ཀཏྟཱུནཾ བཧུཏྟཱ ‘‘བཧུམྷི ཝཏྟབྦེ བཧུཝཙནཾ’’ཏི ཨནྟི.

༡༦༡. ཀྭཙི ཝིཀརཎཱནནྟི

ཝིཀརཎཱནཾ ཀྭཙི ལོཔོ ཧོཏཱིཏི ལཝིཀརཎསྶ ལོཔོ, སེསཾ པུརིམསདིསཾ. ཏེ པུརིསཱ བྷཝནྟི. མཛ྄ཛྷིམཔུརི- སེཀཝཙནཾ ¶ སི, ཏྭཾ བྷཝསི. བཧུཝཙནཾ ཐཔཙྩཡོ, ཏུམྷེ བྷཝཐ. ཨུཏྟམཔུརིསེཀཝཙནཾ མིཔཙྩཡོ.

༥༧. ཧིམིམེསྭ+སྶ

ཨཀཱརསྶ དཱིགྷོ ཧོཏི ཧིམིམེསུ. ཨཧཾ བྷཝཱམི. བཧུཝཙནཾ མཔཙྩཡོ, མཡཾ བྷཝཱམ. ཨེཝཾ པརཙྪེཀྐེཔི-བྷཝཏེ, བྷཝནྟེ. བྷཝསེ, བྷཝཝ྄ཧེ. བྷཝེ, བྷཝམྷེ. ཀེཙི དཱིགྷཾ ཀཏྭཱ པཋནྟི, ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷོ, བྷཝཱམྷེ.

ཨེཏྠ ཙ –

ལཛྫཱ སཏྟཱ ཋིཏི ཛཱགརཎཾ,

ཝུདྡྷི ཀྑཡ ཛཱིཝིཏ མརཎཾ;

ཀཱིལཱ༹ རུཙི རོཙཏེ ཨིཏྱེཝཾ,

ཝུཏྟཱ ཨཀམྨཀདྷཱཏུ སབྦེ.

–ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཀམྨཾ དུཏིཡཱ ན.

པཙ=པཱཀེ, ཨཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ, ཨེཝ+མུཔརིཔི. པཙ ཨིཏི ཋིཏེ ལཝིཀརཎཾ, ཝིཀརཎལོཔཱདི པུརིམསམཾ. སོ ཨོདནཾ པཙཏི, ཏེ པཙནྟི. ཏྭཾ པཙསི, ཏུམྷེ པཙཐ. ཨཧཾ པཙཱམི, མཡཾ པཙཱམ. པརཙྪཀྐེ-པཙཏེ, པཙནྟེ. པཙསེ, པཙཝ྄ཧེ. པཙེ, པཙཱམྷེ.

༡,༢༢. ཝིཔྤཊིསེདྷེ

ཝིཔྤཊིསེདྷནཾ=ཨཉྙམཉྙཔཊིསེདྷནཾ ཝིཔྤཊིསེདྷོ. པཋམམཛ྄ཛྷིམཔུརིསཱནཾ དྭིནྣཾ ཨེཀཏྠ པསངྒེ མཛ྄ཛྷིམཔུརིསབཧུཝཙནཾ ཐཔཙྩཡོ. སོ ¶ ཙ པཙཏི, ཏྭཉྩ པཙསི, ཏུམྷེ པཙཐ. ཏུལྱབལཝིརོདྷིནོ ཧི ཝིཔྤཊིསེདྷཱ པཋམམཛ྄ཛྷིམཨུཏྟམཔུརིསཱནཾ ཏིཎྞཾ ཨེཀཏྠ པསངྒེ ཨུཏྟམཔུརིསབཧུཝཙནཾ ཧོཏི, སོ ཙ པཙཏི, ཏྭཉྩ པཙསི, ཨཧཉྩ པཙཱམི མཡཾ པཙཱམཱཏི བྷཝཏི.

ཨམ+གམ=གམནེ –

༥,༡༧༣. གམ ཡམི+སཱ+ས དིསཱནཾ ཝཱ ཙྪང

ཨེཏེསཾ དྷཱཏཱུནཾ ཙྪང ཝཱ ཧོཏི ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. སོ གཱམཾ གཙྪཏི. ཨནྟི –

༧༤. གརུཔུབྦཱ རསྶཱ རེ+ནྟེནྟཱིནཾ

གརུཔུབྦསྨཱ རསྶཱ ནྟེ+ནྟཱིནཾ རེ ཝཱ ཧོཏི.

ཨཀྑརནིཡམོ ཚནྡཾ,

གརུལཧུནིཡམོ བྷཝེ ཝུཏྟི;

དཱིགྷོ སཾཡོགཱདིཔུབྦོ,

རསྶོ གརུ ལཧུ ཏུ རསྶོ.

གཙྪརེ གཙྪནྟི. ཏྭཾ གཙྪསི, ཏུམྷེ གཙྪཐ. ཨཧཾ གཙྪཱམི, མཡཾ གཙྪཱམ. ཙྪཱདེསཱབྷཱཝཔཀྑེ ‘‘ཨཱུ ལསྶེ’’ཏི ཨེཀཱརེ གམེཏི. པརལོཔེ གམེནྟི. གམེསི, གམེཐ. གམེམི, གམེམ. པརཙྪཀྐེཔི སོ གཙྪཏེ, གཙྪརེ གཙྪནྟེ. གཙྪསེ, གཙྪཝ྄ཧེ. གཙྪེ, གཙྪཱམྷེ.

པུརེ ཨདྷམྨོ དིབྦཏི, པུརཱ མརཱམཱིཏི ཙ ཏཾསམཱིཔེ ཏབྦོཧཱརཱུཔཙཱརེན ཝཏྟམཱནཝཙནཾ. ཝུཏྟཉྷི –

ཨཱརདྡྷཱ+ནིཊྛིཏཾ ¶ ཀིཙྩཾ, ཝཏྟམཱནནྟི ཝུཙྩཏི;

ཝཏྟམཱནསམཱིཔཉྩ, ཝཏྟམཱནནྟི ཝུཙྩཏི.

ཀིམིཝ ཏེ –

གངྒཱཙ ཏཾསམཱིཔཉྩ, ཡཏོ གངྒཱཏི ཉཱཡཏེ;

གངྒཱཡཾ པཱཏུ+མཱགཙྪ, གྷོསོ གངྒཱཡ+མིཏྱཔི.

མུཁྱཱ+མུཁྱཏྠབྷེདེན, ཝཏྟམཱནཾ ཏཏོ དྭིདྷཱ;

མུཁྱཉྷི རུལ༹ྷི+མཱཔནྣཾ, ཏ+དཱརོཔཱ ཨམུཁྱཏཱཏི.

པུརེ+པུརཱསདྡེཧི ཝཱ ཨནཱགཏཏཱ གམྱཏེ, ཏདཱ ཏསྶ ཝཏྟམཱནཏྟཱ. ཀཱལབྱཏྟཡོ ཝཱ ཨེསོ, བྷཝནྟྱེཝ ཧི ཀཱལནྟརེཔི ཏྱཱདཡོ བཱཧུལཀཱ ‘‘སནྟེསུ པརིགཱུཧཱམི’’ ‘‘ཀཱཡསྶ བྷེདཱ ཨབྷིསམྤརཱཡཾ, སཧབྱཏཾ གཙྪཏི ཝཱསཝསྶ’’ ‘‘ཨཏིཝེལཾ ནམསྶིསྶཾ’’ཏི. ‘‘ཀུཏོ ནུ ཏྭཾ ཨཱགཙྪསི, རཱཛགཧཏོ ཨཱགཙྪཱམཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ པན པཙྩུཔྤནྣསམཱིཔེ ཝཏྟམཱནཝཙནཾ.

༥,༡༧༥. གམ ཝད དཱནཾ གྷམྨ ཝཛྫ དཛྫཱ

གམཱདཱིནཾ གྷམྨཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. གྷམྨཏི, གྷམྨནྟི ཨིཙྩཱདི.

ཀམྨེ –

ཨུཔསགྒཝསཱ ཀོཙི, ཨཀམྨོཔི སཀམྨཀོ;

ཡཐཱ+བྷིབྷཱུཡཏེ རཱགོ, ཏཱཔསེན མཧིདྡྷིནཱཏི –

ཝུཏྟཏྟཱ ཨཀམྨཀཏོ ཀམྨནི ཨནུཔུབྦཱ བྷཱུདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི.

༥,༡༧. ཀྱོ ¶ བྷཱཝཀམྨེསྭ+པརོཀྑེསུ མཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསུ

བྷཱཝཀམྨཝིཧིཏེསུ པརོཀྑཱཝཛྫིཏེསུ མཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསུ པརེསུ ཀྱོ ཧོཏི ཀྲིཡཏྠཱ. ཀཀཱརོ+ནུབནྡྷཀཱརིཡཏྠོ. ‘‘ན ཏེ ཀཱནུབནྡྷ+ནཱགམེསཱུ’’ཏི པཊིསེདྷཱ ཨོཀཱརཱབྷཱཝོ. ཨནུབྷཱུཡཏི སུཁཾ དེཝདཏྟེན.

ཨེཏྠ ཙ –

ཨཱཁྱཱཏེན ཨཝུཏྟཏྟཱ, ཀཏྟུཏོ ཏཏིཡཱ ན ཏུ;

དུཏིཡཱ ཧོཏི ཀམྨསྶ, ཝུཏྟཏྟཱ པཋམཱཔི+དྷ.

ཨནུབྷཱུཡནྟི སམྤཏྟིཡོ ཏཡཱ. ཨནུབྷཱུཡསི ཏྭཾ དེཝདཏྟེན. ཨནུབྷཱུཡཐ ཏུམྷེ. ཨཧཾ ཨནུབྷཱུཡཱམི, ཏཡཱ མཡཾ ཨནུབྷཱུཡཱམ. དྭིཏྟེ ཨནུབྷུཡྻཏི+ཙྩཱདི. ཨེཝཾ པརཙྪཀྐེ.

བྷཱཝེ ཨདབྦཝུཏྟིནོ བྷཱཝསྶ ཨེཀཏྟཱ ཨེཀཝཙནམེཝ. ཏཉྩ པཋམཔུརིསེཀཝཙནེཡེཝ སམྦྷཝཏི, ནེཝ+ཉྙཾ, བཧུལཾཝིདྷཱནཱ. བྷཱུཡཏི བྷཱུཡཏེ དེཝདཏྟེན, སམྤཏི བྷཝནནྟྱཏྠོ.

པཙདྷཱཏུཏོ ཀམྨེ ཀྱོ.

༣༧. ཀྱསྶཏི

ཀྲིཡཏྠཱ ཀྱསྶ ཨཱིཉ ཝཱ ཧོཏི. ཉོ ཨཱདྱཱཝཡཝཏྠོ. དེཝདཏྟེན ཨོདནོ པཙཱིཡཏི པཙྩཏི, རེཨཱདེསེ ཨོདནཱ པཙཱིཡརེ པཙཱིཡནྟི, པཙྩརེ པཙྩནྟི. ཙཝགྒཔུབྦརཱུཔཱནི. ཏྭཾ པཙཱིཡསི པཙྩསི, ཏུམྷེ པཙཱིཡཐ པཙྩཐ. ཨཧཾ པཙཱིཡཱམི པཙྩཱམི, མཡཾ པཙཱིཡཱམ པཙྩཱམ. པརཙྪཀྐེ དེཝདཏྟེན ཨོདནོ པཙཱིཡཏེ ཨིཙྩཱདི.

གམིཏོ ¶ ཀམྨེ ཙྪང ཙ ཨཱིཉཨཱགམེ ཙ ཀཏེ ཏེན གཱམོ གཙྪཱིཡཏི, གཱམཱ གཙྪཱིཡནྟི. གཙྪཱིཡསི, གཙྪཱིཡཐ. གཙྪཱིཡཱམི, གཙྪཱིཡཱམ. ཨེཝཾ པརཙྪཀྐེ. གམཱིཡཏི གམྨཏི, གམཱིཡནྟི གམྨནྟི. གམཱིཡསི གམྨསི, གམཱིཡཐ གམྨཐ, གམཱིཡཱམི གམྨཱམི, གམཱིཡཱམ གམྨཱམ པརཙྪཀྐེཔི ཨེཝཾ. ཏཐཱ གྷམྨཱིཡཏི, གྷམྨཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི.

ཀྲིཡཏྠཱ ཀཏྟརི ཏྱཱདི, ཀམྨསྨིཉྩ སཀམྨཀཱ;

བྷཱཝེ ཝཱ+ཀམྨཀཱ ཀམྨཱ+ཝཙནིཙྪཱཡ མཉྙཏེ.

ཏཐཱ ཧི ཝིཛྫམཱནསྶཱཔི ཀམྨཱསྶ ཨཝཙནིཙྪཱཡཾ ཨིདཾ ཝུཙྩཏི –

སཏོཔི ན ཝིཝཀྑཱ+སྶ, ཨསཏོཔི ཙ སཱ བྷཝེ;

ཏཾ ཡཐཱ+ནུདརཱ ཀཉྙཱ, ཝཉྫྷཱཝདྡྷིཏཀོ ཡཐཱ.

ཝིཝཀྑཱ ལོཀིཀཱ ཨེསཱ, ཨསཀྱ+མཏིཝཏྟིཏུཾ;

ཀཐ+མེས ཝིཔརིཡཱསོ, ལོཀོ ཨེཝཱ+ནཡུཛྫཏེ.

(ཝཏྟམཱནཔཙྩཡནཡོ).

༢. བྷཝིསྶཏི སྶཏི སྶནྟི སྶཏི སྶཐ སྶཱམི སྶཱམ སྶཏེ སྶནྟེ སྶསེ སྶཝ྄ཧེ སྶཾ སྶཱམྷེ

བྷཝིསྶཏི=ཨནཱརདྡྷེ ཨཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ སྶཏྱཱདཡོ ཧོནྟི.

༣༥. ཨ+ཨཱི+སྶཱདཱིནཾ བྱཉྫནསྶིཉ

ཀྲིཡཏྠཱ པརེསཾ ཨཨཱདཱིནཾ ཨཱིཨཱདཱིནཾ སྶཱདཱིནཉྩ བྱཉྫནསྶི+ཉ ཧོཏི ཝིབྷཱསཱ. ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཱ+ཡཾ. སྶེཏི སྶཱདཱིནཾ སྶཏིཨཱདཱིནཉྩཱཝཡཝོ གཧིཏོ, ‘‘ཨཱུབྱཉྫནསྶཱ’’ཏི སིདྡྷེཔི ¶ ཏྱཱདཱིསུ ཨེཏེསམེཝཱཏི ནིཡམཏྠོ+ཡ+མཱརམྦྷོ. ལསྶཱཀཱརལོཔེ ཨོ+ཨཝཱདེསེ བྷཝིསྶཏི, བྷཝིསྶནྟི. བྷཝིསྶསི, བྷཝིསྶཐ. བྷཝིསྶཱམི, བྷཝིསྶཱམ. བྷཝིསྶཏེ, བྷཝིསྶནྟེ. བྷཝིསྶསེ, བྷཝིསྶཝ྄ཧེ. བྷཝིསྶཾ, བྷཝིསྶཱམྷེ.

ཀམྨེ –

༤༩. ཀྱསྶ སྶེ

ཀྱསྶ ཝཱ ལོཔོ ཧོཏི སྶེ. སུཁཾ ཏཡཱ ཨནུབྷཝིསྶཏི, ཨནུབྷཝིསྶནྟི. ཨནུབྷཝིསྶསི, ཨནུབྷཝིསྶཐ. ཨནུབྷཝིསྶཱམི, ཨནུབྷཝིསྶཱམ. ཨཉྙཏྲ ཨནུབྷཱུཡིསྶཏི, ཨནུབྷཱུཡིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨེཝཾ པརཙྪཀྐེ. བྷཱཝེ-བྷཱུཡིསྶཏི བྷཱུཡིསྶཏེ.

ཀཏྟརི-པཙིསྶཏི, པཙིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-པཙིསྶཏི ཨོདནོ དེཝདཏྟེན, པཙཱིཡིསྶཏི, པཙྩིསྶཏི. པཙྩིསྶནྟི ཨོདནཱ པཙཱིཡིསྶནྟི, པཙཱིཡིསྶརེ, པཙྩིསྶརེ, པཙྩིསྶནྟི.

གམིཏོ ཀཏྟརི-སོ གཙྪིསྶཏི, ཏེ གཙྪིསྶནྟི. ཏྭཾ གཙྪིསྶསི, ཏུམྷེ གཙྪིསྶཐ. ཨཧཾ གཙྪིསྶཱམི, མཡཾ གཙྪིསྶཱམ. གཙྪིསྶཏེ, གཙྪིསྶནྟེ. གཙྪིསྶསེ, གཙྪིསྶཝ྄ཧེ. གཙྪིསྶཾ, གཙྪིསྶཱམྷེ. སགྒཾ གམིསྶཏི, གམིསྶནྟི. གམིསྶསི, གམིསྶཐ. གམིསྶཱམི, གམིསྶཱམ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-གཙྪིཡིསྶཏི, གཙྪིཡིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀྱལོཔེ གམིསྶཏི, གམིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ གྷམྨིསྶཏི གྷམྨཱིཡིསྶཏི, གྷམྨིསྶནྟི, གྷམྨཱིཡིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི.

༣. ནཱམེ གརཧཱཝིམྷཡེསུ

ནཱམསདྡེ ¶ ནིཔཱཏེ སཏི གརཧཱཡཾ ཝིམྷཡེ ཙ གམྱམཱནེ སྶཏྱཱདཡོ ཧོནྟི. ཨིམེ ཧི ནཱམ ཀལྱཱཎདྷམྨཱ པཊིཛཱནིསྶནྟི. ཨེཏྠ ‘‘ཛྱཱདཱིཧི ཀྣཱ’’ཏི ཀྣཱཝིཀརཎེ ‘‘ཉཱསྶནེ ཛཱ’’ཏི ཛཱདེསོ. ན ཧི ནཱམ བྷིཀྑཝེ ཏསྶ མོགྷཔུརིསསྶ པཱཎེསུ ཨནུདྡཡཱ བྷཝིསྶཏི. ཀཐཉྷི ནཱམ སོ བྷིཀྑཝེ མོགྷཔུརིསོ སབྦམཏྟིཀཱམཡཾ ཀུཊིཀཾ ཀརིསྶཏི. ཝིམྷཡེ-ཨཙྪརིཡཾ ཝཏ བྷོ, ཨབྦྷུཏཾ ཝཏ བྷོ, སནྟེན ཝཏ བྷོ པབྦཛིཏཱ ཝིཧཱརེན ཝིཧརནྟི, ཡཏྲ ཧི ནཱམ སཉྙཱི སམཱནོ ཛཱགརོ པཉྩམཏྟཱནི སཀཊསཏཱནི ནིསྶཱཡ ནིསྶཱཡ ཨཏིཀྐནྟཱནི ནེཝ དཀྑིཏི, ན པན སདྡཾ སོསྶཏི. ཨཙྪརིཡཾ ཨནྡྷོ ནཱམ པབྦཏ+མཱརོཧིསྶཏི, བདྷིརོ ནཱམ སདྡཾ སོསྶཏི. (བྷཝིསྶནྟིཔཙྩཡནཡོ).

༤. བྷཱུཏེ ཨཱི ཨུཾ ཨོ ཏྠ ཨིཾ མྷཱ ཨཱ ཨཱུ སེ ཝ྄ཧཾ ཨ མྷེ

བྷཱུཏེ པརིསམཏྟེ ཨཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཱིཨཱདཡོ ཧོནྟི. བྷཱུཏཱནཛྫཏནེ ཨུཔརི ཝཀྑམཱནཏྟཱ ཨིམེ ཨཱིཨཱདཡོ བྷཱུཏཛྫཏནེ. ‘‘སུཝོ ཨཧོསི ཨཱནནྡོ’’ཏིཨཱདཱིསུ བྷཱུཏསཱམཉྙེཝ བྷཝནྟི.

ཨཧསྶུ+བྷཡཏོ ཨཌྜྷ-རཏྟཾ ཝཱ ཏདུཔཌྜྷཏཾ;

ཨནྟོཀཏྭཱན ཝིཉྙེཡྻོ, ཨཧོ ཨཛྫཏནོ ཨིཏི;

ཏདཉྙོ པན ཡོ ཀཱལོ, སོ+ནཛྫཏནསཉྙིཏོ.

ཨིཏི པཋམཔུརིསེཀཝཙནཾ ཨཱི,

༡༥. ཨཱ+ཨཱི+སྶཱདཱིསྭ+ཉ ཝཱ

ཨཱཨཱདོ ¶ ཨཱིཨཱདོ སྶཱདོ ཙ ཀྲིཡཏྠསྶ ཝཱ ཨཉ ཧོཏཱིཏི དྷཱཏུཏོ པུབྦཾ ཨཉ. ‘‘ཀཏྟརི ལོ’’ཏི ལོ, ཨེཀཱར+ཨཝཱདེསཱ ཙ.

༣༨. ཨེཡྻཱཐ+སྶེ+ཨ+ཨཱ+ཨཱི+ཐཱནཾ ཨོ+ཨ+ཨཾ+ཏྠ+ཏྠོ+ཝ྄ཧོཀ

ཨེཡྻཱཐཱདཱིནཾ ཨོཨཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾཏི ཨཱིསྶཏྠོ, ཨབྷཝིཏྠོ, བྷཝིཏྠོ, ཨབྷཝཏྠོ, བྷཝཏྠོ. ‘‘ཨཱ ཨཱི ཨཱུ མྷཱ སྶཱ སྶམྷཱནཾ ཝཱ’’ཏི ཨཱིསྶ རསྶཏྟཾ. སོ ཨབྷཝི བྷཝི, ཨབྷཝཱི བྷཝཱི.

༣༩. ཨུཾསྶིཾ+སྭཾ+སུ

ཏིཨུཾསྶ ཨིཾསུ+ཨཾསུ ཝཱ ཧོནྟི. ཨབྷཝིཾསུ བྷཝིཾསུ, ཨབྷཝཾསུ བྷཝཾསུ, ཨབྷཝུཾ བྷཝུཾ.

༤༢. ཨོསྶ ཨ+ཨི+ཏྠ+ཏྠོ

ཨོསྶ ཨཨཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི. ཨབྷཝ བྷཝ, ཨབྷཝི བྷཝི, ཨིཉཱགམེ ཨབྷཝིཏྠ བྷཝིཏྠ, ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ, ཨབྷཝིཏྠོ བྷཝིཏྠོ, ཨབྷཝཏྠོ བྷཝཏྠོ.

༤༣. སི

ཨོསྶ སི ཝཱ ཧོཏི. ཨབྷཝིསི བྷཝིསི, ཨབྷཝསི བྷཝསི. ཨབྷཝོ བྷཝོ.

༤༥. མྷཱཏྠཱན+མུཉ

ཨེསཾ ¶ ཨུཉ ཝཱ ཧོཏི. ཨཱིཨཱདིསམྦནྡྷཱིནམེཝ གཧཎཾ. ཨབྷཝུཏྠ བྷཝུཏྠ.

༤༦. ཨིཾསྶ ཙ སིཉ

ཨིཾསྶ ཙ སིཉ ཝཱ ཧོཏི མྷཱཏྠཱནཉྩ བཧུལཾ. ཨིཀཱརཉྙཀཱརཱ ཨུཙྩཱརཎཨཱདྱཱཝཡཝཏྠཱ. ཨབྷཝསིཏྠ བྷཝསིཏྠ, ཨབྷཝིཏྠ བྷཝིཏྠ, ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ, ཨབྷཝིསིཾ བྷཝིསིཾ, ཨབྷཝསིཾ བྷཝསིཾ, ཨབྷཝིཾ བྷཝིཾ. ཨུཉཱགམེ ཨཱསྶ རསྶོ. ཨབྷཝུམྷ བྷཝུམྷ ཨབྷཝུམྷཱ བྷཝུམྷཱ. སིཉཱགམེ ཨབྷཝསིམྷ བྷཝསིམྷ ཨབྷཝསིམྷཱ བྷཝསིམྷཱ ཨབྷཝིམྷ བྷཝིམྷ ཨབྷཝིམྷཱ བྷཝིམྷཱ ཨབྷཝམྷ བྷཝམྷ ཨབྷཝམྷཱ བྷཝམྷཱ. པརཙྪཀྐེ – ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’དིནཱ ཏྠེ ཨབྷཝིཏྠ བྷཝིཏྠ ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ. རསྶེ ཨབྷཝཐ བྷཝཐ, ཨབྷཝཱ བྷཝཱ, ཨབྷཝུ བྷཝུ. ཨབྷཝིསེ བྷཝིསེ, ཨབྷཝསེ བྷཝསེ, ཨབྷཝིཝ྄ཧཾ བྷཝིཝ྄ཧཾ ཨབྷཝཝ྄ཧཾ བྷཝཝ྄ཧཾ, ཨསྶ ཨ+མཱདེསེ ཨབྷཝཾ བྷཝཾ ཨབྷཝ བྷཝ, ཨབྷཝིམྷེ བྷཝིམྷེ ཨབྷཝམྷེ བྷཝམྷེ. ཀམྨེ སུཁཾ ཏཡཱ ཨནུབྷཱུཡིཏྠོ ཨནྭབྷཱུཡཏྠོ ཨནུབྷཱུཡཏྠོ ཨནྭབྷཱུསི ཨནུབྷཱུསཱི ཨནྭབྷཱུཡཱི ཨནུབྷཱུཡཱི, ཨནྭབྷཱུཡིཾསུ ཨནུབྷཱུཡིཾསུ ཨནྭབྷཱུཡཾསུ ཨནུབྷཱུཡཾསུ ཨནྭབྷཱུཡུཾ ཨནུབྷཱུཡུཾ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཏེན ཨབྷཱུཡིཏྠོ བྷཱུཡིཏྠོ ཨབྷཱུཡཏྠོ བྷཱུཡཏྠོ ཨབྷཱུཡི བྷཱུཡི ཨབྷཱུཡཱི བྷཱུཡཱི. ཏེན ཨབྷཱུཡཏྠ བྷཱུཡཏྠ ཨབྷཱུཡ བྷཱུཡ ཨབྷཱུཡཱ བྷཱུཡཱ.

སོ ཨཔཙིཏྠོ པཙིཏྠོ ཨིཙྩཱདི ཀཏྟུསམཾ. ཀམྨེ-ཨཔཙཱིཡིཏྠོ པཙཱིཡིཏྠོ ཨཔཙཱིཡཏྠོ པཙཱིཡཏྠོ. ཙཝགྒཔུབྦ- རཱུཔེ ¶ ཨཔཙྩིཏྠོ པཙྩིཏྠོ ཨཔཙྩཏྠོ པཙྩཏྠོ ཨཔཙཱིཡི པཙཱིཡི ཨཔཙཱིཡཱི པཙཱིཡཱི ཨཔཙྩི པཙྩི ཨཔཙྩཱི པཙྩཱི, ཨཔཙཱིཡིཾསུ པཙཱིཡིཾསུ ཨཔཙིཾསུ པཙིཾསུ ཨཔཙཱིཡཾསུ པཙཱིཡཾསུ ཨཔཙྩཾསུ པཙྩཾསུ ཨཔཙཱིཡུཾ པཙཱིཡུཾ ཨཔཙྩུཾ པཙྩུཾ ཨིཙྩཱདི ཀཏྟུསམཾ, པུབྦརཱུཔོཝ ཝིསེསོ.

སོ གཱམཾ ཨགཙྪིཏྠོ གཙྪིཏྠོ ཨིཙྩཱདི པུརིམསམཾ.

༣༠. ཌཾསསྶ ཙ ཉྪང

ཌཾསསྶ ཙ གམིསྶ ཙ ཉྪང ཝཱ ཧོཏི ཨཱ+ཨཱིཨཱདཱིསུ. ཨགཉྪིཏྠོ གཉྪིཏྠོ ཨགཉྪཏྠོ གཉྪཏྠོ ཨགཉྪི གཉྪི ཨགཉྪཱི གཉྪཱི ཨིཙྩཱདི.

༢༩. གམིསྶཱ

ཨཱཨཱདོ ཨཱིཨཱདོ ཙ གམིསྶ ཨཱ ཧོཏི ཝཱ. སོ ཨགཱ ཨགམི གམི ཨགམིཏྠོ གམིཏྠོ ཨགམཏྠོ གམཏྠོ. ཨཱིཔཙྩཡེ ལསྶཱཀཱརསྶ ‘‘ཧིམིམེསྭ+སྶཱ’’ཏི ཨེཏྠ ‘‘ཨསྶཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ དཱིགྷེ ‘‘དཱིགྷཱ ཨཱིསྶཱ’’ཏི ཨཱིསྶ སིཨཱདེསོ, ཨགམཱསི ཨགམི གམི ཨགམཱི གམཱི, ཨགམིཾསུ གམིཾསུ ཨགམཾསུ གམཾསུ ཨགམུཾ གམུཾ. ཨོསྶ ཨཨཱདེསེ ཨཛ྄ཛྷགུཾ. ཏྭཾ ཨཛ྄ཛྷགཱ པརསྶ ལོཔོ. ཏུམྷེ ཨཛ྄ཛྷགུཏྠ. ཨཧཾ ཨཛ྄ཛྷགཾ, མཡཾ ཨཛ྄ཛྷགམྷ. པརཙྪཀྐེ – ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’དིནཱ ཏྠེ སོ ཨགཙྪིཏྠ གཙྪིཏྠ ཨགཉྪིཏྠ གཉྪིཏྠ ཨགམིཏྠ གམིཏྠ ཨགམ གམ ཨགམཱ གམཱ. ཏེ ཨགམཱུ གམཱུ, ཨོསྶ ཨཱཨཱདེསེ ཨཛ྄ཛྷགུཾ. ཏྭཾ ཨགམིསེ གམིསེ. ཏུམྷེ ཨགམིཝ྄ཧཾ. ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’ དིནཱ ཨ+མཱདེསེ ཨཧཾ ཨགམཾ གམཾ ཨཛ྄ཛྷགཾ. མཡཾ ཨགམིམྷེ གམིམྷེ. ཀམྨེཨགཙྪཱིཡི ཨགམཱིཡི, ཨགཙྪིཡུཾ ཨགམིཡུཾ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ ཨགྷམྨཱི གྷམྨཱི ཨིཙྩཱདི.

༡༣. མཱཡོགེ ཨཱི+ཨཱཨཱདཱི

མཱཡོགེ ¶ སཏི ཨཱིཨཱདཡོ ཨཱཨཱདཡོ ཙ ཝཱ ཧོནྟི. སཀཀཱལཏོ ཀཱལནྟརེཔི པཙྩཡཝིདྷཱནཏྠོ+ཡཾ. མཱ བྷཝཾ ཨབྷཝིཏྠོ ཨིཙྩཱདི. ཝཱཝིདྷཱནཱསྶཏྱཱདི+ཨེཡྻཱདི+ཏྭཱདཡོཔི ཧོནྟི, མཱ བྷཝཾ བྷཝིསྶཏི, མཱ བྷཝཾ བྷཝེཡྻ, མཱ བྷཝཾ བྷཝཏུ ཨིཙྩཱདི. (ཨཱིཨཱདིཔཙྩཡནཡོ).

༥. ཨནཛྫཏནེ ཨཱ ཨཱུཨོ ཏྠ ཨ མྷཱ ཏྠ ཏྠུཾ སེ ཝ྄ཧཾ ཨིཾ མྷསེ

ཨཝིཛྫམཱནཛྫཏནེ བྷཱུཏཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཱཨཱདཡོ ཧོནྟི ཝཱ. ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’དིནཱ ཏྠེ ‘‘ཨཱ ཨཱི ཨཱུ མྷཱ’’ ཨིཙྩཱདིནཱ རསྶེ ཙ སོ ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ ཨབྷཝ བྷཝ ཨབྷཝཱ བྷཝཱ, ཏེ ཨབྷཝུ བྷཝུ ཨབྷཝཱུ བྷཝཱུ. ཨོ, ‘‘ཨོསྶཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཨཱདཡོ, ཨབྷཝ བྷཝ ཨབྷཝི བྷཝི ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ ཨབྷཝཏྠོ བྷཝཏྠོ, སིཨཱདེསེ ཨབྷཝསི བྷཝསི ཨབྷཝོ བྷཝོ. ཏུམྷེ ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ. ཨཧཾ ཨབྷཝཾ བྷཝཾ ཨབྷཝ བྷཝ, མཡཾ ཨབྷཝམྷ བྷཝམྷ ཨབྷཝམྷཱ བྷཝམྷཱ. སོ ཨབྷཝཏྠ བྷཝཏྠ. ཏེ ཨབྷཝཏྠུཾ བྷཝཏྠུཾ. ཏྭཾ ཨབྷཝསེ བྷཝསེ. ཏུམྷེ ཨབྷཝཝ྄ཧཾ བྷཝཝ྄ཧཾ. ‘‘ཨིསྶ ཙ སིཉ’’ཏི སིཾ, ཨཧཾ ཨབྷཝསིཾ བྷཝསིཾ ཨབྷཝིཾ བྷཝིཾ. མཡཾ ཨབྷཝམྷསེ བྷཝམྷསེ. ཀམྨེ-ཏྠེ སུཁཾ ཏཡཱ ཨནུབྷཱུཡིཏྠ, ཨིཉཱགམཱབྷཱཝེ ཨནུབྷཱུཡཏྠ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཨབྷཱུཡཏྠ བྷཱུཡཏྠ ཨིཙྩཱདི.

སོ ¶ ཨོདནཾ ཨཔཙཏྠ པཙཏྠ ཨིཙྩཱདི ཀཏྟུསམཾ. ཀམྨེ-ཨཔཙཱིཡཏྠ པཙཱིཡཏྠ ཨཔཙྩཏྠ པཙྩཏྠ ཨཔཙཱིཡ པཙཱིཡ ཨཔཙཱིཡཱ པཙཱིཡཱ ཨཔཙྩ པཙྩ ཨཔཙྩཱ པཙྩཱ. ཨཔཙཱིཡུ པཙཱིཡུ ཨཔཙཱིཡཱུ པཙཱིཡཱུ ཨཔཙྩུ པཙྩུ ཨཔཙྩཱུ པཙྩཱུ ཨིཙྩཱདི. ‘‘མཱཡོགེ ཨཱི+ཨཱཨཱདཱི’’ཏི མཱཡོགེཔི ཨཱཨཱདཡོ, མཱ བྷཝཾ ཨཔཙྩཏྠ ཨིཙྩཱདི.

ཏཐཱ ཨགཙྪཏྠ གཙྪཏྠ ཨིཙྩཱདི པུརིམསམཾ. ཏཐཱ ཨགམཏྠ གམཏྠ ཨིཙྩཱདིཔི ཨགྷམྨཏྠ གྷམྨཏྠ ཨིཙྩཱདིཔི. (ཨནཛྫཏནཔཙྩཡནཡོ).

༦. པརོཀྑེ ཨ ཨུ ཨེ ཏྠ ཨ མྷ ཏྠ རེ ཏྠོ ཝ྄ཧོ ཨི མྷེ

ཨཔཙྩཀྑེ བྷཱུཏཱནཛྫཏནེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཨཱདཡོ ཧོནྟི. ཨཀྑཱནཾ=ཨིནྡྲིཡཱནཾ པརཾ པརོཀྑཾ. ཏསྨིཾ. ‘‘ཨཔརོཀྑེསཱུ’’ཏི ཝཙནཱ ཀྱ+ལཱདིཝིཀརཎཱ ན ཧོནྟི.

༥,༧༡. པརོཀྑཱཡཉྩ

པརོཀྑཱཡཾ པཋམ+མེཀསྶརཾ སདྡརཱུཔཾ དྭེ བྷཝཏི. ‘‘བྷཱུསྶ ཝུཀ’’ ཨིཏིཨཱདཱིསུ ཝུཀ, བྷཱུཝ བྷཱུཝ ཨིཏི དྭིཏྟེ –

༥,༧༥. ལོཔོ+ནཱདིབྱཉྫནསྶ

དྭིཏྟེ པུབྦསྶ ཨཱདིཏོ+ཉྙསྶ བྱཉྫནསྶ ལོཔོ ཧོཏི.

༡༨. པུབྦསྶ ཨ

ཨཨཱདཱིསུ དྭིཏྟེ པུབྦསྶ བྷཱུསྶ ཨ ཧོཏི.

༥,༧༨. ཙཏུཏྠདུཏིཡཱནཾ ཏཏིཡཔཋམཱ

དྭིཏྟེ ¶ པུབྦེསཾ ཙཏུཏྠདུཏིཡཱནཾ ཏཏིཡཔཋམཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾཏི བཀཱརེ སོ བབྷཱུཝ ཀིར, ཏེ བབྷུཝུ ཀིར. ཏྭཾ བབྷུཝེ ཀིར, ཨིཉ ཏུམྷེ བབྷུཝིཏྠ ཀིར. ཨཧཾ བབྷུཝ ཀིར, མཡཾ བབྷུཝིམྷ ཀིར. སོ བབྷུཝིཏྠ ཀིར, ཏེ བབྷུཝིརེ ཀིར. ཏྭཾ བབྷུཝིཏྠོ ཀིར, ཏུམྷེ བབྷུཝིཝ྄ཧོ ཀིར. ཨཧཾ བབྷུཝི ཀིར, མཡཾ བབྷུཝིམྷེ ཀིར. ཀམྨེ-ཨནུཔབྷུཝ ཀིར ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེབབྷུཝ བབྷུཝིཏྠ ཀིར.

པཔཙ, པཔཙུ. པཔཙེ, ཨིཉཱགམེ པཔཙིཏྠ. ཨཉྙཏྲ ‘‘སཾཡོགཱདིལོཔོ’’ཏི ལོཔོ, པཔཙིཏྠ. པཔཙ, པཔཙིམྷ. པཔཙིཏྠ, པཔཙིརེ. པཔཙིཏྠོ པཔཙིཐོ, པཔཙིཝ྄ཧོ. པཔཙི, པཔཙིམྷེ. ཨེཝཾ ཀམྨེ.

ཨཨཱདིཔཙྩཡེ དྭིབྷཱཝེ ཨནཱདིབྱཉྫནལོཔེ པུབྦསྶ ‘‘ཀཝགྒཧཱནཾ ཙཝགྒཛཱ’’ཏི ཙཝགྒཛཀཱརེ ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ ཙ ཀཏེ སོ གཱམཾ ཛགཱམ ཀིར, ཛགམུ. ཛགམེ, ཛགམིཏྠ. ཛགམ, ཛགམིམྷ. ཛགམིཏྠ, ཛགམིརེ. ཛགམིཏྠོ, ཛགམིཝ྄ཧོ. ཛགམི, ཛགམིམྷེ. ཨེཝཾ ཀམྨེ.

མཱུལ༹ྷཝིཀྑིཏྟབྱཱསཏྟཙིཏྟེན ཨཏྟནཱཔི ཀྲིཡཱ ཀཏཱ ཨབྷིནིབྦཏྟིཀཱལེ+ནུཔལདྡྷཱསམཱནཱ ཕལེནཱ+ནུམཱིཡམཱནཱ པརོཀྑཱཝ ཝཏྠུཏོ. ཏེན ཨུཏྟམཝིསཡེཔི པཡོགསམྦྷཝོ. (པརོཀྑཱཔཙྩཡནཡོ).

༧. ཡྻོདོ ¶ ཝཱ+ཏིཔཏྟིཡཾ སྶཱ སྶཾསུ སྶེ སྶཐ སྶཾ སྶམྷཱ སྶཐ སྶིཾསུསྶསེསྶཝ྄ཧེསྶིཾ སྶཱམྷསེ.

ཨེཡྻཱདོ ཝིསཡེ ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིཡཾ སྶཱདཡོ ཧོནྟི. ཝིདྷུརཔཙྩཡོཔནིཔཱཏཏོ ཀཱརཎཝེཀལླཏོ ཝཱ ཀྲིཡཱཏིཔཏན+མནིཔྥཏྟི ཀྲིཡཱཏིཔཏྟི. ཨེཏེ ཙ སྶཱདཡོ སཱམཏྠིཡཱ ཨཏཱིཏཱནཱགཏེསྭེཝ ཧོནྟི, ན ཝཏྟམཱནེ, ཏཏྲ ཀྲིཡཱཏིཔཏྱསམྦྷཝཱ. ཨིཉཱགམེ སྶཱསྶ ཝཱ རསྶེ ཙ སཙེ སོ པཋམཝཡེ པབྦཛྫཾ ཨལབྷིསྶ, ཨརཧཱ ཨབྷཝིསྶ བྷཝིསྶ ཨབྷཝིསྶཱ བྷཝིསྶཱ ཝཱ, ཏེ ཙ ཏཾ ཨལབྷིསྶཾསུ, ཨརཧནྟོ ཨབྷཝིསྶཾསུ བྷཝིསྶཾསུ. ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’དིནཱ སྶེསྶ ཝཱ ཨཀཱརེ ཏྭཾ ཨབྷཝིསྶ བྷཝིསྶེ. ཏུམྷེ ཨབྷཝིསྶཐ. ཨཧཾ ཨབྷཝིསྶཾ. རསྶེ མཡཾ ཨབྷཝིསྶམྷ བྷཝིསྶམྷ ཨབྷཝིསྶམྷཱ བྷཝིསྶམྷཱ. པརཙྪཀྐེ-སོ ཨབྷཝིསྶཐ, ཨབྷཝིསྶིཾསུ. ཨབྷཝིསྶསེ, ཨབྷཝིསྶཝ྄ཧེ. ཨབྷཝིསྶིཾ, ཨབྷཝིསྶཱམྷསེ.

ཀམྨེ-ཏེན སུཁཾ ཨནྭབྷཝིསྶ, ཨནྭབྷཝིསྶཾསུ ཀྱལོཔོ. ཨནྭབྷཱུཡིསྶ ཨནྭབྷཱུཡིསྶཱ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཏེན ཨབྷཱུཡིསྶ བྷཱུཡིསྶ ཨབྷཱུཡིསྶཱ བྷཱུཡིསྶཱ. ཨབྷཱུཡིསྶཐ བྷཱུཡིསྶཐ.

ཨེཝཾ ཏཎྜུལཱདིསཱདྷནཾ ཨལབྷིསྶ, ཨོདནཾ ཨཔཙིསྶ པཙིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཏེན ཨོདནོ ཨཔཙིསྶ པཙིསྶ ཨཔཙིསྶཱ པཙིསྶཱ ཨཔཙཱིཡིསྶ པཙཱིཡིསྶ ཨཔཙཱིཡིསྶཱ པཙཱིཡིསྶཱ ཨཔཙྩིསྶ པཙྩིསྶ ཨཔཙྩིསྶཱ པཙྩིསྶཱ ཨིཙྩཱདི.

སོ ཨགཙྪིསྶ གཙྪིསྶ ཨགཙྪིསྶཱ གཙྪིསྶཱ ཨིཙྩཱདི. ཙྪཱདེསཱ+བྷཱཝེ ཨགམིསྶ གམིསྶ ཨགམིསྶཱ གམིསྶཱ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨགཙྪིསྶ ¶ གཙྪིསྶ ཨགཙྪཱིཡིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཨགམིསྶ གམིསྶ ཨགམཱིཡིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ ཨགྷམྨིསྶ ཨིཙྩཱདི. (ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིཔཙྩཡནཡོ).

༨. ཧེཏུཕལེསྭེ+ཡྻ ཨེཡྻུཾ ཨེཡྻཱསི ཨེཡྻཱཐ ཨེཡྻཱམི ཨེཡྻཱམ ཨེཐ ཨེརཾ ཨེཐོ ཨེཡྻཱཝ྄ཧོ ཨེཡྻཾ ཨེཡྻཱམྷེ.

ཧེཏུབྷཱུཏཱཡཾ ཕལབྷཱུཏཱཡཉྩ ཀྲིཡཱཡཾ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཨེཡྻཱདཡོ ཧོནྟི ཝཱ. ལཝིཀརཎཝུདྡྷིཨཱདི པུབྦསམཾ. པརིཀཔྤེ –

༧༥. ཨེཡྻེ+ཡྻཱསེ+ཡྻནྣཾ ཊེ

ཨེཡྻ+ཨེཡྻཱསི+ཨེཡྻ+མིཙྩེས+མེ ཝཱ ཧོཏི. སོ དཱནི ཀིནྣུ ཁོ བྷཝེ, ཡདི སོ པཋམཝཡེ པབྦཛེཡྻ, ཨརཧཱ བྷཝེཡྻ.

༤༧. ཨེཡྻུཾསྶུཾ

ཨེཡྻུ+མིཙྩསྶ ཉུཾ ཝཱ ཧོཏི. སཙེ སཾཁཱརཱ ནིཙྩཱ བྷཝུཾ བྷཝེཡྻུཾ, ན ནིརུཛ྄ཛྷེཡྻུཾ. ཡདི ཏྭཾ བྷཝེ བྷཝེཡྻཱསི. ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’ དིནཱ ཨསྶ ཨོཀཱརེ ཏུམྷེ བྷཝེཡྻཱཐོ བྷཝེཡྻཱཐ ཀཐ+མཧཾ དེཝོ བྷཝེཡྻཱམི.

༧༨. ཨེཡྻཱམསྶེ+མུ ཙ

ཨེཡྻཱམསྶ ཨེམུ ཝཱ ཧོཏི ཨུ ཙ. ཀིནྣུ ཁོ མཡཾ བྷཝེམུ བྷཝེཡྻཱམུ བྷཝེཡྻཱམ. པརཙྪཀྐེ-བྷཝེཐ, བྷཝེརཾ. བྷཝེཐོ, བྷཝེཡྻཱཝ྄ཧོ. བྷཝེ བྷཝེཡྻཾ, བྷཝེཡྻཱམྷེ. ཀམྨེ-སུཁཾ ¶ ཏཡཱ ཨནུབྷུཡྻེ ཨནུབྷུཡྻེཡྻ, ཨནུབྷུཡྻུཾ ཨནུབྷཱུཡེཡྻུཾ. ཏེན ཏྭཾ ཨནུབྷཱུཡེ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱསི, ཏུམྷེ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱཐོ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱཐ. ཏེནཱ+ཧཾ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱམི, མཡཾ ཨནུབྷཱུཡེམུ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱམུ ཨནུབྷཱུཡེཡྻཱམ. པརཙྪཀྐེ-ཨནུབྷཱུཡེཐ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-བྷཱུཡེ བྷཱུཡེཡྻ བྷཱུཡེཐ.

ཝིདྷིམྷི-སོ ཨོདནཾ པཙེ པཙེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-པཙཱིཡེ པཙཱིཡེཡྻ པཙྩེ པཙྩེཡྻ ཨིཙྩཱདི.

ཨནུམཏིཡཾ-སོ གཱམཾ གཙྪེ གཙྪེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཨཉྙཏྲ གམེ གམེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ གྷམྨེ གྷམྨེཡྻ ཨིཙྩཱདི.

པཱཏོ པཙེཡྻ ཙེ བྷུཉྫེ, ཨིཙྩེ+ཏྠ པཙནཀྲིཡཱ;

ཧེཏུབྷཱུཏཱཏི ཝིཉྙེཡྻཱ, ཕལཾ ཏྭ+ནུབྷཝཀྲིཡཱ.

༡༡. སཏྟྱ+རཧེསྭེ+ཡྻཱདཱི

སཏྟིཡཾ ཨརཧཏེ ཙ ཀྲིཡཏྠཱ ཨེཡྻཱདཡོ ཧོནྟི. བྷཝཾ ཁལུ པཏྟཾ པཙེཡྻ, བྷཝཾ སཏྟོ, བྷཝཾ ཨརཧོ.

༡༢. སམྦྷཱཝནེ ཝཱ

སམྦྷཱཝནེ གམྱམཱནེ དྷཱཏུནཱ ཝུཙྩམཱནེ ཙ ཨེཡྻཱདཡོ ཧོནྟི ཝིབྷཱསཱ. ཨཔི བྷཝཾ གིལིཏཾ པཱསཱཎཾ པཙེཡྻ ཨུདརགྒིནཱ, སམྦྷཱཝེམི སདྡཧཱམི བྷཝཾ པཙེཡྻ, བྷཝཾ པཙིསྶཏི, བྷཝཾ ཨཔཙི.

༩. པཉྷ+པཏྠནཱ+ཝིདྷཱིསུ

པཉྷཱདཱིསུ ཀྲིཡཏྠཏོ ཨེཡྻཱདཡོ ཧོནྟི.

པཉྷཱ ¶ སཾཔུཙྪནཾ, ཨིཊྛཱ-སིཾསནཾ ཡཱཙནཾ དུཝེ;

པཏྠནཱ, བྷཏྟིཡཱ ཝཱ+ཐ, ན ཝཱ བྱཱཔཱརཎཱ ཝིདྷི.

པཉྷེ-ཀིཾ སོ བྷཏྟཾ པཙེཡྻ, ཨུདཱཧུ བྱཉྫནཾ. པཏྠནཱཡཾ-ཨཧོ ཝཏ སོ པཙེཡྻ ཙེ. ཝིདྷིམྷི-བྷཝཾ པཏྟཾ པཙེཡྻ. (ཨེཡྻཱདིཔཙྩཡནཡོ).

༡༠. ཏུ ཨནྟུ ཧི ཐ མི མ ཏཾ ཨནྟཾ སྶུ ཝ྄ཧོ ཨེ ཨཱམསེ

པཉྷཔཏྠནཱཝིདྷིསྭེ+ཏེ ཧོནྟི ཀྲིཡཏྠཏོ. ཨཱསིཾསནཏྠེ-སོ སུཁཱི བྷཝཏུ, ཏེ སུཁིཏཱ བྷཝནྟུ.

༤༨. ཧིསྶ+ཏོ ལོཔོ

ཨཏོ པརསྶ ཧིསྶ ཝཱ ལོཔོ ཧོཏི. ཏྭཾ སུཁཱི བྷཝ བྷཝཱཧི, ཧིམྷི དཱིགྷོ. ‘‘ཨེཡྻཱཐཱ’’དིནཱ ཝ྄ཧོཀ, ཏུམྷེ སུཁིཏཱ བྷཝཐཝ྄ཧོ བྷཝཐ. ཨཧཾ སུཁཱི བྷཝཱམི, མཡཾ སུཁིནོ བྷཝཱམ. པརཙྪཀྐེ-ཏཐཱ བྷཝཏཾ, བྷཝནྟཾ. བྷཝསྶུ, བྷཝཝ྄ཧོ. བྷཝེ བྷཝཱམསེ. ཀམྨེ-ཏཡཱ ཨནུབྷཱུཡཏུ, ཨནུབྷཱུཡནྟུ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-བྷཱུཡཏུ, བྷཱུཡཏཾ.

ཨཱཎཏྟིཡཾ-དེཝདཏྟོ དཱནི ཨོདནཾ པཙཏུ, པཙནྟུ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཏེན ཨོདནོ པཙྩཏུ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ སོ གཱམཾ གཙྪཏུ ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཨཱུ ལསྶེ’’ཏི ལསྶེ+ཀཱརེ གམེཏུ, གམེནྟུ ཨིཙྩཱདི. གྷམྨཱདེསེ གྷམྨཏུ, གྷམྨནྟུ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-གཙྪཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ གམཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི.

ཝིདྷིམྷི-ལསྶ ལོཔེ ལུཏྟེ ཝུདྡྷི, ཨིདྷ པབྦཏོ ཧོཏུ.

ནིམནྟནེ-ཨདྷིཝཱསེཐ ¶ ཏུམྷེ བྷནྟེ བྷགཝཱ བྷོཛནཾ, ཝསཏིསྶ ‘‘ཙུརཱདིཏོ ཎཱི’’ཏི ཎིམྷི ‘‘ཨསྶཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཨཱ, ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ པཙྩཡེ’’ཏི ཨེ ཙ ཧོཏི. ཨིདྷ ནིསྶཱིདཏུ བྷཝཾ, སདསྶ ‘‘ཛར+སདཱན+མཱིམ ཝཱ’’ཏི ཨཱིམ, མནུབནྡྷཏྟཱ ཨནྟསརཏོ ཨཱིམ.

ཨཛ྄ཛྷེསནེ-དེསེཏུ བྷནྟེ བྷགཝཱ དྷམྨཾ, ཨེཏྠ ཙུརཱདིཏྟཱ པུརིམསམཾ.

ཨནུམཏིཡཾ-པུཙྪ ཝཱསཝ མཾ པཉྷཾ, པཝིསཏུ བྷཝཾ. ཨེཏྠ པུཙྪཏོ ཧིསྶ ལོཔོ. ཨེཝཾ ནིསཱིད.

པཏྠནཱ=ཡཱཙནཱ, ཏཏྲ-དད=དཱནེ, དདཱཧི མེ གཱམཝརཱནི པཉྩ, དཱཏོ ལསྶ ཨེཀཱརེ ཙ ཨེཀཾ མེ ནཡནཾ དེཧི.

པཏྟཀཱལེ-སམྤཏྟོ ཏེ ཀཱལོ ཀཊཀརཎེ, ཀཊཾ ཀརོཏུ བྷཝཾ. ཨེཏྠ ‘‘ཏནཱདིཏྭོ’’ཏི ཨོ.

ཏྭཱདཱི ཨེཡྻཱདཡོ ཝཏྟ-མཱནཱ སམྤཏི,+ནཱགཏེ;

བྷཝིསྶཏི, པརོཀྑཱདི-ཙཏྟཱརོ+ཏཱིཏཀཱལིཀཱ.

༥,༡༧༣. གམ ཡམི+སཱ+ས དིསཱནཾ ཝཱ ཙྪང

ཨེཏེསཾ ཝཱ ཙྪང ཧོཏིནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. སོ སགྒཾ གཙྪཏི གམེཏི, གཙྪནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-གཙྪཱིཡཏི གམཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཡམ=ཨུཔརམེ, པརོཀྑཱཨནཛྫཏནརཱུཔཱནི སབྦཏྠ པཡོག+མནུགམྨ ཡོཛེཏབྦཱནི. ནིཔུབྦོ, ནིཡཙྪཏི ནིཡམཏི, ནིཡཙྪནྟི ནིཡམནྟི. སཾཔུབྦོ, ‘‘ཡེ སཾསྶཱ’’ཏི ཉྙཏྟཾ, སཉྙམཏི, སཉྙམནྟི. ཀམྨེ-ནིཡཙྪཱིཡཏི ནིཡམཱིཡཏི ནིཡམྨཏི, སཉྙམཱིཡཏི ཝཱ. ཏཐཱ ¶ ནིཡཙྪིསྶཏི, སཉྙམིསྶཏི. ནིཡཙྪི, སཾཡམི. ནིཡཙྪིསྶ, སཾཡམིསྶ. ནིཡཙྪེཡྻ, སཾཡམེཡྻ. ནིཡཙྪཏུ, སཉྙམཏུ. ཨིས+སིཾས=ཨིཙྪཱཡཾ, སོ སགྒཾ ཨིཙྪཏི, ཨིཙྪནྟི ཨིཙྩཱདི. ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི ཝུདྡྷིམྷི ཨེསཏི, ཨེསནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨིཙྪཱིཡཏི, ‘‘ཝཱ ཀྭཙཱི’’ཏི ཝུདྡྷིམྷི ཨེསཱིཡཏི. པུབྦརཱུཔེ ཨིསྶཏི ཨིསྶཏེ ཨིཙྩཱདི. ཨིཙྪིསྶཏི ཨེསིསྶཏི ཨིཙྩཱདི. ཨིཙྪི ཨེསི. ཨིཙྪིསྶ ཨེསིསྶ. ཨིཙྪེཡྻ ཨེསེཡྻ. ཨིཙྪཏུ ཨེསཏུ ཨིཙྩཱདི. ཨཱས=ཨུཔཝེསནེ, སོ ཨཱསནེ ཨཙྪཏི ཨིཙྩཱདི. ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི རསྶོ, ཨུཔཔུབྦོ, ཏཐཱ ཨུཔཱསཏི. ཨཙྪིསྶཏི ཨུཔཱསིསྶཏི. ཨཙྪི ཨུཔཱསི. ཨཙྪིསྶ ཨུཔཱསིསྶ. ཨཙྪེཡྻ ཨུཔཱསེཡྻ. ཨཙྪཏུ ཨུཔཱསཏུ ཨིཙྩཱདི. དིས=པེཀྑནེ, དིཙྪཏི དིཙྪནྟི ཨིཙྩཱདི སབྦཾ པུརིམསམཾ. ལབྷ=ལཱབྷེ, ཨིཏོ པརཾ ཝིསེསཊྛཱནམེཝཝཀྑཱམ, སབྦཝཱརོ ཝུཏྟཱནུསཱརེན གཧེཏབྦོ. ལབྷཏི, ལབྷནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཀྱསྶ པུབྦརཱུཔཱདིམྷི ཀཏེ ལབྦྷཏི ཨིཙྩཱདི.

༧༣. ལབྷཱ ཨིཾ+ཨཱིནཾ ཐཾ ཐཱ ཝཱ

ལབྷསྨཱ ཨིཾ ཨཱིནཾ ཐཾ+ཐཱ ཝཱ ཧོནྟི. སོ ཨལབྷིཏྠ ལབྷིཏྠ ཨལབྷི ལབྷི ཨིཾ པཙྩཡེ ཨལཏྠཾ ཨལབྷིཾ ཨིཙྩཱདི.

༢༦. ལབྷ ཝས+ཙྪིད བྷིད རུདཱནཾ ཙྪང

ལབྷཱདཱིནཾ ཙྪང ཧོཏི སྶེན སཧ. ལཙྪཏི ལབྷིསྶཏི, ལཙྪནྟི ལབྷིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིཡཾ སྶཱབྷཱགསྶ ཙྪངཱདེསེ ཨལཙྪཱ ཨལབྷིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཝས=ནིཝཱསེ, ཝཙྪཏི ཝསིསྶཏི. ཀམྨེ-བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨུཀཱརོ ¶ , པུབྦརཱུཔེ ཝུསྶཏི ཝུསྶིསྶཏི ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ ཨཝཙྪཱ ཨཝསིསྶཱ. ཚིད=དྭེདྷཱཀརཎེ, ཚེཙྪཏི ཚིནྡིསྶཏི, ‘‘མཉྩ རུདྷཱདཱིནཾ’’ཏི མཾ ལོ ཙ. ལསྶ ལོཔོ ཙ. བྷིད=ཝིདཱརཎེ, བྷེཙྪཏི བྷིནྡིསྶཏི. ཨབྷེཙྪཱ ཨབྷིནྡིསྶཱ. རུད=རོདནེ, རུཙྪཏི རོདིསྶཏི. ཨརུཙྪཱ ཨརོདིསྶཱ ཨིཙྩཱདི.

ཨཉྙཔཙྩཡེཔི ཚིདསྶ ‘‘ཙྪང’’ ཨིཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཙྪང, བྷཱུཏེ ཨཱུཾ པཙྩཡེ ཨཙྪེཙྪུཾ ཨཙྪིནྡིཾསུ. ཝུཏྟཏོ ཨཉྙདྷཱཏཱུནཉྩ, གམ=གམནེ, གཙྪཾ གཙྪིསྶཾ. ཨཉྙཔཙྩཡེཔི ཝཙ=བྱཏྟཝཙནེ ཨིཙྩཱདི, ཀམྨེ-བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཏྱཱདཱིསུ པརབྷཱུཏེསུཔི ཡཐཱགམཾ ཝཙཱདཱིནཉྩསྶ ‘‘ཝཙཱདཱིནཾ ཝསྶུཊ ཝཱ’’ཏི ཀམྨེ ཨུཊ ཙ ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨསྶ ཨུ ཙ, ཏེན དྷམྨོ ཨུཙྩཏི ཝུཙྩཏི, ཝུཙྩནྟི ཨིཙྩཱདི, ཡསྶ ཙ པུབྦརཱུཔཾ.

༢༧. བྷུཛ མུཙ ཝཙ ཝིསཱནཾ ཀྑང

བྷུཛཱདཱིནཾ ཀྑང ཧོཏི སྶེན སཧ. ཝཀྑཏི ཝཙིསྶཏི, ཝཀྑནྟི ཝཙིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི.

༢༡. ཨཱིཨཱདོ ཝཙསྶོམ

ཨཱིཨཱདཱིསུ ཝཙསྶ ཨོམ ཧོཏི. མཀཱརཱནུབནྡྷཏྟཱ ‘‘མཱནུབནྡྷོ སརཱན+མནྟཱ པརོ’’ཏི པརིབྷཱསཏོ སརཱ པརོ. ཨཝོཙི, ཨཝོཙུཾ, ཨཝོཙོ ཨིཙྩཱདི. ཨནཛྫཏནེ-ཨཝཙ ཨཝཙཱ ཝཙཱ ཨིཙྩཱདི. ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིཡཾ-ཨཝཀྑཱ ཨཝཙིསྶཱ, ཨཝཀྑིཾསུ ཨཝཙིསྶིཾསུ ཨིཙྩཱདི. ཝཙེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཝུཙྩེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ ཝཙཏུ, ཝུཙྩཏུ ཨིཙྩཱདི.

བྷུཛ=པཱལནཛ྄ཛྷོཧཱརེསུ ¶ , ‘‘བྷུཛཱ’’ དིནཱ ཀྑཝཱདེསེ བྷོཀྑཏི བྷུཉྫིསྶཏི.

ཀུས=ཨཀྐོསེ, ཨཱཔུབྦོ, ཏསྶ རསྶོ ཙ, ཨཀྐོསཏི ཨིཙྩཱདི ཉེཡྻཾ, ལཝིཀརཎལོཔཝུདྡྷིཡོ.

༣༤. ཀུས+རུཧེཧཱི+སྶ ཚི

ཀུསཱ རུཧཱ ཙ པརསྶ ཨཱིསྶ ཚི ཝཱ ཧོཏི. པརརཱུཔཔཋམཀྑརཱནི, ཨཀྐོཙྪི ཨཀྐོསི ཨིཙྩཱདི. ཨབྷིཔུབྦོ རུཧ=རོཧནེ, ཨབྷིརུཙྪི ཨབྷིརུཧི ཨིཙྩཱདི.

ཝཧ=པཱཔུཎནེ, ཝཧཏི, ཝཧནྟི. ཀམྨེ-ཀྱེ ‘‘ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ’’ཏི ཝིཔརིཡཱསོ, ཏེན སོ ཝུཡ྄ཧཏི, ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨུཏྟཾ. ཝཧིསྶཏི, ཝུཡ྄ཧིསྶཏི. ཨཝཧི, ཨཝུཡ྄ཧིཏྠ, ཨཝུཧི. ཨཝཧིསྶཱ, ཝུཡ྄ཧཱིསྶཱ ཨིཙྩཱདི. ཝཧེཡྻ, ཝུཡ྄ཧེཡྻ. ཝཧཏུ, ཝུཡ྄ཧཏུ ཨིཙྩཱདི.

ཛར=ཛཱིརཎེ,

༥,༡༧༤. ཛར མརཱན+མཱིཡང

ཛར མརཱནཾ ཨཱིཡང ཝཱ ཧོཏི མཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསུ. ཛཱིཡཏི. ‘‘ཛར སདཱན+མཱིམ’’ཏི ཨཱིམཨཱགམོ ལོ ཙ, ཛཱིརཏི. ཀམྨེ-ཛཱིརཱིཡཏི ཛཱིཡཱིཡཏི. ཨེཝཾ ཛཱིཡིསྶཏི ཛཱིརིསྶཏི, ཛཱིཡཱིཡིསྶཏི ཛཱིརཱིཡིསྶཏི. ཨཛཱིཡི ཨཛཱིརི, ཨཛཱིཡཱིཡི ཨཛཱིརཱིཡི. ཨཛཱིཡིསྶཱ ཨཛཱིརིསྶཱ, ཨཛཱིཡཱིཡིསྶཱ ཨཛཱིརཱིཡིསྶཱ ཨཛཱིཡིསྶཱ ཨཛཱིརཱིཡིསྶཱ ཨིཙྩཱདི. མར=པཱཎཙཱགེ, ཨཱིཡང, མཱིཡཏི མརཏི, མཱིཡནྟི མརནྟི ཨིཙྩཱདི.

དིས=པེཀྑནེ,

༥,༡༢༤. དིསསྶ ¶ པསྶ དསྶ དས ད དཀྑཱཏི

ཨེཏེ ཨཱདེསཱ དིསསྶ ཝཱ ཧོནྟི. ཨནེཀཝཎྞཏྟཱ སབྦཱདེསོ. པསྶཏི པསྶནྟི, དཀྑཏི དཀྑནྟི. ཀམྨེ-ཀྱེ པུབྦརཱུཔོ, དིསྶཏི དིསྶནྟི, ཝིཔསྶཱིཡཏི དཀྑཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི.

༦,༦༩. དཀྑ+ཁ+ཧེཏི+ཧོཧཱིཏི ལོཔོ

དཀྑཱདཱིཧི ཨཱདེསེཧི པརསྶ སྶསྶ ལོཔོ ཝཱ ཧོཏི. དཀྑཏི དཀྑིསྶཏི. ཨཔསྶི པསྶི, ཨཔསྶིཾསུ པསྶིཾསུ ཨཔསྶོ པསྶོ, ཨཔསྶིཏྠ པསྶིཏྠ. ཨཔསྶིཾ པསྶིཾ, ཨཔསྶིམྷ པསྶིམྷ. ཏཐཱ ཨདསྶཱི དསྶཱི, ཨདསྶིཾསུ དསྶིཾསུ ཨིཙྩཱདི. ཨནཛྫཏནེ དསཱདེསོ, ཨདྡསཱ ཨདྡས. ཨདྡཱ ཨདྡ ཨིཙྩཱདི. ཨཔསྶིསྶ དཀྑིསྶ ཨིཙྩཱདི. པསྶེཡྻ དཀྑེཡྻ, པསྶཏུ དཀྑཏུ ཨིཙྩཱདི.

སད=ཝིསརཎགཏྱཱཝསཱདནཱདཱནེསུ, ནིཔུབྦོ, ‘‘ཛརསདཱན+མཱིམ ཝཱ’’ཏི ཨཱིམཨཱགམོ. ནིསཱིདཏི, ནིསཱིདནྟི ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ནིསཛྫཏི, ནིསཛྫཏེ.

ཡཛ=དེཝཔཱུཛཱསཾགཏིཀརཎདཱནེསུ, ཡཛཏི, ཡཛནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ –

༥,༡༡༣. ཡཛསྶ ཡསྶ ཊི+ཡཱིཏི

ཡཛསྶ ཡསྶ ཊི+ཡཱི ཧོནྟི ཀཱནུབནྡྷེཏི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཏྱཱདིཝིསཡེཔི ཀྱེ པུབྦརཱུཔེ ཙ ཨིཛྫཏི ཡིཛྫཏི མཡཱ བུདྡྷོ. སོ ཡཛིསྶཏི, ཏེན ཨིཛྫིསྶཏེ ཡིཛྫིསྶཏེ. སོ ཡཛཱི ¶ , ཏེན ཨིཛྫི ཡིཛྫི. སོ ཡཛིསྶཱ, ཏེན ཨིཛྫིསྶཱ ཡིཛྫིསྶཱ. སོ ཡཛེཡྻ, ཏེན ཨིཛྫེཡྻ ཡིཛྫེཡྻ. སོ ཡཛཏུ, ཏེན ཨིཛྫཏུ ཡིཛྫཏུ ཨིཙྩཱདི.

ཝད=ཝཙནེ, ‘‘གམཝདཱ’’ དིནཱ ཝདསྶ ཝཛྫཱདེསོ ཝཱ, ལསྶ ‘‘ཨཱུལསྶེ’’ཏི ཀྭཙི ཨེ ཙ, ཝཛྫཏི ཝདེཏི ཝདཏི, ཝཛྫེནྟི ཝདེནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ – ‘‘ཀྱསྶཱ’’ཏི ཨཱིཉ, ཝཛྫཱིཡཏི ཝཛྫཏི ཝདཱིཡཏི, ཝཛྫཱིཡནྟི ཝཛྫནྟི ཝདཱིཡནྟི. ཝདིསྶཏི, ཝདིསྶནྟི. ཨཝདཱི ཝདཱི, ཨཝདིཾསུ ཝདིཾསུ. ཨཝདིསྶ ཝདིསྶ. ཝཛྫེ ཝཛྫེཡྻ ཝདེ ཝདེཡྻ, ཝཛྫེཡྻུཾ ཝདེཡྻུཾ. ཝཛྫེཏུ ཝདེཏུ ཝདཏུ ཨིཙྩཱདི ཡཐཱགམཾ ཉེཡྻཾ.

ཀམུ=པདཝིཀྑེཔེ, ‘‘པརོཀྑཱཡཉྩཱ’’ཏི ཙགྒཧཎེན ཀམ ཀམ ཨིཏི དྭིཏྟེ ཨནཱདིབྱཉྫནལོཔེ ལཝིཀརཎེ ‘‘ཀཝགྒཧཱ’’ དིནཱ ཀསྶ ཙེ ནིགྒཧཱིཏཱགམེ ཙ ཀཏེ ཙཾཀམཏི ཀམཏི ཨིཙྩཱདི. ཙལ=ཀམྤནེ, ཙཾཙལཏི. ཛལ+དལ=དིཏྟིཡཾ, དྭིཏྟེ དདྡལླཏི ཨིཙྩཱདི. (སཝུདྡྷིཀབྷཱུཝཱདིནཡོ).

ཧཱུ+བྷཱུ=སཏྟཱཡཾ, ཏྱཱདཱིསུ ‘‘ཀཏྟརི ལོ’’ཏི ལོ, ཏསྶ ལོཔེ ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ པཙྩཡེ’’ཏི ཨོཀཱརོ. སོ ཧོཏི, ཏེ ཧོནྟི. ཧོསི, ཧོཐ. ཧོམི, ཧོམ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཏེན ཧཱུཡཏི ཧཱུཡཏེ.

༣༡. ཧཱུསྶ ཧེ+ཧེཧི+ཧོཧི སྶཏྱཱདོ

ཧཱུསྶ ཧེཨཱདཡོ ཧོནྟི སྶཙྩཱདོ. ཧེསྶཏི ཧེཧི སྶཏི ཧོཧིསྶཏི.

༦༩. དཀྑ+ཁ+ཧེཧི+ཧོཧཱིཧི ལོཔོཏི

དཀྑཱདཱིཧི ¶ ཨཱདེསེཧི པརསྶ སྶསྶ ཝཱ ལོཔོ ཧོཏི. ཧེཧིཏི ཧེཧིསྶཏི, ཧོཧིཏི ཧོཧིསྶཏི. ཧེཧིནྟི ཧེཧིསྶནྟི, ཧོཧིནྟི ཧོཧིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨནཛྫཏནེ ཨཱིམྷི ཨཉཱགམོ, ‘‘པརོ ཀྭཙཱི’’ཏི ཨཱིསྶ ལོཔོ, སོ ཨཧུ. ཝུདྡྷིམྷི ‘‘དཱིགྷཱ ཨཱིསྶ’’ ཨིཏི ཨཱིསྶ སིཨཱདེསོ, སུཝོ ཨཧོསི ཨཱནནྡོ.

༤༡. ཧཱུཏོ རེསུཾ

ཧཱུཏོ པརསྶ ཨུ+མིཙྩསྶ རེསུཾ ཝཱ ཧོཏི. རཀཱརཱནུབནྡྷོ ‘‘རཱནུབནྡྷེནྟསརཱདིསྶཱ’’ཏི ཨནྟསརཱདིསྶ ལོཔོ. ཨཧེསུཾ. ཨོཀཱརཝུདྡྷི ཨཝཱདེསེ ཨཧཝུཾ. ཨོསྶ སིཨཱདེསེ ཨཧོསི.

༤༦. ཨིཾསྶ ཙ སིཉ

ཨིམིཙྩསྶ སིཉ ཧོཏི མྷཱཏྠཱནཉྩ བཧུལཾ. ཉཱཀཱརོ ཨཱཁྱཱཝཡཝཏྠོ (ཨུཀཱརོ) ཨིཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ. ‘‘ཨཨཱིསྶཱ’’ དིནཱ ཨིཉཱགམེ ཏུམྷེ ཨཧོསིཏྠ, ཨཧོསི. པརསྶརལོཔེ རསྶེ ཙ ཨཧུཾ, ཨཧོསིམྷ, ཨཧུམྷ, རསྶོ. བྷཱཝེ-ཨབྷཝི, ཨཱསྶཏྠཱདེསོ, ཨབྷཝིཏྠ. ཨནཛྫཏནེ ཨཱཨཱུཨཱདིཔཙྩཡེ ཀཏེ ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མིཡ ངུཝང སརེ’’ཏི ཨུཝངཱདེསེ ཨཧུཝཱ, ཨཧུཝུ, ཨཧུཝོ, ཨཧུཝཏྠ. ཨསྶ ཨམཱདེསེ ཨཧུཾ ཨཧུཝཾ, ཨཧུམྷ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཏེན ཨཧུཡི ཨཧུཡིཏྠ. ཨཧཝིསྶཱ, ཨཧཝིསྶཾསུ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཨཧུཡིསྶ, ཨཧུཡིསྶཐ. པུབྦསྶརལོཔོ, ཧེཡྻ ¶ , ཧེཡྻུཾ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཧཱུཡེཡྻ, ཧཱུཡེཐ. ཧོཏུ, ཧོནྟུ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཧཱུཡཏུ, ཧཱུཡཏཾ. ཨནུཔུབྦེ ཨནུབྷོཏི ཨིཙྩཱདི སབྦཝཱརེསུ ཡོཛེཏབྦཾ. བྷཱཝེ རཱུཔཱབྷཱཝཱ. ཀམྨེ-ཨནུབྷཱུཡཏི ཨིཙྩཱདི ཝིསེསོ.

སི=སཡེ, ལསྶ ལོཔོ ཝུདྡྷི, སེཏི. ཨཡཱདེསེ སཡཏི, སེནྟི སཡནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨཏིཔུབྦོ, ཀྱེ ‘‘དཱིགྷོ སརསྶཱ’’ཏི ཨིསྶ དཱིགྷེ ཙ ཀཏེ ཏེན ཨཏིསཱིཡཏི, ཨཏིསཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཏེན སཱིཡཏི, སཱིཡཏེ. ཏཐཱ བྷཝིསྶཏིཨཱདཱིསུ.

ནཱི=པཱཔནེ, དྭིཀམྨཀོ+ཡཾ, ཨཛཾ གཱམཾ ནེཏི ནཡཏི, ནེནྟི ནཡནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ནཱིཡཏེ གཱམཾ ཨཛོ དེཝདཏྟེན ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱ སེསེསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ.

ཋཱ=གཏིནིཝཏྟིཡཾ –

༥,༡༧༥. ཋཱཔཱནཾ ཏིཊྛཔིཝཱ

ཋཱཔཱནཾ ཏིཊྛཔིཝཱཧོནྟི ཝཱ ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. ལསྶ ལོཔེ ཏིཊྛཏི, ཏིཊྛནྟི, ཋཱཏི, ཋཱནྟི.

༥,༡༣༡. པཱདིཏོ ཋཱསྶ ཝཱ ཋཧོ ཀྭཙིཏི

པཱདིཏོ པརསྶ ཋཱསྶ ཀྭཙི ཋཧོ ཧོཏི ཝཱ. སཎྛཧཏི, སཎྛཧནྟི. ལསྶེ, ཨདྷིཊྛེཏི, ཨདྷིཊྛེནྟི. ཀམྨེ –

༥,༡༣༧. ཨཉྙཱདིསྶཱ+སྶཱི ཀྱེ

ཉཱདིཏོ+ཉྙསྶ ཨཱཀཱརནྟསྶ ཀྲིཡཏྠསྶ ཨཱི ཧོཏི ཀྱེ. ཨུཔཋཱིཡཏི, ཨུཔཋཱིཡནྟི. ཋཧཱདེསེ ‘‘ཀྱསྶཱ’’ཏི ཨཱིཉ ¶ , ཏེན པཏིཊྛཧཱིཡཏི, པཏིཊྛཧཱིཡནྟི. བྷཱཝེ-ཨཱིམྷི ཋཱིཡཏི, ཋཱིཡཏེ. ཏཐཱ པཔུབྦེ པཏིཊྛིསྶཏི པཏིཊྛཧིསྶཏི. ཨཱིསྶ སིམྷི ཨཊྛཱསི, ཨཊྛཾསུ, སཎྛཧི, སཎྛཧིཾསུ. པཏིཊྛིསྶ པཏིཊྛཧིསྶ. ཏིཊྛེ ཏིཊྛེཡྻ, སཎྛེ སཎྛེཡྻ, སཎྛེཡྻུཾ, སཎྛཧེ སཎྛཧེཡྻ. ཏིཊྛཏུ ཋཱཏུ, སཎྛཧཏུ ཨིཙྩཱདི.

པཱ=པཱནེ, པིཝཱདེསེ པིཝཏི. ‘‘ཏཝགྒཝརཎཱ’’ དོ ‘‘བཡཉཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགེན ཝསྶ བཀཱརོ, པིབཏི. ཀམྨེཔཱིཡཏི, པཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི.

ཨས=བྷུཝི,

༥༢. ཏསྶ ཐོཏི

ཨཏྠིཏོ པརསྶ ཏསྶ ཐོ ཧོཏི. པརརཱུཔེ པཋམཀྑརཏཀཱརེ ཙ ཨཏྠི. ‘‘ནྟ+མཱན+ནྟི+ཡི+ཡུཾསྭཱ+དིལོཔོ’’ཏི ཨསྶ ལོཔོ, སནྟི.

༥༣. སིཧིསྭ+ཊ

ཨཏྠིསྶ ཨཊ ཧོཏི སིཧིསུ. ཊོ སབྦཱདེསཏྠོ. ཏྭཾ ཨསི. པརརཱུཔཱདིམྷི ཀཏེ ཨིདཱནི ཏུམྷེ ཨཏྠ.

༥༤. མིམཱནཾ ཝཱ མྷིམྷཱ ཙ

ཨསསྨཱ པརེསཾ མིམཱནཾ མྷིམྷཱ ཝཱ ཧོནྟི ཏཾསནྣིཡོགེན ཨསསྶ ཨཊ ཙ. ཨམྷི.

༥༥. ཨེསུ ས

ཨེསུ ¶ མིམེསུ ཨསསྶ སོ ཧོཏི, པརརཱུཔབཱདྷནཏྠཾ. ཨསྨི, ཨམྷ ཨསྨ. བྷཝིསྶཏིཔཙྩཡེ –

༥,༡༢༩. ཨ+ཨཱ+སྶཨཱདཱིསུ

པརོཀྑཱ ཨ-ཨཱདོ ཨནཛྫཏན ཨཱ-ཨཱདོ ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིསྶཱ-ཨཱདོ བྷཝིསྶཏིསྶཏྱཱདོ ཙ ཨཏྠིསྶ བྷུ ཧོཏི. ཨཱདེསཝིདྷཱནཾ ཨསསྶཱཔཡོགཏྠཾ, ཀིསྨིཉྩི པཙྩཡཝིསེསེ, ཏསྨཱ ཨསིཏབྦནྟིཨཱདི ན བྷཝཏི. བྷཝིསྶཏི, བྷཝིསྶནྟི. ཨབྷཝཱ, ཨབྷཝུ. ཀྲིཡཱཏིཔཏྟིཡཾ བྷུཨཱདེསེ ཨབྷཝིསྶ, ཨབྷཝིསྶཾསུ ཨིཙྩཱདི. ཨེཡྻཱདིམྷི –

༥༠. ཨཏྠིཏེ+ཡྻཱདིཙྪནྣཾ ས+སུ+ས+སཐ+སཾ+སཱམ

ཨས=བྷུཝི+ཙྩསྨཱ པརེསཾ ཨེཡྻཱདིཙྪནྣཾ སཱདཡོ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. པརརཱུཔེ སོ ཨསྶ, ཏེ ཨསྶུ. ཏྭཾ ཨསྶ, ཏུམྷེ ཨསྶཐ. ཨཧཾ ཨསྶཾ, མཡཾ ཨསྶཱམ. ཏྭཱདིམྷི སོ ཨཏུ, ཨསྶ ལོཔེ སནྠུ, ཨཡཱདེསེ ཏྭཾ ཨཧི, ཏུམྷེ ཨཏྠ. ཨམྷི, ཨམྷ, སཱདེསེ ཨསྨི ཨསྨ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཨཛྫཏནེ ཨཱསི, ཨཱསིཾསུ, ཨཱསུཾ ཨིཙྩཱདཱིཔི ཧོནྟི.

བྲཱུ=ཝཙནེ,

༣༦. བྲཱུཏོ ཏིསྶཱིཉ

བྲཱུཏོ པརསྶ ཏིསྶ ཨཱིཉ ཝཱ ཧོཏི. ཝུདྡྷིཨཝཱདེསེ ལསྶ ལོཔེ བྲཝཱིཏི.

༥,༩༧. ན བྲཱུསྶོ

བྲཱུསྶ ¶ ཨོ ན ཧོཏི བྱཉྫནེ. བྲཱུཏི. ཨུཝངཱདེསེ བྲཱུཝནྟི.

༢༠. ཏྱ+ནྟཱིནཾ ཊ+ཊཱུ

ཨཱཧཱ པརེསཾ ཏི+ཨནྟཱིནཾ ཊ+ཊཱུ ཧོནྟི. ཊཀཱརཱ སབྦཱདེསཏྠཱ. ཨཏོཡེཝ ཨཱཧཱ པརེསཾ ཏིཨནྟཱིནཾ ཊཊཱུཝིདྷཱནཉཱཔཀཱ ཏིཨནྟཱིསུ བྲཱུསྶ ཨཱཧོ. ཨཱཧ, ཨཱཧུ. བྲཱུསི, བྲཱུཐ. བྲཱུམི, བྲཱུམ ཨིཙྩཱདི. བྲཝིསྶཏི. ཨབྲཝི ཨབྲཝཱི, ཨབྲཝུཾ. ཨནཛྫཏནེ ཨབྲཝཱ, ཨབྲཝུ. པརོཀྑཱཡཾ –

༡༦. ཨཨཱདཱིསྭཱ+ཧོ བྲཱུསྶ

བྲཱུསྶ ཨཱཧོ ཧོཏི པརོཀྑཱཨཨཱདཱིསུ. སུཔིནེ ཀིར སོ ཨཱཧ, ཏེ ཨཱཧུ ཨིཙྩཱདི. ཨབྲཝིསྶ. བྲཝེ བྲཝེཡྻ. ཝུདྡྷིཔྤཊིསེདྷེ བྲཱུཏུ, བྲཝནྟུ ཨིཙྩཱདི.

ཧན=ཧིཾསཱཡཾ, ཏིམྷི ཝིཀརཎལོཔེ སོ ཧནཏི ཧནྟི. ཏེ ཧནནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཡེ ནསྶ ཉྙེ པུབྦརཱུཔཾ, ཏེན ཧཉྙཏི, ཧཉྙནྟི ཧཉྙརེ. ཏཐཱ ཧནིསྶཏི ཨིཙྩཱདི.

༦༧. ཧནཱ ཚ+ཁཱ

ཧནཱ སྶཱསྶ ཚ+ཁཱ ཝཱ ཧོནྟི. པཊིཧཾཁཱམི པཊིཧནིསྶཱམི. ཧཾཚེམ ཧནིསྶཱམ. ཨཧནི, ཨཧནིཾསཱུཏིཨཱདི སབྦཏྠ ཡོཛེཏབྦཾ. ཧུཝཱདཡོ

ཧུ=ཧཝནེ ¶ . ཏྱཱདཱིསུ ལོ. ‘‘པརོཀྑཱཡཉྩཱ’’ཏི ཙགྒཧཎེན ཧུ ཧུཏི དྭིཏྟཾ, ‘‘ཀཝགྒཧཱནཾ ཙཝགྒཛཱ’’ཏི ཧསྶ ཛོ, ལལོཔོ ཝུདྡྷི ཙ, ཛུཧོཏི ཨགྒིཾ, ཨཉྙཏྲ ‘‘ཡཝཱ སརེ’’ཏི ཝཀཱརོ, ཛུཧྭཏི. ཛུཧོནྟི. ཛུཧྭནྟི. ཛུཧོསི ཛུཧྭསི, ཛུཧོཐ ཛུཧྭཐ. ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ – ‘‘དཱིགྷོ སརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ ཧཱུཡཏི ཏེན ཨགྒི ཨིཙྩཱདི. ཛུཧིསྶཏི, ཛུཧིསྶནྟི. ཨཛུཧཝི ཨཛུཧོསི, ཨཛུཧཝུཾ ཨཛུཧཝིཾསུ ཨཛུཧཝཾསུ ཨཛུཧོསུཾ. ཨཛུཧིསྶ, ཨཛུཧིསྶཾསྶུ. ཛུཧེ ཛུཧེཡྻ. ཛུཧོཏུ, ཛུཧོནྟུ ཨིཙྩཱདི.

ཧཱ=ཙཱགེ, པུརེ ཝིཡ དྭེབྷཱཝཚཱདེསལོཔེ ‘‘རསྶོ པུབྦསྶཱ’’ཏི པུབྦསྶ ཨཱསྶ རསྶོ. ཛཧཱཏི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ – ‘‘ཨཉྙཱདིསྶཱ+སྶཱི ཀྱེ’’ཏི ཀྱེ ཨཱསྶ ཨཱི, ཧཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཛཧིསྶཏི. ཨཛཧཱསི, ‘‘དཱིགྷཱ ཨཱིསྶ’’ ཨིཏི སི, པཛཧི, ཨཛཧིཾསུ ཨཛཧཾསུ, པཛཧིཾསུ པཛཧུཾ. ཀམྨེ-པཧཱིཡི པཧཱིཡིཏྠ. སྶཱདི+ཨེཡྻཱདི+ཏྭཱདཱིསུཔི ཉེཡྻཱ.

དཱ=དཱནེ, དྭིབྷཱཝརསྶཏྟཱནི, ལལོཔོ, དདཱཏི, དདནྟི ཨིཙྩཱདི. ‘‘གམཝདཱ’’ དིནཱ དཛྫཱདེསེ དཛྫཏི, དཛྫནྟི ཨིཙྩཱདི. ལསྶེ+ཀཱརེ དཱནཾ དེཏི ཨིཙྩཱདི.

༢༢. དཱསྶ དཾ ཝཱ མིམེསྭ+དྭིཏྟེ

ཨདྭིཏྟེ ཝཏྟམཱནསྶ དཱསྶ དཾ ཧོཏི ཝཱ མིམེསུ. ཝགྒནྟཾ, དམྨི དེམི, དམྨ དེམ. ཨཱིཀཱརེ དཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཨནཱགཏཏྠེ ཨིཉཱགམེ སརཎོཔཱདི, དདིསྶཏི, དདིསྶནྟི. དཛྫིསྶཏི, དཛྫིསྶནྟི. ལཝིཀརཎེ ¶ དསྶཏི, དསྶནྟི. ཨཛྫཏནེ-ཨདདི, ཨདདིཾསུ, ཨདཛྫི, ཨདཛྫིཾསུ, ཨདཱསི, ཨདཾསུ. ཨནཛྫཏནེ-ཨདདཱ, ཨདདུ. ཀཱལཱཏིཔཏྟིཡཾ-ཨདདིསྶ ཨདཛྫིསྶ, ལེ ཨདསྶ, དསྶཾསུ. ཨེཡྻཱདིམྷི-དདེ དདེཡྻ དཛྫེ དཛྫེཡྻ. ‘‘ཊཱ’’ཏི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ དཛྫཱདེསཱ པརསྶ ཨེཡྻསྶ ཊཱ, དཛྫཱ, དཛྫུཾ དཛྫེཡྻཾ དདེཡྻུཾ. ཏྭཱདཱིསུ-དདཱཏུ, དདནྟུ, དཛྫཏུ, དཛྫནྟུ, ལསྶེ+ཀཱརེ དེཏུ, དེནྟུ ཨིཙྩཱདི. སབྦཏྠ ཀམྨེཔི ཡོཛནཱིཡཾ.

དྷཱ=དྷཱརཎེ, ཏྱཱདིམྷི ཙགྒཧཎེན དྭིཏྟེ པུབྦཱཀཱརསྶ རསྶཏྟེ ལལོཔེ ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡཱནཾ ཏཏིཡཔཋམཱ’’ཏི པུབྦདྷཀཱརསྶ དཀཱརེ ཙ ཀཏེ དདྷཱཏི, དདྷནྟི. པིཔུབྦོ, ‘‘ཏདམིནཱ’’ དིནཱ ཨཱསྶ ལོཔོ, ‘‘དྷཱསྶ ཧོ’’ཏི དྭིཏྟེ པརསྶ དྷཱསྶ ཧཀཱརོ, དྭཱརཾ པིདཧཏི, པིདཧནྟི. ལསྶེ+ཀཱརེ ནིདྷེཏི, ནིདྷེནྟི. ཀམྨེ-ཝིདྷཱིཡཏི, ཝིདྷཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི. དྷསྶཏི, པིདཧིསྶཏི, པརིདཧེསྶཏི. ཨདྷཱསི, པིདཧི. ཨདྷསྶ, པིདཧིསྶ. དདྷེ དདྷེཡྻ, པིདཧེ པིདཧེཡྻ. དདཱཏུ, པིདཧཏུ, ནིདྷེཏུ, ནིདྷེནྟུ ཨིཙྩཱདི. (ཛུཧོཏྱཱདཡོ).

བྷཱུཝཱདི ཙ ཛུཧཱདི ཙ, ཧུཝཱདིདྷཱཏཝོ ཙི+མེ;

སཝུདྡྷིཀབྷཱུཝཱདཱིཧི, ཏིདྷཱ བྷེདཾ ཨུཔེནྟི ཏེ.

(བྷཱུཝཱདིནཡོ.)

ཨདྷུནཱ ¶ ཝིཀརཎཔབྷེདཔཀཱསནཏྠཾ རུདྷཱདཱིནཾ ཨཊྛགཎཱནཾ ཀཱནིཙི རཱུཔཱནི ཨུདཱཧརིཡནྟེ –

རུདྷ=ཨཱཝརཎེ, ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི. ཨེཝ+མུཔརིཔི སབྦགཎེསུ.

༥,༡༩. མཉྩ རུདྷཱདཱིནཾ

རུདྷཱདིཀོ ཨཔརོཀྑེསུ ཀཏྟུཝིཧིཏམཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསུ ལོ ཧོཏི མཉྩ+ནྟསརཱ པརོ. ནིགྒཧཱིཏསྶ ཝགྒནྟཾ, ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི སཾཡོགཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. སོ མགྒཾ རུནྡྷཏི, རུནྡྷནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ནིཔུབྦོ ཀྱོ དྷསྶ ཙཝགྒ+པུབྦརཱུཔ+ཏཏིཡཀྑརཛཀཱརཱ, ཏེན མགྒོ ནིརུཛ྄ཛྷཏི ཨིཙྩཱདི. ཨིཉཱགམེ རུནྡྷིསྶཏི, ནིརུཛ྄ཛྷིསྶཏི. ཨརུནྡྷི, ཨརུནྡྷིཾསུ. ནིརུཛ྄ཛྷིཏྠོ, ནིརུཛ྄ཛྷི, ནིརུཛ྄ཛྷིཾསུ. ཨརུནྡྷིསྶ, ཨརུནྡྷིསྶཾསུ, ནིརུཛ྄ཛྷིསྶ, ནིརུཛ྄ཛྷིསྶཾསུ. རུནྡྷེ རུནྡྷེཡྻ, ནིརུཛ྄ཛྷེ ནིརུཛ྄ཛྷེཡྻ. རུནྡྷཏུ, རུནྡྷནྟུ. ཏྭཾ རུནྡྷ རུནྡྷཱཧི. ནིརུཛ྄ཛྷཏུ, ནིརུཛ྄ཛྷནྟུ ཨིཙྩཱདི.

ཚིད=དྭེདྷཱཀརཎེ, ཚིནྡཏི, ཚིནྡནྟི. ཀམྨེ-ཚིཛྫཏི, ཚིཛྫནྟི. བྷཝིསྶཏིཔཙྩཡེ – ‘‘ལབྷ ཝསཙྪིདཱ’’ དིནཱ ཙྪངཱདེསེ ཚེཙྪཏི ཚིནྡིསྶཏི. ཀམྨེ-པུབྦརཱུཔཾ, ཚིཛྫིསྶཏི, ཚིཛྫིསྶནྟི. ཨཚིནྡི ཚིནྡི, ཨཙྪེཛྫི, ཨཙྪེཛྫིཾསུ. ཨཙྪིནྡིསྶཱ ཨཚིཛྫིསྶཱ. ཚིནྡེ ཚིནྡེཡྻ, ཚིཛྫེ ཚིཛྫེཡྻ, ཚིནྡཏུ, ཚིནྡནྟུ, ཚིཛྫཏུ, ཚིཛྫནྟུ ཨིཙྩཱདི.

བྷུཛ=པཱལནཛ྄ཛྷོཧཱརེསུ, བྷུཉྫཏི, བྷུཉྫནྟི ཨིཙྩཱདི. བྷཝིསྶཏིམྷི ‘‘བྷུཛ+མུཙ+ཝཙ+ཝིསཱནཾ ཀྑང’’ཏི དྷཱཏྭནྟེན སཧ སྶསྶ ¶ ཀྑངཱདེསེ ཝུདྡྷི, བྷོཀྑཏི, བྷུཉྫིསྶཏི, བྷོཀྑནྟི, བྷུཉྫིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི.

མུཙ=མོཙནེ, མུཙྩཏི, མུཙྩནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-མུཙྩཏི, མུཙྩནྟི ཨིཙྩཱདི. (རུདྷཱདིནཡོ).

དིཝ=ཀཱིལཱ༹ ཝིཛིགིཾསཱ ཝོཧཱར ཛུཏི ཐུཏི གཏཱིསུ,

༥,༢༡. དིཝཱདཱིཧི ཡཀ

དིཝཱདཱིཧི ཀཏྟརི ལཝིསཡེ ཡཀ ཧོཏི. ཀཀཱརོ ཀཱནུབནྡྷཀཱརིཡཏྠོ, ཨེཝ+མུཔརི ཙ. ཝསྶ བཀཱརེ པུབྦརཱུཔཾ, སོ ཛུཏཾ དིབྦཏི, དིབྦནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཀྱེ ཏེན དིབྦཏི, དིབྦནྟི ཨིཙྩཱདི. དིབྦིསྶཏི, ཏེན དིབྦིསྶཏི. ཨདིབྦི དིབྦི. ཏེན ཨདིབྦི དིབྦི. ཨདིབྦིསྶ. ཏེན ཨདིབྦིསྶ. དིབྦེ དིབྦེཡྻ. ཏེན དིབྦེ དིབྦེཡྻ. དིབྦཏུ. ཏེན དིབྦཏུ ཨིཙྩཱདི.

སིཝ=ཏནྟུསནྟཱནེ, སིབྦཏི, སིབྦནྟི ཨིཙྩཱདི. པད=གམནེ, ཨུཔུབྦོ, ཙཝགྒཔུབྦརཱུཔཱནི, ཨུཔྤཛྫཏི, ཨུཔྤཛྫརེ ཨུཔྤཛྫནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེཀྱེ ཏེན པཊིཔཛྫཏེ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ-ཨུཔྤཛྫཏེ ཏཡཱ. བུདྷ=ཨཝགམནེ, ཛྷཀཱརཔུབྦརཱུཔཱནི ཡཀྑརེསུ. དྷམྨཾ བུཛ྄ཛྷཏི, བུཛ྄ཛྷརེ བུཛ྄ཛྷནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-མཡཱ དྷམྨོ བུཛ྄ཛྷཏེ ཨིཙྩཱདི. ཡུདྷ=སམྤཧཱརེ, ཡུཛ྄ཛྷཏི+ཙྩཱདི. ནཧ=བནྡྷནེ, ‘‘ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ’’ཏི ཡེ ཝིཔལླཱསོ, སནྣཡ྄ཧཏི+ཙྩཱདི. མན=ཉཱཎེ, ཉྙཀཱར+པུབྦརཱུཔཱནི, མཉྙཏི+ཙྩཱདི. ཏུས=ཏུཊྛིམྷི, པུབྦརཱུཔེ ཏུསྶཏི+ཙྩཱདི. སམ=ཨུཔསམེ, སམྨཏི+ཙྩཱདི.

ཛན=ཛནནེ ¶ , ‘‘ཛནིསྶཱ’’ཏི ཨཱ ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ, སོ ཛཱཡཏི, ཛཱཡནྟི+ཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཛནིཏུཾ པཡོཛེཏཱིཏི ‘‘པཡོཛཀབྱཱཔཱརེ ཎཱཔི ཙེ’’ཏི ཎིམྷི ‘‘ཨཉྙཏྲཱཔཱི’’ཏི ཝུདྡྷིཔཊིསེདྷེ ཀྱམྷི ‘‘དཱིགྷོ སརསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ ཙ ཀཏེ ཏེན ཛནཱིཡཏི, ཛནཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི. སོ ཛཱཡིསྶཏི. ཏེན ཛནིསྶཏི. སོ ཨཛཱཡི, ཏེན ཨཛནཱིཡི. སོ ཨཛཱཡིསྶ, ཏེན ཨཛནཱིཡིསྶ. སོ ཛཱཡེ ཛཱཡེཡྻ, ཏེན ཛནཱིཡེཡྻ. སོ ཛཱཡཏུ, ཏེན ཛནཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི. (དིཝཱདིནཡོ).

ཏུད=བྱཐནེ,

༥,༢༢. ཏུདཱདཱིཧི ཀོ

ཏུདཱདཱིཧི ཀཏྟརི ལཝིསཡེ ཀོ ཧོཏི. ཏུདཏི, ཏུདནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཏུདྱཏི ཏུཛྫཏི, ཏུདྱརེ ཏུདྱནྟི, ཏུཛྫརེ ཏུཛྫནྟི+ཙྩཱདི. ཏཐཱ ཏུདིསྶཏི ཏུཛྫིསྶཏི. ཨཏུདི, ཨཏུདིཾསུ, ཨཏུཛྫི. ཨཏུདིསྶ ཨཏུཛྫིསྶ, ཏུདེཡྻ ཏུཛྫེཡྻ. ཏུདཏུ, ཏུདནྟུ, ཏུཛྫཏུ ཨིཙྩཱདི.

ཝིས=པཝེསནེ, པཔུབྦོ. སོ གཱམཾ པཝིསཏི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-པཝིསཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. པཝིསིསྶཏི. པཝིསཱིཡིསྶཏི. པཱཝིསི, ཨཱིམྷི ‘‘བྷུཛམུཙཱ’’ དིནཱ ཡོགཝིབྷཱགཱ ཀྑང. པཱཝིསི, པཝིསི པཱཝེཀྑི, པཐཝིཾ པཱཝིསིཾསུ པཝིསིཾསུ. པཱཝིསཱིཡི. པཱཝིསིསྶ པཝིསིསྶ. པཱཝིསཱིཡིསྶ. པཝིསེ པཝིསེཡྻ, ཝིཀརཎལོཔོ ¶ པཝིསཱིཡེཡྻ. པཝིསཏུ, པཝིསཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི. ནུདཏི. དིས=ཨུཙྩཱརཎེ, ཨུདྡིསྶཏི, ལིཁཏི, ཏུསཏི ཨིཙྩཱདི. (ཏུདཱདིནཡོ).

ཛི=ཛཡེ,

༥,༢༣. ཛྱཱདཱིཧི ཀྣཱ

ཛྱཱདཱིཧི ཀཏྟརི ལཝིསཡེ ཀྣཱ ཧོཏི. ན ཝུདྡྷི. ཀིལེསེ ཛིནཱཏི, ཛིནནྟི. ཏེན ཀིལེསོ ཛཱིཡཏི, ཛཱིཡནྟི, ཀྱེ དཱིགྷོ. ཛིནིསྶཏི, ཛིནིསྶནྟི. ཨཛིནི ཛིནི. ཨཛཱིཡི, ཨཛཱིཡིཏྠ. ཨཛིནིསྶ. ཨཛཱིཡིསྶ. ཛིནེཡྻ. ཛིནཱཏུ ཨིཙྩཱདི. ཙི=ཙཡེ, ཏཐཱ ཙིནཱཏི, ཙིནནྟི ཨིཙྩཱདི.

ཉཱ=ཨཝབོདྷནེ,

༥,༡༢༠. ཉཱསྶ ནེ ཛཱ

ཉཱདྷཱཏུསྶ ཛཱ ཧོཏི ནཀཱརེ. ཝིཛཱནཱཏི.

༦༡. ཉཱསྶ སནཱསྶ ནཱཡོ ཏིམྷི

སནཱསྶ ཉཱསྶ ནཱཡོ ཝཱ ཧོཏི ཏིམྷི. ནཱཡཏི, ཝིཛཱནཱཏི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཝིཉྙཱཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཀྱེ ‘‘ཨཱསྶེ ཙཱ’’ཏི ཨེཏྠ ‘‘ཨཱསྶེ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཨཱསྶ ཨེ ཧོཏི, ཡསྶ དྭིཏྟེ ཉེཡྻཏི, ཉེཡྻནྟི ཨིཙྩཱདི. ཝིཛཱནིསྶཏི, ཝིཛཱནིསྶནྟི. ཀམྨེ – ‘‘ཀྱསྶ སྶེ’’ཏི ཀྱལོཔེ རསྶེ ཙ ཀཏེ ཉཱསྶཏི, ཉཱསྶནྟི, ཝིཉྙཱཡིསྶཏི, པཉྙཱཡིསྶཏི.

༦༥. སྶསྶ ཧི ཀམྨེ

ཉཱཏོ པརསྶ སྶསྶ ཧི ཝཱ ཧོཏི ཀམྨེ, པཉྙཱཡིཧིཏི, པཉྙཱཡིཧིནྟི. ཨཉཱགམེ སམཛཱནི, སཾཛཱནི, སཾཛཱནིཾསུ. སམཛཱ- ནིཾསུ ¶ . ཀམྨེ-པཉྙཱཡི, པཉྙཱཡིཾསུ. ཨཛཱནིསྶ. ཀམྨེ-ཨཉྙཱཡིསྶ.

༦༣. ཨེཡྻསྶི+ཡཱཉཱ ཝཱ

ཉཱཏོ པརསྶ ཨེཡྻསྶ ཨིཡཱ+ཉཱ ཧོནྟི ཝཱ. ཛཱནིཡཱ.

༦༢. ཉཱམྷི ཛཾ

ཉཱདེསེ སནཱསྶ ཉཱསྶ ཛཾ ཝཱ ཧོཏི. ཛཉྙཱ, ཛཱནེཡྻ, ཛཱནེཡྻུཾ. ཀམྨེ-པཉྙཱཡེཡྻ, པཉྙཱཡེཡྻུཾ. ཝིཛཱནཱཏུ, ཝིཛཱནནྠུ. ཀམྨེ-ཝིཉྙཱཡཏུ ཨིཙྩཱདི.

མཱ=མཱནེ, ‘‘ཨཱ ཨཱི སྶཱདཱིནཾ བྱཉྫནསྶིཉ’’ ཨིཏི ཨིཉཨིཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཨིཉཱགམེ པུབྦསརལོཔོ, མིནཱཏི, མིནནྟི. ཀམྨེ-མཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ལཱུ=ཚེདནེ, ‘‘ཀྞཱཀྣཱསུ རསྶོ’’ཏི དྷཱཏུསྶ རསྶོ, ལུནཱཏི, ལུནནྟི. ཀམྨེ-ལཱུཡཏི ཨིཙྩཱདི. དྷུ=ཀམྤནེ, དྷུནཱཏི ཨིཙྩཱདི. (ཛྱཱདིནཡོ).

ཀཱི=དབྦཝིནཱིམཡེ,

༢༤. ཀྱཱདཱིཧི ཀྞཱ

ཀྱཱདཱིཧི ལཝིསཡེ ཀྞཱ ཧོཏི. ‘‘ཀྞཱཀྣཱསུ རསྶོ’’ཏི རསྶེ ཀིཎཱཏི, ཀིཎནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཝིཀྐཱིཡཏི, ཝིཀྐཱིཡནྟི. ཝིཀྐིཎིསྶཏི, ཝིཀྐིཎིསྶནྟི. ཝིཀྐཱིཡིསྶཏི, ཝིཀྐཱིཡིསྶནྟི. ཨཀིཎི, ཝིཀྐིཎི, ཝིཀྐཱིཡི. ཨཀིཎིསྶ, ཝིཀྐིཎིསྶ. ཝིཀྐིཎེ ཝིཀྐིཎེཡྻ.

ཝིཀྐཱིཡེ ¶ . ཝིཀྐཱིཡེཡྻ. ཝིཀྐིཎཱཏུ, ཝིཀྐིཎནྟུ, ཝིཀྐཱིཡཏུ, ཝིཀྐཱིཡནྟུ ཨིཙྩཱདི. སུ=སཝནེ, སུཎཱཏི, སུཎནྟི ཨིཙྩཱདི.

སཀ=སཏྟིཡཾ,

༥,༡༢༡. སཀཱ+པཱནཾ ཀུཀ+ཀུ ཎེ

སཀ+ཨཱཔཱནཾ ཀུཀ+ཀུཨིཙྩེཏེ ཨཱགམཱ ཧོནྟི ཎེ. སཀྐུཎཱཏི, སཀྐུཎནྟི. སཀྐུནཱཏི, སཀྐུནནྟི.

༥༣. སྶེ ཝཱ

སཀསྨཱ ཀྞཱསྶ ཀྑོ ཝཱ ཧོཏི སྶེ. སཀྑིསྶཏི, སཀྑིསྶནྟི.

༥༨. སཀཱ ཀྞཱསྶ ཁ ཨཱིཨཱདོ

སཀསྨཱ ཀྞཱསྶ ཁོ ཝཱ ཧོཏི ཨཱིཨཱདཱིསུ. ཨསཀྑི སཀྑི, སཀྑིཾསུ. ཨསཀྑིསྶ, ཨསཀྑིསྶཾསུ. སཀྐུཎེ སཀྐུཎེཡྻ. སཀྐུཎཱཏུ, སཀྐུཎནྟུ.

ཨཔ=པཱཔུཎནེ, པཔུབྦོ, ‘‘སཀཱ+པཱནཾ ཀུཀ+ཀུ ཎེ’’ཏི ཀུཀཏེ སམྤཏྟི པཱཔུཎཱཏི, པཱཔུཎནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེཔཱཔཱིཡཏི, པཱཔཱིཡནྟི. པཱཔུཎིསྶཏི, པཱཔུཎིསྶནྟི. ཀམྨེ-པཱཔཱིཡིསྶཏི, པཱཔཱིཡིསྶནྟི. པཱཔུཎི, པཱཔུཎིཾསུ. ཀམྨེ-པཱཔཱིཡི, པཱཔཱིཡིཏྠ. ཨཔཱཔུཎིསྶ. ཀམྨེ-ཨཔཱཔཱིཡིསྶ. པཱཔུཎེ, པཱཔུཎེཡྻ. ཀམྨེ-པཱཔཱིཡེཡྻ. པཱཔུཎཱཏུ, པཱཔུཎནྟུ. ཀམྨེ-པཱཔཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི. (ཀྱཱདིནཡོ).

སུ=སཝནེ,

༢༥. སྭཱདཱིཧི ཀྞོ

སུཨཱདཱིཧི ¶ ལཝིསཡེ ཀྞོ ཧོཏི. ཀཱནུབནྡྷཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. དྷམྨཾ སུཎོཏི. པརསྶརལོཔེ སུཎོནྟི. ཀམྨེ-ཀྱེ དཱིགྷེ སཱུཡཏི, སཱུཡནྟི. དྭིཏྟེ སུཡྻཏི སུཡྻནྟི+ཙྩཱདི. ཨིཉཱགམེ སུཎིསྶཏི, སུཎིསྶནྟི. ཀམྨེ-ཀྱལོཔེ ཝུདྡྷི. སོསྶཏི, སོསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨསུཎི སུཎི, ཨསུཎིཾསུ སུཎིཾསུ.

༦༠. ཏེསུ སུཏོ ཀྞོ+ཀྞཱནཾ རོཊ

ཏེསུ ཨཱིཨཱདཱིསུ སུཏོ པརེསཾ ཀྞོ+ཀྞཱནཾ རོཊ ཝཱ ཧོཏི. རཀཱརོ ཨནུབནྡྷོ. ཊོ སབྦཱདེསཏྠོ. ཨུསྶ ལོཔེ དྭིཏྟཾ ཨཱིསྶ སི ཙ. ཨསྶོསི, ཨསྶོསིཾསུ. ‘‘ཨིཾསྶ ཙ སིཉ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ སིཉ, ཨསྶོསིཾསུ, པཙྩསྶོསུཾ. ཨསུཡི, ཨསུཡིཏྠ. ཨསུཎིསྶ, ཏེན ཨསུཡིསྶ. སུཎེ སུཎེཡྻ, སུཎེཡྻཾ. ཏེན སཱུཡེ སཱུཡེཡྻ. སུཎཱཏུ, སུཎནྟུ. སཱུཡཏུ, སཱུཡནྟུ ཨིཙྩཱདི.

གི=སདྡེ, གིཎོཏི. གིཎནྟི. ཏྭཾ གིཎོསི. གིཎིསྶཏི, གིཎིསྶནྟི. ཨགིཎིསྶ. གིཎེཡྻ. གིཎོཏུ ཨིཙྩཱདི. ཝུ=སཾཝརཎེ, ཨཱཝུཎོཏི, ཨཱཝུཎནྟི. ཨཱཝུཎོསི ཨིཙྩཱདི. སེསེསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ. (སྭཱདིནཡོ).

ཏན=ཝིཏྠཱརེ,

༢༦. ཏནཱདིཏྭོ

ཏནཱདིཏོ ཀཏྟརི ལཝིསཡེ ཨོ ཧོཏི. ཀིཏྟིཾ ཏནོཏི, ཏནོནྟི ཨིཙྩཱདི.

༧༦. ཨོཝིཀརཎསྶུ པརཙྪཀྐེ

ཨོཝིཀརཎསྶ ¶ ཨུ ཧོཏི པརཙྪཀྐཝིསཡེ. ཏནུཏེ, ཏནྭནྟེ. ཏནུསེ, ཏནུཝ྄ཧེ. ཏནྭེ, ཏནྭམྷེ. ཀམྨེ –

༥,༡༣༨. ཏནསྶཱ ཝཱ

ཏནསྶ ཝཱ ཨཱ ཧོཏི ཀྱེ. པཔུབྦོ, པཏཱཡཏི. པཏཉྙཏི, པཏཱཡརེ པཏཱཡནྟི པཏཉྙརེ པཏཉྙནྟི+ཙྩཱདི. ཏཐཱ ཝིཀརཎལོཔེ ཨིཉཱགམེ ཙ ཏནིསྶཏི, ཏནིསྶནྟི. པཏཱཡིསྶཏི. ཨཏནི, ཨཏནིཾསུ. ཨཏནིསྶ. པཏཱཡིསྶ. ཏནེཡྻ, ཏནེཡྻུཾ. ཏནོཏུ, ཏནོནྟུ ཨིཙྩཱདི.

ཀར=ཀརཎེ,

༥,༡༧༧. ཀརསྶ སོསྶ ཀུབྦ+ཀུརུ+ཀཡིརཱ

ཀརསྶ ས ཨོཀཱརསྶ ཀུབྦཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. ཀུབྦཏི, ཀུབྦནྟི. ཀརོཏི, ཀརོནྟི. ཀརོསི, ཀརོཐ.

༢༣. ཀརསྶ སོསྶ ཀུཾ

ཀརསྶ ས ཨོཀཱརསྶ ཀུཾ ཝཱ ཧོཏི མིམེསུ. ཀུམྨི ཀརོམི. ཀུམྨ ཀརོམ. པརཙྪཀྐེ ཀུརུཏེ ཀུབྦཏེ, ཀུབྦནྟེ ཨིཙྩཱདི. ཀཡིརཏི, ཀཡིརནྟི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཀྱསྶ དྭིཏྟེ ཨཱིསྶ རསྶོ, ཀརིཡྻཏི, ཀརཱིཡཏི ཝཱ ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཏཝགྒཝརཎཱ’’ དིནཱ ¶ ཡེ རསྶ ཡཀཱརེ ཀཡྻཏི, ཀཡྻནྟི. བཧུལཱདྷཀཱརཱ ཀམྨེ ཀྭཙི ཨིམིནཱ ཀཡིརཱདེསེ ཏེན ཀཡིརཏི, ཀཡིརནྟི ཨིཙྩཱདི. བྷཝིསྶཏིམྷི –

༢༥. ཧཱསྶ ཙཱ+ཧང སྶེན

ཀརསྶ སོསྶ ཧཱསྶ ཙ ཨཱཧང ཝཱ ཧོཏི སྶེན སཧ. ཀཱཧཏི, ཀཱཧནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨིཉཱགམེ ཀཱཧིཏི, ཀཱཧིནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨཱཧངཱདེསཱབྷཱཝཔཀྑེ ཀརིསྶཏི, ཀརིསྶནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨཛྫཏནེ –

༢༤. ཀཱ ཨཱིཨཱདཱིསུ

ཀརསྶ ས ཨོཀཱརསྶ ཀཱ ཧོཏི ཝཱ ཨཱིཨཱདཱིསུ.

༤༤. དཱིགྷཱ ཨཱིསྶ

དཱིགྷཏོ པརསྶ ཨཱིསྶ སི ཝཱ ཧོཏི. ཨཀཱསི. ཨཱིལོཔེ ཨཀཱ, ཨཀཾསུ. ཨོསྶ སིཨཱདེསེ ཨཀཱསི. སིཉཱགམེ ཨཀཱསིཏྠ. ཨཀཱསི, ཨཀཱསིཾ, ཨཀཱསིམྷ. ཨཉྙཏྲ ཨཀརིཀརི, ཨཀརིཾསུ ཀརིཾསུ ཨཀཾསུ ཨིཙྩཱདི. ཏེན ཨཀརཱིཡི ཨིཙྩཱདི. ཨཀརིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨཀརཱིཡིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཨེཡྻཱདིམྷི ‘‘ཀྭཙི ཝིཀརཎཱནཾ’’ཏི ཨོཝིཀརཎལོཔེ ཀརེཀརེཡྻ, ཀརེཡྻུཾ ཨིཙྩཱདི. ཀུབྦེ ཀུབྦེཡྻ ཨིཙྩཱདི.

༧༡. ཊཱ

ཀཡིརཱ པརསྶ ཨེཡྻསྶ ཊཱ ཧོཏི. སོ ཀཡིརཱ.

༧༠. ཀཡིརེ+ཡྻསྶེ+ཡྻུམཱདཱིནཾ

ཀཡིརཱ ¶ པརསྶ ཨེཡྻུམཱདཱིནཾ ཨེཡྻསྶ ལོཔོ ཧོཏི. ཀཡིརུཾ. ཏྭཾ ཀཡིརཱསི, ཀཡིརཱཐ. ཀཡིརཱམི, ཀཡིརཱམ.

༧༢. ཨེཐསྶཱ

ཀཡིརཱ པརསྶེ+ཐསྶ ཨཱ ཧོཏཱིཏིཨཱདིསྶ ཨེསྶ ཨཱ ཧོཏི. ཀཡིརཱཐ དྷཱིརོ. ཀམྨེ-ཀརིཡེཡྻ, ཀརིཡེཡྻུ+མིཙྩཱདི. ཀརོཏུ ཀུརུཏུ ཝཱ, ཀུབྦནྟུ ཀརོནྟུ ཨིཙྩཱདི. པརཙྪཀྐེ-ཀུརུཏཾ, ཀུབྦནྟཾ. ཀུརུསྶུ ཀརསྶུ ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཨེཨོན+མ ཝཎྞེ’’ཏི ཨཀཱརོ. ཀུརུཝ྄ཧོ, ཀུབྦེ, ཀུབྦཱམསེ. ཀམྨེ-ཀརཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི.

༥,༡༣༣. ཀརོཏིསྶ ཁོ

པཱདིཏོ པརསྶ ཀརསྶ ཀྭཙི ཁ ཧོཏི. ཨབྷིསངྑརོཏི ཨིཙྩཱདི. སབྦཏྠ ཡོཛེཏབྦཾ. ‘‘ཏདམིནཱ’’དིནཱ ཁཱདེསེ ཨབྷིསཾཁཱསཱིཏི ཝིསེསོ. སཀ=སཏྟིཡཾ, སཀྐོཏི ཨིཙྩཱདི. ཨཔ=པཱཔུཎནེ, པཔུབྦོ, པཔྤོཏི ཨིཙྩཱདི. (ཏནཱདིནཡོ).

ཙུར=ཐེཡྻེ,

༡,༡༥. ཙུརཱདིཏོ ཎི

ཙུརཱདཱིཧི ཀྲིཡཏྠེཧི སཀཏྠེ ཎི པརོ ཧོཏི. ‘‘ཎིཎཱཔྱཱཔཱིཧི ཝཱ’’ཏི ཝིཀཔྤེན ལོ. དྷནཾ ཙོརཡཏི ཙོརེཏི ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཙོརཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཙོརཡིསྶཏི ཙོརེསྶཏི ¶ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཙོརཱིཡིསྶཏི ཨིཙྩཱདི. ཨཙོརཡི ཙོརཡི ཨཙོརེསི ཙོརེསི ཨིཙྩཱདི. ཨཙོརཡིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨཙོརཱིཡིསྶ ཨིཙྩཱདི. ཙོརཡེ ཙོརཡེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཙོརེཏུ ཙོརེནྟུ ཨིཙྩཱདི.

ཙིནྟ=ཙིནྟཱཡཾ, སཾཡོགཏྟཱ ན ཝུདྡྷི, ཙིནྟེཏི ཙིནྟཡཏི, ཙིནྟེནྟི. ཀམྨེ-ཙིནྟཱིཡཏི, ཙིནྟཱིཡནྟི ཨིཙྩཱདི. མནྟ=གུཏྟབྷཱསནེ, མནྟེཏི མནྟཡཏི ཨིཙྩཱདི. པཱལ=རཀྑཎེ, སོ དྷམྨཾ པཱལེཏི པཱལཡཏི. ཏེན པཱལཱིཡཏི+ཙྩཱདི. (ཙུརཱདིནཡོ).

བྷཱུཝཱདི ཙ རུདྷཱདི ཙ, དིཝཱདི ཙ ཏུདཱདཡོ;

ཛྱཱདཱི ཀིཡཱདཱི སྭཱདཱི ཙ, ཏནཱདཱི ཙ ཙུརཱདཡོ.

(ཝིཀརཎཝིདྷཱནཾ).

༥,༡. ཏིཛ+མཱནེཧི ཁ+སཱ ཁམཱ+ཝཱིམཾསཱསུ

ཁནྟིཡཾ ཏིཛཱ, ཝཱིམཾསཱཡཾ མཱནཱ ཙ ཁ+སཔཙྩཡཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏིཛ=ནིསཱནེ, ཨཀཱརསྶཱ+པཡོགོ. ཁེ ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི པཏྟེ+ཀཱརསྶ ‘‘ཨཉྙཏྲཱཔཱི’’ཏི པཊིསེདྷོ. ཡཀཱརཝཛྫིཏབྱཉྫནསྶ ‘‘པརརཱུཔ+མཡཀཱརེ བྱཉྫནེ’’ཏི པརརཱུཔཉྩ. ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡཱ’’ དིནཱ པཋམཀྑརཀཀཱརེ ཙ ‘‘ཁཚསཱན+མེཀསྶརོ+དི དྭེ’’ཏི ཏིཀྑ ཏིཀྑ ཨིཏི དྭིབྷཱཝེ ‘‘ལོཔོ+ནཱདིབྱཉྫནསྶཱ’’ཏིཨཱདིཏོ+ཉྙསྶ བྱཉྫནསྶ ལོཔེ ཙ ཀཏེ ཏིཏིཀྑཱདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདིཔཙྩཡ+ལཝིཀརཎཱནི. ཏིཏིཀྑཏི ཨིཙྩཱདི པུརིམསམཾ ¶ . ཀམྨེ-ཏིཏིཀྑཱིཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཨིཏོ པརཾ ཀམྨོདཱཧརཎཾ ན ཀརིསྶཱམ.

མཱན=པཱུཛཱཡཾ+ཏིམསྨཱ སཔཙྩཡ, དྭིཏྟཱདིམྷི ཀཏེ ‘‘མཱནསྶ ཝཱི པརསྶ ཙ མཾ’’ཏི པུབྦམཱནསྶ ཝཱི ཙ པརམཱནསྶ མཉྩ ཧོཏི. ཝཱིམཾསདྷཱཏུཏོ ཏིཔཙྩཡཱདིམྷི ཀཏེ ཝཱིམཾསཏི ཨིཙྩཱདི. ཏིཏིཀྑིསྶཏི, ཝཱིམཾསིསྶཏི ཨིཙྩཱདི. ཨེཝ+མུཔརིཔི ཨཛྫཏནཱདཱིསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ. པཡོཛཀཏྟཱ ཎི, ‘‘ཎིཎཱཔྱཱཔཱིཧི ཝཱ’’ཏི ལཝིཀརཎཾ, ཏེཛཡཏི ཏེཛེཏི. ཏཐཱ ཙུརཱདིཏྟཱ ན ལཝིཀརཎཾ, མཱནཡཏི མཱནེཏི.

༥,༢. ཀིཏཱ ཏིཀིཙྪཱ+སཾསཡེསུ ཚོ

ཏིཀིཙྪཱཡཾ སཾསཡེ ཙ ཝཏྟམཱནཱ ཀིཏཱ ཚོ ཧོཏི. ཀིཏ=ནིཝཱསེ, ཚཔཙྩཡེ པུབྦེཝ པརརཱུཔཱདིམྷི ཙ ཀཏེ ‘‘ཀིཏསྶཱ+སཾསཡེ ཝཱ’’ཏི དྭིཏྟེ པུབྦསྶ ཏིཨཱདེསེ ཏིཀིཙྪདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ. ཏིཀིཙྪཏི, ཏིཀིཙྪནྟི+ཙྩཱདི. ཝིཔུབྦཏོ ཀིཏཱ ཚཔྤཙྩཡཱདིམྷི ཀཏེ ‘‘ཀཝགྒཧཱནཾ ཙཝགྒཛཱ’’ཏི དྭིཏྟེ པུབྦསྶ ཀསྶ ཙོ. ཝིཙིཀིཙྪཏི, ཝིཙིཀིཙྪནྟི+ཙྩཱདི. པཡོཛཀཏྟཱ ཀེཏཡཏི+ཙྩཱདི པུརིམསམཾ.

༥,༣. ནིནྡཱཡཾ གུཔ+བདྷཱ བསྶ བྷོ ཙ

ནིནྡཱཡཾ གུཔ+བདྷེཧི ཚོ ཧོཏི བསྶ བྷོ ཙ. གུཔ=རཀྑནེ+ཏཱིམསྨཱ ཚཔྤཙྩཡེ ‘‘ཨཉྙཏྲཱཔཱི’’ཏི ཨོཏྟཱབྷཱཝེ ཙ པརརཱུཔཱདིམྷི ‘‘ཀཝགྒཧཱ’’ དིནཱ གསྶ ཛེ ཙ ཀཏེ ‘‘གུཔིསྶུསྶཱ’’ཏི དྭིཏྟེ པུབྦསྶ ཨུསྶ ཨི ཧོཏི. ཏྱཱདི+ལཝིཀརཎཱདིམྷི ¶ ཛིགུཙྪཏི ཨིཙྩཱདི. ནིནྡཱཡཾ-བདྷ=བནྡྷནེ+ཏཱིམསྨཱ ཚཔྤཙྩཡེ ཙ ཨིམིནཱཝ བསྶ བྷཀཱརེ ཙ པརརཱུཔེ པཋམཀྑརེ བྷཙྪབྷཙྪཨིཏི དྭིཏྟེ ཨནཱདིབྱཉྫནསྶ ལོཔེ ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡཱནཾ ཏཏིཡཔཋམཱ’’ཏི དྭིཏྟེ པུབྦསྶ བྷསྶ བཀཱརེ ‘‘ཁཚསེསྭསྶཱི’’ཏི ཨིཀཱརེ དཱིགྷེ ཙ ཀཏེ བཱིབྷཙྪདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི. བཱིབྷཙྪཏི, བཱིབྷཙྪནྟི ཨིཙྩཱདི. ཨཉྙཏྲ གོཔེཏི+ཙྩཱདི.

༥,༤. ཏུཾསྨཱ ལོཔོ ཙི+ཙྪཱཡཾ ཏེ

ཏུམནྟཏོ ཨིཙྪཱཡ+མཏྠེ ཏེ ཁ+ས+ཚཱ ཧོནྟི བཧུལཾ, ཏུཾཔཙྩཡསྶ ལོཔོ ཙ ཧོཏི, སུཏཏྟཱ. བྷུཛ=པཱལན+ཛ྄ཛྷོཧཱརེསུ. བྷོཛནཱཡཱཏི ཝིགྒཡ྄ཧ ‘‘ཏུཾ+ཏཱཡེ’’ཙྩཱདིནཱ ཏུཾཔཙྩཡེ ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི ཨོཀཱརེ པརརཱུཔེ ཙ ཀཏེ བྷོཏྟུ+མིཙྪཏཱིཏི ཝིགྒཡ྄ཧ ཨིམིནཱ ཁཔཙྩཡེ ཏུཾཔཙྩཡསྶ ཨིམིནཱ ཙ ལོཔེ ‘‘ནིམིཏྟཱབྷཱཝེ ནེམིཏྟིཀསྶཱཔི ཙ ཨབྷཱཝོ’’ཏི ཉཱཡཱ པརརཱུཔཨོཀཱརཱནཾ ཨབྷཱཝེ ཁསྶ པརརཱུཔ+ཁཀཱརཱདིམྷི ཙ ཀཏེ བྷུཀྑ བྷུཀྑ ཨིཏི དྭིཏྟེ ཏཏིཡབཀཱརོ ཧོཏི, བུབྷུཀྑདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི, བུབྷུཀྑཏི, བུབྷུཀྑནྟི ཨིཙྩཱདི.

ཛི=ཛཡེ, ཛཡནཱཡ ཨིཏི ཝིགྒཡ྄ཧ པུརེ ཝིཡ ཏུམཱདིམྷི ཀཏེ ཛེཏུ+མིཙྪཏཱིཏི ཝིགྒཡ྄ཧ སཔྤཙྩཡེ ཛིས ཛིས ཨིཏི དྭིཏྟེ ཨནཱདིབྱཉྫནལོཔེ དྭིཏྟེ པརསྶ ཛིསྶ ‘‘ཛིཧརཱནཾ གིཾ’’ཏི གིཾ. ཛིགིཾསདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཱིསུ ཛིགིཾསཏི, ཛིགིཾསནྟི ཨིཙྩཱདི.

གྷས=ཨདནེ ¶ , གྷསིཏུ+མིཙྪཏི ཚཔྤཙྩཡཱདིམྷི པུརེ ཝིཡ ཀཏེ གྷསྶ ‘‘ཀཝགྒཧཱ’’དིནཱ ཛྷེ ཛྷསྶ ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡཱ’’ དིནཱ ཛཀཱརེ ‘‘ཁཚསེསྭསྶཱི’’ཏི ཨིཀཱརེ ཙ ཀཏེ ཛིགྷཙྪདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི. ཛིགྷཙྪཏི, ཛིགྷཙྪནྟི+ཙྩཱདི.

༥,༥. ཨཱིཡོ ཀམྨཱ

ཨིཙྪཱཀམྨཏོ ཨིཙྪཱཡ+མཏྠེ ཨཱིཡཔཙྩཡོ ཧོཏི. པུཏྟ+མིཙྪཏཱིཏི ཨཱིཡཔཙྩཡེ ཨཱིཡཱདིཝུཏྟིཏྟཱ ‘‘ཨེཀཏྠཏཱཡཾ’’ཏི ཝིབྷཏྟིལོཔོ. པུཏྟཱིཡཏི, པུཏྟཱིཡནྟི+ཙྩཱདི.

༥,༦. ཨུཔམཱནཱ+ཙཱརེ

ཀམྨཏོ ཨུཔམཱནཱ ཨཱཙཱརཏྠེ ཨཱིཡོ ཧོཏི. པུཏྟ+མིཝཱ+ཙརཏི པུཏྟཱིཡཏི སིསྶཾ, པུཏྟཱིཡནྟི+ཙྩཱདི.

༥,༧. ཨཱདྷཱརཱཏི

ཨཱིཡོ ཧོཏི. ཀུཊིཡ+མིཝཱ+ཙརཏི ཀུཊཱིཡཏི པཱསཱདེ. པཱསཱདེཝཱ+ཙརཏི པཱསཱདཱིཡཏི ཀུཊིཡཾ, པཱསཱདཱིཡནྟི+ཙྩཱདི.

༥,༨. ཀཏྟུཏཱ+ཡོ

ཀཏྟུཏོ+པམཱནཱ ཨཱཙཱརཏྠེ ཨཱཡོ ཧོཏི. པབྦཏོ ཨིཝཱ+ཙརཏི སཱིལཱདིགུཎཡོགཏོཏི པབྦཏཱཡཏི ཡོགཱི, པབྦཏཱཡདྷཱཏུཏོ ཏྱཱདཡོ.

༥,༩. ཙྱཏྠེ

ཀཏྟུཏོ ¶ ཨབྷཱུཏཏབྦྷཱཝེ ཨཱཡོ ཧོཏི བཧུལཾ. བྷུསོཏི པཋམནྟཏོ ཨབྷུསོ བྷུསོ བྷཝཏཱིཏི བྷུསཱཡཏི, བྷུསཱཡནྟི ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཝིཙྪཱབྷིཀྑཉྙེསུ དྭེ’’ཏི ཨཱབྷིཀྑཉྙཏྠེ དྭིཏྟེ ཨཔཊཔཊཱ པཊཔཊཱ བྷཝཏཱིཏི ཨཱཡེ པཊཔཊཱཡཏི, པཊཔཊཱཡནྟི+ཙྩཱདི. ཨལོཧིཏོ ལོཧིཏོ བྷཝཏི ལོཧིཏཱཡཏི.

༥,༡༠. སདྡཱདཱིནི ཀརོཏི

སདྡཱདཱིཧི དུཏིཡནྟེཧི ཀརོཏཱིཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ ཨཱཡོ ཧོཏི. སདྡཾ ཀརོཏི སདྡཱཡཏི. ཨེཝཾ ཝེརཱཡཏི, ཀལཧཱཡཏི, དྷཱུཔཱཡཏི+ཙྩཱདི.

༥,༡༡. ནམོཏྭ+སྶོ

ནམོཨིཙྩསྨཱ ཀརོཏཱིཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ ཨསྶོ ཧོཏི. ནམོ ཀརོཏཱིཏི ཨསྨིཾ ཨཏྠེ ཨསྶཔཙྩཡེ ཏྱཱདཡོ ཧོནྟི, ཏཐཱགཏཾ ནམསྶཏི, ནམསྶནྟི ཨིཙྩཱདི.

༥,༡༢. དྷཱཏྭཏྠེ ནཱམསྨི

ནཱམསྨཱ དྷཱཏྭཏྠེ བཧུལ+མི ཧོཏི. ཧཏྠིནཱ ཨཏིཀྐམཏཱིཏི ཨིཔཙྩཡེ ལཝིཀརཎ+ཨེཀཱར+ཨཡཱདེསེསུ ཀཏེསུ ཨཏིཧཏྠཡཏི. ཨེཝཾ ཝཱིཎཱཡ ཨུཔགཱཡཏི ཨུཔཝཱིཎཱཡཏི, ཝིནཡཾ དལ༹ྷཾ ཀརོཏི དལ༹ྷཡཏི, ཝིསུདྡྷཱ ཧོཏི རཏྟི ཝིསུདྡྷཱཡཏི, ཀུསལཾ པུཙྪཏི ཀུསལཱཡཏི+ཙྩཱདི.

༥,༡༣. སཙྩཱདཱིཧཱ+པི

སཙྩཱདཱིཧི ¶ དྷཱཏྭཏྠེ ཨཱཔི ཧོཏི. སཙྩ+མཱཙིཀྑཏཱིཏི ཨཱཔིམྷི ཏྱཱདིཔཙྩཡེ ‘‘ཎི+ཎཱཔྱཱ+དཱིཧི ཝཱ’’ཏི ལཝིཀརཎ+ཨེ+ཨཡཱདེསཱ. སཙྩཱཔཡཏི, སཙྩཱཔེཏི ཨིཙྩཱདི. ཨཏྠ+མཱཙིཀྑཏི ཨཏྠཱཔཡཏི. ཨེཝཾ ཝེདཱཔཡཏི. སུཀྑཾ ཀརོཏཱིཏི སུཀྑཱཔཡཏི སུཀྑཱཔེཏི ཨིཙྩཱདི.

༥,༡༦. པཡོཛཀབྱཱཔཱརེ ཎཱཔི ཙ

ཀཏྟཱརཾ ཡོ པཡོཛེཏི, ཏསྶ བྱཱཔཱརེ ཀྲིཡཏྠཱ ཎི+ཎཱཔཱི ཧོནྟི བཧུལཾ.

ཎིཔཙྩཡོ ཨུཝཎྞནྟཱ, ཨཱཏོ ཎཱཔེཝ ཧོཏི+ཧ;

དྭེ དྭེ+ཀོ ཧོཏི ཝཱ སེསེ, བཧུལཾཏྱནུཝུཏྟིཡཱ.

ཨཀམྨཀཱཔི ཧོནྟེཝ, ཎི+ཎཱཔྱནྟཱ སཀམྨཀཱ;

སཀམྨཀཱ དྭིཀམྨཱ+སྶུ, དྭིཀམྨཱ ཙ ཏིཀམྨཀཱ.

ཏསྨཱ ཀཏྟརི ཀམྨེ ཙ, ཎི+ཎཱཔཱིནཾ ཏུ སམྦྷཝོ;

ན བྷཱཝེ སུདྡྷཀཏྟཱ ཏུ, ཀམྨཾ ཧོཏི པཡོཛཀེ.

ནཡཱདཱིནཾ པདྷཱནཉྩ, ཨཔདྷཱནཾ དུཧཱདིནཾ;

སུདྡྷཀཏྟཱ ཎི+ཎཱཔཱིསུ, ཀམྨ+མཀྑྱཱཏ གོཙརཾ.

བྷཝིཏུཾ པཡོཛཡཏཱིཏི ཨཏྠེ ཨིམིནཱ ཎིཔྤཙྩཡོ. ཎཀཱརོ ཎཱནུབནྡྷཀཱརིཡཏྠོ. ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེ+ཨོ པཙྩཡེ’’ཏི ཨོཀཱརེ ‘‘ཨཱཡཱ+ཝཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཎཱནུབནྡྷེ ཨཱཝཱདེསོ. ཏྱཱདིམྷི ‘‘ཎི+ཎཱཔྱཱ+པཱིཧི ཝཱ’’ཏི ལཝིཀརཎེ ཨེཀཱརེ ‘‘ཨེཨོན+མཡཝཱ སརེ’’ཏི ཨཡཱདེསོ. སོ སམཱདྷིཾ བྷཱཝཡཏི བྷཱཝེཏི ¶ , བྷཱཝཡནྟི བྷཱཝེནྟི+ཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཏེན སམཱདྷི བྷཱཝཱིཡཏི+ཙྩཱདི. ཨེཏྠ ‘‘དཱིགྷོ སརསྶཱ’’ཏི ཀྱེ ཨིཀཱརསྶ དཱིགྷོ. བྷཱཝཡིསྶཏི བྷཱཝེསྶཏི, བྷཱཝཡིསྶནྟི བྷཱཝེསྶནྟི+ཙྩཱདི. ཨཛྫཏནེ ཨཱིསྶ སིམྷི ཨབྷཱཝེསི བྷཱཝེསི, ཨབྷཱཝཡི བྷཱཝཡི, ཨབྷཱཝཡིཾསུ བྷཱཝཡིཾསུ. པརསྶརལོཔེ ཨབྷཱཝེསུཾ བྷཱཝེསུཾ, ཨབྷཱཝཡཾསུ བྷཱཝཡཾསུ, ཨབྷཱཝཡུཾ བྷཱཝཡུཾ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཨབྷཱཝཱིཡི བྷཱཝཱིཡི ཨིཙྩཱདི. ཨབྷཱཝིསྶ ཨབྷཱཝཡིསྶ, ཨབྷཱཝིསྶཾསུ ཨབྷཱཝཡིསྶཾསུ. ཀམྨེ-ཨབྷཱཝཡིསྶཾ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝེ བྷཱཝེཡྻ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-བྷཱཝཱིཡེཡྻ ཨིཙྩཱདི. བྷཱཝཡཏུ བྷཱཝེཏུ ཨིཙྩཱདི. ཀམྨེ-བྷཱཝཱིཡཏུ ཨིཙྩཱདི.

པཙིཏུཾ པཡོཛེཏཱིཏི ཨཏྠེ ཎི+ཎཱཔཱི ཧོནྟི. སོ དེཝདཏྟེན ཨོདནཾ པཱཙཡཏི པཱཙེཏི ཨིཙྩཱདི, ཏཐཱ པཱཙཱཔཡཏི པཱཙཱཔེཏི+ཙྩཱདི. ཀམྨེ-སོ ཏེན དེཝདཏྟེན ཨོདནོ པཱཙཱིཡཏི པཱཙཱཔཱིཡཏི+ཙྩཱདི, བྷཝིསྶཏྱཱདཱིསུཔི ཡོཛེཏབྦཾ.

གནྟུཾ པཡོཛེཏཱིཏི ཨཏྠེ སོ ཏཾ པུརིསཾ གཱམཾ གམཡཏི གམེཏི གཙྪཱཔཡཏི གཙྪཱཔེཏི+ཙྩཱདི. ཀམྨེ-ཏེན སོ གཱམཾ གམཱིཡཏི གཙྪཱཔཱིཡཏི+ཙྩཱདི.

གུཧ=སཾཝརཎེ, གུཧིཏུཾ པཡོཛེཏཱིཏི ཎིམྷི ‘‘གུཧིསྶ སརེ’’ཏི དཱིགྷོ. གཱུཧཡཏི, གཱུཧཡནྟི ཨིཙྩཱདི.

དིས+དུས=ཨཔྤཱིཏིཡཾ, དུསིཏུཾ པཡོཛེཏཱིཏི ཎིམྷི ‘‘ཎིམྷི དཱིགྷོ དུསསྶཱ’’ཏི དཱིགྷེ དཱུསཡཏི+ཙྩཱདི.

ཏཐཱ ཨིཙྪནྟཾ པཡོཛཡཏི ཨིཙྪཱཔཡཏི ཨིཙྪཱཔེཏི, ཨེསཡཏི ཨེསེཏི. ནིཡཙྪནྟཾ པཡོཛཡཏི ནིཡམཡཏི ནིཡམེཏི. ཏཐཱ ཨཱསཡཏི ¶ ཨཱསེཏི, ཨཙྪཱཔཡཏི ཨཙྪཱཔེཏི. ལཱབྷཡཏི ལཱབྷེཏི, ཨེཝཾ ཝཱསཡཏི ཝཱསེཏི, ཝཱསཱཔཡཏི ཝཱསཱཔེཏི. ཝཱཧཡཏི ཝཱཧེཏི, ཝཱཧཱཔཡཏི ཝཱཧཱཔེཏི+ཙྩཱདི. ཨེཝཾ ཛཱིརཡཏི, མཱརཡཏི, དསྶཡཏི ཨིཙྩཱདི. ཧཱུ=སཏྟཱཡཾ, པཧོནྟཾ པཡོཛཡཏི པཧཱཝཡཏི པཧཱཝེཏི ཨིཙྩཱདི. སཱཡཡཏི སཱཡཱཔཡཏི སཱཡཱཔེཏི. ནཱཡཱཔཡཏི ནཱཡཱཔེཏི. པཏིཊྛཱཔཡཏི པཏིཊྛཱཔེཏི. རསྶེ པཏིཊྛཔེཏི. ཧནྟུཾ པཡོཛཡཏཱིཏི ཎི+ཎཱཔཱི, ‘‘ཧནསྶ གྷཱཏོ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི གྷཱཏཱདེསེ གྷཱཏཡཏི གྷཱཏེཏི. ཏཐཱ ཛུཧཱཝཡཏི ཛུཧཱཝེཏི, ཛཧཱཔཡཏི ཛཧཱཔེཏི. ཧཱཔཡཏི ཧཱཔེཏི. དཱཔཡཏི དཱཔེཏི. ཝིདྷཱཔཡཏི ཝིདྷཱཔེཏི, པིདཧཱཔཡཏི པིདཧཱཔེཏི. (བྷཱུཝཱདིནཡོ).

ཨིདཱནི རུདྷཱདིཨཊྛགཎཱ དསྶཱིཡནྟེ-རོདྷཡཏི རོདྷེཏི. དེཝཡཏི དེཝེཏི. ཏོདཡཏི ཏོདེཏི. ཛཡཱཔཡཏི ཛཡཱཔེཏི. ཝིཀྐཡཏི ཝིཀྐཡཱཔེཏི. སཱཝཡཏི སཱཝེཏི. ཝིཏཱནཡཏི ཝིཏཱནེཏི. ཙོརཱཔཡཏི ཙོརཱཔེཏི ཨིཙྩཱདི.

ཁཱདཱིཧི པཙྩཡནྟེཧི, ཨཔི ཧོནྟི ཎི+ཎཱཔཡོ;

ཎི+ཎཱཔིནཱ+ནཀཱནཱནཾ, དསྶནཉྩེཏྠ སཱདྷནཾ.

ཏིཏིཀྑནྟཾ པཡོཛཡཏི ཏིཏིཀྑེཏི ཏིཏིཀྑཱཔེཏི, ཏིཀིཙྪཡཏི ཏིཀིཙྪེཏི ཏིཀིཙྪཱཔཡཏི ཏིཀིཙྪཱཔེཏི. ཨེཝཾ བུབྷུཀྑེཏི བུབྷུཀྑཱཔེཏི. པབྦཏཱཡཡཏི. པུཏྟཱིཡཡཏི ཨིཙྩཱདི. (ཁཱདིཔཙྩཡནཡོ).

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ ཏྱཱདིཀཎྜོ ཚཊྛོ.

༧. ཁཱདིཀཎྜ

ཨཐ ¶ དྷཱཏཱུཧིཡེཝ བྷཱཝ+ཀམྨ+ཀཏྟུ+ཀརཎཱདིསཱདྷནསཧིཏཾ ཁཱདིཝིདྷཱནཾ ཨཱརབྷཱིཡཏེ –

‘‘ཏིཛམཱནེཧི ཁསཱ ཁམཱཝཱིམཾསཱསུ’’ ཨིཙྩཱདཱིཧི པཙྩཡཝིདྷཱནཉྩ པརརཱུཔདྭིཏྟཱདིཀཱརིཡཉྩ ཏྱཱདིཀཎྜེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཉཱཏབྦཾ. ཏིཏིཀྑནཾ ཏིཏིཀྑཱ, ‘‘ཨིཏྠིཡ+མཎཀྟིཀཡཀཡཱ ཙ’’ ཨིཏི སུཏྟེན ཨཔཙྩཡོ ཙ ‘‘ཨིཏྠིཡ+མཏྭཱ’’ཏི ཨཱཔཙྩཡོ ཙ ཧོཏི. ཏཐཱ ཝཱིམཾསནཾ ཝཱིམཾསཱ. ‘‘ཀིཏཱ ཏིཀིཙྪཱསཾསཡེསུ ཚོ’’ཏི ཚཔྤཙྩཡཱདིམྷི ཀཏེ ཏིཀིཙྪནཾ ཏིཀིཙྪཱ, ཝིཙིཀིཙྪནཾ ཝིཙིཀིཙྪཱ. གུཔ=གོཔནེ, བདྷ=བནྡྷནེཏི ཨིམེཧི དྷཱཏཱུཧི ‘‘ནིནྡཱཡཾ གུཔ+བདྷཱ བསྶ བྷོ ཙ’’ ཨིཏི ཚཔཙྩཡཱདིམྷི ཙ དྭིཏྟེ པརབཀཱརསྶ ཨིམིནཱ བྷཀཱརེ ཙ ཀཏེ ཨཔཙྩཡཱདི ཧོཏི. ཛིགུཙྪནཾ ཛིགུཙྪཱ, བཱིབྷཙྪནཾ བཱིབྷཙྪཱ. ‘‘ཏུཾསྨཱ ལོཔོ ཙི+ཙྪཱཡཾ ཏེ’’ ཨིཏི ཨིཙྪཱཡ+མཏྠེ ཁ+ས+ཚཔྤཙྩཡཱ ཧོནྟི. བྷུཛ=པཱལནཛ྄ཛྷོཧཱརེསུ, བུབྷུཀྑནཾ བུབྷུཀྑཱ. ཛི=ཛཡེ, ཛིགིཾསནཾ, ཛིགིཾསཱ. གྷས=ཨདནེ, ཛིགྷཙྪནཾ ཛིགྷཙྪཱ.

༢༧. བྷཱཝཀམྨེསུ ཏབྦཱནཱིཡཱ

ཏབྦཨནཱིཡཱ ཀྲིཡཏྠཱ པརེ བྷཱཝཀམྨེསུ བྷཝནྟི, བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཀཏྟུཀརཎཱདཱིསུཔི. བྷཱུ=སཏྟཱཡཾ, ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེ ཨོཔཙྩཡེ’’ཏི ཨོཀཱརེ ‘‘ཨཱུབྱཉྫནསྶཱ’’ཏི ཨཱུཨཱགམོ, ཉྙཀཱརོ ཨཱདྱཱཝཡཝཏྠོ. ཨོསྶ ‘‘ཨེཨོན+ མཡཝཱ ¶ སརེ’’ཏི ཨཝཱདེསོ, བྷཱུཡཏེཏི བྷཝིཏབྦཾ བྷཝཏཱ བྷཝནཱིཡཾ. བྷཱཝསྶེ+ཀཏྟཱ ཨེཀཝཙནམེཝ, ཏཉྩ ནཔུཾསཀལིངྒཾ.

ཏབྦཱདྱབྷིཧིཏོ བྷཱཝོ,

དབྦམིཝ པཀཱསཏཱིཏི-བཧུཝཙནཉྩ ཧོཏི.

ཀམྨེ-ཨབྷིཔུབྦོ, ཨབྷིབྷཱུཡཏེ ཨབྷིབྷཱུཡིཏྠ ཨབྷིབྷཱུཡིསྶཏེཏི ཨབྷིབྷཝིཏབྦོ ཀོདྷོ པཎྜིཏེན, ཨབྷིབྷཝིཏབྦཱ ཏཎྷཱ, ཨབྷིབྷཝིཏབྦཾ དུཀྑཾ. ཨེཝཾ ཨབྷིབྷཝནཱིཡོ ཨབྷིབྷཝནཱིཡཱ ཨབྷིབྷཝནཱིཡཾ, ཀམྨེ ཨབྷིདྷེཡྻསྶེཝ ལིངྒཝཙནཱནི.

ཝིསེསྶལིངྒཱཏབྦཱདཱི, ཏཏྠཱ+དོ པཉྩ བྷཱཝཛཱ;

ནཔུཾསཀེ སིཡུཾ བྷཱཝེ, ཀྟོ ཙཱ+ནོ ཨཀཏྟརི.

བྷཱཝསྨིཾ གྷཎ པུམེ ཨེཝཾ, ཨིཡུཝཎྞཱ གཧཱདིཛོ;

ཨཔཙྩཡོཔི ཝཱ+སཾཁྱཱ, ཏུ+མཱདིཏྭནྟཀཱ སིཡུཾ.

ཨིཏོ པརཾ ཨུཔསགྒཔུབྦཏཱ ཙ ཀཱལཏྟཡསྶ ཝཱཀྱགཧཎཉྩ ཝུཏྟནཡེན ཉཱཏབྦཾ, ཏསྨཱ ཨནུརཱུཔཝཱཀྱམེཝ དསྶཡིསྶཱམ –

ཨཱས=ཨུཔཝེསནེ, ཨཱསནེ ཨཱསིཏབྦཾ ཏཡཱ ཨཱསནཱིཡཾ. ཀམྨེ-ཨུཔཱསཱིཡཏཱིཏི ཨུཔཱསིཏབྦོ གུརུ ཨུཔཱསནཱིཡོ. སཱི=སཡེ, ཨེ+ཨཡཱདེསཱ, སཡནཾ སཡིཏབྦཾ སཡནཱིཡཾ ཏཡཱ. ཨཏིསཱིཡཏཱིཏི ཨཏིསཡིཏབྦོ ཀཊོ ཏེ ཨཏིསཡནཱིཡོ. པད=གམནེ, ‘‘པདཱདཱིནཾ ཀྭཙཱི’’ཏི ཡུཀ, ཀཀཱརོ ཀཱནུབནྡྷཀཱརིཡཏྠོ, ཨུཀཱརོ ཨུཙྩཱརཎཏྠོ, དསྶཛོ པུབྦརཱུཔཉྩ, ཨུཔྤཛྫནཾ ཨུཔྤཛྫིཏབྦཾ ཨུཔྤཛྫནཱིཡཾ. པཊིཔཛྫཱིཡཏཱིཏི པཊིཔཛྫིཏབྦོ མགྒོ པཊིཔཛྫནཱིཡོ. བུདྷ=ཉཱཎེ, བུཛ྄ཛྷཏེཏི བུཛ྄ཛྷིཏབྦོ ¶ དྷམྨོ བུཛ྄ཛྷནཱིཡོ. སུ=སཝནེ, སཱུཡཏེཏི སོཏབྦོ དྷམྨོ, ཉྙིམྷི ནཱགམེ ‘‘ཏཐནརཱནཾ ཊཋཎལཱ’’ཏི ཎེ ཙ ཀཏེ ‘‘ན ཏེ ཀཱནུབནྡྷ+ནཱགམེསཱུ’’ཏི ཨོཀཱརཱབྷཱཝོ. སུཎིཏབྦོ, སཝནཱིཡོ. ཀར=ཀརཎེ –

༩༥. པརརཱུཔ+མཡཀཱརེ བྱཉྫནེ

ཀྲིཡཏྠཱན+མནྟབྱཉྫནསྶ པརརཱུཔཾ ཧོཏི ཡཀཱརཏོ ཨཉྙསྨིཾ བྱཉྫནེ. ཀརཱིཡཏཱིཏི ཀཏྟབྦོ དྷམྨོ, ཀཏྟབྦཱ པཱུཛཱ, ཀཏྟབྦཾ ཀུསལཾ.

༡༡༩. ཏུཾ+ཏུན+ཏབྦེསུ ཝཱ

ཏུམཱདཱིསུ ཀརསྶཱ ཧོཏི ཝཱ. ཀཱཏབྦཾ ཧིཏཾ.

༡༧༡. རཱ ནསྶ ཎོ

རནྟཏོ ཀྲིཡཏྠཱ པཙྩཡནཀཱརསྶ ཎ ཧོཏི. ཀརཎཱིཡོ.

བྷར=བྷརཎེ, བྷརཱིཡཏཱིཏི བྷརིཏབྦོ བྷརཎཱིཡོ. གཧ=ཨུཔཱདཱནེ ‘‘མཾ ཝཱ རུདྷཱདཱིནཾ’’ཏི ཨནྟསརཱ པརོམཾ ཝཱ ཧོཏི. མཀཱརོ+ནུབནྡྷོ. ‘‘ཎོ ནིགྒཧཱིཏསྶཱ’’ཏི ནིགྒཧཱིཏསྶ ཎོ, སཾགཡ྄ཧཏཱིཏི སཾགཎྷིཏབྦོ སཾགཎྷནཱིཡོ, ‘‘ཏཐནརཱ’’དིནཱ ཎཀཱརེ གཧཎཱིཡོ. རམ=ཀཱིལཱ༹ཡཾ, རམཱིཡཏཱིཏི རམཎཱིཡོ ཝིཧཱརོ. ཨཱཔ=པཱཔུཎནེ, ‘‘སཀཱཔཱནཾ ཀུཀཀཱུ ཎེ’’ཏི ཨེཏྠ ‘སཀཱཔཱནཾ ཀུཀ+ཀཱུ’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཀུ, ཨཱུཨཱགམེ ནཱགམསྶ ཎེ ཙ ཀཏེ པཱཔཱིཡཏཱིཏི པཱཔུཎིཏབྦོ. པརརཱུཔེ པཏྟབྦོ, པཱཔུཎནཱིཡོ, པཱཔནཱིཡོ.

༩༦. མནཱནཾ ནིགྒཧཱིཏཾ

མཀཱར+ནཀཱརནྟཱནཾ ¶ ཀྲིཡཏྠཱནཾ ནིགྒཧཱིཏཾ ཧོཏྱ+ཡཀཱརེ བྱཉྫནེ. ཝགྒནྟཾ, གམིཡཏཱིཏི གནྟབྦོ. གམིཏབྦཾ གམནཱིཡཾ. ཁན=ཁཎ=ཨཝདཱརཎེ, ནིགྒཧཱིཏཾ ཝགྒནྟཏྟཉྩ, ཁཉྙཏེཏི ཁནྟབྦཾ ཨཱཝཱཊཾ ཁནིཏབྦཾ ཁནནཱིཡཾ. ཧན=ཧིཾསཱཡཾ, ཧཉྙཏེཏི ཧནྟབྦཾ ཧནིཏབྦཾ ཧནནཱིཡཾ. མན=ཉཱཎེ, མཉྙཏེཏི མནྟབྦོ མནིཏབྦོ. ‘‘པདཱདཱིནཾ ཀྭཙཱི’’ཏི ཡུཀ, ཙཝགྒཱདིམྷི ཀཏེ མཉྙིཏབྦཾ མཉྙནཱིཡཾ.

པཱུཛ=པཱུཛཱཡཾ, ‘‘ཙུརཱདིཏོ ཎཱི’’ཏི ཎིམྷི ཉུཀཱརསྶ གུརུཏྟཱ ཨོཀཱརཱཝུཏྟི ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ པཙྩཡེ’’ཏི ཨེཀཱརེ པཱུཛེཏབྦོ ཨཱུམྷི ཨཡཱདེསེ པཱུཛཡིཏབྦོ པཱུཛནཱིཡོ བྷགཝཱ.

ཀཏྟརི-ཡཱ=པཱཔུཎནེ, ནཱིཡཏཱིཏི ནིཡྻཱནིཡོ མགྒོ, གཙྪནྟཱིཏི གམནཱིཡཱ བྷོགཱ. ཀརཎེ-ནཧ=སོཙེཡྻེ, ནཧཱཡནྟྱ+ནེནཱཏི ནཧཱནཱིཡཾ ཙུཎྞཾ. སམྤདཱནེ-དཱ=དཱནེ, སཾ+པཔུབྦོ, སམྨཱ པདཱིཡཏེ ཨསྶཱཏི སམྤདཱནིཡོ བྲཱཧྨཎོ.

༢༨. གྷྱཎ

བྷཱཝཀམྨེསུ ཀྲིཡཏྠཱ པརོ གྷྱཎ ཧོཏི བཧུལཾ. ཨཱུམྷི ཀཏྟབྦཾ ཀཱརིཡཾ. ཧར=ཧརཎེ, ཧརཱིཡཏཱིཏི ཧཱརིཡཾ. བྷར=བྷརཎེ, བྷརིཏབྦཾ བྷཱརིཡཾ. ལབྷ=ལཱབྷེ, ‘‘ཝགྒལསེཧི ཏེ’’ཏི པུབྦརཱུཔབྷཀཱརེ ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡཱ’’ དིནཱ ཏཏིཡཀྑརེ ཙ ཀཏེ ལབྷིཏབྦཾ ལབྦྷཾ.

ཝཙ=བྱཏྟཝཙནེ,

༩༨. ཀགཱ ཙཛཱནཾ གྷཱནུབནྡྷེ

གྷཱནུབནྡྷེ ¶ ཙཀཱར+ཛཀཱརནྟཱནཾ ཀྲིཡཏྠཱནཾ ཀ+གཱ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ.

༨༤. ཨསྶཱ ཎཱནུབནྡྷེ

ཎཀཱརཱནུབནྡྷེ པཙྩཡེ པརེ ཨུཔནྟསྶ ཨཀཱརསྶ ཨཱ ཧོཏི. ཝཙནཾ ཝུཙྩཏེཏི ཝཱཀྱཾ. བྷཛ=སེཝཱཡཾ, བྷཛནཱིཡཾ བྷཱགྱཾ, ཛསྶ གཀཱརོ. ཙི=ཙཡེ, ཙཡནཾ ཙཱིཡཏཱིཏི ཝཱ ཙེཡྻཾ. ཡསྶ དྭིཏྟཾ.

༥,༡༢༢. ནིཏོ ཙིསྶ ཚོ

ནིཏོ པརསྶ ཙིསྶ ཚོ ཧོཏཱིཏིཨཱདིཙཀཱརསྶ ཚོ. ཝིནིཙྪཡཏཱིཏི ཝིནིཙྪེཡྻཾ, ནཱགམེ ཝིནིཙྪིནིཏབྦཾ. ཨེ+ཨཡཱདེསེསུ ཝིནིཙྪེཏབྦཾ ཝིནིཙྪནཱིཡཾ. ནཱི=པཱཔནེ, ནཱིཡཏཱིཏི ནེཡྻོ ནེཡྻཱ ནེཡྻཾ, ནེཏབྦཾ.

༢༩. ཨཱསྶེ+ཙ

ཨཱཀཱརནྟཏོ ཀྲིཡཏྠཱ གྷྱཎ ཧོཏི བྷཱཝཀམྨེསུ ཨཱསྶ ཨེ ཙ. དཱ=དཱནེ, དཱཏབྦཾ དེཡྻཾ. པཱ=པཱནེ, པཱིཡཏཱིཏི པེཡྻཾ. མཱ=མཱནེ, མཱིཡཏཱིཏི མེཡྻཾ. ཉཱ=ཨཝབོདྷནེ, ཉཱཡཏཱིཏི ཉེཡྻཾ ཉཱཏབྦཾ, ཨཱུམྷི ནཱགམོ ‘‘ཉཱསྶ ནེ+ཛཱ’’ཏི ཉཱསྶ ཛཱདེསེ ཛཱནིཏབྦཾ, ཝིཛཱནིཡཾ. ཁཱ=པཀཐནེ, སཾཁཱཏབྦཾ སཾཁེཡྻཾ.

༣༠. ཝདཱདཱིཧི ཡོ

ཝདཱདཱིཧི ¶ ཀྲིཡཏྠེཧི ཡོ ཧོཏི བཧུལཾ བྷཱཝཀམྨེསུ. ཝད=ཝཙནེ, ཝདནཾ ཝཛྫཏཱིཏི ཝཱ ཝཛྫཾ. མད=ཨུམྨཱདེ, མདནཾ མཛྫཏེ ཨནེནཱཏི ཝཱ མཛྫཾ. གམནཾ གམྨཏེཏི ཝཱ གམྨཾ. གད=ཝཙནེ, གཛྫཏེ གདནཱིཡཾ ཝཱཏི གཛྫཾ. པད=གམནེ, པཛྫནཱིཡཾ པཛྫཾ གཱཐཱ. ཨད+ཁཱད=བྷཀྑནེ, ཁཛྫཏཱིཏི ཁཛྫཾ ཁཱདནཱིཡཾ. དམ=དམནེ, དམྨཏེཏི དམྨོ དམནཱིཡོ.

བྷུཛཱ+ནྣེཏི གཎསུཏྟེན ཨནྣེ ཝཏྟབྦེ ཡཔཙྩཡོ.

༨༣. ལཧུསྶུཔནྟསྶཏི

ལཧུབྷཱུཏསྶ ཨུཔནྟསྶ ཨིཡུཝཎྞསྶ ཨེཨོ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཡསྶ པུབྦརཱུཔེ བྷུཉྫིཏབྦོཏི བྷོཛྫོ ཨོདནོ, བྷོཛྫཱ ཡཱགུ.

༣༡. ཀིཙྩ གྷཙྩ བྷཙྩ བྷབྦ ལེཡྻཱ

ཨེཏེ སདྡཱ ཡཔཙྩཡནྟཱ ནིཔཙྩནྟེ. ཀར=ཀརཎེ, ཨིམིནཱ ནིཔཱཏནཱ ཡེ ཀིཙཱདེསེ ཙ ཀཏེ པུབྦརཱུཔཾ, ཀཏྟབྦཾ ཀིཙྩཾ. ཧན=ཧིཾསཱཡཾ, གྷཙྩཱདེསཱདིམྷི ཀཏེ ཧནནཾ ཧཉྙཏེཏི ཝཱ གྷཙྩཾ. བྷར=བྷརཎེ, བྷཙྩཱདེསཱདིམྷི ཀཏེ བྷརཎཱིཡོ བྷཙྩོ. བྷཱུ=སཏྟཱཡཾ, ཡམྷི ཨོཀཱརེ ཨིམིནཱ ཨཝཱདེསེ བྷཝཏཱིཏི བྷབྦོ. ལིཧ=ཨསྶཱདནེ, ཡམྷི ཨིམིནཱ ཧསྶ ཡཀཱརེ ལེཧིཏབྦཾ ལེཡྻཾ, ཨེཀཱརཝུདྡྷི.

༣༢. གུཧཱདཱིཧི ཡཀ

གུཧཱདཱིཧི ¶ ཀྲིཡཏྠེཧི བྷཱཝཀམྨེསུ ཡཀ ཧོཏི. གུཧ=སཾཝརཎེ, ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི སམྤཏྟསྶ ཨོཀཱརསྶ ‘‘ན ཏེ ཀཱནུབནྡྷནཱགམེསཱུ’’ཏི པཊིསེདྷོ. ‘‘ཧསྶ ཝིཔལླཱསོ’’ཏི ཝིཔལླཱསེ གུཧནཾ གུཧིཏབྦཾ གུཡ྄ཧཾ. དུཧ=པཔཱུརཎེ, དོཧནཾ དུཡ྄ཧཏཱིཏི ཝཱ དུཡ྄ཧཾ. སཱས=ཨནུསིཊྛིཡཾ –

༡༡༧. སཱསསྶ སིས ཝཱ

སཱསསྶ སིས ཝཱ ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ. པུབྦརཱུཔཾ, སཱསཱིཡཏཱིཏི སིསྶོ.

སིདྡྷཱ ཨེཝེ+ཏེ ཏབྦཱདཡོ པེསཱ+ཏིསགྒ+པྤཏྟཀཱལེསུ གམྱམཱནེསུཔི, སཱམཉྙེན ཝིདྷཱནཏོ. པེསནཾ – ‘‘ཀཏྟབྦ+མིདཾ བྷཝཏཱ’’ཏི ཨཱཎཱཔནཾ ཨཛ྄ཛྷེསནཉྩ. ཨཏིསགྒོ ནཱམ ‘‘ཀི+མིདཾ མཡཱ ཀཏྟབྦཾ’’ཏི པུཊྛསྶ ‘‘པཱཎོ ན ཧནྟབྦོ’’ཏིཨཱདིནཱ པཊིཔཏྟིདསྶནམུཁེན ཀཏྟབྦསྶ ཨནུཉྙཱ. པཏྟཀཱལོ ནཱམ སམྤཏྟསམཡོ. ཡོ ཀིཙྩཀརཎསམཡཾ ཨུཔཔརིཀྑིཏྭཱ ཀརོཏི, ཏསྶ སམཡཱརོཙནཾ, ན ཏཏྠ ཨཛ྄ཛྷེསན+མཏྠི. བྷོཏཱ ཁལུ ཀཊོ ཀཏྟབྦོ ཀརཎཱིཡོ ཀཱརིཡོ ཀིཙྩོ’’ ཨེཝཾ ཏྭཡཱ ཀཊོ ཀཏྟབྦོ, བྷོཏོ ཧི པཏྟོ ཀཱལོ ཀཊཀརཎེ.

ཨེཝཾ ཨུདྡྷམུཧུཏྟེཔི ཝཏྟམཱནཏོ པེསཱདཱིསུ སིདྡྷཱ ཨེཝ. ཏཐཱ ཨརཧེ ཀཏྟརི སཏྟིཝིསིཊྛེ ཙ པཏཱིཡམཱནེ, ཨཱཝསྶཀཱ+དྷམཱིཎཏཱཝིསིཊྛེ ཙ བྷཱཝཱདོ སིདྡྷཱ. ཨུདྡྷཾ མུཧུཏྟཏོ-བྷོཏཱ ཀཊོ ཀཏྟབྦོ. བྷོཏཱ རཛྫཾ ཀཱཏབྦཾ, བྷཝཾ ཨརཧོ. བྷོཏཱ ¶ བྷཱརོ ཝཧིཏབྦོ, བྷཝཾ སཀྐོ. བྷོཏཱ ཨཝསྶཾ ཀཊོ ཀཏྟབྦོ. བྷོཏཱ ནིཀྑོ དཱཏབྦོ.

༣༣. ཀཏྟརི ལྟུ+ཎྐཱ

ཀཏྟརི ཀཱརཀེ ཀྲིཡཏྠཱ ལྟུ+ཎྐཱ ཧོནྟི. ཀར=ཀརཎེ, པརརཱུཔེ ‘‘ལྟུ+པིཏཱདཱིན+མཱ སིམྷཱི’’ཏི ཨཱ སིལོཔོ ཙ. ཀརོཏཱིཏི ཀཏྟཱ. ཨེཝཾ བྷརཏཱིཏི བྷཏྟཱ. ཧརཏཱིཏི ཧཏྟཱ. བྷིདཏཱིཏི བྷེཏྟཱ, ཨེཀཱརོ, ཨཱུམྷི བྷེདིཏཱ. ཚིནྡཏཱིཏི ཚེཏྟཱ. བྷོཛནསྶ དཱཏཱ བྷོཛནདཱཏཱ. སནྡྷཱཏཱིཏི སནྡྷཱཏཱ. ཝཙཏཱིཏི ཝཏྟཱ. ཨོཀཱརཔརརཱུཔེསུ བྷུཉྫཏཱིཏི བྷོཏྟཱ. ‘‘པདཱདཱིནཾ ཀྭཙཱི’’ཏི ཡུཀཱགམོ, བུཛ྄ཛྷཏཱིཏི བུཛ྄ཛྷིཏཱ. ཛཱནཱཏཱིཏི ཉཱཏཱ. ཚིནྡཏཱིཏི ཚེཏཱ. སུཎཱཏཱིཏི སོཏཱ. ‘‘ཨཱུ+ལསྶེ’’ཏི ཨཱུསྶ ཨེཀཱརེ གཎྷཱཏཱིཏི གཧེཏཱ. བྷཝཏཱིཏི བྷཝིཏཱ. སརཏཱིཏི སརིཏཱ. ‘‘མནཱནཾ ནིགྒཧཱིཏཾ’’ཏི མསྶ ནིགྒཧཱིཏེ ཝགྒནྟེ ཙ གཙྪཏཱིཏི གནྟཱ. ནཀཱརནྟཱནམྤི ནིགྒཧཱིཏཾ, ཁནཏཱིཏི ཁནྟཱ. སནཏཱིཏི སནྟཱ. མཉྙཏཱིཏི མནྟཱ. པཱལེཏཱིཏི པཱལཡིཏཱ པཱལེཏཱ, ཨེཏྠ ཙུརཱདིཏྟཱ ཎི.

ཎིཎཱཔཱིསུ-བྷཱཝཡཏཱིཏི བྷཱཝཡིཏཱ བྷཱཝེཏཱ. ཨེཝཾ སཱརཡིཏཱ སཱརེཏཱ, དཱཔཡིཏཱ དཱཔེཏཱ, ཧཱཔཡིཏཱ ཧཱཔེཏཱ, ནིརོདྷཡིཏཱ ནིརོདྷེཏཱ, བོདྷཡིཏཱ བོདྷེཏཱ, ཉཱཔཡིཏཱ ཉཱཔེཏཱ, སཱཝཡིཏཱ སཱཝེཏཱ, གཱཧཡིཏཱ གཱཧེཏཱ, ཀཱརཡིཏཱ ཀཱརེཏཱ, ཀཱརཱཔཡིཏཱ ཀཱརཱཔེཏཱ ཨིཙྩཱདི.

ཎྐཔཙྩཡེ-ཎཀཱརོ ¶ ཝུདྡྷྱཏྠོ. རཐཾ ཀརོཏཱིཏི རཐཀཱརཀོ, ‘‘ཨསྶཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཨཱ ཨམཱདིསམཱསོ ཙ. ཨནྣཾ དདཱཏཱིཏི ཨནྣདཱཡཀོ. ‘‘ཨདྷཱཏུསྶ ཀཱ+སྱཱདིཏོ གྷེ+སྶཱི’’ཏི གྷེ པརེ ཨསྶ ཨིཨཱདེསོ, ཨནྣདཱཡིཀཱ, ཨནྣདཱཡཀཾ ཀུལཾ. ‘‘ཨཱསྶཱ+ཎཱཔིམྷི ཡུཀ’’ ཨིཏིཎཱཔིཏོ+ཉྙཏྲ ཡུཀ. ལོཀཾ ནེཏཱིཏི ལོཀནཱཡཀོ, ཨེཀཱརེ ‘‘ཨཱཡཱ+ཝཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཨཱཡཱདེསོ. ཨེཝཾ ཝིནེཏཱིཏི ཝིནཱཡཀོ.

ཨཀམྨུཔཔདེ-ཀརོཏཱིཏི ཀཱརཀོ, ཨེཝཾ དཱཡཀོ ནཱཡཀོ, ཨོཀཱརེ ཨཱཝཱདེསེ སུཎཱཏཱིཏི སཱཝཀོ. པུརེ ཝིཡ ཨིཀཱརེ སཱཝིཀཱ. ལུནཱཏཱིཏི ལཱཝཀོ. པུ=པཝནེ, པུནཱཏཱིཏི པཱཝཀོ. བྷཝཏཱིཏི བྷཱཝཀོ, ཨུཔཱསཏཱིཏི ཨུཔཱསཀོ. གཎྷཱཏཱིཏི གཱཧཀོ པཱཝཀོ, ཡཱཛཀོ. ཝདྷ=ཧིཾསཱཡཾ, ཝདྷེཏཱིཏི ཝདྷཀོ, ‘‘ཨཉྙཏྲཱཔཱི’’ཏི ཝུདྡྷིཔཊིསེདྷོ. ‘‘ཧནསྶ གྷཱཏོ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི གྷཱཏཱདེསོ, ཧནཏཱིཏི གྷཱཏཀོ. ‘‘མཾ ཝཱ རུདྷཱདཱིནཾ’’ཏི མཾ, རུནྡྷཀོ, གུརུཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. ཏཐཱ བྷུཉྫཏཱིཏི བྷུཉྫཀོ. ཨཱཡསྶ རསྶེ ཀིཎཱཏཱིཏི ཀཡཀོ. པཱལེཏཱིཏི པཱལཀོ. པཱུཛེཏཱིཏི པཱུཛཀོ.

ཁཱདཱིསུ-ཏིཏིཀྑཏཱིཏི ཏིཏིཀྑཀོ. ཝཱིམཾསཏཱིཏི ཝཱིམཾསཀོ ཨིཙྩཱདི. པནུདཏཱིཏི པནཱུདཀོ, ‘‘བྱཉྫནེ’’ཙྩཱདིནཱ དཱིགྷོ. ‘‘བྷཱིཏྭཱ+ནཀོ’’ཏི ཨེཏྠ ‘ཨཱནཀོ’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཨཱནཀོ, ཨཱསྶ རསྶེ ནཀཱརཱགམེ ཙ ‘‘ཉཱསྶ ནེ ཛཱ’’ཏི ཛཱདེསོ, ཛཱནནཀོ. ཎཱཔིམྷི –

ཨཎ-ཨིཏི ¶ དཎྜཀདྷཱཏུ, ཨཱཎཱཔེཏཱིཏི ཨཱཎཱཔཀོ. ཏཐཱ སཉྙཱཔཀོ, པཏིཊྛཱཔཀོ. སཾ+པ པུབྦོ ཨཱཔ=པཱཔུཎནེ, ནིབྦཱནཾ སམྤཱཔེཏཱིཏི ནིབྦཱནསམྤཱཔཀོ. ཀཱརཱཔཀོ, ཀཱརཱཔིཀཱ ཨིཙྩཱདི.

བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཀམྨེཔི-པཱདེཧི ཧརཱིཡཏཱིཏི པཱདཧཱརཀོ. ཙུཔ=མནྡགམནེ, གལེ ཙུཔྤཏཱིཏི གལཙོཔཀོ.

སིདྡྷོཝ ལྟུ ཨརཧཱདཱིསུ ‘‘བྷཝཾ ཁལུ ཀཉྙཱཡ པརིགྒཧཱརཧོ’’ཏི (པརིགྒཧིཏཱ). སཱིལཏྠེ-ཨུཔཱདཱནསཱིལོཏི ཨུཔཱདཱཏཱ. སཱདྷུ གཙྪཏཱིཏི གནྟཱ. མུཎྜནདྷམྨཱ མུཎྜནཱཙཱརཱཏི མུཎྜཡིཏཱརོ, ཨེཏྠ ‘‘དྷཱཏྭཏྠེ ནཱམསྨཱི’’ཏི ཨིམྷི ཨཱུཨཱགམེ ཨེ+ཨཡཱདེསེ མུཎྜཡིཏུསདྡམྷི ཨཱརངཱདེསེ ཙ ཀཏེ ཡོསྶ ཊོ.

༣༤. ཨཱཝཱི

ཀྲིཡཏྠཱ ཨཱཝཱི ཧོཏི བཧུལཾ ཀཏྟརི. ‘‘དིསསྶ པསྶ+དསྶ=དས+ད+དཀྑཱ’’ཏི དསྶཱདེསོ, བྷཡཾ པསྶཏཱིཏི བྷཡདསྶཱཝཱི. ནཱིམྷི བྷཡདསྶཱཝིནཱི. བྷཡདསྶཱཝི ཙིཏྟཾ. ཨཔྤཝིསཡཏཱཉཱཔནཏྠཾ བྷིནྣཡོགཀརཎཾ. སཱམཉྙཝིཧིཏཏྟཱ སཱིལཱདཱིསུ ཙ ཧོཏེཝ.

༣༥. ཨཱསིཾསཱཡ+མཀོ

ཨཱསིཾསཱཡཾ གམྨམཱནཱཡཾ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཀོ ཧོཏི ཀཏྟརི. ཛཱིཝ=པཱཎདྷཱརཎེ, ཛཱིཝཏཱུཏི ཛཱིཝཀོ. ནནྡ=སམིདྡྷིཡཾ, ནནྡཏཱུཏི ནནྡཀོ. བྷཝཏཱུཏི བྷཝཀོ.

༣༦. ཀརཱ ཎནོ

ཀརཏོ ¶ ཀཏྟརི ཎ ནོ ཧོཏི. ཀརོཏཱིཏི ཀཱརཎཾ. ཀཏྟརཱིཏི ཀིཾ, ཀརོཏི ཨནེནཱཏི ཀརཎཾ.

༣༧. ཧཱཏོ ཝཱིཧི+ཀཱལེསུ

ཧཱཏོ ཝཱིཧིསྨིཾ ཀཱལེ ཙ ཎནོ ཧོཏི. ‘‘ཨཱསྶཱ’’ཏྱཱདིནཱ ཡུཀ, ཛཧནྟི ཨུདཀཾཏི ཧཱཡནཱ ཝཱིཧཡོ. ཛཧཱཏི བྷཱཝེ པདཏྠེཏི ཧཱཡནོ སཾཝཙྪརོ. ཝཱིཧིཀཱལེསཱུཏི ཀིཾ, ཛཧཱཏཱིཏི ཧཱཏཱ.

༣༨. ཝིདཱ ཀཱུ

ཝིདསྨཱ ཀཱུ ཧོཏི ཀཏྟརི. ཀཀཱརོ ‘‘ཀཱུཏོ’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ. ཝིདཏཱིཏི ཝིདཱུ, ལོཀཝིདཱུ.

༣༩. ཝིཏོ ཉཱཏོ

ཝིཔུབྦཱ ཉཱཨིཙྩ+སྨཱ ཀཱུ ཧོཏི ཀཏྟརི. ཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཝིཉྙཱུ.

༤༠. ཀམྨཱ

ཀམྨཏོ པརཱ ཉཱཨིཙྩ+སྨཱ ཀཱུ ཧོཏི ཀཏྟརི. སབྦཾ ཛཱནཱཏཱིཏི སབྦཉྙཱུ. ཨེཝཾ མཏྟཉྙཱུ, དྷམྨཉྙཱུ, ཨཏྠཉྙཱུ ཀཱལཉྙཱུ, ཀཏཉྙཱུ ཨིཙྩཱདི. (བྷིཀྑཱུཏི པན ‘‘བྷརཱདི’’ ཎྭཱདིསུཏྟེན སིདྡྷཾ).

༤༡. ཀྭཙཎ

ཀམྨཏོ པརཱ ཀྲིཡཏྠཱ ཀྭཙི ཨཎ ཧོཏི ཀཏྟརི. ཀུམྦྷཾ ཀརོཏཱིཏི ཀུམྦྷཀཱརོ, ཨམཱདིསམཱསོ. ཨིཏྠིཡཾ ཀུམྦྷཀཱརཱི. ཨེཝཾ ཀམྨཀཱརོ, མཱསཱཀཱརོ, ཀཊྛཀཱརོ, རཐཀཱརོ སུཝཎྞཀཱརོ ¶ , སུཏྟཀཱརོ, ཝུཏྟིཀཱརོ, ཊཱིཀཱཀཱརོ. སརཾ ལུནཱཏཱིཏི སརལཱཝོཏི ཨོ+ཨཝཱདེསཱ. མནྟེ ཨཛ྄ཛྷཱཡཏཱིཏི མནྠཛ྄ཛྷཱཡོ, ཨི=ཨཛ྄ཛྷེནགཏཱིསུ, ཨདྷིཔུབྦོ, ཨེ+ཨཡཱདེསཱ, ཨདྷིནོ ཨིསྶ ཡཀཱར+ཙཝགྒཱདཡོ ཙ.

བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཨིཧ ན ཧོཏི ‘‘ཨཱདིཙྩཾ པསྶཏི, ཧིམཝནྟཾ སུཎོཏི, གཱམཾ གཙྪཏི’’. ཀྭཙཱིཏི ཀིཾ, ཀམྨཀརོ, ཨེཏྠ ཨཔཙྩཡོ.

༤༢. གམཱ རཱུ

ཀམྨཏོ པརཱ གམཱ རཱུ ཧོཏི ཀཏྟརི. རཱནུབནྡྷཏྟཱ ཨམབྷཱགལོཔོ. ཝེདཾ གཙྪཏཱིཏི ཝེདགཱུ, ཨེཝཾ པཱརགཱུ.

སཱམཉྙཝིདྷཱནཏོ སཱིལཱདཱིསུཔི ཧོཏི. བྷཝཔཱརཾ གཙྪཏི སཱིལེནཱཏི བྷཝཔཱརགཱུ. ཨནྟགམནསཱིལོ ཨནྟགཱུ, ཨེཝཾ ཨདྡྷགཱུ.

༤༣. སམཱན+ཉྙ+བྷཝནྟ+ཡཱདིཏཱུ+པམཱནཱ དིསཱ ཀམྨེ རཱི+རིཀྑ+ཀཱ

སམཱནཱདཱིཧི ཡཱདཱིཧི ཙོ+པམཱནེཧི པརཱ དིསཱ ཀམྨཀཱརཀེ རཱི+རིཀྑ+ཀཱ ཧོནྟི. ‘‘སྱཱདི སྱཱདིནེ+ཀཏྠཾ’’ཏི སམཱསེ ‘‘རཱནུབནྡྷེ+ནྟསརཱདིསྶཱ’’ཏི དིསསྶ ཨིསབྷཱགལོཔེ ‘‘རཱིརིཀྑཀེསཱུ’’ཏི སམཱནསྶ སཱདེསེ ཙ སམཱནོ ཝིཡ དིསྶཏཱིཏི སདཱི, སདིཀྑོ. ཀེ – ‘‘ན ཏེ ཀཱནུབནྡྷནཱགམེསཱུ’’ཏི ཨེཏྟཱབྷཱཝོ, སདིསོ.

༡༢༥. སམཱནཱ རོ རཱི+རིཀྑ+ཀེསུ

སམཱནསདྡཏོ ¶ པརསྶ དིསསྶ ར ཧོཏི ཝཱ རཱི+རིཀྑ+ཀེསཱུཏི པཀྑེ དསྶ རཱདེསེ སརཱི, སརིཀྑོ, སརིསོ.

༣,༨༦. སབྦཱདཱིན+མཱ

རཱི+རིཀྑ+ཀེསུ སབྦཱདཱིན+མཱ ཧོཏི. ཨཉྙོ ཝིཡ དིསྶཏཱིཏི ཨཉྙཱདཱི, ཨཉྙཱདིཀྑོ, ཨཉྙཱདིསོ.

༣,༨༧. ནྟ+ཀི+མི+མཱནཾ ཊཱ+ཀཱི+ཊཱི

རཱི+རིཀྑ+ཀེསུ ནྟ+ཀིཾ+ཨིམསདྡཱནཾ ཊཱ+ཀཱི+ཊཱི ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཊཀཱརཱ སབྦཱདེསཏྠཱ. བྷཝཱདཱི བྷཝཱདིཀྑོ བྷཝཱདིསོ, ཀཱིདཱི ཀཱིདིཀྑོ ཀཱིདིསོ, ཨཡམིཝ དིསྶཏཱིཏི ཨཱིདཱི ཨཱིདིཀྑོ ཨཱིདིསོ. ཨཱཀཱརེ ཡཱདཱི ཡཱདིཀྑོ ཡཱདིསོ, ཏྱཱདཱི ཏྱཱདིཀྑོ ཏྱཱདིསོ ཨིཙྩཱདི.

༣,༨༨. ཏུམྷཱམྷཱནཾ ཏཱམེ+ཀསྨིཾ

རཱི+རིཀྑ+ཀེསུ ཏུམྷཱམྷཱནཾ ཏཱམཱ ཧོནྟེ+ཀསྨིཾ ཡཐཱཀྐམཾ. ཏྭཾ ཝིཡ དིསྶཏི, ཨཡཾ ཝིཡ དིསྶཏཱིཏི ཏཱདཱི མཱདཱི ཨིཙྩཱདི. ཨེཀསྨིནྟི ཀིཾ, ཏུམྷཱདིསོ ཨམྷཱདིསོ.

༣,༨༩. ཏཾ+མ+མཉྙཏྲ

རཱིརིཀྑཀནྟཏོ+ཉྙསྨིཾ ཨུཏྟརཔདེ ཏུམྷཱམྷཱན+མེཀསྨིཾ ཏཾ+མཾ ཧོནྟི ཡཐཱཀྐམཾ. ཏྭཾ དཱིཔོ ཨེསཾ, ཨཧཾ དཱིཔོ ཨེསཾཏི ཨཉྙཔདཏྠེ ཏཾདཱིཔཱ མཾདཱིཔཱ. ཏྭཾ སརཎ+མེསཾ, ཨཧཾ སརཎ+ མེསནྟི ¶ ཏཾསརཎཱ མཾསརཎཱ. ཏཡཱ ཡོགོ ཏཡྻོགོ, མཡཱ ཡོགོ མཡྻོགོཏི ཨམཱདིསམཱསེ ནིགྒཧཱིཏལོཔོ.

༣,༩༠. ཝེ+ཏསྶེ+ཊ

རཱི+རིཀྑ+ཀེསུ ཨེཏསྶ ཨེཊ ཝཱ ཧོཏི. ཨེདཱི ཨེཏཱདཱི, ཨེདིཀྑོ ཨེཏཱདིཀྑོ, ཨེདིསོ ཨེཏཱདིསོ.

༤༤. བྷཱཝཀཱརཀེ སྭ+གྷཎ གྷ ཀཱ

བྷཱཝེ ཀཱརཀེ ཙ ཀྲིཡཏྠཱ ཨ གྷཎ གྷ ཀཱ ཧོནྟི བཧུལཾ.

ཨཔཙྩཡོ-པགྒཎྷནཾ པགྒཧོ, ཨེཝཾ ནིགྒཧོ, དྷམྨཾ དྷཱརེཏཱིཏི དྷམྨདྷརོ, ཨེཝཾ ཝིནཡདྷརོ. ཏཐཱ ཏཾ ཀརོཏཱིཏི ཏཀྐརོ, དྭིཏྟཾ. ཨེཝཾ ཧིཏཀརོ, དིཝསཀརོ, དིནཀརོ, དིཝཱཀརོ, ནིསཱཀརོ, དྷནུཾ གཎྷཱིཏི དྷནུགྒཧོ. ཨེཝཾ ཀཝཙགྒཧོ. དད=དཱནེ, སབྦཀཱམཾ དདཱཏཱིཏི སབྦཀཱམདདོ, སབྦདདོ. ཨཱཏོ ‘‘པརོཀྑཱཡཉྩཱ’’ཏི ཙགྒཧཎེན དྭིཏྟེ ‘‘རསྶོ པུབྦསྶཱ’’ཏི རསྶེ ཙ ཨནྣཾ དདཱཏཱིཏི ཨནྣདདོ, ཨེཝཾ དྷནདོ. སཾཔུབྦོ དྷཱ=དྷཱརཎེ, སབྦཾ སནྡྷཧཏཱིཏི སབྦསནྡྷོ. ནཱི=པཱཔནེ, ཝིཔུབྦོ, ཝིནེསི ཝིནེཏི ཝིནེསྶཏི ཨེཏེན ཨེཏྠཱཏི ཝཱ ཝིནཡོ, ཨེ+ཨཡཱདེསཱ. ནཡནཾ ནཡོ. སི=སེཝཱཡཾ, ནིཔུབྦོ, ནིསྶཱིཡཏཱིཏི ནིསྶཡོ. སི=སཡེ, ཨནུསཡི ཨནུསེཏི ཨནུསེསྶཏཱིཏི ཨནུསཡོ. ཨི=གཏིམྷི, པཏིཔུབྦོ, པཊིཙྩ ཨེཏསྨཱ ཕལ+མེཏཱིཏི པཙྩཡོ. སཾ+ཨུཔུབྦོ, དཱགམེ སམུདཡོ ¶ . ཙི=ཙཡེ, ཝིནིཙྪཡཏེ+ནེན ཝིནིཙྪཡནཾ ཝཱ ཝིནིཙྪཡོ, ‘‘ནིཏོ ཙིསྶ ཚོ’’ཏི ཙིསྶ ཚོ. ཨུཙྩཡནཾ ཨུཙྩཡོ, སཾཙཡོ. ཁི=ཁཡེ, ཁཡནཾ ཁཡོ. ཛི=ཛཡེ, ཝིཛཡནཾ ཝིཛཡོ, ཛཡོ. ཀཱི=དབྦཝིནཱིམཡེ, ཝིཀྐཡནཾ ཝིཀྐཡོ, ཀཡོ. ལཱི=སིལེསནེ, ཨལླཱིཡནྟི ཨེཏྠཱཏི ཨཱལཡོ, ལཡོ. (ཨིཝཎྞནྟཱ).

ཨཱསུཎནྟཱིཏི ཨསྶཝཱ, ཨཱསྶ རསྶོ. པཊིསྶཝནཾ པཊིསྶཝོ. སུ=པསྶཝནེ, ཨཱབྷཝགྒཱ སཝནྟཱིཏི ཨཱསཝཱ. རུ=སདྡོ རཝཏཱིཏི རཝོ. བྷཝཏཱིཏི བྷཝོ. པབྷཝཏི ཨེཏསྨཱཏི པབྷཝོ. ལཱུ=ཚེདནེ, ལཝནཾ ལཝོ. (ཨུཝཎྞནྟཱ).

ཙར=ཙརཎེ, སཾཙརཎཾ སཾཙརོ. དར=ཝིདཱརཎེ, ཨཱདརནཾ ཨཱདརོ. ཨཱགཙྪཏི ཨཱགམནཾཏི ཝཱ ཨཱགམོ. སཔྤ=གམནེ, སཔྤཏཱིཏི སཔྤོ. དིབྦཏཱིཏི དེཝོ. པཀྐམནཾ པཀྐམཏཱིཏི ཝཱ པཀྐམོ, ཨེཝཾ ཝིཀྐམོ. ཙར=ཙརཎེ, ཝནཾ ཙརཏཱིཏི ཝནཙརོ. ཀཱམོ ཨཝཙརཏི ཨེཏྠཱཏི ཀཱམཱཝཙརོ ལོཀོ, ཀཱམཱཝཙརཱ པཉྙཱ, ཀཱམཱཝཙརཾ ཙིཏྟཾ. གཱཝོ ཙརནྟི ཨེཏྠཱཏི གོཙརོ. པཱདེན པིཝཏཱིཏི པཱདཔོ. ཨེཝཾ ཀཙྪཔོ. སིརསྨིཾ རུཧཏཱིཏི སིརོརུཧོ, མནཱདིཏྟཱ ཨོ. གུཧཱཡཾ སཡཏཱིཏི གུཧཱསཡཾ ཙིཏྟཾ, ཨེཝཾ ཀུཙྪིསཡཱ ཝཱཏཱ. པབྦཏེ ཏིཊྛཏཱིཏི པབྦཏཊྛོ པུརིསོ, པབྦཏཊྛཱ ནདཱི, པབྦཏཊྛཾ བྷསྨཾ. ཨེཝཾ ཐལཊྛཾ ཛལཊྛཾ.

ཀིཙྪཏྠེ དུམྷི ཨཀིཙྪཏྠེ སུ+ཨཱིསཾ+སུཁ ཨུཔཔདེསུ-དུཀྑེན ཀརཱིཡཏི ཀརཎཾ ཝཱ དུཀྐརཾ. ཨེཝཾ དུསྶཡོ, དུཀྑེན བྷརཱིཡཏཱིཏི དུབྦྷརོ མཧིཙྪོ. ཨེཝཾ དུརཀྑཾ ཙིཏྟཾ, དུདྡསོ དྷམྨོ, དུརནུབོདྷོ དྷམྨོ. ཨཱིསཾ སཡཏཱིཏི ཨཱིསཾསཡོ, ཨེཝཾ ¶ སུཁསཡོ. ཨཱིསཾ ཀརཱིཡཏཱིཏི ཨཱིསཀྐརཾ ཀམྨཾ. སུཁེན ཀརཱིཡཏཱིཏི སུཀརཾ པཱཔཾ བཱལེན. ཨེཝཾ སུབྷརོ ཨཔྤིཙྪོ, སུདསྶཾ པརཝཛྫཾ, སུབོདྷ+མིཙྩཱདི. སབྦཏྠ པཱདིཨམཱདིསམཱསཱ.

གྷཎ-བྷཝཏཱིཏི བྷཱཝོ, ཨོ+ཨཱཝཱདེསཱ. ཨཡ=ཨིཏི དཎྜཀདྷཱཏུ, ཨཡཏི ཨིཏོཏི ཨཱཡོ, ཨཱཧརཏཱིཏི ཨཱཧཱརོ. ཨུཔཧནཏཱིཏི ཨུཔགྷཱཏོ, ‘‘ཧནསྶ གྷཱཏོ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི གྷཱཏཱདེསོ. རཉྫཏཱིཏི རཱགོ, ‘‘ཀགཱ ཙཛཱནཾ གྷཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཛསྶ གོ. རཉྫནྟི ཨནེནཱཏི རཱགོ. ‘‘ཨསྶཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཨཱ, པཛྫཏེ+ནེནཱཏི པཱདོ. ཏུད=བྱཐནེ, པཏུཛྫཏེ+ནེནཱཏི པཏོདོ. ཛརཱིཡཏི ཨནེནཱཏི ཛཱརོ, ཨེཝཾ དཱརོ. བྷཛཱིཡཏཱིཏི བྷཱགོ. ཨེཝཾ བྷཱརོ. ལབྦྷཏཱིཏི ལཱབྷོ. ཝི+ཨོཔུབྦོ, ཝོཧརཱིཡཏཱིཏི ཝོཧཱརོ. དིཡྻཏཱིཏི དཱཡོ, ཡུཀ. ཝིཧཉྙཏི ཨེཏསྨཱཏི ཝིགྷཱཏོ. ཝིཧརནྟི ཨེཏྠཱཏི ཝིཧཱརོ. ཨཱརམནྟི ཨེཏསྨིནྟི ཨཱརཱམོ. པཙནཾ ཝཱ པཱཀོ, ཙསྶ ཀོ. ཙཛནཾ ཙཱགོ. ཡཛནཾ ཡཱགོ. རཛནཾ རཱགོ.

༡༢༧. ཨན+གྷཎསྭཱ+པརཱིཧི ལོ༹

ཨཱ+པརཱིཧི པརསྶ དཧསྶ ལོ༹ ཧོཏ+ན+གྷཎསུ. པརིདཧནཾ པརིལཱ༹ཧོ. ཨེཝཾ དཱཧོ. བྷཉྫནཾ སངྒོ. ཨེཝཾ སངྒོ. སཾཁརནཾ སཾཁཱརོ, ‘‘ཀརོཏིསྶ ཁོ’’ཏི ཀསྶ ཁོ. ཨེཝཾ པརིཀྑཱརོ. ‘‘པུརསྨཱ’’ཏི ཀརསྶ ཁོ, པུརེཀྑཱརོ, ཨེཏྟཾ ཏདམིནཱདིཔཱཋཱ. ཨེཝཾ ཨུཔཀཱརོ, གཱཧོ.

གྷ-ཝཙཏཱིཏི ¶ ཝཀོ. སིཙ=པགྒྷརཎེ, སེཙནཾ སེཀོ. ཨེཝཾ སོཀོ, ཨེཨོཝུདྡྷིཡོ. ཡུཉྫནཾ ཡོགོ.

ཀ-པཱི=ཏཔྤནེ, པཱིནེཏཱིཏི པཱིཡོ, ཀཱནུབནྡྷཏྟཱ ན ཝུདྡྷི, ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མིཡངུཝང སརེ’’ཏི ཨིཡང. ཁིཔ=པེརཎེ, ཁིཔཏཱིཏི ཁིཔོ. བྷུཉྫནྟྱ+ནེནཱཏི བྷུཛོ. ཡུདྷ=སམྤཧཱརེ ཨཱཡུཛ྄ཛྷནྟི ཨནེནཱཏི ཨཱཡུདྷཾ.

༤༥. དཱདྷཱཏྭི

དཱདྷཱཏོ བཧུལ+མི ཧོཏི བྷཱཝཀཱརཀེསུ. དཱ=དཱནེ, ཨཱདིཡཏཱིཏིཨཱདི. ཨེཝཾ ཨུཔཱདི. དྷཱ=དྷཱརཎེ, ཨུདཀཾ དདྷཱཏཱིཏི ཨུདདྷི, ‘‘སཉྙཱཡ+མུདོ+དཀསྶཱ’’ཏི ཨུདཀསྶ ཨུདཱདེསོ. ཛལཾ དྷིཡཏེ ཨསྨིནྟི ཛལདྷི. ཝཱལཱནི དྷཱིཡནྟི ཨསྨིནྟི ཝཱལདྷི. སནྡྷཱིཡཏི སནྡྷཱཏཱིཏི ཝཱ སནྡྷི. དྷཱིཡཏཱིཏི དྷི. ཝིདྷཱིཡཏི ཝིདྷཱཏི ཝིདྷཱནཾ ཝཱ ཝིདྷི. སམྨཱ སམཾ ཝཱ ཙིཏྟཾ ཨཱདདྷཱཏཱིཏི སམཱདྷི.

༤༦. ཝམཱདཱིཧྱ+ཐུ

ཝམཱདཱིཧི བྷཱཝཀཱརཀེསྭ+ཐུ ཧོཏི. ཝམ=ཨུགྒིརཎེ, ཝམནཾ ཝམཱིཡཏཱིཏི ཝཱ ཝམཐུ. ཝེཔ+ཀམྤ=ཙལནེ, ཝེཔནཾ ཝེཔཐུ.

༤༧. ཀྭི

ཀྲིཡཏྠཱ ཀྭི ཧོཏི བཧུལཾ བྷཱཝཀཱརཀེསུ. ཀཀཱརོ ཀཱནུབནྡྷཀཱརིཡཏྠོ.

༡༥༩. ཀྭིསྶ

ཀྲིཡཏྠཱ ¶ པརསྶ ཀྭིསྶ ལོཔོ ཧོཏི. སམྦྷཝཏཱིཏི སམྦྷཱུ. ཨེཝཾ ཝིབྷཝཏཱིཏི ཝིབྷཱུ, ཨབྷིབྷཱུ, སཡམྦྷཱུ. ཏཐཱ དྷུ=ཀམྤནེ, སནྡྷུནཱཏཱིཏི སནྡྷུ. ཝིབྷཱཏཱིཏི ཝིབྷཱ. པབྷཱཏཱིཏི པབྷཱ. སཾགམྨ བྷཱསནྟི ཨེཏྠཱཏི སབྷཱ, ‘‘ཀྭིམྷི ལོཔོ+ནྟབྱཉྫནསྶཱ’’ཏི ཨནྟབྱཉྫནསྶ ལོཔོ. བྷུཛེན གཙྪཏཱིཏི བྷུཛགོ. ཨེཝཾ ཨུརགོ. ཏུརཾ=སཱིགྷཾ གཙྪཏཱིཏི ཏུརངྒོ. ཁེན གཙྪཏཱིཏི ཁགོ. ཝིཧཱཡསེ གཙྪཏཱིཏི ཝིཧགོ, ཏདམིནཱདིཔཱཋཱ ཝིཧཱདེསོ. ན གཙྪཏཱིཏི ནགོ. ཨེཝཾ ཨགོ, ‘‘ནགོ ཝཱ+པྤཱཎིནཱི’’ཏི ཝིཀཔྤེན ནཉསམཱསེ ཊཱདེསནིསེདྷོ. ཛན=ཛནནེ, ཀམྨཏོ ཛཱཏོཏི ཀམྨཛོ, ཨམཱདིསམཱསོ, ཀམྨཛོ ཝིཔཱཀོ, ཀམྨཛཱ པཊིསནྡྷི, ཀམྨཛཾ རཱུཔཾ. ཨེཝཾ ཙིཏྟཛཾ, ཨུཏུཛཾ, ཨཱཧཱརཛཾ. ཨཏྟཛོ པུཏྟོ, ཝཱརིམྷི ཛཱཏོ ཝཱརིཛོ. ཨེཝཾ ཐལཛོ. པངྐཛཾ. ཛལཛཾ. ཨཎྜཛཾ. སརསིཛཾ, ཨུཔཔདསམཱསེ བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཝིབྷཏྱལོཔེ ‘‘མནཱདཱིཧཱི’’ཏིཨཱདིནཱ སིཨཱདེསོ. དྭིཀྑཏྟུཾ ཛཱཏོ དྭིཛོ, ‘‘ཏདམིནཱ’’ དིནཱ ཀྑཏྟུཾལོཔོ. པཙྪཱ ཛཱཏོ ཨནུཛོ. སཉྫཱནཱཏཱིཏི སཉྙཱ. པཛཱནཱཏཱིཏི པཉྙཱ. ཨེཝཾ པཏིཊྛཱཏཱིཏི པཏིཊྛཱ. ཛྷཱ=ཙིནྟཱཡཾ, པརསམྤཏྟིཾ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཡཏཱིཏི ཨབྷིཛ྄ཛྷཱ. ཧིཏེསིཏཾ ཨུཔཊྛཱཔེཏྭཱ ཛྷཱཡཏཱིཏི ཨུཔཛ྄ཛྷཱ. སོ ཨེཝ ཨུཔཛ྄ཛྷཱཡོ, ‘‘སཀཏྠེ’’ཏི ཡོ. སམྨཱ ཛྷཱཡནྟི ཨེཏྠཱཏི སཾཛྷཱ. ཀྭིདནྟཱ དྷཱཏྭཏྠཾ ན ཛཧནྟི, ལིངྒཏྠཾ པཊིཔཱདཡནྟི.

༤༨. ཨནོ

ཀྲིཡཏྠཱ ¶ བྷཱཝཀཱརཀེསུ ཨནོ ཧོཏི. ནནྡ=སམིདྡྷིཡཾ, བྷཱཝེ-ནནྡིཡཏེ ནནྡནཾ. ཀམྨེ-ཨནནྡཱིཡིཏྠ ནནྡཱིཡཏི ནནྡཱིཡིསྶཏི ནནྡིཏབྦནྟི ཝཱ ནནྡནཾ ཝནཾ. གཧནཾ གཧནཱིཡཾ ཝཱ གཧཎཾ, ‘‘ཏཐནརཱ’’ དིནཱ ནསྶ ཎོ. གཎྷནཾ, ནིགྒཧཱིཏསྶ ནོ. ཙརིཏབྦཾ ཙརཎཾ. བྷུཡཏེ བྷཝནཾ. ཧུཡཏེ ཧཝནཾ. རུནྡྷིཏབྦཾ རུནྡྷནཾ རོདྷནཾ ཝཱ. བྷུཉྫིཏབྦཾ བྷུཉྫནཾ བྷོཛནཾ ཝཱ. བུཛ྄ཛྷིཏབྦཾ བུཛ྄ཛྷནཾ, ‘‘པདཱདཱིནཾ ཀྭཙཱི’’ཏི ཡུཀ. བོདྷནཾ ཝཱ. སུཏི སུཡྻཏི ཝཱ སཝནཾ. པཱཔཱིཡཏཱིཏི པཱཔུཎནཾ, ‘‘སཀཱཔཱནཾ ཀུཀ+ཀཱུ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཀུཨཱགམེ ནཱགམེ ཙ ཏསྶ ཎོ ཙ. པཱལཱིཡཏཱིཏི པཱལནཾ ཨིཙྩཱདི.

ཀཏྟརི-རཛཾ ཧརཏཱིཏི རཛོཧརཎཾ ཏོཡཾ. ཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཝིཉྙཱཎཾ. གྷཱ=གནྡྷོཔཱདཱནེ, གྷཱཡཏཱིཏི གྷཱནཾ. ཛྷཱ=ཙིནྟཱཡཾ, ཛྷཱཡཏཱིཏི ཛྷཱནཾ. ཀརོཏི ཨནེནཱཏི ཀཱརཎཾ, དཱིགྷོ. ཝིཨཱཀརཱིཡནྟི ཨེཏེནཱཏི བྱཱཀརཎཾ. པཱུརཏི+ནེནཱཏི པཱུརཎཾ. དཱིཡཏེ+ནེནཱཏི དཱནཾ. པམཱིཡཏེ+ནེནཱཏི པམཱཎཾ. ཝུཙྩཏེ+ནེནཱཏི ཝཙནཾ. པནུདཏི པནུཛྫཏེ+ནེནཱཏི ཝཱ པནུདནཾ. སཱུད=པགརཎེ, སཱུདཏི སུཛྫཏེ+ནེནཱཏི ཝཱ སཱུདནོ. སུཎཱཏི སུཡཏེ+ནེནེཏི ཝཱ སཝནཾ. ལུཡཏི ལུཡཏེ+ནེནེཏི ཝཱ ལཝནཾ. ཨེཝཾ ནཡནཾ. པུནཱཏི པུཡཏེ+ནེནེཏི ཝཱ པཝནོ. སམེཏཱིཏི སམཎོ སམནཾ ཝཱ. ཏཐཱ བྷཱཝེཏི བྷཱཝཱིཡཏི ཨེཏཱཡཱཏི ཝཱ བྷཱཝནཾ. ཨེཝཾ པཱཙནཾ པཱཙཱཔནཾ ཨིཙྩཱདི. ‘‘ཨན+སཎསྭཱ པརཱིཧི ལོ༹’’ཏི ལོ༹, ཨཱལཱ༹ཧནཾ.

ཨདྷིཀརཎེ-ཏིཊྛཏི ཨསིནྟི ཋཱནཾ. ཨེཝཾ སཡནཾ, སེནཾ ཝཱ ཨཱསནཾ. ཨདྷིཀརཱིཡཏི ཨེཏྠཱཏི ཨདྷིཀརཎཾ.

སམྤདཱནཱཔཱདཱནེསུ-སམྨཱ ¶ པདཱིཡཏེ ཡསྶ ཏཾ སམྤདཱནཾ. ཨཔེཙྩ ཨེཏསྨཱ ཨཱདདཱཏཱིཏི ཨཔཱདཱནཾ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཙལནཱདཱིཧིཔི སཱིལསཱདྷུདྷམྨེསུཔི ཨནོ, ཙལཏི སཱིལེནཱཏི ཙལནོ ཨེཝཾ ཛལནོ, ཀོདྷནོ, ཀོཔནོ. མཎྜ=བྷུསནེ, མཎྜེཏི སཱིལེནཱཏི མཎྜནོ. ཨེཝཾ བྷཱུསནོ. ‘‘ཨཉྙཱཏྲཔཱི’’ཏི ཨོཀཱརནིསེདྷོ.

༤༩. ཨིཏྠིཡ+མ+ཎ+ཀྟི+ཀ+ཡཀ+ཡཱ ཙ

ཨིཏྠིལིངྒེ བྷཱཝེ ཀཱརཀེ ཙ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཨཱདཡོ ཧོནྟི ཨནོ ཙ བཧུལཾ.

ཨ-ཛར=ཝཡོཧཱནིཡཾ, ཛིརཏི ཛིརཎཾ ཝཱ ཛརཱ. ‘‘ཨིཏྠིཡ+མ+ཏྭཱ’’ཏི ཨཱཔཙྩཡོ. པཊིསམྦྷིཛྫཏཱིཏི པཊིསམྦྷིདཱ. པཊིཔཛྫཏི ཨེཏཱཡཱཏི པཊིཔདཱ. ཨེཝཾ སམྤདཱ, ཨཱཔདཱ. ཨུཔཱདཱིཡཏཱིཏི ཨུཔཱདཱ. ཨིཀྑ+ཙཀྑ=དསྶནེ, ཨུཔཨིཀྑཏཱིཏི ཨུཔེཀྑཱ. ‘‘ཡུཝཎྞཱན+མེཨོ ལུཏྟཱ’’ཏི ཨེཀཱརོ. ཙིནྟནཾ ཙིནྟཱ. སིཀྑ=ཝིཛྫོཔཱདཱནེ, སིཀྑནཾ སིཀྑཱིཡནྟཱིཏི ཝཱ སིཀྑཱ. ཨེཝཾ བྷིཀྑཱ. ཨིཙྪནཾ ཨིཙྪཱ. ‘‘གམཡམི’’ཙྩཱདིནཱ ཙྪངཱདེསོ. པུཙྪ=པུཙྪནེ, པུཙྪནཾ པུཙྪཱ. མིདྷ+མེདྷ=སངྒམེ, ཨཔཋིཏདྷཱཏུ, མེདྷནཾ མེདྷཱ. ཨེཝཾ གུདྷ=པརིཝེཋནེ, གོདྷནཾ གོདྷཱ. ཏིཏིཀྑནཾ ཏིཏིཀྑཱ. ཨེཝཾ ཝཱིམཾསཱ, ཛིགུཙྪཱ, པིཔཱསཱ, པུཏྟིཡཱ. ཨཱིཧནཾ ཨཱིཧཱ.

ཎ-ཀརཎཾ ཀཱརཱ, ‘‘ཨསྶཱ ཎཱནུབནྡྷེ’’ཏི ཨཱ ཧོཏི, ཨེཝ+མུཔརིཔི. ཧརཎཾ ཧཱརཱ མུཏྟཱཝལི. ཏརཎཾ ཏཱརཱ, དྷརཎཾ དྷཱརཱ. ཨརཎཾ ཨཱརཱ.

ཡཐཱཀཐཉྩི སདྡམྷི, རུལ༹ྷིཡཱ ཨཏྠནིཙྪཡོ.

ཀྟི-སམྦྷུཝནཾ ¶ སམྦྷུཏི. ‘‘ན ཏེ’’ཙྩཱདིནཱ ན ཝུདྡྷི. སཝནཾ སུཏི. ནཡནཾ ནཡཏི ཨེཏཱཡཱཏི ཝཱ ནཱིཏི. མཉྙཏཱིཏི མཏི, ‘‘གམཱདིརཱནཾ ལོཔོནྟབྱཉྫནསྶཱ’’ཏི གམཱདིཏྟཱ ནལོཔོ. གམནཾ གནྟབྦཱཏི ཝཱ གཏི. ཨུཔཧནནཾ ཨུཔཧཏི. རམནྟི ཨེཏཱཡ རམནཾ ཝཱ རཏི. ཏནནཾ ཏཏི. ནིཡམནཾ ནིཡཏི. བྷུཉྫནཾ བྷུཏྟི. ཡུཉྫནཾ ཡུཏྟི, པརརཱུཔཾ. ཨེཝཾ སམཱཔཛྫནཾ སམཱཔཛྫཏེཏི སམཱཔཏྟི. སམྤཏྟི. ཡཛ=དེཝཔཱུཛཱསངྒཏིཀརཎདཱནེསུ, ཡཛནཾ ཨིཊྛི, ‘‘ཡཛསྶ ཡསྶ ཊིཡཱི’’ཏི ཊིཨཱདེསོ, ‘‘པུཙྪཱདིཏོ’’ཏི ཏསྶ ཋོ, པརརཱུཔཔཋམཀྑརཱ ཙ. སཱསནཾ སིཊྛི, ‘‘སཱསསྶ སིས ཝཱ’’ཏི སིས, སཱནནྟརསྶ ཏསྶ ཋོ’’ཏི ཋཱདེསོ. བྷེདནཾ བྷིཛྫཏེཏི ཝཱ བྷིཏྟི. བྷཛ=སེཝཱཡཾ, བྷཛནཾ བྷཏྟི. ཏན=ཝིཏྠཱརེ, ཏནོཏཱིཏི ཏནྟི, ནསྶ ནིགྒཧཱིཏཱདི.

ཀ-གུཧནྟཱི ཨེཏྠཱཏི གུཧཱ, ཨོཀཱརནིཝུཏྟི. རུཛཏཱིཏི རུཛཱ. མོདནྟི ཨེཏཱཡཱཏི མུདཱ ནཱམ མུདིཏཱ.

ཡཀ-ཝིད=ཉཱཎེ, ཝིདནཾ ཝིདནྟི ཨེཏཱཡཱཏི ཝཱ ཝིཛྫཱ, དསྶ ཛེ པུབྦརཱུཔཾ. ཡཛནཾ ཨིཛྫཱ, ཊིཨཱདེསོ.

ཡ-སཡནྟི ཨེཏྠཱཏི སེཡྻཱ, དྭིཏྟཾ. ཨཛ=ཝཛ=གམནེ, སམཛནཾ སམཛནྟི ཨེཏྠཱཏི ཝཱ སམཛྫཱ. པཔུབྦོ, པབྦཛནཾ པབྦཛྫཱ. ཏཝགྒཝརཎཱ’’དིམྷི ‘‘ཙཝགྒབཡཉཱ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགེན ཝསྶ བེ དྭིཏྟཾ. ཨཱུམྷི པརིཙརཎཾ པརིཙརིཡཱ. ཛཱགརཎཾ ཛཱགརིཡཱ.

ཨན-པཡོཛཀེ ¶ ཀཱརིཡདྷཱཏུཏོ ཀཏྟུཾ པཡོཛནཾ ཀཱརཎཾ, ཨེཀཱརནིསེདྷོ ནསྶ ཎོ ཙ. ཨེཝཾ ཧརིཏུཾ པཡོཛནཾ ཧཱརཎཾ. ཝིད=ཨནུབྷཝེ, ཝིཏྟི ཝེདཡཏཱིཏི ཝཱ ཝེདནཱ. ཝནྡ=ཨབྷིཝཱདནཐུཏཱིསུ, ཝནྡནཾ ཝནྡནཱ. ཨུཔཱསནཾ ཨུཔཱསནཱ. ཙིཏ=སཾཙེཏནཱཡཾ, ཙེཏཡཏཱིཏི ཙེཏནཱ. དེསིཡཏཱིཏི དེསནཱ. བྷཱཝིཡཏཱིཏི བྷཱཝནཱ.

༥༠. ཛཱཧཱཧི ནི

ཛཱ=ཝཡོཧཱནིམྷི, ཧཱ=ཙཱགེ, ཨིམེཧི ཨིཏྠིཡཾ ནི ཧོཏི. ཛཱནཾ=ཝཡཔརིཔཱཀོ ཛཱནི. ཧཱནཾ ཧཱནི.

༥༡. ཀརཱ རིརིཡོ

ཀརཏོ རིརིཡོ ཧོཏི+ཏྠིཡཾ. རཱནུབནྡྷཏྟཱ ཨརལོཔེ ཀརཎཾ ཀིརིཡཱ. ‘‘ཀྲིཡཱ’’ཏི ‘‘ཏུཾཏཱཡེ’’ཙྩཱདིམྷི ‘‘ཀྲིཡཱཡཾ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ རིཡརམྷི ཨརལོཔོ, རིཀཱརོ ཀཀཱརེ+ནུབནྡྷོ ཧོཏི.

༥༢. ཨི+ཀི+ཏཱི སརཱུཔེ

དྷཱཏུསྶ སརཱུཔེ+བྷིདྷེཡྻེ ཨེཏེ ཧོནྟི. ཝཙཨིཙྩ+ཡཾ དྷཱཏུ ཨེཝ ཝཙི. ཨེཝཾ ཡུདྷི. ‘‘ཀརོཏིསྶ ཁོ’’ཏི ཝིཀརཎསྶ ཉཱཔིཏཏྟཱ ‘‘ཀཏྟརི ལོ’’ཏི ལོ, པཙཏི. ཨཀཱརོ ཀཀཱརོཏི གྷཎནྟེན ཀཱརསདྡེན ཚཊྛཱིསམཱསོ.

༥༣. སཱིལཱ+བྷིཀྑཉྙཱ+ཝསྶཀེསུ ཎཱི

ཀྲིཡཏྠཱ ¶ ཎཱི ཧོཏི སཱིལཱདཱིསུ. སཾས=པསཾསནེ, པིཡཔུབྦོ, པིཡཾ པསཾསཏི སཱིལེནཱཏི པིཡཔསཾསཱི རཱཛཱ. ཨཐ ཝཱ པིཡཾ པསཾསཏི སཱིལེན ཝཱ དྷམྨེན ཝཱ ཏསྨིཾ སཱདྷུ ཝཱཏི པིཡཔསཾསཱི, པིཡཔསཾསནཱི, པིཡཔསཾསི ཀུལཾ, ཨཱཝུདྡྷིམྷི ཏཐཱ སཙྩཝཱདཱི, དྷམྨཝཱདཱི. སཱིགྷཡཱཡཱིཏི ‘‘ཨསྶཱ+ཎཱཔིམྷཱི ཡུཀ’’ ཨིཏི ཡུཀ. པཱཔཀཱརཱི, མཱལཀཱརཱི ཨིཙྩཱདི. ཨུཎྷཾ བྷུཉྫཏི སཱིལེནཱཏི ཨུཎྷབྷོཛཱི, ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི ཨོཀཱརོ.

ཨཱབྷིཀྑཉྙེ-པུནཔྤུན ཁཱིརཾ པིཝཏཱིཏི ཁཱིརཔཱཡཱི, ཡུཀ. ཨཝསྶཾ ཀརོཏཱིཏི ཨཝསྶཀཱརཱི. ‘‘སྱཱདི སྱཱདིནེ+ཀཏྠཾ’’ཏི སམཱསེ ཝིབྷཏྟིལོཔེ ཙ ཀཏེ ‘‘ལོཔོ’’ཏི ནིགྒཧཱིཏལོཔོ. སཏནྡཱཡཱིཏི ཨེཏྠ བཧུལཾཝིདྷཱནཱ ཝིབྷཏྟིཨལོཔེ ཨམཱདིསམཱསཔཊིསེདྷེ ཙ ཀཏེ ཝགྒནྟཾ.

ཨཉྙསྨིཾ ཨཏྠེཔི ‘‘ཎཱི’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགེན སིདྡྷཾ. སཱདྷུཀཱརཱི, བྲཧྨཙཱརཱི, ཨསྶདྡྷབྷོཛཱི. པཎྜིཏཾ ཨཏྟཱནཾ མཉྙཏཱིཏི པཎྜིཏམཱནཱི, བཧུསྶུཏདྷཱརཱི ཨིཙྩཱདི.

སཱདྷུཀརཎཾ སཱདྷུཀཱརོ, སོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སཱདྷུཀཱརཱིཏི གྷཎནྟཱ ཨཱི.

༥༤. ཐཱཝརི+ཏྟར བྷངྒུར བྷིདུར བྷཱསུར བྷསྶརཱ

ཨེཏེ སདྡཱ ནིཔཙྩནྟེ སཱིལེ གམྱམཱནེ. ཨིམིནཱ ནིཔཱཏནཱ ཝརཔཙྩཡོ ཙ ཐཱསྶ ཐོ ཙ, ཏིཊྛཏི སཱིལེནཱཏི ཐཱཝརོ. ཨི=ཨཛ྄ཛྷེནགཏཱིསུ ¶ , ཏྟརཔཙྩཡོ, གཙྪཏི སཱིལེནཱཏི ཨིཏྟརོ. བྷཉྫ=ཨོམདྡནེ, བྷཛྫཏེ སཡམེཝ བྷཛྫཏི ཝཱ ཨཏྟནཱ ཨཏྟཱནནྟི བྷངྒུརོ, ཀམྨེ ཀཏྟརི ཝཱ གུརཔཙྩཡོ. བྷིཛྫཏེ སཡམེཝ བྷིནྡཏི ཝཱ ཨཏྟཱནནྟི བྷིདཱུརོ, ཨེཏྠ ཀཱུརཔཙྩཡོ, ཀཀཱརོ+ནུབནྡྷོ. པརབྷཉྫནཝིསཡེསུཔི ཨུདཱཧརཎེསུ ན ཧོཏི. ཏཏྠཱཔི ཀེཙི ‘‘དོསནྡྷཀཱརབྷིདཱུརོ’’ཏི ཨིདཾ སནྡྷཱཡ ཨིཙྪནྟི. བྷཱསཏི དིཔྤཏཱིཏི བྷཱསུརོ, ཨུརཔཙྩཡོ. སརཔཙྩཡེ བྷསྶརོ, ‘‘བྱཉྫནེ དཱིགྷརསྶཱ’’ཏི རསྶོ. (ཏེཀཱལིཀཔྤཙྩཡཱ).

༥༥. ཀཏྟརི བྷཱུཏེ ཀྟཝནྟུ+ཀྟཱཝཱི

བྷཱུཏེ ཨཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཀྟཝནྟུ+ཀྟཱཝཱི ཧོནྟི ཀཏྟརི. ཝིཛིནཱིཏི ཝིཛིཏཝཱ ཝིཛིཏཱཝཱི, ཀཱནུབནྡྷཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. གུཎཝནྟུ དཎྜིསམཾ. ཧུ=ཧཝནེ, ཨགྒིཾ ཨཧཝཱིཏི ཧུཏཝཱ ཧུཏཱཝཱི, ཧུཏཱཝིནཱི ཧུཏཝཱནཱི. ‘‘བྷཱུཏེ’’ཏི ཡཱཝ ‘‘ཨཱཧཱརཏྠཱ’’ཏི ཨདྷིཀཱརོ.

༥༦. ཀྟོ བྷཱཝཀམྨེསུཏི

བྷཱཝེ ཀམྨེ ཙ བྷཱུཏེ ཀྟོ ཧོཏི. ཨསནཾ ཨཱསིཏཾ བྷཝཏཱ, ཉི. ཀརཱིཡིཏྠཱཏི ཀཏོ ཀཊོ བྷཝཏཱ, ‘‘གམཱདིརཱནཾ’’ ཏྱཱདིནཱ རལོཔོ. ཨེཝ+མུཔརིཔི.

༥༧. ཀཏྟརི ཙཱ+རམྦྷེ

ཀྲིཡཱརམྦྷེ ཀཏྟརིཀྟོ ཧོཏི ཡཐཱཔཏྟཉྩ, པཀརཱིཏི པཀཏོ བྷཝཾ ཀཊཾ. པཀརཱིཡིཏྠཱཏི པཀཏོ ཀཊོ བྷཝཏཱ. པསུཔཱིཏི ¶ པསུཏྟོ བྷཝཾ. པསུཔཱིཡིཏྠཱཏི པསུཏྟཾ བྷཝཏཱ, པརརཱུཔཾ.

༥༨. ཋཱ+ས ཝས སིལིས སཱི རུཧ ཛར ཛནཱིཧི

ཋཱདཱིཧི ཀཏྟརི ཀྟོ ཧོཏི ཡཐཱཔཏྟཉྩ. ཨུཔཊྛཱསཱིཏི ཨུཔཊྛཱིཏོ བྷཝཾ གུརུཾ. ཨུཔཊྛཱིཡིཏྠཱཏི ཨུཔཊྛིཏོ གུརུ བྷོཏཱ, ‘‘ཋཱསྶཱི’’ཏི ཋཱསྶ ཨི. ཨེཝཾ ཨུཔཱསཱིཏི ཨུཔཱསིཏོ. ཨུཔཱསཱིཡིཏྠཱཏི ཨུཔཱསིཏོ. ‘‘ཉི བྱཉྫནསྶཱ’’ཏི ཉི. ཨནུཝུསི ཨནུཝུསཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨནུཝུསཱིཏོ. ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨསྶ ཨུཀཱརོ. ཨཱཔུབྦོ སིལིས=ཨཱལིངྒནེ, ཨཱསིལེསི ཨཱསིལེསཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨཱསིལིཊྛོ. ‘‘སཱནནྟརསྶ ཏསྶ ཋོ’’ཏི ཋེ པརརཱུཔཾ པཋམཀྑརཉྩ. ཨདྷིསཡི ཨདྷིསཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨདྷིསཡིཏོ ཁཊོཔིཀཾ བྷཝཾ, ཨདྷིསཡིཏཱ ཁཊོཔིཀཱ བྷོཏཱ. ཨེཝཾ ཨཱརུཧི ཨཱརུཧཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨཱརུལ༹ྷོ རུཀྑཾ བྷཝཾ, ཨཱརུལ༹ྷོ རུཀྑོ བྷོཏཱ, ‘‘རུཧཱདཱིཧི ཧོ ལ༹ ཙཱ’’ཏི ཏསྶ ཧཀཱརོ པུབྦཧཀཱརསྶ ཙ ལོ༹. ཨནུཛཱིརི ཨནུཛཱིརཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨནུཛིཎྞོ ཝསལིཾ བྷཝཾ, ཨནུཛིཎྞཱ ཝསལཱི བྷོཏཱ, ‘‘ཏརཱདཱིཧི རིཎྞོ’’ཏི ཀྟསྶ རིཎྞཱདེསོ ‘‘རཱནུབནྡྷེ’’ཏྱཱདིནཱ ཨརབྷཱགསྶ ལོཔོ ཙ. ཨནྭཛཱཡི ཨནྭཛཱཡིཏྠཱཏི ཝཱ ཨནུཛཱཏོ མཱཎཝཀོ མཱཎཝིཀཾ, ཨནུཛཱཏཱ མཱཎཝིཀཱ མཱཎཝཀེན, ‘‘ཛནིསྶཱ’’ཏི ནསྶ ཨཱ.

༥༩. གམནཏྠཱ+ཀམྨཀཱ+དྷཱརེ ཙ

གམནཏྠཏོ ¶ ཨཀམྨཀཏོ ཙ ཀྲིཡཏྠཱ ཨཱདྷཱརེ ཀྟོ ཧོཏི ཀཏྟརི ཙ ཡཐཱཔཏྟཉྩ. ཡཱ=པཱཔུཎནེ, ཡཱཏཝནྟོ ཨསྨིནྟི ཡཱཏཾ ཋཱནཾ. ཡཱཏཝནྟོ ཡཱཏཱ, ཡཱནཾ ཡཱཏཾ. ཨེཏྠ སནྟམྤི ཀམྨཾ ཨནིཙྪིཏཾ. ཡཱཡིཏཱཏི ཡཱཏོ པཐོ. ‘‘ཡེ གཏྱཏྠཱ, ཏེ བུདྡྷྱཏྠཱ. ཡེ བུདྡྷྱཏྠཱ, ཏེ གཏྱཏྠཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཏཐལཀྑཎཾ ཡཱཐཱཝཏོ ཨཱགཏོ ཨབྷིསམྦུདྡྷོཏི ཏཐཱགཏོ ཨིཏིཔི ཧོཏི. ཨཱསིཏཝནྟོ ཨསྨིནྟི ཨཱསིཏཾ. ཨཱསིཏཝནྟོ ཨཱསིཏཱ. ཨཱསན+མཱསིཏཾ.

༦༠. ཨཱཧཱརཏྠཱ

ཨཛ྄ཛྷོཧཱརཏྠཱ ཨཱདྷཱརེ ཀྟོ ཧོཏི ཡཐཱཔཏྟཉྩ. བྷུཏྟཝནྟོ+སྨིནྟི བྷུཏྟཾ. ཨེཝཾ པཱིཏཾ, ‘‘གཱཔཱན+མཱི’’ཏི ཨཱི. བྷུཉྫནཾ བྷུཏྟཾ པཱནཾ པཱིཏཾ. བྷུཉྫཱིཡིཏྠཱཏི བྷུཏྟོ ཨོདནོ. ཨེཝཾ པཱིཏཾ ཨུདཀཾ. ཨཀཏྟཏྠཾ བྷིནྣཡོགཀརཎཾ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ ཀཏྟརིཔི ‘‘ཨཔིཝིཾསཱུཏི པཱིཏཱ གཱཝོ’’ཏི ཧོཏེཝ. སིད=པཱཀེ, པསྶིཛྫཱིཏི པསྶནྣོ, ‘‘གམནཏྠ’’ དིནཱ ཀྟོ, ‘‘བྷིདཱ’’ དིནཱ ཏསྶ ནོ པརརཱུཔཉྩ. ཨམཉྙིཏྠཱཏི མཏོ. ཨིཙྪཱིཡིཏྠཱཏི ཨིཊྛོ. ཨབུཛ྄ཛྷིཏཱཏི བུདྡྷོ, ‘‘དྷོ དྷཧབྷེཧཱི’’ཏི ཏསྶ དྷོ. པཱུཛཱིཡིཏྠཱཏི པཱུཛིཏོ, ཙུརཱདིཏྟཱ ཎི. ཨེཝཾ སཱིལཱིཡིཏྠཱཏི སཱིལིཏོ. རཀྑཱིཡིཏྠཱཏི རཀྑིཏོ. ཁམཱིཡིཏྠཱཏི ཁནྟོ, མསྶ ནིགྒཧཱིཏཾ. ཨཀྐོཙྪཱིཡིཏྠཱཏི ཨཀྐུཊྛོ, ཨཱསྶ རསྶོ. རུས=རོསེ, ཨརོསཱིཏི རུཊྛོ, ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཀཏྟརི ཀྟོ. ཉིམྷི རུསིཏོ. ཧར=ཧརཎེ, ཨབྷི+ ཝི+ཨཱཔུབྦོ ¶ , ཨབྷིབྱཱཧརཱིཡིཏྠཱཏི ཨབྷིབྱཱཧཊོ. དཡ=དཱནགཏིཧིཾསཱདཱནེསུ, ཨདཡཱིཡིཏྠཱཏི དཡིཏོ. ཧས=ཨཱལིཀྱེ, ཨཧསཱིཏི ཧཊྛོ. ཀཱམཱིཡིཏྠཱཏི ཀནྟོ, ‘‘ཎིཎཱཔཱིནཾ ཏེསཱུ’’ཏི ཨེཏྠ ‘‘ཎིཎཱཔཱིནཾ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཙུརཱདིཎིལོཔོ. སཾཡམཱིཏི སཾཡཏོ. ནཉཔུབྦོ, ན མརཱིཏི ཨམཏོ, ནཉསམཱསེ ནསྶ ཊོ.

ཀཊྛཾ དུཀྑཾ ཨཱཔནྣོཏི ཕལབྷཱུཏེ དུཀྑེ ཀཊྛསདྡསྶ ཝཏྟནཏོ ཕལསྶ བྷཱཝིཏྟཱ བྷཱུཏེཡེཝ ཀྟོ. ཀས=གཏིཧིཾསཱཝིལེཁནེསུ, ཨཀསི=ཧིཾསཱིཏི ཀཊྛཾ.

༡༥༠. བྷིདཱདིཏོ ནོ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ

བྷིདཱདཱིཧི པརེསཾ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ ཏསྶ ནོ ཧོཏི. ཨཱཀཏིགཎོ+ཡཾ. ‘‘ཀྟོ བྷཱཝཀམྨེསཱུ’’ཏི ཀམྨེ ཨུཔརི སབྦཏྠ ཀྟོ. བྷིཛྫིཏྠོཏི བྷིནྣོ, ཏསྶ ནེ པརརཱུཔཾ. ཨབྷིནྡཱིཏི བྷིནྣཝཱ, ‘‘ཀཏྟརི བྷཱུཏེ’’ ཙྩཱདིནཱ ཀྟཝནྟུ. ཨེཝ+མུཔརིཔི. ཚིཛྫིཏྠཱཏི ཚིནྣོ. ཨཚིནྡཱིཏི ཚིནྣཝཱ. ཚད=ཨཔཝཱརཎེ, ཚཱདཱིཡིཏྠཱཏི ཚནྣོ. ཨཚཱདཡཱིཏི ཚནྣཝཱ, ཙུརཱདིཏྟཱ ཎི, ཏསྶ ‘‘ཎིཎཱཔཱིནཾ ཏེསཱུ’’ཏི ཨེཏྠ ‘‘ཎི’’ ཨིཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ལོཔོ. ཁིད=ཨསཧནེ, ཁིཛྫཱིཏི ཁིནྣོ ཁིནྣཝཱ, ཀཏྟརི. ཨེཝ+མུཔརིཔི. ཨུཔྤཛྫཱིཏི ཨུཔྤནྣོ ཨུཔྤནྣཝཱ. སིད=པཱཀེ, ཨསིཛྫཱིཏི སིནྣོ སིནྣཝཱ. སད=ཝིསརཎགཏྱ ཝསཱདནཱདཱནེསུ, སིདཱིཏི སནྣོ སནྣཝཱ. པཱིནཱིཏི པཱིནོ པཱིནཝཱ. སཱུ=པསཝེ, སཱུནཱིཏི སཱུནོ. པསཝཱིཏི སཱུནཝཱ. དཱི=ཁཡེ, དཱིཡཱིཏི དཱིནོ དཱིནཝཱ. ཌཱི+ལཱི=ཨཱཀཱསགམནེ, ཌཱིཡཱིཏི ཌཱིནོ ཌཱིནཝཱ. ལཱིཡི ¶ ལེཡི ཨལཱིཡཱིཏི ལཱིནོ ལཱིནཝཱ. ཨལུཡཱིཏི ལཱུནོ ལཱུནཝཱ.

༡༥༡. དཱཏྭི+ནྣོ

དཱཏོ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ ཏསྶ ཨིནྣོ ཧོཏི. ཨདཱཡིཏྠཱཏི དིནྣོ. ཨདྡཱིཏི དིནྣཝཱ.

༡༥༢. ཀིརཱདཱིཧི ཎོཏི

ཎོ. ཨུཔརི སབྦཏྠ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾཏི ཡོཛེཏབྦཾ. ཀིར=ཝིཀིརཎེ, ཨཀིརཱིཡིཏྠཱཏི ཀིཎྞོ. ཨཀིརཱིཏི ཀིཎྞཝཱ. ཨཔུརཱིཏི པུཎྞོ པུཎྞཝཱ. ཨཁཱིཡིཏྠཱཏི ཁཱིཎོ. ཨཁཱིཡཱིཏི ཁཱིཎཝཱ.

༡༥༣. ཏརཱདཱིཧི རིཎྞོཏི

ཏསྶ རིཎྞོ. རཀཱརོ ཨནྟསརཱདིལོཔཏྠོ. ཨཏརཱིཏི ཏིཎྞོ ཏིཎྞཝཱ. ཨཛཱིརཱིཏི ཛིཎྞོ ཛིཎྞཝཱ. པརིཙཱིཡིཏྠཱཏི ཙིཎྞོ. པརིཙཱིཡཱིཏི ཙིཎྞཝཱ. ཨེཏྠ ཙིསྶ ཝིཀཔྤཝིདྷཱནཏྟཱ པན པརིཙིཏ+ཨུཔཙིཏཱདཡོཔི སིདྡྷཱ ཨེཝ.

༡༥༤. གོ བྷཉྫཱདཱིཧིཏི

བྷཉྫཱདིཏོ ཏསྶ ག ཧོཏི. ཨབྷཉྫཱིཏི བྷགྒོ བྷགྒཝཱ. ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཀཏྟརི ཀྟཔཙྩཡེ ཏསྶ ཨིམིནཱ གཀཱརེ པརརཱུཔཾ ནིགྒཧཱིཏལོཔོ ཙ. ལག=སངྒེ, ཨལགཱིཏི ལགྒོ ལགྒཝཱ. མུཛྫ=མུཛྫནེ, ནིམུཛྫཱིཏི ནིམུགྒོ ནིམུགྒཝཱ, ཨེཏྠ སཾཡོགཱདིལོཔོ. ཝཱིཛ+བྷཡཙལནེསུ, སཾཔུབྦོ, སཾཝིཛྫཱིཏི སཾཝིགྒོ སཾཝིགྒཝཱ.

༡༥༥. སུསཱ ཁོཏི

སུསཏོ ¶ པརེསཾ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ ཏསྶ ཁོ ཧོཏི. སུས=སོསེ. སུསྶཱིཏི སུཀྑོ སུཀྑཝཱ.

༡༥༦. པཙཱ ཀོ

པཙཱ པརེསཾ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ ཏསྶ ཀོ ཧོཏི. པཙྩཱིཏི པཀྐོ. པཙཱིཏི པཀྐཝཱ.

༡༥༧. མུཙཱ ཝཱཏི

མུཙཱ པརེསཾ ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུནཾ ཏསྶ ཀོ ཝཱ ཧོཏི. མུཙ=མོཙནེ, མུཙྩཱིཏི མུཀྐོ མུཏྟོ. ཨམུཙཱིཏི མུཀྐཝཱ མུཏྟཝཱ. སཀྐོ-ཏིཎྭཱདཱིསུ ‘‘ཨི བྷཱི ཀཱ’’ དིནཱ སིདྡྷཾ. ཨསཀྑཱིཏི སཀྐོ. ཀྟ+ཀྟཝནྟཱུསུ སཏྟོ སཏྟཝཱཏྭེཝ ཧོཏི.

༡༠༦. མུཧ+བཧཱནཉྩ ཏེ ཀཱནུབནྡྷེ+ཏྭེ

མུཧ+བཧཱནཾ དུཧིསྶ ཙ དཱིགྷོ ཧོཏི ཏཀཱརཱདོ ཀཱནུབནྡྷེ ཏྭཱན+ཏྭཱཝཛྫིཏེ. མུཧ=ཝེཙིཏྟེ, བཧ+བྲཧ+བྲཱུཧ ཝུདྡྷིཡཾ. མུཡ྄ཧིཏྟ བཡ྄ཧིཏྠཱཏི མཱུལ༹ྷོ བཱལ༹ྷོ, ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཨཀམྨཀཏྟཱ ཀཏྟརི ཀྟེ དཱིགྷོ ‘‘རུཧཱདཱིཧི ཧོ ལ༹ ཙཱ’’ཏི ཏསྶ ཧོ ཙ ཧསྶ ལོ༹ ཙ ཧོཏི. ཨེཝཾ གཱུལ༹ྷོ. ‘‘ཀཱནུབནྡྷེ+ཏྭེ’’ཏི ཡཱཝ ‘‘སཱསསྶ སིས ཝཱ’’ ཏྱ+དྷིཀཱརོ.

༡༠༧. ཝཧསྶུ+སྶ

ཝཧསྶ ཨུསྶ དཱིགྷོ ཧོཏི ཏེ. ཝུཡ྄ཧིཏྠཱཏི ཝཱུལ༹ྷོ, ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨུཀཱརེ ཨིམིནཱ དཱིགྷོ.

༡༠༨. དྷཱསྶ ཧི

དྷཱ=དྷཱརཎེ+ཏིམསྶ ¶ ཧི ཧོཏི ཝཱ ཏེ. ནིདྷཱིཡིཏྠཱཏི ནིཧིཏོ. ནིདཧཱིཏི ནིཧིཏཝཱ ནིཧིཏཱཝཱི.

༡༠༩. གམཱདིརཱནཾ ལོཔོ+ནྟསྶ

གམཱདཱིནཾ རཀཱརནྟཱནཉྩ ཨནྟསྶ ལོཔོ ཧོཏི ཏེ. ཨགམཱིཏི གཏོ. ཁཉྙིཏྠཱཏི ཁཏོ, ཀམྨེ. ཨེཝཾ ཧཉྙིཏྠཱཏི ཧཏོ. ཏན=ཝིཏྠཱརེ, ཏཉྙིཏྠཱཏི ཏཏོ. ཡམ=ཨུཔརམེ, སཾཡམཱིཏི སཉྙཏོ, ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཀཏྟརི ཀྟོ, ‘‘ཡེ སཾསྶཱ’’ཏི ནིགྒཧཱིཏསྶ ཉོ པུབྦརཱུཔཉྩ. ཨེཝཾ ཨརམཱིཏི རཏོ. ཀརཱིཡིཏྠཱཏི ཀཏོ.

༡༡༠. ཝཙཱདཱིནཾ ཝསྶུ+ཊ ཝཱ

ཝཙཱདཱིནཾ ཝསྶ ཨུཊ ཝཱ ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. ཝུཙྩིཏྠཱཏི ཨུཏྟཾ. ཨསྶ ཨུ ཝུཏྟཾ, ཨུབྷཡཏྠ པརརཱུཔཾ. ཝས=ནིཝཱསེ, ཝསནཾ ཨཝསི ཝསིཾསུ ཨེཏྠཱཏི ཝཱ ཨུཏྠཾ ཝུཏྠཾ, ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཀྟོ, ‘‘སཱས ཝས སཾས སཾསཱ ཐོ’’ཏི ཏསྶ ཐོ.

༡༡༢. ཝདྡྷསྶ ཝཱ

ཝདྡྷསྶ ཨསྶ ཝཱ ཨུ ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. ཨཝདྡྷཱིཏི ཝུདྡྷོ ཝདྡྷོ, ཀཏྟརི ཀྟེ ‘‘དྷོ དྷ+ཧབྷེཧཱི’’ཏི ཏསྶ དྷོ, ཏཏིཡཀྑརདོ ཙ སཾཡོགཱདིལོཔོ ཙ. ཝུཏྟཱིཏི ‘‘སབྦཱདཡོ ཝུཏྟིམཏྟེ’’ཏི ཡོགཝིབྷཱགཱ ཨསྶ ཨུ. ཝཏྟཱིཏིཔི ཡཐཱལཀྑཎཾ.

༡༡༣. ཡཛསྶ ཡསྶ ཊི+ཡཱི

ཡཛསྶ ¶ ཡསྶ ཊི+ཡཱི ཧོནྟི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. ཡཛནཾཏི ཀྟོ, ‘‘པུཙྪཱདིཏོ’’ཏི ཏསྶ ཋེ པརརཱུཔཱདིམྷི ཀཏེ ཨིཊྛཾ ཡིཊྛཾ.

༡༡༤. ཋཱསྶི

ཋཱསྶ ཨི ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. ཨཊྛཱསཱིཏི ཋིཏོ.

༡༡༥. གཱ+པཱན+མཱི

གཱ+པཱན+མཱི ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. གཱནཾ གཱིཏཾ. པཱནཾ པཱིཏཾ. བཧུལཱདྷིཀཱརཱ པིཏྭཱ.

༡༡༦. ཛནིསྶཱ

ཛནིསྶ ཨཱ ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. ཨཛནཱིཏི ཛཱཏོ, ‘‘ཚཊྛིཡནྟསྶཱ’’ཏི ཨནྟསྶ ཨཱ ཧོཏི.

༡༡༧. སཱསསྶ སིས ཝཱ

སཱསསྶ སིས ཧོཏི ཀཱནུབནྡྷེ ཨཏྭེ. སཱསནཾཏི ཀྟོ, ཏསྶ ‘‘སཱས ཝས སཾས སསཱ ཐོ’’ཏི ཐེ པརརཱུཔཾ པཋམཀྑརོ ཙ, ‘‘ཏ+ཐ+ན+རཱ’’ དིནཱ ཏསྶ ཊོ. ཐསྶ ཋོ, སིཊྛཾ. ཨཉྙཏྲ སཏྠཾ. ‘‘གུཧཱདཱིཧི ཡཀ’’ ཨིཏི ཡཀཔཙྩཡེ སཱསཱིཡཏཱིཏི སིསྶོ. ཨུམྷི སཱསིཡོ.

༡༤༠. སཱནནྟརསྶ ཏསྶ ཋོ

སཀཱརནྟཱ ཀྲིཡཏྠཱ པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཋ ཧོཏི. ཏུསྶཱིཏི ཏུཊྛོ, ‘‘གམནཏྠཱ’’ དིནཱ ཀྟེ ཨིམིནཱ ཏསྶ ཋེ ¶ པརརཱུཔཱདི. ཨེཝཾ ཏུཊྛཝཱ. ཏབྦ+ཀྟཱིསུ ཏོསནཾ ཏུཊྛབྦཾ, ‘‘ཨཉྙཏྲཱཔཱི’’ཏི ཨོཀཱརཱབྷཱཝོ. ཨེཝཾ ཏུཊྛི, ཀཱནུབནྡྷཏྟཱ ན ཝུདྡྷི.

༡༤༡. ཀསསྶི+མ ཙ ཝཱ

ཀསསྨཱ པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཋ ཧོཏི ཀསསྶ ཝཱ ཨིམ ཙ. ཀསཱིཡིཏྠཱཏི ཀིཊྛཾ. ཀིཊྛཱདིཾ ཝིཡ དུཔྤསུཾ, ཀམྨེ ཀྟོ. ཨིམཱབྷཱཝེ ཀཊྛཾ, ཨཀཊྛཔཱཀིམཾ སཱལིཾ.

༡༤༢. དྷསྟོ+ཏྲསྟཱ

ཨེཏེ སདྡཱ ནིཔཙྩནྟེ. དྷཾས+དྷཾསནེ, དྷཾསཱིཡིཏྠཱཏི དྷསྟོ, བིནྡུལོཔོ. ཨུཏྲསཱིཏི ཨོཏྲསྟོ.

༡༤༣. པུཙྪཱདིཏོ

པུཙྪཱདཱིཧི པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཋ ཧོཏི. པུཙྪཱིཡིཏྠཱཏི པུཊྛོ. བྷཛྫ=པཱཀེ, བྷཛཱིཡིཏྠཱཏི བྷཊྛོ, སཾཡོགཱདིལོཔོ. ཡཛིཏྠཱཏི ཡིཊྛོ, ‘‘ཡཛསྶ ཡསྶ ཊི+ཡཱི’’ཏི ཡི.

༡༤༤. སཱས ཝས སཾས སསཱ ཐོ

ཨེཏེཧི པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཐ ཧོཏི. སཱསནཾ སཱསཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ སཏྠཾ. ཝསནཾ ཝུཏྠཾ, ‘‘ཨསྶཱུ’’ཏི ཨུ. པསཾསནཾ པསཾསཱིཡིཏྠཱཏི ཝཱ པསཏྠཾ. སས=གཏི+ཧིཾསཱ+པཱཎནེསུ, སསནཾ གམནཾ ཧིཾསནཾ ཛཱིཝནཉྩ སཏྠཾ. ཨནུསཱསཱིཡིཏྠཱཏི ཨནུསིཊྛོ, ཏྠསྶ ཊྛོ.

༡༤༥. དྷོ དྷ+ཧ+ཏེཧི

དྷཀཱར ¶ ཧཀཱར བྷཀཱརནྟེཧི པརསྶ ཏསྶ དྷ ཧོཏི. ཝདྡྷིཏྠཱཏི ཀམྨེ ཀྟེ ཏསྶ དྷཀཱརཱདིམྷི ཙ ‘‘ཝདྡྷསྶ ཝཱ’’ཏི ཨུཀཱརེ ཀཏེ སཾཡོགཱདིལོཔོ, ཝུདྡྷོ. དུཡ྄ཧིཏྠཱཏི དུདྡྷཾ. ལབྷཱིཡིཏྠཱཏི ལདྡྷཾ.

༡༤༦. དཧཱ ཌྷོ

དཧཱ པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཌྷ ཧོཏི. དཡ྄ཧིཏྠཱཏི དཌྜྷོ, པརརཱུཔཱདིམྷི ཀཏེ ‘‘ཙཏུཏྠདུཏིཡེ’’ ཙྩཱདིནཱ ཌཀཱརོ.

༡༤༧. བཧསྶུ+མ ཙ

བཧཱ པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཌྷ ཧོཏི བཧསྶུ+མ ཙ ཌྷསནྣིཡོགེན. བཧ+བྲཧ+བྲཱུཧ=ཝུདྡྷིཡཾ. ཨབཧཱིཏི བུཌྜྷོ.

༡༤༨. རུཧཱདཱིཧི ཧོ ལ༹ ཙ

རུཧཱདཱིཧི པརསྶཱ+ནནྟརསྶ ཏསྶ ཧ ཧོཏི ལོ༹ ཙ+ནྟསྶ. ཨཱརུཧཱིཏི ཨཱརུལ༹ྷོ. གུཡ྄ཧིཏྠཱཏི གུལ༹ྷོ. ཨབཧཱིཏི བཱལ༹ྷོ. དྭཱིསུ ‘‘མུཧབཧཱ’’ དིནཱ དཱིགྷོ.

༡༤༩. མུཧཱ ཝཱཏི

ཀྟཏསྶ ཧཀཱརོ ཨནྟསྶ ཝཱ ལོ༹ ཙ. ཨམོཧཱིཏི མུལ༹ྷོ, མུདྡྷོ, ཏསྶ དྷོ. (ཨཏཱིཏཀཱལིཀཔཙྩཡཝིདྷཱནཾ).

༦༤. ནྟོ ཀཏྟརི ཝཏྟམཱནེ

ཝཏྟམཱནཏྠེ ¶ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ནྟོ ཧོཏི ཀཏྟརི. ཏིཊྛཏཱིཏི ཏིཊྛནྟོ, ‘‘ཀཏྟརི ལོ’’ཏི ལོ, ‘‘ཋཱཔཱནཾ ཏིཊྛཔིཝཱ’’ཏི ཏིཋཱདེསོ. ཀཏྟརི མཱན+ནྟ+ཏྱཱདིསུ ཨིམིནཱཝ ལོ.

༦༥. མཱནོཏི

ཀཏྟརི མཱནོ. ཏིཊྛམཱནོ.

༦༦. བྷཱཝཀམྨེསུཏི

བྷཱཝཀམྨེསུ མཱནོ. ཋཱནཾ ཋཱིཡམཱནཾ. ‘‘ཀྱོ བྷཱཝཀམྨེསྭ+པརོཀྑེསུ མཱན+ནྟ+ཏྱཱདཱིསཱུ’’ཏི བྷཱཝེ ཀམྨེ ཙ ཀྱོ. ‘‘ཀྱསྶཱ’’ཏི ཨཱིམ. པཙཱིཡཏཱིཏི པཙྩམཱ ནོ. ཀྱེ པུབྦརཱུཔཾ.

༦༧. ཏེ སྶཔུབྦཱ+ནཱགཏེ

ཨནཱགཏེ ཨཏྠེ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཏེནྟམཱནཱ སྶཔུབྦཱ ཧོནྟི, ལེ ཨཱསྶ ལོཔོ, ཋསྶཏཱིཏི ཋསྶནྟོ ཋསྶམཱནོ. ཋཱིཡིསྶཏཱིཏི ཋཱིཡིསྶམཱནཾ, ཀྱེ ཨཱི, ‘‘ཉིབྱཉྫནསྶཱ’’ཏི ཉི. ཨསྶ ཏྱཱདིཝིསཡཏྟཱ ‘‘ཨཱཨཱིསྶཱ’’ དིནཱ ཨིཉ ན ཧོཏི, ཨཨཱིཧི སཧཙརིཏཏྟཱ སྶཱསྶ. པཙྩིསྶཏཱིཏི པཙྩིསྶམཱནོ ཨོདནོ. ‘‘རཱ ནསྶ ཎོ’’ཏི ཎེ པཏྟེ –

༥,༡༧༢. ན ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིནཾ

རནྟཏོ ¶ པརེསཾ ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིནཾ ནསྶ ཎོ ན ཧོཏི. ཀརོཏཱིཏི ཀརོནྟོ ཀུརུམཱནོ, ‘‘ཏནཱདིཏྭོ’’ཏི ཨོ.

༥,༡༧༣. གམ ཡམི+སཱས དིསཱནཾ ཝཱ ཙྪང

ཨེཏེསཾ ཝཱ ཙྪང ཧོཏི ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. ང-ནུབནྡྷཏྟཱ ཨནྟསྶ ཧོཏི, གཙྪནྟོ གཙྪམཱནོ. ཡམ=ཨུཔརམེ, ཡཙྪནྟོ ཡཙྪམཱནོ. ཨིཙྪནྟོ ཨིཙྪམཱནོ. ཨཱས=ཨུཔཝེསནེ, ཨཙྪནྟོ ཨཙྪམཱནོ, ‘‘བྱཉྫནེ’’ཙྩཱདིནཱ རསྶོ. དིས=ཨཏིསཛྫནེ, དིཙྪནྟོ དིཙྪམཱནོ. ཝཝཏྠིཏཝིབྷཱསཏྟཱ ཝཱསདྡསྶ ཨཉྙཔཙྩཡེསུ ཙ ཀྭཙི, ཨིཙྪཱིཡཏཱིཏི ཨིཙྪིཏབྦཾ, ཨིཙྪནཾ ཨིཙྪཱ, ‘‘ཨིཏྠིཡ+མཎཱ’’ དིནཱ ཨཔྤཙྩཡོ. ཨིཙྪིཏཾ, ཨིཙྪིཏབྦཾ, ཨིཙྪིཏུཾ. ཨཉྙེསཉྩ ཡོགཝིབྷཱགཱ, པཝེཙྪནྟོ.

༡༧༤. ཛར+མརཱན+མཱིཡང

ཨེཏེས+མཱིཡང ཝཱ ཧོཏི ནྟ+མཱན+ཏྱཱདཱིསུ. ཛཱིཡནྟོ. ‘‘ཛརསདཱ’’ དིཙྩཱདིནཱ ཨཱིམ. ཛཱིརནྟོ. ཛཱིཡམཱནོ ཛཱིརམཱནོ. མཱིཡནྟོ མརནྟོ, མཱིཡམཱནོ མརམཱནོ.

༡༧༥. ཋཱཔཱནཾ ཏིཊྛཔིཝཱ

ཋཱཔཱནཾ ཏིཊྛཔིཝཱ ཧོནྟི ཝཱ ནྟཱདཱིསུ. ཏིཊྛནྟོ, ཏིཊྛམཱནོ. པིཝནྟོ པིཝམཱནོ.

༡༧༦. གམ+ཝད+དཱནཾ གྷམྨ+ཝཛྫ+དཛྫཱ

གམཱདཱིནཾ ¶ གྷམྨཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི ནྟཱདཱིསུ. གྷམྨནྟོ གཙྪནྟོ, ཝཛྫནྟོ ཝདནྟོ, དཛྫནྟོ དདནྟོ.

༡༧༧. ཀརསྶ སོསྶ ཀུབྦ ཀུརུ ཀཡིརཱ

ཀརསྶ སཨོཀཱརསྶ ཀུབྦཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི ནྟཱདཱིསུ. ཀུབྦནྟོ ཀཡིརནྟོ ཀརོནྟོ, ཨེཝཾ ཀུབྦམཱནོ ཨིཙྩཱདི. ཨཉྙཏྲ ‘‘མཱནསྶ མསྶཱ’’ཏི མཱནསྶ མསྶ ལོཔེ ཀརཱཎོ. ‘‘སོསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཀཏྟརིཡེཝ.

༡༧༨. གཧསྶ གྷེཔྤོ

གཧསྶ ཝཱ གྷེཔྤོ ཧོཏི ནྟཱདཱིསུ. གྷེཔྤནྟོ གྷེཔྤམཱནོ.

༡༧༩. ཎོ ནིགྒཧཱིཏསྶ

གཧསྶ ནིགྒཧཱིཏསྶ ཎོ ཧོཏི, ‘‘མཾ ཝཱ རུདྷཱདཱིནཾ’’ཏི མཾ, གཎྷིཏབྦཾ, གཎྷིཏུཾ, གཎྷནྟོ.

༡༣༠. ནྟ+མཱན+ནྟི+ཡི+ཡུཾསྭཱ+དིལོཔོཏི

ཨཱདིལོཔོ. ཨས=བྷུཝི, བྷཝཏཱིཏི སནྟོ སམཱནོ.

༡༣༡. པཱདིཏོ ཋཱསྶ ཝཱ ཋཧོ ཀྭཙིཏི

ཋཱསྶ པཱདཱིསུ ཋཧོ. སཎྛཧནྟོ. སནྟིཊྛནྟོ.

(ཝཏྟམཱནཔཙྩཡནྟནཡོ).

༦༡. ཏུཾ ཏཱཡེ ཏཝེ བྷཱཝེ བྷཝིསྶཏི ཀྲིཡཱཡཾ ཏདཏྠཱཡཾ

བྷཝིསྶཏིཨཏྠེ ¶ ཝཏྟམཱནཏོ ཀྲིཡཏྠཱ བྷཱཝེ ཏུམཱདཡོ ཧོནྟི ཀྲིཡཱཡཾ ཏདཏྠཱཡཾ པཏཱིཡམཱནཱཡཾ. ཀརཎཱཡ གཙྪཏི ཀཱཏུཾ གཙྪཏི. ‘‘ཏུཾཏུནཏབྦེསུ ཝཱ’’ཏི ཀརསྶ ཝཱ ཨཱ ཧོཏི, པུབྦརཱུཔེ ཀཏྟཱཡེ. ‘‘ཀརསྶཱ ཏཝེ’’ཏི ནིཙྩཾ ཨཱ, ཀཱཏཝེ. ནིཔཱཏཏྟཱ ‘‘ཨསངྑྱེཧི སབྦཱསཾ’’ཏི ཙཏུཏྠཱིསསྶ ལོཔོ. ཨེཝ+མུཔརི ཏུནཱདཱིསུ. ཀཏྟུཾ ཀཱམེཏཱིཏི ཀཏྟུཀཱམོ, ཨབྷིསངྑརིཏུ+མཱཀངྑཏི. སདྡྷམྨཾ སུཎིཏུཾ, ཉིམྷི ནཱགམེ ཏསྶ ཎོ, ནཱགམཏྟཱ ན ཝུདྡྷི. སོཏཝེ སོཏུཾ སུཎིཏུཾ ཝཱ པཏྠེཧི. ཨེཝཾ ཨནུབྷཝིཏུཾ, པཙིཏུཾ. གནྟུཾ, ‘‘མནཱནཾ ནིགྒཧཱིཏཾ’’ཏི ནིགྒཧཱིཏཾ. གམིཏུཾ, ཁནྟུཾ, ཁནིཏུཾ, ཧནྟུཾ, ཧནིཏུཾ, མནྟུཾ, མནིཏུཾ, ཧརིཏུཾ, ཨནུསྶརིཏུཾ ཨིཙྪཏི. ཏཐཱ ཏུདིཏུཾ, པཝིསིཏུཾ, ཨུདྡིསིཏུཾ, བྷོཏྟུཾ, སཡིཏུཾ, ནེཏུཾ, ཛུཧོཏུཾ, པཛཧིཏུཾ, པཧཱཏུཾ, དཱཏུཾ, རོདྡྷུཾ, རུནྡྷིཏུཾ, བྷོཏྟུཾ, བྷུཉྫཱིཏུཾ, ཚེཏྟུཾ, ཚིནྡིཏུཾ, སིབྦིཏུཾ, ཨཱུམྷི ཝསྶ བོ, དྭིཏྟཾ, བུདྡྷུཾ, ཏསྶ དྷོ. བུཛ྄ཛྷིཏུཾ, ཡུཀ. ཛཱནིཏུཾ ཉཱ=ཨཝབོདྷནེ. ཛནིཏུཾ. ཛེཏུཾ ཛིནིཏུཾ. པཏྟུཾ པཱཔུཎིཏུཾ. ཀེཏུཾ ཀིཎིཏུཾ. ཝིནིཙྪེཏུཾ, ཨིསྶ ཨེ, ཝིནིཙྪིནིཏུཾ. གཧེཏུཾ གཎྷིཏུཾ. ཙོརིཏུཾ ཙོརེཏུཾ ཙོརཡིཏུཾ, པཱལེཏུཾ པཱལཡིཏུཾ. པཡོཛཀེ-བྷཱཝེཏུཾ བྷཱཝཡིཏུཾ, ཀཱརེཏུཾ ཀཱརཡིཏུཾ ཀཱརཱཔེཏུཾ ཀཱརཱཔཡིཏུཾ ཨིཙྪཏི+ཙྩཱདི.

ཨེཝཾ ཀྲིཡཏྠཀྲིཡཱཡཾ གམྱམཱནཱཡཾ, ཡཐཱ སུབོདྡྷུཾ ཝཀྑཱམི, ཨེཝཾ དཊྛུཾ གཙྪཏི, གནྟུ+མཱརབྷཏི, གནྟུཾ པཡོཛེཏི, དསྶེཏུ+མཱཧ ཨིཙྩཱདི.

ཨརཧསཀྐཱདཱིསུཔི ¶ སིདྡྷཾ, ཏཐཱ ཀཱལ སམཡཝེལཱསུ. ཀོ ཏཾ ནིནྡིཏུ+མརཧཏི, རཱཛཱ བྷཝིཏུ+མརཧཏི, ཨརཧོ བྷཝཾ ཝཏྟུཾ, སཀྐཱ ཛེཏུཾ དྷནེན ཝཱ, སཀྐཱ ལདྡྷུཾ, བྷསྶ དྷོ. ཀཏྟུཾ སཀྑིསྶཏི. བྷབྦོ ནིཡཱམཾ ཨོཀྐམིཏུཾ, ཨབྷབྦོ ཀཱཏུཾ. ཨནུཙྪཝིཀོ བྷཝཾ དཱནཾ པཊིགྒཧེཏུཾ, ཨིདཾ ཀཱཏུཾ ཨནུརཱུཔཾ, དཱནཾ དཱཏུཾ ཡུཏྟཾ, དཱཏུཾ ཝཏྟུཉྩ ལབྷཏི. ཨེཝཾ ཝཊྚཏི བྷཱསིཏུཾ, ཚིནྡིཏུཾ ན ཙ ཀཔྤཏི ཨིཙྩཱདི. ཏཐཱཀཱལོ བྷུཉྫིཏུཾ, སམཡོ བྷུཉྫིཏུཾ, ཝེལཱ བྷུཉྫིཏུཾ.

ཨལམཏྠེཔི སིདྡྷཾ, ཨལམེཝ དཱནཱནི དཱཏུཾ, ཨལམེཝ པུཉྙཱནི ཀཱཏུཾ.

༦༢. པཊིསེདྷེ+ལཾཁལཱུནཾ ཀྟུན ཀྟྭཱན ཀྟྭཱ ཝཱ

ཨལཾ+ཁལུསདྡཱནཾ པཊིསེདྷནཏྠཱནཾ པཡོགེ ཀྟུནཱདཡོ ཝཱ ཧོནྟི བྷཱཝེ. ཨལཾཔུབྦོ, སུ=སཝནེ, ཨལཾ སཝནཾ ཀཏྭཱ ཁལུ སཝནཾ ཀཏྭཱཏི ཨལཾ སོཏུན ཁལུ སོཏུན ཨལཾ སུཏྭཱན ཁལུ སུཏྭཱན ཨལཾ སུཏྭཱ ཁལུ སུཏྭཱ. ནིཔཱཏཏྟཱ སིལོཔོ.

༦༣. པུབྦེ+ཀཀཏྟུཀཱནཾ

ཨེཀོ ཀཏྟཱ ཡེསཾ བྱཱཔཱརཱནཾ, ཏེསུ ཡོ པུབྦོ, ཏདཏྠཏོ ཀྲིཡཏྠཱ ཏུནཱདཡོ ཧོནྟི བྷཱཝེ. ‘‘ཏུཾཏུནཱ’’ དིནཱ ཀརསྶ ཨཱ, སོ ཀཱཏུན ཀམྨཾ གཙྪཏི, ཨཀཱཏུན པུཉྙཾ ཀིལིསྶནྟི. རལོཔེ ཀམྨཾ ཀཏྭཱན བྷདྲཀཾ, པུཉྙཱནི ཀཏྭཱ སགྒཾ གཙྪཏི. ཨབྷིསངྑརཎཾ ཀཏྭཱ ཨབྷིསངྑརིཏྭཱ ཀརིཏྭཱ ཝཱ ¶ . ཏཐཱ སིབྦིཏྭཱ ཚཱདཡིཏྭཱ ཛཱནིཏྭཱ དྷམྨཾ སུཏྭཱ སུཏྭཱན དྷམྨཾ མོདཏི, སུཎིཏྭཱ, པཏྭཱ པཱཔུཎིཏྭཱ, ཀིནིཏྭཱ, ཛེཏྭཱ ཛིནིཏྭཱ ཛིཏྭཱ, ཙོརེཏྭཱ ཙོརཡིཏྭཱ, པཱུཛེཏྭཱ པཱུཛཡིཏྭཱ, ཏཐཱ མེཏྟཾ བྷཱཝེཏྭཱ བྷཱཝཡིཏྭཱ, ཝིཧཱརཾ ཀཱརེཏྭཱ ཀཱརཡིཏྭཱ ཀཱརཱཔེཏྭཱ ཀཱརཱཔཡིཏྭཱ སགྒཾ གམིསྶནྟི+ཙྩཱདི. པུབྦེཏི ཀིཾ, བྷུཉྫཏི ཙ པཙཏི ཙ. ‘‘ཨཔཏྭཱ ནདིཾ པབྦཏོ, ཨཏིཀྐམྨ པབྦཏཾ ནདཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ བྷཱུདྷཱཏུསྶ སམྦྷཝཱ ཨེཀཀཏྟུཀཏཱ པུབྦཀཱལཏཱ ཙ གམྱཏེ. ‘‘བྷུཏྭཱ བྷུཏྭཱ གཙྪཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱཝ སིདྡྷཾ, ཨཱབྷིཀྑཉྙནྟུ དྭིབྦཙནཱཝ གམྱཏེ. ཀཐཾ ‘‘ཛཱིཝགྒཱཧཾ ཨགཱཧཡི, ཀཱཡཔྤཙཱལཀཾ གཙྪཏཱི’’ཏི, གྷཎནྟེན ཀྲིཡཱཝིསེསནེན སིདྡྷཾ, ཡཐཱ ཨོདནཔཱཀཾ སཡཏཱིཏི.

༡༦༤. པྱོ ཝཱ ཏྭཱསྶ སམཱསེ

ཏྭཱསྶ ཝཱ པྱོ ཧོཏི སམཱསེ. པཀཱརོ ‘‘པྱེ སིསྶཱ’’ཏི ཝིསེསནཏྠོ. ཨབྷིཔུབྦོ པཱདིསམཱསོ, ཨབྷིཝདནཾ ཀཏྭཱ ཨབྷིཝཱདིཡ བྷཱསིསྶཾ. ཏཐཱ ཨབྷིབྷུཡྻ, དྭིཏྟརསྶཱནི. སི=སཡེ –

༨༨. པྱེ སིསྶཱ

སིསྶ ཨཱ ཧོཏི པྱཱདེསེ. ནིསྶཡནཾ ཀཏྭཱ ནིསྶཱཡ. པུབྦརཱུཔེ ཝིབྷཛྫ ཝིབྷཛིཡ. དིས=ཨཏིསཛྫནེ, ཨུདྡིསྶ. པཝིསྶ པཝིསིཡ པཝིསིཏྭཱ, ཨུཔནཡ, ཨཏིསེཡྻ ཨཏིསཡིཏྭཱ, ཨོཧཱཡ ཨོཧིཏྭཱ. ཨཱདཱཡ, དཱསྶི+ཡང, ཨཱདིཡ. པཊྛཱཡ, ཝིཙེཡྻ, ཝིཉྙཱཡ ཝིཛཱནིཏྭཱ, སམཱསེཏི ཀིཾ, པཏྭཱ. ཀྭཙཱ+ སམཱསེཔི ¶ བཧུལཱདྷིཀཱརཱ, ལཏཾ དནྟེཧི ཚིནྡིཡ. ཏཐཱ བྷུཉྫིཏྭཱ.

༡༦༥. ཏུཾ+ཡཱནཱ

ཏྭཱསྶ ཝཱ ཏུཾ+ཡཱནཱ ཧོནྟི སམཱསེ ཀྭཙི. ཨབྷིཧརཎཾ ཀཏྭཱ ཨབྷིཧཊྛུཾ, ཨབྷིཧརིཏྭཱ, པཱདིསམཱསོ, ‘‘པུཙྪཱདིཏོ’’ཏི ཏསྶ ཋོ པརརཱུཔཱདི ཙ. ཨནུམོདནཾ ཀཏྭཱ ཨནུམོདིཡཱན ཨནུམོདིཏྭཱ ཝཱ, ཀཱནུབནྡྷེཔི ‘‘ཝཱ ཀྭཙཱི’’ཏི ཝིཀཔྤཏྟཱ ‘‘ལཧུསྶུཔནྟསྶཱ’’ཏི ཨོཀཱརོ. ཀྭཙཱ+སམཱསེཔི བཧུལཱདྷིཀཱརཱ, དཊྛུཾ, དིསཏོ ཏྭཱསྶ ཏུམཱདེསེ དིསསྶ དས. ཨཉྙཏྲ ‘‘དིསཱ ཝཱན+ཝཱ ས ཙཱ’’ཏི ཏྭཱསྶ ཝཱན+ཝཱ ས ཧོནྟི, དིསྭཱ. ཨེཝཾ ལབྷནཾ ཀཏྭཱ ལདྡྷཱ དྷནཾཏིཨཱདཱིསུ ཏསྶ དྷོ བྷཝཏི.

ཨིཏི པཡོགསིདྡྷིཡཾ ཁཱདིཀཎྜོ སཏྟམོ.

པཡོགསིདྡྷི ནིགམནཾ

༡.

ཡེ ¶ ནནྟཏནྟརཏནཱཀརམནྠནེན,

མནྠཱཙལོལླསིཏཉཱཎཝརེན ལདྡྷཱ;

སཱརཱམཏཱ+ཏིསུཁིཏཱ སུཁཡནྟི ཙ+ཉྙེ,

ཏེ མེ ཛཡནྟི གུརཝོ གུརཝོ གུཎེཧི.

༢.

ཡསྶ སཱདྷུགུཎུབྦྷཱུཏ-ཀིཏྟི སབྦཏྟ པཏྠཊཱ;

མོགྒལླཱནོ མཧཱཔཉྙོ, ཛཡཏཱི སོ ཧ སབྦདཱ.

༣.

པརམཔྤིཙྪཏཱ+ནེཀ-སནྟོསཱུཔསམེསིནཾ;

སུཙིསལེཁཝུཏྟཱིནཾ, སདཱ+རཉྙནིཝཱསིནཾ.

༤.

སཱསནུཛོཏཀཱརཱིན+མཱཙེརཏྟ+མུཔཱགཏཾ;

ཨུདུམྦརགིརཱིཁྱཱཏཱ+ཡཏནཾ ཡཏིཔུངྒཝཾ.

༥.

མེདྷངྐརོཏི ཨཱཁྱཱཏ-ནཱམདྷེཡྻཾ ཏཔོདྷནཾ;

ཐེརཾ ཐིརདཡཱ མེདྷཱ-ནིདྷཱནཾ སཱདྷུ པཱུཛིཏཾ.

༦.

སིསྶཾ སཧཱཡ+མཱགམྨ, ཀལྱཱཎམིཏྟ+མཏྟནོ;

སོདྷེཏུཾ སཱསནཾ སཏྠུ, པརཀྐམ+མཀཱསི ཡོ.

༧.

སངྒྷརཀྑིཏནཱམེན, མཧཱཐེརེན དྷཱིམཏཱ;

ནིཝཱསབྷཱུཏེནཱ+ནེཀ-གུཎཱན+པྤིཙྪཏཱདིནཾ.

༨.

མོགྒལླཱནབྱཱཀརཎ-པཡོགཀྐམསཱདྷཀཱ;

ཨེཏྟཱཝཏཱ ཀཏཱ ཨེསཱ, པཡོགསིདྡྷི ནིཊྛིཏཱ.

༩.

ཏེནེཝ ¶ རཙིཏཱ སཱདྷུ, སཱསནོདཡཀཱརིནཱ;

ཁུདྡསིཀྑཱཡ ཊཱིཀཱ ཙ, ཏཐཱ སམྦནྡྷཙིནྟནཱ.

༡༠.

སུསདྡསིདྡྷིཾ ཡོ ཡོག-ནིཙྪཡཾ སབྦྷི ཝཎྞིཏཾ;

ཨཀཱ སུབོདྷཱལངྐཱརཾ, ཏཐཱ སམྦནྡྷཙིནྟནཾ.

༡༡.

སཏྠསཉྩིཏཔུཉྙེན, ནིབྦཱནསཱདྷཀཾ ཧིཏཾ;

སཱདྷེནྟོ ལོཀནཱཐསྶ, སདྡྷམྨོ ཏིཊྛཏཾ ཙིརནྟི.

ཨིཏི སངྒྷརཀྑིཏམཧཱསཱམིཐེརཔཱདཝིརཙིཏཱ

པཡོགསིདྡྷི ནིཊྛིཏཱ.

(ཝིསེསལཀྑཎཾ). ཡཐཱཝུཏྟཱནཾ པན པཡོགསིདྡྷིནིགམན གཱཐཱནཾ ཨེཀཱདསནྣཾ པུབྦེཡེཝ ཝཀྑམཱནཱ ཨིམཱ གཱཐཱཡོ དིསྶནྟི པོརཱཎེ སཱིཧལ༹མཱུལཔཡོགསིདྡྷིཔཱཋེ. ཏཱ ཙ གཱཐཱཡོ པཙྪཱ སཱིཧལ༹མཱུལཔཡོགསིདྡྷིསཾསོདྷཀེན མེདྷངྐརོཏི གརཱུཧི གཧིཏནཱམདྷེཡྻེན ཐེརེན པཀྑིཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ, ཏསྨཱ མཡཾ ཏཱ གཱཐཱཡོ སབྦཔཙྪཱཡེཝ ཨིམསྨིཾ-ཋཱནེ ཋཔེམ. ཏཱ པན གཱཐཱཡོ ཀཏམཱཏི ཙེ –

༡.

ཙཱགཝིཀྐམསདྡྷཱནུ-སམྤནྣགུཎསཱམིནོ;

པརཀྐམནརིནྡསྶ, སཱིཧལི༹ནྡསྶ དྷཱིམཏོ.

༢.

ཨཏྲཛེནཱ+ནུཛཱཏེན, བྷཱུཔཱལཀུལཀེཏུནཱ;

དིསནྟཔཏྠཊོདཱར-ཝིཀྐམེན ཡསསྶིནཱ.

༣.

བྷུཝནེཀབྷུཛཝ྄ཧེན, མཧཱརཱཛེན དྷཱིམཏཱ;

ཙཏུཔཙྩཡདཱནེན, སཏཏཾ སམུཔཊྛིཏོ.

༤.

‘‘ཛམྦུདོཎཱི’’ཏི ¶ ཝིཁྱཱཏཱ –

ཝཱསེ ནིཝསཏོ སཏོ;

སུམངྒལམཧཏྠེར –

སཱམིནོ སུཙིཝུཏྟིནོ.

༥.

ཝཾསེ ཝིསུདྡྷེ སཾཛཱཏོ,

པནྠསེནཱསནེ རཏོ;

པརིཡཏྟིམཧཱསིནྡྷུ –

ནིཡྻཱམཀདྷུརནྡྷརོ.

༥.

ཨཔྤིཙྪཱདིགུཎཱུཔེཏོ, ཛིནསཱསནམཱམཀོ;

ཝནེརཏམཧཏྠེརོ, མེདྷངྐརསམཝ྄ཧཡོ.

༦.

པཱཊཝཏྠཱཡ བྷིཀྑཱུནཾ, ཝིནཡེ སུཝིསཱརདོ;

པཡོགསིདྡྷིཾ སོདྷཡི, སདཱ སཔྤཉྙགོཙརཾ.

༧.

ཨིམཾ ལིཁིཏཔུཉྙེན, མེཏྟེཀྱཾ ཨུཔསཾཀམི;

པཏིཊྛཧིཏྭཱ སརཎེ, སུཔྤཏིཊྛཱམི སཱསནེཏི.

པཡོགསིདྡྷིསིདྡྷཾ.