📜

18. Aṭṭhārasamo paricchedo

Diṭṭhivisuddhiniddeso

1170.

Samādhiṃ ¶ ¶ pana sābhiññaṃ, bhāvetvā tadanantaraṃ;

Bhāvetabbā yato paññā, bhikkhunā tena dhīmatā.

1171.

Tatohaṃ ¶ dāni vakkhāmi, paññābhāvanamuttamaṃ;

Samāseneva bhikkhūnaṃ, paraṃ pītisukhāvahaṃ.

1172.

Kā paññā pana ko cattho,

Kimassā lakkhaṇādikaṃ;

Katidhā sā kathaṃ tena,

Bhāvetabbāti vuccate. –

1173.

Paññā vipassanāpaññā, puññacittasamāyutā;

Pajānātīti paññā sā, jānanā vā pakārato.

1174.

Saññāviññāṇapaññānaṃ, ko viseso kimantaraṃ;

Saññāviññāṇapaññānaṃ, jānanatte samepi ca.

1175.

Yā sañjānanamattaṃva, saññā nīlādito pana;

Lakkhaṇappaṭivedhaṃ tu, kātuṃ sakkoti neva sā.

1176.

Viññāṇaṃ pana jānāti, nīlapītādigocaraṃ;

Sakkotipi aniccādilakkhaṇaṃ paṭivijjhituṃ.

1177.

Ussakkitvā na sakkoti, maggaṃ pāpetumeva taṃ;

Paññā vuttanayaṃ kātuṃ, sakkoti tividhampi taṃ.

1178.

Imesaṃ pana tiṇṇampi, viseso samudīrito;

Sabbesaṃ pana dhammānaṃ, sabhāvapaṭivedhanaṃ.

1179.

Lakkhaṇaṃ pana paññāya, lakkhaṇaññūhi dīpitaṃ;

Sammohanandhakārassa, viddhaṃsanarasā matā.

1180.

Asammohapaccupaṭṭhānā ¶ , samādhāsannakāraṇā;

Evamettha ca viññeyyā, paññāya lakkhaṇādikā.

Katidhāti ¶ ettha –

1181.

Lakkhaṇenekadhā vuttā,

Lokikālokikā dvidhā;

Lokiyenettha maggena,

Yuttā sā lokikā siyā.

1182.

Lokuttarena ¶ maggena, yuttā lokuttarā matā;

Tividhāpi siyā paññā, cintāsutamayādito.

1183.

Tatthattanova cintāya, nipphannattāti tassa sā;

Hoti cintāmayā paññā, bhūripaññena desitā.

1184.

Parato pana sutvāna, laddhā paññā ayaṃ idha;

Suteneva ca nipphannā, paññā sutamayā matā.

1185.

Yathā vāpi tathā cettha, bhāvanāya vasena tu;

Nipphannā appanāpattā, paññā sā bhāvanāmayā.

1186.

Paṭisambhidācatukkassa, vasena catudhā siyā;

Atthadhammaniruttīsu, ñāṇaṃ ñāṇesu tīsupi.

1187.

Yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, vipākā ca kriyā tathā;

Nibbānaṃ bhāsitattho ca, pañcete atthasaññitā.

1188.

Phalanibbattako hetu, ariyamaggo ca bhāsitaṃ;

Kusalākusalañceti, pañcete dhammasaññitā.

1189.

Tasmiṃ atthe ca dhamme ca, yā sabhāvanirutti tu;

Niruttīti ca niddiṭṭhā, niruttikusalena sā.

1190.

Ñāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā, tividhaṃ paccavekkhato;

Tesu ñāṇesu yaṃ ñāṇaṃ, paṭibhānanti taṃ mataṃ.

1191.

Pariyattiparipucchāhi ¶ ¶ , savanādhigamehi ca;

Pubbayogena gacchanti, pabhedaṃ paṭisambhidā.

Kathaṃ bhāvetabbāti ettha –

1192.

Khandhādīsu hi dhammesu, bhūmibhūtesu yoginā;

Uggahādivasenettha, katvā paricayaṃ pana.

1193.

Sīlaṃ cittavisuddhiñca, sampādetvā tato paraṃ;

Diṭṭhisuddhādayo pañca, sampādentena suddhiyā.

1194.

Tāya paññāya yuttena, bhītena jananādito;

Bhāvetabbā bhavābhāvaṃ, patthayantena bhikkhunā.

1195.

Rūpañca vedanā saññā, saṅkhārā ceva sabbaso;

Viññāṇañceti pañcete, khandhā sambuddhadesitā.

1196.

Tattha yaṃ kiñci rūpaṃ taṃ, atītānāgatādikaṃ;

Ajjhattaṃ vā bahiddhā vā, sukhumoḷārikampi vā.

1197.

Hīnaṃ vāpi paṇītaṃ vā, yaṃ dūre yañca santike;

Sabbaṃ tamekato katvā, rūpakkhandhoti vuccati.

1198.

Itaresupi yaṃ kiñci, taṃ vedayitalakkhaṇaṃ;

Sabbaṃ tamekato katvā, vedanākkhandhatā katā.

1199.

Cittajaṃ ¶ pana yaṃ kiñci, taṃ sañjānanalakkhaṇaṃ;

Sabbaṃ tamekato katvā, saññākkhandhoti vuccati.

1200.

Yaṃ kiñci cittasambhūtaṃ, abhisaṅkhāralakkhaṇaṃ;

Sabbaṃ tamekato katvā, saṅkhārakkhandhatā katā.

1201.

Tattha cittaṃ tu yaṃ kiñci, taṃ vijānanalakkhaṇaṃ;

Sabbaṃ tamekato katvā, viññāṇakkhandhatā katā.

1202.

Cattāro ¶ ca mahābhūtā, upādā catuvīsati;

Aṭṭhavīsatidhā cetaṃ, rūpaṃ rūpanti gaṇhati.

1203.

Ekāsītiyā ¶ cittena, saṃyuttā vedanādayo;

Vedanāsaññāsaṅkhāra-viññāṇakkhandhasaññitā.

1204.

Cattārorūpino khandhe, nāmanti parigaṇhati;

Rūpakkhandho bhave rūpaṃ, nāmakkhandhā arūpino.

1205.

Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, nāmaṃ namanalakkhaṇaṃ;

Iti saṅkhepato nāma-rūpaṃ so parigaṇhati.

1206.

Phālento viya tālassa, kandaṃ tu yamakaṃ dvidhā;

Vavatthapeti nāmañca, rūpañcāti dvidhā pana.

1207.

Nāmato rūpato añño,

Satto vā puggalopi vā;

Attā vā koci natthīti,

Niṭṭhaṃ gacchati sabbadā.

1208.

Evaṃ vavatthapetvā so, nāmarūpaṃ sabhāvato;

Sattasammohaghātatthaṃ, bahusuttavasenidha.

1209.

Nāmarūpamattaññeva, natthi kocidha puggalo;

Evamettha paṇḍito poso, vavatthapeti taṃ pana.

Vuttaṃ hetaṃ –

1210.

‘‘Yathāpi aṅgasambhārā,

Hoti saddo ratho iti;

Evaṃ khandhesu santesu,

Hoti sattoti sammutī’’ti.

1211.

Yathāpi ¶ dāruyantampi, nijjīvañca nirīhakaṃ;

Dārurajjusamāyoge, taṃ gacchatipi tiṭṭhati.

1212.

Tathedaṃ nāmarūpampi, nijjīvañca nirīhakaṃ;

Aññamaññasamāyoge, taṃ gacchatipi tiṭṭhati.

Tenāhu porāṇā –

1213.

‘‘Nāmañca ¶ rūpañca idhatthi saccato,

Na hettha satto manujo ca vijjati;

Suññaṃ idaṃ yantamivābhisaṅkhataṃ,

Dukkhassa puñjo tiṇakaṭṭhasādiso’’ti.

1214.

Aññamaññūpanissāya ¶ , daṇḍakesu ṭhitesu hi;

Ekasmiṃ patamāne tu, tatheva patatītaro.

Tenāhu porāṇā –

1215.

‘‘Yamakaṃ nāmarūpañca, ubho aññoññanissitā;

Ekasmiṃ bhijjamānasmiṃ, ubho bhijjanti paccayā’’ti.

1216.

Utinnaṃ nāmarūpānaṃ, nāmaṃ nittejamettha taṃ;

Sakeneva hi tejena, na sakkoti pavattituṃ.

1217.

Na byāharati no seti, na tiṭṭhati na gacchati;

Na bhedeti na coreti, na bhuñjati na khādati.

1218.

Tathā rūpampi nittejaṃ, vinā nāmañca sabbathā;

Sakeneva hi tejena, na sakkoti pavattituṃ.

1219.

Bhuñjāmīti pivāmīti, khādāmīti tatheva ca;

Rodāmīti hasāmīti, rūpassetaṃ na vijjati.

1220.

Nāmaṃ ¶ nissāya rūpaṃ tu, rūpaṃ nissāya nāmakaṃ;

Pavattati sadā sabbaṃ, pañcavokārabhūmiyaṃ.

1221.

Imassa pana atthassa, āvibhāvatthameva ca;

Jaccandhapīṭhasappīnaṃ, vattabbā upamā idha.

1222.

Yathā hi nāvaṃ nissāya, manussā yanti aṇṇave;

Evaṃ rūpampi nissāya, nāmakāyo pavattati.

1223.

Yathā ¶ manusse nissāya, nāvā gacchati aṇṇave;

Evaṃ nāmampi nissāya, rūpakāyo pavattati.

1224.

Sattasaññaṃ vinodetvā, nāmarūpassa sabbathā;

Yāthāvadassanaṃ etaṃ, ‘‘diṭṭhisuddhī’’ti vuccati.

1225.

Parimuccitukāmo ca, dukkhato jātiādito;

Antadvayaṃ vivajjetvā, bhāvaye pana paṇḍito.

1226.

Diṭṭhivisuddhimimaṃ parisuddhaṃ,

Suṭṭhutaraṃ tu karoti naro yo;

Diṭṭhigatāni malāni asesaṃ,

Nāsamupenti hi tassa narassa.

Iti abhidhammāvatāre diṭṭhivisuddhiniddeso nāma

Aṭṭhārasamo paricchedo.