📜
3. Tatiyo paricchedo
Bhedasaṅgahavibhāgo
Evaṃ bhedasabhāvesu, tesveva puna saṅgahaṃ;
Sabhāvatthavisesehi, pavakkhāmi ito paraṃ.
Asādhāraṇañāṇehi, satthā vatthuvivecako;
Saṅgahetvā sabhāgehi, dhamme dassesi cakkhumā.
Diṭṭhibhinivesaṭṭhena, yathābhūtasabhāvato;
Paramāmasaticcekā, parāmāsoti bhāsitā.
Kilesāsucibhāvena, vaṇassāvaraso viya;
Ālimpantāva santānaṃ, savantīti pakāsitā.
Kāmataṇhā bhavataṇhā, diṭṭhāvijjāti āsavā;
Cattāro āsavaṭṭhena, tayo dhammā sabhāvato.
Etevo ¶ ghāti vuttāva, dvārālambābhivāhino;
Ottharitvā parābhūte, harantā pāṇino bhave.
Yogāti ¶ cāhu te eva, pāṇino bhavayantake;
Dvārālambābhisambandhā, yantabandhāva yojitā.
Santānamadhigaṇhantā, māluvāva mahātaruṃ;
Gaṇhantā daḷhamālambaṃ, maṇḍūkamiva pannago.
Kāmataṇhā ca diṭṭhi ca, upādānā catubbidhā;
Diṭṭhi diṭṭhisīlabbata-mattavādoti bheditā.
Kāyena kāyaṃ ganthentā, duppamuñcānuveṭhino;
Kathitā kāyaganthāti, taṇhābyāpādadiṭṭhiyo.
Sīlabbataparāmāso, iti diṭṭhi vibheditā;
Idaṃsaccābhiniveso, iti cevaṃ catubbidhā.
Nekkhammaṃ palibodhentā, bhāvanāparipanthakā;
Santānamaṇḍakosāva, pariyonandhakāti ca.
Kāmacchando ca byāpādo, thinamiddhañca saṃsayo;
Avijjuddhaccakukkuccamiti nīvaraṇā matā.
Āgāḷhaṃ pariyādāya, ogayhanuppavattino;
Yopparogāva santāna-manusentīti bhāsitā.
Kāmarāgo bhavarāgo, paṭigho mānadiṭṭhiyo;
Kaṅkhāvijjāti satteva, cha dhammānusayā matā.
Dvārālambaṇabandhena, pāṇīnaṃ bhavamaṇḍale;
Saṃyojanāni vuttāni, pāsabandhāva pakkhinaṃ.
Kāmarūpārūparāgā, paṭigho mohasaṃsayo;
Diṭṭhi sīlabbataṃ māno, uddhaccena dasā bhave.
Rūpārūparāguddhaccaṃ, abhidhamme vinā puna;
Bhavarāgissa maccheraṃ, gahetvā dasadhā siyuṃ.
Saṃklepayanti ¶ ¶ santānaṃ, upaghātenti pāṇino;
Sahajāteklesentīti, kilesāti pakāsitā.
Lobho doso ca moho ca,
Diṭṭhi māno ca saṃsayo;
Thināhirikanottappa-
Muddhaccena siyuṃ dasa.
Navasaṅgahitā ettha, diṭṭhilobhā pakāsitā;
Sattasaṅgahitāvijjā, paṭigho pañcasaṅgaho.
Catusaṅgahitā kaṅkhā, mānuddhaccā tisaṅgahā;
Dukasaṅgahitaṃ thīnaṃ, kukkuccamekasaṅgahaṃ.
Dvidhāhirikanottappa-missāmacchariyaṃ tathā;
Iccevaṃ dasadhā vuttā, pāpakesveva saṅgahā.
Parāmāsāsavoghā ca, yogupādānaganthato;
Nīvāraṇānusayato, saṃyojanakilesato.
Cuddaseva tu saṅkhepā, sattapaññāsa bhedato;
Yathādhammānusārena, cittuppādesu yojaye.
Tatopare noparāmā-sādibheditasaṅgahā;
Cittaṃ cetasikaṃ rūpaṃ, nibbānamiti dīpaye.
Iccākusaladhammānaṃ, ñatvā saṅgahamuttaraṃ;
Missakā nāma viññeyyā, yathāsambhavato kathaṃ;
Lobho doso ca moho ca,
Ekantākusalā tayo;
Alobhādosāmoho ca,
Kusalābyākatā tathā.
Pādapasseva ¶ mūlāni, thirabhāvāya paccayā;
Mūlabhāvena dhammānaṃ, hetū dhammā cha dīpitā.
Vitakko ¶ ca vicāro ca, pīti cekaggatā tathā;
Somanassaṃ domanassaṃ, upekkhāti ca vedanā.
Āhaccupanijjhāyantā, nijjhānaṭṭhena paccayā;
Jhānadhammāti satthāha, pañca vatthusabhāvato.
Sammādiṭṭhi ca saṅkappo, vāyāmo viratittayaṃ;
Sammāsati samādhī ca, micchādiṭṭhi ca sambhavā.
Sammāmicchā ca nīyantā, niyyānaṭṭhena paccayā;
Maggaṅgā dvādasakkhātā, nava dhammā sabhāvato.
Attabhāvaṃ pavattentā, ojaṭṭhamakavedanaṃ;
Paṭisandhināmarūpa-māharantā yathākkamaṃ.
Kabaḷīkāro āhāro,
Phasso sañcetanā tathā;
Viññāṇamiti cattāro,
Āhārāti pakāsitā.
Dhammānaṃ sahajātānaṃ, indriyaṭṭhena paccayā;
Attānamissaraṭṭhena, anuvattāpakā tathā.
Saddhā ca sati paññā ca, vīriyekaggatāpi ca;
Vedanā jīvitaṃ cittaṃ, aṭṭha rūpindriyāni ca.
Kathaṃ jīvitamekaṃ tu, sukhaṃ dukkhanti vedanā;
Somanassaṃ domanassaṃ, upekkhāti ca bheditā.
Paññādimaggenaññāta-ññassāmītindriyaṃ bhave;
Majjhe aññindriyamante, aññātāvindriyaṃ tathā.
Soḷaseva ¶ sabhāvena, indriyaṭṭhavibhāgato;
Indriyānīti vuttāni, bāvīsati vibhāvaye.
Daḷhādhiṭṭhitasantānā ¶ , vipakkhehi akampiyā;
Balavantasabhāvena, baladhammā pakāsitā.
Saddhā sati hirottappaṃ, vīriyekaggatā tathā;
Paññāhirikānottappa-miccevaṃ navadhā matā.
Jeṭṭhā pubbaṅgamaṭṭhena, puññāpuññapavattiyaṃ;
Paccayādhippateyyena, sahajānaṃ yathārahaṃ.
Cattārodhipatī vuttā, ādhippaccasabhāvato;
Chando cittañca vīriyaṃ, vīmaṃsāti ca tādinā.
Pañcasaṅgahitā paññā, vāyāmekaggatā pana;
Catusaṅgahitā cittaṃ, sati ceva tisaṅgahā.
Saṅkappo vedanā saddhā, dukasaṅgahitā matā;
Ekekasaṅgahā sesā, aṭṭhavīsati bhāsitā;
Iccevaṃ sattadhā bhedo, vutto missakasaṅgaho.
Hetujhānaṅgamaggaṅgā, āhārindriyato tathā;
Balādhippatito ceva, puññāpuññādimissatā;
Chattiṃseva sabhāvena, catusaṭṭhi pabhedato.
Iccevaṃ saṅgahetvāna, vibhāveyya tato paraṃ;
Cittuppādapabhedesu, yathāsambhavato kathaṃ.
Sitāvajjanaviññāṇaṃ, sampaṭicchanatīraṇā;
Aṭṭhārasāhetukāva, momūhā ekahetukā.
Sesā tu kusalā ñāṇaviyuttā ca dvihetukā;
Cittuppādāpare satta-cattālīsa tihetukā.
Pañcaviññāṇamajjhānaṃ ¶ , dvijhānaṅgikamīritaṃ;
Catutthapañcamajjhānaṃ, tijhānaṃ tatiyaṃ matā.
Catujhānaṃ tu dutiyaṃ, kāme ca sukhavajjitā;
Pañcajhānaṃ tu paṭhamaṃ, kāme ca sukhitā matā.
Paṭhamānuttaraṃ ¶ jhānaṃ, aṭṭhamaggaṅgikaṃ mataṃ;
Sattamaggaṅgikaṃ nāma, sesajhānamanuttaraṃ.
Lokiyaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ, tathā kāme tihetukā;
Pañcamaggaṅgikā nāma, cittuppādā pakāsitā.
Sesaṃ mahaggataṃ jhānaṃ, sampayuttā ca diṭṭhiyā;
Ñāṇena vippayuttā ca, catumaggaṅgikā matā.
Paṭighuddhaccayuttā ca, vippayuttā ca diṭṭhiyā;
Timaggaṅgaṃ dumaggaṅgaṃ, kaṅkhitaṃ samudīritaṃ.
Na hontāhetuke maggā, cittaṭṭhiti ca kaṅkhite;
Viditā niyatatā ca, lokiyesu na uddhaṭā.
Kāmesu kabaḷīkāro, anāhāro asaññino;
Cittuppādesu sabbattha, āhārattayamīritaṃ.
Indriyāni vibhāveyya, navadhānuttare budho;
Aṭṭhadhā samudīreyya, lokiyesu tihetuke.
Sattadhā pana ñāṇena, vippayutte pakāsaye;
Sitavoṭṭhabbanāpuññe, pañcadhā kaṅkhite pana.
Catudhā tividhā sese, cittuppāde samīraye;
Tihetukā sattabalā, chabalā tu duhetukā.
Catubalā akusalā, kaṅkhitaṃ tibalaṃ mataṃ;
Dvibalaṃ sitavoṭṭhabba-mabalaṃ sesamīritaṃ.
Javanedhipatīnaṃ ¶ tu, yo koceko tihetuke;
Dvihetuke vā kusale, vīmaṃsā nopalabbhati.
Lokiyesu vipākesu,
Mohamūle ahetuke;
Yathāsambhavavuttittā,
Natthādhipati kocipi.
Sambhoti ¶ kāyaviññāṇe, puññapāke sukhindriyaṃ;
Dukkhindriyampi tattheva, pāpapākamhi bhāsitaṃ.
Santīraṇañca hasanaṃ, somanassāni soḷasa;
Paṭhamādicatujjhānaṃ, somanassayutaṃ bhave.
Domanassayuttā dveva, cittuppādā pakāsitā;
Tadaññe pana sabbepi, pañcapaññāsupekkhakā.
Vedanāsampayogañca, vinibbhujjevamaṭṭhadhā;
Hetuyogādibhedehi, cittuppādā pakāsitā.
Taṃtaṃviyogabhedañca, paccekamatha missitaṃ;
Yathāvuttānusārena, yathāsambhavato naye.
Iccevaṃ pana yojetvā, cittuppādesu missakaṃ;
Tato ñeyyā visuddhā ca, bodhipakkhiyasaṅgahā.
Kāye ca vedanācitte, dhammesu ca yathārahaṃ;
Asubhaṃ dukkhamanicca-manattāti supaṭṭhitā.
Sammāsati paniccekā, kiccagocarabhedato;
Satipaṭṭhānanāmena, cattāroti pakāsitā.
Uppannānuppannapāpa-pahānānuppādanāya ca;
Anuppannuppannehi vā, nibbattiabhivuddhiyā.
Padahantassa ¶ vāyāmo, kiccābhogavibhāgato;
Sammappadhānanāmena, cattāroti pakāsitā.
Iddhiyā pādabhūtattā, iddhipādāti bhāsitā;
Chando cittañca vīriyaṃ, vīmaṃsāti catubbidhā.
Pañca saddhā sati paññā, vīriyekaggatā tathā;
Indriyānindriyaṭṭhena, balaṭṭhena balāni ca.
Sati dhammavicayo ca, tathā vīriyapītiyo;
Passaddhekaggatāpekkhā, bujjhantassaṅgabhāvato.
Bojjhaṅgāti ¶ visesena, satta dhammā pakāsitā;
Niyyānaṭṭhena maggaṅgā, sammādiṭṭhādiaṭṭhadhā.
Chasaṅgahettha vāyāmo, satipaññā samīritā;
Pañcasaṅgahitā nāma, samādhi catusaṅgaho.
Saddhā dusaṅgahā vuttā, sesā ekekasaṅgahā;
Iccevaṃ sattadhā bhedo, bodhipakkhiyasaṅgaho.
Satipaṭṭhānasammappadhānato iddhipādato;
Indriyabalabojjhaṅgā, maggabhedā ca bhāsitā.
Chando cittamupekkhā ca, saddhāpassaddhipītiyo;
Sammādiṭṭhi ca saṅkappo, vāyāmo viratittayaṃ.
Sammāsati samādhīti, dīpitā bodhipakkhiyā;
Cuddasā dhammato honti, sattatiṃsa pabhedato.
Yehi dhammehi bujjhanto, saccāni paṭivijjhati;
Samattānuttare honti, na vā saṅkappapītiyo.
Pubbabhāgepi labbhanti, lokiyamhi yathārahaṃ;
Nibbedhabhāvanākāle, chabbisuddhipavattiyaṃ.
Iccevaṃ ¶ tividhā bhedaṃ, vibhāveyya yathārahaṃ;
Sabhāvabhedabhinnānaṃ, sabhāgatthehi saṅgahaṃ.
Bhedasaṅgahavidūhi vaṇṇitaṃ, bhedasaṅgahavimuttisāsane;
Bhedasaṅgahanayatthamuttamaṃ, bhedasaṅgahamukhaṃ pakāsitaṃ.
Dhammasabhāvavibhāgabudhevaṃ, dhammadisampatisāsanadhamme;
Dhammavibhūtivibhūsitacittā, dhammarasāmatabhāgi bhavanti.
Iti nāmarūpaparicchede bhedasaṅgahavibhāgo nāma
Tatiyo paricchedo.