📜
4. Catuttho paricchedo
Pakiṇṇakavibhāgo
Ito ¶ paraṃ kiccato ca, dvārālambaṇavatthuto;
Bhūmipuggalato ṭhānā, janakā ca yathārahaṃ.
Saṅgaho ca pavatti ca, paṭisandhipavattisu;
Cittuppādavaseneva, saṃkhipitvāna niyyate.
Rūpārūpamahāpākā, mupekkhātīraṇadvayaṃ;
Cutisandhibhavaṅgāni, cittānekūnavīsati.
Āvajjanaṃ tu yugaḷaṃ, dassanaṃ savanaṃ tathā;
Ghāyanaṃ sāyanañceva, phusanaṃ sampaṭicchanaṃ.
Tīṇi tīraṇacittāni, ekaṃ voṭṭhabbanaṃ mataṃ;
Pañcadvāre manodvāre, tadāvajjananāmakaṃ.
Pañcapaññāsa ¶ javanakiccānīti viniddise;
Kriyā cāvajjanaṃ hitvā, kusalākusalapphalaṃ.
Tadālambaṇacittāni, bhavantekādaseva hi;
Mahāvipākacittāni, aṭṭha santīraṇattayaṃ.
Pañcakiccanti bhāsanti, upekkhātīraṇadvayaṃ;
Catukiccā mahāpākā, tikakiccā mahaggatā.
Dukiccamiti voṭṭhabbaṃ, sukhatīraṇamīritaṃ;
Pañcaviññāṇajavanamanodhātuttikaṃ pana.
Ekakiccāti bhāsanti, aṭṭhasaṭṭhi vibhāvino;
Iccevaṃ kiccabhedena, cittuppādā vavatthitā.
Cakkhusotaghānajivhā-kāyadhātu yathākkamaṃ;
Pañcadvārā bhavaṅgaṃ tu, manodvāraṃ pavuccati.
Ghānādayo ¶ tayo rūpe, pañca cakkhādayo tathā;
Arūpe natthubhayattha, tadālambaṇamānasaṃ.
Cha dvārā vīthicittāni, satta kāmīsu rūpisu;
Dvārattayaṃ cha cittāni, manodvāramarūpisu.
Paṭisandhādibhūtā hi, avasāne cutiṭṭhitā;
Majjhe bhavaṅgaṃ chetvāna, paccekaṃ vīthi jāyati.
Rūpādārammaṇe cakkhu-pasādādimhi ghaṭṭite;
Āvajjanādayo honti, bhavaṅgadvicalā paraṃ.
Pariṇāme bhavaṅgassa, ālambe gahaṇārahe;
Tathā vīthi manodvāre, yathāsambhavato bhave.
Āvajjā pañcaviññāṇaṃ, sampaṭicchanatīraṇaṃ;
Voṭṭhabbakāmajavanaṃ, tadālambaṇamānasaṃ.
Sattevaṃ ¶ vīthicittāni, cittuppādā catuddasa;
Catupaññāsa vitthārā, pañcadvāre yathārahaṃ.
Uppādaṭṭhitibhaṅgānaṃ, vasā cittakkhaṇaṃ tayaṃ;
Rūpānaṃ ṭhiti ekūna-paññāsañca duke dukaṃ.
Parittetiparitte ca, mahantetimahantake;
Voṭṭhabbamoghajavanaṃ, tadālambanti taṃ kamā.
Āvajjanañca javanaṃ, manodvāre tu gocare;
Vibhūte tu tadālambaṃ, vitthārā sattasaṭṭhi te.
Kāme javanasattāla-mbaṇānaṃ niyame sati;
Vibhūtetimahante ca, tadālambaṇamīritaṃ.
Pañcadvāre manodhātu, paccekamhi yathākkamaṃ;
Pañcaviññāṇayugaḷaṃ, paccekaṃ tu pakāsitaṃ.
Manodvāre tu javanaṃ, mahaggatamanuttaraṃ;
Sukhatīraṇavoṭṭhabbaṃ, parittajavanaṃ chasu.
Mahāvipākacittāni ¶ , upekkhātīraṇadvayaṃ;
Chasu dvāresu jāyanti, vīthimuttāni cekadā.
Sattati vīthicittāni, vipākā tu mahaggatā;
Nava vīthivimuttā ca, duvidhāpi dasīritā.
Iccevaṃ dvārabhedena, vibhāvetvā tato paraṃ;
Ñeyyā gocarabhedena, cittuppādā yathārahaṃ.
Rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā pañca gocarā;
Sesañca rūpapaññattināmañca dhammagocaraṃ.
Pañcadvāre vattamānaṃ, pañcālambaṃ yathākkamaṃ;
Chālambaṇaṃ manodvāre, atītānāgatampi ca.
Paññattātītavattantaṃ ¶ , chadvāraggahitaṃ pana;
Chaḷārammaṇasaṅkhātaṃ, yebhuyyena bhavantare.
Nimittagatikammānaṃ, kammamevātha gocaraṃ;
Paṭisandhibhavaṅgānaṃ, cutiyāva yathārahaṃ.
Pañcālambe manodhātu, paccekamhi yathākkamaṃ;
Pañcaviññāṇayugaḷaṃ, paccekaṃ tu pakāsitaṃ.
Kāmapākāni sesāni, hasanañca parittake;
Ñāṇahīnānipuññāni, javanāni animmale.
Tihetukāmapuññāni, puññābhiññā ca lokiyā;
Sabbālambe pavattanti, aggamaggaphalaṃ vinā.
Kriyābhiññā ca voṭṭhabbaṃ, kriyā kāme tihetukā;
Sabbālambe pavattanti, nibbāne nimmalā siyuṃ.
Dutiyañca catutthañca, āruppesu mahaggate;
Mahaggataññe vohāre, ayamālambaṇe nayo.
Cakkhusotaghānajivhā-kāyahadayavatthunā;
Kāmaloke chavatthūni, nissitā satta dhātuyo.
Pañcaviññāṇadhātū ¶ ca, tāsaṃ pubbāparattayaṃ;
Manodhātu tato sesā, manoviññāṇadhātu ca.
Catasso dhātuyo rūpe, tīṇi vatthūni nissitā;
Arūpe tu anissāya, dhātvekāva pavattati.
Pañcappasāde nissāya, paccekaṃ tu yathākkamaṃ;
Pañcaviññāṇayugaḷaṃ, bhavatīti pakāsitaṃ.
Kāmapākāni sesāni, maggāvajjanamādito;
Hasanaṃ paṭighārūpā-vacaraṃ vatthunissitaṃ.
Dvecattālīsa ¶ nissāya, anissāya ca jāyare;
Anissāya vipākāni, āruppeti samīritaṃ.
Iccevaṃ vatthubhedena, cittuppādā pakāsitā;
Tato paraṃ vibhāveyya, bhūmibhedena paṇḍito.
Niraye petaloke ca, tiracchānāsure tathā;
Pāpakammopapajjanti, pāpapākāya sandhiyā.
Bhūmissitesu devesu, manussesupi hīnakā;
Ahetukāya jāyanti, puññapākāya sandhiyā.
Cātumahārājikā ca, tāvatiṃsā ca yāmakā;
Tusitā ceva nimmānaratino vasavattino.
Iccevaṃ chasu devesu, manussesu ca jāyare;
Mahāvipākasandhīhi, kāmapuññakatā janā.
Brahmānaṃ pārisajjā ca, tathā brahmapurohitā;
Mahābrahmā ca jāyanti, paṭhamajjhānasandhiyā.
Parittā appamāṇābhā, jāyantābhassarā tathā;
Dutiyajjhānapākāya, tatiyāya ca sandhiyā.
Parittasubhappamāṇasubhā ca subhakiṇhakā;
Catutthāya tu jāyanti, tatiyajjhānabhūmikā.
Vehapphalā ¶ asaññī ca, suddhāvāsāti sattasu;
Pañcamāya ca jāyanti, asaññīcittavajjitā.
Avihā ca atappā ca, sudassā ca sudassino;
Akaniṭṭhāti pañcete, suddhāvāsā pakāsitā.
Ākāsānañcāyatanapākādīhi yathākkamaṃ;
Ākāsānañcāyatanabhūmikādīsu jāyare.
Cutisandhibhavaṅgānaṃ ¶ , vasā pākā mahaggatā;
Kāme sahetukā pākā, tadālambaṇatopi ca.
Yathāvuttaniyāmena, bhūmīsvekāva jāyare;
Cittuppādesu sabbattha, na tvevāsaññino matā.
Ghānajivhākāyadhātu-nissitaṃ mānasaṃ tathā;
Paṭighadvayamiccevamaṭṭha honteva kāmisu.
Cakkhusotañca viññāṇaṃ, manodhātu ca tīraṇaṃ;
Kāmarūpesu jāyanti, yathāsambhavato dasa.
Voṭṭhabbakāmapuññāni, vippayuttāni diṭṭhiyā;
Uddhaccasahitañceti, sabbatthetāni cuddasa.
Kaṅkhitaṃ diṭṭhiyuttāni, suddhāvāsavivajjite;
Sitañca rūpajavana-māruppāpāyavajjite.
Kāmakriyā sahetū ca, uddhaṃ lokuttarattayaṃ;
Catutthāruppajavanaṃ, sabbatthāpāyavajjite.
Sesamāruppajavanaṃ, hitvāpāyaṃ yathākkamaṃ;
Uddhamāruppabhūmiñca, jāyatīti vibhāvaye.
Sotāpattiphalādīni, cattārānuttarāni tu;
Suddhāvāsamapāyañca, hitvā sabbattha jāyare.
Suddhāvāsamapāyañca, hitvārūpañca sabbathā;
Paṭhamānuttaro maggo, sesaṭṭhānesu jāyati.
Sattatiṃsa ¶ apāyesu, kāmesīti pakāsitā;
Pañcapaññāsa suddhesu, rūpesvekūnasattati.
Chacattālīsa āruppe, uppajjanti yathārahaṃ;
Iccevaṃ bhūmibhedena, cittuppādā pakāsitā.
Tihetusatte ¶ sabbāni, dvihetukāhetuke pana;
Parittāni vivajjetvā, ñāṇapākakriyājave.
Puthujjanānaṃ sambhonti, diṭṭhiyuttañca kaṅkhitaṃ;
Sotāpannāditiṇṇampi, phalaṃ hoti yathāsakaṃ.
Vītarāgassa javanaṃ, kriyā cantimanuttaraṃ;
Puthujjanāditiṇṇampi, paṭighaṃ samudīritaṃ.
Javā puthujjanādīnaṃ, catunnaṃ sesa sāsavā;
Sāsavāvajjapākāni, pañcannamapi dīpaye.
Puthujjanesu tesaṭṭhi, sotāpannādikadvaye;
Ekūnasaṭṭhi cittāni, anāgāmikapuggale.
Sattapaññāsa jāyanti, tepaññāsa anāsave;
Maggaṭṭhesu sako maggo, puggalesu ayaṃ nayo.
Tihetukāmacutiyā, sabbāpi paṭisandhiyo;
Dvihetāhetucutiyā, kāmāvacarasandhiyo.
Rūpāvacaracutiyā, sahetupaṭisandhiyo;
Āruppāruppacutiyā, heṭṭhimāruppavajjitā.
Paṭisandhi tathā kāme, tihetupaṭisandhiyo;
Bhavantīti ca medhāvī, cutisandhinayaṃ naye.
Cutiyānantaraṃ hoti, paṭisandhi tato paraṃ;
Bhavaṅgaṃ taṃ pana chetvā, hoti āvajjanaṃ tato.
Aniṭṭhe pāpapākāva, cakkhuviññāṇakādayo;
Iṭṭhe tu puññapākāva, yathāsambhavato siyuṃ.
Pubbe ¶ vuttanayeneva, vīthicittāni yojaye;
Pañcadvāre yathāyogaṃ, manodvāre ca paṇḍito.
Santīraṇatadālamba-miṭṭhālambe ¶ pavattati;
Sukhitaṃ iṭṭhamajjhatte, aniṭṭhe ca upekkhitaṃ.
Sukhopetaṃ tadālambaṃ, upekkhākriyato paraṃ;
Na hoti domanassamhā, somanassaṃ tu sabbadā.
Tathopekkhātadālambaṃ, sukhitakriyato paraṃ;
Aññattha niyamo natthi, tadālambapavattiyā.
Somanassabhavaṅgassa, javane domanassite;
Tadālambe asambhonte, upekkhātīraṇaṃ bhave.
Parikammopacārānu-lomagotrabhuto paraṃ;
Pañcamaṃ vā catutthaṃ vā, javanaṃ hoti appanā.
Catujhānaṃ sukhopetaṃ, ñāṇayuttānanantaraṃ;
Upekkhāñāṇayuttānaṃ, pañcamaṃ jāyate paraṃ.
Puthujjanāna sekkhānaṃ, kāmapuññatihetuto;
Tihetukāmakriyato, vītarāgānamappanā.
Āvajjapañcaviññāṇa-sampaṭicchanatīraṇaṃ;
Paṭisandhicuti sabbā, rūpārūpādikappanā.
Nirodhā vuṭṭhahantassa, upariṭṭhaphalaṃ dvayaṃ;
Pañcābhiññā tathā maggā, ekacittakkhaṇā matā.
Dvikkhattuṃ hi nirodhassa, samāpattikkhaṇe pana;
Catutthāruppajavanaṃ, tadālambañca sabbathā.
Dvikkhattuṃ vātha tikkhattuṃ, maggassānantaraṃ phalaṃ;
Bhavaṅgādi ca voṭṭhabbaṃ, javanādi sakiṃ pana.
Tihetukāmajavanaṃ, appanāghaṭitaṃ pana;
Tikkhattuṃ vā catukkhattuṃ, manodvāre pavattati.
Chadvāresu ¶ ¶ panaññattha, javanaṃ kāmadhātujaṃ;
Pañca vāre cha vā satta, samuppajjati sambhavā.
Samāpattibhavaṅgesu, niyamo na samīrito;
Vīthicittāvasāne tu, bhavaṅgaṃ cuti vā bhave.
Iccānantarabhedena, cittuppādaṭṭhitiṃ cutiṃ;
Ñatvā gaṇeyya saṅgayha, labbhamānavasā kathaṃ?
Pañcadvārāvajjanato, dasa cittāni dīpaye;
Sesāvajjanato pañca-cattālīsanti bhāsitaṃ.
Pañcaviññāṇato pāpavipākā sampaṭicchanā;
Paramekaṃ duve puñña-vipākā sampaṭicchanā.
Santīraṇadvihetumhā, pākā dvādasa jāyare;
Tihetukāmapākamhā, ekavīsati bhāsitaṃ.
Rūpāvacarapākamhā, paramekūnavīsati;
Navaṭṭhāruppapākamhā, satta cha vā yathākkamaṃ.
Paṭighamhā tu satteva, sitamhā terasabravuṃ;
Dvihetupuññāpuññamhā, ekavīsati bhāvaye.
Dvihetukāmakriyato, aṭṭhārasa upekkhakā;
Sukhitamhā sattarasa, vibhāventi vicakkhaṇā.
Kāmapuññā tihetumhā, tettiṃseva upekkhakā;
Sukhitamhā tipaññāsa, bhavantīti pakāsitaṃ.
Tihetukāmakriyato, catuvīsatipekkhakā;
Sukhitamhā tu dīpeyya, pañcavīsati paṇḍito.
Dasa rūpajavamhekādasa dvādasa terasa;
Yathākkamaṃ pañcadasa, āruppā paridīpaye.
Phalamhā ¶ cuddasevāhu, maggamhā tu sakaṃ phalaṃ;
Paraṃ saṅgahamiccevaṃ, vigaṇeyya visārado.
Pañcadasamhādyāvajja-mekavīsatitoparaṃ ¶ ;
Ekamhā pañcaviññāṇaṃ, pañcamhā sampaṭicchanaṃ.
Sukhasantīraṇaṃ hoti, pañcavīsatito paraṃ;
Sambhonti sattatiṃsamhā, upekkhātīraṇadvayaṃ.
Bhavanti cattālīsamhā, sukhapākā dvihetukā;
Tathekacattālīsamhā, sukhapākā dvihetukā;
Tathekacattālīsamhā, upekkhāya samāyutā.
Honti sattatito kāme,
Sukhapākā tihetukā;
Dvisattatimhā jāyanti,
Upekkhāsahitā puna.
Ekūnasaṭṭhito rūpā, pākā pākā arūpino;
Kamāṭṭhacattālīsamhā, tathekadvitihīnato.
Phaladvayaṃ catukkamhā, pañcamhāntaphaladvayaṃ;
Tikā mahaggatā javā, maggā kāmajavā dvayā.
Cittuppādānamiccevaṃ, gaṇito pubbasaṅgaho;
Ñeyyoyaṃ ṭhānabhedoti, pubbāparaniyāmito.
Rūpapākamahāpākā, manodhātu ca tīraṇaṃ;
Rūpameva janentīti, vuttā ekūnavīsati.
Appanājavanaṃ sabbaṃ, mahaggatamanuttaraṃ;
Iriyāpatharūpāni, janetīti samīritaṃ.
Voṭṭhabbaṃ ¶ kāmajavanamabhiññā ca yathārahaṃ;
Iriyāpathaviññattirūpānaṃ janakā siyuṃ.
Pañcaviññāṇamāruppā, vipākā ca na kiñcipi;
Sabbesaṃ paṭisandhī ca, cuti cārahato tathā.
Rūpādittayamiccevaṃ ¶ , samuṭṭhāpeti mānasaṃ;
Uppajjamānameveti, ñeyyo janakasaṅgaho.
Iti kiccādibhedesu, paccekasmiṃ pakāsitaṃ;
Nayaṃ vuttānusārena, samāsetvā viyojaye.
Panuṇṇasammohamalassa sāsane,
Vikiṇṇavatthūhi suganthitaṃ nayaṃ;
Pakiṇṇamogayha paratthaninnaye,
Vitiṇṇakaṅkhāva bhavanti paṇḍitā.
Bahunayavinibandhaṃ kullametaṃ gahetvā,
Jinavacanasamuddaṃ kāmamogayha dhīrā;
Hitasakalasamatthaṃ vatthusāraṃ haritvā,
Hadaya ratanagabbhaṃ sādhu sampūrayanti.
Iti nāmarūpaparicchede pakiṇṇakavibhāgo nāma
Catuttho paricchedo.