📜
Aṭṭhārasamo paricchedo
3. Rūpavibhāgo
18. Sarūpakathā
Tepaññāsa paniccevaṃ, nāmadhammā pakāsitā;
Aṭṭhavīsavidhaṃ dāni, rūpaṃ nāma kathīyati.
Pathavāpo ca tejo ca, vāyo ceti catubbidho;
Cakkhusotaghānajivhā, kāyoti pana pañca ca.
Rūpasaddagandharasā, cattāro ca athāparaṃ;
Itthipumbhāvayugaḷaṃ, jīvitaṃ hadayampi ca.
Kāyaviññatti ¶ ¶ cevātha, vacīviññatti ca dvayaṃ;
Ākāsadhātu rūpassa, lahutā mudutā tassa.
Kammaññatā upacayo, santati jaratā pana;
Aniccatā ca kabaḷīkārāhāroti sabbathā.
Aṭṭhavīsavidhaṃ hoti, rūpametaṃ sarūpato;
Tassa lakkhaṇabhedena, sabhāvañca vibhāvaye.
Sandhāraṇaṃ tu pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā;
Ābandhanamāpodhātu, āpaggharaṇalakkhaṇā.
Paripācanatā tejodhātu uṇhattalakkhaṇā;
Samudīraṇatā vāyodhātu vitthambhalakkhaṇā.
Sabbatthāvinibhuttāpi, asammissakalakkhaṇā;
Taṃtaṃbhāvasamussannasambhāresupalakkhitā.
Aññamaññenupatthaddhā, sesarūpassa nissayā;
Catudhevaṃ kalāpesu, mahābhūtā pavattare.
Cakkhu sambhāracakkhumhi, sattakkhipaṭalocite;
Kaṇhamaṇḍalamajjhamhi, pasādoti pavuccati.
Yena cakkhupasādena, rūpāni anupassati;
Parittaṃ sukhumañcetaṃ, ūkāsirasamūpamaṃ.
Sotaṃ sotabilassanto,
Tambalomācite tathā;
Aṅgulivedhanākāre,
Pasādoti pakāsito.
Anto ajapadaṭṭhāne, ghānaṃ ghānabile ṭhitaṃ;
Jivhā jivhāya majjhamhi, uppalākārasannibhe.
Iccevaṃ ¶ pana cattāro, taṃtaṃdesavavatthitā;
Kāyappasādopādinne, sabbaketi yathākkamaṃ.
Rūpādyābhighātārahabhūtānaṃ ¶ vā yathārahaṃ;
Daṭṭhukāmanidānādikammabhūtānameva vā.
Pasādalakkhaṇā bhūtarūpānaṃ bhūtanissitā;
Kappāsapaṭalasnehasannibhāti ca vaṇṇitā.
Pañcāpi jīvitārakkhā, rūpādiparivāritā;
Dhītarāva kumārāva, kalāpantaravuttino.
Rūpaṃ nibhāso bhūtānaṃ, saddo nigghosanaṃ tathā;
Gandho ca gandhanaṃ tattha, raso ca rasanīyatā.
Bhūtattayañca phoṭṭhabbaṃ, āpodhātuvivajjitaṃ;
Saddo aniyato tattha, tadaññe sahavuttino.
Cakkhādipaṭihananalakkhaṇā tu yathākkamaṃ;
Pañceva pañcaviññāṇavīthiyā visayā matā.
Itthindriyaṃ panitthittaṃ, itthibhāvoti desito;
Purisattaṃ tathābhāvo, purisindriya nāmako.
Taṃ dvayaṃ panupādinne, kāye sabbattha labbhati;
Kalāpantarabhinnañca, bhinnasantānavatti ca.
Rūpānaṃ kammajātānaṃ, anupālanalakkhaṇaṃ;
Jīvitindriyarūpanti, āyu nāma pavuccati.
Manodhātuyā ca tathā, manoviññāṇadhātuyā;
Nissayalakkhaṇaṃ vatthurūpaṃ hadayanissitaṃ.
Majjhe hadayakosamhi, aḍḍhappasatalohite;
Bhūtarūpamupādāya, cakkhādi viya vattati.
Ākāsadhātu ¶ rūpānaṃ, paricchedakalakkhaṇā;
Taṃtaṃrūpakalāpānaṃ, pariyantoti vuccati.
Cittaṃ sahajarūpānaṃ, kāyassa gamanādisu;
Santhambhanasandhāraṇacalanassa tu paccayo.
Vāyodhātuvikāroyaṃ ¶ , kāyaviññattināmako;
Vāyodhātādhikānaṃ tu, bhūtānamiti kecanā.
Tathā cittasamuṭṭhino, vacīghosappavattiyaṃ;
Upādinnarūpakāyaghaṭṭanassa tu paccayo.
Pathavīdhātuvikāroyaṃ, vacīviññattināmako;
Pathavīdhātādhikānaṃ tu, bhūtānamiti kecanā.
Dvepi kāyavacīkammadvārabhūtā yathākkamaṃ;
Te pana ghaṭṭanāhetu-vikārākāralakkhaṇā.
Viññāpetīti kāyena, vācāya ca vicintitaṃ;
Sayañca viññāyatīti, viññattīti pakittitā.
Lahutā pana rūpānaṃ, adandhākāralakkhaṇā;
Mudutāpi ca rūpānaṃ, maddavākāralakkhaṇā.
Kammaññatā ca rūpānaṃ, yoggatākāralakkhaṇā;
Gāravathaddhatā yoggapaṭipakkhā yathākkamaṃ.
Sappāyamutumāhāraṃ, labhitvā cittasampadaṃ;
Lahū mudu ca kammaññaṃ, yadā rūpaṃ pavattati.
Tathāpavattarūpassa, pavattākārabheditaṃ;
Lahutādittayampetaṃ, sahavutti tadā bhave.
Sappāyaṃ paṭivedhāya, paṭipattupakāritā;
Sākārā rūpasampatti, paññattāva mahesinā.
Rūpassopacayo ¶ nāma, rūpassācayalakkhaṇo;
Pavattilakkhaṇā rūpasantatīti pakāsitā.
Rūpamācayarūpena, jāyaticcuparūpari;
Pekkhatopacayākārā, jāti gayhati yogino.
Anuppabandhākārena, jāyatīti sapekkhato;
Tadāyaṃ santatākārā, jāti gayhati tassa tu.
Evamābhogabhedena ¶ , jātirūpaṃ dvidhā kataṃ;
Attūpaladdhibhāvena, jāyantaṃ vātha kevalaṃ.
Rūpaṃ vivittokāsassa, pūrakaṭṭhena cīyati;
Abhāvā punabhāvāya, pavattaṃ santatīti ca.
Evamākārabhedāva, sabbākāravarākaro;
Jātirūpaṃ dvidhākāsi, jātirūpavirocano.
Jaratā navatāhāyā, rūpānaṃ pākalakkhaṇā;
Aniccatanti mappatti, paribhijjanalakkhaṇā.
Iti lakkhaṇarūpaṃ tu, tividhaṃ bhinnakālikaṃ;
Sabhāvarūpadhammesu, taṃtaṃkālopalakkhitaṃ.
Yena lakkhīyati rūpaṃ, bhinnākāraṃ khaṇe khaṇe;
Vipassanānayatthāya, tamiccāha tathāgato.
Kabaḷīkāro āhāro,
Yāpetabbojalakkhaṇo;
Āhāro sendriyajāto,
Rūpakāyānupālako.
Iccevaṃ saparicchedā, savikārā salakkhaṇā;
Akiccapaṭivedhāya, dayāpannena tādinā.
Tattha ¶ tattha yathāyogaṃ, desitāti pakāsitā;
Rūpadhammā sarūpena, aṭṭhavīsati sabbathā.
Katvāna jātimekaṃ tu, tatthopacayasantatiṃ;
Sattavīsati rūpāni, bhavantīti viniddise.
Bhūtattayaṃ tu phoṭṭhabbaṃ, katvā chabbīsadhāpi ca;
Ubhayaṃ jātiphoṭṭhabbaṃ, gahetvā pañcavīsati.
Rūpadhammānamiccevaṃ ¶ , vibhāveyya visārado;
Sarūpaṃ nāmasaṅkhepaṃ, sabhāvañca salakkhaṇanti.
Iti rūpavibhāge sarūpakathā niṭṭhitā.
Aṭṭhārasamo paricchedo.