📜
1. Paṭhamo paricchedo
Rūpasaṅkhepo
Saccāni ¶ paramatthañca, sammutiñcāti dve tahiṃ;
Thaddhabhāvādinā ñeyyaṃ, saccaṃ taṃ paramatthakaṃ.
Sannivesavisesādiñeyyaṃ sammuti taṃ dvayaṃ;
Bhāvasaṅketasiddhīnaṃ, tathattā saccamīritaṃ.
Paramattho sanibbānapañcakkhandhettha rāsito;
Khandhattho ca samāsetvā, vuttotītādibhedanaṃ.
Vedanādīsupekasmiṃ, khandhasaddo tu ruḷhiyā;
Samuddādekadese tu, samuddādiravo yathā.
Tattha sītādiruppattā, rūpaṃ bhvāpānalānilaṃ;
Bhūtaṃ kathinadavatāpacanīraṇabhāvakaṃ.
Cakkhu ¶ sotañca ghānañca, jivhā kāyo pabhā ravo;
Gandho rasojā itthī ca, pumā vatthu ca jīvitaṃ.
Khaṃ jāti jaratā bhaṅgo, rūpassa lahutā tathā;
Mudukammaññatā kāyavacīviññatti bhūtikaṃ.
Cakkhādī daṭṭhukāmādihetukammajabhūtikā;
Pasādā rūpasaddādī, cakkhuñāṇādigocarā.
Ojā hi yāpanā itthipumaliṅgādihetukaṃ;
Bhāvadvayaṃ tu kāyaṃva, byāpi no sahavuttikaṃ.
Nissayaṃ vatthu dhātūnaṃ, dvinnaṃ kammajapālanaṃ;
Jīvitaṃ uppalādīnaṃ, udakaṃva ṭhitikkhaṇe.
Khaṃ ¶ rūpānaṃ paricchedo, jātiādittayaṃ pana;
Rūpanibbatti pāko ca, bhedo ceva yathākkamaṃ.
Lahutādittayaṃ taṃ hi, rūpānaṃ kamato siyā;
Adandhathaddhatā cāpi, kāyakammānukūlatā.
Abhikkamādijanakacittajassānilassa hi;
Vikāro kāyaviññatti, rūpatthambhādikāraṇaṃ.
Vacībhedakacittena, bhūtabhūmivikāratā;
Vacīviññattupādinnaghaṭṭanasseva kāraṇaṃ.
Rūpamabyākataṃ sabbaṃ, vippayuttamahetukaṃ;
Anālambaṃ parittādi, iti ekavidhaṃ naye.
Ajjhattikāni cakkhādī, pañceteva pasādakā;
Vatthunā vatthu tāneva, dvārā viññattibhī saha.
Sesaṃ bāvīsati cekavīsa vīsati bāhiraṃ;
Appasādamavatthuṃ ca, advārañca yathākkamaṃ.
Pasādā pañca bhāvāyu, indriyanindriyetaraṃ;
Vināpaṃ ādito yāva, rasā thūlaṃ na cetaraṃ.
Aṭṭhakaṃ ¶ avinibbhogaṃ, vaṇṇagandharasojakaṃ;
Bhūtaṃ taṃ tu vinibbhogamitaranti viniddise.
Aṭṭhārasādito rūpā, nipphannaṃ tu na cetaraṃ;
Phoṭṭhabbamāpavajjaṃ tu, bhūtaṃ kāme na cetaraṃ.
Sekkhasappaṭighāsekkhapaṭighaṃ dvayavajjitaṃ;
Vaṇṇaṃ taditaraṃ thūlaṃ, sukhumañceti taṃ tidhā.
Kammajākammajaṃnevakammākammajato tidhā;
Cittojautujādīnaṃ, vasenāpi tidhā tathā.
Diṭṭhaṃ ¶ sutaṃ mutañcāpi, viññātaṃ vata cetasā;
Ekamekañca pañcāpi, vīsati ca kamā siyuṃ.
Hadayaṃ vatthu viññatti, dvāraṃ cakkhādipañcakaṃ;
Vatthu dvārañca sesāni, vatthu dvārañca no siyā.
Nipphannaṃ rūparūpaṃ khaṃ, paricchedotha lakkhaṇaṃ;
Jātiādittayaṃ rūpaṃ, vikāro lahutādikaṃ.
Yathā saṅkhatadhammānaṃ, lakkhaṇaṃ saṅkhataṃ tathā;
Paricchedādikaṃ rūpaṃ, tajjātimanatikkamā.
Kammacittānalāhārapaccayānaṃ vasenidha;
Ñeyyā pavatti rūpassa, piṇḍānañca vasā kathaṃ.
Kammajaṃ sendriyaṃ vatthu, viññatti cittajā ravo;
Cittaggijo lahutādittayaṃ cittānalannajaṃ.
Aṭṭhakaṃ jāti cākāso, catujā jaratā khayaṃ;
Kutoci neva jātaṃ tappākabhedaṃ hi taṃ dvayaṃ.
Jātiyāpi na jātattaṃ, kutociṭṭhakathānayā;
Lakkhaṇābhāvato tassā, sati tasmiṃ na niṭṭhiti.
Kammacittānalannehi, piṇḍā nava ca satta ca;
Cattāro dve ca viññeyyā, sajīve dve ajīvake.
Aṭṭhakaṃ ¶ jīvitenāyunavakaṃ bhāvavatthunā;
Cakkhādī pañca dasakā, kalāpā nava kammajā.
Suddhaṭṭhaviññattiyuttanavakopi ca dasako;
Suddhasaddena navako, lahutādidasekako.
Viññattilahutādīhi, puna dvādasa terasa;
Cittajā iti viññeyyā, kalāpā satta vā cha vā.
Suddhaṭṭhaṃ ¶ saddanavakaṃ, lahutādidasekakaṃ;
Saddenalahutādīhi, caturotujakaṇṇikā.
Suddhaṭṭhalahutādīhi, annajā dvetime nava;
Satta cattāri dve ceti, kalāpā vīsatī dvibhi.
Tayaṭṭhakā ca cattāro, navakā dasakā nava;
Tayo dveko ca ekena, dasa dvīhi ca tīhi ca.
Catunnampi ca dhātūnaṃ, adhikaṃsavasenidha;
Rūpabhedotha viññeyyo, kammacittānalannajo.
Kesādimatthaluṅgantā, pathavaṃsāti vīsati;
Pittādimuttakantā te, jalaṃsā dvādasīritā.
Yena santappanaṃ yena, jīraṇaṃ dahanaṃ tathā;
Yenasitādipākoti, caturaṃsānalādhikā.
Uddhādhogamakucchiṭṭhā, koṭṭhāseyyaṅgasāri ca;
Assāsoti ca viññeyyā, chaḷaṃsā vāyunissitā.
Pubbamuttakarīsañcudariyaṃ caturotujā;
Kammā pācaggi cittamhā-ssāsoti chapi ekajā.
Sedasiṅghānikassu ca, kheḷo cittotusambhavā;
Dvijā dvattiṃsa koṭṭhāsā, sesā eva catubbhavā.
Ekajesvādicatūsu, utujā caturaṭṭhakā;
Jīvītanavako pācessāse cittabhavaṭṭhako.
Dvijesu ¶ manatejehi, dve dve honti panaṭṭhakā;
Sesatejānilaṃsesu, ekekamhi tayo tayo.
Aṭṭhakojamanaggīhi, honti aṭṭhasu kammato;
Aṭṭhāyunavakā evaṃ, ime aṭṭha catubbhavā.
Catuvīsesu ¶ sesesu, catujesuṭṭhakā tayo;
Ekekamhi ca viññeyyā, piṇḍā cittānalannajā.
Kammajā kāyabhāvavhā, dasakāpi siyuṃ tahiṃ;
Catuvīsesu aṃsesu, ekekamhi duve duve.
Pañcāpi cakkhusotādī, padesadasakā puna;
Navakā saddasaṅkhātā, dveticcevaṃ kalāpato.
Tepaññāsa dasekañca, navuttarasatāni ca;
Dasakā navakā ceva, aṭṭhakā ca siyuṃ kamā.
Sekapañcasataṃ kāye, sahassaṃ taṃ pavattati;
Paripuṇṇindriye rūpaṃ, nipphannaṃ dhātubhedato.
Cittuppāde siyuṃ rūpa-hetū kammādayo pana;
Ṭhiti na pāṭhe cittassa, na bhaṅge rūpasambhavo.
‘‘Aññathattaṃ ṭhitassā’’ti, vuttattāva ṭhitikkhaṇaṃ;
Atthīti ce pabandhena, ṭhiti tattha pavuccati.
Atha vā tikkhaṇe kammaṃ, cittamattudayakkhaṇe;
Utuojāttano ṭhāne, rūpahetū bhavanti hi.
Seyyassādikkhaṇe kāya-
Bhāvavatthuvasā tayo;
Dasakā hontibhāvissa,
Vinā bhāvaṃ duve siyuṃ.
Tato ¶ parañca kammaggicittajā te ca piṇḍikā;
Aṭṭhakā ca duve pubbe, vuttavuttakkhaṇe vade.
Kālenāhārajaṃ hoti, cakkhādidasakāni ca;
Catupaccayato rūpaṃ, sampiṇḍevaṃ pavattati.
Taṃ ¶ sattarasacittāyu, vinā viññattilakkhaṇaṃ;
Santatāmaraṇā rūpaṃ, jarādiphalamāvahaṃ.
Bhaṅgā sattarasuppāde, jāyate kammajaṃ na taṃ;
Taduddhaṃ jāyate tasmā, takkhayā maraṇaṃ bhave.
Āyukammubhayesaṃ vā, khayena maraṇaṃ bhave;
Upakkamena vā kesañcupacchedakakammunā.
Opapātikabhāvissa, dasakā satta kammajā;
Kāme ādo bhavantaggijāhi pubbeva bhūyate.
Ādikappanarānañca, apāye andhakassa ca;
Badhirassāpi ādo cha, pubbevetarajā siyuṃ.
Tatthevandhabadhirassa, pañca honti abhāvino;
Yuttiyā idha viññeyyā, pañca vā caturopi vā.
Cakkhādittayahīnassa, caturova bhavantiti;
Vuttaṃ upaparikkhitvā, gahetabbaṃ vijānatā.
Rūpe jīvitachakkañca, cakkhādisattakattayaṃ;
Pañca cha utucittehi, pañca chāsaññinaṃ bhave.
Pañcadhātvādiniyamā, pāṭhe gandharasojanaṃ;
Nuppatti tattha bhūtānaṃ, aphoṭṭhabbapavattinaṃ.
Thaddhuṇhīraṇabhāvova, natthi dhātvādikiccato;
Aññaṃ gandhādīnaṃ tesaṃ, takkiccenopaladdhito.
Rūpe sappaṭighattādi, tattha ruppanatā viya;
Ghaṭṭanañca ravuppādassaññatthasseva hetutā.
Icchitabbamimekantamevaṃ ¶ pāṭhāvirodhato;
Atha vā tehi viññeyyaṃ, dasakaṃ navakaṭṭhakaṃ.
Sabbaṃ ¶ kāmabhave rūpaṃ, rūpe ekūnavīsati;
Asaññīnaṃ dasa gandharasojāhi ca brahmunaṃ.
Iti saccasaṅkhepe rūpasaṅkhepo nāma
Paṭhamo paricchedo.