📜
Chacattālīsatima pariccheda
. . . Vāsaṃ-katvā sulabhapaccayaṃ;
Dāsi dhammarucinaṃ so, rājinī dīpakampi ca.
Kāretvāna paricchedaṃ, mahānettādi pādikaṃ;
Tesameva adā koḷu-vāte so devatissakaṃ.
Vahatthale ca so katvā, kadambagonanāmakaṃ;
Devapāḷimhi katvāna, gīrivhanagaraṃ tathā.
Katvā antarasobbhamhi, devanāmaṃ vihārakaṃ;
Rājamātikamārāmaṃ, katvā’dā paṃsukūlinaṃ.
Gokaṇṇakavihāre’kā, padhānagharameva ca;
Jiṇṇagehañca kāresi, vaḍḍhamānakabodhiyā.
Saṅghamittavhaye ceva, aññattha ca mahāyaso;
Tattha tattha vihāresu, navakammamakārayi.
Chabbīsati sahassāni, suvaṇṇānaṃ samappiya;
Jiṇṇāni paṭisaṅkhāsi, rājā cetiyapabbate.
Tālavatthuvihārañca, kāretvā paṇṇabhattakaṃ;
Vihārassa mahāsena-narindavhassa dāpayi.
Goṇḍigāmikavāpiñca, chinnaṃ bandhi yathā purā;
Dānabhaṇḍañca so sabbaṃ, sabbesaṃ dāsi pāṇinaṃ.
Uposathaṃ ¶ upavasati, saddhiṃ dīpajanehi so;
Dhammañca tesaṃ deseti, dātuṃ lokuttaraṃ sukhaṃ.
Kammaṃ sovaggiyaṃ tassa, rajje sabbo samācari;
Yaṃ karoti mahīpālo, taṃ tassa kurute jano.
Tasmā rājā mahāpañño, dhammameva samācare;
So nivutthanivutthamhi, ṭhāne hoti mahāyaso.
Sampattaparivāro ca, ante gacchati nibbutiṃ;
Attatthañca paratthañca, tasmā passeyya buddhimā.
Attanā yadi ekena, vinitena mahājanā;
Vinayaṃ yanti sabbepi, kotaṃ nāseyya paṇḍito.
Payogo yo hi sattānaṃ, lohadvaya hitāvaho;
So tena akato natthi, rattandivamatandinā.
Attano so nivatthāni, vatthāni sukhumāni ca;
Paṃsūkūlikabhikkhūnaṃ, cīvaratthāya dāpayi.
Aṭṭhānaviniyogopi, saṅgaho vā virūpako;
Sāvajjo paribhogo vā, tassa nāhosi sabbaso.
Ye ye sattā yadā hārā, tesaṃ taṃ taṃ sadāpayi;
Ye yena sukhī honti, te te tena sukhāpayī.
Evaṃ puññāni katvāna, chabbassāni narādhipo;
Agamā devarājassa, santikaṃ santiyāvaho.
Atha tassa nujo rājā, kassapo hoti khattiyo;
Samattho rajjabhārassa, vahituṃ pubbavuttino.
Pitā viya niyaṃ puttaṃ, so saṅgaṇhi mahājanaṃ;
Dānena peyyavajjena, atthassa cariyāya ca.
Ṭhānantarañca dāpesi, tassa tassa yathārahaṃ;
Sayaṃ bhuñjittha bhogepi, sabbadukkhavivajjito.
Gīhinañceva bhikkhūnaṃ, brahmaṇānañca khattiyo;
Vattāpayi sakāvāre, māghātañceva kārayi.
Macchatitthe duve ceva, āvāsaṃ heḷigāmakaṃ;
Vaṇijjagāmamārāmaṃ, kassapādīgiriṃ tathā.
Tathā ¶ ambatanavhañca, padhānaghara muttamaṃ; Bhogagāmañca. . .
[Etthakassapassa rajjapaṭibaddhāya kathāya ūnatā dissati.]
Tesaṃ sabbakaniṭṭhopi, mahindo nāma khattiyo;
Sampattarajjo nāhosi, rājā rajja dhurandharo.
Tassapi kira nilavho, sahāyo cīrasatthuto;
Mato pubbeva tasmā, so saranto taṃ na icchitaṃ.
Ahorajjampi dīpamhi, na maññittha sukhāvahaṃ;
Abhāvena sahāyassa, sahāyā’tīva dullabhā.
Teneva vuttaṃ muninā, dhammā yekeci lokiyā;
Tathā lokuttarā ceva, dhammā nibbānagāmino.
Kalyāṇamittaṃ āgamma, sabbe te honti pāṇinaṃ;
Tasmā kalyāṇamittesu, kattabbo’ti sadā daro.
Ādipādova so tasmā, hutvā rajjaṃ vicārayi;
Pāletuṃyeva dīpamhi, jivanto viya pāṇino.
Kassapassa sabhātussa, puttaṃ so aggabodhikaṃ;
Ṭhapetvā oparajjamhi, datvā bhogamanappakaṃ.
Desaṃ datvāna pācinaṃ, vasituṃ tattha pesiya;
Desaṃ dakkhiṇamādāsi, rāja puttassa attano.
Mahāpāḷimhi dānañca, dāpesi dasavāhaṇaṃ;
Sabbe bhoge same’kāsi, yācanānaṃ saha’ttanā.
Adatvā yācakānaṃ so, nu kiñci paribhuñjati;
Bhuttaṃ vā satiyā deti, dvi guṇaṃ attabhuttato.
Sakanāmaṃ sakāresi, bhikkhunī na mupassayaṃ;
Pādānagaragallañca, ārāma mariyādakaṃ.
Mahindataṭamārāmaṃ, sampatta catupaccayaṃ;
Aññampi bahudhā kāsi, puññaṃ puññaguṇerato.
Tiṇī vassāni kāretvā, rajjameva mahāmati;
Gavesanto sahāyaṃ’va, devalokamupāgami.
Vasanto ¶ dakkhiṇe dese, aggabodhi kumārako;
Kenāpi karaṇīyena, nagaraṃ āgato ahu.
Tasmiṃ tattha vasantamhi, ādipādo mahindako;
Mato āsi tato tassa, rajjaṃ hatthagataṃ ahu.
So taṃ hatthagataṃ katvā, saṇṭhapetvāna sāsanaṃ;
Pācina desapatino, aggabodhissa pesayi.
Sa āgantvā ahu rājā, silāmeghoti saññito;
Oparajje kumārañca, abhisiñcittha bhūpati.
So rājā naṃ niyojetvā, cintā bhāraṃ vimuñciya;
Bhoge bhuñjatha tumheti, sayaṃ rajjaṃ vicārayi.
Yathāyogaṃ janassesa-kāsi niggahasaṃgahe;
Dese ubbinayaṃ sabbaṃ, maggaṃ pāpesi cakkhumā.
Evaṃ tesu vasantesu, otāraṃ pāpakammino;
Na labhantā vicintesuṃ, bhinditabbā ime iti.
Rājānamupasaṅkamma, avocuṃ pisunaṃ raho;
Tuvaṃ rājāsi nāmena, rājā añño sabhāvaho.
Uparājā ayaṃ rajjaṃ, gaṇhissati mahājanaṃ;
Saṅgayha na cireneva, hoti rājā na saṃsayo.
Taṃ sutvāna mahīpālo, paribhijji kumārake;
Kumāropi vidhitvā taṃ, coro hutvāna rājindo.
Palāyitvā sakaṃ desaṃ, saṅgaṇhitvā tahiṃ jane;
Mahantaṃ balamādāya, kātuṃ saṅgāma mārabhi.
Kadalyādinivātamhi, saṅgāmo bhiṃsano ahu;
Gato tattha parājitvā, kumāro malayaṃ vaso.
Tato rājā kataññū so, upakāraṃ sabhātuno;
Cintetvā rajjadānādiṃ, paridevittha pākaṭaṃ.
Kumāropi ca taṃ sutvā, ahosi muducittako;
Evaṃ te aññamaññassa, siniddhantaṃ pakāsayuṃ.
Rājā gantvā sayaṃyeva, malayaṃ ekako vaṃso;
Kumāraṃ taṃ samādāya, āgamittha sakaṃ puraṃ.
Hoti ¶ nissaṃsayaṃ [evaṃpi citto] atīva so;
Vivāhaṃ tena kāresi, dhītaraṃ saṅghanāmikaṃ.
Tāya saddhiṃ vasanto so, vissattho tena rājinā;
Pahāraṃ tāya pādāsi, duṭṭho dosamhi kismiṃci.
Pitaraṃ sā upāgamma, karuṇaṃ roditampati;
Akāraṇe maṃ māreti, dinno vo sāmiko iti.
Sopi taṃ sutamatteva, dukkataṃ vata me iti;
Pabbājesi lahuṃ gantvā, bhikkhūnī na mupassayaṃ.
Aggabodhisanāmotha, tassā mātula puttako;
Sucireneva kālena, tassaṃ sā rattamānaso.
Kālo’yanti viditvāna, tamādāya palāyituṃ;
Aññato taṃ gahetvāna, gato ekova rohaṇaṃ.
Aggabodhiṃ narindo so, aggabodhi namādiya;
Aggabodhiṃ nihantuṃ taṃ, rohaṇaṃ tamupāvīsi.
Aggabodhi nisedhetvā, aggabodhiṃ sabhātaraṃ;
Apare pabbate hantu-maggabodhiṃ sayaṃ gato.
Kasiṇaṃ rohaṇaṃ hattha-gataṃ katvā mahā balo;
Yujjhitvā tena taṃ gaṇhi, bhariyaṃ saṅghamattano.
Tato paṭṭhāya sukhitā, samaggā te tayo janā;
Vissaṭṭhā aññamaññesu, vihariṃsu yathāruciṃ.
Vāpāraniṃ akārāmaṃ, tathā māṇaggabodhikaṃ;
Sabhattuddesabhogañca, vihāre atiyuttare.
Hatthi kucchivihāre ca, vihāre puna piṭṭhike;
Mahādīpariveṇe ca, pāsāde vāhadīpake.
Thūpārāmamhi gehassa, dvāre ca parijiṇṇake;
Kāsi pākatikaṃ tattha, thambhe ca parivattayi.
Evaṃ katvāna puññāni, puññāni ca yathābalaṃ;
Cattālīsatime vasse, yathākamma mupāgami.
Athoparājā rājā’si, aggabodhi sirīdharo;
Tanayo so mahindassa, ādipādassa dhīmato.
Sāsanampi ¶ ca lokañca, saṅgaṇittha yathārahaṃ;
Oparajje’bhisiñcattha, mahindaṃ puttamattano.
Mahābodhissa kāresi, gharaṃ jiṇṇaṃ navaṃ thiraṃ;
Ārāme dve ca kāresi, kaḷandaṃ mallavātakaṃ.
Dhammakammehi sakkaccaṃ, sodhesi jinasāsanaṃ;
Vinicchananto dhammena, chindi kūṭaṭṭakārake.
Bhesajjañca gilānānaṃ, maṅgalaṃ cāvamaṅgalaṃ;
Laṅkādīpamhi sakale, sayameva vicārayī.
Salākabhattaṃ dāpesi, nikāyattaya vāsinaṃ;
Bhojanaṃ paṃsukūlīnaṃ, attayoggaṃ mahārahaṃ.
Evamādīni katvāna, puññāni sasayaṃ vasī;
Cuto’si chahi vassehi, pulatthinagare vasaṃ.
Tato pubbeva tassāsi, putto so yuvarājako;
Mato kira tato rajjaṃ, aputtaṃ taṃ tadā ahu.
Putto mahindo nāmā’si, silā meghassa rājino;
Rajjayoggo mahāpuñño, lokasaṅgaṇha nakkhamo.
Tassa jātadineyeva, rājā nakkhattapāṭhake;
Pucchitvā rajjayoggoti, sutvā tehi viyākataṃ.
Datvā tesaṃ dhanaṃ sādhu, pavattiṃ taṃ nigūhayi;
Atha naṃ so vayappattaṃ, katvā senāpatiṃsakaṃ.
Rajjaṃ vasseva katvāna, sabbaṃ hatthe sayaṃvasī;
So dhammena vicāresi, rāja kiccaṃ mahāmati.
Matepi tasmiṃ tasmā so, aggabodhābhidhānino;
Senāpaccaṃ na gaṇhittha, nayaññū tassa hatthako.
Tadā kenaci gantvā so, karaṇīyena rājino;
Samuddatīre vasati, mahātitthamhi paṭṭane.
Sutvā so cūḷapituno, maraṇaṃ vegasā’gamā;
Corā rajjaṃ gahetvāna, nāseyyuṃ nagaraṃ iti.
Tato uttaradesamhi, maṇḍalīkā saraṭṭhiyā;
Acchinditvāna taṃ desaṃ, chinnarājakaraṃ karuṃ.
So ¶ taṃ sutvā mahāseno, gantvā uttaradesakaṃ;
Sabbe nimmathayitvāna, maṇḍalī kesaraṭṭhiye.
Gantvā rañño mataṭhānaṃ, disvā deviṃ parodiya;
Assāsetvā yathākālaṃ, idaṃ vacanamabravi.
Mācintesi mahādevī, mato me sāmiko iti;
Rakkhissāmi ahaṃ dīpaṃ, tumhe rajjaṃ karissatha.
Tuṇhibhūtā’dhivāsetvā, piyasā pāpabuddhikā;
Raho yojayī taṃ hantuṃ, vatthukāmā yathāruciṃ.
Senāpati taṃ ñatvāna, tassā’rakkhaṃ vidhāya so;
Taṃ pakkhiyehi yujjhitvā, palāpesi mahājanaṃ.
Tato deviṃ sabandhetvā, pakkhipitvāna yānake;
Ādāya taṃ puraṃ gantvā, rajjaṃ gaṇhi sasādhanaṃ.
Atthi dappuḷa nāmo’pi,
Silā meghassa rājino;
Bhāgineyyo mahāseno,
Ādipādo mahā dhano.
So senaṃ sannipātetvā, vasanto kāḷavāpiyaṃ;
Kātuṃ saṅgāma māgañchi, saṅgagāmappadesakaṃ.
Senāpati pavattiṃ taṃ, sutvā sampannavāhano;
Deviñca taṃ samādāya, agamā tattha sajjukaṃ.
Tesaṃ tatthasi saṅgāmo, ubhinnaṃ lomahaṃsano;
Ādipādo tadāsenaṃ, ohīyantaṃ samekkhiya.
Palāyitvā āruhittha, acchaselaṃ savāhano;
Palāpetvāna taṃ tattha, senāpati sukhaṃ vasi.
Suññaṃti nagaraṃ sutvā, maṇḍalīkāpi uttare;
Dese sabbe samāgamma, aggahesuṃ puraṃ tadā.
So hi te paṭibāhesi, sūro dhīraparakkamo;
Athāgamma puraṃ rajjaṃ, vicāresi yathānayaṃ.
Bhikkhusaṅghassa lokassa, macchānaṃ migapakkhinaṃ;
Ñātīnaṃ balakāyassa, kattabbaṃ sabbamācari.
Pacchā ¶ anu balappatto, dappulo malayaṃ gato;
Bhāgineyyo duve ceva, pakkositvāna rohaṇā.
Raṭṭhe janapade sabbe, ādāya bahuvāhano;
Rattiyaṃ puramāgamma, samuddo viya otthari.
Balakāyo puraṃ rundhi, ugghosento samantato;
Hesitena turaṅgānaṃ, koñcanāde nadantinaṃ.
Tāḷāvacara saddānaṃ, kāhaḷānaṃ ravena ca;
Gajjitena bhaṭānañca, ākāsaṃ na tadā phali.
Tadā senāpati disvā, mahāsenaṃ pamodiya;
Ārocesi avattiṃ taṃ, balakāyassa attano.
Rājaputtā tayo ete, mahantaṃ balamādiya;
Nagaraṃ no’parundhiṃsu, kintu kattabba mettha vo.
Evaṃ vuttā tamāhaṃsu, sūrā tassa raṇatthino;
Devāsevā dineyeva, sevakānaṃ na jīvitaṃ.
Evaṃ bhūte sace kāle, ohīnā jīvibhatthino;
Posesi sāmi kiṃ kāla-mettakaṃ no yathā sukhaṃ.
Vutte evaṃ saussāho, balaṃ sajjiya rattiyaṃ;
Uggate aruṇe hatthi-māruyha katakammakaṃ.
Dvārene’kena nikkhamma, patanto asanī viya;
Saddhiṃ yo dhasahassehi, saṅgāmaṃ kāsi dussahaṃ.
Balaṃ taṃ ādipādassa, nipphoṭetvā tato tato;
Sannipātiya ekajjhaṃ, niyattiṃ sampavedayi.
Hatāvasese ādāya, ādipādopi dappuḷo;
Pubbaṇheva parājitvā, palāyitvā’ga rohaṇaṃ.
Rājaputte duve ceva, rohaṇamhā tadā gate;
Jīvaggāhaṃ sagāhetvā, te ādāya puraṃ gato.
Evaṃ pattajayo sūro, dīpe jāte nirākule;
Pācinadesaṃ sādhetuṃ, pesayittha savāhane.
Tepi gantvāna desaṃ taṃ, uttaraṃ desameva ca;
Sādhayitvā’cireneva, saṅgahesuṃ mahābalaṃ.
Rājāpi ¶ taṃ mahādeviṃ, bhariyaṃ kāsi attano;
Pariccattuñca māretuṃ, na sakkāyanti cintiya.
Tesaṃ saṃvāsamanvāya, gabbho āsi patiṭṭhito;
Puttaṃ vijāyi sādhañña-puññalakkhaṇasaññuttaṃ.
Rañño sā’tipiyā āsi, tato paṭṭhāya sopi kho;
Puttassa tassa pādāsi, oparajjaṃ sabhogiyaṃ.
Ṭhitā pācinadesamhi, ādipādā nisammataṃ;
Vinā so’yanti amhākaṃ, ubho hutvāna ekato.
Dvīsu passesu senañca, samādāya mahādhanaṃ;
Sandhiṃbhātaramāhūya, katvārohaṇa desato.
Gaṅgātīramhi vāsaṃ te, kappayiṃsu mahabbalā;
Rājā sabbaṃ nisamme’taṃ, maṇḍalīke tahiṃ tahiṃ.
Ārādhetvā gahetvāna, duṭṭhe māriya kecana;
Rakkhaṃ datvāna nagare, kattabbaṃ sādhuyojiya.
Mahāsenaṅgamādāya, mahesiñca tamādiya;
Khandhāvāraṃ niveseti, mahummāramhi gāmake.
Tassāgamanamaññāya, ādipādāpi te tayo;
Koviḷāravhaye gāme, mahāyuddhaṃ pavattayuṃ.
Atha rājā mahāseno, samugghātesi taṃ balaṃ;
Dappuḷo so palāyittha, ādi pādā duve hatā.
Tatthāpi laddhavijayo, puramāgammabhūmipo;
Rājakiccaṃ vicāresi, mahādānaṃ pavattayi.
Mahābodhi dumindassa, mahācetittayassa ca;
Dhātūnampi ca sakkaccaṃ, mahāpūjāmakārayī.
Rohaṇaṃ samupāgamma, dappuḷo so tamāgato;
Balaṃ sampaṭipādesi, yujjhituṃ puna rājinā.
Rājā so puttanattānaṃ, desaṃ kātuṃ nirākulaṃ;
Thūpārāmamhi sabbepi, sannipātiya bhikkhavo.
Aññepi ca mahāpaññe, yuttā yuttivisārade;
Rājadhammesu sabbesu, nipuṇo nayakovido.
Ārocetvā ¶ pavattiṃ taṃ, tehi sammā pakāsito;
Caturaṅgamahāseno, sabbūpakaraṇānugo.
Dīpe sabbattha yojetvā, kattabbaṃ nagarepi ca;
Nikkhanto na cireneva, agamā mārapabbataṃ.
Sammadditvāna taṃ desaṃ, khippaṃ pabbatamāruhī;
Taṃ disvā rohaṇe sabbe, bhītā taṃ vasamāgamuṃ.
Tato sandhiṃ karitvāna, dappuḷena sadappako;
Hatthī asse ca maṇayo, gahetvā tassa hatthato.
Gāḷhagaṅgañca katvāna, sīmaṃ rohaṇabhoginaṃ;
Oragaṅgaṃ samādāya, rājabhogamakārayi.
Dīpamevaṃ mahātejo, katvā vigatakaṇṭakaṃ;
Ekātapatto āgamma, puraṃ vasi yathāsukhaṃ.
Pariveṇaṃ sakāresi, rājā dāmavihārakaṃ;
Tathā sanniratitthañca, pulatthinagare vibhū.
Mahālekhañca kāresi, pariveṇamabhayā cale;
Tathā ratanapāsādaṃ, tatheva sumanoharaṃ.
Anekabhūmaṃ kāretvā, vejayantamivāparaṃ;
Tathā satasahassehi, tīhi ceva mahādhano.
Jambonadatuvaṇṇassa, sahassehi ca saṭṭhihi;
Bimbaṃ satthussa kāretvā, nagghaṃ cūḷāmaṇiyutaṃ.
Pūjaṃ sabbopahārena, kāretvāna mahārahaṃ;
Pāsādamahane sabbaṃ, rajjaṃ ossajji attano.
Bodhisattañca kāretvā, rājānaṃ sumanoharaṃ;
Saṇṭhapitthasilā meghe, cāruṃ bhikkhūnupassaye.
Thūpārāmamhi thupassa, kāsi sovaṇṇakañcukaṃ;
Paṭṭaṃ katvā vicitatthaṃ, rajataṃ antarantarā.
Tasmiṃyeva ca pāsādaṃ, parijiṇṇaṃ sakārayi;
Abhidhammaṃ kathāpesi, kārāpetvā mahāmahaṃ.
Mahātherena satimā, hemasālinivāsinā;
Tattha pokkharaṇiñcassa, paribhogāya kārayi.
Jiṇṇe ¶ devakūle katvā, bahuke tattha tattha so;
Devānaṃ paṭimāyo ca, kārayittha mahārahā.
Brāhmaṇānañca datvāna, paccagghaṃ rājabhojanaṃ;
Pāyesi khīraṃ sovaṇṇa-taṭṭakehi sasakkharaṃ.
Usabhe paṅgulānañca, jīvikañca sadāpayī;
Damiḷānantu pādāsi, asse goṇe agaṇhataṃ.
Anāthā ye salajjā ca, te ca saṅgaṇhi so raho;
Asaṃgahito dīpamhi, natthi tena yathārahaṃ.
Dātabboti kathaṃ gunna-mahāro so vicintiya;
Sasse khīragate’dāsi, tesaṃ khettasahassake.
Kāḷavāpimhi so vāri-sampātaṃ kārayi thiraṃ;
Puññamevaṃ vidhaṃ tassa, appameyyaṃ bahuṃ kira.
Tassa putto tadā āsi, yuvarājā divaṅgato;
Jāto senāpati kāle, aparo atthi dārako.
Taṃ rājā rājaputtehi, bhīto rājāraho iti;
Māretuṃ taṃ na sakkonti, vaḍḍhapesi yathā tathā.
Arīhi nagare ruddhe, pitaraṃ so kirekadā;
Upasaṅkamma yācittha, saṅgamāvacaraṃ gajaṃ.
So dāpesi mahānāgaṃ, ghoraṃ mārakarūpamaṃ;
Katahatthaṃ balañceva, sabbāyudha visāradaṃ.
Kāloyamīti mantvā so, bandhitvā churikaṃ tadā;
Kuñjaraṃ varamāruyha, nikkhamma nagarā bahi.
Viddhaṃsetvā balaṃ sabbaṃ, dujjayaṃ jayamaggahī;
Rājā disvā pasanno taṃ, senāpaccañca tassa’dā.
Esova kira gantvāna, sabalo desamuttaraṃ;
Palāpesi sasenaṃ taṃ, ādipādañca dappulaṃ.
Baddhavero tato’hosi, dappuḷo tamhi sādhukaṃ;
Mahāummārayuddhamhi, disvā tamatīkodhavā.
Sīghaṃ pesesi taṃ hantuṃ, hatthimāruḷhamattanā;
Ovijjhiya palāpesi, tamesa sakadantīnā.
Disvā ¶ tamatisantuṭṭho, aññesañca abhāvato;
Rajjayoge adā tassa, uparājattamattano.
Evaṃ vīsati vassāni, dīpametaṃ subhuñjiya;
Vipākaṃ puññakammassa, bhuñjituñca divaṅgato.
Evaṃ anekehi nayehi thaddhā;
Janassa dukkhehi virūpakehi;
Bhogā vinassanti khaṇe na sabbe;
Aho tahiṃyeva ramanti bālā.
Sujanappasādasaṃvegatthāya kate mahāvaṃse
Cha rājako nāma
Chacattālīsatimo paricchedo.