📜
1. Saggakaṇḍa
Buddho dasabalo satthā, sabbaññū dvipaduttamo;
Munindo bhagavā nātho, cakkhuma’ṅgīraso muni.
Lokanātho’ nadhivaro, mahesi ca vināyako;
Samantacakkhu sugato, bhūripañño ca māraji.
Narasīho naravaro, dhammarājā mahāmuni;
Devadevo lokagaru, dhammassāmī tathāgato.
Sayambhū sammāsambuddho, varapañño ca nāyako;
Jino, sakko tu siddhattho, suddhodani ca gotamo.
Sakyasīho tathā sakya, muni cādiccabandhu ca;
Mokkho nirodho nibbānaṃ, dīpo taṇhakkhayo paraṃ;
Tāṇaṃ leṇa marūpañca, santaṃ sacca manālayaṃ.
Asaṅkhataṃ siva mamataṃ sududdasaṃ,
Parāyaṇaṃ saraṇa manītikaṃ tathā;
Anāsavaṃ dhuva manidassanā’ katā,
Palokitaṃ nipuṇa mananta makkharaṃ.
Dukkhakkhayo ¶ byābajjhañca [byāpajjaṃ (ṭīkā)], vivaṭṭaṃ khema kevalaṃ;
Apavaggo virāgo ca, paṇīta maccutaṃ padaṃ.
Yogakkhemo pāra mapi, mutti santi visuddhiyo;
Vimutya’ saṅkhatadhātu, suddhi nibbutiyo siyuṃ.
Khīṇāsavo tva’sekkho ca, vītarāgo tathā’ rahā;
Devaloko divo saggo [nāko (sī.)],
Tidivo tidasālayo.
Tidasā tva’marā devā, vibudhā ca sudhāsino;
Surā marū divokā cā, matapā saggavāsino.
Nijjarā’ nimisā dibbā, apume devatāni ca [devatā eva devatāni, sakatthe nipaccayo (ṭīkā)];
Siddho bhūto ca gandhabbo, guyhako yakkha rakkhasā;
Kumbhaṇḍo ca pisācā’dī, niddiṭṭhā devayoniyo.
Pubbadevā suraripū, asurā dānavā pume;
Tabbisesā pahārādo, sambaro baliādayo.
Pitāmaho pitā brahmā, lokeso kamalāsano;
Tathā hiraññagabbho ca, surajeṭṭho pajāpati.
Vāsudevo hari [harī (ṭīkā)] kaṇho, kesavo cakkapāṇya’tha;
Mahissaro sivo sūlī, issaro pasupatya’pi.
Haro vutto kumāro tu, khandho sattidharo bhave;
Sakko purindado deva, rājā vajirapāṇi ca;
Sujampati sahassakkho, mahindo vajirāvudho.
Vāsavo ca dasasata, nayano tidivādhibhū;
Suranātho ca vajira, hattho ca bhūtapatya’pi.
Maghavā kosiyo indo, vatrabhū pākasāsano;
Viḍojo tha sujā tassa [sujātā’ssa (ṭīkā)], bhariyā tha puraṃ bhave.
Masakkasārā ¶ [masakkasāro (sī.)] vassoka, sārā cevā’ marāvatī;
Vejayanto tu pāsādo,
Sudhammā tu sabhā matā.
Vejayanto ratho tassa,
Vutto mātali sārathi;
Erāvaṇo gajo paṇḍu, kambalo tu silāsanaṃ.
Suvīroccādayo puttā, nandā pokkharaṇī bhave;
Nandanaṃ missakaṃ citta, latā phārusakaṃ vanā.
Asani dvīsu kulisaṃ, vajiraṃ punnapuṃsake;
Accharāyotthiyaṃ vuttā, rambhā alambusādayo;
Devitthiyo tha gandhabbā, pañcasikhoti ādayo.
Vimāno nitthiyaṃ byamhaṃ, pīyūsaṃ tvamataṃ sudhā;
Sineru meru tidivā, dhāro neru sumeru ca.
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo kulācalā.
Mandākinī tathā’kāsa, gaṅgā suranadī pyatha;
Koviḷāro tathā pāri, cchattako pārijātako;
Kapparukkho tu santānā, dayo devaddumā siyuṃ.
Pācī patījhu’ dīci’tthī, pubba pacchima uttarā;
Disātha dakkhiṇā’ pācī, vidisā’nudisā bhave.
Erāvato [erāvaṇo (sī.), amarakose pana erāvato eva atthi] puṇḍarīko, vāmano kumudo’ ñjano;
Pupphadanto sabbabhummo, suppatīko disāgajā.
Dhataraṭṭho ca gandhabbā, dhipo, kumbhaṇḍasāmi tu;
Viruḷhako, virūpakkho, tu nāgādhipatīrito.
Yakkhādhipo vessavaṇo, kuvero naravāhano;
Aḷakā[alakā (amarakosa)]ḷakamandāssa, purī, paharaṇaṃ gadā;
Catuddisāna madhipā, pubbādīnaṃ kamā ime.
Jātavedo ¶ sikhī joti, pāvako dahano’ nalo;
Hutāvaho’ ccimā dhūma, ketva’ggi gini bhānumā.
Tejo dhūmasikho vāyu, sakho ca kaṇhavattanī;
Vessānaro hutāso tha, sikhājāla’cci cāpume.
Vipphuliṅgaṃ phuliṅgañca, bhasmā [‘bhasmā’ tipadaṃ rājādigaṇe pariyāpannaṃ (rūpasiddhi-uṇādi), bhasmaṃ (sī.)] tu seṭṭhi chārikā;
Kukkuḷo tu’ṇhabhasmasmi, maṅgāro’lāta mummukaṃ [tikaṃ dittakaṭṭhādindhane (ṭīkā)];
Samidhā idhumaṃ ce’dho, upādānaṃ tathindhanaṃ.
Atho’bhāso pakāso cā,
'Loko’jjotā’tapā samā;
Māluto pavano vāyu, vāto’nila samīraṇā;
Gandhavāho tathā vāyo, samīro ca sadāgati.
Vāyubhedā ime chu’ddha, ṅgamo cādhogamo tathā;
Kucchiṭṭho ca koṭṭhāsayo, assāsaṅgānusārino.
Atho apānaṃ passāso,
Assāso āna muccate.
Vego javo rayo khippaṃ, tu sīghaṃ turitaṃ lahu;
Āsu tuṇṇa maraṃ cāvi, lambitaṃ tuvaṭaṃpi ca.
Satataṃ nicca maviratā, nārata santata manavaratañca dhuvaṃ;
Bhusa matisayo ca daḷhaṃ, tibbe’kantā’timatta, bāḷhāni;
Khippādī paṇḍake dabbe, dabbagā tesu ye tisu.
Aviggaho tu kāmo ca, manobhū madano bhave;
Antako vasavattī ca, pāpimā ca pajāpati.
Pamattabandhu kaṇho ca, māro namuci, tassa tu;
Taṇhā’ratī ragā dhītū, hatthī tu girimekhalo.
Yamarājā ca vesāyī, yamo’ssa nayanāvudhaṃ;
Vepacitti pulomo ca, kimpuriso tu kinnaro.
Antalikkhaṃ kha’mādicca, patho’bbhaṃ gagana’mbaraṃ;
Vehāso cānilapatho, ākāso nitthiyaṃ nabhaṃ.
Devo ¶ vehāyaso tārā,
Patho surapatho aghaṃ.
Megho valāhako devo, pajjunno’mbudharo ghano;
Dhārādharo ca jīmūto, vārivāho tathā’mbudo.
Abbhaṃ tīsvatha vassañca, vassanaṃ vuṭṭhi nāriyaṃ;
Sateratā’kkhaṇā vijju, vijjutā cācirappabhā.
Meghanāde tu dhanitaṃ, gajjitaṃ rasitādi ca;
Indāvudhaṃ indadhanu, vātakkhittambu sīkaro.
Āsāro dhārā sampāto,
Karakā tu ghanopalaṃ;
Duddinaṃ meghacchannāhe, pidhānaṃ tvapadhāraṇaṃ.
Tirodhāna’ntaradhānā, pidhāna chādanāni ca;
Indu cando ca nakkhatta, rājā somo nisākaro.
Osadhīso himaraṃsi, sasaṅko candimā sasī;
Sītaraṃsi nisānātho, uḷurājā ca mā pume.
Kalā soḷasamo bhāgo, bimbaṃ tu maṇḍalaṃ bhave;
Aḍḍho tvaddho upaḍḍho ca, vā khaṇḍaṃ sakalaṃ pume.
Addhaṃ vuttaṃ same bhāge, pasādo tu pasannatā;
Komudī candikā juṇhā, kanti sobhā juti cchavi.
Kalaṅko lañchanaṃ lakkhaṃ, aṅko’bhiññāṇa lakkhaṇaṃ;
Cihanaṃ cāpi sobhā tu, paramā susamā tha ca.
Sītaṃ guṇe, guṇiliṅgā, sīta sisira sītalā;
Himaṃ tuhina mussāvo, nīhāro mahikā pyatha.
Nakkhattaṃ joti bhaṃ tārā, apume tārako’ḷu ca;
Assayujo bharaṇitthī, sakattikā rohiṇī pica;
Migasira [magasira (sī.)] maddā ca punabbasu, phusso [pusso (ṭī.)] cāsilesa’pi.
Māghā [magha (sī.)] ca phaggunī dve ca, hatthā cittā ca svātipi;
Visākhā’ nurādhā jeṭṭhā, mūlā’ sāḷhā duve tathā.
Savaṇo ¶ ca dhaniṭṭhā ca, satabhisajo pubbu’ttarabhaddapadā;
Revatyapīti kamato, sattādhikavīsanakkhattā.
Sobbhānu kathito rāhu, sūrādī tu navaggahā;
Rāsi mesādiko bhadda, padā poṭṭhapadā samā.
Ādicco sūriyo sūro, sataraṃsi divākaro;
Verocano dinakaro, uṇharaṃsi pabhaṅkaro.
Aṃsumālī dinapati, tapano ravi bhānumā;
Raṃsimā bhākaro bhānu, akko sahassaraṃsi ca.
Raṃsi ābhā pabhā ditti, ruci bhā juti dīdhiti;
Marīci dvīsu bhānvaṃ’su, mayūkho kiraṇo karo.
Paridhi pariveso tha, marīci migataṇhikā;
Sūrassodayato pubbu’, ṭṭhitaraṃsi siyā’ ruṇo.
Kālo’ddhā samayo velā,
Tabbisesā khaṇādayo;
Khaṇo dasaccharākālo,
Khaṇā dasa layo bhave.
Layā dasa khaṇalayo,
Muhutto te siyā dasa;
Dasa khaṇamuhutto te, divaso tu ahaṃ dinaṃ.
Pabhātañca vibhātañca, paccūso kalla mapyatha;
Abhidoso padoso tha,
Sāyo sañjhā dinaccayo.
Nisā ca rajanī ratti, tiyāmā saṃvarī bhave;
Juṇhā tu candikāyuttā, tamussannā timisikā.
Nisītho majjhimā ratti, aḍḍharatto mahānisā;
Andhakāro tamo nitthī, timisaṃ timiraṃ mataṃ.
Caturaṅgatamaṃ evaṃ, kāḷapakkhacatuddasī;
Vanasaṇḍo ghano megha, paṭalaṃ cā’ḍḍharatti ca.
Andhatamaṃ ¶ ghanatame, pahāro yāma, saññito;
Pāṭipado tu dutiyā, tatiyādī tithī[tithi], tāyati pāletīti tithi, tā+iti (ṇvādi) dvisu.
Pannarasī pañcadasī, puṇṇamāsī tu puṇṇamā;
Amāvasī pyamāvāsī, thiyaṃ pannarasī’ parā.
Ghaṭikā saṭṭhya’ horatto, pakkho te dasa pañca ca;
Te tu pubbāparā sukka,
Kāḷā, māso tu te duve.
Citto vesākha, jeṭṭho cā, sāḷho dvīsu ca sāvaṇo;
Poṭṭhapāda’ssayujā ca, māsā dvādasa kattiko.
Māgasiro tathā phusso, kamena māgha phagguṇā;
Kattika’ssayujā māsā, pacchima pubbakattikā.
Sāvaṇo nikkhamanīyo,
Cittamāso tu rammako.
Caturo caturo māsā, kattikakāḷapakkhato;
Kamā hemanta gimhāna, vassānā utuyo dvisu.
Hemanto sisira mutū,
Cha vā vasanto ca gimha vassānā;
Saradoti kamā māsā, dve dve vuttānusārena.
Uṇho nidāgho gimhotha,
Vasso vassāna pāvusā;
Utūhi tīhi vassānā, dikehi dakkhiṇāyanaṃ.
Uttarāyana maññehi, tīhi vassāyanadvayaṃ;
Vassa saṃvaccharā nitthī, sarado hāyano samā.
Kappakkhayo tu saṃvaṭṭo, yuganta palayā api;
Alakkhī kālakaṇṇitthī, atha lakkhī siri’tthiyaṃ.
Danu dānavamātā tha, devamātā panā’diti;
Pāpañca kibbisaṃ verā, ghaṃ duccarita dukkaṭaṃ;
Apuññā’kusalaṃ kaṇhaṃ, kalusaṃ duritā’gu ca.
Kusalaṃ ¶ sukataṃ sukkaṃ, puññaṃ dhamma manitthiyaṃ;
Sucarita matho diṭṭha, dhammikaṃ ihalokikaṃ.
Sandiṭṭhika matho pāra, lokikaṃ samparāyikaṃ;
Takkālaṃ tu tadātvaṃ co,
Ttarakālo tu āyati.
Hāso’ ttamanatā pīti, vitti tuṭṭhi ca nāriyaṃ;
Ānando pamudā’modo, santoso nandi sammado.
Pāmojjañca pamodo tha, sukhaṃ sātañca phāsva’tha;
Bhaddaṃ seyyo subhaṃ khemaṃ, kalyāṇaṃ maṅgalaṃ sivaṃ.
Dukkhañca kasiraṃ kicchaṃ, nīgho ca byasanaṃ aghaṃ;
Dabbe tu pāpapuññāni, tīsvākicchaṃ sukhādi ca.
Bhāgyaṃ niyati bhāgo ca, bhāgadheyyaṃ vidhī’rito;
Atho uppatti nibbatti, jāti janana mubbhavo.
Nimittaṃ kāraṇaṃ ṭhānaṃ, padaṃ bījaṃ nibandhanaṃ;
Nidānaṃ pabhavo hetu, sambhavo setu paccayo.
Kāraṇaṃ yaṃ samāsannaṃ, padaṭṭhānanti taṃ mataṃ;
Jīvo tu puriso’ttā tha, padhānaṃ pakatitthiyaṃ.
Pāṇo sarīrī bhūtaṃ vā, satto dehī ca puggalo;
Jīvo pāṇī pajā jantu,
Jano loko tathāgato.
Rūpaṃ saddo gandha rasā, phasso dhammo ca gocarā;
Ālambā visayā te chā, rammaṇā lambaṇāni ca.
Sukko goro sito’dātā,
Dhavalo seta, paṇḍarā;
Soṇo tu lohito ratto,
Tamba mañjiṭṭha rohitā.
Nīlo kaṇhā’sitā kāḷo,
Mecako sāma sāmalā;
Sitapītetu paṇḍu’tto, īsaṃpaṇḍutu dhūsaro.
Aruṇo ¶ kiñciratto tha,
Pāṭalo setalohito;
Atho pīto halidyābho,
Palāso harito hari.
Kaḷāro kapilo nīla, pīte tha rocanappabhe;
Piṅgo pisaṅgo pyathavā, kaḷārādī tu piṅgale.
Kammāso sabalo citto,
Sāvo tu kaṇhapītake;
Vāccaliṅgā guṇinyete, guṇe sukkādayo pume.
Naccaṃ naṭṭañca naṭanaṃ, nattanaṃ lāsanaṃ bhave;
Naccaṃ tu vāditaṃ gīta, miti nāṭumidaṃ tayaṃ.
Naccaṭṭhānaṃ siyā raṅgo, bhinayo sūcyasūcanaṃ;
Aṅgahāro’ṅgavikkhepo, naṭṭako naṭako naṭo.
Siṅgāro karuṇo vīra, bbhuta hassa bhayānakā;
Santo bībhaccha ruddāni, nava nāṭyarasā ime.
Posassa nāriyaṃ pose, itthiyā saṅgamaṃ pati;
Yā pihā esa siṅgāro, ratikīḷādikāraṇo.
Uttama ppakatippāyo, itthipurisahetuko;
So sambhogo viyogoti,
Siṅgāro duvidho mato.
Bhāsitaṃ ¶ lapitaṃ bhāsā, vohāro vacanaṃ vaco;
Utti vācā girā vāṇī, bhāratī kathitā [kathā (katthaci)] vacī.
Ekākhyāto padacayo, siyā vākyaṃsakārako;
Āmeḍitanti viññeyyaṃ, dvattikkhattu mudīraṇaṃ.
Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhale’cchare;
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho.
Iru nārī yaju sāma, miti vedā tayo siyuṃ;
Ete eva tayī nārī, vedo manto sutitthiyaṃ.
Aṭṭhako vāmako vāma, devo caṅgīraso bhagu;
Yamadaggi ca vāsiṭṭho, bhāradvājo ca kassapo;
Vessāmittoti mantānaṃ, kattāro isayo ime.
Kappo byākaraṇaṃ joti, satthaṃ sikkhā nirutti ca;
Chandoviciti cetāni, vedaṅgāni vadanti cha.
Itihāso purāvutta, ppabandho bhāratādiko;
Nāmappakāsakaṃ satthaṃ, rukkhādīnaṃ nighaṇḍu so.
Vitaṇḍasatthaṃ viññeyyaṃ, yaṃ taṃ lokāyataṃ iti;
Keṭubhaṃ tu kriyākappa, vikappo kavinaṃ hito.
Ākhyāyikopaladdhatthā, pabandhakappanā kathā;
Daṇḍanītya’tthasatthasmiṃ, vuttanto tu pavatti ca.
Saññā, khyā, vhā samaññā cā, bhidhānaṃ nāma mavhayo;
Nāmadheyyā’ dhivacanaṃ, paṭivākyaṃ tu uttaraṃ.
Pañho tīsva nuyogo ca, pucchā pyatha nidassanaṃ;
Upogghāto ca diṭṭhanto, tatho’dāharaṇaṃ bhave.
Samā saṅkhepa saṃhārā, samāso saṅgaho pyatha;
Sataṃ dhārayasī tyādya, bbhakkhānaṃ tucchabhāsanaṃ.
Vohāro tu vivādo tha, sapanaṃ sapathopi ca;
Yaso siloko kittitthī,
Ghosanā tu’ccasaddanaṃ.
Paṭighoso paṭiravo, tho’ paññāso vacīmukhaṃ;
Katthanā ca silāghā ca, vaṇṇanā ca nuti tthuti.
Thomanañca [thomanaṃ vā (katthaci thomanaṃ thomanā dviliṅge)] pasaṃsātha, kekā nādo sikhaṇḍinaṃ;
Gajānaṃ koñcanādo tha,
Matā hesā hayaddhani.
Pariyāyo vevacanaṃ, sākacchā tu ca saṃkathā;
Upavādo cu’pakkosā, vaṇṇavādā’nuvādo ca;
Janavādā’pavādāpi, parivādo ca tulyatthā.
Khepo ¶ nindā tathā kucchā, jigucchā garahā bhave;
Nindāpubbo upārambho, paribhāsana muccate.
Aṭṭhānariyavohāra, vasena yā pavattitā;
Abhivākyaṃ siyā vācā, sā vītikkamadīpanī.
Muhuṃbhāsā nulāpotha, palāpo natthikā girā;
Ādobhāsana mālāpo,
Vilāpo tu pariddavo.
Vippalāpo virodhotti, sandesotti tu vācikaṃ;
Sambhāsanaṃ tu sallāpo, virodharahitaṃ mithu.
Pharusaṃ niṭṭhuraṃ vākyaṃ, manuññaṃ hadayaṅgamaṃ;
Saṃkulaṃ tu kiliṭṭhañca, pubbāparavirodhinī.
Samudāyattharahitaṃ, abaddhamiti [abandha (ka.)] kittitaṃ;
Vitathaṃ tu musā cātha [āhataṃ tu musātthakaṃ (katthaci, amarakose)], pharusādī tiliṅgikā.
Sammā byayañcā vitathaṃ, saccaṃ tacchaṃ yathātathaṃ;
Tabbantā tīsva līkaṃ tva, saccaṃ micchā musā byayaṃ.
Ravo ninādo ninado ca saddo,
Nigghosa nāda ddhanayo ca rāvo;
Ārāva saṃrāva virāva ghosā,
Ravā sutitthī sara nissanā ca.
Vissaṭṭha mañju viññeyyā, savanīyā visārino;
Bindu gambhīra ninnādī, tyeva maṭṭhaṅgiko saro.
Tiracchānagatānañhi, rutaṃ vassita muccate;
Kolāhalo kalahalo,
Gītaṃ gānañca gītikā.
Sarā satta tayo gāmā, cekavīsati mucchanā;
Tānā [ṭhānāni (bahūsu)] cekūnapaññāsa, iccetaṃ saramaṇḍalaṃ.
Usabho dhevato ceva, chajja gandhāra majjhimā;
Pañcamo ca nisādoti, satte’te gaditā sarā.
Nadanti ¶ usabhaṃ gāvo, turagā dhevataṃ tathā;
Chajjaṃ mayūrā gandhāra, majā koñcā ca majjhimaṃ.
Pañcamaṃ parapuṭṭhādī, nisādampi ca vāraṇā;
Chajjo ca majjhimo gāmā,
Tayo sādhāraṇoti ca.
Saresu tesu pacceke, tisso tisso hi mucchanā;
Siyuṃ tatheva tānāni [ṭhānāni (bahūsu)], satta satteva labbhare.
Tisso duve catasso ca, catasso kamato sare;
Tisso duve catassoti, dvāvīsati sutī siyuṃ.
Uccatare rave tāro, thābyatte madhure kalo;
Gambhīre tu rave mando, tārādī tīsvatho kale;
Kākalī sukhume vutto,
Kriyādisamatā layo.
Vīṇā ca vallakī satta, tantī sā parivādinī;
Pokkharo doṇi vīṇāya,
Upavīṇo tu veṭhako.
Ātatañceva vitata, mātatavitataṃ ghanaṃ;
Susiraṃ ceti tūriyaṃ, pañcaṅgika mudīritaṃ.
Ātataṃ nāma cammāva, naddhesu bheriyādisu;
Tale’kekayutaṃ kumbha, thuṇa daddarikādikaṃ.
Vitataṃ co’bhayatalaṃ, tūriyaṃ murajādikaṃ;
Ātatavitataṃ sabba, vinaddhaṃ paṇavādikaṃ.
Susiraṃ vaṃsasaṅkhādi, sammatālādikaṃ ghanaṃ;
Ātojjaṃ tu ca vādittaṃ, vāditaṃ vajja muccate.
Bherī (bheri) dundubhi vutto tha,
Mudiṅgo murajossa tu;
Āliṅga, ṅkyo, ddhakā bhedā,
Tiṇavo tu ca ḍiṇḍimo.
Ālambaro ¶ tu paṇavo, koṇo vīṇādivādanaṃ;
Daddarī paṭaho bheri, ppabhedā maddalādayo.
Janappiye vimadduṭṭhe, gandhe parimalo bhave;
So tvā modo dūragāmī, vissantā tīsvito paraṃ.
Iṭṭhagandho ca surabhi, sugandho ca sugandhi ca;
Pūtigandhi tu duggandho, tha vissaṃ āmagandhi yaṃ.
Kuṅkumañceva yavana, pupphañca tagaraṃ tathā;
Turukkhoti catujjāti, gandhā ete pakāsitā.
Kasāvo nitthiyaṃ titto, madhuro lavaṇo ime;
Ambilo kaṭuko ceti, cha rasā tabbatī tisu.
Siyā phasso ca phoṭṭhabbo,
Visayī tvakkha mindriyaṃ;
Nayanaṃ tvakkhi nettañca, locanaṃ ca’cchi cakkhu ca.
Sotaṃ saddaggaho kaṇṇo, savanaṃ suti natthu tu;
Nāsā ca nāsikā ghānaṃ, jivhātu rasanā bhave.
Sarīraṃ vapu gattañcā, ttabhāvo bondi viggaho;
Dehaṃ vā purise kāyo, thiyaṃ tanu kaḷevaraṃ.
Cittaṃ ceto mano nitthī, viññāṇaṃ hadayaṃ tathā;
Mānasaṃ dhī tu paññā ca, buddhi medhā mati muti.
Bhūrī mantā ca paññāṇaṃ, ñāṇaṃ vijjā ca yoni ca;
Paṭibhāna mamoho tha, paññābhedā vipassanā.
Sammādiṭṭhi pabhutikā, vīmaṃsā tu vicāraṇā;
Sampajaññaṃ tu nepakkaṃ, vedayitaṃ tu vedanā.
Takko vitakko saṅkappo,
Ppano’ hā’ yu tu jīvitaṃ;
Ekaggatā tu samatho, avikkhepo samādhi ca.
Ussāhā’ tappa paggāhā, vāyāmo ca parakkamo;
Padhānaṃ vīriyaṃ cehā, uyyāmo ca dhiti tthiyaṃ.
Cattāri vīriyaṅgāni, tacassa ca nahāruno;
Avasissana maṭṭhissa, maṃsalohitasussanaṃ.
Ussoḷhī ¶ tva dhimattehā, sati tva nussati tthiya;
Lajjā hirī samānā tha, ottappaṃ pāpabhīrutā.
Majjhattatā tu’pekkhā ca, adukkhamasukhā siyā;
Cittābhogo manakkāro,
Adhimokkho tu nicchayo.
Dayā’ nukampā kāruññaṃ, karuṇā ca anuddayā;
Thiyaṃ veramaṇī ceva, viratyā’ rati cāpyatha.
Titikkhā khanti khamanaṃ, khamā mettā tu metya’tha;
Dassanaṃ diṭṭhi laddhitthī, siddhanto samayo bhave.
Taṇhā ca tasiṇā ejā, jālinī ca visattikā;
Chando jaṭā nikantyā’sā, sibbinī bhavanetti ca.
Abhijjhā vanatho vānaṃ, lobho rāgo ca ālayo;
Pihā manoratho icchā, bhilāso kāma dohaḷā;
Ākaṅkhā ruci vuttā sā, tvadhikā lālasā dvisu.
Veraṃ virodho viddeso, doso ca paṭighañca vā;
Kodhā’ ghātā kopa rosā,
Byāpādo’ nabhiraddhi ca.
Baddhavera mupanāho, siyā soko tu socanaṃ;
Roditaṃ kanditaṃ ruṇṇaṃ, paridevo pariddavo.
Bhītitthi bhaya muttāso, bheravaṃ tu mahabbhayaṃ;
Bheravaṃ bhīsanaṃ bhīmaṃ, dāruṇañca bhayānakaṃ;
Ghoraṃ paṭibhayaṃ bhesmaṃ, bhayaṅkara mime tīsu.
Issā usūyā maccheraṃ, tu macchariya maccharaṃ;
Moho’vijjā tathā’ñāṇaṃ, māno vidhā ca unnati.
Uddhacca muddhaṭaṃ cātha [uddhavaṃuddhaṃ dhāvati citta metenāti uddhavaṃ (ṭīkā)], tāpo kukkuccameva ca;
Pacchātāpo nutāpo ca, vippaṭisāro pakāsito.
Manovilekha sandehā, saṃsayo ca kathaṃkathā;
Dveḷhakaṃ vicikicchā ca, kaṅkhā saṅkā vimatyapi.
Gabbo ¶ bhimāno’haṃkāro, cintātu jhāna muccate;
Nicchayo niṇṇayo vutto, paṭiññā tu paṭissavo.
Avamānaṃ tirakkāro, paribhavo pya’ nādaro;
Parābhavo pya’ vaññā tha, ummādo cittavibbhamo.
Pemaṃ sineho sneho tha, cittapīḷā visaññitā;
Pamādo sativossaggo, kotūhalaṃ kutūhalaṃ.
Vilāso lalitaṃ līlā, hāvo heḷā ca vibbhamo;
Iccādikā siyuṃ nāri, siṅgārabhāvajā kiriyā.
Hasanaṃ hasitaṃ hāso, mando so mihitaṃ sitaṃ;
Aṭṭahāso mahāhāso,
Romañco lomahaṃsanaṃ.
Parihāso davo khiḍḍā, keḷi kīḷā ca kīḷitaṃ;
Niddā tu supinaṃ soppaṃ, middhañca pacalāyikā.
Thiyaṃ nikati kūṭañca, dambho sāṭhyañca ketavaṃ;
Sabhāvo tu nissaggo ca, sarūpaṃ pakatitthiyaṃ.
Sīlañca lakkhaṇaṃ bhāvo,
Ussavo tu chaṇo maho [mato (ṭī.)].
Dhārento jantu sasneha, mabhidhānappadīpikaṃ;
Khuddakādyatthajātāni [khuddakānyatthajātāni (ka.)], sampassati yathāsukhaṃ.
Saggakaṇḍo niṭṭhito.