📜
पञ्चम परिच्छेद
ततियधम्मसंगीति
या महाकस्सपादीहि ¶ , महाथेरेहि आदितो;
कता सद्धम्म संगीति, थेरिया’ति पवुच्चति.
एको’व थेरवादो सो, आदिवस्ससते अहु;
अञ्ञाचरियवादातु, ततो ओरं अजायिसुं.
तेहि संगीतिकारेहि, थेरेहि दुतियेहि ते;
निग्गहिता पापभिक्खू, सब्बे दससहस्सका.
अकंसा’चरियवादं ते, महासंगीतिनामका;
ततो गोकुलिका जाता, एकब्बोहारिकापि च.
गोकुलिकेहि पण्णत्ति-वादा बाहुलिकापि च;
चेतियवादा तेस्वेव, समतासङ्घिका छ ते.
पुनापि थेरवादेहि, महिंसासकभिक्खवो;
वज्जीपुत्तकभिक्खू च, दुवे जाता इमे खलु.
जाता’थ धम्मुत्तरिया, भद्रयानिकभिक्खवो;
छन्नागारा सम्मितिया, वज्जीपुत्तियभिक्खूति.
महिंसासकभिक्खूहि, भिक्खू सब्बत्थ वादिनो;
धम्मगुत्तियभिक्खू च, जाता खलु इमे दुवे.
जाता सब्बत्थिवादीहि, कस्सपिया ततो पन;
जाता सङ्कन्तिका भिक्खू, सुत्तवादा ततो पन.
थेरवादेन सह ते, होन्ति द्वादसि’मेपि च;
पुब्बे वुत्तछवादा च, इति अट्ठारसा खिला.
सत्तरसापि दुतिये, जाता वसस्सते इति;
अञ्ञाचरियवादा तु, ततो ओरमजायिसुं.
हेमता ¶ राजगिरिया, तथा सिद्धत्थिकापि च;
पुब्बसेलियभिक्खू च, तथा अपरसेलिया.
वाजिरिया छ एतेहि, जम्बुदीपम्हि भिन्नका;
धम्मरुचि च सागलिया, लंकादीपम्हि भिन्नका.
आचरियकुलवादकथा निट्ठिता.
धम्मासोकाभिसेक
काळासोकस्स पुत्ता तु, अहेसुं दसभातिका;
बावीसतिं ते वस्सानि, रज्जं समनुसासिसुं.
नव नन्दा ततो आसुं, कमेनेव नराधिपा;
ते’पि बावीसवस्सानि, रज्जं समनुसासिसुं.
मोरियानं खत्तियानं, वंसे जातं सिरिधरं;
चन्दगुत्तोति पञ्ञातं, चाणक्को ब्राह्मणो ततो.
नवमं धननन्दं तं, घातेत्वा चण्डकोधसा;
सकले जम्बुदीपस्मिं, रज्जे समभिसिञ्ची सो.
सो चतुवीसवस्सानिं, राजा रज्जमकारयि;
तस्स पुत्तो बिन्दुसारो, अट्ठवीसति कारयि.
बिन्दुसारसुता आसुं, सतं एको च विस्सुता;
असोको आसि तेसं तु, पुञ्ञतेजोबलिद्धिको.
वेमातिके भातरो सो, हन्त्वा एकूनकं सतं;
सकले जम्बुदीपस्मिं, एकरज्जमपापुणि.
जिननिब्बानतो पच्छा, पुरे तस्साभिसेकतो;
साट्ठारसं वस्ससत-द्वयमेवं विजानिय.
पत्वा चतूहि वस्सेहि, एकरज्जं महायसो;
पुरे पाटलिपुत्तस्मिं, अत्तानमभिसेचयि.
तस्सा’भिसेकेन ¶ समं, आकासे भूमियं तथा;
योजने योजने आणा, निच्चं पवत्तिता अहु.
अनोतत्तो दकाकाजे, अट्ठनेसुं दिने दिने;
देवा देवो अका तेहि, संविभागं जनस्सच.
नागलतादन्तकट्ठं, आनेसुं हिमवन्ततो;
अनेकेसं सहस्सानं, देवा एव पहोनकं.
अगदा’मलकञ्चेव, तथागद हरितकं;
ततो’व अमपक्कञ्च, वण्णगन्धरसुत्तमं.
पञ्चवण्णानि वत्थानि, तत्थपुञ्जनपट्टकं;
पीतञ्च दिब्बपानञ्च, छद्दन्तदहतो मरु.
मरन्ता नगरे तस्मिं, मिगसूकरपक्खिनो;
आगन्त्वान महानसं, सयमेव मरन्ति च.
गावो तत्थ चरापेत्वा, वजमानेन्ति दीपिनो;
खेत्त वत्थुतळाकादिं, पालेन्ति मिगसूकरा.
सुमनं पुप्फपटकं, अभुत्तं दिब्बमुप्पलं;
विलेपनं अञ्जनञ्च, नागानागाविमानतो.
सालिवाहसहस्सानि, नवुतिं तु सुवा पन;
छद्दन्तदहतोयेव, आहरिंसु दिने दिने.
ते सालिनित्थुसकणे, अखण्डेत्वान तण्डुले;
अकंसु मूसिका तेहि, भत्तं राजकुले अहु.
अकंसु सस्सतं तस्स, मधूनि मधुमक्खिका;
तथा कम्मारसालासु, अच्छाकूटानि पातयुं.
करविका सकुणिका, मनुञ्ञमधुरस्सरा;
अकंसु तस्सा’गन्त्वान, रञ्ञो मधुरवस्सितं.
राजा’भिसित्तो सो’सोको,
कुमारं तिस्ससव्हयं;
कणिट्ठं संसोदरियं, उपरज्जे’भिसेचयि.
धम्मासोकाभिसेको निट्ठितो
निग्रोधसामणेर दस्सन
पिता ¶ सट्ठिसहस्सानि, ब्राह्मणे ब्रह्मपक्खिके;
भोजेसि सोपि तेयेव, तीणि वस्सानि भोजयि.
दिस्वा’नुपसमं तेसं, असोको परिवेसने;
विचेय्य दानं दस्सन्ति, अमच्चे सन्नियोजिय.
आणापयित्वा मतिमा, नानापासण्डिके विसुं;
वीमंसित्वा निसज्जाय, भोजापेत्वा विसज्जयि.
काले वातायनगतो, सन्तं रच्छागतं यतिं;
निग्रोधसामणेरं सो, दिस्वा चित्तं पसादयि.
बिन्दुसारस्स पुत्तानं, सब्बेसं जेट्ठभातुनो;
सुमनस्स कुमारस्स, पुत्तो सो हि कुमारको.
असोको पितरा दिन्नं, रज्जमुज्जेनियञ्हि सो;
हित्वा’गतो पुप्फपुरं, बिन्दुसारे गिलानके.
कत्वा पुरं सकायत्तं, मते पितरि भातरं;
घातेत्वा जेट्ठकं रज्जं, अग्गहेसि पुरे वरे.
सुमनस्स कुमारस्स, देवी तन्नामिका ततो;
गब्भिनी निक्खमित्वान, पाचिनद्वारतो बहि.
चण्डालगाम मगमा, तत्थ निग्रोधदेवता;
तमालपियनामेन, मा पत्वा घरकं अदा.
तदहे’व वरं पुत्तं, विजायित्वा सुतस्स सा;
निग्रोधोति अका नामं, देवता नुग्गहानुगा.
दिस्वा तं जेट्ठचण्डालो, अत्तनो सामिनिं विय;
मञ्ञन्तो तं उपट्ठासि, सत्तवस्सानि साधुकं.
तं महावरुणो थेरो, तदा दिस्वा कुमारकं;
उपनिस्सय सम्पन्नं, अरहा पुच्छि मातरं.
पब्बाजेसि खुरग्गे सो, अरहत्तमपापुणि;
दस्सनायो’प गच्छन्तो, सो ततो मातुदेविया.
दक्खिणेन च द्वारेन, पविसित्वा पुरुत्तमं;
तं गामगामिमग्गेन, याति राजङ्गणे तदा.
सन्ताय ¶ इरिया यस्मिं, पसीदि समहीपति;
पुब्बे’व सन्निवासेन, पेमं तस्मिं अजायथ.
पुब्बे किर तयो आसुं, भातरो मधु वाणिजा;
एको मधुं विक्किणाति, आहरन्ति मधुं दुवे.
एको पच्चेकसम्बुद्धो, वणरोगातुरो अहु;
अञ्ञो पच्चेकसम्बुद्धो, तदत्थं मधुवत्थिको.
पिण्डचारिकवत्तेन, नगरं पाविसी तदा;
तित्थं जलत्थं गच्छन्ति, एका चेटी तमद्दस.
पुच्छित्वा मधुकामत्तं, ञत्वा हत्थेन आदिसि;
एसो मध्वापणो भन्ते, तत्थ गच्छा’ति अब्रवि.
तत्थ पत्तस्स बुद्धस्स, वाणिजो सो पसादवा;
विस्सन्दयन्तो मुखतो, पत्तपुरं मधुं अदा.
पुण्णञ्च उप्पतन्तञ्च, पतितञ्च महीतले;
दिस्वा मधुं पसन्नो सो, एवं पणिदही तदा.
जम्बुदीपे एकरज्जं, दानेना’नेन होतु मे;
आकासे योजने आणा, भूमियं योजनेति च.
भातरे आगते आह, एदिसस्स मधुं अदं;
अनुमोदथ तुम्हे तं, तुम्हाकञ्च यतो मधु.
जेट्ठो आह अतुट्ठो सो,
चण्डालो नून सोसियं;
निवासेन्तीति चण्डाला,
कासायानि सदा इति.
मज्झो पच्चेकबुद्धं तं, खिपपारण्णवे इति;
पत्तिदानवचो तस्स, सुत्वा ते चानुमोदिसुं.
आपणा देसिकं यातु, देवित्तं तस्स पत्थयि;
आदिस्समानसन्धि च, रूपं अतिमनोरमं.
असोको मधुदो’सन्धि-मित्तादेवी तु चेटिका;
चण्डालवादी निग्रोधो, तिस्सो सो पारवादिको.
चण्डालवादी चण्डाल-गामे आसि यतो तु सो;
पत्थेसि मोक्खं मोक्खञ्च, सत्त वस्सोव पापुणि.
निविट्ठपेमो ¶ तस्मिं सो, राजा’ति तुरितो ततो;
पक्कोसापेसि तं सो तु, सन्तवुत्ती उपागमि.
निसिद ताता’नुरूपे, आसने ता’ह भूपति;
अदिस्वा भिक्खुमञ्ञं सो, सीहासनमुपागमि.
तस्मिं पल्लङ्कमायाते, राजाइति विचिन्तयि;
अज्जा’यं सामणेरो मे, घरे हेस्सति सामिको.
आलम्बित्वा करं रञ्ञो, सो पल्लङ्के समारुहि;
निसीदि राजपल्लङ्के, सेतच्छत्तस्स हेट्ठतो.
दिस्वा तथा निसिन्नं तं, असोको सो महीपति;
सम्भावेत्वान गुणतो, तुट्ठो’तीव तदा अहु.
अत्तनो पटियत्तेन, खज्जभोज्जेन तप्पिय;
सम्बुद्धदेसितं धम्मं, सामणेरमपुच्छितं.
तस्स’प्पमादवग्गं सो, सामणेरो अभासथ;
तं सुत्वा भूमिपालो सो, पसन्नो जिनसासने.
अट्ठ ते निच्चभत्तानि, दम्मि ताता’ति आह तं;
उपज्झायस्स मे राज, तानि दम्मीति आह सो.
पुन अट्ठसु दिन्नेसु, तान’दा चरियस्स सो;
पुन अट्ठसु दिन्नेसु, भिक्खुसङ्घस्स तान’दा.
पुन अट्ठसु दिन्नेसु, अधिवासेसि बुद्धिमा;
द्वत्तिंसभिक्खू आदाय, दुतियदिवसे गतो.
सहत्था तप्पितो रञ्ञा, धम्मं देसिय भूपतिं;
सरणेसु च सीलेसु, ठपेसि समहाजनं.
निग्रोधसामणेरदस्सनं
सासनप्पवेस
ततो राजा पसन्नो सो, दिगुणेन दिने दिने;
भिक्खू सट्ठिसहस्सानि, अनुपुब्बेनु’पठहि.
तत्थियानं सहस्सानि, निकड्ढित्वान सट्ठिसो;
सट्ठिभिक्खुसहस्सानि, घरे निच्चमभोजयि.
सट्ठिभिक्खुसहस्सानि ¶ , भोजेतुं तुरितो हि सो;
पटियादापयित्वान, खज्जभोज्जं महारहं.
भूसापेत्वान नगरं, गन्त्वा सङ्घं निमन्तिय;
घरं नेत्वान भोजेत्वा, दत्वा सामणकं बहुं.
सत्थारा देसितो धम्मो, कित्तकोति अपुच्छथ;
ब्याकासि मोग्गलिपुत्तो, तिस्सत्थेरो तदस्सतं.
सुत्वान चतुरासीति, धम्मक्खन्धा’ति सो’ब्रवि;
पूजेमि ते’हं पच्चेकं, विहारेना’ति भूपति.
दत्वा तदा छन्नवुति-धनकोटिं महीपति;
पुरेसु चतुरासीति-सहस्सेसु महीतले.
तत्थ तत्थे’व राजूहि, विहारे आरभापयि;
सयं असोकारामं तु, कारापेतुं समारभि.
रतनत्तयनिग्रोध-गिलानानन्ति सासने;
पच्चेकं सतसहस्सं, सो दापेसि दिने दिने.
धनेन बुद्धदिन्नेन, थूपपूजा अनेकधा;
अनेकेसु विहारेसु, अनेके अकरुं सदा.
धनेन धम्मदिन्नेन, पच्चये चतुरो वरे;
धम्मधरानं भिक्खूनं, उपनेतुं सदा नरा.
अनोतत्तोदकाजेसु, सङ्घस्स चतुरो अदा;
ते पिटकानं थेरानं, सट्ठिये’कं दिने दिने.
एकं असन्धिमित्ताय, देविया तु अदापयि;
सयं पन दुवेयेव, परिभुञ्जि महीपति.
सट्ठिभिक्खुसहस्सानं, दन्तकट्ठं दिने दिने;
सोळसित्थिसहस्सानं, अदा नागलताव्हयं.
अथेकदिवसं राजा, चतुसम्बुद्धदस्सिनं;
कप्पायुकं महाकाळं, नागराजं महिद्धिकं.
सुणित्वा तमानेतुं, सोण्डसङ्खलिबन्धनं;
पेसयित्वा तमानेत्वा, सेतच्छत्तस्स हेट्ठतो.
पल्लङ्कम्हि निसीदेत्वा, नानापुप्फेहि पूजिय;
सोळसित्थिसहस्सेहि, परिवारिय अब्रवि.
सद्धम्मचक्कवत्तिस्स ¶ , सम्बुद्धस्स महेसिनो;
रूपं अनन्तञाणस्स, दस्सेहि मम भो इति.
द्वत्तिंसलक्खणूपेतं, असीतिब्यञ्जनुज्जलं;
ब्यामप्पभापरिक्खित्तं, केतुमालाहि सोभितं.
निम्मासि नागराजा सो, बुद्धरूपं मनोहरं;
तं दिस्वा’ति पसादस्स, विम्हयस्स च पूरितो.
एतेन निम्मितं रूपं, ईदिसं कीदिसं नुखो;
तथागतस्स रूपन्ति, आसि पितुन्नतुन्नतो.
अक्खिपूजन्ति सञ्ञातं, तं सत्ताहं निरन्तरं;
महामहं महाराज, कारापेसि महिद्धिको.
एवं महानुभावो च, सद्धो चापि महीपति;
थेरो च मोग्गलिपुत्तो, दिट्ठा पुब्बे वसीहि ते.
सासनप्पवेसो निट्ठितो.
मोग्गलिपुत्ततिस्सथेरादयो
दुतिये सङ्गहे थेरा, पेक्खन्ता’नागतेहि ते;
सासनोपद्दवं तस्स, रञ्ञो कालम्हि अद्दसुं.
पेक्खान्ता सकले लोके, तदुपद्दवघातकं;
तिस्सब्रह्मानमद्दक्खुं, अचिरट्ठायि जीवितं.
तेसं समुपसङ्कम्म, आयाचिंसु महापतिं;
मनुस्सेसु’पपज्जित्वा, तदुपद्दवघातनं.
अदा पटिञ्ञं तेसं सो, सासनुज्जोतनत्थिको;
सिग्गवं चण्डवज्जिञ्च अवोचुं दहरे यति.
अट्ठारसादिका वस्स-सता उपरि हेस्सति;
उपद्दवो सासनस्स, न सम्भोस्साम तं मयं.
इमं तुम्हा’धिकरणं, नोपगञ्छित्थ भिक्खवो;
दण्डकम्मारहा तस्मा, दण्डकम्मपदञ्हि वो.
सासनुज्जोतनत्थाय, तिस्सब्रह्मा महापति;
मोग्गलिब्राह्मणघरे, पटिसन्धिं गहेस्सति.
काले ¶ तुम्हेसु एको तं, पब्बाजेतु कुमारकं;
एको तं बुद्धवचनं, उग्गण्हापेतु साधुकं.
अहु उपालिथेरस्स,
थेरो सद्धिविहारिको;
दासको सोणको तस्स,
द्वे थेरा सोणकस्सिमे.
अहु वेसालियं पुब्बे-दासको नाम सोत्थियो;
तिसिस्ससतजेट्ठो सो, वसं आचरियन्तिके.
द्वादसवस्सिकोयेव, वेदपारगतो चरं;
ससिस्सो वालिकारामे, वसन्तं कतसङ्गहं.
उपालिथेरं पस्सित्वा, निसीदित्वा तदन्तिके;
वेदेसु गण्ठिठानानि, पुच्छि सो तानि ब्याकरि.
सब्बधम्मानुपतितो, एकधम्मो हि माणव;
सब्बे धम्मा ओसरन्ति, एकधम्मो हि को नु सो.
इच्चाह नामं सन्धाय, थेरो माणवको तु सो;
ना’ञ्ञासि पुच्छितो मन्तो, बुद्धमन्तोति भासितो.
देहीति आह सो आह, देम नो वेसधारिनो;
गुरुं आपुच्छि मन्तत्थं, मातरं पितरं तथा.
माणवानं सतेहे’स, तीहि थेरस्स सन्तिके;
पब्बजित्वान कालेन, उपसम्पज्जि माणवो.
खीणासवसहस्सं सो, दासकत्थेरजेट्ठकं;
उपालिथेरो वाचेसि, सकलं पिटकत्तयं.
गणना वीतिवत्ता ते, सेसा’रिय पुथुज्जना;
पिटकानुग्गहितानि, येहि थेरस्स सन्तिके.
कासीसु कोसलो नाम, सत्थवाहसुतो अहु;
गिरिब्बजं वणिज्जाय, गतो मातापितूहि सो.
अगा वेळुवनं पञ्च-दसवसो कुमारको;
माणवं पञ्चपञ्ञास, परिवारिय तं गता.
सगणं दासकं थेरं, तत्थ दिस्वा पसीदिय;
पब्बज्जं याचि सो आह, तवा’पुच्छ गुरुं इति.
भत्तत्तयमभुञ्जित्वा ¶ , सोणको सो कुमारको;
मातापितूहि कारेत्वा, पब्बज्जानुञ्ञमागतो.
सद्धिं तेहि कुमारेहि, दासकत्थेरसन्तिके;
पब्बज्जं उपसम्पज्ज, उग्गण्हि पिटकत्तयं.
खीणासवसहस्सस्स, थेरसिस्स गणस्स सो;
अहोसि पिटकञ्ञुस्स, जेट्ठको सोणको यति.
अहोसि सिग्गवो नाम, पुरे पाटलिनामको;
पञ्ञवा’मच्चतनयो, अट्ठारससमो तु सो.
पासादेसु वसं तीसु, छळड्ढउतुसाधुसु;
अमच्चपुत्तं आदाय, चण्डवज्जिं सहायकं.
पुरिसानं दसद्धेहि, सतेहि परिवारितो;
गन्त्वान कुक्कुटारामं, सोणकत्थेरमद्दस.
समापत्तिसमापन्नं, निसिन्नं संवुतिन्द्रियं;
वन्दि तेनालपन्तं तं, ञत्वा सङ्घमपुच्छितं.
समापत्तिसमापन्ना, नालपन्ती’ति आहु ते;
कथन्नु वुट्ठहन्तीति, वुत्ता आहंसु भिक्खवो.
पक्कोसनाय सत्थुस्स, सङ्घपक्कोसनाय च;
यथा कालपरिच्छेदा, आयुक्खयवसेन च.
वुट्ठहन्तीति वत्वान, तेसं दिस्वो’पनिस्सयं;
पाहेसुं सङ्घवचनं, वुट्ठाय स तहिं अगा.
कुमारो पुच्छि किं भन्ते, नालपित्थाति आह सो;
भुञ्जिम्ह भुञ्जितब्बन्ति, आह भोजेथ नो अपि.
आह अम्हादिसे जाहे, सक्का भोजयितुं इति;
मातापितु अनुञ्ञाय, सो कुमारोथ सिग्गवो.
चण्डवज्जी च तेपञ्च-सतानि पुरिसापि च;
पब्बज्जित्वो’पसम्पज्जुं, सोणत्थेरस्स सन्तिके.
उपज्झायन्तिकेयेव, ते दुवे पिटकत्तयं;
उग्गहेसुञ्च कालेन, छळभिञ्ञं लभिंसु च.
ञत्वा ¶ तिस्स पटिसन्धिं, ततो पभुति सिग्गवो;
थेरो सो सत्तवस्सानि, तं घरं उपसङ्कमि.
गच्छाति वाचामत्तम्पि, सत्तवस्सानि नालभि;
अलत्थ अट्ठमे वस्से, गच्छाति वचनं तहिं.
तं निक्खमन्तं पविसन्तो, दिस्वा मोग्गलिब्राह्मणो;
किञ्चि लद्धं घरे नोति, पुच्छि आमाति सो’ब्रवि.
घरं गन्त्वान पुच्छित्वा, दुतिये दिवसे ततो;
मुसावादेन निग्गण्हि, थेरं घरमुपागतं.
थेरस्स वचनं सुत्वा, सो पसन्नमनो द्विजो;
अत्तनो पकतेन’स्स, निच्चं भिक्खं पवत्तयि.
कमेन’स्स पसीदिंसु, सब्बे’पि घरमानुसा;
भोजापेसि दिजो निच्चं, निसीदापिय तं घरे.
एवं कमेन गच्छन्तो, काले सोळसवस्सिको;
अहु तिस्सकुमारो सो, तिवेदोदधिपारगो.
थेरो कथासमुट्ठानं, हेस्सते’व घरे इति;
आसनानि न दस्सेसि, ठपेत्वा माणवासनं.
ब्रह्मलोकगतत्ताव, सुचिकामो अहोसि सो;
तस्मा सो तस्स पल्लङ्को, वासयित्वा लगीयति.
अञ्ञासनं अपस्सन्तो, ठिते थेरे ससम्भमो;
तस्स तं आसनं तस्स, पञ्ञपेसि घरे जनो.
दिस्वा तत्थ निसिन्नं तं, आगम्मा’चरियन्तिका;
कुज्झित्वा माणवो वाचं, अमनापं उदीरयि.
थेरो माणव किं मन्तं, जानासीति तमब्रवि;
तमेव पुच्छं थेरस्स, पच्छा रोचेसि माणवो.
जानामीति पटिञ्ञाय, थेरे थेरं अपुच्छिसो;
गण्ठिठानानि वेदेसु, तस्स थेरो’थ ब्याकरि.
गहट्ठोयेव ¶ थेरो सो,
वेदपारगतो अहु;
न ब्याकरेय्य किं तस्स,
पभिन्नपटिसम्भिदो.
यस्स चित्तं उप्पज्जति न निरुज्झति,
तस्स चित्तं निरुज्झिस्सति; न उप्पज्जिस्सति,
यस्स वा पन चित्तं निरुज्झिसति न उप्पज्जिस्सति;
तस्स चित्तं उप्पज्जति, न निरुज्झतीति.
तं चित्तयमके पञ्हं, पुच्छि थेरो विसारदो;
अन्धकारो विय अहु, तस्स सो तमवोच सो.
भिक्खुको नाम मन्तोति, बुद्ध मन्तोति सो ब्रवि;
देहीति वुत्ते नोवेस-धारिनो दम्मि तं इति.
मातापितूहि’नुञ्ञातो, मन्तत्थाय स पब्बज्जि;
कम्मट्ठानमदा थेरो, पब्बाजेत्वा यथारहं.
भावनं अनुयुञ्जन्तो, अचिरेन महामती;
सोताफत्तिफलं पत्तो, थेरो ञत्वान तं तथा.
पेसेसि चण्डवज्जिस्स, थेरस्सन्तिकमुग्गहं;
कातुं सुत्ताभिधम्मानं, सोतत्था’कातदुग्गहं.
ततो सो तिस्सदहरो, आरभित्वा विपस्सनं;
छळभिञ्ञो अहु काले, थेरभावञ्च पापुणि.
अतीव पाकटो आसि, चन्दो’व सूरियो’वसो;
लोको तस्स वचो’मञ्ञी, सम्बुद्धस्स वचोपिय.
मोग्गलिपुत्ततिस्सथेरोदयो निट्ठीतो.
एकाहं ¶ उपराजा सो, अदक्खि मिगवं गतो;
कीळमाने मिगे’रञ्ञे, दिस्वा एतं विचिन्तयि.
मिगापि एवं किळन्ति, अरञ्ञे तिणगोचरा;
न किळिस्सन्ति किं भिक्खू, सुखाहारविहारिनो.
अत्तनो चिन्तितं रञ्ञो, आरोचेसि घरं गतो;
सञ्ञापेतुं तु सत्ताहं, रज्जं तस्स अदासि सो.
अनुभोहि इमे रज्जं, सत्ताहं त्वं कुमारक;
ततो तं घातयिस्सामि, इच्च’वोच महीपति.
आहा’ति तम्हि सत्ताहे,
त्वं केना’सि किसो इति;
मरणस्स भयेनाति,
वुत्ते राजा’ह तं पुन.
सत्ताहा’हं मरिस्संति, त्वं न कीळि इमे कथं;
कीळिस्सन्ति यति तात, सदा मरणसञ्ञिनो.
इच्चेवं भाकरा वुत्तो, सासनस्मिं पसीदि सो;
कालेन मिगवं गन्त्वा, थेरमदक्खि सञ्ञतं.
निसिन्नं रुक्खमूलस्मिं, सो महाधम्मरक्खितं;
सालसाखाय नागेन, बीजयन्त मनासवं.
अयं थेरो विया’हम्पि, पब्बज्ज जिन सासने;
विहरिस्सं कदा रञ्ञे, इति चिन्तयि पञ्ञवा.
थेरो तस्स पसादत्थं,
उपतित्वा विहायसा;
गन्त्वा असोकारामस्स,
पोक्खरञ्ञो जले ठितो.
आकासे ठपयित्वान, चीवरानि वरानि सो;
ओगाहित्वा पोक्खरणी, गत्तानि परिसिञ्चथ.
तं ¶ इद्धिं उपराजा सो, दिस्वा’तीव पसीदिय;
अज्जेव पब्बजिस्संति, बुद्धिंचा’कासि बुद्धिमा.
उपसङ्कम्म राजानं, पब्बज्जं याचि सादरो;
निवारेतुमसक्कोन्तो, तमादाय महीपति.
महता परिवारेन, विहारमगमा सयं;
पब्बजि सो महाधम्म-रक्खितत्थेरसन्तिके.
सद्धिं तेन चतुसत-सहस्सानि नरापि च;
अनुपब्बजितानन्तु, गणना च न वज्जति.
भागिनेय्यो नरिन्दस्स, अग्गि ब्रह्माति विस्सुतो;
अहोसि रञ्ञो धीताय, सङ्घमित्ताय सामिको.
तस्सा तस्स सुतो चापि,
सुमनो नाम नामसो;
याचित्वा सो’पि राजानं,
उपराजेन पब्बजि.
उपराजस्स पब्बज्जा, तस्सा’सोकस्स राजिनो;
चतुत्थे आसिवस्सेसा, महाजनहितोदया.
तत्थेव उपसम्पन्नो, सम्पन्नउपनिस्सयो;
घटेन्तो उपराजा सो, छळ’भिञ्ञो’रहा अहु.
विहारे तेसमारद्धे, सब्बे सब्बपुरेसुपि;
साधुकं तीहि वस्सेहि, निट्ठापेसुं मनोरमे.
थेरस्स इन्दगुत्तस्स, कम्मादिट्ठायकस्स तु;
इद्धिया चा’सु निट्ठासि, असोकारामसव्हयो.
जनेन परिभुत्तेसु, ठानेसु च तहिं तहिं;
चेतियानि अकारेसि, रमणीयानि भूपति.
पुरेहि चतुरासीति-सहस्सेहि समन्ततो;
लेखे एकाहमानेसुं, विहारा निट्ठिता इति.
लेखे सुत्वा महाराजा, महातेजिद्धि विक्कमो;
कातुकामो सकिंयेव, सब्बाराम महामहं.
पुरे भेरिं चरापेसि, सत्तमे दिवसे इतो;
सब्बाराममहो होतु, सब्बदेसेसु एकदा.
योजने ¶ योजने देन्तु, महादानं महीतले;
करोन्तु गामारामानं, मग्गानञ्च विभूसनं.
विहारेसु च सब्बेसु, भिक्खुसङ्घस्स सब्बथा;
महादानानि वत्तेन्तु, यथाकालं यथाबलं.
दीपमाला पुम्फमाला-लङ्कारेहि तहिं तहिं;
तूरियेहि च सब्बेहि, उपहारं अनेकधा.
उपोसथङ्गाना’दाय, सब्बे धम्मं सुणन्तु च;
पूजाविसेसेन’नेके च, करोन्तु तदहेपि च.
सब्बे सब्बत्थ सब्बथा, यथाणत्ताधिकापि च;
पूजा सम्पटियादेसुं, देवलोकमनोरमा.
तस्मिं दिने महाराजा, सब्बालङ्कार भूसितो;
सहोरोधो सहामच्चो, बलोघ परिवारितो.
अगमासि सकारामं, भिन्दन्तो विय मेदिनिं;
सङ्घमज्झम्हि अट्ठासि, वन्दित्वा सङ्घमुत्तमं.
तस्मिं समागमे आसुं, असीति भिक्खुकोटि यो;
अहेसुं सतसहस्सं, तेसु खीणासवा यति.
नवुति भिक्खुसहस्सानि, अहू भिक्खुनियो तहिं;
खिणासवा भिक्खुनियो, सहस्सं आसु तासु तु.
लोकविवरणं नाम, पाटिहीरं अकंसु ते;
खीणासवा पसादत्थं, धम्मासोकस्स राजिनो.
चण्डासोकोति ञायित्थ, पुब्बे पापेन कम्मुना;
धम्मासोकोति ञायित्थ, पच्छा पुञ्ञेन कम्मुना.
समुद्दपरियन्तं सो, जम्बुदीपं समन्ततो;
पस्सि सब्बे विहारे च, नानापूजा विभूसिते.
अतीव तुट्ठो ते दिस्वा, सङ्घं पुच्छि निसीदिय;
कस्स भन्ते परिच्चागो, महासुगत सासने.
थेरो सो मोग्गलिपुत्तो, रञ्ञो पञ्हं वियाकरि;
धरमाने’पि सुगते, नत्थि चागी तयासमो.
तं सुत्वा वचनं भिय्यो, तुट्ठो राजा अपुच्छि तं;
बुद्धसासन दायादो, होति खो मादिसो इति.
थेरो ¶ तु राजपुत्तस्स, महिन्दस्सू’पनिस्सयं;
तथेव राजधीताय, सङ्घमित्ताय पेक्खिय.
सासनस्सा’भि वुद्धिञ्च, तं हेतुकम वेक्खिय;
पच्चाभासथ राजानं, सो सासनधुरन्धरो.
तादिसो’पि महाचागी, दायादो सासनस्स न;
पच्चयदायको’च्चेव, वुच्चते मनुजाधीप.
यो तु पुत्तं धीतरं वा,
पब्बज्जापेति सासने;
सो सासनस्स दायादो,
होति नो दायको अपि.
अथ सासन दायाद-भावमिच्छं महीपति;
महिन्दं सङ्घमित्तञ्च, ठिते तत्र अपुच्छथ.
पब्बजिस्सथ किं ताता, पब्बज्जा महती मता;
पितुनो वचनं सुत्वा, पितरं ते अभासिसुं.
अज्जेव पब्बजिस्साम, सचे त्वं देव इच्छसि;
अम्हञ्च लाभो तुम्हञ्च, पब्बज्जाय भविस्सति.
उपराजस्स पब्बज्ज-कालभो पभुतीहि सो;
सा चापि अग्गिब्रह्मस्स, पब्बज्जा कतनिच्छया.
उपरज्जं महीन्दस्स, दातुकामो’पि भूपति;
ततो’पि अधिकासा’ति, पब्बज्जंयेव रोचयि.
पियं पुत्तं महिन्दञ्च, बुद्धिरूपबलोदितं;
पब्बज्जा पेसि समहं, सङ्घ मित्तञ्च धीतरं.
तदा वीसतिवस्सो सो, महिन्दो राजनन्दनो;
सङ्घमित्ता राजधीता, अट्ठारससमा तदा.
तदहेव अहु तस्स, पब्बज्जा उपसम्पदा;
पब्बज्जा सिक्खादानञ्च, तस्सा च तदहु अहु.
उपज्झायो कुमारस्स, अहु मोग्गलिसव्हयो;
पब्बाजेसि महादेव-त्थेरो मज्झन्तिको पन.
कम्मवाचं अका तस्मिं, सो’पसम्पदमण्डले;
अरहत्तं महिन्दो सो, पत्तो सपटिसम्भिदं.
सङ्घमित्ता’हु’पज्झाया ¶ , धम्मपालाति विस्सुता;
आचरिया आयुपालि, काले सा’सि अनासवा.
उभो सासनपज्जोता, लंकादीपोपकारिनो;
छट्ठे वस्से पब्बजिंसु, धम्मासोकस्स राजिनो.
महामहिन्दो वस्सेहि, तीहि दीपप्पसादको;
पिटकत्तयं मुग्गण्हि, उपज्झायस्स सन्तिके.
सा भिक्खुनी चन्दलेखा, महिन्दो भिक्खू सूरियो;
सम्बुद्ध सासनाकासं, ते सदा सोभयुं तदा.
वने पाटलिपुत्तम्हा, वने वनचरो चरं;
कुन्तकिन्नरिया सद्धिं, संवासं कप्पयी किर.
तेन संवासमन्वाय,
सा पुत्ते जनयी दुवे;
तिस्सो जेट्ठो कणिट्ठो तु,
सुमित्तो नाम नामतो.
महावरुणत्थेरस्स, काले पब्बज्ज सन्तिके;
अरहत्तं पापुणिंसु, छळभिञ्ञं गुणं उभो.
पादे कीटविसेना’सि, फुट्ठो जेट्ठो सवेदनो;
आह पुट्ठो कणिट्ठेन, भेसज्जं पसतं घटं.
रञ्ञो निवेदनं थेरो, गिलानवत्ततो’पि सो;
सप्पिसत्थञ्च चरणं, पच्छाभत्तं पटिक्खिपि.
पिण्डाय चे चरं सप्पिं, लभसे त्वं तमाहर;
इच्छाह तिस्सथेरो सो, सुमित्तं थेरमुत्तमं.
पिण्डाय चरता तेन, न लद्धं पसतं घतं;
सप्पिकुम्भसतेनापि, ब्याधिजातो असाधियो.
तेनेव ब्याधिना थेरो, पत्तो आयुक्खयन्तिकं;
ओवदित्वाप्पमादेन, निब्बातुं मानसं अका.
आकासम्हि निसीदित्वा, तेजोधातुवसेन सो;
यथारुचि अधिट्ठाय, सरीरं परिनिब्बुतो.
जालासरीरा निक्खम्म, निम्मंसछारिकं डहि;
थेरस्स सकलं कायं, अट्ठिकानितुनो डहि.
सुत्वा ¶ निब्बूतिमेतस्स, तिस्सथेरस्स भूपति;
अगमासि सकारामं, जनोघ परिवारितो.
हत्तिक्खन्धगतो राजा, तानट्ठिन’वरोपिय;
कारेत्वा धातुसक्कारं, सङ्घं ब्याधिमपुच्छितं.
तं सुत्वा जातसंवेगो, पुरद्वारेसु कारिय;
सुधाचिता पोक्खरणी, भेसज्जानञ्च पूरिय.
पापेसि भिक्खुसङ्घस्स, भेसज्जानि दिने दिने;
मा होतु भिक्खुसङ्घस्स, भेसज्जं दुल्लभं इति.
सुमित्तथेरो निब्बायि, चङ्कमन्तो’व चङ्कमे;
पसीदि सासने’तीव, तेनापि च महाजनो.
कुन्तिपुत्ता दुवे थेरा,
ते लोकहितकारिनो;
निब्बायिंसु असोकस्स,
रञ्ञो वस्सम्हि अट्ठमे.
ततो पभुति सङ्घस्स, लाभो’तीव महा अहु;
पच्छा पसन्ना च जना, यस्मा लाभं पवत्तयुं.
पहीनलाभसक्कारा, तित्थिया लाभकारणा;
सयं कासायमादाय, वसिंसु सह भिक्खूहि.
यथासकञ्च ते वादं, बुद्धवादो’ति दीपयुं;
यथासकञ्च किरिया, अकरिंसु यथारुचि.
ततो मोग्गलिपुत्तो सो,
थेरो थिर गुणोदयो;
सासनब्बुदमुप्पन्नं,
दिस्वा तमतिकक्खलं.
तस्सो’पसमने कालं, दीघदस्सी अवेक्खिय;
दत्वा महिन्दथेरस्स, महाभिक्खुगणं सकं.
उद्धं गङ्गाय एको’व, अहोगङ्गम्हि पब्बते;
विहासि सत्तवस्सानि, विवेक मनुब्रूहयं.
तित्थियानं बहुचत्ता च, दुब्बच्चत्ता च भिक्खवो;
तेसं कातुं न सक्खिंसु, धम्मेन पटिसेधनं.
तेनेव ¶ जम्बुदीपम्हि, सब्बारामेसु भिक्खवो;
सत्तवस्सानि नाकंसु, उपोसथ पवारणं.
तं सुत्वा महाराजा, धम्मासोको महायसो;
एकं अमच्चं पेसेसि, असोकाराम मुत्तमं.
गन्त्वा’धिकरणं एतं, वुपसम्म उपोसथं;
कारेहि भिक्खुसङ्घेन, पमा’रामे तुवं इति.
गन्त्वान सन्निपातेत्वा, भिक्खुसङ्घं सदुम्मति;
उपोसथं करोथाति, सावेसि राजसासनं.
उपोसथं तित्तियेहि, न करोम मयं इति;
अवो च भिक्खुसङ्घो तं, अमच्चं मूळ्हमानसं.
सो’मच्चो कतिपयानं, थेरानं पटिपाटिया;
अच्छिन्दि असिना सीसं, कारेमीति उपोसथं.
राजभाता तिस्सत्थेरो, तं दिस्वा किरियं लहुं;
गन्त्वान तस्स आसन्ने, सासनम्हि निसिदि सो.
थेरं दिस्वा अमच्चो सो, गन्त्वा रञ्ञो निवेदयि;
सब्बं पवत्तिं तं सुत्वा, जातदाहो महीपति.
सीघं गन्त्वा भिक्खुसङ्घं, पुच्छि उब्बिग्गमानसो;
एवं कतेन कम्मेन, कस्स पापं सिया इति.
तेसं अपण्डिता केचि, पापं तुय्हन्ति केचि तु;
उभिन्नंचा’ति आहंसु, नत्थि तुय्हन्ति पण्डिता.
तं सुत्वा’ह महाराजा, समत्थो अत्थि भिक्खुन;
विमतिं मे विनोदेत्वा, कातुं सासनपग्गहं.
अत्थि मोग्गलिपुत्तो सो,
तिस्सत्थेरो रथेसभ;
इच्छाह सङ्घो राजानं,
राज तत्था’सि सादरो.
विसुं भिक्खुसहस्सेन, चतुरो परिवारिते;
थेरो नरसहस्सेन, अमच्चे चतुरो तथा.
तदहेयेव पेसेसि, अत्तनो वचनेन सो;
थेरं आनेतु मे तेहि, तथा वुत्ते सनागमि.
तं ¶ सुत्वा पुन अट्ठ’त्थ, थेरे’मच्चे च पेसयि;
विसुं सहस्सपुरिसे, पुब्बे विय सनागमि.
राजा पुच्छि कथं थेरो, आगच्छेय्य नु खो इति;
भिक्खू आहंसु थेरस्स, तस्स’गमनकारणं.
होति भन्ते उपत्थम्भो, कातुं सासनपग्गहं;
इति वुत्ते महाराज, थेरो एस्सति सो इति.
पुनापि थेरो’मच्चे च, राजा सोळस सोळस;
विसुं सहस्स पुरिसे, तथा वत्वान पेसयि.
थेरो महल्लत्ते’पि, नारोहिस्सति यानकं;
थेरं गङ्गाय नावाय, आनेथा’ति च अब्रवि.
गन्त्वा ते तं तथा’वोचुं,
सो तं सुत्वा’व उट्ठहि;
नावाय थेरं आनेसुं,
राजा पच्चुग्गमी तहिं.
जाणुमत्तं जलं राजो’गहेत्वा दक्खिणं करं;
नावाय ओतरन्तस्स, थेरस्सा’दासि गारवो.
दक्खिणं दक्खिणेय्यो सो, करं रञ्ञो’नुकम्पको;
आलम्बित्वा’नुकम्पाय, थेरो नावाय ओतरि.
राजा थेरं नयित्वान, उय्यानं रतिवड्ढनं;
थेरस्स पादे धोवित्वा, मक्खेत्वा च निसीदिय.
समत्थभावं थेरस्स, वीमंसन्तो महीपति;
दट्ठुकामो अहं भन्ते, पाटिहीरन्ति अब्रवि.
कन्ति वुत्ते महीकम्पं, आह तं पुन राहसो;
सकलाये’क देसाय, कतरं दट्ठुमिच्छसि.
को दुक्करोति पुच्छित्वा, एक देसाय कम्पनं;
दुक्करन्ति सुणित्वान, तं दुट्ठुकामतं ब्रवी.
रथं अस्सं मनुस्सञ्च, पातिञ्चोदक पूरितं;
थेरो योजन सीमाय, अन्तरम्हि चतुद्दिसे.
ठपापेत्वा ¶ तदड्ढेहि, सह तं योजनं महिं;
चालेसि इद्धिया तत्र, निसिन्नस्स च दस्सयि.
तेना’मच्चेन भिक्खूनं, मरणेन’त्तनोपि च;
पापस्स’त्थित्त नत्थित्तं, थेरं पुच्छि महीपति.
पटिच्च कम्मं नत्थीति, किलिट्ठं चेतनं विना;
थेरो बोधेसि राजानं, वत्वा तित्तिरजातकं.
वसन्तो तत्थ सत्ताहं, राजुय्याने मनोरमे;
सिक्खापेसि महीपालं, सम्बुद्धसमयं सुभं.
तस्मिंयेव च सत्ता हे, दुवे यक्खे महीपति;
पेसेत्वा महियं भिक्खू, असेसे सन्निपातयि.
सत्तमे दिवसे गन्त्वा, सकारामं मनोरमं;
कारेसि भिक्खुसङ्घस्स, सन्निपातमसेसतो.
थेरेन सह एकन्ते, निसिन्नो साणिअन्तरे;
एकेकलद्धिके भिक्खु, पक्कोसित्वान सन्तिकं.
किंवादी सुगतो भन्ते, इति पुच्छि महीपति;
ते सस्सतादिकं दिट्ठिं, ब्याकरिंसु यथासकं.
ते मिच्छादिट्ठिके सब्बे, राजा उप्पब्बाजापयी;
सब्बे सट्ठिसहस्सानि, आसुं उप्पब्बजापिता.
अपुच्छि धम्मिके भिक्खू, किंवादी सुगतो इति;
विभज्जवादी ताहंसु, तं थेरं पुच्छि भूपति.
विभज्जवादी सम्बुद्धो,
होति भन्ते’ति आह सो;
थेरो’ आमा’ति तं सुत्वा,
राजा तुट्ठमनो तदा.
सङ्घो पिसोधितो यस्मा,
तस्मा सङ्घो उपोसथं;
करोतु भन्ते इच्चेवं,
वत्वा थेरस्स भूपति.
सङ्घस्स रक्खं दत्वान, नगरं पाविसी सुभं;
सङ्घो समग्गो हुत्वान, तदा’कासि उपोसथं.
थेरो ¶ अनेक सङ्खम्हा, भिक्खुसङ्घा विसारदे;
छळभिञ्ञे तेपिटके, पभिन्नपटिसम्भिदे.
भिक्खुसहस्सं उच्चिनि, कातुं सद्धम्मं सङ्गहं;
तेहि असोकारामम्हि, अका सद्धम्म सङ्गहं.
महाकस्सपत्थेरो च, यसत्थेरो च कारयुं;
यथा ते धम्म संगीतिं, तिस्सत्थेरोपि तं तथा.
तथावत्थुप्पकरणं, परवादप्पमद्दनं;
अभासि तिस्सत्थेरो च, तस्मिं संगीति मण्डले.
एवं भिक्खुसहस्सेन, रक्खाय’सोक राजिनो;
अयं नवहि मासेहि, धम्म संगीति निट्ठिता.
रञ्ञो सत्तरसे वस्से, द्वासत्ततिसमो इसि;
महापवारणाय’सो, संगीति तं समापयि.
साधुकारं ददन्तीव, सासनट्ठिति कारणं;
संगीति परियोसाने, अकम्मित्थ महामही.
हित्वा सेट्ठं ब्रह्मविमानम्पि मनुञ्ञं;
जेगुच्छं सो सासनहेतुनरलोकं;
आगम्मा’का सासनकिच्चं कतकिच्चो;
कोनाम’ञ्ञो सासनकिच्चम्हि पमज्जेति.
सुजनप्पसादसंवेगत्थाय कते महावंसे
ततियधम्मसंगीति नाम
पञ्चमो परिच्छेदो.