📜

११. सोतापत्तिसंयुत्तं

१. वेळुद्वारवग्गो

१. चक्कवत्तिराजसुत्तं

९९७. सावत्थिनिदानं ¶ ¶ ¶ ¶ . तत्र खो भगवा…पे… एतदवोच – ‘‘किञ्चापि, भिक्खवे, राजा चक्कवत्ती [चक्कवत्ति (स्या. कं. पी. क.)] चतुन्नं दीपानं इस्सरियाधिपच्चं रज्जं कारेत्वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति देवानं तावतिंसानं सहब्यतं, सो तत्थ नन्दने वने अच्छरासङ्घपरिवुतो दिब्बेहि च पञ्चहि कामगुणेहि समप्पितो समङ्गीभूतो परिचारेति, सो चतूहि धम्मेहि असमन्नागतो, अथ खो सो अपरिमुत्तोव [अपरिमुत्तो च (स्या. कं. क.)] निरया अपरिमुत्तो तिरच्छानयोनिया अपरिमुत्तो पेत्तिविसया अपरिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता. किञ्चापि, भिक्खवे, अरियसावको पिण्डियालोपेन यापेति, नन्तकानि च धारेति, सो चतूहि धम्मेहि समन्नागतो, अथ खो सो परिमुत्तो [परिमुत्तो च (स्या. कं. क.)] निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता’’.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध ¶ , भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति ¶ . धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘स्वाक्खातो भगवता धम्मो सन्दिट्ठिको अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’ति. सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, उजुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, ञायप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, सामीचिप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, यदिदं – चत्तारि पुरिसयुगानि अट्ठ ¶ पुरिसपुग्गला, एस भगवतो सावकसङ्घो आहुनेय्यो पाहुनेय्यो दक्खिणेय्यो अञ्जलिकरणीयो अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’ति. अरियकन्तेहि सीलेहि ¶ समन्नागतो होति अखण्डेहि अच्छिद्देहि असबलेहि अकम्मासेहि भुजिस्सेहि विञ्ञुप्पसत्थेहि अपरामट्ठेहि समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि चतूहि धम्मेहि समन्नागतो होति. यो च, भिक्खवे, चतुन्नं दीपानं पटिलाभो, यो चतुन्नं धम्मानं पटिलाभो चतुन्नं दीपानं पटिलाभो चतुन्नं धम्मानं पटिलाभस्स कलं नाग्घति सोळसि’’न्ति. पठमं.

२. ब्रह्मचरियोगधसुत्तं

९९८. ‘‘चतूहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि ¶ समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि ¶ खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति.

इदमवोच भगवा. इदं वत्वान [वत्वा (सी. पी.) एवमीदिसेसु ठानेसु] सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

‘‘येसं सद्धा च सीलञ्च, पसादो धम्मदस्सनं;

ते वे कालेन पच्चेन्ति, ब्रह्मचरियोगधं सुख’’न्ति. दुतियं;

३. दीघावुउपासकसुत्तं

९९९. एकं समयं भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे. तेन खो पन समयेन दीघावु उपासको आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो. अथ खो दीघावु उपासको ¶ पितरं जोतिकं गहपतिं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, गहपति, येन भगवा तेनुपसङ्कम; उपसङ्कमित्वा मम वचनेन भगवतो पादे सिरसा वन्द – ‘दीघावु, भन्ते ¶ , उपासको आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो. सो भगवतो पादे सिरसा वन्दती’ति. एवञ्च वदेहि – ‘साधु किर, भन्ते, भगवा येन दीघावुस्स उपासकस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति. ‘‘एवं, ताता’’ति खो जोतिको गहपति दीघावुस्स उपासकस्स पटिस्सुत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो जोतिको गहपति भगवन्तं एतदवोच – ‘‘दीघावु, भन्ते, उपासको आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो ¶ . सो भगवतो पादे सिरसा वन्दति. एवञ्च वदेति – ‘साधु किर, भन्ते, भगवा येन दीघावुस्स उपासकस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति. अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन.

अथ खो भगवा निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन दीघावुस्स उपासकस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा ¶ पञ्ञत्ते आसने निसीदि. निसज्ज खो भगवा दीघावुं उपासकं एतदवोच – ‘‘कच्चि ते, दीघावु, खमनीयं, कच्चि यापनीयं? कच्चि दुक्खा वेदना पटिक्कमन्ति, नो अभिक्कमन्ति; पटिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो अभिक्कमो’’ति? ‘‘न मे, भन्ते, खमनीयं, न यापनीयं. बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्कमन्ति, नो पटिक्कमन्ति; अभिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो पटिक्कमो’’ति. ‘‘तस्मातिह ते, दीघावु, एवं सिक्खितब्बं – ‘बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो भविस्सामि – इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो भविस्सामि अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि’. एवञ्हि ते, दीघावु, सिक्खितब्ब’’न्ति.

‘‘यानिमानि, भन्ते, भगवता चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि देसितानि, संविज्जन्ते ते धम्मा मयि, अहञ्च तेसु धम्मेसु सन्दिस्सामि. अहञ्हि, भन्ते, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो – इतिपि ¶ सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेही’’ति ¶ . ‘‘तस्मातिह त्वं, दीघावु, इमेसु चतूसु सोतापत्तियङ्गेसु पतिट्ठाय छ विज्जाभागिये धम्मे उत्तरि भावेय्यासि. इध त्वं, दीघावु, सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी ¶ विहराहि, अनिच्चे दुक्खसञ्ञी, दुक्खे अनत्तसञ्ञी पहानसञ्ञी विरागसञ्ञी निरोधसञ्ञीति. एवञ्हि ते, दीघावु, सिक्खितब्ब’’न्ति.

‘‘येमे, भन्ते, भगवता छ विज्जाभागिया धम्मा देसिता, संविज्जन्ते ते धम्मा मयि, अहञ्च तेसु धम्मेसु सन्दिस्सामि. अहञ्हि, भन्ते, सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी विहरामि, अनिच्चे दुक्खसञ्ञी, दुक्खे अनत्तसञ्ञी पहानसञ्ञी विरागसञ्ञी निरोधसञ्ञी. अपि च मे, भन्ते, एवं होति – ‘मा हेवायं जोतिको गहपति ममच्चयेन विघातं आपज्जी’’’ति [आपज्जति (क.)]. ‘‘मा ¶ त्वं, तात दीघावु, एवं मनसाकासि. इङ्घ त्वं, तात दीघावु, यदेव ते भगवा आह, तदेव त्वं साधुकं मनसि करोही’’ति.

अथ खो भगवा दीघावुं उपासकं इमिना ओवादेन ओवदित्वा उट्ठायासना पक्कामि. अथ खो दीघावु उपासको अचिरपक्कन्तस्स भगवतो कालमकासि. अथ खो सम्बहुला भिक्खू येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. एकमन्तं निसिन्ना ¶ खो ते भिक्खू भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘यो सो, भन्ते, दीघावु नाम उपासको भगवता संखित्तेन ओवादेन ओवदितो सो कालङ्कतो. तस्स का गति, को अभिसम्परायो’’ति? ‘‘पण्डितो, भिक्खवे, दीघावु उपासको, पच्चपादि [अहोसि सच्चवादी (स्या. कं. पी. क.)] धम्मस्सानुधम्मं, न च मं धम्माधिकरणं [न च धम्माधिकरणं (स्या. कं. पी. क.)] विहेसेसि [विहेठेसि (इतिपि अञ्ञत्थ)]. दीघावु, भिक्खवे, उपासको पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिको तत्थ परिनिब्बायी अनावत्तिधम्मो तस्मा लोका’’ति. ततियं.

४. पठमसारिपुत्तसुत्तं

१०००. एकं समयं आयस्मा च सारिपुत्तो आयस्मा च आनन्दो सावत्थियं विहरन्ति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे. अथ खो आयस्मा आनन्दो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो…पे… एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच – ‘‘कतिनं नु खो, आवुसो सारिपुत्त, धम्मानं समन्नागमनहेतु एवमयं पजा ¶ भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति ¶ ? ‘‘चतुन्नं ¶ खो, आवुसो, धम्मानं समन्नागमनहेतु एवमयं पजा भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’.

‘‘कतमेसं चतुन्नं? इधावुसो, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि ¶ सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेसं खो, आवुसो, चतुन्नं धम्मानं समन्नागमनहेतु एवमयं पजा भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति. चतुत्थं.

५. दुतियसारिपुत्तसुत्तं

१००१. अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं सारिपुत्तं भगवा एतदवोच – ‘‘‘सोतापत्तियङ्गं, सोतापत्तियङ्ग’न्ति हिदं, सारिपुत्त, वुच्चति. कतमं नु खो सारिपुत्त, सोतापत्तियङ्ग’’न्ति? ‘‘सप्पुरिससंसेवो हि, भन्ते, सोतापत्तियङ्गं, सद्धम्मस्सवनं सोतापत्तियङ्गं, योनिसोमनसिकारो सोतापत्तियङ्गं, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति सोतापत्तियङ्ग’’न्ति. ‘‘साधु साधु, सारिपुत्त! सप्पुरिससंसेवो हि, सारिपुत्त, सोतापत्तियङ्गं, सद्धम्मस्सवनं सोतापत्तियङ्गं, योनिसोमनसिकारो सोतापत्तियङ्गं, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति सोतापत्तियङ्गं’’.

‘‘‘सोतो, सोतो’ति हिदं, सारिपुत्त, वुच्चति. कतमो नु खो, सारिपुत्त, सोतो’’ति? ‘‘अयमेव हि, भन्ते, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो सोतो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि, सम्मासङ्कप्पो, सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्माआजीवो, सम्मावायामो, सम्मासति, सम्मासमाधी’’ति. ‘‘साधु ¶ साधु, सारिपुत्त! अयमेव हि, सारिपुत्त, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो सोतो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे… सम्मासमाधि’’.

‘‘‘सोतापन्नो ¶ , सोतापन्नो’ति हिदं, सारिपुत्त, वुच्चति. कतमो नु खो, सारिपुत्त, सोतापन्नो’’ति ¶ ? ‘‘यो हि, भन्ते, इमिना अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन समन्नागतो अयं वुच्चति सोतापन्नो, स्वायं आयस्मा ¶ एवंनामो एवंगोत्तो’’ति. ‘‘साधु साधु, सारिपुत्त! यो हि, सारिपुत्त, इमिना अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन समन्नागतो अयं वुच्चति सोतापन्नो, स्वायं आयस्मा एवंनामो एवंगोत्तो’’ति. पञ्चमं.

६. थपतिसुत्तं

१००२. सावत्थिनिदानं. तेन खो पन समयेन सम्बहुला भिक्खू भगवतो चीवरकम्मं करोन्ति – ‘‘निट्ठितचीवरो भगवा तेमासच्चयेन चारिकं पक्कमिस्सती’’ति. तेन खो पन समयेन इसिदत्तपुराणा थपतयो साधुके पटिवसन्ति केनचिदेव करणीयेन. अस्सोसुं खो इसिदत्तपुराणा थपतयो – ‘‘सम्बहुला किर भिक्खू भगवतो चीवरकम्मं करोन्ति – ‘निट्ठितचीवरो भगवा तेमासच्चयेन चारिकं पक्कमिस्सती’’’ति.

अथ खो इसिदत्तपुराणा थपतयो मग्गे पुरिसं ठपेसुं – ‘‘यदा त्वं, अम्भो पुरिस, पस्सेय्यासि भगवन्तं आगच्छन्तं अरहन्तं सम्मासम्बुद्धं, अथ अम्हाकं आरोचेय्यासी’’ति. द्वीहतीहं ठितो खो सो ¶ पुरिसो अद्दस भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं. दिस्वान येन इसिदत्तपुराणा थपतयो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा इसिदत्तपुराणे थपतयो एतदवोच – ‘‘अयं सो, भन्ते, भगवा आगच्छति अरहं सम्मासम्बुद्धो. यस्स दानि कालं मञ्ञथा’’ति.

अथ खो इसिदत्तपुराणा थपतयो येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा भगवन्तं पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धिंसु. अथ खो भगवा मग्गा ओक्कम्म येन अञ्ञतरं रुक्खमूलं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने ¶ निसीदि. इसिदत्तपुराणा थपतयो भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. एकमन्तं निसिन्ना खो ते इसिदत्तपुराणा थपतयो भगवन्तं एतदवोचुं –

‘‘यदा मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘सावत्थिया कोसलेसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘सावत्थिया कोसलेसु चारिकं पक्कन्तो’ति ¶ , होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा ¶ पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कोसलेहि मल्लेसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते ¶ , भगवन्तं सुणाम – ‘कोसलेहि मल्लेसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मल्लेहि वज्जीसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मल्लेहि वज्जीसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘वज्जीहि कासीसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते भगवन्तं सुणाम – ‘वज्जीहि कासीसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कासीहि मागधे चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अनत्तमनता ¶ होति दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कासीहि मागधे चारिकं पक्कन्तो’ति, होति अनप्पका नो तस्मिं समये अनत्तमनता होति अनप्पकं दोमनस्सं – ‘दूरे नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा ¶ पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मागधेहि कासीसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति ¶ , होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मागधेहि कासीसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कासीहि वज्जीसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं ¶ – ‘आसन्ने नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कासीहि वज्जीसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘वज्जीहि मल्लेसु चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘वज्जीहि मल्लेसु चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मल्लेहि कोसले चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता ¶ होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘मल्लेहि कोसले चारिकं पक्कन्तो’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा’’’ति.

‘‘यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘कोसलेहि सावत्थिं चारिकं पक्कमिस्सती’ति, होति नो तस्मिं समये अत्तमनता होति सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा भविस्सती’ति. यदा पन मयं, भन्ते, भगवन्तं सुणाम – ‘सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे’ति, होति अनप्पका नो तस्मिं समये अत्तमनता होति अनप्पकं सोमनस्सं – ‘आसन्ने नो भगवा’’’ति.

‘‘तस्मातिह, थपतयो, सम्बाधो घरावासो रजापथो, अब्भोकासो पब्बज्जा. अलञ्च पन ¶ वो, थपतयो, अप्पमादाया’’ति. ‘‘अत्थि खो नो, भन्ते, एतम्हा सम्बाधा अञ्ञो सम्बाधो सम्बाधतरो चेव सम्बाधसङ्खाततरो चा’’ति. ‘‘कतमो ¶ पन वो, थपतयो, एतम्हा सम्बाधा अञ्ञो सम्बाधो सम्बाधतरो चेव सम्बाधसङ्खाततरो चा’’ति?

‘‘इध मयं, भन्ते, यदा राजा पसेनदि कोसलो उय्यानभूमिं निय्यातुकामो होति, ये ते रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स नागा ओपवय्हा ते कप्पेत्वा, या ता रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स पजापतियो पिया मनापा ता एकं पुरतो एकं ¶ पच्छतो ¶ निसीदापेम. तासं खो पन, भन्ते, भगिनीनं एवरूपो गन्धो होति, सेय्यथापि नाम गन्धकरण्डकस्स तावदेव विवरियमानस्स, यथा तं राजकञ्ञानं गन्धेन विभूसितानं. तासं खो पन, भन्ते, भगिनीनं एवरूपो कायसम्फस्सो होति, सेय्यथापि नाम तूलपिचुनो वा कप्पासपिचुनो वा, यथा तं राजकञ्ञानं सुखेधितानं. तस्मिं खो पन, भन्ते, समये नागोपि रक्खितब्बो होति, तापि भगिनियो रक्खितब्बा होन्ति, अत्तापि रक्खितब्बो होति. न खो पन मयं, भन्ते, अभिजानाम तासु भगिनीसु पापकं चित्तं उप्पादेता. अयं खो नो, भन्ते, एतम्हा सम्बाधा अञ्ञो सम्बाधो सम्बाधतरो चेव सम्बाधसङ्खाततरो चा’’ति.

‘‘तस्मातिह, थपतयो, सम्बाधो घरावासो रजापथो, अब्भोकासो पब्बज्जा. अलञ्च पन वो, थपतयो, अप्पमादाय. चतूहि खो, थपतयो, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, थपतयो, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… विगतमलमच्छेरेन चेतसा अज्झागारं वसति मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो. इमेहि खो, थपतयो, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो ¶ अरियसावको ¶ सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘तुम्हे खो, थपतयो, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… यं खो पन किञ्चि कुले देय्यधम्मं सब्बं तं अप्पटिविभत्तं सीलवन्तेहि कल्याणधम्मेहि. तं किं मञ्ञथ, थपतयो, कतिविधा ¶ ते कोसलेसु मनुस्सा ये तुम्हाकं समसमा, यदिदं – दानसंविभागे’’ति? ‘‘लाभा नो, भन्ते, सुलद्धं नो, भन्ते! येसं नो भगवा एवं पजानाती’’ति. छट्ठं.

७. वेळुद्वारेय्यसुत्तं

१००३. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा कोसलेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं येन वेळुद्वारं नाम कोसलानं ब्राह्मणगामो ¶ तदवसरि. अस्सोसुं खो ते वेळुद्वारेय्यका ब्राह्मणगहपतिका – ‘‘समणो खलु, भो, गोतमो सक्यपुत्तो सक्यकुला पब्बजितो कोसलेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं वेळुद्वारं अनुप्पत्तो. तं खो पन भवन्तं गोतमं एवं कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गतो – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा [भगवाति (सी. स्या. कं. पी.)]. सो इमं लोकं सदेवकं समारकं सब्रह्मकं सस्समणब्राह्मणिं पजं सदेवमनुस्सं सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा पवेदेति. सो ¶ धम्मं देसेति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं, केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेति’. साधु खो पन तथारूपानं अरहतं दस्सनं होती’’ति.

अथ ¶ खो ते वेळुद्वारेय्यका ब्राह्मणगहपतिका येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा अप्पेकच्चे भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. अप्पेकच्चे भगवता सद्धिं सम्मोदिंसु; सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. अप्पेकच्चे येन भगवा तेनञ्जलिं पणामेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. अप्पेकच्चे भगवतो सन्तिके नामगोत्तं सावेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. अप्पेकच्चे तुण्हीभूता एकमन्तं निसीदिंसु. एकमन्तं निसिन्ना खो ते वेळुद्वारेय्यका ब्राह्मणगहपतिका भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘मयं, भो गोतम, एवंकामा एवंछन्दा एवंअधिप्पाया – पुत्तसम्बाधसयनं अज्झावसेय्याम, कासिकचन्दनं पच्चनुभवेय्याम, मालागन्धविलेपनं धारेय्याम, जातरूपरजतं सादियेय्याम, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्याम. तेसं नो भवं गोतमो अम्हाकं एवंकामानं एवंछन्दानं एवंअधिप्पायानं तथा धम्मं देसेतु यथा मयं पुत्तसम्बाधसयनं अज्झावसेय्याम…पे… सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्यामा’’ति.

‘‘अत्तूपनायिकं ¶ वो, गहपतयो, धम्मपरियायं देसेस्सामि. तं सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति. ‘‘एवं, भो’’ति खो ते ¶ वेळुद्वारेय्यका ब्राह्मणगहपतिका भगवतो पच्चस्सोसुं. भगवा एतदवोच –

‘‘कतमो ¶ च, गहपतयो, अत्तुपनायिको धम्मपरियायो? इध, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – ‘अहं खोस्मि जीवितुकामो अमरितुकामो सुखकामो दुक्खप्पटिकूलो. यो खो मं जीवितुकामं अमरितुकामं सुखकामं दुक्खप्पटिकूलं जीविता वोरोपेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परं जीवितुकामं अमरितुकामं सुखकामं दुक्खप्पटिकूलं जीविता वोरोपेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, परस्स पेसो धम्मो ¶ अप्पियो अमनापो. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, कथाहं परं तेन संयोजेय्य’न्ति! सो इति पटिसङ्खाय अत्तना च पाणातिपाता पटिविरतो होति, परञ्च पाणातिपाता वेरमणिया समादपेति, पाणातिपाता वेरमणिया च वण्णं भासति. एवमस्सायं कायसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यो खो मे अदिन्नं थेय्यसङ्खातं आदियेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परस्स अदिन्नं थेय्यसङ्खातं आदियेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, परस्स पेसो धम्मो अप्पियो अमनापो. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, कथाहं परं तेन संयोजेय्य’न्ति ¶ ! सो इति पटिसङ्खाय अत्तना च अदिन्नादाना पटिविरतो होति, परञ्च अदिन्नादाना वेरमणिया समादपेति, अदिन्नादाना वेरमणिया च वण्णं भासति. एवमस्सायं कायसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यो खो मे दारेसु चारित्तं आपज्जेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परस्स दारेसु चारित्तं आपज्जेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, परस्स पेसो धम्मो अप्पियो अमनापो. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, कथाहं परं तेन संयोजेय्य’न्ति! सो इति पटिसङ्खाय अत्तना च कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतो ¶ होति, परञ्च कामेसुमिच्छाचारा वेरमणिया समादपेति, कामेसुमिच्छाचारा वेरमणिया च वण्णं ¶ भासति. एवमस्सायं कायसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यो खो मे मुसावादेन अत्थं भञ्जेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परस्स मुसावादेन अत्थं भञ्जेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, परस्स पेसो धम्मो अप्पियो अमनापो. यो ¶ खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, कथाहं परं तेन संयोजेय्य’न्ति! सो ¶ इति पटिसङ्खाय अत्तना च मुसावादा पटिविरतो होति, परञ्च मुसावादा वेरमणिया समादपेति, मुसावादा वेरमणिया च वण्णं भासति. एवमस्सायं वचीसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – यो खो मं पिसुणाय वाचाय मित्ते भिन्देय्य [मित्तेहि भेदेय्य (स्या. कं. पी. क.)], न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परं पिसुणाय वाचाय मित्ते भिन्देय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं…पे… एवमस्सायं वचीसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – यो खो मं फरुसाय वाचाय समुदाचरेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परं फरुसाय वाचाय समुदाचरेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो…पे… एवमस्सायं वचीसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘पुन चपरं, गहपतयो, अरियसावको इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यो खो मं सम्फभासेन सम्फप्पलापभासेन समुदाचरेय्य, न मेतं अस्स पियं मनापं. अहञ्चेव खो पन परं सम्फभासेन सम्फप्पलापभासेन समुदाचरेय्यं, परस्सपि तं अस्स अप्पियं अमनापं. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, परस्स पेसो धम्मो अप्पियो अमनापो. यो खो म्यायं धम्मो अप्पियो अमनापो, कथाहं परं तेन संयोजेय्य’न्ति! सो इति पटिसङ्खाय अत्तना च सम्फप्पलापा पटिविरतो होति ¶ , परञ्च सम्फप्पलापा वेरमणिया समादपेति, सम्फप्पलापा ¶ वेरमणिया च वण्णं भासति. एवमस्सायं वचीसमाचारो तिकोटिपरिसुद्धो होति.

‘‘सो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति; धम्मे ¶ …पे… सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. यतो खो, गहपतयो, अरियसावको इमेहि सत्तहि सद्धम्मेहि [धम्मेहि (सी.)] समन्नागतो होति इमेहि चतूहि आकङ्खियेहि ठानेहि, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि [खीणतिरच्छानयोनियो (सी. स्या. कं. पी.), खीणतिरच्छानयोनिको (क.)] खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति.

एवं वुत्ते वेळुद्वारेय्यका ब्राह्मणगहपतिका भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे… एते मयं भवन्तं गोतमं सरणं गच्छाम धम्मञ्च भिक्खुसङ्घञ्च. उपासके नो भवं गोतमो धारेतु अज्जतग्गे पाणुपेते [पाणुपेतं (क.)] सरणं गते’’ति. सत्तमं.

८. पठमगिञ्जकावसथसुत्तं

१००४. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा ञातिके विहरति गिञ्जकावसथे. अथ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि ¶ ; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच –

‘‘साळ्हो नाम, भन्ते, भिक्खु कालङ्कतो; तस्स का गति को अभिसम्परायो? नन्दा नाम, भन्ते, भिक्खुनी कालङ्कता; तस्सा का गति को अभिसम्परायो? सुदत्तो नाम, भन्ते, उपासको कालङ्कतो; तस्स का गति को अभिसम्परायो? सुजाता नाम, भन्ते, उपासिका कालङ्कता; तस्सा का गति, को अभिसम्परायो’’ति?

‘‘साळ्हो ¶ , आनन्द, भिक्खु कालङ्कतो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं ¶ दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहासि. नन्दा, आनन्द, भिक्खुनी कालङ्कता पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं ¶ परिक्खया ओपपातिका तत्थ परिनिब्बायिनी अनावत्तिधम्मा तस्मा लोका. सुदत्तो, आनन्द, उपासको कालङ्कतो तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामी; सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सति. सुजाता, आनन्द, उपासिका कालङ्कता तिण्णं संयोजनानं परिक्खया सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा.

‘‘अनच्छरियं खो पनेतं, आनन्द, यं मनुस्सभूतो कालं करेय्य; तस्मिं तस्मिं चे मं कालङ्कते उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पटिपुच्छिस्सथ. विहेसा पेसा, आनन्द, अस्स तथागतस्स. तस्मातिहानन्द ¶ , धम्मादासं नाम धम्मपरियायं देसेस्सामि; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’.

‘‘कतमो च सो, आनन्द, धम्मादासो धम्मपरियायो; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’?

‘‘इध, आनन्द, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अयं खो सो, आनन्द, धम्मादासो धम्मपरियायो; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति. अट्ठमं.

(तीणिपि सुत्तन्तानि एकनिदानानि).

९. दुतियगिञ्जकावसथसुत्तं

१००५. एकमन्तं ¶ ¶ ¶ निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘असोको नाम, भन्ते, भिक्खु कालङ्कतो; तस्स का गति, को ¶ अभिसम्परायो? असोका नाम, भन्ते, भिक्खुनी कालङ्कता…पे… असोको नाम, भन्ते, उपासको कालङ्कतो…पे… असोका नाम, भन्ते, उपासिका कालङ्कता; तस्सा का गति, को अभिसम्परायो’’ति?

‘‘असोको, आनन्द, भिक्खु कालङ्कतो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहासि…पे… (पुरिमवेय्याकरणेन एकनिदानं).

‘‘अयं खो सो, आनन्द, धम्मादासो धम्मपरियायो; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति. नवमं.

१०. ततियगिञ्जकावसथसुत्तं

१००६. एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कक्कटो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको कालङ्कतो; तस्स का गति, को अभिसम्परायो? कळिभो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… निकतो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… कटिस्सहो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… तुट्ठो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… सन्तुट्ठो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… भद्दो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको…पे… सुभद्दो नाम, भन्ते, ञातिके उपासको कालङ्कतो; तस्स का गति को अभिसम्परायो’’ति?

‘‘कक्कटो ¶ , आनन्द, उपासको कालङ्कतो पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिको तत्थ परिनिब्बायी अनावत्तिधम्मो तस्मा लोका. कळिभो, आनन्द ¶ ¶ …पे… निकतो, आनन्द…पे… कटिस्सहो, आनन्द ¶ …पे… तुट्ठो, आनन्द…पे… सन्तुट्ठो, आनन्द…पे… भद्दो, आनन्द…पे… सुभद्दो, आनन्द, उपासको कालङ्कतो पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिको तत्थ परिनिब्बायी अनावत्तिधम्मो तस्मा लोका. (सब्बे एकगतिका कातब्बा).

‘‘परोपञ्ञास, आनन्द, ञातिके उपासका कालङ्कता पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिका तत्थ परिनिब्बायिनो अनावत्तिधम्मा तस्मा लोका. साधिकनवुति, आनन्द, ञातिके उपासका कालङ्कता तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामिनो; सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति. छातिरेकानि खो, आनन्द, पञ्चसतानि ञातिके उपासका कालङ्कता तिण्णं संयोजनानं परिक्खया सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा.

‘‘अनच्छरियं खो पनेतं, आनन्द, यं मनुस्सभूतो कालं करेय्य; तस्मिं तस्मिं चे मं कालङ्कते उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पटिपुच्छिस्सथ. विहेसा पेसा, आनन्द, अस्स तथागतस्स. तस्मातिहानन्द, धम्मादासं नाम धम्मपरियायं देसेस्सामि; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि ¶ खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’.

‘‘कतमो च सो, आनन्द, धम्मादासो धम्मपरियायो; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’.

‘‘इधानन्द ¶ , अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अयं खो सो, आनन्द, धम्मादासो धम्मपरियायो; येन समन्नागतो अरियसावको आकङ्खमानो अत्तनाव ¶ अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो ¶ खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति. दसमं.

वेळुद्वारवग्गो पठमो.

तस्सुद्दानं –

राजा ओगधदीघावु, सारिपुत्तापरे दुवे;

थपती वेळुद्वारेय्या, गिञ्जकावसथे तयोति.

२. राजकारामवग्गो

१. सहस्सभिक्खुनिसङ्घसुत्तं

१००७. एकं ¶ समयं भगवा सावत्थियं विहरति राजकारामे. अथ खो सहस्सभिक्खुनिसङ्घो [सहस्सो भिक्खुनिसंघो (सी.)] येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि. एकमन्तं ठिता खो ता भिक्खुनियो भगवा एतदवोच –

‘‘चतूहि खो, भिक्खुनियो, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो. कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खुनियो, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे ¶ …पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति, अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खुनियो, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. पठमं.

२. ब्राह्मणसुत्तं

१००८. सावत्थिनिदानं ¶ . ‘‘ब्राह्मणा, भिक्खवे, उदयगामिनिं नाम पटिपदं पञ्ञपेन्ति. ते सावकं एवं समादपेन्ति – ‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, कालस्सेव उट्ठाय पाचीनमुखो याहि. सो त्वं मा सोब्भं परिवज्जेहि, मा ¶ पपातं, मा खाणुं, मा कण्डकठानं [कण्डकं ठानं (पी. क.)], मा चन्दनियं, मा ओळिगल्लं. यत्थ [यत्थेव (स्या. कं.), यानि वा (सी.)] पपतेय्यासि तत्थेव मरणं आगमेय्यासि. एवं त्वं, अम्भो पुरिस, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जिस्ससी’’’ति.

‘‘तं ¶ खो पनेतं, भिक्खवे, ब्राह्मणानं बालगमनमेतं [बालानं गमनमेतं (सी.)] मूळ्हगमनमेतं न निब्बिदाय न विरागाय न निरोधाय न उपसमाय न अभिञ्ञाय न सम्बोधाय न निब्बानाय संवत्तति. अहञ्च खो, भिक्खवे, अरियस्स विनये उदयगामिनिं पटिपदं पञ्ञपेमि; या एकन्तनिब्बिदाय विरागाय निरोधाय उपसमाय अभिञ्ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तति.

‘‘कतमा च सा, भिक्खवे, उदयगामिनी पटिपदा; या एकन्तनिब्बिदाय…पे… निब्बानाय संवत्तति? इध ¶ , भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति; धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अयं खो सा, भिक्खवे, उदयगामिनी पटिपदा एकन्तनिब्बिदाय…पे… निब्बानाय संवत्तती’’ति. दुतियं.

३. आनन्दत्थेरसुत्तं

१००९. एकं समयं आयस्मा च आनन्दो आयस्मा च सारिपुत्तो सावत्थियं विहरन्ति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे. अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता आनन्देन सद्धिं सम्मोदि. सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं ¶ आनन्दं एतदवोच – ‘‘कतिनं खो, आवुसो आनन्द ¶ , धम्मानं पहाना, कतिनं धम्मानं समन्नागमनहेतु, एवमयं पजा भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति? ‘‘चतुन्नं खो, आवुसो, धम्मानं पहाना, चतुन्नं धम्मानं समन्नागमनहेतु, एवमयं पजा भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति.

‘‘कतमेसं ¶ चतुन्नं? यथारूपेन खो, आवुसो, बुद्धे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति तथारूपस्स ¶ बुद्धे अप्पसादो न होति. यथारूपेन च खो, आवुसो, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो सुतवा अरियसावको कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति तथारूपस्स बुद्धे अवेच्चप्पसादो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’’ति.

‘‘यथारूपेन च खो, आवुसो, धम्मे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति तथारूपस्स धम्मे अप्पसादो न होति. यथारूपेन च खो, आवुसो, धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो सुतवा अरियसावको कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति तथारूपस्स धम्मे अवेच्चप्पसादो ¶ होति – स्वाक्खातो भगवता धम्मो…पे… विञ्ञूहीति.

‘‘यथारूपेन च खो, आवुसो, सङ्घे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति तथारूपस्स सङ्घे अप्पसादो न होति. यथारूपेन च खो, आवुसो, सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो सुतवा अरियसावको कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति तथारूपस्स सङ्घे अवेच्चप्पसादो होति – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति.

‘‘यथारूपेन च खो, आवुसो, दुस्सील्येन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति तथारूपस्स दुस्सील्यं न होति. यथारूपेहि च खो, आवुसो, अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो सुतवा अरियसावको ¶ कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति तथारूपानि अरियकन्तानि सीलानि होन्ति अखण्डानि…पे… समाधिसंवत्तनिकानि. इमेसं ¶ खो, आवुसो, चतुन्नं धम्मानं पहाना इमेसं चतुन्नं ¶ धम्मानं समन्नागमनहेतु एवमयं पजा भगवता ब्याकता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति. ततियं.

४. दुग्गतिभयसुत्तं

१०१०. ‘‘चतूहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सब्बदुग्गतिभयं समतिक्कन्तो होति. कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको ¶ बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सब्बदुग्गतिभयं समतिक्कन्तो होती’’ति. चतुत्थं.

५. दुग्गतिविनिपातभयसुत्तं

१०११. ‘‘चतूहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सब्बदुग्गतिविनिपातभयं समतिक्कन्तो होति. कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सब्बदुग्गतिविनिपातभयं समतिक्कन्तो होती’’ति. पञ्चमं.

६. पठममित्तामच्चसुत्तं

१०१२. ‘‘ये ते, भिक्खवे, अनुकम्पेय्याथ, ये च सोतब्बं मञ्ञेय्युं – मित्ता वा अमच्चा वा ञाती वा सालोहिता वा – ते, भिक्खवे, चतूसु सोतापत्तियङ्गेसु समादपेतब्बा ¶ , निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा. कतमेसु चतूसु? बुद्धे ¶ अवेच्चप्पसादे समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेसु सीलेसु समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा अखण्डेसु…पे… समाधिसंवत्तनिकेसु. ये ते, भिक्खवे, अनुकम्पेय्याथ ¶ , ये च सोतब्बं मञ्ञेय्युं – मित्ता वा अमच्चा ¶ वा ञाती वा सालोहिता वा – ते, भिक्खवे, इमेसु चतूसु सोतापत्तियङ्गेसु समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा’’ति. छट्ठं.

७. दुतियमित्तामच्चसुत्तं

१०१३. ‘‘ये ते, भिक्खवे, अनुकम्पेय्याथ, ये च सोतब्बं मञ्ञेय्युं – मित्ता वा अमच्चा वा ञाती वा सालोहिता वा – ते, भिक्खवे, चतूसु सोतापत्तियङ्गेसु समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा. कतमेसु चतूसु? बुद्धे अवेच्चप्पसादे समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’’ति.

‘‘सिया, भिक्खवे, चतुन्नं महाभूतानं अञ्ञथत्तं – पथवीधातुया, आपोधातुया, तेजोधातुया, वायोधातुया – न त्वेव बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतस्स अरियसावकस्स सिया अञ्ञथत्तं. तत्रिदं अञ्ञथत्तं – सो वत बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो अरियसावको निरयं वा तिरच्छानयोनिं वा पेत्तिविसयं वा उपपज्जिस्सती’’ति – नेतं ठानं विज्जति. ‘‘धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेसु सीलेसु समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा अखण्डेसु…पे… समाधिसंवत्तनिकेसु. सिया, भिक्खवे, चतुन्नं महाभूतानं अञ्ञथत्तं – पथवीधातुया, आपोधातुया, तेजोधातुया, वायोधातुया – न त्वेव अरियकन्तेहि ¶ सीलेहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स सिया अञ्ञथत्तं. तत्रिदं अञ्ञथत्तं – सो वत अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो अरियसावको ¶ निरयं वा तिरच्छानयोनिं वा पेत्तिविसयं वा उपपज्जिस्सतीति – नेतं ठानं विज्जति. ये ते, भिक्खवे, अनुकम्पेय्याथ, ये च सोतब्बं मञ्ञेय्युं – मित्ता वा अमच्चा वा ञाती वा सालोहिता वा – ते, भिक्खवे ¶ , इमेसु चतूसु सोतापत्तियङ्गेसु समादपेतब्बा, निवेसेतब्बा, पतिट्ठापेतब्बा’’ति. सत्तमं.

८. पठमदेवचारिकसुत्तं

१०१४. सावत्थिनिदानं. अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानो – सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा ¶ बाहं समिञ्जेय्य, एवमेव – जेतवने अन्तरहितो देवेसु तावतिंसेसु पातुरहोसि. अथ खो सम्बहुला तावतिंसकायिका देवतायो येनायस्मा महामोग्गल्लानो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठंसु. एकमन्तं ठिता खो ता देवतायो आयस्मा महामोग्गल्लानो एतदवोच –

‘‘साधु खो, आवुसो, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जन्ति. साधु खो, आवुसो, धम्मे…पे… सङ्घे…पे… साधु खो, आवुसो, अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… ¶ समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि ¶ सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जन्ती’’ति.

‘‘साधु खो, मारिस मोग्गल्लान, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, मारिस मोग्गल्लान, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जन्ति. साधु खो, मारिस मोग्गल्लान, धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, मारिस मोग्गल्लान, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जन्ती’’ति. अट्ठमं.

९. दुतियदेवचारिकसुत्तं

१०१५. सावत्थिनिदानं ¶ . अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानो – सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्जेय्य, एवमेव – जेतवने अन्तरहितो देवेसु तावतिंसेसु पातुरहोसि. अथ खो सम्बहुला तावतिंसकायिका देवतायो येनायस्मा महामोग्गल्लानो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठंसु. एकमन्तं ¶ ठिता खो ता देवतायो आयस्मा महामोग्गल्लानो एतदवोच –

‘‘साधु ¶ खो, आवुसो, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना. साधु खो, आवुसो, धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना’’ति.

‘‘साधु खो, मारिस मोग्गल्लान, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, मारिस मोग्गल्लान, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना. साधु खो, मारिस मोग्गल्लान, धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, मारिस मोग्गल्लान, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना’’ति. नवमं.

१०. ततियदेवचारिकसुत्तं

१०१६. अथ खो भगवा – सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्जेय्य, एवमेव – जेतवने अन्तरहितो देवेसु तावतिंसेसु पातुरहोसि. अथ ¶ खो सम्बहुला तावतिंसकायिका देवतायो येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा ¶ भगवन्तं अभिवादेत्वा ¶ एकमन्तं अट्ठंसु. एकमन्तं ठिता खो ता देवतायो भगवा एतदवोच –

‘‘साधु खो, आवुसो, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा. साधु खो, आवुसो ¶ , धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, आवुसो, एवमिधेकच्चे सत्ता सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति.

‘‘साधु खो, मारिस, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनं होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागमनहेतु खो, मारिस, एवमयं पजा सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा. साधु खो, मारिस, धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनं होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागमनहेतु खो, मारिस, एवमयं पजा सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति. दसमं.

राजकारामवग्गो दुतियो.

तस्सुद्दानं –

सहस्सब्राह्मणानन्द ¶ , दुग्गति अपरे दुवे;

मित्तामच्चा दुवे वुत्ता, तयो च देवचारिकाति.

३. सरणानिवग्गो

१. पठममहानामसुत्तं

१०१७. एवं ¶ ¶ ¶ मे सुतं – एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इदं, भन्ते, कपिलवत्थु इद्धञ्चेव फीतञ्च बाहुजञ्ञं आकिण्णमनुस्सं सम्बाधब्यूहं. सो ख्वाहं, भन्ते, भगवन्तं वा पयिरुपासित्वा मनोभावनीये वा भिक्खू सायन्हसमयं कपिलवत्थुं पविसन्तो; भन्तेनपि [विब्भन्तेनपि (सी.), भमन्तेनपि (क.)] हत्थिना समागच्छामि ¶ ; भन्तेनपि अस्सेन समागच्छामि; भन्तेनपि रथेन समागच्छामि; भन्तेनपि सकटेन समागच्छामि; भन्तेनपि पुरिसेन समागच्छामि. तस्स मय्हं, भन्ते, तस्मिं समये मुस्सतेव [मुसतेव (?)] भगवन्तं आरब्भ सति, मुस्सति [मुसति (?)] धम्मं आरब्भ सति, मुस्सति सङ्घं आरब्भ सति. तस्स मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘इमम्हि चाहं समये कालं करेय्यं, का मय्हं गति, को अभिसम्परायो’’’ति?

‘‘मा भायि, महानाम, मा भायि, महानाम! अपापकं ते मरणं भविस्सति अपापिका कालंकिरिया [कालकिरिया (सी. स्या. कं.)]. यस्स कस्सचि, महानाम, दीघरत्तं सद्धापरिभावितं चित्तं सीलपरिभावितं चित्तं सुतपरिभावितं चित्तं चागपरिभावितं चित्तं पञ्ञापरिभावितं चित्तं, तस्स यो हि ख्वायं कायो रूपी चातुमहाभूतिको [चातुम्महाभूतिको (सी. स्या. कं.)] मातापेत्तिकसम्भवो ¶ ओदनकुम्मासूपचयो ¶ अनिच्चुच्छादनपरिमद्दनभेदनविद्धंसनधम्मो. तं इधेव काका वा खादन्ति गिज्झा वा खादन्ति कुलला वा खादन्ति सुनखा वा खादन्ति सिङ्गाला [सिगाला (सी. स्या. कं. पी.)] वा खादन्ति विविधा वा पाणकजाता खादन्ति; यञ्च ख्वस्स चित्तं दीघरत्तं सद्धापरिभावितं…पे… पञ्ञापरिभावितं तं उद्धगामि होति विसेसगामि.

‘‘सेय्यथापि, महानाम, पुरिसो सप्पिकुम्भं वा तेलकुम्भं वा गम्भीरं उदकरहदं ओगाहित्वा भिन्देय्य. तत्र या अस्स सक्खरा वा कठला [कथला (पी. क.)] वा सा अधोगामी अस्स, यञ्च ख्वस्स तत्र सप्पि वा तेलं वा तं उद्धगामि अस्स विसेसगामि. एवमेव खो, महानाम, यस्स ¶ कस्सचि दीघरत्तं सद्धापरिभावितं चित्तं…पे… पञ्ञापरिभावितं चित्तं तस्स यो हि ख्वायं कायो रूपी चातुमहाभूतिको मातापेत्तिकसम्भवो ओदनकुम्मासूपचयो अनिच्चुच्छादनपरिमद्दनभेदनविद्धंसनधम्मो तं इधेव काका वा खादन्ति गिज्झा वा खादन्ति कुलला वा खादन्ति सुनखा वा खादन्ति सिङ्गाला वा खादन्ति विविधा वा पाणकजाता खादन्ति; यञ्च ख्वस्स चित्तं दीघरत्तं सद्धापरिभावितं…पे… पञ्ञापरिभावितं तं उद्धगामि होति विसेसगामि. तुय्हं खो पन, महानाम, दीघरत्तं सद्धापरिभावितं चित्तं…पे… पञ्ञापरिभावितं चित्तं ¶ . मा भायि, महानाम ¶ , मा भायि, महानाम! अपापकं ते मरणं भविस्सति, अपापिका कालंकिरिया’’ति. पठमं.

२. दुतियमहानामसुत्तं

१०१८. एवं ¶ मे सुतं – एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इदं, भन्ते, कपिलवत्थु इद्धञ्चेव फीतञ्च बाहुजञ्ञं आकिण्णमनुस्सं सम्बाधब्यूहं. सो ख्वाहं, भन्ते, भगवन्तं वा पयिरुपासित्वा मनोभावनीये वा भिक्खू सायन्हसमयं कपिलवत्थुं पविसन्तो; भन्तेनपि हत्थिना समागच्छामि; भन्तेनपि अस्सेन समागच्छामि; भन्तेनपि रथेन समागच्छामि; भन्ते, नपि सकटेन समागच्छामि; भन्ते, नपि पुरिसेन समागच्छामि. तस्स मय्हं, भन्ते, तस्मिं समये मुस्सतेव भगवन्तं आरब्भ सति, मुस्सति धम्मं आरब्भ सति, मुस्सति सङ्घं आरब्भ सति. तस्स मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘इमम्हि चाहं समये कालं करेय्यं, का मय्हं गति, को अभिसम्परायो’’’ति?

‘‘मा भायि, महानाम, मा भायि, महानाम! अपापकं ते मरणं भविस्सति अपापिका कालंकिरिया. चतूहि खो, महानाम, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको निब्बाननिन्नो होति निब्बानपोणो निब्बानपब्भारो. कतमेहि चतूहि? इध, महानाम, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे ¶ …पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि.

‘‘सेय्यथापि ¶ , महानाम, रुक्खो पाचीननिन्नो पाचीनपोणो पाचीनपब्भारो, सो मूलच्छिन्नो कतमेन पपतेय्या’’ति? ‘‘येन, भन्ते, निन्नो येन पोणो येन पब्भारो’’ति. ‘‘एवमेव खो, महानाम, इमेहि चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको निब्बाननिन्नो होति निब्बानपोणो निब्बानपब्भारो’’ति. दुतियं.

३. गोधसक्कसुत्तं

१०१९. कपिलवत्थुनिदानं ¶ . अथ खो महानामो सक्को येन गोधा सक्को तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा गोधं सक्कं एतदवोच – ‘‘कतिहि ¶ [कतीहि (पी. क.) रूपसिद्धि ओलोकेतब्बा] त्वं, गोधे, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानासि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायण’’न्ति?

‘‘तीहि ख्वाहं, महानाम, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं. कतमेहि तीहि? इध, महानाम, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. इमेहि ख्वाहं, महानाम, तीहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं.

‘‘त्वं पन, महानाम, कतिहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं ¶ आजानासि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायण’’न्ति? ‘‘चतूहि ख्वाहं, गोधे, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं. कतमेहि चतूहि? इध, गोधे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि ख्वाहं, गोधे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायण’’न्ति.

‘‘आगमेहि त्वं, महानाम, आगमेहि त्वं, महानाम! भगवाव एतं जानेय्य एतेहि धम्मेहि समन्नागतं वा असमन्नागतं वा’’ति. ‘‘आयाम, गोधे, येन भगवा तेनुपसङ्कमेय्याम; उपसङ्कमित्वा ¶ भगवतो एतमत्थं आरोचेस्सामा’’ति. अथ ¶ खो महानामो सक्को गोधा च सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच –

‘‘इधाहं ¶ , भन्ते, येन गोधा सक्को तेनुपसङ्कमिं; उपसङ्कमित्वा गोधं सक्कं एतदवोचं – ‘कतिहि त्वं, गोधे, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानासि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं’? एवं ¶ वुत्ते, भन्ते, गोधा सक्को मं एतदवोच –

‘‘तीहि ख्वाहं, महानाम, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं. कतमेहि तीहि? इध, महानाम, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. इमेहि ख्वाहं, महानाम, तीहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं. त्वं पन, महानाम, कतमेहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानासि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायण’’न्ति?

‘‘एवं वुत्ताहं, भन्ते, गोधं सक्कं एतदवोचं – ‘चतूहि ख्वाहं, गोधे, धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायणं. कतमेहि चतूहि? इध, गोधे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि ख्वाहं, गोधे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतं सोतापन्नपुग्गलं आजानामि अविनिपातधम्मं नियतं सम्बोधिपरायण’’’न्ति.

‘‘एवं ¶ वुत्ते, भन्ते, गोधा सक्को मं एतदवोच – ‘आगमेहि त्वं, महानाम, आगमेहि त्वं, महानाम! भगवाव एतं जानेय्य एतेहि धम्मेहि समन्नागतं वा असमन्नागतं वा’’’ति. ‘‘इध ¶ , भन्ते, कोचिदेव धम्मो समुप्पादो उप्पज्जेय्य, एकतो अस्स भगवा एकतो भिक्खुसङ्घो ¶ च. येनेव भगवा तेनेवाहं अस्सं. एवं पसन्नं मं, भन्ते, भगवा धारेतु. इध, भन्ते, कोचिदेव धम्मो समुप्पादो उप्पज्जेय्य, एकतो अस्स भगवा एकतो भिक्खुसङ्घो भिक्खुनिसङ्घो च. येनेव भगवा तेनेवाहं अस्सं. एवं पसन्नं मं, भन्ते, भगवा धारेतु. इध, भन्ते, कोचिदेव धम्मो समुप्पादो उप्पज्जेय्य, एकतो अस्स भगवा एकतो भिक्खुसङ्घो ¶ भिक्खुनिसङ्घो च उपासका च. येनेव भगवा तेनेवाहं अस्सं. एवं पसन्नं मं, भन्ते, भगवा धारेतु. इध, भन्ते, कोचिदेव धम्मो समुप्पादो उप्पज्जेय्य, एकतो अस्स भगवा एकतो भिक्खुसङ्घो भिक्खुनिसङ्घो उपासका उपासिकायो च. येनेव भगवा तेनेवाहं अस्सं. एवं पसन्नं मं, भन्ते, भगवा धारेतु. इध, भन्ते, कोचिदेव धम्मो समुप्पादो उप्पज्जेय्य, एकतो अस्स भगवा एकतो भिक्खुसङ्घो भिक्खुनिसङ्घो उपासका उपासिकायो सदेवको च लोको समारको सब्रह्मको सस्समणब्राह्मणी ¶ पजा सदेवमनुस्सा. येनेव भगवा तेनेवाहं अस्सं. एवं पसन्नं मं, भन्ते, भगवा धारेतू’’ति. ‘‘एवंवादी त्वं, गोधे, महानामं सक्कं किं वदेसी’’ति? ‘‘एवंवादाहं, भन्ते, महानामं सक्कं न किञ्चि वदामि, अञ्ञत्र कल्याणा अञ्ञत्र कुसला’’ति. ततियं.

४. पठमसरणानिसक्कसुत्तं

१०२०. कपिलवत्थुनिदानं ¶ . तेन खो पन समयेन सरणानि [सरकानि (सी. स्या. कं. पी.)] सक्को कालङ्कतो होति. सो भगवता ब्याकतो – ‘‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. तत्र सुदं सम्बहुला सक्का सङ्गम्म समागम्म उज्झायन्ति खीयन्ति विपाचेन्ति – ‘‘अच्छरियं वत, भो, अब्भुतं वत, भो! एत्थ दानि को न सोतापन्नो भविस्सति! यत्र हि नाम सरणानि सक्को कालङ्कतो; सो भगवता ब्याकतो – ‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’ति. सरणानि सक्को सिक्खादुब्बल्यमापादि, मज्जपानं अपायी’’ति.

अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इध, भन्ते, सरणानि सक्को कालङ्कतो. सो भगवता ब्याकतो – ‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’ति. तत्र सुदं, भन्ते, सम्बहुला सक्का सङ्गम्म समागम्म उज्झायन्ति खीयन्ति विपाचेन्ति – ‘‘अच्छरियं ¶ वत भो, अब्भुतं वत भो! एत्थ दानि ¶ को न सोतपन्नो भविस्सति! यत्र हि नाम सरणानि सक्को कालङ्कतो; सो भगवता ब्याकतो ¶ – ‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’ति. सरणानि सक्को सिक्खादुब्बल्यमापादि, मज्जपानं अपायी’’ति.

‘‘यो सो, महानाम, दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो, सो कथं विनिपातं गच्छेय्य! यञ्हि तं, महानाम, सम्मा वदमानो वदेय्य – ‘दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो’ति, सरणानि सक्कं सम्मा वदमानो वदेय्य. सरणानि ¶ , महानाम, सक्को दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो. सो कथं विनिपातं गच्छेय्य!

‘‘इध, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… हासपञ्ञो जवनपञ्ञो विमुत्तिया च समन्नागतो. सो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन ¶ समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… हासपञ्ञो जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिको होति तत्थ परिनिब्बायी अनावत्तिधम्मो तस्मा [अस्मा (स्या. कं. पी. क.)] लोका. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध ¶ पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामी होति, सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं ¶ करोति ¶ . अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति; धम्मे…पे… सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो तिण्णं संयोजनानं परिक्खया सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणोति ¶ . अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो न हेव खो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति… न धम्मे…पे… न सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. अपि चस्स इमे धम्मा होन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. तथागतप्पवेदिता चस्स धम्मा पञ्ञाय मत्तसो निज्झानं खमन्ति. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो अगन्ता निरयं अगन्ता तिरच्छानयोनिं अगन्ता पेत्तिविसयं अगन्ता अपायं दुग्गतिं विनिपातं.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो न हेव खो बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति… न धम्मे…पे… न सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो, अपि चस्स इमे धम्मा होन्ति सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. तथागते चस्स सद्धामत्तं होति पेममत्तं. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो अगन्ता निरयं अगन्ता तिरच्छानयोनिं अगन्ता पेत्तिविसयं अगन्ता अपायं दुग्गतिं विनिपातं. इमे चेपि, महानाम, महासाला सुभासितं दुब्भासितं आजानेय्युं, इमे चाहं [इमेवाहं (स्या. कं.), इमेसाहं (क.)] महासाले ब्याकरेय्यं – ‘सोतापन्ना अविनिपातधम्मा ¶ नियता सम्बोधिपरायणा’ति; किमङ्गं [किमङ्ग (सी. स्या. कं. पी.)] पन सरणानिं सक्कं. सरणानि, महानाम, सक्को मरणकाले सिक्खं समादियी’’ति. चतुत्थं.

५. दुतियसरणानिसक्कसुत्तं

१०२१. कपिलवत्थुनिदानं ¶ ¶ ¶ . तेन खो पन समयेन सरणानि सक्को कालङ्कतो होति. सो भगवता ब्याकतो – ‘‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. तत्र सुदं सम्बहुला सक्का सङ्गम्म समागम्म उज्झायन्ति खीयन्ति विपाचेन्ति – ‘‘अच्छरियं वत, भो, अब्भुतं वत, भो! एत्थ दानि को न सोतापन्नो भविस्सति! यत्र हि नाम सरणानि सक्को कालङ्कतो. सो भगवता ब्याकतो – ‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’ति. सरणानि सक्को सिक्खाय अपरिपूरकारी अहोसी’’ति. अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच –

‘‘इध, भन्ते, सरणानि सक्को कालङ्कतो. सो भगवता ब्याकतो – ‘सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’ति. तत्र सुदं, भन्ते, सम्बहुला सक्का सङ्गम्म समागम्म उज्झायन्ति खीयन्ति विपाचेन्ति – ‘अच्छरियं वत, भो, अब्भुतं वत, भो! एत्थ दानि को न सोतापन्नो भविस्सति! यत्र हि नाम सरणानि सक्को कालङ्कतो. सो भगवता ब्याकतो – सोतापन्नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणोति. सरणानि सक्को सिक्खाय अपरिपूरकारी अहोसी’’’ति.

‘‘यो ¶ सो, महानाम, दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो, सो कथं विनिपातं गच्छेय्य! यञ्हि तं, महानाम, सम्मा वदमानो वदेय्य – ‘दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो’, सरणानिं सक्कं सम्मा वदमानो वदेय्य. सरणानि, महानाम, सक्को दीघरत्तं उपासको बुद्धं सरणं गतो धम्मं सरणं गतो सङ्घं सरणं गतो, सो कथं विनिपातं गच्छेय्य!

‘‘इध, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… हासपञ्ञो जवनपञ्ञो विमुत्तिया च समन्नागतो ¶ . सो आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति. अयम्पि खो, महानाम ¶ , पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… हासपञ्ञो जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया अन्तरापरिनिब्बायी होति, उपहच्चपरिनिब्बायी होति, असङ्खारपरिनिब्बायी होति, ससङ्खारपरिनिब्बायी होति, उद्धंसोतो होति ¶ अकनिट्ठगामी. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामी होति, सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं करोति. अयम्पि खो, महानाम ¶ , पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो. सो तिण्णं संयोजनानं परिक्खया सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो परिमुत्तो निरया परिमुत्तो तिरच्छानयोनिया परिमुत्तो पेत्तिविसया परिमुत्तो अपायदुग्गतिविनिपाता.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो न हेव खो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो…पे… न धम्मे…पे… न सङ्घे…पे… न ¶ हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो; अपि चस्स इमे धम्मा होन्ति – सद्धिन्द्रियं ¶ …पे… पञ्ञिन्द्रियं. तथागतप्पवेदिता ¶ चस्स धम्मा पञ्ञाय मत्तसो निज्झानं खमन्ति. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो अगन्ता निरयं अगन्ता तिरच्छानयोनिं अगन्ता पेत्तिविसयं अगन्ता अपायं दुग्गतिं विनिपातं.

‘‘इध पन, महानाम, एकच्चो पुग्गलो न हेव खो बुद्धे एकन्तगतो होति अभिप्पसन्नो… न धम्मे…पे… न सङ्घे…पे… न हासपञ्ञो न जवनपञ्ञो न च विमुत्तिया समन्नागतो; अपि चस्स इमे धम्मा होन्ति – सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. तथागते चस्स सद्धामत्तं होति पेममत्तं. अयम्पि खो, महानाम, पुग्गलो अगन्ता निरयं अगन्ता तिरच्छानयोनिं अगन्ता पेत्तिविसयं अगन्ता अपायं दुग्गतिं विनिपातं.

‘‘सेय्यथापि, महानाम, दुक्खेत्तं दुब्भूमं अविहतखाणुकं, बीजानि चस्सु खण्डानि पूतीनि वातातपहतानि असारादानि असुखसयितानि [असुखापस्सयितानि (क.)], देवो च न सम्मा [देवो पन सम्मा (स्या. कं.), देवो न सम्मा (क.) दी. नि. २.४३८] धारं अनुप्पवेच्छेय्य. अपि नु तानि बीजानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जेय्यु’’न्ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’. ‘‘एवमेव खो, महानाम, इध धम्मो दुरक्खातो [द्वाक्खातो (पी. क.)] होति दुप्पवेदितो अनिय्यानिको अनुपसमसंवत्तनिको असम्मासम्बुद्धप्पवेदितो – इदमहं दुक्खेत्तस्मिं वदामि. तस्मिञ्च ¶ धम्मे सावको विहरति धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो ¶ सामीचिप्पटिपन्नो अनुधम्मचारी – इदमहं दुब्बीजस्मिं वदामि’’.

‘‘सेय्यथापि, महानाम, सुखेत्तं सुभूमं सुविहतखाणुकं, बीजानि चस्सु अखण्डानि अपूतीनि अवातातपहतानि सारादानि सुखसयितानि; देवो च [देवो चस्स (स्या. कं. क.)] सम्मा धारं अनुप्पवेच्छेय्य. अपि नु तानि बीजानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जेय्यु’’न्ति? ‘‘एवं, भन्ते’’. ‘‘एवमेव खो, महानाम, इध धम्मो स्वाक्खातो होति सुप्पवेदितो निय्यानिको उपसमसंवत्तनिको सम्मासम्बुद्धप्पवेदितो – इदमहं सुखेत्तस्मिं वदामि. तस्मिञ्च धम्मे सावको विहरति धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो सामीचिप्पटिपन्नो अनुधम्मचारी – इदमहं सुबीजस्मिं वदामि. किमङ्गं पन सरणानिं सक्कं! सरणानि, महानाम, सक्को मरणकाले सिक्खाय परिपूरकारी अहोसी’’ति. पञ्चमं.

६. पठमअनाथपिण्डिकसुत्तं

१०२२. सावत्थिनिदानं ¶ ¶ . तेन खो पन समयेन अनाथपिण्डिको गहपति आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो. अथ खो अनाथपिण्डिको गहपति अञ्ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, येनायस्मा सारिपुत्तो तेनुपसङ्कम; उपसङ्कमित्वा मम वचनेन आयस्मतो सारिपुत्तस्स पादे सिरसा वन्द – ‘अनाथपिण्डिको, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो. सो आयस्मतो सारिपुत्तस्स पादे सिरसा वन्दती’ति. एवञ्च वदेहि – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा सारिपुत्तो येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति.

‘‘एवं ¶ , भन्ते’’ति खो सो ¶ पुरिसो अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स पटिस्सुत्वा येनायस्मा सारिपुत्तो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं सारिपुत्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो सो पुरिसो आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच –

‘‘अनाथपिण्डिको, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो. सो आयस्मतो सारिपुत्तस्स पादे सिरसा वन्दति. एवञ्च वदति – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा सारिपुत्तो येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति. अधिवासेसि खो आयस्मा सारिपुत्तो तुण्हीभावेन.

अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय आयस्मता आनन्देन पच्छासमणेन येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि. निसज्ज खो आयस्मा सारिपुत्तो अनाथपिण्डिकं गहपतिं एतदवोच – ‘‘कच्चि ते, गहपति, खमनीयं कच्चि यापनीयं? कच्चि दुक्खा वेदना पटिक्कमन्ति, नो अभिक्कमन्ति; पटिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो अभिक्कमो’’ति? ‘‘न मे, भन्ते, खमनीयं, न यापनीयं. बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्कमन्ति, नो पटिक्कमन्ति; अभिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो पटिक्कमो’’ति.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, बुद्धे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा ¶ परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति ¶ तथारूपो ते बुद्धे अप्पसादो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, बुद्धे अवेच्चप्पसादो – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. तञ्च पन ते बुद्धे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, धम्मे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा ¶ अपायं दुग्गतिं ¶ विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपो ते धम्मे अप्पसादो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, धम्मे अवेच्चप्पसादो – स्वाक्खातो भगवता धम्मो…पे… पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूहीति. तञ्च पन ते धम्मे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, सङ्घे अप्पसादेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपो ते सङ्घे अप्पसादो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सङ्घे अवेच्चप्पसादो – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. तञ्च पन ते सङ्घे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, दुस्सील्येन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपं ते दुस्सील्यं नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, अरियकन्तानि सीलानि…पे… समाधिसंवत्तनिकानि. तानि च पन ते अरियकन्तानि सीलानि अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपाय खो, गहपति, मिच्छादिट्ठिया समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो ¶ कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपा ते मिच्छादिट्ठि नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मादिट्ठि. तञ्च पन ते सम्मादिट्ठिं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, मिच्छासङ्कप्पेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा ¶ परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति ¶ , तथारूपो ते मिच्छासङ्कप्पो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मासङ्कप्पो. तञ्च पन ते सम्मासङ्कप्पं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपाय ¶ खो, गहपति, मिच्छावाचाय समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपा ते मिच्छावाचा नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मावाचा. तञ्च पन ते सम्मावाचं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, मिच्छाकम्मन्तेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपो ते मिच्छाकम्मन्तो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्माकम्मन्तो. तञ्च पन ते सम्माकम्मन्तं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन ¶ खो, गहपति, मिच्छाआजीवेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपो ते मिच्छाआजीवो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्माआजीवो. तञ्च पन ते सम्माआजीवं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन खो, गहपति, मिच्छावायामेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपो ते मिच्छावायामो नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मावायामो. तञ्च पन ते सम्मावायामं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपाय खो, गहपति, मिच्छासतिया समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपा ते मिच्छासति नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मासति. तञ्च पन ते सम्मासतिं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन ¶ खो, गहपति, मिच्छासमाधिना समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति ¶ , तथारूपो ते मिच्छासमाधि नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्मासमाधि. तञ्च पन ते सम्मासमाधिं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपेन ¶ ¶ खो, गहपति, मिच्छाञाणेन समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपं ते मिच्छाञाणं नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्माञाणं. तञ्च पन ते सम्माञाणं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्य.

‘‘यथारूपाय खो, गहपति, मिच्छाविमुत्तिया समन्नागतो अस्सुतवा पुथुज्जनो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति, तथारूपा ते मिच्छाविमुत्ति नत्थि. अत्थि च खो ते, गहपति, सम्माविमुत्ति. तञ्च पन ते सम्माविमुत्तिं अत्तनि समनुपस्सतो ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भेय्या’’ति.

अथ खो अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स ठानसो वेदना पटिप्पस्सम्भिंसु. अथ खो अनाथपिण्डिको गहपति आयस्मन्तञ्च सारिपुत्तं आयस्मन्तञ्च आनन्दं सकेनेव थालिपाकेन परिविसि. अथ खो अनाथपिण्डिको गहपति आयस्मन्तं सारिपुत्तं भुत्ताविं ओनीतपत्तपाणिं अञ्ञतरं नीचासनं गहेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं ¶ निसिन्नं खो अनाथपिण्डिकं गहपतिं आयस्मा सारिपुत्तो इमाहि गाथाहि अनुमोदि –

‘‘यस्स सद्धा तथागते, अचला सुप्पतिट्ठिता;

सीलञ्च यस्स कल्याणं, अरियकन्तं पसंसितं.

‘‘सङ्घे पसादो यस्सत्थि, उजुभूतञ्च दस्सनं;

अदलिद्दोति [अदळिद्दोति (सी. स्या. कं.)] तं आहु, अमोघं तस्स जीवितं.

‘‘तस्मा ¶ सद्धञ्च सीलञ्च, पसादं धम्मदस्सनं;

अनुयुञ्जेथ मेधावी, सरं बुद्धानसासन’’न्ति.

अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो अनाथपिण्डिकं गहपतिं इमाहि गाथाहि अनुमोदित्वा उट्ठायासना पक्कामि.

अथ ¶ ¶ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं आनन्दं भगवा एतदवोच – ‘‘हन्द! कुतो नु त्वं, आनन्द, आगच्छसि दिवादिवस्सा’’ति? ‘‘आयस्मता, भन्ते, सारिपुत्तेन अनाथपिण्डिको गहपति इमिना च इमिना च ओवादेन ओवदितो’’ति. ‘‘पण्डितो, आनन्द, सारिपुत्तो; महापञ्ञो, आनन्द, सारिपुत्तो, यत्र हि नाम चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि दसहाकारेहि विभजिस्सती’’ति. छट्ठं.

७. दुतियअनाथपिण्डिकसुत्तं

१०२३. सावत्थिनिदानं. तेन खो पन समयेन अनाथपिण्डिको गहपति आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो. अथ खो अनाथपिण्डिको ¶ गहपति अञ्ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कम; उपसङ्कमित्वा मम वचनेन आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्द – ‘अनाथपिण्डिको, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो. सो आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्दती’ति. एवञ्च वदेहि – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा आनन्दो येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति.

‘‘एवं, भन्ते’’ति खो सो पुरिसो अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स पटिस्सुत्वा येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो सो पुरिसो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘अनाथपिण्डिको, भन्ते, गहपति आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो. सो आयस्मतो आनन्दस्स पादे सिरसा वन्दति. एवञ्च वदति – ‘साधु किर, भन्ते, आयस्मा आनन्दो येन अनाथपिण्डिकस्स ¶ गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’’ति. अधिवासेसि खो आयस्मा आनन्दो तुण्हीभावेन.

अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि. निसज्ज खो आयस्मा आनन्दो अनाथपिण्डिकं ¶ गहपतिं एतदवोच – ‘‘कच्चि ते, गहपति, खमनीयं, कच्चि यापनीयं? कच्चि दुक्खा ¶ वेदना पटिक्कमन्ति, नो अभिक्कमन्ति; पटिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो अभिक्कमो’’ति? ‘‘न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयं. बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्कमन्ति, नो पटिक्कमन्ति; अभिक्कमोसानं पञ्ञायति, नो पटिक्कमो’’ति.

‘‘चतूहि ¶ खो, गहपति, धम्मेहि समन्नागतस्स अस्सुतवतो पुथुज्जनस्स होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं. कतमेहि चतूहि? इध, गहपति, अस्सुतवा पुथुज्जनो बुद्धे अप्पसादेन समन्नागतो होति. तञ्च पनस्स बुद्धे अप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, अस्सुतवा पुथुज्जनो धम्मे अप्पसादेन समन्नागतो होति. तञ्च पनस्स धम्मे अप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, अस्सुतवा पुथुज्जनो सङ्घे अप्पसादेन समन्नागतो होति. तञ्च पनस्स सङ्घे अप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, अस्सुतवा पुथुज्जनो दुस्सील्येन समन्नागतो होति. तञ्च पनस्स दुस्सील्यं अत्तनि समनुपस्सतो होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं. इमेहि खो, गहपति, चतूहि धम्मेहि समन्नागतस्स अस्सुतवतो ¶ पुथुज्जनस्स होति उत्तासो, होति छम्भितत्तं, होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘चतूहि ¶ खो, गहपति, धम्मेहि समन्नागतस्स सुतवतो अरियसावकस्स न होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभयं. कतमेहि चतूहि? इध, गहपति, सुतवा अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. तञ्च पनस्स बुद्धे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो न होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, सुतवा अरियसावको धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – स्वाक्खातो भगवता धम्मो…पे… पच्चत्तं वेदितब्बो ¶ विञ्ञूहीति. तञ्च पनस्स धम्मे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो न होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, सुतवा अरियसावको सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. तञ्च पनस्स सङ्घे अवेच्चप्पसादं अत्तनि समनुपस्सतो न होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभयं.

‘‘पुन चपरं, गहपति, सुतवा अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. तानि च पनस्स अरियकन्तानि सीलानि ¶ अत्तनि समनुपस्सतो न ¶ होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभयं. इमेहि खो, गहपति, चतूहि धम्मेहि समन्नागतस्स सुतवतो अरियसावकस्स न होति उत्तासो, न होति छम्भितत्तं, न होति सम्परायिकं मरणभय’’न्ति.

‘‘नाहं, भन्ते आनन्द, भायामि. क्याहं भायिस्सामि! अहञ्हि, भन्ते, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होमि – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होमि – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. यानि चिमानि, भन्ते, भगवता गिहिसामीचिकानि सिक्खापदानि देसितानि, नाहं तेसं किञ्चि अत्तनि खण्डं समनुपस्सामी’’ति ¶ . ‘‘लाभा ते, गहपति, सुलद्धं ते, गहपति! सोतापत्तिफलं तया, गहपति, ब्याकत’’न्ति. सत्तमं.

८. पठमभयवेरूपसन्तसुत्तं

१०२४. सावत्थिनिदानं. एकमन्तं निसिन्नं खो अनाथपिण्डिकं गहपतिं भगवा एतदवोच – ‘‘यतो खो, गहपति, अरियसावकस्स पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि च होन्ति, चतूहि च सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अरियो चस्स ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि ¶ [खीणतिरच्छानयोनियो (सब्बत्थ)] खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो; सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’.

‘‘कतमानि ¶ पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति? यं, गहपति, पाणातिपाती पाणातिपातप्पच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं ¶ वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदियति. पाणातिपाता पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति. यं, गहपति, अदिन्नादायी…पे… यं, गहपति, कामेसुमिच्छाचारी…पे… यं, गहपति, मुसावादी…पे… यं, गहपति, सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठायी सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठानप्पच्चया दिट्ठधम्मिकम्पि भयं वेरं पसवति, सम्परायिकम्पि भयं वेरं पसवति, चेतसिकम्पि दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदियति. सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठाना पटिविरतस्स एवं तं भयं वेरं वूपसन्तं होति. इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति.

‘‘कतमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति? इध, गहपति, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति.

‘‘कतमो चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो? इध, गहपति, अरियसावको ¶ पटिच्चसमुप्पादञ्ञेव साधुकं योनिसो मनसि करोति – इति इमस्मिं सति इदं होति, इमस्सुप्पादा ¶ इदं उप्पज्जति; इति इमस्मिं असति इदं न होति, इमस्स निरोधा इदं निरुज्झति; यदिदं अविज्जापच्चया सङ्खारा, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं…पे… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति. अविज्जाय त्वेव असेसविरागनिरोधा सङ्खारनिरोधो…पे… फस्सनिरोधा वेदनानिरोधो, वेदनानिरोधा तण्हानिरोधो… एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति. अयमस्स ¶ अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो.

‘‘यतो खो, गहपति, अरियसावकस्स इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अयञ्चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो ¶ . सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो; सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति. अट्ठमं.

९. दुतियभयवेरूपसन्तसुत्तं

१०२५. सावत्थिनिदानं…पे… ‘‘यतो खो, भिक्खवे, अरियसावकस्स इमानि पञ्च भयानि वेरानि वूपसन्तानि होन्ति, इमेहि चतूहि सोतापत्तियङ्गेहि समन्नागतो होति, अयञ्चस्स अरियो ञायो पञ्ञाय सुदिट्ठो होति सुप्पटिविद्धो; सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो; सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति. नवमं.

१०. नन्दकलिच्छविसुत्तं

१०२६. एकं ¶ समयं भगवा वेसालियं विहरति महावने कूटागारसालायं. अथ खो नन्दको लिच्छविमहामत्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नं खो नन्दकं लिच्छविमहामत्तं भगवा एतदवोच –

‘‘चतूहि ¶ खो, नन्दक, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो ¶ होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो. कतमेहि चतूहि? इध, नन्दक, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, नन्दक, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘इमेहि च पन, नन्दक, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको आयुना संयुत्तो होति दिब्बेनपि मानुसेनपि; वण्णेन संयुत्तो होति दिब्बेनपि मानुसेनपि; सुखेन संयुत्तो होति दिब्बेनपि मानुसेनपि; यसेन संयुत्तो होति दिब्बेनपि मानुसेनपि; आधिपतेय्येन संयुत्तो होति दिब्बेनपि मानुसेनपि. तं खो पनाहं, नन्दक ¶ , नाञ्ञस्स समणस्स वा ब्राह्मणस्स वा सुत्वा वदामि. अपि च यदेव मया सामं ञातं सामं दिट्ठं सामं विदितं, तदेवाहं वदामी’’ति.

एवं ¶ वुत्ते अञ्ञतरो पुरिसो नन्दकं लिच्छविमहामत्तं एतदवोच – ‘‘नहानकालो, भन्ते’’ति. ‘‘अलं दानि, भणे, एतेन बाहिरेन नहानेन. अलमिदं अज्झत्तं नहानं भविस्सति, यदिदं – भगवति पसादो’’ति. दसमं.

सरणानिवग्गो ततियो.

तस्सुद्दानं –

महानामेन द्वे वुत्ता, गोधा च सरणा दुवे;

दुवे अनाथपिण्डिका, दुवे वेरभयेन च;

लिच्छवी दसमो वुत्तो, वग्गो तेन पवुच्चतीति.

४. पुञ्ञाभिसन्दवग्गो

१. पठमपुञ्ञाभिसन्दसुत्तं

१०२७. सावत्थिनिदानं ¶ ¶ ¶ . ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – स्वाक्खातो भगवता धम्मो…पे… पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूहीति. अयं दुतियो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो…पे… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्साति. अयं ततियो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन ¶ चपरं, भिक्खवे, अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अयं चतुत्थो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो. इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा’’ति. पठमं.

२. दुतियपुञ्ञाभिसन्दसुत्तं

१०२८. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो ¶ भगवा…पे… ¶ सत्था देवमनुस्सानं ¶ बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसति मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो. अयं चतुत्थो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो. इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा’’ति. दुतियं.

३. ततियपुञ्ञाभिसन्दसुत्तं

१०२९. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया. अयं चतुत्थो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो. इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा’’ति. ततियं.

४. पठमदेवपदसुत्तं

१०३०. सावत्थिनिदानं ¶ . चत्तारिमानि, भिक्खवे, देवानं देवपदानि अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय.

कतमानि ¶ चत्तारि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो ¶ भगवाति. इदं पठमं देवानं देवपदं अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय.

‘‘पुन ¶ चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इदं चतुत्थं देवानं देवपदं अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय. इमानि खो, भिक्खवे, चत्तारि देवानं देवपदानि अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाया’’ति. चतुत्थं.

५. दुतियदेवपदसुत्तं

१०३१. ‘‘चत्तारिमानि, भिक्खवे, देवानं देवपदानि अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय.

‘‘कतमानि चत्तारि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘किं नु खो देवानं देवपद’न्ति? सो एवं पजानाति – ‘अब्याबज्झपरमे ख्वाहं एतरहि देवे ¶ सुणामि. न च खो पनाहं किञ्चि ब्याबाधेमि तसं वा थावरं वा. अद्धाहं देवपदधम्मसमन्नागतो विहरामी’’’ति. इदं पठमं देवानं देवपदं अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘किं नु खो देवानं देवपद’न्ति ¶ ? सो एवं पजानाति – ‘अब्याबज्झपरमे ¶ ख्वाहं एतरहि देवे सुणामि. न खो पनाहं किञ्चि ब्याबाधेमि तसं वा थावरं वा. अद्धाहं देवपदधम्मसमन्नागतो विहरामी’ति. इदं चतुत्थं ¶ देवानं देवपदं अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाय. इमानि खो, भिक्खवे, चत्तारि देवानं देवपदानि अविसुद्धानं सत्तानं विसुद्धिया अपरियोदातानं सत्तानं परियोदपनाया’’ति. पञ्चमं.

६. देवसभागसुत्तं

१०३२. ‘‘चतूहि, भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतं अत्तमना देवा सभागतं कथेन्ति. कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. या ता देवता बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता इतो चुता तत्रूपपन्ना तासं एवं होति – ‘यथारूपेन खो मयं बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता ततो चुता इधूपपन्ना, अरियसावकोपि तथारूपेन बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो एहीति देवानं सन्तिके’’’ति.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. या ता देवता अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागता इतो चुता तत्रूपपन्ना तासं एवं होति – ‘यथारूपेहि खो मयं अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागता ततो चुता इधूपपन्ना, अरियसावकोपि तथारूपेहि अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो एहीति देवानं सन्तिके’ति. इमेहि ¶ खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतं अत्तमना देवा सभागतं कथेन्ती’’ति. छट्ठं.

७. महानामसुत्तं

१०३३. एकं ¶ समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच –

‘‘कित्तावता ¶ नु खो, भन्ते, उपासको होती’’ति? ‘‘यतो खो, महानाम, बुद्धं सरणं गतो होति, धम्मं सरणं गतो होति, सङ्घं ¶ सरणं गतो होति – एत्तावता खो, महानाम, उपासको होती’’ति.

‘‘कित्तावता पन, भन्ते, उपासको सीलसम्पन्नो होती’’ति? ‘‘यतो खो, महानाम, उपासको पाणातिपाता पटिविरतो होति, अदिन्नादाना पटिविरतो होति, कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतो होति, मुसावादा पटिविरतो होति, सुरामेरयमज्जप्पमादट्ठाना पटिविरतो होति, – एत्तावता खो, महानाम, उपासको सीलसम्पन्नो होती’’ति.

‘‘कित्तावता पन, भन्ते, उपासको सद्धासम्पन्नो होती’’ति? ‘‘इध, महानाम, उपासको सद्धो होति, सद्दहति तथागतस्स बोधिं – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. एत्तावता खो, महानाम, उपासको सद्धासम्पन्नो होती’’ति.

‘‘कित्तावता पन, भन्ते, उपासको चागसम्पन्नो होती’’ति? ‘‘इध, महानाम, उपासको विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसति मुत्तचागो ¶ पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो – एत्तावता खो, महानाम, उपासको चागसम्पन्नो होती’’ति.

‘‘कित्तावता पन, भन्ते, उपासको पञ्ञासम्पन्नो होती’’ति? ‘‘इध, महानाम, उपासको पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया – एत्तावता खो, महानाम, उपासको पञ्ञासम्पन्नो होती’’ति. सत्तमं.

८. वस्ससुत्तं

१०३४. ‘‘सेय्यथापि ¶ , भिक्खवे, उपरिपब्बते थुल्लफुसितके देवे वस्सन्ते तं उदकं यथानिन्नं पवत्तमानं पब्बतकन्दरपदरसाखा परिपूरेति, पब्बतकन्दरपदरसाखा परिपूरा कुसोब्भे परिपूरेन्ति, कुसोब्भा परिपूरा महासोब्भे परिपूरेन्ति, महासोब्भा परिपूरा कुन्नदियो परिपूरेन्ति, कुन्नदियो परिपूरा महानदियो परिपूरेन्ति, महानदियो परिपूरा महासमुद्दं [महासमुद्दसागरं (सब्बत्थ) सं. नि. ४.७०] परिपूरेन्ति; एवमेव खो, भिक्खवे, अरियसावकस्स यो च बुद्धे अवेच्चप्पसादो, यो च धम्मे ¶ अवेच्चप्पसादो, यो च सङ्घे ¶ अवेच्चप्पसादो, यानि च अरियकन्तानि सीलानि – इमे धम्मा सन्दमाना पारं गन्त्वा आसवानं खयाय संवत्तन्ती’’ति. अट्ठमं.

९. काळिगोधसुत्तं

१०३५. एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन काळिगोधाय साकियानिया निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि. अथ खो काळिगोधा साकियानी ¶ येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नं खो काळिगोधं साकियानिं भगवा एतदवोच –

‘‘चतूहि खो, गोधे, धम्मेहि समन्नागता अरियसाविका सोतापन्ना होति अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा. कतमेहि चतूहि? इध, गोधे, अरियसाविका बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… विगतमलमच्छेरेन ¶ चेतसा अगारं अज्झावसति मुत्तचागा पयतपाणिनी [पयतपाणी (सब्बत्थ) ३.३० मोग्गल्लानसुत्तं ओलोकेतब्बं] वोस्सग्गरता याचयोगा दानसंविभागरता. इमेहि खो, गोधे, चतूहि धम्मेहि समन्नागता अरियसाविका सोतापन्ना होति अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’ति.

‘‘यानिमानि, भन्ते, भगवता चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि देसितानि, संविज्जन्ते ते धम्मा मयि, अहञ्च तेसु धम्मेसु सन्दिस्सामि. अहञ्हि, भन्ते, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… यं खो पन किञ्चि कुले देय्यधम्मं सब्बं तं अप्पटिविभत्तं सीलवन्तेहि कल्याणधम्मेही’’ति. ‘‘लाभा ते, गोधे, सुलद्धं ते, गोधे! सोतापत्तिफलं तया, गोधे, ब्याकत’’न्ति. नवमं.

१०. नन्दियसक्कसुत्तं

१०३६. एकं ¶ समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. अथ खो नन्दियो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा ¶ भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो ¶ नन्दियो सक्को भगवन्तं एतदवोच – ‘‘यस्सेव नु खो, भन्ते, अरियसावकस्स चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं नत्थि स्वेव नु खो, भन्ते, अरियसावको पमादविहारी’’ति.

‘‘‘यस्स खो, नन्दिय, चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं नत्थि तमहं बाहिरो पुथुज्जनपक्खे ठितो’ति वदामि. अपि च, नन्दिय, यथा अरियसावको पमादविहारी चेव होति, अप्पमादविहारी च तं सुणाहि, साधुकं मनसि करोहि; भासिस्सामी’’ति. ‘‘एवं ¶ , भन्ते’’ति खो नन्दियो सक्को भगवतो पच्चस्सोसि. भगवा एतदवोच –

‘‘कथञ्च, नन्दिय, अरियसावको पमादविहारी होति? इध नन्दिय, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. सो तेन बुद्धे अवेच्चप्पसादेन सन्तुट्ठो न उत्तरि वायमति दिवा पविवेकाय, रत्तिं पटिसल्लानाय. तस्स एवं पमत्तस्स विहरतो पामोज्जं न होति. पामोज्जे असति, पीति न होति. पीतिया असति, पस्सद्धि न होति. पस्सद्धिया असति, दुक्खं विहरति. दुक्खिनो चित्तं न समाधियति. असमाहिते चित्ते धम्मा न पातुभवन्ति. धम्मानं अपातुभावा पमादविहारी त्वेव सङ्ख्यं गच्छति.

‘‘पुन चपरं, नन्दिय, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति ¶ अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. सो तेहि अरियकन्तेहि सीलेहि सन्तुट्ठो न उत्तरि वायमति दिवा पविवेकाय रत्तिं पटिसल्लानाय. तस्स एवं पमत्तस्स विहरतो पामोज्जं न होति. पामोज्जे असति, पीति न होति. पीतिया असति, पस्सद्धि न होति. पस्सद्धिया असति, दुक्खं विहरति. दुक्खिनो चित्तं न समाधियति ¶ . असमाहिते चित्ते धम्मा न पातुभवन्ति. धम्मानं अपातुभावा पमादविहारी त्वेव सङ्ख्यं गच्छति. एवं खो, नन्दिय, अरियसावको पमादविहारी होति.

‘‘कथञ्च, नन्दिय, अरियसावको अप्पमादविहारी होति? इध, नन्दिय, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. सो तेन बुद्धे अवेच्चप्पसादेन असन्तुट्ठो उत्तरि वायमति दिवा पविवेकाय रत्तिं पटिसल्लानाय. तस्स एवं अप्पमत्तस्स विहरतो पामोज्जं जायति. पमुदितस्स ¶ पीति जायति. पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति. पस्सद्धकायो सुखं वेदियति. सुखिनो चित्तं समाधियति. समाहिते चित्ते धम्मा पातुभवन्ति. धम्मानं पातुभावा अप्पमादविहारी त्वेव सङ्ख्यं गच्छति ¶ .

‘‘पुन चपरं, नन्दिय, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. सो तेहि अरियकन्तेहि सीलेहि असन्तुट्ठो उत्तरि वायमति दिवा पविवेकाय रत्तिं पटिसल्लानाय ¶ . तस्स एवं अप्पमत्तस्स विहरतो पामोज्जं जायति. पमुदितस्स पीति जायति. पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति. पस्सद्धकायो सुखं वेदियति. सुखिनो चित्तं समाधियति. समाहिते चित्ते धम्मा पातुभवन्ति. धम्मानं पातुभावा अप्पमादविहारी त्वेव सङ्ख्यं गच्छति. एवं खो, नन्दिय, अरियसावको अप्पमादविहारी होती’’ति. दसमं.

पुञ्ञाभिसन्दवग्गो चतुत्थो.

तस्सुद्दानं –

अभिसन्दा तयो वुत्ता, दुवे देवपदानि च;

सभागतं महानामो, वस्सं काळी च नन्दियाति.

५. सगाथकपुञ्ञाभिसन्दवग्गो

१. पठमअभिसन्दसुत्तं

१०३७. ‘‘चत्तारोमे ¶ ¶ , भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा, कुसलाभिसन्दा, सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. अयं चतुत्थो ¶ पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो. इमे खो, भिक्खवे ¶ , चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा, कुसलाभिसन्दा, सुखस्साहारा.

‘‘इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि पुञ्ञाभिसन्देहि कुसलाभिसन्देहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स न सुकरं पुञ्ञस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तको पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो’ति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महापुञ्ञक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छति.

‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, महासमुद्दे न सुकरं उदकस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तकानि उदकाळ्हकानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसतानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसहस्सानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसतसहस्सानी’ति वाति. अथ खो असङ्ख्येय्यो ¶ अप्पमेय्यो महाउदकक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छति. एवमेव खो, भिक्खवे, इमेहि चतूहि पुञ्ञाभिसन्देहि कुसलाभिसन्देहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स न सुकरं पुञ्ञस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तको पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो’ति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महापुञ्ञक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छती’’ति.

इदमवोच ¶ भगवा. इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

‘‘महोदधिं अपरिमितं महासरं,

बहुभेरवं रतनगणानमालयं;

नज्जो यथा नरगणसङ्घसेविता,

पुथू सवन्ती उपयन्ति सागरं.

‘‘एवं नरं अन्नपानवत्थददं,

सेय्यानि पच्चत्थरणस्स [सज्जत्थरणस्स (सी. स्या. कं. पी.)] दायकं;

पुञ्ञस्स धारा उपयन्ति पण्डितं,

नज्जो यथा वारिवहाव सागर’’न्ति. पठमं;

२. दुतियअभिसन्दसुत्तं

१०३८. ‘‘चत्तारोमे ¶ ¶ , भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा, कुसलाभिसन्दा, सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको विगतमलमच्छेरेन चेतसा अगारं अज्झावसति मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतो. अयं चतुत्थो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो ¶ . इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा, कुसलाभिसन्दा, सुखस्साहारा.

‘‘इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि पुञ्ञाभिसन्देहि कुसलाभिसन्देहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स न सुकरं पुञ्ञस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तको पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो ¶ , सुखस्साहारो’ति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महापुञ्ञक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छति.

‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, यत्थिमा महानदियो संसन्दन्ति समेन्ति, सेय्यथिदं – गङ्गा, यमुना, अचिरवती, सरभू, मही, तत्थ न सुकरं उदकस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तकानि उदकाळ्हकानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसतानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसहस्सानी’ति वा ‘एत्तकानि उदकाळ्हकसतसहस्सानी’ति वाति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महाउदकक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छति. एवमेव खो, भिक्खवे, इमेहि चतूहि पुञ्ञाभिसन्देहि कुसलाभिसन्देहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स न सुकरं पुञ्ञस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तको पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो’ति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महापुञ्ञक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छती’’ति. इदमवोच भगवा…पे… सत्था –

‘‘महोदधिं अपरिमितं महासरं,

बहुभेरवं रतनगणानमालयं;

नज्जो यथा नरगणसङ्घसेविता,

पुथू सवन्ती उपयन्ति सागरं.

‘‘एवं ¶ ¶ नरं अन्नपानवत्थददं,

सेय्यानि पच्चत्थरणस्स दायकं;

पुञ्ञस्स धारा उपयन्ति पण्डितं,

नज्जो यथा वारिवहाव सागर’’न्ति. दुतियं;

३. ततियअभिसन्दसुत्तं

१०३९. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुञ्ञाभिसन्दा, कुसलाभिसन्दा, सुखस्साहारा. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. अयं पठमो पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो.

‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, अरियसावको धम्मे…पे… सङ्घे…पे….

‘‘पुन ¶ चपरं, भिक्खवे, अरियसावको पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो ¶ अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया. अयं चतुत्थो पुञ्ञाभिसन्दो कुसलाभिसन्दो सुखस्साहारो. इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुञ्ञाभिसन्दा कुसलाभिसन्दा सुखस्साहारा.

‘‘इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि पुञ्ञाभिसन्देहि कुसलाभिसन्देहि समन्नागतस्स अरियसावकस्स न सुकरं पुञ्ञस्स पमाणं गणेतुं – ‘एत्तको पुञ्ञाभिसन्दो, कुसलाभिसन्दो, सुखस्साहारो’ति. अथ खो असङ्ख्येय्यो अप्पमेय्यो महापुञ्ञक्खन्धो त्वेव सङ्ख्यं गच्छती’’ति. इदमवोच भगवा…पे… सत्था –

‘‘यो पुञ्ञकामो कुसले पतिट्ठितो,

भावेति मग्गं अमतस्स पत्तिया;

सो धम्मसाराधिगमो खये रतो,

न वेधति मच्चुराजागमनस्मि’’न्ति [मच्चुराजागमिस्सतीति (सी. पी.), मच्चुजराकम्पिस्मिन्ति (क.)]. ततियं;

४. पठममहद्धनसुत्तं

१०४०. ‘‘चतूहि ¶ , भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको ‘अड्ढो महद्धनो ¶ महाभोगो’ति [महाभोगो महायसोति (स्या. पी. क.)] वुच्चति.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति; धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको ‘अड्ढो महद्धनो महाभोगो’ति वुच्चती’’ति. चतुत्थं.

५. दुतियमहद्धनसुत्तं

१०४१. ‘‘चतूहि ¶ , भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको ‘अड्ढो महद्धनो महाभोगो महायसो’ति वुच्चति.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको ‘अड्ढो महद्धनो महाभोगो महायसो’ति वुच्चती’’ति. पञ्चमं.

६. सुद्धकसुत्तं

१०४२. ‘‘चतूहि ¶ , भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि ¶ …पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. छट्ठं.

७. नन्दियसुत्तं

१०४३. कपिलवत्थुनिदानं ¶ . एकमन्तं निसिन्नं खो नन्दियं सक्कं भगवा एतदवोच – ‘‘चतूहि खो, नन्दिय, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’.

‘‘कतमेहि ¶ चतूहि? इध, नन्दिय, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, नन्दिय, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. सत्तमं.

८. भद्दियसुत्तं

१०४४. कपिलवत्थुनिदानं. एकमन्तं निसिन्नं खो भद्दियं सक्कं भगवा एतदवोच – ‘‘चतूहि खो, भद्दिय, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, भद्दिय, अरियसावको बुद्धे…पे… धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भद्दिय, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. अट्ठमं.

९. महानामसुत्तं

१०४५. कपिलवत्थुनिदानं ¶ ¶ . एकमन्तं निसिन्नं खो महानामं सक्कं भगवा एतदवोच – ‘‘चतूहि खो, महानाम, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति…पे… सम्बोधिपरायणो’’.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, महानाम, अरियसावको बुद्धे…पे… धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, महानाम, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. नवमं.

१०. अङ्गसुत्तं

१०४६. ‘‘चत्तारिमानि ¶ ¶ , भिक्खवे, सोतापत्तियङ्गानि. कतमानि चत्तारि? सप्पुरिससंसेवो, सद्धम्मस्सवनं, योनिसोमनसिकारो, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति – इमानि खो, भिक्खवे, चत्तारि सोतापत्तियङ्गानी’’ति. दसमं.

सगाथकपुञ्ञाभिसन्दवग्गो पञ्चमो.

तस्सुद्दानं –

अभिसन्दा तयो वुत्ता, दुवे महद्धनेन च;

सुद्धं नन्दियं भद्दियं, महानामङ्गेन ते दसाति.

६. सप्पञ्ञवग्गो

१. सगाथकसुत्तं

१०४७. ‘‘चतूहि ¶ , भिक्खवे, धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध ¶ , भिक्खवे, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेहि. इमेहि खो, भिक्खवे, चतूहि धम्मेहि समन्नागतो अरियसावको सोतापन्नो होति अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति. इदमवोच भगवा. इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –

‘‘यस्स ¶ सद्धा तथागते, अचला सुप्पतिट्ठिता;

सीलञ्च यस्स कल्याणं, अरियकन्तं पसंसितं.

‘‘सङ्घे पसादो यस्सत्थि, उजुभूतञ्च दस्सनं;

अदलिद्दोति तं आहु, अमोघं तस्स जीवितं.

‘‘तस्मा सद्धञ्च सीलञ्च, पसादं धम्मदस्सनं;

अनुयुञ्जेथ मेधावी, सरं बुद्धानसासन’’न्ति. पठमं;

२. वस्संवुत्थसुत्तं

१०४८. एकं ¶ समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे. तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु सावत्थियं वस्संवुत्थो कपिलवत्थुं अनुप्पत्तो होति केनचिदेव करणीयेन. अस्सोसुं खो कापिलवत्थवा सक्या – ‘‘अञ्ञतरो किर भिक्खु ¶ सावत्थियं वस्संवुत्थो कपिलवत्थुं अनुप्पत्तो’’ति.

अथ खो कापिलवत्थवा सक्या येन सो भिक्खु तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा तं भिक्खुं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु. एकमन्तं निसिन्ना खो कापिलवत्थवा सक्या तं भिक्खुं एतदवोचुं – ‘‘कच्चि, भन्ते, भगवा अरोगो चेव बलवा चा’’ति? ‘‘अरोगो चावुसो, भगवा बलवा चा’’ति. ‘‘कच्चि ¶ पन, भन्ते, सारिपुत्तमोग्गल्लाना अरोगा चेव बलवन्तो चा’’ति? ‘‘सारिपुत्तमोग्गल्लानापि खो, आवुसो, अरोगा चेव बलवन्तो चा’’ति. ‘‘कच्चि पन, भन्ते, भिक्खुसङ्घो अरोगो च बलवा चा’’ति. ‘‘भिक्खुसङ्घोपि खो, आवुसो, अरोगो च बलवा चा’’ति. ‘‘अत्थि पन ते, भन्ते, किञ्चि इमिना अन्तरवस्सेन भगवतो सम्मुखा सुतं सम्मुखा पटिग्गहित’’न्ति? ‘‘सम्मुखा मेतं, आवुसो, भगवतो सुतं सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘अप्पका ते, भिक्खवे, भिक्खू ये आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्ति. अथ खो एतेव बहुतरा भिक्खू ये पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिका तत्थ परिनिब्बायिनो अनावत्तिधम्मा तस्मा लोका’’’ति.

‘‘अपरम्पि ¶ खो मे, आवुसो, भगवतो सम्मुखा सुतं सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘अप्पका ते, भिक्खवे, भिक्खू ये पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं परिक्खया ओपपातिका तत्थ परिनिब्बायिनो अनावत्तिधम्मा तस्मा लोका. अथ खो एतेव बहुतरा भिक्खू ¶ ये तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामिनो, सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ती’’’ति.

‘‘अपरम्पि खो मे, आवुसो, भगवतो सम्मुखा सुतं सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘अप्पका ते, भिक्खवे, भिक्खू ये तिण्णं संयोजनानं परिक्खया रागदोसमोहानं तनुत्ता सकदागामिनो, सकिदेव इमं लोकं आगन्त्वा ¶ दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति. अथ खो एतेव बहुतरा भिक्खू ये तिण्णं संयोजनानं परिक्खया सोतापन्ना अविनिपातधम्मा नियता सम्बोधिपरायणा’’’ति. दुतियं.

३. धम्मदिन्नसुत्तं

१०४९. एकं समयं भगवा बाराणसियं विहरति इसिपतने मिगदाये. अथ ¶ खो धम्मदिन्नो उपासको पञ्चहि उपासकसतेहि सद्धिं येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो धम्मदिन्नो उपासको भगवन्तं एतदवोच – ‘‘ओवदतु नो, भन्ते, भगवा; अनुसासतु नो, भन्ते, भगवा यं अम्हाकं अस्स दीघरत्तं हिताय सुखाया’’ति.

‘‘तस्मातिह वो, धम्मदिन्नं, एवं सिक्खितब्बं – ‘ये ते सुत्तन्ता तथागतभासिता गम्भीरा गम्भीरत्था लोकुत्तरा सुञ्ञतपटिसंयुत्ता ते कालेन कालं उपसम्पज्ज विहरिस्सामा’ति. एवञ्हि वो, धम्मदिन्न, सिक्खितब्ब’’न्ति. ‘‘न खो नेतं, भन्ते, सुकरं अम्हेहि पुत्तसम्बाधसयनं अज्झावसन्तेहि कासिकचन्दनं पच्चनुभोन्तेहि मालागन्धविलेपनं धारयन्तेहि जातरूपरजतं सादियन्तेहि – ये ते सुत्तन्ता तथागतभासिता गम्भीरा ¶ गम्भीरत्था लोकुत्तरा सुञ्ञतपटिसंयुत्ता ते कालेन कालं उपसम्पज्ज विहरितुं. तेसं नो, भन्ते, भगवा अम्हाकं पञ्चसु सिक्खापदेसु ठितानं उत्तरिधम्मं देसेतू’’ति.

‘‘तस्मातिह ¶ वो, धम्मदिन्न, एवं सिक्खितब्बं – ‘बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता भविस्साम – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागता भविस्साम अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेही’ति. एवञ्हि वो, धम्मदिन्न, सिक्खितब्ब’’न्ति.

‘‘यानिमानि, भन्ते, भगवता चत्तारि सोतापत्तियङ्गानि देसितानि, संविज्जन्ते ते धम्मा अम्हेसु, मयञ्च तेसु धम्मेसु सन्दिस्साम. मयञ्हि भन्ते, बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागता – इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो ¶ भगवाति. धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागता अखण्डेहि…पे… समाधिसंवत्तनिकेही’’ति. ‘‘लाभा वो ¶ , धम्मदिन्न, सुलद्धं वो, धम्मदिन्न! सोतापत्तिफलं तुम्हेहि ब्याकत’’न्ति. ततियं.

४. गिलानसुत्तं

१०५०. एकं समयं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे. तेन खो पन समयेन सम्बहुला भिक्खू भगवतो चीवरकम्मं करोन्ति – ‘‘निट्ठितचीवरो भगवा तेमासच्चयेन चारिकं पक्कमिस्सती’’ति. अस्सोसि खो महानामो सक्को – ‘‘सम्बहुला किर भिक्खू भगवतो चीवरकम्मं करोन्ति – ‘निट्ठितचीवरो भगवा तेमासच्चयेन चारिकं पक्कमिस्सती’’’ति ¶ . अथ खो महानामो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो महानामो सक्को भगवन्तं एतदवोच – ‘‘सुतमेतं, भन्ते – ‘सम्बहुला किर भिक्खू भगवतो चीवरकम्मं करोन्ति – निट्ठितचीवरो भगवा तेमासच्चयेन चारिकं पक्कमिस्सती’ति. न खो नेतं [न खो ते एतं (सी. पी.)], भन्ते, भगवतो सम्मुखा सुतं सम्मुखा पटिग्गहितं सप्पञ्ञेन उपासकेन सप्पञ्ञो उपासको आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो ओवदितब्बो’’ति.

‘‘सप्पञ्ञेन महानाम, उपासकेन सप्पञ्ञो उपासको आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो चतूहि अस्सासनीयेहि धम्मेहि अस्सासेतब्बो – ‘अस्सासतायस्मा – अत्थायस्मतो बुद्धे अवेच्चप्पसादो इतिपि सो भगवा…पे… सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवाति ¶ . अस्सासतायस्मा – अत्थायस्मतो धम्मे…पे… सङ्घे…पे… अरियकन्तानि सीलानि अखण्डानि…पे… समाधिसंवत्तनिकानी’’’ति.

‘‘सप्पञ्ञेन ¶ , महानाम, उपासकेन सप्पञ्ञो उपासको आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो इमेहि चतूहि अस्सासनीयेहि धम्मेहि अस्सासेत्वा एवमस्स वचनीयो – ‘अत्थायस्मतो मातापितूसु अपेक्खा’ति? सो चे एवं वदेय्य – ‘अत्थि मे मातापितूसु अपेक्खा’ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘आयस्मा खो मारिसो मरणधम्मो. सचे पायस्मा मातापितूसु अपेक्खं करिस्सति, मरिस्सतेव; नो चे ¶ पायस्मा ¶ मातापितूसु अपेक्खं करिस्सति, मरिस्सतेव. साधायस्मा, या ते मातापितूसु अपेक्खा तं पजहा’’’ति.

‘‘सो चे एवं वदेय्य – ‘या मे मातापितूसु अपेक्खा सा पहीना’ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘अत्थि पनायस्मतो पुत्तदारेसु अपेक्खा’ति? सो चे एवं वदेय्य – ‘अत्थि मे पुत्तदारेसु अपेक्खा’ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘आयस्मा खो मारिसो मरणधम्मो. सचे पायस्मा पुत्तदारेसु अपेक्खं करिस्सति, मरिस्सतेव; नो चे पायस्मा पुत्तदारेसु अपेक्खं करिस्सति, मरिस्सतेव. साधायस्मा, या ते पुत्तदारेसु अपेक्खा तं पजहा’’’ति.

‘‘सो चे एवं वदेय्य – ‘या मे पुत्तदारेसु अपेक्खा सा पहीना’ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘अत्थि पनायस्मतो मानुसकेसु पञ्चसु कामगुणेसु अपेक्खा’ति? सो चे एवं वदेय्य – ‘अत्थि मे मानुसकेसु पञ्चसु कामगुणेसु अपेक्खा’ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘मानुसकेहि खो, आवुसो, कामेहि दिब्बा कामा अभिक्कन्ततरा च पणीततरा च. साधायस्मा, मानुसकेहि कामेहि चित्तं वुट्ठापेत्वा चातुमहाराजिकेसु [चातुम्महाराजिकेसु (सी. स्या. कं. पी.)] देवेसु चित्तं अधिमोचेही’’’ति.

‘‘सो चे एवं वदेय्य – ‘मानुसकेहि मे कामेहि चित्तं वुट्ठितं, चातुमहाराजिकेसु देवेसु चित्तं अधिमोचित’न्ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘चातुमहाराजिकेहि खो, आवुसो ¶ , देवेहि तावतिंसा देवा अभिक्कन्ततरा च पणीततरा च. साधायस्मा, चातुमहाराजिकेहि ¶ देवेहि चित्तं वुट्ठापेत्वा तावतिंसेसु देवेसु चित्तं अधिमोचेही’’’ति.

‘‘सो ¶ चे एवं वदेय्य – ‘चातुमहाराजिकेहि मे देवेहि चित्तं वुट्ठितं, तावतिंसेसु देवेसु चित्तं अधिमोचित’न्ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘तावतिंसेहि खो, आवुसो, देवेहि यामा देवा…पे… तुसिता देवा…पे… निम्मानरती देवा…पे… परनिम्मितवसवत्ती देवा…पे… परनिम्मितवसवत्तीहि खो, आवुसो, देवेहि ब्रह्मलोको अभिक्कन्ततरो च पणीततरो च. साधायस्मा, परनिम्मितवसवत्तीहि देवेहि चित्तं वुट्ठापेत्वा ब्रह्मलोके चित्तं अधिमोचेही’ति. सो ¶ चे एवं वदेय्य – ‘परनिम्मितवसवत्तीहि मे देवेहि चित्तं वुट्ठितं, ब्रह्मलोके चित्तं अधिमोचित’न्ति, सो एवमस्स वचनीयो – ‘ब्रह्मलोकोपि खो, आवुसो, अनिच्चो अद्धुवो सक्कायपरियापन्नो. साधायस्मा, ब्रह्मलोका चित्तं वुट्ठापेत्वा सक्कायनिरोधे चित्तं उपसंहराही’’’ति.

‘‘सो चे एवं वदेय्य – ‘ब्रह्मलोका मे चित्तं वुट्ठितं, सक्कायनिरोधे चित्तं उपसंहरामी’ति; एवं विमुत्तचित्तस्स खो, महानाम, उपासकस्स आसवा [वस्ससत (सी. स्या.)] विमुत्तचित्तेन भिक्खुना न किञ्चि नानाकरणं वदामि, यदिदं – विमुत्तिया विमुत्त’’न्ति. चतुत्थं.

५. सोतापत्तिफलसुत्तं

१०५१. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, धम्मा भाविता बहुलीकता सोतापत्तिफलसच्छिकिरियाय संवत्तन्ति. कतमे चत्तारो? सप्पुरिससंसेवो ¶ , सद्धम्मस्सवनं ¶ , योनिसोमनसिकारो, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति – इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो धम्मा भाविता बहुलीकता सोतापत्तिफलसच्छिकिरियाय संवत्तन्ती’’ति. पञ्चमं.

६. सकदागामिफलसुत्तं

१०५२. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, धम्मा भाविता बहुलीकता सकदागामिफलसच्छिकिरियाय संवत्तन्ति. कतमे चत्तारो? …पे… संवत्तन्ती’’ति. छट्ठं.

७. अनागामिफलसुत्तं

१०५३. …पे… ¶ अनागामिफलसच्छिकिरियाय…पे… संवत्तन्ती’’ति. सत्तमं.

८. अरहत्तफलसुत्तं

१०५४. …पे… अरहत्तफलसच्छिकिरियाय…पे… संवत्तन्ती’’ति. अट्ठमं.

९. पञ्ञापटिलाभसुत्तं

१०५५. …पे… पञ्ञापटिलाभाय…पे… संवत्तन्ती’’ति. नवमं.

१०. पञ्ञावुद्धिसुत्तं

१०५६. …पे… पञ्ञावुद्धिया ¶ …पे… संवत्तन्ती’’ति. दसमं.

११. पञ्ञावेपुल्लसुत्तं

१०५७. …पे…. पञ्ञावेपुल्लाय…पे… संवत्तन्ती’’ति. एकादसमं.

सप्पञ्ञवग्गो छट्ठो.

तस्सुद्दानं –

सगाथकं ¶ वस्संवुत्थं, धम्मदिन्नञ्च गिलानं;

चतुरो फला पटिलाभो, वुद्धि वेपुल्लताय चाति.

७. महापञ्ञवग्गो

१. महापञ्ञासुत्तं

१०५८. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, धम्मा भाविता बहुलीकता महापञ्ञताय ¶ संवत्तन्ति. कतमे चत्तारो? सप्पुरिससंसेवो, सद्धम्मस्सवनं, योनिसोमनसिकारो, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति – इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो धम्मा भाविता बहुलीकता महापञ्ञता ¶ संवत्तन्ती’’ति. पठमं.

२. पुथुपञ्ञासुत्तं

१०५९. … पुथुपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. दुतियं.

३. विपुलपञ्ञासुत्तं

१०६०. … विपुलपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. ततियं.

४. गम्भीरपञ्ञासुत्तं

१०६१. … गम्भीरपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. चतुत्थं.

५. अप्पमत्तपञ्ञासुत्तं

१०६२. … ¶ अप्पमत्तपञ्ञता ¶ संवत्तन्ती’’ति. पञ्चमं.

६. भूरिपञ्ञासुत्तं

१०६३. … भूरिपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. छट्ठं.

७. पञ्ञाबाहुल्लसुत्तं

१०६४. … पञ्ञाबाहुल्ला संवत्तन्ती’’ति. सत्तमं.

८. सीघपञ्ञासुत्तं

१०६५. … सीघपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. अट्ठमं.

९. लहुपञ्ञासुत्तं

१०६६. … लहुपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. नवमं.

१०. हासपञ्ञासुत्तं

१०६७. … हासपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. दसमं.

११. जवनपञ्ञासुत्तं

१०६८. … जवनपञ्ञता ¶ संवत्तन्ती’’ति. एकादसमं.

१२. तिक्खपञ्ञासुत्तं

१०६९. … ¶ तिक्खपञ्ञता संवत्तन्ती’’ति. द्वादसमं.

१३. निब्बेधिकपञ्ञासुत्तं

१०७०. … निब्बेधिकपञ्ञता संवत्तन्ति. कतमे चत्तारो? सप्पुरिससंसेवो, सद्धम्मस्सवनं, योनिसोमनसिकारो, धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति – इमे ¶ खो, भिक्खवे, चत्तारो धम्मा भाविता बहुलीकता निब्बेधिकपञ्ञताय संवत्तन्ती’’ति. तेरसमं.

महापञ्ञवग्गो सत्तमो.

तस्सुद्दानं –

महा ¶ पुथु विपुल-गम्भीरं, अप्पमत्त-भूरि-बाहुल्लं;

सीघ-लहु-हास-जवन, तिक्ख-निब्बेधिकाय चाति.

सोतापत्तिसंयुत्तं एकादसमं.