📜

(१७) २. पटिपदावग्गो

१. संखित्तसुत्तं

१६१. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा – इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. पठमं.

२. वित्थारसुत्तं

१६२. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, एकच्चो पकतियापि तिब्बरागजातिको होति, अभिक्खणं रागजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि तिब्बदोसजातिको होति, अभिक्खणं दोसजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि तिब्बमोहजातिको होति, अभिक्खणं मोहजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि मुदूनि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता दन्धं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, एकच्चो पकतियापि तिब्बरागजातिको होति, अभिक्खणं रागजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि तिब्बदोसजातिको होति, अभिक्खणं दोसजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि तिब्बमोहजातिको होति , अभिक्खणं मोहजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता खिप्पं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, एकच्चो पकतियापि न तिब्बरागजातिको होति, नाभिक्खणं रागजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि न तिब्बदोसजातिको होति, नाभिक्खणं दोसजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि न तिब्बमोहजातिको होति, नाभिक्खणं मोहजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि मुदूनि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता दन्धं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, एकच्चो पकतियापि न तिब्बरागजातिको होति, नाभिक्खणं रागजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि न तिब्बदोसजातिको होति, नाभिक्खणं दोसजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. पकतियापि न तिब्बमोहजातिको होति, नाभिक्खणं मोहजं दुक्खं दोमनस्सं पटिसंवेदेति. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं . सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता खिप्पं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. दुतियं.

३. असुभसुत्तं

१६३. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, भिक्खु असुभानुपस्सी काये विहरति, आहारे पटिकूलसञ्ञी [पटिक्कूलसञ्ञी (सी. स्या. कं. पी.)], सब्बलोके अनभिरतिसञ्ञी [अनभिरतसञ्ञी (सी. स्या. कं. पी.)], सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी; मरणसञ्ञा खो पनस्स अज्झत्तं सूपट्ठिता होति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि [सेक्खबलानि (स्या. कं.)] उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं, हिरिबलं, ओत्तप्पबलं, वीरियबलं , पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि मुदूनि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता दन्धं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा? इध, भिक्खवे, भिक्खु असुभानुपस्सी काये विहरति, आहारे पटिकूलसञ्ञी, सब्बलोके अनभिरतिसञ्ञी, सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी; मरणसञ्ञा खो पनस्स अज्झत्तं सूपट्ठिता होति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं…पे… पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता खिप्पं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा? इध भिक्खवे, भिक्खु विविच्चेव कामेहि विविच्च अकुसलेहि धम्मेहि सवितक्कं सविचारं विवेकजं पीतिसुखं पठमं झानं उपसम्पज्ज विहरति; वितक्कविचारानं वूपसमा अज्झत्तं सम्पसादनं चेतसो एकोदिभावं अवितक्कं अविचारं समाधिजं पीतिसुखं दुतियं झानं उपसम्पज्ज विहरति; पीतिया च विरागा उपेक्खको च विहरति सतो च सम्पजानो सुखञ्च कायेन पटिसंवेदेति यं तं अरिया आचिक्खन्ति – ‘उपेक्खको सतिमा सुखविहारी’ति ततियं झानं उपसम्पज्ज विहरति; सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा अदुक्खमसुखं उपेक्खासतिपारिसुद्धिं चतुत्थं झानं उपसम्पज्ज विहरति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं…पे… पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि मुदूनि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता दन्धं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा? [कथा. ८१५ आदयो] इध, भिक्खवे, भिक्खु विविच्चेव कामेहि विविच्च अकुसलेहि धम्मेहि सवितक्कं सविचारं विवेकजं पीतिसुखं पठमं झानं उपसम्पज्ज विहरति…पे… दुतियं झानं…पे… ततियं झानं…पे… चतुत्थं झानं उपसम्पज्ज विहरति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं, हिरिबलं, ओत्तप्पबलं, वीरियबलं, पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता खिप्पं आनन्तरियं पापुणाति आसवानं खयाय. अयं वुच्चति, भिक्खवे, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. ततियं.

४. पठमखमसुत्तं

१६४. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? अक्खमा पटिपदा, खमा पटिपदा, दमा पटिपदा, समा पटिपदा. कतमा च, भिक्खवे, अक्खमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, एकच्चो [एकच्चो पुग्गलो (सी. स्या. कं.)] अक्कोसन्तं पच्चक्कोसति, रोसन्तं पटिरोसति, भण्डन्तं पटिभण्डति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, अक्खमा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, खमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, एकच्चो अक्कोसन्तं न पच्चक्कोसति, रोसन्तं न पटिरोसति, भण्डन्तं न पटिभण्डति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, खमा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, भिक्खु चक्खुना रूपं दिस्वा न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं चक्खुन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्जति; रक्खति चक्खुन्द्रियं; चक्खुन्द्रिये संवरं आपज्जति. सोतेन सद्दं सुत्वा… घानेन गन्धं घायित्वा… जिव्हाय रसं सायित्वा… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा… मनसा धम्मं विञ्ञाय न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्जति ; रक्खति मनिन्द्रियं; मनिन्द्रिये संवरं आपज्जति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दमा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, समा पटिपदा? इध, भिक्खवे, भिक्खु उप्पन्नं कामवितक्कं नाधिवासेति पजहति विनोदेति समेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति; उप्पन्नं ब्यापादवितक्कं…पे… उप्पन्नं विहिंसावितक्कं… उप्पन्नुप्पन्ने पापके अकुसले धम्मे नाधिवासेति पजहति विनोदेति समेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, समा पटिपदा. इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. चतुत्थं.

५. दुतियखमसुत्तं

१६५. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? अक्खमा पटिपदा, खमा पटिपदा, दमा पटिपदा, समा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, अक्खमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, एकच्चो अक्खमो होति सीतस्स उण्हस्स जिघच्छाय पिपासाय, डंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सानं दुरुत्तानं दुरागतानं वचनपथानं उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अनधिवासकजातिको होति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, अक्खमा पटिपदा .

‘‘कतमा च, भिक्खवे, खमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, एकच्चो खमो होति सीतस्स उण्हस्स जिघच्छाय पिपासाय, डंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सानं दुरुत्तानं दुरागतानं वचनपथानं उप्पन्नानं सारीरिकानं वेदनानं दुक्खानं तिब्बानं खरानं कटुकानं असातानं अमनापानं पाणहरानं अधिवासकजातिको होति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, खमा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, दमा पटिपदा? इध, भिक्खवे, भिक्खु चक्खुना रूपं दिस्वा न निमित्तग्गाही होति…पे… सोतेन सद्दं सुत्वा… घानेन गन्धं घायित्वा… जिव्हाय रसं सायित्वा… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा… मनसा धम्मं विञ्ञाय न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्जति; रक्खति मनिन्द्रियं; मनिन्द्रिये संवरं आपज्जति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, दमा पटिपदा.

‘‘कतमा च, भिक्खवे, समा पटिपदा? इध, भिक्खवे, भिक्खु उप्पन्नं कामवितक्कं नाधिवासेति पजहति विनोदेति समेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति, उप्पन्नं ब्यापादवितक्कं…पे… उप्पन्नं विहिंसावितक्कं… उप्पन्नुप्पन्ने पापके अकुसले धम्मे नाधिवासेति पजहति विनोदेति समेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति. अयं वुच्चति, भिक्खवे, समा पटिपदा. इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. पञ्चमं.

६. उभयसुत्तं

१६६. ‘‘चतस्सो इमा, भिक्खवे, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा.

‘‘तत्र , भिक्खवे, यायं पटिपदा दुक्खा दन्धाभिञ्ञा, अयं, भिक्खवे, पटिपदा उभयेनेव हीना अक्खायति. यम्पायं पटिपदा दुक्खा, इमिनापायं हीना अक्खायति; यम्पायं पटिपदा दन्धा, इमिनापायं हीना अक्खायति. अयं, भिक्खवे, पटिपदा उभयेनेव हीना अक्खायति.

‘‘तत्र, भिक्खवे, यायं पटिपदा दुक्खा खिप्पाभिञ्ञा, अयं, भिक्खवे, पटिपदा दुक्खत्ता हीना अक्खायति.

‘‘तत्र , भिक्खवे, यायं पटिपदा सुखा दन्धाभिञ्ञा, अयं, भिक्खवे, पटिपदा दन्धत्ता हीना अक्खायति.

‘‘तत्र, भिक्खवे, यायं पटिपदा सुखा खिप्पाभिञ्ञा, अयं, भिक्खवे, पटिपदा उभयेनेव पणीता अक्खायति. यम्पायं पटिपदा सुखा, इमिनापायं पणीता अक्खायति; यम्पायं पटिपदा खिप्पा, इमिनापायं पणीता अक्खायति. अयं, भिक्खवे, पटिपदा उभयेनेव पणीता अक्खायति. इमा खो, भिक्खवे, चतस्सो पटिपदा’’ति. छट्ठं.

७. महामोग्गल्लानसुत्तं

१६७. अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो येनायस्मा महामोग्गल्लानो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता महामोग्गल्लानेन सद्धिं सम्मोदि. सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि . एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा सारिपुत्तो आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं एतदवोच –

‘‘चतस्सो इमा, आवुसो मोग्गल्लान, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, आवुसो, चतस्सो पटिपदा . इमासं, आवुसो, चतुन्नं पटिपदानं [चतस्सन्नं पटिपदानं (सी. स्या. कं.)] कतमं ते पटिपदं आगम्म अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति?

‘‘चतस्सो इमा, आवुसो सारिपुत्त, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, आवुसो, चतस्सो पटिपदा . इमासं, आवुसो, चतुन्नं पटिपदानं यायं पटिपदा दुक्खा खिप्पाभिञ्ञा, इमं मे पटिपदं आगम्म अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति. सत्तमं.

८. सारिपुत्तसुत्तं

१६८. अथ खो आयस्मा महामोग्गल्लानो येनायस्मा सारिपुत्तो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मता सारिपुत्तेन सद्धिं सम्मोदि. सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि. एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा महामोग्गल्लानो आयस्मन्तं सारिपुत्तं एतदवोच –

‘‘चतस्सो इमा, आवुसो सारिपुत्त, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, आवुसो, चतस्सो पटिपदा. इमासं, आवुसो, चतुन्नं पटिपदानं कतमं ते पटिपदं आगम्म अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति?

‘‘चतस्सो इमा, आवुसो मोग्गल्लान, पटिपदा. कतमा चतस्सो? दुक्खा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, दुक्खा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा दन्धाभिञ्ञा, सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा. इमा खो, आवुसो, चतस्सो पटिपदा. इमासं, आवुसो, चतुन्नं पटिपदानं यायं पटिपदा सुखा खिप्पाभिञ्ञा, इमं मे पटिपदं आगम्म अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति. अट्ठमं.

९. ससङ्खारसुत्तं

१६९. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मिं. कतमे चत्तारो? इध, भिक्खवे, एकच्चो पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे ससङ्खारपरिनिब्बायी होति. इध पन, भिक्खवे, एकच्चो पुग्गलो कायस्स भेदा ससङ्खारपरिनिब्बायी होति. इध पन, भिक्खवे, एकच्चो पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे असङ्खारपरिनिब्बायी होति. इध पन, भिक्खवे, एकच्चो पुग्गलो कायस्स भेदा असङ्खारपरिनिब्बायी होति.

‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे ससङ्खारपरिनिब्बायी होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु असुभानुपस्सी काये विहरति, आहारे पटिकूलसञ्ञी, सब्बलोके अनभिरतिसञ्ञी, सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी. मरणसञ्ञा खो पनस्स अज्झत्तं सूपट्ठिता होति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं, हिरिबलं, ओत्तप्पबलं, वीरियबलं, पञ्ञाबलं . तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता दिट्ठेव धम्मे ससङ्खारपरिनिब्बायी होति. एवं खो, भिक्खवे, पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे ससङ्खारपरिनिब्बायी होति.

‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पुग्गलो कायस्स भेदा ससङ्खारपरिनिब्बायी होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु असुभानुपस्सी काये विहरति, आहारे पटिकूलसञ्ञी, सब्बलोके अनभिरतिसञ्ञी, सब्बसङ्खारेसु अनिच्चानुपस्सी. मरणसञ्ञा खो पनस्स अज्झत्तं सूपट्ठिता होति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं, हिरिबलं, ओत्तप्पबलं, वीरियबलं, पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि मुदूनि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता कायस्स भेदा ससङ्खारपरिनिब्बायी होति. एवं खो, भिक्खवे, पुग्गलो कायस्स भेदा ससङ्खारपरिनिब्बायी होति.

‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे असङ्खारपरिनिब्बायी होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु विविच्चेव कामेहि…पे… पठमं झानं…पे… दुतियं झानं…पे… ततियं झानं…पे… चतुत्थं झानं उपसम्पज्ज विहरति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं…पे… पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि अधिमत्तानि पातुभवन्ति – सद्धिन्द्रियं…पे… पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं अधिमत्तत्ता दिट्ठेव धम्मे असङ्खारपरिनिब्बायी होति. एवं खो, भिक्खवे, पुग्गलो दिट्ठेव धम्मे असङ्खारपरिनिब्बायी होति.

‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पुग्गलो कायस्स भेदा असङ्खारपरिनिब्बायी होति? इध, भिक्खवे , भिक्खु विविच्चेव कामेहि…पे… पठमं झानं…पे… दुतियं झानं…पे… ततियं झानं…पे… चतुत्थं झानं उपसम्पज्ज विहरति. सो इमानि पञ्च सेखबलानि उपनिस्साय विहरति – सद्धाबलं, हिरिबलं, ओत्तप्पबलं, वीरियबलं, पञ्ञाबलं. तस्सिमानि पञ्चिन्द्रियानि…पे… पञ्ञिन्द्रियं. सो इमेसं पञ्चन्नं इन्द्रियानं मुदुत्ता कायस्स भेदा असङ्खारपरिनिब्बायी होति. एवं खो, भिक्खवे, पुग्गलो कायस्स भेदा असङ्खारपरिनिब्बायी होति. इमे खो, भिक्खवे, चत्तारो पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मि’’न्ति. नवमं.

१०. युगनद्धसुत्तं

१७०. एवं मे सुतं – एकं समयं आयस्मा आनन्दो कोसम्बियं विहरति घोसितारामे. तत्र खो आयस्मा आनन्दो भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आवुसो भिक्खवे’’ति. ‘‘आवुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो आनन्दस्स पच्चस्सोसुं. आयस्मा आनन्दो एतदवोच –

‘‘यो हि कोचि, आवुसो, भिक्खु वा भिक्खुनी वा मम सन्तिके अरहत्तप्पत्तिं [अरहत्तप्पत्तं (क.) पटि. म. २.१ पटिसम्भिदामग्गेपि] ब्याकरोति, सब्बो सो चतूहि मग्गेहि, एतेसं वा अञ्ञतरेन.

‘‘कतमेहि चतूहि? इध, आवुसो, भिक्खु समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावेति. तस्स समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावयतो मग्गो सञ्जायति. सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति. तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो संयोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति.

‘‘पुन चपरं, आवुसो, भिक्खु विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेति. तस्स विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावयतो मग्गो सञ्जायति. सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति . तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो संयोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति.

‘‘पुन चपरं, आवुसो, भिक्खु समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति. तस्स समथविपस्सनं युगनद्धं भावयतो मग्गो सञ्जायति. सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति. तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो संयोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति.

‘‘पुन चपरं, आवुसो, भिक्खुनो धम्मुद्धच्चविग्गहितं मानसं होति. होति सो, आवुसो, समयो यं तं चित्तं अज्झत्तमेव सन्तिट्ठति सन्निसीदति एकोदि होति समाधियति. तस्स मग्गो सञ्जायति. सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति. तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो संयोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति.

‘‘यो हि कोचि, आवुसो, भिक्खु वा भिक्खुनी वा मम सन्तिके अरहत्तप्पत्तिं ब्याकरोति, सब्बो सो इमेहि चतूहि मग्गेहि, एतेसं वा अञ्ञतरेना’’ति. दसमं.

पटिपदावग्गो दुतियो.

तस्सुद्दानं –

संखित्तं वित्थारासुभं, द्वे खमा उभयेन च;

मोग्गल्लानो सारिपुत्तो, ससङ्खारं युगनद्धेन चाति.