📜

တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ပဋိညာတကထံ ကာတုံ ‘‘ဣဒါနိ ဣတိ မေ…ပေ… ကထနောကာသော သမ္ပတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ကုသလဓမ္မပဒတော ပဋ္ဌာယ။

၁။ သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမောတိ တီသုပိ ပဒေသု ဝေဒနာသဒ္ဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တေန လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော ဟောတိ။ နနု သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ ဧဝံ သေသေသုပီတိ ဒွါဒသေတာနိ ပဒါနိ၊ န တီဏီတိ ဝေဒနာသဒ္ဒဿ ပဒတ္တယာဝယဝတ္တံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗပဒေဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န ယုတ္တံ။ ‘‘ဝေဒနာယာ’’တိ ဟိ ဝိသုံ ပဒံ န ကဿစိ ပဒဿ အဝယဝေါ ဟောတိ၊ နာပိ သုခါဒိပဒဘာဝံ ဘဇတီတိ တေန လဒ္ဓနာမော ကထံ သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော သိယာတိ? အဓိပ္ပေတပ္ပကာရတ္ထဂမကဿ ပဒသမုဒါယဿ ပဒတ္တာ။ ပဇ္ဇတိ အဝဗုဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဟိ ပဒံ၊ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိ ဧတေန စ ပဒသမုဒါယေန ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော သမတ္တော ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ သော ပဒသမုဒါယော ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဣတရေပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ တေသံ တိဏ္ဏံ သမုဒါယာနံ အဝယဝေန လဒ္ဓနာမော သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမောတိ ယုတ္တော။

ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စာတိ ဧတ္ထ ဟေတုပဒသဟေတုကပဒါဒီဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဂန္ထတော စ ဟေတုအတ္ထသဟေတုကတ္ထာဒီဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ အတ္ထတော စ အညမညသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဟေတုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာ ဟိ ဟေတုဒုကေ ဟေတူဟိ သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဟေတုဒုကသမ္ဗန္ဓာ၊ ဟေတုသဟေတုကဒုကော ဟေတုဒုကသဟေတုကဒုကသမ္ဗန္ဓော ဥဘယေကပဒဝသေန။ တထာ ဟေတုဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကော ဟေတုဒုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကသမ္ဗန္ဓော ၊ နဟေတုသဟေတုကဒုကော ဧကဒွိပဒဝသေန ဟေတုဒုကသဟေတုကဒုကသမ္ဗန္ဓောတိ။ ကဏ္ဏိကာ ဝိယာတိ ပုပ္ဖမယကဏ္ဏိကာ ဝိယ။ ဃဋာ ဝိယာတိ ပုပ္ဖဟတ္ထကာဒီသု ပုပ္ဖာဒီနံ သမူဟော ဝိယ။ ကဏ္ဏိကာဃဋာဒီသု ဟိ ပုပ္ဖာဒီနိ ဝဏ္ဋာဒီဟိ အညမညသမ္ဗန္ဓာနိ ဟောန္တီတိ တထာသမ္ဗန္ဓတာ ဧတေသံ ဒုကာနံ ဝုတ္တာ။ ဒုကသာမညတောတိ အညေဟိ ဟေတုဒုကာဒီဟိ ဒုကဝသေန သမာနဘာဝါ။ အညေဟီတိ သာရမ္မဏဒုကာဒီဟိ။ အသင်္ဂဟိတော ပဒေသော ယေသံ အတ္ထိ၊ တေ သပ္ပဒေသာ။ ယေသံ ပန နတ္ထိ၊ တေ နိပ္ပဒေသာ။

‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလ’’န္တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ပုစ္ဆိတုံ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကုသလသဒ္ဒေါ အနာမယတ္ထော ဟောတိ။ ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) ဘဂဝတော ကာယသမာစာရာဒယော ဝဏ္ဏေန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ယော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ ကုသလော ကာယသမာစာရော ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတော သုခဝိပါကံ ကမ္မံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗသာဝဇ္ဇရဟိတာ ကာယသမာစာရာဒယော ကုသလာတိ ဝုတ္တာ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေ စ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ န ဧကန္တေန သုခဝိပါကာယေဝါတိ အနဝဇ္ဇတ္ထော ကုသလသဒ္ဒေါ။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနန္တိ ကုသလသဒ္ဒယောဂေန ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝါ နာမကိရိယာပယောဇနာဒီသူတိ အတ္ထော။ နစ္စဂီတဿာတိ စ သာမိဝစနံ ဘုမ္မတ္ထေ၊ နစ္စဂီတဿ ဝိသေသေသူတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ပုညဝိပါကနိဗ္ဗတ္တကကမ္မံ ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သုညဓမ္မတ္တာ သဘာဝမတ္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီတိ ဧတ္ထာပိ သုညတတ္ထော ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သလယန္တိ…ပေ… ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ဧတ္ထ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ။ အထ ဝါ သလနဿ အတ္ထဒီပနာနိ စလနာဒီနိ တီဏိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယမာနာ အကုသလာ ဓမ္မာ ရာဂါဒိအသုစိသမ္ပယောဂတော နာနာဝိဓဒုက္ခဟေတုတော စ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သယန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနမ္ပိ ဉာဏံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ ကုသေန ဉာဏေန ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ။ ဥပ္ပန္နံသာနုပ္ပန္နံသဘာဂေသု သင်္ဂဟိတတ္တာ ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ ပဟာနာနုပ္ပာဒနေဟိ လုနန္တိ သမ္မပ္ပဓာနဒွယံ ဝိယ။

သတ္တာဒိဂါဟကာနံ စိတ္တာနံ ဂေါစရာ သတ္တာဒယော ဝိယ ပညာယ ဥပပရိက္ခိယမာနာ န နိဿဘာဝါ၊ ကိန္တု အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ န စ ဓာရိယမာနသဘာဝါ အညော ဓမ္မော နာမ အတ္ထိ။ န ဟိ ရုပ္ပနာဒီဟိ အညေ ရူပါဒယော၊ ကက္ခဠာဒီဟိ စ အညေ ပထဝီအာဒယော ဓမ္မာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ။ အညထာ ပန အဝဗောဓေတုံ န သက္ကာတိ နာမဝသေန ဝိညာတာဝိညာတေ သဘာဝဓမ္မေ အညေ ဝိယ ကတွာ ‘‘အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပစ္စယဓမ္မေသု ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓာရီယန္တိ ဝါ ပစ္စယေဟီ’’တိ အာဟ။ ဓာရီယန္တီတိ ဥပဓာရီယန္တိ၊ လက္ခီယန္တီတိ အတ္ထော။

အကုသလာတိ ကုသလပဋိသေဓနမတ္တံ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနံ တဒညမတ္တဝစနံ ဝါ ဧတံ န ဟောတိ၊ ကိန္တု တပ္ပဋိပက္ခဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မိတ္တပဋိပက္ခာ အမိတ္တာ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တပ္ပဋိပက္ခဝစနတာ စ အဗျာကတတတိယရာသိဝစနေန ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနံ အကုသလသဒ္ဒေါ၊ တေန န ကောစိ ဓမ္မော ဝုတ္တောတိ အဗျာကတဝစနေနေဝ စ တတိယော ရာသိ ဝုတ္တော န သိယာ၊ ကုသလာ စေဝ ဓမ္မာ အဗျာကတာ စာတိ ဒုကောဝါယံ အာပဇ္ဇတိ၊ န တိကော၊ ဧဝဉ္စ သတိ အကုသလဝစနေန န ကောစိ အတ္ထော။ အထ သိယာ၊ ‘‘အနဗျာကတာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ကုသလာနံ ဝိယ အဗျာကတာနဉ္စ အဘာဝမတ္တသမ္ဘဝါ၊ တသ္မာ အဘာဝမတ္တဝစနေ အဗျာကတဘာဝမတ္တံ ဝိယ ကုသလာဘာဝမတ္တံ အကုသလံ န ကောစိ ရာသီတိ ‘‘အဗျာကတာ’’တိ တတိယော ရာသိ န သိယာ။ တတိယရာသိဘာဝေန စ အဗျာကတာ ဝုတ္တာတိ အကုသလော စ ဧကော ရာသီတိ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ နာဘာဝဝစနတာ၊ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထေန ဓမ္မသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝတော စ အကုသလသဒ္ဒဿ ကုသလာဘာဝမတ္တဝစနတာ န ဟောတိ၊ နာပိ တဒညမတ္တဝစနတာ တတိယရာသိဝစနတော ဧဝ။ ယဒိ ဟိ ကုသလေဟိ အညေ အကုသလာ စေတသိကေဟိ အညေ အစေတသိကာ ဝိယ၊ ကုသလာကုသလဝစနေဟိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ အသင်္ဂဟိတဿ တတိယရာသိဿ အဘာဝါ စေတသိကဒုကော ဝိယ အယဉ္စ ဒုကော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ၊ န ‘‘အဗျာကတာ’’တိ တတိယော ရာသိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဝုတ္တော စ သော၊ တသ္မာ န တဒညမတ္တဝစနံ အကုသလသဒ္ဒေါ၊ ပါရိသေသေန တပ္ပဋိပက္ခေသု အ-ကာရဿ ပယောဂဒဿနတော လောကေ ‘‘အမိတ္တာ’’တိ သာသနေ ‘‘အလောဘော’’တိ ဣဓာပိ တပ္ပဋိပက္ခဝစနတာ အကုသလသဒ္ဒဿ သိဒ္ဓါ၊ တတ္ထ နိရုဠှတ္တာ စ န ဣတရဝစနတာ၊ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝေါ စ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ တပ္ပဟေယျဘာဝတော စ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကုသလဝိနာသနတော။ န ဟိ ကုသလာ အကုသလေဟိ ပဟာတဗ္ဗာ၊ မဟာဗလဝတာယ ပန ကုသလာယေဝ ပယောဂနိပ္ဖာဒိတာ သဒါနုသယိတေ အကုသလေ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟန္တီတိ။

နဗျာကတာတိ အကထိတာ။ ကထံ ပနေတေ အကထိတာ ဟောန္တိ၊ နနု ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒီဟိ တိကဒုကပဒေဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝစနေဟိ ဖဿာဒိဝစနေဟိ စ ကထိတာတိ? နော န ကထိတာ၊ တာနိ ပန ဝစနာနိ ဣဓ အနဓိပ္ပေတာနိ အဝုတ္တတ္တာ အနနုဝတ္တနတော။ န ဟိ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘အဗျာကတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န တာနိ ဣဓ အနုဝတ္တန္တီတိ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတတာ န ဟောတိ၊ ကုသလာကုသလဝစနာနိ ပန ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ အနုဝတ္တန္တီတိ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတတာ ဉာယတီတိ ‘‘ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ န ဗျာကတာတိ ဝါ အဝိပါကာ၊ အဗျာကတဝစနေနေဝ စ အဝိပါကတ္ထာ ဉာယန္တိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ဉာပကသာဓနီယံ၊ အာသယာနုသယစရိယာဒိကုသလေန ဘဂဝတာ ယေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ တေသံ ဝစနာနန္တရံ တဒတ္ထပဋိဝေဓတော၊ ပစ္ဆိမေဟိ ပန ယထာ တေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ဘဂဝတာ တံ တံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ ယထာ စ တေဟိ တဒတ္ထော ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တံ သဗ္ဗံ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ သုတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ကာရဏံ အဝတွာ ‘‘ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ယော စ ဝဒေယျ ‘‘အကုသလဝိပါကဘာဝေန အကထိတတ္တာ၊ ကုသလာ အဗျာကတာတိ အာပဇ္ဇန္တိ၊ ကုသလဝိပါကဘာဝေန အကထိတတ္တာ အကုသလာပီ’’တိ၊ သောပိ ‘‘အညာပကသာဓနီယဝစနော ဘဂဝါ’’တိ နိဝါရေတဗ္ဗော အနုဝတ္တမာနဝစနဝစနီယဘာဝေန အကထိတဿ စ အဗျာကတဘာဝတော။ န ဟိ အဝိပါကဝစနံ ဝုတ္တံ ကုသလဝစနဉ္စ အဝုတ္တံ၊ ယတော အဝိပါကဝစနဿ အဓိကတဘာဝေါ ကုသလဿ စ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတဘာဝေါ သိယာ၊ တသ္မာ န ကုသလာနံ အဗျာကတတာ၊ ဧဝံ အကုသလာနဉ္စ အနဗျာကတဘာဝေ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိရောဓဝစနော၊ အာ-သဒ္ဒေါ အဘိမုခဘာဝပ္ပကာသနော၊ တသ္မာ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အညမညဝိရောဓာဘိမုခါ ကတာ၊ လက္ခဏဝိရောဓတော ဝိနာသကဝိနာသိတဗ္ဗတော စာတိ ဗျာကတာ၊ ကုသလာကုသလာ။ န ဗျာကတာတိ အဗျာကတာ။ တေ ဟိ လက္ခဏတော ကုသလာကုသလာ ဝိယ ဝိရုဒ္ဓါ န ဟောန္တိ။ န ဟိ အဝိပါကတာ ဒုက္ခဝိပါကတာ ဝိယ သုခဝိပါကတာယ သုခဝိပါကတာ ဝိယ စ ဒုက္ခဝိပါကတာယ သုခဒုက္ခဝိပါကတာဟိ ဝိရုဇ္ဈတီတိ နာပိ တေ ကိဉ္စိ ပဇဟန္တိ၊ န စ တေ ကေနစိ ပဟာတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။

အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတေသံ အဝဇ္ဇန္တိ အနဝဇ္ဇာ၊ ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝရဟိတာ နိဒ္ဒေါသာတိ အတ္ထော။ တေန နေသံ အဂရဟိတဗ္ဗဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န ဂါရယှဝိရဟမတ္တံ ။ အညေပိ အတ္ထိ နိဒ္ဒေါသာ အဗျာကတာတိ အနဝဇ္ဇဝစနမတ္တေန တေသမ္ပိ ကုသလတာပတ္တိဒေါသံ ဒိသွာ တံ ပရိဟရိတုံ သုခဝိပါကဝစနံ အာဟ။ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခာ ဝါ ဣဓ အနဝဇ္ဇာတိ ဝုတ္တာ၊ န ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) ဝိယ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါဝဇ္ဇာ ဝိရဟိတာဝဇ္ဇမတ္တာ ဝါ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇဝစနေန အဝဇ္ဇဝိနာသနဘာဝေါ ဒဿိတော။ အဗျာကတေဟိ ပန ဝိသိဋ္ဌံ ကုသလာကုသလာနံ သာဓာရဏံ သဝိပါကတာလက္ခဏန္တိ တသ္မိံ လက္ခဏေ ဝိသေသဒဿနတ္တံ သုခဝိပါကဝစနံ အဝေါစ။ သိဒ္ဓါ ဟိ ပုရိမေနေဝ အကုသလာဗျာကတေဟိ ကုသလာနံ ဝိသေသောတိ။ သုခေါ ဝိပါကော ဧတေသန္တိ သုခဝိပါကာ။ တေန ကုသလာကုသလာနံ သာမညေ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေ သုခဝိပါကဝိပစ္စနသဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န တေသံ သုခဝိပါကသဗ္ဘာဝမေဝ။ အနဝဇ္ဇာ စ တေ သုခဝိပါကာ စာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ။ ကုသလာ လက္ခီယန္တိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏံ ဧတေသန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ။ နနု တေ ဧဝ ကုသလာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ၊ ကထံ တေ သယမေဝ အတ္တနော လက္ခဏံ ဟောန္တီတိ? ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန လက္ခဏလက္ခိတဗ္ဗဘာဝယုတ္တိတော။ ကုသလသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဟိ အဝိညာတာ ကုသလာ လက္ခိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန ဝိညာတာ လက္ခဏန္တိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ၊ သဘာဝေါ။ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ စ တေ လက္ခဏဉ္စာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ၊ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ ဟုတွာ လက္ခိယမာနာ သဘာဝါ ကုသလာ နာမာတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ အနဝဇ္ဇဝစနေန အနဝဇ္ဇတ္တံ အာဟ၊ သုခဝိပါကဝစနေန သုခဝိပါကတ္တံ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇဉ္စ သုခဝိပါကော စ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကံ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတေသံ ကရဏတ္ထေ စ ကမ္မတ္ထေ စ လက္ခဏသဒ္ဒေ သဘာဝဘူတန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ၊ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကသဘာဝေန လက္ခိယမာနာ တံသဘာဝဝန္တော စ ကုသလာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အနဝဇ္ဇဝစနေန ပဝတ္တိသုခတံ ကုသလာနံ ဒဿေတိ၊ သုခဝိပါကဝစနေန ဝိပါကသုခတံ။ ပုရိမဉှိ အတ္တနော ပဝတ္တိသဘာဝဝသေန လက္ခဏတာဝစနံ၊ ပစ္ဆိမံ ကာလန္တရေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယာတိ။ တထာ ပုရိမေန ကုသလာနံ အတ္တသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ ၊ ပစ္ဆိမေန ဝိသုဒ္ဓဝိပါကတံ။ ပုရိမေန စ ကုသလံ အကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဗျာကတသဘာဝတော သဝိပါကတ္တဒီပကတ္တာ ပစ္ဆိမဿ။ ပုရိမေန ဝါ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသတံ ဒီပေတိ၊ ပစ္ဆိမေန သမ္ပတ္တိအတ္ထေန ဣဋ္ဌဝိပါကရသတံ။ ပုရိမေန စ ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန ဝေါဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနတံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန ဖလတ္ထေန သုခဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနတံ။ ပုရိမေန စ ယောနိသောမနသိကာရံ ကုသလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝေတိ။ တတော ဟိ တေ အနဝဇ္ဇာ ဇာတာတိ။ ပစ္ဆိမေန ကုသလာနံ အညေသံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေ ဟိ သုခဝိပါကဿ ကာရဏံ ဟောန္တီတိ။ ဧတ္ထ စ သုခဝိပါကသဒ္ဒေ သုခသဒ္ဒေါ ဣဋ္ဌပရိယာယဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌစတုက္ခန္ဓဝိပါကာ ဟိ ကုသလာ၊ န သုခဝေဒနာဝိပါကာဝ။ သင်္ခါရဒုက္ခောပသမသုခဝိပါကတာယ စ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထိ။ န ဟိ တံဝိပါကောတိ။ ယဒိ ပန ဝိပါကသဒ္ဒေါ ဖလပရိယာယဝစနံ၊ နိဿန္ဒဝိပါကေန ဣဋ္ဌရူပေနာပိ သုခဝိပါကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ စ ဝုတ္တဝိဓိအနုသာရေန အတ္ထော စ ယောဇနာ စ ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပါကာရဟတာ ကုသလာကုသလာနံ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တဗ္ဘာဝေန အကထိတာ အဗျာကတာ အဝိပါကာရဟသဘာဝါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အဝိပါကလက္ခဏာ အဗျာကတာ’’တိ။ ယထေဝ ဟိ သုခဒုက္ခဝိပါကာရဟာ သုခဒုက္ခဝိပါကာတိ ဧဝံလက္ခဏတာ ကုသလာကုသလာနံ ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ အဝိပါကာရဟာ အဝိပါကာတိ ဧဝံလက္ခဏတာ အဗျာကတာနံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော၊ အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော၊ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၄) ဧဝံပကာရာနံ ကုသလာကုသလာနံ ကုသလာကုသလဘာဝါနာပတ္တိ အဗျာကတဘာဝါပတ္တိ ဝါ န ဟောတိ။ န ဟိ တေ သုခဒုက္ခဝိပါကာရဟာ န ဟောန္တိ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ၊ အဝိပါကာရဟာ ဝါ န ဟောန္တိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာဘာဝါတိ။

ကုသလာတိ ဝါ ဓမ္မာတိ ဝါတိအာဒီနီတိ ကုသလဓမ္မပဒါနိ ဒွေ၊ အကုသလဓမ္မပဒါနိ ဒွေ၊ အဗျာကတဓမ္မပဒါနိ ဒွေတိ။ ဧကတ္ထနာနတ္ထာနီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အညမညာပေက္ခံ ဧကတ္ထနာနတ္ထတံ စောဒေတိ၊ န ဆန္နံ။ ဒေါသမေတ္ထ ဝတ္တုကာမော စောဒကော ပုစ္ဆတီတိ ဉတွာ အာစရိယော အာဟ ‘‘ကိဉ္စေတ္ထာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဧကတ္ထနာနတ္ထတာယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အသမတ္တာ တေ စောဒနာ၊ အဝသိဋ္ဌံ တာဝ ဗြူဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧကတ္ထာနိ ဣန္ဒသက္ကသဒ္ဒါနံ ဝိယ သဒ္ဒမတ္တေ ဧဝ ဘေဒေါ၊ ဧဝံ ကုသလဓမ္မသဒ္ဒါနံ၊ န အတ္ထေတိ။ ယထာ ‘‘ဣန္ဒော သက္ကော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣန္ဒော ဣန္ဒော’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘ကုသလာ ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ ‘‘အကုသလာ အကုသလာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသတာ ‘‘အဗျာကတာ အဗျာကတာ’’တိ ဝုတ္တသဒိသတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အထ နာနတ္ထာနိ၊ ဣန္ဒကုဝေရသဒ္ဒါနံ ဝိယ သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ ကုသလဓမ္မသဒ္ဒါနံ ဘေဒေါ၊ တထာ အကုသလဓမ္မသဒ္ဒါဒီနန္တိ ဆဟိ ပဒေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ စ ဆ စတ္တာရော စ အတ္ထာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာတိ ကုသလတ္တိကာဒီနံ ကုသလဆက္ကာဒိဘာဝေါ၊ ဟေတုဒုကာဒီနဉ္စ ဟေတုစတုက္ကာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ။

နနု တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒါနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒ္ဒါနံ ဝိယ ရူပါဘေဒါ အတ္ထာဘေဒေါတိ ဆက္ကဘာဝေါ န ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ ဧဝမိဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘တိကဒုကာနံ စတုက္ကတိကဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထာနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ ဝုတ္တာနံ တေသံ မာသသဒ္ဒါနံ ဝိယ အဘိန္နရူပါနဉ္စ အတ္ထဘေဒေါ ဥပပဇ္ဇတီတိ၊ ဧဝမပိ ယထာ ဧကော မာသသဒ္ဒေါ အဘိန္နရူပေါ ကာလံ အပရဏ္ဏဝိသေသံ သုဝဏ္ဏမာသဉ္စ ဝဒတိ၊ ဧဝံ ဓမ္မသဒ္ဒေါပိ ဧကော ဘိန္နေ အတ္ထေ ဝတ္တုမရဟတီတိ ကာလာဒီနံ မာသပဒတ္ထတာယ ဝိယ တဗ္ဗစနီယဘိန္နတ္ထာနံ ဓမ္မပဒတ္ထတာယ အဘေဒေါတိ စတုက္ကတိကဘာဝေါ ဧဝ အာပဇ္ဇတီတိ၊ နာပဇ္ဇတိ ဧကဿ သဒ္ဒဿ ဇာတိဂုဏကိရိယာဘိန္နာနံ အနဘိဓာနတော။ န ဟိ မာသ-သဒ္ဒေါ ဧကော ဇာတိဘိန္နာနံ ကာလာဒီနံ အန္တရေန သရူပေကသေသံ ဝါစကော ဟောတိ။ ဣဓ စ ယဒိ သရူပေကသေသော ကတော သိယာ၊ ဒုတိယော တတိယော စ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ န ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ ဝုတ္တော စ သော၊ တသ္မာ ကုသလာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ အဘိန္နကုသလာဒိဇာတီသု ရူပသာမညေပိ မာသ-သဒ္ဒါ ဝိယ တယော ဝိနိဝတ္တအညဇာတီသု ဝတ္တမာနာ တယော ဒွေ စ ဓမ္မ-သဒ္ဒါ အာပန္နာတိ တိကဒုကာနံ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝေါ ဧဝ အာပဇ္ဇတီတိ။

ပဒါနဉ္စ အသမ္ဗန္ဓောတိ ကုသလဓမ္မပဒါနံ အညမညံ တထာ အကုသလဓမ္မပဒါနံ အဗျာကတဓမ္မပဒါနဉ္စ အသမ္ဗန္ဓော အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဒွိန္နဉှိ ဣစ္ဆိတော သမ္ဗန္ဓော၊ န သဗ္ဗေသံ ဆန္နံ စတုန္နံ ဝါ အညမညန္တိ။ ဣဒံ ပန ကသ္မာ စောဒေတိ၊ နနု နာနတ္ထတ္တေ သတိ အတ္ထန္တရဒဿနတ္ထံ ဝုစ္စမာနေသု ဓမ္မ-သဒ္ဒေသု ကုသလာကုသလာဗျာကတ-သဒ္ဒါနံ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော ယုတ္တော ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ အသမ္ဗန္ဓံ ပန သိဒ္ဓံ ကတွာ ပုရိမစောဒနာ ကတာ ‘‘တိကဒုကာနံ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ ဣဓ ပန တံ အသမ္ဗန္ဓံ သာဓေတုံ ဣဒံ စောဒိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – ယဒိ ပန ဆက္ကစတုက္ကဘာဝံ န ဣစ္ဆသိ၊ ပဒါနံ သမ္ဗန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယေန၊ သော စ သမာနဝိဘတ္တီနံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ သမ္ဗန္ဓော ဧကတ္ထတ္တေ သတိ ယုဇ္ဇေယျ၊ တွံ ပန နာနတ္ထတံ ဝဒသီတိ ပဒါနဉ္စ တေ အသမ္ဗန္ဓော အာပဇ္ဇတိ၊ နေဝ နာပဇ္ဇတီတိ။ နိယမနတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ပုဗ္ဗာပရ…ပေ… နိပ္ပယောဇနာနိ နာမ ဟောန္တီတိ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝံ အနိစ္ဆန္တဿ၊ နာနတ္ထတံ ပန ဣစ္ဆန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝဿဉ္စ သမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓာပတ္တိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယာပိ စေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာ ဟိ ပဒဝိပလ္လာသကရဏေန ဓမ္မာ ဧဝ ကုသလာတိ ကုသလဓမ္မ-သဒ္ဒါနံ ဣဓ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဧကတ္ထတံ ဒီပေတိ၊ တဝ စ နာနတ္ထတံ ဝဒန္တဿ နေဝ ဟိ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ကတွာ တာယပိ ပုစ္ဆာယ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ၊ ဝုစ္စတိ စ တထာ သာ ပုစ္ဆာတိ န နာနတ္ထတာ ယုဇ္ဇတိ။

အပရော နယောတိ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီနံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဧကတ္ထတ္တမေဝ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထနာနတ္ထတ္တေဟိ စောဒေတိ။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ဧကတ္တာတိအာဒိမှိ ယထာ တီဟိ ဣန္ဒ-သဒ္ဒေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ဣန္ဒတ္ထာနံ ဣန္ဒဘာဝေန ဧကတ္တာ တတော အနညေသံ သက္ကပုရိန္ဒဒသဟဿက္ခသဒ္ဒတ္ထာနံ ဧကတ္တံ၊ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မ-သဒ္ဒတ္ထာနံ ဓမ္မဘာဝေန ဧကတ္တာ တတော အနညေသံ ကုသလာကုသလာဗျာကတ-သဒ္ဒတ္ထာနံ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော နာမ ဘာဝေါတိ သဘာဝဓာရဏာဒိနာ အတ္ထေန ဓမ္မောတိ ဝုတ္တော၊ သော စ သဘာဝဿေဝ ဟောတိ၊ နာသဘာဝဿာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ဟောတု ဘာဝေါ၊ တတော ကိန္တိ? ယဒိ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒါနံ နာနတ္ထတာ၊ တီသု ဓမ္မေသု ယော ကောစိ ဧကော ဓမ္မော ဘာဝေါ၊ တတော အနညံ ကုသလံ အကုသလံ အဗျာကတံ ဝါ ဧကေကမေဝ ဘာဝေါ။ ဘာဝဘူတာ ပန ဓမ္မာ အညေ ဒွေ အဘာဝါ ဟောန္တီတိ တေဟိ အနညေ ကုသလာဒီသု ဒွေ ယေ ကေစိ အဘာဝါ။ ယောပိ စ သော ဧကော ဓမ္မော ဘာဝေါတိ ဂဟိတော၊ သောပိ သမာနရူပေသု တီသု ဓမ္မသဒ္ဒေသု အယမေဝ ဘာဝတ္ထော ဟောတီတိ နိယမဿ အဘာဝါ အညဿ ဘာဝတ္ထတ္တေ သတိ အဘာဝေါ ဟောတီတိ တတော အနညဿပိ အဘာဝတ္တံ အာပန္နန္တိ ကုသလာဒီနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဘာဝတ္တာပတ္တိ ဟောတိ။ န ဟိ ဣန္ဒဿ အမနုဿတ္တေ တတော အနညေသံ သက္ကာဒီနံ မနုဿတ္တံ အတ္ထီတိ။

နနု ဧဝမပိ ဧကဿ ဘာဝတ္တံ ဝိနာ အညေသံ အဘာဝတ္တံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တတ္ထ စ ဧကေနေဝ ဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ နိယမာဘာဝတော တိဏ္ဏမ္ပိ ဘာဝတ္တေ သိဒ္ဓေ တေဟိ အနညေသံ ကုသလာဒီနမ္ပိ ဘာဝတ္တံ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ? န ဟောတိ တိဏ္ဏံ ဓမ္မ-သဒ္ဒါနံ နာနတ္ထဘာဝဿ အနုညာတတ္တာ။ န ဟိ တိဏ္ဏံ ဘာဝတ္တေ နာနတ္ထတာ အတ္ထိ၊ အနုညာတာ စ သာ တယာတိ။ နနု တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အဘာဝတ္တေပိ နာနတ္ထတာ န သိယာတိ? မာ ဟောတု နာနတ္ထတာ၊ တဝ ပန နာနတ္ထတံ ပဋိဇာနန္တဿ ‘‘ဧသော ဒေါသော’’တိ ဝဒါမိ၊ န ပန မယာ နာနတ္ထတာ ဧကတ္ထတာ ဝါ အနုညာတာတိ ကုတော မေ ဝိရောဓော သိယာတိ။ အထ ဝါ အဘာဝတ္တံ အာပန္နေဟိ ဓမ္မေဟိ အနညေ ကုသလာဒယောပိ အဘာဝါ ဧဝ သိယုန္တိ ဣဒံ ဝစနံ အနိယမေန ယေ ကေစိ ဒွေ ဓမ္မာ အဘာဝတ္တံ အာပန္နာ၊ တေဟိ အနညေသံ ကုသလာဒီသု ယေသံ ကေသဉ္စိ ဒွိန္နံ ကုသလာဒီနံ အဘာဝတ္တာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဧကဿ ဘာဝတ္တာ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘တေဟိ စ အညော ကုသလပရောပိ အဘာဝေါ သိယာ’’တိ၊ တံ အနိယမဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗေသံ အဘာဝသာဓနတ္ထံ။ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော အကုသလပရဿ ဝါ အဗျာကတပရဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဘာဝတ္တေ သတိ တေဟိ အညော ကုသလပရောပိ အဘာဝေါ သိယာတိ။

သဗ္ဗမေတံ အကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ ယုတ္တိ။ ကုသလကုသလသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဧကန္တဧကတ္ထတံ၊ ကုသလရူပစက္ခုမ-သဒ္ဒါနံ ဝိယ ဧကန္တနာနတ္ထတဉ္စ ဝိကပ္ပေတွာ ယာယံ ပုနရုတ္တိ ဆက္ကစတုက္ကာပတ္တိ အသမ္ဗန္ဓဝိရောဓာဘာဝါပတ္တိ ဒေါသာရောပနယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗာ သာ အယုတ္တိ၊ တထာ ဧကတ္ထနာနတ္ထတာဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာ ယာ အနုမတိ ယထာနုမတိ အနုမတိယာ အနုမတိယာ ဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော။ အနုမတိယာ အနုရူပံ ဝါ ယထာနုမတိ၊ ယထာ အနုမတိ ပဝတ္တာ၊ တထာ တဒနုရူပံ ဝေါဟာရသိဒ္ဓိတောတိ အတ္ထော။ အနုမတိ ဟိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာဘာဝတော အစ္စန္တမဘိန္နေသု ကတ္ထစိ ကိရိယာဂုဏာဒိပရိဂ္ဂဟဝိသေသေန အဝိဝဋသဒ္ဒတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ပဝတ္တာ ယထာ ‘‘သက္ကော ဣန္ဒော ပုရိန္ဒဒေါ’’တိ။ ကတ္ထစိ အစ္စန္တံ ဘိန္နေသု ယထာ ‘‘ဓဝေါ ခဒိရော ပလာသော စ အာနီယန္တူ’’တိ။ ကတ္ထစိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝတော ဘေဒါဘေဒဝန္တေသု သေယျထာပိ ‘‘နီလုပ္ပလံ ပဏ္ဍိတပုရိသော’’တိ၊ တာယ တာယ အနုမတိယာ တဒနုရူပဉ္စ တေ တေ ဝေါဟာရာ သိဒ္ဓါ။ တသ္မာ ဣဟာပိ ကုသလဓမ္မ-သဒ္ဒါနံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝတော ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထပရိဂ္ဂဟေန သမာနေ အတ္ထေ ဘေဒါဘေဒယုတ္တေ ပဝတ္တိ အနုမတာတိ တာယ တာယ အနုမတိယာ တဒနုရူပဉ္စ သိဒ္ဓါ ဧသော ဝေါဟာရော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အကာရဏ’’န္တိ။

အတ္တနော အတ္တနော အတ္ထဝိသေသံ တဿ ဒီပေန္တီတိ အတ္တနာ ပရိဂ္ဂဟိတံ အတ္တနာ ဝုစ္စမာနံ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိကုသလာဒိဘာဝံ ဓမ္မ-သဒ္ဒဿ ဒီပေန္တိ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝဒီပနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဟောတီတိ။ ဣမိနာဝါတိ ‘‘ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိအာဒီသု ဒိဿတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိအာဒိနာ စ နယေန။ သော ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမာနော၊ န ကုသလ-သဒ္ဒေါ အာရောဂျာဒီသု ဒိဿတီတိ ‘‘ကုစ္ဆိတေ သလယန္တီ’’တိအာဒိကော၊ သော စ ဝိသေသနယော ‘‘ဣတော ပရံ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမာ’’တိ ဧတေန အပနီတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ကုသလာဒိဝိသေသံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာတိအာဒယော ဝိသေသာတိ။

၂။ သုခဿ စ ပဟာနာတိ ဧတ္ထ သုခိန္ဒြိယံ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ သုခဝေဒနာဝ ဟောတီတိ ‘‘သုခဝေဒနာယံ ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ သုခါ ဝေဒနာ’’တိဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၉ အာဒယော) သုခ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သုခဝေဒနာသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာ။ အယဉှိ သုခိန္ဒြိယတ္ထော သုခ-သဒ္ဒေါ ကာယသုခနံ ကာယာနုဂ္ဂဟံ သာတဝိသေသံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော၊ န ပန သုခါ ဝေဒနာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝါ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၉)၊ ယော သုခံ ဒုက္ခတော’’တိဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃) သုခ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သာတသာမညံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ။ ယသ္မိံ သတိ သုခဟေတူနံ ပဝတ္တိ၊ တံ သုခမူလံ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ စ ကာမသမတိက္ကမာဒိကေ ဝိရာဂေ စ သတိ သုခဟေတူနံ ပုညပဿဒ္ဓိအာဒီနံ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တံ ‘‘သုခမူလံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုခဿ စ အာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ရူပံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုညာနီတိ ယဒိဒံ ဝစနံ၊ တံ သုခဿ စ အဓိဝစနံ ဣဋ္ဌဝိပါကဿ အဓိဝစနံ တဒတ္ထဿ ဣဋ္ဌဝိပါကဝိပစ္စနတောတိ အတ္ထော။ သုခပစ္စယာနံ ရူပါဒီနံ ဣဋ္ဌာနံ ဌာနံ ဩကာသော သဂ္ဂါ နန္ဒနဉ္စာတိ ‘‘သုခါ သဂ္ဂါ သုခံ နန္ဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ။ သုခဝိဟာရာတိ ပဌမဇ္ဈာနဝိဟာရာဒီ။ နီဝရဏာဒိဗျာဗာဓရဟိတတ္တာ ‘‘အဗျာဗဇ္ဈာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဒုက္ခနိဗ္ဗာပနတော တံနိရောဓတ္တာ ဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ အဒုက္ခမသုခေ။ ‘‘ဒွေပိ မယာ၊ အာနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေန သုခါ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၆၇) သုခေါပေက္ခာသု စ ဣဋ္ဌာသူတိ ဧဝမာဒီသု ပဝတ္တိ သင်္ဂဟိတာ။

ဒုက္ခဝတ္ထူတိ ဒုက္ခဿ ဩကာသော။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ဟိ တံ ဒုက္ခံ ဇာတိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု တဗ္ဗတ္ထုကံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒုက္ခပစ္စယေတိ ဒုက္ခဟေတုမှိ၊ ဒုက္ခဿ ဇနကေတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေတိ ဒုက္ခဇနကကမ္မဿ သဟာယဘူတာနံ အနိဋ္ဌရူပါဒိပစ္စယာနံ ဌာနေ။ ပစ္စယသဒ္ဒေါ ဟိ ဇနကေ ဇနကသဟာယေ စ ပဝတ္တတီတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅-၄၆၊ ၇၆) သင်္ခါရဒုက္ခာဒီသု ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္ပယုတ္တေ ဝတ္ထုဉ္စ ကရဇကာယံ သုခယတိ လဒ္ဓဿာဒေ အနုဂ္ဂဟိတေ ကရောတီတိ သုခါ။ သုခါတိ ဝေဒနာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ သုခဘာဝမတ္တဿ အပ္ပကာသနေန နပုံသကလိင်္ဂတာ န ကတာ။ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ယံ ဣဋ္ဌံ၊ တဒနုဘဝနံ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနံ ဝါ ဣဋ္ဌာနုဘဝနံ။

သမန္တိ အဝိသမံ။ သမာ ဧကီဘာဝူပဂတာ ဝိယ ယုတ္တာ၊ သမံ ဝါ သဟ ယုတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကုပ္ပာဒါတိ ဧကော သမာနော ဥပ္ပာဒေါ ဧတေသန္တိ ဧကုပ္ပာဒါ၊ သမာနပစ္စယေဟိ သဟုပ္ပတ္တိကာတိ အတ္ထော။ သဟုပ္ပတ္တိကာနံ ရူပါရူပါနဉ္စ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယေ သမာနုပ္ပာဒါ သမာနနိရောဓာ စ၊ တေ သမ္ပယုတ္တာတိ ရူပါရူပါနံ အညမညသမ္ပယောဂေါ နိဝါရိတော ဟောတိ။ ဧဝမပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယေ ဧကုပ္ပာဒါ ဧကနိရောဓာ ဧကဝတ္ထုကာ စ၊ တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ဧဝမပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကံ မဟာဘူတံ သေသမဟာဘူတောပါဒါရူပါနံ နိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ တေန တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ၊ စက္ခာဒိနိဿယဘူတာနိ ဝါ ဘူတာနိ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသု သန္နိဿိတန္တိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ ကပ္ပေန္တဿ တေသံ သမ္ပယုတ္တတာပတ္တိ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဧကာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယေ ဧကုပ္ပာဒါ…ပေ… ဧကာရမ္မဏာ စ ဟောန္တိ၊ တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ပဋိလောမတော ဝါ ဧကာရမ္မဏာတိ ဝုတ္တေ ဧကဝီထိယဉ္စ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာနံ နာနာဝီထိယံ ပရသန္တာနေ စ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဘိန္နဝတ္ထုကာနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယေ ဧကဝတ္ထုကာ ဟုတွာ ဧကာရမ္မဏာ၊ တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ဧဝမပိ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာဒီနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယေ ဧကနိရောဓာ ဟုတွာ ဧကဝတ္ထုကာ ဧကာရမ္မဏာ၊ တေ သမ္ပယုတ္တာတိ။ ကိံ ပန နာနုပ္ပာဒါပိ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တိ၊ အထ ဧကုပ္ပာဒါ ဧဝါတိ ဝိစာရဏာယ ဧကုပ္ပာဒါ ဧဝ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃။ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနံ အရူပဓမ္မာနန္တိ ယထာ သာလိဗီဇာဒီနံ ဖလာနိ တံသဒိသာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ၊ န မူလင်္ကုရပတ္တခန္ဓနာဠာနိ၊ ဧဝံ ကုသလာကုသလာနံ ဖလာနိ အရူပဓမ္မဘာဝေန သာရမ္မဏဘာဝေန သုက္ကကဏှာဒိဘာဝေန စ တံသဒိသာနိ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနီတိ ဝိပါကနိရုတ္တိံ လဘန္တိ၊ န ရူပဓမ္မာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာပိ ကမ္မာသဒိသာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဇာတိဇရာသဘာဝါတိ ဇာယနဇီရဏသဘာဝါ။ ဝိပါကပကတိကာတိ ဝိပစ္စနပကတိကာ။ ဝိပစ္စနသဘာဝတာ စ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနသန္တာနေ သဗျာပါရတာ၊ တေန အဘိညာဒိကုသလာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာဒိအကုသလာနဉ္စ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေပိ ဝိပါကဓမ္မတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဝိပက္ကဘာဝန္တိ စေတ္ထ ဘာဝ-သဒ္ဒေန သဘာဝေါ ဧဝ ဝုတ္တော။ တံ ယထာဝုတ္တံ ဝိပက္ကသဘာဝံ ဒုတိယဿ ဝုတ္တံ ဝိပစ္စနသဘာဝဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ဥဘယသဘာဝပဋိက္ခေပဝသေနာ’’တိ အာဟ။

၄။ ဥပေတေန အာဒိန္နာ ဥပါဒိန္နာ။ ကိံ ပန တံ ဥပေတံ၊ ကေန စ ဥပေတံ၊ ကထဉ္စ ဥပေတံ၊ ကေ စ တေန အာဒိန္နာတိ? သတိ စ လောကုတ္တရာနံ ကေသဉ္စိ အာရမ္မဏဘာဝေ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ဥပေတသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓိနာ ဥပယ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာဟိ စတုဗ္ဗိဓုပါဒါနဘူတာဟိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတံ၊ တေဟိ စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပေတံ၊ န သမန္နာဂမဝသေန။ သတိ စ သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာနံ ဥပါဒါနာရမ္မဏတ္တေ ယေဟိ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနိ အမှေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အမှာကံ ဧတာနိ ဖလာနီတိ ဂဏှန္တေဟိ ဝိယ အာဒိန္နာနိ၊ တာနိ တေဘူမကကမ္မာနိ ကမ္မဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဥပေတန္တိ ဣဓ ဂဟိတာနိ။ တေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနိ ဥပါဒိန္နာ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗမေတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏကရဏဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထနယော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ န ဝစနာနုပုဗ္ဗေနာတိ။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတေန အာဒိန္နာ ဥပါဒိန္နာ၊ သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာ စ တဏှာဒီနံ အာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ န စ ဥပေတသဒ္ဒေါ ကမ္မေ ဧဝ နိရုဠှော၊ တေန ကမ္မဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မပစ္စယုပ္ပန္နာနံ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတူဟိ နိဗ္ဗတ္တာနံ သင်္ခါရာဒိဖလာနံ ဥပါဒိန္နတ္တံ အာပဇ္ဇတိ တေသမ္ပိ တေဟိဖလဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ ဥပ-သဒ္ဒေန စ ဥပေတတာမတ္တံ ဇောတိတံ၊ န အာရမ္မဏကရဏံ သမန္နာဂမနိဝတ္တကံ၊ အာဒိန္န-သဒ္ဒေန စ ဂဟိတတာမတ္တံ ဝုတ္တံ၊ န ကမ္မသမုဋ္ဌာနတာဝိသေသော။ တသ္မာ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဥပါဒိန္နတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဗောဓနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာပဝတ္တိတော။ ယေသဉှိ ဗောဓနတ္ထံ ‘‘ဥပါဒိန္နာ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ၊ တေ တေနေဝ ဝစနေန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ဓမ္မေ ဗုဇ္ဈိံသု၊ ဧတရဟိ ပန တာဝတာ ဗုဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တေန သုတွာ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧသာ အတ္ထဝိဘာဝနာ ကတာ ‘‘ကမ္မုနာ’’တိ။

အယံ ပန အပရော အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဥပ-သဒ္ဒေါ ဥပေတံ ဒီပေတိ။ အယဉှိ ဥပ-သဒ္ဒေါ သမာသေ ပယုဇ္ဇမာနော ‘‘အတိမာလာ’’တိအာဒီသု အတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အတိက္ကမနံ သသာဓနံ ဥပဂမနံ သသာဓနံ ဝဒတိ၊ ဥပဂမနဉ္စ ဥပါဒါနဥပယော၊ တေန ဥပဂတံ ဥပေတံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ယံ အသတိ ဥပါဒါနေ န ဟောတိ၊ တံ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ တေဘူမကကမ္မံ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမဇာတုပ္ပန္နေန ဥပါဒါနေန ဥပဂတတ္တာ ‘‘ဥပေတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ န ဟိ ကောစိ အနုပဂ္ဂမ္မ အနိစ္ဆန္တော ကမ္မံ ကရောတီတိ။ တေန ဥပေတေန ကမ္မုနာ ပုနဗ္ဘဝဿ အာဒါနံ ဟောတိ။ ကမ္မုနာ ဟိ သာသဝေန သတ္တာ အာဒိယန္တိ ပုနဗ္ဘဝံ၊ တသ္မာ အာဒါတဗ္ဗဘာဝေန ပါကဋော ပုနဗ္ဘဝေါ။ သော စ ဥပပတ္တိဘဝေါ တေဘူမကဝိပါကကဋတ္တာရူပသင်္ဂဟော ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဇာတိဝစနေ သမဝရုဒ္ဓါတိ ဥပါဒိန္နဝစနေန ဥပပတ္တိဘဝေါ ဝုစ္စတိ၊ ဥပပတ္တိဘဝေါ စ တေဘူမကဝိပါကကဋတ္တာရူပါနီတိ ဓာတုကထာယံ ပကာသိတမေတံ။ တသ္မာ ဥပေတေန အာဒိန္နာတိ တေ ဧဝ ဓမ္မာ ဝုစ္စန္တီတိ သိဒ္ဓါ အယမတ္ထောတိ။ ဥပါဒိန္န-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥပါဒါနိယ-သဒ္ဒဿ ဝိသုံ ဥပါဒိန္နသဒ္ဒါနပေက္ခံ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဧဝ အဝိသေသေတွာ ‘‘ဥပါဒါနဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဥပါဒါနိယံ ဥပါဒိန္နံ အနုပါဒိန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တသ္မာ တံ ဝိသေသနေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥပါဒိန္နာ စ တေ ဥပါဒါနိယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။

၅။ သံကိလေသောတိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ ဝုစ္စန္တိ။ သံကိလိဋ္ဌာတိ တေဟိ ဝိဗာဓိတာ ဥပတာပိတာ စ။ တေ ပန ယသ္မာ သံကိလေသသမ္ပယုတ္တာ ဧကုပ္ပာဒါဒီဟိ နိန္နာနတ္တာ ဧကီဘာဝမိဝ ဂတာ ဝိသာဒီဟိ ဝိယ သပ္ပိအာဒယော ဝိဒူသိတာ မလီနာ ဝိဗာဓိတာ ဥပတာပိတာ စ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သံကိလေသေန သမန္နာဂတာ သံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ သံကိလေသံ အရဟန္တီတိ သံကိလေသဿ အာရမ္မဏဘာဝေန တံ လဒ္ဓုံ အရဟန္တီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏဘာဝါနတိက္ကမနတောတိ ဧတေန သံကိလေသာနတိက္ကမနမေဝ ဒဿေတိ၊ ဝတ္ထယုဂိကသုင်္ကသာလိကသဒ္ဒါနံ ဝိယ သံကိလေသိက-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆။ သဟ ဝိတက္ကေန ဟောန္တီတိ ဝစနသေသော ယောဇေတဗ္ဗော အဝုစ္စမာနဿပိ ဘဝတိ-အတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ မတ္တာတိ ပမာဏဝါစကံ ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ဝိစာရောဝ မတ္တာ ဧတေသ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အညတ္ထ အဝိပ္ပယောဂီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရောဝ ဧတေသံ မတ္တာ၊ တတော ဥဒ္ဓံ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အယမပရော အတ္ထော – မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ သဝိတက္ကသဝိစာရာ ဓမ္မာ ဟိ ဝိတက္ကဝိသိဋ္ဌေန ဝိစာရေန သဝိစာရာ၊ ဧတေ ပန ဝိစာရမတ္တေန ဝိတက္ကသင်္ခါတဝိသေသရဟိတေန၊ တသ္မာ ‘‘ဝိစာရမတ္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဝိစာရမတ္တဝန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိစာရမတ္တဝစနေန အဝိတက္ကတ္တေ သိဒ္ဓေ အဝိတက္ကာနံ အညေသမ္ပိ အတ္ထိဘာဝဇောတနတ္ထံ အဝိတက္ကဝစနံ။ အဝိတက္ကာ ဟိ ဝိစာရမတ္တာ စ သန္တိ အဝိစာရာ စာတိ နိဝတ္တေတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ စ ဟောန္တိ၊ တေသု အဝုစ္စမာနေသု နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဿ အဒဿိတတ္တာ ဝိစာရမတ္တာဝအဝိတက္ကာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေါ ပန ယထာကာမံ ဟောတီတိ သာမညေန အဝိတက္ကဘာဝေန သဟ ဝိစာရမတ္တတာယ ဓမ္မဝိသေသနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိ ပဒါနုက္ကမော ကတော။

အထ ဝါ သဝိစာရာ ဒုဝိဓာ သဝိတက္ကာ အဝိတက္ကာ စ၊ တေသု အဝိတက္ကေ နိဝတ္တေတုံ အာဒိပဒံ ဝုတ္တံ။ အဝိစာရာ စ ဒုဝိဓာ သဝိတက္ကာ အဝိတက္ကာ စ၊ တေသု သဝိတက္ကေ နိဝတ္တေတုံ တတိယပဒံ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ဒွီဟိပိ နိဝတ္တိတာ အဝိတက္ကာ သဝိတက္ကာ စ သဝိစာရာ အဝိစာရာ စ၊ တေသု အညတရဒဿနံ ဝါ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ ဥဘယဒဿနံ ဝါ။ ဥဘယဒဿနေ ကရိယမာနေ ယဒိ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ အာဒိပဒတ္ထတာဝ အာပဇ္ဇတိ။ အထ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ အန္တပဒတ္ထတာ။ အထ ပန ‘‘အဝိတက္ကသဝိစာရာ သဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနံ ဝိယ အတ္ထန္တရာဘာဝေါ ဝါ သင်္ကရဒေါသော ဝါ ဧကဿေဝ သဝိတက္ကာဝိတက္ကတာသဝိစာရာဝိစာရတာဝိရောဓော ဝါ အာပဇ္ဇေယျ၊ တသ္မာ အညတရဒဿနေန ဣတရမ္ပိ ပကာသေတုံ အဝိတက္ကဝစနေန ဒွိပ္ပကာရေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု သဝိတက္ကအဝိစာရေ နိဝတ္တေတွာ အဝိတက္ကသဝိစာရေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိ။ အထ ဝါ ဝိတက္ကာဘာဝေန ဧတေ ဝိစာရမတ္တာ၊ န ဝိစာရတော အညဿ ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝါတိ ဒဿေတုံ အဝိတက္ကဝစနေန ဝိစာရမတ္တာ ဝိသေသိတာ။

၇။ ဥပေက္ခတီတိ ဝေဒယမာနာပိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ သုခါကာရေ ဒုက္ခာကာရေ စ ဥဒါသိနာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပေတာ ယုတ္တာ သုခဒုက္ခာနံ အဝိရုဒ္ဓါ ဣက္ခာ အနုဘဝနံ ဥပေက္ခာ။ ဝိသေသဒဿနဝသေနာတိ နာနတ္တဒဿနဝသေန။ ယဒိ ဟိ ပီတိသဟဂတာ ဧဝ သုခသဟဂတာ သိယုံ၊ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော တိကံ ပူရေန္တေန ဒုက္ခသဟဂတပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဝေဒနာတ္တိကော ဧဝါယ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဝဒန္တော ပီတိဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ သုခံ အတ္ထီတိ တတိယဇ္ဈာနကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သပ္ပီတိကသုခတော ဘိန္နံ ကတွာ ဒဿေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ပီတိသုခါနံ ဒုဗ္ဗိညေယျနာနတ္တာနံ နာနတ္တဒဿနတ္ထံ အယံ တိကော ဝုတ္တော။ ‘‘ပီတိသဟဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သုခေကဒေသော သင်္ဂဟိတော၊ န ပီတိ။ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ပီတိ သင်္ဂဟိတာ၊ န သုခံ။ ပီတိဝိပ္ပယုတ္တသုခသဟဂတာ စ ပုရိမေန အသင်္ဂဟိတာ ပစ္ဆိမေန သင်္ဂဟိတာတိ သိဒ္ဓါ ပီတိသုခါနံ ဝိသေသောတိ။

၈။ နိဗ္ဗာနံ ဒဿနတောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတံ သန္ဓာယာဟ။ အထ ဝါ ဓမ္မစက္ခု ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တနေန ဘာဝနာဘာဝံ အပ္ပတ္တံ ဒဿနံ နာမ၊ ဓမ္မစက္ခု စ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏေန စတုသစ္စဓမ္မဒဿနံ တဒတိသယော၊ တသ္မာ နတ္ထေတ္ထ ဂေါတြဘုဿ ဒဿနဘာဝါပတ္တီတိ။ ဥဘယပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တဓမ္မပဋိက္ခေပဝသေန၊ န ပဟာယကပဋိက္ခေပဝသေန။ တထာ ဟိ သတိ ဒဿနဘာဝနာဟိ အညော သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယကော အတ္ထိ၊ တေန ပဟာတဗ္ဗာ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ အယမတ္ထော အာပဇ္ဇတိ၊ န စ အညော ပဟာယကော အတ္ထိ အညေဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနဉ္စ ပုနပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝါ၊ နာပိ ပဟာတဗ္ဗာ တတိယပဒေန သင်္ဂယှန္တိ၊ ကိန္တု အပ္ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝါတိ။ တသ္မာ ပဟာတဗ္ဗပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတွာ နေဝ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဒဿနေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗေဟိ အညေ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၉။ ဧဝမတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထာယုတ္တိတော စ သဒ္ဒါယုတ္တိတော စ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ဒဿနဘာဝနာဟိ အပ္ပဟာတဗ္ဗဟေတုမတ္တေသု ဟိ ဂယှမာနေသု အဟေတုကာ အသင်္ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ အတ္ထာယုတ္တိ၊ ပဟာတဗ္ဗသဒ္ဒဿ နိစ္စသာပေက္ခတ္တေ စ သတိ န သမ္ဗန္ဓီသဒ္ဒတော ပဟာယကတော အညံ ပဋိသေဓံ အပေက္ခမာနဿ ဟေတုသဒ္ဒေန သမာသော ဥပပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဒါယုတ္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ပဟာတဗ္ဗ-သဒ္ဒံ ပဋိသေဓေန အယောဇေတွာ ယေသံ အညပဒတ္ထေ သမာသော၊ တဗ္ဗိသေသနံ အတ္ထီတိ ဣဒံ ပဋိသေဓေန ယောဇေတွာ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ နေဝတ္ထီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထော သဗ္ဗော သင်္ဂဟိတောတိ။ အတ္ထာယုတ္တိ မာ ဟောတု၊ သဒ္ဒေါ ပန ဣဓာပိ န ယုတ္တော။ ဧကန္တယောဂီနံ အတ္ထိ-သဒ္ဒမေဝ ဟိ အပေက္ခမာနာနံ ဥဘိန္နံ ပဟာတဗ္ဗဟေတု-သဒ္ဒါနံ သမာသော ယုတ္တော၊ န ပဋိသေဓံ အပေက္ခမာနာနန္တိ၊ တသ္မာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထဒဿနမတ္တံ ဧတံ ကတံ၊ သဒ္ဒေါ ပန ယထာ ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ယုဇ္ဇတိ – ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ။ ကေန ပဟာတဗ္ဗောတိ? ဒဿနေန ဘာဝနာယ စ။ တယိဒံ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒံ ဒဿနဘာဝနာပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတွာ တေဟိ ယုတ္တေန ယေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ နေဝ ဟောန္တိ၊ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ စ န ဟောန္တီတိ ပဋိသေဓဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတွာ တေ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ ဝုစ္စန္တိ။ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဟိ ပုရိမပဒဒွယသင်္ဂဟိတဓမ္မပဋိသေဓနေန တဒညဓမ္မနိဒဿနမေတံ ဟောတိ၊ န အဟေတုကပဒံ ဝိယ ဟေတုဝိရဟပ္ပကာသနေနာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဒွေ ပဋိသေဓာ ယုတ္တာ ဟောန္တိ။

ဟေတုယေဝ ဟိ တေသံ နတ္ထိ၊ ယော ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာတိ ပုရိမသ္မိဉှိ အတ္ထေ ဟေတူနံ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗတာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ပဋိက္ခေပေါ စ ပဟာတဗ္ဗာသင်္ကာသဗ္ဘာဝေ ဟောတိ၊ ပဟာတဗ္ဗာသင်္ကာ စ ဟေတုမှိ သတိ သိယာ၊ တေသံ ပန အဟေတုကာနံ ဟေတုယေဝ နတ္ထိ၊ ယော ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာ၊ တဒဘာဝါ ပဟာတဗ္ဗာသင်္ကာ နတ္ထီတိ တံနိဝါရဏတ္ထော ပဋိက္ခေပေါ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘နေဝဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသ’’န္တိ ဧဝံ အဟေတုကာနံ ဂဟဏံ န ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတရထာ ဟိ အဟေတုကာနံ အဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထဿ ပါကဋတ္တာ န ကာရဏသာဓနီယော ဧသောတိ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထဿေဝ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဟေတုယေဝ ဟိ တေသံ နတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသဉှိ နေဝဒဿနေန န ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒဝစနီယာနံ ယော ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာ၊ သော ဧဝံပကာရော ဟေတု နတ္ထိ။ တေ ဟိ အနေကပ္ပကာရာ သဟေတုကာ အဟေတုကာ စာတိ၊ တသ္မာ နေဝဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၁၀။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ဣဒံ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန အာရမ္မဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဂေါတြဘုဖလပစ္စဝေက္ခဏာဒီနမ္ပိ အပစယဂါမိတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ အထ ဝါ ဟေတုဘာဝေန အပစယံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂါမိနော။ နိဗ္ဗာနဿ ဟိ အနိဗ္ဗတ္တနိယတ္တေပိ သမုဒယပ္ပဟာနသမုဒယနိရောဓာနံ အဓိဂမအဓိဂန္တဗ္ဗဘာဝတော ဟေတုဟေတုဖလဘာဝေါ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနံ ယုဇ္ဇတိ။ ယထာဟ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ အတ္ထောတိ ဟိ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မောတိ ဟေတူတိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ပုရိမေ သသမ္ပယုတ္တာ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမေ ကေဝလာ။ ပုရိမေ ဝိယ ပန ပစ္ဆိမေ အတ္ထေပိ အရိယမဂ္ဂသီသေန သဗ္ဗလောကုတ္တရကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘အာစယံ ဂါမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေါ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာစိနန္တီတိ ဝါ အာစယာ၊ အာစယာ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၁။ သတ္တ ပန သေက္ခာ သိက္ခနသီလာတိ သေက္ခာ၊ တေသံ ဣမေတိ သေက္ခာ၊ အညာသာဓာရဏာ မဂ္ဂဖလတ္တယဓမ္မာ။ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိ သိက္ခနသီလာနမေတံ နိဒဿနံ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ သိက္ခန္တိ၊ တေ သိက္ခနသီလာ ဟောန္တီတိ။ အက္ခရတ္ထော ပန သိက္ခာ ဧတေသံ သီလန္တိ သေက္ခာတိ။ န သေက္ခာတိ ယတ္ထ သေက္ခဘာဝါသင်္ကာ အတ္ထိ၊ တတ္ထာယံ ပဋိသေဓောတိ လောကိယနိဗ္ဗာနေသု အသေက္ခဘာဝါနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတာ ဟိ သိက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခကိလေသေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ အနုပဂမနတော ဧတာ သိက္ခာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ ဝိယ အရဟတ္တဖလဓမ္မာပိ တာသု သိက္ခာသု ဇာတာတိ စ၊ တံသိက္ခာသမင်္ဂိနော အရဟတော ဣတရေသံ ဝိယ သေက္ခတ္တေ သတိ သေက္ခဿ ဧတေတိ စ၊ သိက္ခာ သီလံ ဧတေသန္တိ စ သေက္ခာတိ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သိယုန္တိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ယထာဝုတ္တသေက္ခဘာဝပဋိသေဓော ကတော။ အရဟတ္တဖလေ ဟိ ပဝတ္တမာနာ သိက္ခာ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတ္တာ န သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ ကေဝလံ သိက္ခာဖလဘာဝေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ တာ န သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ နာပိ တံသမင်္ဂိနော သေက္ခဝစနံ၊ န စ တံသမ္ပယုတ္တာ သိက္ခနသီလာတိ သိက္ခာသု ဇာတာတိအာဒိအတ္ထေဟိ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ သေက္ခာ န ဟောန္တိ၊ ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပန သိက္ခာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝိပဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘာဝတော သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တီတိ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ တံသမင်္ဂိနော စ သေက္ခဝစနံ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ စ သိက္ခနသီလဝုတ္တီတိ တတ္ထ ဓမ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ သေက္ခာ ဟောန္တိ ဧဝ။

သေက္ခာတိ ဝါ အပရိယောသိတသိက္ခာ ဒဿိတာ။ အနန္တရမေဝ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ဝစနံ ပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဒဿနန္တိ န လောကိယနိဗ္ဗာနာနံ အသေက္ခတာပတ္တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ သေက္ခာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သေက္ခဓမ္မေသု ဧဝ ကေသဉ္စိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာနံ အသေက္ခတာ အာပဇ္ဇတိ၊ တေန အရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ ယထာဝုတ္တေဟိ စ အတ္ထေဟိ သေက္ခာတိ ကတွာ အသေက္ခာ အာပန္နာတိ? န၊ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂတော ဟိ နိန္နာနာကရဏံ အရဟတ္တဖလံ ဌပေတွာ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏံ ဝိပါကဘာဝဉ္စ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ သေက္ခာ ဓမ္မာ အရဟတ္တဖလဘာဝံ အာပန္နာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ကုသလသုခတော စ ဝိပါကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရန္တိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ တေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ အသေက္ခာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။

၁၂။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနာသမတ္ထတာဒီဟိ ပရိတ္တာ။ ‘‘ကိလေသ…ပေ… တာယာ’’တိ အတ္ထတ္တယမ္ပိ ကုသလေသု ယုဇ္ဇတိ၊ ဝိပါကကိရိယေသု ဒီဃသန္တာနတာဝ။ ပမာဏကရေဟိ ဝါ ဩဠာရိကေဟိ ကာမတဏှာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နာ ပရိတ္တာ။ တေဟိ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သုခုမေဟိ ရူပတဏှာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နာ ပမာဏမဟတ္တံ ဂတာတိ မဟဂ္ဂတာ။ အပရိစ္ဆိန္နာ အပ္ပမာဏာ။

၁၄။ အတပ္ပကဋ္ဌေနာတိ ဒိဝသမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခိယမာနာ လောကုတ္တရဓမ္မာ တိတ္တိံ န ဇနေန္တိ သမာပဇ္ဇိယမာနာပိ ဖလဓမ္မာတိ။

၁၅။ မာတုဃာတာဒီသု ပဝတ္တမာနာပိ ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာဝ ပဝတ္တန္တီတိ တေ ဓမ္မာ ဟိတသုခါဝဟာ မေ ဘဝိဿန္တီတိ အာသီသိတာ ဟောန္တိ၊ တထာ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု သုဘာဒိဝိပရိယာသဒဠှတာယ အာနန္တရိယကမ္မနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေ ဓမ္မာ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိကာ ဟောန္တိ။ မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မုသာသဘာဝါ။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဗလဝံ၊ တံ ဝိပစ္စတိ၊ န ဣတရာနီတိ ဧကန္တဝိပါကဇနကတာယ နိယတတာ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘ဝိပါကဒါနေ သတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓဘေဒါနန္တရန္တိ စုတိအနန္တရံ။ စုတိ ဟိ မရဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၁၉၃) ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ ဧတေန ဝစနေန သတိ ဖလဒါနေ စုတိအနန္တရော ဧဝ၊ န အညော ဧတေသံ ဖလကာလောတိ ဖလကာလနိယမေနေဝ နိယတတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ န ဖလဒါနနိယမေနာတိ နိယတဖလကာလာနံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနမ္ပိ နိယတတာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အတ္တနော သဘာဝေန ဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ဗလဝတာ အာနန္တရိယေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အာနန္တရိယာနံ ဖလဒါနေ နိယတသဘာဝါ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ ပဝတ္တီတိ အတ္တနော သဘာဝေန ဖလဒါနနိယမေနေဝ နိယတတာ အာနန္တရိယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဿဉ္စ နိယတသဘာဝါ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ တေသံ ပဝတ္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ အညဿ ဗလဝတော အာနန္တရိယဿ အဘာဝေ စုတိအနန္တရံ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော။

နနု ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ အညသ္မိံ ဝိပါကဒါယကေ အသတိ စုတိအနန္တရမေဝ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော အာနန္တရိယသဘာဝါ နိယတသဘာဝါ စ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အသမာနဇာတိကေန စေတောပဏိဓိဝသေန ဥပဃာတကေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗဝိပါကတ္တာ အနန္တရေကန္တဖလဒါယကတ္တာဘာဝါ၊ န ပန အာနန္တရိယကာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ အသမာနဇာတိကံ ဖလနိဝတ္တကံ အတ္ထိ သဗ္ဗာနန္တရိယကာနံ အဝီစိဖလတ္တာ၊ န စ ဟေဋ္ဌုပပတ္တိံ ဣစ္ဆတော သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိယ ဥပရူပပတ္တိဇနကကမ္မဖလံ အာနန္တရိယကဖလံ နိဝတ္တေတုံ သမတ္ထော စေတောပဏိဓိ အတ္ထိ အနိစ္ဆန္တဿေဝ အဝီစိပါတနတော၊ န စ အာနန္တရိယကောပဃာတကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တေသံယေဝ အနန္တရေကန္တဝိပါကဇနကသဘာဝါ ပဝတ္တီတိ။

အနေကာနိ စ အာနန္တရိယကာနိ ကတာနိ ဧကန္တေ ဝိပါကေ သန္နိယတတ္တာ ဥပရတာဝိပစ္စနသဘာဝါသင်္ကတ္တာ နိစ္ဆိတာနိ သဘာဝတော နိယတာနေဝ။ စုတိအနန္တရံ ပန ဖလံ အနန္တရံ နာမ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ အနန္တရပ္ပယောဇနာနိ စာတိ သဘာဝတော အာနန္တရိယကာနေဝ စ ဟောန္တိ။ တေသု ပန သမာနသဘာဝေသု ဧကေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာနိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗဿ ကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ န ဒုတိယံ တတိယမ္ပိ စ ပဋိသန္ဓိံ ကရောန္တိ၊ န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ နတ္ထိ တေသံ နိယတာနန္တရိယတာနိဝတ္တီတိ။ န ဟိ သမာနသဘာဝံ သမာနသဘာဝဿ သမတ္ထတံ ဝိဟနတီတိ။ ဧကဿ ပန အညာနိပိ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ။ သမ္မာ သဘာဝါတိ သစ္စသဘာဝါ။

၁၆။ ပရိပုဏ္ဏမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါဝ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပစ္စယဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂပစ္စယဋ္ဌေန။ နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ ဟိ ယေ မဂ္ဂပစ္စယံ လဘန္တိ၊ န ပန သယံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေ မဂ္ဂဟေတုကာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိဿ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဌပေတွာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉) ဝုတ္တံ။ ယော ပန တတ္ထေဝ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိဿ အလောဘော အဒေါသော အမောဟော၊ ဣမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂဟေတူ’’တိ အာဒိနယော ဝုတ္တော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာ’’တိအာဒိနာ ပန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပန အသင်္ဂဟိတသင်္ဂဏှနဝသေန ပဋိပါဋိယာ တယော နယာ ဝုတ္တာ၊ ဟေတုဗဟုတာဝသေန တတိယော နယော ဣဓ ဒုတိယော ဝုတ္တော။

အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ သဟဇာတာဓိပတိပိ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဇေဋ္ဌကဘာဝေ ပဝတ္တမာနော သဟဇာတေ အတ္တနော ဝသေ အနုဝတ္တယမာနော တေ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တတိ၊ အာရမ္မဏာဓိပတိပိ တဒါရမ္မဏေ ဓမ္မေ တထေဝ အတ္တာနံ အနုဝတ္တယမာနော တေ ဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ အာရမ္မဏဘာဝေန ပဝတ္တတိ၊ န ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန၊ တသ္မာ အဓိပတိဒွယမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂေါ အဓိပတိ ဧတေသ’’န္တိ အယဉ္စ အတ္ထော နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဥဒါဟရဏဝသေန အာဂတံ အတ္ထနယံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၆။၁၁) ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ မဂ္ဂါဓိပတိ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာဓိပတိပစ္စယာ၊ မဂ္ဂါဓိပတီ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ မဂ္ဂါဓိပတိ အဓိပတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ပါဠိယံ သရူပေကသေသဝသေန သမာနသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဝါ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇။ အနုပ္ပန္နာတိ ဧတေန သဗ္ဗော ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ပဋိသိဒ္ဓါ၊ န ဥပ္ပန္နဓမ္မဘာဝေါ ဧဝါတိ တေန ဥပ္ပန္နာ ဝိဂတာ အတီတာပိ န သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒိ ဟိ သင်္ဂဟိတာ သိယုံ၊ ‘‘အနုပ္ပန္နော ဓမ္မော ဥပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိဧဝမာဒိ ဝုစ္စေယျ၊ န တု ဝုတ္တန္တိ။ အနာဂတာနိ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနိ အတီတေ အနာဂတေ ဝါ ကမ္မေ ပုရိမနိပ္ဖန္နေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ ၊ နာနိပ္ဖန္နေတိ ပရိနိဋ္ဌိတကာရဏေကဒေသာနေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တာနိ ‘‘အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဥပ္ပာဒိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

၁၈။ အတ္တနော သဘာဝန္တိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝံ။

၂၀။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနာတိ ဧဝံ စက္ခာဒိဘာဝေန ဖုသနာဒိဘာဝေန စ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာဝသေန ပဝတ္တမာနာ။ အတ္တာနံ အဓိ အဇ္ဈတ္တာတိ အဓိ-သဒ္ဒေါ သမာသဝိသယေ အဓိကာရတ္ထံ ပဝတ္တိအတ္ထဉ္စ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ။ တေနာတိ ယဿ ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ စ သုညတံ အာနေဉ္ဇဉ္စ မနသိကရောတော အဇ္ဈတ္တသုညတာဒီသု စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ န ပသီဒတိ န သန္တိဋ္ဌတိ နာဓိမုစ္စတိ၊ ယော စ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော၊ တေန ဘိက္ခုနာ။ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိနိမိတ္တေ။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ဈာနဂေါစရေ ကသိဏာဒိမှိ။ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိစိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ရတော၊ သမာဓိဂေါစရေ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ ရတော။ ‘‘သမာဟိတော ဧကော သန္တုသိတော တမာဟု ဘိက္ခု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဂါထာသေသော။

အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနန္တိ ဧတ္ထ ဈာနံ သကသန္တတိပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တတ္ထော အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သကသန္တတိနိယကံ။ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝါ အဇ္ဈတ္တိကာတိ နိယကဇ္ဈတ္တေသုပိ အဗ္ဘန္တရာ စက္ခာဒယော ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ ပန အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒေါ စက္ခာဒီသု ပဝတ္တမာနော ဒဿိတော ၊ န အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ၊ အတ္ထိ စ အဇ္ဈတ္တအဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒါနံ ဗဟိဒ္ဓါဗာဟိရ-သဒ္ဒါနံ ဝိယ ဝိသေသော။ အဇ္ဈတ္တိကသဒ္ဒေါ ဟိ သပရသန္တာနိကေသု သဗ္ဗေသု စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု ဗာဟိရ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒေါ ပန သကသန္တာနိကေသွေဝ စက္ခုရူပါဒီသု တတော အညေသွေဝ ဗဟိဒ္ဓါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ တသ္မာ သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ အသမာနတ္တာ န ဣဒမေတ္ထ ဥဒါဟရဏံ ယုတ္တန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – အဇ္ဈတ္တေ ဘဝါ အဇ္ဈတ္တိကာတိ အယဉှိ ဝစနတ္ထော။ ယဉ္စ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝံ၊ တေန အဇ္ဈတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေန တံဝါစကဿ အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒဿ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒဿ စ သမာနတ္ထတာ။ ဥဘိန္နမ္ပိ သဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထဘာဝတော အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ပဝတ္တမာနေ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒေ အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒေါ တတ္ထ ပဝတ္တောတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။

အယံခေါ ပနာနန္ဒ၊ ဝိဟာရောတိ ဝိဟာရသုညတာသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) သင်္ဂဏိကာရာမတာယ ရူပါဒိရတိယာ စ အာဒီနဝံ ဝတွာ တပ္ပဋိပက္ခဝိဟာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တံ သုညတန္တိ ဝိသယဘူတံ ဣဿရိယဋ္ဌာနဘူတံ သုညတံ၊ သုညတာဖလသမာပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တိဿရာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဓမ္မံ ဒေသေန္တာပိ ယံ မုဟုတ္တံ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တံ မုဟုတ္တံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ပဂေဝ အညသ္မိံ ကာလေ၊ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဣဿရိယာနံ ဗဟုလံ ဖလသမာပတ္တိယံ ဣဿရိယဿ ပဝတ္တနတော ဖလသမာပတ္တိ ‘‘ဣဿရိယဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အရဟတ္တဖလာဓိဂမေန ဝါ တထာဂတာနံ ဣဿရိယံ နိဗ္ဗတ္တံ တံဇနကေနေဝ မဂ္ဂေနာတိ တံ တေသံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ။ ဝိသယော စ အနညတ္ထဘာဝေါဝ ယထာ ‘‘အာကာသေ သကုဏာ ဥဒကေ မစ္ဆာ’’တိ၊ ဗုဒ္ဓါ စ အညတ္ထ ဒိဿမာနာပိ ဝိဝေကပဗ္ဘာရတာယ ဖလသမာပတ္တိနိန္နာဝ၊ တေန တဿာ တဿာ ကိရိယာယ အနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိယံယေဝ ဘဝန္တီတိ သာ တေသံ ဝိသယော၊ တဗ္ဗိသယတာ စ သစ္စကသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၃၆၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာ။

၂၂။ ယေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေ သနိဒဿနာ။ စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဘာဝေါဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ၊ တဿ ရူပါယတနာ အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ ‘‘သဟ နိဒဿနေနာတိ သနိဒဿနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော သဘာဝေါ၊ သော အညော ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော ။ ဧဝဉှိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ သယဉ္စ နိဿယဝသေန စ သမ္ပတ္တာနံ အသမ္ပတ္တာနဉ္စ ပဋိမုခဘာဝေါ အညမညပတနံ ပဋိဟနနဘာဝေါ၊ ယေန ဗျာပါရာဒိဝိကာရပစ္စယန္တရသဟိတေသု စက္ခာဒီနံ ဝိသယေသု ဝိကာရုပ္ပတ္တိ။

တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။