တီကာ > အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) > ဓမ္မသင်္ဂဏီ-မူလဋီကာ

၂။ ဖုသနကဝသေနာတိ ¶ သန္တေ အသန္တေပိ ဝိသယေ အာပါထဂတေ စိတ္တဿ သန္နိပတနဝသေန ‘‘စိတ္တံ မနော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၊ ၁၇) ဝိယ ကိစ္စဝိသေသံ၊ ‘‘မာနသ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၊ ၁၇) ဝိယ သမာနေ အတ္ထေ သဒ္ဒဝိသေသံ၊ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၊ ၁၇) ဝိယ ဂုဏဝိသေသံ၊ ‘‘စေတသိကံ သာတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၊ ၁၈) ဝိယ နိဿယဝိသေသံ၊ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၅၊ ၂၄) ဝိယ အညဿ အဝတ္ထာဘာဝဝိသေသံ၊ ‘‘အလုဗ္ဘနာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၂) ဝိယ အညဿ ကိရိယာဘာဝဝိသေသံ၊ ‘‘အလုဗ္ဘိတတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၂) ဝိယ အညဿ ကိရိယာဘာဝဘူတတာဝိသေသန္တိအာဒိကံ အနပေက္ခိတွာ ဓမ္မမတ္တဒီပနံ သဘာဝပဒံ။ ဖုသန္တဿ ဟိ စိတ္တဿ ¶ ဖုသနကိရိယာ ဖုသနာကာရော။ သမ္ဖုသနာတိ အာရမ္မဏသမာဂမဖုသနာ၊ န ပဋိလာဘသမ္ဖုသနာ။ သမ္ဖုသိတဿ အာရမ္မဏေန သမာဂတဿ စိတ္တဿ ဘာဝေါ သမ္ဖုသိတတ္တံ။ ယသ္မိံ သတိ စိတ္တံ သမ္ဖုသိတန္တိ ဝုစ္စတိ၊ သော တဿ ဘာဝေါ။ ဧဝံ အညေသုပိ ဘာဝနိဒ္ဒေသေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အပရဿ ဝေဝစနဿ၊ အပရေန ဝါ ပုရိမတ္ထဿ ဒီပနာ အပရဒီပနာ။ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စံ ကောသလ္လ’’န္တိ ဧဝမာဒယော ပညာဝိသေသာ နာနာကာလေ လဗ္ဘမာနာပိ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ။ ဧကသ္မိဉ္စ ဝိသေသေ ဣတရေပိ အနုဂတာ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ တထာ ဝိဘတ္တိ အတ္ထတော ဝိဘတ္တိ ဟောတိ အတ္ထနာနတ္တေန ကတတ္တာ။ အထ ဝါ ယထာ ‘‘ကောဓော ကုဇ္ဈနာ ကုဇ္ဈိတတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) သဘာဝါကာရဘာဝနိဒ္ဒေသေဟိ ကောဓောတိ ဧဝမာကာရောဝ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ န ဧဝမိဓ၊ ဣဓ ပန ပဏ္ဍိတာဒိဘာဝါကာရဘိန္နော အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဂမနံ အတ္ထဝသေန ဟောတိ။ သမ္ဖုသိတတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ န ‘‘ဖဿော’’တိ ဧဝမာကာရောဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သမ္ဖဿောတိ ဧဝမာကာရော ပန ဝုတ္တောတိ အတ္ထတော ဝိဘတ္တိဂမနန္တိ ဝုတ္တံ။

ဒေါသော ဗျာပါဒေါတိ ဥဒ္ဒေသေပိ နာမနာနတ္တေန နာနာဘူတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိဒ္ဒေသေပိ တေနေဝ နာနတ္တေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧကောဝ ခန္ဓော ဟောတီတိ ဧကေန ခန္ဓသဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ။ စေတနာတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ တပ္ပမုခတ္တာ။ အသဒ္ဓမ္မာတိ အသတံ၊ အသန္တော ဝါ ဓမ္မာ၊ န ဝါ သဒ္ဓမ္မာတိ အသဒ္ဓမ္မာတိ အသဒ္ဓမ္မဝစနီယဘာဝေန ဧကီဘူတောပိ အသဒ္ဓမ္မော ကောဓဂရုတာဒိဝိသိဋ္ဌေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဂတောတိ ‘‘စတ္တာရော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ ဝုစ္စမာနာ ဝါ အသဒ္ဓမ္မဂရုတာ အသဒ္ဓမ္မဂရုတာဘာဝေန ဧကီဘူတာပိ ကောဓာဒိဝိသိဋ္ဌပဋိက္ခေပနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဂတာ။ ပဋိပက္ခော ဝါ ပဋိက္ခိပီယတိ တေန၊ သယံ ဝါ ပဋိက္ခိပတီတိ ပဋိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတီတိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တေန အသဒ္ဓမ္မဂရုတာ အသဒ္ဓမ္မာ ဝါ နာနတ္တံ ဂတာ။ အလောဘောတိအာဒီနံ ဖဿာဒီဟိ နာနတ္တံ လောဘာဒိဝိသိဋ္ဌေန ပဋိက္ခေပေန လောဘာဒိပဋိပက္ခေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အလောဘာဒေါသာမောဟာနံ အညမညနာနတ္တံ ယထာဝုတ္တေန ပဋိက္ခေပနာနတ္တေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဒတ္ထဿ ပဒန္တရေန ဝိဘာဝနံ ပဒတ္ထုတိ။ တေန ဟိ တံ ပဒံ မဟတ္ထန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ အလင်္ကတဉ္စာတိ။ အတ္ထဝိသေသာဘာဝေပိ အာဘရဏဝသေန စ အာဒရဝသေန စ ပုန ဝစနံ ဒဠှီကမ္မံ။

၃။ တဇ္ဇန္တိ တဿ ဖလဿ အနုစ္ဆဝိကံ။ န ကေဝလံ နိဒ္ဒိသိယမာနံ သာတမေဝ အဓိကတံ ¶ ၊ အထ ခေါ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ အာရမ္မဏာနိပီတိ ‘‘တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿ ဝါ ဇာတာ ကာရဏဘာဝေန ဖဿတ္ထံ ပဝတ္တာတိ တဇ္ဇာ။ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝါ အတ္တနိ သာဒယတီတိ သာတံ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ သုဋ္ဌု ခါဒတိ၊ ခဏတိ ဝါ ဒုက္ခန္တိ သုခံ။

၅။ ပါသောတိ ရာဂပါသော။ သော ဟိ နိရာဝရဏတ္တာ အန္တလိက္ခစရော။ အကုသလမ္ပိ ပဏ္ဍရန္တိ ဝုတ္တံ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ကုသလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တဉှိ ပဏ္ဍရတော နိက္ခန္တံ သယဉ္စ ပဏ္ဍရန္တိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တံ သဘာဝတော ပဏ္ဍရမေဝ၊ အာဂန္တုကောပက္ကိလေသဝေါဒါနေဟိ ပန သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာနံ ဥပက္ကိလိဋ္ဌဝိသုဒ္ဓတရတာ ဟောန္တီတိ။ ဒါရုပ္ပမာဏေသု သိလာဒီသု ခန္ဓပညတ္တိယာ အဘာဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ဒါရုမှိ ပဝတ္တာ ခန္ဓပညတ္တီတိ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ-သဒ္ဒေန မနောဝိညာဏဓာတုယေဝ ဝုစ္စေယျ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာတိ န တဿာ တဇ္ဇတာ။ တေဟိ အာရမ္မဏေဟိ ဇာတာ တဇ္ဇာတိ စ ဝုစ္စမာနေ သမ္ဖဿဇတာ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ န ဟိ သော အာရမ္မဏံ၊ နာပိ ဝိသေသပစ္စယော။ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ ဝိညာဏမေဝ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ဝုတ္တောတိ တသ္မာ န ဝိညာဏံ ဝိသေသပစ္စယဘူတံ သမ္ဖဿဇတာယ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာပညတ္တိံ လဘတိ၊ န စ တဒေဝ တဿ ကာရဏဘာဝေန ဖလဘာဝေန စ ဝုစ္စမာနံ သုဝိညေယျံ ဟောတီတိ။ ကိံ ဝါ ဧတေန၊ ယထာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ တံသဘာဝါယေဝ တေ ဓမ္မာတိ န ဧဝံဝိဓေသု ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။

၇။ ဧဝံ ¶ တက္ကနဝသေန လောကသိဒ္ဓေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉ္စေဝဉ္စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝိဝိဓံ တက္ကနံ ကူပေ ဝိယ ဥဒကဿ အာရမ္မဏဿ အာကဍ္ဎနံ ဝိတက္ကနံ။

၉။ အတ္တမနတာတိ ဧတ္ထ အတ္တ-သဒ္ဒေန န စိတ္တံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ စိတ္တဿ မနော အတ္ထီတိ။ အတ္တမနဿ ပန ပုဂ္ဂလဿ ဘာဝေါ အတ္တမနတာတိ ဝတွာ ပုန ပုဂ္ဂလဒိဋ္ဌိနိသေဓနတ္ထံ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁။ န ဗလဝတီ၊ ကသ္မာ အဝဋ္ဌိတိ ဝုတ္တာတိ? ဧကဂ္ဂစိတ္တေန ပါဏဝဓာဒိကရဏေ တထာ အဝဋ္ဌာနမတ္တဘာဝတော ¶ ။ ဝိရူပံ၊ ဝိဝိဓံ ဝါ သံဟရဏံ ဝိကိရဏံ ဝိသာဟာရော၊ သံဟရဏံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍနံ၊ တဒဘာဝေါ ဝိသာဟာရော။

၁၂။ အညသ္မိံ ပရိယာယေတိ အညသ္မိံ ကာရဏေ။ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ ဒွိန္နံ ဗဟူနံ ဝါ ပဒါနံ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ။

၁၃။ အာရမ္ဘတိ စာတိ အာပဇ္ဇတိ စ။ ဥဒ္ဓံ ယမနံ ဥယျာမော။ ဓုရန္တိ နိပ္ဖာဒေတုံ အာရဒ္ဓံ ကုသလံ၊ ပဋိညံ ဝါ။

၁၄။ တိဏ္ဏန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ။ စိတ္တေ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဇောတနဉ္စ သတိယေဝါတိ တဿာ ဧတံ လက္ခဏံ။

၁၆။ ပါသာဏသက္ခရဝါလိကာဒိရဟိတာ ဘူမိ သဏှာတိ ‘‘သဏှဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၉။ အယန္တီတိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တမနုဿာဒိသန္တတိအဝိစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ ကုသလာကုသလေသုပိ ဟိ ဇီဝိတံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သမ္ပယုတ္တေ ပဝတ္တယမာနမေဝ တဒဝိစ္ဆေဒဿ ပစ္စယော ဟောတိ။

၃၀။ ယံ ဟိရီယတီတိ ဟိရီယတိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ဘာဝေါ ယံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ယန္တိ ဘာဝနပုံသကံ ဝါ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟိရိယိတဗ္ဗေနာတိ စ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ ယုဇ္ဇတိ။

၃၂။ အလုဗ္ဘနကဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ အလုဗ္ဘနမေဝ အလုဗ္ဘနကန္တိ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၃။ အဗျာပဇ္ဇောတိ ဗျာပါဒေန ဒုက္ခေန ဒေါမနဿသင်္ခါတေန ဒေါသေန ဝိယ န ဗျာပါဒေတဗ္ဗောတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

၄၂-၄၃။ ထိနမိဒ္ဓါဒိပဋိပက္ခဘာဝေန ကုသလဓမ္မေ အနိစ္စာဒိမနသိကာရေ စ သီဃံ သီဃံ ပရိဝတ္တနသမတ္ထတာ လဟုပရိဏာမတာ၊ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနဉှိ တဏှာသံယောဇနာနံ သတ္တာနံ အကုသလပ္ပဝတ္တိ ¶ ပကတိဘူတာတိ န တတ္ထ လဟုပရိဏာမတာယ အတ္ထော။ တေသဉ္စ ဘာဝေါ ဂရုတာယေဝါတိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝါနံ လဟုတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာ ဟိ ပဝတ္တမာနာ သီဃံ ဘဝင်္ဂဝုဋ္ဌာနဿ ပစ္စယော ဟောတိ။

၄၄-၄၅။ ယေ စ ဓမ္မာ မောဟသမ္ပယုတ္တာ ဝိယ အဝိပန္နလဟုတာ၊ တေသဉ္စ ကုသလကရဏေ အပ္ပဋိဃာတော မုဒုတာ။ အပ္ပဋိဃာတေန မုဒုတာဒိရူပသဒိသတာယ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ မုဒုတာ မဒ္ဒဝတာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၆-၄၇။ သိနေဟဝသေန ကိလိန္နံ အတိမုဒုကံ စိတ္တံ အကမ္မညံ ဟောတိ ဝိလီနံ ဝိယ သုဝဏ္ဏံ၊ မာနာဒိဝသေန အတိထဒ္ဓဉ္စ အတာပိတံ ဝိယ သုဝဏ္ဏံ၊ ယံ ပနာနုရူပမုဒုတာယုတ္တံ၊ တံ ကမ္မညံ ဟောတိ ယုတ္တမဒ္ဒဝံ ဝိယ သုဝဏ္ဏံ။ တဿေဝ မုဒုကဿ ယော ကမ္မညာကာရော၊ သာ ကမ္မညတာတိ မုဒုတာဝိသိဋ္ဌာ ကမ္မညတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၅၀-၅၁။ ပစ္စောသက္ကနဘာဝေန ပဝတ္တံ အကုသလမေဝ ပစ္စောသက္ကနံ။ ဧကဝီသတိ အနေသနာ နာမ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောတိ၊ ဒူတကမ္မံ ကရောတိ၊ ပဟိဏကမ္မံ ကရောတိ၊ ဂဏ္ဍံ ဖာလေတိ၊ အရုမက္ခနံ ဒေတိ၊ ဥဒ္ဓံဝိရေစနံ ဒေတိ၊ အဓောဝိရေစနံ ဒေတိ၊ နတ္ထုတေလံ ပစတိ၊ စက္ခုတေလံ ပစတိ၊ ဝေဠုဒါနံ ဒေတိ၊ ပဏ္ဏဒါနံ ဒေတိ၊ ပုပ္ဖဒါနံ ဒေတိ၊ ဖလဒါနံ ဒေတိ၊ သိနာနဒါနံ ဒေတိ၊ ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ ဒေတိ၊ မုခေါဒကဒါနံ ဒေတိ၊ စုဏ္ဏဒါနံ ဒေတိ၊ မတ္တိကာဒါနံ ဒေတိ၊ စာဋုကကမ္မံ ကရောတိ၊ မုဂ္ဂသူပိယံ၊ ပါရိဘဋျံ၊ ဇင်္ဃပေသနိယံ ဒွါဝီသတိမံ ဒူတကမ္မေန သဒိသံ၊ တသ္မာ ဧကဝီသတိ။ ဆ အဂေါစရာ ဝေသိယာဂေါစရော၊ ဝိဓဝါ၊ ထုလ္လကုမာရီ၊ ပဏ္ဍက၊ ပါနာဂါရ၊ ဘိက္ခုနီအဂေါစရောတိ။ သင်္ခေပတောတိ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဆန္ဒော’’တိအာဒိ န ¶ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘ယော ဆန္ဒော ဆန္ဒိကတာ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသံ သင်္ခိပိတွာ ‘‘ယေ ဝါ ပနာ’’တိ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ အတ္ထော။

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၈-၁၂၀။ နိဒ္ဒေသဝါရေ ¶ ပုစ္ဆာဒီနံ ပစ္စေကံ အနေကတ္တေပိ ပုစ္ဆာဒိဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ စတုပရိစ္ဆေဒတာ ဝုတ္တာ။ စတ္တာရော ဒွေတိ ဧဝမာဒိကံ သင်္ခိပိတွာ သဟ ဝါ ဂဟဏံ သင်္ဂဟော။ ဌပေတွာ ယေဝါပနကေတိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာတိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ န ယေဝါပနကာ သင်္ဂဟဂမနေနေဝ တထာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာ။ ယသ္မာ ပန သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တံနိဒ္ဒေသေ အခန္ဓဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ယေဝါပနာတွေဝ ဝုတ္တာတိ န ယေဝါပနကာ ဌပေတဗ္ဗာတိ။ ပစ္စယသင်္ခါတေနာတိ အာဟာရပစ္စယသင်္ခါတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဟေတု ပစ္စယော’’တိ ဧတေသု ဒွီသု ဇနကော ဟေတု ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယောတိ ဧဝံ ဝိသေသဝန္တေသု ပစ္စယသင်္ခါတေန။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏေန ရူပကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ ဧဝမိမေပိ ဝေဒနာဒိအာဟရဏေန နာမကာယန္တိ။ တထာ စ ဟောန္တီတိ သာဓာရဏေ သဟဇာတာဒိပစ္စယေ သန္ဓာယာဟ။ အညထာ စာတိ အညေန စ ဧကေနာကာရေန ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝါတိ အာဟာရာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ အာဟရဏကိစ္စရဟိတာနံ ဟေတုအဓိပတိအာဒီနံ နတ္ထိ အာဟာရဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ။ တိဿော စ ဝေဒနာ အာဟရတီတိအာဒိ ယထာသမ္ဘဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဣမသ္မိံယေဝ စိတ္တေ ဖဿာဒိဝသေန။ တယော စ ဘဝေတိ ကာမာဒိဘဝဘူတံ ဝိညာဏံ ဝိသေသေန၊ အဝိသေသေန စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ။

အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ နိဇ္ဈာယနံ စိန္တနံ ဥပနိဇ္ဈာယနံ။ ဟေတွဋ္ဌေနာတိ ဥပါယတ္ထေန၊ န မူလတ္ထေန။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဂတော ပဋိပန္နော နာနာက္ခဏိကော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ လောကုတ္တရက္ခဏေဝ သဟ ပဝတ္တော ယထာဂတမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာက္ခဏတော ပုဗ္ဗေဝ ကာယကမ္မာဒီနံ သုပရိသုဒ္ဓတာယ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂုပနိဿယဿ ‘‘အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ပရိယာယေန ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂဿ အဋ္ဌင်္ဂိကတာ ယထာဂတဝစနေန ဒီပိတာ၊ န ဧကက္ခဏေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သဗ္ဘာဝါတိ ဧဝမဿပိ ပရိယာယဒေသနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဇာနနမေဝ စိတ္တဝိစိတ္တတာတိ ‘‘စိတ္တဝိစိတ္တဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ အာဟ။ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီတိအာဒီသု ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ သင်္ဂဟေ ကတေပိ ပုန ‘‘ဧကော ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ န အနေကေ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော ဇာတိနိဒ္ဒေသေန ဣဓ ဝုတ္တာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ဣန္ဒြိယေသု စ ဧကဿ ဇာတိနိဒ္ဒေသဘာဝေ ပဋိက္ခိတ္တေ အညေသံ ဣန္ဒြိယာနံ အာဟာရာဒီနဉ္စ တပ္ပဋိက္ခေပေါ ကတော ဟောတီတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမဿ မနိန္ဒြိယဿေဝ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၂၁-၁၄၅။ ဧတ္ထာတိ ¶ ဧတသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ သမယေ၊ ဧတေသု ဝါ ဓမ္မေသု။ ဘာဝေါတိ သတ္တော၊ ယော ကောစိ ဝါ အတ္ထော။

၁၄၆။ သပ္ပယောဂေနာတိ လီနဿ စိတ္တဿ ဥဿာဟနပယောဂသဟိတေန။ သဥပါယေနာတိ ကုသလဿ ကရဏာကရဏေသု အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏံ ပရေဟိ ဥဿာဟနန္တိ ဧဝမာဒိဥပါယသဟိတေန။

၁၅၆-၁၅၉။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အနုညာတာ နာတိသမာဟိတာယ ဘာဝနာယာတိ ယေဝါပနကေဟိပိ နိဗ္ဗိသေသတံ ဒဿေတိ။

အပစိတိ ဧဝ အပစိတိသဟဂတံ ပုညကိရိယာဝတ္ထု ယထာ ‘‘နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ။ အပစိတိ ဝါ စေတနာသမ္ပယုတ္တကဓမ္မာ ကာယဝစီကိရိယာ ဝါ၊ တံသဟိတာ စေတနာ အပစိတိသဟဂတံ။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဒေသကေ မေတ္တာဖရဏေန၊ ‘‘ဧဝံ မေ ဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဝတ္တေန ဟိတစိတ္တေန ဝါ။ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ¶ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ။ နိယမလက္ခဏန္တိ မဟပ္ဖလတာနိယမဿ လက္ခဏံ။ သီလမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ စာရိတ္တဝသေန။ အနဝဇ္ဇဝတ္ထုံ ပရိစ္စဇန္တော ဝိယ အဗ္ဘနုမောဒမာနောပိ ပရဿ သမ္ပတ္တိယာ မောဒတီတိ အဗ္ဘနုမောဒနာ ဒါနမယေ သင်္ဂဟိတာ။ ဘာဝေန္တောပီတိ အသမတ္တဘာဝနံ သန္ဓာယာဟ။ သမတ္တာ ဟိ အပ္ပနာ ဟောတီတိ။ အဋ္ဌေဝ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာတိ ဧကဿ သတ္တဿ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပန္နမေကံ ပဌမစိတ္တံ ဒဿေတွာ အညာနိ တာဒိသာနိ အဒဿေန္တေန သဗ္ဗာနိ တာနိ သရိက္ခဋ္ဌေန ဧကီကတာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ သေသာနိပီတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ကတွာ။

၁၆၀။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ရူပဘဝေါ ရူပန္တိ ဝုတ္တော။ ဈာနဿ အမဂ္ဂဘာဝေပိ သတိ မဂ္ဂဝစနံ အညမဂ္ဂဘာဝနိဝါရဏတ္ထန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗဿ ကုသလဇ္ဈာနဿ မဂ္ဂဘာဝေါတိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ သမယဝဝတ္ထာနဿ ကတတ္တာ အမဂ္ဂဘာဝနာသမယေ ပဝတ္တာနံ ဖဿာဒီနံ ကုသလဘာဝေါ န ဒဿိတော သိယာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဘာဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ။ ဣတော အညော မဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ ဧဝံ အညဘူမိကဝိဓုရော သတိ ပစ္စယန္တရေ ရူပူပပတ္တိဇနကသဘာဝေါ ဝိပါကဓမ္မသဘာဝေါ ဝိယ ဝိပါကဓမ္မဝသေန သဗ္ဗသမာနော မဂ္ဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တောတိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလံ ဒါနန္တိ အလောဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ စေတနာ ဒါနံ၊ တံ ဝဇ္ဇေတွာ ဣတရေ ဒွေ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာတိ ဝုတ္တာ။ ဝဋ္ဋန္တီတိ မဂ္ဂဘာဝတော ဈာနဝစနေန သင်္ဂဟေတွာ မဂ္ဂေါတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော။ ဩကပ္ပနာတိ သဒ္ဒဟနာ။ အညတ္ထ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထံ ပရိစ္စဇိတွာ ‘‘ဇနေတိ ဝဍ္ဎေတီ’’တိ အယမတ္ထော ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ နိရုပသဂ္ဂဿ အညတ္ထ ဧဝမတ္ထဿေဝ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပုန စပရံ ဥဒါယီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၆ အာဒယော) သုတ္တမာဟဋံ။ ကေသဉ္စိ အရိယာနံ အရိယမဂ္ဂေန သိဒ္ဓါနိ အညာနိ စ ဈာနာနိ ဘာဝနာသဘာဝါနေဝါတိ တေသုပိ ဘာဝေန္တေန သမယဝဝတ္ထာနံ ဣဇ္ဈတီတိ။

နိဿရန္တိ ¶ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ? ကာမာ။ တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏံ ပဟာနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ‘‘ကာမာန’’န္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝတ္ထုကာမေဟိပီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝါတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ယုဇ္ဇမာနတ္ထန္တရသမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ၊ န ကိလေသကာမသမုစ္စယတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ကိလေသကာမာနံ ဒုတိယပဒေန ဝိဝေကဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အကုသလသဒ္ဒေန ယဒိပိ ကိလေသကာမာ၊ အထာပိ သဗ္ဗာကုသလာ ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗထာ ပန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော’’တိ။ ကာမဂုဏာဓိဂမဟေတုပိ ပါဏာတိပါတာဒိအသုဒ္ဓပ္ပယောဂေါ ဟောတီတိ တဗ္ဗိဝေကေန ပယောဂသုဒ္ဓိ ဝိဘာဝိတာ။ တဏှာသံကိလေသသောဓနေန အာသယပေါသနံ။

အညေသမ္ပိ ¶ စာတိ ဒိဋ္ဌိမာနာဒီနံ ဖဿာဒီနဉ္စ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပရိဇ္ဈာနင်္ဂါနိ၊ တေသံ အတ္တနော ဝိပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ တပ္ပစ္စနီကနီဝရဏဝစနံ။ ဗျာပါဒဝိဝေကဝစနေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိအာဃာတဝတ္ထုဘေဒဝိသယဿ ဒေါသဿ မောဟာဓိကာနံ ထိနမိဒ္ဓါဒီနံ ဝိဝေကဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ဒုက္ခာဒိပုဗ္ဗန္တာဒိဘေဒဝိသယဿ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော။ ကာမရာဂဗျာပါဒတဒေကဋ္ဌထိနမိဒ္ဓါဒိဝိက္ခမ္ဘနကဉ္စေဒံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခသဘာဝတ္တာ သဗ္ဗကုသလာနံ တေန သဘာဝေန သဗ္ဗာကုသလာနံ ပဟာနံ ဟောန္တမ္ပိ ကာမရာဂါဒိဝိက္ခမ္ဘနသဘာဝမေဝါတိ တံသဘာဝတ္တာ အဝိသေသေတွာ နီဝရဏာကုသလမူလာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ အာဟ။

ဝိတက္ကဿ ကိစ္စဝိသေသေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တေ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိမှိ ပစ္စနီကဒူရီဘာဝကတေန ထိရဘာဝေန တံသဒိသေသု ဝိတက္ကရဟိတေသု ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမာဓီသု စ အပ္ပနာတိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရောတိ ဝိတက္ကဿ အပ္ပနာယောဂေါ ဝုတ္တော၊ အညထာ ဝိတက္ကောဝ အပ္ပနာတိ တဿ တံသမ္ပယောဂေါ န သိယာတိ။ အတ္ထော…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဈာနသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကဝိစာရသမင်္ဂိတာဒဿနေန ဈာနဿေဝ သဝိတက္ကသဝိစာရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။

ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဝေကဇန္တိ ဈာနံ။ ပီတိသုခသဒ္ဒတော စ အတ္ထိအတ္ထဝိသေသဝတော အဿ၊ အသ္မိံ ဝါတိ ဧတ္ထ အ-ကာရော ဝုတ္တော။ ဒုတိယေ ပီတိသုခမေဝ ဝိဝေကဇံ။ ဝိဝေကဇံပီတိသုခန္တိ စ အညပဒတ္ထေ သမာသော ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသဿ စ အလောပေါ ကတော၊ လောပေ ဝါ ¶ သတိ ‘‘ဝိဝေကဇပီတိသုခ’’န္တိ ပါဌောတိ အယံ ဝိသေသော။ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယ၊ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာမတ္တံ ဝါ ပဌမန္တိ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန မဂ္ဂေါ အသမ္မောဟတော အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ အသမ္မောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ အဝိပရီတလက္ခဏတ္တာ အနညထာဘာဝတော တထလက္ခဏံ။

၁၆၁-၂။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧတေန ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဩဠာရိကတာ၊ တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ သမဓိဂမော၊ န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖဿာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသု နယော ¶ ။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင်္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမပရိဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ တံဒီပကန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ ပီတိယာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဟောတီတိ တဿ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။

နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂါ ဈာနံ သမ္ပသာဒနံ၊ တသ္မိံ ဒဿိတေ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဈာန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂါ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။ ဧကောဒိဘာဝေ ကထန္တိ ဧကောဒိမှိ ဒဿိတေ ‘‘ဧကောဒိဘာဝံ ဈာန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနဿ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ပနိဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကောဒိဿ နိဒ္ဒေသော န ကတ္တဗ္ဗော သိယာတိ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒေါ ဧဝ သမာဓိမှိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဈာနမှိ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တံ။

အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ ဝိနာသံ။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမုပါယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တသမ္ပသာဒနတာယ စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန အဝိတက္ကာဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န၊ အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏှာပဟာနဉ္စ ဧတေသံ ¶ ဝူပသမနံ။ ယေ စ သင်္ခါရေသု တဏှာပဟာနံ ကရောန္တိ၊ တေသု မဂ္ဂေသု ပဟီနတဏှေသု ဖလေသု စ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏှဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂေါ ပုရိမေန န နိဝါရိတော သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမောဝ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၆၃။ ပရိသုဒ္ဓပကတိ ခီဏာသဝပကတိ နိက္ကိလေသတာ။ ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခပါတရဟိတံ မဇ္ဈတ္တံ ဝီရိယံ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ ¶ တာဒိသဿ ဝီရိယဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနပ္ပဋိလာဘတ္ထာယ နီဝရဏေ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ အာကိဉ္စညာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာပညာသင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏန္တိ ဣမာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရာမရဏသောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿဥပါယာသေ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ…ပေ… ဥပါယာသေ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ…ပေ… ဥပါယာသေ။ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ…ပေ… ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏန္တိ ဣမာ ဒသ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန ပဇဟတိ။ ဒိဋ္ဌသောဝတ္ထိကတ္တယဿ သပ္ပလက္ခဏဝိစိနနေ ဝိယ ဒိဋ္ဌလက္ခဏတ္တယဿ ဘူတဿ သင်္ခါရလက္ခဏဝိစိနနေ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိ ပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။ နာမကာယေန စေတသိကသုခံ ကာယိကသုခဟေတု ရူပသမုဋ္ဌာပနေန ကာယိကသုခဉ္စ ဈာနသမင်္ဂီ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုဋတ္တာ ဗျာပိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဥဒကေန ဖုဋသရီရဿ တာဒိသေ နာတိပစ္စနီကေ ဝါတာဒိကေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုဋ္ဌေ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ ဖုဋသရီရဿပိ။

၁၆၅။ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ¶ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အဝိဘူတာကာရာ ပိဋ္ဌိပါသာဏဂတမိဂမဂ္ဂေါ ဝိယ တဒနုမာတဗ္ဗာဝိဘူတာကာရောပဋ္ဌာနာ။

၁၆၇။ ယဿာ ပန ဓမ္မဓာတုယာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ။ တေန ဟိ ဓမ္မာနံ အာကာရဘေဒံ ဉတွာ တဒနုရူပံ ဒေသနံ နိယာမေတီတိ။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ ¶ ကတွာ ဝိဘတ္တံ ‘‘ယသ္မိံ…ပေ… မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။ ကသ္မာ? ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီသတ္တာဝါသဖလတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနေန သမာနဖလတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော ဇာတတ္တာ စ။ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ကာမေဟိ အကုသလေဟိ စ ဝိဝိတ္တန္တိ တဒဘာဝါ န ဣဓ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နာပိ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနိ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တိ ဝိတက္ကဝူပသမာ ဝိစာရဝူပသမာ အဝိတက္ကတ္တာ အဝိစာရတ္တာ စာတိ။

၁၇၆-၁၈၀။ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရန္တိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရနိကန္တိယာဒီနံ ဝူပသမာ ထိရဘူတော ကာမာဝစရသမာဓိ။ တဒနုဓမ္မတာတိ တဒနုရူပတာဘူတာ၊ သာ ပန တဒဿာဒသင်္ခါတာ တဒဿာဒသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတာ ဝါ မိစ္ဆာသတီတိ ဝဒန္တိ။ အဝိဂတနိကန္တိကာ တံတံပရိဟရဏသတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သတိယာ ဝါ နိကန္တိယာ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ကတော။ အာဂမနဝသေနာပိ စ ပဋိပဒါ ဟောန္တိယေဝါတိ ဣဒံ ကဒါစိ ဒုတိယာဒီနံ ပဌမာဒိအာဂမနကတပဋိပဒတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အပိ-သဒ္ဒေါ ဟိ အနေကန္တိကတံ ဒီပေတိ၊ ဧတဿ အနေကန္တိကတ္တာ ဧဝ စ ပါဠိယံ ဧကေကသ္မိံ ဈာနေ စတဿော ပဋိပဒါ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနိ သောဠသက္ခတ္တုကဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတံ။ အညထာ ဧကေကသ္မိံ ပဋိပဒါဒိမှိ နဝ နဝ ဈာနာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ သိယုန္တိ။

၁၈၁။ အပ္ပဂုဏန္တိ ¶ ပဉ္စဟိ ဝသိတာဟိ အဝသီကတံ။

၁၈၆။ ဟေဋ္ဌာတိ သောဠသက္ခတ္တုကတော ပုဗ္ဗေ။ ယေ ကေစိ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေန္တိ နာမာတိ ဝစနေန ယေ ကတာဓိကာရာ သေက္ခာ မဂ္ဂေနေဝ ဥပ္ပာဒိတဇ္ဈာနာ၊ တေသံ ဈာနာနိ မဂ္ဂပဋိဗဒ္ဓတာယ သုဒ္ဓိကနဝကသင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တေ ဥပ္ပာဒေန္တိ နာမာတိ။

၂၀၃။ နိရောဓပါဒကတာဝစနေန ¶ အာရုပ္ပပါဒကတာ စ ဒဿိတာ။ ခိပ္ပဒဿနံ ခိပ္ပာဘိညတာ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ။

၂၀၄။ အညမ္ပီတိ ကေဝလံ ကသိဏာယတနသင်္ခါတမေဝ အဟုတွာ အဘိဘာယတနသင်္ခါတမ္ပိ ပဝတ္တတီတိ သတိပိ အဘိဘာယတနာနံ ကသိဏာယတနတ္တေ ကသိဏာယတနဘာဝတော အညော အဘိဘာယတနဘာဝေါ ကသိဏနိမိတ္တာဘိဘဝနကဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တတောတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု၊ ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိဘု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိပိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ မဂ္ဂပ္ပဋိဗဒ္ဓတာယ တဒါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဂမေသု ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော…ပေ… ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၈။၆၅) ဣမေသံ စတုန္နံ အဘိဘာယတနာနံ အာဂတတ္တာ အာဂမဋ္ဌကထာသု ¶ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။ ၂၄၉-၂၅၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၆၅) ‘‘ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တအပ္ပမာဏဝသေနေဝ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဒေသိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တအပ္ပမာဏတာ ဟိ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ။ တတ္ထ စ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ပရိတ္တာနိ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ အပ္ပမာဏာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျ တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာတိ။ ဣဓ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ သဟိတာနိ စ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနဝိသေသောတိ။

တတ္ထ စ ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာနမ္ပိ အဘိဘဝနပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ ¶ အဘိဘာယတနဒွယံ ဝုတ္တံ၊ တတိယစတုတ္ထအဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင်္ဂဟိတော၊ ဣဓ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယ ဝုတ္တာနိ၊ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။

အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတောတိ ဣဒံ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ယံ အညဟေတုကံ၊ တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ ဣဓ ဝစနံ၊ န တဿ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနံ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ၊ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ နီလာဒိအဘိဘာယတနာနိ န ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? န၊ နီလာဒီသု ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝဿေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏပရိတ္တတာ တဒပ္ပမာဏတာ ဝါ အဘိဘဝနကာရဏံ၊ အထ ခေါ နီလာဒိဘာဝေါ ဧဝါတိ။

၂၄၈။ ရူပီတိ ¶ ယေနာယံ သသန္တတိပရိယာပန္နေန ရူပေန သမန္နာဂတော၊ တံ ယဿ ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌံ ရူပံ ဟောတိ။ ယေန ဝိသိဋ္ဌေန ရူပီတိ ဝုစ္စေယျ၊ တဒေဝ သသန္တတိပရိယာပန္နရူပနိမိတ္တံ ဈာနမိဝ ပရမတ္ထတော ရူပီဘာဝသာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသိဏဒေသနာ ဈာနာနမေဝ ကသိဏဘာဝေန ပဝတ္တာ အဘိဓမ္မေ၊ သုတ္တေ ပန အာရမ္မဏာနန္တိ ‘‘အဘိဓမ္မဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၅၁။ သောမနဿဒေါမနဿရဟိတံ ¶ အညာဏမေဝ အညာဏုပေက္ခာ။ ကိလေသောဓီနံ မဂ္ဂေါဓီဟိ အဇိတတ္တာ အနောဓိဇိနဿ။ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တဝိပါကဿ အဇိတတ္တာ အဝိပါကဇိနဿ။ နိဒ္ဒေါသဘာဝေနာတိ နိပ္ပဋိဃဘာဝေန။ ဧကဿပိ သတ္တဿ အပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တတ္တာ ပရိစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ၊ န စ သမ္မုတိသစ္စဝသေန ပဝတ္တံ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္ဆိန္နရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တိယာပိ အပရာမာသသတ္တဂ္ဂဟဏမုဒ္ဓဘူတာနံ မေတ္တာဒီနံ ဧကသတ္တာရမ္မဏာနမ္ပိ အပ္ပမာဏဂေါစရတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဗြဟ္မဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၃။ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတတ္တာ ဥဒ္ဓုမာတံ။ သေတရတ္တေဟိ ပရိဘိန္နံ ဝိမိဿိတံ နီလံ ဝိနီလံ၊ ပုရိမဝဏ္ဏဝိပရိဏာမဘူတံ ဝါ နီလံ ဝိနီလံ။ သင်္ဃာဋော အင်္ဂါနံ သုသမ္ဗဒ္ဓတာ။ အာရမ္မဏဿ ဒုဗ္ဗလတာ ပဋိပက္ခဘာဝေန စိတ္တံ ဌပေတုံ အသမတ္ထတာ။ အတ္တနိ အာနိသံသဒဿနနီဝရဏရောဂဝူပသမာနံ ယထာက္ကမံ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကဝမနဝိရေစနဥပမာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပဋိကူလမနသိကာရသာမညေန အသုဘေဟိ ကေသာဒီဟိ ပဋိကူလဇ္ဈာနဿ ဂဟဏံ သိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနဿ စ။ တမ္ပိ ဟိ ပဋိကူလမနသိကာရဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ၊ သိဝထိကပ္ပကာရာနိ ဝါ သိဝထိကာဝဏ္ဏာနိ။

ရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၅။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ¶ ¶ ဧဝံ ရူပနိမိတ္တံ ဒဏ္ဍာဒါနသမ္ဘဝဒဿနာဒိနာ သဗ္ဗေန ရူပရူပနိမိတ္တေသု တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသု ဒေါသဒဿနာကာရေန၊ ရူပါဒီသု နိကန္တိပ္ပဟာနအနာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာ ဝါ။ ဝိရာဂါတိ ဇိဂုစ္ဆနာ။ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဝစနာဒီဟိ အာနေဉ္ဇတာ ‘‘သန္တာ ဣမေ စုန္ဒ အရိယဿ ဝိနယေ ဝိမောက္ခာ’’တိအာဒိနာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။ ဒေါသဒဿနပဋိပက္ခဘာဝနာဝသေန ပဋိဃသညာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ မဟတာပိ သဒ္ဒေန အရူပသမာပတ္တိတော န ဝုဋ္ဌာတိ။ တထာ ပန န သုပ္ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗရူပသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ သိယာ၊ ပဌမဇ္ဈာနံ ပန အပ္ပကမ္ပိ သဒ္ဒံ န သဟတီတိ တံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကောတိ ဝုတ္တံ။

အာရုပ္ပဘာဝနာယ အဘာဝေ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ ရူပသညာပဋိဃသညာနံ ယာဝ အတ္တနော ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ၊ တာဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန သမတိက္ကမော အတ္ထင်္ဂမော စ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယာ တသ္မိံ ဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာ အနောကာသတာယ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န အာရုပ္ပဘာဝနာယ နိဝါရိတတ္တာ။ အနိဝါရိတတ္တာ စ ကာစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရော အနာဝဇ္ဇနံ အပစ္စဝေက္ခဏံ၊ ဇဝနပဋိပါဒကေန ဝါ ဘဝင်္ဂမနဿ အန္တရေ အကရဏံ အပ္ပဝေသနံ ဝုတ္တံ၊ တေန စ နာနတ္တသညာမနသိကာရဟေတူနံ ရူပါနံ သမတိက္ကမာ သမာဓိဿ ထိရဘာဝံ ဒဿေတိ။ ရူပသမတိက္ကမာဘာဝေနေဝ ဟိ ရူပသမာပတ္တီသု ‘‘နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိ ဧကဿ အဝစနန္တိ။ ကော အာနိသံသော၊ န ဟိ သဗ္ဗဿာဒဝတ္ထုရဟိတေ အာကာသေ ပဝတ္တိတသညာယ အာနိသံသော ဒိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရူပသညာသမတိက္ကမနာဒိကံ ဝစနံ အာနိသံသဿ ပကာသနံ၊ န အတ္ထော။

အညတ္ထာတိ သုတ္တေသု။ တတ္ထ ဟိ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃာဋနေပိ ရူပဝိဝေကမတ္တဂ္ဂဟဏေန ပရိစ္ဆေဒဿ အဂ္ဂဟဏတော အနန္တဖရဏတာ စ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အနန္တဖရဏတာသဗ္ဘာဝေပိ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ပရိတ္တာနန္တတာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သမယဝဝတ္ထာပနဈာနဝိသေသနေနေဝေတ္ထ အတ္ထော၊ န ပဋိပတ္တိယာတိ တဒဝစနံ။

၂၆၆။ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ¶ အတ္တနော ဖရဏာကာရေနေဝ အနန္တန္တိ မနသိကာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အနန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဃာဋဘာဝေါ ဥဂ္ဃာဋိမံ။

၂၆၇။ အကိဉ္စနန္တိ ¶ ဝိညာဏဿ ကိဉ္စိ ပကာရံ အဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝိဘာဝနံ အာဟ။

၂၆၈။ ယာယာတိ သင်္ခါရာဝသေသသညာယ။ တံ တာဝ ပဋိပတ္တိံ။ အာဝဇ္ဇိဿာမီတိအာဒိနာ တန္နိန္နာဝဇ္ဇနာဒိပဝတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န တဒတိက္ကမနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနဘာဝနာပဝတ္တိယာ။ နာသညာတိ သညာဘာဝေါ စ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သမူဟဂဟဏဝသေန ပဝတ္တံ ကလာပသမ္မသနံ။ ဖဿာဒိဧကေကဓမ္မဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ။

အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာ။ တဒတိက္ကမတော ဟိ တဿေဝ ဝိဘာဝနံ ဟောတိ။ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏဝိဘာဝနေ ဟိ တဒေဝ အတိက္ကန္တံ သိယာ၊ န တဿ အာရမ္မဏံ၊ န စာရမ္မဏေ ဒေါသံ ဒိသွာ အနာရမ္မဏဿ ဝိဘာဝနာတိက္ကမော ယုဇ္ဇတိ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ သတော သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တညေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီ’’တိ (စူဠနိ။ ဥပသီဝမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၉) တ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘တညေဝ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အဘာဝေတီ’’တိ၊ ‘‘တညေဝ အဘာဝေတီ’’တိ ဝါ။ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဧတ္ထ ပန ဒွယံ ဝုတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ ဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနဉ္စ။ တသ္မိံ ဒွယေ ယေန ကေနစိ ယတော ဝါ ဝုဋ္ဌိတော၊ တေနေဝ ပဋ္ဌာနနိဒ္ဒိဋ္ဌေန တံသဒ္ဒဿ သမ္ဗန္ဓေ အာပန္နေ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ဝိညာဏဝစနံ၊ တသ္မာ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿေဝ အဘာဝနာတိက္ကမော ဝုတ္တော။ တန္နိဿိတန္တိ တေန နိဿိတံ။ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ အနိဿာယ တေန ဝိနာဘူတေ ဝိဝိတ္တေ ဗဟိ ဩကာသေ ဌာနံ ဝိယ အာကာသလဂ္ဂဝိညာဏဿ ဝိဝေကေ တဒပဂမေ တတိယာရုပ္ပဿ ဌာနံ။

အရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၉။ ဣမေ ¶ တာဝ ဆန္ဒာဓိပတေယျေ ပဉ္စ နယာတိ ဆန္ဒာဓိပတေယျနယေ အန္တေ ပုရိမနယာနံ တံနယာဘိမုခပ္ပဝတ္တိံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အယံ ပန ပကာရော န ပါဠိအနုဂတော။ န ဟိ ပါဠိယံ သုဒ္ဓိကနယာဒယော ဝတွာ ဝီရိယာဓိပတေယျာဒိနယာ ဝုတ္တာတိ။ မဟာပကရဏေ သတ္တဟိ မဟာဝါရေဟိ အနုလောမာဒိနယဝိစိတ္တေဟိ ဟီနတ္တိကော ဝိဘတ္တော။ တတ္ထ စ မဇ္ဈိမဓမ္မေကဒေသဘူတာ ဣမေ ဝီသတိ လောကိယမဟာနယာတိ ကတွာ ‘‘တတ္ထ ဝိဘတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဧတေန ကမေန ဣမေသံ နယာနံ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။

ဧဝမေတေသံ ဝိဘတ္တဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧတသ္မိံ တေဘူမကကုသလကထာဝသာနဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာရသကမ္မဒွါရဒဿနတ္ထံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ဟီနပဏီတေဟိ ဝိနိဝတ္တေတွာ မဇ္ဈိမရာသိအန္တောဂဓဘာဝံ ဒဿေန္တေန ဧတေသံ တေဘူမကကုသလနယာနံ ဟီနတ္တိကေ ဝိဘာဂေါ ကတော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိကဿ ယထာဝုတ္တောဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဟီနတ္တိကေ မဇ္ဈိမရာသိမှိ ယေ သဝိပါကာ ဝဋ္ဋနိဿိတေနေဝ ဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ တေ ဟီနာတိ ကာတဗ္ဗာ။ ယေ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတေန ဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ တေ ပဏီတာတိ ကာတဗ္ဗာ။ အဝိပါကာ မဇ္ဈိမာတိ ကာတဗ္ဗာ။ အဝိပါကတ္တာ စ တေသု မဇ္ဈိမရာသိံ ဌပေတွာ ဣတရေ ဒွေ ဧကန္တဝဋ္ဋနိဿိတာ နဝ၊ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယဘူတာ စ နဝါတိ အဋ္ဌာရသ ကမ္မဒွါရာနိ၊ ကမ္မာနိ စ တာနိ တဿ တဿ ဖလဿ ကာရဏဘာဝေန ဒွါရာနိ စာတိ ကမ္မဒွါရာနိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝါ စိတ္တာနိ ကမ္မဒွါရာနီတိ အာဟ။ တံတံဒွါရာနိ ဝါ ကာယာဒီနိ။ အဋ္ဌာရသ ခတ္တိယာ စ အဘဗ္ဗာ ဟီနဟီနတ္တယာဒယော နဝ၊ ဘဗ္ဗာ စ ပဏီတပဏီတတ္တယာဒယော နဝါတိ ကမ္မာနုရူပေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏာဒယော ဒေဝါ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂေါတ္တစရဏာနိ တေသညေဝ ခတ္တိယာဒီနံ ဘေဒါ။ ‘‘ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ…ပေ… စိတ္တာဓိပတေယျ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၂၆၉-၂၇၀) ဧဝံ ဝုတ္တော စိတ္တဿ စိတ္တာဓိပတေယျဘာဝေါ၊ စိတ္တစေတသိကသမုဒါယေ သမယဝဝတ္ထာပကော စိတ္တသဒ္ဒေါ ပဝတ္တောတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။

၂၇၇။ လောကံ ¶ ¶ တရတီတိ ဧတေန လောကသမတိက္ကမပဋိပတ္တိမာဟ။ ဥတ္တရတီတိ ဧတေန လောကဿန္တဂမနံ ဖလေ ပတိဋ္ဌာနံ ဖလံ။ သမတိက္ကမ္မာတိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနံ။ သမတိက္ကမ္မာတိ ဟိ နိဿရိတွာ။ အဘိဘုယျာတိ ဝိသံယုတ္တံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ တိဝိဓောပိ စတ္ထော မဂ္ဂါဒီသု ဧကေကသ္မိံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ မဂ္ဂေယေဝ ဝါ ဣဓ တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကန္တိ ဧကမဂ္ဂဿ ဒွေ ဝါရေ အနုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ အညမညံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓိကာယ ပညာယ ဝဍ္ဎေတိ။ ‘‘နိယျာတီတိ နိယျာနီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ ‘‘နိယျာနိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ နိယျာနမေဝ နိယျာနိကံ ဝေနယိကော ဝိယ။ ဧတ္ထ ‘‘နေယျာနိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဣ-ကာရဿ ဧ-ကာရတ္တံ အကတွာ ဝုတ္တံ။

ဖလန္တိ စိတ္တစေတသိကရာသိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အညမညံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အတ္တနော အဝယဝဘူတာနံ နိဿယော ဟောတိ။ ဖလဉာဏံ ဝါ ဖလံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အင်္ဂါနိ ဝါ။ လောကုတ္တရဘာဝေတိ လောကံ ဥတ္တိဏ္ဏဘာဝေ။ တေန ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသု ယံ ဘဝတိ ဖလံ၊ တံ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဝါ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ကာမဘဝါဒယော တံသမင်္ဂိနော နိဿယဘာဝေန ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန နိဗ္ဗတ္တံ ဖလံ အရိယသာဝကဿ ကာလေန ကာလံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ နိဿယဘာဝတော ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတောယေဝ အရိယာ စိရတရံ တိဋ္ဌန္တိ။ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကဝသေနာတိ ဧတ္ထ အပါယဂမနီယာနံ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒေါ ဣတရေသဉ္စ ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမဿ သမုစ္ဆေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနဿ အရိယဿ စ အကတာဓိကာရဿ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတိ၊ ကတာဓိကာရဿ ပန အရိယဿ မဂ္ဂေနေဝ သမိဇ္ဈနတော ဝိပါကာနံ ဝိယ ကုသလေန တထာ သမိဒ္ဓဿ အရိယမဂ္ဂေန သဒိသတာယ အဘာဝတော အတဗ္ဗိပါကတ္တာ စ န မဂ္ဂပဋိပဒါ တဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ တတ္ထ တထာ ဂရုံ ကတွာ ပဋိပဒါဟိ ဧဝ ဒေသနာ န ကတာ၊ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနသင်္ဂဟတ္ထံ သုဒ္ဓိကဒေသနာပိ ကတာ။

ဣဓ ပန ကဿစိ ဝိနာ ပဋိပဒါယ အသိဒ္ဓိတော ဂရုံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ခပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယော ကောစိ ဝါရောတိ သကိံ ဒွိက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ စတုက္ခတ္တုံ အနေကက္ခတ္တုန္တိ ဧဝမာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘနဝါရေသု ယော ကောစိ။ သကိံ ဒွိက္ခတ္တုဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရာ သုခါ ပဋိပဒါ ဧဝ၊ န စ တတော ဥဒ္ဓံ သုခါ ပဋိပဒါ ¶ ဟောတီတိ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရံ ဒုက္ခာ ¶ ပဋိပဒါတိ ရောစေသုံ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ တသ္မိံ တထာရောစိတေ တတော ပရေသု စတုက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ရူပါရူပါနံ လက္ခဏာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟော၊ နာမရူပမတ္တမေတံ၊ န အညော ကောစိ သတ္တာဒိကောတိ ဝဝတ္ထာပနံ နာမရူပဝဝတ္ထာပနံ။ ပရိဂ္ဂဟိတရူပါရူပဿ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓတာ စ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိတော သိယာတိ န ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟကိစ္ဆတာယ ဧဝ ဒုက္ခပဋိပဒတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စေ? တံ န၊ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ပစ္စနီကကိလေသမန္ဒတာယ သုခသိဒ္ဓိယမ္ပိ တထာသိဒ္ဓဝိပဿနာသဟဂတာနံ ဣန္ဒြိယာနံ မန္ဒတာယ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓဘာဝတော။

ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အကိစ္ဆေနပိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ကိစ္ဆေန ပရိဂ္ဂဟိတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဣမံ ဝါရံ ရောစေသုန္တိ ကလာပသမ္မသနာဝသာနေ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဝတ္တမာနာယ ဥပ္ပန္နဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ကိစ္ဆတာဝါရံ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါတိ ရောစေသုံ ဧတဒန္တတ္တာ ပဋိပဒါယ။ ဧတဿ အကိစ္ဆတ္တေပိ ပုရိမာနံ ကိစ္ဆတ္တေ ဒုက္ခပဋိပဒတာ ဝုတ္တနယာဝါတိ န ပဋိသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗံ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟာဒိကိစ္ဆတံ တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရတာဝသေန ‘‘ဣမံ ဝါရ’’န္တိ အာဟ။ ယဿ ပန သဗ္ဗတ္ထ အကိစ္ဆတာ၊ တဿ သုခါ ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ။ သာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတသောတာရဉ္စ ဇနံ။ ကာယိကကိရိယာကိစ္စံ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိပိ သမုဋ္ဌာနသဘာဝါတိ ဝုတ္တာ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌဟနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ၊ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ အာဇီဝဿေဝ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ။

၂၈၃။ မဂ္ဂသန္နိဿိတန္တိ ပရမတ္ထမဂ္ဂသဘာဝတ္တာ မဂ္ဂါဝယဝဘာဝေန သမုဒါယသန္နိဿိတန္တိ အတ္ထော။

၂၈၅။ ပတိဋ္ဌာနံ ကိလေသဝသေန၊ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခါရဝသေန။ တဏှာဝသေန ဝါ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနံ။ ဗောဓီတိ ယာ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ဝုစ္စတီတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ¶ ဧတေန ¶ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ စတုသစ္စဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဓိယော၊ ဗောဓိယော ဧဝ အင်္ဂါတိ ‘‘အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာဒီနံ ကာရဏာနံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနဉ္စ သစ္စာနံ အနုရူပံ ပစ္စက္ခဘာဝေန ပဋိမုခံ အဝိပရီတတာယ သမ္မာ စ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဧဝမတ္ထဝိသေသဒီပကေဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ‘‘အနုဗုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ဟိ သဗ္ဗဝိသေသယုတ္တံ ဗုဇ္ဈနံ သာမညေန သင်္ဂဏှာတီတိ။

၂၉၉။ တိဏ္ဏန္တိ ရာဂါဒီနံ။ ကရောတိ နာမ ကိံ ဒုစ္စရိတာနိ အနုဝတ္တမာနာနိ။

၃၀၁။ ပါဏာတိပါတာဒိနိပ္ဖာဒိတပစ္စယာနံ နိစ္စသေဝနံ ဓုဝပဋိသေဝနံ။ သကိစ္စကောတိ ဝိသုံ အတ္တနော ကိစ္စဝါ။ န ဟောတီတိ အတ္ထန္တရဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပစ္စယပဋိသေဝနသာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထပ္ပဝတ္တနာနိ ပါပိစ္ဆတာနိဗ္ဗတ္တာနိ တီဏိ ကုဟနဝတ္ထူနီတိ။

၃၄၃။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာ သင်္ခါရုပေက္ခာ သာနုလောမာ၊ သာ သုညတော ပဿန္တီ ‘‘သုညတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒုက္ခတော ပဿန္တီ တဏှာပဏိဓိသောသနတော ‘‘အပ္ပဏိဟိတ’’န္တိ။ သာ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထံ အာဂမနပဋိပဒါဌာနေ ဌတွာ သုညတာပ္ပဏိဟိတန္တိ နာမံ ဒေတိ။ အာဂမနတော နာမေ လဒ္ဓေ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ နာမံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ပန သဂုဏာရမ္မဏေဟိ နာမလာဘေ သဗ္ဗတ္ထ အာဂမနတော နာမံ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏနာမသိဒ္ဓိဟေတုတ္တာ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ သဗ္ဗေသမ္ပိ နာမတ္တယယောဂေါ၊ န အာဂမနတောတိ ဝဝတ္ထာနကရတ္တာ စ နိပ္ပရိယာယဒေသနာယ အာဂမနတောဝ ဣဓ နာမံ လဘတိ၊ န ဣတရေဟီတိ ဝုတ္တံ။

၃၅၀။ အနိမိတ္တဝိပဿနန္တိ အနိစ္စာနုပဿနံ။ နိမိတ္တဓမ္မေသူတိ သမူဟာဒိဃနဝသေန စ သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သပရိဂ္ဂဟေသု ခန္ဓေသု။ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ အနိစ္စာနုပဿနမာဟ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ကထမိဓ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဟောတိ။ န ဟိ ဆန္ဒစိတ္တာနံ မဂ္ဂသင်္ခါတအဓိပတိဘာဝါဘာဝေါ ဝိယ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဓိကဿ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဿ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ အတ္ထိ၊ န စ အမဂ္ဂါဓိပတီနံ မဂ္ဂါဓိပတိနာမဒါနာဘာဝေါ ဝိယ အနိမိတ္တဿ အနိမိတ္တနာမဒါနာဘာဝေါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဿ အနနိမိတ္တတာယ အဘာဝတော ¶ ။ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ ဧတေသန္တိ စ မဂ္ဂါဓိပတိနောတိ ယုတ္တော တတ္ထ ဆန္ဒစိတ္တေဟိ တံသမ္ပယုတ္တာနံ မဂ္ဂါဓိပတိဘာဝါဘာဝေါ။ ဣဓ ¶ ပန မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တံ ဧတဿာတိ မဂ္ဂါနိမိတ္တောတိ အယမတ္ထော န သမ္ဘဝတီတိ န တေန အမဂ္ဂေန မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ၊ ကိံ ဝါ ဧတ္ထ သာမညံ အဓိပ္ပေတန္တိ။ အမဂ္ဂင်္ဂမဂ္ဂနာမာဘာဝေါ။ ယထာ သတိပိ အဓိပတိဘာဝေ ဆန္ဒစိတ္တာနံ န မဂ္ဂါဓိပတီတိ မဂ္ဂနာမံ၊ န စ တေဟိ မဂ္ဂဿ တေသံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ၊ တထာ သတိပိ သဒ္ဓါယ အာဂမနဘာဝေန တဿာ အနိမိတ္တန္တိ မဂ္ဂနာမံ၊ န စ တာယ မဂ္ဂဿ တဿာ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ။ ဧဝံ အနိမိတ္တဝိပဿနာယပိ အနိမိတ္တဘာဝေါ နိပ္ပရိယာယေန နတ္ထီတိ ဒီပိတော ဟောတိ။

နနု စ ဣဓ ဈာနံ သုညတာဒိနာမေန ဝုတ္တံ၊ န မဂ္ဂေါတိ စေ? န၊ မဂ္ဂသမ္ပယောဂတော ဈာနဿ သုညတာဒိနာမကတ္တာ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန သဂုဏာရမ္မဏေဟိ ဣဓ အဘိဓမ္မေပိ နာမံ လဘတီတိ အာဟံသု။ တသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘န ပန လဘန္တီ’’တိ။ ကိံ ကာရဏာ? အဘိဓမ္မေ သရသံ အနာမသိတွာ ပစ္စနီကတောဝ နာမလာဘာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယော ဟိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ နာမလာဘော၊ သော သရသပ္ပဓာနော ဟောတိ။ သရသေနေဝ စ နာမလာဘေ သဗ္ဗမဂ္ဂါနံ သုညတာဒိဘာဝေါတိ ဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ တသ္မာ အဘိဓမ္မေ သတိပိ ဒွီဟိ နာမလာဘေ ပစ္စနီကတော နာမဝဝတ္ထာနကရံ ဂဟိတန္တိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ သုညတာပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါ နာမံ န လဘန္တီတိ အာဟ။ အထ ဝါ န ပန လဘန္တီတိ အညနိရပေက္ခေဟိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ န လဘန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? အဘိဓမ္မေ သရသပစ္စနီကေဟိ သဟိတေဟိ နာမလာဘာတိ အတ္ထော။ ပစ္စနီကဉှိ ဝဝတ္ထာနကရံ အနပေက္ခိတွာ ကေဝလဿ သရသဿ နာမဟေတုဘာဝေါ အဘိဓမ္မေ နတ္ထိ အဝဝတ္ထာနာပတ္တိတော။ တသ္မာ အတ္တာဘိနိဝေသပဏိဓိပဋိပက္ခဝိပဿနာနုလောမာ မဂ္ဂါ သတိပိ သရသန္တရေ ပစ္စနီကသဟိတေန သရသေန နာမံ လဘန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂဿ ပန ဝိပဿနာ နိမိတ္တပဋိပက္ခာ န ဟောတိ သယံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏတော နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနိဝါရဏာတိ တဒနုလောမမဂ္ဂေါပိ န နိမိတ္တဿ ပဋိပက္ခော။ ယဒိ သိယာ၊ နိမိတ္တဂတဝိပဿနာယပိ ပဋိပက္ခော သိယာတိ။ တသ္မာ ဝိဇ္ဇမာနောပိ သရသော ဝဝတ္ထာနကရပစ္စနီကာဘာဝါ အဘိဓမ္မေ အနိမိတ္တန္တိ နာမဒါယကော န ဂဟိတော။ အနိစ္စာနုပဿနာနုလောမော ပန မဂ္ဂေါ သုဒ္ဓိကပဋိပဒါနယေယေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဧဝ စ သော နယော ဝုတ္တောတိ။ ဧဝန္တိ ယံ ¶ ဝက္ခတိ ‘‘အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀)၊ ဧဝံ အာဟရိတွာ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သော အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ ဒီပိတောတိ အတ္ထော။

ဝုဋ္ဌာန…ပေ… ကိမာရမ္မဏာတိ အနိစ္စာဒိတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ လက္ခဏာရမ္မဏတ္တေ သတိ သင်္ခါရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ န သိယာ၊ သင်္ခါရာရမ္မဏတ္တေ စ လက္ခဏပဋိဝေဓောတိ မညမာနော ¶ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခါရေသု ပဝတ္တမာနေန ဉာဏေန လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ တဒါကာရသင်္ခါရဂဟဏတောတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏာရမ္မဏာ’’တိ။ သင်္ခါရာရမ္မဏာ ဧဝ ယထာဝုတ္တာဓိပ္ပာယေန ‘‘လက္ခဏာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘လက္ခဏံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာတိ ဟိ ဝိသုံ ဂယှမာနံ လက္ခဏံ ပညတ္တိဂတိကံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ၊ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧဝ ပရိတ္တာဒိဝသေန နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မဘူတံ။ တသ္မာ ဝိသုံ ဂဟေတဗ္ဗဿ လက္ခဏဿ ပရမတ္ထတော အဘာဝါ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သင်္ခါရေ သဘာဝတော သလ္လက္ခေန္တောဝ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယော ပန အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတီ’’တိ။ ယသ္မာ စ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ သင်္ခါရာဝ ဒိဿမာနာ၊ တသ္မာ တေ ကဏ္ဌေ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ ပဋိနိဿဇ္ဇနီယာ ဟောန္တိ။

တတြာတိ လောကုတ္တရဇ္ဈာနေ။ အဇ္ဈတ္တဉ္စာတိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ အဘိနိဝိသိတဗ္ဗံ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဝိပဿနာဘူမိံ ပဉ္စဓာ ဥဒ္ဒိသတိ။ သတ္တအဋ္ဌာဒီနိ အင်္ဂါနိ သတ္တဋ္ဌင်္ဂါနီတိ အာဒိသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိမိတ္တန္တိ ယတော ဝုဋ္ဌာနံ၊ တာနိ နိမိတ္တပဝတ္တာနိ နိမိတ္တဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိသတိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသံ နိယမေတိ။ ကသ္မာ? တတော တတော ဒုတိယာဒိပါဒကဇ္ဈာနတော ဥပ္ပန္နဿ သသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော ဣတရဿ စ အတဗ္ဘာဝတော။ တေသမ္ပိ ဝါဒေသု…ပေ… ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ဝိပဿနာနိယမေနေဝ ဟိ ပဌမတ္ထေရဝါဒေပိ အပါဒကပဌမဇ္ဈာနပါဒကမဂ္ဂါ ပဌမဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ၊ ဣတရေ စ ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာနိယမေဟိ တံတံဈာနိကာ။ ဧဝံ သေသဝါဒေသုပိ ဝိပဿနာနိယမော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။

ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရေတိ ¶ ပါဒကဇ္ဈာနတော အညသင်္ခါရေ။ တေန ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါရေသု သမ္မသိတေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တတြာပီတိ ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေပိ။ တံတံဈာနိကတာ တံတံသမ္မသိတသင်္ခါရဝိပဿနာနိယမေဟိ ဟောတိ။ တတြာပိ ဟိ ဝိပဿနာ တံတံဝိရာဂါဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေန သောမနဿသဟဂတာ ¶ ဥပေက္ခာသဟဂတာ စ ဟုတွာ ဈာနင်္ဂါဒိနိယမံ မဂ္ဂဿ ကရောတီတိ ဧဝံ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တန္တိ တံတံဈာနသဒိသဘဝနံ။ သွာယမတ္ထော ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယေဟိ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေန အသိဇ္ဈနာ ဥပနိဿယေန ဝိနာ သင်္ကပ္ပမတ္တေန သကဒါဂါမိဖလာဒီနံ အသိဇ္ဈနဒီပကေန နန္ဒကောဝါဒေန (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ သောတာပန္နာယပိ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပဘာဝံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ယဿ ယဿ ဥပနိဿယော အတ္ထိ၊ တဿ တဿေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော၊ နာညဿာတိ တေန တေန ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပတာ ဟောတိ၊ န တတော ပရံ သင်္ကပ္ပသဗ္ဘာဝေပိ အသိဇ္ဈနတောတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ ဧဝမိဓာပိ ယဿ ယဿ ဒုတိယာဒိဈာနိကဿ မဂ္ဂဿ ယထာဝုတ္တော ဥပနိဿယော အတ္ထိ၊ တဿ တဿေဝ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော၊ နာညဿ သတိပိ တသ္မိံ အသိဇ္ဈနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဝါဒေ ပါဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယော ဧကန္တေန ဟောတိ၊ တံတံဖလူပနိဿယသဗ္ဘာဝေ တံတံသင်္ကပ္ပော ဝိယာတိ တဒဘာဝါဘာဝတော အဇ္ဈာသယော နိယမေတီတိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မိံ ပန ပါဒကဇ္ဈာနံ နတ္ထီတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာနံ ပါဒကာနိ လောကိယဇ္ဈာနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အပ္ပနာပ္ပတ္တိ စ ဩဠာရိကင်္ဂါတိက္ကမနုပနိဿယာဘာဝေ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ‘‘သောမနဿသဟဂတမဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဥပေက္ခာသဟဂတမဂ္ဂေါတိ ဧတေန စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတာပိ သမာနာ အနုသယသမုဂ္ဃာဋနသမတ္ထဿ န သင်္ခါရာဝသေသတာတိ ဒဿေတိ။ တေ စ ဝါဒါ န ဝိရုဇ္ဈန္တိ အဇ္ဈာသယဝသေန ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာယ ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကတာယ စ သမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အဇ္ဈာသယော စ သာတ္ထကော ဟောတိ၊ အညထာ ပါဒကသမ္မသိတဇ္ဈာနေဟေဝ နိယမဿ သိဒ္ဓတ္တာ အဇ္ဈာသယော နိယာမကော ဝုစ္စမာနော နိရတ္ထကော သိယာတိ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌသာလိနိယာ နိယာမနေ ဧကန္တိကံ ဝိပဿနာသင်္ခါတံ အတ္ထမေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တေသမ္ပိ ဝါဒေသု အယံ…ပေ… ဝိပဿနာဝ နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တေန ¶ တယောပေတေ ဝါဒေ ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ ဒဿိတံ။ တံတံဝါဒါနဉှိ ဝိပဿနာသဟိတာနမေဝ သိဒ္ဓိ၊ နာညထာတိ ဒဿိတန္တိ။

ပဝေဓတီတိ ဂေါတြဘုဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပဉ္စမစိတ္တက္ခဏေ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ၊ ကထံ တဒါ ဂေါတြဘု တဒနန္တရဉ္စ မဂ္ဂေါ ဇဝနဿ ပတိတက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အပုဗ္ဗဿ ဇဝနန္တရဿ ပတိတတာဘာဝတော။ တဒေဝ ဟိ ဇဝနံ အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တမာနံ ¶ ပတိတံ သိယာတိ၊ ဂေါတြဘု ပန အာရမ္မဏန္တရေ ဥပ္ပန္နံ အပုဗ္ဗံ ဇဝနံ၊ တထာ မဂ္ဂေါ ဘူမန္တရတော စာတိ။ နနု စ သတ္တမဇဝနစေတနာယ ဗလဝတာယ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘာဝေါ ဟောတိ အာနန္တရိယတာပီတိ၊ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပါကသန္တာနဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန အန္တိမဇဝနစေတနာယ သုသင်္ခတတ္တာ သာ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ အာနန္တရိကာ စ ဟောတိ၊ န အပတိတဇဝနစေတနာ ဝိယ ဗလဝတာယာ’’တိ။

ပုန အနုလောမံ တံ အနုဗန္ဓေယျာတိ ဂေါတြဘုဿ ဟိ သင်္ခါရာရမ္မဏတ္တေ သတိ တဒပိ အနုလောမမေဝါတိ ပုရိမအနုလောမံ ဝိယ တံ တဒပိ အညံ အနုလောမံ အနုဗန္ဓေယျ၊ န မဂ္ဂေါတိ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနမေဝ စ န ဘဝေယျ အတ္တနော သဒိသာလမ္ဗနဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယဿ ပစ္စယဿ အလာဘာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အနုသယိတာ ကိလေသာ သာ ဘူမိ ဧတေဟိ လဒ္ဓါတိ ကတွာ ဘူမိလဒ္ဓါ။ ဝဋ္ဋံ သိနောန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ ကတွာ ဝဋ္ဋသေတူ စ၊ တေသံ သမုဂ္ဃာတကရဏန္တိပိ ဧတဒေဝဿ လောဘက္ခန္ဓာဒိပဒါလနံ ဝုစ္စတိ။ တန္တိ ပဝတ္တံ။ ဧကံ ဘဝန္တိ အနာဂါမိနော အနေကက္ခတ္တုဉ္စ တတ္ထေဝ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ဟေဋ္ဌာ အနာဂမနဝသေန ဧကော ဘဝေါတိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။

ဣမဿ ပနတ္ထဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ဥပါဒိန္နကပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနဿ။ အပါယေသု သတ္တမဘဝတော ဥဒ္ဓံ သုဂတိယဉ္စ ဝိပါကဒါယကဿ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ ပစ္စယဃာတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒွီသု ဘဝေသူတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေ အဘာဝိတေ သကဒါဂါမိဿ ကာမဓာတုယံ ယေ ဒွေ ဘဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေသူတိ အတ္ထော။ စလတီတိ ဧတေန စလနသဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ န အစလနာဘာဝံ၊ တသ္မာ အစလနံ ဒဿေတွာ ပုန စလနံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေပိ ဝါ ကတ္ထစိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂေ သမာနပဋိပဒေ ဒိသွာ သဘာဝတော အစလနမေဝ ¶ ဂဏှေယျုံ၊ တေသံ တံဂဟဏနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘စလတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စလနာဝဓာရဏတ္ထန္တိ ယုတ္တံ ဥဘယဒဿနံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ ကေသဉ္စိ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သမာနပဋိပဒါ၊ တထာပိ ကိလေသိန္ဒြိယေဟိ သိဇ္ဈမာနာ ပဋိပဒါ တေသံ ဝသေန စလနပကတိကာ ဧဝါတိ ‘‘စလတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘န စလတီ’’တိ။

လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၅၇။ ယဿ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ အဇ္ဈာသယော ပဝတ္တော၊ သော မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အဇ္ဈာသယဝိသေသေန တံတံဘာဝနာဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၅၈။ ဆန္ဒာဓိပတေယျန္တိအာဒီသု ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဝတ္တမာနေသု ဓမ္မေသု ကထံ ဆန္ဒဿ တံသဟဇာတဿ အဓိပတိဘာဝေါ ဝီရိယာဒီနဉ္စာတိ? ဥပနိဿယဝသေန။ ယဿ ဟိ သစေ ဆန္ဒဝတော ကုသလံ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ ‘‘အဟံ နိပ္ဖာဒေဿာမီ’’တိ ပဝတ္တမာနဿ ကုသလံ နိပ္ဖန္နံ၊ တဿ တံသဟဇာတော ဆန္ဒော တေန ပုရိမုပနိဿယေန ဝိသိဋ္ဌော သဟဇာတဓမ္မေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ။ တသ္မိဉ္စ ပဝတ္တမာနေ တေ ပဝတ္တန္တိ၊ နိဝတ္တမာနေ နိဝတ္တန္တိ၊ တဒနုရူပဗလာ စ ဟောန္တိ ရာဇပုရိသာ ဝိယာတိ။ ဧဝံ ဝီရိယာဒီသု။ သေသဓမ္မာနံ ပန ကတ္ထစိ ဝုတ္တပ္ပကာရပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝေပိ အတံသဘာဝတ္တာ အဓိပတိဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၆၁။ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ အညိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ၊ အာ-ကာရော စ ဓမ္မမရိယာဒတ္ထော။

၃၆၂။ မဂ္ဂင်္ဂါနိ န ပူရေန္တိ အကိစ္စကတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဟိ မဂ္ဂေါ၊ န စေတာယ မာရေတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ။ မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသာ ¶ ပဝတ္တိ အဟမသ္မီတိ ပဝတ္တမာနဿ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌာနံ။ အာလောကဿေဝ ပဝတ္တိကာလော ဝိယာတိ စိရပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ ဧကဒေသသာမညေန ဟိ ယထာဓိပ္ပေတေန ဥပမာ ဟောတီတိ။ ခါရေ ဝါတိ ကဋ္ဌာဒီနံ ခါရစ္ဆာရိကာယံ။ သမ္မဒ္ဒိတွာတိ ကိလေဒေတွာ။ ဆန္ဒောတိ တဏှာ။ အနုသယောတိ တဏှာ မာနာနုသယော စ။ ဧတသ္မိဉ္စ သုတ္တေ အသမူဟတဿ ဂန္ဓဿ သမုဂ္ဃာဋနံ ဝိယ အသမူဟတမာနာဒိသမုဂ္ဃာတံ ဒဿေန္တေန အညမညေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ ဒဿိတန္တိ အာနီတံ၊ န ယထာဝုတ္တနယေန ဥပမာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနေ စိတ္တေ တဿ သံကိလေသဝေါဒါနကရာ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာ စေတသိကာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တဿင်္ဂဘူတာ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တီတိ ‘‘စိတ္တင်္ဂဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆၅။ ကုသလေ ¶ ဝုတ္တနယံ အနုဂန္တွာ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ‘‘ဝုတ္တနယေနာ’’တိ အာဟ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတိမတ္တံ ဂဟဏမတ္တံ။ အာသန္နကာရဏတ္တာ အယောနိသောမနသိကာရဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ။ သတိသံဝရောတိ ဣဓ သီတာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အပ္ပမဇ္ဇနံ ခမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဟာနသံဝရောတိ ဝီရိယသံဝရော။

အဿာဒဒဿနန္တိ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ ဖလဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန အသမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနောမောဟော၊ သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိပက္ခဘာဝဂ္ဂဟဏာကာရော ဝါ။ သဗ္ဗဿ လောဘဿ အဘိဇ္ဈာဘာဝေ သတိပိ ဝိသေသယုတ္တာယ အဘိဇ္ဈာယ ကမ္မပထပ္ပတ္တာယ ဣဓုပ္ပဇ္ဇမာနာယ လက္ခဏာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ပရသမ္ပတ္တီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အတ္တနော ပရိဏာမနဿ ပုရေစာရိကာ တဏှာဘိရတိ အဘိရတိ။

အနုပပရိက္ခာ ¶ မောဟော။ မောဟဝသေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ အဝတ္ထုသ္မိံ သာနုနယော အဓိမောက္ခော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အသတိယစိတ္တေတိ အဟိရိကာဒီဟိ အာရက္ခရဟိတစိတ္တေ။ သတိရဟိတတ္တာ သတိပဋိပက္ခတ္တာ စာတိ ဧတေန သတိရဟိတာ သတိပဋိပက္ခာ စ အကုသလာ ခန္ဓာ ဧဝ မိစ္ဆာသတီတိ ဒဿေတိ။ တေ ပန ဥပနာဟာဒိပ္ပဝတ္တိယံ စိရကတာဒိသလ္လက္ခဏေ ပဋုသညာသမ္ပယုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဒရထာဒိဘာဝေါ အဝိသေသေန ကိလေသသမ္ပယောဂတော ဝုတ္တော လဟုတာဒိဧကန္တပဋိပက္ခာနံ ထိနမိဒ္ဓါဒီနံ ကေသဉ္စိ ဣဓ အဘာဝါ။ အဝူပသမောတိ အသန္နိသိန္နသဗ္ဘာဝမာဟ။ အနဝဋ္ဌာနရသန္တိ စလနကိစ္စံ။ စေတသော အဝူပသမေတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ ဘုမ္မံ၊ အဝူပသမပစ္စယဘူတံ အာရမ္မဏံ ဝါ ‘‘အဝူပသမော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၇၇။ သဟဇာတဓမ္မေသု ¶ အကမ္ပနံ န ကောသဇ္ဇေသု အကမ္ပနံ ဝိယ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တံတံပါပကိရိယာယ ဥဿဟနဝသေန ပန ထိရတာ တတ္ထ အကမ္ပနံ။

၃၈၁။ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ တထာ တထာ သဿတာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဝုစ္စတိ။ တရန္တီတိ တိတ္ထေ ဝိယ ပိလဝန္တိ။ ဝိပရိယေသတောတိ ဝတ္ထုဿ ဝိပရီတတော။

၃၉၀။ သဘာဝပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ပကတိအတ္တာဒိအသန္တဂဟဏဿ အနိစ္စာဒီနံ နိစ္စာဒိဝိသမဂဟဏဿ စ သညာဒိဝိပရိယေသဿ နိဿယတ္တာ ‘‘အသန္တံ အသမဉ္စ ဗုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၉၉။ ကိဉ္စာပိ…ပေ… ပရာမသန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပုရိမစိတ္တေန အဝိသေသံ ဒဿေတိ။ အနုဿာဟနာဝသီဒနဘာဝေန သံဟတဘာဝေါ ထိနံ။

၄၀၀။ ဣဓ မာနေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ အပဏ္ဏကင်္ဂါနီတိ အဝိရဇ္ဈနကင်္ဂါနိ ဥပ္ပတ္တိအရဟင်္ဂါနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မာနဿ အနိယတတ္တာ န နိယတယေဝါပနကာတိ ¶ ။ ပဋ္ဌာနေ ဟိ ‘‘သံယောဇနံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သံယောဇနော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၄။၁) ဧတ္ထ ‘‘စတုက္ခတ္တုံ ကာမရာဂေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိဃေန စ မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ ဘဝရာဂေါ တယောပေတေ သကဒါဂါမိနော သံယောဇနာနံ သံယောဇနေဟိ ဒသဝိဓာ ယောဇနာ’’တိ ဒဿိတာယ ဒသဝိဓာယ ယောဇနာယ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ မာနသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ‘‘မာနသံယောဇနံ ပဋိစ္စ ဘဝရာဂသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ စ ဝတွာ ‘‘ဘဝရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ဝုတ္တာဟိ ယောဇနာဟိ မာနဿ အနိယတဘာဝေါ ပကာသိတော၊ တထာ ကိလေသဒုကေပိ။ ဣဓ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဒသဝိဓာ သံယောဇနာနံ ယောဇနာ၊ တထာ ဒသဝိဓာ ကိလေသာန’’န္တိ စ။ ဥန္နမနဝသေနေဝ သမ္ပဂ္ဂဟရသော ¶ ၊ န ဝီရိယံ ဝိယ တံတံကိစ္စသာဓနေ အဗ္ဘုဿာဟနဝသေန။ ဩမာနဿပိ အတ္တာနံ အဝံကတွာ ဂဟဏံ သမ္ပဂ္ဂဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၄၀၂။ ပရိဟရဏတ္ထံ ဝိက္ခိတ္တာ ဟုတွာ ဥဿာဟံ ဇနေန္တာ ‘‘ပရိဟရဏတ္ထံ သဥဿာဟာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသံ။

၄၁၃။ ဝိသပ္ပနအနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာနဝသေန အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဝသေန စ ဝိသပ္ပနရသော။ ဒေါသော ဥပယောဂဖလေသု အနိဋ္ဌတ္တာ ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနဘိရတိရသာတိ ဧဝံပကာရေသု ပဋိက္ခေပေန ရသဝစနေသု တံတံပဋိပက္ခကိစ္စဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဋုကာကာရဂတိ ကဋုကဉ္စုကတာ၊ အတ္တသမ္ပတ္တိ အာဝါသာဒိ၊ ပရာယတ္တတာယ ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဒါသဗျေ သတိ ဒါသော ပရာယတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စေ သတိ တံသမင်္ဂီ။ န ဟိ သော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ ကုသလေတိ။ အထ ဝါ ကတာကတာကုသလကုသလာနုသောစနေ အာယတ္တတာယ တဒုဘယဝသေန ကုက္ကုစ္စေန တံသမင်္ဂီ ဟောတီတိ ဒါသဗျံ ဝိယ တံ ဟောတိ။

၄၁၈။ ဝိရုဒ္ဓါကာရောတိ ¶ ဝိရုဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ စိတ္တဿ ဝါ အာကာရော ဝိရုဒ္ဓဘာဝေါ။ တေန ဝိရုဇ္ဈနံ ဝိရောဓောတိ ဒဿေတိ။ ဝစနန္တိ ဧတံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမေဝ ဟိ ကိစ္စံ ဧတေန ကရိယမာနံ သုရောပိတံ သုဇနိတံ န ဟောတီတိ။ ရောပသဒ္ဒဝစနတ္ထမေဝ ကေစိ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တံ အပ္ပမာဏန္တိ ကောဓဿ တထာပဝတ္တနသဘာဝါဘာဝါ အညေန ကေနစိ ကာရဏေန ပရိပုဏ္ဏတာ သိယာတိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၂၂။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ စိကိစ္ဆိတုံ ဒုက္ကရတာယ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗထာ စိကိစ္ဆာဘာဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယာတိ တဒတ္ထံ ဒဿေတိ။

၄၂၄။ နိစ္ဆယာဘာဝါ ¶ အသဏ္ဌဟနတော စေတသော ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တတာယ ‘‘ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၄၂၅။ ဧကံ အာကာရံ ဂန္တုံ အသမတ္ထတာယ အတ္တနော အာမုခံ သပ္ပနတော ဩသက္ကတိ။

၄၂၉။ ဥဒ္ဓစ္စံ အတ္တနော ဂဟိတာကာရေ ဧဝ ဌတွာ ဘမတီတိ ဧကာရမ္မဏသ္မိံယေဝ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဟောတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန ယဒိပိ ရူပါဒီသု ဧကသ္မိညေဝါရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာပိ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ ဣဒံ နု ခေါ’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ‘‘နနု ခေါ၊ အညံ နု ခေါ’’တိ အညံ ဂဟေတဗ္ဗာကာရံ အပေက္ခတီတိ နာနာရမ္မဏေ စလနံ ဟောတိ။

‘‘ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာ ဣမသ္မိံ စိတ္တဒွယေ ဝုတ္တပကိဏ္ဏကံ ဒဿေတွာ ဒွါဒသသု ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကုသလေသုပိ အာရမ္မဏာဓိပတိံ အနုဒ္ဓရိတွာ သဟဇာတာဓိပတိနော ဧဝ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဣဓာပိ သော ဧဝ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော သိယာတိ ‘‘သဟဇာတာဓိပတိ လဗ္ဘမာနောပိ န ဥဒ္ဓဋော’’တိ ဝုတ္တံ နာရမ္မဏာဓိပတိနော အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ သောပိ ဟိ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတေသု လဗ္ဘတီတိ။ သေသောပီတိ ဝီမံသတော အညောပိ သဟဇာတာဓိပတိ နတ္ထိ၊ ယော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော သိယာ။ အာရမ္မဏာဓိပတိမှိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ဆန္ဒာဒီသု ဧကမ္ပိ သဟဇာတံ။ ကုသလတ္တိကေ တာဝ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘န ဟေတုပစ္စယာ အဓိပတိပစ္စယာ’’တိ ဧကဿပိ ပဉှဿ ¶ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ဟိ ‘‘အကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဟေတုပစ္စယာ အဓိပတိပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈၆) ဧတဿ ဝသေန ‘‘ဧက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာဘာဝတောတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဿ အဘာဝတော၊ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု ဝါ အဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု အနာဂမနန္တိ တတ္ထ အနာဂမနေန ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနံ သာဓေတိ။ အနာကဍ္ဎနတော အနာဂမနံ ပန သာဓေတုံ ‘‘တေသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဘဝေယျ။ တထာ စ သတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာ အပါယဂမနီယဿ ဒဿနေန ¶ ပဟာတဗ္ဗဘာဝတော။ န စေတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘင်္ဂေ နာဂတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ကထံ ပနေတံ ဉာယတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု အနာဂမန’’န္တိ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနညေဝ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုဝိဓာ ဟိ အကုသလာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ။ တတ္ထ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစေတနာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော၊ ဣတရာသညေဝ ဝုတ္တော။ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သဟဇာတမေဝ ဝိဘတ္တံ၊ န နာနာက္ခဏိကန္တိ။ တထာ ပစ္စနီယေပိ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော…ပေ… သဟဇာတပစ္စယေန…ပေ… ဥပနိဿယပစ္စယေန…ပေ…။ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ။ ဣတရတ္ထ စ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာ စ စေတနာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗေသု ဧဝ အာဂတာတိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော န သိယာတိ။ ယဒိ သိယာ၊ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစေတနာယ စ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဝုစ္စေယျ၊ န တု ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေ သတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ တဒဘာဝါ န ဝုတ္တာတိ။ ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော တတ္ထ အနာဂတာတိ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော။ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယာဝစနေန ပန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဝတ္တိဝိပါကတာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ပဝတ္တိဝိပါကဿပိ ဟိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ ဝုတ္တဉ္စ ¶ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော၊ နာနာက္ခဏိကာ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၅၆-၅၇)။ ယဒိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ဝိပါကဒါနံ နတ္ထိ၊ ကထံ တေ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဟောန္တီတိ? အဘိညာစိတ္တာဒီနံ ဝိယ ဝိပါကာရဟသဘာဝတ္တာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ အကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တံ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ၊ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၃၀-၇၃၁) ဣဒမ္ပိ တေသံ ဝိပါကာရဟတညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ ဣဒံ ပန ဌာနံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဟိ ဧတ္ထ ဝစနောကာသော။ န ဟိ ဝိပါကေတိ ဝစနံ ဝိပါကဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဝိပါကာရဟတံ ဝဒတီတိ။

၄၃၁။ တေသု ¶ ဝိပါကာဗျာကတန္တိအာဒီနံ ‘‘ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာပီတိ ဧတဿ ‘‘ဥပ္ပတ္တိံ ဒီပေတုံ ကာမာ…ပေ… အာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဥပစိတတ္တာတိ ယထာ အညဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကာဘိမုခံ ဟောတိ တထာ ဝဍ္ဎိတတ္တာ။ ရူပါဒီနံ ပစ္စယာနံ အညဝိညာဏသာဓာရဏတ္တာ အသာဓာရဏေန ဝတ္ထုနာ စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏန္တိ နာမံ ဥဒ္ဓဋံ။ စက္ခာဒီနံ တိက္ခမန္ဒဘာဝေ ဝိညာဏာနံ တိက္ခမန္ဒဘာဝါ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ စ။

စက္ခုသန္နိဿိတဉ္စ တံ ရူပဝိဇာနနဉ္စာတိ စက္ခုသန္နိဿိတရူပဝိဇာနနံ။ ဧဝံလက္ခဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ တတ္ထ စက္ခုသန္နိဿိတဝစနေန ရူပါရမ္မဏံ အညဝိညာဏံ ပဋိက္ခိပတိ။ ရူပဝိဇာနနဝစနေန စက္ခုနိဿယေ ဖဿာဒယော နိဝတ္တေတိ။ စက္ခုရူပဝစနေဟိ စ နိဿယတော အာရမ္မဏတော စ ဝိဇာနနံ ဝိဘာဝေတိ။ ရူပမတ္တဿ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ ကိစ္စမေတဿာတိ ရူပမတ္တာရမ္မဏရသံ။ ဈာနင်္ဂဝသေနာတိ ဣဒံ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇေသု ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဥပေက္ခာသုခဒုက္ခေကဂ္ဂတာနံ ဈာနင်္ဂိကတ္တာ ဣဓာပိ တံသဒိသာနံ တဒုပစာရံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေ ဈာနင်္ဂတာ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဈာနင်္ဂါနိ ဈာနသမ္ပယုတ္တ…ပေ… ရူပါနံ ဈာနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၁၂)။ ဧတေသဉ္စ ဈာနပစ္စယဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော။ ယထာဟ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဈာနပစ္စယာ။ ပဉ္စဝိညာဏသဟဂတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၈)။ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေပိ ဝေဒနာစိတ္တဋ္ဌိတီနံ ဥပေက္ခာဒိဘာဝတော တထာဘူတာနံ ဝစနေ အညဋ္ဌာနာဘာဝတော စ ဒုတိယရာသိနိဒ္ဒေသော။

၄၃၆။ ဝတ္ထုပဏ္ဍရတ္တာတိ သယံ ကဏှဓမ္မာနံ အပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သဘာဝပရိသုဒ္ဓါနံ ပသာဒဟဒယဝတ္ထုနိဿယာနံ ဝသေန ပဏ္ဍရသဘာဝံ ဇာတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ပန နယော စတုဝေါကာရေ န လဗ္ဘတီတိ တတ္ထ ဘဝင်္ဂဿ တတော နိက္ခန္တာကုသလဿ စ ပဏ္ဍရတာ န သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဏ္ဍရတာယ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဘာဝေါ ဝါယံ စိတ္တဿ ပဏ္ဍရတာတိ။

၄၃၉။ ဣဒမ္ပီတိ ¶ ပိ-သဒ္ဒေါ ဌိတိမတ္တသဟိတံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတံ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တော။ ပကတိယာတိ အနတိက္ကမနေန။ သောပိ ဝိသေသော။ ကာယပ္ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတီတိ အာပါထံ ဂန္တွာ ပဋိဟညတီတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ရူပံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တေ န အာရမ္မဏုပ္ပာဒါနံ ပုဗ္ဗာပရကာလတာ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဃဋ္ဋနပဋိဟနနေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပမာပိ ဥဘယဃဋ္ဋနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ န နိဿိတနိဿယဃဋ္ဋနာနံ ပုဗ္ဗာပရတာဒဿနတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဧတံ နိဒဿနမတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမ္ပိ ဟိ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ။ ဝိညာဏဓာတုနိဿယဘူတေဟိ ဝါ အညံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ၊ တတော ဧဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂေ သုခဒုက္ခပစ္စယာ ဓာတုအနုဂ္ဂဟဓာတုက္ခောဘာ စိရံ အနုဝတ္တန္တိ။

၄၅၅။ အညေသံ စိတ္တာနံ သဘာဝသုညတသဗ္ဘာဝါ မနောဓာတုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝါ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနဉှိ စက္ခာဒိနိဿိတတာ စက္ခာဒီနံ သဝိသယေသု ဒဿနာဒိပ္ပဝတ္တိဘာဝတာ စ ဝိသေသော။ မနောဝိညာဏဿ ပန အနညနိဿယမနောပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ အညနိဿယဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယတ္တာဘာဝေန မနောဒွါရနိဂ္ဂမနမုခဘာဝါဘာဝတော စ သာတိသယဝိဇာနနကိစ္စတာ ဝိသေသော။ တဗ္ဗိသေသဝိရဟာ မနောမတ္တာ ဓာတု ¶ မနောဓာတူတိ တိဝိဓာ မနောဓာတု ဧဝ ဝုစ္စတိ၊ န ဝိသေသမနော။ တသ္မာ ဧတ္ထ မနော ဧဝ ဓာတု မနောဓာတူတိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ မတ္တသဒ္ဒတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိသေသနိဝတ္တနတ္ထော ဟိ သော ဝိညာဏဿာတိ။ မနောဒွါရနိဂ္ဂမနပဝေသမုခဘာဝတော ပန မနောဓာတုယာ ဝိဇာနနဝိသေသဝိရဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တတော ဧဝ မနောဝိညာဏန္တိပိ န ဝုစ္စတိ။ န ဟိ တံ ဝိညာဏံ မနတော ပဝတ္တံ မနသော ပစ္စယော၊ နာပိ မနသော ပစ္စယဘူတံ မနတော ပဝတ္တံ၊ ဒဿနာဒီနံ ပန ပစ္စယော၊ တေဟိ စ ပဝတ္တံ တေသံ ပုရေစရံ အနုစရဉ္စာတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပောတိ အဝစနံ မဟာဝိပါကာနံ ဝိယ ဇနကသဒိသတ္တာဘာဝတော။ တတ္ထ ဟိ တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပတာဒီဟိ သဒိသံ သဟေတုကတာယာတိ။ ပဉ္စဝိညာဏသောတေတိ ဧတ္ထ ယထာ ပဂုဏံ ဂန္ထံ သဇ္ဈာယန္တော သဇ္ဈာယသောတေ ပတိတံ ကဉ္စိ ကဉ္စိ ဝါစနာမဂ္ဂံ န သလ္လက္ခေတိ၊ ဧဝံ တထာဂတဿ အသလ္လက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ၊ န စ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ဈာနင်္ဂါဘာဝေါ ဣဓ အဝစနဿ ကာရဏံ။ ယဒိ တဒနန္တရံ နိဒ္ဒေသော တံသောတပတိတတာ၊ ဣတော ပရေသံ ဒွိန္နံ မနောဝိညာဏဓာတူနံ တံသောတပတိတတာ န သိယာ။ တသ္မာ ပဉ္စဝိညာဏာနံ ဝိယ အဟေတုကတာယ မဂ္ဂပစ္စယဝိရဟာ စ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဈာနင်္ဂဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဝိယ အဂဏနုပဂဘာဝါ စ ပဉ္စဝိညာဏသောတပတိတတာ။ တတော ဧဝ ဟိ အဟေတုကကိရိယတ္တယေပိ ဈာနင်္ဂါနိ ဗလာနိ စ သင်္ဂဟဝါရေ ¶ န ဥဒ္ဓဋာနိ၊ ဈာနပစ္စယကိစ္စမတ္တတော ပန ပဋ္ဌာနေ ဒုဗ္ဗလာနံ ဧတ္ထ ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။

၄၆၉။ သမာနဝတ္ထုကံ အနန္တရပစ္စယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သန္တီရဏံ မနောဓာတုတော ဗလဝတရံ ဟောတီတိ တံ ယထာရမ္မဏံ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တံ ဣဋ္ဌေ သောမနဿသဟဂတံ ဟောတိ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာသဟဂတံ သာတိသယာနုဘဝတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘အယဉှိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိံ ယေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန သတိပိ ဗလဝဘာဝေ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ နိဝတ္တေတွာ ဝိသဒိသံ မနံ ကရောန္တံ မနသိကာရကိစ္စန္တရယောဂတော ဝိပါကော ဝိယ အနုဘဝနမေဝ န ဟောတီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ ဟောတိ၊ တထာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနံ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဉ္စ ကိစ္စဝသေန အပုဗ္ဗတ္တာ။

အဟေတုကကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၉၈။ အလောဘော ¶ အဗျာကတမူလန္တိအာဒီသု ကုသလပက္ခေ တာဝ အလောဘာဒေါသာနံ နိဒ္ဒေသေသု ‘‘ယော တသ္မိံ သမယေ အလောဘော အလုဗ္ဘနာ…ပေ… အလောဘော ကုသလမူလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၃၂)၊ ‘‘ယော တသ္မိံ သမယေ အဒေါသော အဒုဿနာ…ပေ… အဒေါသော ကုသလမူလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၃၃) စ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ တံနိဒ္ဒေသေသု ‘‘အလောဘော အဗျာကတမူလ’’န္တိ ‘‘အဒေါသော အဗျာကတမူလ’’န္တိ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ။ ပညိန္ဒြိယာဒိနိဒ္ဒေသေသု ပန ‘‘ပညာရတနံ အမောဟော ဓမ္မဝိစယော သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၄၊ ၃၇) ဧဝံ တတ္ထပိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အမောဟော ကုသလမူလ’’န္တိ။ တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘အမောဟော အဗျာကတမူလ’’န္တိ ပါဌေန န ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ။ အလောဘာဒေါသာနံ ဝိယ အမောဟဿပိ အဗျာကတမူလဒဿနတ္ထံ ပနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝိညတ္တိဇနကတောတိ ကာယဝစီကမ္မဒွါရနိဝါရဏံ ကရောတိ။ အဝိပါကဓမ္မတောတိ မနောကမ္မဒွါရနိဝါရဏဉ္စ။ ဝိပါကဓမ္မာနဉှိ ကမ္မဒွါရံ ဝုတ္တန္တိ။ တထာ အပ္ပဝတ္တိတောတိ ဒါနာဒိပုညကိရိယဘာဝေန အပ္ပဝတ္တိတော။ ဧတေန ပုညကိရိယဝတ္ထုဘေဒမေဝ နိဝါရေတိ။

ဗလဝပစ္စယေဟီတိ ¶ ပယောဂေန ဝိနာ နိပ္ဖန္နေဟိ အာရမ္မဏာဒိပစ္စယေဟိ။ အသင်္ခါရိကာဒီသု ဟိ ယေန ကေနစိ စိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနေ ပဋိသန္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အသင်္ခါရိကာ ဟောတိ၊ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကမ္မာဒိပစ္စုပဋ္ဌာနေ သသင်္ခါရိကာ။ ဘဝင်္ဂစုတိယော ပန ပဋိသန္ဓိသဒိသာဝ။ တဒါရမ္မဏဉ္စ ကုသလာကုသလာနိ ဝိယ အသင်္ခါရိကံ သသင်္ခါရိကဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ဧတေသု ဗလဝံ ဒုဗ္ဗလဉ္စ ဝိစာရေတုံ ‘‘တတ္ထ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာလဝသေန ပန ပရိဏမတီတိ အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိကကမ္မဗဟုလေ ကာလေ တံကမ္မသဟိတသန္တာနဇနိတသုက္ကသောဏိတပစ္စယာနံ တံမူလကာနံ စန္ဒသူရိယဝိသမပရိဝတ္တာဒိဇနိတဥတာဟာရာဒိဝိသမပစ္စယာနဉ္စ ဝသေန ပရိဏမတိ။

ယတော ယတ္တကော စ ဝိပါကော ဟောတိ၊ ယသ္မိဉ္စ ဌာနေ ဝိပစ္စတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ အာရဒ္ဓါ။ ဧတ္ထေဝါတိ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေယေဝ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန ဒွါဒသကမဂ္ဂေါပိ ဟောတိ ¶ ၊ ဒွါဒသကပ္ပကာရောပီတိ အတ္ထော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပိ။ အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကာနံ သသင်္ခါရိကအသင်္ခါရိကဝိပါကသင်္ကရံ အနိစ္ဆန္တော ဒုတိယတ္ထေရော ‘‘ဒွါဒသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိမဿ ဟိ ပစ္စယတောသသင်္ခါရိကအသင်္ခါရိကဘာဝေါ၊ ဣတရေသံ ကမ္မတော။ တတိယော တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကမ္ပိ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ဒသာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣမသ္မိံ ဝိပါကုဒ္ဓါရဋ္ဌာနေ ကမ္မပဋိသန္ဓိဝဝတ္ထာနတ္ထံ သာကေတပဉှံ ဂဏှိံသု။ ကမ္မဝသေန ဝိပါကဿ တံတံဂုဏဒေါသုဿဒနိမိတ္တတံ ဒဿေတုံ ဥဿဒကိတ္တနံ ဂဏှိံသု။ ဟေတုကိတ္တနံ ဣဓ ပဌမတ္ထေရဿ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတ္ထေရဝါဒါဒီသု ဝိသေသံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမိ။ ဉာဏဿ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခဘာဝတော တိဟေတုကံ အတိဒုဗ္ဗလမ္ပိ သမာနံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎန္တံ ဒုဟေတုကံ အာကဍ္ဎေယျာတိ ‘‘အဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယံ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ သုဂတိယံ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒိဝိပတ္တိယာ အဟေတုကဥပပတ္တိံ ဝဇ္ဇေတွာ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ သဟေတုကောပပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ’’စ္စေဝ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၂) ဝုတ္တံ။ တေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေန ကမ္မုနာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အညထာ ‘‘သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုစ္စေယျ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလဿ ¶ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တောပပတ္တိယံ။

ဧဝံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တုပပတ္တိယာ စ ဝိဇ္ဇမာနာယ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ ကုသလာ’’တိ ဝတွာ အညတ္ထ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတုန္တိ။ ယထာ ¶ ပန ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ အဝစနတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ပဋိသန္ဓိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဆန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ’’စ္စေဝ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၃) ဝတွာ ‘‘သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ အဝစနတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာပိ ပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ အာပန္နံ။ ဧတ္ထာပိ ဟိ န န သက္ကာ ကမ္မနိကန္တိက္ခဏေသု တယော စ ဒွေ စ ဟေတူ ယောဇေတွာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒွေ ယောဇေတုန္တိ။ ဣမဿ ပန ထေရဿ အယမဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘ကမ္မသရိက္ခကဝိပါကဒဿနဝသေန ဣဓ ပါဌော သာဝသေသော ကထိတော’’တိ။ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပါဌဿ သာဝသေသတာပတ္တီတိ စေ? န၊ ဒုဗ္ဗလဿ ဒုဟေတုကကမ္မဿ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပါကဒါနေ အသမတ္ထတ္တာ။ တိဟေတုကဿ ပန အဟေတုကဝိပစ္စနေ ဝိယ ဒုဟေတုကဝိပစ္စနေပိ နတ္ထိ သမတ္ထတာဝိဃာတောတိ။ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာတိ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဘာဂဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာဘာဝတော ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု ဥပေက္ခာသဟဂတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကာယဝိညာဏဉ္စ သုခသဟဂတမေဝ ပဋိဃဋ္ဋနာဝိသေသေနာတိ။

ဝိသေသဝတာ ကာလေန တဒါရမ္မဏပစ္စယသဗ္ဗဇဝနဝတာ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝရာသံဝရေ…ပေ… ဥပဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တံ အညကာလေ ပဉ္စဝိညာဏာဒိပရိပုဏ္ဏဝိပါကပ္ပဝတ္တိအဘာဝါ။ ကက္ကဋက…ပေ… ဘဝင်္ဂေါတရဏန္တိ ဧတေန ဣဒံ ဒဿေတိ – ကေဒါရေ ပူရေတွာ နဒီပဝေသနမဂ္ဂဘူတံ မာတိကံ အပ္ပဝိသိတွာ ကက္ကဋကမဂ္ဂါဒိနာ အမဂ္ဂေန နဒီဩတရဏံ ဝိယ စိတ္တဿ ဇဝိတွာ ဘဝင်္ဂပ္ပဝေသနမဂ္ဂဘူတေ တဒါရမ္မဏေ အနုပ္ပန္နေ မဂ္ဂေန ဝိနာ ဘဝင်္ဂေါတရဏန္တိ။

ဧတေသု ¶ တီသု မောဃဝါရေသု ဒုတိယော ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ’’တိ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ၊ သောပိ မောဃဝါရော လဗ္ဘေယျ။ ယဒိ ပန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယောတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ အဝုတ္တော။ ‘‘ကုသလံ ¶ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ ဓမ္မံ…ပေ… နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၃) ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အထာပိ သိယာ ‘‘အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ ဧဝမပိ ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယောတိ’’ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဇာတိဘေဒါ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘူမိဘိန္နဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ ဝိယ ဇာတိဘိန္နဿပိ ဘဝေယျာတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ။ အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဝသေန ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န တု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ သင်္ခိတ္တာယ ဂဏနာယ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧကံ၊ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော ဒုတိယော မောဃဝါရော ဝီမံသိတဗ္ဗော။

ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပါကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော အာဝဇ္ဇနာ၊ တတော ဝိသဒိသဿ ဇဝနဿ ကရဏတော မနသိကာရော စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော စတုန္နံ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပါဒိအာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ အယမေတဿ သဘာဝေါတိ ဇဝနာပါရိပူရိယာ ဒုတိယော မောဃဝါရော ဒဿေတုံ ယုတ္တော သိယာ၊ အယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ဘဝင်္ဂဿ ဇဝနာနုဗန္ဓနဘူတတ္တာ ‘‘တဒါရမ္မဏံ ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) စ ဝုတ္တံ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ၊ ‘‘အဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ သဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ စ။ ကုသလာကုသလာနံ သုခဒုက္ခဝိပါကမတ္တော ဝိပါကော န ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနံ ဝိဘာဂံ ကရောတိ၊ ဇဝနံ ပန ရဇ္ဇနဝိရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိဘာဂံ ကရောတီတိ ‘‘အာရမ္မဏရသံ ဇဝနမေဝ အနုဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဝိဇ္ဇမာနေ ¶ ကာရကေ ကထံ အာဝဇ္ဇနာဒိဘာဝေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ပဉ္စဝိဓံ နိယာမံ နာမ ဂဏှိံသု။ နိယာမော စ ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စပစ္စယဘာဝဝိသေသောဝ။ တံတံသဒိသဖလဒါနန္တိ တဿ တဿ အတ္တနော အနုရူပဖလဿ ¶ ဒါနံ။ သဒိသဝိပါကဒါနန္တိ စ အနုရူပဝိပါကဒါနန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝတ္ထုန္တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ဧကဂါထာဝတ္ထုဘာဝေန ကတော။ ဇဂတိပ္ပဒေသောတိ ယထာဝုတ္တတော အညောပိ လောကပ္ပဒေသော။ ကာလဂတိဥပဓိပယောဂပဋိဗာဠှဉှိ ပါပံ န ဝိပစ္စေယျ၊ န ပဒေသပဋိဗာဠှန္တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနပဋိသန္ဓိယာဒိဓမ္မာနံ နိယာမော ဒသသဟဿိကမ္ပနပစ္စယဘာဝေါ ဓမ္မနိယာမော။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတောတိ ဧတေန နိယာမဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒိဘာဝေါ၊ န ကာရကဝသေနာတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ သောဠသဝိပါကကထာဌာနေ။ ဒွါဒသဟိ ဝါဟေတဗ္ဗာ နာဠိယန္တောပမာ န ဒွါဒသန္နံ စိတ္တာနံ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ ဧကာရမ္မဏေ သဟ ကိစ္စကရဏဝသေန ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ ဒွါဒသန္နံ ဧကသ္မိံ ဒွါရေ သကိစ္စကရဏမတ္တဝသေန။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဇနကသဒိသဇဝနာနန္တရံ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနဿ…ပေ… ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ပန တိဟေတုကဇဝနေ ဇဝိတေ ပဋိသန္ဓိဒါယကေန ကမ္မေန အဟေတုကဿ တဒါရမ္မဏဿ နိဗ္ဗတ္တိ န ပဋိသေဓိတာ။ ဧဝံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿပိ တိဟေတုကာနန္တရံ ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဿ စ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မဿ ဝသေနာယံ ဝိပါကဝိဘာဝနာ တဿာ မုခနိဒဿနမတ္တမေဝါတိ ပဝတ္တိဝိပါကဿ စ ဧကဿ တိဟေတုကာဒိကမ္မဿ သောဠသဝိပါကစိတ္တာဒီနိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ ယေန ကေနစိ ကမ္မုနာ ဧကေန အနေကံ တဒါရမ္မဏံ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မဝိသေသာဘာဝါ ယေသံ တံ အနုဗန္ဓဘူတံ၊ တေသံ ဇဝနသင်္ခါတာနံ ပစ္စယာနံ ဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဇဝနေနာယံ တဒါရမ္မဏနိယာမော ဝုတ္တော၊ န နာနာကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တမာနဿ ဝသေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၉၈) ‘‘သဟေတုကေ ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ အဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဉာဏာနန္တရံ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ၊ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ သဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အကုသလာနန္တရဉ္စ သဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ န စ ‘‘တံ ဧတေန ထေရေန အဒဿိတ’’န္တိ ကတွာ တဿ ပဋိသေဓော ကတော ဟောတီတိ။

ယံ ¶ ပန ဇဝနေန…ပေ… တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ ကုသလဿ ဝိယ အကုသလဿ သဒိသော ¶ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကနိယမနံ ပန သန္ဓာယ တသ္မိံ ဝုတ္တေ အကုသလေပိ န တံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ အဋ္ဌာနမေတန္တိ ဣဒံ နိယမိတာဒိဝသေန ယောနိသော အယောနိသော ဝါ အာဝဋ္ဋိတေ အယောနိသော ယောနိသော ဝါ ဝဝတ္ထာပနဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပဋိသိဒ္ဓန္တိ အဝစနမေဝ ပဋိသေဓောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကာမတဏှာနိဗ္ဗတ္တေန ကမ္မုနာ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာနုဘဝနဝိပါကော န ဟောတီတိ တတ္ထ တဒါရမ္မဏာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာပါထဂတေ ဝိသယေ တန္နိန္နံ ဘဝင်္ဂံ အာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အာဝဇ္ဇနံ ဝိသယေ နိန္နတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂံ ပန သဗ္ဗဒါ သဝိသယေ နိန္နမေဝါတိ ဝိသယန္တရဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟုတွာပိ တဒဘာဝါ ဝိနာ အာဝဇ္ဇနေန သဝိသယေ နိန္နတ္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိဏ္ဏတ္တာတိ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ ဗဟုလံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ။ သမုဒါစာရတ္တာတိ အာပါထဂတေ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိသယေ စ ဗဟုလံ ဥပ္ပာဒိတပုဗ္ဗတ္တာ။ စိဏ္ဏတ္တာတိ ဝါ ပုဂ္ဂလေန အာသေဝိတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သမုဒါစာရတ္တာတိ သယံ ဗဟုလံ ပဝတ္တဘာဝေါ။ နိရောဓဿ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဣဒံ တဒနန္တရမေဝ နိရောဓဖုသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အရူပက္ခန္ဓာနံ ဝိယ နိရောဓဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝံ။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပန ကိဉ္စိ ပရိကမ္မေန ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နတ္ထိ။ ပရိကမ္မာဝဇ္ဇနမေဝ တဿ အာဝဇ္ဇနန္တိ အညဿ ဝိယ ဧတဿပိ သာဝဇ္ဇနတာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။

အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – နေဝသညာနာသညာယတနဿ န နိရောဓဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေ နိန္နာဒိတာ အညတ္ထ ဒိဋ္ဌာ အတဒတ္ထပရိကမ္မဘာဝေ စ ဥပ္ပတ္တိယာ၊ အထ စ တံ တဿ အနန္တရပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ မနောဝိညာဏဓာတု အသတိပိ နိရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိယံ နိန္နာဒိဘာဝေ နိရာဝဇ္ဇနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အရိယမဂ္ဂစိတ္တံ မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနာဘာဝံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ သိယာ၊ ဂေါတြဘုဝေါဒါနာနိ နိဒဿနာနိ သိယုံ တေဟေဝ ဧတေသံ နိရာဝဇ္ဇနတာသိဒ္ဓိတော။ ဖလသမာပတ္တိကာလေ စ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ ¶ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော သမာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနရဟိတတ္တာ ‘‘မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တာနိ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ ဂေါတြဘုဝေါဒါနာနိ ပန ယဒိပိ နိဗ္ဗာနေ စိဏ္ဏာနိ သမုဒါစာရာနိ စ န ဟောန္တိ၊ အာရမ္မဏန္တရေ စိဏ္ဏသမုဒါစာရာနေဝ။ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ မဂ္ဂဝီထိတော ဥဒ္ဓံ တဒတ္ထပရိကမ္မသဗ္ဘာဝါတိ တေသံ ဂဟဏံ န ကတံ၊ အနုလောမာနန္တရဉ္စ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တံ စိဏ္ဏံ သမုဒါစာရံ၊ န နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရံ ¶ မဂ္ဂါနန္တရဿ ဝိယ တဒတ္ထပရိကမ္မာဘာဝါတိ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿာ’’တိ တဉ္စ နိဒဿနံ။ အာရမ္မဏေန ပန ဝိနာ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ဧတဿ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတ္တာဘာဝါ ပုစ္ဆံ ကာရေတွာ အာရမ္မဏနိဒ္ဓါရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။

တတ္ထာတိ ဝိပါကကထာယံ။ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပိဥပမာနိဒဿနံ ဝိပါကဿ နိဿယေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ဝိသယဂ္ဂါဟောတိ ဣဒံ စက္ခာဒီနံ သဝိသယဂ္ဂဟဏေန စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိပါကဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဿယတော စက္ခာဒီနံ ဒဿနာဒိအတ္ထတော စ တဿေဝ ဝိပါကဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥပနိဿယမတ္ထသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟဒယဝတ္ထုမေဝါတိ ယထာ ပုရိမစိတ္တာနိ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတာနိ စ ပသာဒဝတ္ထုအနုဂတာနိ စ အညာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဝင်္ဂံ၊ တံ ပနေတံ ဝတ္ထာရမ္မဏန္တရရဟိတံ ကေဝလံ ဟဒယဝတ္ထုမေဝ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟဒယရူပဝတ္ထုကန္တိ ဣဓာပိ အညဝတ္ထာနုဂတန္တိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မက္ကဋကဿ ဟိ သုတ္တာရောဟဏံ ဝိယ ပသာဒဝတ္ထုကံ စိတ္တံ၊ သုတ္တေန ဂမနာဒီနိ ဝိယ တဒနုဂတာနိ သေသစိတ္တာနီတိ။ သုတ္တဃဋ္ဋနမက္ကဋကစလနာနိ ဝိယ ပသာဒဃဋ္ဋနဘဝင်္ဂစလနာနိ သဟ ဟောန္တီတိ ဒီပနတော ‘‘ဧကေကံ…ပေ… အာဂစ္ဆတီ’’တိပိ ဒီပေတိ။

ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလောတိ ဣဒံ ဒေါဝါရိကသဒိသာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပါဒပရိမဇ္ဇကသဒိသဿ အာဝဇ္ဇနဿ သညာဒါနသဒိသော အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ ဧဝ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကမနောဓာတုအာဒီနံ အဒိသွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိကရဏံ ဂါဠှဂ္ဂဟဏမတ္တပုထုလစတုရဿဘာဝဝိဇာနနမတ္တကဟာပဏဘာဝဝိဇာနနမတ္တကမ္မောပနယနမတ္တသာမညဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဂါဠှဂ္ဂါဟကာဒီနံ ကဟာပဏဒဿနဿ အဘာဝေါ တံသမာနဘာဝေါ စ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ အဓိပ္ပေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဏ္ဍရံ ¶ ဧတန္တိ ပဏ္ဍရရူပဒဿနသာမညတော စက္ခုဝိညာဏမေဝ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ သဝနာဒိဝသေန။ သန္တာပနဝသေန ဂုဠသီလော ဂုဠပ္ပယောဇနော ဝါ ဂေါဠိယကော။ ဥပနိဿယတောတိ န ဥပနိဿယပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ပန အသတိ ယော န ဟောတိ၊ သော ဣဓ ‘‘ဥပနိဿယော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ အာလောကသန္နိဿိတန္တိ ဣဒမ္ပိ အာလောကေ သတိ သဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဥပနိဿယပစ္စယတံ။ မန္ဒထာမဂတံ နာမ ကိရိယစိတ္တဿ ပစ္စယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ သယမေဝ ပဝတ္တမာနံ။

အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကေသု ¶ ဒေါသံ ဒိသွာတိ န ကမ္မဿ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝေန ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အသင်္ခါရိကကမ္မဿ သသင်္ခါရိကဝိပါကေသု၊ သသင်္ခါရိကကမ္မဿ စ အသင်္ခါရိကဝိပါကေသု ဒေါသံ ဒိသွာ။ အဟေတုကာနံ ပန ရူပါဒီသု အဘိနိပါတမတ္တာဒိကိစ္စာနံ န သသင်္ခါရိကဝိရုဒ္ဓါ သဘာဝေါတိ အသင်္ခါရိကတာ နတ္ထိ၊ အသင်္ခါရိကဝိရုဒ္ဓသဘာဝါဘာဝါ နာပိ သသင်္ခါရိကတာတိ ဥဘယာဝိရောဓာ ဥဘယေနပိ တေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုဇာနာတိ။ စိတ္တနိယာမန္တိ တဒါရမ္မဏနိယာမံ။ ကိရိယတော ပဉ္စာတိ ဣမေသံ…ပေ… ပတိဋ္ဌာတီတိ ကိရိယဇဝနာနန္တရဉ္စ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၉၄) ပန ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနမေဝ အနန္တရာ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ကုသလတ္တိကေ စ ‘‘သေက္ခာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ ကုသလံ အနိစ္စတော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆) ကုသလာကုသလဇဝနမေဝ ဝတွာ တဒနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ န အဗျာကတာနန္တရံ၊ န စ ကတ္ထစိ ကိရိယာနန္တရံ တဒါရမ္မဏဿ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ဒိဿတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော ဧသော ထေရဝါဒေါ။ ဝိပ္ဖာရိကဉှိ ဇဝနံ နာဝံ ဝိယ နဒီသောတော ဘဝင်္ဂံ အနုဗန္ဓတီတိ ယုတ္တံ၊ န ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခဝတော သန္တဝုတ္တိံ ကိရိယဇဝနံ ပဏ္ဏပုဋံ ဝိယ နဒီသောတောတိ။

ပိဏ္ဍဇဝနံ ဇဝတီတိ ကုသလာကုသလကိရိယဇဝနာနိ ပိဏ္ဍေတွာ ကထိတာနီတိ တထာ ကထိတာနိ ဇဝနာနိ ပိဏ္ဍိတာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနိ၊ ဧကသ္မိံ ဝါ တဒါရမ္မဏေ ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿိတာနိ ဟုတွာ ဇဝိတာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ ဣမဉ္စ ပန ပိဏ္ဍဇဝနံ ဝဒန္တေန အကုသလတော စတ္တာရိယေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ဂဟေတွာ ဒွါဒသုပေက္ခာသဟဂတဇဝနာနိ ပိဏ္ဍိတာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနိ။ ပဋ္ဌာနေ ပန ‘‘ကုသလံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ¶ ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရာနိ ဒွေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဝတ္တဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတာနိပိ ကုသလဝိပါကေ တဒါရမ္မဏေ ပိဏ္ဍေတဗ္ဗာနိ သိယုံ။ တေသံ ပန အနန္တရံ အဟေတုကဝိပါကေနေဝ တဒါရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သော စ သန္တီရဏဘာဝေနေဝ ဂဟိတောတိ အပုဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အဟေတုကေ စ ပိဏ္ဍေတဗ္ဗံ နာရဟန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန န ပိဏ္ဍေတီတိ။

တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ ပနေတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒုတိယဝါဒေ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ယုတ္တံ ဝဒတိ ဇဝနသမာနတ္တာ၊ နာလဗ္ဘမာနတ္တာ အညဿ။ ပဌမတ္ထေရေန အကုသလာနန္တရံ ဝုတ္တဿ အဟေတုကတဒါရမ္မဏဿ၊ ကုသလာနန္တရံ ဝုတ္တဿ စ သဟေတုကတဒါရမ္မဏဿ ¶ အကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တဿ ဟိ ပဋိသန္ဓိဇနကံ တိဟေတုကကမ္မံ ဒုဟေတုကာဟေတုကံ ဝိပါကံ ဇနယန္တမ္ပိ တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ န ဇနေတီတိ န ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ ဧဝံ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ အဝုတ္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ ထေရဝါဒေ ယေန အဓိပ္ပာယေန သသင်္ခါရာသင်္ခါရဝိဓာနာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ တေနေဝ အဓိပ္ပာယေန ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န အဓိပ္ပာယန္တရံ အဓိပ္ပာယန္တရေန အာလောဠေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဟေတုသဒိသမေဝါတိ ဇနကကမ္မဟေတုသဒိသမေဝ။ မဟာပကရဏေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ မဟာပကရဏေ အာဂတပါဠိယာ ပါကဋံ ဥပ္ပတ္တိဝိဓာနံ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။

ကာမာဝစရကုသလဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ

၄၉၉။ အနန္တရာယေနာတိ ပရိဟာနိပစ္စယဝိရဟေန။ ပဋိပဒါဒိဘေဒေါတိ ပဋိပဒါရမ္မဏဘေဒေါ။ တထာ ဟိ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇန္တဿ တံ ဈာနံ တံပဋိပဒမေဝ ဟောတိ။ ဧတသ္မိံ အပရိဟီနေ တဿ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တမာနော တပ္ပဋိပဒေါဝ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ။ ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒိဘာဝေါ ပန တသ္မိံ ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိပစ္စယဘာဝေန ဟောတိ၊ န အာဂမနဝသေန။ တထာ ဟိ ဧကမေဝ ¶ ဈာနံ နာနာက္ခဏေသု နာနာဓိပတေယျံ ဟောတိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿေဝ ဟိ စတုရိဒ္ဓိပါဒဘာဝေန ဘာဝနာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကဿ အာဂမနဝသေန ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒိတာ န ဝုတ္တာ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀၅။ ယထာ ဝဋ္ဋံ အာစိနတိ၊ တထာ တဏှာဒီဟိ အဘိသင်္ခတံ လောကိယကမ္မံ ဥပစိတန္တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ လောကုတ္တရံ ပန ဧဝံ န ဟောတီတိ တထာ န ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓါဂမနဝသေနာတိ အနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတနာမဒါယကေဟိ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ ဝိဇ္ဇမာနေဟိပိ ဖလဿ သုညတနာမဒါနဒီပနေ အဂ္ဂဟိတဘာဝေနေဝ အဝေါမိဿေနာတိ အတ္ထော။ အာဂမနတော သုညတာပ္ပဏိဟိတနာမဝတော မဂ္ဂဿ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမတ္တယဒါနံ ယောဇိတံ၊ ဣတရဿပိ ပန တထေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နယမတ္တဒဿနဉှေတံ။ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ ပန နာမတ္တယဝတော အနိစ္စာနုပဿနာနန္တရဿပိ မဂ္ဂဿ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမတ္တယဒါနံ န နိဝါရိတန္တိ။ ဝဠဉ္ဇနကဖလသမာပတ္တိယာ စ ဝိပဿနာဂမနဝသေန နာမလာဘေ မဂ္ဂဿ ဝိယ အနိမိတ္တနာမလာဘော န သိယာ။ ယထာ ပန မဂ္ဂါနန္တရဿ ဝိယ ဝဠဉ္ဇနကဖလသမာပတ္တိယာပိ ဈာနပဋိပဒါဘေဒေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ သုညတာဒိနာမလာဘေ သတိ အနိမိတ္တနာမဉ္စ လဘတီတိ။ အဝူပသန္တာယာတိ ဣဒံ ကေနစိ အညေန အနန္တရိတတ္တာ တာဒိသာယ ဧဝ သဒ္ဓါယ…ပေ… ပညာယ စ အနန္တရပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန ဆန္ဒာဒယောပိ အတ္တနော အနန္တရသဒိသာနံ ဆန္ဒာဒီနံ ဥပ္ပာဒကာ အဓိပတိဘူတာ အဓိပတိဘူတေ ဧဝ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။

၅၅၅။ ကိလေသသမုစ္ဆေဒကဿ မဂ္ဂဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကဿ နိယျာနိကသဘာဝဿ ဖလေနပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသေန နိယျာနသဘာဝေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဖလေပိ ‘‘မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ ဖလေသု စ အဋ္ဌင်္ဂိကော ပဉ္စင်္ဂိကော စ မဂ္ဂေါ ဥဒ္ဓဋော၊ ဧဝံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါပီတိ။ မဂ္ဂံ ဥပါဒါယာတိ မဂ္ဂသဒိသတာယ မဂ္ဂေါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ။

လောကုတ္တရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၅၆။ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု ¶ ဝိယ န အနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု သန္တီရဏဝိသေသော အတ္ထိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏမေဝ ပန အဓိမတ္တံ မန္ဒဉ္စ ဧဝံ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။

အကုသလဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၆၆။ ဝါတပုပ္ဖန္တိ ¶ မောဃပုပ္ဖံ။ တံ အစ္ဆိန္နေပိ ရုက္ခေ န ဖလတိ၊ ဆိန္နရုက္ခပုပ္ဖံ ပန အစ္ဆိန္နေ ဖလေယျ။ ဧဝံ အစ္ဆိန္နဘဝမူလဿပိ ပဝတ္တမာနံ ယံ န ဖလတိ၊ တံ ဝါတပုပ္ဖသဒိသံ။ ဣတရဿေဝ ပန ပဝတ္တမာနံ ဆိန္နရုက္ခပုပ္ဖသဒိသံ။ တဉှိ အစ္ဆိန္နေ ဘဝမူလေ ဖလေယျာတိ။

ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆၈။ လောလုပ္ပတဏှာ ပဟီနာတိ ဣမဿ စိတ္တဿ ပစ္စယဘူတာ ပုရိမာ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဝိစာရဏပညာရဟိတန္တိ ကေဝလံ သောမနဿမတ္တံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ဟောတီတိ။ ဧဝံ စေတိယပူဇာဒီသုပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္တံ ကရောန္တောတိ ဣဒံ ဝတ္တံ ကရောန္တဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေ ကာယဒွါရစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စဒွါရာနုဂတံ ဟုတွာ လဗ္ဘမာနံ သန္ဓာယ ပဉ္စဒွါရေ ဧဝ ဝါ လောလုပ္ပတဏှာပဟာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဟေတုဘူတံ ဣဒမေဝ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဧဝံ တာဝ ပဉ္စဒွါရေ လဗ္ဘတီ’’တိ အာဟ။ အတီတံသာဒီသု အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ ဝတွာ ‘‘ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော (မဟာနိ။ ၁၅၆ အတ္ထတော သမာနံ) ‘‘ဘဂဝတော ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ အဟေတုကဿ မူလာဘာဝေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာ နတ္ထီတိ ဗလဘာဝေါ အပရိပုဏ္ဏော၊ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ‘‘သမာဓိဗလံ ဟောတိ၊ ဝီရိယဗလံ ဟောတီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဟိ အဟေတုကာနံ သင်္ဂဟဝါရေ ဈာနင်္ဂါနိ စ န ဥဒ္ဓဋာနိ။ တေနေဝ ဣမသ္မိမ္ပိ အဟေတုကဒွယေ ဗလာနိ အနုဒ္ဒေသာသင်္ဂဟိတာနိ။ ယသ္မာ ပန ဝီရိယဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သေသာဟေတုကေဟိ ¶ ဗလဝံ၊ ယသ္မာ စ ဧတ္ထ ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနပစ္စယမတ္တတာ ဝိယ သမာဓိဝီရိယာနံ ဗလမတ္တတာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ နိဒ္ဒေသဝါရေ ‘‘သမာဓိဗလံ ဝီရိယဗလ’’န္တိ ဝတွာ ဌပိတံ။ ယသ္မာ ပန နေဝ ကုသလံ နာကုသလံ၊ တသ္မာ သမ္မာသမာဓိ မိစ္ဆာသမာဓီတိ၊ သမ္မာဝါယာမော မိစ္ဆာဝါယာမောတိ စ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သတိ မဟာကိရိယစိတ္တေသု စ ဧတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ နိယျာနိကသဘာဝါဘာဝတော မဂ္ဂပစ္စယဘာဝံ အပ္ပတ္တာ သမာဓိဝါယာမာ ဣဓ တထာ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၅၇၄။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယသဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနိ ¶ ဣမဿာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ယမကပါဋိဟာရိယမဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏာနိ စ ဣမဿ အနန္တရံ ဥပ္ပန္နပရိကမ္မာနန္တရာနိ ဣမိနာ အာဝဇ္ဇိတာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆ…ပေ… ဂဏှန္တီ’’တိ။ မဟာဝိသယတ္တာ မဟာဂဇော ဝိယ မဟန္တန္တိ မဟာဂဇံ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇၇။ ဣဒါနိ ယာနိ ကိရိယာနိ ဇာတာနိ၊ တာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အတ္တဘာဝေါတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဝုစ္စန္တိ။

စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။