📜

၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ဝိသေသတောတိ အာယတန-သဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော စက္ခာဒိသဒ္ဒတ္ထတောတိ အတ္ထော။ အဿာဒေတီတိ စက္ခတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ရသသာယနတ္ထော အတ္ထီတိ တဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမ္မုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) ဝစနတော စက္ခု ရူပံ အဿာဒေတိ။ သတိပိ သောတာဒီနံ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒိရတိဘာဝေ နိရုဠှတ္တာ စက္ခုမှိယေဝ စက္ခု-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝေတိ စာတိ သဒ္ဒလက္ခဏသိဒ္ဓဿ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ စက္ခတီတိ ဟိ အာစိက္ခတိ၊ အဘိဗျတ္တံ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ နယနဿ စ ဝဒန္တဿ ဝိယ သမဝိသမဝိဘာဝနမေဝ အာစိက္ခနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ဝိဘာဝနတ္ထတာ စက္ခု-သဒ္ဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရတ္တဒုဋ္ဌာဒိကာလေသု ကကဏ္ဋကရူပံ ဝိယ ဥဒ္ဒရူပံ ဝိယ စ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ရူပယတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ၊ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ကတွာ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော၊ ဝိတ္ထာရဏဉ္စ ပကာသနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပကာသေတီ’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထောယေဝ ရူပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဝဏ္ဏဝါစကဿ ရူပ-သဒ္ဒဿ ရူပယတီတိ နိဗ္ဗစနံ၊ ရူပဝါစကဿ ရုပ္ပတီတိ အယံ ဝိသေသော။

ဥဒါဟရီယတီတိ ဝုစ္စတီတိ-အတ္ထေ ဝစနမေဝ ဂဟိတံ သိယာ၊ န စ ဝစန-သဒ္ဒေါယေဝ ဧတ္ထ သဒ္ဒေါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗောပိ သောတဝိညေယျောတိ သပ္ပတီတိ သကေဟိ ပစ္စယေဟိ သပ္ပီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ အတ္ထော။ သူစယတီတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ ဂန္ဓဝသေန အပါကဋံ ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ပကာသေတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပုပ္ဖာဒိဝတ္ထုံ ‘‘ဧတ္ထ ပုပ္ဖံ အတ္ထိ စမ္ပကာဒိ၊ ဖလမတ္ထိ အမ္ဗာဒီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အာဟာရဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတဟေတုမှိ အာဟာရရသေ နိန္နတာယ ဇီဝိတံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာ ဝုတ္တာ နိရုတ္တိလက္ခဏေန။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ဝိသေသေန ကာယော ဝုတ္တော အနုတ္တရိယဟေတုဘာဝံ အနာဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ဃာနဇိဝှာကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတရသာသဝပစ္စယတ္တာ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမာသဝါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသေန ‘‘သာသဝါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရယန္တီတိ ယေ ဝိသေသလက္ခဏေန အာယတနသဒ္ဒပရာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေ စက္ခာဒယော တထာ ဝုတ္တာတိ အညေ မနောဂေါစရဘူတာ ဓမ္မာ သာမညလက္ခဏေနေဝ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ။ ဩဠာရိကဝတ္ထာရမ္မဏမနနသင်္ခါတေဟိ ဝိသယဝိသယိဘာဝေဟိ ပုရိမာနိ ပါကဋာနီတိ တထာ အပါကဋာ စ အညေ မနောဂေါစရာ န အတ္တနော သဘာဝံ န ဓာရေန္တီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါတိ။

ဝါယမန္တီတိ အတ္တနော ကိစ္စံ ကရောန္တိစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အာယတန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတနန္တိ အဓိကရဏတ္ထော အာယတန-သဒ္ဒေါ၊ ဒုတိယတတိယေသု ကတ္တုအတ္ထော။ တေ စာတိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ။ တေ ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏေသု အာယန္တိ အာဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာယာတိ။ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နတ္တာ လီနာနိ အပါကဋာနိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပသာရေန္တိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။

ရုဠှီဝသေန အာယတန-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ နိဿိတတ္တာတိ ဧတ္ထ မနော မနောဝိညာဏာဒီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ နိဿယပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ နေသံ ဒွါရဘာဝေါ နိဿယဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော၊ န ဝစနီယတ္ထတော။ ဝစနတ္ထော ဟေတ္ထ ဝုတ္တော ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိနာ၊ န ဝစနီယတ္ထော ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) ဝိယာတိ။

တာဝတွတောတိ အနူနာဓိကဘာဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒွါဒသာယတနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝါ အဓိကဘာဝတော စောဒနာ နတ္ထိ၊ သလက္ခဏဓာရဏံ ပန သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏန္တိ ဦနစောဒနာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒယောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အသာဓာရဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ။ သတိပိ အသာဓာရဏာရမ္မဏဘာဝေ စက္ခာဒီနံ ဒွါရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မာယတနေ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ ဝါ အသာဓာရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘အသာဓာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဟီတိ ဧတေန အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန ဝိသယိဘာဝေန စ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ တေသု ဟိ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗေသု ပါကဋတ္တာ ပဌမတရံ စက္ခာယတနံ ဒေသိတန္တိ။ တတော ဃာနာယတနာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေန စက္ခုသောတေဟိ ပုရိမတရံ အဒေသေတဗ္ဗာနိ သဟ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဧကေန ကမေန ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဃာနာဒိက္ကမေန ဒေသိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာပိ ဟိ ဒေသိတေသု န န သက္ကာ စောဒေတုံ၊ န စ သက္ကာ သောဓေတဗ္ဗာနိ န ဒေသေတုန္တိ။ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတဿာတိ ဂေါစရဝိသယော၊ မနော။ ကဿ ပန ဂေါစရော ဧတဿ ဝိသယောတိ? စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ။ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဧတေန စ စက္ခာဒိအနန္တရံ ရူပါဒိဝစနဿ ကာရဏမာဟ။

ပစ္စယဘေဒေါ ကမ္မာဒိဘေဒေါ။ နိရယာဒိကော အပဒါဒိဂတိနာနာကရဏဉ္စ ဂတိဘေဒေါ။ ဟတ္ထိအဿာဒိကော ခတ္တိယာဒိကော စ နိကာယဘေဒေါ။ တံတံသတ္တသန္တာနဘေဒေါ ပုဂ္ဂလဘေဒေါ။ ယာ စ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ အနန္တဘေဒတာ ဝုတ္တာ၊ သောယေဝ ဟဒယဝတ္ထုဿ စ ဘေဒေါ ဟောတိ။ တတော မနာယတနဿ အနန္တပ္ပဘေဒတာ ယောဇေတဗ္ဗာ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိတော အာရမ္မဏာဓိပတိအာဒိဘေဒတော စ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝိပဿနုပဂမနဉ္စ ဝိညာဏံ ဂဟေတွာ ဧကာသီတိဘေဒတာ မနာယတနဿ ဝုတ္တာ နိဒ္ဒေသဝသေန။ နီလံ နီလဿေဝ သဘာဂံ၊ အညံ ဝိသဘာဂံ၊ ဧဝံ ကုသလသမုဋ္ဌာနာဒိဘေဒေသု ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ စက္ခာဒိဝဇ္ဇံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သပရိပ္ဖန္ဒကိရိယာဝသေန ဤဟနံ ဤဟာ။ စိန္တနဝသေန ဗျာပါရကရဏံ ဗျာပါရော။ တတ္ထ ဗျာပါရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ စက္ခု ရူပါဒီနံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ။ ဤဟံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န စ တာနီ’’တိအာဒိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ဤဟာ စ ဟောတိ ဗျာပါရော စာတိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ။ ဓမ္မတာဝါတိ သဘာဝေါဝ၊ ကာရဏသမတ္ထတာ ဝါ။ ဤဟာဗျာပါရရဟိတာနံ ဒွါရာဒိဘာဝေါ ဓမ္မတာ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ယန္တိ ဧတဿ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိံ သမ္ဘဝနဝိသေသနံ ယံ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘သုညော ဂါမောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝစနတော သုညဂါမော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အန္နပါနသမောဟိတန္တိ ဂဟိတေ သုညဂါမေ ယညဒေဝ ဘာဇနံ ပရာမသီယတိ၊ တံ တံ ရိတ္တကံယေဝ ပရာမသီယတိ၊ ဧဝံ ဓုဝါဒိဘာဝေန ဂဟိတာနိ ဥပပရိက္ခိယမာနာနိ ရိတ္တကာနေဝ ဧတာနိ ဒိဿန္တီတိ။ စက္ခာဒိဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿုပ္ပာဒကဘာဝေန ရူပါဒီနိ စက္ခာဒီနံ အဘိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ အဟိသုသုမာရပက္ခိကုက္ကုရသိင်္ဂါလမက္ကဋာ ဆ ပါဏကာ။ ဝိသမဗိလာကာသဂါမသုသာနဝနာနိ တေသံ ဂေါစရာ။ တတ္ထ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယေဟိ စက္ခာဒီဟိ ဝိသမဘာဝဗိလာကာသဂါမသုသာနသန္နိဿိတသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မဝနဘာဝေဟိ အဘိရမိတတ္တာ ရူပါဒီနမ္ပိ ဝိသမာဒိသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ ဣတရေသံ စတုန္နံ အာကာရာနံ သင်္ဂဟကတ္တာ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော ဧဝ ဟိ ဥပ္ပာဒဝယတ္တာကာရာဒယောတိ။ တတ္ထ ဟုတွာတိ ဧတေန ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာပုဗ္ဗကံ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတိ၊ တံ ဝတွာ အဘာဝဝစနေန မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတာပုဗ္ဗကံ၊ အပရန္တေ အဝိဇ္ဇမာနတံ၊ ဥဘယေနပိ သဒါ အဘာဝေါ အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ သဘာဝဝိဇဟနံ ဝိပရိဏာမော၊ ဇရာဘင်္ဂေဟိ ဝါ ပရိဝတ္တနံ၊ သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ။ သဒါ အဘာဝေပိ စိရဋ္ဌာနံ သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘တာဝကာလိကတော’’တိ အာဟ။ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တရဟိတံ နိစ္စံ၊ န ဣတရထာတိ နိစ္စပဋိက္ခေပတော အနိစ္စံ၊ နိစ္စပဋိပက္ခတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဇာတိဓမ္မတာဒီဟိ အနိဋ္ဌတာ ပဋိပီဠနံ။ ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာတိ စ ယဿ တံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပီဠနတော၊ သယံ ဝါ ဇရာဒီဟိ ပဋိပီဠနတ္တာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿပိ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ အဘိဏှံ သမ္ပဋိပီဠနတ္တာ ‘‘အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော’’တိ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမံ။ သုခပဋိပက္ခဘာဝတော ဒုက္ခံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ နိဝါရေတိ၊ ဒုက္ခဝစနံ ဝါ အတ္ထတော သုခံ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ ‘‘သုခပဋိက္ခေပတော’’တိ။

နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တနကော၊ နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တနကန္တိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အတ္တနော ပရသ္မိံ ပရဿ စ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနဘာဝေါ ဝါ ဝသဝတ္တနကံ၊ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အဝသဝတ္တနကဿ အဝသဝတ္တနကော ဝါ အတ္ထော သဘာဝေါ အဝသဝတ္တနကဋ္ဌော၊ ဣဒဉ္စ သာမညလက္ခဏံ။ တေနာတိ ပရဿ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနာကာရေန သုညံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ သုညတောတိ ဧတဿေဝ ဝိသေသနံ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ယသ္မာ ဝါ ဧတံ…ပေ… မာ ပါပုဏာတူ’’တိ ဧဝံ စိန္တယမာနဿ ကဿစိ တီသု ဌာနေသု ဝသဝတ္တနဘာဝေါ နတ္ထိ၊ သုညံ တံ တေန အတ္တနောယေဝ ဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ န ဣဒံ ကဿစိ ကာမကာရိယံ၊ နာပိ ဧတဿ ကိဉ္စိ ကာမကာရိယံ အတ္ထီတိ အကာမကာရိယံ။ ဧတေန အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။

ဝိဘဝဂတိ ဝိနာသဂမနံ။ သန္တတိယံ ဘဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ ဘဝသင်္ကန္တိဂမနံ။ သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟနံ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ။ ‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ စက္ခုအနိစ္စ-သဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတိဿာ စောဒနာယ နိဝါရဏတ္ထံ ဝိသေသသာမညလက္ခဏဝါစကာနဉ္စ သဒ္ဒါနံ ဧကဒေသသမုဒါယဗောဓနဝိသေသံ ဒီပေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကိံ ဒဿိတန္တိ ဝိပဿနာစာရံ ကထေန္တေန ကိံ လက္ခဏံ ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ကတမာ စာနန္ဒ၊ အနတ္တသညာ? ဣဓာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘စက္ခု အနတ္တာ’တိ…ပေ… ‘ဓမ္မာ အနတ္တာ’တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) အဝိသေသေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ကာရဏဘူတာနံ စက္ခာဒီနံ၊ ဖလဘူတာနဉ္စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ကာရဏဖလမတ္တတာယ အနတ္တတာယ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနတ္ထာယ အာယတနဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ဒွါဒသန္နံ…ပေ… အနတ္တလက္ခဏ’’န္တိ။ ယဒိပိ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနိ ဧတ္ထ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေတိ စာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ သမာပနတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယထာသမာပိတဿ အာရောပေတဗ္ဗဒေါသဿ နိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ‘‘စက္ခု အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝါဒေ သတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝဒန္တဿာ’’တိ ပရဝါဒိဿ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဒေါသဂမနပ္ပကာရနိဒဿနတ္ထော။ ရူပေ အတ္တနိ ‘‘ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတူ’’တိ အတ္တနိယေ ဝိယ သာမိနိဒ္ဒေသာပတ္တီတိ စေ? န၊ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဟိ ဂဟိတံ ရူပံ ဝသဝတ္တိတာယ ‘‘ဧဝံ မေ ဟောတူ’’တိ ဣစ္ဆိယမာနဉ္စ တထေဝ ဘဝေယျ၊ ဣစ္ဆတောပိ ဟိ တဿ ရူပသင်္ခါတော အတ္တာ အဝသဝတ္တိ စာတိ။ အာဗာဓာယာတိ ဧဝံ ဒုက္ခေန။ ပညာပနန္တိ ပရေသံ ဉာပနံ။ အနတ္တလက္ခဏပညာပနဿ အညေသံ အဝိသယတ္တာ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနံ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနဉ္စ ပညာပနဿ အဝိသယတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

ဧဝံ ပန ဒုပ္ပညာပနတာ ဧတေသံ ဒုရူပဋ္ဌာနတာယ ဟောတီတိ တေသံ အနုပဋ္ဌဟနကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ဣမာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဌာနာဒီသု နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနဿ။ ဓာတုမတ္တတာယ စက္ခာဒီနံ သမူဟတော ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါ။ ဃနေနာတိ စတ္တာရိပိ ဃနာနိ ဃနဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဝဒတိ။ ပညာယေဝ သန္တတိဝိကောပနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာထာဝသရသတောတိ အဝိပရီတသဘာဝတော။ သဘာဝေါ ဟိ ရသိယမာနော အဝိရဒ္ဓပဋိဝေဓေန အဿာဒိယမာနော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနိစ္စာဒီဟိ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနံ အညတ္ထ ဝစနံ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတော ဝိသိဋ္ဌဿ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါ။ န ဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒမတ္တေန ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ အနိစ္စာဒယော စ ရူပါဒီနံ အာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေ ပနာကာရာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာ ရူပါဒီနံ အာကာရမတ္တာယေဝါတိ ကတွာ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယမတ္တေ ဌာတုံ ယုတ္တံ၊ နာတိဓာဝိတုံ။ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ စ ဂဏှန္တော ‘‘ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ န ဂဏှာတိ၊ တထာ ဒုက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေ ဣတရဿာဂဟဏံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏာနိ စ နိစ္စသညာဒိနိဝတ္တနကာနိ သဒ္ဓါသမာဓိပညိန္ဒြိယာဓိကာနိ တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘူတာနိ။ တသ္မာ ဧတေသံ အာကာရာနံ ပရိဂ္ဂယှမာနာနံ အညမညံ ဝိသေသော စ အတ္ထီတိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၆၇။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာ အဘိဓမ္မကထာတိ သုတ္တန္တေ ဝိယ ပစ္စယယုဂဠဝသေန အကထေတွာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဘိညေယျာနိ အာယတနာနိ အဗ္ဗောကာရတော အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကထိတာနိ။ အာဂမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒဿ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿ ဂေါတြဘုနာ ဝိဝဋ္ဋိတမာနသဿ မဂ္ဂေန သစ္ဆိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကိရိယမာနဉှိ တံ အဓိဂန္တွာ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတဉ္စ ပဋိစ္စ အဓိပတိပစ္စယဘူတေ စ တမှိ ပရမဿာသဘာဝေန ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ စ ဂတိဘာဝေန ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပတိဋ္ဌာယ ခယသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ ရာဂါဒယော ခေပေတီတိ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဂမနာဘာဝါ ‘‘တံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တတော မုဉ္စိတွာတိ သုတ္တပဒါနိ မုဉ္စိတွာ။ အညော သုတ္တဿ အတ္ထော ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၄-၂၉၅) ဝိယ အာဟရိတဗ္ဗော၊ နတ္ထိ သုတ္တပဒေဟေဝ နီတော အတ္ထောတိ အတ္ထော။

ဧကံ နာနန္တိ စုဏ္ဏိတံ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရဏံ၊ စုဏ္ဏီကရဏန္တိ အဗဟုမာနေန ဝဒတိ။ န တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသီတိ ကိံ ဧတ္တကံ တွမေဝ န ဇာနာသီတိ အတ္ထော။ နနု ဉာတေတိ ‘‘ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ န ဉာတံ၊ အဓုနာပိ ဉာတေ နနု သာဓု ဟောတီ’’တိ အတ္တနော ဇာနနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ အက္ခရတ္ထမတ္တေ အဋ္ဌတွာ လီနံ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ နီဟရိတွာ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ ခယော နာမ အဘာဝမတ္တော၊ န စ အဘာဝဿ ဗဟုဘာဝေါ အတ္ထိ အတ္တနော အဘာဝတ္တာတိ ဝဒန္တဿ ဝစနပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ရာဂက္ခယော နာမ ရာဂဿေဝ ခယော’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ရာဂက္ခယော ဒေါသာဒီနံ ခယော န ဟောတိ၊ ဒေါသက္ခယာဒယော စ ရာဂါဒီနံ ခယာ၊ အညမညဝိသိဋ္ဌာ ဘိန္နာ အာပန္နာ ဟောန္တီတိ ဗဟုနိဗ္ဗာနတာ အာပန္နာ ဧဝ ဟောတိ၊ အညမညဝိသေသော စ နာမ နိဿဘာဝဿ နတ္ထီတိ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ။ နဝ တဏှာမူလကာ ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) အာဒယော၊ တေသု ပရိယေသနာဒယော စ ပရိယေသနာဒိကရကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ နိဒါနကထာယံ ဝုတ္တံ။

ဩဠာရိကတာယ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတိသုခုမဿ နိဗ္ဗာနဿ ဩဠာရိကဘာဝဒေါသာပတ္တိယာ ဗောဓေတဗ္ဗော၊ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဝါ။ ဝတ္ထုန္တိ ဥပါဒိန္နကဖောဋ္ဌဗ္ဗံ မေထုနံ။ အစ္ဆာဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာ၊ နနု ‘‘ကိလေသာနံ အစ္စန္တံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဣစ္ဆန္တဿ ကိလေသာနံ ဝိနာသော ကဉ္စိ ကာလံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ န ဟောတီတိ? န၊ အဘာဝသာမညတော။ အစ္စန္တာပဝတ္တိ ဟိ ကဉ္စိ ကာလဉ္စ အပ္ပဝတ္တိ အဘာဝေါယေဝါတိ နတ္ထိ ဝိသေသော။ သဝိသေသံ ဝါ ဝဒန္တဿ အဘာဝတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိပိ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ ပါကဋံ ပိဠန္ဓနံ ဝိယ ဩဠာရိကံ ထူလံ။ ကေဝလံ ပန ကဏ္ဏေ ပိဠန္ဓိတုံ န သက္ကောတိ၊ ပိဠန္ဓနတောပိ ဝါ ထူလတ္တာ န သက္ကာတိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တော ဝိယ နိဂ္ဂဏှာတိ။

နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသက္ခယပ္ပတ္တိ ပနဿ အာပန္နာတိ မညမာနော အာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝါ’’တိအာဒိ။ နနု အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန ကိလေသက္ခယော အနုပ္ပတ္တောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ စိတ္တဉှိ အတီတာနာဂတာဒိသဗ္ဗံ အာလမ္ဗေတိ၊ န နိပ္ဖန္နမေဝါတိ ဂေါတြဘုပိ မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ ကာတဗ္ဗာ၊ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိဿတီတိ? န၊ အပ္ပတ္တနိဗ္ဗာနဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉာဏာဘာဝတော။ န ဟိ အညဓမ္မာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ပန အတိဂမ္ဘီရတ္တာ အပ္ပတ္တေန အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကာ။ တသ္မာ တေန ဂေါတြဘုနာ ပတ္တဗ္ဗေန တိကာလိကသဘာဝါတိက္ကန္တဂမ္ဘီရဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ ဣစ္ဆတော ဂေါတြဘုတော ပုရေတရံ နိပ္ဖန္နေန ကိလေသက္ခယေန။ တေနာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝ ကိလေသေသု ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ ပညပေသီ’’တိ။ အပ္ပတ္တကိလေသက္ခယာရမ္မဏကရဏေ ဟိ သတိ ဂေါတြဘုတော ပုရေတရစိတ္တာနိပိ အာလမ္ဗေယျုန္တိ။

မဂ္ဂဿ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနန္တိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ကတမန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝိဝရတိ။

န စ ကိဉ္စီတိ ရူပါဒီသု နိဗ္ဗာနံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ န စ ကဒါစိ ဟောတိ၊ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အာဂမ္မ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပိ န ဟောတိ၊ တဒေဝ တံ အာဂမ္မ ကဒါစိ န စ ဟောတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ န…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတ္တာတိ ယထာ သာရမ္မဏာ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ ကိဉ္စိ အာလမ္ဗနတော န နဝတ္တဗ္ဗကောဋ္ဌာသံ ဘဇတီတိ အတ္ထော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။