📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

အဘိဓမ္မပိဋကေ

ဝိဘင်္ဂ-အနုဋီကာ

၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယံ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ နိပ္ပဒေသတော သစ္စာနိ ဂဟိတာနီတိ နိပ္ပဒေသတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဟဋာနီတိ သမာနီတာနိ၊ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သမာဟဋာနီ’’တိ စ ဧတေန သမာဟာရေ အယံ သမာသောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝဿ ကတေကတ္တဿ စတုသစ္စန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပတ္တာဒိပက္ခေပေန ဟိဿ န ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ယထာ ပဉ္စပတ္တံ၊ စတုယုဂံ၊ တိဘုဝနန္တိ၊ တံ စတုသစ္စံ ပဿိ အဒက္ခိ၊ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနန္တာပရိမာဏေသု အနညသာဓာရဏေသု မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဗုဒ္ဓဂုဏေသု သံဝိဇ္ဇမာနေသု သာဝကေဟိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ သာဓာရဏေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သတိပိ သာဝကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အနညပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သာဝကေဟိ၊ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ အသာဓာရဏတံ၊ နိရတိသယတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပရသန္တာနေသု ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာတိ ဒေသနာနုဘာဝေန ဝေနေယျသန္တာနေသု စတုသစ္စဒဿနဿ ဝိတ္ထာရိတဘာဝေန ယာဝ ဒေဝမနုဿေသု သုပ္ပကာသိတတ္တာ။ နာထသဒ္ဒံ လောကေ ယာစနုပတာပိဿရိယာသီသာသု ပဌန္တီတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နာထတီတိ နာထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘဂဝါ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဟိတသုခါသီသာယ ကိလေသဗျသနုပတာပနဿ၊ ဟိတပဋိပတ္တိယာစနဿ စ မတ္ထကံ ပတ္တော၊ တသ္မာ တံ တေနေဝ ပကာသိတန္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရံ အနာမသိတွာ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန နာထသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝါ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော ဉာဏာနုဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏံ ကရုဏာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝေနေယျာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော ဘဂဝါ နာထောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ တထာ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စိတ္တိဿရိယေနာတိ အရိယိဒ္ဓိအာဒိနာ စိတ္တေ ဝသီဘာဝေန။ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဓမ္မေန ဣဿရိယံ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော ယသ္မာ သဗ္ဗာဘိဘူ နာမ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဘဝတီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… အဘိဘူ အနဘိဘူတော၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၈)။ ဒုဝိဓေနာပိ ဣဿရိယတ္ထံ နာထသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။

အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ ထောမနမေဝါတိ ယောဇနာ။ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ သမာနဂဏနေဟိ ဂုဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ ယထာဝုတ္တေန နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ၊ ဒသဗလေသု ဝသီဘာဝဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတေန။ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန ဟိ အဘိနီဟာရာနုရူပံ ရူပါရူပဓမ္မေသု ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခပ္ပဝတ္တေန သာတိသယံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနပ္ပဘေဒေန မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကေန သမ္မသနေန သမ္ဘူတေန ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ပတိဋ္ဌိတောဝ ကုသလာဒိဘေဒေန၊ ဖဿာဒိဘေဒေန စ ဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒိဝသေန ဓမ္မသင်္ဂဟံ စတုဓာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တထာ အတီတံသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဒိဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂတော ဘဂဝါ အတီတာဒိဘေဒတော ခန္ဓာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဝုတ္တေန…ပေ… ဝိဘင်္ဂ’’န္တိ။ ‘‘သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတေန ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂါနံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတညေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေတိ ဗုဒ္ဓရတနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ၊ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနံ သွာက္ခာတတာ၊ သုပ္ပဋိပန္နတာတိ ဧဝမာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။

နနု စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတောဝ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ? သစ္စံ၊ တေနေဝ ဓမ္မသင်္ဃာနမ္ပိ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ တပ္ပဘဝဿ အနညထာဘာဝတော၊ တဒပဒေသေန ဝါ ဓမ္မော၊ တဒါဓာရော စ သင်္ဃော ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ…ပေ… ဝိဘာဝေတီ’’တိ။

အတီတံသေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ၊ ပုဗ္ဗန္တေတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နပ္ပဋိဟတံ၊ ဉာဏဿ ပဋိဃာတော နာမ အညာဏံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ကိလေသဇာတံ။ တံ ယသ္မာ ဘဂဝတော သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ၊ တသ္မာဿ အတီတံသေ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန ဉာဏံ အပ္ပဋိဟတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကိံ ပနေတာနိ ပါဋိယေက္ကံ ဝိသုံ ဉာဏာနိ၊ ဥဒါဟု အတီတာဒီသု ပဝတ္တနကဉာဏာနိ ဧဝ? တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဘဂဝတော တီဏိ ဉာဏာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ။ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ဉာဏပုရေစာရိကံ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တန္တိ ဉာဏဿ အနုပရိဝတ္တနကံ၊ သဗ္ဗံ ကာယပယောဂံ ပဝတ္တေန္တော ဘဂဝါ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာဏသဟိတမေဝ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကမျတာယ၊ မဟာကရုဏာသမာယောဂတော သတ္တာနံ ဧကန္တဟိတေသိတာယ ဟိတကိရိယာဆန္ဒဿာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဓမ္မကထာယ။ အပရိက္ခယာပရိမေယျပဋိဘာနတာယ ဟိ ဘဂဝတော ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မဒေသနာ နိရန္တရံ ပဝတ္တိယမာနာပိ န ကဒါစိပိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ အညဒတ္ထု ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎတေဝ။ ဝီရိယဿာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ ဥဿာဟဿ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ ဧတ္ထ စ သမာဓိအာဒီနံ အဟာနိ တံတံပဋိပက္ခဿ သဝါသနပဟီနတ္တာ အနညသာဓာရဏတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန မဟာကရုဏာသမာယောဂတောပိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၁။ တေဧဝ ဓမ္မေတိ တေ ဧဝ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ။ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝိဘဇိတုန္တိ ယောဇနာ။ နနု သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန တေ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ပန ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု ဉာဏဝိဘာဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ အာဂတတ္တာ သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေနပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ။ သင်္ခေပေနာတိ သမာသေန။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဟိ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဒေသိတာ၊ န ပဋိနိဒ္ဒေသာဒိနာတိ သင်္ခေပေန တေ တတ္ထ ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈) ခန္ဓာဒယော သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဝိဘဇီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ ခန္ဓာဒယောတိ ဝိဘင်္ဂေါ၊ တေ ဧဝ ပကိရီယန္တိ ပဋ္ဌပီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ ပကရဏံ၊ ဝိဘင်္ဂေါ စ သော ပကရဏဉ္စာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) ဝိယ အာဒိသဒ္ဒဿ အတ္ထဒီပကေန။ ပကာရတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁) ဝိယ ပကာရတ္ထဝိဘာဝကေန။ ‘‘ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒဿ နိဒဿနတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထောပိ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော ယထာ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀)။ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။ ပရိသမာပနဉှေတံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ဧကဒေသဒဿနေန ယဒိဒံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တာဝ တဒတ္ထဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာန’’န္တိ ဧတ္ထ ယဒိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော၊ နနု သဟ နိဗ္ဗာနေန သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္တာ၊ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ ခန္ဓေဟိ စ အပ္ပကတရပဒတ္တာ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ? န၊ တတ္ထာပိ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ ဧကဒေသေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗတော။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ? ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃)။ ဣဓ ပန အနဝသေသတောဝ ခန္ဓာ ဝိဘဇီယန္တီတိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။

အပိစ ရူပသမ္မူဠှာ အရူပသမ္မူဠှာ ဥဘယသမ္မူဠှာတိ တိဝိဓာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ၊ တထာ သံခိတ္တရုစိနော ဝိတ္ထာရရုစိနော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစိနော၊ တိက္ခိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာတိ စ။ တေသု အရူပသမ္မူဠှာနံ ဥပကာရာယ ခန္ဓဒေသနာ၊ ရူပသမ္မူဠှာနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဥဘယသမ္မူဠှာနံ ဓာတုဒေသနာ။ တထာ သံခိတ္တရုစီနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစီနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဝိတ္ထာရရုစီနံ ဓာတုဒေသနာ။ တိက္ခိန္ဒြိယာနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာနံ အာယတနဒေသနာ၊ မုဒိန္ဒြိယာနံ ဓာတုဒေသနာတိ ဣမိနာ ပယောဇနေန အနုက္ကမေန စ ခန္ဓာယတနဓာတုဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပနေတံ ခန္ဓာဒိတ္တယံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုမုခေနေဝ ဉာယမာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ ဟောတိ၊ နာညထာတိ ဒဿနတ္ထံ သစ္စဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သော စ ယထာဘူတာဝဗောဓော ဝိသေသတော ဣန္ဒြိယသန္နိဿယေနာတိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ ဣန္ဒဋ္ဌော တံတံပစ္စယဓမ္မဘူတာနံ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု ပစ္စယဘာဝဝိသေသေနေဝါတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂသန္ဒဿနီ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ပစ္စယာကာရဿ ခန္ဓာဒီနဉ္စ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရေနာတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ သွာယံ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဟောတီတိ ဈာနအပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ သာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဧတ္တကေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ သမ္ဘဝတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ယထာဝုတ္တာယ စ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဣမေ အာနိသံသာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ တေ စိမေ ဉာဏဝိသေသာ ဣမေသု ကိလေသေသု ပဟီယန္တေသု စ သမ္ဘဝန္တိ၊ နာညထာတိ ကိလေသဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတေ ခန္ဓာဒိကေ သင်္ခေပတောပိ ဇာနန္တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိယောသာနေ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဧဝမေတေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ရူပါဒီနန္တိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ။ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါတိ ယထာက္ကမံ အနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဏာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ။ န ဟိ ရူပံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝံ၊ ဝေဒနာဒိ ဝါ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝံ။ ယတော ရူပါဒီနံ ဝေဒနာသမဝရောဓနေန ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခိပိတွာ ခန္ဓာ ၀၆ ဒေသေတဗ္ဗာ သိယုံ။ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါတိ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝတော အညဿ အတီတာဒိကေ ဂဟေတွာ ရာသိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဿ သံခိတ္တဿ သဘာဝဿ အဘာဝါ။ န ဟိ စေတသိကာဒိဘာဝေါ ဝေဒနာဒီနံ သဘာဝေါ။ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသူတိ ပဉ္စတော ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု။ အနိဋ္ဌာနန္တိ အပရိယောသာနံ။ ရူပါဒီသု ဟိ ကတိပယေ၊ ဧကမ္ပိ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝုစ္စမာနာ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အနဝသေသသင်္ခတဓမ္မသင်္ဂါဟိနီ န သမ္ဘဝတိ။ ခန္ဓဿာတိ ရာသဋ္ဌဿ ခန္ဓဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဝိဘာဂဓမ္မေဟီတိ သပ္ပဘေဒဓမ္မေဟိ။

‘‘သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ရာသိသဒ္ဒဿ ဝိယ ရာသဋ္ဌေ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ ပရိယာယန္တရဘာဝတော။ ဂုဏာဒီသု ပန ကေဝလံ တဗ္ဗိသယပယောဂဘာဝေနေဝ ပဝတ္တိ၊ န ဝါစကဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏေ…ပေ… န သဒ္ဒတ္ထ’’န္တိ။ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ သီလာဒိသဒ္ဒေ သန္နိဓာပိတော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီ’’တိ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဧတ္ထ။ န ကေဝလဉ္စ သော ဧဝ၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိပိ ဧတ္ထ ဂုဏတ္ထတာ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓောတိအာဒီသု ဂုဏဋ္ဌေနာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တံ။ နနု စ ကေဝလောပိ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ မာဏဝ၊ ခန္ဓာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ၊ န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ တီဟိ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) စ အာဒီသု သီလာဒိဝါစကော ဒိဋ္ဌောတိ? န၊ တတ္ထာပိ အဓိကာရာဒိဝစ္ဆေဒကဝသေနေဝဿ သီလာဒီသု ပဝတ္တိဒဿနတော။ န ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပညတ္တိသဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ နိရုတ္တိဝေါဟာရာဒိသဒ္ဒါ ဝိယ ပညတ္တိပရိယာယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ တဿ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ပညတ္တိဝိသေသပ္ပဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၃၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ သမုဒါယေ နိရုဠှောတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ပညာယ အဘိသံယူဟနေန ရာသိကတေ ဝိညာဏသမူဟေ နိရုဠှော။ တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ တာယ သမုဒါယေ နိရုဠှတာယ တဒဝယဝေ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ နိရုဠှော ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလဘာဝေါ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဝိညာဏသမုဒါယေ နိရုဠှော တဒေကဒေသေပိ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာဝသေန နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှိ နာမ၊ ယထာ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော၊ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါတိ၊ ဧဝံ ခန္ဓသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ နိဿက္ကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယမေတွာတိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ပိဏ္ဍဋ္ဌောတိ သင်္ဃာတတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စေဝ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ စ ခန္ဓဋ္ဌေ နိဗ္ဗာနဿ ဝသေန ဆဋ္ဌေနာပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌောတိ ယုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နေသု ရုပ္ပနာဒိသဘာဝဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသဘာဝေန ဂယှမာနေသု တဗ္ဗိဘာဂရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌတာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌတာပိ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ပညတ္တိယာပိ ခန္ဓေသု အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿာဒိကေ ဝိယ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ? ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ ဂဟဋ္ဌာနဉှိ ဝိဝါဒကာရဏံ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာမဟေတု ကာမနိဒါနံ ကာမာဓိကရဏံ ကာမာနမေဝ ဟေတု မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတိ၊ ပုတ္တောပိ မာတရာ ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ ၁၇၈)။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယေ ဒိဋ္ဌိမုဂ္ဂယှ ဝိဝါဒယန္တိ၊ ‘ဣဒမေဝ သစ္စ’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၃၈၊ မဟာနိ။ ၆၇) စ ဝါဒယန္တီ’’တိအာဒိ။ တေသု ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒနဿာဒေန ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော သညာဝိပလ္လာသေန။ သညာဝိပလ္လာသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ ဝိပလ္လာသောတိ။ တထာ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓါ ဝိပလ္လတ္ထသညော စ သံသရတိ။ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓဿ ဟိ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တတော စ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ ဝိပလ္လတ္ထသညိဿ စ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝစနတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ အနုပစ္ဆေဒတော သံသာရဿ အနုပစ္ဆေဒေါဝ။ ဣတိ ဝိဝါဒကာရဏာနံ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာနံ ကာရဏဘာဝေါ သံသာရဟေတုဘာဝေါတိ ဣမဿ ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဩကာသေသူတိ ဝိဘဇနကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော အတီတာဒယော ဩကာသာတိ ဝုတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ နိဒဿနတ္ထေနာတိ ဥဒါဟရဏတ္ထေန။ သဗ္ဗောတိ သကလော ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘတ္တော ဝိဘဇနနယော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနန္တိ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ။ ဩဠာရိကာဒီသူတိ ဩဠာရိကသုခုမဟီနပဏီတဒူရသန္တိကေသု။ စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စာတိ ‘‘စက္ခာယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရော ရူပါ သဒ္ဒါ ဂန္ဓာ ရသာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိဘဇနဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယထာရဟံ။ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယံ ယတ္ထ ဝိဘဇနံ ယုတ္တံ၊ တံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ယထာ ရူပက္ခန္ဓေ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော တာဝ ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ သုခါဒိဝေဒနာတ္တိကဝသေန ဝိဘတ္တော၊ ဣတရသ္မိံ ကုသလတ္တိကဝေဒနာတ္တိကသမာပန္နဒုကသာသဝဒုကဝသေန။ သညာက္ခန္ဓော ပန ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ဆဖဿဒွါရဝသေန၊ ဣတရသ္မိံ ဩဠာရိကဒုကေ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကဝသေန စေဝ ယထာဝုတ္တကုသလတ္တိကာဒိဝသေန စ ဝိဘတ္တော။ သေသေသု ကုသလတ္တိကာဒိဝသေနေဝ။ တထာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကော ပနေတ္ထ နတ္ထေဝ။ စေတနာယ ဧဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသော သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာပ္ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဝိဘဇနေ ပဋိနိဒ္ဒေသေ။ တံ ပန ဒွယန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ။ ယဉှိ သတ္တဝိညာဏဓာတုဒေသနာယံ ‘‘မနောဓာတု၊ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒွယံ ဒေသိတံ၊ တံ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။

ပါဠိနယေနာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂပါဠိနယေန။ အညေန ပကာရေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ၊ တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ အာဂတေန ပကာရန္တရေန။

၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ပဒံ ‘‘ဧကစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿန’’န္တိ။ ဥဘယေနာတိ ပကာရဘေဒံ အနာမသိတွာ အာမသိတွာ စ အနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တေန ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ပဒဒွယေန။ အဓိပ္ပေတတ္ထန္တိ ရူပံ။ အတိစ္စာတိ အတိက္ကမိတွာ။ ပဝတ္တိတောတိ ပဝတ္တနတော။ နိယမနတ္ထန္တိ နိဝတ္တနတ္ထံ။

‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ ဟေတုအတ္ထဒီပကော၊ ကရဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ စ-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာ’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာရဏတ္ထေ ပဝတ္တံ ကိံ-သဒ္ဒံ ‘‘ဝဒေထာ’’တိ ကိရိယာပဒသမ္ဗန္ဓနေန ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ ဝဒတိ ‘‘တံ ကာရဏံ ဝဒေထာ’’တိ။

ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒန္တိ ပုရိမသန္တာနဿ ဝိနာသံ၊ ဝိနာသာပဒေသေန စေတ္ထ သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပာဒမေဝ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော’’တိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ သာ ပန န ပါကဋတရာ၊ ပါကဋတရာ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီတာဒိသန္နိပါတေ’’တိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဣဒါနိ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဥဇုကမေဝ ဝိကာရာပတ္တိံ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘေဒေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ ။ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ၊ န ဥပ္ပန္နဿ အညထာဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ကာပိလိယံ ပရိဏာမဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ ပုရိမသန္တာနတော ဘေဒေါ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ၊ ဧဝံ သန္တေ လက္ခဏဿ အတိပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အရူပက္ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ သီတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဥဏှဇိဃစ္ဆာဒယော သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ အာဟာရာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေနာတိ ယေန သီတာဒီဟိ သမာဂမေန။ တတ္ထာတိ တေသု ရူပဓမ္မေသု။ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ ဌိတိပ္ပတ္တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ အရူပက္ခန္ဓာနံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ အတိလဟုပရိဝတ္တိတော၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ၊ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒဿ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကုပ္ပတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကောပါဒိကိရိယာတိ ကောပသင်္ဃဋ္ဋနပီဠနကိရိယာ။ ကောပ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ခေါဘပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထောတိ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘူတုပါဒါယရူပသင်္ခါတော အတ္ထော။ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေနာတိ ယဒါ ကမ္မကတ္တုတ္ထော ရုပ္ပတိ-သဒ္ဒေါ၊ တဒါ ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယဒါ ကမ္မတ္ထေ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ၊ တဒါ ‘‘သီတေနာ’’တိအာဒီသု ကတ္တုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ယဒါ ပန ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ ကတ္တုအတ္ထေ ကမ္မကတ္တုအတ္ထေ ဝါ၊ တဒါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ပန ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိအာဒီနံ ကတ္တုကမ္မတ္ထာနမ္ပိ အတ္ထဝစနာနံ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) သဘာဝပရိယာယောပိ ဟောတိ၊ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပနေတ္ထ အဘိဓေယျပရိယာယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ၊ ရုပ္ပနသဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပန’’န္တိ။ တဿ အတ္ထဿာတိ တဿ ဘူတုပါဒါယပ္ပဘေဒဿ သဘာဝဓမ္မဿ။ ရုပ္ပနလက္ခဏဉ္စ နာမေတံ အနိစ္စတာဒိ ဝိယ ကက္ခဠတ္တာဒိတော အညန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပညတ္တိဝိသေသော ဟိ တန္တိ၊ ကက္ခဠတ္တာဒီနံယေဝ ပန အရူပဓမ္မဝိဓုရော သဘာဝဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မုစ္ဆာပတ္တိယာတိ မုစ္ဆာယ မောဟဿ အာပဇ္ဇနေန။ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကန္တိ ကပ္ပသဏ္ဌာပကမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ဥဒကံ။ တထာတိ တပ္ပကာရတာယ ခါရဘာဝေ သတိ ဥဒကေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဝိယ ပထဝီ ဝိလီယေယျ။ လောကန္တရိယသတ္တာနံ ပန ပါပကမ္မဗလေန အခါရေပိ ခါရေ ဝိယ သရီရဿ ဝိလီယနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါတိ သဥဿဒနိဿယနိရယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ န ဟိ အဝီစိမှိ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကမ္မကာရဏံ ကရောန္တိ။

၃။ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပံ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဟာဘူတု…ပေ… အာပဇ္ဇတိ တပ္ပကာရဘာဝေန အတီတံသေ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ပကာရန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ စ ဘူတုပါဒါယဂဟဏဿ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တံဒဿနေတိ ဂဏနန္တရဒဿနေ။ တံသဘာဝတ္တာတိ ဘူတုပါဒါယသဘာဝတ္တာ။ ‘‘န စာ’’တိအာဒိနာ ဘူတုပါဒါယသဘာဝေါ အတီတံသဂဏိတတာယ တံသဘာဝဿပိ အညထာ ဂဏိတတ္တာ၊ အတံသဘာဝဿ စ တထာ ဂဏိတတ္တာ အကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… လဗ္ဘတီ’’တိ ဧတေန ဒုတိယနယေ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တောဝ ဒေါသော၊ အထ ခေါ အဗျာပိတောပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ တဒေတံ ပန အကာရဏံ ကာရဏဘာဝဿေဝ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ ဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတံသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ ယတော ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိ သိယာ။

‘‘ကိန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကိ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညတော ဂဟိတံ၊ တဿ သရူပပုစ္ဆာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော၊ န ကာရဏတ္ထော။ တေနဿ ယံ ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ…ပေ… အတီတံသေန သင်္ဂဟိတံ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနံ ဂတံ၊ တံ ကိန္တိ စေ? ‘‘စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပ’’န္တိ ဘူတုပါဒါယဝိဘာဂဒဿနမုခေန ဝိသေသံ နိဒဿေတိ။ ယတ္တကာ ဟိ ဣဓ ဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခာယတနာဒယော၊ တေသမိဒံ နိဒဿနန္တိ။ န စေတ္ထ ပုရိမနယတော အဝိသေသော။ တတ္ထ ဟိ ရူပဿ ဘူတုပါဒါယတာမတ္တသဘာဝဒဿနတာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတီတရူပမ္ပိ ဘူတာနိ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဘူတုပါဒါယေန နိဒဿနဘူတေန ရူပဿ သဗ္ဗဝိသေသဝိဘာဝနတာ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗျာပိတဒေါသောပိ စေတ္ထ အနောကာသောဝ၊ ယံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တံ…ပေ… ဥပါဒိန္နံ၊ ကိန္တိ? စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ တဒညဝိသေသနိဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ သဘာဝတော ပရိယာယနံ ပရိဝတ္တနံ ပရိယာယော၊ ဥဇုကံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေန၊ ပရိယာယဘူတာ ဝါ ဒေသနာ ဧတ္ထာတိ ပရိယာယဒေသနံ၊ သုတ္တန္တံ။ သုတ္တန္တဉှိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ လေသတော လဗ္ဘမာနဘာဝကထနံ၊ န ဥဇုနိပ္ပဒေသဘာဝကထနန္တိ ပရိယာယဒေသနံ နာမ။ တေနေဝ တံ ‘‘ယထာနုလောမသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိဓမ္မော ပန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဥဇုနိပ္ပဒေသကထနန္တိ နိပ္ပရိယာယဒေသနံ နာမ၊ ယတော ‘‘ယထာဓမ္မသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိစ္ဆယေန ဒေသောတိ ဝဝတ္ထာနတော ကထနံ။ တထာ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) ဝိယ အတီတာဒိဘာဝေါ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ အဒ္ဓါဝသေန ဣဓာပိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော သိယာတိ ယောဇနာ။

သန္နိပတိတန္တိ သမာဂတံ။ သန္တာနဝသေနာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန။ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သမပ္ပမာဏတာယ အနူနံ အနဓိကံ၊ တတော ဧဝ ဧကာကာရံ။ ပဝတ္တိကာလဝသေန ဝါ အနူနံ အနဓိကံ၊ သမာနသဘာဝတာယ ဧကာကာရံ။ တေန ဝိသဘာဂဥတုနာ အနန္တရိတတံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ အာဟာရေပီတိ ဧတ္ထ ဝိသဘာဂါဟာရေန အနန္တရိတော အနေကဝါရံ အနေကဒိဝသမ္ပိ ဘုတ္တော သဘာဂေကာဟာရံ နာမ။ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ဧကဿေဝ အာဟာရဿ ယောဇနာ ယုတ္တရူပါတိ အပရေ။ ပဉ္စဒွါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဒါရမ္မဏံ၊ ယာဝ ဇဝနံ၊ ယာဝ ဝါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ တာဝ ပဝတ္တာ စိတ္တသန္တတိ ဧကဝီထိ။ ဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကဇဝနဝါရသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ သမယံ အနာမသိတွာဝ သန္တတိဝသေန၊ သန္တတိဉ္စ အနာမသိတွာဝ သမယဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ ဂဟေတဗ္ဗော။

တေသန္တိ ဟေတုပစ္စယာနံ။ ကလာပဿာတိ ရူပကလာပဿ။ ကမ္မာနန္တရာဒီတိ ကမ္မာဒိ၊ အနန္တရာဒီတိ ပစ္စေကံ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဟာရာဒိနော စ ဒုတိယေန သမနန္တရာနန္တရူပနိဿယာဒိနော သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တုပ္ပာဒဿ စေတ္ထ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန၊ ဣတရဿ ကမ္မာဒိဝသေနေဝ ဇနကဘာဝေ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ပုရေဇာတဝသေန၊ ဣတရဿ ပစ္ဆာဇာတဝသေန၊ ဥဘယေသမ္ပိ သဟဇာတဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဟေတုကိစ္စက္ခဏေ။ ဟေတုကိစ္စံ နာမ တဿ တဿ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ ဥပ္ပတ္တိကရဏံ၊ တဉ္စ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပန္နဖလတ္တာ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော နိဋ္ဌိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရံ ပန တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၆။ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿာတိ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တိယာ အကာရဏဘာဝဒဿနေန ဣဋ္ဌနာမလာဘာပနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေတိ သမ္ပတ္တိယုတ္တေ သမ္ပန္နေ ဒေဝမနုဿဘဝေ။ သမိဒ္ဓသောဘနတာတိ အဘိဝုဒ္ဓသောဘနတာ။ တတော ဧဝါတိ သမ္ပတ္တိဝိရဟတော ဧဝ၊ အသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ သာရဏာဒိဝသေန ဒုက္ခပစ္စယတ္တာ။ တေသန္တိ ဟတ္ထိရူပါဒီနံ။ ‘‘တဿ တဿေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အကုသလေန အတ္တနာ ကတေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကမ္မံ ယသ္မိံ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တတ္ထေဝ သုခဒုက္ခာနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န အညတ္ထ၊ တသ္မာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဧကစ္စမတဒဿနံ။ တတ္ထ ‘‘အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယသ္မာ ပဋိသေဓဒွယေန ကုသလကမ္မဇဿ ဣဋ္ဌဘာဝေါ နိယတော၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလကမ္မဇမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ အကုသလကမ္မဇံ သောဘနံ၊ ယံ ပရေသံ ဣဋ္ဌံ နာမ သိယာ? ယဒိ ဒုဂ္ဂတိယံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာနံ သဏ္ဌာနာဒိသမ္ပတ္တိ သုဂတိယံ သတ္တာနံ အကုသလနိဿန္ဒေန ဝိရူပရူပတာ ဝိယ ကုသလနိဿန္ဒေန၊ ကထံ တဿာ အကုသလကမ္မဇတာ။ အထ ပန ယံ ကေသဉ္စိ အမနာပမ္ပိ သမာနံ ရူပံ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမ္ပိ ယထာ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာဒီနံ ကုသလကမ္မဇံ မနုဿာဒိရူပံ အမနာပတော ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော ဣဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ အကုသလကမ္မဇံ ကေသဉ္စိ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော အနိဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိအဋ္ဌာနပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၁) ဝိရောဓော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလကမ္မဇဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေသန္တိ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ။ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ကိဉ္စာပိ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ၊ တေန ပန နယဒဿနေန အကုသလကမ္မဇဿ အဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ သော သံဝဏ္ဏနာဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေန ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌန္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဿ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ကုသလဝိပါကဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေသမ္ပိ စ အကုသလကမ္မဇံ အကုသလဝိပါကဿေဝ၊ ကုသလကမ္မဇဉ္စ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ ဒဿိတောဝါယံ နယောတိ။ ကသ္မာ ပန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမိဿိတေ ဝတ္ထုမှိ မနာပတာဝ သဏ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန…ပေ… သက္ကာ ဝတ္တု’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ဧကန္တတော ဝိပါကေနေဝ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တံ။ တံ အနုဂန္တွာတိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ အနုဂန္တွာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု၊ သဗ္ဗေသု ဝါ အာရမ္မဏေသု။

‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနေနေဝ တေသံ ဣဋ္ဌတာ နိဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝါ’’တိ။ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ကာမဂုဏာတိ သုတ္တေ ဝုတ္တာနီတိ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ဣဋ္ဌပဋိပက္ခာ အနိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဋ္ဌာတိ…ပေ… ဝေါဟာရော ဝိယာ’’တိ။ သဗ္ဗာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ကထံ အနိဋ္ဌာနံ ရူပါဒီနံ ကာမဂုဏဘာဝါပတ္တီတိ စေ? တေသမ္ပိ ဝိပလ္လာသဝသေန တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒံ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) နီယတီတိ အာဟ ‘‘အတိသယေနာ’’တိအာဒိ။

ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဝသေန ပါဠိယံ ဟီနဒုကနိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ၊ န ကတ္တရီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကသ္မာ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော၊ န စတုသန္တတိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သတ္တသန္တာန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဓာနတ္တာ ဟိ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ သေသေသု ‘‘ဧဝံ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒီသုပီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ အတိဒေသော ကတော ။ ‘‘တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ အာသင်္ကတိ။ တထာ သတိ ဝိသယေ ဝါ သာမိဝစနေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘န ကမ္မဇဝသေနေဝါ’’တိအာဒိနာ၊ ကမ္မဇဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မရိယာဒါဘူတန္တိ ဥတ္တမမရိယာဒါဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ယေဝ မနာပါ၊ တဿ တေဝ ပရမာ’’တိ။ တေသန္တိ ကာမဂုဏာနံ။ သဘာဝတောတိ လက္ခဏတော။

‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိနာ ‘‘ယသ္မာ တေယေဝ ရူပါဒယော ဧကော အဿာဒေတီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တန္တဝိဝရဏံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ သညာဝိပလ္လာသေန အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝိဘာဂေါ နာမ အသင်္ကရော၊ ဝိတ္ထာရော စာတိ ‘‘ဝိဘတ္တ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘ဝဝတ္ထိတံ၊ ပကာသိတ’’န္တိ စ အတ္ထမာဟ။ အညေသန္တိ အတိအဍ္ဎဒလိဒ္ဒါနံ။ ဣဒံ ဣဋ္ဌံ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန အနိဋ္ဌံ၊ ဣဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ ဣဋ္ဌဿ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဿ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏေ ယထာသင်္ချံ ယောဇနာ။ ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရေတရံ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေနာပိ ဟိ ဝိနာဝ သညာဝိပလ္လာသံ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂယှတီတိ။

တေန ဝိပါကေနာတိ တေန ကုသလာကုသလဝိပါကေန။ အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတန္တိ ယတ္ထ တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဗုဒ္ဓရူပါဒိကဿ ဂူထာဒိကဿ စ အာရမ္မဏဿ ယထာက္ကမံ ဣဋ္ဌတံ အနိဋ္ဌတဉ္စ နိဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကုသလဝိပါကောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အကုသလဝိပါကောဝါတိ ဧဝံ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ။ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထန္တိ ယံ ကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ ဣဋ္ဌံ နာမ။ ယံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ အနိဋ္ဌံ နာမာတိ ဒဿနတ္ထံ။ အာရမ္မဏေန နိယာမိတော ဟိ ဝိပါကော အတ္တနော ဥပကာရကဿ အာရမ္မဏဿ နိယာမကော ဟောတီတိ။

ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ သုခဝိပါကုပ္ပာဒနတော၊ ဒွါရန္တရေ သုခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဝိပါကုပ္ပာဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။

၇။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ကာရဏဘူတေန လက္ခဏဿ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝဿ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ၊ ဧဝံ သုပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန လက္ခဏသုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿာတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ အကထိတဿ။ ဝုတ္တမ္ပီတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ သုခုမရူပံ။

‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ သမ္ဘိန္ဒမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိဿကံ ကရောန္တော’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘေဒနံ ဝိဘာဂကရဏမ္ပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ ပဒဿ ‘‘ဝိသုံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထမာဟ။ တတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘိန္ဒမာနောတိ ဝိနာသေန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ၊ ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ သန္တိကဿ တဗ္ဘာဝံ အဝိနာသေတွာ ဒူရဘာဝံ ကာတုံ၊ တထာ ဣတရဿာပိ။ သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ န ဝိနာသေတိ၊ န စ ဩကာသဒူရတော လက္ခဏတော ဒူရံ ဝိသုံ ကရဏေန ဘိန္ဒတိ ဝိဘာဂံ ကရောတိ၊ နာပိ ဩကာသဒူရေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဝေါမိဿကကရဏေန ဘိန္ဒတိ သမ္ဘိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝိသုံ ကရောတိ၊ ဝေါမိဿကံ ကရောတီတိ ကရောတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထာပီ’’တိအာဒိနာ ယထာ ‘‘ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ ဩကာသတော ဒူရဿ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိနာသနံ ဘေဒနံ၊ ဧဝံ ‘‘န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတော သန္တိကဘာဝါကရဏံ အဘေဒနံ အဝိနာသနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေါမိဿကကရဏဝိဘာဂကရဏတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆိမနယေ ဝိနာသနတ္ထမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တ’’န္တိ အဝေါစ။

ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈။ စက္ခာဒယောပသာဒါတိ ဩဠာရိကတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာပသာဒါ၊ မနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတပ္ပသာဒါ စ။ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ ကာယန္တောဂဓတ္တာ ကာယေကဒေသတ္တာ စ ကာယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ကာယောတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၊ ၃။၁၅၅)၊ ကရဇကာယောပိ ‘‘သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄)။ တဗ္ဗတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိနိဿိတာ ကာယိကာတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတသိကာဝ။ ယထာဟ ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ တဇ္ဇာစက္ခုဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇံ စေတသိကံ နေဝ သာတံ နာသာတံ စေတောသမ္ဖဿဇံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၅၂)။ ‘‘န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပ္ပသာဒါ ဟောန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာယပသာဒနိဿိတာ ဝေဒနာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယိကာတိ ဒဿေတိ။ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလာဗျာကတာဒိဘာဝါ သင်္ဂယှန္တိ။ တေနာတိ သုခါဒိဝေဒနေကဒေသဿ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝါဘာဝေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ ပါကဋတ္တာ အဒ္ဓါဝသေန၊ ဧကမုဟုတ္တာဒိပုဗ္ဗဏှာဒီသု ဥတုအာဒိနာ ရူပဿ ဝိယ ဝေဒနာယ ဝိဘာဂေါ န ဂယှတီတိ သမယဝသေန စ အတီတာဒိဘေဒေါ န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ ဝေဒနာနံ စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒနာသမုဒါယော’’တိ။ တေဟီတိ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ။ တေတိ ‘‘ဝေဒနေကဒေသာ’’တိ ဝုတ္တာ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ သုခါဒိဝေဒနာဝိသေသာ။ ယဒိ ဝေဒနေကဒေသာ ဧတ္ထ ဂဟိတာ၊ ခဏပရိစ္ဆိန္နာဝ တေ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န သန္တတိပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကသန္တတိယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသူတိ သုခါဒိဘေဒေသု။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ တဿာတိ သုခါဒိဝိသေသဿ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘တံသဟိတတဒုပ္ပာဒကာ’’တိ ဧတ္ထာပိ တံ-သဒ္ဒေန သုခါဒိဝိသေသော ပစ္စာမဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တတိ ပရိစ္ဆေဒိကာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သန္တတိခဏဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န အဒ္ဓါသမယဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ’’တိ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာတိ ဝုတ္တာ၊ တံ ပန အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ နယဿ ဥပလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလကိရိယဝေဒနာနံ ရူပဿ ဝိယ၊ ဝိပါကာနံ ဝိယ စ အယံ နာမ ဇနကဟေတူတိ နိပ္ပရိယာယေန န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ပရိယာယေန ပန အနန္တရပစ္စယဘူတော ဟေတူတိ ဝတ္တဗ္ဗော။

၁၁။ သန္တာပနကိစ္စန္တိ ပရိဍဟနကိစ္စံ။ ဇာတိအာဒိသင်္ကရန္တိ ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရတော သင်္ကရံ သမ္ဘေဒံ အကတွာ။ သမာနဇာတိယန္တိ ဧကဇာတိယံ။ သုခတော တဇ္ဇာတိယာ အဒုက္ခမသုခါ ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာနဘေဒေတိ ဘူမန္တရာဒိသမာနဝိဘာဂေ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ဥဠာရရူပသမုဋ္ဌာပနေန ပဏီတာနံ ရူပဓမ္မာနံ။ ဝိဗာဓိတာနန္တိ နိပ္ပီဠိတာနံ မိလာပိတာနံ။ ဥဘယန္တိ သုခါဒိဒွယံ။ ဧတ္ထ စ ခေါဘနာ၊ အာလုဠနာ စ ကာယိကသုခဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိသန္ဒနာ ဈာနသုခဿ။ မဒယနာ ကာမသုခဿ။ တထာ ဆာဒနာ။ အာသိဉ္စနာ သဗ္ဗဿ။ ဆာဒနာ အာသိဉ္စနာ ဝါ သဗ္ဗဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဘာဝါဒိဘေဒေန စာတိ သဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယာဒိဘေဒေန စ။ ဧကန္တပဏီတေ လောကုတ္တရေ ဟီနပဏီတာနံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန ဟီနပဏီတတာ။ ဧကန္တဟီနေ အကုသလေ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဟီနပဏီတတာ၊ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဟီနာ။ ယာ သုခုမာ၊ သာ ပဏီတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၁)။ အကုသလာဒီသု ဒေါသသဟဂတာဒိအန္တရဘေဒဝသေန ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတာ တံတံဝါပနဝသေန ဝုစ္စတိ၊ န ကုသလာကုသလာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒေါသုဿန္နတာယာတိ ကိလေသာဓိကတာယ။ တထာတိ ဒေါသုဿန္နတာယ။ ကထံ ပန ကုသလေသု ဒေါသုဿန္နတာ? ဥပနိဿယဝသေန၊ ကိလေသာဓိကေဟိ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနာ ကုသလာ ဓမ္မာ ကိလေသေဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တိယာ တိဏာဒီဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တာနိ ဝိယ သဿာနိ ဝိပုလဖလဥဠာရဖလာ န ဟောန္တီတိ။ တထာတိ မန္ဒဒေါသတာယ။ ကုသလာနံ မန္ဒဒေါသတာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တီတိ ဧတ္ထ အန္တောဂဓဝိသေသံ နိကန္တိယာ ဩဠာရိကသုခုမတာသာမညံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟေတ္ထ ဩဠာရိကသာမညေန ဩဠာရိကောဠာရိကတရောဠာရိကတမာ နိကန္တိယော ဂယှန္တိ၊ တထာ သုခုမသုခုမတရသုခုမတမာ သုခုမတာသာမညေန ဂယှန္တီတိ။ သုခုမတမနိကန္တိဝတ္ထုန္တိ စေတ္ထ ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃။ ယဒိ သိယာတိ ယဒိ အသမ္ပယောဂေါ ဝိသံသဋ္ဌော သိယာ။

သန္တိကတောအကုသလတောတိ အကုသလဘာဝေန သန္တိကတော လောဘသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒယိတတော။ အကုသလာတိ ဒေါသသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒနာ ဒူရေတိ ယထာ ဥဒ္ဓရီယတိ။ တတော ဒူရတော ကုသလတောတိ တတော အကုသလတော ဒူရတော ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒယိတတော ကုသလာ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒနာ။ ‘‘န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ‘‘တထာ ဟိ သတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ ဝုတ္တနယေန သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏမေဝ ဟောတိ၊ တထာ သတိ အတ္ထဝိသေသော န ဟောတိ၊ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဣဓ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော၊ အနဓိပ္ပေတတ္တာ စာတိ အဓိပ္ပာယော။

နနု စ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အတ္ထေဝ အတ္ထဝိသေသောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ ယာတိ အကုသလဝေဒနာ။ တတောတိ ကုသလဝေဒယိတတော။ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿာတိ ဣမသ္မိံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) ဝုတ္တဿ ဒူရဿ။ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာတိ ယတော ယံ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတော အစ္စန္တဝိသဒိသတ္တာ တဿ ဝသေန ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဟေဋ္ဌာ ယာ ဝေဒနာ ယာယ ဝေဒနာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တာ၊ သာ ဧဝ တဿာ ကေနစိပိ ပရိယာယေန သန္တိကေတိ န ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ။ သန္တိကေတိ ဝုတ္တဝေဒနံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိန္နေတိ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တေ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထေ ဧဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအကုသလာယ ဝေဒနာယမေဝ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာယ ဒူရဘာဝေါပိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သေသေသုပီတိ။

ယဒိ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒဂ္ဂေန ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိယေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတု’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယံ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒိပိ တံ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ယံ တတ္ထ သန္တိကံ လဗ္ဘတိ၊ တံ သဘာဂဋ္ဌေနေဝ လဗ္ဘတီတိ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓဋံ သိယာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန ဒူရတာ၊ သဘာဂဋ္ဌေန စ သန္တိကတာ ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဝိသဘာဂတာယ ဒူရေ သမာနာ ကထံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တာသံ အကုသလသဘာဂတာ လဗ္ဘတေဝါတိ တတ္ထ ဥတ္တရမာဟ ‘‘ဝိသဘာဂတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ ဘေဒံ ဝိသေသံ အသဒိသတံ ဂဟေတွာ ဧဝ ပဝတ္တတိ ဝိသဘာဂတာ။ ဒူရတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာယ ဒူရတာယ သဘာဂဿ အဗျာပကတ္တာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ သတိ ဟိ သဘာဂဗျာပကတ္တေ သိယာ သန္တိကတာတိ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ သဘာဂတာတိ သာမညံ။ ဘေဒန္တိ ဝိသေသံ။ အန္တောဂဓံ ကတွာဝါတိ အဘိဗျာပေတွာဝ။ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိသဘာဂံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အကုသလတာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတိ။

ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇။ တဿာပီတိ သညာယပိ။ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ စက္ခုဝတ္ထုကတ္တာ။ ပဋိဃဝိညေယျောတိ ယထာဝုတ္တပဋိဃတော ဝိဇာနိတဗ္ဗော ပဋိဃဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ။

ဝိညေယျဘာဝေ၊ န ဥပ္ပတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစနန္တိ သဒ္ဒေါ၊ နာမန္တိ အတ္ထော။ ဝစနာဓီနာတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတိ သဒ္ဒါဓီနာ၊ နာမာယတ္တဂဟဏာတိ အတ္ထော။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နာမရူပဒုကေ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၀၁-၁၀၈) ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဝစနံ ပညတ္တိပကာသကံ ဉာပကံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနာ ယထာ အရိသသောတိ။ တတောဇောတိ အဓိဝစနသင်္ခါတတော အရူပက္ခန္ဓတော ဇာတော။ အရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ မနောဒွါရိကဖဿေ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေပိ ‘‘ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိဝုတ္တပ္ပကာရော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ တေန ပရိယာယေနာတိ မနောသမ္ဖဿဇပရိယာယေန။ တတောဇာပီတိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿဇာတာပိ။ အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတောတိ ပဋိဃသမ္ဖဿဇပရိယာယဿ အသမ္ဘဝတော။ အာဝေဏိကံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇတာ။ ပကာရန္တရံ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇတာ။

ယဒိဧဝန္တိ ယဒိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေဟိ ဥပ္ပန္နသညာ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ စတ္တာရောပိ အရူပိနော ခန္ဓာ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေ သညာဝ ကသ္မာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ။ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန အနွတ္ထတာဝသေန။ အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမန္တိ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အနုပ္ပတ္တမ္ပိ နာမံ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ သဘာဝနိရုတ္တိ။ ပုဗ္ဗေ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ သာဓာရဏောပိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇဝေါဟာရော ရုဠှိဝသေန သညာယ ဧဝ ပဝတ္တောတိ ဝတွာ ဣဒါနိ သော တဒညာရူပက္ခန္ဓသာဓာရဏော သညာယ နိဝေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနာဒိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ သဝနာဒိပိ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာသောတာဝဓာနာဒိနောပိ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တတာသမ္ဘဝတော။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာသညာယ ပန ပါကဋဘာဝံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ’’တိအာဒိမာဟ။

ဩလောကနဿ အပါကဋဘာဝေ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနံ န ဟောတိ၊ ပါကဋဘာဝေ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ။ ‘‘အညံ စိန္တေန္တ’’န္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန ကထိတံ၊ ကာယေန ဝါ ပကာသိတံ၊ တတော အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ စိန္တေန္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတ’’န္တိ။

သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိဧတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာဝ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဓာနမေဝ ဒဿိတ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိနာ တံ ပရိဟရတိ။ ပဓာနဿေဝ ဒဿနံ။ ပဓာနေ ဟိ ဒဿိတေ အပ္ပဓာနမ္ပိ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရာ ပန တာယ ဂဟိတာယ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ယံ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဥပရိမကောဋိယမ္ပိ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာ’’တိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော’’တိ အာဟ။ အာဂမနကိရိယာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာတိ။ ယထာ စ အာဂမနကိရိယာယ၊ ဧဝံ ဝစနကိရိယာယပိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမေပိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ’’တိ ဣဒံ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒေ ပါဠိအာဂတာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဥပရိမကောဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေဝါပနကဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပရိမကောဋိယာ ဂယှမာနာယ ‘‘တေပညာသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ပန ‘‘သတ္တပညာသာ’’တိ။

သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

သမုဂ္ဂမ-ပဒဿ တတွတော ပရိယာယတော စ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယ’’န္တိ။ ဘေဒတော ပန သမာယောဂေ ဥဂ္ဂမနန္တိ။ တတ္ထ ကေန သမာယောဂေ၊ ကုတော၊ ကထဉ္စ ဥဂ္ဂမနန္တိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘တံတံပစ္စယသမာယောဂေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဓိဂတာနံ အဓိဂတပ္ပကာရာနံ၊ ပဋိသန္ဓိကာနန္တိ အတ္ထော။ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမေနေဝ စေတ္ထ သံသေဒဇသမုဂ္ဂမောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပဉ္စက္ခန္ဓပရိယာပန္နာနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တတ္ထ သံသေဒဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ဣတရေ န ဝဍ္ဎန္တီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။ သုခုမဇာတိယလောမာ ဧဝ ကိရ ကေစိ ဧဠကာ ဟိမဝန္တေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ လောမံ သန္ဓာယ ‘‘ဇာတိမန္တဧဠကလောမ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတိသုခုမတ္တာ တေသံ လောမာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အဇပါကတိကေဠကာဒီဟိ သင်္ကရရဟိတာနံ တေသံ ဧဠကဝိသေသာနံ နိဗ္ဗတ္တေဠကဿ လောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ၊ တမ္ပိ တင်္ခဏနိဗ္ဗတ္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဿာတိ အပရေ။ ဧဝံသဏ္ဌာနန္တိ ဇာတိဥဏ္ဏံသုနော ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတတေလဗိန္ဒုသဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါတိ ရူပပဋိစ္ဆန္နော သဏ္ဌာနပဋိစ္ဆန္နော စ။

သန္တတိမူလာနီတိ တသ္မိံ ဘဝေ ရူပသန္တတိယာ မူလဘူတာနိ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတောတိ ယထာရဟံ စက္ခာဒိအနေကိန္ဒြိယသင်္ဃာတဘာဝတော။ ပဓာနင်္ဂန္တိ ဥတ္တမင်္ဂံ သိရော။

န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ၊ တံတံခန္ဓေကဒေသဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမာဝစရာနန္တိ ကာမာဝစရသတ္တာနံ။ ပရိဟီနာယတနဿာတိ ပရိဟီနဿ စက္ခာဒိအာယတနဿ ဝသေန။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတိယံ အန္ဓဿ စက္ခုဒသကဝသေန၊ ဗဓိရဿ သောတဒသကဝသေန၊ အန္ဓဗဓိရဿ ဥဘယဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နပုံသကဿ ပန ဘာဝဟာနိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တထာ အန္ဓဗဓိရာဃာနကဿ စက္ခုသောတဃာနဝသေန။ တံ ပန ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ရူပါဝစရာနံ ပန စက္ခုသောတဝတ္ထုဇီဝိတဝသေန စတ္တာရိ သန္တတိသီသာနီတိ ဣတရေသံ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တေသန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထုဘာဝေနာတိ ဝိစာရဏာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိက္ခဏေ စ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ပဉ္စသု ခန္ဓေသူ’’တိ အယံ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော။ အညထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ အနဓိပ္ပေတေ။ ‘‘ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ’’တိ ဣဒံ ဝိသယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ရူပါရူပံ။ ရူပါရူပသန္တတိန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပကံ ရူပသန္တတိံ အရူပသန္တတိဉ္စ။ ‘‘ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏံ ဧဝ၊ နာပိ ဝတ္ထုရူပံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ ‘‘ကမ္မက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဣဒံ န ကမ္မဇတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ကမ္မဇဿ ပဌမုပ္ပတ္တိယံ အပတိဋ္ဌိတတံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတော ပရန္တိ တတော ပဋိသန္ဓိတော ပရံ။ သဒိသသန္တာနေ ယထာ ပတိဋ္ဌိတံ၊ န တထာ ဝိသဒိသသန္တာနေတိ အာဟ ‘‘သမာနသန္တတိယ’’န္တိ။

အင်္ဂဘာဝန္တိ ကာရဏဘာဝံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဟာယဘာဝ’’န္တိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ၊ တေသံ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာနံ။ တဒါတိ ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ စိတ္တဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ န ဣတရတြ။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ စ ရူပုပ္ပာဒနံ၊ တဒါ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ။

ယေဟာကာရေဟီတိ အာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယာဒိအာကာရေဟိ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဖဿာဒယော အာဟာရာဒိဝသေန ယထာရဟံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ၊ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၉)။

စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ စုတိစိတ္တေန ဝါ ကာရဏဘူတေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ။ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယာတိ ယထာ စုတိစိတ္တတော အာသန္နေဟိ ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဘဝန္တရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ အနုပစ္ဆိန္နေပိ ဝဋ္ဋမူလေတိ အကာရဏံ ဝဋ္ဋမူလာဝူပသမော စုတိစိတ္တဿ ရူပုပ္ပာဒနေတိ ဒဿေတိ။

အရူပဿာတိ အာရုပ္ပဿ။

ဥတုနာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ဥတုနာ။ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပေ သမုဋ္ဌိတေ ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တေသု သောဠသသု စိတ္တေသု အာဒိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ သောဠသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏော စာတိ ဝဒန္တိ၊ ရူပဿေဝ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝါတိ တဿ ဥတုနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ယဒိ ဂဟိတာ၊ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ သောဠသဟေဝ စိတ္တေဟိ တဿ ဓရမာနတာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏော အထ ဂဟိတော၊ ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသဟိတေန စ ဧကဿ စိတ္တက္ခဏဿ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ နိရောဓက္ခဏဿ ဗဟိကတတ္တာ။

ဧဝံ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏေသု ဂဟိတေသု အဂ္ဂဟိတေသု စ သောဠသသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတော အဓိကစိတ္တက္ခဏာယုကတာ စ သိယာတိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဌိတပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသူတိ တဿ ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု သောဠသသု စိတ္တေသု ပဋိသန္ဓိပိ ယသ္မာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥတုနော ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိနိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ ‘‘ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနာ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဂဟိတေ ဝါ နိရောဓက္ခဏေ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဒဿနံ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ သန္တီရဏံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ ပဉ္စ ဇဝနာနိ၊ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ၊ ဧကံ စုတိစိတ္တန္တိ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ အထာဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)၊ တထာ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနိ၊ ‘‘ဧကံ စုတိစိတ္တံ၊ တဒဝသာနေ တသ္မိညေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏဋ္ဌိတိကေ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) စ ဝက္ခတိ။ တသ္မာ ရူပဿ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာယပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ တထာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဩဇာယ သဘာဝသုခုမတာ ဥပါဒါရူပဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာ ဩဇာ ဗာဟိရဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ ဂဗ္ဘမလ္လိနာ တသ္မိံ သန္တာနေ ဩဇဋ္ဌမကရူပုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပပဝေဏိယာ ဩဇာယ ဝိယ သေသတိသန္တတိဩဇာယ ရူပုပ္ပာဒနန္တိ ဥဒရိယေ ဩဇာ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနဘာဝတော၊ ဥပါဒိန္နကဋ္ဌာနေ ဧဝ ပန သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ရသဟရဏီဟိ ဂန္တွာ ကာယာနုသဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စိတ္တဉ္စေဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ပဋိယောဂီနံ ကမ္မမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိ ကတွာ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏှာတိ ‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) ဝိယ၊ န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယထာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဟေတုအာဒယော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သမုဋ္ဌာပကာဝ၊ ဧဝံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တဿ ပရိဟာရံ ဝတ္တုံ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။

ရူပဿာတိ ရူပက္ခဏဿ၊ ရူပဿ ဝါ အဒ္ဓုနော။ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏေ ပါတုဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ ယထာ စ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝါ’’တိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ဧဝ ပါတုဘာဝေါ’’တိပိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံဒီပနတ္ထမေဝါတိ အသမာနကာလတာဒီပနတ္ထမေဝ၊ န သဟုပ္ပာဒဒီပနတ္ထံ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ ဟိ အယန္တိ။

ယဒိ ဧဝန္တိ ယထာ ဖလပတ္တာနိ၊ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာ ယဒိ ဒန္ဓလဟုပရိဝတ္တိနော။ အသမာနဒ္ဓတ္တာတိ အတုလျကာလတ္တာ။ နိစ္ဆိဒ္ဒေသူတိ နိဗ္ဗိဝရေသု။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ။ အယန္တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ။ စိတ္တဇရူပါဒီနံ န တထာ နိရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ ယထာ ကမ္မဇရူပါနန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ကမ္မဇရူပါနံ ဝါ ဣတရေသံ မူလဘာဝတော ပဓာနန္တိ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အစိတ္တုပ္ပာဒကတ္တာ အဗျာဗဇ္ဈတာယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒံ အက္ကမိတွာတိ လကုဏ္ဍကပါဒတာယ အတ္တနော အက္ကန္တပဒသမီပေ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ။ ယော ဟိ သီဃပဒဝိက္ကမော လကုဏ္ဍကပါဒေါ၊ သော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ရူပံ ကမ္မဇမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥတုဇံ ပန စုတိတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ပဝတ္တတိ ဧဝ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာ၊ အရူပဿ တတော ဧကဘာဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဒ္ဓါနပ္ပကာရံ။

ဧကုပ္ပာဒတောတိ သမာနုပ္ပာဒတော။ သမာနတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ။ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရောတိ ဧကော ဉာတပရိညာယ ပဿိတဗ္ဗာကာရော။ ဧဝဉှိ သောဠသာကာရာ သိယုံ၊ ဣတရထာ ဝီသတိ၊ တတော အဓိကာ ဝါ ဧတေ အာကာရာ ဘဝေယျုံ။ တဿာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ။ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေတိ ပရိယောသာနသောဠသကဿ အနန္တရာတီတသောဠသကေ။ ပစ္ဆိမဿာတိ တတ္ထ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ။ နာနာနိရောဓဘာဝံ ဝိယ ဧကုပ္ပာဒဘာဝမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ဌပနေ ကာရဏံ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ အတိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓံ။ ဂဟေတဗ္ဗံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓံ။ ဥဘယမ္ပိ တဒါ နတ္ထိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော’’တိ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပုပ္ပဇ္ဇနတော ဩရံ။ အညဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဧကုပ္ပာဒတာ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ နာနာနိရောဓတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသုဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။ တေနာတိ ရူပေန။ ‘‘သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဧတေန အဝိစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ အညထာတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ။ န ဟိ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထီတိ ရူပဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဂဟဏေ ဧကူနပညာသာဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။

သုဒီပနတ္တာတိ သုခဒီပနတ္တာ၊ နယဒဿနဘာဝေန ဝါ သုဋ္ဌု ဒီပနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေန ဟိ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ တေနာတိ ရူပေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ စ။ အညဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ တဿာတိ ရူပဿ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနကန္တိ ဝုတ္တံ တတော ပုရေတရပ္ပဝတ္တံ ရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟဂမနဒဿနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာဒီပနေ။ ဌိတိက္ခဏေတိ အရူပဿ ရူပဿ စ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ စ အရူပဿ စ ဒဿိတတ္တာ။ အဒဿိတဿာတိ ယထာ ဧဝ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ တတ္ထ ဝိဘဇိတွာ အဒဿိတဿ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပနာယံ သမတိံသကမ္မဇရူပဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘သမတိံသ…ပေ… ယောဇိတ’’န္တိ။ တတော ကမ္မတော ဇာတာ တံကမ္မဇာ၊ တေသု။ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ ဇီဝိတဉ္စ တံ သင်္ခါရော စာတိ ဇီဝိတသင်္ခါရော၊ အာယု။ ဇီဝိတေန သင်္ခရီယန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ၊ ဥသ္မာဒယော။

အညဿဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ တတော သတ္တရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဣဒံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ သန္ဓာယ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကမ္မဇရူပန္တိ သာ တာယ ကေန ကာရဏေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘စတု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ၊ နိပ္ဖန္နဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော စာယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ…ပေ… ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနဿာပိ အယမေဝ ခဏနိယမော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ)။ ဧတေဟီတိ ယထာနီတော ယမကပါဌော၊ ‘‘ကာယသင်္ခါရော စိတ္တသမုဋ္ဌာနော’’တိအာဒိကော အဋ္ဌကထာပဒေသောတိ ဧတေဟိ ။ နတ္ထိယေဝ ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တရသမေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ။

ပုန ‘‘ဧတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓနာနုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာပဒေသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဧတေဟိ အာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ တတိယော ဘာဂေါ၊ တေန အဓိကာ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ တတိယ…ပေ… ယုကတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတိယ ဘာဂေါတိ စ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိက္ခဏေ ဥပါဒါယ ဘင်္ဂက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မိံ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ၊ ယသ္မိံ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ယထာက္ကမံ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ခေါ ပနေဝံ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသာတိ အတိရေကပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ယတ္ထ ခဏေကဒေသံ အဂ္ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တမေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ တာဝ န ရူပံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ နာပိ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ အထ ခေါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ရူပမေဝ သမာနေပိ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝေ စိရာယုကံ ဇာတန္တိ? ဒန္ဓပရိဝတ္တိဘာဝတော။ အရူပဓမ္မာ ဟိ သာရမ္မဏာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ တေ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ တဒတ္ထနိပ္ဖတ္တိသမနန္တရမေဝ နိရုဇ္ဈနတော လဟုပရိဝတ္တိနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ၊ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယဒိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ၊ တေ အာရမ္မဏဝသေန အရူပဓမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ သာ စ နေသံ ဝေါဟာရာနုဂုဏာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗတာ အတ္တနော ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာယ၊ တေသဉ္စ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သောဠသဟိ သတ္တရသဟိ ဝါ စိတ္တက္ခဏေဟိ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ ရူပမေဝေတ္ထ စိရာယုကံ ဇာတံ။ ကိဉ္စ – လဟုဝိညာဏဝိသယသန္တတိမတ္တာဓီနဝုတ္တိတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိမတ္တဘာဝတော ဝိညာဏဿ စ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပ္ပစ္စယတာယ ပန ရူပဿ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတူသု တထာဂတဿေဝ ယထာဘူတဉာဏံ၊ တေန စ ရူပမေဝ ပုရေဇာတပစ္စယော ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ န ဧတ္ထ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝသာမညေန ရူပါရူပံ သမာနာယုကံ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေန ရူပမေဝ စိရာယုကန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ယထာ စ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝါ န ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတွာ ယွာယံ အဋ္ဌကထာယံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ ဌိတိက္ခဏမေဝ တာဝ စိတ္တဿ အနနုဇာနန္တော ‘‘ယော စေတ္ထ…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ယမကေ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒိပါဠိံ အာဟရန္တော ‘‘စိတ္တယမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေတိ ဥဘယမ္ပိ ယမကပဒံ အဟာပေတွာ ကတဝိဿဇ္ဇနေ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ စ စိတ္တံ၊ အနာဂတဉ္စ စိတ္တံ န နိရုဒ္ဓံ၊ နိရုဇ္ဈမာနန္တိ အတ္ထော။ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတီတိ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ဗောဓေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလမဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏာဘာဝဇောတကံ၊ အပိစ ခေါ သုတ္တန္တပါဠိပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဌိတဘာဝမာဟ။ အညထတ္တံ ပန သန္တာနေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ယထာဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု အညထာဘူတော? ယဒိ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အထ အညထာဘူတော၊ အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ အညောဝ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အညထာ အညောဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော ဓမ္မော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ဌိတိ၊ ဇရတာ စာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိ ဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ‘‘ဥပစယော၊ သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။

‘‘ယဿဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတီတိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ နိရောဓက္ခဏော ဝုတ္တော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ဝုတ္တဉ္စေတံ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ တယိဒမကာရဏံ။ အရူပလောကဉှိ သန္ဓာယ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ။ ဧတေန ‘‘န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ၊ တဿ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ န သဗ္ဗဿ။

သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတောတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၇၉) ဧဝံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓဝစနတော။ တေန ဝစနေနာတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိဝစနေန။ အညရူပါနန္တိ ကမ္မဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အပ္ပဋိက္ခိတ္တသဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓအနနုညာတနာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓအနိဝါရိတအဗျာကတဘာဝါနံ ကမ္မဇာဒီနန္တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကေန (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ပါဌေန၊ ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိ ယုတ္တိဝစနေန စ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေတိ ယထာဒဿိတစိတ္တယမကပါဠိယာ ယထာရုတဝသေနေဝ အနုဿရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာ နာမ နိရုဇ္ဈမာနတာ ဌိတိယာ အဘာဝတော။ သဟာယဘာဝံ နာပိ ဂစ္ဆတိ နိဿယတ္ထိဘာဝါဒိနာ ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ဟိ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန စိတ္တဿ ဗလဝတာ။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝဉ္စ ဥတုနာပိ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ သတိ။ တံစိတ္တက္ခဏေတိ တဿ စိတ္တဿ ခဏေ၊ ခဏဒွယေပီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါတိ အတိလဟုပရိဝတ္တိဘာဝေနေဝ။ အထ ဝါ တေနေဝါတိ ဒန္ဓပရိဝတ္တိကတာယ ရူပဿ သကလံ ဧကစိတ္တက္ခဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝေနေဝ။ တန္တိ စိတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ သဟဇာတရူပဓမ္မာနမ္ပိ သဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ။ တဒနန္တရန္တိ ယေန စိတ္တေန သဟုပ္ပန္နံ၊ တဿ စိတ္တဿ အနန္တရံ။ တန္တိ ရူပံ။ တဒနန္တရံ စိတ္တန္တိ သဟုပ္ပန္နစိတ္တာနန္တရံ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ သကလံ စိတ္တက္ခဏံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ဟောတိ၊ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပဿ ဥပ္ပာဒါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘န၊ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒါရမ္ဘာဘာဝတော’’တိ။ စိတ္တက္ခဏေတိ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တဿ ခဏေ။ တန္တိ ရူပံ။ ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စဉ္စ။ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗော ယော ဝိသေသော၊ တဿ အလာဘံ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံစိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။

ယံ ယဿ သမ္ဗန္ဓိဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ တေန သမ္ဗန္ဓနီယန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘တတော’’တိ ဧတ္ထ တံသဒ္ဒေန စုတိံ ပစ္စာမသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော’’တိ။

နတ္ထီတိကတွာတိ ယဒိပိ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ၊ အရူပါနဉ္စ ရူပေဟိ နတ္ထိ။ ယထာ စ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘တယော ပကာရေ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘တေသံယေဝ ရူပါနံ ကာယဝိကာရော’’တိအာဒိနာ ပရိနိပ္ဖန္နာနံ ဝိကာရာဒိဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘သဗ္ဗံ ပရိနိပ္ဖန္နံ သင်္ခတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တေန ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နောတိ ပါတုဘာဝဝိဒ္ဓံသဘာဝပရိစ္ဆိန္နော၊ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဝါ။ ‘‘အယံ ဒတ္တော နာမ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ နာမကရဏံ နာမဂ္ဂဟဏံ။ သမာပဇ္ဇနံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမထဝိပဿနာနုက္ကမေန နာမကာယဿ နိရောဓမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တကသိဏာဒိပညတ္တိယာ ပညာပနံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ သာဓိယမာနော။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ

ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု ဒေသနာက္ကမောပိ လဗ္ဘတေဝါတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒိကော ဒေသနာက္ကမောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတောတိ ဒါနသီလကာမာဒီနဝါဒိဒဿနနေက္ခမ္မကထာနံ အနုက္ကမေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော ကထာနံ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတာ ဝုတ္တာ။ တေန ဥက္ကံသက္ကမော နာမာယံ ဝိသုံ ကမောတိ ဒဿေတိ။ တထာပိ ဒါနာဒီနံ ဒေသနာက္ကမာဝရောဓနေ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဟာနပဋိပတ္တိဘူမိက္ကမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဂေါစရတာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေနာတိ ဗာဟိရောဠာရိကာယတနေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ယံ ဝေဒယတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ဝုတ္တနယေန။

တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထန္တိ အနာသဝဓမ္မသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ။ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော သာသဝါနမ္ပိ ခန္ဓေသု ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ အနာသဝဓမ္မော ခန္ဓေသု အဝုတ္တောပိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ ခန္ဓာဓိကာရေ ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဧဝ အနာသဝါ ဂယှန္တီတိ နာယံ ဒေါသော။

ယထာ ဖဿာဒယော ဝိသေသတော တဒနုဂုဏဝုတ္တိတာယ သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသဘာဝါတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ သမဝရုဒ္ဓါ၊ န ဧဝံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနီတိ ရူပဓမ္မာ ဝိယ တာနိ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတေန ဖဿာဒီနံ ဝိသုံ ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယတာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဖုသနာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ရူပံ ဥပါဒါယ ရူပံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ။ ဝေဒနာယ…ပေ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ သတိ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ ဝိညာဏံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၈)၊ တထာ ‘‘အဟံ ရူပံ၊ မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) စ ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေနာတိ အတ္တနာ ဒဿိတသုတ္တေန။ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စာတိ ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတီ’’တိအာဒိကဿ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ဝသေန။ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဒိဋ္ဌိ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ ခန္ဓာရမ္မဏာတိ ဒဿေတိ။

ဝေဒနာကာရဏာယာတိ ဝေဒနာယာတနာယ။ ဆာဒါပနတောတိ ရောစာပနတော။ ဗာဟုလ္လေနာတိ ဗဟုလဘာဝေန။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟိ ဗာဟုလ္လပ္ပဝတ္တိကာ၊ န ဣတရေ။

ပုဋံ ကတွာတိ စ ဆတ္တသဒိသံ ပုဋံ ဗန္ဓံ ကတွာ။ ဝတ္ထုမှီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုမှိ။ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာ။ ဦနေဟီတိ ဝတ္ထုနာ၊ ကိလေသေဟိ စ ဦနေဟိ။

မာယာယာတိ ဣန္ဒဇာလာဒိမာယာယ ပယောဂေါ မာယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘မာယာ’တိ အာဟာ’’တိ။ ဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကတ္ထစီတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိကေ။ ကောစိ ဝိသေသောတိ အသုဘာဒိကောဝ။

တဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကရူပဿ။ ယဿ ကာမရာဂပ္ပဟာနမုခေန သဗ္ဗရာဂပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတီ’’တိ။ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝေဒနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿာ သမုဒယဘူတေ ဖဿေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။ ပရိညတ္တယဿ ယောဇနာ ပါကဋာ ဧဝ။

တတောတိ ဒုက္ခုပ္ပာဒနသုခဝိနာသနာနံ အဒဿနတော။ ဘိန္ဒတီတိ ဝိနာသေတိ။ တန္တိ မနောသဉ္စေတနာဟာရံ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ။

တံ ပဇဟန္တောတိ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟန္တော။ ပရာမဋ္ဌန္တိ ပရာမာသသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟိတံ။ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အယမတ္ထော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ၊ အနည’’န္တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဒီပေတဗ္ဗော။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၃၄။ တံဝတွာတိ တံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတံ ‘‘သဗ္ဗာပိ စတုဘူမိကဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေတုဇာတိဘူမိဣန္ဒြိယဝတ္ထုသမ္ဖဿဇဘေဒတော ဒဿိတတံ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။

ယဒိပိ တံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ သာမညတော ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တထာပိ အနန္တရမေဝ ပစ္စာမသိတုံ ယုတ္တော ဣတရတ္ထ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ…ပေ… ယောဇနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ တံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။

ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော၊ အပုဗ္ဗတာဘာဝတောတိ အတ္ထော။

ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ဝဍ္ဎနဝသေန။ ဂဟဏန္တိ စေတ္ထ ကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဿ ဝဍ္ဎနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အဝုတ္တဿ ကထနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎန’’န္တိ၊ တတော ဧဝ စ ‘‘ပုရိမဂဟိတေ အညုပစယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဍ္ဎနသဒ္ဒေါ ဆေဒနတ္ထော’’တိ ဣဒံ ယထာ အသိဝါ ‘‘သိဝါ’’တိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နယနီဟရဏန္တိ နီယတီတိ နယော၊ ဒေသနာ၊ တဿ နီဟရဏံ ပဝတ္တနံ။ ဝဍ္ဎနကနယောတိ ယထာဝုတ္တဝဍ္ဎနကဝသေန ပဝတ္တော ဒေသနာနယော။ အညေ ဘေဒါတိ ဧကဝိဓစတုဗ္ဗိဓာဒယော ဘေဒါ။ ယဒိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိသယာယ ပဘေဒဂတာယ ပညာယ ဝိနေယျာနံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ၊ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဝိနေယျာနံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အဘိညေယျဓမ္မဝိဘာဂတာယ သမ္မသနဝါရဿ ဝိသယဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော’’တိ။ ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံ ယံ နာနတ္တံ၊ တဿ ဝသေန ဣတရေ ဘေဒါ အနာနတ္တာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဝုတ္တာ။ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာ ဘေဒါနံ အညမညပေက္ခတံ ဒဿေတွာ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။

ယထာ ဒုကမူလကာဒီသု ဘေဒါ ဂဏနာနုပုဗ္ဗိယာ ပဝတ္တာ ပဘေဒန္တရာပေက္ခာ၊ န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန သတ္တဝိဓာဒိဘေဒါ ပဘေဒန္တရနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုဝိဓဘာဝသာမညေနေဝ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုကတိကပဒတ္ထာနံ ယထာရဟံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ဒုကေ ဌပေတွာ ဝုတ္တာ တိကာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဇာတာ၊ ဧဝံ တိကဒုကပဒတ္ထာနံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဒုကေ ဝတွာ ဝုတ္တေသုပိ တိကေသု တေ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရတော…ပေ… ယောဇိတတ္တာ’’တိ။

သမာနဝီထိယန္တိ ဧကဝီထိယံ။ စက္ခုသင်္ဃဋ္ဋနာယာတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတေန။ သောတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတော။ တဒုပ္ပာဒိကာတိ တဿ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပာဒိကာ။ သာတိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာ။ နနု စ ဝေဒနာပစ္စယော ဖဿော ဝုတ္တော၊ န ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ? န၊ ဝေဒနာသီသေန စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဂဟိတတ္တာတိ။ တပ္ပယောဇနတ္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပယောဇနတ္တာ။ ပယောဇယတီတိ ပယောဇနံ၊ ဖလံ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရာနံ ဝိပါကာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေ ဟိ ဣဓ အဂ္ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတောတိ ဘဝင်္ဂတော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သောတသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ၊ ဒုတိယေန အကုသလာဒယော။ ‘‘ကာမာဝစရအဋ္ဌကုသလစိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ ကာမာဝစရာနံယေဝ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝေဒနာပီတိသနိဒဿနတ္တိကဝဇ္ဇာနံ ဧကူနဝီသတိယာ တိကာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ။ ယဒိ အသမာနဝီထိယမ္ပိ ကုသလာဒီနံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အထ ကသ္မာ သမာနဝီထိယံယေဝ ယောဇိတာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝါတိ အသမာနဝီထိယံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာယေဝ။

စိတ္တသမ္ဗန္ဓောတိ စိတ္တေန သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ စိတ္တသီသေန ဝေဒနာယ ကထနံ။ တိကဘူမိဝသေနာတိ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန၊ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန စ။ ဒွါရတိကဝသေနာတိ စက္ခာဒိဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန၊ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန စ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒီပေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝိသေသာဘာဝတော သတ္တဝိဓဘေဒါဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ န စ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ တေန သတ္တဝိဓဘေဒတော တိံသဝိဓဘေဒေ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဥဘယတ္ထ ဘူမိယော အာဂတာ၊ ရူပါဝစရာဒိဘူမိအာမသနေန ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာ’’တိ။ သုခဒီပနာနိ ဟောန္တိ ဒွါရဘူမိအာမသနမုခေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိဘတ္တတ္တာ။ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာတိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ န ဌပိတာ၊ ဘူမိဝိဘာဂေန န ကထိတာတိ အတ္ထော။ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာတိ ဒွါရဘူမီနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ အာကင်္ခိတဗ္ဗဒွါရာဒိဝိသေသရဟိတာ။

‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော ပရိယာယတော စ ဥပနိဿယကောဋိဒဿနမုခေန ဣဓာဓိပ္ပေတဥပနိဿယကောဋိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပနိဿယာနန္တိ ဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘူတာနံ။ ဒဿနန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ ဒိသွာ ဝါ ဂဟဏံ။ ဥပနိဿယန္တဘာဝေနာတိ လာမကူပနိဿယဘာဝေန။ ယဒိ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယော ဘဝေယျုံ၊ ပကတူပနိဿယာနေဝ သိယုံ။ ပကတူပနိဿယော စ နာနာဝီထိယံယေဝါတိ တဒလာဘဝစနံ ဣဓ နာနာဝီထိဇောတကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဃာနာဒိဒွါရေသူ’’တိအာဒိနာ။ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနန္တိ ကသိဏပရိကမ္မသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနဝိပဿနာဝဍ္ဎနာဒီနံ။ တဒလာဘောတိ ဥပနိဿယာလာဘော၊ သော စ ဃာယနာဒီဟိ ပရေသံ ပဋိပတ္တိယာ ဇာနိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာဒီနံ သဝနေန ဝိနာ တံဖုသနံ သိယာ မူလူပနိဿယောတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနေန။ တဒုပနိဿယန္တိ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နကသိဏရူပဒဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘူတံ။

ထာမဂမနံ နာမ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ’’တိ။ ‘‘ရာဂေါ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂပဋိဃာနံ ဥပ္ပတ္တိဝိစာရဏာဝ ဝုတ္တာ၊ န နေသံ ကိစ္စဝိသေသောတိ ကိစ္စဝိသေသေန ဝုတ္တေ ဒဿေန္တော ‘‘အသမပေက္ခနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တာ ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ ပကာရန္တရေနာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပန္နကိလေသာနံ သမတိက္ကမနသင်္ခါတေန ပကာရန္တရေန။ တထာ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတောတိ ဣမမေဝတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘာဝနာယေဝေတ္ထ ပကာရန္တရံ။

သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န နီဝရဏပ္ပဟာနပရိညာဝ။

အညမညဿ စာတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗမဟာဘူတေသု ဣတရီတရဿ၊ အာပေါဓာတုယာ စ ဝသေန။

တေသန္တိ ဇာတိအာဒီနံ၊ ကမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ဝါ ဒဿနဿာတိ တဿ ဝါ ဇာတိအာဒိကေ ဘယတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဿ ကာမာဝစရဉာဏဿ။

တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေနာတိ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ယံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ ဝိညာဏံ အတ္တနော ဖလဿ ဖလဘာဝေန ဝုတ္တဿ ဖဿဿ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇ’’န္တိအာဒိနာ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိညာဏံ ပဋိစ္စ ဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတုဖလသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ န ဝုတ္တောတိ ဝတွာ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ပန ဖဿဿ ဝိယ ဝိညာဏံ သော တဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိတာ န ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ တံတံ သမုဒါယန္တိ တံ တံ စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ခါတဓမ္မသမုဒါယံ၊ အနဝသေသရူပဓမ္မသမုဒါယဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ စောပနံ ပတ္တော သံဝရော ဆဋ္ဌဒွါရေ၊ ဣတရော ဆသုပီတိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ။ တတောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိတော။ ယထာယောဂန္တိ ယော သံဝရိတဗ္ဗော၊ တဒနုရူပံ။

ကတ္ထစီတိ တေ ဧဝ ပရိဝဋ္ဋေ သာမညေန ဝဒတိ။ ကတ္ထစီတိ ဝါ တေသု ပရိဝဋ္ဋေသု ကိသ္မိဉ္စိပိ ပဒေသေ။ ကိဉ္စိပိ အပ္ပကမ္ပိ။ ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ န အာယတနဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝိယ နာနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။