📜

၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ သာသနက္ကမောတိ ¶ ¶ အရိယသစ္စာနိ ဝုစ္စန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာ ဝါ။ သကလဉှိ သာသနံ ဘဂဝတော ဝစနံ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထီတိ သစ္စေသု ကမတိ၊ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတံ ဝါ သာသနံ ဧတေသု ကမတိ၊ တသ္မာ ကမတိ ဧတ္ထာတိ ကမော၊ ကိံ ကမတိ? သာသနံ၊ သာသနဿ ကမော သာသနက္ကမောတိ သစ္စာနိ သာသနပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံဒေသနာ စ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ။

တထာတိ တံသဘာဝါဝ။ အဝိတထာတိ အမုသာသဘာဝါ။ အနညထာတိ အညာကာရရဟိတာ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာတံနိမိတ္တတာဟိ အနိဋ္ဌတာ ပီဠနဋ္ဌော၊ ဒွိဓာပိ ပရိဒဟနံ၊ ကိလေသဒါဟသမာယောဂေါ ဝါ သန္တာပဋ္ဌောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ ဝါ ပီဠနံ၊ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါ သန္တာပနံ သန္တာပေါတိ။ ဧတ္ထ စ ပီဠနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ သရသေနေဝ အာဝိဘဝနာကာရော၊ ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာတိ အယံ စတုန္နမ္ပိ ဝိသေသော။ တတြတတြာဘိနန္ဒနဝသေန ဗျာပေတွာ ဦဟနံ ရာသိကရဏံ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သမုဒယတော အာဂစ္ဆတီတိ ဝါ အာယံ၊ ဒုက္ခံ။ တဿ ဦဟနံ ပဝတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သရသာဝိဘာဝနာကာရော ဧသော။ နိဒဒါတိ ဒုက္ခန္တိ နိဒါနံ၊ ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ သမုဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဒဿနေန စာယံ နိဒါနဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ နိရောဓမဂ္ဂဒဿနေဟိ၊ တေ စ သံသာရသံယောဇနမဂ္ဂနိဝါရဏာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဿရန္တိ ¶ ဧတ္ထ သတ္တာ၊ သယမေဝ ဝါ နိဿဋံ ဝိသံယုတ္တံ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ သဗ္ဗုပဓိပဋိနိဿဂ္ဂဘာဝတောတိ နိဿရဏံ။ အယမဿ သဘာဝေန အာဝိဘဝနာကာရော။ ဝိဝေကာသင်္ခတာမတဋ္ဌာ သမုဒယမဂ္ဂဒုက္ခဒဿနာဝိဘဝနာကာရာ၊ သမုဒယက္ခယအပ္ပစ္စယအဝိနာသိတာ ဝါ။ သံသာရတော နိဂ္ဂမနံ နိယျာနံ။ အယမဿ သရသေန ပကာသနာကာရော၊ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟိ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေန နိဗ္ဗာနာဓိဂမောဝ နိဗ္ဗာနနိမိတ္တတာ ¶ ဟေတွဋ္ဌော။ ပညာပဓာနတ္တာ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနဒဿနံ၊ စတုသစ္စဒဿနံ ဝါ ဒဿနဋ္ဌော။ စတုသစ္စဒဿနေ ကိလေသဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနေ စ အာဓိပစ္စံ ကရောန္တိ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသူတိ သော မဂ္ဂဿ အဓိပတေယျဋ္ဌောတိ။ ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ သော တေသံ အာကာရော အဓိပတေယျဋ္ဌော။ ဧဝမာဒိ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿ ဝါ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿေဝ ဝါ ပဝတ္တိအာကာရော အဘိသမယဋ္ဌော၊ သော စေတ္ထ အဘိသမေတဗ္ဗေန ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကုစ္ဆိတံ ခံ ဒုက္ခံ။ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ အာဂမ-သဒ္ဒဿ ဧတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ သံယောဂတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော သံ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော ‘‘သံယောဂံ ဒီပေတီ’’တိ အာဟ၊ ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ အယ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထသိဒ္ဓါ ဟေတု-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကာရဏံ ဒီပေတိ အတ္တနော ဖလနိပ္ဖာဒနေန အယတိ ပဝတ္တတိ၊ ဧတိ ဝါ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ အယောတိ၊ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ သမုဒယောတိ ဧတ္ထ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာပိ ဥပသဂ္ဂ-သဒ္ဒါ သဓာတုကံ သံယောဂတ္ထံ ဥပ္ပာဒတ္ထဉ္စ ဒီပေန္တိ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘာဝေါ ဧတ္ထ ရောဓဿာတိ နိရောဓောတိ ဧတေန နိဗ္ဗာနဿ ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝံ ဒဿေတိ။ သမဓိဂတေ တသ္မိံ တဒဓိဂမဝတော ပုဂ္ဂလဿ ရောဓာဘာဝေါ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ ရောဓဿ ပဋိပက္ခဘူတာယ နိဝတ္တိယာ အဓိဂတတ္တာတိ ဧတသ္မိဉ္စတ္ထေ အဘာဝေါ ဧတသ္မိံ ရောဓဿာတိ နိရောဓောဣစ္စေဝ ပဒသမာသော။ ဒုက္ခာဘာဝေါ ပနေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ၊ န နိဗ္ဗာနဿေဝ။ အနုပ္ပာဒေါ ဧဝ နိရောဓော အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ အာယတိဘဝါဒီသု အပ္ပဝတ္တိ၊ န ပန ဘင်္ဂေါတိ ဘင်္ဂဝါစကံ နိရောဓ-သဒ္ဒံ နိဝတ္တေတွာ အနုပ္ပာဒဝါစကံ ဂဏှာတိ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ကာရဏေ ဖလောပစာရံ ကတွာ နိရောဓပစ္စယော နိရောဓောတိ ဝုတ္တော။ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဿ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ။ နနု သာ ဧဝ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တီတိ တဿာ ဧဝ သာ ပဋိပဒါတိ န ယုဇ္ဇတီတိ? န၊ ပုဂ္ဂလာဓိဂမဿ ယေဟိ သော အဓိဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ¶ ကာရဏဘူတဓမ္မာနဉ္စ ပတ္တိဘာဝေန ပဋိပဒါဘာဝေန စ ဝုတ္တတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာသစ္ဆိကရဏဓမ္မာနံ အညတ္တာဘာဝေပိ ဟိ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယဓမ္မဘာဝေဟိ နာနတ္တံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ¶ ကတော။ အထ ဝါ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ နိဋ္ဌာနံ ဖလန္တိ တဿာ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါဒိဝေါဟာရံ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၁၀) ဝိယ ပုရိမကာလေပိ အာရောပေတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒယော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ။ အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ စေတ္ထ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာ ဣမန္တိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ တထာဂတဿ အရိယတ္တာ တဿ သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ တထာဂတေန ဟိ သယံ အဓိဂတတ္တာ၊ တေနေဝ ပကာသိတတ္တာ၊ တတော ဧဝ စ အညေဟိ အဓိဂမနီယတ္တာ တာနိ တဿ ဟောန္တီတိ။ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပီတိ ဧတ္ထ အရိယသာဓကာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပီတိ ဧတ္ထ အဝိတထဘာဝေန အရဏီယတ္တာ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ၊ အရိယဝေါဟာရော ဝါ အယံ အဝိသံဝါဒကော အဝိတထရူပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗာဓနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဒုက္ခတန္နိမိတ္တဘာဝေါ ဗာဓနာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတာ ဝါ။ ဘဝါဒီသု ဇာတိအာဒိဝသေန စက္ခုရောဂါဒိဝသေန စ အနေကဓာ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တနမေဝ ပုဂ္ဂလဿ သန္တာပနံ၊ တဒဿ ကိစ္စံ ရသော။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု သံသာရမောက္ခေသု ပဝတ္တိ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခံ ပဋိသန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တတိ ပုရိမဘဝေန ပစ္ဆိမဘဝေါ ဃဋိတော သံယုတ္တော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဘဝေါ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈) ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒနံ အနုပစ္ဆေဒကရဏံ။ ဘဝနိဿရဏနိဝါရဏံ ပလိဗောဓော။ ရာဂက္ခယာဒိဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသန္တတာ သန္တိ။ အစ္စုတိရသန္တိ အစ္စုတိသမ္ပတ္တိကံ။ စဝနံ ဝါ ကိစ္စန္တိ တဒဘာဝံ ကိစ္စမိဝ ဝေါဟရိတွာ အစ္စုတိကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ အစဝနဉ္စ သဘာဝဿာပရိစ္စဇနံ အဝိကာရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓနိမိတ္တသုညတာယ အဝိဂ္ဂဟံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုသယုပစ္ဆေဒနဝသေန သံသာရစာရကတော နိဂ္ဂမနူပါယဘာဝေါ နိယျာနံ။ နိမိတ္တတော ပဝတ္တတော စ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဝုဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

အသုဝဏ္ဏာဒိ ¶ ¶ သုဝဏ္ဏာဒိ ဝိယ ဒိဿမာနံ မာယာတိ ဝတ္ထုသဗ္ဘာဝါ တဿာ ဝိပရီတတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒကံ ဝိယ ဒိဿမာနာ ပန မရီစိ ဥပဂတာနံ တုစ္ဆာ ဟောတိ၊ ဝတ္ထုမတ္တမ္ပိ တဿာ န ဒိဿတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဝုတ္တာ။ မရီစိမာယာအတ္တာနံ ဝိပက္ခော ဘာဝေါ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ။ အရိယဉာဏဿာတိ အဝိတထဂါဟကဿ ဉာဏဿ၊ တေန ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဂယှန္တိ၊ တေသဉ္စ ဂေါစရဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာအာရမ္မဏဘာဝေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဥဏှတ္တံ။ တဉှိ ကတ္ထစိ ကဋ္ဌာဒိဥပါဒါနဘေဒေပိ ဝိသံဝါဒကံ ဝိပရီတံ အဘူတံ ဝါ ကဒါစိ န ဟောတိ။ ‘‘ဗျာဓိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၉၊ ၅။၅၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တာ ဇာတိအာဒိကာ လောကပကတိ။ မနုဿာနံ ဥဒ္ဓံ ဒီဃတာ၊ ဧကစ္စာနံ တိရစ္ဆာနာနံ တိရိယံ ဒီဃတာ၊ ဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပတ္တာနံ ပုန အဝဍ္ဎနံ ဧဝမာဒိကာ စာတိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေသု ပစ္ဆိမော တထတာ၊ ပဌမော အဝိတထတာ၊ မဇ္ဈိမော အနညထတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဏှာပိ ဇာတိ ဝိယ ဒုက္ခနိမိတ္တတာယ ဗာဓိကာတိ? န၊ ဗာဓကပဘဝဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာ စ ဗာဓကတာ၊ န ဒုက္ခဿ ပဘဝကတာတိ နတ္ထိ တဏှာယ ပဘဝကဘာဝေန ဂဟိတာယ ဗာဓကတ္တပ္ပသင်္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓက’’န္တိ။ ဗာဓကတ္တနိယာမေနာတိ ဒုက္ခံ ဗာဓကမေဝ၊ ဒုက္ခမေဝ ဗာဓကန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္တာဝဓာရဏေနာတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာ နာညတောတိ သတိပိ အဝသေသကိလေသအဝသေသာကုသလသာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလဓမ္မာနံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေ န တဏှာယ ဝိနာ တေသံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေဟိ ပန ဝိနာပိ တဏှာယ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ ကုသလေဟိ ဝိနာ အကုသလေဟိ၊ ရူပါဝစရာဒီဟိ ဝိနာ ကာမာဝစရာဒီဟိ စ တဏှာယ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာတိ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆော နိယျာနဘာဝေါ ဧတဿ၊ န မိစ္ဆာမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝိပရီတတာယ၊ လောကိယမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝါ အနေကန္တိကတာယ အတစ္ဆောတိ တစ္ဆနိယျာနဘာဝေါ၊ မဂ္ဂေါ။ တဿ ဘာဝေါ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တံ၊ တသ္မာ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသာ’’တိအာဒိ။

သစ္စ-သဒ္ဒဿ ¶ သမ္ဘဝန္တာနံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ သမ္ဘဝန္တေ ဝါ အတ္ထေ ဝတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယံ။ န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ ဂဟိတာ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ ¶ ၊ တဒရိယာ သစ္စတော ဝိဒူ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၆၃) အမောသဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန တံသမ္ပာပကဿ စ မဂ္ဂဿ ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော အဝိဝါဒကာရဏန္တိ ဒွယမ္ပိ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထိ၊ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) မိဿာ ဂါထာယ သစ္စန္တိ ဝုတ္တံ။

နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတေန ဇာတိအာဒီနံ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝေ အဝိပရီတတံ ဒဿေတိ၊ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝဿ ဇာတိအာဒီသု နိယတတံ။ သစေပိ ကထဉ္စိ ကောစိ ဧဝံစိတ္တော အာဂစ္ဆေယျ၊ ပညာပနေ ပန သဟဓမ္မေန ပညာပနေ အတ္တနော ဝါဒဿ စ ပညာပနေ သမတ္ထော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟမေတံ…ပေ… ပညာပေဿာမီတိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိအာဒီနံ အနညထတာ အညဿ စ တထာဘူတဿ အဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဌာနာဘာဝေါ။ သစေပိ ကောစိ အာဂစ္ဆေယျ၊ အာဂစ္ဆတု၊ ဌာနံ ပန နတ္ထီတိ အယမေတ္ထ သုတ္တတ္ထော။ ဧသ နယော ဒုတိယသုတ္တေပိ။ တတ္ထ ပန သမ္ပတ္တတာ ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ၊ တံနိမိတ္တတာ ဒုတိယတာ၊ တဒုပသမတာ တတိယတာ၊ တံသမ္ပာပကတာ စတုတ္ထတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဗ္ဗုတိကာမေန ပရိဇာနနာဒီဟိ အညံ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဓမ္မဉာဏကိစ္စံ ဝါ ဣတော အညံ နတ္ထိ၊ ပရိညေယျာဒီနိ စ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနိ။ တဏှာယ အာဒီနဝဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘တဏှာဝတ္ထုအာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာလယေ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ၊ သကလဝတ္ထုကာမသင်္ခါတေ၊ ဘဝတ္တယသင်္ခါတေ ဝါ ဒုက္ခေ ဒေါသဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘အာလယာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဟေတုကေန ဒုက္ခေနာတိ ဧတေန ဒုက္ခဿ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတာဒဿနေန အတိသံဝေဂဝတ္ထုတံ ဒဿေတိ။

န ¶ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ သကိဒေဝ ဗုဇ္ဈတိ၊ အထ ခေါ အနု အနု ဗုဇ္ဈနတော အနုဗောဓော၊ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိအနုဂတော ဝါ ဗောဓော အနုဗောဓော။ န ဟိ သော ပစ္စက္ခတော ဗုဇ္ဈတိ၊ အနုဿဝါဒိဝသေန ပန ကပ္ပေတွာ ဂဏှာတီတိ။ ကိစ္စတောတိ ပရိဇာနနာဒိတော။ တံကိစ္စကရဏေနေဝ ဟိ တာနိ တဿ ပါကဋာနိ။ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေဟိ ပတိလီယမာနမာနသဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသင်္ခါရံ ဒုက္ခနိဿရဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ¶ ဒုက္ခံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဒုက္ခဂတဉ္စ တဏှံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓဉ္စ ဖုသတိ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီဟိ သဟ ဥပ္ပန္နံ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ န စ သင်္ခါရေ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တမာနေန ဉာဏေန ဧတံ သဗ္ဗံ သက္ကာ ကာတုံ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ အဝုဋ္ဌိတတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တံ တံ ဉာဏံ ဒုက္ခာဒီနိ ဝိဘာဝေတိ တတ္ထ သမ္မောဟနိဝတ္တနေနာတိ ‘‘စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီတိ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ‘‘ယော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကဒဿိနော အညတ္တယဒဿိတာဝိစာရဏာယ တဿာ သာဓနတ္ထံ ဂဝံပတိတ္ထေရေန ဣမဿ သုတ္တဿ အာဟရိတတ္တာ ပစ္စေကဉ္စ သစ္စေသု ဒိဿမာနေသု အညတ္တယဒဿနဿ ယောဇိတတ္တာ။ အညထာ အနုပုဗ္ဗာဘိသမယေ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ အဒဿနတော သမုဒယာဒိဒဿိနော ဒုက္ခာဒိဒဿနတာ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ။ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တဒဿနတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ ‘‘လောကသမုဒယံ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော ယာ လောကေ နတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော သမုဒယဒဿနံ ဟေတုဖလပ္ပဗန္ဓာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘လောကနိရောဓံ ခေါ…ပေ… ပဿတော ယာ လောကေ အတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) ဝစနတော နိရောဓဒဿနံ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓဒဿနဝသေန သဿတဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ အတ္တကာရဿ ပစ္စက္ခဒဿနတော မဂ္ဂဒဿနေန ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ၊ နတ္ထိ ပရကာရေ၊ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) အကိရိယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ ပဇဟတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု၊ နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ။ နတ္ထိ ဟေတု…ပေ… ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိကာ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ စ ဣဓ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာပိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဒဿနေန ပဟီယတီတိ။

ဒုက္ခဉာဏံ ¶ သမုဒယဖလဿ ဒုက္ခဿ အဓုဝါဒိဘာဝံ ပဿတီတိ ဖလေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဣဿရော လောကံ ပဝတ္တေတိ နိဝတ္တေတိ စာ’’တိ ဣဿရကာရဏိနော ဝဒန္တိ၊ ပဓာနတော အာဝိ ဘဝတိ၊ တတ္ထေဝ စ ပတိလီယတီတိ ပဓာနကာရဏိနော။ ‘‘ကာလဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတိ စာ’’တိ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘သဘာဝေနေဝ သမ္ဘောတိ ဝိဘောတိ စာ’’တိ သဘာဝဝါဒိနော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတိ၊ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ ဧဝမာဒိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရာမုဒကာဠာရာဒီနံ ဝိယ အရူပလောကေ၊ နိဂဏ္ဌာဒီနံ ဝိယ လောကထုပိကာယ အပဝဂ္ဂေါ မောက္ခောတိ ဂဟဏံ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တိ၊ ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ၊ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝမာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဂုဏဝိယုတ္တဿာတိ ဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခဣစ္ဆာဒေါသပယတ္တဓမ္မာဓမ္မသင်္ခါရေဟိ နဝဟိ အတ္တဂုဏေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တဿာတိ ကဏာဒဘက္ခဝါဒေါ။ ဣန္ဒြိယတပ္ပနပုတ္တမုခဒဿနာဒီဟိ ဝိနာ အပဝဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ ဂဟေတွာ တထာပဝတ္တနံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ။

အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ဒွါဒသသု အာယတနေသု ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေန ဒွါဒသ တိကာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝါ အာဂတနယေန ကာလဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒယော ဗောဓိပက္ခိယာ ကိစ္စနာနတ္တေန ဝုတ္တာ၊ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိမုခေန တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ တယော နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယောတိ လောကိယက္ခဏေ အလောဘမေတ္တာကရုဏာသမ္ပယောဂဝသေန ဘိန္နာ မဂ္ဂက္ခဏေ လောဘဗျာပါဒဝိဟိံသာသမုစ္ဆေဒဝသေန တယောတိ ဧကောပိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သမ္မာဝါစာဒီသု။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာနံ ပန ဘာဝေ သမ္မာအာဇီဝသမ္ဘဝတော တေန တေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝန္တရေပိ ဇီဝိတဟေတုပိ အရိယေဟိ အဝီတိက္ကမနီယတ္တာ အရိယကန္တာနံ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနံ ဂဟဏေန ယေန သဒ္ဓါဟတ္ထေန တာနိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ သော သဒ္ဓါဟတ္ထော ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ တတော အနညာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာနိ တတ္ထ အန္တောဂဓာနိ ဟောန္တိ။ တေသံ အတ္ထိတာယာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါနံ အတ္ထိတာယ သီလဿ အတ္ထိဘာဝတော တိဝိဓေနပိ သီလေန တေ တယောပိ ဂဟိတာတိ တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ စိတ္တသမာဓီတိ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒံ ဝဒတိ။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) ဟိ စိတ္တမုခေန သမာဓိ ¶ ဝုတ္တောတိ သမာဓိမုခေန စိတ္တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယ ပန သမာဓိပိ အဓိမတ္တော ဟောတီတိ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒိဝစနံ ဝိယ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဝစနံ အဝတွာ ဣဓ ‘‘စိတ္တသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိဥပကာရာ ပီတိပဿဒ္ဓိယော၊ တသ္မာ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သမာဓိဥပကာရကတော တံသဒိသကိစ္စတော စ၊ တသ္မာ သမ္မာသမာဓိဝသေန ဧတေသံ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဘာရော ဝိယ ဝိဃာတကတ္တာ။ ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ ဗာဓကတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ၂၁၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃၊ ၂၀၄) သုခဘာဝတော ¶ သုဘိက္ခမိဝ။ အနိဋ္ဌဘာဝတော သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယတော စ ဒုက္ခံ ဝေရီဝိသရုက္ခဘယဩရိမတီရူပမံ။

တထတ္ထေနာတိ တထသဘာဝေန၊ ပရိညေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေန အရိယသစ္စဒွယံ သိယာ ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စံ၊ သိယာ အရိယသစ္စံ၊ န ဒုက္ခန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒပရာ ဟိ ဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါ ပရိညေယျာဒိဘာဝံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒါနပေက္ခံ ဒုက္ခ-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသာမညဖလဓမ္မာနံ အာဒိပဒသင်္ဂဟော ဝုတ္တော၊ တဒပေက္ခံ သန္ဓာယ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟော။ သမုဒယာဒီသု အဝသေသကိလေသာဒယော သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ၊ သင်္ခါရနိရောဓော နိရောဓသမာပတ္တိ စ နိရောဓော၊ န အရိယသစ္စံ၊ အရိယမဂ္ဂတော အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂေါ၊ န အရိယသစ္စန္တိ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခံ ဝေဒနီယမ္ပိ သန္တံ ဝေဒကရဟိတံ၊ ကေဝလံ ပန တသ္မိံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနေ ဒုက္ခံ ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ။

ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတီတိ သမုဒယမေဝ ဝဒတိ၊ တဿ ဝါ ဒုက္ခပစ္စယဘာဝံ။ မဂ္ဂေါ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဂ္ဂမတ္ထီ’’တိ ဩကာရဿ အဘာဝေါ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမကောတိ ဂန္တာ။ သာသဝတာ အသုဘတာတိ ကတွာ နိရောဓမဂ္ဂါ သုဘာ ဧဝ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိယာယေန သမုဒယာဒိဘာဝေါ စ အတ္ထိ၊ န ပန နိရောဓဘာဝေါ၊ နိရောဓဿ ဝါ ဒုက္ခာဒိဘာဝေါတိ န အညမညသမင်္ဂိတာတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသုညာနိ ဝါ’’တိအာဒိ။ သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတောတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယ တဏှာယ ပုနဗ္ဘဝဿ အဘာဝတော။ ယထာ ဝါ ပကတိဝါဒီနံ ဝိကာရာဝိဘာဝတော ပုဗ္ဗေ ပဋိပ္ပလီနာ စ ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဧဝံ ¶ သမုဒယသမ္ပယုတ္တမ္ပိ ဒုက္ခံ သမုဒယဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတော’’တိ။ ယထာ အဝိဘတ္တေဟိ ဝိကာရေဟိ မဟန္တာ ဝိသေသိန္ဒြိယဘူတဝိသေသေဟိ ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟိ ပကတိ သဂဗ္ဘာ ပကတိဝါဒီနံ၊ ဧဝံ န ဖလေန သဂဗ္ဘော ဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာတိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဓ တန္တူသု ပဋော၊ ကပါလေသု ဃဋော၊ ဗိရဏေသု ကဋော၊ ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကန္တိအာဒိနာ ဣဓ ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကော အဝိသုံ သိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော၊ တေန သမဝါယေန ကာရဏေသု ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓံ၊ တီသု အဏူသု တိအဏုကန္တိ ဧဝံ မဟာပထဝိမဟာဥဒကမဟာအဂ္ဂိမဟာဝါတက္ခန္ဓပရိယန္တံ ဖလံ အတ္တနော ကာရဏေသု သမဝေတန္တိ သမဝါယဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တေဟိ အပရိမာဏေသု ကာရဏေသု မဟာပရိမာဏံ ¶ ဧကံ ဖလံ သမဝေတံ အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟိ သဂဗ္ဘံ အသုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓ သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလန္တိ အတ္ထော။

ပဝတ္တိဘာဝတောတိ သံသာရဿ ပဝတ္တိဘာဝတော။ စတုအာဟာရဘေဒတောတိ ဣမိနာ စတ္တာရော အာဟာရဘေဒေ တေဟိ ဘိန္နေ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒေါ ရူပါဒိခန္ဓဝသေန၊ အာရမ္မဏဝသေန ဝါ။ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ တံနိဿရဏဘူတံ တဿ ဝူပသမော တံသန္တီတိ ကတွာ တဿ ယာဝ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ၊ တာဝ သေသတံ၊ တတော ပရဉ္စ အနဝသေသတံ ဥပါဒါယ ‘‘သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ ဒွိဓာ ဝေါဟရီယတီတိ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဝိပဿနာ၊ ဣတရေ သမထော’’တိ ဝဒန္တိ။ သီလမ္ပိ ဟိ သမထဿ ဥပကာရကတ္တာ သမထဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ယာနဒွယဝသေန လဒ္ဓါ မဂ္ဂေါ သမထော ဝိပဿနာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သပ္ပဒေသတ္တာတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသတ္တာတိ အတ္ထော။ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဟိ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရသီလာဒိသင်္ဂါဟကာ၊ အရိယမဂ္ဂေါ လောကုတ္တရောယေဝါတိ တဒေကဒေသော ဟောတိ။

ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော ပဂ္ဂဟကိစ္စသာမညတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ အပိလာပနဝသေန နိစ္စလဘာဝကရဏသာမညတော။ သဇာတိတောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိဘေဒေသု သမာနာယ သမာဓိဇာတိယာတိ ¶ အတ္ထော။ ကိရိယတောတိ သမာဓိအနုရူပကိရိယတော။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ သမာဓိနိမိတ္တာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ သမာဓိပရိက္ခာရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) သတိဝါယာမာနံ သမာဓိဿ နိမိတ္တပရိက္ခာရဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။

အာကောဋေန္တေန ဝိယာတိ ‘‘အနိစ္စံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပညာသဒိသေန ကိစ္စေန သမန္တတော အာကောဋေန္တေန ဝိယ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဝတ္တန္တေန ဝိယ စ အာဒါယ ဦဟိတွာ ဒိန္နမေဝ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒွိန္နံ သမာနကာလတ္တေပိ ပစ္စယဘာဝေန သင်္ကပ္ပဿ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ကတော။ သဇာတိတောတိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု သမာနာယ ပညာဇာတိယာ။ ကိရိယတောတိ ဧတ္ထ ပညာသဒိသကိစ္စံ ကိရိယာတိ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ပန သမာဓိဥပကာရကံ တဒနုရူပံ ကိစ္စန္တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော ¶ စတ္တာရိပိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဉာတဗ္ဗာနိ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗာနီတိ အဘိညေယျာနိ။

ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိသမ္ဘဝိတုံ သာဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ၊ သတ္တိဝိဃာတေန ဒုရဓိဂမန္တိ အတ္ထော။ ဗာဓကပဘဝသန္တိနိယျာနလက္ခဏေဟိ ဝဝတ္ထာနံ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနံ။ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာတိ ဩဠာရိကာ ဒုက္ခသမုဒယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခံ အာဟာရာဒီသု စ အဘိလာသော ပါကဋော၊ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေန ပန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဣဒမဿ ကာရဏ’’န္တိ ယာထာဝတော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ သဏှသုခုမဓမ္မတ္တာ နိရောဓမဂ္ဂါ သဘာဝတော ဧဝ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုရဝဂါဟာ၊ တေနေဝ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နတ္ထိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ ယာထာဝတော အနဝဂါဟောတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ တဿ ဖလန္တိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဖလာပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ မဂ္ဂေါပိ နိရောဓဿ သမ္ပာပကဘာဝတော ဟေတူတိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဟေတုအပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ ဣတိ ဝိဇညာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ။

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသော

ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ တတ္ထ ¶ …ပေ… အယံ မာတိကာတိ နိဒ္ဒေသဝါရအာဒိမှိ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ တေသံ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ၊ တေသု ဝါ ဇာတိအာဒီသု တေသဉ္စ ဒုက္ခဋ္ဌေ ဝေဒိတဗ္ဗေ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိအာဒိကာ ဒုက္ခမာတိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဒ္ဒေသဝါရေ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ အယံ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ မာတိကာတိ ယထာဒဿိတဿ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသဿ မာတိကာဘာဝံ ¶ ဒီပေတိ။ တံ ဒီပေတွာ ပုန ယသ္မိံ ပဒဒွယေ ဌတွာ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ကထေတဗ္ဗံ၊ တဿ နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ သင်္ကဍ္ဎေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒဉှိ ဒုက္ခံ နာမာ’’တိအာဒိ။

သဘာဝတောတိ ဒုက္ခဝေဒယိတသဘာဝတော။ နာမတောတိ တေနေဝ သဘာဝေန လဒ္ဓနာမတော။ တေန န အညေန ပရိယာယေန ဣဒံ ဒုက္ခံ နာမ၊ အထ ခေါ ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတိ။ အထ ဝါ နာမတောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ လဒ္ဓနာမတော။ ယထာ အညေ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဓမ္မာ န သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ န ဧဝံ ဣဒံ၊ အထ ခေါ သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ ဘူတမေဝေဒံ ဒုက္ခန္တိ ပုရိမေန ဒုက္ခ-သဒ္ဒေန ပစ္ဆိမံ ဝိသေသေတိ။ ဝိပရိဏာမဝန္တတာယ သုခံ အနိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ ဒုက္ခံ နာမ ဇာတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော’’တိ။ ကဏ္ဏသူလာဒီဟိ အဘိဘူတဿ နိတ္ထုနနာဒီဟိ ဒုက္ခာဘိဘူတတာယ ဝိညာယမာနာယပိ ကိံ တဝ ရုဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကဏ္ဏသူလာဒိဒုက္ခံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခတာ တဿ ဝုတ္တာ။ ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတောတိ ကာရဏာဝသေန ဒုက္ခဝိသေသဿ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေတိ။

သဘာဝံ မုဉ္စိတွာ ပကာရန္တရေန ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စမာနံ ပရိယာယဒုက္ခံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ပဋိညာတံ ယထာ ကထေတဗ္ဗံ၊ တံပကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘အရိယသစ္စဉ္စ နာမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခေပေါ သာမညံ၊ သာမညဉ္စ ဝိသေသေ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တတီတိ တတ္ထ ဥဘယထာပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော ဇာတိအာဒိကော၊ ဝိသေသော စ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဇာတိအာဒီသု ဇရာဒီနံ သင်္ခိပနံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။

၁၉၁။ ‘‘အပရဿ ¶ အပရဿာ’’တိ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထ-သဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီတိ။ တေသံ တေသန္တိ ဝါ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဘုမ္မဝသေန ဝတ္တုကာမတာယ အာဟ ‘‘အပရတ္ထဒီပန’’န္တိ၊ အပရသ္မိံ အပရသ္မိံ ဒီပနန္တိ အတ္ထော။ အပရဿ အပရဿ ဝါ ဇာတိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ ပဉ္စဂတိဝသေန ဧကေကာယပိ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝါဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စာတိ ဂတိဇာတိဝသေန။

တိဏာကာရော တိဏဇာတိ၊ သော စ ဥပါဒါပညတ္တီတိ ‘‘ပညတ္တိယ’’န္တိ အာဟ။ တဒုပါဒါယာတိ တံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ အယံ ဇာတိ၊ နာဿ ကုတောစိ နိဂ္ဂမနံ ဥပါဒါယ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ၊ တသ္မာ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တဒုပါဒါယ သဇာတောတိ ဝုစ္စတီတိ ¶ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏမုခေန စ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ အာဟ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာ အရိယသီလန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝုစ္စတိ။ ဇာတိအာဒီနိပိ လက္ခဏာနိ ဓမ္မာနံ အာကာရဝိကာရာတိ ကတွာ သဟုပ္ပာဒကာ သဟဝိကာရကာတိ ဝုတ္တာ။ ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေ ပန ဧကေကေနေဝ ပဒေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာတိ အယံ ဝိသေသော။ ကေစိ ပန ‘‘ပုရိမနယေ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော၊ ပစ္ဆိမနယေ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတီ’’တိ ပန ကတ္တရိ သာမိနိဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ ဥဘယတ္ထာပိ ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သမ္မုတိကထာ။

တတြ တတြာတိ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ၊ သေသေ ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုန ဒသန္နံ ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ခန္ဓသန္တာနဿ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဘူတာ ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓာတိ အာဟ ‘‘ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ’’တိ။ တမေဝ သန္တာနံ နိယျာတေန္တံ ဝိယ ‘‘ဟန္ဒ ဂဏှထာ’’တိ ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ နိယျာတနရသာ။ သန္တတိယာ ဧဝ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဥမ္မုဇ္ဇနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဒုက္ခရာသိဿ ဝိစိတ္တတာ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာ၊ ဒုက္ခဝိသေသာ ဝါ တဒဝယဝါ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ဖလတီတိ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ပရိယာယနိပ္ပရိယာယဒုက္ခေသု ¶ ယံ ဒုက္ခံ ဇာတိ ဟောတိ၊ တံ ဒုက္ခဘာဝေါယေဝ တဿာ ဒုက္ခဋ္ဌော။ ယဒိ အက္ခာနေန ပါပုဏိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဘဂဝါ အာစိက္ခေယျ။ ဘဂဝတာပိ –

‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမော နု ခေါ မဟန္တတရော? ယော စာယံ မယာ ပရိတ္တော ပါဏိမတ္တော ပါသာဏော ဂဟိတော၊ ယော စ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတရာဇာတိ။ အပ္ပမ…ပေ… ဂဟိတော၊ ဟိမဝန္တံ ပဗ္ဗတရာဇာနံ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ သော ပုရိသော တီဟိ သတ္တိသတေဟိ ဟညမာနော ¶ တတောနိဒါနံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ တံ နေရယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ…ပေ… ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) –

ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကဒုက္ခံ။ သုခုပ္ပတ္တိကာရဏာနိ သုစီနိ ဥပ္ပလာဒီနီတိ ကတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေန ဇာတိယာ ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိနာ။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေ နိဗ္ဗတ္တနေန ဂဗ္ဘပရိဟရဏူပက္ကမေန ဝိနာ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝမေဝ ဒုက္ခံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ အညာနပေက္ခတ္တာ၊ ဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တံ ပန ပရိဟရဏမူလကံ ဩက္ကန္တိမတ္တာနပေက္ခတ္တာ။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အတ္တနော အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနံ၊ ပရိတော သဗ္ဗတောဘာဂေန ကဍ္ဎနံ ပရိကဍ္ဎနံ။ အဓော ဓုနနံ ဩဓုနနံ၊ တိရိယံ၊ သဗ္ဗတော ဝါ ဓုနနံ နိဓုနနံ။ တစ္ဆေတွာ ခါရပက္ခိပနံ ခါရာပဋိစ္ဆကံ။

သကလသရီရနှာပနံ နှာပနံ၊ ဧကဒေသဓောဝနံ ဓောဝနံ၊ သူရိယာဘိမုခပဝတ္တနေန အာတာပနံ၊ ပဉ္စဂ္ဂိတာပေန ပရိတာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောယေဝ ဝါ တာပေါ ဒွိဓာပိ ဝုတ္တော။

ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ လဘေထ၊ ဇာတိယာ ဝိနာ န တဿ ဒုက္ခဿ ပတိဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ ဇာတိယာ ဝါ ဝိနာ သော သတ္တော ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ၊ ကတ္ထ နု ပတိဋ္ဌန္တော တံ ဒုက္ခံ လဘေထာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနေသု ကထံ ဒုက္ခံ ဘဝေယျ တဟိံ တိရစ္ဆာနေသု ဇာတိံ ဝိနာ။ န စဿာတိ န စေ အဿ။ နနု နေဝတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ နနု အာဟာတိ ဝါ။ ယဒတောတိ ယသ္မာ နေဝတ္ထိ၊ တသ္မာ အာဟာတိ အတ္ထော။

ဇရာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၂။ ဇီရဏမေဝ ¶ ဇီရဏတာ၊ ဇီရဏဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။

ယထာပုရေ အသလ္လက္ခေန္တေတိ ဂါရဝကရဏဥပဋ္ဌာနာဒီနိ အသလ္လက္ခေန္တေ တံနိမိတ္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

သတာဒီနန္တိ ¶ သတိသုတဝီရိယပညာဒီနံ ဝိပ္ပဝါသနိမိတ္တံ အတ္တနာ အပသာဒေတဗ္ဗေဟိပိ အတ္တနော ပုတ္တဒါရေဟိ အပသာဒနီယတော။ အဝသဝတ္တင်္ဂပစ္စင်္ဂတာယ သုစိအသုစိအာဒိဝိစာရဏဝိရဟေန စ ဗာလကုမာရကကာလော ဝိယ ဇိဏ္ဏကာလော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘိယျော ဗာလတ္တပ္ပတ္တိယာ’’တိ။

မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ ‘‘ကာလဿ အန္တကဿ ကိရိယာ’’တိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ သာ စုတိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလောယေဝ ဝါ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တော၊ တဿ ကိရိယာ စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ။ မစ္စု မရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ သမာသံ အကတွာ ယော မစ္စု ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ ယဉ္စ မရဏံ ပါဏစာဂေါ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မရဏန္တိ ဝိသုံ သမ္ဗန္ဓော န န ယုဇ္ဇတိ။

ယဿ ခန္ဓဘေဒဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော မတော’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ သော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓဿ အနုပစ္ဆိန္နတာယ ‘‘သမ္မုတိမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါ စ ‘‘သမုစ္ဆေဒမရဏ’’န္တိ။ မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဒုက္ခသစ္စကထာ ဝဋ္ဋကထာတိ ကတွာ ‘‘သမ္မုတိမရဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အာဟ။ တဿေဝ နာမန္တိ တဗ္ဘာဝတော တဒေကဒေသဘာဝတော စ မရဏ-သဒ္ဒဗဟုတ္တေ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ။ စုတိလက္ခဏန္တိ ‘‘စဝနတာ’’တိ နိဒဿိတစဝနလက္ခဏမေဝ ဝဒတိ။ သမ္ပတ္တိဘဝခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီတိ ဝိယောဂရသံ၊ ဝိယောဂကိရိယာဘူတတာယ ဝါ ‘‘ဝိယောဂရသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တဿ ပုရိမဘဝတော ဝိပ္ပဝါသော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

မရဏန္တိကာတိ မရဏဿ အာသန္နာ။ ယဒိ မရဏံ န ဘဝိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဒုက္ခံ န ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝေနာ’’တိ။

ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တန္တိ ¶ ပါပကမ္မနိမိတ္တံ ပါပဂတိနိမိတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော၊ ကမ္မမ္ပိ ဝါ ဧတ္ထ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥပပတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ တဒုပဋ္ဌာနေပိ ဟိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဘဒ္ဒဿာတိ ကလျာဏကမ္မဿာတိ အတ္ထော။ အဝိသေသတောတိ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဧတေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသန္တိ စ ယေသံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေယေဝ သဗ္ဗေ ဂဟိတာ ‘‘ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာန’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ သန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ သန္ဓိဗန္ဓနာနိ ¶ ၊ တေသံ ဆေဒနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခံ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကာရဏတ္ထော၊ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနမူလကန္တိ အတ္ထော။

အနယဗျသနာပါဒနံ ဝိယာတိ အနယဗျသနာပတ္တိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝါဠာဒီဟိ ကတေ ဟိ အနယဗျသနာပါဒနေ အန္တောဂဓာ အနယဗျသနာပတ္တိ ဧတ္ထ နိဒဿနန္တိ။

သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ သုခကာရဏံ ဟိတံ၊ တဿ ဖလံ သုခံ။ ဉာတိက္ခယောတိ ဘောဂါဒီဟိ ဉာတီနံ ပရိဟာနိ မရဏဉ္စ။ အယံ ပန ဝိသေသောတိ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသံ ရောဂဗျသနာဒီသု သမာသဝိသေသဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ ဉာတိဘောဂါ ပညတ္တိမတ္တာ တဗ္ဗိနာသာဝါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ ‘‘အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ အာဟ။ အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၇ အာဒယော) စ ‘‘ဒသ ရူပါနိ အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယဉှိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၅ ပကိဏ္ဏကကထာ) နိ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗဿ နိရောဓသမာပတ္တိအာဒိကဿ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ အသဘာဝဓမ္မဿ စ နိပ္ဖန္နတာ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ အနိပ္ဖန္နတာတိ။

ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ’’တိ။ ဈာမန္တိ ဒဍ္ဎံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏာဒိကာ ဒေါမနဿဝေဒနာ သောကောတိ တဿ ပုန လက္ခဏာဒယော န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ၊ တထာပိ ဒေါမနဿဝိသေသတ္တာ သောကဿ စ ဝိသိဋ္ဌာ လက္ခဏာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသာရရဟိတံ အန္တော ဧဝ သင်္ကုစိတံ စိန္တနံ၊ သုက္ခနံ ဝါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ ပရိနိဇ္ဈာယနံ ဒဟနံ။ ဉာတိဗျသနာဒိအနုရူပံ သောစနံ အနုသောစနံ၊ တံ တံ ဝါ ဂုဏံ ဒေါသဉ္စ အနုဂန္တွာ သောစနံ တပ္ပနံ အနုသောစနံ။

ဇဝနက္ခဏေတိ ¶ မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ။ တထာ ဟိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တကာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယဝိညာဏာဒိဝီထိယမ္ပိ ပန ဇဝနက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနေဝ ‘‘ဇဝနက္ခဏေ စာ’’တိ အာဟ။ အညထာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာနံ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရပ္ပဝတ္တာနမေဝ ပစ္စယောတိ ဂဏှေယျ တတ္ထ ဝိသေသေန ကာယိကစေတသိကသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိတော။

တုဇ္ဇတီတိ ¶ ‘‘တုဒတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ အာဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါတိ အာဒေဝန-သဒ္ဒံ ကတွာ အဿုဝိမောစနာဒိဝိကာရံ အာပဇ္ဇန္တာနံ တဗ္ဗိကာရာပတ္တိယာ သော သဒ္ဒေါ ကရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ။ ဝီဟိပလာပါဒယော ဝိယ တုစ္ဆံ ဝစနံ ပလာပေါ။ ဂုဏဒေါသေ ကိတ္တေတိ ဗောဓေတီတိ ဂုဏဒေါသကိတ္တနရသော လာလပ္ပ-သဒ္ဒေါ။ အတ္ထာနတ္ထေ ဟိရိယိတဗ္ဗဇနေ စ အဝိစာရေတွာ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါ ဟုတွာ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေါ ဥပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော၊ သောကဝတ္ထုအဝိဃာတေန ဝါ သမ္ဘမော၊ န ဥတ္တာသသမ္ဘမော၊ သော စ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေန ပါကဋော ဟောတီတိ ပရိဒေဝေါ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော။

သောကာဘိဘူတော ပရိဒေဝနနိမိတ္တံ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ ကရောတိ၊ ပရိဒေဝနနိမိတ္တမေဝ စ ဉာတိအဗ္ဘတ္ထင်္ဂမနာဒီနိ စိန္တေတီတိ ပရိဒေဝဿ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ ဝတ္ထုဘာဝေါ ဝုတ္တော။

ဘိယျောတိ ယေန ဝိနာ န ဟောတိ၊ တတော ပရိဒေဝသမုဋ္ဌာပကဒေါမနဿတော၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတော ဝါ ဘိယျော၊ ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုအာဒိသောသဇတောပိ ဝါ ဘိယျောတိ အညဉ္စ ကာယိကံ စေတသိကံ တံနိဒါနဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၆-၇။ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ကာယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ‘‘ဒုက္ခိတဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ နက္ခတ္တံ ကီဠိတုံ ¶ န လဘာမီတိ ဗလဝဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒုက္ခဿ ဒေါမနဿဝတ္ထုတာ ဟောတိ။

အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပီဠေတီ’’တိ ဝုတ္တံ ကာယိကဒုက္ခံ၊ တဒုပနိဿယတော ဝါ။

အာဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဝဋ္ဋန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ ပဗ္ဘာရေ ခိတ္တတ္ထမ္ဘော ဝိယ လုဓန္တိ။ မူလစ္ဆိန္နရုက္ခော ဝိယ ဆိန္နပပါတံ ပပတန္တိ၊ ပရိဒယှမာနစိတ္တာ ပုရိမဒေါမနဿုပနိဿယဝသေန စိန္တေန္တိ၊ ဝိဂတေ ဒေါမနဿေ တထာစိန္တနံ နတ္ထီတိ။

ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ သဗ္ဗဝိသယပ္ပဋိပတ္တိနိဝါရဏဝသေန ¶ သမန္တတော သီဒနံ သံသီဒနံ၊ ဥဋ္ဌေတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတာကရဏဝသေန အတိဗလဝံ၊ ဝိရူပံ ဝါ သီဒနံ ဝိသီဒနံ။ အညံ ဝိသယံ အဂန္တွာ ဉာတိဗျသနာဒီသု ဝိရူပေါ အာသင်္ဂေါ တတ္ထေဝ အဝဗန္ဓတာ ဗျာသတ္တိ။ နိတ္ထုနနကရဏတော နိတ္ထုနနရသော။ ဝိသီဒနံ ဝိသာဒေါ။

သယံ န ဒုက္ခော ဒေါသတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဓမ္မန္တရတ္တာ ဝါ။ ယေ ပန ဒေါမနဿမေဝ ဥပါယာသောတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘ဥပါယာသော တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၉) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဒပ္ပတ္တိယာ သုခဒုက္ခကာရဏံ အဂဏယိတွာ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ ကရောန္တာနံ ဥပါယာသော ကာယိကဒုက္ခဿ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဝိသာဒနဝသေနေဝ ဉာတိဝိနာသာဒီနိ စိန္တေန္တာနံ ဒေါမနဿဿ။ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ ဥပါယာသော ဒေါမနဿသမ္ပယောဂတော စိတ္တံ ပရိဒဟတိ၊ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏဝသေန ကာယံ ဝိသာဒေတိ၊ တဒုဘယကရဏေနေဝ တတော ပရံ တံနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ဇနယတီတိ ဒုက္ခော ဝုတ္တော။

အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ န အပ္ပိယန္တီတိ န ဂမိယန္တိ၊ န ပဝေသီယန္တီတိ အတ္ထော။ အနတ္ထန္တိ ဗျသနံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ။ အဟိတန္တိ တဿ ဟေတုံ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထံ န ကာမေန္တီတိ ¶ အနတ္ထကာမာတိအာဒိ အသမတ္ထသမာသောပိ ယောဇိတော။ ‘‘အသူရိယပဿာနိ မုခါနီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ယေန သမာသော၊ န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရောတိ။ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ နိဗ္ဘယေ ယောဂက္ခေမ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဒုက္ခယောဂတော ခေမတ္တာ။

သင်္ဂတိအာဒီသု သင်္ခါရဝသေန ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သင်္ခါရာနံ ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော ဘောဇနာဒိကိစ္စေသု ဝါ သဟကရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ ပစ္ဆိမဒွယံ တဒတ္ထဝသေန လဗ္ဘတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ယံ လဗ္ဘတီတိ ဝါ ယံ အတ္ထဇာတံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တေန ယထာ လဗ္ဘတိ သင်္ဂတိအာဒီသု အတ္ထော၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပုဂ္ဂလဿ ဟိ သင်္ဂတိ ဂန္တွာ သင်္ခါရေဟိ သံယောဂေါ ¶ ဟောတိ၊ အာဂတေဟိ စ တေဟိ၊ ပုဂ္ဂလဿ စ အတ္တနော ဌာနာဒီသု သင်္ခါရေဟိ သဟဘာဝေါ ဟောတိ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု စ မိဿီဘာဝေါတိ။ အနတ္ထဘာဝေါ ဥပဒ္ဒဝဘာဝေါ။

အနိဋ္ဌာနံ အာပါထဂမနမတ္တံ တံဂဟဏမတ္တဉ္စ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ၊ န ပန ပထဝိဖဿာဒယော ဝိယ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သော အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အနိဋ္ဌာနိ ကဏ္ဋကာဒီနိ အမိတ္တာ စ ဥသုအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနာဒိဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒုက္ခံ ဟောတီတိ ဝါ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၀။ မိနန္တီတိ နာဠိယာဒီသု ဓညံ ဝိယ အန္တော ပက္ခိပန္တိ၊ န ဗဟိ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အမာ-သဒ္ဒေါ သဟဘာဝဒီပကော။ ဉာယန္တိ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကာဣစ္စေဝ။ ဉာတိဗျသနာဒိကော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဗျသနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သောကုပ္ပာဒနေနေဝ သရီရံ သောသေန္တိ၊ ကိသံ ကရောန္တိ၊ အကိသမ္ပိ နိရောဇတာကရဏေန မိလာပေန္တိ၊ တတော စ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒုပ္ပာဒကတာ ဝုတ္တာ။

သောကသရသမပ္ပိတာတိ ဧတေန စေတသိကဒုက္ခံ ဒဿေတိ၊ ဝိတုဇ္ဇန္တီတိ ဧတေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။

ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ယသ္မိံ ¶ ကာလေ ဇာတိယာ န အာဂန္တဗ္ဗံ၊ တံ ကာလံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမန’’န္တိ။ ယမ္ပီတိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယဒါပိ ပန ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣစ္ဆ’’န္တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါပိ အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတိ။ သော ပနတ္ထတော အညော ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တထာပိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆာဝ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အပါပုဏိတဗ္ဗေသု ပဝတ္တတ္တာ ဧဝ ‘‘အပ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယတ္ထ ဟိ သာ ဣစ္ဆာ ပဝတ္တာ၊ တံ ဝတ္ထုံ အပါပုဏန္တီ ဟုတွာ ဂယှတီတိ။

ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေန၊ ကပ္ပဋိကဂဏေန ဝါ။

ဝိဃာတမယန္တိ ¶ စိတ္တဝိဃာတမယံ ဒေါမနဿံ စိတ္တဝိဃာတတော ဧဝ ဥပ္ပန္နံ ဥဗ္ဗန္ဓနဇရာတိသာရာဒိကာယိကံ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣစ္ဆိတာလာဘန္တိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆမေဝ ဝဒတိ။

ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၂။ ဝိတ္ထိဏ္ဏဿ ဒုက္ခဿ ဧတ္တကန္တိ ဒဿနံ ဒုက္ခဿ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ န သက္ကာ ဝိတ္ထာရဿ အနန္တတ္တာ။ ဒုက္ခဝိတ္ထာရဂတံ ပန ဒေသနာဝိတ္ထာရံ ပဟာယ ယတ္ထ သဗ္ဗော ဒုက္ခဝိတ္ထာရော သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒေသနာယ ဝဝတ္ထာနံ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ သက္ကာ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါ။

ဒေသံ ဇာနန္တော မဂ္ဂက္ခာယိကပုရိသော ဒေသကော။ ဘဂဝါပိ ဒုက္ခဿ ဒေသကော။ ‘‘ဒုက္ခန္တဒေသကေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဒုက္ခန္တက္ခာယိကောတိ အတ္ထော။

ပါဝကာဒယော ယထာ ဣန္ဓနာဒီနိ ဗာဓေန္တိ၊ ဧဝံ ဗာဓယမာနာ။ မာရဏန္တိကဒုက္ခာဘိဃာတေနာတိ ဣမိနာ အတိပါကဋေန ဇာတိဇရာဒုက္ခဝိဃာတဇသောကာဒယော ဒဿေတိ။ တတောတိ ပရိဒေဝတော ဥဒ္ဓံ။ ကဏ္ဌ သောသာဒိ သန္ဓိ ဗန္ဓစ္ဆေဒနာဒိ ဇနက ဓာတုက္ခောဘ သမာယောဂတော ကာယဿ အာဗာဓနဒုက္ခံ ဒုက္ခံ။ ယေသု ကေသုစီတိ တိဿဿ ဝါ ဖုဿဿ ဝါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သဗ္ဗမ္ပိ စက္ခုရောဂါဒိဒုက္ခံ သဗ္ဗသတ္တဂတံ ဧဝံပကာရမေဝါတိ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၃။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဗ္ဘဝေါ’’တိအာဟ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဧတ္ထ မနော ဝိယ စ ပုရိမပဒဿ ဩကာရန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သီလဋ္ဌေန ဣက-သဒ္ဒေန ဂမိယတ္ထတ္တာ ကိရိယာဝါစကဿ သဒ္ဒဿ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော’’တိ။ ‘‘တဒ္ဓိတာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဝိစိတ္တတ္တာ ဝါ တဒ္ဓိတာနံ အဘိဓာနလက္ခဏတ္တာ ¶ ဝါ ‘‘ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတီ’’တိအာဒီသု အတ္ထေသု ပေါနောဗ္ဘဝိကသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ ကမ္မသဟာယဘူတာ တဒသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ဒုဝိဓာပိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာပီ’’တိအာဒိ။ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယေဝါတိ နာမံ လဘတီတိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒါယိကာပိ အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝ ပေါနောဗ္ဘဝိကာတိ သမာနဝိပါကာတိ နာမံ လဘတိ သမာနသဘာဝတ္တာ တဒါနုဘာဝတ္တာ စ။ ဧဝံ ဣတရေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကမ္မံ ဧတိဿာတိ ဥပဓိဝေပက္ကာ။ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ ယော စ နန္ဒိရာဂေါ၊ ယာ စ တဏှာ၊ ဥဘယမေတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တဏှာ ‘‘နန္ဒိရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တံ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ကာမဘဝေ ဧဝ ဘဝပတ္ထနာဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တသ္မိံ တသ္မိံ ပိယရူပေ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ‘‘နိဝိသတီ’’တိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယဝသေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သမ္ပတ္တိယန္တိ မနုဿသောဘဂ္ဂေ ဒေဝတ္တေ စ။ အတ္တနော စက္ခုန္တိ သဝတ္ထုကံ စက္ခုမာဟ၊ သပသာဒံ ဝါ မံသပိဏ္ဍံ။ ဝိပ္ပသန္နပဉ္စပသာဒန္တိ ပရိသုဒ္ဓနီလပီတလောဟိတကဏှဩဒါတဝဏ္ဏပသာဒံ။ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ဆိဒ္ဒံ အဗ္ဘန္တရေ ဩဒါတတ္တာ။ ပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ လမ္ဗကဏ္ဏဗဒ္ဓံ။ တုင်္ဂါ ဥစ္စာ ဒီဃာ နာသိကာ တုင်္ဂနာသိကာ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အတ္တနော ဃာနံ။ ‘‘လဒ္ဓဝေါဟာရာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တသ္မိံ သတိ တုင်္ဂါ နာသိကာ ယေသံ၊ တေ တုင်္ဂနာသိကာ။ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သတ္တာ အတ္တနော ဃာနန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဇိဝှံ…ပေ… မညန္တိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌာနတော ကိစ္စတော စ။ မနံ…ပေ… ဥဠာရံ မညန္တိ အတီတာဒိအတ္ထဝိစိနနသမတ္ထံ။ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနီတိ အဇ္ဈတ္တဉ္စ သရီရဂန္ဓာဒီနိ ¶ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဝိလေပနဂန္ဓာဒီနိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သာမညေန ဂဟိတာ ဥပ္ပာဒကိရိယာ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန။ န ဟိ သာမညဝိသေသေဟိ နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတီတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ အနိစ္ဆိတော ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နိစ္ဆိတော ဖလဘာဝေန ‘‘ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတိ။

သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ အနူဟတေတိ ¶ အနုဒ္ဓတေ၊ အပ္ပဟီနေတိ အတ္ထော။

သီဟော ဝေဓကေ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ဥသုမှိ၊ သုဝါနော လေဍ္ဍုမှိ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ပဟာရကေ။ ခယဂမနဝသေန ဝိရဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေန နိရုဇ္ဈတိ။ အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန ဟာနိဝသေန စ စဇီယတိ၊ ပုန ယထာ န ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဒူရခိပနဝသေန ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ၊ ဗန္ဓနဘူတာယ မောစနဝသေန မုစ္စတိ၊ အသံကိလေသဝသေန န အလ္လီယတိ။ အာယူဟနံ သမုဒယော၊ တပ္ပဋိပက္ခဝသေန အနာယူဟနံ။

အပညတ္တိန္တိ အပညာပနံ၊ ‘‘တိတ္တအလာဗု အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟာရာဘာဝံ ဝါ။ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆန္တော ပုရိသော ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တဿ တဿာ အပ္ပဝတ္တိနိန္နစိတ္တဿ မူလစ္ဆေဒနံ ဝိယ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ တဏှာပဟာနံ။ တဒါပ္ပဝတ္တိ ဝိယ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယူပမာယ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ စောရဃာတကာ ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ မဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၅။ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထန္တိ ¶ တိတ္ထိယေဟိ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝံ ပဋိက္ခေပေတုန္တိ အတ္ထော၊ အညဿ ဝါ မဂ္ဂဘာဝပဋိက္ခေပေါ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပေါ။ ပုဂ္ဂလဿ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယံ ကရောတီတိ အရိယော၊ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ အရိယံ လဘာပေတိ ဇနေတီတိ အရိယော။ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန ဖလဝသေန စ အရိယနာမလာဘော ဧဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသံ အကတွာ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ¶ ဝါစာ ဇနံ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေန ဇနေ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိကော ကမ္မန္တော ဧကံ ကာတဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တံတံကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထပါဒစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ ‘‘သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ကာယဝါစာနံ ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာအာဇီဝပ္ပဟာနေန သမ္မာအာဇီဝေါ ‘‘ဝေါဒါပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။

အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ပဿတီတိ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေန တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တတီတိ။ တထေဝါတိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။

ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေဟိ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ဣဓ နိပ္ဖတ္တိတော၊ ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိပ္ပဟာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃ အာဒယော) ‘‘ဝိရတိစေတနာ သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာတိ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ အာဟ။ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စ စေတနာယော ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ ¶ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော၊ တံသိဒ္ဓိယဉ္စ အင်္ဂတ္တယတ္တာသိဒ္ဓိတော စ။

ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝါတိ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ၊ သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနစတုသတိကိစ္စံ၊ ဧကော သမာဓိ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အတ္ထော။

ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒနိဝတ္တနပဝတ္တနကရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော ဧဝါတိ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာ ကာယိကကိရိယာနိယာမကဿ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဥပကာရိကာ။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော၊ ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ။ သမနွေသိတွာတိ ဥပဓာရေတွာ။

ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဋ္ဌံ ကန္တန္တိ နိရောဓမဂ္ဂေသု နိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န အဘိနန္ဒနံ၊ တန္နိန္နဘာဝေါယေဝ စ တတ္ထ ကမ္မကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကိစ္စတောတိ ပရိညာဒိတော။ အာရမ္မဏပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓမာဟ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓော စ ပဋိဝေဓောဝ၊ န စ သော လောကုတ္တရောတိ? န၊ ကေဝလေန ပဋိဝေဓ-သဒ္ဒေန ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓာနံ အဝစနီယတ္တာ၊ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတ္တာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗဘာဂေ ဉာဏံ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝေဓတ္တာ၊ ပဋိဝေဓဘူတမေဝ ပန ဉာဏံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဉာဏာနိပိ သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘သဝနဓာရဏသမ္မသနဉာဏံ လောကိယ’’န္တိ တိဝိဓမေဝ ဉာဏမာဟ။ ဥဂ္ဂဟာဒီဟိ သစ္စပရိဂ္ဂဏှနံ ပရိဂ္ဂဟော။

ပယောဂေါတိ ¶ ကိရိယာ၊ ဝါယာမော ဝါ။ တဿ မဟန္တတရဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဒုက္ကရတရတဉ္စ ဥပမာဟိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝဂ္ဂဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။

ပဒဃာတန္တိ ဧတ္ထ ဂတမဂ္ဂေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယေန စုပါယေန ကာရဏေန ကာမဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ တဿ ဃာတော ပဒဃာတော။ ဥဿုက္ကာပေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ သန္တိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ၊ ဝဍ္ဎေတွာတိ အတ္ထော။

ပါဠိယံ ဝိဘတ္တေသူတိ ကတရပါဠိယံ? ဓမ္မသင်္ဂဟေ တာဝ အဋ္ဌ ကသိဏာနိ ဒသ အသုဘာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ စတ္တာရိ အာရုပ္ပာနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ အာဂမေသု ဒသ အနုဿတိယော အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ ¶ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဣမာနိ စာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘတ္တံ။ ဣမေသု တီသူတိ ကာမာဒီသု တီသု ဌာနေသု။

မိစ္ဆာဝါစာသင်္ခါတာယာတိ ဧတေန ဧကာယ စေတနာယ ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တံ ဒဿေတိ။ ဣဓ အရိယသာဝကော သကလျာဏပုထုဇ္ဇနကော သေက္ခော။ ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာတိ အာဇီဝဟေတုကတော ပါဏာတိပါတာဒိတော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိရမဏံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အယံ ပနဿာတိ မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ အဿ မဂ္ဂဿ အယံ ဈာနဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ ဝိသေသော။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန ဟောတီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟ၊ အဋ္ဌသာလိနိယံ ပန ဝိပဿနာနိယာမံ တတ္ထ သဗ္ဗဝါဒါဝိရောဓတော၊ ဣဓ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒနိဝတ္တနတော ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ။ ဝိပဿနာနိယာမော ပန သာဓာရဏတ္တာ ဣဓာပိ န ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေ စာစရိယဝါဒါ ဝက္ခမာနာ ဝိဘဇိတဗ္ဗာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန တာဝါ’’တိ။

အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စက…ပေ… ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တတ္ထ ‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ? သစ္စံ၊ ယေသု ပန သံသယော အတ္ထိ၊ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနေန၊ တေနတ္ထတော စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမုဒါယဉ္စ အပေက္ခိတွာ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရံ၊ န လောကိယ’’န္တိ အာဟ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ လောကိယံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န စတုက္ကံ ပဉ္စကဉ္စာတိ။ ဧတ္ထ ¶ ကထန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံဈာနိကာဝ တဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တဇ္ဈာနိကံ ပဌမဖလာဒိံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ ပန မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ တတ္ထုပ္ပန္နဿ အရူပဇ္ဈာနံ တဇ္ဈာနိကံ ဖလဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယ အညဈာနိကာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တိ ပါဒကံ၊ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ ဖလဿပိ ပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒုက္ခဉာဏာဒီနံ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏတ္တာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနံ ကသိဏာဒိတံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာ ¶ သမ္မာဝါစာဒီနံ အင်္ဂါနံ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ အာဟ။ တဒနုရူပေါတိ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလံ ဝါယာမဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ သီလာနုရူပတာ ဝါယာမဿ ဝုတ္တာ သမ္ပယုတ္တဿပိ၊ သမ္ပယုတ္တဿေဝ စ ဝစနတော ‘‘သီလဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပတိဋ္ဌမာနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတသော အသမ္မောသောတိ ‘‘ဧကာရက္ခော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တေန သတာရက္ခေန စေတသော ရက္ခိတတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ…ပေ… သုဝိဟိတစိတ္တာရက္ခဿာ’’တိ။

အာသဝက္ခယဉာဏဿ ဝိဇ္ဇာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာသဝက္ခယသင်္ခါတေ မဂ္ဂေ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတေ ပညာက္ခန္ဓော ဝိဇ္ဇာ၊ သီလဿ စတုန္နဉ္စ ဈာနာနံ စရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဣတရေ ဒွေ ခန္ဓာ စရဏံ။ ယန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယာနံ၊ ဝိပဿနာဝ ယာနံ ဝိပဿနာယာနံ။ သီလံ သမာဓိဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ သမထဿ ဥပကာရတ္တာ သီလက္ခန္ဓော စ သမထယာနေန သင်္ဂဟိတော။ ဝိပဿနာယာနေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေန္တော သမထယာနေန နိရာမိသံ ဈာနသုခံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တဒွယကုမ္မဂ္ဂံ ဝိဝဇ္ဇေတိ။ ပညာ ဝိယ မောဟဿ၊ သီလသမာဓယော စ ဒေါသလောဘာနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကာ အဒေါသာလောဘေဟိ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ။ သီလသမာဓိပညာယောဂတော အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏံ။ သီလာဒီနိ ဟိ သာသနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ။ ယသ္မိံ ဌိတော မဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌော စ အရိယော ဟောတိ၊ တံ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ အရိယဘူမိ။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၀၆-၂၁၄။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒေါ ¶ သမုဒယေ ဝတ္တမာနော ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ တဏှာသင်္ခါတေ သမုဒယေ ပဝတ္တတိ၊ န ပဟာတဗ္ဗပရိညေယျေသု အဝသေသကိလေသာဝသေသာကုသလေသု အပ္ပဟာတဗ္ဗေသု စ သာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလေသူတိ သပ္ပဒေသော တတ္ထ သမုဒယော ဟောတိ၊ ကေဝလံ သစ္စသဒ္ဒေ နိပ္ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓာ ပန အရိယသစ္စဒေသနာယံ ဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ န ဟိ တတော အညော ဓမ္မော အတ္ထိ၊ ယော သစ္စဒေသနာယံ ¶ ဒုက္ခံ နိရောဓောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ မဂ္ဂေါပိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကဝါရေသု အပုဗ္ဗော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သမုဒယမေဝ ‘‘နိပ္ပဒေသတော ဒဿေတု’’န္တိ ဝဒတိ တဿ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသု အပုဗ္ဗဿ ဒဿိတတ္တာ။ အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟိ သစ္စဒေသနာယံ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဒုက္ခသမုဒယော? တဏှာ’’တိ ဝစနံ ကေဝလာယ တဏှာယ သစ္စ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ။ ဒေသနာဝသေန ပန တံ တံ သမုဒယံ ဌပေတွာ ဒုက္ခံ တဿ တဿ ပဟာနဝသေန နိရောဓော အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗလောကုတ္တရကုသလဝသေန မဂ္ဂေါ စ အရိယသစ္စဒေသနာယံ န ဝုတ္တောတိ ဒုက္ခာဒီနိ စ တတ္ထ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ တာနိ စ နိပ္ပဒေသာနိ ဒဿေတုံ သစ္စဒေသနာ ဝုတ္တာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ကမ္မကိလေသဝသေန ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ မူလဘူတန္တိ အတ္ထော။

နိရောဓသစ္စံ…ပေ… ပဉ္စဟာကာရေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အရိယသစ္စဒေသနတော သစ္စဒေသနာယ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏန္နဉ္စ ကုသလမူလာနံ အဝသေသာနဉ္စ သာသဝကုသလာနံ ပဟာန’’န္တိ ဣဒံ တေသံ ပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဥပါဒါနာနံ ပဟာနဝသေန၊ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဝါ ပဟီနေသု တေသံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာတိ။ ပဟာနန္တိ စ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန တဒဓိဂမနီယံ နိရောဓံ ဒဿေတိ၊ နိရောဓဿေဝ ဝါ တဏှာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါ ပဟာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဒိပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဧဝမဿာယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂပါရိပူရိယာ ဥပနိဿယဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ¶ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနာ’’တိ ဝစနံ ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရုပနိဿယတံ၊ စက္ခာဒီသု အသာရဇ္ဇန္တဿ အသံယုတ္တဿ အသမ္မူဠှဿ အာဒီနဝါနုပဿိနော ဝိဟရတော တာယေဝ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ အာယတိံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အပစယံ ဂစ္ဆန္တေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိဝဋ္ဋနဝသေန၊ ပေါနောဗ္ဘဝိကတဏှာယ ပဟီယမာနာယ ကိလေသဒူရီဘာဝေန၊ ကာယိကစေတသိကဒရထသန္တာပပရိဠာဟေသု ပဟီယမာနေသု ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တဝသေန ကာယိကစေတသိကသုခေ ပဋိသံဝေဒိယမာနေ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌိ၊ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) ဝုတ္တာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ အင်္ဂါနံ အာသန္နတရုပနိဿယတဉ္စ ဒဿေတီတိ အာသန္နတရုပနိဿယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ သုခံ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ¶ ပဉ္စင်္ဂိကမဂ္ဂဒေသနာယ ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ…ပေ… သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဧဝမိဒံ ဝစနတောတိ နိဿက္ကဝစနံ ဒေသနုပါယဿ ဉာပကနိဒဿနံ ဟောတိ၊ ဝစနတောတိ ဝါ အတ္တနော ဝစနာနုရူပံ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတောတိ အတ္ထော။ ကတ္ထာတိ? ဒေဝပုရေ၊ တသ္မာ တံ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။ အထ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿာ’’တိ ဝစနေနေဝ အဇ္ဈာသယဝိသေသကာရဏနိဒဿကေန ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဒေသိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပန…ပေ… ဝစနတော ပန…ပေ… ဒေသိတော’’တိ၊ တသ္မာ တံ သုတ္တန္တေ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဘဂဝတာ ဒေဝပုရေတိ အတ္ထော။

ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော၊ ဘာဝနာပဝေသော ဝါ ဈာနာဘိနိဝေသော။ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စတုန္နံ စတုန္နံ နယသဟဿာနံ ဒဿနံ ဂဏနာသုခတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ပါဠိ ဌိတာ၊ တထာ ဧကေကိဿာ ပဋိပဒါယ သုညတာဒီသု စ ပဉ္စ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ယောဇေတွာ ပါဠိဂမနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကဝါရေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု တသ္မိံ သမယေ သတ္တင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရေ စ ယထာ ဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၂၁၅။ ဧဝံ ¶ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါနိဒ္ဒေသေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကော မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅) ‘‘စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနဉ္စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကတာ ဒဿိတာ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ စာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဧဝံ ပန အာဂမနဝသေန တတ္ထာပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဒဿနာဒိမုခေန အရိယောဝ ¶ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကဿေဝ ဒုက္ခဉာဏာဒိတာ၊ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ ပန…ပေ… ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပော နာမာ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂသင်္ကပ္ပာဒီနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ စ နိဒ္ဓါရိတာ၊ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တမေဝ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုတ္တန္တဘာဇနီယေပိ ဒွိန္နံ လောကိယတာ၊ ဒွိန္နံ လောကုတ္တရတာ ဝုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ဧတေနာတိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။