တီကာ > အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) > ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ

ကထာဝတ္ထုပကရဏေန ¶ ¶ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသိတေန ဓမ္မေသု ဝိပရီတဂ္ဂဟဏံ နိဝါရေတွာ တေသွေဝ ဓမ္မေသု ဓမ္မသင်္ဂဟာဒီသု ပကာသိတေသု ဓမ္မပုဂ္ဂလောကာသာဒိနိဿယာနံ သန္နိဋ္ဌာနသံသယာနံ ဝသေန နာနပ္ပကာရကဩသလ္လတ္ထံ ယမကပကရဏံ အာရဒ္ဓံ၊ တံ သမယဒေသဒေသကဝသေနေဝ ဒဿေတွာ သံဝဏ္ဏနာက္ကမဉ္စဿ အနုပ္ပတ္တံ ‘‘အာဂတော ဘာရော အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗော’’တိ သံဝဏ္ဏနမဿ ပဋိဇာနန္တော အာဟ ‘‘သင်္ခေပေနေဝါ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ယမဿ ဝိသယာတီတောတိ ဇာတိယာ သတိ မရဏံ ဟောတီတိ ဇာတိ၊ ပဉ္စ ဝါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယမဿ ဝိသယော၊ တံ သမုဒယပ္ပဟာနေန အတီတောတိ အတ္ထော။ ယမဿ ဝါ ရညော ဝိသယံ မရဏံ၊ တဿ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဒေသံ ဝါ အတီတော။ ‘‘ဆစ္စာဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗ ကာတု’’န္တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၃၄) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာနံ ဒေသကောတိ ဆဋ္ဌာနဒေသကော ¶ ။ အယမာ ဧကေကာ ဟုတွာ အာဝတ္တာ နီလာ အမလာ စ တနုရုဟာ အဿာတိ အယမာဝတ္တနီလာမလတနုရုဟော။

၁။ ယမကာနံ ဝသေန ဒေသိတတ္တာတိ ဣမိနာ ဒသသု ဧကေကဿ ယမကသမူဟဿ တံသမူဟဿ စ သကလဿ ပကရဏဿ ယမကာနံ ဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရတံ ဒဿေတိ။

ကုသလာကုသလမူလသင်္ခါတာနံ ¶ ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ ဝသေန အတ္ထယမကန္တိ ဧတေန ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ တေ ကုသလမူလာ’’တိ ဧတဿေဝ ယမကဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာပဇ္ဇတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတာနံ ဒုတိယပဌမပုစ္ဆာသု ဝုတ္တာနံ ကုသလကုသလမူလဝိသေသာနံ၊ ကုသလမူလကုသလဝိသေသေဟိ ဝါ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတာနံ ပဌမဒုတိယပုစ္ဆာသု သန္နိဋ္ဌာနပဒသင်္ဂဟိတာနံ ကုသလကုသလမူလာနံ ဝသေန အတ္ထယမကဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတာနဉှိ ဝိသေသာနံ ဝိသေသဝန္တာပေက္ခာနံ၊ တံဝိသေသဝတံ ဝါ ဓမ္မာနဉ္စ ဝိသေသာပေက္ခာနံ ဧတ္ထ ပဓာနဘာဝေါတိ ဧကေကာယ ပုစ္ဆာယ ဧကေကော ဧဝ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ။ အတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ န ဓမ္မဝါစကော ဟေတုဖလာဒိဝါစကော ဝါ၊ အထ ခေါ ပါဠိအတ္ထဝါစကော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေသညေဝ အတ္ထာန’’န္တိအာဒိ။

တီဏိပိ ပဒါနိ ဧကတော ကတွာတိ ဣဒံ နာမပဒဿ ကုသလာဒီနံ သင်္ဂါဟကတ္တမတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န နိရဝသေသသင်္ဂါဟကတ္တံ။ သဗ္ဗကုသလာဒိသင်္ဂဏှနတ္ထမေဝ စ နာမပဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုသလတ္တိကမာတိကာယ စတူသု ပဒေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၂။ အညမညယမကေ ¶ ယေ ကေစိ ကုသလာတိ အပုစ္ဆိတွာတိ ဧတ္ထ ယထာ ဒုတိယယမကေ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလမူလာ’’တိ အပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ’’တိ ပုစ္ဆာ ကတာ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ’’တိ ပုစ္ဆာ ကာတဗ္ဗာ သိယာ ပုရိမယမကဝိသိဋ္ဌံ အပုဗ္ဗံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိမယမကဿ အပ္ပဝတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပဋိလောမပုစ္ဆာနုရူပဘာဝတော’’တိ ကေစိ။ ပုရိမပုစ္ဆာယ ပန အတ္ထဝသေန ကတာယ တဒနုရူပါယ ပစ္ဆိမပုစ္ဆာယ ဘဝိတဗ္ဗံ အနုလောမေ ဝိဂတသံသယဿ ပဋိလောမေ သံသယုပ္ပတ္တိတော။ တေန န စ ပစ္ဆိမပုစ္ဆာနုရူပါယ ပုရိမပုစ္ဆာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပုရိမောဝေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော။ ဣမိနာပိ ဗျဉ္ဇနေန တဿေဝတ္ထဿ သမ္ဘဝတောတိ ဣဒမေဝံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ န ဟိ ကုသလဗျဉ္ဇနတ္ထော ဧဝ ကုသလမူလေန ဧကမူလဗျဉ္ဇနတ္ထော၊ တေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ အသမာနံ ဟောတိ။ ကုသလဗျဉ္ဇနေန ဟိ ¶ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘အဝသေသာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘အဝသေသာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ဣတရထာ အဝသေသာ ကုသလမူလသဟဇာတာ ဓမ္မာတိ၊ န စ တာနိ ဝစနာနိ သမာနတ္ထာနိ ကုသလကုသလာဗျာကတဒီပနတောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ’’တိ ဣမိနာပိ ဗျဉ္ဇနေန ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလမူလေန ဧကမူလာ’’တိ ဝုတ္တဗျဉ္ဇနတ္ထဿေဝ သမ္ဘဝတော ဒုတိယယမကေ ဝိယ အပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလမူလေန ဧကမူလာ’’တိ ပုစ္ဆာ ကတာ။ န ဟိ ကုသလမူလေဟိ ဝိယ ကုသလမူလေန ဧကမူလေဟိ အညေ ကုသလာ သန္တိ၊ ကုသလေဟိ ပန အညေပိ တေ သန္တီတိ။

ပဋိလောမပုစ္ဆာဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ကုသလမူလေန ဧကမူလာ’’တိ ဟိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘မူလာနိ ယာနိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တထာ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ‘‘ယေ ဝါ ပန ကုသလမူလေန အညမညမူလာ၊ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ကုသလမူလေန ဧကမူလာ’’တိ စ ပုစ္ဆိတေ ‘‘အာမန္တာ’’ ဣစ္စေဝ ဝိဿဇ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကုသလမူလေန အညမညမူလေသု ကိဉ္စိ ဧကမူလံ န ဟောတိ၊ ယေန အနုလောမပုစ္ဆာယ ဝိယ ဝိဘာဂေါ ကာတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ ယတ္ထ တီဏိ ကုသလမူလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တာနိ အညမညမူလာနိ ဧကမူလာနိ စ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဧကေကေန အညမညေကမူလတ္တာ။ ယတ္ထ ပန ဒွေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တာနိ အညမညမူလာနေဝ၊ န ဧကမူလာနီတိ ဧတဿ ဂဟဏဿ နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘မူလာနိ ယာနိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဣမိနာဝ ဝိဿဇ္ဇနေန တံဂဟဏနိဝါရဏတော အနုလောမပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေန စ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏဉ္စ ¶ မူလာနံ အညမညေကမူလဘာဝဿ နိစ္ဆိတတ္တာ။ အညမညမူလာနဉှိ သမာနမူလတာ ဧဝ ဧကမူလဝစနေန ပုစ္ဆီယတိ၊ န အညမညသမာနမူလတာ၊ အတ္ထိ စ ဒွိန္နံ မူလာနံ သမာနမူလတာ။ တေသု ဟိ ဧကေကံ ဣတရေန မူလေန တံမူလေဟိ အညေဟိ သမာနမူလန္တိ။

အညမညမူလတ္တေ ပန နိစ္ဆိတေ ဧကမူလတ္တသံသယာဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ကုသလမူလေန ဧကမူလာ’’တိ ပုစ္ဆာ န ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘အညမညဿ မူလာ ဧတေသန္တိပိ အညမညမူလာ၊ သမာနတ္ထေန ဧကံ မူလံ ဧတေသန္တိ ဧကမူလာ’’တိ ဥဘယမ္ပိ ဝစနံ မူလယုတ္တတမေဝ ဝဒတိ၊ တေနေဝ စ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘ကုသလမူလေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလယောဂသာမညေ ဧကမူလတ္တေ နိစ္ဆိတေ တဗ္ဗိသေသော အညမညမူလဘာဝေါ န နိစ္ဆိတော ဟောတီတိ အနုလောမပုစ္ဆာ ပဝတ္တာ၊ မူလယောဂဝိသေသေ ပန အညမညမူလတ္တေ နိစ္ဆိတေ န ဝိနာ ဧကမူလတ္တေန ¶ အညမညမူလတ္တံ အတ္ထီတိ မူလယောဂသာမညံ ဧကမူလတ္တံ နိစ္ဆိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဧကမူလာ’’တိ ပုစ္ဆံ အကတွာ ယထာ ကုသလမူလဝစနံ ဧကမူလဝစနဉ္စ ကုသလဘာဝဒီပကံ န ဟောတီတိ ကုသလဘာဝေ သံသယသဗ္ဘာဝါ ပဌမဒုတိယယမကေသု ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ပဋိလောမပုစ္ဆာ ကတာ၊ ဧဝံ အညမညမူလဝစနံ ကုသလဘာဝဒီပကံ န ဟောတီတိ ကုသလဘာဝေ သံသယသဗ္ဘာဝါ ကုသလာဓိကာရဿ စ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ပဋိလောမပုစ္ဆာ ကတာတိ။

၅၃-၆၁။ မူလနယေ ဝုတ္တေ ဧဝ အတ္ထေ ကုသလမူလဘာဝေန မူလဿ ဝိသေသနေန သမာနေန မူလေန အညမညဿ စ မူလေန မူလယောဂဒီပနေန စာတိ ဣမိနာ ပရိယာယန္တရေန ပကာသေတုံ မူလမူလနယော ဝုတ္တော။ အညပဒတ္ထသမာသန္တေန က-ကာရေန တီသုပိ ယမကေသု မူလယောဂမေဝ ဒီပေတုံ မူလကနယော ဝုတ္တော။ မူလမူလကနယဝစနပရိယာယော ဝုတ္တပ္ပကာရောဝ။

၇၄-၈၅။ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတွာတိ န ဧကမူလဘာဝံ လဘမာနေဟိ ဧကတော လဗ္ဘမာနတ္တာ သဟေတုကဝေါဟာရရဟိတံ ကတွာ။ န ဝါ သဟေတုကဒုကေ ဝိယ ဧတ္ထ ဟေတုပစ္စယယောဂါယောဂဝသေန အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတံ၊ အထ ခေါ သဟေတုကဝေါဟာရမေဝ လဘတိ၊ န အဟေတုကဝေါဟာရန္တိ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကတံ။ ဧကတော လဗ္ဘမာနကဝသေနာတိ အဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒနိဗ္ဗာနေဟိ ဟေတုပစ္စယရဟိတေဟိ သဟ လဗ္ဘမာနကရူပဝသေနာတိ အတ္ထော။

၈၆-၉၇။ ယဿံ ပါဠိယံ ‘‘အဟေတုကံ နာမမူလေန န ဧကမူလံ၊ သဟေတုကံ နာမမူလေန ဧကမူလ’’န္တိ (ယမ။ ၁။မူလယမက။၈၇) ¶ ပါဌော အာဂတော၊ တတ္ထ ‘‘ယေ ကေစိ နာမာ ဓမ္မာ’’တိ နာမာနံ နိဒ္ဓါရိတတ္တာ ‘‘အဟေတုကံ သဟေတုက’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘နာမ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန ‘‘အဟေတုကံ နာမံ၊ သဟေတုကံ နာမ’’န္တိ (ယမ။ ၁။မူလယမက။၈၇) စ ပါဌော၊ တတ္ထ သုပါကဋဘာဝတ္ထံ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။

၂-၃။ ခန္ဓယမကေ ¶ ဆသု ကာလဘေဒေသု ပုဂ္ဂလဩကာသပုဂ္ဂလောကာသဝသေန ခန္ဓာနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ တေသံ ပရိညာ စ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တေ ပန ခန္ဓာ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ဒသ အဝယဝပဒါနိ။ တတ္ထ ယော ရူပါဒိအဝယဝပဒါဘိဟိတော ဓမ္မော၊ ကိံ သော ဧဝ သမုဒါယပဒဿ အတ္ထော။ ယော စ သမုဒါယပဒေန ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ အဝယဝပဒဿာတိ ဧတသ္မိံ သံသယဋ္ဌာနေ ရူပါဒိအဝယဝပဒေဟိ ဝုတ္တော ဧကဒေသော သကလော ဝါ သမုဒါယပဒါနံ အတ္ထော၊ သမုဒါယပဒေဟိ ပန ဝုတ္တော ဧကန္တေန ရူပါဒိအဝယဝပဒါနံ အတ္ထောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ ရူပက္ခန္ဓော၊ ရူပက္ခန္ဓော ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ပဒသောဓနဝါရော ဝုတ္တော။

ပုန ‘‘ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒီနံ သမာသပဒါနံ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ ပဓာနဘူတဿ ခန္ဓပဒဿ ဝေဒနာဒိဥပပဒတ္ထဿ စ သမ္ဘဝတော ယထာ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ရူပါဝယဝပဒေန ဝုတ္တဿ ရူပက္ခန္ဓဘာဝေါ ဟောတိ ရူပသဒ္ဒဿ ခန္ဓသဒ္ဒဿ စ သမာနာဓိကရဏဘာဝတောတိ၊ ဧဝံ တတ္ထ ပဓာနဘူတေန ခန္ဓာဝယဝပဒေန ဝုတ္တဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိဘာဝေါ ဟောတိ ခန္ဓပဒေန ဝေဒနာဒိပဒါနံ သမာနာဓိကရဏတ္တာတိ ¶ ဧတသ္မိံ သံသယဋ္ဌာနေ ခန္ဓာဝယဝပဒေန ဝုတ္တော ဓမ္မော ကောစိ ကေနစိ သမုဒါယပဒေန ဝုစ္စတိ၊ န သဗ္ဗော သဗ္ဗေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ ရူပက္ခန္ဓော၊ ခန္ဓာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ ပဒသောဓနမူလစက္ကဝါရော ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ဒဿေန္တေန ရူပါဒိသဒ္ဒဿ ဝိသေသနဘာဝေါ၊ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေါ၊ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ စ ဒဿိတော ဟောတိ။

တေနေတ္ထ သံသယော ဟောတိ – ကိံ ခန္ဓတော အညမ္ပိ ရူပံ အတ္ထိ၊ ယတော ဝိနိဝတ္တံ ရူပံ ခန္ဓဝိသေသနံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗေဝ ခန္ဓာ ကိံ ခန္ဓဝိသေသနဘူတေန ရူပေန ဝိသေသိတဗ္ဗာတိ၊ ကိံ ပန တံ ခန္ဓဝိသေသနဘူတံ ရူပန္တိ? ဘူတုပါဒါယရူပံ တဿေဝ ဂဟိတတ္တာ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတန္တိ။ ဧဝံ ဧတသ္မိံ သံသယဋ္ဌာနေ န ခန္ဓတော အညံ ရူပံ အတ္ထိ၊ တေနေဝ စေတေန ရူပသဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ သုဒ္ဓေန ခန္ဓသဒ္ဒေန ဝုစ္စတေ၊ န ¶ စ သဗ္ဗေ ခန္ဓာ ခန္ဓဝိသေသနဘူတေန ရူပေန ဝိသေသိတဗ္ဗာ၊ တေနေဝ တေ ဝိဘဇိတဗ္ဗာ၊ ဧသ နယော ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ ခန္ဓော၊ ခန္ဓာ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဒ္ဓခန္ဓဝါရော ဝုတ္တော။

တတော ‘‘ရူပံ ခန္ဓော’’တိ ဧတသ္မိံ အနုညာယမာနေ ‘‘န ကေဝလံ အယံ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ရူပဝိသေသနောဝ၊ အထ ခေါ ဝေဒနာဒိဝိသေသနော စာ’’တိ ရူပဿ ခန္ဓဘာဝနိစ္ဆယာနန္တရံ ခန္ဓာနံ ရူပဝိသေသနယောဂေ စ သံသယော ဟောတိ။ တတ္ထ န သဗ္ဗေ ခန္ဓာ ဝေဒနာဒိဝိသေသနယုတ္တာ၊ အထ ခေါ ကေစိ ကေနစိ ဝိသေသနေန ယုဉ္ဇန္တီတိ ဒဿေတုံ သုဒ္ဓခန္ဓမူလစက္ကဝါရော ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ ယေသံ ဥပ္ပာဒါဒယော ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေသံ ခန္ဓာနံ ပဏ္ဏတ္တိသောဓနဝသေန တန္နိစ္ဆယတ္ထံ ပဏ္ဏတ္တိဝါရော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတ္တာရိ စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဗန္ဓိတွာတိ ဧတ္ထ စက္ကာဝယဝဘာဝတော စက္ကာနီတိ ယမကာနိ ဝုတ္တာနိ ဧကေကခန္ဓမူလာနိ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ယမကာနိ ဗန္ဓိတွာတိ။ ဣမိနာ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ယမကာနိ ယထာ ဧကေကခန္ဓမူလကာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓိတွာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ရူပံ ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဧဝမာဒိကံ မူလပဒံ နာဘိံ ကတွာ ‘‘ခန္ဓာ’’တိ ဣဒံ နေမိံ၊ ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော’’တိအာဒီနိ အရေ ကတွာ စက္ကဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န မဏ္ဍလဘာဝေန သမ္ဗဇ္ဈနတော။ ဝေဒနာက္ခန္ဓမူလကာဒီသုပိ ဟိ ဟေဋ္ဌိမံ သောဓေတွာဝ ပါဌော ဂတော၊ န မဏ္ဍလသမ္ဗန္ဓေနာတိ။ တေနေဝ စ ကာရဏေနာတိ သုဒ္ဓခန္ဓလာဘမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ ခန္ဓဝိသေသနေ ရူပါဒိမှိ သုဒ္ဓရူပါဒိမတ္တတာယ ¶ အဋ္ဌတွာ ခန္ဓဝိသေသနဘာဝသင်္ခါတံ ရူပါဒိအတ္ထံ ဒဿေတုံ ခန္ဓသဒ္ဒေန သဟ ယောဇေတွာ ‘‘ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ နယေန ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ အတ္ထဿ ဝိဘတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။

၂၆။ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ‘‘စက္ခုံ လောကေ ပိယရူပံ…ပေ… ရူပါ လောကေ…ပေ… စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… စက္ခုသမ္ဖဿော…ပေ… စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ…ပေ… ရူပသညာ…ပေ… ရူပသဉ္စေတနာ…ပေ… ရူပတဏှာ…ပေ… ရူပဝိတက္ကော…ပေ… ရူပဝိစာရော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ တဏှာဝတ္ထုဘူတံ ¶ တေဘူမကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ယံ ပဉ္စက္ခန္ဓသမုဒါယဘူတံ ပိယရူပသာတရူပံ၊ တံ ဧကဒေသေန ရူပက္ခန္ဓော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပံ ရူပံ န ရူပက္ခန္ဓော’’တိ။ ပိယသဘာဝတာယ ဝါ ရူပက္ခန္ဓော ပိယရူပေ ပဝိသတိ၊ န ရုပ္ပနသဘာဝေနာတိ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပံ ရူပံ န ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သညာယမကေ တာဝ ဒိဋ္ဌိသညာတိ ‘‘ဝိသေသော’’တိ ဝစနသေသော။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ သညာ ဒိဋ္ဌိသညာ။ ‘‘သယံ သမာဒါယ ဝတာနိ ဇန္တု၊ ဥစ္စာဝစံ ဂစ္ဆတိ သညသတ္တော’’တိ (သု။ နိ။ ၇၉၈)၊ ‘‘သညာဝိရတ္တဿ န သန္တိ ဂန္ထာ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၅၃) စ ဧဝမာဒီသု ဟိ ဒိဋ္ဌိ စ ‘‘သညာ’’တိ ဝုတ္တာတိ။

၂၈။ ‘‘န ခန္ဓာ န ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိ? အာမန္တာ’’တိ ဧဝံ ခန္ဓသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝေ ဝေဒနာက္ခန္ဓသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ စ အဘာဝေါတိ ပဏ္ဏတ္တိသောဓနမတ္တမေဝ ကရောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န အညဓမ္မသဗ္ဘာဝေါ ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘နာယတနာ န သောတာယတနန္တိ? အာမန္တာ’’တိအာဒိံ ဝက္ခတီတိ။

၃၉။ ရူပတော အညေ ဝေဒနာဒယောတိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရာ ဝေဒနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေ ဟိ ပိယရူပါ စ သာတရူပါ စ န ဟောန္တိ တဏှာယ အနာရမ္မဏတ္တာတိ ရူပတော အညေ ဟောန္တီတိ။ ရူပဉ္စ ခန္ဓေ စ ¶ ဌပေတွာ အဝသေသာတိ ဣဒမ္ပိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ န-သဒ္ဒါနံ အပ္ပဝတ္တိမတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘စက္ခုဉ္စ အာယတနေ စ ဌပေတွာ အဝသေသာ န စေဝ စက္ခု န စ အာယတနာ’’တိအာဒိံ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၅) ဝက္ခတိ။ န ဟိ တတ္ထ အဝသေသဂ္ဂဟဏေန ဂယှမာနံ ကဉ္စိ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ဓမ္မာယတနံ သိယာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၆)။ တဏှာဝတ္ထု စ န တံ သိယာ။ ယဒိ သိယာ၊ ပိယရူပသာတရူပဘာဝတော ရူပံ သိယာ ‘‘ရူပံ ခန္ဓောတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၄၀) ဝစနတော ခန္ဓော စာတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဥပါဒါယ ဣတ္ထိပုရိသာဒိဂ္ဂဟဏသဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ အဝသေသာတိ ဧတ္ထ ပညတ္တိယာ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅၀-၂၀၅။ ပဝတ္တိဝါရေ ¶ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိမူလကာနိ ပစ္ဆိမေနေဝ သဟ ယောဇေတွာ တီဏိ ဒွေ ဧကဉ္စ ယမကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န ပုရိမေန။ ကသ္မာ? အမိဿကကာလဘေဒေသု ဝါရေသု အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော။ ပုရိမဿ ဟိ ပစ္ဆိမေန ယောဇိတယမကမေဝ ပစ္ဆိမဿ ပုရိမေန ယောဇနာယ ပုစ္ဆာနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုစ္စေယျ၊ အတ္ထေ ပန န ကောစိ ဝိသေသောတိ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေသုပိ ဝိသေသော နတ္ထိ၊ တေန တထာ ယောဇနာ န ကတာတိ။ ကာလဘေဒါ ပနေတ္ထ ဆ ဧဝ ဝုတ္တာ။ အတီတေန ပစ္စုပ္ပန္နော၊ အနာဂတေန ပစ္စုပ္ပန္နော၊ အနာဂတေနာတီတောတိ ဧတေ ပန တယော ယထာဒဿိတာ မိဿကကာလဘေဒါ ဧဝ တယော၊ န ဝိသုံ ဝိဇ္ဇန္တီတိ န ဂဟိတာ။ တတ္ထ တတ္ထ ဟိ ပဋိလောမပုစ္ဆာဟိ အတီတေန ပစ္စုပ္ပန္နာဒယော ကာလဘေဒါ ဒဿိတာ၊ တေနေဝ စ နယေန ‘‘ယဿ ရူပက္ခန္ဓော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ သက္ကာ ယောဇေတုံ။ တေနေဝ ဟိ မိဿကကာလဘေဒေသု စ န ပစ္ဆိမပစ္ဆိမဿ ခန္ဓဿ ပုရိမပုရိမေန ယောဇနံ ကတွာ ယမကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ အမိဿကကာလဘေဒေသု ဂဟိတနိယာမေန သုခဂ္ဂဟဏတ္ထမ္ပိ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမေနေဝ ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနီတိ။

ဣမိနာယေဝ ¶ စ လက္ခဏေနာတိအာဒိနာ ယေန ကာရဏေန ‘‘ပုရေပဉှော’’တိ စ ‘‘ပစ္ဆာပဉှော’’တိ စ နာမံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒဿေတိ။ ယဿ ဟိ သရူပဒဿနေန ဝိဿဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ သော ပရိပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတ္ထသင်္ဂဏှနတော ပရိပုဏ္ဏပဉှော နာမ။ တံဝိဿဇ္ဇနဿ ပန ပုရိမကောဋ္ဌာသေန သဒိသတ္ထတာယ ပုရေပဉှော၊ ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသသဒိသတ္ထတာယ ‘‘ပစ္ဆာပဉှော’’တိ စ နာမံ ဝုတ္တံ။ သဒိသတ္ထတာ စ သန္နိဋ္ဌာနသံသယပဒဝိသေသံ အဝိစာရေတွာ ဧကေန ပဒေန သင်္ဂဟိတဿ ခန္ဓဿ ဥပ္ပာဒနိရောဓလာဘသာမညမတ္တေန ပုရေပဉှေ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သန္နိဋ္ဌာနပဒသင်္ဂဟိတဿ ဝါ ခန္ဓဿ အနုညာတဝသေန ပုရေပဉှော ဝုတ္တောတိ ယုတ္တံ။

သန္နိဋ္ဌာနတ္ထဿေဝ ပဋိက္ခိပနံ ပဋိက္ခေပေါ၊ သံသယတ္ထနိဝါရဏံ ပဋိသေဓောတိ အယံ ပဋိက္ခေပပဋိသေဓာနံ ဝိသေသော။ ပါဠိပဒမေဝ ဟုတွာတိ ပုစ္ဆာပါဠိယာ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ယံ ပဒံ ဝုတ္တံ၊ န-ကာရဝိရဟိတံ တဒေဝ ပဒံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိနိရောဓပဋိသေဓဿ ပဋိသေဓနတ္ထံ ပါဠိဂတိယာ ဝိဿဇ္ဇနံ ဥပ္ပတ္တိနိရောဓာနမေဝ ပဋိသေဓနတ္ထံ ပဋိသေဓေန ဝိဿဇ္ဇနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုန္နံ ¶ ပဉှာနံ ပဉ္စန္နဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနံ သတ္တဝီသတိယာ ဌာနေသု ပက္ခေပေါ တဒေကဒေသပက္ခေပဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိပုဏ္ဏပဉှော ဧဝ ဟိ သရူပဒဿနေန စ ဝိဿဇ္ဇနံ သတ္တဝီသတိယာ ဌာနေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ။

ကိံ နု သက္ကာ ဣတော ပရန္တိ ဣတော ပါဠိဝဝတ္ထာနဒဿနာဒိတော အညော ကိံ နု သက္ကာ ကာတုန္တိ အညဿ သက္ကုဏေယျဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။

‘‘သုဒ္ဓါဝါသာနံ တေသံ တတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော စ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော စ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဧတေန သုဒ္ဓါဝါသဘူမီသု ဧကဘူမိယမ္ပိ ဒုတိယာ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ဉာပိတံ ဟောတိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ဟိ ယာဝ စုတိ၊ တာဝ ပဝတ္တကမ္မဇသန္တာနံ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ တဿ ဥပ္ပာဒနိရောဓဝသေန အယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တသ္မိဉှိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နေ ကုသလာဒီနဉ္စ ပဝတ္တိ ဟောတိ၊ ဝေါစ္ဆိန္နေ စ အပ္ပဝတ္တီတိ တေနေဝ စ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ ဒဿိတာ၊ တသ္မာ တဿ ဧကသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဥပ္ပာဒတော ယာဝ စုတိနိရောဓော၊ တာဝ အတီတတာ နတ္ထိ၊ န စ တတော ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဝသေန ကမ္မဇသန္တာနံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗန္တိ ခန္ဓဒွယမ္ပိ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန ဧတာယ ပါဠိယာ ¶ သကလေပိ သုဒ္ဓါဝါသေ ဒုတိယာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ န ဝိညာယတီတိ? ဥဒ္ဓံသောတပါဠိသဗ္ဘာဝါ။ ဒွေပိ ဟိ ပါဠိယော သံသန္ဒေတဗ္ဗာတိ။

‘‘အသညသတ္တာနံ တေသံ တတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ယဿ ယတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန ဝိသေသိတာ အသညသတ္တာပိ သန္တီတိ တေ ဧဝ ဂဟေတွာ ‘‘အသညသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ယေ သန္နိဋ္ဌာနေန ဝဇ္ဇိတာ၊ တေ တတော ပဉ္စဝေါကာရံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ န တေသံ ပုန အသညေ ဥပပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ အတ္ထီတိ တေ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ တေသံ တတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော စ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ ဝေဒနာက္ခန္ဓော စ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၆၅)။ ဧတ္ထ ကိံ ပဉ္စဝေါကာရာဒိဘာဝေါ ဝိယ ပစ္ဆိမဘဝေါပိ ကောစိ အတ္ထိ၊ ယတ္ထ တေသမနုပ္ပတ္တိ ဘဝိဿတီတိ? နတ္ထိ ပဉ္စဝေါကာရာဒိဘဝေသွေဝ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ဌိတာနံ ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ ‘‘ယဿ ယတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တေသံ တတ္ထ ဣတရာနုပ္ပတ္တိဘာဝဉ္စ အနုဇာနန္တော ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော စ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အာဟာတိ။

‘‘သုဒ္ဓါဝါသေ ¶ ပရိနိဗ္ဗန္တာန’’န္တိ ဣဒံ သပ္ပဋိသန္ဓိကာနံ အပ္ပဋိသန္ဓိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ တံတံဘူမိယံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသဉှိ တေသံ တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ။ ယထာ ပန ‘‘နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝစနံ ပစ္စုပ္ပန္နေပိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိမှိ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဝစနံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂတေ အတီတေ ဧဝ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိနိဗ္ဗန္တာနံ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥပ္ပန္နသန္တာနဿ အဝိဂတတ္တာ။ အနန္တာ လောကဓာတုယောတိ ဩကာသဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဩကာသဝသေန ဝုစ္စမာနာနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနမ္ပိ ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော သံကိဏ္ဏတာ ဟောတီတိ ‘‘ယတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ သညာက္ခန္ဓော နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၀၆-၂၀၈။ ပုဂ္ဂလောကာသဝါရော ¶ လဗ္ဘမာနောပီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဩကာသဝါရဿ အလာဘေ တဿပိ အလာဘေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? န၊ တတ္ထ ပုဂ္ဂလဿေဝ ပရိညာဝစနတော။ ပုဂ္ဂလောကာသဝါရေပိ ဟိ ဩကာသေ ပုဂ္ဂလဿေဝ ပရိညာ ဝုစ္စတိ၊ န ဩကာသဿ။ ဩကာသဝါရောပိ စ ယဒိ ဝုစ္စေယျ၊ ‘‘ယတ္ထ ရူပက္ခန္ဓံ ပရိဇာနာတီ’’တိ ဩကာသေ ပုဂ္ဂလဿေဝ ပရိဇာနနဝသေန ဝုစ္စေယျ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလောကာသဝါရဿေဝ လဗ္ဘမာနတာ ဝုတ္တာ၊ န ဩကာသဝါရဿာတိ။ တေနာဟ – ‘‘အာမန္တာ…ပေ… သိယာ’’တိ။

တေနေဝါတိ ပဝတ္တေ စိတ္တက္ခဏဝသေန တိဏ္ဏံ အဒ္ဓါနံ လာဘတော ဧဝ၊ အညထာ စုတိပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ရူပက္ခန္ဓပရိဇာနနဿ အဘာဝါ ‘‘ယော ရူပက္ခန္ဓံ ပရိဇာနာတိ၊ သော ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ပရိဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘အာမန္တာ’’တိ စ ကတန္တိ။ သန္နိဋ္ဌာနသံသယပဒသင်္ဂဟိတာနံ ပရိညာနံ ပဝတ္တေ စိတ္တက္ခဏေ ဧဝ လာဘံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏသ္မိဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ န ပရိဇာနာတီတိ ပဉှေ ပုထုဇ္ဇနံ သန္ဓာယ အာမန္တာတိ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနဿ သဗ္ဗထာ ပရိညာကိစ္စဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ‘‘အရဟာ ရူပက္ခန္ဓံ န ပရိဇာနာတိ နော စ ဝေဒနာက္ခန္ဓံ န ပရိဇာနိတ္ထ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂသမင်္ဂိဉ္စ အရဟန္တဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသာ ပုဂ္ဂလာ ရူပက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနန္တိ ¶ ဝေဒနာက္ခန္ဓဉ္စ န ပရိဇာနိတ္ထာ’’တိ ပန ဝစနေန ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂသမင်္ဂိံ ဌပေတွာ အညော ကောစိ ပရိဇာနာတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော နတ္ထီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ တေန တဒဝသေသပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတီတိ။

၁-၉။ အာယတနယမကာဒီသု ¶ စ ပဏ္ဏတ္တိဝါရေ ပဒသောဓနဝါရာဒီနံ ဝစနေ ကာရဏံ ခန္ဓယမကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကာဒသ ဧကာဒသ ကတွာ တေတ္တိံသသတံ ယမကာနီ’’တိအာဒိနာ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဂဏနာ လိခိတာ၊ သာ တထာ န ဟောတိ။ ‘‘ဒွတ္တိံသသတ’’န္တိအာဒိနာ အညတ္ထ လိခိတာ။

၁၀-၁၇။ ဝါယနဋ္ဌေနာတိ ပသာရဏဋ္ဌေန၊ ပါကဋဘာဝဋ္ဌေန ဝါ။ ‘‘ကာယော ဓမ္မော’’တိ စ ဝုစ္စမာနံ သဗ္ဗံ သသဘာဝံ အာယတနမေဝါတိ ‘‘ကာယော အာယတန’’န္တိ၊ ‘‘ဓမ္မော အာယတန’’န္တိ စ ဧတ္ထ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝစနေန ပန ဓမ္မဝစနေန စ အဝုစ္စမာနံ ကဉ္စိ သသဘာဝံ နတ္ထီတိ ‘‘န ကာယော နာယတနံ၊ န ဓမ္မော နာယတန’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာမန္တာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

၁၈-၂၁။ ပဝတ္တိဝါရေ ¶ စက္ခာယတနမူလကာနိ ဧကာဒသာတိ ပဋိသန္ဓိစုတိဝသေန ဥပါဒိန္နပဝတ္တဿ ¶ ဥပ္ပာဒနိရောဓဝစနေ ဧတသ္မိံ အလဗ္ဘမာနဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ သဒ္ဒါယတနေန သဒ္ဓိံ ယမကံ ပုစ္ဆာမတ္တလာဘေန သင်္ဂဏှိတွာ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆသဋ္ဌိ ယမကာနီတိ ဧတ္ထ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယရူပါယတနမူလကေသု ဧကေကံ သဒ္ဒါယတနမူလကာနိ ပဉ္စာတိ ဧကာဒသ ယမကာနိ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဟာပေတဗ္ဗာနိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သဒ္ဒါယတနဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိတော တေန သဒ္ဓိံ ယမကဿ ဝိဿဇ္ဇနမေဝ နတ္ထီ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အာယတနယမက ၁၈-၂၁)။

ဒုတိယံ ကိဉ္စာပိ ပဌမေန သဒိသဝိဿဇ္ဇနန္တိအာဒိ ပုဂ္ဂလဝါရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩကာသဝါရေ ပန အသဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န တံ သဗ္ဗတ္ထ သဒိသဝိဿဇ္ဇနန္တိ ဉာပေတုံ ပုဂ္ဂလဝါရေပိ ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ။ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနေဟိ သဒ္ဓိံ တီဏိ ယမကာနိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနာနီတိ ရူပါဝစရသတ္တေ သန္ဓာယ ‘‘သစက္ခုကာနံ အဂန္ဓကာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ ဝိရတ္တကာမကမ္မနိဗ္ဗတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဗီဇဿ ဧဝံသဘာဝတ္တာ ဃာနာဒီနိ ဂန္ဓာဒယော စ န သန္တီတိ။ ဃာနာယတနယမကေန သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာတိ စက္ခာယတနမူလကေသု ဃာနာယတနယမကေန သဒ္ဓိံ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာတိ အတ္ထော။ နနု တတ္ထ ‘‘သစက္ခုကာနံ အဃာနကာနံ ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇနံ ပဝတ္တံ၊ ဣဓ ပန ဃာနာယတနမူလကေသု ‘‘ယဿ ဃာနာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဇိဝှာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတာတိ? သစ္စံ၊ ယထာ ပန တတ္ထ ဃာနာယတနယမကေန ဇိဝှာကာယာယတနယမကာနိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနာနိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဇိဝှာကအာယာယတနယမကာနိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနာနိ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထေဝ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတာ ပါဠိယံ အနာရုဠှတာယ ကာရဏန္တိ။ နိဒဿနဘာဝေန ပန ဂဟိတံ စက္ခာယတနမူလကာနံ သဒိသဝိဿဇ္ဇနကာနံ သဒိသဝိဿဇ္ဇနံ နိဒဿနဘာဝေနေဝ ကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဃာနာယတနယမကေန သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာ’’တိ အာဟ။ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတာ စေတ္ထ ဃာနာယတနမူလကေသု ယေဘုယျတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေသု ဟိ ဇိဝှာကာယာယတနယမကေသု တိဏ္ဏံ ပုစ္ဆာနံ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ၊ ပစ္ဆိမပုစ္ဆာယ ‘‘သကာယကာနံ အဃာနကာနံ ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိအာဒိနာတိ။

အထ ဝါ ယထာ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိမူလကာနံ သညာက္ခန္ဓာဒိယမကာနံ အမိဿကကာလဘေဒေသု တီသု ‘‘အာမန္တာ’’တိ ပဋိဝစနဝိဿဇ္ဇနေန ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝါနုဇာနနံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ အပုဗ္ဗဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ ဝိဿဇ္ဇနံ န ကတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဃာနာယတနမူလကံ ဇိဝှာယတနယမကံ ¶ အပုဗ္ဗဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ ပါဠိံ အနာရုဠှန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ကာယာယတနယမကံ ပန ဒုတိယပုစ္ဆာယ ဝသေန ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ၊ သာ စ စက္ခာယတနမူလကေသု ဃာနာယတနယမကေန သဒိသဝိဿဇ္ဇနာ၊ တသ္မာ ယဿာ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ တဿာ ဃာနာယတနယမကေန သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာ တံသေသာနိ ပါဠိံ အနာရုဠှာနီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာတိ ဣဒံ ပါဠိအနာရုဠှတာသာမညေနေဝ ဝုတ္တံ၊ န ကာရဏသာမညေန။ ဃာနဇိဝှာကာယာယတနာနံ ပန အဂဗ္ဘသေယျကေသု ပဝတ္တမာနာနံ ဂဗ္ဘသေယျကေသု စ အာယတနပါရိပူရိကာလေ သဟစာရိတာယ အဝိသေသတ္တာ စ အပ္ပဝိသေသတ္တာ စ ဧကသ္မိံ ဃာနာယတနယမကေ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဣတရာနိ ဒွေ၊ ဃာနာယတနမူလကေသု စ ဝိဿဇ္ဇိတေသု ဣတရဒွယမူလကာနိ န ဝိဿဇ္ဇီယန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ရူပါယတနမနာယတနေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ‘‘ယဿ ရူပါယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ မနာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတိဿာ ပုစ္ဆာယ ဝုတ္တေဟိ ရူပါယတနမနာယတနေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရူပါယတနမူလကေသု ဟိ မနာယတနယမကေ အာဒိပုစ္ဆာယ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗယမကေသု အာဒိပုစ္ဆာနံ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတာ ယမကာနံ အဝိဿဇ္ဇနေ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ဒုတိယပုစ္ဆာနဉှိ ပဋိဝစနဝိဿဇ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝိဿဇ္ဇနံ န ကာတဗ္ဗံ၊ အာဒိပုစ္ဆာနဉ္စ န ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဟေဋ္ဌိမေဟိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာတိ ဧတ္ထ ဂန္ဓာယတနမူလကာနံ ရသဖောဋ္ဌဗ္ဗယမကာနံ ရသာယတနမူလကဿ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗယမကဿ ပဋိဝစနဝိဿဇ္ဇနေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယေသံ ကာတဗ္ဗံ၊ တေသံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗမူလကာနံ မနာယတနဓမ္မာယတနယမကာနံ စက္ခာဒိပဉ္စာယတနမူလကေဟိ မနာယတနဓမ္မာယတနယမကေဟိ သဒိသဝိဿဇ္ဇနတ္တာတိ အတ္ထော။ စက္ခာယတနာဒိမူလကာနိ သဒ္ဒါယတနယမကာနိ သဒ္ဒါယတနမူလကာနိ သဗ္ဗာနိ အဝိဿဇ္ဇနေနေဝ အလဗ္ဘမာနဝိဿဇ္ဇနတာဒဿနေန ¶ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆသဋ္ဌိ ယမကာနိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ နာမ ဟောန္တီ’’တိ။

ဇစ္စန္ဓမ္ပိ ဇစ္စဗဓိရမ္ပီတိ ဧတ္ထ စ ဇစ္စဗဓိရဂ္ဂဟဏေန ဇစ္စန္ဓဗဓိရော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဃာနကာနံ သစက္ခုကာနန္တိ ပရိပုဏ္ဏာယတနမေဝ ဩပပါတိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒံ ဝုတ္တန္တိ-ဧတဿ ပရတော ယောဇေတွာ ယထာ ‘‘သဃာနကာနံ အစက္ခုကာန’’န္တိ ဣဒံ အပရိပုဏ္ဏာယတနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဧဝံ ‘‘သဃာနကာနံ သစက္ခုကာန’’န္တိ ဧတံ။ ဧတံ ပန ပရိပုဏ္ဏာယတနံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တမေဝါတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဇစ္စဗဓိရမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တတာ န ဝါရိတာ ဟောတီတိ။

၂၂-၂၅၄။ ယတ္ထ စက္ခာယတနန္တိ ရူပီဗြဟ္မလောကံ ပုစ္ဆတီတိ နိယမတော တတ္ထ စက္ခုသောတာနံ သဟုပ္ပတ္တိမတ္တံ ပဿန္တော ဝဒတိ၊ ဩကာသဝါရေ ပန တသ္မိံ ပုဂ္ဂလဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ယတ္ထ ကာမဓာတုယံ ရူပဓာတုယဉ္စ စက္ခာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ သောတာယတနမ္ပိ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၂၂) ဝုတ္တံ။

‘‘ယဿ ဝါ ပန ရူပါယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ကသ္မာ ပဋိညာတံ၊ နနု ယော ဂဗ္ဘသေယျကဘာဝံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ၊ တဿ ရူပါယတနံ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ န ပန စက္ခာယတနန္တိ? ယဿ ရူပါယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ တဒဝတ္ထဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပါယတနုပ္ပာဒတော ဥဒ္ဓံ စက္ခာယတနသန္တာနုပ္ပာဒဿ ပဝတ္တိယမ္ပိ ဘဝိဿန္တဿ ပဋိညာတဗ္ဗတ္တာ။ အထ ကသ္မာ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ရူပါယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ပဋိညာတံ၊ နနု ဂဗ္ဘသေယျကဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ဧကာဒသမသတ္တာဟာ ဩရတော ဌိတဿ ရူပါယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ နော စ စက္ခာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? တသ္မိံ ဘဝေ ဘဝိဿန္တဿ ဥပ္ပာဒဿ အနာဂတဘာဝေန အဝစနတော။ ဘဝန္တရေ ဟိ တဿ တဿ အာယတနသန္တာနဿ ယော အာဒိဥပ္ပာဒေါ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ ဘဝိဿတိ၊ သော အနာဂတုပ္ပာဒေါ တဗ္ဘာဝေန ဝုစ္စတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာနန္တောဂဓတ္တာ။ န ပန ယော တသ္မိံယေဝ ဘဝေ ပဝတ္တေ ဘဝိဿတိ၊ သော အနာဂတုပ္ပာဒဘာဝေန ဝုစ္စတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နန္တောဂဓတ္တာ။ အဒ္ဓါဝသေန ဟေတ္ထ ကမ္မဇပဝတ္တဿ ပစ္စုပ္ပန္နာဒိကာလဘေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယယမကေ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၃၆၈) ‘‘ယဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ တဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ ဣတ္ထီနံ ဥပပဇ္ဇန္တီနံ၊ ယာ စ ဣတ္ထိယော ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ ယာ စ ဣတ္ထိယော ဧတေနေဝ ဘာဝေန ကတိစိ ဘဝေ ဒဿေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ တာသံ ဥပပဇ္ဇန္တီနံ တာသံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နော စ တာသံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တာသံ သဗ္ဗာသံ တသ္မိံ ဘဝေ ပဝတ္တေ ပုရိသိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနသဗ္ဘာဝါ၊ ဘဝန္တရေ ပန အာဒိဥပ္ပာဒဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘နော စ ¶ တာသံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝန္တရေ ဟိ အာဒိဥပ္ပာဒဿ အနာဂတတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကတိစိ ဘဝေ ဒဿေတွာ’’တိ ဘဝဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။

‘‘အာယတနာနံ ပဋိလာဘော ဇာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၈၊ ဝိဘ။ ၂၃၅) ဝစနတော တံတံအာယတနနိဗ္ဗတ္တကကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ အဝဿံဘာဝီအာယတနဿ ယာဝ အာယတနပါရိပူရိ၊ တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ပုစ္ဆာဒွယဝိဿဇ္ဇနံ သူပပန္နံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောတာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ? ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ ပဉ္စဝေါကာရံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ ယေ စ အရူပံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ တေသံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ တေသံ သောတာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ နော စ တေသံ စက္ခာယတနံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၉၅) ဂဗ္ဘသေယျကာပိ ပစ္ဆိမဘဝိကာဒယော ဥပပဇ္ဇန္တာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယယမကေ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၆) ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ စက္ခုန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ သောမနဿိန္ဒြိယုပ္ပာဒကဿ ကမ္မဿ ဧကန္တေန စက္ခုန္ဒြိယုပ္ပာဒနတော ဂဗ္ဘေပိ ယာဝ စက္ခုန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ၊ တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာယ တဿာ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗတ္တာ။

ယံ ပန ‘‘ယဿ ဝါ ပန ယတ္ထ ရူပါယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တဿ တတ္ထ ဃာနာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? ကာမာဝစရာ စဝန္တာနံ၊ အဃာနကာနံ ကာမာဝစရံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ ရူပါဝစရာနံ တေသံ တတ္ထ ရူပါယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ နော စ တေသံ တတ္ထ ဃာနာယတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အဃာနကာနံ ကာမာဝစရံ ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၇၆) ဝုတ္တံ၊ တံ ယေ ဧကာဒသမသတ္တာဟာ ဩရတော ကာလံ ကရိဿန္တိ၊ တေသံ ဃာနာယတနာနိဗ္ဗတ္တကကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဿ ယတ္ထ ဃာနာယတနံ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ¶ တတ္ထ ရူပါယတနံ န နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? ကာမာဝစရံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ အဃာနကာနံ ကာမာဝစရာ စဝန္တာနံ၊ ရူပါဝစရာနံ တေသံ တတ္ထ ဃာနာယတနံ န နိရုဇ္ဈတိ၊ နော စ တေသံ တတ္ထ ရူပါယတနံ န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဟိ ဧတ္ထ ‘‘အဃာနကာနံ ကာမာဝစရာ စဝန္တာန’’န္တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၈၁) ဝစနံ အနုပ္ပန္နေယေဝ ဃာနာယတနေ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ စုတိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ကာမာဝစရေ ဂဗ္ဘသေယျကတော အညော အဃာနကော အတ္ထိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၉၇၈ အာဒယော) ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာတိ။ အထ ကသ္မာ ဩပပါတိကေ ဧဝ သန္ဓာယ ဣဓ၊ ဣန္ဒြိယယမကေ စ ယထာဒဿိတာသု ပုစ္ဆာသု ¶ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ န ဝိညာယတီတိ? ယမကေ သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတတ္ထဿ ဧကဒေသေ သံသယတ္ထသမ္ဘဝေန ပဋိဝစနဿ အကရဏတော။ ဘိန္ဒိတဗ္ဗေ ဟိ န ပဋိဝစနဝိဿဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ယဒိ သိယာ၊ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနမေဝ န သိယာတိ။ အထ ကသ္မာ ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ စက္ခုန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၆) ဣမိနာ ‘‘ဂဗ္ဘသေယျကာနံ သောမနဿပဋိသန္ဓိ နတ္ထီ’’တိ န ဝိညာယတီတိ? ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿ ဒသိန္ဒြိယာနိ ပါတုဘဝန္တိ? ဂဗ္ဘသေယျကာနံ သတ္တာနံ သဟေတုကာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနံ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဒသိန္ဒြိယာနိ ပါတုဘဝန္တိ ကာယိန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဝါ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ ဝါ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ဝိဘ။ ၁၀၁၂)။

နိရောဓဝါရေ အနာဂတကာလဘေဒေ ယထာ တဿေဝ စိတ္တဿ နိရောဓော အနာဂတဘာဝေန တဿ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ တဿေဝ ကမ္မဇသန္တာနဿ နိရောဓော အနာဂတဘာဝေန တဿ ဥပ္ပာဒေ ဝတ္တဗ္ဗောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ ဧဝ သော တထာ ဝုတ္တော၊ န ဥပ္ပန္နာနံ။ ဥပ္ပန္နာနံ ပန အညဿ အနာဂတဿ သန္တာနဿ နိရောဓော အနာဂတဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗော၊ န တဿေဝ။ တဿ ဟိ ဥပ္ပာဒါနန္တရံ နိရောဓော အာရဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ။ တသ္မာ အရဟတံ ပဝတ္တေ သောတဿ စက္ခုဿ စ ဘေဒေ သတိပိ အနာဂတကာလာမသနဝသေနေဝ ‘‘ယဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဿ သောတာယတနံ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? အာမန္တာ။ ယဿ ဝါ ပန သောတာယတနံ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနဒွယံ ဥပပန္နမေဝ ဟောတီတိ။ ယသ္မာ စ ဥပပတ္တိအနန္တရံ နိရောဓော ¶ အာရဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ တံနိဋ္ဌာနဘာဝတော ပန စုတိယာ နိရောဓဝစနံ၊ တသ္မာ ပဝတ္တေ နိရုဒ္ဓေပိ သန္တာနေကဒေသေ အနိရုဒ္ဓံ ဥပါဒါယ အနိဋ္ဌိတနိရောဓောတိ စုတိယာဝ တဿ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စက္ခုန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ၊ တေနေတ္ထာပိ စုတိနိရောဓေ ဧဝ စ အဓိပ္ပေတေ ယဉ္စ ပဝတ္တေ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဉ္စ နိဋ္ဌာနဝသေန စုတိယာ ဧဝ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ယုတ္တံ ပဋိဝစနံ။ ‘‘သစက္ခုကာန’’န္တိအာဒီသု စ ‘‘ပဋိလဒ္ဓစက္ခုကာန’’န္တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ။

‘‘ယဿ စက္ခာယတနံ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ သောတာယတနံ န နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? သဗ္ဗေသံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ အစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ စက္ခာယတနံ န နိရုဇ္ဈတိ၊ နော စ တေသံ သောတာယတနံ ¶ န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဧတ္ထ အာရုပ္ပေ ပစ္ဆိမဘဝိကေ ဌပေတွာ သဗ္ဗေ ဥပပဇ္ဇန္တာ၊ အစက္ခုကာ စဝန္တာ စ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေ ဟိ ဒုတိယကောဋ္ဌာသေန သင်္ဂယှန္တီတိ တဒပေက္ခတ္တာ သာဝသေသမိဒံ သဗ္ဗဝစနံ အစက္ခုကဝစနဉ္စာတိ။ ‘‘အာရုပ္ပေ ပစ္ဆိမဘဝိကာန’’န္တိ ဧတ္ထ စ အရူပတော ပဉ္စဝေါကာရံ အဂစ္ဆန္တာ အနညူပပတ္တိကာပိ ‘‘အရူပေ ပစ္ဆိမဘဝိကာ’’ဣစ္စေဝ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသူတိ။

၁-၁၉။ လဗ္ဘမာနာနန္တိ ဣဒံ ပဝတ္တိဝါရေ သဒ္ဒဓာတုသမ္ဗန္ဓာနံ ယမကာနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတာဒိသမ္ဗန္ဓာနဉ္စ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန အလဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၀-၂၆။ ‘‘ဒုက္ခံ ¶ ဒုက္ခသစ္စန္တိ? အာမန္တာ’’တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ခဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခန္တိ တီသုပိ ဒုက္ခသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ၊ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၄၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဇာတိအာဒီသု စ၊ သော ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော အညတ္ထ ပဝတ္တမာနော ¶ အညနိရပေက္ခော နပ္ပဝတ္တတိ။ သုဒ္ဓဉ္စေတ္ထ ဒုက္ခပဒံ အညနိရပေက္ခံ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏတ္တိသောဓနံ ကရောတိ၊ တေန နိပ္ပရိယာယတော ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ ဧဝ ယံ ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ တသ္မိံ ဒုက္ခဒုက္ခေ ဧသ ဒုက္ခသဒ္ဒေါ၊ တဉ္စ ဧကန္တေန ဒုက္ခသစ္စမေဝါတိ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓသစ္စဝါရေ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေသု သမုဒယေသု ကောစိ ဖလဓမ္မေသု နတ္ထိ၊ န စ ဖလဓမ္မေသု ကောစိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စမာနော အတ္ထိ၊ မဂ္ဂသဒ္ဒေါ စ ဖလဖလင်္ဂေသု မဂ္ဂဖလတ္တာ ပဝတ္တတိ၊ န မဂ္ဂကိစ္စသဗ္ဘာဝါ။ ပရိနိဋ္ဌိတနိယျာနကိစ္စာနိ ဟိ တာနိ။ နိယျာနဝါစကော စေတ္ထ မဂ္ဂသဒ္ဒေါ၊ န နိယျာနဖလဝါစကော၊ တသ္မာ သမုဒယော သစ္စံ၊ နိရောဓော သစ္စံ၊ မဂ္ဂေါ သစ္စန္တိ ဧတေသုပိ ‘‘အာမန္တာ’’ဣစ္စေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

အထ ဝါ ပဒသောဓနေန ပဒေသု သောဓိတေသု သစ္စဝိသေသနဘူတာ ဧဝ ဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါ ဣဓ ဂဟိတာတိ ဝိညာယန္တိ။ တေသံ ပန ဧကန္တေန သစ္စဝိသေသနဘာဝံ၊ သစ္စာနဉ္စ တဗ္ဗိသေသနယောဂဝိသေသံ ဒီပေတုံ သုဒ္ဓသစ္စဝါရော ဝုတ္တောတိ သစ္စဝိသေသနာနံ ဒုက္ခာဒီနံ ဧကန္တသစ္စတ္တာ ‘‘ဒုက္ခံ သစ္စံ…ပေ… မဂ္ဂေါ သစ္စန္တိ? အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ခန္ဓယမကာဒီသုပိ သုဒ္ဓခန္ဓာဒိဝါရေသု ခန္ဓာဒိဝိသေသနဘူတာနမေဝ ရူပါဒီနံ ဂဟဏံ ယုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ (ယမ။ အဋ္ဌ။ ခန္ဓယမက ၃၈) ပန ‘‘ယသ္မာ ပိယရူပသာတရူပသင်္ခါတံ ဝါ ရူပံ ဟောတု ဘူတုပါဒါရူပံ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတေဝ၊ တသ္မာ အာမန္တာတိ ပဋိဇာနာတီ’’တိ ဝစနေန ရူပါဒိစက္ခာဒိဒုက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ သုဒ္ဓခန္ဓာဒိဝါရေသုပိ ခန္ဓာဒိဝိသေသနတော အညေပိ ဂဟိတာတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ၊ တေန တဒနုရူပတာဝသေန ဣတရော အတ္ထော ဝုတ္တော။

၂၇-၁၆၄။ အန္တမသော ¶ သုဒ္ဓါဝါသာနမ္ပီတိ ဣဒံ တေသံ အရိယတ္တာ ဒုက္ခသစ္စေန ဥပပဇ္ဇနေ အာသင်္ကာ သိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဏှာဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿာတိ ဣဒံ ပဉ္စဝေါကာရဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတေန ပန သန္နိဋ္ဌာနေန သဗ္ဗေ ဥပပဇ္ဇန္တာ ပဝတ္တိယံ စတုဝေါကာရေ ¶ မဂ္ဂဖလတော အညစိတ္တာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိနော ပဉ္စဝေါကာရေ စ သဗ္ဗစိတ္တာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိနော သင်္ဂဟိတာတိ တေသွေဝ သန္နိဋ္ဌာနေန နိစ္ဆိတေသု ကေစိ ‘‘ပဝတ္တေ တဏှာဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ ဧတေန ဒုက္ခသမုဒယေသု ဧကကောဋ္ဌာသပ္ပဝတ္တိသမင်္ဂိနော ဒဿီယန္တိ သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတဿေဝ ဝိဘာဂဒဿနတော၊ တေန စတုဝေါကာရာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဥပပန္နမေဝ။ န ဟိ တေသု မဂ္ဂဖလုပ္ပာဒသမင်္ဂီသု ပသင်္ဂတာ အတ္ထိ တံသမင်္ဂီနံ တေသံ သန္နိဋ္ဌာနေန အဂ္ဂဟိတတ္တာတိ။ ဣဒံ ဣဓ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ စတုဝေါကာရေ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တံ ဣဓ သစ္စာနံ ဥပ္ပာဒဝစနေ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ သဗ္ဗေသံ ဥပပဇ္ဇန္တာနန္တိ ဣဒံ ကမ္မဇပဝတ္တဿ ပဌမုပ္ပာဒဒဿနေန ဝုတ္တံ၊ အသညသတ္တာပေတ္ထ သင်္ဂဟိတာ။ ပဝတ္တေ တဏှာဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဣဒံ ပန သမုဒယသစ္စုပ္ပာဒဝေါမိဿဿ ဒုက္ခသစ္စုပ္ပာဒဿ တံရဟိတဿ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဏှာယ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ တံသဟိတဿ သမုဒယသစ္စုပ္ပာဒဝေါမိဿဿ။ တေသံ ပန အသညသတ္တာနံ ပဝတ္တိယံ ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပာဒေါ သဗ္ဗတ္ထ န ဂဟိတော၊ တထာ နိရောဓော စာတိ။ မဂ္ဂသစ္စယမကေပိ ဧသေဝ နယော။ တေသံ တသ္မိံ ဥပပတ္တိက္ခဏေ စ တဏှာဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ စာတိ ဧဝမေတ္ထ ခဏဝသေန ဩကာသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ယဿ ယတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ တတ္ထ သမုဒယသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၇၁) ဧတဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေ ‘‘ဣတရေသံ စတုဝေါကာရံ ပဉ္စဝေါကာရံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ တတ္ထ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သမုဒယသစ္စဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဣဒံ န ယုဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဥပပတ္တိက္ခဏေ စိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏေ စ သမုဒယသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ။ တသ္မာ ဥပပတ္တိက္ခဏတဏှာဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပတ္တိက္ခဏသမင်္ဂီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ယသ္မိံ ကာမာဝစရာဒိဩကာသေ သာ ဥပပတ္တိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ စ ပဝတ္တမာနာ၊ တတ္ထ တေသန္တိ ဩကာသဝသေနေဝေတ္ထ ¶ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ပုဂ္ဂလောကာသဝါရော ဟေသ။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဩကာသော ပန ယတ္ထ တေ၊ သော ဧဝါတိ။

‘‘သဗ္ဗေသံ စဝန္တာနံ ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ အာရုပ္ပေ မဂ္ဂဿ စ ဖလဿ စ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ သမုဒယသစ္စဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇတိ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဒုက္ခသစ္စံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ စိတ္တဇရူပမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န ကမ္မဇာဒိရူပံ စိတ္တံ အနပေက္ခိတွာဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယဿ ဝါ ¶ ပန သမုဒယသစ္စံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတေန ပန သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတော ပုဂ္ဂလော န စိတ္တံ အပေက္ခိတွာဝ ဂဟိတော၊ အထ ခေါ ယော ကောစိ ဧဝံပကာရော၊ တသ္မာ ‘‘တဿ ဒုက္ခသစ္စံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတေန စ န စိတ္တာပေက္ခမေဝ ဒုက္ခသစ္စံ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စီတိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခသစ္စံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ။ န ဟိ ယမကေ ဝိဘဇိတဗ္ဗေ အဝိဘတ္တာ နာမ ပုစ္ဆာ အတ္ထီတိ။

‘‘သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဒုတိယေ စိတ္တေဝတ္တမာနေ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ယဿ ယတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ နော စ သမုဒယသစ္စံ၊ တံဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ပန ဒဿိတေ တေန သမာနဂတိကတ္တာ ဒုတိယာကုသလစိတ္တတော ပုရိမသဗ္ဗစိတ္တသမင်္ဂိနော တေနေဝ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တေသမ္ပိ ဟိ တတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ နော စ တေသံ တတ္ထ သမုဒယသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဣတရေသံ စတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရာန’’န္တိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တာ သုဒ္ဓါဝါသာ အဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ယထာ ‘‘ယဿ ယတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ တတ္ထ သမုဒယသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၆၁) ဧတဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၆၁) ဧတေနေဝ ဥပပတ္တိစိတ္တုပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိသမာနဂတိကာ ဒုတိယာကုသလတော ပုရိမသဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိနော ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ န တေ ‘‘ဣတရေသ’’န္တိ ဧတေန ဂယှန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ‘‘ဣတရေသ’’န္တိ ဝစနံ ပဉ္စဝေါကာရာနံ ဝိသေသနတ္ထံ၊ န စတုဝေါကာရာနံ။ န ဟိ တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ သန္တိ ပဉ္စဝေါကာရာ ဝိယ ယထာဝုတ္တာ သုဒ္ဓါဝါသာတိ။ ‘‘အဘိသမေတာဝီနံ တေသံ တတ္ထ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ မဂ္ဂသစ္စဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၄၁) ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန ပုဂ္ဂလောကာသာ အညမညပရိစ္ဆိန္နာ ဂဟိတာတိ ယသ္မိံ ဩကာသေ အဘိသမေတာဝိနော၊ တေ ဧဝံ ‘‘အဘိသမေတာဝီန’’န္တိ ဧတေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ¶ ။ တေန ယေ ကာမာဝစရေ ရူပါဝစရေ အရူပါဝစရေ ဝါ အဘိသမေတာဝိနော ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ ဝါ ဥပပန္နာ၊ ယာဝ တတ္ထာဘိသမယော ဥပ္ပန္နော ဘဝိဿတိ၊ တာဝ တေ ဧတ္ထ န ဂယှန္တိ၊ တေ ပန ပုရိမကောဋ္ဌာသေ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဒုတိယေ စိတ္တေ ဝတ္တမာနေ’’တိ ဧဝံ ဒဿိတေဟိ သုဒ္ဓါဝါသေ အနုပ္ပန္နာဘိသမယေဟိ သမာနဂတိကာတိ ဝိသုံ န ဒဿိတာ။ ‘‘အနဘိသမေတာဝီန’’န္တိ ဂဟိတာ ယေ သဗ္ဗတ္ထ တတ္ထ စ အနဘိသမေတာဝိနော၊ တေသု သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဂဟဏကာလဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဒုတိယေ စိတ္တေ ဝတ္တမာနေ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၄၂) ဝုတ္တန္တိ။

ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ ပဋိလဘိဿန္တီတိ ဧတေန ဝေါဒါနစိတ္တသမင်္ဂိနာ သမာနဂတိကာ ¶ တတော ပုရိမတရစိတ္တသမင်္ဂိနောပိ ယာဝ သဗ္ဗန္တိမတဏှာသမ္ပယုတ္တစိတ္တသမင်္ဂီ၊ တာဝ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော အညေသု ဧဝရူပေသူတိ။

ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေတိ အာဂတဋ္ဌာနေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿပိ ဘင်္ဂက္ခဏဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တထာ ‘‘ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေ စ စုတိစိတ္တဿပိ ဥပ္ပာဒက္ခဏဿာတိ။ ‘‘ယဿ ဒုက္ခသစ္စံ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ သမုဒယသစ္စံ န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၁၆) ဧတဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ဒွီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု ‘‘အရူပေ မဂ္ဂဿ စ ဖလဿ စ ဘင်္ဂက္ခဏေ’’ဣစ္စေဝ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၁၆) ဝုတ္တံ၊ န ဝိသေသိတံ။ ကသ္မာ? ဧကဿပိ မဂ္ဂဿ စ ဖလဿ စ ဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂိနော ဥဘယကောဋ္ဌာသဘဇနတော။ ယဿ ဒုက္ခသစ္စံ န နိရုဇ္ဈတီတိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတေသု ဟိ အရုပေ မဂ္ဂဖလဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂီသု ကေသဉ္စိ တိဏ္ဏံ ဖလာနံ ဒွိန္နဉ္စ မဂ္ဂါနံ ဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂီနံ နိရန္တရံ အနုပ္ပာဒေတွာ အန္တရန္တရာ ဝိပဿနာနိကန္တိံ ဘဝနိကန္တိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ယေ ဥပရိမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒေဿန္တိ၊ တေသံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ တေသံယေဝ ပန ကေသဉ္စိ အန္တရာ တဏှံ အနုပ္ပာဒေတွာ ဥပရိမဂ္ဂဥပ္ပာဒေန္တာနံ မဂ္ဂဖလဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂီနံ သမုဒယသစ္စံ န နိရုဇ္ဈိဿတီတိ။ သာမညဝစနေနပိ စ ပုရိမကောဋ္ဌာသေ ဝုစ္စမာနေန ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေ ဝက္ခမာနေ ဝဇ္ဇေတွာဝ ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဒဿိတောယံ နယောတိ။

၁၆၅-၁၇၀။ ပရိညာဝါရေ ¶ …ပေ… တိဿောပေတ္ထ ပရိညာ လဗ္ဘန္တီတိ ဧတ္ထေဝ ဝိသေသနံ ခန္ဓယမကာဒီသု သဗ္ဗခန္ဓာဒီနံ ဝိယ သဗ္ဗသစ္စာနံ အပရိညေယျတာဒဿနတ္ထံ သစ္ဆိကရဏဘာဝနာဝသေန ဣမဿ ဝါရဿ အပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထဉ္စ။ ဒုက္ခဿ ပရိညတ္ထံ သမုဒယဿ စ ပဟာနတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ ပရိညာပဟာနံ သစ္စေသု ဒဿေတုံ ဒုက္ခေ တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ၊ န ပဟာနပရိညာ။ သမုဒယေ စ ပဟာနပရိညာ၊ န တီရဏပရိညာ။ ဉာတပရိညာ ပန သာဓာရဏာတိ ဥဘယတ္ထ ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဒုက္ခသမုဒယာနိ ဝိဘာဝေတီတိ ဉာတပရိညာ စ ဟောတိ ¶ ၊ ဒုက္ခတီရဏကိစ္စာနံ နိပ္ဖာဒနတော တီရဏပရိညာ စ၊ သမုဒယဿ အပ္ပဝတ္တိကရဏတောဝ ပဟာနပရိညာ စာတိ တိဿောပိ ပရိညာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ ယောဇေတဗ္ဗာတိ။

၁။ ခန္ဓာဒယော ဝိယ ပုဗ္ဗေ အဝိဘတ္တာ ကာယသင်္ခါရာဒယောတိ တေသံ အဝိညာတတ္တာ ‘‘အဿာသပဿာသာ ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၈) တယော သင်္ခါရေ ဝိဘဇတိ။ ကာယဿ သင်္ခါရောတိ ပဌမေ အတ္ထေ သာမိအတ္ထေ ဧဝ သာမိဝစနံ၊ ဒုတိယေ အတ္ထေ ကတ္တုအတ္ထေ။ ဝစိယာ သင်္ခါရောတိ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ စိတ္တဿ သင်္ခါရောတိ စ ကတ္တုအတ္ထေယေဝ။ သော ပန ကရဏဝစနဿ အတ္ထောတိ ကတွာ ‘‘ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂-၇။ သုဒ္ဓိကဧကေကပဒဝသေန အတ္ထာဘာဝတောတိ ပဒသောဓနတံမူလကစက္ကဝါရေဟိ ယောပိ အတ္ထော ဒဿိတော ဒွီဟိ ပဒေဟိ လဗ္ဘမာနော ဧကော အဿာသပဿာသာဒိကော၊ တဿ သုဒ္ဓိကေဟိ ကာယာဒိပဒေဟိ သုဒ္ဓိကေန ¶ စ သင်္ခါရပဒေန အဝစနီယတ္တာ ယထာ ရူပပဒဿ ခန္ဓေကဒေသော ခန္ဓပဒဿ ခန္ဓသမုဒါယော ပဒသောဓနေ ဒဿိတော ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော အတ္ထိ၊ ဧဝံ ဧကေကပဒဿ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာယော ကာယသင်္ခါရောတိအာဒိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ယဒိ ဝိသုံ အဒီပေတွာ သမုဒိတော ကာယသင်္ခါရသဒ္ဒေါ ဧကတ္ထ ဒီပေတိ၊ ကာယသင်္ခါရသဒ္ဒေါ ကာယသင်္ခါရတ္ထေ ဝတ္တမာနော ခန္ဓသဒ္ဒေါ ဝိယ ရူပသဒ္ဒေန ကာယသဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ သုဒ္ဓသင်္ခါရဝါရော ဟေသာတိ ဧတေန ဣမဿ ဝါရဿ ပဒသောဓနေန ဒဿိတာနံ ယထာဓိပ္ပေတာနမေဝ ဂဟဏတော တေသဉ္စ ကာယာဒိပဒေဟိ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကာယော ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိဝစနဿ အယုတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန သင်္ခါရယမကေ ကာယာဒိပဒါနံ သင်္ခါရပဒဿ စ အသမာနာဓိကရဏတ္တာ ‘‘ကာယော သင်္ခါရော၊ သင်္ခါရာ ကာယော’’တိအာဒိမှိ ¶ ဝုစ္စမာနေ အဓိပ္ပေတတ္ထပရိစ္စာဂေါ အနဓိပ္ပေတတ္ထပရိဂ္ဂဟော စ ကတော သိယာတိ သုဒ္ဓသင်္ခါရတံမူလစက္ကဝါရာ န ဝုတ္တာ။ ပဒသောဓနဝါရတံမူလစက္ကဝါရေဟိ ပန အသမာနာဓိကရဏေဟိ ကာယာဒိပဒေဟိ သင်္ခါရသဒ္ဒဿ ဝိသေသနီယတာယ ဒဿိတာယ သံသယော ဟောတိ ‘‘ယော အတ္ထန္တရပ္ပဝတ္တိနာ ကာယသဒ္ဒေန ဝိသေသိတော ကာယသင်္ခါရော၊ ဧသော အတ္ထန္တရပ္ပဝတ္တီဟိ ဝစီစိတ္တေဟိ ဝိသေသိတော ဥဒါဟု အညော’’တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ တေသံ အညတ္ထ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော’’တိအာဒိနာ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ဆ ယမကာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သုဒ္ဓသင်္ခါရဝါရဋ္ဌာနေ ဝုတ္တတ္တာ အယံ နယော သုဒ္ဓသင်္ခါရဝါရောတိ ဝုတ္တော။

၁၉။ ပဝတ္တိဝါရေ သင်္ခါရာနံ ပုဂ္ဂလာနဉ္စ ဩကာသတ္တာ ဈာနံ ဘူမိ စ ဝိသုံ ဩကာသဘာဝေန ဂဟိတာတိ ပုဂ္ဂလဝါရေ စ ဩကာသဝသေန ပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏေန တေသံ ဒွိန္နံ ဩကာသာနံ ဝသေန ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိနာ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အဿာသပဿာသာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနောကာသဝသေန ဂဟိတာ ပုဂ္ဂလာ ဝိသေသေတွာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ¶ ။ ပုန ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နာနန္တိ ဈာနောကာသဝသေန ပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ၊ ကာမာဝစရာနန္တိ ဘူမောကာသဝသေန။ ဒွိပ္ပကာရာနမ္ပိ ပန တေသံ ဝိသေသနတ္ထမာဟ ‘‘အဿာသပဿာသာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ။ တေန ရူပါရူပါဝစရေသု ပဌမဇ္ဈာနသမာပန္နကေ ကာမာဝစရေ ဂဗ္ဘဂတာဒိကေ စ နိဝတ္တေတိ။ ကာမာဝစရာနမ္ပိ ဟိ ဂဗ္ဘဂတာဒီနံ ဝိနာ အဿာသပဿာသေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဧကန္တိကတ္တာ ရူပါရူပါဝစရာ နိဒဿိတာ။ ဝိနာ အဿာသပဿာသေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဧတေန ပန ဒဿိတာ ပုဂ္ဂလာ ပဌမဇ္ဈာနောကာသာ ကာမာဝစရာဒိဩကာသာ စ အဿာသပဿာသဝိရဟဝိသိဋ္ဌာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၁။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ကာမာဝစရေတိ ကာမာဝစရဘူမိယံ ဥပ္ပန္နေ ပဌမဇ္ဈာနေ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထေ သတိ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရေ အရူပါဝစရေ တတ္ထ စိတ္တသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နော စ တတ္ထ ကာယသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ရူပါရူပါဝစရဘူမီသု ဥပ္ပန္နေ စတုတ္ထဇ္ဈာနေတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော စ အနိဋ္ဌော ဘူမီနံ ဩကာသဘာဝဿေဝ အဂ္ဂဟိတတာပတ္တိတော၊ သဗ္ဗစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဩကာသဝသေန အဂ္ဂဟိတတာပတ္တိတော စ၊ တသ္မာ ဈာနဘူမောကာသာနံ သင်္ကရံ အကတွာ ဝိသုံ ဧဝ ဩကာသဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဌမဇ္ဈာနောကာသေပိ ဟိ ကာယသင်္ခါရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝစီသင်္ခါရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာမာဝစရောကာသေ စ။ ယဒိပိ န သဗ္ဗမှိ ပဌမဇ္ဈာနေ သဗ္ဗမှိ စ ကာမာဝစရေ ဒွယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ပန တံဒွယုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသုံ ဩကာသတ္တာ စ ‘‘အင်္ဂမတ္တဝသေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတီတိ။ ဣမမှိ စ ယမကေ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဝိစာရဝသေန ပဌမဇ္ဈာနေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မုဒ္ဓဘူတံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဂဟေတွာ ဣတရံ အသင်္ဂဟိတန္တိ ဝါ။ ယဿယတ္ထကေ ‘‘နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ န လဗ္ဘတိ။ န ဟိ တေ အသညသတ္တာ ဝိယ ဩကာသေ ဟောန္တီတိ။

၃၇။ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဒုတိယေ စိတ္တေ ဝတ္တမာနေတိ တေသံ ပဌမတော အဝိတက္ကအဝိစာရတော ဒုတိယေ သဝိတက္ကသဝိစာရေပိ ဘဝနိကန္တိအာဝဇ္ဇနေ ဝတ္တမာနေ ဥဘယံ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ဒဿေန္တေန တတော ပုရိမစိတ္တက္ခဏေသုပိ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ¶ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ပန စိတ္တသင်္ခါရဿ အာဒိဒဿနတ္ထံ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသံ ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝစီသင်္ခါရဿ အာဒိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုတိယေ စိတ္တေ ဝတ္တမာနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၁။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟပရိယောသာနာ ဉာတပရိညာတိ ပစ္စယဒီပကေန မူလယမကေန ဉာတပရိညံ ¶ ၊ ခန္ဓာဒီသု တီရဏဗာဟုလ္လတော ခန္ဓာဒိယမကေဟိ တီရဏပရိညဉ္စ ဝိဘာဝေတွာ အနုသယပဟာနန္တာ ပဟာနပရိညာတိ ပဟာတဗ္ဗမုဒ္ဓဘူတေဟိ အနုသယေဟိ ပဟာနပရိညံ ဝိဘာဝေတုံ အနုသယယမကံ အာရဒ္ဓံ။ လဗ္ဘမာနဝသေနာတိ အနုသယဘာဝေန လဗ္ဘမာနာနံ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ တီဟာကာရေဟိ အနုသယာနံ ဂါဟာပနံ တေသု တထာ အဂ္ဂဟိတေသု အနုသယဝါရာဒိပါဠိယာ ဒုရဝဗောဓတ္တာ။

အယံ ပနေတ္ထ ပုရိမေသူတိ ဧတေသု သာနုသယဝါရာဒီသု ပုရိမေသူတိ အတ္ထော။ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော ‘‘ကာမဓာတုံ ဝါ ပန ဥပပဇ္ဇန္တဿ ကာမဓာတုယာ စုတဿ၊ ရူပဓာတုံ ဝါ ပန ဥပပဇ္ဇန္တဿ ကာမဓာတုယာ စုတဿာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ အဝုစ္စမာနေ ကထမယံ ယမကဒေသနာ သိယာတိ? နာယံ ယမကဒေသနာ၊ ပုရိမဝါရေဟိ ပန ယမကဝသေန ဒေသိတာနံ အနုသယာနံ စုတိဥပပတ္တိဝသေန အနုသယဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ယမကဒေသနာဗာဟုလ္လတော ပန သဗ္ဗဝါရသမုဒါယဿ အနုသယယမကန္တိ နာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပဋိလောမပုစ္ဆာပိ အတ္ထဝသေန လဗ္ဘန္တိ၊ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော ပန န ဝုတ္တာတိ လဗ္ဘမာနတာဝသေန ဧတိဿာပိ ဒေသနာယ ယမကဒေသနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတေန ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိအရဟတံ ဒဿေတိ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ အနုသယာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယာဝ စ မဂ္ဂေန တေသံ အနုပ္ပတ္တိအရဟတာ န ကတာ ဟောတိ၊ တာဝ ¶ တေ ဧဝံပကာရာ ဧဝါတိ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သော ဧဝံပကာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန ဂဟိတော၊ န ခန္ဓယမကာဒီသု ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာ။ တေနေဝ ‘‘ယဿ ကာမရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အာမန္တာ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရော အနုသယဝါရေန နိန္နာနာကရဏော ဝိဘတ္တော။ အနုရူပံ ကာရဏံ ပန လဘိတွာ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ၊ တေပိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ အဟေသုံ ဘဝန္တိ စ။ ဥပ္ပတ္တိအရဟတာယ ဧဝ စ တေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ၊ န စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နတော အညေ ဥပ္ပတ္တိအရဟာ နာမ အတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ ကာမရာဂါဒယော ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေနေဝ ဟိ အနုသယာ၊ အပ္ပဟီနာ စ အတီတာဒယော ဧဝ၊ မဂ္ဂဿ ပန တာဒိသာနံ အနုပ္ပတ္တိအရဟတာပါဒနေန အနုသယပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ။ အပ္ပဟီနာကာရော နာမ ဓမ္မာကာရော၊ န ဓမ္မော၊ ဓမ္မော ဧဝ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အပ္ပဟီနာကာရော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ သတ္တာနုသယာတိ ဧတ္ထ ယဒိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ၊ အထ ကသ္မာ သတ္တေဝ ဝုတ္တာ၊ နနု သတ္တာနုသယတော အညေသမ္ပိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အနုသယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဟီနမတ္တဿေဝ အနုသယဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ¶ ‘‘အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတကိလေသော ဝုစ္စတီ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အနုသယယမက ၁)၊ တသ္မာ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတော ကိလေသောယေဝ အနုသယော နာမာတိ ယုတ္တံ။ ထာမဂတန္တိ စ အညေဟိ အသာဓာရဏော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဓမ္မသဘာဝဗောဓိနာ တထာဂတေန ဣမေယေဝ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ထာမဂတောတိ အနုသယသမင်္ဂီတိ အတ္ထော။

အနုသယဥပ္ပဇ္ဇနဝါရာနံ သမာနဂတိကတ္တာ ယထာ ‘‘အနုသေတီ’’တိ ဝစနံ အပ္ပဟီနာကာရဒီပကံ၊ ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ သိယာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနဿ အဝုတ္တတာ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ စေ? တံ န၊ ဝစနတ္ထဝိသေသေန တံဒွယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဟိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ အဝိသိဋ္ဌေပိ ‘‘အနုသေတီ’’တိ ဝစနံ သန္တာနေ အနုသယိတတံ ထာမဂတဘာဝံ ဒီပေတိ။ ယဒိ တမေဝ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ဒီပေယျ၊ ကဿစိ ဝိသေသဿ အဘာဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရော န ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ ပန ဥပ္ပတ္တိယောဂ္ဂံ ဒီပေတိ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေန ဥပ္ပတ္တိယောဂ္ဂဿ ¶ ဒဿိတတ္တာ၊ အနုသယသဒ္ဒဿ သဗ္ဗဒါ ဝိဇ္ဇမာနာနံ အပရိနိပ္ဖန္နသယနတ္ထတာယ နိဝါရဏတ္ထံ ဥပ္ပတ္တိအရဟတာယ ထာမဂတဘာဝသင်္ခါတဿ ယထာဓိပ္ပေတသယနတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဥပ္ပတ္တိယောဂ္ဂဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တန္တိတ္တယေနပိ ဟိ စိတ္တသမ္ပယုတ္တတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။

ပရိစ္ဆေဒပရိစ္ဆိန္နုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကာမဓာတုယာ ဒွီသု ဝေဒနာသူတိ ကာမာဝစရဘူမိယံ သုခါယ စ ဥပေက္ခာယ စာတိ အဋ္ဌကထာယံ ကာမဓာတုဂ္ဂဟဏံ ဒွိန္နံ ဝေဒနာနံ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ကာမဓာတုယာ ကာမရာဂါနုသယဿ အနုသယဋ္ဌာနတာ န ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဒွီသု ပန ရာဂေသု ဘဝရာဂဿ တီသု ဓာတူသု ရူပါရူပဓာတူနံ အနုသယဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာတိ ကာမဓာတုယာ ကာမရာဂဿ အနုသယဋ္ဌာနတာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဓာတုဝေဒနာသဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နဝသေန ¶ ဟိ တိပ္ပကာရံ အနုသယာနံ အနုသယဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ တီသု ဓာတူသု ကာမဓာတုယာ တီသု ဝေဒနာသု ဒွီသု ဝေဒနာသု ဧတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတီတိ ဝိသုံ အနုသယဋ္ဌာနတာ ဓာတုယာ ဝေဒနာနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဒွီသု ဝေဒနာသူတိ ဣဒဉ္စ ဝေဒနာသု အနုသယမာနော ကာမရာဂါနုသယော ဒွီသွေဝ အနုသေတိ၊ န တီသူတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဌာနတာနိဝါရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ န သဗ္ဗာသု ဒွီသု အနုသယနပ္ပတ္တော အတ္ထိ၊ တေန ဝေဒနာဝိသေသနတ္ထံ န ကာမဓာတုဂ္ဂဟဏေန ကောစိ အတ္ထော။ ဘဝရာဂါနုသယနဋ္ဌာနဉှိ အဋ္ဌာနဉ္စ အနုသယာနံ အပရိယာပန္နံ သက္ကာယေ ကာမရာဂါနုသယဿ အနုသယဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ ပါကဋမေတံ။ ယထာ စ ‘‘ဒွီသု ဝေဒနာသူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိဃာနုသယာနုသယဋ္ဌာနတော အညာ ဒွေ ဝေဒနာ ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ ဘဝရာဂါနုသယာနုသယနဋ္ဌာနတော စ အညာ တာ ဂယှန္တီတိ။

ဧတ္ထ စ ဒွီဟိ ဝေဒနာဟိ သမ္ပယုတ္တေသု အညေသု စ ပိယရူပသာတရူပေသု ဣဋ္ဌရူပါဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကာမရာဂါနုသယော သာတသန္တသုခဂိဒ္ဓိယာ ပဝတ္တတီတိ ဒွီသု ဝေဒနာသု တဿ အနုသယနံ ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ¶ ဟိ သော ဣမာသု ဒွီသု ဝေဒနာသု အနုဂတော ဟုတွာ သေတိ သုခမိစ္စေဝ အဘိလဘတီတိ။ ဧဝံ ပဋိဃာနုသယော စ ဒုက္ခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တေသု အညေသု စ အပ္ပိယရူပါသာတရူပေသု အနိဋ္ဌရူပါဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒုက္ခပဋိကူလတော ဒုက္ခမိစ္စေဝ ပဋိဟညတီတိ ဒုက္ခဝေဒနမေဝ အနုဂတော ဟုတွာ သေတိ၊ တေန ပန တသ္မိံ အနုသယနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကာမရာဂပဋိဃာနံ တီသု ဝေဒနာသု အနုသယဝစနေန ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တအနိဋ္ဌေသု အာရမ္မဏပကတိယာ ဝိပရီတသညာယ စ ဝသေန ဣဋ္ဌာဒိဘာဝေန ဂဟိတေသု ကာမရာဂပဋိဃာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟိ တေ တီသု ဝေဒနာသု အနုသေန္တိ နာမ။ ဝေဒနာတ္တယမုခေန ဝါ ဧတ္ထ ဣဋ္ဌာဒီနံ အာရမ္မဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ကာမဓာတုအာဒိဂ္ဂဟဏေန ကာမဿာဒါဒိဝတ္ထုဘူတာနံ ကာမဘဝါဒီနံ။ တတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော ဘဝဿာဒဝသေန အနုသယမာနော ကာမဓာတုယာ အနုသေတိ၊ ကာမသုခဿာဒဝသေန အနုသယမာနော သုခေါပေက္ခာဝေဒနာသု။ ပဋိဃော ဒုက္ခပဋိဃာတဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ယတ္ထ တတ္ထ ပဋိဟညမာနောပိ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဧဝ အနုသေတိ။ ရူပါရူပဘဝေသု ပန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု စ ကာမဿာဒဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ တတ္ထ အနုသယမာနော ရာဂေါ ဘဝရာဂေါဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓာတုတ္တယဝေဒနာတ္တယဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နာနံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ယတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော နာနုသေတိ၊ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော နာနုသေတီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၄၆) ဧဝမာဒီနံ ဝိဿဇ္ဇနေသု ဓာတုတ္တယဝေဒနာတ္တယဝိနိမုတ္တံ ဒိဋ္ဌာနုသယာဒီနံ အနုသယဋ္ဌာနံ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပယတော ပိဟပစ္စယာ ¶ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿေ ပဋိဃာနုသယော နာနုသေတိ၊ တထာ နေက္ခမ္မဿိတသောမနဿုပေက္ခာသု ကာမရာဂေန နာနုသယိတဗ္ဗန္တိ တဒနုသယနဋ္ဌာနတော အညာပိ ဒိဋ္ဌာနုသယာနုသယနဋ္ဌာနဘူတာ ကာမာဝစရဝေဒနာ သန္တီတိ? ဟောန္တု၊ န ပန ဓာတုတ္တယဝေဒနာတ္တယတော အညံ တဒနုသယနဋ္ဌာနံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ယတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော စ ပဋိဃာနုသယော စ မာနာနုသယော စ နာနုသေန္တိ၊ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော နာနုသေတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၅၂) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ဒုက္ခံ ပဋိဃာနုသယဿ အနုသယနဋ္ဌာနန္တိ သမုဒါယဝသေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ လောကိယသုခေါပေက္ခာ ကာမရာဂမာနာနုသယနဋ္ဌာနန္တိ။

အပိစ ¶ သုတ္တေ ‘‘ဣဓာဝုသော ဝိသာခ၊ ဘိက္ခု ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘ကုဒါဿု နာမာဟံ ဒေါမနဿံ ပဇဟေယျ’န္တိ၊ သော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတွာ ပဋိဃံ တေန ပဇဟတိ၊ န တတ္ထ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝီရိယံ ကတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဋိဃဿ သမုဂ္ဃာတနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဋိဃေနေဝ ပဋိဃပ္ပဟာနံ၊ ဒေါမနဿေန ဝါ ဒေါမနဿပ္ပဟာနံ အတ္ထီတိ။ ပဋိဃုပ္ပတ္တိရဟဋ္ဌာနတာယ ပန ဣဓ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ‘‘ပဋိဃာနုသယဿ အနုသယနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိပ္ပရိယာယဒေသနာ ဟေသာ၊ သာ ပန ပရိယာယဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဌမဇ္ဈာနဝိက္ခမ္ဘိတံ ကာမရာဂါနုသယံ တထာ ဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတနံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ ရာဂံ တေန ပဇဟတိ၊ န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိက္ခမ္ဘိတံ အဝိဇ္ဇာနုသယံ တထာ ဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတနံ သန္ဓာယ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ အဝိဇ္ဇံ တေန ပဇဟတိ၊ န တတ္ထ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝုတ္တံ။ န ဟိ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခာယ အဝိဇ္ဇာနုသယော သဗ္ဗထာ နာနုသေတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတီ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အနုသယယမက ၂) ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာနုသယဿေဝ ဝတ္ထု စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခာ၊ နေက္ခမ္မဿိတဒေါမနဿဉ္စ ပဋိဃာနုသယဿ ဝတ္ထု န န ဟောတီတိ တတ္ထာပိ တဿ အနုသယနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝတ္ထုဘာဝတော ဟိ ဣဓ အနုသယနံ န ဝုစ္စတိ၊ န သုတ္တန္တေသု ဝိယ ဝုတ္တနယေန တံပဋိပက္ခဘာဝတော တံသမုဂ္ဃာတကမဂ္ဂဿ ဗလဝူပနိဿယဘာဝတော စာတိ။

ဧတ္ထ ¶ စ အာရမ္မဏေ အနုသယဋ္ဌာနေ သတိ ဘဝရာဂဝဇ္ဇော သဗ္ဗော လောဘော ကာမရာဂါနုသယောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဒုက္ခာယ ဟိ ဝေဒနာယ ရူပါရူပဓာတူသု စ အနုသယမာနေန ဒိဋ္ဌာနုသယေန သမ္ပယုတ္တောပိ လောဘော လောဘော ဧဝ၊ န ကာမရာဂါနုသယော။ ယဒိ သိယာ၊ ဒိဋ္ဌာနုသယဿ ဝိယ ဧတဿပိ ဌာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ အထ ပန အဇ္ဈာသယဝသေန တန္နိန္နတာယ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဣဋ္ဌာနံ ရူပါဒီနံ သုခါယ စ ဝေဒနာယ အပ္ပဋိလဒ္ဓံ ဝါ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပဿတော၊ ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ ဝါ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိဂတံ ပရိဏတံ သမနုပဿတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပဋိဃော ဒုက္ခေ ပဋိဟညနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒုက္ခမေဝ တဿ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ၊ နာလမ္ဗိတံ၊ ဧဝံ ဒုက္ခာဒီသု အဘိနိဝေသနဝသေန ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဒိဋ္ဌာနုသယေန သမ္ပယုတ္တောပိ လောဘော သုခါဘိသင်္ဂဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ သာတသန္တသုခဒွယမေဝဿ အနုသယဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ ဘဝရာဂဝဇ္ဇဿ သဗ္ဗလောဘဿ ကာမရာဂါနုသယတာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ စ အာရမ္မဏေ ရဇ္ဇန္တိ ဒုဿန္တိ စ။ တတ္ထ ရာဂေါ သုခဇ္ဈာသယော ပဋိဃော ဒုက္ခဇ္ဈာသယောတိ တေသံ နာနာနုသယဋ္ဌာနတာ ဟောတိ။

ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတိ၊ တတ္ထ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၄) ဝုတ္တန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒွီသု ဝေဒနာသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ စ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိံ ဝတွာ ‘‘ဒေါမနဿမတ္တမေဝ ပန တံ ဟောတိ၊ န ပဋိဃာနုသယော’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အနုသယယမက ၂) ဝုတ္တတ္တာ ယထာ တတ္ထ ပဋိဃော ပဋိဃာနုသယော န ဟောတိ၊ ဧဝံ ဒုက္ခာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဒိဋ္ဌာနုသယေန သဟဇာတော လောဘော ကာမရာဂါနုသယော န ဟောတိစ္စေဝ ဝိညာယတီတိ။ ယံ ပနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါမနဿမတ္တမေဝ ပန တံ ဟောတိ၊ န ပဋိဃာနုသယော’’တိ၊ ဧတ္ထ န ပဋိဃာနုသယောတိ နတ္ထိ ပဋိဃာနုသယောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဒေါမနဿဿ ပဋိဃာနုသယဘာဝါသင်္ကာ အတ္ထီတိ။

ဒေသနာ သံကိဏ္ဏာ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ဘဝရာဂဿပိ ကာမဓာတုယာ ဒွီသု ဝေဒနာသု အာရမ္မဏကရဏဝသေနေဝ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဝိယ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏဝိသေသေန ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာ သဟဇာတဝေဒနာဝိသေသာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အနုသေတိ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပစ္စုပ္ပန္နဝေါဟာရာ ပဝတ္တာဝိရာမဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မဂ္ဂေနေဝ ဟိ အနုသယာနံ ဝိရာမော ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ န တတော ပုဗ္ဗေတိ။

၂၀။ နာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဧကံ ဓမ္မံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီတိ ဧတ္ထ ပုရိမေန ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပတ္တိ နိဝါရိတာ၊ ပစ္ဆိမေန ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ အယံ ဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလောကာသဝါရဿ ပဋိလောမေ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ¶ တဿ တဿ အနုသယဿ အနနုသယနဋ္ဌာနံ ပကတိယာ ပဟာနေန စ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ‘‘တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ တေသံ တတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော နာနုသေတိ၊ နော စ တေသံ တတ္ထ ပဋိဃာနုသယော နာနုသေတိ၊ တေသညေဝ ပုဂ္ဂလာနံ ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ အပရိယာပန္နေ တေသံ တတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော စ နာနုသေတိ၊ ပဋိဃာနုသယော စ နာနုသေတီ’’တိ ပကတိယာ ဒုက္ခာဒီနံ ကာမရာဂါဒီနံ အနနုသယဋ္ဌာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ သဗ္ဗတ္ထ ကာမရာဂါနုသယော စ နာနုသေတိ၊ ပဋိဃာနုသယော စ နာနုသေတီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၅၆) အနုသယပ္ပဟာနေန။ ဧတ္ထ ပုရိမနယေန ဩကာသံ အဝေက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလဿ ဝိဇ္ဇမာနာနံ အနုသယာနံ အနနုသယနံ ဝုတ္တံ၊ ပစ္ဆိမနယေန ပုဂ္ဂလံ အဝေက္ခိတွာ ဩကာသဿ ကာမဓာတုအာဒိကဿ အနောကာသတာတိ။

၆၆-၁၃၁။ သာနုသယပဇဟနပရိညာဝါရေသု ‘‘သာနုသယော၊ ပဇဟတိ၊ ပရိဇာနာတီ’’တိ ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော။ ပုဂ္ဂလဿ စ ဣမသ္မိံ ဘဝေ သာနုသယောတိ ဧဝံ ဘဝဝိသေသေန ဝါ၊ ဣမသ္မိံ ကာမရာဂါနုသယေန သာနုသယော ဣမသ္မိံ ဣတရေသု ကေနစီတိ ဧဝံ ဘဝါနုသယဝိသေသေန ဝါ သာနုသယတာနိရနုသယတာဒိကာ ¶ နတ္ထိ။ တထာ ဒွီသု ဝေဒနာသု ကာမရာဂါနုသယေန သာနုသယော၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ နိရနုသယောတိ ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ဝေဒနာ ဩကာသော၊ အထ ခေါ အနုသယာနန္တိ။ အနုသယဿ ပန တဿ တဿ သော သော အနုသယနောကာသော ပုဂ္ဂလဿ တေန တေန အနုသယေန သာနုသယတာယ၊ တဿ တဿ ပဇဟနပရိဇာနနာနဉ္စ နိမိတ္တံ ဟောတိ၊ အနနုသယနောကာသော စ နိရနုသယတာဒီနံ၊ တသ္မာ ဩကာသဝါရေသု ဘုမ္မနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ‘‘ယတော တတော’’တိ နိမိတ္တတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတံ၊ ပဇဟနပရိညာဝါရေသု အပါဒါနတ္ထေ ဧဝ ဝါ။ တတော တတော ဟိ ဩကာသတော အပဂမကရဏံ ဝိနာသနံ ပဇဟနံ ပရိဇာနနဉ္စာတိ။

တတ္ထ ယတောတိ ယတော အနုသယဋ္ဌာနတော အနုလောမေ၊ ပဋိလောမေ အနနုသယဋ္ဌာနတောတိ အတ္ထော။ အနုသယာနာနုသယဿေဝ ဟိ နိမိတ္တာပါဒါနဘာဝဒဿနတ္ထံ ¶ ‘‘ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ တတော မာနာနုသယေန သာနုသယောတိ (ယမ။၂။အနုသယယမက။၇၇)၊ ပဇဟတီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၄၃) စ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ တတော ကာမရာဂါနုသယေန နိရနုသယောတိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၁၀)၊ န ပဇဟတီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၇၄-၁၇၆) စ ဧဝမာဒီသု ရူပဓာတုအာဒယော ဧဝ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စတုတ္ထပဉှဝိဿဇ္ဇနေန သရူပတော အနုသယနဋ္ဌာနဿ ဒဿိတတ္တာ တဒတ္ထေ အာဒိပဉှေပိ ‘‘ယတော’’တိ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတွာ ပုန ‘‘ယတော’’တိ ဧတဿ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပန္နေန ကာမရာဂါနုသယေန သာနုသယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလိခိတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ န ဟိ ဥပ္ပန္နေနေဝ အနုသယေန သာနုသယော၊ ဥပ္ပတ္တိရဟဋ္ဌာနတဉ္စ သန္ဓာယေဝ နိဿက္ကဝစနံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ န ဟိ အပရိယာပန္နာနံ အနုသယုပ္ပတ္တိရဟဋ္ဌာနတာတိ တံ တထေဝ ဒိဿတိ။ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ယတော ဥပ္ပန္နေနာတိ ယတော ဥပ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေနာတိ ဥပ္ပတ္တိရဟဋ္ဌာနေ နိဿက္ကဝစနံ ကတန္တိ။ တထာ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကေနာတိ။ ဥပ္ပတ္တိပဋိသေဓေ အကတေ အနုပ္ပတ္တိယာ အနိစ္ဆိတတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကဘာဝံ အာပန္နေန အနုပ္ပဇ္ဇနဘာဝံ အပနေတိ နာမ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဧတဿ ပန သဗ္ဗဋ္ဌာနတောတိ အယမတ္ထော န န သမ္ဘဝတိ။ တ္ထ-ကာရဉှိ ဘုမ္မတော အညတ္ထာပိ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တီတိ။

၁၃၂-၁၉၇။ ပဇဟနဝါရေ ¶ ယေန ကာမရာဂါနုသယာဒယော သာဝသေသာ ပဟီယန္တိ၊ သော တေ ပဇဟတီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗော န ဟောတိ အပဇဟနသဗ္ဘာဝါ၊ တသ္မာ သန္နိဋ္ဌာနေ နိရဝသေသပ္ပဇဟနကောယေဝ ပဇဟတီတိ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ‘‘ယော ဝါ ပန မာနာနုသယံ ပဇဟတိ၊ သော ကာမရာဂါနုသယံ ပဇဟတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၃၂) ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သံသယပဒေန ပဟာနကရဏမတ္တမေဝ ပုစ္ဆတိ၊ န သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ယထာဝိဇ္ဇမာနံ ပဟာနံ သန္ဓာယ ‘‘ယော ကာမရာဂါနုသယံ ပဇဟတိ၊ သော မာနာနုသယံ ပဇဟတီတိ? တဒေကဋ္ဌံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမေ ပန ‘‘နပ္ပဇဟတီ’’တိ ပဇဟနာဘာဝေါ ဧဝ သန္နိဋ္ဌာနပဒေန သံသယပဒေန စ ဝိနိစ္ဆိတော ¶ ပုစ္ဆိတော စ၊ တသ္မာ ယေသံ ပဇဟနံ နတ္ထိ နိရဝသေသဝသေန ပဇဟနကာနံ၊ တေ ဌပေတွာ အဝသေသာ အပ္ပဇဟနသဗ္ဘာဝေနေဝ နပ္ပဇဟန္တီတိ ဝုတ္တာ၊ န စ ယထာဝိဇ္ဇမာနေန ပဟာနေနေဝ ဝဇ္ဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ‘‘အနာဂါမိမဂ္ဂသမင်္ဂိဉ္စ အဋ္ဌမကဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသာ ပုဂ္ဂလာ ကာမရာဂါနုသယဉ္စ နပ္ပဇဟန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယဉ္စ နပ္ပဇဟန္တီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၁၆၅) ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုထုဇ္ဇနော ပဟာနပရိညာယ အဘာဝေန နပ္ပဇဟတိ၊ သေသာ တေသံ အနုသယာနံ ပဟီနတ္တာ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အနုသယယမက ၁၃၂-၁၉၇) ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကေသဉ္စိ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ကေသဉ္စိ ဥဘယန္တိ သေသာနံ တေသံ ပဟီနတာ အတ္ထိ၊ တထာပိ သောတာပန္နာဒီနံ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယဿ ပဟီနတာ ဥဘယာပဇဟနဿ ကာရဏံ န ဟောတီတိ တေသံ ပဟီနတ္တာ ‘‘နပ္ပဇဟန္တီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ အထ ပန ကာမရာဂါနုသယဉ္စ နပ္ပဇဟန္တီတိ ဣမံ သန္နိဋ္ဌာနေန တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သင်္ဂဟိတတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ န တတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ပုစ္ဆိတဿ ပန သံသယတ္ထဿ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတိ ‘‘သေသာ တဿ အနုသယဿ ပဟီနတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ယော ကာမရာဂါနုသယံ နပ္ပဇဟတိ၊ သော ဒိဋ္ဌာနုသယံ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယံ နပ္ပဇဟတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုစ္ဆိတေ သဒိသဝိဿဇ္ဇနကေ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနုသယေ သန္ဓာယ ကာရဏဿ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ၊ တသ္မာ တေသံ အနုသယာနံ ပဟီနတ္တာတိ တေသံ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ ပဟီနတ္တာ တေ သံသယတ္ထသင်္ဂဟိတေ အနုသယေ နပ္ပဇဟန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၆၄-၂၇၄။ ပဟီနဝါရေ ¶ ဖလဋ္ဌဝသေနေဝ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ အနုလောမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမေ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဝသေနပိ ဒေသနာ ဂဟိတာတိ။ ‘‘ဖလဋ္ဌဝသေနေဝါ’’တိ စ သာဓာရဏဝစနေန မဂ္ဂသမင်္ဂီနံ အဂ္ဂဟိတတံ ဒီပေတိ။ အနုသယစ္စန္တပဋိပက္ခေကစိတ္တက္ခဏိကာနဉှိ မဂ္ဂသမင်္ဂီနံ န ကောစိ အနုသယော ဥပ္ပတ္တိရဟော၊ နာပိ အနုပ္ပတ္တိရဟတံ အာပါဒိတော၊ တသ္မာ တေ န အနုသယသာနုသယပဟီနဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေသု ဂဟိတာတိ။

၂၇၅-၂၉၆။ ဩကာသဝါရေ ¶ သော သော အနုသယော အတ္တနော အတ္တနော ဩကာသေ ဧဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတော ပဟီနော၊ အနာပါဒိတော စ အပ္ပဟီနောတိ ပဟီနာပ္ပဟီနဝစနာနိ တဒေါကာသမေဝ ဒီပေန္တိ၊ တသ္မာ အနောကာသေ တဒုဘယာဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ။ သာဓာရဏဋ္ဌာနေ တေန သဒ္ဓိံ ပဟီနော နာမ ဟောတီတိ တေန သဒ္ဓိံ သမာနောကာသေ ပဟီနော နာမာတိ အတ္ထော၊ န သမာနကာလေ ပဟီနောတိ။

၃၃၂-၃၄၀။ ဓာတုဝါရေ သန္တာနံ အနုဂတာ ဟုတွာ သယန္တီတိ ယသ္မိံ သန္တာနေ အပ္ပဟီနာ၊ တံသန္တာနေ အပ္ပဟီနဘာဝေန အနုဂန္တွာ ဥပ္ပတ္တိအရဟဘာဝေန သယန္တီတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပတ္တိရဟတာ ဧဝ ဟိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဓာပိ ယုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ န ကာမဓာတုအာဒီနိ ဆ ပဋိနိသေဓဝစနာနိ ဓာတုဝိသေသနိဒ္ဓါရဏာနိ န ဟောန္တီတိ ‘‘န ကာမဓာတုယာ စုတဿ န ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိမှိ ဝုစ္စမာနေ ဣမံ နာမ ဥပပဇ္ဇန္တဿာတိ န ဝိညာယေယျ၊ တသ္မာ တံမူလိကာသု ယောဇနာသု ‘‘န ကာမဓာတုယာ စုတဿ ကာမဓာတုံ ရူပဓာတုံ အရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿာ’’တိ ပဌမံ ယောဇေတွာ ပုန အနုက္ကမေန ‘‘န ကာမဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိကာ ယောဇနာ ကတာ။ ဧဝဉှိ န ကာမဓာတုအာဒိပဒေဟိ ယထာဝုတ္တဓာတုယောယေဝ ဂဟိတာ၊ န ကဉ္စီတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ အနုသယဝါရေ ‘‘အနုသေန္တီတိ ပဒဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော ဂဟိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထာပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ‘‘ယဿ ¶ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတိ၊ တဿ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ? အာမန္တာ’’တိအာဒိဝစနတော။ အထာပိ အပ္ပဟီနတံ သန္ဓာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော တတ္ထ ဂဟိတော၊ ဣဓာပိ သော န န ယုဇ္ဇတီတိ။ ဘင်္ဂါတိ ဘဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ ဒွိဓာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ နနု န ကောစိ အနုသယော ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ အနုသေတိ နာနုသေတိ စာတိ ဒွိဓာ ကာတဗ္ဗာ၊ တတ္ထေဝ ကသ္မာ ‘‘ကတိ အနုသယာ ဘင်္ဂါ? အနုသယာ ဘင်္ဂါ နတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနိ ကတာနိ။ န ဟိ ပကာရန္တရာဘာဝေ သံသယော ယုတ္တောတိ ¶ ? န န ယုတ္တော၊ ‘‘အနုသယာ ဘင်္ဂါ နတ္ထီ’’တိ အဝုတ္တေ ဘင်္ဂါဘာဝဿ အဝိညာတတ္တာတိ။

၁-၆၂။ စိတ္တယမကဝဏ္ဏနာယံ အာဒိတောဝ တယော သုဒ္ဓိကမဟာဝါရာ ဟောန္တီတိ ဣမေ တယော မဟာဝါရာ သရာဂါဒိကုသလာဒီဟိ မိဿကာ သုဒ္ဓိကာ စ၊ တေသု အာဒိတော သုဒ္ဓိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ မိဿကေသု စ ဧကေကသ္မိံ သရာဂါဒိမိဿကစိတ္တေ တယော တယော မဟာဝါရာ၊ တေ တတ္ထ တတ္ထ ပန ဝုတ္တေ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘သောဠသ ပုဂ္ဂလဝါရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ န နိရန္တရံ ဝုတ္တေတိ။ ‘‘ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလာနဉ္စ သံသဂ္ဂဝသေန ဧကေကာယ ပုစ္ဆာယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဥပ္ပာဒနိရောဓကာလသမ္ဘေဒဝါရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ ဝါရာနံ တံတံနာမတာ ပါဠိအနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၃။ တထာရူပဿေဝ ¶ ခီဏာသဝဿ စိတ္တံ သန္ဓာယာတိ ဣဒံ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိပစ္ဆိမစိတ္တသမင်္ဂိမှိ ပုဂ္ဂလေ အဓိပ္ပေတေ တဉ္စ စိတ္တံ အဓိပ္ပေတမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရဟတော ပစ္ဆိမစိတ္တမ္ပီတိ နုပ္ပဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတီတိ ဧဝံပကာရံ ဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂိမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၆၅-၈၂။ ဥပ္ပာဒဝါရဿ ဒုတိယပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ၊ နိရောဓသမာပန္နာနံ၊ အသညသတ္တာနံ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ နော စ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဧတဿ ‘‘သဗ္ဗေသံ စိတ္တံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နမေဝ ဟုတွာ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အတီတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ နာမာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ စေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စာတိ ဧတဿပိ ဥပ္ပာဒံ ပတ္တတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ အနတီတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာတိ ဒွယမေတံ ဧဝံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ န ဟိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နေ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ အတီတဝေါဟာရော အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ယံ ဝါ ပန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နော’’တိ အဝတွာ ဝိဘဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ ‘‘ယံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဧတ္ထ စ ‘‘နော’’တိ အဝတွာ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ’’တိ ပန ဘိဇ္ဇမာနစိတ္တသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော၊ တဿ အတီတံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ န စ ကိဉ္စိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနစိတ္တသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော၊ တဿပိ အတီတံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ၊ တံ ပန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိတ္တန္တိ ဟိ သာမညဝစနံ ဧကသ္မိံ အနေကသ္မိဉ္စ ယထာဂဟိတဝိသေသေ တိဋ္ဌတီတိ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ’’တိ ဧတ္ထ ယဿ ဝါ ပန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတပုဂ္ဂလဿေဝ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန နိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပ္ပန္နုပ္ပဇ္ဇမာနဝါရော နိရုဒ္ဓနိရုဇ္ဈမာနဝါရော စ ပုဂ္ဂလဝါရာဒီသု တီသုပိ နိန္နာနာကရဏာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စ။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလဝါရေ အဝိသေသေန ယံ ကဉ္စိ တာဒိသံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဓမ္မဝါရေ စိတ္တမေဝ၊ ပုဂ္ဂလဓမ္မဝါရေ ပုဂ္ဂလံ စိတ္တဉ္စာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၈၃။ အတိက္ကန္တကာလဝါရေ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဝါရတ္တာ ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတောတိ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝိဿဇ္ဇနေန ¶ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယထာ ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ဧတေန န ကောစိ ပုဂ္ဂလော န ဂဟိတော၊ ဧဝံ ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ခဏံ ခဏံ ဝီတိက္ကန္တံ အတိက္ကန္တကာလန္တိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန န ကောစိ န ဂဟိတော။ န ဟိ သော ပုဂ္ဂလော အတ္ထိ၊ ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အတီတံ နတ္ထိ၊ တေ စ ပန နိရုဇ္ဈမာနက္ခဏာတီတစိတ္တာ န န ဟောန္တီတိ ပဌမော ပဉှော ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော သိယာ၊ တထာ ဒုတိယတတိယာ။ စတုတ္ထော ပန ‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ စိတ္တံ ဘင်္ဂက္ခဏံ အဝီတိက္ကန္တံ၊ နော စ တေသံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဝီတိက္ကန္တံ၊ ဣတရေသံ စိတ္တံ ဘင်္ဂက္ခဏဉ္စ အဝီတိက္ကန္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏဉ္စ အဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ တထာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ကသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ စိတ္တမေဝ ဝိဘတ္တန္တိ ¶ ? စိတ္တဝသေန ပုဂ္ဂလဝဝတ္ထာနတော။ ခဏဿ ဟိ ဝီတိက္ကန္တတာယ အတိက္ကန္တကာလတာဝစနေန ဝတ္တမာနဿ စ စိတ္တဿ ဝသေန ပုဂ္ဂလော ဥပ္ပာဒက္ခဏာတီတစိတ္တော ဝုတ္တော အတီတဿ စ၊ တတ္ထ ပုရိမဿ စိတ္တံ န ဘင်္ဂက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တံ ပစ္ဆိမဿ ဝီတိက္ကန္တန္တိ ဧဝမာဒိကော ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ ယဿ စိတ္တဿ ဝသေန ပုဂ္ဂလဝဝတ္ထာနံ ဟောတိ၊ တဿ စိတ္တဿ တံတံခဏဝီတိက္ကမာဝီတိက္ကမဒဿနဝသေန ဒဿိတော ဟောတီတိ သဗ္ဗဝိဿဇ္ဇနေသု စိတ္တမေဝ ဝိဘတ္တံ။ အထ ဝါ နယိဓ ဓမ္မမတ္တဝိသိဋ္ဌော ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတော၊ အထ ခေါ ပုဂ္ဂလဝိသိဋ္ဌံ စိတ္တံ၊ တသ္မာ စိတ္တမေဝ ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိပိ ပုဂ္ဂလပ္ပဓာနာ ပုစ္ဆာ၊ အထာပိ စိတ္တပ္ပဓာနာ၊ ဥဘယထာပိ ဒုတိယပုစ္ဆာယ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တထာ ပန အဝတွာ နိရောဓက္ခဏဝီတိက္ကမေန အတိက္ကန္တကာလတာ န ဥပ္ပာဒက္ခဏဝီတိက္ကမေန အတိက္ကန္တကာလတာ ဝိယ ဝတ္တမာနဿ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အတီတံ စိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဿ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနန္တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ခဏံ ခဏံ ဝီတိက္ကန္တံ အတိက္ကန္တကာလံ ယဿ စိတ္တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘န နိရုဇ္ဈမာန’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။

၁၁၄-၁၁၆။ မိဿကဝါရေသု ယဿ သရာဂံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ပုစ္ဆာ၊ နောတိ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ယဿ သရာဂံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ သရာဂံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ မာတိကာဌပနာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနေပိ တထေဝ သန္နိဋ္ဌာနသံသယတ္ထေသု သရာဂါဒိမိဿကစိတ္တဝသေနေဝ ပုစ္ဆာ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘သရာဂပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ သရာဂံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ ဣတရေသံ သရာဂစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ သရာဂံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ နိရုဇ္ဈိဿတိ စေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ စာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ¶ နယေန ယေဘုယျေန သုဒ္ဓိကဝါရသဒိသမေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ကတွာ သံခိတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

၁-၁၆။ ဓမ္မယမကဝဏ္ဏနာယံ ¶ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ မာတိကံ ဌပေတွာတိ ယထာ မူလယမကေ ကုသလာဒိဓမ္မာ ဒေသိတာ၊ ယထာ စ ခန္ဓယမကာဒီသု ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ အညထာ သင်္ဂဟေတွာ ဒေသိတာ၊ တထာ အဒေသေတွာ ယာ ကုသလာဒီနံ ဓမ္မာနံ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိကာ မာတိကာ၊ တံ ဣဓ အာဒိမှိ ဌပေတွာ ဒေသိတဿာတိ အတ္ထော။

၃၃-၃၄။ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ အဗျာကတာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘အဗျာကတာ စာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ ဣမသ္မိံ ပန ပဉှေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိရူပဉ္စ လဗ္ဘတိ၊ တံ ပန ပဋိလောမဝါရဿ ဝိဿဇ္ဇနေ သဗ္ဗေသံ စဝန္တာနံ၊ ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ၊ အာရုပ္ပေ အကုသလာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ ကုသလာ စ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ¶ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိရူပံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိရူပေ န ဝိဓာနံ၊ နာပိ ပဋိသေဓောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တထာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ အဗျာကတာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ဝုတ္တန္တိ။ တံ ပနေတံ ဧဝံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပါဒီနမ္ပိ ဥပ္ပာဒဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ စ နိရောဓဿ ဧဝမာဒီဟိ ဧဝ ပါဠီဟိ ပဋိသေဓသိဒ္ဓိတော။

ယေ စ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ နိရောဓကထာယံ ‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာ ဓမ္မာ ဌပေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ သဗ္ဗေပိ ဝိရာဂါ စေဝ ဟောန္တိ ဝိရာဂါရမ္မဏာ ဝိရာဂဂေါစရာ ဝိရာဂသမုဒါဂတာ ဝိရာဂပတိဋ္ဌာ’တိအာဒီသု ‘ဌပေတွာ ရူပ’န္တိ အဝတွာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာ စိတ္တဇရူပါနံ ¶ ‘ဌပေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာ စိတ္တဇရူပမေဝ ကထိတ’’န္တိ၊ တဉ္စ တထာ န ဟောတိ။ ယေသဉှိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ သဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ၊ ယေသု စ ဝိရာဂါဒိအာသင်္ကာ ဟောတိ၊ တေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသဟဇာတာ ဓမ္မာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာ ဓမ္မာတိ တတ္ထ ဝုတ္တာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာတိ ဟိ ဝစနံ မဂ္ဂေ ဇာတတံ ဒီပေတိ၊ န စ ကမ္မဇာဒီနိ အမဂ္ဂေ ဇာယမာနာနိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတဝေါဟာရံ အရဟန္တိ တေသံ တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဟဇာတပစ္စယတ္တာဘာဝတော၊ တသ္မာ မဂ္ဂက္ခဏေ တံသဟဇာတဓမ္မေသု ဌပေတဗ္ဗံ ဌပေတုံ ‘‘ဌပေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ကုသလာဒိဓမ္မာ ယဿ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နိရုဇ္ဈန္တိ စ၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တသ္မိဉ္စ ဩကာသေ အဗျာကတဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ ကုသလာဒိပဋိဗဒ္ဓတာ အပ္ပဋိဗဒ္ဓတာ စ အာမဋ္ဌာ၊ န စ ကမ္မဇာဒိရူပံ အဗျာကတံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဩကာသေ ဝါ ဥပ္ပာဒနိရောဓေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အဗျာကတာနံ တေ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဝိဇ္ဇမာနေသု စ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ၊ န စ အစိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ အဗျာကတာတိ ဧတ္ထ န ဂဟိတာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ နိရောဓသမာပန္နာနံ အသညသတ္တာနဉ္စ ဥပ္ပာဒနိရောဓဝစနတောတိ။

စတုတ္ထပဉှေ ပဝတ္တေ အကုသလာဗျာကတစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဣဒံ ‘‘ယဿ ဝါ ပန အဗျာကတာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတေန သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတေသု ပဉ္စဝေါကာရေ အကုသလာဗျာကတစိတ္တာနံ စတုဝေါကာရေ စ အဗျာကတစိတ္တဿေဝ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၇၉။ ‘‘ဧကာဝဇ္ဇနေန ၁၆၆ ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နာနာဝဇ္ဇနေနပိ ပန တတော ပုရိမတရဇဝနဝီထီသု ဥပ္ပန္နဿ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ အကုသလာ ဓမ္မာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ နော စ တေသံ ကုသလာ ဓမ္မာ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣဒံ လက္ခဏံ လဗ္ဘတေဝ၊ တသ္မာ ဧတေန လက္ခဏေန သမာနလက္ခဏံ သဗ္ဗံ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ ပဋိလဘိဿန္တိ၊ တဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဧတေနေဝ ကုသလာနာဂတဘာဝပရိယောသာနေန တာယ ဧဝ သမာနလက္ခဏတာယ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော အကုသလာတီတဘာဝဿ အဗျာကတာတီတဘာဝဿ စ အာဒိမှိ ‘‘ဒုတိယေ အကုသလေ’’တိ၊ ‘‘ဒုတိယေ စိတ္တေ’’တိ စ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ယထာ ဟိ ဘာဝနာဝါရေ ဘာဝနာပဟာနာနံ ပရိယောသာနေန ¶ အဂ္ဂမဂ္ဂေန တတော ပုရိမတရာနိပိ ဘာဝနာပဟာနာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ တံ တံ တေန တေန အာဒိနာ အန္တေန စ ဒဿိတန္တိ။

၁၀၀။ ပဉ္စဝေါကာရေ အကုသလာနံ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ အကုသလာ စ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တိ အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဝစနေန ပဋိသန္ဓိစိတ္တတော သောဠသမံ၊ တတော ပရမ္ပိ ဝါ ဘဝနိကန္တိစိတ္တံ ဟောတိ၊ န တတော ဩရန္တိ ဝိညာယတီတိ။

၁။ ဣန္ဒြိယယမကေ ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ အနိဒ္ဒိသိတွာ ပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၂) သုတ္တေ ဒေသိတက္ကမေန။ ပဝတ္တိဝါရေ ဟိ ဧကန္တံ ပဝတ္တိယံ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သုခိန္ဒြိယာဒီနံ ကမ္မဇာနံ အကမ္မဇာနဉ္စ အနုပါလကံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ စုတိပဋိသန္ဓီသု စ ပဝတ္တမာနာနံ ကမ္မဇာနန္တိ တံမူလကာနိ ယမကာနိ စုတိပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စက္ခုန္ဒြိယာဒီသု ပန ပုရိသိန္ဒြိယာဝသာနေသု ယံ မူလကမေဝ န ဟောတိ မနိန္ဒြိယံ၊ တံ ဌပေတွာ အဝသေသမူလကာနိ စုတိဥပပတ္တိဝသေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗာနိ အာယတနယမကေ ဝိယ၊ တသ္မာ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တေသံ မဇ္ဈေ အနုဒ္ဒိသိတွာ အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။

၉၄။ ဣတ္ထီ ဣတ္ထိန္ဒြိယန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဣတ္ထီတိ ကောစိ သဘာဝေါ နတ္ထိ၊ န စ ရူပါဒိဓမ္မေ ဥပါဒါယ ဣတ္ထိဂ္ဂဟဏံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ¶ ဝိဇ္ဇမာနမိဝ ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတော တထာဂဟိတဿ ဝသေန ‘‘နတ္ထီ’’တိ အဝတွာ ‘‘နော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုခဿ စ ဘေဒံ ကတွာ ‘‘သုခံ သောမနဿ’’န္တိ၊ ဒုက္ခဿ စ ‘‘ဒုက္ခံ ဒေါမနဿ’’န္တိ ဝစနေနေဝ သောမနဿတော အညာ သုခါ ဝေဒနာ သုခံ၊ ဒေါမနဿတော စ အညာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဒုက္ခန္တိ အယံ ဝိသေသော ဂဟိတောယေဝါတိ ‘‘သုခံ သုခိန္ဒြိယံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခိန္ဒြိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၄၀။ သုဒ္ဓိန္ဒြိယဝါရေ စက္ခု ဣန္ဒြိယန္တိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာစက္ခူနိ ပညိန္ဒြိယာနိ ဟောန္တီတိ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝသေသံ သောတန္တိ တဏှာသောတမေဝါဟ။

၁၈၆။ ပဝတ္တိဝါရေ ‘‘ဆယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… ကာယိန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၅) သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဣဓ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ¶ မနိန္ဒြိယံ စုတိပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ပဝတ္တမာနေဟိ ကမ္မဇာကမ္မဇေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ယောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ န စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ အညဓမ္မနိဿယေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာဝ ပဓာနံ၊ တသ္မာ ကူဋံ ဝိယ ဂေါပါနသီနံ သဗ္ဗိန္ဒြိယာနံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ အန္တေ ဌပေတွာ ယောဇိတံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိမူလကေသု ပဝတ္တိဉ္စ ဂဟေတွာ ဂတေသု ‘‘ယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ သုခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? သဗ္ဗေသံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ ပဝတ္တေ သုခိန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နော စ တေသံ သုခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုခိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခိန္ဒြိယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ သုခဒုက္ခဒေါမနဿိန္ဒြိယေဟိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယေဟိ စ ယောဇနာ လဗ္ဘတိ၊ တထာ ‘‘ယဿ သုခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော’’တိအာဒိနာ တံမူလကာ စ နယာ။ တေဟိ ပန ပဝတ္တိယံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ ယောဇနာ တံမူလကာ စ စုတိပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ပဝတ္တမာနေဟိ သောမနဿိန္ဒြိယာဒီဟိ ယောဇနာယ ဇီဝိတိန္ဒြိယမူလကေဟိ စ နယေဟိ ပါကဋာယေဝါတိ ကတွာ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

‘‘သစက္ခုကာနံ ¶ ဝိနာ သောမနဿေနာတိ ဥပေက္ခာသဟဂတာနံ စတုန္နံ မဟာဝိပါကပဋိသန္ဓီနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သောမနဿဝိရဟိတသစက္ခုကပဋိသန္ဓိနိဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘စတုန္နံယေဝါ’’တိ နိယမော ကတော၊ တေန တံသမာနလက္ခဏာ ပရိတ္တဝိပါကရူပါဝစရပဋိသန္ဓိယောပိ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရေသု သောမနဿပဋိသန္ဓိသမာနတာယ မဟာဝိပါကေဟိ စတူဟိ နိဒဿနံ ကတံ၊ တေန ယထာ သသောမနဿပဋိသန္ဓိကာ အစက္ခုကာ န ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဣတရမဟာဝိပါကပဋိသန္ဓိကာပီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဂဗ္ဘသေယျကာနဉ္စ အနုပ္ပန္နေသု စက္ခာဒီသု စဝန္တာနံ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတာ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနံ ကာမာဝစရာနံ နိယမတော သစက္ခုကာဒိဘာဝဒဿနေန ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဂဗ္ဘသေယျကေပိ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ စက္ခုန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ယထာ ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ အာယတနယမကေ ဒဿိတံ။ န ဟိ သန္နိဋ္ဌာနေန သင်္ဂဟိတာနံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝဇ္ဇနေ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထီနံ အဃာနကာနံ ဥပပဇ္ဇန္တီန’’န္တိအာဒီသု (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၇) စ တေ ဧဝ ဝုတ္တာတိ။

ဥပေက္ခာယ အစက္ခုကာနန္တိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ စ ကာမာဝစရေ သောပေက္ခအစက္ခုကပဋိသန္ဓိယာ ¶ တံသမာနလက္ခဏံ အရူပပဋိသန္ဓိဉ္စ နိဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေသုစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘အဟေတုကာရူပပဋိသန္ဓိဝသေနာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ဧဝ သေယျော။

‘‘တတ္ထ ဟိ ဧကန္တေနေဝ သဒ္ဓါသတိပညာယော နတ္ထိ၊ သမာဓိဝီရိယာနိ ပန ဣန္ဒြိယပ္ပတ္တာနိ န ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယဒိ ပန သမာဓိဝီရိယာနိ သန္တိ၊ ‘‘ဣန္ဒြိယပ္ပတ္တာနိ န ဟောန္တီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘သမာဓိ သမာဓိန္ဒြိယန္တိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၁၃) ‘‘ဝီရိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယန္တိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၁၁) ဝစနတော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိစိတ္တေ စ ယထာ သမာဓိလေသော ဧကဂ္ဂတာ အတ္ထိ၊ န ဧဝံ ဝီရိယလေသော အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ‘‘တတ္ထ ဟိ ဧကန္တေနေဝ သဒ္ဓါဝီရိယသတိပညာယော နတ္ထိ၊ ဧကဂ္ဂတာ ပန သမာဓိလေသော ဧဝ ဟောတီ’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ယထာ အညေသု ကေသုစိ အဟေတုကစိတ္တေသု သမာဓိဝီရိယာနိ ဟောန္တိ ဣန္ဒြိယပ္ပတ္တာနိ စ၊ ဧဝမိဓ သမာဓိဝီရိယာနိ ဣန္ဒြိယပ္ပတ္တာနိ န ဟောန္တီတိ။ သမာဓိဝီရိယိန္ဒြိယာနမေဝ အဘာဝံ ဒဿေန္တော အဟေတုကန္တရတော ဝိသေသေတိ ¶ ။ တတ္ထ ‘‘သမာဓိဝီရိယာနိ ပန န ဟောန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဣန္ဒြိယပ္ပတ္တာနီ’’တိ သမာဓိလေသဿ သမာဓိန္ဒြိယဘာဝံ အပ္ပတ္တဿ သဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ န ဝီရိယလေသဿ။ ဝိသေသနဉှိ ဝိသေသိတဗ္ဗေ ပဝတ္တတိ။ ယေသု ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘တတ္ထ ဧကန္တေနေဝ သဒ္ဓါဝီရိယသတိပညာယော နတ္ထီ’’တိ ပါဌော၊ သော ဧဝ သုန္ဒရတရော။

ယာဝ စက္ခုန္ဒြိယံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဂဗ္ဘဂတာနံ အစက္ခုကာနံ ဘာဝေါ အတ္ထီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘သဟေတုကာနံ အစက္ခုကာနန္တိ ဂဗ္ဘသေယျကဝသေန စေဝ အရူပီဝသေန စ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဂဗ္ဘသေယျကာပိ ပန အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇနကစက္ခုကာ န လဗ္ဘန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သစက္ခုကာနံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနန္တိ ကာမဓာတုယံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဣဓာပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ စ အစက္ခုကာ လဗ္ဘန္တေဝ။ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယသန္တာနာနမ္ပိ ဥပပတ္တိဝသေန ဥပ္ပာဒေါ၊ စုတိဝသေန နိရောဓော ဗာဟုလ္လဝသေန ဒဿိတော။ ကဒါစိ ဟိ တေသံ ပဌမကပ္ပိကာဒီနံ ဝိယ ပဝတ္တိယမ္ပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ ဟောန္တီတိ။ ဧတ္ထ ပုရိသိန္ဒြိယာဝသာနေသု ဣန္ဒြိယမူလယမကေသု ပဌမပုစ္ဆာသု သန္နိဋ္ဌာနေဟိ ဂဟိတေဟိ ဥပပတ္တိစုတိဝသေန ဂစ္ဆန္တေဟိ စက္ခုန္ဒြိယာဒီဟိ နိယမိတတ္တာ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနံ ပဝတ္တိဝသေနပိ လဗ္ဘမာနာနံ ဥပပတ္တိစုတိဝသေနေဝ ဒုတိယပုစ္ဆာသု သန္နိဋ္ဌာနေဟိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၉၀။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ စက္ခုန္ဒြိယာဒိသမာနဂတိကံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ဂစ္ဆတိ သန္တာနုပ္ပတ္တိနိရောဓဒဿနတောတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေ သောမနဿဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေသဉ္စေဝ အညေသဉ္စ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ယထာလာဘဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဧတေသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနံ စုတိပဋိသန္ဓိပဝတ္တေသု၊ အညေသဉ္စ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနံ စုတိပဋိသန္ဓီသူတိ ဧဝံ ယထာလာဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ ပန ဆေဒေယေဝါတိ ဧတ္ထ တဿ တဿ ပရိပုဏ္ဏပဉှဿ တသ္မိံ တသ္မိံ သရူပဒဿနေန ဝိဿဇ္ဇနေ ဝိဿဇ္ဇိတေ ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသဿ ဆေဒေါတိ နာမံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? ဝိနာ သောမနဿေန ဥပပဇ္ဇန္တာနံ ပဝတ္တေ သောမနဿဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ သောမနဿိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နော စ တေသံ ¶ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နိရောဓသမာပန္နာနံ အသညသတ္တာန’’န္တိ အဝစနံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ စက္ခုန္ဒြိယာဒိသမာနဂတိကတံ ဒီပေတိ။ တဿ ဟိ ဥပပတ္တိယံယေဝ ဥပ္ပာဒေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။ ‘‘ဝိနာ သောမနဿေန ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိ ဧတ္ထ အသညသတ္တေ သင်္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိဝသေန တေ စ နိရောဓသမာပန္နာ စ န ဝုတ္တာ၊ အနုပ္ပာဒေါပိ ပနေတဿ စုတိဥပပတ္တီသွေဝ ဝတ္တဗ္ဗော၊ န ပဝတ္တေတိ။ ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေပိ ‘‘သဗ္ဗေသံ စဝန္တာနံ၊ ပဝတ္တေ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ သောမနဿိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေသံ စဝန္တာန’’န္တိ ဧတ္ထေဝ အသညသတ္တေ သင်္ဂဏှိတွာ ပဝတ္တိဝသေန တေ စ နိရောဓသမာပန္နာ န စ ဝုတ္တာ။ ယဿယတ္ထကေ စ နိရောဓသမာပန္နာ န ဒဿေတဗ္ဗာ န ဂဟေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ န ဟိ ‘‘နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ ဝစနံ ‘‘အသညသတ္တာန’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ဩကာသဒီပကံ၊ နာပိ ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ သဗ္ဗေသံ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ သောမနဿိန္ဒြိယာဒီနံ အနုပ္ပာဒက္ခဏဒီပကံ၊ အထ ခေါ ပုဂ္ဂလဒီပကမေဝါတိ။

အတီတကာလဘေဒေ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တေသံ တတ္ထ သောမနဿိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘သုဒ္ဓါဝါသံ ဥပပဇ္ဇန္တာနံ၊ အသညသတ္တာနံ တေသံ တတ္ထ သောမနဿိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ မနိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၂၇၇) ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘ဥပပဇ္ဇန္တာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ သောမနဿမနိန္ဒြိယာနံ ဝသေန ဥပပဇ္ဇန္တာ ပုဂ္ဂလာ ဥပပတ္တိစိတ္တသမင်္ဂိနော ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ သောမနဿဇီဝိတိန္ဒြိယာနံ ဝသေန ဥပပတ္တိသမင်္ဂိနောယေဝ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဟိ ဝသေန ယာဝ ပဌမရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဓရတိ၊ တာဝ ¶ ဥပပဇ္ဇန္တာ နာမ ဟောန္တိ။ တဒါ စ ဒုတိယစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတ္တာ၊ တသ္မာ ဥဘယံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေန နိဒဿိတံ။ ယထာ ဟိ ‘‘န နိရုဇ္ဈိတ္ထာ’’တိ ဣဒံ လက္ခဏံ ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဒွီသု ခဏေသု လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗပဌမေန ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေန နိဒဿိတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနာဂတကာလဘေဒေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿမာနေ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ အညဿ စ ဥပ္ပဇ္ဇိဿမာနတာဝ ပုစ္ဆိတာ။ တတ္ထ ယထာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလဘေဒေ သန္နိဋ္ဌာနသံသယဘေဒေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ¶ ၊ ဥပပဇ္ဇန္တဿ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဥပပဇ္ဇန္တဿေဝ ပုစ္ဆိတာနံ ဥပပတ္တိယံယေဝ တေသံ ဥပ္ပာဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ န အညတ္ထ၊ န ဧဝမိဓ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ ဥပပဇ္ဇန္တဿ တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ဥပပဇ္ဇန္တဿေဝ ပုစ္ဆိတာနံ တေသံ ဥပပတ္တိတော အညတ္ထ ဥပ္ပာဒေါ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ နိရောဓဝါရေပိ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဿ သောမနဿိန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဿ သောမနဿိန္ဒြိယံ န နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ အပိ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ ဥပေက္ခာသဟဂတပဋိသန္ဓိကဿ။ န ဟိ ဥပပဇ္ဇန္တဿ တဿ စုတိတော ပုဗ္ဗေဝ သောမနဿိန္ဒြိယနိရောဓော န သမ္ဘဝတီတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပဌမပုစ္ဆာသု သန္နိဋ္ဌာနတ္ထော ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထနိဿယော မာဒိသောဝ ဥပပတ္တိဥပ္ပာဒိန္ဒြိယဝါ ဥဘယုပ္ပာဒိန္ဒြိယဝါ အတ္ထော ပဋိနိဝတ္တိတွာပိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထဿ နိဿယောတိ ဧဝံ ဝိယ ဒုတိယပုစ္ဆာသု သန္နိဋ္ဌာနတ္ထမေဝ နိယမေတိ၊ န တတ္ထေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ အနာဂတဘာဝမတ္တေန သရူပတော ဂဟိတံ ဥပ္ပာဒံ ဝါ နိရောဓံ ဝါ သံသယတ္ထန္တိ။ ယသ္မာ စေဝံ သန္နိဋ္ဌာနတ္ထဿ နိယမော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယဿ ဝါ ပန သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ စက္ခုန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော နိရောဓဝါရေပိ။

ပဋိလောမေ ပန ယထာ အနုလောမေ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ အနာဂတာ သရူပဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ အဝုတ္တတ္တာ ယထာ တတ္ထ သံသယပဒေန ဂဟိတဿ ဣန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိယမ္ပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ စက္ခုန္ဒြိယာဒိမူလကေသု ယောဇိတာ၊ န ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ဥပ္ပာဒနိရောဓေ အတိက္ကမိတွာ အပ္ပတွာ စ ဥပ္ပာဒနိရောဓာ သမ္ဘဝန္တိ ယောဇေတုံ၊ န ဧဝံ အနုပ္ပာဒါနိရောဓေ ¶ အတိက္ကမိတွာ အပ္ပတွာ စ အနုပ္ပာဒါနိရောဓာ သမ္ဘဝန္တိ အဘူတာဘာဝဿ အဘူတာဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ အပ္ပတွာ စ သမ္ဘဝါနုပ္ပတ္တိတော၊ အဘူတုပ္ပာဒနိရောဓာဘာဝေါ စ ပဋိလောမေ ပုစ္ဆိတော၊ တသ္မာဿ ဝိသေသရဟိတဿ အဘူတာဘာဝဿ ဝတ္တမာနာနံ ဥပ္ပာဒဿ ဝိယ ကာလန္တရယောဂါဘာဝတော ယာဒိသာနံ စက္ခာဒီနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓာဘာဝေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗဿ နိဿယော သန္နိဋ္ဌာနေန သန္နိစ္ဆိတော၊ တန္နိဿယာ တာဒိသာနံယေဝ ဥပပတ္တိစုတိဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ ဇီဝိတာဒီနမ္ပိ အနုပ္ပာဒါနိရောဓာ သံသယပဒေန ¶ ပုစ္ဆိတာ ဟောန္တီတိ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သောမနဿိန္ဒြိယံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၃၀၈) စ၊ ‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယံ န နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ တဿ သောမနဿိန္ဒြိယံ န နိရုဇ္ဈိဿတီတိ? အာမန္တာ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ယေ အရူပံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ဇီဝိတိန္ဒြိယဥပေက္ခိန္ဒြိယာဒီသု ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ။

ယေ ရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ တေသံ ဃာနိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ နော စ တေသံ သောမနဿိန္ဒြိယံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ယေ သောပေက္ခပဋိသန္ဓိကာ ဘဝိဿန္တိ၊ တေ ‘‘ယေ စ အရူပံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တီ’’တိ ဧတေန ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသဝစနေန တံသမာနလက္ခဏတာယ သင်္ဂဟိတာတိ ယေ သောမနဿပဋိသန္ဓိကာ ဘဝိဿန္တိ၊ တေ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

အဋ္ဌကထာယံ ယေသု အာဒိမပေါတ္ထကေသု ‘‘အတီတာနာဂတဝါရေ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ မနိန္ဒြိယဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ဓမ္မယမကေ ဝိယ ဥပ္ပာဒက္ခဏာတိက္ကမဝသေန အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ပမာဒလိခိတံ။ ယေသု ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝါရေ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ဥပပတ္တိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ မနိန္ဒြိယဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ…ပေ… တသ္မိံ ဘဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ဧဝ သုန္ဒရတရောတိ။

၄၃၅-၄၈၂။ ပရိညာဝါရေ ¶ လောကိယအဗျာကတမိဿကာနိ စာတိ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နေဟိ ဧကန္တပရိညေယျေဟိ လောကိယအဗျာကတေဟိ မိဿကတ္တာ တာနိ ဥပါဒါယ မနိန္ဒြိယာဒီနံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိယ ပရိညေယျတာ စ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ပရိညေယျမိဿကတ္တာ ပရိညေယျတာ ဟောတိ၊ ကသ္မာ ဓမ္မယမကေ ‘‘ယော ကုသလံ ဓမ္မံ ဘာဝေတိ၊ သော အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပရိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ အဗျာကတပဒေန ယောဇေတွာ ယမကာနိ န ဝုတ္တာနီတိ? ယထာ ‘‘ကုသလံ ဘာဝေမိ၊ အကုသလံ ပဇဟာမီ’’တိ ကုသလာကုသလေသု ¶ ဘာဝနာပဟာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ၊ တထာ ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော အနိစ္စော၊ ဓမ္မာယတနံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ခန္ဓာဒီသု ပရိဇာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ၊ တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဇာနိတဗ္ဗာ၊ တေ စ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိဘာဝံ ဂဟေတွာ ပရိဇာနိတဗ္ဗာ၊ န အဗျာကတဘာဝန္တိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ခသစ္စဘာဇနီယေ အာဂတဿ ဒေါမနဿဿ ပဟာတဗ္ဗတာဝ ဝုတ္တာ၊ န ပရိညေယျတာ၊ နနု ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နာ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော ကုသလာကုသလဘာဝေန အဂ္ဂဟိတာ ကုသလာကုသလာပိ ပရိညေယျာတိ? သစ္စံ၊ ယထာ ပန ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိဘာဝေါ ဘာဝေတဗ္ဗပဟာတဗ္ဗဘာဝေဟိ ဝိနာပိ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဘာဝေါ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝိနာ ဟောတီတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ပဟာတဗ္ဗတာဝ ဣဓ ဝုတ္တာ၊ န ပရိညေယျဘာဝဿ အဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အကုသလံ ဧကန္တတော ပဟာတဗ္ဗမေဝါတိ ဧတေန ပဟာတဗ္ဗမေဝ၊ န အပ္ပဟာတဗ္ဗန္တိ အပ္ပဟာတဗ္ဗမေဝ နိဝါရေတိ၊ န ပရိညေယျဘာဝန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညိန္ဒြိယံ ဘာဝေတဗ္ဗနိဋ္ဌံ၊ န ပန သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဋ္ဌန္တိ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေါ ဧဝ တဿ ဂဟိတောတိ။ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ’’တိအာဒိ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ န ပရိဇာနာတီ’’တိအာဒိကဿ ပရတော လိခိတဗ္ဗံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ လိခိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စက္ခုန္ဒြိယမူလကဉှိ အတိက္ကမိတွာ ဒေါမနဿိန္ဒြိယမူလကေ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ န ပဇဟန္တိ နော စ အညိန္ဒြိယံ န ဘာဝေန္တီ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၄၀)။

ဧတ္ထ စ ပုထုဇ္ဇနော၊ အဋ္ဌ စ အရိယာတိ နဝ ပုဂ္ဂလာ။ တေသု ပုထုဇ္ဇနော ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒုဝိဓော၊ သော ‘‘ပုထုဇ္ဇနော’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘ဆ ပုဂ္ဂလာ စက္ခုန္ဒြိယဉ္စ န ပရိဇာနိတ္ထ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဉ္စ န ပဇဟိတ္ထာ’’တိအာဒီသု စ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟိတော။ ‘‘ယေ ပုထုဇ္ဇနာ မဂ္ဂံ ပဋိလဘိဿန္တီ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၄၉၊ ၅၁-၅၂) ¶ အာဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘ပဉ္စ ပုဂ္ဂလာ စက္ခုန္ဒြိယဉ္စ ပရိဇာနိဿန္တိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဉ္စ ပဇဟိဿန္တီ’’တိအာဒီသု (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၅၁) စ ဘဗ္ဗော ဧဝ ဘိန္ဒိတွာ ဂဟိတော။ ‘‘ယေ စ ပုထုဇ္ဇနာ မဂ္ဂံ န ပဋိလဘိဿန္တီ’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၅၁) အာဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘တယော ပုဂ္ဂလာ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဉ္စ နပ္ပဇဟိဿန္တိ စက္ခုန္ဒြိယဉ္စ န ပရိဇာနိဿန္တီ’’တိအာဒီသု (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၅၅) စ အဘဗ္ဗော ဧဝ။ အဂ္ဂဖလသမင်္ဂီ စ ပဌမဖလသမင်္ဂီ အရဟာ စာတိ ဒုဝိဓော။ သောပိ ‘‘အရဟာ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘တယော ပုဂ္ဂလာ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဉ္စ ဘာဝိတ္ထ ¶ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဉ္စ ပဇဟိတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၄၄) စ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟိတော။ ‘‘ယော အဂ္ဂဖလံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၄၆) အာဂတဋ္ဌာနေသု ‘‘တယော ပုဂ္ဂလာ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ပဇဟိတ္ထ၊ နော စ အညာတာဝိန္ဒြိယံ သစ္ဆိကရိတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၄၄) စ ပဌမဖလသမင်္ဂီ စ ဘိန္ဒိတွာ ဂဟိတော။ ‘‘ယော အဂ္ဂဖလံ သစ္ဆာကာသီ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၄၄၃၊ ၄၄၆) အာဂတဋ္ဌာနေသု ဣတရောဝါတိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဘေဒံ ဉတွာ တတ္ထ တတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနေန ဂဟိတပုဂ္ဂလေ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။