📜

ပဋ္ဌာနပကရဏ-မူလဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘဝဏ္ဏနာ

ဒိဗ္ဗန္တိ ¶ ¶ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဋ္ဌာနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညယောဂါနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတန္တိ၊ ယထာဘိလာသိတဉ္စ ဝိသယံ အပ္ပဋိဃာတေန ဂစ္ဆန္တိ၊ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနေ သက္ကောန္တီတိ ဝါ ဒေဝါ၊ ဒေဝနီယာ ဝါ တံတံဗျသနနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ သရဏံ ပရာယဏန္တိ ဂမနီယာ၊ အဘိတ္ထဝနီယာ ဝါ။ သောဘာဝိသေသယောဂေန ကမနီယာတိ ဝါ ဒေဝါ။ တေ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ ဘဂဝါ ပန နိရတိသယာယ အဘိညာကီဠာယ၊ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ၊ သပရသန္တာနသိဒ္ဓါယ ပဉ္စဝိဓမာရဝိဇယိစ္ဆာနိပ္ဖတ္တိယာ၊ စိတ္တိဿရိယသတ္တဓနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိအဝေစ္စပ္ပသာဒသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန ဓမ္မသဘာဝပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပါနုသာသနီသင်္ခါတေန စ ဝေါဟာရာတိသယေန၊ ပရမာယ ပညာသရီရပ္ပဘာသင်္ခါတာယ ဇုတိယာ၊ အနောပမာယ စ ဉာဏသရီရဂတိယာ၊ မာရဝိဇယသဗ္ဗညုဂုဏပရဟိတနိပ္ဖာဒနေသု ¶ အပ္ပဋိဟတာယ သတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ ဂမနီယတော၊ အဘိတ္ထဝနီယတော၊ ဘတ္တိဝသေန ကမနီယတော စ သဗ္ဗေ တေ ဒေဝေ တေဟိ ဂုဏေဟိ အတိက္ကန္တော အတိသယော ဝါ ဒေဝေါတိ ဒေဝါတိဒေဝေါ။ သဗ္ဗဒေဝေဟိ ပူဇနီယတရော ဒေဝေါတိ ဝါ ဒေဝါတိဒေဝေါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝံ ဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာလင်္ကာရံ ပတ္တတ္တာ အညဒေဝေဟိ အတိရေကတရော ဝါ ဒေဝေါ ဒေဝါတိဒေဝေါ။ ဒေဝါနန္တိ ဥပပတ္တိဒေဝါနံ တဒါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ။ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝေဟိ ပဟာရာဒအသုရိန္ဒာဒီဟိ ဒါနဝေဟိ စ ပူဇိတော။ ကာယဝစီသံယမဿ သီလဿ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ စိတ္တသံယမဿ သမာဓိဿ စ ပဋိပက္ခာနံ အစ္စန္တပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သုဒ္ဓသံယမော။

ဣသိသတ္တမောတိ ¶ စတုသစ္စာဝဗောဓဂတိယာ ဣသယောတိ သင်္ချံ ဂတာနံ သတံ ပသတ္ထာနံ ဣသီနံ အတိသယေန သန္တော ပသတ္ထောတိ အတ္ထော။ ဝိပဿီအာဒယော စ ဥပါဒါယ ဘဂဝါ ‘‘သတ္တမော’’တိ ဝုတ္တော။ ယတော ဝိညာဏံ ပစ္စုဒါဝတ္တတိ၊ တံ နာမရူပံ သမုဒယနိရောဓနေန နိရောဓေသီတိ နာမရူပနိရောဓနော။ အတိဂမ္ဘီရနယမဏ္ဍိတဒေသနံ ပဋ္ဌာနံ နာမ ဒေသေသိ ပကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ဂန္ထာရမ္ဘဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

‘‘ကေ ပန တေ နယာ၊ ကိဉ္စ တံ ပဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ နယိဒံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? နိဒါနကထာယံ ပဋ္ဌာနသမာနနေ အနုလောမာဒီနံ နယာနံ ပဋ္ဌာနဿ စ ဒဿိတတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ…ပေ… နာမာတိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာပါဠိံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဂါထာတ္ထံ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယဉ္စ ပရတော ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ။

ပဋ္ဌာနနာမတ္ထော ပန တိကပဋ္ဌာနာဒီနံ တိကပဋ္ဌာနာဒိနာမတ္ထော၊ ဣမဿ ပကရဏဿ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနသမောဓာနတာ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သင်္ခေပတော ပဋ္ဌာနေ ဉာတေ ဝိတ္ထာရော သုခဝိညေယျော ဟောတီတိ။ တတ္ထ စ နာမတ္ထော ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ‘‘တတ္ထ ယေသံ…ပေ… နာမတ္ထော တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဿ ပဋ္ဌာနနာမဿေဝ တာဝ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကေနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ပ-ကာရော ဟီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဒဿေတိ။ သော ‘‘ပဝိဘတ္တေသု ဓမ္မေသု၊ ယံ သေဋ္ဌံ တဒုပါဂမုန္တိအာဒီသု ဝိယ နာနပ္ပကာရတ္ထံ ဒီပေတိ။ နနု ပကာရေဟိ ဝိဘတ္တာ ပဝိဘတ္တာတိ ပ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂေါ ပကာရတ္ထမေဝ ဒီပေတိ၊ န နာနပ္ပကာရတ္ထန္တိ? န၊ တေသံ ပကာရာနံ နာနာဝိဓဘာဝတော။ အတ္ထတော ဟိ အာပန္နံ နာနာဝိဓဘာဝံ ဒဿေတုံ နာနာ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ဧကဿပိ ဓမ္မဿ ဟေတုအာဒီဟိ အနေကပစ္စယဘာဝတော စ ဧကေကဿ ပစ္စယဿ အနေကဓမ္မဘာဝတော စ နာနပ္ပကာရပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဟေတုပစ္စယာဒိဝသေန ဝိဘတ္တတ္တာတိ ဧတေန ဓမ္မသင်္ဂဟာဒီသု ဝုတ္တတော ကုသလာဒိဝိဘာဂတော သာတိသယဝိဘာဂတံ ပဋ္ဌာနနာမလာဘဿ ကာရဏံ ¶ ဒဿေတိ။ ဂေါဋ္ဌာတိ ဝဇာ။ ပဋ္ဌိတဂါဝေါတိ ဂတဂါဝေါ။ အာဂတဋ္ဌာနသ္မိန္တိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ ဝဒတိ။ ပဝတ္တဂမနတ္တာ ဧတ္ထာတိ ဝစနသေသော။ အထ ဝါ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဂမနံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿ နိဿင်္ဂဝသေန ပဝတ္တဿ ဂမနတ္တာ ဂမနဒေသဘာဝတော ဧကေကံ ပဋ္ဌာနံ နာမာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အညေဟိ ဂတိမန္တေဟိ အတိသယယုတ္တဿ ဂတိမတော ဂမနဋ္ဌာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ မဟာဝေဂဿ ပုရိသဿ ပပါတဋ္ဌာနံ ဝိယ ဓမ္မသင်္ဂဏီအာဒီနံ သာသင်္ဂဂမနဋ္ဌာနဘာဝံ ဣမဿ စ မဟာပထော ဝိယ နိရာသင်္ဂဂမနဋ္ဌာနဘာဝံ ဒဿေန္တော အတိသယယုတ္တဂမနဋ္ဌာနဘာဝေါ ပဋ္ဌာနနာမလာဘဿ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။

တိကာနန္တိ တိကဝသေန ဝုတ္တဓမ္မာနံ။ သမန္တာတိ အနုလောမာဒီဟိ သဗ္ဗာကာရေဟိပိ ဂတာနိ စတုဝီသတိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနာနီတိ ‘‘သမန္တစတုဝီသတိပဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သမန္တသဒ္ဒဿ ပရယောဂံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမန္တာ ဆ ဆ ဟုတွာတိ ဧတေန အနုလောမာဒိသဗ္ဗကောဋ္ဌာသတော တိကာဒိဆဆဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန သမန္တသဒ္ဒေါ တိကာဒိဆဆပဋ္ဌာနဝိသေသနံ ဟောတိ၊ န စတုဝီသတိဝိသေသနံ၊ တသ္မာ သမန္တတော ပဋ္ဌာနာနိ တာနိ စတုဝီသတီတိ ကတွာ ‘‘စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမန္တတော ဝါ ဓမ္မာနုလောမာဒိတိကာဒိပဋိစ္စဝါရာဒိပစ္စယာနုလောမာဒိဟေတုမူလကာဒိပ္ပကာရေဟိ ပဝတ္တာနိ ပဋ္ဌာနာနိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ၊ အနူနေဟိ နယေဟိ ပဝတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာနိ ပန စတုဝီသတိ ဟောန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမေသံ စတုဝီသတိယာ ခုဒ္ဒကပဋ္ဌာနသင်္ခါတာနံ သမန္တပဋ္ဌာနာနံ သမောဓာနဝသေနာ’’တိ။

ဟေတု စ သော ပစ္စယော စာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဟေတုနော အဓိပတိပစ္စယာဒိဘူတဿ စ ဂဟဏံ သိယာတိ ¶ တံ နိဝါရေန္တော အာဟ ‘‘ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော’’တိ။ ဧတေနပိ သော ဧဝ ဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ ပုနာဟ ‘‘ဟေတုဘာဝေန ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တေန ဣဓ ဟေတု-သဒ္ဒေန ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ န ကတံ၊ အထ ခေါ ဓမ္မသတ္တိဝိသေသော ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ။ တဿ ဟိ ပစ္စယသဒ္ဒဿ စ သမာနာဓိကရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေတု စ သော ပစ္စယော စာ’’တိ၊ ‘‘ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပရတော ပါဠိယံ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တ…ပေ… ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) တေန ¶ တေန ဟေတုဘာဝါဒိဥပကာရေန တဿ တဿ ဓမ္မဿ ဥပကာရတ္တံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယော ဟိ ဓမ္မော ယံ ဓမ္မံ အပ္ပစ္စက္ခာယ တိဋ္ဌတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါ၊ သော တဿ ပစ္စယော’’တိ ‘‘မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ဟေတုပစ္စယော’’တိစ္စေဝမာဒိနာ ဓမ္မပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသေန ဓမ္မတော အညာ ဓမ္မသတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဓမ္မေဟေဝ ဓမ္မသတ္တိဝိဘာဝနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဝါ ဟေတု စ သော ပစ္စယော စာတိ ဓမ္မေနေဝ ဓမ္မသတ္တိံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ဟေတုပစ္စယောတိအာဒိကော ဥဒ္ဒေသော ကုသလာဒိဥဒ္ဒေသော ဝိယ ဓမ္မပ္ပဓာနော၊ အထ ခေါ ဓမ္မာနံ ဥပကာရပ္ပဓာနောတိ။ ဧတီတိ ဧတဿ အတ္ထော ဝတ္တတီတိ၊ တဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတီနံ သာဓာရဏဝစနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တိဋ္ဌတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါ’’တိ။ ကောစိ ဟိ ပစ္စယော ဌိတိယာ ဧဝ ဟောတိ ယထာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော၊ ကောစိ ဥပ္ပတ္တိယာယေဝ ယထာ အနန္တရာဒယော၊ ကောစိ ဥဘယဿ ယထာ ဟေတုအာဒယောတိ။

ဥပကာရကလက္ခဏောတိ စ ဓမ္မေန ဓမ္မသတ္တိဥပကာရံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထာတိ ဟေတု။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဟိ-သဒ္ဒေါ မူလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပတိဋ္ဌတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။ ဟိနောတိ ဝါ ဧတေန ကမ္မနိဒါနဘူတေန ဥဒ္ဓံ ဩဇံ အဘိဟရန္တေန မူလေန ဝိယ ပါဒပေါ တပ္ပစ္စယံ ဖလံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဟေတု။ အာစရိယာနန္တိ ရေဝတတ္ထေရံ ဝဒတိ။

‘‘ယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒီဟိ (အ။ နိ။ ၁။၆၆-၆၇) ကုသလဘာဝဿ ယောနိသောမနသိကာရပဋိဗဒ္ဓတာ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလဘာဝေါ’’တိ။ ဧတေနေဝ အကုသလာဗျာကတဘာဝါ ကုသလဘာဝေါ ဝိယ န ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယံ ပနေကေ မညေယျုံ ‘‘အဟေတုကဟေတုဿ အကုသလဘာဝေါ ဝိယ သဟေတုကဟေတူနံ သဘာဝတောဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ အညေသံ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ၊ တဿ ဥတ္တရံ ဝတ္တုံ ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အလောဘော ကုသလော ဝါ သိယာ အဗျာကတော ဝါ၊ ယဒိ အလောဘော သဘာဝတော ကုသလော၊ ကုသလတ္တာ အဗျာကတော န သိယာ။ အထ အဗျာကတော၊ တံသဘာဝတ္တာ ကုသလော န သိယာ အလောဘသဘာဝဿ ¶ အဒေါသတ္တာဘာဝေါ ဝိယ။ ယသ္မာ ပန ဥဘယထာပိ သော ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယထာ ဥဘယထာ ဟောန္တေသု ဖဿာဒီသု သမ္ပယုတ္တေသု ဟေတုပဋိဗဒ္ဓကုသလာဒိဘာဝံ ပရိယေသထ၊ န သဘာဝတော၊ ဧဝံ ဟေတူသုပိ ကုသလာဒိတာ အညပဋိဗဒ္ဓါ ပရိယေသိတဗ္ဗာ၊ န သဘာဝတောတိ။ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပယုတ္တဟေတူသု သဘာဝတောဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ’’တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ သာ ပန ပရိယေသိယမာနာ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဟေတူသု ဝိယ သမ္ပယုတ္တေသုပိ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ န ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

အာရဘိတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ရူပါယတနာဒိမတ္တေ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဧကသ္မိံ အဋ္ဌတွာ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘာ’’တိ အနိယမေန သဗ္ဗရူပါယတန…ပေ… ဓမ္မာယတနာနဉ္စ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ န ကောစိ ဓမ္မော န ဟောတီတိ။

‘‘ဆန္ဒဝတော ကိံ နာမ န သိဇ္ဈတီ’’တိအာဒိကံ ပုရိမာဘိသင်္ခါရူပနိဿယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တေ ဆန္ဒာဒယော ဓုရဘူတာ ဇေဋ္ဌကဘူတာ သယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သာဓယမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ တေသံ ဝသေ ဝတ္တန္တိ ဟီနာဒိဘာဝေန တဒနုဝတ္တနတော၊ တေန တေ အဓိပတိပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဂရုကာတဗ္ဗမ္ပိ အာရမ္မဏံ တန္နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရာနံ ပစ္စဝေက္ခဏအဿာဒမဂ္ဂဖလာနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယမာနံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာယံ အတ္တာဓီနာနံ ပတိဘာဝေန ဥပကာရကတာ အဓိပတိပစ္စယတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

မနောဝိညာဏဓာတူတိအာဒိ စိတ္တနိယမောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သန္တီရဏာနန္တရံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ စုတိအနန္တရာ ပဋိသန္ဓီတိ ယဿ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ယံ ယံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ တဿ တဒနန္တရုပ္ပာဒနိယမော တံတံသဟကာရီပစ္စယဝိသိဋ္ဌဿ ပုရိမပုရိမစိတ္တဿေဝ ဝသေန ဣဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။ ဘာဝနာဗလေန ပန ဝါရိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ယထာ ရုက္ခဿ ဝေခေ ဒိန္နေ ပုပ္ဖိတုံ သမတ္ထဿေဝ ပုပ္ဖနံ န ဟောတိ၊ အဂဒဝေခေ ပန အပနီတေ တာယယေဝ သမတ္ထတာယ ပုပ္ဖနံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဘာဝနာဗလေန ဝါရိတတ္တာ သမုဋ္ဌာပနသမတ္ထဿေဝ အသမုဋ္ဌာပနံ၊ တသ္မိဉ္စ အပဂတေ တာယယေဝ သမတ္ထတာယ သမုဋ္ဌာပနံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဗျဉ္ဇနမတ္တတောဝေတ္ထ နာနာကရဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ န အတ္ထတောတိ ဥပစယသန္တတိအဓိဝစနနိရုတ္တိပဒါနံ ဝိယ သဒ္ဒတ္ထမတ္တတော နာနာကရဏံ၊ န ဝစနီယတ္ထတောတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ¶ သဒ္ဒတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ နိရောဓုပ္ပာဒန္တရာဘာဝတော နိရန္တရုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ။ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ သဏ္ဌာနာဘာဝတော ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သဟာဝဋ္ဌာနာဘာဝတော စ ‘‘ဣဒမိတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဓံ တိရိယ’’န္တိ ဝိဘာဂါဘာဝါ အတ္တနာ ဧကတ္တမိဝ ဥပနေတွာ သုဋ္ဌု အနန္တရဘာဝေန ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ သမနန္တရပစ္စယတာ။

ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာတိ စ အဗျာပါရတ္တာ ဓမ္မာနံ ယသ္မိံ ယဒါကာရေ နိရုဒ္ဓေ ဝတ္တမာနေ ဝါ သတိ တံတံဝိသေသဝန္တာ ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ တဿ သောဝ အာကာရော ဝုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိမေဝ စ ဥပါဒါယ ကာလဝေါဟာရောတိ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနဖလသမာပတ္တီနံ အသညသတ္တာ စဝန္တဿ ပုရိမစုတိပစ္ဆိမပဋိသန္ဓီနဉ္စ နိရောဓုပ္ပာဒနိရန္တရတာယ ကာလန္တရတာ နတ္ထီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ တေသံ အန္တရာ အရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ယံ ဥပါဒါယ ကာလန္တရတာ ဝုစ္စေယျ၊ န စ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိ အရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အန္တရံ ကရောတိ အညသန္တာနတ္တာ။ ရူပါရူပဓမ္မသန္တတိယော ဟိ ဒွေ အညမညံ ဝိသဒိသသဘာဝတ္တာ အညမညောပကာရဘာဝေန ဝတ္တမာနာပိ ဝိသုံယေဝ ဟောန္တိ။ ဧကသန္တတိယဉ္စ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ မဇ္ဈေ ဝတ္တမာနံ တံသန္တတိပရိယာပန္နတာယ အန္တရကာရကံ ဟောတိ။ တာဒိသဉ္စ ကဉ္စိ နေဝသညာနာသညာယတနဖလသမာပတ္တီနံ မဇ္ဈေ နတ္ထိ၊ န စ အဘာဝေါ အန္တရကာရကော ဟောတိ အဘာဝတ္တာယေဝ၊ တသ္မာ ဇဝနာနန္တရဿ ဇဝနဿ ဝိယ၊ ဘဝင်္ဂါနန္တရဿ ဘဝင်္ဂဿ ဝိယ စ နိရန္တရတာ သုဋ္ဌု စ အနန္တရတာ ဟောတီတိ တထာ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ နေဝသညာနာသညာယတနစုတီနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေါ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒီနံ ပါကဋောတိ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပန ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆေဒေန ဂဟိတာနံ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ အလဘန္တာနံ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၅) အနန္တရာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ န သော ဥပ္ပတ္တိယံယေဝါတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ ကုသလာဒိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နဂ္ဂဟဏံ အပရိစ္ဆေဒံ၊ ယတော ဥပ္ပတ္တိမတ္တသမင်္ဂိနောယေဝ စ ဂဟဏံ သိယာ၊ တေနေဝ စ အတီတတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒယော န သန္တီတိ။

ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ¶ သဟုပ္ပာဒဘာဝေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေန ပါကဋေန ဌိတိယာပိ ပစ္စယဘာဝံ နိဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပန သဟဇာတဘာဝေန ဥပကာရကတာ သဟဇာတပစ္စယတာတိ။

အတ္တနော ဥပကာရကဿ ဥပကာရကတာ အညမညပစ္စယတာ၊ ဥပကာရကတာ စ အညမညတာဝသေနေဝ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န သဟဇာတာဒိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ ဟိ ကောစိ အညမညပစ္စယော န ဟောတိ၊ န စ ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတဘာဝေဟိ ဥပကာရကဿ ဥပကာရကာ ဝတ္ထုခန္ဓာ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။

တရုအာဒီနံ ပထဝီ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန ပထဝီဓာတု သေသဓာတူနံ၊ စက္ခာဒယော စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဥပကာရကာ စိတ္တကမ္မဿ ပဋာဒယော ဝိယ နိဿယာကာရေန ခန္ဓာဒယော တံတံနိဿယာနံ ခန္ဓာဒီနံ။

တဒဓီနဝုတ္တိတာယ အတ္တနော ဖလေန နိဿိတောတိ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ နိဿယောတိ ဝဒတိ။ တတ္ထ ယော ဘုသော၊ တံ ဥပနိဿယောတိ နိဒ္ဓါရေတိ။

ပကတောတိ ဧတ္ထ ပ-ကာရော ဥပသဂ္ဂေါ၊ သော အတ္တနော ဖလဿ ဥပ္ပာဒနေ သမတ္ထဘာဝေန သုဋ္ဌုကတတံ ဒီပေတိ။ တထာ စ ကတံ အတ္တနော သန္တာနေ ကတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သန္တာနေ’’တိ။ ကရဏဉ္စ ဒုဝိဓံ နိပ္ဖာဒနံ ဥပသေဝနဉ္စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိပ္ဖာဒိတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပသေဝိတော ဝါတိ ဧတေန ကာယအလ္လီယာပနဝသေန ဥပဘောဂူပသေဝနံ ဝိဇာနနာဒိဝသေန အာရမ္မဏူပသေဝနဉ္စ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန အနာဂတာနမ္ပိ စက္ခုသမ္ပဒါဒီနံ အာရမ္မဏူပသေဝနေန ယထာပဋိသေဝိတာနံ ပကတူပနိဿယတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

ယထာ ပစ္ဆာဇာတေန ဝိနာ သန္တာနာဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ဓမ္မာနံ ယေ ပစ္ဆာဇာတာကာရေန ဥပကာရကာ၊ တေသံ သာ ဝိပ္ပယုတ္တာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ ဥပကာရကတာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယတာ၊ တထာ နိဿယာရမ္မဏာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ ပုရေဇာတဘာဝေန ဝိနာ ဥပကာရကဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပုရေဇာတာကာရေန ဥပကာရကတာ ပုရေဇာတပစ္စယတာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပစ္စယာနံ ပစ္စယန္တရာကာရဝိသိဋ္ဌာ ဥပကာရကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဂိဇ္ဈပေါတကသရီရာနံ ¶ အာဟာရာသာစေတနာ ဝိယာတိ ဧတေန မနောသဉ္စေတနာဟာရဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ အရူပဓမ္မေဟိ ရူပကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ‘‘အာဟာရာသာ ဝိယာ’’တိ အဝတွာ စေတနာဂဟဏံ ကရောတိ။

ကုသလာဒိဘာဝေန ¶ အတ္တနာ သဒိသဿ ပယောဂေန ကရဏီယဿ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ပဝတ္တနံ အာသေဝနဋ္ဌော၊ အတ္တသဒိသသဘာဝတာပါဒနံ ဝါသနံ ဝါ။ ဂန္ထာဒီသု ပုရိမာပုရိမာဘိယောဂေါ ဝိယာတိ ပုရိမာ ပုရိမာ အာသေဝနာ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

စိတ္တပ္ပယောဂေါ စိတ္တကိရိယာ၊ အာယူဟနန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ကာယဝစီပယောဂေါ ဝိညတ္တိ၊ ဧဝံ စိတ္တပ္ပယောဂေါ စေတနာ။ သာ တာယ ဥပ္ပန္နကိရိယတာဝိသိဋ္ဌေ သန္တာနေ သေသပစ္စယသမာဂမေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနမ္ပိ တေနေဝ ကိရိယဘာဝေန ဥပကာရိကာ ဟောတိ။ တဿ ဟိ ကိရိယဘာဝဿ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ပဝတ္တိ၊ န အညထာတိ။ သဟဇာတာနံ ပန တေန ဥပကာရိကာတိ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

နိရုဿာဟသန္တဘာဝေနာတိ ဧတေန သဥဿာဟေဟိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ သာရမ္မဏာဒိဘာဝေန သဒိသဝိပါကဘာဝံ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဝိပါကာနံ ပယောဂေန အသာဓေတဗ္ဗတာယ ပယောဂေန အညထာ ဝါ သေသပစ္စယေသု သိဒ္ဓေသု ကမ္မဿ ကဋတ္တာယေဝ သိဒ္ဓိတော နိရုဿာဟော သန္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ န ကိလေသဝူပသမသန္တဘာဝေါ၊ တထာသန္တသဘာဝတောယေဝ ဘဝင်္ဂါဒယော ဒုဝိညေယျာ။ ပဉ္စဒွါရေပိ ဟိ ဇဝနပ္ပဝတ္တိယာ ရူပါဒီနံ ဂဟိတတာ ဝိညာယတိ၊ အဘိနိပါတသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏမတ္တာ ပန ဝိပါကာ ဒုဝိညေယျာယေဝ။ နိရုဿာဟသန္တဘာဝါယာတိ နိရုဿာဟသန္တဘာဝတ္ထာယ။ ဧတေန တပ္ပစ္စယဝတံ အဝိပါကာနမ္ပိ ဝိပါကာနုကုလံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။

သတိပိ ဇနကတ္တေ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ အာဟာရာနံ ပဓာနကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ရူပါရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တဉှိ သတိပိ ဇနကတ္တေ အရူပီနံ အာဟာရာနံ အာဟာရဇရူပသမုဋ္ဌာပကရူပါဟာရဿ စ ဟောတိ၊ အသတိပိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပူပတ္ထမ္ဘကရူပါဟာရဿ၊ အသတိ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေ အာဟာရာနံ ဇနကတ္တံ နတ္ထီတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ပဓာနံ။ ဇနယမာနောပိ ဟိ ¶ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘယမာနောယေဝ ဇနေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝေါ အာဟာရဘာဝေါတိ။

အဓိပတိယဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထ န အဓိပတိပစ္စယဓမ္မာနံ ဝိယ ပဝတ္တိနိဝါရကေ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနေန ဂရုဘာဝေါ အဓိပတိယဋ္ဌော၊ အထ ခေါ ဒဿနာဒိကိစ္စေသု စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဇီဝနေ ဇီဝန္တေဟိ သုခိတာဒိဘာဝေ သုခိတာဒီဟိ အဓိမောက္ခပဂ္ဂဟုပဋ္ဌာနာဝိက္ခေပဇာနနေသု အနညာတညဿာမီတိ ပဝတ္တိယံ အာဇာနနေ အညာတာဝီဘာဝေ စ သဒ္ဓါဒိသဟဇာတေဟီတိ ဧဝံ တံတံကိစ္စေသု ¶ စက္ခာဒိပစ္စယေဟိ စက္ခာဒီနံ အနုဝတ္တနီယတာ။ တေသု တေသု ဟိ ကိစ္စေသု စက္ခာဒီနံ ဣဿရိယံ တပ္ပစ္စယာနဉ္စ တဒနုဝတ္တနေန တတ္ထ ပဝတ္တီတိ။ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ ပန ယဒိပိ လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယတာ အတ္ထိ၊ သာ ပန န ပစ္စယဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဇီဝိတာဟာရာ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေ တေသံ အနုပါလကဥပတ္ထမ္ဘကာ အတ္ထိ၊ အဝိဂတပစ္စယဘူတာ စ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ ဣတ္ထိပုရိသဘာဝါ လိင်္ဂါဒီနံ ကေနစိ ပကာရေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ၊ ကေဝလံ ပန ယထာသကေဟေဝ ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနာနံ လိင်္ဂါဒီနံ ယထာ ဣတ္ထာဒိဂ္ဂဟဏဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟောတိ၊ တတော အညေနာကာရေန တံသဟိတသန္တာနေ အပ္ပဝတ္တိတော လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယတာ ဣန္ဒြိယတာ စ တေသံ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ န တေသံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ စက္ခာဒယော အရူပဓမ္မာနံယေဝါတိ ဧတ္ထ သုခဒုက္ခိန္ဒြိယာနိပိ စက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။

လက္ခဏာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဘူတာနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိတက္ကနာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ နိဇ္ဈာနံ ပေက္ခနံ၊ စိန္တနံ ဝါ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ သာဓာရဏော ဗျာပါရော ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌော။ ဌပေတွာ သုခဒုက္ခဝေဒနာဒွယန္တိ သုခိန္ဒြိယဒုက္ခိန္ဒြိယဒွယံ ဌပေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သဗ္ဗာနိပီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သတ္တဈာနင်္ဂါနီ’’တိ ဝစနေန အဈာနင်္ဂါနံ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာနံ နိဝတ္တနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သတ္တ ဈာနင်္ဂါနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓေ ‘‘ဌပေတွာ သုခဒုက္ခဝေဒနာဒွယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? ဝေဒနာဘေဒေသု ပဉ္စသု သုခဒုက္ခဒွယဿ ဧကန္တေန အဈာနင်္ဂတ္တဒဿနတ္ထံ ဈာနင်္ဂဋ္ဌာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ သတိပိ ဝါ ဈာနင်္ဂဝေါဟာရေ ဝေဒနာဘေဒဒွယဿ ဧကန္တေန ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာနံ ပန ယဒိပိ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေါ အတ္ထိ၊ ဈာနပစ္စယဘာဝေါ ပန န နတ္ထီတိ ‘‘သဗ္ဗာနိပိ သတ္တ ဈာနင်္ဂါနီ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟဏံ ¶ ကတံ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗာနိပီ’’တိ ဝစနံ သဗ္ဗကုသလာဒိဘေဒသင်္ဂဏှနတ္ထံ၊ န ပန သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒဂတသင်္ဂဏှနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယတော တတော ဝါတိ သမ္မာ ဝါ မိစ္ဆာ ဝါတိ အတ္ထော။ ဧတေ ပန ဒွေပိ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယာ အဟေတုကစိတ္တေသု န လဗ္ဘန္တီတိ ဣဒံ အဟေတုကစိတ္တေသု န လဗ္ဘန္တိ၊ န သဟေတုကစိတ္တေသူတိ သဟေတုကစိတ္တေသု အလာဘာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န အဟေတုကစိတ္တေသု လာဘာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ။ ဧဝံ အတ္ထေ ဂယှမာနေ အဟေတုကစိတ္တေသု ကတ္ထစိ ကဿစိ လာဘော န ဝါရိတောတိ ဧတ္တကမေဝ ဝိညာယေယျ၊ န သဝိတက္ကာဟေတုကစိတ္တေသု ဈာနပစ္စယဿေဝ အလာဘာဘာဝဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ။ အဟေတုကစိတ္တေသု ဝါ လာဘာဘာဝဒဿနတ္ထေ ပန ဣမသ္မိံ ဝစနေ သဝိတက္ကာဟေတုကစိတ္တေသု ဈာနပစ္စယဿ လာဘာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယေန အလာဘေန ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မနောဓာတုအာဒီနံ သင်္ဂဟသုညတဝါရေသု ဈာနံ န ဥဒ္ဓဋံ ¶ ၊ တံ အလာဘံ သန္ဓာယ ဧသ ဈာနပစ္စယဿပိ အဟေတုကစိတ္တေသု အလာဘော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ သဟေတုကေသု ဝိတက္ကာဒီနံ သဟဇာတေ သံကဍ္ဎိတွာ ဧကတ္တဂတဘာဝကရဏံ ဥပနိဇ္ဈာယနဗျာပါရော ဗလဝါ၊ န တထာ အဟေတုကစိတ္တေသု ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ပကရဏေ ဒုဗ္ဗလမ္ပိ ဥပနိဇ္ဈာယနံ ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ တေန ဥပကာရကတာ ဟောတီတိ သဝိတက္ကာဟေတုကစိတ္တေသုပိ ဈာနပစ္စယော ဝုတ္တောဝ၊ တသ္မာ ယေ ဧဝံ ပဌန္တိ ‘‘န ဧတေ ပန ဒွေပိ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယာ ယထာသင်္ချံ ဒွိပဉ္စဝိညာဏအဟေတုကစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တီ’’တိ၊ တေသံ သော ပါဌော သုန္ဒရတရော၊ ဣမဿ ပကရဏဿာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ၊ န ဓမ္မသင်္ဂဏိယာတိ။

သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တတာယ ဧကီဘာဝေါပဂမေန ဝိယ ဥပကာရကတာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။

ယုတ္တာနမ္ပိ သတံ ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန နာနတ္တူပဂမေန ဥပကာရကတာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ န ဟိ ဝတ္ထုသဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန အယုတ္တာနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာဒိဘာဝေန ဥပကာရကာနံ ဝိပ္ပယုတ္တာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ အတ္ထီတိ။ ရူပါနံ ပန ရူပေဟိ သတိပိ အဝိနိဗ္ဘောဂေ ဝိပ္ပယောဂေါယေဝ နတ္ထီတိ န တေသံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စတူဟိ သမ္ပယောဂေါ စတူဟိ ဝိပ္ပယောဂေါ’’တိ (ဓာတု။ ၃)။

ပစ္စုပ္ပန္နလက္ခဏေနာတိ ¶ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝေန။ တေန ‘‘အတ္ထိ မေ ပါပကမ္မံ ကတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈)၊ ‘‘အတ္ထေကစ္စော ပုဂ္ဂလော အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော’’တိ (ပု။ ပ။ မာတိကာ ၄။၂၄) စ ဧဝမာဒီသု ဝုတ္တံ နိဗ္ဗတ္တဥပလဗ္ဘမာနတာလက္ခဏံ အတ္ထိဘာဝံ နိဝါရေတိ။ သတိပိ ဇနကတ္တေ ဥပတ္ထမ္ဘကပ္ပဓာနာ အတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတာတိ အာဟ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေနာ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတာဒီနံ သာဓာရဏံ အတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာရမ္မဏေ ဖုသနာဒိဝသေန ဝတ္တမာနာနံ ဖဿာဒီနံ အနေကေသံ သဟဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဧကသ္မိံ ဖဿာဒိသမုဒါယေ သတိ ဒုတိယော န ဟောတိ၊ အသတိ ပန ဟောတိ၊ တေန နတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတာ နတ္ထိပစ္စယတာ။ သတိပိ ပုရိမတရစိတ္တာနံ နတ္ထိဘာဝေ န တာနိ နတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကာနိ၊ အနန္တရမေဝ ပန အတ္တနော အတ္ထိဘာဝေန ပဝတ္တိဩကာသံ အလဘမာနာနံ နတ္ထိဘာဝေန ပဝတ္တိဩကာသံ ဒဒမာနံ ဝိယ ဥပကာရကံ ဟောတီတိ ‘‘ပဝတ္တိဩကာသဒါနေန ဥပကာရကတာ’’တိ အာဟ။

ဧတ္ထ စ အဘာဝမတ္တေန ဥပကာရကတာ ဩကာသဒါနံ နတ္ထိပစ္စယတာ၊ သဘာဝါဝိဂမေန အပ္ပဝတ္တမာနာနံ ¶ သဘာဝဝိဂမေန ဥပကာရကတာ ဝိဂတပစ္စယတာ၊ နတ္ထိတာ စ နိရောဓာနန္တရသုညတာ၊ ဝိဂတတာ နိရောဓပ္ပတ္တတာ၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော၊ တထာ အတ္ထိတာယ သသဘာဝတော ဥပကာရကတာ အတ္ထိပစ္စယတာ၊ သဘာဝါဝိဂမေန နိရောဓဿ အပ္ပတ္တိယာ ဥပကာရကတာ အဝိဂတပစ္စယတာတိ ပစ္စယဘာဝဝိသေသော ဓမ္မာဝိသေသေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မာနဉှိ သတ္တိဝိသေသံ သဗ္ဗံ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ တထာဂတေန စတုဝီသတိပစ္စယဝိသေသာ ဝုတ္တာတိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ ‘‘ဧဝံဝိသေသာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ သုတမယဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ စိန္တာဘာဝနာမယေဟိ တဒဘိသမယာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။

စတူသု ခန္ဓေသု ဧကဿပိ အသင်္ဂဟိတတ္တာဘာဝတော နာမဓမ္မေကဒေသတာ အနန္တရာဒီနံ နတ္ထီတိ ‘‘နာမဓမ္မာဝါ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ ဘဇန္တာနံ စတုန္နံယေဝ ခန္ဓာနံ နာမတာ၊ အထ ခေါ နိဗ္ဗာနဉ္စ နာမမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနဿ အသင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရေဇာတပစ္စယော ရူပေကဒေသောတိ ဧတ္ထ ဧကဒေသဝစနေန ရူပရူပတော ¶ အညံ ဝဇ္ဇေတိ၊ ရူပရူပံ ပန ကုသလတ္တိကေ အနာဂတမ္ပိ ပုရေဇာတပစ္စယဘာဝေန အညတ္ထ အာဂတမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အနိဒဿနအပ္ပဋိဃော ဓမ္မော အနိဒဿနအပ္ပဋိဃဿ ဓမ္မဿ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော – အာရမ္မဏပုရေဇာတံ၊ ဝတ္ထုပုရေဇာတံ။ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ အာပေါဓာတုံ ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ အနိစ္စတော…ပေ… ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၃၉)။

ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယနိဒ္ဒေသော

၁။ ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁။ ယော ဟေတုပစ္စယောတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော၊ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧတေန ဟေတုသင်္ခါတဿ ပစ္စယဓမ္မဿ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကတံသမုဋ္ဌာနရူပသင်္ခါတာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတုပစ္စယောတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ ယော ပန ဟေတုဘာဝေန ယထာဝုတ္တော ပစ္စယဓမ္မော ယထာဝုတ္တာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သော ဟေတုပစ္စယောတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ဥဘယထာပိ ဟေတုဘာဝေန ဥပကာရကတာ ဟေတုပစ္စယောတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပစ္စယေသုပိ။ ဥပကာရကတာ ပန ဓမ္မသဘာဝေါ ¶ ဧဝ၊ န ဓမ္မတော အညာ အတ္ထီတိ။ တထာ တထာ ဥပကာရကံ တံ တံ ဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဟိ ဘဂဝါ တံ တံ ဥပကာရကတံ ဒဿေတီတိ။

ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနန္တိ ဧတ္ထ ပဌမော ဟေတု-သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ပစ္စယနိဒ္ဒေသော။ တေန ဧတဿ ဟေတုဘာဝေန ဥပကာရကတာ ဟေတုပစ္စယတာတိ ဒဿေတိ။ ဒုတိယော ပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသနံ။ တေန န ယေသံ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဟေတုနာ သမ္ပယုတ္တာနမေဝါတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သမ္ပယုတ္တသဒ္ဒဿ သာပေက္ခတ္တာ ဒုတိယေ ဟေတုသဒ္ဒေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ အညဿ အပေက္ခိတဗ္ဗဿ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အတ္တနာဝ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဧကန္တော။ ဟေတုသဒ္ဒေါ ဟိ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထေဝ ဗျာဝဋော ယဒါ ဂယှတိ ¶ ၊ တဒါ သမ္ပယုတ္တဝိသေသနံ န ဟောတီတိ သမ္ပယုတ္တာ အဝိသိဋ္ဌာ ယေ ကေစိ ဂဟိတာ ဘဝေယျုန္တိ ဧဝံ သမ္ပယုတ္တသဒ္ဒေန အတ္တနိ ဧဝ ဗျာဝဋေန ဟေတုသဒ္ဒေန ဝိသေသနေန ဝိနာ ယေသံ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တာနံ ဂဟဏံ ဟောတီတိ တံ သန္ဓာယ ‘‘အထာပိ…ပေ… အတ္ထော ဘဝေယျာ’’တိ အာဟ။ နနု ယထာ ‘‘အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅)၊ ‘‘အရူပိနော ဣန္ဒြိယာ သမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၆) စ ဝုတ္တေ ဒုတိယေန အာဟာရဂ္ဂဟဏေန ဣန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေန စ ဝိနာပိ အာဟာရိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တကာဝ ဂယှန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ သိယာတိ? န၊ အာဟာရိန္ဒြိယာသမ္ပယုတ္တဿ အဘာဝတော။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာဘာဝတော ဟိ တတ္ထ ဒုတိယအာဟာရိန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေ အသတိပိ တံသမ္ပယုတ္တကာဝ ဂယှန္တီတိ တံ န ကတံ၊ ဣဓ ပန ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဒုတိယံ ဟေတုဂ္ဂဟဏန္တိ။

ဧဝမ္ပိ ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနန္တိ ဧတ္ထ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ သော ဧဝ သမ္ပယုတ္တကဟေတူတိ ဝိသေသနဿ အကတတ္တာ ယော ကောစိ ဟေတု ယဿ ကဿစိ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌဿေဝ ဟေတုဿ ပုန သမ္ပယုတ္တဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧတဒတ္ထမေဝ စ ဝိနာပိ ဒုတိယေန ဟေတုသဒ္ဒေန ဟေတုသမ္ပယုတ္တဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ တဿ ဂဟဏံ ကတံ။ အထ ဝါ အသတိ ဒုတိယေ ဟေတုသဒ္ဒေ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော၊ န ပန ဟေတူနန္တိ ဧဝမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ သော ဝုတ္တော၊ တေန ဟေတုသမ္ပယုတ္တဘာဝံ ယေ လဘန္တိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဟေတူနံ အညေသမ္ပိ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဟေတုဈာနမဂ္ဂါ ပတိဋ္ဌာမတ္တာဒိဘာဝေန နိရပေက္ခာ၊ န အာဟာရိန္ဒြိယာ ဝိယ သာပေက္ခာ ဧဝ၊ တသ္မာ ဧတေသွေဝ ဒုတိယံ ဟေတာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အာဟာရိန္ဒြိယာ ပန အာဟရိတဗ္ဗဣသိတဗ္ဗာပေက္ခာ ဧဝ၊ တသ္မာ ¶ တေ ဝိနာပိ ဒုတိယေန အာဟာရိန္ဒြိယဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာ ဧဝ အာဟရိတဗ္ဗေ စ ဣသိတဗ္ဗေ စ အာဟာရိန္ဒြိယဘူတေ အညေ စ သမ္ပယုတ္တကေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီတိ တံ တတ္ထ န ကတံ၊ ဣဓ စ ဒုတိယေန ဟေတုဂ္ဂဟဏေန ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုနာ ပစ္စယဘူတေနေဝ သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတူနံ အညေသဉ္စ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပုန ဝိသေသနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ပဉှာဝါရေ ‘‘ကုသလာ ဟေတူ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၁) ဒုတိယံ ဟေတုဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ ¶ အပါကဋတ္တာတိ တံ-သဒ္ဒေါ ပုရိမဝစနာပေက္ခော ဝုတ္တဿေဝ နိဒ္ဒေသော ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) ပုရိမဝစနေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေ ပါကဋီဘူတေ ဧဝ ပဝတ္တတိ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟေတုသဒ္ဒေါ ‘‘ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ ဗျာဝဋော သမ္ပယုတ္တသဒ္ဒေန ဝိယ တံ-သဒ္ဒေနပိ အနပေက္ခနီယော အညော စ ကောစိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသကော ဝုတ္တော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ စ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဝစနေန အသမတ္တေန ပစ္စယုပ္ပန္နဝစနန္တရာပေက္ခေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန တံ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ပါကဋီကတံ၊ တေန ‘‘တံသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ဧတ္ထ တံဂဟဏံ ကတန္တိ။ ကိံ ပန တသ္မိံ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကသဒ္ဒေ တံ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ပါကဋီဘူတန္တိ? ယေဟိ ဟေတူဟိ သမ္ပယုတ္တာ ‘‘ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေ ဟေတူ စေဝ သမ္ပယုတ္တကဝိသေသနဘူတာ တဗ္ဗိသေသိတာ စ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟေတူ စေဝါ’’တိအာဒိ။ အညထာ ‘‘တေ ဟေတူ စေဝါ’’တိ ဧတဿ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌေန ဟေတုသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓေ သတိ ယထာ ဣဓ တေနေဝ တံ-သဒ္ဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ ပါကဋာ၊ ဧဝံ ပုဗ္ဗေပိ ဘဝိတုံ အရဟန္တီတိ ‘‘နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ အပါကဋတ္တာ ‘တံသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ န ယုဇ္ဇေယျာတိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝါ ဟေတုဂ္ဂဟဏံ အပနေတွာ တံသဒ္ဒဝစနီယတံ စောဒေတိ ပရိဟရတိ စ။ တံသမုဋ္ဌာနာနန္တိ စ ဟေတုသမုဋ္ဌာနာနန္တိ ယုတ္တံ။ ဟေတူ ဟိ ပစ္စယာတိ။

စိတ္တဇရူပံ အဇနယမာနာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဇနယမာနာပိ။ ယဒိ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ဝစနေန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ကဋတ္တာရူပဿ အဂ္ဂဟဏတော တံ န ဝုတ္တံ၊ သဟဇာတပစ္စယဝိဘင်္ဂေ စိတ္တစေတသိကာနံ တဿ ကဋတ္တာရူပဿ ပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော ဘဝေယျ။ ယဒိ စ တတ္ထ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ပစ္စယဘာဝေန တံသမာနလက္ခဏာနံ ကဋတ္တာရူပါနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝေါ နိဒဿိတော၊ ဧဝမိဓာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ပန အဝတွာ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ဝစနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ¶ သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကသမုဋ္ဌာနတာဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံပကာရေန ဟိ တံသမုဋ္ဌာနဝစနေန တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တံ သမုဋ္ဌာနဝစနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ နနု ‘‘စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ဝစနေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တစေတသိကသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာတိ? န ဝုတ္တာ။ စိတ္တစေတသိကာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဧဝ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တောတိ။

စိတ္တပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယာတိ ¶ ဧတေနေဝ ဟေတုအာဒိပဋိဗဒ္ဓတဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ယဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတေတိ၊ ယဉ္စ ပကပ္ပေတိ၊ ယဉ္စ အနုသေတိ၊ အာရမ္မဏမေတံ ဟောတိ၊ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ အာရမ္မဏေ သတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏဿ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတေ ဝိညာဏေ ဝိရုဠှေ နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတိ၊ နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၉) ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ပဋိသန္ဓိနာမရူပဿ ဝိညာဏပစ္စယတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတေ’’တိအာဒိ။

ပုရိမတရသိဒ္ဓါယ ပထဝိယာ ဗီဇပတိဋ္ဌာနံ ဝိယ ပုရိမတရသိဒ္ဓေ ကမ္မေ တန္နိဗ္ဗတ္တဿေဝ ဝိညာဏဗီဇဿ ပတိဋ္ဌာနံ ကမ္မဿ ကဋတ္တာ ဥပ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ကမ္မံ ခေတ္တံ၊ ဝိညာဏံ ဗီဇ’’န္တိ။ ကဿ ပန တံ ခေတ္တံ ဗီဇဉ္စာတိ? နာမရူပင်္ကုရဿ။

အယဉ္စ ပနတ္ထောတိ ပဋိသန္ဓိယံ ကမ္မဇရူပါနံ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ။ ဩကာသဝသေနေဝါတိ နာမရူပေါကာသဝသေနေဝ။ သော ဟိ တဿ အတ္ထဿ ဩကာသောတိ။ ဝတ္ထုရူပမတ္တမ္ပီတိ ဝဒန္တော ဝတ္ထုရူပဿ ဥပတ္ထမ္ဘကာနံ သေသရူပါနမ္ပိ တဒုပတ္ထမ္ဘကဘာဝေနေဝ အရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သဟဘဝနမတ္တံ ဝါ။ တတ္ထ ကာယဘာဝါဒိကလာပါနံ ကတ္ထစိ အဘာဝတော ကတ္ထစိ အဘာဝါဘာဝတော ‘‘ဝတ္ထုရူပမတ္တမ္ပိ ဝိနာ’’တိ အာဟ။ သဿာမိကေတိ ဧတဿေဝ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သရာဇကေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဝတ္တိယံ ကဋတ္တာရူပါဒီနံ ပစ္စယဘာဝပဋိဗာဟနတောတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တေသံ ပစ္စယဘာဝပ္ပသင်္ဂေါယေဝ နတ္ထိ ‘‘ဟေတူ သဟဇာတာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ဝစနတော။ န ဟိ ယေသံ ဟေတူ သဟဇာတပစ္စယော န ဟောန္တိ၊ တာနိ ဟေတုသဟဇာတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ယဒိ သိယုံ၊ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ သဟဇာတော အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒိ စ လဗ္ဘေယျ၊ န ပန လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ န တာနိ ဟေတုသဟဇာတာနီတိ? သစ္စမေတံ၊ ယော ပန ဟေတူဟိ သမာနကာလုပ္ပတ္တိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဟေတုသဟဇာတဘာဝံ မညေယျ၊ တဿာယံ ပသင်္ဂေါ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဂဝါ ပန ဝစနာနံ လဟုဂရုဘာဝံ န ဂဏေတိ၊ ဗောဓနေယျာနံ ပန အဇ္ဈာသယာနုရူပတော ဓမ္မသဘာဝံ ¶ အဝိလောမေန္တော တထာ တထာ ဒေသနံ နိယာမေတီတိ န ကတ္ထစိ အက္ခရာနံ ဗဟုတာ ဝါ အပ္ပတာ ဝါ စောဒေတဗ္ဗာတိ။

ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာရမ္မဏပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂။ ဥပ္ပဇ္ဇနက္ခဏေယေဝါတိ ¶ ဧတေန ဝတ္တမာနက္ခဏေကဒေသေန သဗ္ဗံ ဝတ္တမာနက္ခဏံ ဂယှတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနက္ခဏေယေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ရူပါဒီနိ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသ္မိံ ဝတ္တမာနက္ခဏေတိ။ တေန အာလမ္ဗိယမာနာနမ္ပိ ရူပါဒီနံ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝတ္တမာနတာယ ပုရေ ပစ္ဆာ စ ဝိဇ္ဇမာနာနံ အာရမ္မဏပစ္စယတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ အနာလမ္ဗိယမာနာနံ။ န ဧကတော ဟောန္တီတိ နီလာဒီနိ သဗ္ဗရူပါနိ သဟ န ဟောန္တိ၊ တထာ သဒ္ဒါဒယောပီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ ယ’’န္တိ ဟိ ဝစနံ ရူပါဒီနိ ဘိန္ဒတီတိ။ တတ္ထ ပုရိမေနတ္ထေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝစနေန အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝလက္ခဏဒီပနတ္ထံ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန ‘‘ယံ ယ’’န္တိ ဝစနေန ရူပါဒိဘေဒဒီပနတ္ထန္တိ။ ‘‘ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘာ’’တိ ဧတဿ ဝဏ္ဏနာယံ ဒဿိတသဗ္ဗာရမ္မဏာဒိဝသေန ဝါ ဣဓာပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ယထာ နဒီပဗ္ဗတာနံ သန္ဒနံ ဌာနဉ္စ ပဝတ္တံ အဝိရတံ အဝိစ္ဆိန္နန္တိ သန္ဒန္တိ တိဋ္ဌန္တီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ’’တိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ သဗ္ဗသင်္ဂဟသမုဒါယဝသေန ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ပဝတ္တနံ အဝိရတန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမေ ပန န ဟေတာဒိပစ္စယာ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတာနံ ဟောန္တိ။ န ဟိ အတီတော စ အနာဂတော စ အတ္ထိ၊ ယဿေတေ ပစ္စယာ သိယုံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတီတတ္တိကေ အတီတာနာဂတာနံ န ကောစိ ပစ္စယော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝစနေန ယေသံ ရူပါဒယော အာရမ္မဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေ ပစ္စုပ္ပန္နာဝ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေသု ဟိ ဒဿိတေသု အတီတာနာဂတေသု တံတံပစ္စယာ အဟေသုံ ဘဝိဿန္တိ စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ၊ န ပန တံတံပစ္စယဝန္တတာ။ ပစ္စယဝန္တော ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နာယေဝါတိ။

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသံ ကတွာ ပုန ‘‘တေ တေ ဓမ္မာ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ‘‘ယံ ယ’’န္တိ ဝုတ္တဿ အာရမ္မဏဓမ္မဿ အနေကဘာဝေါပိ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထော။ စတ္တာရော ဟိ ခန္ဓာ သဟေဝ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ တေသု ဧကေကံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ န န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝေဒနာဒီသု ဖဿာဒီသု စ ဧကေကဿပိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗေသံ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ¶ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တေ တေ’’တိ။ တတ္ထ ယော စ ရူပါဒိကော ဧကေကောဝ ယံယံ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ ယေ စ အနေကေ ဖဿာဒယော ဧကေကဝသေန ယံယံ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေ ဂဟေတွာ ‘‘တေ တေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ကာလေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မိံ ကာလေ နီလာဒီသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု စ ဧကေကမေဝ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန အာလမ္ဗိယမာနာ ရူပါရမ္မဏဓမ္မာ စ အနေကေ၊ တထာ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏဓမ္မာ စာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တေ တေ’’တိ။

နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကာမာဝစရရူပါဝစရကုသလဿ အပရိယာပန္နတော ကုသလဝိပါကဿ ကာမာဝစရရူပါဝစရကိရိယဿ စာတိ ဣမေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါနုဿရဏကာလေ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ရူပါဝစရကုသလကိရိယာနံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘အပ္ပမာဏာ ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၅၈) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ တံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနံ ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌံ အသင်္ခတတ္တာ၊ န စ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌေသု အပ္ပမာဏက္ခန္ဓေသု ဉာတေသု နိဗ္ဗာနဇာနနေ န တေန ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ယထာ ဟိ စေတောပရိယဉာဏံ စိတ္တံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ စိတ္တာရမ္မဏဇာနနဿ ကာမာဝစရဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အပ္ပမာဏက္ခန္ဓေ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တဒါရမ္မဏဇာနနဿ ကာမာဝစရဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ ဒိဋ္ဌနိဗ္ဗာနောယေဝ စ ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌေ အပ္ပမာဏက္ခန္ဓေ အနုဿရတိ၊ တေန ယထာဒိဋ္ဌမေဝ နိဗ္ဗာနံ တေသံ ခန္ဓာနံ အာရမ္မဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ပန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန တဒါရမ္မဏဝိဘာဝနံ ကာတဗ္ဗံ။ ဝိဘူတမေဝ ဟိ တံ တဿာတိ။ ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏေပိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ န ကဿစိ ရူပါဝစရဿ အာရမ္မဏန္တိ ‘‘စတုန္နံ ရာသီန’’န္တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။

အာရမ္မဏပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃။ ဓုရန္တိ ¶ ¶ ဓုရဂ္ဂါဟံ။ ဇေဋ္ဌကန္တိ သေဋ္ဌံ။ ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာနန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမဆန္ဒဿ သမာနရူပေန တဒနန္တရံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန တံသမ္ဗန္ဓေန ဆန္ဒသဒ္ဒေနေဝ ပစ္စယဘူတဿ ဆန္ဒဿ သမ္ပယုတ္တကဝိသေသနဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ သမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။

ဂရုကာရစိတ္တီကာရဝသေန ဝါတိ ကုသလာဗျာကတာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ အလဒ္ဓံ လဒ္ဓဗ္ဗံ၊ လဒ္ဓံ အဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ယေန ဝါ ဝိနာ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ လဒ္ဓဗ္ဗံ၊ တဿေဝတ္ထော အဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ။ အနဝညာတန္တိ အဝညာတမ္ပိ အဒေါသဒဿိတာယ အဿာဒနေန အနဝညာတံ ကတွာ။

မိစ္ဆတ္တနိယတာ အပ္ပနာသဒိသာ မဟာဗလာ ဝိနာ အဓိပတိနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ‘‘ဧကန္တေနေဝါ’’တိ အာဟ။ ကမ္မကိလေသာဝရဏဘူတာ စ တေ သဂ္ဂါဝရဏာ စ မဂ္ဂါဝရဏာ စ ပစ္စက္ခသဂ္ဂါနံ ကာမာဝစရဒေဝါနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န အရဟန္တိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ရူပါရူပီနန္တိ။

ကာမာဝစရာဒိဘေဒတော ပန တိဝိဓော ကိရိယာရမ္မဏာဓိပတိ လောဘသဟဂတာကုသလဿေဝ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယော ဟောတီတိ ဣဒံ ပရသန္တာနဂတာနံ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ ‘‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏော ဓမ္မော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတဿ အဘာဝတော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏော ဓမ္မော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဿာ’’တိ ဧတ္ထ စ အာရမ္မဏာဓိပတိနော အနုဒ္ဓဋတ္တာ အဓိပတိပစ္စယတာ နတ္ထီတိ ဝိညာယမာနေပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ခန္ဓေ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတီ’’တိအာဒိဝစနံ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၀။၃၁) နိဿာယ အရဟတော ကိရိယဓမ္မာ ပုထုဇ္ဇနာဒီဟိ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒိယန္တီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သနိဒဿနသပ္ပဋိဃာ ခန္ဓာ’’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၃၀) ဝိယ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ရူပေ ဧဝ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ဝိစာရိတမေတံ။ ပုထုဇ္ဇနာဒိကာလေ ဝါ အနာဂတေ ကိရိယဓမ္မေ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မေ ခန္ဓေ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၉၆) ကိရိယဓမ္မာ ရာဂဒိဋ္ဌီနံ အဓိပတိပစ္စယော ဟောန္တေဝ၊ တေ စ ‘‘အတီတာရမ္မဏေ အနာဂတေ ခန္ဓေ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော ¶ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၂၃) အနာဂတာ တေဘူမကာပိ အဓိပတိပစ္စယော ဟောန္တီတိ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယသဗ္ဘာဝတော ပန ဣဒမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အနန္တရပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄။ ယထာ ¶ ဩကာသဒါနဝိသေသဘာဝေန နတ္ထိဝိဂတာ ဝုတ္တာ၊ န ဧဝံ အနန္တရသမနန္တရာ၊ ဧတေ ပန စိတ္တနိယာမဟေတုဝိသေသဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တံ စိတ္တနိယာမဟေတုဝိသေသဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခုဝိညာဏဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဓာတုဝသေန ကုသလာဒိဝသေန စ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတု မနောဝိညာဏဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တေ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသော န ဝိညာယတီတိ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ပစ္ဆိမာယ ပစ္ဆိမာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ဓာတုဝိသေသေန စိတ္တဝိသေသေ ဒဿနံ ယံ ကာတုံ အာရဒ္ဓါ၊ တံ ဝေါစ္ဆိဇ္ဇေယျ။ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတု မနောဓာတုယာ’’တိ ဣဒမ္ပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ နိယာမာဘာဝတော၊ ‘‘မနောဓာတု စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ’’တိ စ တထေဝ န သက္ကာ။ န ဟိ မနောဓာတု စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာယေဝ အနန္တရပစ္စယောတိ နိယာမော အတ္ထိ၊ တသ္မာ ပါကဋာ ပဉ္စဝိညာဏဓာတုယော အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဓာတုဝိသေသနိယာမော အတ္ထိ၊ တာဝ နိဒဿနေန နယံ ဒဿေတွာ ပုန နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဒိသကုသလာနန္တိ ဝေဒနာယ ဝါ ဟေတူဟိ ဝါ သဒိသကုသလာနံ အနုရူပကုသလာနန္တိ ဝါ အတ္ထော။ တေန ဘူမိဘိန္နာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘဝင်္ဂဂ္ဂဟဏေန ကုသလာကုသလမူလကေသု စုတိပိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အဗျာကတမူလကေ တဒါရမ္မဏမ္ပိ။

ကာမာဝစရကိရိယာဝဇ္ဇနဿာတိ ကာမာဝစရကိရိယာယ အာဝဇ္ဇနဿာတိ အာဝဇ္ဇနဂ္ဂဟဏေန ကာမာဝစရကိရိယံ ဝိသေသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမာဝစရဝိပါကော ကာမာဝစရကိရိယရာသိဿ စ အနန္တရပစ္စယော ဟောတိ၊ ဟောန္တော စ အာဝဇ္ဇနဿေဝါတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ အာဝဇ္ဇနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနန္တရပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သဟဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆။ ‘‘အညမညဿာတိ ¶ အညော အညဿာ’’တိ ပေါရာဏပါဌော။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အညမညံ သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ‘‘အညမည’’န္တိ ဣမဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော ¶ ၊ န အဝုတ္တဿ ‘‘အညမညဿာ’’တိ ဣမဿ၊ န စ သမာနတ္ထဿပိ သဒ္ဒန္တရဿ အတ္ထေ ဝုတ္တေ သဒ္ဒန္တရဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အညမညန္တိ အညော အညဿာ’’တိ ပဌန္တိ။ ဩက္ကန္တီတိ ပဉ္စဝေါကာရပဋိသန္ဓိယေဝ ဝုစ္စတိ၊ န ဣတရာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ’’တိ။ ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ န တေန ခဏန္တရေ ပစ္စယဘာဝေါ ရူပီနံ နိဝါရိတောတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကဉ္စိ ကာလေတိ ကေစိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေတိ ဝါ အတ္ထော။ တေန ရူပိနော ဓမ္မာ ကေစိ ဝတ္ထုဘူတာ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိသန္ဓိကာလေတိ ရူပန္တရာနံ ဝတ္ထုဿ စ ကာလန္တရေ အရူပီနံ သဟဇာတပစ္စယံ ပုဗ္ဗေ အနိဝါရိတံ နိဝါရေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကဉ္စိ ကာလ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ကတော။ တေန ဟိ ‘‘ကဉ္စီ’’တိ ဥပယောဂေကဝစနံ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓေန ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဿ အာဒေသော၊ ‘‘ကာလေ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန ဘုမ္မေကဝစနဿာတိ ဝိညာယတိ။ ပုရိမေန စ ‘‘ဧကော ခန္ဓော ဝတ္ထု စ တိဏ္ဏန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ နာမသဟိတဿေဝ ဝတ္ထုဿ ‘‘နာမဿ ပစ္စယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တေ အာပန္နေ ဧတေန ကေဝလဿေဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။

တယော န အညမညဝသေနာတိ လဗ္ဘမာနေပိ ကတ္ထစိ အညမညသဟဇာတပစ္စယဘာဝေ ဝစနေန အသင်္ဂဟိတတ္တာ တဿ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စတုသမုဋ္ဌာနိကဿ ရူပဿ ဧကဒေသဘူတေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပေ သမုဒါယေကဒေသဝသေန သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဝါ။

သဟဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ နိဿယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈။ နိဿယပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ဣဒံ န လဗ္ဘတိ။ ယံ ပနေတ္ထ လဗ္ဘတိ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ ကေစီ’’တိ၊ တတ္ထ ¶ တေ ဧဝ ဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခာယတန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဝတ္ထုရူပံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ အာရုပ္ပဝိပါက’’န္တိ ¶ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ‘‘တေဘူမကဝိပါကဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အနုပ္ပဇ္ဇနကံ ဌပေတဗ္ဗံ အဇာနန္တဿ တဿ ပကာသေတဗ္ဗတ္တာ။

နိဿယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဥပနိဿယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉။ တေ တယောပိ ရာသယောတိ ဥပနိဿယေ တယော အနေကသင်္ဂါဟကတာယ ရာသယောတိ ဝဒတိ။ ဧတသ္မိံ ပန ဥပနိဿယနိဒ္ဒေသေ ယေ ပုရိမာ ယေသံ ပစ္ဆိမာနံ အနန္တရူပနိဿယာ ဟောန္တိ၊ တေ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဧကန္တေနေဝ ဟောန္တိ၊ န ကေသဉ္စိ ကဒါစိ၊ တသ္မာ ယေသု ပဒေသု အနန္တရူပနိဿယော သင်္ဂဟိတော၊ တေသု ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပုရိမာ ယေသံ ပစ္ဆိမာနံ အာရမ္မဏပကတူပနိဿယာ ဟောန္တိ၊ တေ တေသံ န သဗ္ဗေသံ ဧကန္တေန ဟောန္တိ၊ ယေသံ ဥပ္ပတ္တိပဋိဗာဟိကာ ပစ္စယာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ တေသံ န ဟောန္တိ၊ ဣတရေသံ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယေသု ပဒေသု အနန္တရူပနိဿယော န လဗ္ဘတိ၊ တေသု ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိဒ္ဓါနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ယေဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နေဟိ အကုသလာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ ကေသဉ္စီတိ အယဉ္စေတ္ထ အတ္ထော၊ န ပန အဝိသေသေန အကုသလာဒီသု ကေသဉ္စီတိ။

ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ…ပေ… အဗျာကတာနံ ဓမ္မာနန္တိ ယေသံ ဥပနိဿယပစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ အဗျာကတာနံ ပစ္ဆိမာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ရူပါဗျာကတံ ဥပနိဿယံ လဘတီတိ။ ကထံ? အာရမ္မဏာနန္တရူပနိဿယေ တာဝ န လဘတိ အနာရမ္မဏတ္တာ ပုဗ္ဗာပရနိယမေန အပ္ပဝတ္တိတော စ၊ ပကတူပနိဿယဉ္စ န လဘတိ အစေတနေန ရူပသန္တာနေန ပကတဿ အဘာဝတော။ ယထာ ဟိ အရူပသန္တာနေန သဒ္ဓါဒယော နိပ္ဖာဒိတာ ဥတုဘောဇနာဒယော စ ဥပသေဝိတာ၊ န ဧဝံ ရူပသန္တာနေန။ ယသ္မိဉ္စ ဥတုဗီဇာဒိကေ ကမ္မာဒိကေ စ သတိ ရူပံ ပဝတ္တတိ၊ န တံ တေန ပကတံ ဟောတိ။ သစေတနဿေဝ ဟိ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနုပယောဂါဒိဝသေန စေတနံ ပကပ္ပနံ ပကရဏံ၊ ရူပဉ္စ အစေတနန္တိ။ ယထာ စ နိရီဟကေသု ပစ္စယာယတ္တေသု ဓမ္မေသု ကေသဉ္စိ သာရမ္မဏသဘာဝတာ ဟောတိ၊ ကေသဉ္စိ န၊ ဧဝံ ¶ သပ္ပကရဏသဘာဝတာ နိပ္ပကရဏသဘာဝတာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥတုဗီဇာဒယော ပန ¶ အင်္ကုရာဒီနံ တေသု အသန္တေသု အဘာဝတော ဧဝ ပစ္စယာ၊ န ပန ဥပနိဿယာဒိဘာဝတောတိ။ ပုရိမပုရိမာနံယေဝ ပနေတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဗာဟုလ္လဝသေန ပါကဋဝသေန စ ဝုတ္တော။ ‘‘အနာဂတေ ခန္ဓေ ပတ္ထယမာနော ဒါနံ ဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၈) ပန အနာဂတာပိ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေ ပုရိမေဟိ အာရမ္မဏပကတူပနိဿယေဟိ တံသမာနလက္ခဏတာယ ဣဓ သင်္ဂယှန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပုဂ္ဂလောပိ သေနာသနမ္ပီတိ ပုဂ္ဂလသေနာသနဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပနိဿယဘာဝံ ဘဇန္တေ ဓမ္မေ ဒဿေတိ၊ ပိ-သဒ္ဒေန စီဝရာရညရုက္ခပဗ္ဗတာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပနိဿယဘာဝံ ဘဇန္တေ သဗ္ဗေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒီသု ဟိ ‘‘သေနာသနံ ကာယိကဿ သုခဿာ’’တိအာဒိဝစနေန သေနာသနဂ္ဂဟဏေန ဥပနိဿယဘာဝံ ဘဇန္တာဝ ဓမ္မာ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တေန ပုဂ္ဂလာဒီသုပိ အယံ နယော ဒဿိတော ဟောတီတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာပိ အာရမ္မဏပကတူပနိဿယာ ပစ္စုပ္ပန္နတာယ သေနာသနသမာနလက္ခဏတ္တာ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နံ ဥတုံ ဘောဇနံ သေနာသနံ ဥပနိဿာယ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိအာဒိနာ သေနာသနဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝံ ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဥတုအာဒီနံ ပကတူပနိဿယဘာဝံ၊ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နံ စက္ခုံ…ပေ… ဝတ္ထုံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ခန္ဓေ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၄) စက္ခာဒီနံ အာရမ္မဏူပနိဿယဘာဝဉ္စာတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နာနမ္ပိ စ တာဒိသာနံ ပုဗ္ဗေ ပကတတ္တာ ပကတူပနိဿယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကသိဏာရမ္မဏာဒီနိ အာရမ္မဏမေဝ ဟောန္တိ၊ န ဥပနိဿယောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧကစ္စာယာ’’တိ အာဟ။

အရူပါဝစရကုသလမ္ပိ ယသ္မိံ ကသိဏာဒိမှိ ဈာနံ အနုပ္ပာဒိတံ၊ တသ္မိံ အနုပ္ပန္နဈာနုပ္ပာဒနေ သဗ္ဗဿ စ ဥပ္ပန္နဈာနဿ သမာပဇ္ဇနေ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ အဘိညာနဉ္စ ဥပနိဿယောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေဘူမကကုသလော စတုဘူမကဿပိ ကုသလဿာ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အရူပါဝစရံ သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယ ရူပါဝစရံ ဈာနံ ဝိပဿနံ မဂ္ဂံ အဘိညံ သမာပတ္တိံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၄။၁၃။၂၈၅)။ ကာမာဝစရကုသလံ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကာနမ္ပိ တဒုပ္ပာဒကကုသလာနံ ဥပနိဿယဘာဝဝသေန ¶ ၊ ပဋိသန္ဓိနိယာမကဿ စုတိတော ပုရိမဇဝနဿ စ ဝသေန ဥပနိဿယော၊ ရူပါဝစရကုသလံ အရူပါဝစရဝိပါကဿ၊ အရူပါဝစရကုသလဉ္စ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ¶ တဒုပ္ပာဒကကုသလူပနိဿယဘာဝေနာတိ ဧဝံ ပစ္စေကံ တေဘူမကကုသလာနံ စတုဘူမကဝိပါကဿ တေဘူမကကိရိယဿ စ ယထာယောဂံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ပကတူပနိဿယော နယဒဿနမတ္တေနေဝ ပဉှာဝါရေသု ဝိဿဇ္ဇိတောတိ။

ဣမိနာ ပန နယေနာတိ လောကုတ္တရနိဗ္ဗတ္တနံ ဥပနိဿာယ သိနေဟုပ္ပာဒနလေသေနာတိ အတ္ထော။ လောကုတ္တရာ ပန ဓမ္မာ အကုသလာနံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောန္တီတိ န ဣဒံ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမာဝစရာဒိတိဟေတုကဘဝင်္ဂံ ကာယိကသုခါဒိ စ ရူပါဝစရာဒိကုသလာနံ ဥပနိဿယော၊ အရူပါဝစရဝိပါကော ရူပါဝစရကုသလဿ တံ ပတ္ထေတွာ တန္နိဗ္ဗတ္တကကုသလုပ္ပာဒနတ္ထံ ဥပ္ပာဒိယမာနဿ၊ ရူပါဝစရကိရိယဿ စ ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌာဒီသု အရူပါဝစရဝိပါကဇာနနတ္ထံ ဈာနာဘိညာယော ဥပ္ပာဒေန္တဿ အရဟတော၊ စတုဘူမကဝိပါကာနံ ပန တဒုပ္ပာဒကကုသလူပနိဿယဘာဝဝသေန သော သော ဝိပါကော ဥပနိဿယော။ တေနာဟ ‘‘တထာ တေဘူမကဝိပါကော’’တိ။ ယဒိပိ အရဟတ္တဖလတ္တံ ဈာနဝိပဿနာ ဥပ္ပာဒေတိ အနာဂါမီ၊ န ပန တေန တံ ကဒါစိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ပုထုဇ္ဇနာဒီဟိ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ဝိယ၊ တသ္မာ တာနိ ဝိယ တေသံ ဈာနာဒီနံ ဣမဿ စ အဂ္ဂဖလံ န ဈာနာဒီနံ ဥပနိဿယော။ ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗသဒိသမေဝ ဟိ အနာဂတမ္ပိ ဥပနိဿယောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဋ္ဌိမံ ကုသလဿပီ’’တိ။

ကိရိယအတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒိမ္ပိ ပတ္ထေတွာ ဒါနာဒိကုသလံ ကရောန္တဿ တေဘူမကကိရိယာပိ စတုဘူမကဿပိ ကုသလဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော။ ယောနိသောမနသိကာရေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ တံ ဥပနိဿာယ ရာဂါဒိဥပ္ပာဒနေ အကုသလဿ၊ ကုသလာကုသလူပနိဿယဘာဝမုခေန စတုဘူမကဝိပါကဿ။ ဧဝံ ကိရိယဿပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ကိရိယသင်္ခါတောပိ ပကတူပနိဿယော စတုဘူမကာနံ ကုသလာဒိခန္ဓာနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ။ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မေသု ပန ဥတုဘောဇနသေနာသနာနမေဝ တိဏ္ဏံ ရာသီနံ ပကတူပနိဿယဘာဝဒဿနံ နယဒဿနမေဝါတိ။ ဣမသ္မိံ ပဋ္ဌာနမဟာပကရဏေ အာဂတနယေနာတိ ဣဒံ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဥပနိဿယပစ္စယာ၊ ကုသလေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပ’’န္တိ ¶ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၁) ဧဝမာဒိကံ ဥပနိဿယပဋိက္ခေပံ၊ အနုလောမေ စ အနာဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တိကပရိယာယေနာတိ ‘‘ဝိညာဏူပနိသံ နာမရူပံ၊ နာမရူပနိသံ သဠာယတန’’န္တိအာဒိကေန (သံ။ နိ။ ၂။၂၃)၊

‘‘ယထာပိ ¶ ပဗ္ဗတော သေလော၊ အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေ၊

တံ ရုက္ခာ ဥပနိဿာယ၊ ဝဍ္ဎန္တေ တေ ဝနပ္ပတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၉)။ –

အာဒိကေန စ။

ဥပနိဿယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပုရေဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၀။ နယဒဿနဝသေန ယာနိ ဝိနာ အာရမ္မဏပုရေဇာတေန န ဝတ္တန္တိ၊ တေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတဒဿနေန မနောဒွါရေပိ ယံ ယဒါရမ္မဏပုရေဇာတေန ဝတ္တတိ၊ တဿ တဒါလမ္ဗိတံ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပရူပံ အာရမ္မဏပုရေဇာတန္တိ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ၊ သရူပေန ပန အဒဿိတတ္တာ ‘‘သာဝသေသဝသေန ဒေသနာ ကတာ’’တိ အာဟ။ စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမယတော ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိညာယ စ အဋ္ဌာရသသု ယံကိဉ္စိ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒါရမ္မဏဘာဝိနောတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိဘာဝိနော ဝတ္ထုပုရေဇာတာဘာဝေန ဣတရဿပိ အဘာဝါ အဂ္ဂဟဏံ။ ဘဝင်္ဂဘာဝိနော ပန ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗံ န ဝါ ကာတဗ္ဗံ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိယ အပရိဗျတ္တဿ အာရမ္မဏဿ အာရမ္မဏမတ္တဘာဝတော၊ ‘‘မနောဓာတူနဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ သန္တီရဏဘာဝိနော မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ။

ပုရေဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁။ တဿေဝါတိ ¶ ¶ ဣဒံ ကာမာဝစရရူပါဝစရဝိပါကာနံ နိရဝသေသဒဿိတပုရေဇာတဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ရူပါဝစရဝိပါကော ပန အာဟာရသမုဋ္ဌာနဿ န ဟောတီတိ။

ပစ္ဆာဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ အာသေဝနပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ပဂုဏတရဗလဝတရဘာဝဝိသိဋ္ဌန္တိ ဧတေန ဝိပါကာဗျာကတတော ဝိသေသေတိ။

အာသေဝနပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ကမ္မပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃။ စေတနာသမ္ပယုတ္တကမ္မံ အဘိဇ္ဈာဒိ ကမ္မပစ္စယော န ဟောတီတိ ‘‘စေတနာကမ္မမေဝါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဟိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မတ္တေ န စေတနာဝဇ္ဇာ ဧဝံသဘာဝါတိ။ အတ္တနော ဖလံ ဥပ္ပာဒေတုံ သမတ္ထေနာတိ ကမ္မဿ သမတ္ထတာ တဿ ကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပဉ္စဝေါကာရေယေဝ၊ န အညတ္ထာတိ ဧတေန ကာမာဝစရစေတနာ ဧကဝေါကာရေ ရူပမ္ပိ န ဇနေတီတိ ဒဿေတိ။

ကမ္မပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ ဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄။ ဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ¶ ယေသံ ဧကန္တေန ဝိပါကော ဝိပါကပစ္စယော ဟောတိ၊ တေသံ ဝသေန နယဒဿနံ ကတံ။ န ဟိ အာရုပ္ပေ ဘူမိဒွယဝိပါကော ရူပဿ ပစ္စယော ဟောတိ။

ဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ အာဟာရပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ကဗဠံ ¶ ကရိတွာ အဇ္ဈောဟရိတောဝါတိ အသိတပီတာဒိဝတ္ထူဟိ သဟ အဇ္ဈောဟရိတောဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတဗ္ဗသာယိတဗ္ဗာနိပိ ဟိ သဘာဝဝသေန ကဗဠာယေဝ ဟောန္တီတိ။

သေသတိသန္တတိသမုဋ္ဌာနဿ အနုပါလကောဝ ဟုတွာတိ ဧတ္ထ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ အာဟာရပစ္စယဘာဝေါ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ န ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ကဗဠီကာရော အာဟာရော နောစိတ္တသမုဋ္ဌာနော တဒုဘယဉ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနကာယဿ အာဟာရပစ္စယော ဝုတ္တော၊ တိဝိဓောပိ ပန သော နောစိတ္တသမုဋ္ဌာနကာယဿ ဝုတ္တောတိ။

အာဟာရပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ ဣန္ဒြိယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆။ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ မိဿကတ္တာ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အဝိနိဗ္ဘုတ္တဓမ္မာနန္တိ ဧတ္ထ အယံ အဓိပ္ပာယော – ရူပါရူပါနံ အညမညံ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဝေါဟာရော နတ္ထီတိ အရူပါနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘူတာနိ ပစ္စယန္တရာပေက္ခာနိ စက္ခာဒီနိ အတ္တနော ¶ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဓမ္မာနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယတံ အဖရန္တာနိပိ ဣန္ဒြိယပစ္စယာ သိယုံ။ ယော ပန နိရပေက္ခော ဣန္ဒြိယပစ္စယော အဝိနိဗ္ဘုတ္တဓမ္မာနံ ဟောတိ၊ သော အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ တေသံ ဣန္ဒြိယပစ္စယတံ အဖရန္တော နာမ နတ္ထိ။ ယဒိ စ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယာနိ ဣန္ဒြိယပစ္စယော လိင်္ဂါဒီနံ သိယုံ၊ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာနံ တေသမ္ပိ သိယုံ။ န ဟိ ရူပံ ရူပဿ၊ အရူပံ ဝါ အရူပဿ ဝိနိဗ္ဘုတ္တဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယော အတ္ထီတိ။ သတိ စေဝံ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယေဟိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တတ္တာ ကလလာဒိကာလေ စ လိင်္ဂါဒီနိ သိယုံ၊ ယေသံ တာနိ ဣန္ဒြိယပစ္စယတံ ဖရေယျုံ၊ န စ ဖရန္တိ။ တသ္မာ န တေဟိ တာနိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တကာနိ၊ အဝိနိဗ္ဘုတ္တတ္တာဘာဝတော စ တေသံ ဣန္ဒြိယပစ္စယတံ န ဖရန္တိ။ အညေသံ ပန ယေဟိ တာနိ သဟဇာတာနိ၊ တေသံ အဗီဇဘာဝတောယေဝ န ဖရန္တိ၊ တသ္မာ အာပန္နဝိနိဗ္ဘုတ္တဘာဝါနံ တေသံ လိင်္ဂါဒီနံ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာနံ အညေသဉ္စ သမာနကလာပဓမ္မာနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာယ ¶ အဖရဏတော တာနိ ဣန္ဒြိယပစ္စယော န ဟောန္တီတိ။ ယေသံ ဗီဇဘူတာနိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ၊ တေသံ လိင်္ဂါဒီနံ အပရမတ္ထဘာဝတောတိ ကေစိ၊ တေ ပန ကလလာဒိကာလေပိ လိင်္ဂါဒီနံ တဒနုရူပါနံ အတ္ထိတံ ဣစ္ဆန္တိ။

ဇာတိဘူမိဝသေန ဝုတ္တေသု ဘေဒေသု ကုသလဇာတိယံ ရူပါဝစရကုသလမေဝ အာရုပ္ပေ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဌပေတွာ ပန ရူပါဝစရကုသလံ အဝသေသာ ကုသလာကုသလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမလောကုတ္တရံ ပန ဒေါမနဿယုတ္တဉ္စ ဝိသုံ ဧကာ ဇာတိ ဘူမိ ဝါ န ဟောတီတိ အာရုပ္ပေ အလဗ္ဘမာနမ္ပိ န ဌပိတံ။ ဟေတုအာဒီသုပိ ‘‘တထာ အပရိယာပန္နကုသလဟေတု၊ တထာ အကုသလဟေတူ’’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ဧသ နယော ယောဇေတဗ္ဗော။

ဌိတိက္ခဏေတိ ဣဒံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သဟဇာတပစ္စယတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ ပန တဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ…ပေ… အသညသတ္တာနံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ…ပေ… ဣန္ဒြိယပစ္စယံ ကမ္မပစ္စယသဒိသ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၆၆)။ န ဟိ အသညသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ရူပဿ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယတော အညော ဣန္ဒြိယပစ္စယော အတ္ထိ၊ ပဉ္စဝေါကာရေ ပဝတ္တေ စ ကဋတ္တာရူပဿ။ ပဋိစ္စဝါရာဒယော စ ဆ ဥပ္ပာဒက္ခဏမေဝ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဧတေသု အနုလောမတော န တိဋ္ဌတီတိ။

ဣန္ဒြိယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇။ ဈာနပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇။ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသောမနဿဒေါမနဿုပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတာနီတိ ¶ ဧတ္ထ ယဒိပိ သောမနဿဒေါမနဿသင်္ခါတာနိ ဈာနင်္ဂါနိ နတ္ထိ၊ သုခဒုက္ခသင်္ခါတာနိ ပန သောမနဿဒေါမနဿဘူတာနေဝ ဈာနင်္ဂါနိ၊ န ကာယိကသုခဒုက္ခဘူတာနီတိ ဣမဿ ဒဿနတ္ထံ သောမနဿဒေါမနဿဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ နနု စ ‘‘ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇေသူ’’တိ ဝစနေနေဝ ကာယိကသုခဒုက္ခာနိ ဝဇ္ဇိတာနီတိ သုခဒုက္ခဂ္ဂဟဏမေဝ ကတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ ဈာနင်္ဂသုခဒုက္ခာနံ ဈာနင်္ဂဘာဝဝိသေသနတော။ ‘‘ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇေသု သုခဒုက္ခုပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတာနီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဟိ သဒ္ဓိံ ကာယိကသုခဒုက္ခာနိပိ ¶ ဝဇ္ဇိတာနီတိ ဧတ္တကမေဝ ဝိညာယတိ၊ န ပန ယာနိ သုခဒုက္ခာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဈာနင်္ဂဘူတော သုခဘာဝေါ ဒုက္ခဘာဝေါ စ ဝိသေသိတော၊ တသ္မာ သောမနဿဒေါမနဿဘာဝဝိသိဋ္ဌောယေဝ သုခဒုက္ခဘာဝေါ သုခဒုက္ခာနံ ဈာနင်္ဂဘာဝေါတိ ဒဿနတ္ထံ သောမနဿဒေါမနဿဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ။ တေန ‘‘ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇေသူ’’တိ ဝစနေန ဝဇ္ဇိယမာနာနမ္ပိ သုခဒုက္ခာနံ သောမနဿဒေါမနဿဘာဝါဘာဝတော ဈာနင်္ဂဘာဝါဘာဝေါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယထာဝဇ္ဇိတာ ပန သုခဒုက္ခောပေက္ခေကဂ္ဂတာ ကသ္မာ ဝဇ္ဇိတာတိ? ယတ္ထ ဈာနင်္ဂါနိ ဥဒ္ဓရီယန္တိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ၊ တတ္ထ စ ဈာနင်္ဂန္တိ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ ကသ္မာ ပန န ဥဒ္ဓဋာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ပန ဝိညာဏကာယာန’’န္တိအာဒိမာဟ။

အဘိနိပါတမတ္တတ္တာတိ ဧတေန အာဝဇ္ဇနသမ္ပဋိစ္ဆနမတ္တာယပိ စိန္တနာပဝတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘တေသု ဝိဇ္ဇမာနာနိပိ ဥပေက္ခာသုခဒုက္ခာနီ’’တိ ပေါရာဏပါဌော။ တတ္ထ ဥပေက္ခာသုခဒုက္ခေဟေဝ တံသမာနလက္ခဏာယ စိတ္တေကဂ္ဂတာယပိ ယထာဝုတ္တေနေဝ ကာရဏေန အနုဒ္ဓဋဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ပန သတ္တ အင်္ဂါနိ ဒဿေန္တေန စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ဝဇ္ဇိတာနီတိ တေသံ ဝဇ္ဇနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တေန န သမာနလက္ခဏေန လေသေန ဒဿေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာ ဟေသာတိ။ ယဒိ စ လေသေန ဒဿေတဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တေသုပိ တီသု ဧကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တိဏ္ဏံ ပန ဝစနေန တတော အညဿ ဈာနင်္ဂန္တိ ဥဒ္ဓဋဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ယထာဝုတ္တကာရဏတော အညေန ကာရဏေန အနုဒ္ဓဋဘာဝေါ ဝါ၊ တသ္မာ တံဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ ‘‘ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသုခဒုက္ခာနီ’’တိ ပဌန္တိ။ ယေ ပန ‘‘ဈာနင်္ဂဘူတေဟိ သောမနဿာဒီဟိ သုခဒုက္ခေန အဝိဘူတဘာဝေန ပါကဋတာယ ဣန္ဒြိယကိစ္စယုတ္တတာယ စ သမာနာနံ သုခါဒီနံ ဈာနင်္ဂန္တိ အနုဒ္ဓဋဘာဝေ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န စိတ္တေကဂ္ဂတာယာတိ ¶ သာ ဧတ္ထ န ဂဟိတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ တံ ရုစိမတ္တံ။ ယဒိ ဈာနင်္ဂသမာနာနံ ဈာနင်္ဂန္တိ အနုဒ္ဓဋဘာဝေ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာ စေတ္ထ ဈာနင်္ဂဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယုတ္တမနောဓာတုအာဒီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာယ သမာနာတိ တဿာ အနုဒ္ဓဋဘာဝေ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။ သေသာဟေတုကေသုပိ ဈာနင်္ဂံ ဥဒ္ဓဋမေဝ ဥဒ္ဓရဏဋ္ဌာနေ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေတိ အဓိပ္ပာယော။

ဈာနပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈။ မဂ္ဂပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈။ ပညာ ¶ ဝိတက္ကော သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဝီရိယံ သတိ သမာဓိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါတိ ဣမာနိ ဒွါဒသင်္ဂါနီတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓမ္ပိ သင်္ကပ္ပံ ဝီရိယံ သမာဓိဉ္စ ဝိတက္ကဝီရိယသမာဓိဝစနေဟိ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘အယမေဝ ခေါ၊ အာဝုသော၊ အဋ္ဌင်္ဂိကော မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ အဗြဟ္မစရိယံ။ သေယျထိဒံ – မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ…ပေ… မိစ္ဆာသမာဓီ’’တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈) သုတ္တဝစနေဟိ မိစ္ဆာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေသုပိ မဂ္ဂင်္ဂဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော တေဟိ သဟ ဒွါဒသင်္ဂါနိ ဣဓ လဗ္ဘမာနာနိ စ အလဗ္ဘမာနာနိ စ မဂ္ဂင်္ဂဝစနသာမညေန သင်္ဂဏှိတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝဉှိ သုတ္တန္တဝေါဟာရောပိ ဒဿိတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ပန ဒဿေန္တေန ‘‘မဂ္ဂပစ္စယနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂင်္ဂါနီ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ ပါဌဂတဿ မဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒဿ အတ္ထဘာဝေန ဣမာနိ ဒွါဒသင်္ဂါနိ န ဒဿေတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ ပါဠိယံ မဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒဿ မိစ္ဆာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေါတိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တေဟိ သမ္မာဝါစာဒီဟိ ပဋိပက္ခာ စေတနာဓမ္မာ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝတောယေဝ ‘‘မိစ္ဆာမဂ္ဂင်္ဂါနီ’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တာနိ၊ န ပန မဂ္ဂပစ္စယဘာဝေန။ မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂပစ္စယဘူတာနိ စ ဣဓ ပါဠိယံ ‘‘မဂ္ဂင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ န စ အညံ ဥဒ္ဓရိတွာ အညဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပရိယာယနိပ္ပရိယာယမဂ္ဂင်္ဂဒဿနတ္ထံ ပန ဣစ္ဆန္တေန ပါဠိဂတမဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒပတိရူပကော အညော မဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒေါ ဥဘယပဒတ္ထော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘အဓိကရဏံ နာမ စတ္တာရိ အဓိကရဏာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆၊ ၄၀၅)။ ဣဓ ပန ‘‘မဂ္ဂပစ္စယနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂင်္ဂါနီ’’တိ ပါဠိဂတောယေဝ မဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒေါ ဥဒ္ဓဋော၊ န စ အတ္ထုဒ္ဓရဏဝသေန ဒဿေတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယမနံ ကတံ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ မဂ္ဂင်္ဂသဒ္ဒဿ မိစ္ဆာဝါစာဒီနံ အတ္ထဘာဝေါ မာ ဟောတူတိ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပဝါစာကမ္မန္တာဇီဝဝါယာမသတိသမာဓိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပဝါယာမသမာဓယောတိ ¶ ဣမာနိ ဒွါဒသင်္ဂါနီ’’တိ ပဌန္တိ။ နနု ဧဝံ ‘‘အဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒဝဇ္ဇေသူ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ တေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ယထာဝုတ္တာ သန္တိ၊ ယေ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ သိယုန္တိ? န၊ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိယမနတ္ထတ္တာ။ အဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒဝဇ္ဇေသွေဝ ဧတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ နာဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒေသု။ တတ္ထုပ္ပန္နာနိ ဒွါဒသင်္ဂါနီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။

မဂ္ဂပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၀။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀။ သမ္ပယောဂါသင်္ကာယ ¶ အဘာဝတောတိ ဧတေန သမ္ပယောဂါသင်္ကာဝတ္ထုဘူတော ဥပကာရကဘာဝေါ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာတိ ဒဿေတိ။

ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁။ အတ္ထိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၁။ ကုသလာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓော အတ္ထိပစ္စယော ဝုတ္တော၊ န နိဗ္ဗာနံ။ ယော ဟိ အတ္ထိဘာဝါဘာဝေန အနုပကာရကော အတ္ထိဘာဝံ လဘိတွာ ဥပကာရကော ဟောတိ၊ သော အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနံ န အတ္တနော အတ္ထိဘာဝါဘာဝေန အနုပကာရကံ ဟုတွာ အတ္ထိဘာဝလာဘေန ဥပကာရကံ ဟောတိ။ ဥပ္ပာဒါဒိယုတ္တာနံ ဝါ နတ္ထိဘာဝေါပကာရကတာဝိရုဒ္ဓါ ဥပကာရကဘာဝေါ အတ္ထိပစ္စယတာတိ န နိဗ္ဗာနံ အတ္ထိပစ္စယော။

သတိ စ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ ဧကတော ပုရေတရံ ပစ္ဆာ စ ဥပ္ပန္နတ္တေ သဟဇာတာဒိပစ္စယတ္တာဘာဝတော အာဟ ‘‘အာဟာရော ဣန္ဒြိယဉ္စ သဟဇာတာဒိဘေဒံ န လဘတီ’’တိ။ တဒဘာဝေါ စ ဧတေသံ ဓမ္မသဘာဝဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၂-၂၃-၂၄။ နတ္ထိဝိဂတအဝိဂတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂-၂၃။ ပစ္စယလက္ခဏမေဝ ¶ ဟေတ္ထ နာနန္တိ ဧတေန နတ္ထိဝိဂတပစ္စယေသု အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေသု စ ဗျဉ္ဇနမတ္တေယေဝ နာနတ္တံ၊ န အတ္ထေတိ ဣဒံ ယော ပစ္စယောတိ အတ္ထော၊ တသ္မိံ နာနတ္တံ နတ္ထိ၊ ဗျဉ္ဇနသင်္ဂဟိတေ ပစ္စယလက္ခဏမတ္တေယေဝ နာနတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

နတ္ထိဝိဂတအဝိဂတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယနိဒ္ဒေသပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ

‘‘လောဘဒေါသမောဟာ ¶ ဝိပါကပစ္စယာပိ န ဟောန္တိ၊ သေသာနံ သတ္တရသန္နံ ပစ္စယာနံ ဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိမပါဌော။ ဧတ္ထ စ လောဘဒေါသမောဟာနံ ပစ္စေကံ သတ္တရသဟိ ပစ္စယေဟိ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗေ ဟေတူ သဟ အဂ္ဂဟေတွာ ဧကဓမ္မဿ အနေကပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထံ အမောဟာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာတိ ဒေါသဿပိ သတ္တရသဟိ ပစ္စယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တထာ စ သတိ ဒေါသဿပိ ဂရုကရဏံ ပါဠိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘အကုသလော ပန အာရမ္မဏာဓိပတိ နာမ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄) ဧတ္ထာပိ လောဘဒေါသသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒေါသဿ အဓိပတိပစ္စယတာပိ နိဝါရေတဗ္ဗာ။ န စ ‘‘သေသာန’’န္တိ ဝစနေန အဓိပတိပစ္စယော နိဝါရိတော၊ အထ ခေါ သင်္ဂဟိတော ပုရေဇာတာဒီဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သေသတ္တာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဒေါသံ လောဘမောဟေဟိ သဟ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုဉ္စ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒေါသော အဓိပတိပစ္စယောပိ န ဟောတိ၊ သေသာနံ ပစ္စယာနံ ဝသေန ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဿ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ယထာယောဂံ ဟေတာဒိပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ န ဟိ ဧတံ ဧကပစ္စယဿ အနေကပစ္စယဘာဝဒဿနန္တိ ရူပါဒီနံ ပကတူပနိဿယဘာဝေါ စ ဧတေန ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဘေဒါ စက္ခုဝိညာဏဓာတုအာဒယောတိ ဘေဒံ အနာမသိတွာ တေ ဧဝ ဂဟေတွာ အာဟ ¶ ‘‘စတူသု ခန္ဓေသူ’’တိ။ မိစ္ဆာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ တေဟိ စေဝ ကမ္မာဟာရပစ္စယေဟိ စာတိ ဧကူနဝီသတိဓာတိ ဣဒမေဝံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ န ဟိ မိစ္ဆာဝါစာဒယော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝိယ မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တိ စေတနာယ မဂ္ဂပစ္စယတ္တာဘာဝတော။ ယဒိ စ ဘဝေယျ၊ ပဉှာဝါရေ ‘‘ကမ္မပစ္စယာ မဂ္ဂေ တီဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ မိစ္ဆာဝါစာဒီနံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝေါ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာ ဟေသာ။ သေသပစ္စယဘာဝေါ စ စေတနာယ အနေကပစ္စယဘာဝဝစနေန ဝုတ္တောယေဝါတိ န ဣဒံ ပဌိတဗ္ဗန္တိ န ပဌန္တိ။ ‘‘အဟိရိကံ…ပေ… မိဒ္ဓံ ဥဒ္ဓစ္စံ ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိအာဒိမပါဌော၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန အဓိပတိပစ္စယော န ဟောတီတိ တံ တတ္ထ အပဌိတွာ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာဣဿာမစ္ဆရိယကုက္ကုစ္စာနိ တတော အဓိပတိပစ္စယံ အပနေတွာ’’တိ ဧဝမေတ္ထ ပဌန္တိ။

‘‘စတ္တာရိ ¶ မဟာဘူတာနိ အာရမ္မဏ…ပေ… ပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ဒသဓာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပုန တထာ ဟဒယဝတ္ထူ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ မဟာဘူတာနိ ပန ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ ‘‘ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတဝသေန နဝဓာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယံ ပက္ခိပိတွာ ဒသဓာ ဝတ္ထု’’န္တိ ပဌန္တိ။ ဧတ္တကမေဝေတ္ထ အပုဗ္ဗန္တိ ဧတသ္မိံ ပုရေဇာတပစ္စယေ သဟဇာတနိဿယေဟိ အပုဗ္ဗံ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသာယတနမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော၊ အာရမ္မဏာနိ ပနေတာနိ အာရမ္မဏပစ္စယဓမ္မာနံ အနေကပစ္စယဘာဝေ ဝုတ္တာနီတိ သဗ္ဗာတိက္ကန္တပစ္စယာပေက္ခာ ဧတေသံ အပုဗ္ဗတာ နတ္ထီတိ။ ဣန္ဒြိယာဒီသု အပုဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿပိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယတော အပုဗ္ဗဿ ပစ္စယဘာဝဿ အဘာဝံ မညမာနေန အပုဗ္ဗတာ န ဝုတ္တာ။ တဿ ပန ပုရေဇာတပစ္စယဘာဝတော အပုဗ္ဗတာ။ ကဗဠီကာရာဟာရဿ စ ပုရေဇာတေန သဒ္ဓိံ သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။

အာကာရောတိ မူလာဒိအာကာရော။ အတ္ထောတိ တေနာကာရေန ဥပကာရကတာ။ ‘‘ယေနာကာရေနာ’’တိ ဧတဿ ဝါ အတ္ထဝစနံ ‘‘ယေနတ္ထေနာ’’တိ။ ဝိပါကဟေတူသုယေဝ လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ အမောဟဝိပါကဟေတုဿ အဓိပတိပစ္စယဘာဝေါ စ လောကုတ္တရဝိပါကေယေဝ လဗ္ဘတီတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ ဝိပ္ပယုတ္တံ အပဌိတွာ ‘‘ဆဟာကာရေဟီ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ တံ ပန ပဌိတွာ ‘‘သတ္တဟာကာရေဟီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ဟေတ္ထ ဝုစ္စတိ၊ န စ ယံ အာရမ္မဏံ နိဿယော ဟောတိ၊ တံ ဝိပ္ပယုတ္တံ န ဟောတီတိ။

အနန္တရသမနန္တရေသု ယံ ကမ္မပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ န အာသေဝနပစ္စယော။ ယဉ္စ အာသေဝနပစ္စယော ဟောတိ၊ န တံ ကမ္မပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပကတူပနိဿယော ပကတူပနိဿယောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ကမ္မပစ္စယောပိ ပန သော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကမ္မပစ္စယော စာ’’တိ ပဌန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ပကတူပနိဿယော ယေဘုယျေန ပကတူပနိဿယောဝ ဟောတိ၊ ကောစိ ပနေတ္ထ ကမ္မပစ္စယော စ ဟောတီတိ။ ‘‘အာရမ္မဏပုရေဇာတေ ပနေတ္ထ ဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာရမ္မဏပုရေဇာတန္တိ ယဒိ ကဉ္စိ အာရမ္မဏဘူတံ ပုရေဇာတံ ဝုတ္တံ၊ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝတ္ထုဿ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ လဗ္ဘတီတိ သာ န လဗ္ဘတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ အထ ပန ¶ ဝတ္ထုပုရေဇာတတော အညံ ဝတ္ထုဘာဝရဟိတာရမ္မဏမေဝ ‘‘အာရမ္မဏပုရေဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ နိဿယပစ္စယတာ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘နိဿယိန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတော ဥတ္တရိပီတိ ပုရေဇာတတော ပရတောပီတိ အတ္ထော၊ ဣတော ဝါ ဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တတော နိဿယိန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တတော ဝါ ဥတ္တရိ အာရမ္မဏာဓိပတိအာဒိ စ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ကမ္မာဒီသု ပန လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနံ န ဝက္ခတီတိ ပုရိမောယေဝေတ္ထ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော။

‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော အာဟာရပစ္စယောဝါ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယောပိ ပန သော ဟောတိ၊ တေန ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော အာဟာရပစ္စယတ္တံ အဝိဇဟန္တောဝ အတ္ထိအဝိဂတာနံ ဝသေန အပရေဟိပိ ဒွီဟာကာရေဟိ အနေကပစ္စယဘာဝံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပဌန္တိ။

‘‘ယထာနုရူပံ ဈာနပစ္စယေ ဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ဟေတုအဓိပတီနဉ္စာတိ ဣမေသံ ဝသေနာ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ ‘‘ယထာနုရူပံ ဈာနပစ္စယေ ဝုတ္တာနံ မဂ္ဂဝဇ္ဇာနံ နဝန္နံ ဟေတုအဓိပတိဈာနာနဉ္စာတိ ဣမေသံ ဝသေနာ’’တိ ပစ္ဆိမပါဌော၊ တေသု ဝိစာရေတွာ ယုတ္တော ဂဟေတဗ္ဗော။

သမနန္တရနိရုဒ္ဓတာယ အာရမ္မဏဘာဝေန စ သဒိသော ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယသဘာဂတာ၊ ဝိရုဒ္ဓပစ္စယတာ ပစ္စယဝိသဘာဂတာ။ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေနာ’’တိ ဝစနတော ဟေတုအာဒီနံ သဟဇာတာနံ သဟဇာတဘာဝေန သဘာဂတာ၊ သဟဇာတာသဟဇာတာနံ ဟေတုအာရမ္မဏာဒီနံ အညမညဝိသဘာဂတာတိ ဧဝမာဒိနာ ဥပါယေန သဘာဂတာ ဝိသဘာဂတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဇနကာယေဝ၊ န အဇနကာတိ ဇနကဘာဝပ္ပဓာနာယေဝ ဟုတွာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ န ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝပ္ပဓာနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေသံ ဟေတုအာဒယော ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေ တေဟိ ဝိနာ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န စ ပဝတ္တန္တီတိ တေသံ ဥဘယပ္ပဓာနတာ ဝုတ္တာ။ န ဟိ တေ အနန္တရာဒယော ဝိယ ဇနနေနေဝ ပဝတ္တိံ ကရောန္တီတိ။

သဗ္ဗေသံ ¶ ဌာနံ ကာရဏဘာဝေါ သဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကာ။ ဥပနိဿယံ ဘိန္ဒန္တေန တယောပိ ဥပနိဿယာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ အဘိန္ဒိတွာ ¶ ဝါ ဥပနိဿယဂ္ဂဟဏမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘိန္ဒနံ ပကတူပနိဿယဿ ရူပါနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ အာရမ္မဏာနန္တရူပနိဿယာနံ ပန ပုဗ္ဗေ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရဂ္ဂဟဏေဟိ ဂဟိတတ္တာ တေသု ဧကဒေသေန အနန္တရူပနိဿယေန ဣတရမ္ပိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာပိ အသဗ္ဗဋ္ဌာနိကာ အရူပရူပါနညေဝ ယထာက္ကမေန ပစ္စယဘာဝတောတိ ဧတ္ထ ပုရေဇာတပစ္စယော အနန္တရာဒီသု ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗော တံသမာနဂတိကတ္တာ၊ န စ ယုဂဠဘာဝေါ ပစ္ဆာဇာတေန သဟ ကထနေ ကာရဏံ အသဗ္ဗဋ္ဌာနိကဒဿနမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ တံ တတ္ထ ပဌိတွာ ‘‘ပစ္ဆာဇာတောပိ အသဗ္ဗဋ္ဌာနိကော ရူပါနံယေဝ ပစ္စယဘာဝတော’’တိ ပဌန္တိ။

ပစ္စယနိဒ္ဒေသပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုစ္ဆာဝါရော

၁။ ပစ္စယာနုလောမဝဏ္ဏနာ

ဧကေကံ တိကဒုကန္တိ ဧကေကံ တိကံ ဒုကဉ္စာတိ အတ္ထော၊ န တိကဒုကန္တိ။

ပစ္စယာ စေဝါတိ ယေ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တာ၊ တေ ပဋိစ္စတ္ထံ ဖရန္တာ ကုသလာဒိပစ္စယာ စေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေ စ ခေါ သဟဇာတာဝါ’’တိ။ ယေဟိ ပန ဟေတာဒိပစ္စယေဟိ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တေ သဟဇာတာပိ ဟောန္တိ အသဟဇာတာပီတိ။ ဧတ္ထ ပဋိစ္စသဟဇာတဝါရေဟိ သမာနတ္ထေဟိ ပဋိစ္စသဟဇာတာဘိဓာနေဟိ သမာနတ္ထံ ဗောဓေန္တေန ဘဂဝတာ ပစ္ဆိမဝါရေန ပုရိမဝါရော၊ ပုရိမဝါရေန စ ပစ္ဆိမဝါရော စ ဗောဓိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ပစ္စယနိဿယဝါရေသု သံသဋ္ဌသမ္ပယုတ္တဝါရေသု စ၊ ဧဝဉ္စ နိရုတ္တိကောသလ္လံ ဇနိတံ ဟောတီတိ။

‘‘တေ တေ ပန ပဉှေ ဥဒ္ဓရိတွာ ပုန ကုသလော ဟေတု ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ကုသလာ ဟေတူ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာန’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၁) ပဉှာဝါရပါဌောတိ ပမာဒလေခါ ¶ ဧသာတိ ပါဠိယံ အာဂတပါဌမေဝ ပဌန္တိ။ ပုရိမဝါရေသု သဟဇာတနိဿယသမ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေဟိ ကုသလာဒိဓမ္မေ နိယမေတွာ တသ္မိံ နိယမေ ကုသလာဒီနံ ဟေတုပစ္စယာဒီဟိ ဥပ္ပတ္တိံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ၊ န တတ္ထ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ ဟေတာဒိပစ္စယဘူတာ’’တိ ဝိညာယန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ¶ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၅) ဧဝမာဒီဟိ သင်္ဂဟိတေ ပဋိစ္စတ္ထာဒိဖရဏကဘာဝေ ဟေတာဒိပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နေသု ဟေတာဒိပစ္စယာနံ နိစ္ဆယာဘာဝတော ပဉှာ နိဇ္ဇဋာ နိဂ္ဂုမ္ဗာ စ ကတွာ န ဝိဘတ္တာ၊ ဣဓ ပန ‘‘သိယာ ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ သင်္ဂဟိတာ ဟေတာဒိပစ္စယဘူတာ ကုသလာဒယော ပစ္စယုပ္ပန္နာ စ နိစ္ဆိတာ၊ န ကောစိ ပုစ္ဆာသင်္ဂဟိတော အတ္ထော အနိစ္ဆိတော နာမ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေ ပဉှာ နိဇ္ဇဋာ နိဂ္ဂုမ္ဗာ စ ကတွာ ဝိဘတ္တာ’’တိ။ ပဉှာ ပန ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ သဗ္ဗတ္ထ သမာနန္တိ န တံ သန္ဓာယ နိဇ္ဇဋတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဥပ္ပတ္တိယာ ပညာပိတတ္တာတိ ပုစ္ဆာမတ္တေနေဝ ဥပ္ပတ္တိယာ ဌပိတတ္တာ ပကာသိတတ္တာ၊ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝါ ဉာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။

၂၅-၃၄။ ပရိကပ္ပပုစ္ဆာတိ ဝိဓိပုစ္ဆာ။ ကိံ သိယာတိ ဧသော ဝိဓိ ကိံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကိံ သိယာ၊ အထ န သိယာတိ သမ္ပုစ္ဆနံ ဝါ ပရိကပ္ပပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ ကိမိဒံ သမ္ပုစ္ဆနံ နာမ? သမေစ္စ ပုစ္ဆနံ၊ ‘‘ကိံ သုတ္တန္တံ ပရိယာပုဏေယျ၊ အထ အဘိဓမ္မ’’န္တိ အညေန သဟ သမ္ပဓာရဏန္တိ အတ္ထော။ ယော ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ၊ သော ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သိယာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပါကပစ္စယေသုပိ သဗ္ဗပုစ္ဆာနံ ပဝတ္တိတော ‘‘ယော ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ ဝိပါကပစ္စယာ၊ သော ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သိယာ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယေယျ၊ တထာ စ သတိ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ ဝိပါကပစ္စယာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နိဒ္ဓါရေတွာ တဿ ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဘဝနဿ ပုစ္ဆနတော ကုသလာနံ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပတ္တိ အနုညာတာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ တံတံပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ကုသလာဒီနံ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပဋိစ္စ ဘဝနမတ္ထိတာ ဧတ္ထ ပုစ္ဆိတာ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥပ္ပတ္တိယေဝ ဝိဿဇ္ဇိတာတိ၊ တသ္မာ အယမတ္ထော သဒေါသောတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိ အတ္ထန္တရဝစနံ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ¶ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဥပ္ပတ္တိံ အနုဇာနိတွာ ‘‘ဟေတုပစ္စယာ သိယာ ဧတ’’န္တိ တဿာ ဟေတုပစ္စယာ ဘဝနပုစ္ဆနံ၊ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဟေတုပစ္စယာ ဥပ္ပတ္တိံ အနုဇာနိတွာ တဿာ ‘‘သိယာ ဧတ’’န္တိ ဘဝနပုစ္ဆနဉ္စ န ယုတ္တံ။ အနုညာတဉှိ နိစ္ဆိတမေဝါတိ။ တသ္မာ အနနုဇာနိတွာ ¶ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ကိံ သိယာတိ ပုစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ဝါ ဣဒမ္ပိ သမ္ပုစ္ဆနမေဝ၊ ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ကိံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာတိ အတ္ထော။ သိယာတိ ယထာပုစ္ဆိတဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနဿ သမ္ဘဝံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ သိယာ သမ္ဘဝေယျာ’’တိ၊ အယံ နယော သိယာသဒ္ဒဿ ပစ္ဆာယောဇနေ။ ယထာဌာနေယေဝ ပန ဌိတာ ‘‘သိယာ’’တိ ဧသာ သာမညပုစ္ဆာ၊ တာယ ပန ပုစ္ဆာယ ‘‘ဣဒံ နာမ ပုစ္ဆိတ’’န္တိ န ဝိညာယတီတိ တဿာယေဝ ပုစ္ဆာယ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ ပုစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဝိသေသိတဗ္ဗဝိသေသနဘာဝေန ဒွေပိ ပုစ္ဆာ ဧကာယေဝ ပုစ္ဆာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဂမနုဿုက္ကဝစနန္တိ ဂမနဿ သမာနကတ္တုကပစ္ဆိမကာလကိရိယာပေက္ခဝစနန္တိ အတ္ထော။ ယဒိပိ ပဋိဂမနုပ္ပတ္တီနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ၊ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပန သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယာယတ္တတာအတ္တပဋိလာဘသင်္ခါတာနံ ပဋိဂမနုပ္ပတ္တိကိရိယာနမ္ပိ ပုရိမပစ္ဆိမကာလဝေါဟာရော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမနံ ဝါ ဥပ္ပတ္တိ ဧဝါတိ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိဂမနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ ပဋိဥပ္ပဇ္ဇနံ သမာနကိရိယာ။ ပဋိကရဏဉှိ ပဋိသဒ္ဒတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မ’’န္တိ ဥပယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပဋိစ္စ တဒါယတ္တုပ္ပတ္တိယာ ပဋိဂန္တွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော၊ တေန ပဋိစ္စာတိ သဟဇာတပစ္စယံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဟဇာတပစ္စယကရဏဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာဘိမုခဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပဋိဂမနံ၊ တံ ကတွာတိ ပဋိစ္စသဒ္ဒဿ အတ္ထောတိ။

၃၅-၃၈။ တာသု ပါဠိယံ ဒွေယေဝ ဒဿိတာတိ ဟေတာရမ္မဏဒုကေ ဒွိန္နံ ပုစ္ဆာနံ ဒဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဧကမူလကာဒိဘာဝေါ ပုစ္ဆာနံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပစ္စယာနံ ပန ဝသေန သဗ္ဗပဌမော ပစ္စယန္တရေန အဝေါမိဿကတ္တာ သုဒ္ဓိကနယော၊ ဒုတိယော အာရမ္မဏာဒီသု ဧကေကဿ ဟေတု ဧဝ ဧကမူလကန္တိ ကတွာ ဧကမူလကနယော။ ဧဝံ ဟေတာရမ္မဏဒုကာဒီနံ အဓိပတိအာဒီနံ မူလဘာဝတော ဒုကမူလကာဒယော နယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေဝီသတိမူလကနယော စ တတော ပရံ မူလဿ အဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗမူလက’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တော။ တတ္ထ နပုံသကနိဒ္ဒေသေန ဧက…ပေ… သဗ္ဗမူလကံ ပစ္စယဂမနံ ¶ ပါဠိဂမနံ ဝါတိ ဝိညာယတိ၊ ဧက…ပေ… သဗ္ဗမူလကံ နယံ အသမ္မုယှန္တေနာတိ ဥပယောဂေါ ဝါ ¶ ၊ ဣဓ စ သဗ္ဗမူလကန္တိ စ တေဝီသတိမူလကဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စနီယေ ဝက္ခတိ ‘‘ယထာ အနုလောမေ ဧကေကဿ ပဒဿ ဧကမူလကံ…ပေ… ယာဝ တေဝီသတိမူလကံ၊ ဧဝံ ပစ္စနီယေပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂-၄၄)။

၃၉-၄၀။ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟေတုပစ္စယာတိ ဧတ္တာဝတာ အာရမ္မဏပစ္စယံ အာဒိံ ကတွာ ဟေတုပစ္စယပရိယောသာနော ဧကမူလကနယော ဒဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ဝိနယေ ဝိယ စက္ကဗန္ဓနဝသေန ပါဠိဂတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န ဟေဋ္ဌိမသောဓနဝသေန။ ဟေဋ္ဌိမသောဓနဝသေန စ ဣဓ အဘိဓမ္မေ ပါဠိ ဂတာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟေတုယာ တီဏိ၊ အဓိပတိပစ္စယာ တီဏိ၊ အဓိပတိပစ္စယာ ဟေတုယာ နဝ၊ အာရမ္မဏေ တီဏီ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌိမံ သောဓေတွာဝ ပါဠိ ပဝတ္တာ။ ယော စေတ္ထ ‘‘ဧကမူလကနယော’’တိ ဝုတ္တော၊ သော သုဒ္ဓိကနယောဝ။ သော စ ဝိသေသာဘာဝတော အာရမ္မဏမူလကာဒီသု န လဗ္ဘတိ။ န ဟိ အာရမ္မဏာဒီသု တသ္မိံ တသ္မိံ အာဒိမှိ ဌပိတေပိ ပစ္စယန္တရေန သမ္ဗန္ဓာဘာဝေန အာဒိမှိ ဝုတ္တသုဒ္ဓိကတော ဝိသေသတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနေပိ အာရမ္မဏမူလကာဒီသု သုဒ္ဓိကနယော န ဒဿိတောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟေတုပစ္စယာ အာရမ္မဏပစ္စယာ အဓိပတိပစ္စယာ…ပေ… အာရမ္မဏပစ္စယာ အဝိဂတပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၃၉) အယံ ဟေဋ္ဌိမသောဓနဝသေန ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏပစ္စယေ ဟေတုပစ္စယာဒိကေ ယောဇေတွာ ဝုတ္တော ဧကမူလကနယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ…ပေ… အဝိဂတပစ္စယာ’’တိ ဝါ ဧကမူလကေသု အနန္တရပစ္စယဿ မူလကံ အာရမ္မဏံ ဒဿေတွာ ဧကမူလကာဒီနိ သံခိပိတွာ သဗ္ဗမူလကဿာဝသာနေန အဝိဂတပစ္စယေန နိဋ္ဌာပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိပတိပစ္စယာ အနန္တရပစ္စယာ သမနန္တရပစ္စယာ သဟဇာတပစ္စယာ အညမညပစ္စယာတိ ဣဒံ မူလမေဝ ဒဿေတွာ ဧကမူလကာဒီနံ သံခိပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န သုဒ္ဓိကဒဿနံ၊ နာပိ သဗ္ဗမူလကေ ကတိပယပစ္စယဒဿနံ။

၄၁။ တတော နိဿယာဒီနိ မူလာနိပိ သံခိပိတွာ အဝိဂတမူလကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဂတပစ္စယာ ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတသ္မိဉ္စ သုဒ္ဓိကဿ အဒဿနေန အာရမ္မဏမူလကာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ သုဒ္ဓိကနယော န လဗ္ဘတီတိ ဉာပိတော ဟောတိ။ န ဟိ အာဒိ ကတ္ထစိ သံခေပန္တရဂတော ဟောတိ။ အာဒိအန္တေဟိ မဇ္ဈိမာနံ ဒဿနဉှိ သင်္ခေပေါ၊ အာဒိတော ပဘုတိ ကတိစိ ¶ ဝတွာ ဂတိဒဿနံ ဝါတိ။ ဒုတိယစတုက္ကံ ဝတွာ ‘‘ဝိဂတပစ္စယာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဌပိတံ ¶ ။ တေန ဩသာနစတုက္ကံ ဒဿေတိ။ တတိယစတုက္ကတော ပဘုတိ ဝါ ပဉ္စကမူလာနိ သံခိပိတွာ သဗ္ဗမူလကဿ အဝသာနေန နိဋ္ဌပေတိ။

ဧတ္ထ စ ဒုကမူလကာဒီသု ယထာ ဟေတုအာရမ္မဏဒုကေန သဒ္ဓိံ အဝသေသာ ပစ္စယာ ယောဇိတာ၊ ဟေတာရမ္မဏာဓိပတိတိကာဒီဟိ စ အဝသေသာဝသေသာ၊ ဧဝံ ဟေတုအဓိပတိဒုကာဒီဟိ ဟေတုအဓိပတိအနန္တရတိကာဒီဟိ စ အဝသေသာဝသေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ သိယုံ။ ယဒိ စ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာနံ မူလဘာဝေန ယောဇိတတ္တာ ဟေတုမူလကေ ဟေတုအဓိပတိအာဒိဒုကာနံ အဓိပတိမူလကာဒီသု အဓိပတိဟေတုအာဒိဒုကေဟိ ဝိသေသော နတ္ထိ။ တေ ဧဝ ဟိ ပစ္စယာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ အာရမ္မဏမူလကာဒီသု အာရမ္မဏာဓိပတိဒုကာဒီနံ အဝသေသာဝသေသေဟိ၊ ဟေတုမူလကေ စ ဟေတုအဓိပတိအနန္တရတိကာဒီနံ အဝသေသာဝသေသေဟိ ယောဇနေ အတ္ထိ ဝိသေသောတိ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ ယောဇိယမာနေသုပိ သုခဂ္ဂဟဏံ န ဟောတိ၊ န စ ယထာဝုတ္တာယ ယောဇနာယ သဗ္ဗာ သာ ယောဇနာ ပညဝတာ န သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ တသ္မာ တထာ အယောဇေတွာ အနုပုဗ္ဗေနေဝ ယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဓမ္မာနံ ဒေသနာဝိဓာနေ ဟိ ဘဂဝါဝ ပမာဏန္တိ။ ဂဏနာဂါထာ အာဒိမပါဌေ ကာစိ ဝိရုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ သုဋ္ဌု ဂဏေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

‘‘ဒွါဝီသတိယာ တိကေသု ဧကေကံ တိကံ ဒုကာနံ သတေန သတေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုကတိကပဋ္ဌာနေ ကေသဉ္စိ ပေါတ္ထကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ကေသုစိ ပန ဧကေကော ဒုကော ဒွါဝီသတိယာ ဒွါဝီသတိယာ တိကေဟိ ယောဇိတော၊ တဉ္စ ဂမနံ ယုတ္တံ။ န ဟိ တတ္ထ တိကဿ ယောဇနာ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ တိကာနံ ဧကေကေန ပဒေန ဒုကဿာတိ။ တတ္ထ ဆသဋ္ဌိယာ တိကပဒေသု ဧကေကေန သံသန္ဒိတွာ ဆသဋ္ဌိ ဟေတုဒုကာ၊ တထာ သဟေတုကဒုကာဒယော စာတိ ဒုကာနံ ဆသတာဓိကာနိ ဆသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ တေသု ဧကေကသ္မိံ ပဋိစ္စဝါရာဒယော သတ္တ ဝါရာ နယာ ပုစ္ဆာ စ သဗ္ဗာ ဒုကပဋ္ဌာနေ ဟေတုဒုကေန သမာနာ။

‘‘ဒုကသတေ ဧကေကံ ဒုကံ ဒွါဝီသတိယာ တိကေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တိကဒုကပဋ္ဌာနေ ကေသဉ္စိ ပေါတ္ထကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေန ပန ယုတ္တဂမနေသု ဧကေကော တိကော ဒုကသတေန ယောဇိတော။ တတ္ထ ဟေတုပဒံ ပက္ခိပိတွာ ဝုတ္တော ဧကော ကုသလတ္တိကော၊ တထာ နဟေတုပဒံ…ပေ… အရဏပဒန္တိ ကုသလတ္တိကာနံ ဒွေ ¶ သတာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ဝေဒနာတ္တိကာဒီနမ္ပီတိ သဗ္ဗေသံ စတုသတာဓိကာနိ စတ္တာရိ သဟဿာနိ ဟောန္တိ။ တေသု ဧကေကသ္မိံ ဝါရနယပုစ္ဆာ တိကပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေန သမာနာ။

‘‘ဆ ¶ အနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝစနတော ပနာတိ ဧတေန ဣဒံ ဒဿေတိ – ‘‘အနုလောမမှီ’’တိ ‘‘တိကာဒယော ဆနယာ’’တိ စ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ပဋိစ္စဝါရာဒိဝသေန သတ္တဝိဓမ္ပိ အနုလောမံ သဟ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ အနုလောမမှီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အနုလောမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ တိကပဋ္ဌာနံ သဟ ဂဟေတွာ ‘‘တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရ’’န္တိ၊ တထာ စတုဗ္ဗိဓာနိ ဒုကပဋ္ဌာနာဒီနိ သဟ ဂဟေတွာ ‘‘ဒုကုတ္တမ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘ဆ နယာ သုဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဣမသ္မိံ ပစ္စယာနုလောမေ သတ္တပ္ပဘေဒေ ဆပိ ဧတေ ပဋ္ဌာနာ ပဋ္ဌာနနယာ စတုပ္ပဘေဒါ ပုစ္ဆာဝသေန ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗသ္မိံ ပဋ္ဌာနေ သဗ္ဗော ပစ္စယာနုလောမော ဒဿိတော ဟောတီတိ။ ပစ္စနီယဂါထာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ဒုကတိကပဋ္ဌာနာဒီသု ဝိသေသိတဗ္ဗေဟိ တိကေဟိ ပဋ္ဌာနံ တိကပဋ္ဌာနံ။ ဒုကာနံ တိကပဋ္ဌာနံ ဒုကတိကပဋ္ဌာနံ။ ဒုကဝိသေသိတာ ဝါ တိကာ ဒုကတိကာ၊ ဒုကတိကာနံ ပဋ္ဌာနံ ဒုကတိကပဋ္ဌာနန္တိ ဣမိနာ နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုကာဒိဝိသေသိတဿ စေတ္ထ တိကာဒိပဒဿ ဒုကာဒိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုကပဋ္ဌာနမေဝ ဟိ တိကပဒသံသန္ဒနဝသေန ဒုကပဒသံသန္ဒနဝသေန စ ပဝတ္တံ ဒုကတိကပဋ္ဌာနံ ဒုကဒုကပဋ္ဌာနဉ္စ၊ တထာ တိကပဋ္ဌာနမေဝ ဒုကပဒသံသန္ဒနဝသေန တိကပဒသံသန္ဒနဝသေန စ ပဝတ္တံ တိကဒုကပဋ္ဌာနံ တိကတိကပဋ္ဌာနဉ္စာတိ။

ပစ္စယာနုလောမဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပစ္စယပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ

၄၂-၄၄။ တေဝီသတိမူလကန္တိ ဣဒဉ္စေတ္ထ ဒုမူလကံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ ဒုကမူလကေ ပုစ္ဆာနံ မူလဘူတာ တေဝီသတိ ဒုကာ သမ္ဘဝန္တီတိ တဿ ‘‘တေဝီသတိမူလက’’န္တိ နာမံ ကတွာ ယာဝ ယတ္တကော ပဘေဒေါ အတ္ထိ၊ တာဝ တတ္တကံ တေဝီသတိမူလကံ ယထာနုလောမေ ဝိတ္ထာရိတံ။ ဧဝံ ပစ္စနီယေပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ဒုကမူလကေန တိကမူလကာဒီသု နယံ ဒဿေတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ သိယာ။ ယဒိ ပန ယာဝ တေဝီသတိမံ မူလံ ယထာ ဝိတ္ထာရိတန္တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ ‘‘ယာဝ တေဝီသတိမံ မူလ’’န္တွေဝ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ သိယာ။ န ဟိ ‘‘တေဝီသတိမူလက’’န္တိ ဧတဿ ဗျဉ္ဇနဿ တေဝီသတိမံ မူလကန္တိ အယမတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယထာ အနုလောမေ ‘‘ဧကေကပဒဿာ’’တိအာဒိနာ ပန ဧကမူလာဒိသဗ္ဗမူလကပရိယောသာနံ တတ္ထ နယဒဿနဝသေန ဒဿိတံ ဧကေကဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရံ ဒဿေတီတိ ¶ သဗ္ဗမူလကမေဝ စေတ္ထ ‘‘တေဝီသတိမူလက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ တေဝီသတိယာ ပစ္စယာနံ အဝသေသဿ ပစ္စယဿ မူလဘာဝတော ‘‘တေဝီသတိမူလက’’န္တိ စ တတော ပရံ မူလဿ အညဿ အဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗမူလက’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။

ပစ္စယပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ

၄၅-၄၈။ အနုလောမေ ဝုတ္တေသု သဗ္ဗေသု ဧကမူလကာဒီသု ဧကေကံ ပဒံ ပရိဟာပေတွာတိ တတ္ထ ဧကမူလကေ စတုဝီသတိ ပစ္စယပဒါနိ ဣဓ ဧကမူလကေ တေဝီသတိ၊ ဧကော ပန ပစ္စယော မူလဘာဝေန ဌိတော အပုဗ္ဗတာဘာဝတော အဂဏနူပဂေါ။ တတ္ထ ဒုမူလကေ တေဝီသတိ ပစ္စယပဒါနိ ဂဏနူပဂါနိ၊ ဣဓ ဒုမူလကေ ဒွါဝီသတီတိ ဧဝံ ပရိဟာပေတွာတိ အတ္ထော။

အနုလောမတော ဌိတဿ ပစ္စနီယတော အလဗ္ဘမာနာနံ သုဒ္ဓိကပစ္စယာနဉ္စ အလဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ‘‘လဗ္ဘမာနပဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညထာ ပုစ္ဆာဝသေန ကောစိ ပစ္စယော အလဗ္ဘမာနော နာမ အတ္ထီတိ။ ဝိဿဇ္ဇနာဝသေနေဝ ဝါ ပဝတ္တံ အနုလောမပစ္စနီယဒေသနံ သန္ဓာယ ‘‘လဗ္ဘမာနပဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုစ္ဆာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ကုသလတ္တိကံ

၁။ ပဋိစ္စဝါရဝဏ္ဏနာ

၁။ ပစ္စယာနုလောမံ

(၁) ဝိဘင်္ဂဝါရော

၅၃။ ယာ ¶ ကုသလတ္တိကေ လဘန္တိ၊ န တာယေဝ ဝေဒနာတ္တိကာဒီသူတိ တိကပဒနာနတ္တမတ္တေန ဝိနာ မူလာဝသာနဝသေန သဒိသတံ သန္ဓာယ ‘‘န ¶ တာယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ကေဝလံ တိကန္တရေယေဝ၊ ကုသလတ္တိကေပိ ပန ယာ ပဋိစ္စဝါရေ လဘန္တိ၊ န တာယေဝ ပစ္စယဝါရာဒီသူတိ သဗ္ဗပုစ္ဆာသမာဟရဏံ ဣဓ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဓမ္မာနုလောမပစ္စနီယေ စ တိကပဋ္ဌာနေ ဝိတက္ကတ္တိကပီတိတ္တိကာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ သဗ္ဗာပေတာ ဝိဿဇ္ဇနံ လဘန္တီတိ ဧတ္ထ ပီတိတ္တိကဂ္ဂဟဏံ န ကာတဗ္ဗံ။ န ဟိ တတ္ထ ဧကူနပညာသ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇနံ လဘန္တီတိ။

တေန သဒ္ဓိန္တိ တေန သဟဇာတပစ္စယဘူတေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ယာဝ နိရောဓဂမနာ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတီ’’တိ စ ‘‘ဥပ္ပာဒါဒယော ဝါ ပါပုဏာတီ’’တိ စ ဝစနေဟိ ခဏတ္တယသမင်္ဂီ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ အနုညာတံ ဝိယ ဟောတိ၊ ဥပ္ပာဒက္ခဏသမင်္ဂီယေဝ ပန ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန ဧကော ခန္ဓော ဧကဿာတိအာဒိ ဣဓ ကုသလဝစနေန ဂဟိတေ ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေဒနာတ္တိကာဒီသု ပန ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ ဒွိန္နံ၊ ဒွေ ပဋိစ္စ ဧကဿပိ၊ ဟေတုဒုကာဒီသု စ သင်္ခါရက္ခန္ဓေကဒေသံ ပဋိစ္စ သင်္ခါရက္ခန္ဓေကဒေသဿပိ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယော ဟောန္တော ဧကေကဿပိ ဒုကတိကာဒိဘေဒါနဉ္စ ပစ္စယော နာမ ဟောတိယေဝ၊ တထာ ဒုကာဒိဘေဒါနဉ္စာတိ။

‘‘ရူပေန သဒ္ဓိံ အနုပ္ပတ္တိတော အာရုပ္ပဝိပါကဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန န သဗ္ဗသ္မိံ ဧတသ္မိံ ဝစနေ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနဉ္စ ရူပ’’န္တိ ဧတ္ထေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ¶ အာရုပ္ပဝိပါကောဝ၊ အထ ခေါ လောကုတ္တရဝိပါကကိရိယာဗျာကတမ္ပိ အာရုပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဧတ္ထ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိပါကာဗျာကတံ ကိရိယာဗျာကတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ ဧတ္ထ ပန န ကိဉ္စိ ရူပေန ဝိနာ သဟ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သဟေတုကံ ဝိပါကကိရိယာဗျာကတံ အဂ္ဂဟိတံ နာမ အတ္ထိ။ တတ္ထ ပန ယံ ရူပေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနဉ္စ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ခန္ဓာ’’တိ ဧတ္တကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ပစ္စယဘူတဿ ဝတ္ထုဿ ‘‘ကဋတ္တာ စ ရူပ’’န္တိ ဧတသ္မိံ သာမညဝစနေ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန အဂ္ဂဟိတတာပတ္တိံ နိဝါရေတုံ ‘‘ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဝတ္ထု၊ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ခန္ဓာတိ ဝါ ဝတ္ထုခန္ဓာနံ အညမညပစ္စယဘူတာနံ ပစ္စယဘာဝဝိသေသဒဿနတ္ထံ အညမညာပေက္ခံ ဝစနဒွယံ ဝုတ္တံ သာမညေန ဂဟိတမ္ပိ ဝိသုံ ဥဒ္ဓဋံ။

မဟာဘူတေပိ ¶ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတ္တန္တိ ယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ကဋတ္တာရူပဉ္စ ဥပါဒါရူပံ ဥပါဒါရူပဂ္ဂဟဏေန ဝိနာ ‘‘ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ မဟာဘူတေပိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧတသ္မိံ ပန ဒဿနေ ခန္ဓပစ္စယသဟိတာသဟိတဉ္စ သဗ္ဗံ ဥပါဒါရူပံ ဣတော ပရေသု သဟဇာတပစ္စယာဒီသု သင်္ဂဟိတန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ကဋတ္တာရူပံ ပဋိသန္ဓိယမ္ပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဥပါဒါရူပန္တိ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အတ္ထတော အယံ နယော ဝုတ္တောတိ သန္ဓာယာဟ။

၅၄။ ရူပမိဿကာ ပဟာယာတိ ယာသု ပုစ္ဆာသု ရူပေန ဝိနာ ပစ္စယုပ္ပန္နံ န လဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ ရူပမိဿကမေဝ လဗ္ဘတိ၊ တာ ပဟာယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၅၇။ ‘‘တိဏ္ဏံ သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိ ဝစနတောတိ ဂဗ္ဘသေယျကပဋိသန္ဓိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓသဗ္ဘာဝေန တာယ သမာနလက္ခဏာ သဗ္ဗာပိ ပဉ္စဝေါကာရပဋိသန္ဓိ ဩက္ကန္တိနာမကာတိ သာဓေတိ။ ပရိပုဏ္ဏဓမ္မာနံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနာ။

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော…ပေ… မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃) ဧတ္တာဝတာ ပဉ္စဝေါကာရေ သဗ္ဗံ စိတ္တကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပံ ဒဿိတံ။ အဝသေသံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဗာဟိရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗာဟိရန္တိ ဧတေန အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပံ ဒဿေတိ၊ ပုန အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ ဥတုသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧတေဟိ သဗ္ဗံ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ အာဟာရဥတုသမုဋ္ဌာနရူပံ။ တတ္ထ ‘‘ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဧက’’န္တိအာဒိနာ အသညသတ္တာနမ္ပိ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တတ္ထ တဿ ဝဇ္ဇနေ ကာရဏံ အတ္ထီတိ။ အာဒိမှိ ပန ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ အဝိသေသဝစနံ သဟဇာတံ အရူပမ္ပိ ပစ္စယံ ဟေတာဒိကေ စ ပစ္စယေ ဗဟုတရေ လဘန္တံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနကဋတ္တာရူပဒွယံ သဟ သင်္ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ တဿ ပရိယောသာနေ ‘‘မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကဋတ္တာရူပံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓံ တံသမာနဂတိကံ ပဉ္စဝေါကာရေ ဝတ္တမာနမေဝ ဂဟိတန္တိ အဂ္ဂဟိတံ ကဋတ္တာရူပံ ဒဿေတုံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥပါဒါရူပံ ဣဓပိ ¶ ကမ္မပစ္စယဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ‘‘မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၆၃) ကဋတ္တာရူပဘာဝဝိသိဋ္ဌံ ဥပါဒါရူပံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝုတ္တဿ ဥတုသမုဋ္ဌာနဿ ပုနဝစနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ။

ကသ္မာ ပန ယထာ ဗာဟိရာဒီသု ‘‘မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ အဝိသေသေတွာ ဥပါဒါရူပံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ စိတ္တကမ္မဇဥပါဒါရူပါနိ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ ဟေတုပစ္စယာဒီသု သဟ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ ဥပါဒါရူပံ အသညသတ္တာနံ…ပေ… ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ အဓိပတိပစ္စယာဒီသု ဝိသုံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဘာဝကဋတ္တာရူပဘာဝေဟိ ဝိသေသေတွာဝ ဝုတ္တာနီတိ? တတ္ထ ဗာဟိရဂ္ဂဟဏာဒီဟိ ဝိယ ဧတ္ထ မဟာဘူတာနံ ကေနစိ အဝိသေသိတတ္တာ။ အပိစ ဣဒ္ဓိစိတ္တနိဗ္ဗတ္တာနံ ကမ္မပစ္စယာနဉ္စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနံ ဗာဟိရရူပါယတနာဒီနံ စိတ္တံ ကမ္မဉ္စ ဟေတာဒီသု န ကောစိ ပစ္စယော၊ အာဟာရဥတုသမုဋ္ဌာနာနံ ပန စိတ္တံ ပစ္ဆာဇာတဘာဝေန ဥပတ္ထမ္ဘကမေဝ၊ န ဇနကံ၊ မဟာဘူတာနေဝ ပန တေသံ သဟဇာတာဒိဘာဝေန ဇနကာနိ၊ တသ္မာ သတိပိ စိတ္တေန ကမ္မေန စ ဝိနာ အဘာဝေ ဟေတာဒိပစ္စယဘူတေဟိ အရူပေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပကဋတ္တာရူပဘူတာနေဝ ဥပါဒါရူပါနိ ဟောန္တိ၊ န အညာနီတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ စိတ္တကမ္မဇေသွေဝ ဥပါဒါရူပေသု ဝိသေသနံ ကတံ။ အညာနိ ဝါ သမာနဇာတိကေန ရူပေန သမုဋ္ဌာနာနိ ပါကဋဝိသေသနာနေဝါတိ န ဝိသေသနံ အရဟန္တိ၊ ဧတာနိ ပန အသမာနဇာတိကေဟိ အရူပေဟိ သမုဋ္ဌိတာနိ ဝိသေသနံ အရဟန္တီတိ ဝိသေသိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ ဝါ စိတ္တကမ္မာနိ စိတ္တကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ သဝိသေသေန ပစ္စယဘာဝေန ¶ ပစ္စယာ ဟောန္တိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝတော မူလကရဏဘာဝတော စ၊ န ဧဝံ ဥတုအာဟာရာ တံသမုဋ္ဌာနာနန္တိ စိတ္တကမ္မဇာနေဝ ဝိသုံ ဝိသေသနံ အရဟန္တိ။ ဣတရာနိ ပန မဟာဘူတဝိသေသေနေဝ ဝိသေသိတာနိ၊ ဣဓ ဥပါဒါရူပဝိသေသနေန မဟာဘူတာနိ ဝိယ။ န ဟိ အညတရဝိသေသနံ ဥဘယဝိသေသနံ န ဟောတီတိ။

၅၈။ အညမညပစ္စယေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဝတ္ထု၊ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ခန္ဓာတိ ခန္ဓဝတ္ထူနံ အညမညပစ္စယတာဒဿနေန ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ ပစ္စယဘာဝေန ဒဿိတာနံ ခန္ဓာနံ ဧကတော ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘စတုန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ ဧကတော ဝတ္ထုနာ အညမညပစ္စယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ခန္ဓေ ¶ ပဋိစ္စ ဝတ္ထူ’’တိ ဣဒံ ပန စတုန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ ဧကတော ပဋိစ္စတ္ထဖရဏတာဒဿနတ္ထံ၊ ‘‘ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ခန္ဓာ’’တိ ဝတ္ထုဿ။ န ကေဝလဉ္စ ခန္ဓာနံ ဣဓေဝ၊ ဟေတုပစ္စယာဒီသုပိ အယမေဝ နယော။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓာနံ ဝိသုံ ပဋိစ္စတ္ထဖရဏတံ ဒဿေတွာ ပုန ‘‘ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ခန္ဓာ’’တိ ဝတ္ထုဿပိ ဒဿိတာယ ‘‘ဧကံ ခန္ဓဉ္စ ဝတ္ထုဉ္စ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ ခန္ဓဝတ္ထူနဉ္စ ဒဿိတာယေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အညမညပစ္စယာ၊ ကုသလေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ မဟာဘူတာ’’တိ ဧဝမာဒိ န ဝုတ္တံ၊ နနု ယဒေဝ ပဋိစ္စတ္ထံ ဖရတိ၊ န တေနေဝ အညမညပစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဟေတုပစ္စယာဒီဟိ ဝိယ။ န ဟိ ယံ ‘‘ဧကံ တယော ဒွေ စ ခန္ဓေ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ဟေတုပစ္စယဘူတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော အာရမ္မဏပစ္စယာဒီသုပိ။ ပစ္စယဝါရေ စ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပစ္စယာ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အညမညပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၅၆) ဝုတ္တံ၊ န ဝတ္ထု ကုသလာနံ အညမညပစ္စယော ဟောတိ၊ အထ စ ပန တံပစ္စယာ ခန္ဓာနံ အညမညပစ္စယာ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ယဒိပိ ကုသလာ ခန္ဓာ မဟာဘူတာနံ အညမညပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ တထာပိ တေ ပဋိစ္စ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ? န ဝတ္တဗ္ဗာ ခန္ဓသဟဇာတာနံ မဟာဘူတာနံ ခန္ဓာနံ ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။ အညမညသဒ္ဒေါ ဟိ န ဟေတာဒိသဒ္ဒေါ ဝိယ နိရပေက္ခော၊ သဟဇာတာဒိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဝါ အညတရာပေက္ခော၊ အထ ခေါ ယထာဝုတ္တေတရေတရာပေက္ခော။ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာ စ ခန္ဓာ မဟာဘူတာ ဣဓ ယထာဝုတ္တာ ဘဝေယျုံ၊ တေသု စ မဟာဘူတာ ခန္ဓာနံ န ကောစိ ပစ္စယော။ ယဿ စ သယံ ပစ္စယော၊ တတော တေန တန္နိဿိတေန ဝါ အညမညပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အညမညပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ ယထာ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ခန္ဓာ၊ ဝတ္ထုံ ပစ္စယာ ခန္ဓာ။ တသ္မာ အတ္တနော ပစ္စယဿ ¶ ပစ္စယတ္တာဘာဝတော တဒပေက္ခတ္တာ စ အညမညသဒ္ဒဿ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ပစ္စယာ စ မဟာဘူတာနံ အညမညပစ္စယာ ဥပ္ပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ န အညမညပစ္စယာ စ ဝုတ္တာ။ ခန္ဓာ ပန ဝတ္ထုံ ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝတ္ထုဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တန္နိဿိတေန စ အညမညပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဝတ္ထုံ ပစ္စယာ ခန္ဓာနံ ကုသလာဒီနံ အညမညပစ္စယာ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ။

၅၉။ န ¶ သာ ဂဟိတာတိ စက္ခာယတနာဒီနိ နိဿယဘူတာနိ ပဋိစ္စာတိ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နိဿယပစ္စယဘာဝေန ပန န စက္ခာယတနာဒီနိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန ရူပါယတနာဒီနိ ဝိယ န ဂဟိတာနီတိ။

၆၀။ ဒွီသု ဥပနိဿယေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ အာရမ္မဏူပနိဿယမ္ပိ ပန ယေ လဘန္တိ၊ တေသံ ဝသေန အာရမ္မဏပစ္စယသဒိသန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘န သဗ္ဗေ အကုသလာ အဗျာကတာ အာရမ္မဏူပနိဿယံ လဘန္တီ’’တိ ပုရိမပါဌော။ ကုသလာပိ ပန မဟဂ္ဂတာ ဧကန္တေန၊ ကာမာဝစရာ စ ကဒါစိ န လဘန္တီတိ ‘‘န သဗ္ဗေ ကုသလာကုသလာဗျာကတာ’’တိ ပဌန္တိ။

၆၁။ ပုရေဇာတပစ္စယေ ယထာ အညတ္ထ ပစ္စယံ အနိဒ္ဒိသိတွာဝ ဒေသနာ ကတာ၊ ဧဝံ အကတွာ ကသ္မာ ‘‘ဝတ္ထုံ ပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? နိယမသဗ္ဘာဝါ။ ဟေတုအာဒီသု ဟိ နိယမော နတ္ထိ။ န ဟိ တေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အလောဘာဒီသု ကုသလာဒီသု ရူပါဒီသု စ အယမေဝ ပစ္စယောတိ နိယမော အတ္ထိ၊ ဣဓ ပန ဝတ္ထု န ဝတ္ထုဓမ္မေသု ပုရေဇာတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဓမ္မာနံ နိယမတော ဆဗ္ဗိဓံ ဝတ္ထု ပုရေဇာတပစ္စယော ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏပုရေဇာတမ္ပိ ဟိ ဝတ္ထုပုရေဇာတေ အဝိဇ္ဇမာနေ န လဗ္ဘတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋိသန္ဓိဝိပါကဿ နပုရေဇာတပစ္စယာ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿပိ တဿ ပုရေဇာတပစ္စယော န ဥဒ္ဓဋော။ ‘‘နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဝိပါကော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ ဧတဿပိ အလာဘတော တတ္ထ ‘‘ပုရေဇာတေ တီဏီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၂၄) ဝုတ္တန္တိ။

၆၃။ တထာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ မဟာဘူတာနန္တိ မဟာဘူတာနံ ဧကက္ခဏိကနာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဝသေနေဝ ¶ တဒုပါဒါရူပါနမ္ပိ ဝဒတီတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဋတ္တာရူပါနန္တိ ပဝတ္တိယံ ကဋတ္တာရူပါနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄။ ယထာလာဘဝသေနာတိ ဣန္ဒြိယရူပေသု ယံ ယံ ပဋိသန္ဓိယံ လဗ္ဘတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန။

၆၉။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ နိယမတော ဝတ္ထု ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော၊ ကေသဉ္စိ ခန္ဓာ၊ န စ သမာနဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဧဝ ကုသလာဒိကေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အထ ခေါ နာနာဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာပိ၊ တသ္မာ တံ ¶ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္ထုံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ၊ ခန္ဓေ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ပစ္စယုပ္ပန္နော ပစ္စယံ ပစ္စယံ ကရောတီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုံ ခန္ဓေ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယကရဏတောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ၊ ဝတ္ထုနာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတံ သာဓေန္တေနာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တတ္ထ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စာ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ၊ ဣဒံ ပန ပဋိစ္စသဒ္ဒေန အယောဇေတွာ ‘‘ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထုံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ’’တိ ယောဇေတွာ တဿတ္ထော ‘‘ဝတ္ထုနာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတံ သာဓေန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိံ ပန ပဋိစ္စာတိ? ယံ ‘‘ဧကံ ခန္ဓ’’န္တိအာဒိကံ ပါဠိယံ ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ အတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ‘‘ဝတ္ထုံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာတိ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ခန္ဓာ၊ ဝတ္ထုနာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတံ သာဓေန္တေနာ’’တိ ပဌန္တိ။ အနန္တရတ္တာ ပါကဋဿ အဗျာကတစိတ္တသမုဋ္ဌာနဿေဝ ဂဟဏံ မာ ဟောတူတိ ‘‘အဗျာကတစိတ္တသမုဋ္ဌာနမ္ပိ ကုသလာကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနမ္ပီ’’တိ အာဟ။ အာသန္နမ္ပိ ဒူရမ္ပိ သဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

၇၁-၇၂။ ‘‘ဣမေ ဝီသတိ ပစ္စယာတိ သံခိပိတွာ ဒဿိတာနံ ဝသေနေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဧကေနပိ ဒေသနံ သံခိတ္တံ သံခိတ္တမေဝ၊ အာဒိမှိ ပန တယော ပစ္စယာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဧကမ္ပိ ပဒံ အပရိဟာပေတွာ ဝိတ္ထာရိတာတိ တေ စတ္တာရော ပစ္ဆာဇာတဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဣမေ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧတ္တကာ ဟိ သံခိပိတွာ ဒဿိတာတိ။ ယေ ပန ပါဠိယံ ဝိတ္ထာရိတံ အဝိတ္ထာရိတဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ‘‘ဣမေ တေဝီသတိ ပစ္စယာ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အာဒိမှိ ပန တယော ပစ္စယေ ဝိတ္ထာရိတေ ဝဇ္ဇေတွာ ယတော ပဘုတိ သင်္ခေပေါ အာရဒ္ဓါ၊ တတော စတုတ္ထတော ပဘုတိ သံခိတ္တံ ဝိတ္ထာရိတဉ္စ သဟ ဂဟေတွာ ‘‘ဣမေ တေဝီသတိ ပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိဘင်္ဂဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၂) သင်္ချာဝါရော

၇၃။ တထာ ¶ ပုရေဇာတပစ္စယေတိ ယထာ အညမညပစ္စယေ ဝိသေသော ဝိဘင်္ဂေ အတ္ထိ၊ တထာ ပုရေဇာတပစ္စယေပိ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝတ္ထုံ ပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝိသေသော ပဋိသန္ဓိအဘာဝေါ စာတိ။ ဝိပါကာနိ စေဝ ¶ ဝီထိစိတ္တာနိ စ န လဗ္ဘန္တီတိ ဧတေန ‘‘ကိရိယာဗျာကတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိကေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃) ဝိဘင်္ဂေ ဝိပါကာဗျာကတာဘာဝံ ကိရိယာဗျာကတေ စ အဇဝနဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အလဗ္ဘမာနတံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။

၇၄။ ဧကမူလကေ ဒဿိတာယ ဒေသနာယ လဗ္ဘမာနဂဏနညေဝ အာဒါယာတိ ဣဒံ ဧတသ္မိံ အနုလောမေ သုဒ္ဓိကနယေ ဒဿိတဂဏနတော တတော ပရေသု နယေသု အညိဿာ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဗဟုဂဏနေန ယုတ္တဿ တေန သမာနဂဏနတာ စ ဣမသ္မိံ အနုလောမေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပစ္စနီယေ ပန ‘‘နဟေတုပစ္စယာ နာရမ္မဏေ ဧက’’န္တိအာဒိံ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၀၄) ဝက္ခတီတိ။

၇၆-၇၉။ တေ ပန သင်္ခိပိတွာ တေဝီသတိမူလကောဝေတ္ထ ဒဿိတောတိ ဧတ္ထ ပစ္ဆာဇာတဝိပါကာနံ ပရိဟီနတ္တာ ‘‘ဒွါဝီသတိမူလကော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ သာသေဝနသဝိပါကာနံ ဝသေန။ ဒုဝိဓမ္ပိ ပန ဒွါဝီသတိမူလကံ သဟ ဂဟေတွာ သင်္ဂဟိတေ တသ္မိံ ဥဘယသဗ္ဘာဝတော ‘‘တေဝီသတိမူလကော’’တိ အာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာသေဝနဝိပါကာနံ ဝါ ဝိရောဓာဘာဝေ သတိ ပုစ္ဆာယ ဒဿိတနယေန တေဝီသတိမူလကေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တဿ စ နာမံ ဒွါဝီသတိမူလကေ အာရောပေတွာ ‘‘တေဝီသတိမူလကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ ရုဠှီ။

အာရမ္မဏပဒေ စေဝါတိ ဧတေန ဧကမူလကေ အညပဒါနိ ဝဇ္ဇေတိ။ န ဟိ ဧကမူလကေ ဟေတာဒီသု တယောဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဒ္ဓိကနယော ပန အာရမ္မဏမူလကာဒီသု န လဗ္ဘတီတိ အာရမ္မဏမူလကေ ‘‘နဝါ’’တိ ဧတာယ အဓိကဂဏနာယ အဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘အာရမ္မဏေ ဌိတေန သဗ္ဗတ္ထ တီဏေဝ ပဉှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာတဗ္ဗာတိ ဝစနသေသော။ တီဏေဝါတိ စ တတော ဥဒ္ဓံ ဂဏနံ နိဝါရေတိ၊ န အဓော ပဋိက္ခိပတိ။ တေန ‘‘ဝိပါကေ ဧက’’န္တိ ဂဏနာ န နိဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တီသု ဧကဿ အန္တောဂဓတာယ စ ‘‘တီဏေဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဣတီတိအာဒိနာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ တီဏေဝါ’’တိ ဝစနေန အတ္တနော ဝစနံ ဒဠှံ ကရောတိ။

၈၀-၈၅။ ယေ ¶ …ပေ… တံ ဒဿေတုန္တိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ယဒိပိ အဝိဂတာနန္တရံ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟေတုယာ တီဏီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဦနတရဂဏနေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနေ ယာ ဂဏနာ လဗ္ဘတိ၊ သာ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ တထာပိ ¶ ဦနတရဂဏနေဟိ သမာနဂဏနေဟိ စ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနေ ဦနတရာ သမာနာ စ ဟောတိ၊ န ဧဝံ အာဝိကရဏဝသေန ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ဝိပလ္လာသယောဇနာယ ပန တထာ ဒဿေတိ။ ဝစနေန ဝါ ဟိ လိင်္ဂေန ဝါ အတ္ထဝိသေသာဝိကရဏံ ဟောတီတိ။ တေနေတံ အာဝိကရောတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ အဓိပ္ပာယော ယောဇေတဗ္ဗော။ ပစ္စနီယာဒီသုပိ ပန ‘‘နာရမ္မဏပစ္စယာ နဟေတုယာ ဧကံ…ပေ… နောဝိဂတပစ္စယာ နဟေတုယာ ဧက’’န္တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၀၇) မူလပဒံ အာဒိမှိယေဝ ဌပေတွာ ယောဇနာ ကတာ၊ န စ တတ္ထ ဧတံ လက္ခဏံ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ မူလပဒဿ အာဒိမှိ ဌပေတွာ ယောဇနမေဝ ကမော၊ န စက္ကဗန္ဓနန္တိ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟေတုယာ တီဏီ’’တိအာဒိ ယောဇိတံ၊ န စ ဝိညာတေ အတ္ထေ ဝစနေန လိင်္ဂေန စ ပယောဇနမတ္ထီတိ။

ပစ္စယာနုလောမဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိစ္စဝါရော

ပစ္စယပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ

၈၆-၈၇။ ‘‘အဟေတုကံ ဝိပါကာဗျာကတန္တိ ဣဒံ ရူပသမုဋ္ဌာပကဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ပနေတံ န န သက္ကာ ယောဇေတုံ။

၉၃။ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္စယာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထ စ သဟဇာတာ စ ဟေတာဒယော ပုရေဇာတာ စ အာရမ္မဏာဒယော ပစ္စယာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ နပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒွီဟေဝ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အထ ခေါ ပစ္ဆာဇာတဝဇ္ဇေဟိ သဗ္ဗေဟီတိ။

၉၄-၉၇။ နာဟာရပစ္စယေ ဧကစ္စံ ရူပမေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ ယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ပစ္စယော ¶ ရူပမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော အရူပမ္ပိ ဟောတိ ယထာ ကမ္မံ ကဋတ္တာရူပဿ။

၉၉-၁၀၂။ နမဂ္ဂပစ္စယေ ယဒိပိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒယော သဗ္ဗေ ရူပကောဋ္ဌာသာ လဗ္ဘန္တိ၊ တထာပိ ယံ မဂ္ဂပစ္စယံ လဘတိ၊ တဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘ဧကစ္စံ ရူပံ ¶ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမေဝ ပန နဟေတုပစ္စယာဒီသုပိ ဧကစ္စရူပဿ ပစ္စယုပ္ပန္နတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၁၀၇-၁၃၀။ နာဟာရနဣန္ဒြိယနဈာနနမဂ္ဂပစ္စယာ သဗ္ဗတ္ထ သဒိသဝိဿဇ္ဇနာတိ ဣဒံ ဧတေသု မူလဘာဝေန ဌိတေသု ဂဏနာယ သမာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မူလာနဉှိ ဣဓ ဝိဿဇ္ဇနံ ဂဏနာယေဝ၊ န သရူပဒဿနန္တိ။ နသဟဇာတာဒိစတုက္ကံ ဣဓာပိ ပရိဟီနမေဝါတိ သုဒ္ဓိကနယေ ဝိယ မူလေသုပိ ပရိဟီနမေဝါတိ အတ္ထော။

ပစ္စယပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယာနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ

၁၃၁-၁၈၉။ ဟေတာဓိပတိမဂ္ဂပစ္စယေသု အနုလောမတော ဌိတေသု…ပေ… အဋ္ဌ ပစ္စနီယတော န လဗ္ဘန္တီတိ တိဏ္ဏမ္ပိ သာဓာရဏာနံ ပစ္စနီယတော အလဗ္ဘမာနာနံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မဂ္ဂပစ္စယေ ဣတရေဟိ သာဓာရဏာ သတ္တေဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဓိပတိပစ္စယေ အနုလောမတော ဌိတေ ဟေတုပစ္စယောပိ ပစ္စနီယတော န လဗ္ဘတိ၊ သော ပန မဂ္ဂေန အသာဓာရဏောတိ ကတွာ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေဟိ ဝိနာ အရူပံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေ ဧကန္တိကတ္တာ အရူပဋ္ဌာနိကာတိ ဣဓ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တေန ပုရေဇာတာသေဝနပစ္စယာ တေဟိ ဝိနာပိ အရူပဿ ဥပ္ပတ္တိတော ဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကာ အညမညအာဟာရိန္ဒြိယာ စ တေဟိ ဝိနာ အရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော သင်္ဂဟိတာတိ။ ဦနတရဂဏနာနံယေဝ ဝသေနာတိ ယဒိ အနုလောမတော ဌိတာ ဧကကာဒယော ဒွါဝီသတိပရိယောသာနာ ဦနတရဂဏနာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ပစ္စနီယတော ယောဇိတဿ တဿ တဿ ဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ပစ္စနီယတော ယောဇိတော ဦနတရဂဏနော၊ တဿ ဝသေန အနုလောမတော ဌိတဿပိ ဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘အညမညပစ္စယာ နာရမ္မဏေ ဧက’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၄၆) ပန န ဣဒံ လက္ခဏံ ဧကန္တိကံ။

ပစ္စယာနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စယပစ္စနီယာနုလောမဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ ¶ န ကေဝလံ ဟေတုမှိယေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗေသု ပစ္စယေသု ပစ္စနီကတော ဌိတေသူတိ အတ္ထော။ ပုရေဇာတံ အာသေဝနဉ္စ အလဘန္တံ ကဉ္စိ နိဒဿနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိသန္ဓိဝိပါကော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာသေဝနဝိပါကဝိပ္ပယုတ္တေသု ပစ္စနီကတော ဌိတေသု ဧကံ ဌပေတွာ အဝသေသာ အနုလောမတော လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဣဒံ အဝသေသာနံ လာဘမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န သဗ္ဗေသံ အဝသေသာနံ လာဘန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိပိ ဟိ ပစ္ဆာဇာတေ ပသင်္ဂေါ နတ္ထိ ‘‘အနုလောမတော သဗ္ဗတ္ထေဝ န လဗ္ဘတီ’’တိ အပဝါဒဿ ကတတ္တာ၊ ပုရေဇာတော ပန ဝိပ္ပယုတ္တေ ပစ္စနီကတော ဌိတေ အနုလောမတော လဗ္ဘတီတိ ဣဒမ္ပိ အဝသေသာ သဗ္ဗေတိ အတ္ထေ ဂယှမာနေ အာပဇ္ဇေယျ။ ယမ္ပိ ကေစိ ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယရဟိတေ အာရုပ္ပေပိ အာရမ္မဏပုရေဇာတဿ သမ္ဘဝံ ဉာပေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ တေသံ ရုစိမတ္တမေဝ။ န ဟိ ယတ္ထ ဝတ္ထုပုရေဇာတံ န လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ အာရမ္မဏပုရေဇာတဘာဝေန ဥပကာရကံ ဟောတီတိ ဒဿိတောယံ နယောတိ။ ယုဇ္ဇမာနကဝသေနာတိ ပစ္စနီကတော ဌိတဿ ဌပေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ယုဇ္ဇမာနကပစ္စယုပ္ပန္နဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘မဂ္ဂပစ္စယေ ပစ္စနီကတော ဌိတေ ဟေတုပစ္စယော အနုလောမတော န လဗ္ဘတီ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ အဓိပတိပစ္စယောပိ ပန န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဟေတာဓိပတိပစ္စယာ အနုလောမတော န လဗ္ဘန္တီ’’တိ ပဌန္တိ။ အဓိပတိပစ္စယေ ပစ္စနီကတော ဌိတေ ပစ္ဆာဇာတတော အညော အနုလောမတော အလဗ္ဘမာနော နာမ နတ္ထီတိ န ဝိစာရိတံ။ အညမညေ ပစ္စနီကတော ဌိတေ ‘‘အရူပါနံယေဝါ’’တိ ဝုတ္တာ နဝ အနုလောမတော န လဗ္ဘန္တိ၊ တမ္ပိ ပစ္စနီကတော ဌိတေဟိ အာရမ္မဏပစ္စယာဒီဟိ သဒိသတာယ သုဝိညေယျန္တိ န ဝိစာရိတံ ဘဝိဿတီတိ။

၁၉၁-၁၉၅။ ယာဝ ¶ အာသေဝနာ သဗ္ဗံ သဒိသန္တိ န အညမညေန ဃဋိတဿ မူလဿ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ တတော ပရာနိ မူလာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသု ဟိ အနုလောမတော ယောဇေတဗ္ဗပစ္စယာ စ ပဉှာ စာတိ သဗ္ဗံ သဒိသန္တိ။

ဣမသ္မိံ ပစ္စနီယာနုလောမေတိ ဧတဿ ‘‘ဣမေသမ္ပိ ပကိဏ္ဏကာနံ ဝသေနေတ္ထ ဂဏနဝါရော အသမ္မောဟတော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပစ္စယေသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပစ္စနီယာနုလောမေ လဗ္ဘမာနေသု ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေသုပီတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – န ကေဝလံ ပစ္စယေသွေဝ ကိသ္မိဉ္စိ ပစ္စနီကတော ဌိတေ ကေစိ အနုလောမတော န လဗ္ဘန္တိ၊ အထ ခေါ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေသုပိ ကောစိ ဧကစ္စံ ပစ္စယံ လဘမာနော ကဉ္စိ ပစ္စယံ န လဘတီတိ။ တတ္ထ ကမ္မပစ္စယံ လဘမာနော ယေဘုယျေန ဣန္ဒြိယပစ္စယံ လဘတိ၊ မဂ္ဂပစ္စယံ လဘမာနော ယေဘုယျေန ဟေတုပစ္စယံ၊ တထာ စ ဈာနပစ္စယံ လဘမာနော မဂ္ဂပစ္စယန္တိ ဧတေသွေဝ လာဘာလာဘာ ဝိစာရိတာ။ ယတ္ထာတိ ပဉ္စဝေါကာရပဝတ္တေ အသညေသု စ။ ရူပဓမ္မာတိ ယထာဝုတ္တာနိ ကဋတ္တာရူပါနေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ န ဟိ ပဉ္စဝေါကာရပဝတ္တေ သဗ္ဗေ ရူပဓမ္မာ ဟေတာဒီနိ န လဘန္တီတိ။ ‘‘ဟေတာဓိပတိဝိပါကိန္ဒြိယပစ္စယေ န လဘန္တီ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ ဈာနမဂ္ဂေပိ ပန န လဘန္တီတိ ‘‘ဟေတာဓိပတိဝိပါကိန္ဒြိယဈာနမဂ္ဂပစ္စယေ န လဘန္တီ’’တိ ပဌန္တိ။ ယေ ရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေသု အရူပဋ္ဌာနိကဝဇ္ဇေသု ဧတေယေဝ န လဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္ဆာဇာတာဟာရဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေပိ ဟိ ပဝတ္တေ ကဋတ္တာရူပံ လဘတီတိ။ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနပစ္စယဒဿနမတ္တဉ္စေတံ၊ န တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပတ္တိအနုပ္ပတ္တိဒဿနန္တိ။ ဧဝံ ဣန္ဒြိယပစ္စယာလာဘော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော သိယာ။ ယထာဝုတ္တေသု ဟိ ဓမ္မဝသေန ပစ္ဆာဇာတာဒိတ္တယမ္ပိ အလဘန္တံ နာမ ကဋတ္တာရူပံ နတ္ထိ။ ကော ပန ဝါဒေါ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကကမ္မေသု။ ဣန္ဒြိယံ ပန အလဘန္တံ အတ္ထိ၊ ကိန္တံ? ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပါဒါရူပါနိ သန္ဓာယ အညမညပစ္စယမ္ပိ န လဘန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပန ပါကဋန္တိ န ဝုတ္တံ သိယာ။ အရူပိန္ဒြိယာလာဘံ ဝါ သန္ဓာယ ဣန္ဒြိယပစ္စယာလာဘော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၉၆-၁၉၇။ နာရမ္မဏမူလကေသု ဒုကာဒီသု ဟေတုယာ ပဉ္စာတိ ယဒိပိ တိကာဒီသု ‘‘ဟေတုယာ ပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ နတ္ထိ၊ တထာပိ ဒုကာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ အနုတ္တာနံ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒုကာဒီသူ’’တိ သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေန ဝတွာ တတ္ထ ယံ အာဒိဒုကေ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေတုယာ ပဉ္စာ’’တိ၊ တံ နိဒ္ဓါရေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘နာရမ္မဏမူလကေ ဟေတုယာ ပဉ္စာ’’တိ ပါဌံ ဝဒန္တိ။ ‘‘အညမညေ ဧကန္တိ ဘူတရူပမေဝ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တ’’န္တိ ပုရိမပါဌော၊ ဝတ္ထုပိ ပန လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဘူတရူပါနိ စေဝ ဝတ္ထုဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ပဌန္တိ။ တိမူလကေတိ ဣဓာပိ ဒုမူလကံ တိမူလကန္တိ ဝဒန္တိ။

၂၀၃-၂၃၃။ နကမ္မမူလကေ ¶ ဟေတုယာ တီဏီတိအာဒီသု စေတနာဝ ပစ္စယုပ္ပန္နာတိ ဣဒံ ‘‘ဟေတုယာ တီဏီ’’တိ ဧဝံပကာရေ စေတနာမတ္တသင်္ဂါဟကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရတ္ထောဝ ဟောတီတိ။ သဟဇာတအညမညနိဿယာဟာရအတ္ထိအဝိဂတေသု ပန ရူပမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ။

ပစ္စယပစ္စနီယာနုလောမဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိစ္စဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သဟဇာတဝါရဝဏ္ဏနာ

၂၃၄-၂၄၂။ ကုသလံ ဓမ္မံ သဟဇာတော၊ ကုသလံ ဧကံ ခန္ဓံ သဟဇာတောတိအာဒီသု သဟဇာတသဒ္ဒေန သဟဇာတပစ္စယကရဏံ သဟဇာတာယတ္တဘာဝဂမနံ ဝါ ဝုတ္တန္တိ တဿ ကရဏဿ ဂမနဿ ဝါ ကုသလာဒီနံ ကမ္မဘာဝတော ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ပစ္စယဝါရာဒီသုပိ။ တတြာပိ ဟိ ပစ္စယသဒ္ဒေန စ နိဿယပစ္စယကရဏံ နိဿယာယတ္တဘာဝဂမနံ ဝါ ဝုတ္တံ၊ သံသဋ္ဌသဒ္ဒေန စ သမ္ပယုတ္တပစ္စယကရဏံ သမ္ပယုတ္တာယတ္တဘာဝဂမနံ ဝါတိ တံကမ္မဘာဝတော ဥပယောဂဝစနံ ကုသလာဒီသု ကတန္တိ။ သဟဇာတမ္ပိ စ ဥပါဒါရူပံ ဘူတရူပဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဒီပိတော ပစ္စယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပါဒါရူပံ ဘူတရူပဿာ’’တိ စ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဥပါဒါရူပဿပိ ဟိ ဥပါဒါရူပံ ယထာဝုတ္တော ပစ္စယော န ဟောတိ၊ ဝတ္ထုဝဇ္ဇာနိ ရူပါနိ စ အရူပါနန္တိ။

သဟဇာတဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပစ္စယဝါရဝဏ္ဏနာ

၂၄၃။ ပစ္စယာတိ ¶ ဧတ္ထ ပတိ အယော ပစ္စယော။ ပတိ-သဒ္ဒေါ ပတိဋ္ဌတ္ထံ ဒီပေတိ၊ အယ-သဒ္ဒေါ ဂတိံ၊ ပတိဋ္ဌာဘူတာ ဂတိ နိဿယော ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတော ပစ္စယာ၊ ပစ္စယကရဏတော တဒါယတ္တဘာဝဂမနတော ဝါတိ အတ္ထော။

‘‘မဟာဘူတေ ¶ ပစ္စယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၄၅) ဘူတုပါဒါရူပါနိ သဟ သင်္ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနေ စ မဟာဘူတေ နိဿာယ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဥပါဒါရူပန္တိ သယံ နိဿယော အဟုတွာ နိဿယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဥပါဒါရူပေန နိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၅၅။ အသည…ပေ… ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပန္တိ ဧတ္ထ ယော ပဋိစ္စဝါရေ သဟဇာတေ ကမ္မဥတုဇာနံ၊ ကမ္မေ စ ဧကန္တာနေကန္တကမ္မဇာနံ ဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော နာဓိပ္ပေတော ဧဝ ‘‘ကဋတ္တာရူပ’’န္တိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿေဝ သဗ္ဗဿ စ ဂဟိတတ္တာတိ တံ ပဟာယ ယထာဂဟိတဿ ကဋတ္တာရူပဿ ဝိသေသနဝသေန ‘‘ဥပါဒါရူပသင်္ခါတံ ကဋတ္တာရူပ’’န္တိ အတ္ထမာဟ။ မဟာဘူတေ ပန ပဋိစ္စ ပစ္စယာ စ မဟာဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိ န နိဝါရေတဗ္ဗာတိ ဥပါဒါရူပဂ္ဂဟဏေန ကဋတ္တာရူပဂ္ဂဟဏံ အဝိသေသေတွာ ဥပါဒါရူပါနံ နိဝတ္တေတဗ္ဗာနံ အတ္ထိတာယ ကဋတ္တာရူပဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥပါဒါရူပဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၆၉-၂၇၆။ ‘‘အဗျာကတေန အဗျာကတံ၊ ကုသလံ၊ အကုသလ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဗျာကတေန ကုသလံ၊ အကုသလံ၊ အဗျာကတ’’န္တိ၊ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော စ အကုသလော စ ဓမ္မာ ကုသလဿာတိ အနာမသိတွာ’’တိ စ ပုရိမပါဌေ ပမာဒလေခါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၈၆-၂၈၇။ နဟေတုပစ္စယာ နပုရေဇာတေ ဒွေတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာရုပ္ပေ ပန အဟေတုကမောဟဿ အဟေတုကကိရိယဿ စ ဝသေန ဒွေတိ ဝုတ္တာ၊ နဝိပ္ပယုတ္တေ ဒွေတိ အာရုပ္ပေ အဟေတုကာကုသလကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ လဗ္ဘမာနေသု ဧကဒေသေန နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရုပ္ပေ ပန အဟေတုကမောဟဿ အဟေတုကကိရိယာယ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဧကစ္စဿ စ ရူပဿ ဝသေန ဒွေ ဝုတ္တာတိ၊ နဝိပ္ပယုတ္တေ ဒွေတိ အာရုပ္ပေ အဟေတုကာကုသလကိရိယာဧကစ္စရူပါနံ ဝသေနာတိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘နောနတ္ထိနောဝိဂတေသု ဧကန္တိ သဗ္ဗရူပဿ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နဟေတုမူလကတ္တာ ဣမဿ ¶ နယဿ ဟေတုပစ္စယံ လဘန္တံ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဧကစ္စဿ ရူပဿ ဝသေနာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ စက္ခာဒိဓမ္မဝသေန ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသဝသေန ဝါ သဗ္ဗံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သဗ္ဗရူပဿာ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။

၂၈၉-၂၉၆။ အာဂတာနာဂတန္တိ ¶ ပဉှဝသေန ဝုတ္တံ၊ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနန္တိ အာဂတေ စ ပဉှေ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနဓမ္မဝသေန။

ပစ္စယဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နိဿယဝါရဝဏ္ဏနာ

၃၂၉-၃၃၇။ ပစ္စယဝါရေန နိဿယပစ္စယဘာဝန္တိ နိဿယဝါရေ ဝုတ္တဿ နိဿယပစ္စယဘာဝံ နိယမေတုန္တိ အတ္ထော။

နိဿယဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သံသဋ္ဌဝါရဝဏ္ဏနာ

၃၅၁-၃၆၈။ သံသဋ္ဌဝါရေ ပစ္စနီယေ ‘‘နဝိပ္ပယုတ္တေ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ဝတ္ထုဝိရဟိတာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိသုံ အနုဒ္ဓရဏတော ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ဟိ သဟဇာတဿ ပစ္စယဘာဝဒဿနတ္ထံ သဝတ္ထုကာ ပဋိသန္ဓိ ဥဒ္ဓဋာ၊ သာ ဣဓာပိ အဓိပတိပုရေဇာတာသေဝနေသု နကမ္မနဝိပါကနဈာနနဝိပ္ပယုတ္တေသု န လဗ္ဘတိ၊ အညေသု စ အနုလောမတော ပစ္စနီယတော စ လဗ္ဘမာနပစ္စယေသု လဗ္ဘတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓဋာတိ။ သေသာ တေရသ န လဗ္ဘန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘သေသာ စုဒ္ဒသာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဈာနေ ဧကန္တိ အဟေတုကပဉ္စဝိညာဏဝသေနာတိ ပဉ္စဝိညာဏာနံ ဟေတုပစ္စယဝိရဟိတမတ္တဒဿနတ္ထံ အဟေတုကဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘နမဂ္ဂေ ဧကန္တိ အဟေတုကကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အဟေတုကဝိပါကကိရိယဝသေနာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗံ။

၃၆၉-၃၉၁။ ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ပဋိစ္စဝါရေ အနုလောမပစ္စနီယေ ဝုတ္တနယေန။ ‘‘နဟေတုပစ္စယုပ္ပန္နေသု အဟေတုကမောဟောဝ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယံ လဘတိ၊ သေသာ န လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သေသေသု ပန ပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇာဟေတုကက္ခန္ဓာ တံသမုဋ္ဌာနာ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာ ဈာနပစ္စယံ လဘန္တိ၊ န ပစ္စနီယာနုလောမေ ဒွိန္နံ ပစ္စယာနံ အနုလောမေန သဟ ယောဇနာ အတ္ထီတိ ဈာနမဂ္ဂပစ္စယံ သဟိတံ လဘတီတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ‘‘အဟေတုကမောဟောဝ မဂ္ဂပစ္စယံ လဘတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

သံသဋ္ဌဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သမ္ပယုတ္တဝါရဝဏ္ဏနာ

၃၉၂-၄၀၀။ သဒိသံ ¶ သမ္ပယုတ္တံ သံသဋ္ဌံ ဝေါကိဏ္ဏဉ္စ သံသဋ္ဌံ န ဟောတီတိ ဥဘယံ အညမညာပေက္ခံ ဝုစ္စမာနံ အညမညဿ နိယာမကံ ဟောတီတိ။

သမ္ပယုတ္တဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပဉှာဝါရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၀၁-၄၀၃။ ယေဟိ ပစ္စယေဟိ ကုသလော ကုသလဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တေ ပစ္စယေ ပဋိပါဋိယာ ဒဿေတုန္တိ ယထာက္ကမေန အာဂတာဂတပဋိပါဋိယာ ဒဿေတုန္တိ အတ္ထော။ ကုသလော ကုသလဿာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ တေန ကုသလော ကုသလာဒီနံ၊ အကုသလော အကုသလာဒီနံ၊ အဗျာကတော အဗျာကတာဒီနံ၊ ကုသလာဗျာကတာ ကုသလာဒီနန္တိအာဒိကော သဗ္ဗော ပဘေဒေါ နိဒဿိတော ဟောတီတိ ယထာနိဒဿိတေ သဗ္ဗေ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘တေ ပစ္စယေ ပဋိပါဋိယာ ဒဿေတု’’န္တိ။

၄၀၄။ ဒတွာတိ ဧတ္ထ ဒါ-သဒ္ဒေါ သောဓနတ္ထောပိ ဟောတီတိ မန္တွာ အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ’’တိ။ တေသဉှိ တံ စိတ္တန္တိ တေသန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတာရဟံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒိပုရေစာရိကံ တံ ဂေါတြဘုစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဝိပဿနာကုသလံ ပန ကာမာဝစရမေဝါတိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဘူမိတော ဝဝတ္ထပေတိ။ တေနေဝါတိ ဓမ္မဝသေနေဝ ဒဿနတော၊ ဒေသနန္တရတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၀၅။ အဿာဒနံ သရာဂဿ သောမနဿဿ သသောမနဿဿ ရာဂဿ စ ကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘အနုဘဝတိ စေဝ ရဇ္ဇတိ စာ’’တိ။ အဘိနန္ဒနံ ပီတိကိစ္စသဟိတာယ တဏှာယ ကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘သပ္ပီတိကတဏှာဝသေနာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာ ဒိဋ္ဌိယေဝ။ ဧတ္ထ ပန ပစ္ဆိမတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘အဘိနန္ဒန္တဿ အတ္တာ အတ္တနိယန္တိအာဒိဝသေန…ပေ… ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနန္ဒနာ ပန ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယေဝါတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏ…ပေ… ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗံ ရာဂံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၇၂) ဝစနတော၊ တသ္မာ ပုရိမောပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒွီသု ပန သောမနဿသဟဂတစိတ္တေသု ယထာဝုတ္တေန သောမနဿေန ¶ ရာဂေန စ အဿာဒေန္တဿ တေသုယေဝ သပ္ပီတိကတဏှာယ စတူသုပိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ အဘိနန္ဒန္တဿ စ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိပိ သက္ကာ ယောဇေတုံ။ ဇာတိဝသေနာတိ သုစိဏ္ဏသာမညဝသေနာတိ အတ္ထော။

၄၀၆။ တဒါရမ္မဏတာတိ တဒါရမ္မဏဘာဝေန။ ဝိဘတ္တိလောပေါ ဟေတ္ထ ကတောတိ။ ဘာဝဝန္တတော ဝါ အညော ဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဘာဝေနေဝ ဝိပါကံ ဝိသေသေတိ၊ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏဘာဝဘူတောတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏဉ္စာယတနနေဝသညာနာသညာယတနဝိပါကာနံ ဝိယ န ကာမာဝစရဝိပါကာနံ နိယောဂတော ဝဝတ္ထိတံ ဣဒဉ္စ ကမ္မံ အာရမ္မဏန္တိ တံ လဗ္ဘမာနမ္ပိ န ဝုတ္တံ။ တဒါရမ္မဏေန ပန ကုသလာရမ္မဏဘာဝေန သမာနလက္ခဏတာယ ကမ္မာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိအာဒယောပိ ဒဿိတာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိလောမတော ဝါ ဧကန္တရိကဝသေန ဝါတိ ဝဒန္တေန အနုလောမတော သမာပဇ္ဇနေ ယေဘုယျေန အာသန္နသမာပတ္တိယာ အာရမ္မဏဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ပန ပဋိလောမတော ဧကန္တရိကဝသေန စ သမာပဇ္ဇန္တဿ အနာသန္နာပိ သမာပတ္တိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနုလောမတော သမာပဇ္ဇန္တဿပိ ဘဝေယျာတိ။ ‘‘စေတောပရိယဉာဏဿာတိအာဒီနိ ပရတော အာဝဇ္ဇနာယ ယောဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယာ ဧတေသံ အာဝဇ္ဇနာ၊ တဿာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယသ္မာ ပန ကုသလာ ခန္ဓာ အဗျာကတဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ တံ န ဝုတ္တံ၊ စေတောပရိယဉာဏာဒီနဉ္စ ဟောန္တီတိ တာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တသ္မာ ကိရိယာနံ စေတောပရိယဉာဏာဒီနံ ယာယ ကာယစိ အာဝဇ္ဇနာယ စ ကုသလာရမ္မဏာယ ကုသလာ ခန္ဓာ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၄၀၇-၄၀၉။ ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဝသေန ¶ ဝါတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဒီနဝဒဿနေန သဘာဝတော စ အနိဋ္ဌတာမတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ၊ အက္ခန္တိဘေဒါ ဝါ။

၄၁၀။ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿာတိအာဒိနာ ဝိညာဏကာယေဟိ နိယတာရမ္မဏေဟိ အဗျာကတဿ အဗျာကတာနံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝံ နိဒဿေတိ။ သဗ္ဗဿ ဟိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဓမ္မာနံ ဧကဒေသေန နိဒဿနံ ကရောတီတိ။

၄၁၃-၄၁၆။ စတုဘူမကံ ¶ ကုသလံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယဘာဝေန ဒဿိတံ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပန ကာမာဝစရမေဝ။

၄၁၇။ အပုဗ္ဗတော စိတ္တသန္တာနတော ဝုဋ္ဌာနံ ဘဝင်္ဂမေဝ၊ တံ ပန မူလာဂန္တုကဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ တဒါရမ္မဏံ ပကတိဘဝင်္ဂဉ္စ။ အနုလောမံ သေက္ခာယ ဖလသမာပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ကာယစိ သေက္ခဖလသမာပတ္တိယာ အဝဇ္ဇေတဗ္ဗတ္တာ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ နေဝသညာနာသညာယတနကုသလံ ဖလသမာပတ္တိယာတိ ဣမံ နိဗ္ဗိသေသနံ ဖလသမာပတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဖလသမာပတ္တိယာတိ အနာဂါမိဖလသမာပတ္တိယာ’’တိ။ ကာမာဝစရကိရိယာ ဒုဝိဓဿပိ ဝုဋ္ဌာနဿာတိ ဧတ္ထ ကိရိယာနန္တရံ တဒါရမ္မဏဝုဋ္ဌာနေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဝုတ္တမေဝ။

တာ ဥဘောပိ…ပေ… ဒွါဒသန္နန္တိ ဣဒံ သောမနဿသဟဂတမနောဝိညာဏဓာတုဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ပန ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိရိယဿ မနောဓာတုကိရိယဿ စာတိ ဒွါဒသန္နံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၂၃။ ဒါနာဒိပုညကိရိယာယတ္တာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ပနေတံ ဧကန္တေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဗလဝစေတနာဝ လဗ္ဘတိ၊ န ဒုဗ္ဗလာ’’တိ ဧတံ ဧကန္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဒဠှံ ဝါ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ကာရဏန္တိ? ဗလဝတော ဒုဗ္ဗလဿ ဝါ ကတောကာသဿ အန္တရာယံ ပဋိဗာဟိတွာ ဝိပစ္စနတော ‘‘ယံကဉ္စိ ယဒိ ဝိပါကံ ဇနေတိ၊ ဥပနိဿယော န ဟောတီ’’တိ နဝတ္တဗ္ဗတ္တာ စာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကတောကာသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကတ္တိကေ ပန ပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော ဝိပါကဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၉၃) ကမ္မပစ္စယဿ ဝိသုံ ¶ ဥဒ္ဓဋတ္တာ၊ ဝေဒနာတ္တိကေ စ ပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ‘‘နဟေတုပစ္စယာ နအာရမ္မဏပစ္စယာ နဥပနိဿယေ အဋ္ဌာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၈၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိပါကဇနကမ္ပိ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ဥပနိဿယပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။

တသ္မိံ ဝါ ဝိရုဒ္ဓါတိ တံနိမိတ္တံ ဝိရုဒ္ဓါ၊ ဝိရုဒ္ဓန္တိ ဝါ ပါဌော။ ဩမာနန္တိ ပရဿ ပဝတ္တဩမာနံ။ ရာဂေါ ရဉ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ ကာမရာဂတဏှာ၊ ‘‘ဣတိ မေ စက္ခုံ သိယာ အနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ ဣတိ ရူပါ’’တိ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယ စိတ္တပဏိဒဟနတဏှာ ပတ္ထနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

တေသု ¶ အညမ္ပီတိ တေသု ယံကိဉ္စိ ပုဗ္ဗေ ဟနိတတော အညမ္ပိ ပါဏံ ဟနတီတိ အတ္ထော။

ပုနပ္ပုနံ အာဏာပနဝသေန ဝါတိ မာတုဃာတကမ္မေန သဒိသတာယ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာယပိ အာဏတ္တစေတနာယ မာတုဃာတကမ္မနာမံ အာရောပေတွာ ဝဒန္တိ။ ဧသ နယော ဒွီဟိ ပဟာရေဟီတိ ဧတ္ထာပိ။

ယထေဝ ဟိ…ပေ… ဥပ္ပာဒေတိ နာမာတိ ရာဂံ ဥပနိဿာယ ဒါနံ ဒေတီတိ ရာဂံ ဥပနိဿာယ ဒါနဝသေန သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ ယထာ ရာဂံ ဥပနိဿာယ ဒါနံ ဒေတီတိဧဝမာဒိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ရာဂါဒယော သဒ္ဓါဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဣဒမ္ပိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ကာယိကံ သုခန္တိအာဒီနံ ဧကတော ဒဿနေန ဝိသုံယေဝ န ဧတေသံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ အထ ခေါ ဧကတောပီတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၂၅။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ပစ္စယတ္တာယေဝါတိ ဧတေန ဣဒံ ဒဿေတိ – န ပုရိမဝါရေသု ဝိယ ဣမသ္မိံ ပစ္စယေန ဥပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ အထ ခေါ တဿ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တံတံပစ္စယဘာဝေါ၊ န စ ပစ္ဆာဇာတက္ခန္ဓာ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ တေနေသ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဣဓ အနုလောမတော အာဂတောတိ။

၄၂၇။ စေတနာ ဝတ္ထုဿပိ ပစ္စယောတိ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာဘူတဿပိ ကမ္မပစ္စယောတိ အဓိပ္ပာယော။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ပစ္စယဝါရေ ဝိယ နိဿယအတ္ထိအဝိဂတေသု ဒုမူလကဒုကာဝသာနာ ပဉှာ န ဥဒ္ဓဋာတိ? အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နပ္ပဓာနတ္တာ ဒေသနာယ ကုသလော စ အဗျာကတော စ ဓမ္မာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာဗျာကတပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘ကုသလဉ္စ အဗျာကတဉ္စ ဓမ္မံ ပစ္စယာ ကုသလော စ အဗျာကတော စ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ယတော တတော ဝါ ဥဘယပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပတ္တိမတ္တံယေဝ ဟိ တတ္ထ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဥဘယဿ ဥဘိန္နံ ပစ္စယဘာဝေါတိ။ ဣဓ ပန ပစ္စယပ္ပဓာနတ္တာ ဒေသနာယ ကုသလာဗျာကတာ ကုသလာဗျာကတာနံ ဥဘိန္နံ နိဿယာဒိဘူတာ န လဗ္ဘန္တီတိ ¶ ‘‘ကုသလော စ အဗျာကတော စ ဓမ္မာ ကုသလဿ စ အဗျာကတဿ စ ဓမ္မဿ နိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ။

ပဉှာဝါရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉှာဝါရဿ ဃဋနေ အနုလောမဂဏနာ

၄၃၉။ ‘‘ဧတ္ထ ပန ပုရေဇာတမ္ပိ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘တထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘တီဏီ’’တိ ဂဏနမတ္တသာမညတော။

၄၄၀။ ‘‘အဓိပတိပစ္စယေ ဌပေတွာ ဝီမံသံ သေသာဓိပတိနော ဝိသဘာဂါ’’တိ ပုရိမပါဌော နိဒဿနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဟေတုပစ္စယဿ ဝိသဘာဂေန ဧကေန အာရမ္မဏေန နိဒဿနံ အကတွာ အနန္တရာဒီနိ ဝဒန္တော သဗ္ဗေ ဝိသဘာဂေ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ဣန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယာ စ ဝိသဘာဂါ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ‘‘အဓိပတိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယေသု ဌပေတွာ ပညံ သေသာ ဓမ္မာ ဝိသဘာဂါ’’တိ ပဌန္တိ။ တထာ ဘာဝါဘာဝတော ဟေတုပစ္စယဘာဝေ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝတော။ နနု ယထာ အမောဟဝဇ္ဇာနံ ဟေတူနံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေ အဓိပတိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထီတိ ပညာဝဇ္ဇာနံ အဓိပတိပစ္စယာဒီနံ ဝိသဘာဂတာ၊ ဧဝံ ကုသလာဒိဟေတူနံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေ ဝိပါကပစ္စယဘာဝါဘာဝတော ဟေတုဝဇ္ဇာနံ ဝိပါကာနံ ဝိသဘာဂတာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဥဘယပစ္စယသဟိတေ စိတ္တစေတသိကရာသိမှိ ဟေတုပစ္စယဘာဝေ ဝိပါကပစ္စယတ္တာဘာဝါဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဟေတုသဟဇာတပစ္စယသဟိတရာသိမှိ သတိပိ ဟေတုဝဇ္ဇသဗ္ဘာဝေ ဟေတူနံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေ သဟဇာတပစ္စယတ္တာဘာဝေါ ¶ နတ္ထီတိ န ဟေတုဝဇ္ဇာနံ သဟဇာတာနံ ဟေတုဿ ဝိသဘာဂတာ ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပီတိ။ ဧသ နယော ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေပိ။ အပိစ ပစ္စယုပ္ပန္နဿေဝ ပစ္စယာ ဝုစ္စန္တီတိ ပစ္စယုပ္ပန္နက္ခဏေ တထာ ဘာဝါဘာဝဝသေန သဘာဂတာယ ဝုစ္စမာနာယ နာနာက္ခဏဝသေန ဝိသဘာဂတာ တဿေဝ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ။

ကုသလာ ဝီမံသာတိ ဣဒံ ‘‘ကုသလာ ဝီမံသာဓိပတီ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ အနဓိပတိဘူတာ ဝီမံသာ အဓိပတိပစ္စယော ဟောတီတိ။

၄၄၁-၄၄၃။ ‘‘သစေ ¶ ပန ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ပဝိသတိ၊ ဣတရာနိ ဒွေ လဘတီ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ စ အဗျာကတဿ စာ’’တိ ဣဒံ ပန န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ကုသလော အဗျာကတဿ၊ အဗျာကတော အဗျာကတဿာတိ ဒွေ လဘတီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဦနတရဂဏနေသူတိ ယေသု ပဝိဋ္ဌေသု ဦနတရာ ဂဏနာ ဟောတိ၊ တေသူတိ အတ္ထော။ တီဏိ ဒွေ ဧကန္တိ ဧဝံ ဦနတရဂဏနေသု ဝါ အညမညာဒီသု ပဝိသန္တေသု တေသံ ဝသေန တိကတော ဦနံ ယထာလဒ္ဓဉ္စ ဧကန္တိ ဂဏနံ လဘတီတိ အတ္ထော။

အဝိပါကာနီတိ အနာမဋ္ဌဝိပါကာနီတိ အတ္ထော၊ န ဝိပါကဟေတုရဟိတာနီတိ။

တတ္ထ သဗ္ဗေပိ သဟဇာတဝိပါကာ စေဝါတိ တတ္ထ ယေ သဟဇာတာ ပစ္စယုပ္ပန္နာ ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဝိပါကာ စေဝ ဝိပါကသဟဇာတရူပါ စာတိ အတ္ထော။ တံသမုဋ္ဌာနရူပါ စာတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပမ္ပိ တံသမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနရူပကဋတ္တာရူပါ စ လဗ္ဘန္တီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ စတုတ္ထေ ဝိပါကစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ကဋတ္တာရူပဉ္စာ’’တိပိ ပန ပဌန္တိ။

ဧဝမ္ပီတိ ‘‘ဧတေသု ပန ဃဋနေသု သဗ္ဗပဌမာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနပိ။ ဃဋနေသု ပန ယော ယော ပစ္စယော မူလဘာဝေန ဌိတော၊ တံပစ္စယဓမ္မာနံ နိရဝသေသဦနဦနတရဦနတမလာဘက္ကမေန ဃဋနာ ဝုစ္စတိ၊ နိရဝသေသလာဘေ စ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ နိရဝသေသလာဘက္ကမေန။ တထာ ဦနလာဘာဒီသူတိ အယံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဟေတုမူလကံ နိဋ္ဌိတံ။

၄၄၅။ ဝတ္ထုဝသေန ¶ သနိဿယံ ဝက္ခတီတိ န ဣဒံ လဗ္ဘမာနဿပိ ဝတ္ထုဿ ဝသေန ဃဋနန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဝါ’’တိ။

၄၄၆။ သဟဇာတေန ပန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏာဓိပတိ၊ အာရမ္မဏာဓိပတိနာ စ သဒ္ဓိံ သဟဇာတံ န လဗ္ဘတီတိ ဣဒံ ယထာ သဟဇာတပုရေဇာတာ ဧကော နိဿယပစ္စယော အတ္ထိပစ္စယော စ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သဟဇာတာရမ္မဏာဓိပတီနံ ဧကဿ အဓိပတိပစ္စယဘာဝဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ¶ ။ နိဿယဘာဝေါ ဟိ အတ္ထိအဝိဂတဘာဝေါ စ သဟဇာတပုရေဇာတနိဿယာဒီနံ သမာနော၊ န ပနေဝံ သဟဇာတာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ သမာနော။ သဟဇာတော ဟိ အာရမ္မဏဘာဝံ အနုပဂန္တွာ အတ္တနာ သဟ ပဝတ္တနဝသေန အဓိပတိ ဟောတိ၊ ဣတရော အာရမ္မဏံ ဟုတွာ အတ္တနိ နိန္နတာကရဏေန။ သဟဇာတော စ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေနေဝ ဥပကာရကော၊ ဣတရော အတီတာနာဂတောပိ အာရမ္မဏဘာဝေနေဝ၊ တသ္မာ သဟဇာတာရမ္မဏပစ္စယာ ဝိယ ဘိန္နသဘာဝါ သဟဇာတာရမ္မဏာဓိပတိနောတိ န တေ ဧကတော ဧဝ အဓိပတိပစ္စယဘာဝံ ဘဇန္တိ၊ တေနေဝ ပဉှာဝါရဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ကုသလော စ အဗျာကတော စ ဓမ္မာ ကုသလဿ ဓမ္မဿ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ။

၄၄၇-၄၅၂။ သာဟာရကဃဋနာနံ ပုရတော ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာနံ သာဓာရဏဝသေန အနာဟာရကာမဂ္ဂကာနိ သဣန္ဒြိယဃဋနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ ‘‘အဓိပတိသဟဇာတနိဿယဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတန္တိ သတ္တ။ အဓိပတိသဟဇာတအညမညနိဿယဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတန္တိ တီဏိ။ အဓိပတိသဟဇာတနိဿယဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတန္တိ တီဏိ။ အဓိပတိသဟဇာတနိဿယဝိပါကဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတန္တိ ဧကံ။ အဓိပတိသဟဇာတအညမညနိဿယဝိပါကဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တအဝိဂတန္တိ ဧကံ။ အဓိပတိသဟဇာတနိဿယဝိပါကဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတန္တိ ဧက’’န္တိ။ ကသ္မာ တာနိ န ဝုတ္တာနီတိ? ဣန္ဒြိယဘူတဿ အဓိပတိဿ အာဟာရမဂ္ဂေဟိ အညဿ အဘာဝါ။ စိတ္တာဓိပတိ ဟိ အာဟာရော၊ ဝီရိယဝီမံသာ စ မဂ္ဂေါ ဟောတိ၊ န စ အညော ဣန္ဒြိယဘူတော အဓိပတိ အတ္ထိ၊ ယဿ ဝသေန အနာဟာရကာမဂ္ဂကာနိ သဣန္ဒြိယဃဋနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ တသ္မာ တာနိ အဝတွာ စိတ္တာဓိပတိအာဒီနံ ဧကန္တေန အာဟာရမဂ္ဂဘာဝဒဿနတ္ထံ သာဟာရကသမဂ္ဂကာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ တေသု စ သမဂ္ဂကေသု ဒွေ ပစ္စယဓမ္မာ လဗ္ဘန္တိ၊ သာဟာရကေသု ဧကောယေဝါတိ သမဂ္ဂကာနိ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ။ သဣန္ဒြိယကာနိ ပန ယေဟိ အာဟာရမဂ္ဂေဟိ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာနိ ¶ ၊ တေသံ ကမဝသေန ပစ္ဆာ ဝုတ္တာနိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သဒိသတ္တာတိ သမဂ္ဂကတ္တေန သမာနတ္တာ၊ အနန္တရရူပတ္တာတိ ဝါ အတ္ထော။

၄၅၇-၄၆၀။ ကုသလာဗျာကတော အဗျာကတဿာတိ စတ္တာရီတိ အဗျာကတသဟိတဿ ကုသလဿ ပစ္စယဘာဝဒဿနဝသေန ကုသလမူလကေသွေဝ ဒုမူလကမ္ပိ အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ။ အဗျာကတေ ဝတ္ထုရူပမ္ပီတိ ဣဒံ ‘‘ကဋတ္တာရူပမ္ပီ’’တိ ¶ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုတိယဃဋနေ အဗျာကတဝိဿဇ္ဇနေ ရူပေသု ဝတ္ထုမေဝ လဗ္ဘတီ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ ဘူတရူပမ္ပိ ပန လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝတ္ထုဉ္စ ဘူတရူပဉ္စ လဗ္ဘတီ’’တိ ပဌန္တိ။ ‘‘စတုတ္ထေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ကဋတ္တာရူပဉ္စာ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဝိပါကေသု ပဌမေ ဝိပါကာ စေဝ ဝိပါကစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဉ္စာတိ ဧတ္ထ စတုတ္ထေ ဝိပါကစိတ္တသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ ဣဓ စ ကဋတ္တာရူပမ္ပိ ဝိပါကစိတ္တသမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကဋတ္တာရူပဉ္စာ’’တိပိ ပန ပဌန္တိ။ ဧတ္ထ ပန သဟဇာတအညမညနိဿယဝိပါကသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိ အဝိဂတမူလကေသု ဃဋနေသု ဟေတုကမ္မဈာနမဂ္ဂေဟိ ဃဋနာနိ န ယောဇိတာနိ၊ ယထာဝုတ္တေသု အတ္ထိအဝိဂတမူလဝဇ္ဇေသု အာဟာရေန၊ နိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝဇ္ဇေသု အဓိပတိဣန္ဒြိယေဟိ စ။ ကသ္မာတိ? တေသု ဟိ ယောဇိယမာနေသု တံတံစိတ္တုပ္ပာဒေကဒေသဘူတာ ဟေတုအာဒယော အရူပဓမ္မာဝ ပစ္စယဘာဝေန လဗ္ဘန္တိ။ တေန တေဟိ ဃဋနာနိ ဟေတုမူလကာဒီသု ဝုတ္တသဒိသာနေဝ ရူပမိဿကတ္တာဘာဝေန သုဝိညေယျာနီတိ န ဝုတ္တာနိ။ အတ္ထိအဝိဂတေဟိ ပန ယောဇိယမာနော အာဟာရော နိဿယာဒီဟိ အဓိပတိဣန္ဒြိယာနိ စ ရူပမိဿကာနိ ဟောန္တီတိ အဓိပတာဟာရိန္ဒြိယမူလကေသု ဝုတ္တသဒိသာနိပိ ဃဋနာနိ အတ္ထိအဝိဂတမူလကေသု နိဿယာဒိမူလကေသု စ အာဟာရေန အဓိပတိန္ဒြိယေဟိ စ သုပါကဋဘာဝတ္ထံ ယောဇိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ။

၄၆၂-၄၆၄။ နိဿယမူလကေ ‘‘ဆဋ္ဌေ တီဏီတိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿာ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ စက္ခာဒီနိ ပန စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘အဗျာကတဿ စက္ခာယတနာဒီနိ စာ’’တိ ပဌန္တိ။

၄၆၆။ ဥပနိဿယမူလကေ ပကတူပနိဿယဝသေန ဝုတ္တေသု ဒွီသု ပဌမေ ‘‘လောကိယကုသလာကုသလစေတနာ ပစ္စယဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ လောကုတ္တရာပိ ပန ဂဟေတဗ္ဗာဝ။

၄၇၃-၄၇၇။ ကမ္မမူလကေ ¶ ပဋိသန္ဓိယံ ဝတ္ထုပီတိ ဧတ္ထ န ပဝတ္တေ ဝိယ ခန္ဓာယေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပါကာဝိပါကသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တေသု စတူသု ပဌမေ ‘‘အရူပေန သဒ္ဓိံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဋတ္တာရူပမ္ပိ ပန လဗ္ဘတေဝ။ ဣမသ္မိံ ပန ကမ္မမူလကေ ‘‘ကမ္မပစ္စယာ အာရမ္မဏေ ဒွေ’’တိ၊ အာရမ္မဏမူလကေ စ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယာ ကမ္မေ ¶ ဒွေ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တံ၊ နနု ကုသလာကုသလစေတနာ ကမ္မာရမ္မဏာနံ ပဋိသန္ဓိယာဒီနံ ကမ္မပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယော စ ဟောတိ။ ယထာ စ အာရမ္မဏဘူတံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏနိဿယပစ္စယဘာဝေန ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ကမ္မမ္ပိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ ဒွိန္နံ ပစ္စယဘာဝါနံ အညမညပဋိက္ခေပတော။ ပစ္စုပ္ပန္နဉှိ ဝတ္ထု နိဿယဘာဝံ အပရိစ္စဇိတွာ တေနေဝါကာရေန တန္နိဿိတေန အာလမ္ဗိယမာနံ နိဿယဘာဝေန စ နိဿယပစ္စယောတိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ ကမ္မံ ပန တသ္မိံ ကတေ ပဝတ္တမာနာနံ ကတူပစိတဘာဝေန ကမ္မပစ္စယော ဟောတိ၊ နာရမ္မဏာကာရေန၊ ဝိသယမတ္တတာဝသေန စ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ၊ န သန္တာနဝိသေသံ ကတွာ ဖလုပ္ပာဒနသင်္ခါတေန ကမ္မပစ္စယာကာရေန၊ တသ္မာ ကမ္မပစ္စယဘာဝေါ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ၊ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ စ ကမ္မပစ္စယဘာဝန္တိ ‘‘ကမ္မပစ္စယော ဟုတွာ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယော ဟုတွာ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီ’’တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဧသ စ သဘာဝေါ ဝတ္တမာနာနဉ္စ အာရမ္မဏပုရေဇာတာနံ ဝတ္ထုစက္ခာဒီနံ၊ ယံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန သဟ နိဿယာဒိပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗတာ၊ အတီတဿ စ ကမ္မဿ အယံ သဘာဝေါ၊ ယံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန သဟ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ နဝတ္တဗ္ဗတာ။ ယထာ သဟဇာတပုရေဇာတနိဿယာနံ သဟ နိဿယပစ္စယဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတာ သဘာဝေါ၊ သဟဇာတာရမ္မဏာဓိပတီနဉ္စ သဟ အဓိပတိပစ္စယဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ၊ ဧဝမိဓာပီတိ။

၄၇၈-၄၈၃။ နိရာဓိပတိဝိညာဏာဟာရဝသေနာတိ အနာမဋ္ဌာဓိပတိဘာဝဿ ဝိညာဏာဟာရဿ ဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတ္ထု ပရိဟာယတီတိ အညမညမ္ပိ လဘန္တဿ ဝတ္ထုဿ ဝသေန သဗ္ဗဿ ကဋတ္တာရူပဿ ပရိဟာနံ ဒဿေတိ။

၄၈၄-၄၉၅။ ‘‘တတိယေ အရူပိန္ဒြိယာနိ ရူပါန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ စက္ခာဒီနိ စ ပန စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ လဗ္ဘန္တိ။ တတော ဝီရိယဝသေန မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာနိ ဆာတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဝီမံသာ လဗ္ဘတိ၊ ဝီရိယဿ ပန ဝသေန တံသမာနဂတိကာ ဝီမံသာပိ ဂဟိတာတိ ‘‘ဝီရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၁၁-၅၁၄။ ဝိပ္ပယုတ္တမူလကေ ¶ ‘‘ဒသမေ ကုသလာဒယော စိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပန ‘‘ခန္ဓာ ကဋတ္တာရူပါနံ ဝတ္ထု စ ခန္ဓာန’’န္တိ ဣဒမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဧကာဒသမေ ပဋိသန္ဓိယံ ဝတ္ထု ခန္ဓာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိပါကပစ္စယဿ ¶ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ယဿ ဝတ္ထုဿ ဝသေန ဃဋနံ ကတံ၊ တဿ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ခန္ဓာ စ ဝတ္ထုဿာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပန လဗ္ဘတေဝ။ ‘‘ဒွါဒသမေ ပဋိသန္ဓိယံ ခန္ဓာ ကဋတ္တာရူပါန’’န္တိ ပုဗ္ဗပါဌော၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ပန န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ဒွါဒသမေ ခန္ဓာ ပဝတ္တေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနဉ္စာ’’တိ ပဌန္တိ။

၅၁၅-၅၁၈။ အတ္ထိပစ္စယမူလကေ ပဌမဃဋနေ ‘‘အရူပဝတ္ထာရမ္မဏမဟာဘူတဣန္ဒြိယာဟာရာနံ ဝသေန သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယာ စာ’’တိပိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ဣန္ဒြိယာဟာရာနံ ဝသေန သဟဇာတာဒယော လဗ္ဘန္တီတိ။ ‘‘ဒုတိယေ ပစ္ဆာဇာတကဗဠီကာရာဟာရာ န လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗာနိပိ ပန အလဗ္ဘမာနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္ဆာဇာတကဗဠီကာရာဟာရရူပဇီဝိတိန္ဒြိယရူပါဒိအာရမ္မဏာနိ စ န လဗ္ဘန္တီ’’တိ ပဌန္တိ၊ ဆဋ္ဌံ သဗ္ဗေသံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သတ္တမေ တတော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယမတ္တံ ပရိဟာယတီတိ ဧဝမေတေသံ ဝိသေသော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတော ဧကာဒသမေတိ ဧတ္ထ တတောတိ နဝမတောတိ အတ္ထော။ တေရသမေ ဝတ္ထာရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏေန စက္ခာဒိဝတ္ထူနိပိ ဂဟိတာနိ၊ တထာ စုဒ္ဒသမေ ဝတ္ထုမေဝါတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘သတ္တရသမေ ပန တဒေဝ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေန၊ အဋ္ဌာရသမေပိ တဒေဝ အာရမ္မဏူပနိဿယဝသေနာ’’တိ ပုရိမပါဌော၊ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဿယဝသေနာ’’တိ အယံ ပန သတ္တရသမတော ဝိသေသော န ဟောတိ၊ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပန သတ္တရသမေ အဋ္ဌာရသမေ စ ဝတ္ထုဿေဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝိသေသောတိ ‘‘သတ္တရသမေ ပန အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေန စက္ခာဒီနိ စ၊ အဋ္ဌာရသမေ ဝတ္ထုဿေဝ အာရမ္မဏူပနိဿယဝသေနာ’’တိ ပဌန္တိ။

၅၁၉။ သဟဇာတာနိ ဝိယ သဟဇာတေန ကေနစိ ဧကေန ပစ္စယေန အနိယမိတတ္တာ တာနိ ပကိဏ္ဏကာနီတိ ဝုတ္တာနီတိ ဧတ္ထ ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယာနိ သဟဇာတေန အညမညဉ္စ အသာမညဝသေန ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ အာရမ္မဏမူလကေ အနန္တရသမနန္တရပုရေဇာတာတိ ဧတ္ထ ဥပနိဿယောပိ ပဌိတဗ္ဗော။

ယေသု ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယန္တိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဟေတုမူလကာဒီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အလောဘာဒိတံတံနာမဝသေန ¶ ပန ဟေတုအာရမ္မဏာဓိပတိအာဟာရိန္ဒြိယဈာနမဂ္ဂပစ္စယဓမ္မာ ဧဝံ ပါကဋာ ဟုတွာ န ပညာယေယျုန္တိ တေ ¶ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဒွါဒသေဝ ဟိ ဟေတူ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘ဧတ္တကာယေဝ ပစ္စယဓမ္မာ’’တိ နိစ္ဆယံ ကတွာ ပါကဋော ဟုတွာ အပညာယမာနောပိ တေသွေဝ မဂ္ဂိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဆ အာရမ္မဏာတိ ဧတေန အာရမ္မဏာဓိပတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏဘာဝတော သင်္ဂဟိတောတိ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘စတ္တာရော အဓိပတယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တေန ကုသလဝိပါကာတိ ဣဒံ ဣန္ဒြိယေသု အညိန္ဒြိယဝသေန လဗ္ဘတိ။ ဧကန္တေန အကုသလဝိပါကာတိ ဣဒံ ပန န သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ ဈာနင်္ဂေသွပိ ဟိ ဒုက္ခံ အကုသလမေဝ ဝိပါကဿ အဈာနင်္ဂတ္တာ။ စိတ္တဋ္ဌိတိပိ အကုသလဝိပါကကိရိယာ ဟောတီတိ။ အကုသလဿ ဝိပါကာ အကုသလဝိပါကာတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ဣန္ဒြိယေသု ဒုက္ခိန္ဒြိယဝသေန လဗ္ဘေယျ၊ ကုသလဝိပါကာကုသလဝိပါကဝိသေသေန ပန ပစ္စယယောဇနာ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။

ပဉှာဝါရဿ ဃဋနေ အနုလောမဂဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စနီယုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ

၅၂၇။ ဧကေန လက္ခဏေနာတိ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ နဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဟေတုပစ္စယတော အညေန ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ အတ္ထော။ ဟေတုပစ္စယတော စ အညေ ပစ္စယာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန အဋ္ဌ ဟောန္တိ၊ တေသု ကုသလော ကုသလဿ တီဟိ ပစ္စယေဟိ ပစ္စယော၊ အကုသလဿ ဒွီဟိ၊ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ ပစ္စယေ ပစ္စနီယတော ဌိတေ တတော အညေ ပစ္စယာ ဣမေသွေဝ အာရမ္မဏာဒီသု အဋ္ဌသု ပစ္စယေသု ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣဒမေတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသု စ အဋ္ဌသု ပစ္စယေသု ပုရိမပုရိမေဟိ အသင်္ဂဟိတေ သင်္ဂဟေတွာ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာ ဝုတ္တာတိ အာရမ္မဏတော အညေသံ ဒွိန္နံ ဝသေန ဥပနိဿယော၊ ဝတ္ထုပုရေဇာတဿ ဝသေန ပုရေဇာတံ၊ သဟဇာတတော ဥပနိဿယတော စ၊ အညိဿာ စေတနာယ ဝသေန ကမ္မံ၊ သဟဇာတတော အညဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ ဝသေန အာဟာရော၊ သဟဇာတတော ပုရေဇာတတော စ အညဿ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝသေန ဣန္ဒြိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတဥပနိဿယပစ္စယေန ¶ ပစ္စယော’’တိစ္စေဝ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၄၊ ၄၁၉၊ ၄၂၃) ဝုတ္တံ ¶ ၊ တဒညာဘာဝါ န ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘အာရမ္မဏာဓိပတိ အာရမ္မဏပစ္စယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယံ ပန ပရိတ္တတ္တိကေ ပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ‘‘အပ္ပမာဏော ဓမ္မော အပ္ပမာဏဿ ဓမ္မဿ သဟဇာတဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၆၆၊ ၇၄) ဧတ္ထ အာရမ္မဏဿ အဝစနံ၊ တံ ပုရိမေဟိ အသင်္ဂဟိတဝသေန ဝုတ္တာနံ သင်္ဂဟိတဝိဝဇ္ဇနာဘာဝတော ဥပနိဿယတော အညာရမ္မဏာဘာဝတော စ၊ န ပန အာရမ္မဏူပနိဿယဿ အာရမ္မဏေ အသင်္ဂဟိတတ္တာ။

အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယာ ယဒိပိ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယာနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာဝ၊ သဟဇာတပုရေဇာတာနံ ပန ပစ္ဆာဇာတာဟာရာနံ ပစ္ဆာဇာတိန္ဒြိယာနဉ္စ သဟာပိ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဘာဝေါ ဟောတိ၊ န တိဏ္ဏံ ဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝိယ ဝိသုံယေဝါတိ ‘‘အတ္ထိအဝိဂတေသု စ ဧကေကဿ ဝသေန ဆဟိ ဘေဒေဟိ ဌိတာ’’တိ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယလက္ခဏေသု ဧကေကံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။

‘‘ရူပိန္ဒြိယပစ္စယော ပန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော ဒုဝိဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒတော’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

စတုဝီသတိယာပီတိ န သောဠသန္နံယေဝ၊ နာပိ အဋ္ဌန္နံယေဝ၊ အထ ခေါ စတုဝီသတိယာပီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏဘူတာနံ အဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယာနံ ဥပနိဿယေ နိဿယပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာနဉ္စ ပုရေဇာတေ သင်္ဂဟော အတ္ထီတိ အာရမ္မဏပစ္စယံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေယေဝ ဌပေတွာ တဒေကဒေသဿ တေသဉ္စ ဥပနိဿယာဒီသု သင်္ဂဟံ ဝတ္တုကာမော ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယေ အာရမ္မဏပစ္စယောဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ န သေသာ တေဝီသတီ’’တိ အာဟ။ စတုတ္ထေ ပုရေဇာတပစ္စယေတိ ဧတ္ထ ယထာ ‘‘ဥပနိဿယပစ္စယေ အဓိပတိဘူတော အာရမ္မဏပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ပုရေဇာတဘူတော အာရမ္မဏပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ကတွာ န ဝုတ္တံ သိယာ။ အထ ပန ‘‘အာရမ္မဏတော အညံ ပုရေဇာတဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတ’’န္တိ န ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ဥပနိဿယဂ္ဂဟဏေနပိ အာရမ္မဏတော အညဿ ဂဟိတတာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘အဓိပတိဘူတော အာရမ္မဏပစ္စယော ဥပနိဿယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။

ယေသု ¶ ပဉှေသု…ပေ… ဧကောဝ ပစ္စယော အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာဂတောဝါတိ ဧဝံ ဧဝသဒ္ဒေါ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ တေန ဒွါဒသမစုဒ္ဒသမေသု ပဉှေသု သဟဇာတပုရေဇာတေသု ဧကေကော ပစ္စယော န အနာဂတော ¶ ဟောတိ၊ အထ ခေါ အာဂတောဝါတိ တေသု အညတရပဋိက္ခေပေ တေပိ ပဉှာ ပရိဟာယန္တီတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ။ ယသ္မိံ ပန ပဉှေတိ ဒုတိယဆဋ္ဌပဉှေသု ဧကေကဝသေန ဂဟေတွာ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒိသီယတိ။ ဧဝန္တိ အာရမ္မဏဥပနိဿယဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေန ဒွါဒသမစုဒ္ဒသမေ နိဝတ္တေတိ။ တေသုပိ ဟိ ဒွေ ပစ္စယာ အာဂတာ၊ န ပန အာရမ္မဏဥပနိဿယဝသေနာတိ။ အဝသေသာနံ ဝသေနာတိ အဝသေသာနံ လဗ္ဘမာနာနံ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တေရသမပန္နရသမေသု ပစ္ဆာဇာတေပိ ပဋိက္ခိတ္တေ အာဟာရိန္ဒြိယာနံ ဝသေန တေ ပဉှာ လဗ္ဘန္တိ၊ အထ ခေါ သဟဇာတဿေဝ ဝသေနာတိ။ ဣဒမေဝ စေတ္ထ လက္ခဏန္တိ အဋ္ဌန္နံ ပစ္စယာနံ သဗ္ဗပစ္စယသင်္ဂါဟကတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ပဉှာပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေ တေ ပစ္စယေ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတပစ္စယပရိစ္ဆေဒေါ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ပစ္စယေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဿ တဿ ပဉှဿ ပရိဟာနာပရိဟာနီတိ ဧတံ သဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတြာတိ ပဘေဒပရိဟာနီသု။ တီဟိ ပစ္စယေဟိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စယာ ဒဿိတာတိ ‘‘နဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနပစ္စယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ပစ္စယုဒ္ဓါရော သဗ္ဗပစ္စနီယဿ သာဓာရဏလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တော၊ န ‘‘နဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထေဝ လဗ္ဘမာနပစ္စယဒဿနဝသေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဟေတုဒုကပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ‘‘ဟေတုဓမ္မော ဟေတုဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၄၃) ဝုတ္တံ၊ အညထာ ‘‘နဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနပစ္စယဒဿနေ ‘‘သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ သဗ္ဗလဗ္ဘမာနပစ္စယသင်္ဂဟဝသေန ပစ္စယုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ တီဟိ ပစ္စယေဟိ ဝီသတိ ပစ္စယာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘တတြာယံ ဝိတ္ထာရကထာ’’တိ၊ တတြ ပဘေဒေ ဝိတ္ထာရကထံ ဝတွာ ပရိဟာနီယံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မိံ ပန ပစ္စယေ…ပေ… တေ ပရတော ဝက္ခာမာ’’တိ အာဟ။

၅၂၈။ တထာ အကုသလာဒိကေသုပိ စတူသု ပဉှေသု တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ တေ တေယေဝ ပစ္စယာ ဒဿိတာတိ ကုသလာဒိကေသု ဒဿိတေဟိ ¶ အညေသံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘အကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ပစ္စယေဟိ တယော ပစ္စယာ ဒဿိတာ၊ အထ ခေါ ဒွေယေဝ၊ အဗျာကတဿပိ အကုသလော အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယော န ဟောတီတိ။

၅၃၀။ သဟဇာတပစ္စယာ ပန န ဟောန္တိ ဝတ္ထုမိဿကတ္တာတိ အသဟဇာတပစ္စယေန ဝတ္ထုနာ သဟဇာတပစ္စယဘာဝေန ¶ ဂဟိတတ္တာ တေန သဒ္ဓိံ သဟဇာတပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ၊ န ပန သုဒ္ဓါနံ သဟဇာတပစ္စယဘာဝံ နိဝါရေတိ။ ဝတ္ထုနာ ပန သဒ္ဓိံ ယေန နိဿယာဒိနာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တမေဝ နိဿယာဒိံ ဝိသေသေတုံ သဟဇာတန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မာ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဣမသ္မိံ ပန ပစ္စယုဒ္ဓါရေ အာရမ္မဏဥပနိဿယကမ္မအတ္ထိပစ္စယေသု စတူသု သဗ္ဗပစ္စယေ သင်္ဂဏှိတွာ ကသ္မာ တေသံ ဝသေန ပစ္စယုဒ္ဓါရော န ကတောတိ? မိဿကာမိဿကဿ အတ္ထိပစ္စယဝိဘာဂဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ န ဟိ ‘‘အဝိဘာဂေန အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တေ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘‘ကိံ သုဒ္ဓေန သဟဇာတအတ္ထိပစ္စယေန ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယအတ္ထိပစ္စယေန ဝါ၊ အထ သဟဇာတပုရေဇာတမိဿကေန ပစ္ဆာဇာတာဟာရမိဿကေန ပစ္ဆာဇာတိန္ဒြိယမိဿကေန ဝါ’’တိ။ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသေသု ပန သဟဇာတာဒီသု သရူပတော ဝုစ္စမာနေသု ယတ္ထ သုဒ္ဓါနံ သဟဇာတာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတ္ထ ‘‘သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ သုဒ္ဓါနံ၊ ယတ္ထ စ မိဿကာနံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတ္ထ ‘‘သဟဇာတံ ပုရေဇာတ’’န္တိအာဒိနာ မိဿကာနံ ဂဟဏတော သုဝိညေယျတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသဒဿနတ္ထံ သဟဇာတာဒယော ဂဟိတာ၊ တေန စ သဗ္ဗပစ္စယာနံ စတူသု ပစ္စယေသု သင်္ဂဟော ဒဿိတော ဟောတိ။

ကသ္မာ ပန သဟဇာတပုရေဇာတေ အဂ္ဂဟေတွာ နိဿယော၊ ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတေ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တော ဝါ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသဘာဝေန န ဝုတ္တောတိ? အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ၊ နိဿယော တာဝ န ဝတ္တဗ္ဗော သဟဇာတပုရေဇာတာနံ သုဒ္ဓါနံ မိဿကာနဉ္စ နိဿယပစ္စယဘာဝတော ဝိဘဇိတဗ္ဗတာယ အတ္ထိပစ္စယေန အဝိသိဋ္ဌတ္တာ၊ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော စ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတဘာဝတော အတ္ထိပစ္စယော ဝိယ ဝိသေသိတဗ္ဗောတိ သော ဝိယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ သဟဇာတပုရေဇာတာနဉ္စ မိဿကာနံ အတ္ထိပစ္စယဘာဝေါ ဟောတိ၊ န ¶ ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေါ။ တထာ သဟဇာတပစ္ဆာဇာတာနဉ္စ မိဿကာနံ အတ္ထိပစ္စယဘာဝေါ ဟောတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော ဓမ္မော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယဿ စ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော သဟဇာတံ ပစ္ဆာဇာတ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၄။၈၄)၊ န ပန ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တဂ္ဂဟဏေန မိဿကာနံ အတ္ထိပစ္စယဘာဝဿ အဂ္ဂဟဏတော န သော အတ္ထိပစ္စယဝိသေသော ဘဝိတုံ ယုတ္တောတိ ဘိယျောပိ န ဝတ္တဗ္ဗော။

နနု စ သဟဇာတပစ္စယော စ ဟေတုအာဒီဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗောတိ သောပိ နိဿယဝိပ္ပယုတ္တာ ဝိယ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသဘာဝေန ¶ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န၊ ဝိရုဒ္ဓပစ္စယေဟိ အဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ။ နိဿယဝိပ္ပယုတ္တာ ဟိ အတ္ထိပစ္စယော ဝိယ ဥပ္ပတ္တိကာလဝိရုဒ္ဓေဟိ ပစ္စယေဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗာ၊ န ပန သဟဇာတော။ ဟေတုအာဒယော ဟိ သဟဇာတာ ဧဝ၊ န ဥပ္ပတ္တိကာလဝိရုဒ္ဓါတိ။

ပစ္စနီယုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စနီယဂဏနဝဏ္ဏနာ

နဟေတုမူလကဝဏ္ဏနာ

၅၃၂။ သုဒ္ဓါ အာရမ္မဏပစ္စယော ပရိဟာယတီတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန န ကိဉ္စိ ပယောဇနံ။ အာရမ္မဏေ ဟိ ပစ္စနီယတော ဌိတေ အဓိပတိပစ္စယာဒိဘူတော အာရမ္မဏပစ္စယော ပရိဟာယတိယေဝါတိ။ သုဒ္ဓါတိ ဝါ အဋ္ဌသု ပစ္စယေသု ကေဝလံ အာရမ္မဏပစ္စယော ပရိဟာယတိ၊ န သေသာတိ ဒဿေတိ။ ဧကာဒသန္နန္တိ သဟဇာတေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တေသု ပန္နရသသု အညမညဝိပါကသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တေ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကာဒသန္နံ ဝသေန။ တေတိ တေ သဟဇာတေ အန္တောဂဓာယေဝ တသ္မိံ ပဋိက္ခိတ္တေ အညေနာကာရေန ဝိဿဇ္ဇနံ န လဘန္တီတိ ဒဿေတိ၊ အနန္တောဂဓာ ပန အာရမ္မဏာဓိပတိပုရေဇာတနိဿယာဒယော အာရမ္မဏာဒိအာကာရေန လဘန္တီတိ။

ကိဉ္စာပိ သဟဇာတပစ္စယောယေဝ နတ္ထီတိ တသ္မိံ ပဋိက္ခိတ္တေ ဣမေ ဝါရာ န လဗ္ဘေယျုံ၊ အထ ခေါ နိဿယအတ္ထိအဝိဂတာနံ ဝသေန ဧတေ လဘိတဗ္ဗာ သိယုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ ပနာတိအာဒိနာ ယဒိပိ သဟဇာတပစ္စယော နတ္ထိ ¶ ၊ ယသ္မာ ပန သဟဇာတပစ္စယဓမ္မေ ဌိတာ ဧတေ န နိဿယာဒယော န ဟောန္တိ၊ ယသ္မာ စ သဟဇာတေ ပဋိက္ခိတ္တေ ယေ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ တေ ဣဓ သဟဇာတပဋိက္ခေပေန ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တသ္မာ တေပိ ဝါရာ န လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿေတိ။

ဌပေတွာ သဟဇာတပစ္စယန္တိ ဧတေန နိဿယာဒိဘူတဉ္စ သဟဇာတပစ္စယံ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလတော ပဝတ္တမာနေသု ကုသလာဗျာကတေသု ကုသလဿ ကုသလော အညမညပစ္စယော ဟောတီတိ ¶ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညမညပစ္စယဓမ္မဝသေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ ယေ ဓမ္မာ အညမညပစ္စယသင်္ဂဟံ ဂတာတိ တေသံ တေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဝုစ္စမာနာ ယေ ဓမ္မာ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဝုစ္စမာနာနံ အညမညပစ္စယောတိ သင်္ဂဟံ ဂတာတိ အတ္ထော။ ကုသလော စ ကုသလဿ အညမညပစ္စယောတိ ကတွာ ကုသလာဗျာကတာနံ အညမညပစ္စယသင်္ဂဟံ ဂတေဟေဝ ဓမ္မေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သမုဒါယဘူတော ဧကဒေသဘူတေဟီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလော ပန ကုသလဿ အညမညပစ္စယဘူတေဟေဝ ကုသလာဗျာကတာနံ သဟဇာတာဒီဟိ၊ န အညထာတိ အညမညေ ပဋိက္ခိတ္တေ သော ဝါရော ပရိဟာယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဧကဒေသောဝါတိ သဟဇာတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အသဟဇာတာ ဟိ အာဟာရိန္ဒြိယာ ရူပက္ခန္ဓေကဒေသောဝ ဟောန္တိ။ တေတိ တေ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယဓမ္မာ။

၅၃၃။ ‘‘ဒုမူလကာဒိဝသေန ပစ္စယဂဏနံ ဒဿေတု’’န္တိ လိခိတံ၊ ‘‘ပစ္စနီယဂဏနံ ဒဿေတု’’န္တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပစ္စနီယဝါရဂဏနာ ဟိ ဒဿိတာတိ။

‘‘ဝိပါကံ ပနေတ္ထ နဥပနိဿယပစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဃဋိတတ္တာ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဝိပါကဿပိ ပန ကမ္မံ ဥပနိဿယော အဟုတွာပိ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိပါကတ္တိကေ ဒဿိတမေတန္တိ။

နဟေတုမူလကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃၄။ သတ္တ ပဉ္စ တီဏိ ဒွေ ဧကန္တိ ပရိစ္ဆိန္နဂဏနာနီတိ သတ္တာဒိပရိစ္ဆေဒေဟိ ပရိစ္ဆိန္နဂဏနာနိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟေတုမူလကေ ဒဿိတာနီတိ အာဟ။

၅၃၈။ နနိဿယပစ္စယာ ¶ နဥပနိဿယပစ္စယာ နပစ္ဆာဇာတေ တီဏီတိ မူလကံ သင်္ခိပိတွာ ဒသမူလကေ ‘‘နပစ္ဆာဇာတေ တီဏီ’’တိ ဝုတ္တံ ဂဏနံ ဥဒ္ဓရတိ။ ‘‘တေသု ကဋတ္တာရူပဉ္စ အာဟာရသမုဋ္ဌာနဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဒွီသု ပန ဝိပါကော တတိယေ တေသမုဋ္ဌာနိကကာယော စ ပစ္စယုပ္ပန္နော ဟောတိယေဝ။

၅၄၅။ အဗျာကတော စ သဟဇာတအဗျာကတဿာတိ ‘‘အရူပါဗျာကတော အရူပါဗျာကတဿ၊ ရူပါဗျာကတော ¶ စ ရူပါဗျာကတဿာ’’တိ ဧတံ ဒွယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါဗျာကတော ပန အရူပါဗျာကတဿ၊ အရူပါဗျာကတော စ ရူပါဗျာကတဿ သဟဇာတပစ္စယော ဟောန္တော ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘အဗျာကတော သဟဇာတာဟာရိန္ဒြိယဝသေန အဗျာကတဿာတိ ဧဝံ ပဉ္စာ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။

၅၄၆။ နောအတ္ထိပစ္စယာ နဟေတုယာ နဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကမူလကေကာဝသာနာ အနန္တရပကတူပနိဿယဝသေန လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထိပစ္စယေ ပန ပဋိက္ခိတ္တေ အဋ္ဌသု ပစ္စယေသု သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ၊ အာရမ္မဏဥပနိဿယကမ္မာနိ ဌိတာနီတိ တေသံ တိဏ္ဏံ ဌိတာနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ အဋ္ဌသု ပစ္စယေသု ယေ ယေ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တေ တေ အပနေတွာ ယေ ယေ ဌိတာ၊ တေသံ ဝသေန တေ တေ ဝါရာ လဗ္ဘန္တီတိ ဣဒမေတ္ထ လက္ခဏန္တိ။ ယာဝ နိဿယမ္ပီတိ န ကေဝလံ နာရမ္မဏေယေဝ ဌတွာ၊ အထ ခေါ ယာဝ နိဿယံ၊ တာဝ ဌတွာပိ နဥပနိဿယေ ဒွေ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ နဥပနိဿယတော ဟိ ပုရိမေသု စ နဝပိ လဗ္ဘန္တိ၊ နဥပနိဿယေ ပန ပဝတ္တေ အတ္ထိအာရမ္မဏဥပနိဿယပဋိက္ခေပေန သတ္တ ပစ္စယာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ အဝသိဋ္ဌဿ ကမ္မဿ ဝသေန ဒွေယေဝါတိ။

ပစ္စနီယဂဏနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ

၅၅၀။ သဒိသဝါရာတိ အနုရူပဝါရာတိ အတ္ထော။ နအညမညေ လဒ္ဓေသု ဟိ ဧကာဒသသု ‘‘ကုသလော ကုသလဿ အကုသလော အကုသလဿာ’’တိ ဣမေ ဟေတုယာ လဒ္ဓေသု သတ္တသု ဣမေဟေဝ ဒွီဟိ သမာနာ ဟောန္တိ၊ အတ္ထာဘာဝတော ¶ ပန န အနုရူပါတိ။ အထ ဝါ ဝစနတော အတ္ထတော စ ဥဒ္ဒေသတော ယထာယောဂံ နိဒ္ဒေသတော စာတိ သဗ္ဗထာ သမာနတံ သန္ဓာယ ‘‘သဒိသဝါရာ’’တိ အာဟ။

၅၅၁။ ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ သန္ဓာယာတိ ပဋိသန္ဓိယံ ဟေတုနာမပစ္စယံ ဝတ္ထုရူပဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ¶ ။ တီဏိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဗျာကတော ကဋတ္တာရူပဿ စာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၅၅၆။ အဓိပတိမူလကေ နဟေတုယာ ဒသာတိ ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပတီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ နာရမ္မဏေ သတ္တာတိ သဟဇာတာဓိပတိဿ၊ နသဟဇာတေ သတ္တာတိ အာရမ္မဏာဓိပတိဿာတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ တသ္မိံ တသ္မိံ ပစ္စယေ ပဋိက္ခိတ္တေ ဃဋနေသု စ တသ္မိံ တသ္မိံ ပစ္စယေ ဃဋိတေ မူလဘာဝေန ဌိတေ ပစ္စယေ ယေ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ၊ ယေ စ တိဋ္ဌန္တိ၊ တေ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတွာ ယေ ဓမ္မာ ဌိတာ ယေသံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ဂဏနာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ အနုလောမေ ဝုတ္တဃဋိတေ ဟိ မူလဘာဝေန ဌပေတွာ ဃဋိတာဝသေသာ ပစ္စယာ ပစ္စနီယတော ယောဇိတာတိ တတ္ထ လဒ္ဓါယေဝ ပစ္စနီယတော ဌိတပစ္စယာနံ ဝသေန သမာနာ ဦနာ စ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။

အနုလောမပစ္စနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပစ္စနီယာနုလောမဝဏ္ဏနာ

၆၃၁။ ဦနတရဂဏနေန သဒ္ဓိံ အတိရေကဂဏနဿပိ ဂဏနံ ပရိဟာပေတွာတိ ဧတ္ထ အနုလောမတော ယောဇိယမာနေန ပစ္စယေန သဒ္ဓိံ ပစ္စနီယတော ဌိတဿ အတိရေကဂဏနဿပိ ဂဏနံ ပရိဟာပေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဟာပနဂဏနာယ ဦနတရဂဏနေန သဒ္ဓိံ သမာနတ္တဉ္စ န ဧကန္တိကံ။ နဟေတုနာရမ္မဏဒုကဿ ဟိ ဂဏနာ အဓိပတိပစ္စယေန ယောဇိယမာနေန ဦနတရဂဏနေန သဒ္ဓိံ ပရိဟီနာပိ အဓိပတိပစ္စယေ လဒ္ဓဂဏနာယ န သမာနာ၊ အထ ခေါ တတောပိ ဦနတရာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ပနေတံ သဗ္ဗသံသန္ဒနေသု ဂစ္ဆတီ’’တိ။

နိဿယေ ပစ္စနီယတော ဌိတေ သဟဇာတေ စ အနုလောမတော အတိဋ္ဌမာနာနံ ဟေတုအာဒီနံ သဟဇာတဿ စ အဋ္ဌာနံ ပါကဋန္တိ အပါကဋမေဝ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္ထုပုရေဇာတော အနုလောမတော န တိဋ္ဌတီ’’တိ အာဟ။ အာဟာရေ ဝါတိအာဒိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – သဟဇာတေ ပစ္စနီယတော ဌိတေ အနုလောမတော အတိဋ္ဌမာနာ ဈာနမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ အာဟာရေ ဝါ ဣန္ဒြိယေ ဝါ ပစ္စနီယတော ဌိတေ တိဋ္ဌန္တီတိ ¶ ဟေတုအာဒယောပိ တိဋ္ဌန္တိ။ သဗ္ဗဈာနမဂ္ဂေဟိ ပန စတုက္ခန္ဓေကဒေသဘူတာနံ သမ္ပယုတ္တေန စ စတုက္ခန္ဓဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ တေသံ အနုလောမတော ဌာနံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဣတရေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အဓိပတိဥပနိဿယာတိ အာရမ္မဏမိဿာနမ္ပိ အနုလောမတော ဌာနံ ဒဿေတိ။

‘‘ဣန္ဒြိယေ ဧကန္တိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယာဒီနံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ စ ဝသေနာ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကမေန ဂန္တွာ ဝိပ္ပယုတ္တေ တီဏီတိ ဣဒံ ပါကဋဘာဝတ္ထံ ‘‘နဝမူလကာဒီသု ဝိပ္ပယုတ္တေ တီဏီ’’တိ ဧဝံ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဥဒ္ဓဋံ။ ဣမာနိ စ ဒွေ ပစ္ဆာဇာတိန္ဒြိယဝသေနာတိ ဣဒံ ‘‘ဣမာနိ စ ဒွေ ပစ္ဆာဇာတာဟာရိန္ဒြိယဝသေနာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ။

နဟေတုမူလကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆၃၆။ နအညမညပစ္စယာ ဟေတုယာ တီဏီတိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနဉ္စာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဟေတုယာ ဝုတ္တေဟိ တီဟီတိ ဝါရသာမညမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ တထာ ကမ္မေ တီဏီတိ ဟေတုယာ ဝုတ္တာနေဝါတိ စ။ ပစ္စယေသု ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိသေသော သလ္လက္ခေတဗ္ဗော။ အဓိပတိယာ တီဏီတိ နအညမညနဟေတုနအာရမ္မဏပစ္စယာ အဓိပတိယာ တီဏီတိ ဧတာနိ ဟေဋ္ဌာ ဟေတုယာ ဝုတ္တာနေဝါတိ။

၆၄၄။ ယထာ စ ဟေဋ္ဌာတိ ယထာ နဟေတုမူလကေ ယာဝ နဝိပါကာ၊ တာဝ ဂန္တွာ နာဟာရိန္ဒြိယေသု ဧကေကမေဝ ဂဟိတံ၊ တထာ ဣဓာပိ နာရမ္မဏမူလကာဒီသု ဧကေကမေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄၈။ နာနာက္ခဏိကာ ကုသလာကုသလစေတနာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိပါကာန’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အာဟာရိန္ဒြိယေသု တီဏိ သဟဇာတသဒိသာနိ ရူပဿပိ ပစ္စယဘာဝတော၊ ဈာနမဂ္ဂါဒီသု တီဏိ ဟေတုသဒိသာနိ အရူပါနံယေဝ ပစ္စယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စ ‘‘နဝိပ္ပယုတ္တနဟေတုနာရမ္မဏပစ္စယာ အဓိပတိယာ တီဏီ’’တိအာဒီနိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၆၄၉) သင်္ဂဏှာတိ။

၆၅၀။ ယံ ¶ ¶ ပနာတိ ယံ ပစ္စယံ သကဋ္ဌာနေ အနုလောမတော လဘန္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတွာ တတော ပရေတရာ ပစ္စနီယတော ဂယှန္တိ၊ သော ပစ္စယော ပစ္ဆာ အနုလောမတောဝ ယောဇနံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန နဟေတုမူလကာဒီသု နာဟာရေ ဃဋိတေ ဣန္ဒြိယဝသေန၊ နိန္ဒြိယေ စ ဃဋိတေ အာဟာရဝသေန ပဉှလာဘော ဟောတီတိ တေသု အညတရံ ပစ္စနီယတော အယောဇေတွာ အနုလောမတော ယောဇိတံ၊ ဧဝံ နောအတ္ထိနောအဝိဂတမူလကေသု ဥပနိဿယေ ဃဋိတေ ကမ္မဝသေန၊ ကမ္မေ စ ဃဋိတေ ဥပနိဿယဝသေန ပဉှလာဘော ဟောတီတိ တေသု အညတရံ ပစ္စနီယတော အယောဇေတွာ အနုလောမတော ယောဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတသ္မိံ ပစ္စနီယာနုလောမေ သဗ္ဗာနိ မူလာနိ ဒွေဓာ ဘိန္နာနိ နာဟာရနိန္ဒြိယာနိ နဥပနိဿယနကမ္မာနိ စ ပတွာတိ။

ပစ္စနီယာနုလောမဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုသလတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝေဒနာတ္တိကဝဏ္ဏနာ

၁။ ဝေဒနာရူပနိဗ္ဗာနာနိ ပန တိကမုတ္တကာနိ ပဋိစ္စာဒိနိယမံ ပစ္စယုပ္ပန္နဝစနဉ္စ န လဘန္တိ။ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ပန ဆသု ယတော ဟေတုပစ္စယာဒိတော တိကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တတ္ထ ယထာနုရူပတော အာရမ္မဏာဒိပစ္စယဘာဝေန လဗ္ဘန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

၁၀။ သဗ္ဗအရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကာ ပန သဟဇာတာဒယော ပစ္စယာတိ ဣမိနာ ကုသလတ္တိကေပိ ပရိဟီနံ သဟဇာတံ ရူပါရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကတ္တာ အာဒိမှိ ဌပေတွာ အာဒိသဒ္ဒေန သဗ္ဗာရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကဝစနေန စ ပစ္စယုပ္ပန္နဝသေန သဗ္ဗအရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကာနံ အာရမ္မဏာဒီနံ ပရိဟာနိံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ကုသလတ္တိကပရိဟီနာနံ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကာနံ စတုန္နံ သဗ္ဗတိကာဒီသု ပရိဟာနိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဉ္စ ဝိနာဝ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ဧတေန ပန ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဿ အနုလောမေ ပရိဟာနိံ၊ ပစ္စနီယေ စ လာဘံ ဒဿေတိ။ သဟဇာတာဒယောတိ ဝါ သဟဇာတမူလကာ သဟဇာတနိဗန္ဓနာ ပဋိစ္စာဒိံ ဖရန္တေဟိ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဝိနာ ပစ္စယာ အဟောန္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပန သဟဇာတနိဗန္ဓနာ သဗ္ဗာရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကာ စ ယေ၊ တေဝ ¶ ပရိဟာယန္တိ ¶ ၊ န ပန ယော သဟဇာတာနိဗန္ဓနော သဗ္ဗာရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကော စ န ဟောတိ၊ သော ပစ္ဆာဇာတောတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သဟဇာတာဒီဟိ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဉ္စ ဝိနာဝ ဥပ္ပတ္တိတော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သဟဇာတာဒီဟိ ဝိနာတိ သဟဇာတနိဗန္ဓနေဟိ သဗ္ဗာရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကေဟိ စ ဝိနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဇာတနိဗန္ဓနာနမေဝ ပရိဟာနိ၊ န ပစ္ဆာဇာတဿ သဟဇာတာနိဗန္ဓနဿာတိ ဧတ္ထေဝ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သဟဇာတာဒီဟိ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဉ္စ ဝိနာဝ ဥပ္ပတ္တိတော’’တိ အာဟ။ သဟဇာတနိဗန္ဓနာပိ ပန သဗ္ဗအရူပဓမ္မပရိဂ္ဂါဟကာယေဝ ပရိဟာယန္တီတိ ဒဿိတမေတန္တိ။

၁၇။ နဝိပါကေပိ ဧသေဝ နယောတိ နယဒဿနမေဝ ကရောတိ၊ န စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နသာမညဒဿနံ။ သုခါယ ဟိ အဒုက္ခမသုခါယ စ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တေ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ တာဟိ ဝေဒနာဟိ သမ္ပယုတ္တာ အဟေတုကကိရိယဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဇာတမောဟော စာတိ အယဉှေတ္ထ နယောတိ။ နဝိပ္ပယုတ္တေ ဧကန္တိ အာရုပ္ပေ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ အာဝဇ္ဇနာဟေတုကမောဟာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၅-၃၇။ အနုလောမပစ္စနီယေ ယထာ ကုသလတ္တိကံ၊ ဧဝံ ဂဏေတဗ္ဗန္တိ ဟေတုမူလကာဒီနံ နယာနံ ဧကမူလကဒွိမူလကာဒိဝသေန စ ယောဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတာသာမညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဂဏနသာမညံ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဧသေဝ နယော။ အဟေတုကဿ ပန စိတ္တုပ္ပာဒဿာတိအာဒိ နဟေတုမူလကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အဟေတုကဿ ပန စိတ္တုပ္ပာဒဿ မောဟဿ စာ’’တိ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မောဟဿ စာပိ ဟိ အဟေတုကဿ အဓိပတိအဘာဝတော အဓိပတိနော နဟေတုမူလကေ အနုလောမတော အဋ္ဌာနန္တိ။ ပရိဝတ္တေတွာပီတိ နဟေတုပစ္စယာ နအဓိပတိပစ္စယာ အာရမ္မဏေ တီဏီတိ ဧဝံ ပုရတော ဌိတမ္ပိ အာရမ္မဏာဒိံ ပစ္ဆတော ယောဇေတွာတိ အတ္ထော။

၃၉။ ပဉှာဝါရေ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတေန တံသမ္ပယုတ္တေ ဒဿေတိ။ ဥပနိဿယဝိဘင်္ဂေ ‘‘သဒ္ဓါပဉ္စကေသု မာနံ ဇပ္ပေတိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတီတိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ အဝသေသေသု န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ပါဌဂတိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ရာဂါဒီဟိ မာနဒိဋ္ဌီနံ အနုပ္ပတ္တိတော။ ကုသလတ္တိကေပိ ဟိ ရာဂါဒီသု ‘‘မာနံ ဇပ္ပေတိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတီ’’တိ ပါဠိ န ဝုတ္တာ၊ ‘‘ရာဂေါ ဒေါသော မောဟော မာနော ဒိဋ္ဌိ ပတ္ထနာ ရာဂဿ ဒေါသဿ မောဟဿ မာနဿ ¶ ဒိဋ္ဌိယာ ပတ္ထနာယ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၅၃) ပန ရာဂါဒီနံ မာနဒိဋ္ဌိဥပနိဿယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဣဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ¶ ။ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တေန ပန စိတ္တေန ဂါမဃာတံ နိဂမဃာတံ ကရောတီ’’တိ သောမနဿသမ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တေန ဂါမနိဂမဝိလုပ္ပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၆၂။ သုဒ္ဓါနန္တိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နပဒါနံ အနညတ္တံ ဒဿေတိ။ ပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာ ပနေတ္ထ န ဝိဇ္ဇန္တိ။န ဟိ ပုရေဇာတာ ပစ္ဆာဇာတာ ဝါ အရူပဓမ္မာ အရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ပုရေဇာတာတိ ဣမသ္မိံ တိကေ ဝုစ္စမာနာ အဓိကာရပ္ပတ္တာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာဒယောဝ အရူပဓမ္မာနံ ပုရေဇာတာ ဟုတွာ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ ပုရေဇာတတ္တာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော၊ တထာ ပစ္ဆာဇာတတ္တာဘာဝတော ပစ္ဆာဇာတာ ဝါ ဟုတွာ န ဟောန္တီတိ။

၆၃-၆၄။ သာဓိပတိအမောဟဝသေနာတိ အဓိပတိဘာဝသဟိတာမောဟဝသေနာတိ အတ္ထော။

၈၃-၈၇။ နဟေတုပစ္စယာ…ပေ… နဥပနိဿယေ အဋ္ဌာတိ နဟေတုပစ္စယာ နာရမ္မဏပစ္စယာ နဥပနိဿယေ အဋ္ဌာတိ ဧဝံ သင်္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓရတိ။ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တဿာ’’တိ ဧတံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသေသု အဋ္ဌသုပိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယသမ္ဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဟဇာတပစ္စယော အဋ္ဌသုပိ လဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ တီသွေဝါတိ။

ဝေဒနာတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိပါကတ္တိကဝဏ္ဏနာ

၁-၂၃။ ဝိပါကတ္တိကေ ဝိပါကဓမ္မံ ပဋိစ္စာတိ ဝိပါကံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ။ သမာသေနပိ ဟိ သောယေဝတ္ထော ဝုတ္တောတိ ပါဠိယံ သမာသံ ကတွာ လိခိတံ။

၂၄-၅၂။ ‘‘နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မံ ¶ ပဋိစ္စ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နဝိပါကပစ္စယာ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ကဋတ္တာရူပ’’န္တိ။ တံ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထတ္တာ န ဝုတ္တံ။ န ဟေတ္ထ ကဋတ္တာရူပဿ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ၊ ယဿ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ပဝတ္တိယံ ပန ကဋတ္တာရူပံ ‘‘အသညသတ္တာနံ…ပေ… မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ကဋတ္တာရူပံ ဥပါဒါရူပ’’န္တိ ဧတေနေဝ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသညသတ္တာနံ ရူပသမာနဂတိကတ္တာ နာဟာရပစ္စယေ စ ပဝတ္တိယံ ကဋတ္တာရူပံ န ဥဒ္ဓဋံ။ တမ္ပိ ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အာဟာရပစ္စယေန ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ သိယာတိ။

ဝိပါကတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဥပါဒိန္နတ္တိကဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ဥပါဒိန္နတ္တိကေ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာဓိပတိပစ္စယာတိ ဧတေန သယံ အဓိပတိဘူတတ္တာ အဝိရဟိတာရမ္မဏာဓိပတီသုပိ အဓိပတိ ဒုဝိဓေနပိ အဓိပတိပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော၊ အယမေတဿ သဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။

၇၂။ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော ကဗဠီကာရာဟာရော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဧတ္ထ ကမ္မဇာနံ ရူပါနံ အဗ္ဘန္တရဂတာ ဩဇာ တဿေဝ ကမ္မဇကာယဿ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ ကဋတ္တာရူပါနံ အနုပါလနုပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပစ္စယော၊ န ဇနကဝသေနာတိ အယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထေ သတိ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော စ ဓမ္မာ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ပစ္ဆာဇာတိန္ဒြိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာဟာရ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ယဒိ စ ကမ္မဇာ ဩဇာ သကလာပရူပါနမေဝ အာဟာရပစ္စယော ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော ကဗဠီကာရာဟာရော အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဝုတ္တဉ္စိဒံ၊ တမ္ပိ အနဇ္ဈောဟဋာယ သသန္တာနဂတာယ ဥပါဒိန္နောဇာယ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ¶ ‘‘ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော စ ဓမ္မာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ¶ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၄။၈၅) အယမ္ပိ ပဉှော ပစ္ဆာဇာတာဟာရဝသေန ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော သိယာ၊ တသ္မာ အဇ္ဈောဟဋဿ ဥပါဒိန္နာဟာရဿ လောကုတ္တရက္ခဏေ အဘာဝတော ဒုမူလကေသု ပဌမပဉှေ ‘‘အာဟာရ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပဉှော စ န ဥဒ္ဓဋော၊ န ဣတရဿ ဥပါဒိန္နာဟာရဿ ကာမဘဝေ အသမ္ဘဝါဘာဝတောတိ အဇ္ဈောဟဋမေဝ မဏ္ဍူကာဒိသရီရဂတံ ဥပါဒိန္နာဟာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော ကဗဠီကာရာဟာရော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ စ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ စ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၄။၇၄) ဝဒန္တာနံ ဝါဒေါ ဗလဝတရော။ န ဟိ အဇ္ဈောဟဋမတ္တာဝ မဏ္ဍူကာဒယော ကုစ္ဆိဝိတ္ထတံ န ကရောန္တိ၊ န စ ဗလံ န ဥပဇာယန္တိ၊ န စ ရူပဝိသေသော န ဝိညာယတီတိ။

‘‘အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော ဓမ္မော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယဿ စ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော သဟဇာတံ ပစ္ဆာဇာတ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၄။၈၃) ဧဝမာဒီဟိ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ ဧကမူလကဒုကတိကာဝသာနပဉှဝိဿဇ္ဇနေဟိ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော ကုသလဿ စ အဗျာကတဿ စ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော သဟဇာတ’’န္တိအာဒိနာ ဣဓ ဒုတိယဒုကာဝသာနေ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ လဗ္ဘတီတိ ဝိညာယတိ။ သုခါဝဗောဓနတ္ထံ ပန တတ္ထ သဟဇာတဝသေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ ပစ္စနီယေ ပန သဟဇာတဿေဝ အပဋိက္ခေပေ လာဘတော၊ ပဋိက္ခေပေ စ အလာဘတော သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ဧကမူလကဒုကာဝသာနာ တတ္ထ ဥဒ္ဓဋာ၊ ဣဓ ပနေတေဟိ ဝိဿဇ္ဇနေဟိ ဧကော ဓမ္မော သဟဇာတာဒီသု အတ္ထိပစ္စယဝိသေသေသု အနေကေဟိပိ အနေကေသံ ဓမ္မာနံ ဧကော အတ္ထိပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧကော ဟိ ဓမ္မော ဧကဿ ဓမ္မဿ ဧကေနေဝ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသေန အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ၊ ဧကော အနေကေသံ ဧကေနပိ အနေကေဟိပိ၊ တထာ အနေကော ဧကဿ၊ အနေကော အနေကေသံ သမာနတ္တေ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ၊ အတ္ထိပစ္စယဝိသေသေသု ပန ပဉ္စသု သဟဇာတံ ပုရေဇာတေနေဝ သဟ အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ၊ အနညဓမ္မတ္တေ ပစ္ဆာဇာတေန စ၊ န နာနာဓမ္မတ္တေ။

ယဒိ သိယာ၊ ‘‘ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယော စ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော စ ဓမ္မာ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ဓမ္မဿ အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ပစ္ဆာဇာတံ ဣန္ဒြိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သဟဇာတ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကမ္မဇာနဉှိ ဘူတာနံ သဟဇာတာနံ ¶ ပစ္ဆာဇာတာနဉ္စ လောကုတ္တရာနံ ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘမာနာနမ္ပိ ဧကော အတ္ထိပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ သဟဇာတပစ္ဆာဇာတာနံ နာနာဓမ္မာနံ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာတိ တံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပစ္စနီယေ စ ‘‘နဣန္ဒြိယေ ဗာဝီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ဟိ ဣန္ဒြိယပဋိက္ခေပေပိ သဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန တဿ ပဉှဿ ¶ လာဘတော ‘‘တေဝီသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ပုရေဇာတံ သဟဇာတေနေဝ သဟ အတ္ထိပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဣတရေဟိ၊ တမ္ပိ ဝတ္ထု တံသဟိတပုရေဇာတမေဝ၊ န ဣတရံ။ ကုသလတ္တိကေ ဟိ ပဉှာဝါရေ ‘‘နဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ အတ္ထိယာ ပဉ္စာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၆၄၉) ဝုတ္တံ၊ သနိဒဿနတ္တိကေ ပန ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တေ ဗာဝီသာ’’တိ။ ယံ ပန တတ္ထ အတ္ထိဝိဘင်္ဂေ ပစ္စယုဒ္ဓါရေ စ တိမူလကေကာဝသာနံ ဥဒ္ဓဋံ၊ တံ ဝတ္ထုသဟိတဿ အာရမ္မဏပုရေဇာတဿ သဟဇာတေန၊ သဟ ပစ္စယဘာဝတောတိ ပစ္ဆာဇာတံ အာဟာရိန္ဒြိယေဟေဝ၊ အနညဓမ္မတ္တေ စ သဟဇာတေန စ၊ အာဟာရော ပစ္ဆာဇာတိန္ဒြိယေဟေဝ၊ ဣန္ဒြိယံ ပစ္ဆာဇာတာဟာရေနာတိ ဧဝမေတံ အတ္ထိပစ္စယဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ အနုလောမေ ပစ္စနီယာဒီသု စ လဗ္ဘမာနာ ပဉှာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။

ဥပါဒိန္နတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဝိတက္ကတ္တိကဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ဝိတက္ကတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာနုလောမေ အဓိပတိယာ တေဝီသာတိ သတ္တသု မူလကေသု ယထာက္ကမံ သတ္တ ပဉ္စ တီဏိ ဧကံ တီဏိ တီဏိ ဧကန္တိ ဧဝံ တေဝီသ၊ အညမညေ အဋ္ဌဝီသ သတ္တ ပဉ္စ ပဉ္စ တီဏိ စတ္တာရိ တီဏိ ဧကန္တိ ဧဝံ၊ ပုရေဇာတေ ဧကာဒသ တီဏိ စတ္တာရိ ဒွေ ဒုတိယတတိယဒုမူလကေသု ဧကံ ဧကန္တိ ဧဝံ၊ တထာ အာသေဝနေ။ အညာနိ ဂဏနာနိ ဟေတုအာရမ္မဏသဒိသာနိ။

၃၁။ ပစ္စနီယေ နာဓိပတိပစ္စယေ ပဌမပဉှေ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ အဓိပတီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝိပါကံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ၊ န ပန အဝိသေသေန။ ကသ္မာ? ဝိပါကဝဇ္ဇာနံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တက္ခန္ဓာနံ ဧကန္တေန သာဓိပတိဘာဝတော ¶ ။ ဝိပါကာနံ ပန လောကုတ္တရာနမေဝ သာဓိပတိဘာဝေါ၊ န ဣတရေသန္တိ တေ ဝိသုံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တာ။ လောကုတ္တရဝိပါကာဓိပတိဿ စေတ္ထ ပုရိမကောဋ္ဌာသေယေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၈။ နာသေဝနမူလကေ ¶ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ဝိပါကေန သဟ ဂစ္ဆန္တေနာတိ ဧတံ မူလံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တအဝိတက္ကဝိစာရပဒေဟိ အဝိတက္ကေဟိ သဟ ယောဇေန္တေန နပုရေဇာတသဒိသံ ပါဠိဂမနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဒိသတာ စေတ္ထ ယေဘုယျေန ဝိသဒိသတာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဟိ အာရုပ္ပေ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ဣဓ ဝိပါကံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တန္တိအာဒိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ဣဒဉ္စ နာသေဝနဝိဘင်္ဂါနန္တရံ လိခိတဗ္ဗံ၊ န ဈာနာနန္တရံ၊ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ။

ပစ္စယဝါရေ ပဌမဃဋနေ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓိယောတိ ဒုမူလကေသု ပဌမေ သတ္တသုပိ ပဉှေသု ပဝတ္တိဉ္စ ပဋိသန္ဓိဉ္စ ယောဇေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၉။ ပစ္စနီယေ သတ္တသု ဌာနေသု သတ္တ မောဟာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ မူလပဒေသု ဧဝါတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိပဒေသု မူလပဒမေဝ အဝသာနဘာဝေန ယေသု ပဉှေသု ယောဇိတံ၊ တေသု သတ္တသု ပဉှေသု သတ္တ မောဟာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

ပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော ဓမ္မော အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏသဟဇာတဥပနိဿယကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ၊ ဥပနိဿယေန ပန သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဥပါဒိန္နတ္တိကပဉှာဝါရပစ္စနီယေ ဟိ ‘‘အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော ဓမ္မော အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယဿ ဓမ္မဿ သဟဇာတဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၄။၅၈၊ ၆၂) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တတ္တိကပဉှာဝါရပစ္စနီယေ စ ‘‘မဟဂ္ဂတော ဓမ္မော မဟဂ္ဂတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏသဟဇာတဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၅၇၊ ၆၅၊ ၇၃) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ။ ဧတ္တကမေဝ စ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ကမ္မံ အပ္ပမာဏံ မဟဂ္ဂတဉ္စ၊ တဉ္စ ဒုဗ္ဗလံ န ဟောတီတိ ဧတေဟိယေဝ ဝစနေဟိ ဝိညာယတီတိ။

ဝိတက္ကတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကဝဏ္ဏနာ

ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကေ ¶ ¶ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဧကေနပိ ပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတီတိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ ဝိစာရိတနယေန ဝိစာရေတဗ္ဗန္တိ။

ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုစ္ဆာဂဏနဂါထာယော

ကုသလာဒိ ဧကကတ္တယ-မထာဒိ အန္တေန မဇ္ဈိမန္တေန၊

အာဒိ စ မဇ္ဈေန ဒုကာ၊ တယော တိကေကော စ ဝိညေယျော။

တေသွေကေကံ မူလံ ကတွာ၊ တံ သတ္တသတ္တကာ ပုစ္ဆာ၊

ဧကေကပစ္စယေ ယထာ၊ ဘဝန္တိ ဧကူနပညာသ။

ဆသတ္တတာဓိကသတံ၊ သဟဿမေကဉ္စ သုဒ္ဓိကေ ပုစ္ဆာ၊

ဧသ စ နယောနုလောမေ၊ ပစ္စနီယေ စာတိ နာညတ္ထ။

ရာသိဂုဏိတဿ ရာသိဿဍ္ဎံ၊ သဟ ရာသိကဿ ပိဏ္ဍော သော၊

ရာသိဿ ဝါ သဟေကဿဍ္ဎံ၊ ပုန ရာသိနာ ဂုဏိတံ။

ဣတိ ဟေတုမူလကာဒုက-တိကာဒယော ဆစ္စ သတ္တတိသတာ ဒွေ၊

စတုဝီသတေတ္ထ ပုစ္ဆာ၊ အဍ္ဎုဍ္ဎသဟဿနဟုတဉ္စ။

တာသံ ¶ ယသ္မာ သုဒ္ဓိက-နယော န ပစ္စေကပစ္စယေ တသ္မာ၊

စတုဝီသတိဂုဏိတာနံ၊ သသုဒ္ဓိကာနံ အယံ ဂဏနာ။

လက္ခတ္တယံ ဒွိနဟုတံ၊ ပဉ္စ သဟဿာနိ သတ္တ စ သတာနိ၊

ဒွါပညာသာ ဧတာ၊ အနုလောမေ ပိဏ္ဍိတာ ပုစ္ဆာ။

အနုလောမသဒိသဂဏနာ၊ ဘဝန္တိ ပုစ္ဆာနယေ စ ပစ္စနီယေ၊

ဟာပေတွာ ပန သေသေ၊ နယဒွယေ သုဒ္ဓိကေ လဒ္ဓါ။

ဆပ္ပညာသ ဘဝန္တိ ပုစ္ဆာ၊ ဆသတသဟိတဉ္စ လက္ခတေရသကံ၊

ပုစ္ဆာနယေသု ဂဏိတာ၊ ပဋိစ္စဝါရေ စတူသွပိ။

သတ္တဟိ ¶ ဂုဏိတာ ကုသလတ္တိကေ ဒွယံ၊ နဝုတိဉ္စေဝ ပဉ္စသတာ၊

စတ္တာရိ သဟဿာနိ စ၊ တထေကနဝုတေ စ လက္ခကာ။

နာဒွါဝီသတိ ဂုဏိတာ၊ တိကေသု သဗ္ဗေသု ဝီသတိ စ ကောဋိ၊

လက္ခတ္တယံ သဟဿံ၊ စတုဝီသတိ စာပိ ဝိညေယျာ။

တိကပဋ္ဌာနံ။

ဧကကပစ္စယေ ပန၊ နဝ နဝ ကတွာ သသောဠသဒွိသတံ၊

ဟေတုဒုကပဌမဝါရေ၊ ပဌမနယေ သုဒ္ဓိကေ ပုစ္ဆာ။

ဟေတာဒိမူလကနယေ-သွေကေကသ္မိံ ဒုကာဒိဘေဒယုတေ၊

စတုရာသီတိစတုသတ-သဟိတံ သဟဿဒွယံ ပုစ္ဆာ။

တာ စတုဝီသတိဂုဏိတာ၊ သသုဒ္ဓိကာ ဧတ္ထ ဟောန္တိ အနုလောမေ၊

ဒွတ္တိံသဋ္ဌသတာဓိက-သဟဿနဝကဍ္ဎလက္ခကာ။

ဧဝံ ¶ ပစ္စနီယေ ဒွေ၊ သုဒ္ဓိကရဟိတာ စတူသွတော ဟောန္တိ၊

ဆန္နဝုတဋ္ဌသတဋ္ဌ-တိံသသဟဿဒွိလက္ခကာနိ။

တာ ပန သတ္တဂုဏာ ဒွေ၊ သတ္တတိသတဒွယံ သဟဿာနိ၊

ဒွါသတ္တတိ ဟောန္တိ တတော၊ သောဠသ လက္ခာနိ ဟေတုဒုကေ။

တာ သတဂုဏာ ဒုကသတေ၊ သတဒွယံ သတ္တဝီသတိ သဟဿာ၊

ဒွါသတ္တတိလက္ခာနိ စ၊ သောဠသကောဋိ တတော ပုစ္ဆာ။

ဒုကပဋ္ဌာနံ။

ဒုကတိကပဋ္ဌာနေ တိက-ပက္ခေပေါ ဟောတိ ဧကမေကဒုကေ၊

တဿ ဆသဋ္ဌိဂုဏေန တေ၊ ဆသဋ္ဌိသတံ ဒုကာ ဟောန္တိ။

ဟေတုဒုကလဒ္ဓပုစ္ဆာ၊ ဂုဏိတာ တေဟိ စ ဟောန္တိ တိကပဒမေဝ၊

ဒုကပဋ္ဌာနေ ပုစ္ဆာ၊ တာသံ ဂဏနာ အယံ ဉေယျာ။

ဒွါပညာသ သတာနိ စ၊ နဝေဝ နဟုတာနိ နဝ စ သဋ္ဌိဉ္စ၊

လက္ခာနိ တီဟိ သဟိတံ၊ သတံ သဟဿဉ္စ ကောဋိနံ။

ဒုကတိကပဋ္ဌာနံ။

တိကဒုကပဋ္ဌာနေ ¶ တိက-မေကေကံ ဒွိသတဘေဒနံ ကတွာ၊

ဒွါဝီသဒွိသတဂုဏာ၊ ဉေယျာ ကုသလတ္တိကေ လဒ္ဓါ။

ပုစ္ဆာ အဋ္ဌသတာဓိက-စတုသဟဿဒွိလက္ခယုတ္တာနံ၊

ကောဋီနံ ဆက္ကမထော၊ ကောဋိသဟဿာနိ စတ္တာရိ။

တိကဒုကပဋ္ဌာနံ။

တိကတိကပဋ္ဌာနေ ¶ ၊ တေသဋ္ဌိဝိဓေကေကဘေဒနာ တု တိကာ၊

တေဟိ စ ဂုဏိတာ ကုသလ-တ္တိကပုစ္ဆာပိ ဟောန္တိ ပုစ္ဆာ တာ။

ဒွါဒသ ပဉ္စသတာ စတု-သဋ္ဌိသဟဿာနိ နဝုတိ စေကူနာ၊

လက္ခာနမေကသဋ္ဌိ၊ ဒွါဒသသတကောဋိယော စေဝ။

တိကတိကပဋ္ဌာနံ။

ဒွယဟီနဒွယသတဂုဏော၊ ဧကေကော ဒုကဒုကေ တေဟိ၊

ဟေတုဒုကေ လဒ္ဓါ သင်္ချ-ဘေဒေဟိ စ ဝဍ္ဎိတာ ပုစ္ဆာ။

ဆသတယုတာနိ ပဉ္စာ-သီတိသဟဿာနိ လက္ခနဝကဉ္စ၊

ဧကာဒသာပိ ကောဋိ၊ ပုန ကောဋိသတာနိ တေတ္တိံသ။

ဒုကဒုကပဋ္ဌာနံ။

သမ္ပိဏ္ဍိတာ တု ပုစ္ဆာ၊ အနုလောမေ ဆဗ္ဗိဓေပိ ပဋ္ဌာနေ၊

ဆတ္တိံသတိသတသဟဿ-ဋ္ဌကယုတသတ္တနဟုတာနိ။

လက္ခာနိ ဆစ္စ စတ္တာ-လီသေဝ နဝါထ ကောဋိယော ဒသ စ၊

သတ္တကောဋိသတေဟိ စ၊ ကောဋိသဟဿာနိ နဝ ဟောန္တိ။

တာ စတုဂုဏိတာ ပုစ္ဆာ၊ စတုပ္ပဘေဒေ သမန္တပဋ္ဌာနေ၊

စတုစတ္တာလီသသတတ္တယံ၊ သဟဿာနိ တေရသ စ။

သတ္တာသီတိ ¶ ¶ စ လက္ခာနံ၊ ကောဋီနဉ္စ သတ္တသတ္တတိယော၊

ဟောန္တိဋ္ဌသတာနိဋ္ဌ-တိံသသတသဟဿာနိ ဣတိ ဂဏနာ။

ပဋ္ဌာနဿ ပုစ္ဆာဂဏနဂါထာ။

ပဋ္ဌာနပကရဏ-မူလဋီကာ သမတ္တာ။

ဣတိ ဘဒန္တအာနန္ဒာစရိယကေန ကတာ လီနတ္ထပဒဝဏ္ဏနာ

အဘိဓမ္မဿ မူလဋီကာ သမတ္တာ။