📜

ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁။ အပ္ပေတုန္တိ ¶ နိဂမေတုံ။ ‘‘ပဒဘာဇနီယံ န ဝုတ္တ’’န္တိ ပဒဘာဇနီယာဝစနေန အပ္ပနာဝရောဓံ သာဓေတွာ ပဒဘာဇနီယာဝစနဿ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သရူပေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဟောတိ-သဒ္ဒေါ အတ္ထိ-သဒ္ဒေန အနာနတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယေန ဟောတိ-သဒ္ဒေနာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယေန ဝတွာ ယထာဝုတ္တဿ ပါဠိပ္ပဒေသဿ အပ္ပနာဝရောဓော သမတ္ထိတောတိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခေပေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဉာတုံ ¶ ဣစ္ဆိတောတိ လက္ခဏဿ ပုစ္ဆာဝိသယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယေန ကေနစီတိ ဒဿနာဒိဝိသေသယုတ္တေန၊ ဣတရေန ဝါ။ အဝတ္ထာဝိသေသော ဟိ ဉာဏဿ ဒဿနတုလနတီရဏာနိ။ ‘‘အဒိဋ္ဌတ’’န္တိအာဒီသု အာဟာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ လက္ခဏဿာတိ။ တဉှေတ္ထ အဓိကတန္တိ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ ဧတေန ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ။ ဝိမတိံ ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာတိ ဧတာသမ္ပိ သဒ္ဒတ္ထော နယတော ဒဿိတော၊ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာပိ တထာပဝတ္တံ ဝစနံ၊ တဒုပ္ပာဒကော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အညမညတော ပဘိဇ္ဇတီတိ ပဘေဒေါ၊ ဝိသေသော၊ တေန ပဘေဒေန။ ဓမ္မာနံ ဒေသနန္တိ ကိဉ္စာပိ သမယဘူမိဇာတိအာရမ္မဏသဘာဝါဒိဝသေန အနဝသေသပ္ပဘေဒပရိဂ္ဂဟတော နိဒ္ဒေသဒေသနာဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ တထာပိ ကုသလာဒိမာတိကာပဒသင်္ဂဟိတဝိသေသောယေဝ ဣဓ ပဘေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘေဒ…ပေ… ဒေသနံ အာဟာ’’တိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဒီပေတွာတိ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ)။ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိအာဒိနာ စ ပဘေဒဝန္တောဝ သာတိသယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ န ပန မာတိကာယံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ပဘေဒဝန္တဒဿနံ နိဒ္ဒေသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ‘‘ပဘေဒေ…ပေ… ဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဣမဿ ဝါကျဿ ပိဏ္ဍတ္ထမာဟ။ ယဒိ ဓမ္မာ ဧဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ စ၊ ကသ္မာ ကုသလာတိ ပဘေဒဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ပဘေဒေဟိ ဝိနာ ပဘေဒဝန္တော အတ္ထီတိ။ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိ စ အာဒိနာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ကုသလဘာဝေါ ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဝိဿဇ္ဇနေပီ’’တိ အာဟ။ ဣမသ္မိဉှီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော။ တေန ယသ္မာ ဓမ္မာဝ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ တေ စ ကုသလာ…ပေ… ဘေဒါ ဒေသေတဗ္ဗာ ¶ ၊ တသ္မာတိ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ။ ဓမ္မာနမေဝါတိ အဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတိ ‘‘အဝေါဟာရဒေသနာတော’’တိ။ အတ္ထာနဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိ ဧဝမာဒိသဘာဝနိရုတ္တိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာဒိဉာဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဣတိ ဧဝံ အယံ ပဝတ္တေတဗ္ဗော နိဝတ္တေတဗ္ဗော စာ’’တိ တထာ တထာ ဝိဓေတဗ္ဗဘာဝေါ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာ၊ တာယ ယုတ္တော ဣတိ…ပေ… ယုတ္တော ¶ ၊ တဿ ဝိဓေတဗ္ဗဿာတိ အတ္ထော၊ ဝိသေသနတ္တာ ပဘေဒဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိကတ္တဗ္ဗတာယုတ္တဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဓမ္မပ္ပဓာနော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဓမ္မဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ အယံ ပဒါနုက္ကမော ကတော။ ပုစ္ဆာ သံသယိတပ္ပဓာနာ အနိစ္ဆိတနိစ္ဆယနာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ တေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သမုဂ္ဃာဋိတဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနမ္ပိ ပုစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတသံသယာပတ္တိံ အတ္တနိ အာရောပေတွာ သံသယာပန္နေဟိ ဝိယ ပဝတ္တီယတီတိ ဒဿေတိ။ ကာမာဝစရာဒိဘေဒေါ ဝိယ ကုသလာဒိဘာဝေန ကုသလာဒိဘေဒေါ ဓမ္မဘာဝေန နိယတောတိ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တေ နိစ္ဆယာဘာဝတော ‘‘ကုသလာ နု ခေါ အကုသလာ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ သံသယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကုသလာဒိဘေဒေါ ပန သံသယိတော’’တိ။ ဓမ္မဘာဝေါ ပန ကုသလာဒီသု ဧကန္တိကတ္တာ နိစ္ဆိတောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘န စ ဓမ္မဘာဝေါ သံသယိတော’’တိ။ တေန သံသယိတော နိစ္ဆေတဗ္ဗဘာဝေန ပဓာနော ဧတ္ထ ကုသလဘာဝေါ၊ န တထာ ဓမ္မဘာဝေါတိ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

စိတ္တုပ္ပာဒသမယေတိ စိတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနသမယေ။ ‘‘အထ ဝိဇ္ဇမာနေ’’တိ ဧတ္ထ အထ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ။ ဘောဇနဂမနာဒီဟိ သမယေကဒေသနာနတ္တံ ဒဿေတွာ အဝသေသနာနတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမဝါယာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသိတာတိ ဧတေန ‘‘နိယမိတာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တစိတ္တဝိသေသိတဗ္ဗတော သမယတောတိ အတ္ထော။ ယထာဓိပ္ပေတာနန္တိ ကာမာဝစရာဒိဝိသေသယုတ္တာနံ။ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသိတဗ္ဗောပိ သမယော ယေန စိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဝိသေသီယတိ၊ တဿေဝ စိတ္တဿ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဧတ္ထ သယံ ဝိသေသနဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘူတံ စိတ္တံ အတ္တနာ ဝိသေသိတဗ္ဗသမယဿ ဥပကာရတ္ထံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… စိတ္တ’’န္တိ ဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ ဥပကာရောတိ စ အညမညံ အဝစ္ဆေဒကာဝစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမဓမ္မာနံ ဘင်္ဂသမကာလံ၊ ဘင်္ဂါနန္တရမေဝ ဝါ ပစ္ဆိမဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ နိရန္တရတာ ကေနစိ အနန္တရိတတာ။ ယာယ ဘာဝပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေန ပဋိစ္ဆာဒိတော ဝိယ ဟုတွာ အဘာဝပက္ခော န ပညာယတီတိ တဒေဝေတန္တိ ဂဟဏဝသေန ပစုရဇနော ဝိပရိယေသိတော၊ သောယမတ္ထော ¶ အလာတစက္ကေန သုပါကဋော ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကီဘူတာနမိဝါ’’တိ ¶ ။ ဧကသမူဟဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ သမူဟဃနတာ၊ ဒုဗ္ဗိညေယျကိစ္စဘေဒဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ ကိစ္စဃနတာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ အနေကေသံ ဓမ္မာနံ ကာလသဘာဝဗျာပါရာရမ္မဏေဟိ ဒုဗ္ဗိညေယျဘေဒတာယ ဧကီဘူတာနမိဝ ဂဟေတဗ္ဗတာ ယထာက္ကမံ သန္တတိဃနတာဒယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတီတိ သမယော၊ သမဝေတီတိ အတ္ထောတိ သမယ-သဒ္ဒဿ သမဝါယတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စယသာမဂ္ဂိ’’န္တိ အာဟ။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ၊ သမာဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သမ္ဗန္ဓော ဧတိ သဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ သမ္ဗန္ဓာ ဝါ အယန္တိ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမယနံ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တီတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဝိပရီတော သဘာဝေါ အဘိသမယော။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဝါ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ အဝိရာဓေတွာ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယ-သဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သဥပသဂ္ဂေါပိ ဝုတ္တော။ တာနေဝါတိ ပီဠနာဒီနေဝ။ ဝိပ္ဖာရိကတာ သေရိဘာဝေန ကိရိယာသု ဥဿာဟနပရိနိပ္ဖန္နော။

ကေသုစီတိ အကုသလဝိပါကာဒီသု။ ခဏဿ အသမ္ဘဝေါ တေန ဝိနာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နနူ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မေနေဝါတိ ဝိသေသန္တရရဟိတေန။ တံယေဝ ဟိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ ‘‘န တဿ ပဝတ္တိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါတိ ကာလေန လောကော ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတီတိ ဝါ ကာလော နာမ ဘာဝေါ ဝတ္တနလက္ခဏော ဘာဝါနံ ပဝတ္တိဩကာသဒါယကောတိ ¶ ဝါ ယေန တေန ပကာရေန။ ဣဓ ဥတ္တမဟေတုနော သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ ဟေတုဟေတုသာဓာရဏဟေတူယေဝ ပဋိသေဓေတိ။ တပ္ပစ္စယတံ အနေကပစ္စယတံ။

ပကတိဿရဝါဒဂ္ဂဟဏံ ¶ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဇာပတိပုရိသကာလဝါဒါဒယောပိ ‘‘ဧကကာရဏဝါဒေါ’’တိ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ တေသမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝယဝ…ပေ… ဒါယော ဝုတ္တော အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတ္တာ၊ ယထာ ‘‘သမံ စုဏ္ဏံ၊ အလင်္ကတော ဒေဝဒတ္တော’’တိ စ။ အနိပ္ဖာဒနံ နိပ္ဖာဒနာဘာဝေါ အဟေတုဘာဝေါ။ နိပ္ဖာဒေတုံ အသမတ္ထဿ ပန ပစ္စယန္တရာနံ သဟဿေပိ သမာဂတေ နတ္ထေဝ သမတ္ထတာတိ အာဟ ‘‘နိပ္ဖာဒနသမတ္ထဿာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ သဟကာရီကာရဏာယတ္တာ ဖလုပ္ပာဒနာ ပစ္စယဓမ္မာနံ အညမညာပေက္ခာတိ ဝုတ္တာတိ အပေက္ခာ ဝိယာတိ အပေက္ခာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဗျာပါရေသု အဗျာဝဋေသု။ ဧကေကသ္မိန္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာမေဍိတဝစနဿ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ သတိ စ အာမေဍိတေ သိဒ္ဓါ ဗဟုဘာဝေါတိ။ အန္ဓသတံ ပဿတီတိ စ ပစ္စတ္တဝစနံ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မဝသေန ပရိဏာမေတွာ ‘‘အန္ဓသတေ’’တိ အာဟ။ တထာ ဧကေကသ္မိန္တိ ဣမိနာ ဝိသုံ အသမတ္ထတာ ဇောတိတာတိ အန္ဓသတံ ပဿတီတိ သမုဒိတံ ပဿတီတိ အတ္ထတော အယမတ္ထော အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘အန္ဓသတံ သဟိတံ ပဿတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ အညထာတိ ယထာရုတဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ။ ယသ္မာ အသာ…ပေ… သိဒ္ဓါ သိဝိကုဗ္ဗဟနာဒီသု၊ တသ္မာ နာယမတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော။ ဣဒါနိ တဿတ္ထဿ သုပါကဋဘာဝေန အသာဓေတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသု’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဧတေနုပါယေနာတိ ယောယံ ခဏသင်္ခါတော သမယော ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဒုလ္လဘဘာဝံ ဒီပေတိ။ အတ္တနော ဒုလ္လဘတာယာတိ ဧတ္ထ ခဏတ္ထော ဝါ သမယ-သဒ္ဒေါ ခဏသင်္ခါတော သမယောတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧတေန ဥပါယဘူတေန နယဘူတေန။ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – သမဝါယ…ပေ… ဝုတ္တိံ ဒီပေတိ သယံ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဘာဝတော၊ သမဝါယတ္ထော ဝါ သမယ-သဒ္ဒေါ သမဝါယသင်္ခါတော သမယော။ သော ယာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပကာသနဝသေန ဓမ္မာနံ အနေကဟေတုတော ဝုတ္တိံ ဒီပေတိ။ ကာလ…ပေ… ပရိတ္တတံ ဒီပေတိ အတ္တနော အတိပရိတ္တတာယ။ သမူဟ…ပေ… သဟုပ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ သယံ ဓမ္မာနံ သမုဒါယဘာဝတော။ ဟေတု…ပေ… ဝုတ္တိတံ ဒီပေတိ သတိ ဧဝ အတ္တနိ အတ္တနော ဖလာနံ ¶ သမ္ဘဝတောတိ။ အတ္ထပက္ခေ စ သဒ္ဒပက္ခေ စ ယသ္မိံ အတိပရိတ္တေ ကာလေ ယသ္မိံ ဓမ္မသမုဒါယေ ယမှိ ဟေတုမှိ သတီတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဉာပနဝသေန တဒါဓာရာယ တဒဓီနာယ စ ကုသလဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံ အနေကေသံ သဟုပ္ပတ္တိံ ပရာဓီနပ္ပတ္တိဉ္စ ဒီပေတီတိ။

ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟာတိ ဒဠှဓနုနော ဣဿာသာ။ ဒဠှဓနု နာမ ဒွိသဟဿထာမံ ဝုစ္စတိ။ ဒွိသဟဿထာမန္တိ စ ယဿ အာရောပိတဿ ဇိယာဗဒ္ဓါ လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာ ¶ ဥက္ခိတ္တဿ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ သိက္ခိတာတိ ဒသဒွါဒသဝဿာနိ အာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပာ။ ကတဟတ္ထာတိ ဓနုသ္မိံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါ။ ကောစိ သိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ ကတဟတ္ထော န ဟောတိ၊ ဣမေ ပန န တထာတိ ဒဿေတိ။ ကတုပါသနာတိ ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပာ။ စတုဒ္ဒိသာ ဌိတာ အဿူတိ ဧကသ္မိံယေဝ ပဒေသေ ထမ္ဘံ ဝါ ရုက္ခံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဧကံယေဝ နိဿာယ စတုဒ္ဒိသာဘိမုခါ ဌိတာ သိယုန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တဇဝနပုရိသဿာတိ န ဧဝရူပေါ ပုရိသော ကောစိ ဘူတပုဗ္ဗော အညတြ ဗောဓိသတ္တေန။ သော ဟိ ဇဝနဟံသကာလေ ဧဝရူပမကာသိ။ သုတ္တေ ပန အဘူတပရိကပ္ပနဝသေန ဥပမာမတ္တံ အာဟဋံ။ တပ္ပရဘာဝါတိ တပ္ပရဘာဝတော ဟေတုသင်္ခါတဿ သမယဿ ပရာယတ္တဝုတ္တိဒီပနေ ဧကန္တဗျာဝဋသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘တပ္ပရဘာဝေါ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိဒီပနတော တပ္ပရဘာဝေါ ဟေတုသင်္ခါတဿ သမယဿ၊ တသ္မာ တဿ ပရာယတ္တဝုတ္တိဒီပနတာ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ သမုဒါယာယတ္တတာဒီပနေ တပ္ပရော၊ တဒေကဒေသာယတ္တတာဒီပနေ တပ္ပရော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတပ္ပရဘာဝတော’’တိ။

နနု စ တံ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော ကာလော ဝေါဟာရမတ္တကော၊ သော ကထံ အာဓာရော တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘ကာလောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ၊ ကာ ပနေတ္ထ လက္ခဏကိရိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဟာပီ’’တိအာဒိ။ လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ သတ္တာသင်္ခါတာယ လက္ခဏကိရိယာယ ယုတ္တော သမယော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဘူမိနိဒ္ဒေသောတိ။

ဥဒ္ဒါနတောတိ ယဒိ သင်္ခေပတောတိ အတ္ထော။ နနု စ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒယော ဝိယ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒေတဗ္ဗတာယ ဝတ္ထုကာမေ သမဝရုဒ္ဓါ ဉာဏံ ဝိယ ဉေယျေတိ သင်္ခေပတော ဧကောယေဝ ကာမော ¶ သိယာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိလေသကာမော’’တိအာဒိ။ သဟိတဿာတိ ဝိသယဝိသယိဘာဝေန အဝဋ္ဌိတဿ။ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ’’တိ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေ ကာမာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ‘‘စတုန္နံ အပါယာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိသယဿ ဝိသေသိတတ္တာ ဩရမ္ဘာဂိယကိလေသဘူတော ကာမရာဂေါ ဣဓ ကိလေသကာမောတိ ဂဟိတောတိ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စောဒကော တဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ အနုယုဉ္ဇတိ။ ဣတရော ပန ‘‘ဗဟလကိလေသဿာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။

ကာမာဝစရဓမ္မေသု ဝိမာနကပ္ပရုက္ခာဒိပ္ပကာရေသု ပရိတ္တကုသလာဒီသု ဝါ။ နနု စ ‘‘စတုန္နံ အပါယာန’’န္တိ ဝိသယဿ ဝိသေသိတတ္တာ ရူပါရူပဓာတုဂ္ဂဟဏဿ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ? န၊ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ¶ ဒွေ ကာမာ’’တိ နိရဝသေသတော ကာမာနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ဟိ ကာမသမုဒါယေ ယထာ တဒေကဒေသောဝ ဂယှတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမရာဂေါ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ။ ကာမတဏှာ ကာမာဝစရဓမ္မဝိသယာ တဏှာ။ နိရောဓတဏှာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ။ ဣဓာတိ ဧကာဒသဝိဓေ ပဒေသေ။ ယဒိ အနဝသေသပ္ပဝတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ‘‘ဒုဝိဓောပေသော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္ထုကာမေကဒေသဿ ဣဓ အပ္ပဝတ္တနတောတိ အနုယောဂေန ယေဘုယျဘာဝတော အနဝသေသော ဝိယ အနဝသေသောတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္ထုကာမောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အနဝသေသသဒိသတာ စေတ္ထ သဘာဝဘိန္နဿ ကဿစိ အနဝသေသတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ကိလေသကာမဝတ္ထုကာမာနံ အနဝသေသပရိပုဏ္ဏဘာဝေန အဘိလက္ခိတတ္တာတိ အတ္ထော။ စာသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ကာမာဝစရသဒ္ဒေ ဟေတုကတ္တုအတ္ထော အန္တောနီတောတိ ဒဿေတိ။

ဝိသယေတိ ဝတ္ထုသ္မိံ အဘိဓေယျတ္ထေတိ အတ္ထော။ နိမိတ္တဝိရဟေတိ ဧတေန ရုဠှီသု ကိရိယာ ဝိဘာဂကရဏာယ၊ န အတ္တကိရိယာယာတိ ဒဿေတိ။ ကုသလဘာဝန္တိ ဇာတကဗာဟိတိကသုတ္တအဘိဓမ္မပရိယာယေန ကထိတံ ကုသလတ္တံ။ တဿာတိ သုခဝိပါကဘာဝဿ။ တဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတံ ဝတ္တုကာမတာယာတိ ဧတေန ‘‘အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏ’’န္တိ ဧတ္ထ သုခသဒ္ဒေါ ဣဋ္ဌပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ သညာပညာကိစ္စံ သညာဏကရဏပဋိဝိဇ္ဈနာနိ၊ တဒုဘယဝိဓုရာ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ ‘‘ဝိဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သညာ…ပေ… ဂဟဏ’’န္တိ။ နနု စ ဖဿာဒိကိစ္စတောပိ ဝိသိဋ္ဌကိစ္စံ စိတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ၊ သော ပန ဝိသေသော န တထာ ဒုရဝဗောဓော၊ ယထာ ¶ သညာပညာဝိညာဏာနန္တိ သညာပညာကိစ္စဝိသိဋ္ဌလက္ခဏတာယ ဝိညာဏလက္ခဏမာဟ။ အနန္တရဓမ္မာနံ ပဂုဏဗလဝဘာဝဿ ကာရဏဘာဝေန ပဝတ္တမာနော သန္တာနံ စိနောတိ နာမ။ တထာပဝတ္တိ စ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန စိနောတီ’’တိ။

စိတ္တကတမေဝါတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏကတမေဝ။ နာနတ္တာဒီနံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ဧတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဝတ္ထာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ အသင်္ကရဘာဝေါ။ တေန စ ဓမ္မော နိစ္ဆိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိစ္ဆိတတာ’’တိ။ လိင်္ဂနာနတ္တာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသသဏ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂနာနတ္တံ။ ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနာဒိဝသေန ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ပုထုတ္တံ၊ တထာ ပုရိသလိင်္ဂဿ။ ဒေဝါဒိဘေဒေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပစ္စေကံ နာနတ္တကာယတာသင်္ခါတဿ အညမညဝိသဒိသသဘာဝဿ ဒေသာဒိဘေဒဘိန္နဿ စ ဝိသေသဿ ဝသေန ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ပုရိသလိင်္ဂေ။ လိင်္ဂနိဗ္ဗတ္တကဿ ဝါ ကမ္မဿ ယထာဝုတ္တနာနတ္တာဒိဝသေန လိင်္ဂဿ နာနတ္တာဒီနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ လိင်္ဂနာနတ္တာဒီသု ပဝတ္တတ္တာ သညာဒီနံ ¶ နာနတ္တာဒီနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မနာနတ္တာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဟိ တာနီ’’တိ။ အပဒါဒိနာနာကရဏဒဿနေန လိင်္ဂနာနတ္တံ ဒဿိတံ။ တသ္မိဉ္စ ဒဿိတေ သညာနာနတ္တာဒယော ဒဿိတာ ဧဝါတိ အာဝတ္တတိ ဘဝစက္ကန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနာဂ…ပေ… ဃဋေန္တော’’တိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂပုရိသလိင်္ဂါဒိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတဿ ရူပက္ခန္ဓဿ သန္နိဝေသဝိသေသော။ သညာသီသေန စတ္တာရော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။ ဝေါဟာရဝစနေန စ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေါဟရိတဗ္ဗဘာဝေန ပဝတ္တိ ဒီပိတာ၊ ယာ သာ တဏှာဒိဋ္ဌိအဘိနိဝေသဟေတူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘လိင်္ဂါဒိ…ပေ… ယောသာနာနီ’’တိ အာဟ။

‘‘ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ အကုသလာ အကုသလဘာဂိယာ၊ သဗ္ဗေတေ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၅၆-၅၇)၊ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) စ ဧဝမာဒိဝစနတော စိတ္တဟေတုကံ ကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဉှိ စိတ္တတော နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ယထာသင်္ချန္တိ ကမ္မတော လိင်္ဂံ လိင်္ဂတော သညာတိ အတ္ထော။ န ပုရိမဝိကပ္ပေ ဝိယ ကမ္မတော လိင်္ဂသညာ လိင်္ဂတော လိင်္ဂသညာတိ ဥဘယတော ဥဘယပ္ပဝတ္တိဒဿနဝသေန။ ‘‘ဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ ဣတ္ထာယံ ပုရိသောတိ ဝါ’’တိ ဘေဒဿ ဝိသေသိတတ္တာ ဣတ္ထာဒိဘာဝေန ဝေါဟရိတဗ္ဗဘာဝေါ ဣဓ ဘေဒေါတိ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသာဒိဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓဒွယဝသေနာတိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓဒွယဝသေန။ ဂုဏာဘိဗျာပနံ ¶ ကိတ္တီတိ အာဟ ‘‘ပတ္ထဋယသတ’’န္တိ။ ကမ္မနာနာကရဏေန ဝိနာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တနာနာကာရဏာဘာဝတော ‘‘ကမ္မဇေဟိ…ပေ… နာနာကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝိပစ္စနောကာသော အဋ္ဌာနဘူတာ၊ ဂတိကာလောပိ ဝါ။ ကာမာဝစရံ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ရူပဓာတုယာ စက္ခုဝိညာဏာဒိံ ဇနေတွာ အနောကာသတာယ တဒါရမ္မဏံ အဇနေန္တံ ဧတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗံ။ ဧကစ္စစိတ္တကရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ စက္ခာဒိဝေကလ္လေန စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဇနကံ ကမ္မဝိညာဏံ အဝသေသပစ္စယဝိကလေ အနောဂဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဒပိ ကာလဂတိပယောဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဟကာရီကာရဏဝိကလံ ဝိပါကဿ အစ္စန္တံ ဩကာသမေဝ န လဘတိ၊ ဣတရံ ဝိပါကေကဒေသဿ လဒ္ဓါကာသန္တိ၊ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝိပါကဿ ဩကာသလာဘေ သတိ သဟာယကာရဏဝိကလတာဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။

ဘဝတု တာဝ ဘဝိတွာ အပဂတံ ဘူတာပဂတံ၊ အနုဘဝိတွာ အပဂတံ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အနုဘူတဘူတာ’’တိအာဒိ။ တေန အနုဘူတ-သဒ္ဒေန ယော အတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဘူတ-သဒ္ဒေါယေဝ ဝါစကော၊ န အနု-သဒ္ဒေါ၊ အနု-သဒ္ဒေါ ပန ဇောတကောတိ ဒဿေတိ။ သာခါဘင်္ဂသဒိသာ ဟိ နိပါတောပသဂ္ဂါတိ။ ကိရိယာဝိသေသကတ္တဉ္စ ဥပသဂ္ဂါနံ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသဿ ဇောတနဘာဝေနေဝ အဝစ္ဆိန္ဒနန္တိ ယတ္တကာ ဓာတုသဒ္ဒေန အဘိဓာတဗ္ဗာ အတ္ထဝိသေသာ၊ တေသံ ¶ ယံ သာမညံ အဝိသေသော၊ တဿ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာပနံ တဿ တဿ ဝိသေသဿ ဇောတနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သာမည…ပေ… ဝိသေသီယတီ’’တိ။ အနုဘူတ-သဒ္ဒေါ ဗဟုလံ ကမ္မတ္ထေ ဧဝ ဒိဿတီတိ တဿ ဣဓ ကတ္တုအတ္ထဝါစိတံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဘူတသဒ္ဒေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သတိပိ သဗ္ဗေသံ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ သဝေဒယိတဘာဝတော အာရမ္မဏာနုဘဝနေ၊ သဝိပလ္လာသေ ပန သန္တာနေ စိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန ပဝတ္တိတော အဗျာကတေဟိ ဝိသိဋ္ဌော ကုသလာကုသလာနံ သာတိသယော ဝိသယာနုဘဝနာကာရောတိ အယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္တုံ အဓိပ္ပာယဝသေနာ’’တိ အာဟ။ ဘူတာပဂတဘာဝါဘိဓာနာဓိပ္ပာယေနာတိ ကုသလာကုသလဿ အာကဍ္ဎနုပါယမာဟ။

ဥပ္ပတိတကိစ္စနိပ္ဖာဒနတော ဥပ္ပတိတသဒိသတ္တာ ‘‘ဥပ္ပတိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အာရဒ္ဓါတိ အနာဂတဿပိ တဿေဝ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒေန ဝုတ္တတာယ ကာရဏမာဟ။ ဧတ္ထ စ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ သာတိသယန္တိ အကုသလဉ္စ ကုသလဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာသာမညေန ‘‘သဗ္ဗသင်္ခတံ ဘူတာပဂတ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ။ အဝိပက္ကဝိပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာ ဝိဂတတာမတ္တဝသေနကမ္မဉ္စ ဘူတာပဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တတ္ထ ဩကာသကတုပ္ပန္နန္တိ ဝိပါကမေဝါဟ။ ဣဓ ပန ကမ္မမ္ပီတိ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဘဝတိ ဧတ္ထ ကိလေသဇာတန္တိ ဘူမီတိ ဝုတ္တာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ အဂ္ဂိအာဟိတော ဝိယာတိ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဥပါယံ ဒဿေတိ။ ဧတေနာတိ ကမ္မံ။ ဧတဿာတိ ဝိပါကော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာတိ အဝိနောဒိတတ္တာ။ သဘူမိယန္တိ သကဘူမိယံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒတွာ။ ခဏတ္တယေကဒေသဂတံ ခဏတ္တယဂတန္တိ ဝုတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တဿ ဥဒါဟရဏဿ ဥပစာရဘာဝမာဟ။ တေန ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာ ဓမ္မာတိ ဣဒမေတ္ထ ဥဒါဟရဏံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပဓာနေနာတိ ပဓာနဘာဝေန။ ဒေသနာယ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ လောကိယဓမ္မေ ဒေသေတဗ္ဗေ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဒေသနာ ဘဂဝတာ ဥစိတာတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မသဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယာတိ လောကိယဓမ္မာနံ အယံ သဘာဝေါ ယဒိဒံ တေ စိတ္တဇေဋ္ဌကာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန တေသံ တထာဒေသနာယ ကာရဏမာဟ၊ သဗ္ဗေ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တဝဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ ပဒကာရာ။ ဖဿာဒယောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ရာဂါဒယော သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ကာလဘေဒါဘာဝေပိ ပစ္စယဘာဝေန အပေက္ခိတော ဓမ္မော ပုရိမနိပ္ဖန္နော ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဥပ္ပန္နော ဝိယာ’’တိ။ အနုပစရိတမေဝဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အနန္တရပစ္စယမန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခီဏာ ဘဝနေတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄) နေတ္တိဘူတာယ ¶ တဏှာယ ယုတ္တံ စိတ္တံ နာယကန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာသမ္ပယုတ္တံ ဝါ’’တိ။

‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ စေတသိကံ သာတ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သောမနဿဝေဒနာ သာတသဘာဝါတိ အာဟ ‘‘သဘာဝဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ နိပ္ပရိယာယေန မဓုရ-သဒ္ဒေါ ရသဝိသေသပရိယာယော၊ ဣဋ္ဌဘာဝသာမညေန ဣဓ ဥပစာရေန ဝုတ္တောတိအာဟ ‘‘မဓုရံ ဝိယာ’’တိ။ ပရမတ္ထတော တဏှာဝိနိမုတ္တော နန္ဒိရာဂေါ နန္ဒိရာဂဘာဝေါ ဝါ နတ္ထီတိ ‘‘န ဧတ္ထ သမ္ပယောဂဝသေန သဟဂတဘာဝေါ အတ္ထီ’’တိ၊ ‘‘နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘သဟဂတသဒ္ဒေါ တဏှာယ နန္ဒိရာဂဘာဝံ ဇောတေတီ’’တိ။ အဝတ္ထာဝိသေသဝါစကော ဝါ ¶ သဟ-သဒ္ဒေါ ‘‘သနိဒဿနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ သဗ္ဗာသုပိ အဝတ္ထာသု နန္ဒိရာဂသဘာဝါဝိဇဟနဒီပနဝသေန နန္ဒိရာဂဘာဝံ ဂတာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာတိ တဏှာ ဝုတ္တာ။ ဂတ-သဒ္ဒဿ ဝါ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အတ္ထန္တရာဘာဝတော နန္ဒိရာဂသဘာဝါ တဏှာ ‘‘နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ နန္ဒိရာဂသဘာဝါတိ အတ္ထော။ ဣဓာပီတိ ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပဒေတိ ‘‘သောမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဧတသ္မိမ္ပိ ပဒေ။ အယမေဝတ္ထောတိ သံသဋ္ဌော ဧဝ။ ယထာဒဿိတသံသဋ္ဌသဒ္ဒေါတိ အတ္ထုဒ္ဓါရပ္ပသင်္ဂေန ပါဠိတော အဋ္ဌကထာယ အာဂတသံသဋ္ဌသဒ္ဒေါ။ သဟဇာတေတိ သဟဇာတတ္ထေ။

ကာလဝိသေသာနပေက္ခော ကမ္မသာဓနော အာဘဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတပရိယာယောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဘာသိတဗ္ဗတာ အနာဘဋ္ဌတာ’’တိ။ ပါဠိယန္တိ ဣမိဿာ ပဌမစိတ္တုပ္ပာဒပါဠိယံ။ အဘာသိတတ္တာ ဧဝါတိ အသင်္ခါရိကဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ ကာရဏပရိယာယတ္တာ ဝတ္ထုသဒ္ဒဿ ပစ္စယဘာဝသာမညတော ဒွါရဘူတဓမ္မာနမ္ပိ သိယာ ဝတ္ထုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွါရံ ဝတ္ထူတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေန ဝတ္ထု ဝိယ ဝတ္ထူတိ ဒဿေတိ။ မနောဒွါရဘူတာ ဓမ္မာ ယေဘုယျေန ဟဒယဝတ္ထုနာ သဟ စရန္တီတိ ဒွါရေန…ပေ… ဟဒယဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ အာဟ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ သကိစ္စဘာဝေနာတိ အတ္တနော ကိစ္စဘာဝေန၊ ကိစ္စသဟိတတာယ ဝါ။ အညာသာဓာရဏောတိ သ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ သကော ဟိ ရသော သရသောတိ။

အနန္တရစိတ္တဟေတုကတ္တာ စိတ္တဿ ဧကသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ၊ သဟဇာတစိတ္တဖဿဟေတုကတ္တာ စေတသိကာနံ ဒွိသမုဋ္ဌာနတာ။ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဓမ္မာ၊ ဖုဋ္ဌော ဘိက္ခဝေ ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

သုခုမရဇာဒိရူပန္တိ ¶ အဏုတဇ္ဇာရိရူပမာဟ။ ပရမာဏုရူပေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဝတ္ထုပရိတ္တတာယာတိ ဧတေန အနေကကလာပဂတာနိ ဗဟူနိယေဝ ရူပါယတနာနိ သမုဒိတာနိ သံဟစ္စကာရိတာယ သိဝိကုဗ္ဗဟနဉာယေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ န ဧကံ ကတိပယာနိ ဝါတိ ဒဿေတိ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ စက္ခုဝိညာဏံ သမုဒါယာရမ္မဏံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ သမုဒါယဿေဝ အဘာဝတော။ န ဟိ ပရမတ္ထတော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ ဟိ ယတ္တကံ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌိတံ၊ သတိ ¶ ပစ္စယန္တရသမာယောဂေ တတ္တကံ ယထာဝုတ္တေန ဉာယေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ အဝိကပ္ပကတ္တာ တဿ။ တဒဘိနိဟဋံ ပန မနောဝိညာဏံ အနေကက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုရိမသိဒ္ဓကပ္ပနာဝသေန သမူဟာကာရေန သဏ္ဌာနာဒိအာကာရေန စ ပဝတ္တတီတိ ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဧကံ ဝဏ္ဏာယတနံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု အနေကာနီတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ န ဟိ ပစ္စက္ခဝိသယေ ယုတ္တိမဂ္ဂနာ ယုတ္တာ။ ကိဉ္စ ဘိယျော အစ္ဆရာသင်္ဃာတက္ခဏေန အနေကကောဋိသင်္ခါယ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ပဝတ္တနတော စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သမာနေပိ ဃဋသရာဝါဒိဝဏ္ဏာနံ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနေ ပုရိမမနသိကာရာနုရူပံ ‘‘ဃဋော’’တိ ဝါ ‘‘သရာဝေါ’’တိ ဝါ ပဌမံ တာဝ ဧကော မနောဝိညာဏသန္တာနေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ပစ္ဆာ ဣတရော စက္ခုဝိညာဏဝီထိယာ ဗျဝဟိတေနာတိ အဝိသေသဝိဒုတာယ ပန ဃဋသရာဝါဒိဗုဒ္ဓိယာ အဘေဒါပတ္တိပရိကပ္ပနာတိ။ ဤဒိသီပေတ္ထ စောဒနာ အစောဒနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ခဏပရိတ္တတာယာတိ ပဗန္ဓက္ခဏဿ ဣတ္တရတာယ။ ပဗန္ဓဝသေန ဟိ ပစ္စေကံ ရူပါရူပဓမ္မာ ဝိရောဓိအဝိရောဓိပစ္စယသမာယောဂေ လဟုံ ဒန္ဓဉ္စ နိရုဇ္ဈနတော ပရိတ္တကာလာ ဒီဃကာလာ စ ဟောန္တိ၊ သဘာဝလက္ခဏဝသေန ပန ဧကပရိစ္ဆေဒါ ဧဝါတိ။ ယထာ စ ရူပါယတနံ၊ ဧဝံ ဣတရာနိပိ။ သဒ္ဒါဒယောပိ ဟိ ဝတ္ထုပရိတ္တတာဒိဘာဝေန လဗ္ဘန္တီတိ။ အစ္စာသန္နာဒိတာယာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာဝဇ္ဇနံ ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နတာတိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိသယိဓမ္မံ ဝိသေသတော သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ ဝိသယောတိ အနညတ္ထဘာဝါပေက္ခော ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဝိသယော အနညတ္ထဘာဝေနာ’’တိ။ န ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒယော ရူပါယတနာဒိတော အညသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရောတိ သမ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခော ဂေါစရောတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရော တတ္ထ စရဏေနာ’’တိ။ ဗဟုလဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ရူပါဒယော ဂယှန္တိ၊ န တထာ မနောဝိညာဏေနာတိ။ တေသန္တိ မနောဝိညာဏေန ဂယှမာနာနံ ရူပါယတနာဒီနံ။ ‘‘ဝစနဿ အနုပပတ္တိတော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဉ္စဒွါရေ ပဝတ္တမနောဝိညာဏဓာတုံ သန္ဓာယ တေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီတိ ဝစနံ ဥပပဇ္ဇတိယေဝါတိ? န၊ နိယမာဘာဝတော။ န ဟိ ပဉ္စဒွါရာဘိနိဟဋံယေဝ မနော ဣဓ ‘‘မနော’’တိ ဝုတ္တန္တိ နိယမဟေတု အတ္ထီတိ၊ ဧတံယေဝ ဝါ စောဒနံ မနသိ ¶ ကတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိအာဒိဝစနတော ပုဗ္ဗေနိဝါသအတီတာနာဂတံသဉာဏာဒယောပိ ဣဓ သမ္ဘဝန္တိ။ ဣတရထာတိ ရူပံ သဒ္ဒန္တိအာဒိနာ။

ဘောဇန ¶ …ပေ… ဥဿာဟာဒီဟီတိ ဣဒံ ယာယ ကမ္မညတာယ ရူပကာယဿ ကလ္လတာ ဟောတိ၊ တဿာ ပစ္စယနိဒဿနံ။ ဘောဇနေ ဟိ သမ္မာပရိဏတေ သပ္ပာယေ စ ဥတုဘောဇနေ သမ္မုပယုတ္တေ သမ္မာပယောဂသင်္ခါတေ ကာယိကစေတသိကဝီရိယေ စ သမာရဒ္ဓေ လဟုတာဒိသဗ္ဘာဝေန ကာယော ကမ္မက္ခမော ဟောတိ သဗ္ဗကိရိယာနုကူလောတိ။ အထ ဝါ ဘောဇန…ပေ… ဥဿာဟာဒီဟီတိ ဣဒံ ကာယဿ ကလျတာယ ဝိယ ဥပဒ္ဒုတတာယပိ ကာရဏဝစနံ။ ဝိသမဘောဇနာပရိဏာမာဒိတော ဟိ ကာယဿ ဥပဒ္ဒဝကရာ ဝါတာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ အနုဝတ္တန္တဿာတိ ပဒံ ‘‘ဇယံ ဝေရံ ပသဝတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၀၁) ဝိယ ဟေတုအတ္ထဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာဂရဏနိမိတ္တဉှိ ဣဓ အနုဝတ္တနံ အဓိပ္ပေတန္တိ။ အထ ဝါ အနုဝတ္တန္တဿာတိ ဣဒံ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အာပါထဂမနုပနိဿယာနံ ကလျတာဒိနိဗ္ဗတ္တာနံ ကာယိကသုခါဒီနံ သမ္ဘဝဒဿနံ။ ကာယကလျတာဒိံ အနနုဝတ္တန္တဿ ဟိ ယထာဝုတ္တဥပနိဿယာဘောဂါဘာဝေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာပါထဂမနံ န သိယာတိ။ ယထာနုဘူတေ ရူပါဒိဝိသယေ စိတ္တဿ ဌပနံ အာဝဇ္ဇနံ စိတ္တပဏိဒဟနံ။ ယထာနုဘူတေန ရူပါဒိနာ သဒိသံ အသဒိသံ သမ္ဗန္ဓဉ္စ သဒိသာသဒိသသမ္ဗန္ဓံ၊ တဿ ဒဿနာဒိ သဒိသာသဒိသသမ္ဗန္ဓဒဿနာဒိ၊ စိတ္တပဏိဒဟနဉ္စ သဒိသာသဒိသ…ပေ… ဒဿနာဒိ စ စိတ္တ…ပေ… ဒဿနာဒယော တေ ပစ္စယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဓာတုက္ခောဘာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဝတူပသံဟာရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တံသဒိသတာ ဒိဋ္ဌသုတသဒိသတာ။ တံသမ္ပယုတ္တတာ ဒိဋ္ဌသုတပဋိဗဒ္ဓတာ။ ကေနစိ ဝုတ္တေတိ ဣမိနာ သဒ္ဓါယ အနုဿဝနိဗ္ဗတ္တတံ အာဟ။ အာကာရဝိစာရဏန္တိ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရဝိစာရဏံ။ ကတ္ထစိ အတ္ထေ။

နိယမိတဿာတိ ကုသလမေဝ မယာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ နိယမိတဿ။ ပသာဒသိနေဟာဘာဝေါ ဒေါသဗဟုလတာယ ဟောတီတိ လူခပုဂ္ဂလာ ဒေါသဗဟုလာတိ အာဟ။

အာယတနဘာဝတောတိ ကာရဏဘာဝတော။

ဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧတေန ‘‘ဝိနာပိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနေဝ ဒါနမယံ ကုသလံ ဥပစိတံ ဟောတီ’’တိ ကေသဉ္စိ အတိဓာဝနံ နိဝတ္တိတံ ဟောတီတိ။

ဓမ္မသဝနဿ ¶ ¶ ဃောသနံ ဓမ္မသဝနဃောသနံ။ တဿာတိ ‘‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ သဒ္ဒဝတ္ထူနံ ဌာနကရဏဘေရိအာဒီနံ သသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိကရဏဿ။ စိန္တနံ တထာ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒနံ။ အညတ္ထာတိ သုတ္တေသု။ အပရတ္ထာတိ အဘိဓမ္မပဒေသု။ အပရိယာပန္နာတိ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ‘‘ပရိဘောဂရသော’’တိအာဒိကာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ပရတော ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု လိခီယတိ၊ ယထာဌာနေယေဝ ပန အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ လက္ခဏပညတ္တိယော အညာယတနတ္တာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ အသင်္ဂဟိတာ ဓမ္မာယတနေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ ယထာ န အညာရမ္မဏံ ဟောတိ စိတ္တဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ဧဝံ ကမ္မဝိသေသေ အဓိပ္ပေတေ ကာယဒွါရာဒီသု ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတ္ထေဝ ပရိယောသိတတ္တာ၊ အထ ကမ္မသာမညံ အဓိပ္ပေတံ၊ ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏန္တိ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ န သိယာတိ? န၊ အသဒိသဘာဝဝိဘာဝနဝသေန ဥဒါဟဋတ္တာ၊ ဣတရထာ မနောဝိညာဏဘူတံ ဣဒံ စိတ္တံ ဆသုပိ ဝိသယေသု ပဝတ္တနတော အနိဗဒ္ဓါရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏံ သဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဝုစ္စေယျ အာရမ္မဏံ ဝိယ ဒွါရမ္ပိ အနိဗဒ္ဓန္တိ။ ယသ္မာ ပန သတိပိ ကမ္မာနံ ဒွါရန္တရစရဏေ ယေဘုယျေန ဝုတ္တိယာ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ ဒွါရကမ္မာနံ အညမညံ ဝဝတ္ထာနံ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ ပါဏာတိပါတာဒိဘာဝသာမညေန ကမ္မံ ဧကတ္တနယဝသေန ဂဟေတွာ တဿ ဝစီဒွါရာဒီသု ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ကမ္မဿ အနိဗဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကာယဒွါရာဒီသု ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ န နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ရူပါဒီသု ပန ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ တေနေဝါရမ္မဏေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝိသိဋ္ဌမေဝ ဂဟိတန္တိ အာရမ္မဏမေဝ နိဗဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တန္တိ စိတ္တဝိသေသော ဧဝ ဂဟိတော၊ န စိတ္တသာမညံ။ ‘‘နနု စ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာ’’တိ အာရမ္မဏမ္ပိ အနိယမေနေဝ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ၊ တတ္ထ ပန ယံ ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ၊ တံ တေန ဝိနာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ကမ္မံ ပန ကာယဒွါရိကာဒိဘေဒံ ဝစီဒွါရာဒီသု န နပ္ပဝတ္တတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဇောတနတ္ထံ ပါဠိယံ အာရမ္မဏမေဝ ဂဟိတံ၊ ဒွါရံ န ဂဟိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အာရမ္မဏမေဝ နိဗဒ္ဓ’’န္တိအာဒိနာ။ ဝစီဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ပါဏာတိပါတာဒီတိ အတ္ထော။

ကာမာဝစရကုသလံ

ကာယကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

ကမ္မဒွါရာနန္တိအာဒိနာ ¶ ¶ ပကာသေတဗ္ဗဿ သရူပံ ပကာသနုပါယဉ္စ ဒဿေတိ။ နိယတရူပရူပဝသေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ နိဒ္ဒိဋ္ဌနိယတရူပရူပဝသေန။ အညထာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနိကကာယေ ဟဒယဝတ္ထုပိ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နော ဥပါဒိန္နကကာယော ဣဓ ဂဟိတောတိ စက္ခာယတနာဒီတိ ဝုတ္တေသု ဧကော ဘာဝေါ ဟဒယဝတ္ထု စ ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘စက္ခာယတနာဒီနိ ဇီဝိတပရိယန္တာနီ’’တိ သန္နိဝေသဿ ဝိဘာဝိတတ္တာ။

ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိညတ္တိဂ္ဂဟဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ စလနာကာရာဝ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာတိ ကဒါစိ အာသင်္ကေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပဌမဇဝနသမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စာလေတုန္တိ ဧတေန ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ စလနံ၊ တံနိမိတ္တေ စ ကတ္တုဘာဝေါ ဥပစရိတောတိ ဒဿေတိ၊ အညထာ ခဏိကတာ အဗျာပါရတာ စ ဓမ္မာနံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရဝတီတိ တံဒိသမဘိမုခေါ တဒဘိမုခေါ၊ တဿ ဘာဝေါ တဒဘိမုခဘာဝေါ၊ သော ဧဝ ဝိကာရော၊ တံသမင်္ဂိနီ ဝါယောဓာတု တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရဝတီ။ ဣဒါနိ တဒဘိမုခဘာဝဝိကာ ရဿ ဝိညတ္တိဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယသဟဘာဝီ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိအာဒိနာ ဣမိဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနဿာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ။ ယတော ဗာတ္တိံသာတိအာဒိနာ တဿ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာ န သက္ကာ ပဋိသေဓေတုန္တိ ဒဿေတိ။

ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထောတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တဝါယောဓာတုယာ ထမ္ဘနစလနသင်္ခါတကိစ္စနိပ္ဖာဒနေ တဿ အာကာရဝိသေသဿ သဟကာရီကာရဏဘာဝမာဟ။ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃတာဒယော ဝိယ မဟာဘူတာနံ အဝတ္ထာဝိသေသမတ္တံ သော အာကာရဝိသေသောတိ ပရမတ္ထတော န ကိဉ္စိ ဟောတီတိ ‘‘ပရမတ္ထတော အဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။ ပရမတ္ထတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ပဋိသေဓိတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဘာဝဿ ပန သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တဝိကာရဿ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေ နကုတောစိသမုဋ္ဌိတတ္တာ အပ္ပစ္စယတ္တံ အာပန္နံ။ န ဟိ ရူပံ အပ္ပစ္စယံ အတ္ထိ၊ အပ္ပစ္စယတ္တေ စ သတိ နိစ္စဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇော အတ္ထော သဘာဝဓမ္မော ¶ နိစ္စော အတ္ထိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝိယာတိ ဝိညတ္တိယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဥပါဒါရူပဘာဝေါ ဥပစာရသိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။

ဝိညတ္တိယာ ¶ ကရဏဘူတာယ။ ယံ ကရဏန္တိ ယံ စိတ္တကိရိယံ စိတ္တဗျာပါရံ။ ဝိညတ္တိယာ ဝိညာတတ္တန္တိ ဣဒမေသ ကာရေတီတိ ယဒေတံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ၊ ဧတံ ဝိညတ္တိဝိကာရရဟိတေသု ရုက္ခစလနာဒီသု န ဒိဋ္ဌံ၊ ဟတ္ထစလနာဒီသု ပန ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ ကာယိကကရဏသင်္ခါတဿ အဓိပ္ပာယဿ ဉာပကောတိ ဝိညာယတိ။ ဉာပကော စ ဟေတု ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ ဉာတောယေဝ ဉာပေတိ၊ န သဗ္ဘာဝမတ္တေနာတိ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဝိသယဘာဝမာပန္နော ဧဝ သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ပကာသေတိ၊ နေတရော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ဝိညတ္တီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ပန စိတ္တဇရူပါနံ စလနာကာရော ဝိညတ္တိ၊ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာရမ္မဏတ္တာ တေနပိ သာ ဂဟိတာ သိယာတိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဿာ’’တိအာဒိ။

တာလပဏ္ဏာဒိရူပါနီတိအာဒိနာပိ ဝိညတ္တိယာ ဝိညာတဗ္ဗတံ မနောဝိညာဏေနေဝ စ ဝိညာတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ သဉ္ဇာနာတိ ဧတေနာတိ သညာဏံ၊ တဿ ဥဒကာဒိနော သညာဏံ တံသညာဏံ၊ တဿ အာကာရော တံသညာဏာကာရော၊ ဥဒကာဒိသဟစာရိပ္ပကာရော စ သော တံသညာဏာကာရော စာတိ ဥဒကာ…ပေ… ကာရော၊ တံ ဂဟေတွာ ဇာနိတွာ။ တဒါကာရဿာတိ ဥဒကာဒိဉာပနာကာရဿ။ ယဒိ ယထာဝုတ္တဝိကာရဂ္ဂဟဏံယေဝ ကာရဏံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ၊ အထ ကသ္မာ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတဿ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? န ကေဝလံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ ကာရဏံ၊ ကိဉ္စရဟီတိ အာဟ ‘‘ဧတဿ ပနာ’’တိအာဒိ။

အထ ပနာတိအာဒိနာ ဝိညတ္တိယာ အနုမာနေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ သာဓိပ္ပာယ…ပေ… နန္တရန္တိ အဓိပ္ပာယသဟိတဝိကာရေန သဟဇာတဝဏ္ဏာယတနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတဿ စက္ခုဒွါရိကဝိညာဏသန္တာနဿ အနန္တရံ။ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿာတိ အဓိပ္ပာယဝဝတ္ထာပကဿ တတိယဝါရေ ဇဝနဿ။ အဓိပ္ပာယသဟဘူ ဝိကာရာဘာဝေ အဘာဝတောတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တဝိကာရံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေန အနုမိနောတိ။ ဧဝံ သတီတိအာဒိနာ ယထာနုမိတမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဥဒကာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ တာလပဏ္ဏာဒီနံ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရေန ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓာနုဂ္ဂဟိတေန ဥဒကာဒီနံ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝဝိဇာနနေနေဝ။ ယထာ တာလပဏ္ဏာဒီနံ ဥဒကာဒိသဟစာရိပ္ပကာရတံ ¶ သညာဏာကာရော ဝိညာတောယေဝ ဟောတိ နာနန္တရိယကတ္တာ၊ ဧဝံ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရေန ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓာနုဂ္ဂဟိတေန ဂန္တုကာမတာဒိအဓိပ္ပာယဝိဇာနနေနေဝ ဝိညတ္တိ ဝိညာတာ ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတောတိ ဥပမာယောဇနာ။

သဘာဝဘူတန္တိ ¶ အနွတ္ထဘူတံ။ ဒွိဓာတိ ဝိညာပနတော ဝိညေယျတော စ။ ကာယဝိညတ္တိယာ တထာပဝတ္တမာနာယ စေတနာသင်္ခါတဿ ကမ္မဿ ကာယကမ္မဘာဝေါ နိပ္ဖဇ္ဇတိ တာယ ဥပလက္ခိတဗ္ဗတ္တာ၊ န ပန စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ကေနစိ ပစ္စယဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မိံ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝစီဒွါရုပ္ပန္နာပိ ပါဏာတိပါတာဒယော သင်္ဂဟိတာတိ တေသံ သင်္ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ကာယဒွါရုပ္ပန္နာယ ကာယကမ္မဘူတာယ စေတနာယ ဝသေန ‘‘တေန ဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿာယေဝ ဒွါရန္တရုပ္ပန္နာယ ဝသေန ‘‘တေန ဒွါရေန နာမလာဘတော’’တိ။ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဘာဝေါ နိစ္ဆိတောတိ ‘‘ဧကာဒသန္နံ ကိရိယစိတ္တာန’’န္တိ အာဟ။

ဒွါရန္တရစာရိနောတိ ဒွါရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တနကာ။ ဒွါရသမ္ဘေဒါတိ ဒွါရာနံ သင်္ကရဏတော။ ဒွါရာနဉှိ ဒွါရန္တရဘာဝပ္ပတ္တိယာ သတိ ကာယဒွါရဿ ဝစီဒွါရာဒိဘာဝေါ၊ ဝစီဒွါရဿ စ ကာယဒွါရာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ တံတံဒွါရုပ္ပန္နကမ္မာနမ္ပိ သင်္ကရော သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မသမ္ဘေဒေါပီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ကာယကမ္မံ…ပေ… ဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ ယဒိ ကမ္မာနိ ကမ္မန္တရစာရီနိ ဟောန္တိ၊ ကာယကမ္မာဒိကဿ ဝစီကမ္မာဒိကဘာဝါပတ္တိတော ‘‘ကမ္မသမ္ဘေဒါ ဒွါရသမ္ဘေဒေါပီ’’တိ ကာယကမ္မံ ကာယကမ္မဒွါရန္တိ အညမညဝဝတ္ထာနံ န သိယာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ကမ္မာနမ္ပိ ကမ္မန္တရစရဏေ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ကမ္မန္တရစရဏံ ကမ္မန္တရူပလက္ခဏတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွါရဘာဝေနာ’’တိ။ ဒွါရန္တရစရဏံ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိ။ ဒွါရေတိ အတ္တနော ဒွါရေ။ အညသ္မိန္တိ ဒွါရန္တရေ။ ကမ္မာနီတိ တံတံဒွါရိကကမ္မာနိ။ အညာနီတိ အညဒွါရိကကမ္မာနိ။ ဒွါရေ ဒွါရာနိ န စရန္တီတိ ဒွါရန္တရဘာဝေန နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ဒွါရန္တရံ ဝါ န သင်္ကမန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိညတ္တိယာ စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ယေန ကေနစိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တထာ ပန ဝိညတ္တိယာ ပဝတ္တမာနာယ ဧဝ ပါဏာတိပါတာဒိ ဟောတိ၊ နာညထာတိ သိယာ ဝိညတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ စေတနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွါရေဟိ ကာရဏဘူတေဟီ’’တိ။ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ ကမ္မဝဝတ္ထာနဿေဝ ဝါ ¶ ကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွါရေဟိ ကာရဏဘူတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ ‘‘ဒွါရေဟိ ကမ္မာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မေဟိပိ ဒွါရာနိ ဝဝတ္ထိတာနီတိ အယမတ္ထောပိ သိဒ္ဓါယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒွါရစာရီဟီတိ ဒွါရာနံ သယံ ဝဝတ္ထိတဘာဝမာဟ၊ န ပန အဝဝတ္ထာနံ၊ ဝဝတ္ထာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တံ ဝဝတ္ထာနံ ဝိဘာဝေတိ ကမ္မာနပေက္ခာတိအာဒိနာ။ တတ္ထ သမယနိယမိတေန စိတ္တေန သမယော ဝိယ ဒွါရနိယမိတေဟိ ကမ္မေဟိ ဒွါရာနိ နိယမိတာနီတိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။

ဧဝံသဘာဝတ္တာတိ ¶ ဒွါရဘူတေဟိ ကာယာဒီဟိ ဥပလက္ခဏီယသဘာဝတ္တာ။ အာဏတ္တိ…ပေ… မာနဿာတိ ကာယဝစီကမ္မာနံ ဝစီကာယဝိညတ္တီဟိ ပကာသေတဗ္ဗတံ အာဟ။ ကာယာဒီဟီတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒွါရန္တရေ စရန္တာနိပိ ကမ္မာနိ သကေန ဒွါရေန ဥပလက္ခိတာနေဝ စရန္တိ၊ တသ္မာ။ နာပိ ကမ္မံ ဒွါရဿာတိ ယသ္မိံ ဒွါရန္တရေ ကမ္မံ စရတိ၊ တဿ ဒွါရဿ အနတ္တနိယဿ။ တံတံဒွါရမေဝါတိ သကဒွါရမေဝ။ ကမ္မဿာတိ သကသကကမ္မဿ။ ယဒိ ကမ္မေဟိ ဒွါရာနိ ဝဝတ္ထိတာနိ၊ ‘‘ကမ္မဿ အနိဗဒ္ဓတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထံ နီယတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပနာ’’တိအာဒိ။

သာတိ ဝိညတ္တိ။ တဿာတိ ကမ္မဿ။ ကေနစိ ပကာရေနာတိ စတုဝီသတိယာ ပစ္စယပ္ပကာရေသု ကေနစိ ပကာရေန။ တံသဟဇာတာတိ ဧတေန ကာယဝိညတ္တိယာ သဗ္ဘာဝေယေဝ ကာယကမ္မဿ သဗ္ဘာဝေါ၊ နာညထာတိ ပရိယာယေန ဝိညတ္တိယာ ကမ္မဿ ကာရဏဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန ဝုတ္တာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တနိယမေနာတိအာဒိနာ ကမ္မဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တနိယမေနာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝဝတ္ထာနယုတ္တိသင်္ခါတေန နိယမေန။ ဒွါရစရဏေတိ အညဒွါရစရဏေ။

ကာယကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝစီကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

စတူဟိ အင်္ဂေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘သုဘာသိတံယေဝ ဘာသတိ၊ နော ဒုဗ္ဘာသိတံ။ ဓမ္မံယေဝ၊ ပိယံယေဝ၊ သစ္စံယေဝ ဘာသတိ၊ နော အလိက’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ သုဘာသိတသုတ္တ) ယာနိ အင်္ဂါနိ သုတ္တေ ¶ ဝုတ္တာနိ၊ တေသံ စေတနာသဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘာသိတဘာသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာပဝတ္တာတိ သုဘာသိတဘာသနာဒိဘာဝေန ပဝတ္တာ။ သဟ သမ္ဘူတတ္တာတိ သဟေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ န ဟိ ဝစီဝိညတ္တိ သဒ္ဒရဟိတာ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝါစာဂိရာ ဗျပထော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) နာတိသုခုမံယေဝ သဒ္ဒဝါစံ ဝတွာ ‘‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ၊ တာယ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝစီဝိညတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ ရူပါယတနံ ဝိယ ဝတ္ထုပရိတ္တတာဒိနာ ¶ သဒ္ဒါယတနမ္ပိ အနိန္ဒြိယဂေါစရော အတ္ထီတိ စ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယာ တာယ…ပေ… ဝိညာယတီ’’တိ အာဟ။

ဣဒါနိ အဝိသေသေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏာရမ္မဏတာ ပါဠိယံ ဝုတ္တာတိ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ န သောတဝိညေယျောတိ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပါဠိယာ ဝိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သင်္ဂဟကာရဿ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပဋိသေဓေတဗ္ဗတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သင်္ဃဋ္ဋနာကာရေန ပဝတ္တာနံ ဘူတာနံ သဒ္ဒဿ နိဿယဘာဝတော သင်္ဃဋ္ဋနေန သဟေဝ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တပ္ပစ္စယဘာဝေါတိ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယဘာဝေါ။ စိတ္တဇပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထော စိတ္တသမုဋ္ဌာနမဟာဘူတာနံ ဧကော အာကာရဝိသေသော အတ္ထိ။ တဒါကာရတ္တာ ဟိ တေသံ ပထဝီဓာတု ဥပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဝုတ္တနယံ ‘‘တဗ္ဗိကာရာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ အညမညဿ ပစ္စယဘာဝေါ တပ္ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ အညမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဓာနန္တိ ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ဧတေန ပရမတ္ထတော အဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တဝိဓာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တဝိဓာနံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝါတိ။

အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဒေသန္တရေ ပါရမ္ပရိယေန ဥပ္ပာဒနံ ဒေသန္တရုပ္ပာဒနပရမ္ပရတာ။ လဒ္ဓါသေဝနေနာတိ လဒ္ဓပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန။ စိတ္တေနေဝါတိ ပဌမစိတ္တေနေဝ။ ‘‘သတ္တ ဇဝနာနိ သတ္တ အက္ခရာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဧကဇဝနဝါရပရိယာပန္နာနိ စိတ္တာနိ ဧကမက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမစိတ္တေနပိ ဃဋ္ဋနာ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ ဧကဿေဝ ပန ဗဟုသော ပဝတ္တနေန ¶ အတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသောတိ ပုရိမဇဝနသမုဋ္ဌိတာဟိ ဃဋ္ဋနာဟိ ပဋိလဒ္ဓါသေဝနေန သတ္တမဇဝနေန သမုဋ္ဌိတာ ဃဋ္ဋနာ ပရိဗျတ္တမက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ လဒ္ဓါဘိသင်္ခါရေန ပန ပဌမစိတ္တေနပိ ဃဋ္ဋနာ ဗလဝတီ ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ၊ သဗ္ဗမေတံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝစီကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မနောကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗာယပိ ¶ ကာယဝစီဝိညတ္တိယာ ကာယဝစီဒွါရဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ စိတ္တဿ မနောဒွါရဘာဝေါ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယံ နာမ မနော မနောဒွါရံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တံဒွါရဝန္တဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘အယံ နာမ စေတနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယဿ ဒွါရံ မနော၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယထာ ပန တိဝိဓစတုဗ္ဗိဓကာယဝစီကမ္မာနံ ဒွါရဘာဝတော ကာယကမ္မဒွါရဝစီကမ္မဒွါရာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ မနောကမ္မန္တိ ဝုတ္တအဘိဇ္ဈာဒီနံ ဒွါရဘာဝတော ဝဋ္ဋဟေတုဘူတလောကိယကုသလာကုသလသမ္ပယုတ္တမနော ဧဝ မနောကမ္မဒွါရန္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စေတနာယ အတ္တနော ကိစ္စံ အာရဒ္ဓါယ သမ္ပယုတ္တာပိ တံ တံ သကိစ္စံ အာရဘန္တီတိ သာ နေ သကိစ္စေ ပဝတ္တေတိ နာမ၊ တထာ ပဝတ္တေန္တီ စ သမ္ပယုတ္တေ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ ကရောတိ ဗျာပါရေတိ စာတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ သမ္ပယုတ္တာနံ ယထာဝုတ္တံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏကရဏံ သမ္ပိဏ္ဍနံ အာယူဟနံ ဗျာပါရာပါဒနံ ဗျာပါရဏံ စေတယနန္တိ အာယူဟနစေတယနာနံ နာနတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဖဿာဒိဓမ္မေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာကရဏန္တိ ယထာ ဖဿာဒယော သကသကကိစ္စေ ပသုတာ ဘဝန္တိ၊ တထာ ကရဏံ။ တေနေဝ ယထာဝုတ္တေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏဗျာပါရဏာကာရေန သမ္ပယုတ္တာနံ ကရဏံ ပဝတ္တနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကမ္မက္ခယကရတ္တာတိ ကမ္မက္ခယကရမနဿ ကမ္မဒွါရဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတော ‘‘ကမ္မပထကထာ လောကိယာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

မနောကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ

သမာနကာလာပိ ¶ ကာရဏဖလကိရိယာ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝတ္တုံ ယုတ္တာယေဝ။ သေယျထာပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ စောပနကိရိယန္တိ ဝိညတ္တိဒွယံ အာဟ။ တဿာ ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနကာယသဒ္ဒဝါစာဟိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ ဧဝ ဝါ ပုရိမပုရိမာဟိ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကာယဝါစာဟိ စောပနကိရိယံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ တဗ္ဗိကာရာနံ ဘူတာနံ တထာပဝတ္တနတော။ အထ ဝါ ကာယဝါစာဟီတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ ¶ ။ စောပနကိရိယန္တိ ရူပကာယဿ ထမ္ဘနစလနကိရိယံ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနကိရိယဉ္စ။ ဧသာ ဟိ ကိရိယာ ‘‘ရူပကာယံ ထမ္ဘေတုံ စာလေတုံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ၊ ‘‘ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယဘူတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘စောပနကိရိယာနိဿယဘူတာ ကာယဝါစာ’’တိ၊ ‘‘ကာယာဒီဟိ ကရဏဘူတေဟိ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယံ ကရောန္တိ ဝါသိအာဒီဟိ ဝိယ ဆေဒနာဒိ’’န္တိ စ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။ န ကေဝလံ ဓရမာနတာဝ သဗ္ဘာဝေါ၊ အထ ခေါ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိရောဓိတေဝါ’’တိ အာဟ။ အသမုစ္ဆိန္နတာ စ ကာယာဒီနံ တဒုပနိဿယကိလေသာသမုစ္ဆေဒေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကာယာဒီဟိ ကရဏဘူတေဟိ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယံ ကရောန္တီ’’တိ ဧတေန စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိဒွါရေန စေတနာနိဗ္ဗတ္တိယေဝ ဝုတ္တာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧဝဉ္စ…ပေ… ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကာယေ သတိ ဝါစာယ သတီတိအာဒိဝစနံ အနုလောမိတံ ဟောတိ။ ယာယ စေတနာယာတိ ကရဏနိဒ္ဒေသော ပန ကာယာဒီနံ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယာယ စ စေတနာဟေတုကတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ။

သဘာဝတော ဥပကာရကတော မဂ္ဂေ သတိ သဗ္ဘာဝတော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မဂ္ဂေ အန္တောဂဓာတိ အာဟ ‘‘န စ န သက္ကာ’’တိအာဒိ။

ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနမ္ပိ တံတံဒွါရေ သံသန္ဒနန္တိ ယထာ ကမ္မပထံ ပတ္တာနံ၊ ဧဝံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနမ္ပိ သတိပိ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိယံ ယထာသကံ ဒွါရေဟေဝ နာမဂ္ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓော။ ဒုတိယတ္ထဿ စ အဘာဝေါ သိယာ၊ တသ္မာ တံတံဒွါရေ သံသန္ဒနန္တိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဒွါရေ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာ အကုသလစေတနာဒယော ပဝတ္တာ၊ တာသံ တေန တေနေဝ ဒွါရေန နာမဂ္ဂဟဏံ။ တံ ပန တံတံဒွါရပက္ခိကဘာဝကရဏတော တတ္ထ အဝရောဓနန္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ကမ္မပထံ ပတ္တာ ကာယကမ္မာဒိသင်္ခါတာ စေတနာ ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပန္နာပိ ကာယကမ္မာဒိနာမမေဝ လဘန္တိ၊ န ဧဝံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာ။ တာ ပန ယတ္ထ ယတ္ထ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေန တေနေဝ ဒွါရေန ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိအာဒိနာမံ လဘန္တိ။ ဧဝံ နာမဂ္ဂဟဏမေဝ ဟိ တေသံ တံတံဒွါရပက္ခိကကရဏံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဝစီဒွါရေ စောပနပ္ပတ္တံ ကမ္မပထံ၊ အပ္ပတ္တတာယ ပန ကာယကမ္မံ န ဟောတိ၊ ကေဝလံ ဝစီဒုစ္စရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သတိပိ ပါဏာတိပါတာဒိစေတနာယ ဝစီဒွါရာဒီသု ပဝတ္တိယံ ယထာဝုတ္တယေဘုယျတဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝဝဝတ္ထာပနံ ¶ ကာယာဒိကဿ တံတံဒွါရဘာဝဝဝတ္ထာပနဉ္စ ကမ္မဒွါရာဘေဒနံ။ တဉှိ ကမ္မဒွါရာနံ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌာပနံ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဏတ္တိသမုဋ္ဌိတေသူ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ အနေကေသံ ကမ္မာနံ ပဝတ္တိဒဿနမ္ပိ ဒွါရသံသန္ဒန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ပဝတ္တော ဗျာပါဒေါ ကမ္မပထော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တူ’’တိ ပဝတ္တိ ဗျာပါဒဿ ဒဿိတာ။ ကာယဒွါရိကစေတနာယ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော ကာယကမ္မဝေါဟာရလာဘာ၊ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပရသန္တကဿ အတ္တနော ပရိဏာမနဝသေန ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တူ’’တိအာဒိနာ စ အပ္ပဝတ္တတ္တာ မနောကမ္မဝေါဟာရဝိရဟာ၊ အစေတနာသဘာဝတော ဝါ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန အဗ္ဗောဟာရိကာ၊ ပါဏာတိပါတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ အဗ္ဗောဟာရိကဘာဝေ။

ဒသဝိဓာ ဣဒ္ဓိ…ပေ… တဗ္ဗာ ဝိတ္ထာရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

တေနာဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘အကုသလံ ဝစီကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝဒန္တေန အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘န ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကတော သုတ္တံ အာဟဋန္တိ? ကိဉ္စာပိ အာဟဋံ၊ တတ္ထ အဝုတ္တောယေဝ ပန သော တေန ဝုတ္တောတိ ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ အဝုတ္တမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု ဥပပဇ္ဇနံ သုကတဒုက္ကဋကမ္မတော န ဟောတိ၊ ခန္ဓသိဝါဒီဟိ ပန ဟောတီတိ ဂဟေတွာ ‘နတ္ထိ ဒိန္န’န္တိအာဒိနာ ပရာမသန္တဿ ဝသေန ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ…ပေ… ပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဘိဇ္ဈာဒိပဓာနတ္တာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဗျာပါဒါဒီသု ယဒါ ကာယဝစီဒွါရေသု စေတနာ ¶ ဗလဝတီ ဟောတိ၊ န တထာ ဣတရေ၊ တဒါ ပဓာနဘာဝတော စေတနာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ စ ဝေါဟာရံ လဘတိ။ သော ခေါ ပနဿာ ပဓာနဘာဝေါ ပါဏာတိပါတာဒိသိဒ္ဓိယာ ဝိညာယတိ။ ယဒါ ပန တေသုယေဝ ဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒယော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ န တထာ စေတနာ၊ တဒါ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စေတနာ အပဓာနဘာဝတော ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ စ ဝေါဟာရံ န လဘတိ။ အဘိဇ္ဈာဒယော ပန ပဓာနဘာဝတော သတိပိ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂစောပနေ သကေန ဝဝတ္ထာနေန မနောကမ္မန္တွေဝ ဝုစ္စန္တီတိ ဒဿေတိ။ ယေ ပန ‘‘တီသုပိ ဒွါရေသု ကမ္မပထဘာဝေန အပ္ပတ္တိယာ ဒွါရတ္တယေပိ ကမ္မပထပ္ပတ္တမနောကမ္မေန သဟ ပဝတ္တိယာ စ စေတနာ ဧတ္ထ ကမ္မန္တိ န ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပဓာနသဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အထ ဝါ စေတနာယ နိပ္ပရိယာယကမ္မဘာဝတော ပရိယာယကမ္မေ အနဝရောဓေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ပန သာ ဧတ္ထာပိ ကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ (ကထာ။ ၅၃၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တသ္မိံ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာယေဝ ပဓာနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဘာဝေနေဝ သာ မနောကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အထ ဝါ ကမ္မပထပ္ပတ္တအဘိဇ္ဈာဒီဟိ ကာယဝစီဒွါရေ သဟဇာတာ စေတနာ ကာယဝစီကမ္မဝသေန အဗ္ဗောဟာရိကာ စေတနာသင်္ခါတမနောကမ္မတ္တာတိ။ ယဒိ အဘိဇ္ဈာဒယော ပဓာနာ၊ န စေတနာ၊ ဧဝံ သတိ အဘိဇ္ဈာဒယော စေတ္ထ ကမ္မံ၊ န စေတနာ၊ အဘိဇ္ဈာဒိပက္ခိကာ ဝါ သာ သိယာတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ‘‘စေတနာပိ…ပေ… မနောဒွါရေ ဧဝ သမုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ဣဒံ မနောဒွါရေ စေတနာယ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ မနောကမ္မဘာဝေ နိဗ္ဗိသေသဘာဝဒဿနန္တိ ကတွာ ‘‘စေတနာ…ပေ… အဓိပ္ပာယော’’တိ အာဟ။ စေတနာ စေတနာကမ္မံ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာသမ္ပယုတ္တကမ္မန္တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ဧတ္ထ စ စေတနာယ ကာယဝစီကမ္မဘာဝေါ သိယာတိ အာသင်္ကာယ အဘာဝတော မနောဒွါရေ အကုသလကာယဝစီကမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိတော စ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိရတိဝိသိဋ္ဌာတိ ဝိရတိတော စေတနာယ ပဓာနဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၃၉) အာဂမမှိ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒိပဋိပက္ခဘူတာ’’တိ ယုတ္တိံ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ စ ပဋ္ဌာနေ စေတနာဝ ‘‘ကမ္မပစ္စယော’’တိ ¶ ဝုတ္တာ၊ န ဝိရတိ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော ဝါ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယေန ကမ္မံ ‘‘စေတနာ’’တိ အနဘိဇ္ဈာဒယော ‘‘စေတနာပက္ခိကာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ကရတော ကမ္မဒွါရာနိ ဝဝတ္ထပေန္တော ‘‘ရက္ခတီ’’တိ၊ ဝိပရိယာယေန ‘‘ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ရက္ခဏဘိန္ဒနာနိ အနာသေတွာ နာသေတွာ စ ကထနန္တိ ဝုတ္တာနီတိ။

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယော ဝိကပ္ပော ပဌမစတုတ္ထဝိညာဏဒွါရေသုယေဝ လဗ္ဘတိ၊ န ဣတရတ္ထ ‘‘သောတံ ဃာန’’န္တိအာဒိနာ အဝုတ္တတ္တာ၊ ဣတရထာပိ ဝါ အဝိဘတ္တိကေ နိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘတိ။ ယတော သံဝရဝသေန ပါတိမောက္ခသီလံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ဒုဿီလျန္တိ အာဟ ‘‘ဒုဿီလျံ ပါဏာတိပါတာဒိစေတနာ’’တိ။ ဣတရာ သံဝရဝိနိမုတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿယုတ္တာ တပ္ပဓာနာ ဝါ အကုသလဓမ္မာ သတိပဋိပက္ခာ အကုသလာ ဓမ္မာ ¶ ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဝေါဿဂ္ဂဝသေန ပဝတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ ပမာဒေါ။ ဝီရိယပနောဒနဘာဝတော ထိနမိဒ္ဓံ ‘‘ကောသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ထိနမိဒ္ဓပ္ပဓာနော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။

အသုဒ္ဓတာတိ အကေဝလတာ အညေန သမ္မိဿတာ။ ဒွါရဉှိ ဒွါရန္တရိကကမ္မဿ ဒွါရံ ဟောန္တံ တေန မိဿိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘မုသာဝါဒါဒိနောပိ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝါ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဝိညေယျမာနန္တရာနံ ဒွါရန္တရစိတ္တာနံ အန္တရန္တရာ အပ္ပဝတ္တိတော သုဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အနေကဿပိ ဇဝနဝါရဿ ကာယကမ္မာဒိဘာဝေန ပဗန္ဓနဝသေန ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဝိရုဒ္ဓံ ဟောတီတိ အကုသလကာယကမ္မာဒိဘာဝေန အဝဓာရေတွာ အသံဝရံ ဝတွာ ပုန တဿေဝ ဝါစာအသံဝရဒွါရာဒီသု ဥပ္ပတ္တိဝစနံ ကာယဒွါရူပလက္ခိတော အသံဝရော ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တောပိ ကာယဒွါရိကော ဧဝါတိ ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာယ သတိ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ အဝိရုဇ္ဈနာကာရံ ‘‘အသံဝရော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ သဒွါရေတိ အတ္တနော ဒွါရေ။ အသံဝရော ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတီတိ ဧတေန ဝါစာအသံဝရဒွါရေ ဥပ္ပန္နောပိ ကာယိကော အသံဝရော စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောတွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရတ္ထာပိ။ ကမ္မံ အညဒွါရေတိ ကမ္မဿ ဒွါရန္တရစရဏံ ပါကဋန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ သတီတိ စောပနသင်္ခါတေ ကာယအသံဝရဒွါရေ အသံဝရောတိ ဧတ္တကေ ဧဝ ဂဟိတေ။ ကမ္မပထဘာဝပ္ပတ္တဿေဝ ကမ္မဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မပထဘာဝပ္ပတ္တတာယ ဝစီမနောကမ္မ’’န္တိ။ သေသန္တိ ဒွါရန္တရာနုပလက္ခိတံ။ တထာ န ဝုစ္စတီတိ ကာယကမ္မန္တိ န ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမာတိ ကမ္မပထသံသန္ဒနေ ဝက္ခာမ။ ‘‘သော ဟိ ကာယဒွါရေ စောပနပ္ပတ္တော အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကမ္မပထသံသန္ဒနကထာ) ‘‘စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ ဝစီကမ္မာဒီနဉ္စ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနံ အသံဝရဘူတာနံ ကာယကမ္မာဒိဘာဝေ အာပန္နေ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အပဝါဒေန နိဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ဝက္ခမာနတံ သန္ဓာယာဟ။ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ပစ္စယသန္နိဿိတအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလာနံ ဉာဏဝီရိယေဟိ သာဓေတဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

အကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ

သရသေန ¶ အတ္တနော သဘာဝေန။ ယာယ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပစ္စယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သာ တာဒိသပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော နာမ။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ န ပုရိမဘူတာနိ ဝိယ ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ဘူတာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။ ဧကဿပိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန ကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါတိ တဒုဘယံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပယောဂ…ပေ… ဘာဝတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တပစ္စယဝိပရိယာယေပီတိ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ။ တံတံပစ္စယေဟီတိ ဂုဏဝန္တတာဒိပစ္စယေဟိ။ ဧတ္ထ စ ဟန္တဗ္ဗဿ ဂုဏဝန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနံ ဒွိန္နဉ္စ မုဒုတာယ တိဗ္ဗတာယ စ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ မဟာသာဝဇ္ဇတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပါဏော ပါဏသညိတာ ဝဓကစိတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂသမ္ဘာရာ၊ ဥပက္ကမော ¶ ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော၊ ပဉ္စသမ္ဘာရဝတီ ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧသ နယော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ။

မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရဿ သန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဝိနာ မန္တေန ပရသန္တကဿ ကာယဝစီပယောဂေဟိ အာကဍ္ဎနံ တာဒိသဣဒ္ဓိယောဂေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါတိ အဒိန္နာဒါနဿပိ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ မိစ္ဆာစာရော မဟာသာဝဇ္ဇော၊ န တထာ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေ။ ‘‘စတ္တာရော သမ္ဘာရာတိ ဝုတ္တတ္တာ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ သတိပိ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န ဟောတိ အဘိဘုယျမာနဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ န ပမာဏံ ဣတ္ထိယာ သေဝနပ္ပယောဂဿ ယေဘုယျေန အဘာဝတော။ ပုရိသဿေဝ ဟိ ယေဘုယျေန သေဝနပ္ပယောဂေါ ဟောတီတိ ဣတ္ထိယာ ပုရေတရံ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ နိပန္နာယပိ မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ပုရိသဿ ဝသေန ဥက္ကံသတော စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ ဣတ္ထိယာ ပုရိသကိစ္စကရဏကာလေ ¶ ပုရိသဿပိ သေဝနပ္ပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တီဏိ အင်္ဂါနိ၊ ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တီဏီတိ သဗ္ဗာနိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌစိတ္တဿ အမရဏာဓိပ္ပာယဿ ဖရုသကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ။ မရဏာဓိပ္ပာယေ ပန သတိ အတ္ထသိဒ္ဓိတဒဘာဝေသု ပါဏာတိပါတာ ဗျာပါဒါ စ ဟောန္တီတိ။ ယံ ပတိ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇတိ၊ တဿ သမ္မုခါဝ သီသံ ဧတိ။ ‘‘ပရမ္မုခေပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယဒိ စေတနာယ သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထဘာဝါဘာဝတော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ နနု အဘိဇ္ဈာဒီနမ္ပိ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနံ အတ္ထိတာယ အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပထရာသိယံ အဝစနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟိ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ စေတနာပိ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန ပါဏာတိပါတာဒိကာတိ ပါကဋော တဿာ ¶ ကမ္မပထဘာဝေါတိ န ဝုတ္တံ သိယာ။ စေတနာယ ဟိ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမိ၊’’‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ကမ္မဘာဝေါ ဒီပိတော။ ကမ္မံယေဝ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ တဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကမ္မပထောတိ ဝုစ္စတီတိ ပါကဋော တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန စေတနာသမီဟနဘာဝေန သုစရိတဒုစ္စရိတဘာဝေါ၊ စေတနာဇနိတတံဗန္ဓတိဘာဝေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ စာတိ န တထာ ပါကဋော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေ ဧဝ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အတထာဇာတိယတ္တာ ဝါ စေတနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ န ဝုတ္တာ သိယာ။ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ တဗ္ဗိရတိအာရမ္မဏာနီတိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧဝါတိ ဝစနေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ သတ္တာရမ္မဏတာဝစနဿ ဝိရောဓံ စောဒေတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတီ’’တိ။ သယမေဝ ပရိဟရိဿတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယသ္မာ သတ္တောတိ သင်္ချံ ဂတေ သင်္ခါရေယေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ပရိတ္တာရမ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒုဂ္ဂတတာဒီနီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အလဒ္ဓါလာဘော လဒ္ဓဝိနာသော ဣစ္ဆိတာနံ ဘောဂါနံ ကိစ္ဆပဋိလာဘော ရာဇာဒီဟိ သာဓာရဏဘောဂတာ ဒုက္ခဝိဟာရော သာသင်္ကဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဘောဂဇာနိအာဒယော နိဿန္ဒဖလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ

တာသဉ္စ ဝိရတီနံ စေတနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ စေတနာဒွါရေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ ယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

ကမ္မပထသံသန္ဒနကထာဝဏ္ဏနာ

တထာတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနံ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနမေဝ ဒုဿီလျာဒီနံ သုသီလျာဒီနဉ္စ ကမ္မပထေဟိ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝဒဿနံ၊ တေသံ ဝါ ဖဿဒွါရာဒီဟိ အဝိရောဓဘာဝေန ဒီပနံ ကမ္မပထသံသန္ဒနန္တိ ဝဒတိ။ ကမ္မပထတာ နတ္ထီတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တာနံ အသံဝရသံဝရာနံ ¶ တေသံ ဝါဒေ ကမ္မပထသံသန္ဒနေ အသင်္ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ ယေ ပန သင်္ဂဟံ လဘန္တိ၊ တေသံ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓ…ပေ… ဒဿနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုရိမပက္ခေ သင်္ခေပတော ဒေါသံ ဝတွာ ဒုတိယပက္ခေပိ ဝတ္တုံ ‘‘န စ ဒုစ္စရိတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန ယေ ဒုစ္စရိတသုစရိတအသံဝရသံဝရာ အနုစရီယန္တိ၊ တေသံ ကာယကမ္မာဒိတာ ဝိဓီယတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အသံဝရော အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ယဒိ စာတိအာဒိနာ အနဝသေသပရိယာဒါနာဘာဝမာဟ။ ဥပ္ပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ကမ္မပထ…ပေ… ဝဒန္တေဟိ ‘‘မနောကမ္မံ ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယဒိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနေဝ ဒုဿီလျာဒီနိ ကာယကမ္မာဒိနာမေဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနီတိ ဧဝံ ဝဒန္တေဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ မနောကမ္မဿ ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တံတံကမ္မဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိံ (ဝိဘ။ ၉၁၃) သန္ဓာယာဟ။

ကမ္မန္တရမ္ပိ တံဒွါရိကကမ္မမေဝ သိယာတိ ပါဏာတိပါတာဒိကဿ ဝစီကမ္မာဒိဘာဝမာသင်္ကတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကေသဉ္စိ အသံဝရာနံ သံဝရာနဉ္စ ကမ္မပထတာ နတ္ထိ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနဉ္စ ကမ္မပထေဟိ နာနတ္တာဘာဝဒဿနေန ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ န စ ဒုစ္စရိတာဒီနံ ဖဿဒွါရာနံ ဝသေန ဥပ္ပတ္တိ ¶ ဒီပိတာ၊ န စာယံ ဝိဓိ နိရဝသေသသင်္ဂါဟိကာ၊ ကမ္မာနဉ္စ သင်္ကရော အာပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ သမာနနာမတာ ကာယကမ္မာဒိတာ။ သာမညနာမာဝိဇဟနံ ကာယကမ္မာဒိဘာဝါဝိဇဟနံ။ ဥဘယေသန္တိ ကမ္မပထာကမ္မပထာနံ။ ဥပ္ပတ္တိပရိယာယဝစနာဘာဝတောတိ ဧတေန ဖဿဒွါရအသံဝရဒွါရာဒီနံ တံဒွါရိကကမ္မာနဉ္စ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝေပိ တထာ တထာ ပဝတ္တဒေသနာဝသေန တေ ဝိစာရိတာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အကုသလံ ကာယကမ္မံ ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိကော ဒုတိယဝိနိစ္ဆယော။

ကာယေ ဝါစာယ စ…ပေ… သိဒ္ဓိတောတိ ဧတေန စောပနပ္ပတ္တံ အကုသလံ မနောကမ္မံ စောပနံ အပ္ပတ္တတော ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကာယဝစီကမ္မဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေန ကာယဝစီဂဟဏံ ယထာဝုတ္တစောပနပ္ပတ္တံ ဧဝ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘စောပနပ္ပတ္တံ အကုသလံ ကာယဒွါရေ ဝစီဒွါရေ စ မနောကမ္မံ ဟောတီ’’တိ။ တံ-သဒ္ဒေ ¶ ဝုတ္တေ ယံ-သဒ္ဒေါ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒမတ္တပရိစ္ဆိန္နေနာတိ ဆဖဿဒွါရိကကမ္မေနာတိ အတ္ထော။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန မနောကမ္မတာဝိသေသံ နိဝတ္တေတိ။ နိယမဿ ဧဝ-သဒ္ဒဿ အကတတ္တာ ‘‘ကာယဝစီကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒါနိ နိယမာကရဏေန လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တော ‘‘န ပန သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘နိယမဿ အကတတ္တာ’’တိအာဒိ ပုရိမနယောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဝတ္တုအဓိပ္ပာယာနုရောဓိနီ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တီတိ သမာသပဒေ ဧကဒေသောပိ အာကဍ္ဎီယတိ အဓိကာရဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကမ္မ-သဒ္ဒမတ္တေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝဒန္တီတိအာဒိနာ ဧတ္ထ ပဒကာရမတဿ အယုတ္တတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ စေတနာပက္ခိကာနန္တိ ကာယဝစီကမ္မဘူတစေတနာပက္ခိကာနံ။ သတန္တိ သမာနာနံ။ တံတံဒွါရကမ္မပထာနဉ္စာတိ ဣဒံ ဣမဿ စိတ္တဿ ကမ္မပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗဒါ၊ ကမ္မပထဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော။ စ-သဒ္ဒေန ဝါ အကမ္မပထသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ တံတံဒွါရာ စ တံတံဒွါရကမ္မပထာ စ တံတံဒွါရကမ္မပထာတိ ‘‘တံတံဒွါရာ’’တိ ပဒေန အကမ္မပထာနံ သံဝရာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သဘာဝေနာတိ မနောကမ္မဿ ဒွါရဘာဝေန၊ န အတ္တနောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝမိဓာပီတိ စိတ္တဇနိတော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဿ ကမ္မဿ ဒွါရဘာဝေါ စိတ္တေပိ ဥပစရိတောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ အနန္တရပစ္စယဘူတမနောရဟိတဿ စိတ္တဿ အဘာဝတောတိ။

ဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမာဘာဝနိယမာဘာဝေ ¶ သဗ္ဗာရမ္မဏတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ န ဟိ…ပေ… အတ္ထီတိ ပဓာနေ အသမ္ဘဝတော အပ္ပဓာနံ အဓိကရီယတီတိ ဒဿေတိ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာ

ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ

‘‘တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ဖဿာဒီနံ ကာမာဝစရတာဒိဒဿနေ န တပ္ပရဘာဝေါ၊ သဘာဝဒဿနေ ဧဝ ပန တပ္ပရဘာဝေါတိ ဒဿေတိ ‘‘န ဟိ ဖဿာဒီန’’န္တိအာဒိနာ။

စိတ္တကိရိယာဘာဝေနာတိ ¶ စိတ္တဗျာပါရဘာဝေန။ ဖဿဿ သမ္ပဇ္ဇနမုပ္ပဇ္ဇနမေဝ။ သန္နိပတိတပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတေန စိတ္တာရမ္မဏသန္နိပါတကာရဏံ ဖဿော စိတ္တာရမ္မဏသန္နိပါတောတိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ ဖဿော ဟိ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တိတော တဿ အာရမ္မဏေ သန္နိပတိတပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယောတိ စ ဝုစ္စတိ။ သာ စဿ ဖုသနာကာရပ္ပဝတ္တိ သာခဂ္ဂေ ဌိတံ ဒိသွာ ဘူမိသဏ္ဌိတဿ အဝီရကပုရိသဿ ဇင်္ဃစလနံ၊ အမ္ဗိလအမ္ဗပက္ကာဒိံ ခါဒန္တံ ဒိသွာ မုခေ ခေဠုပ္ပတ္တိ၊ ဒယာလုကဿ ပရံ ဟညမာနံ ဒိသွာ သရီရကမ္ပနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပရိဗျတ္တာ ဟောတိ။ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ရူပဓမ္မာတိ ယထာ ပဋိဟနနဝသေန အညမညံ အာသန္နတရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ရူပဓမ္မဝိသေသေသု သင်္ဃဋ္ဋနပရိယာယော၊ ဧဝံ စိတ္တာရမ္မဏာနံ ဝိသယကရဏဝိသယဘာဝပ္ပတ္တိ ပဋိဟနနာကာရေန ဟောတိ။ သော စ စိတ္တနိဿိတော ဓမ္မဝိသေသော သင်္ဃဋ္ဋနပရိယာယေန ဝုတ္တော၊ ယဒါဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနရသော ဖဿော ပဉ္စဒွါရိကောဝ၊ န ဣတရော ဝတ္ထာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနာဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ ဥပစာရသိဒ္ဓတ္တာ သင်္ဃဋ္ဋနဿ။ ဣတရထာ ပဉ္စဒွါရိကဿပိ တံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ ဣန္ဒြိယမနသိကာရေသု ယထာပဝတ္တမာနေသု တံတံအာရမ္မဏေ ဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ တထာပဝတ္တိယေဝ ဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝကရဏံ။

‘‘ယံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၉။၃၄) သုခဝေဒနာဝ အဿာဒေါတိ အာဟ ¶ ‘‘အဿာဒဘာဝတော’’တိ။ ဖုသနာဒိဘာဝေန အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဧကဒေသာနုဘဝနန္တိ အနုပစရိတမေဝ ဖဿာဒီနံ အနုဘဝနကိစ္စမာဟ။

နိမိတ္တေနာတိ နီလာဒိနာ ဒီဃာဒိနာ စ နိမိတ္တေန။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယထာ ဉာဏပ္ပဓာနေ စိတ္တုပ္ပာဒေ သညာ ဉာဏမနုဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သမာဓိပ္ပဓာနေ သမာဓိန္တိ ဒဿေတိ။

ပဗန္ဓတီတိ ပဋ္ဌပေတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သကသကကိစ္စေ ပဋ္ဌပေတိ။ တေနေဝ ဟိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ အာဟ။

ဝိဇ္ဇမာနတာဝါစီ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ၊ ဝိဇ္ဇမာနတာ စ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝိနာ နတ္ထီတိ ‘‘စိတ္တံ န တထာ အတ္ထတော နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ယသ္မာ စိတ္တံ ¶ န နုပ္ပဇ္ဇတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ စိတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ အတ္ထော။ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ ဟောတိ-ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တေန န ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဒိဿတိ။ အထ ဝါ ဘဝနံ နာမ သတ္တာ၊ သတ္တာ စ ဥပ္ပာဒါဒိနာ သမင်္ဂိတာတိ ဖဿာဒီနံ ခဏတ္တယပရိယာပန္နတာ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဟောတိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယော ဘာဝေါ ဥပ္ပာဒသမင်္ဂီ၊ န သော န ဟောတိ နာမ၊ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ ဟောတိ-သဒ္ဒဝစနီယတာ န န သမ္ဘဝတိ။ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒေနေဝ ဥပ္ပာဒါဒိသမင်္ဂိတာ ဝုစ္စတိ၊ တဗ္ဘာဝါနတိဝတ္တိ ပန ဟောတိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ ခဏတ္တယဝီတိဝတ္တေပိ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒဿ ဝတ္တနတော၊ တသ္မာ န ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတာသဗ္ဘာဝဒဿနံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတိဒဿနမ္ပိ ဝိရုဇ္ဈတိ ပါကဋကရဏဘာဝတော။ ဣတရထာ ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာဝ စိတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ကိံ ပုန ဝိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနေနာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ သမယဝဝတ္ထာနဝသေန သဝိသေသံ ဝုတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဖဿာဒီဟိ သဟုပ္ပတ္တိယာ သုဋ္ဌုတရံ နိဗ္ဗိသေသန္တိ ဒဿေတုံ စိတ္တဿ ပုန ဝစနံ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မာနံယေဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇနံ၊ န ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ပါဠိယာ အာရုဠှသဗ္ဗပဒါနန္တိ ‘‘ဥဒ္ဒေသဝါရေ သင်္ဂဏှနတ္ထံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇနတ္ထ’’န္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော နိစ္စလော။ တထာ ဟိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု မဂ္ဂါဒယော န ဝိဘတ္တာ။ အပိစ အဓိပတိဘာဝေန ဣန္ဒြိယေသု ဝိယ ဖဿဝေဒနာသညာစေတနာဟိ သဟ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏရာသိယံ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ သမယဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဖဿပဉ္စမကေ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဈာနင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ

ဝိတက္ကနန္တိ ¶ ဝိတက္ကနကိရိယာ၊ သာ စ ဝိတက္ကဿ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိမတ္တမေဝါတိ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏာယ ဟောတိ။ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ၊ တံ တဿ ဂဟဏယောဂျံ ကရောန္တော ဝိတက္ကော အာကောဋေန္တော ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ စ ဟောတီတိ တဿ အာကောဋနလက္ခဏတာ ပရိယာဟနနရသတာ စ ဝုတ္တာ။ ဣဒဉ္စ လက္ခဏံ ကိစ္စသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနဉှိ သဘာဝဝိနိမုတ္တာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗာကာရော။ ဗောဓနေယျဇနာနုရောဓေန ပန ပရမတ္ထတော ဧကသဘာဝေါပိ သဘာဝဓမ္မော ပရိယာယဝစနေဟိ ဝိယ သမာရောပိတရူပေဟိ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ပကာသီယတိ။ ဧဝဉှိ သော သုဋ္ဌု ပကာသိတော ဟောတီတိ။

ဝိပ္ဖာရော ¶ နာမ ဝိတက္ကဿ ထိနမိဒ္ဓပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနောလီနတာ အသင်္ကောစော၊ သော ပန အဘိနိရောပနဘာဝတော စလနံ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝိပ္ဖာရဝါတိ ဝိစလနယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရပ္ပနာသု သန္တာနေန ပဝတ္တိယန္တိ ဧတေန ယထာ အပုဗ္ဗာရမ္မဏေ ပဌမာဘိနိပါတဘူတော ဝိတက္ကော ဝိပ္ဖာရဝါ ဟောတိ၊ န တထာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ နိရန္တရံ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယံ၊ နာတိဝိပ္ဖာရဝါ ပန တတ္ထ ဟောတိ သန္နိသိန္နဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိစ္စလော ဟုတွာ’’တိအာဒိ။

‘‘ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) ပီတိယာ ဖရဏံ ကာယဝိသယန္တိ ယထာ တံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဏီတရူပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိသာရဿ ဗျဂ္ဂဘာဝဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ အဝိသာရော၊ န ဝိသာရာဘာဝမတ္တံ။ အဝိသာရာဝိက္ခေပါနံ သမာဓာနဘာဝတော အတ္ထတော ဝိသေသာဘာဝေပိ သမုခေန သမ္ပယုတ္တမုခေန စ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိသာ…ပေ… ဝိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတောတိ အတိသယေနာတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သုခဉှိ သမာဓိဿ ဝိသေသကာရဏံ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော။

ဣန္ဒြိယရာသိဝဏ္ဏနာ

တတ္ထာတိ ¶ သဒ္ဒဟနသင်္ခါတေ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ။ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဒဟတီတိ ဣမိနာပိ သဒ္ဓါယ အာဟိတဝိသေသာနံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သဒ္ဒဟနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ အဝယဝဗျာပါရော ဟိ သမုဒါယေ ဝေါဟရီယတီတိ။ န ကေဝလံ ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဒနာကာရပ္ပဝတ္တမေဝ အကုသလံ အဿဒ္ဓိယံ၊ အထ ခေါ အပ္ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပသာဒနာကာရပ္ပဝတ္တမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မိစ္ဆာဓိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပူရဏာဒီသု ပသာဒဿ အဿဒ္ဓိယတမာဟ။ ပသာဒဘူတောတိ ဧတေန အပ္ပသာဒဘူတံ အဿဒ္ဓိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဝတ္ထုဂတောတိ ဣမိနာ မိစ္ဆာဓိမောက္ခံ။ ‘‘ပသာဒဘူတော နိစ္ဆယော’’တိ ဣမိနာ ပန ဝိဘာဝိတမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘န ယေဝါပနကာဓိမောက္ခော’’တိ အာဟ။ အကာလုဿိယံ ပသာဒေါ၊ တံ ပန အသင်္ခေါဘဘာဝတော ‘‘အနာဝိလဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သမ္ပယုတ္တေသု ဝိဒဟန္တီ သဒ္ဓါ အကာလုဿိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧဝမေတန္တိ အဓိမုစ္စနာကာရေန ပန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ¶ အဓိမုတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ ဣဓလောကပရလောကကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော’’တိ၊ ‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)၊ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) ဧဝမာဒိဝစနတော ကုသလဓမ္မာနံ အာဒါနာဒီသု ဟတ္ထာဒယော ဝိယ သဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခုနာ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ကမ္မံ ခေါ မေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ကမ္မံ ခေါ ပန မေ ကရောန္တဿ န သုကရံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ မနသိ ကာတုံ၊ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယံ အာရဘာမိ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ အသစ္ဆိကတဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၅) –

အာဒိကာ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာ။

တံမူလကာနီတိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂါဒိမူလကာနိ။ ဧတ္ထ စ မဂ္ဂေါ ဂန္တဗ္ဗော ဟောတီတိအာဒယော အဋ္ဌကထာယံ ဒဿနဝသေနေဝ ဝုတ္တာ၊ န ပါဠိယံ အာဂတာနုက္ကမေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကရဏာဒိကာလေ ဝိယ စိရကတာဒိအာရမ္မဏံ ဝိဘူတံ ကတွာ ပဝတ္တန္တီ သတိ တံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌန္တီ ¶ အနိဿဇ္ဇန္တီ စ ဟောတိ။ ယံ အာရမ္မဏံ သမ္မုဋ္ဌံ၊ တံ ပိလဝိတွာ ဂတံ ဝိယ စလိတံ ဝိယ စ ဟောတိ၊ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝေန ပန အသမ္မုဋ္ဌန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒကေ အလာဗု ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာရဏန္တိ ဧတေန ‘‘သရန္တိ တာယာ’’တိ ဣမမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ သရဏကိရိယာယ ဟိ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သတိ ပစ္စယော။ တဿာ ဟိ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တေ ဓမ္မာ သာရိတာ အသမ္မုဋ္ဌကတာ အပိလာဝိတာဟောန္တီတိ။ ‘‘ဣမေဟိ နာမ ဟေတူဟိ ပစ္စယေဟိ စ ဧတေ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ သမ္ဘဝတော။ ‘‘ဣမံ နာမ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီ’’တိ ဖလတော ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝိပစ္စနေန စ နိပ္ဖန္နာ နာမ ဟောန္တီတိ။ ဝတ္ထုဘူတာတိ အာရမ္မဏဘူတာ။

သတိပိ သဗ္ဗေသံ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ န စိတ္တံ ဝိယ ပရေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂါဟိနောတိ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နောပလဒ္ဓိဝသေန ဇာနာတီ’’တိ စိတ္တံ ဝုတ္တံ။ စေတသိကေသု ဟိ ကေစိ ဝိသယံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ကေစိ ပန ပရိစ္ဆေဒမတ္တေယေဝ ¶ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဝိညာဏံ ဝိယ ဝိသယံ ဂဏှန္တီတိ ယေ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ၊ တေသု တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘န သညာ…ပေ… ဝိဇ္ဈနဝသေနာ’’တိ အာဟ။

ပီတိယာ စ သောမနဿဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပီတိ စ သောမနဿဉ္စ ပီတိသောမနဿန္တိ ပီတိသောမနဿာနံ တုလျယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောမနဿဿေဝ ပန ‘‘အာဇညရထော’’တိ ဝိယ ပီတိယုတ္တံ သောမနဿံ ပီတိသောမနဿန္တိ ပဓာနဘာဝေါ ဣစ္ဆိတောတိ န ပီတိယာ သောမနဿဘာဝပ္ပတ္တိ။ န ဟိ ပဓာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ အပ္ပဓာနံ ဥပယုဇ္ဇတိ၊ ပီတိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပီတိယုတ္တဿ သောမနဿဿ ယေဘုယျေန ဘာဝတော ပရိဗျတ္တကိစ္စတော စ ကတံ၊ န စ နိပ္ပီတိကသောမနဿဿ အသင်္ဂဟော။ ရုဠှီသဒ္ဒေသု ကိရိယာယ အနစ္စန္တိကဘာဝတော။ ပီတိယာ ပန ဥပလက္ခဏဘာဝေန အယမတ္ထော သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပီတိဥပလက္ခိတံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ပဝတ္တံ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓံ။ စိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတီတိ ဧတေန န ကေဝလံ အနုပါလေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ခဏဋ္ဌိတိယာယေဝ၊ အထ ခေါ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿပိ ဇီဝိတံ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အညထာ ဟိ အာယုက္ခယမရဏံ န ယုဇ္ဇေယျာတိ။ အဝိသေသေနာတိ ကာရဏဝိသေသာနပေက္ခေန ဇီဝိတိန္ဒြိယတာသာမညေန။ ယဒိပိ အရူပါသညဘဝေသု ရူပါရူပဓမ္မာ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ တေဟိ ပန ပုရိမပစ္ဆိမဘဝေသု စရိမပဌမဓမ္မာ သမာနဇာတိယေန အဗျဝဟိတတာယ နိရန္တရာယေဝ နာမ ဟောန္တီတိ ‘‘ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ အဝိစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပါလနာဒိကဿာတိ အနုပါလနပဝတ္တနဋ္ဌပနာနိယေဝ ¶ ဝဒတိ။ ဇီဝမာနဝိသေသပ္ပစ္စယဘာဝတောတိ သဟဇာတာနံ ဇီဝမာနတာဝိသေသဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဟိ မတရူပတော ကမ္မဇဿ စ ဥတုဇာဒိတော ဝိသေသော ဇီဝိတိန္ဒြိယကတောတိ။

မဂ္ဂင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ

အဝိပရီတနိယျာနိကဘာဝေနာတိ ဣဒံ သမ္မာ-သဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌိ-အာဒိသဒ္ဒါနဉ္စ သမာနာဓိကရဏတာဝသေန ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဝိသေသဘူတဿ နိယျာနိကဘာဝဿ သမ္မာ-သဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ အဝိပရီတတ္ထော ဟိ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ၊ န နိယျာနိကတ္ထောတိ။ အဝိပရီတနိယျာနိကတ္ထော ဧဝ ဝါ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ။ အနေကတ္ထာ ဟိ နိပါတာတိ။ ဧဝမေဝါတိ အဝိပရီတနိယျာနိကဘာဝေန။

ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ

ပတိဿဝေါ ¶ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သပ္ပတိဿဝံ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေနာတိ အဇ္ဈတ္တဘူတေသု ဇာတိယာဒီသု ဗဟိဒ္ဓါဘူတေသု ဘိက္ခုအာဒီသု ဟိရောတ္တပ္ပာနံ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏဝသေန သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ ဝိဘူတကိစ္စဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

မူလရာသိဝဏ္ဏနာ

ဧဝဉှိ ဥပမာယ သမေတီတိ ယထာ အသုစိမှိ ပတိတပုရိသဿ သတိပိ ကာယေန အလ္လီယနေ ဘာဝေါ အနလ္လီနော၊ ဧဝံ အလောဘောပိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟိတေပိ အာရမ္မဏေ အလဂ္ဂဘာဝေန အနလ္လီနဘာဝေါ အနလ္လီနာကာရော ဧဝ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံသဘာဝေါ ဟိ သော ဓမ္မောတိ။ ကိဉ္စိ ဒုဿီလျံ ဒေါသသမုဋ္ဌာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿီလျံ ဒေါသူပနိဿယန္တိ ‘‘ဒေါသသမုဋ္ဌာနတံ ဒေါသူပနိဿယတဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန အဒေါသော ဒေါသဿေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကော၊ တံမုခေန ဒုဿီလျဿာတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန…ပေ… အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ ယော သော ဧကတ္တုပဂတော ¶ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအပ္ပနာစိတ္တုပ္ပာဒေါ အာသန္နူပစာရာဟိတဝိသေသော နီဝရဏာဒိပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓါ၊ တဒါဝရဏဝိသယဝိရဟေန စ သမပ္ပဝတ္တအပ္ပနာသမာဓိသင်္ခါတံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပန္နော၊ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ ဧဝ တတ္ထုပဂမနေန တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒော၊ ဝိသောဓေတဗ္ဗဿ ဝိက္ခေပဿ ကိလေသသံသဂ္ဂဿ စ အဘာဝတော ဝိသောဓနသမာဓာနဧကတ္တုပဋ္ဌာနဗျာပါရဝိရဟေန ဝိသုဒ္ဓိသမထပဋိပတ္တိဧကတ္တုပဋ္ဌာနာကာရေ အဇ္ဈုပေက္ခန္တော အဘိဗျတ္တရူပါယ သဟဇာတတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတော၊ တသ္မိံယေဝ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ။ တေ ယထာ အညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ ဗြူဟနာ။ တထာ ယာနိ တတ္ထ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ။ ယဉ္စ တတ္ထ တဒုပဂံ၊ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟီယတိ ပဝတ္တီယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပတ္တိသင်္ခါတာ အာသေဝနာ။ သဗ္ဗေသံ ဧတေသံ အာကာရာနံ ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ၊ အယံ တတ္ထ ဇာတာနံ…ပေ… အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာ နာမ။

ယသ္မာ ¶ ပနာယံ ဘာဝနာကာရော ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိအာဒိနာပိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပါဠိယံ အာဂတော ဧဝ၊ ဉာဏေန စ သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝံ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တာယ ပညာသာဓနာယ ဘာဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဝတ္တီတိ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သတိ ယထာဝုတ္တာ ဘာဝနာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ သော ဓမ္မော ပဋိပက္ခဘာဝနာပရာမသနေန အဘာဝနာတိ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ အဘာဝမတ္တဿ အမောဟော ပဋိပက္ခောတိ ယုဇ္ဇတီတိ။ တပ္ပဋိပက္ခဘူတာ အကုသလာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပမာဒဝိသေသော ဝါ အဘာဝနာ။ သော ဟိ ‘‘ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ အနာသေဝနာ အဘာဝနာ အဗဟုလီကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။

ဧကန္တေန အလဗ္ဘနေယျဒဿနတ္ထံ ‘‘ဇရာဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃) ဣစ္ဆိတာလာဘော ဝိဘတ္တော။ အလောဘာနုဘာဝေန ကာယာနုပဿနာယ၊ အမောဟာနုဘာဝေန စိတ္တဓမ္မာနုပဿနာယ သိဒ္ဓိ ပါကဋာယေဝါတိ အပါကဋံ အဒေါသာနုဘာဝေန ဝေဒနာနုပဿနာသိဒ္ဓိံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သုခဝိပရိဏာမေ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉ္စ ယောဇနာ အလောဘာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတံ သန္ဓာယ ကတာ၊ အဝိသေသေန ¶ ပန သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ။ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ဥပ္ပန္နဿ ဒုက္ခဿ အသဟနဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒေါသော တံဒဿနဿ အာသန္နပဋိပက္ခော၊ န ရာဂေါ ဝိယ ဒူရပဋိပက္ခော။

ကမ္မပထရာသိဝဏ္ဏနာ

အဘိဇ္ဈာဒယော ဝိယ အနဘိဇ္ဈာဒယောပိ န ဧကန္တံ ကမ္မပထဘူတာယေဝါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟီ’’တိ။ မနောကမ္မပထဘာဝေန ပဝတ္တနကမ္မဘာဝတော ဟိ ဧတေသံ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန သင်္ဂဟော၊ န သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထာယေဝါတိ။ တေန ယော အညောပိ ဓမ္မော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေန ပါကဋော စ၊ တဿပိ ကမ္မပထတာဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။

ပဿဒ္ဓါဒိယုဂလဝဏ္ဏနာ

သမန္တိ ¶ သမ္မာ။ စေတိယဝန္ဒနာဒိအတ္ထန္တိ စေတိယဝန္ဒနာဒိဟေတု။ သမထစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဝသေန တဗ္ဘေဒဝသေန စ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဘိယုတ္တာနံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခိန္ဒြိယတာဒိဘေဒဝသေန သဗ္ဗယောဂီနံ စိတ္တဿ လီနုဒ္ဓစ္စာဒိကာလဝသေန သဗ္ဗဒါ ဟိတာဟိတဓမ္မူပလက္ခဏဘာဝတော ယထာသဘာဝံ ပဋိဝေဓဘာဝတော စ သတိသမ္ပဇညာနံ ပါရိဗန္ဓကဟရဏဘာဝနာဝဍ္ဎနာနိ အဝိသေသတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ယထာ အပ္ပနာကောသလ္လေန ဝိနာ သမထော သမထမန္တရေန ယထာဘူတာဝဗောဓော စ နတ္ထီတိ နာနာက္ခဏိကာ သမာဓိပညာ အညမညဿ ဝိသေသကာရဏံ၊ ဧဝံ ပဋိဝေဓေ ဧကက္ခဏိကာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အညမညံ နိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ။ ပညာယ ဟိ သာတိသယံ အဝဘာသိယမာနေ ဝိသယေ သမာဓိ ဧကတ္တဝသေန အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ၊ သမာဓိမှိ စ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပန္နေ ပညာ အာရမ္မဏေသု ဝိသဒါ ဝဟတီတိ။ သမံ ပဝတ္တာတိ အညမညာနတိဝတ္တနေန သမံ အဝိသမံ ဧကရသဘာဝေန ပဝတ္တာ။ အညမညသဟာယဘာဝူပဂမနေန ယောဂိနော မနောရထဓုရာကဍ္ဎနေ ရထဓုရာကဍ္ဎနေ ဝိယ အာဇာနေယျယုဂေါ ယုဂလကော ဟုတွာ အညမညာနတိဝတ္တမာနေန နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယာတိ ဝါ ယုဂနဒ္ဓါ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေဟိ ဝီရိယသမာဓယော သမံ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတာပိ တေ ပုန ဂဟိတာတိ ဒဿေတုံ ဝီရိယသမာဓိယောဇနတ္ထာယာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တံ ပန သမာဓိဝီရိယယောဂဿ ဝိဘာဝနံ ဟောတီတိ ‘‘ယောဂဝစနတ္ထာယာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။

ယေဝါပနကဝဏ္ဏနာ

ယထာ ¶ တထာ ဝါတိ သမ္မာ မိစ္ဆာ ဝါ။ အနဓိမုစ္စန္တောတိ ‘‘ဣဒံ ကရိဿာမိ၊ ဧတံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂသန္နိဋ္ဌာနဟေတုကေန ပယောဂကာလသန္နိဋ္ဌာနေန အနိစ္ဆိနန္တော။ ယတ္ထ ဟိ အနိစ္ဆယော၊ တတ္ထ အပ္ပဋိပတ္တိ ဧဝါတိ။ သံသပ္ပနံ သံသယော။ သော ဟိ ‘‘အာသပ္ပနာ ပရိသပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တော။ အသတိပိ ဗျာပါရေ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ သတိ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ သကသကကိစ္စဝသေန အနူနာနဓိကတာယ အလီနအနုဒ္ဓတတာယ စ သံဝတ္တန္တီတိ သာ တေသံ တထာပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ဦနာဓိကဘာဝံ နိဝါရေတိ ဝိယာတိ ဦနာဓိကနိဝါရဏရသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ပဝတ္တိပစ္စယတ္တာယေဝ တေသု ဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တတာတိ စ ဝုတ္တာ။

ဈာနပဒဿာတိ ¶ ဈာနသဒ္ဒဿ။ တေသူတိ ပဉ္စသု။ ပဉ္စ ဟိ အင်္ဂါနိ ဈာနပဒဿ အတ္ထောတိ ဣဒံ သံဝဏ္ဏိယမာနတ္တာယေဝ ဣမံ စိတ္တုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ပဉ္စေဝ ဈာနင်္ဂါနိ။ ပဒသမူဟော ဝါကျံ၊ ပဒကောဋ္ဌာသော ဝါ ဖဿပဉ္စမကာဒိ ဓမ္မရာသိ။ ဝုတ္တံ ပူရိတန္တိ ဆပဏ္ဏာသာဒိတာယ ပူရဏဝသေန။ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဖဿော ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယော။ ယဒိပိ ဆန္ဒာဒယော ယထာဝုတ္တရာသိကိစ္စာဘာဝတော တေသု န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဝိသုံ ရာသိအန္တရဘာဝေန ပန သရူပတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ‘‘ဝုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာမာဝစရကုသလံ

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၂။ သန္တေတိ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဖဿဿ ဝိသယဝိသယီနံ သန္နိပတနာကာရေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဖုသနံ ဝိသယေ စိတ္တဿ သန္နိပတနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘စိန္တနဋ္ဌေန စိတ္တံ၊ မနနဋ္ဌေန မနော’’တိအာဒိနာ ¶ စိတ္တာဒိသဒ္ဒါ စိန္တနာဒိဗျာပါရမုခေန အတ္တနော အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တံ မနောတိအာဒီသု ဝိယ ကိစ္စဝိသေသံ အနပေက္ခိတွာ’’တိ။ ယထာ လောကေ ဝိကတမေဝ ဝေကတံ၊ ဝိသယော ဧဝ ဝေသယန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ မနော ဧဝ မာနသန္တိ သဒ္ဒမတ္တဝိသေသော။ နီလာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဝတ္ထာဒီသု စိတ္တေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝနိဗန္ဓနာ ပဏ္ဍရသဒ္ဒဿ ပဝတ္တီတိ တဿ ဂုဏဝိသေသာပေက္ခတာ ဝုတ္တာ။ ယထာ ကာယိကံ သာတန္တိ ဧတ္ထ ကာယပ္ပသာဒနိဿိတန္တိ အတ္ထော၊ ဧဝံ စေတသိကံ သာတန္တိ ဧတ္ထ စေတောနိဿိတံ သာတန္တိ နိဿယဝိသေသာပေက္ခတာ ဝုတ္တာ။ ဧကက္ခဏိကာ နာနာက္ခဏိကာ စ စိတ္တဿ ဌိတိ နာမ၊ တဿ အဝတ္ထာဝိသေသောတိ အဝတ္ထာဝိသေသာပေက္ခော စိတ္တဿ ဌိတီတိ ဧဝံပကာရော နိဒ္ဒေသော။ ‘‘န လုဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တဿ စိတ္တဿ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပဝတ္တိအာကာရဘာဝေန အလုဗ္ဘနာတိ အလောဘော ဝုတ္တောတိ အညဿ ကိရိယာဘာဝဝိသေသာပေက္ခော အလုဗ္ဘနာတိ နိဒ္ဒေသော။ ဝုတ္တနယေနေဝ အလုဗ္ဘိတဿ ဘာဝေါ အလုဗ္ဘိတတ္တန္တိ အယံ နိဒ္ဒေသော အညဿ ဘာဝဘူတတာဝိသေသာပေက္ခော ဝုတ္တော။ ကတ္တုကရဏဘာဝါဒယော သဘာဝဓမ္မာနံ အဇ္ဈာရောပနဝသေနေဝ သိဇ္ဈန္တိ ¶ ၊ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ပန အဇ္ဈာရောပနာနပေက္ခော၊ တတောယေဝ စ ဝိသေသန္တရဝိနိမုတ္တော ဝိနိဝတ္တော ဝိသေသတော နိဇ္ဇီဝဘာဝဂိဘာဝတော သဘာဝနိဒ္ဒေသော နာမ ဟောတီတိ ဖဿောတိ ဣဒံ ဖုသနဋ္ဌေန ‘‘ဓမ္မမတ္တဒီပနံ သဘာဝပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိအာကာရော ဖုသနဗျာပါရော ဟောတီတိ ‘‘ဖုသနကိရိယာ ဖုသနာကာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဖုသနာတိ သံ-သဒ္ဒေါ ‘‘သမုဒယော’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာဂမတ္ထဒီပကောတိ အာဟ ‘‘သမာဂမဖုသနာ’’တိ။ ‘‘ဖုသာမိ နေက္ခမ္မသုခ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၇၂) ပဋိလာဘောပိ ဖုသနာ သမ္ဖုသနာတိ စ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘န ပဋိလာဘသမ္ဖုသနာ’’တိ။

အပရေန ဝေဝစနေန။ ဗဟုဿုတဘာဝသမ္ပာဒိကာယ ပညာယ ပဏ္ဍိစ္စပရိယာယော။ သိပ္ပာယတနာဒီသု ဒက္ခတာဘူတာယ ကောသလ္လပရိယာယော၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ တိက္ခသုခုမာယ နေပုညပရိယာယော၊ သမ္မာ ဓမ္မေ ပညပေန္တိယာ ဝေဘဗျာပရိယာယောတိ ဧဝမာဒိနာ တေသု တေသု ပညာဝိသေသေသု တေ တေ ပရိယာယဝိသေသာ ဝိသေသေန ပဝတ္တာတိ တေသံ ပညာဝိသေသာနံ နာနာကာလေ လဗ္ဘမာနတာ ဝုတ္တာ၊ ဣတရေပိ အနုဂတာ ဟောန္တိ ယေဘုယျေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထနာနတ္တေန ပညာဒိအတ္ထဝိသေသေန။ ကောဓော ကုဇ္ဈနာ ကုဇ္ဈိတတ္တန္တိ ဧဝံပကာရာ နိဒ္ဒေသာ သဘာဝါကာရဘာဝဒီပနဝသေန ဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ဝိဘာဂဝစနံ။ ပဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော ပညာဝိသေသနိဗန္ဓနတ္တာ အတ္ထဝသေန ဝိဘာဂဝစနန္တိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝမာကာရော ပနာတိ ပုရိမာကာရတော ဝိသေသော အတ္ထတော ဝိဘတ္တိဂမနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ပဋိက္ခိပနံ ¶ ပဋိသေဓနံ ပဋိက္ခေပေါ၊ တဿ နာနတ္တံ ဝိသေသော ပဋိက္ခေပနာနတ္တံ၊ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိက္ခေပေါ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပေါ၊ တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပေန နာနတ္တံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တံ။ တံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တံ ပန ကောဓဂရုတာဒိဘေဒဘိန္နန္တိ ‘‘ကောဓဂရုတာဒိဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကောဓာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော ဘိန္နော သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိက္ခေပေါ ပဋိသေဓနံ ကောဓာဒိဝိသိဋ္ဌပဋိက္ခေပေါ။ ကောဓဂရုတာဒိယေဝ၊ တဿ နာနတ္တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေနာတိ ကောဓဂရုတာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခော။ မက္ခလာဘသက္ကာရဂရုတာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခဘာဝဝိသေသေန အသဒ္ဓမ္မဂရုတာ တဗ္ဘာဝေန ¶ ဧကီဘူတာပိ နာနတ္တံ ဂတာ။ ယသ္မာ ပန ကောဓော အတ္ထတော ဒေါသောယေဝ။ မက္ခော ဒေါသပ္ပဓာနာ ပရဂုဏဝိဒ္ဓံသနာကာရပ္ပဝတ္တာ အကုသလာ ခန္ဓာ။ တဂ္ဂရုတာ စ တေသံ သာဒရအဘိသင်္ခရဏဝသေန ပဝတ္တနမေဝ။ လာဘဂရုတာ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကာရဂရုတာ၊ တေသံယေဝ သုသင်္ခတာနံ လဒ္ဓကာမတာ။ တဒုဘယေသု စ အာဒရကိရိယာ တထာပဝတ္တာ ဣစ္ဆာယေဝ၊ တသ္မာ ‘‘သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေန အသဒ္ဓမ္မာ နာနတ္တံ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ စတ္တာရော အသဒ္ဓမ္မာ ဣစ္စေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အသဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ ဧတ္ထ စ ပုရိမသ္မိံ ဝိကပ္ပေ ‘‘န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ’’တိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယသ္မိံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ ဧဝ ဝါ ပဋိပက္ခော၊ တဿ နာနတ္တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကောဓမက္ခဂရုတာနဉှိ သဒ္ဓမ္မဝိသေသာ ပဝတ္တိဘေဒဘိန္နာ မေတ္တာ ပဋိပက္ခော။ လာဘသက္ကာရဂရုတာနံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တောသာ။ တေန ကောဓဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ ကောဓဂရုတာ ကာယစိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တထာ မက္ခဂရုတာဒီသုပိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘စတ္တာရော သဒ္ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န ကောဓဂရုတာ…ပေ… သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န သက္ကာရဂရုတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၄၄) အာဂတတန္တိပိ သမတ္ထိတာ ဘဝတိ။ လောဘော န ဟောတီတိ အလောဘော လုဗ္ဘနာ န ဟောတီတိ အလုဗ္ဘနာတိ ဧဝမာဒိကော အလောဘောတိအာဒီနံ လောဘာဒိဝိသိဋ္ဌော ပဋိက္ခေပေါ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိအာဒိကေဟိ ဝိသဒိသဘာဝတော ‘‘ဖဿာဒီဟိ နာနတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဖဿာဒီဟီတိ စေတ္ထ အလုဗ္ဘနာဒယောပိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောဘာဒိပဋိပက္ခေနာတိ ‘‘လောဘပဋိပက္ခော အလောဘော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အလောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဝိဓုရတာယ ပဋိပက္ခဘာဝေန စ လဗ္ဘမာနော အညမညဝိသဒိသော လောဘာဒိဝိသိဋ္ဌပဋိက္ခေပဘာဝေန လောဘာဒိပဋိပက္ခဘာဝေန စ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အလောဘာ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထတာ မဟတ္ထတာ။ အာဒရဝသေန သောတူနံ။

၃။ ယဒိပိ ¶ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဆသုပိ ပန အာရမ္မဏေသု ဥပ္ပတ္တိရဟတ္တာ ‘‘တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ သာတဿ သုခဿ။ ဇာတာတိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာရဏဘာဝေန ဖဿတ္ထံ ပဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ စေတသိကသာတသင်္ခါတာ သောမနဿဝေဒနာ ¶ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တဒနုရူပဖဿသဟိတာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ တဇ္ဇာတိ ဝုတ္တာ။ သာဒယတီတိ အဓိဂမာသီသာယ အနညနိန္နံ ကရောတိ။

၅။ န တဿာ တဇ္ဇတာတိ တဿာ မနောဝိညာဏဓာတုယာ တဿာရုပ္ပာ ‘‘တဿ ဇာတာ’’တိ ဝါ ဥဘယထာပိ တဇ္ဇတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ဝိသေသပစ္စယော န ဟောတိ၊ တထာပိ သော တဿ ပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ တဿ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န စ တဒေဝါ’’တိအာဒိ။ တေဟိ အာရမ္မဏေဟိ ဇာတာ တဇ္ဇာတိ ဣမိနာပိ အတ္ထေန တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ ဝိညာဏဿ ပန တဇ္ဇတာပညတ္တိ လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိနာ ဖဿာဒီနံ တထာ ဒေသေတဗ္ဗတံ အာဟ။

၇။ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ အာနယနာကာရပ္ပဝတ္တော ဝိတက္ကော အတ္ထတော အာရမ္မဏံ တတ္ထ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အာရမ္မဏဿ အာကဍ္ဎနံ ဝိတက္ကန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၈။ အာရမ္မဏဿ အနုမဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တော ဝိစာရော တတ္ထ ပရိဗ္ဘမန္တော ဝိယ သမန္တတော စရန္တော ဝိယ စ ဟောတီတိ ‘‘သမန္တတော စရဏံ ဝိစရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၁။ တထာ အဝဋ္ဌာနမတ္တဘာဝတောတိ ပါဏဝဓာဒိသာဓနအဝဋ္ဌာနမတ္တဘာဝတော၊ န ဗလဝဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄။ ယေန ဓမ္မေန စိတ္တေ အာရမ္မဏံ ဥပတိဋ္ဌတိ ဇောတတိ စ၊ သော ဓမ္မော ဥပဋ္ဌာနံ ဇောတနန္တိ စ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနံ ဇောတနဉ္စ သတိယေဝါ’’တိ။

၁၆။ သဏှဋ္ဌေနာတိ သုခုမဋ္ဌေန။

၃၀။ ဘာဝေါတိ ဟိရိယနံ ဝဒတိ။

၃၃။ န ¶ ဗျာပါဒေတဗ္ဗောတိ အဗျာပဇ္ဇ-သဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ အာဟ။

၄၂-၄၃။ ယဒိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သီဃသီဃပရိဝတ္တနသမတ္ထတာ လဟုတာ၊ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာန’’န္တိအာဒိ။ တေသံ ဘာဝေါ ¶ ဂရုတာတိ ဧတေန သတိပိ သဗ္ဗေသံ အရူပဓမ္မာနံ သမာနခဏတ္တေ မောဟသမ္ပယုတ္တာနံ သာတိသယော ဒန္ဓော ပဝတ္တိအာကာရောတိ ဒဿေတိ။ သော ပန တေသံ ဒန္ဓာကာရော သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတိ။

၄၄-၄၅။ အပ္ပဋိဃာတော အဝိလောမနံ။

၄၆-၄၇။ ကိလိန္နန္တိ အဝဿုတံ။

၅၀-၅၁။ ပစ္စောသက္ကနံ မာယာ ယာ အစ္စသရာတိပိ ဝုစ္စတိ။ အရုမက္ခနံ ဝဏာလေပနံ။ ဝေဠု ဧဝ ဒါတဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတော ဝေဠုဒါနံ နာမ။

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကောဋ္ဌာသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၅၈-၁၂၀။ တေတိ ဖဿပဉ္စမကာဒယော။ သင်္ဂဟဂမနေနေဝါတိ သာဓာရဏတာဒိနာ ကေနစိ သဒိသတာလေသေန၊ န ဖဿာဒယော ဝိယ ဝိသုံ ဓမ္မဘာဝေနေဝါတိ အတ္ထော။ တထာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာတိ ဖဿာဒယော ဝိယ သရူပေန ဝိသုံ ဝိသုံ အဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိပိ ဆန္ဒာဒယော သင်္ဂဟသုညတဝါရေသုပိ သရူပေန န ဝုတ္တာ၊ ခန္ဓာယတနဓာတုရာသီသု ပန သင်္ဂဟိတာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံနိဒ္ဒေသေတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ။ ခန္ဓာနံ ဓာတာယတနဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော အခန္ဓဘာဝနိဝါရဏေန အနာယတနာဓာတုဘာဝနိဝါရဏမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ယေဝါပနကာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ခန္ဓာဒိရာသိအန္တောဂဓတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒေသာဒီသု ပန ‘‘ယေဝါပနာတွေဝ ဝုတ္တာနံ တေသံ တထာယေဝ သင်္ဂဟော ယုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဌပေတွာ ယေဝါပနကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သရူပေန အဝုတ္တာနမ္ပိ စိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ¶ ခန္ဓာဒိဘာဝေါ န ဝါရေတဗ္ဗောတိ န ယေဝါပနကာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ ဥဘယေသမ္ပိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာဟာရပစ္စယသင်္ခါတေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယသင်္ခါတေန။ သော စ အာဟာရာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေါ ပါကဋောတိ ကတွာ ဝုတ္တော၊ န ဇနကတ္တာဘာဝတော။ ဩဇဋ္ဌမကရူပဿ ဟိ ဝေဒနာဒီနဉ္စ အာဟာရဏတော တေသံ ဇနကတ္တံ လဗ္ဘတီတိ။ ယဒိ ဥပတ္ထမ္ဘကော ဣဓ ပစ္စယောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ကဗဠီကာရာဟာရဿ တာဝ ဟောတု၊ ဣတရေသံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ¶ ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယေတိ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေ ဝဒတိ၊ မဟာစတုက္ကံ ဝါ၊ ဧကေနာကာရေနာတိ ရူပါရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကဘာဝမာဟ။ သော ဧဝ စ နေသံ အာဟရဏကိစ္စံ။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနတော စေတနာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေါ သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိသေသေနာ’’တိ။

ယထာဂတမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တော ကာရဏဖလာနံ အဘေဒူပစာရေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နာနာက္ခဏိကော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေါ ဥပနိဿယော ဧတဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂူပနိဿယော။ အရိယမဂ္ဂဿ ယထာဂတမဂ္ဂပရိယာယော ဝုစ္စမာနော တဿ ယာ ပုရိမကာလဘူတာ အဘေဒေါပစာရသိဒ္ဓါ အာဂမနာဝတ္ထာ တတော နာတိဝိလက္ခဏာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂ…ပေ… ဒီပိတာ’’တိ။ ဝိညာဏဿ စိတ္တဝိစိတ္တတာ ဝိဇာနနဘာဝဝိသေသာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိဇာနနမေဝ စိတ္တဝိစိတ္တတာ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဒွါယတနာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တမနာယတနာဒယောပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တပ္ပဋိက္ခေပေါတိ တဿ ဇာတိနိဒ္ဒေသဘာဝဿ ပဋိက္ခေပေါ။ ကတော ဟောတီတိ ဧတေန အာဟာရိန္ဒြိယဈာနမဂ္ဂဖလဟေတုယော ယတ္တကာ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘ဧကော ဝိညာဏာဟာရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဝုတ္တာပိ အတ္ထတော ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ။

ကောဋ္ဌာသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုညတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၂၁-၁၄၅။ ယထာဝုတ္တေ ¶ သမယေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရသမူဟေ။

၁၄၆။ ဥဿာဟနံ ပေသနံ နိယောဇနံ။

၁၅၆-၁၅၉။ နာတိသမာဟိတာယာတိ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေဝါပနကေဟိပိ နိဗ္ဗိသေသတံ ဒဿေတိ ကရုဏာမုဒိတာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

ကာယဝစီကိရိယာ ကာယဝစီပဝတ္တိ၊ ဝိညတ္တိ ဧဝ ဝါ။ အသမတ္တဘာဝနန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနမာဟ။

ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရကုသလံ

စတုက္ကနယော

ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၈၊ ၃။၃၁၂၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)၊ ရူပရာဂေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၆၃) ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတဿ ရူပဇ္ဈာနဿ ရူပဘဝါတိက္ကမဿပိ ဥပါယဘာဝတော ယထာ ရူပူပပတ္တိယာ ဧဝ မဂ္ဂေါတိ အယံ နိယမော န ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ ရူပူပပတ္တိယာ အနဘိနိပ္ဖာဒကဿပိ အတ္ထိဘာဝတော ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂေါ ဧဝါတိ အယမ္ပိ နိယမော န ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယဒေဝ ရူပူပပတ္တိယာ နိပ္ဖာဒကံ၊ တဿေဝ သမ္ပယုတ္တဿ ရူပါဝစရကုသလဘာဝေါ၊ န အနဘိနိပ္ဖာဒကဿာတိ အယမတ္ထော အာပန္နောတိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ¶ န သဗ္ဗဿ ကုသလဇ္ဈာနဿာတိအာဒိနာ။ တတ္ထ သာမညသဒ္ဒေါပိ အဓိကာရဝသေန ဝိသေသနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတီတိ ‘‘ကုသလဇ္ဈာနဿ မဂ္ဂဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရူပူပပတ္တိဇနကသဘာဝေါ ရူပဘဝဝိပစ္စနသဘာဝေါတိ တဿပိ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေ သတိပိ သဗ္ဗကုသလာကုသလသာဓာရဏံ ဝိပါကဓမ္မဘာဝသာမညံ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဘာဝေါ ဝိယာ’’တိ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သာမညမ္ပိ ဟိ ဝိသေသတော ဘိန္နံ ကတွာ ဝေါဟရီယတီတိ။ သဗ္ဗသမာနောတိ ရူပူပပတ္တိယာ နိပ္ဖာဒကဿ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အနိပ္ဖာဒကဿ စ သဗ္ဗဿ ယထာဓိဂတဿ ဈာနဿ သာဓာရဏော။ ဧတေန ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏဿ ပရိဂ္ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣတော အညော မဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာပိ သဇာတိယာ သာဓာရဏော အညဇာတိဝိနိဝတ္တိယာ အနညသာဓာရဏော ဣမဿ ဈာနဿ ရူပူပပတ္တိယာ ဥပါယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေ ဒွေ သဒ္ဓါ ဟိရီ စ။ ယဒိ ပဋိပဒါယ သာဓေတဗ္ဗတော ပုဂ္ဂလပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဒေသနာယ ဘာဝေန္တေန သမယဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ပဋိပဒါရဟိတေသု ကထန္တိ အာဟ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကေသဉ္စီတိ သမထဘာဝနာယ ကတာဓိကာရာနံ။ တေသဉှိ မဂ္ဂါဓိဂမနတော ပုဗ္ဗေ အနဓိဂတဇ္ဈာနာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဝိယ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာနိ သမိဇ္ဈန္တိ။

အညာနီတိ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓိတော အညာနိ။ တေသုပီတိ အရိယမဂ္ဂေန သိဒ္ဓတ္တာ ပဋိပဒါရဟိတေသုပိ။ နနု စ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓဿပိ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါ ဥပလဗ္ဘတိယေဝ။ ဣတရထာ ‘‘န ကာမာဝစရံ ဝိယ ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ ၊ ‘‘ဗဟုတရံ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီ’’တိ စ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န၊ ယေဘုယျေန ဂဟဏတော ပုဂ္ဂလဝိသေသာပေက္ခတ္တာ စ။ အရိယမဂ္ဂသမိဇ္ဈနကဉှိ ဈာနံ ကဿစိဒေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတရံ ဗဟုတရံ လောကိယဇ္ဈာနံ ပုထုဇ္ဇနဿ အရိယဿ စ အကတာဓိကာရဿ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ သိဇ္ဈတီတိ တေသံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓဿပိ ဈာနဿ ဝိပါကာနံ ဝိယ ကုသလေန အရိယမဂ္ဂေန သဒိသတ္တာဘာဝတော အတဗ္ဗိပါကတ္တာ စ န မဂ္ဂါဂမနဝသေန ပဋိပဒါ ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝမဿ ပဋိပဒါဝိရဟော သိဒ္ဓါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုဒ္ဓိကနဝကဒေသနာပိ သုဋ္ဌု နီတာ ဟောတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ လောကုတ္တရကထာယံ ‘‘လောကိယဇ္ဈာနမ္ပီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂၇၇)။

ဝဋ္ဋာသယဿ ဝိသေသပစ္စယဘူတာယ တဏှာယ တနုကရဏဝသေန ဝိဝဋ္ဋာသယဿ ဝဍ္ဎနန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာသံကိလေသသောဓနေန အာသယပေါသန’’န္တိ။ အာသယပေါသနန္တိ စ ဈာနဘာဝနာယ ပစ္စယဘူတာ ပုဗ္ဗယောဂါဒိဝသေန ¶ သိဒ္ဓါ အဇ္ဈာသယသမ္ပဒါ။ သာ ပန တဏှုပတာပဝိဂမေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာသံကိလေသသောဓနေနာ’’တိ။

ထိနမိဒ္ဓါဒီနန္တိ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာနံ။ ပဟာနန္တိ ပဟာယကံ။

တံသဒိသေသူတိ မဟဂ္ဂတဘာဝါဒိနာ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိသဒိသေသု။

ပီတိသုခဝန္တံ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုတ္တံ ယထာ အရိသသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပီတိသုခ…ပေ… အကာရော ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။ မဂ္ဂဿပိ ဝါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော တထလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အသမ္မောသဓမ္မန္တိ အဝိနာသဘာဝံ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၁-၁၆၂။ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ ဝိရဇ္ဇနံ ပဟာနဉ္စာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိတက္ကာဒယောယေဝ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ၊ န တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒယောတိ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိဝစနံ ဉာယာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒယော ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဧတေန ဧတံ ဩဠာရိကန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါ ဧဝ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ တံသဟဇာတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိကံ ဝုစ္စမာနံ ‘‘အဓိကဝစနမညမတ္ထံ ဗောဓေတီ’’တိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသုံ ¶ ဝိသုံ ဌိတာနိပိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒီနိ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတွာ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ…ပေ… တံ ဒီပကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣဒါနိ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏံ ဝိနာ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ သဝိသယေ သမာနဗျာပါရတံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

တသ္မိံ ဒဿိတေတိ ‘‘ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ဈာနဝိဘင်္ဂေ သမ္ပသာဒနေ ဒဿိတေ။ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝါတိ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ ဥဒ္ဒေသပဒုဒ္ဓါရာဒီသု သဒ္ဓါဈာနာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဧကာဓိကရဏတာဝစနေနေဝ။

ဩဠာရိကင်္ဂမုခေန ¶ ‘‘တဒနုဓမ္မတာ သတီ’’တိ ဝုတ္တာယ တံတံဈာနနိကန္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနာဒီဟိ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၉)။ ယတော ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိရတ္တဘာဝဒီပကံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနန္တိ တဒုဘယာဘာဝဒီပနံ ပုန ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ ဝီရိယံ ဥပေက္ခာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟေသု ဗျာပါရာကရဏေန ဥပေက္ခိယတီ’’တိ။ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန သင်္ခါရေ ဥပေက္ခတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ၊ တထာပဝတ္တာ ဝိပဿနာ ပညာ။ တဿာ ပန ဝိသယတော ပဘေဒေါ ‘‘အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ယဿံ ပါဠိယံ ဝုတ္တော၊ တံ ပါဠိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိံ။ ပဝတ္တန္တိ တထာ ဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ ¶ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ။ ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တိ စာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ။ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။

ဘူတဿာတိ ခန္ဓပဉ္စကဿ။ ဧတေဟီတိ ဈာနစိတ္တသမုဋ္ဌိတရူပေဟိ။

စတုက္ကနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စကနယဝဏ္ဏနာ

၁၆၇။ အာကာရဘေဒန္တိ အာကာရဝိသေသံ။ အနေကာကာရာ ဟိ ဓမ္မာ၊ တေ စ နိရဝသေသံ ¶ ယာထာဝတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ ၃။၅)။ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ န ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ အတ္ထတော ဟိ စတုက္ကပဉ္စကနယာ အညမညာနုပ္ပဝေသိနော။ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ကိံ သဝိစာရတာယ ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကံ ဥဒါဟု အဝိတက္ကတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကန္တိ သိယာ အာသင်္ကာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ သုတ္တန္တဒေသနာသုပီတိ ဒေသနန္တရေပိ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနဿ ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ဘဇနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကဝူပသမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုတ္တန္တေပိ ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတိ။

နနု စ သုတ္တန္တေ စတ္တာရိယေဝ ဈာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ပဉ္စကနယော နတ္ထိယေဝါတိ? န၊ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိတ္တယာပဒေသေန ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ စတုက္ကနယနိဿိတော ပန ကတွာ ပဉ္စကနယော ဝိဘတ္တောတိ တတ္ထာပိ ပဉ္စကနယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝိတက္ကဿ ဝိစာရဿ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ အဝိတက္ကအဝိစာရာနန္တိ စ ဝိနာ သဟ စ ဝိစာရေန ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကံ သဟ ဝိနာ စ ဝိတက္ကေန ဝိစာရပ္ပဟာနေန အဝိစာရန္တိ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ အဝိတက္ကအဝိစာရဉ္စာတိ ဝါ တိဝိဓမ္ပိ သက္ကာ သင်္ဂဏှိတုံ။

ဒုတိယန္တိ ¶ စ ဝိတက္ကရဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ စ ဉာယာဂတာ ဒေသနာ။ ဒုတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ဝိစာရမတ္တရဟိတေပိ ဒွယပ္ပဟာနာဓိဂတသမာနဓမ္မတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စကနယနိဒ္ဒေသေ ဒုတိယေ ဝူပသန္တောပိ ဝိတက္ကော တံသဟာယဝိစာရာဝူပသမေန န သမ္မာဝူပသန္တောတိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ ဝိယ ဝိစာရဝူပသမေနေဝ တဒုပသမံ သေသဓမ္မသမာနတဉ္စ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ တတိယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယေန နိဗ္ဗိသေသံ ဝိဘတ္တံ။ ဒုဝိဓဿပိ သဟာယဝိရဟေန အညထာ စ ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခတ္တဉ္စ သမာနန္တိ သမာနဓမ္မတ္တာပိ ဒုတိယန္တိ နိဒ္ဒေသော။ ဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတံ ဝိယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ¶ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ အဝိတက္ကံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခန္တိ ဝိဘတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝါ သဟစာရီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတြဋ္ဌမေဝ ဒေါသတော ဒိသွာ ဥဘယမ္ပိ သဟာတိက္ကမန္တဿ ပဉ္စကနယေ တတိယံ ဝုတ္တံ တတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ပဌမတော အနန္တရဘာဝေန ပနဿ ဒုတိယဘာဝေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဝိဘတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။

ပဋိပဒါစတုက္ကာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၆-၁၈၀။ တဒနုရူပတာတိ တဿ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဿ အနုရူပသဘာဝါ။ ယထာလဒ္ဓဇ္ဈာနံ သန္တတော ပဏီတတော ဒိသွာ အဿာဒယမာနာ နိကန္တိ တံသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာ ဝါ တဒါရက္ခဘူတာ သတိယေဝ ဝါ တဿ ဈာနဿ အနုစ္ဆဝိကတာယ ‘‘တဒနုဓမ္မတာ သတီ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ ကဒါစီတိ ယဒါ ပဌမံ အဓိဂန္တွာ ယထာနိသိန္နောယေဝ ဝိနာ ပယောဂန္တရံ ဒုတိယာဒီနိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ ဤဒိသေ ကာလေတိ အတ္ထော။

၁၈၆။ ကုသလဇ္ဈာနဿ အဓိဂတတ္တာ ‘‘သေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ဥပ္ပာဒေန္တိ နာမာတိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အနုပ္ပဇ္ဇမာနတံ သန္ဓာယာဟ။

ကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀၃။ အာရုပ္ပပါဒကတာ ¶ စ ဒဿိတာ ဝိနာ အဘာဝတော။ န ဟိ တေသံ အာရုပ္ပပါဒကတာယ ဝိနာ နိရောဓပါဒကတာ အတ္ထီတိ။ နိမ္မိနိတုံ ဣစ္ဆိတဿ ဝတ္ထုနော နိမ္မာနဝသေန ခိပ္ပံ နိသန္တိ နိသာမနံ အာလောစနံ အဓိဂမော ဧတဿာတိ ခိပ္ပနိသန္တိ။ တဗ္ဘာဝေါ ‘‘ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ’’တိ အာဟ ‘‘ခိပ္ပဒဿနံ ခိပ္ပာဘိညတာ’’တိ။

ကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ¶ ကသိဏာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ကသိဏာယတနံ၊ ဈာနံ။ အထ ဝါ အာရမ္မဏဿ အနဝသေသဖရဏဋ္ဌေန ကသိဏဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ ကသိဏာယတနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိပိ အဘိဘာယတနာနံ ကသိဏာယတနတ္တေ’’တိ။ ဘာဝနာယ နိမိတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တံ၊ အာရမ္မဏဿ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ သုဝိသုဒ္ဓနီလာဒိတာ စ၊ တဒေဝ နာနတ္တံ။ ဘာဝနာ ဧဝ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ ဘာဝနာနိမိတ္တံ၊ တဿ နာနတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတော နာနာသဘာဝါတိ။ ကသိဏနိမိတ္တဿ အဘိဘဝနကဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ ကသိဏ…ပေ… နာနတ္တံ၊ တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ အဘိဘာယတနာနိ ဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ၊ ဘူတကသိဏေသု စ ယံ သုဝဏ္ဏံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တတ္ထ ပဝတ္တိတာနိ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတေန ပဝတ္တိတာနိ ပဌမတတိယာဘိဘာယတနာနီတိ ဒုတိယစတုတ္ထာနိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယစတုတ္ထေဟိ ပဉ္စမာဒီနံ ကော ဝိသေသောတိ ‘‘ပဉ္စမာဒီနိ ဝဏ္ဏတော ရမဏီယတရာနိ၊ န တထာ ဣတရာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုရိမာနိပိ စတ္တာရိ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာနေဝ၊ တသ္မာ တံ နေသံ မတိမတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသု ကသိဏေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိမောက္ခေသု စ ပဌမဒုတိယဝိမောက္ခာ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာ။ တတိယော ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏော။ ပဌမဒုတိယာပိ ဝါ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာ ဧဝ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ¶ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အာရမ္မဏမနုညတာယ ဟိ တတ္ထ အနိဂ္ဂတိတဘာဝေန တေသံ ပဝတ္တီတိ။ ဧဝံ သန္တေ တတိယဿ ဣတရေဟိ ကော ဝိသေသောတိ? သုဘာကာရာဘောဂေါ။ တတိယော ဧဝ ဟိ သုဘန္တိ အာဘုဇနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဣတရေတိ။

ဉာဏံ အပ္ပနာပညာ။ ဝိဇ္ဇမာနေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန အဝိဇ္ဇမာနေပီတိ ဒဿေတိ။ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ ဣမေသု စတူသု အဘိဘာယတနေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝစနတော ဝဏ္ဏာဘောဂသဟိတာနိယေဝ ဂဟိတာနီတိ? န ဂဟိတာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ အာဂမေသု။ တထာ အပ္ပမာဏာနီတိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဝိသိဋ္ဌာနံ ဝဏ္ဏာဘောဂေန ရဟိတာနံ သဟိတာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ မနသိ ကရောတိ? န ဧကဇ္ဈံ၊ ဝိသုံယေဝ ¶ ပန တေသု မနသိကာရော။ ယဒိ ဝိသုံ ကထမေကန္တိ? ပရိတ္တဘာဝသာမညတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ အတိရိစ္ဆတီ’’တိ၊ နာတိရိစ္ဆတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ဝဏ္ဏာဘောဂဇနိတံ ဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတွာ ပရိတ္တသာမညေန ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒန္တောဂဓဓမ္မပ္ပဘေဒံ ဝိနေယျဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ မနသိ ကတွာ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ တံ သဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ စ ပရိတ္တာဘိဘဝနဿ သာမညံ ဂဟေတွာ ဧကန္တိ ဝစနံ၊ ဧသော ပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ အယမဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌဝိသေသတော အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌာနံ အဝိရောဓံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မေ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တေ ပန ‘‘ဥဘယာနိ ဧကဇ္ဈ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဂတဿာတိ သုတ္တန္တေ အာဂတဿ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတံ။ အဝစနတောတိ အဘိဓမ္မေ အဝစနတော။ ယဒိပိ ဝိမောက္ခာ ဝိသုံ ဒေသိတာ၊ ကသိဏာယတနဘာဝေါ ဝိယ ပန အဘိဘာယတနာနံ ဝိမောက္ခကိစ္စတာပိ အတ္ထီတိ အဘိဘာယတနဝိမောက္ခာနံ ဣဓာပိ သင်္ကရော ဒုန္နိဝါရောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ¶ ‘‘သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော’’တိ။ တေန ယထာ အဘိဘာယတနဒေသနာယံ အဘိဘာယတနကိစ္စာနိ နိရဝသေသတော ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝိမောက္ခကိစ္စာနီတိ ဣဓ တေသံ အသင်္ကရောယေဝါတိ ဒဿေတိ။

ယေ စ ယထာဝုတ္တံ ဝဝတ္ထာနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ၊ တေဟိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌဘေဒေ အညံ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နနု အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ။ န တံ တဿ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယန္တိ ဣဓ သုတ္တန္တေ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅) ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိယေဝ ဟိ အဘိဘဝနီယာနီတိ။ အညဟေတုကန္တိ ဒေသနာဝိလာသတော အညံ အဘိဘဝနီယဟေတု ဧတဿာတိ အညဟေတုကံ။ အဇ္ဈတ္တအရူပသညိတာယ ဧဝ၊ န သုတ္တန္တေ ဝိယ အဇ္ဈတ္တရူပသညိတာယ စာတိ အတ္ထော။ အဝိဘူတတ္တာတိ ဣဒံ ဉာဏုတ္တရာနံ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒနေန အပ္ပနာနိဗ္ဗတ္တနံ အာရမ္မဏဿ အဘိဘဝေါ န ¶ သုဋ္ဌု ဝိဘူတဘာဝမန္တရေန သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ပါဌဒွယဝိသေသဿ ဒေသနာဝိလာသော ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဒေသနာဝိလာသော ဟိ နာမ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပရိယာယဿ ဝိဘာဝနံ န ယဿ ကဿစီတိ။ တတ္ထ စ ‘‘ပရိယာယဒေသနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဝဝတ္ထာနံ ဒေသနာဝိလာသနိဗန္ဓနမာဟ။ တထာ စေဝ ဟိ ပုရတော ဒေသနာဝိလာသော ဝိဘာဝိတော။

အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၈။ တန္တိ ‘‘သသန္တတိပရိယာပန္နရူပ’’န္တိ ဝုတ္တကေသာဒိဝဏ္ဏမာဟ။ တံ ပန ယသ္မာ ခလမဏ္ဍလာဒိ ဝိယ ပရမ္ပရာယ ဈာနဿ ကာရဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေနာ’’တိ အာဟ။ ယေနာတိ ယထာဝုတ္တရူပဝိသေသေန။ ဝိသိဋ္ဌေနာတိ အတိသယပ္ပတ္တေန ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၆၂၅) ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေန ¶ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တေန ရူပဈာနေန။ ‘‘ဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဣမိနာ ဟိ အတိသယရူပယုတ္တော ရူပီတိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၉၉) ဈာနာနမေဝ ကသိဏဘာဝေန ပဝတ္တာ။ သုတ္တေ အာရမ္မဏာနံ ကသိဏဘာဝေန ပဝတ္တာ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၅)။

ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗြဟ္မဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅၁။ အညာဏသမ္ပယုတ္တာပိ ဝါ ဥပေက္ခာဝေဒနာ အညာဏုပေက္ခာ၊ ဥပေက္ခာတိ အညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ အညာဏုပေက္ခာတိပိ ဧတာသံယေဝ နာမန္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၄၇) ဟိ ¶ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝက္ခတီတိ။ အပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တတ္တေပိ ဧကံ ကတိပယေ ဝါ သတ္တေ ဩဒိဿ ပဝတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နရူပါဒိဥပါဒါနဝိသယေ ပဝတ္တတ္တာ ကထမပ္ပမာဏဂေါစရာတိ အာဟ ‘‘န စ သမ္မုတိသစ္စဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တာယပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ခါရာရမ္မဏတာ ဝုစ္စတိ ဥပါဒါနဝသေန၊ ဧဝံ သတ္တဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ မေတ္တာဒီနံ သင်္ခါရာရမ္မဏတာပိ သိယာတိ စေ? န၊ အပရာမသနဝသေန ပဝတ္တာနံ မေတ္တာဒီနံ သဥပါဒါနဂ္ဂဟဏာသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပရာမာသာ’’တိအာဒိ။

ဗြဟ္မဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသုဘကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆၃။ ‘‘ဧကာဟမတံ ဝါ ဒွီဟမတံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂) ဝုတ္တာသု နဝသု သိဝထိကာသု ဝဏ္ဏဝသေန ပဝတ္တဇ္ဈာနံ သိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနံ။ နနု စေတဿ ဝဏ္ဏကသိဏေဟိ ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ န အသုဘေဟီတိ? န၊ သိဝထိကာဝဏ္ဏံ ဥပမံ ကတွာ အတ္တနော ကာယေ ပဋိကူလတ္တံ အမုဉ္စိတွာဝ ဝဏ္ဏဝသေန ပဝတ္တနတော ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဋိကူလမနသိကာရသာမညေနာ’’တိ။ အယမတ္ထော သိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနဿာတိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

အသုဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆၅။ ရူပနိမိတ္တန္တိ ရူပဟေတု ရူပါဓိကရဏံ။ ရူပါရူပနိမိတ္တေသူတိ ရူပဓမ္မေသု စ ပထဝီကသိဏာဒိနိမိတ္တေသု စ။ တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသူတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ရူပနိမိတ္တံ ပစ္စာမသတိ ရူပမ္ပိ ¶ ဝါ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာနမ္ပိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ သမ္ဘဝတော။ ရူပါဒီသူတိ ရူပါရူပနိမိတ္တတဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသု ရူပပဋိဗဒ္ဓဓမ္မေသု စ။ အနာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ…ပေ… အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန သမတိက္ကမောတိ ဧတေန သမတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တေန ရူပါဝစရကုသလာနံ ရူပါဝစရဝိပါကကိရိယေဟိ ဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ အနဓိဂတဘာဝတော။ ယေသဉှိ ရူပသညာဒီနံ အရူပဘာဝနာယ သမတိက္ကမာဒိကော လဗ္ဘတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အရူပဘာဝနာယ အဘာဝေ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ယာတိ ဧကန္တရူပနိဿိတာ အဝသိဋ္ဌပရိတ္တဝိပါကသညာဒယော။

အာနေဉ္ဇသန္တသမာပတ္တိသုခါနုဘဝနဘဝဝိသေသူပပဇ္ဇနာဒယော အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ အတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ရူပသညာ…ပေ… န အတ္ထော’’တိ။

ဣဓ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ပရိတ္တာနန္တတာ ဟောတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃာဋိတေ ကထမာကာသာနဉ္စာယတနဝစနန္တိ? တတ္ထာပိ အနန္တဖရဏသဗ္ဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အနန္တဖရဏတာသဗ္ဘာဝေ’’တိ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ အနန္တဖရဏတာ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမယဝဝတ္ထာပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိပတ္တီတိ ဈာနဘာဝနာကာရမာဟ။

၂၆၆။ ဥဂ္ဃာဋဘာဝေါ ဥဂ္ဃာဋိမံ။ ယထာ ပါကိမံ။

၂၆၈။ အာကာသေ ¶ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာတိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ ယုတ္တိတော အာဂမတော စ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တဒတိက္ကမတော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ အာရမ္မဏာတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝိသေသတော အာရမ္မဏေ ဒေါသဒဿနံ တဒေဝ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အယံ ယုတ္တိ၊ အာရမ္မဏေ ပန အတိက္ကန္တေ တဒါရမ္မဏံ ဈာနမ္ပိ အတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ။ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏဿ ဝိဂမနံ အပနယနံ ဝိဘာဝနာ။ ပါဠိယန္တိ ဝိဘင်္ဂေ။ နနု စ ပါဠိယံ ‘‘တညေဝ ဝိညာဏ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘န အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏ’’န္တိ။ ‘‘န တညေဝဝိညာဏန္တိ ဝိသေသဝစနေန အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတန’’န္တိအာဒိမာဟ။

အရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ

၂၆၉။ သတ္တဟိ ¶ မဟာဝါရေဟီတိ ပဋိစ္စသဟဇာတပစ္စယနိဿယသံသဋ္ဌသမ္ပယုတ္တပဉှာဝါရေဟိ အနုလောမပစ္စနီယအနုလောမပစ္စနီယပစ္စနီယာနုလောမာဒိနယာ အနုလောမာဒိနယာ။ ဘာရဒွါဇဂေါတမာဒယော အဋ္ဌစတ္တာလီသ လောကေ ဂေါတ္တာနိ မူလဘူတာနိ၊ တထာ ကဋ္ဌကလာပါဒယော အဋ္ဌစတ္တာလီသေဝ စရဏာနီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တေသန္တိ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗာနံ။ ဒွါရသီသေန ဒွါရဝန္တာနိ ဂယှန္တီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တံတံဒွါရာနိ ဝါ ကာယာဒီနီ’’တိ။ အစိတ္တီကာရေန ဝါ ကတံ ဟီနံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခနေန ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ သက္ကစ္စကတံ ပဏီတံ။ အာမိသကိဉ္ဇက္ခာဒိဟေတု ဝါ ကတံ ဟီနံ၊ ပုညဖလကာမတာယ ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ ကတ္တဗ္ဗမိစ္စေဝ အရိယဘာဝေ ဌိတေန ကတံ ပဏီတံ။ ဘဝသမ္ပတ္တိလောဘေန ဝါ ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ အလောဘဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ပရဟိတာယ ပဝတ္တိတံ ပဏီတံ။ ပရိတ္တကတံ ဝါ ဟီနံ၊ မတ္တသော ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ အဓိမတ္တသော ကတံ ပဏီတံ။ မဟဂ္ဂတေသု ပန ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ ဟီနံ၊ နာတိသုဘာဝိတံ မဇ္ဈိမံ၊ သုဘာဝိတံ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဏီတံ။ ဣမေသုပိ ဧကေကဿ ဟီနာဒိကဿ အာယူဟနနာနတ္တာဒိဝသေန ဟီနာဒိဘေဒေါ လဗ္ဘတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝသေနာတိ ယော စိတ္တပ္ပဘာဝိတော စိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ စိတ္တာဓိပတေယျဘာဝေါ၊ သော တံနိမိတ္တေ စိတ္တေ ဥပစရိတောတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော။

တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ

၂၇၇။ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ¶ လောကုတ္တရ’’န္တိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၃) အဋ္ဌကထာယ အာဘတံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓောပိ အနုတ္တရဓမ္မော လောကံ တရတီ’’တိအာဒိနာ သင်္ဂဟိတောတိ တံ တီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘လောကံ တရတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကေကသ္မိံ ယောဇေတဗ္ဗော လောကဿ အန္တဂမနာဒိတာယ မဂ္ဂါဒီသုပိ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ မဂ္ဂေယေဝ ဝါ တိဝိဓောပိ အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနတိဝတ္တနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသတာ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနံ အာသေဝနာတိ ဣမေ တယော ဘာဝနာဝိသေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ စေတေ ဘာဝနာဝိသေသာ သံကိလေသဝေါဒါနေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု စ တံတံအာဒီနဝါနိသံသဒဿနဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ¶ သမ္ပာဒိတေန ဉာဏဝိသေသေန နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အညမညံ…ပေ… ဝဍ္ဎေတီ’’တိ။

နိဿယော ဟောတီတိ ရုက္ခော ဝိယ သာခါယ အာဓာရဘာဝေန ဝေါဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ဖလဉာဏဖလင်္ဂါနံ နိဿယဝစနံ နိဿယပစ္စယတ္တာ။ တတောယေဝ နိဿယဘာဝတော ပတိဋ္ဌာဘာဝတော။ အရိယဖလသန္နိဿယေန ဟိ အရိယာ ကတကိစ္စာ သုဋ္ဌု နိဗ္ဗိန္နသဗ္ဗဘဝါပိ စိရတရံ လောကေ ပရဟိတာယ တိဋ္ဌန္တိ။ ကိလေသာနံ ဩဓိသော ပဇဟနကာပိ အရိယမဂ္ဂါ အဝိသေသေန သဗ္ဗာကုသလာနံ သဗ္ဗကုသလပဋိပက္ခတာယ အညမဂ္ဂပ္ပဟာတဗ္ဗေသုပိ ကေနစိ ပဟာနာကာရေန ပဝတ္တန္တီတိ တံ ပဟာနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတရေသံ ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမဿာ’’တိ အာဟ။ ယေန ပါဠိယံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏာနံ ဝိဇ္ဇူပမတာ ဒဿိတာ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ ဣတရေတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ န တေသံ သမုစ္ဆေဒဝစနံ ယုတ္တံ။ န ဟိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿနမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ စ သတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝ တေ သိယုံ။ အထ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ ယေန ‘‘ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာယ ဧဝ သိဒ္ဓံ န စ ယုတ္တံ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသေ ပဇဟတီတိ။ ဝိက္ခမ္ဘနေပိ ဧသေဝ နယော၊ အနုလောမဉာဏေနေဝ တဿ သာတိသယံ သာဓိတတ္တာ။ အထ ပန ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဧဝ ကိလေသာ ဣတရေတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ဧဝံ သန္တေ တေသံ ဣတရဘာဝေါဝ န သိယာ၊ န စ အနပါယဂမနီယာ ¶ နာမ ကိလေသာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အတ္ထိ၊ နာပိ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ တေန ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမော သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောယံ ‘‘ဣတရေသံ…ပေ… သမုစ္ဆေဒေါ’’တိ။ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒံ အဓိပ္ပာယဝသေန နေတဗ္ဗံ နေယျတ္ထတ္တာတိ တံ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အကတာဓိကာရဿာ’’တိ အာဟ။ တေန ယထာဝုတ္တဝစနဿ စ သပ္ပဒေသတံ ဒဿေတိ။ နနု စ ကတာဓိကာရဿ အရိယဿ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈမာနမ္ပိ ဈာနံ မဂ္ဂပဋိပဒါဝသေန ပဋိပဒါသဟိတမေဝါတိ။ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တေနေတံ ဝစနံ နိပ္ပဒေသမေဝါတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကတာဓိကာရဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတာ ပါဠိတောပိ ဝိညာယတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တ…ပေ… ကတာ’’တိ။

‘‘ယော ကောစီတိ အဝိသေသဝစန’’န္တိ တဿ အပဝါဒံ ဒဿေန္တော ‘‘သကိံ ဒွိက္ခတ္တု’’န္တိ အာဒိမာဟ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ပရိဇာနနံ။ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနပစ္စယပရိဂ္ဂဟလက္ခဏပဋိဝေဓနိကန္တိပရိယာဒါနာနံ ¶ ။ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိတောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ကေသဉ္စိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိတော။ ဧသ နယော ဒုတိယဝါရာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ။ သုခသိဒ္ဓိယမ္ပီတိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓဘာဝဿ ကာရဏဘာဝေ အနေကန္တိကာ။ ဝိပဿနာသဟဂတိန္ဒြိယာနံ ပန မန္ဒတာ တဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။

ဧတဒန္တတ္တာ ပဋိပဒါယာတိ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတာယ ဝိပဿနာပညာယ စိရာစိရပ္ပဝတ္တိဝသေန မဂ္ဂဿ ခိပ္ပဒန္ဓာဘိညတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမာနန္တိ ပုရိမဝါရာနံ၊ လက္ခဏပဋိဝေဓာဒီနံယေဝ ဝါ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တိက္ခတ္တုံ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေ သတိ ဒုက္ခာပဋိပဒါဘာဝေါ၊ န တတော ဟေဋ္ဌာတိ နိစ္ဆိတတ္တာ အာဟ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရတာဝသေနာ’’တိ။ တဿ သုခါပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဥက္ကံသဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝိသံဝါဒနဘေဒနာနိဋ္ဌာနတ္ထနိယောဇနာနံ ပဝတ္တိ၊ တတ္ထ သိနေဟဝိရဟေနေဝ တေသံ ပဝတ္တိ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အသင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခတာ စ အပရိဂ္ဂဟတာ စ ဝုတ္တာ။ တပ္ပဋိပက္ခဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ သမ္မာဝါစာယ သိနိဒ္ဓဘာဝတာ ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝတာ ¶ ။ သဒ္ဓါဝိသေသယောဂတော ဝါ တဿာ သိနိဒ္ဓဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ပဝတ္တေတိ။ ဇီဝမာနော ဝါ သတ္တော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ ဝေါဒါယန္တိ ဧတေန သယံ ဝါ ဝေါဒါယတီတိ ဝေါဒါနံ။

၂၈၅။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ။ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာတိ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တေသု ပကာရန္တရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေနပိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ကိလေသဂ္ဂဟဏေန တဏှာသဿတဒိဋ္ဌိသဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရာ ဂဟိတာ တံသဘာဂတာယ တဒေကဋ္ဌတာယ စ။ တထာ အဘိသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန အဝသေသကိလေသဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရာ။ လီနုဒ္ဓစ္စကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂါနံ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ တေဟိ န ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေ ဝတွာ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတံ ဒီပေတုံ တဒုဘယဝသေနပိ ယောဇနာ ကတာ။ နယဒဿနံ ဝါ ဧတံ တတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမိတရေပိ ပကာရာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ¶ ။ ‘‘စတူဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၄။၁၁၂၊ ၁၁၄) အင်္ဂ-သဒ္ဒဿ ကာရဏတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၉၉။ မုသာဝါဒါဒီနိ ဘာသမာနော ကရောတိ နာမ ကိံ ဝက္ခမာနံ ကိရိယံ၊ ကာ ပန သာတိ? မုသာဝါဒါဒိကိရိယာတိ ဝိဒိတောဝါယမတ္ထော။ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၃၀၁။ နိပ္ဖာဒိတပစ္စယာနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနံ။ ကုဟနဝတ္ထူနီတိ ပါပိစ္ဆတံ နိဿာယ လူခစီဝရာဒိသေဝနဝသေန ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော အရဟာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၄) အတ္တာနံ အရိယဂုဏသာမန္တံ ကတွာ ဘဏနဝသေန ဝိသေသလာဘိနော ဝိယ အတ္တနော ပရိဟရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ပရေသံ ဝိမှာပနကာရဏာနိ ကုဟနဝတ္ထူနိ။

၃၄၃။ သတိပိ ¶ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမလာဘေ န နိပ္ပရိယာယေန ဝိပဿနာ အနိမိတ္တနာမိကာတိ အာဂမနတော မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တနာမံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘န ပန သဂုဏာရမ္မဏေဟိ…ပေ… သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာဂမနတော သုညတံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ လဒ္ဓနာမဿ မဂ္ဂဿ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ တံနာမာဘာဝေါ န ကဒါစိပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ နာမတ္တယပါရိပူရိဟေတုအာဂမနတော နာမလာဘောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏနာမသိဒ္ဓိဟေတုတ္တာ’’တိ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗဝိမောက္ခမုခါဂတာနမ္ပိ မဂ္ဂါနံ။ နာမတ္တယယောဂေါတိ သုညတာပဏိဟိတာနိမိတ္တနာမယောဂေါ။ ဝဝတ္ထာနံ အသင်္ကရော။

၃၅၀။ နိမိတ္တဓမ္မာ သင်္ခါရာ တေဟိ သနိမိတ္တာ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ တေသံ အဘာဝိတဘာဝနဿ ဘာဝိတဘာဝနဿ စ ဥပဋ္ဌဟနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘သမူဟာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန စ ‘‘ဝိမောက္ခေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဝုတ္တံ၊ န ‘‘တသ္မိံ ဝိမောက္ခေ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ အနိစ္စာနုပဿနံ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အနိမိတ္တဿ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ နတ္ထီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စ အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဘာဝေါ ပရိယာယေနာတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနာယ တဿာ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ အတ္ထိ ဧဝ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘အနိမိတ္တဿ အနိမိတ္တနာမဒါနာဘာဝေါ’’တိ စ န န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဥပမာသံသန္ဒနံ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ အနိမိတ္တေန မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပရမတ္ထတော နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတီ’’တိ? သစ္စမေတံ ¶ ၊ ပရိယာယသိဒ္ဓံယေဝ ပန အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဘာဝံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂသောဓနဝသေနာယမနုယောဂေါ ကတော ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခဿ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ နတ္ထီတိဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အနိမိတ္တံ…ပေ… ဒီပိတော ဟောတီ’’တိ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ သာမညန္တိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓမာဟ။ န မဂ္ဂါဓိပတီတိ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ ဆန္ဒစိတ္တာနံ အယံ သမညာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ န စ တေဟိ မဂ္ဂဿာတိ ဆန္ဒစိတ္တေဟိ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ ဧတဿာတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ အယံ သမညာ မဂ္ဂဿ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဆန္ဒစိတ္တာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ။

ဈာနဿ သုညတာဒိနာမကတ္တာတိ ဧတေန ဣန္ဒြိယဗလာဒီနမ္ပိ မဂ္ဂသမ္ပယောဂတော သုညတာဒိနာမကတာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတိပိ ပစ္စနီကာမသနေ ¶ န တဿ မဂ္ဂဿ တံ ပရိဗျတ္တံ ယထာ သရသတာတိ အာဟ ‘‘သရသပ္ပဓာနော’’တိ။ ဒွီဟီတိ သရသပစ္စနီကေဟိ။ အညနိရပေက္ခေဟီတိ အာဂမနနိရပေက္ခေဟိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သရသတောဝ နာမလာဘေ အဝဝတ္ထာနာပတ္တိ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဿ သဗ္ဗနာမဘာဝါပတ္တိ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ အတ္တာဘိ…ပေ… မဂ္ဂါတိ တေန အာဂမနတော နာမလာဘဿ ပစ္စနီကတော နာမလာဘဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရသန္တရေတိ အနိမိတ္တဘာဝါဒိကေ။ ပစ္စနီကသဟိတေန သရသေနာတိ သုညတာပ္ပဏိဟိတဘာဝေဟိ တဒါဂမနေဟိ။ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနိဝါရဏာတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ အနိသေဓနတော။ သုညတာပ္ပဏိဟိတဿေဝ မဂ္ဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ မဂ္ဂေါ ဣဓ အသင်္ဂဟိတော သိယာတိ အာသင်္ကိတွာ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ န သိယာ၊ လက္ခဏေဟိ ဧဝ ဝုဋ္ဌာနံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ လက္ခဏပဋိဝေဓော န သိယာ အတဒါရမ္မဏတ္တာတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာနဉှိ ဟုတွာ အဘာဝဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနာဝသဝတ္တနာကာရေသု အနိစ္စတာဒိလက္ခဏဝေါဟာရော။

အာကာရဝန္တေသု ဂဟိတေသု တဒါကာရောပိ ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ တဒါကာရသင်္ခါရဂ္ဂဟဏတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တာဓိပ္ပာယေနာတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘သင်္ခါရေသူ’’တိအာဒိနာဝ ဝုတ္တပ္ပကာရာဓိပ္ပာယေန။ ဝိသုန္တိ သင်္ခါရေဟိ ဝိနိဝတ္တေတွာ။

လောကုတ္တရကုသလံ

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

ပဉ္စဓာ ¶ ဥဒ္ဒိသတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ အဇ္ဈတ္တဒုကဝသေန ရူပဒုကဝသေန စ ဘိန္ဒိတွာ အဘိန္ဒိတွာ စ နိမိတ္တဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိသတိ ပဝတ္တဿပိ သင်္ခါရနိမိတ္တဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗတာသာမညတော စ။ တေနေဝ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နဝသေန ပဝတ္တံ ဒွိဓာ ကတွာ နိဒ္ဒိသိတွာပိ ‘‘အယံ တာဝ နိမိတ္တေ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ နိမိတ္တဝသေနေဝ နိဂမေတိ။ ဧတ္ထ စ နိမိတ္တံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ၊ ပဝတ္တံ ပန အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ အသဒိသတံ။ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာသင်္ခါတာ ဝိတက္ကာဒိဝိရာဂဘာဝနာ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာ။ ဣတရဿာတိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒိကဿ။ အတဗ္ဘာဝတောတိ ယထာဝုတ္တဝိရာဂဘာဝနာဘာဝဿ အဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မဂ္ဂါသန္နာယ ဝိပဿနာယ သောမနဿသဟဂတတ္တေ မဂ္ဂဿ ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကတာ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ¶ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာ ဧဝ စ တဗ္ဗသေန စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဝိသေသောတိ တေသံ နိယမေ အာသန္နကာရဏံ ပဓာနကာရဏဉ္စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ၊ န ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနာဒယောတိ။

ဣဒါနိ အပါဒကပဌမဇ္ဈာနပါဒကာနံ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရပဌမဇ္ဈာနာနိ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတာနဉ္စ မဂ္ဂါနံ ဧကန္တေန ပဌမဇ္ဈာနိကဘာဝတော ဝိပဿနာနိယမောယေဝေတ္ထ ဧကန္တိကော ပဓာနဉ္စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဝိပဿနာနိယမေနေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတရေတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိမဂ္ဂါ။ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပါဒကဇ္ဈာနေန အာဟိတဝိသေသာ မဂ္ဂဿ ဈာနင်္ဂါဒိဝိသေသနိယာမိကာ ဟောတီတိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာနိယမေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပါဒကဇ္ဈာနေန၊ ဧဝံ အာရမ္မဏဘူတေန သမ္မသိတဇ္ဈာနေန ဥဘယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယဝသေန အာဟိတဝိသေသာ ဝိပဿနာ နိယမေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သေသဝါဒေသုပိ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ။

ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါရေသူတိ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါရေသု။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ တံတံဝိရာဂါဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေနာတိ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိရဇ္ဇနာဝိရဇ္ဇနဘာဝနာဘာဝေန။ တေန အာရမ္မဏဇ္ဈာနဿပိ ဝိပဿနာယ ဝိသေသာဓာနံ ဥပနိဿယတမာဟ။

ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနာနိယေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသာနံ ဥပနိဿယော ကာရဏန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယော ¶ ၊ တဿ သဗ္ဘာဝေ။ တဒဘာဝါဘာဝတောတိ တဿ အဇ္ဈာသယဿ အဘာဝါဘာဝတော။

စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဿ မဂ္ဂဿ အာရုပ္ပေ အရူပဇ္ဈာနမေဝ ပါဒကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာန’’န္တိ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဩဠာရိကင်္ဂါတိက္ကမနူပနိဿယာ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒယော။ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟီတိ ပဉ္စဟိ ဈာနင်္ဂေဟိ။ ‘‘တံတံဝါဒေဟိ ပညာပိယမာနာနိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါဒသဟစာရိတာယ ‘ဝါဒါ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တယောပေတေ ဝါဒေ’’တိ အာဟ။ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ ဝါဒကရဏဘူတာနိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါဒါ။

ဝိပါကသန္တာနဿ…ပေ… ¶ သုသင်္ခတတ္တာတိ ဧတေန ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ကိဉ္စိ ဝိသေသာဓာနံ ကရောတီတိ ဒီပေတိ။ ယတော တသ္မိံယေဝ သန္တာနေ တဿ ဝိပါကော၊ နာညတ္ထ။

ပုရိမာနုလောမံ ဝိယ တန္တိ ယထာ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမတော ပုရိမအနုလောမဉာဏံ တံ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမံ အနုဗန္ဓတိ၊ ဧဝံ။ တဒပီတိ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမဉာဏမ္ပိ အညံ အနုလောမဉာဏမေဝ အနုဗန္ဓေယျ၊ တဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သာ ဘူမီတိ သာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတာ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘူမိ။ ဧကော ဘဝေါတိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧတေန သတ္တ ဘဝေ ဒွေ ဘဝေတိ ဣဒမ္ပိ အဓိပ္ပာယဝသေန နေတဗ္ဗတ္ထံ၊ န ယထာရုတဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ဧကဝါရံ ကာမာဝစရဒေဝေသု ဧကဝါရံ မနုဿေသူတိ ဧဝမ္ပိ မိဿိတူပပတ္တိဝသေန တေသု ဧကိဿာ ဧဝ ဥပပတ္တိယာ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ယံ ပန ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၉၊ သု။ နိ။ ၂၃၂) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ကာမာဝစရဘဝံယေဝ သန္ဓာယာဟ။ မဟဂ္ဂတဘဝါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ တထာ ‘‘ဌပေတွာ ဒွေ ဘဝေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာမာဝစရဒေဝမနုဿဘဝါနံ မိဿကဝသေနေဝ၊ တသ္မာ ကာမဓာတုယံ ယေ ဒွေ ဘဝါတိ ကာမာဝစရဒေဝမနုဿဝသေန ယေ ဒွေ ဘဝါတိ အတ္ထော။ ပုရိမဝိကပ္ပေသု ပုဂ္ဂလဘေဒေန ပဋိပဒါ ဘိန္ဒိတွာ ကဿစိ စလတီတိ၊ ကဿစိ န စလတီတိ ကတွာ ‘‘စလတိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏမန္တရေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀ လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာ) ‘‘ယထာ စ ပဋိပဒါ၊ ဧဝံ အဓိပတိပိ စလတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိပဒါသု အဘေဒေန ဂဟိတာသု ဧကန္တေန စလနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စလတိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န န စလတီ’’တိ တတိယဝိကပ္ပော စလနာဝဓာရဏော ဝုတ္တော။

လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမမဂ္ဂဝီသတိမဟာနယဝဏ္ဏနာ

၃၅၇။ ဈာနမဂ္ဂါဒိပရိယာယေဟိ ¶ ကထိတေ ဗောဇ္ဈနကာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ဝိသေသတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဈာနံ ဘာဝေမိ မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ ပဝတ္တဇ္ဈာသယာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ’’တိအာဒိမာဟ။

၃၅၈။ ဥပနိဿယဝသေနာတိ ¶ တထာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရေန။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဒနုရူပဗလာတိ အဓိပတိပစ္စယလာဘေန သတ္တိဝိသေသယောဂမာဟ။ ယဒိ ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရဝသေန ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိဘာဝေါ၊ ကိမတ္ထမေတေယေဝ ဧဝံ ဝုတ္တာ၊ နနု သဒ္ဓါဒီနမ္ပိ ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သေသဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ အတံသဘာဝတ္တာတိ သမ္ပယုတ္တေဟိ သာတိသယမနုဝတ္တိတဗ္ဗဘာဝရဟိတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ သဒ္ဓါဒယောပိ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာယ သမ္ပယုတ္တေဟိ အနုဝတ္တယန္တိ၊ ဧကသ္မိံ ပန စိတ္တုပ္ပာဒေ သမဓုရေန အညေန ဝိနာ သမ္ပယုတ္တေဟိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ န တေသံ ယထာ ဆန္ဒာဒီနန္တိ တေယေဝ အဓိပတိဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယသဟဇာတာဓိပတိပစ္စယာနံ ဝိသေသော ပရိဗျတ္တော ဟောတိ။

စတုမဂ္ဂနယသဟဿဝဏ္ဏနာ

၃၆၂။ မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသာ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော အဓိပတိ ဝိယ အညာဓိပတိနာ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ နပ္ပဝတ္တတီတိ။ ဧကဒေသ…ပေ… ဥပမာ ဟောတိ၊ န သဗ္ဗသာမညေန၊ ဣတရထာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနေ အန္ဓကာရာဝတ္ထရဏံ ဝိယ အဂ္ဂမဂ္ဂတိရောဓာနေ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမပ္ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အညမညန္တိ အညေ အညေ။ ‘‘အာနီတံ ဣဒံ သုတ္တ’’န္တိ ဝိဘတ္တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန။ န ဥပမာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ န ဥပမာယ ဝုတ္တဘာဝတော။ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဝါ ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နယေန ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ ဥပမာယ န ဝုတ္တတ္တာ။ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တိ၊ ယေန တေ စေတသိ နိယုတ္တာ၊ စိတ္တဿ ဧတေတိ စ စေတသိကာတိအာဒိနာ ဝုစ္စန္တိ၊ န ပန ‘‘ဖဿိကာ’’တိအာဒိနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အကုသလပဒံ

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရော

ပဌမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၅။ ခဏတ္တယဿ ¶ အကုသလေသု အသမ္ဘဝတော သမဝါယကာလဟေတုသမူဟတ္ထော သမယ-သဒ္ဒေါ။ လောဘာဘိဘူတာယ ဧဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိံ ဣတရတြ ¶ စ ဣဋ္ဌာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန သောမနဿသဟဂတဘာဝေါတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိလေသာတုရတာယ အနာရောဂျဋ္ဌေန ကိလေသဝဇ္ဇသဗ္ဘာဝတော သာဝဇ္ဇဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတတာယ အကောသလျသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလ’’န္တိ စ ‘‘သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကလက္ခဏံ၊ အနတ္ထဇနနရသံ၊ သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ၊ ဂါရယှဘာဝတော ဝါ သာဝဇ္ဇလက္ခဏံ၊ သံကိလေသဘာဝရသံ၊ အနိဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ယထာဝုတ္တပဒဋ္ဌာနမေဝါ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တနယေန အနုဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝုတ္တနယံ အနုဂန္တွာ’’တိ။

ဂတံ ဂမနံ ပဝတ္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂတမတ္တံ ဂတိမတ္တံ ဂဟဏမတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဟိ ဂတိ ပဝတ္တိ ဧဝါတိ။ အာသန္နကာရဏတ္တာတိ ပဒဋ္ဌာနတာယ၊ ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ ဟိ ကုသလဿ အယောနိသောမနသိကာရော အကုသလဿ အစ္စာသန္နဟေတု။ တထာ ဟိ သတိပိ အသဒ္ဓမ္မသဝနာဒိကာရဏေ အယောနိသော အနာဝဇ္ဇိတေ အဝဝတ္ထာပိတေ စ နတ္ထိ အကုသလပ္ပဝတ္တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယောနိသော အကုသလ’’န္တိ။ ဧတေန ဧကန္တကာရဏတာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ပဋိသင်္ခါ သီတာဒိခမနံ အပ္ပမာဒဝိဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇနံ ခမန’’န္တိ။ တေန သတိသံဝရောတိ ဣဓ ခန္တိသံဝရော ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဟာနသံဝရောတိ ဝီရိယသံဝရော။ သော ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တောတိ။

သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာကာရော မောဟော သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိပက္ခဘာဝဂ္ဂဟဏာကာရော။ တေန ဟိ နိဝုတာ န သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ အဘိဇ္ဈာယ ဝိသေသယောဂေါ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ။

အနုပပရိက္ခာ မောဟော။ သော စေတ္ထ ဒိဋ္ဌိရဟိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌိသဟိတဿ ပန ဒိဋ္ဌိယာ အနုဝိဓာယကတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏန္တိ။ အဝတ္ထုသ္မိန္တိ အသဒ္ဒဟနီယေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ သာနုနယော အဓိမောက္ခောတိ ¶ မောဟဒိဋ္ဌီနံ သဒ္ဓါပတိရူပတမာဟ။ အဟိရိကာနောတ္တပ္ပမောဟာဒီဟိ ပမဇ္ဇနတော အဟိရိကာဒီဟိ ကာရဏေဟိ။ အာရက္ခရဟိတစိတ္တေတိ စိတ္တဿ သတိဝိရဟတံယေဝ ဒဿေတိ။ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဟိ သတီတိ။ ဧတေန ‘‘အဿဒ္ဓိယစိတ္တေ အန္ဓဗာလစိတ္တေ’’တိ ပဒဒွယံ ဝုတ္တတ္ထံ ဟောတိ။ ဥပနာဟာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ရာဂါဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ ရာဂါဒီနံ ပရိယုဋ္ဌာနာဒိသဘာဝတာယ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသဿ ဧကစ္စဿ အသမ္ဘဝတော။ ဣဓာတိ၊ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ ဘုမ္မံ ‘‘စမ္မသ္မိံ ဒီပိနံ ဟန္တီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ၁၇-၁၈ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဝိယ အာရမ္မဏံ ဝါ အဝူပသမော ဖလူပစာရေန ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိ ဝိယ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၃၉၀။ သဘာဝပဋိစ္ဆာဒဝသေန ပကတိအတ္တာဒိအသန္တဂ္ဂဟဏဿ နိဿယတ္တာ နိမိတ္တတ္တာ အသန္တံ ဗုဇ္ဈတိ၊ နိစ္စာဒိဝိသမဂ္ဂဟဏဿ သညာဒိဝိပရိယေသဿ နိဿယတ္တာ အသမံ ဗုဇ္ဈတီတိ မောဟော ဝုတ္တော နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝေန ဥပစာရိတတ္တာ၊ အယဉ္စ အတ္ထော ဒိဋ္ဌိသဟိတမောဟဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပကတီတိ ကာပိလာနံ ပဓာနံ။

တတိယစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၀။ အပဏ္ဏကပဒံ ဝိယ အဝိရဇ္ဈနကပဒမ္ပိ ကဒါစိ နိယတဘာဝံ ဒီပေယျာတိ အနိယတတံ ဒီပေတုံ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအရဟင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ မာနဿ အနိယတတ္တာ။ ယဒိ ဟိ မာနော နိယတော သိယာ၊ ကာမရာဂဿ မာနရဟိတာ ပဝတ္တိ န သိယာ၊ တထာ ဘဝရာဂဿ။ ဧဝံ သတိ ပဋ္ဌာနေ စတုက္ခတ္တုံ ကာမရာဂေန ယောဇနာ န သိယာ၊ တိက္ခတ္တုံယေဝ သိယာ၊ ဘဝရာဂမူလိကာ စ န သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သံယောဇနာနံ သံယောဇနေဟိ အဋ္ဌဝိဓေန ယောဇနာ သိယာ၊ န ဒသဝိဓာ ဒဿိတာတိ ယထာဝုတ္တာဟိ ယောဇနာဟိ မာနဿ အနိယတဘာဝေါ ပကာသိတော။ အထ ဝါ မာနေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ဟောန္တိ ယထာဝုတ္တာနိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ၊ ကိံ ပန ဟောန္တီတိ အပေက္ခာယံ ယေဝါပနကာတိ ဝိဒိတောဝါယမတ္ထော။ ယေဝါပနကာနဉှိ ပဉ္စဘာဝေါ ဣဓ ဝိဓီယတိ၊ န အပဏ္ဏကင်္ဂါနန္တိ သော ယထာ ဟောတိ ¶ ၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသဒုကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘ကိလေသံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကိလေသော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒီသု ‘‘လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ ¶ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပ’’န္တိ ဝိဘတ္တတ္တာ ‘‘တထာ ကိလေသဒုကေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကစိတ္တဝသေန ဟိ အယံ ပါဌဘေဒေါတိ။

‘‘ကာမရာဂေါ စတုဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဃော တိဓာ၊ မာနော ဧကဓာ၊ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဘဝရာဂေါတိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကာမရာဂေါ မာနသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စေဝ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနမတ္တေနေဝ စ သဒ္ဓိံ မာနော ဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဝရာဂေါ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနေန သဒ္ဓိ’’န္တိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၈၅) ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဣဓ စ ဝက္ခတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝ ‘‘လောဘော ဆဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဃော ဒွေဓာ၊ တထာ မောဟော’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘လောဘော အသင်္ခါရိကော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တော မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ သသင်္ခါရိကော မောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ အသင်္ခါရိကော ဧဝ မောဟမာနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပေဟိ၊ သသင်္ခါရိကော ဧဝ စ မောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပေဟီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘တထာဒသဝိဓာ ကိလေသာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဟဏတာယ အဝံကတွာ ဂဟဏမ္ပိ ‘‘သမ္ပဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တံ။

စတုတ္ထစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၂။ ဥဿာဟံ ဇနေန္တာတိ ဧတ္ထ စိတ္တပယောဂသင်္ခါတော သင်္ခါရော ဧဝ ဥဿာဟော၊ န ဝီရိယုဿာဟောတိ။

နဝမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၃။ ဝိသပ္ပနာနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာနံ ယေန ကုပိတဿ သကလသရီရံ ကမ္ပတိ၊ ကုပိတာကာရော ပညာယတိ။ ဧတေန သမ္ပတ္တိအတ္ထော ရသော ဒဿိတော ဟောတိ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ဝါ ဝိသပ္ပနရသော။ တထာ ဟိ ယဿ ကုပ္ပတိ၊ တဿ အမိတ္တဿ သမ္ပတ္တိ ယေဘုယျေန ပဋိဃုပ္ပတ္တိဟေတု ဟောတီတိ။ ဧတေန ကိစ္စတ္ထော ရသော ဝုတ္တော ဟောတီတိ။

၄၁၈။ ဝစနတ္ထမေဝ ¶ ဝစနပရိယာယမေဝ။

ဧကာဒသမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၄။ နိစ္ဆယာဘာဝါတိ ¶ အဓိမောက္ခာဘာဝါ။ အသဏ္ဌဟနတောတိ သန္တာနဝသေန ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အနဝဋ္ဌာနတော။

ဒွါဒသမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၉။ သဟဇာတာဓိပတိ နတ္ထိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သာ မယှံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝါ။ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ပဋိသိဒ္ဓတာ၊ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနမ္ပိ အဘာဝံ ဒီပေတိ။

အဝစနတောတိ အ-ကာရဿ တဒညဝစနတံ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု အဘာဝဝစနေန ကာရဏသိဒ္ဓိယာ ဖလသိဒ္ဓီတိ တတ္ထ အဘာဝဿ ကာရဏမေဝ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တံသဘာဝတာ တဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တတော စ ‘‘ဗလဝံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ၊ ဒုဗ္ဗလံ နာကဍ္ဎတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေသု။ ယဿ ပန ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ န တဿ ဗလဝဘာဝေါ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနေ ကာရဏန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ အနာကဍ္ဎနံ သာဓေတိ ‘‘ယဒိ ဟိ အာကဍ္ဎေယျာ’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ စ နာဂတံ၊ တသ္မာ နာကဍ္ဎတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယသ္မာ ပန တံ ပဋိသန္ဓိဒါနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ နာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနာကဍ္ဎနတော အနာဂမနံ သာဓေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အပါယဂမနီယဿာတိ အပါယံ ဂမေတီတိ အပါယဂမနီယံ၊ တံသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနေ သတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဧကန္တေန အပါယဂမနီယံ သိယာ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၉) ‘‘ဣတရဿာပိ ဧတ္ထေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဘဝေယျာ’’တိ။ န ဟိ အကုသလပဋိသန္ဓိ သုဂတိယံ သမ္ဘဝတီတိ။ ‘‘စတူဟိ အပါယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော (ခု။ ပါ။ ၆။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၃၄) အဝိနိပါတဓမ္မော’’တိ (သ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၉၉၈၊ ၁၀၀၄) ဝစနတော အပါယဂမနီယဉ္စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အပါယဂမနီယဿ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ န စေတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ၊ န သော တဿ အပါယဂမနီယော ရာဂေါ ဒေါသော ¶ မောဟော တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာတိ ဧတေန သင်္ဂဟောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ နိယောဂတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၆)။

‘‘ကုသလာကုသလံ ¶ ကမ္မံ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၇) ဝုတ္တကမ္မပစ္စယဘာဝေါ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ။ သော စ ယဒိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎေယျ၊ တဿာပိ သိယာ။ တထာ စ သတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံယေဝ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ န စေတံ ဒဿေနေန ပဟာတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အာဝတ္တတိ။

သဟဇာတမေဝ ဝိဘတ္တန္တိ ယထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၆) သဟဇာတံ နာနာက္ခဏိကန္တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သဟဇာတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော၊ နာနာက္ခဏိကာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘နာနာက္ခဏိကာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ။ တေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါတိ ဝိညာယတိ။ ပစ္စနီယေပိ ယထာသမ္ဘဝံ သင်္ဂါဟကပစ္စယာနံ ဝသေန ပစ္စယုဒ္ဓါရေ ကရိယမာနေ။ ဣတရတ္ထ စာတိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပဒေ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတဥပနိဿယပစ္ဆာဇာတကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၇၁) ကမ္မပစ္စယောပိ ဝုတ္တောတိ။

တဒဘာဝါတိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတ္တာဘာဝါ။ န စ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယံ ဝိနာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနံ အတ္ထီတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော တတ္ထ အနာဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ သေသာနိ ဧကာဒသေဝ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎန္တီ’’တိ ဧတ္ထ။ ပဝတ္တိဝိပါကဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကော ပဝတ္တိဧကဒေသတာယ ပဝတ္တိဘူတော ဝါ ဝိပါကော ဧတဿာတိ ပဝတ္တိဝိပါကံ၊ ကမ္မံ၊ တဿ။ အထ ဝါ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကော ပဝတ္တိဝိပါကော။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဧတဿာတိ ¶ နာနာ…ပေ… ယော၊ တဗ္ဘာဝေါ…ပေ… တာတိ ဧဝံ ပဒစ္ဆေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယံ ဝိနာ ဝိပါကဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။

ဣဒါနိ ¶ ပဝတ္တိဝိပါကာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယလာဘိတာယ အာဟစ္စဘာသိတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကဒါနံ ပဋိသန္ဓိဝိပါကဓမ္မတာတိ မညမာနော ‘‘ယဒိ ဘာဝနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ဝိပါကဒါနာဘာဝေပိ သိဒ္ဓါ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေါ တာဒိသာနံ အညေသမ္ပိ လဗ္ဘမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဘိညာစိတ္တာဒီန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္တနော ကာလမတိက္ကန္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တံ သိယာတိ ဣဒံ သဟာယပစ္စယလာဘတော ပုထုဇ္ဇနသန္တာနဝုတ္တိနော ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ၊ တဒဘာဝါ သေက္ခသန္တတိယံ တဿ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဉ္စ ယုတ္တံ သိယာတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပန ဌာနံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တော’’တိ။ တဿ တာဒိသဿေဝ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနဝစနံ၊ အသတိ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိကံ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ မနသိ ကတွာ ‘‘ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဝတ္တိဝိပါကဉှိ သန္ဓာယ ‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏ’န္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၂၅-၇၂၆) ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတိ၊ သာပိ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာတိ ဣဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။

အကုသလပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဗျာကတပဒံ

အဟေတုကကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ

၄၃၁။ ကာမာဝစရ…ပေ… အာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥပစိတတ္တာ’’တိ ပဒံ သင်္ဂယှတိ ‘‘အသာဓာရဏကမ္မပစ္စယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဥပစိတတ္တာတိ လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ တံ ပဌမဇဝနဿ န ယုဇ္ဇတိ အနာသေဝနတ္တာ။ တထာ စ သတိ တဿ ဝိပါကဒါနမေဝ န သိယာတိ တတော အညထာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိပါကာဘိမုခန္တိ ဝိပါကဒါနာဘိမုခံ ကတောကာသံ။ ကတောကာသတာ စ အနာဒိမှိ သံသာရေ အနေကေသံ ကမ္မာနံ ကတာနံ အတ္ထိတာယ ပရဿ ပဋိဗာဟနေန ဟောတီတိ ‘‘အညဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဍ္ဎိတတာ ¶ စ သကမ္မဿ ဗလဒါနသမတ္ထတာဝသေန အတ္တနော ကာရဏေဟိ အဘိသင်္ခတတာ။ အသာဓာရဏေန နာမံ ဥဒ္ဓဋံ ‘‘ဘေရီသဒ္ဒေါ ယဝင်္ကုရော’’တိ ယထာ။ ဝိညာဏာနန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ ဝိသေသပစ္စယတ္တာတိ အဓိကပစ္စယတ္တာ။

စက္ခုသန္နိဿိတဉ္စ တံ ရူပဝိဇာနနဉ္စာတိ ဧတေန သမာနာဓိကရဏတံ သမာသဿ ဒဿေန္တော တတ္ထ စ ‘‘စက္ခုသန္နိဿိတ’’န္တိအာဒိပဒဒွယဿ နီလုပ္ပလသဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ အညမညဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝမာဟ။ အညဝိညာဏန္တိ ရူပါရမ္မဏံ မနောဝိညာဏံ။ ရူပံယေဝါရမ္မဏန္တိ ပန အတ္ထေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တံသဒိသာနံ တဒုပစာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေ န ဈာနင်္ဂတာ နတ္ထီတိ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဒီနံ ဥပစရိတဈာနင်္ဂတံ သာဓေတိ။ န ဟိ ဈာနင်္ဂါနံ ဈာနပစ္စယတံ ဝတွာ တေသံ ဈာနပစ္စယဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဒယော ဈာနရာသိဋ္ဌာနေ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ အာဟ ‘‘ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာဒိဘာဝတောတိ ဥပေက္ခာသုခဒုက္ခေကဂ္ဂတာဘာဝတော။ အညဋ္ဌာနာဘာဝတောတိ စိတ္တဋ္ဌိတိံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၃၆။ အကုသလံ ဘဝင်္ဂနိဿန္ဒေန ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဘဝင်္ဂေ အပဏ္ဍရေ တံမူလိကာ ကုတော အကုသလဿ ပဏ္ဍရတာတိ ‘‘အကုသလဿ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍရတာယ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ယဒိ အညကာရဏာ ပဏ္ဍရတာ၊ သဘာဝေါဝါယန္တိ စိတ္တဿ အကိလေသသဘာဝတာယ ဝုတ္တံ၊ န စေတ္ထ ဖဿာဒီနမ္ပိ ပဏ္ဍရတာပတ္တိ။ ယတော ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စဝိသေသညုနာ ဘဂဝတာ ဝိညာဏံယေဝ တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။

၄၃၉။ အနတိက္ကမနေန ဘာဝနာယ။ ပသာဒဃဋ္ဋနံ ဝိသယဿ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ အာပါထံ ဂန္တွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတီတိ ဧတ္ထ န သယံ ကိဉ္စိ ပဋိဟညတိ၊ နာပိ ကေနစိ ပဋိဟညီယတိ အဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ ဝိသယဝိသယီဘူတံ ပန အဘိမုခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုတာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တံ ပဋိဟတပဋိဃာတကဘာဝေန ဝေါဟရီယတိ ¶ ၊ တသ္မာ တေသု သပ္ပဋိဃဝေါဟာရော။ ‘‘ဥပါဒါရူပံ ဃဋ္ဋေတီတိ ဧဝမာဒိ စ ဥပစာရဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာဘူတာရမ္မဏေန ပန ¶ ကာယပ္ပသာဒနိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဃဋ္ဋိယမာနေသု ပသာဒေါပိ ဃဋ္ဋိတော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝတွာ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယထာဓိပ္ပေတေန ဧကဒေသသာမညေန ဥပမာဝစနတော နိဿိတနိဿယဃဋ္ဋနာနံ သတိပိ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေ ဥပမတ္တေ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဘယဃဋ္ဋနဒဿနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။

၄၅၅။ ဒဿနာဒိပ္ပဝတ္တိဘာဝတောတိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ အဒဿနာဒိတာယ သာ ဧတေသံ ဧဝ ဝိသေသော။ အနညနိဿယမနောပုဗ္ဗင်္ဂမတာယာတိ အညနိဿယမနောပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာဘာဝတော။ အညနိဿယဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယတ္တာဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ကိရိယာမနောဓာတုတောပိ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မနောဒွါရနိဂ္ဂမနမုခဘာဝါဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘နိဂ္ဂမနပဝေသမုခဘာဝါဘာဝတော’’တိ။ တိဝိဓေနပိ ဟိ မနောဓာတုဝိညာဏဓာတူဟိ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ဝိသေသော ဒဿိတောတိ။ တတော ဧဝ ဝိဇာနနဝိသေသဝိရဟတောယေဝ။ ယဒိ မနောဓာတု ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တိ န ဝုစ္စတိ၊ ဆဝိညာဏကာယာတိ ကထံ မနောဓာတုယာ တတ္ထ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ? သင်္ဂဟော ဧဝ ပရိယာယဒေသနတ္တာ။ အတ္ထိ ဟိ ဧသ ပရိယာယော ‘‘မနနမတ္တံ ဝိညာဏံ မနောဝိညာဏ’’န္တိ ယထာ ‘‘မနနမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူ’’တိ။ အပိစ ဝတ္ထုကိစ္စေဟိ မနောဝိညာဏသဘာဂတ္တာ တဿ ဥပရမုပ္ပာဒဘာဝတော အန္တာဒိဘာဝတော စ မနောဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာ မနောဓာတု၊ န သေသဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာ အတံသဘာဂတ္တာ၊ ဣဓ ပန နိပ္ပရိယာယကတတ္တာ မနသော သမ္ဘူယ ဝိသိဋ္ဌမနောကိစ္စယုတ္တံ မနောဝိညာဏန္တိ တဒဘာဝတော ‘‘မနောဝိညာဏန္တိပိ န ဝုစ္စတီ’’တိ ဣမမေဝတ္ထံ သာဓေတုံ ‘‘န ဟိ တံ ဝိညာဏံ မနတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန မနောဓာတုယာ နိပ္ပရိယာယတော မနောဝိညာဏကိစ္စဝိရဟံယေဝ ဒဿေတိ။ ဒဿနာဒီနံ ပနာတိအာဒိနာ အညဝိညာဏဝိဓုရံ မနောဓာတုယာ စ သဘာဝံ ဒဿေတိ။

ယဒိ ဇနကသဒိသတာ နာမ မဟာဝိပါကေသု ဝိတက္ကာဒီနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ၊ တိဟေတုကတော နိဗ္ဗတ္တာနံ တိဟေတုကာနံ၊ ဒုဟေတုကတော နိဗ္ဗတ္တာနံ ဒုဟေတုကာနဉ္စ ဘဝတု သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ၊ တိဟေတုကတော ပန နိဗ္ဗတ္တဒုဟေတုကာနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ တံသောတပတိတတာ န သိယာ တဿာ အနာနန္တရတ္တာ။ တတော ဧဝ ဟီတိအာဒိနာ ဝုတ္တသောတပတိတံ ဧဝါနန္တရေန ဝစနေန သမတ္ထယတိ။ ယဒိ ဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ¶ မနောဓာတုအာဒီသု ဝိတက္ကာဒီနံ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဝိယ အဂဏနူပဂဘာဝေါ၊ ဧဝံ သန္တေ ပဋ္ဌာနေ ကထံ တေသံ ဈာနပစ္စယတာဝစနံ။ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ¶ ဓမ္မဿ ဈာနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၁)၊ ‘‘ဝိပါကာဗျာကတာနိ ကိရိယာဗျာကတာနိ ဈာနင်္ဂါနိ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဈာနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စနီယေပိ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဈာနပစ္စယာ၊ ပဉ္စဝိညာဏသဟိတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၈) ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဧဝ ဥဒ္ဓဋာနိ၊ န မနောဓာတုအာဒီနီတိ အာဟ ‘‘ဈာနပစ္စယကိစ္စမတ္တတော’’တိအာဒိ။ န ဟေတ္ထ ဈာနင်္ဂါနံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ အဓိကတော၊ အထ ခေါ ဈာနပစ္စယဘာဝမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆၉။ သမာနဝတ္ထုကံ အနန္တရပစ္စယံ လဘိတွာတိ ဒဿနာဒိတော မနောဓာတုယာ စ ဗလဝဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ယထာရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏာနုရူပံ။ ယဒိ သမာနနိဿယတာယ မနောဓာတုတော ဗလဝတရတ္တံ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ သောမနဿသဟဂတာယ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကထံ မဇ္ဈတ္တဝေဒနန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ တဿ ဗလဝဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သန္တတိပရိဏာမနဗျာပါရဝိသေသာ န သောမနဿဝေဒနန္တိ ပရိဟာရံ ဝဒန္တော ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကော ဝိယ အနုဘဝနမေဝ န ဟောတီတိ သတိ သမတ္ထတာယ ဝိပါကာနံ ဧကန္တေန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနတာယ ဝုတ္တံ။

အဟေတုကကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌမဟာဝိပါကစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၈။ ဝိပါကဓမ္မာနံ ကမ္မဒွါရံ ဝုတ္တံ ဒွါရကထာယံ ‘‘တေဘူမကကုသလာကုသလော ဧကူနတိံသဝိဓော မနော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ မနောကမ္မဒွါရကထာ)။ ပယောဂေနာတိ အတ္တနာ ပရေဟိ ဝါ ကတေန ဥဿာဟနပယောဂေန။ ကုသလာကုသလာနိ ဝိယ ယေသံ တံ တဒါရမ္မဏံ အနုဗန္ဓဘူတံ။ ပဌမပဉ္စမစိတ္တာနံ အညမညဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝဝိစာရေန ဒုတိယဆဋ္ဌာဒီနမ္ပိ သော ဝိစာရိတော ဟောတီတိ ‘‘ဧတေသု ဗလဝံ ဒုဗ္ဗလဉ္စ ဝိစာရေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သာလိအာဒီနံ ထဒ္ဓမုဒုဘူမိဝသေန တိဏာဒီနံ ¶ အနီဟရဏနီဟရဏဝသေန ဥတုအာဒိအဝသေသပစ္စယာနံ ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဝသေန စ ဖလဝိသေသယောဂေါ၊ ဧဝံ ကမ္မဿ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန အဝိသုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓပယောဂဝသေန ဥပပတ္တိယာ ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဝသေန ¶ စ ဝိသိဋ္ဌဖလတာယ ပရိဏမနံ၊ ဧဝမေဝ ဂိမှဝဿကာလာဒီသု ဗီဇာနံ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝိယ တံတံကာလဝိသေသေန ကမ္မဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာလဝသေန ပရိဏမတီ’’တိ။ သုက္ကသောဏိတပစ္စယာနန္တိ ကမ္မဝိသေသပရိဘာဝိတသန္တာနုပ္ပန္နတာယ သုက္ကသောဏိတာနံ အာယုဝိသေသဟေတုဘာဝမာဟ သုက္ကသောဏိတဝသေနပိ ဝဏ္ဏာဒိဝိသေသဒဿနတော၊ ယေန ‘‘ပိတူနံ အာကာရံ ပုတ္တော အနုဝိဒဟတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံမူလကာနန္တိ အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိယကမ္မမူလကာနံ။ အာဟာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိသမူပက္ကမာဒယော ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာဝဏ္ဏနာ

ယတော တိဟေတုကာဒိကမ္မတော။ ယသ္မိဉ္စ ဌာနေတိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဋ္ဌာနေ၊ သုဂတိဒုဂ္ဂတိယံ ဝါ။ တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိသန္ဓိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဝတ္တိဝိပါကံ ပန တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကမ္ပိ ဣစ္ဆတိ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပုရိမာယ ဟေတုကိတ္တနလဒ္ဓိယာ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈)။

ယေ ‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ၊ ‘‘ဧကပုပ္ဖံ ယဇိတွာန၊ အသီတိ ကပ္ပကောဋိယော (ထေရဂါ။ ၉၆)။ ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမီ’’တိ (အပ။ ထေရ ၂။၄၆။၆၄) စ ဧဝမာဒိဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧကေနပိ ကမ္မေန အနေကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘ဒိသွာ ကုမာရံ သတပုညလက္ခဏ’’န္တိအာဒိဝစနဿ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၅) အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိန္နု ခေါ နာနာကမ္မေဟိ ဧကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ သံသယပက္ခန္ဒာ၊ တေသံ ဗီဇင်္ကုရောပမာယ ‘‘ဧကသ္မာ ဧကာ၊ အနေကသ္မာ စ အနေကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ ကမ္မပဋိသန္ဓိဝဝတ္ထာနတော သာကေတပဉှေ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာယ ဥဿဒကိတ္တနဂဟဏဿ သမ္ဗန္ဓံ အာဟ ‘‘ကမ္မဝသေန…ပေ… ဒဿေတု’’န္တိ။ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မဝသေန ပဋိသန္ဓိဝိပါကော ဧဝ အလောဘလောဘာဒိဂုဏဒေါသာတိရေကဘာဝဟေတူတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သော တေန ကမ္မေန ဒိန္နပဋိသန္ဓိဝသေန နိဗ္ဗတ္တော လုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန၊ ဒေါသ၊ မောဟ ¶ ၊ လောဘဒေါသ၊ လောဘမောဟ၊ ဒေါသမောဟ၊ လောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ၊ တယော ဒွိကာ၊ ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဒဿနဝသေန အကုသလပက္ခေယေဝ သတ္တ ဝါရာ။ တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဒဿနဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။

တတ္ထ ¶ ‘‘အလောဘဒေါသာမောဟာ၊ အလောဘာဒေါသမောဟာ၊ အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော’’တိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ။ တထာ အကုသလပက္ခေ ‘‘လောဘာဒေါသမောဟာ၊ လောဘဒေါသာမောဟာ၊ လောဘာဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော’’တိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာယေဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေ တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယေသံ ဝေါမိဿတာဝသေနေဝ လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေ အသမ္ဘဝတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ လောဘော ဗလဝါ အလောဘော စာတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိပက္ခတောယေဝ ဟိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ၊ သဟဇာတဓမ္မတော ဝါ။ တေသု လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခတော အလောဘေန အနဘိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ၊ တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအဘိဘဝနတော သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယံ သမဘိဘူယ ပဝတ္တိဝသေနေဝ သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောဘော ဗလဝါ၊ အလောဘော မန္ဒော၊ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော၊ ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိ။ သော စ တေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဌမဒုတိယေဟိ၊ သတ္တမပဌမေဟိ ဝါ ဝါရေဟိ တိဟေတုကကမ္မတော ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန တိဟေတုကဝိပါကော၊ ဣတရေဟိ တိဟေတုကဒုဟေတုကကမ္မတော ယထာသမ္ဘဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန ဒုဟေတုကာဟေတုကဝိပါကာ ဒဿိတာတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဓာတိ ဝိပါကုဒ္ဓါရမာတိကာယံ။ တေန ဟေတုကိတ္တနံ ဝိသေသေတိ။ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိနိမိတ္တံ မောဟော၊ သဗ္ဗာကုသလံ ဝါ။ ယံ ပန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဝစနေန။ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ သတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ပဋိသန္ဓိမှိ ¶ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ။ အညတ္ထာတိ နိကန္တိပဋိသန္ဓိက္ခဏေသု။ ကမ္မသရိက္ခကောတိ ဣဓ သာတိသယော သရိက္ခဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရထာ တိဟေတုကဒုဟေတုကာပိ အညမညံ သရိက္ခာယေဝါတိ ဒဿိတမေတန္တိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနီတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဝိယ အပုဗ္ဗနိဿယပဝတ္တိနီ ဝိဇာနနဝိသေသရဟိတာ စ မနောဓာတု ဣဋ္ဌာဒိဘာဂဂ္ဂဟဏေ န သမတ္ထာတိ ‘‘ပါကဋာယေဝါ’’တိ န ဝုတ္တာ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ သင်္ဂဟိတာ။ တဒါရမ္မဏပစ္စယသဗ္ဗဇဝနဝတာတိ တဒါရမ္မဏဿ ပစ္စယဘူတသကလဇဝနပ္ပဝတ္တိသဟိတေန။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညကာလေတိ အဗုဒ္ဓိပဝတ္တိကာလေ။

အနုလောမေတိ ဓမ္မာနုလောမေ။ အာသေဝနပစ္စယာတိ အာသေဝနဘူတာ ပစ္စယာ။ န မဂ္ဂေ အမဂ္ဂပစ္စယေ ¶ ။ သောပိ မောဃဝါရော လဗ္ဘေယျာတိ ယဒိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ယထာ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာသေဝနပစ္စယာ န (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၃) မဂ္ဂပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၁၄) အနုလောမပစ္စနီယေ၊ ပစ္စနီယာနုလောမေ စ ‘‘သုခါ…ပေ… န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနပစ္စယာ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တဝသေန၊ ဧဝံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ‘‘အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပါဌော သိယာ၊ တထာ စ သတိ ဝါရဒွယဝသေန ဂဏနာယံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ။ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န လဗ္ဘေယျာယံ မောဃဝါရောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ ယဒိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ဒုတိယမောဃဝါရေ အတ္တနော ဝိယ တတိယစတုတ္ထဝါရေသုပိ သိယာ၊ တထာ သတိ အတ္တနာပိ ကုသလာကုသလာနံ သိယာ။ န ဟိ…ပေ… အဝုတ္တော အတ္ထိ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အနဝသေသတော ဝုတ္တတ္တာ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ…ပေ… အဝုတ္တော ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော။ အကုသလဿ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ ဝစနာဘာဝတော။ န ကေဝလံ အဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ကုသလံ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အထာပိ သိယာတိအာဒိ မဂ္ဂသောဓနတ္ထမေဝ ဝုစ္စတိ။ သမာနဝေဒနာနံ ဧဝ အာသေဝနပစ္စယဘာဝဿ ဒဿနတော ‘‘အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ‘‘အာသေဝန ပစ္စယေန ¶ ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သမာနဝေဒနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိန္နဇာတိကဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဘိန္နဝေဒနဿ စာတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါတိ ယောဇနာ။ ကုသလတ္တိကာဒီသု ယထာဒဿိတပါဠိပ္ပဒေသေသုပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ။ ဂဏနာယ ကာရဏဘူတာယ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ သတိ ဂဏနာယ ဝါ အဗ္ဘန္တရေ။ ဒုတိယော မောဃဝါရော ဝီမံသိတဗ္ဗောတိ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝါ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌာတုံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဝိနာ အာသေဝနံ ဇဝနပ္ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

အပိစေတ္ထ ‘‘ယံ ဇဝနဘာဝပ္ပတ္တံ၊ တံ ဆိန္နမူလကရုက္ခပုပ္ဖံ ဝိယာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၆) ဝက္ခမာနတ္တာ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ ပဝတ္တမာနဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ကိရိယဘာဝေါ န သိယာ၊ ဝုတ္တော စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ မနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ ကိရိယာ နေဝ ကုသလာ နာကုသလာ န စ ကမ္မဝိပါကာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာတိ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ¶ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာ၊ န ဇဝနဘာဝေနာ’’တိ၊ ‘‘အာသေဝနံ လဘိတွာတိ စ အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝန’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော၊ ဝိပ္ဖာရိကဿ ပန သတော ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယေဝေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တဉ္စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖာရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ ဒုဗ္ဗလတ္တာ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန ပဝတ္တေယျာတိ န ဣမဿ ပါဌေ အာသေဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္န’’န္တိ။ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။ အယမ္ပိ ပေါရာဏကေဟိ အသံဝဏ္ဏိတတ္တာ သာဓုကံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။

ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနာနံ အနတ္ထန္တရဘာဝတော ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဋ္ဌာနေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ အာဝဇ္ဇနာယေဝ အတ္ထတော ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုဘာဝတော၊ တသ္မာ။ တံ အာဝဇ္ဇနာ ဝိယ သတိ ဥပ္ပတ္တိယံ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယဇဝနာနံ ဧကန္တတော အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝတ္တေယျ၊ နော အညထာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော’’တိအာဒိမာဟ။ စတုန္နန္တိ မုဉ္ဆာမရဏာသန္နဝေလာဒီသု မန္ဒီဘူတဝေဂတာယ စတ္တာရိပိ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ အယမေတဿ သဘာဝေါတိ ¶ အာရမ္မဏမုခေနပိ စိတ္တနိယာမံယေဝ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ‘‘ဇဝနာပါရိပူရိယာ…ပေ… ယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန ပဌမမောဃဝါရတော ဧတဿ န ကောစိ ဝိသေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘အယမ္ပိ…ပေ… ရေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေယေဝ ပဝတ္တိယံ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ န တဿ ဟေတုဝသေန ဘေဒေါတိ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂန္တိ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

သဘာဝကိစ္စေဟိ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယဘာဝေါ၊ သဘာဝကိစ္စာနံ ဝါ ဖလဘူတာနံ ပစ္စယဘာဝေါ သဘာဝကိစ္စပစ္စယဘာဝေါ။ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒုဟေတုကသောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကဇဝနာဝသာနေ ဧဝါ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ စ အဟေတုကဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနံ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ အဟေတုကဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ၊ ဧဝံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ၊ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ စ ဒုဟေတုကာနန္တရံ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကမ္ပိ ဒုဟေတုကမ္ပိ အဟေတုကမ္ပိ ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဿာတိ ¶ ဣမိနာပိ တိဟေတုကဇဝနတော ယထာဝုတ္တတဒါရမ္မဏဿ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံယေဝ သာဓေတိ။ န ဟိ ပစ္စယန္တရသာမဂ္ဂိယာ အသတိ တဒါရမ္မဏံ သဗ္ဗံ အဝိပစ္စန္တံ ကမ္မံ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကံ ဟောတီတိ။ မုခနိဒဿနမတ္တမေဝ ယထာဝုတ္တတဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ အဝိဘာဝိတတ္တာ။ တိဟေတုကာဒိကမ္မဿ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌဿ တိဟေတုကကမ္မဿ သောဠသ၊ ဣတရဿ ဒွါဒသ၊ ဥက္ကဋ္ဌဿေဝ ဒုဟေတုကကမ္မဿ ဒွါဒသ၊ ဣတရဿ အဋ္ဌာတိ ဧဝံ သောဠသဝိပါကစိတ္တာဒီနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဿ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မဿ ဝသေန ဝိပါကဝိဘာဝနာယ မုခနိဒဿနမတ္တမေဝေတံ၊ တသ္မာ။

ဧဝဉ္စ ကတွာတိ နာနာကမ္မတော တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိယံ ဣတော အညထာပိ သမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပေက္ခာ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ကေန ကိစ္စေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? တဒါရမ္မဏကိစ္စံ တာဝ န ဟောတိ ဇဝနာရမ္မဏဿ အနာလမ္ဗဏတော၊ နာပိ သန္တီရဏကိစ္စံ တထာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ ပဋိသန္ဓိစုတီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ ¶ နတ္ထိ၊ ပါရိသေသတော ဘဝင်္ဂကိစ္စန္တိ ယုတ္တံ သိယာ။ န ဟိ ပဋိသန္ဓိဘူတံယေဝ စိတ္တံ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

တန္နိန္နန္တိ အာပါထဂတဝိသယနိန္နံ အာဝဇ္ဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညဿ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကဿ ဝိယ။ ဧတဿပိ သာဝဇ္ဇနတာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတဒတ္ထာတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန နိရောဓံ ပစ္စာမသတိ။ ဥပ္ပတ္တိယာတိ ဥပ္ပတ္တိတော။ တန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ တဿ နိရောဓဿ။ တထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အနန္တရပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ယထာဝုတ္တာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ ဝေါဒါနံ ဒုတိယမဂ္ဂါဒီနံ ပုရေစာရိကဉာဏံ။ ဧတေသန္တိ အရိယမဂ္ဂစိတ္တမဂ္ဂါနန္တရဖလစိတ္တာနံ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိပါကစိတ္တဿ။

ဥပနိဿယတော တဿေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိပါကဿ ဒဿနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒဿနာဒိအတ္ထတော ဒဿနာဒိဖလတော၊ ဒဿနာဒိပ္ပယောဇနတော ဝါ။ ပုရိမစိတ္တာနိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ။ ဝတ္ထန္တရရဟိတတ္တေ ဒဿေတဗ္ဗေ ဝတ္ထန္တရေ ဝိယ အာရမ္မဏန္တရေပိ န ဝတ္တတီတိ ‘‘ဝတ္ထာရမ္မဏန္တရရဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယဒိ ဝိပါကေန ကမ္မသရိက္ခေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ သတိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ အဟေတုကဝိပါကာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ သိယာ တေသံ အကမ္မသရိက္ခကတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အဟေတုကာနံ ပနာ’’တိ။ အဘိနိပါတမတ္တန္တိ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ ကိစ္စမာဟ။ တေ ဟိ အာပါထဂတေသု ရူပါဒီသု အဘိနိပါတနမတ္တေနေဝ ¶ ဝတ္တန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုသလေသု ကုသလာကုသလကိရိယေသုပိ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနာ သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကတာ အညမညံ အသရိက္ခတ္တာ ပဟာနာဝဋ္ဌာနတော စ ဝိရုဒ္ဓါ ဝိယာတိ ဝိပါကေသု သာ တဒနုကူလာ သိယာ၊ သာ ပန မူလာဘာဝေန န သုပ္ပတိဋ္ဌိတာနံ သဝိသယာဘိနိပတနမတ္တာဒိဝုတ္တီနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န သသင်္ခါရိကဝိရုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ ဥဘယေနပိ တေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုဇာနာတိ ယထာ ‘‘ကဋတ္တာရူပါန’’န္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော ဝိပါကဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော။ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေ ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ၊ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၉၃) ဝိပါကတ္တိကေ ဝိယ သိယာ ကုသလတ္တိကေပိ ပါဠီတိ ကတွာ ‘‘ကုသလတ္တိကေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သေက္ခာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ ကုသလံ အနိစ္စတော ¶ ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တိ၊ ကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကုသလံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧဝ အဝစနန္တိ အဓိပ္ပာယေန တတ္ထ ယုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိပ္ဖာရိကဉှီ’’တိအာဒိနာ။

ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတောပိ ကိရိယမယစိတ္တတာယ ကိရိယဇဝနဿ ဝိပ္ဖာရိကကိရိယဘာဝေါ န သက္ကာ နိသေဓေတုန္တိ နိဒဿနဘာဝေန ပဏ္ဏပုဋမုပနီတံ အသမာနံ။ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏာဘာဝဿ ပါဠိယံ အဝစနမ္ပိ အကာရဏံ လဗ္ဘမာနဿပိ ကတ္ထစိ ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန အဝစနတော။ တထာ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘမာနောပိ အဓိပတိ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏာဘာဝေါ ဝီမံသိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ သတိပိ ကိရိယမယတ္တေ သဗ္ဗတ္ထ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တာနံ ခီဏာသဝါနံ ဇဝနစိတ္တံ န ဣတရေသံ ဝိယ ဝိပ္ဖာရိကံ၊ သန္တသဘာဝတာယ ပန သန္နိသိန္နရသံ သိယာတိ တဿ ပဏ္ဏပုဋံ ဒဿိတံ။ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ အဓိပတိနော ဝိယ ပဋ္ဌာနေ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏဿ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ တတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၉)။ န စေတ္ထ ဒဿိတနယတ္တာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ အတံသဘာဝါနံ နယဒဿနဿ အယုဇ္ဇမာနကတ္တာ။ အပိစ တတ္ထ ဝီမံသာယ ကေသုစိ သဗ္ဗေသဉ္စ အဓိပတီနံ အဘာဝတော ဧကရသံ ဒေသနံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓဋော’’တိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဣဓ ပန န တာဒိသံ အဝစနေ ကာရဏံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဓိပ္ပာယေနာတိ အကုသလာနန္တရံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏံ နတ္ထီတိ တဿ ထေရဿ မတိမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ သဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၉၈) ဝစနတော ပန အကုသလာနန္တရံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏမ္ပိ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တဿ ယုတ္တဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

န ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ ဧတေန တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ တိဝိဓမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ယေန အဓိပ္ပာယေနာတိ ပဌမထေရေန တာဝ ဧကေန ¶ ကမ္မုနာ အနေကတဒါရမ္မဏံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ ကမ္မဝိသေသာဘာဝါ တံတံဇဝနသင်္ခါတပစ္စယဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဇဝနဝသေန တဒါရမ္မဏဿ သသင်္ခါရာဒိဝိဓာနံ ဝုတ္တံ၊ ဝိပါကေန နာမ ကမ္မသရိက္ခေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ကမ္မဝိရုဒ္ဓသဘာဝေန။ အညထာ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ ဧဝမဓိပ္ပာယေန ဒုတိယတ္ထေရော ကမ္မဝသေနေဝ တဒါရမ္မဏဝိသေသံ အာဟ။ ဉာဏဿ ဇစ္စန္ဓာဒိဒုဂ္ဂတိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခတာ ဝိယ သုဂတိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခတာပိ သိယာတိ မညမာနော တတိယတ္ထေရော ‘‘တိဟေတုကကမ္မတော ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိမ္ပိ နာနုဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ နယေန တေသု ဝါဒေသု အဓိပ္ပာယာဝိရောဓဝသေန ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မဟာပကရဏေ အာဂတပါဠိယာတိ ‘‘သဟေတုကော ဓမ္မော အဟေတုကဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟေတုကာ ခန္ဓာ ဝုဋ္ဌာနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပဋ္ဌာနေ သဟေတုကဒုကာဒီသု အာဂတပါဠိယာတိ အတ္ထော။

ကာမာဝစရကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ

၄၉၉။ တသ္မိံ ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဆန္ဒာဒီနန္တိ ဧတေန ဝိပါကဇ္ဈာနေ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဘာဝဿ ¶ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ကုသလဇ္ဈာနံ ဝိယ ဝိပါကဇ္ဈာနံ ပရိကမ္မဝသေန နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ န စေတ္ထ ပဋိပဒါဘေဒေါ ဝိယ ကုသလာနုရူပေါ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏဘေဒေါပိ န ပရမတ္ထိကော သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဧကန္တေန သာရမ္မဏတ္တာ အရူပဓမ္မာနံ ဝိပါကဿ စ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတာယ အညတြာပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ နာနာက္ခဏေသု နာနာဓိပတေယျန္တိ ‘‘ယသ္မိံ ခဏေ ယံ ဈာနံ ယဒဓိပတိကံ၊ တတော အညသ္မိံ ခဏေ တံ ဈာနံ ဧကန္တေန တဒဓိပတိကံ န ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿေဝါတိ စ ပဋိပဒါ ဝိယ အဓိပတယော န ဧကန္တိကာတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဒဿေတိ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လောကုတ္တရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ

၅၀၅။ တဏှာဝိဇ္ဇာဒီဟိ ¶ အာဟိတဝိသေသံ လောကိယကမ္မံ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒီဟိ အဘိသင်္ခတ’’န္တိ။ ဣတရဿာတိ သုညတာပ္ပဏိဟိတနာမရဟိတဿ။ ယော သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ ဝိဘာဝိတော၊ ယော စ သုတ္တန္တပရိယာယေန အနိမိတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာနန္တရဿပိ မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဝဠဉ္ဇန…ပေ… ဘေဒေါ ဟောတိ မဂ္ဂါဂမနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘မဂ္ဂါနန္တရဖလစိတ္တသ္မိံ ယေဝါ’’တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ ‘‘သုညတာဒိနာမလာဘေ သတီ’’တိ သာသင်္ကံ အာဟ။ အနိမိတ္တနာမဉ္စ လဘတိ မဂ္ဂါဂမနတော ဖလဿ နာမလာဘေ ဝိသေသာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တာဒိသာယ ဧဝါတိ ယာဒိသာ မဂ္ဂေ သဒ္ဓါ၊ တာဒိသာယ ဧဝ ဖလေ သဒ္ဓါယ။

၅၅၅။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နိယျာနိကာ? စတ္တာရော မဂ္ဂါ’’တိ ဝစနတော (ဓ။ သ။ ၁၂၉၅၊ ၁၆၀၉) အနိယျာနိကပဒနိဒ္ဒေသေ စ ‘‘စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၁၀) ဝုတ္တတ္တာ န နိပ္ပရိယာယေန ဖလံ နိယျာနသဘာဝံ၊ နိယျာနသဘာဝဿ ပန ဝိပါကော ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ပဝတ္တမာနော ပရိယာယတော တထာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နိယျာနိကသဘာဝဿာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စင်္ဂိကော စာတိ ဧတေန မဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ သဗ္ဗဝါရေသုပိ ဖလဿ မဂ္ဂပရိယာယော ¶ အာဂတောတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ဝိရတီသု တဒဝသိဋ္ဌာနံ ပဉ္စန္နံ ကာရာပကင်္ဂါနံ အတိရေကကိစ္စတာဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ဥဒ္ဓဋောတိ။ ဧဝံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါပီတိ ယထာ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေသု ဖလေသု စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဥဒ္ဓဋာတိ အတ္ထော။

လောကုတ္တရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကိရိယာဗျာကတကထာဝဏ္ဏနာ

၅၆၈။ ပုရိမာ ပဝတ္တီတိ မဟာကိရိယစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ အာဟ။ တာယ ဟိ ခီဏာသဝေါ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဝိစာရဏပညာရဟိတ’’န္တိ။ ဧဝန္တိ ယထာ သောတဒွါရေ၊ ဧဝံ ဃာနဒွါရာဒီသုပိ မဟာကိရိယစိတ္တေဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ ဣဒမတ္ထိကတာယ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဣဒံ စိတ္တံ ဝတ္တတီတိ ¶ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဒွါရာနုဂတံ ဟုတွာ လဗ္ဘမာနန္တိ ပဉ္စဒွါရေ ပဝတ္တမဟာကိရိယစိတ္တာနံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဘာဝေန ဣမဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဒွါရေ ဧဝ ဝါ ဣဒမေဝ ပဝတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘လောလုပ္ပ…ပေ… ဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စဒွါရေ ပဌမံ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟုတွာ ပစ္ဆာ မဟာကိရိယစိတ္တေဟိ တံ တံ အတ္ထံ ဝိစိနောတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ။ ပုဗ္ဗေယေဝ ပန မနောဒွါရိကစိတ္တေန ပဓာနသာရုပ္ပဋ္ဌာနာဒိံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တဿ ပဉ္စဒွါရေ တာဒိသဿေဝ တာဒိသေသု ရူပါဒီသု ဣဒံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ပဉ္စဒွါရေ ဧဝ ပဝတ္တံ လောလုပ္ပတဏှာပဟာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဟေတု ယထာဝုတ္တကာရဏဘူတံ ဇာတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတွာ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣမဿ စိတ္တဿ ပစ္စယဘူတာ ပုရိမာ ပဝတ္တီတိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ ပဉ္စဒွါရေ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿုပ္ပာဒနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဟာသုပ္ပာဒနံ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ၊ မနောဒွါရေ ပန ဟာသုပ္ပာဒနံ ဟောတိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ပဉ္စဒွါရေ ‘‘သောမနဿိတော ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ မနောဒွါရေ စ ‘‘ဟာသယမာန’’န္တိ။ ဣမိနာ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တေန ပဝတ္တိယမာနမ္ပိ ဘဂဝတော သိတကရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ¶ အနုဝတ္တကတ္တာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိယေဝါတိ။ ဧဝံ ပန ဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေ သတိ န ကောစိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနံ ဝိရောဓော၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿပိ ဘဂဝတော ပဝတ္တိ န ယုဇ္ဇေယျ။ တဿပိ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဘာဝဿ နိစ္ဆိတတ္တာ၊ န စ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တေ တံသမုဋ္ဌိတာယ ဝိညတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝံ အာဝဇ္ဇနဘာဝေါ ဝိဗန္ဓတီတိ။

တတော ဧဝါတိ မူလာဘာဝေန န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ။ ‘‘အဟေတုကာနံ ဈာနင်္ဂါနိ ဗလာနိ စာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဈာနင်္ဂါနိ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ။ ယဒိ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဗလဘာဝဿ ဣမသ္မိံ အဟေတုကဒွယေ ဗလာနိ အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနိ အသင်္ဂဟိတာနိ စ၊ အထ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာ နိယျာနိကသဘာဝါနံ ကုသလာနံ ပဋိဘာဂဘူတော ဝိပါကောပိ ဖလံ ဝိယ တံသဘာဝေါ သိယာတိ သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ ကိရိယစိတ္တကတတ္တာ ဝါ ‘‘မဟာကိရိယစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မဟာကိရိယစိတ္တေသုစာတိ စ-သဒ္ဒေန သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၅၇၄။ ‘‘ဣန္ဒြိယ ¶ …ပေ… ဣမဿာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ တေသံ ဉာဏာနံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဣတရေသံ မဟဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ပရိကမ္မာနန္တရာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၇၇။ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ သော ဧဝ ဘဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ပရပရိကပ္ပိတော ဝိယ နိစ္စောတိ အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တာတိ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗာကာရေန ဘဝတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္တဘာဝေါ။

ကိရိယာဗျာကတကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။