📜

၃။ နိက္ခေပကဏ္ဍံ

တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၉၈၅။ ယထာဝုတ္တဖဿပဉ္စမကာဒိရာသိကိစ္စရဟိတတ္တာ ကေစိ ဓမ္မေ ဝိသုံ ဌပေတွာ သောဝစဿတာဒိအဝုတ္တဝိသေသသင်္ဂဏှနတ္ထဉ္စ၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဆန္ဒာဒယော ‘‘ယေဝါပနာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ယေဝါပနကာနံ ပဒုဒ္ဓါရေန နိဒ္ဒေသာနရဟတာယ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဟဒယဝတ္ထုဿ တထာ နိဒ္ဒေသာနရဟတာယ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သုခုမုပါ…ပေ… ဟိတဿာ’’တိ အာဟ။ သုခုမဘာဝေပိ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝါနိ ဥပါဒါယရူပါနိ အာဓိပစ္စာဒိဝသေန ပါကဋာနိ ဟောန္တိ၊ န အတံသဘာဝံ သုခုမုပါဒါယရူပန္တိ ဟဒယဝတ္ထုဿ ပဒုဒ္ဓါရေန ကုသလတ္တိကပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒေသာနရဟတာ ဝုတ္တာ။ သုခုမဘာဝတောယေဝ ဟိ တံ မဟာပကရဏေပိ ‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု စ မနောဝိညာဏဓာတု စ ဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈) နိဿိတဓမ္မမုခေန ဒဿိတန္တိ။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဟဒယဝတ္ထု ပဒုဒ္ဓါရေန န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေန ပန အဓိပ္ပာယေန ရူပကဏ္ဍေ ဟဒယဝတ္ထု ဒုဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟာဒီသု န ဝုတ္တံ၊ သော ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယ ဝိဘာဝိတော ဧဝါတိ။ နိက္ခိပိတွာတိ ပဒဿ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝိတ္ထာရဒေသနံ အန္တောဂဓံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မူလာဒိဝသေန ဟိ ဒေသိတာ ကုသလာဒိဓမ္မာ တံတံစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဝသေနပိ ဒေသိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ။

မူလဝသေနာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဝသေန။ ဧတာနိ ဟေတုပဒါဒီနိ ဟိနောတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ဇနေတီတိ ဇနကော၊ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ နိဗ္ဗတ္တကောတိ သေသာနံ ဝစနတ္ထော။ ‘‘မူလဋ္ဌဿ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝိယ မူလဘာဝေါ မူလဋ္ဌော၊ တီဏိ ကုသလမူလာနီတိ အယဉ္စ မူလတော နိက္ခေပေါတိ? န၊ မူလဿ အတ္ထော မူလဋ္ဌော ၊ သော ဧဝ မူလဋ္ဌောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလသဘာဝါနံ အလောဘာဒိဓမ္မာနံ ကုသလဓမ္မေသု ကိစ္စဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္ထောတိ ဓမ္မကိစ္စ’’န္တိ။ အထ ဝါ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘တီဏိ ကုသလမူလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနံ တေသံ မူလာနံ သဘာဝသင်္ခါတအတ္ထဝသေန၊ န ဂါထာယ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန။ ယသ္မာ ပန သော မူလဋ္ဌောယေဝ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အလောဘာဒီန’’န္တိအာဒိ။ အလောဘာဒယော ဝိယ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယောပိ အဓိကတတ္တာ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ကုသလမူလာ တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တေဟိ အလောဘာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ကုသလမူလာ တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဖဿာဒိဘေဒတော စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) ဝုတ္တတာ ခန္ဓာ စ ကုသလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ခန္ဓေဟိ သဘာဝတော ကုသလေ ပရိယာဒိယတီ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဝါတိ ကုသလံ…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝါတိ။ အညဿ အတ္တနော ဖလဿ။ မူလေဟိ ကုသလာနံ အနဝဇ္ဇတာယ ဟေတုံ ဒဿေတီတိ ဣဒံ န မူလာနံ ကုသလဿ အနဝဇ္ဇဘာဝသာဓကတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ တဿ အနဝဇ္ဇတာယ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓကတ္တာ။ ယဒိ ဟိ မူလေဟိ ကတော ကုသလာနံ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿပိ သော ဘဝေယျ၊ မူလာနံ ဝါ တေသံ ပစ္စယဘာဝေါ န သိယာ၊ ဟောတိ စ သော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟေတူ ဟေတု…ပေ… ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁။)။ ကိဉ္စ ဘိယျော ကုသလာနံ ဝိယ အကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ တဗ္ဘာဝေါ မူလပဋိဗဒ္ဓါ ဘဝေယျ၊ တထာ သတိ အဟေတုကာနံ အကုသလာဗျာကတာနံ တဗ္ဘာဝေါ န သိယာ၊ တသ္မာ ကုသလာဒီနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ န မူလပဋိဗဒ္ဓါ၊ မူလာနိ ပန ကုသလာဒီနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဟေတုကာ ဟိ ဓမ္မာ ဝိရုဠှမူလာ ဝိယ ပါဒပါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ထိရာ ဟောန္တိ၊ န တထာ အဟေတုကာတိ။ တံသမ္ပယောဂကတံ အနဝဇ္ဇသဘာဝန္တိ ဣဒမ္ပိ န အနဝဇ္ဇသဘာဝဿ တံသမ္ပယောဂေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အနဝဇ္ဇသဘာဝံ ပန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂတော ဟိ ကုသလာဒီနံ ခန္ဓာနံ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဇာယတိ၊ န အဟေတုကာဗျာကတာနံ ဝိယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ။ ယဒိ ဧဝံ န တေသံ ခန္ဓာနံ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဒဿိတော သိယာ? န၊ အဓိကာရတော ကုသလဘာဝဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ကမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဝိပါကဓမ္မတာဝါစိနော န မူလက္ခန္ဓသဒ္ဒါ၊ သော စ ဣဓ အဝိသေသတော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မေဟိ သုခဝိပါကတံ ဒဿေတီ’’တိ။ အာဒိကလျာဏတံ ကုသလာနံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ အနဝဇ္ဇဟေတုသဘာဝသုခဝိပါကဘာဝနိဒါနာဒိသမ္ပတ္တိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ယောနိသောမနသိကာရအဝဇ္ဇပဋိပက္ခတာဣဋ္ဌဝိပါကတာဝသေနပိ နိဒါနာဒိသမ္ပတ္တိယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယောနိသောမနသိကာရတော ဟိ ကုသလာ အလောဘာဒိမူလကာ၊ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂတော စ လောဘာဒိပဋိပက္ခသုခဝိပါကာဝ ဇာတာတိ။

၉၈၆။ ‘‘ကသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ အနုယုဉ္ဇိတွာ စောဒကော ‘‘နနူ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ ဣတရော ယထာဝုတ္တမောဟဿ ဣဓ သမ္ပယုတ္တ-သဒ္ဒေန အဝုစ္စမာနတံ ‘‘သစ္စမေတ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဟာရမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိပဒေန ကိဉ္စာပိ ယထာဝုတ္တမောဟော ပဓာနဘာဝေန န ဂဟိတော၊ နာနန္တရိယကတာယ ပန ဂုဏဘာဝေန ဂဟိတောတိ။ အညတ္ထ အဘာဝါတိ ယထာဝုတ္တသမ္ပယုတ္တတော အညတ္ထ အဘာဝါ။ န ဟိ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတော မောဟော ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စာဒိဓမ္မေဟိ ဝိနာ ဟောတီတိ။

၉၈၇။ ဥပ္ပာဒါဒိသင်္ခတလက္ခဏဝိနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒါဒယော ပန တဒဝတ္ထဓမ္မဝိကာရဘာဝတော တံတံဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာယေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)၊ ‘‘ရူပဿ ဥပစယော’’တိ စ အာဒိ။ ကေသကုမ္ဘာဒိ သဗ္ဗံ နာမံ နာမပညတ္တိ၊ ရူပဝေဒနာဒိဥပါဒါနာ ဗြဟ္မဝိဟာရာဒိဂေါစရာ ဥပါဒါပညတ္တိ သတ္တပညတ္တိ၊ တံတံဘူတနိမိတ္တံ ဘာဝနာဝိသေသဉ္စ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗော ဈာနဂေါစရဝိသေသော ကသိဏပညတ္တိ။ ပရမတ္ထေ အမုဉ္စိတွာ ဝေါဟရိယမာနာတိ ဣမိနာ ဝိဟာရမဉ္စာဒိပညတ္တီနံ သတ္တပညတ္တိသဒိသတံ ဒဿေတိ၊ ယတော တာ သတ္တပညတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တိ။ ဟုတွာ အဘာဝပဋိပီဠနအဝသဝတ္တနာကာရဘာဝတော သင်္ခတဓမ္မာနံ အာကာရဘာဝတော သင်္ခတဓမ္မာနံ အာကာရဝိသေသဘူတာနိ လက္ခဏာနိ ဝိညတ္တိအာဒယော ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ တာနိ ပန နိဿယာနပေက္ခံ န လဗ္ဘန္တီတိ ပညတ္တိသဘာဝါနေဝ တဇ္ဇာပညတ္တိဘာဝတောတိ န ဝုတ္တာနိ၊ သတ္တဃဋာဒိတော ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနီတိ။ န ဟိ ကော…ပေ… ဝတ္တုံ ယုတ္တံ ကုသလတ္တိကဿ နိပ္ပဒေသတ္တာ။

၉၈၈။ ဘဝတိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ၊ နိဿယပစ္စယဘာဝတော သုခဿ ဘူမိ သုခဘူမိ။ သုခဝေဒနာသဟိတံ စိတ္တံ။ တဿ ဘူမိဘေဒေန နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ တံနိဿယဘူတာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ‘‘ကာမာဝစရေ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဿ ဝါ ဧကဒေသဘူတဿ သမုဒါယဘာဝတော အာဓာရဏဘာဝေန အပေက္ခိတွာ တံသမာနဘူမိ ‘‘ကာမာဝစရေ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိ ဒွေပိ ဘုမ္မဝစနာနိ ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနီတိ ဥဘယေသမ္ပိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန အတ္ထယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘သုခဘူမီတိ ကာမာဝစရာဒယောပိ ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထေဝ ဟိ စိတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ပရိတ္တသုခေန သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ တဿ နိဿယဘာဝတော ဘူမိ ကာမာဝစရာတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝါ အယမတ္ထော ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါပိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ စိတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ စိတ္တံ ဂဟိတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ သုခဘူမိယန္တိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ဝိဘာဂဒဿနံ ဝိသေသဒဿနံ။ ဘာသိတဗ္ဗံ ဘာသိတံ၊ တဒေဝ အတ္ထောတိ ဘာသိတတ္ထော။ အဘိဓေယျတ္ထော။ တဒတ္ထဝိညာပနေနာတိ တိကဒုကာနံ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒိအတ္ထဒီပကေန။

၉၉၄။ ကော ပန ဝါဒေါ ခန္ဓာရမ္မဏဿာတိ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ဝတ္တမာနေ အရဟတော ခန္ဓေ ဧကတ္တနယဝသေန သန္တာနတော ‘‘အမှာကံ မာတုလတ္ထေရော’’တိအာဒိနာ အာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တမာနံ ဥပါဒါနံ တဿ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေယေဝ ဂဏှာတိ။ သတိပိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ လောကုတ္တရက္ခန္ဓေ တတ္ထ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဘာဝတော ကာ ပန ကထာ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေ။ ဧတေန နတ္ထိ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ နတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမာဒိဝသေန ပဝတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော န မဂ္ဂါဒိဝိသယာ တံတံပညတ္တိဝိသယာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၉၉၈။ ဧဝံ သံ…ပေ… လေသိကာတိ အနုပါဒါနိယေဟိ အသံကိလေသိကာနံ ဘေဒါဘာဝမာဟ။

၁၀၀၆။ အဝိဇ္ဇမာနော စ သော နိစ္စာဒိဝိပရိယာသာကာရော စာတိ အဝိ…ပေ… သာကာရောတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိအဝိဇ္ဇမာနာကာရေန ဂယှမာနတ္တေပိ န တဒါကာရော ဝိယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနော၊ အထ ခေါ ဝိဇ္ဇမာနော ကာယော သက္ကာယောတိ အဝိဇ္ဇမာနနိစ္စာဒိဝိပရိယာသာကာရတော ဝိသေသနန္တိ လောကုတ္တရာ န ဣဒံ ဝိသေသနံ အရဟန္တိ ‘‘သန္တော ဝိဇ္ဇမာနော ကာယော သက္ကာယော’’တိ။ ဝတ္ထု အဝိသေသိတံ ဟောတီတိ ဣဒံ ‘‘သတီ ကာယေ’’တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ သမူဟတ္ထတာယ အနာမသိတဝိသေသံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ပသာဒကာယော ဝိယ ကုစ္ဆိတာနံ ရာဂါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ကာယောတိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ သတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထု ဝိသေသိတမေဝ ဟောတီတိ လောကုတ္တရာပိ အပနီတာ။ န ဟိ လောကုတ္တရာ ခန္ဓာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ကာယော’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ။ သုဒ္ဓိယာ အဟေတုဘူတေနာတိ ဂေါသီလာဒိနာ၊ လောကိယသီလေန ဝါ လောကုတ္တရသီလဿ အပဒဋ္ဌာနေန။ ‘‘အဝီတိက္ကမနီယတာသတတံစရိတဗ္ဗတာဟိ ဝါ သီလံ၊ တပေါစရဏဘာဝေန သမာဒိန္နတာယ ဝတံ။ အတ္တနော ဂဝါဒိဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သီလံ၊ ဂစ္ဆန္တောယေဝ ဘက္ခနာဒိဂဝါဒိကိရိယာကရဏံ ဝတံ။ အကတ္တဗ္ဗာဘိမတတော နိဝတ္တနံ ဝါ သီလံ၊ တံသမာဒါနဝတော ဝေသဘောဇနကိစ္စစရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတ’’န္တိ စ သီလဗ္ဗတာနံ ဝိသေသံ ဝဒန္တိ။

၁၀၀၇။ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒေါတိ န ဇနနမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ အနိရောဓောပီတိ ‘‘အဝိဃာတံ ဇနသဒ္ဒေါ ဝဒတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာယံ ဇန-သဒ္ဒေ နယော၊ ဇနိတာတိ ဇနာ၊ အဝိဟတာတိ အတ္ထော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ပုထုသတ္ထုမာနိနော သတ္တာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိအတ္ထော ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ခန္ဓာယတနာဒီနံ သဝနာဓီနတ္တာ ပညာစက္ခုပဋိလာဘဿ တေသံ သဝနာဘာဝဒီပကံ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အန္ဓတံ ဝဒတိ။

ကတံ ဇာနန္တီတိ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ကတံ ကုသလာကုသလံ တေဟိ နိပ္ဖာဒိတံ သုခဒုက္ခံ ယာထာဝတော ဇာနန္တိ။ ပရေသံ အတ္တနာ၊ အတ္တနော စ ပရေဟိ ကတံ ဥပကာရံ ယထာဝုတ္တာကာရေန ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ဗျာဓိအာဒီဟိ ဒုက္ခိတဿ ဥပဋ္ဌာနာဒိကာတဗ္ဗံ၊ သံသာရဒုက္ခဒုက္ခိတဿေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တာကာရေန ကာတဗ္ဗံ ကရောန္တိ။ အရိယကရဓမ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ပုရိမသစ္စဒွယဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿိယမာနာ အနိစ္စာဒယော’’တိ။ ပရိညာဒိဝိသေသေန ဝါ ပဿိယမာနာတိ အတ္ထေ သတိ အနိစ္စာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိစ္စမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ဂဟိတန္တိ စတုသစ္စဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အနိစ္စတ္တာဒယော ဝါ ‘‘အနိစ္စာဒယော’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝသေသကိလေသာ ကိလေသသောတံ။ ဉာဏန္တိ ယာထာဝတော ဇာနနံ။ ယထာဘူတာဝဗောဓေန ဟိ တဿ တာနိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတတာယ သန္တာနေ အပ္ပဝေသာရဟာနိ ‘‘သံဝုတာနိ ပိဟိတာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဝိပ္ပကာရဿ ခမနာကာရေန။ အဝိပရီတဓမ္မာ ဧတာယ နိဇ္ဈာယံ ခမန္တီတိ ပညာ ခန္တီတိ။ အဒုဋ္ဌဿေဝ တိတိက္ခာဘာဝတော တထာပဝတ္တာ ခန္ဓာတိ အဒေါသပ္ပဓာနာ ခန္ဓာ ဝုတ္တာတိ ‘‘အဒေါသော ဧဝ ဝါ’’တိ တတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ သတိပဋိပက္ခတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ ‘‘မုဋ္ဌဿစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အက္ခန္တိ ဒေါသော။ သဿတာဒိအန္တဝိနိမုတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌိတီတိ သဿတုစ္ဆေဒါဒိဂါဟော တပ္ပဋိလောမဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေါ နိဗ္ဗာနေ ပဋိလောမဘာဝေါ။ စရိမာနုလောမဉာဏဝဇ္ဈတဏှာဒိကော ကိလေသောတိ ဝုတ္တော၊ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဉာဏဒဿနာနိ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ ကိလေသာနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏဘာဝေန ဝတ္တတိ၊ ကိလေသဝိသယာတိလင်္ဃနဘာဝေန ပန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရ…ပေ… ပဟာန’’န္တိ။

ဒိဋ္ဌိယာဒီနံ သမုဒယသဘာဂတာ ကမ္မဿ ဝိကုပ္ပာဒနေ သဟကာရီကာရဏဘာဝေါ၊ ဒဿနာဒိဗျာပါရံ ဝါ အတ္တာနဉ္စ ဒဿနာဒိကိစ္စံ စက္ခာဒီနန္တိ ဧဝဉှိ ယထာတက္ကိတံ အတ္တာနံ ရူပန္တိ ဂဏှာတိ။ ယထာဒိဋ္ဌန္တိ တက္ကဒဿနေန ယထောပလဒ္ဓန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါယတနမေဝ အတ္တာတိ ဂဏှာတီတိ။ ဣမိဿာပဝတ္တိယာတိ သာမညေန ရူပံ အတ္တာတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဘူတာယ ပဝတ္တိယာ။ ရူပေ…ပေ… မာနန္တိ စက္ခာဒီသု တံသဘာဝေါ အတ္တာတိ ပဝတ္တမာနံ အတ္တဂ္ဂဟဏံ။ အနညတ္တာဒိဂ္ဂဟဏန္တိ အနညတ္တံ အတ္တနိယအတ္တနိဿိတအတ္တာဓာရတာဂဟဏံ။ ဝဏ္ဏာဒီနန္တိ ဝဏ္ဏရုက္ခပုပ္ဖမဏီနံ။ နနု စ ရုက္ခပုပ္ဖမဏိယော ပရမတ္ထတော န ဝိဇ္ဇန္တိ? သစ္စံ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တဒုပါဒါနံ ပန ဝိဇ္ဇတီတိ တံ သမုဒိတာဒိပ္ပကာရံ ဣဓ ရုက္ခာဒိပရိယာယေန ဝုတ္တန္တိ ရုက္ခာဒိနိဒဿနေပိ န ဒေါသော ဆာယာရုက္ခာဒီနံ ဝိယ ရူပဿ အတ္တနော စ သံသာမိဘာဝါဒိမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

၁၀၀၈။ ဇာတိအာဒိသဘာဝန္တိ ဇာတိဘဝါဒီနံ နိဗ္ဗတ္တိနိဗ္ဗတ္တနာဒိသဘာဝံ၊ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝေါ။

၁၀၀၉။ သာမညေန ‘‘တဒေကဋ္ဌာ ကိလေသာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၁၀)၊ ပရတော ‘‘အဝသေသော လောဘော’’တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ ၁၀၁၁) ပါရိသေသတော သာမတ္ထိယတော ဝါ လဗ္ဘမာနတာယ သတိပိ အာဂတတ္တေ သရူပေန ပဘေဒေန ဝါ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝိယ အနာဂတတ္တာ လောဘာဒယော ‘‘အနာဂတာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ…ပေ… ဿေတု’’န္တိ။ အတ္ထတော ဝိညာယတိ လောဘာဒီဟိ သဟဇာတာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကိလေသဘာဝတော။ ဣတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ သံယောဇနကိလေသာနမ္ပိ ပဋိနိဒ္ဒေသာရဟတ္တာ သမ္ပယုတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ သံယောဇနရဟိတေဟီတိ သံယောဇနဘာဝရဟိတေဟိ ထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ ဝါ။

၁၀၁၃။ ဧကဒေ…ပေ… ဝဒတိ အဝယဝေနပိ သမုဒါယော ဝုစ္စတီတိ။ ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝါ ဟေတုကာ။ အနိယတောတိ န အဝဓာရိတော။ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတ္တာ ဝိဝရဏီယတ္ထဝါ။ အတ္ထတော နိက္ခိပိတုန္တိ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ အလောဘော အဒေါသော အမောဟော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၀) ဝိယ ပုရိမနယေန ဒဿိတဓမ္မေယေဝ ဟေတုပဟာတဗ္ဗဟေတုကဘေဒတော အတ္ထဒဿနဝသေန နိဒ္ဒိသိတုန္တိ အတ္ထော။

၁၀၂၉။ အဘိညာယုတ္တဝဇ္ဇာနံ မဟဂ္ဂတာနံ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာဘာဝါ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဝါ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတီတံသဉာဏဿ ကာမာဝစရတ္တာ ‘‘စေတော…ပေ… ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ’’တိ အာဟ။

၁၀၃၅။ အနန္တရေ နိယုတ္တာနီတိ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ၊ တသ္မိံ နိယုတ္တာနိ တံ ဧကန္တေန နိပ္ဖာဒနတော အနတိက္ကမနကာနီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အနန္တရဿ ကရဏံ အနန္တရံ၊ တံ သီလာနီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ကိဉ္စာပိ ဗလဝတောယေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ၊ န ဣတရေသံ၊ အတ္တနာ ပန ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ တဿ ဝိပါကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တနတော န ဣတရာနိ တေန နိဝါရိတဖလာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ပဋိပက္ခေသု ကုသလေသူတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပက္ခေန အနိဝါရဏီယဖလတ္တာ’’တိ။ ‘‘အနေကသ္မိမ္ပိ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ဗလဝံယေဝ ပဋိသန္ဓိဒါယကန္တိ တေန ဣတရေသံ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န စ တေသ’’န္တိအာဒိ။ တဉ္စ တေသံ အညမညံ အပ္ပဋိဗာဟကတ္တံ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရေန ဝိစာရိတမေဝ။

အတ္ထတော အာပန္နံ အဂ္ဂဟေတွာ ယထာရုတဝသေနေဝ ပါဠိယာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ တေသံ ဝါဒါနံ တပ္ပရဘာဝေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ အဟေတုကဝါဒါဒီနံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမဝါဒေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိယျာနိကနိယျာနိကဘေဒံ ပန သမ္ဘာရကမ္မံ ဗန္ဓမောက္ခဟေတူတိ ဗန္ဓမောက္ခဟေတုံ ပဋိသေဓေန္တောပိ ကမ္မံ ပဋိသေဓေတိ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ပန ဝိပါကဿ ကမ္မကိလေသသမာဓိပညာနံ ဟေတုဘာဝတော ဝိပါကောပိ ဗန္ဓမောက္ခဟေတူတိ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူတိ ဝဒန္တော ဥဘယံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မံ ပဋိသေဓေန္တေနပိ ဝိပါကော ပဋိသေဓိတော ဟောတိ၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဓေန္တေနပိ ကမ္မန္တိ တယောပိ ဧတေ ဝါဒါ အတ္ထတော ဥဘယပဋိသေဓကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိန္တိ အဟေတုကဝါဒါဒိပဋိသံယုတ္တေ အသဒ္ဓမ္မေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယပသုတဿ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူ’’တိအာဒိနာ ရဟော နိသီဒိတွာ စိန္တေန္တဿ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆော ဟောတိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသု။ သတ္တမေ အတေကိစ္ဆဘာဝံ ပတ္တော နာမ ဟောတိ။ ယာ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ’’န္တိ။ တတော ပုရိမဘာဝါ အနိယတာ။

၁၀၃၉။ သဟဇာတ အညမည နိဿယ အတ္ထိ အဝိဂတာဒိဝိသိဋ္ဌဘာဝေပိ မဂ္ဂပစ္စယဿ သမ္ပယောဂဝိသိဋ္ဌတာဒီပနေနေဝ သဟဇာတာဒိဝိသိဋ္ဌတာပိ ဝိညာယတီတိ ပါဠိယံ ‘‘သမ္ပယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သမ္ပယောဂဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂ…ပေ… ဒဿေတုံ၊ န ပန မဂ္ဂင်္ဂါနံ အညမညံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝါဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သတီတိ ယဒိ မဂ္ဂင်္ဂါနံ မဂ္ဂပစ္စယလာဘိတာယ ပကာသနော ပဌမနယော၊ ဧဝံ သန္တေ။ မဂ္ဂင်္ဂါနိပိ ဝေဒနာဒယော ဝိယ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အမဂ္ဂသဘာဝါနံ အလောဘာဒီနံ တဒညေသံ တဒုဘယသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝဒီပနေ တတိယနယေ ဝိယ န ဌပေတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမနယေ။

ဒုတိယနယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဌမနယံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ တေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပုရိမသ္မိံ နယဒွယေ ဌပိတတ္တာ တဿ သဟေတုကဘာဝဒဿနော တတိယနယော အာရဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ တတိယနယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သဟေတုကဘာဝဒဿနံ အနိစ္ဆန္တော စောဒကော ‘‘ကထံ ဒဿိတော’’တိ စောဒေတွာ ‘‘နနူ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ ဣတရော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာနမ္ပိ လောဘာဒီနံ အညမညံ သဟဇေကဋ္ဌသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတော ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကသင်္ဂဟော ဝိယ မဂ္ဂဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာယပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝေါပိ ယုဇ္ဇတိ မဂ္ဂဟေတုသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။

တတော အညဿေဝါတိ တတော သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဟေတုတော အညဿ အလောဘာဒေါသဿေဝ။ အညေနာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ ဟေတူ’’တိ ဣတော အညေန။ အလောဘာဒေါသာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ တေသံယေဝ အာဝေဏိကေန မဂ္ဂဟေတူတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ သာဓာရဏေန ပရိယာယေနာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟေတူနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂါမဂ္ဂသဘာဝါနံ သာဓာရဏေန မဂ္ဂဟေတုမဂ္ဂဟေတူတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ တေသန္တိ ဟေတူနံ။ အညေသန္တိ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာနံ။ အတ္ထဝိသေသဝသေနာတိ ‘‘မဂ္ဂဟေတုကာ’’တိ ပါဠိယာ အတ္ထဝိသေသဝသေန။ အမောဟေန အလောဘာဒေါသာမောဟေဟိ စ သေသဓမ္မာနံ သဟေတုကဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဒုတိယတတိယနယာ ‘‘သရူပတော ဟေတုဟေတုမန္တဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တထာအဒဿနတောတိ သရူပေန အဒဿနတော။ အတ္ထေန…ပေ… ဂမနတောတိ ‘‘မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဌပေတွာ တံသမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉) ဝစနတော မဂ္ဂသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ မဂ္ဂပစ္စယတာသင်္ခါတော သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုဘာဝေါ သရူပတော ဒဿိတော။ မဂ္ဂဟေတုဘူတာယ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုဟေတုဘာဝေါ အတ္ထတော ဉာပိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၀၄၀။ အသဘာဝဓမ္မော ဂရုကာတဗ္ဗော န ဟောတီတိ ‘‘သဘာဝဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃) ‘‘အာရမ္မဏာဓိပတိ ဇာတိဘေဒတော ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယရူပနိဗ္ဗာနဝသေန ဆဗ္ဗိဓော’’တိ ဝက္ခတိ။ မဂ္ဂါဒီနိ ဌပေတွာတိ မဂ္ဂါဒီနိ ပဟာယ။ အညေသန္တိ မဂ္ဂါဒိတော အညေသံ။ အဓိ…ပေ… ဝဿာတိ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယဘာဝဿ။ ပညုတ္တရတ္တာ ကုသလာနံ လောကုတ္တရကထာယ စ ပညာဓုရတ္တာ ဝီမံသာဓိပတိဿ သေသာဓိပတီနံ ပဓာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၀၄၁။ ပဒေသသတ္တဝိသယတ္တာ ပဌမဝိကပ္ပဿ သကလသတ္တဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပသဟဿာတိက္ကမေပိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဒ္ဓါကာသံ ယံ ဘဝိဿတီတိ လဒ္ဓါကာသံ ယံ ကမ္မံ ပါပုဏိဿတိ။ ကပ္ပသဟဿာတိက္ကမေ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝိပါကတ္တာ တဒပိ…ပေ… ဝုစ္စတီတိ။ အလဒ္ဓတ္တလာဘတာယ ဥပ္ပာဒါဒိက္ခဏံ အပ္ပတ္တဿ ဝိပါကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝေါ နတ္ထိဘာဝေါ ပါကဋဘာဝါဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ နာမ န ဟောတီတိ အနုပ္ပန္နော နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ အရူပဘဝင်္ဂေ။

အဝိပက္ကဝိပါကံ ကမ္မံ သဟကာရီကာရဏသမဝါယာလာဘေန အကတောကာသံ ဝိပါကာဘိမုခဘာဝါဘာဝတော ဝိပက္ကဝိပါကကမ္မသရိက္ခကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အလဒ္ဓါ…ပေ… ဒေယျာ’’တိ။ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အသတိ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ကမ္မံ အနုပ္ပန္နသမာနန္တိ ‘‘ဩကာသော န ဘဝေယျာ’’တိ ဧတဿ သမတ္ထတာ န သိယာတိ အတ္ထမာဟ။ တေန အပစယဂါမိကမ္မကိစ္စဿ ဩကာသာဘာဝေါ ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗေ နိရတ္ထကတ္တာ ဥပ္ပတ္တိယာ ဩကာသော န ဘဝေယျာတိ ပယောဇနာဘာဝတော ကမ္မုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ‘‘ဝိပါကတော အညဿ ပဝတ္တိဩကာသော န ဘဝေယျာ’’တိ ဣမိနာ အသမ္ဘဝတောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဓုဝဝိပါကဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နိဒဿနမတ္တဘူတေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အရိယမဂ္ဂအာနန္တရိယကမ္မာနံ ဝိယ မဟဂ္ဂတကမ္မာနံ နိယတသဘာဝတာဘာဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တီနံ ‘‘ဗလဝဝိရဟေ’’တိအာဒိနာ သဝိသေသနဓုဝဝိပါကတာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနီ’’တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာပိ ဓုဝဝိပါကတ္တာ။ ယဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ယော ဝိပါကော နိယောဂတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ သော တဿ အနာဂတကာလေပိ ဥပ္ပာဒိဝေါဟာရံ လဘတိ။ သော စ ဥပ္ပာဒိဝေါဟာရော အာယူဟိတကမ္မဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘာဝိနာ အာယူဟိတဘာဝေန မဂ္ဂေါ အနုပ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ အာယူဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၀၅၀။ ဥပါဒါနေဟိ အာဒိန္နာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေတိ ဥပါဒါနာရမ္မဏေဟိ အညေ အနုပါဒါနိယာတိ အတ္ထော။ အာဒိကေန ဂဟဏေနာတိ ‘‘အဟံ ဖလံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသင်္ခါတေန ဂဟဏေန။ ဣဒါနိ ဥပေတတ္ထဒီပကဿ ဥပ-သဒ္ဒဿ ဝသေန ဥပါဒိန္န-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘ဥပါဒိန္နသဒ္ဒေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အနဇ္ဈတ္တဘာဝတော ‘‘အမဂ္ဂဖလဓမ္မာယေဝ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣတရေဟီတိ အဇ္ဈတ္တပဒါဒီဟိ။

တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၆၂။ မေတ္တာယ အယနံ ဥပဂမနံ မေတ္တာယနံ၊ တဉ္စ အတ္တနော သန္တာနေ မေတ္တာယ လာဘော ဥပ္ပာဒနံ သတ္တာနံ အနုပဂမော အတ္ထတော မဇ္ဇနမေဝါတိ ‘‘မေတ္တာ၊ မေဒန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သိနေဟန’’န္တိ အာဟ။

၁၀၆၅။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ စိတ္တံ သံရဉ္ဇတီတိ စိတ္တဿ သံရဉ္ဇနံ။ တဏှာဝိစရိတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧသနာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ တဏှာယ ဝိပုလတာ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဝသေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဿ ရူပါဒိကဿ နိစ္စာဒိတော ဂဟဏံ အဘိနိဝေသော ဝိသေသတော တဏှာဝသေန ဟောတိ တဏှာရဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝါတိ ဥပစာရဝသေန နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝမာဟ ‘‘နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတီ’’တိ။ ပါကဋေန သဒ္ဒေန လဗ္ဘမာနတ္တာ ယထာရုတဝိညာယမာနတ္တာ စ ဝိသတ္တိကာသဒ္ဒဿ ဝိသတသဘာဝေါ ‘‘ပဓာနော အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော။ တေန တံ ဗာဓယိဿာမီ’’တိအာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) မာရေန ဂဟိတတာယ။

၁၀၆၆။ အနတ္ထစရဏာဒိအနဘိသန္ဓာနကတာယ အဋ္ဌာနဘူတေသု စ ဝဿဝါတာဒိသင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နကောပေါ ဝိယ သတ္တေသု အတ္ထာစရဏာဒိနာ အာရောပနာဓိပ္ပာယေသုယေဝ တဒဇ္ဈာရောပနဝသေန ပဝတ္တော ယဒိပိ အနာယတနုပ္ပတ္တိယာ အဋ္ဌာနာဃာတောယေဝ ဟောတိ၊ သတ္တဝိသယတ္တာ ပန သတိ စိတ္တဿ ဧကန္တဗျာပတ္တိယံ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ အဋ္ဌာနုပ္ပတ္တိယံ ပနဿ န သိယာ ကမ္မပထဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘သတ္တေသု ဥပ္ပန္နော အဋ္ဌာနကောပေါ ကရောတီ’’တိ။ ပဋိဃာဒိပဒါနံ ဃဋ္ဋနာပုရိမယာမဝိကာရုပ္ပတ္တိသမညာဒီသုပိ ဒဿနတော ‘‘ပဋိဝိရောဓာဒိပဒါနိ တေသံ ဝိသေသနတ္ထာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၀၉၁။ ဒွေ ဓမ္မာ တယော ဓမ္မာတိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ပရိစ္ဆေဒဝတော ဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တေန ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒေသကရဏံ ဗဟုဝစနေန ပုစ္ဆာယ ကာရဏန္တိ ဒီပေတိ။ ဥဒ္ဒေသာနုဝိဓာယိနီ ဟိ ပုစ္ဆာတိ။ တထာ ဟိ သင်္ခါပရိစ္ဆိန္နေ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝါ တယော’’တိ သင်္ခါပရိစ္ဆိန္နာဝ ပုစ္ဆာ ကရီယတီတိ။ ဥဒ္ဒေသေန ဓမ္မာနံ အတ္ထိတာမတ္တဝစနိစ္ဆာယံ သဘာဝဘူမိကာရဏဖလာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိယ သင်္ခါပရိစ္ဆေဒေါပိ န ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အနိဒ္ဓါရိတပရိစ္ဆေဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ ပဒတော ပန ဟေဋ္ဌာ အနေကဘေဒဘိန္နာ ဓမ္မာ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဥဒ္ဓဉ္စ တထာ ဥဒ္ဒိသီယန္တီတိ တံ သောတပတိတတာယ ဘေဒါဘာဝေပိ ပရမတ္ထတော အပ္ပစ္စယဓမ္မဿ အသင်္ခတဓမ္မဿ စ သောပါဒိသေသနိရုပါဒိသေသရာဂက္ခယာဒိအသင်္ခတာဒိဝစနဝစနီယဘာဝေန ဥပစရိတဘေဒေဂဟိတေ ပဒဒွယေန အတ္ထိ ကာစိ ဘေဒမတ္တာတိ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ဥဒ္ဒေသာနုသာရီနိ ပုစ္ဆာနိဂမနာနီတိ တာနိပိ တထာ ပဝတ္တာနိ။ နိဒ္ဒေသော ပန ယထာဓိပ္ပေတသဘာဝါဒိပရိစ္ဆေဒဝိဘာဝနဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗောတိ အသင်္ခတာ ဓာတု ဣစ္စေဝ ကတော ပရမတ္ထတော ဘေဒါဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထေတုကာမတာဝသေန ပုစ္ဆန္တော ယဿ ကထေတိ၊ တေန ကာတဗ္ဗပုစ္ဆာယ ကရဏတော တဂ္ဂတံ အဇာနနံ သံသယံ ဝါ အနုဝိဓာယယေဝ ပုစ္ဆတီတိ ‘‘သဘာဝ…ပေ… အဇာနန္တဿ ဝသေန ပုစ္ဆာ ကရီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဒ္ဒေသတော ပုဗ္ဗေတိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။

၁၁၀၁။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝိဘဇိတွာ။ ရူပါဝ…ပေ… ဝိညေယျာတိ ကာမာဝစရကုသလမဟာကိရိယဝိညာဏေန မဟဂ္ဂတဓမ္မာနံ သမ္မသနဝသေန ယထာယောဂံ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဓမ္မာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ရူပရာဂါရူပရာဂသမ္ပယုတ္တေန အကုသလမနောဝိညာဏေန မဟဂ္ဂတဓမ္မာနံ အဘိနိဝေသနအဿာဒနဝသေန တံတံပညတ္တိယဉ္စ တံတံဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တေန အာဝဇ္ဇနေန စ ယထာဝုတ္တဝိညာဏာနံ ပုရေစာရိကေန ကာမာဝစရဓမ္မာ န ဝိညေယျာ။ ဣတရေနာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏေန။ ကာမာဝစရာနမေဝ အာရမ္မဏာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ရူပါရမ္မဏာဒီဟိ ဝိညာဏေဟိ တတ္ထ ရူပါရမ္မဏေန ဝိညာဏေနပိ သဒ္ဒါဒီနံ အဝိညေယျတာ ရူပဿ စ ဝိညေယျတာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ စက္ခုဒွါရိကေန သဒ္ဒါဒီနံ အဝိညေယျတာ ရူပဿ ဝိညေယျတာတိအာဒိနာ ဒွါရဘေဒဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတရန္တိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တံ အနိဋ္ဌမနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဉ္စ။ ရူပါဝစရာဒယော ကာမာဝစရဝိပါကာဒီဟီတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရလောကုတ္တရပညတ္တိယော ကာမာဝစရဝိပါကေဟိ လောကုတ္တရာ ကာမာဝစရတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တကုသလကိရိယေဟိ အကုသလေဟိ စ အဝိညေယျာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနဿ အဝိဇာနနသဘာဝေါ ဧဝ အတ္တသမ္ဘဝေါ။

၁၁၀၂။ ရူပါရူပါဝစရကမ္မူပပတ္တိဘဝေ ဒိဋ္ဌိရဟိတော လောဘော ဘဝါသဝေါတိ ယထာဝုတ္တဝိသယော ဒိဋ္ဌိသဟိတော သဗ္ဗကာမာဝစရဓမ္မဝိသယော စ လောဘော ကာမာသဝေါ ဘဝိတုံ ယုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝါသဝံ…ပေ… သိယာ’’တိ။ ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တဿ ဟိ လောဘဿ အဘာဝံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ ပါဠိယန္တိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍပါဠိယံ။ တတ္ထ ယထာ ‘‘ကာမာသဝေါ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဝါသဝေါ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘စတူသုဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘဝါသဝေါ…ပေ… ယုတ္တေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ သာဝဓာရဏံ ဝုတ္တံ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဘဝါသဝေါ စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသဝေန သဒ္ဓိံ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇၃)။ သောပိ ရာဂေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ။ ကာမဘဝပတ္ထနာ ဝိယ ကာမာသဝေါတိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂကာမဘဝပတ္ထနာနမ္ပိ ဟိ ဘဝါသဝေါတိ ဝတ္တဗ္ဗပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝရာဂဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝါသဝေါ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တေသံ ဣဓ အဓိပ္ပေတဘဝါသဝဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အဋ္ဌကထာယံ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ရူပါရူပသင်္ခါတေ ကမ္မတော စ ဥပပတ္တိတော စ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ အာသဝေါ ဘဝါသဝေါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကာမဘဝပတ္ထနာယ တာဝ ကာမာသဝဘာဝေါ ဟောတု၊ ရူပါရူပဘဝေသု သဿတာဘိနိဝေသသဟဂတရာဂဿ ကထန္တိ? သောပိ ယထာဝုတ္တဝိသယေ ကာမနဝသေန ပဝတ္တိတော ကာမာသဝေါယေဝ နာမ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယဋ္ဌေန ကာမာတိ။ န စေတ္ထ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘဿ ဘဝါသဝဘာဝေန ဝိသုံ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ အဝဿဉ္စေတမေဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ရူပါရူပဘဝေသု ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတဿပိ လောဘဿ ဘဝါသဝဘာဝေါ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာသဝဘာဝေန ဒွိဓာ ဝုတ္တာ။

၁၁၀၃။ ဣဓ ပါဠိယာပိ ဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘဿ ကာမာသဝဘာဝေါ န န သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမာသဝနိဒ္ဒေသေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မစ္ဆန္ဒော သဒ္ဓါ’’တိ ကေစိ။

၁၁၀၅။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသွေဝပဝတ္တတိ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဓမ္မဿ ဇီဝဂ္ဂဟဏဝိသယဿ ပရမတ္ထတော အဘာဝါ။ ရူပေ…ပေ… ဝိညာဏေ ဝါ ပန န ပတိဋ္ဌာတိ ရူပါဒီနံ အဝိပရီတသဘာဝမတ္တေ အဋ္ဌတွာ သယံ သမာရောပိတဿ တေသု ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓဿ ကဿစိ အာကာရဿ အဘိနိဝေသနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော အညံ ကတွာ’’တိ။ တတော ဥပါဒါနက္ခန္ဓတော။ ဝေဒနာဒယောပိ ဟိ ကေစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အနိစ္စာတိ ပဿန္တီတိ။ တတောတိ ဝါ သရီရသင်္ခါတရူပက္ခန္ဓတော။ ‘‘အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဟောတီတိ ဘဝတိ သဿတံ အတ္တာတိ အတ္ထော။ အညန္တိ ဗြဟ္မဣဿရာဒိတော အညံ။

အရူပဘဝေါ ဝိယ ရူပရာဂပ္ပဟာနေန ရူပဘဝေါ ကာမရာဂပ္ပဟာနေန ပတ္တဗ္ဗော။ ရူပီဗြဟ္မာနဉ္စ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ပဟီယတိ၊ န ဝိမာနာဒီသု ရာဂေါတိ သော အကာမရာဂေါတိ ကတွာ ကာမာသဝေါ န ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဋီကာကာရေဟိ ပန ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘာဘာဝဒဿနေန ရူပီဗြဟ္မာနံ ဝိမာနာဒိရာဂဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တရူပါရူပဘဝရာဂဝိနိမုတ္တော သဗ္ဗော လောဘော ကာမာသဝေါတိ ဒဿိတော။ တတ္ထ ယုတ္တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သိယာ အာသဝသမ္ပယုတ္တော ကာမရာဂေန ဘဝရာဂေန ဝါ သဟုပ္ပတ္တိယံ၊ သိယာ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တော တဒညရာဂေန သဟုပ္ပတ္တိယံ၊ ‘‘စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတာ’’တိအာဒိပါဠိယာ အဘာဝဒဿနေန ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘာဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘ကာမာသဝေါ’’တိအာဒိပါဠိဒဿနေန ဒိဋ္ဌိရာဂဿ ကာမာသဝဘာဝံ သာဓေတိ။ ပဟာတဗ္ဗဒဿနတ္ထန္တိ ပဟာတဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ။ ပဟာနေတိ ပဟာနနိမိတ္တံ။

၁၁၂၁။ ဇာတိယာတိ ခတ္တိယသဘာဝါဒိဇာတိသမ္ပတ္တိယာ။ ဂေါတ္တေနာတိ ဂေါတမဂေါတ္တာဒိဥက္ကဋ္ဌဂေါတ္တေန။ ကောလပုတ္တိယေနာတိ မဟာကုလဘာဝေန။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နသရီရတာယ။ ‘‘ပေါက္ခရ’’န္တိ ဟိ သရီရံ ဝုစ္စတီတိ။ မာနံ ဇပ္ပေတီတိ မာနံ ပဝတ္တေတိ ကရောတိ။ ပဝတ္တော မာနော ပဝတ္တမာနော။ ပုဂ္ဂလဝိသေသန္တိ သေယျဿ သေယျောတိအာဒိဘေဒံ ပုဂ္ဂလဝိသေသံ။ သေယျံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝတ္တမာနော သေယျမာနော။ တိဏ္ဏန္တိ သေယျဿ သေယျာဒီနံ တိဏ္ဏံ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အညံ ပုဂ္ဂလံ အနိဿာယ ဝုတ္တာနံ။ သေယျာဒိဝသေန အတ္တနော မနနံ ပဂ္ဂဟော မာနော၊ တဿ ကရဏံ သေယျောဟမသ္မီတိအာဒိပဝတ္တိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေယျောတိ အာဒိကိစ္စကရဏ’’န္တိ။

၁၁၄၀။ သဗ္ဗောပိ လောဘော အဘိဇ္ဈာသဘာဝေါတိ အဘိဇ္ဈာ အာသဝဒွယသဘာဝါ၊ ကာမရာဂေါ ကာမာသဝသဘာဝေါ ဧဝါတိ အာသဝဒွယဧကာသဝဘာဝေါ အဘိဇ္ဈာကာမရာဂါနံ ဝိသေသော ဝုတ္တော။ န အဘိဇ္ဈာ စ ဓမ္မာ ဌပေတွာ ဒိဋ္ဌိံ အဝိဇ္ဇဉ္စ နောအာသဝသဘာဝါ။ အဘိဇ္ဈာ စ အာသဝဒွယသဘာဝါ ဧဝ၊ နအဘိဇ္ဈာသဘာဝေါ စ လောဘော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘နောအာသဝလောဘဿ သဗ္ဘာဝေါ ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ ဂဏနာယ ဟေတုယာ သတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ ပဉှာဝါရပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော။ အာသဝေါ ဓမ္မော နောအာသဝဿ ဓမ္မဿ။ အာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော နောအာသဝဿ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ။ အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ နောအာသဝဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၃။၁၆) ဣမေသံ ဝါရာနံ ဝသေန ‘‘ဂဏနာယ သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ နောအာသဝသဘာဝေါပိ လောဘော သိယာ၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဝသေန ‘‘အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ မောဟယထာဝုတ္တလောဘာ အာသဝဿ ဓမ္မဿ ဒိဋ္ဌိယာ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သတ္တမော၊ ပါဠိယံ အာဂတံ သတ္တမံ အဋ္ဌမံ ကတွာ ‘‘အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ နဝမော ပဉှော ဝုစ္စေယျ၊ န ပန ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တလောဘဿ နောအာသဝဘာဝါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣတရဿပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၁၆၂။ ယထာရူပေ ရူပပ္ပဗန္ဓေ ဝတ္တမာနေ ပုဂ္ဂလော ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိသီဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဝိသဒရူပဿ ဥပ္ပာဒကံ စိတ္တံ ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘကံ။ တံ ပန ကုသလတော ကိရိယတော စ ပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တံ အဘိညာပ္ပတ္တံ အပ္ပတ္တဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တပညာသ ဇဝနာနိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စာတိ အဋ္ဌပညာသဝိဓံ။ သဟဇာတဓမ္မာနံ အကမ္မညဘာဝကရတ္တာ ထိနမိဒ္ဓသဟဂတစိတ္တံ ဝိသဒါနိ ရူပါနိ န သမုဋ္ဌပေတိ န ဥပတ္ထမ္ဘေတိ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တ’’န္တိ။

၁၁၆၃။ ဝိပက္ခေပိ ဘာဝတော အနေကန္တိကတ္တာ ရူပတ္တာသာဓကတ္တံ။ ဂရုဘာဝပ္ပတ္တိ လဟုတာဝိရဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိပိ အညေသမ္ပိ အကုသလာဒီနံ လဟုတာဝိရဟေ ထိနမိဒ္ဓါနံ ဧကန္တတော လဟုတာပဋိပက္ခတ္တာ ကာရဏာနုရူပတ္တာ စ ဖလဿ ‘‘ထိနမိဒ္ဓသမုဋ္ဌိတရူပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဇာဂရ…ပေ… သန္တတိန္တိ ဧတေန နာမကာယေ သုပနဿ အသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ မိဒ္ဓဿ ဖလတ္တာတိ ဧတ္ထ မိဒ္ဓံယေဝ နိဒ္ဒါကာရဏန္တိ နာယံ နိယမော ဣစ္ဆိတော၊ နိဒ္ဒါကာရဏမေဝ ပန မိဒ္ဓန္တိ နိယမော ဣစ္ဆိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ခီဏာသဝါနံ နိဒ္ဒါယ မိဒ္ဓတော အညံ ကာရဏံ ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောတိ။

ဆာဒနံ ၊ အဝတ္ထရဏံ ဝါ ဩနာဟော၊ သော ရူပဿေဝ သဘာဝေါတိ ပရဿ အာသင်္ကံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘တေန သဟ ဝုတ္တာ ဩနာဟပရိယောနာဟာ စာ’’တိ။ အသင်္ကောစဝသေန ဝိသဒါ ပဝတ္တိ ဝိပ္ဖာရိကဘာဝေါ။ အာဝရဏဘာဝေါ ဝိယာတိ ဧတေန အာဝရဏသဘာဝတ္တေပိ မိဒ္ဓဿ တဗ္ဗိဓုရော အနညသာဓာရဏတ္တာ ဩနဟနာဒိဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ သာမညဉှိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ အာဝရဏသဘာဝေါတိ အာဝရဏဘာဝသဒိသဿ ဩနဟနာဒိဘာဝဿ နာမကာယေ လဗ္ဘမာနဿ ဂဟိတတာတိ ဧတ္ထာဓိပ္ပာယော။

ပါနန္တိ အနုယောဂေါတိ စ တံကိရိယာသာဓိကာ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ သုရာပါနဿ သုရာ…ပေ… ယောဂဿ စ အကုသလဘာဝေန ဥပက္ကိလေသဒုဗ္ဗလီကရဏဘာဝေါ ယုတ္တောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘သုရာမေရယဿ အဇ္ဈောဟရဏံ ပါနံ ပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂေါ စာ’’တိ ပရဿ အဓိပ္ပာယော။ နီဝရဏံ ဟုတွာ ဝါတိအာဒိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘နီဝရဏသဘာဝါနံ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဘာဝဒဿနပရာယ စောဒနာယ နီဝရဏန္တိ ကတ္ထစိ အဒိဋ္ဌပယောဂဿ အသမ္ပယုတ္တဿ ရူပဿ ယထာလာဘတော ဂဟဏံ ဉာယောယေဝ န ဟောတိ၊ သိဒ္ဓနီဝရဏဘာဝသမ္ပယုတ္တသဘာဝါနံယေဝ ပန ဂဟဏန္တိ တံသဘာဝါ အရူပဓမ္မာယေဝ ဒဿိတာ၊ န ရူပန္တိ ထိနံ ဝိယ မိဒ္ဓမ္ပိ အရူပမေဝါတိ ဝိညာယတီ’’တိ။ ယန္တိ ယေန ဝစနေန။ အသမ္ဘဝဝစနတောတိ အသမ္ဘဝဝစနဘာဝတော။

တေနာတိ တေန ရူပါရမ္မဏဿ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနဝစနေန။ ရူပပ္ပဟာနတော အညောတိ ကတွာ ရူပေ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ‘‘အညော ကာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒန္တိအာဒိနာ ‘‘တံ ပဇဟထာ’’တိ ပါဠိယာ န နိပ္ပရိယာယပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ။ အရူပဿေဝ ယုဇ္ဇတီတိ သုဒုဒ္ဒသံ ဒူရင်္ဂမာဒိပ္ပဝတ္တကံ စိတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တော အရူပဓမ္မောယေဝ ဝိဗန္ဓိတုံ သမတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ စေတသော ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ ကုသလစိတ္တဿ ဂဟဏံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလဝါရံ ဂဏှန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာနံ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

၁၁၇၆။ ဥဒ္ဓစ္စံ ကုက္ကုစ္စဉ္စ သဟ ဝုတ္တန္တိ ဥဒ္ဒေသပုစ္ဆာနိဂမနေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓစ္စဿ ကုက္ကုစ္စေန ဝိနာဘာဝကာရဏံ ဝတွာ ‘‘ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘နီဝရဏာ စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တာ စာ’’တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာနံ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥက္ကဋ္ဌနီဝရဏတာ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝေါ။ သော ဟိ ရူပရာဂါရူပရာဂပ္ပကာရကာမစ္ဆန္ဒံ ဥပါဒါယ တတော တိဗ္ဗကိစ္စတာယ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနီဝရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တွေဝ လောဘော ဝုတ္တော၊ န ဘိန္ဒိတွာ။ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ စ အနဝသေသတော အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟာနေ ဝုစ္စမာနေ စတုတ္ထမဂ္ဂဝဇ္ဈော လောဘော အနီဝရဏသဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ…ပေ… သိယာ’’တိ။ နောနီဝရဏော ရူပရာဂါရူပရာဂပ္ပကာရော လောဘဓမ္မော နီဝရဏဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘နောနီဝရဏော ဓမ္မော နီဝရဏဿ စ နောနီဝရဏဿ စ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နီဝရဏဿ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နောနီဝရဏဿ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နီဝရဏဿ စ နောနီဝရဏဿ စ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၂၅) ဣမေ ပဉှေ သင်္ဂဏှာတိ။ စတ္တာရီတိ ဝုတ္တံ နီဝရဏပဒမူလကာနံ တိဏ္ဏံ နောနီဝရဏမူလကဿ ဧကဿ ဝသေန။ နီဝရဏနောနီဝရဏတဒုဘယမူလကာနံ ပန တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန နဝါတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယထာဒဿိတနယာယ ပါဠိယာ အဘာဝါ နောနီဝရဏလောဘာဘာဝါ။

၁၂၁၉။ တေနေဝါတိ ပုရိမဒိဋ္ဌိအာကာရေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန။ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ‘‘နိစ္စံ သုဘ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝစနာနံ၊ ဒိဋ္ဌိရဟိတေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ဂဂနကုသုမာဒိလောကဝေါဟာရဝစနာနဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘ဝါစာ…ပေ… ဝါ’’တိ။

၁၂၂၁။ စိတ္တေနပရလောကေ ဌိတောတိ ယသ္မိံ လောကေ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန သယံ ဌိတော၊ တတော အညံ လောကံ ပရလောကောတိ စိတ္တေန ဂဟေတွာ ဌိတော။

၁၂၃၆။ န ဟိ ပုရိမေဟီတိအာဒိနာ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ သမုဂ္ဃာဋိတအပါယဂမနီယဘာဝါဒိကာ ဧဝ ရာဂါဒယော ဒုတိယမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟီယန္တီတိ ဒဿေတိ။

၁၂၈၇။ ဥပဋ္ဌိတေပိ ဒုဂ္ဂတိနိမိတ္တာဒိကေ န တထာ တိဗ္ဗော လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ သုဂတိနိမိတ္တာဒိကေတိ အာဟ ‘‘ဗလဝနိကန္တိဝိရဟေနာ’’တိ။

၁၃၀၁။ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိယ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာနမ္ပိ သဟပဝတ္တိပရိယာယော အတ္ထီတိ ပဟာနေကဋ္ဌေန ရာဂရဏေန ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတမောဟဿ သရဏတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဟိ ယော မောဟော သဟဇာတော ဘဝေ၊ သောပိ ရာဂေန သရဏော ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတောတိ ။ လောဘဒေါသမောဟတဒေကဋ္ဌကိလေသတံသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓတံသမုဋ္ဌာနကမ္မဘေဒတော သဗ္ဗဿပိ အကုသလဿ သင်္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော သရဏပဒနိဒ္ဒေသော အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တေနပိ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ သမ္ပယောဂပ္ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝဒီပနေန ရာဂါဒီနံ သဗ္ဗေသံ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ သရဏဘာဝဒဿနံ၊ တံ ပါဠိယာ ယထာဒဿိတဓမ္မာနံ အညမညသရဏဘာဝဒဿနပရံ၊ တဒညဓမ္မာနံ သရဏဘာဝပဋိသေဓနပရန္တိ အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဝါ ပရိယာယကထာဘာဝတော နိပ္ပရိယာယတော သရဏဘာဝေါ ဝိယ အရဏဘာဝေါပိ အကုသလဓမ္မာနံယေဝါတိ တထာပဝတ္တာယ အဋ္ဌကထာယ န ကောစိ သုတ္တဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သုတ္တန္တိကဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၁၃၁၃။ အဟံ-သဒ္ဒေန ဟေတုဘူတေန ယော အတ္ထောတိ ဧတ္ထ အဟံ-သဒ္ဒေါ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ အတ္ထာဝဗောဓနတ္ထော ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ အတ္ထပရာဓီနော ကေဝလော အတ္ထပဒတ္ထကော၊ သော ပဒတ္ထဝိပရိယေသကာရိနာ ပန ဣတိ-သဒ္ဒေန ပရတော ပယုတ္တေန သဒ္ဒပဒတ္ထကော ဇာယတိ ယထာ ဂါဝီတိ အယမာဟာတိ ဂေါ-သဒ္ဒံ အာဟာတိ ဝိညာယတိ။ တေန ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝေါဟာရော လောကိယသောတေ ပဋိဟညတီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၃၄၇) ပညတ္တိယာ ဝစနဘာဝံ သာဓယတိ။ အညထာတိအာဒိနာ ပညတ္တိယာ အသဒ္ဒသဘာဝတ္တေ ဒေါသမာဟ။ အဓိဝစနာဒိတာ သိယာ၊ တထာ စ အဓိဝစနာဒီနံ အဓိဝစနပထာဒိတော ဝိသေသော န သိယာတိ ဒုကောယေဝ န သမ္ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကသန္တတိပရိယာပန္နေ ရူပါဒယော ဓမ္မေ သမူဟတော သန္တာနတော စ ဧကတ္တဝသေန ဂဟေတွာ အဟန္တိ ဝေါဟရိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တိ သင်္ခါယတိ ဝေါဟရီယတီတိ သင်္ခါတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ သေသေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒတ္တောတိ ဧတ္တာဝတာ သတ္တပညတ္တိံ ဒဿေတွာ အညမ္ပိ ဥပါဒါပညတ္တိံ ဒဿေတု’’န္တိအာဒိ။ ပဒတ္ထဿာတိ အဟံ-သဒ္ဒါဒိပဒါဘိဓေယျဿ၊ ပရမတ္ထဿ ဝါ။ အဓိဝစနံ သဒ္ဒေါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝဒန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ အတ္တနာ ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ ဉာတော ဧဝ ဉာပေတီတိ အဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓဿ န သဒ္ဒေါ အတ္ထပ္ပကာသနသမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသညေနာ’’တိ။ ဝိသေသေန ဉာယတီတိ သမညာတိ သံ-သဒ္ဒဿ ဝိသေသတ္ထတံ အာဟ။

ကရီယတီတိ ဣဒံ ဣမဿတ္ထဿ အဓိဝစနန္တိ ဧဝံ နိက္ခိပီယတိ။ နာမဘူတံ ဝစနမေဝ တံ တံ အတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝဒတိ ဗျဉ္ဇယတိ စာတိ အာဟ ‘‘နာမမိစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ပထဝီ’’တိအာဒိ။ ပထဝီသင်္ခါတန္တိ ပထဝီ-သဒ္ဒါဘိဓေယျံ။

အာစရိယာတိ အဋ္ဌကထာယ သံဝဏ္ဏနကာ အာစရိယာ၊ န အဋ္ဌကထာစရိယာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ မာတိကာယန္တိ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ။ တေနာတိ မာတိကာဝဏ္ဏနာဝစနေန။ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အတ္ထဒဿနဿ ဧတဿ ယထာဝုတ္တဿ အာစရိယဝါဒဿ ဝိရောဓော သိယာ၊ တမေဝ ဝိရောဓံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ အဓိဝစနပထာဒိဘာဝေန ဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ပကာသကဿ သဘာဝဿ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတသဒ္ဒဿေဝ ဝစနမတ္တံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ၊ န အသဘာဝဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဥပ္ပာဒဝယကိစ္စရဟိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိဒ္ဓါရိတသဘာဝဿာတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဒ္ဓသဘာဝဿ။

ဒုဝိဓာတိ ပညာပနပညာပိတဗ္ဗဘေဒတော ဒုဝိဓာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာတိ ဥပ္ပာဒဝယကိစ္စရဟိတာတိအာဒိပ္ပကာရာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိဝဏ္ဏနာယံ။ နနု စ တတ္ထ ဥပနိဓာပညတ္တိအာဒယော အပရာပိ ပညတ္တိယော ဝုတ္တာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဆ ပညတ္တိယောဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ? သစ္စံ ဝုတ္တာ၊ တာ ပန ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒီသု ဆသု ဧဝ အန္တောဂဓာတိ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒယော ဆ ပညတ္တိယောဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ရူပါဒိ ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ အဝိဇ္ဇမာနဿ စ သတ္တရထာဒိအတ္ထဿ ပညာပနတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝစနေန ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပညတ္တိ သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာန…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ။ ဣတရေဟီတိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒီဟိ အဝသေသေဟိ ပဉ္စဟိ၊ ရူပဝေဒနာဒီနံ သတ္တရထာဒီနဉ္စ အတ္ထာနံ ပကာရေဟိ ဉာပနတော တံတံဝါစကော သဒ္ဒေါယေဝ ဝိသယဘေဒတော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒိဘေဒါ ပညတ္တိ သင်္ခါဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တာတိ အယံ ပုရိမော အတ္ထော၊ သော စ ယထာရုတဝသေနေဝ ပါဠိယာ ဝိညာယမာနတ္တာ ‘‘ပါဠိအနုဂတော ဥဇုကော’’တိ စ ဝုတ္တော။ ယဒိ စာတိအာဒီသု သတ္တာဒိကာ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ ဥပါဒါပညတ္တိ ယဒိ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ သာ အတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ အဝိဇ္ဇမာနာ စ သာ ပညာပိတဗ္ဗတော ပညတ္တိ စာတိ တေသံ အာစရိယာနံ လဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တဿာ လဒ္ဓိယာ ဝသေန ပညတ္တိပထာတိ ဝုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝါပတ္တိစောဒနေန တတ္ထ ဒေါသံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ။ တတောတိ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ သတ္တရထာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ သဗ္ဗေသံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။

‘‘အထာ’’တိအာဒိနာ ပညတ္တိပထနိဒ္ဒေသတော ဝိသိဋ္ဌဿ ပညတ္တိဓမ္မနိဒ္ဒေသဿ သယမေဝ ကာရဏမာသင်္ကတိ။ ‘‘နာပီ’’တိအာဒိနာ တဿ ကာရဏဿ အသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ပုရိသောတိ သင်္ခါ’’တိအာဒီသု သင်္ခါဒယောပိ နာမာဒီဟိ အတ္ထတော အဝိသိဋ္ဌာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါဒိသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တာ’’တိ။ ဝစနဂ္ဂဟဏံ ဝစနုစ္စာရဏံ။ အညဿာတိ နာမပညတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ တေသန္တိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနံ။ အသမတ္ထတာ န သမ္ဘဝတီတိ ယောဇနာ။ တမေဝ အသမ္ဘဝံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ပညတ္တိယာတိ နာမပညတ္တိယာ။ ပညတ္တိပညာပနေတိ ယာယ နာမပညတ္တိယာ ဥပါဒါယပညတ္တိ ရူပါဒယော စ ပညာပီယန္တိ၊ ယာ စ သောတဒွါရဝိညာဏသန္တာနာနန္တရမုပ္ပန္နေန ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတေန မနောဒွါရဝိညာဏသန္တာနေန ဂယှတိ၊ သာ အယံ နာမာတိ တဿာ ပညာပနေ အသင်္ကရတော ဌပနေ။ အထ ဝါ သောတဒွါရဝိညာဏသန္တာနာနန္တရမုပ္ပန္နေန မနောဒွါရဝိညာဏသန္တာနေန ပညတ္တိယာ ဂါဟာပနေ ပရိစ္ဆိန္ဒနေ။ တဿာ အညာ ပညတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ တဿာ နာမပညတ္တိယာ ဉာပနေ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနံ သဟကာရီကာရဏဘူတာ အညာ နာမပညတ္တိ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗာ အနုညာတဗ္ဗာ သိယာ။ တတော အတ္ထဝိဇာနနမေဝ န သိယာတိ ကေဝလာနိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနိ အတ္ထပညာပနေ ဝိယ ပညတ္တိဉာပနေပိ အသမတ္ထာနိ၊ ပညတ္တိ စ ဉာတာယေဝ တေသံ သဟကာရီကာရဏံ တံဇာနနတ္ထံ ပညတ္တိအနန္တရပရိကပ္ပနေ စ အနဝတ္ထာနာပတ္တီတိ အတ္ထာဓိဂမဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န ဘဝေယျ။

သင်္ကေတော ရူပါဒီသု န ကိဉ္စိ ဟောတိ၊ ဘူတာဒိနိမိတ္တံ ဘာဝနာဝိသေသဉ္စ ဥပါဒါယ ဝေါဟရိယမာနာ ကသိဏာဒိပညတ္တိ ဝိယ တံ တံ သင်္ကေတိတဗ္ဗံ သင်္ကေတကရဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဝေါဟာရမတ္တော၊ တဿ စ ပညာပိကာ နာမပညတ္တီတိ ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘နာပိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏ’’န္တိ အဝေါစ။ နနု စ အတ္ထဝိဇာနနာသမ္ဘဝစောဒနေနေဝ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏာဘဝေါပိ ဒဿိတောတိ? သစ္စမေတံ၊ သင်္ကေတေ ပန အာစရိယာနံ မတိဘေဒေါ ဝိဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ဧကပက္ခိကော အယံ ဒေါသောတိ ဒဿနတ္ထံ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ ဝုစ္စမာနာ ရူပါဒယော ဓမ္မာဝစနတ္ထာ ပညာပိတဗ္ဗာ စ၊ တဒဘိဓာယကော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗဝေါဟာရော သိဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝစန…ပေ… ဇနံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ပညတ္တိယာ ဝစနဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ပဋိဟနနသောတဗ္ဗတာဒီပကတ္တာ တေသံ ပါဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္ထိ ကေစိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝေါဟာရံ သုဏန္တိ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ’’တိ ပဒဿ ယထာဝုတ္တပညတ္တိယော အတ္ထောတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ ဝိရောဓော၊ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတာ၊ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အနနုဂမော၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ပညတ္တီတိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတာ၊ ပညတ္တိပထပဒဿ နဝတ္တဗ္ဗတာ၊ အနဝတ္ထာနာပတ္တိတော အတ္ထဝိဇာနနာသမ္ဘဝေါတိ အနေကေ ဒေါသာ၊ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတဿ ပန သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေ ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေါ အနေကေသံ ပါဌပ္ပဒေသာနဉ္စ အနုလောမနံ၊ တသ္မာ။ တတ္ထ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပါဠိ…ပေ… တဗ္ဗော’’တိ။

ယဒိသတ္တာတိအာဒိနာ သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေ အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓမာဟ။ ဧဝံ ပညတ္တိဘာဝေ ယဒိ သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေါ၊ တဿ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ရူပါဒိအတ္ထဿ စ ပညာပနတော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ ဧဝ သိယာ၊ န အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ။ န ဟိ တေ သတ္တာဒယော ပညတ္တီတိ။ ဧဝဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယာ အဘာဝေါ ဧဝ သိယာ။ ဝုတ္တာ စ အဋ္ဌကထာယံ (ပ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁ မာတိကာဝဏ္ဏနာ) ‘‘အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ ဣတရော ဝိသယဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တဿ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ ယထာဝုတ္တဝိရောဓာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ သတ္တာဒိဝိသယဿ ကေနစိပိ ပရိယာယေန အတ္ထိတာယ အဘာဝဒဿနေန တဗ္ဗိသယာယ ပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံယေဝ ဝဝတ္ထပေတိ ‘‘အယဉ္စ ဝါဒေါ’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧဝ သတ္တာဒယော ရူပါဒိသဘာဝါဘာဝဝသေန ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န သဗ္ဗထာ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ တထာ တထာ ပညာပိယမာနဘာဝေန ဝိညာယန္တီတိ ယထာဝုတ္တရူပေါ ဝါဒေါ ‘‘ရူပံ အတ္ထီတိ? ဟေဝတ္ထိ ဟေဝ နတ္ထီတိ။ သေဝတ္ထိ သေဝ နတ္ထီတိ။ န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ သေဝတ္ထိ သေဝ နတ္ထီတိ။ အာမန္တာ။ အတ္ထဋ္ဌော နတ္ထဋ္ဌော’’တိ (ကထာ။ ၃၀၆) ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဟေဝတ္ထိကထာယ။ တတ္ထ ဟိ ရူပါဒယော ဓမ္မာ ရူပါဒိသဘာဝေန အတ္ထိ၊ ဝေဒနာဒိသဘာဝေန နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗမေဝိဒံ ဧဝံ အတ္ထိ ဧဝံ နတ္ထီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကေ သန္ဓာယ ‘‘ရူပံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆာ သကဝါဒိဿ။ ‘‘ဟေဝတ္ထိ ဟေဝ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ ပရဝါဒိဿ။ အထ နံ သကဝါဒီ ယဒိ ရူပမေဝ ဧဝံ အတ္ထိ ဧဝံ နတ္ထီတိ လဒ္ဓိ၊ ဧဝံ သန္တေ သော ဧဝ အတ္ထိ သော ဧဝ နတ္ထိ နာမာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘သေဝတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော တေနေဝ သဘာဝေန အတ္ထိတံ၊ တေနေဝ နတ္ထိတံ သန္ဓာယ ပဋိက္ခိပတိ။ ဒုတိယံ ပုဋ္ဌော သကဘာဝေန အတ္ထိတံ၊ ပရဘာဝေန နတ္ထိတံ သန္ဓာယ ပဋိဇာနာတိ။ တတော သကဝါဒီ ‘‘အတ္ထဋ္ဌော နတ္ထဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ အတ္ထိတာ ဝါ နတ္ထိတာ ဝါ အညမညဝိရုဒ္ဓါ ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန အသမ္ဘဝတ္တာတိ ကိံ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ပရဝါဒိံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ။ ပဋိသိဒ္ဓါတိ စ ‘‘ရူပံ ‘ရူပ’န္တိ ဟေဝတ္ထိ၊ ရူပံ ‘ဝေဒနာ’တိ ဟေဝ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၃၀၆) ဝုတ္တာယ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ သကဘာဝေန အတ္ထိတာယ ပရဘာဝေန နတ္ထိတာယ စ ပဋိသေဓနေန သတ္တာဒီနမ္ပိ တထာဘာဝေါ ပဋိသေဓိတော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ရူပါဒယောန ဟောန္တီတိ ရူပါဒိသဘာဝါ န ဟောန္တိ။ တထာ တထာတိ သမူဟသန္တာနာဒိဝသေန။ ဝိစိတ္တသညာ ပရိကပ္ပဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒိ သတ္တရထာဒိသညာဝလမ္ဗိတော ဝစနတ္ထော ဝိဇ္ဇမာနော န ဟောတိ၊ နနု သတ္တရထာဒိအဘိလာပါ အနရိယဝေါဟာရာ ဇာယန္တီတိ အာဟ ‘‘န စ တေ အဘိလာပါ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ဝသေန ကိဉ္စိ အဟောန္တံ ပညာပကဿ ဝစနဿေဝ ဝသေန ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ ပညတ္တိဝေါဟာရံ လဘတိ။ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေနာတိအာဒိ ‘‘သယံ အဝိဇ္ဇမာနော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယာဟ။ တန္တိ သတ္တာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဗြဟ္မဝိဟာရစတုက္ကံ သတ္တပညတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ နာမ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၂၁) တတ္ထ တတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကထံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သတ္တာဒိကဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓသမူဟသန္တာန’’န္တိအာဒိ။ တန္တိ ခန္ဓသမူဟသန္တာနံ။ တဒုပါဒါနဘူတန္တိ ပုဂ္ဂလောတိ ဂဟဏပညတ္တီနံ ကာရဏဘူတံ။ ယဒိ ပုဂ္ဂလသညာယ သေဝမာနဿ ကုသလာဒိဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ကထံ ပုဂ္ဂလဒဿနံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပထဝီဓာတု ဥပလဗ္ဘတီတိ ပုဂ္ဂလာဘာဝေ ဝိပက္ခဝသေန နိဒဿနမာဟ။ ဣဒဉှေတ္ထ အနုမာနံ။ န ရူပါဒယော ဝိဝေစေတွာ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ တေသံ အဂ္ဂဟဏေ တထာရူပါယ ဗုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော သေဝနာဒယော ဝိယာတိ။ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သစ္ဆိကဋ္ဌပရမတ္ထေန ယော ဆဝိညာဏဝိညေယျောတိ သံသရတိ မုစ္စတိ စာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိကပ္ပိတပုဂ္ဂလောဝ ပဋိသေဓိတော၊ န ဝေါဟာရပုဂ္ဂလောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိသေ…ပေ… ဒိဋ္ဌီ’’တိ အာဟ။

ဂါထာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ရူပံ ဝေဒနာ သညာ စေတနာ ဝိညာဏန္တိ ဧတေသု ကံ နာမ ဓမ္မံ သတ္တောတိ ဇာနာသိ နု၊ ဧတေသု ဧကမ္ပိ သတ္တောတိ ဂဏှိတုံ နာရဟတီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဧတေဟိ အညော ဧကော သတ္တော အတ္ထီတိ ပစ္စေသိ။ ဧဝမ္ပိ မာရ ဒိဋ္ဌိဂတံ နု တေ။ နု-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိဂတမေဝေတိ အဝဓာရဏတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇောယံ။ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘နယိဓ သတ္တူပလဗ္ဘတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပစ္စက္ခတော ဝါ အနုမာနတော ဝါ အနုပလဒ္ဓိတော နတ္ထိ ဧတ္ထ ကောစိ သတ္တော နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ သတ္တော နတ္ထိ၊ ကထံ သတ္တော သံသာရမာပါဒီတိအာဒိ နီယတီတိ။ ကိမေတ္ထ နေတဗ္ဗံ၊ သတ္တောတိ ဝေါဟာရသတ္တော အဓိပ္ပေတော၊ ယသ္မာ သတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝေါဟာရေ ပဝတ္တတီတိ။ ဒုတိယဂါထာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ အင်္ဂသမ္ဘာရတော အက္ခစက္ကဤသာဒိအင်္ဂသမ္ဘာရမုပါဒါယာတိ အတ္ထော။ သတ္တောတိ ဝေါဟာရော။

အဝိဇ္ဇမာနဿာတိ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သသဝိသာဏာဒိကဿ။ ယဒိ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ၊ ကထံ တံ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ပရိကပ္ပိတ’’န္တိ။ လောကသညာတံ ဃဋာဒိ။ ဧတ္ထ ပန ယထာ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကဓမ္မာနံ တံသန္တတိပတိတာနဉ္စ ကိလေသုပတာပါဘာဝေန အဿတ္ထဘာဝပစ္စယတာယ ဥပ္ပာဒါဒိရဟိတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အဿာသနကရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကဓမ္မဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိရဟိတာပိ ပညတ္တိ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ ဟေတုအတ္ထော ဝါ အန္တောနီတောတိ ပဝတ္တိတာ ဝေါဟာရိတာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ နာမပညတ္တိ ပညပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဂဟိတာယေဝ ပညာပေတိ၊ ဝိညတ္တိ ဝိယ အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတီတိ သာ ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝုစ္စမာနတ္ထဒွါရေန ဝုစ္စမာနာတိ ဝုတ္တာ။ ပညာပိတဗ္ဗပညတ္တိယာ ပန ဝုစ္စမာနဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တထာ ပကာရတော ဉာပနဘာဝေန ဉာပေတဗ္ဗဉာပနန္တိ ကတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာယေဝ စ တဿာ အနိဒ္ဓါရိတသဘာဝတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိ သရူပတော သဒ္ဒေန ဝစနီယဘာဝံ ဘဇတိ၊ အပိစ ခေါ နေသံ ကာလဒေသာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဝိနိဝတ္တအညဇာတိယကော သဇာတိယသာဓာရဏော ပုဗ္ဗသင်္ကေတာနုရူပံ အဇ္ဈာရောပသိဒ္ဓါ သာမညာကာရော ဝစနီယော။ တတ္ထာပိ န ဝိနာ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ တဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတော လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါ တံတံဝစနတ္ထနိယတော သာမညာကာရဝိသေသော နာမ ပညတ္တီတိ ပုဗ္ဗာစရိယာ။ သော ဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သဒ္ဒံ နာမေတိ၊ တဿ တဿ ဝါ အတ္ထဿ နာမသညံ ကရောတီတိ နာမံ၊ ပကာရေဟိ ဉာပနတော ပညတ္တိ စာတိ။

ကဿ ပန သော အာကာရဝိသေသောတိ? ပညာပေတဗ္ဗတ္ထဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနေကာကာရာ ဟိ အတ္ထာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တဿာ ပညတ္တိယာ ဂဟေတဗ္ဗတာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ၊ အဝဿဉ္စ ဧတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဝစနဝစနီယဘေဒါနံ သင်္ကရော သိယာ၊ သဗ္ဗောပိ အတ္ထော သဗ္ဗဿ သဒ္ဒဿ ဝစနီယော၊ သဗ္ဗော စ သဒ္ဒေါ သဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝါစကောတိ န စေတ္ထ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ ပဝတ္တာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝဝတ္ထိတေသု ဧဝ တေသု သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဿ ပဝတ္တိတော။

အပရေ ပန ‘‘ယထာ ဓူမတော အဂ္ဂိအနုမာနေ န ကေဝလေန ဓူမေနေဝ အဂ္ဂိ ဝိညာယတိ၊ ဓူမဿ ပန အဂ္ဂိနာ အဝိနာဘာဝသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယမာနော ဓူမေန အဂ္ဂိ ဝိညာယတိ၊ ဧဝံ သဒ္ဒေန အတ္ထဝိဇာနနေ န ကေဝလေန သဒ္ဒေန တဒတ္ထော ဝိညာယတိ။ တံတံသဒ္ဒဿ ပန တေန တေန အတ္ထေန အဝိနာဘာဝသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယမာနော တေန တေန သဒ္ဒေန အတ္ထံ ဉာပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ အဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓေနပိ သဒ္ဒသဝနမတ္တေန တဒတ္ထော ဝိညာယေယျာတိ။ ယော ယမေတ္ထ ယထာဝုတ္တရူပေါ သမ္ဗန္ဓော၊ သော တဿ တဿ အတ္ထဿ သညာပနဘာဝေန နာမန္တိ ပရမတ္ထတော အဘာဝါ လောကသင်္ကေတဝသေန လောကသင်္ကေတောတိ ဝါ သိဒ္ဓါ ဉာတောတိ လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါတိ၊ သဒ္ဒေန ပကာသိယမာနာနံ အတ္ထပ္ပကာရာနံ အဓိဂမဟေတုတာယ ပကာရတော ဉာပနတော ပညတ္တီတိ စ ဝုတ္တော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သင်္ခတာသင်္ခတဝိနိမုတ္တဿပိ ဉေယျဝိသေသဿ အဘာဝေ ဃဋာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျာ ဝိယ ပထဝီဖဿာဒိသဒ္ဒဝစနီယောပိ န လဗ္ဘတိယေဝါတိ သဗ္ဗဝေါဟာရလောပေါ သိယာ။ ယသ္မာ စ ရူပါရူပဓမ္မာ ပဗန္ဓသင်္ခါတတံတံဝိသေသာကာရဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ န ကေဝလာ၊ တသ္မာ တေသံ တေ သဏ္ဌာနသမူဟအဝတ္ထာဝိသေသာကာရာ ယဒိပိ ပရမတ္ထတော ကိဉ္စိ န ဟောန္တိ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဝိဇ္ဇမာနာနံ ရူပါဒီနံ ဥပါဒါနာနံ ဝသေန ဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ လဘိတွာ တံတံဂဟဏာနုရူပံ တံတံအဘိလာပါဓိကရဏံ ဘဝတိ။ ဥပါဒါယပညတ္တိ ဟိ ဥပါဒါနတော ယထာ အညာ အနညာတိ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗထာ အတ္ထိ နတ္ထီတိ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ တယောပိ ဟိ ဧတေ သန္တာယေဝါတိ ဧဝံ တာဝ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ န ကောစိ ဝိရောဓော။ သင်္ခါယတိ သံကထီယတီတိ သင်္ခါတိ အယမတ္ထော ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဝစနတ္ထေယေဝ နိရုဠှော၊ န ဝစနသ္မိန္တိ ဝစနပက္ခဿ ဥဇုကတာ သမ္ဘဝတိ။ ဝစနပက္ခောယေဝ ပါဠိအနုဂတော၊ န ပရမ္ပရာဂတော ယထာဝုတ္တော အတ္ထောတိ ကုတော ပနေတံ လဗ္ဘာ။ န ဟိ အနီတော အတ္ထော ပါဠိအနနုဂတော၊ နာပိ သဗ္ဗာ ပါဠိနီတတ္ထာ ဧဝါတိ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာ ပညတ္တိယော အဋ္ဌကထာယံ ဆဟိ ပညတ္တီဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝုတ္တာယေဝါတိ သိဒ္ဓမေတံ အတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ။

ယဒိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိတာပဋိသေဓော၊ ဣဋ္ဌမေတံ။ အထ ဝေါဟာရတော၊ သတ္တရထဃဋာဒီဟိ သတ္တရထာဒိဝစနပ္ပယောဂေါယေဝ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ န ဟိ ဝစနီယရဟိတော ဝစနပ္ပယောဂေါ အတ္ထီတိ။ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ အသဘာဝဓမ္မဘူတာယ ပညတ္တိယာ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ အဓိဝစနာဒိဒုကတ္တယဒေသနာတိ န ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ရူပါဒီနံ ပညတ္တိဘာဝါပတ္တီတိ။ န စ ပညတ္တိပထပညတ္တိဓမ္မနိဒ္ဒေသာနံ အဝိသေသဝစနံ ယုတ္တံ၊ သဒ္ဒဿေဝ ပန ပညတ္တိဘာဝေ သိယာ ကာစိ တေသံ ဝိသေသမတ္တာ။ ပညာပိတဗ္ဗဿ အပရမတ္ထသဘာဝဿေဝ ပညတ္တိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ န သဗ္ဗော ပညတ္တိပထော ပညတ္တိသဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ ပညတ္တိ စ ပညာပေတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ပညတ္တိပထပဒံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဧဝဉ္စေတံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ သဒ္ဒဿ စ ပညာပိတဗ္ဗတာယ ပညတ္တိပထဘာဝေါတိ ပညတ္တိပဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဝိဘတ္တာယေဝ ပညတ္တိ ‘‘ပုရိသော မာဂဏ္ဍိယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဒဿိတာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာပိ ဟိ ယထာဝုတ္တဥပါဒါယပညတ္တိနာမပညတ္တီနံ သဘာဝသမ္ဘဝတောတိ သင်္ခါဒိသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတာပိ တေသံ မတိမတ္တမေဝ၊ ဝိညတ္တိ ဝိယ အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေန္တာ သယံ ဉာတာယေဝ နာမပညတ္တိ ပညာပေတဗ္ဗမတ္ထံ ပညာပေတိ ဂဟိတသရူပတာယ ပဒီပေါ ဝိယ ရူပဂတဝိဓံသနေတိ န ပညတ္တိအန္တရပရိကပ္ပနေန ပယောဇနံ အတ္ထိ ပညာပေတဗ္ဗတ္ထပညာပနေ၊ နာမပညတ္တိပညာပနေ ပန ဥပါဒါနဘေဒဘိန္နာ ဥပါဒါယပညတ္တိ ဝိယ တံတံဝစနဝစနတ္ထဘေဒဘိန္နာ နာမပညတ္တီတိ အညာ ပညတ္တိ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ န စ အနဝတ္ထာနဒေါသော တံတံဝစနဿ တဒတ္ထဝိဘာဝနေ သဟကာရီကာရဏဘာဝေန ပဋိနိယတသရူပတ္တာ။ ဧတေန သင်္ကေတဂ္ဂဟဏာဘာဝေါပိ ပဋိသိဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တထာ နာမပညတ္တိယာ ပယောဇနာဘာဝေါ။ ဒဿိတပ္ပယောဇနာ ဟိ သာ ပုဗ္ဗေတိ။

‘‘ဝေါဟာရော လောကိယသောတေ ပဋိဟညတီ’’တိအာဒီသု သောတဗ္ဗဿ သဒ္ဒဿ ဝသေန တဗ္ဗိသယဘူတာ ဝေါဟာရာဒယော ပဋိဟနနသောတဗ္ဗတာပရိယာယေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဒ္ဒေါယေဝ ဝါ တတ္ထ ဝေါဟာရာဒိသဟစာရိတာယ တထာ ဝုတ္တော။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသာ ဒေသနာ ပဝတ္တီတိ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ သုခါ ဒုက္ခာ၊ သုခါပိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဒုက္ခာ သုခါ၊ ဒုက္ခာပိ သုခါတိ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပညတ္တိ အဓိဝစနာဒိပါဌဿ အတ္ထဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာယေဝါတိ။ အယံ သင်္ခတာသင်္ခတဝိနိမုတ္တံ ဉေယျဝိသေသံ ဣစ္ဆန္တာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

၁၃၁၆။ သတိပိ ပရေသံ သာမညာဒိနာမကာရကာနံ နာမကရဏဘာဝေ ပရာနပေက္ခတာယ တတော အတိဝိယ ယုတ္တော ဣဓ နာမကရဏသဘာဝေါ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒေန နာမကရဏတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အညံ အနပေက္ခိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမကရဏသဘာဝတာ န ဟောတိ အသဘာဝိကတာယ ကဒါစိဒေဝ ပဝတ္တိတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာတိ ဝေဒနာဒီနံ ဝေဒနာဒိနာမကရဏဓမ္မတံ အာဟ။ ယဒိ ဝေဒနာဒီနံ ကေနစိ အကတံ သကနာမံ အာဒါယယေဝ ပဝတ္တနတော ဩပပါတိကနာမာနံ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမဘာဝေါ၊ ဧဝံ သတိ ပထဝီအာဒီနမ္ပိ နာမဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ အညထာ ပထဝီအာဒိနိဒဿနမေဝ န သိယာတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပထဝီအာဒိနိဒဿနေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသသာမညေန ဟိ ယထာဓိပ္ပေတေန ဥပမာ ဟောတိ၊ န သဗ္ဗသာမညေနာတိ။ ဧဝမ္ပိ ယဒိ သဘာဝသိဒ္ဓနာမတ္တာ ဝေဒနာဒယော နာမံ၊ ပထဝီအာဒီနမ္ပိ အနိဝတ္တနီယော နာမဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နိရုဠှတ္တာ’’တိအာဒိ။ တေန ယံနိမိတ္တံ ဝေဒနာဒီသု နာမသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ သတိပိ တဒညေသံ တံနိမိတ္တယောဂေ ဂေါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကုက္ကုဋာဒိသတ္တပိဏ္ဍေ နိရုဠှတော ဝေဒနာဒီသု နာမ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တောတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ အနေကေသု သုတ္တပဒေသေသု တေသံယေဝ နာမဝေါဟာရော ဒိဿတိ။ နာမတာနာပတ္တိ ဝုတ္တာ ကေသကုမ္ဘာဒိနာမန္တရာပဇ္ဇနတော။ ဧတမေဝတ္ထံ နိဒဿနဘာဝေန ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ယဒိပိ သမူဟာဒိဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဝေဒနာဒိအရူပဓမ္မေသုပိ ပိဏ္ဍာကာရေန ဂဟဏံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ပန ယေဘုယျေန အတ္ထာတိပရိကပ္ပမုခေန ဧကဓမ္မဝသေနေဝ၊ န သမူဟဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညေန…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။

ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ ဧဝ။ အဓိဝစနသမ္ဖဿော မနောသမ္ဖဿော။ သော နာမမန္တရေန ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပါကဋောတိ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တော။ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယာ’’တိ ဝစနေန မနောသမ္ဖဿတပ္ပကာရာနမေဝ နာမဘာဝေါ သိယာ၊ န ပဋိဃသမ္ဖဿတပ္ပကာရာနန္တိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပဋိဃသမ္ဖဿောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိညာဏသဟဂတော ဖဿော ပဋိဃသမ္ဖဿော။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝိသယီဝိသယသင်္ဃဋ္ဋနသမုပ္ပတ္တိယာ အညဖဿတော ဩဠာရိကောပိ ပဋိဃသမ္ဖဿော န ရူပဓမ္မာ ဝိယ ဝိဘူတာကာရော၊ တတော နာမာယတ္တဂဟဏိယဘာဝေါ နာမဿေဝါတိ။ အရူပတာယ ဝါတိအာဒိနာ သာမညတော ဝိသေသတော စ ပဋိဃသမ္ဖဿဿ ဥပစာရဝသေန နာမဘာဝမာဟ။ ပစ္ဆိမပုရိမာနန္တိ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ ဣမံ အနုပုဗ္ဗိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ရူပဿာတိအာဒိနာ နာမဝေါဟာရဟေတုံ အနညသာဓာရဏံ နိဗ္ဗာနဿ အဓိပတိပစ္စယဘာဝံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ၊ ယတော အရိယာနံ အညဝိသယဝိနိဿဋံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန အသင်္ခတဓာတုယံ ဧဝ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ။

၁၃၁၈။ ဝဋ္ဋသ္မိံ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒနတော တဒဿာဒနာဘိနန္ဒနတော စ ဝဋ္ဋဿ မူလံ ပဓာနကာရဏန္တိ ဝဋ္ဋမူလံ။

၁၃၂၀။ ဧကေကသ္မိံ ရူပါဒိကေ ယထာဘိနိဝိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ အဟံမာနာဓာရနိမိတ္တတံ ကုသလာကုသလတဗ္ဗိပါကလောကာဓာရတဉ္စ သမာရောပေတွာ ပဝတ္တဂ္ဂဟဏဝိသေသော။ ယာ ကာစိ ဒိဋ္ဌိ နိဝိသမာနာ ဓမ္မသဘာဝံ အတိစ္စပရာမသနာကာရေနေဝ နိဝိသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရာမသန္တီတိ အတ္ထော’’တိ။

၁၃၃၂။ စေတနာပ္ပဓာနော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ကတွာ ‘‘ယာယ စေတနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၃၃၃။ ဒုန္နာမံ ဂါရယှနာမံ။ အနုပသင်္ကမန္တဿာတိအာဒိနာ သေဝနဘဇနာနံ ဝိသေသမာဟ။

၁၃၃၆။ အာပတ္တိအာပတ္တိဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဇာနနူပါယဒဿနံ သဟ ဝတ္ထုနာ သဟ ကမ္မဝါစာယာဒိဝစနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္ထုဝီတိက္ကမတော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာပတ္တိကုသလတာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၁၉) ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ကာရဏဇာနနေန ဖလံ သုဋ္ဌု ဉာတံ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တိယာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

၁၃၄၂။ တဿာတိ မနသိကာရကုသလတာယ။

၁၃၄၄။ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနေဝ အနုပ္ပဇ္ဇန္တာနေဝ။

၁၃၄၈။ အကရဏေန အနာဒရဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၃၅၀။ ဖေဂ္ဂုရုက္ခဿ သိဂ္ဂုအာဒိကဿ။

၁၃၅၂။ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿာတိ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဏဿ။ အသံဝုတစက္ခုန္ဒြိယဿေဝ ဟေတူတိ စက္ခုဒွါရိကဿ အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနဿ တံဒွါရိကဝိညာဏဿ ဝိယ စက္ခုန္ဒြိယံ ပဓာနကာရဏံ။ သတိ ဟိ အသံဝုတတ္တေ စက္ခုန္ဒြိယဿ တေ တေ အနွာဿဝန္တီတိ အသံဝရိယမာနစက္ခုန္ဒြိယဟေတုကော သော အသံဝရော တထာဝုတ္တောတိ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ ‘‘ယတွာဓိကရဏန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယာ ယောဇနံ ဒဿေတိ။ ကဿ စာတိ ပကာရံ ပုစ္ဆတိ၊ ကထံဝိဓဿ ကထံသဏ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ န ဟိ သရူပေ ဝုတ္တေ ပုန သရူပပုစ္ဆာယ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ အနွာဿဝန္တိ အဘိဇ္ဈာဒယော။ တဒုပလက္ခိတန္တိ အနွာဿဝူပလက္ခိတံ စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတန္တိ ယောဇနာ။

ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဒုဿီလျာသံဝရော မနောဒွါရဝသေန၊ သေသာသံဝရော ဆဒွါရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ မုဋ္ဌဿစ္စာဒီနံ သတိပဋိပက္ခာကုသလဓမ္မာဒိဘာဝတော သိယာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ ကာယိကဝါစသိကဝီတိက္ကမဘူတဿ ဒုဿီလျဿ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာတိ တမေဝ ယထာသမ္ဘဝံ ‘‘န ဟိ ပဉ္စဒွါရေ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။

ယထာ ကိန္တိ ယေန ပကာရေန ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသံဝရော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ ၊ တံ နိဒဿနံ ကိန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာယံ ပဝတ္တိက္ကမော – ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ နိယမိတာဒိဝသေန ကုသလာကုသလဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရိကဇဝနံ တံယေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဝဝတ္ထပေတွာ ဇဝနံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ပုန ဝါရေ ပသာဒရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဇဝနံ ဇဝတိ။ ပုန ယဒိ တံ အာရမ္မဏံ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တံသဒိသမေဝ ပဉ္စဒွါရာဒီသု ဇဝနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ဥက္ကဋ္ဌနယော ပရိစိတာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ အပရိစိတေ အန္တရန္တရာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တဒနုရူပံ မနောဒွါရေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ ဇဝနေန သမ္ဗန္ဓော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သတိ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိကေတိ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမနိပ္ဖန္နံ ဇဝနကာလေ အသန္တမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ စက္ခာဒိ ဝိယ ဖလနိပ္ဖတ္တိယာ သန္တညေဝ နာမာတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဓရမာနံယေဝ သန္တန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာတိ ပရမတ္ထတော ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေ ဣတရဿ စ အဗ္ဘန္တရဘာဝေ အသတိပိ ‘‘ပဘဿရမိဒံ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၁။၄၉) အာဂန္တုကဘူတဿ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေါ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝဿ ဣတရဿ အဗ္ဘန္တရဘာဝေါ ပရိယာယတော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ အသံဝရဟေတုဘာဝါပတ္တိတောတိ ဒွါရာဒီနံ အသံဝရဟေတုဘာဝါပဇ္ဇနဿ ပါကဋဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပ္ပန္နေ ဟိ အသံဝရေ ဒွါရာဒီနံ တဿ ဟေတုဘာဝေါ ပညာယတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိမူသနန္တိ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီသု မူသနံ။ ယသ္မိဉှိ ဒွါရေ အသံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တတ္ထ ဒွါရာဒီနံ သံဝရူပနိဿယဘာဝံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တောယေဝ ပဝတ္တတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလဘဏ္ဍဝိနာသန’’န္တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိအာဒိပါဠိယံ သံဝရော၊ သံဝရိတဗ္ဗံ၊ သံဝရဏုပါယော၊ ယတော စ သော သံဝရော၊ ယတ္ထ စ သော သံဝရောတိ ဣမံ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ‘‘ရက္ခတိ…ပေ… သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတေန သံဝရော ဝုတ္တော။ သတိံ ပစ္စုဋ္ဌပေတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထောတိ။ စက္ခာဒိ သံဝရိတဗ္ဗံ။ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ သံဝရဏုပါယော။ ‘‘ယတွာဓိကရဏ’’န္တိအာဒိနာ သံဝရဏာဝဓိ။ ရူပါဒယော သံဝရဝိသယောတိ။ ကိဉ္စ ပဋိသင်္ခါဘာဝနာဗလသင်္ဂဟိတဘာဝေန ဒုဝိဓောပိ ဣန္ဒြိယသံဝရော? တတ္ထ ပုရိမေန ဝိသယေသု အာဒီနဝဒဿနံ၊ ဣတရေန အာဒီနဝပ္ပဟာနံ။ တထာ ပုရိမေန ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ၊ ဣတရေန အနုသယပ္ပဟာနံ ။ တထာ ပုရိမော လောကိယမဂ္ဂသင်္ဂဟိတော၊ ဒုတိယော လောကုတ္တရမဂ္ဂသင်္ဂဟိတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၅၃။ ဒဝတ္ထာဒိအဘိလာသောတိ ဒဝေါ ဧဝ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ ဒဝတ္ထော၊ သော အာဒိ ယေသံ တေ ဒဝတ္ထာဒယော။ တေသု၊ တေသံ ဝါ အဘိလာသော၊ ဒဝေါ ဝါ အတ္ထော ဧတဿာတိ ဒဝတ္ထော၊ တဒါဒိကော ဒဝတ္ထာဒိ၊ ကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘အဘိလာသော’’တိ။ အာဟာရပရိဘောဂေ အသန္တုဿနာတိ အာဟာရပရိဘောဂေ အတိတ္တိ။ ဗဟုနော ဥဠာရဿ စ ပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တာ ဘိယျောကမျတာ အသန္တုဿနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

၁၃၅၅။ မဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တိ မာနဿေဝါတိ ကတွာ ‘‘မာနောဝ မာနမဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဇာတိမဒါဒယော ‘‘မာနော မညနာ’’တိအာဒိနာ မာနဘာဝေနေဝ ဝိဘတ္တာတိ။ ခုဒါ နာမ ကမ္မဇတေဇော။ တံ ပန အဘုတ္တေ ဘုတ္တေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယံ တတ္ထ အာမာသယသင်္ခါတဿ သရီရဒေသဿ ပီဠနတော ဝိဟိံသာသဒ္ဒဝစနီယံ၊ တဒေဝ ဒဿေတဗ္ဗံ၊ ဣတရဉ္စ နိဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကတ္တေန ခုဒါ ဝိသေသိတာတိ အာဟ ‘‘ခုဒါယ ဝိသေသန’’န္တိ။ ယေ ပန ‘‘ကမ္မဇတေဇပစ္စယာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ခုဒါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာတိ ဝိသေသနမေဝ န ယုဇ္ဇတိ။ သတိပိ တသ္မိံ ဘူတတ္ထကထနေ ဝိဟိံသူပရတိပုရာဏဝေဒနာပဋိဟနနာနံ ဝိသေသာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ပုရိမောယေဝေတ္ထ အတ္ထော။ ဧတာသံ ကော ဝိသေသောတိ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ၊ ဘုတ္တပစ္စယာ န ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာတိ ဒွေပိ စေတာ ဝေဒနာ ယာဝတာ အနာဂတာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သတိပိ အနာဂတတ္တေ ပုရိမာ ဥပ္ပန္နသဒိသီ၊ ဣတရာ ပန အတံသဒိသီ အစ္စန္တံ အနုပ္ပန္နာဝါတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ တေနေဝ ‘‘ယထာပဝတ္တာ’’တိ ပုရိမာယံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရတ္ထ စ ‘‘အပ္ပဝတ္တာ’’တိ။ အထ ဝါ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဝိပါကတ္တာ ပုရာဏဝေဒနာ နာမ။ အပ္ပစ္စဝေက္ခဏာဒိအယုတ္တပရိဘောဂပစ္စယာ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိယုတ္တပရိဘောဂတော အာယတိံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဘုတ္တပစ္စယာ န ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ နဝဝေဒနာ နာမ။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ ဝိဟိံသာနိဗ္ဗတ္တတာ။

ယာပေန္တိ ဧတေနာတိ ယာပနာတိ ဝုတ္တဿ သရီရယာပနကာရဏဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿပိယာပနကာရဏန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿဒဿနတ္ထံ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿေဝ ယာပနကာရဏမာဟာရော၊ အထ ခေါ ဌာနာဒိပဝတ္တိအာကာရဝိသေသယုတ္တဿ သကလသရီရဿပိ ယာပနကာရဏန္တိ တံဒီပနတ္ထံ ယာတြာတိ ဝစနန္တိ ယာပနာ မေ ဘဝိဿတီတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာ ယာတြာ’’တိ အာဟ။ အဋ္ဌာနယောဇနအပရိဘောဂဒုပ္ပရိဘောဂါဒိဝသေန သဒ္ဓါဒေယျဿ ဝိနာသနံ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ။ ယေနာတိ ဂဏဘောဇနလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ထူပီကတာဒိကဿ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏေန။ သာဝဇ္ဇံ သနိန္ဒံ ပရိဘောဂံ ကရောတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣရိယာ…ပေ… ဝုတ္တန္တိ သုခံ ပဝတ္တမာနေဟိ ဣရိယာပထေဟိ တေသံ တထာပဝတ္တိယာ ကာရဏန္တိ ဂဟိတတ္တာ ဝိဒိတတ္တာ ယထာဝုတ္တဘုဉ္ဇနပိဝနာနိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဘာဝေန ဝုစ္စမာနာနိ ဣရိယာပထကတ္တုကာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂။၁၈၂) ဒဿနဿ ခယဟေတုတာ၊ ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဘဝတိ၊ သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဘဝတီ’’တိ စ ပါနဒဿနာနံ ဗလဘယဟေတုတာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဘုဉ္ဇနပိဝနာနံ ဣရိယာပထသုခပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုလဘာနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝိယ အပ္ပဘာဝေါပိ ပစ္စယာနံ ပရမသလ္လေခဝုတ္တီနံ သုခဝိဟာရာယ ပရိယတ္တောတိ စီဝရသေနာသနာနံ အပ္ပဘာဝုက္ကံသာနုဇာနနဝသေန ပဝတ္တာဟိ အနန္တရဂါထာဟိ ဣဓာပိ ဓမ္မသေနာပတိနာ သုခဝိဟာရာယ ပရိယတ္တော အပ္ပဘာဝုက္ကံသော အနုညာတောတိ ဝိညာယတီတိ ‘‘ပုနပီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဘုတွာနာ’’တိ ပါဌံ သမတ္ထယတိ။

၁၃၆၈။ သတိအာဒိဓမ္မာတိ သတိပညာသမာဓိဝီရိယသမ္မာဝါစာဒိဓမ္မာ၊ ယေ ဆဟိ ဒုကေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတာ။

၁၃၇၃။ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗေဟိ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဝိသယေနပိ ဟိ ဝိသယီ ဝုစ္စတိ သဟစရဘာဝတော။ ယထာ –

‘‘ဥပ္ပာဒေတွာန သံဝေဂံ၊ ဒုက္ခေနဿ စ ဟေတုနာ၊

ဝဍ္ဎယိတွာ သမ္မသိတွာ၊ မုတ္တိယာ မဂ္ဂမဗြဝီ’’တိ

‘‘သစ္စပရိယောသာနေ’’တိ စ။

ယထာ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ပဋိဝေဓဉာဏံ အသမ္မောဟတော တေ အဝိလောမေတွာ အဝိရောဓေတွာ ပဝတ္တတိ နာမ၊ ဧဝံ တဒုပနိဿယဘာဝံ ဝိပဿနာဉာဏမ္ပိ ယထာဗလံ တေ အဝိလောမေတွာ ပဝတ္တတီတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အနုလောမန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒုတိယော အတ္ထဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာန’’န္တိ ပဒံ ဝိနာ ဥပစာရေန ဝုတ္တံ၊ ပုရိမသ္မိံ ဥပစာရေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပ္ပဓာနတ္တာ ဝါ သေသမဂ္ဂင်္ဂါနံ မဂ္ဂသစ္စေကဒေသဿ ပဋိဝေဓဿ အနုလောမံ သမုဒါယာနုလောမံ ဝုတ္တံ၊ စတုသစ္စေကဒေသဿ မဂ္ဂဿ ဝါ။

၁၃၈၀။ ခယသမယေတိ ခယသမူဟေ။ ‘‘ကိလေသာနံ ခယဝသေန ပဝတ္တဓမ္မပုဉ္ဇေ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

၁၃၈၁။ အပရိဗန္ဓဘာဝေန နိရာသင်္ကာ၊ အာရမ္မဏေ အဘိရတိဘာဝေန စ ပဝတ္တိ အဓိမုစ္စနဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘အနိ…ပေ… တ္တနဋ္ဌေနာ’’တိ။

၁၃၈၂။ အရိယမဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ ဥတ္တရကာလံ ပဝတ္တမာနံ ဖလဉာဏံ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ခယပရိယောသာနေ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ခီဏန္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ မဂ္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂေန ဌာနသော ခီဏေသု ကိလေသေသု တေသံ ခီဏဘာဝါနန္တရံ ပဝတ္တမာနံ ခီဏဘာဝါနံ ပဌမကာလေ ပဝတ္တန္တိပိ ဝုစ္စတီတိ ဒုတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။

ဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိက္ခေပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။