📜

၂။ ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ

စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဧတ္တာဝတာ စ စိတ္တံ စေတသိကံ ရူပံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု စတူသု ဓမ္မေသု စိတ္တံ တာဝ ဇာတိဘူမိသမ္ပယောဂပ္ပဝတ္တာကာရာဒိဝသေန ဝိဘာဂေန နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ စေတသိကဓမ္မေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘စိတ္တာနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဝိဘာဇနန္တိ ဇာတိဘူမိအာဒိဝသေန ဝိဘာဂံ၊ တေသု တေသု စိတ္တေသု ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဘာဇနဉ္စ။

ကတမေ ပန စေတသိကာ၊ ယေသံ ဝိဘာဇနံ ဝုစ္စတီတိ တေ သဟ နိဗ္ဗစနေန သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဣဒံ စေတသိကလက္ခဏဒဿနံ။ တေန ယေ စိတ္တေန သဟ သမ္ပယောဂလက္ခဏေန ယုတ္တာ၊ တေယေဝ စေတသိကာတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပန တံ သမ္ပယောဂလက္ခဏန္တိ? ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏသင်္ခါတာ ပကာရာ။ သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ ဟိ သမ္ပယုတ္တာ။ တတ္ထ ယဒိ ဧကုပ္ပာဒတာမတ္တေနေဝ စ သမ္ပယုတ္တတာ အဓိပ္ပေတာ၊ သဟုပ္ပတ္တိကာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကနိရောဓ-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကဝတ္ထုက-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကံ မဟာဘူတံ သေသမဟာဘူတောပါဒါရူပါနံ နိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ တသ္မာ တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ၊ စက္ခာဒီနံ နိဿယဘူတာနိ ဝါ ဘူတာနိ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသု နိဿိတန္တိ ဧကဝတ္ထုကာနီ’’တိ ကပ္ပေန္တဿ တေသံ သမ္ပယုတ္တတာပတ္တိ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဧကာရမ္မဏ-ဂ္ဂဟဏံ။

ပဋိလောမတော ဝါ ‘‘ဧကာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကဝီထိယံ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ၊ နာနာဝီထိယံ ပရသန္တာနေ စ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဘိန္နဝတ္ထုကာနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကဝတ္ထုက-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ မရဏာသန္နဝီထိယံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာဒီနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကနိရောဓ-ဂ္ဂဟဏံ။ ကိံ ပန နာနုပ္ပာဒါပိ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တိ ၊ အထ ဧကုပ္ပာဒါ ဧဝါတိ ဝိစာရဏာယ ဧကုပ္ပာဒါ ဧဝ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဣမေဟိ စတူဟိ သမ္ပယောဂလက္ခဏေဟိ ယေ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ၊ တေ စေတသိကာ နာမာတိ ဧဝံ စေတသိကလက္ခဏံ ဌပိတံ ဟောတိ။ ကထံ ပနေတေ စေတသိကာ နာမာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေ ဘဝါ’’တိ။ ‘‘စေတသိ ဘဝါ စေတသိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ စိတ္တ-သဒ္ဒဿပိ စေတော-သဒ္ဒေန သဟ သမာနတ္ထတာယ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တေ ဘဝါ စေတသိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။

နိယတာတိ နိယတုပ္ပတ္တိကာ၊ ကရုဏာမုဒိတာဒယော ဝိယ ကဒါစိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ယဒါ ယဒါ တံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ တဒါဝ တေန အဝိနိဘုတ္တာ ဟုတွာ ဇာယမာနာတိ အတ္ထော။ သရူပေန အာဂတာတိ ဆန္ဒာဒယော ဝိယ ‘‘ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝံ ယေဝါပနကဝသေန အနာဂန္တွာ ‘‘ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) သရူပေနေဝ ပါဠိယံ အာဂတာ။ ယေဝါပနာတိ ဧဝံ ဒေသနာ ဧတေသန္တိ ယေဝါပနကာ။ ဧကူနတိံသ ဓမ္မာတိ ကိစ္စဘေဒံ အနာမသိတွာ ကေဝလံ အသမ္ဘိန္နဓမ္မဝသေနေဝ ဧကေနူနာ တိံသ ဓမ္မာ။ ပါဠိယံ ပန စိတ္တေန သဟ တိံသ ဓမ္မေ ဂဟေတွာ တေသံ ကိစ္စဘေဒတော ဂဟဏေန ဆပ္ပညာသ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ သေယျထိဒန္တိ သရူပပုစ္ဆာ။ ဖဿော…ပေ… စိတ္တုဇုကတာတိ ယထာပုစ္ဆိတာနံ သရူပဒဿနံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ၊ နိဒဿနေ ဝါ။ ပုန တေတ္တိံသ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတ္တိံသ ဟောန္တီတိ တေယေဝ ဧကူနတိံသ ဓမ္မာတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။ ကရုဏာမုဒိတာဝသေနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂေါတြဘုပရိယောသာနပ္ပဝတ္တိတကရုဏာမုဒိတာပရိကမ္မဝသေန။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ကရုဏာယ ပုဗ္ဗဘာဂေါ၊ ပရိကမ္မပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တကရုဏာဘာဝနာယ အပ္ပနာကောဋ္ဌာသတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော၊ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂေါတြဘုပရိယောသာနပ္ပဝတ္တပရိကမ္မကောဋ္ဌာသော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ဘာဂ-သဒ္ဒဿ ဒြဗျဝုတ္တိတာယ တပ္ပုရိသဿ စ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတာယ ‘‘ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိအာဒိနာ ပုလ္လိင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ ဧတ-သဒ္ဒဿ ပန ဂုဏဝုတ္တိတာယ ဂုဏဝိသေသဝတိ ဝတ္တမာနော တဿ လိင်္ဂဝသေန ပရိဏမတီတိ ကရုဏာမုဒိတာပေက္ခာယ ‘‘ဧတာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ။ န ပနေကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကိဉ္စရဟိ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝါ မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ဝုတ္တောတိ။ ကသ္မာ ပနေတာ ဒွေ ဧကတော နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ဘိန္နာရမ္မဏတ္တာ။ ကရုဏာ ဟိ ဒုက္ခိတသတ္တေ အာရဗ္ဘ တေသံ ဒုက္ခာပနယနကာမတာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ မုဒိတာ သုခိတသတ္တေ အာရဗ္ဘ တေသံ သုခါနုမောဒနဝသေန၊ တသ္မာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ န ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတီတိ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မိစ္ဆာဝါစာမိစ္ဆာဇီဝါနံ ဂဟဏံ။ သမ္မာကမ္မန္တာဒီနိ ပရိပူရေန္တီတိ သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝါစာသမ္မာအာဇီဝါနိ ပရိပူရေန္တိ။ ကော ဝိရတီတိ တီသု ဧကာ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သမ္မာကမ္မန္တံ ပူရေန္တီ ပဌမာ၊ သမ္မာဝါစံ ပူရေန္တီ ဒုတိယာ၊ သမ္မာအာဇီဝံ ပူရေန္တီ တတိယာ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာမုဒိတာဟိ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တာသံ ပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ၊ ဝိရတိယာ စ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ အညမညေန စ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အညမညဿပိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာဒီနဉှိ အာရမ္မဏာနေဝ ယထာက္ကမံ သမ္မာကမ္မန္တာဒီနံ အာရမ္မဏာနိ တတော ဝိရတိဘာဝတော။ ဧတေသူတိ ဣမေသု ပဉ္စသု။

၆၈။ ဝိရတီနမ္ပိ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာဒီသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အာဒိ-သဒ္ဒလောပဝသေန ‘‘ကရုဏာမုဒိတာသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေနာ’’တိ၊ ဣတရထာ ‘‘ဧကာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

၆၉-၇၁။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ၊ စတူသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ဒွေ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ န ဣတရာတိ စောဒေန္တော အာဟ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာ စ န ဥဒ္ဓဋာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဝဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေဟိ ဇနံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ သဒေဝကံ လောကံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အဗျာပါဒေန မေတ္တာ ဂဟိတာ တဿေဝ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိကာလေ မေတ္တာဘာဝူပဂမနတော။ တေနေဝ ဟေသ ‘‘မေတ္တာ မေတ္တာယနာ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ဥပေက္ခာ ဂဟိတာ တာယေဝ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တာယ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝတော။ အာဒိစ္စေန သဟ သမာနဂေါတ္တတာယ၊ အရိယသာဝကဘာဝေန ဝါ တဿ ဘဂဝတော ပုတ္တတာယ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဣမဿ၊ အာဒိစ္စဿ ဝါ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု။

၇၂။ ရာသိန္တိ ဖဿပဉ္စကာဒိသတ္တရသရာသိံ။ ပဌမမဟာစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဟိ –

‘‘ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဟောတိ၊ ဝိစာရော ဟောတိ၊ ပီတိ ဟောတိ၊ သုခံ ဟောတိ၊ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သတိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ပညိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ မနိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သောမနဿိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဟောတိ၊ သမ္မာဝါယာမော ဟောတိ၊ သမ္မာသတိ ဟောတိ၊ သမ္မာသမာဓိ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါဗလံ ဟောတိ၊ ဝီရိယဗလံ ဟောတိ၊ သတိဗလံ ဟောတိ ၊ သမာဓိဗလံ ဟောတိ၊ ပညာဗလံ ဟောတိ၊ ဟိရိဗလံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဗလံ ဟောတိ၊ အလောဘော ဟောတိ၊ အဒေါသော ဟောတိ၊ အမောဟော ဟောတိ၊ အနဘိဇ္ဈာ ဟောတိ၊ အဗျာပါဒေါ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ ဟိရီ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပံ ဟောတိ၊ ကာယပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ကာယလဟုတာ ဟောတိ၊ စိတ္တလဟုတာ ဟောတိ၊ ကာယမုဒုတာ ဟောတိ၊ စိတ္တမုဒုတာ ဟောတိ၊ ကာယကမ္မညတာ ဟောတိ၊ စိတ္တကမ္မညတာ ဟောတိ၊ ကာယပါဂုညတာ ဟောတိ၊ စိတ္တပါဂုညတာ ဟောတိ၊ ကာယုဇုကတာ ဟောတိ၊ စိတ္တုဇုကတာ ဟောတိ၊ သတိ ဟောတိ၊ သမ္ပဇညံ ဟောတိ၊ သမထော ဟောတိ၊ ဝိပဿနာ ဟောတိ၊ ပဂ္ဂါဟော ဟောတိ၊ အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) –

ဧဝံ ဓမ္မုဒ္ဓါရံ ကရောန္တေန ဘဂဝတာ ဖဿာဒယော တိံသ ဓမ္မေ ဆပ္ပညာသ ကတွာ ဖဿပဉ္စကရာသိ ဈာနပဉ္စကရာသိ ဣန္ဒြိယဋ္ဌကရာသိ မဂ္ဂပဉ္စကရာသိ ဗလသတ္တကရာသိ ဟေတုတ္တိကရာသိ ကမ္မပထတိကရာသိ လောကပါလဒုကရာသိ ဆယုဂဠဒုကရာသိ ဥပကာရဒုကရာသိ ယုဂနန္ဓဒုကရာသိ ဝီရိယသမထဒုကရာသီတိ သတ္တရသန္နံ ရာသီနံ ဝသေန ဝိဘာဂေါ ကတော။

ကထံ? ဧတေသုပိ စိတ္တံ တာဝ ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ‘‘စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘မနိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဝိတက္ကော ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘ဝိတက္ကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပော’’တိ။ သဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သဒ္ဓါဗလ’’န္တိ။ ဟိရီ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ဟိရိဗလံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ လောကပါလဒုကံ ပတွာ ‘‘ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ အလောဘော မူလံ ပတွာ ‘‘အလောဘော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘အနဘိဇ္ဈာ’’တိ။ အဒေါသော မူလံ ပတွာ ‘‘အဒေါသော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘အဗျာပါဒေါ’’တိ။ ဣမေ သတ္တ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။ ဝေဒနာ ပန ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ‘‘ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သုခ’’န္တိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သောမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော တီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။ ဝီရိယံ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာဝါယာမော’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ဝီရိယဗလ’’န္တိ၊ ဝီရိယသမထံ ပတွာ ‘‘ပဂ္ဂါဟော’’တိ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သတိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသတီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သတိဗလ’’န္တိ၊ ဥပကာရဒုကံ ပတွာ ‘‘သတိ ဟောတီ’’တိ ။ ဧဝံ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။ သမာဓိ ပန ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသမာဓီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သမာဓိဗလ’’န္တိ၊ ယုဂနန္ဓဒုကံ ပတွာ ‘‘သမထော’’တိ၊ ဝီရိယသမထံ ပတွာ ‘‘အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော ဆသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။ ပညာ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘ပညိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ပညာဗလ’’န္တိ၊ မူလာနိ ပတွာ ‘‘အမောဟော’’တိ၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ ဥပကာရဒုကံ ပတွာ ‘‘သမ္ပဇည’’န္တိ၊ ယုဂနန္ဓဒုကံ ပတွာ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော သတ္တသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တောတိ ဧဝမေတေ ဒွါဒသ ဓမ္မာ ဣန္ဒြိယာဒိတံတံကိစ္စဝန္တတာယ ဒွိဋ္ဌာနိကာဒိဘေဒေန သတ္တရသသု ရာသီသု ဝိဘတ္တာ။ ဣတရေ အဋ္ဌာရသ ကိစ္စဝသေန ဘေဒါဘာဝတော ဧကဋ္ဌာနိကာယေဝါတိ ဣမေသု သတ္တရသသု ရာသီသု ယေဝါပနကဓမ္မာ ဧကရာသိမ္ပိ န ဘဇန္တိ တံတံကိစ္စဘာဝတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရာသိံ ဘဇန္တိ နာ’’တိ။

နနု စေတေ ကိဉ္စာပိ သေသရာသယော န ဘဇန္တိ တေသံ သဒိသကိစ္စသင်္ဂဟဝသေန ဌိတတ္တာ။ ဖဿပဉ္စကရာသိ ပန ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေနေဝ ဌပိတောတိ စေတနာယ ဝိယ နေသံ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော တတ္ထ သမဝရောဓော ယုတ္တောတိ? တံ န၊ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန ဌပိတောပိ ဟိ ဖဿပဉ္စကရာသိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏဓမ္မေ သင်္ဂဟေတွာ ဌပိတောတိ ဆန္ဒာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပကိဏ္ဏကဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတာယ အဘာဝတော၊ မနသိကာရဿ စ သတိပိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တေ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟာဘာဝတော န ဧတေသံ ဖဿပဉ္စကရာသိဘဇနမ္ပိ ယုတ္တန္တိ။ ကသ္မာ ပန မနသိကာရဿ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟာဘာဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – ဌပေတွာ စေတနံ သေသဓမ္မာနံ သကသကကိစ္စေသုပိ ပရာဓီနဘာဝေန ပဝတ္တနတော အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ နိပ္ပရိယာယတော န လဗ္ဘတိ။ ယဒိ လဘေယျ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာဇီဝိတိန္ဒြိယာနံ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တာ ဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဝိယ တာနိ ဖဿပဉ္စကေ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ န ပနေဝံ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဌပေတွာ စေတနံ သေသဓမ္မာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ နိပ္ပရိယာယတော န လဗ္ဘတီတိ န တေသံ နိပ္ပရိယာယတော ခန္ဓသင်္ဂဟော လဗ္ဘတိ။ စေတနာယယေဝ ပန သကိစ္စပရကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တနတော နိပ္ပရိယာယတော အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏဿ အတ္ထိတာယ ခန္ဓသင်္ဂဟော လဗ္ဘတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဖဿော ဖဿပဉ္စကေ ဝုတ္တောတိ? ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ (ဝိဘ။ ၂၂၅)၊ ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝေဒနာ သညာ စေတနာ ဝိညာဏန္တိ ဣမေသံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနေ ဌတွာ တေသံ ပစ္စယဿပိ ဥဒ္ဒိသိတုကာမတာယ ဖဿော တတ္ထ ဝုတ္တော ။ ဒုဗ္ဗလာတိ သကဝိသယေပိ ပရာယတ္တဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော ဒုဗ္ဗလာ။ အဓိမောက္ခော ဟိ သမာဓိဿ ပရိဗျတ္တဘာဝေ ပရိဗျတ္တဘာဝတော သမာဓာယတ္တဝုတ္တိ၊ မနသိကာရောပိ စေတနာယ ပရိဗျတ္တဘာဝတော စေတနာယတ္တဝုတ္တီတိ ပရာယတ္တာဝ တေ ဟောန္တိ။

၇၃။ မနသီစ ကာရောတိ မနသိကာရော စ။ မနသိကာရသဒ္ဒဿ ဟိ အတ္ထမတ္တသန္ဒဿနဝသေန ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အသမာသနိဒ္ဒေသော၊ ဒီဃကရဏံ၊ မဇ္ဈေ စ စ-သဒ္ဒဝစနန္တိ။ တေန မုနိဝရေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၇၄-၈၀။ ပဌမာဘိနိပါတတ္တာတိ အာရမ္မဏေ ဖုသနဝသေန ပဌမမေဝ အဘိနိပတနတော။ သဗ္ဗေပိ စေတသိကာ စိတ္တာယတ္တာ စိတ္တကိရိယဘာဝေန ဝုစ္စန္တီတိ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိရာတိ အရုစိသူစနံ။ ဧဝံ မဟာသံဃိကမတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ဖုသိတွာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟာသံဃိကာ ဟိ ‘‘ပဌမံ ဖဿော အာရမ္မဏံ ဖုသတိ၊ အထ တေန ဖုဋ္ဌံ ဒုတိယံ ဝေဒနာ ဝေဒိယတိ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ ဖုဋ္ဌဝေဒိတံ တတိယံ သညာ သဉ္ဇာနာတိ၊ တေဟိ ပန ဖုဋ္ဌဝေဒိတသညာတေ စတုတ္ထံ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အဘိသန္ဒဟတီ’’တိအာဒိနာ ဝဒန္တိ။ ဗလဝပစ္စယတ္တာတိ ယထာ ပါသာဒံ ပတွာ ထမ္ဘာ သေသဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ ဗလဝပစ္စယာ၊ ဧဝမေသ ယသ္မာ သေသသမ္ပယုတ္တာနံ ဗလဝပစ္စယော၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ဟေတုနိဂမနံ။

သဟေဝ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘စိတ္တဇာန’’န္တိ ဣမဿ အနန္တရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကသ္မာ? စိတ္တာနံ၊ စိတ္တဇာနဉ္စ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝေန သဟေဝ ပဝတ္တိတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ၊ ဧဝံ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ပရိဟရိတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဗလဝပစ္စယတ္တာ’’တိ ဣဒံ ပရိဟရန္တော အာဟ ‘‘ဗလဝ…ပေ… ဒိဿတီ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ နေဝ ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ သေသဓမ္မာနမ္ပိ ဟိ သဟဇာတပစ္စယဘာဝဿ သာဓာရဏတ္တာ တဿေဝ ဗလဝပစ္စယဘာဝေ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ။ ယဒိ သဗ္ဗမိဒမကာရဏံ၊ ကထဉ္စရဟိ ဖဿော ပဌမံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာက္ကမတော’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝေဒနာ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဟောတီ’’တိအာဒီဟိ အာဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋေယျ၊ ဒေသနာဝါရေန ပန ဖဿောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သေသဓမ္မေသုပိ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော နာမ န ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒီဟီတိ ဝစနတ္ထတော စ လက္ခဏာဒိတော စ။

ဖုသတီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ၊ ဖုသန္တိ ဧတေန ဝါတိ ဖဿော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ တံ ဖုသနလက္ခဏေန ဖဿေန ဖုသန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ အာရမ္မဏဖုသနမတ္တံ ဝါ ဖဿောတိပိ သာဓနတ္တယမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဖုသနံ လက္ခဏမေတဿာတိ ဖုသနလက္ခဏော၊ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘာဝဋ္ဌေန အာရမ္မဏဖုသနလက္ခဏောတိ အတ္ထော။ သံဃဋ္ဋနရသောတိ မနောဒွါရေ စိတ္တာရမ္မဏာနံ သံဃဋ္ဋနတော သံဃဋ္ဋနကိစ္စော။ အယဉှိ အာရမ္မဏေ အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ၊ သဒ္ဒေါ ဝိယ စ သောတံ စိတ္တမာရမ္မဏဉ္စ ဃဋ္ဋေတိ။ ပဉ္စဒွါရေသု ဝါ ဝတ္ထာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ သံဃဋ္ဋနသမ္ပတ္တိကော ဖဿော ‘‘သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာ ‘‘ဒွေ ပါဏီ ဝဇ္ဇေယျု’’န္တိအာဒီသု ပါဏိမှိ ဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ရူပဓမ္မာ၊ ဧဝံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ သံဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတော ဧကော စေတသိကဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ သံ။ နိ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဟိ ဝစနတော စက္ခုရူပဝိညာဏာဒီနံ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဥပဋ္ဌာနတော သန္နိပါတသင်္ခါတဿ ကာရဏဿ ဝသေန ဥပဋ္ဌာနမဿာတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝစနတော ဝေဒနာ ဖလမဿာတိ ဝေဒနာပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တဇ္ဇသမန္နာဟာရေန စေဝ ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခတေ ဝိသယေ အနန္တရာယေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။ အယဉှိ တဿ ဖဿဿ ကာရဏဘူတော တဒနုရူပဘူတော သမန္နာဟာရောတိ တဇ္ဇသမန္နာဟာရသင်္ခါတေန အာဝဇ္ဇနေန စေဝ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယေန စ ယထာက္ကမံ အာရမ္မဏကရဏတဒဘိမုခဘာဝဝသေန ပရိက္ခတေ အဘိသင်္ခါတေ အာပါထဂတေယေဝ ဝိသယေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတော ဝိသယော ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ ဣမဿာတိ အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။

နနု စာယံ ဓမ္မော စေတသိကော၊ သွာယံ အရူပဓမ္မော သမာနော ကထံ ဖုသနလက္ခဏော ဟောတီတိ အန္တောလီနစောဒနံ မနသိ ကတွာ တဿာ သောဓနတ္ထံ ‘‘အရူပဓမ္မောပိ သမာနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ ဣမိနာ အရူပဿာပိ သတော တဿ ဓမ္မဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ သာ စ တဿ ဖုသနာကာရပ္ပဝတ္တိ အမ္ဗိလံ အမ္ဗပက္ကာဒိံ ခါဒန္တံ ပဿန္တဿ ပရဿ ခေဠုပ္ပတ္တိပရံ ဗာဓိယမာနံ ဒိသွာ ဒယာလုကဿ သရီရကမ္ပနံ၊ ရုက္ခသာခဂ္ဂေ ဒုဋ္ဌိတံ ပုရိသံ ဒိသွာ ဘူမိယံ ဌိတဿ ပုရိသဿ ဇင်္ဃစလနံ၊ ပိသာစာဒိဘာယိတဗ္ဗံ ဒိသွာ ဦရုပတ္ထမ္ဘောတိ ဧဝမာဒိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သောတိ သော ယထာဝုတ္တလက္ခဏာဒိကော ဖဿော။

သုန္ဒရန္တိ သုခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ပသတ္ထံ။ မနောတိ ဝိညာဏံ။ သုမနဿ ဘာဝေါတိ သုမနသင်္ခါတဿ ဝိညာဏဿ ဘာဝေါ။ ယွာယံ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓနော အတ္ထော၊ သော သောမနဿံ။ သောမနဿဝေဒနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဟိ သုမန-သဒ္ဒေါ တသ္မိံ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတိ။ ဝေဒေန အနုဘဝနာကာရေန အယိတံ ပဝတ္တံ ဝေဒယိတံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ ဝေဒယိတလက္ခဏာ။ ဣဋ္ဌဿ ဣဋ္ဌာကာရတောဝ အနုဘဝနံ ကိစ္စမဿာတိ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနရသာ။ သာ ဟိ သဘာဝတော ဣဋ္ဌမာရမ္မဏံ ဣဋ္ဌဝသေန၊ ဣတရဉ္စ ဣဋ္ဌာကာရေနေဝ အနုဘဝတိ၊ တတ္ထ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနံ ကုသလာကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာယ လဗ္ဘတိ တဿာ အနိဋ္ဌဿပိ ကပ္ပနာဝသေန ဣဋ္ဌာကာရေန ဂဟဏတော၊ သဘာဝတော ပန ဣဋ္ဌာနုဘဝနံ အဗျာကတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယပိ လဗ္ဘတိ တဿာ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟာဘာဝတော။ ‘‘ရာဇာ ဝိယ သုဘောဇနရသ’’န္တိ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ – ဖဿဿ ဖုသနမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ သညာယ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝ၊ စေတနာယ သဉ္စေတနာမတ္တမေဝ၊ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနမတ္တမေဝ၊ ဧကံသတော ပန ဣဿရဝတာယ သာမိဘာဝေန ဝေဒနာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ၊ ရာဇာ ဝိယ သူဒကာရေန သမ္ပာဒိတသုဘောဇနရသန္တိ။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခဝေဒနာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အဿာဒေါ’’တိ။ စေတောသန္နိဿိတတ္တာ စေတသိ ဘဝေါ အဿာဒေါတိ စေတသိကအဿာဒေါ၊ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ စေတသိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယတီတိ အာဟ ‘‘ပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဣဒံ ပန နိရာမိသသောမနဿဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နီလာဒိဘေဒဿ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ တမေဝ သညံ ကတွာ ဇာနနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ။ ပစ္စာဘိညာဏကရဏရသာတိ ပတိ အဘိညာယတိ ဧတေနာတိ ပစ္စာဘိညာဏံ၊ တဒေဝေတန္တိ ပုန ပစ္စာဘိညာဏနိမိတ္တံ သဏ္ဌာနာဒိကော အာကာရော၊ တဿ ကရဏရသော ကိစ္စမဿာတိ ပစ္စာဘိညာဏကရဏရသာ။ သာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာနနဿ ကာရဏဘူတံ သဏ္ဌာနာဒိကံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဣဒဉ္စ နိမိတ္တကာရိကာယ နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနန္တိယာ စ သဗ္ဗာယ သမာနသညာယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနန္တီပိ ဟိ ပုန အပရာယ သညာယ စ သဉ္ဇာနနဿ နိမိတ္တံ ကရောတီတိ။ တဉ္စ ကုသလာကုသလကိရိယာဇဝနသညံ ဓုရံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပနေတံ အဘိညာဏကရဏံ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎကိဿ အဘိညာဏကရဏမိဝါ’’တိ။ ယထာ ဝဍ္ဎကိဿ ဒါရူသု ‘‘ဣဒံ ဥဒ္ဓံ၊ ဣဒံ အဓော’’တိ ဧဝံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာနနပစ္စယဘူတဿ သညာဏဿ ကရဏံ၊ ဧဝမဿာ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓော ဝိယ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ သညာယ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏတော ယထာ…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧတေန သညာယ အာကာရဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ဌိတဿ ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အကုသလသညာယ အနုရူပဝသေန ဖလပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ အဘိနိဝေသကရဏန္တိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ သညာဘိနိဝေသမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခာဘာဝေန ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အာကာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ အဝိကပ္ပသဘာဝတ္တာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တသညာယ အာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ သညာနုဂတိကံ ဟောတိ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ စိတ္တေ ပန သသမ္ဘာရပထဝိယာ အနုဂတာ သေသဓာတုယော ဝိယ သညာစိတ္တဉ္စ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဉာဏာနုဂတိကံ ဟောတိ။

အဘိသန္ဒဟတီတိ ပဗန္ဓတိ ပဝတ္တေတိ၊ ‘‘ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တီ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ ပယောဇေတိ၊ သကသကကိစ္စေ စ ပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ စေတယိတလက္ခဏာတိ နိဒ္ဒေါက္ကန္တဿ ပဗုဒ္ဓက္ခဏေ သမ္ဘမပ္ပဝတ္တိ ဝိယ စေတသော ဥဿာဟတာဝ လက္ခဏာ။ အထ ဝါ ‘‘အဘိသန္ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပယောဇနလက္ခဏာတွေဝ အတ္ထော။ အာယူဟနရသာတိ စေတသိကဣရိယနရသာ၊ ပယောဂရသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုသလာကုသလကိရိယာဇဝနသမ္ပယုတ္တာယယေဝ ပနေတံ လဗ္ဘတိ။ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ‘‘တွံ ဣဒံ ကရောဟီ’’တိ ဝိစာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝိစာရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧတာယ ဟိ ပဝတ္တမာနာယ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ယထာ သကိစ္စပသုတာ ဟောန္တိ၊ တေနေဝ ဟေသာ သကိစ္စပရကိစ္စသာဓိကာ ဝုတ္တာ။ ဇေဋ္ဌသိဿော ပရေ သဇ္ဈာယနေ ဥယျောဇေန္တော သယမ္ပိ သဇ္ဈာယတိ။ တသ္မိဉှိ သဇ္ဈာယိတုံ အာရဒ္ဓေ သေသသိဿာပိ သဇ္ဈာယန္တိ။ မဟာဝဍ္ဎကိသ္မိမ္ပိ ဝဍ္ဎကိကမ္မံ ကာတုံ အာရဒ္ဓေ ဣတရေပိ ကရောန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကိအာဒယော ဝိယာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကာဒီနံ ဂဟဏံ။

ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဦဟနံ အာရမ္မဏဿ ပရိကပ္ပနံ၊ တသ္မိံ အဘိနိရောပနန္တိ ဝါ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏေစိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော’’တိ။ ယထာ ဟိ ကောစိ ဂါမဝါသီ ပုရိသော ရာဇဝလ္လဘံ၊ တံသမ္ဗန္ဓိနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အဝိတက္ကစိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ၊ န ဟိ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဒုတိယဇ္ဈာနာဒိကေ ဝိတက္ကော ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယဿ ဗလေန တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ၊ တသ္မာ သဘာဝတော ဘာဝနာဗလေန တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနကော? သစ္စံ၊ တမ္ပိ ဝိတက္ကဗလေန အာရောဟတိ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကစိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယောတိ စေတ္ထ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တစိတ္တဘာဝနာသင်္ခါတော ပရိစယော။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရောဟနံ စိရပရိစိတံ၊ တေန တံ စိတ္တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ဒွိပဉ္စဝိညာဏံ အဝိတက္ကမ္ပိ ဝတ္ထာရမ္မဏဃဋ္ဋနဿ ဗလဝတာယ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ စ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဘာဝနာယ ဗလဝတာယ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ။ အာဒိတော၊ အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ ပဟရဏမတ္တံ အာဟနနံ၊ ပရိတော၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ ဟနနံ ဝိသေသေန ပဟရဏံ ပရိယာဟနနံ၊ တံ ကိစ္စမဿာတိ အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာနယနံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဥပနယနံ၊ အာကဍ္ဎနံ ဝါ၊ တထာ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာနမဿာတိ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။

တေနာတိ တေန ဝိစာရေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန ဝါ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ဝိစရတိ အနုဝိစရတိ၊ အဝိစာရစိတ္တဿ ပန အဝိတက္ကစိတ္တေ ဝုတ္တာနုသာရေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိစရဏံ အနုသဉ္စရဏံ အနုပရိဂမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဇဝနသန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အာရမ္မဏဿ အနုမဇ္ဇနံ အနုမသနံ ပရိမဇ္ဇနမဿ လက္ခဏန္တိ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော။ တထာ ဟိ ဝိစာရော ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ၊ သံသရဏဟတ္ထော ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မာနဉှိ သဘာဝဝိနိမုတ္တာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထိ။ တထာဂဟေတဗ္ဗာကာရော ဗောဓနေယျဇနာနုရောဓေန ပရမတ္ထတော ဧကသဘာဝေါပိ သဘာဝဓမ္မော ပရိယာယဝစနေဟိ ဝိသယသမာရောပိတရူပေဟိ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ပကာသီယတိ။ ဧဝဉှိ သော သုဋ္ဌု ပကာသိတော ဟောတီတိ။ အနုပဗန္ဓပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တထာ ဟိ သော အနုသန္ဓာနတာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။

ဧတ္ထ စ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန တဿေဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပဌမဃဏ္ဋာဘိရဝေါ ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော၊ အနုရဝေါ ဝိယ အနုသဉ္စရဏံ ဝိစာရော။ ယထာ ဟိ ဃဏ္ဋာဘိဃာတဇော ပဌမာဘိရဝေါ အနုရဝတော ဩဠာရိကော၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမော စ ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော ဩဠာရိကော၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဝိယ စ ဟောတိ။ တတော သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဋာနုရဝေါ ဝိယ အနုပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖာရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော စိတ္တဿ ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ စိတ္တဿ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ သကုဏဿ ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ၊ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော စိတ္တဿ နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ သကုဏဿ ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ၊ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ။ အာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိပရိယာယေန အာဂတံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ –

‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော၊ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ။

တမ္ပိ အနုပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ဥပစာရေ၊ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ပဌမာဘိနိပါတေ ဝိယ ပါကဋော ဟောတီတိ။

ပိနယတီတိ ကာယစိတ္တံ အပ္ပေတိ၊ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ အာရမ္မဏံ ကလ္လတော ဂဟဏလက္ခဏာ။ ပီဏနရသာတိ ကာယစိတ္တာနံ ပရိဗြူဟနကိစ္စာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသမုဋ္ဌာနေဟိ ရူပေဟိ သကလရူပကာယဗျာပနံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟိ အညထာ ဣမိဿာ ဖရဏံ ဟောတိ၊ ဓမ္မာနံ အဗျာပါရတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ သင်္ကမနာဘာဝတော။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။

ဧကံ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂမေတဿာတိ ဧကဂ္ဂံ၊ စိတ္တံ၊ ယေန ပန ဓမ္မေန ယောဂတော တံ ဧကဂ္ဂံ နာမ ဟောတိ၊ သော ဧကဂ္ဂဘာဝေါ။ သော ပန စိတ္တဿေဝ ဟောတိ၊ န ယဿ ကဿစီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ’’တိ၊ နိဝါတေ ဒီပသိခါယ ဌိတိ ဝိယ စိတ္တဿ ဌိတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသာရဿ ဗျဂ္ဂဘာဝဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ အဝိသာရော၊ န ဝိသာရာဘာဝမတ္တံ၊ တံ ဣမဿ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘အဝိသာရလက္ခဏော’’တိ။ အဝိက္ခေပေါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခိတ္တတာ၊ အဝိသာရာဝိက္ခေပါနံ သမာဓာနဘာဝတော အတ္ထတော ဝိသေသာဘာဝေပိ သမုခေန၊ သမ္ပယုတ္တမုခေန စ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝူပသမလက္ခဏဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခတာယ စိတ္တဿ ဥပသမနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသေသတောတိ ယေဘုယျေန။ သုခဝိရဟိတောပိ ဟိ အတ္ထိ သမာဓီတိ သော ယေဘုယျေန သုခပဒဋ္ဌာနော ဟောတိ။ အထ ဝါ ဝိသေသတောတိ အတိသယေန။ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၁) ဝစနတော ဟိ သုခံ သမာဓိဿ ဝိသေသကာရဏံ သုခဝိရဟိတဿပိ တဒုပနိဿယေနေဝ သမိဇ္ဈနတော။

သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယာတိ ကမ္မဖလာဒိသဒ္ဒဟနကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သဒ္ဓါယ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘သဒ္ဒဟတီ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ သဒ္ဒဟနံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ပတ္တိယာယနံ၊ တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာ။ ကာလုသိယမလံ ဝိဓမေတွာ သမ္ပယုတ္တာနံ၊ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝါ ပသာဒံ အနာဝိလဘာဝကာရဏံ ကိစ္စမေတိဿာတိ ပသာဒနရသာ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဥဒကပ္ပသာဒကမဏိ ဝိယာ’’တိ။ အကာလုသိယပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အနာဝိလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ရတနတ္တယံ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဓေယျဝတ္ထု၊ တံ ဣမိဿာ အာသန္နကာရဏန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ။ န ဟိ သဒ္ဓါယ အဝတ္ထုဘူတေသု တိတ္ထိယာဒီသု သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သာ ပနာယံ ကုသလဓမ္မာနံ အာဒါနေ ဟတ္ထော ဝိယ၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမ္ပဒါနေ ဝိတ္တံ ဝိယ၊ အမတကသိဖလဖလနေ ဗီဇံ ဝိယ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော၊ သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)၊ သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိအာဒိဝစနဉှေတ္ထ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) သာဓကံ။

သရန္တိ ၂၃၇ ဧတာယာတိ သရဏကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သတိယာ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘သရတီ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ ဥဒကေ အလာဗု ဝိယ ပိလဝိတွာ ဂန္တုံ အဒတွာ ပါသာဏဿ ဝိယ နိစ္စလဿ အာရမ္မဏဿ ဌပနံ အသမ္မုဋ္ဌတာကရဏံ အပိလာပနံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ အပိလာပနလက္ခဏာ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏေ ဒဠှံ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧသိကာ ဝိယ ဝုစ္စတိ။ သမ္မောသပစ္စနီကကိစ္စံ အသမ္မောသရသော၊ န သမ္မောသာဘာဝမတ္တံ။ ‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝုတ္တတ္တာ စေတောဂုဏရတနဟာရကာနံ ကိလေသစောရာနံ နိဝါရဏတော အာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ တထာ ဟေသာ စက္ခုဒွါရာဒိရက္ခနတော ဒေါဝါရိကော ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမံ သညာယ ထိရုပ္ပန္နဘာဝေ ပစ္ဆာ သတိယာ ပတိဋ္ဌာနဘာဝတော အာဟ ‘‘ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ အထ သတိသညာနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? သညာ တာဝ ပဌမံ အဂ္ဂဟိတနိမိတ္တံ သဉ္ဇာနာတိ၊ ဂဟိတနိမိတ္တေ ပုန ပစ္စာဘိညာဏပစ္စယနိမိတ္တံ ကရောတိ၊ ပဌမံ အဂ္ဂဟိတေ ပန သညာကိစ္စံ အပ္ပဓာနံ ဟောတိ၊ သတိ ပန ပဌမံ အဂ္ဂဟိတနိမိတ္တမ္ပိ သရတိ ဂဟိတနိမိတ္တမ္ပိ၊ ဂဟိတနိမိတ္တေ ပန သတိကိစ္စံ ဂုဏဘူတံ ဟောတီတိ ဣဒမေဝ တာသံ နာနတ္တံ။

ဝီရဘာဝေါတိ ယေန ဝီရိယေန ဝီရော နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော။ ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မန္တိ ယေန ကမ္မေန ဝီရော နာမ ဟောတိ၊ တံ ဝီရာနံ ကမ္မံ နာမ။ ဝီရိယံ ပနဿ သာဓကဘာဝတော တထာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဝိနိမုတ္တံ ဝါ ကိဉ္စိ ကမ္မံ နတ္ထီတိ ဝီရိယမေဝ ကမ္မဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဓိနာ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဝီရိယံ။ ဥဿာဟော တံ တံ ကိစ္စံ သမာရမ္ဘော၊ ပရက္ကမော ဝါ။ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ပန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ ဓာရဏံ အနုဗလပ္ပဒါနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံသီဒနဘာဝနိဝါရကော ဓမ္မော၊ န သံသီဒနာဘာဝမတ္တံ၊ အသံသီဒနဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) ဝစနတော သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ။ သံဝေဂေါတိ စေတ္ထ သံဝေဂမယံ ဉာဏံ။ အသံဝေဂပုဗ္ဗိကာယ ပန ကုသလကိရိယာယ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထူနိ နာမ –

‘‘မဂ္ဂေါ ဂန္တဗ္ဗော ဟောတိ၊ မဂ္ဂေါ ဂတော။ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ကတံ။ အပ္ပမတ္တကော အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော ဟောတိ၊ ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတိ၊ အစိရဝုဋ္ဌိတော ဂေလညာ။ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော န လဘတိ၊ လူခဿ ဝါ ပဏီတဿ ဝါ ဘောဇနဿ ယာဝဒတ္ထံ ပါရိပူရိံ လဘတိ…ပေ… ပါရိပူရိ’’န္တိ –

ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏသဟိတာနိ အဋ္ဌ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထူနိ၊ တမ္မူလကာနိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိတက္ကော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏံ အာရောပေတိ။ စေတနာ တေ တံတံကိစ္စေသု နိယောဇေတိ။ ဝီရိယံ ပန တေ သံသီဒိတုံ အဒတွာ ဥဿာဟေတီတိ အယံ ဝိတက္ကစေတနာဝီရိယာနံ ဝိသေသော။

ဝိဇာနနလက္ခဏာတိ ဝိသေသေန ဇာနနလက္ခဏာ၊ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ ဝိသယဿ အာရမ္မဏဿ ဩဘာသနံ ပကာသနံ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတောတိ ဝိသယောဘာသနံ၊ တံ ကိစ္စမဿာတိ ဝိသယောဘာသနရသာ။ ကတ္ထစိ ဝိသယေ အသမ္မုယှနာကာရေန သမ္မောဟပဋိပက္ခတာယ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော သမ္မောဟာဘာဝဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော ဝါ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနံ ဇီဝိတဿ ဗျာပါရော၊ တဉ္စ တေသံ ဇီဝနန္တိ တံ တဿ ကာရဏဘာဝံ ပုရက္ခတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝန္တိ တေနာ’’တိ။ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုရူပတော လက္ခဏာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနာ အဝိနိဘုတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္ပယုတ္တာန’’န္တိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ရူပဓမ္မာနံ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သင်္ဂဟော န သိယာ။ ‘‘အဝိနိဘုတ္တာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ယာနိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ အဝိနိဘုတ္တာနိ အဝိသံသဋ္ဌာနိ။ ယေ စ အရူပဓမ္မာ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေန သမ္ပယုတ္တာ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ။ ပဝတ္တနရသန္တိ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ အနုပါလနတော အန္တရာ အနိဝတ္တနသဘာဝသာဓနေန တေသံ ပဝတ္တနကိစ္စံ။ ကေစိ ပန ‘‘ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ တေသံ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ၊ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ ဟိ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အသညသတ္တာနံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဣန္ဒြိယပစ္စယံ ကမ္မပစ္စယသဒိသ’’န္တိ အသညသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယော ကမ္မပစ္စယသဒိသံ ကတွာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယမ္ပိ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ ဌပနတော ဌပနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုပါလနဝသေန ယာပယိတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ ယာပယိတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အနုပါလနာဒိသာဓကံ၊ ကထံ တေသံ နိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗကာလံ ဌာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သန္တေပိ စာ’’တိအာဒိ။ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝတ္တနရသာဒိမေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထိက္ခဏေယေဝါတိ အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ၊ အတ္တနော ဝါ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ။ ဥဒကန္တိ တဠာကဂတဇလံ၊ ဒဏ္ဍဂတဇလံ ဝါ ။ တတ္ထ တဠာကဂတဥဒကဿ ဂဟဏေ အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္ထိက္ခဏေ အနုပါလနံ သာဓိတံ ဟောတိ၊ ဒဏ္ဍဂတဇလဿ ပန ဂဟဏေ အတ္တနော အတ္ထိက္ခဏေ အနုပါလနံ။ အတ္တနာ အနုပ္ပာဒိတဓမ္မေ ကထံ ပါလေတီတိ အာဟ ‘‘ဓာတိ ဝိယ ကုမာရ’’န္တိ။ ယဒိ သေသဓမ္မာနံ ပဝတ္တိကာရဏေန ကေနစိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဇီဝိတဿ ပန ကိံ ပဝတ္တိကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သယံ…ပေ… ပဝတ္တတီ’’တိ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘နိယာမကော ဝိယာ’’တိ။ သောပိ အတ္တနာ ပဝတ္တိတနာဝါသမ္ဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ။ ယဒိ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ၊ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ကိံ ပန ပဝတ္တေတီတိ အာဟ ‘‘န ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနောစ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနဉ္စ အဘာဝါ’’တိ။ ဘင်္ဂက္ခဏေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘န ဘင်္ဂက္ခဏေ ဌပေတီ’’တိ။

ယသ္မာ ပန လောဘပဋိပက္ခော အလောဘော ဟောတိ၊ ယေ ဓမ္မာ တေန သမ္ပယုတ္တာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝါ သတ္တာ၊ တေ န လုဗ္ဘန္တိ၊ သယမ္ပိ ကဒါစိ န လုဗ္ဘတေဝ၊ အတ္ထတော ဝါ အလုဗ္ဘနာကာရော ဧဝ စ သော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န လုဗ္ဘန္တိ တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘န ဒုဿန္တိ တေနာ’’တိအာဒီသုပိ။ အလဂ္ဂဘာဝေါ အာရမ္မဏံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တဿပိ တတ္ထ အနာသတ္တတာ။ တေနာဟ ‘‘ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယာ’’တိ။ အပရိဂ္ဂဟော ကဿစိ ဝတ္ထုနော မမတ္တဝသေန အသင်္ဂဟော။ မုတ္တဘိက္ခု ဝိယာတိ ခီဏာသဝဘိက္ခု ဝိယ။ သော ဟိ မုတ္တရာဂတ္တာ ကတ္ထစိ မမာယနရဟိတော ဟောတိ။ အနလ္လီနော ဘာဝေါ အဓိပ္ပာယော ဧတဿာတိ အနလ္လီနဘာဝေါ။ ဧဝဉှိ ‘‘အသုစိမှိ ပတိတပုရိသော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ သမေတိ။ ယထာ ဟိ တဿ ပုရိသဿ သတိပိ ကာယေန အလ္လီယနေ ဘာဝေါ အနလ္လီနော၊ ဧဝံ အလောဘောပိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟိတေပိ အာရမ္မဏေ အလဂ္ဂဘာဝေန အနလ္လီနဘာဝေါ အနလ္လီနာကာရောယေဝ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံသဘာဝေါ ဟိ သော ဓမ္မောတိ။

စဏ္ဍိကဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ၊ ဖရုသဘာဝေါ၊ အတ္ထတော ပန ကောပေါယေဝ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အဖရုသဘာဝေါ အစဏ္ဍိက္ကံ။ အဝိရောဓော အဝိဂ္ဂဟော အပ္ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ။ အာဃာတဝိနယနရသောတိ ဧတ္ထ အာဃာတော နာမ ပရဿ အတ္တာနံ၊ အတ္တနော ပရံ ဥဒ္ဒိဿ၊ ပရဿေဝ စ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တော ဥပနာဟော ဗလဝကောပေါ။ တဿ ဝိနယနရသော အပနယနရသော။ သောမ္မဘာဝေါ မဇ္ဇနဝသေန ဟိလာဒနိယတာ သီတလဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာ’’တိ။

ကာယဒုစ္စရီတာဒီဟီတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဟိရီယတိ လဇ္ဇနာကာရေန ဇိဂုစ္ဆိယတိ။ တေဟိယေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိယေဝ။ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဥဗ္ဗိဇ္ဇတိ။ ဟိရီ ပါပေ ဂူထေ ဝိယ ပဿန္တီ ဇိဂုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပံ တေ ဥဏှံ ဝိယ ပဿန္တံ တတော ဥတ္တသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တာသလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ။ ဥဘောပိ ပါပါနံ အကရဏရသာတိ လဇ္ဇနာကာရေန ပါပါနံ အကရဏရသာ ဟိရီ၊ ဥတ္တာသာကာရေန ဩတ္တပ္ပံ။ ပါပတော သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပါပတော သင်္ကောစနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တဂါရဝပရဂါရဝပဒဋ္ဌာနာတိ အတ္တဂါရဝပဒဋ္ဌာနာ ဟိရီ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနတာယ၊ အတ္တာဓိပတိတာယ စ။ ပရဂါရဝပဒဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနတာယ၊ လောကာဓိပတိတာယ စ။ အတ္တာနဉှိ ဂရုံ ကတွာ ဟိရိယာ ပါပံ ပဇဟတိ ကုလဝဓူ ဝိယ။ ပရံ ဂရုံ ကတွာ ဩတ္တပ္ပေန ပါပံ ပဇဟတိ ဝေသိယာ ဝိယ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပန တေသံ ကဒါစိ အညမညဝိယောဂတော။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ ဝါ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဟိရိယာ ဗလဝဘာဝေ ပန ဩတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ ဟိရီ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ဣမေ စ ဒွေ ဓမ္မာ ‘‘လောကပါလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ၊ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ န ပါလေယျုံ၊ နယိဓ ပညာယေထ ‘မာတာ’တိ ဝါ ‘မာတုစ္ဆာ’တိ ဝါ ‘မာတုလာနီ’တိ ဝါ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၂။၉)။

ပဿမ္ဘနံ ဒရထဝူပသမော၊ ကာယ-သဒ္ဒေါ သမူဟဝစနော။ သော စေတ္ထ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန ဟိ သဒ္ဒေါ ဝိသိဋ္ဌဝုတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယောတိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝေဒနာဒယောတိ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ တယော ခန္ဓာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ တတ္ထ ‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ ကာယပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ယာ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၄၀)။ ဒရထော သာရမ္ဘော ဒေါမနဿပစ္စယာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒီနံ ကိလေသာနံ၊ တထာ ပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တဿ ဝူပသမံ လက္ခဏမဿာတိ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တ…ပေ… ရသာတိ ယထာဝုတ္တာနမေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အဘိဘဝနရသာ။ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနေန ပရိဠာဟပရိပ္ဖန္ဒနဝိရဟိတော သီတိဘာဝေါ အပရိပ္ဖန္ဒနသီတိဘာဝေါ။ အဝူပသမော ပရိပ္ဖန္ဒနံ အသန္တဝုတ္တိတာ။ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာတိ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဓာနာ ဥဒ္ဓစ္စာဓိကစိတ္တုပ္ပာဒသမ္ပယုတ္တာ ကိလေသာ။ တေပိ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အဝူပသမကရာ။ ဥဒ္ဓစ္စံ ဝါ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေယေဝ ကိလေသာ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ဂရုဘာဝေါ ဒန္ဓတာ၊ ထိနမိဒ္ဓါဓိကာနံ တထာ ပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒန္ဓတာယ ပဋိပက္ခော အဒန္ဓတာ အဂရုဘာဝေါ။

ထဒ္ဓဘာဝေါ ထမ္ဘော။ ဒိဋ္ဌိမာနာဓိကာနံ၊ တပ္ပဓာနာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဧတံ နာမံ။ ထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနတောယေဝ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အပ္ပဋိဃာတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ အပ္ပဋိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ၊ န ကမ္မညံ အကမ္မညံ၊ တဿ ဘာဝေါ အကမ္မညဘာဝေါ၊ ဒါနသီလာဒိပုညကိရိယာယ အသမတ္ထတာ။ အတ္ထတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံကိလေသဓမ္မာ၊ တပ္ပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ။ အကမ္မညဘာဝနိမ္မဒ္ဒနေနေဝ သမ္ပန္နာကာရေန အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ အာရမ္မဏကရဏသမ္ပတ္တိ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော၊ တဒေကဋ္ဌာ စ သံကိလေသဓမ္မာ သေသနီဝရဏာဒယော။ ဣမာ ပန ဒွေ ဝိနိဗန္ဓနိမ္မဒ္ဒနေန ပသာဒနီယဝတ္ထူသု ပသာဒါဝဟာ၊ ဟိတကိရိယာသု ဝိနိယောဂက္ခမဘာဝါဝဟာ သုဝဏ္ဏဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဂေလညံ အဿဒ္ဓိယာဒယော၊ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အဂေလညဘာဝေါ လက္ခဏံ ဧတာသန္တိ အဂေလညဘာဝလက္ခဏာ။ ဂေလညနိမ္မဒ္ဒနေနေဝ နတ္ထိ ဧတာသံ အာဒီနဝေါ ဒေါသော ဥပဒ္ဒဝေါ ဝါ၊ န ဝါ ဧတာ အာဒီနံ ကပဏံ ဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ နိရာဒီနဝါ၊ တေနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ တံ ဝါ သမ္ပယုတ္တေသု ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ နိရာဒီနဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ကာယသမ္ဗန္ဓီ၊ စိတ္တသမ္ဗန္ဓီ စ ဥဇုဘာဝေါတိ လက္ခိတဗ္ဗတာယ ကာယစိတ္တာနံ အဇ္ဇဝလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တာနံ နင်္ဂလသီသစန္ဒကောဋိဂေါမုတ္တဝင်္ကတာသင်္ခါတာနံ ကုဋိလဘာဝါနံ အတ္ထတော မာယာသာဌေယျာဒိဘူတာနံ နိမ္မဒ္ဒနတော ကာယစိတ္တာနံ ကုဋိလဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ။ တတောယေဝ သဗ္ဗထာပိ အဇိမှဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ အဇိမှတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ အဇိမှတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

နနု စ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒီနံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဓမ္မာနံ ဧကေကပဋိပက္ခတ္တာ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနာဒိကိစ္စံ ဧကေကမေဝ ကရောတိ။ ကသ္မာ ပန ဒွေ ဒွေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ? န ခေါ ပနေဝံ စိန္တိတဗ္ဗံ ဘဂဝတာပိ တထေဝ ဒေသိတတ္တာ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ တထာ ဒေသိတာ? သဘာဝဓမ္မဘာဝတော။ န ဟိ ဘဂဝတာ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒေသနာဝသေန ဥပ္ပာဒိတာ၊ အထ ခေါ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာယေဝ သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မာ သစ္ဆိကတွာ ယထာသဘာဝါ ဒေသိတာ၊ တသ္မာ ကထမေတ္ထ ဘဂဝတာ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟာပနံ ကာတုံ သက္ကာ။ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတာယ စေတ္ထ ဘဂဝတော ဝစနမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ ဘဂဝါ ယထာဓမ္မသာသနာဓိကာရေ အယထာဓမ္မံ ကထေယျာတိ၊ ယဿ ပန ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အကထနံ၊ တံ အညဟေတုကံ။ န စေတ္ထ တာဒိသော ဟေတု ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယေန ဣမေသု ဧကေကဓမ္မဿ အကထနန္တိ။ ယထာ ပန ဒွိန္နံ ပုရိသာနံ ဧကောယေဝ ဝေရိကော ဟောတိ၊ တဿ တေ ပုရိသာ ဩတာရံ ဒိသွာ ဧကတော ဟုတွာဝ ဟနန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဒွေ ဒွေ ဓမ္မာ ဧကတော ဟုတွာ ဧကံ ပဋိပက္ခဓမ္မံ ဟနန္တိ၊ ယထာ စ ပနေတေ ဝိသုံ ဒိသွာပိ တံ ဝေရိံ ဟနန္တိ၊ န ဧဝမေတေ တံ ဝိသုံ ဟနန္တိ တေသံ အညမညံ အဝိနာဘာဝတောတိ၊ တသ္မာ ဧတေ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဧကေကဘာဝေပိ ဒွေ ဒွေယေဝ ဝုတ္တာတိ၊ အပိစ စိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ စိတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓိ လဟု မုဒု ကမ္မညံ ပဂုဏံ ဥဇုဉ္စ ဟောတိ။ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ ပန ရူပကာယောပီတိ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ ဧတ္ထေဝ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ၊ န သမာဓိအာဒီသု။

ဆန္ဒနံ ဆန္ဒော၊ အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာ။ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁) ပန တဏှာပိ ဆန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒီသု ဝီရိယမ္ပီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တုကမျတာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ကတ္တုကမျတာ ဝုစ္စတိ ကရဏိစ္ဆာ။ စေတသိကဿ ဓမ္မဿ သာရမ္မဏတ္တာ ကရဏိစ္ဆာ နာမ အာရမ္မဏဿ အာလမ္ဗိတုကာမတာမုခေနေဝ ဟောတီတိ အာရမ္မဏကရဏိစ္ဆာလက္ခဏော ဆန္ဒော ‘‘ကတ္တုကမျတာလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာရမ္မဏပရိယေသနရသော၊ အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ စ။ ယဒဂ္ဂေန ပနာယံ အတ္တနော အာရမ္မဏပရိယေသနရသော၊ တဒဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဟောတိယေဝ ဧကာရမ္မဏတာယ။ တေန တေသံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ စေတသော ဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ ကထံ ပန ဒါနဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တမာနစေတနာသမ္ပယုတ္တော ဆန္ဒော အာရမ္မဏေန အတ္ထိကော ဟောတီတိ? နနု အဝေါစုမှာ ‘‘အာရမ္မဏကရဏိစ္ဆာလက္ခဏော’’တိ၊ တသ္မာ သင်္ဂါမဂတဣဿာသဿ ခိပိတဗ္ဗဥသူနံ ဂဟဏေ အတ္ထိကတာ ဝိယ ဒါနဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တစ္ဆန္ဒောပိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗေန တေန အတ္ထိကောယေဝါတိ။ သွာယံ ကုသလေသု ဥပ္ပန္နော ကုသလစ္ဆန္ဒော နာမ ဟောတိ ယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ပန အကုသလေသု ဥပ္ပန္နော အကုသလစ္ဆန္ဒော။

အဓိမုစ္စနံ အာရမ္မဏေ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ပသာဒနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော’’တိ။ ယထာ တထာ ဟိ အာရမ္မဏေ နိစ္ဆယနံ အဓိမုစ္စနံ အနဓိမုစ္စန္တဿ ပါဏာတိပါတာဒီသု ၊ ဒါနာဒီသု ဝါ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော၊ သဒ္ဓါ ပန ပသာဒနီယေသု ပသာဒါဓိမောက္ခောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ယထာ သန္တီရိတေ အတ္ထေ နိစ္ဆယနာကာရေန ပဝတ္တိတွာ ပရတော ပဝတ္တမာနာနံ တထာ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တေသု ဓမ္မေသု ကထန္တိ? တေသမ္ပိ ဧကံသေနေဝ သံသပ္ပနာကာရဿ ပစ္စယတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဒါရကဿ ဝိယ ဣတော စိတော စ သံသပ္ပနဿ ‘‘ကရိဿာမိ၊ န ကရိဿာမီ’’တိ အနိစ္ဆယဿ ပဋိပက္ခကိရိယာ အသံသပ္ပနံ။ ယေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု အယံ သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော အဓိမောက္ခော၊ တေသံ အာရမ္မဏဓမ္မောယေဝ သန္နိဋ္ဌာတဗ္ဗတ္တာ သန္နိဋ္ဌေယျဓမ္မော။ သော ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ သန္နိဋ္ဌေယျဓမ္မပဒဋ္ဌာနော။ ဣန္ဒခိလောတိ ဧသိကာထမ္ဘော ဝုစ္စတိ။

တေသု တေသု ဓမ္မေသူတိ ယေသု ဓမ္မေသု သယံ ဥပ္ပန္နာ၊ တေသု အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တစေတသိကဓမ္မေသု။ အနာရမ္မဏတ္တေပိ ဟိ တေသု သမပ္ပဝတ္တေသု ဥဒါသီနဘာဝေါ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမံ အဝိသမံ ဝါဟိတံ အတ္တနာ ပဝတ္တိတသမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သမဝါဟိတလက္ခဏာ။ တတ္ထ သမံ ဟုတွာ ပဝတ္တနလက္ခဏာတိ အတ္ထေ အပက္ခပတိတဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ၊ အဝိသမံ ကတွာ ပဝတ္တနလက္ခဏာတိ အတ္ထေ ဦနာဓိကတာနိဝါရဏံ ။ ဥဒါသီနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာပိ ဟိ ဧသာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမံ ကတွာ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တေတိ၊ ယထာ ရာဇာ တုဏှီ နိသိန္နောပိ အဓိကရဏဓမ္မဋ္ဌေ ယထာသကကိစ္စေသု သမံ အပ္ပမတ္တေ ပဝတ္တေတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတပ္ပဝတ္တိပစ္စယာနံ ဓမ္မာနံ ဦနာဓိကတာယ လီနုဒ္ဓတဘာဝဿ နိဝါရဏကိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဦနာဓိကတာနိဝါရဏရသာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သဟဇာတာဓိပတီနံ အဓိပတိဘာဝေါ။ အာဓိပစ္စဉှိ တေသံ ကိစ္စတော အဓိကဘာဝေါတိ? နာယံ ဒေါသော။ တမ္ပိ တဿ ကိစ္စမေဝ၊ ယံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အဓိပတိဘာဝေ ပဝတ္တာပနံ။ ယထာ ဟိ ရင်္ဂမဏ္ဍလံ ဂတော နဋကာစရိယော တေ တေ နဋကေ ယထာသကံ အနုရူပံ ဘူမိယံ ယောဇေတိ၊ ဧဝမေသာပိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု အဓိပတိဘာဝေ ဌိတေ အဓိပတိဘာဝေ ယောဇေတိ၊ ဣန္ဒြိယတ္တေ ဌိတေ ဣန္ဒြိယတ္တေ၊ န ပန သကသကကိစ္စတော ဦနတံ၊ အဓိကတံ ဝါ ပတ္တုံ ဒေတီတိ။ ‘‘ဣဒံ နိဟီနကိစ္စံ ဟောတု၊ ဣဒံ အတိရေကကိစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပက္ခပါတဝသေန ဝိယ ပဝတ္တိ ပက္ခပါတော။ တံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနရသာ။ သာ စိတ္တစေတသိကာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနေန သမပ္ပဝတ္တေသု အာဇာနီယေသု သာရထိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကိရိယာ ကာရောတိ ကာရ-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ အာဟ။ တေန ကာရောတိ နာညံ၊ ကိရိယာယေဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ မနသ္မိံ ကာရောတိ မနသိ အာရမ္မဏဿ ကရဏံ။ ယေန ဟိ မနော အာရမ္မဏေ ကရီယတိ အာရမ္မဏေနဿ သံယောဇနတော၊ တတော ဧဝ တေန အာရမ္မဏမ္ပိ မနသိ ကရီယတီတိ။ မနသိကာရောတိ စေတ္ထ အလုတ္တသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမမနတောတိ ဘဝင်္ဂမနတော။ ဝိသဒိသံ မနန္တိ ဝီထိဇဝနမနံ၊ တံ ကရောတီတိ မနသိကာရော၊ မနသိကာရသာမညေန ဝီထိဇဝနပဋိပါဒကေ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ပန ဥပယောဂတ္ထဘုမ္မဝစနေ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏာဘိမုခံ သာရေန္တော ပယောဇေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ မနသိကာရော သာရဏလက္ခဏောတိ ဝုတ္တော။ သံယောဇနရသောတိ ပယောဇနရသော။ ဝိတက္ကော သမ္ပယုတ္တာနံ အာရမ္မဏေ အဘိနိရောပနသဘာဝတ္တာ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ ဟောတိ။ စေတနာ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တီ သမ္ပယုတ္တေပိ သကသကကိစ္စံ ကာရေတီတိ အတ္တနာ ကရဏေန ဗလံ နိယောဇေန္တော ဗလနာယကော ဝိယ ဟောတိ။ မနသိကာရော သမ္ပယုတ္တေ အာရမ္မဏေ ပယောဇေတီတိ အာဇာနီယပ္ပယောဇနကသာရထိ ဝိယာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အာရမ္မဏေ သံယောဇနဝသေန တဒဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဧတ္ထ သတိယာ အပ္ပမုဿနစ္ဆန္ဒတာ ဝိသယာဘိမုခပစ္စုပဋ္ဌာနတာ၊ မနသိကာရဿ ပန သံယောဇနဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အာရမ္မဏပဋိပါဒကဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတာဝစနံ ဣတရမနသိကာရာနံ ဝိညာဏက္ခန္ဓပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ။ မဟိသာသကာ ပန ‘‘အာဝဇ္ဇနဿ ဝိညာဏဘာဝေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဗ္ဗဝိသယတာ ပရိဟာယေယျ၊ တသ္မာ တံ ဇဝနသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသဉှိ အယမဓိပ္ပာယော – ယဒိ တံ ဝိသုံ စိတ္တသဘာဝံ သိယာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဿ တဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဇဝနာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ န ဘဝေယျ၊ အညဒတ္ထု အတီတာရမ္မဏတာဝ သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏတာယ အဘာဝတော အသဗ္ဗဝိသယတာ အာပဇ္ဇေယျ၊ ယဒဂ္ဂေန စ တံ အသဗ္ဗဝိသယံ၊ တဒဂ္ဂေန သာဝရဏမ္ပိ ဟောတိ ယတ္ထ န ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထ အာဝရဏသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာဿ သကလလောကသိဒ္ဓါ သဗ္ဗညုဘာဝေါ၊ အနာဝရဏဘာဝေါ စ ပရိဟာယေထ၊ ဇဝနသမ္ပယုတ္တဘာဝေ ပန သတိ အာဝဇ္ဇနဿ နာယံ ဣဋ္ဌဝိဃာတော အာပဇ္ဇတီတိ။ တယိဒံ တေသမဘိနိဝေသမတ္တံ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ၊ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝစနေန တဿာနန္တရံ ကုသလာကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဒီပိတတ္တာ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပန ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏဘာဝေါ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – အတီတာဒိဝသေန ဟိ ဝိဘာဂမကတွာ ‘‘ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ ပဝတ္တဿ အာဝဇ္ဇနံ သာမညေန ယံ ကိဉ္စိ အဘိမုခီဘူတံ စိတ္တမာဝဇ္ဇတိ၊ တတော ဇဝနာနိပိ အတ္တနော အတ္တနော အဘိမုခီဘူတံ စိတ္တမာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ န စေတ္ထ ဇဝနာနံ ဘိန္နာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ စိတ္တသာမညေန အာရမ္မဏဿ အဘိန္နတ္တာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏတံ ပဋိစ္စ န ကာစိ ဝိဟေသာ အနုဘဝိတဗ္ဗာတိ။ ကိံ ဝါ ဧတေန ယုတ္တိဝါဒေန၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘အစိန္တေယျော ဗုဒ္ဓဝိသယော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)၊ တသ္မာ အပရိမိတပုညသမ္ဘာရေကဖလဿ အစိန္တေယျသဘာဝတ္တာ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာပိ ဝိသယဂ္ဂဟဏေ ဝိဗန္ဓနာဘာဝတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝတ္တိ အပ္ပဋိဟတာယေဝါတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘အာဝဇ္ဇနံ အနာဂတစိတ္တမာရမ္မဏံ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဇဝနမေဝ ပန ပစ္စုပ္ပန္နမာရမ္မဏံ ဂဏှာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘အနာဂတာရမ္မဏာ အာဝဇ္ဇနာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ပါဠိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ အပ္ပမာဏံ။

ကရောတီတိ ကရုဏာ။ ကိံ ကရောတိ၊ ကေသံ ကိံ နိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပန’’န္တိ။ ကမ္ပနန္တိ စ ပရေသံ ဒုက္ခံ ဒိသွာ တဿ အသဟနာကာရေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ၊ တဒိဒံ သပ္ပုရိသာနံယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူန’’န္တိ။ သပ္ပုရိသာ ဟိ အတ္တဟိတပရဟိတသာဓနေန ‘‘သာဓူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ကိဏာတီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထမာဟ ‘‘ဝိနာသေတီ’’တိ၊ အဒဿနံ ဂမေတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ’’တိ။ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အပနယနံ ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ သော ပရဒုက္ခာပနယနာကာရော၊ တထာပဝတ္တိလက္ခဏာတိ ပရ…ပေ… လက္ခဏာ။ အပနေတုကာမတာယ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အသဟနံ အနဓိဝါသနံ ပရဒုက္ခာသဟနံ။ န ဝိဟိံသာ အဝိဟိံသာ၊ သတ္တာနံ အဝိဟေဌနံ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ၊ ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ပမောဒနလက္ခဏာတိ ပရသမ္ပတ္တိယာ ပမောဒနလက္ခဏာ။ အနိဿာယနရသာတိ ဣဿာယနဿ ဥသူယနဿ ပဋိပက္ခဘာဝကိစ္စာ။ ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အရမဏံ အရတိ။ သာ အတ္ထတော ဣဿာဓိကံ ဒေါမနဿသဟဂတံ၊ ထိနမိဒ္ဓါဓိကဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တတ္ထ ပုရိမံ ပရသမ္ပတ္တိဝိသယံ၊ ဒုတိယံ ပန္တသေနာသနာဒိဝိသယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရတိယာ ဝိဟနနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တဿာ ဝိဃာတံ ဝါ ဝူပသမံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘အနိယတေ ဣစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ စေတသိကန္တရဘာဝေန ဣစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတိ။

ကာယဒုစ္စရိတတောတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတဒုစ္စရိတတော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထူနန္တိ ပရပါဏပရဓနပရဣတ္ထိအာဒီနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနမာလမ္ဗဏဘူတာနမေဝ ဝတ္ထူနံ။ အဝီတိက္ကမလက္ခဏာတိ အမဒ္ဒနလက္ခဏာ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထုတော သင်္ကောစနကိရိယာပဒေသေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိတောယေဝ သင်္ကောစနကိရိယာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝိရတိယော ဒုစ္စရိတဝတ္ထုနော အကိရိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ ယုဇ္ဇန္တိ၊ အထ ခေါ ဒုစ္စရိတဿေဝ၊ ဝိရတီနဉ္စ သောရစ္စဝသေန သင်္ကောစနံ၊ အကိရိယာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ ဇိဂုစ္ဆာဒိဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သဒ္ဓါ…ပေ… ပဒဋ္ဌာနာတိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါဒယော သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ ကာယသုစရိတာဒီနံ ပဒဋ္ဌာနာတိ ဧကေ။ အပရေ ပန ‘‘ကမ္မံ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တဿ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအကရဏတော၊ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နဿ မုသာဝါဒါဒိအကထနတော၊ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌီသလ္လေခဂုဏသမန္နာဂတဿ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနတော စ သဒ္ဓါဒယော တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ယထာက္ကမေန ပဒဋ္ဌာနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဣမာသူတိ ဣမာသု တီသု ဝိရတီသု။ ဧကေကံ နိယတံ ဝိရတိမိစ္ဆန္တီတိ အညံ ဧကံ စတုတ္ထနိယတဝိရတိမိစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ နိဒ္ဓါရဏတ္ထေ ဘုမ္မဝသေန ဣမာသံ အန္တရေ ဧကံ နိယတံ ဝိရတိမိစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ပန တေသံ ဣစ္ဆာ န ယုဇ္ဇတိ အပရာယ ဝိရတိယာ ဓမ္မသေနာပတိနာပိ အဒေသိတတ္တာ၊ ဝိသယဿ စ သဒါ သန္နိဟိတတ္တာဘာဝေန နိယတာယ ဧဝ ဧကိဿာ အဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ အဘယဂိရိဝါသိနောယေဝ စ ကေစိ ဣမာသံ တိဝိဓတ္တံ အနိယတတ္တမေဝ စ ဣစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ တေဟိ –

‘‘ကရုဏာမုဒိတာ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တအာဇိဝါ၊

ယေဘုယျတော အနိယတာ၊ ဟောန္တိ ဂေါစရဘေဒတော’’တိ။ –

ဧတ္ထ ပန ‘‘ယေဘုယျတော’’တိ ဝစနံ လောကုတ္တရစိတ္တေသု သဗ္ဗဒါ ဧကတောယေဝ စ လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယစိတ္တေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ စိတ္တံ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပီတိ ဒုတိယေ သသင်္ခါရာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သသင်္ခါရဘာဝမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ တထာတိ ယထာ တတိယေ၊ တထာ စတုတ္ထေပိ ပီတိယာ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ။ သုခဿ စေတ္ထ အဘာဝတော အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ပီတိ’’န္တိ။ နနု စ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာ ဥပေက္ခာသဟဂတေ န သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ပီတိယာ၊ ဧဝံ တာသမ္ပိ ပဋိက္ခေပေါ ကာတဗ္ဗောတိ? န ကာတဗ္ဗော၊ အပ္ပနာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကရုဏာမုဒိတာနံ ဥပေက္ခာသဟဂတာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော။ ကရုဏာမုဒိတာဘာဝနာကာလေ ဟိ အပ္ပနာဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တေနာပိ ပရိကမ္မံ ဟောတိ၊ အပ္ပနာဝီထိယံ ပန သောမနဿသဟဂတစိတ္တေနေဝ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယာ ဝေဒနာပရိဝတ္တနာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေနေဝ ကရုဏာမုဒိတာနမ္ပိ ဥပေက္ခာသဟဂတေသု သမ္ဘဝေါ ဟောတီတိ အာစရိယာ။ အပရေ ပန သဗ္ဗဒါပိ တာသံ ဥပေက္ခာသဟဂတေသု သမ္ဘဝံ န ဣစ္ဆန္တိ။ ‘‘အဝသေသာ ပဉ္စမေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝိသေသဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သောမနဿဋ္ဌာနေ စာ’’တိအာဒိ။

၈၁။ ကရုဏာမုဒိတာဒယောတိ ကရုဏာမုဒိတာ စေဝ ဝိရတိတ္တယဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စာ’’တိ။

ဧဝံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ရူပါဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသေသေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌပေတွာ ဝိရတိတ္တယန္တိ ဝိရတိတ္တယံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိရတိတ္တယံ ပရိစ္စတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – သုဝိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ စိတ္တသမာဓာနဝသေန ရူပါရူပါဝစရကုသလပ္ပဝတ္တိ၊ န ကာယကမ္မာဒီနံ သောဓနဝသေန၊ နာပိ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝါနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန။ တထာ ဟိ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ အဝတ္ထတ္တယံ ဟောတိ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ အနုသယာဝတ္ထာတိ။ တတ္ထ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာယ ပဋိပက္ခံ ကာမာဝစရကုသလံ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာယ ရူပါရူပါဝစရံ၊ အနုသယာဝတ္ထာယ လောကုတ္တရကုသလံ။ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝါနံ ပန ဌပေတွာ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထံ၊ အနုသယာဝတ္ထဉ္စ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာယ ဝိသုံ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ယဿာ ဝိပစ္စနီကံ ရူပါရူပါဝစရကုသလံ သိယာ၊ တသ္မာ တံ နေဝ ကာမာဝစရကုသလံ ဝိယ တေသံ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထံ သောဓေတိ၊ န စ လောကုတ္တရံ ဝိယ အနုသယာဝတ္ထံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ ပဋိပဿမ္ဘေတိ ဝါ။ သီလဝိသုဒ္ဓိယံ သီလသောဓနဝသေန ကာမာဝစရကုသလေနေဝ ဝိဂတဝီတိက္ကမဿ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ ယောဂိနော စိတ္တသမာဓာနဝသေန ပဝတ္တတီတိ မဟဂ္ဂတစိတ္တုပ္ပာဒေ ဝိရတီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သာဓေတုံ ‘‘ဝိရတိယော ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေတ္တိံသ ဝါ ကရုဏာဒိဈာနဝသေန ပဝတ္တနကာလေ ။ တတောတိ တတော တတိယေ ဝုတ္တစေတသိကတော။ ကရုဏာမုဒိတာနံ အပ္ပနာပတ္တာနမေကန္တသောမနဿသဟဂတတ္တာ အာဟ ‘‘ပဉ္စမေန…ပေ… ကရုဏာမုဒိတာဝဇ္ဇာ’’တိ။

ရူပါဝစရပဉ္စမေ ဝုတ္တနယေနာတိ တိံသေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ရူပါဝစရတော ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အရူပါဝစရဘာဝေါဝေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ၊ ပဉ္စမေ ရူပသညာဘာဝတော ရူပါဝစရဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန ရူပသညာသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ အရူပါဝစရဘာဝေါတိ အယမေဝဿ တတော ဝိသေသောတိ အတ္ထော။

ပဌမဇ္ဈာနိကေတိ ပဌမဇ္ဈာနဝတိ။ မဂ္ဂစိတ္တေတိ စတုဗ္ဗိဓေပိ မဂ္ဂဉာဏေ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိဘေဒေတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကေ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ကိံ အဝိသေသေနာတိ စေ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာန’’န္တိအာဒိ။ မဂ္ဂဓမ္မေသု ပါဒကဇ္ဈာနာဒိဝသေန ကဒါစိ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝိရဟော သိယာ၊ န ပန ဝိရတိဝိရဟော၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သမုစ္ဆိန္နဝသေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘နိယတဝိရတိဘာဝေါ’’တိ။ လောကုတ္တရဘာဝေါတိ ဆဗ္ဗိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ လောကတော ဥတ္တရဏဘာဝေါ။

ဧဝံ ကုသလစေတသိကာနံ သမ္ပယောဂဝစနတ္ထလက္ခဏာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အကုသလစေတသိကာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အကုသလာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဆ ယေဝါပနကာတိ ကိဉ္စာပိ ပဌမေ အနိယတယေဝါပနကာ န လဗ္ဘန္တိ၊ အကုသလေသု ပန လဗ္ဘမာနကယေဝါပနဓမ္မေ ဧကတ္ထ ဒဿေတုံ တေသမ္ပိ ဣဓေဝ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ဓမ္မာနံ ဥဒ္ဒေသာနန္တရံ ‘‘ဧဝံ ယေဝါပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ ဆန္ဒာဓိမောက္ခာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဆန္ဒဿ စ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပါဋိယာ ဒသသု စိတ္တေသူ’’တိ။

၈၂။ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ နိဿေသေန ဒဿိတာ။ ဟတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ ပါပါ အပါယာဒိဒုက္ခပါပနတော ‘‘ပါပါ’’တိ သင်္ခါတာ အကုသလဓမ္မာ ယေန သော ဘဂဝါ ဟတပါပေါ၊ တေန။ လာဘော အလာဘော၊ ယသော အယသော၊ နိန္ဒာ ပသံသာ၊ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမေသု အဋ္ဌသု လောကဓမ္မေသု အကမ္ပနဋ္ဌေန တာဒိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သော ဟိ လာဘာဒီသု ယာဒိသော၊ အလာဘာဒီသုပိ တာဒိသောယေဝါတိ ‘‘တာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

န ဟိရီယတီတိ န လဇ္ဇတိ။ အဟိရိကောတိ ပုဂ္ဂလော ဓမ္မသမူဟော ဝါ။ ‘‘အဟိရိက္က’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ က-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ‘‘အဟိရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဩတ္တပ္ပန္တိ ဩတ္တပ္ပဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဓမ္မမာဟ။ အဇိဂုစ္ဆနံ အဟီဠနံ။ အလဇ္ဇနံ အဝိလာ။ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏန္တိ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ အလဇ္ဇနလက္ခဏန္တိ ကုသလာဗျာကတဿ သာဓာရဏာယ ဟိရိယာ ပဋိပက္ခဝသေန။ တေဟေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဧဝ။ အသာရဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယတာ။ အနုတ္တာသော အသမ္ဘမော။ ရသာဒီနိ ဟိရိဩတ္တပ္ပေသု ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ န တာနိ ဣဓ ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဟိ အလဇ္ဇနာကာရေန ပါပါနံ ကရဏရသံ အဟိရိကံ။ အနုတ္တာသာကာရေန အနောတ္တပ္ပံ ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပါပတော အသင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ။ အတ္တနိ၊ ပရေသု စ အဂါရဝပဒဋ္ဌာနာနိ။ ဂါမသူကရဿ ဝိယ အသုစိတော ကိလေသာသုစိတော အဇိဂုစ္ဆနံ အဟိရိကေန ဟောတိ။ သလဘဿ ဝိယ အဂ္ဂိတော ပါပတော အနုတ္တာသော အနောတ္တပ္ပေန ဟောတိ။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ဇိဂုစ္ဆတိ နာဟိရိကော၊ ပါပါ ဂူထာဝ သူကရော၊

န ဘာယတိ အနောတ္တပ္ပော၊ သလဘော ဝိယ ပါဝကာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ ဟိရိယာ ဗလဝဘာဝေ ဩတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ ဟိရီ အဗ္ဗောဟာရိကာ၊ ဧဝံ အဟိရိကဿ ဗလဝဘာဝေ အနောတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ၊ အနောတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ အဟိရိကံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတီတိ ကေစိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယထာ ဟိ အသုစိနာ အတ္တာနံ မက္ခေန္တော၊ သပ္ပမုခေ ဟတ္ထံ ပဝေသေန္တော ဗာလဒါရကော တတ္ထ ပဋိက္ကူလဘာဝဿ၊ အာဒီနဝဿ စ အနုပပရိက္ခနတော နေဝ ဇိဂုစ္ဆတိ၊ န စ ဥတ္တသတိ၊ ဧဝမေဝံ ဓမ္မသဘာဝဿ အညာဏတော မောဟော ပါပတော နေဝ ဇိဂုစ္ဆတိ၊ န ဥတ္တသတိ၊ တသ္မာ တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေ ဥဘယမ္ပိ ဗလဝတရံ ဟောတီတိ။

လုဗ္ဘန္တီတိ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ၊ အလ္လီယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏောတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ နာမ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ တဏှာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အဝိဿဇ္ဇနံ၊ န အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ။ အဘိသင်္ဂေါ အတိသယဝတာယ အာသတ္တိယာ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေါ။ အပရိစ္စာဂေါ အဝိဇဟနံ။ တေလဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယာတိ ဓောဝိတွာပိ ပရိစ္စဇိတုံ အသက္ကုဏေယျော တေလမက္ခိတအဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယ။ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ ‘‘အဿာဒဒဿနပဒဋ္ဌာနော’’တိ။ တတ္ထ အဿာဒဝသေန ဒဿနံ အဿာဒဒဿနံ။ နနု စ အဿာဒဒဿနမ္ပိ အတ္ထတော လောဘောယေဝါတိ ကထံ သယံ အတ္တနော ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ ပဌမံ နာတိဗလဝလောဘဝသေန အဿာဒဒဿနော ပစ္ဆာ ဗလဝလောဘော ဟောတီတိ တဿ တံပဒဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ စ ‘‘တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘အဿာဒေါ နာမ သုခဝေဒနာ၊ အဿာဒဒဿနန္တိ အဿာဒဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သုခဝေဒနာယ ဝါ ကာရဏဘူတံ သုဘနိမိတ္တံ အဿာဒေါ နာမ၊ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ပဝတ္တာ တယော ဝိပလ္လာသာ အဿာဒဒဿနံ နာမာတိ ကေစိ။

မုယှန္တီတိ န ဗုဇ္ဈန္တိ။ ဓမ္မသဘာဝဿ ယာထာဝတော အဒဿနံ စိတ္တဿ အန္ဓဘာဝေါ။ အညာဏံ ဉာဏပဋိပက္ခော ဓမ္မော။ တတ္ထ ပုရိမလက္ခဏံ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ပဋိပက္ခဝသေန။ အထ ဝါ အညာဏလက္ခဏောတိ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ အသမ္ပဋိဝေဓရသောတိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထတာ အသမ္ပဋိဝေဓော။ အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနရသောတိ ယထာ အညာဏံ၊ မောဟသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ဝါ အာရမ္မဏသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န လဘတိ၊ မောဟဿ တထာ ပဝတ္တိ အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနံ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏံ အာရမ္မဏံ ယထာသဘာဝတော ဇာနာတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ယထာသဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ အယာထာဝတော ဂဏှာတိ၊ မောဟော ပန န ကထဉ္စိ ဝိဇာနာတိ။ ယဒိ ဧဝံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏကာလော ကထံ တဒါ သော အာရမ္မဏံ ဇာနာတေဝါတိ? တဒါပိ န ဇာနာတိ။ ယထာ ပန ဖဿာဒယော ဖုသနာကာရာဒိမတ္တဝသေနေဝ အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တိ၊ န ဇာနနဝသေန၊ ဧဝမယံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပဋိစ္ဆာဒနာကာရေနေဝ ဂဏှာတိ၊ န ပန ဇာနနာကာရေနာတိ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ အန္ဓကရဏံ အန္ဓကာရော၊ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အန္ဓကာရပစ္စုပဋ္ဌာနော။

မိစ္ဆာ ပဿန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိပရီတဝသေန အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိဝသေန ပဿန္တိ။ အယောနိသော အဘိနိဝေသော ဥပ္ပထာဘိနိဝေသော။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော နိစ္စာဒိတော ဝါ ပရပ္ပစ္စယတော ဝါ အာမသနံ ပရာမာသော၊ ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝေသနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဓမ္မအသောတုကာမတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ စိတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ၊ သော ဓမ္မော ဥဒ္ဓစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓတဘာဝေါ’’တိ။ အဝူပသမောတိ အသန္နိသိန္နဘာဝေါ။ ဝါတာ…ပေ… ပဋာကာဝိယာတိ ယထာ ပဋာကာ ယောတ္တဗလေန ဓဇယဋ္ဌိံ အမုဉ္စန္တီပိ ဝါတာဘိဃာတေန ဧတ္ထ အဝဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အဓိမောက္ခဗလေန အာရမ္မဏံ အမုဉ္စန္တမ္ပိ အယောနိသောမနသိကာရဗလေန အာရမ္မဏေ အစလံ အဝဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတီတိ ဝါတပ္ပဟာရေနေဝ စလဓဇပဋာကာ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနကိစ္စံ။ ဘန္တတ္တံ ပရိဗ္ဘမနာကာရော။ ဥဒ္ဓစ္စဿ သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏတ္တာ၊ အညေသဉ္စ အကုသလသာဓာရဏာနံ ဝိသုံ ပဒဋ္ဌာနဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အယောနိသော…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ယေနာကာရေန ဝါ မနသိကရောတော ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေနာကာရေန မနသိကရဏံ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရော။ အထ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စနိမိတ္တဿ အာရမ္မဏဿ မနသိကရဏံ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရော။

မညတီတိ အဘိမညတိ၊ အဟံကာရံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သေယျာဒိဝသေန ဥစ္စတော နမနံ ဥဏ္ဏတိ။ သမ္ပဂ္ဂဟရသောတိ ဥဏ္ဏတိဝသေနေဝ အတ္တနော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ သမ္ပဂ္ဂဏှနကိစ္စော၊ န ဝီရိယံ ဝိယ တံတံကိစ္စသာဓနေန။ အဘိဘုဿဟနဝသေန ဟီနဿ အတ္တာနံ နီစံ ကတွာ ဂဟဏမ္ပိ ပဂ္ဂဏှနဝသေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေတု…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဧတ္ထ ကေတု ဝုစ္စတိ အစ္စုဂ္ဂတဓဇော၊ ဣဓ ပန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု၊ ဥဠာရတမာဒိဘာဝေါ၊ တံ ကေတုဘာဝသင်္ခါတံ ကေတုံ ကမျတီတိ ကေတုကမျံ၊ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန တံ ကေတုကမျံ၊ သော ကေတုကမျတာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တနတော မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသီ ပဝတ္တတီတိ ဒိဋ္ဌိမာနာ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒေ န ပဝတ္တန္တိ၊ ဒွေ ကေသရသီဟာ ဝိယ ဧကဂုဟာယံ၊ တသ္မာ မာနော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေ သဗ္ဗဒါ အနုပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ နိယမေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘပဒဋ္ဌာနော။ မာနော ဓမ္မသမူဟဂ္ဂဟဏေ ဗလဝံ ဟုတွာ အတ္တုက္ကံသနဘာဝေန ပဝတ္တတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဧကေကဓမ္မမ္ပိ နိစ္စာဒိအာကာရေန ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတိ။ အတ္တသိနေဟသန္နိဿယော ဝါ မာနော၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂသန္နိဿယာ ဒိဋ္ဌီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

ဣဿတီတိ ဥသူယတိ။ တတ္ထေဝါတိ ပရသမ္ပတ္တီသုယေဝ။ ဣဿာဝသေန ပရသမ္ပတ္တီသု အတုဿနတော ဝုတ္တံ ‘‘အနဘိရတိရသာ’’တိ။ တေနေဝေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဣဿာနလသိခါ ယေသံ၊ ဟဒယေ ဇလတီဓ တေ၊

နေဝ ဝိန္ဒန္တိ ပါမောဇ္ဇံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သေဝိတ’’န္တိ။

မစ္ဆရယောဂေန မစ္ဆရိနိ ပဝတ္တံ မစ္ဆရ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မစ္ဆရဘာဝေါ မစ္ဆရိယ’’န္တိ။ နိရုတ္တိနယေန ပန ‘‘မာ ဣဒံ အစ္ဆရိယံ အညေသံ ဟောတု၊ မယှံဝ ဟောတူ’’တိ မစ္ဆရိယန္တိ ပေါရာဏာ။ နိဂုဟဏံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေသံ အဒဿနံ။ သင်္ကောစနံ အတ္တသမ္ပတ္တီနံ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝကရဏဿ အရုစ္စနာကာရေန ပဋိကုဋနံ။ ‘‘မာ ဣဒံ ပရဿ ဟောတူ’’တိ ပရေသု ပဋိဟနနဝသေန အတ္တသန္တကဿ အာရမ္မဏကရဏတော မစ္ဆေရံ ပဋိဃစိတ္တေသွေဝ လဗ္ဘတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဧကဿေဝ ဓမ္မဿ အညတ္ထ ပဋိဟညိတွာ အညာရမ္မဏဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝေ ပဋိဟနနဝသေန ပန တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော မစ္ဆေရံ ပဋိဃစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယုတ္တံ။ အတ္တသမ္ပတ္တီတိ အာဝါသာဒိသမ္ပတ္တိ။

ကုစ္ဆိတံ ကတန္တိ ဧတ္ထ ကတမ္ပိ အကတမ္ပိ ဂရဟိတဗ္ဗတ္တာ ကုစ္ဆိတံ ကတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ ‘‘ယံ မယာ န ကတံ၊ တံ ကုကတ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတာကတာနုသောစနရသ’’န္တိ။ ဧဝံ ကတာကတံ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတမ္ပိ ကုစ္ဆိတံ ကတံ နာမ။ သုစရိတမ္ပိ ဟိ ဂရဟန္တဿ ကုစ္ဆိတံ ကတန္တိ ဟောတိ ။ ယထာ ပန ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ ပထဝီကသိဏံ၊ ဧဝံ ကုကတံ အာရဗ္ဘ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ပဝတ္တံ စိတ္တံ တံသဟစရိတတာယ ဣဓ ကုကတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကတာကတံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိပ္ပဋိသာရစိတ္တံယေဝ ဂရဟိတဗ္ဗတော ‘‘ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန တံ စိတ္တံ ကုကတံ နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော ကုက္ကုစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ကုကတံ၊ တဿ ဘာဝေါ’’တိ။ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပနံ ဝိဟေဌနံ ပစ္ဆာနုတာပေါ။ ကတာကတာနုသောစနံ ကတာကတဿ သုစရိတဒုစ္စရိတဿ အနုသောစနံ၊ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ အနုတပ္ပနံ၊ ‘‘အကတံ မယာ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏကမ္မံ၊ ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ကရောမီ’’တိ ပဝတ္တံ ပန ကုသလပက္ခိကံ ဝီရိယမေဝ၊ န ကတာကတာနုသောစနံ၊ ကတာကတာကာရဝိသိဋ္ဌဿ သုစရိတဒုစ္စရိတဿ အနုသောစနဝသေန ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ကတာကတာနုသောစနဉှိ အဝဍ္ဎိသမ္ပာဒနတော ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ၊ တံ ပရာယတ္တတာဟေတုတာယ ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဒါသဗျေ သတိ ဒါသော ပရာယတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စေ သတိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ န ဟိ သော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ကုသလေ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဝါ ကတာကတကုသလာကုသလာနုသောစနဝသေန အာယတ္တတာယ တဒုဘယဝသေန ကုက္ကုစ္စေန တံသမင်္ဂီ ဟောတီတိ တံ ဒါသဗျံ ဝိယ ဟောတိ။

အနုဿာဟနာဝသီဒနဝသေန သံဟတဘာဝေါ ထိနံ၊ တေန ယောဂတော စိတ္တံ ထိနံ၊ တဿ ဘာဝေါ ထိနတာ။ တေနာဟ ‘‘အနုဿာဟသံဟနနတာ’’တိ။ အသမတ္ထတာဝိဃာတဝသေန အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘အသတ္တိဝိဃာတော’’တိ။ ယသ္မာ မိဒ္ဓဝသေနေဝ တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မေဓိတာ ဝိဟတသာမတ္ထိယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘မိဒ္ဓတာ မိဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဝိဇ္ဇတိ ဥဿာဟော အဿာတိ အနုဿာဟံ၊ တဗ္ဘာဝေါပိ အနုဿာဟံ။ အနုဿာဟသင်္ခါတော သံဟနနဘာဝေါ အနုဿာဟသံသီဒနတာ၊ ကုသီတဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသတ္တိဝိဃာတောတိ ယသ္မာ တံ မိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ သတ္တိဝိနာသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဧတဿ သတ္တီတိ တံ သမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အသတ္တိ၊ တဿ ဘာဝေါပိ၊ အသတ္တိယေဝ ဝိဃာတောတိ အသတ္တိဝိဃာတော။

အနုဿာဟနလက္ခဏန္တိ ဥဿာဟပဋိပက္ခလက္ခဏံ။ ဝီရိယဿ ဝိနောဒနံ ခေပနံ ဝီရိယဝိနောဒနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံသီဒနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တေသံ ဝါ သံသီဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ သံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အကမ္မညတာလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ ထိနမ္ပိ အကမ္မညတာသဘာဝမေဝ၊ တံ ပန စိတ္တဿ အကမ္မညံ၊ မိဒ္ဓံ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ထိနံ? ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ။ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) စ အာဒိနာ ဣမေသံ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တော။ ဩဏဟနံ ဝိညာဏဒွါရာနံ ပိဒဟနံ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဗန္ဓနံ ဝါ။ လီနတာ လီနာကာရော၊ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ သင်္ကောစော။ ယသ္မာ ထိနေန စိတ္တဿေဝ သံဟနနံ ဟောတိ၊ မိဒ္ဓေန ပန ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ၊ တသ္မာ တံ ပစလာယိကာနိဒ္ဒံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ ပစလာယိကာနိဒ္ဒါပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပေါတ္ထရူပပဋိစ္ဆာဒကပဋော ဝိယ အာရမ္မဏသဘာဝါဝစ္ဆာဒကော မောဟော။ မုခေ ဗန္ဓပဋော ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ပတ္ထရိတုံ အဒေန္တံ မိဒ္ဓန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

သေသာတိ ဣဓ လက္ခဏာဒိဝသေန ဝုတ္တာဝသေသာ ဖဿာဒယော။ ကုသလေသု ဝုတ္တနယေနာတိ လက္ခဏာဒိတော ဝုတ္တနယေန။ န ကောစိ ဧတ္ထ ဝိသေသော အတ္ထီတိ စေ၊ နော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ၊ ဝိတက္ကာဒီနံ တိဏ္ဏံ ယထာက္ကမံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒိနာမမတ္တမေဝ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧကူနဝီသတီတိ ဌပေတွာ မာနာဒယော ဆ အနိယတယေဝါပနကေ သေသာ သရူပေနာဂတာ ပန္နရသ ဆန္ဒာဒယော စ စတ္တာရော နိယတယေဝါပနကာတိ ဣမေ ဧကေန ဦနာ ဝီသတိ စေတသိကာ။ အနိယတယေဝါပနကာနံ ပန ဣဓ အလဘန္တာနမ္ပိ ဧတ္ထ ဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။

ထိနမိဒ္ဓဿ အနိယတဘာဝေါတိ ထိနမိဒ္ဓဿ အနိယတဿ ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘာဝမာဟ၊ န ပန ပဌမေ နိယတဘာဝံ တတ္ထ သဗ္ဗသောဝ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ သဘာဝတိခိဏံ စိတ္တံ ထိနမိဒ္ဓယောဂီ ဟောတီတိ။ တတိယေ မာနဿ အနိယတဿ သမ္ဘဝေပိ နိယတဓမ္မေ သန္ဓာယ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မာနော ပနေတ္ထ အနိယတော’’တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ စတုတ္ထေ အဝသေသာတိ အဋ္ဌာရသေဝ၊ ပဉ္စမေ ဌပေတွာ ပီတိံ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ အဋ္ဌာရသေဝ၊ တထာ ဆဋ္ဌေပိ။ သတ္တမေ ပီတိယာ၊ ဒိဋ္ဌိယာ စ အဘာဝတော သတ္တရသ၊ တထာ အဋ္ဌမေပိ။

ဧတေပိ တယောတိ န ကေဝလံ ကရုဏာမုဒိတာ ဧဝ၊ ဧတေပိ တယော ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အညမညံ ဝိသယဘေဒတောယေဝ။ တထာ ဟိ ဣဿာ ပရသမ္ပတ္တိဝိသယာ၊ မစ္ဆရိယံ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏာဘာဝဝိသယံ၊ ကုက္ကုစ္စံ ကတာကတဝိသယန္တိ၊ တသ္မာ ယံ အဘယဂိရိဝါသိနော ဝဒန္တိ ‘‘ဣဿာမစ္ဆေရံ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဧကတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ၊ န တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဘာဝတော၊ ပရိကပ္ပနတော ဝါ အနိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနိဋ္ဌာကာရံ ဝါ အာရမ္မဏဿ အနုဘဝနံ သမ္ဘုဉ္ဇနံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနလက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသ’’န္တိ၊ ယထာဘူတေန ဝါ အယထာဘူတေန ဝါ အနိဋ္ဌာကာရေန အာရမ္မဏဿ သမ္ဘုဉ္ဇနရသံ၊ ပစ္စာနုဘဝနကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တိတ္ထိယာဒီနဉှိ သဘာဝတော ဣဋ္ဌေ ဗုဒ္ဓါဒိအာရမ္မဏေပိ အနိဋ္ဌာကာရတော ဂဟဏဝသေန ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒေါမနဿဿ ဧကန္တေန ကာမဓာတုယံယေဝ ပဝတ္တနတော အာဟ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ တဿ ဟိ အနီဝရဏာဝတ္ထာယ အဘာဝတော ရူပါရူပဓာတုယံ အသမ္ဘဝေါ။

အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဝသေန အနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာပနဝသေန ဝါ ဝိရူပံ သပ္ပနံ ဝိသပ္ပနံ၊ အနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ ဝါ ဝိသပ္ပနံ သရီရကမ္ပနံ၊ တံ ရသော ကိစ္စံ၊ သမ္ပတ္တိ ဝါ အဿာတိ ဝိသပ္ပနရသော၊ နိဿယဿ ဟဒယဝတ္ထုနော၊ သကလဿေဝ ဝါ ကာယဿ ဝိဇ္ဈတ္တဘာဝါပါဒနတော အာဟ ‘‘အတ္တနော နိဿယဒဟနရသော ဝါ’’တိ၊ ဝိဇ္ဈတ္တဘာဝါပါဒနတောတိ စ မိလာတဘာဝါပါဒနတောတိ အတ္ထော။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဒါဝဂ္ဂိ ဝိယာ’’တိ။ သော ဟိ ဝနဃဋေယေဝ ဥပ္ပန္နော တမေဝ ဒဟတိ။ ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အတ္တနော၊ ပရဿ စ ဒူသနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သော ဟိ ယဿ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဧကန္တေန အန္တမသော ဝိရူပဘာဝါပါဒနေနပိ ဒူသေတိ၊ ပရံ ပန ဒူသေတု ဝါ၊ မာ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဟိတအသုစိ ဝိယ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒီနိ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ အာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော။ သော ဥပယောဂဖလကာလေသု အနိဋ္ဌတ္တာ ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌာရသ ဝါတိ ဣဿာဒီသု အနိယတေသု ဧကေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသ ဝါ။

ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာတိ စေတသော ပဝတ္တိသင်္ခါတာ ဌိတိမတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါဒိဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ အဓိမောက္ခဝိရဟတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာတိ ခဏဋ္ဌိတိမတ္တာ။ ‘‘နိဝါတေ ဒီပစ္စီနံ ဌိတိ ဝိယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဋ္ဌိတိ ဝိယ သန္တာနဋ္ဌိတိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထတ္တာ နိစ္ဆယာဘာဝေန အသဏ္ဌဟနတော စေတသော ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တတာယ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာ ခဏဋ္ဌိတိမတ္တာ ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တာ ဌိတိ ပဝတ္တိဋ္ဌိတီတိ ကတွာ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ နိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘ပိသုဏာ ဝါစာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဝိဂတာ တိကိစ္ဆာယာတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ’’တိ စိကိစ္ဆိတုံ ဒုက္ကရတာယ စေတံ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗထာ စိကိစ္ဆာယ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ သံသပ္ပနဝသေန သေတိ၊ သမန္တတော ဝါ သေတီတိ သံသယော။ ကမ္ပနရသာတိ စိတ္တဿ ကမ္ပနကိစ္စာ။ ဥဒ္ဓစ္စဉှိ အတ္တနာ ဂဟိတာကာရေယေဝ ဌတွာ ဘမတီတိ ဧကာရမ္မဏသ္မိံ ဧဝ ဝိပ္ဖန္ဒနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန ယဒိပိ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာပိ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ အညံ ဂဟေတဗ္ဗာကာရံ အပေက္ခတီတိ နာနာရမ္မဏေ ကမ္ပနံ ဟောတိ။ အနိစ္ဆယာကာရေန ဒွေဠှကာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ အနိစ္ဆယံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

အဓိမောက္ခဝိစိကိစ္ဆာနံ အညမညံ ဝိပရီတကိစ္စတာယ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယ အဘာဝေနာ’’တိ။ သမာဓီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သမ္မာ အာဓာနတော ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗလဝါ ဟောတီတိ ဗလဝမိတ္တေန ဒိန္နပိဋ္ဌိဗလော ပုရိသော ဝိယ ဗလဝါ ဟောတိ၊ ဗလာဒိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။

သတ္တာရမ္မဏတ္တာတိ သတ္တပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ နနု ပညတ္တာရမ္မဏာပိ ဝိပါကာ ဟောန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမာဝစရဝိပါကာနံ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ’’တိ။ ကုတော ပန ဝိရတီနံ ကုသလတ္တမေဝါတိ စာရိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာတိ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ လောကုတ္တရဝိပါကေသု ဝိရတိယော န လဗ္ဘန္တီတိ? နော န လဗ္ဘန္တိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ လောကိယဝိရတိယောယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ။ တေန လောကိယဝိပါကေသုယေဝ ဝိရတိယော န သမ္ဘဝန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကာယပသာဒသန္နိဿိတတ္တာ ကာယေ ဘဝေါ သာတဘာဝေါ လက္ခဏမဿာတိ ကာယိကသာတလက္ခဏာ။ စေတသိကသုခေ ဝုတ္တနယေန ပစ္စုပဋ္ဌာနာဒယော နေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သေသာ ဝုတ္တနယာ ဧဝါ’’တိ။

၈၄-၆။ နနု စ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌေ ဒုက္ခဝေဒနာ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒယော စ ကုသလဝိပါကာ ဣဋ္ဌေ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ ယုတ္တော တာဝ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာဝေဒနာယောဂေါ၊ န ပန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ၊ န စာပိ ဧတံ သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိကပ္ပနာဝသေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏမ္ပိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တတော ဂဏှန္တိ ယထာ ‘‘ကမ္မဝိညာဏ’’န္တိ ဝိပါကာနံ အဝဉ္စနီယဘာဝတော၊ တသ္မာ ကထံ ဣဋ္ဌေ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဝေဒနာယေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န သုခဝေဒနာ၊ ယတော တေသု ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ဣမံ စောဒနံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏယောဂသ္မိ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တဿာ သောဓနတ္ထံ ‘‘ဥပါဒါယ စ ရူပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘူတရူပံ ဥပါဒါယ နိဿာယ ပဝတ္တံ ရူပံ ဥပါဒါယရူပံ။ ‘‘ဥပါဒါယ စ ရူပေနာ’’တိ ပန ‘‘မနသီ စ ကာရော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘ဥပါဒါယကရူပေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘူတေန စက္ခုပသာဒေန၊ တထာ သောတဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတေန သောတပသာဒါဒိနာ စ ဥပါဒါယရူပေနာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါရူပကေ ပနာတိ ယ-ကာရလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ယထာက္ကမံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အာရမ္မဏဘူတေ ရူပသဒ္ဒါဒိကေ ဥပါဒါယရူပေတိ အတ္ထော။ သံဃဋ္ဋနာနိဃံသဿာတိ သံဃဋ္ဋနာသင်္ခါတဿ နိဃံသဿ။ သံဃဋ္ဋနာယေဝ အညမညဝိသယဝိသယီဘာဝဿ အနုရူပဒေသုပ္ပတ္တိသင်္ခါတနိဃံသော ဝိယာတိ နိဃံသောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သမ္ပတ္တာသမ္ပတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန သံဃဋ္ဋနာယ နိဃံသဿ စာတိ အတ္ထော။ စက္ခုရူပသောတသဒ္ဒါ ဟိ အညမညံ အသမ္ပတ္တာယေဝ အနုရူပဒေသုပ္ပတ္တိယာ အညမညံ ဃဋ္ဋန္တိ နာမ။ တတော တေသံ ဝသေန ဃဋ္ဋနာကာရဘူတော အညမညာဘိမုခဘာဝေါ ‘‘သံဃဋ္ဋနာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဃာနဂန္ဓာ၊ ပန ဇိဝှာရသာ စ အညမညံ သမ္ပတ္တာယေဝ အာသန္နတရဒေသေ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ နိဃံသေန္တိ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ။ တတော တေသံ ဝသေန နိဃံသော ဝုတ္တောတိ။ ဒုဗ္ဗလတ္တာတိ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ပိစုပိဏ္ဍကံ ဌပေတွာ ပိစုပိဏ္ဍေနေဝ ပဟတကာလေ ဝိယ ဖုဋ္ဌမတ္တဘာဝေန ဒုဗ္ဗလတ္တာ။ ဒီပယေတိ ဧဝံ သံဃဋ္ဋနာနိဃံသဿ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ဝေဒနာ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဥပေက္ခာယောဂံ ပကာသေယျ။ ယဒိ ဧဝံ ကာယဝိညာဏေပိ ဣဒံ သမာနန္တိ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ပသာဒံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ကပ္ပာသပိစုပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ ကူဋေန ပဟရန္တဿ ကူဋံ ပိစုပိဏ္ဍမတိက္ကမ္မ အဓိကရဏိံ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝံ ကာယဒွါရေ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာဘူတာရမ္မဏံ အဇ္ဈတ္တိကကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ တံ အတိက္ကမ္မ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတိ၊ နိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ သုခဝေဒနာ ဟောတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပန ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခဝေဒနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မနောဓာတုနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဣတ္ထိလိင်္ဂေယေဝ ဒိဿတိ၊ ဣမိနာယေဝ ပန အာစရိယဿ ဝစနေန ပုလ္လိင်္ဂေါ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ ကေစိ ပန ‘‘သက္ကဋဝေါဟာရေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပယုတ္တာ ဒသ ဓမ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာဝေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဝ-ကာရော ပဒသန္ဓိမတ္တကရော။

ကာယဝိညာဏေ ဒုက္ခဝေဒနာတိ ကိဉ္စာပိ သုခါဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏဿ ဒုက္ခဝေဒနာသမ္ပယောဂေါ ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပနဿာ လက္ခဏာဒိဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘ကာယဝိညာဏေ ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ဥပညာသော ကတော၊ ရသာဒယော ပနဿ ကုသလဝိပါကေ သုခဝေဒနာယ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ သေသာတိ သေသစေတသိကာ။

ဗလပ္ပတ္တောတိ သေသာဟေတုကစိတ္တသမ္ပယုတ္တသမာဓိတော အယံ ဝီရိယိန္ဒြိယယောဂေန ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တော၊ န ပန ဗလရာသိပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဗလာနိ ဒွေ ဒွိစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ? တတ္ထ ဟိ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏယုဂဠံ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ သေသာဟေတုကစိတ္တေသု စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ? ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁) –

ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာယ ဧကဂ္ဂတာယ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ? ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတိ အဝိသာဟာရော အဝိက္ခေပေါ အဝိသာဟဋမာနသတာ သမထော သမာဓိန္ဒြိယံ သမာဓိဗလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁) –

ဗလပရိယောသာနံ ကတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ ဝီရိယဝိဘင်္ဂေ စ –

‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော နိက္ကမော ပရက္ကမော ဥယျာမော ဝါယာမော ဥဿာဟော ဥဿောဠှီ ထာမော ဓိတိ အသိထိလပရက္ကမတာ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ အနိက္ခိတ္တဓုရတာ ဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟော ဝီရိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဝီရိယဗလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၃) –

ဗလပရိယောသာနံ ကတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ ဝိဘင်္ဂဝါရေ အာဂတံ သမာဓိဗလံ၊ ဝီရိယဗလဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဗလာနိ ဒွေ ဒွိစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ဗလရာသိယံ အာဂတဗလံ သန္ဓာယ သဗ္ဗာဟေတုကစိတ္တေသု ဓမ္မုဒ္ဒေသဿ မဂ္ဂရာသိတော ပဋ္ဌာယ ပရိဟီနတ္တာ။

၈၇။ ဝိပါကကိရိယာဟဒယေဟီတိ ဝိပါကကိရိယစိတ္တေဟိ။ ဟဒယံ မနော မာနသံ စိတ္တန္တိ ဟိ ပရိယာယဝစနံ။ သောဘနံ ဂတံ ဂမနမဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝိနေယျဇနူပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဓုတဝိလမ္ဗိတာဒိဒေါသရဟိတံ အဝဟသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ၊ ဉာဏဂမနဉ္စ နိမ္မလဝိပုလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂီဘူတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိံ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန သယမ္ဘုဉာဏေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော၊ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပတ္တောတိ သုဂတော။ အထ ဝါ သမ္မာ ဂဒတီတိ သုဂတော။ ဘဂဝါ ဟိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတီတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဂတော’’တိ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတောတိ သုဂတော၊ တေန သုဂတေန။

၈၈။ ‘‘အဝဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ယော ဘိက္ခု အနူနံ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနံ သုပရိပုဏ္ဏံ တတောယေဝ ပရမံ ဝိသိဋ္ဌံ ဣမံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ နာမ ပကရဏံ အဝဂစ္ဆတိ အဝဗုဇ္ဈတိ၊ သမ္မာဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသမ္ပာဒနဝသေန ဩဂါဟိတွာ ဇာနာတိ။ အထ ဝါ ပရမနယဒီပနတော ပရမံ ဣမံ ပကရဏံ ယော အနူနံ ကတွာ အဝဂစ္ဆတိ ဇာနာတိ၊ တဿေဝံ အဝဂစ္ဆတော ယထာသဘာဝံ မနနတော မတိသင်္ခါတာ ပညာ ဒုရာသဒေ မံသစက္ခုနာ ပရမာဏု ဝိယ လောကိယဉာဏေန ဒုရာသဒေ ဒုရာဓိဂန္တဗ္ဗေ အဓိဂန္တုံ ဒုက္ကရတရေ၊ အတိဂမ္ဘီရဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာနံ ရာဟုအာဒီဟိ မဟာကာယေဟိပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇ္ဈောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မဟာသမုဒ္ဒေ ဝိယ ဌပေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ မဟာဉာဏေဟိ သာဝကေဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇ္ဈောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေ အဘိဓမ္မနယေ ဝိဇမ္ဘတေ ဟေမန္တသာလပန္တိ ဝိယ ပတ္ထရတိ၊ အဘိမုခါဘိမုခေယေဝ ဓမ္မေ ပဝတ္တတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ

အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ

စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။