📜

၁၀။ ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ

ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ

၆၂၂။ အာဒိမှီတိ ဥဒ္ဒေသဂါထာယံ။ ဣဒါနီတိ စိတ္တစေတသိကဝိဘာဝနာနန္တရံ။ ဝိဘာဝနန္တိ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန သရူပတော ပကာသနံ။

၆၂၃။ ရုပ္ပတီတိ သီတုဏှာဒီဟိ ဝိကာရမာပဇ္ဇတိ၊ အာပါဒီယတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိကာရာပတ္တိ စ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိဓာနေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယေဝ။ န ဟိ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတဓမ္မာနံ အညေန ကေနစိ ဝိကာရာပါဒနံ သက္ကာ ကာတုံ၊ တသ္မာ ပုရိမုပ္ပန္နရူပသန္တတိ ဝိယ အဟုတွာ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဝိသဘာဂပစ္စယသမဝါယေန ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယေဝ ဣဓ ‘‘ရုပ္ပန’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သင်္ဃိယာနံ ဝိပရိဏာမဝါဒေါ ပစ္စက္ခတော ဟောတိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘတိ၊ န ပန ဝိဘူတတရာ။ ဝိဘူတတရာ ဟေတ္ထ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ ဥက္ကဋ္ဌဂတိဝသေန ယထာ ‘‘အဘိရူပဿ ကညာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈)။

ကုတော ဧတံ ဝိညာယတီတိ စေ? သီတာဒိဂ္ဂဟဏတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဝဒေထ၊ ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဇိဃစ္ဆာယပိ ရုပ္ပတိ၊ ပိပါသာယပိ ရုပ္ပတိ၊ ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။

ဧတ္ထ ဟိ သီတာဒိဂ္ဂဟဏံ သီတာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ရုပ္ပနံ ဝိဘူတတရံ၊ တသ္မာ တဒေဝေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ဉာပနတ္ထံ။ ဣတရထာ ရုပ္ပတီတိ သာမညဝစနေနေဝ သိဒ္ဓေ သီတာဒိဂ္ဂဟဏံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ။

ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ ဗြဟ္မလောကေ ရူပသမညာ? န ဟိ တတ္ထ ဥပဃာတကော သီတာဒိဖဿဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ၊ တတ္ထာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ အရုပ္ပနဿာပိ ဟိ ရုပ္ပနသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ရူပသမညာ ဟောတိ။ ယထာ အဒုဒ္ဓမ္ပိ ခီရံ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ဥပဃာတကော သီတာဒိဖဿဝိသေသော နတ္ထိ၊ အနုဂ္ဂါဟကော ပန အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာနံ ဥတုဇရူပံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အတ္ထေဝ တတ္ထ ရုပ္ပနန္တိ န ကောစိ တတ္ထ ရူပသမညာယ ဝိဗန္ဓောတိ။

ရူပယတီတိ ဝါတိ သယံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အတ္တနော သန္တာနံ ဝိကာရမာပါဒယတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ပုရိမဝိဂ္ဂဟေန ဝိကာရုပ္ပတ္တိ ‘‘ရုပ္ပန’’န္တိ ဒီပိတံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ယော အတ္တနော သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ရုပ္ပနန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အရူပဿ ရူပသမညာပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ။ နိရုဒ္ဓမေဝ ဟိ တံ အနန္တရာဒိပစ္စယေဟိ အရူပံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ န ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။ ဃဋ္ဋနေ ဝိကာရာပတ္တိယံ ရူပ-သဒ္ဒဿ ရုဠှီ၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနံ ဃဋ္ဋနာဘာဝတော န တေသု ရူပသမညာတိ ကေစိ။ ပဋိဃာတော ရုပ္ပနန္တိ အပရေ၊ တေသံ မတေန ကိဉ္စာပိ သပ္ပဋိဃရူပါနမေဝ ရူပသမညာပသင်္ဂေါ၊ အထ ခေါ အဝယဝဝေါဟာရေန သမုဒါယောပိ ဝေါဟရီယတီတိ သဗ္ဗမေဝ ရူပံ ရူပသမညံ လဘတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပယတီတိ ဝဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တဉှိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပယတိ၊ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ။ တယိဒံ ဥပရိ ဝဏ္ဏာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝိသုံယေဝ ဝုစ္စတီတိ န တဿ ဣဓ သံဝဏ္ဏနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ သုရူပေါတိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဒီဟိ အလင်္ကတတ္တာ သောဘနရူပကာယော၊ သဘာဝတ္ထော ဝါ ရူပ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သုရူပေါတိ သောဘနသဘာဝေါ၊ တေန ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိအသာဓာရဏဂုဏဝိသေသသမာယောဂဒီပနတော သတ္ထု ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာပိ သောဘနတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

၆၂၄။ ဘူတောပါဒါယဘေဒတောတိ ဧတ္ထ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဘဝတိ ဧတ္ထ ဥပါဒါရူပန္တိ ဘူတံ။ အထ ဝါ မဟာဘူတာယေဝ ဣဓ ပုရိမပဒလောပဝသေန ဘူတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ မဟာဘူတာ’’တိ။ ဘူတာနိ ဥပါဒိယတေဝ၊ န ပန သယံ တေဟိ အညေဟိ ဝါ ဥပါဒိယတီတိ ဥပါဒါယံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အညမညံ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ဥပါဒါယရူပတာပသင်္ဂေါ နတ္ထိ။ န ဟိ တေ ကေဝလံ အညမညံ ဥပါဒိယန္တေဝ၊ အထ ခေါ သယံ ဥပါဒါယရူပေဟိ ဥပါဒိယန္တိ၊ တသ္မာ ဥပါဒါယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏသာမတ္ထိယတော န မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပတာပသင်္ဂေါတိ။ အထ ဝါ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဝစနတော စတုမဟာဘူတသန္နိဿိတတာဝ ဥပါဒါယရူပလက္ခဏံ၊ န ဘူတတ္တယာဒိသန္နိဿိတတာပီတိ န တေသံ ဥပါဒါယရူပတာတိ။ ဘူတဉ္စ ဥပါဒါယဉ္စ ဘူတောပါဒါယံ၊ တေသံ ဝသေန ဘေဒတောတိ ဘူတောပါဒါယဘေဒတော။ ဘူတသဒ္ဒဿ ဥဘယလိင်္ဂတ္တာ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာ’’တိ။ ဥပါဒါတိ ဥပါဒါယရူပါနိ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဧတ္ထ ယ-ကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၆၂၅။ ကတမေ ပန စတ္တာရော မဟာဘူတာ၊ ကထဉ္စ တေ မဟာဘူတသညိတာ၊ ကာနိ စ ဥပါဒါယရူပါနိ၊ ကထဉ္စ တာနိ ‘‘ဥပါဒါယရူပါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဣဒံ စောဒနံ ဟဒယေ ကတွာ ကမေန သောဓေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရောမေတိ စတ္တာရော ဣမေ။ မဟာ စ သော ဘူတော စာတိ မဟာဘူတော၊ တေန မဟာဘူတေန သဒေဝကေ လောကေ မဟန္တဘာဝေန ပါတုဘူတေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ –

‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊

သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ၊

ယော စ ကာလဃသော ဘူတော၊

သ ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) –

အာဒီသု ဝိယ ဘူတ-သဒ္ဒဿ သတ္တေသု၊ ခီဏာသဝေသု စ ပဝတ္တနတော မဟာဘူတေနာတိ မဟတာ သတ္တေန၊ မဟာခီဏာသဝေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ ခီဏာသဝေါပိ ဟိ ပရိက္ခီဏပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဘူတောယေဝ န ဘဝတိ၊ န စ ဘဝိဿတီတိ ဘူတောတိ ဝုစ္စတိ။

၆၂၆။ မဟန္တာ ပါတုဘူတာတိ ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေပိ သသမ္ဘာရဓာတုဝသေန မဟန္တာ ဟုတွာ ဘူတာ ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တေသံ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေ –

‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနိ၊ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊

ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄) –

အာဒိနာ နယေန မဟန္တပါတုဘူတတာ ဝုတ္တာ။ ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ အနေကယောဇနသတိကမစ္ဆကစ္ဆပတိဂါဝုတပ္ပမာဏဒေဝဒါနဝါဒိသရီရဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေ ယောဇနသတိကာပိ အတ္တဘာဝါ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ စူဠဝ။ ၃၈၅၊ ဥဒါ။ ၄၅)။

မဟာဘူတသမာတိ အနေကဗ္ဘုတဝိသေသဒဿနေန၊ အနေကဘူတဒဿနေန စ မဟန္တာ ဘူတာ၊ မဟန္တာနိ အဗ္ဘုတာနိ ဝါ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာ၊ မာယာကာရာ၊ ယက္ခာဒယော ဝါ ဇာတိဝသေနေဝ မဟန္တာ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ၊ တေဟိ ဧတေ သမာတိ မဟာဘူတသမာ။ ဧတေ ဟိ ယထာ မာယာကာရာ အမဏိံ ဧဝ ဥဒကံ မဏိံ ကတွာ ဒဿေန္တိ၊ အသုဝဏ္ဏံယေဝ လေဍ္ဍုအာဒိကံ သုဝဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေန္တိ၊ ယထာ စ သယံ နေဝ ယက္ခာ န ပက္ခိနော သမာနာ ယက္ခာဒိဘာဝမ္ပိ ဒဿေန္တိ၊ ဧဝမေဝံ သယံ အနီလာနေဝ ဟုတွာ နီလံ ဥပါဒါယရူပံ ဒဿေန္တိ၊ သယံ အပီတာယေဝ…ပေ… သယံ အနောဒါတာယေဝ ဟုတွာ ဩဒါတံ ဥပါဒါယရူပံ ဒဿေန္တီတိ မာယာကာရမဟာဘူတသာမညတော မဟာဘူတာ။

ယထာ စ ယက္ခာ မဟာဘူတာ ယံ ဂဏှန္တိ၊ နေဝဿ အန္တောသရီရေ ဌာနံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ န သရီရတော ဗဟိ၊ န စ တဿ အင်္ဂမင်္ဂံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တိ။ ယဒိ ဟိ သရီရဿ အန္တော ဌိတာ၊ သကလသရီရေ ဗျာပနံ န သိယာ။ အထ ဗဟိ ဌိတာ၊ ယက္ခဂ္ဂဟိတကေန ကတကုသလာကုသလံ ယက္ခဿ န သိယာ။ ယဒိ စဿ အင်္ဂမင်္ဂံ နိဿာယ န ဌိတာ၊ ယက္ခဂ္ဂဟိတကေ ပဟဋေ ယက္ခဿ ဒုက္ခဝေဒနုပ္ပတ္တိ န သိယာ၊ န စ သရီရေ ရာဇိဥဋ္ဌာနံ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ပနေတံ သဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တေ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာ၊ ဧဝမေတေပိ န အညမညဿ အန္တော န ဗဟိ ဌိတာ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ န စ အညမညံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တိ။ ယဒိ ဟိ တေ အညမညဿ အန္တော ဌိတာ၊ န သကသကကိစ္စကရာ သိယုံ အညမညံ အနုပဝေသနတော။ အထ အညမညတော ဗဟိ ဌိတာ၊ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာ သိယုံ၊ တထာ စ သတိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဝါဒေါ ပရိဟာယေယျ၊ တသ္မာ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာတိ။ ယက္ခမဟာဘူတသမာနတာယ မဟာဘူတသမာ။ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာပိ စေတေ ပတိဋ္ဌာနာဒိနာ ယထာသကကိစ္စဝိသေသေန သေသာနံ တိဏ္ဏံ ဥပကာရကာ ဟောန္တာ သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟုတွာ အညမညံ နိဿာယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။

ဝဉ္စကတ္တာ အဘူတေနာတိ ယက္ခိနီအာဒယော ဝိယ အဘူတေန အတစ္ဆေန မနာပဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိနာ သတ္တာနံ ဝဉ္စကတ္တာ မဟန္တာနိ အဘူတာနိ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာတိ သမ္မတာ ။ ယထာ ဟိ ယက္ခိနီအာဒယော မနာပေဟိ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏေဟိ၊ ပုထုလပီဝရကိသာဒိသဏ္ဌာနေဟိ၊ ဟတ္ထဘမုအာဒိဝိက္ခေပေဟိ စ အတ္တနော ဘယာနကဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သတ္တေ ဝဉ္စေန္တိ၊ အတ္တနော ဝသံ နေန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု မနာပေန ဆဝိဝဏ္ဏေန၊ မနာပေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂသဏ္ဌာနေန၊ မနာပေန စ ဟတ္ထပါဒအင်္ဂုလိဘမုကဝိက္ခေပေန အတ္တနော ကက္ခဠတ္တာဒိသရီရလက္ခဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဗာလဇနံ ဝဉ္စေန္တိ၊ အတ္တနော သဘာဝံ ဒဋ္ဌုံ န ဒေန္တာ တံ အတ္တနော ဝသံ နေန္တိ။

၆၂၇-၃၀။ စက္ခုသောတန္တိအာဒီသု ရူပမေဝ ရူပတာ။ ဟဒယဉ္စ တံ ဝတ္ထု စ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနန္တိ ဟဒယဝတ္ထု၊ ဟဒယဿ ဝါ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထူတိ ဟဒယဝတ္ထု၊ ပုရိမပဒလောပေန ပန ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရောယေဝ အာဟာရတာ။ ကိဉ္စာပိ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ရူပနိဒ္ဒေသေ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩသာနေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဣဓ ပန နိပ္ဖန္နရူပါနံ ဧကဋ္ဌာနေ ဒဿနတ္ထံ ဟဒယဝတ္ထုအနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ လဟုတာ အာဒိ ယာသံ မုဒုတာကမ္မညတာနန္တိ လဟုတာဒယော၊ တာသံ တယံ လဟုတာဒိတ္တယံ၊ တတ္ထ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ၊ တထာ မုဒုတာပိ။ ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ၊ တဿ ဘာဝေါ ကမ္မညတာ။ လဟုတာဒီနံ သယံ အနိပ္ဖန္နတ္တာ နိပ္ဖန္နရူပဝိကာရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပဿာ’’တိ ဝိသေသနံ ကတံ။ စတုဝီသတီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဗလဝရူပါဒီနံ နိသေဓနတ္ထော။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ ။ နိဿာယာတိ နိဿာယ ဧဝ၊ န ပန နိဿယဝသေနပိ။ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ နိမုတ္တတာယ နိက္ခန္တံ ဥပါဒါနတော မာနသံ ဧတဿာတိ နိရုပါဒါနမာနသော။

၆၃၁-၂။ ပတ္ထဋတ္တာတိ ပုထုတ္တာ၊ တေန ပုထုဘာဝတော ပုထဝီ၊ ပုထဝီ ဧဝ ပထဝီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ အယံ ပန သမ္ဘာရပထဝိယာ ဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ သာ ဟိ ပုထုဘူတာ ပတ္ထဋာတိ။ လက္ခဏပထဝိယာ ဝသေန ပန ပထနဋ္ဌေန ပထဝီ၊ သဟဇရူပါနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပက္ခာယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ပုရိမောပိ ဝါ အတ္ထော လက္ခဏပထဝိယာ ဝသေန လဗ္ဘတိ။ ဝါယနတောတိ သမုဒီရဏတော၊ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဘူတသင်္ဃာဋဿ ပါပနတောတိ အတ္ထော။ တေဇေတိ ပရိပါစေတိ၊ နိသေတိ ဝါ၊ တိက္ခဘာဝေန သေသဘူတတ္တယံ ဥသ္မာပေတီတိ အတ္ထော။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန စေတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒလောပတော ‘‘တေဇေတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ‘‘အာပေတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တသ္မာ တေဇေတီတိ တေဇော၊ အာပေတီတိ အာပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပေတိ ပါလနာတိ အနုပါလေတဗ္ဗရူပပရိယောသာနံ အာပေတိ ပတ္ထရတိ။ တထာ ဟေတံ ‘‘အာဗန္ဓနကိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပီယတီတိ အာပေါ။ သောသီယတိ ပိဝီယတီတိ အတ္ထောတိ ကေစိ။ အယံ ပနတ္ထော သသမ္ဘာရာပေ ယုဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ၊ လက္ခဏာပေပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ သောပိ ဟိ ဖရုသပါစနဝိသောသနာကာရေန သေသဘူတတ္တယေန ပီယမာနော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ။ အာပါယတီတိ ဝါ အာပေါ၊ ဗြူဟေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟေသ ပရိဗြူဟနရသော။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဘူတောပါဒါယဘေဒါနံ ရူပါနံ။ ဝက္ခာမီတိ ကထေဿာမိ။ ကိံ ကာရဏာတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ လက္ခဏာဒီသု ဉာတေသု ဓမ္မာ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ ပရတော အာဝိဘာဝဟေတူတိ အတ္ထော။

၆၃၃-၄။ ကာနိ ပန တာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ နာမ၊ ယေသု ဉာတေသု ဓမ္မာ အာဝိ ဘဝိဿန္တီတိ ဣမံ စောဒနံ သောဓေတုံ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ သရူပတော ကထေန္တော အာဟ ‘‘သာမညံ ဝါ’’တိအာဒိ။ သာမညံ သာဓာရဏော အနိစ္စာဒိကော။ သဘာဝေါ ကက္ခဠာဒိဖုသနာဒိကော အသာဓာရဏဘာဝေါ။ ကိစ္စန္တိ သန္ဓာရဏာဒိကိစ္စံ။ သမ္ပတ္တီတိ သမ္ပန္နဘာဝေါ။ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိအာဒီသု ဟိ ဂန္ဓဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ရသ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနတ္တာ သမ္ပတ္တိ ရသောတိ။ ဖလန္တိ သဟဇာတနာနက္ခဏိကဝသေန ဌိတံ ဖလံ။ ဥပဋ္ဌာနနယောတိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ အာသန္နကာရဏန္တိ ပဓာနကာရဏံ။

လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠတ္တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ။ နနု စ ကက္ခဠတ္တမေဝ ပထဝီဓာတူတိ? သစ္စမေတံ။ တထာ ဟိ ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထတာဝသေန အသမ္ဘိန္နေပိ ဓမ္မေ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေန ဘေဒေန ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠာ ဟုတွာ လက္ခိယမာနာ ဓာတု ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပတိဋ္ဌာနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဘာဝကိစ္စာ။ အသဟဇာတာနမ္ပိ သန္တတိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဟောတေဝ။ တတော ဧဝ နေသံ သမ္ပဋိစ္ဆနာကာရေန ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဣမိနာ ကိစ္စဝသေနေဝေတ္ထ ‘‘ပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဒဿေတိ။ ပဒဋ္ဌာနံ ပနေတ္ထ စတုန္နမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ဝက္ခတိ။

ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာတိ ဒြဝတာဘာဝတော ဝိဿန္ဒနလက္ခဏာ။ ဗြူဟနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ မိလာတဘာဝူပဂမနံ အဒတွာ ဝဍ္ဎနကိစ္စာ။ တထာ ဟိ သာ တေသံ ပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရကဥဒကံ ဝိယ နဟာနိယစုဏ္ဏဿ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဝိပ္ပကိရိတုံ အဒတွာ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန သင်္ဂဏှနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပရိပါစနရသာတိ ပရိဏတဘာဝကရဏရသာ။ မဒ္ဒဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဂ္ဂိ ဝိယ ဇတုလောဟာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ မုဒုဘာဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာတိ ပူရဏလက္ခဏာ။ သမုဒီရဏရသာတိ ကမ္ပနရသာ။ အဘိနီဟာရော ဘူတတ္တယဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ နီဟရဏံ ဝါ ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိကဿ ဝိယ။ ဧကေကာ…ပေ… တဗ္ဗာတိ ပထဝီဓာတု အာပါဒိဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာ၊ အာပေါဓာတု ပထဝီတေဇာဒိဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာတိ ဧဝံ ဧကေကာ ဓာတု အဝသိဋ္ဌဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာ။

အာရောဟပရိဏာဟဝသေန ဟိ မဇ္ဈိမေ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပရိဂ္ဂယှမာနာ ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာ သုခုမရဇဘူတာ ပထဝီဓာတု ဒေါဏမတ္တာ သိယာ။ သာ စ တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏာယ အာပေါဓာတုယာ ယထာ န ဝိကိရတိ၊ ဧဝံ အာဗန္ဓနဝသေန သင်္ဂဟိတာ။ ယထာ ပန ပဂ္ဃရဏသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ ဝသေန ကိလိန္နဘာဝံ ပိစ္ဆလဘာဝံ နာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တေဇောဓာတုယာ အနုပါလိတာ။ ယထာ ပန တဿာ ဝသေန န ဝိကိရီယတိ၊ ဧဝံ ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘိတာ သင်္ဃာတဘာဝံ ပါပိတာ။ ဧဝံ သုခုမရဇဘူတာပိ အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အာပေါတေဇောဝါယောဓာတူဟိ လဒ္ဓပစ္စယာ သိနေဟေန တေမိတာ၊ တေဇသာ ပရိပက္ကာ၊ ဝါယုနာ ဝိတ္ထမ္ဘိတာ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏာနိ ဝိယ န ဣတော စိတော စ ဝိကိရီယတိ ဝိဒ္ဓံသီယတိ၊ အဝိကိရိယမာနာ အဝိဒ္ဓံသိယမာနာ နာနပ္ပကာရကံ ဣတ္ထိပုရိသလိင်္ဂါဒိဘာဝဝိဘာဂံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ အဏုထူလဒီဃရဿထိရကထိနာဒိဘာဝဉ္စ ပကာသေတိ။

ယူသဂတာ အာဗန္ဓနာကာရဘူတာ ပနေတ္ထ အာပေါဓာတု ပထဝီပတိဋ္ဌိတာ တေဇာနုပါလိတာ ဝါယောဝိတ္ထမ္ဘိတာ န ဂဠတိ ၊ န ပဂ္ဃရတိ၊ န ပရိဿဝတိ။ ဧဝံ တီဟိ ဓာတူဟိ အနုပါလိတာ အပဂ္ဃရမာနာ အပရိဿဝမာနာ ပိဏ္ဍိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧသာ ဟိ အနုဗြူဟနရသာ။

အသိတပီတာဒိပရိပါစိတာ စေတ္ထ ဥသုမာကာရဘူတာ ဥဏှတ္တလက္ခဏာ တေဇောဓာတု ပထဝီပတိဋ္ဌိတာ အာပေါသင်္ဂဟိတာ ဝါယောဝိတ္ထမ္ဘိတာ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ၊ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စဿ အာဝဟတိ။ သာ ဟိ ယထာနုဘုတ္တဿ အာဟာရဿ သမ္မာ ပရိဏာမနေန ရသာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ၊ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စ အာဝဟတိ။ ကမ္မူပနိဿယာယ ဟိ စိတ္တပသာဒဟေတုကာယ စ သရီရေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါယ တေဇောဓာတု ဝိသေသပစ္စယော၊ ပဂေဝ ဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာယ ရူပသမ္ပတ္တိယာတိ။ တာယ စ ပန ပရိပါစိတော အယံ ကာယော န ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။

အင်္ဂမင်္ဂါနုသဋာ စေတ္ထ သမုဒီရဏဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာ ဝါယောဓာတု ပထဝီဓာတုယာ အတ္တနိ ပတိဋ္ဌာပီယတိ။ ယထာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ အာပေါဓာတုယာ သင်္ဂယှတိ။ ယထာ သဟဇာတဓမ္မာ န ပရိဿဝန္တိ၊ ဧဝံ တေဇောဓာတုယာ အနုပါလီယတိ။ သာ ဧဝံ တီဟိ ဓာတူဟိ ယထာရဟံ အနုပါလိယမာနာ ဣမံ ကာယံ ဝိတ္ထမ္ဘေတိ။ တာယ ပန ဝိတ္ထမ္ဘိတော အယံ ကာယော န ပရိပတတိ၊ ဥဇုကံ တိဋ္ဌတိ၊ ဣစ္စေဝံ ဧကေကာယ ဓာတုယာ တိဿန္နံ ဓာတူနံ ဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကာ စေတ္ထ သေသဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ဧဝံ ဘူတရူပါနံ သဒ္ဓိံ ဝစနတ္ထေဟိ လက္ခဏာဒယော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပါဒါယရူပါနိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝိဘာဝနတ္ထတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဘာဝေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ စက္ခတီတိ ပန ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ၊ အဘိဗျတ္တံ ဝဒန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ ရူပံ အဿာဒေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ စက္ခတီတိ ဟိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ၊ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဿာဒတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉)။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သောတံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ သဒ္ဒါရာမ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) သောတာဒီနမ္ပိ သဒ္ဒါဒိအဿာဒကဘာဝေါ အတ္ထီတိ တေသမ္ပိ စက္ခုသဒ္ဒါဘိဓေယျတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ ဧသ စက္ခု-သဒ္ဒေါ လောစနေယေဝ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ။

၆၃၅-၆။ စက္ခုရူပဿ နိဒ္ဒေသပ္ပကရဏေပိ စက္ခု-သဒ္ဒသာမညတော အာဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ စက္ခုံ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စက္ခူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ စက္ခုနိဒ္ဒေသေ။ ပညာမံသပ္ပဘေဒတောတိ ပညာစက္ခု မံသစက္ခူတိ ဧဝံ ပညာမံသာနံ ဝသေန ပဘေဒတော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဒုဝိဓေ စက္ခုမှိ။ ပညာယေဝ ပညာမယံ။ နာမတောတိ နာမေဟိ ပဉ္စဝိဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတမေဟိ နာမေဟီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္တေဟီတိ ဗုဒ္ဓစက္ခု ဓမ္မစက္ခု သမန္တစက္ခူတိ ဣမေဟိ နာမေဟိ။ ဉာဏဒိဗ္ဗေဟီတိ ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ စ နာမေဟိ။ ယထာနုက္ကမတောတိ ယထာဝုတ္တအနုက္ကမတော။ နာနတ္တန္တိ ဘေဒံ။ မေတိ မယှံ သန္တိကာ၊ မယှံ ဝစနတောတိ ဝါ အတ္ထော။ နိဗောဓထ ဇာနာထ။

၆၃၇။ တတ္ထ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) အာဂတံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာသယာနုသယေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာသယာနုသယေတိ သတ္တာနံ အာသယေ စေဝ အနုသယေ စ၊ တသ္မိံ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော ။ တတ္ထ အာဂန္တွာ သေတိ စိတ္တံ ဧတ္ထာတိ အာသယော။ ဗျဂ္ဃာသယော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ဗျဂ္ဃော ဂေါစရတ္ထာယ ပက္ကန္တောပိ ပုန အာဂန္တွာ ဝနဂဟနေယေဝ သယတိ၊ တေနေဝ စ တံ တဿ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ အာဂန္တွာ ယတ္ထ သယတိ၊ တံ တဿ အာသယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ပန သဿတဒဿနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသညိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၁။၁၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)

အနုသယကထာ ဥပရိ အာဂမိဿတိ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရေတိ သဒ္ဓါပဉ္စမကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝေ။ တိက္ခဉှိ ဣန္ဒြိယံ ဥက္ကဋ္ဌဂတတ္တာ ပရံ၊ မုဒု အပရံ အနုက္ကဋ္ဌဂတတ္တာ။ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓစက္ခု ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု ပုရိမဒွယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၃၈။ ဟေဋ္ဌာ…ပေ… သညိတန္တိ ‘‘တသ္မိံယေဝ အာသနေ ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ တီသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခုန္တိ သညိတံ။ ဉာဏံ သဗ္ဗညုတာ ပနာတိ သဗ္ဗညုဘာဝသင်္ခါတံ ဉာဏံ။ တဉှိ သဗ္ဗညူတိ အဘိဓာနဿ၊ ဗုဒ္ဓိယာ စ ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ သဗ္ဗညုဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ဉေယျံ သမန္တစက္ခုန္တိ ခန္ဓာဒိဝသေန သမန္တတော သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခုန္တိ ဉေယျံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊

အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊

သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ ဉေယျံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)၊

၆၃၉။ ယံ စက္ခုံ ဥဒပါဒီတိ အာဂတန္တိ ယံ ဉာဏံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅) ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေသု အာဂတံ၊ စတူသု သစ္စေသု တေပရိဝဋ္ဋဝသေန ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညေယျံ ပရိညာတ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဒွါဒသဝိဓေန အာကာရေန ပဝတ္တံ၊ ဣဒံ ဉာဏစက္ခု။ ယာ ပန ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) အာဂတာ ပဉ္စမဇ္ဈာနသင်္ခါတအဘိညာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ပညာ၊ အယံ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာစိတ္တဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမတတိယဉာဏာနိ ကာမာဝစရာနိယေဝ။ စတုတ္ထမ္ပိ ပန ပုရိမဒွယမိဝ ကာမာဝစရန္တိ အာနန္ဒာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဉာဏစက္ခုံ သဟအရိယမဂ္ဂဝိပဿနာဉာဏန္တိပိ ယုဇ္ဇတီတိ အပရေ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဟ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ပန ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။

၆၄၀-၄။ ဧဝံ ပညာစက္ခုဿ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုန မံသစက္ခုဿာပိ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘မံသစက္ခုပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သသမ္ဘာရပသာဒတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝသေန သမ္ဘရီယတိ ဧတေဟီတိ သမ္ဘာရာ၊ အဝယဝါ။ တေ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကဘူတာ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပသန္တတိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဟ သမ္ဘာရေဟီတိ သသမ္ဘာရံ။ သသမ္ဘာရဉ္စ နာမ မံသပိဏ္ဍော ပဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အက္ခိကူပဋ္ဌိနာ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာဂတအက္ခိကူပဿ အဋ္ဌိနာ ပရိစ္ဆိန္နောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒ္ဓန္တိ အက္ခိကူပတော ဥဒ္ဓံ။ ဥဘတော အက္ခိကောဋီဟီတိ အက္ခိကူပဿ ဥဘယဘာဂေ အက္ခိကောဋီဟိ။ မတ္ထလုင်္ဂေန အန္တတောတိ အက္ခိကူပဿ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန မတ္ထလုင်္ဂေန။ နှာရုသုတ္တေန အာဗန္ဓောတိ နဟာရုရဇ္ဇူဟိ အန္တော မတ္ထလုင်္ဂေန သဟ အာဗန္ဓော။ သကလောပိ စ လောကောတိ သကလောပိ ဗာလပုထုဇ္ဇနလောကော။ ယန္တိ ယံ မံသပိဏ္ဍံ။ ကမလဿ ဒလံ ဝိယာတိ ပုထုလဝိပုလနီလတာယ နီလုပ္ပလဒလံ ဝိယ။ ဇာနာတီတိ ဂဏှာတိ။ စက္ခု နာမ န တံ ဟောတီတိ တထာ ဂယှမာနံ တံ စက္ခု နာမ န ဟောတိ။ ကိဉ္စရဟိ တန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထု တဿာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တဿာတိ တဿ ယထာဓိပ္ပေတဿ ပရမတ္ထစက္ခုနော။ ဣဒံ ပနာတိ နိဂမနံ။

၆၄၅-၇။ တံ ပန သသမ္ဘာရစက္ခု ယေဟိ သမ္ဘာရေဟိ သမ္ဘရီယတိ၊ တေ သရူပတော၊ ဂဏနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘာဝေါတိ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိဘာဝေါ၊ ပုရိသဿ ပုမ္ဘာဝေါတိ လဗ္ဘမာနကဘာဝေါ။ သမ္ဘဝေါတိ အာပေါဓာတုမေဝ သမ္ဘဝဘူတမာဟ။ သဏ္ဌာနန္တိ စ တေန တေနာကာရေန သန္နိဝိဋ္ဌေသု မဟာဘူတေသု တံတံသဏ္ဌာနဝသေန ဝိညာယမာနံ ဝဏ္ဏာယတနမာဟ။ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနေဟိ စ အနတ္ထန္တရဘူတာနမ္ပိ သမ္ဘဝသဏ္ဌာနာနံ ဝိသုံ ဝစနံ တထာဘူတာနံ၊ အတထာဘူတာနဉ္စ အာပါဒီနံ ယထာဝုတ္တမံသပိဏ္ဍေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနာနဉှိ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ အဝတ္ထာဝိသေသော သမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနဉ္စာတိ။ ဒသေတေတိ စတဿော ဓာတုယော၊ တန္နိဿိတာ ဝဏ္ဏာဒယော စာတိ ဣမေ ဒသ။ စတုသမုဋ္ဌာနာတိ အန္တောဂတဟေတွတ္ထမိဒံ ဝိသေသနံ၊ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၆၄၈။ စက္ခု…ပေ… ဇီဝိတမေဝ စာတိ ဣမာနိ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ပုရိမာနိ စ စတုသမုဋ္ဌာနာနီတိ စတ္တာလီသဉ္စ စတ္တာရိ စ ရူပါနိ ဘဝန္တိ၊ စတုစတ္တာလီသ ရူပါနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၆၄၉-၅၂။ ဣမေသံ ပန ရူပါနံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ သင်္ခေပတော စုဒ္ဒသန္နံ၊ ဝိတ္ထာရတော စတုစတ္တာလီသာနဉ္စ ရူပါနံ ဝသေန။ ပရိပိဏ္ဍိတန္တိ သမန္တတော ပိဏ္ဍိတံ။ ယတ္ထ သေတမ္ပိ အတ္ထိ၊ ကဏှမ္ပိ လောဟိတမ္ပိ ပထဝီပိ အာပေါပိ တေဇောပိ ဝါယောပိ၊ ဣဒံ ပန သေမှုဿဒတ္တာ သေတံ ဟောတိ၊ ပိတ္တုဿဒတ္တာ ကဏှံ၊ ရုဟိရုဿဒတ္တာ လောဟိတကံ၊ ပထဝုဿဒတ္တာ ပတ္ထိနံ ဟောတိ၊ အာပုဿဒတ္တာ ပဂ္ဃရတိ၊ တေဇုဿဒတ္တာ ပရိဍယှတိ၊ ဝါယုဿဒတ္တာ သမ္ဘမတိ။ ဣဒံ သမ္ဘာရဝန္တတာယ သမ္ဘာရစက္ခူတိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပကာသိတံ ပရိဒီပိတံ။ ဧတ္ထ သိတောတိ ဧတံ သသမ္ဘာရစက္ခုံ နိဿိတော တဒါယတ္တဘူတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ။ စတုန္နံ ပန ဘူတာနံ ပသာဒေါတိ စတုန္နံ ဘူတာနံ ပသန္နတာသဘာဝေါ ပသာဒေါ၊ ‘‘သေတေန မဏ္ဍလေနဿာ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သေတေ တု မဏ္ဍလေ တဿာ’’တိ လိခန္တိ။ ကဏှမဏ္ဍလမဇ္ဈေတိ ဣဓာပိ ‘‘ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဝိဘတ္တိလောပံ ကတွာ ‘‘ကဏှမဏ္ဍလမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အတ္ထော စ ယောဇနာ စ သုဋ္ဌု ဥပပန္နာ ဟောန္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဟိ ‘‘သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆) ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ယထာဌိတဝသေနေဝ ပါဌံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗသော ပရိက္ခိတ္တဿ တဿ သသမ္ဘာရဿ စက္ခုနော မဇ္ဈေ သေတမဏ္ဍလေ ကဏှမဏ္ဍလေ မဇ္ဈေ’’တိ ယောဇေန္တိ။ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေတိ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသဘူတေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ။

၆၅၃-၅။ သန္ဓာရဏာ…ပေ… ဟုတွာနာတိ သန္ဓာရဏနဟာပနမဏ္ဍနဗီဇနကိစ္စာဟိ စတူဟိ ဓာတီဟိ ခတ္တိယကုမာရော ဝိယ သန္ဓာရဏာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အတ္တနိဿယဘူတာဟိ စတူဟိ ဓာတူဟိ ကတူပကာရံ ဟုတွာ။ ဥတုစိတ္တာဒိနာတိ တီဟိ သန္တတိသမုဋ္ဌာပကေဟိ ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ။ ဧတ္ထ စ ကလာပန္တရဂတာ ဥတုအာဟာရာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝဒန္တိ။ အာယုနာ ကတပါလနန္တိ စတုဓာတုနိဿိတေနေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ရက္ခိယမာနံ။ တထာ ဟေတံ ကမ္မဇရူပပရိပါလနလက္ခဏံ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒီဟီတိ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဩဇံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာဟီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဝတ္ထုဒွါရဉ္စ သာဓယန္တိ ယထာယောဂံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ဟိ နိဿယဘာဝတော ဝတ္ထုဘာဝံ၊ ပဝတ္တိမုခဘာဝတော ဒွါရဘာဝဉ္စ သာဓေတိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပန တဒါရမ္မဏာဝသာနာနံ အညနိဿိတတ္တာ ဒွါရဘာဝမေဝ သာဓေတိ၊ န ဝတ္ထုဘာဝံ။ ဦကာသိရသမာနေန ပမာဏေနာတိ ဦကာသိရသမာနေန ပဒေသပ္ပမာဏေန လက္ခိတံ ဟုတွာ ဦကာသိရသမာနပ္ပမာဏေ ဌာနေတိ ဝါ အတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စက္ခုဿ အနေကကလာပဂတတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋလနိရာကရဏေပိ ဟိ စက္ခု ဝိဇ္ဇတေဝါတိ။ ယထာ စ စက္ခု၊ ဧဝမိမဿ နိဿယဘူတာ စတဿော ဓာတုယော၊ အာယုဝဏ္ဏာဒီနိ စ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ဌိတာနေဝ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၆၅၆။ ဝုတ္တန္တိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဝုတ္တံ။ ရူပါနိ မနုပဿတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ‘‘အညမညံ သမဏမစလော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ မနူတိ မစ္စောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ၊ ကိဉ္စရဟိ တန္နိဿိတံ ဝိညာဏမေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိဿိတကိရိယံ နိဿယေ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရသမ္ဘဝတော ‘‘စက္ခုပသာဒေန ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရေနာပိ ဟိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ၊ ကိံ စက္ခု ရူပံ ပဿတိ၊ ဥဒါဟု ဝိညာဏန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ စက္ခု ပဿေယျ၊ အညဝိညာဏသမင်္ဂိနောပိ စက္ခု ပဿေယျ။ အထ ဝိညာဏံ၊ ကုဋ္ဋာဒိအန္တရိတမ္ပိ ပဿေယျ တဿ အပ္ပဋိဃာတတ္တာ? နာယံ ဒေါသော။ ယဿ ‘‘စက္ခု ပဿတီ’’တိ မတံ၊ တဿာပိ န သဗ္ဗံ စက္ခု ပဿတိ၊ အထ ခေါ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ။ ယဿ ပန ဝိညာဏံ ပဿတီတိ မတံ၊ တဿာပိ န သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ပဿတိ၊ အထ ခေါ စက္ခုနိဿိတမေဝ၊ တဉ္စ အန္တရိတေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ အာလောကဿ ကုဋ္ဋာဒီဟိ ဝိနိဗန္ဓော၊ ယတ္ထ ပန သော နတ္ထိ ဖလိကအဗ္ဘပဋလာဒိမှိ၊ တတ္ထ အန္တရိတေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ တံ အနုပ္ပန္နတ္တာ အန္တရိတံ န ပဿတိ။ ဣဒမေဝ စ သန္နိဋ္ဌာနံ၊ ယံ ခေါ စက္ခုဝိညာဏံ ပဿတီတိ။ တဉှိ ဒဿနကိစ္စံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ။ တေန ဒွါရေန ကရဏဘူတေနာတိ အယမေတ္ထ အဘိသန္ဓိ။ အထ ဝါ နိဿိတကိရိယာ နိဿယဿ ပဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဦကာသိရသမူပမန္တိ ဦကာသိရသမာနူပမံ၊ ဦကာသိရပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပန အတ္တနော ပမာဏဝသေန။ တဉှိ ပရမာဏုပရိယန္တေန ပမာဏေန အတိသုခုမမေဝါတိ။ ဦကာသိရပ္ပမာဏေ ပန ပဒေသေ ဣဒံ ပဝတ္တတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဣဒမေဝ၊ သဗ္ဗာနိပိ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကရူပါနိ တတ္ထ ပဝတ္တန္တေဝ။ ဣဒဉ္စ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တန္တံ တံ ပဒေသံ ပူရေတွာ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧကူနပဏ္ဏာသကလာပဝသေန စ သဟေဝ ပဝတ္တတိ၊ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတ္တာ ရူပါနံ၊ ဧကေကဿ စ စိတ္တဿ တီသု တီသု ခဏေသု ကမ္မဇရူပါနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတ္တာ။

၆၅၇။ သုဏာတီတိ သောတန္တိ ဧတ္ထ ကိံ သောတံ သုဏာတိ၊ ဥဒါဟု ဝိညာဏန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တနုတမ္ဗလောမာစိတေတိ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော သုခုမေဟိ တမ္ဗဝဏ္ဏလောမေဟိ သဉ္စိတေ။ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေတိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာသဏ္ဌာနမံသယုတ္တေ ပဒေသေ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာဟီတိ သန္ဓာရဏာဒိကိစ္စာဟိ။ အာယုနာ ပရိပါလိယမာနန္တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ပရိဝါရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တိဋ္ဌတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တံ ပဒေသံ ပူရေတွာ တိဋ္ဌတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဃာယတီတိ ဂန္ဓောပါဒါနံ ကရောတိ။ သာယတီတိ ရသံ ဝိန္ဒတိ။ ဇီဝိတမဝှာယတီတိ ဧတ္ထ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏရသော ဇီဝိတံ၊ တံ အဝှာယတိ တသ္မိံ နိန္နတာယ အဝှာယန္တမိဝ ဟောတိ။ ဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေတိ မဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဥပ္ပလဒလဿ အဂ္ဂဘာဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ။ မလာနန္တိ ကိလေသာဒိမလာနဉ္စေဝ မလဝိသယာနဉ္စ သာသဝဓမ္မာနံ အနုတ္တရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ဃာနဇိဝှာကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတော သာသဝပစ္စယတ္တာ သောယေဝ တေသံ အာယောတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသုခံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ အထ ဝါ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမရာဂါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသတော မလာ၊ တေသမယံ အာယော ဟေတူတိ ကာယောတိ ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိံ ကာယေတိ ဣမသ္မိံ သသမ္ဘာရကာယေ။ သောပိ ဟိ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒိမလာနံ အာယဘာဝတော ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ယာဝတာ ဥပါဒိန္နကံ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂါဒီသု ကာယပသာဒဿ အဘာဝမာဟ။ ကပ္ပာသပဋလေ သ္နေဟော ဝိယာတိ ဣမိနာဿ နိရန္တရဘာဝံ။ ဣမေ စ ပန စက္ခာဒယော ရူပါဒိဂေါစရနိန္နတာယ ဝမ္မိကဥဒကအာကာသဂါမသိဝထိကာသင်္ခါတဂေါစရနိန္နတာယ အဟိသုံသုမာရပက္ခိကုက္ကုရသိဂါလာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိသမဇ္ဈာသယတာယ ဟိ စက္ခု ဝမ္မိကစ္ဆိဒ္ဒါဘိရတသပ္ပော ဝိယ၊ ဗိလဇ္ဈာသယတာယ သောတံ ဥဒကဗိလာဘိရတသုံသုမာရော ဝိယ၊ အာကာသဇ္ဈာသယတာယ ဃာနံ အဇဋာကာသာဘိရတပက္ခိ ဝိယ၊ ဂါမဇ္ဈာသယတာယ ဇိဝှာ ဂါမာဘိရတကုက္ကုရော ဝိယ၊ ဥပါဒိန္နကဇ္ဈာသယတာယ ကာယော အာမကသုသာနာဘိရတသိဂါလော ဝိယာတိ။ ဝိသမဇ္ဈာသယတာယာတိ စက္ခုဿ ဝိသမဇ္ဈာသယံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တာ။ စက္ခုမတော ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဇ္ဈာသယဝသေန စက္ခု ဝိသမဇ္ဈာသယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဒဋ္ဌု…ပေ… လက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒဋ္ဌုံ ကာမေတီတိ ဒဋ္ဌုကာမော တဿ ဘာဝေါ ဒဋ္ဌုကာမတာ၊ ရူပတဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ပန အနာဂတေ စက္ခာဒီသု အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာဝိဇ္ဇာမူလပတ္ထနာသဘာဝါ ပါကဋာ အပါကဋာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ယာ အယံ ‘‘ဤဒိသံ ဤဒိသဉ္စ သုခုမတမဝိသယဂ္ဂဟဏသမတ္ထံ စက္ခု ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ကမ္မာယူဟနတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပန္နာ ပါကဋာ။ ဣန္ဒြိယဝိသေသံ ပန အနာမသိတွာ အဝိသေသေန ပရိပုဏ္ဏာယတနဘဝသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေတွာ၊ အပတ္ထေတွာ ဝါ တတ္ထ အဝိဂတတဏှာဝသေန ကမ္မံ ကရောန္တဿ အပ္ပဟီနဘာဝေန အနုသယိတာ အပိ ကမ္မသာမတ္ထိယဝိစိတ္တဟေတုဘူတာ အပါကဋာ။ သာ ဒုဝိဓာပိ နိဒါနံ ဥပနိဿယော ယဿ တံ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနံ၊ တဒေဝ ကမ္မံ၊ တံ သမုဋ္ဌာနမေတေသန္တိ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ဧဝံဝိဓာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ဒဋ္ဌုကာမတာ…ပေ… ပသာဒေါ၊ တံ လက္ခဏမဿ၊ တထာ ဟုတွာ လက္ခီယတီတိ ဝါ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပသာဒလက္ခဏံ။

ဧတ္ထ စ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဒိန္နပဋိသန္ဓိကံ၊ အညံ ဝါ ကမ္မံ စက္ခာဒီနိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဩပပါတိကာနံ ပန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေဝ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ ပဋိသန္ဓိဇနကမေဝ ကမ္မံ ပရိပုဏ္ဏသကလမတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထံ ပန ဧကကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ စက္ခာဒီနံ ဝိသေသောတိ? ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာ။ တံတံဘဝပတ္ထနာဘူတာ ဟိ တဏှာ တံတံဘဝပရိယာပန္နာယတနာဘိလာသတာယ သယံ ဝိစိတ္တရူပါ ဥပနိဿယဘာဝေန တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿပိ ဝိစိတ္တဘေဒတံ ဝိဒဟတိ။ ယတော တဒါဟိတဝိသေသံ တထာဝိဓသမတ္ထတာယောဂေန အနေကရူပါပန္နံ ဝိယ အနေကဝိသိဋ္ဌသဘာဝံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ န စေတ္ထ သမတ္ထတာသမတ္ထတာသဘာဝတော အညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရဏဝိသေသေန အာဟိတဝိသေသဿ ဝိသိဋ္ဌဖလနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာဘာဝတော ဧကဿေဝ ကမ္မဿ သောဠသာဒိဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနဟေတုဘာဝေန စ အယမတ္ထော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော။ လောကေပိ ဧကဿေဝ သာလိဗီဇဿ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတဏ္ဍုလဖလနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတာ ဒိဿတေဝ။ ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ န စိန္တိတဗ္ဗမေဝေတံ။ ယတော ကမ္မဖလံ စက္ခာဒီနိ၊ ကမ္မဝိပါကော စ သဗ္ဗသော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဉာဏဿ ဝိသယော၊ န အညေသံ အတက္ကာဝစရတ္တာ။ တေနေဝ ဘဂဝတာ ‘‘ကမ္မဝိပါကော အစိန္တေယျော၊ န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ၊ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိအာဒီနဝံ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိတ္တံ။

ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသန္တိ အာဝိဉ္ဆနံ ပုဂ္ဂလဿ၊ အာဝဇ္ဇနာဒိဝိညာဏဿ ဝါ တန္နိန္နဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ။ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။ အာလောကာဒိသန္နိဿယေန ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ စက္ခုံ နိဿာယ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧတ္ထာဟ – စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိသမယေ သမ္ဘဝန္တေသု မန္ဒာမန္ဒမဇ္ဈိမာယုကေသု ဧကူနပဏ္ဏာသစက္ခူသု ကတမံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝံ ပစ္စနုဘောတီတိ? ဝုစ္စတေ –

‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဒုတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ တတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣမိနာ နယေန ယာဝတာယုကံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၀) –

မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ စက္ခု ရူပေ ဃဋ္ဋိတွာ ဝိညာဏဿ နိဿယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒွီသု ဘဝင်္ဂစလနေသု ပုရိမဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နန္တိ အယမတ္ထော ဣဓ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာယံ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တော။

တဠာကဂါမမူလဝါသိဒါဌာနာဂတ္ထေရေန ပန ‘‘အာဝဇ္ဇနေန၊ တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂေန ဝါ သဟ ဥပ္ပန္နံ စက္ခု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ အညသ္မိံ ဃဋ္ဋိတေ အညံ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ ဘဝင်္ဂစလနတော ဟေဋ္ဌာ တတိယစတုတ္ထေဟိ ယာဝ တေရသမစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နမ္ပိ နိဿယော ဟောတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စေတံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတိယစတုတ္ထစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ ကေသဉ္စိ ဝီထိစိတ္တာနံ ဒွါရဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ နိရုဒ္ဓတ္တာ ၊ မနောဒွါရဿ နိရုဒ္ဓဿေဝ ဒွါရဘာဝဿ ဒဿနတော။ ယဒိ သိယာ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဒုတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတမေဝ နိဿယောတိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ နိဿယောတိ ယုဇ္ဇတီတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂေန ဝါ’’တိ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ၊ တေန ဟိ ‘‘စိတ္တက္ခဏဒွယာတီတမ္ပိ နိဿယော’’တိ ပဋိညာတံ သိယာ၊ တသ္မာ နာယံ ထေရဿ အဓိပ္ပာယောတိ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏာတိက္ကမော’’တိ စ အနတီတေကစိတ္တက္ခဏဿ ဒုဗ္ဗလတာယ ဧကစိတ္တက္ခဏာတိက္ကမေန တဿ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုစ္စတိ၊ န ပန ဒွိတိစတုစိတ္တက္ခဏာတီတာနံ နိဿယဘာဝါဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ စုတိအာသန္နာနိ တဒုဒ္ဓံ ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဟဒယဝတ္ထုသ္မိံ ဝတ္တန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ တံ ထေရဿ မနောရထမေဝါတိ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။

သဟဇာတေသု ဗဟူသု ပသာဒေသု ကိံ ဧကော နိဿယော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု သဗ္ဗေယေဝါတိ? နနု ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ၊ ကတမံ ပန တန္တိ? ယံ တတ္ထ ဝိသဒံ ဟုတွာ ရူပါဘိဃဋ္ဋနာရဟံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသီဟဠသံဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘သဗ္ဗေယေဝ နိဿယာ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’န္တိ ဧတ္ထ ‘ရူပေ စာ’တိ ဝစနံ ဝိယ ‘စက္ခူနီ’တိပိ ဗဟုဝစနံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ အနုယောဂံ ကတွာ တံဝိသောဓနတ္ထံ ‘သသမ္ဘာရစက္ခုဒွယနိဿိတံ ပသာဒဒွယံ နိဿာယ ဧကမေဝ ဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဂဏှေယျု’န္တိ ဣမံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိရာကရောန္တေန ဘဂဝတာ ဗဟုဝစနမကတွာ ‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) ဝိယ သာမညဝသေန ဧကဝစနံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန တဒေဝ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာဝစနံ အနိစ္ဆန္တေန ‘‘ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပံ ပန အနေကမေဝ ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ အမှေဟိပိ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတန္တိ။ ယေသံ ဘူတာနမယံ ပသာဒေါ၊ တေယေဝ ဣမဿ အာသန္နကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဋ္ဌု…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သောတပသာဒါဒီနမ္ပိ လက္ခဏာဒိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။

၆၅၈။ ကေစီတိ မဟာသင်္ဃိယေသု ဧကစ္စေ။ စက္ခာဒီသု တေဇာဒိအဓိကတာ နာမ တန္နိဿယဘူတာနံ တဒဓိကတာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေဇာဓိကာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေဇာဓိကာနန္တိ ပမာဏဝသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ သမာနဘာဝေပိ ကိစ္စဝသေန တေဇောဓာတုအဓိကာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အာကာသ…ပေ… သေသကာတိ အာကာသာဓိကာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ သောတံ၊ ဝါယုအဓိကာနံ ဃာနံ၊ တောယာဓိကာနံ ဇိဝှာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတပထဝါဓိကာနံ ကာယောတိ အတ္ထော။

၆၅၉။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တာနံ ကိံ ဥတ္တရန္တိ အာဟ ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သုတ္တံ အာဟရထာတိ န တုမှာကံ ဝစနမတ္တေနေဝ အယမတ္ထော သက္ကာ သဒ္ဓါတုံ၊ တဿ ပန ပရိဒီပကံ သုတ္တမာဟရထ။ သုတ္တေ ဟိ အာဟဋေ တဿ နေယျတ္ထတံ နီတတ္ထတံ ဝိစာရေတွာ ယဒိ တဿ ဝသေန အယမတ္ထော ပညာယေထ ၊ ဂဏှေယျာမ နန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တမေဝ…ပေ… ကိဉ္စိပီတိ ဣတော စိတော စ သုတ္တံ ဂဝေသမာနာပိ အဒ္ဓါ ဧကန္တေန ကိဉ္စိပိ ဧကဂါထာပဒမတ္တမ္ပိ တဒတ္ထပရိဒီပကံ သုတ္တံ န ဒက္ခိဿန္တေဝ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ တာဒိသဿေဝ သုတ္တန္တဿ အဘာဝတော။

၆၆၀။ ကိဉ္စာပိ သုတ္တန္တဝသေန အယမတ္ထော န ဒိဿတိ၊ ယုတ္တိတော ပန ဒိဿတီတိ စေ၊ တမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိသေသေ သတီ’’တိအာဒိ။ ဘူတာနဉှိ ဝိသေသေ သတိ ပသာဒေါ ကထံ ဘဝေ၊ နေဝ ဘဝေယျ၊ န စ ဘဝေယျ၊ ကိံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သမာနာနဉှိ ဘူတာနံ၊ ပသာဒေါ ပရိဒီပိတော’’တိ။ ယသ္မာ သမာနာနမေဝ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ပေါရာဏေဟိ ပရိဒီပိတော၊ န ဝိသမာနာနံ။ ပထဝီဓာတုအဓိကကလာပဿ ဟိ ကက္ခဠတ္တာ၊ အာပေါဓာတုအဓိကကလာပဿ ဝိဿန္ဒနတော၊ တေဇောဓာတုအဓိကကလာပဿ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ၊ ဝါယောဓာတုအဓိကကလာပဿ စ ဝိဿရဏတော န တေသု ပသာဒေါ ပတိဋ္ဌာတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တေသံ ကိစ္စတော သမာနာနံယေဝ ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န ဝိသမာနာနန္တိ။

၆၆၁-၂။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပသာဒါနံ ဝိသေသတာတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပသာဒဝတ္ထုကာနံ ဘူတာနံ ဝိသေသေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဧတေသံ ပသာဒနိဿယဘူတာနံ ဣဒမူနံ၊ ဣဒမဓိကန္တိ ဧတံ ဝိသေသပရိကပ္ပနံ သဗ္ဗသော သဗ္ဗာကာရေန ပဟာယ ဉေယျာ ကမ္မဝိသေသေန ပသာဒါနံ ဝိသေသတာ။ ယထာ အဝိသေသေပိ ဘူတာနံ ရူပါနံ ရသာဒယော အညမညဝိသဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ စက္ခာဒယောပိ ဘူတဝိသေသာဘာဝေပိ အညမညဝိသဒိသာ ဟောန္တိ။ သော ပနာယံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ကမ္မဝိသေသေန ဝိညာတဗ္ဗော။ ဧကမ္ပိ ဟိ ကမ္မံ ပဉ္စာယတနိကတ္တဘာဝပတ္ထနာနိပ္ဖန္နံ စက္ခာဒိဝိသေသဟေတုတာယ အညမညဿ အသာဓာရဏဝိသိဋ္ဌံ သာမတ္ထိယဝိသေသတော။ န ဟိ ယေန ဝိသေသေန စက္ခုဿ ပစ္စယော၊ တေနေဝ သောတဿ ဟောတိ ဣန္ဒြိယန္တရဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ မဟဂ္ဂတာ စေတနာ ကဋတ္တာရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ သဗ္ဗေသံယေဝ ကဋတ္တာရူပါနံ ဧကာ စေတနာ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ နာနာစေတနာယ ဟိ တဒါ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယံ သတိ ပရိတ္တေန စ မဟဂ္ဂတေန စ ကမ္မေန ကဋတ္တာရူပံ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စေကာ ပဋိသန္ဓိ အနေကကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ဟောတီတိ သိဒ္ဓမေကေန ကမ္မေန အနေကိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။ ‘‘န ဟိ ဘူတဝိသေသေန၊ ဟောတိ တေသံ ဝိသေသတာ’’တိ ဣဒံ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။

၆၆၃။ ဧဝံ ကမ္မဝိသေသတော ဝိသိဋ္ဌေသု စ ဧတေသု အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေပိ အယံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပတ္တဂါဟကန္တိ အသမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ အတ္တနော နိဿယေန သဟ အနလ္လီယနနိဿယေ ဧဝ ရူပါဒိဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ကေစိ ပန တမ္ပိ ‘‘သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ သာန္တရေ အဓိကေ စ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ စက္ခုသောတာနိ သမ္ပတ္တဝိသယမေဝ ဂဏှန္တိ၊ စက္ခုပသာဒတော ဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ဌိတေသု တာရကာဒီသု နိဿယဝသေန စ ပမာဏတော အဓိကေသု စန္ဒမဏ္ဍလာဒီသု ရူပါယတနေသု သောတပသာဒတော စ ဝိစ္ဆိန္နဒေသသမ္ဘူတေသု ဥဒရစမ္မသန္ဓိစမ္မာဒိအန္တရိတေသု ကုစ္ဆိသဒ္ဒသန္ဓိသဒ္ဒါဒီသု ပုထုလေသု စ သမုဒ္ဒသဒ္ဒါဒီသု သဒ္ဒါယတနေသု ဝိညာဏုပ္ပတ္တိ န သိယာ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကာနံ ကာယိန္ဒြိယာဒီနံ တထာ အဒဿနတော။

ဧတ္ထ စ ဝဒေယျ – အဓိဋ္ဌာနတော ဗဟိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ သမ္ပတ္တဝိသယမေဝ ယတ္တကံ ဝိသယံ၊ တတ္တကံ ဝိသယံ ဂဟဏာကာရံ ဖရိတွာ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ အသိဒ္ဓမေတံ ‘‘သာန္တရေ အဓိကေ စ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော’’တိ? တံ န၊ အဓိဋ္ဌာနတော ဗဟိ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ အဘာဝါ။ အဓိဋ္ဌာနဒေသေ ဧဝ ဟိ ဣန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ တတ္ထ ကိစ္စာဒိပ္ပယောဂဒဿနတော။ သတိ စ ဧတဿ ဗဟိ ပဝတ္တိယံ အဓိဋ္ဌာနေ ပိဟိတေပိ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ သိယာ၊ တသ္မာ အဓိဋ္ဌာနဒေသေ ဌိတာနံယေဝ စက္ခုသောတာနံ အသမ္ပတ္တဝိသယဿေဝ ဂဟဏတော နာသိဒ္ဓမေတံ ‘‘သာန္တရေ အဓိကေ စ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော’’တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘သဗ္ဗဂေါစရယောဂေပိ၊ ဒိဋ္ဌံ ရူပရဝေသု ယံ၊

ဝိစ္ဆိန္နပုထုဝိညာဏံ၊ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟဗာဓက’’န္တိ။

တဿတ္ထော – သဗ္ဗေသံ စက္ခာဒီနံ ဂေါစရေန ရူပါဒိနာ ယောဂေ ဧကကာရိယသာဓကတ္တာ သမ္ဗန္ဓေ ဃဋ္ဋနေ ဝါ သမာနေ သတိ ရူပရဝေသု ရူပသဒ္ဒါယတနေသု ဝိသယဘူတေသု စက္ခာဒိတော ဒူရဘာဝေန စေဝ ကေနစိ အနန္တရိတဘာဝေန စ ဝိစ္ဆိန္နေသု ပမာဏတော ပုထုလေသု စ ဝိသယေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ယံ ဝိညာဏံ၊ တံ စက္ခုသောတာနံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟဿ သမ္ပတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဗာဓကန္တိ။

အပိစ ယဒိ စက္ခု သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ သိယာ၊ အတ္တနော မဏ္ဍလေ ဌိတံ ဝဏ္ဏမ္ပိ ပဿေယျ။ တထာ အက္ခိပုဋေ အဉ္ဇနံ ပခုမမူလေ အက္ခိဝဏ္ဏံ ပခုမမူလေ ဃဋ္ဋိယမာနံ အဉ္ဇနသလာကမ္ပိ ပဿေယျ၊ န စ ပနေတံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တန္နိဿယေ ဒေသေ ဌိတမေဝ ဝိသယံ ဂဏှာတိ။ သောတာယတနမ္ပိ ယဒိ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ အဘဝိဿ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ ကဒါစိပိ အာရမ္မဏပစ္စယော န သိယာ။ န ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ ပဋ္ဌာနေ စ ‘‘သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) အဝိသေသေနေဝ သဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏာရမ္မဏဘာဝေါ ဝုတ္တော ။ ကိဉ္စ ယဒိ သောတံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ သိယာ၊ အတ္တနော ဝိသယပဒေသေယေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓဿ ဝိယ သဒ္ဒဿာပိ ဒိသာဒေသဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ ဧဝဉ္စ သဒ္ဒါနုသာရေန ကဏ္ဍံ ပါတေန္တဿ သဒ္ဒဝေဓိနော အတ္တနော ကဏ္ဏဗိလေယေဝ သရပါတနံ သိယာ၊ တသ္မာ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော သဒ္ဒေါ၊ တတ္ထေဝ ဌိတော သောတပထေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။

ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဒူရေ ဌိတေဟိ ရဇကာဒိသဒ္ဒါ စိရေန သုယျန္တိ။ အသမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကတ္တေ ဟိ ဒူရာသန္နဒေသဝတ္တီနံ သမကမေဝ သဝနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? နယိဒမေဝံ ဒူရာသန္နာနံ ယထာပါကဋေ သဒ္ဒေ ဂဟဏဝိသေသတော။ ယထာ ဟိ ဒူရာသန္နာနံ ဝစနသဒ္ဒေ ယထာပါကဋေဝ ဂဟဏဝိသေသတော အက္ခရဝိသေသနံ ဂဟဏံ၊ အဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝံ ရဇကာဒိသဒ္ဒေပိ အာသန္နဿ အာဒိတော ပဘုတိ ယာဝ အဝသာနာ ကမေန ပါကဋီဘူတေ၊ ဒူရဿ စ အဝသာနေ၊ မဇ္ဈေ ဝါ ပိဏ္ဍဝသေန ပဝတ္တိပါကဋီဘူတေ ယထာပါကဋံ နိစ္ဆယဂ္ဂါဟကာနံ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော ပဝတ္တာနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂဟဏဝိသေသတော လဟုကံ သုတော၊ စိရေန သုတောတိ အဘိမာနော ဟောတိ။ သောတဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ ပန ဥဘယတ္ထ သမာနာ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပန္နဒေသေ ဌိတဿ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ သောတာပါထဂမနတော။ ယဒိ သဒ္ဒဿ ဘူတပရမ္ပရာယ သမန္တတော ပဝတ္တိ နတ္ထိ၊ ကထံ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တီတိ? ဒူရေ ဌိတောပိ သဒ္ဒေါ အညတ္ထ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တိယာ၊ ဘာဇနာဒိစလနဿ စ ပစ္စယော ဟောတိ အယောကန္တော ဝိယ အယောစလနဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သေသံ…ပေ… ဂါဟကန္တိ ယံ ပန အဝသေသံ ဃာနဇိဝှာကာယသင်္ခါတံ ပသာဒတ္တယံ၊ တံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ ဟောတိ နိဿယဝသေန စေဝ သယဉ္စ အတ္တနော နိဿယေ အလ္လီနေယေဝ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ဂန္ဓရသာနံ နိဿယေသု ဃာနဇိဝှာနိဿယေဟိ သဟ အလ္လီနာယေဝ ဂန္ဓရသာ ဝိညာယန္တိ ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဉ္စ ဘူတတ္တယရူပံ ကာယနိဿယေန အလ္လီနမေဝ ဝိညာယတီတိ။

ဝဏ္ဏဝိကာရမာပဇ္ဇမာနန္တိ ဒေါသာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အမနာပဝဏ္ဏဿ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ။ ဟဒယင်္ဂတဘာဝန္တိ စိတ္တဂတံ အဇ္ဈာသယံ။ ပကာသေတီတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ၊ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထော ဧဝ ရူပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ ပန ရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ခုမှိ၊ စက္ခုဿ ဝါ ပဋိဟနနံ လက္ခဏမေတဿာတိ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏံ။ ဧဝံ သောတပဋိဟနနလက္ခဏန္တိအာဒီသုပိ။ ပဋိဟနနဉ္စေတ္ထ ဝိသယဝိသယီနံ အညမညာဘိမုခဘာဝေါ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနံ ပဋိဃာတော ဝိယာတိ ကတွာ။ ယထာ ပဋိဃာတေ သတိ ဒုဗ္ဗလဿ စလနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိသယာဘိမုခဘာဝေ သတိ ဝိသယိနော တံသမ္ဗန္ဓဿ စ ဝတ္ထုရူပဿ၊ တန္နိဿိတဿ စ ဘဝင်္ဂဿ စလနံ ဟောတိ။ သော ရူပဿ စက္ခုမှိ၊ စက္ခုဿ ဝါ ရူပေ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယမှိ စက္ခုမှိ အနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ရူပံ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ပဋိဟညိ ဝါ၊ ယံ စက္ခု အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ရူပမှိ သနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ပဋိဟညိ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) စ အာဒိ။ ဝိသယဘာဝေါ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ဂေါစရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ အနညထာဘာဝေါ ဝိသယတာ၊ တဗ္ဗဟုလတာ ဂေါစရဘာဝေါတိ အယံ ဝိသယဂေါစရာနံ ဝိသေသော။ သဒ္ဒါယတီတိ ဥဒါဟရီယတိ၊ သကေဟိ ဝါ ပစ္စယေဟိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဥပနီယတီတိ အတ္ထော။ အတ္တာနံ ဂန္ဓယတီတိ သုဂန္ဓံ၊ ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိ ဝါ အတ္တာနံ ပကာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘သူစယတီ’’တိ။

၆၆၄။ ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။ ယထာ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပုရိသဿပိ ဟောန္တိ၊ နယိဒံ တထာ။ ဣဒံ ပန နိယမေန ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပုရိသိန္ဒြိယေပိ။ ဣတ္ထိယာ ဘာဝေါ၊ ဣတ္ထီတိ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ ၊ အဘိဓာနံ ဝါတိ ဣတ္ထိဘာဝေါ။ ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတောတိ ပဋိသန္ဓိယံယေဝ သမုဋ္ဌိတော၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟ ဧကက္ခဏေ သမုဋ္ဌိတော။ ဧတေန ဌပေတွာ လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ဝိယ ဣမဿ အပါတုဘာဝမာဟ။ ယဉ္စေတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီတိ ယံ ပနေတံ ဣန္ဒြိယဖလဘူတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဣတ္ထိနိမိတ္တဣတ္ထိကုတ္တဣတ္ထာကပ္ပာနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဝိသဒအဝိသဒဟတ္ထပါဒါဒိတာ သဏ္ဌာနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဣတ္ထီနဉှိ ဟတ္ထပါဒဂီဝါဥရအာဒိသဏ္ဌာနံ န ပုရိသာနံ ဝိယ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တာသံ ဟေဋ္ဌိမကာယော ဝိသဒေါ၊ ဥပရိမကာယော အဝိသဒေါ၊ ဟတ္ထပါဒါ ခုဒ္ဒကာ၊ မုခံ ခုဒ္ဒကံ၊ ထနမံသာ အဝိသဒါ၊ တာ နိမ္မဿုဒါဌိကာ။ ကေသဗန္ဓဝတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ ဒဟရကာလေပိ သုပ္ပကမုသလကာဒီဟိ ကီဠာ မကစိဝါကေန သုတ္တကန္တနန္တိ စ ဧဝမာဒိ ဣတ္ထိကုတ္တံ၊ ဣတ္ထိကိရိယာတိ အတ္ထော။ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒိအာကာရော ဣတ္ထာကပ္ပော။ ပုရိသမ္ပိ ဟိ အဝိသဒံ ဒိသွာ မာတုဂါမော ဝိယ တိဋ္ဌတိ နိပဇ္ဇတိ နိသီဒတိ ခါဒတိ ဘုဉ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိပရိဒီပနံ အကုသလန္တိ ဝတွာ အညထာပိ ဝဏ္ဏေန္တိ အာစရိယာ။ ကထံ? ယောနိပဒေသော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ သရာဓိပ္ပာယာ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ၊ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒယော ဣတ္ထိကုတ္တံ၊ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဣတ္ထာကပ္ပောတိ။ ဧတ္ထ စ အဓိပ္ပာယော နာမ ပုရိသသ္မိံ မေထုနတဏှာ။ သာ ဟိ တာသံ နိစ္စံ ဗလဝတရာ ပဝတ္တတိ၊ အတော သာပိ ဣတ္ထီတိ သဉ္ဇာနနဿ နိမိတ္တတာယ ‘‘ဣတ္ထိနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စာပိ ဣတ္ထီတိ သညာဏဿ နိမိတ္တတာယ ကုတ္တာကပ္ပာနမ္ပိ နိမိတ္တေယေဝ အန္တောဂဓတာ၊ တထာပိ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏတော သရာဓိပ္ပာယာ ဧဝ နိမိတ္တဘာဝေန အဓိပ္ပေတာ။

၆၆၅။ ကိံ ပနေတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဝိယ ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စေဝါ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိနာ ပစ္စယေန သမုဋ္ဌဟန္တိ ၊ ယေဘုယျေန ပန ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေယေဝ သန္တာနေ တံတဒါကာရာ ဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဣတရတ္ထ စ န ဘဝန္တီတိ တေသံ တဗ္ဘာဝဘာဝိတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စေဝ ဇာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတ္ထိ…ပေ… ကာရဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဤဒိသေနေဝ ကာရဏဘာဝသင်္ခါတေန အဓိပတိဘာဝေန တဿ ဣန္ဒြိယတာ ဝုတ္တာ ဣန္ဒြိယသဟိတေ သန္တာနေ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရရူပပစ္စယာနံ အညထာ အနုပ္ပာဒနတော၊ န ပန ဣန္ဒြိယာဒိပစ္စယသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟေတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ ဧကကလာပဂတာနံ အာဟာရော ဝိယ ကလာပန္တရရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကမနုပါလကံ ဝါ န ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဇီဝိတိန္ဒြိယအာဟာရာနံ ဝိယ ဣမဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာ၊ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယတာ စ ပါဠိယံ န ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပစ္စယန္တရာဓီနာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ၊ တသ္မာ ယတ္ထဿ အာဓိပစ္စံ၊ တံသဒိသေသု မတစိတ္တကတရူပေသုပိ တံသဏ္ဌာနတာ ဒိဿတိ။ ယသ္မာ ပနေတေ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဇာယန္တာပိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ပဋိသန္ဓိယံ န သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ ပဝတ္တေယေဝ သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေ…ပေ… ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ။

၆၆၆-၇။ သံသေဒဇဩပပါတိကာနံ ပန ကိဉ္စိ ဣတ္ထိန္ဒြိယေန သဟ ပဋိသန္ဓိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ န စာတိ စ-ကာရော ဝစနီယန္တရသမုစ္စယေ။ ‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ လိင်္ဂါဒိအာကာရေသု ရူပေသု ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညေယျံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒယော စက္ခုဝိညေယျာ ဟောန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန တတော အညာနိ ယထာယောဂံ သောတဝိညေယျာနိ စေဝ မနောဝိညေယျာနိ စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါ’’တိ။ ယထာဝုတ္တော ပပဉ္စော ပုရိသိန္ဒြိယေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အတိဒေသံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။ သေသေပီတိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ ဣတော သေသေသု သဗ္ဗေသုပီတိ ကဒါစိ ကောစိ စိန္တေယျာတိ အာဟ ‘‘ပုရိသိန္ဒြိယေ’’တိ ။ ပဌမကပ္ပာနန္တိ ပဌမကပ္ပိကနရာနံ။ တေသဉှိ အာဘဿရလောကတော စဝိတွာ ဣဓူပပန္နာနံ ဒီဃဿ ကာလဿ အစ္စယေန ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရတံ မုတ္တကရီသေသု သဉ္ဇာတေသု တေသံ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝဏမုခါနိ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ ပုရိသဿ ပုရိသဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိယာ စ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပါတုရဟောသိ။ တထာ ဟိ ပုရိမတ္တဘာဝေသု ပဝတ္တဥပစာရဈာနာနုဘာဝေန ယာဝ သတ္တသန္တာနေ ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနဝေဂေါ န ပဋိပဿမ္ဘတိ၊ န တာဝ ဗလဝကာမရာဂူပနိဿယာနိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ ယဒါ ပနဿ ဝိစ္ဆိန္နတာယ ဗလဝကာမရာဂေါ လဒ္ဓါဝသရော အဟောသိ၊ တဒါ တဒူပနိဿယာနိ တာနိ သတ္တာနံ သန္တာနေ သဉ္ဇာယန္တိ။

၆၆၈။ ပရတောတိ ပဌမကပ္ပတော အပရဘာဂေ။ ပဝတ္တေ…ပေ… ပရိဝတ္တတီတိ ယထာ တံ သောရေယျကသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဌမပါရာဇိကာယံ ဝိနီတဝတ္ထုပါဠိယံ အာဂတဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဝိယ စ ပဋိသန္ဓိယံ သမုဋ္ဌိတဿပိ ပဝတ္တေ ပရိဝတ္တနံ ဒီပေတိ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉)။

ယဿ ပန ပဋိသန္ဓိယံ ဒွီသု ဧကမ္ပိ န သမုဋ္ဌိတံ၊ သော အဘာဝကော နာမ၊ တဿ ပဝတ္တိယမ္ပိ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၆၉။ ကိံ ပနေတဿ ဥဘယဿပိ နိဗ္ဗတ္တိယာ၊ ဝိနာသနဿ စ ကာရဏံ၊ ယတော ဣဒံ သမုဋ္ဌာတိ၊ ပရိဝတ္တတီတိ စ ဝုစ္စတီတိ ဣမံ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘မဟတာ ပါပကမ္မေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဟတာတိ ပရဒါရိကကမ္မာဒိနာ မဟာဗလေန။ ပါပကမ္မေန ဥပနိဿယဘူတေန ။ မဟတာ ကုသလေနေဝါတိ ဣဒံ သုဂတိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုဂ္ဂတိယံ ပန ဥဘယမ္ပိ အကုသလကမ္မေနေဝ ဇာယတိ။

၆၇၀။ ဣန္ဒြိယေ ဝိနဋ္ဌေ ဧကန္တေနေဝ လိင်္ဂမ္ပိ ဝိနဿတေဝါတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝိနဿတီ’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဣမေသု ဒွီသု ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥတ္တမံ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဟီနံ၊ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ မဟန္တေန အကုသလေန ကမ္မေန ဟောတိ၊ သမုဋ္ဌာနံ မဟန္တေန ကုသလကမ္မေန၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ ဒုဗ္ဗလာကုသလေန၊ သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဒုဗ္ဗလကုသလေန၊ ဒုဂ္ဂတိယံ ပန ဥဘယဿာပိ အန္တရဓာနံ၊ သမုဋ္ဌာနဉ္စ အကုသလေနေဝ ဟောတီတိ။ ယဒိ သုဂတိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယမ္ပိ ကုသလေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ကထဉ္စရဟိ ‘‘ပရဒါရိကကမ္မံ ကတွာ နိရယေ ပစ္စိတွာ တေနေဝ ပါပကမ္မေန ပဉ္စသတက္ခတ္တုံ မနုဿလောကေ ဣတ္ထီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိအာဒိဝစနန္တိ? နာယံ ဝိရောဓော နိဿန္ဒဖလဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ ပဋိသန္ဓိယံ တာဝ ပုရိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနာရဟမ္ပိ ကမ္မံ ကဒါစိ ပရဒါရိကာဒိနာ ဗလဝပါပကမ္မေန ပဋိဗာဟိတသာမတ္ထိယံ အဿ၊ တဒါ အတ္တနော ပုရိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနေ အသမတ္ထတာယ ဣတ္ထိန္ဒြိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ပဝတ္တိယံ ပန အတ္တနော ဗလဝဘာဝေန ဣတ္ထိန္ဒြိယူပနိဿယံ ပရဒါရိကမကုသလကမ္မံ ပဋိဗာဟိတွာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ပုရိသိန္ဒြိယံ သမုဋ္ဌာပေန္တံ ကဒါစိ လဒ္ဓသာမဂ္ဂိတာသဉ္ဇာတဗလဝိသေသေန ပရဒါရိကာဒိနာ ကမ္မေန ပဋိဗာဟိတသာမတ္ထိယံ ဘဝေယျ၊ တဒါ အတ္တနော ဒုဗ္ဗလတာယ ပုရိသိန္ဒြိယံ န နိဗ္ဗတ္တေတိ ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဧဝံ ပရဒါရိကာဒိကမ္မူပနိဿယေန ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ နိဗ္ဗတ္တနတော တံ တေန နိဗ္ဗတ္တိတံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။

၆၇၁-၂။ ယဒါ ပန တံ ကမ္မံ ပုန သာမဂ္ဂိပဋိလာဘတော၊ ပရိက္ခီဏပါပကမ္မတာယ ဝါ ဗလဝပ္ပတ္တံ အဘဝိဿ၊ တဒါ ဒိန္နဝေဓံ ဝိယ ရုက္ခံ တဒပဂမေ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပန အတ္တနော ကာရဏာဘာဝတော နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဘယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိယမ္ပိ ဝိသဒိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနတော ပုရေ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဌိတိကာလမုပါဒါယ တံတံသမုဋ္ဌာပကကမ္မံ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ န ဇနေတိ။ သတ္တရသမစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နံ ဝိသဒိသိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိတော ပုရိမစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈတိ။ ယဒိ ဟိ သတ္တရသမစိတ္တုပ္ပာဒတော ပရမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဣတရံ နုပ္ပဇ္ဇတိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဒွိန္နံ သဟုပ္ပတ္တိယာ အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဣမသ္မိံ ပဉှေ ‘‘နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနဿာပီ’’တိအာဒိ ။ ဧကသ္မိဉ္စ နိရုဒ္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ လိင်္ဂါဒီနိ ကတိပယဒိဝသေဟိ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တေသု နိရုဒ္ဓေသု ဣတရာနိ အနုက္ကမေန ဇာယန္တီတိ အာစရိယာ။ ဣတ္ထိနိမိတ္တုပ္ပာဒကကမ္မတော၊ ပုရိသနိမိတ္တုပ္ပာဒကကမ္မတော ဝါတိ ဥဘတော ဒုဝိဓံ ဗျဉ္ဇနမဿာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနော။ တဿာပီတိ ယဿ ဒုဝိဓံ ဗျဉ္ဇနမတ္ထိ၊ တဿာပိ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ သိယာ၊ ကိံ ပန ဣတရဿာတိ ဒဿေတိ။

နနု စ ဒုဝိဓေ ဗျဉ္ဇနေ သတိ ဣန္ဒြိယဒွယေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဗျဉ္ဇနဉှိ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဇာယတီတိ? သစ္စံ ဇာယတိ၊ ဧတ္ထာပိ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိနိမိတ္တမေဝ ယာဝဇီဝံ ပဝတ္တတိ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပုရိသနိမိတ္တမေဝ၊ ဣတရံ ပန န တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယဟေတုတော ဇာယတိ။ တံ ပန ယေန ကာရဏေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ အနုယောဂံ ကတွာ ‘‘န စာဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ သောဓနံ တု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဣန္ဒြိယေ သတိ။ အဘာဝေါ စာတိ ယံ ပဋိစ္စ ဇာယတိ၊ တဿ အဘာဝတော ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနာဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ပုရိသဗျဉ္ဇနာဘာဝေါတိ အတ္ထော ။ န စာဘာဝေါ သိယာတိ နေဝ ဒုတိယဗျဉ္ဇနဿ အဘာဝေါ သိယာ။ န တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏန္တိ တံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ၊ တထာ ဣတရဿ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ၊ သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ၊ န ပန တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏ’’န္တိ။ ကိဉ္စရဟိ ကာရဏန္တိ စေ? အာဟ ‘‘တဿာ…ပေ… ကာရဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ကမ္မသဟာယန္တိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓဿ ဣန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ သဟာယံ။ ရာဂစိတ္တန္တိ ဣတ္ထိယာ ပုရိသသ္မိံ၊ ပုရိသဿ ဣတ္ထိယံ ဝါ ဥပ္ပန္နံ မေထုနရာဂစိတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပနိမဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ၊ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ သော ဟိ ဣတ္ထိန္ဒြိယဝန္တတာယ သယံ ဂဏှာတိ၊ ပရေသု ဥပက္ကမကရဏတော ပရံ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရေသု ဥပက္ကမကရဏတော ပရံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတိ၊ သယံ ပန ပုရိသိန္ဒြိယဝန္တတာယ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှာတိ။

ယသ္မာ ဣတ္ထိန္ဒြိယေ သတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒယော ဟောန္တိ၊ တေသု စ သန္တေသု ဣတ္ထီတိ ပကာသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ တဿ ပကာသနကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထီတိ ပကာသနရသ’’န္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ပနေတံ ဣန္ဒြိယံ ကာယပသာဒေါ ဝိယ သကလသရီရဗျာပကမေဝ၊ န စဿ ကာယပသာဒေန သင်္ကရော လက္ခဏဘေဒတော၊ နိဿယဘေဒတော စ။

၆၇၃။ သဟဇရူပပရိပါလနလက္ခဏန္တိ ယထာ အတ္တနာ သဟဇာတရူပါနိ တီသု ခဏေသု ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အနုပါလနလက္ခဏံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဧကန္တကမ္မဇတ္တာ သဟဇဂ္ဂဟဏေနေဝ အနုပါလေတဗ္ဗာနမ္ပိ ကမ္မဇဘာဝေါဝ သိဒ္ဓါတိ ကမ္မဇဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ယထာသကံ ခဏတ္တယမတ္တဋ္ဌာယီနမ္ပိ ကမ္မဇရူပါနံ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေနေဝ တံ အနုပါလကံ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ပဝတ္တနရသ’’န္တိ။ ပဝတ္တနဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တနယေန တေသံ ယာပနံ ဌပနံ ဌိတိဟေတုကတာ။ န ဟိ ကမ္မဇာနံ ကမ္မမေဝ ဌိတိဟေတု ဘဝိတုံ သက္ကောတိ အာဟာရဇာဒီနံ အာဟာရာဒိ ဝိယ။ ကိံ ကာရဏံ? တင်္ခဏာဘာဝတော။ ကမ္မဉှိ နိရုဒ္ဓံ ရူပဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တတော တံသမုဋ္ဌာနရူပါနိ မတပိတိကာ ဝိယ ပုတ္တာ စူဠပိတုအာဒိနိဿယေန အညနိဿယေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ အညဉ္စ တေသံ ယာပနသမတ္ထံ နတ္ထိ အညတြ ဇီဝိတိန္ဒြိယေနာတိ တဒေဝ တေသံ ပဝတ္တနရသံ။ အာဟာရဇာဒယော ပန ဓရမာနကပိတိကာ ဝိယ ပုတ္တာ အညနိရပေက္ခာ သကသကပစ္စယဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ အာဟာရာဒယော ဟိ အတ္တနော အတ္ထိက္ခဏေယေဝ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေသံ ဌိတိပဝတ္တိယာဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ တတော တံသမုဋ္ဌာနာနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိရပေက္ခာနိ။ သေသာနိပိ တံတံပစ္စယဝသေနေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ န အညံ ဌပနကာရဏံ ပစ္စာသီသန္တိ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနမ္ပိ စေတံ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယေဝ အနုပါလကံ။ ယာပေတဗ္ဗာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ သဟဇာတဘူတာနိ ပဒဋ္ဌာနမေတဿာတိ ယာပေတဗ္ဗဘူတပဒဋ္ဌာနံ။

၆၇၄။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဌပေတွာ အရူပါဝစရဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုံ အဝသေသာ မနောဝိညာဏဓာတု။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရေ’’တိ။ ပဉ္စဝေါကာရေ မနောဓာတု၊ မနောဝိညာဏဓာတုယော စ ယံ ရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ပဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စဝေါကာရေတိ စ ဝိသေသနံ မနောဝိညာဏဓာတုဝသေန ကတံ၊ မနောဓာတု ပန စတုဝေါကာရဘဝေ နတ္ထေဝ။ ပါဠိယံ အနာဂတဿာပိ ဟဒယဝတ္ထုနော အာဂမတော၊ ယုတ္တိတော စ အတ္ထိဘာဝေါ ဝိညာတဗ္ဗော။ တတ္ထ အာဂမော တာဝ –

‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု စ မနောဝိညာဏဓာတု စ ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ရူပံ မနောဓာတုယာ စ မနောဝိညာဏဓာတုယာ စ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ နိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈) –

ဧဝမာဒိ ပဋ္ဌာနဝစနံ။ ယုတ္တိ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဓာတုဒွယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ။ ယံ ယဉှိ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ၊ တံ တံ နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဒိဿတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏဓာတု။ တတ္ထ န တာဝ ရူပါယတနာဒီနံ၊ ဩဇာယ စ တန္နိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ ဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓတော ဗဟိပိ တေသံ ပဝတ္တိဒဿနတော၊ နာပိ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယာနံ တဒုဘယဝိရဟိတေ အဘာဝကသန္တာနေပိ ဓာတုဒွယဒဿနတော။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿာပိ သဟဇပရိပါလနလက္ခဏကိစ္စန္တရံ ဝိဇ္ဇတီတိ န တန္နိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ။ တဉှိ ကိစ္စန္တရေ ပသုတံ န ဣမာသံ နိဿယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ပါရိသေသတော တေသံ နိဿယော ဟဒယဝတ္ထု နာမ အတ္ထီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဟောတု တာဝ ဓာတုဒွယနိဿယော ဝတ္ထု၊ ဥပါဒါယရူပဉ္စ၊ တံ ပနေတံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ပဋိနိယတကိစ္စံ ဟဒယပ္ပဒေသေ ဌိတမေကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဝတ္ထုရူပဘာဝတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ စက္ခု ဝိယ။ ယဉှိ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ ရူပံ၊ တံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ယထာ စက္ခုပသာဒေါ၊ တတော ဧဝ ပဋိနိယတကိစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ကိဉ္စိ စိန္တေန္တဿ ဟဒယပ္ပဒေသဿ ခိဇ္ဇနတော တတ္ထေဒံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ။ ယထာဟု အာစရိယာ –

‘‘ကမ္မဇံ ဝတ္ထုဘာဝါ တံ၊ စက္ခုံဝ နိယတကြိယံ၊

စိန္တာယ စ ဥရောခေဒါ၊ တတြ တိဋ္ဌန္တိ ဝိဇာနိယ’’န္တိ။

ယဒိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယဘူတံ ဟဒယဝတ္ထု နာမ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ ပနေတံ ရူပကဏ္ဍေ န ဝုတ္တံ။ န ဟိ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ အတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ ကာရဏန္တရသမ္ဘဝတော။ ကိံ ပန တံ ကာရဏံ? ဒေသနာဘေဒေါ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ၊ န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေယေဝ တန္နိဿယတ္တာ၊ ဧကန္တေန နိဿိတဝသေနေဝ စ ဝတ္ထုဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု၊ အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ န ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ နိဿိတေဟိ ဝိသေသိတတ္တာ။ ယမ္ပိ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသု န တဒနုဂုဏာ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုံ၊ န ဧကရသာ ဒေသနာ ဘဝေယျ၊ ဧကရသဉ္စ ဒေသနံ ဒေသေတုံ တတ္ထ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု န ဝုတ္တံ၊ န အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ပကတိ၊ ယံ ဧကရသေနေဝ ဒေသနံ ဒေသေတုံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကဿစိ အဂ္ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ စိတ္တုပ္ပာဒဝိဘာဂေန အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကာဝိစာရပဒဝိသဇ္ဇနေ ဝိတက္ကော ဝိစာရော စာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိသဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓဋော၊ အညထာ ‘‘ဝိတက္ကော စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ နိဿယဘာဝတော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝဟန္တံ ဝိယ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ဥဗ္ဗာဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

၆၇၅။ စတူသု အာဟာရေသု ဣဓ ရူပါဓိကာရတော ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အာဟာရတာတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ။ တတ္ထ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော။ အာဟရီယတီတိ အာဟာရော၊ ကဗဠံ ကတွာ အဇ္ဈောဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ သဝတ္ထုကံ ကတွာ အာဟာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကဗဠီကာရာဟာရဿ ပန ဩဇာ ဣဓ အာဟာရော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ယာယ ဩဇာယာ’’တိအာဒိ။ သော စ ရူပါဟရဏသဘာဝေါ ဥပတ္ထမ္ဘနဗလကရော အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရီရသာဟရဏဘူတော ဘူတနိဿိတော ဧကော ဝိသေသော။ ဗာဟိရာဟာရပစ္စယံ ပဋိလဘိတွာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကာဟာရော ရူပံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အယံ အဇ္ဈတ္တိကာဟာရဿ ဥပနိဿယဘာဝေနာပိ ရူပံ အာဟရတီတိ အာဟ ‘‘ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတီ’’တိ။ ဩဇာ အဋ္ဌမီ ယဿ တံ ဩဇဋ္ဌမကံ။ ယာယ ဩဇာယာတိ အတ္တနော ဥဒယာနန္တရံ ရူပဇနနတော ဩဇာသင်္ခါတာယ ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝတ္ထုဂတာယ ယာယ ဖရဏဩဇာယ။ ယတ္ထ ယတ္ထာတိ ယမှိ ယမှိ ဇနပဒေ၊ နဂရာဒီသု စ။ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ ပဝုစ္စတိ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၇၆။ ကိံ ပန ဝတ္ထုနော ကိစ္စံ၊ ကိံ ဩဇာယာတိ စေ? ပရိဿယဟရဏံ ဝတ္ထုဿ ကိစ္စံ၊ ပါလနံ ဩဇာယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အန္နပါနာဒိက’’န္တိအာဒိ။ အဂ္ဂိံ ဟရတိ ကမ္မဇန္တိ ကမ္မဇတေဇံ ဂဏှာတိ။ အန္တောကုစ္ဆိယဉှိ ဩဒနာဒိဝတ္ထုသ္မိံ အသတိ ကမ္မဇတေဇော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒရပဋလသင်္ခါတမုပါဒိန္နရူပံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဆာတောမှိ၊ အာဟာရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝဒါပေတိ၊ ဘုတ္တကာလေ ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ အနုပါဒိန္နကဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ၊ အထ သတ္တော ဧကဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ဆာယာရက္ခသော ဆာယာပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ဂဟေတွာ ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ အတ္တနော ဘဝနေ မောဒန္တော ဆာတကာလေ အာဂန္တွာ သီသေ ဒံသတိ၊ သော ဒဋ္ဌတ္တာ ဝိရဝတိ၊ တံ ဝိရဝံ သုတွာ သစေ အညေပိ မနုဿာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သော အာဂတာဂတေ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ သကဘဝနေ မောဒတိ ၊ ဧဝံ ယံ ယံ အန္နပါနာဒိကံ ဝတ္ထု၊ တံ တံ ကမ္မဇတေဇော ဂဟေတွာ ဇီရာပေတွာ ပုန ဥဒရပဋလံ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ အန္နပါနာဒိကံ ဝတ္ထု အတ္တနော ဥဒရပဋလံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဥပါဒိန္နကာယံ ဂဟေတွာ ဌိတံ တတော မောစေတွာ အတ္တာနံ ဂဏှာပနဝသေန တံ အတ္တနော သန္တိကံ ဟရတိ။ ကေဝလန္တိ ဩဇာဝိယုတ္တံ ဝတ္ထု ဇီဝိတံ ကမ္မဇဘူတံ တံ ပါလေတုံ န သက္ကောတိ။

၆၇၇။ ဩဇာ…ပေ… ပါစကန္တိ ဩဇာ ဇီဝိတံ ပါလေတုံ သက္ကောတိ၊ ကမ္မဇံ တေဇံ ဟရိတုံ န သက္ကောတိ အာမာသယဿ အပုဏ္ဏတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပတ္ထမ္ဘနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဩဇဋ္ဌမကရူပဟရဏဝသေနေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ။ ကာယေနာတိ ရူပကာယေန။ အတ္တနော ဘာဝန္တိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ။ ဝိညာပေန္တာနန္တိ ပရေသံ သညာပေန္တာနံ။ ကာယဂ္ဂဟဏာနုသာရေနာတိ ဖန္ဒမာနကာယဂတဝဏ္ဏဿ ဂဟဏဘူတာနံ စက္ခုဒွါရိကဇဝနာနန္တရပ္ပဝတ္တာနံ နိစ္ဆယဂ္ဂဟဏသင်္ခါတာနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ အနုဿရဏေန တေသံ အနန္တရန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စဒွါရေ ဟိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ယထာပစ္စယံ ကုသလာကုသလဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရိကဇဝနံ တဒေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ ဝိသယံ ဝဝတ္ထာပေတွာ ဇဝနံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ စက္ခုဒွါရိကဇဝနာနန္တရပ္ပဝတ္တာနံ ဒွိန္နံ ဇဝနဝါရာနမနန္တရံ တတိယဝါရေ ပဝတ္တာယ မနောဒွါရဇဝနဝီထိယာ ဧဝ ဂဟိတာယ ဧတာယ ကရဏဘူတာယ စတုတ္ထဝါရေ မနောဒွါရေ ဇဝနေနေဝ ဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ဧတေန ဝိညတ္တိ-သဒ္ဒဿ ကရဏသာဓနတာ ဝုတ္တာ။ သယံ ဝါတိအာဒိနာ ပန ကမ္မသာဓနတ္တမာဟ။

ဧဝံ ဝိညတ္တိ-သဒ္ဒဿ ကာရကဒွယေ သမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကာယ-သဒ္ဒေန သဟ ကမ္မဓာရယသမာသံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ကာယော’’တိ ဝေါဟာရဿ ဝိညတ္တိယမ္ပိ စ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေနသံဝရော’’တိအာဒိသုတ္တမာဟ။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုတ္တာတိ ဝိပ္ဖန္ဒမာနကာယေန ကရဏဘူတေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုဘာဝတော ကာယေန ဝိညတ္တီတိပိ ကာယဝိညတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ဝိညတ္တိယာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဿ ဟေတုဘာဝတော တံဟေတုကံ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနသင်္ခါတံ ကာယံ ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယဇာနနတော ဝိညတ္တိ အဓိပ္ပာယဝိညာပနဿ ကာရဏဘာဝေန ဂယှတီတိ ကာယေန အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတီတိ။ တထာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနံ ဂဟေတွာ တဿ ကာရဏမေတ္ထ အတ္ထီတိ ဝိညတ္တိယာ ဂယှမာနတ္တာ သယဉ္စ ကာယေန ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ကာယေန ဝိညတ္တီတိပိ ကာယဝိညတ္တီတိ။

၆၇၈။ စိတ္တဇာနိလဓာတုယာတိ အဘိက္ကမာဒိပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယာ။ အာကာရဝိကာရတာတိ အာကာရဘူတော ဝိကာရော။ ကဿ ပန သာ အာကာရဝိကာရတာတိ? သာမတ္ထိယတော ဝါယောဓာတုအဓိကာနံ စိတ္တဇမဟာဘူတာနံ။ ကိံ တံ သာမတ္ထိယံ? စလနဟေတုတာ၊ စိတ္တဇတာ၊ ဥပါဒါယရူပတာ စ။ အထ ဝါ စိတ္တဇာနိလဓာတုယာ ဧကာ အာကာရဝိကာရတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလဉှိ သာမိဝစနံ စလနသမ္ဗန္ဓာပေက္ခာယ ဧဝ၊ အထ ခေါ အာကာရဝိကာရသမ္ဗန္ဓာပေက္ခာယပီတိ။

ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒါယရူပတ္တံ။ ‘‘စိတ္တဇာနိလဓာတုယာ’’တိ ဟိ ဝစနေန ဝါယောဓာတုယာဝ အာကာရဝိကာရတာ ဝိညတ္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဧကဘူတနိဿိတံ ဥပါဒါယရူပံ နာမ အတ္ထိ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဝစနတောတိ? နာယံ ဒေါသော၊ စတုန္နံ ဝိကာရတာ စတူသု ဧကဿပိ ဟောတိ စတုသာဓာရဏဓနံ ဝိယ။ အနိလဓာတုအဓိကကလာပေါ ဝါ ဣဓ ‘‘အနိလဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဒဓိကေ တံဝေါဟာရတော ယထာ သမ္ဘာရဓာတုယာ အဓိကဘာဝေန ပထဝီဝေါဟာရော၊ တသ္မာ ဝါယောဓာတုအဓိကာနံ စိတ္တဇမဟာဘူတာနံ ဧကာ အာကာရဝိကာရတာ ကာယဝိညတ္တီတိ န ကောစိ ဝိရောဓော။ အဓိကတာ စဿာ သာမတ္ထိယတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န ပမာဏတော။ ဣတရထာ ဟိ တေသံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာ န ယုဇ္ဇေယျ။ အဓိကတာ ဟိ အတ္တနော အဓိကဝသေန ဣတရေဟိ ဝိနိဗ္ဘောဂပ္ပဝတ္တိတော ဟောတိ။ သာမတ္ထိယာဓိကဉ္စ ကာရဏာနုကာရိတာယ။ ကာရဏဉှိ အဘိက္ကမာဒိပဝတ္တကံ စိတ္တံ၊ တံ စလနာဓိပ္ပာယသဘာဝံ တတော သမုဋ္ဌိတေ ကလာပေ အနုကရောန္တေ ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ အဓိကတ္တံ ယုတ္တန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ အာကာရဝိကာရတာ’’တိ ဂဏှန္တိ၊ တေသံ မတေန ဥပါဒါရူပတ္တံ ဒုရူပပန္နံ။ န ဟိ ဧကဿ ဝိကာရော စတုန္နံ ဥပါဒါရူပန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။

ကီဒိသီ ပနာယံ ဝိကာရတာတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတဿ ရူပဿ စလနေ ဟေတူ’’တိ။ တတ္ထ သဟဇာတဿာတိ အတ္တနာ သဟဇာတဿ။ ယသ္မာ ဥတုစိတ္တာဟာရဇာနံ စလနံ စိတ္တဇရူပသမ္ဗန္ဓေနေဝ ဟောတိ၊ နဒီသောတစလနေန တတ္ထ ပက္ခိတ္တသုက္ခဂေါမယပိဏ္ဍာဒီနံ ဝိယ။ ဝိညတ္တိဝသေန ပန စိတ္တဇာနမေဝ စလနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဇာတဿာ’’တိ။ ရူပဿာတိ ရူပကာယဿ။ စလနေတိ သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနသင်္ခါတေ စလိတဘာဝေ။ သန္ထမ္ဘနာဒိကမ္ပိ ဟိ စလနာဘိမုခတာယ စလနန္တိ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတူတိ ဟေတုဘူတာ သဟကာရီကာရဏဘူတာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာယဝိညတ္တိ နာမ နေဝ ဖန္ဒမာနရူပကာယော၊ န စ ဖန္ဒမာနာ ဝါယောဓာတု၊ အထ ခေါ မဟန္တံ ပါသာဏံ ဥက္ခိပန္တဿ သဗ္ဗထာမေန ဂဟဏကာလေ သရီရဿ ဥဿာဟနဝိကာရော ဝိယ ရူပကာယဿ ပရိပ္ဖန္ဒနပစ္စယဘာဝေန လဗ္ဘမာနော ဧကော အာကာရဝိကာရော ကာယဝိညတ္တိ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နနု စ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာဒိဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ၊ တဿ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဂဟဏံ ဟောတီတိ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ? အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏတော။ န ဟိ ဝိညတ္တိဝိကာရရဟိတေသု ရုက္ခစလနာဒီသု အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌံ၊ ဟတ္ထစလနာဒီသု ပန ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာဒိဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ အဓိပ္ပာယဿ ဝိညာပကောတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ ဧကန္တေန။ ဉာပကော စ ဟေတု သယံ ဂဟိတောယေဝ အတ္တနော ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဉာပေတိ၊ န ဝိဇ္ဇမာနမတ္တေနာတိ။ ဉာပေတဗ္ဗဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမ္ပိ အနုမာနတော သိဒ္ဓံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘ဝိသယတ္တမနာပန္နာ၊

သဒ္ဒါ နေဝတ္ထဗောဓကာ၊

န သတ္တာမတ္တတော အတ္ထေ၊

တေ အညာတာ ပကာသကာ’’တိ။

ယဒိ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ ကာရဏမဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ၊ ကသ္မာ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? န ကေဝလံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ အဓိပ္ပာယဿ ဂဟဏဿ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓဂ္ဂဟဏဉ္စ ဣမဿ ဥပနိဿယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ အရညေ ဥဒကတိတ္ထေ ဥဿာပေတွာ ဌပိတဂေါသီသာဒီနိ ဥဒကနိမိတ္တာနိ ဒိသွာ တဒနန္တရပ္ပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဇဝနဝီထိယာ ဂေါသီသာဒီနံ ဥဒကသဟစာရီပကာရသညာဏာကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဥဒကမေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ ဇာနနံ၊ ဧဝံ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ တဒနန္တပ္ပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဝီထိယာ ပုရိမဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓူပနိဿယသဟိတာယ သာဓိပ္ပာယဝိကာရဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ။

၆၈၁-၂။ သဟဇရူပစလနဿ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဟေတုဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ကိံ သဗ္ဗာ ဧဝ ဝါယောဓာတု သဟဇရူပံ စာလေတီတိ ဣမံ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘လဘိတွာ ပနုပတ္ထမ္ဘ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘံ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယန္တိ မနောဒွါရိကဇဝနဝီထိံ သန္ဓာယာဟ ပဉ္စဒွါရိကဝီထိယာ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တာဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌာဟိ ဆဟိ စ စိတ္တေဟီတိ သတ္တသု ဇဝနေသု ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဆဟိ ဇဝနေဟိ သမုဋ္ဌိတံ ဝါယောဓာတုံ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဝါယောဓာတုသမုဋ္ဌိတ’’န္တိ ပါဌံ ဒိသွာ ဥပတ္ထမ္ဘန္တိ ဘာဝသာဓနဝသေန ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ စိတ္တေဟိ ဥပ္ပန္နဝါယောဓာတုသမုဋ္ဌိတံ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတွာတိ ယောဇေန္တိ။ ဝိညတ္တိသဟိတတ္တနာတိ သယံ ဝိညတ္တိသဟိတာ အတ္တနာ သဟဇာတံ စိတ္တဇရူပံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စလယတိ၊ န ဣတရာတိ အတ္ထော။

အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ယထာ နာမ သတ္တဟိ ယုဂေဟိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗသကဋေ သတ္တမယုဂယုတ္တာ ဧဝ ဂေါဏာ ဟေဋ္ဌာ ဆသု ယုဂေသု ယုတ္တဂေါဏေဟိ လဒ္ဓုပတ္ထမ္ဘာ သကဋံ စာလေန္တိ၊ ပဌမယုဂါဒိယုတ္တာ ပန သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တမေဝ သာဓေန္တာ တေသံ ဥပတ္ထမ္ဘကာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝံ သတ္တမဇဝနသမုဋ္ဌိတာ ဝါယောဓာတု ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ ဇဝနေဟိ သမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုတော လဒ္ဓုပတ္ထမ္ဘာ စိတ္တဇရူပံ စာလေတိ။ ပဌမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌိတာ ပန သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တံ သာဓေန္တာ တဿ ဥပတ္ထမ္ဘကာ ဟောန္တိ၊ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ စေတ္ထ စလနံ ဥပ္ပန္နဒေသတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဓမ္မာနံ စလနာဘာဝတော၊ ဣတရထာ ဓမ္မာနံ အဗျာပါရတာ၊ ခဏိကတာ စ န သိယာ။ ကထံ ပနဿ သဟဇရူပါနံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါတိ? ယထာ အတ္တနာ သဟဇရူပါနိ ဟေဋ္ဌိမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌိတရူပေဟိ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ တေဟိ သဟ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိယေဝဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိညတ္တိဂ္ဂဟဏဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိသဟိတာတိ သတ္တမဇဝနသမုဋ္ဌိတာယ ဧဝ စ ဝိသေသိတတ္တာ စလနာကာရသဟိတာယေဝ ဝါယောဓာတု ဝိကာရသဟိတာတိ? နယိဒမေဝံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စလယိတုမသက္ကောန္တိယောပိ သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တကရဏေန ပဌမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယောပိ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာ ဧဝ။ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဂန္တွာ အဘိက္ကမာဒီနိ ပဝတ္တေတုကာမော တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရသမ္ဘဝတော။ အဓိပ္ပာယသဟဘာဝိနဉှိ ဝိကာရံ ဝိညတ္တိမာစိက္ခန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တိ? ယာ ကုသလစိတ္တဿ ဝါ…ပေ… အဗျာကတစိတ္တဿ ဝါ အဘိက္ကမန္တဿ ဝါ…ပေ… ပသာရေန္တဿ ဝါ ကာယဿ ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘိတတ္တံ ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ ဝိညာပိတတ္တံ။ ဣဒံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇၂၀) သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝါကာရော ကာယဝိညတ္တီတိ ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿာပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာဝစနံ သုဋ္ဌု ဥပပန္နံ ဟောတိ။

၆၈၃-၄။ စိတ္တဇာတာယ ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေ ပစ္စယော ယော အာကာရဝိကာရော၊ အယံ ဝစီဝိညတ္တိ ဝိညေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စိတ္တဇာတာယာတိ ဝစီဘေဒပ္ပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ။ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေတိ ဥပါဒိန္နကကလာပသင်္ခါတဿ အက္ခရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဿ ဃဋ္ဋနသညိတေ ကိစ္စေ ဃဋ္ဋနဿာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယောတိ တဿ သဟကာရီကာရဏဘူတော။ ဧကော အာကာရဝိကာရောတိ ဃဋ္ဋိယမာနဥပါဒိန္နရူပတော၊ ဃဋ္ဋန္တိ ယာ ပထဝီဓာတုတော စ ဝိနိဝဋ္ဋော ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နဃဋ္ဋနပစ္စယသဘာဝရူပေါ ဧကော အာကာရဝိကာရဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ပထဝိဓာတုယာတိ သာမိဝစနံ ‘‘ဥဘယသမ္ဗန္ဓာပေက္ခ’’န္တိအာဒိ ကာယဝိညတ္တိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဂယှတိ၊ ဧဝမိဓ သုယျမာနသဒ္ဒသဝနာနန္တရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ သန္ထမ္ဘနာဒီနံ အဘာဝေန ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဓိံယေဝ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘လဘိတွာ ပနုပတ္ထမ္ဘ’’န္တိအာဒိနယော န လဗ္ဘတိ။ ဃဋ္ဋနဉှိ ပဌမဇဝနာဒီသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဒဝသာ’’တိ။ အထ ဃဋ္ဋနစလနာနံ ကော ဝိသေသောတိ? ဃဋ္ဋနံ ပစ္စယဝိသေသေန ဘူတကလာပါနံ အညမညံ အာသန္နတရုပ္ပာဒတာ၊ စလနံ ဧကဿာပိ ဒေသန္တရုပ္ပာဒနပရမ္ပရတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဂေါသီသာဒိဥပမာပေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သာဝါတိ သာ ဧဝ သဟသဒ္ဒါ ဝိညတ္တိ။ သကျကုလိန္ဒုနာတိ သုပရိသုဒ္ဓဂဂနတလဿ သက္ကရာဇကုလဿ အဝဘာသကဋ္ဌေန တဿ နိသာကရဘူတေန။ အထ ဝါ ဣန္ဒတိ ပရမိဿရိယံ ကရောတီတိ ဣန္ဒု။ ဣန္ဒု-သဒ္ဒဿ ဥတ္တမဝါစကတ္တာ သက္ကကုလုတ္တမေနာတိ အတ္ထော။

၆၈၅။ အထ ဝိညတ္တိ တာဝ သဟသဒ္ဒါဝ၊ သဒ္ဒေါ ပန စိတ္တဇော အဝိညတ္တိကော အတ္ထီတိ စေ? နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဒေါ န စိတ္တဇော’’တိအာဒိ။ ဝိညတ္တိဃဋ္ဋနန္တိ ဝိညတ္တိပစ္စယံ ပထဝီဓာတုယာ ဃဋ္ဋနံ။ ဓာတုသင်္ဃဋ္ဋနေနေဝါတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ယသ္မာ ဓာတုသင်္ဃဋ္ဋနေနေဝ သဒ္ဒေါ ဇာယတိ၊ န တေန ဝိနာ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ အနေန စ ယေ ဝဒန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ န သောတဝိညေယျောတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ ဝိညတ္တိယာ ဝိနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) ဟိ ဝစနတော အသောတဝိညေယျေန သဒ္ဒေန သဟ ဝိညတ္တိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတောဝ စိတ္တဇောပိ သဒ္ဒနဝကော အတ္ထီ’’တိ၊ တေသံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါဝ ဟောတိ၊ န သောတဝိညေယျောတိ ဝိရုဒ္ဓမေတန္တိ မညမာနေဟိ သင်္ဂဟကာရေဟိ ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာဝ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဝဏ္ဏေတိ။ ကထံ? ‘‘ဇိဝှာတာလုစလနာဒိကရဝိတက္ကသမုဋ္ဌိတံ ဝိညတ္တိသဟဇမေဝ သုခုမသဒ္ဒံ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ အာဒိသတီ’’တိ သုတ္တေ၊ ပဋ္ဌာနေ စ ဩဠာရိကံ သဒ္ဒံ သန္ဓာယ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒဿ အသောတဝိညေယျတာ ဝုတ္တာတိ။

၆၈၆-၇။ ဝိညာပနတောတိ ဝစီဃောသေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုတ္တာ။ သယံ ဝိညေယျတောတိ ဂဟဏာနုသာရေန ဝစီဃောသေန ဝါ ဟေတုနာ သယံ ဝိညေယျတ္တာ။ တဿာတိ ဝိညတ္တိသဒ္ဒဿ။ သမ္ဘဝေါ ကာရကဒွယေတိ ဝိညာပယတီတိ ဝိညတ္တိ၊ ဝိညာယတီတိ ဝိညတ္တီတိ ဧဝံ ဟေတုမှိ၊ ကမ္မနိ ဝါ တဿ သမ္ဘဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပနေတံ ဝိညတ္တိဒွယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဥဒါဟု ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘န ဝိညတ္တိဒွယ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဝိယာတိ သကသကကလာပဂတအဋ္ဌရူပါနိ ဝိယ၊ ဝိညတ္တိဒွယဿ ဧကတော ဝုစ္စမာနတ္တာ ကာယဝိညတ္တိသဟဇကလာပေ သဒ္ဒေါ န လဗ္ဘတီတိ ဝစီဝိညတ္တိကလာပေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ တံ ဟိတွာ ‘‘အဋ္ဌ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ယထာဝုတ္တဝိကာရဂ္ဂဟဏမုခေန ‘‘အယံ ဣဒံ နာမ ကာတုကာမော’’တိ တံသမင်္ဂိနော အဓိပ္ပာယော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယပ္ပကာသနရသာ’’တိ။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဟေတုဘူတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝိကာရတ္တာ တဿာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဿ ဟေတုဘာဝါကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယ…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝါယောဓာတုယာ ကိစ္စာဓိကတာယ အာဟ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝစီဃောသဿ ဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝစီဃောသသင်္ခါတဿ စိတ္တဇသဒ္ဒဿ ဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဃဋ္ဋနေ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဃဋ္ဋနာနန္တရံ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ ဂဟေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနပထဝီဓာတု ဥပါဒိန္နဃဋ္ဋနမတ္တံ ကရောတိ၊ ဃဋ္ဋိတက္ခဏေ ဥတုသမုဋ္ဌာနောဝ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ပန စိတ္တပစ္စယတ္တာ ပရိယာယေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန စိတ္တဇသဒ္ဒေါယေဝ န လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ ဥဒကတာပနကာလေ အန္တောဥဒကေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသဒ္ဒေါ ဝိယ ဥပါဒိန္နေ ဃဋ္ဋေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနစိတ္တသမုဋ္ဌာနပထဝီဓာတုယာ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ တသ္မိံ ကလာပေ နဝမံ ဟုတွာ အန္တောယေဝ ဘူတိကသဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါပိ ဝစီဝိညတ္တိဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အစ္ဆရာပဟရဏာဒိသဒ္ဒေါ ပန ဝစီဝိညတ္တိယာ အဘာဝတော စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနောယေဝါတိ။

၆၈၈။ ဝိဂ္ဂဟာဘာဝတော န ကဿတိ၊ ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတီတိ အကာသော၊ သောယေဝ အာကာသောတိ အာဟ ‘‘န ကဿတီတိ အာကာသော’’တိ၊ ကော ပနေသောတိ အာဟ ‘‘ရူပါနံ ဝိဝရော’’တိ၊ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒါဒိရူပါနံ အန္တရန္တိ အတ္ထော။ အနေန အဇဋာကာသမာဟ။ ယော…ပေ… ပရိစ္ဆေဒေါတိ ပန ဣမိနာ ဣဓာဓိပ္ပေတမာကာသံ၊ သော ပန ရုဠှီဝသေန အာကာသောတိ ပဝုစ္စတိ။

ရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ သယံ ဝါ တေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တေသံ ဝါ ပရိစ္ဆေဒမတ္တန္တိ ရူပပရိစ္ဆေဒေါ၊ တံ လက္ခဏမေတဿာတိ ရူပပရိစ္ဆေဒလက္ခဏော။ အယဉှိ တံ တံ ရူပကလာပံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပပရိယန္တပ္ပကာသနရသော’’တိ။ ‘‘အယံ ရူပါနံ ဟေဋ္ဌိမော ပရိယန္တော၊ အယံ ဥပရိမော’’တိ ဧဝံ ဝိဘာဝနကိစ္စောတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန ယသ္မာ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒမတ္တံ ဟုတွာ ဂယှတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပမရိယာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနေသ ရူပေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော စတုသမုဋ္ဌာနကလာပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ အထ ဧကသမုဋ္ဌာနဗဟုကလာပတော၊ ဥဒါဟု ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတော၊ ဧကေကရူပတော ဝါတိ? ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဒိ ဟိ စတုသမုဋ္ဌာနကလာပတော၊ ဧကသမုဋ္ဌာနဗဟုကလာပတော ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတိ သမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒေယျ၊ ဧကကလာပဂတရူပါနံ ဝိယ နာနာကလာပဂတရူပါနမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာ ဝါ အာပဇ္ဇေယျ။ အထ ဝါ ဧကေကရူပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတိ ဧကေကကလာပဂတရူပါနမ္ပိ နာနာကလာပဂတရူပါနံ ဝိယ အညမညဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာပသင်္ဂေါ သိယာ၊ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အနိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါတိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟေဝ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာနတော အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ကလာပန္တရဘူတာ ကလာပန္တရဘူတေဟိ သမ္ဖုဋ္ဌာဝ ဧကဃနပိဏ္ဍဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ၊ တထာပိ ဓမ္မတော အညမညံ ဝိဝိတ္တတ္တာ အသံကိဏ္ဏာ ဧဝ။ တေသံ ယာ ဝိဝိတ္တတာ အညမညံ အသံကိဏ္ဏတာ၊ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ဘူတန္တရေဟိ ဝိယ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ၊ ဣတရထာ ပရိစ္ဆိန္နတာ န သိယာ တေသံ ဘူတာနံ ဗျာပိဘာဝါပတ္တိတော။ အဗျာပိဘာဝေါ ဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣမဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇)။

အထ ဝါ ကလာပန္တရဘူတာနံ အညမညံ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာနတော အသမ္ဖုဋ္ဌတာပစ္စုပဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒမုခဝိဝရာဒိဝသေန ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ရူပပရိစ္ဆေဒေ ဟိ သတိ ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝေါ ဟောတိ။ ယေသံ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတ္ထေဝ တေသံ ပရိစ္ဆေဒဘာဝေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နရူပပဒဋ္ဌာနော’’တိ။

၆၈၉-၉၁။ ရူပဿလဟုတာဒိတ္တယနိဒ္ဒေသေတိ ရူပဿလဟုတာ ရူပဿမုဒုတာ ရူပဿကမ္မညတာတိ ဣမဿ ရူပလဟုတာဒိတ္တယဿ နိဒ္ဒေသေ သမ္ပတ္တေ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အရူပဿ လဟုတာဒီသု ‘‘ကာယလဟုဘာဝေါ ကာယလဟုတာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ‘‘ရူပဿ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ’’တိအာဒိနာ ရူပသမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ရူပဝိကာရာပိ ဝိညာတဗ္ဗာ။ ရူပဿ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ၊ သာ ရူပဿ ဂရုဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ ဂရုဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ အဒန္ဓတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ လဟုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ရူပဿ မုဒုဘာဝေါ မုဒုတာ၊ သာ ရူပဿ ထဒ္ဓဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ ထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရောဓိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ မုဒုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ရူပဿ ကမ္မညဘာဝေါ ကမ္မညတာ၊ သာ ရူပဿ အကမ္မညဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ အကမ္မညဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ သရီရကိရိယာသု အနုကူလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ကမ္မညရူပပဒဋ္ဌာနာတိ။ အတ္ထော ပနေတ္ထ တတ္ထ တတ္ထ အမှေဟိ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမာ ပန တိဿော ရူပါနံ ဝိကာရဘာဝတော ‘‘ရူပဝိကာရာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော…ပေ… ဝိဘာဝိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယထာက္ကမံ ပနေတာ ရူပဿ ဒန္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ၊ ထဒ္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ၊ ရူပါနံ သရီရကိရိယာသု အနနုကူလဘာဝကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဓာတုက္ခောဘောတိ ဝါတပိတ္တသေမှပကောပေါ၊ ရသာဒိဓာတူနံ ဝါ ဝိကာရာဝတ္ထာ၊ ဒွိဓာ ဝုတ္တာပိ အတ္ထတော ပထဝီဓာတုအာဒီနံယေဝ ဝိကာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိပက္ခပစ္စယာ သပ္ပာယဥတုအာဟာရာဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာ၊ သာ စ တံတံဝိကာရဿ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော ဝုတ္တာ၊ အဝိသေသေန ပန သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ၊ တထာ ဟိ တေ ကဒါစိပိ အညမညံ န ဝိဇဟန္တိ။ တထာ အဝိဇဟန္တာနံ ပန ဒုဗ္ဗိဇာနီယံ နာနတ္တန္တိ တံပကာသနတ္ထံ ‘‘ဧတာသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမတောဝ နိဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ လဟုတာယ ဟိ အရောဂီ နိဒဿနံ၊ မုဒုတာယ မဒ္ဒိတစမ္မံ၊ ကမ္မညတာယ သုဓန္တသုဝဏ္ဏံ။

နနု စေတ္ထ အရောဂိနော တာဝ နိဒဿနံ ယုတ္တံ တဿ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓသန္တာနတ္တာ၊ သုပရိမဒ္ဒိတစမ္မသုဓန္တသုဝဏ္ဏာနံ ပန ကထံ။ န ဟိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပသန္တာနေ လဟုတာဒီနိ သမ္ဘဝန္တိ တထာ ဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယာဘာဝတော? သစ္စံ၊ မုဒုကမ္မညသဒိသရူပနိဒဿနမတ္တမေတံ၊ န ပန တတ္ထ ဣဓာဓိပ္ပေတမုဒုတာကမ္မညတာသဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ တူလပိစုအာဒီသု လဟုဘာဝါဒိကန္တိ? န တတ္ထ ပရမတ္ထတော လဟုဘာဝါဒိကံ အတ္ထိ၊ ဂရုဘာဝါဒိဟေတူနံ ပန အဘာဝတော တတ္ထ လဟုဘာဝါဒိဝေါဟာရော။

ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဧကန္တေန တာသံ ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယာပေက္ခတ္တာ၊ ဣတရထာ သဗ္ဗဒါဘာဝိနီဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာတိ။ အဒန္ဓတာလက္ခဏာတိ အဂရုဘာဝလက္ခဏာ။ ဂရုဘာဝဿ ဝိနောဒနံ ခိပနံ အပနယနံ ကိစ္စမေတိဿာတိ ဂရုဘာဝဝိနောဒနရသာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အယံ ရူပါနံ ဂရုဘာဝံ ဝိနောဒေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဂရုရူပပဋိပက္ခာနံ ပန အဒန္ဓရူပါနံ ဝိကာရတ္တာ ‘‘ဇာတိ နံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပရိယာယေန ဂရုဘာဝံ ဝိနောဒေတိ နာမ။ တဿဉှိ ဝိဇ္ဇမာနာယံ ဥပ္ပန္နရူပါနံ အဂရုဘာဝေါယေဝါတိ။ ဧသ နယော မုဒုတာကမ္မညတာသု။ စေတသိကလဟုတာဒယော ပန အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ တံတံအကုသလဓမ္မာနံ ဝိဒ္ဓံသကဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ ဝိကာရမတ္တဘာဝတော နိပ္ပရိယာယေနေဝ တာသံ တံကိစ္စတာ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လဟုပရိဝတ္တိတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အဒန္ဓဿ အရောဂီပုရိသဿ အပရာပရံ သင်္ကန္တိ ပရိဝတ္တနံ ဝိယ အဒန္ဓပရိဝတ္တနံ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အတ္ထော။ ယဿ ရူပဿ လဟုတာ၊ တတ္ထေဝ ဝိကာရဘာဝေန ဥပလဗ္ဘနတော လဟုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ဧဝမိတရာသုပိ။ အထဒ္ဓတာတိ အကထိနတာ။ အတ္တနော မုဒုဘာဝေနေဝ သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အဝိရောဓိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ မုဒု ဟိ ကတ္ထစိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တီသုပိ ဌာနေသု ပဋိပက္ခတ္ထေ အ-ကာရော။ ဒန္ဓတာဒိဟေတူနံ ပဋိပက္ခသမုဋ္ဌာနတ္တာ လဟုတာဒီနန္တိ ကေစိ။ အပရေ ပန သတ္တာပဋိသေဓေတိ ဝဒန္တိ။ သရီရေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယာနံ အနုကူလတာသင်္ခါတော ကမ္မညဘာဝေါ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရီရကိရိယာနုကူလကမ္မညဘာဝလက္ခဏာ။ အကမ္မညံ ဒုဗ္ဗလံ နာမ ဟောတီတိ ကမ္မညတာ အဒုဗ္ဗလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။

၆၉၂။ ရူပါနမာစယော ယောတိအာဒီသု ယော နိပ္ဖန္နရူပါနံ အာဒိတော စယော၊ ယထာပစ္စယံ တတော တတော အာဂတဿ ဝိယ စယောတိ ဝါ အာစယသင်္ခါတော ရူပါနံ ပဌမုပ္ပာဒေါ ဝဍ္ဎိ စ၊ သော ဥပစယောတိ ဥဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော ‘‘ဥပညတ္တံ ဥပသိတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥပ-သဒ္ဒဿ ပဌမူပရိအတ္ထဒဿနတော။ ယာ ပန တေသံယေဝ ရူပါနံ အနုပ္ပဗန္ဓတာ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိ၊ သာ သန္တတီတိ ပဝုစ္စတိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဟိ ရူပုပ္ပတ္တိအာဒိစယဘာဝတော အာစယော နာမ၊ တတော ပရံ ယာဝ သတ္တရသမစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝဍ္ဎိဘာဝတော ဥပစယော နာမ။ တဒါ ဟိ ရူပဿ ကမ္မစိတ္တဥတူဟိ စယောယေဝ၊ န ဟာနိ။ အထ ဝါ ယာဝ အာဟာရသမုဋ္ဌာန ရူပုပ္ပာဒေါ၊ စက္ခာဒိဥပ္ပာဒေါ ဝါ၊ တာဝ ဥပစယော နာမ၊ တတော ပရံ ပန စုတိပရိယောသာနံ သန္တတိ နာမ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –

‘‘ယော အာယတနာနံ အာစယော၊ သော ရူပဿ ဥပစယော။ ယော ရူပဿ ဥပစယော၊ သာ ရူပဿ သန္တတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၄၁-၆၄၂) –

ဧဝံ ဥပစယသန္တတီနံ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘အာစယော နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥပစယော နာမ ဝဍ္ဎိ၊ သန္တတိ နာမ ပဝတ္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နဒီတီရေ ခတကူပသ္မိဉှိ ဥဒကုဂ္ဂမနကာလော ဝိယ အာစယော နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပရိပုဏ္ဏကာလော ဝိယ ဥပစယော ဝဍ္ဎိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂမနကာလော ဝိယ သန္တတိ ပဝတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၄) –

ဥပမာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပါနမာစယော’’တိ စေတ္ထ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန ဥပ္ပာဒေါ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဝိကာရော။ ဝိကာရတ္တေ စ သတိ အတ္တနော ဝိကာရဝန္တဓမ္မဘေဒဘိန္နတ္တာ ဧကက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဗဟူနမ္ပိ ရူပါနံ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ဥပ္ပာဒဝိကာရဘာဝေါ၊ န ပိဏ္ဍဿေဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ရူပါနမေဝ ဥပ္ပတ္တိ ဤဒိသီ၊ အထ ခေါ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဥပ္ပာဒေါ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဇရတာ၊ အနိစ္စတာ၊ ရူပဿ လဟုမုဒုကမ္မညတာ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၉၃။ ဇာတိရူပန္တိ ဒီပိတံ အဋ္ဌကထာသု ဥဘယဿပိ ရူပုပ္ပာဒသဘာဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ? ဘဂဝတာ တထေဝ ဒေသိတတ္တာ။ ဘဂဝတာပိ ကသ္မာ တထာ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တမာကာရနာနတ္တာ’’တိအာဒိ။ အာကာရနာနတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတမေဝ။ အက္ခရဿ ပဌမုပ္ပတ္တိ ဥပစယော၊ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိ သန္တတိ။ ဧဝံ တိသမုဋ္ဌာနရူပါနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဧဝံ တေသံ အာကာရနာနတ္တံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဝေနေယျာနံ ဝသေန ဝါတိ တဒါ ကိရ သောတူနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ အယံ ဇာတိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ ပဘဝေါ၊ သယံ ပန န ကုတောစိ ဇာယတိ၊ ယထာ တံ ‘‘ပကတိဝါဒီနံ ပကတီ’’တိ။ တေသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ဝိဓမေန္တော ‘‘ဇာတိ နာမ န အညာ၊ ဥပစယသန္တတိဝသေန ဌိတာ ရူပုပ္ပတ္တိယေဝ ပန တထာ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ ယဿ ဥပ္ပာဒေါ ၊ တဿ ပစ္စယေဟေဝ ဇာတပရိယာယံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဥပစယော သန္တတီတိ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသေတီတိ အာစရိယာ။

ပုဗ္ဗန္တတော ပုဗ္ဗကောဋ္ဌာသတော၊ အနာဂတဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ရူပဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေါ အနာဂတက္ခဏတော ဥမ္မုဇ္ဇာပေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇာပနရသော’’တိ။ ‘‘ဣမေ ရူပဓမ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆထ နေ’’တိ နိယျာတေန္တော ဝိယ ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိယျာတနပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဥပရိ စယော ဥပစယောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဥပ္ပာဒက္ခဏပ္ပတ္တံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ အာဒိကမ္မေ တပ္ပစ္စယဝသေန၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒက္ခဏဂတံ ဥပစိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော’’တိ။

ပဝတ္တိလက္ခဏာတိ အနုပ္ပဗန္ဓတော ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဝတ္တမာနရူပါနံ ပဝတ္တနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗာ။ အနုပ္ပဗန္ဓနရသာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန အနုပ္ပဗန္ဓနကိစ္စာ။ အသတိ ဟိ ဥပ္ပာဒေ ပုဗ္ဗာပရဝသေန အနုပ္ပဗန္ဓော န သိယာ။ အနုပ္ပဗန္ဓရသတ္တာယေဝ အနုပစ္ဆေဒဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော အာဟ ‘‘အနုပစ္ဆေဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဃဋိတရူပေသု ဥပလဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ ‘‘အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။

၆၉၄။ ဇီရဏန္တိ ဇိဏ္ဏဘာဝေါ၊ အဘိနဝဘာဝဟာနီတိ အတ္ထော။

ပါကဋာ ရူပဓမ္မေသု ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝေန ဒန္တာဒီသု ဝိကာရဒဿနတော၊ ဣတရာ တဒဘာဝတော အပါကဋာ။ ကာမံ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ခဏိကဇရာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဧဝ၊ ယာ ‘‘အဝီစိဇရာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ အရူပဓမ္မာနံ ပန ဇရာယ သုဋ္ဌု ပဋိစ္ဆန္နဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ပါကဋာ ရူပဓမ္မေသူ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝိကာရော ပန ခဏိကဇရာယ နတ္ထိ။ ရူပပရိပါကော ရူပဓမ္မာနံ ဇိဏ္ဏတာ၊ ဇရံ ပတ္တဿ ဘင်္ဂေါ အဝဿံဘာဝီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနယနရသာ’’တိ၊ ဘင်္ဂူပနယနကိစ္စာတိ အတ္ထော။ သဘာဝါနပဂမေပီတိကက္ခဠတ္တာဒိသဘာဝါနပဂမေပိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဟိ ဇရာ နာမ၊ န စ တဒါ ဓမ္မသဘာဝံ ဝိဇဟတိ။ နဝဘာဝေါ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာ၊ တဿာ အပဂမဘာဝေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘နဝဘာဝါပဂမပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ ဝိယာတိ ဝီဟိဘာဝါနပဂမေပိ အဘိနဝဘာဝါပဂမနကရော ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ ဝိယ။ ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ သဗ္ဗာဝတ္ထာနိ အပနေတိ၊ အယံ ပန ကေဝလံ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထမေဝ အပနေတိ။ ပရိတော သဗ္ဗတော ဘိဇ္ဇနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗာတိ ပရိဘေဒလက္ခဏာ။ နိစ္စံ နာမ ဓုဝံ၊ ရူပံ ပန ခဏဘင်္ဂိတာယ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ တဿ ဘာဝေါ အနိစ္စတာ။ သာ ပန ဌိတိပ္ပတ္တရူပံ ဌိတိယမေဝ ဝိနာသနဘာဝေန သံသီဒေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ သံသီဒနရသာ။ ယသ္မာ စ သာ ဘင်္ဂဘာဝတော ခယဝယာကာရေနေဝ ဂယှတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ခယဝယဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ အနုက္ကမေန ဝိနာသော ခယော နာမ၊ ဒီပဝဋ္ဋိကာယ သဟ တေလဿ ဝိယ သဟ နိရောဓော ဝယောတိ ဝဒန္တိ။

၆၉၆-၇။ သမောဓာနတောတိ ရာသိတော။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ မိဒ္ဓရူပဿ ဝဒနသီလာ၊ မိဒ္ဓဝါဒေါ ဝါ ဧတေသန္တိ မိဒ္ဓဝါဒိနော။ မိဒ္ဓရူပံ နာမာတိ ဥတုစိတ္တာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ မိဒ္ဓံ နာမ ရူပံ။ တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မုနီသီ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိ နီဝရဏာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏာနဉ္စ ပဟီနတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ မိဒ္ဓံ ရူပံ သိယာ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ရူပက္ခန္ဓော အဘိညေယျော ပရိညေယျော န ပဟာတဗ္ဗော န ဘာဝေတဗ္ဗော န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ။ စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ၊ စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော၊ တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ၊ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ဣမေ ဓမ္မာ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၇) ဝစနေန ရူပဓမ္မာနံ ပဟာနာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ သတိ တဿ နီဝရဏဘာဝေါ ဝိရုဇ္ဈေယျ နီဝရဏာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ နီဝရဏာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတ္တေ –

‘‘ယာ မေ ကင်္ခါ ပုရေ အာသိ၊ တံ မေ အက္ခာသိ စက္ခုမာ၊

အဒ္ဓါ မုနီသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၆) –

နီဝရဏပ္ပဟာနေန ဘဂဝတော ထောမနံ ယုဇ္ဇေယျ။ ယဒိ သိယာ၊ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န တုမှာကံ၊ တံ ပဇဟထာတိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၂၄၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၃-၃၄) ရူပဿ ပဟာတဗ္ဗတာပိ ပညာယတီတိ? တံ န၊ တဗ္ဗိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဿ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော၊ တံ တတ္ထ ပဟာန’’န္တိ။ န စ ပနေတံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဧတ္ထာပိ ‘‘တဗ္ဗိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ သာဓကဝစနဘာဝတော၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ တတ္ထ ပဟာနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ စ၊ တသ္မာ ‘‘နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိအာဒိဝစနေဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော န မိဒ္ဓံ ရူပန္တိ။

ယဒိ ပန ပရော ဒဠှမူဠှဂ္ဂါဟိတာယ တံဝိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ နီဝရဏပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ သကဝါဒံ ဩဍ္ဍေယျ၊ တဿ တန္နိသေဓနတ္ထံ ပုန ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန သဟ သမ္ပယောဂဝစနဉ္စ အာဟရန္တော အာဟ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏ’’န္တိအာဒိ။ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဉ္စေဝ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဉ္စ နီဝရဏေန သမ္ပယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘စတူဟိ သမ္ပယောဂေါ’’တိ (ဓာတု။ ၃) ဝစနတော အရူပဓမ္မာနမေဝ အညမညဿ သမ္ပယောဂေါ လဗ္ဘတိ၊ န ရူပဓမ္မာနံ အညမညံ အရူပေန ဝါ၊ တသ္မာ ယဒိ မိဒ္ဓံ ရူပံ သိယာ၊ န တံ သမ္ပယောဂဝစနမရဟတီတိ။ အထ သိယာ – ယထာလာဘဝစနမေတ္ထ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ‘‘သက္ခရကထလမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဝိယ။ ယထာ ဟိ ‘‘သက္ခရကထလိကံ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိအာဒီသု သက္ခရကထလိကဿ စရဏာယောဂတော မစ္ဆဂုမ္ဗာပေက္ခာယ စရဏံ၊ ဥဘယာပေက္ခာယ ဌာနန္တိ ဧဝံ ယထာလာဘော ယောဇီယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ထိနာပေက္ခာယ သမ္ပယောဂဝစနံ၊ ဥဘယာပေက္ခာယ နီဝရဏဝစနန္တိ? တမ္ပိ န၊ ရူပဘာဝဿေဝ အသိဒ္ဓတ္တာ။ သိဒ္ဓေ ဟိ ရူပဘာဝေ အသမ္ဘဝတော ယထာလာဘယောဇနာ ယုဇ္ဇေယျာတိ။ ဧတ္တကေနေဝ မိဒ္ဓဿ အရူပဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ ယထာ ဒွိက္ခတ္တုံ ဗန္ဓံ သုဗန္ဓံ ဟောတိ၊ ဧဝမနေကသုတ္တသာဓိတံ အပ္ပဓံသိယံ ဟောတီတိ ပဋ္ဌာနပ္ပကရဏေ ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ…ပေ… ပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အရူပေ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဝုတ္တံ အရူပဘဝုပ္ပတ္တိမ္ပိ အာဟရန္တော အာဟ ‘‘မဟာပကရဏပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ဈာနနိကန္တိအာဒီနမ္ပိ ဓမ္မတော လောဘာဒိဘာဝတော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏာဒီဟိ အဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိအာဒိ။

ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝရဏာ နီဝရဏာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၅၁) ထိနမိဒ္ဓဿ နီဝရဏဘာဝေန ဧကတော အာဂတတ္တာ ဣဓာပိ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏ’’န္တိ ဧကတော ဝုတ္တံ၊ ထိနမေဝ စ ပန အရူပဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ထိနမိဒ္ဓန္တိ? တယိဒမသာရံ၊ ကုက္ကုစ္စဿ န ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဧကတော ဂဟိတမတ္တေနေဝ ဣဓာပိ ဧကတော ဂဟဏံ သိယာ၊ ကုက္ကုစ္စဿပိ တတ္ထ ဧကတော ဝုတ္တဿ ဣဓ ဂဟဏံ သမ္ဘဝေယျ၊ န စ ပနေဝံ အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏန္တွေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ န တဿ အရူပဘဝုပ္ပတ္တိံ သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကေဝလော ဟာယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အကုသလရာသိ၊ ယဒိဒံ ပဉ္စ နီဝရဏာ (အ။ နိ။ ၅။၅၂)၊ ဣမေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ၊ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါတိ တဿ ထိနမိဒ္ဓဿ စတ္တတ္တာ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ၊ တေန ဝုစ္စတိ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါတိ၊ ဣဒံ စိတ္တံ ဣမမှာ ထိနမိဒ္ဓမှာ သောဓေတိ ဝိသောဓေတိ ပရိသောဓေတိ မောစေတိ ဝိမောစေတိ ပရိမောစေတိ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၅၁) ဧဝမာဒိံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ယဒိပိ သိယာ ဒုဝိဓံ မိဒ္ဓံ ရူပံ၊ အရူပဉ္စ။ တတ္ထ ယံ အရူပံ၊ တံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ၊ န ရူပန္တိ? တမ္ပိ န၊ ဝိသေသဝစနာဘာဝတော။ န ဟိ ဝိသေသေတွာ မိဒ္ဓံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ ‘‘ယဒပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ထိနံ၊ တဒပိ နီဝရဏံ၊ ယဒပိ မိဒ္ဓံ၊ တဒပိ နီဝရဏံ၊ ထိနမိဒ္ဓံ နီဝရဏန္တိ ဣတိ ဟိဒံ ဥဒ္ဒေသံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ မိဒ္ဓဿ ဒုဝိဓတံ ပရိကပ္ပေတွာပိ န သက္ကာ နီဝရဏဘာဝံ နိဝတ္တေတုံ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ယံ တံ အရူပတော အညံ မိဒ္ဓံ ပရိကပ္ပိတံ၊ တမ္ပိ နီဝရဏံ မိဒ္ဓသဘာဝတ္တာ ဣတရံ နီဝရဏံ ဝိယာတိ။ ယဒိ မိဒ္ဓဿ ရူပဘာဝံ န သမ္ပဋိစ္ဆထ၊ ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါ ဟောတိ၊ နနု မိဒ္ဓဿ ‘‘နိဒ္ဒါ ပစလာယိကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တတ္တာ နိဒ္ဒါဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ? နယိဒမေဝံ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဝိယ နိဒ္ဒါဟေတုနော မိဒ္ဓဿ နိဒ္ဒါဘာဝေန ဝိဘတ္တတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ နိဒ္ဒါဟေတုနော မိဒ္ဓဿ အဘာဝတော ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါတိ စေ? သာ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ အဂ္ဂိဝေဿန…ပေ… ဒိဝါ သုပိတာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) န နိဒ္ဒါ ဘဂဝတော မိဒ္ဓေန၊ အထ ခေါ သရီရဂေလညေန၊ တဉ္စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတိ၊ တမဟံ အာယမိဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၂၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၄၃) ဝစနတော။ န စေတ္ထ ဧဝမဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘မိဒ္ဓမေဝ နိဒ္ဒါဟေတူ’’တိ၊ တသ္မာ အညောပိ အတ္ထိ နိဒ္ဒါဟေတု။ ကော ပန သောတိ? သရီရဂေလညံ၊ တသ္မာ န ဘဂဝတော နိဒ္ဒါ မိဒ္ဓဟေတုကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၉၈။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘာဝံ ဒဿေတွာတိ ဝါယောဓာတုအာဒိတော ဝိသုံ ဝိသုံ နတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတွာ။ ကထံ ပန သော ဒဿိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဝါယောဓာတုယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယဗလံ နာမ အတ္ထတော ဝါယောဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော တဿာ ဝိပ္ဖာရဘာဝတော။ ယတော ဗာလာနံ ဗလန္တိ ဝဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဗလရူပံ ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ သမ္ဘဝေါ ကာမဓာတုယံ ဧကစ္စသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကပစ္စယော အာပေါဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အာပေါဓာတုယာ သမ္ဘဝရူပ’’န္တိ။ ဂဟိတာယ ဂဟိတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပစယသန္တတိဝိနိမုတ္တော ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထိ၊ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ အညာ ဇာတိ နာမ နတ္ထေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစယသန္တတီဟိ ဇာတိရူပ’’န္တိ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿပိ ရောဂဿ ဝိသဘာဂပစ္စယသမုပ္ပန္နော ဓာတုက္ခောဘော အာသန္နကာရဏံ ၊ ပဂေဝ ဣတရဿ။ သော အတ္ထတော ရူပဓမ္မာနံ ပါကာဝတ္ထာ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဧဝ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရတာအနိစ္စတာဒီဟိ ရောဂရူပံ ဂဟိတ’’န္တိ။

၆၉၉-၇၀၄။ ရူပါနိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ရူပသမုဋ္ဌာနာနိ။ ကာနိ ပန တာနီတိ အာဟ ‘‘ဥတုစိတ္တာဟာရကမ္မာနီ’’တိ။

အာဟာရော ရူပဟေတုယောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပက္ခိပိတဗ္ဗော၊ ကမ္မံ၊ ဥတု စ စိတ္တဉ္စ အာဟာရောတိ ဣမေ ရူပဟေတုယောတိ။ ရူပဟေတုယောတိ စ ရူပဿ ဇနကပစ္စယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတေဟေဝါ’’တိအာဒိ။ ဧကမေကံယေဝ သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ။ နနု ဧကတော ဧဝ ပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ ရူပဇနကပစ္စယေသု ဧကတောတိ အယမေတ္ထ အဘိသန္ဓိ။ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယံ၊ ဇီဝိတဉ္စာတိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ။ ကာယဝစီဝိညတ္တိဝသေန ဝိညတ္တိဒွယံ။

ဒွီဟီတိ ကောစိ စိတ္တေန၊ ကောစိ ဥတုနာ စာတိ ဧဝံ ဒွီဟိ။ န ဟိ ဧကဿေဝ ဒွေ ဧကက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဥတုအာဟာရ…ပေ… ကတန္တိ ဧကေကံ ဥတုနာ၊ အာဟာရေန၊ စိတ္တေန စာတိ တီဟိ ကတံ။ စတဿော စာပိ ဓာတုယောတိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ။ တာနိ ဟိ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကမ္မာဒီဟိ စတူဟိ ဘဝန္တီတိ စတုဗ္ဘဝါ။ ဒွေတိ ဇရတာ အနိစ္စတာ။

၇၀၅-၆။ ဣဒါနိ မိဿကသမုဋ္ဌာနာနိပိ ဂဟေတွာ တံတံပစ္စယဇာတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ ဝတ္ထု သုဒ္ဓဋ္ဌကံ သန္တတျူပစယာကာသာတိ ဝီသတိ ကမ္မဇာ။ ဝိညတ္တိဒွယံ သဒ္ဒေါ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ သတ္တရသ စေတသာ ဇာယရေ၊ စိတ္တဇာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ ဒသပဉ္စေဝ ပန္နရသ ဥတုနာ ဇာယရေ။ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ စုဒ္ဒသ အာဟာရတော။ ဇရတာအနိစ္စတာဟိ တေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ စ ဟောန္တေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။

၇၀၇-၈။ ‘‘ဇရတာ…ပေ… သမုဋ္ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ပုန တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဇာတဿ ပါကဘေဒတ္တာတိ ဇရတာယ ဇာတဓမ္မဿ ပါကတ္တာ၊ အနိစ္စတာယ စ ဘေဒတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဇရတာအနိစ္စတာ နာမ ဥပ္ပန္နဓမ္မဿ ဟောန္တိ၊ နော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ။ ယဒိ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ သိယုံ၊ တဒါ တာသမ္ပိ ဇာယမာနတ္တပရိယာယော ယုဇ္ဇေယျ။ ဥပ္ပန္နဓမ္မဿ ပန ဇာတိတော ပရံ ဣမာသံ သမ္ဘဝတော န ဇာယန္တီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ယဒိ ပန ကောစိ တေသမ္ပိ ဇာတဘာဝေ ကော ဝိရောဓောတိ ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ တဿ တံ ဒုဂ္ဂါဟံ ဝိဓမေန္တော အာဟ ‘‘ဇာယေယျု’’န္တိအာဒိ။ ဟောန္တု နာမ တေသမ္ပိ ပါကဘေဒါ၊ တဒါပိ ကော ဝိရောဓောတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ပါကော န ပရိပစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတေန န ဘိဇ္ဇတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပက္ကဿ ဟိ ဘင်္ဂေါ နိယတော။ ဘေဒေါ ဝါ န စ ဘိဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထာပိ ပါကဘာဝေါပိ ဝုတ္တောဝ။ န ဟိ အပက္ကံ ဘိဇ္ဇတီတိ၊ အညထာ ဥပ္ပာဒဘင်္ဂါနံ အနညတ္တပ္ပသင်္ဂတော။ နတ္ထိ တန္တိ ပါကဘေဒါနံ ပစ္စနံ ဘိဇ္ဇနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ခိပိတွာ အာဟ။

ဧတ္တာဝတာ စ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဇရတာအနိစ္စတာ ကေနစိ ပစ္စယေန ဇာယေယျုံ၊ တဒါ ဥပ္ပန္နဿ နာမ ဇရာယ၊ ဘင်္ဂေန စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေသံ ဇရတာအနိစ္စတာပိ သိယုံ၊ န စ ပနေတာ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ န ဇရတာ အညဇရာယ ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ ဝါ၊ န စ ဘင်္ဂေါ အညေန ဘင်္ဂေန ဘိဇ္ဇတိ၊ ဇီရတိ ဝါ၊ ဣတရထာ သာပိ ဇရာ အပရာယ ဇရာယ၊ ဘင်္ဂေန စ ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ၊ သော စ ဘင်္ဂေါ အညာယ ဇရာယ၊ အညေန ဘင်္ဂေန ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတီတိ အနဝဋ္ဌာနပ္ပသင်္ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၇၀၉-၁၀။ ‘‘ဇာတဿာ’’တိအာဒိ နိဂမနံ။ အထ ဝါ ဥတ္တရိ ဝတ္တဗ္ဗစောဒနာယ ဖလဌပနံ။ ‘‘သိယာ ကတ္ထစီ’’တိအာဒိ ပရမတာသင်္ကနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ န ပစ္စတိ၊ န ဘိဇ္ဇတိ ဝါ’’တိ အဓိကာရေ။ ရူပဿူပစယောတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ‘‘ရူပဿ ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဝစနေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပါကောပိ ပစ္စတု၊ ဘေဒေါပိ ပရိဘိဇ္ဇတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ကမ္မာဒီဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကရူပနိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ဥပါဒိန္နံ? စက္ခာယတနံ…ပေ… ကာယာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ အတ္ထိ ရူပံ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ရူပါယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာကာသဓာတု ရူပဿ ဥပစယော ရူပဿ သန္တတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၅၂) ဥပစယသန္တတီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိ ဇာယတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ တဿာ အပရဇာတိယာ အဘာဝေပိ။ ဧဝံ ဇရာဘင်္ဂါနံ အပရဇရာဘင်္ဂါဘာဝေပိ ဇီရဏံ၊ ဘိဇ္ဇနဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဇာတိယာပိ ဘေဒနာ တဒဝတ္ထာယေဝါတိ။

၇၁၁။ ‘‘နစေဝါ’’တိအာဒိ ယထာသင်္ကိတပရမတဿ ပဋိက္ခိပနံ။ ယဒိ ဇာယတီတိ န ဝိညာတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ နိဒ္ဒေသေ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇာယမာနဿာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အသတိပိ ဇာတိယာ ဇာယမာနတ္တေ ဇာယမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော တဿာ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရော အနုမတောတိ တတ္ထ ဝုတ္တာ၊ န ပန ပရမတ္ထတော ဇာယမာနတ္တာ။ ဇာယမာနဿ ဟိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ ဇာတိ၊ တသ္မာ အသိဒ္ဓေန အသိဒ္ဓသာဓနမေတန္တိ။

၇၁၂-၇။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ပုနပိ ပရမတာသင်္ကံ ကတွာ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ ယေသံ ဓမ္မာနံ ယာ ဇာတိ၊ သာ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရံ၊ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိဉ္စ လဘတေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာတိ ယထာ လဘတေဝ၊ တထာ။ ယံတံ-သဒ္ဒါ ဟိ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓာ။ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယာ ဧတိဿာတိ တပ္ပစ္စယာ၊ တဿာ ဘာဝေါ တပ္ပစ္စယတ္တံ၊ တပ္ပစ္စယတ္တေန ပဝတ္တော ဝေါဟာရော တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရော၊ တံ ကမ္မပစ္စယဘာဝါဒိဝေါဟာရန္တိ အတ္ထော။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိန္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တတိ ဇာယတီတိ ဧဝံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမ္မုတိံ။ ကမ္မာဒိသမ္ဘဝန္တိ ကမ္မာဒိစတုပစ္စယသမုဋ္ဌာနံ။ ဇနကာနံ ပစ္စယာနံ အာနုဘာဝက္ခဏုပ္ပာဒေ အဘာဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယေ တေ ရူပါနံ ဇနကပစ္စယာ၊ တေသံ တဒုပ္ပာဒနံ ပတိ အနုပရတဗျာပါရာနံ ယော သော ပစ္စယူပလက္ခဏိယော ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏော၊ တဒါ ဇာယမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဝိကာရဘာဝေန လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝိနေယျပုဂ္ဂလဝသေန ဇာတိယာ ပစ္စယတော ဇာတတ္တံ အနုညာတံ တတော ပုရေ ၊ ပစ္ဆာ စ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိယာ ပန လဗ္ဘတီ’’တိ။ ဇရာဘင်္ဂါနံ ပန ပစ္စယာနုဘာဝက္ခဏတော ဥတ္တရိ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု လဗ္ဘမာနတ္တာ န ဧဝံ အနုညာတုံ သက္ကာတိ၊ ဇာတိယာ ပန လဗ္ဘတိ သော ဝေါဟာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရန္တိအာဒိဂါထာဒွယံ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။

၇၁၈-၉။ အထ ကိံ ဣမာယ ဂီဝါကဏ္ဍူယာယ၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဇရာမရဏံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)၊ တသ္မာ ကထမေတံ ဝုစ္စတိ၊ ဇရတာ အနိစ္စတာ စေဝ န ကေဟိစိ သမုဋ္ဌိတာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တဿ ဝိတက္ကံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သာ ဟိ ပရိယာယဒေသနာ’’တိ။ ပရိယာယဒေသနတ္တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနိစ္စာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ-သဒ္ဒေန ‘‘သင်္ခတာန’’န္တိ သင်္ဂဏှာတိ။

၇၂၀-၃။ အနိစ္စံသင်္ခတဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ သင်္ဂဏှာတိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အနိစ္စသင်္ခတဓမ္မာနံ ဇရာမရဏတ္တာ တေသု သန္တေသု ဟောတိ၊ အသန္တေသု န ဟောတိ။ န ဟိ အဇာတံ ပရိပစ္စတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ ဝါ၊ တသ္မာ တံ ဇာတိပစ္စယတံ သန္ဓာယ ‘‘ဇရာမရဏံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တတောယေဝ စ အနိစ္စ’’န္တိ ပရိယာယေန သုတ္တေ အာဂတံ။ ယထာ ဝိညတ္တိအာဒီနံ နိပ္ပရိယာယတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနတာဘာဝေပိ စိတ္တဇာနံ ဝိကာရတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါတိ။ ဝိညတ္တိယော ဝိယာတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ လဟုတာဒီနမ္ပိ စိတ္တဇာဒိဘာဝဿ ပရိယာယေနေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ နိပ္ပရိယာယေန အဋ္ဌာရသေဝ နိပ္ဖန္နရူပါနိ ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနာနီတိ။ တယန္တိ ဇာတိဇရာဘင်္ဂသင်္ခါတာနံ လက္ခဏရူပတ္တယံ။

ခံပုပ္ဖံဝါတိ အာကာသကုသုမံ ဝိယ။ ယထာ အာကာသကုသုမံ သဗ္ဗသော အဇာတတ္တာ နတ္ထိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ နိစ္စံ ဝါသင်္ခတံ ဝိယာတိ ယထာ အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ ကေနစိ အသင်္ခတတ္တာ နိစ္စံ ဓုဝံ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ကေနစိ အသင်္ခတတ္တာ နိစ္စံ သဿတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နောဘယံ ပနိဒန္တိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ခံပုပ္ဖံ ဝိယ နော နတ္ထိ၊ န စ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အသင်္ခတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နိဿယာယတ္တဝုတ္တိတောတိ ဇာယမာနပရိပစ္စမာနဘိဇ္ဇမာနာနံ ဇာတိအာဒိမတ္တဘာဝေန ဇာယမာနာဒိနိဿယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ။ တမေဝ နိဿယာယတ္တဝုတ္တိတံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဘာဝေ ပထဝိယာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ပထဝီအာဒီနံ နိဿယာနံ ဘာဝေ ဇာတိအာဒိတ္တယံ ပညာယတိ၊ တသ္မာ နော နတ္ထိ၊ ယသ္မာ စ တေသံ အဘာဝေ န ပညာယတိ၊ တသ္မာ န နိစ္စန္တိ ဣမမေဝ စ အဘိနိဝေသံ နိသေဓေတုံ ဘဂဝတာ ဇာတိယာ စတုဇတ္တံ၊ ဇရာမရဏဿ စ အနိစ္စာဒိပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၇၂၄-၅။ နိပ္ဖန္နာနိ နာမာတိ ‘‘ရူပဿ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ ရူပဿ ဝိကာရော၊ ရူပဿ လက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ ပရိစ္ဆေဒါဒိဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ အတ္တနော ကက္ခဠတ္တာဒိနာ သဘာဝေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ၊ အပရိယာယေနေဝ ကမ္မာဒိပစ္စယေဟိ နိပ္ဖန္နတ္တာ ဝါ နိပ္ဖန္နာနိ နာမ။ တဗ္ဗိပရီတတော အနိပ္ဖန္နာ။

သေသကာ အနိပ္ဖန္နာတိ သုတွာ ပရော အနိဋ္ဌံ အာပါဒေန္တော အာဟ ‘‘ယဒိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တေသမေဝါ’’တိအာဒိနာ ပန တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကာယဝိကာရော ကာယဝိညတ္တိ နာမ၊ ဝစီဝိကာရော ဝစီဝိညတ္တိ နာမ၊ ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရံ အာကာသဓာတု နာမ၊ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ နာမ၊ မုဒုဘာဝေါ မုဒုတာ နာမ ၊ ကမ္မညဘာဝေါ ကမ္မညတာ နာမ၊ နိဗ္ဗတ္တိ ဥပစယော နာမ၊ ပဝတ္တိ သန္တတိ နာမ၊ ဇီရဏာကာရော ဇရတာ နာမ၊ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စတာ နာမာတိ ဧဝံ တေသံယေဝ အဋ္ဌာရသန္နံ နိပ္ဖန္နရူပါနံ ဝိကာရဘူတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ စေဝ သင်္ခတာ စ၊ တေသံယေဝ စ ရူပါနံ ဝိကာရတ္တာ တေ အသင်္ခတာ နာမ ကထံ ဘဝေယျုံ၊ နိပ္ဖန္နာ စေဝ သင်္ခတာတိ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ယဒိ အနိပ္ဖန္နရူပါနံ နိဿယဘူတာ နိပ္ဖန္နရူပါ သင်္ခတာ၊ တေသံ ပန ဝိကာရဘူတာ ကထံ အသင်္ခတာ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တေသံ အဓိပ္ပာယေန နိပ္ဖန္နာ စေဝါတိ ဝ-ကာရော အာဂမသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၇၂၆-၇။ ဣတ္ထိဘာဝေါ…ပေ… ဝဏ္ဏိတာတိ ဖလဌပနံ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိအာဒိ စောဒနာ။ ‘‘အညံ ပနာ’’တိအာဒိ ပရိဟာရော။ တတ္ထ စက္ခုကာယပသာဒါနံ၊ ဧကတ္တံ ဥပပဇ္ဇတီတိ စက္ခုပသာဒေ ကာယပသာဒဘာဝဿ၊ ကာယပသာဒေ စက္ခုပသာဒဘာဝဿ သဗ္ဘာဝတော ပုရိမဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဝဘာသနံ၊ ဣတရဿ စ ရူပါဝဘာသနံ ဟောတီတိ စက္ခုကာယပသာဒါနံ ဧကီဘာဝေါ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ သောတကာယပသာဒါဒီနမ္ပိ ဟိ ဝုတ္တနယေန ဧကတ္တံယေဝါတိ။

၇၂၈-၃၀။ အညံ ပန အညသ္မိံ န စတ္ထီတိ ဌပေတွာ အညမညာဝိနိဗ္ဘောဂဝသေန ပဝတ္တိံ အညံ ရူပံ အညသ္မိံ ရူပေ ပရမတ္ထတော နေဝတ္ထိ ဘိန္နနိဿယဘာဝေန ကလာပန္တရဂတတ္တာ။ စက္ခုပသာဒေါ ဟိ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌိတဘူတနိဿိတော၊ ကာယပသာဒေါ ဖုသိတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတနိဿိတော။ အသင်္ကရန္တိ အသံကိဏ္ဏံ။ ယဒိ ဧဝံ၊ န သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတနာဒိကန္တိ? တမ္ပိ နတ္ထိ ပရမတ္ထတော။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဟိ နေသံ နာနာကရဏံ ပညာပေတုံ န သက္ကာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အညမညာဝိနိဗ္ဘောဂဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညမညာ…ပေ… ပဝတ္တိတောတိ အညမညံ သန္တာနတော အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနဝသေန အဝိသံသဋ္ဌဝသေန ပဝတ္တနတော။ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပဝသေနာတိ ပန အတ္ထော န ဟောတိ။ န ဟိ စက္ခုကာယပသာဒါနံ ဧကကလာပဂတအဝိနိဗ္ဘောဂရူပါ ဌာနန္တရံ ဝတ္တုံ သက္ကာတိ ။ ယထာ ရူပရသာဒီနံ ဝိဝေစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အညမညဗျာပိတာ ဝုစ္စတိ၊ န စ ပရမတ္ထတော ရူပေ ရသော အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ရူပဂ္ဂဟဏေနေဝ ရသဂ္ဂဟဏံ ဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ ကာယာယတနာဒီနမ္ပိ ပရမတ္ထတော န သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထိတာ၊ ‘‘ဣဒံ ဧတ္ထ၊ ဣဒံ ဧတ္ထာ’’တိ ဌာနန္တရံ ပန သမယညုနာ ကေနစိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အတ္ထိ ကာယပသာဒေါတီတိ ဣတိသဒ္ဒေါ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကန္တိ ဧဝမုဒီရိတံ။

၇၃၁-၂။ လက္ခဏာဒိဝသေနာပီတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေနာပိ။ ဓဇာနံ…ပေ… ဂတာတိ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တမယာနံ ဧကမေကဿ ဝါ ဧကေကဝဏ္ဏဝသေန ဓဇာနံ ဆာယာ တေသံ ဥပမတံ ဥပမာဘာဝံ ဂတာ သမ္ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဆာယာ ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဆာယာဥပမာ၊ ဆာယာဥပမာနံ ဘာဝေါ ဆာယာဥပမတာ၊ တံ ဂတာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန တေဟိ ‘‘ဆာယာဥပမတံ ဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဗဟုဗ္ဗီဟိဝသေနေဝ ရဿတ္တန္တိ မညမာနေဟိ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ ဂါထာဗန္ဓတ္ထံ ပန ရဿတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိအာဒီသု ဟိ ဝိဘတ္တိလောပမ္ပိ ကတွာ ဒဿေန္တော အာစရိယော န ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ ယံ ပန ‘‘တေသ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာပဒံ၊ ‘‘ဓမ္မာန’’န္တိ ဥပရိပဒံ ဝါ သမ္ဗန္ဓိတုံ အနိစ္ဆန္တေဟိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ ‘‘နာနတ္တံ သမုပါဂတ’’န္တိ။ တံ ဧတ္ထ အကာမာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ န ဟိ နာနတ္တံ သမုပါဂတံ တေသန္တိ နာပေက္ခတီတိ။ အထာပိ တတ္ထ ‘‘နာနတ္တံ သမုပါဂတာ’’တိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေယျုံ၊ ဟောတု တာဝ ပေါတ္ထကေသု အဒိဿမာနမ္ပိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ တေသံ တုဋ္ဌိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဓဇာနံ ဧကတော ကတွာ ဥဿာပိတာနံ ကိဉ္စာပိ ဆာယာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောတိ၊ အညမညံ ပန အသမ္မိဿာဝ၊ ဧဝမေဝ ဣမေ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကရူပါ ကိဉ္စာပိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောန္တိ၊ လက္ခဏတော ပန အညမညံ ဘိန္နသဘာဝါ အသမ္မိဿာယေဝ။ ဧကကလာပဋ္ဌာပိ ဟိ လက္ခဏတော ဘိန္နသဘာဝါ၊ ကိံ ပန နာနာကလာပဋ္ဌာတိ။

၇၃၃။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ လောကေ နိယုတ္တံ၊ ဝိဒိတန္တိ ဝါ လောကိကံ၊ တဿ ဘာဝေါ လောကိကတ္တံ။ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌဟတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသိ ဧတေနာတိ ဟေတု၊ မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကော လောဘာဒိကော စ အလောဘာဒိကော စ၊ တာဒိသော ဟေတု န ဟောတီတိ နဟေတု။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ သင်္ခတံ အဘိသင်္ခတန္တိ သင်္ခတံ။ အာဘဝဂ္ဂါ၊ အာဂေါတြဘု ဝါ သဝန္တီတိ အာသဝါ၊ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝံ၊ အာသဝေဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတောတိ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စယာဓီနပ္ပဝတ္တိတာယ သပ္ပစ္စယတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ကာမာဝစရတ္တာ အဟေတုကတ္တာ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ သံယောဇနိယတ္တာ ဂန္ထနိယတ္တာ ဥပါဒါနိယတ္တာ ဩဃနိယတ္တာ ယောဂနိယတ္တာ နီဝရဏိယတ္တာ သံကိလေသိကတ္တာ ပရာမဋ္ဌတ္တာ အစေတသိကတ္တာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ န ရူပါဝစရတ္တာ န အရူပါဝစရတ္တာ န အပရိယာပန္နတ္တာ အနိယျာနိကတ္တာ အနိစ္စတ္တာတိ ဧဝမာဒိနာပိ ကာရဏေန ဧကဝိဓမေဝါတိ။

၇၃၄-၈။ ဧဝံ ဧကဝိဓနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတဒုဝိဓတာဒိနယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗဟိဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ အဇ္ဈတ္တိကဒုကာဒယော အာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကဒုကေ တာဝ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ၊ တံ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဓမ္မာ၊ တေသု ဘဝါနိ၊ အတ္တနိ ဝါ ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ ကာမံ အညေပိ အဇ္ဈတ္တသမ္ဘူတာ အတ္ထိ၊ ရုဠှီဝသေန ပန စက္ခာဒီနေဝ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ယဒိ မယံ န ဟောမ၊ တွံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမော ဘဝိဿသီ’’တိ ဝဒန္တာ ဝိယ အတ္တဘာဝဿ သာတိသယံ ဥပကာရကာနီတိ တာနေဝ ဝိသေသတော အဇ္ဈတ္တိကနာမံ လဘန္တိ။ ဣန္ဒြိယာနိန္ဒြိယာတိ အာဓိပစ္စဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနိ၊ သေသံ တဒဘာဝတော အနိန္ဒြိယံ။ တတ္ထ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အဓိပတေယျံ တေသံ ပဋုမန္ဒဘာဝါဒိအနုဝတ္တနတော၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယဒွယဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဟေတုဘာဝေ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ စ သဟဇရူပါနုပါလနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသယဝိသယီဘာဝတော ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဩဠာရိကံ၊ တဗ္ဗိပရီတတ္တာ သုခုမံ။ ဥပါဒိန္နန္တိ ကမ္မုနာ ဂဟိတံ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တဉှိ ‘‘မမေတံ ဖလ’’န္တိ တေန ကမ္မုနာ ဂဟိတံ ဝိယ ဟောတိ။

ဧကာဒသ…ပေ… သပ္ပဋိဃန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဝိညေယျတ္တာ သနိဒဿနတ္တာဘာဝတော အနိဒဿနံ၊ အညမညံ ပတနဝသေန ပန ပဋိဃသဗ္ဘာဝတော သပ္ပဋိဃံ၊ ဥဘယပဋိက္ခေပေန အနိဒဿနအပ္ပဋိဃံ။ ကမ္မတော ဇာတန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဧကန္တတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ၊ ဝတ္ထု စာတိ နဝဝိဓံ ရူပံ။ ယဉ္စ ဧကာဒသဝိဓေ စတုသမုဋ္ဌာနေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ဧကာဒသဝိဓမေဝ ရူပန္တိ ဧဝံ ဝီသတိဝိဓမ္ပိ ကမ္မတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ကမ္မဇံ။ ယဉှိ ဇာတံ၊ ယဉ္စ ဇာယတိ၊ ယဉ္စ ဇာယိဿတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘ကမ္မဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ ကမ္မတော အညံ အကမ္မံ၊ အကမ္မတော ဇာတံ အကမ္မဇံ။ အညတ္ထေ ဟိ အယံ အ-ကာရော။ တေနာဟ ‘‘တဒညပစ္စယာဇာတ’’န္တိ။ ကမ္မတော အညပစ္စယတော ဇာတံ၊ ဥတုစိတ္တာဟာရဇန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တဇတ္တိကာဒီနိ ဝုတ္တာနုသာရေန ယောဇေတုံ သက္ကာတိ န ဒဿိတာနိ။

ဒိဋ္ဌစတုက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒိဋ္ဌံ။ ယံ ရူပါယတနံ အဒက္ခိ၊ ယဉ္စ ဒက္ခိဿတိ၊ ယဉ္စ ဒက္ခတိ၊ ယဉ္စ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ နာမ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ယထာ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။ ဒိဋ္ဌံ နာမ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ သုတံ နာမ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ မုတံ နာမ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနတ္တယံ မုတွာ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ၊ ပသာဒေန သဟ သမ္ဗန္ဓနတော ဝါ။ တထာ ဟေတံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကဝိသယံ ဝုတ္တံ။ ဝိညာတံ နာမ အဝသေသံ ကေဝလံ မနောဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။

ဒွါရဉ္စေဝဝတ္ထု စာတိ အတ္တနိဿိတာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ၊ အညနိဿိတာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနဉ္စ ပဝတ္တိမုခဘာဝတော ဒွါရဉ္စေဝ အတ္တနိဿိတာနံ အာဓာရဘာဝတော ဝတ္ထု စ။ ဒွါရမေဝ ဟုတွာ န ဝတ္ထူတိ ကေဝလံ ကမ္မဒွါရဘာဝတော ဒွါရမေဝ၊ တန္နိဿိတဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ အဘာဝတော န ဝတ္ထု။ ဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ န ဒွါရန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယဘာဝတော ဝတ္ထုမေဝ၊ စက္ခာဒယော ဝိယ သပရနိဿိတာနံ ပဝတ္တိဒွါရာဘာဝတော န ဒွါရံ။ သေသံ ဧကဝီသတိဝိဓံ ရူပံ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော နေဝ ဒွါရံ န ဝတ္ထု စ။ စတုတ္ထစတုက္ကေတိ ဝတ္ထုစတုက္ကေ။ တတိယပဒန္တိ ‘‘ဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ နေဝိန္ဒြိယ’’န္တိ ပဒံ။

၇၃၉-၄၀။ ပုန ပဉ္စဝိဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုဇန္တိ ပကာသိတံ စတူဟိယေဝ သမုဋ္ဌာနတော။

စက္ခုဝိညာဏဝိညေယျံ ရူပါယတနံ တေန ဂဟေတဗ္ဗတော၊ န ပန စက္ခုဝိညာဏေနေဝ ဝိညေယျတော။ တထာ ဟေတံ အာဝဇ္ဇနာဒီဟိ စေဝ မနောဒွါရိကဇဝနေဟိ စ ဝိညာယတီတိ။ ဧသ နယော သောတဝိညေယျာဒီသုပိ။ မနောဝိညာဏဝိညေယျံ ပန ကေဝလံ မနောဝိညာဏေနေဝ ဝိညာတဗ္ဗံ။ န ဟိ ရူပါဒိတော အညတ္ထ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ပဝတ္တန္တိ။

ဆဝတ္ထုအဝတ္ထုဘေဒတောတိ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ၊ အဝတ္ထုဿ စ ဘေဒတော။ မနောဓာတုဝိညေယျံ ရူပါဒိပဉ္စကံ။

မနာယတနဿ အရူပတ္တာ၊ ဓမ္မာယတနဿ စ ဧကဒေသတော ရူပတ္တာ အာဟ ‘‘အာယတနဘေဒတော ဧကာဒသဝိဓ’’န္တိ။

၇၄၃-၅။ အရူပဘဝေ ရူပုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ အသညီဘဝဿ စ ရူပဘဝပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမရူပဘဝဒွယေ’’တိ။ ဘုမ္မဝဇ္ဇေသူတိ ဘုမ္မဒေဝါနံ ဝဇ္ဇနံ ယောနိဝိဘာဂံ ပတွာ တေသံ မနုဿသဒိသတ္တာ။ ပုရိမာ တိဿောတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသံသေဒဇယောနိယော။ တာ ဟိ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု န လဗ္ဘန္တိ၊ တာသဉ္စ ပဋိက္ခေပေန ပစ္ဆိမာ ဩပပါတိကယောနိ အနုညာတာတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတီတိ။ တတ္ထ နိရယေတိ ဥဿဒါနမ္ပိ ဂဟဏတော အဝီစိမဟာနိရယေ ကီဋပါဏကာနမ္ပိ သရီရံ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎနကံ ဟုတွာဝ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတာနံ နိစ္စာတုရတာယ ကာမဿ အဘာဝတော ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိယော တတ္ထ န သန္တိ၊ အာဒိတ္တတ္တာ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘံ န ပတိဋ္ဌာတီတိ ကေစိ။ နိဗ္ဗတ္တမာနာနဉ္စ ပါပကမ္မာနုဘာဝေန မဟာဒုက္ခဿ ပတ္တဗ္ဗတာယ မဟန္တေနေဝ သရီရေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သံသေဒဇယောနိပိ တေသံ န ဟောတိ၊ အဂ္ဂိဇာလာယ သန္တပ္ပမာနသရီရတ္တာ တေသံ နိဗ္ဗတ္တကာလေ အလ္လဋ္ဌာနေ ပုပ္ဖာဒီသု သမ္ဘဝါဘာဝတော သံသေဒဇတာ နတ္ထေဝါတိပိ ဝဒန္တိ။ တေန တေသံ ဩပပါတိကာဝ ယောနီတိ အာဟ ‘‘နိဇ္ဈာမတဏှိကေ’’တိ။ အထ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနီနံ ကော ဝိသေသောတိ? သံသေဒဇော တာဝ ခုဒ္ဒကသရီရော ဟုတွာ ပဒုမဂဗ္ဘာဒိံ နိဿာယ နိဗ္ဗတ္တော ကမေန ဝဍ္ဎတိ။ ဣတရော ပန ယတ္ထ ယတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏသရီရောဝ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ ပါတုရဟောသိ။

သေသေ ဂတိတ္တယေတိ ဌပေတွာ ဒေဝဂတိံ၊ နိရယဂတိဉ္စ အဝသေသမနုဿပေတတိရစ္ဆာနသညိတေ ဂတိတ္တယေ။ မနုဿေသု ဟိ ကေစိ အဏ္ဍဇာပိ ဟောန္တိ ကုန္တပုတ္တဒွေဘာတိကတ္ထေရာ ဝိယ၊ ကေစိ သံသေဒဇာပိ ဟောန္တိ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တပေါက္ခရသာတိဗြာဟ္မဏာဒယော ဝိယ၊ ကေစိ ဩပပါတိကာပိ ဟောန္တိ အမ္ဗပါလိဂဏိကာဒယော ဝိယ။ နိဇ္ဈာမတဏှိကာဝသေသပေတာ ပန သဗ္ဗစတုပ္ပဒပက္ခိဇာတိဒီဃဇာတိအာဒယော သဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနာ စ စတုယောနိကာဝါတိ။

၇၄၆-၇။ ဂဗ္ဘေ မာတုကုစ္ဆိယံ သေတီတိ ဂဗ္ဘသေယျကော၊ သောယေဝ ရူပါဒီသု သတ္တတာယ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တော။ တဿ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တဿ။ တိံသ ရူပါနီတိ ကာယဘာဝဝတ္ထုဒသကဝသေန သမတိံသ ကမ္မဇရူပါနိယေဝ။ တဒါ ဟိ နေဝ စိတ္တဇရူပမတ္ထိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ရူပသမုဋ္ဌာပကတ္တာဘာဝတော၊ နာပိ ဥတုဇံ ပုရိမုပ္ပန္နဥတုနော အဘာဝါ။ ဥတု ဟိ ဌာနပ္ပတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ န စ အာဟာရဇံ တသ္မိံ ကာယေ အဇ္ဈောဟဋဿ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိယေဝ တိံသ ရူပါနိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ယာနီ ‘‘ကလလရူပ’’န္တိ ပဝုစ္စန္တိ၊ ပရိပိဏ္ဍိတာနိ စ တာနိ ဇာတိဥဏ္ဏာယ ဧကဿ အံသုနော ပသန္နတိလတေလေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋဿ ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတဗိန္ဒုမတ္တာနိ အစ္ဆာနိ ဝိပ္ပသန္နာနိ ပသန္နတေလဗိန္ဒုသမာနာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဟု –

‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု၊

သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊

ဧဝံ ဝဏ္ဏပဋိဘာဂံ၊

ကလလန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆)၊

သဘာဝဿေဝါတိ အဝဓာရဏေန အဘာဝကဿ ဘာဝဒသကာဘာဝတော တိံသရူပါနံ အသမ္ဘဝံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘အဘာဝ…ပေ… ကာယဝတ္ထုဝသေန တူ’’တိ။ အဘာဝဂဗ္ဘသေယျာနန္တိ ဣမိနာ အဘာဝဩပပါတိကာနံ န ဧဝန္တိ ဒဿေတီတိ ကေစိ။ ပုဗ္ဗေ သဘာဝကဂဗ္ဘသေယျကဿ ပန ဝတွာ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘာဝဂဗ္ဘသေယျကသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဂဗ္ဘသေယျက-ဂ္ဂဟဏေန အဏ္ဍဇာနမ္ပိ ဂဟဏေ ဣဓ ဝိသုံ ဝစနံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ပန တေသံ အဘာဝကဘာဝနိဝတ္တနတ္ထန္တိ။ ဣတရထာ ဟိ ဝီသတိရူပါနံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အဘာဝကဘာဝေါ ပနေတ္ထ အဏ္ဍဇာနံ ပကရဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဂဗ္ဘသေယျက-သဒ္ဒေန သမာသဘူတံ အဘာဝ-သဒ္ဒံ ဣဓ အာနေတုံ သက္ကာတိ။

၇၄၈။ ဂဟိတာဂဟဏေနေတ္ထ၊ ဧကာဒသ ဘဝန္တိ တေတိ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဂဟိတရူပါနံ အပရကလာပေ အဂ္ဂဟဏဝသေန သုဒ္ဓဋ္ဌကံ၊ ဇီဝိတံ၊ ကာယပသာဒေါ၊ ဝတ္ထုရူပန္တိ အဘာဝကဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧကာဒသ ရူပါနိ ဘဝန္တိ၊ သဘာဝကဿ ပန ဒွီသု ဘာဝေသု ဧကေန သဟ ဒွါဒသ ရူပါနိ ဟောန္တိ။ ဧသေဝ စ နယောတိ ဝုတ္တေသု၊ ဝက္ခမာနေသု စ ပဋိသန္ဓိက္ခဏိကကလာပေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ရူပဂ္ဂဟဏေ နယော ဧသေဝ ဉေယျော။

၇၄၉။ နနု စ ‘‘သဗ္ဗေသု ဒသကေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကထံ ပန တေ ဒသကာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတေနာ’’တိအာဒိ။ သုဒ္ဓကမဋ္ဌကန္တိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ၊ တန္နိဿိတာ စ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဩဇာတိ ဣဒံ ဇီဝိတာဒိနာ အသမ္မိဿံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ။ ဣမာနိယေဝ ဟိ အဋ္ဌ ကတ္ထစိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝသေနပိ ပဝတ္တိတော အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနိ အဝကံသတော ဧကော ကလာပေါတိ စ ဝုစ္စတိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘နိပ္ဖန္နာနိပ္ဖန္နဝသေန ဒသ ရူပါနိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိကာနိ ဧကော ကလာပေါ’’တိ ဝတွာ ပုန တံသမတ္ထနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –

‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တီနိ၊ စတုဇာနေကလက္ခဏာ၊

နိပ္ဖန္နာနဋ္ဌ ဝါ တေသု၊ ဟိတွာန ကာယလက္ခဏေ’’တိ။

၇၅၀။ ကာယဒသကန္တိ ကာယော ဒသမော ဧတ္ထာတိ ကာယဒသကံ၊ အသာဓာရဏေန ဝါ ကာယေန လက္ခိတံ ဒသကံ ကာယဒသကံ။ ဧသ နယော စက္ခုဒသကာဒီသု။ ပရိယာပုဋံ ဉာတံ၊ ကထိတန္တိ ဝါ အတ္ထော။

၇၅၂-၃။ ကာမာဝစရဒေဝေသု သဗ္ဗကာလံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု သတ္တတိယာ ရူပါနံ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ ‘‘နိစ္စံ ရူပါနိ သတ္တတီ’’တိ။ န ဟိ တေ ကဒါစိပိ ဝိကလိန္ဒြိယာ၊ အဘာဝကာ ဝါ ဟောန္တိ။ ‘‘မနုဿေသု ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တေပိ အာဒိကပ္ပိကာနံ ဘာဝဒသကဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အဘာဝတော တေသံ သဋ္ဌိ ရူပါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇီဝိတနဝကမ္ပိ ဩပပါတိကာနံ၊ သံသေဒဇာနဉ္စ ကာမာဝစရသတ္တာနံ ပဝတ္တေယေဝ ဟောတိ တဿ ပါစကဂ္ဂိနာ သဟဝုတ္တိတ္တာ၊ တဿ စ အဇ္ဈောဟဋာဟာရသန္နိဿယေန သမ္ဘဝတော။ သံသေဒဇာနမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ နိဗ္ဗတ္တနတော ဩပပါတိကေဟိ ဝိသေသော နတ္ထီတိ တေသံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဟိ –

‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) –

ဣမဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိက-ဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န သံသေဒဇ-ဂ္ဂဟဏံ။ တဉ္စ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဏှနတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၇၅၄-၅။ စက္ခုသောတဝတ္ထုဝသာတိ စက္ခုဒသကသောတဒသကဝတ္ထုဒသကဝသာ။ အာနန္ဒာစရိယော ပနေတ္ထ ‘‘ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဟ စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကာနံ ဇီဝိတဆက္ကဿာတိ စတုန္နံ ကလာပါနံ ဝသေန သတ္တဝီသတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန တံ သမတ္ထေန္တော ‘‘ပါဠိယဉှိ ‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဌပေတွာ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅) ဝုတ္တံ။ တထာ ‘ရူပဓာတုယာ ဆ အာယတနာနိ နဝ ဓာတုယော’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၄) သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာယတနဓာတုယော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စ တတ္ထ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ‘အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ? အာမန္တာ။ အတ္ထိ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၂၀)။ န စ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ အဂန္ဓရသာယတနာနံ ဂန္ဓရသာနံ တတ္ထ ဘာဝေါ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာဝိနိမုတ္တဿ ပထဝီအာဒိသဘာဝဿ ဝိယ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝဝိနိမုတ္တဿ ဂန္ဓရသဘာဝဿ အဘာဝါ။ ယဒိ စ ဃာနသမ္ဖဿာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ တာနိ အာယတနာနီတိ န ဝုစ္စေယျုံ၊ ဓာတုသဒ္ဒေါ ပန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝိဘာဝကောတိ ဂန္ဓဓာတုရသဓာတူတိ အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထိ။ ဓမ္မသဘာဝေါ စ နေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သဘာဝဓာရဏာဒိလက္ခဏတော အညဿ အဘာဝါ။ ဓမ္မာနဉ္စ အာယတနဘာဝေါ ဧကန္တတော ယမကေ ဝုတ္တော ‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၃)၊ တသ္မာ တေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝါဘာဝေပိ ကောစိ အာယတနဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝတော အညော ပထဝီအာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညော တေသံ ကောစိ သဘာဝေါ သိယာ၊ တေသံ ဓမ္မာယတနသင်္ဂဟော။ ဂန္ဓရသဘာဝေ၊ ပန အာယတနဘာဝေ စ သတိ ဂန္ဓော စ သော အာယတနဉ္စ ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသော စ သော အာယတနဉ္စ ရသာယတနန္တိ ဣဒမာပန္နမေဝါတိ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ စ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ၊ ‘တယော အာဟာရာ’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅) ဝစနတော ကဗဠီကာရာဟာရဿ တတ္ထ အဘာဝေါ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ ဂန္ဓရသောဇာ ဟိတွာ ရူပဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မတာ န ဝိလောမတာ ဟောတီ’’တိ ဝဒတိ။

အာစရိယဇောတိပါလဓမ္မပါလတ္ထေရာ ပန တံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ တေဟိ ‘‘ရူပါဝစရသတ္တာနံ ဃာနဇိဝှာယတနာဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဂန္ဓရသာ အာယတနကိစ္စံ န ကရောန္တီ’’တိ၊ တေ အနာမသိတွာ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ‘‘ဆ အာယတနာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၃-၉၉၄) စ အာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ စ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ အာဟာရဿ အဘာဝေန ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ အာဟာရကိစ္စဿ အကရဏတော၊ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂန္ဓရသာနံ၊ ဩဇာယ စ အဘာဝတော။ ဣတိ ဝိသယိနော ကိစ္စဿ အဘာဝေန ဝိသယော ကိစ္စဘာဝဓမ္မော န ဝုတ္တော။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ ဝိသယီ နတ္ထိ၊ တသ္မိံ တံဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယဿ အာယတနဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အဝစနံ၊ ယထာ တတ္ထေဝ ရူပဘဝေ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝေန။ ယဿ ပန ယတ္ထ ဝစနံ၊ တဿ တတ္ထ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ယထာ တတ္ထေဝ ရူပါယတနဿ။ ယဒိ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော ဝိသယဿ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ၊ ကထမသညသတ္တာနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ အသညသတ္တာနဉှိ စက္ခာယတနံ နတ္ထိ။ အထ တဒဘာဝေန ရူပါယတနံ အညေသံ အဝိသယောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ယေန အဓိပ္ပာယေန ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဝစနံ၊ တေန န ရူပါယတနဿာပိ အဝစနန္တိ အသညီနံ ဧကံ အာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာသကဉှိ ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝါပေက္ခာယ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေသု နိဒ္ဒိသိယမာနေသု တဒဘာဝတော ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာဒိကေ ဝိသုံ အာယတနဘာဝေန အဝတွာ ဓမ္မသဘာဝါနတိဝတ္တနတော၊ မနောဝိညာဏဿ စ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဓမ္မာယတနန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ဓမ္မာယတနန္တိ သာမညတော နာမကရဏံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနိ ဝါ တာနိ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေန စ ပန အဓိပ္ပာယေန အသညီနံ ရူပါယတနံ ဝုတ္တံ၊ တေန သညီနံ၊ အသညီနမ္ပိ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇) ဝုတ္တံ။

အသတိပိ ဟိ တတ္ထ အတ္တနော ဣန္ဒြိယေသု ရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနသဘာဝါတိက္ကမော နတ္ထေဝါတိ တံ ရူပါယတနန္တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ စ နယဒဿနေန ဂန္ဓာဒီနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ သညီနံ အဋ္ဌ အာယတနာနိ၊ အသညီနံ ပဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ရူပလောကေ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပထဝီအာဒီနံ ဗြဟ္မူနံ ဝစီဃောသော ဧဝ စ န သိယာ။ န ဟိ ပဋိဃဋ္ဋနနိဃံသနမန္တရေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ န စ ဖုသနသဘာဝါနံ ကတ္ထစိ အဖုသနသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဿ စ ဘူတတ္တယဿ အဘာဝေ ရူပဘဝေ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န သိယာ၊ တသ္မာ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာယပိ ပထဝီအာဒီနံ တတ္ထ ကာယိန္ဒြိယာဘာဝေန တေသံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပဓာတုယံ တေသံ သပ္ပဋိဃတာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ…ပေ… ဒွေ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ။

ပဋိဃော စ နာမ ဘူတတ္တယဿ ကာယပသာဒံ ပတိ တန္နိဿယဘူတဃဋ္ဋနံ ဒွါရေန အဘိမုခဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန တံသဘာဝတာ၊ သော စ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေါ ဃဋ္ဋနာယ အဘာဝတော နတ္ထိ။ ယဒိ တတ္ထ အသတိပိ ဝိသယိမှိ ရူပါယတနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ဂန္ဓာယတနာဒီနိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? နယဒဿနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထ ရူပါယတနဿေဝ ဝစနံ ကဒါစိ အညဘူမိကာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ၊ န ပန ဣတရေသံ အဘာဝတော၊ နာပိ ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အာယတနဘာဝါဘာဝတော။

အသညီနဉှိ ရူပါယတနံ သမာနတလဝါသီနံ ဝေဟပ္ဖလာနံ၊ ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ န ပန ဂန္ဓရသာတိ တေသံယေဝ တတ္ထ အဝစနံ ယုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ နိပ္ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ ပရိဇာနန္တံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော ကတော။ ယဒိပိ စေတံ ဝစနံ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဘာဝဝိဘာဝနံ န ဟောတိ၊ အတ္ထိဘာဝဒီပနမ္ပိ ပန အညဝစနံ နတ္ထေဝါတိ? နယိဒမေဝံ အဋ္ဌကထာသု တတ္ထ တေသံ အတ္ထိဘာဝဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉှိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တံ ပါဠိ ဝိယ ပမာဏဘူတံ အဝိဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဂတတ္တာ။ တတ္ထ သိယာ ‘‘ယံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ တံ ပမာဏံ၊ ဣဒံ ပန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ? နယိဒမေဝံ၊ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ပဋိပါဒိတတ္တာ။ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ၊ တန္နိဿယာနဉ္စ ဝိညာဏာနံ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတော ဓာတုဒေသနာတိ အာယတနဘာဝေန ဝုတ္တာနံယေဝ ဓာတုဘာဝဒီပနတော ဓာတုဘာဝဿာပိ တေသံ အဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ စက္ခုဒသကာဒိဝသေန ဣဓ ရူပဂဏနာ ကတာတိ န ဧတ္ထ ဓမ္မတာဝိလောမနာသင်္ကာယ ဩကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

၇၅၆။ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာတိ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဒီဃကရဏံ။ န ဟိ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနရဟိတေ နပုံသကေ ဝတ္ထုကာယဇိဝှာဒသကဝသေန ဣဓ တိံသာတိ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဒဉ္စ ‘‘ဩပပါတိကဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရဃာနရဟိတေ နပုံသကေ ဇိဝှာကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန တံ ‘‘ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပတိ။ တထာ စာဟ ‘‘နေတံ ပါဠိယာ သမေတီ’’တိ။ န ဟိ ပါဠိယံ ကာမာဝစရာနံ သံသေဒဇောပပါတိကာနံ အဃာနကာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဟိ –

‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) –

ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဟိ အဃာနကဿာပိ ဥပပတ္တိ သိယာ၊ တိက္ခတ္တုံ ‘‘ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တိက္ခတ္တုဉ္စ ‘‘နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ န စေတံ ဝုတ္တံ။ ယမကေ စ ဃာနဇိဝှာနံ သဟပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာတိ တံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ အယဉှေတ္ထ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော – ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယဉှိ ‘‘ဧကာဒသာ’’တိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ သဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘ကဿစိ ဒသာယတနာနီ’’တိ အန္ဓဿ စက္ခာယတနဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘အပရာနိ ဒသာယတနာနီ’’တိ ဗဓိရဿ သောတာယတနဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘နဝါယတနာနီ’’တိ အန္ဓဗဓိရဿ စက္ခုသောတဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘သတ္တာယတနာနီ’’တိ ဂဗ္ဘသေယျကဿ ရူပဂန္ဓရသကာယဖောဋ္ဌဗ္ဗမနဓမ္မာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။ ယဒိ စက္ခုသောတဃာနဝိကလောပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ အဋ္ဌေဝါယတနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ န စ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ နတ္ထေဝ စက္ခုသောတဃာနဝိကလော။ သတိ အဃာနကဥပပတ္တိယံ ပုနပိ ‘‘ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ယထာ အန္ဓဗဓိရဿ ဝသေန ‘‘ကဿစိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဧကဝါရံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အန္ဓာဃာနကဿ၊ ဗဓိရာဃာနကဿ စ ဝသေန ‘‘ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကာမဘဝေ အဇိဝှဿ သတ္တဿာဘာဝတော၊ ဃာနဇိဝှာယတနာနံ သဟပ္ပဝတ္တိဝစနတော စ တတ္ထေဝ ကာမဓာတုယံ အဃာနကဿာသမ္ဘဝေါတိ။

ဇောတိပါလတ္ထေရာဒယော ပန ‘‘သံသေဒဇဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှာကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ န ဩပပါတိကဿ။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယဉ္စ ‘ဥပပတ္တိက္ခဏေ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဩပပါတိကဿေဝ ဝသေန နယော နီတော။ ယမကဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘ကာမဓာတုယံ အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝဒေယျာ’တိ၊ ယမ္ပိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိက-ဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န ပန သံသေဒဇ-ဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံယေဝ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’တိ၊ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗံ ပရိပုဏ္ဏာယတနံ ယောနိံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘ဩပပါတိကာန’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စ၊ တသ္မာ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော’’တိ ဝဒန္တိ။

အပရေ ပနာဟု – ‘‘ကာမဓာတုယံ အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝဒေယျာတိ ဣဒံ မနုဿေသု သံသေဒဇောပပါတိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေ ပရိပုဏ္ဏာယတနာဝ ။ ကေသဉ္စိ ပန အဃာနကကီဋာနံ အတ္ထိဘာဝတော အပါယေသု သံသေဒဇောပပါတိကေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ အာနန္ဒာစရိယာဒီနံ မတေန ပဋိက္ခေပါရဟမေဝါတိ။

၇၅၇-၈။ ဥက္ကံသဿာဝကံသဿ အန္တရေတိ ‘‘သတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဿ၊ ‘‘တိံသာ’’တိ ဝုတ္တအဝကံသပရိစ္ဆေဒဿ စ မဇ္ဈေ။ အနုရူပတော…ပေ… ဝိဘာဝိနာတိ ဇာတိအန္ဓဿ သဋ္ဌိ ရူပါနိ စက္ခုဒသကာဘာဝတော၊ တထာ ဗဓိရဿ သောတဒသကာဘာဝတော၊ အန္ဓဗဓိရဿ ပန ပဏ္ဏာသ စက္ခုသောတဒသကာဘာဝတောတိအာဒိနာ နယေန အညမညာပေက္ခာယ ပရိပုဏ္ဏာ ပရိပုဏ္ဏာနံ ရူပါနံ ပါဏီနံ ဝသေန ရူပါနံ သမုပ္ပတ္တိ ဝိညာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တမေဝါတိ။

၇၅၉-၆၀။ ဧဝံ တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိယံ ရူပပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဝတ္တိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝီသတိ ရူပါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမာဝစရသတ္တဿ ဟိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ အသတိ အန္ဓဗဓိရာဒိပသာဒဝိဃာတေ ယာဝ မရဏစိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သတ္တရသမစိတ္တံ၊ တာဝ သတ္တဝီသတိ ရူပါနိ ပဝတ္တန္တိ။ အပရိပုဏ္ဏာယတနဿ ပန ဇစ္စန္ဓာဒိကဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ရူပါနံ ဟာယနဝဍ္ဎနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ နနု အဋ္ဌဝီသတိယေဝ ရူပါနိ ကာမဘဝေ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တနတော’’တိအာဒိ။

ဃာနံ…ပေ… န ဝိဇ္ဇရေတိ ကာမဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ဂန္ဓာဒိဂ္ဂါဟကေသု ပသာဒေသု ဝိရတ္တာ ဟောန္တီတိ ဃာနာဒိတ္တယံ နတ္ထိ။ စက္ခုသောတေသု ပန အနုတ္တရဒဿနာဒိအတ္ထံ ဝိရတ္တာ န ဟောန္တီတိ တာနိ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဘာဝဒွယံ ကာမရာဂူပနိဿယတ္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကေစိ ပန ‘‘လဟုတာဒိတ္တယမ္ပိ ရူပဘဝေ နတ္ထိ ဒန္ဓတ္တကရာဒိဓာတုက္ခောဘာဘာဝတော။ သတိ ဟိ တာဒိသေ ဓာတုက္ခောဘေ တပ္ပဋိပက္ခေဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗပစ္စနီကာပေက္ခော တဗ္ဗိရောဓိဓမ္မုပ္ပာဒေါ။ တထာ သတိ သဟေတုကကိရိယစိတ္တုပ္ပာဒေသု ကာယလဟုတာဒီနံ အဘာဝေါ ဧဝ သိယာ၊ တသ္မာ ပဉ္စေဝ ရူပါနိ သညီဗြဟ္မာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အဝသေသာနိ တေဝီသတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အသညီဗြဟ္မာနံ ပန ပဉ္စ ပသာဒရူပါနိ၊ ဘာဝဒွယံ၊ ဟဒယဝတ္ထု၊ ဝိညတ္တိဒွယံ၊ လဟုတာဒိတ္တယန္တိ တေရသ ရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသာနိ ပန္နရသ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

၇၆၁။ စတုသန္တတီတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဝသေန စတုသန္တတိရူပါနိ။ ရူပေ ဟောန္တိ တိသန္တတီတိ ဗြဟ္မာနံ အနာဟာရဘာဝေန အာဟာရဇရူပါနံ အဘာဝတော တိဿော သန္တတိယော။ ဒွိသန္တတီတိ စိတ္တဇာဟာရဇာနံ အဘာဝတော ဒွေ သန္တတိယော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဧကသန္တတီတိ ကမ္မဇာဒီနံ တိဿန္နမ္ပိ အဘာဝတော ဥတုဇသန္တတိယေဝ။

၇၆၂-၄။ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ရူပါနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ နေသံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ နိဗ္ဗတ္တမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေသန္တိ ကာမရူပဘဝိကာနံ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပနာတိ ဧတ္ထ ဒသကတ္တယံ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ တေနာဟ ‘‘ယထေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒသကတ္တယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘တဉ္စ ခေါ သန္ဓိစိတ္တဿာ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ပုန ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ တီသု ခဏေသု ကမ္မဇရူပါနံ သမုပ္ပတ္တိတော အာဟ ‘‘တထေဝါ’’တိအာဒိ။ တိံသ တိံသေဝါတိ တိံသ တိံသေဝ ကမ္မဇရူပါနိ။

အာနန္ဒာစရိယော ပန ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏမေဝ နတ္ထိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကာနိပိ ရူပါနိ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တဉှိ တေန – ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏော ဝုတ္တော၊ သော စ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ စိတ္တယမကေ ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၁) ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နော စ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၁) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ တထာ’’န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နော စ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘န နိရုဒ္ဓံ န နိရုဇ္ဈမာန’’န္တိ ဧတေသံ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ၊ အတိက္ကန္တကာလဝါရေ စ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၃) ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတိ။ သုတ္တေပိ ဟိ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇) တဿေဝ ဧကဿ အညထတ္တာဘာဝတော ယဿာ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ သာ သန္တတိဋ္ဌိတီတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဝိဇ္ဇမာနံ တံခဏဒွယသမင်္ဂီ ဌိတန္တိ။ ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘ယဿ ဝါ ပန သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၃၆) ဝုတ္တန္တိ၊ န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါဓိကာရဿ အဘာဝါတိ။

အာစရိယဿ ဟိ အယမဓိပ္ပာယော – ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတိ။ န ကေဝလံ အဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏဘာဝဇောတကံ၊ အပိစ ခေါ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ ဧဝမာဂတာ သုတ္တန္တပါဠိပိ။ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ အပိစ ယထာ ဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ တထာ ဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု အညထာ ဘူတော။ ယဒိ တထာ ဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အညထာ ဘူတော၊ အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝ။ ယဒိ စ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီ’’တိ။

အာစရိယဇောတိပါလဓမ္မပါလတ္ထေရာနံ ပနေတံ နက္ခမတိ။ တေဟိ ‘‘ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ အညော ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ စ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အညထာ အညောယေဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ ဌိတိ ဇရတာ စာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။

ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိဂတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနေ စ အရူပလောကံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာတိ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ၊ တဿ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ န သဗ္ဗဿ ဝစနတော၊ တသ္မာ န သက္ကာ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒနံ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဝဒန္တိ။

ဥတုဇရူပါနိ ပန ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌကနဝကဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဟိ ဥပ္ပန္နာနံ ကမ္မဇရူပါနံ အဗ္ဘန္တရေ သဟုပ္ပာဒဧကနိရောဓတေဇောဓာတု ဌာနံ ပတွာ တဿ ဌိတိက္ခဏေ အဋ္ဌ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ တေဇောဓာတု ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ ပဌမဘဝင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဧဝမာဒိနာ အဋ္ဌကံ၊ ကဒါစိ သဒ္ဒပါတုဘာဝကာလေ တေန သဟ သဒ္ဒနဝကဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တဇရူပါနိ စ ပဋိသန္ဓိတော အနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂတော ပဋ္ဌာယ ရူပဇနကစိတ္တာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အဋ္ဌကဝသေန၊ သဒ္ဒပါတုဘာဝါဒိကာလေ သဒ္ဒနဝကာဒိဝသေန စ ပဝတ္တန္တိ။ အာဟာရဇာနိ ပန ဧကဿ၊ ဒွိန္နံ ဝါ သတ္တာဟာနံ အတိက္ကမေန နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ နနု စ အဇ္ဈောဟဋာဟာရပစ္စယေန အာဟာရော ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဂဗ္ဘေ သယန္တဿ စ ကုတော အဇ္ဈောဟရဏာဟာရောတိ? သမာတိတော။ မာတရာ ဟိ ဘုတ္တံ ကုစ္ဆိဂတဿ သရီရေ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ အာဟာရကိစ္စံ ကရောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယဉ္စဿ ဘုဉ္ဇတီ မာတာ၊

အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊

တေန သော တတ္ထ ယာပေတိ၊

မာတုကုစ္ဆိဂတော နရော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅)၊

တသ္မာ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာဟာရေန အနုဂ္ဂဟိတေ သရီရေ အဗ္ဘန္တရိကာ ဩဇာ လဒ္ဓပ္ပစ္စယာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာဒသကာ ပန ပဉ္စပသာဒါဝတ္ထံ အတိက္ကမ္မ ပစ္ဆာ သတ္တမေ သတ္တာဟေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ‘‘ဧကာဒသမေ သတ္တာဟေ’’တိ (ယမ။ မူလဋီ။ အာယတနယမက ၂၂-၂၅၄) အာနန္ဒာစရိယော အဝေါစ။ အယမေတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ရူပပ္ပဝတ္တိနယော။

ဩပပါတိကာနမ္ပိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ သတ္တတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထေဝဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ သတ္တတိ သတ္တတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဥက္ကံသာဝကံသတော ကာမဘဝိကသတ္တာနံ၊ ရူပီဗြဟ္မာနဉ္စ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ယထာနုရူပံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ၊ ဥတုသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟာရဇရူပံ ပန ကာမာဝစရာနံ သဗ္ဗပဌမံ အတ္တနော မုခဂတခေဠံ အဇ္ဈောဟရဏကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သညီဗြဟ္မာနံ တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အသညီနဉ္စ စိတ္တဇာဟာရဇာနိ နတ္ထေဝါတိ အယံ ဝိသေသော။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု စ ပနေတေသု ရူပေသု ယံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တံ အာဒိံ ကတွာ သတ္တရသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အဋ္ဌာရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဣမဿ ဌိတိက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တံ၊ နိရုဇ္ဈန္တဉ္စ ယာဝ မရဏစိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သတ္တရသမစိတ္တံ၊ တာဝ ယထာရဟံ စတုသန္တတိအာဒိဝသေန ပဝတ္တတီတိ။ အာသန္နမရဏဿ ပန စုတိတော သတ္တရသမစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏမာဒိံ ကတွာ ကမ္မဇရူပံ န သမုဋ္ဌာတိ။ ယဒိ သမုဋ္ဌာတိ၊ မရဏံ န သိယာ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ ကမ္မဇရူပါနံ။ ကမ္မဇရူပသမုစ္ဆေဒေ ဟိ ‘‘မတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏံ၊ ယဒါ ကာယံ ဇဟန္တိမံ၊

အပဝိဒ္ဓါ တဒါ သေတိ၊ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၃။၉၅)၊

သတ္တရသမေန သဟ ဥပ္ပန္နဉ္စ တံ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈတိ၊ အပရဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာယုက္ခယာ၊ ကမ္မက္ခယာ၊ ဥဘယက္ခယာ၊ ဥပက္ကမေန ဝါ ကဿစီတိ ဧဝံ ကမ္မဇရူပဿေဝ ဟိ မရဏံ ဟောတိ သတိပိ အာဟာရဇေ၊ အဋ္ဌကထာမတေန စိတ္တဇေ စ။ တမ္ပိ အပဂတဇီဝဿ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥတုဇရူပံ ပန ပဝတ္တတိ ဧဝ။ တထာ သံသေဒဇာနံ၊ ဩပပါတိကာနံ ပန သရီရနိက္ခေပါဘာဝတော တမ္ပိ န ပဝတ္တတိ။

၇၆၅-၆။ ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာယ နိစ္စော ဓုဝေါ န ဟောတီတိ အနိစ္စော၊ နိစ္စခဏိကတာယ ဝါ န ဣစ္စော သဿတာဒိဝသေန အနုပဂန္တဗ္ဗောတိ အနိစ္စော။ အယဉှိ ဝိနာသော ဇနကပစ္စယတော အညဟေတုနိရပေက္ခတာယ နိစ္စခဏိကောဝ ဟောတိ။ ဓုဝသာရဝိရဟိတတ္တာ အဒ္ဓုဝေါ။ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ။ ဥဒယဝယပဋိပီဠနေန၊ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခာနံ ခန္ဓော သမူဟောတိ ဒုက္ခက္ခန္ဓော။ ဧဝံဝိဓော ပန သုခေဟိ အသမ္မိဿောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ကေဝလော’’တိ။ ကဿစိပိ ဝါ ရူပဿ သုခသဘာဝဿ အဘာဝတော သကလောပိ ဒုက္ခက္ခန္ဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခက္ခန္ဓော စ ကေဝလော’’တိ။ ပစ္စယယာပနိယတာယ စ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ သော ဟိ ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ယာပေတဗ္ဗတာယ ယာပျရောဂေါ ဝိယာတိ ရောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယာပျဗျာဓိ ဟိ ရောဂေါ၊ ဣတရော အာဗာဓော၊ မူလဗျာဓိ ဝိယ စေသ အနုဗဒ္ဓဗျာဓီနံ ကိလေသရောဂါဒီနံ မူလဘာဝတော ရောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ၊ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ ၊ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ သော ဟိ ဒုက္ခဒုက္ခတာ သင်္ခါရဒုက္ခတာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာတိ တိဝိဓဒုက္ခတာသင်္ခါတေန ရုဇ္ဇနေန ယုတ္တတာယ၊ ယထာရဟမာရမ္မဏဝသေန စ သမန္နာဂမဝသေန စ ရာဂါဒိကိလေသာသုစိဝိဿန္ဒနတော၊ အဟုတွာ သမ္ဘဝနတော၊ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာ ဇရာဘင်္ဂေဟိ စ ယထာက္ကမံ ပရိပက္ကပဘိန္နဘာဝတော ဂဏ္ဍသဒိသောတိ ဂဏ္ဍတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝသဝတ္တနတာယ၊ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ယထာ ဟိ ပရော ပတန္တော ပရဿ ဝသံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေတံ သုဘသုခါဒိဘာဝေန ဝသေ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဝသဝတ္တနတော ‘‘မာ ဇီရထ၊ မာ မရထာ’’တိအာဒိနာ ဝိဓာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဝိဓေယျဘာဝတော ပရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနတော၊ အာဗျာသနတော စ ပလောကတော။ ဣဒံ ဗျာဓိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဘိဇ္ဇနတော၊ ဝိနဿနတော၊ ဧတေဟိ ဧဝ ဝါ အာဗျာသနတော ဗျသနတ္ထဿ လောက-သဒ္ဒဿ ပဝိသိဋ္ဌဿ အာဗျာသနတ္ထတာယ ပလောကတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒန္တိ ရဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တံ ဆန္ဒံ။

၇၆၇။ ဓမ္မသေနာပတိနာတိ ဓမ္မသေနာယ ပတိ နာယကောတိ ဓမ္မသေနာပတိ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရော၊ တေန။ ဟိတသင်္ခါတော အတ္ထော ဧတဿာတိ ဟိတတ္ထိ၊ တေန။ သက္ကစ္စာတိ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒီသု အတန္ဒိတော ဟုတွာ။

ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ

အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ

ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။