📜

၁၈။ အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၁၇၀-၂။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧဝံ အဘိညာဝသေန အဓိဂတာနိသံသာယ ထိရတရာယ သမာဓိဘာဝနာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ သာ သဗ္ဗာကာရေန ထိရတရာ သိခပ္ပတ္တာ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿာ ဘာဝနာနယဝိဘာဝနတ္ထမာရဘန္တော အာဟ ‘‘သမာဓိံ ပနာ’’တိအာဒိ ။ ကာ ပညာတိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကော စတ္ထောတိ ဣမိဿာ ကော အတ္ထော။ ပညာတိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျတ္ထံ နိဿာယ ဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၁၇၃-၄။ ပညာ ဝိပဿနာပညာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပညံ ဒဿေတိ၊ အညတ္ထ ပန ဗဟုဝိဓော ပညာပဘေဒေါ ဟောတိ။ ပုညစိတ္တသမာယုတာတိ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုည-ဂ္ဂဟဏေန ဒုဝိဓမ္ပိ အဗျာကတံ နိဝတ္တေတိ၊ တထာ ‘‘အတ္ထိ သံကိလိဋ္ဌာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ ဝိပဿနာ-ဂ္ဂဟဏေန ကမ္မဿကတာဒိဝသပ္ပဝတ္တံ သေသကုသလပညံ။ ဇာနနာ ဝါ ပကာရတောတိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိမိဒံ ပကာရတော ဇာနနံ နာမာ’’တိ အနုယောဂံ မနသိ နိဓာယ သဉ္ဇာနနဝိဇာနနာကာရဝိသိဋ္ဌံ နာနပ္ပကာရတော ဇာနနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သညာဝိညာဏပညာနံ၊ ကော ဝိသေသော ကိမန္တရ’’န္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနမာဟ ‘‘သညာဝိညာဏပညာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဇာနနတ္တေ သမေပိ စာတိ ဝိသယဝိဇာနနာကာရေ သမာနေပိ။

၁၁၇၅။ သဉ္ဇာနနမတ္တံဝါတိ ‘‘နီလပီတ’’န္တိအာဒိကံ အာရမ္မဏေ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ သညာနိမိတ္တံ ကတွာ ဇာနနံ။ တထာ ဟေသာ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယကရဏရသာ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပ္ပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝ-ကာရေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ န သန္တိယေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနာဟ ‘‘လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကာတုံ နေဝ သက္ကောတိ၊ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကာတုံ န သက္ကောတိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂံ ပါပေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။

၁၁၇၆။ ဝိညာဏံ ပန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ န တတ္ထ သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိကဿ သဉ္ဇာနနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ တံ တတ္ထ အနိစ္စတာဒိဝိသေသံ၊ အညဉ္စ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကရောတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ၊ ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ သဇ္ဈာယနေ ဉာယာဂတာပိ ဝါရာ န ဝိညာယန္တိ။ လက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုန္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။

၁၁၇၇။ ဥဿက္ကိတွာတိ ၂၂၀ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဉာဏပဋိပါဋိယာ အာရဘိတွာ မဂ္ဂံ ပါပေတုမေဝ တံ ဝိညာဏံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ ဝုတ္တနယန္တိ ဝိညာဏေ ဝုတ္တနယံ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏဉ္စ ဇာနာတိ၊ လက္ခဏဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အတ္တနော ပန အနညသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန မဂ္ဂံ ပါပေတုဉ္စ သက္ကောတိ။ ဗာလဂါမိကဟေရညိကာနံ ကဟာပဏဇာနနမိဝ စ နေသံ အာရမ္မဏဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဟေရညိကဖလကေ ဌပိတံ ကဟာပဏရာသိံ ဧကော အသဉ္ဇာတဝေါဟာရဗုဒ္ဓိ ဗာလဒါရကော၊ ဧကော ဂါမိကပုရိသော၊ ဧကော ဟေရညိကောတိ တီသု ဇနေသု ပဿမာနေသု ဗာလဒါရကော ကဟာပဏာနံ စိတ္တဝိစိတ္တဒီဃရဿစတုရဿပရိမဏ္ဍလဘာဝမတ္တမေဝ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဣဒံ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂါဝဟံ ရတနသမ္မတ’’န္တိ န ဇာနာတိ။ ဂါမိကပုရိသော တဒုဘယံ ဇာနာတိ၊ ‘‘အယံ ဆေကော မဟာသာရော၊ အယံ ကူဋော၊ အယံ အဍ္ဎသာရော၊ အယံ ပါဒသာရော’’တိအာဒိကံ ပန ဝိဘာဂံ န ဇာနာတိ။ ဟေရညိကော သဗ္ဗေပိ တေ ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ဇာနန္တော စ ဩလောကေတွာပိ ဇာနာတိ၊ အာကောဋိတသဒ္ဒံ သုတွာပိ ဇာနာတိ၊ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာပိ ရသံ သာယိတွာပိ ဟတ္ထေန ဓာရယိတွာပိ ‘‘အသုကသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ နဂရေ ဝါ ပဗ္ဗတေ ဝါ နဒီတီရေ ဝါ ကတော’’တိပိ ‘‘အသုကအာစရိယေန ကတော’’တိပိ ဇာနာတိ။ တတ္ထ သညာ အသဉ္ဇာတဝေါဟာရဗုဒ္ဓိနော ဗာလဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ ဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏံ ဂဏှာတိ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရဂ္ဂဟဏတော၊ ဝိညာဏံ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနမိဝ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ၊ ပညာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ ဟေရညိကဿ ကဟာပဏဒဿနမိဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။

၁၁၇၈-၈၀။ သဘာဝပဋိဝေဓနန္တိ သကော ဘာဝေါ၊ သမာနော ဝါ ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ တဿ ပဋိဝေဓနံ ဉာတပရိညာတီရဏပရိညာဝသေန သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓနံ။ ဃဋပဋာဒိပဋိစ္ဆာဒကဿ ဗာဟိရန္ဓကာရဿ ဒီပါလောကော ဝိယ ယထာဝုတ္တဓမ္မသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ ဝိဒ္ဓံသနရသာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောယေဝ ဟိ ဉာဏာလောကော ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟနန္ဓကာရဿ၊ ဝိဒ္ဓံသနရသာ မတာ’’တိ။ တတောယေဝ သဗ္ဗဓမ္မေသု အသမ္မုယှနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ ကာရဏဘူတာ ဝါ သယံ ဖလဘူတံ အသမ္မောဟံ ပစ္စုပတိဋ္ဌာပေတီတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝိပဿနာပညာယ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သမာဓိ တဿာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ အ။ နိ။ ၁၁။၂) သုတ္တပဒန္တိ အာဟ ‘‘သမာဓာသန္နကာရဏာ’’တိ။

၁၁၈၁-၂။ ဓမ္မသဘာဝပဋိဝေဓော နာမ ပညာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ၊ န တေနဿာ ကောစိ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏေနေကဓာ ဝုတ္တာ’’တိ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ လောကေ နိယုတ္တာ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတာတိ လောကိကာ။ တတ္ထ အပရိယာပန္နတ္တာ အလောကိကာ။ ကတမာ ပနေတ္ထ လောကိယာ၊ ကတမာ လောကုတ္တရာ စာတိ အာဟ ‘‘လောကိယေနာ’’တိအာဒိ။ လောကိယကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ လောကိယေန မဂ္ဂေန ယုတ္တာ။ ဝိသေသတော ပန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိစတုက္ကသင်္ဂဟိတမဂ္ဂသံယုတ္တာ သမုဒါယေ ပဝတ္တာ ပညာ တဒေကဒေသေသုပိ ပဝတ္တတီတိ မဂ္ဂ-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ ပစ္စေကမ္ပိ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ မဂ္ဂသမညာတိ ကတွာ။ လောကတော ဥတ္တရာ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ လောကုတ္တရာပိ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ ဝိပဿနာပရိယောသာနေ လဗ္ဘတေဝါတိ လောကုတ္တရ-ဂ္ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရေနာ’’တိအာဒိ။ သုတမယာဒိတောတိအာဒိဂ္ဂဟဏေန ဘာဝနာမယံ သင်္ဂဏှာတိ။

၁၁၈၃-၅။ အတ္တနောဝ စိန္တာယာတိ တဿ တဿ အနဝဇ္ဇဿ အတ္ထဿ သာဓနေ ပရောပဒေသေန ဝိနာ အတ္တနော ဥပါယစိန္တာဝသေနေဝ ။ ဘူရိပညေနာတိ မဟာပညေန၊ ပတ္ထဋတာယ ပထဝီသမာနပညေန ဝါတိ အတ္ထော။ ပရတော ပန သုတွာနာတိ ပရတော ဥပဒေသံ သုတွာ။ သုတေနေဝ စ နိပ္ဖန္နာတိ အန္တောဂတဟေတွတ္ထမိဒံ ဝိသေသနံ၊ သုတေနေဝ နိပ္ဖန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘နိပ္ဖန္နတ္တာ သုတေန ဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ယထာ ဝါပိ တထာ ဝါတိ ပရတော သုတွာ ဝါ အသုတွာ ဝါ။ အပ္ပနာပတ္တာတိ ဣဒံ သိခါပတ္တံ ဘာဝနာမယံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န ပန အပ္ပနာပတ္တာဝ ဘာဝနာမယာတိ။ တိဿောပိ ပနေတာ ပညာ ပါဠိဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ စိန္တာမယာ ပညာ? ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ သိပ္ပာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ဝိဇ္ဇာဌာနေသု ကမ္မဿကတံ ဝါ သစ္စာနုလောမိကံ ဝါ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရာ၊ ဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ယံ ဧဝရူပံ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ဒိဋ္ဌိံ ရုစိံ မုဒိံ ပေက္ခံ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ စိန္တာမယာ ပညာ။ တတ္ထ ကတမာ သုတမယာ ပညာ…ပေ… သုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ သုတမယာ ပညာ။ သဗ္ဗာပိ သမာပန္နဿ ပညာ ဘာဝနာမယာ ပညာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၆၈)။

ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ကမ္မာယတနာဒိဝသေန စိန္တာမယသုတမယပညာ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဝသေန ဘာဝနာမယပညာ စ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အန္တိမဘဝိကာနံ ဒွိန္နံ ဗောဓိသတ္တာနမေဝ လဗ္ဘမာနာ စိန္တာမယဘူတာ သစ္စာနုလောမိကာ ပညာ၊ ပူရိတပါရမီနံ အဝသေသမဟာပညာနံ လဗ္ဘမာနာ သုတမယာ သစ္စာနုလောမိကာ ပညာ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာပတ္တာပိ ဘာဝနာမယပညာဝ အဓိပ္ပေတာ။

၁၁၈၆။ ပဋိသမ္ဘိဒါစတုက္ကဿာတိ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနသင်္ခါတဿ ပဋိသမ္ဘိဒါစတုက္ကဿ ဝသေန။ နနု စေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ အဓိပ္ပေတာ၊ ကသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါ အာဟဋာတိ? ဝိပဿကာနံ ဉာဏပါဋဝတ္ထံ ပညာပ္ပဘေဒေ နိဒ္ဒိသိယမာနေ ပဋိသမ္ဘိဒါပညာပိ ဝတ္တုကာမတာယ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပညာယ ဝါ ဝိပဿနာဖလဘူတတ္တာ လောကိယလောကုတ္တရပညာဓိကာရေ ဝါ လောကုတ္တရပညာယ သဟ ပါပုဏိတဗ္ဗံ ပဋိသမ္ဘိဒါပညမ္ပိ ဝတ္တုကာမတာယ ဣဓေဝ ဝုတ္တာတိ။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု ဉာဏန္တိ ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧဝမာဂတံ အတ္ထာဒီသု တီသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏတ္တယံ။ တီသုပီတိ ယထာဝုတ္တေသု တီသုပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စလက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဘူမိအာဒိဝသေန တေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ ဧဝံ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ၊ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏဝသေန ဝါ တီသု ဉာဏေသု ဉာဏံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ တေနေဝ စ သုတ္တန္တဘာဇနီယပါဠိယံ ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏ’’န္တိ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မဟဂ္ဂတပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ အဘာဝေပိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ၊ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာတိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာပိ ပဉှာပုစ္ဆကပါဠိယံ ဝုတ္တာ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ပန –

‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ၊ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ အရူပိနော ဓမ္မာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယာယ နိရုတ္တိယာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညတ္တိ ဟောတိ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတိ ‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’တိ၊ တေသု ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅) –

စိတ္တုပ္ပာဒက္ကမေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ သာဝသေသော ပါဌော ကတော။ စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ဂဟိတေ အတ္ထေ အသေသေတွာ ဒေသနာ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ပဝတ္တာ၊ န သဗ္ဗဉေယျေတိ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေန ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တံ အညာရမ္မဏတံ ပဋိသေဓေတိ ဒေသနာယ အတပ္ပရဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗာနေ၊ အနာဂတေပိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ အတီတာရမ္မဏာတိပိ အနာဂတာရမ္မဏာတိပိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာတိပီတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟေတုဖလဉှိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ သမ္ပာပုဏီယတိ၊ တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မောတိပိ သင်္ခေပတော ပစ္စယဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဒဟတိ ပဝတ္တေတိ၊ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ ဓာရေတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရုတ္တီတိ သတ္တာနံ မူလဘာသာဘူတာ မာဂဓိကဘာသာ၊ ယာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ ဟောတိ။ ပဋိဘာနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ဉာဏတ္တယမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓမ္မေ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ…ပေ… တဿ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိ။

၁၁၈၇။ ယသ္မာ ပနာယံ သင်္ခေပတ္ထောဝ၊ ပဘေဒဝသေန စ ဝုစ္စမာနော ပါကဋော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သင်္ဂဟေတွာ ပဘေဒတောဝ အတ္ထာဒိကေ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဟေတာဒိပစ္စယတော သမုပ္ပန္နံ။ တံ ပန ‘‘ဣဒံ ဣတော နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဟေတုအနုသာရေန ဝိညာယမာနမေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ၊ တထာ ကုသလာကုသလဖလဘူတာ ဝိပါကာ အဗျာပါရသန္တိဝသေန ဝိညာယမာနာ၊ သေသာ အဗျာပါရဘူတာ ကိရိယာ ဓမ္မာ အဝိပါကသန္တိဝသေန၊ အသင်္ခတံ နိဿရဏဘူတော နိရောဓော နိဗ္ဗုတိသန္တိဝသေန၊ ဗုဒ္ဓဝစနတ္ထဘူတော ခန္ဓာဒိပရမတ္ထဓမ္မော ဣမာယ အယံ ဒီပိတောတိ ဧဝံ ပါဠိအနုသာရေန ဝိညာယမာနောဝ အတ္ထသမညံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟေတုဖလံ၊ ဘာသိတတ္ထော စ သကသကဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ၊ ဘာသိတပဋိဗဒ္ဓါ စ ဝိညာယတီတိ ပရိယာယတော၊ သေသံ သကသကဘာဝဝသေနေဝ ဝိညာယတီတိ နိပ္ပရိယာယတောဝ အတ္ထော နာမ။ တတ္ထ ပရိယာယတ္ထော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝုတ္တော၊ နိပ္ပရိယာယတ္ထော အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘာသိတန္တိ ပါဠိဓမ္မမာဟ။ သေသံ အတ္ထပဉ္စကေသု ဝုတ္တနယေန ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တဗ္ဗော အတ္ထော၊ ဘာသိတတ္ထော ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော၊ ဣတရော နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော အတ္ထောတိ တိဝိဓော ဟောတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ သမ္ပာပကော ဟေတု၊ ဘာသိတံ ဉာပကော ဟေတု၊ ဣတရံ နိဗ္ဗတ္တကော ဟေတူတိ ဧဝံ တိဝိဓော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိရိယာဓမ္မာနဉ္စေတ္ထ အဝိပါကတာယ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ယဒိ ဧဝံ ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ န ဝတ္တဗ္ဗော? န၊ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော။ ဧဝံ သတိ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ အတ္ထဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ဝိပါကဿ ပန ပဓာနဟေတုတာယ ပါကဋဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ ဧဝ တေသံ ဝုတ္တော၊ ကိရိယာနံ ပစ္စယဘာဝါ ဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဿ ပန ဟေတုဘာဝါဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ။ အပိစ ‘‘အယံ ဣမဿ ပစ္စယော၊ အယံ ပစ္စယုပ္ပန္နော’’တိ ဧဝံ ဘေဒမကတွာ ကေဝလံ ကုသလာကုသလေ ဝိပါကကိရိယဓမ္မေ စ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဓမ္မတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န ဟောန္တီတိ တေသံ အတ္ထဓမ္မတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁၈၉။ သဘာဝနိရုတ္တီတိ အဝိပရီတနိရုတ္တိ၊ အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗောဓနေ သဗ္ဗကာလံ ပဋိနိယတသမ္ဗန္ဓော အဗျဘိစာရဝေါဟာရော မာဂဓဘာသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာ ဟိ သဗ္ဗကာလံ ပဋိနိယတသမ္ဗန္ဓော၊ ဣတရာ ဘာသာ ပန ကာလန္တရေန ပရိဝတ္တန္တိ။ အတ္ထတော ပနေသာ နာမပညတ္တီတိ အာစရိယာ။ ယထာဟု –

‘‘နိရုတ္တိ မာဂဓာ ဘာသာ၊ အတ္ထတော နာမသမ္မုတီ’’တိ။

အပရေ ပန – ယဒိ သဘာဝနိရုတ္တိ ပညတ္တိသဘာဝါ၊ ဧဝံ သတိ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာ၊ န ဝစနန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဣဒံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ အဘိလပိတဗ္ဗောတိ အဘိလာပေါ။ န ဟိ ဝစနတော အညံ အဘိလပိတဗ္ဗံ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထ ဖဿာဒိဝစနေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ အဘိလပိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ အတ္ထဓမ္မာနမ္ပိ ဗောဓေတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ နိရုတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖဿောတိ စ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ ဖဿာ ဖဿန္တိ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝစနတော ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ နိရုတ္တီတိ ဒဿိတမေဝ၊ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ၊ န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝုတ္တတ္တာ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော မနောဒွါရေ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရာဒယော ပနာဟု – ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနံ ပစ္စုပ္ပန္နံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ အညသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ အညံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ ယထာ ပန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ မနုဿာဒိသဒ္ဒဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ တံတံသဒ္ဒဝိဘာဝကံ၊ ဧဝံ သဘာဝါသဘာဝနိရုတ္တိနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏံ တံဝိဘာဝကံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော၊ တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ စ ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏံ ပဝတ္တေန္တဿာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တမ္ပိ ဟိ ဉာဏံ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တံတံသဒ္ဒပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ တံတံပဘေဒနိစ္ဆယဿ ဟေတုဘာဝတော နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စ ပဘေဒဂတမ္ပိ ဟောတီတိ။

၁၁၉၀။ တိဝိဓန္တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတနယမေဝါတိ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ အသမ္မောဟဝသေန ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ နနု စ တီဏိ ဉာဏာနိပိ အတ္ထဓမ္မသဘာဝံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဉာဏေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ စ ဟောတိ၊ ကသ္မာ ပန ‘‘တေသု…ပေ… မတ’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ? သာရမ္မဏေသု တီသု ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဉှိ ဉာဏာရမ္မဏံ ဉာဏံ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ပဝတ္တတိ၊ တံ ဣဓ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိ။ ဉာဏမတ္တာရမ္မဏံ ပန ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယေဝ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ အယံ ပဋိသမ္ဘိဒါ သာရမ္မဏေသု ဉာဏေသု ပဝတ္တတိ၊ အာရမ္မဏာနံ ပန ပဘေဒံ ဟေဋ္ဌာ ဉာဏတ္တယမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ဓမ္မဒေသနာယ အသမတ္ထော ဗဟုဿုတော ကိဉ္စာပိ ဓမ္မကထိကေန ကထေတဗ္ဗံ ဓမ္မံ ဇာနာတိ၊ ဒေသနာ ပန ဓမ္မကထိကဿေဝ ဝိသယောတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာသု ပန ပစ္ဆိမာနံ တိဿန္နံ သေခါသေခမဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ။ တထာ ဟိ သာ မဂ္ဂဖလသဘာဝါပိ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သာ လောကိယလောကုတ္တရာ၊ သေသာ တိဿော လောကိယာဝ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘လာဘော တာသမသမ္မောဟာ၊ သေခါသေခပထက္ခဏေ၊

အတ္ထပညာ ယထာလမ္ဗာ၊ သာ ဒွိဓာညာ တု သာသဝါ’’တိ။

၁၁၉၁။ ဣမာ ပန စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဝိသဒဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ၊ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ ပရိပုစ္ဆာ ပရိတော သဗ္ဗတော ဉာတုံ ပုစ္ဆာတိ ကတွာ။ သဝနံ သက္ကစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ သောတဝိညာဏဝသေန ဂဟဏံ၊ အဓိဂမော မဂ္ဂုပ္ပတ္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝုတ္တံ။ တံ သေခဘူမိယံ ပဘေဒဂမနံ အပ္ပဝိသယံ၊ အသေခဘူမိယံ ဗဟုဝိသယန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သာတိသယံ ဝါ အဓိဂမနံ သန္ဓာယေဝ ဝုတ္တံ။ သေခေန ပတ္တာနမ္ပိ ဟိ ဣမာသံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒဘာဝါဓိဂမောတိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝိယ ပန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အရဟတောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ပစ္စယော န န ဟောတီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ယထာယောဂံ သေက္ခာသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ကာရဏတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန ယာဝ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ၊ တာဝ ဝိပဿနာဘိယောဂေါ။ အဓိဂမပုဗ္ဗယောဂါ စေတ္ထ အနုပ္ပန္နံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝိသဒံ ကရောန္တိ၊ သေသာနိ ပန သုဝိသဒဘာဝဿေဝ ပစ္စယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁၉၂-၄။ ဧဝံ ဧကဝိဓာဒိဝသေန ပညာယ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘာဝနာဝိဓာနံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကထံ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဣမာယ ပညာယ ခန္ဓာဒယော ဓမ္မာ ဘူမိ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိ စေဝ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စာတိ ဣမာ ဒွေ ဝိသုဒ္ဓိယော မူလံ၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော သရီရံ၊ တသ္မာ တေသု ဘူမိဘူတေသု ဓမ္မေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဉာဏပရိစယံ ကတွာ မူလဘူတာ ဒွေ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတွာ သရီရဘူတာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ခန္ဓာဒီသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ခန္ဓာဒီသူတိ ခန္ဓာယတနဓာတုဣန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု။ ဘူမိဘူတေသု စာတိ လက္ခဏာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဉာဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု။ သီလံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိန္တိ မူလဘူတံ သီလဝိသုဒ္ဓိံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိဉ္စ။ သတိ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယဉ္စ အယံ ပညာ မူလဇာတာ နာမ ဟောတိ၊ နာသတီတိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓါဒယော ပဉ္စာတိ ဥပဗြူဟေတဗ္ဗတ္တာ သရီရဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ပဉ္စ။ ဣမိဿာ ဟိ ပညာယ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ ပါဒပါဏိသီသဋ္ဌာနိယာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော အဝယဝေန သမုဒါယူပလက္ခဏနယေန သရီရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာယ ပညာယာတိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ခန္ဓာဒီသု ဓမ္မေသု ပဝတ္တပညာယ။ ဇနနာဒိတောတိ ဇာတိဇရာမရဏာဒီဟိ။

၁၁၉၅-၆။ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ခန္ဓာဒိဘူမီသု သီလဝိသုဒ္ဓိစိတ္တဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေဟိ မူလေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေန ပဉ္စဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတသရီရဿ ဝဍ္ဎနေနေဝ ပညာဝဍ္ဎနာ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပဿနာပညာယ ဘူမိဘူတေသု ခန္ဓာဒီသု ဧကဒေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ အတီတာနာဂတာဒိကန္တိအာဒိနာ ပန တဒေဝ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဂဟဏံ။

၁၁၉၇-၁၂၀၀။ ဟီနန္တိအာဒီသု အကုသလကမ္မသမုဋ္ဌာနတာယ ဟီနံ၊ ကုသလကမ္မသမုဋ္ဌာနတာယ ပဏီတံ။ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတတာယ ဝါ ဟီနံ၊ ဝိပရိယာယေန ပဏီတံ။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဘူတသုခုမရူပါဒိဝသေန ဒူရံ၊ ဣတရဝသေန သန္တိကန္တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗံ တံ ဧကတော ကတွာတိ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နံ သဗ္ဗံ တံ ရူပရာသိဝသေန ဗုဒ္ဓိယာ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ရာသဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုတ္တေပိ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒေကဇ္ဈံ အဘိသံယူဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကေကေသု ပန ဝေဒနာဒီသု ‘‘သမုဒ္ဒေါ မယာ ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါယဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ဒိဿနတော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ရုဠှီဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ တံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတလက္ခဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဒနာက္ခန္ဓောယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓတာ။ ဝေဒနာယ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၉၇ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗာ။ အဘိသင်္ခါရလက္ခဏန္တိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ စေတနာပဓာနတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ ရာသိကရဏလက္ခဏံ သမ္ပိဏ္ဍနလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ယထာ အတ္တနော ဖလသင်္ခတံ သမ္မဒေဝ နိပ္ဖန္နံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဘိသင်္ခရဏသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အယံ ပန ကုသလာကုသလစေတနာယ ဝသေန ဝဋ္ဋတိ။

၁၂၀၂-၅။ ဧဝံ ဝိပဿနာပညာယ ဘူမိဘူတေ ဓမ္မေ ဧကဒေသတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သီလစိတ္တဝိသုဒ္ဓီနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ တာ အဝတွာ ဣဒံ ပညာဘာဝနာယ အာဒိဘူတံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ သမ္ပာဒေတုကာမေန စ ယောဂါဝစရေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဝါ ဒွါဒသာယတနဝသေန ဝါ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန ဝါ ဥဘိန္နံ သင်္ခေပကောဋ္ဌာသာနံ ဝသေန ဝါ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန ဝါ နာမရူပဿ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗဘာဝေပိ တေန တေန မုခေန ဝဝတ္ထာနပ္ပကာသနဿ အတိပပဉ္စာဝဟတ္တာ ယထာဓိဂတက္ခန္ဓဝသေနေဝ ဣဓ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ ဧကာသီတိယာ စိတ္တေနာတိ ဧကာသီတိယာ လောကိယစိတ္တေန။ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ ပန နေဝ သုက္ခဝိပဿကဿ၊ န သမထယာနိကဿ ပရိဂ္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ အနဓိဂတတ္တာ။ စတ္တာရောရူပိနော ခန္ဓေတိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓေ။ သီတုဏှာဒိဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိကာရာပဇ္ဇနတော ရူပံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ။ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နာမံ နမနလက္ခဏံ။ ပရိဂဏှတီတိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှာတိ။

၁၂၀၆-၉။ တာလဿ ကန္ဒံ တု ယမကန္တိ ဒွီဟိ ဗီဇေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတံ ဧကီဘူတံ ယမကတာလကန္ဒံ။ တဉှိ ယမကံ ဘိန္နသန္တာနမ္ပိ အဘိန္နံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာတိ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧတေနေဝ တဿ ဒုဝိဓဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ဒွိဓာ ဝဝတ္ထပေတီ’’တိ ဣဒံ နာမရူပဝိနိမုတ္တဿ အညဿ အဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နာမတော ရူပတော’’တိအာဒိ။ နာမရူပမတ္တတာယ အဝိနိစ္ဆိတတ္တာ၊ သန္တာနာဒိဃနဘေဒဿ စ အကတတ္တာ အဘိနိဝေသေန ဝိနာ သမူဟေကတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သတ္တော’’တိ ပဝတ္တော သမ္မောဟော သတ္တသမ္မောဟော၊ တဿ ဃာတတ္ထံ ဝိက္ခမ္ဘနတ္ထံ။ ဗဟုသုတ္တဝသေနာတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဒဿိတာနံ၊ အညေသဉ္စ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ မဟာလိ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ ၊ နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၊ သံ။ နိ။ ၃။၅၉) ဧဝမာဒီနံ သမ္ဗဟုလာနံ သုတ္တန္တာနံ ဝသေန။ တန္တိ တံ နာမရူပံ။

၁၂၁၀-၂။ အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ အင်္ဂသမ္ဘာရဟေတု တန္နိမိတ္တံ အမုဉ္စိတွာ သတိ ဧဝ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါတိ ဝေါဟာရော။ ခန္ဓေသူတိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သန္တေသု တေ အမုဉ္စိတွာဝ သတ္တောတိ သမ္မုတိ ဝေါဟာရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အက္ခစက္ကပဉ္ဇရဤသာဒီသု အင်္ဂသမ္ဘာရေသု ဧကေနာကာရေန ဧကဇ္ဈံ ရာသိ ဟုတွာ သဏ္ဌိတေသု ‘‘ရထော’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဧကေကသ္မိံ အင်္ဂေ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ရထော နာမ နတ္ထိ၊ ဧဝမေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနေသု ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ ဝါ ဝေါဟာရမတ္တံ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဧကေကသ္မိံ ဓမ္မေ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ဂါဟဿ ဝတ္ထုဘူတော သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ နာမရူပမတ္တမေဝ အတ္ထီတိ။ ဧဝံ ပဿတော ဟိ ဒဿနံ ယထာဘူတဒဿနံ နာမ ဟောတိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ သစေ ကောစိ သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ကထဉ္စရဟိ နာမရူပမတ္တေ ဂမနာဒိအတ္ထကိစ္စသိဒ္ဓတာ ဟောတီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာပီ’’တိအာဒိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ဒါရုမယံ ယန္တံ နိဇ္ဇီဝံ ဇီဝဝိရဟိတံ အဗ္ဘန္တရေ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝဿ အဘာဝတော တတောယေဝ နိရီဟကံ နိဗျာပါရံ၊ အထ စ ပန ဒါရုရဇ္ဇုသမာယောဂေ ပစ္စယဝိသေသဝသေန တံ ဒါရုယန္တံ ဂစ္ဆတိပိ တိဋ္ဌတိပိ၊ သဇီဝံ သဗျာပါရံ ဝိယ ဂမနာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တမိဝ ခါယတိ၊ တထာ ဣဒံ နာမရူပမ္ပိ ကိဉ္စာပိ နိဇ္ဇီဝံ နိရီဟကဉ္စ၊ အထ စ ပန အညမညသင်္ခတပစ္စယဝိသေသဿ သမာယောဂေ သဇီဝံ သဗျာပါရံ ဂစ္ဆန္တံ တိဋ္ဌန္တဉ္စ ခါယတီတိ။

၁၂၁၃။ သစ္စတောတိ ဘူတတော၊ ပရမတ္ထတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ နာမရူပံ အဘိသင်္ခတံ ယန္တမိဝ သုညံ ဇီဝါဒိနာ။ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတံ ဣဒံ နာမရူပံ ယန္တမိဝ သုညန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခဿ ပုဉ္ဇောတိ နိစ္စာတုရတာယ ဒုက္ခဿ ရာသိ။ တိဏကဋ္ဌသာဒိသောတိ အတ္တသုညတာယ တိဏကဋ္ဌသမော။

၁၂၁၅။ ယမကန္တိ ယုဂဠံ။ သော စ ယမကဘာဝေါ အညမညနိဿိတဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဥဘော အညောညနိဿိတာ’’တိ။ တတော ဧဝ ဧကသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ မရဏဝသေန ရူပေ နိရုဇ္ဈန္တေ အရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ၊ အရူပေ ဝါ နိရုဇ္ဈန္တေ ရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ အတ္ထိ။ ဧကဝေါကာရဘဝစတုဝေါကာရဘဝေသု ပန တေသံ အညမညံ အနိဿာယ ပဝတ္တိယာ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ။ သော ပနာယံ ဘင်္ဂေါ ပစ္စယဝသေနေဝ၊ ပစ္စယနိရောဓေနေဝ နာမရူပနိရောဓောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာတိ ပစ္စယဘူတာ၊ အညမညဿ ပစ္စယာ ဟောန္တာပိ ဧကသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။

၁၂၁၆-၉။ နိတ္တေဇန္တိ တေဇဟီနံ အာနုဘာဝဝိရဟိတံ။ ယတ္ထ ပန တံ နိတ္တေဇံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဗျာဟရတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညထာ သဒ္ဒဟနုဿာဟနာဒီသု နာမံ နိတ္တေဇန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နာပိ ရူပံ သန္ဓာရဏာဗန္ဓနာဒီသု။ တေနေဝ ဟိ ‘‘တထာ ရူပမ္ပိ နိတ္တေဇ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇာမီတိ…ပေ… န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၂၂၀-၁။ နာမံ နိဿာယာတိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေနပိ နာမရူပါနံ နိတ္တေဇတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ ။ ရူပဉှိ ဂမနာဒိကိရိယာသု နာမံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ၊ နာမံ ဒဿနာဒိကိရိယာသု ရူပံ နိဿာယ။ အညမညံ သန္နိဿာယ စဿ အတ္တကိစ္စသိဒ္ဓိပိ ပစ္စေကံ အသမတ္ထတံ ဝိဘာဝေတိ။ တထာ ဟိ နာမရူပဿ အတ္တသုညတာ၊ နိဗျာပါရတာ စ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာနံ သမုဒိတဘာဝေ သတိ သမတ္ထတာ ဟောတိ အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနံ သာမဂ္ဂိယမ္ပိ အဟေတုကဘာဝါပတ္တိတော။ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ သမုဒိတံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ စောဒနံ ဟဒယေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပမာယပိ ဟိ အသိဒ္ဓါ အတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ၊ ဥပမာယပိ ဣဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၈၊ ၁၀။၉၅၊ ဇာ။ ၂။၁၉။၂၄)။ အယံ ပနေတ္ထ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပီနံ ဥပမာ – ယထာ ဇစ္စန္ဓော စ ပီဌသပ္ပီ စ ဒိသာ ပက္ကမိတုကာမာ အဿု။ ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပိံ ဧဝမာဟ ‘‘အဟံ ခေါ၊ ဘဏေ၊ သက္ကောမိ ပါဒေဟိ ပါဒကရဏီယံ ကာတုံ၊ နတ္ထိ စ မေ စက္ခူနိ၊ ယေဟိ သမံ ဝိသမံ ပဿေယျ’’န္တိ။ ပီဌသပ္ပီ ဇစ္စန္ဓံ ဧဝမာဟ ‘‘အဟံ ခေါ၊ ဘဏေ၊ သက္ကောမိ စက္ခုနာ စက္ခုကရဏီယံ ကာတုံ၊ နတ္ထိ စ မေ ပါဒါ၊ ယေဟိ အဘိက္ကမေယျံ ပဋိက္ကမေယျံ ဝါ’’တိ။ သော တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပိံ အံသကူဋံ အာရောပေသိ၊ ပီဌသပ္ပီ ဇစ္စန္ဓဿ အံသကူဋေ နိသီဒိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှ၊ ဒက္ခိဏံ မုဉ္စ၊ ဝါမံ ဂဏှာ’’တိ။ တတ္ထ ဇစ္စန္ဓောပိ နိတ္တေဇော ဒုဗ္ဗလော န သကေန ဗလေန ဂစ္ဆတိ၊ တထေဝ ပီဌသပ္ပီ န သကေန ဗလေန ဂစ္ဆတိ၊ န စ တေသံ အညမညံ နိဿာယ ဂမနံ န ပဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ နာမမ္ပိ နိတ္တေဇံ န သကေန တေဇေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တာသု တာသု ကိရိယာသု ပဝတ္တတိ၊ ရူပမ္ပိ နိတ္တေဇံ န သကေန တေဇေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တာသု တာသု ကိရိယာသု ပဝတ္တတိ၊ န စ တေသံ အညမညံ နိဿာယ ဥပ္ပတ္တိ ဝါ ပဝတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘န သကေန ဗလေန ဇာယရေ၊

နောပိ သကေန ဗလေန တိဋ္ဌရေ၊

ပရဓမ္မဝသာနုဝတ္တိနော၊

ဇာယရေ သင်္ခတာ အတ္တဒုဗ္ဗလာ။

‘‘ပရပစ္စယတော စ ဇာယရေ၊ ပရအာရမ္မဏတော သမုဋ္ဌိတာ၊

အာရမ္မဏပစ္စယေဟိ စ၊ ပရဓမ္မေဟိ စိမေ ပဘာဝိတာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၇၇)၊

၁၂၂၂-၃။ ဣဒါနိ နာဝါယန္တိကူပမာယပိ နာမရူပါနံ အဝသဝတ္တိတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိဂါထာဒွယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဿာယာတိ ပတိဋ္ဌာယ။ ယန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ။ မနုဿေ နိဿာယာတိ နေတုဘူတေ နိယာမကကမ္မကရာဒိမနုဿေ အပဿာယ။ န ဟိ တေသံ အရဏဂ္ဂဟဏလင်္ကာရသဏ္ဌာပနဥဒကသိဉ္စနာဒိကိရိယာယ ဝိနာ နာဝါ ဣစ္ဆိတဒေသံ ပါပုဏာတိ၊ ယထာ ပန ဥဘောပိ အညမညံ နိဿာယ အဏ္ဏဝေ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဥဘော အညမညံ နိဿိတာ ပဝတ္တန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၂၂၄။ သတ္တသညံ ဝိနောဒေတွာတိ ယထာဝုတ္တနယေဟိ အနာဒိကာလဘာဝိတံ ခန္ဓပဉ္စကေ သတ္တဂ္ဂါဟံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ နာမ…ပေ… ဝုစ္စတီတိ ‘‘ဣဒံ နာမံ၊ ဧတ္တကံ နာမံ၊ န ဣတော ဘိယျော။ ဣဒံ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ စ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရေန တေသံ လက္ခဏသလ္လက္ခဏမုခေန တမတ္ထဘာဝဒဿနံ ဧတံ အတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စေတံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယေဝ ဝုစ္စတိ၊ နာမရူပဝဝတ္ထာပနန္တိပိ ဧတဿေဝ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိအာဒိတောတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိအာဒိတော ဒုက္ခတော။ ယထာဟ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ၊ ဇရာပိ ဒုက္ခာ၊ ဗျာဓိပိ ဒုက္ခော၊ မရဏမ္ပိ ဒုက္ခံ၊ ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခံ၊ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ အန္တဒွယန္တိ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တဒွယံ။ အထ ဝါ သတ္တဿ အစ္စန္တံ အတ္ထိဘာဝသင်္ခါတံ၊ တဿ နတ္ထိဘာဝသင်္ခါတဉ္စ အန္တဒွယံ။ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော ဟိ သတ္တော အတ္ထီတိ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝ၊ လောကသင်္ကေတတောဝ ဥပလဗ္ဘနတော နတ္ထီတိပိ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ။ သုဋ္ဌုတရံ ပရိသုဒ္ဓံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ မလာနီတိ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတာနိ မလာနိ။ အသေသံ နိဿေသတော နာသံ ဝိနာသံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဥပေန္တိ။ တထာ ဟေတံ ဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ

အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။