📜
၁၀။ အာရုပ္ပနိဒ္ဒေသော
ပဌမာရုပ္ပဝဏ္ဏနာ
၂၇၅။ ဗြဟ္မဝိဟာရာနန္တရံ ¶ ¶ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု ပန စတူသု အာရုပ္ပေသု အာကာသာနဉ္စာယတနံ တာဝ ဘာဝေတုကာမော ‘‘ဒိဿန္တေ ခေါ ပန ရူပါဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒါ၊ နတ္ထိ ခေါ ပနေတံ သဗ္ဗသော အာရုပ္ပေတိ။ သော ဣတိ ပဋိသင်္ခါယ ရူပါနံယေဝ နိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၀၃) ဝစနတော ဧတေသံ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီနဉ္စေဝ စက္ခုသောတရောဂါဒီနဉ္စ အာဗာဓသဟဿာနံ ဝသေန ကရဇရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဿ သမတိက္ကမာယ ဌပေတွာ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ နဝသု ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတိ။
တဿ ကိဉ္စာပိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ကရဇရူပံ အတိက္ကန္တံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကသိဏရူပမ္ပိ ယသ္မာ တပ္ပဋိဘာဂမေဝ၊ တသ္မာ တမ္ပိ သမတိက္ကမိတုကာမော ဟောတိ။ ကထံ? ယထာ အဟိဘီရုကော ပုရိသော အရညေ သပ္ပေန အနုဗဒ္ဓါ ဝေဂေန ပလာယိတွာ ပလာတဋ္ဌာနေ လေခါစိတ္တံ တာလပဏ္ဏံ ဝါ ဝလ္လိံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ ဖလိတာယ ဝါ ပန ပထဝိယာ ဖလိတန္တရံ ဒိသွာ ဘာယတေဝ ဥတ္တသတေဝ၊ နေဝ နံ ဒက္ခိတုကာမော ဟောတိ။ ယထာ စ အနတ္ထကာရိနာ ဝေရိပုရိသေန သဒ္ဓိံ ဧကဂါမေ ဝသမာနော ပုရိသော တေန ဝဓဗန္ဓဂေဟဈာပနာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော အညံ ဂါမံ ဝသနတ္ထာယ ဂန္တွာ တတြာပိ ဝေရိနာ သမာနရူပသဒ္ဒသမုဒါစာရံ ပုရိသံ ဒိသွာ ဘာယတေဝ ဥတ္တသတေဝ၊ နေဝ နံ ဒက္ခိတုကာမော ဟောတိ။
တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – တေသံ ဟိ ပုရိသာနံ အဟိနာ ဝေရိနာ ဝါ ဥပဒ္ဒုတကာလော ဝိယ ဘိက္ခုနော အာရမ္မဏဝသေန ကရဇရူပသမင်္ဂိကာလော။ တေသံ ဝေဂေန ပလာယနအညဂါမဂမနာနိ ဝိယ ဘိက္ခုနော ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ကရဇရူပသမတိက္ကမနကာလော။ တေသံ ပလာတဋ္ဌာနေ စ အညဂါမေ ¶ စ လေခါစိတ္တတာလပဏ္ဏာဒီနိ စေဝ ဝေရိသဒိသံ ပုရိသဉ္စ ဒိသွာ ဘယသန္တာသအဒဿနကာမတာ ဝိယ ဘိက္ခုနော ကသိဏရူပမ္ပိ တပ္ပဋိဘာဂမေဝ ဣဒန္တိ သလ္လက္ခေတွာ တမ္ပိ သမတိက္ကမိတုကာမတာ။ သူကရာဘိဟတသုနခပိသာစဘီရုကာဒိကာပိ စေတ္ထ ဥပမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၂၇၆။ ဧဝံ ¶ သော တသ္မာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတာ ကသိဏရူပါ နိဗ္ဗိဇ္ဇ ပက္ကမိတုကာမော ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ ပဂုဏရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ တသ္မိံ ဈာနေ ‘‘ဣမံ မယာ နိဗ္ဗိဏ္ဏံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကရောတီ’’တိ စ၊ ‘‘အာသန္နသောမနဿပစ္စတ္ထိက’’န္တိ စ၊ ‘‘သန္တဝိမောက္ခတော ဩဠာရိက’’န္တိ စ အာဒီနဝံ ပဿတိ။ အင်္ဂေါဠာရိကတာ ပနေတ္ထ နတ္ထိ။ ယထေဝ ဟေတံ ရူပံ ဒုဝင်္ဂိကံ၊ ဧဝံ အာရုပ္ပာနိပီတိ။
သော တတ္ထ ဧဝံ အာဒီနဝံ ဒိသွာ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သန္တတော အနန္တတော မနသိကရိတွာ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဝါ ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ တတ္တကံ ဝါ ကသိဏံ ပတ္ထရိတွာ တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ ဝါ၊ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ ဝါ မနသိကရောန္တော ဥဂ္ဃာဋေတိ ကသိဏံ။ ဥဂ္ဃာဋေန္တော ဟိ နေဝ ကိလဉ္ဇံ ဝိယ သံဝေလ္လေတိ၊ န ကပါလတော ပူဝံ ဝိယ ဥဒ္ဓရတိ၊ ကေဝလံ ပန တံ နေဝ အာဝဇ္ဇေတိ၊ န မနသိ ကရောတိ၊ န ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အနာဝဇ္ဇေန္တော အမနသိကရောန္တော အပစ္စဝေက္ခန္တော စ အညဒတ္ထု တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ မနသိကရောန္တော ကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတိ နာမ။ ကသိဏမ္ပိ ဥဂ္ဃာဋိယမာနံ နေဝ ဥဗ္ဗဋ္ဋတိ န ဝိဝဋ္ဋတိ၊ ကေဝလံ ဣမဿ အမနသိကာရဉ္စ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ မနသိကာရဉ္စ ပဋိစ္စ ဥဂ္ဃာဋိတံ နာမ ဟောတိ၊ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသမတ္တံ ပညာယတိ။ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသန္တိ ဝါ ကသိဏဖုဋ္ဌောကာသောတိ ဝါ ကသိဏဝိဝိတ္တာကာသန္တိ ဝါ သဗ္ဗမေတံ ဧကမေဝ။
သော တံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသနိမိတ္တံ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောတိ။ တဿေဝံ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇယတော တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောတော နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ၊ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ ဥပစာရေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ သော တံ နိမိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝတိ၊ ဘာဝေတိ၊ ဗဟုလီကရောတိ။ တဿေဝံ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇယတော မနသိကရောတော ပထဝီကသိဏာဒီသု ရူပါဝစရစိတ္တံ ဝိယ အာကာသေ အာကာသာနဉ္စာယတနစိတ္တံ အပ္ပေတိ။ ဣဓာပိ ဟိ ပုရိမဘာဂေ ¶ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနာနိ ကာမာဝစရာနိ ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါ အရူပါဝစရံ။ သေသံ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယမေဝ။
အယံ ¶ ပန ဝိသေသော၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နေ အရူပါဝစရစိတ္တေ သော ဘိက္ခု ယထာ နာမ ယာနပ္ပုတောဠိ ကုမ္ဘိမုခါဒီနံ အညတရံ နီလပိလောတိကာယ ဝါ ပီတလောဟိတောဒါတာဒီနံ ဝါ အညတရာယ ပိလောတိကာယ ဗန္ဓိတွာ ပေက္ခမာနော ပုရိသော ဝါတဝေဂေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အပနီတာယ ပိလောတိကာယ အာကာသံယေဝ ပေက္ခမာနော တိဋ္ဌေယျ၊ ဧဝမေဝ ပုဗ္ဗေ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဈာနစက္ခုနာ ပေက္ခမာနော ဝိဟရိတွာ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ ဣမိနာ ပရိကမ္မမနသိကာရေန သဟသာ အပနီတေ တသ္မိံ နိမိတ္တေ အာကာသညေဝ ပေက္ခမာနော ဝိဟရတိ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ ‘‘သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉)။
၂၇၇။ တတ္ထ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန၊ သဗ္ဗာသံ ဝါ အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉)၊ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃)၊ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ။ ရူပံ အဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ၊ ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန နဝန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ သဗ္ဗာကာရေန အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတုဉ္စေဝ နိရောဓဟေတုဉ္စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။
တတ္ထ ယသ္မာ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ၊ သမတိက္ကန္တာသု စ သညာသု အာရမ္မဏံ သမတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အာရမ္မဏသမတိက္ကမံ အဝတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ရူပသညာ ¶ ? ရူပါဝစရသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ ¶ ၊ ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ရူပသညာယော။ ဣမာ ရူပသညာယော အတိက္ကန္တော ဟောတိ ဝီတိက္ကန္တော သမတိက္ကန္တော။ တေန ဝုစ္စတိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၂) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ သညာနံယေဝ သမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော၊ န ဧကသ္မိညေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ။ တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၂၇၈။ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန သမုပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ။ ရူပသညာဒီနံ ဧတမဓိဝစနံ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပဋိဃသညာ? ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာ၊ ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ပဋိဃသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၃)။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ၊ အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နမ္ပိ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပာဒါ အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿာပိ န သန္တိ။ န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အညတ္ထ ပဟီနာနံ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသမေတ္ထ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿာပိ န သန္တိ၊ အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ၊ ရူပါယတ္တာ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ။ တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ပဟီနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ၊ ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ‘‘ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ (ဝိဘ။ ၂၂၆) သန္တဝိမောက္ခတာ (မ။ နိ။ ၁။၆၆) စ ဝုတ္တာ။ အာဠာရော စ ကာလာမော အရူပသမာပန္နော ပဉ္စမတ္တာနိ သကဋသတာနိ နိဿာယ နိဿာယ အတိက္ကမန္တာနိ နေဝ အဒ္ဒသ၊ န ပန သဒ္ဒံ အဿောသီတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၂)။
၂၇၉။ နာနတ္တသညာနံ ¶ ¶ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဝါ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ၊ နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟိ ဧတာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ နာနတ္တသညာ? အသမာပန္နဿ မနောဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ မနောဝိညာဏဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ၊ ဣမာ ဝုစ္စန္တိ နာနတ္တသညာယော’’တိ ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၀၄) ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ အသမာပန္နဿ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ဂဟိတာ သညာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသာကုသလသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ၊ တသ္မာ နာနတ္တသညာတိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ အသမန္နာဟာရာ အပစ္စဝေက္ခဏာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇေတိ၊ န မနသိ ကရောတိ၊ န ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ၊ တသ္မာ တာသံ သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာတိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ နဝ ကိရိယသညာ၊ ဒသာကုသလသညာတိ ဣမာ သတ္တဝီသတိသညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။
သင်္ခေပတော စေတ္ထ ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနံ ပဟာနဉ္စ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂၈၀။ အနန္တော အာကာသောတိ ဧတ္ထ နာဿ ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ပညာယတီတိ အနန္တော။ အာကာသောတိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော ဝုစ္စတိ။ မနသိကာရဝသေနာပိ စေတ္ထ အနန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝ ¶ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ အာကာသေ စိတ္တံ ဌပေတိ၊ သဏ္ဌပေတိ၊ အနန္တံ ဖရတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အနန္တော အာကာသော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၅)။
အာကာသာနဉ္စာယတနံ ¶ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ၊ အာကာသံ အနန္တံ အာကာသာနန္တံ၊ အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ၊ တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။
ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ တမာကာသာနဉ္စာယတနံ ပတွာ နိပ္ဖာဒေတွာ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတီတိ။
အယံ အာကာသာနဉ္စာယတနကမ္မဋ္ဌာနေ ဝိတ္ထာရကထာ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနကထာ
၂၈၁။ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဘာဝေတုကာမေန ပန ပဉ္စဟာကာရေဟိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန ‘‘အာသန္နရူပါဝစရဇ္ဈာနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တိ၊ နော စ ဝိညာဏဉ္စာယတနမိဝ သန္တာ’’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ တံ အာကာသံ ဖရိတွာ ပဝတ္တဝိညာဏံ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏ’’န္တိ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ မနသိကာတဗ္ဗံ၊ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အနန္တံ အနန္တ’’န္တိ ပန န မနသိကာတဗ္ဗံ။
တဿေဝံ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တံ စာရေန္တဿ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ၊ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ ဥပစာရေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ သော တံ နိမိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝတိ၊ ဘာဝေတိ၊ ဗဟုလီကရောတိ။ တဿေဝံ ကရောတော အာကာသေ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဝိယ အာကာသဖုဋေ ဝိညာဏေ ဝိညာဏဉ္စာယတနစိတ္တံ အပ္ပေတိ။ အပ္ပနာနယော ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ စေသ ‘‘သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉) ဝုစ္စတိ။
၂၈၂။ တတ္ထ သဗ္ဗသောတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ အာရမ္မဏမ္ပိ ¶ ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုရိမနယေနေဝ အာကာသာနဉ္စဉ္စ တံ ပဌမဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ¶ အာယတနဉ္စာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ တထာ အာကာသာနဉ္စဉ္စ တံ တဿ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ‘‘ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတန’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ အနန္တော အာကာသောတိ ဧဝံ ဖရိတွာ ပဝတ္တဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧဝံ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တံ။ သော ဟိ တမာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ အနဝသေသတော မနသိကရောန္တော ‘‘အနန္တ’’န္တိ မနသိ ကရောတိ။ ယံ ပန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ၊ တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ မနသိ ကရောတိ၊ အနန္တံ ဖရတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၆၁၀)။
တတ္ထ ဝိညာဏေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ အဋ္ဌကထာစရိယာ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ အနန္တံ ဖရတိ တညေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ မနသိ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ။ ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ဝိညာဏာနဉ္စန္တိ အဝတွာ ဝိညာဏဉ္စန္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ ရူဠှီသဒ္ဒေါ။ တံ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
အယံ ဝိညာဏဉ္စာယတနကမ္မဋ္ဌာနေ ဝိတ္ထာရကထာ။
အာကိဉ္စညာယတနကထာ
၂၈၃။ အာကိဉ္စညာယတနံ ဘာဝေတုကာမေန ပန ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန ‘‘အာသန္နအာကာသာနဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တိ၊ နော စ အာကိဉ္စညာယတနမိဝ သန္တာ’’တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနေ ¶ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ ¶ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ တဿေဝ ဝိညာဏဉ္စာယတနာရမ္မဏဘူတဿ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏဿ အဘာဝေါ သုညတာ ဝိဝိတ္တာကာရော မနသိကာတဗ္ဗော။ ကထံ? တံ ဝိညာဏံ အမနသိကရိတွာ ‘‘နတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘သုညံ သုည’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ ဝါ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ မနသိကာတဗ္ဗံ၊ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကာတဗ္ဗံ။
တဿေဝံ တသ္မိံ နိမိတ္တေ စိတ္တံ စာရေန္တဿ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ၊ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ ဥပစာရေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ သော တံ နိမိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝတိ၊ ဘာဝေတိ၊ ဗဟုလီကရောတိ။ တဿေဝံ ကရောတော အာကာသေ ဖုဋေ မဟဂ္ဂတဝိညာဏေ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဝိယ တဿေဝ အာကာသံ ဖရိတွာ ပဝတ္တဿ မဟဂ္ဂတဝိညာဏဿ သုညဝိဝိတ္တနတ္ထိဘာဝေ အာကိဉ္စညာယတနစိတ္တံ အပ္ပေတိ။ ဧတ္ထာပိ စ အပ္ပနာနယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ပန ဝိသေသော၊ တသ္မိံ ဟိ အပ္ပနာစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သော ဘိက္ခု ယထာ နာမ ပုရိသော မဏ္ဍလမာဠာဒီသု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဒိသွာ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ သန္နိပါတကိစ္စာဝသာနေဝ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကန္တေသု ဘိက္ခူသု အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌတွာ ပုန တံ ဌာနံ ဩလောကေန္တော သုညမေဝ ပဿတိ၊ ဝိဝိတ္တမေဝ ပဿတိ။ နာဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဧတ္တကာ နာမ ဘိက္ခူ ကာလင်္ကတာ ဝါ ဒိသာပက္ကန္တာ ဝါ’’တိ၊ အထ ခေါ သုညမိဒံ ဝိဝိတ္တန္တိ နတ္ထိဘာဝမေဝ ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ ပုဗ္ဗေ အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနဇ္ဈာနစက္ခုနာ ပဿန္တော ဝိဟရိတွာ ‘‘နတ္ထိ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ပရိကမ္မမနသိကာရေန အန္တရဟိတေ တသ္မိံ ဝိညာဏေ တဿ အပဂမသင်္ခါတံ အဘာဝမေဝ ပဿန္တော ဝိဟရတိ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ ‘‘သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉) ဝုစ္စတိ။
၂၈၄။ ဣဓာပိ သဗ္ဗသောတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနန္တိ ဧတ္ထာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုရိမနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စဉ္စ တံ ဒုတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ¶ ။ တထာ ဝိညာဏဉ္စဉ္စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ‘‘ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတန’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ ¶ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ နတ္ထိ နတ္ထိ၊ သုညံ သုညံ၊ ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တန္တိ ဧဝံ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယမ္ပိ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တညေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတိ ဝိဘာဝေတိ အန္တရဓာပေတိ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ ပဿတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ၊ တံ ကိဉ္စာပိ ခယတော သမ္မသနံ ဝိယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခွဿ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဝိညာဏံ အနာဝဇ္ဇေန္တော အမနသိကရောန္တော အပစ္စဝေက္ခန္တော ကေဝလမဿ နတ္ထိဘာဝံ သုညဘာဝံ ဝိဝိတ္တဘာဝမေဝ မနသိကရောန္တော အဘာဝေတိ ဝိဘာဝေတိ အန္တရဓာပေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န အညထာတိ။
အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန နာဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ၊ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာပဂမဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ ဈာနဿ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
အယံ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနေ ဝိတ္ထာရကထာ။
နေဝသညာနာသညာယတနကထာ
၂၈၅။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဘာဝေတုကာမေန ပန ပဉ္စဟာကာရေဟိ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေန ‘‘အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တိ၊ နော စ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝိယ သန္တာ’’တိ ဝါ ‘‘သညာ ရောဂေါ၊ သညာ ဂဏ္ဍော၊ သညာ သလ္လံ၊ ဧတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတံ ယဒိဒံ နေဝသညာနာသညာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အာကိဉ္စညာယတနေ အာဒီနဝံ၊ ဥပရိ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ အာကိဉ္စညာယတနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ နေဝသညာနာသညာယတနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ ‘‘သာဝ အဘာဝံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တိတာ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ ¶ သန္တာ သန္တာ’’တိ ¶ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ၊ မနသိကာတဗ္ဗာ၊ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ၊ တက္ကာဟတာ ဝိတက္ကာဟတာ ကာတဗ္ဗာ။
တဿေဝံ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ပုနပ္ပုနံ မာနသံ စာရေန္တဿ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ၊ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ ဥပစာရေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ သော တံ နိမိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝတိ၊ ဘာဝေတိ၊ ဗဟုလီကရောတိ။ တဿေဝံ ကရောတော ဝိညာဏာပဂမေ အာကိဉ္စညာယတနံ ဝိယ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိသင်္ခါတေသု စတူသု ခန္ဓေသု နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တံ အပ္ပေတိ။ အပ္ပနာနယော ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ စေသ ‘‘သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉) ဝုစ္စတိ။
၂၈၆။ ဣဓာပိ သဗ္ဗသောတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုရိမနယေနေဝ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ တထာ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတနန္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဧတ္ထ ပန ယာယ သညာယ ဘာဝတော တံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ပဋိပန္နဿ သာ သညာ ဟောတိ၊ တံ တာဝ ဒဿေတုံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တညေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ၊ သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ နေဝသညီနာသညီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၁၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သန္တတော မနသိ ကရောတီတိ ‘‘သန္တာ ဝတာယံ သမာပတ္တိ၊ ယတြ ဟိ နာမ နတ္ထိဘာဝမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ ဌဿတီ’’တိ ဧဝံ သန္တာရမ္မဏတာယ တံ သန္တာတိ မနသိ ကရောတိ။
သန္တတော ¶ စေ မနသိ ကရောတိ၊ ကထံ သမတိက္ကမော ဟောတီတိ? အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ။ သော ဟိ ¶ ကိဉ္စာပိ တံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ၊ အထ ခွဿ ‘‘အဟမေတံ အာဝဇ္ဇိဿာမိ၊ သမာပဇ္ဇိဿာမိ၊ အဓိဋ္ဌဟိဿာမိ၊ ဝုဋ္ဌဟိဿာမိ၊ ပစ္စဝေက္ခိဿာမီ’’တိ ဧသ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာကိဉ္စညာယတနတော နေဝသညာနာသညာယတနဿ သန္တတရပဏီတတရတာယ။
ယထာ ဟိ ရာဇာ မဟစ္စ ရာဇာနုဘာဝေန ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော နဂရဝီထိယံ ဝိစရန္တော ဒန္တကာရာဒယော သိပ္ပိကေ ဧကံ ဝတ္ထံ ဒဠှံ နိဝါသေတွာ ဧကေန သီသံ ဝေဌေတွာ ဒန္တစုဏ္ဏာဒီဟိ သမောကိဏ္ဏဂတ္တေ အနေကာနိ ဒန္တဝိကတိအာဒီနိ သိပ္ပာနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဝတ ရေ ဆေကာ အာစရိယာ ဤဒိသာနိပိ နာမ သိပ္ပာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ တေသံ ဆေကတာယ တုဿတိ၊ န စဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧဝရူပေါ သိပ္ပိကော ဘဝေယျ’’န္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ရဇ္ဇသိရိယာ မဟာနိသံသတာယ။ သော သိပ္ပိနော သမတိက္ကမိတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေဝ ဧသ ကိဉ္စာပိ တံ သမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ၊ အထ ခွဿ ‘‘အဟမေတံ သမာပတ္တိံ အာဝဇ္ဇိဿာမိ၊ သမာပဇ္ဇိဿာမိ၊ အဓိဋ္ဌဟိဿာမိ၊ ဝုဋ္ဌဟိဿာမိ၊ ပစ္စဝေက္ခိဿာမီ’’တိ နေဝ ဧသ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော ဟောတိ။
သော တံ သန္တတော မနသိကရောန္တော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တံ ပရမသုခုမံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ သညံ ပါပုဏာတိ၊ ယာယ နေဝသညီနာသညီ နာမ ဟောတိ၊ သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိန္တိ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တသင်္ခါရံ စတုတ္ထာရုပ္ပသမာပတ္တိံ။
၂၈၇။ ဣဒါနိ ယံ တံ ဧဝမဓိဂတာယ သညာယ ဝသေန နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အတ္ထတော ဒဿေတုံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၂၀) ဝုတ္တံ။ တေသု ဣဓ သမာပန္နဿ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော သုခုမာယ စ ဘာဝတော နေဝဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ သညာ နာသညန္တိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ ¶ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝါ ယာယမေတ္ထ သညာ၊ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ၊ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ ¶ ။ နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။
န ကေဝလဉ္စေတ္ထ သညာဝ ဧဒိသီ၊ အထ ခေါ ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာနာဝေဒနာ၊ စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံနာစိတ္တံ၊ ဖဿောပိ နေဝဖဿောနာဖဿော။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပတ္တမက္ခနတေလပ္ပဘုတီဟိ စ ဥပမာဟိ ဧသ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
သာမဏေရော ကိရ တေလေန ပတ္တံ မက္ခေတွာ ဌပေသိ၊ တံ ယာဂုပါနကာလေ ထေရော ပတ္တမာဟရာတိ အာဟ။ သော ‘‘ပတ္တေ တေလမတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ တတော ‘‘အာဟရ၊ သာမဏေရ၊ တေလံ၊ နာဠိံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ တေလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ အန္တောဝုတ္ထတ္တာ ယာဂုယာ သဒ္ဓိံ အကပ္ပိယဋ္ဌေန ‘‘တေလမတ္ထီ’’တိ ဟောတိ။ နာဠိပူရဏာဒီနံ ဝသေန ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဟောတိ။ ဧဝံ သာပိ သညာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ၊ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။
ကိံ ပနေတ္ထ သညာကိစ္စန္တိ? အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနဉ္စေဝ ဝိပဿနာယ စ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနံ။ ဒဟနကိစ္စမိဝ ဟိ သုခေါဒကေ တေဇောဓာတု သဉ္ဇာနနကိစ္စံ ပေသာ ပဋုံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ သေသသမာပတ္တီသု သညာ ဝိယ ဝိပဿနာယ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ အညေသု ဟိ ခန္ဓေသု အကတာဘိနိဝေသော ဘိက္ခု နေဝသညာနာသညာယတနက္ခန္ဓေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗိဒံ ပတ္တုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ အပိစ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော။ ပကတိဝိပဿကော ပန မဟာပညော သာရိပုတ္တသဒိသောဝ သက္ကုဏေယျ။ သောပိ ‘‘ဧဝံ ကိရိမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၅) ဧဝံ ကလာပသမ္မသနဝသေနေဝ၊ နော အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန။ ဧဝံ သုခုမတ္တံ ဂတာ ဧသာ သမာပတ္တိ။
ယထာ ¶ စ ပတ္တမက္ခနတေလူပမာယ၊ ဧဝံ မဂ္ဂုဒကူပမာယပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ကိရ ထေရဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော သာမဏေရော ထောကံ ဥဒကံ ဒိသွာ ‘‘ဥဒကံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စထာ’’တိ အာဟ။ တတော ထေရေန ‘‘သစေ ဥဒကမတ္ထိ၊ အာဟရ နှာနသာဋိကံ၊ နှာယိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ ဥပါဟနတေမနမတ္တဋ္ဌေန ‘‘ဥဒကမတ္ထီ’’တိ ¶ ဟောတိ၊ နှာယနဋ္ဌေန ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဟောတိ။ ဧဝမ္ပိ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ၊ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။
န ကေဝလဉ္စ ဧတာဟေဝ၊ အညာဟိပိ အနုရူပါဟိ ဥပမာဟိ ဧသ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
အယံ နေဝသညာနာသညာယတနကမ္မဋ္ဌာနေ ဝိတ္ထာရကထာ။
ပကိဏ္ဏကကထာ
၂၈၈။ အသဒိသရူပေါ နာထော၊ အာရုပ္ပံ ယံ စတုဗ္ဗိဓံ အာဟ။
တံ ဣတိ ဉတွာ တသ္မိံ၊ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာ။
အာရမ္မဏာတိက္ကမတော၊ စတဿောပိ ဘဝန္တိမာ၊
အင်္ဂါတိက္ကမမေတာသံ၊ န ဣစ္ဆန္တိ ဝိဘာဝိနော။
ဧတာသု ဟိ ရူပနိမိတ္တာတိက္ကမတော ပဌမာ၊ အာကာသာတိက္ကမတော ဒုတိယာ၊ အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာ။ အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏဿ အပဂမာတိက္ကမတော စတုတ္ထီတိ သဗ္ဗထာ အာရမ္မဏာတိက္ကမတော စတဿောပိ ဘဝန္တိမာ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အင်္ဂါတိက္ကမံ ပန ဧတာသံ န ဣစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ ရူပါဝစရသမာပတ္တီသု ဝိယ ဧတာသု အင်္ဂါတိက္ကမော အတ္ထိ။ သဗ္ဗာသုပိ ဟိ ဧတာသု ဥပေက္ခာ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဒွေ ဧဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။
သုပ္ပဏီတတရာ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓ၊
ဥပမာ တတ္ထ ဝိညေယျာ၊ ပါသာဒတလသာဋိကာ။
ယထာ ¶ ¶ ဟိ စတုဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒိဗ္ဗနစ္စဂီတဝါဒိတသုရဘိဂန္ဓမာလာဘောဇနသယနစ္ဆာဒနာဒိဝသေန ပဏီတာ ပဉ္စကာမဂုဏာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ အဿု။ ဒုတိယေ တတော ပဏီတတရာ။ တတိယေ တတော ပဏီတတရာ။ စတုတ္ထေ သဗ္ဗပဏီတတရာ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာနိ စတ္တာရိပိ ပါသာဒတလာနေဝ၊ နတ္ထိ နေသံ ပါသာဒတလဘာဝေန ဝိသေသော။ ပဉ္စကာမဂုဏသမိဒ္ဓဝိသေသေန ပန ဟေဋ္ဌိမတော ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမံ ဥပရိမံ ပဏီတတရံ ဟောတိ။
ယထာ စ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ကန္တိတထူလသဏှသဏှတရသဏှတမသုတ္တာနံ စတုပလတိပလဒွိပလဧကပလသာဋိကာ အဿု အာယာမေန စ ဝိတ္ထာရေန စ သမပ္ပမာဏာ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာ သာဋိကာ စတဿောပိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ သမပ္ပမာဏာ၊ နတ္ထိ တာသံ ပမာဏတော ဝိသေသော။ သုခသမ္ဖဿသုခုမဘာဝမဟဂ္ဃဘာဝေဟိ ပန ပုရိမာယ ပုရိမာယ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ပဏီတတရာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ စတူသု ဧတာသု ဥပေက္ခာ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဧတာနိ ဒွေယေဝ အင်္ဂါနိ ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ဘာဝနာဝိသေသေန တေသံ အင်္ဂါနိ ပဏီတပဏီတတရဘာဝေန သုပ္ပဏီတတရာ ဟောန္တိ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၂၉၁။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန ပဏီတပဏီတာ စေတာ –
အသုစိမှိ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂေါ၊ ဧကော တန္နိဿိတော ပရော၊
အညော ဗဟိ အနိဿာယ၊ တံ တံ နိဿာယ စာပရော။
ဌိတော စတူဟိ ဧတေဟိ၊ ပုရိသေဟိ ယထာက္ကမံ၊
သမာနတာယ ဉာတဗ္ဗာ၊ စတဿောပိ ဝိဘာဝိနာ။
တတြာယမတ္ထယောဇနာ – အသုစိမှိ ကိရ ဒေသေ ဧကော မဏ္ဍပေါ၊ အထေကော ပုရိသော အာဂန္တွာ တံ အသုစိံ ဇိဂုစ္ဆမာနော တံ မဏ္ဍပံ ဟတ္ထေဟိ အာလမ္ဗိတွာ တတ္ထ လဂ္ဂေါ လဂ္ဂိတော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တွာ တံ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂံ ပုရိသံ နိဿိတော။ အထညော အာဂန္တွာ စိန္တေသိ ‘‘ယော ဧသ မဏ္ဍပလဂ္ဂေါ၊ ယော စ တန္နိဿိတော၊ ဥဘောပေတေ ဒုဋ္ဌိတာ။ ဓုဝေါ ¶ စ နေသံ မဏ္ဍပပပါတေ ပါတော၊ ဟန္ဒာဟံ ဗဟိယေဝ တိဋ္ဌာမီ’’တိ။ သော တန္နိဿိတံ အနိဿာယ ဗဟိယေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တွာ မဏ္ဍပလဂ္ဂဿ စ တန္နိဿိတဿ စ အခေမဘာဝံ စိန္တေတွာ ဗဟိဋ္ဌိတဉ္စ သုဋ္ဌိတောတိ မန္တွာ ¶ တံ နိဿာယ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ အသုစိမှိ ဒေသေ မဏ္ဍပေါ ဝိယ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အသုစိဇိဂုစ္ဆာယ မဏ္ဍပလဂ္ဂေါ ပုရိသော ဝိယ ရူပနိမိတ္တဇိဂုစ္ဆာယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိဿိတော ဝိယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ၊ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အခေမဘာဝံ စိန္တေတွာ အနိဿာယ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ဗဟိဋ္ဌိတော ဝိယ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏံ အကတွာ တဒဘာဝါရမ္မဏံ အာကိဉ္စညာယတနံ၊ မဏ္ဍပလဂ္ဂဿ တန္နိဿိတဿ စ အခေမတံ စိန္တေတွာ ဗဟိဋ္ဌိတဉ္စ သုဋ္ဌိတောတိ မန္တွာ တံ နိဿာယ ဌိတော ဝိယ ဝိညာဏာဘာဝသင်္ခါတေ ဗဟိပဒေသေ ဌိတံ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ၊ အညာဘာဝေန တံ ဣဒံ၊
ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ ရာဇာနံ၊ ဝုတ္တိဟေတု ဇနော ယထာ။
ဣဒဉှိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ‘‘အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညဿ အာရမ္မဏဿ အဘာဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ယထာ ကိံ? ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ ရာဇာနံ ဝုတ္တိဟေတု ယထာ ဇနော။ ယထာ ဟိ အသံယတံ ဖရုသကာယဝစီမနောသမာစာရံ ကဉ္စိ သဗ္ဗဒိသမ္ပတိံ ရာဇာနံ ‘‘ဖရုသသမာစာရော အယ’’န္တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ အညတ္ထ ဝုတ္တိံ အလဘမာနော ဇနော ဝုတ္တိဟေတု နိဿာယ ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညံ အာရမ္မဏံ အလဘမာနမိဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။
အာရုဠှော ဒီဃနိဿေဏိံ၊ ယထာ နိဿေဏိဗာဟုကံ၊
ပဗ္ဗတဂ္ဂဉ္စ အာရုဠှော၊ ယထာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ။
ယထာ ¶ ¶ ဝါ ဂိရိမာရူဠှော၊ အတ္တနောယေဝ ဇဏ္ဏုကံ၊
ဩလုဗ္ဘတိ တထေဝေတံ၊ ဈာနမောလုဗ္ဘ ဝတ္တတီတိ။
ဣတိ သာဓုဇနပါမောဇ္ဇတ္ထာယ ကတေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ
သမာဓိဘာဝနာဓိကာရေ
အာရုပ္ပနိဒ္ဒေသော နာမ
ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။