📜

၄။ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသော

၅၁။ ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိဘာဝနာယ အနနုရူပံ ဝိဟာရံ ပဟာယ အနုရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေနာ’’တိ ဧတ္ထ ယဿ တာဝါစရိယေန သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသတော ဖာသု ဟောတိ၊ တေန တတ္ထေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိသောဓေန္တေန ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ တတ္ထ ဖာသု န ဟောတိ၊ ယော အညော ဂါဝုတေ ဝါ အဍ္ဎယောဇနေ ဝါ ယောဇနမတ္တေပိ ဝါ သပ္ပာယော ဝိဟာရော ဟောတိ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဌာနေ သန္ဒေဟေ ဝါ သတိသမ္မောသေ ဝါ ဇာတေ ကာလဿေဝ ဝိဟာရေ ဝတ္တံ ကတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေယေဝ အာစရိယဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံဒိဝသမာစရိယဿ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အကိလမန္တောယေဝ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂန္တုံ သက္ခိဿတိ။ ယော ပန ယောဇနပ္ပမာဏေပိ ဖာသုကဋ္ဌာနံ န လဘတိ၊ တေန ကမ္မဋ္ဌာနေ သဗ္ဗံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ သုဝိသုဒ္ဓံ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကတွာ ဒူရမ္ပိ ဂန္တွာ သမာဓိဘာဝနာယ အနနုရူပံ ဝိဟာရံ ပဟာယ အနုရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟာတဗ္ဗံ။

အနနုရူပဝိဟာရော

၅၂။ တတ္ထ အနနုရူပေါ နာမ အဋ္ဌာရသန္နံ ဒေါသာနံ အညတရေန သမန္နာဂတော။ တတြိမေ အဋ္ဌာရသ ဒေါသာ – မဟတ္တံ၊ နဝတ္တံ၊ ဇိဏ္ဏတ္တံ၊ ပန္ထနိဿိတတ္တံ၊ သောဏ္ဍီ၊ ပဏ္ဏံ၊ ပုပ္ဖံ၊ ဖလံ၊ ပတ္ထနီယတာ၊ နဂရသန္နိဿိတတာ၊ ဒါရုသန္နိဿိတတာ၊ ခေတ္တသန္နိဿိတတာ၊ ဝိသဘာဂါနံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထိတာ၊ ပဋ္ဋနသန္နိဿိတတာ၊ ပစ္စန္တသန္နိဿိတတာ၊ ရဇ္ဇသီမသန္နိဿိတတာ၊ အသပ္ပာယတာ၊ ကလျာဏမိတ္တာနံ အလာဘောတိ ဣမေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဒေါသာနံ အညတရေန ဒေါသေန သမန္နာဂတော အနနုရူပေါ နာမ။ န တတ္ထ ဝိဟာတဗ္ဗံ။

ကသ္မာ? မဟာဝိဟာရေ တာဝ ဗဟူ နာနာဆန္ဒာ သန္နိပတန္တိ၊ တေ အညမညံ ပဋိဝိရုဒ္ဓတာယ ဝတ္တံ န ကရောန္တိ။ ဗောဓိယင်္ဂဏာဒီနိ အသမ္မဋ္ဌာနေဝ ဟောန္တိ။ အနုပဋ္ဌာပိတံ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ။ တတြာယံ ဂေါစရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမီတိ ပတ္တစီဝရမာဒါယ နိက္ခန္တော သစေ ပဿတိ ဝတ္တံ ဝါ အကတံ ပါနီယဃဋံ ဝါ ရိတ္တံ၊ အထာနေန ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ အကရောန္တော ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ကရောန္တဿ ကာလော အတိက္ကမတိ၊ အတိဒိဝါ ပဝိဋ္ဌော နိဋ္ဌိတာယ ဘိက္ခာယ ကိဉ္စိ န လဘတိ။ ပဋိသလ္လာနဂတောပိ သာမဏေရဒဟရဘိက္ခူနံ ဥစ္စာသဒ္ဒေန သင်္ဃကမ္မေဟိ စ ဝိက္ခိပတိ။ ယတ္ထ ပန သဗ္ဗံ ဝတ္တံ ကတမေဝ ဟောတိ၊ အဝသေသာပိ စ သင်္ဃဋ္ဋနာ နတ္ထိ။ ဧဝရူပေ မဟာဝိဟာရေပိ ဝိဟာတဗ္ဗံ။

နဝဝိဟာရေ ဗဟု နဝကမ္မံ ဟောတိ၊ အကရောန္တံ ဥဇ္ဈာယန္တိ။ ယတ္ထ ပန ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာယသ္မာ ယထာသုခံ သမဏဓမ္မံ ကရောတု၊ မယံ နဝကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧဝရူပေ ဝိဟာတဗ္ဗံ။

ဇိဏ္ဏဝိဟာရေ ပန ဗဟု ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အန္တမသော အတ္တနော သေနာသနမတ္တမ္ပိ အပ္ပဋိဇဂ္ဂန္တံ ဥဇ္ဈာယန္တိ၊ ပဋိဇဂ္ဂန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဟာယတိ။

ပန္ထနိဿိတေ မဟာပထဝိဟာရေ ရတ္တိန္ဒိဝံ အာဂန္တုကာ သန္နိပတန္တိ။ ဝိကာလေ အာဂတာနံ အတ္တနော သေနာသနံ ဒတွာ ရုက္ခမူလေ ဝါ ပါသာဏပိဋ္ဌေ ဝါ ဝသိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ပုနဒိဝသေပိ ဧဝမေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဩကာသော န ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန ဧဝရူပေါ အာဂန္တုကသမ္ဗာဓော န ဟောတိ၊ တတ္ထ ဝိဟာတဗ္ဗံ။

သောဏ္ဍီ နာမ ပါသာဏပေါက္ခရဏီ ဟောတိ၊ တတ္ထ ပါနီယတ္ထံ မဟာဇနော သမောသရတိ၊ နဂရဝါသီနံ ရာဇကုလူပကတ္ထေရာနံ အန္တေဝါသိကာ ရဇနကမ္မတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဘာဇနဒါရုဒေါဏိကာဒီနိ ပုစ္ဆန္တာနံ အသုကေ စ အသုကေ စ ဌာနေတိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗကာလမ္ပိ နိစ္စဗျာဝဋော ဟောတိ။

ယတ္ထ နာနာဝိဓံ သာကပဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တတ္ထဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နဿာပိ သန္တိကေ သာကဟာရိကာ ဂါယမာနာ ပဏ္ဏံ ဥစ္စိနန္တိယော ဝိသဘာဂသဒ္ဒသင်္ဃဋ္ဋနေန ကမ္မဋ္ဌာနန္တရာယံ ကရောန္တိ။

ယတ္ထ ပန နာနာဝိဓာ မာလာဂစ္ဆာ သုပုပ္ဖိတာ ဟောန္တိ၊ တတြာပိ တာဒိသောယေဝ ဥပဒ္ဒဝေါ။

ယတ္ထ နာနာဝိဓံ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသာဒိဖလံ ဟောတိ၊ တတ္ထ ဖလတ္ထိကာ အာဂန္တွာ ယာစန္တိ၊ အဒေန္တဿ ကုဇ္ဈန္တိ၊ ဗလက္ကာရေန ဝါ ဂဏှန္တိ၊ သာယနှသမယေ ဝိဟာရမဇ္ဈေ စင်္ကမန္တေန တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဥပါသကာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တာ ယထာရုစိ အက္ကောသန္တိ။ အဝါသာယပိဿ ပရက္ကမန္တိ။

ပတ္ထနီယေ ပန လေဏသမ္မတေ ဒက္ခိဏဂိရိဟတ္ထိကုစ္ဆိစေတိယဂိရိစိတ္တလပဗ္ဗတသဒိသေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တံ အယမရဟာတိ သမ္ဘာဝေတွာ ဝန္ဒိတုကာမာ မနုဿာ သမန္တာ ဩသရန္တိ၊ တေနဿ န ဖာသု ဟောတိ၊ ယဿ ပန တံ သပ္ပာယံ ဟောတိ၊ တေန ဒိဝါ အညတြ ဂန္တွာ ရတ္တိံ ဝသိတဗ္ဗံ။

နဂရသန္နိဿိတေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏာနိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ၊ ကုမ္ဘဒါသိယောပိ ဃဋေဟိ နိဃံသန္တိယော ဂစ္ဆန္တိ၊ ဩက္ကမိတွာ မဂ္ဂံ န ဒေန္တိ၊ ဣဿရမနုဿာပိ ဝိဟာရမဇ္ဈေ သာဏိံ ပရိက္ခိပိတွာ နိသီဒန္တိ။

ဒါရုသန္နိဿယေ ပန ယတ္ထ ကဋ္ဌာနိ စ ဒဗ္ဗုပကရဏရုက္ခာ စ သန္တိ၊ တတ္ထ ကဋ္ဌဟာရိကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသာကပုပ္ဖဟာရိကာ ဝိယ အဖာသုံ ကရောန္တိ၊ ဝိဟာရေ ရုက္ခာ သန္တိ၊ တေ ဆိန္ဒိတွာ ဃရာနိ ကရိဿာမာတိ မနုဿာ အာဂန္တွာ ဆိန္ဒန္တိ။ သစေ သာယနှသမယံ ပဓာနဃရာ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ စင်္ကမန္တော တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဥပါသကာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ယထာရုစိ အက္ကောသန္တိ၊ အဝါသာယပိဿ ပရက္ကမန္တိ။

ယော ပန ခေတ္တသန္နိဿိတော ဟောတိ သမန္တာ ခေတ္တေဟိ ပရိဝါရိတော၊ တတ္ထ မနုဿာ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ခလံ ကတွာ ဓညံ မဒ္ဒန္တိ၊ ပမုခေသု သယန္တိ၊ အညမ္ပိ ဗဟုံ အဖာသုံ ကရောန္တိ။ ယတြာပိ မဟာသင်္ဃဘောဂေါ ဟောတိ၊ အာရာမိကာ ကုလာနံ ဂါဝေါ ရုန္ဓန္တိ၊ ဥဒကဝါရံ ပဋိသေဓေန္တိ၊ မနုဿာ ဝီဟိသီသံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဿထ တုမှာကံ အာရာမိကာနံ ကမ္မ’’န္တိ သင်္ဃဿ ဒဿေန္တိ။ တေန တေန ကာရဏေန ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ ဃရဒွါရံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အယမ္ပိ ခေတ္တသန္နိဿိတေနေဝ သင်္ဂဟိတော။

ဝိသဘာဂါနံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထိတာတိ ယတ္ထ အညမညံ ဝိသဘာဂဝေရီ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ၊ ယေ ကလဟံ ကရောန္တာ မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရောထာတိ ဝါရိယမာနာ ဧတဿ ပံသုကူလိကဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နဋ္ဌာမှာတိ ဝတ္တာရော ဘဝန္တိ။

ယောပိ ဥဒကပဋ္ဋနံ ဝါ ထလပဋ္ဋနံ ဝါ နိဿိတော ဟောတိ၊ တတ္ထ အဘိဏှံ နာဝါဟိ စ သတ္ထေဟိ စ အာဂတမနုဿာ ဩကာသံ ဒေထ၊ ပါနီယံ ဒေထ၊ လောဏံ ဒေထာတိ ဃဋ္ဋယန္တာ အဖာသုံ ကရောန္တိ။

ပစ္စန္တသန္နိဿိတေ ပန မနုဿာ ဗုဒ္ဓါဒီသု အပ္ပသန္နာ ဟောန္တိ။

ရဇ္ဇသီမသန္နိဿိတေ ရာဇဘယံ ဟောတိ။ တဉှိ ပဒေသံ ဧကော ရာဇာ န မယှံ ဝသေ ဝတ္တတီတိ ပဟရတိ၊ ဣတရောပိ န မယှံ ဝသေ ဝတ္တတီတိ။ တတြာယံ ဘိက္ခု ကဒါစိ ဣမဿ ရညော ဝိဇိတေ ဝိစရတိ၊ ကဒါစိ ဧတဿ။ အထ နံ ‘‘စရပုရိသော အယ’’န္တိ မညမာနာ အနယဗျသနံ ပါပေန္တိ။

အသပ္ပာယတာတိ ဝိသဘာဂရူပါဒိအာရမ္မဏသမောသရဏေန ဝါ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတတာယ ဝါ အသပ္ပာယတာ။ တတြိဒံ ဝတ္ထု။ ဧကော ကိရ ထေရော အရညေ ဝသတိ။ အထဿ ဧကာ ယက္ခိနီ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌတွာ ဂါယိ။ သော နိက္ခမိတွာ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ၊ သာ ဂန္တွာ စင်္ကမနသီသေ ဂါယိ။ ထေရော စင်္ကမနသီသံ အဂမာသိ။ သာ သတပေါရိသေ ပပါတေ ဌတွာ ဂါယိ။ ထေရော ပဋိနိဝတ္တိ။ အထ နံ သာ ဝေဂေနာဂန္တွာ ဂဟေတွာ ‘‘မယာ၊ ဘန္တေ၊ န ဧကော န ဒွေ တုမှာဒိသာ ခါဒိတာ’’တိ အာဟ။

ကလျာဏမိတ္တာနံ အလာဘောတိ ယတ္ထ န သက္ကာ ဟောတိ အာစရိယံ ဝါ အာစရိယသမံ ဝါ ဥပဇ္ဈာယံ ဝါ ဥပဇ္ဈာယသမံ ဝါ ကလျာဏမိတ္တံ လဒ္ဓုံ။ တတ္ထ သော ကလျာဏမိတ္တာနံ အလာဘော မဟာဒေါသောယေဝါတိ ဣမေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဒေါသာနံ အညတရေန သမန္နာဂတော အနနုရူပေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာသု –

မဟာဝါသံ နဝါဝါသံ၊ ဇရာဝါသဉ္စ ပန္ထနိံ၊

သောဏ္ဍိံ ပဏ္ဏဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ၊ ဖလံ ပတ္ထိတမေဝ စ။

နဂရံ ဒါရုနာ ခေတ္တံ၊ ဝိသဘာဂေန ပဋ္ဋနံ၊

ပစ္စန္တသီမာသပ္ပာယံ၊ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ။

အဋ္ဌာရသေတာနိ ဌာနာနိ၊ ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော၊

အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ မဂ္ဂံ သပ္ပဋိဘယံ ယထာတိ။

အနုရူပဝိဟာရော

၅၃။ ယော ပန ဂေါစရဂါမတော နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာဒီဟိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော၊ အယံ အနုရူပေါ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ နာတိဒူရံ ဟောတိ နာစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ၊ ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသံ၊ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာ အာဂတာဂမာ ဓမ္မဓရာ ဝိနယဓရာ မာတိကာဓရာ၊ တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆတိ ပရိပဉှတိ ‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထော’တိ၊ တဿ တေ အာယသ္မန္တော အဝိဝဋဉ္စေဝ ဝိဝရန္တိ၊ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ဥတ္တာနီကရောန္တိ၊ အနေကဝိဟိတေသု စ ကင်္ခဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။

အယံ ‘‘သမာဓိဘာဝနာယ အနနုရူပံ ဝိဟာရံ ပဟာယ အနုရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိတ္ထာရော။

ခုဒ္ဒကပလိဗောဓာ

၅၄။ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒံ ကတွာတိ ဧဝံ ပတိရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေန ယေပိဿ တေ ဟောန္တိ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓာ၊ တေပိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ သေယျထိဒံ၊ ဒီဃာနိ ကေသနခလောမာနိ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ။ ဇိဏ္ဏစီဝရေသု ဒဠှီကမ္မံ ဝါ တုန္နကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။ ကိလိဋ္ဌာနိ ဝါ ရဇိတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပတ္တေ မလံ ဟောတိ၊ ပတ္တော ပစိတဗ္ဗော။ မဉ္စပီဌာဒီနိ သောဓေတဗ္ဗာနီတိ။ ‘‘အယံ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒံ ကတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိတ္ထာရော။

ဘာဝနာဝိဓာနံ

၅၅။ ဣဒါနိ သဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ အပရိဟာပေန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ အယံ ပထဝီကသိဏံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝိတ္ထာရကထာ ဟောတိ။

ဧဝံ ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ဟိ ဘိက္ခုနာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ပဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ သုခနိသိန္နေန ကတာယ ဝါ အကတာယ ဝါ ပထဝိယာ နိမိတ္တံ ဂဏှိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ပထဝိယံ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ ကတေ ဝါ အကတေ ဝါ သာန္တကေ၊ နော အနန္တကေ၊ သကောဋိယေ၊ နော အကောဋိယေ၊ သဝဋ္ဋုမေ၊ နော အဝဋ္ဋုမေ၊ သပရိယန္တေ၊ နော အပရိယန္တေ၊ သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ။ သော တံ နိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ၊ သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတိ၊ သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတိ။ သော တံ နိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတွာ သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ အာနိသံသဒဿာဝီ ရတနသညီ ဟုတွာ စိတ္တီကာရံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သမ္ပိယာယမာနော တသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ ‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏမှာ မုစ္စိဿာမီ’တိ။ သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။

တတ္ထ ယေန အတီတဘဝေပိ သာသနေ ဝါ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ ပဗ္ဗဇိတွာ ပထဝီကသိဏေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တိတပုဗ္ဗာနိ၊ ဧဝရူပဿ ပုညဝတော ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ အကတာယ ပထဝိယာ ကသိတဋ္ဌာနေ ဝါ ခလမဏ္ဍလေ ဝါ နိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မလ္လကတ္ထေရဿ ဝိယ။ တဿ ကိရာယသ္မတော ကသိတဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿ တံဌာနပ္ပမာဏမေဝ နိမိတ္တံ ဥဒပါဒိ။ သော တံ ဝဍ္ဎေတွာ ပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနပဒဋ္ဌာနံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ယော ပနေဝံ အကတာဓိကာရော ဟောတိ၊ တေန အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဝိဓာနံ အဝိရာဓေတွာ စတ္တာရော ကသိဏဒေါသေ ပရိဟရန္တေန ကသိဏံ ကာတဗ္ဗံ။ နီလပီတလောဟိတဩဒါတသမ္ဘေဒဝသေန ဟိ စတ္တာရော ပထဝီကသိဏဒေါသာ။ တသ္မာ နီလာဒိဝဏ္ဏံ မတ္တိကံ အဂ္ဂဟေတွာ ဂင်္ဂါဝဟေ မတ္တိကာသဒိသာယ အရုဏဝဏ္ဏာယ မတ္တိကာယ ကသိဏံ ကာတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ သာမဏေရာဒီနံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ န ကာတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ပန ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ပဗ္ဘာရေ ဝါ ပဏ္ဏသာလာယ ဝါ သံဟာရိမံ ဝါ တတြဋ္ဌကံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။ တတြ သံဟာရိမံ စတူသု ဒဏ္ဍကေသု ပိလောတိကံ ဝါ စမ္မံ ဝါ ကဋသာရကံ ဝါ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ အပနီတတိဏမူလသက္ခရကထလိကာယ သုမဒ္ဒိတာယ မတ္တိကာယ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝဋ္ဋံ လိမ္ပေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ တံ ပရိကမ္မကာလေ ဘူမိယံ အတ္ထရိတွာ ဩလောကေတဗ္ဗံ။ တတြဋ္ဌကံ ဘူမိယံ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရေန ခါဏုကေ အာကောဋေတွာ ဝလ္လီဟိ ဝိနန္ဓိတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ယဒိ သာ မတ္တိကာ နပ္ပဟောတိ၊ အဓော အညံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိဘာဂေ သုပရိသောဓိတာယ အရုဏဝဏ္ဏာယ မတ္တိကာယ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ ဝဋ္ဋံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ပမာဏံ သန္ဓာယ ‘‘သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာန္တကေ နော အနန္တကေ’’တိအာဒိ ပနဿ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ ဝုတ္တံ။

၅၆။ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ရုက္ခပါဏိကာ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏံ သမုဋ္ဌပေတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါသာဏပါဏိကာယ ဃံသေတွာ သမံ ဘေရီတလသဒိသံ ကတွာ တံ ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ နှတွာ အာဂန္တွာ ကသိဏမဏ္ဍလတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထန္တရေ ပဒေသေ ပညတ္တေ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေ သုအတ္ထတေ ပီဌေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဒူရတရေ နိသိန္နဿ ဟိ ကသိဏံ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ အာသန္နတရေ ကသိဏဒေါသာ ပညာယန္တိ။ ဥစ္စတရေ နိသိန္နေန ဂီဝံ ဩနမိတွာ ဩလောကေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ နီစတရေ ဇဏ္ဏုကာနိ ရုဇန္တိ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ နိသီဒိတွာ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကာမနိဿရဏေ သဗ္ဗဒုက္ခသမတိက္ကမုပါယဘူတေ နေက္ခမ္မေ ဇာတာဘိလာသေန ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာ ‘‘အယံ ဒါနိ သာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓ ပစ္စေကဗုဒ္ဓ အရိယသာဝကေဟိ ပဋိပန္နာ နေက္ခမ္မပဋိပဒါ’’တိ ပဋိပတ္တိယာ သဉ္ဇာတဂါရဝေန ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ပဝိဝေကသုခရသဿ ဘာဂီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟံ ဇနယိတွာ သမေန အာကာရေန စက္ခူနိ ဥမ္မီလေတွာ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗံ။

အတိဥမ္မီလယတော ဟိ စက္ခု ကိလမတိ၊ မဏ္ဍလဉ္စ အတိဝိဘူတံ ဟောတိ၊ တေနဿ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အတိမန္ဒံ ဥမ္မီလယတော မဏ္ဍလမဝိဘူတံ ဟောတိ၊ စိတ္တဉ္စ လီနံ ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿိနာ ဝိယ သမေနာကာရေန စက္ခူနိ ဥမ္မီလေတွာ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗံ၊ န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော၊ န လက္ခဏံ မနသိကာတဗ္ဗံ။ အပိစ ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ နိဿယသဝဏ္ဏံ ကတွာ ဥဿဒဝသေန ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ စိတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ပထဝီ မဟီ၊ မေဒိနီ၊ ဘူမိ၊ ဝသုဓာ၊ ဝသုန္ဓရာတိအာဒီသု ပထဝီနာမေသု ယမိစ္ဆတိ၊ ယဒဿ သညာနုကူလံ ဟောတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပိစ ပထဝီတိ ဧတဒေဝ နာမံ ပါကဋံ၊ တသ္မာ ပါကဋဝသေနေဝ ပထဝီ ပထဝီတိ ဘာဝေတဗ္ဗံ။ ကာလေန ဥမ္မီလေတွာ ကာလေန နိမီလေတွာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယာဝ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ကာလသတမ္ပိ ကာလသဟဿမ္ပိ တတော ဘိယျောပိ ဧတေနေဝ နယေန ဘာဝေတဗ္ဗံ။

၅၇။ တဿေဝံ ဘာဝယတော ယဒါ နိမီလေတွာ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဥမ္မီလိတကာလေ ဝိယ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဇာတံ နာမ ဟောတိ။ တဿ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ န တသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ နိသိန္နေန ဘာဝေတဗ္ဗံ။ ပါဒဓောဝနပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ ပနဿ ဧကပဋလိကုပါဟနာ စ ကတ္တရဒဏ္ဍော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အထာနေန သစေ တရုဏော သမာဓိ ကေနစိဒေဝ အသပ္ပာယကာရဏေန နဿတိ၊ ဥပါဟနာ အာရုယှ ကတ္တရဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ နိမိတ္တံ အာဒါယ အာဂန္တွာ သုခနိသိန္နေန ဘာဝေတဗ္ဗံ၊ ပုနပ္ပုနံ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ၊ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကာတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ ကရောန္တဿ အနုက္ကမေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသီဒန္တိ၊ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တတြာယံ ပုရိမဿ စ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဣမဿ စ ဝိသေသော၊ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ကသိဏဒေါသော ပညာယတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ထဝိကတော နိဟတာဒါသမဏ္ဍလံ ဝိယ သုဓောတသင်္ခထာလံ ဝိယ ဝလာဟကန္တရာ နိက္ခန္တစန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ မေဃမုခေ ဗလာကာ ဝိယ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ပဒါလေတွာ နိက္ခန္တမိဝ တတော သတဂုဏံ သဟဿဂုဏံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တဉ္စ ခေါ နေဝ ဝဏ္ဏဝန္တံ၊ န သဏ္ဌာနဝန္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဤဒိသံ ဘဝေယျ၊ စက္ခုဝိညေယျံ သိယာ ဩဠာရိကံ သမ္မသနုပဂံ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတံ၊ န ပနေတံ တာဒိသံ။ ကေဝလဉှိ သမာဓိလာဘိနော ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တံ သညဇမေတန္တိ။

၅၈။ ဥပ္ပန္နကာလတော စ ပနဿ ပဋ္ဌာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ၊ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဟိတမေဝါတိ။

ဒုဝိဓော ဟိ သမာဓိ ဥပစာရသမာဓိ စ အပ္ပနာသမာဓိ စ။ ဒွီဟာကာရေဟိ စိတ္တံ သမာဓိယတိ ဥပစာရဘူမိယံ ဝါ ပဋိလာဘဘူမိယံ ဝါ။ တတ္ထ ဥပစာရဘူမိယံ နီဝရဏပ္ပဟာနေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတိ။ ပဋိလာဘဘူမိယံ အင်္ဂပါတုဘာဝေန။

ဒွိန္နံ ပန သမာဓီနံ ဣဒံ နာနာကာရဏံ၊ ဥပစာရေ အင်္ဂါနိ န ထာမဇာတာနိ ဟောန္တိ၊ အင်္ဂါနံ အထာမဇာတတ္တာ၊ ယထာ နာမ ဒဟရော ကုမာရကော ဥက္ခိပိတွာ ဌပိယမာနော ပုနပ္ပုနံ ဘူမိယံ ပတတိ၊ ဧဝမေဝ ဥပစာရေ ဥပ္ပန္နေ စိတ္တံ ကာလေန နိမိတ္တမာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ကာလေန ဘဝင်္ဂမောတရတိ။ အပ္ပနာယံ ပန အင်္ဂါနိ ထာမဇာတာနိ ဟောန္တိ၊ တေသံ ထာမဇာတတ္တာ၊ ယထာ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဒိဝသမ္ပိ တိဋ္ဌေယျ၊ ဧဝမေဝ အပ္ပနာသမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ စိတ္တံ သကိံ ဘဝင်္ဂဝါရံ ဆိန္ဒိတွာ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝသံ တိဋ္ဌတိ၊ ကုသလဇဝနပဋိပါဋိဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ။

တတြ ယဒေတံ ဥပစာရသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တဿ ဥပ္ပာဒနံ နာမ အတိဒုက္ကရံ။ တသ္မာ သစေ တေနေဝ ပလ္လင်္ကေန တံ နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ အပ္ပနံ အဓိဂန္တုံ သက္ကောတိ၊ သုန္ဒရံ။ နော စေ သက္ကောတိ၊ အထာနေန တံ နိမိတ္တံ အပ္ပမတ္တေန စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘော ဝိယ ရက္ခိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ –

နိမိတ္တံ ရက္ခတော လဒ္ဓ-ပရိဟာနိ န ဝိဇ္ဇတိ၊

အာရက္ခမှိ အသန္တမှိ၊ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိနဿတိ။

သတ္တသပ္ပာယာ

၅၉။ တတြာယံ ရက္ခဏဝိဓိ –

အာဝါသော ဂေါစရော ဘဿံ၊ ပုဂ္ဂလော ဘောဇနံ ဥတု၊

ဣရိယာပထောတိ သတ္တေတေ၊ အသပ္ပာယေ ဝိဝဇ္ဇယေ။

သပ္ပာယေ သတ္တ သေဝေထ၊ ဧဝဉှိ ပဋိပဇ္ဇတော၊

နစိရေနေဝ ကာလေန၊ ဟောတိ ကဿစိ အပ္ပနာ။

တတြဿ ယသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တဿ အနုပ္ပန္နံ ဝါ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နံ ဝါ ဝိနဿတိ၊ အနုပဋ္ဌိတာ စ သတိ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ အသမာဟိတဉ္စ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ၊ အယံ အသပ္ပာယော။ ယတ္ထ နိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ထာဝရဉ္စ ဟောတိ ၊ သတိ ဥပဋ္ဌာတိ၊ စိတ္တံ သမာဓိယတိ နာဂပဗ္ဗတဝါသီပဓာနိယတိဿတ္ထေရဿ ဝိယ၊ အယံ သပ္ပာယော။ တသ္မာ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဗဟူ အာဝါသာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဧကမေကသ္မိံ တီဏိ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဝသိတွာ ယတ္ထဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ အာဝါသသပ္ပာယတာယ ဟိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိ စူဠနာဂလေဏေ ဝသန္တာ တတ္ထေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သောတာပန္နာဒီနံ ပန အညတ္ထ အရိယဘူမိံ ပတွာ တတ္ထ အရဟတ္တပ္ပတ္တာနဉ္စ ဂဏနာ နတ္ထိ။ ဧဝမညေသုပိ စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရာဒီသု။

ဂေါစရဂါမော ပန ယော သေနာသနတော ဥတ္တရေန ဝါ ဒက္ခိဏေန ဝါ နာတိဒူရေ ဒိယဍ္ဎကောသဗ္ဘန္တရေ ဟောတိ သုလဘသမ္ပန္နဘိက္ခော၊ သော သပ္ပာယော။ ဝိပရီတော အသပ္ပာယော။

ဘဿန္တိ ဒွတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထာပရိယာပန္နံ အသပ္ပာယံ၊ တဉှိဿ နိမိတ္တန္တရဓာနာယ သံဝတ္တတိ။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ သပ္ပာယံ၊ တမ္ပိ မတ္တာယ ဘာသိတဗ္ဗံ။

ပုဂ္ဂလောပိ အတိရစ္ဆာနကထိကော သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော၊ ယံ နိဿာယ အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ ထိရတရံ ဟောတိ၊ ဧဝရူပေါ သပ္ပာယော။ ကာယဒဠှီဗဟုလော ပန တိရစ္ဆာနကထိကော အသပ္ပာယော။ သော ဟိ တံ ကဒ္ဒမောဒကမိဝ အစ္ဆံ ဥဒကံ မလီနမေဝ ကရောတိ၊ တာဒိသဉ္စ အာဂမ္မ ကောဋပဗ္ဗတဝါသီဒဟရဿေဝ သမာပတ္တိပိ နဿတိ၊ ပဂေဝ နိမိတ္တံ။

ဘောဇနံ ပန ကဿစိ မဓုရံ၊ ကဿစိ အမ္ဗိလံ သပ္ပာယံ ဟောတိ။ ဥတုပိ ကဿစိ သီတော၊ ကဿစိ ဥဏှော သပ္ပာယော ဟောတိ။ တသ္မာ ယံ ဘောဇနံ ဝါ ဥတုံ ဝါ သေဝန္တဿ ဖာသု ဟောတိ၊ အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတံ ဝါ ထိရတရံ ဟောတိ၊ တံ ဘောဇနံ သော စ ဥတု သပ္ပာယော။ ဣတရံ ဘောဇနံ ဣတရော စ ဥတု အသပ္ပာယော။

ဣရိယာပထေသုပိ ကဿစိ စင်္ကမော သပ္ပာယော ဟောတိ၊ ကဿစိ သယနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာနံ အညတရော။ တသ္မာ တံ အာဝါသံ ဝိယ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဥပပရိက္ခိတွာ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတံ ဝါ ထိရတရံ ဟောတိ၊ သော သပ္ပာယော။ ဣတရော အသပ္ပာယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဣမံ သတ္တဝိဓံ အသပ္ပာယံ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပာယံ သေဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ဟိ နိမိတ္တာသေဝနဗဟုလဿ နစိရေနေဝ ကာလေန ဟောတိ ကဿစိ အပ္ပနာ။

ဒသဝိဓအပ္ပနာကောသလ္လံ

၆၀။ ယဿ ပန ဧဝမ္ပိ ပဋိပဇ္ဇတော န ဟောတိ၊ တေန ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ တတြာယံ နယော၊ ဒသာဟာကာရေဟိ အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတော၊ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနတော၊ နိမိတ္တကုသလတော၊ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ၊ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှာတိ၊ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတိ၊ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတော၊ သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနတော၊ တဒဓိမုတ္တတောတိ။

၆၁။ တတ္ထ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ နာမ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ ယဒါ ဟိဿ ကေသနခလောမာနိ ဒီဃာနိ ဟောန္တိ၊ သရီရံ ဝါ သေဒမလဂ္ဂဟိတံ၊ တဒါ အဇ္ဈတ္တိကဝတ္ထု အဝိသဒံ ဟောတိ အပရိသုဒ္ဓံ။ ယဒါ ပနဿ စီဝရံ ဇိဏ္ဏံ ကိလိဋ္ဌံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ၊ သေနာသနံ ဝါ ဥက္လာပံ ဟောတိ၊ တဒါ ဗာဟိရဝတ္ထု အဝိသဒံ ဟောတိ အပရိသုဒ္ဓံ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ စ ဝတ္ထုမှိ အဝိသဒေ ဥပ္ပန္နေသု စိတ္တစေတသိကေသု ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ အပရိသုဒ္ဓါနိ ဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဒီပသိခါယ ဩဘာသော ဝိယ။ အပရိသုဒ္ဓေန ဉာဏေန သင်္ခါရေ သမ္မသတော သင်္ခါရာပိ အဝိဘူတာ ဟောန္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇတော ကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ န ဂစ္ဆတိ။ ဝိသဒေ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ ဝတ္ထုမှိ ဥပ္ပန္နေသု စိတ္တစေတသိကေသု ဉာဏမ္ပိ ဝိသဒံ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓံ၊ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဒီပသိခါယ ဩဘာသော ဝိယ။ ပရိသုဒ္ဓေန စ ဉာဏေန သင်္ခါရေ သမ္မသတော သင်္ခါရာပိ ဝိဘူတာ ဟောန္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇတော ကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ဂစ္ဆတိ။

၆၂။ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနံ နာမ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ သမဘာဝကရဏံ။ သစေ ဟိဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ ဣတရာနိ မန္ဒာနိ၊ တတော ဝီရိယိန္ဒြိယံ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ၊ သတိန္ဒြိယံ ဥပဋ္ဌာနကိစ္စံ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ အဝိက္ခေပကိစ္စံ၊ ပညိန္ဒြိယံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဝါ ယထာ ဝါ မနသိကရောတော ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ သစေ ပန ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ အထ နေဝ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတိ၊ န ဣတရာနိ ဣတရကိစ္စဘေဒံ၊ တသ္မာ တံ ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗံ။ တတြာပိ သောဏတ္ထေရဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဧကဿ ဗလဝဘာဝေ သတိ ဣတရေသံ အတ္တနော ကိစ္စေသု အသမတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတံ ပသံသန္တိ။ ဗလဝသဒ္ဓါ ဟိ မန္ဒပညော မုဒ္ဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ။ ဗလဝပညော မန္ဒသဒ္ဓါ ကေရာဋိကပက္ခံ ဘဇတိ၊ ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ သမတာယ ဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပသီဒတိ။ ဗလဝသမာဓိံ ပန မန္ဒဝီရိယံ သမာဓိဿ ကောသဇ္ဇပက္ခတ္တာ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ။ ဗလဝဝီရိယံ မန္ဒသမာဓိံ ဝီရိယဿ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတိ။ သမာဓိ ပန ဝီရိယေန သံယောဇိတော ကောသဇ္ဇေ ပတိတုံ န လဘတိ။ ဝီရိယံ သမာဓိနာ သံယောဇိတံ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတိတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ တဒုဘယံ သမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဥဘယသမတာယ ဟိ အပ္ပနာ ဟောတိ။ အပိစ သမာဓိကမ္မိကဿ ဗလဝတီပိ သဒ္ဓါ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒဟန္တော ဩကပ္ပေန္တော အပ္ပနံ ပါပုဏိဿတိ။ သမာဓိပညာသု ပန သမာဓိကမ္မိကဿ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ပညာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပုဏာတိ။ ဥဘိန္နံ ပန သမတာယပိ အပ္ပနာ ဟောတိယေဝ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ သတိ ဟိ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သဒ္ဓါဝီရိယပညာနံ ဝသေန ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ကောသဇ္ဇပက္ခေန စ သမာဓိနာ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခတိ၊ တသ္မာ သာ လောဏဓူပနံ ဝိယ သဗ္ဗဗျဉ္ဇနေသု၊ သဗ္ဗကမ္မိကအမစ္စော ဝိယ စ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘သတိ စ ပန သဗ္ဗတ္ထိကာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ။ ကိံ ကာရဏာ? စိတ္တဉှိ သတိပဋိသရဏံ၊ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ စ သတိ၊ န ဝိနာ သတိယာ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟော ဟောတီ’’တိ။

၆၃။ နိမိတ္တကောသလ္လံ နာမ ပထဝီကသိဏာဒိကဿ စိတ္တေကဂ္ဂတာနိမိတ္တဿ အကတဿ ကရဏကောသလ္လံ၊ ကတဿ စ ဘာဝနာကောသလ္လံ၊ ဘာဝနာယ လဒ္ဓဿ ရက္ခဏကောသလ္လဉ္စ၊ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။

၆၄။ ကထဉ္စ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ? ယဒါဿ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဒါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော တယော အဘာဝေတွာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ အလ္လာနိ စ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ အလ္လာနိ စ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ ဥဒကဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ? နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယသ္မိံ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ အကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ အကာလော သမာဓိ…ပေ… အကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ ဒုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ ယသ္မိံ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ? ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကမာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာ ဓမ္မာ ဟီနပ္ပဏီတာ ဓမ္မာ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာရမ္ဘဓာတု နိက္ကမဓာတု ပရက္ကမဓာတု။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တတ္ထ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေန ပဝတ္တမနသိကာရော ကုသလာဒီသု ယောနိသော မနသိကာရော နာမ။ အာရမ္ဘဓာတုအာဒီနံ ဥပ္ပာဒနဝသေန ပဝတ္တမနသိကာရော အာရမ္ဘဓာတုအာဒီသု ယောနိသော မနသိကာရော နာမ။ တတ္ထ အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမဝီရိယံ ဝုစ္စတိ။ နိက္ကမဓာတူတိ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရံ။ ပရက္ကမဓာတူတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရံ။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာတိ ပန ပီတိယာ ဧဝ ဧတံ နာမံ။ တဿာပိ ဥပ္ပာဒကမနသိကာရောဝ ယောနိသော မနသိကာရော နာမ။

အပိစ သတ္တ ဓမ္မာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ ပရိပုစ္ဆကတာ၊ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ၊ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ၊ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ၊ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ၊ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။

ဧကာဒသဓမ္မာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ အပါယာဒိဘယပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ ဝီရိယာယတ္တလောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမာနိသံသဒဿိတာ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓမဟာသာဝကေဟိ ဂတမဂ္ဂေါ မယာ ဂန္တဗ္ဗော၊ သော စ န သက္ကာ ကုသီတေန ဂန္တု’’န္တိ ဧဝံ ဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ပိဏ္ဍာပစာယနတာ၊ ‘‘ဝီရိယာရမ္ဘဿ ဝဏ္ဏဝါဒီ မေ သတ္ထာ၊ သော စ အနတိက္ကမနီယသာသနော အမှာကဉ္စ ဗဟူပကာရော ပဋိပတ္တိယာ စ ပူဇိယမာနော ပူဇိတော ဟောတိ န ဣတရထာ’’တိ ဧဝံ သတ္ထု မဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ ‘‘သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ မေ မဟာဒါယဇ္ဇံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ န သက္ကာ ကုသီတေန ဂဟေတု’’န္တိ ဧဝံ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ အာလောကသညာမနသိကာရဣရိယာပထပရိဝတ္တနအဗ္ဘောကာသသေဝနာဒီဟိ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ၊ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတာ၊ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။

ဧကာဒသဓမ္မာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ၊ ဓမ္မ… သင်္ဃ… သီလ… စာဂ… ဒေဝတာနုဿတိ၊ ဥပသမာနုဿတိ၊ လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ၊ သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနတာ၊ ပသာဒနိယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဧတေ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေန္တော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ နာမ။ ဧဝံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ။

၆၅။ ကထံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှာတိ? ယဒါဿ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဒါ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော တယော အဘာဝေတွာ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ…ပေ… န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ? နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယသ္မိံ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ အကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ အကာလော ဝီရိယ…ပေ… အကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ ဒုဝူပသမယံ ဟောတိ။ ယသ္မိံ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ…ပေ… ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ? ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယပဿဒ္ဓိ စိတ္တပဿဒ္ဓိ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမထနိမိတ္တံ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တံ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိကာရဗဟုလီကာရော၊ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

တတ္ထ ယထာဿ ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ တံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တေသံ ဥပ္ပာဒနဝသေန ပဝတ္တမနသိကာရောဝ တီသုပိ ပဒေသု ယောနိသော မနသိကာရော နာမ။ သမထနိမိတ္တန္တိ စ သမထဿေဝေတမဓိဝစနံ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ တဿေဝ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တန္တိ။

အပိစ သတ္တ ဓမ္မာ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ၊ ဥတုသုခသေဝနတာ၊ ဣရိယာပထသုခသေဝနတာ၊ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ၊ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ၊ ပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနတာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။

ဧကာဒသ ဓမ္မာ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ ဝတ္ထုဝိသဒတာ၊ နိမိတ္တကုသလတာ၊ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနတာ၊ သမယေ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟဏတာ၊ သမယေ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟဏတာ ၊ နိရဿာဒဿ စိတ္တဿ သဒ္ဓါသံဝေဂဝသေန သမ္ပဟံသနတာ၊ သမ္မာပဝတ္တဿ အဇ္ဈုပေက္ခနတာ၊ အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ၊ သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနတာ၊ ဈာနဝိမောက္ခပစ္စဝေက္ခဏတာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။

ပဉ္စ ဓမ္မာ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ၊ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ၊ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ၊ သတ္တသင်္ခါရမဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလသေဝနတာ၊ တဒဓိမုတ္တတာတိ။ ဣတိ ဣမေဟာကာရေဟိ ဧတေ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေန္တော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတိ နာမ။ ဧဝံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှာတိ။

၆၆။ ကထံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတိ? ယဒါဿ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ဥပသမသုခါနဓိဂမေန ဝါ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဒါ နံ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန သံဝေဇေတိ။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ၊ အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ၊ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန စဿ ပသာဒံ ဇနေတိ။ ဧဝံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတိ။

ကထံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ? ယဒါဿ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတော အလီနံ အနုဒ္ဓတံ အနိရဿာဒံ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဒါဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ၊ သာရထိ ဝိယ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု။ ဧဝံ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။

အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ နာမ နေက္ခမ္မပဋိပဒံ အနာရုဠှပုဗ္ဗာနံ အနေကကိစ္စပသုတာနံ ဝိက္ခိတ္တဟဒယာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အာရကာ ပရိစ္စာဂေါ။

သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနတာ နာမ နေက္ခမ္မပဋိပဒံ ပဋိပန္နာနံ သမာဓိလာဘီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနံ။

တဒဓိမုတ္တတာ နာမ သမာဓိအဓိမုတ္တတာ သမာဓိဂရုသမာဓိနိန္နသမာဓိပေါဏသမာဓိပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။

ဧဝမေတံ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။

၆၇။

ဧဝဉှိ သမ္ပာဒယတော၊ အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣမံ၊

ပဋိလဒ္ဓေ နိမိတ္တသ္မိံ၊ အပ္ပနာ သမ္ပဝတ္တတိ။

ဧဝဉှိ ပဋိပန္နဿ၊ သစေ သာ နပ္ပဝတ္တတိ၊

တထာပိ န ဇဟေ ယောဂံ၊ ဝါယမေထေဝ ပဏ္ဍိတော။

ဟိတွာ ဟိ သမ္မာဝါယာမံ၊ ဝိသေသံ နာမ မာဏဝေါ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပရိတ္တမ္ပိ၊ ဌာနမေတံ န ဝိဇ္ဇတိ။

စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရံ၊ တသ္မာ သလ္လက္ခယံ ဗုဓော၊

သမတံ ဝီရိယဿေဝ၊ ယောဇယေထ ပုနပ္ပုနံ။

ဤသကမ္ပိ လယံ ယန္တံ၊ ပဂ္ဂဏှေထေဝ မာနသံ၊

အစ္စာရဒ္ဓံ နိသေဓေတွာ၊ သမမေဝ ပဝတ္တယေ။

ရေဏုမှိ ဥပ္ပလဒလေ၊ သုတ္တေ နာဝါယ နာဠိယာ၊

ယထာ မဓုကရာဒီနံ၊ ပဝတ္တိ သမ္မဝဏ္ဏိတာ။

လီနဥဒ္ဓတဘာဝေဟိ၊ မောစယိတွာန သဗ္ဗသော၊

ဧဝံ နိမိတ္တာဘိမုခံ၊ မာနသံ ပဋိပါဒယေတိ။

နိမိတ္တာဘိမုခပဋိပါဒနံ

၆၈။ တတြာယမတ္ထဒီပနာ – ယထာ ဟိ အဆေကော မဓုကရော အသုကသ္မိံ ရုက္ခေ ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖိတန္တိ ဉတွာ တိက္ခေန ဝေဂေန ပက္ခန္ဒော တံ အတိက္ကမိတွာ ပဋိနိဝတ္တေန္တော ခီဏေ ရေဏုမှိ သမ္ပာပုဏာတိ။ အပရော အဆေကော မန္ဒေန ဇဝေန ပက္ခန္ဒော ခီဏေယေဝ သမ္ပာပုဏာတိ။ ဆေကော ပန သမေန ဇဝေန ပက္ခန္ဒော သုခေန ပုပ္ဖရာသိံ သမ္ပတွာ ယာဝဒိစ္ဆကံ ရေဏုံ အာဒါယ မဓုံ သမ္ပာဒေတွာ မဓုရသမနုဘဝတိ။

ယထာ စ သလ္လကတ္တအန္တေဝါသိကေသု ဥဒကထာလဂတေ ဥပ္ပလပတ္တေ သတ္ထကမ္မံ သိက္ခန္တေသု ဧကော အဆေကော ဝေဂေန သတ္ထံ ပါတေန္တော ဥပ္ပလပတ္တံ ဒွိဓာ ဝါ ဆိန္ဒတိ၊ ဥဒကေ ဝါ ပဝေသေတိ။ အပရော အဆေကော ဆိဇ္ဇနပဝေသနဘယာ သတ္ထကေန ဖုသိတုမ္ပိ န ဝိသဟတိ။ ဆေကော ပန သမေန ပယောဂေန တတ္ထ သတ္ထပဟာရံ ဒဿေတွာ ပရိယောဒါတသိပ္ပော ဟုတွာ တထာရူပေသု ဌာနေသု ကမ္မံ ကတွာ လာဘံ လဘတိ။

ယထာ စ ယော စတုဗျာမပ္ပမာဏံ မက္ကဋသုတ္တမာဟရတိ၊ သော စတ္တာရိ သဟဿာနိ လဘတီတိ ရညာ ဝုတ္တေ ဧကော အဆေကပုရိသော ဝေဂေန မက္ကဋသုတ္တမာကဍ္ဎန္တော တဟိံ တဟိံ ဆိန္ဒတိယေဝ။ အပရော အဆေကော ဆေဒနဘယာ ဟတ္ထေန ဖုသိတုမ္ပိ န ဝိသဟတိ။ ဆေကော ပန ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ သမေန ပယောဂေန ဒဏ္ဍကေ ဝေဓေတွာ အာဟရိတွာ လာဘံ လဘတိ။

ယထာ စ အဆေကော နိယာမကော ဗလဝဝါတေ လင်္ကာရံ ပူရေန္တော နာဝံ ဝိဒေသံ ပက္ခန္ဒာပေတိ။ အပရော အဆေကော မန္ဒဝါတေ လင်္ကာရံ ဩရောပေန္တော နာဝံ တတ္ထေဝ ဌပေတိ။ ဆေကော ပန မန္ဒဝါတေ လင်္ကာရံ ပူရေတွာ ဗလဝဝါတေ အဍ္ဎလင်္ကာရံ ကတွာ သောတ္ထိနာ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ပါပုဏာတိ။

ယထာ စ ယော တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော နာဠိံ ပူရေတိ၊ သော လာဘံ လဘတီတိ အာစရိယေန အန္တေဝါသိကာနံ ဝုတ္တေ ဧကော အဆေကော လာဘလုဒ္ဓါ ဝေဂေန ပူရေန္တော တေလံ ဆဍ္ဍေတိ။ အပရော အဆေကော တေလဆဍ္ဍနဘယာ အာသိဉ္စိတုမ္ပိ န ဝိသဟတိ။ ဆေကော ပန သမေန ပယောဂေန ပူရေတွာ လာဘံ လဘတိ။

ဧဝမေဝ ဧကော ဘိက္ခု ဥပ္ပန္နေ နိမိတ္တေ သီဃမေဝ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီတိ ဂါဠှံ ဝီရိယံ ကရောတိ၊ တဿ စိတ္တံ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတတိ၊ သော န သက္ကောတိ အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ။ ဧကော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဒေါသံ ဒိသွာ ကိံ ဒါနိမေ အပ္ပနာယာတိ ဝီရိယံ ဟာပေတိ၊ တဿ စိတ္တံ အတိလီနဝီရိယတ္တာ ကောသဇ္ဇေ ပတတိ၊ သောပိ န သက္ကောတိ အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ။ ယော ပန ဤသကမ္ပိ လီနံ လီနဘာဝတော ဥဒ္ဓတံ ဥဒ္ဓစ္စတော မောစေတွာ သမေန ပယောဂေန နိမိတ္တာဘိမုခံ ပဝတ္တေတိ၊ သော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ၊ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တံ –

ရေဏုမှိ ဥပ္ပလဒလေ၊ သုတ္တေ နာဝါယ နာဠိယာ၊

ယထာ မဓုကရာဒီနံ၊ ပဝတ္တိ သမ္မဝဏ္ဏိတာ။

လီနဥဒ္ဓတဘာဝေဟိ ၊ မောစယိတွာန သဗ္ဗသော၊

ဧဝံ နိမိတ္တာဘိမုခံ၊ မာနသံ ပဋိပါဒယေတိ။

ပဌမဇ္ဈာနကထာ

၆၉။ ဣတိ ဧဝံ နိမိတ္တာဘိမုခံ မာနသံ ပဋိပါဒယတော ပနဿ ဣဒါနိ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈိဿတီတိ ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပထဝီ ပထဝီတိ အနုယောဂဝသေန ဥပဋ္ဌိတံ တဒေဝ ပထဝီကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနမုပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ တေသု အဝသာနေ ဧကံ ရူပါဝစရံ၊ သေသာနိ ကာမာဝစရာနိ။ ပကတိစိတ္တေဟိ ဗလဝတရဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာနိ ယာနိ အပ္ပနာယ ပရိကမ္မတ္တာ ပရိကမ္မာနီတိပိ၊ ယထာ ဂါမာဒီနံ အာသန္နပဒေသော ဂါမူပစာရော နဂရူပစာရောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အပ္ပနာယ အာသန္နတ္တာ သမီပစာရတ္တာ ဝါ ဥပစာရာနီတိပိ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မာနံ၊ ဥပရိ အပ္ပနာယ စ အနုလောမတော အနုလောမာနီတိပိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗန္တိမံ၊ တံ ပရိတ္တဂေါတ္တာဘိဘဝနတော၊ မဟဂ္ဂတဂေါတ္တဘာဝနတော စ ဂေါတြဘူတိပိ ဝုစ္စတိ။ အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပနေတ္ထ ပဌမံ ပရိကမ္မံ၊ ဒုတိယံ ဥပစာရံ၊ တတိယံ အနုလောမံ၊ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု။ ပဌမံ ဝါ ဥပစာရံ၊ ဒုတိယံ အနုလောမံ၊ တတိယံ ဂေါတြဘု၊ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ။ စတုတ္ထမေဝ ဟိ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပေတိ၊ တဉ္စ ခေါ ခိပ္ပာဘိညဒန္ဓာဘိညဝသေန။ တတော ပရံ ဇဝနံ ပတတိ။ ဘဝင်္ဂဿ ဝါရော ဟောတိ။

အာဘိဓမ္မိကဂေါဒတ္တတ္ထေရော ပန ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၂) ဣမံ သုတ္တံ ဝတွာ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္ဆိမော ပစ္ဆိမော ဓမ္မော ဗလဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဆဋ္ဌေပိ သတ္တမေပိ အပ္ပနာ ဟောတီတိ အာဟ၊ တံ အဋ္ဌကထာသု ‘‘အတ္တနော မတိမတ္တံ ထေရဿေတ’’န္တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိတ္တံ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသုယေဝ ပန အပ္ပနာ ဟောတိ။ ပရတော ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂဿ အာသန္နတ္တာတိ ဝုတ္တံ ။ တမေဝ ဝိစာရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ။ ယထာ ဟိ ပုရိသော ဆိန္နပပါတာဘိမုခေါ ဓာဝန္တော ဌာတုကာမောပိ ပရိယန္တေ ပါဒံ ကတွာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ ပပါတေ ဧဝ ပတတိ၊ ဧဝံ ဆဋ္ဌေ ဝါ သတ္တမေ ဝါ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဘဝင်္ဂဿ အာသန္နတ္တာ။ တသ္မာ စတုတ္ထပဉ္စမေသုယေဝ အပ္ပနာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သာ စ ပန ဧကစိတ္တက္ခဏိကာယေဝ။ သတ္တသု ဟိ ဌာနေသု အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ ပဌမပ္ပနာယံ၊ လောကိယာဘိညာသု၊ စတူသု မဂ္ဂေသု၊ မဂ္ဂါနန္တရဖလေ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ဘဝင်္ဂဇ္ဈာနေ၊ နိရောဓဿ ပစ္စယေ နေဝသညာနာသညာယတနေ၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလသမာပတ္တိယန္တိ။ ဧတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဖလံ တိဏ္ဏံ ဥပရိ န ဟောတိ။ နိရောဓဿ ပစ္စယော နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒွိန္နမုပရိ န ဟောတိ။ ရူပါရူပေသု ဘဝင်္ဂဿ ပရိမာဏံ နတ္ထိ၊ သေသဋ္ဌာနေသု ဧကမေဝ စိတ္တန္တိ။ ဣတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာယေဝ အပ္ပနာ။ တတော ဘဝင်္ဂပါတော။ အထ ဘဝင်္ဂံ ဝေါစ္ဆိန္ဒိတွာ ဈာနပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနံ၊ တတော ဈာနပစ္စဝေက္ခဏန္တိ။

ဧတ္တာဝတာ စ ပနေသ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ (ဓ။ သ။ ၁၆၀၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆)။ ဧဝမနေန ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏံ။

၇၀။ တတ္ထ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စိတွာ ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ဧဝကာရော၊ သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော၊ တသ္မာ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။

ကထံ? ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကရိယမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ၊ နူန ဈာနဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ ယေသု သတိ ဣဒံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယ။ တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ၊ ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿေဝ။ တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။

တတ္ထ သိယာ၊ ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော၊ န ဥတ္တရပဒေ၊ ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံနိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေ ဧသ ဝုတ္တော။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ၊ ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၃)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန ယထာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ဧဝကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တသ္မာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော၊ ကာယဝိဝေကာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဝိဝေကာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တထာပိ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကောတိ တယော ဧဝ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ၊ မနာပိယာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ၊ ယေ စ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော၊ ဣမေ ဝုစ္စန္တိ ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၅၆၄) ဧဝံ ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော ဧဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ၊ ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ၊ ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ၊ ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ။ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ ၊ ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။

ကိလေသကာမပက္ခေ ပန ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါတိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝ ကာမောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမော ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဈာနပဋိပက္ခတော ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော၊ အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ကာမတောတိ အဝတွာ ကာမေဟီတိ ဝုတ္တံ။

အညေသမ္ပိ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိ ဈာနင်္ဂါနံ ပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ၊ တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ ဝိဒ္ဓံသကာနိ ဝိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော၊ ပီတိ ဗျာပါဒဿ၊ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ၊ သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ၊ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာတိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။

ဧဝမေတ္ထ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ၊ အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ၊ ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ။ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ၊ ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃကာမယောဂကာမာသဝကာမုပါဒါနအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထကာမရာဂသံယောဇနာနံ၊ ဒုတိယေန အဝသေသဩဃယောဂါသဝဥပါဒါနဂန္ထသံယောဇနာနံ။ ပဌမေန စ တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ၊ ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိစ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နံ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ၊ ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဧတ္ထ အတ္ထပ္ပကာသနာ။

၇၁။ ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေတုံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော၊ ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော၊ အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ဝိစရဏံ ဝိစာရော၊ အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော၊ တတ္ထ သဟဇာတာနုယောဇနရသော၊ စိတ္တဿ အနုပ္ပဗန္ဓနပစ္စုပဋ္ဌာနော။

သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော။ သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖာရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ၊ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။ ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော။ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ သော ပန နေသံ ဝိသေသော ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။

အပိစ မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဝါလဏ္ဍုပကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ မဏ္ဍလံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော၊ ဗဟိ ပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇနော ဝိစာရော။ ဣတိ ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တတိ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၅) နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝေကဇန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော၊ နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော၊ နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။

၇၂။ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပီဏယတီတိ ပီတိ။ သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ၊ ကာယစိတ္တပီနနရသာ၊ ဖရဏရသာ ဝါ၊ ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သာ ပနေသာ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ၊ ခဏိကာပီတိ၊ ဩက္ကန္တိကာပီတိ၊ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ၊ ဖရဏာပီတီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာပီတိ သရီရေ လောမဟံသမတ္တမေဝ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ခဏိကာပီတိ ခဏေ ခဏေ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒသဒိသာ ဟောတိ။ ဩက္ကန္တိကာပီတိ သမုဒ္ဒတီရံ ဝီစိ ဝိယ ကာယံ ဩက္ကမိတွာ ဩက္ကမိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ ဗလဝတီ ဟောတိ ကာယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပ္ပတ္တာ။ တထာ ဟိ ပုဏ္ဏဝလ္လိကဝါသီ မဟာတိဿတ္ထေရော ပုဏ္ဏမဒိဝသေ သာယံ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ စန္ဒာလောကံ ဒိသွာ မဟာစေတိယာဘိမုခေါ ဟုတွာ ‘‘ဣမာယ ဝတ ဝေလာယ စတဿော ပရိသာ မဟာစေတိယံ ဝန္ဒန္တီ’’တိ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏဝသေန ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ဥဗ္ဗေဂါပီတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ သုဓာတလေ ပဟဋစိတြဂေဏ္ဍုကော ဝိယ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ မဟာစေတိယင်္ဂဏေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ တထာ ဂိရိကဏ္ဍကဝိဟာရဿ ဥပနိဿယေ ဝတ္တကာလကဂါမေ ဧကာ ကုလဓီတာပိ ဗလဝဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ဥဗ္ဗေဂါပီတိယာ အာကာသေ လင်္ဃေသိ။

တဿာ ကိရ မာတာပိတရော သာယံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘အမ္မ တွံ ဂရုဘာရာ အကာလေ ဝိစရိတုံ န သက္ကောသိ၊ မယံ တုယှံ ပတ္တိံ ကတွာ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ အဂမံသု။ သာ ဂန္တုကာမာပိ တေသံ ဝစနံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တီ ဃရေ ဩဟီယိတွာ ဃရာဇိရေ ဌတွာ စန္ဒာလောကေန ဂိရိကဏ္ဍကေ အာကာသစေတိယင်္ဂဏံ ဩလောကေန္တီ စေတိယဿ ဒီပပူဇံ အဒ္ဒသ၊ စတဿော စ ပရိသာ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ စေတိယပူဇံ ကတွာ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တိယော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဂဏသဇ္ဈာယသဒ္ဒံ အဿောသိ။ အထဿာ ‘‘ဓညာဝတိမေ၊ ယေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဧဝရူပေ စေတိယင်္ဂဏေ အနုသဉ္စရိတုံ၊ ဧဝရူပဉ္စ မဓုရဓမ္မကထံ သောတုံ လဘန္တီ’’တိ မုတ္တရာသိသဒိသံ စေတိယံ ပဿန္တိယာ ဧဝ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ ဥဒပါဒိ။ သာ အာကာသေ လင်္ဃိတွာ မာတာပိတူနံ ပုရိမတရံယေဝ အာကာသတော စေတိယင်္ဂဏေ ဩရုယှ စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏမာနာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ မာတာပိတရော အာဂန္တွာ ‘‘အမ္မ တွံ ကတရေန မဂ္ဂေန အာဂတာသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သာ ‘‘အာကာသေန အာဂတာမှိ၊ န မဂ္ဂေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အမ္မ အာကာသေန နာမ ခီဏာသဝါ သဉ္စရန္တိ၊ တွံ ကထံ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ အာဟ – ‘‘မယှံ စန္ဒာလောကေန စေတိယံ အာလောကေန္တိယာ ဌိတာယ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထာဟံ နေဝ အတ္တနော ဌိတဘာဝံ၊ န နိသိန္နဘာဝံ အညာသိံ၊ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ ပန အာကာသေ လင်္ဃိတွာ စေတိယင်္ဂဏေ ပတိဋ္ဌိတာမှီ’’တိ။

ဧဝံ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏာ ဟောတိ။ ဖရဏာပီတိယာ ပန ဥပ္ပန္နာယ သကလသရီရံ ဓမိတွာ ပူရိတဝတ္ထိ ဝိယ မဟတာ ဥဒကောဃေန ပက္ခန္ဒပဗ္ဗတကုစ္ဆိ ဝိယ စ အနုပရိပ္ဖုဋံ ဟောတိ။

သာ ပနေသာ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ ပဿဒ္ဓိံ ပရိပူရေတိ ကာယပဿဒ္ဓိဉ္စ စိတ္တပဿဒ္ဓိဉ္စ။ ပဿဒ္ဓိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓမ္ပိ သုခံ ပရိပူရေတိ ကာယိကဉ္စ စေတသိကဉ္စ။ သုခံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ တိဝိဓံ သမာဓိံ ပရိပူရေတိ ခဏိကသမာဓိံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာ သမာဓိန္တိ။ တာသု ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿ မူလံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎမာနာ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာ ဖရဏာပီတိ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ ပီတီတိ။

၇၃။ ဣတရံ ပန သုခနံ သုခံ၊ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ၊ တံ သာတလက္ခဏံ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဥပဗြူဟနရသံ၊ အနုဂ္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ သတိပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ။ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ၊ တတ္ထ သုခံ။ ယတ္ထ သုခံ၊ တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တုဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ။ ဝနစ္ဆာယာပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ အယဉ္စ ပီတိ ဣဒဉ္စ သုခံ အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုစ္စတိ။

အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ၊ ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခမဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံပီတိသုခံ။ ယထေဝ ဟိ ဈာနံ၊ ဧဝံ ပီတိသုခမ္ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ၊ တဉ္စဿ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧကပဒေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၇) နယေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန တတ္ထာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဌမံ ဈာနန္တိ ဣဒံ ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ၊ ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ၊ နိပ္ဖာဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘော ပဋိလာဘော ပတ္တိ သမ္ပတ္တိ ဖုသနာ သစ္ဆိကိရိယာ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာပိ ဧဝမေဝတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣတိဝုတ္တပ္ပကာရဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဣရိယံ ဝုတ္တိံ ပါလနံ ယပနံ ယာပနံ စာရံ ဝိဟာရံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဝိဟရတီတိ ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ပါလေတိ ယပေတိ ယာပေတိ စရတိ ဝိဟရတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၄၀)။

ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနာဒိ

၇၄။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ၊ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ဗျာပါဒေါ၊ ထိနမိဒ္ဓံ၊ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ ပဟာနဝသေန ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဧတေသု အပ္ပဟီနေသု ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနဿေတာနိ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဈာနက္ခဏေ အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ၊ တထာပိ ဧတာနေဝ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒေန ဟိ နာနာဝိသယပ္ပလောဘိတံ စိတ္တံ န ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမာဓိယတိ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဘိဘူတံ ဝါ တံ န ကာမဓာတုပ္ပဟာနာယ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒေန စာရမ္မဏေ ပဋိဟညမာနံ န နိရန္တရံ ပဝတ္တတိ ။ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတံ အကမ္မညံ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတံ အဝူပသန္တမေဝ ဟုတွာ ပရိဗ္ဘမတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတံ ဈာနာဓိဂမသာဓိကံ ပဋိပဒံ နာရောဟတိ။ ဣတိ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာ ဧတာနေဝ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တာနီတိ။

ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကော အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ၊ ဝိစာရော အနုပ္ပဗန္ဓတိ၊ တေဟိ အဝိက္ခေပါယ သမ္ပာဒိတပ္ပယောဂဿ စေတသော ပယောဂသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝါ ပီတိ ပီဏနံ၊ သုခဉ္စ ဥပဗြူဟနံ ကရောတိ။ အထ နံ သသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ ဧတေဟိ အဘိနိရောပနာနုပ္ပဗန္ဓနပီဏနဥပဗြူဟနေဟိ အနုဂ္ဂဟိတာ ဧကဂ္ဂတာ ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမံ သမ္မာ စ အာဓိယတိ၊ တသ္မာ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပန္နေသု ဟိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ။ တေနဿ ဧတာနိ ပဉ္စ သမန္နာဂတင်္ဂါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ န ဧတေဟိ သမန္နာဂတံ အညဒေဝ ဈာနံ နာမ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန အင်္ဂမတ္တဝသေနေဝ စတုရင်္ဂိနီ သေနာ၊ ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယံ၊ အဋ္ဌင်္ဂိကော စ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အင်္ဂမတ္တဝသေနေဝ ပဉ္စင်္ဂိကန္တိ ဝါ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတာနိ စ ပဉ္စင်္ဂါနိ ကိဉ္စာပိ ဥပစာရက္ခဏေပိ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ ဥပစာရေ ပကတိစိတ္တတော ဗလဝတရာနိ။ ဣဓ ပန ဥပစာရတောပိ ဗလဝတရာနိ ရူပါဝစရလက္ခဏပ္ပတ္တာနိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကော သုဝိသဒေန အာကာရေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပယမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစာရော အတိဝိယ အာရမ္မဏံ အနုမဇ္ဇမာနော။ ပီတိသုခံ သဗ္ဗာဝန္တမ္ပိ ကာယံ ဖရမာနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နာဿ ကိဉ္စိ သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန အပ္ဖုဋံ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈)။ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ဟေဋ္ဌိမမှိ သမုဂ္ဂပဋလေ ဥပရိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဝိယ အာရမ္မဏေသု ဖုသိတာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယမေတေသံ ဣတရေဟိ ဝိသေသော။ တတ္ထ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ကိဉ္စာပိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တထာပိ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဈာနန္တိ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၆၉) ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ အင်္ဂမေဝ။ ယေန ဟိ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတာ ဥဒ္ဒေသော ကတော၊ သောယေဝ တေန ဝိဘင်္ဂေ ပကာသိတောတိ။

တိဝိဓကလျာဏံ

၇၅။ တိဝိဓကလျာဏံဒသလက္ခဏသမ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ ပန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဝိဓကလျာဏတာ။ တေသံယေဝ စ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ လက္ခဏဝသေန ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ၊ အာဒိဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? အာဒိဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ၊ ယော တဿ ပရိဗန္ဓော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ယဉ္စ ပရိဗန္ဓတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ယဉ္စ ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ၊ အာဒိဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ မဇ္ဈဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? မဇ္ဈဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ၊ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ယဉ္စ သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ယဉ္စ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ မဇ္ဈဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ မဇ္ဈေကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ၊ ပရိယောသာနဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? ပရိယောသာနဿ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ၊ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ အာသေဝနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ။ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ၊ ပရိယောသာနဿ ဣမာနိ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ ပရိယောသာနကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ စတုလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈)။

တတြ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ။ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိဗန္ဓော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန တထတ္တမုပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝုပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ၊ ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ၊ ယဉ္စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ၊ သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာဝ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ဥပေက္ခာဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ၊ ဥပေက္ခာဝသေန နာနတ္တကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တတ္တာ တေ ဓမ္မာ ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၁)။ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ။

ဣဒါနိ ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏန္တိ ဧတ္ထ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ၊ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဈာပနတော ဝါ ဈာနံ။ ပထဝီမဏ္ဍလံ ပန သကလဋ္ဌေန ပထဝီကသိဏန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ နိဿာယ ပဋိလဒ္ဓနိမိတ္တမ္ပိ၊ ပထဝီကသိဏနိမိတ္တေ ပဋိလဒ္ဓဈာနမ္ပိ။ တတြ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဈာနံ ပထဝီကသိဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏ’’န္တိ။

စိရဋ္ဌိတိသမ္ပာဒနံ

၇၆။ ဧဝမဓိဂတေ ပန ဧတသ္မိံ တေန ယောဂိနာ ဝါလဝေဓိနာ ဝိယ၊ သူဒေန ဝိယ စ အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ သုကုသလော ဓနုဂ္ဂဟော ဝါလဝေဓာယ ကမ္မံ ကုရုမာနော ယသ္မိံ ဝါရေ ဝါလံ ဝိဇ္ဈတိ၊ တသ္မိံ ဝါရေ အက္ကန္တပဒါနဉ္စ ဓနုဒဏ္ဍဿ စ ဇိယာယ စ သရဿ စ အာကာရံ ပရိဂ္ဂဏှေယျ။ ‘‘ဧဝံ မေ ဌိတေန ဧဝံ ဓနုဒဏ္ဍံ ဧဝံ ဇိယံ ဧဝံ သရံ ဂဟေတွာ ဝါလော ဝိဒ္ဓါ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တထေဝ တေ အာကာရေ သမ္ပာဒေန္တော အဝိရာဓေတွာ ဝါလံ ဝိဇ္ဈေယျ။ ဧဝမေဝ ယောဂိနာပိ ‘‘ဣမံ နာမ မေ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ သေဝမာနေန ဧဝရူပေ သေနာသနေ ဣမိနာ နာမ ဣရိယာပထေန ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣဒံ အဓိဂတ’’န္တိ ဧတေ ဘောဇနသပ္ပာယာဒယော အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သော နဋ္ဌေ ဝါ တသ္မိံ တေ အာကာရေ သမ္ပာဒေတွာ ပုန ဥပ္ပာဒေတုံ၊ အပ္ပဂုဏံ ဝါ ပဂုဏံ ကရောန္တော ပုနပ္ပုနံ အပ္ပေတုံ သက္ခိဿတိ။

ယထာ စ ကုသလော သူဒေါ ဘတ္တာရံ ပရိဝိသန္တော တဿ ယံ ယံ ရုစိယာ ဘုဉ္ဇတိ၊ တံ တံ သလ္လက္ခေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသမေဝ ဥပနာမေန္တော လာဘဿ ဘာဂီ ဟောတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ အဓိဂတက္ခဏေ ဘောဇနာဒယော အာကာရေ ဂဟေတွာ တေ သမ္ပာဒေန္တော နဋ္ဌေ နဋ္ဌေ ပုနပ္ပုနံ အပ္ပနာယ လာဘီ ဟောတိ။ တသ္မာ တေန ဝါလဝေဓိနာ ဝိယ သူဒေန ဝိယ စ အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော သူဒေါ ရာဇာနံ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တံ ဝါ နာနစ္စယေဟိ သူပေဟိ ပစ္စုပဋ္ဌိတော အဿ အမ္ဗိလဂ္ဂေဟိပိ တိတ္တကဂ္ဂေဟိပိ ကဋုကဂ္ဂေဟိပိ မဓုရဂ္ဂေဟိပိ ခါရိကေဟိပိ အခါရိကေဟိပိ လောဏိကေဟိပိ အလောဏိကေဟိပိ။ သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော သူဒေါ သကဿ ဘတ္တု နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတိ ‘ဣဒံ ဝါ မေ အဇ္ဇ ဘတ္တု သူပေယျံ ရုစ္စတိ၊ ဣမဿ ဝါ အဘိဟရတိ၊ ဣမဿ ဝါ ဗဟုံ ဂဏှာတိ၊ ဣမဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ၊ အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မေ အဇ္ဇ ဘတ္တု သူပေယျံ ရုစ္စတိ၊ အမ္ဗိလဂ္ဂဿ ဝါ အဘိဟရတိ၊ အမ္ဗိလဂ္ဂဿ ဝါ ဗဟုံ ဂဏှာတိ၊ အမ္ဗိလဂ္ဂဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ…ပေ… အလောဏိကဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’တိ။ သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော သူဒေါ လာဘီ စေဝ ဟောတိ အစ္ဆာဒနဿ၊ လာဘီ ဝေတနဿ၊ လာဘီ အဘိဟာရာနံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? တထာ ဟိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော သူဒေါ သကဿ ဘတ္တု နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော ဘိက္ခု ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတိ…ပေ… ဝေဒနာသု ဝေဒနာ… စိတ္တေ စိတ္တာ… ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတိ အာတာပီ သမ္ပဇာနော သတိမာ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ။ တဿ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿိနော ဝိဟရတော စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ သော တံ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော ဘိက္ခု လာဘီ စေဝ ဟောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ၊ လာဘီ သတိသမ္ပဇညဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? တထာ ဟိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ကုသလော ဘိက္ခု သကဿ စိတ္တဿ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄)။

နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန စဿ ပုန တေ အာကာရေ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာမတ္တမေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န စိရဋ္ဌာနံ။ စိရဋ္ဌာနံ ပန သမာဓိပရိဗန္ဓာနံ ဓမ္မာနံ သုဝိသောဓိတတ္တာ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒံ န သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတွာ၊ ကာယပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ န သုပ္ပဋိပဿဒ္ဓံ ကတွာ၊ အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒိဝသေန ထိနမိဒ္ဓံ န သုဋ္ဌု ပဋိဝိနောဒေတွာ၊ သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒိဝသေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ န သုသမူဟတံ ကတွာ၊ အညေပိ သမာဓိပရိဗန္ဓေ ဓမ္မေ န သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော အဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ အဝိသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ ခိပ္ပမေဝ နိက္ခမတိ။ ယော ပန သမာဓိပရိဗန္ဓေ ဓမ္မေ သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော သုဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ သုပရိသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ အန္တောသမာပတ္တိယံယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ကာမေသု ဆန္ဒံ ပဋိဃံ ဝိနောဒယေ၊

ဥဒ္ဓစ္စမိဒ္ဓံ ဝိစိကိစ္ဆပဉ္စမံ၊

ဝိဝေကပါမောဇ္ဇကရေန စေတသာ၊

ရာဇာဝ သုဒ္ဓန္တဂတော တဟိံ ရမေ’’တိ။

တသ္မာ စိရဋ္ဌိတိကာမေန ပရိဗန္ဓကဓမ္မေ ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထဉ္စ ယထာလဒ္ဓံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တဿ ဒွေ ဝဍ္ဎနာဘူမိယော ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ။ ဥပစာရံ ပတွာပိ ဟိ တံ ဝဍ္ဎေတုံ ဝဋ္ဋတိ အပ္ပနံ ပတွာပိ။ ဧကသ္မိံ ပန ဌာနေ အဝဿံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာလဒ္ဓံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။

နိမိတ္တဝဍ္ဎနနယော

၇၇။ တတြာယံ ဝဍ္ဎနနယော၊ တေန ယောဂိနာ တံ နိမိတ္တံ ပတ္တဝဍ္ဎနပူဝဝဍ္ဎနဘတ္တဝဍ္ဎနလတာဝဍ္ဎနဒုဿဝဍ္ဎနယောဂေန အဝဍ္ဎေတွာ ယထာ နာမ ကဿကော ကသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နင်္ဂလေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ ကသတိ၊ ယထာ ဝါ ပန ဘိက္ခူ သီမံ ဗန္ဓန္တာ ပဌမံ နိမိတ္တာနိ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓန္တိ၊ ဧဝမေဝ တဿ ယထာလဒ္ဓဿ နိမိတ္တဿ အနုက္ကမေန ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလတိဝင်္ဂုလစတုရင်္ဂုလမတ္တံ မနသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပန န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တတော ဝိဒတ္ထိရတနပမုခပရိဝေဏဝိဟာရသီမာနံ ဂါမနိဂမဇနပဒရဇ္ဇသမုဒ္ဒသီမာနဉ္စ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝဍ္ဎယန္တေန စက္ကဝါဠပရိစ္ဆေဒေန ဝါ တတော ဝါပိ ဥတ္တရိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။

ယထာ ဟိ ဟံသပေါတကာ ပက္ခာနံ ဥဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပရိတ္တံ ပရိတ္တံ ပဒေသံ ဥပ္ပတန္တာ ပရိစယံ ကတွာ အနုက္ကမေန စန္ဒိမသူရိယသန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန နိမိတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေန္တော ယာဝ စက္ကဝါဠပရိစ္ဆေဒါ တတော ဝါ ဥတ္တရိ ဝဍ္ဎေတိ။ အထဿ တံ နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနေ ပထဝိယာ ဥက္ကူလဝိကူလနဒီဝိဒုဂ္ဂပဗ္ဗတဝိသမေသု သင်္ကုသတသမဗ္ဘာဟတံ ဥသဘစမ္မံ ဝိယ ဟောတိ။

တသ္မိံ ပန နိမိတ္တေ ပတ္တပဌမဇ္ဈာနေန အာဒိကမ္မိကေန သမာပဇ္ဇနဗဟုလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ပစ္စဝေက္ခဏဗဟုလေန။ ပစ္စဝေက္ခဏဗဟုလဿ ဟိ ဈာနင်္ဂါနိ ထူလာနိ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ အထဿ တာနိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဥပရိ ဥဿုက္ကနာယ ပစ္စယတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ သော အပ္ပဂုဏေ ဈာနေ ဥဿုက္ကမာနော ပတ္တပဌမဇ္ဈာနာ စ ပရိဟာယတိ၊ န စ သက္ကောတိ ဒုတိယံ ပါပုဏိတုံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂါဝီ ပဗ္ဗတေယျာ ဗာလာ အဗျတ္တာ အခေတ္တညူ အကုသလာ ဝိသမေ ပဗ္ဗတေ စရိတုံ။ တဿာ ဧဝမဿ ‘ယံနူနာဟံ အဂတပုဗ္ဗဉ္စေဝ ဒိသံ ဂစ္ဆေယျံ၊ အခါဒိတပုဗ္ဗာနိ စ တိဏာနိ ခါဒေယျံ၊ အပီတပုဗ္ဗာနိ စ ပါနီယာနိ ပိဝေယျ’န္တိ။ သာ ပုရိမံ ပါဒံ န သုပတိဋ္ဌိတံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပစ္ဆိမံ ပါဒံ ဥဒ္ဓရေယျ၊ သာ န စေဝ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂစ္ဆေယျ၊ န စ အခါဒိတပုဗ္ဗာနိ တိဏာနိ ခါဒေယျ၊ န စ အပီတပုဗ္ဗာနိ ပါနီယာနိ ပိဝေယျ။ ယသ္မိဉ္စဿာ ပဒေသေ ဌိတာယ ဧဝမဿ ‘ယံနူနာဟံ အဂတပုဗ္ဗဉ္စေဝ…ပေ… ပိဝေယျ’န္တိ။ တဉ္စ ပဒေသံ န သောတ္ထိနာ ပစ္စာဂစ္ဆေယျ။ တံ ကိဿ ဟေတု ? တထာ ဟိ သာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂါဝီ ပဗ္ဗတေယျာ ဗာလာ အဗျတ္တာ အခေတ္တညူ အကုသလာ ဝိသမေ ပဗ္ဗတေ စရိတုံ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဗာလော အဗျတ္တော အခေတ္တညူ အကုသလော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ သော တံ နိမိတ္တံ နာသေဝတိ၊ န ဘာဝေတိ၊ န ဗဟုလီကရောတိ၊ န သွာဓိဋ္ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ယံနူနာဟံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ…ပေ… ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’န္တိ။ သော န သက္ကောတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ…ပေ… ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တဿေဝံ ဟောတိ ‘ယံနူနာဟံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’န္တိ။ သော န သက္ကောတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဥဘတော ဘဋ္ဌော ဥဘတော ပရိဟီနော၊ သေယျထာပိ သာ ဂါဝီ ပဗ္ဗတေယျာ ဗာလာ အဗျတ္တာ အခေတ္တညူ အကုသလာ ဝိသမေ ပဗ္ဗတေ စရိတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၅)။

တသ္မာနေန တသ္မိံယေဝ တာဝ ပဌမဇ္ဈာနေ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။

ပဉ္စဝသီကထာ

၇၈။ တတြိမာ ပဉ္စ ဝသိယော အာဝဇ္ဇနဝသီ၊ သမာပဇ္ဇနဝသီ၊ အဓိဋ္ဌာနဝသီ၊ ဝုဋ္ဌာနဝသီ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီတိ။ ပဌမံ ဈာနံ ယတ္ထိစ္ဆကံ ယဒိစ္ဆကံ ယာဝဒိစ္ဆကံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ပဌမံ ဈာနံ ယတ္ထိစ္ဆကံ…ပေ… သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ သမာပဇ္ဇနဝသီ။ ဧဝံ သေသာပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။

အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထပ္ပကာသနာ၊ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဌမံ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ တတော ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ တတော ပုန ဝိစာရာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဝုတ္တနယာနေဝ ဇဝနာနီတိ ဧဝံ ပဉ္စသု ဈာနင်္ဂေသု ယဒါ နိရန္တရံ စိတ္တံ ပေသေတုံ သက္ကောတိ၊ အထဿ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝသီ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယေ လဗ္ဘတိ ၊ အညေသံ ဝါ ဧဝရူပေ ကာလေ။ ဣတော ပရံ သီဃတရာ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။

အာယသ္မတော ပန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ နန္ဒောပနန္ဒနာဂရာဇဒမနေ ဝိယ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။

အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ခဏံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တဒုဘယဒဿနတ္ထံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝတ္ထုံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

သော ဟာယသ္မာ ဥပသမ္ပဒါယ အဋ္ဌဝဿိကော ဟုတွာ ထေရမ္ဗတ္ထလေ မဟာရောဟဏဂုတ္တတ္ထေရဿ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ အာဂတာနံ တိံသမတ္တာနံ ဣဒ္ဓိမန္တသဟဿာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရဿ ယာဂုံ ပဋိဂ္ဂါဟယမာနံ ဥပဋ္ဌာကနာဂရာဇာနံ ဂဟေဿာမီတိ အာကာသတော ပက္ခန္ဒန္တံ သုပဏ္ဏရာဇာနံ ဒိသွာ တာဝဒေဝ ပဗ္ဗတံ နိမ္မိနိတွာ နာဂရာဇာနံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ပါဝိသိ။ သုပဏ္ဏရာဇာ ပဗ္ဗတေ ပဟာရံ ဒတွာ ပလာယိ။ မဟာထေရော အာဟ – ‘‘သစေ၊ အာဝုသော၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော နာဘဝိဿ၊ သဗ္ဗေဝ ဂါရယှာ အဿာမာ’’တိ။

ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟိ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ

၇၉။ ဣမာသု ပန ပဉ္စသု ဝသီသု စိဏ္ဏဝသိနာ ပဂုဏပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ စ တတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သန္တတော မနသိကတွာ ပဌမဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ ဒုတိယာဓိဂမာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အထဿ ယဒါ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခတော ဝိတက္ကဝိစာရာ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ပီတိသုခဉ္စေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ စ သန္တတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါဿ ဩဠာရိကင်္ဂံ ပဟာနာယ သန္တအင်္ဂပဋိလာဘာယ စ တဒေဝ နိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရောတော ‘‘ဣဒါနိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒေဝ ပထဝီကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ။ တတော တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ ယေသမဝသာနေ ဧကံ ရူပါဝစရံ ဒုတိယဇ္ဈာနိကံ။ သေသာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝ ကာမာဝစရာနီတိ။

ဧတ္တာဝတာ စေသ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝမနေန ဒွင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ တိဝင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ ဒုတိယံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏံ။

၈၀။ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ သမတိက္ကမာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ။ အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော၊ အညေ ဣဓ။ ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ။ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စ စေတသော သမ္ပသာဒယတိ၊ တသ္မာပိ သမ္ပသာဒနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ပသာဒနံ စေတသောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ စေတသောတိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တတြာယမတ္ထယောဇနာ၊ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ၊ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ ဣတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ၊ ဥဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ၊ သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဣဒံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော၊ န သတ္တဿ၊ န ဇီဝဿ၊ တသ္မာ ဧတံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ။

နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ၊ အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ၊ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဝုစ္စတေ၊ အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာယေဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော၊ တသ္မာ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ၊ ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပဋိလာဘေနေဝ စ သမာဓိပိ ပါကဋော၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘သမ္ပသာဒနန္တိ ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ အဘိပ္ပသာဒေါ။ စေတသော ဧကောဒိဘာဝန္တိ ယာ စိတ္တဿ ဌိတိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေန ပန တေန သဒ္ဓိံ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ၊ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၈၁။ အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ၊ ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ အယဉ္စ ဝိတက္ကော အယဉ္စ ဝိစာရော သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာ ဝူပသန္တာ အတ္ထင်္ဂတာ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပိတာ ဗျပ္ပိတာ သောသိတာ ဝိသောသိတာ ဗျန္တိကတာ၊ တေန ဝုစ္စတိ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၆)။

ဧတ္ထာဟ ‘‘နနု စ ‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’တိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ၊ အထ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တံ ‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’န္တိ’’။ ဝုစ္စတေ၊ ဧဝမေတံ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော၊ န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

အပိစ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ၊ န ကိလေသကာလုဿိယဿ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ၊ န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ ၊ ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ န အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ၊ န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ အဘာဝါတိ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ၊ န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ပန ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။

သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ၊ အထ ခေါ အယမေဝ သမာဓိ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ၊ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ၊ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ ‘‘သမာဓိဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ဒုတိယံ။ ဣဒံ ဒုတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ ဒုတိယံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ တိဝင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ၊ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ပဟာနဝသေန ဒွင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ၊ န တထာ ဣမဿ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ အပ္ပနာက္ခဏေယေဝ စ ပနေတံ ဝိနာ တေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနဿ တေ ‘‘ပဟာနင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပီတိ သုခံ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန တိဝင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ယံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဈာနန္တိ သမ္ပသာဒေါ ပီတိ သုခံ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၈၀) ဝုတ္တံ၊ တံ သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတုံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ဌပေတွာ ပန သမ္ပသာဒနံ နိပ္ပရိယာယေန ဥပနိဇ္ဈာနလက္ခဏပ္ပတ္တာနံ အင်္ဂါနံ ဝသေန တိဝင်္ဂိကမေဝ ဧတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ တိဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ၊ ပီတိ သုခံ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၁၊ ဝိဘ။ ၆၂၈)။ သေသံ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယဇ္ဈာနကထာ

၈၂။ ဧဝမဓိဂတေ ပန တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိနာ ဟုတွာ ပဂုဏဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နဝိတက္ကဝိစာရပစ္စတ္ထိကာ၊ ‘ယဒေဝ တတ္ထ ပီတိဂတံ စေတသော ဥပ္ပိလာဝိတံ၊ ဧတေနေတံ ဩဠာရိကံ အက္ခာယတီ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၆) ဝုတ္တာယ ပီတိယာ ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ စ တတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ တတိယဇ္ဈာနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ တတိယာဓိဂမာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အထဿ ယဒါ ဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခတော ပီတိ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ သုခဉ္စေဝ ဧကဂ္ဂတာ စ သန္တတော ဥပဋ္ဌာတိ။ တဒါဿ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနာယ သန္တအင်္ဂပဋိလာဘာယ စ တဒေဝ နိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရောတော ‘‘ဣဒါနိ တတိယဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒေဝ ပထဝီကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ ယေသံ အဝသာနေ ဧကံ ရူပါဝစရံ တတိယဇ္ဈာနိကံ၊ သေသာနိ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာမာဝစရာနီတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ပနေသ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော စ သမ္ပဇာနော၊ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ၊ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀၊ ဓ။ သ။ ၁၆၃)။ ဧဝမနေန ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ တတိယံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏံ။

၈၃။ တတ္ထ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါတိ ဝိရာဂေါ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ။ ဥဘိန္နံ ပန အန္တရာ စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တဒါ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ကိဉ္စ ဘိယျော ဝူပသမာ စာ’’တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ ဝူပသမာ စာ’’တိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ တဒါ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ၊ ကိဉ္စ ဘိယျော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ၊ ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ၊ နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာတိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၂။၁၃၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၃။၈၈) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ၊ တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကာနံ ဥဿာဟဇနကံ၊ ဧဝမေဝ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။

၈၄။ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ သမံ ပဿတိ၊ အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ဥပေက္ခကောတိ ဝုစ္စတိ။

ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ၊ ဝီရိယုပေက္ခာ၊ သင်္ခါရုပေက္ခာ၊ ဝေဒနုပေက္ခာ၊ ဝိပဿနုပေက္ခာ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ၊ ဈာနုပေက္ခာ၊ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ ယာ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ၊ န ဒုမ္မနော၊ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ကာလေနကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝီရိယုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ။ အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသညိတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ၊ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမဝါဟိတဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀၊ ဓ။ သ။ ၁၆၃) ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဈာနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ ဓ။ သ။ ၁၆၅) ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ နာမ။

တတြ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာ အယံ ဘေဒေါ။ ဧကဿာပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝထေရသေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ။ တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာ စေတာသမတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ၊ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပော နု ခေါ၊ နော’’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္တိကတ္တယံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘‘သပ္ပော၊ န သပ္ပော’’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒဒဏ္ဍေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘‘ကိံ တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂ္ဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာတိ။ ဝီရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ။

ဣတိ ဣမာသု ဥပေက္ခာသု ဈာနုပေက္ခာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ သာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ၊ အနာဘောဂရသာ၊ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ပီတိဝိရာဂပဒဋ္ဌာနာတိ။ ဧတ္ထာဟ၊ နနု စာယမတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ၊ သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ။ တသ္မာ တတြာပိ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ။ အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗျတ္တဉှိ တဿာ တတ္ထ ကိစ္စံ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ။ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။

နိဋ္ဌိတာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတဿ

သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၈၅။ ဣဒါနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ၊ အသမ္မုဿနရသာ၊ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ၊ တီရဏရသံ၊ ပဝိစယပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ။ မုဋ္ဌသတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပနာ။ ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ၊ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ ဧဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော၊ ယထာ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတံ၊ တံ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝါပိ သတ္တာ သာရဇ္ဇန္တိ၊ ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ၊ တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ၊ နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒမိဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋော၊ ယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ။ တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာဟ။

၈၆။ ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ၊ ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိန္တိ? ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ။ တံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော၊ န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎိယတိ။ ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ၊ တသ္မာ ပသံသာရဟော ဟောတိ ။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တော ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ တတိယံ၊ ဣဒံ တတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ တတိယံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ၊ ဧတ္ထ ပီတိယာ ပဟာနဝသေန ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ။ သာ ပနေသာ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝိယ အပ္ပနာက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ။ တေန နဿ သာ ပဟာနင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ။ သုခံ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဣမေသံ ပန ဒွိန္နံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ယံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာ သတိ သမ္ပဇညံ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၉၁) ဝုတ္တံ၊ တံ သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတုံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ဌပေတွာ ပန ဥပေက္ခာသတိသမ္ပဇညာနိ နိပ္ပရိယာယေန ဥပနိဇ္ဈာနလက္ခဏပ္ပတ္တာနံ အင်္ဂါနံ ဝသေန ဒုဝင်္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဒုဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ၊ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၃၊ ဝိဘ။ ၆၂၄)။ သေသံ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ

၈၇။ ဧဝမဓိဂတေ ပန တသ္မိံပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိနာ ဟုတွာ ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နပီတိပစ္စတ္ထိကာ၊ ‘ယဒေဝ တတ္ထ သုခမိတိ စေတသော အာဘောဂေါ၊ ဧတေနေတံ ဩဠာရိကံ အက္ခာယတီ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၆) ဧဝံ ဝုတ္တဿ သုခဿ ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ စ တတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ စတုတ္ထံ ဈာနံ သန္တတော မနသိကတွာ တတိယဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ စတုတ္ထာဓိဂမာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အထဿ ယဒါ တတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခတော စေတသိကသောမနဿသင်္ခါတံ သုခံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ စ သန္တတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါဿ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနာယ သန္တအင်္ဂပဋိလာဘာယ စ တဒေဝ နိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရောတော ‘‘ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒေဝ ပထဝီကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ၊ ယေသံ အဝသာနေ ဧကံ ရူပါဝစရံ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ၊ သေသာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝ ကာမာဝစရာနိ။ အယံ ပန ဝိသေသော၊ ယသ္မာ သုခဝေဒနာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ စ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တာနိ ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တတ္တာယေဝ စေတ္ထ ပီတိပိ ပရိဟာယတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ ဓ။ သ။ ၁၆၅)။ ဧဝမနေန ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ စတုတ္ထံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏံ။

၈၈။ တတ္ထ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ၊ န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ၊ ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတီတိ။ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ။ ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနမ္ပိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိပိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ သုခိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ နေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု၊ န နိရောဓောယေဝ။ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ၊ နာတိသယနိရောဓော။

တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနုပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနုပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ၊ သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ၊ ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ စ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ၊ အပ္ပဟီနာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ၊ ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။

ဧတ္ထာဟ ‘‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿုပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟဋာ’’တိ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ယာ ဟိ အယံ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သာ သုခုမာ ဒုဝိညေယျာ န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ၊ တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ၊ အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော ဂဏှထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟယတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝါ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာ ဧတာ သမာဟရိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ယံ နေဝ သုခံ န ဒုက္ခံ န သောမနဿံ န ဒေါမနဿံ၊ အယံ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာတိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။

အပိစ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော၊ ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခွာဝုသော၊ စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။

ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနမတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော၊ သောမနဿံ ရာဂဿ။ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ ပစ္စယော၊ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စဿ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။

အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ။ သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ၊ န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ အဒုက္ခမသုခါ ၊ ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ၊ မဇ္ဈတ္တရသာ၊ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ သုခဒုက္ခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၈၉။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ၊ ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ၊ န အညေန။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ သတိ ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဝိသဒါ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါ ပရိယောဒါတာ။ တေန ဝုစ္စတိ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၉၇)။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ၊ အပိစ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ။ ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ၊ ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အပ္ပဋိလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဘေဒေသု အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ။ တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ စတုတ္ထံ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ စတုတ္ထံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ၊ တတ္ထ သောမနဿဿ ပဟာနဝသေန ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဉ္စ ပန သောမနဿံ ဧကဝီထိယံ ပုရိမဇဝနေသုယေဝ ပဟီယတိ။ တေနဿ တံ ပဟာနင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာတိ ဣမေသံ ပန ဒွိန္နံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဒုဝင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧသ တာဝ စတုက္ကဇ္ဈာနေ နယော။

ပဉ္စကဇ္ဈာနကထာ

၉၀။ ပဉ္စကဇ္ဈာနံ ပန နိဗ္ဗတ္တေန္တေန ပဂုဏပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ၊ ဝိတက္ကဿ ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ စ တတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ ပဌမဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ ဒုတိယာဓိဂမာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အထဿ ယဒါ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခတော ဝိတက္ကမတ္တံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဝိစာရာဒယော သန္တတော။ တဒါဿ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနာယ သန္တင်္ဂပဋိလာဘာယ စ တဒေဝ နိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရောတော ဝုတ္တနယေနေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ဝိတက္ကမတ္တမေဝ ပဟာနင်္ဂံ။ ဝိစာရာဒီနိ စတ္တာရိ သမန္နာဂတင်္ဂါနိ။ သေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။

ဧဝမဓိဂတေ ပန တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိနာ ဟုတွာ ပဂုဏဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နဝိတက္ကပစ္စတ္ထိကာ၊ ဝိစာရဿ ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ စ တတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ တတိယံ ဈာနံ သန္တတော မနသိကရိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ တတိယာဓိဂမာယ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အထဿ ယဒါ ဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပစ္စဝေက္ခတော ဝိစာရမတ္တံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ပီတိအာဒီနိ သန္တတော။ တဒါဿ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနာယ သန္တင်္ဂပဋိလာဘာယ စ တဒေဝ နိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ မနသိကရောတော ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယံ ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ဝိစာရမတ္တမေဝ ပဟာနင်္ဂံ စတုက္ကနယဿ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယ ပီတိအာဒီနိ တီဏိ သမန္နာဂတင်္ဂါနိ။ သေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။

ဣတိ ယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယံ၊ တံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဉ္စေဝ တတိယဉ္စ ဟောတိ။ ယာနိ စ တတ္ထ တတိယစတုတ္ထာနိ၊ တာနိ စ စတုတ္ထပဉ္စမာနိ ဟောန္တိ။ ပဌမံ ပဌမမေဝါတိ။

ဣတိ သာဓုဇနပါမောဇ္ဇတ္ထာယ ကတေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ

သမာဓိဘာဝနာဓိကာရေ

ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသော နာမ

စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။