📜

၉။ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသော

မေတ္တာဘာဝနာကထာ

၂၄၀။ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု ပန မေတ္တာ၊ ကရုဏာ၊ မုဒိတာ၊ ဥပေက္ခာတိ ဣမေသု စတူသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု မေတ္တံ ဘာဝေတုကာမေန တာဝ အာဒိကမ္မိကေန ယောဂါဝစရေန ဥပစ္ဆိန္နပလိဗောဓေန ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနေန ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ဝိဝိတ္တေ ပဒေသေ သုပညတ္တေ အာသနေ သုခနိသိန္နေန အာဒိတော တာဝ ဒေါသေ အာဒီနဝေါ၊ ခန္တိယဉ္စ အာနိသံသော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော။

ကသ္မာ? ဣမာယ ဟိ ဘာဝနာယ ဒေါသော ပဟာတဗ္ဗော၊ ခန္တိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ။ န စ သက္ကာ ကိဉ္စိ အဒိဋ္ဌာဒီနဝံ ပဟာတုံ၊ အဝိဒိတာနိသံသံ ဝါ အဓိဂန္တုံ။ တသ္မာ ‘‘ဒုဋ္ဌော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိဏ္ဏစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတီ’’တိအာဒီနံ (အ။ နိ။ ၃။၇၂) ဝသေန ဒေါသေ အာဒီနဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ’’၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၄)၊

‘‘ခန္တိဗလံ ဗလာနီကံ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၆၂၈)၊

‘‘ခန္တာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီနံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၀) ဝသေန ခန္တိယံ အာနိသံသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထေဝံ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ဒေါသတော စိတ္တံ ဝိဝေစနတ္ထာယ၊ ဝိဒိတာနိသံသာယ စ ခန္တိယာ သံယောဇနတ္ထာယ မေတ္တာဘာဝနာ အာရဘိတဗ္ဗာ။ အာရဘန္တေန စ အာဒိတောဝ ပုဂ္ဂလဘေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော ‘‘ဣမေသု ပုဂ္ဂလေသု မေတ္တာ ပဌမံ န ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ ဣမေသု နေဝ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ။

အယဉှိ မေတ္တာ အပ္ပိယပုဂ္ဂလေ၊ အတိပ္ပိယသဟာယကေ၊ မဇ္ဈတ္တေ၊ ဝေရီပုဂ္ဂလေတိ ဣမေသု စတူသု ပဌမံ န ဘာဝေတဗ္ဗာ။ လိင်္ဂဝိသဘာဂေ ဩဓိသော န ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကာလကတေ န ဘာဝေတဗ္ဗာဝ။ ကိံကာရဏာ အပ္ပိယာဒီသု ပဌမံ န ဘာဝေတဗ္ဗာ? အပ္ပိယံ ဟိ ပိယဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတိ။ အတိပ္ပိယသဟာယကံ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတိ၊ အပ္ပမတ္တကေပိ စဿ ဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေ အာရောဒနာကာရပ္ပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ မဇ္ဈတ္တံ ဂရုဋ္ဌာနေ စ ပိယဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တော ကိလမတိ။ ဝေရိမနုဿရတော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အပ္ပိယာဒီသု ပဌမံ န ဘာဝေတဗ္ဗာ။

လိင်္ဂဝိသဘာဂေ ပန တမေဝ အာရဗ္ဘ ဩဓိသော ဘာဝေန္တဿ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အညတရော ကိရ အမစ္စပုတ္တော ကုလူပကတ္ထေရံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘန္တေ၊ ကဿ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ? ထေရော ‘‘ပိယပုဂ္ဂလေ’’တိ အာဟ။ တဿ အတ္တနော ဘရိယာ ပိယာ ဟောတိ။ သော တဿာ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော သဗ္ဗရတ္တိံ ဘိတ္တိယုဒ္ဓမကာသိ။ တသ္မာ လိင်္ဂဝိသဘာဂေ ဩဓိသော န ဘာဝေတဗ္ဗာ။

ကာလကတေ ပန ဘာဝေန္တော နေဝ အပ္ပနံ၊ န ဥပစာရံ ပါပုဏာတိ။ အညတရော ကိရ ဒဟရဘိက္ခု အာစရိယံ အာရဗ္ဘ မေတ္တံ အာရဘိ။ တဿ မေတ္တာ နပ္ပဝတ္တတိ။ သော မဟာထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဂုဏာဝ မေ မေတ္တာဈာနသမာပတ္တိ၊ န စ နံ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောမိ၊ ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘နိမိတ္တံ၊ အာဝုသော၊ ဂဝေသာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ဂဝေသန္တော အာစရိယဿ မတဘာဝံ ဉတွာ အညံ အာရဗ္ဘ မေတ္တာယန္တော သမာပတ္တိံ အပ္ပေသိ။ တသ္မာ ကာလကတေ န ဘာဝေတဗ္ဗာဝ။

၂၄၁။ သဗ္ဗပဌမံ ပန ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမိ နိဒ္ဒုက္ခော’’တိ ဝါ၊ ‘‘အဝေရော အဗျာပဇ္ဇော အနီဃော သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရာမီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ အတ္တနိယေဝ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၄၃) ဝုတ္တံ –

‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ? သေယျထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ပိယံ မနာပံ ဒိသွာ မေတ္တာယေယျ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ သတ္တေ မေတ္တာယ ဖရတီ’’တိ။

‘‘ယဉ္စ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) –

‘‘ကတမေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တု’’ အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တု။ သဗ္ဗေ ပါဏာ… သဗ္ဗေ ဘူတာ… သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလာ… သဗ္ဗေ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ အဝေရာ အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိအာဒိ –

ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ မေတ္တသုတ္တေ (ခု။ ပါ။ ၉။၃၊ သု။ နိ။ ၁၄၅) –

‘‘သုခိနောဝ ခေမိနော ဟောန္တု၊

သဗ္ဗသတ္တာ ဘဝန္တု သုခိတတ္တာ’’တိအာဒိ။ –

ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ တတ္ထ အတ္တနိ ဘာဝနာ ဝုတ္တာတိ စေ။ တဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? တဉှိ အပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သက္ခိဘာဝဝသေန။

သစေပိ ဟိ ဝဿသတံ ဝဿသဟဿံ ဝါ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနိ မေတ္တံ ဘာဝေတိ၊ နေဝဿ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိ ဘာဝယတော ပန ယထာ အဟံ သုခကာမော ဒုက္ခပဋိက္ကူလော ဇီဝိတုကာမော အမရိတုကာမော စ၊ ဧဝံ အညေပိ သတ္တာတိ အတ္တာနံ သက္ခိံ ကတွာ အညသတ္တေသု ဟိတသုခကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဂဝတာပိ –

‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာ၊

နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ ကွစိ၊

ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသံ၊

တသ္မာ န ဟိံသေ ပရမတ္တကာမော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၁)၊ –

ဝဒတာ အယံ နယော ဒဿိတော။

၂၄၂။ တသ္မာ သက္ခိဘာဝတ္ထံ ပဌမံ အတ္တာနံ မေတ္တာယ ဖရိတွာ တဒနန္တရံ သုခပ္ပဝတ္တနတ္ထံ ယွာယံ ပိယော မနာပေါ ဂရု ဘာဝနီယော အာစရိယော ဝါ အာစရိယမတ္တော ဝါ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ဥပဇ္ဈာယမတ္တော ဝါ တဿ ဒါနပိယဝစနာဒီနိ ပိယမနာပတ္တကာရဏာနိ သီလသုတာဒီနိ ဂရုဘာဝနီယတ္တကာရဏာနိ စ အနုဿရိတွာ ‘‘ဧသ သပ္ပုရိသော သုခီ ဟောတု နိဒ္ဒုက္ခော’’တိအာဒိနာ နယေန မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

ဧဝရူပေ စ ပုဂ္ဂလေ ကာမံ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣမိနာ ပန ဘိက္ခုနာ တာဝတကေနေဝ တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတ္တုကာမေန တဒနန္တရံ အတိပ္ပိယသဟာယကေ၊ အတိပ္ပိယသဟာယကတော မဇ္ဈတ္တေ၊ မဇ္ဈတ္တတော ဝေရီပုဂ္ဂလေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဘာဝေန္တေန စ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ မုဒုံ ကမ္မနိယံ စိတ္တံ ကတွာ တဒနန္တရေ တဒနန္တရေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗံ။

ယဿ ပန ဝေရီပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ၊ မဟာပုရိသဇာတိကတ္တာ ဝါ အနတ္ထံ ကရောန္တေပိ ပရေ ဝေရီသညာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန ‘‘မဇ္ဈတ္တေ မေ မေတ္တစိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဇာတံ၊ ဣဒါနိ နံ ဝေရိမှိ ဥပသံဟရာမီ’’တိ ဗျာပါရောဝ န ကာတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဇ္ဈတ္တတော ဝေရီပုဂ္ဂလေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ။

၂၄၃။ သစေ ပနဿ ဝေရိမှိ စိတ္တမုပသံဟရတော တေန ကတာပရာဓာနုဿရဏေန ပဋိဃမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ အထာနေန ပုရိမပုဂ္ဂလေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပုနပ္ပုနံ မေတ္တံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ပုဂ္ဂလံ မေတ္တာယန္တေန ပဋိဃံ ဝိနောဒေတဗ္ဗံ။ သစေ ဧဝမ္ပိ ဝါယမတော န နိဗ္ဗာတိ၊ အထ –

ကကစူပမဩဝါဒ-အာဒီနံ အနုသာရတော၊

ပဋိဃဿ ပဟာနာယ၊ ဃဋိတဗ္ဗံ ပုနပ္ပုနံ။

တဉ္စ ခေါ ဣမိနာ အာကာရေန အတ္တာနံ ဩဝဒန္တေနေဝ ‘‘အရေ ကုဇ္ဈနပုရိသ၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩကန္တေယျုံ၊ တတြာပိ ယော မနော ပဒေါသေယျ။ န မေ သော တေန သာသနကရော’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) စ၊

‘တဿေဝ တေန ပါပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊

ကုဒ္ဓမပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယံ။

‘‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ၊ အတ္တနော စ ပရဿ စ၊

ပရံ သင်္ကုပိတံ ဉတွာ၊ ယော သတော ဥပသမ္မတီ’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၈)၊ –

‘‘‘သတ္တိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သပတ္တကန္တာ သပတ္တကရဏာ ကောဓနံ အာဂစ္ဆန္တိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။ ကတမေ သတ္တ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ အဟော ဝတာယံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော အဿာတိ။ တံ ကိဿဟေတု? န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပတ္တော သပတ္တဿ ဝဏ္ဏဝတာယ နန္ဒတိ။ ကောဓနာယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကိဉ္စာပိ သော ဟောတိ သုနှာတော သုဝိလိတ္တော ကပ္ပိတကေသမဿု ဩဒါတဝတ္ထဝသနော၊ အထ ခေါ သော ဒုဗ္ဗဏ္ဏောဝ ဟောတိ ကောဓာဘိဘူတော။ အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမော ဓမ္မော သပတ္တကန္တော သပတ္တကရဏော ကောဓနံ အာဂစ္ဆတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။ ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ အဟောဝတာယံ ဒုက္ခံ သယေယျာတိ…ပေ… န ပစုရတ္ထော အဿာတိ…ပေ… န ဘောဂဝါ အဿာတိ…ပေ… န ယသဝါ အဿာတိ…ပေ… န မိတ္တဝါ အဿာတိ…ပေ… န ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇေယျာတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပတ္တော သပတ္တဿ သုဂတိဂမနေန နန္ဒတိ။ ကောဓနာယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတိ၊ ဝါစာယ မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရတိ။ သော ကာယေန ဝါစာယ မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ ကောဓာဘိဘူတော’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၄) စ၊

‘‘‘သေယျထာပိ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆဝါလာတံ ဥဘတောပဒိတ္တံ မဇ္ဈေ ဂူထဂတံ နေဝ ဂါမေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရတိ၊ န အရညေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရတိ။ တထူပမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဒါမီ’တိ စ၊

‘‘သော ဒါနိ တွံ ဧဝံ ကုဇ္ဈန္တော န စေဝ ဘဂဝတော သာသနကရော ဘဝိဿသိ၊ ပဋိကုဇ္ဈန္တော စ ကုဒ္ဓပုရိသတောပိ ပါပိယော ဟုတွာ န ဒုဇ္ဇယံ သင်္ဂါမံ ဇေဿသိ၊ သပတ္တကရဏေ စ ဓမ္မေ အတ္တာဝ အတ္တနော ကရိဿသိ၊ ဆဝါလာတူပမော စ ဘဝိဿသီ’’တိ။

၂၄၄။ တဿေဝံ ဃဋယတော ဝါယမတော သစေ တံ ပဋိဃံ ဝူပသမ္မတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ ဝူပသမ္မတိ၊ အထ ယော ယော ဓမ္မော တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝူပသန္တော ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါ၊ အနုဿရိယမာနော ပသာဒံ အာဝဟတိ၊ တံ တံ အနုဿရိတွာ အာဃာတော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။

ဧကစ္စဿ ဟိ ကာယသမာစာရောဝ ဥပသန္တော ဟောတိ။ ဥပသန္တဘာဝေါ စဿ ဗဟုံ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရောန္တဿ သဗ္ဗဇနေန ဉာယတိ။ ဝစီသမာစာရမနောသမာစာရာ ပန အဝူပသန္တာ ဟောန္တိ။ တဿ တေ အစိန္တေတွာ ကာယသမာစာရဝူပသမောယေဝ အနုဿရိတဗ္ဗော။

ဧကစ္စဿ ဝစီသမာစာရောဝ ဥပသန္တော ဟောတိ။ ဥပသန္တဘာဝေါ စဿ သဗ္ဗဇနေန ဉာယတိ။ သော ဟိ ပကတိယာ စ ပဋိသန္ထာရကုသလော ဟောတိ သခိလော သုခသမ္ဘာသော သမ္မောဒကော ဥတ္တာနမုခေါ ပုဗ္ဗဘာသီ မဓုရေန သရေန ဓမ္မံ ဩသာရေတိ၊ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ဓမ္မကထံ ကထေတိ။ ကာယသမာစာရမနောသမာစာရာ ပန အဝူပသန္တာ ဟောန္တိ၊ တဿ တေ အစိန္တေတွာ ဝစီသမာစာရဝူပသမောယေဝ အနုဿရိတဗ္ဗော။

ဧကစ္စဿ မနောသမာစာရောဝ ဥပသန္တော ဟောတိ၊ ဥပသန္တဘာဝေါ စဿ စေတိယဝန္ဒနာဒီသု သဗ္ဗဇနဿ ပါကဋော ဟောတိ။ ယော ဟိ အဝူပသန္တစိတ္တော ဟောတိ၊ သော စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ထေရေ ဝါ ဝန္ဒမာနော န သက္ကစ္စံ ဝန္ဒတိ၊ ဓမ္မဿဝနမဏ္ဍပေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဝါ ပစလာယန္တော ဝါ နိသီဒတိ။ ဥပသန္တစိတ္တော ပန ဩကပ္ပေတွာ ဝန္ဒတိ၊ ဩဟိတသောတော အဋ္ဌိံကတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ စိတ္တပ္ပသာဒံ ကရောန္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ဣတိ ဧကစ္စဿ မနောသမာစာရောဝ ဥပသန္တော ဟောတိ၊ ကာယဝစီသမာစာရာ အဝူပသန္တာ ဟောန္တိ၊ တဿ တေ အစိန္တေတွာ မနောသမာစာရဝူပသမောယေဝ အနုဿရိတဗ္ဗော။

ဧကစ္စဿ ပန ဣမေသု တီသု ဓမ္မေသု ဧကောပိ အဝူပသန္တော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဧသ ဣဒါနိ မနုဿလောကေ စရတိ၊ အထ ခေါ ကတိပါဟဿ အစ္စယေန အဋ္ဌမဟာနိရယသောဠသဥဿဒနိရယပရိပူရကော ဘဝိဿတီ’’တိ ကာရုညံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ။ ကာရုညမ္ပိ ဟိ ပဋိစ္စ အာဃာတော ဝူပသမ္မတိ။

ဧကစ္စဿ တယောပိမေ ဓမ္မာ ဝူပသန္တာ ဟောန္တိ၊ တဿ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ အနုဿရိတဗ္ဗံ။ တာဒိသေ ဟိ ပုဂ္ဂလေ န ဒုက္ကရာ ဟောတိ မေတ္တာဘာဝနာတိ။

ဣမဿ စ အတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ အာဝုသော၊ အာဃာတပဋိဝိနယာ။ ယတ္ထ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနောဒေတဗ္ဗော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၂) ဣဒံ ပဉ္စကနိပါတေ အာဃာတပဋိဝိနယသုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

၂၄၅။ သစေ ပနဿ ဧဝမ္ပိ ဝါယမတော အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ၊ အထာနေန ဧဝံ အတ္တာ ဩဝဒိတဗ္ဗော –

‘‘အတ္တနော ဝိသယေ ဒုက္ခံ၊ ကတံ တေ ယဒိ ဝေရိနာ၊

ကိံ တဿာဝိသယေ ဒုက္ခံ၊ သစိတ္တေ ကတ္တုမိစ္ဆသိ။

‘‘ဗဟူပကာရံ ဟိတွာန၊ ဉာတိဝဂ္ဂံ ရုဒမ္မုခံ၊

မဟာနတ္ထကရံ ကောဓံ၊ သပတ္တံ န ဇဟာသိ ကိံ။

‘‘ယာနိ ရက္ခသိ သီလာနိ၊ တေသံ မူလနိကန္တနံ၊

ကောဓံ နာမုပဠာလေသိ၊ ကော တယာ သဒိသော ဇဠော။

‘‘ကတံ အနရိယံ ကမ္မံ၊ ပရေန ဣတိ ကုဇ္ဈသိ၊

ကိံ နု တွံ တာဒိသံယေဝ၊ ယော သယံ ကတ္တုမိစ္ဆသိ။

‘‘ဒေါသေတုကာမော ယဒိ တံ၊ အမနာပံ ပရော ကရိ၊

ဒေါသုပ္ပာဒေန တဿေဝ၊ ကိံ ပူရေသိ မနောရထံ။

‘‘ဒုက္ခံ တဿ စ နာမ တွံ၊ ကုဒ္ဓါ ကာဟသိ ဝါ နဝါ၊

အတ္တာနံ ပနိဒါနေဝ၊ ကောဓဒုက္ခေန ဗာဓသိ။

‘‘ကောဓံ ဝါ အဟိတံ မဂ္ဂံ၊ အာရူဠှာ ယဒိ ဝေရိနော၊

ကသ္မာ တုဝမ္ပိ ကုဇ္ဈန္တော၊ တေသံယေဝါနုသိက္ခသိ။

‘‘ယံ ဒေါသံ တဝ နိဿာယ၊ သတ္တုနာ အပ္ပိယံ ကတံ၊

တမေဝ ဒေါသံ ဆိန္ဒဿု၊ ကိမဋ္ဌာနေ ဝိဟညသိ။

‘‘ခဏိကတ္တာ စ ဓမ္မာနံ၊ ယေဟိ ခန္ဓေဟိ တေ ကတံ၊

အမနာပံ နိရုဒ္ဓါ တေ၊ ကဿ ဒါနီဓ ကုဇ္ဈသိ။

‘‘ဒုက္ခံ ကရောတိ ယော ယဿ၊ တံ ဝိနာ ကဿ သော ကရေ၊

သယမ္ပိ ဒုက္ခဟေတုတ္တ၊ မိတိ ကိံ တဿ ကုဇ္ဈသီ’’တိ။

၂၄၆။ သစေ ပနဿ ဧဝံ အတ္တာနံ ဩဝဒတောပိ ပဋိဃံ နေဝ ဝူပသမ္မတိ၊ အထာနေန အတ္တနော စ ပရဿ စ ကမ္မဿကတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အတ္တနော တာဝ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ‘‘အမ္ဘော တွံ တဿ ကုဒ္ဓါ ကိံ ကရိဿသိ? နနု တဝေဝ စေတံ ဒေါသနိဒါနံ ကမ္မံ အနတ္ထာယ သံဝတ္တိဿတိ? ကမ္မဿကော ဟိ တွံ ကမ္မဒါယာဒေါ ကမ္မယောနိ ကမ္မဗန္ဓု ကမ္မပဋိသရဏော၊ ယံ ကမ္မံ ကရိဿသိ၊ တဿ ဒါယာဒေါ ဘဝိဿသိ၊ ဣဒဉ္စ တေ ကမ္မံ နေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ၊ န ပစ္စေကဗောဓိံ၊ န သာဝကဘူမိံ၊ န ဗြဟ္မတ္တသက္ကတ္တစက္ကဝတ္တိပဒေသရာဇာဒိသမ္ပတ္တီနံ အညတရံ သမ္ပတ္တိံ သာဓေတုံ သမတ္ထံ၊ အထ ခေါ သာသနတော စာဝေတွာ ဝိဃာသာဒါဒိဘာဝဿ စေဝ နေရယိကာဒိဒုက္ခဝိသေသာနဉ္စ တေ သံဝတ္တနိကမိဒံ ကမ္မံ။ သော တွံ ဣဒံ ကရောန္တော ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဝီတစ္စိတေ ဝါ အင်္ဂါရေ၊ ဂူထံ ဝါ ဂဟေတွာ ပရံ ပဟရိတုကာမော ပုရိသော ဝိယ အတ္တာနမေဝ ပဌမံ ဒဟသိ စေဝ ဒုဂ္ဂန္ဓဉ္စ ကရောသီ’’တိ။

ဧဝံ အတ္တနော ကမ္မဿကတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရဿပိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ‘‘ဧသောပိ တဝ ကုဇ္ဈိတွာ ကိံ ကရိဿတိ? နနု ဧတဿေဝေတံ အနတ္ထာယ သံဝတ္တိဿတိ? ကမ္မဿကော ဟိ အယမာယသ္မာ ကမ္မဒါယာဒေါ…ပေ… ယံ ကမ္မံ ကရိဿတိ၊ တဿ ဒါယာဒေါ ဘဝိဿတိ။ ဣဒဉ္စဿ ကမ္မံ နေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ န ပစ္စေကဗောဓိံ၊ န သာဝကဘူမိံ၊ န ဗြဟ္မတ္တသက္ကတ္တစက္ကဝတ္တိပဒေသရာဇာဒိသမ္ပတ္တီနံ အညတရံ သမ္ပတ္တိံ သာဓေတုံ သမတ္ထံ၊ အထ ခေါ သာသနတော စာဝေတွာ ဝိဃာသာဒါဒိဘာဝဿ စေဝ နေရယိကာဒိဒုက္ခဝိသေသာနဉ္စဿ သံဝတ္တနိကမိဒံ ကမ္မံ။ သွာယံ ဣဒံ ကရောန္တော ပဋိဝါတေ ဌတွာ ပရံ ရဇေန ဩကိရိတုကာမော ပုရိသော ဝိယ အတ္တာနံယေဝ ဩကိရတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘‘ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ၊

သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿ၊

တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ၊

သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော’’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၂၅၊ သု။ နိ။ ၆၆၇)၊

၂၄၇။ သစေ ပနဿ ဧဝံ ကမ္မဿကတမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခတော နေဝ ဝူပသမ္မတိ၊ အထာနေန သတ္ထု ပုဗ္ဗစရိယဂုဏာ အနုဿရိတဗ္ဗာ။

တတြာယံ ပစ္စဝေက္ခဏာနယော – အမ္ဘော ပဗ္ဗဇိတ၊ နနု တေ သတ္ထာ ပုဗ္ဗေဝ သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဗောဓိသတ္တောပိ သမာနော စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရယမာနော တတ္ထ တတ္ထ ဝဓကေသုပိ ပစ္စတ္ထိကေသု စိတ္တံ နပ္ပဒူသေသိ။ သေယျထိဒံ၊ သီလဝဇာတကေ တာဝ အတ္တနော ဒေဝိယာ ပဒုဋ္ဌေန ပါပအမစ္စေန အာနီတဿ ပဋိရညော တိယောဇနသတံ ရဇ္ဇံ ဂဏှန္တဿ နိသေဓနတ္ထာယ ဥဋ္ဌိတာနံ အမစ္စာနံ အာဝုဓမ္ပိ ဆုပိတုံ န အဒါသိ။ ပုန သဒ္ဓိံ အမစ္စသဟဿေန အာမကသုသာနေ ဂလပ္ပမာဏံ ဘူမိံ ခဏိတွာ နိခညမာနော စိတ္တပ္ပဒေါသမတ္တမ္ပိ အကတွာ ကုဏပခါဒနတ္ထံ အာဂတာနံ သိင်္ဂါလာနံ ပံသုဝိယူဟနံ နိဿာယ ပုရိသကာရံ ကတွာ ပဋိလဒ္ဓဇီဝိတော ယက္ခာနုဘာဝေန အတ္တနော သိရိဂဗ္ဘံ ဩရုယှ သိရိသယနေ သယိတံ ပစ္စတ္ထိကံ ဒိသွာ ကောပံ အကတွာဝ အညမညံ သပထံ ကတွာ တံ မိတ္တဋ္ဌာနေ ဌပယိတွာ အာဟ –

‘‘အာသီသေထေဝ ပုရိသော၊ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊

ပဿာမိ ဝေါဟမတ္တာနံ၊ ယထာ ဣစ္ဆိံ တထာ အဟူ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၅၁)၊

ခန္တိဝါဒီဇာတကေ ဒုမ္မေဓေန ကာသိရညာ ‘‘ကိံဝါဒီ တွံ သမဏာ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ခန္တိဝါဒီ နာမာဟ’’န္တိ ဝုတ္တေ သကဏ္ဋကာဟိ ကသာဟိ တာဠေတွာ ဟတ္ထပါဒေသု ဆိဇ္ဇမာနေသု ကောပမတ္တမ္ပိ နာကာသိ။

အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ၊ ယံ မဟလ္လကော ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော ဧဝံ ကရေယျ။ စူဠဓမ္မပါလဇာတကေ ပန ဥတ္တာနသေယျကောပိ သမာနော –

‘‘စန္ဒနရသာနုလိတ္တာ၊ ဗာဟာ ဆိဇ္ဇန္တိ ဓမ္မပါလဿ၊

ဒါယာဒဿ ပထဗျာ၊ ပါဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၄၉)၊

ဧဝံ ဝိပ္ပလပမာနာယ မာတုယာ ပိတရာ မဟာပတာပေန နာမ ရညာ ဝံသကဠီရေသု ဝိယ စတူသု ဟတ္ထပါဒေသု ဆေဒါပိတေသု တာဝတာပိ သန္တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာ သီသမဿ ဆိန္ဒထာတိ အာဏတ္တေ ‘‘အယံ ဒါနိ တေ စိတ္တပရိဂ္ဂဏှနကာလော၊ ဣဒါနိ အမ္ဘော ဓမ္မပါလ၊ သီသစ္ဆေဒါဏာပကေ ပိတရိ၊ သီသစ္ဆေဒကေ ပုရိသေ၊ ပရိဒေဝမာနာယ မာတရိ၊ အတ္တနိ စာတိ ဣမေသု စတူသု သမစိတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဒဠှံ သမာဒါနမဓိဋ္ဌာယ ပဒုဋ္ဌာကာရမတ္တမ္ပိ နာကာသိ။

ဣဒဉ္စာပိ အနစ္ဆရိယမေဝ၊ ယံ မနုဿဘူတော ဧဝမကာသိ။ တိရစ္ဆာနဘူတောပိ ပန ဆဒ္ဒန္တော နာမ ဝါရဏော ဟုတွာ ဝိသပ္ပိတေန သလ္လေန နာဘိယံ ဝိဒ္ဓါပိ တာဝ အနတ္ထကာရိမှိ လုဒ္ဒကေ စိတ္တံ နပ္ပဒူသေသိ။ ယထာဟ –

‘‘သမပ္ပိတော ပုထုသလ္လေန နာဂေါ၊

အဒုဋ္ဌစိတ္တော လုဒ္ဒကံ အဇ္ဈဘာသိ၊

ကိမတ္ထယံ ကိဿ ဝါ သမ္မ ဟေတု၊

မမံ ဝဓီ ကဿ ဝါယံ ပယောဂေါ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၂၄)၊

ဧဝံ ဝတွာ စ ကာသိရညော မဟေသိယာ တဝ ဒန္တာနမတ္ထာယ ပေသိတောမှိ ဘဒန္တေတိ ဝုတ္တေ တဿာ မနောရထံ ပူရေန္တော ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိနိစ္ဆရဏသမုဇ္ဇလိတစာရုသောဘေ အတ္တနော ဒန္တေ ဆေတွာ အဒါသိ။

မဟာကပိ ဟုတွာ အတ္တနာယေဝ ပဗ္ဗတပပါတတော ဥဒ္ဓရိတေန ပုရိသေန –

‘‘ဘက္ခော အယံ မနုဿာနံ၊ ယထေဝညေ ဝနေ မိဂါ၊

ယံနူနိမံ ဝဓိတွာန၊ ဆာတော ခါဒေယျ ဝါနရံ။

‘‘အာဟိတောဝ ဂမိဿာမိ၊ မံသမာဒါယ သမ္ဗလံ၊

ကန္တာရံ နိတ္ထရိဿာမိ၊ ပါထေယျံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၀၅-၂၀၆)၊ –

ဧဝံ စိန္တေတွာ သိလံ ဥက္ခိပိတွာ မတ္ထကေ သမ္ပဒါလိတေ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တံ ပုရိသံ ဥဒိက္ခမာနော –

‘‘မာ အယျောသိ မေ ဘဒန္တေ၊ တွံ နာမေတာဒိသံ ကရိ၊

တွံ ခေါသိ နာမ ဒီဃာဝု၊ အညံ ဝါရေတုမရဟသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၀၉)၊ –

ဝတွာ တသ္မိံ ပုရိသေ စိတ္တံ အပ္ပဒူသေတွာ အတ္တနော စ ဒုက္ခံ အစိန္တေတွာ တမေဝ ပုရိသံ ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေသိ။

ဘူရိဒတ္တော နာမ နာဂရာဇာ ဟုတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ဝမ္မိကမုဒ္ဓနိ သယမာနော ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိသဒိသေန ဩသဓေန သကလသရီရေ သိဉ္စိယမာနောပိ ပေဠာယ ပက္ခိပိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကီဠာပိယမာနောပိ တသ္မိံ ဗြာဟ္မဏေ မနောပဒေါသမတ္တမ္ပိ န အကာသိ။ ယထာဟ –

‘‘ပေဠာယ ပက္ခိပန္တေပိ၊ မဒ္ဒန္တေပိ စ ပါဏိနာ၊

အလမ္ပာနေ န ကုပ္ပာမိ၊ သီလခဏ္ဍဘယာ မမာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၂။၁၆)၊

စမ္ပေယျောပိ နာဂရာဇာ ဟုတွာ အဟိတုဏ္ဍိကေန ဝိဟေဌိယမာနော မနောပဒေါသမတ္တမ္ပိ နုပ္ပာဒေသိ။ ယထာဟ –

‘‘တဒါပိ မံ ဓမ္မစာရိံ၊ ဥပဝုတ္ထဥပေါသထံ၊

အဟိတုဏ္ဍိကော ဂဟေတွာန၊ ရာဇဒွါရမှိ ကီဠတိ။

‘‘ယံ သော ဝဏ္ဏံ စိန္တယတိ၊ နီလံ ပီတံ ဝ လောဟိတံ၊

တဿ စိတ္တာနုဝတ္တန္တော၊ ဟောမိ စိန္တိတသန္နိဘော။

‘‘ထလံ ကရေယျံ ဥဒကံ၊ ဥဒကမ္ပိ ထလံ ကရေ၊

ယဒိဟံ တဿ ကုပ္ပေယျံ၊ ခဏေန ဆာရိကံ ကရေ။

‘‘ယဒိ စိတ္တဝသီ ဟေဿံ၊ ပရိဟာယိဿာမိ သီလတော၊

သီလေန ပရိဟီနဿ၊ ဥတ္တမတ္ထော န သိဇ္ဈတီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၂။၂၁-၂၄)၊

သင်္ခပါလနာဂရာဇာ ဟုတွာ တိခိဏာဟိ သတ္တီဟိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဩဝိဇ္ဈိတွာ ပဟာရမုခေဟိ သကဏ္ဋကာ လတာယော ပဝေသေတွာ နာသာယ ဒဠှံ ရဇ္ဇုံ ပက္ခိပိတွာ သောဠသဟိ ဘောဇပုတ္တေဟိ ကာဇေနာဒါယ ဝယှမာနော ဓရဏီတလေ ဃံသိယမာနသရီရော မဟန္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောန္တော ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကိတမတ္တေနေဝ သဗ္ဗေ ဘောဇပုတ္တေ ဘသ္မံ ကာတုံ သမတ္ထောပိ သမာနော စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ပဒုဋ္ဌာကာရမတ္တမ္ပိ န အကာသိ။

ယထာဟ –

‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိဉ္စဠာရ၊

ဥပေါသထံ နိစ္စမုပါဝသာမိ၊

အထာဂမုံ သောဠသ ဘောဇပုတ္တာ၊

ရဇ္ဇုံ ဂဟေတွာန ဒဠှဉ္စ ပါသံ။

‘‘ဘေတွာန နာသံ အတိကဿ ရဇ္ဇုံ၊

နယိံသု မံ သမ္ပရိဂယှ လုဒ္ဒါ၊

ဧတာဒိသံ ဒုက္ခမဟံ တိတိက္ခံ၊

ဥပေါသထံ အပ္ပဋိကောပယန္တော’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၈၀-၁၈၁)၊

န ကေဝလဉ္စ ဧတာနေဝ၊ အညာနိပိ မာတုပေါသကဇာတကာဒီသု အနေကာနိ အစ္ဆရိယာနိ အကာသိ။ တဿ တေ ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တံ သဒေဝလောကေ ကေနစိ အပ္ပဋိသမခန္တိဂုဏံ တံ ဘဂဝန္တံ သတ္ထာရံ အပဒိသတော ပဋိဃစိတ္တံ နာမ ဥပ္ပာဒေတုံ အတိဝိယ အယုတ္တံ အပ္ပတိရူပန္တိ။

၂၄၈။ သစေ ပနဿ ဧဝံ သတ္ထု ပုဗ္ဗစရိတဂုဏံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ဒီဃရတ္တံ ကိလေသာနံ ဒါသဗျံ ဥပဂတဿ နေဝ တံ ပဋိဃံ ဝူပသမ္မတိ၊ အထာနေန အနမတဂ္ဂိယာနိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာနိ။ တတြ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘န သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တော သုလဘရူပေါ၊ ယော န မာတာဘူတပုဗ္ဗော၊ ယော န ပိတာဘူတပုဗ္ဗော၊ ယော န ဘာတာ၊ ယော န ဘဂိနီ၊ ယော န ပုတ္တော၊ ယော န ဓီတာဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၃၇-၁၄၂)။

တသ္မာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ ‘‘အယံ ကိရ မေ အတီတေ မာတာ ဟုတွာ ဒသမာသေ ကုစ္ဆိယာ ပရိဟရိတွာ မုတ္တကရီသခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီနိ ဟရိစန္ဒနံ ဝိယ အဇိဂုစ္ဆမာနာ အပနေတွာ ဥရေ နစ္စာပေန္တီ အင်္ဂေန ပရိဟရမာနာ ပေါသေသိ၊ ပိတာ ဟုတွာ အဇပထသင်္ကုပထာဒီနိ ဂန္တွာ ဝါဏိဇ္ဇံ ပယောဇယမာနော မယှမတ္ထာယ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဥဘတောဗျူဠှေ သင်္ဂါမေ ပဝိသိတွာ နာဝါယ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိတွာ အညာနိ စ ဒုက္ကရာနိ ကရိတွာ ‘ပုတ္တကေ ပေါသေဿာမီ’တိ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ ဓနံ သံဟရိတွာ မံ ပေါသေသိ။ ဘာတာ၊ ဘဂိနီ၊ ပုတ္တော၊ ဓီတာ စ ဟုတွာပိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စုပကာရံ အကာသီတိ တတြ မေ နပ္ပတိရူပံ မနံ ပဒူသေတု’’န္တိ။

၂၄၉။ သစေ ပန ဧဝမ္ပိ စိတ္တံ နိဗ္ဗာပေတုံ န သက္ကောတိယေဝ၊ အထာနေန ဧဝံ မေတ္တာနိသံသာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ – ‘‘အမ္ဘော ပဗ္ဗဇိတ၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘မေတ္တာယ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတောဝိမုတ္တိယာ အာသေဝိတာယ ဘာဝိတာယ ဗဟုလီကတာယ ယာနီကတာယ ဝတ္ထုကတာယ အနုဋ္ဌိတာယ ပရိစိတာယ သုသမာရဒ္ဓါယ ဧကာဒသာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ ။ ကတမေ ဧကာဒသ? သုခံ သုပတိ၊ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ၊ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ၊ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ၊ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ၊ ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ၊ နာဿ အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ကမတိ၊ တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ မုခဝဏ္ဏော ပသီဒတိ၊ အသမ္မူဠှော ကာလင်္ကရောတိ၊ ဥတ္တရိမပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဗြဟ္မလောကူပဂေါ ဟောတီ’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅)။

‘‘သစေ တွံ ဣဒံ စိတ္တံ န နိဗ္ဗာပေဿသိ၊ ဣမေဟိ အာနိသံသေဟိ ပရိဗာဟိရော ဘဝိဿသီ’’တိ။

၂၅၀။ ဧဝမ္ပိ နိဗ္ဗာပေတုံ အသက္ကောန္တေန ပန ဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ ကထံ? ‘‘အမ္ဘော ပဗ္ဗဇိတ၊ တွံ ဧတဿ ကုဇ္ဈမာနော ကဿ ကုဇ္ဈသိ? ကိံ ကေသာနံ ကုဇ္ဈသိ၊ ဥဒါဟု လောမာနံ၊ နခါနံ…ပေ… မုတ္တဿ ကုဇ္ဈသိ? အထ ဝါ ပန ကေသာဒီသု ပထဝီဓာတုယာ ကုဇ္ဈသိ၊ အာပေါဓာတုယာ၊ တေဇောဓာတုယာ၊ ဝါယောဓာတုယာ ကုဇ္ဈသိ? ယေ ဝါ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော ဥပါဒါယ အယမာယသ္မာ ဣတ္ထန္နာမောတိ ဝုစ္စတိ၊ တေသု ကိံ ရူပက္ခန္ဓဿ ကုဇ္ဈသိ၊ ဥဒါဟု ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ကုဇ္ဈသိ? ကိံ ဝါ စက္ခာယတနဿ ကုဇ္ဈသိ၊ ကိံ ရူပါယတနဿ ကုဇ္ဈသိ…ပေ… ကိံ မနာယတနဿ ကုဇ္ဈသိ၊ ကိံ ဓမ္မာယတနဿ ကုဇ္ဈသိ? ကိံ ဝါ စက္ခုဓာတုယာ ကုဇ္ဈသိ၊ ကိံ ရူပဓာတုယာ၊ ကိံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ…ပေ… ကိံ မနောဓာတုယာ၊ ကိံ ဓမ္မဓာတုယာ၊ ကိံ မနောဝိညာဏဓာတုယာ’’တိ? ဧဝဉှိ ဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောတော အာရဂ္ဂေ သာသပဿ ဝိယ အာကာသေ စိတ္တကမ္မဿ ဝိယ စ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဟောတိ။

၂၅၁။ ဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂံ ပန ကာတုံ အသက္ကောန္တေန ဒါနသံဝိဘာဂေါ ကာတဗ္ဗော။ အတ္တနော သန္တကံ ပရဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပရဿ သန္တကံ အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပရော ဘိန္နာဇီဝေါ ဟောတိ အပရိဘောဂါရဟပရိက္ခာရော၊ အတ္တနော သန္တကမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ ကရောတော ဧကန္တေနေဝ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ဝူပသမ္မတိ။ ဣတရဿ စ အတီတဇာတိတော ပဋ္ဌာယ အနုဗန္ဓောပိ ကောဓော တင်္ခဏညေဝ ဝူပသမ္မတိ၊ စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရေ တိက္ခတ္တုံ ဝုဋ္ဌာပိတသေနာသနေန ပိဏ္ဍပါတိကတ္ထေရေန ‘‘အယံ ၊ ဘန္တေ၊ အဋ္ဌကဟာပဏဂ္ဃနကော ပတ္တော မမ မာတရာ ဥပါသိကာယ ဒိန္နော ဓမ္မိယလာဘော၊ မဟာဥပါသိကာယ ပုညလာဘံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ဒိန္နံ ပတ္တံ လဒ္ဓမဟာထေရဿ ဝိယ။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝမေတံ ဒါနံ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘အဒန္တဒမနံ ဒါနံ၊ ဒါနံ သဗ္ဗတ္ထသာဓကံ၊

ဒါနေန ပိယဝါစာယ၊ ဥန္နမန္တိ နမန္တိ စာ’’တိ။

၂၅၂။ တဿေဝံ ဝေရီပုဂ္ဂလေ ဝူပသန္တပဋိဃဿ ယထာ ပိယာတိပ္ပိယသဟာယကမဇ္ဈတ္တေသု၊ ဧဝံ တသ္မိမ္ပိ မေတ္တာဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ အထာနေန ပုနပ္ပုနံ မေတ္တာယန္တေန အတ္တနိ ပိယပုဂ္ဂလေ မဇ္ဈတ္တေ ဝေရီပုဂ္ဂလေတိ စတူသု ဇနေသု သမစိတ္တတံ သမ္ပာဒေန္တေန သီမာသမ္ဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ တဿိဒံ လက္ခဏံ၊ သစေ ဣမသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရီဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တစတုတ္ထေ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ နိသိန္နေ စောရာ အာဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧကံ ဘိက္ခုံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တံ မာရေတွာ ဂလလောဟိတံ ဂဟေတွာ ဗလိကရဏတ္ထာယာ’’တိ ဝဒေယျုံ၊ တတြ စေသော ဘိက္ခု ‘‘အသုကံ ဝါ အသုကံ ဝါ ဂဏှန္တူ’’တိ စိန္တေယျ၊ အကတောဝ ဟောတိ သီမာသမ္ဘေဒေါ။ သစေပိ ‘‘မံ ဂဏှန္တု၊ မာ ဣမေ တယော’’တိပိ စိန္တေယျ၊ အကတောဝ ဟောတိ သီမာသမ္ဘေဒေါ။ ကသ္မာ? ယဿ ယဿ ဟိ ဂဟဏမိစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ အဟိတေသီ ဟောတိ၊ ဣတရေသံယေဝ ဟိတေသီ ဟောတိ။

ယဒါ ပန စတုန္နံ ဇနာနမန္တရေ ဧကမ္ပိ စောရာနံ ဒါတဗ္ဗံ န ပဿတိ၊ အတ္တနိ စ တေသု စ တီသု ဇနေသု သမမေဝ စိတ္တံ ပဝတ္တေတိ၊ ကတော ဟောတိ သီမာသမ္ဘေဒေါ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အတ္တနိ ဟိတမဇ္ဈတ္တေ၊ အဟိတေ စ စတုဗ္ဗိဓေ၊

ယဒါ ပဿတိ နာနတ္တံ၊ ဟိတစိတ္တောဝ ပါဏိနံ။

‘‘န နိကာမလာဘီ မေတ္တာယ၊ ကုသလီတိ ပဝုစ္စတိ၊

ယဒါ စတဿော သီမာယော၊ သမ္ဘိန္နာ ဟောန္တိ ဘိက္ခုနော။

‘‘သမံ ဖရတိ မေတ္တာယ၊ သဗ္ဗလောကံ သဒေဝကံ၊

မဟာဝိသေသော ပုရိမေန၊ ယဿ သီမာ န ဉာယတီ’’တိ။

၂၅၃။ ဧဝံ သီမာသမ္ဘေဒသမကာလမေဝ စ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ နိမိတ္တဉ္စ ဥပစာရဉ္စ လဒ္ဓံ ဟောတိ။ သီမာသမ္ဘေဒေ ပန ကတေ တမေဝ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တော ဘာဝေန္တော ဗဟုလီကရောန္တော အပ္ပကသိရေနေဝ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။

ဧတ္တာဝတာနေန အဓိဂတံ ဟောတိ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပဌမဇ္ဈာနံ မေတ္တာသဟဂတံ။ အဓိဂတေ စ တသ္မိံ တဒေဝ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တော ဘာဝေန္တော ဗဟုလီကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန စတုက္ကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနိ၊ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ စ ပါပုဏာတိ။

သော ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အညတရဝသေန မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ။ တထာ ဒုတိယံ၊ တထာ တတိယံ၊ တထာ စတုတ္ထံ။ ဣတိ ဥဒ္ဓမဓော တိရိယံ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗတ္တတာယ သဗ္ဗာဝန္တံ လောကံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဝိပုလေန မဟဂ္ဂတေန အပ္ပမာဏေန အဝေရေန အဗျာပဇ္ဇေန ဖရိတွာ ဝိဟရတိ (ဝိဘ။ ၆၄၂၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆)။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ ဟိ အယံ ဝိကုဗ္ဗနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။

၂၅၄။ ဧတ္ထ စ မေတ္တာသဟဂတေနာတိ မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယ ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိဟရတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ ဧတေနေဝ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ။ တတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တိရိယန္တိ အနုဒိသာသု။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အဿမဏ္ဍလေ အဿမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒဿိတံ။

သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ ။ ‘‘အယံ ပရသတ္တော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဂေန ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ၊ သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ ဝိပုလေနာတိဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော ပနေတ္ထ ပုန မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန တထာသဒ္ဒေါ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ပုန မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိ ဝုတ္တံ။ နိဂမဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ စ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန ဧတံ မဟဂ္ဂတံ ပဂုဏဝသေန စ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ၊ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ၊ ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ၊ နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာယ ဝိကုဗ္ဗနာယ အတ္ထော။

၂၅၅။ ယထာ စာယံ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ ဝိကုဗ္ဗနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ယမ္ပိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ၊ သတ္တဟာကာရေဟိ ဩဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိသာဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ စ သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တု၊ သဗ္ဗေ ပါဏာ၊ သဗ္ဗေ ဘူတာ၊ သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလာ၊ သဗ္ဗေ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ အဝေရာ…ပေ… ပရိဟရန္တူတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော အဝေရာ…ပေ… အတ္တာနံ ပရိဟရန္တု၊ သဗ္ဗေ ပုရိသာ၊ သဗ္ဗေ အရိယာ၊ သဗ္ဗေ အနရိယာ၊ သဗ္ဗေ ဒေဝါ၊ သဗ္ဗေ မနုဿာ၊ သဗ္ဗေ ဝိနိပါတိကာ အဝေရာ…ပေ… ပရိဟရန္တူတိ ဣမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ ဩဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သတ္တာ အဝေရာ…ပေ… အတ္တာနံ ပရိဟရန္တု။ သဗ္ဗေ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ပစ္ဆိမာယ အနုဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဥတ္တရာယ အနုဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဟေဋ္ဌိမာယ ဒိသာယ၊ သဗ္ဗေ ဥပရိမာယ ဒိသာယ သတ္တာ အဝေရာ…ပေ… ပရိဟရန္တု။ သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ၊ အဝေရာ…ပေ… ပရိဟရန္တု။ သဗ္ဗာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယော၊ သဗ္ဗေ ပုရိသာ၊ အရိယာ၊ အနရိယာ၊ ဒေဝါ၊ မနုဿာ၊ ဝိနိပါတိကာ အဝေရာ…ပေ… ပရိဟရန္တု။ သဗ္ဗာ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ၊ ဥတ္တရာယ၊ ဒက္ခိဏာယ၊ ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ၊ ပစ္ဆိမာယ၊ ဥတ္တရာယ၊ ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ၊ ဟေဋ္ဌိမာယ ဒိသာယ၊ ဥပရိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယော…ပေ… ဝိနိပါတိကာ အဝေရာ အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိသာဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၅၆။ တတ္ထ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ။ သတ္တာတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ရူပေ ခေါ၊ ရာဓ၊ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ၊ တတြ သတ္တော၊ တတြ ဝိသတ္တော၊ တသ္မာ သတ္တောတိ ဝုစ္စတိ… ဝေဒနာယ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ၊ တတြ သတ္တော၊ တတြ ဝိသတ္တော၊ တသ္မာ သတ္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၆၁)။

ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝေါဟာရော ဝတ္တတိယေဝ၊ ဝိလီဝမယေပိ ဗီဇနိဝိသေသေ တာလဝဏ္ဋဝေါဟာရော ဝိယ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန အတ္ထံ အဝိစာရေတွာ နာမမတ္တမေတန္တိ ဣစ္ဆန္တိ။ ယေပိ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ၊ တေ သတွယောဂေန သတ္တာတိ ဣစ္ဆန္တိ။

ပါဏနတာယ ပါဏာ၊ အဿာသပဿာသာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာ ဘူတာ၊ သံဘူတတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုန္တိ ဝုစ္စတိ နိရယော။ တသ္မိံ ဂလန္တီတိ ပုဂ္ဂလာ၊ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ သရီရံ။ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ၊ တမုပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတော။ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပရိယာပန္နာတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ။ ပရိယာပန္နာတိ ပရိစ္ဆိန္နာ၊ အန္တောဂဓာတိ အတ္ထော။

ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနံ၊ ဧဝံ သေသာနိပိ ရုဠှီဝသေန အာရောပေတွာ သဗ္ဗာနေတာနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမဉ္စ အညာနိပိ သဗ္ဗေ ဇန္တူ သဗ္ဗေ ဇီဝါတိအာဒီနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနိ အတ္ထိ၊ ပါကဋဝသေန ပန ဣမာနေဝ ပဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယေ ပန သတ္တာ ပါဏာတိအာဒီနံ န ကေဝလံ ဝစနမတ္တတောဝ၊ အထ ခေါ အတ္ထတောပိ နာနတ္တမေဝ ဣစ္ဆေယျုံ၊ တေသံ အနောဓိသောဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တထာ အတ္ထံ အဂဟေတွာ ဣမေသု ပဉ္စသု အာကာရေသု အညတရဝသေန အနောဓိသော မေတ္တာ ဖရိတဗ္ဗာ။

၂၅၇။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူတိ အယမေကာ အပ္ပနာ။ အဗျာပဇ္ဇာ ဟောန္တူတိ အယမေကာ အပ္ပနာ။ အဗျာပဇ္ဇာတိ ဗျာပါဒရဟိတာ။ အနီဃာ ဟောန္တူတိ အယမေကာ အပ္ပနာ။ အနီဃာတိ နိဒ္ဒုက္ခာ။ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ အယမေကာ အပ္ပနာ။ တသ္မာ ဣမေသုပိ ပဒေသု ယံ ယံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန မေတ္တာ ဖရိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ပဉ္စသု အာကာရေသု စတုန္နံ အပ္ပနာနံ ဝသေန အနောဓိသောဖရဏေ ဝီသတိ အပ္ပနာ ဟောန္တိ။

ဩဓိသောဖရဏေ ပန သတ္တသု အာကာရေသု စတုန္နံ ဝသေန အဋ္ဌဝီသတိ။ ဧတ္ထ စ ဣတ္ထိယော ပုရိသာတိ လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယာ အနရိယာတိ အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန။ ဒေဝါ မနုဿာ ဝိနိပါတိကာတိ ဥပပတ္တိဝသေန။

ဒိသာဖရဏေ ပန သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သတ္တာတိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ ဝီသတိ ဝီသတိ ကတွာ ဒွေသတာနိ၊ သဗ္ဗာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယောတိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ အဋ္ဌဝီသတိ အဋ္ဌဝီသတိ ကတွာ အသီတိ ဒွေသတာနီတိ စတ္တာရိ သတာနိ အသီတိ စ အပ္ပနာ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိပိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌဝီသာဓိကာနိ ပဉ္စ အပ္ပနာသတာနီတိ။

ဣတိ ဧတာသု အပ္ပနာသု ယဿ ကဿစိ ဝသေန မေတ္တံ စေတောဝိမုတ္တိံ ဘာဝေတွာ အယံ ယောဂါဝစရော ‘‘သုခံ သုပတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေ ဧကာဒသာနိသံသေ ပဋိလဘတိ။

၂၅၈။ တတ္ထ သုခံ သုပတီတိ ယထာ သေသာ ဇနာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာ ကာကစ္ဆမာနာ ဒုက္ခံ သုပန္တိ၊ ဧဝံ အသုပိတွာ သုခံ သုပတိ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တောပိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။

သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ယထာ အညေ နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ အပ္ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဝိကသမာနမိဝ ပဒုမံ သုခံ နိဗ္ဗိကာရံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။

နပါပကံ သုပိနံ ပဿတီတိ သုပိနံ ပဿန္တောပိ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပဿတိ၊ စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပူဇံ ကရောန္တော ဝိယ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာ ပန အညေ အတ္တာနံ စောရေဟိ သမ္ပရိဝါရိတံ ဝိယ ဝါဠေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝိယ ပပါတေ ပတန္တံ ဝိယ စ ပဿန္တိ၊ ဧဝံ ပါပကံ သုပိနံ န ပဿတိ။

မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယ သီသေ ပိဠန္ဓမာလာ ဝိယ စ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။

အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ယထေဝ မနုဿာနံ၊ ဧဝံ အမနုဿာနမ္ပိ ပိယော ဟောတိ ဝိသာခတ္ထေရော ဝိယ။

သော ကိရ ပါဋလိပုတ္တေ ကုဋုမ္ဗိယော အဟောသိ။ သော တတ္ထေဝ ဝသမာနော အဿောသိ ‘‘တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေါ ကိရ စေတိယမာလာလင်္ကတော ကာသာဝပဇ္ဇောတော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ဧတ္ထ သက္ကာ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ ဥတုသပ္ပာယံ သေနာသနသပ္ပာယံ ပုဂ္ဂလသပ္ပာယံ ဓမ္မဿဝနသပ္ပာယန္တိ သဗ္ဗမေတ္ထ သုလဘ’’န္တိ။

သော အတ္တနော ဘောဂက္ခန္ဓံ ပုတ္တဒါရဿ နိယျာဒေတွာ ဒုဿန္တေ ဗဒ္ဓေန ဧကကဟာပဏေနေဝ ဃရာ နိက္ခမိတွာ သမုဒ္ဒတီရေ နာဝံ ဥဒိက္ခမာနော ဧကမာသံ ဝသိ။ သော ဝေါဟာရကုသလတာယ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဘဏ္ဍံ ကိဏိတွာ အသုကသ္မိံ ဝိက္ကိဏန္တော ဓမ္မိကာယ ဝဏိဇ္ဇာယ တေနေဝန္တရမာသေန သဟဿံ အဘိသံဟရိ။ အနုပုဗ္ဗေန မဟာဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။

သော ပဗ္ဗာဇနတ္ထာယ သီမံ နီတော တံ သဟဿတ္ထဝိကံ ဩဝဋ္ဋိကန္တရေန ဘူမိယံ ပါတေသိ။ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ကဟာပဏသဟဿံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပါသက၊ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န သက္ကာ ဝိစာရေတုံ၊ ဣဒါနေဝေတံ ဝိစာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝိသာခဿ ပဗ္ဗဇ္ဇဋ္ဌာနမာဂတာ မာ ရိတ္တဟတ္ထာ ဂမိံသူ’’တိ မုဉ္စိတွာ သီမာမာဠကေ ဝိပ္ပကိရိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နော။

သော ပဉ္စဝဿော ဟုတွာ ဒွေမာတိကာ ပဂုဏာ ကတွာ ပဝါရေတွာ အတ္တနော သပ္ပာယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ စတ္တာရော မာသေ ကတွာ သမပ္ပဝတ္တဝါသံ ဝသမာနော စရိ။ ဧဝံ စရမာနော –

ဝနန္တရေ ဌိတော ထေရော၊ ဝိသာခေါ ဂဇ္ဇမာနကော၊

အတ္တနော ဂုဏမေသန္တော၊ ဣမမတ္ထံ အဘာသထ။

‘‘ယာဝတာ ဥပသမ္ပန္နော၊ ယာဝတာ ဣဓ အာဂတော၊

ဧတ္ထန္တရေ ခလိတံ နတ္ထိ၊ အဟော လာဘာ တေ မာရိသာ’’တိ။

သော စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တော ဒွေဓာ ပထံ ပတွာ ‘‘အယံ နု ခေါ မဂ္ဂေါ ဥဒါဟု အယ’’န္တိ စိန္တယန္တော အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ပဗ္ဗတေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝတွာ ဒဿေတိ။ သော စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရံ ဂန္တွာ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ဝသိတွာ ပစ္စူသေ ဂမိဿာမီတိ စိန္တေတွာ နိပဇ္ဇိ။ စင်္ကမသီသေ မဏိလရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သောပါနဖလကေ နိသီဒိတွာ ပရောဒိ။

ထေရော ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဏိလိယာတိ။ ကိဿ ရောဒသီတိ? တုမှာကံ ဂမနံ ပဋိစ္စာတိ။ မယိ ဣဓ ဝသန္တေ တုမှာကံ ကော ဂုဏောတိ? တုမှေသု၊ ဘန္တေ၊ ဣဓ ဝသန္တေသု အမနုဿာ အညမညံ မေတ္တံ ပဋိလဘန္တိ၊ တေ ဒါနိ တုမှေသု ဂတေသု ကလဟံ ကရိဿန္တိ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လမ္ပိ ကထယိဿန္တီတိ။ ထေရော ‘‘သစေ မယိ ဣဓ ဝသန္တေ တုမှာကံ ဖာသုဝိဟာရော ဟောတိ၊ သုန္ဒရ’’န္တိ ဝတွာ အညေပိ စတ္တာရော မာသေ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုန တထေဝ ဂမနစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ ဒေဝတာပိ ပုန တထေဝ ပရောဒိ။ ဧတေနေဝုပါယေန ထေရော တတ္ထေဝ ဝသိတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဧဝံ မေတ္တာဝိဟာရီ ဘိက္ခု အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ။

ဒေဝတာ ရက္ခန္တီတိ ပုတ္တမိဝ မာတာပိတရော ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ။

နာဿအဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ကမတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ကာယေ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ ဝိယ အဂ္ဂိ ဝါ၊ သံယုတ္တဘာဏကစူဠသိဝတ္ထေရဿေဝ ဝိသံ ဝါ၊ သံကိစ္စသာမဏေရဿေဝ သတ္ထံ ဝါ န ကမတိ၊ န ပဝိသတိ။ နာဿ ကာယံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓေနုဝတ္ထုမ္ပိ စေတ္ထ ကထယန္တိ ။ ဧကာ ကိရ ဓေနု ဝစ္ဆကဿ ခီရဓာရံ မုဉ္စမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ဧကော လုဒ္ဒကော တံ ဝိဇ္ဈိဿာမီတိ ဟတ္ထေန သမ္ပရိဝတ္တေတွာ ဒီဃဒဏ္ဍသတ္တိံ မုဉ္စိ။ သာ တဿာ သရီရံ အာဟစ္စ တာလပဏ္ဏံ ဝိယ ပဝဋ္ဋမာနာ ဂတာ၊ နေဝ ဥပစာရဗလေန၊ န အပ္ပနာဗလေန၊ ကေဝလံ ဝစ္ဆကေ ဗလဝပိယစိတ္တတာယ။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝါ မေတ္တာတိ။

တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ နတ္ထိ တဿ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။

မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တံ တာလပက္ကံ ဝိယ စဿ ဝိပ္ပသန္နဝဏ္ဏံ မုခံ ဟောတိ။

အသမ္မူဠှော ကာလင်္ကရောတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမ္မောဟမရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ အသမ္မူဠှောဝ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တော ဝိယ ကာလံ ကရောတိ။

ဥတ္တရိမပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ မေတ္တာသမာပတ္တိတော ဥတ္တရိံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စဝိတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ ဗြဟ္မလောကမုပပဇ္ဇတီတိ။

အယံ မေတ္တာဘာဝနာယံ ဝိတ္ထာရကထာ။

ကရုဏာဘာဝနာကထာ

၂၅၉။ ကရုဏံ ဘာဝေတုကာမေန ပန နိက္ကရုဏတာယ အာဒီနဝံ ကရုဏာယ စ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကရုဏာဘာဝနာ အာရဘိတဗ္ဗာ။ တဉ္စ ပန အာရဘန္တေန ပဌမံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု န အာရဘိတဗ္ဗာ။ ပိယော ဟိ ပိယဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ အတိပ္ပိယသဟာယကော အတိပ္ပိယသဟာယကဋ္ဌာနေယေဝ။ မဇ္ဈတ္တော မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေယေဝ။ အပ္ပိယော အပ္ပိယဋ္ဌာနေယေဝ။ ဝေရီ ဝေရိဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ လိင်္ဂဝိသဘာဂကာလကတာ အခေတ္တမေဝ။

‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ? သေယျထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ဒုဂ္ဂတံ ဒုရူပေတံ ဒိသွာ ကရုဏာယေယျ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗသတ္တေ ကရုဏာယ ဖရတီ’’တိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၅၃) ပန ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗပဌမံ တာဝ ကိဉ္စိဒေဝ ကရုဏာယိတဗ္ဗရူပံ ပရမကိစ္ဆပ္ပတ္တံ ဒုဂ္ဂတံ ဒုရူပေတံ ကပဏပုရိသံ ဆိန္နာဟာရံ ကပါလံ ပုရတော ဌပေတွာ အနာထသာလာယ နိသိန္နံ ဟတ္ထပါဒေဟိ ပဂ္ဃရန္တကိမိဂဏံ အဋ္ဋဿရံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ သတ္တော အာပန္နော၊ အပ္ပေဝ နာမ ဣမမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စေယျာ’’တိ ကရုဏာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ။ တံ အလဘန္တေန သုခိတောပိ ပါပကာရီ ပုဂ္ဂလော ဝဇ္ဈေန ဥပမေတွာ ကရုဏာယိတဗ္ဗော။

ကထံ? သေယျထာပိ သဟ ဘဏ္ဍေန ဂဟိတစောရံ ‘‘ဝဓေထ န’’န္တိ ရညော အာဏာယ ရာဇပုရိသာ ဗန္ဓိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ပဟာရသတာနိ ဒေန္တာ အာဃာတနံ နေန္တိ။ တဿ မနုဿာ ခါဒနီယမ္ပိ ဘောဇနီယမ္ပိ မာလာဂန္ဓဝိလေပနတမ္ဗုလာနိပိ ဒေန္တိ။ ကိဉ္စာပိ သော တာနိ ခါဒန္တော စေဝ ပရိဘုဉ္ဇန္တော စ သုခိတော ဘောဂသမပ္ပိတော ဝိယ ဂစ္ဆတိ၊ အထ ခေါ တံ နေဝ ကောစိ ‘‘သုခိတော အယံ မဟာဘောဂေါ’’တိ မညတိ၊ အညဒတ္ထု ‘‘အယံ ဝရာကော ဣဒါနိ မရိဿတိ၊ ယံ ယဒေဝ ဟိ အယံ ပဒံ နိက္ခိပတိ၊ တေန တေန သန္တိကေ မရဏဿ ဟောတီ’’တိ တံ ဇနော ကရုဏာယတိ။ ဧဝမေဝ ကရုဏာကမ္မဋ္ဌာနိကေန ဘိက္ခုနာ သုခိတောပိ ပုဂ္ဂလော ဧဝံ ကရုဏာယိတဗ္ဗော ‘‘အယံ ဝရာကော ကိဉ္စာပိ ဣဒါနိ သုခိတော သုသဇ္ဇိတော ဘောဂေ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အထ ခေါ တီသု ဒွါရေသု ဧကေနာပိ ကတဿ ကလျာဏကမ္မဿ အဘာဝါ ဣဒါနိ အပါယေသု အနပ္ပကံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒိဿတီ’’တိ။

ဧဝံ တံ ပုဂ္ဂလံ ကရုဏာယိတွာ တတော ပရံ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပိယပုဂ္ဂလေ၊ တတော မဇ္ဈတ္တေ၊ တတော ဝေရိမှီတိ အနုက္ကမေန ကရုဏာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ။ သစေ ပနဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေရိမှိ ပဋိဃံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ယောပိ စေတ္ထ ကတကုသလော ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဉာတိရောဂဘောဂဗျသနာဒီနံ အညတရေန ဗျသနေန သမန္နာဂတံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ တေသံ အဘာဝေပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အနတိက္ကန္တတ္တာ ‘‘ဒုက္ခိတောဝ အယ’’န္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ကရုဏာယိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္တနိ ပိယပုဂ္ဂလေ မဇ္ဈတ္တေ ဝေရိမှီတိ စတူသု ဇနေသု သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ တံ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တေန ဘာဝေန္တေန ဗဟုလီကရောန္တေန မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။

အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန ပဌမံ ဝေရိပုဂ္ဂလော ကရုဏာယိတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ စိတ္တံ မုဒုံ ကတွာ ဒုဂ္ဂတော၊ တတော ပိယပုဂ္ဂလော၊ တတော အတ္တာတိ အယံ ကမော ဝုတ္တော၊ သော ‘‘ဒုဂ္ဂတံ ဒုရူပေတ’’န္တိ ပါဠိယာ န သမေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဘာဝနမာရဘိတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ တတော ပရံ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ သတ္တဟာကာရေဟိ ဩဓိသောဖရဏာ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိသာဖရဏာ’’တိ အယံ ဝိကုဗ္ဗနာ၊ ‘‘သုခံ သုပတီ’’တိအာဒယော အာနိသံသာ စ မေတ္တာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

အယံ ကရုဏာဘာဝနာယ ဝိတ္ထာရကထာ။

မုဒိတာဘာဝနာကထာ

၂၆၀။ မုဒိတာဘာဝနံ အာရဘန္တေနာပိ န ပဌမံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု အာရဘိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ပိယော ပိယဘာဝမတ္တေနေဝ မုဒိတာယ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ပဂေဝ မဇ္ဈတ္တဝေရိနော။ လိင်္ဂဝိသဘာဂကာလကတာ အခေတ္တမေဝ။

အတိပ္ပိယသဟာယကော ပန သိယာ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ယော အဋ္ဌကထာယံ သောဏ္ဍသဟာယောတိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ မုဒိတမုဒိတောဝ ဟောတိ၊ ပဌမံ ဟသိတွာ ပစ္ဆာ ကထေတိ၊ တသ္မာ သော ဝါ ပဌမံ မုဒိတာယ ဖရိတဗ္ဗော။ ပိယပုဂ္ဂလံ ဝါ သုခိတံ သဇ္ဇိတံ မောဒမာနံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ ‘‘မောဒတိ ဝတာယံ သတ္တော၊ အဟော သာဓု အဟော သုဋ္ဌူ’’တိ မုဒိတာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၆၃) ဝုတ္တံ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု မုဒိတာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ? သေယျထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ပိယံ မနာပံ ဒိသွာ မုဒိတော အဿ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗသတ္တေ မုဒိတာယ ဖရတီ’’တိ။

သစေပိဿ သော သောဏ္ဍသဟာယော ဝါ ပိယပုဂ္ဂလော ဝါ အတီတေ သုခိတော အဟောသိ၊ သမ္ပတိ ပန ဒုဂ္ဂတော ဒုရူပေတော၊ အတီတမေဝ စဿ သုခိတဘာဝံ အနုဿရိတွာ ‘‘ဧသ အတီတေ ဧဝံ မဟာဘောဂေါ မဟာပရိဝါရော နိစ္စပ္ပမုဒိတော အဟောသီ’’တိ တမေဝဿ မုဒိတာကာရံ ဂဟေတွာ မုဒိတာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ ‘‘အနာဂတေ ဝါ ပန ပုန တံ သမ္ပတ္တိံ လဘိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓအဿပိဋ္ဌိသုဝဏ္ဏသိဝိကာဒီဟိ ဝိစရိဿတီ’’တိ အနာဂတမ္ပိဿ မုဒိတာကာရံ ဂဟေတွာ မုဒိတာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ပိယပုဂ္ဂလေ မုဒိတံ ဥပ္ပာဒေတွာ အထ မဇ္ဈတ္တေ တတော ဝေရိမှီတိ အနုက္ကမေန မုဒိတာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ။ အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ သစေ ပနဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေရိမှိ ပဋိဃံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ မေတ္တာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝူပသမေတွာ ‘‘ဣမေသု စ တီသု အတ္တနိ စာ’’တိ စတူသု ဇနေသု သမစိတ္တတာယ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ တံ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တေန ဘာဝေန္တေန ဗဟုလီကရောန္တေန မေတ္တာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေနေဝ အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ တတော ပရံ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသောဖရဏာ သတ္တဟာကာရေဟိ ဩဓိသောဖရဏာ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိသာဖရဏာ’’တိ အယံ ဝိကုဗ္ဗနာ၊ ‘‘သုခံ သုပတီ’’တိအာဒယော အာနိသံသာ စ မေတ္တာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

အယံ မုဒိတာဘာဝနာယ ဝိတ္ထာရကထာ။

ဥပေက္ခာဘာဝနာကထာ

၂၆၁။ ဥပေက္ခာဘာဝနံ ဘာဝေတုကာမေန ပန မေတ္တာဒီသု ပဋိလဒ္ဓတိကစတုက္ကဇ္ဈာနေန ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဝသေန သတ္တကေလာယနမနသိကာရယုတ္တတ္တာ၊ ပဋိဃာနုနယသမီပစာရိတ္တာ၊ သောမနဿယောဂေန ဩဠာရိကတ္တာ စ ပုရိမာသု အာဒီနဝံ၊ သန္တသဘာဝတ္တာ ဥပေက္ခာယ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ ယွာဿ ပကတိမဇ္ဈတ္တော ပုဂ္ဂလော၊ တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဥပေက္ခာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ တတော ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ? သေယျထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ နေဝ မနာပံ န အမနာပံ ဒိသွာ ဥပေက္ခကော အဿ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ သတ္တေ ဥပေက္ခာယ ဖရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၇၃)။

တသ္မာ ဝုတ္တနယေန မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလေ ဥပေက္ခံ ဥပ္ပာဒေတွာ အထ ပိယပုဂ္ဂလေ၊ တတော သောဏ္ဍသဟာယကေ၊ တတော ဝေရိမှီတိ ဧဝံ ‘‘ဣမေသု စ တီသု အတ္တနိ စာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ မဇ္ဈတ္တဝသေန သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ တံ နိမိတ္တံ အာသေဝိတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗံ ဗဟုလီကာတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ ကရောတော ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ကိံ ပနေတံ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဥပ္ပန္နတတိယဇ္ဈာနဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? အာရမ္မဏဝိသဘာဂတာယ။ မေတ္တာဒီသု ဥပ္ပန္နတတိယဇ္ဈာနဿေဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အာရမ္မဏသဘာဂတာယာတိ။ တတော ပရံ ပန ဝိကုဗ္ဗနာ စ အာနိသံသပဋိလာဘော စ မေတ္တာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

အယံ ဥပေက္ခာဘာဝနာယ ဝိတ္ထာရကထာ။

ပကိဏ္ဏကကထာ

၂၆၂။

ဗြဟ္မုတ္တမေန ကထိတေ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဣမေ ဣတိ ဝိဒိတွာ၊

ဘိယျော ဧတေသု အယံ၊ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာ။

ဧတာသု ဟိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာသု အတ္ထတော တာဝ မေဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ၊ သိနိယှတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝါ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တီတိပိ မေတ္တာ။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပနံ ကရောတီတိ ကရုဏာ။ ကိဏာတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ ကရုဏာ။ ကိရိယတိ ဝါ ဒုက္ခိတေသု ဖရဏဝသေန ပသာရိယတီတိ ကရုဏာ။ မောဒန္တိ တာယ တံသမင်္ဂိနော၊ သယံ ဝါ မောဒတိ၊ မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ။ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဗျာပါရပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။

၂၆၃။ လက္ခဏာဒိတော ပနေတ္ထ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ၊ ဟိတူပသံဟာရရသာ၊ အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမော ဧတိဿာ သမ္ပတ္တိ၊ သိနေဟသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခာသဟနရသာ၊ အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ဒုက္ခာဘိဘူတာနံ အနာထဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဝိဟိံသူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ၊ သောကသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ ပမောဒနလက္ခဏာ မုဒိတာ၊ အနိဿာယနရသာ၊ အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အရတိဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ၊ ပဟာသသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဥပေက္ခာ၊ သတ္တေသု သမဘာဝဒဿနရသာ၊ ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ၊ တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တိ၊ ဒုက္ခတော ဝါ မုစ္စိဿန္တိ၊ ပတ္တသမ္ပတ္တိတော ဝါ န ပရိဟာယိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တကမ္မဿကတာဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိဃာနုနယဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ၊ ဂေဟသိတာယ အညာဏုပေက္ခာယ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။

၂၆၄။ စတုန္နမ္ပိ ပနေတေသံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝိပဿနာသုခဉ္စေဝ ဘဝသမ္ပတ္တိ စ သာဓာရဏပ္ပယောဇနံ။ ဗျာပါဒါဒိပဋိဃာတော အာဝေဏိကံ။ ဗျာပါဒပဋိဃာတပ္ပယောဇနာ ဟေတ္ထ မေတ္တာ။ ဝိဟိံသာအရတိရာဂပဋိဃာတပ္ပယောဇနာ ဣတရာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘နိဿရဏဉှေတံ၊ အာဝုသော၊ ဗျာပါဒဿ ယဒိဒံ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ။ နိဿရဏဉှေတံ၊ အာဝုသော၊ ဝိဟေသာယ ယဒိဒံ ကရုဏာ စေတောဝိမုတ္တိ။ နိဿရဏဉှေတံ၊ အာဝုသော၊ အရတိယာ ယဒိဒံ မုဒိတာ စေတောဝိမုတ္တိ။ နိဿရဏဉှေတံ၊ အာဝုသော၊ ရာဂဿ ယဒိဒံ ဥပေက္ခာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃)။

၂၆၅။ ဧကေကဿ စေတ္ထ အာသန္နဒူရဝသေန ဒွေ ဒွေ ပစ္စတ္ထိကာ။ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ဟိ သမီပစာရော ဝိယ ပုရိသဿ သပတ္တော ဂုဏဒဿနသဘာဂတာယ ရာဂေါ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော၊ သော လဟုံ ဩတာရံ လဘတိ၊ တသ္မာ တတော သုဋ္ဌု မေတ္တာ ရက္ခိတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗတာဒိဂဟနနိဿိတော ဝိယ ပုရိသဿ သပတ္တော သဘာဂဝိသဘာဂတာယ ဗျာပါဒေါ ဒူရပစ္စတ္ထိကော၊ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန မေတ္တာယိတဗ္ဗံ။ မေတ္တာယိဿတိ စ နာမ၊ ကောပဉ္စ ကရိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။

ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါနံ ဣဋ္ဌာနံ ကန္တာနံ မနာပါနံ မနောရမာနံ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနံ အပ္ပဋိလာဘံ ဝါ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပဿတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ သမနုဿရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿံ၊ ယံ ဧဝရူပံ ဒေါမနဿံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဂေဟသိတံ ဒေါမနဿ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၇) နယေန အာဂတံ ဂေဟသိတံ ဒေါမနဿံ ဝိပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကံ။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ ဝိဟိံသာ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန ကရုဏာယိတဗ္ဗံ။ ကရုဏဉ္စ နာမ ကရိဿတိ၊ ပါဏိအာဒီဟိ စ ဝိဟေဌိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။

မုဒိတာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါနံ ဣဋ္ဌာနံ…ပေ… လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနံ ပဋိလာဘံ ဝါ ပဋိလာဘတော သမနုပဿတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ သမနုဿရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ သောမနဿံ၊ ယံ ဧဝရူပံ သောမနဿံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဂေဟသိတံ သောမနဿ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) နယေန အာဂတံ ဂေဟသိတံ သောမနဿံ သမ္ပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကံ၊ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ အရတိ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန မုဒိတာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ မုဒိတော စ နာမ ဘဝိဿတိ၊ ပန္တသေနာသနေသု စ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ဝါ ဥက္ကဏ္ဌိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။

ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ပန ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿ အနောဓိဇိနဿ အဝိပါကဇိနဿ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ယာ ဧဝရူပါ ဥပေက္ခာ၊ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတိ။ တသ္မာ သာ ဥပေက္ခာ ဂေဟသိတာတိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈) နယေန အာဂတာ ဂေဟသိတာ အညာဏုပေက္ခာ ဒေါသဂုဏာဝိစာရဏဝသေန သဘာဂတ္တာ အာသန္နပစ္စတ္ထိကာ။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ ရာဂပဋိဃာ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန ဥပေက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခိဿတိ စ နာမ၊ ရဇ္ဇိဿတိ စ ပဋိဟညိဿတိ စာတိ အဋ္ဌာနမေတံ။

၂၆၆။ သဗ္ဗေသမ္ပိ စ ဧတေသံ ကတ္တုကာမတာ ဆန္ဒော အာဒိ၊ နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနံ မဇ္ဈံ၊ အပ္ပနာ ပရိယောသာနံ။ ပညတ္တိဓမ္မဝသေန ဧကော ဝါ သတ္တော အနေကေ ဝါ သတ္တာ အာရမ္မဏံ။ ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ ပတ္တာယ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနံ။

တတြာယံ ဝဍ္ဎနက္ကမော၊ ယထာ ဟိ ကုသလော ကဿကော ကသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကသတိ၊ ဧဝံ ပဌမမေဝ ဧကမာဝါသံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထ သတ္တေသု ဣမသ္မိံ အာဝါသေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူတိအာဒိနာ နယေန မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ စိတ္တံ မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ ဒွေ အာဝါသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ တတော အနုက္ကမေန တယော၊ စတ္တာရော၊ ပဉ္စ၊ ဆ၊ သတ္တ၊ အဋ္ဌ၊ နဝ၊ ဒသ၊ ဧကာ ရစ္ဆာ၊ ဥပဍ္ဎဂါမော၊ ဂါမော၊ ဇနပဒေါ၊ ရဇ္ဇံ၊ ဧကာ ဒိသာတိ ဧဝံ ယာဝ ဧကံ စက္ကဝါဠံ၊ တတော ဝါ ပန ဘိယျော တတ္ထ တတ္ထ သတ္တေသု မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တထာ ကရုဏာဒယောတိ အယမေတ္ထ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနက္ကမော။

၂၆၇။ ယထာ ပန ကသိဏာနံ နိဿန္ဒော အာရုပ္ပာ၊ သမာဓိနိဿန္ဒော နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ ဝိပဿနာနိဿန္ဒော ဖလသမာပတ္တိ၊ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ဧဝံ ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယနိဿန္ဒော ဧတ္ထ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော။ ယထာ ဟိ ထမ္ဘေ အနုဿာပေတွာ တုလာသင်္ဃာဋံ အနာရောပေတွာ န သက္ကာ အာကာသေ ကူဋဂေါပါနသိယော ဌပေတုံ၊ ဧဝံ ပုရိမေသု တတိယဇ္ဈာနံ ဝိနာ န သက္ကာ စတုတ္ထံ ဘာဝေတုန္တိ။

၂၆၈။ ဧတ္ထ သိယာ၊ ကသ္မာ ပနေတာ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ? ကသ္မာ စ စတဿောဝ? ကော စ ဧတာသံ ကမော၊ အဘိဓမ္မေ စ ကသ္မာ အပ္ပမညာတိ ဝုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ၊ သေဋ္ဌဋ္ဌေန တာဝ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စေတ္ထ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိဘာဝေန ဟိ သေဋ္ဌာ ဧတေ ဝိဟာရာ။ ယထာ စ ဗြဟ္မာနော နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တိ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ယောဂိနော ဗြဟ္မသမာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စ ဗြဟ္မဝိဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။

၂၆၉။ ကသ္မာ စ စတဿောဝါတိအာဒိ ပဉှဿ ပန ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿော၊

ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ၊

ကမော ပဝတ္တန္တိ စ အပ္ပမာဏေ၊

တာ ဂေါစရေ ယေန တဒပ္ပမညာ။

ဧတာသု ဟိ ယသ္မာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဗဟုလဿ၊ ကရုဏာ ဝိဟေသာဗဟုလဿ၊ မုဒိတာ အရတိဗဟုလဿ၊ ဥပေက္ခာ ရာဂဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ စ ဟိတူပသံဟာရအဟိတာပနယနသမ္ပတ္တိမောဒနအနာဘောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓောယေဝ သတ္တေသု မနသိကာရော။ ယသ္မာ စ ယထာ မာတာ ဒဟရဂိလာနယောဗ္ဗနပ္ပတ္တသကိစ္စပသုတေသု စတူသု ပုတ္တေသု ဒဟရဿ အဘိဝုဍ္ဎိကာမာ ဟောတိ၊ ဂိလာနဿ ဂေလညာပနယနကာမာ၊ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တဿ ယောဗ္ဗနသမ္ပတ္တိယာ စိရဋ္ဌိတိကာမာ၊ သကကိစ္စပသုတဿ ကိသ္မိဉ္စိ ပရိယာယေ အဗျာဝဋာ ဟောတိ၊ တထာ အပ္ပမညာဝိဟာရိကေနာပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဒိဝသေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဣတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿောဝ အပ္ပမညာ။

ယသ္မာ စတဿောပေတာ ဘာဝေတုကာမေန ပဌမံ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိဝသေန သတ္တေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ မေတ္တာ။ တတော ဧဝံ ပတ္ထိတဟိတာနံ သတ္တာနံ ဒုက္ခာဘိဘဝံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ သမ္ဘာဝေတွာ ဝါ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိဝသေန၊ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ ကရုဏာ။ အထေဝံ ပတ္ထိတဟိတာနံ ပတ္ထိတဒုက္ခာပဂမာနဉ္စ နေသံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ သမ္ပတ္တိပမောဒနဝသေန၊ ပမောဒနလက္ခဏာ စ မုဒိတာ။ တတော ပရံ ပန ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခကတ္တသင်္ခါတေန မဇ္ဈတ္တာကာရေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ ဥပေက္ခာ ။ တသ္မာ ဣတော ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ ပဌမံ မေတ္တာ ဝုတ္တာ၊ အထ ကရုဏာ မုဒိတာ ဥပေက္ခာတိ အယံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန သဗ္ဗာပေတာ အပ္ပမာဏေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ။ အပ္ပမာဏာ ဟိ သတ္တာ ဧတာသံ ဂေါစရဘူတာ။ ဧကသတ္တဿာပိ စ ဧတ္တကေ ပဒေသေ မေတ္တာဒယော ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဧဝံ ပမာဏံ အဂဟေတွာ သကလဖရဏဝသေနေဝ ပဝတ္တာတိ။ တေန ဝုတ္တံ –

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿော၊

ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ၊

ကမော ပဝတ္တန္တိ စ အပ္ပမာဏေ၊

တာ ဂေါစရေ ယေန တဒပ္ပမညာတိ။

၂၇၀။ ဧဝံ အပ္ပမာဏဂေါစရတာယ ဧကလက္ခဏာသု စာပိ ဧတာသု ပုရိမာ တိဿော တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? သောမနဿာဝိပ္ပယောဂတော။ ကသ္မာ ပနာယံ သောမနဿေန အဝိပ္ပယောဂေါတိ? ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတာနံ ဗျာပါဒါဒီနံ နိဿရဏတ္တာ။ ပစ္ဆိမာ ပန အဝသေသဧကဇ္ဈာနိကာဝ။ ကသ္မာ? ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယောဂတော။ န ဟိ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာဝေဒနံ ဝိနာ ဝတ္တတီတိ။

၂၇၁။ ယော ပနေဝံ ဝဒေယျ ‘‘ယသ္မာ ဘဂဝတာ အဋ္ဌကနိပါတေ စတူသုပိ အပ္ပမညာသု အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘တတော တွံ ဘိက္ခု ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကမ္ပိ သဝိစာရံ ဘာဝေယျာသိ၊ အဝိတက္ကမ္ပိ ဝိစာရမတ္တံ ဘာဝေယျာသိ၊ အဝိတက္ကမ္ပိ အဝိစာရံ ဘာဝေယျာသိ၊ သပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ နိပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ သာတသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသီ’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆၃)၊ တသ္မာ စတဿော အပ္ပမညာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ’’တိ။ သော မာဟေဝန္တိဿ ဝစနီယော။ ဧဝဉှိ သတိ ကာယာနုပဿနာဒယောပိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ သိယုံ၊ ဝေဒနာဒီသု စ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဒုတိယာဒီနိ။ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာမတ္တံ ဂဟေတွာ မာ ဘဂဝန္တံ အဗ္ဘာစိက္ခိ၊ ဂမ္ဘီရံ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ တံ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ အဓိပ္ပာယတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၇၂။ အယဉှိ တတြာဓိပ္ပာယော – ‘‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတု၊ ယမဟံ ဘဂဝတော ဓမ္မံ သုတွာ ဧကော ဝူပကဋ္ဌော အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရေယျ’’န္တိ ဧဝံ အာယာစိတဓမ္မဒေသနံ ကိရ တံ ဘိက္ခုံ ယသ္မာ သော ပုဗ္ဗေပိ ဓမ္မံ သုတွာ တတ္ထေဝ ဝသတိ၊ န သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ နံ ဘဂဝါ ‘‘ဧဝမေဝ ပနိဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ မမညေဝ အဇ္ဈေသန္တိ၊ ဓမ္မေ စ ဘာသိတေ မမညေဝ အနုဗန္ဓိတဗ္ဗံ မညန္တီ’’တိ အပသာဒေတွာ ပုန ယသ္မာ သော အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော၊ တသ္မာ နံ ဩဝဒန္တော အာဟ – ‘‘တသ္မာတိဟ တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ၊ အဇ္ဈတ္တံ မေ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတိ သုသဏ္ဌိတံ၊ န စုပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ဌဿန္တီတိ။ ဧဝဉှိ တေ ဘိက္ခု သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဣမိနာ ပနဿ ဩဝါဒေန နိယကဇ္ဈတ္တဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တော မူလသမာဓိ ဝုတ္တော။ တတော ‘‘ဧတ္တကေနေဝ သန္တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဧဝံ သော ဧဝ သမာဓိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အဇ္ဈတ္တံ စိတ္တံ ဌိတံ ဟောတိ သုသဏ္ဌိတံ၊ န စုပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ။ တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ မေတ္တာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝိတာ ဘဝိဿတိ ဗဟုလီကတာ ယာနိကတာ ဝတ္ထုကတာ အနုဋ္ဌိတာ ပရိစိတာ သုသမာရဒ္ဓါတိ။ ဧဝဉှိ တေ ဘိက္ခု သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမဿ မေတ္တာဝသေန ဘာဝနံ ဝတွာ ပုန ‘‘ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ ဗဟုလီကတော၊ တတော တွံ ဘိက္ခု ဣမံ မူလသမာဓိံ သဝိတက္ကမ္ပိ သဝိစာရံ ဘာဝေယျာသိ…ပေ… ဥပေက္ခာသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဿတ္ထော – ယဒါ တေ ဘိက္ခု အယံ မူလသမာဓိ ဧဝံ မေတ္တာဝသေန ဘာဝိတော ဟောတိ၊ တဒါ တွံ တာဝတကေနာပိ တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာဝ ဣမံ မူလသမာဓိံ အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ ပါပယမာနော သဝိတက္ကမ္ပိ သဝိစာရန္တိအာဒိနာ နယေန ဘာဝေယျာသီတိ။

ဧဝံ ဝတွာ စ ပုန ကရုဏာဒိအဝသေသဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမမ္ပိဿ အညေသု အာရမ္မဏေသု စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနဝသေန ဘာဝနံ ကရေယျာသီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ ဗဟုလီကတော။ တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ကရုဏာ မေ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧဝံ မေတ္တာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမံ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနဝသေန ဘာဝနံ ဒဿေတွာ ပုန ကာယာနုပဿနာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ ဗဟုလီကတော၊ တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ ‘‘ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဘဝိဿတိ သုဘာဝိတော၊ တတော တွံ ဘိက္ခု ယေန ယေနေဝ ဂဂ္ဃသိ၊ ဖာသုညေဝ ဂဂ္ဃသိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ ဌဿသိ၊ ဖာသုညေဝ ဌဿသိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ နိသီဒိဿသိ၊ ဖာသုညေဝ နိသီဒိဿသိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ သေယျံ ကပ္ပေဿသိ၊ ဖာသုညေဝ သေယျံ ကပ္ပေဿသီ’’တိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသိ။ တသ္မာ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာဝ မေတ္တာဒယော၊ ဥပေက္ခာ ပန အဝသေသဧကဇ္ဈာနိကာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထေဝ စ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၅၁ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၆၇၃ အာဒယော) ဝိဘတ္တာတိ။

၂၇၃။ ဧဝံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန စေဝ အဝသေသဧကဇ္ဈာနဝသေန စ ဒွိဓာ ဌိတာနမ္ပိ ဧတာသံ သုဘပရမာဒိဝသေန အညမညံ အသဒိသော အာနုဘာဝဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟလိဒ္ဒဝသနသုတ္တသ္မိံ ဟိ ဧတာ သုဘပရမာဒိဘာဝေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘သုဘပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မေတ္တံ စေတောဝိမုတ္တိံ ဝဒါမိ။ အာကာသာနဉ္စာယတနပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကရုဏံ စေတောဝိမုတ္တိံ ဝဒါမိ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဒိတံ စေတောဝိမုတ္တိံ ဝဒါမိ။ အာကိဉ္စညာယတနပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပေက္ခံ စေတောဝိမုတ္တိံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၅)။

ကသ္မာ ပနေတာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ? တဿ တဿ ဥပနိဿယတ္တာ။ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ဟိ သတ္တာ အပ္ပဋိက္ကူလာ ဟောန္တိ။ အထဿ အပ္ပဋိက္ကူလပရိစယာ အပ္ပဋိက္ကူလေသု ပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏေသု နီလာဒီသု စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ မေတ္တာ သုဘဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ န တတော ပရံ၊ တသ္မာ သုဘပရမာတိ ဝုတ္တာ။

ကရုဏာဝိဟာရိဿ ပန ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိရူပနိမိတ္တံ ပတ္တဒုက္ခံ သမနုပဿန္တဿ ကရုဏာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ရူပေ အာဒီနဝေါ ပရိဝိဒိတော ဟောတိ။ အထဿ ပရိဝိဒိတရူပါဒီနဝတ္တာ ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ရူပနိဿရဏေ အာကာသေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ ကရုဏာ အာကာသာနဉ္စာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ န တတော ပရံ၊ တသ္မာ အာကာသာနဉ္စာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာ။

မုဒိတာဝိဟာရိဿ ပန တေန တေန ပါမောဇ္ဇကာရဏေန ဥပ္ပန္နပါမောဇ္ဇသတ္တာနံ ဝိညာဏံ သမနုပဿန္တဿ မုဒိတာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထဿ အနုက္ကမာဓိဂတံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အတိက္ကမ္မ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရေ ဝိညာဏေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မုဒိတာ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ န တတော ပရံ၊ တသ္မာ ဝိညာဏဉ္စာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာ။

ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿ ပန ‘‘သတ္တာ သုခိတာ ဝါ ဟောန္တု ဒုက္ခတော ဝါ ဝိမုစ္စန္တု၊ သမ္ပတ္တသုခတော ဝါ မာ ဝိမုစ္စန္တူ’’တိ အာဘောဂါဘာဝတော သုခဒုက္ခာဒိပရမတ္ထဂါဟဝိမုခဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထဿ ပရမတ္ထဂါဟတော ဝိမုခဘာဝပရိစိတစိတ္တဿ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခစိတ္တဿ စ အနုက္ကမာဓိဂတံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနေ ပရမတ္ထဘူတဿ ဝိညာဏဿ အဘာဝေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ ဥပေက္ခာ အာကိဉ္စညာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ န တတော ပရံ၊ တသ္မာ အာကိဉ္စညာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာတိ။

၂၇၄။ ဧဝံ သုဘပရမာဒိဝသေန ဧတာသံ အာနုဘာဝံ ဝိဒိတွာ ပုန သဗ္ဗာပေတာ ဒါနာဒီနံ သဗ္ဗကလျာဏဓမ္မာနံ ပရိပူရိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တေသု ဟိ ဟိတဇ္ဈာသယတာယ သတ္တာနံ ဒုက္ခာသဟနတာယ၊ ပတ္တသမ္ပတ္တိဝိသေသာနံ စိရဋ္ဌိတိကာမတာယ၊ သဗ္ဗသတ္တေသု စ ပက္ခပါတာဘာဝေန သမပ္ပဝတ္တစိတ္တာ မဟာသတ္တာ ‘‘ဣမဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဣမဿ န ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါနံ ဒါနံ ဒေန္တိ။ တေသံ ဥပဃာတံ ပရိဝဇ္ဇယန္တာ သီလံ သမာဒိယန္တိ။ သီလပရိပူရဏတ္ထံ နေက္ခမ္မံ ဘဇန္တိ။ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတေသု အသမ္မောဟတ္ထာယ ပညံ ပရိယောဒပေန္တိ။ သတ္တာနံ ဟိတသုခတ္ထာယ နိစ္စံ ဝီရိယမာရဘန္တိ။ ဥတ္တမဝီရိယဝသေန ဝီရဘာဝံ ပတ္တာပိ စ သတ္တာနံ နာနပ္ပကာရကံ အပရာဓံ ခမန္တိ။ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ဒဿာမ ကရိဿာမာ’’တိ ကတံ ပဋိညံ န ဝိသံဝါဒေန္တိ။ တေသံ ဟိတသုခါယ အဝိစလာဓိဋ္ဌာနာ ဟောန္တိ။ တေသု အဝိစလာယ မေတ္တာယ ပုဗ္ဗကာရိနော ဟောန္တိ။ ဥပေက္ခာယ ပစ္စုပကာရံ နာသီသန္တီတိ ဧဝံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ယာဝ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသဗုဒ္ဓဓမ္မပ္ပဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ကလျာဏဓမ္မေ ပရိပူရေန္တီတိ ဧဝံ ဒါနာဒိသဗ္ဗကလျာဏဓမ္မပရိပူရိကာ ဧတာဝ ဟောန္တီတိ။

ဣတိ သာဓုဇနပါမောဇ္ဇတ္ထာယ ကတေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ

သမာဓိဘာဝနာဓိကာရေ

ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသော နာမ

နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ။