📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ

(ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၁၂။ ဣဒ္ဓိဝိဓနိဒ္ဒေသော

အဘိညာကထာ

၃၆၅။ ဣဒါနိ ယာသံ လောကိကာဘိညာနံ ဝသေန အယံ သမာဓိဘာဝနာ အဘိညာနိသံသာတိ ဝုတ္တာ၊ တာ အဘိညာ သမ္ပာဒေတုံ ယသ္မာ ပထဝီကသိဏာဒီသု အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနေန ယောဂိနာ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိဿ သာ သမာဓိဘာဝနာ အဓိဂတာနိသံသာ စေဝ ဘဝိဿတိ ထိရတရာ စ၊ သော အဓိဂတာနိသံသာယ ထိရတရာယ သမာဓိဘာဝနာယ သမန္နာဂတော သုခေနေဝ ပညာဘာဝနံ သမ္ပာဒေဿတိ။ တသ္မာ အဘိညာကထံ တာဝ အာရဘိဿာမ။

ဘဂဝတာ ဟိ အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓီနံ ကုလပုတ္တာနံ သမာဓိဘာဝနာနိသံသဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ဥတ္တရုတ္တရိ ပဏီတပဏီတဓမ္မဒေသနတ္ထဉ္စ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ ဣဒ္ဓိဝိဓာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတိ။ သော အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောတိ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈) နယေန ဣဒ္ဓိဝိဓံ၊ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ၊ စေတောပရိယဉာဏံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ သတ္တာနံ စုတူပပါတေ ဉာဏန္တိ ပဉ္စ လောကိကာဘိညာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိအာဒိကံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကာတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ယောဂိနာ ဩဒါတကသိဏပရိယန္တေသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု အဋ္ဌ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ –

ကသိဏာနုလောမတော၊ ကသိဏပဋိလောမတော၊ ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနာနုလောမတော၊ ဈာနပဋိလောမတော၊ ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနုက္ကန္တိကတော၊ ကသိဏုက္ကန္တိကတော၊ ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော၊ အင်္ဂသင်္ကန္တိတော၊ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော၊ အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော၊ အင်္ဂဝဝတ္ထာပနတော၊ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနတောတိ။

ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တံ ပရိဒမေတဗ္ဗံ။

၃၆၆။ ကတမံ ပနေတ္ထ ကသိဏာနုလောမံ…ပေ… ကတမံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနန္တိ။ ဣဓ ဘိက္ခု ပထဝီကသိဏေ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော အာပေါကသိဏေတိ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု သတက္ခတ္တုမ္ပိ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ သမာပဇ္ဇတိ၊ ဣဒံ ကသိဏာနုလောမံ နာမ။

ဩဒါတကသိဏတော ပန ပဋ္ဌာယ တထေဝ ပဋိလောမက္ကမေန သမာပဇ္ဇနံ ကသိဏပဋိလောမံ နာမ။

ပထဝီကသိဏတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဩဒါတကသိဏံ၊ ဩဒါတကသိဏတောပိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပထဝီကသိဏန္တိ ဧဝံ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနံ ကသိဏာနုလောမပဋိလောမံ နာမ။

ပဌမဇ္ဈာနတော ပန ပဋ္ဌာယ ပဋိပါဋိယာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ တာဝ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနံ ဈာနာနုလောမံ နာမ။

နေဝသညာနာသညာယတနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ တာဝ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနံ ဈာနပဋိလောမံ နာမ။

ပဌမဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ နေဝသညာနာသညာယတနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနန္တိ ဧဝံ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇနံ ဈာနာနုလောမပဋိလောမံ နာမ။

ပထဝီကသိဏေ ပန ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တတိယံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော တဒေဝ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ တတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဧဝံ ကသိဏံ အနုက္ကမိတွာ ဈာနဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ဈာနုက္ကန္တိကံ နာမ။ ဧဝံ အာပေါကသိဏာဒိမူလိကာပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန တဒေဝ တေဇောကသိဏေ၊ တတော နီလကသိဏေ၊ တတော လောဟိတကသိဏေတိ ဣမိနာ နယေန ဈာနံ အနုက္ကမိတွာ ကသိဏဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ကသိဏုက္ကန္တိကံ နာမ။

ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော တေဇောကသိဏေ တတိယံ၊ နီလကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ လောဟိတကသိဏတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဣမိနာ နယေန ဈာနဿ စေဝ ကသိဏဿ စ ဥက္ကမနံ ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကံ နာမ။

ပထဝီကသိဏေ ပန ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဣတရေသမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ အင်္ဂသင်္ကန္တိကံ နာမ။

ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒေဝ အာပေါကသိဏေ…ပေ… တဒေဝ ဩဒါတကသိဏေတိ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကဿေဝ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကံ နာမ။

ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ အာပေါကသိဏေ ဒုတိယံ၊ တေဇောကသိဏေ တတိယံ၊ ဝါယောကသိဏေ စတုတ္ထံ၊ နီလကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ ပီတကသိဏတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ၊ လောဟိတကသိဏတော အာကိဉ္စညာယတနံ၊ ဩဒါတကသိဏတော နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဧဝံ ဧကန္တရိကဝသေန အင်္ဂါနဉ္စ အာရမ္မဏာနဉ္စ သင်္ကမနံ အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကံ နာမ။

ပဌမံ ဈာနံ ပန ပဉ္စင်္ဂိကန္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဒုတိယံ တိဝင်္ဂိကံ၊ တတိယံ ဒုဝင်္ဂိကံ၊ တထာ စတုတ္ထံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဧဝံ ဈာနင်္ဂမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အင်္ဂဝဝတ္ထာပနံ နာမ။

တထာ ဣဒံ ပထဝီကသိဏန္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒံ အာပေါကသိဏံ…ပေ… ဣဒံ ဩဒါတကသိဏန္တိ ဧဝံ အာရမ္မဏမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနံ နာမ ။ အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာပနမ္ပိ ဧကေ ဣစ္ဆန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ အဒ္ဓါ တံ ဘာဝနာမုခံ န ဟောတိ။

၃၆၇။ ဣမေဟိ ပန စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တံ အပရိဒမေတွာ ပုဗ္ဗေ အဘာဝိတဘာဝနော အာဒိကမ္မိကော ယောဂါဝစရော ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သမ္ပာဒေဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ အာဒိကမ္မိကဿ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မမ္ပိ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ကတကသိဏပရိကမ္မဿ နိမိတ္တုပ္ပာဒနံ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ဥပ္ပန္နေ နိမိတ္တေ တံ ဝဍ္ဎေတွာ အပ္ပနာဓိဂမော ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ အဓိဂတပ္ပနဿ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိတ္တပရိဒမနံ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ ပရိဒမိတစိတ္တဿာပိ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ နာမ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ဝိကုဗ္ဗနပ္ပတ္တဿာပိ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ နာမ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ ခိပ္ပနိသန္တီ ဟောတိ။ ထေရမ္ဗတ္ထလေ မဟာရောဟဏဂုတ္တတ္ထေရဿ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ အာဂတေသု တိံသမတ္တေသု ဣဒ္ဓိမန္တသဟဿေသု ဥပသမ္ပဒါယ အဋ္ဌဝဿိကော ရက္ခိတတ္ထေရော ဝိယ။ တဿာနုဘာဝေါ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၈ အာဒယော) ဝုတ္တောယေဝ။ တံ ပနဿာနုဘာဝံ ဒိသွာ ထေရော အာဟ ‘‘အာဝုသော၊ သစေ ရက္ခိတော နာဘဝိဿ သဗ္ဗေ ဂရဟပ္ပတ္တာ အဿာမ ‘နာဂရာဇာနံ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိံသူ’တိ။ တသ္မာ အတ္တနာ ဂဟေတွာ ဝိစရိတဗ္ဗံ အာဝုဓံ နာမ မလံ သောဓေတွာဝ ဂဟေတွာ ဝိစရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေ ထေရဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ တိံသသဟဿာပိ ဘိက္ခူ ခိပ္ပနိသန္တိနော အဟေသုံ။

ခိပ္ပနိသန္တိယာပိ စ သတိ ပရဿ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ ဟောတိ၊ ဂိရိဘဏ္ဍဝါဟနပူဇာယ မာရေန အင်္ဂါရဝဿေ ပဝတ္တိတေ အာကာသေ ပထဝိံ မာပေတွာ အင်္ဂါရဝဿပရိတ္တာရကော ထေရော ဝိယ။

ဗလဝပုဗ္ဗယောဂါနံ ပန ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအဂ္ဂသာဝကာဒီနံ ဝိနာပိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘာဝနာနုက္ကမေန အရဟတ္တပဋိလာဘေနေဝ ဣဒဉ္စ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ အညေ စ ပဋိသမ္ဘိဒါဒိဘေဒါ ဂုဏာ ဣဇ္ဈန္တိ။ တသ္မာ ယထာ ပိဠန္ဓနဝိကတိံ ကတ္တုကာမော သုဝဏ္ဏကာရော အဂ္ဂိဓမနာဒီဟိ သုဝဏ္ဏံ မုဒုံ ကမ္မညံ ကတွာဝ ကရောတိ၊ ယထာ စ ဘာဇနဝိကတိံ ကတ္တုကာမော ကုမ္ဘကာရော မတ္တိကံ သုပရိမဒ္ဒိတံ မုဒုံ ကတွာ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ အာဒိကမ္မိကေန ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိတ္တံ ပရိဒမေတွာ ဆန္ဒသီသစိတ္တသီသဝီရိယသီသဝီမံသာသီသသမာပဇ္ဇနဝသေန စေဝ အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝဝသေန စ မုဒုံ ကမ္မညံ ကတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာယ ယောဂေါ ကရဏီယော။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နေန ပန ကသိဏေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမတ္တေ စိဏ္ဏဝသိနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ ပနေတ္ထ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။

၃၆၈။ တတြာယံ ပါဠိနယာနုသာရေနေဝ ဝိနိစ္ဆယကထာ။ တတ္ထ သောတိ သော အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနော ယောဂီ။ ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတံ။ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာဒိနာ ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဋိလဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတေတိ ဣမိနာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ စိတ္တေတိ ရူပါဝစရစိတ္တေ။ ပရိသုဒ္ဓေတိအာဒီသု ပန ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ၊ ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခါဒီနံ ပစ္စယာနံ ဃာတေန ဝိဟတရာဂါဒိအင်္ဂဏတ္တာ အနင်္ဂဏေ။ အနင်္ဂဏတ္တာယေဝ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ။ အင်္ဂဏေန ဟိ တံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတိ။ သုဘာဝိတတ္တာ မုဒုဘူတေ၊ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသေ ဝတ္တမာနံ ဟိ စိတ္တံ မုဒုန္တိ ဝုစ္စတိ။ မုဒုတ္တာယေဝ စ ကမ္မနိယေ၊ ကမ္မက္ခမေ ကမ္မယောဂ္ဂေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုံ ဟိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ သုဒန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ၊ တဉ္စ ဥဘယမ္ပိ သုဘာဝိတတ္တာယေဝါတိ။ ယထာဟ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ဗဟုလီကတံ မုဒုဉ္စ ဟောတိ ကမ္မနိယဉ္စ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂)။

ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု ဌိတတ္တာ ဌိတေ။ ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ၊ အစလေ နိရိဉ္ဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတေ။ သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ။ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတံ ဟိ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေန န ဣဉ္ဇတိ။ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတံ ကောသဇ္ဇေန န ဣဉ္ဇတိ။ သတိပရိဂ္ဂဟိတံ ပမာဒေန န ဣဉ္ဇတိ။ သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စေန န ဣဉ္ဇတိ ။ ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတိ။ ဩဘာသဂတံ ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတိ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ။

အပရော နယော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ နီဝရဏဒူရဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေန ပရိယောဒါတေ။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန ဝိဂတူပက္ကိလေသေ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တာနုသာရေန (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ မုဒုဘူတေ။ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမေန ကမ္မနိယေ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဏီတဘာဝူပဂမေန ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ။ ယထာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတေတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတန္တိ။

ဒသဣဒ္ဓိကထာ

၃၆၉။ ဣဒ္ဓိဝိဓာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီတိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ၊ တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ တထာ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။

အပရော နယော၊ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ။ ဥပါယသမ္ပဒါယေတမဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ စိတ္တော ဂဟပတိ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော၊ သစေ ပဏိဒဟိဿတိ ‘အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီ’တိ၊ တဿ ခေါ အယံ ဣဇ္ဈိဿတိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။

အပရော နယော၊ ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာ ဒသဝိဓာ။ ယထာဟ ‘‘ကတိ ဣဒ္ဓိယောတိ ဒသ ဣဒ္ဓိယော’’။ ပုန စပရံ အာဟ ‘‘ကတမာ ဒသ ဣဒ္ဓိယော ? အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ၊ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ၊ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ၊ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ အရိယာ ဣဒ္ဓိ၊ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ၊ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ၊ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၉)။

၃၇၀။ တတ္ထ ‘‘ပကတိယာ ဧကော ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ။ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ သတသဟဿံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘ဗဟုကော ဟောမီ’’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ဧဝံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ဣဒ္ဓိ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

၃၇၁။ ‘‘သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဧဝံ အာဂတာ ဣဒ္ဓိ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

၃၇၂။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ ရူပိံ မနောမယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄) ဣမိနာ နယေန အာဂတာ ဣဒ္ဓိ သရီရဗ္ဘန္တရေ အညဿေဝ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

၃၇၃။ ဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပန ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ ဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာယ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ အာယသ္မတော ဗာက္ကုလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ အာယသ္မတော ဘူတပါလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၅)။

တတ္ထ အာယသ္မာ ဗာက္ကုလော ဒဟရောဝ မင်္ဂလဒိဝသေ နဒိယာ နှာပိယမာနော ဓာတိယာ ပမာဒေန သောတေ ပတိတော။ တမေနံ မစ္ဆော ဂိလိတွာ ဗာရာဏသီတိတ္ထံ အဂမာသိ။ တတြ တံ မစ္ဆဗန္ဓော ဂဟေတွာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ ဝိက္ကိဏိ။ သာ မစ္ဆေ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဟမေဝ နံ ပစိဿာမီတိ ဖာလေန္တီ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗံ ဝိယ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါတိ သောမနဿဇာတာ အဟောသိ။ ဣတိ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဗာက္ကုလဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဝတ္ထု ပန ဝိတ္ထာရေန ကထေတဗ္ဗံ။

သံကိစ္စတ္ထေရဿ ပန ဂဗ္ဘဂတဿေဝ မာတာ ကာလမကာသိ။ တဿာ စိတကံ အာရောပေတွာ သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဈာပိယမာနာယ ဒါရကော သူလကောဋိယာ အက္ခိကူဋေ ပဟာရံ လဘိတွာ သဒ္ဒံ အကာသိ။ တတော ဒါရကော ဇီဝတီတိ ဩတာရေတွာ ကုစ္ဆိံ ဖာလေတွာ ဒါရကံ အယျိကာယ အဒံသု။ သော တာယ ပဋိဇဂ္ဂိတော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒါရုစိတကာယ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

ဘူတပါလဒါရကဿ ပန ပိတာ ရာဇဂဟေ ဒလိဒ္ဒမနုဿော။ သော ဒါရူနံ အတ္ထာယ သကဋေန အဋဝိံ ဂန္တွာ ဒါရုဘာရံ ကတွာ သာယံ နဂရဒွါရသမီပံ ပတ္တော။ အထဿ ဂေါဏာ ယုဂံ ဩဿဇ္ဇိတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ သော သကဋမူလေ ပုတ္တကံ နိသီဒါပေတွာ ဂေါဏာနံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ တဿ အနိက္ခန္တဿေဝ ဒွါရံ ပိဟိတံ။ ဒါရကဿ ဝါဠယက္ခာနုစရိတေပိ ဗဟိနဂရေ တိယာမရတ္တိံ အရောဂဘာဝေါ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဝတ္ထု ပန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

၃၇၄။ သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏာနံ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အာကိဉ္စညာယတနသညာယ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ၊ အာယသ္မတော ခါဏုကောဏ္ဍညဿ၊ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ၊ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၆)။

တတ္ထ ယဒါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရတော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဇ္ဈောကာသေ နိသိန္နဿ ဧကော ဒုဋ္ဌယက္ခော သဟာယကေန ယက္ခေန ဝါရိယမာနောပိ သီသေ ပဟာရမဒါသိ။ ယဿ မေဃဿ ဝိယ ဂဇ္ဇတော သဒ္ဒေါ အဟောသိ။ တဒါ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေသိ။ အထဿ တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသိ ။ အယံ တဿာယသ္မတော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ဝတ္ထု ပန ဥဒါနေ (ဥဒါ။ ၃၄) အာဂတမေဝ။

သဉ္ဇီဝတ္ထေရံ ပန နိရောဓသမာပန္နံ ကာလကတောတိ သလ္လက္ခေတွာ ဂေါပါလကာဒယော တိဏကဋ္ဌဂေါမယာနိ သင်္ကဍ္ဎေတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ ထေရဿ စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ နဇ္ဈာယိတ္ထ။ အယမဿ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တတ္တာ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ဝတ္ထု ပန သုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇) အာဂတမေဝ။

ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော ပန ပကတိယာဝ သမာပတ္တိဗဟုလော။ သော အညတရသ္မိံ အရညေ ရတ္တိံ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိ။ ပဉ္စသတာ စောရာ ဘဏ္ဍကံ ထေနေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘ဣဒါနိ အမှာကံ အနုပထံ အာဂစ္ဆန္တာ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿမိတုကာမာ ဘဏ္ဍကံ ဩရောပယမာနာ ‘‘ခါဏုကော အယ’’န္တိ မညမာနာ ထေရဿေဝ ဥပရိ သဗ္ဗဘဏ္ဍကာနိ ဌပေသုံ။ တေသံ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿ ဂဟဏကာလေ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန ထေရော ဝုဋ္ဌာသိ။ တေ ထေရဿ စလနာကာရံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ‘‘မာ ဘာယိတ္ထ ဥပါသကာ၊ ဘိက္ခု အဟ’’န္တိ အာဟ။ တေ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရဂတေန ပသာဒေန ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဟိ ဘဏ္ဍကသတေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ ထေရဿ အာဗာဓာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။

ဥတ္တရာ ပန ဥပါသိကာ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိဿ ဓီတာ။ တဿာ သိရိမာ နာမ ဂဏိကာ ဣဿာပကတာ တတ္တတေလကဋာဟံ သီသေ အာသိဉ္စိ။ ဥတ္တရာ တံခဏညေဝ မေတ္တံ သမာပဇ္ဇိ။ တေလံ ပေါက္ခရပတ္တတော ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ ဝိဝဋ္ဋမာနံ အဂမာသိ။ အယမဿာ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ဝတ္ထု ပန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

သာမာဝတီ နာမ ဥဒေနဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ဓီတာယ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ ပတ္ထယမာနော တဿာ ဝီဏာယ အာသီဝိသံ ပက္ခိပါပေတွာ ရာဇာနံ အာဟ ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတီ တံ မာရေတုကာမာ ဝီဏာယ အာသီဝိသံ ဂဟေတွာ ပရိဟရတီ’’တိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ကုပိတော သာမာဝတိံ ဝဓိဿာမီတိ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဝိသပီတံ ခုရပ္ပံ သန္နယှိ။ သာမာဝတီ သပရိဝါရာ ရာဇာနံ မေတ္တာယ ဖရိ။ ရာဇာ နေဝ သရံ ခိပိတုံ န ဩရောပေတုံ သက္ကောန္တော ဝေဓမာနော အဋ္ဌာသိ။ တတော နံ ဒေဝီ အာဟ ‘‘ကိံ၊ မဟာရာဇ၊ ကိလမသီ’’တိ? ‘‘အာမ ကိလမာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဓနုံ ဩရောပေဟီ’’တိ။ သရော ရညော ပါဒမူလေယေဝ ပတိ။ တတော နံ ဒေဝီ ‘‘မဟာရာဇ၊ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နပ္ပဒုဿိတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒိ။ ဣတိ ရညော သရံ မုဉ္စိတုံ အဝိသဟနဘာဝေါ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိ။

၃၇၅။ ပဋိက္ကူလာဒီသု အပ္ပဋိက္ကူလသညိဝိဟာရာဒိကာ ပန အရိယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမာ အရိယာ ဣဒ္ဓိ? ဣဓ – ဘိက္ခု သစေ အာကင်္ခတိ ‘ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ…ပေ… ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇)။ အယဉှိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတာယ ဟိ သမန္နာဂတော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ပဋိက္ကူလေ အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ မေတ္တာဖရဏံ ဝါ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတိ။ အပ္ပဋိက္ကူလေ ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ အသုဘဖရဏံ ဝါ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတိ။ တထာ ပဋိက္ကူလာပဋိက္ကူလေသု တဒေဝ မေတ္တာဖရဏံ ဝါ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတိ။ အပ္ပဋိက္ကူလပဋိက္ကူလေသု စ တဒေဝ အသုဘဖရဏံ ဝါ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတိ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခံ ပဝတ္တယမာနော ပဋိက္ကူလေ စ အပ္ပဋိက္ကူလေ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇိတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ပဋိသမ္ဘိဒါယဉှိ ‘‘ကထံ ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရတိ? အနိဋ္ဌသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတိ ဓာတုသော ဝါ ဥပသံဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇) နယေန အယမေဝ အတ္ထော ဝိဘတ္တော။ အယံ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

၃၇၆။ ပက္ခီအာဒီနံ ပန ဝေဟာသဂမနာဒိကာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ? သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနံ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ ဧကစ္စာနံ မနုဿာနံ ဧကစ္စာနဉ္စ ဝိနိပါတိကာနံ အယံ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈)။ ဧတ္ထ ဟိ သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနံ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ ဝိနာယေဝ အာကာသေန ဂမနံ။ တထာ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ ပဌမကပ္ပိကာနဉ္စ ဧကစ္စာနံ မနုဿာနံ။ တထာ ပိယင်္ကရမာတာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၀) ယက္ခိနီ ဥတ္တရမာတာ ဖုဿမိတ္တာ ဓမ္မဂုတ္တာတိ ဧဝမာဒီနံ ဧကစ္စာနံ ဝိနိပါတိကာနံ အာကာသေန ဂမနံ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓီတိ။

၃၇၇။ စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ဝေဟာသဂမနာဒိကာ ပန ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမာ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ? ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ အန္တမသော အဿဗန္ဓဂေါဗန္ဓပုရိသေ ဥပါဒါယ။ ဇောတိကဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဇဋိလကဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဃောသိတဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ မေဏ္ဍကဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီ’’တိ။ သင်္ခေပတော ပန ပရိပါကံ ဂတေ ပုညသမ္ဘာရေ ဣဇ္ဈနကဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဧတ္ထ စ ဇောတိကဿ ဂဟပတိဿ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ မဏိပါသာဒေါ ဥဋ္ဌဟိ။ စတုသဋ္ဌိ စ ကပ္ပရုက္ခာတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဇဋိလကဿ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဃောသိတဿ သတ္တသု ဌာနေသု မာရဏတ္ထာယ ဥပက္ကမေ ကတေပိ အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ မေဏ္ဍကဿ ဧကကရီသမတ္တေ ပဒေသေ သတ္တရတနမယာနံ မေဏ္ဍကာနံ ပါတုဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ပဉ္စ မဟာပုညာ နာမ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ၊ တဿ ဘရိယာ စန္ဒပဒုမသိရီ၊ ပုတ္တော ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိ၊ သုဏိသာ သုမနဒေဝီ၊ ဒါသော ပုဏ္ဏော နာမာတိ။ တေသု သေဋ္ဌိဿ သီသံ နှာတဿ အာကာသံ ဥလ္လောကနကာလေ အဍ္ဎတေဠသကောဋ္ဌသဟဿာနိ အာကာသတော ရတ္တသာလီနံ ပူရေန္တိ။ ဘရိယာယ နာဠိကောဒနမတ္တမ္ပိ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေ ပရိဝိသမာနာယ ဘတ္တံ န ခီယတိ။ ပုတ္တဿ သဟဿတ္ထဝိကံ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကာနမ္ပိ ဒေန္တဿ ကဟာပဏာ န ခီယန္တိ။ သုဏိသာယ ဧကံ ဝီဟိတုမ္ဗံ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကာနမ္ပိ ဘာဇယမာနာယ ဓညံ န ခီယတိ။ ဒါသဿ ဧကေန နင်္ဂလေန ကသတော ဣတော သတ္တ ဣတော သတ္တာတိ စုဒ္ဒသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ အယံ နေသံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

၃၇၈။ ဝိဇ္ဇာဓရာဒီနံ ဝေဟာသဂမနာဒိကာ ပန ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ ‘‘ကတမာ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ? ဝိဇ္ဇာဓရာ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပိတွာ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆန္တိ။ အာကာသေ အန္တလိက္ခေ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေန္တိ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈)။

၃၇၉။ တေန တေန ပန သမ္မာပယောဂေန တဿ တဿ ကမ္မဿ ဣဇ္ဈနံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ – ‘‘နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟာနဋ္ဌော ဣဇ္ဈတီတိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈)။ ဧတ္ထ စ ပဋိပတ္တိသင်္ခါတဿေဝ သမ္မာပယောဂဿ ဒီပနဝသေန ပုရိမပါဠိသဒိသာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကဋဗျူဟာဒိကရဏဝသေန ယံကိဉ္စိ သိပ္ပကမ္မံ ယံကိဉ္စိ ဝေဇ္ဇကမ္မံ တိဏ္ဏံ ဗေဒါနံ ဥဂ္ဂဟဏံ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ ဥဂ္ဂဟဏံ အန္တမသော ကသနဝပနာဒီနိ ဥပါဒါယ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တဝိသေသော တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ အာဂတာ။ (၁၀)

ဣတိ ဣမာသု ဒသသု ဣဒ္ဓီသု ဣဒ္ဓိဝိဓာယာတိ ဣမသ္မိံ ပဒေ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိယေဝ အာဂတာ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိကုဗ္ဗနာမနောမယာဣဒ္ဓိယောပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ဧဝ။

၃၈၀။ ဣဒ္ဓိဝိဓာယာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသာယ၊ ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပာယ ဝါ။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီတိ သော ဘိက္ခု ဝုတ္တပ္ပကာရဝသေန တသ္မိံ စိတ္တေ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ဣဒ္ဓိဝိဓာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ အဘိနီဟရတိ ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေတိ။ အဘိနိန္နာမေတီတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဣဒ္ဓိပေါဏံ ဣဒ္ဓိပဗ္ဘာရံ ကရောတိ။ သောတိ သော ဧဝံ ကတစိတ္တာဘိနီဟာရော ဘိက္ခု။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရကံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓန္တိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသံ။ ပစ္စနုဘောတီတိ ပစ္စနုဘဝတိ၊ ဖုသတိ သစ္ဆိကရောတိ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိဿ အနေကဝိဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကောပိ ဟုတွာတိ ဣဒ္ဓိကရဏတော ပုဗ္ဗေ ပကတိယာ ဧကောပိ ဟုတွာ။ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟူနံ သန္တိကေ စင်္ကမိတုကာမော ဝါ သဇ္ဈာယံ ဝါ ကတ္တုကာမော ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိတုကာမော ဟုတွာ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဟောတိ။ ကထံ ပနာယမေဝံ ဟောတိ? ဣဒ္ဓိယာ စတဿော ဘူမိယော စတ္တာရော ပါဒါ အဋ္ဌ ပဒါနိ သောဠသ စ မူလာနိ သမ္ပာဒေတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌဟန္တော။

၃၈၁။ တတ္ထ စတဿော ဘူမိယောတိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ကတမာ စတဿော ဘူမိယော? ဝိဝေကဇဘူမိ ပဌမံ ဈာနံ၊ ပီတိသုခဘူမိ ဒုတိယံ ဈာနံ၊ ဥပေက္ခာသုခဘူမိ တတိယံ ဈာနံ၊ အဒုက္ခမသုခဘူမိ စတုတ္ထံ ဈာနံ။ ဣဒ္ဓိယာ ဣမာ စတဿော ဘူမိယော ဣဒ္ဓိလာဘာယ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနတာယ ဣဒ္ဓိဝိသဝိတာယ ဣဒ္ဓိဝသိတာယ ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၉)။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိယေဝ။

၃၈၂။ စတ္တာရော ပါဒါတိ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ကတမေ စတ္တာရော ပါဒါ? ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတိ။ ဝီရိယ… စိတ္တ… ဝီမံသာသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတိ။ ဣဒ္ဓိယာ ဣမေ စတ္တာရော ပါဒါ ဣဒ္ဓိလာဘာယ…ပေ… ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၉)။ ဧတ္ထ စ ဆန္ဒဟေတုကော ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ။ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ ပဓာနသင်္ခါရာ။ စတုကိစ္စသာဓကဿ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမန္နာဂတန္တိ ဆန္ဒသမာဓိနာ စ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ ဥပေတံ။ ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဝါ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓီတိ သင်္ခံ ဂတာနံ အဘိညာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ သေသစိတ္တစေတသိကရာသိန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၄)။

အထ ဝါ ပဇ္ဇတေ အနေနာတိ ပါဒေါ။ ပါပုဏီယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ ဆန္ဒာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ – ‘‘ဆန္ဒဉ္စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု နိဿာယ လဘတိ သမာဓိံ၊ လဘတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓိ။ သော အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ…ပေ… ပဒဟတိ၊ ဣမေ ဝုစ္စန္တိ ပဓာနသင်္ခါရာ။ ဣတိ အယဉ္စ ဆန္ဒော အယဉ္စ ဆန္ဒသမာဓိ ဣမေ စ ပဓာနသင်္ခါရာ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတော ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈၂၅)။ ဧဝံ သေသိဒ္ဓိပါဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၈၃။ အဋ္ဌ ပဒါနီတိ ဆန္ဒာဒီနိ အဋ္ဌ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ကတမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ? ဆန္ဒဉ္စေ ဘိက္ခု နိဿာယ လဘတိ သမာဓိံ၊ လဘတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ။ ဆန္ဒော န သမာဓိ၊ သမာဓိ န ဆန္ဒော။ အညော ဆန္ဒော၊ အညော သမာဓိ။ ဝီရိယဉ္စေ ဘိက္ခု… စိတ္တဉ္စေ ဘိက္ခု… ဝီမံသဉ္စေ ဘိက္ခု နိဿာယ လဘတိ သမာဓိံ၊ လဘတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ။ ဝီမံသာ န သမာဓိ၊ သမာဓိ န ဝီမံသာ။ အညာ ဝီမံသာ၊ အညော သမာဓိ။ ဣဒ္ဓိယာ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ဣဒ္ဓိလာဘာယ…ပေ… ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၉)။ ဧတ္ထ ဟိ ဣဒ္ဓိမုပ္ပာဒေတုကာမတာဆန္ဒော သမာဓိနာ ဧကတော နိယုတ္တောဝ ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တတိ၊ တထာ ဝီရိယာဒယော။ တသ္မာ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၃၈၄။ သောဠသ မူလာနီတိ သောဠသဟိ အာကာရေဟိ အာနေဉ္ဇတာ စိတ္တဿ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ကတိ မူလာနိ? သောဠသ မူလာနိ – အနောနတံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အနုန္နတံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အနဘိနတံ စိတ္တံ ရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အနပနတံ စိတ္တံ ဗျာပါဒေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အနိဿိတံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌိယာ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အပ္ပဋိဗဒ္ဓံ စိတ္တံ ဆန္ဒရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဝိပ္ပမုတ္တံ စိတ္တံ ကာမရာဂေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဝိသံယုတ္တံ စိတ္တံ ကိလေသေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဝိမရိယာဒိကတံ စိတ္တံ ကိလေသမရိယာဒေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ နာနတ္တကိလေသေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ သဒ္ဓါယ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဝီရိယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပမာဒေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ သမာဓိနာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ပညာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ ဩဘာသဂတံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေ န ဣဉ္ဇတီတိ အာနေဉ္ဇံ။ ဣဒ္ဓိယာ ဣမာနိ သောဠသ မူလာနိ ဣဒ္ဓိလာဘာယ…ပေ… ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၉)။

ကာမဉ္စ ဧသ အတ္ထော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိအာဒိနာပိ သိဒ္ဓါယေဝ၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ပန ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုန ဝုတ္တော။ ပုရိမော စ သုတ္တေသု အာဂတနယော။ အယံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ။ ဣတိ ဥဘယတ္ထ အသမ္မောဟတ္ထမ္ပိ ပုန ဝုတ္တော။

၃၈၅။ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌဟန္တောတိ သွာယမေတေ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒဘူတေ ဓမ္မေ သမ္ပာဒေတွာ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ ‘‘သတံ ဟောမိ သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဟိ ဧကဝါရံ ဒွေဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ။ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ၊ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန၊ နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ။ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။

၃၈၆။ ယမ္ပိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တံ ‘‘ပကတိယာ ဧကော ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ သတသဟဿံ ဝါ၊ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘ဗဟုကော ဟောမီ’တိ၊ ဗဟုကော ဟောတိ၊ ယထာ အာယသ္မာ စူဠပန္ထကော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။ တတြာပိ အာဝဇ္ဇတီတိ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ အဘိညာဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တတော တေသမ္ပိ ပရိကမ္မစိတ္တာနံ အဝသာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုန ဗဟုကော ဟောမီတိ အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ ပဝတ္တာနံ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနံ အနန္တရာ ဥပ္ပန္နေန သန္နိဋ္ဌာပနဝသေန အဓိဋ္ဌာနန္တိ လဒ္ဓနာမေန ဧကေနေဝ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ အာယသ္မာ စူဠပန္ထကော’’တိ၊ တံ ဗဟုဓာဘာဝဿ ကာယသက္ခိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေ ကိရ ဒွေဘာတရော ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ပန္ထကာတိ နာမံ လဘိံသု။ တေသံ ဇေဋ္ဌော မဟာပန္ထကော၊ သော ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အရဟာ ဟုတွာ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ –

ပဒုမံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ၊ ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊

အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ၊ တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေတိ။ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၅) –

ဣမံ ဂါထံ အဒါသိ။ သော တံ စတူဟိ မာသေဟိ ပဂုဏံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ထေရော အဘဗ္ဗော တွံ သာသနေတိ ဝိဟာရတော နီဟရိ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ထေရော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော ဟောတိ။ ဇီဝကော ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စဘိက္ခုသတာနိ ဂဟေတွာ အမှာကံ ဂေဟေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ထေရောပိ ဌပေတွာ စူဠပန္ထကံ သေသာနံ အဓိဝါသေမီတိ အဓိဝါသေသိ။

စူဠပန္ထကော ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ ရောဒတိ။ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိသွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကသ္မာ ရောဒသီတိ အာဟ။ သော တံ ပဝတ္တိမာစိက္ခိ။ ဘဂဝါ န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ၊ မာ သောစိ ဘိက္ခူတိ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ပိလောတိကခဏ္ဍံ အဘိနိမ္မိနိတွာ အဒါသိ၊ ဟန္ဒ ဘိက္ခု ဣမံ ပရိမဇ္ဇန္တော ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏန္တိ ပုနပ္ပုနံ သဇ္ဈာယံ ကရောဟီတိ။ တဿ တထာ ကရောတော တံ ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော၊ အတ္တဘာဝဿ ပနာယံ ဒေါသောတိ သညံ ပဋိလဘိတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အနုလောမတော ဂေါတြဘုသမီပံ ပါပေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဘာသဂါထာ အဘာသိ –

‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘ဒေါသော …ပေ…။

‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊

တဿ ဂါထာပရိယောသာနေ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဆဠဘိညာပရိဝါရာ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ ဟတ္ထဂတာဝ အဟေသုံ။

သတ္ထာ ဒုတိယဒိဝသေ ဇီဝကဿ ဂေဟံ အဂမာသိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန။ အထ ဒက္ခိဏောဒကာဝသာနေ ယာဂုယာ ဒိယျမာနာယ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ ဇီဝကော ကိံ ဘန္တေတိ ပုစ္ဆိ။ ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု အတ္ထီတိ။ သော ပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ အယျံ ဂဟေတွာ သီဃံ ဧဟီ’’တိ။ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တေ ပန ဘဂဝတိ၊

သဟဿက္ခတ္တုမတ္တာနံ ၊ နိမ္မိနိတွာန ပန္ထကော၊

နိသီဒမ္ဗဝနေ ရမ္မေ၊ ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာတိ။ (ထေရဂါ။ ၅၆၃)၊

အထ သော ပုရိသော ဂန္တွာ ကာသာဝေဟိ ဧကပဇ္ဇောတံ အာရာမံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ ဘိက္ခူဟိ ဘရိတော ဘန္တေ အာရာမော၊ နာဟံ ဇာနာမိ ကတမော သော အယျောတိ အာဟ။ တတော နံ ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ဂစ္ဆ ယံ ပဌမံ ပဿသိ၊ တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ ‘သတ္ထာ တံ အာမန္တေတီ’တိ ဝတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော တံ ဂန္တွာ ထေရဿေဝ စီဝရကဏ္ဏေ အဂ္ဂဟေသိ။ တာဝဒေဝ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရော ‘‘ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ တံ ဥယျောဇေတွာ မုခဓောဝနာဒိသရီရကိစ္စံ နိဋ္ဌပေတွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ အာယသ္မာ စူဠပန္ထကော’’တိ။

တတြ ယေ တေ ဗဟူ နိမ္မိတာ တေ အနိယမေတွာ နိမ္မိတတ္တာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏေ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ ကေစိ ပဌမဝယေ၊ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ၊ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ၊ တထာ ဒီဃကေသေ၊ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍေ၊ မုဏ္ဍေ၊ မိဿကေသေ၊ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ၊ ပဏ္ဍုကစီဝရေ၊ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှပုစ္ဆနပဉှဝိဿဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူတိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသ နယော ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒီသု။

အယံ ပန ဝိသေသော၊ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ၊ သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ၊ ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော၊ သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ ‘ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ၊ အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသ အာနုဘာဝေါ’တိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာ ပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။

၃၈၇။ အာဝိဘာဝံ တိရောဘာဝန္တိ ဧတ္ထ အာဝိဘာဝံ ကရောတိ တိရောဘာဝံ ကရောတီတိ အယမတ္ထော ။ ဣဒမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တံ ‘‘အာဝိဘာဝန္တိ ကေနစိ အနာဝဋံ ဟောတိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝဋံ ပါကဋံ။ တိရောဘာဝန္တိ ကေနစိ အာဝဋံ ဟောတိ ပဋိစ္ဆန္နံ ပိဟိတံ ပဋိကုဇ္ဇိတ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁)။ တတြာယံ ဣဒ္ဓိမာ အာဝိဘာဝံ ကာတုကာမော အန္ဓကာရံ ဝါ အာလောကံ ကရောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ဝိဝဋံ၊ အနာပါထံ ဝါ အာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နောပိ ဒူရေ ဌိတောပိ ဝါ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကာတုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဣဒံ အန္ဓကာရဋ္ဌာနံ အာလောကဇာတံ ဟောတူတိ ဝါ၊ ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝဋံ ဟောတူတိ ဝါ၊ ဣဒံ အနာပါထံ အာပါထံ ဟောတူတိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ၊ သဟ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ ဒူရေ ဌိတာပိ ပဿန္တိ။ သယမ္ပိ ပဿိတုကာမော ပဿတိ။

၃၈၈။ ဧတံ ပန ပါဋိဟာရိယံ ကေန ကတပုဗ္ဗန္တိ? ဘဂဝတာ။ ဘဂဝါ ဟိ စူဠသုဘဒ္ဒါယ နိမန္တိတော ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတေဟိ ပဉ္စဟိ ကူဋာဂါရသတေဟိ သာဝတ္ထိတော သတ္တယောဇနဗ္ဘန္တရံ သာကေတံ ဂစ္ဆန္တော ယထာ သာကေတနဂရဝါသိနော သာဝတ္ထိဝါသိကေ၊ သာဝတ္ထိဝါသိနော စ သာကေတဝါသိကေ ပဿန္တိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာသိ။ နဂရမဇ္ဈေ စ ဩတရိတွာ ပထဝိံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ယာဝ အဝီစိံ အာကာသဉ္စ ဒွိဓာ ဝိယူဟိတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကံ ဒဿေသိ။

ဒေဝေါရောဟဏေနပိ စ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဘဂဝါ ကိရ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိ ဗန္ဓနာ ပမောစေတွာ အတီတာ ဗုဒ္ဓါ ယမကပါဋိဟာရိယာဝသာနေ ကုဟိံ ဂတာတိ အာဝဇ္ဇိတွာ တာဝတိံသဘဝနံ ဂတာတိ အဒ္ဒသ။ အထေကေန ပါဒေန ပထဝီတလံ အက္ကမိတွာ ဒုတိယံ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတေ ပတိဋ္ဌပေတွာ ပုန ပုရိမပါဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ သိနေရုမတ္ထကံ အက္ကမိတွာ တတ္ထ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာတလေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ သန္နိပတိတာနံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဘိဓမ္မကထံ အာရဘိ။ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဘဂဝါ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ ဥတ္တရကုရူသု ပိဏ္ဍပါတံ ဂဟေတွာ အနောတတ္တဒဟတီရေ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒတိ။ ဘဂဝါ အဇ္ဇ ဧတ္တကံ ဓမ္မံ ဒေသေသိန္တိ ထေရဿ နယံ ဒေတိ။ ဧဝံ တယော မာသေ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ အဘိဓမ္မကထံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ အသီတိကောဋိဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

ယမကပါဋိဟာရိယေ သန္နိပတိတာပိ ဒွါဒသယောဇနာ ပရိသာ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာဝ ဂမိဿာမာတိ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တံ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိယေဝ သဗ္ဗပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာသိ။ မနုဿာ ကုဟိံ ဘဂဝါတိ ဇာနနတ္ထာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရံ ယာစိံသု။ ထေရော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ အဒ္ဒသ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တတ္ထ ဝဿူပဂတံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာရောစေသိ။

တေ ဘဂဝတော ဝန္ဒနတ္ထာယ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ ယာစိံသု။ ထေရော ပရိသမဇ္ဈေယေဝ မဟာပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ သိနေရုပဗ္ဗတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ တထာဂတပါဒမူလေ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒမာနောဝ ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ပဿိတွာဝ ဂမိဿာမာတိ ဝဒန္တီ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ကုဟိံ ပန တေ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ ဧတရဟိ ဇေဋ္ဌဘာတာ ဓမ္မသေနာပတီ’’တိ? ‘‘သင်္ကဿနဂရေ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန၊ မံ ဒဋ္ဌုကာမာ သွေ သင်္ကဿနဂရံ အာဂစ္ဆန္တု၊ အဟံ သွေ မဟာပဝါရဏပုဏ္ဏမာသီဥပေါသထဒိဝသေ သင်္ကဿနဂရေ ဩတရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ထေရော ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဩရုယှ မနုဿာနံ သန္တိကံ သမ္ပာပုဏိ။ ဂမနာဂမနကာလေ စ ယထာ နံ မနုဿာ ပဿန္တိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာသိ။ ဣဒံ တာဝေတ္ထ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော အာဝိဘာဝပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။

သော ဧဝံ အာဂတော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘ဒူရန္တိ သညံ အကတွာ ကတပါတရာသာဝ နိက္ခမထာ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ သက္ကဿ ဒေဝရညော အာရောစေသိ ‘‘မဟာရာဇ၊ သွေ မနုဿလောကံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ဒေဝရာဇာ ဝိဿကမ္မံ အာဏာပေသိ ‘‘တာတ၊ သွေ ဘဂဝါ မနုဿလောကံ ဂန္တုကာမော၊ တိဿော သောပါနပန္တိယော မာပေဟိ ဧကံ ကနကမယံ၊ ဧကံ ရဇတမယံ၊ ဧကံ မဏိမယ’’န္တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ဘဂဝါ ဒုတိယဒိဝသေ သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ပုရတ္ထိမလောကဓာတုံ ဩလောကေသိ၊ အနေကာနိ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဝိဝဋာနိ ဟုတွာ ဧကင်္ဂဏံ ဝိယ ပကာသိံသု။ ယထာ စ ပုရတ္ထိမေန၊ ဧဝံ ပစ္ဆိမေနပိ ဥတ္တရေနပိ ဒက္ခိဏေနပိ သဗ္ဗံ ဝိဝဋမဒ္ဒသ။ ဟေဋ္ဌာပိ ယာဝ အဝီစိ၊ ဥပရိ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနံ၊ တာဝ အဒ္ဒသ။

တံ ဒိဝသံ ကိရ လောကဝိဝရဏံ နာမ အဟောသိ။ မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿန္တိ၊ ဒေဝါပိ မနုဿေ။ တတ္ထ နေဝ မနုဿာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေန္တိ၊ န ဒေဝါ အဓော ဩလောကေန္တိ၊ သဗ္ဗေ သမ္မုခါဝ အညမညံ ပဿန္တိ။ ဘဂဝါ မဇ္ဈေ မဏိမယေန သောပါနေန ဩတရတိ၊ ဆကာမာဝစရဒေဝါ ဝါမပဿေ ကနကမယေန၊ သုဒ္ဓါဝါသာ စ မဟာဗြဟ္မာ စ ဒက္ခိဏပဿေ ရဇတမယေန။ ဒေဝရာဇာ ပတ္တစီဝရံ အဂ္ဂဟေသိ၊ မဟာဗြဟ္မာ တိယောဇနိကံ သေတစ္ဆတ္တံ၊ သုယာမော ဝါဠဗီဇနိံ၊ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗပုတ္တော တိဂါဝုတမတ္တံ ဗေဠုဝပဏ္ဍုဝီဏံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ ပူဇံ ကရောန္တော ဩတရတိ။ တံဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပိဟံ အနုပ္ပာဒေတွာ ဌိတသတ္တော နာမ နတ္ထိ။ ဣဒမေတ္ထ ဘဂဝါ အာဝိဘာဝပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။

အပိစ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ တလင်္ဂရဝါသီ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရောပိ တိဿမဟာဝိဟာရေ စေတိယင်္ဂဏသ္မိံ နိသီဒိတွာ ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု အပဏ္ဏကပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ အပဏ္ဏကသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၁၆) ကထေန္တော ဟေဋ္ဌာမုခံ ဗီဇနိံ အကာသိ၊ ယာဝ အဝီစိတော ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ။ တတော ဥပရိမုခံ အကာသိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ။ ထေရော နိရယဘယေန တဇ္ဇေတွာ သဂ္ဂသုခေန စ ပလောဘေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ကေစိ သောတာပန္နာ အဟေသုံ၊ ကေစိ သကဒါဂါမီ အနာဂါမီ အရဟန္တောတိ။

၃၈၉။ တိရောဘာဝံ ကာတုကာမော ပန အာလောကံ ဝါ အန္ဓကာရံ ကရောတိ၊ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ အာပါထံ ဝါ အနာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နောပိ သမီပေ ဌိတောပိ ဝါ န ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကာတုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ အာလောကဋ္ဌာနံ အန္ဓကာရံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတူ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒံ အာပါထံ အနာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ သမီပေ ဌိတာပိ န ပဿန္တိ။ သယမ္ပိ အပဿိတုကာမော န ပဿတိ။

၃၉၀။ ဧတံ ပန ပါဋိဟာရိယံ ကေန ကတပုဗ္ဗန္တိ? ဘဂဝတာ။ ဘဂဝါ ဟိ ယသံ ကုလပုတ္တံ သမီပေ နိသိန္နံယေဝ ယထာ နံ ပိတာ န ပဿတိ၊ ဧဝမကာသိ။ တထာ ဝီသယောဇနသတံ မဟာကပ္ပိနဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တံ အနာဂါမိဖလေ၊ အမစ္စသဟဿဉ္စဿ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ တဿ အနုမဂ္ဂံ အာဂတာ သဟဿိတ္ထိပရိဝါရာ အနောဇာဒေဝီ အာဂန္တွာ သမီပေ နိသိန္နာပိ ယထာ သပရိသံ ရာဇာနံ န ပဿတိ၊ တထာ ကတွာ ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ ရာဇာနံ ပဿထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ပန တေ ရာဇာနံ ဂဝေသိတုံ ဝရံ၊ ဥဒါဟု အတ္တာန’’န္တိ? ‘‘အတ္တာနံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ နိသိန္နာယ တဿာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ ယထာ သာ သဒ္ဓိံ ဣတ္ထိသဟဿေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ၊ အမစ္စာ အနာဂါမိဖလေ၊ ရာဇာ အရဟတ္တေတိ။ အပိစ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဂတဒိဝသေ ယထာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတေ အဝသေသေ ရာဇာ န ပဿတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တေန မဟိန္ဒတ္ထေရေနာပိ ဣဒံ ကတမေဝ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ)။

၃၉၁။ အပိစ သဗ္ဗမ္ပိ ပါကဋံ ပါဋိဟာရိယံ အာဝိဘာဝံ နာမ။ အပါကဋပါဋိဟာရိယံ တိရောဘာဝံ နာမ။ တတ္ထ ပါကဋပါဋိဟာရိယေ ဣဒ္ဓိပိ ပညာယတိ ဣဒ္ဓိမာပိ။ တံ ယမကပါဋိဟာရိယေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ တတြ ဟိ ‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) ဧဝံ ဥဘယံ ပညာယိတ္ထ။ အပါကဋပါဋိဟာရိယေ ဣဒ္ဓိယေဝ ပညာယတိ၊ န ဣဒ္ဓိမာ။ တံ မဟကသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၆) စ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁ အာဒယော) စ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တတြ ဟိ အာယသ္မတော စ မဟကဿ၊ ဘဂဝတော စ ဣဒ္ဓိယေဝ ပညာယိတ္ထ၊ န ဣဒ္ဓိမာ။

ယထာဟ –

‘‘ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ စိတ္တော ဂဟပတိ အာယသ္မန္တံ မဟကံ ဧတဒဝေါစ ‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ၊ အယျော မဟကော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတူ’တိ။ တေန ဟိ တွံ ဂဟပတိ အာဠိန္ဒေ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ပညာပေတွာ တိဏကလာပံ ဩကာသေဟီတိ။ ‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’တိ ခေါ စိတ္တော ဂဟပတိ အာယသ္မတော မဟကဿ ပဋိဿုတွာ အာဠိန္ဒေ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ပညာပေတွာ တိဏကလာပံ ဩကာသေသိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟကော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါသိ၊ ယထာ တာလစ္ဆိဂ္ဂဠေန စ အဂ္ဂဠန္တရိကာယ စ အစ္စိ နိက္ခမိတွာ တိဏာနိ ဈာပေသိ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ န ဈာပေသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၆)။

ယထာ စာဟ –

‘‘အထ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခါသိံ ‘ဧတ္တာဝတာ ဗြဟ္မာ စ ဗြဟ္မပရိသာ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ စ သဒ္ဒဉ္စ မေ သောဿန္တိ၊ န စ မံ ဒက္ခိဿန္တီ’တိ အန္တရဟိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိံ –

‘ဘဝေ ဝါဟံ ဘယံ ဒိသွာ၊ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝေသိနံ၊

ဘဝံ နာဘိဝဒိံ ကိဉ္စိ၊ နန္ဒိဉ္စ န ဥပါဒိယိ’’’န္တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၄)၊

၃၉၂။ တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ သေယျထာပိ အာကာသေတိ ဧတ္ထ တိရောကုဋ္ဋန္တိ ပရကုဋ္ဋံ၊ ကုဋ္ဋဿ ပရဘာဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ကုဋ္ဋောတိ စ ဂေဟဘိတ္တိယာ ဧတမဓိဝစနံ။ ပါကာရောတိ ဂေဟဝိဟာရဂါမာဒီနံ ပရိက္ခေပပါကာရော။ ပဗ္ဗတောတိ ပံသုပဗ္ဗတော ဝါ ပါသာဏပဗ္ဗတော ဝါ။ အသဇ္ဇမာနောတိ အလဂ္ဂမာနော။ သေယျထာပိ အာကာသေတိ အာကာသေ ဝိယ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန အာကာသကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ကုဋ္ဋံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ သိနေရုစက္ကဝါဠေသုပိ အညတရံ ပဗ္ဗတံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မေန အာကာသော ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော။ အာကာသောယေဝ ဟောတိ။ အဓော ဩတရိတုကာမဿ၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ အာရောဟိတုကာမဿ သုသိရော ဟောတိ၊ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂန္တုကာမဿ ဆိဒ္ဒေါ။ သော တတ္ထ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ။

တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ပနေတ္ထာဟ – ‘‘အာကာသကသိဏသမာပဇ္ဇနံ၊ အာဝုသော၊ ကိမတ္ထိယံ၊ ကိံ ဟတ္ထိအဿာဒီနိ အဘိနိမ္မိနိတုကာမော ဟတ္ထိအဿာဒိ ကသိဏာနိ သမာပဇ္ဇတိ၊ နနု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသီဘာဝေါယေဝ ပမာဏံ။ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တဒေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ပါဠိယာ၊ ဘန္တေ၊ အာကာသကသိဏံယေဝ အာဂတံ၊ တသ္မာ အဝဿမေတံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ပကတိယာ အာကာသကသိဏသမာပတ္တိယာ လာဘီ ဟောတိ။ တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ – ‘အာကာသော ဟောတူ’တိ။ အာကာသော ဟောတိ။ တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ။ ယထာ မနုဿာ ပကတိယာ အနိဒ္ဓိမန္တော ကေနစိ အနာဝဋေ အပရိက္ခိတ္တေ အသဇ္ဇမာနာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော တိရောကုဋ္ဋံ တိရောပါကာရံ တိရောပဗ္ဗတံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ၊ သေယျထာပိ အာကာသေ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁)။

သစေ ပနဿ ဘိက္ခုနော အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာ ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ၊ ကိံ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ? ဒေါသော နတ္ထိ။ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနံ ဟိ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကေ နိဿယဂ္ဂဟဏသဒိသံ ဟောတိ။ ဣမိနာ စ ပန ဘိက္ခုနာ အာကာသော ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ အာကာသော ဟောတိယေဝ။ ပုရိမာဓိဋ္ဌာနဗလေနေဝ စဿ အန္တရာ အညော ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥတုမယော ဥဋ္ဌဟိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေဝေတံ။ အညေန ဣဒ္ဓိမတာ နိမ္မိတေ ပန ပဌမနိမ္မာနံ ဗလဝံ ဟောတိ။ ဣတရေန တဿ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။

၃၉၃။ ပထဝိယာပိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ ဥဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ နိမုဇ္ဇန္တိ သံသီဒနံ။ ဥမ္မုဇ္ဇဉ္စ နိမုဇ္ဇဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ။ ဧဝံ ကာတုကာမေန အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဧတ္တကေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတူတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ယထာ ပရိစ္ဆိန္နေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကမေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောတိ။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ပကတိယာ အာပေါကသိဏသမာပတ္တိယာ လာဘီ ဟောတိ။ ပထဝိံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ – ‘ဥဒကံ ဟောတူ’တိ။ ဥဒကံ ဟောတိ။ သော ပထဝိယာ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောတိ။ ယထာ မနုဿာ ပကတိယာ အနိဒ္ဓိမန္တော ဥဒကေ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမေဝ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော ပထဝိယာ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောတိ၊ သေယျထာပိ ဥဒကေ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁)။

န ကေဝလဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇမေဝ၊ နှာနပါနမုခဓောဝနဘဏ္ဍကဓောဝနာဒီသု ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ကရောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဥဒကမေဝ၊ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ ဟောတူတိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘာဇနဂတံ ကရောန္တဿ သပ္ပိ သပ္ပိမေဝ ဟောတိ။ တေလာဒီနိ တေလာဒီနိယေဝ။ ဥဒကံ ဥဒကမေဝ။ သော တတ္ထ တေမိတုကာမောဝ တေမေတိ၊ န တေမိတုကာမော န တေမေတိ။ တဿေဝ စ သာ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတိ သေသဇနဿ ပထဝီယေဝ။ တတ္ထ မနုဿာ ပတ္တိကာပိ ဂစ္ဆန္တိ၊ ယာနာဒီဟိပိ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကသိကမ္မာဒီနိပိ ကရောန္တိယေဝ။ သစေ ပနာယံ တေသမ္ပိ ဥဒကံ ဟောတူတိ ဣစ္ဆတိ၊ ဟောတိယေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နကာလံ ပန အတိက္ကမိတွာ ယံ ပကတိယာ ဃဋတဠာကာဒီသု ဥဒကံ၊ တံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။

၃၉၄။ ဥဒကေပိ အဘိဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ ယံ ဥဒကံ အက္ကမိတွာ သံသီဒတိ၊ တံ ဘိဇ္ဇမာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပရီတံ အဘိဇ္ဇမာနံ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဧတ္တကေ ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတူတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ယထာ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဂစ္ဆတိ၊ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ပကတိယာ ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိယာ လာဘီ ဟောတိ။ ဥဒကံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ – ‘ပထဝီ ဟောတူ’တိ။ ပထဝီ ဟောတိ။ သော အဘိဇ္ဇမာနေ ဥဒကေ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ မနုဿာ ပကတိယာ အနိဒ္ဓိမန္တော အဘိဇ္ဇမာနာယ ပထဝိယာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အဘိဇ္ဇမာနေ ဥဒကေ ဂစ္ဆတိ၊ သေယျထာပိ ပထဝိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁)။

န ကေဝလဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ ယံ ယံ ဣရိယာပထံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ကရောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ပထဝိမေဝ ကရောတိ၊ မဏိသုဝဏ္ဏပဗ္ဗတရုက္ခာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ တဿေဝ စ တံ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတိ၊ သေသဇနဿ ဥဒကမေဝ၊ မစ္ဆကစ္ဆပါ စ ဥဒကကာကာဒယော စ ယထာရုစိ ဝိစရန္တိ။ သစေ ပနာယံ အညေသမ္ပိ မနုဿာနံ တံ ပထဝိံ ကာတုံ ဣစ္ဆတိ၊ ကရောတိယေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နကာလာတိက္ကမေန ပန ဥဒကမေဝ ဟောတိ။

၃၉၅။ ပလ္လင်္ကေန ကမတီတိ ပလ္လင်္ကေန ဂစ္ဆတိ။ ပက္ခီ သကုဏောတိ ပက္ခေဟိ ယုတ္တသကုဏော။ ဧဝံ ကာတုကာမေန ပန ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ နိသိန္နော ဂန္တုမိစ္ဆတိ၊ ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ နိပန္နော ဂန္တုကာမော ဟောတိ မဉ္စပ္ပမာဏံ၊ သစေ ပဒသာ ဂန္တုကာမော ဟောတိ မဂ္ဂပ္ပမာဏန္တိ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပထဝီ ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘အာကာသေပိ ပလ္လင်္ကေန ကမတိ၊ သေယျထာပိ ပက္ခီ သကုဏောတိ။ ပကတိယာ ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိယာ လာဘီ ဟောတိ၊ အာကာသံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ – ‘ပထဝီ ဟောတူ’တိ။ ပထဝီ ဟောတိ။ သော အာကာသေ အန္တလိက္ခေ စင်္ကမတိပိ တိဋ္ဌတိပိ နိသီဒတိပိ သေယျမ္ပိ ကပ္ပေတိ။ ယထာ မနုဿာ ပကတိယာ အနိဒ္ဓိမန္တော ပထဝိယံ စင်္ကမန္တိပိ…ပေ… သေယျမ္ပိ ကပ္ပေန္တိ၊ ဧဝမေဝ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အာကာသေ အန္တလိက္ခေ စင်္ကမတိပိ…ပေ… သေယျမ္ပိ ကပ္ပေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၁)။

အာကာသေ ဂန္တုကာမေန စ ဘိက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အန္တရေ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ ဝါ ပဗ္ဗတရုက္ခာဒယော ဟောန္တိ၊ နာဂသုပဏ္ဏာဒယော ဝါ ဥသူယန္တာ မာပေန္တိ၊ နေသံ ဒဿနတ္ထံ။ တေ ပန ဒိသွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာကာသော ဟောတူတိ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ထေရော ပနာဟ ‘‘သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ၊ အာဝုသော၊ ကိမတ္ထိယံ၊ နနု သမာဟိတမေဝဿ စိတ္တံ၊ တေန ယံ ယံ ဌာနံ အာကာသော ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ အာကာသောယေဝ ဟောတီ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝမာဟ၊ အထ ခေါ တိရောကုဋ္ဋပါရိဟာရိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

အပိစ ဩကာသေ ဩရောဟဏတ္ထမ္ပိ ဣမိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အယဉှိ သစေ အနောကာသေ နှာနတိတ္ထေ ဝါ ဂါမဒွါရေ ဝါ ဩရောဟတိ။ မဟာဇနဿ ပါကဋော ဟောတိ။ တသ္မာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿိတွာ အနောကာသံ ဝဇ္ဇေတွာ ဩကာသေ ဩတရတီတိ။

၃၉၆။ ဣမေပိ စန္ဒိမသူရိယေ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကေ ဧဝံမဟာနုဘာဝေ ပါဏိနာ ပရာမသတိ ပရိမဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဒွါစတ္တာလီသယောဇနသဟဿဿ ဥပရိ စရဏေန မဟိဒ္ဓိကတာ၊ တီသု ဒီပေသု ဧကက္ခဏေ အာလောကကရဏေန မဟာနုဘာဝတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဥပရိ စရဏအာလောကကရဏေဟိ ဝါ မဟိဒ္ဓိကေ တေနေဝ မဟာနုဘာဝေ။ ပရာမသတီတိ ပရိဂ္ဂဏှတိ ဧကဒေသေ ဝါ ဆုပတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော အာဒါသတလံ ဝိယ ပရိမဇ္ဇတိ။ အယံ ပနဿ ဣဒ္ဓိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဝသေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

‘‘ဣမေပိ စန္ဒိမသူရိယေ…ပေ… ပရိမဇ္ဇတီတိ ဣဓ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော စန္ဒိမသူရိယေ အာဝဇ္ဇတိ၊ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ – ‘ဟတ္ထပါသေ ဟောတူ’တိ။ ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ။ သော နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါ စန္ဒိမသူရိယေ ပါဏိနာ အာမသတိ ပရာမသတိ ပရိမဇ္ဇတိ။ ယထာ မနုဿာ ပကတိယာ အနိဒ္ဓိမန္တော ကိဉ္စိဒေဝ ရူပဂတံ ဟတ္ထပါသေ အာမသန္တိ ပရာမသန္တိ ပရိမဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝမေဝ သော ဣဒ္ဓိမာ…ပေ… ပရိမဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၂)။

သွာယံ ယဒိ ဣစ္ဆတိ ဂန္တွာ ပရာမသိတုံ၊ ဂန္တွာ ပရာမသတိ၊ ယဒိ ပန ဣဓေဝ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါ ပရာမသိတုကာမော ဟောတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနဗလေန ဝဏ္ဋာ မုတ္တတာလဖလံ ဝိယ အာဂန္တွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေ ဝါ ပရာမသတိ၊ ဟတ္ထံ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပန ကိံ ဥပါဒိဏ္ဏကံ ဝဍ္ဎတိ၊ အနုပါဒိဏ္ဏကန္တိ? ဥပါဒိဏ္ဏကံ နိဿာယ အနုပါဒိဏ္ဏကံ ဝဍ္ဎတိ။

တတ္ထ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော အာဟ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော၊ ဥပါဒိဏ္ဏကံ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ န ဟောတိ၊ နနု ယဒါ ဘိက္ခု တာလစ္ဆိဒ္ဒါဒီဟိ နိက္ခမတိ၊ တဒါ ဥပါဒိဏ္ဏကံ ခုဒ္ဒကံ ဟောတိ။ ယဒါ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကရောတိ၊ တဒါ မဟန္တံ ဟောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိ။

နန္ဒောပနန္ဒနာဂဒမနကထာ

ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ အနာထပိဏ္ဍိကော ဂဟပတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ အမှာကံ ဂေဟေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေတွာ ပက္ကမိ။ ဘဂဝါ အဓိဝါသေတွာ တံဒိဝသာဝသေသံ ရတ္တိဘာဂဉ္စ ဝီတိနာမေတွာ ပစ္စူသသမယေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိ။ အထဿ နန္ဒောပနန္ဒော နာမ နာဂရာဇာ ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ‘‘အယံ နာဂရာဇာ မယှံ ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆိ၊ အတ္ထိ နု ခေါ အဿ ဥပနိဿယော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အယံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော တီသု ရတနေသု အပ္ပသန္နောတိ ဒိသွာ ကော နု ခေါ ဣမံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော ဝိဝေစေယျာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အဒ္ဒသ။

တတော ပဘာတာယ ရတ္တိယာ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ – ‘‘အာနန္ဒ၊ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အာရောစေဟိ တထာဂတော ဒေဝစာရိကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နန္ဒောပနန္ဒဿ အာပါနဘူမိံ သဇ္ဇယိံသု။ သော ဒိဗ္ဗရတနပလ္လင်္ကေ ဒိဗ္ဗေန သေတစ္ဆတ္တေန ဓာရိယမာနေန တိဝိဓနာဋကေဟိ စေဝ နာဂပရိသာယ စ ပရိဝုတော ဒိဗ္ဗဘာဇနေသု ဥပဋ္ဌာပိတံ အန္နပါနဝိဓိံ ဩလောကယမာနော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ ဘဂဝါ ယထာ နာဂရာဇာ ပဿတိ၊ တထာ ကတွာ တဿ ဝိတာနမတ္ထကေနေဝ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ တာဝတိံသဒေဝလောကာဘိမုခေါ ပါယာသိ။

တေန ခေါ ပန သမယေန နန္ဒောပနန္ဒဿ နာဂရာဇဿ ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ – ‘‘ဣမေ ဟိ နာမ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ အမှာကံ ဥပရူပရိဘဝနေန ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ဘဝနံ ပဝိသန္တိပိ နိက္ခမန္တိပိ၊ န ဒါနိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣမေသံ အမှာကံ မတ္ထကေ ပါဒပံသုံ ဩကိရန္တာနံ ဂန္တုံ ဒဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ သိနေရုပါဒံ ဂန္တွာ တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သိနေရုံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဖဏံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနံ အဝကုဇ္ဇေန ဖဏေန ဂဟေတွာ အဒဿနံ ဂမေသိ။

အထ ခေါ အာယသ္မာ ရဋ္ဌပါလော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ပုဗ္ဗေ၊ ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ဌိတော သိနေရုံ ပဿာမိ၊ သိနေရုပရိဘဏ္ဍံ ပဿာမိ၊ တာဝတိံသံ ပဿာမိ၊ ဝေဇယန္တံ ပဿာမိ၊ ဝေဇယန္တဿ ပါသာဒဿ ဥပရိ ဓဇံ ပဿာမိ။ ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟေတု ကော ပစ္စယော၊ ယံ ဧတရဟိ နေဝ သိနေရုံ ပဿာမိ…ပေ… န ဝေဇယန္တဿ ပါသာဒဿ ဥပရိ ဓဇံ ပဿာမီ’’တိ။ ‘‘အယံ၊ ရဋ္ဌပါလ၊ နန္ဒောပနန္ဒော နာမ နာဂရာဇာ တုမှာကံ ကုပိတော သိနေရုံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဖဏေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အန္ဓကာရံ ကတွာ ဌိတော’’တိ။ ‘‘ဒမေမိ နံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ န ဘဂဝါ အနုဇာနိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ ဘဒ္ဒိယော အာယသ္မာ ရာဟုလောတိ အနုက္ကမေန သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခူ ဥဋ္ဌဟိံသု။ န ဘဂဝါ အနုဇာနိ။

အဝသာနေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒမေမိ န’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဒမေဟိ မောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိ ဘဂဝါ အနုဇာနိ။ ထေရော အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ မဟန္တံ နာဂရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ နန္ဒောပနန္ဒံ စုဒ္ဒသက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ တဿ ဖဏမတ္ထကေ အတ္တနော ဖဏံ ဌပေတွာ သိနေရုနာ သဒ္ဓိံ အဘိနိပ္ပီဠေသိ။ နာဂရာဇာ ပဓူမာယိ။ ထေရောပိ န တုယှံယေဝ သရီရေ ဓူမော အတ္ထိ၊ မယှမ္ပိ အတ္ထီတိ ပဓူမာယိ။ နာဂရာဇဿ ဓူမော ထေရံ န ဗာဓတိ။ ထေရဿ ပန ဓူမော နာဂရာဇာနံ ဗာဓတိ။ တတော နာဂရာဇာ ပဇ္ဇလိ။ ထေရောပိ န တုယှံယေဝ သရီရေ အဂ္ဂိ အတ္ထိ၊ မယှမ္ပိ အတ္ထီတိ ပဇ္ဇလိ။ နာဂရာဇဿ တေဇော ထေရံ န ဗာဓတိ။ ထေရဿ ပန တေဇော နာဂရာဇာနံ ဗာဓတိ။ နာဂရာဇာ အယံ မံ သိနေရုနာ အဘိနိပ္ပီဠေတွာ ဓူမာယတိ စေဝ ပဇ္ဇလတိ စာတိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘော တွံ ကောသီ’’တိ ပဋိပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ ခေါ၊ နန္ဒ၊ မောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အတ္တနော ဘိက္ခုဘာဝေန တိဋ္ဌာဟီ’’တိ။

ထေရော တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ တဿ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတေန ပဝိသိတွာ ဝါမကဏ္ဏသောတေန နိက္ခမိ ၊ ဝါမကဏ္ဏသောတေန ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတေန နိက္ခမိ၊ တထာ ဒက္ခိဏနာသသောတေန ပဝိသိတွာ ဝါမနာသသောတေန နိက္ခမိ၊ ဝါမနာသသောတေန ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏနာသသောတေန နိက္ခမိ။ တတော နာဂရာဇာ မုခံ ဝိဝရိ။ ထေရော မုခေန ပဝိသိတွာ အန္တောကုစ္ဆိယံ ပါစီနေန စ ပစ္ဆိမေန စ စင်္ကမတိ။ ဘဂဝါ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန၊ မနသိကရောဟိ မဟိဒ္ဓိကော ဧသ နာဂေါ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘မယှံ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ယာနီကတာ ဝတ္ထုကတာ အနုဋ္ဌိတာ ပရိစိတာ သုသမာရဒ္ဓါ၊ တိဋ္ဌတု၊ ဘန္တေ၊ နန္ဒောပနန္ဒော၊ အဟံ နန္ဒောပနန္ဒသဒိသာနံ နာဂရာဇာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ သတသဟဿမ္ပိ ဒမေယျ’’န္တိ အာဟ။

နာဂရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ပဝိသန္တော တာဝ မေ န ဒိဋ္ဌော၊ နိက္ခမနကာလေ ဒါနိ နံ ဒါဌန္တရေ ပက္ခိပိတွာ သင်္ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိက္ခမ ဘန္တေ၊ မာ မံ အန္တောကုစ္ဆိယံ အပရာပရံ စင်္ကမန္တော ဗာဓယိတ္ထာတိ အာဟ။ ထေရော နိက္ခမိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌာသိ။ နာဂရာဇာ အယံ သောတိ ဒိသွာ နာသဝါတံ ဝိဿဇ္ဇိ။ ထေရော စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ လောမကူပမ္ပိဿ ဝါတော စာလေတုံ နာသက္ခိ။ အဝသေသာ ဘိက္ခူ ကိရ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗပါဋိဟာရိယာနိ ကာတုံ သက္ကုဏေယျုံ၊ ဣမံ ပန ဌာနံ ပတွာ ဧဝံ ခိပ္ပနိသန္တိနော ဟုတွာ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ခိဿန္တီတိ တေသံ ဘဂဝါ နာဂရာဇဒမနံ နာနုဇာနိ။

နာဂရာဇာ ‘‘အဟံ ဣမဿ သမဏဿ နာသဝါတေန လောမကူပမ္ပိ စာလေတုံ နာသက္ခိံ၊ မဟိဒ္ဓိကော သမဏော’’တိ စိန္တေသိ။ ထေရော အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ သုပဏ္ဏရူပံ အဘိနိမ္မိနိတွာ သုပဏ္ဏဝါတံ ဒဿေန္တော နာဂရာဇာနံ အနုဗန္ဓိ။ နာဂရာဇာ တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ မာဏဝကဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝဒန္တော ထေရဿ ပါဒေ ဝန္ဒိ။ ထေရော ‘‘သတ္ထာ၊ နန္ဒ၊ အာဂတော၊ ဧဟိ ဂမိဿာမာ’’တိ နာဂရာဇာနံ ဒမယိတွာ နိဗ္ဗိသံ ကတွာ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ နာဂရာဇာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘သုခီ ဟောဟိ၊ နာဂရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော အနာထပိဏ္ဍိကဿ နိဝေသနံ အဂမာသိ။

အနာထပိဏ္ဍိကော ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ အတိဒိဝါ အာဂတတ္ထာ’’တိ အာဟ။ မောဂ္ဂလ္လာနဿ စ နန္ဒောပနန္ဒဿ စ သင်္ဂါမော အဟောသီတိ။ ကဿ၊ ဘန္တေ၊ ဇယော၊ ကဿ ပရာဇယောတိ။ မောဂ္ဂလ္လာနဿ ဇယော၊ နန္ဒဿ ပရာဇယောတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော ‘‘အဓိဝါသေတု မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ သတ္တာဟံ ဧကပဋိပါဋိယာ ဘတ္တံ၊ သတ္တာဟံ ထေရဿ သက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ မဟာသက္ကာရံ အကာသိ။ ဣတိ ဣမံ ဣမသ္မိံ နန္ဒောပနန္ဒဒမနေ ကတံ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒါ မဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကရောတိ၊ တဒါ မဟန္တံ ဟောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဝိယာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဘိက္ခူ ဥပါဒိဏ္ဏကံ နိဿာယ အနုပါဒိဏ္ဏကမေဝ ဝဍ္ဎတီတိ အာဟံသု။ အယမေဝ စေတ္ထ ယုတ္တိ။

သော ဧဝံ ကတွာ န ကေဝလံ စန္ဒိမသူရိယေ ပရာမသတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ ပါဒကထလိကံ ကတွာ ပါဒေ ဌပေတိ၊ ပီဌံ ကတွာ နိသီဒတိ၊ မဉ္စံ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ အပဿေနဖလကံ ကတွာ အပဿယတိ။ ယထာ စ ဧကော၊ ဧဝံ အပရောပိ။ အနေကေသုပိ ဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေသု ဧဝံ ကရောန္တေသု တေသဉ္စ ဧကမေကဿ တထေဝ ဣဇ္ဈတိ။ စန္ဒိမသူရိယာနဉ္စ ဂမနမ္ပိ အာလောကကရဏမ္ပိ တထေဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ပါတိသဟဿေသု ဥဒကပူရေသု သဗ္ဗပါတီသု စ စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဒိဿန္တိ။ ပါကတိကမေဝ စ စန္ဒဿ ဂမနံ အာလောကကရဏဉ္စ ဟောတိ။ တထူပမမေတံ ပါဋိဟာရိယံ။

၃၉၇။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပီတိ ဗြဟ္မလောကမ္ပိ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီတိ တတ္ထ ဗြဟ္မလောကေ ကာယေန အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တေတိ။ တဿတ္ထော ပါဠိံ အနုဂန္တွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ ပါဠိ –

‘‘ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတိ သန္တိကေ ဟောတူတိ၊ သန္တိကေ ဟောတိ။ သန္တိကေပိ ဒူရေ အဓိဋ္ဌာတိ ဒူရေ ဟောတူတိ၊ ဒူရေ ဟောတိ။ ဗဟုကမ္ပိ ထောကန္တိ အဓိဋ္ဌာတိ ထောကံ ဟောတူတိ၊ ထောကံ ဟောတိ။ ထောကမ္ပိ ဗဟုကန္တိ အဓိဋ္ဌာတိ ဗဟုကံ ဟောတူတိ၊ ဗဟုကံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တဿ ဗြဟ္မုနော သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စေတောပရိယဉာဏေန တဿ ဗြဟ္မုနော စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ၊ ကာယဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတွာ ကာယဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတိ၊ စိတ္တဝသေန ကာယံ အဓိဋ္ဌာတိ။ စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတွာ စိတ္တဝသေန ကာယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ သော တဿ ဗြဟ္မုနော ပုရတော ရူပံ အဘိနိမ္မိနာတိ မနောမယံ သဗ္ဗင်္ဂပဉ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယံ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စင်္ကမတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ စင်္ကမတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ တိဋ္ဌတိ၊ နိသီဒတိ၊ သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ သေယျံ ကပ္ပေတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ ဓူမာယတိ၊ ပဇ္ဇလတိ၊ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိဿဇ္ဇေတိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ သလ္လပတိ၊ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ သလ္လပတိ၊ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ။ ယံ ယဒေဝ ဟိ သော ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ နိမ္မိတော ကရောတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၂)။

တတ္ထ ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒူရေ ဒေဝလောကံ ဝါ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ အာဝဇ္ဇတိ သန္တိကေ ဟောတူတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ သန္တိကေ ဟောတူတိ၊ သန္တိကေ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။

တတ္ထ ကော ဒူရံ ဂဟေတွာ သန္တိကံ အကာသီတိ? ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ဟိ ယမကပါဋိဟာရိယာဝသာနေ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တော ယုဂန္ဓရဉ္စ သိနေရုဉ္စ သန္တိကေ ကတွာ ပထဝီတလတော ဧကပါဒံ ယုဂန္ဓရေ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဒုတိယံ သိနေရုမတ္ထကေ ဌပေသိ။ အညော ကော အကာသိ? မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော။ ထေရော ဟိ သာဝတ္ထိတော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ နိက္ခန္တံ ဒွါဒသယောဇနိကံ ပရိသံ တိံသယောဇနံ သင်္ကဿနဂရမဂ္ဂံ သင်္ခိပိတွာ တင်္ခဏညေဝ သမ္ပာပေသိ။

အပိစ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ စူဠသမုဒ္ဒတ္ထေရောပိ အကာသိ။ ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ ကိရ ထေရဿ သန္တိကံ ပါတောဝ သတ္တ ဘိက္ခုသတာနိ အာဂမံသု။ ထေရော ‘‘မဟာ ဘိက္ခုသင်္ဃော ကုဟိံ ဘိက္ခာစာရော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော သကလတမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ အဒိသွာ ‘‘ပရတီရေ ပါဋလိပုတ္တေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ ‘‘ဧထာဝုသော၊ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိဿာမာ’’တိ ပထဝိံ သင်္ခိပိတွာ ပါဋလိပုတ္တံ ဂတော။ ဘိက္ခူ ‘‘ကတရံ၊ ဘန္တေ၊ ဣမံ နဂရ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ ပါဋလိပုတ္တံ၊ အာဝုသောတိ။ ပါဋလိပုတ္တံ နာမ ဒူရေ ဘန္တေတိ။ အာဝုသော၊ မဟလ္လကတ္ထေရာ နာမ ဒူရေပိ ဂဟေတွာ သန္တိကေ ကရောန္တီတိ။ မဟာသမုဒ္ဒေါ ကုဟိံ၊ ဘန္တေတိ? နနု၊ အာဝုသော၊ အန္တရာ ဧကံ နီလမာတိကံ အတိက္ကမိတွာ အာဂတတ္ထာတိ? အာမ၊ ဘန္တေ။ မဟာသမုဒ္ဒေါ ပန မဟန္တောတိ။ အာဝုသော၊ မဟလ္လကတ္ထေရာ နာမ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကံ ကရောန္တီတိ။

ယထာ စာယံ၊ ဧဝံ တိဿဒတ္တတ္ထေရောပိ သာယနှသမယေ နှာယိတွာ ကတုတ္တရာသင်္ဂေါ မဟာဗောဓိံ ဝန္ဒိဿာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သန္တိကေ အကာသိ။

သန္တိကံ ပန ဂဟေတွာ ကော ဒူရမကာသီတိ? ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ဟိ အတ္တနော စ အင်္ဂုလိမာလဿ (မ။ နိ။ ၂။၃၄၈) စ အန္တရံ သန္တိကမ္ပိ ဒူရမကာသီတိ။

အထ ကော ဗဟုကံ ထောကံ အကာသီတိ? မဟာကဿပတ္ထေရော။ ရာဇဂဟေ ကိရ နက္ခတ္တဒိဝသေ ပဉ္စသတာ ကုမာရိယော စန္ဒပူဝေ ဂဟေတွာ နက္ခတ္တကီဠနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိယော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ကိဉ္စိ နာဒံသု။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ ပန ထေရံ ဒိသွာ အမှာကံ ထေရော ဧတိ ပူဝံ ဒဿာမာတိ သဗ္ဗာ ပူဝေ ဂဟေတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိံသု။ ထေရော ပတ္တံ နီဟရိတွာ သဗ္ဗံ ဧကပတ္တပူရမတ္တမကာသိ။ ဘဂဝါ ထေရံ အာဂမယမာနော ပုရတော နိသီဒိ။ ထေရော အာဟရိတွာ ဘဂဝတော အဒါသိ။

ဣလ္လိသသေဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ပန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ထောကံ ဗဟုကမကာသိ၊ ကာကဝလိယဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ဘဂဝါ။ မဟာကဿပတ္ထေရော ကိရ သတ္တာဟံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတွာ ဒလိဒ္ဒသင်္ဂဟံ ကရောန္တော ကာကဝလိယဿ နာမ ဒုဂ္ဂတမနုဿဿ ဃရဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တဿ ဇာယာ ထေရံ ဒိသွာ ပတိနော ပက္ကံ အလောဏမ္ဗိလယာဂုံ ပတ္တေ အာကိရိ။ ထေရော တံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ဘဂဝါ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပဟောနကံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ ဧကပတ္တေန အာဘတာ သဗ္ဗေသံ ပဟောသိ။ ကာကဝလိယောပိ သတ္တမေ ဒိဝသေ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အလတ္ထာတိ။

န ကေဝလဉ္စ ထောကဿ ဗဟုကရဏံ၊ မဓုရံ အမဓုရံ၊ အမဓုရံ မဓုရန္တိအာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတိ။ တထာ ဟိ မဟာအနုဠတ္ထေရော နာမ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ သုက္ခဘတ္တမေဝ လဘိတွာ ဂင်္ဂါတီရေ နိသီဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇမာနေ ဒိသွာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ သပ္ပိမဏ္ဍန္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သာမဏေရာနံ သညံ အဒါသိ။ တေ ထာလကေဟိ အာဟရိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အဒံသု။ သဗ္ဗေ မဓုရေန သပ္ပိမဏ္ဍေန ဘုဉ္ဇိံသူတိ။

ဒိဗ္ဗေနစက္ခုနာတိ ဣဓေဝ ဌိတော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ ဣဓေဝ စ ဌိတော သဗ္ဗံ တဿ ဘာသတော သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယဿ ဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတိ။ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ ဒန္ဓဂမနံ။ ကာယဂမနံ ဟိ ဒန္ဓံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတိ ပဝိသတိ ဖဿေတိ သမ္ပာပုဏာတိ။ သုခသညာ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တသညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တာ။ သာယေဝ စ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒီဟိ ပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဩက္ကန္တဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါယုက္ခိတ္တတူလပိစုနာ ဝိယ သလ္လဟုကေန ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော စ သစေ ဣစ္ဆတိ ပထဝီကသိဏဝသေန အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ ဝါယောကသိဏဝသေန ဝါယုံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တူလပိစု ဝိယ ဝါယုနာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ဂန္တုကာမတာ ဧဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ ‘‘သတိ ဟိ ဂန္တုကာမတာယ’’ ဧဝံ ကတစိတ္တာဓိဋ္ဌာနော အဓိဋ္ဌာနဝေဂုက္ခိတ္တောဝ သော ဣဿာသခိတ္တသရော ဝိယ ဒိဿမာနော ဂစ္ဆတိ။

စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကာယံ ဂဟေတွာ စိတ္တေ အာရောပေတိ။ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ သီဃဂမနံ။ စိတ္တဂမနံ ဟိ သီဃံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတီတိ ရူပကာယာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမတီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တဂမနမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂစ္ဆန္တော ပနာယံ ကိံ တဿ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဂစ္ဆတိ၊ ဥဒါဟု ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါတိ ဝုတ္တေ တီသုပိ ခဏေသု ဂစ္ဆတီတိ ထေရော အာဟ။ ကိံ ပန သော သယံ ဂစ္ဆတိ နိမ္မိတံ ပေသေတီတိ။ ယထာရုစိ ကရောတိ။ ဣဓ ပနဿ သယံ ဂမနမေဝ အာဂတံ။

မနောမယန္တိ အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယံ။ အဟီနိန္ဒြိယန္တိ ဣဒံ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ နိမ္မိတရူပေ ပန ပသာဒေါ နာမ နတ္ထိ။ သစေ ဣဒ္ဓိမာ စင်္ကမတိ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ စင်္ကမတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သာဝကနိမ္မိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော ပန ယံ ယံ ဘဂဝါ ကရောတိ၊ တံ တမ္ပိ ကရောတိ။ ဘဂဝတော ရုစိဝသေန အညမ္ပိ ကရောတီတိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သော ဣဒ္ဓိမာ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ၊ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ စေတောပရိယဉာဏေန စိတ္တံ ပဇာနာတိ၊ န ဧတ္တာဝတာ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယမ္ပိ သော ဣဓေဝ ဌိတော တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ သလ္လပတိ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တာဝတာပိ န ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယမ္ပိဿ ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိအာဒိကံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဧတ္တာဝတာပိ န ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယမ္ပိ သော ဒိဿမာနေန ဝါ အဒိဿမာနေန ဝါ ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧတ္တာဝတာပိ န ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယဉ္စ ခေါ သော တဿ ဗြဟ္မုနော ပုရတော ရူပံ အဘိနိမ္မိနာတီတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝိဓာနံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ နာမံ။ သေသံ ပနေတ္ထ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တနာယ ပုဗ္ဗဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အယံ တာဝ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။

၃၉၈။ ဝိကုဗ္ဗနာယ ပန မနောမယာယ စ ဣဒံ နာနာကရဏံ။ ဝိကုဗ္ဗနံ တာဝ ကရောန္တေန ‘‘သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ အသုရဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဣန္ဒဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဒေဝဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဗြဟ္မဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ သမုဒ္ဒဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ပဗ္ဗတဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ သီဟဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဗျဂ္ဃဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဒီပိဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ၊ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတိ၊ အဿမ္ပိ ဒဿေတိ၊ ရထမ္ပိ ဒဿေတိ၊ ပတ္တိမ္ပိ ဒဿေတိ၊ ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ကုမာရကဝဏ္ဏာဒီသု ယံ ယံ အာကင်္ခတိ၊ တံ တံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌဟန္တေန စ ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏော အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော။ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မာဝသာနေ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဧဝရူပေါ နာမ ကုမာရကော ဟောမီတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန ကုမာရကော ဟောတိ ဒေဝဒတ္တော ဝိယ (စူဠဝ။ ၃၃၃)။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟတ္ထီ ဟောမီတိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထီ ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ အဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။ အယံ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ။

၃၉၉။ မနောမယံ ကာတုကာမော ပန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ကာယံ တာဝ အာဝဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ သုသိရော ဟောတူတိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ သုသိရော ဟောတိ။ အထဿ အဗ္ဘန္တရေ အညံ ကာယံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရေ အညော ကာယော ဟောတူတိ။ သော တံ မုဉ္ဇမှာ ဤသိကံ ဝိယ ကောသိယာ အသိံ ဝိယ ကရဏ္ဍာယ အဟိံ ဝိယ စ အဗ္ဗာဟတိ ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ ရူပိံ မနောမယံ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယံ။ သေယျထာပိ ပုရိသော မုဉ္ဇမှာ ဤသိကံ ပဝါဟေယျ၊ တဿ ဧဝမဿ အယံ မုဉ္ဇော အယံ ဤသိကာ ၊ အညော မုဉ္ဇော အညာ ဤသိကာ၊ မုဉ္ဇမှာတွေဝ ဤသိကာ ပဝါဠှာ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄)။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဤသိကာဒယော မုဉ္ဇာဒီဟိ သဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ မနောမယရူပံ ဣဒ္ဓိမတာသဒိသမေဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဧတာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ။ အယံ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ။

ဣတိ သာဓုဇနပါမောဇ္ဇတ္ထာယ ကတေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ

ဣဒ္ဓိဝိဓနိဒ္ဒေသော နာမ

ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။