📜

၂၀။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသော

သမ္မသနဉာဏကထာ

၆၉၂။ အယံ မဂ္ဂေါ၊ အယံ န မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ပန မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။

တံ သမ္ပာဒေတုကာမေန ကလာပသမ္မသနသင်္ခါတာယ နယဝိပဿနာယ တာဝ ယောဂေါ ကရဏီယော။ ကသ္မာ? အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဩဘာသာဒိသမ္ဘဝေ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏသမ္ဘဝတော။ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဟိ ဩဘာသာဒီသု သမ္ဘူတေသု မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏံ ဟောတိ၊ ဝိပဿနာယ စ ကလာပသမ္မသနံ အာဒိ။ တသ္မာ ဧတံ ကင်္ခါဝိတရဏာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အပိစ ယသ္မာ တီရဏပရိညာယ ဝတ္တမာနာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တီရဏပရိညာ စ ဉာတပရိညာနန္တရာ၊ တသ္မာပိ တံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတုကာမေန ကလာပသမ္မသနေ တာဝ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။

၆၉၃။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – တိဿော ဟိ လောကိယပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာ စ။ ယာ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိညာပညာ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏံ။ ပရိညာပညာ တီရဏဋ္ဌေ ဉာဏံ။ ပဟာနပညာ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၅)။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ၊ ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာ နာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသုယေဝ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ပညာ ပဟာနပရိညာ နာမ။

တတ္ထ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိံ ဟိ အန္တရေ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိံ ဟိ အန္တရေ သာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာဒိံ ကတွာ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ၊ ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ၊ အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ၊ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ၊ ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ၊ နိရောဓေန္တော သမုဒယံ၊ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီတိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ။ ဣတိ ဣမာသု တီသု ပရိညာသု သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဿ စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ စ သာဓိတတ္တာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ဉာတပရိညာဝ အဓိဂတာ ဟောတိ၊ ဣတရာ စ အဓိဂန္တဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ တီရဏပရိညာယ ဝတ္တမာနာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တီရဏပရိညာ စ ဉာတပရိညာနန္တရာ၊ တသ္မာပိ တံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတုကာမေန ကလာပသမ္မသနေ တာဝ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ။

၆၉၄။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ကထံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ? ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ…ပေ… ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။ ဒုက္ခတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။ အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ…ပေ… ယံကိဉ္စိ ဝိညာဏံ…ပေ… အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။

‘‘စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။ ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။

‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန၊ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။ ဝေဒနံ… ဝိညာဏံ… စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ…ပေ… သမ္မသနေ ဉာဏံ။

‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။ ဝေဒနံ… ဝိညာဏံ… စက္ခုံ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မန္တိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။

‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ…ပေ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏံ။

‘‘တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာ သမ္မသနေ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈)။

ဧတ္ထ စ စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏန္တိ ဣမိနာ ပေယျာလေန ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဓမ္မာ၊ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ဆ ဒွါရာနိ၊ ဆ အာရမ္မဏာနိ၊ ဆ ဝိညာဏာနိ၊ ဆ ဖဿာ၊ ဆ ဝေဒနာ၊ ဆ သညာ၊ ဆ စေတနာ၊ ဆ တဏှာ၊ ဆ ဝိတက္ကာ၊ ဆ ဝိစာရာ၊ ဆ ဓာတုယော၊ ဒသ ကသိဏာနိ၊ ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသာ၊ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော၊ ဗာဝီသတိ ဣန္ဒြိယာနိ၊ တိဿော ဓာတုယော၊ နဝ ဘဝါ၊ စတ္တာရိ ဈာနာနိ၊ စတဿော အပ္ပမညာ၊ စတဿော သမာပတ္တိယော၊ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနီတိ ဣမေ ဓမ္မရာသယော သံခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝုတ္တံ ဟေတံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ –

‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျံ။ ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ အဘိညေယျံ? စက္ခု၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျံ။ ရူပါ… စက္ခုဝိညာဏံ… စက္ခုသမ္ဖဿော… ယမ္ပိဒံ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ တမ္ပိ အဘိညေယျံ။ သောတံ…ပေ… ယမ္ပိဒံ မနောသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ တမ္ပိ အဘိညေယျံ။

‘‘ရူပံ…ပေ… ဝိညာဏံ… စက္ခု…ပေ… မနော… ရူပါ…ပေ… ဓမ္မာ… စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ… စက္ခုသမ္ဖဿော…ပေ… မနောသမ္ဖဿော…။

‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ… ရူပသညာ…ပေ… ဓမ္မသညာ… ရူပသဉ္စေတနာ…ပေ… ဓမ္မသဉ္စေတနာ… ရူပတဏှာ…ပေ… ဓမ္မတဏှာ… ရူပဝိတက္ကော…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကော… ရူပဝိစာရော…ပေ… ဓမ္မဝိစာရော…။

‘‘ပထဝီဓာတု…ပေ… ဝိညာဏဓာတု… ပထဝီကသိဏံ…ပေ… ဝိညာဏကသိဏံ… ကေသာ…ပေ… မုတ္တံ… မတ္ထလုင်္ဂံ…။

‘‘စက္ခာယတနံ…ပေ… ဓမ္မာယတနံ… စက္ခုဓာတု…ပေ… မနောဓာတု… မနောဝိညာဏဓာတု… စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… အညာတာဝိန္ဒြိယံ…။

‘‘ကာမဓာတု… ရူပဓာတု… အရူပဓာတု… ကာမဘဝေါ… ရူပဘဝေါ… အရူပဘဝေါ… သညာဘဝေါ… အသညာဘဝေါ… နေဝသညာနာသညာဘဝေါ… ဧကဝေါကာရဘဝေါ… စတုဝေါကာရဘဝေါ… ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ…။

‘‘ပဌမံ ဈာနံ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ… မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ…ပေ… ဥပေက္ခာစေတောဝိမုတ္တိ… အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ… အဝိဇ္ဇာ အဘိညေယျာ…ပေ… ဇရာမရဏံ အဘိညေယျ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆)။

တံ တတ္ထ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ သဗ္ဗံ ပေယျာလေန သံခိတ္တံ။ ဧဝံ သံခိတ္တေ ပနေတ္ထ ယေ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ အာဂတာ၊ တေ အသမ္မသနုပဂတ္တာ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယေပိ စ သမ္မသနုပဂါ ၊ တေသု ယေ ယဿ ပါကဋာ ဟောန္တိ သုခေန ပရိဂ္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသု တေန သမ္မသနံ အာရဘိတဗ္ဗံ။

၆၉၅။ တတြာယံ ခန္ဓဝသေန အာရဗ္ဘဝိဓာနယောဇနာ – ယံကိဉ္စိ ရူပံ…ပေ… သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနံ။ ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဧကံ သမ္မသနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ အယံ ဘိက္ခု ‘‘ယံကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ အတီတတ္တိကေန စေဝ စတူဟိ စ အဇ္ဈတ္တာဒိဒုကေဟီတိ ဧကာဒသဟိ ဩကာသေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ၊ အနိစ္စန္တိ သမ္မသတိ။

ကထံ ? ပရတော ဝုတ္တနယေန။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈)။

တသ္မာ ဧသ ယံ အတီတံ ရူပံ၊ တံ ယသ္မာ အတီတေယေဝ ခီဏံ၊ နယိမံ ဘဝံ သမ္ပတ္တန္တိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန။

ယံ အနာဂတံ အနန္တရဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ တမ္ပိ တတ္ထေဝ ခီယိဿတိ၊ န တတော ပရံ ဘဝံ ဂမိဿတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန။

ယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပံ၊ တမ္ပိ ဣဓေဝ ခီယတိ၊ န ဣတော ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန။

ယံ အဇ္ဈတ္တံ၊ တမ္ပိ အဇ္ဈတ္တမေဝ ခီယတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန။

ယံ ဗဟိဒ္ဓါ…ပေ… ဩဠာရိကံ…ပေ… သုခုမံ…ပေ… ဟီနံ…ပေ… ပဏီတံ…ပေ… ဒူရေ…ပေ… သန္တိကေ၊ တမ္ပိ တတ္ထေဝ ခီယတိ၊ န ဒူရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။

ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ။ ဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။

သဗ္ဗမေဝ စ တံ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန။ ဘယဋ္ဌေနာတိ သပ္ပဋိဘယတာယ။ ယဉှိ အနိစ္စံ၊ တံ ဘယာဝဟံ ဟောတိ သီဟောပမသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၄။၃၃) ဒေဝါနံ ဝိယ။ ဣတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ။ ဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။

ယထာ စ ဒုက္ခံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေန။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ ‘‘အတ္တာ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တသာရဿ အဘာဝေန။ ယဉှိ အနိစ္စံ၊ ဒုက္ခံ၊ တံ အတ္တနောပိ အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနံ ဝါ ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုတော တဿ ကာရကာဒိဘာဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ။ နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉)။ ဣတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ။ ဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။

၆၉၆။ ယံ ပန အနိစ္စံ၊ တံ ယသ္မာ နိယမတော သင်္ခတာဒိဘေဒံ ဟောတိ။ တေနဿ ပရိယာယဒဿနတ္ထံ၊ နာနာကာရေဟိ ဝါ မနသိကာရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ပုန ပါဠိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသူတိ။

စတ္တာရီသာကာရအနုပဿနာကထာ

၆၉၇။ သော တဿေဝ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တသမ္မသနဿ ထိရဘာဝတ္ထာယ၊ ယံ တံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမေဟိ စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ၊ ကတမေဟိ စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ အနိစ္စတော၊ ဒုက္ခတော၊ ရောဂတော၊ ဂဏ္ဍတော၊ သလ္လတော၊ အဃတော၊ အာဗာဓတော၊ ပရတော၊ ပလောကတော၊ ဤတိတော၊ ဥပဒ္ဒဝတော၊ ဘယတော၊ ဥပသဂ္ဂတော၊ စလတော၊ ပဘင်္ဂုတော၊ အဒ္ဓုဝတော၊ အတာဏတော၊ အလေဏတော၊ အသရဏတော၊ ရိတ္တတော၊ တုစ္ဆတော၊ သုညတော၊ အနတ္တတော၊ အာဒီနဝတော၊ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော၊ အသာရကတော၊ အဃမူလတော၊ ဝဓကတော၊ ဝိဘဝတော၊ သာသဝတော၊ သင်္ခတတော၊ မာရာမိသတော၊ ဇာတိဓမ္မတော၊ ဇရာဓမ္မတော၊ ဗျာဓိဓမ္မတော၊ မရဏဓမ္မတော ၊ သောကဓမ္မတော၊ ပရိဒေဝဓမ္မတော၊ ဥပါယာသဓမ္မတော၊ သံကိလေသိကဓမ္မတော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၇) –

စတ္တာရီသာယ အာကာရေဟိ၊

‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ အနိစ္စတော ပဿန္တော အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ။ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိစ္စံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၈) နယေန၊

အနုလောမဉာဏံ ဝိဘဇန္တေန ပဘေဒတော အနိစ္စာဒိသမ္မသနံ ဝုတ္တံ။ တဿာပိ ဝသေန ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သမ္မသတိ။

၆၉၈။ ကထံ ? သော ဟိ ဧကေကံ ခန္ဓံ အနစ္စန္တိကတာယ၊ အာဒိအန္တဝန္တတာယ စ အနိစ္စတော။ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနတာယ၊ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ ပစ္စယယာပနီယတာယ၊ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ၊ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ၊ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ ပီဠာဇနကတာယ၊ အန္တောတုဒနတာယ၊ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လတော။ ဝိဂရဟဏီယတာယ၊ အဝဍ္ဎိအာဝဟနတာယ၊ အဃဝတ္ထုတာယ စ အဃတော။ အသေရိဘာဝဇနကတာယ၊ အာဗာဓပဒဋ္ဌာနတာယ စ အာဗာဓတော။ အဝသတာယ၊ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနတာယ ပလောကတော။ အနေကဗျသနာဝဟနတာယ ဤတိတော။ အဝိဒိတာနံယေဝ ဝိပုလာနံ အနတ္ထာနံ အာဝဟနတော၊ သဗ္ဗုပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝတော။ သဗ္ဗဘယာနံ အာကရတာယ၊ ဒုက္ခဝူပသမသင်္ခါတဿ ပရမဿာသဿ ပဋိပက္ခဘူတတာယ စ ဘယတော။ အနေကေဟိ အနတ္ထေဟိ အနုဗဒ္ဓတာယ၊ ဒေါသူပသဋ္ဌတာယ၊ ဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနဓိဝါသနာရဟတာယ စ ဥပသဂ္ဂတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ စေဝ လာဘာလာဘာဒီဟိ စ လောကဓမ္မေဟိ ပစလိတတာယ စလတော။ ဥပက္ကမေန စေဝ သရသေန စ ပဘင်္ဂုပဂမနသီလတာယ ပဘင်္ဂုတော။ သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယ၊ ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ အဒ္ဓုဝတော။ အတာယနတာယ စေဝ၊ အလဗ္ဘနေယျခေမတာယ စ အတာဏတော။ အလ္လီယိတုံ အနရဟတာယ၊ အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရိတာယ အလေဏတော။ နိဿိတာနံ ဘယသာရကတ္တာဘာဝေန အသရဏတော။ ယထာပရိကပ္ပိတေဟိ ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝေဟိ ရိတ္တတာယ ရိတ္တတော။ ရိတ္တတာယေဝ တုစ္ဆတော အပ္ပကတ္တာ ဝါ၊ အပ္ပကမ္ပိ ဟိ လောကေ တုစ္ဆန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာမိ-နိဝါသိ-ကာရက-ဝေဒကာဓိဋ္ဌာယကဝိရဟိတတာယ သုညတော။ သယဉ္စ အဿာမိကဘာဝါဒိတာယ အနတ္တတော။ ပဝတ္တိဒုက္ခတာယ၊ ဒုက္ခဿ စ အာဒီနဝတာယ အာဒီနဝတော၊ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ၊ ကပဏမနုဿဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ခန္ဓာပိ စ ကပဏာယေဝါတိ အာဒီနဝသဒိသတာယ အာဒီနဝတော။ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော။ ဒုဗ္ဗလတာယ၊ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယတာယ စ အသာရကတော။ အဃဟေတုတာယ အဃမူလတော။ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ ဝိဿာသဃာတိတာယ ဝဓကတော။ ဝိဂတဘဝတာယ၊ ဝိဘဝသမ္ဘူတတာယ စ ဝိဘဝတော။ အာသဝပဒဋ္ဌာနတာယ သာသဝတော။ ဟေတုပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတတာယ သင်္ခတတော။ မစ္စုမာရကိလေသမာရာနံ အာမိသဘူတတာယ မာရာမိသတော။ ဇာတိ-ဇရာ-ဗျာဓိမရဏပကတိတာယ ဇာတိ-ဇရာ-ဗျာဓိ-မရဏဓမ္မတော။ သောက-ပရိဒေဝ-ဥပါယာသဟေတုတာယ သောက-ပရိဒေဝဥပါယာသဓမ္မတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသာနံ ဝိသယဓမ္မတာယ သံကိလေသိကဓမ္မတောတိ ဧဝံ ပဘေဒတော ဝုတ္တဿ အနိစ္စာဒိသမ္မသနဿ ဝသေန သမ္မသတိ။

ဧတ္ထ ဟိ အနိစ္စတော၊ ပလောကတော၊ စလတော၊ ပဘင်္ဂုတော၊ အဒ္ဓုဝတော၊ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော၊ အသာရကတော၊ ဝိဘဝတော၊ သင်္ခတတော၊ မရဏဓမ္မတောတိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဒသ ဒသ ကတွာ ပညာသ အနိစ္စာနုပဿနာနိ။ ပရတော၊ ရိတ္တတော၊ တုစ္ဆတော၊ သုညတော၊ အနတ္တတောတိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စဝီသတိ အနတ္တာနုပဿနာနိ။ သေသာနိ ဒုက္ခတော၊ ရောဂတောတိအာဒီနိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စဝီသတိ ပဉ္စဝီသတိ ကတွာ ပဉ္စဝီသတိသတံ ဒုက္ခာနုပဿနာနီတိ။

ဣစ္စဿ ဣမိနာ ဒွိသတဘေဒေန အနိစ္စာဒိသမ္မသနေန ပဉ္စက္ခန္ဓေ သမ္မသတော တံ နယဝိပဿနာသင်္ခါတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တသမ္မသနံ ထိရံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝေတ္ထ ပါဠိနယာနုသာရေန သမ္မသနာရမ္ဘဝိဓာနံ။

ဣန္ဒြိယတိက္ခကာရဏနဝကကထာ

၆၉၉။ ယဿ ပန ဧဝံ နယဝိပဿနာယ ယောဂံ ကရောတောပိ နယဝိပဿနာ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန ‘‘နဝဟာကာရေဟိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ဘဝန္တိ – ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ သင်္ခါရာနံ ခယမေဝ ပဿတိ၊ တတ္ထ စ သက္ကစ္စကိရိယာယ သမ္ပာဒေတိ၊ သာတစ္စကိရိယာယ သမ္ပာဒေတိ၊ သပ္ပာယကိရိယာယ သမ္ပာဒေတိ၊ သမာဓိဿ စ နိမိတ္တဂ္ဂါဟေန၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနဉ္စ အနုပဝတ္တနတာယ၊ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတံ ဥပဋ္ဌာပေတိ၊ တတ္ထ စ အဘိဘုယျ နေက္ခမ္မေန၊ အန္တရာ စ အဗျောသာနေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ ကတွာ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန သတ္တ အသပ္ပာယာနိ ဝဇ္ဇေတွာ သတ္တ သပ္ပာယာနိ သေဝမာနေန ကာလေန ရူပံ သမ္မသိတဗ္ဗံ၊ ကာလေန အရူပံ။ ရူပံ သမ္မသန္တေန ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။

ရူပနိဗ္ဗတ္တိပဿနာကာရကထာ

၇၀၀။ သေယျထိဒံ – ဣဒံ ရူပံ နာမ ကမ္မာဒိဝသေန စတူဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ရူပံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ ပဌမံ ကမ္မတော နိဗ္ဗတ္တတိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေယေဝ ဟိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ တာဝ တိသန္တတိဝသေန ဝတ္ထု-ကာယ-ဘာဝဒသကသင်္ခါတာနိ တိံသ ရူပါနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ တာနိ စ ခေါ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ။ ယထာ စ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ တထာ ဌိတိက္ခဏေပိ ဘင်္ဂက္ခဏေပိ။

တတ္ထ ရူပံ ဒန္ဓနိရောဓံ ဂရုပရိဝတ္တိ၊ စိတ္တံ ခိပ္ပနိရောဓံ လဟုပရိဝတ္တိ။ တေနာဟ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ရူပေ ဓရန္တေယေဝ ဟိ သောဠသဝါရေ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏောပိ ဌိတိက္ခဏောပိ ဘင်္ဂက္ခဏောပိ ဧကသဒိသာ။ ရူပဿ ပန ဥပ္ပာဒဘင်္ဂက္ခဏာယေဝ လဟုကာ၊ တေဟိ သဒိသာ။ ဌိတိက္ခဏော ပန မဟာ၊ ယာဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တာဝ ဝတ္တတိ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဒုတိယံ ဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ တတိယံ ဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ နယေန ယာဝတာယုကံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာသန္နမရဏဿ ပန ဧကမေဝ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ သောဠသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတိ။ ဌာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ သတ္တရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတိ။ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ သတ္တရသမဿ ဌာနက္ခဏံ ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ ယာဝ ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ၊ ဧဝမေဝ ပဝတ္တတိ။ ဩပပါတိကာနမ္ပိ သတ္တသန္တတိဝသေန သတ္တတိ ရူပါနိ ဧဝမေဝ ပဝတ္တန္တိ။

၇၀၁။ တတ္ထ ကမ္မံ၊ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မပစ္စယံ၊ ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧသ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကမ္မံ နာမ ကုသလာကုသလစေတနာ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဝိပါကက္ခန္ဓာ စ၊ စက္ခုဒသကာဒိ သမသတ္တတိရူပဉ္စ။ ကမ္မပစ္စယံ နာမ တဒေဝ၊ ကမ္မံ ဟိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယောပိ ဟောတိ။ ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဝိပါကစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ။ ကမ္မပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပေသု ဌာနပ္ပတ္တာ ဩဇာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဩဇာ ဌာနံ ပတွာ အညန္တိ ဧဝံ စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ပဝတ္တိယော ဃဋေတိ။ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မဇတေဇောဓာတု ဌာနပ္ပတ္တာ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဥတု အညံ ဩဇဋ္ဌမကန္တိ ဧဝံ စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ပဝတ္တိယော ဃဋေတိ။ ဧဝံ တာဝ ကမ္မဇရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။

၇၀၂။ စိတ္တဇေသုပိ စိတ္တံ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ စိတ္တပစ္စယံ၊ စိတ္တပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ၊ စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧသ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ စိတ္တံ နာမ ဧကူနနဝုတိစိတ္တာနိ။

တေသု ဒွတ္တိံသ စိတ္တာနိ၊ ဆဗ္ဗီသေကူနဝီသတိ၊

သောဠသ ရူပိရိယာပထဝိညတ္တိဇနကာ မတာ။

ကာမာဝစရတော ဟိ အဋ္ဌ ကုသလာနိ၊ ဒွါဒသာကုသလာနိ၊ မနောဓာတုဝဇ္ဇာ ဒသ ကိရိယာ၊ ကုသလကိရိယတော ဒွေ အဘိညာစိတ္တာနီတိ ဒွတ္တိံသ စိတ္တာနိ ရူပံ၊ ဣရိယာပထံ၊ ဝိညတ္တိဉ္စ ဇနေန္တိ။ ဝိပါကဝဇ္ဇာနိ သေသဒသရူပါဝစရာနိ၊ အဋ္ဌ အရူပါဝစရာနိ၊ အဋ္ဌ လောကုတ္တရစိတ္တာနီတိ ဆဗ္ဗီသတိ စိတ္တာနိ ရူပံ၊ ဣရိယာပထဉ္စ ဇနယန္တိ၊ န ဝိညတ္တိံ။ ကာမာဝစရေ ဒသ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ၊ ရူပါဝစရေ ပဉ္စ၊ တိဿော မနောဓာတုယော၊ ဧကာ ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုသောမနဿသဟဂတာတိ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ ရူပမေဝ ဇနယန္တိ၊ န ဣရိယာပထံ၊ န ဝိညတ္တိံ။ ဒွေပဉ္စဝိညာဏာနိ၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ၊ ခီဏာသဝါနံ စုတိစိတ္တံ၊ စတ္တာရိ အာရုပ္ပဝိပါကာနီတိ သောဠသ စိတ္တာနိ နေဝ ရူပံ ဇနယန္တိ၊ န ဣရိယာပထံ၊ န ဝိညတ္တိံ။ ယာနိ စေတ္ထ ရူပံ ဇနေန္တိ၊ တာနိ န ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါ၊ တဒါ ဟိ စိတ္တံ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတိ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ပန ဗလဝံ၊ တသ္မာ တံ တဒါ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။

စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ နာမ တယော အရူပိနော ခန္ဓာ၊ ‘‘သဒ္ဒနဝကံ၊ ကာယဝိညတ္တိ၊ ဝစီဝိညတ္တိ၊ အာကာသဓာတု၊ လဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမ္မညတာ၊ ဥပစယော၊ သန္တတီ’’တိ သတ္တရသဝိဓံ ရူပဉ္စ။ စိတ္တပစ္စယံ နာမ ‘‘ပစ္ဆာဇာတာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ပုရေဇာတဿ ဣမဿ ကာယဿာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၁) ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပံ။ စိတ္တပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ နာမ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသု ဌာနပ္ပတ္တာ ဩဇာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ ဒွေ တိဿော ပဝတ္တိယော ဃဋေတိ။ စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဥတု ဌာနပ္ပတ္တော အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ ဒွေ တိဿော ပဝတ္တိယော ဃဋေတိ။ ဧဝံ စိတ္တဇရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။

၇၀၃။ အာဟာရဇေသုပိ အာဟာရော၊ အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ၊ အာဟာရပစ္စယံ၊ အာဟာရပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ၊ အာဟာရပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧသ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အာဟာရော နာမ ကဗဠီကာရော အာဟာရော။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဥပါဒိဏ္ဏံ ကမ္မဇရူပံ ပစ္စယံ လဘိတွာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ ဌာနပ္ပတ္တာယ ဩဇာယ သမုဋ္ဌာပိတံ ဩဇဋ္ဌမကံ၊ အာကာသဓာတု၊ လဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမ္မညတာ၊ ဥပစယော၊ သန္တတီတိ စုဒ္ဒသဝိဓံ ရူပံ။ အာဟာရပစ္စယံ နာမ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပံ။ အာဟာရပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ နာမ အာဟာရသမုဋ္ဌာနေသု ရူပေသု ဌာနပ္ပတ္တာ ဩဇာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဩဇာ အညန္တိ ဧဝံ ဒသဒွါဒသဝါရေ ပဝတ္တိံ ဃဋေတိ။ ဧကဒိဝသံ ပရိဘုတ္တာဟာရော သတ္တာဟမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ ဒိဗ္ဗာ ပန ဩဇာ ဧကမာသံ ဒွေမာသမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ မာတရာ ပရိဘုတ္တာဟာရောပိ ဒါရကဿ သရီရံ ဖရိတွာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သရီရေ မက္ခိတာဟာရောပိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ကမ္မဇာဟာရော ဥပါဒိဏ္ဏကာဟာရော နာမ။ သောပိ ဌာနပ္ပတ္တော ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဩဇာ အညံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဧဝံ စတဿော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ပဝတ္တိယော ဃဋေတိ။ အာဟာရပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ အာဟာရသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု ဌာနပ္ပတ္တာ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတြာယံ အာဟာရော အာဟာရသမုဋ္ဌာနာနံ ဇနကော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သေသာနံ နိဿယာဟာရအတ္ထိအဝိဂတဝသေနာတိ ဧဝံ အာဟာရဇရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။

၇၀၄။ ဥတုဇေသုပိ ဥတု၊ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ၊ ဥတုပစ္စယံ၊ ဥတုပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ၊ ဥတုပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧသ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဥတု နာမ စတုသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု၊ ဥဏှဥတု သီတဥတူတိ ဧဝံ ပနေသ ဒုဝိဓော ဟောတိ။ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ စတုသမုဋ္ဌာနော ဥတု ဥပါဒိဏ္ဏကံ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဌာနပ္ပတ္တော သရီရေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တံ သဒ္ဒနဝကံ၊ အာကာသဓာတု ၊ လဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမ္မညတာ၊ ဥပစယော၊ သန္တတီတိ ပန္နရသဝိဓံ ဟောတိ။ ဥတုပစ္စယံ နာမ ဥတု စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပါနံ ပဝတ္တိယာ စ ဝိနာသဿ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဥတုပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု ဌာနပ္ပတ္တာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဥတု အညန္တိ ဧဝံ ဒီဃမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အနုပါဒိဏ္ဏပက္ခေ ဌတွာပိ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ပဝတ္တတိယေဝ။ ဥတုပစ္စယအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ ဌာနပ္ပတ္တာ ဩဇာ အညံ ဩဇဋ္ဌမကံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတြာပိ ဩဇာ အညန္တိ ဧဝံ ဒသဒွါဒသဝါရေ ပဝတ္တိံ ဃဋေတိ။ တတြာယံ ဥတု ဥတုသမုဋ္ဌာနာနံ ဇနကော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သေသာနံ နိဿယအတ္ထိအဝိဂတဝသေနာတိ ဧဝံ ဥတုဇရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိံ ပဿန္တော ကာလေန ရူပံ သမ္မသတိ နာမ။

အရူပနိဗ္ဗတ္တိပဿနာကာရကထာ

၇၀၅။ ယထာ စ ရူပံ သမ္မသန္တေန ရူပဿ၊ ဧဝံ အရူပံ သမ္မသန္တေနပိ အရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဧကာသီတိ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝ။

သေယျထိဒံ – ဣဒဉှိ အရူပံ နာမ ပုရိမဘဝေ အာယူဟိတကမ္မဝသေန ပဋိသန္ဓိယံ တာဝ ဧကူနဝီသတိစိတ္တုပ္ပာဒပ္ပဘေဒံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ နိဗ္ဗတ္တနာကာရော ပနဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ အနန္တရစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂဝသေန၊ အာယုပရိယောသာနေ စုတိဝသေန။ ယံ တတ္ထ ကာမာဝစရံ၊ တံ ဆသု ဒွါရေသု ဗလဝါရမ္မဏေ တဒါရမ္မဏဝသေန။

ပဝတ္တေ ပန အသမ္ဘိန္နတ္တာ စက္ခုဿ အာပါထဂတတ္တာ ရူပါနံ အာလောကသန္နိဿိတံ မနသိကာရဟေတုကံ စက္ခုဝိညာဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ စက္ခုပသာဒဿ ဟိ ဌိတိက္ခဏေ ဌိတိပ္ပတ္တမေဝ ရူပံ စက္ခုံ ဃဋ္ဋေတိ။ တသ္မိံ ဃဋ္ဋိတေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တတော တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဒနန္တရံ တဒေဝ ရူပံ ပဿမာနံ ကုသလဝိပါကံ အကုသလဝိပါကံ ဝါ စက္ခုဝိညာဏံ။ တတော တဒေဝ ရူပံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ ဝိပါကမနောဓာတု။ တတော တဒေဝ ရူပံ သန္တီရယမာနာ ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု။ တတော တဒေဝ ရူပံ ဝဝတ္ထာပယမာနာ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပေက္ခာသဟဂတာ ။ တတော ပရံ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တေသု ဧကံ ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကံ စိတ္တံ ပဉ္စ သတ္တ ဝါ ဇဝနာနိ။ တတော ကာမာဝစရသတ္တာနံ ဧကာဒသသု တဒါရမ္မဏစိတ္တေသု ဇဝနာနုရူပံ ယံကိဉ္စိ တဒါရမ္မဏန္တိ။ ဧသ နယော သေသဒွါရေသုပိ။ မနောဒွါရေ ပန မဟဂ္ဂတစိတ္တာနိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ ဧဝံ ဆသု ဒွါရေသု အရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ အရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိံ ပဿန္တော ကာလေန အရူပံ သမ္မသတိ နာမ။

ဧဝံ ကာလေန ရူပံ ကာလေန အရူပံ သမ္မသိတွာပိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အနုက္ကမေန ပဋိပဇ္ဇမာနော ဧကော ပညာဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ။

ရူပသတ္တကသမ္မသနကထာ

၇၀၆။ အပရော ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ တတ္ထ အာဒါနနိက္ခေပနတော၊ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော၊ အာဟာရမယတော၊ ဥတုမယတော၊ ကမ္မဇတော၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတော၊ ဓမ္မတာရူပတောတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ အာရောပေတွာ သမ္မသန္တော ရူပသတ္တကဝသေန အာရောပေတွာ သမ္မသတိ နာမ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အာဒါနနိက္ခေပနတော၊ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထဂါမိတော၊

အာဟာရတော စ ဥတုတော၊ ကမ္မတော စာပိ စိတ္တတော၊

ဓမ္မတာရူပတော သတ္တ၊ ဝိတ္ထာရေန ဝိပဿတီ’’တိ။

တတ္ထ အာဒါနန္တိ ပဋိသန္ဓိ။ နိက္ခေပနန္တိ စုတိ။ ဣတိ ယောဂါဝစရော ဣမေဟိ အာဒါနနိက္ခေပေဟိ ဧကံ ဝဿသတံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သင်္ခါရေသု တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ ကထံ? ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယဝတ္တိတော၊ ဝိပရိဏာမတော၊ တာဝကာလိကတော၊ နိစ္စပဋိက္ခေပတော စ။ ယသ္မာ ပန ဥပ္ပန္နာ သင်္ခါရာ ဌိတိံ ပါပုဏန္တိ၊ ဌိတိယံ ဇရာယ ကိလမန္တိ၊ ဇရံ ပတွာ အဝဿံ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော၊ ဒုက္ခမတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော၊ သုခပဋိက္ခေပတော စ ဒုက္ခာ။ ယသ္မာ စ ‘‘ဥပ္ပန္နာ သင်္ခါရာ ဌိတိံ မာ ပါပုဏန္တု၊ ဌာနပ္ပတ္တာ မာ ဇီရန္တု၊ ဇရပ္ပတ္တာ မာ ဘိဇ္ဇန္တူ’’တိ ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ကဿစိ ဝသဝတ္တိဘာဝေါ နတ္ထိ၊ သုညာ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေန၊ တသ္မာ သုညတော၊ အဿာမိကတော၊ အဝသဝတ္တိတော၊ အတ္တပဋိက္ခေပတော စ အနတ္တာတိ။

၇၀၇။ ဧဝံ အာဒါနနိက္ခေပနဝသေန ဝဿသတပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ တတော ပရံ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော အာရောပေတိ။ တတ္ထ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမော နာမ ဝယဝသေန ဝုဍ္ဎဿ ဝဍ္ဎိတဿ ရူပဿ အတ္ထင်္ဂမော။ တဿ ဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ အတ္ထော။

ကထံ? သော တမေဝ ဝဿသတံ ပဌမဝယေန မဇ္ဈိမဝယေန ပစ္ဆိမဝယေနာတိ တီဟိ ဝယေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ တတ္ထ အာဒိတော တေတ္တိံသ ဝဿာနိ ပဌမဝယော နာမ။ တတော စတုတ္တိံသ မဇ္ဈိမဝယော နာမ။ တတော တေတ္တိံသ ပစ္ဆိမဝယော နာမာတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ တီဟိ ဝယေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ၊ ‘‘ပဌမဝယေ ပဝတ္တံ ရူပံ မဇ္ဈိမဝယံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ။ ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ။ မဇ္ဈိမဝယေ ပဝတ္တရူပမ္ပိ ပစ္ဆိမဝယံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ။ ပစ္ဆိမဝယေ တေတ္တိံသ ဝဿာနိ ပဝတ္တရူပမ္ပိ မရဏတော ပရံ ဂမနသမတ္ထံ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၀၈။ ဧဝံ ပဌမဝယာဒိဝသေန ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပုန ‘‘မန္ဒဒသကံ၊ ခိဍ္ဍာဒသကံ၊ ဝဏ္ဏဒသကံ၊ ဗလဒသကံ၊ ပညာဒသကံ၊ ဟာနိဒသကံ၊ ပဗ္ဘာရဒသကံ၊ ဝင်္ကဒသကံ၊ မောမူဟဒသကံ၊ သယနဒသက’’န္တိ ဣမေသံ ဒသန္နံ ဒသကာနံ ဝသေန ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

တတ္ထ ဒသကေသု တာဝ ဝဿသတဇီဝိနော ပုဂ္ဂလဿ ပဌမာနိ ဒသ ဝဿာနိ မန္ဒဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိ သော မန္ဒော ဟောတိ စပလော ကုမာရကော။ တတော ပရာနိ ဒသ ခိဍ္ဍာဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိ သော ခိဍ္ဍာရတိဗဟုလော ဟောတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ ဝဏ္ဏဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ ဝဏ္ဏာယတနံ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏာတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ ဗလဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ ဗလဉ္စ ထာမော စ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏာတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ ပညာဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ ပညာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ ပကတိယာ ကိရ ဒုဗ္ဗလပညဿာပိ တသ္မိံ ကာလေ အပ္ပမတ္တကာ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ တတော ပရာနိ ဒသ ဟာနိဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ ခိဍ္ဍာရတိဝဏ္ဏဗလပညာ ပရိဟာယန္တိ။ တတော ပရာနိ ဒသ ပဗ္ဘာရဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ အတ္တဘာဝေါ ပုရတော ပဗ္ဘာရော ဟောတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ ဝင်္ကဒသကံ နာမ၊ တဒါ ဟိဿ အတ္တဘာဝေါ နင်္ဂလကောဋိ ဝိယ ဝင်္ကော ဟောတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ မောမူဟဒသကံ နာမ။ တဒါ ဟိ သော မောမူဟော ဟောတိ၊ ကတံ ကတံ ပမုဿတိ။ တတော ပရာနိ ဒသ သယနဒသကံ နာမ၊ ဝဿသတိကော ဟိ သယနဗဟုလောဝ ဟောတိ။

တတြာယံ ယောဂီ ဧတေသံ ဒသကာနံ ဝသေန ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတုံ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘ပဌမဒသကေ ပဝတ္တရူပံ ဒုတိယဒသကံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ။ ဒုတိယဒသကေ…ပေ… နဝမဒသကေ ပဝတ္တရူပံ ဒသမဒသကံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ဒသမဒသကေ ပဝတ္တရူပံ ပုနဗ္ဘဝံ အပ္ပတွာ ဣဓေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၀၉။ ဧဝံ ဒသကဝသေန ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပုန တဒေဝ ဝဿသတံ ပဉ္စပဉ္စဝဿဝသေန ဝီသတိကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ ကထံ? သော ဟိ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘ပဌမေ ဝဿပဉ္စကေ ပဝတ္တရူပံ ဒုတိယံ ဝဿပဉ္စကံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ။ ဒုတိယေ ဝဿပဉ္စကေ ပဝတ္တရူပံ တတိယံ…ပေ… ဧကူနဝီသတိမေ ဝဿပဉ္စကေ ပဝတ္တရူပံ ဝီသတိမံ ဝဿပဉ္စကံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ဝီသတိမေ ဝဿပဉ္စကေ ပဝတ္တရူပံ မရဏတော ပရံ ဂမနသမတ္ထံ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ။

ဧဝံ ဝီသတိကောဋ္ဌာသဝသေန ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမတော တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပုန ပဉ္စဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဿာနံ ဝသေန အာရောပေတိ။ တတော တေတ္တိံသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ ဝသေန၊ ပညာသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဝဿာနံ ဝသေန၊ သတံ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကေကဝဿဝသေန။ တတော ဧကံ ဝဿံ တယော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဝဿာနဟေမန္တဂိမှေသု တီသု ဥတူသု ဧကေကဥတုဝသေန တသ္မိံ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

ကထံ? ‘‘ဝဿာနေ စတုမာသံ ပဝတ္တရူပံ ဟေမန္တံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ။ ဟေမန္တေ ပဝတ္တရူပံ ဂိမှံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ။ ဂိမှေ ပဝတ္တရူပံ ပုန ဝဿာနံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ။ ဧဝံ အာရောပေတွာ ပုန ဧကံ ဝဿံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ – ‘‘ဝဿာနေ ဒွေမာသံ ပဝတ္တရူပံ သရဒံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ။ သရဒေ ပဝတ္တရူပံ ဟေမန္တံ။ ဟေမန္တေ ပဝတ္တရူပံ သိသိရံ။ သိသိရေ ပဝတ္တရူပံ ဝသန္တံ။ ဝသန္တေ ပဝတ္တရူပံ ဂိမှံ။ ဂိမှေ ပဝတ္တရူပံ ပုန ဝဿာနံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ တသ္မိံ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

ဧဝံ အာရောပေတွာ တတော ကာဠဇုဏှဝသေန – ‘‘ကာဠေ ပဝတ္တရူပံ ဇုဏှံ အပ္ပတွာ။ ဇုဏှေ ပဝတ္တရူပံ ကာဠံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ တတော ရတ္တိန္ဒိဝဝသေန – ‘‘ရတ္တိံ ပဝတ္တရူပံ ဒိဝသံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ။ ဒိဝသံ ပဝတ္တရူပမ္ပိ ရတ္တိံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ တတော တဒေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝသေန ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ – ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ပဝတ္တရူပံ မဇ္ဈနှံ အပ္ပတွာ။ မဇ္ဈနှေ ပဝတ္တရူပံ သာယနှံ။ သာယနှေ ပဝတ္တရူပံ ပဌမယာမံ။ ပဌမယာမေ ပဝတ္တရူပံ မဇ္ဈိမယာမံ။ မဇ္ဈိမယာမေ ပဝတ္တရူပံ ပစ္ဆိမယာမံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ။ ပစ္ဆိမယာမေ ပဝတ္တရူပံ ပုန ပုဗ္ဗဏှံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓံ၊ တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၁၀။ ဧဝံ အာရောပေတွာ ပုန တသ္မိံယေဝ ရူပေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမအာလောကနဝိလောကနသမိဉ္ဇနပသာရဏဝသေန – ‘‘အဘိက္ကမေ ပဝတ္တရူပံ ပဋိက္ကမံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ပဋိက္ကမေ ပဝတ္တရူပံ အာလောကနံ။ အာလောကနေ ပဝတ္တရူပံ ဝိလောကနံ။ ဝိလောကနေ ပဝတ္တရူပံ သမိဉ္ဇနံ။ သမိဉ္ဇနေ ပဝတ္တရူပံ ပသာရဏံ အပ္ပတွာ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

တတော ဧကပဒဝါရံ ဥဒ္ဓရဏ အတိဟရဏဝီတိဟရဏဝေါဿဇ္ဇနသန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနဝသေန ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။

တတ္ထ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ ပါဒဿ ဘူမိတော ဥက္ခိပနံ။ အတိဟရဏံ နာမ ပုရတော ဟရဏံ။ ဝီတိဟရဏံ နာမ ခါဏုကဏ္ဋကဒီဃဇာတိအာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ဒိသွာ ဣတော စိတော စ ပါဒသဉ္စာရဏံ။ ဝေါဿဇ္ဇနံ နာမ ပါဒဿ ဟေဋ္ဌာ ဩရောပနံ။ သန္နိက္ခေပနံ နာမ ပထဝီတလေ ဌပနံ။ သန္နိရုမ္ဘနံ နာမ ပုန ပါဒုဒ္ဓရဏကာလေ ပါဒဿ ပထဝိယာ သဒ္ဓိံ အဘိနိပ္ပီဠနံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓရဏေ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ ဟောန္တိ မန္ဒာ၊ ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဟောန္တိ ဗလဝတိယော။ တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု။ ဝေါဿဇ္ဇနေ တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ ဟောန္တိ မန္ဒာ၊ ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဟောန္တိ ဗလဝတိယော။ တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနေသု။ ဧဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တေသံ ဝသေန တသ္မိံ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

ကထံ? သော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘ယာ ဥဒ္ဓရဏေ ပဝတ္တာ ဓာတုယော၊ ယာနိ စ တဒုပါဒါယရူပါနိ၊ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ အတိဟရဏံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ။ တထာ အတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝီတိဟရဏံ။ ဝီတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝေါဿဇ္ဇနံ။ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပဝတ္တာ သန္နိက္ခေပနံ။ သန္နိက္ခေပနေ ပဝတ္တာ သန္နိရုမ္ဘနံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဣတိ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ ဣတရံ ဣတရံ ကောဋ္ဌာသံ အပ္ပတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗံ သန္ဓိ သန္ဓိ ဩဓိ ဩဓိ ဟုတွာ တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တတိလာ ဝိယ တဋတဋာယန္တာ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ။ တဿေဝံ ပဗ္ဗပဗ္ဗဂတေ သင်္ခါရေ ဝိပဿတော ရူပသမ္မသနံ သုခုမံ ဟောတိ။

၇၁၁။ သုခုမတ္တေ စ ပနဿ ဣဒံ ဩပမ္မံ။ ဧကော ကိရ ဒါရုတိဏုက္ကာဒီသု ကတပရိစယော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗပဒီပေါ ပစ္စန္တဝါသိကော နဂရမာဂမ္မ အန္တရာပဏေ ဇလမာနံ ပဒီပံ ဒိသွာ ဧကံ ပုရိသံ ပုစ္ဆိ အမ္ဘော ‘‘ကိံ နာမေတံ ဧဝံ မနာပ’’န္တိ? တမေနံ သော အာဟ ‘‘ကိမေတ္ထ မနာပံ၊ ပဒီပေါ နာမေသ တေလက္ခယေန ဝဋ္ဋိက္ခယေန စ ဂတမဂ္ဂေါပိဿ န ပညာယိဿတီ’’တိ။ တမညော ဧဝမာဟ ‘‘ဣဒံ ဩဠာရိကံ၊ ဣမိဿာ ဟိ ဝဋ္ဋိယာ အနုပုဗ္ဗေန ဍယှမာနာယ တတိယဘာဂေ တတိယဘာဂေ ဇာလာ ဣတရီတရံ ပဒေသံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ။ တမညော ဧဝမာဟ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဩဠာရိကံ၊ ဣမိဿာ ဟိ အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရေ အဍ္ဎင်္ဂုလဍ္ဎင်္ဂုလန္တရေ တန္တုမှိ တန္တုမှိ အံသုမှိ အံသုမှိ ဇာလာ ဣတရီတရံ အံသုံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတိ။ အံသုံ ပန မုဉ္စိတွာ န သက္ကာ ဇာလံ ပညာပေတု’’န္တိ။

တတ္ထ ‘‘တေလက္ခယေန ဝဋ္ဋိက္ခယေန စ ပဒီပဿ ဂတမဂ္ဂေါပိ န ပညာယိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော အာဒါနနိက္ခေပနတော ဝဿသတေန ပရိစ္ဆိန္နရူပေ တိလက္ခဏာရောပနံ။ ‘‘ဝဋ္ဋိယာ တတိယဘာဂေ တတိယဘာဂေ ဇာလာ ဣတရီတရံ ပဒေသံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော ဝဿသတဿ တတိယကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆိန္နေ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပေ တိလက္ခဏာရောပနံ။ ‘‘အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရေ ဇာလာ ဣတရီတရံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော ဒသဝဿ ပဉ္စဝဿ စတုဝဿ တိဝဿ ဒွိဝဿ ဧကဝဿ ပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ တိလက္ခဏာရောပနံ။ ‘‘အဍ္ဎင်္ဂုလဍ္ဎင်္ဂုလန္တရေ ဇာလာ ဣတရီတရံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော ဧကေကဥတုဝသေန ဧကံ ဝဿံ တိဓာ၊ ဆဓာ စ ဝိဘဇိတွာ စတုမာသ-ဒွိမာသပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ တိလက္ခဏာရောပနံ။ ‘‘တန္တုမှိ တန္တုမှိ ဇာလာ ဣတရီတရံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော ကာဠဇုဏှဝသေန၊ ရတ္တိန္ဒိဝဝသေန၊ ဧကရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝသေန စ ပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ တိလက္ခဏာရောပနံ။ ‘‘အံသုမှိ အံသုမှိ ဇာလာ ဣတရီတရံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပုရိသဿ ဉာဏံ ဝိယ ယောဂိနော အဘိက္ကမာဒိဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓရဏာဒီသု စ ဧကေကကောဋ္ဌာသဝသေန ပရိစ္ဆိန္နေ ရူပေ တိလက္ခဏာရောပနန္တိ။

၇၁၂။ သော ဧဝံ နာနာကာရေဟိ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပုန တဒေဝ ရူပံ ဝိသင်္ခရိတွာ အာဟာရမယာဒိဝသေန စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဧကေကကောဋ္ဌာသေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ တတြာဿ အာဟာရမယံ ရူပံ ဆာတသုဟိတဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ။ ဆာတကာလေ သမုဋ္ဌိတံ ရူပံ ဟိ ဈတ္တံ ဟောတိ ကိလန္တံ၊ ဈာမခါဏုကော ဝိယ၊ အင်္ဂါရပစ္ဆိယံ နိလီနကာကော ဝိယ စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဒုဿဏ္ဌိတံ။ သုဟိတကာလေ သမုဋ္ဌိတံ ဓာတံ ပီဏိတံ မုဒု သိနိဒ္ဓံ ဖဿဝန္တံ ဟောတိ။ သော တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဆာတကာလေ ပဝတ္တရူပံ သုဟိတကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ သုဟိတကာလေ သမုဋ္ဌိတမ္ပိ ဆာတကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၁၃။ ဥတုမယံ သီတုဏှဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ။ ဥဏှကာလေ သမုဋ္ဌိတံ ရူပံ ဟိ ဈတ္တံ ဟောတိ ကိလန္တံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ။ သီတဥတုနာ သမုဋ္ဌိတံ ရူပံ ဓာတံ ပီဏိတံ သိနိဒ္ဓံ ဟောတိ။ သော တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဥဏှကာလေ ပဝတ္တရူပံ သီတကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ သီတကာလေ ပဝတ္တရူပံ ဥဏှကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၁၄။ ကမ္မဇံ အာယတနဒွါရဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ။ စက္ခုဒွါရသ္မိံ ဟိ စက္ခုကာယဘာဝဒသကဝသေန တိံသ ကမ္မဇရူပါနိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ပန တေသံ ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနာနိ စတုဝီသတီတိ စတုပဏ္ဏာသ ဟောန္တိ။ တထာ သောတဃာနဇိဝှာဒွါရေသု။ ကာယဒွါရေ ကာယဘာဝဒသကဝသေန စေဝ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ စတုစတ္တာလီသ။ မနောဒွါရေ ဟဒယဝတ္ထုကာယဘာဝဒသကဝသေန စေဝ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ စတုပဏ္ဏာသမေဝ။

သော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘စက္ခုဒွါရေ ပဝတ္တရူပံ သောတဒွါရံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ သောတဒွါရေ ပဝတ္တရူပံ ဃာနဒွါရံ။ ဃာနဒွါရေ ပဝတ္တရူပံ ဇိဝှာဒွါရံ။ ဇိဝှာဒွါရေ ပဝတ္တရူပံ ကာယဒွါရံ။ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တရူပံ မနောဒွါရံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

၇၁၅။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သောမနဿိတဒေါမနဿိတဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ၊ သောမနဿိတကာလေ ဥပ္ပန္နံ ဟိ ရူပံ သိနိဒ္ဓံ မုဒု ပီဏိတံ ဖဿဝန္တံ ဟောတိ။ ဒေါမနဿိတကာလေ ဥပ္ပန္နံ ဈတ္တံ ကိလန္တံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ဟောတိ။ သော တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သောမနဿိတကာလေ ပဝတ္တရူပံ ဒေါမနဿိတကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ဒေါမနဿိတကာလေ ပဝတ္တရူပံ သောမနဿိတကာလံ အပ္ပတွာ ဧတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

တဿေဝံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပယတော အယမတ္ထော ပါကဋော ဟောတိ –

ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ၊ သုခဒုက္ခာ စ ကေဝလာ၊

ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာ၊ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏော။

စုလ္လာသီတိ သဟဿာနိ၊ ကပ္ပံ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူ၊

န တွေဝ တေပိ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သမောဟိတာ။

ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿ၊ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓ၊

သဗ္ဗေဝ သဒိသာ ခန္ဓာ၊ ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ။

အနန္တရာ စ ယေ ဘဂ္ဂါ၊ ယေ စ ဘဂ္ဂါ အနာဂတေ၊

တဒန္တရာ နိရုဒ္ဓါနံ၊ ဝေသမံ နတ္ထိ လက္ခဏေ။

အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဇီဝတိ၊

စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကော၊ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ။

အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါ၊ ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ၊

နိဗ္ဗတ္တာ ယေပိ တိဋ္ဌန္တိ၊ အာရဂ္ဂေ သာသပူပမာ။

နိဗ္ဗတ္တာနဉ္စ ဓမ္မာနံ၊ ဘင်္ဂေါ နေသံ ပုရက္ခတော၊

ပလောကဓမ္မာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ပုရာဏေဟိ အမိဿိတာ။

အဒဿနတော အာယန္တိ၊ ဘဂ္ဂါ ဂစ္ဆန္တုဒဿနံ၊

ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေါဝ အာကာသေ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝယန္တိ စာတိ။ (မဟာနိ။ ၁၀)၊

၇၁၆။ ဧဝံ အာဟာရမယာဒီသု တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပုန ဓမ္မတာရူပေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ။ ဓမ္မတာရူပံ နာမ ဗဟိဒ္ဓါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ အယလောဟတိပုသီသသုဝဏ္ဏရဇတမုတ္တာမဏိဝေဠုရိယသင်္ခသိလာပဝါဠလောဟိတင်္ဂမသာရဂလ္လဘူမိပါသာဏပဗ္ဗတတိဏရုက္ခလတာဒိဘေဒံ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကရူပံ။ တဒဿ အသောကင်္ကုရာဒိဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ။

အသောကင်္ကုရံ ဟိ အာဒိတောဝ တနုရတ္တံ ဟောတိ၊ တတော ဒွီဟတီဟစ္စယေန ဃနရတ္တံ၊ ပုန ဒွီဟတီဟစ္စယေန မန္ဒရတ္တံ၊ တတော တရုဏပလ္လဝဝဏ္ဏံ၊ တတော ပရိဏတပလ္လဝဝဏ္ဏံ၊ တတော ဟရိတပဏ္ဏဝဏ္ဏံ။ တတော နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏံ။ တတော နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏကာလတော ပဋ္ဌာယ သဘာဂရူပသန္တတိမနုပ္ပဗန္ဓာပယမာနံ သံဝစ္ဆရမတ္တေန ပဏ္ဍုပလာသံ ဟုတွာ ဝဏ္ဋတော ဆိဇ္ဇိတွာ ပတတိ။

သော တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တနုရတ္တကာလေ ပဝတ္တရူပံ ဃနရတ္တကာလံ အပ္ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ ဃနရတ္တကာလေ ပဝတ္တရူပံ မန္ဒရတ္တကာလံ။ မန္ဒရတ္တကာလေ ပဝတ္တရူပံ တရုဏပလ္လဝဝဏ္ဏကာလံ။ တရုဏပလ္လဝဝဏ္ဏကာလေ ပဝတ္တံ ပရိဏတပလ္လဝဝဏ္ဏကာလံ။ ပရိဏတပလ္လဝဝဏ္ဏကာလေ ပဝတ္တံ ဟရိတပဏ္ဏဝဏ္ဏကာလံ ။ ဟရိတပဏ္ဏကာလေ ပဝတ္တံ နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏကာလံ။ နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏကာလေ ပဝတ္တံ ပဏ္ဍုပလာသကာလံ။ ပဏ္ဍုပလာသကာလေ ပဝတ္တံ ဝဏ္ဋတော ဆိဇ္ဇိတွာ ပတနကာလံ အပ္ပတွာဝ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတိ၊ ဧဝံ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗမ္ပိ ဓမ္မတာရူပံ သမ္မသတိ။

ဧဝံ တာဝ ရူပသတ္တကဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။

အရူပသတ္တကသမ္မသနကထာ

၇၁၇။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အရူပသတ္တကဝသေနာ’’တိ၊ တတ္ထ အယံ မာတိကာ – ကလာပတော၊ ယမကတော၊ ခဏိကတော၊ ပဋိပါဋိတော၊ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနတော၊ မာနသမုဂ္ဃာဋနတော၊ နိကန္တိပရိယာဒါနတောတိ။

တတ္ထ ကလာပတောတိ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ။ ကထံ ကလာပတော သမ္မသတီတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘ယေ ဣမေ ‘ကေသာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’တိ သမ္မသနေ ဥပ္ပန္နာ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ၊ ယေ စ ‘လောမာ…ပေ… မတ္ထလုင်္ဂံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’တိ သမ္မသနေ ဥပ္ပန္နာ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ တေ ဣတရီတရံ အပ္ပတွာ ပဗ္ဗံပဗ္ဗံ ဩဓိဩဓိ ဟုတွာ တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တတိလာ ဝိယ တဋတဋာယန္တာ ဝိနဋ္ဌာ၊ တသ္မာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ။ အယံ တာဝ ဝိသုဒ္ဓိကထာယံ နယော။

အရိယဝံသကထာယံ ပန ‘‘ဟေဋ္ဌာ ရူပသတ္တကေ သတ္တသု ဌာနေသု ‘ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’တိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ အပရေန စိတ္တေန ‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’တိ သမ္မသန္တော ‘ကလာပတော သမ္မသတီ’တိ’’ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တတရံ။ တသ္မာ သေသာနိပိ တေနေဝ နယေန ဝိဘဇိဿာမ။

၇၁၈။ ယမကတောတိ ဣဓ ဘိက္ခု အာဒါနနိက္ခေပရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တမ္ပိ စိတ္တံ အပရေန စိတ္တေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသတိ။ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပံ၊ အာဟာရမယံ၊ ဥတုမယံ၊ ကမ္မဇံ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဓမ္မတာရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တမ္ပိ စိတ္တံ အပရေန စိတ္တေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသတိ။ ဧဝံ ယမကတော သမ္မသတိ နာမ။

၇၁၉။ ခဏိကတောတိ ဣဓ ဘိက္ခု အာဒါနနိက္ခေပရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တံ ပဌမစိတ္တံ ဒုတိယစိတ္တေန၊ ဒုတိယံ တတိယေန၊ တတိယံ စတုတ္ထေန၊ စတုတ္ထံ ပဉ္စမေန ‘‘ဧတမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသတိ။ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပံ၊ အာဟာရမယံ၊ ဥတုမယံ၊ ကမ္မဇံ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဓမ္မတာရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တံ ပဌမစိတ္တံ ဒုတိယစိတ္တေန၊ ဒုတိယံ တတိယေန၊ တတိယံ စတုတ္ထေန၊ စတုတ္ထံ ပဉ္စမေန ‘‘ဧတမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသတိ။ ဧဝံ ရူပပရိဂ္ဂါဟကစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရိ စတ္တာရိ စိတ္တာနိ သမ္မသန္တော ခဏိကတော သမ္မသတိ နာမ။

၇၂၀။ ပဋိပါဋိတောတိ အာဒါနနိက္ခေပရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တံ ပဌမစိတ္တံ ဒုတိယစိတ္တေန၊ ဒုတိယံ တတိယေန၊ တတိယံ စတုတ္ထေန…ပေ… ဒသမံ ဧကာဒသမေန ‘‘ဧတမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသတိ။ ဝယောဝုဍ္ဎတ္ထင်္ဂမရူပံ၊ အာဟာရမယံ၊ ဥတုမယံ၊ ကမ္မဇံ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဓမ္မတာရူပံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသိတွာ တံ ပဌမစိတ္တံ ဒုတိယစိတ္တေန၊ ဒုတိယံ တတိယေန၊ တတိယံ စတုတ္ထေန…ပေ… ဒသမံ ဧကာဒသမေန ‘‘ဧတမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝိပဿနာ ပဋိပါဋိယာ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ သမ္မသိတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ ယာဝ ဒသမစိတ္တသမ္မသနာ ပန ရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ပဂုဏံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဒသမေယေဝ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သမ္မသန္တော ပဋိပါဋိတော သမ္မသတိ နာမ။

၇၂၁။ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနတော မာနဥဂ္ဃာဋနတော နိကန္တိပရိယာဒါနတောတိ ဣမေသု တီသု ဝိသုံ သမ္မသနနယော နာမ နတ္ထိ။ ယံ ပနေတံ ဟေဋ္ဌာ ရူပံ၊ ဣဓ စ အရူပံ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တံ ပဿန္တော ရူပါရူပတော ဥဒ္ဓံ အညံ သတ္တံ နာမ န ပဿတိ။ သတ္တဿ အဒဿနတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသညာ ဥဂ္ဃာဋိတာ ဟောတိ။ သတ္တသညံ ဥဂ္ဃာဋိတစိတ္တေန သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှတော ဒိဋ္ဌိ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဒိဋ္ဌိ ဥဂ္ဃာဋိတာ နာမ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋိတစိတ္တေန သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှတော မာနော နုပ္ပဇ္ဇတိ။ မာနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ မာနော သမုဂ္ဃာဋိတော နာမ ဟောတိ။ မာနသမုဂ္ဃာဋိတစိတ္တေန သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှတော တဏှာ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တဏှာယ အနုပ္ပဇ္ဇန္တိယာ နိကန္တိ ပရိယာဒိဏ္ဏာ နာမ ဟောတီတိ ဣဒံ တာဝ ဝိသုဒ္ဓိကထာယံ ဝုတ္တံ။

အရိယဝံသကထာယံ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနတော မာနသမုဂ္ဃာဋနတော နိကန္တိပရိယာဒါနတော’’တိ မာတိကံ ဌပေတွာ အယံ နယော ဒဿိတော။

‘‘အဟံ ဝိပဿာမိ၊ မမ ဝိပဿနာ’’တိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာဋနံ နာမ န ဟောတိ။ ‘‘သင်္ခါရာဝ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တိ သမ္မသန္တိ ဝဝတ္ထပေန္တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီ’’တိ ဂဏှတော ပန ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနံ နာမ ဟောတိ။

‘‘သုဋ္ဌု ဝိပဿာမိ၊ မနာပံ ဝိပဿာမီ’’တိ ဂဏှတော မာနသမုဂ္ဃာဋော နာမ န ဟောတိ။ ‘‘သင်္ခါရာဝ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တိ သမ္မသန္တိ ဝဝတ္ထပေန္တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီ’’တိ ဂဏှတော ပန မာနသမုဂ္ဃာဋော နာမ ဟောတိ။

‘‘ဝိပဿိတုံ သက္ကောမီ’’တိ ဝိပဿနံ အဿာဒေန္တဿ နိကန္တိပရိယာဒါနံ နာမ န ဟောတိ။ ‘‘သင်္ခါရာဝ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တိ သမ္မသန္တိ ဝဝတ္ထပေန္တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီ’’တိ ဂဏှတော ပန နိကန္တိပရိယာဒါနံ နာမ ဟောတိ။

သစေ သင်္ခါရာ အတ္တာ ဘဝေယျုံ၊ အတ္တာတိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျုံ၊ အနတ္တာ စ ပန အတ္တာတိ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တေ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာတိ ပဿတော ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနံ နာမ ဟောတိ။

သစေ သင်္ခါရာ နိစ္စာ ဘဝေယျုံ၊ နိစ္စာတိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျုံ၊ အနိစ္စာ စ ပန နိစ္စာတိ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တေ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ပဿတော မာနသမုဂ္ဃာဋော နာမ ဟောတိ။

သစေ သင်္ခါရာ သုခါ ဘဝေယျုံ၊ သုခါတိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျုံ၊ ဒုက္ခာ စ ပန သုခါတိ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တေ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ပဿတော နိကန္တိပရိယာဒါနံ နာမ ဟောတိ။

ဧဝံ သင်္ခါရေ အနတ္တတော ပဿန္တဿ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာဋနံ နာမ ဟောတိ။ အနိစ္စတော ပဿန္တဿ မာနသမုဂ္ဃာဋနံ နာမ ဟောတိ။ ဒုက္ခတော ပဿန္တဿ နိကန္တိပရိယာဒါနံ နာမ ဟောတိ။ ဣတိ အယံ ဝိပဿနာ အတ္တနော အတ္တနော ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ။

ဧဝံ အရူပသတ္တကဝသေနာပိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပနဿ ရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ပဂုဏံ ဟောတိ။

၇၂၂။ သော ဧဝံ ပဂုဏရူပါရူပကမ္မဋ္ဌာနော ယာ ဥပရိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟာနပရိညာဝသေန သဗ္ဗာကာရတော ပတ္တဗ္ဗာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ၊ တာသံ ဣဓေဝ တာဝ ဧကဒေသံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော တပ္ပဋိပက္ခေ ဓမ္မေ ပဇဟတိ။

အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာဒိကာ ပညာ။ ယာသု အနိစ္စာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ၊ ဒုက္ခာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော သုခသညံ ပဇဟတိ၊ အနတ္တာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အတ္တသညံ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနံ ဘာဝေန္တော နန္ဒိံ ပဇဟတိ၊ ဝိရာဂါနုပဿနံ ဘာဝေန္တော ရာဂံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော သမုဒယံ ပဇဟတိ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အာဒါနံ ပဇဟတိ၊ ခယာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော ဃနသညံ ပဇဟတိ၊ ဝယာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အာယူဟနံ ပဇဟတိ၊ ဝိပရိဏာမာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော ဓုဝသညံ ပဇဟတိ၊ အနိမိတ္တာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော နိမိတ္တံ ပဇဟတိ၊ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော ပဏိဓိံ ပဇဟတိ၊ သုညတာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ၊ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနံ ဘာဝေန္တော သာရာဒါနာဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ၊ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ဘာဝေန္တော သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ၊ အာဒီနဝါနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အာလယာဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ၊ ပဋိသင်္ခါနုပဿနံ ဘာဝေန္တော အပ္ပဋိသင်္ခံ ပဇဟတိ၊ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနံ ဘာဝေန္တော သံယောဂါဘိနိဝေသံ ပဇဟတိ။

တာသု ယသ္မာ ဣမိနာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယဝသေန သင်္ခါရာ ဒိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ အနိစ္စ-ဒုက္ခ-အနတ္တာနုပဿနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ စ ‘‘ယာ စ အနိစ္စာနုပဿနာ ယာ စ အနိမိတ္တာနုပဿနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ’’။ တထာ ‘‘ယာ စ ဒုက္ခာနုပဿနာ ယာ စ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ’’။ ‘‘ယာ စ အနတ္တာနုပဿနာ ယာ စ သုညတာနုပဿနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တာပိ ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ။

အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ ပန သဗ္ဗာပိ ဝိပဿနာ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယာ ဧဝ သင်္ဂဟိတံ။ ဣတိ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ သေသေသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ကိဉ္စိ ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ ကိဉ္စိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ တေသံ ဝိဘာဂံ ပရတော အာဝိကရိဿာမ။

ယဒေဝ ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ တံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ပဂုဏရူပါရူပကမ္မဋ္ဌာနော ယာ ဥပရိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟာနပရိညာဝသေန သဗ္ဗာကာရတော ပတ္တဗ္ဗာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ။ တာသံ ဣဓေဝ တာဝ ဧကဒေသံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော တပ္ပဋိပက္ခေ ဓမ္မေ ပဇဟတီ’’တိ။

ဥဒယဗ္ဗယဉာဏကထာ

၇၂၃။ သော ဧဝံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိပဋိပက္ခာနံ နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနေန ဝိသုဒ္ဓဉာဏော သမ္မသနဉာဏဿ ပါရံ ဂန္တွာ၊ ယံ တံ သမ္မသနဉာဏာနန္တရံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၆) ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ ဝုတ္တံ၊ တဿ အဓိဂမာယ ယောဂံ အာရဘတိ။ အာရဘမာနော စ သင်္ခေပတော တာဝ အာရဘတိ။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ကထံ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏံ? ဇာတံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယော၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယော၊ အနုပဿနာ ဉာဏံ။ ဇာတာ ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ… ဇာတံ စက္ခု…ပေ… ဇာတော ဘဝေါ ပစ္စုပ္ပန္နော၊ တဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယော၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယော၊ အနုပဿနာ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၉)။

သော ဣမိနာ ပါဠိနယေန ဇာတဿ နာမရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဇာတိံ ဥပ္ပာဒံ အဘိနဝါကာရံ ‘‘ဥဒယော’’တိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ခယံ ဘင်္ဂံ ‘‘ဝယော’’တိ သမနုပဿတိ။ သော ဧဝံ ပဇာနာတိ ‘‘ဣမဿ နာမရူပဿ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နဿ ရာသိ ဝါ နိစယော ဝါ နတ္ထိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿာပိ ရာသိတော ဝါ နိစယတော ဝါ အာဂမနံ နာမ နတ္ထိ၊ နိရုဇ္ဈမာနဿာပိ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ နာမ နတ္ထိ၊ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိတော နိစယတော နိဓာနတော အဝဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဝီဏာယ ဝါဒိယမာနာယ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒဿ နေဝ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ သန္နိစယော အတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သန္နိစယတော အာဂတော၊ န နိရုဇ္ဈမာနဿ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ အတ္ထိ၊ န နိရုဒ္ဓါ ကတ္ထစိ သန္နိစိတော တိဋ္ဌတိ၊ အထ ခေါ ဝီဏဉ္စ ဥပဝီဏဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ရူပါရူပိနော ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ။

၇၂၄။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဥဒယဗ္ဗယမနသိကာရံ ကတွာ ပုန ယာနိ ဧတဿေဝ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဿ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ တဏှာသမုဒယာ… ကမ္မသမုဒယာ… အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။

‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ တဏှာနိရောဓာ… ကမ္မနိရောဓာ… အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တောပိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ’’ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။

တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ တဏှာသမုဒယာ… ကမ္မသမုဒယာ… ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယောတိ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ… တဏှာနိရောဓာ… ကမ္မနိရောဓာ… ဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓောတိ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ’’ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။

ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိယ စ သညာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ။ အယံ ပန ဝိသေသော၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ၊ နာမရူပနိရောဓာ’’တိ –

ဧဝံ ဧကေကဿ ခန္ဓဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ ဒသ ဒသ ကတွာ ပညာသ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဝသေန ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဥဒယော ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဝယော၊ ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဥဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဝေတီတိ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။

၇၂၅။ တဿေဝံ မနသိကရောတော ‘‘ဣတိ ကိရိမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒတရံ ဟောတိ။ တဿေဝံ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဒွေဓာ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယလက္ခဏဘေဒါ ပါကဋာ ဟောန္တိ။

၇၂၆။ ယဉှိ သော အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယာ ခန္ဓာနံ သမုဒယံ၊ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ စ ခန္ဓာနံ နိရောဓံ ပဿတိ၊ ဣဒမဿ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ။ ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝိပရိဏာမလက္ခဏာနိ ပဿန္တော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတိ၊ ဣဒမဿ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ၊ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေယေဝ ဟိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ။ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ။

၇၂၇။ ဣစ္စဿေဝံ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဒွေဓာ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သမုဒယသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇနကာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇာတိဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန နိရောဓသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ပစ္စယာနုပ္ပာဒေန ပစ္စယဝတံ အနုပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ ခဏတော ဝယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စမေဝ ပါကဋံ ဟောတိ မရဏဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ၊ မဂ္ဂေါဝါယံ လောကိကောတိ မဂ္ဂသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော။

၇၂၈။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန အနုလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပါကဋော ဟောတိ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) အဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန ပဋိလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပါကဋော ဟောတိ၊ ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၂) အဝဗောဓတော ။ ခဏတော ပန ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တိ သင်္ခတလက္ခဏာဝဗောဓတော။ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဟိ သင်္ခတာ၊ တေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ။

၇၂၉။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန ဧကတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေန သန္တာနဿ အနုပစ္ဆေဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန နာနတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ နဝနဝါနံ ဥပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အဗျာပါရနယော ပါကဋော ဟောတိ ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တိဘာဝါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အတ္တဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော ပန ဥဒယဒဿနေန ဧဝံဓမ္မတာနယော ပါကဋော ဟောတိ ပစ္စယာနုရူပေန ဖလဿ ဥပ္ပာဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။

၇၃၀။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန အနတ္တလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဓမ္မာနံ နိရီဟကတ္တပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဟုတွာ အဘာဝါဝဗောဓတော၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝေကာဝဗောဓတော စ။ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ ပဋိပီဠနာဝဗောဓတော။ သဘာဝလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နာဝဗောဓတော။ သဘာဝလက္ခဏေ သင်္ခတလက္ခဏဿ တာဝကာလိကတ္တမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယက္ခဏေ ဝယဿ၊ ဝယက္ခဏေ စ ဥဒယဿ အဘာဝါဝဗောဓတောတိ။

၇၃၁။ တဿေဝံ ပါကဋီဘူတသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယလက္ခဏဘေဒဿ ‘‘ဧဝံ ကိရ နာမိမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စနဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါ၊ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠော ဝိယ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော။ မာယာမရီစိသုပိနန္တအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏကဒလိအာဒယော ဝိယ အဿာရာ နိဿာရာတိ စာပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။

ဧတ္တာဝတာနေန ‘‘ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ နာမ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ၊ ယဿာဓိဂမာ အာရဒ္ဓဝိပဿကောတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။

ဝိပဿနုပက္ကိလေသကထာ

၇၃၂။ အထဿ ဣမာယ တရုဏဝိပဿနာယ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဟိ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တဿ အရိယသာဝကဿ စေဝ ဝိပ္ပဋိပန္နကဿ စ နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿ ကုသီတပုဂ္ဂလဿ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သမ္မာပဋိပန္နကဿ ပန ယုတ္တပယုတ္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကုလပုတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယေဝ။

ကတမေ ပန တေ ဒသ ဥပက္ကိလေသာတိ? ဩဘာသော၊ ဉာဏံ၊ ပီတိ၊ ပဿဒ္ဓိ၊ သုခံ၊ အဓိမောက္ခော၊ ပဂ္ဂဟော၊ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဥပေက္ခာ၊ နိကန္တီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသံ ဟောတိ? အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘ဩဘာသော ဓမ္မော’တိ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသော အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ဒုက္ခတော… အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ’’။

တထာ ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… ပီတိ… ပဿဒ္ဓိ… သုခံ… အဓိမောက္ခော… ပဂ္ဂဟော… ဥပဋ္ဌာနံ… ဥပေက္ခာ… နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘နိကန္တိ ဓမ္မော’တိ နိကန္တိံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသော အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ဒုက္ခတော… အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၆)။

၇၃၃။ တတ္ထ ဩဘာသောတိ ဝိပဿနောဘာသော။ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂပ္ပတ္တောသ္မိ ဖလပတ္တောသ္မီ’’တိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ၊ အဖလမေဝ စ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဖလံ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ သော အတ္တနော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဩဘာသမေဝ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။

သော ခေါ ပနာယံ ဩဘာသော ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပလ္လင်္ကဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကဿစိ အန္တောဂဗ္ဘံ။ ကဿစိ ဗဟိဂဗ္ဘမ္ပိ။ ကဿစိ သကလဝိဟာရံ၊ ဂါဝုတံ၊ အဍ္ဎယောဇနံ၊ ယောဇနံ၊ ဒွိယောဇနံ၊ တိယောဇနံ…ပေ… ကဿစိ ပထဝီတလတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော။ ဘဂဝတော ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တော ဥဒပါဒိ။

ဧဝံ ဝေမတ္တတာယ စဿ ဣဒံ ဝတ္ထု – စိတ္တလပဗ္ဗတေ ကိရ ဒွိကုဋ္ဋဂေဟဿ အန္တော ဒွေ ထေရာ နိသီဒိံသု။ တံဒိဝသဉ္စ ကာဠပက္ခုပေါသထော ဟောတိ၊ မေဃပဋလစ္ဆန္နာ ဒိသာ၊ ရတ္တိဘာဂေ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ တမံ ပဝတ္တတိ။ အထေကော ထေရော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ဣဒါနိ စေတိယင်္ဂဏမှိ သီဟာသနေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ပညာယန္တီ’’တိ။ တံ ဣတရော အာဟ – ‘‘အနစ္ဆရိယံ၊ အာဝုသော၊ ကထေသိ၊ မယှံ ပနေတရဟိ မဟာသမုဒ္ဒမှိ ယောဇနဋ္ဌာနေ မစ္ဆကစ္ဆပါ ပညာယန္တီ’’တိ။

အယံ ပန ဝိပဿနုပက္ကိလေသော ယေဘုယျေန သမထဝိပဿနာလာဘိနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော သမာပတ္တိဝိက္ခမ္ဘိတာနံ ကိလေသာနံ အသမုဒါစာရတော ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော ဝိယ ဟံကနကဝါသီ မဟာဒတ္တတ္ထေရော ဝိယ စိတ္တလပဗ္ဗတေ နိင်္ကပေဏ္ဏကပဓာနဃရဝါသီ စူဠသုမနတ္ထေရော ဝိယ စ။

တတြိဒံ ဧကဝတ္ထုပရိဒီပနံ – တလင်္ဂရဝါသီ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရော ကိရ နာမ ဧကော ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ မဟာခီဏာသဝေါ မဟတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဩဝါဒဒါယကော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကိန္နု ခေါ အမှာကံ အာစရိယဿ ဥစ္စဝါလိကဝါသီမဟာနာဂတ္ထေရဿ သမဏဘာဝကိစ္စံ မတ္ထကံ ပတ္တံ၊ နော’’တိ အာဝဇ္ဇန္တော ပုထုဇ္ဇနဘာဝမေဝဿ ဒိသွာ ‘‘မယိ အဂစ္ဆန္တေ ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယမေဝ ကရိဿတီ’’တိ စ ဉတွာ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ထေရဿ သမီပေ ဩရောဟိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော ဓမ္မဒိန္န၊ အကာလေ အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ပဉှံ၊ ဘန္တေ၊ ပုစ္ဆိတုံ အာဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ တတော ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော၊ ဇာနမာနာ ကထယိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဉှသဟဿံ ပုစ္ဆိ။

ထေရော ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတံ အသဇ္ဇမာနောဝ ကထေသိ။ တတော ‘‘အတိတိက္ခံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဉာဏံ၊ ကဒါ တုမှေဟိ အယံ ဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော သဋ္ဌိဝဿကာလေ၊ အာဝုသော’’တိ အာဟ။ သမာဓိမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ ဝဠဉ္ဇေထာတိ၊ န ယိဒံ၊ အာဝုသော၊ ဘာရိယန္တိ။ တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ဟတ္ထိံ မာပေထာတိ ။ ထေရော သဗ္ဗသေတံ ဟတ္ထိံ မာပေသိ။ ဣဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ယထာ အယံ ဟတ္ထီ အဉ္စိတကဏ္ဏော ပသာရိတနင်္ဂုဋ္ဌော သောဏ္ဍံ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ဘေရဝံ ကောဉ္စနာဒံ ကရောန္တော တုမှာကံ အဘိမုခေါ အာဂစ္ဆတိ၊ တထာ နံ ကရောထာတိ။ ထေရော တထာ ကတွာ ဝေဂေန အာဂစ္ဆတော ဟတ္ထိဿ ဘေရဝံ အာကာရံ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာယ ပလာယိတုံ အာရဒ္ဓါ။ တမေနံ ခီဏာသဝတ္ထေရော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ခီဏာသဝဿ သာရဇ္ဇံ နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။

သော တမှိ ကာလေ အတ္တနော ပုထုဇ္ဇနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အဝဿယော မေ၊ အာဝုသော၊ ဓမ္မဒိန္န ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ပါဒမူလေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ အဝဿယော ဘဝိဿာမိစ္စေဝါဟံ အာဂတော၊ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ ထေရော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ စင်္ကမံ အာရုယှ တတိယေ ပဒဝါရေ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ထေရော ကိရ ဒေါသစရိတော အဟောသိ။ ဧဝရူပါ ဘိက္ခူ ဩဘာသေ ကမ္ပန္တိ။

၇၃၄။ ဉာဏန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တဿ ကိရ ရူပါရူပဓမ္မေ တုလယန္တဿ တီရေန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ အဝိဟတဝေဂံ တိခိဏံ သူရံ အတိဝိသဒံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ပီတီတိ ဝိပဿနာပီတိ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ သမယေ ခုဒ္ဒကာပီတိ၊ ခဏိကာပီတိ၊ ဩက္ကန္တိကာပီတိ၊ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ၊ ဖရဏာပီတီတိ အယံ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ပဿဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာပဿဒ္ဓိ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ သမယေ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ နိသိန္နဿ ကာယစိတ္တာနံ နေဝ ဒရထော၊ န ဂါရဝံ၊ န ကက္ခဠတာ၊ န အကမ္မညတာ၊ န ဂေလညံ၊ န ဝင်္ကတာ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပနဿ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနိ လဟူနိ မုဒူနိ ကမ္မညာနိ သုဝိသဒါနိ ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သော ဣမေဟိ ပဿဒ္ဓါဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတကာယစိတ္တော တသ္မိံ သမယေ အမာနုသိံ နာမ ရတိံ အနုဘဝတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

အမာနုသီ ရတိ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃-၃၇၄)၊

ဧဝမဿ ဣမံ အမာနုသိံ ရတိံ သာဓယမာနာ လဟုတာဒိသမ္ပယုတ္တာ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

သုခန္တိ ဝိပဿနာသုခံ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာနံ အတိပဏီတံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

အဓိမောက္ခောတိ သဒ္ဓါ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယေဝ ဟိဿ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိသယပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ပဂ္ဂဟောတိ ဝီရိယံ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တမေဝ ဟိဿ အသိထိလံ အနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဥပဋ္ဌာနန္တိ သတိ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယေဝ ဟိဿ သုပဋ္ဌိတာ သုပတိဋ္ဌိတာ နိခါတာ အစလာ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ယံ ယံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇတိ သမန္နာဟရတိ မနသိကရောတိ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ တံ ဌာနမဿ ဩက္ခန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယ သတိယာ ဥပဋ္ဌာတိ။

ဥပေက္ခာတိ ဝိပဿနုပေက္ခာ စေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ တသ္မိံ ဟိဿ သမယေ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာပိ။ သာ ဟိဿ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ ပတ္တပုဋေ ပက္ခိတ္တ တတ္တနာရာစော ဝိယ စ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။

နိကန္တီတိ ဝိပဿနာနိကန္တိ။ ဧဝံ ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယ ဟိဿ ဝိပဿနာယ အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာ နိကန္တိ ကိလေသောတိ ပရိဂ္ဂဟေတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောတိ။

ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ ဧတေသုပိ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ၊ ဧဝရူပါ ပီတိ၊ ပဿဒ္ဓိ၊ သုခံ၊ အဓိမောက္ခော၊ ပဂ္ဂဟော၊ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဥပေက္ခာ၊ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂပ္ပတ္တောသ္မိ ဖလပ္ပတ္တောသ္မီ’’တိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဖလမေဝ စ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဖလံ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ သော အတ္တနော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိကန္တိမေဝ အဿာဒေန္တော နိသီဒတီတိ။

၇၃၅။ ဧတ္ထ စ ဩဘာသာဒယော ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယ ဥပက္ကိလေသာတိ ဝုတ္တာ၊ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထု စ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝ စေတေ ဒသ။ ဂါဟဝသေန ပန သမတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘မမ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂါဟော ဟောတိ၊ ‘‘မနာပေါ ဝတ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော မာနဂါဟော၊ ဩဘာသံ အဿာဒယတော တဏှာဂါဟော၊ ဣတိ ဩဘာသေ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန တယော ဂါဟာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဧဝံ ဂါဟဝသေန သမတိံသ ဥပက္ကိလေသာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဝသေန အကုသလော အဗျတ္တော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ကမ္ပတိ ဝိက္ခိပတိ။ ဩဘာသာဒီသု ဧကေကံ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သမနုပဿတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ဩဘာသေ စေဝ ဉာဏေ စ၊ ပီတိယာ စ ဝိကမ္ပတိ၊

ပဿဒ္ဓိယာ သုခေ စေဝ၊ ယေဟိ စိတ္တံ ပဝေဓတိ။

‘‘အဓိမောက္ခေ စ ပဂ္ဂါဟေ၊ ဥပဋ္ဌာနေ စ ကမ္ပတိ၊

ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယဉ္စ၊ ဥပေက္ခာယ နိကန္တိယာ’’တိ။ (ပဋိ။ မ။ ၂။၇)၊

မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနကထာ

၇၃၆။ ကုသလော ပန ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘အယံ ခေါ မေ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော၊ သော ခေါ ပနာယံ အနိစ္စော သင်္ခတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နော ခယဓမ္မော ဝယဓမ္မော ဝိရာဂဓမ္မော နိရောဓဓမ္မော’’တိ ဣတိ ဝါ တံ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဟောတိ၊ ‘‘သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျ၊ ‘အတ္တာ’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနတ္တာ စ ပနာယံ ‘အတ္တာ’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာ သော အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စော၊ ဥပ္ပာဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခော’’တိ သဗ္ဗံ အရူပသတ္တကေ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ သေသေသုပိ။

သော ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဩဘာသံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သမနုပဿတိ။ ဉာဏံ…ပေ… နိကန္တိံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သမနုပဿတိ။ ဧဝံ သမနုပဿန္တော ဩဘာသာဒီသု န ကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ဣမာနိ ဒသ ဌာနာနိ၊ ပညာယဿ ပရိစ္စိတာ၊

ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတိ၊ န စ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ (ပဋိ။ မ။ ၂။၇)၊

သော ဧဝံ ဝိက္ခေပံ အဂစ္ဆန္တော တံ သမတိံသဝိဓံ ဥပက္ကိလေသဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ။ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ပန ဝီထိပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါတိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ၊ အယံ န မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္တာဝတာ စ ပန တေန တိဏ္ဏံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ ကထံ? ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယံ တာဝ နာမရူပဿ ဝဝတ္ထာပနေန ဒုက္ခသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ။ ဣမိဿံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံ သမ္မာမဂ္ဂဿ အဝဓာရဏေန မဂ္ဂသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ၊ ဧဝံ လောကိယေနေဝ တာဝ ဉာဏေန တိဏ္ဏံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။

ဣတိ သာဓုဇနပါမောဇ္ဇတ္ထာယ ကတေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ

ပညာဘာဝနာဓိကာရေ

မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသော နာမ

ဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။