📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-မဟာဋီကာ

(ပဌမော ဘာဂေါ)

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

သဒ္ဓမ္မရံသိမာလီ ယော၊ ဝိနေယျကမလာကရေ၊

ဝိဗောဓေသိ မဟာမောဟ-တမံ ဟန္တွာန သဗ္ဗသော။

ဉာဏာတိသယဗိမ္ဗံ တံ၊ ဝိသုဒ္ဓကရုဏာရုဏံ၊

ဝန္ဒိတွာ နိရုပက္လေသံ၊ ဗုဒ္ဓါဒိစ္စံ မဟောဒယံ။

လောကာလောကကရံ ဓမ္မံ၊ ဂုဏရသ္မိသမုဇ္ဇလံ၊

အရိယသင်္ဃဉ္စ သမ္ဖုလ္လံ၊ ဝိသုဒ္ဓကမလာကရံ။

ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ၊ ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊

ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ၊ ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။

သမ္ပန္နသီလာစာရေန၊ ဓီမတာ သုစိဝုတ္တိနာ၊

အဇ္ဈေသိတော ဒါဌာနာဂတ္ထေရေန ထိရစေတသာ။

ဝိသုဒ္ဓစရိတော နာထော၊ ယံ ဝိသုဒ္ဓိမနုတ္တရံ၊

ပတွာ ဒေသေသိ ကရုဏာသမုဿာဟိတမာနသော။

တဿာ အဓိဂမူပါယော၊ ဝိသုဒ္ဓနယမဏ္ဍိတော၊

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယော ဝုတ္တော၊ သုဝိသုဒ္ဓပဒက္ကမော။

သုဝိသုဒ္ဓံ အသံကိဏ္ဏံ၊ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ၊

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ သမယံ အဝိလောမယံ။

တဿ နိဿာယ ပေါရာဏံ၊ ကထာမဂ္ဂံ အနာကုလံ၊

တန္တိနယာနုဂံ သုဒ္ဓံ၊ ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊

ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။

နိဒါနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယံ သုတ္တပဒံ နိဿာယ ပဋ္ဌပီယတိ၊ တံ တာဝ နိက္ခိပိတွာ တဿ နိဒါနာဒိနိဒ္ဓါရဏမုခေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေန္တေန ဟိ အာဒိတော တဿ နိဒါနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော ပယောဇနံ ပိဏ္ဍတ္ထော ပဒတ္ထော သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပာယော စောဒနာ သောဓနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ စေဝ အာစရိယေန ပဋိပန္နံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဘဂဝန္တံ ကိရာတိအာဒိ ဒေသနာယ နိဒါနပယောဇနနိဒ္ဓါရဏံ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿန္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထနိဒ္ဓါရဏံ ၊ သီလေ ဌတွာတိအာဒိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓာဓိပ္ပာယဝိဘာဝနာ၊ ကိံ သီလန္တိအာဒိ စောဒနာ၊ တတော ပရံ သောဓနံ၊ သမာဓိပညာကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ အာဒိမှိ နိက္ခိတ္တာ၊ န ပုစ္ဆာဂါထာ။ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ဝိဿဇ္ဇနာတိ? ဝုစ္စတေ – တဒတ္ထဿ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သာသနဿ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝဝိဘာဝနတော၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝနိဝါရဏေန အန္တရာယဝိဓမနတော၊ ဥပရိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပနာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာ အာရဒ္ဓါ၊ န သတ္ထုထောမနာပုဗ္ဗိကာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝိသုံ အသံဝဏ္ဏနာဒိဘာဝတော။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ ဟိ ဒီဃနိကာယာဒီနံ နာယံ ဝိသုံ သံဝဏ္ဏနာ၊ န ပကရဏန္တရံ ဝါ အဘိဓမ္မာဝတာရသုမတာဝတာရာဒိ ဝိယ။ တာသံယေဝ ပန သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီနံ ဝိသေသဘူတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာပိ စာယံ ကထာ န ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာသနေ ဟိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ န လောကေ ဝိယ ကေဝလံ ဟောတိ၊ သာသနသမ္ပတ္တိကိတ္တနတ္တာ ပန သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဘာဝဝိဘာဝနေန သတ္ထုဂုဏသံကိတ္တနံ ဥလ္လိင်္ဂန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ တိဿော သိက္ခာ’’တိအာဒိ။ သောတာပန္နာဒိဘာဝဿ စ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗသကဒါဂါမိအနာဂါမိနော ဝိယ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော သင်္ဂယှန္တိ ဝိဘာဂဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ တေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သီလာဒယော ဣဓ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိဝစနေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိသေသတော သံသာရဘယိက္ခဏံ၊ ယထာသကံ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တဏှာဇဋာဝိဇဋနပဋိပတ္တိ စ သမာနာတိ။ အထ ဝါ ‘‘သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ သာဓာရဏဝစနေန သာတိသယံ၊ နိရတိသယဉ္စ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ ယံ နိရတိသယံ သဝါသနပ္ပဟာနတာယ။ တေန သတ္ထု ပဟာနသမ္ပဒါ ကိတ္တိတာ ဟောတိ၊ တန္နိမိတ္တာ ဉာဏသမ္ပဒါ စ။ တဒုဘယေန နာနန္တရိကတာယ အာနုဘာဝသမ္ပဒါဒယောပီတိ။ ဧဝမ္ပိ ထောမနာပုဗ္ဗိကာယံ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာ ဧဝါယံ ကထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိနာ သတ္ထု ထောမနံ ပုရက္ခတွာ သံဝဏ္ဏနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ အာစိဏ္ဏဉ္စေတံ အာစရိယဿ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မာနုကူလံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သတ္ထု အဘိတ္ထဝနံ။ တသ္မာ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝမေတ္ထ ထောမနာ ပဝတ္တိတာတိ။ ထောမနာကာရဿ ဝုစ္စမာနဿ ကာရဏံ ဥဒ္ဓရန္တေန ပဌမံ ဝိဿဇ္ဇနဂါထံ နိက္ခိပိတွာ တဿာ နိဒါနစောဒနာမုခေန ပုစ္ဆာဂါထံ သရူပတော စ အတ္ထတော စ ဒဿေတွာ တဿာ ပုစ္ဆာယ အဝိပရီတဗျာကရဏသမတ္ထဘာဝါဝဇောတနံ ဘဂဝတော ထောမနံ ပုရက္ခတွာ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မသံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂါထာယ အတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဣတီတိအာဒီသု ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု ပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုမှိ အာဂတော။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၇) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃၊ ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော။ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော၊ အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ၊ အာနန္ဒ၊ အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ၊ ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ၊ သန္နိဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) နိဒဿနေ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပကာရေတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ပဌမော ပန ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ။ ဣဒန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ ယထာဓိဂတဿ သုတ္တပဒဿ အဘိမုခီကရဏတော။

ဝုတ္တန္တိ အယံ ဝုတ္တ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ၊ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝပ္ပနဝါပသမီကရဏကေသောဟာရဏဇီဝိတဝုတ္တိပမုတ္တဘာဝပါဝစနပဝတ္တိတအဇ္ဈေသနကထနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ အယံ –

‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊

ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ၊ ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၉) ဝပ္ပနေ အာဂတော။ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) အဋ္ဌဒန္တကာဒီဟိ ဝါပသမီကရဏေ။ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၅၉၊ ပါရာ။ ၉၂၊ ပါစိ။ ၆၆၆၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဗန္ဓနတော ပမုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ယေသမိဒံ ဧတရဟိ ပေါရာဏံ မန္တပဒံ ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မ။ နိ။ ၂။၄၂၇၊ မဟာဝ။ ၃၀၀) ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ လောကေ ပန ‘‘ဝုတ္တော ဂုဏော ဝုတ္တော ပါရာယနော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေသနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာ ‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘‘ဣတိ ဟိ ဧဝမေဝ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေသိတ’’န္တိ ယထာနိက္ခိတ္တံ ဂါထံ ဒေသိတဘာဝေန နိဒဿေတိ။ တဿာ ဝါ ဒေသိတာကာရံ အဝဓာရေတိ။

ကသ္မာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကံ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ သုတ္တပဒံ ပစ္စာမသတိ။ ဝုတ္တန္တိ ပုစ္ဆာနိမိတ္တံ။ တဒတ္ထဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ဘဂဝတာ ဘာသိတာကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သကလေန ပနာနေန ဝစနေန ဒေသနာယ နိဒါနံ ဇောတိတံ ဟောတိ။ ပရတော တဿာ ဒေသကဒေသကာလပဋိဂ္ဂါဟကေ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဘဂဝန္တံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဝုစ္စမာနဿတ္ထဿ အနု အနု သုယျမာနတံ ဒီပေတိ။ ရတ္တိဘာဂေတိ ရတ္တိယာ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ၊ မဇ္ဈိမယာမေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေဿဝဏာဒယော ဝိယ အပါကဋနာမဓေယျတ္တာ အညတရော။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝပုတ္တော။ သံသယသမုဂ္ဃာဋတ္ထန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လသမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သံသယသမုဂ္ဃာဋတ္ထ’’န္တိ စ ဣမိနာ ပဉ္စသု ပုစ္ဆာသု အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာတိ ဒဿေတိ။ ယေန အတ္ထေန တဏှာ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တမေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလိနိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒေါ အတ္တနော အဝယဝဘူတော ဧဝ ဇာလော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ‘‘ဇာလိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိဿာ ဇဋာကာရေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသူတိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနမာဟ၊ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဝိနိမုတ္တဿ တဏှာဝိသယဿ အဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ကဒါစိ ရူပါရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ရူပါရမ္မဏေတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ၊ ဥပရိ စ ပဝတ္တိဝသေန။ ဒေသနာက္ကမေန စေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ကာမဘဝေ ကဒါစိ ရူပဘဝေ ကဒါစိ အရူပဘဝေ ကဒါစိ ဝါ အရူပဘဝေ…ပေ… ကဒါစိ ကာမဘဝေတိ ဧဝမေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတ္တာ အပရာပရုပ္ပတ္တိ ဧတ္ထ သံသိဗ္ဗနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ။ ‘‘သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေနာ’’တိ ဣဒံ ယေန သမ္ဗန္ဓေန ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာတိ ဇဋာတဏှာနံ ဥပမူပမေယျတာ၊ တံဒဿနံ။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ဇာလိနော ဝေဠုဂုမ္ဗဿ သာခါ၊ ကောသသဉ္စယာဒယော စ အတ္တနာ အတ္တနော အဝယဝေဟိ သံသိဗ္ဗိတာ ဝိနဒ္ဓါ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ တဏှာပိ သံသိဗ္ဗနသဘာဝေနာတိ၊ ‘‘သံသိဗ္ဗိတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အတ္တနာဝ အတ္တနော သံသိဗ္ဗိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဟိ တဏှာ ကောသကာရကိမိ ဝိယ အတ္တနာဝ အတ္တာနမ္ပိ သံသိဗ္ဗန္တီ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၈၆၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ဣမေ သတ္တာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဝတ္ထုံ အတ္တနိဗ္ဗိသေသံ မညမာနာ အဗ္ဘန္တရိမံ ကရောန္တိ။ အဗ္ဘန္တရတ္ထော စ အန္တောသဒ္ဒေါတိ သကပရိက္ခာရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ တဏှာ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပတ္တာဒိ၊ ဂဟဋ္ဌဿ ဟတ္ထိအာဒိ သကပရိက္ခာရော။

‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိမာနောတိ အတ္တဘာဝေါ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ သရီရန္တိ ကေစိ။ မမ အတ္တဘာဝေါ သုန္ဒရော၊ အသုကဿ ဝိယ မမ အတ္တဘာဝေါ ဘဝေယျာတိ ဝါ အာဒိနာ သကအတ္တဘာဝါဒီသု တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရေသံ သဗ္ဗာနိ ဝါ၊ သပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ဝါ စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ တထာ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘဝေသု ပဝတ္တိယာပိ တဏှာယ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ၊ အန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ရူပါရူပဘဝေါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ၊ ဗဟီ’’တိ စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော၊ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၇)။ ဝိသယဘေဒေန၊ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ တဏှံ ဇဋာဘာဝသာမညေန ဧကန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ‘‘ပဇာ’’တိ ဝုတ္တသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ဇဋေန္တီ ဝိနန္ဓန္တီ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရမတ္ထတော ယဒိပိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော နတ္ထိ၊ ဧကဒေသော ပန သမုဒါယော နာမ န ဟောတီတိ အဝယဝတော သမုဒါယံ ဘိန္နံ ကတွာ ဥပမူပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမဝေဠုဇဋာဒီဟိ…ပေ… သံသိဗ္ဗိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမံ ဇဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဓာတူသု ဧကမ္ပိ အသေသေတွာ သံသိဗ္ဗနေန တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ။ တေနဿာ မဟာဝိသယတံ၊ ဝိဇဋနဿ စ သုဒုက္ကရဘာဝမာဟ။ ‘‘ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဇဋယေ’’တိ ပဒံ သတ္တိအတ္ထံ၊ န ဝိဓိအာဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌော ပန အဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဣမံ ဂါထမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧဒိသောဝ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ သတ္ထာရံ ဂုဏတော ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေသု သဗ္ဗေသု ဉေယျဓမ္မေသု။ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရောတိ အနဝသေသဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန နိဿင်္ဂစာရတ္တာ နဝိဟတဉာဏပဝတ္တိကော။ ဧတေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဝိဘာဝနေန အာဒိတော တိဏ္ဏံ အာဝေဏိကဓမ္မာနံ ဂဟဏေနေဝ တဒေကလက္ခဏတာယ တဒဝိနာဘာဝတော စ ဘဂဝတော သေသာဝေဏိကဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဓနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ၊ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညာတိသယယောဂါနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတန္တိ၊ ယထာဓိပ္ပေတဉ္စ ဝိသယံ အပ္ပဋိဃာတေန ဂစ္ဆန္တိ၊ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနေ စ သက္ကောန္တီတိ ဒေဝါ။ အထ ဝါ ဒေဝနီယာ တံတံဗျသနနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ သရဏံ ပရာယဏန္တိ ဂမနီယာ၊ အဘိတ္ထဝနီယာ ဝါ၊ သောဘာဝိသေသယောဂေန ကမနီယာတိ ဝါ ဒေဝါ။ တေ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ ဘဂဝါ ပန နိရတိသယာယ အဘိညာကီဠာယ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သပရသန္တာနဂတပဉ္စဝိဓမာရဝိဇယိစ္ဆာနိပ္ဖတ္တိယာ စိတ္တိဿရိယသတ္တဓနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိ အဝေစ္စပသာဒသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန၊ ဓမ္မသဘာဝပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပါနုသာသနီသင်္ခါတေန စ ဝေါဟာရာတိသယေန ပရမာယ ပညာသရီရပ္ပဘာသင်္ခါတာယ ဇုတိယာ၊ အနညသာဓာရဏာယ ဉာဏသရီရဂတိယာ၊ မာရဝိဇယသဗ္ဗသဗ္ဗညုဂုဏပရဟိတနိပ္ဖာဒနေသု အပ္ပဋိဟတာယ သတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနီယတော၊ အဘိတ္ထဝနီယတော၊ ဘတ္တိဝသေန ကမနီယတော စ သဗ္ဗေ တေ ဒေဝေ တေဟိ ဂုဏေဟိ အဘိဘုယျ ဌိတတ္တာ တေသံ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။ သဗ္ဗဒေဝေဟိ ပူဇနီယတရော ဒေဝေါတိ ဝါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝဿ ဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာလင်္ကာရဿ ဝါ အဓိဂတတ္တာ အညေသံ ဒေဝါနံ အတိသယေန ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။

အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သက္ကာနံ၊ မဟာဗြဟ္မာနဉ္စ ဂုဏာဘိဘဝနတော အဓိကော အတိသယော အတိရေကတရော ဝါ သက္ကော ဗြဟ္မာ စာတိ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသေသု သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ အဝိက္ခမ္ဘနီယဋ္ဌာနတာယ ကုတောစိပိ ဥတြသ္တာဘာဝတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ ဝိသာရဒေါတိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ…ပေ… ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈)။ ဌာနာဌာနဉာဏာဒီဟိ ဒသဟိ ဉာဏဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဒသဗလဓရော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော၊ အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ အနာဝဋဉာဏတာယ အနာဝရဏဉာဏော။ တဉ္စ သဗ္ဗံ သမန္တတော သဗ္ဗာကာရတော ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿနသမတ္ထေန ဉာဏစက္ခုနာ သမန္နာဂတတ္တာ သမန္တစက္ခု၊ သဗ္ဗညူတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဂဟိတာနိ။ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော အာဂမိဿတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိ ဣမိနာ တိယဒ္ဓါရုဠှာနံ ပုစ္ဆာနံ ဘဂဝတော ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဒဿိတာယ ကိံ ဒေဝတာနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ဗျာကာတုံ သမတ္ထော ဘဂဝါတိ အာသင်္ကာယ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဒေဝဒေဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ‘‘တတော ဣမဿ ကော ဝိသေသော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သက္ကာနံ အတိသက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကေနပိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သနင်္ကုမာရာဒယော ဗြဟ္မာနော ဝိဿဇ္ဇေန္တိ၊ ‘‘တတော ဣမဿ ကော အတိသယော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ စဿ ဝိသေသော စတုဝေသာရဇ္ဇဒသဗလဉာဏေဟိ ပါကဋော ဇာတောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘စတု…ပေ… ဓရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ စ ဉာဏာနိ ဣမဿ ဉာဏဒွယဿ အဓိဂမေန သဟေဝ သိဒ္ဓါနီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနာဝရဏဉာဏော သမန္တစက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ဉာဏဒွယံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရူပစယသိဒ္ဓါယ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ သိဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ အဝေါစာတိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ ဂဟဏေ ပယောဇနံ၊ အနုပုဗ္ဗိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတံ ပစ္ဆိမံ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဉာဏဒွယံ၊ တံ အတ္ထတော အဘိန္နံ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ ဝိသယပဝတ္တိမုခေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာရမ္မဏတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ ‘‘အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝက္ခာမ။

၂။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသီ ဂဝေသီတိ မဟေသိ၊ ဘဂဝါ။ တေန မဟေသိနာ။ ဝဏ္ဏယန္တောတိ ဝိဝရန္တော ဝိတ္ထာရေန္တော။ ယထာဘူတန္တိ အဝိပရီတံ။ သီလာဒိဘေဒနန္တိ သီလသမာဓိပညာဒိဝိဘာဂံ။ သုဒုလ္လဘန္တိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ သုဋ္ဌု ဒုလ္လဘံ။ သီလာဒိသင်္ဂဟန္တိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတော သပ္ပဒေသတ္တာ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေန၊ န တယော ခန္ဓာ အရိယမဂ္ဂေန နိပ္ပဒေသတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ၊ တီဟိ စ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ ကိလေသစောရေဟိ အပရိပန္ထနီယတာယ ခေမံ။ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော၊ မာယာဒိကာယဝင်္ကာဒိပ္ပဟာနတော စ ဥဇုံ။ သဗ္ဗေသံ သံကိလေသဓမ္မာနံ မာရဏဝသေန ဂမနတော ပဝတ္တနတော၊ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂနတော၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော စ မဂ္ဂံ။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ နိဗ္ဗာနာယ၊ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝါယ ဝါ၊ အရဟတ္တာယာတိ အတ္ထော။

ယထာဘူတံ အဇာနန္တာတိ ဧဝံ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ အဓိဂန္တဗ္ဗော ဧဝရူပေါ ဧဝံကိစ္စကော ဧဝမတ္ထောတိ ယာထာဝတော အနဝဗုဇ္ဈန္တာ။ သကလသံကိလေသတော၊ သံသာရတော စ သုဒ္ဓိံ ဝိမုတ္တိံ ကာမေန္တိ ပတ္ထေန္တီတိ သုဒ္ဓိကာမာ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန န ကေဝလံ သီလမတ္တေန ပရိတုဋ္ဌာ၊ အထ ခေါ ဝိသုဒ္ဓိကာမာပိ သမာနာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘာဝနာယ ယုတ္တပယုတ္တတာယ ယောဂိနော ဝါယမန္တာပိ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥဒ္ဒိဿ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောန္တာပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ တေသန္တိ ယောဂီနံ။ ကာမဉ္စာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ သဝနဓာရဏပရိစယာဒိပသုတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါမောဇ္ဇကရော၊ ယောဂီနံ ပန သာတိသယံ ပမောဒဟေတူတိ အာဟ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ။ ဗာဟိရကနိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿတာယ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယတ္တာ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနန္တိ အတ္တနော အပဿယဘူတံ နိကာယံ ဒဿေတိ ။ ဒေသနာနယနိဿိတန္တိ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာနယသန္နိဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗသံကိလေသမလဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိသုဒ္ဓိံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာနံ ယောဂီနံ ဧကံသေန တဒါဝဟတ္တာ ပါမောဇ္ဇကရော ဉာဏုတ္တရေဟိ သမ္မာပဋိပန္နေဟိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ သုဋ္ဌု သမ္မာ ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ကထာမဂ္ဂေါတိ ဒဿေတိ။ သက္ကစ္စံ မေ ဘာသတော သက္ကစ္စံ နိသာမယထာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမိဿာ ဒါနိ ဂါထာယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဘာသနဿ နိဿယံ၊ ‘‘ကထိတာယ မဟေသိနာ’’တိ ဣမိနာ တဿ ပမာဏဘာဝံ၊ ‘‘ယထာဘူတံ အတ္ထံ သီလာဒိဘေဒန’’န္တိ ဣမိနာ အဝိပရီတပိဏ္ဍတ္ထံ၊ ‘‘သုဒုလ္လဘံ…ပေ… ယောဂိနော’’တိ ဣမိနာ နိမိတ္တံ၊ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ၊ ‘‘ဝဏ္ဏယန္တော အတ္ထံ၊ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒေသနာနယနိဿိတံ၊ သက္ကစ္စ’’န္တိ စ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိကာမာ သဗ္ဗေပိ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ သက္ကစ္စသဝနေ သာဓုဇနေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

၃။ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနေန ပဝေဒိတဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသာမညတ္ထဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝုစ္စမာနာ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ပဒတ္ထတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယဒိဒံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပဒံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ။ သဗ္ဗမလဝိရဟိတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ရာဂါဒိမလေဟိ၊ သဗ္ဗေဟိ သံကိလေသမလေဟိ စ ဝိရဟိတံ ဝိဝိတ္တံ။ တတော ဧဝ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗထာ စ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါတိ အဓိဂမူပါယော ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ စ နိပ္ပရိယာယေန လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တဒုပါယတ္တာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ၊ တန္နိဿယော ကထာပဗန္ဓော စ တထာ ဝုစ္စတိ။

သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သတ္ထာရာ ဒေသနာဝိလာသတော၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ နာနာနယေဟိ ဒေသိတော၊ တေသု အယမေကော နယော ဂဟိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သော ပနာယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတ္ထစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ သုတ္တေ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန သမထံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဟိ တဿာ ပဋိယောဂီ၊ န သီလာဒိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန စ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန သဝိသေသံ သမာဓိံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ ဝိပဿနာယာနိကဿ ဒေသနာတိ ကတွာ န သမာဓိမတ္တံ။ န ဟိ ခဏိကသမာဓိံ ဝိနာ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ ဝိပဿနာတိ စ တိဝိဓာပိ အနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န အနိစ္စာနုပဿနာဝ။ န ဟိ အနိစ္စဒဿနမတ္တေန သစ္စာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန ဂါထာယံ အနိစ္စလက္ခဏဿေဝ ဂဟဏံ ကတံ၊ တံ ယဿ တဒေဝ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တာဒိသဿ ဝသေန။ သောပိ ဟိ ဣတရံ လက္ခဏဒွယံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ သမ္မသိတွာ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န အနိစ္စလက္ခဏမေဝ။

သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကသင်္ခါရာ၊ တေ ဟိ သမ္မသနီယာ။ အနိစ္စာတိ န နိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဣတ္တရာ ခဏဘင်္ဂုရာတိ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာယ။ ပဿတိ သမ္မသတိ။ အထ ပစ္ဆာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရကာလံ။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေတိ တသ္မိံယေဝ အနိစ္စာကာရတော ဒိဋ္ဌေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တေ တေဘူမကေ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ ပဋိလဘတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဧသ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာသင်္ခါတော ဝိရာဂါဒီနံ ကာရဏဘူတော နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမူပါယော။

ဈာနပညာဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာဝသေန။ ဈာနန္တိ စေတ္ထ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတံ ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ ဈာနဉ္စ ပညာ စာတိ ဧတ္ထာယမတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေတိ သော ဗျတ္တံ နိဗ္ဗာနဿ သမီပေ ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတီတိ။

ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ။ သာ ဟိ အပစယဂါမိတာယ သတ္တာနံ သုဒ္ဓိံ အာဝဟတိ။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ ဓမ္မောတိ အဝသေသာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ။ အထ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဂဟဏံ။ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ဝစနတော။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာနံ ဂဟဏံ။ ဓမ္မောတိ သမာဓိ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါယာမော၊ ယာ စ သမ္မာသတိ၊ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝစနတော သမ္မာဝါယာမသတီနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာဇီဝါနံ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ ဧဝရူပဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမံ ဇီဝိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သီလာဒိဝသေနာတိ သီလသမာဓိပညာဝီရိယဝသေန။ သဗ္ဗဒါတိ သမာဒါနတော ပဘုတိ သဗ္ဗကာလံ။ သီလသမ္ပန္နောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ ပညဝါတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ သမန္နာဂတော။ သုသမာဟိတောတိ တံသမ္ပယုတ္တေန သမာဓိနာ သုဋ္ဌု သမာဟိတော။ အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော။ ပဟိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတတ္တတာယ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခစိတ္တော။ ဩဃန္တိ ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ၊ သံသာရမဟောဃမေဝ ဝါ။

ဧကာယနောတိ ဧကမဂ္ဂေါ။ မဂ္ဂပရိယာယော ဟိ ဣဓ အယန-သဒ္ဒေါ၊ တသ္မာ ဧကပထဘူတော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အယတိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကာယနော၊ ဧကေန ဝါ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝေကဋ္ဌေန အယိတဗ္ဗော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဧကာယနော၊ အယန္တိ တေနာတိ ဝါ အယနော၊ ဧကဿ သေဋ္ဌဿ ဘဂဝတော အယနောတိ ဧကာယနော၊ တေန ဥပ္ပာဒိတတ္တာ၊ ဧကသ္မိံ ဝါ ဣမသ္မိံယေဝ ဓမ္မဝိနယေ အယနောတိ ဧကာယနော။ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ရာဂါဒိမလေဟိ၊ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒိဥပက္ကိလေသေဟိ စ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝိသုဇ္ဈနတ္ထာယ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယေ ဣမေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ သရဏလက္ခဏေန မဂ္ဂဋ္ဌေန စ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တဿေဝ ကာယာဒိဝိသယဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတ္တာ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော ။ အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒိဝသေနာပိ ဟိ ကတ္ထစိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဒေသိတော။ ယထာဟ –

‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊

အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂)၊

၄။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာ ဂါထာယ ဝိတ္ထာရသံဝဏ္ဏနာ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာ၊ တတော သံခိတ္တတရာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ’’တိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဟိ အတ္ထဿ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ သုကရာ၊ သုဗောဓာ စ ဟောန္တီတိ။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဧတ္ထ သီလေတိ ကုသလသီလေ။ ယဒိပိ ‘‘ကတမေ စ၊ ထပတိ၊ အကုသလာ သီလာ’’တိအာဒီသု အကုသလာ ဓမ္မာပိ သီလန္တိ အာဂတာ။ ဝုစ္စမာနာယ ပန စိတ္တပညာဘာဝနာယ အဓိဋ္ဌာနာယောဂျတာယ ကိရိယသီလာနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါ၊ ကုတော ဣတရေသန္တိ ကုသလသီလမေဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။ သီလံ ပရိပူရယမာနောတိအာဒီသု ပရိပူရယမာနောတိ ပရိပါလေန္တော၊ ပရိဝဍ္ဎေန္တော ဝါ၊ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သံဝရန္တော ၊ အဝီတိက္ကမန္တော စာတိ အတ္ထော။ တထာဘူတော ဟိ တံ အဝိဇဟန္တော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ ‘‘သီလေ’’တိ ဟိ ဣဒံ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဒုဝိဓာ ပတိဋ္ဌာ နိဿယူပနိဿယဘေဒတော။ တတ္ထ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ လောကိယာ၊ ဣတရာ လောကုတ္တရာ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟဏေ။ ဘိန္ဒိတွာ ပန ဂဟဏေ ယထာ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒေသု သဟဇာတာနံ၊ ပုရိမပစ္ဆိမာနဉ္စ ဝသေန နိဿယူပနိဿယပတိဋ္ဌာ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ လောကုတ္တရေသု ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလသီလဝသေန ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာပိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ စ ပဒဿ ယဒါ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) ဝိယ ပုရိမကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁)။ ယဒါ ပန နိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝိယ သမာနကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာဒယော ဟိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သဟဇာတဝသေနေဝ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။

နရတိ နေတီတိ နရော၊ ပုရိသော။ ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော၊ ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ပုရိ ဥစ္စေ ဌာနေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ နယနဋ္ဌေန ‘‘နရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ နေတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ပဂေဝ ဣတရော ဣတရာသံ။ နရေန ယောဂတော၊ နရဿ အယန္တိ ဝါ နာရီ၊ ဣတ္ထီ။ သာပိ စေတ္ထ ကာမံ တဏှာဇဋာဝိဇဋနသမတ္ထတာ အတ္ထိ၊ ပဓာနမေဝ ပန သတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘နရော’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလပရိယာယော အယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘နရောတိ သတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သပညောတိ ဝိပါကဘူတာယ သဟ ပညာယ ပဝတ္တတီတိ သပညော။ တာယ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သန္တာနဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာယ အယံ သတ္တော သဝိသေသံ ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိပါကပညာပိ ဟိ သန္တာနဝိသေသနေန ဘာဝနာပညုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိ အဟေတုကဒွိဟေတုကာနံ တဒဘာဝတော။ သမ္ပဇညသင်္ခါတာယ စ တံတံကိစ္စကာရိကာယ ပညာယ ဝသေန ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိပက-သဒ္ဒေန ပါရိဟာရိကပညာ ဂယှတီတိ ဝိပါကပညာဝသေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယာတိ ကမ္မဇာယ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ ပညာယာတိ ဧဝံ တိဟေတုက-သဒ္ဒေါ ပဋိသန္ဓိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော၊ န ပညာ-သဒ္ဒေန။ န ဟိ ပညာ တိဟေတုကာ အတ္ထိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ တံမူလကတ္တာ၊ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တာ ဧဝ။

စိန္တေတိ အာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ သော ဟိ သာတိသယံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စော။ န ဟိ ဝိတက္ကာဒယော ဝိနာ သမာဓိနာ တမတ္ထံ သာဓေန္တိ၊ သမာဓိ ပန တေဟိ ဝိနာပိ သာဓေတီတိ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ပစ္စယေဟိ စိတံ၊ တထာ သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တတာယ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိစိတ္တကရဏေန စ သမာဓိ စိတ္တန္တိ ဝိနာပိ ပရောပဒေသေနဿ စိတ္တပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ သာ ယဒိပိ ကုသလာဒိဘေဒတော ဗဟုဝိဓာ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ပန ဝစနတော ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ စ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘စိတ္တဉ္စ ဘာဝယံ၊ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ။ တယိဒံ ဒွယံ ကိံ လောကိယံ၊ ဥဒါဟု လောကုတ္တရန္တိ? လောကုတ္တရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော။ တံ ဟိ ဘာဝယမာနော အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ တဏှာဇဋံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဇဋေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န လောကိယံ။ နာနန္တရိယဘာဝေန ပနေတ္ထ လောကိယာပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ လောကိယသမထဝိပဿနာယ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ သမထယာနိကဿ ဟိ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပဘေဒံ သမာဓိံ ဣတရဿ ခဏိကသမာဓိံ၊ ဥဘယေသမ္ပိ ဝိမောက္ခမုခတ္တယံ ဝိနာ န ကဒါစိပိ လောကုတ္တရာဓိဂမော သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘သမာဓိဉ္စေဝ ဝိပဿနဉ္စ ဘာဝယမာနော’’တိ။ တတ္ထ ယဒါ လောကိယာ သမထဝိပဿနာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ဣဒံ ဘာဝနာကိရိယာယ ဟေတုဘာဝကထနံ၊ ဘာဝနာဟေတူတိ အတ္ထော။ တံဘာဝနာဟေတုကာ ဟိ ဝိဇဋနကိရိယာတိ။ ယဒါ ပန လောကုတ္တရာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ကေဝလံ ဝတ္တမာနဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တဒုဘယဘာဝနာသမကာလမေဝ ဟိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ။

‘‘အာတာပီ နိပကော’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဘာဝနာယ ဥပကာရကဓမ္မကိတ္တနံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ ဝီရိယံ သတိ သမ္ပဇညန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဗဟူပကာရာ။ ဝီရိယူပတ္ထဒ္ဓဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတိသမ္ပဇညာနုပါလိတံ န ပရိပတတိ၊ ဥပရိ စ ဝိသေသံ အာဝဟတိ။ ပတိဋ္ဌာသိဒ္ဓိယာ စေတ္ထ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ၊ သဒ္ဓူပနိဿယတ္တာ သီလဿ၊ ဝီရိယာဒိသိဒ္ဓိယာ စ။ န ဟိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ အသဒ္ဒဟန္တဿ ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒယော သမ္ဘဝန္တိ၊ တထာ သမာဓိပိ။ ယထာ ဟိ ဟေတုဘာဝတော ဝီရိယာဒီဟိ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ၊ ဧဝံ ဖလဘာဝတော တေဟိ သမာဓိသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယာဒီသု ဟိ သမ္ပဇ္ဇမာနေသု သမာဓိ သမ္ပန္နောဝ ဟောတိ အသမာဟိတဿ တဒဘာဝတော။ ကထံ ပနေတ္ထ သတိသိဒ္ဓိ? နိပကဂ္ဂဟဏတော။ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တာ ဟိ သတိ ‘‘နေပက္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘နေပက္ကံ ပညာ’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ သတိပိ ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတာ ပညာ အတ္ထီတိ။ အပရေ ပန ‘‘သပညော’’တိ ဣမိနာဝ ပါရိဟာရိကပညာပိ ဂယှတီတိ ‘‘နိပကော’’တိ ပဒဿ ‘‘သတော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနံ၊ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ။ အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါ ဝီရိယေယေဝ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ’’တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညေ ဓမ္မာ။ အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ၊ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကော။ ဝီရိယဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေနာ’’တိ။ အာတာပနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အာရမ္ဘ ဓာတုမာဟ အာဒိတော ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ကတွာ၊ ပရိတာပနဂ္ဂဟဏေန နိက္ကမပရက္ကမဓာတုယော သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ၊ ဥပရူပရိ ဝိသေသပ္ပတ္တိဉ္စ ဥပါဒါယ။ နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ၊ တတော ဝါ အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော၊ သမ္ပဇာနော။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိဟရဏေ နိယုတ္တာတိ ပါရိဟာရိကာ။

အဘိက္ကမာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ နေတီတိ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဘာဝနာရမ္ဘော မနသိကာရဝိဓိ၊ တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ သာတစ္စကာရိတာ သပ္ပာယကာရိတာ နိမိတ္တကုသလတာ ပဟိတတ္တတာ အန္တရာအသင်္ကောစော ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ ဝီရိယသမတာပါဒနံ ဝီရိယသမတာယောဇနန္တိ ဧဝမာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ကိစ္စာနံ ပရိဏာယိကာ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခူတိ သာဓာရဏတော ဘိက္ခုလက္ခဏကထနေန ပဋိပတ္တိယာဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ၊ န ဘိက္ခကဘိန္နပဋဓရာဒိဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဟိ ကတကိစ္စာနံ သာမဏေရာဒီနံ၊ ပဋိပန္နာနဉ္စ အပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ပဋိပဇ္ဇနကဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဝါ ဘိက္ခု။ သော ဣမံ ဝိဇဋယေတိ ယော နရော သပ္ပညော သီလေ ပတိဋ္ဌာယ အာတာပီ နိပကော စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယန္တိ ဝုတ္တော၊ သော ဘိက္ခု ဣမံ တဏှာဇဋံ ဝိဇဋယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ တမ္ပိ ဝိဇဋနံ ဝေဠုဂုမ္ဗဝိဇဋနေန ဥပမေတွာ ဒဿေတုံ ဂါထာယ ယထာဝုတ္တေ သီလာဒိဓမ္မေ ‘‘ဣမိနာ စ သီလေနာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စာမသတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ယောဂါဝစရသန္တာနဂတာ နာနာက္ခဏိကာ မိဿကာ သီလာဒိဓမ္မာ ဂါထာယ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တေ ဧကစ္စံ ဂဏှန္တော ‘‘ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ န ဟိ တေ ဆ ဓမ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဧကသ္မိံ ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။ ယသ္မာ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဂါထာ ဘာသိတာ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမေဝ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ သုနိသိတန္တိ သုဋ္ဌု နိသိတံ၊ အတိဝိယ တိခိဏန္တိ အတ္ထော။ သတ္ထဿ နိသာနသိလာယံ နိသိတတရဘာဝကရဏံ၊ ဗာဟုဗလေန စဿ ဥက္ခိပနန္တိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ တဒုဘယံ ဥပမေယျေ ဒဿေန္တော ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ…ပေ… ပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ’’တိ အာဟ။ သမာဓိဂုဏေန ဟိ ပညာယ တိက္ခဘာဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။ ဝီရိယဉ္စဿာ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပဂ္ဂဏှနတော။ ဝိဇဋေယျာတိ ဝိဇဋေတုံ သက္ကုဏေယျ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟိ ဝတ္တမာနာယ ယောဂါဝစရော တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေတုံ သမတ္ထော နာမ။ ဝိဇဋနံ စေတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနန္တိ အာဟ ‘‘သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာ’’တိ။ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော၊ အဂ္ဂေါ စ သော ဒက္ခိဏေယျော စာတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော၊ အဂ္ဂါ ဝါ ဒက္ခိဏာ အဂ္ဂဒက္ခိဏာ၊ တံ အရဟတီတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော။

၅။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ အယန္တိ ‘‘နရော’’တိ စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ဝုတ္တော ယောဂါဝစရော။ ပုန တတြာတိ တဿံ ပညာယံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ ကတ္တရိ စေတံ သာမိဝစနံ၊ အနေနာတိ အတ္ထော။ ကရဏီယံ နတ္ထိ ဝိသေသာဓာနဿ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိဿ သာ သိဒ္ဓါ’’တိ။ တေနာတိ ယောဂိနာ။ ဘာဝနာယံ သတတပဝတ္တိတဝီရိယတာယ သာတစ္စကာရိနာ။ ပညာဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနေပက္ကသင်္ခါတပညာဝသေန။ ယံ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ သဗ္ဗဿ သမ္ပဇာနဝသေနေဝ ကရဏသီလော၊ တတ္ထ ဝါ သမ္ပဇာနကာရော ဧတဿ အတ္ထိ၊ သမ္ပဇာနဿ ဝါ အသမ္မောဟဿ ကာရကော ဥပ္ပာဒကောတိ သမ္ပဇာနကာရီ၊ တေန သမ္ပဇာနကာရိနာ။ အတြာတိ အဿံ ဂါထာယံ။ သီလာဒိသမ္ပာဒနေ ဝီရိယဿ တေသံ အင်္ဂဘာဝတော တံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သီလသမာဓိပညာမုခေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဒဿေတီ’’တိ အဝိဘာဂတော ဒေသနာယ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဝတွာ ပုန တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ။ သိက္ခာတိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သိက္ခနံ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မေဟိ သံဝရဏာဒိဝသေန အာသေဝန္တော တေ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သာသနန္တိ ပဋိပတ္တိသာသနံ။ ဥပနိဿယော ဗလဝကာရဏံ။ ဝဇ္ဇနံ အနုပဂမနံ။ သေဝနာ ဘာဝနာ။ ပဋိပက္ခောတိ ပဟာယကပဋိပက္ခော။ ယဒိပိ ဂါထာယံ ‘‘သီလေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တံ၊ န ‘‘အဓိသီလေ’’တိ။ တံ ပန တဏှာဇဋာဝိဇဋနဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အဓိသီလသိက္ခာ ပကာသိတာ’’တိ။ ဘဝဂါမိ ဟိ သီလံ သီလမေဝ၊ ဝိဘဝဂါမိ သီလံ အဓိသီလသိက္ခာ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ ဧသ နယော သေသသိက္ခာသုပိ။

သီလေနာတိ အဓိသီလသိက္ခာဘူတေန သီလေန။ တံ ဟိ အနညသာဓာရဏတာယ သာသနဿ အာဒိကလျာဏတံ ပကာသေတိ၊ န ယမနိယမာဒိမတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ စ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ။ ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ သဗ္ဗဿာပိ သာဝဇ္ဇဿ အကိရိယာ အနဇ္ဈာပဇ္ဇနံ။ ဧတေန စာရိတ္တဝါရိတ္တဘေဒဿ သဗ္ဗဿ သီလဿ ဂဟဏံ ကတံ ဟောတိ။ ကတ္တဗ္ဗာကရဏမ္ပိ ဟိ သာဝဇ္ဇမေဝါတိ။ အာဒိဝစနတောတိ ဂါထာယံ ဝုတ္တသမာဓိပညာနံ အာဒိမှိ ဝစနတော။ အာဒိဘာဝေါ စဿ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အာဒီနံ ဝါ ဝစနံ အာဒိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘သီလံ သမာဓိ ပညာ စ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုတ္တရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆) ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သီလဿ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဟေတူနံ ဒူရီကရဏတော အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟံ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ’’တိ ဧတေန န ကေဝလံ သီလဿ ကလျာဏတာဝ ဝိဘာဝိတာ၊ အထ ခေါ အာဒိဘာဝေါပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ သုတ္တေ (ပရိ။ ၃၆၆) အဝိပ္ပဋိသာရာဒီနံ ဝိမုတ္တိဉာဏပရိယောသာနာနံ ပရမ္ပရပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ သမာဓိနာတိ အဓိစိတ္တသိက္ခာဘူတေန သမာဓိနာ။ သကလံ သာသနံ သင်္ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဂါထာယ အာဒိပဒေန အာဒိမှိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ သီလဿ၊ တတိယပဒေန ပရိယောသာနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ ပညာယ ဂဟိတတ္တာ မဇ္ဈေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော သမာဓိ ပါရိသေသတော ဒုတိယပဒေန ဂယှတီတိ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါတိအာဒိဝစနတော ဟိ သမာဓိ သာသနဿ မဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ကုသလသဒ္ဒဿ သမာဓိပရိယာယတ္တာ။ ပုဗ္ဗူပနိဿယဝတော ဟိ သမာဟိတတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန အဘိနီဟာရက္ခမတာ သမာဓိဿ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ အဓိဂတာယ ယဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇတိ၊ တံ ပရိယောသိတန္တိ ပညာ သာသနဿပရိယောသာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သိက္ခာနိသံသမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ သဒ္ဓါဓိပတေယျံ ပညုတ္တရံ ဝိမုတ္တိသာရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၅)။ သကံ စိတ္တံ သစိတ္တံ၊ သစိတ္တဿ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝိသောဓနံ သစိတ္တပရိယောဒါပနံ။ ဧဝံ ပန ပညာကိစ္စေ မတ္ထကပ္ပတ္တေ ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော သာသနဿ ပညုတ္တရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဒိဘာဝါဝဟနတောတိ ယာဒိသော ဣဋ္ဌေသု၊ လာဘာဒီသု စ အနုနယာဘာဝတော၊ တာဒိသော အနိဋ္ဌေသု၊ အလာဘာဒီသု စ ပဋိဃာဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဝါ ယာဒိသော အနာပါထဂတေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု၊ တာဒိသော အာပါထဂတေသုပီတိ တာဒီ။ တဿ ဘာဝေါ တာဒိဘာဝေါ၊ တဿ အာဝဟနတော။ ဝါတေနာတိ ဝါတဟေတု။ န သမီရတီတိ န စလတိ။ န သမိဉ္ဇန္တီတိ န ဖန္ဒန္တိ၊ ကုတော စလနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

တထာတိ ယထာ သီလာဒယော အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပကာသကာ၊ တထာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယဿာတိ တေသံ ပကာသနာကာရူပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန၊ ကမ္မဿကတဉာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ၊ ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပာဒနတော။ သတိနေပက္ကေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗန္ဓာယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရံ သိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ သမာဓိပညာ ဝိယ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါနံ သီလံ န သဘာဂဟေတူတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ပညာ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ သမာဓိ န သဘာဂဟေတူတိ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန၊ ဂရုဝါသဒေသဘာသာကဩသလ္လဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပတ္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ ဥပနိဿယော ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိယောပိ ပညာသမ္ပတ္တိသန္နိဿယာတိ ပညာယ အနဓိဂန္တဗ္ဗဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော၊ တဿာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ ဧကန္တိကကာရဏတော ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘န အညေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ၊ တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ။ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ ယထာ ဟိ ပညာသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ တာသံ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော၊ ဧဝံ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သမာဓိသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မေသု သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယတာပိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမ္ပန္နသီလဿ ကာမသေဝနာဘာဝတော သီလေန ပဌမန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ကာမဟေတု ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာပိ အသုဒ္ဓပယောဂါ ဟောန္တိ။ ဈာနသုခလာဘိနော ကာယကိလမထဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ သမာဓိနာ ဒုတိယန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယတ္တာ။ ပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ ဧကံသတော အရိယမဂ္ဂေါဝ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ နာမ။ ဧဝံ သန္တေပိ လောကိယပညာဝသေနပိ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

သီလံ တံသမင်္ဂိနော ကာမသုဂတီသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနတော စတူဟိ အပါယေဟိ ဝိမုတ္တိယာ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အပါယသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသံ အာဝဟတိ။ သမာဓိ တံသမင်္ဂိနော မဟဂ္ဂတဘူမိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနေန သကလကာမဘဝတော ဝိမောစေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိနာ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ကာမာဝစရကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါယီနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနံ ကာမဓာတုပရိကိလေသာဝဟံ ဟောတိ။ န စေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနံ နိဒဿေတဗ္ဗံ၊ အပ္ပနာသမာဓိဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ နာပိ ‘‘သီလေနေဝ အတိက္ကမိတဗ္ဗဿ အပါယဘဝဿ သမာဓိနာ အတိက္ကမိတဗ္ဗတာ’’တိ ဝစနောကာသော။ သုဂတိဘဝမ္ပိ အတိက္ကမန္တဿ ဒုဂ္ဂတိသမတိက္ကမနေ ကာ ကထာတိ။ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမနုပါယောတိ ကာမဘဝါဒီနံ နဝန္နမ္ပိ ဘဝါနံ သမတိက္ကမနုပါယော သီလသမာဓီဟိ အတိက္ကန္တာပိ ဘဝါ အနတိက္ကန္တာ ဧဝ၊ ကာရဏဿ အပဟီနတ္တာ။ ပညာယ ပနဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ တေ သမတိက္ကန္တာ ဧဝ။

တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလင်္ဂဿ ပဟာနဝသေန။ သမာဓိနာ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနဝသေန။ ပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေနာတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတသမုစ္ဆိန္ဒနပ္ပဟာနဝသေန။

ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခောတိ သံကိလေသဓမ္မာနံ၊ ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ ယော ကာယဝစီဒွါရေသု ဝီတိက္ကမော အဇ္ဈာစာရော၊ တဿ ပဋိပက္ခော သီလေန ပကာသိတော ဟောတိ၊ အဝီတိက္ကမသဘာဝတ္တာ သီလဿ။ ဩကာသာဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ တံ သမာဓိ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ၊ သမာဓိဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာယကတ္တာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနတော ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိရဟာ အနုသယာ၊ တေ ပန အနုရူပံ ကာရဏံ လဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ အရိယမဂ္ဂပညာယ သဗ္ဗသော ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ပညာယ အနုသယပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။

ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ၊ တမေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ သန္တာနံ သံကိလေသေတိ ဝိဗာဓတိ၊ ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော၊ တဿ ဝိသောဓနံ သီလေန တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿ။ တဏှာသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ၊ တဏှာယ စဿ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ၊ ဒိဋ္ဌိဂတာနဉ္စ အယာထာဝဂါဟီနံ ယာထာဝဂါဟိနိယာ ပညာယ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။

ကာရဏန္တိ ဥပနိဿယပစ္စယော။ သီလေသု ပရိပူရကာရီတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတတ္တာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနံ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသသင်္ခါတာနံ မဟာသီလသိက္ခာပဒါနံ အဝီတိက္ကမနတော ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနံ အာပဇ္ဇနေ သဟသာဝ တေဟိ ဝုဋ္ဌာနေန သီလေသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရိပူရံ သမတ္ထံ ကရောတီတိ သီလေသု ပရိပူရကာရီ။ တထာ သကဒါဂါမီတိ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရီ’’တိ ဧတံ ဥပသံဟရတိ တထာ-သဒ္ဒေန။ ဧတေ ဟိ ဒွေ အရိယာ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ပညာပါရိပန္ထိကဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟဿ သဗ္ဗသော အသမူဟတတ္တာ သမာဓိံ၊ ပညဉ္စ ဘာဝေန္တာပိ သမာဓိပညာသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မတ္တသော ပမာဏေန ပဒေသမတ္တမေဝ ကရောန္တီတိ သမာဓိသ္မိံ၊ ပညာယ စ မတ္တသော ကာရိနော ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရိနော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အနာဂါမီ ပန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ။ အရဟာ သဗ္ဗသော သမ္မောဟဿ သုသမူဟတတ္တာ ပညာယ ပရိပူရကာရီ။

ဝုတ္တံ ဟေတံ ဘဂဝတာ (အ။ နိ။ ၃။၈၇) –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ မတ္တသော ကာရီ၊ ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ တာနိ အာပဇ္ဇတိပိ ဝုဋ္ဌာတိပိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န ဟိ မေတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ယာနိ စ ခေါ တာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနိ ဗြဟ္မစရိယသာရုပ္ပာနိ၊ တတ္ထ ဓုဝသီလော စ ဟောတိ ဌိတသီလော စ၊ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု…ပေ… သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ။ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ၊ ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ…ပေ… အနာဝတ္တိဓမ္မော တသ္မာ လောကာ။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ၊ ပညာယ ပရိပူရကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော အာသဝါနံ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။

‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သိက္ခာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညေ စာတိ တယော ဝိဝေကာ၊ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ၊ တီဏိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ဧဝမာဒယော၊ သိက္ခတ္တိကာဒီဟိ အညေ စ ဂုဏတ္တိကာ။ ဧဝရူပါတိ ယာဒိသကာ သိက္ခတ္တိကာဒယော ဣဓ သီလာဒီဟိ ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ ဧဒိသာ။

ဧတ္ထ ဟိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ သီလဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သီလေန ကာယဝိဝေကော ပကာသိတော ဟောတိ၊ သမာဓိနာ စိတ္တဝိဝေကော၊ ပညာယ ဥပဓိဝိဝေကော။ တထာ သီလေန အဒေါသော ကုသလမူလံ ပကာသိတံ ဟောတိ၊ တိတိက္ခပ္ပဓာနတာယ၊ အပရူပဃာတသဘာဝတာယ စ သီလဿ။ သမာဓိနာ အလောဘော ကုသလမူလံ၊ လောဘပဋိပက္ခတော၊ အလောဘပဓာနတာယ စ သမာဓိဿ။ ပညာယ ပန အမောဟောယေဝ။ သီလေန စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ အဒေါသပ္ပဓာနံ ဟိ သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ ဒေါသေ အာဒီနဝဒဿိနော အနိစ္စာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ။ သမာဓိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာယ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ အလောဘပ္ပဓာနံ ဟိ ကာမနိဿရဏံ သမာဓိသမ္ပဒံ နိဿာယ ကာမေသု အာဒီနဝဒဿိနော ဒုက္ခာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာသမ္ပဒံ နိဿာယ အနတ္တာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ အနတ္တာနုပဿနာ စ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ တထာ သီလေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တံ ဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော အဋ္ဌမကဿ ဣန္ဒြိယံ။ သမာဓိနာ အညိန္ဒြိယံ။ တံ ဟိ ဥက္ကံသဂတံ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနော အနာဂါမိနော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ စ ဣန္ဒြိယံ။ ပညာယ အညာတာဝိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တဒုပ္ပတ္တိယာ ဟိ အရဟာ ပညာယ ပရိပူရကာရီတိ။ ဣမိနာ နယေန အညေ စ ဧဝရူပါ ဂုဏတ္တိကာ သီလာဒီဟိ ပကာသေတဗ္ဗာ။