📜

၁၁။ သမာဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

အာဟာရေပဋိက္ကူလဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၂၉၄။ ဥဒ္ဒေသော နာမ နိဒ္ဒေသတ္ထော မုဒုမဇ္ဈိမပညာဗာဟုလ္လတော၊ အာဂတော စ ဘာရော အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဧကာ သညာတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာယ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ တတ္ထာယံ သညာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၄) သဉ္ဇာနနလက္ခဏေ ဓမ္မေ အာဂတော၊ ‘‘အနိစ္စသညာ ဒုက္ခသညာ’’တိအာဒီသု ဝိပဿနာယံ အာဂတော၊ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သောပါကရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု သမထေ အာဂတော။ ဣဓ ပန သမထဿ ပရိကမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရေ ဟိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏံ၊ တပ္ပဘာဝိတံ ဝါ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဣဓ ‘‘အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယသ္မိံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗေဒဝိရာဂုပ္ပာဒနာယ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗမ္ပိ အာဟာရံ ကိစ္စပ္ပဘေဒါဒီနဝေါပမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အာဟရတီတိ အာဟာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

တတ္ထ အာဟရတီတိ အာဟာရပစ္စယသင်္ခါတေန ဥပ္ပတ္တိယာ၊ ဌိတိယာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တနော ဖလံ အာနေတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ ပဝတ္တေတိ စာတိ အတ္ထော။ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော၊ ဝတ္ထုဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ လက္ခဏတော ပန ဩဇာလက္ခဏော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကဗဠီကာရော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အာဟာရော စာတိ ကဗဠီကာရာဟာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ အယံ ဟိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ သော ဖုသနလက္ခဏောတိ ဝုစ္စတိ။ စေတယတီတိ စေတနာ၊ အတ္တနော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော၊ မနောသန္နိဿိတာ စေတနာ မနောသဉ္စေတနာ။ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဧဝမေတ္ထ သာမညတ္ထတော၊ ဝိသေသတ္ထတော စ အာဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ ပနေတေ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ၊ အညေ ဓမ္မာ ကိံ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ? နော န ဟောန္တိ၊ ဣမေ ပန တထာ စ ဟောန္တိ အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယဘာဝေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ကထံ? ဧတေသု ဟိ ပဌမော သယံ ယသ္မိံ ကလာပေ တပ္ပရိယာပန္နာနံ ယထာရဟံ ပစ္စယော ဟောန္တောဝ ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတိ၊ ဒုတိယော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ၊ တတိယော တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိံ အာဟရတိ၊ စတုတ္ထော ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမရူပံ အာဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရော’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မဇာဒိဘေဒဘိန္နာ ဩဇာ သတိ ပစ္စယလာဘေ ဒွေ တိဿော ပဝေဏိယော ဃဋေန္တီ ဩဇဋ္ဌမကရူပံ အာဟရတိ၊ သုခဝေဒနီယာဒိဘေဒဘိန္နော ဖဿာဟာရော ယထာရဟံ တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ၊ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဘေဒဘိန္နော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ကာမဘဝါဒီသု တီသု ဘဝေသု ယထာရဟံ သဝိညာဏံ၊ အဝိညာဏဉ္စ ပဋိသန္ဓိံ အာဟရတိ၊ ဝိညာဏာဟာရော ယထာပစ္စယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမံ ရူပံ၊ နာမရူပဉ္စ အာဟရတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ဣမေ ဧဝ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ရူပကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ပစ္စယော၊ ဧဝံ အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော၊ အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅)။ အပရော နယော – အဇ္ဈတ္တိကသန္တတိယာ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ ကဗဠီကာရာဟာရော၊ ဖဿာဒယော စ တယော ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသပစ္စယော ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရဘက္ခာနံ သတ္တာနံ ရူပကာယဿ ကဗဠီကာရာဟာရော၊ နာမကာယေ ဝေဒနာယ ဖဿော၊ ဝိညာဏဿ မနောသဉ္စေတနာ၊ နာမရူပဿ ဝိညာဏံ။ ယထာဟ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အယံ ကာယော အာဟာရဋ္ဌိတိကော၊ အာဟာရံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ၊ အနာဟာရော နော တိဋ္ဌတိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၃)။ တထာ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁၊ မဟာဝ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၂၄)။

ကဗဠီကာရာဟာရေတိ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ နိကန္တိ တဏှာ၊ တံ ဘယံ အနတ္ထာဝဟတော။ ဂဓိတဿ ဟိ အာဟာရပရိဘောဂေါ အနတ္ထာယ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧဝံ သေသေသု။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ ဆန္ဒရာဂေါ ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ နိကန္တိ ဧဝ ဘယံ နိကန္တိဘယံ။ ကဗဠီကာရာဟာရဟေတု ဣမေသံ သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂေါ ဘယံ ဘယာနကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဿ အနတ္ထဿ သကလဿာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ၊ အတ္ထိ နန္ဒီ၊ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ ဥပဂမနံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသဿ အာရမ္မဏေန သမောဓာနံ သင်္ဂတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿုပ္ပတ္တိ ဘယံ ဘယာနကံ တီဟိ ဒုက္ခတာဟိ အပရိမုစ္စနတော။ တေနာဟ ‘‘သုခဝေဒနီယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခါ ဝေဒနာ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၉)၊ တဿ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁)။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဥပပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဥပပတ္တိ၊ ဥပပဇ္ဇနံ ဝါ ဥပပတ္တိ၊ ခိပနံ ဘယံ ဘယာနကံ ဥပပတ္တိမူလကေဟိ ဗျသနေဟိ အပရိမုတ္တတော။ တေနာဟ ‘‘အဝိဒွါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတိ၊ ပုညုပဂံ ဘဝတိ ဝိညာဏံ။ အပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတိ၊ အပုညုပဂံ ဘဝတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၁)။ ပဋိသန္ဓီတိ ဘဝန္တရာဒီဟိ ပဋိသန္ဓာနံ၊ တံ ဘယံ ဘယာနကံ ပဋိသန္ဓိနိမိတ္တေဟိ ဒုက္ခေဟိ အဝိမုစ္စနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိညာဏေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ၊ အတ္ထိ နန္ဒီ၊ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄)။

ပုတ္တမံသူပမေန ဩဝါဒေန ဒီပေတဗ္ဗော နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂါယ။ ဧဝံ ဟိ တတ္ထ နိကန္တိဘယံ န ဟောတိ။ နိစ္စမ္မာ ဂါဝီ ယံ ယံ ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ နံ ပါဏိနော ခါဒန္တိယေဝ။ ဧဝံ ဖဿေ သတိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝေဒနာ စ ဒုက္ခသလ္လာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဖဿေ အာဒီနဝံ ပဿန္တဿ ဥပဂမနဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿာဟာရော နိစ္စမ္မဂါဝူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ သဗ္ဗသော အာဒိတ္တာ ဘဝါ အင်္ဂါရကာသုသဒိသာတိ ပဿတော ဥပပတ္တိဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနောသဉ္စေတနာဟာရော အင်္ဂါရကာသူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။ စောရသဒိသံ ဝိညာဏံ အနတ္ထပါတတော၊ ပဟာရသဒိသီ ဝေဒနာ ဒုရဓိဝါသတောတိ သမ္မဒေဝ ပဿတော ပဋိသန္ဓိဘယံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏာဟာရော သတ္တိသတူပမေန ဒီပေတဗ္ဗော’’တိ။

ဧဝံ ကိစ္စာဒိမုခေန အာဟာရေသု အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတံ အာဟာရံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပဋိက္ကူလတော မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒါယရူပနိဒ္ဒေသေပိ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၅) အာဂတတ္တာ တတော ဝိသေသေန္တော ‘‘အသိတပီတခါယိတသာယိတပ္ပဘေဒေါ’’တိ အာဟ၊ ဘူတကထနံ ဝါ ဧတံ။ တတ္ထ အသိတပီတခါယိတသာယိတပ္ပဘေဒေါတိ အသိတဗ္ဗပါတဗ္ဗခါယိတဗ္ဗသာယိတဗ္ဗဝိဘာဂေါ ကာလဘေဒဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဝါတိ အဝဓာရဏံ ယထာ ဖဿာဟာရာဒိနိဝတ္တနံ၊ ဧဝံ ဩဇာဟာရနိဝတ္တနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဝတ္ထုကော ဧဝ ဟိ အာဟာရော ဣဓ ကမ္မဋ္ဌာနဘူတော၊ တေန အာဟရီယတီတိ အာဟာရောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟရတီတိ အာဟာရောတိ အယံ ပနတ္ထော နိဗ္ဗတ္တိတဩဇာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ ဥပ္ပန္နာ သညာတိ သညာသီသေန ဘာဝနံ ဝဒတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၅)။

ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယတ္တိဓမ္မတော၊ အတ္ထတော စ သုဂ္ဂဟိတံ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အဝိရဇ္ဈန္တေနာ’’တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟတောတိ အာစရိယုဂ္ဂဟတော။ ဧကပဒမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ ပဒံ၊ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ ဝါ၊ ပဒေသမတ္တမ္ပီတိ အတ္ထော။ ဒသဟာကာရေဟီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အန္တိမဇီဝိကာဘာဝတော၊ ပိဏ္ဍပါတဿ အလာဘလာဘေသု ပရိတဿနဂေဓာဒိသမုပ္ပတ္တိတော၊ ဘုတ္တဿ သမ္မဒဇနနတော၊ ကိမိကုလသံဝဒ္ဓနတောတိ ဧဝမာဒီဟိပိ အာကာရေဟိ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ? ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာနံ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျံ၊ အဘိသာပေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကသ္မိံ ‘ပိဏ္ဍောလော ဝိစရသိ ပတ္တပါဏီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၀)၊ ‘‘အလဒ္ဓါ စ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိတဿတိ၊ လဒ္ဓါ စ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဓိတော မုစ္ဆိတော အဇ္ဈောသန္နော အနာဒီနဝဒဿာဝီ အနိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၄)၊ ‘‘ဘုတ္တော စ အာဟာရော ကဿစိ ကဒါစိ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ အာဝဟတိ၊ ဥက္ကောစကာဒယော၊ တက္ကောဋကာဒယော စ ဒွတ္တိံသ ဒွတ္တိံသ ကုလပ္ပဘေဒါ ကိမယော စ နံ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီ’’တိ။

ဝုစ္စတေ – အန္တိမဇီဝိကာဘာဝေါ တာဝ စိတ္တသံကိလေသဝိသောဓနတ္ထံ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသတော ပဂေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗော ‘‘မာဟံ ဆဝါလာတသဒိသော ဘဝေယျ’’န္တိ။ တထာ ပိဏ္ဍပါတဿ အလာဘလာဘေသုပိ ပရိတဿနဂေဓာဒိသမုပ္ပတ္တိနိဝါရဏံ ပဂေဝ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗံ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပဋိသင်္ခါနဝတော တဒဘာဝတော။ ဘတ္တသမ္မဒေါ အနေကန္တိကော၊ ပရိဘောဂန္တောဂဓော ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိမိကုလသံဝဒ္ဓနံ ပန န သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ သင်္ဂဟိတမေဝ ဝါ ‘‘ဒသဟာကာရေဟီ’’တိ ဧတ္ထ နိယမဿ အကတတ္တာ။ ဣမိနာ ဝါ နယေန ဣတရေသမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာသမ္ဘဝမေတ္ထ ပဋိက္ကူလတာပစ္စဝေက္ခဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဃရဂေါဠိကဝစ္စမူသိကဇတုကဝစ္စာဒိကံ သမ္ဘဝန္တံ ဂဟိတံ၊ န ဧကန္တိကန္တိ။ တထာ ပရိယေသနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဂမနတောတိအာဒီသု ပစ္စာဂမနမ္ပိ ဂမနသဘာဂတ္တာ ဂမနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ပဋိက္ကမနသာလာဒိဥပသင်္ကမနံ ဝိယ ပရိယေသနေ သမာနပဋိက္ကူလံ ဟိ အသုစိဋ္ဌာနက္ကမနဝိရူပဒုဂ္ဂန္ဓဒဿနဃာယနာဓိဝါသနေဟိ။ ဂမနတောတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန ဂေါစရဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂမနတော။ ပရိယေသနတောတိ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခတ္ထံ အာဟိဏ္ဍနတော။ ပရိဘောဂတောတိ အာဟာရဿ ပရိဘုဉ္ဇနတော။ ဥဘယံ ဥဘယေန အာသယတိ၊ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနောပိ ကမ္မဗလဝဝတ္ထိတော ဟုတွာ မရိယာဒဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော သယတိ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတီတိ အာသယော၊ အာမာသယဿ ဥပရိ တိဋ္ဌနကော ပိတ္တာဒိကော။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော၊ တတော အာသယတော။ နိဒဓာတိ ယထာဘုတ္တော အာဟာရော နိစိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ နိဓာနံ၊ အာမာသယော၊ တတော နိဓာနတော။ အပရိပက္ကတောတိ ဂဟဏီသင်္ခါတေန ကမ္မဇတေဇေန အပရိပက္ကတော။ ပရိပက္ကတောတိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပက္ကဘာဝတော။ ဖလတောတိ နိဗ္ဗတ္တိတော။ နိဿန္ဒတောတိ ဣတော စိတော စ ဝိဿန္ဒနတော။ သမ္မက္ခနတောတိ သဗ္ဗသော မက္ခနတော။ သဗ္ဗတ္ထ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ တံတံကိရိယာနိပ္ဖတ္တိပဋိပါဋိဝသေန စာယံ ဂမနတောတိအာဒိကာ အနုပုဗ္ဗီ ဌပိတာ၊ သမ္မက္ခနံ ပန ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ နိဿန္ဒဝသေန ဝိသေသတော ပဋိက္ကူလန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၉၅။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗပဋိပတ္တိယာ မဟာနုဘာဝေတိ ဝဒန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏာဒိသိဒ္ဓံ ဝါ ဓမ္မသုဓမ္မတံ ပုရက္ခတွာ ယောဂါဝစရေန ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ မဟာနုဘာဝေ နာမ သာသနေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဗ္ဗဇိတေန ဂါမာဘိမုခေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အယဉ္စ ဂမနာဒိတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ယောဂိနော န အတ္တုဒ္ဒေသိကာဝ၊ အထ ခေါ အနုဒ္ဒေသိကာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သကလရတ္တိ’’န္တိအာဒိနာ ဓုရဒွယံ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ပရိဝေဏန္တိ ပရိဝေဏင်္ဂဏံ။ ဝီသတိံသဝါရေတိ ဧတ္ထ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝါရပရိစ္ဆေဒေါတိ ကေစိ၊ အပရေ ပန ‘‘ဥဏှာသနေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဉှိ အပ္ပတ္တာ ဘာဝနာ ဖရဏပီတိယာ အဘာဝတော နိသဇ္ဇာဝသေန ကာယကိလမထံ န ဝိနောဒတိယေဝါတိ ဣရိယာပထစလနံ ဟောတိယေဝ။ ဝီသတိံသဂ္ဂဟဏံ ပန ယထာသလ္လက္ခိတဘိက္ခာစရဏဝေလာဝသေန။ အထ ဝါ ဂမနတော ယာဝ သမ္မက္ခနမနသိကာရော ဧကော ဝါရော၊ ဧဝံ ဝီသတိံသဝါရေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရိတွာ။ နိဇနသမ္ဗာဓာနီတိ ဇနသမ္ဗာဓရဟိတာနိ၊ တေန အပ္ပာကိဏ္ဏတံ၊ အပ္ပသဒ္ဒတံ၊ အပ္ပနိဂ္ဃောသတဉ္စ ဒဿေတိ။ တတော ဧဝ ပဝိဝေကသုခါနိ ဇနဝိဝေကေန ဣဋ္ဌာနိ၊ ပဝိဝေကဿ ဝါ ဈာနာနုယောဂဿ ဥပကာရာနိ။ ယသ္မာ ဆာယူဒကသမ္ပန္နာနိ၊ တသ္မာ သီတလာနိ။ ယသ္မာ သုစီနိ၊ တသ္မာ ရမဏီယဘူမိဘာဂါနီတိ ပုရိမာနိ ဒွေ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ ကာရဏဝစနာနိ။ အရိယန္တိ နိဒ္ဒေါသံ။ ဝိဝေကရတိန္တိ ဈာနာနုယောဂရတိံ။

ကိဉ္စာပိ ယောဂါဝစရာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ နာမ သုဇဂ္ဂိတံ သုသမ္မဋ္ဌမေဝ ဟောတိ၊ ကဒါစိ ပန ဇဂ္ဂနတော ပစ္ဆာ ဧဝမ္ပိ သိယာတိ ပဋိက္ကူလတာပစ္စဝေက္ခဏာယ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ပါဒရဇဃရဂေါလိကဝစ္စာဒိသမ္ပရိကိဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပစ္စတ္ထရဏန္တိ ဘူမိယာ ဆဝိရက္ခဏတ္ထံ အတ္ထရိတဗ္ဗံ စိမိလိကာဒိအတ္ထရဏမာဟ။ ဇတုကာ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော။ ဥပဟတတ္တာတိ ဒူသိတတ္တာ။ တတောတိ တတော တတော။ အပ္ပေကဒါ ဥလူကပါရာဝတာဒီဟီတိ ဣဓာပိ ‘‘အပ္ပေကဒါ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဥဒကစိက္ခလ္လာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကစဝရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိဝေဏတော ဝိဟာရင်္ဂဏပ္ပဝေသမဂ္ဂေါ ဝိဟာရရစ္ဆာ။

ဝိတက္ကမာဠကေတိ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘိက္ခာယ စရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတက္ကနမာဠကေ။ ဂါမမဂ္ဂန္တိ ဂါမဂါမိမဂ္ဂံ။ ခါဏုကဏ္ဋကမဂ္ဂေါတိ ခါဏုကဏ္ဋကဝန္တော မဂ္ဂေါ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဟောတီတိ ဒဿနေန ဂမနံ ဥပလက္ခေတိ။

ဂဏ္ဍံပဋိစ္ဆာဒေန္တေနာတိအာဒိ ဧဝမဇ္ဈာသယေန နိဝါသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝတ္တဒဿနံ၊ ဂဏ္ဍရောဂိနာ ဝါတာတပါဒိပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ဂဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနေန ဝိယ။ အထ ဝါ ဂဏ္ဍံ ဝိယ ဂဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနေနာတိ ဧကံ ဂဏ္ဍ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ဘဝတိ။ ‘‘ဂဏ္ဍောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၀၃) ဝစနတော ဂဏ္ဍောတိ အတ္တဘာဝဿ ပရိယာယော၊ ဝိသေသတော ရူပကာယဿ ဒုက္ခတာသူလယောဂတော၊ အသုစိပဂ္ဃရဏတော၊ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတကပက္ကပဘိဇ္ဇနတော။ ဝဏစောဠကန္တိ ဝဏပဋိစ္ဆာဒကဝတ္ထခဏ္ဍံ။ နီဟရိတွာတိ ထဝိကတော ဥဒ္ဓရိတွာ။ ကုဏပါနိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ ဧဝရူပါနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ ဘဝန္တီတိ၊ သမ္ဘဝဒဿနေ ဝါ ဣဒမ္ပိ တတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ။ အဓိဝါသေတဗ္ဗောတိ ခမိတဗ္ဗော အညထာ အာဟာရဿ အနုပလဗ္ဘနတော။ ဂါမဒွါရေတိ ဂါမဒွါရသမီပေ၊ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ ဝါ။ ဂါမရစ္ဆာ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ ဩလောကေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ ယုဂမတ္တဒဿိနာပိ သတာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပစ္စတ္ထရဏာဒီတိ ဃရဂေါလိကဝစ္စာဒိသံကိလိဋ္ဌပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ။ အနေကကုဏပပရိယောသာနန္တိ ဧတ္ထ ဒုန္နိဝတ္ထဒုပ္ပာရုတမနုဿသမာကုလာနံ ဂါမရစ္ဆာနံ ဩလောကနမ္ပိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ ပဋိက္ကူလမေဝါတိ။ အဟော ဝတာတိ ဂရဟနေ နိပါတော။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ ယာဝဉ္စိဒံ ပဋိက္ကူလော အာဟာရော ယဒတ္ထံ ဂမနမ္ပိ နာမ ဧဝံ ဇေဂုစ္ဆံ၊ ဒုရဓိဝါသနဉ္စာတိ အတ္ထော။

၂၉၆။ ဂမနပဋိက္ကူလန္တိ ဂမနမေဝ ပဋိက္ကူလံ ဂမနပဋိက္ကူလံ။ အဓိဝါသေတွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ‘‘ဧတ္တကေနာပိ မုတ္တိ နတ္ထိ၊ ဣတော ပရမ္ပိ မဟန္တံ ပဋိက္ကူလံ သကလံ အဓိဝါသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝက္ခမာနံ ပဋိက္ကူလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ သင်္ဃာဋိပါရုတေနာတိ သင်္ဃာဋိယာ ကပ္ပနပါရုပနေန ပါရုတသရီရေန။ ယတ္ထာတိ ယာသု ဝီထီသု။ ယာဝ ပိဏ္ဍိကမံသာပီတိ ယာဝ ဇင်္ဃပိဏ္ဍိကမံသပ္ပဒေသာပိ။ ဥဒကစိက္ခလ္လေတိ ဥဒကမိဿေ ကဒ္ဒမေ။ ဧကေန စီဝရန္တိ ဧကေန ဟတ္ထေန နိဝတ္ထစီဝရံ။ မစ္ဆာ ဓောဝီယန္တိ ဧတေနာတိ မစ္ဆဓောဝနံ၊ ဥဒကံ။ သမ္မိဿ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဩဠိဂလ္လာနိ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ သကဒ္ဒမာနံ သန္ဒနဋ္ဌာနာနိ၊ ယာနိ ဇဏ္ဏုမတ္တအသုစိဘရိတာနိပိ ဟောန္တိ။ စန္ဒနိကာနိ ကေဝလာနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ သန္ဒနဋ္ဌာနာနိ ။ ယတောတိ ဩဠိဂလ္လာဒိတော။ တာ မက္ခိကာတိ တတ္ထ သဏ္ဍသဏ္ဍစာရိနော နီလမက္ခိကာ။ နိလီယန္တီတိ အစ္ဆန္တိ။

ဒဒမာနာပီတိအာဒိ သတိပိ ကေသဉ္စိ သဒ္ဓါနံ ဝသေန သက္ကစ္စကာရေ ပဋိက္ကူလပစ္စဝေက္ခဏာယောဂျံ ပန အသဒ္ဓါနံ ဝသေန ပဝတ္တနကအသက္ကစ္စကာရမေဝ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တုဏှီ ဟောန္တိ သယမေဝ ရိဉ္စိတွာ ဂစ္ဆိဿတီတိ။ ဂစ္ဆာတိ အပေဟိ။ ရေတိ အမ္ဘော။ မုဏ္ဍကာတိ အနာဒရာလပနံ။ သမုဒါစရန္တီတိ ကထေန္တိ။ ပိဏ္ဍောလျဿ အန္တိမဇီဝိကာဘာဝေနာဟ ‘‘ကပဏမနုဿေန ဝိယ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ။

၂၉၇။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပတ္တဂတေ အာဟာရေ။ လဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ ‘‘ဥစ္ဆိဋ္ဌံ နု ခေါ အယံ မယှံ ဒါတုကာမော’’တိ အာသင်္ကေယျာတိ၊ သေဒေါ ပဂ္ဃရမာနော အာဟာရဿ ဝါ ဥဏှတာယ၊ ဘိက္ခုနော ဝါ သပရိဠာဟတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုက္ခထဒ္ဓဘတ္တမ္ပီတိ သုက္ခတာယ ထဒ္ဓမ္ပိ ဘတ္တံ၊ ပဂေဝ တက္ကကဉ္ဇိကာဒိနာ ဥပသိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန သေဒေန ကိလိန္နတာယ ပဋိက္ကူလတံ ဝဒတိ။

တသ္မိန္တိ ပိဏ္ဍပါတေ။ သမ္ဘိန္နသောဘေတိ သဗ္ဗသော ဝိနဋ္ဌသောဘေ။ ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာတိ ဇိဝှာယ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ။ ဒန္တဂူထကော ဒန္တမလံ။ ဝိစုဏ္ဏိတမက္ခိတောတိ ဥဘယေဟိ ဒန္တေဟိ ဝိစုဏ္ဏိတော ခေဠာဒီဟိ သမုပလိတ္တော။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယာယံ ပုဗ္ဗေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ၊ ဂန္ဓသမ္ပဒါ၊ အဘိသင်္ခါရသမ္ပဒါ စ၊ သာ ဧကံသေန ဝိနဿတိ၊ ရသော ပန နဿေယျ ဝါ န ဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တရဟိတဝဏ္ဏဂန္ဓသင်္ခါရဝိသေသော’’တိ။ သုဝါနဒေါဏိယန္တိ သာရမေယျာနံ ဘုဉ္ဇနကအမ္ဗဏေ။ သုဝါနဝမထု ဝိယာတိ ဝန္တသုနခဆဍ္ဍနံ ဝိယ။ စက္ခုဿ အာပါထံ အတီတတ္တာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗော ဟောတီတိ ဥက္ကံသဂတံ တဿ ပဋိက္ကူလဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။

၂၉၈။ ပရိဘောဂန္တိ အဇ္ဈောဟရဏံ။ ဧသ အာဟာရော အန္တော ပဝိသမာနော ဗဟလမဓုကတေလမက္ခိတော ဝိယ ပရမဇေဂုစ္ဆော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တောတိ ကောဋ္ဌဿ အဗ္ဘန္တရေ။ နိဓာနမနုပဂတော အာမာသယံ အပ္ပတ္တောယေဝ အာဟာရော ပိတ္တာဒီဟိ ဝိမိဿိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဝိသမာနော’’တိ။ အာမာသယပက္ကာသယဝိနိမုတ္တော ကောယမာသယော နာမာတိ အာသင်္ကံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ပိတ္တမေဝါသယော ပိတ္တာသယော။ အဓိကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ မန္ဒပုညဗာဟုလ္လတော လောကဿ။ ဧဝံ အာသယတောတိ ဇေဂုစ္ဆော ဟုတွာ အန္တော ပဝိဋ္ဌော ဇေဂုစ္ဆတရေဟိ ပိတ္တာဒီဟိ ဝိမိဿိတော အတိဝိယ ဇေဂုစ္ဆော ဟောတီတိ ဧဝံ အာသယတော ပဋိက္ကူလတာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

၂၉၉။ နိဓာနတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သောတိ အာဟာရော။ ဒသဝဿိကေနာတိ ဇာတိယာ ဒသဝဿေန သတ္တေန။ ဩကာသေတိ အာမာသယသင်္ခါတေ ပဒေသေ။

၃၀၀။ ဧဝရူပေတိ ဧဒိသေ၊ ဒသဝဿာနိ ယာဝ ဝဿသတံ အဓောတဝစ္စကူပသဒိသေတိ အတ္ထော။ နိဓာနန္တိ နိဓာတဗ္ဗတံ။ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေတိ သစေ ပန ‘‘ဒသဝဿိကေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၉) ယထာဝုတ္တော ပကာရော ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော၊ တသ္မိံ။ ပရမန္ဓကာရတိမိသေတိ အတိဝိယ အန္ဓကရဏမဟာတမသိ။ အတိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆေ ပဒေသေ ပရမဇေဂုစ္ဆဘာဝံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကာလမေဃေန အဘိဝုဋ္ဌေ အာဝါဋေ ဗဟုသော ဝဿနေန ဧကစ္စံ အသုစိဇာတံ ဥပ္ပိလဝိတွာ ဝိဂစ္ဆေယျာတိ အကာလမေဃ-ဂ္ဂဟဏံ။ တိဏပဏ္ဏကိလဉ္ဇခဏ္ဍ-ဂ္ဂဟဏံ န အသုဘဿာပိ အသုဘေန သမ္မိဿတာယ အသုဘဘာဝပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ကာယဂ္ဂိသန္တာပကုထိတကုထနသဉ္ဇာတဖေဏပုဗ္ဗုဠကာစိတောတိ ဂဟဏိတေဇေန ပက္ကုထိတနိပ္ပက္ကတာယ သမုပ္ပန္နဖေဏပုဗ္ဗုဠနိစိတော။ အပရိပက္ကတောတိ အပရိပက္ကဘာဝတော။

၃၀၁။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယာတိ ယထာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိဓိနာ တာပိယမာနာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိကေ မုဉ္စန္တိယော သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန အာဟာရော ကာယဂ္ဂိနာ ပရိပက္ကော ဖေဏပုဗ္ဗုဠကေ မုဉ္စန္တော သဏှံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ ‘‘သဏှကရဏီ’’တိ လဒ္ဓနာမကေ နိသဒေ ပိသိတွာ နာဠိကေ ခုဒ္ဒကဝေဠုနာဠိကာယံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနမတ္တေန ပက္ခိပ္ပမာနပဏ္ဍုမတ္တိကာ ဝိယ ကရီသဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ပက္ကာသယံ ပူရေတိ၊ မုတ္တဘာဝံ ဥပဂန္တွာ မုတ္တဝတ္ထိံ ပူရေတီတိ ယောဇနာ။ ဂဟဏိယာ ဣန္ဓနဘာဂေါ ဝိယ ကိမိဘက္ခဘာဂေါ စ အပါကဋောဝ ။ ရသဘာဂေါ ဖလတော ပကာသီယတိ၊ အပရိပက္ကသဘာဂါ စ တေတိ တေ အနာမသိတွာ ကရီသမုတ္တဘာဂါ ဧဝေတ္ထ ဒဿိတာ။

၃၀၂။ ပဋိက္ကူလဿ နာမ ဖလေန ပဋိက္ကူလေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မာ ပရိပစ္စမာနော’’တိအာဒိမာဟ။ နခဒန္တာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ တစာဒီနိ ဧဝ ဒွတ္တိံသာကာရပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) အာဂတာနိ၊ အထ ခေါ အက္ခိဂူထကဏ္ဏဂူထဒန္တမလဇလ္လိကာသမ္ဘဝါဒီနိ ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသဝိနိမုတ္တာနိ အသုဘာနိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘နာနာကုဏပါနီ’’တိ အာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၀၃။ နိဿန္ဒမာနောတိ ဝိဿဝန္တော၊ ပဂ္ဃရန္တောတိ အတ္ထော။ အာဒိနာ ပကာရေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာသိကာယ သိင်္ဃာဏိကာ၊ မုခေန ခေဠော၊ ကဒါစိ ပိတ္တံ၊ သေမှံ၊ လောဟိတံ ဝမတိ၊ ဝစ္စမဂ္ဂေန ဥစ္စာရော၊ ပဿာဝမဂ္ဂေန ပဿာဝေါ၊ သကလကာယေ လောမကူပေဟိ သေဒဇလ္လိကာတိ ဧဝံပကာရံ အသုစိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ပဌမဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ နိဿန္ဒဒိဝသာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယဒိဝသေ နိဿန္ဒေန္တော’’တိ။ ဝိကုဏိတမုခေါတိ ဇိဂုစ္ဆာဝသေန သင်္ကုစိတမုခေါ။ တေနာဟ ‘‘ဇေဂုစ္ဆီ’’တိ။ မင်္ကုဘူတောတိ ဝိမနကဇာတော ‘‘ဣမမ္ပိ နာမ ပေါသေမီ’’တိ။ ရတ္တောတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမာကာရေန ဆန္ဒရာဂေန ရတ္တော။ ဂိဒ္ဓါတိ အဘိကင်္ခနသဘာဝေန အဘိဂိဇ္ဈနေန ဂိဒ္ဓါ ဂေဓံ အာပန္နော။ ဂဓိတောတိ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေန ဂန္ထိတော ဝိယ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတောတိ ရသတဏှာယ မုစ္ဆံ မောဟံ အာပန္နော။ ဝိရတ္တောတိ ဝိဂတရာဂေါ။ အဋ္ဋီယမာနောတိ ဒုက္ခိယမာနော။ ဟရာယမာနောတိ လဇ္ဇမာနော။ ဇိဂုစ္ဆမာနောတိ ဟီဠေန္တော။

နဝဒွါရေဟီတိ ပါကဋာနံ မဟန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ လောမကူပဝိဝရေဟိပိ သန္ဒတေဝါတိ။ နိလီယတီတိ အတ္တာနံ အဒဿေန္တော နိဂူဟတိ၊ သင်္ကုစတိ ဝါ။ ဧဝန္တိ ဧကေန ဒွါရေန ပဝေသနံ အနေကေဟိ ဒွါရေဟိ အနေကဓာ နိက္ခာမနံ၊ ပကာသနံ ပဝေသနံ၊ နိဂူဠှံ နိက္ခာမနမ္ပီတိ သောမနဿဇာတေန ပဝေသနံ၊ မင်္ကုဘူတေန နိက္ခာမနံ၊ သာရတ္တေန ပဝေသနံ၊ ဝိရတ္တေန နိက္ခာမနန္တိ ဣမေဟိ ပကာရေဟိ။

၃၀၄။ ပရိဘောဂကာလေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဝိဋ္ဌမတ္တောပိ နာမ ပဝေသဒွါရံ ဇေဂုစ္ဆံ ကရောတိ၊ ပဂေဝ လဒ္ဓပရိဝါသော ပရိပါကပ္ပတ္တော ဣတရဒွါရာနီတိ ဒဿေတိ။ ဧသ အာဟာရော။ ဂန္ဓဟရဏတ္ထန္တိ ဝိဿဂန္ဓာပနယနတ္ထံ။ ကာယဂ္ဂိနာတိ ဂဟဏိတေဇာနုဂတေန ကာယုသ္မာနာ။ ဖေဏုဒ္ဒေဟကန္တိ ဖေဏာနိ ဥဋ္ဌပေတွာ ဥဋ္ဌပေတွာ။ ပစ္စိတွာတိ ပရိပါကံ ဂန္တွာ။ ဥတ္တရမာနောတိ ဥပ္ပိလဝန္တော။ သေမှာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကရီသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သေဒဇလ္လိကာဒိကေ။ ဣမာနိ ဒွါရာနိ မုခါဒီနိ။ ဧကစ္စန္တိ ပဿာဝမဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ စောက္ခဇာတိကာ ပန မုခါဒီနိပိ ဓောဝိတွာ ဟတ္ထံ ပုန ဓောဝန္တိယေဝ။ ပုန ဧကစ္စန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂံ။ ဒွတ္တိက္ခတ္တုန္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ၊ တိက္ခတ္တုံ ဝါ။ ဧတ္ထ စ အာဟာရတ္ထာယ ဂမနပရိယေသနာနံ ပဋိက္ကူလတာ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလတာ ဝုတ္တာ။ ပရိဘောဂဿ တန္နိဿယတော၊ အာသယနိဓာနာနံ တံသမ္ဗန္ဓတော၊ ဣတရေသံ တဗ္ဗိကာရတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိမိဘက္ခဘာဝေါပိ ဟိဿ ဝိကာရပက္ခေယေဝ ဌပေတဗ္ဗောတိ။

၃၀၅။ တံ နိမိတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟိ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောန္တဿ ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဥပဋ္ဌိတံ ကဗဠီကာရာဟာရသညိတံ ဘာဝနာယ နိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ၊ န ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေနပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ စ သတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တေန ဈာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ ဘဝတိ၊ ကသ္မာ? ဘာဝနာယ နာနာကာရတော၊ သဘာဝဓမ္မဘာဝေန စ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဂမ္ဘီရဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရဿ သဘာဝဓမ္မတာယ ဂမ္ဘီရတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ယဒိပိ ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဘာဝနာ ပဝတ္တတိ။ ယေ ပန ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ကဗဠီကာရာဟာရပညတ္တိ၊ တေ ဧဝ ဓမ္မာ ပဋိက္ကူလာ၊ န ပညတ္တီတိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏမုခေနပိ သဘာဝဓမ္မေယေဝ အာရဗ္ဘ ဘာဝနာယ ပဝတ္တနတော၊ သဘာဝဓမ္မာနဉ္စ သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝတော န တတ္ထ ဈာနံ အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ။ ဂမ္ဘီရဘာဝတော ဟိ ပုရိမသစ္စဒွယံ ဒုဒ္ဒသံ ဇာတန္တိ။ ယဒိ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ ကထံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ‘‘သညာ’’ ဣစ္စေဝ ဝေါဟရီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။

ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရသတဏှာယာတိ မဓုရာဒိရသဝိသယာယ တဏှာယ။ ပတိလီယတီတိ သင်္ကုစတိ အနေကာကာရံ တတ္ထ ပဋိက္ကူလတာယ သဏ္ဌိတတ္တာ။ ပတိကုဋတီတိ အပသက္ကတိ န ဝိသရတိ။ ပတိဝတ္တတီတိ နိဝတ္တတိ။ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကောတိ မဟတော ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရဿ နိတ္ထရဏပ္ပယောဇနော။ ဝိဂတမဒေါတိ မာနမဒါဒီနံ အဘာဝေန နိမ္မဒေါ၊ မဒါဘာဝဂ္ဂဟဏေနေဝ စဿ ဒဝမဏ္ဍနဝိဘူသနာဒီနမ္ပိ အဘာဝေါ ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဗဠီကာရာဟာရပရိညာမုခေနာတိ ဝုတ္တနယေန ပဋိက္ကူလာကာရတော ကဗဠီကာရာဟာရဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနဒွါရေန။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါတိ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု နိယုတ္တော၊ တပ္ပယောဇနော ဝါ ရာဂေါ။ ပရိညံ သမတိက္ကမံ ဂစ္ဆတိ။ ရသတဏှာယ ဟိ သမ္မဒေဝ ဝိဂတာယ ရူပတဏှာဒယောပိ ဝိဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာယ ဥက္ကံသဂမနတော။ သတိ စ ဝိသယိသမတိက္ကမေ ဝိသယော သမတိက္ကန္တော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သော ပဉ္စကာမဂုဏပရိညာမုခေန ရူပက္ခန္ဓံ ပရိဇာနာတီ’’တိ။ ရူပါယတနာဒီသု ဟိ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တေသု တန္နိဿယဘူတာနိ၊ တဂ္ဂါဟကာ ပသာဒါ စ သုခေနေဝ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တီတိ။ အပရိပက္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာသယနိဓာနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အပရိပက္ကံ တာဝ ဥဒရိယမေဝ။ အာသယဂ္ဂဟဏေန ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာနံ၊ ပရိပက္ကဂ္ဂဟဏေန ကရီသမုတ္တာနံ၊ ဖလဂ္ဂဟဏေန ကေသာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ပရိဂ္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဂတာသတိဘာဝနာပိ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ အသုဘသညာယာတိ အသုဘဘာဝနာယ၊ အဝိညာဏကအသုဘဘာဝနာနုယောဂဿာတိ အတ္ထော။ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏေန ကာယဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝသလ္လက္ခဏတော။ ဣမံ ပန ပဋိပတ္တိန္တိ ဣမံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာဘာဝနံ။ အမတပရိယောသာနတန္တိ နိဗ္ဗာနနိဋ္ဌိတံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာဘာဝနာသင်္ခါတံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမန္တိ အတ္ထော။

အာဟာရေပဋိက္ကူလဘာဝနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၃၀၆။ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဿ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော အနုပ္ပတ္တော’’တိ ဥဒ္ဒေသော နာမ နိဒ္ဒေသတ္ထော မုဒုမဇ္ဈပညာဗာဟုလ္လတော ၊ အာဂတော စ ဘာရော အဝဿံ ဝဟိတဗ္ဗောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတိပိ ဝိသယဘေဒေန ဝဝတ္ထာနဿ ဘေဒေ ဝဝတ္ထာနဘာဝသာမညေန ပန တံ အဘိန္နံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ သတိပိ ဝိသယဘေဒေ အတ္ထသိဒ္ဓိယံ တဿ ဧကဝိသယတာဝါတိ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဒွတ္တိံသာကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ယောဂိနော ယဒိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသေသု မနသိကာရော ပဝတ္တတိ၊ အပရဘာဂေ ပန ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကသ္မိံယေဝ ကောဋ္ဌာသေ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ န သဗ္ဗေသု၊ ဧဝမိဓာပီတိ။ တတ္ထ သိယာ – ယထာ ပဋိက္ကူလဘာဝသာမညေန ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနေ အဘေဒတော မနသိကာရော ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဣဓ ဓာတုဘာဝသာမညေန အဘေဒတော မနသိကာရော ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ။ တတ္ထ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမတော ပဋ္ဌာယ ပဋိက္ကူလဝသေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော၊ ဣဓ ပန သဘာဝသရသလက္ခဏတော ဓာတုယော မနသိ ကာတဗ္ဗာ၊ န ဓာတုဘာဝသာမညတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဘာဝူပလက္ခဏဝသေန သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကိံ ဝါ ဧတေန ပပဉ္စေန၊ အညေဟိ ဧကူနစတ္တာလီသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေဟိ အသံသဋ္ဌံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ နာမ ဧကံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဝဝတ္ထာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဿ ဘာဝနာနိဒ္ဒေသော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ ဘာဝနာဝ? သစ္စံ ဘာဝနာဝ၊ သကိံ ပဝတ္တံ ပန ဝဝတ္ထာနံ၊ တဿ ဗဟုလီကာရော ဘာဝနာတိ ဝစနဘေဒေန ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန ဘာဝနာ နိဒ္ဒိသီယတိ တဿာ ဝစီဂေါစရာတိက္ကန္တဘာဝတောတိ? နာယံ ဒေါသော ဘာဝနတ္ထေ ဘာဝနာဝေါဟာရတော။ ဘာဝနတ္ထော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ဣဓ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ အဓိပ္ပေတော။

သဘာဝူပလက္ခဏဝသေနာတိ ကက္ခဠတ္တာဒိကဿ သလက္ခဏဿ ဥပဓာရဏဝသေန။ ဣဒံ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပထဝီကသိဏာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ န ပဏ္ဏတ္တိမတ္တသလ္လက္ခဏဝသေန၊ နီလကသိဏာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ န နီလာဒိဝဏ္ဏသလ္လက္ခဏဝသေန၊ နာပိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိသာမညလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ ပထဝီအာဒီနံ သဘာဝသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဘာဝူပလက္ခဏဝသေနာ’’တိ၊ ကက္ခဠတ္တာဒိကဿ သလက္ခဏဿ ဥပဓာရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ ဉာဏဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ယေဝါပနကဝိနိစ္ဆယော၊ နာပိ ဝိတက္ကာဒိဝိနိစ္ဆယော ။ ဓာတုမနသိကာရောတိ ဓာတူသု မနသိကာရော၊ စတဿော ဓာတုယော အာရဗ္ဘ ဘာဝနာမနသိကာရောတိ အတ္ထော။ ကာတဗ္ဗတော ကမ္မံ၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော ဌာနဉ္စာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ သဘာဝသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တံ ယောဂကမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘ဓာတုမနသိကာရော၊ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ၊ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ။ တယိဒံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ။ ‘‘ဒွိဓာ အာဂတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဓာတုဝိဘင်္ဂေ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန အာဂတံ၊ တသ္မာ ‘‘တိဓာ အာဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ တတ္ထာပိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဓာတူနံ ပဘေဒတော အနဝသေသပရိယာဒါနဿ ကတတ္တာ၊ ဗာဟိရာနဉ္စ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ။ အထ ဝါ ဒွိဓာ အာဂတန္တိ ဧတ္ထ ဒွိဓာဝ အာဂတန္တိ န ဧဝံ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗော၊ အထ ခေါ ဒွိဓာ အာဂတမေဝါတိ၊ တေန တတိယဿာပိ ပကာရဿ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သော စ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယော ‘‘သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ ဧတ္ထ အာဝုတ္တိဝသေန၊ စ-သဒ္ဒေနေဝ ဝါ သင်္ဂဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန အတိသင်္ခေပပဋိက္ခေပမုခေန လဗ္ဘမာနော ဝိတ္ထာရဘာဂေါ၊ တံ ဝိတ္ထာရနယန္တောဂဓမေဝ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွိဓာ အာဂတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘နာတိတိက္ခပညဿ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဝသေန ဝိတ္ထာရတော အာဂတ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနေ’’တိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သတိပဋ္ဌာန(ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၃။၁၁၁ အာဒယော) ကာယဂတာသတိသုတ္တာဒီသုပိ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) တထေဝ အာဂတတ္တာ။ ရာဟုလောဝါဒေတိ မဟာရာဟုလောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော)။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေတိ ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော)၊ အဘိဓမ္မေ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) စ။

ကာမံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ အတ္ထေန ဥပမံ ပရိဝါရေတွာ ဒေသနာ အာဂတာ၊ ဥပမာ စ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျတ္ထဝိဘာဝနတ္ထာတိ ဥပမံ တာဝ ဒဿေတွာ ဥပမေယျတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိ အာနီတာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဓာတုဝသေန၊ တတ္ထပိ စတုမဟာဘူတဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ? သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ၊ ဧတ္ထ ဓာတုဝသေန၊ တတ္ထာပိ ဩဠာရိကဘာဝေန သုပါကဋတာယ၊ ဧကစ္စဝေနေယျဇနစရိတာနုကုလတာယ စ မဟာဘူတဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပထဝီဓာတူတိအာဒီသု ဓာတုတ္ထော နာမ သဘာဝတ္ထော၊ သဘာဝတ္ထော နာမ သုညတတ္ထော၊ သုညတတ္ထော နာမ နိဿတ္တတ္ထော။ ဧဝံ သဘာဝသုညတနိဿတ္တတ္ထေန ပထဝီယေဝ ဓာတု ပထဝီဓာတု။ အာပေါဓာတုအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပထဝီဓာတူတိ သဟဇရူပဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာ ဓာတု၊ တထာ အာပေါဓာတူတိ အာဗန္ဓနဓာတု၊ တေဇောဓာတူတိ ပရိပါစနဓာတု၊ ဝါယောဓာတူတိ ဝိတ္ထမ္ဘနဓာတူတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသော၊ ဘာဝတ္ထော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဂမိဿတိ။

ဧဝံ တိက္ခပညဿာတိအာဒီသု ဧဝန္တိ ယထာဒဿိတံ ပါဠိံ ပစ္စာမသတိ။ နာတိတိက္ခပညဿ ဝိတ္ထာရဒေသနာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တိက္ခပညဿာ’’တိ။ ယထာ ဝတ္ထယုဂံ အရဟတီတိ ဝတ္ထယုဂိကော၊ ဧဝံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ အရဟတိ၊ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနပယောဇနောတိ ဝါ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကော၊ တဿ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။

ဆေကောတိ တံတံသမညာယ ကုသလော၊ ယထာဇာတေ သူနသ္မိံ နင်္ဂုဋ္ဌခုရဝိသာဏာဒိဝန္တေ အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမုဒါယေ အဝိဘတ္တေ ဂါဝီသမညာ၊ န ဝိဘတ္တေ၊ ဝိဘတ္တေ ပန အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမညာတိ ဇာနနကော။ ဂေါဃာတကောတိ ဇီဝိကတ္ထာယ ဂုန္နံ ဃာတကော။ အန္တေဝါသီတိ ကမ္မကရဏဝသေန တဿ သမီပဝါသီ တဿ တန္နိဿာယ ဇီဝနတော။ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ အညံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ။ မဟာပထာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနသင်္ခါတေတိ စတုန္နံ မဟာပထာနံ တာယ ဧဝ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌာနသင်္ခါတေ။ ယသ္မာ တေ စတ္တာရော မဟာပထာ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ သမောဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ စတုမဟာပထာနံ၊ တသ္မိံ စတုမဟာပထေ။ ဝိလီယန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိဘဇ္ဇန္တီတိ ဗီလာ၊ ဘာဂါ၊ ဝ-ကာရဿ ဗ-ကာရံ၊ ဣ-ကာရဿ စ ဤ-ကာရံ ကတွာ။ တမေဝ ဟိ ဘာဂတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဌိတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဌိတော ဝါ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၂၈) ဝိယ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ၊ ဂတိနိဝတ္တိအတ္ထတာယ ဝါ ဌာ-သဒ္ဒဿ အညတ္ထ ဌပေတွာ ဂမနံ သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ ဗောဓကော၊ ဣဓ ပန ယထာ တထာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရဗောဓကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဌိတတ္တာယထာဌိတ’’န္တိ ။ တတ္ထ အာကာရေနာတိ ဌာနာဒိနာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရေန။ ဌာနာဒယော ဟိ ဣရိယာသင်္ခါတာယ ကာယိကကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဣရိယာပထာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဌိတန္တိ ယထာပဝတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ပဏိဓာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာဌိတတ္တာဝ ယထာပဏိဟိတ’’န္တိ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယဿ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ဌိတန္တိ ဝါ ကာယသင်္ခါတာနံ ရူပဓမ္မာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စဝသေန အဝဋ္ဌာနပရိဒီပနံ။ ပဏိဟိတန္တိ ပစ္စယကိစ္စဝသေန တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ပကာရတော နိဟိတံ ပဏိဟိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓာတုသောတိ ဓာတုံ ဓာတုံ ပထဝီအာဒိဓာတုံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခတိ ဉာဏစက္ခုနာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ပဿတိ။

ယထာ ဆေကောတိအာဒိနာ ပါဠိယာ သဒ္ဒတ္ထဝိဝရဏဝသေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဣဒါနိ ဘာဝတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဂေါဃာတကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေါသေန္တဿာတိ မံသူပစယပရိဗြူဟနာယ ကုဏ္ဍကဘတ္တကပ္ပာသဋ္ဌိအာဒီဟိ သံဝဍ္ဎေန္တဿ။ ဝဓိတံ မတန္တိ ဟိံသိတံ ဟုတွာ မတံ။ မတန္တိ စ မတမတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိ။ ဂါဝီတိ သညာ န အန္တရဓာယတိ ယာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဥပါဒါယ ဂါဝီသမညာ၊ မတမတ္တာယပိ ဂါဝိယာ တေသံ သန္နိဝေသဿ အဝိနဋ္ဌတ္တာ။ ဗိလာသောတိ ဗိလံ ဗိလံ ကတွာ။ ဝိဘဇိတွာတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာတတော မံသံ ဝိဝေစေတွာ၊ တတော ဝါ ဝိဝေစိတံ မံသံ ဘာဂသော ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မံသသညာ ပဝတ္တတီ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿပိ အပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂန္တိ သန္တတိသမူဟကိစ္စဃနာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနံ ဝိဝေစနံ။ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခတောတိ ယထာဝုတ္တံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ သတ္တသညာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တသညာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တသတ္တသညာယပိ တဒါ အန္တရဓာနံ ယုတ္တမေဝ ယာထာဝတော ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သမ္ပာဒနတော။ ဧဝံ ဟိ သတိ ယထာဝုတ္တဩပမ္မတ္ထေန ဩပမေယျတ္ထော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓာတုဝသေနေဝ စိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။

၃၀၇။ ဧဝံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ သင်္ခေပတော အာဂတဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော အာဂတဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာဟတ္ထိပဒူပမေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ရာဟုလောဝါဒ- (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော) ဓာတုဝိဘင်္ဂေသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝိတ္ထာရတော အာဂမနမေဝ ဥပသံဟရတိ၊ န သဗ္ဗံ ဒေသနာနယံ အညထာပိ တတ္ထ ဒေသနာနယဿ အာဂတတ္တာ။

တတြာတိ တသ္မိံ ယထာဒဿိတေ မဟာဟတ္ထိပဒူပမပါဌေ။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ပဒဒွယေနာပိ တံတံပါဋိပုဂ္ဂလိကဓမ္မော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပိ နိယကဿ အဓိဝစန’’န္တိ။ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပန အတ္တနိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝူပဂမနဝသေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ။ တံတံသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပစ္စတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနိ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။ ကက္ခဠန္တိ ကထိနံ။ ယသ္မာ တံ ထဒ္ဓဘာဝေန သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခရိဂတန္တိ ခရီသု ခရသဘာဝေသု ဂတံ တပ္ပရိယာပန္နံ၊ ခရသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ခရသဘာဝံ ဖရုသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဖရုသာကာရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဖရုသ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယံ အာကာရဝစန’’န္တိ။ ဥပါဒိန္နံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ။ တံ ပန ကမ္မသမုဋ္ဌာနတံ သန္ဓာယ ဥပါဒိန္နမ္ပိ အတ္ထိ အနုပါဒိန္နမ္ပိ၊ တဏှာဒီဟိ အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန သဗ္ဗမ္ပေတံ ဥပါဒိန္နမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါဒိန္နန္တိ ဒဠှံ အာဒိန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဟိတံ ‘‘အဟ’’န္တိ ပရာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ သေယျထိဒန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာဝါစီတိ အာဟ ‘‘တံ ကတမန္တိ စေတိ အတ္ထော’’တိ။ တတောတိ ပစ္ဆာ။ တန္တိ တံ အဇ္ဈတ္တိကာဒိဘေဒတော ဒဿိတံ ပထဝီဓာတုံ။ ဒဿေန္တောတိ ဝတ္ထုဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော။ ကိဉ္စာပိ မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဣဓ ပါဠိယံ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋံ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄) ပန ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဂဟိတန္တိ တမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ထဒ္ဓဘာဝါဓိကတာယ ပထဝီဓာတုကောဋ္ဌာသေသုယေဝ ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ ပက္ခိပိတွာ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပထဝီဓာတု နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပါဠိယံ မတ္ထလုင်္ဂဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဣဓ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခံ ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ ပက္ခိပိတွာ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ပထဝီဓာတု နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော။ ပုန ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စီတိ အဝသေသေသု တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ တိပ္ပကာရေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ န ဟိ တေ တယော ကောဋ္ဌာသာ။

ဝိဿန္ဒနဘာဝေနာတိ ပဂ္ဃရဏသဘာဝေန။ အပ္ပောတီတိ ဝိသရတိ။ ပပ္ပောတီတိ ပါပုဏာတိ၊ သသမ္ဘာရအာပဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ဝိဿန္ဒနဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝီသင်္ခါတံ တံ တံ ဌာနံ ဝိသရတိ၊ ပါပုဏာတိ စ၊ လက္ခဏာပဝသေနေဝ ဝါ။ သောပိ ဟိ သဟဇာတအညမညနိဿယာဒိပစ္စယတာယ သေသဘူတတ္တယသင်္ခါတံ တံ တံ ဌာနံ ဒြဝဘာဝသိဒ္ဓေန ဝိဿန္ဒနဘာဝေန အာဗန္ဓတ္တံ၊ အာသတ္တတ္တံ၊ အဝိပ္ပကိဏ္ဏဉ္စ ကရောန္တံ ‘‘အပ္ပောတိ ပပ္ပောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ။

တေဇနဝသေနာတိ နိသိတဘာဝေန တိက္ခဘာဝေန။ ဝုတ္တနယေနာတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန ‘‘နာနာဝိဓေသူ’’တိ အာပေါဓာတုယံ ဝုတ္တနယေန။ ကုပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ ဥသုမဇာတောတိ ဥသ္မာဘိဘူတော။ ဇီရတီတိ ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ တေဇောဓာတုဝသေန လဗ္ဘမာနာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဇရာပဝတ္တိ ပါကဋဇရာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သရီရေ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဿ ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေန ဇီရီယတီတိ စ ဧကာဟိကာဒိဇရရောဂေန ဇရီယတီတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ သတက္ခတ္တုံ တာပေတွာ တာပေတွာ သီတုဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋာ သပ္ပိ ‘‘သတဓောတသပ္ပီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အသိတန္တိ ဘုတ္တံ။ ခါယိတန္တိ ခါဒိတံ။ သာယိတန္တိ အဿာဒိတံ။ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ အသမ္မာပရိပါကောပိ ပန ဝိသမဝေပါကိနိယာ တဿာ ဧဝ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသာဒိဘာဝေနာတိ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကဝသေန။ ဝိဝေကန္တိ ပုထုဘာဝံ အညမညံ ဝိသဒိသဘာဝံ။ အသိတာဒိဘေဒဿ ဟိ အာဟာရဿ ပရိဏာမေ ရသော ဟောတိ၊ တံ ပဋိစ္စ ရသဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘ရသဿ ပရိဏာမေ ရုဓိရ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။

ဝါယနဝသေနာတိ သမုဒီရဏဝသေန၊ သဝေဂဂမနဝသေန ဝါ။ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေကခိပနာဒိပဝတ္တနကဝါတာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တသေမှလသိကာကေဝလဒုဂ္ဂန္ဓာဒိနီဟရဏကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိပိ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေါ ဥဒရပရိယာယော၊ ကောဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပန အန္တန္တရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ တဒဝသိဋ္ဌော ဥဒရပ္ပဒေသော ဣဓ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ’’တိ။ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာလောကနဝိလောကနဥဒ္ဓရဏာတိဟရဏာဒိကာ သဗ္ဗာ ကာယိကကိရိယာ သင်္ဂဟိတာ။ ‘‘အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဝါ’’တိ ဧတေန အဿာသပဿာသာနံ သရီရံ မုဉ္စိတွာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ သမ္ဘဝေါ အတ္ထီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘ပဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသိကဝါတော၊ ဒီဃနာသိကဿ နာသိကဂ္ဂံ၊ ဣတရဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ ဖုသန္တော ပဝတ္တတီ’’တိ ဝစနံ? တံ နိက္ခမနာကာရေန ပဝတ္တိယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ၊ သန္တာနေ ပဝတ္တဥတုသမုဋ္ဌာနဿ စ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာပေါဓာတုအာဒီနံ တိဿန္နံ ဓာတူနံ နိဒ္ဒေသံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ အာပေါဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘ယံ ဝါ ပနည’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဘဝဿ၊ တေဇောဓာတုနိဒ္ဒေသေ သရီရေ ပါကတိကဥသ္မာယ၊ ဝါယောဓာတုနိဒ္ဒေသေ ဓမနိဇာလာနုသဋဿ တတ္ထ တတ္ထ စမ္မခီလပီဠကာဒိနိဗ္ဗတ္တကဝါယုနော သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမိဉ္ဇနာဒိနိဗ္ဗတ္တကဝါတာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဝ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ ‘‘ပုရိမာ ပဉ္စ စတုသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝစနံ? န ဟိ သမိဉ္ဇနာဒိနိဗ္ဗတ္တကာ ဧဝ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာ၊ အထ ခေါ တဒညေပီတိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝီသတိယာ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိတ္ထာရတော အာဂတေ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ တေန အယံ ဝဏ္ဏနာ န ကေဝလံ မဟာဟတ္ထိပဒူပမဿေဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀ အာဒယော)၊ အထ ခေါ မဟာရာဟုလောဝါဒ- (မ။ နိ။ ၂။၁၁၃ အာဒယော) ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တာနမ္ပိ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော) အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ဟောတိယေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဘာဝနာနယေပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ရာဟုလောဝါဒဓာတုဝိဘင်္ဂေသုပီ’’တိ။

၃၀၈။ ဘာဝနာနယေတိ ဘာဝနာယ နယေ။ ယေန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ၊ တသ္မိံ ဘာဝနာဝိဓိမှီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ။ ယသ္မာ ယေသံ ‘‘တိက္ခပညော နာတိတိက္ခပညော’’တိ ဣမေသံ ဒုဝိဓာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒွိဓာ အာဂတံ ဒွိဓာ ဒေသိတံ၊ တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသောပိ တေသံ ဒွိဓာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တိက္ခပညဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ လောမာ ပထဝီဓာတူတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ။ ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဓာတုပရိဂ္ဂဟောတိ ‘‘ကေသာ ပထဝီဓာတု၊ လောမာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ ဝိတ္ထာရတော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော။ ပပဉ္စတောတိ ဒန္ဓတော သဏိကတော။ ယံ ထဒ္ဓလက္ခဏန္တိ ကေသာဒီသု ယံ ထဒ္ဓလက္ခဏံ ကက္ခဠဘာဝေါ။ ယံ အာဗန္ဓနလက္ခဏန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ မနသိ ကရောတောတိ ဝတ္ထုံ အနာမသိတွာ ဧဝံ လက္ခဏမတ္တတော မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ အဿာတိ တိက္ခပညဿ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ တဒေဝ လက္ခဏံ ဝိဘူတံ ဟောတိ၊ တဿ ဝါ လက္ခဏဿ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌာနတော တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ မနသိကာရသင်္ခါတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဘူတံ ဝိသဒံ ဟောတိ၊ တိက္ခပညဿ ဣန္ဒြိယပါဋဝေန သံခိတ္တရုစိဘာဝတော။ သဗ္ဗသော မန္ဒပညဿ ဘာဝနာဝ န ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘နာတိတိက္ခပညဿာ’’တိ။ ဧဝံ မနသိ ကရောတောတိ ဝုတ္တနယေန သင်္ခေပတော မနသိ ကရောတော။ အန္ဓကာရံ အဝိဘူတံ ဟောတီတိ အနုပဋ္ဌာနတော အန္ဓံ ဝိယ ကရောန္တံ အပါကဋံ ဟောတိ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယောဇနာ။ ပုရိမနယေနာတိ ‘‘ကေသာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ ဝတ္ထုအာမသနေန ဝိတ္ထာရတော မနသိ ကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ နာတိတိက္ခပညဿ အခိပ္ပနိသန္တိတာယ ဝိတ္ထာရရုစိဘာဝတော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဒွီသု ဘိက္ခူသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေယျာလမုခန္တိ ပေယျာလပါဠိယာ မုခဘူတံ ဒွါရဘူတံ အာဒိတော ဝါရံ၊ ဝါရဒွယံ ဝါ။ ဝိတ္ထာရေတွာတိ အနဝသေသတော သဇ္ဈာယိတွာ။ ဥဘတောကောဋိဝသေနေဝါတိ တဿ တဿ ဝါရဿ အာဒိအန္တဂ္ဂဟဏဝသေနေဝ။ ဩဋ္ဌပရိယာဟတမတ္တန္တိ ဩဋ္ဌာနံ သမ္ဖုသနမတ္တံ။ ယထာ ဂန္ထပရိဝတ္တနေ တိက္ခပညဿ ဘိက္ခုနော သင်္ခေပေါ ရုစ္စတိ၊ န ဝိတ္ထာရော။ ဣတရဿ စ ဝိတ္ထာရော ရုစ္စတိ၊ န သင်္ခေပေါ၊ ဧဝံ ဘာဝနာနယေပီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ တိက္ခပညဿ သင်္ခေပေါ၊ နာတိတိက္ခပညဿ စ ဝိတ္ထာရော သပ္ပာယော၊ တသ္မာ။ ယသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတုကာမဿ သီလဝိသောဓနာဒိပုဗ္ဗကိစ္စံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ ဣဓ န အာမဋ္ဌံ။ ယသ္မာ ပန ဝိဝေကဋ္ဌကာယဿ၊ ဝိဝေကဋ္ဌစိတ္တဿေဝ စ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ ၊ န ဣတရဿ၊ တသ္မာ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေနာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ရဟောဂတေနာတိ ရဟသိ ဂတေန၊ ဧကာကိနာ ဘာဝနာနုကူလဋ္ဌာနံ ဥပဂတေနာတိ အတ္ထော။ ပဋိသလ္လီနေနာတိ ပတိ ပတိ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိသေဓေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ သလ္လီနေန၊ တတ္ထ သံသိလိဋ္ဌစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သကလမ္ပိ အတ္တနော ရူပကာယံ အာဝဇ္ဇေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ၊ အဓော ကေသမတ္ထကာ၊ တိရိယံ တစပရိယန္တံ သဗ္ဗမ္ပိ အတ္တနော ကရဇကာယံ ဓာတုဝသေန မနသိ ကရောန္တော ယသ္မာ စာတုမဟာဘူတိကော အယံ ကာယော၊ တသ္မာ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတု တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတူ’’တိ စတုမဟာဘူတဝသေန သမန္နာဟရိတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာသံ ဓာတူနံ လက္ခဏတော၊ ဥပဋ္ဌာနာကာရတော စ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ထဒ္ဓဘာဝေါတိ လက္ခဏမာဟ။ ထဒ္ဓတ္တလက္ခဏာ ဟိ ပထဝီဓာတု။ ခရဘာဝေါတိ ဥပဋ္ဌာနာကာရံ၊ ဉာဏေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရန္တိ အတ္ထော။ ဒြဝဘာဝေါ လက္ခဏံ အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏသဘာဝတ္တာ။ အာဗန္ဓနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ ဥဏှဘာဝေါ လက္ခဏံ တေဇောဓာတုယာ ဥသ္မာသဘာဝတ္တာ။ ပရိပါစနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ ဝိတ္ထမ္ဘနံ လက္ခဏံ ဝါယောဓာတုယာ ဥပတ္ထမ္ဘနသဘာဝတ္တာ။ သမုဒီရဏံ ဥပဋ္ဌာနာကာရော၊ ဥပဋ္ဌာနာကာရော စ နာမ ဓာတူနံ သကိစ္စကရဏဝသေန ဉာဏဿ ဝိဘူတာကာရော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဘယဂ္ဂဟဏံ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော။ ဧကစ္စဿ ဟိ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တဿ တာ သဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧကစ္စဿ သကိစ္စကရဏတော၊ ယော ရသောတိ ဝုစ္စတိ။ တတြာယံ ယောဂီ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တော အာဒိတော ပစ္စေကံ သလက္ခဏတော၊ သရသတောပိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ ခရဘာဝေါ ဝါ…ပေ… ဧဝံ သံခိတ္တေန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။ တတ္ထ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပရိဂ္ဂါဟကဘူတေန ဉာဏေန ဓာတုယော လက္ခဏတော၊ ရသတော ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတွာ။ အယံ တာဝ သံခိတ္တတော ဘာဝနာနယေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော။

ဧဝံ ပန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ပထဝီဓာတု ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ ခရဘာဝေါ ဝါ၊ အာပေါဓာတု ဒြဝဘာဝေါ ဝါ အာဗန္ဓနဘာဝေါ ဝါ၊ တေဇောဓာတု ဥဏှဘာဝေါ ဝါ ပရိပါစနဘာဝေါ ဝါ၊ ဝါယောဓာတု ဝိတ္ထမ္ဘနဘာဝေါ ဝါ သမုဒီရဏဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဧဝံ လက္ခဏာဒီဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဓာတုယော မနသိ ကရောန္တေန ကာလသတမ္ပိ ကာလသဟဿမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကာတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ မနသိ ကရောတော ယံ လက္ခဏာဒီသု သုပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒေဝ ဂဟေတွာ ဣတရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ‘‘ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ မနသိ ကရောန္တေန ဟိ အနုပုဗ္ဗတော၊ နာတိသီဃတော၊ နာတိသဏိကတော၊ ဝိက္ခေပပဋိဗာဟနတော၊ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမနတော၊ အနုပဋ္ဌာနမုဉ္စနတော၊ လက္ခဏတော၊ တယော စ သုတ္တန္တာတိ ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ မနသိကာရကောသလ္လံ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

တတ္ထ အနုပုဗ္ဗတောတိ အနုပဋိပါဋိတော အာစရိယဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတပဋိပါဋိတော၊ သာ စ ဒေသနာပဋိပါဋိယေဝ ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗတော မနသိ ကရောန္တေနာပိ နာတိသီဃတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အတိသီဃတော မနသိ ကရောတော ဟိ အပရာပရံ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော နိရန္တရံ ပဝတ္တတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန အဝိဘူတံ ဟောတိ၊ န ဝိသေသံ အာဝဟတိ။ တသ္မာ နာတိသီဃတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ စ နာတိသီဃတော၊ ဧဝံ နာတိသဏိကတောပိ။ အတိသဏိကတော မနသိ ကရောတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယော န ဟောတိ။ အတိသီဃံ အတိသဏိကဉ္စ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ ပုရိသာ ဧတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပပဋိဗာဟနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပေါ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပေ ဟိ သတိ ကမ္မဋ္ဌာနာ ပရိဟာယတိ ပရိဓံသတိ။ ဧကပဒိကမဂ္ဂဂါမီ ပုရိသော စေတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမနတောတိ ‘‘ယာ အယံ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိကာ ပဏ္ဏတ္တိ၊ တံ အတိက္ကမိတွာ လက္ခဏေသု ဧဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝိဇဟိတွာ ကက္ခဠလက္ခဏာဒီသု ဧဝ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ လက္ခဏာနိ သုပါကဋာနိ သုဝိဘူတာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တဿေဝံ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန စိတ္တံ အာသေဝနံ လဘတိ။ သဗ္ဗော ရူပကာယော ဓာတုမတ္တတော ဥပဋ္ဌာတိ သုညော နိဿတ္တော နိဇ္ဇီဝေါ ယန္တံ ဝိယ ယန္တသုတ္တေန အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော။ သစေ ပန ဗဟိဒ္ဓါပိ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ၊ အထဿ အာဟိဏ္ဍန္တာ မနုဿတိရစ္ဆာနာဒယော သတ္တာကာရံ ဝိဇဟိတွာ ဓာတုသမူဟဝသေနေဝ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေဟိ ကရိယမာနာ ကိရိယာ ဓာတုမယေန ယန္တေန ပဝတ္တိယမာနာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေဟိ အဇ္ဈောဟရိယမာနံ ပါနဘောဇနာဒိ ဓာတုသင်္ဃာတေ ပက္ခိပ္ပမာနော ဓာတုသင်္ဃာတော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထဿ တထာ လဒ္ဓါသေဝနမ္ပိ စိတ္တံ ယဒိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဝါ အတိလီနဝီရိယတာယ ကောသဇ္ဇဝသေန ဝါ ဘာဝနာဝိဓိံ န ဩတရေယျ၊ တဒါ အဓိစိတ္တသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃)၊ အနုတ္တရသီတိဘာဝသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၆။၈၅)၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂသုတ္တန္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၉၄-၁၉၅) ဣမေသု တီသု သုတ္တေသု အာဂတနယေန ဝီရိယသမာဓိယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယော စ သုတ္တန္တာ’’တိ။ ဧဝံ ပန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ တသ္မိံယေဝ လက္ခဏေ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ လဒ္ဓသမတာနိ သုဝိသဒါနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒါ အသဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယံ ထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိယေဝ ဟောန္တိ သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ဧတ္တာဝတာ စာနေန ဥပစာရဇ္ဈာနံ သမဓိဂတံ ဟောတိ ဓာတုလက္ခဏာရမ္မဏံ ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူတိ…ပေ… ဥပစာရမတ္တော သမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

တတ္ထ ဓာတုမတ္တတောတိ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော မတ္တ-သဒ္ဒေါ။ တေန ယံ ဣတော ဗာဟိရကာ၊ လောကိယမဟာဇနော စ ‘‘သတ္တော ဇီဝေါ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝိကပ္ပနာမတ္တေနေဝ သမာရောပေန္တိ၊ တံ နိဝတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဿတ္တတော နိဇ္ဇီဝတော’’တိ။ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝနာဝသေန ဓာတုမတ္တတော ဓာတုလက္ခဏံ မနသိ ဌပေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ တဒေဝ ဓာတုလက္ခဏံ ပတိ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ ဘာဝနာသိဒ္ဓေန ဉာဏစက္ခုနာ အပရာပရံ ပစ္စက္ခတော ပဿိတဗ္ဗံ။

တဿေဝံ ဝါယမမာနဿာတိ တဿ ယောဂိနော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ၊ တတ္ထ စ ဘာဝနာအနုယောဂေ သက္ကစ္စကာရိတာယ၊ သာတစ္စကာရိတာယ၊ သပ္ပာယသေဝိတာယ၊ သမထနိမိတ္တသလ္လက္ခဏေန၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုပဝတ္တနေန၊ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဝုတ္တိတာယ၊ အန္တရာ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇန္တေန ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဥဿောဠှိယံ အဝဋ္ဌာနေန သမ္မဒေဝ ဝါယာမံ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ပဝတ္တေန္တဿ။ ဓာတုပ္ပဘေဒါဝဘာသနပညာပရိဂ္ဂဟိတောတိ ပထဝီအာဒီနံ ဓာတူနံ သဘာဝလက္ခဏာဝဘာသနေန အဝဘာသနကိစ္စာယ ဘာဝနာပညာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု အဝိဇဟနေန သဗ္ဗတော ဂဟိတော မဟဂ္ဂတဘာဝံ အပ္ပတ္တတာယ ဥပစာရမတ္တော သိခါပ္ပတ္တော ကာမာဝစရသမာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပစာရသမာဓီတိ စ ရုဠှီဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပနံ ဟိ ဥပေစ္စ စာရီ သမာဓိ ဥပစာရသမာဓိ၊ အပ္ပနာ စေတ္ထ နတ္ထိ။ တာဒိသဿ ပန သမာဓိဿ သမာနလက္ခဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အပ္ပနာ န ဟောတီတိ? တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ’’တိ။ သဘာဝဓမ္မေ ဟိ တဿ ဂမ္ဘီရဘာဝတော အသတိ ဘာဝနာဝိသေသေ အပ္ပနာဈာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ လောကုတ္တရံ ပန ဈာနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဝသေန၊ အာရုပ္ပံ အာရမ္မဏာတိက္ကမဘာဝနာဝသေန အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ မရဏာနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၇) ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။

ဧဝံ ရူပကာယေ အဝိသေသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ အဋ္ဌိအာဒီနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနဝသေန သင်္ခေပတော သုတ္တေ အာဂတံ ဓာတုမနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာပစ္စယံ ဌိတာ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌာ ကဋ္ဌဝလ္လိတိဏမတ္တိကာယော ဥပါဒါယ ယထာ အဂါရသမညာ၊ န တတ္ထ ကောစိ အဂါရော နာမ အတ္ထိ၊ ဧဝံ ယထာပစ္စယံ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌာနိ ပဝတ္တမာနာနိ အဋ္ဌိနှာရုမံသစမ္မာနိ ပဋိစ္စ သရီရသမညာ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဇီဝေါ။ ကေဝလံ တေဟိ ပရိဝါရိတမာကာသမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဒေသနာ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနပရာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘နိဿတ္တဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စာတိ ပဏှိကဋ္ဌိကာဒိဘေဒံ ပဋိပါဋိယာ ဥဿိတံ ဟုတွာ ဌိတံ အတိရေကတိသတဘေဒံ အဋ္ဌိံ ဥပါဒါယ။ နှာရုဉ္စာတိ တမေဝ အဋ္ဌိသင်္ဃာဋံ အာဗန္ဓိတွာ ဌိတံ နဝသတပ္ပဘေဒံ နှာရုံ။ မံသန္တိ တမေဝ အဋ္ဌိသင်္ဃာဋံ အနုလိမ္ပိတွာ ဌိတံ နဝပေသိသတပ္ပဘေဒံ မံသံ။ စမ္မန္တိ မစ္ဆိကပတ္တကစ္ဆာယာယ ဆဝိယာ သဉ္ဆာဒိတံ သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ ဗဟလစမ္မံ ပဋိစ္စ ဥပါဒါယ။ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အာကာသော ပရိဝါရိတောတိ ယထာ ဘိတ္တိပါဒါဒိဝသေန ဌပိတံ ကဋ္ဌံ၊ တဿေဝ အာဗန္ဓနဝလ္လိ၊ အနုလေပနမတ္တိကာ၊ ဆာဒနတိဏန္တိ ဧတာနိ ကဋ္ဌာဒီနိ အန္တော၊ ဗဟိ စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော အာကာသော အဂါရန္တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ ဂေဟန္တိ ပဏ္ဏတ္တိံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝ ယထာဝုတ္တာနိ အဋ္ဌိအာဒီနိ အန္တော၊ ဗဟိ စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော အာကာသော တာနေဝ အဋ္ဌိအာဒီနိ ဥပါဒါယ ရူပန္တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ သရီရန္တိ ဝေါဟာရံ လဘတိ။ ယထာ စ ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ သင်္ခံ ဂတံ အဂါရံ လောကေ ‘‘ခတ္တိယဂေဟံ၊ ဗြာဟ္မဏဂေဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ‘‘ခတ္တိယသရီရံ ဗြာဟ္မဏသရီရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ၊ နတ္ထေတ္ထ ကောစိ သတ္တော ဝါ ဇီဝေါ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

တေတိ တေ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ယောဇနာ။ တံတံအန္တရာနုသာရိနာတိ အဋ္ဌိနှာရူနံ နှာရုမံသာနံ မံသစမ္မာနန္တိ တေသံ တေသံ ကောဋ္ဌာသာနံ ဝိဝရာနုပါတိနာ ဉာဏသင်္ခါတေန ဟတ္ထေန။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ အနေကက္ခတ္တုံ ဝိနိဝေဌေတွာ။ အထ ဝါ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ပစ္စေကံ အဋ္ဌိအာဒီနံ အန္တရာနုသာရိနာ ဉာဏဟတ္ထေန ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ။ ဧတေသူတိ သကလမ္ပိ အတ္တနော ရူပကာယံ စတုဓာ ကတွာ ဝိဘတ္တေသု ယထာဝုတ္တေသု အဋ္ဌိအာဒီသု စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ကာယေ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ၊ တံ အနန္တရနယေ ဝုတ္တာကာရေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၃၀၉။ ဝိတ္ထာရတော အာဂတေ ပန ‘‘စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ’’တိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဘာဝနာနယော။ ‘‘ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ ဓာတုယော ဥဂ္ဂဏှိတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အာဒိတော ဒွတ္တိံသာကာရာ ဓာတုယော န ဟောန္တီတိ? ဝတ္ထုသီသေန ဓာတူနံယေဝ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ နာယံ ဒေါသော။ ဝုတ္တပ္ပကာရေတိ ‘‘ဂေါစရဂါမတော နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာဒီဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၃) ဝုတ္တပ္ပကာရေ။ ကတသဗ္ဗကိစ္စေနာတိ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကံ ကတံ သဗ္ဗကိစ္စံ ဧတေနာတိ ကတသဗ္ဗကိစ္စော၊ တေနဿ သီလဝိသောဓနာဒိ ပန ကမ္မဋ္ဌာနုဂ္ဂဟဏတော ပဂေဝ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတောတိ သမ္ဘရီယန္တိ ဧတေန ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာတိ သမ္ဘာရော၊ တန္နိမိတ္တံ။ ကိံ ပနေတံ? ပထဝီအာဒိ။ ကေသာဒီသု ဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေသု ‘‘ပထဝီ’’တိ ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာ ပထဝီနိမိတ္တကာ ထဒ္ဓတံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တနတော။ တသ္မာ တတ္ထ ပထဝီသမ္ဘာရော နာမ သဝိသေသာယ တဿာ အတ္ထိတာယ ကေသာဒယော သဟ သမ္ဘာရေဟီတိ သသမ္ဘာရာ။ အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သသမ္ဘာရာနံ သင်္ခေပေါ သသမ္ဘာရသင်္ခေပေါ၊ တတော သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ သင်္ခေပတော ဝီသတိယာ၊ ဒွါဒသသု၊ စတူသု၊ ဆသု စ ကောဋ္ဌာသေသု ယထာက္ကမံ ပထဝီအာဒိကာ စတဿော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဓာတုဝဝတ္ထာနံ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝနာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသူ’’တိအာဒိ။

သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတောတိ သသမ္ဘာရာနံ ကေသာဒီနံ ဝိဘာဂတော ကေသာဒိကေ ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကဇ္ဈံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိဘာဂတော ပထဝီဓာတုဘာဝေန ဝဝတ္ထာပနံ။ အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သလက္ခဏသင်္ခေပတောတိ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန ထဒ္ဓတာဒိ။ တသ္မာ ထဒ္ဓလက္ခဏာဒိဝန္တတာယ သဟ လက္ခဏေဟီတိ သလက္ခဏာ၊ ကေသာဒယော ဒွါစတ္တာလီသ အာကာရာ။ တေသံ သင်္ခေပတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကေသာဒိကေ ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ထဒ္ဓတာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ လက္ခဏံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဘာဝနာ သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဘာဝနာ။ ဧသ နယော အာပေါကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ။ သလက္ခဏဝိဘတ္တိတောတိ ထဒ္ဓလက္ခဏာဒိနာ သလက္ခဏာနံ ကေသာဒီနံ ဝိဘာဂတော ကေသာဒီသု ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေသု ပစ္စေကံ ထဒ္ဓတာဒီနံ စတုန္နံ စတုန္နံ လက္ခဏာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန ဘာဝနာ။

ဧဝံ စတူဟိ အာကာရေဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဘာဝနာနယံ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ကထံ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ တိက္ခပညော ပုဂ္ဂလော တိက္ခတာယ ပရောပရိယတ္တသဗ္ဘာဝတော တိက္ခိန္ဒြိယမုဒိန္ဒြိယတာဝသေန ဒုဝိဓောတိ။ တတ္ထ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမနယော ဝုတ္တော၊ မုဒိန္ဒြိယဿ ဝသေန ဒုတိယော။ ဧဝံ နာတိတိက္ခပညောပိ ပုဂ္ဂလောတိ။ တတ္ထ ယော ဝိသဒိန္ဒြိယော ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဝသေန သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော၊ သလက္ခဏသင်္ခေပတော စ ဘာဝနာနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန နာတိဝိသဒိန္ဒြိယော၊ တဿ ဝသေန သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော၊ သလက္ခဏဝိဘတ္တိတော စ ဘာဝနာနယော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ဧဝံ ဝဝတ္ထာပယတော ဧဝ ဓာတုယော ပါကဋာ ဟောန္တိ သဝိသေသံ ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဘာဝနာဝိဓာနံ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၁၀။ ယဿာတိ နာတိဝိသဒိန္ဒြိယံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဘာဝယတောတိ သသမ္ဘာရသင်္ခေပတော ဘာဝေန္တဿ။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေတွာ ကုသလော ဟောတိ၊ သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ ဧဝံ မနသိကာရကောသလ္လမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွတ္တိံသာကာရေတိ ဓာတုမနသိကာရဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတေ ကေသာဒိကေ ဒွတ္တိံသဝိဓေ ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဒွတ္တိံသာကာရေ’’တိ စ ဣဒံ တေဇဝါယုကောဋ္ဌာသေသု ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ တတ္ထ ဝုတ္တဝိဓာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝစသာ မနသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဥဂ္ဂဟကောသလ္လုဒ္ဒေသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနာဒိဝသေနာ’’တိ ပဒံ၊ တာဝ အာဂတံ သဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ ကာတဗ္ဗံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဝဏ္ဏာဒိဝသေနာတိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသပရိစ္ဆေဒဝသေန။ အယဉ္စ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန မနသိကာရော ဓာတုပဋိက္ကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ သာဓာရဏော ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ နိဗ္ဗတ္တိတဓာတုမနသိကာရမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသာနေ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၁၁။ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဧတေ ‘‘သီသကဋာဟပလိဝေဌနစမ္မံ ကေသာ’’တိ ဧဝံ ဝေါဟရိယမာနာ ဘူတုပါဒါယဓမ္မာ ‘‘မယိ ကေသာ ဇာတာ၊ မယမေတ္ထ ဇာတာ’’တိ ဧဝံ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏသုညာ။ ဣမိနာ ကာရဏဿ စ ဖလဿ စ အဗျာပါရတာယ ဓာတုမတ္တတံ သန္ဒဿေတိ၊ တေန စ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာနမ္ပိ ဧဝမေဝ အဗျာပါရတာ ဒီပိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တာနိ၊ တေသံ ကာရဏာနိ စ တထာ တထာ အာဘုဇိတွာ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပစ္စယဘာဝံ ဝါ ဂစ္ဆန္တီတိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ အစေတနောတိ န စေတနော၊ စေတနာရဟိတော ဝါ။ အဗျာကတောတိ အဗျာကတရာသိပရိယာပန္နော။ သုညောတိ အတ္တသုညော။ တတော ဧဝ နိဿတ္တော။ ထဒ္ဓလက္ခဏာဓိကတာယ ထဒ္ဓါ။ တတော ဧဝ ပထဝီဓာတူတိ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

၃၁၂။ သုညဂါမဋ္ဌာနေတိ ဧတ္ထ သုညဂါမဂ္ဂဟဏံ ပရမတ္ထတော ဝေဒကဝိရဟဒဿနတ္ထံ ကာယဿ။

၃၁၃။ မဓုကဋ္ဌိကေတိ မဓုကဗီဇာနိ။

၃၁၄။ ဂေဟထမ္ဘာနံ အာဓာရဘာဝေန ဌပိတသိလာယော ပါသာဏဥဒုက္ခလကာနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။

၃၁၅။ ဒုဂ္ဂန္ဓာဒိဘာဝေ စဿ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထံ အလ္လဂေါစမ္မဂ္ဂဟဏံ။

၃၁၆။ ယေဘုယျေန မံသပေသီနံ ဗဟလတာယ မဟာမတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။

၃၁၇။ ကုဋ္ဋဒါရူသူတိ ဒါရုကုဋ္ဋိကာယ ကုဋိယာ ဘိတ္တိပါဒဘူတေသု ကဋ္ဌေသု။

၃၁၈။ ပဏှိကဋ္ဌိအာဒီနံ အာဓာရဘာဝေါ ဝိယ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိအာဒီနံ အာဓေယျဘာဝေါပိ အသမန္နာဟာရသိဒ္ဓါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဏှိကဋ္ဌိဂေါပ္ဖကဋ္ဌိံ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘သီသဋ္ဌိဂီဝဋ္ဌိကေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၁၉။ သိန္နဝေတ္တဂ္ဂါဒီသူတိ သေဒိတဝေတ္တကဠီရာဒီသု။

၃၂၁။ ဥရဋ္ဌိသင်္ဃာဋော ပဉ္ဇရသဒိသတာယ ‘‘ဥရဋ္ဌိပဉ္ဇရ’’န္တိ ဝုတ္တော။ တဿ အထိရဘာဝဒဿနတ္ထံ ဇိဏ္ဏသန္ဒမာနိကပဉ္ဇရံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဟိတံ။

၃၂၂။ ယမကမံသပိဏ္ဍေတိ မံသပိဏ္ဍယုဂဠေ။

၃၂၃။ ကိလောမကဿ သေတဝဏ္ဏတာယ ‘‘ပိလောတိကပလိဝေဌိတေ’’တိ ပိလောတိကံ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဧဝမေဝ န ဝက္ကဟဒယာနိ သကလသရီရေ စ မံသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န ဝက္ကဟဒယာနိ ဇာနန္တိ ‘‘မယံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကေန ပဋိစ္ဆန္နာနီ’’တိ၊ န သကလသရီရေ စ မံသံ ဇာနာတိ ‘‘အဟံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကေန ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၃၂၄။ ကောဋ္ဌမတ္ထကပဿန္တိ ကုသူလဿ အဗ္ဘန္တရေ မတ္ထကပဿံ။

၃၂၅။ ဒွိန္နံ ထနာနမန္တရေတိ ဒွိန္နံ ထနပ္ပဒေသာနံ ဝေမဇ္ဈေ၊ ထနပ္ပဒေသော စ အဗ္ဘန္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၂၇။ ဧကဝီသတိအန္တဘောဂေတိ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂေ အန္တမဏ္ဍလေ။

၃၂၈။ အာမာသယေ ဌိတော ပရိဘုတ္တာဟာရော ဥဒရိယန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒရိယံ ဥဒရေ ဌိတံ အသိတပီတခါယိတသာယိတ’’န္တိ။

၃၃၁။ အဗဒ္ဓပိတ္တံ သံသရဏလောဟိတံ ဝိယ၊ ကာယုသ္မာ ဝိယ စ ကမ္မဇရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘အာဗဒ္ဓပိတ္တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ သကလသရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတ’’န္တိ။ ပဋိဗဒ္ဓတာဝစနေန စဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ သတိ သဗ္ဘာဝမေဝ ဒီပေတိ၊ န ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝိယ ဧကန္တကမ္မဇတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပိတ္တကောသကေတိ မဟာကောသာဋကီကောသသဒိသေ ပိတ္တာဓာရေ။ ယူသဘူတောတိ ရသဘူတော။

၃၃၂။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ ဆဍ္ဍနဋ္ဌာနံ စန္ဒနိကာ၊ တဿံ စန္ဒနိကာယံ။

၃၃၃။ ပုဗ္ဗာသယော မန္ဒပညာနံ ကေသဉ္စိဒေဝ ဟောတီတိ ကတွာ အသဗ္ဗသာဓာရဏန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗော အနိဗဒ္ဓါကာသော’’တိ။

၃၃၄။ ပိတ္တံ ဝိယာတိ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ဝိယ။ သကလသရီရန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗံ သရီရပ္ပဒေသံ။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသာနိ တေမေန္တန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေန၊ ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေန စ တေမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာ လေဍ္ဍုခဏ္ဍာဒီနိ တေမယမာနေတိ တေမကတေမိတဗ္ဗာနံ အဗျာပါရတာသာမညနိဒဿနတ္ထံ ဧဝ ဥပမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န ဌာနသာမညနိဒဿနတ္ထံ။ သန္နိစိတလောဟိတေန ဟိ တေမေတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ဟေဋ္ဌာ၊ ကဿစိ ဥပရိ ဌိတတာ ကာယဂတာသတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၆) ဒဿိတာတိ။ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂဋ္ဌာနံ ‘‘မယိ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနာတိ၊ ဝက္ကာဒီနိ ‘‘အမှေ တေမယမာနံ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနန္တီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၃၆။ ပတ္ထိန္နသိနေဟောတိ ထိနဘာဝံ ဃနဘာဝံ ဂတသိနေဟော။ သကလသရီရေ မံသန္တိ ယောဇနာ၊ တဉ္စ ထူလသရီရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မေဒဿ သတိပိ ပတ္ထိန္နတာယ ဃနဘာဝေ မံသဿ ဝိယ န ဗဒ္ဓတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပတ္ထိန္နယူသော’’တိ။ တေနေဝဿ အာပေါကောဋ္ဌာသတာ။

၃၃၇။ ဥဒကပုဏ္ဏေသုတရုဏတာလဋ္ဌိကူပကေသူတိ နာတိပရိဏတာနံ သဇလကာနံ အဂ္ဂတော ဆိန္နာနံ တာလသလာဋုကာနံ ဝိဝရာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၃၃၈။ ဝသာယ အတ္တနော အာဓာရေ အဘိဗျာပနမုခေန အဗျာပါရတာသာမညံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗန္တိ အာစာမဂတတေလံ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၃၉။ ခေဠုပ္ပတ္တိပစ္စယေ အမ္ဗိလဂ္ဂမဓုရဂ္ဂါဒိကေ။

၃၄၃။ ကေသာဒီသု မနသိကာရံ ပဝတ္တေတွာ တေဇောကောဋ္ဌာသေသု ပဝတ္တေတဗ္ဗော မနသိကာရောတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယေန သန္တပ္ပတီတိ ယေန ကာယော သန္တပ္ပတိ၊ အယံ သန္တပ္ပနကိစ္စော။ တေဇောတိ တဿ ပရိဂ္ဂဏှနာကာရော ဧဝ ပစ္စာမဋ္ဌော။ ယေန ဇီရီယတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၃၄၄။ အဿာသပဿာသဝသေနာတိ အန္တောပဝိသနဗဟိနိက္ခမနနာသိကာဝါတဘာဝေန။ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမနသိကာရဿာ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တာကာရေန သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ပဝတ္တကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ။ ဓာတုယော ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဝိတ္ထာရတော ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဓာတုယော ဝိဘူတာ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ ဘာဝနာဝိဓာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၄၅။ တတ္ထေဝါတိ တေသုယေဝ ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသု။ ပရိပါစနလက္ခဏံ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တတ္ထေဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ပုန တတ္ထေဝါတိ တေသုယေဝ ဒွါဒသသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သံဝိဂ္ဂဟတာယ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာ အာပေါဓာတုအာဒယော နှာနိယစုဏ္ဏာဒီသု ဥဒကာဒယော ဝိယ သုဝိညေယျာတိ ‘‘တတ္ထေဝ အာဗန္ဓနလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သန္တပ္ပနာဒိတေဇောကောဋ္ဌာသေသု ပန ဝါယောဓာတုအာဒယော န တထာ သုဝိညေယျာတိ ကတွာ ‘‘တေန အဝိနိဘုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န တတ္ထေဝါတိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ဝါယုကောဋ္ဌာသေသု ကထံ တတ္ထေဝါတိ? ဝါယုကောဋ္ဌာသာပိ ဟိ ဥဒ္ဓင်္ဂမဝါတာဒယော ပိဏ္ဍာကာရေနေဝ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ န ပန သန္တပ္ပနာဒိတေဇောကောဋ္ဌာသာတိ နာယံ ဒေါသော။ တတ္ထ တေနာတိ တေန တေဇေန။ အဝိနိဘုတ္တန္တိ အဝိနာဘူတံ၊ တံတံကလာပဂတဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထာပယတောတိ ဝုတ္တာကာရေန သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဓာတုယော ဝဝတ္ထာပေန္တဿ ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တဿေဝံ ဝါယမမာနဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၈) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန။

၃၄၆။ ဧဝမ္ပိ ဘာဝယတောတိ သလက္ခဏသင်္ခေပတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဘာဝေန္တဿာပိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ဘာဝနာယံ ဝုတ္တေန နယေန။ ဧဝန္တိ ယထာ ကေသေ၊ ဧဝံ။ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသူတိ ဧကစတ္တာလီသဘေဒေသု သေသသဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌသဋ္ဌိဓာတုသတဿ ပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘာဝနာဝိဓာနံ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣဒါနိ ဝစနတ္ထာဒိမုခေနပိ ဓာတူသု မနသိကာရဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝစနတ္ထတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝစနတ္ထတောတိ ယသ္မာ သဗ္ဗပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဟဏံ ဝစနဝသေန ဟောတိ ဝစနဒွါရေန တဒတ္ထဿ အာဒိတော ဂဟေတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ ဝစနတ္ထတောပိ ဓာတူနံ မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ကလာပတောတိ ဝစနတ္ထဝသေန ဝိသေသတော၊ သာမညတော စ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတဿ ယသ္မာ တာ ပိဏ္ဍသော ပဝတ္တန္တိ၊ န ပစ္စေကံ၊ တသ္မာ ကလာပတောပိ မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ တေ ပန ကလာပါ ပရမာဏုပရိမာဏာ ဟောန္တီတိ တပ္ပရိယာပန္နာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဧကသ္မိံ သရီရေ ပရိမေယျပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ စုဏ္ဏတော မနသိကာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ သော ပနာယံ တာသံ စုဏ္ဏတော မနသိကာရော သင်္ဃာဋဝသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗဋ္ဋိတသရူပမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ လက္ခဏာဒိတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ လက္ခဏာဒိတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဏှန္တေန သလက္ခဏဝိဘတ္တိတော ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသေ ယသ္မာ ဒွါစတ္တာလီသာယ ကောဋ္ဌာသာနံ ဝသေန ဓာတူသု ပရိဂ္ဂယှမာနာသု ‘‘ဧတ္တကာ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ၊ ဧတ္တကာ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာ’’တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဉာတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တသ္မာ သမုဋ္ဌာနတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။

ဧဝံ ပရိညာတသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ တာသံ သဒ္ဒါနုသာရေန ဝိနာ ဝိသေသသာမညပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ နာနတ္တေကတ္တတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ လက္ခဏဝိသေသတော ဝိနိဘုတ္တရူပါပိ ဧတာ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ ပဒေသေန အဝိနိဘုတ္တာတိ အယံ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ဝိနိဗ္ဘောဂါဝိနိဗ္ဘောဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သတိပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိယံ ကာစိဒေဝ ကာသဉ္စိ သဘာဂါ၊ ကာစိ ဝိသဘာဂါတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ သဘာဂဝိသဘာဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂါပိ ဓာတုယော အဇ္ဈတ္တိကာ ဤဒိသကိစ္စဝိသေသယုတ္တာ၊ ဗာဟိရာ တဗ္ဗိပရီတာတိ အယံ ဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝိသေသတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သဇာတိသင်္ဂဟာဒိကော ဓာတုသင်္ဂဟဝိသေသောပိ ပရိဂ္ဂဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ သင်္ဂဟတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ သန္ဓာရဏာဒီဟိ ယထာသကကိစ္စေဟိ အညမညူပတ္ထမ္ဘဘာဝတောပိ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စယတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ အဗျာပါရနယတော ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ အသမန္နာဟာရတော မနသိကာရော ဝုတ္တော။ အတ္တနော ပစ္စယဓမ္မဝိသေသတော၊ ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော စ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စယဝိဘာဂတော မနသိကာရော ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတေသံ တေရသန္နံ အာကာရာနံ ပရိဂ္ဂဟေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာကာရေဟီတိ ပကာရေဟိ၊ ကာရဏေဟိ ဝါ။

၃၄၇။ တတ္ထ ပတ္ထဋတ္တာတိ ပုထုတ္တာ၊ တေန ပုထုဘာဝတော ပုထုဝီ၊ ပုထုဝီ ဧဝ ပထဝီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒတ္ထမာဟ။ ပတ္ထနဋ္ဌေန ဝါ ပထဝီ၊ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပတ္ထာယတိ ဥပတိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပောတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ အာပီယတီတိ သောသီယတိ၊ ပိဝီယတီတိ ကေစိ။ ‘‘အယံ ပနတ္ထော သသမ္ဘာရာပေ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ လက္ခဏာပေပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ သောပိ ဟိ ဖရုသပါစနဝိသောသနာကာရေန သေသဘူတတ္တယေန ပီယမာနော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ။ အပ္ပာယတီတိ ဗြူဟေတိ။ ပရိဗြူဟနရသာ ဟိ အာပေါဓာတု။ တေဇတီတိ နိသေတိ၊ တိက္ခဘာဝေန သေသဘူတတ္တယံ ဥသ္မာပယတီတိ အတ္ထော။ ဝါယတီတိ သမီရေတိ၊ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဘူတသင်္ဃာတံ ဂမေတီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ တာဝ ဝိသေသတော ဝစနတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာမညတော ဝတ္တုံ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သလက္ခဏဓာရဏတောတိ ယထာ တိတ္ထိယပရိကပ္ပိတော ‘‘ပကတိ အတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကော သဘာဝတော နတ္ထိ၊ န ဧဝမေတာ။ ဧတာ ပန သလက္ခဏံ သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။ ဒုက္ခာဒါနတောတိ ဒုက္ခဿ ဝိဒဟနတော။ ဧတာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာ ဟုတွာ အယလောဟာဒိဓာတုယော ဝိယ အယလောဟာဒိံ အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ။ ဒုက္ခာဓာနတောတိ အနပ္ပကဿ ဒုက္ခဿ ဝိဓာနမတ္တတော အဝသဝတ္တနတော၊ တံ ဝါ ဒုက္ခံ ဧတာဟိ ကာရဏဘူတာဟိ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ၊ တထာဝိဟိတဉ္စ တံ ဧတာသွေဝ ဓီယတိ ဌပီယတီတိ ဧဝံ ဒုက္ခာဓာနတော၊ ဓာတုယော။ အပိစ ‘‘နိဇ္ဇီဝဋ္ဌော ဓာတုဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ဆဓာတုရောယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃-၃၄၅) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနံ အကာသီတိ။ ဣတိ ဝစနတ္ထမုခေနပိ အသာဓာရဏတော၊ သာဓာရဏတော စ ဓာတူနံ သရသလက္ခဏမေဝ ဝိဘာဝီယတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝိသေသသာမညဝသေန ဝစနတ္ထတော မနသိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ မနသိကာရော ပန ဝစနတ္ထမုခေန ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၄၈။ အာကာရေဟီတိ ပကာရေဟိ။ အထ ဝါ အာကရီယန္တိ ဒိဿန္တိ ဧတ္ထ ဓာတုယောတိ အာကာရာ၊ ကောဋ္ဌာသာ။ အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ ပစ္စယဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌရူပါနံ ဝဏ္ဏာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဓမ္မာနံ သမဝဓာနတော သန္နိဝေသဝိသေသဝသေန သဟာဝဋ္ဌာနတော တံ ဥပါဒါယ။ ကေသာတိ သမ္မုတိ သမညာမတ္တံ ဟောတိ။ တေသံယေဝ ဝိနိဗ္ဘောဂါတိ တေသံယေဝ ဝဏ္ဏာဒီနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနတော။ ယထာ ဟိ ဝဏ္ဏာဒယော အဋ္ဌ ဓမ္မာ ပညာယ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇမာနာ အညမညဗျတိရေကေန ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ န ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိဗျတိရေကေန ပရမတ္ထတော ကေသာ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ယေ စ ဓမ္မေ သမုဒိတေ ဥပါဒါယ ‘‘ကေသာ’’တိ သမ္မုတိ၊ တေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေသု နတ္ထိ ‘‘ကေသာ’’တိ သမ္မုတိ၊ ဝေါဟာရမတ္တန္တိ အတ္ထော။

‘‘အဋ္ဌဓမ္မကလာပမတ္တမေဝါ’’တိ ဣဒံ ကေသပညတ္တိယာ ဥပါဒါယဘူတေ ဝဏ္ဏာဒိကေ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န တေသံ အဋ္ဌဓမ္မမတ္တဘာဝတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော ကောဋ္ဌာသောတိ ကေသေသု တာဝ ကေသမူလံ၊ ဧဝံ လောမာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒသဓမ္မကလာပေါပီတိ ဧတ္ထ အသိတာဒိပရိပါစကော တေဇောကောဋ္ဌာသော နဝဓမ္မကလာပေါပီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိမေ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသာ ယထာရဟံ အဋ္ဌနဝဒသဓမ္မသမူဟဘူတာ ၊ အထ ကသ္မာ ပထဝီအာဒိဓာတုမတ္တတော မနသိ ကရီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဿဒဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ အယံ ဓာတုမနသိကာရော ယာဝဒေဝ သတ္တသညာသမုဂ္ဃာဋနတ္ထော၊ ဓမ္မဝိနိဗ္ဘောဂေါ စ သာတိသယံ သတ္တသညာသမုဂ္ဃာဋာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ကောဋ္ဌာသေသု ဧဝံ ဓမ္မဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒရိယံ ကရီသံ ပုဗ္ဗော မုတ္တဉ္စ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ၊ အသိတာဒိပရိပါစကတေဇော ကမ္မသမုဋ္ဌာနော၊ အဿာသပဿာသဝါတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနောတိ ဆ ဧကသမုဋ္ဌာနာ၊ သေဒေါအဿု ခေဠော သိင်္ဃာဏိကာတိ စတ္တာရော ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနာ၊ သေသာ ဒွတ္တိံသ စတုသမုဋ္ဌာနာ။

တေသု အသိတာဒိပရိပါစကေ တေဇောကောဋ္ဌာသေ ဧကော ကလာပေါ ဇီဝိတနဝကော၊ အညေသု ဧကသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုသမုဋ္ဌာနော၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဝါ ဧကေကော အဋ္ဌကော၊ ဒွိသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွေ ဒွေ အဋ္ဌကာ၊ စတုသမုဋ္ဌာနေသု ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနာ တယော တယော အဋ္ဌကာ၊ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနေသု သဒ္ဒနဝကာ၊ အဋ္ဌသု တေဇောဝါယောကောဋ္ဌာသေသု အဋ္ဌ ဇီဝိတနဝကာ၊ သေသေသု စတုဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေသု ကာယဘာဝဒသကဒွယသဟိတာ၊ စက္ခာဒိသညိတေသု မံသကောဋ္ဌာသေသု စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာဝတ္ထုဒသကသဟိတာ စာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနကေ ရူပကာယေ ဘေဒံ အနာမသိတွာ ဧကတ္တဝသေန ဂယှမာနာ သတ္တစတ္တာလီသာဓိကသတရူပကလာပါ ရူပဝိဘာဂတော သာဓိကံ ဒိယဍ္ဎရူပသဟဿံ ဟောတိ၊ ကောဋ္ဌာသာနံ ပန အဝယဝဝိဘာဂေန တဒဝယဝကလာပါနံ ဘေဒေ ဂယှမာနေ ရူပဓမ္မာနံ အသင်္ချေယျဘေဒတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ။ ဧဝံ ဓမ္မဝိဘာဂတော အနေကဘေဒဘိန္နာပိ ဣမေ ဒွါစတ္တာလီသ ကောဋ္ဌာသာ ဥဿဒဂ္ဂဟဏေန စတုဓာတုဝသေနေဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဿဒဝသေန ပန…ပေ… မနသိ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ မနသိကာရဝိဓိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၄၉။ မဇ္ဈိမေန ပမာဏေနာတိ အာရောဟပရိဏာဟေဟိ မဇ္ဈိမသရီရေ လဗ္ဘမာနေန မဇ္ဈိမေန ပရိမာဏေန။ ပရိဂ္ဂယှမာနာတိ ပညာယ ပရိတက္ကေတွာ ဂယှမာနာ။ ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာတိ ဧတ္ထ ယထာ ‘‘အင်္ဂုလဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ယဝေါ၊ ယဝဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ဦကာ၊ ဦကာယ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ လိက္ခာ၊ လိက္ခာယ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ရထရေဏု၊ ရထရေဏုဿ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ တဇ္ဇာရီ၊ တဇ္ဇာရိယာ အဋ္ဌမော ဘာဂေါ အဏု၊ ဧဝံ အဏုနော အဋ္ဌမော ဘာဂေါ ပရမာဏု နာမာ’’တိ ကေစိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၅) ပန ‘‘သတ္တဓညမာသပ္ပမာဏံ ဧကံ အင်္ဂုလံ၊ သတ္တဦကာပမာဏော ဧကော ဓညမာသော၊ သတ္တလိက္ခာပမာဏာ ဧကာ ဦကာ၊ ဆတ္တိံသရထရေဏုပ္ပမာဏာ ဧကာ လိက္ခာ၊ ဆတ္တိံသတဇ္ဇာရိပ္ပမာဏော ဧကော ရထရေဏု၊ ဆတ္တိံသအဏုပ္ပမာဏာ ဧကာ တဇ္ဇာရီ၊ ဆတ္တိံသပရမာဏုပ္ပမာဏော ဧကော အဏူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဏုနော ဆတ္တိံသတိမဘာဂမတ္တော ပရမာဏု နာမ အာကာသကောဋ္ဌာသိကော မံသစက္ခုဿ အဂေါစရော ဒိဗ္ဗစက္ခုဿေဝ ဂေါစရဘူတော။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာ’’တိ၊ ယထာဝုတ္တပရမာဏုပ္ပဘေဒေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘူတာ။ သုခုမရဇဘူတာတိ တတောယေဝ အတိဝိယ သုခုမရဇဘာဝံ ဂတာ။

ဒေါဏမတ္တာ သိယာတိ သောဠသ နာဠိမတ္တာ။ ဣဓာပိ ‘‘မဇ္ဈိမေန ပမာဏေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေန ‘‘ပကတိယာ စတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ၊ စတုကုဍုဝံ နာဠိ၊ တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ၊ တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဂဟိတာတိ ယထာ န ဝိပ္ပကိရတိ၊ ဧဝံ အာဗန္ဓနဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဂဟိတာ။ အနုပါလိတာတိ ယထာ ပဂ္ဃရဏသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ ဝသေန ကိလိန္နဘာဝံ၊ ပိစ္ဆိလဘာဝံ ဝါ နာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အနုရက္ခိတာ။ ဝိတ္ထမ္ဘိတာတိ သင်္ဃာတဝါယုနာ အတိဝိယ ဝိတ္ထမ္ဘနံ ပါပိတာ။ န ဝိကိရတိ န ဝိဒ္ဓံသတီတိ သုခုမရဇဘူတာပိ ပထဝီဓာတု အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အာပေါတေဇောဝါယောဓာတူဟိ လဒ္ဓပစ္စယာ သိနေဟေန တေမိတာ တေဇသာ ပရိပက္ကာ ဝါယုနာ ဝိတ္ထမ္ဘနံ ပါပိတာ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏာ ဝိယ န ဣတော စိတော စ ဝိကိရတိ န ဝိဒ္ဓံသတိ၊ အထ ခေါ ပိဏ္ဍိတာ ဃနဘူတာ ဟုတွာ နာနပ္ပကာရေန ဂဟေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိကိရိယမာနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိဘာဂံ။ ယဒိပိ တေဇောဝါယောဓာတုယောပိ သဝိဂ္ဂဟာ ရူပဓမ္မဘာဝတော၊ ယာဒိသော ပန ဃနဘာဝေါ ပထဝီအာပေါဓာတူသု လဗ္ဘတိ ၊ န တာဒိသော တေဇောဝါယောဓာတူသု လဗ္ဘတီတိ မေယျဘာဝါဘာဝတော တတ္ထ စုဏ္ဏဘေဒေါ န ဥဒ္ဓဋော။ တထာ ဟိ သသမ္ဘာရတေဇောဝါယူသုပိ မေယျဘာဝေါ န လဗ္ဘတေဝ။

ယူသဂတာတိ ယူသဘာဝံ ဒြဝဘာဝံ ဂတာ။ တတော ဧဝ အာဗန္ဓနာကာရဘူတာ။ န ပဂ္ဃရတီတိ န ဩဂဠတိ။ န ပရိဿဝတီတိ န ဝိဿန္ဒတိ။ ပီဏိတပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ အာပေါဓာတုယာ ဗြူဟနရသတာယ ဝုတ္တံ။

ဥသုမာကာရဘူတာတိ ဧတေန ကာယေ ပါကတိကဥသ္မာပိ ဂဟဏီသင်္ခါတာယ တဿာယေဝ တေဇောဓာတုယာ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိပါစေတီတိ သန္တေဇေတိ။ သာ ဟိ ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ သမ္မာ ပရိဏာမနေန ရသာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ သန္တေဇေတီတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ပူတိဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ။ ကမ္မူပနိဿယာယ၊ စိတ္တပ္ပသာဒဟေတုကာယ စ သရီရေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါယ တေဇောဓာတု ဝိသေသပစ္စယော၊ ပဂေဝ ဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာယ ရူပသမ္ပတ္တိယာ ယထာဝုတ္တတေဇောဓာတူတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စဿ အာဝဟတီ’’တိ။

သမုဒီရဏဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာတိ ဧတ္ထ သမုဒီရဏံ အနုပေလ္လနံ၊ ဝိသောသနန္တိ ကေစိ။ ဝိတ္ထမ္ဘနံ သေသဘူတတ္တယဿ ထမ္ဘိတတ္တာပါဒနံ၊ ဥပ္ပီလနန္တိ ဧကေ။ တာယာတိ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာယ ဝါယောဓာတုယာ။ အပရာယာတိ သမုဒီရဏလက္ခဏာယ။ သာ ဟိ ပေလ္လနသဘာဝါ။ တေနာဟ ‘‘သမဗ္ဘာဟတော’’တိ။ သမဗ္ဘာဟနဉ္စ ရူပကလာပဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ။ အဝဃဋ္ဋနံ အာသန္နတရုပ္ပတ္တိယာ။ လာဠေတီတိ ပရိဝတ္တေတိ။ ဣဒါနိ ယဒတ္ထံ စုဏ္ဏတော မနသိကာရော အာဂတော၊ တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓာတုယန္တန္တိ သုတ္တေန ဝိယ ယန္တရူပကံ အသတိပိ ကတ္တုဘူတေ အတ္တနိ စိတ္တဝသေန ဓာတုမယံ ယန္တံ ပဝတ္တတိ၊ ဣဓာပိ မနသိကာရဝိဓိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၀။ ယဒိပိ စတုန္နံ ဓာတူနံ လက္ခဏာဒယော ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ တထာပိ တေ အနဝသေသတော ဒဿေတွာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘လက္ခဏာဒိတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠတ္တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ။ နနု စ ကက္ခဠတ္တမေဝ ပထဝီဓာတူတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထတာဝသေန အဘိန္နေပိ ဓမ္မေ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေန ဘေဒေန ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝံ ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠတ္တံ ဟုတွာ လက္ခိယမာနာ ဓာတု ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပတိဋ္ဌာနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝကိစ္စာ။ တတော ဧဝ နေသံ သမ္ပဋိစ္ဆနာကာရေန ဉာဏဿ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပဒဋ္ဌာနံ ပနေတ္ထ အညဓမ္မတာယ န ဥဒ္ဓဋံ၊ သာဓာရဏဘာဝသဗ္ဘာဝတော ဝါ ဒူရကာရဏံ ဝိယ။ ယထာ ဝါ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာဒီသု ရသာဒိနာ အညေသံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတွာ ပစ္စယဝန္တတာဒဿနတ္ထံ ပဒဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓဋံ၊ န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ပန ဓာတူနံ အနညသာဓာရဏဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ စောဒနာယ အညဓမ္မဘူတံ ပဒဋ္ဌာနံ န ဥဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗြူဟနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဝဍ္ဎနကိစ္စာ။ တထာ ဟိ သာ နေသံ ပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဥဒကံ ဝိယ နှာနီယစုဏ္ဏဿ သဟဇာတဓမ္မာနံ သင်္ဂဟဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ မဒ္ဒဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဂ္ဂိ ဝိယ ဇတုလောဟာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ မုဒုဘာဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အဘိနီဟာရော ဘူတသင်္ဃာဋဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ နီဟရဏံ ဝါ ဗီဇတော အင်္ကုရဿ ဝိယ။

၃၅၁။ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဝ ကမ္မာဒိဝသေန အနုပ္ပတ္တိတော။ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ကဒါစိ ဥတုတော၊ ကဒါစိ စိတ္တတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝသေသာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ကေသာဒယော စတုဝီသတိ၊ အာဒိတော တယော တေဇောကောဋ္ဌာသာ၊ ပဉ္စ ဝါယောကောဋ္ဌာသာ စာတိ ဒွတ္တိံသ။ သဗ္ဗေပီတိ တေ သဗ္ဗေပိ ကမ္မာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော စတုသမုဋ္ဌာနာ။ ကေသာဒီနမ္ပိ ဟိ မံသတော အဝိမုတ္တဘာဂေါ ကမ္မာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနောဝ ဟောတီတိ။

၃၅၂။ နာနတ္တေကတ္တတောတိ ဝိသေသသာမညတော။ ဓမ္မာနံ ဟိ အညမညံ ဝိသဒိသတာ နာနတ္တံ၊ သမာနတာ ဧကတ္တံ။ သဗ္ဗာသမ္ပီတိ စတုန္နမ္ပိ။ သလက္ခဏာဒိတောတိ သကံ လက္ခဏံ သလက္ခဏံ၊ တတော သလက္ခဏာဒိတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရသပစ္စုပဋ္ဌာနာနံ ဝိယ မုဒုသဏှဖရုသဘာဝါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန နာနတ္တဘူတာန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဝသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ ဧကတ္တံ ဟောတိ သာဓာရဏတ္တာတိ? န၊ ‘‘အညာ ဧဝ ဓာတုယော ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ၊ အညာ ဥတုအာဒိသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကံ ဘေဒံ သန္ဓာယ တထာ ဝစနတော။ ဧတာသံ ဓာတူနံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရုပ္ပနသဘာဝံ။ ကိမ္ပနေတံ ရုပ္ပနံ နာမ? ယာ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ၊ တသ္မိံ ဝါ သတိ ယော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ရုပ္ပနံ။ အနတီတတ္တာတိ အပရိစ္စဇနတော။

မဟန္တပါတုဘာဝေါ စေတ္ထ သသမ္ဘာရဓာတုဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာ မဟာဝိကာရတာ မဟာဘူတသာမညလက္ခဏဓာတုဝသေန၊ မဟာပရိဟာရတာ၊ မဟတ္တဝိဇ္ဇမာနတာ စ ဥဘယဝသေနာတိ။ ဘူတသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဧတာနီ’’တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ မဟန္တာနိ ပါတုဘူတာနိ အနေကသတသဟဿ ရူပကလာပသင်္ဃာဋတာယ သမူဟဝသေန၊ သန္တတိဝသေန စ အပရိမိတပရိမာဏာနံ၊ အနေကယောဇနာယာမဝိတ္ထာရာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ စတ္တာရိ နဟုတာနီတိ စတ္တာရိ ဒသသဟဿာနိ။ ဒေဝဒါနဝါဒီနံ တိဂါဝုတာဒိသရီရဝသေန မဟန္တာနိ ပါတုဘူတာနိ။

တတ္ထာယံ ဝစနတ္ထော – မဟန္တာနိ ဘူတာနိ ဇာတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနီတိ မဟာဘူတာနီတိ။ အနေကာဘူတဝိသေသဒဿနေန၊ အနေကဗ္ဘုတဒဿနေန စ အနေကစ္ဆရိယဒဿနဝသေန မဟန္တော အဗ္ဘုတော၊ မဟန္တာနိ ဝါ အဘူတာနိ ဧတ္ထာတိ မဟာဘူတော၊ မာယာကာရော။ ယက္ခာဒယော ဇာတိဝသေနေဝ မဟန္တာ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ၊ နိရုဠှော ဝါ အယံ တေသု မဟာဘူတသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပထဝီအာဒယော ပန ဝဉ္စကတာယ၊ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ စ မဟာဘူတာ ဝိယ မဟာဘူတာ။ ဘူတသဒ္ဒဿ ဥဘယလိင်္ဂတာယ နပုံသကတာ ကတာ။ တတ္ထ ဝဉ္စကတာ သယံ အနီလာဒိသဘာဝါနိ ဟုတွာ နီလာဒိသဘာဝဿ ဥပဋ္ဌာပနံ၊ အနိတ္ထိပုရိသာဒိသဘာဝါနေဝ စ ဟုတွာ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဿ ဥပဋ္ဌာပနံ။ တထာ အညမညဿ အန္တော၊ ဗဟိ စ အဋ္ဌိတာနံယေဝ အညမညံ နိဿာယ အဝဋ္ဌာနတော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာ။ ယဒိ ဟိ ဣမာ ဓာတုယော အညမညဿ အန္တော ဌိတာ၊ န သကိစ္စကရာ သိယုံ အညမညာနုပ္ပဝေသနတော၊ အထ ဗဟိ ဌိတာ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာ သိယုံ။ တထာ သတိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဝါဒေါ ဟာယေယျ၊ တသ္မာ န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပတိဋ္ဌာနာဒိနာ ယထာသကံ ကိစ္စဝိသေသေန သေသာနံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဥပကာရိကာ ဟောန္တိ၊ ယေန သဟဇာတာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘န စ အညမညံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ မနာပေဟီတိ မနောဟရေဟိ စာတုရိယဝန္တေဟိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝိက္ခေပေဟီတိ ကာဠသာမတာဒိဝဏ္ဏေဟိ၊ ပုထုလဝိဝရကိသတာဒိသဏ္ဌာနေဟိ၊ ဟတ္ထဘမုကာဒိဝိက္ခေပေဟိ စ။ သရသလက္ခဏန္တိ သဘာဝဘူတံ လက္ခဏံ၊ သကိစ္စကံ ဝါ သဘာဝံ။

မဟာပရိဟာရတောတိ ဧတ္ထ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တော အာဟ ‘‘မဟန္တေဟိ…ပေ… ဘူတာနိ၊ မဟာပရိဟာရာနိ ဝါ ဘူတာနီ’’တိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမတ္ထေ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒဿ ပရိဟာရ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တထာ ဟီတိ တတော ဧဝ ဝိကာရဿ မဟန္တတ္တာ ဧဝါတိ တံ ဝိကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘူမိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္စိမတောတိ အဂ္ဂိဿ။ ကောဋိသတသဟဿံ ဧကံ ကောဋိသတသဟဿေကံ စက္ကဝါဠန္တိ တံ သဗ္ဗံ အာဏာခေတ္တဘာဝေန ဧကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ဝိလီယတီတိ ဝိပတ္တိကရမေဃာဘိဝုဋ္ဌေန ခါရုဒကေန လဝဏံ ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆတိ ဝိဒ္ဓံသတိ။ ကုပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ ဝိကီရတီတိ ဝိဓမတိ ဝိဒ္ဓံသတိ။

အနုပါဒိန္နေသု ဝိကာရမဟတ္တံ ဒဿေတွာ ဥပါဒိန္နေသု ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္ထဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကဋ္ဌမုခေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဥပမတ္ထော။ ယထာ ကဋ္ဌမုခေန သပ္ပေန ဍဋ္ဌော ပတ္ထဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန သော ကာယော ကဋ္ဌမုခေဝ ဟောတိ၊ ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ပတ္ထဒ္ဓါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။ သော ‘‘ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန ဝါ’’တိ ဧဝံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဍဋ္ဌောပိ ကာယော ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေနေဝ ပတ္ထဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အဝိယုတ္တော သော ကာယော သဗ္ဗဒါ ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ဟောတီတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝါ အနိယမတ္ထော၊ တတြာယမတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဍဋ္ဌော ကာယော ပတ္ထဒ္ဓါ ဟောတိ ဝါ၊ န ဝါ ဟောတိ မန္တာဂဒဝသေန၊ ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန ပန မန္တာဂဒရဟိတော သော ကာယော ကဋ္ဌမုခမုခဂတော ဝိယ ဟောတိ ဧကန္တပတ္ထဒ္ဓါတိ။

ပူတိယောတိ ကုထိတော။ သန္တတ္တောတိ သဗ္ဗသော တတ္တော သမုပ္ပန္နဒါဟော။ သဉ္ဆိန္နောတိ သမန္တတော ဆိန္နော ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏော အာယသ္မတော ဥပသေနတ္ထေရဿ သရီရံ ဝိယ။ မဟာဝိကာရာနိ ဘူတာနီတိ မဟာဝိကာရဝန္တာနိ ဘူတာနိ မဟာဘူတာနီတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပထဝီ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗလောကဿ ပါကဋာနိပိ ဝိပလ္လာသံ မုဉ္စိတွာ ယထာသဘာဝတော ပရိဂ္ဂဏှနေ မဟန္တေန ဝါယာမေန ဝိနာ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ ဒုဝိညေယျသဘာဝတ္တာ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တာနိ ဟိ သုဝိညေယျာနိ။ ‘‘အမဟန္တာနီ’’တိ မန္တွာ ဌိတာ တေသံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတံ ဒိသွာ ‘‘အဟော မဟန္တာနိ ဧတာနီ’’တိ ဇာနာတီတိ မဟာဘူတေကဒေသတာဒီဟိ ဝါ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတာနိ။ ဧတာ ဟိ ဓာတုယော မဟာဘူတေကဒေသတော၊ မဟာဘူတသာမညတော၊ မဟာဘူတသန္နိဿယတော၊ မဟာဘူတဘာဝတော၊ မဟာဘူတပရိယောသာနတော စာတိ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

တတ္ထ မဟာဘူတေကဒေသတောတိ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမနုပဿထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁) ဟိ အဝိသေသေန ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ကာမဘဝေ၊ ရူပဘဝေ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ၊ ဧကစ္စေ စ သညီဘဝေ ပဝတ္တံ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တံ မဟာဝိသယတာယ ‘‘မဟာဘူတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ပထဝီအာဒယော ပန စတဿော ဓာတုယော တဿ မဟာဘူတဿ ဧကဒေသဘူတာ ‘‘မဟာဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သမုဒါယေသု ဟိ ပဝတ္တဝေါဟာရာ အဝယဝေသုပိ ဒိဿန္တိ ယထာ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော၊ ပဋော ဒဍ္ဎော’’တိ စ။ မဟာဘူတသမညတောတိ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဥပါဒါရူပါနီတိ ဘူတာနိ၊ ပထဝီအာဒယော စတဿော ဓာတုယော။ သာ ပနာယမေတာသု ဘူတသမညာ အနညတ္ထဝုတ္တိတာယ ဥပါဒါရူပါနံ အဝိပရီတဋ္ဌာ၊ လောကဿ စေတာ ဗဟူပကာရာ၊ စက္ခုသမုဒ္ဒါဒီနံ နိဿယဘူတာ စာတိ မဟန္တာနိ ဘူတာနီတိ သမညာယိံသု။ မဟာဘူတသန္နိဿယတောတိ မဟန္တာနံ မဟာနုဘာဝါနံ မဟာသမ္မတမန္ဓာတုပ္ပဘုတီနံ ရညံ၊ သက္ကာဒီနံ ဒေဝါနံ၊ ဝေပစိတ္တိအာဒီနံ အသုရာနံ၊ မဟာဗြဟ္မာဒီနံ ဗြဟ္မာနံ၊ ဂုဏတော ဝါ မဟန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ သာဝကာနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘူတာနံ သတ္တာနံ နိဿယဘူတတာယ မဟန္တာ ဘူတာ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာ။ စာတုမဟာဘူတိကော ဟိ နေသံ ကာယောတိ။ မဟာဘူတဘာဝတောတိ ဗဟုဘူတဘာဝတော။ အယံ ဟိ မဟာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဟာဇနော သန္နိပတိတော’’တိအာဒီသု ဗဟုဘာဝေ ဒိဿတိ။ ပထဝီအာဒယော စ ဓာတုယော ဧကသ္မိမ္ပိ အတ္တဘာဝေ အပရိမေယျပ္ပဘေဒါ ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ မဟန္တာ ဗဟူ အနေကသတသဟဿပ္ပဘေဒါ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ။ မဟာဘူတပရိယောသာနတောတိ မဟာဘူတဿ ဝသေန ပရိယောသာနပ္ပတ္တိတော။

‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊ သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ၊

ယော စ ကာလဃသော ဘူတော၊ သ ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) –

ဟိ ဧဝမာဒီသု ခီဏာသဝေါ ‘‘ဘူတော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကတာယ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဧကန္တတော ‘‘ဘူတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဣတရေ၊ ဘဝိဿန္တီတိ ဝေါဟာရံ အနတီတတ္တာ။ ဘူတော ဧဝ ဣဓ ပူဇာဝသေန ‘‘မဟာဘူတော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘မဟာခီဏာသဝေါ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ စ။ ဣမာသဉ္စ ဓာတူနံ အနာဒိမတိ သံသာရေ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ယထာဝုတ္တဿ မဟာဘူတဿေဝ သန္တာနေ ပရိယောသာနပ္ပတ္တိ၊ နာညတြ။ တသ္မာ မဟာဘူတေ ဘူတာ ပရိယောသာနံ ပတ္တာတိ မဟာဘူတာ ပုရိမပဒေ ဘူတ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ။ ဧဝမေတာ ဓာတုယော မဟာဘူတေကဒေသတာဒီဟိ မဟာဘူတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပထဝီအာဒီနံ ကက္ခဠပဂ္ဃရဏာဒိဝိသေသလက္ခဏသမင်္ဂိတာ အပရိစ္စတ္တဓာတုလက္ခဏာနံယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဓာတုလက္ခဏံ အနတီတတ္တာ’’တိ။ န ဟိ သာမညပရိစ္စာဂေန ဝိသေသော၊ ဝိသေသနိရပေက္ခံ ဝါ သာမညံ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘တမတ္ထာပေက္ခတော ဘေဒံ၊ သသာမညံ ဇဟာတိ နော၊

ဂဏှာတိ သံသယုပ္ပာဒါ၊ သမေဝေကတ္ထကံ ဒွယ’’န္တိ။

သလက္ခဏဓာရဏေန စာတိ ယေန သလက္ခဏဓာရဏေန ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေနေဝ ‘‘ဓမ္မာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ ဥဘယထာပိ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာယ ဧဝ ဝိဘာဝနတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဆဓာတုရောယံ ဘိက္ခု ပုရိသော၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ စ။ အရူပါနံ ခဏတော ရူပါနံ ခဏဿ နာတိဣတ္တရတာယာဟ ‘‘အတ္တနော ခဏာနုရူပ’’န္တိ။ ဓရဏေနာတိ ဌာနေန၊ ပဝတ္တနေနာတိ အတ္ထော။ ခယဋ္ဌေနာတိ ခဏဘင်္ဂုတာယ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဥဒယဝယပဋိပီဠနာဒိနာ သပ္ပဋိဘယတာယ။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အတ္တသာရဝိရဟေန။

၃၅၃။ သဟုပ္ပန္နာဝ ဧတာတိ ဧတာ စတဿော ဓာတုယော သဟ ဥပ္ပန္နာဝ သဟ ပဝတ္တမာနာဝ သမာနကာလေ လဗ္ဘမာနာပိ အဝကံသတော သဗ္ဗပရိယန္တိမေ ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနေသု သုဒ္ဓဋ္ဌကေ၊ ကမ္မဇေသု ဇီဝိတနဝကေတိ ဧကေကသ္မိံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒိကလာပေပိ ပဒေသေန အဝိနိဗ္ဘုတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနတာယ။ ယတ္ထ ဟိ တိဿန္နံ ဓာတူနံ ပတိဋ္ဌာဝသေန ပထဝီ၊ တတ္ထေဝ တဿာ အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏဝသေန ဣတရာ။ ဧသ နယော သေသာသုပိ။

၃၅၄။ ပုရိမာ ဒွေ ဂရုကတ္တာ သဘာဂါ အညမညန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ နနု ပထဝိယာပိ လဟုဘာဝေါ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ကက္ခဠံ မုဒုကံ သဏှံ ဖရုသံ ဂရုကံ လဟုက’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ အာပေပိ လဟုဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ? န၊ နိပ္ပရိယာယဂရုဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဂရုဘာဝေါ ဧဝ ဟိ ပထဝီဓာတုယာ ဂရုတရံ ဥပါဒါယ လဟုဘာဝေါတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တော သီတဘာဝေါ ဝိယ တေဇောဓာတုယာ။ ယဒိ ဧဝံ ရူပဿ လဟုတာတိ ကထံ? အယမ္ပိ ဝုတ္တနယာ ဧဝ လဟုတာကာရံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘနတော။ န ဟိ ပရိစ္ဆေဒဝိကာရလက္ခဏာနိ ပရမတ္ထတော လဗ္ဘန္တိ နိပ္ဖန္နရူပါနံ အဝတ္ထာဝိသေသသဘာဝတော။ တသ္မာ ပရမတ္ထသိဒ္ဓံ ဂရုဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမာ ဒွေ ဂရုကတ္တာ သဘာဂါ’’တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ပဒေန ‘‘သဘာဂါ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။ ‘‘ဒွေ’’တိ ပန ဣဒံ ယထာ ‘‘ပုရိမာ’’တိ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘ပစ္ဆိမာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိသဘာဂါ ဂရုကလဟုကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဂရုကလဟုကဘာဝေဟိ၊ ဧဝံ ပေယျဘာဝါပေယျဘာဝေဟိ စ သဘာဂဝိသဘာဂတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

၃၅၅။ အဇ္ဈတ္တိကာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအဇ္ဈတ္တိကာ၊ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏဝတ္ထု ဝိညတ္တိဣန္ဒြိယာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဝိညာဏဝတ္ထူနံ၊ ဒွိန္နံ ဝိညတ္တီနံ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယာနဉ္စ။ ယေ ပန ‘‘ဝိညာဏဝတ္ထူတိ ဟဒယဝတ္ထု ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဣန္ဒြိယ-ဂ္ဂဟဏေန အဋ္ဌန္နမ္ပိ ရူပိန္ဒြိယာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝုတ္တဝိပရီတပ္ပကာရာ’’တိ ဣဒံ ဗာဟိရာနံ ဓာတူနံ ယထာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဝတ္ထုဝိညတ္တိဣန္ဒြိယာနံ အနိဿယတာ စ ဣရိယာပထဝိရဟော စ ဝုတ္တဝိပရိယာယော၊ ဧဝံ စတုသမုဋ္ဌာနတာပီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န လက္ခဏရူပဿ ဝိယ ကုတောစိပိ သမုဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော ဥတုသမုဋ္ဌာနတာယ တာသံ။ လဟုတာဒိနိဿယတာပိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ဓာတူနံ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝိညတ္တိ-ဂ္ဂဟဏံ ဟိ လက္ခဏန္တိ။

၃၅၆။ ဣတရာဟီတိ အာပေါတေဇောဝါယုဓာတူဟိ။ ဧကသင်္ဂဟာတိ သဇာတိသင်္ဂဟေန ဧကသင်္ဂဟာ။ သမာနဇာတိယာနံ ဟိ သင်္ဂဟော သဟဇာတိသင်္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနနာနတ္တာဘာဝတော’’တိ။

၃၅၇။ တိဏ္ဏံမဟာဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယေဟိ မဟာဘူတေဟိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန သင်္ဂဟိတာ၊ ပရိပါစနဝသေန အနုပါလိတာ၊ သမုဒီရဏဝသေန ဝိတ္ထမ္ဘိတာ စ၊ တေသံ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ တတော ဧဝ သန္ဓာရဏဝသေန အဝဿယော ဟောတိ၊ ဝုတ္တနယေန ဝါ ပတိဋ္ဌာ ဟုတွာ သဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောတီတိ။ ဧသ နယော သေသာသုပိ။

၃၅၈။ ယဒိပိ အညမညအာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဟေဋ္ဌာ ဓာတူနံ အသမန္နာဟာရတာ ဒဿိတာ ဧဝ၊ အထာပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီဓာတု စေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီဓာတု စေတ္ထာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန အယမ္ပိ ဧကော မနသိကာရပ္ပကာရောတိ ဒီပေတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတာသု ဓာတူသု။ အဟံ ‘‘ပထဝီဓာတူ’’တိ ဝါ ‘‘ပစ္စယော ဟောမီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတီတိ အတ္တနိ ဝိယ အတ္တနော ကိစ္စေ စ အာဘောဂါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဥပကာရကဿ ဝိယ ဥပကတ္တဗ္ဗာနမ္ပိ အာဘောဂါဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရာနိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗာသု ဓာတူသု၊ တတ္ထာပိ အတ္တကိစ္စုပကတ္တဗ္ဗဘေဒေသု သဗ္ဗေသု။

၃၅၉။ ပစ္စယဝိဘာဂတောတိ ပစ္စယဓမ္မဝိဘာဂတော စေဝ ပစ္စယဘာဝဝိဘာဂတော စ။ ‘‘ပစ္စယတော’’တိ ဟိ ဣမိနာ ပထဝီအာဒီနံ အညာသာဓာရဏော ပတိဋ္ဌာဘာဝါဒိနာ သေသဘူတတ္တယဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပထဝီအာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ၊ တေသံ ပထဝီအာဒီနဉ္စ အနဝသေသတော ပစ္စယဘာဝဝိဘာဂေါ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အာကာရာနံ ဝိသေသော။ ကမ္မန္တိ ကုသလာကုသလံ ရူပုပ္ပာဒကံ ကမ္မံ။ စိတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပုပ္ပာဒကံ စိတ္တံ။ အာဟာရောတိ အဇ္ဈတ္တိကော ရူပုပ္ပာဒကော အာဟာရော။ ဥတူတိ ယော ကောစိ ဥတု၊ အတ္ထတော တေဇောဓာတု။ ကမ္မမေဝါတိ အဝဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနသင်္ကရာဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ တေန အကမ္မဇာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ ကမ္မဿ ပရိယာယပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မပစ္စယစိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ နနု စ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ကမ္မတော အညေနပိ ပစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သော ပန ကမ္မဂတိကောဝါတိ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထံ အဝဓာရဏံ ကတံ၊ တေနာဟ ‘‘န စိတ္တာဒယော’’တိ။ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာနန္တိ ဧတ္ထာပိ အယမတ္ထော ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဣတရေတိ စိတ္တာဒိတော အညေ။ ဇနကပစ္စယောတိ သမုဋ္ဌာပကတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပစ္စယော ပန ကမ္မပစ္စယောဝ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘ကုသလာကုသလာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၇)။

သေသာနန္တိ စိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာနံ။ ပရိယာယတော ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉) အရူပါနံယေဝ ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဂတတ္တာ နိပ္ပရိယာယေန ရူပဓမ္မာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော နတ္ထိ။ သုတ္တေ ပန ‘‘ပုဂ္ဂလံ ဥပနိဿာယ ဝနသဏ္ဍံ ဥပနိဿာယာ’’တိ ဝစနတော သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ဝိနာ အဘာဝေါ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တံ ဇနကပစ္စယော ဟောတီတိ သဟဇာတနိဿယာဟာရာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောန္တံ စိတ္တံ သမုဋ္ဌာပကတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဇနကပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရဥတူသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ ကမ္မာဒီနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဝသေန ဓာတူသု ပစ္စယဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံသမုဋ္ဌာနာနံ ဓာတူနမ္ပိ ဝသေန ပစ္စယဝိဘာဂံ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ မဟာဘူတ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပုန ‘‘တတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတူတိ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ မဟာဘူတ’’န္တိ ဧတ္ထ သာမညတော ဝုတ္တာ ကမ္မဇပထဝီဓာတု။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ဣတရာသန္တိ ကမ္မဇာနံ အာပေါဓာတုအာဒီနံ တိဿန္နံ ဓာတူနံ သဟုပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော ဥပကာရကာနံ တာသံ ဥပကာရကတော၊ အာဓာရဘာဝတော၊ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါဓရဏတော၊ ဝိဂမာဘာဝတော စ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စေဝ ပတိဋ္ဌာဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဟောန္တီ စ ကမ္မံ ဝိယ အတ္တနော၊ တာသဉ္စ န ဇနကဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ အသမုဋ္ဌာပကတ္တာ တာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ နိဿယပစ္စယ-ဂ္ဂဟဏေနေဝ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ သင်္ဂဟိတော၊ ပထဝီဓာတုယာ ပန အနညသာဓာရဏကိစ္စံ သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတိဋ္ဌာဝသေန စာ’’တိ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာဗန္ဓနဝသေန စာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တိသန္တတိမဟာဘူတာနန္တိ ဥတုစိတ္တာဟာရသမုဋ္ဌာနာနံ စတုမဟာဘူတာနံ အညမညံ အဝေါကိဏ္ဏာနံ၊ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ သန္တတီတိ သန္တတိဂ္ဂဟဏံ။ ပထဝီဓာတုယာ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ နာမ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံယေဝါတိ အာဟ ‘‘န ပတိဋ္ဌာဝသေနာ’’တိ။ န အာဗန္ဓနဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ကမ္မသမုဋ္ဌာနမဟာဘူတေသု။ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတု စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဣတရာသ’’န္တိအာဒီသု သုကရော တန္တိနယော နေတုန္တိ ‘‘စိတ္တအာဟာရ…ပေ… ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။

သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသပ္ပဝတ္တာသု စ ပနာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထော၊ တဒုဘယေန စ ယထာဝုတ္တသဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနာ ဓာတုယော ဣမိနာ ဝိသေသေန ပဝတ္တန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။

ဣဒါနိ တံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ပဋိစ္စာ’’တိဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧကံ ဓာတုံ ပဋိစ္စ တိဿော ဓာတုယော စတုဓာ သမ္ပဝတ္တန္တိ၊ တိဿော ဓာတုယော ပဋိစ္စ ဧကာဝ ဓာတု စတုဓာ သမ္ပဝတ္တတိ၊ ဒွေ ဓာတုယော ပဋိစ္စ ဒွေ ဓာတုယော ဆဓာ သမ္ပဝတ္တန္တီတိ ယောဇနာ။ အတ္ထော ပန ပထဝီအာဒီသု ဧကေကိဿာ ပစ္စယဘာဝေ ဣတရာသံ တိဿန္နံ တိဿန္နံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမေကော စတုက္ကော၊ တိဿန္နံ တိဿန္နံ ပစ္စယဘာဝေ ဣတရာယ ဧကေကိဿာ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမပရော စတုက္ကော၊ ပဌမဒုတိယာ၊ တတိယစတုတ္ထာ၊ ပဌမတတိယာ၊ ဒုတိယစတုတ္ထာ၊ ပဌမစတုတ္ထာ၊ ဒုတိယတတိယာတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ပစ္စယဘာဝေ တတ္ထ တတ္ထ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ အယမေကော ဆက္ကော။ ဧဝံ ပစ္စယဘာဝေန စတုဓာ၊ ဆဓာ စ ပဝတ္တမာနာနံ ဧကကဒွိကတိကဝသေန တိကဒုကဧကကဝသေန စ ယထာက္ကမံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ ပစ္စယဘာဝေါ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန၊ တတ္ထာပိ စ အညမညမုခေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ပဋိစ္စဝါရေ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ၊ တယော မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ မဟာဘူတံ၊ ဒွေ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃)။

အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဒါနဝိဿဇ္ဇနာဒိကာယိကကိရိယာကရဏဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပ္ပီဠနဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဃဋ္ဋနကိရိယာယ ပထဝီဓာတုဝသေန သိဇ္ဈနတော။ သာဝါတိ ပထဝီဓာတုယေဝ။ အာပေါဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတုယာ တတ္ထ အပ္ပဓာနဘာဝံ၊ ပထဝီဓာတုယာ စ ပဓာနဘာဝန္တိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေ ဝိယ ပတိဋ္ဌာပနေပိ သာတိသယကိစ္စတ္တာ တဿာ ပတိဋ္ဌာပနဿ ပါဒဋ္ဌပနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝက္ခေပနဿာတိ အဓောနိက္ခိပနဿ။ တတ္ထ စ ဂရုတရသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ သာတိသယော ဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ပထဝီဓာတုယာ အနုဂတာ အာပေါဓာတူ’’တိ။ တထာ ဥဒ္ဓင်္ဂတိကာ တေဇောဓာတူတိ ဥဒ္ဓရဏေ ဝါယောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တိရိယံ ဂတိကာယ ဝါယောဓာတုယာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု သာတိသယော ဗျာပါရောတိ တေဇောဓာတုယာ တဿာ အနုဂတဘာဝေါ ဂဟိတော။ တတ္ထ ဌိတဋ္ဌာနတော အဘိမုခံ ပါဒဿ ဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ ပုရတော ဟရဏံ။ တတော ထောကံ ဝီတိက္ကမ္မ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏံ၊ ပဿတော ဟရဏံ။

ဧကေကေန မုခေနာတိ ‘‘ပတ္ထဋတ္တာ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၄၇) ဝိဘတ္တေသု တေရသသု အာကာရေသု ဧကေကေန ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနမုခေန။ သွာယန္တိ သော အယံ ဥပစာရသမာဓိ။ ကထံ ပနဿ ဝဝတ္ထာနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဓာတူန’’န္တိအာဒိ။

၃၆၀။ ဣဒါနိ ဣမိဿာ ဘာဝနာယ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုညတံ အဝဂါဟတီတိ ဓာတုမတ္တတာဒဿနေန ရူပကာယဿ အနတ္တကတံ ဝဝတ္ထာပယတော တဒနုသာရေန နာမကာယဿာပိ အနတ္တကတာ သုပါကဋာ ဟောတီတိ သဗ္ဗသော အတ္တသုညတံ ပရိယောဂါဟတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟတိ။ သတ္တသညံ သမုဂ္ဃာတေတီတိ တတော ဧဝ ‘‘သတ္တော ပေါသော ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ အယာထာဝသညံ ဥဂ္ဃာတေတိ သမူဟနတိ။ ဝါဠမိဂယက္ခရက္ခသာဒိဝိကပ္ပံ အနာဝဇ္ဇမာနောတိ သသန္တာနေ ဝိယ ပရသန္တာနေပိ ဓာတုမတ္တတာယ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ခီဏာသဝေါ ဝိယ ‘‘ဣမေ သီဟဗျဂ္ဃာဒယော ဝါဠမိဂါ၊ ဣမေ ယက္ခရက္ခသာ’’တိ ဧဝမာဒိဝိကပ္ပံ အကရောန္တော ဘယဘေရဝံ သဟတိ အဘိဘဝတိ။ ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပနာပဇ္ဇနံ ဟိ ဘယဘေရဝသဟနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဃာတော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ နိဂ္ဃာတော ဒီနဘာဝပ္ပတ္တိ။ မဟာပညော စ ပန ဟောတိ ဓာတုဝသေန ကာယေ သမ္မဒေဝ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ ကရဏတော။ တထာ ဟိဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓိစရိတဿ အနုကူလန္တိ ဝုတ္တံ၊ သုဂတိပရာယဏော ဝါ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကတာယန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကူနဝီသတိဘာဝနာနယပဋိမဏ္ဍိတဿ

စတုဓာတုဝဝတ္ထာနနိဒ္ဒေသဿ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၆၁။ ‘‘ကော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ သရူပါဒိပုစ္ဆာ ယာဝဒေဝ ဝိဘာဂါဝဗောဓနတ္ထာ။ သရူပါဒိတော ဟိ ဉာတဿ ပဘေဒေါ ဝုစ္စမာနော သုဝိညေယျော ဟောတိ သင်္ခေပပုဗ္ဗကတ္တာ ဝိတ္ထာရဿ၊ ဝိတ္ထာရဝိဓိနာ စ သင်္ခေပဝိဓိ သင်္ဂယှတီတိ ‘‘သမာဓိဿ ဝိတ္ထာရံ ဘာဝနာနယဉ္စ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ကော သမာဓီ’’တိအာဒိနာပိ သမာဓိဿေဝ ပကာရဘေဒေါ ဒဿီယတိ၊ ဘာဝနာနိသံသောပိ ဘာဝနာနယနိဿိတော ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝိတ္ထာရံ ဘာဝနာနယဉ္စ ဒဿေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရတောတိ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကဿ သဗ္ဗဿ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏပ္ပကာရတော စေဝ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝိဘာဝနတော စ။

‘‘သမတ္တာ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တမေဝ သမတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒုဝိဓောယေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတော သမာဓီတိ လောကိယသမာဓိံ အာဟ။ ဒသသု ကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ယာနိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပစာရာဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ ဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ၊ တေသု။ အပ္ပနာပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တေသူတိ အပ္ပနာယ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တေသု အဋ္ဌန္နံ ဈာနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တုပ္ပာဒေသု။ ဧကဂ္ဂတာတိ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ၊ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယဉ္စ ဧကဂ္ဂတာ။ အဝသေသကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ‘‘အပ္ပနာဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တေသု တိံသကမ္မဋ္ဌာနေသု။

သမာဓိအာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ

၃၆၂။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ သုခဝိဟာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော။ ကာမံ ‘‘သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဧတေန အပ္ပနာသမာဓိယေဝ ဝိဘာဝိတော၊ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ’’တိ ပန ပဒေန ဥပစာရသမာဓိနောပိ ဂဟဏံ ဟောတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အပ္ပနာသမာဓိဘာဝနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ခေါ ပနေတေတိ ဧတေ ဗာဟိရကဘာဝိတာ ဈာနဓမ္မာ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တကရာ။ အရိယဿ ဝိနယေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ ‘‘သလ္လေခါ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ ကိလေသာနံ သလ္လေခနပဋိပဒါ န ဟောတီတိ ကတွာ၊ သာသနေ ပန အဝိဟိံသာဒယောပိ သလ္လေခါဝ လောကုတ္တရပါဒကတ္တာ။

သမ္ဗာဓေတိ တဏှာသံကိလေသာဒိနာ သံကိလိဋ္ဌတာယ ပရမသမ္ဗာဓေ အတိဝိယ သင်္ကဋဋ္ဌာနဘူတေ သံသာရပ္ပဝတ္တေ။ ဩကာသာဓိဂမနယေနာတိ အတ္ထပဋိလာဘယောဂ္ဂဿ နဝမခဏသင်္ခါတဿ ဩကာသဿ အဓိဂမနယေန။ တဿ ဟိ ဒုလ္လဘတာယ အပ္ပနာဓိဂမမ္ပိ အနဓိဂမယမာနော သံဝေဂဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ဥပစာရသမာဓိမှိယေဝ ဌတွာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောတိ ‘‘သီဃံ သံသာရဒုက္ခံ သမတိက္ကမိဿာမီ’’တိ။

အဘိညာပါဒကန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအဘိညာဉာဏပါဒကဘူတံ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ဟောတီတိ ဝုတ္တနယာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ တေန ‘‘ဣမိနာ ပကာရေန ဝုတ္တနယာ’’တိ သေသာဘိညာနမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ သတိ သတိ အာယတနေတိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓေ အဘိညာဓိဂမဿ ကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ အဘိညာဓိဂမဿ ဟိ အဓိကာရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ယော ‘‘ပုဗ္ဗဟေတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သတိ သတိ အာယတနေ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၂)။ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယဿာတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂါယ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿ။ ဓမ္မဿာတိ ဘာဝေတဗ္ဗဿ စေဝ ဝိဘာဝေတဗ္ဗဿ စ ဓမ္မဿ။ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတီတိ ယောဇနာ။ တတြ တတြေဝါတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဓမ္မေ။ သက္ခိဘာဝါယ ပစ္စက္ခကာရိတာယ ဘဗ္ဗော သက္ခိဘဗ္ဗော၊ တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ တံ သက္ခိဘဗ္ဗတံ။

တံ တံ ဘဝဂမိကမ္မံ အာရဗ္ဘ ဘဝပတ္ထနာယ အနုပ္ပန္နာယပိ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝေနေဝ ဘဝပတ္ထနာကိစ္စံ သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပတ္ထယမာနာ ဝါ’’တိ။ သဟ ဗျေတိ ပဝတ္တတီတိ သဟဗျော၊ သဟာယော၊ ဣဓ ပန ဧကဘဝူပဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ၊ တံ သဟဗျတံ။

ကိံ ပန အပ္ပနာသမာဓိဘာဝနာယေဝ ဘဝဝိသေသာနိသံသာ၊ ဥဒါဟု ဣတရာပီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပစာရသမာဓိဘာဝနာပီ’’တိအာဒိ။

နိဗ္ဗာနန္တိ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ နိဗ္ဗုတိံ။ ရူပဓမ္မေ ပရိယာပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ စိတ္တဿ အဘာဝေန အသန္တသမာဝ။ တေနာဟ ‘‘သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒုက္ခအနတ္တနိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာတိ ဣမာဟိ အဋ္ဌဟိ၊ အဋ္ဌဟိ စ အရိယမဂ္ဂဖလဉာဏေဟီတိ ဧဝံ သောဠသဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဉ္စန္နံ ရူပဇ္ဈာနာနံ၊ စတုန္နံ အရူပဇ္ဈာနာနဉ္စ ဝသေန ဧဝံ နဝဟိ။ ကေစိ ပန ‘‘စတ္တာရော ရူပဇ္ဈာနသမာဓီ၊ စတ္တာရော အရူပဇ္ဈာနသမာဓီ၊ ဥဘယေသံ ဥပစာရသမာဓိံ ဧကံ ကတွာ ဧဝံ နဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

သမာဓိဘာဝနာယောဂေတိ သမာဓိဘာဝနာယ အနုယောဂေ အနုယုဉ္ဇနေ၊ သမာဓိဘာဝနာသင်္ခါတေ ဝါ ယောဂေ။ ယောဂေါတိ ဘာဝနာ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။

၃၆၃။ သမာဓိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သီလံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။

သမာဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ဧကာဒသမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။