📜

၄။ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဖာသု ¶ ¶ ဟောတီတိ အာဝါသသပ္ပာယာဒိလာဘေန မနသိကာရဖာသုတာ ဘာဝနာနုကူလတာ ဟောတိ။ ပရိသောဓေန္တေနာတိ တေသံ တေသံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ဆိန္ဒနဝသေန ဝိသောဓေန္တေန။ အကိလမန္တောယေဝါတိ အကိလန္တကာယော ဧဝ။ သတိ ဟိ ကာယကိလမထေ သိယာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထတော၊ အဓိပ္ပာယတော စ ဒုဗ္ဗိနိဝေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ဌာနံ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ယာထာဝတော အတ္ထဿ၊ အဓိပ္ပာယဿ စ ဝိဘာဝနေန ဆိန္ဒိတွာ၊ ဝိဘူတံ သုပါကဋံ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓံ၊ နိဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋန္တိ အတ္ထော။

အနနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ

၅၂။ အညတရေနာတိ အညတရေနာပိ၊ ပဂေဝ အနေကေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တဘာဝေါ မဟတ္တံ။ တထာ သေသေသု။ သောဏ္ဍဝါ သောဏ္ဍီ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ ဗောဓိအင်္ဂဏာဒီသု ကာတဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပါနီယဃဋံ ဝါ ရိတ္တ’’န္တိ။ နိဋ္ဌိတာယာတိ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ ဒါနေန ပရိက္ခီဏာယ။ ဇိဏ္ဏဝိဟာရေပိ ယတြ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာယသ္မာ၊ ယထာသုခံ သမဏဓမ္မံ ကရောတု၊ မယံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ။ ဧဝရူပေ ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ အယမ္ပိ နယော လဗ္ဘတိ၊ ဝုတ္တနယတ္တာ ပန န ဝုတ္တော။

မဟာပထဝိဟာရေတိ မဟာပထသမီပေ ဝိဟာရေ။ ဘာဇနဒါရုဒေါဏိကာဒီနီတိ ရဇနဘာဇနာနိ၊ ရဇနတ္ထာယ ဒါရု၊ ဒါရုမယဒေါဏိကာ၊ ရဇနပစနဋ္ဌာနံ၊ ဓောဝနဖလကန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ သာကဟာရိကာတိ သာကဟာရိနိယော ဣတ္ထိယော။ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ကာမဂုဏူပသံဟိတော ဂီတသဒ္ဒေါတိ ဝဒန္တိ၊ ကေဝလောပိ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ဧဝ။ တတြာတိ ပုပ္ဖဝန္တေ ဝိဟာရေ။ တာဒိသောယေဝါတိ ‘‘တတ္ထဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ ယာဒိသော ပဏ္ဏဝန္တေ ဝိဟာရေ ဥပဒ္ဒဝေါ ဝုတ္တော၊ တာဒိသောယေဝ။ ‘‘ပုပ္ဖဟာရိကာယော ပုပ္ဖံ ဩစိနန္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ အယမိဓ ဝိသေသော။

ပတ္ထနီယေတိ ¶ တတ္ထ ဝသန္တေသု သမ္ဘာဝနာဝသေန ဥပသင်္ကမနာဒိနာ ပတ္ထေတဗ္ဗေ။ တေနာဟ ‘‘လေဏသမ္မတေ’’တိ။ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ မဂဓဝိသယေ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ ဝဒန္တိ။

ဝိသဘာဂါရမ္မဏာနိ ¶ ဣဋ္ဌာနိ၊ အနိဋ္ဌာနိ စ။ အနိဋ္ဌာနံ ဟိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဃဋေဟိ နိဃံသန္တိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဗ္ဗူပကရဏယောဂ္ဂါ ရုက္ခာ ဒဗ္ဗူပကရဏရုက္ခာ။

ယော ပန ဝိဟာရော။ ခလန္တိ ဓညကရဏဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါ ရုန္ဓန္တိ ‘‘သဿံ ခါဒိံသူ’’တိ။ ဥဒကဝါရန္တိ ကေဒါရေသု သဿာနံ ဒါတဗ္ဗဥဒကဝါရံ။ အယမ္ပီတိ မဟာသင်္ဃဘောဂေါပိ ဝိဟာရော။ ဝါရိယမာနာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ဘိက္ခုနာ။

သမုဒ္ဒသာမုဒ္ဒိကနဒီနိဿိတံ ဥဒကပဋ္ဋနံ။ မဟာနဂရာနံ အာယဒွါရဘူတံ အဋဝိမုခါဒိနိဿိတံ ထလပဋ္ဋနံ။ အပ္ပသန္နာ ဟောန္တိ။ တေနဿ တတ္ထ ဖာသုဝိဟာရော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မညမာနာ ရာဇမနုဿာ။

သမောသရဏေနာတိ ဣတော စိတော သဉ္စရဏေန။ ပပါတေတိ ပပါတသီသေ ဌတွာ ဂါယိ ‘‘ဂီတသဒ္ဒေန ဣဓာဂတံ ပပါတေ ပါတေတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ဝေဂေန ဂဟေတွာတိ ဝေဂေနာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ ယာသီ’’တိ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ၊ ဝိဟာရသာမန္တာ ဝါ န သက္ကာ ဟောတိ ကလျာဏမိတ္တံ လဒ္ဓုံ၊ တတ္ထ ဝိဟာရေ သော အလာဘော မဟာဒေါသောတိ ယောဇနာ။

ပန္ထနိန္တိ ပန္ထေ နီတော ပဝတ္တိတောတိ ပန္ထနီ၊ မဂ္ဂနိဿိတော ဝိဟာရော။ တံ ပန္ထနိံ။ သောဏ္ဍိန္တိ သောဏ္ဍိသဟိတော ဝိဟာရော သောဏ္ဍီ၊ တံ သောဏ္ဍိံ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ နဂရနိဿိတံ နဂရန္တိ ဝုတ္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ဘီမသေနော ဘီမော’’တိ။ ဒါရုနာတိ ဒါရုနိဿိတေန သဟ။ ဝိသဘာဂေနာတိ ယော ဝိသဘာဂေဟိ ဝုသီယတိ၊ ဝိသဘာဂါနံ ဝါ နိဝါသော၊ သော ဝိဟာရော ဝိသဘာဂေါ။ တေန ဝိသဘာဂေန သဒ္ဓိံ။ ပစ္စန္တနိဿိတဉ္စ သီမာနိဿိတဉ္စ အသပ္ပာယဉ္စ ပစ္စန္တသီမာသပ္ပာယံ။ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ၊ တမ္ပီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဌာန-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဣတိ ဝိညာယာတိ ‘‘ဘာဝနာယ အနနုရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ဝိဇာနိတွာ။

အနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ

၅၃။ အယံ ¶ အနုရူပေါ နာမာတိ အယံ ဝိဟာရော ဘာဝနာယ အနုရူပေါ နာမ။ နာတိဒူရန္တိ ဂေါစရဋ္ဌာနတော အဍ္ဎဂါဝုတတော ဩရဘာဂတာယ န ¶ အတိဒူရံ။ နာစ္စာသန္နန္တိ ပစ္ဆိမေန ပမာဏေန ဂေါစရဋ္ဌာနတော ပဉ္စဓနုသတိကတာယ န အတိအာသန္နံ။ တာယ စ ပန နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာယ၊ ဂေါစရဋ္ဌာနံ ပရိဿယာဒိရဟိတမဂ္ဂတာယ စ ဂမနဿ စ အာဂမနဿ စ ယုတ္တရူပတ္တာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ။ ဒိဝသဘာဂေ မဟာဇနသံကိဏ္ဏတာဘာဝေန ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၆) ဝိယ။ ရတ္တိယံ ဇနာလာပသဒ္ဒါဘာဝေန ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ။ သဗ္ဗဒါပိ ဇနသန္နိပါတနိဂ္ဃောသာဘာဝေန အပ္ပနိဂ္ဃောသံ။ အပ္ပကသိရေနာတိ အကသိရေန သုခေနေဝ။ သီလာဒိဂုဏာနံ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ ထေရာ။ သုတ္တဂေယျာဒိ ဗဟု သုတံ ဧတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏေန၊ သမ္မဒေဝ ဂရူနံ သန္တိကေ အာဂမိတဘာဝေန စ အာဂတော ပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ခါတော အာဂမော ဧတေသန္တိ အာဂတာဂမာ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ခါတဿ ဓမ္မဿ ဓာရဏေန ဓမ္မဓရာ။ ဝိနယဿ ဓာရဏေန ဝိနယဓရာ။ တေသံယေဝ ဓမ္မဝိနယာနံ မာတိကာယ ဓာရဏေန မာတိကာဓရာ။ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မပရိပုစ္ဆာယ ပရိပုစ္ဆတိ။ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ပရိပဉှတိ ဝီမံသတိ ဝိစာရေတိ။ ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထောတိ ပရိပုစ္ဆနပရိပဉှာကာရဒဿနံ။ အဝိဝဋဉ္စေဝ ပါဠိယာ အတ္ထံ ပဒေသန္တရပါဠိဒဿနေန အာဂမတော ဝိဝရန္တိ။ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ယုတ္တိဝိဘာဝနေန ဥတ္တာနီကရောန္တိ။ ကင်္ခဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု သံသယုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုတာယ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတေသု ပါဠိပဒေသေသု ယာထာဝတော ဝိနိစ္ဆယဒါနေန ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နာတိဒူရံ၊ နာစ္စာသန္နံ၊ ဂမနာဂမနသမ္ပန္န’’န္တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ၊ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ…ပေ… ပရိက္ခာရာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ…ပေ… ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တီ’’တိ ဧကံ။ ဧဝံ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ခုဒ္ဒကပလိဗောဓဝဏ္ဏနာ

၅၄။ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေ ပယောဇနံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍဒါနာဒိနာ ဒဠှီကမ္မံ ဝါ။ တန္တစ္ဆေဒါဒီသု တုန္နကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။

ဘာဝနာဝိဓာနဝဏ္ဏနာ

၅၅။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ ¶ ¶ အနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသိယမာနဿ စတ္တာလီသဝိဓဿ သဗ္ဗဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝသေန။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေနာတိ ပိဏ္ဍပါတပရိဘောဂတော ပဋိနိဝတ္တေန၊ ပိဏ္ဍပါတဘုတ္တာဝိနာ ဩနီတပတ္တပါဏိနာတိ အတ္ထော။ ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာတိ ဘောဇနနိမိတ္တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ။ အာဟာရေ ဟိ အာသယံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ တဿ အာဂန္တုကတာယ ယေဘုယျေန သိယာ သရီရဿ ကောစိ ပရိဿမော၊ တံ ဝူပသမေတွာ။ တသ္မိံ ဟိ အဝူပသန္တေ သရီရခေဒေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ န လဘေယျာတိ။ ပဝိဝိတ္တေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ။ သုခနိသိန္နေနာတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသဇ္ဇာယ သုခနိသိန္နေန။ ဝုတ္တဉှေတန္တိ ယံ ‘‘ကတာယ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပထဝိယာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဝုစ္စတိ၊ ဝုတ္တံ ဟေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။

ဣဒါနိ တံ အဋ္ဌကထာပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တောတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘာဝေန ပထဝီကသိဏံ ဂဏှန္တော အာဒိယန္တော၊ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘူတံ ပထဝီကသိဏံ ဥပ္ပာဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒနဉ္စေတ္ထ တထာနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပထဝိယန္တိ ဝက္ခမာနဝိသေသေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ တတ္ထ စက္ခုနာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ ဘာဝနာဉာဏေန ဝက္ခမာနဝိသေသံ ပထဝီနိမိတ္တံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ပထဝိယ’’န္တိ ဝတွာပိ မဏ္ဍလာပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ကတေတိ ဝက္ခမာနဝိဓိနာ အဘိသင်္ခတေတိ အတ္ထော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ အကတေတိ ပါကတိကေ ခလမဏ္ဍလာဒိကေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ သာန္တကေတိ သအန္တကေ ဧဝ၊ သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာဝဓာရဏဉှေတံ ဝစနံ။ တထာ ဟိ တေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတုံ ‘‘နော အနန္တကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သကောဋိယေတိအာဒီနိပိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သုပ္ပမတ္တေ ဝါတိအာဒီသု သုပ္ပသရာဝါနိ သမပ္ပမာဏာနိ ဣစ္ဆိတာနိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သရာဝမတ္တံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ သုပ္ပမတ္တံ တတော အဓိကပ္ပမာဏန္တိ။ ကိတ္တိမံ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သရာဝမတ္တံ၊ ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သုပ္ပမတ္တံ၊ န တတော အဓော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါတိ ပရိတ္တပ္ပမာဏဘေဒသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယထာဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဆတ္တမတ္တမ္ပိ ကသိဏမဏ္ဍလံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

သော ¶ တံ နိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ သော ယောဂါဝစရော တံ ပထဝီမဏ္ဍလံ သုဂ္ဂဟိတံ နိမိတ္တံ ¶ ကရောတိ။ ယဒါ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေတွာ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတက္ခဏေ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ နာမ။ အထေတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ အဗဟိဂတေန မာနသေန ပုနပ္ပုနံ သလ္လက္ခေန္တော သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတိ နာမ။ ဧဝံ ဥပဓာရိတံ ပန နံ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇေန္တော မနသိ ကရောန္တော တမေဝါရဗ္ဘ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလံ ပဝတ္တေန္တော သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတိ နာမ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧဝံ သုဂ္ဂဟိတကရဏာဒိနာ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌိတေ တသ္မိံ ပထဝီကသိဏသညိတေ အာရမ္မဏေ။ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတီတိ အတ္တနော စိတ္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓတိ အညာရမ္မဏတော ဝိနိဝတ္တံ ကရောတိ။ အဒ္ဓါ ဣမာယာတိအာဒိ အာနိသံသဒဿာဝိတာဒဿနံ။

ဣဒါနိ ယထာဒဿိတဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အတ္ထပ္ပကာသနေန သဒ္ဓိံ ဘာဝနာဝိဓိံ ဝိဘာဝေတုကာမော အကတေ တာဝ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယေန အတီတဘဝေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ။ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနီတိ စတုက္ကပဉ္စကနယဝသေန ဝဒတိ။ ပုညဝတောတိ ဘာဝနာမယပုညဝတော။ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿာတိ တာဒိသေနေဝ ဥပနိဿယေန သမန္နာဂတဿ။ ခလမဏ္ဍလေတိ မဏ္ဍလာကာရေ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ။ တံဌာနပ္ပမာဏမေဝါတိ ဩလောကိတဋ္ဌာနပ္ပမာဏမေဝ။

အဝိရာဓေတွာတိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဧဝ။ နီလပီတလောဟိတဩဒါတသမ္ဘေဒဝသေနာတိ နီလာဒိဝဏ္ဏာဟိ မတ္တိကာဟိ ပစ္စေကံ၊ ဧကဇ္ဈဉ္စ သံသဂ္ဂဝသေန။ ဂင်္ဂါဝဟေတိ ဂင်္ဂါသောတေ။ သီဟဠဒီပေ ကိရ ရာဝဏဂင်္ဂါ နာမ နဒီ၊ တဿာ သောတေန ဆိန္နတဋဋ္ဌာနေ မတ္တိကာ အရုဏဝဏ္ဏာ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဂင်္ဂါဝဟေ မတ္တိကာသဒိသာယ အရုဏဝဏ္ဏာယာ’’တိ။ အရုဏဝဏ္ဏာယ အရုဏနိဘာယ၊ အရုဏပ္ပဘာဝဏ္ဏာယာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ကသိဏဒေါသေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကသိဏကရဏာဒိကေ သေသာကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သံဟာရိမန္တိ သံဟရိတဗ္ဗံ ဂဟေတွာ စရဏယောဂ္ဂံ။ တတြဋ္ဌကန္တိ ယတြ ကတံ၊ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကံ။ ဝုတ္တပ္ပမာဏန္တိ ¶ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ။ ဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနံ။ ပရိကမ္မကာလေတိ နိမိတ္တုဂ္ဂဟဏာယ ဘာဝနာကာလေ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ၊ ဧတဒေဝ ပမာဏံ သန္ဓာယ ‘‘သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပ္ပံ ဟိ နာတိမဟန္တံ၊ သရာဝဉ္စ မဟန္တံ စာဋိပိဓာနပ္ပဟောနကန္တိ သမပ္ပမာဏံ ဟောတိ။

၅၆။ တသ္မာတိ ¶ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏံ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ၊ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝါ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ရုက္ခပါဏိကာတိ ကုစန္ဒနာဒိရုက္ခပါဏိကာ အရုဏဝဏ္ဏဿ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏံ သမုဋ္ဌပေတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဝုတ္တံ။ ပကတိရုက္ခပါဏိကာ ပန ပါသာဏပါဏိကာဂတိကာဝ။ နိန္နုန္နတဋ္ဌာနာဘာဝေန ဘေရီတလသဒိသံ ကတွာ။ တတော ဒူရတရေတိအာဒိ ယထာဝုတ္တတော ပဒေသတော၊ ပီဌတော စ အညသ္မိံ အာဒီနဝဒဿနံ။ ကသိဏဒေါသာတိ ဟတ္ထပါဏိပဒါဒယော ဣဓ ကသိဏဒေါသာ။

ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထန္တရေ ပဒေသေ၊ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေ ပီဌေ’’တိ စ ဝုတ္တဝိဓိနာဝ။ ကာမေသု အာဒီနဝန္တိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ နိရဿာဒဋ္ဌေန၊ တိဏုက္ကူပမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန၊ အင်္ဂါရကာသူပမာ မဟာဘိတာပဋ္ဌေန၊ သုပိနကူပမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ ယာစိတကူပမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန၊ ရုက္ခဖလူပမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန၊ အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန၊ သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ သပ္ပသိရူပမာ သပဋိဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄) ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂။၄၂) ‘‘ကာမသုခဉ္စ နာမေတံ ဗဟုပရိဿယံ၊ သာသင်္ကံ၊ သဘယံ၊ သံကိလိဋ္ဌံ၊ မီဠှပရိဘောဂသဒိသံ၊ ဟီနံ၊ ဂမ္မံ၊ ပေါထုဇ္ဇနိကံ၊ အနရိယံ၊ အနတ္ထသံဟိတ’’န္တိအာဒိနာ စ အနေကာကာရဝေါကာရံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝံ ဒေါသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကာမနိဿရဏေတိ ကာမာနံ နိဿရဏဘူတေ၊ တေဟိ ဝါ နိဿဋေ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ပါဒကဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသမတိက္ကမဿ ဥပါယဘူတေ။ နေက္ခမ္မေတိ ဈာနေ။ ဇာတာဘိလာသေန သဉ္ဇာတစ္ဆန္ဒေန။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ၊ သွာက္ခာတော ¶ ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနတော’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန ရတနတ္တယဝိသယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာ။ နေက္ခမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ နေက္ခမ္မပဋိပဒါ၊ သဥပစာရဿ ဈာနဿ၊ ဝိပဿနာယ၊ မဂ္ဂဿ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ အဓိဂမကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ပဌမဇ္ဈာနမေဝ နေက္ခမ္မန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တာဝသေသာ သဗ္ဗေပိ နေက္ခမ္မဓမ္မာ။ ယထာဟ –

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနံ စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉)၊

ပဝိဝေကသုခရသဿာတိ ¶ စိတ္တဝိဝေကာဒိဝိဝေကဇဿ သုခရသဿ။ ဧဝမေတေဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ‘‘အာနိသံသဒဿာဝီ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမေန အာကာရေနာတိ အတိဥမ္မီလနအတိမန္ဒာလောစနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ နာတိဥမ္မီလနနာတိမန္ဒာလောစနသင်္ခါတေန သမေန အာလောစနာကာရေန။ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တေနာတိ ပထဝီကသိဏေ စက္ခုနာ ဂဟိတနိမိတ္တံ မနသာ ဂဏှန္တေန။ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တထာပဝတ္တံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗံ ဗဟုလီကာတဗ္ဗံ။

စက္ခု ကိလမတိ အတိသုခုမံ၊ အတိဘာသုရဉ္စ ရူပဂတံ ဥပနိဇ္ဈာယတော ဝိယ။ အတိဝိဘူတံ ဟောတိ အတ္တနော သဘာဝါဝိဘာဝတော။ တထာ စ ဝဏ္ဏတော ဝါ လက္ခဏတော ဝါ ဥပတိဋ္ဌေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေနဿ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဝိဘူတံ ဟောတိ ဂဇနိမ္မီလနေန ပေက္ခန္တဿ ရူပဂတံ ဝိယ။ စိတ္တဉ္စ လီနံ ဟောတိ ဒဿနေ မန္ဒဗျာပါရတာယ ကောသဇ္ဇပါတတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿိနာ ဝိယာတိ ယထာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿီ ပုရိသော န တတ္ထ အတိဂါဠှံ ဥမ္မီလတိ၊ နာပိ အတိမန္ဒံ၊ န အာဒါသတလဿ ဝဏ္ဏံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ နာပိ လက္ခဏံ မနသိ ကရောတိ။ အထ ခေါ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော အတ္တနော မုခနိမိတ္တမေဝ ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ပထဝီကသိဏံ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော နိမိတ္တဂ္ဂဟဏပ္ပသုတောယေဝ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမေန အာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ယော တတ္ထ ပထဝီကသိဏေ အရုဏဝဏ္ဏော၊ သော န စိန္တေတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏေန ပန ဂဟဏံ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ¶ အဝတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ န လက္ခဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ယံ တတ္ထ ပထဝီဓာတုယာ ထဒ္ဓလက္ခဏံ၊ တံ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ။

ဒိသွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ’’တိ ဝတွာပိ ဝဏ္ဏဝသေနေတ္ထ အာဘောဂေါ န ကာတဗ္ဗော၊ သော ပန ဝဏ္ဏော နိဿယဂတိကော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိဿယသဝဏ္ဏံ ကတွာ’’တိ။ နိဿယေန သမာနာကာရသန္နိဿိတော သော ဝဏ္ဏော တာယ ပထဝိယာ သမာနဂတိကံ ကတွာ၊ ဝဏ္ဏေန သဟေဝ ‘‘ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဿဒဝသေန ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေတိ ပထဝီဓာတုယာ ဥဿန္နဘာဝေန သတ္တိတော အဓိကဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝိယံ ‘‘ပထဝီ’’တိ ယော လောကဝေါဟာရော၊ တသ္မိံ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ စိတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ပထဝီ၊ ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယဒိ လောကဝေါဟာရေန ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ၊ နာမန္တရဝသေနပိ ပထဝီ မနသိ ကာတဗ္ဗာ ဘဝေယျာတိ၊ ဟောတု၊ ကော ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဟီ မေဒိနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယမိစ္ဆတီတိ ယံ နာမံ ဝတ္တုံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ယဒဿ သညာနုကူလံ ¶ ဟောတိ ယံ နာမံ အဿ ယောဂိနော ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဂဟိတသညာဝသေန အနုကူလံ ပစုရတာယ၊ ပဂုဏတာယ ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စ ပဌမသမန္နာဟာရေ ကဿစိ ဝစီဘေဒေါပိ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ အာစရိယေန ဝါ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ။ ကိံ ဝါ ဗဟုနာ၊ ပါကဋဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ဥမ္မီလေတွာ ကာလေန နိမ္မီလေတွာတိ ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ပုန ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယေနာကာရေန ဩလောကေတွာ ဂဟိတံ၊ တေနာကာရေန ပုန တံ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ။

၅၇။ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တဿ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ။ န တသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယဒိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ဇာတေပိ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ဘာဝေတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ န သိယာ။ သမီပဋ္ဌေန စ န ဩလောကေတုံ န သက္ကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိ။ နိဿဒ္ဒဘာဝါယ ဧကပဋလိကူပါဟနာဂဟဏံ၊ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ကတ္တရဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ။ သစေ နဿတိ၊ အထာနေန ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝက္ခမာနေသု အသပ္ပာယေသု ကေနစိဒေဝ အသပ္ပာယေန ကာရဏဘူတေန။ နိမိတ္တံ အာဒါယာတိ ယထာဇာတံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ။ သမန္နာဟရိတဗ္ဗန္တိ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ နိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ သမ္မာ ဝါ အနု ¶ အနု အာဟရိတဗ္ဗံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတန္တိ တက္ကနတော၊ သဝိသေသံ တက္ကနတော စ ‘‘တက္ကော၊ ဝိတက္ကော’’တိ စ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ဘာဝနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေန အာဟနနပရိယာဟနနကိစ္စေန အပရာပရံ ဝတ္တမာနေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟတံ၊ ပရိယာဟတဉ္စ ကာတဗ္ဗံ၊ ဗလပ္ပတ္တဝိတက္ကော မနသိကာရော ဗဟုလံ ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရောန္တဿာတိ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟတိ၊ ဧဝံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ။ အနုက္ကမေနာတိ ဘာဝနာနုက္ကမေန။ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ သုဝိသဒါနိ တိက္ခာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ကာမာဝစရာနေဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဗဟူနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော ဧဝ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ဝိဒူရီ ဘဝန္တိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ တံ အာရဗ္ဘ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သန္နိသီဒန္တီတိ သမ္မဒေဝ သီဒန္တိ၊ ဥပသမန္တီတိ အတ္ထော။

ဣမဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။ အင်္ဂုလိပဒပါဏိပဒါဒိကော ကသိဏဒေါသော။ အာဒါသမဏ္ဍလူပမာဒီဟိ ¶ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ၊ သဏှသုခုမတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဉ္စ ခေါ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏဝန္တံ န သဏ္ဌာနဝန္တံ အပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ။ ဤဒိသန္တိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝန္တံ။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတန္တိ ဥပ္ပာဒါဒိလက္ခဏတ္တယာနုပဝိဋ္ဌံ၊ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယင်္ကိတံ ဝါ။ ယဒိ န ပနေတံ တာဒိသံ ဝဏ္ဏာဒိဝန္တံ၊ ကထံ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ကေဝလဉှီ’’တိအာဒိ။ သညဇန္တိ ဘာဝနာသညာဇနိတံ၊ ဘာဝနာသညာယ သဉ္ဇာတမတ္တံ။ န ဟိ အသဘာဝဿ ကုတောစိ သမုဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တ’’န္တိ။

၅၈။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ သန္နိသိန္နာဝ၊ န ပန တဒတ္ထံ ဥဿာဟော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဥပစာရသမာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရောပိ သမာဓိ အတ္ထီတိ အတ္ထတော အာပန္နန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော ဟိ သမာဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ဈာနဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေါ၊ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိ စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ အဝတ္ထာမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပစာရဘူမိယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရာဝတ္ထာယံ။ ယဒိပိ တဒါ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ ¶ ပန ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘နီဝရဏပ္ပဟာနေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိလာဘဘူမိယန္တိ ဈာနဿ အဓိဂမာဝတ္ထာယံ။ တဒါ ဟိ အပ္ပနာပတ္တာနံ ဈာနဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပါတုဘာဝေနာ’’တိ။ စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

န ထာမဇာတာနီတိ န ဇာတထာမာနိ၊ န ဘာဝနာဗလံ ပတ္တာနီတိ အတ္ထော။ စိတ္တန္တိ ဈာနစိတ္တံ။ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝသံ တိဋ္ဌတီတိ သမာပတ္တိဝေလံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပစာရဘူမိယံ နိမိတ္တဝဍ္ဎနံ ယုတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ’’တိ။ လဒ္ဓပရိဟာနီတိ လဒ္ဓဥပစာရဇ္ဈာနပရိဟာနိ။ နိမိတ္တေ အဝိနဿန္တေ တဒါရမ္မဏဈာနမ္ပိ အပရိဟီနမေဝ ဟောတိ၊ နိမိတ္တေ ပန အာရက္ခာဘာဝေန ဝိနဋ္ဌေ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဈာနမ္ပိ ဝိနဿတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခမှီ’’တိအာဒိ။

သတ္တသပ္ပာယဝဏ္ဏနာ

၅၉။ ‘‘ထာဝရဉ္စ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ယထာ ထာဝရံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိ ဥပဋ္ဌာတိ၊ စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာလဒ္ဓဉှိ နိမိတ္တံ တတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဧကဂ္ဂတံ ဝိန္ဒန္တဿ ¶ ထိရံ နာမ ဟောတိ၊ သုရက္ခိတဉ္စ။ သတိ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ သမ္ပဇညံ၊ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဝီရိယဉ္စ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ နာနန္တရိယဘာဝတော။ တတ္ထာတိ တေသု အာဝါသေသု။ တီဏိ တီဏီတိ ဧကေကသ္မိံ အာဝါသေ အဝုတ္ထအဝုတ္ထဋ္ဌာနေ ဝသနနိယာမေန တယော တယော ဒိဝသေ ဝသိတွာ။

ဥတ္တရေန ဝါ ဒက္ခိဏေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဂမနာဂမနေ သူရိယာဘိမုခဘာဝနိဝါရဏတ္ထန္တိ။ သဟဿဓနုပ္ပမာဏံ ဒိယဍ္ဎကောသံ။

ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ရာဇကထာဒိကေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၆၉၊ ပါစိ။ ၅၀၈) သန္ဓာယာဟ။ တာ ဟိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ တိရစ္ဆာနဘာဝတော ‘‘ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာ၊ သန္တုဋ္ဌိ၊ ပဝိဝေကော၊ အသံသဂ္ဂေါ၊ ဝီရိယာရမ္ဘော၊ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ ဝိမုတ္တိ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ ဣမာနိ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထူနိ၊ တန္နိဿိတံ ဘဿံ သပ္ပာယံ။

အတိရစ္ဆာနကထိကောတိ ¶ နတိရစ္ဆာနကထိကော၊ တိရစ္ဆာနကထာ ဝိဓုရံ ဓမ္မိကံ ကမ္မဋ္ဌာနပဋိသံယုတ္တမေဝ ကထံ ကထေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နောတိ သီလသမာဓိအာဒိဂုဏသမ္ပန္နော။ ယော ဟိ သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနိကော၊ သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ပါရံ ပတ္တော၊ သော ဣမဿ ယောဂိနော သပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ။ ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ကာယဿ သန္တပ္ပနပေါသနပ္ပသုတော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၀၆)။

ဘောဇနံ ယေဘုယျေန မဓုရမ္ဗိလရသဝသေန သတ္တာနံ ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ ဒဓိအာဒီသု တထာ ဒဿနတော။ ကဋုကာဒိရသာ ပန ကေဝလံ အဘိသင်္ခါရကာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ကဿစိ မဓုရံ၊ ကဿစိ အမ္ဗိလံ သပ္ပာယံ ဟောတီ’’တိ။

ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ အာဓာရဘူတေ၊ ဝတ္တမာနေ ဝါ၊ ယသ္မိံ ဝါ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တမာနဿ။ နိမိတ္တာသေဝနဗဟုလဿာတိ နိမိတ္တေ အာသေဝနာဗဟုလဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဝိသယဘူတေ ဘာဝနာမနသိကာရံ ¶ ဗဟုလံ အာသေဝန္တဿ၊ နိမိတ္တဿ ဝါ ဂေါစရာသေဝနဝသေန အာသေဝနာဗဟုလဿ။ ယေန ဟိ ဘာဝေန္တဿ ဘာဝနာသေဝနာ၊ တေန ဂေါစရာသေဝနာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ။

ဒသဝိဓအပ္ပနာကောသလ္လဝဏ္ဏနာ

၆၀။ န ဟောတိ အပ္ပနာ။ ယေန ဝိဓိနာ အပ္ပနာယံ ကုသလော ဟောတိ၊ သော ဒသဝိဓော ဝိဓိ အပ္ပနာကောသလ္လံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတောတိ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

၆၁။ စိတ္တစေတသိကာနံ ဟိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာဒီနိ စ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ သရီရံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သရီရံ သေဒမလဂ္ဂဟိတံ ဝါ အညေန ဝါ အဝဿုတကိစ္စေန ဝိဗာဓိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စာယံ နယော ¶ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေန သင်္ဂဟိတော၊ ပုန ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ သင်္ဂဟိတော၊ သော စ ခေါ ဘာဝနာယ အာရမ္ဘကာလေ။ ဣဓ ပန အာရဒ္ဓကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဌတွာ အပ္ပနာပရိဝါသံ ဝသန္တဿ ကာလန္တရေ ဇာတေ တထာပဋိပတ္တိ အပ္ပနာကောသလ္လာယ ဝုတ္တာ။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ တာနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ။ တေန ‘‘န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဒဿိတံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပန အပရိသုဒ္ဓတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ၊ ဉာဏဿ စ ဝိသုံ ဂဟဏံ အပ္ပနာယ ဗဟုကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ဈာနံ ‘‘ဒန္ဓာဘိညံ၊ ခိပ္ပာဘိည’’န္တိ ဉာဏမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ နိဿယနိဿယောပိ နိဿယောတွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယာ’’တိ။ ဉာဏေ အဝိသဒေ ဝိပဿနာဘာဝနာ ဝိယ သမာဓိဘာဝနာပိ ပရိဒုဗ္ဗလာ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေန ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ သမထကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟ။ ဝုဍ္ဎိံ အင်္ဂပါတုဘာဝေန၊ ဝိရူဠှိံ ဂုဏဘာဝေန၊ ဝေပုလ္လံ သဗ္ဗသော ဝသိဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသဒေ ပနာတိ သုက္ကပက္ခော၊ တဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၂။ သမဘာဝကရဏန္တိ ¶ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန၊ ပညာယ အဝိသဒတာယ၊ ဝီရိယာဒီနံ စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော၊ ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ၊ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ ¶ ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ၊ ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသတော ကိစ္စုတ္တရိယေန၊ ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိ ကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနပ္ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိတွာ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဝိသဇ္ဇေန္တော အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သဒ္ဓါယ ပန ဗလဝဘာဝတော ¶ ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဣန္ဒြိယသမတံ ပဋိပါဒေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ၊ သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သာ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ (မဟာဝ။ ၂၄၃) သုကုမာရဿ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှံ ဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။

သေသေသုပီတိ ¶ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။ ဧကဿာတိ ဧကေကဿ။ သာမညနိဒ္ဒေသောဝါယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပစ္စေကံ အဓိမတ္တတာယ ပန ဟာပနဝသေန သမတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ယေသံ ဝိသေသတော အသာဓာရဏတော၊ သာဓာရဏတော စ သမတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာနဓိကဘာဝံ။ တထာ သမာဓိဝီရိယာနံ ¶ ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညာနတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ၊ ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။

‘‘ဗလဝသဒ္ဓါ ဟီ’’တိအာဒိ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဒ္ဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပဋိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော။ ဧဝံဘူတော ပန သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညဝိရဟော န အတ္ထာဝဟော အနတ္ထာဝဟော စ၊ ဧဝမိဓာပိ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညဝိရဟော န အဝိက္ခေပါဝဟော ဝိက္ခေပါဝဟော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယန္တိ တံ သဒ္ဓါပညာဒွယံ၊ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ တေသံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ မနသိကရဏမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီတိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန ဩကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ၊ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ ¶ ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ – ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၊ ၅)။

ယဒိ ¶ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ၊ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာ ဣစ္ဆိတာ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခေန သမာဓိနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေန ကာရဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

၆၃။ စိတ္တေကဂ္ဂတာနိမိတ္တဿာတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ နိမိတ္တဿ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတဿ စ နိမိတ္တဿ။ စိတ္တဿ ဟိ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမထနိမိတ္တံ ရက္ခန္တောယေဝ ကသိဏနိမိတ္တံ ရက္ခတိ။ တသ္မာ ပထဝီကသိဏာဒိကဿာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿေဝ၊ အထ ခေါ သမထနိမိတ္တဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ ရက္ခဏကောသလ္လံ။ ဣဓ အပ္ပနာကောသလ္လကထာယံ ‘‘နိမိတ္တကောသလ္လ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ ကရဏဘာဝနာကောသလ္လာနံ ပဂေဝ သိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပမောဒနသံဝေဇနဝိပရိယာယေ သင်္ဂဏှာတိ။ လီနန္တိ သင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇပက္ခပတိတံ။ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တယော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန တေ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ တံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။

ပရိတ္တန္တိ အပ္ပကံ။ ဥဇ္ဇာလေတုကာမောတိ ပဒီပေတုကာမော။ ဥဒကဝါတံ ဒဒေယျာတိ ဥဒကမိဿံ ဝါတံ ဥပနေယျ။ အကာလောတိ နကာလော၊ အယုတ္တကာလော ဝါ။ သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ကတွာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝါ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိနော ယောဂိနော အင်္ဂန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ¶ ၊ ပသတ္ထော၊ သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ¶ ။ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သမာဓိဿ တာဝ ပဒတ္ထလက္ခဏာနိ ဟေဋ္ဌာ အာဂတာနေဝ။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ သာ ပနာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဣဓ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုသမုဋ္ဌာပယန္တိ သမုဋ္ဌာပေတုံ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော ဓမ္မဝိစယော၊ ပညာတိ အတ္ထော။ ဝီရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ၊ ဝိဓိနာ ဝါ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ၊ ဥဿာဟော။ ပီဏေတိ ကာယံ၊ စိတ္တံ စ သန္တပ္ပေတီတိ ပီတိ။

ယံ ယံ သကံ ယထာသကံ၊ အတ္တနော အတ္တနောတိ အတ္ထော။ အာဟာရဝသေနာတိ ပစ္စယဝသေန။ ဘာဝနာတိ ဥပ္ပာဒနာ၊ ဝဍ္ဎနာ စ။ ကုသလာကုသလာတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ။ ယေ အကုသလာ၊ တေ သာဝဇ္ဇာ။ ယေ ကုသလာ၊ တေ အနဝဇ္ဇာ။ အကုသလာ ဟီနာ၊ ဣတရေ ပဏီတာ။ ကုသလာပိ ဝါ ဟီနေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓါ ဟီနာ၊ ဣတရေ ပဏီတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ၊ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ တေ ဧဝ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ သုက္ကေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါ။ တထာ သုက္ကာပိ ဣတရေဟိ။ အထ ဝါ ကဏှာ စ သုက္ကာ စ သပ္ပဋိဘာဂါ စ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ။ သုခါ ဟိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါ၊ ဒုက္ခာ စ ဝေဒနာ သုခါယ သပ္ပဋိဘာဂါတိ။ အနုပ္ပန္နဿာတိ အနိဗ္ဗတ္တဿ။ ဥပ္ပာဒါယာတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နဿာတိ နိဗ္ဗတ္တဿ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။

တတ္ထာတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတပါဌေ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဂဟဏေ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိကဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပန ဖုသနာဒိကဿ သဘာဝလက္ခဏဿ၊ အနိစ္စာဒိကဿ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန။ ပဝတ္တမနသိကာရောတိ ကုသလာဒီနံ တံတံသဘာဝလက္ခဏာဒိကဿ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပန္နဇဝနစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သော ဟိ အဝိပရီတမနသိကာရတာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ တဒါဘောဂတာယ အာဝဇ္ဇနာပိ တဂ္ဂတိကာဝ။ ရုပ္ပနလက္ခဏာဒိကမ္ပိ ¶ ဣဓ သာမညလက္ခဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလကိရိယာယ အာဒိအာရမ္ဘဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ ဓိတိသဘာဝတာယ ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမဝီရိယံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝီရိယံ ဗလပ္ပတ္တံ ¶ ဟုတွာ ပဋိပက္ခံ ဝိဓမတီတိ အာဟ ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ အဓိမတ္တာဓိမတ္တတရာနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိဓမနသမတ္ထံ ပဋုပဋုတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနိယာ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဌာနိယာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ။ ဌာတဗ္ဗော ဝါ ဌာနိယော၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဌာနိယော ဧတေသူတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ၊ အပရာပရံ ဝတ္တမာနာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ။ ယသ္မာ ပန တေသု ပီတိယေဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝိသေသကာရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပီတိယာ ဧဝ ဧတံ နာမ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒကမနသိကာရောတိ ယထာ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ဝဍ္ဎတိ၊ တထာ ပဝတ္တမနသိကာရော။

ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ ပဉ္စပိ ဟိ နိကာယေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယေ ပရိယုပါသိတွာ တဿ တဿ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ၊ တေ ဝါ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆန္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ သင်္ခေပတော၊ ဝိတ္ထာရတော စ ပကာသိတာ ဧဝ။ တတ္ထ ပန သမာဓိသံဝတ္တနိယဘာဝေန အာဂတာ၊ ဣဓ ပညာသံဝတ္တနိယဘာဝေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ၊ တဒဂ္ဂေန ပညာသံဝတ္တနိကာ သမာဓိဿ ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနတော။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁) ဝုတ္တံ။ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ နာမ ဒုပ္ပညာနံ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကမံသနိက္ခိတ္တသုနခသဒိသာနံ မောမူဟပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ နာမ ပညာယ ကတာဓိကာရာနံ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒီသု ကုသလာနံ အရိယာနံ၊ ဝိပဿနာကမ္မိကာနံ ဝါ မဟာပညာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနံ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ စရိတဗ္ဗာနံ ခန္ဓာယတနဓာတာဒီနံ၊ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဒီပနာနံ ဝါ သုညတာပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တန္တာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ ပညာဓိမုတ္တတာ၊ ပညာယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။

အပါယာဒီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိအာဒိံ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝီရိယာယတ္တဿ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသဿ အဓိဂမော ဧဝ အာနိသံသော၊ တဿ ဒဿနသီလတာ ဝီရိယာယတ္တ…ပေ… ဒဿိတာ။ သပုဗ္ဗဘာဂေါ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါ ဂမနဝီထိ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ ¶ ။ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ပိဏ္ဍာပစာယနတာတိ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလကာရဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ။ ဣတရထာတိ အာမိသပူဇာယ။ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာတိ အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတာတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ။ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနာနုဘာဝဿ ပစ္စဝေက္ခဏတာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ တသ္မိံ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အဓိမုတ္တိ သဗ္ဗိရိယာပထေသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ။ ဧတ္ထ စ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ ပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယာဒိဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ထုသခရဟဒယာ လူခပုဂ္ဂလာ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏပရိဒီပနာ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒယော (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၁ အာဒယော) ပသာဒနီယသုတ္တန္တာ။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကုသလာဒီနံ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝိဇ္ဈနာဒိအာကာရေဟိ စေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ကုသလာဒီသု ယောနိသောမနသိကာရာဒိကေ စေဝ ဓမ္မတ္ထညုတာဒိကေ စ။

၆၅။ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အတိဝိယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံဝေဇနပမောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဓတန္တိ သမာဓိအာဒီနံ မန္ဒတာယ အဝူပသန္တံ။ ဒုဝူပသမယန္တိ ဝူပသမေတုံ သမာဓာတုံ အသက္ကုဏေယျံ။

တံ ¶ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာတိ ယေနာကာရေန အဿ ယောဂိနော ပဿဒ္ဓိ သမာဓိ ဥပေက္ခာတိ ဣမေ ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဓမ္မာ ပုဗ္ဗေ ယထာရဟံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ တံ စိတ္တတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဿဒ္ဓါကာရံ၊ သမာဟိတာကာရံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခိတာကာရဉ္စ ဥပလက္ခေတွာ ဥပဓာရေတွာ။ တီသုပိ ပဒေသူတိ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယပ္ပဿဒ္ဓီ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု တီသုပိ ဝါကျေသု၊ တေဟိ ဝါ ပကာသိတေသု တီသု ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု။ ယထာသမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဂယှမာနော ¶ သမထော ဧဝ သမထနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမထနိမိတ္တန္တိ စ သမထဿေဝေတမဓိဝစန’’န္တိ။ နာနာရမ္မဏေ ပရိဗ္ဘမနေန ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော၊ ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂတာဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ။ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ တဿေဝ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တန္တိ အဓိဝစန’’န္တိ။

သရီရာဝတ္ထံ ဉတွာ မတ္တသော ပရိဘုတ္တော ပဏီတာဟာရော ကာယလဟုတာဒီနံ သမုဋ္ဌာပနေန ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ ဥတုသပ္ပာယံ၊ ဣရိယာပထသပ္ပာယဉ္စ သေဝိတံ၊ ပယောဂေါ စ ကာယိကော ပဝတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ’’တိအာဒိ။ ပယောဂသမတာဒီနံ အဘာဝေန သဒရထကာယစိတ္တာ ပုဂ္ဂလာ သာရဒ္ဓပုဂ္ဂလာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပဿဒ္ဓကာယာ ပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နိရဿာဒဿာတိ ဘာဝနဿာဒရဟိတဿ။ ဘာဝနာ ဟိ ဝီထိပဋိပန္နာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဝတီ ပဝတ္တမာနာ စိတ္တဿ အဿာဒံ ဥပသမသုခံ အာဝဟတိ၊ တဒဘာဝတော နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါသံဝေဂဝသေနာတိ သဒ္ဓါဝသေန၊ သံဝေဂဝသေန စ။ သမ္ပဟံသနတာတိ သမ္မဒေဝ ပဟံသနတာ သံဝေဇနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာ စိတ္တဿ တောသနာ။ သမ္မာပဝတ္တဿာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမံ၊ သဝိသေသဉ္စ ပဝတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တဿ ဘာဝနာစိတ္တဿ။ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာ။ ဈာနဝိမောက္ခပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ပဌမာဒီနိ ဈာနာနိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာဒိနာ တေယေဝ ဝိမောက္ခာ တေသံ ‘‘ဧဝံ ဘာဝနာ၊ ဧဝံ သမာပဇ္ဇနာ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ သံကိလေသော၊ ဧဝံ ဝေါဒါန’’န္တိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခဏာ။

သတ္တမဇ္ဈတ္တတာတိ ¶ သတ္တေသု ပိယဋ္ဌာနိယေသုပိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာတိ အဇ္ဈတ္တိကေသု စက္ခာဒီသု၊ ဗာဟိရေသု ပတ္တစီဝရာဒီသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သတ္တသင်္ခါရာနံ မမာယနံ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနံ။ ဣမေဟာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကာယစိတ္တာနံ ပဿဒ္ဓါကာရသလ္လက္ခဏာဒိအာကာရေဟိ စေဝ သပ္ပာယာဟာရသေဝနာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ပဿဒ္ဓိအာဒိဓမ္မေ။

၆၆။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနသီလာနိ အလောဘာဒေါသပ္ပဓာနာနိ ¶ ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ ဝိသေသတော အပ္ပနာဝဟာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာစိတ္တဿ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ ယဒါ စ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ၊ တဒါ ဥပသမသုခဿ အလာဘေန စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တဒုဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပညာပယောဂမန္ဒတာယာ’’တိအာဒိ။ နန္တိ စိတ္တံ။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ၊ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ၊ အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော၊ တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိတဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဿာတိ စိတ္တဿ။ အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ။ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သဝိသေသံ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတတာယ ဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နေက္ခမ္မပဋိပဒန္တိ ဈာနပဋိပတ္တိံ။ သမာဓိအဓိမုတ္တတာတိ သမာဓိနိဗ္ဗတ္တနေ ဈာနာဓိဂမေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ သာ ပန ယသ္မာ သမာဓိံ ဂရုံ ကတွာ တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ¶ ပဝတ္တိယာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမာဓိဂရူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၆၇။ ပဋိလဒ္ဓေ နိမိတ္တသ္မိံ ဧဝံ ဟိ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣမံ အပ္ပနာ သမ္ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာတိ အပ္ပနာ။ ဟိတွာ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ဌာနမေတံ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရံ ဘာဝနာစိတ္တဿ လီနုဒ္ဓတာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရံ သလ္လက္ခယံ ဥပဓာရေန္တော။ သမတံ ဝီရိယဿေဝ ဝီရိယဿ သမာဓိနာ သမရသတံယေဝ ယောဇယေထ။ ကထံ ပန ယောဇယေထာတိ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လယန္တိ လီနဘာဝံ၊ သင်္ကောစန္တိ အတ္ထော။ ယန္တန္တိ ဂစ္ဆန္တံ ¶ ၊ ပဂ္ဂဏှေထေဝ သမဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္စာရဒ္ဓံ နိသေဓေတွာ သမမေဝ ပဝတ္တယေ’’တိ။ ကထံ ပန သမမေဝ ပဝတ္တယေတိ အာဟ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိ။ ယထာတိ ရေဏုအာဒီသု ယထာ မဓုကရာဒီနံ ပဝတ္တိ ဥပမာဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ သမ္မဝဏ္ဏိတာ၊ ဧဝံ လီနုဒ္ဓတဘာဝေဟိ မောစယိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနေန နိမိတ္တာဘိမုခံ မာနသံ ပဋိပါဒယေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဘိမုခံ ဘာဝနာစိတ္တံ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။

နိမိတ္တာဘိမုခပဋိပါဒနဝဏ္ဏနာ

၆၈။ တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာဒွယေ။ အတ္ထဒီပနာ ဥပမူပမေယျတ္ထဝိဘာဝနာ။ အဆေကောတိ အကုသလော။ ပက္ခန္ဒောတိ ဓာဝိတုံ အာရဒ္ဓါ။ ဝိကသနက္ခဏေယေဝ သရသံ ကုသုမပရာဂံ ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ ဝါတာဒီဟိ ပရိပတတိ၊ ဝိရသံ ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ နိဝတ္တနေ ရေဏု ခီယတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏေ ရေဏုမှိ သမ္ပာပုဏာတီ’’တိ။ ပုပ္ဖရာသိန္တိ ရုက္ခသာခါသု နိဿိတံ ပုပ္ဖသဉ္စယံ။

သလ္လကတ္တအန္တေဝါသိကေသူတိ သလ္လကတ္တအာစရိယဿ အန္တေဝါသိကေသု။ ဥဒကထာလဂတေတိ ဥဒကထာလိယံ ဌပိတေ။ သတ္ထကမ္မန္တိ သိရာဝေဓနာဒိသတ္ထကမ္မံ။ ဖုသိတုမ္ပိ ဥပ္ပလပတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သမေနာတိ ပုရိမကာ ဝိယ ဂရုံ၊ မန္ဒဉ္စ ပယောဂံ အကတွာ သမပ္ပမာဏေန ပယောဂေန။ တတ္ထာတိ ဥပ္ပလပတ္တေ။ ပရိယောဒါတသိပ္ပောတိ သုဝိသုဒ္ဓသိပ္ပော နိပ္ဖန္နသိပ္ပော။

မက္ကဋကသုတ္တန္တိ ¶ လူတသုတ္တံ။ နိယာမကော နာဝါသာရထီ။ လင်္ကာရန္တိ ကိလဉ္ဇာဒိမယံ နာဝါကဋသာရကံ။ တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော နာဠိံ ပူရေတီတိ သရာဝါဒိဂတေန တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော သုခုမစ္ဆိဒ္ဒကံ တေလနာဠိံ ပူရေတိ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ တေ အာဒိတော ဝုတ္တမဓုကရသလ္လကတ္တအန္တေဝါသိသုတ္တာကဍ္ဎကနိယာမကတေလပူရကာ ဝေဂေန ပယောဂံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ယော ဘိက္ခု ‘‘သီဃံ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဂါဠှံ ဝီရိယံ ကရောတိ၊ ယော မဇ္ဈေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ ဝီရိယံ န ကရောတိ၊ ဣမေ ဒွေပိ ဝီရိယသမတာဘာဝေန အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယော ပန အဝသာနေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ သမပ္ပယောဂေါ၊ အယံ အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ သက္ကောတိ ဝီရိယသမတာယောဂတောတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ လီနံ ဘာဝနာစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၆၉။ ဧဝန္တိ ¶ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ဝီထိပဋိပန္နံ ဘာဝနာမာနသံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဌပနဝသေန နိမိတ္တာဘိမုခံ ပဋိပါဒယတော အဿ ယောဂိနော။ ဣဇ္ဈိဿတီတိ သမိဇ္ဈိဿတိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော။ အနုယောဂဝသေနာတိ ဘာဝနာဝသေန။ သေသာနီတိ သေသာနိ တီဏိ၊ စတ္တာရိ ဝါ။ ပကတိစိတ္တေဟီတိ ပါကတိကေဟိ ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ။ ဗလဝ…ပေ… စိတ္တေကဂ္ဂတာနိ ဘာဝနာဗလေန ပဋုတရသဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ပရိကမ္မတ္တာတိ ပဋိသင်္ခါရကတ္တာ။ ယဒိ အာသန္နတ္တာ ဥပစာရတာ၊ ဂေါတြဘုနော ဧဝ ဥပစာရသမညာ သိယာတိ အာဟ ‘‘သမီပစာရိတ္တာ ဝါ’’တိ။ အနစ္စာသန္နောပိ ဟိ နာတိဒူရပဝတ္တီ သမီပစာရီ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပနံ ဥပေစ္စ စရန္တီတိ ဥပစာရာနိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မာနန္တိ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပရိကမ္မာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပရိကမ္မုပစာရာနုလောမသညိတေသု။ သဗ္ဗန္တိမန္တိ တတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဝါ။ ပရိတ္တဂေါတ္တာဘိဘဝနတောတိ ပရိတ္တဿ ဂေါတ္တဿ အဘိဘဝနတော။ ဂံတာယတီတိ ဟိ ဂေါတ္တံ၊ ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ၊ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန။ တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန မဟဂ္ဂတာနုတ္တရဝိဓုရံ ကာမတဏှာယ ဂေါစရဘူတံ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ အာဝေဏိကရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟဂ္ဂတဂေါတ္တေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဝနတောတိ ဥပ္ပာဒနတော။

အဝိသေသေန ¶ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာ သမညာတိ ပဌမနယော ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မမေဝ ပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဌမံ ဝါ ဥပစာရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထံ အပ္ပနာစိတ္တံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သစေ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စမံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမေ။ သွာယံ အနိယမော ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ ခိပ္ပာဘိညဒန္ဓာဘိညဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိပ္ပာဘိညဿ စတုတ္ထံ အပ္ပေတိ၊ ဒန္ဓာဘိညဿ ပဉ္စမံ။ ကသ္မာ ပန စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပေတိ၊ န တတော ပရန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ ဇဝနံ ပတတီ’’တိ။ တတော ပဉ္စမတော ပရံ ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမဉ္စ ဇဝနံ ပတန္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယထာ အလဒ္ဓါသေဝနံ ပဌမဇဝနံ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ဂေါတြဘုံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနံ ပန ဗလဝဘာဝတော ¶ ဒုတိယံ၊ တတိယံ ဝါ ဂေါတြဘုံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ ဗလဝဘာဝတော ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမမ္ပိ အပ္ပေတီတိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ ဆဋ္ဌေပိ သတ္တမေပိ အပ္ပနာ ဟောတီ’’တိ။ တန္တိ ထေရဿ ဝစနံ။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေဟိ အနုပတ္ထမ္ဘိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနောမတိမတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၂) ပန သုတ္တပဒမကာရဏံ အာသေဝနပစ္စယလာဘဿ ဗလဝဘာဝေ အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ အလဒ္ဓါသေဝနာပိ ပဌမစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ ဟောတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနာ ဒုတိယစေတနာ ယာဝ ဆဋ္ဌစေတနာ အပရာပရိယဝေဒနီယာ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသုယေဝါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ယုတ္တိဒဿနမုခေန နိဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဆဋ္ဌသတ္တမံ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာ၊ ကထံ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ၊ အာနန္တရိယာ စ ဟောတီတိ? နာယံ ဝိသေသော အာသေဝနပစ္စယလာဘေန ဗလပ္ပတ္တိယာ။ ကိဉ္စရဟိ ကိရိယာဝတ္ထာဝိသေသတော။ ကိရိယာဝတ္ထာ ဟိ အာရမ္ဘမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဝိဓာ။ တတ္ထ စ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဘာဝေန ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဒိတာ ဟောတိ၊ န ဗလဝဘာဝေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပါကသန္တာနဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန တထာ အဘိသင်္ခတတ္တာတိ စ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဆဋ္ဌသတ္တမာနံ ပပါတာဘိမုခတာယ ပရိက္ခီဏဇဝတာ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာ ဟိ ပုရိသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သာ ¶ စ ပန အပ္ပနာ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ သော ပနေတ္ထ သတ္တသု ဌာနေသု ကတ္ထစိ အပရိမာဏစိတ္တက္ခဏတာယ၊ ကတ္ထစိ အတိဣတ္တရခဏတာယ နတ္ထီတိ ဝုတ္တော။ န ဟေတ္ထ သမ္ပုဏ္ဏဇဝနဝီထိ အဒ္ဓါ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဖလ’’န္တိအာဒိ။ သေသဋ္ဌာနေသူတိ ပဌမပ္ပနာ၊ လောကိယာဘိညာ၊ မဂ္ဂက္ခဏော၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလက္ခဏောတိ ဧတေသု စတူသု ဌာနေသု။

ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဘာဝနာက္ကမေန ဧသ ယောဂါဝစရော ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ဝိဟရတာ စ အနေန တဒေဝ ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၇၀။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနပါဌေ။ ဝိဝိစ္စိတွာတိ ဝိသုံ ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ’’တိ၊ ပဇဟနဝသေန အပသက္ကိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ ဝိဝေစနံ ဈာနက္ခဏေ ကာမာနံ အဘာဝမတ္တံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိ ပန ဣမိနာ ဧကံသတော ကာမာနံ ဝိဝေစေတဗ္ဗတာဒီပနေန တပ္ပဋိပက္ခတာ ဈာနဿ၊ ကာမဝိဝေကဿ စ ဈာနာဓိဂမူပါယတာ ¶ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယာ’’တိ ဧတေန ယထာ ပဒီပေါဘာသာဘာဝေန ရတ္တိယံ အန္ဓကာရာဘိဘဝေါ၊ ဧဝံ ဈာနာဘာဝေန သတ္တသန္တတိယံ ကာမာဘိဘဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဧတန္တိ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ အဝဓာရဏဝစနံ။ န ခေါ ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ကာမေဟိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဿ အကတတ္တာ။ နိဿရန္တိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ? ကာမာ၊ တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏံ ပဟာနံ တန္နိဿရဏံ၊ တတော။ ကထံ ပန သမာနေ ဝိက္ခမ္ဘနေ ကာမာနမေဝေတံ နိဿရဏံ၊ န ဗျာပါဒါဒီနန္တိ စောဒနံ ယုတ္တိတော၊ အာဂမတော စ သောဓေတုံ ‘‘ကာမဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတောတိ သကလဿပိ ကာမဘဝဿ သမတိက္ကမပဋိပဒါဘာဝတော။ တေန ဣမဿ ဈာနဿ ကာမပရိညာဘာဝမာဟ။ ကာမရာဂပဋိပက္ခတောတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂဿ ကိလေသကာမဿ ပစ္စတ္ထိကဘာဝတော။ တေန ယထာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဿ၊ ကရုဏာ ဝိဟိံသာယ၊ ဧဝမိဒံ ဈာနံ ကာမရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝမတ္တနော ပဝတ္တိယာ၊ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ စ ကာမရာဂတော၊ ကာမဓာတုတော ¶ စ ဝိနိဝတ္တသဘာဝတ္တာ ဣဒံ ဈာနံ ဝိသေသတော ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ သွာယမတ္ထော ပါဌဂတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ကာမဉ္စေတမတ္ထံ ဒီပေတုံ ပုရိမပဒေယေဝ အဝဓာရဏံ ဂဟိတံ၊ ဥတ္တရပဒေပိ ပန တံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ တထာ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတ္တရပဒေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒတော။ ဧသ နိယမော။ သာဓာရဏဝစနေနာတိ အဝိသေသဝစနေန။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော။ စိတ္တကာယဥပဓိဝိဝေကာ စိတ္တဝိဝေကာဒယော။ တယော ဧဝ ဣဓ ဈာနကထာယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။

နိဒ္ဒေသေတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၊ ၇)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ – ဝတ္ထုကာမာ ကိလေသကာမာ စာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိယာ ရူပါ…ပေ… မနာပိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တေ ပန ကာမီယန္တီတိ ကာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထေဝါတိ နိဒ္ဒေသေ ဧဝ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄)။ ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တော ဒုဗ္ဗလော လောဘော ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော၊ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ တတောပိ ဗလဝတရော ဗဟလရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ။ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ သင်္ကပ္ပေတိ ဧတေနာတိ သင်္ကပ္ပော၊ တထာပဝတ္တော လောဘော၊ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ သင်္ကပ္ပနဝသေနေဝ ပဝတ္တော တတောပိ ဗလဝတရော သင်္ကပ္ပရာဂေါတိ။ သွာယံ ¶ ပဘေဒေါ ဧကဿေဝ လောဘဿ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန၊ အဝတ္ထာဘေဒဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလီဗဒ္ဒေါ’’တိ။ ဣမေ ကိလေသကာမာ။ ကာမေန္တီတိ ကာမာ၊ ကာမေန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ။

ဧဝဉှိ သတီတိ ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမာနံ သင်္ဂဟေ သတိ။ ဝတ္ထုကာမေဟိပီတိ ‘‘ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ယုဇ္ဇမာနတ္ထန္တရသမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ၊ န ကိလေသကာမသမုစ္စယတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဿ ဒုတိယပဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာတိ ဝတ္ထုကာမဝိဝေကေန။ ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ ပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဝိဝေကဒီပနတော။ ပုရိမေနာတိ ကာယဝိဝေကေန။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ၊ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ၊ ဣတော ဝါ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိဝေကဒွယေ။ အကုသလ-သဒ္ဒေန ယဒိပိ ¶ ကိလေသကာမာ၊ သဗ္ဗာကုသလာပိ ဝါ ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗထာ ပန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော’’တိ။ ဒုတိယေနာတိ စ စိတ္တဝိဝေကေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တဏှာဒိသံကိလေသာနံ ဝတ္ထုနော ပဟာနံ သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ။ လောလဘာဝေါ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ရူပါဒီသု တဏှုပ္ပာဒေါ၊ တဿ ဟေတု ဝတ္ထုကာမာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗာလဘာဝေါ အဝိဇ္ဇာ၊ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒိ ဝါ၊ တဿ အယောနိသောမနသိကာရော၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဟေတု။ ကာမဂုဏာဓိဂမဟေတုပိ ပါဏာတိပါတာဒိအသုဒ္ဓပယောဂေါ ဟောတီတိ တဗ္ဗိဝေကေန ပယောဂသုဒ္ဓိ ဝိဘာဝိတာ။ တဏှာသံကိလေသသောဓနေန၊ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသံဝဍ္ဎနေန စ အဇ္ဈာသယဝိသောဓနံ အာသယပေါသနံ။ ကာမေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။

အနေကဘေဒေါတိ ကာမာသဝကာမရာဂသံယောဇနာဒိဝသေန၊ ရူပတဏှာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပဘေဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝါတိ ကာမသဘာဝေါယေဝ ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော၊ နာပိ ကုသလစ္ဆန္ဒောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဈာနပဋိပက္ခတောတိ ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော တံဟေတု တန္နိမိတ္တံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ အကုသလဘာဝသာမညေန အဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုံ သရူပေန ဂဟိတော။ ယဒိ ကိလေသကာမောဝ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနေကဘေဒတော’’တိအာဒိ။

အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌိမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒီနံ၊ တံသဟိတဖဿာဒီနဉ္စ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပရိဈာနင်္ဂါနိ၊ တေသံ အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော တပ္ပစ္စနီကနီဝရဏဝစနံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ တေသံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော။ သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ¶ ပဋိပက္ခော ရာဂပ္ပဏိဓိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော၊ နာနာရမ္မဏေဟိ ပလောဘိတဿ ပရိဗ္ဘမန္တဿ စိတ္တဿ သမာဓာနတော စ။ ပီတိ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခာ ပါမောဇ္ဇေန သမာနယောဂက္ခေမတ္တာ။ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခော ယောနိသော သင်္ကပ္ပနဝသေန သဝိပ္ဖာရပဝတ္တိတော။ သုခံ အဝူပသမာနုတာပသဘာဝဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဋိပက္ခံ ဝူပသန္တသီတလသဘာဝတ္တာ။ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနုမဇ္ဇနဝသေန ပညာပဋိရူပသဘာဝတ္တာ။ မဟာကစ္စာနတ္ထေရေန ဒေသိတံ ပိဋကာနံ သံဝဏ္ဏနာ ပေဋကံ၊ တသ္မိံ ပေဋကေ။

ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿာတိ ¶ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏဝိသေသဝိသယဿ။ အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနန္တိ ဗျာပါဒဝိဝေကဝစနေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉၊ ဝိဘ။ ၉၆၀) အာဒိအာဃာတဝတ္ထုဘေဒဝိသယဿ ဒေါသဿ၊ မောဟာဓိကေဟိ ထိနမိဒ္ဓါဒီဟိ ဝိဝေကဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ဒုက္ခာဒိပုဗ္ဗန္တာဒိဘေဒဝိသယဿ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော။ ကာမရာဂဗျာပါဒတဒေကဋ္ဌထိနမိဒ္ဓါဒိဝိက္ခမ္ဘကဉ္စေတံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခသဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗကုသလာနံ တေန သဘာဝေန သဗ္ဗာကုသလပ္ပဟာယကံ ဟောတိ၊ ဟောန္တမ္ပိ ကာမရာဂါဒိဝိက္ခမ္ဘနသဘာဝမေဝ ဟောတိ တံသဘာဝတ္တာတိ အဝိသေသေတွာ နီဝရဏာကုသလမူလာဒီနံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ အာဟ။

၇၁။ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဤဒိသမိဒ’’န္တိ အာရမ္မဏဿ ပရိကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိနိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ၊ တံသမ္ဗန္ဓိနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ? ဝိတက္ကဗလေနေဝ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယေနာတိ စ သန္တာနေ ပဝတ္တဝိတက္ကဘာဝနာသင်္ခါတေန ပရိစယေန။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရုဟဏံ စိရပရိစိတံ။ တေန တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ပဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏဝိရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ¶ ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဒိတော၊ အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ အာဟနနံ။ ပရိတော၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ အာဟနနံ ပရိယာဟနနံ။ ‘‘ရူပံ ရူပံ၊ ပထဝီ ပထဝီ’’တိ အာကောဋေန္တဿ ဝိယ ပဝတ္တိ ‘‘အာဟနနံ၊ ပရိယာဟနန’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာနယနံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဥပနယနံ၊ အာကဍ္ဎနံ ဝါ။

အနုသဉ္စရဏံ ¶ အနုပရိဗ္ဘမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဧဝ သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမဇ္ဇနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အနုမသနံ၊ ပရိမဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝိစာရော ‘‘ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ၊ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစာရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပဗန္ဓနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အနုသန္ဓာနတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၈) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနေဝ စ ‘‘ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ၊ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။

ကတ္ထစီတိ ပဌမဇ္ဈာနေ၊ ပရိတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေသု စ။ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန၊ ဝိစာရဿေဝ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန အနုရဝတော ဩဠာရိကော၊ တဿ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ ဝိတက္ကော။ ယထာ ဟိ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိမုခနိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ။ အဘိဃာတ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အဘိဃာတဇော သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိပ္ဖာရဝါတိ ဝိစလနယုတ္တော သပရိပ္ဖန္ဒော။ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ ပရိဿယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ။ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယန္တိ ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ။ တတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ပဌမာဘိနိပါတေ။ ပါကဋော ဟောတီတိ ဝိတက္ကဿ ဝိသေသော အဘိနိရောပနာကာရော ဩဠာရိကတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနေ ပါကဋော ဟောတိ၊ တဒဘာဝတော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိစာရဿ ဝိသေသော အနုမဇ္ဇနာကာရော ပါကဋော ဟောတိ။

ဝါလဏ္ဍုပကံ ဧဠကလောမာဒီဟိ ကတစုမ္ဗဋကံ။ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထောတိ ပိဏ္ဍဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော။ တဿေဝ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော။ မဏ္ဍလန္တိ ကံသဘာဇနာဒီသု ကိဉ္စိ မဏ္ဍလံ ဝဋ္ဋလေခံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ပုပ္ဖဖလသာခါဒိအဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ရုက္ခော ‘‘သပုပ္ဖော သဖလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂဝိနိမုတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရုက္ခော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ ¶ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဈာနာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။ ယဒိပိ ဝိဘင်္ဂေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ၊ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဝိဘင်္ဂေပိ ယထာ ဣဓ ‘‘ဣမိနာ ¶ စ ဝိတက္ကေနာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော၊ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပရမတ္ထတော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထော…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဈာနသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကဝိစာရသမင်္ဂိတာဒဿနေန၊ ဈာနဿေဝ စ သဝိတက္ကသဝိစာရတာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝေကာတိ ဝိဝေကာ ဟေတုဘူတာတိ ဝိဝေက-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိဝေကေတိ ကတ္တုသာဓနတံ၊ ကမ္မသာဓနတံ ဝါ။ ‘‘ဝိဝိတ္တော’’တိ ဟိ ဣမိနာ နီဝရဏေဟိ ဝိနာဘူတော တေဟိ ဝိဝေစိတောတိ စ သာဓနဒွယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ။

၇၂။ ပီဏယတီတိ တပ္ပေတိ၊ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ ပရိတုဿနလက္ခဏာ။ ပီဏနရသာတိ ပရိဗြူဟနရသာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။ ခုဒ္ဒိကာ လဟုံ လောမဟံသနမတ္တံ ကတွာ ဘိန္နာ န ပုန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခဏိကာ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂတော ဖရဏာ နိစ္စလတ္တာ၊ စိရဋ္ဌိတိကတ္တာ စ ပဏီတတရာ။ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာတိ ပုဏ္ဏဝလ္လိကဝိဟာရေ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ။ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ မဟာစေတိယံ ဂဟိတာရမ္မဏဝသေန။ စိတြဂေဏ္ဍုကော ဝိစိတြာကာရေန ကတဂေဏ္ဍုကော။ ဥပနိဿယေတိ သမီပေ၊ တဿ ဝါ ဝိဟာရဿ နိဿယဘူတေ၊ ဂေါစရဋ္ဌာနဘူတေတိ အတ္ထော။

ဃရာဇိရေတိ ဂေဟင်္ဂဏေ။ ပဗ္ဗတသိခရေ ကတစေတိယံ ‘‘အာကာသစေတိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝါတိ စေတိယဝန္ဒနံ၊ ဓမ္မဿဝနဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဓညာ ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတကုသလနိမိတ္တေနေဝ ကာရဏဘူတေန။ ဂဟိတံ ဝါ နိမိတ္တံ ဧတေနာတိ ဂဟိတနိမိတ္တံ၊ ဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တံ၊ တေန ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ စိတ္တေန သဟ။ ပက္ခန္ဒန္တိ အနုပဝိဋ္ဌံ။ အနုပရိပ္ဖုဋန္တိ အနု အနု သမန္တတော ဖုဋံ၊ သဗ္ဗသော အနုဝိသဋန္တိ အတ္ထော။

ပဿဒ္ဓိယာ နိမိတ္တဘာဝေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ။ ပရိပါစနဝသေန ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ။ အပ္ပနာသမ္ပယုတ္တာဝ ပီတိ အပ္ပနာသမာဓိပူရိကာ။ ခဏိကသမာဓိပူရိကာ စ ဥပစာရသမာဓိပူရိကာ စ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဝိဒူရတရာတိ တဒုဘယံ အနာမသန္တော ‘‘တာသု ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစာရသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အပ္ပနာသမာဓိနာ သမ္ပယောဂံ ဂတာ။

၇၃။ သုခယတီတိ ¶ သုခံ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သွာယံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ပရိယာယလဒ္ဓါ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တု နိဝတ္တနတ္ထော၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဘာဝသာဓနမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌသဘာဝတ္တာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝါ အတ္တနိ သာဒယတီတိ သာတံ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ သာတံ ‘‘မဓုရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သာတံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သာတလက္ခဏံ။ ဥပဗြူဟနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံဝဍ္ဎနံ။ ဒုက္ခံ ဝိယ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒုက္ခမသုခါ ဝိယ အနဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အနု အနု ဂဏှနံ၊ ဥပကာရိတာ ဝါ အနုဂ္ဂဟော။ ကတ္ထစိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကေ။ ပဋိလာဘတုဋ္ဌီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကတုဋ္ဌိ။ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနန္တိ ပဋိလဒ္ဓဿ အာရမ္မဏရသဿ အနုဘဝနန္တိ သဘာဝတော ပီတိသုခါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ ပီတိ၊ တတ္ထ သုခန္တိ ဝိတက္ကဿ ဝိယ ဣတရေန ပီတိယာ သုခေန အစ္စန္တသံယောဂမာဟ။ ‘‘ယတ္ထ သုခံ၊ တတ္ထ န နိယမတော ပီတီ’’တိ ဝိစာရဿ ဝိယ ဝိတက္ကေန သုခဿ ပီတိယာ အနစ္စန္တသံယောဂံ။ တေန အစ္စန္တာနစ္စန္တသံယောဂိတာယ ပီတိသုခါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရံ၊ နိရုဒကမရုဋ္ဌာနံ။ ဝနမေဝ ဝနန္တံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ပဋိလာဘသမယေ၊ ပဋိလဒ္ဓဿ ရသာနုဘဝနသမယေ၊ ဝနစ္ဆာယာဒီနံ သဝနဒဿနသမယေ၊ ပဝေသပရိဘောဂသမယေ စ။ ပါကဋဘာဝတောတိ ယထာက္ကမံ ပီတိသုခါနံ ဝိဘူတဘာဝတော။

ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဝေကဇန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခသဒ္ဒတော စ အတ္ထိအတ္ထဝိသေသတော ‘‘အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ’’တိ ဧတ္ထ အ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ပီတိသုခမေဝ ဝိဝေကဇံ။ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိ စ အညပဒတ္ထသမာသော၊ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသဿ စ အလောပေါ ကတော။ လောပေ ဝါ သတိ ‘‘ဝိဝေကဇပီတိသုခ’’န္တိ ပါဌောတိ အယံ ဝိသေသော။

ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ဥပ-သံ-သဒ္ဒါ ‘‘ဥပလဗ္ဘတိ၊ သံဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိရတ္ထကာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တေသံ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပာဒယိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပတွာ၊ သာဓေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣရိယန္တိ ကိရိယံ။ ဝုတ္တိအာဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ပါလနာတိ ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ ဣရိယာပထန္တရေဟိ ရက္ခဏာ။

ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ပဉ္စ ¶ ¶ အင်္ဂါနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ အာဟိတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိပ္ပဟီန-သဒ္ဒဿေတ္ထ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ဝိပ္ပဟီနန္တိ ဝါ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ နနု အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဣမိနာ ဈာနေန ပဟီယန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဈာနလာဘိနောပိ အဈာနသမင်္ဂိကာလေ ဈာနပဋိပက္ခလောဘစိတ္တာဒီနံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဈာနက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟီယန္တီတိ ဝိဂစ္ဆန္တိ၊ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကတ္တာရမ္မဏေတိ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန ဧကသဘာဝေ၊ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတေ ဧကတ္တာဝဟေ ဝါ အာရမ္မဏေ။ တန္တိ တံ နာနာဝိသယပလောဘိတံ စိတ္တံ။ ကာမဓာတုပ္ပဟာနာယာတိ နာနာဝိသယသမူပဗျူဠှာယ ကာမဓာတုယာ ပဟာနာယ သမတိက္ကမာယ ပဋိပဒံ ဈာနံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။ နိရန္တရန္တိ ဝိက္ခေပေန အနန္တရိတံ၊ သဟိတန္တိ အတ္ထော။ အကမ္မညန္တိ အကမ္မနီယံ၊ ဘာဝနာကမ္မဿ အယောဂျန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတံ။ ပရိဗ္ဘမတိ အနဝဋ္ဌာနတော၊ အဝဋ္ဌာနဿ သမာဓာနဿ အဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတန္တိ သာတိသယဿ ဝိစာရဿ အဘာဝတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ ဘဂဝါ၊ န နု ခေါ’’တိ၊ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ မနသိကာရေန၊ ‘‘ဈာနံ သိယာ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ စ ပဝတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတံ။ နာရောဟတိ အပ္ပဋိပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ။ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာတိ သမာဓိအာဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝေန ဈာနာဓိဂမဿ အန္တရာယကရဏတော။

တေဟီတိ ဈာနာဓိဂမဿ ပစ္စယဘူတေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ။ အဝိက္ခေပါယ သမ္ပာဒိတပ္ပယောဂဿာတိ တတော ဧဝံ သမာဓာနာယ နိပ္ဖာဒိတဘာဝနာပယောဂဿ။ စေတသော ပယောဂသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝါတိ ယထာဝုတ္တဘာဝနာပယောဂသမ္ပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ။ ပီတိ ပီဏနံ ဘာဝနာဝသေန တပ္ပနံ။ ဥပဗြူဟနံ ဘာဝနာဝသေန ပရိဝုဒ္ဓိံ စေတသော ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နန္တိ စိတ္တံ။ သသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မန္တိ အဝသိဋ္ဌဖဿာဒိဓမ္မသဟိတံ၊ သမံ သမ္မာ စ အာဓိယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣန္ဒြိယသမတာဝသေန သမံ၊ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ။ ဒူရီဘာဝေ လီနုဒ္ဓစ္စာဘာဝေန သမ္မာ စ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဧကဂ္ဂတာ ဟိ သမာဓာနကိစ္စေန စိတ္တံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ အတ္တာနံ အနုဝတ္တာပေန္တီ ဈာနက္ခဏေ သာတိသယံ သမာဟိတေ ကရောတီတိ။ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ¶ ။ ဧတေသု ¶ ဝိတက္ကာဒီသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ တတ္ထေဝ ဈာနဝေါဟာရတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ ဥပမာဝသေန တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။

ပကတိစိတ္တတောတိ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တတော။ သုဝိသဒေနာတိ သုဋ္ဌု ဝိသဒေန၊ ပဋုတရေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗာဝယဝဝန္တံ၊ အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ အပ္ဖုဋန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌံ။ အာရမ္မဏေသု ဖုသိတာတိ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တမာနာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမန္တတော အာရမ္မဏံ ဖရန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဈာနင်္ဂေသု။ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သရူပတော န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ သာမညတော ပန ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာတိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ အင်္ဂမေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေန အဓိပ္ပာယေနာတိ ယေန ဝိတက္ကာဒီဟိ သဟ ဝတ္တန္တံ ဓမ္မံ ဒီပေတုံ တဿ ပကာသနာဓိပ္ပာယေန ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသော ကတော။ သော ဧဝ အဓိပ္ပာယော တေန ဘဂဝတာ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တေန ပကာသိတော။ တသ္မာ သာ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာတိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။

တိဝိဓကလျာဏဝဏ္ဏနာ

၇၅။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနာတိ ဈာနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန။ လက္ခဏဝသေနာတိ တေသံယေဝ အပ္ပနာယံ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝဝသေန။

တတြာတိ တသ္မိံ ကလျာဏတာလက္ခဏာနံ ဝိဘာဝနေ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ၊ ဂေါတြဘုပရိယောသာနော ပုဗ္ဗဘာဂိယော ဘာဝနာနယော။ ပရိပန္ထတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ပဋိပဒါယ ဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ ဝိသောဓေတဗ္ဗတာဒီနံ အဘာဝတော ဈာနပရိယာပန္နာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အနုဗြူဟနာ။ သာ ပနာယံ ဝိသေသတော ဈာနဿ ဌိတိက္ခဏေ လဗ္ဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ’’တိ။ သမ္ပဟံသနာတိ တတ္ထ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ပရိယောဒပနာ။ သာ ပန ယသ္မာ ဈာနဿ ဩသာနက္ခဏေ ပါကဋာ ဟောတိ ¶ ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနီတိ ပရိပန္ထတော စိတ္တဿ ဝိသုဇ္ဈနာကာရော ¶ ၊ မဇ္ဈိမဿ သမထနိမိတ္တဿ ပဋိပဇ္ဇနာကာရော၊ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနာကာရောတိ ဣမာနိ တီဏိ ဈာနဿ အာဒိတော ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အပ္ပနာပတ္တိလက္ခဏာနိ တေဟိ အာကာရေဟိ ဝိနာ အပ္ပနာပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ အသတိ စ အပ္ပနာယ တဒဘာဝတော။ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ၊ သမ္ပန္နလက္ခဏတ္တာ စ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။ ဣမိနာ နယေန မဇ္ဈပရိယောသာနလက္ခဏာနဉ္စ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမ္ဘရီယတိ ဈာနံ ဧတေနာတိ သမ္ဘာရော၊ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မံ။ သဟ သမ္ဘာရေနာတိ သသမ္ဘာရော၊ သော ဧဝ သသမ္ဘာရိကော။ ဥပစာရောတိ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရမာဟ။ ပဂ္ဂဟာဒိကိစ္စဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာယ ဧဝ သာဓိတတ္တာ ယာ တတ္ထ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရေ သိဒ္ဓါ အဇ္ဈုပေက္ခနာ၊ သာ ဈာနက္ခဏေ ပရိဗြူဟိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ’’တိ။ ယထာဓိဂတံ ဈာနံ နိဿာယ ယော ပဟဋ္ဌာကာရော စိတ္တဿ ပရိတောသော၊ တံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ပဝတ္တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ဧကေတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ တေ ဟိ ဧဝံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တဒယုတ္တံ။ တထာ ဟိ သတိ အဇ္ဈာနဓမ္မေဟိ ဈာနဿ ဂုဏသံကိတ္တနံ နာမ ကတံ ဟောတိ။ န ဟိ ဘူမန္တရံ ဘူမန္တရပရိယာပန္နံ ဟောတိ။ ပါဠိယာ စေတံ ဝိရုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဘာဝေန၊ ဧကဂ္ဂတာယ စ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒနုဂုဏံ ဧကတ္တံ ဂတန္တိ ဧကတ္တဂတံ၊ သသမ္ပယုတ္တံ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တံ။ တဿေဝ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒတာဒိ အနန္တရမေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကသ္မိံယေဝ အပ္ပနာစိတ္တက္ခဏေ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာဂမနဝသေနာတိ ပရိကမ္မာဂမနဝသေန။ အနတိဝတ္တနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယေကရသတာတဒုပဂဝီရိယဝါဟနာသေဝနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိယောဒါပကဿာတိ ပရိသောဓကဿ ပဘဿရဘာဝကရဿ။ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနမေဝ စေတ္ထ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တသ္မိန္တိ တသ္မိံ ဝါရေ၊ စတုပဉ္စစိတ္တပရိမာဏာယ အပ္ပနာဝီထိယန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိပန္ထတော။ စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ယဒိပိ အာဂမနံ ဂဟေတုံ အဝိသေသေန ဝိယ ဝုတ္တံ၊ ပရိကမ္မဝိသုဒ္ဓိတော ပန အပ္ပနာဝိသုဒ္ဓိ သာတိသယာဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ။ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာတိ ယေနာဝရဏေန ¶ အာဝဋတ္တာ စိတ္တံ တတော ပုဗ္ဗေ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောတိ၊ တေန ဝိဝိတ္တံ ဟုတွာ၊ တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။ လီနုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတာနံ ဥဘိန္နံ အန္တာနံ အနုပဂမနေန မဇ္ဈိမော၊ သဝိသေသံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝူပသမနတော ¶ သမထော၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော နိမိတ္တဉ္စာတိ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝါ’’တိ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တန္တိ တဿ အပ္ပနာစိတ္တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ ပုရိမံ စိတ္တံ၊ ဂေါတြဘုစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေနာတိ ယထာ ‘‘တဒေဝ ခီရံ ဒဓိသမ္ပန္န’’န္တိ၊ ဧဝံ သတိပိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘာဝဘေဒေ၊ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝဘေဒေ စ ဧကိဿာ ဧဝ သန္တတိယာ ပရိဏာမူပဂမနနယေန ဧကတ္တနယဝသေန။ တထတ္တန္တိ တထဘာဝံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတဘာဝံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဝုတ္တာကာရေန ပဋိပဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ ခဏေ တထတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ တထတ္တုပဂမနေန အပ္ပနာသမာဓိနာ သမာဟိတဘာဝူပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ပုရိမစိတ္တေတိ အပ္ပနာစိတ္တဿ ပုရိမသ္မိံ စိတ္တေ ဂေါတြဘုစိတ္တေ။ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာတိ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနာကာရာနံ နိပ္ဖာဒိကာ၊ တေနာကာရေန နိပ္ဖဇ္ဇမာနာတိ အတ္ထော။ တေယေဝ ဟိ အာကာရာ ပစ္စယဝိသေသတော ဈာနက္ခဏေ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီ’’တိ လဒ္ဓသမညာ ဈာနဿ တံ ဝိသေသံ နိပ္ဖာဒေန္တာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝါတိ အတ္တလာဘဝေလာယမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ တေ အာကာရာ နိပ္ဖဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေနာ’’တိ။

တဿာတိ စိတ္တဿ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန အာဂတာတိ ‘‘ဗျာပါရံ အကရောန္တော’’တိ အာဟ။ သမထပဋိပတ္တိတထတ္တုပဂမနဉ္စ ဣဓ သမထဘာဝါပတ္တိယေဝါတိ အာဟ ‘‘သမထဘာဝူပဂမနေနာ’’တိ။ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ကထံ နု ခေါ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဇဟေယျ’’န္တိ ပဋိပန္နဿ ဣဒါနိ သမထပဋိပတ္တိယာ တဿ ပဟီနတ္တာ ကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ဈာနစိတ္တဿ။ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနေဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ အနုဗြူဟိတေ ဈာနစိတ္တေ လဒ္ဓါကာသာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သမ္ပယုတ္တေသု သမဝါဟိတဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ တေ အနုဗြူဟေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ယေ ¶ ပနေတေ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနစိတ္တေ။ အညမညာနတိဝတ္တနဝသေန ကိစ္စကရဏတော ယုဂေ နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယ ယုဂနဒ္ဓါ။ ဝိမုတ္တိရသေနာတိ ဝိမုစ္စနကိစ္စေန၊ ဝိမုစ္စနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ ဧသ ယောဂီ။ ဝါဟယတီတိ ပဝတ္တေတိ။ အဿာတိ ဈာနစိတ္တဿ။ တသ္မိံ ခဏေတိ ဘင်္ဂက္ခဏေ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အတီတေ ဟိ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အာသေဝနာ ¶ ပဝတ္တတိ နာမ။ တေ အာကာရာတိ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော တတ္ထ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရာ။ အာသေဝနာပိ ဟိ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရောယေဝ။ သံကိလေသဝေါဒါနေသူတိ သမာဓိပညာနံ သမရသတာယ အကရဏံ ဘာဝနာယ သံကိလေသော၊ ကရဏံ ဝေါဒါနံ။ တထာ သေသေသုပိ။ ဧဝမေတေသု သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ အာနိသံသံ ဂုဏံ ပုရေတရံ ပါဋိဟာရိယဉာဏေန ဒိသွာ ယထာ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော ဟောန္တိ၊ တထာ ဘာဝနာယ သမ္ပဟံသိတတ္တာ တေနေဝ ဉာဏေန ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓနံ ဟေတ္ထ သမ္ပဟံသနံ။ တေ အာကာရာ ယသ္မာ နိပ္ဖန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာနံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လက္ခဏသံဝဏ္ဏနာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။

‘‘ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ကော သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ သမ္ပဟံသနာဝ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ၊ န ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘာဝနာစိတ္တေ။ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီတိ အပ္ပနာကာလေ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိယာ၊ ပဋိပက္ခဿ စ ပဟာနတော ပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရဿ အကာတဗ္ဗတော အဇ္ဈုပေက္ခနာဝ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမယေ စိတ္တဿ အဇ္ဈုပေက္ခနာ၊ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ စ အာဒိ။ သာ ပနာယံ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဟောတိ၊ ဝိသေသတော ဉာဏသာဓနတ္တာ အပ္ပနာဗျာပါရဿာတိ ဖလေန ကာရဏာနုမာနဉာယေန။ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တန္တိ ယထာ ဘာဝနာစိတ္တံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတတိ၊ တထာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုလီကာရဝသေန ပဂ္ဂဟိတံ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ပဂ္ဂဏှန္တေနာပိ သမာဓိဿ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ပဂ္ဂဟိတတ္တာ သက္ကစ္စံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဩကာသံ ¶ လဘတိ။ တံ ပန အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဥပေက္ခာဝသေန ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန အပ္ပနာပညာယ ကိစ္စာဓိကတာတိ အာဟ ‘‘ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဧဝ အဇ္ဈုပေက္ခန္တဿေဝ နာနာသဘာဝေဟိ နီဝရဏပမုခေဟိ ကိလေသေဟိ အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။ ဝိမောက္ခဝသေန ဝိမုစ္စနဝသေန။ ပညာဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဧဝ။ တေ ဓမ္မာ သဒ္ဓါဒယော၊ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာဝီရိယသမာဓယော ¶ စ ဧကရသာ သမာနကိစ္စာ ဟောန္တိ။ ဧဝမယံ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ဉာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိယာ လဒ္ဓဝိသေသာယ တိဝိဓာယ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာယ သာတိသယံ ပညိန္ဒြိယဿ အဓိမုတ္တဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓာပိ သမ္ပဟံသနာ သိဇ္ဈတီတိ အာဂမနုပေက္ခာ ဉာဏကိစ္စဝသေန ဒသပိ အာကာရာ ဈာနေ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယ၊ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာမတ္တံ ဝါ ပဌမန္တိ ဣဒန္တိ အတ္ထော။ တေန ဒေသနာက္ကမံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိက္ကမံ၊ ဥပ္ပန္နန္တိ ဟိ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဌမံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏန္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၀) ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဓ န ဂဟိတံ။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဒုဝိဓေ ဈာနေ ဣဓာဓိပ္ပေတဇ္ဈာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီကသိဏသင်္ခါတဿ အတ္တနော အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ရူပံ ဝိယ စက္ခုနာ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ ပစ္စနီကဈာပနတောတိ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဒဟနတော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟနတော။ သကလဋ္ဌေနာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကတေ ဝါ အကတေ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတေ ပထဝီဘာဂေ ပထဝီမဏ္ဍလေ သကလာရမ္မဏကရဏဋ္ဌေန။ န ဟိ တဿ ဧကဒေသမာရမ္မဏံ ကရီယတိ။ ပထဝီကသိဏသန္နိဿယတာယ နိမိတ္တံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တံသဟစရဏတော ဈာနံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။

စိရဋ္ဌိတိသမ္ပာဒနဝဏ္ဏနာ

၇၆။ လက္ခဋ္ဌာနေ ဌိတံ သရေန ဝါလံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝါလဝေဓီ။ ဣဓ ပန အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုံ ဝိဇ္ဈန္တော ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေန ¶ ဝါလဝေဓိနာ။ သူဒေနာတိ ဘတ္တကာရေန။ ‘‘အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုကုသလောတိ သုဋ္ဌု ဆေကော။ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဣဿာသော။ ကမ္မန္တိ ယောဂျံ။ အက္ကန္တပဒါနန္တိ ဝိဇ္ဈနကာလေ အက္ကမနဝသေန ပဝတ္တပဒါနံ။ အာကာရန္တိ ဓနုဇိယာသရာနံ ဂဟိတာကာရံ။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဥပဓာရေယျ။ ဘောဇနသပ္ပာယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တာကာရာနမ္ပိ သင်္ဂါဟကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဥတုဘာဝနာနိမိတ္တာဒီနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ တရုဏသမာဓိမှိ။

ဘတ္တာရန္တိ ¶ သာမိနံ၊ ဘတ္တဝေတနာဒီဟိ ပေါသကန္တိ အတ္ထော။ ပရိဝိသန္တောတိ ဘောဇေန္တော။ တဿ ရုစ္စိတွာ ဘုဉ္ဇနာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ဥပနာမေန္တောတိ ယောဇနာ။ အယမ္ပိ ယောဂီ။ အဓိဂတက္ခဏေ ဘောဇနာဒယော အာကာရေတိ ပုဗ္ဗေ ဈာနဿ အဓိဂတက္ခဏေ ကိစ္စသာဓကေ ဘောဇနာဒိဂတေ အာကာရေ။ ဂဟေတွာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ နဋ္ဌေ နဋ္ဌေ သမာဓိမှိ ပုနပ္ပုနံ အပ္ပနာယ။

မဟာနသဝိဇ္ဇာပရိစယေန ပဏ္ဍိတော။ တတ္ထ ဝိသဒဉာဏတာယ ဗျတ္တော။ ဌာနုပ္ပတ္တိကကဩသလ္လယောဂေန ကုသလော။ နာနစ္စယေဟီတိ နာနစ္စယေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ၊ နာနာရသေဟီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီ’’တိအာဒိ။ သူပေဟီတိ ဗျဉ္ဇနေဟိ။ အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီတိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသေဟိ၊ ယေ ဝါ အမ္ဗိလရသာ ဟုတွာ အဂ္ဂဘူတာ၊ တေဟိ စတုရမ္ဗိလာဒိမိဿေဟိ။ ဧသ နယော တိတ္တကဂ္ဂါဒီသုပိ။ ခါရိကေဟီတိ ဝါတိင်္ဂဏကဠီရာဒိမိဿေဟိ။ နိမိတ္တန္တိ အာကာရံ ရုစ္စနဝသေန ဘုဉ္ဇနာကာရံ။ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ဥပရူပရိ ဂဏှာတိ ဥပဓာရေတိ။ ဣမဿ ဝါ သူပေယျဿ အတ္ထာယ ဟတ္ထံ အဘိဟရတိ။ အဘိဟာရာနန္တိ အဘိမုခေန ဟရိတဗ္ဗာနံ ပဏ္ဏာကာရာနံ၊ ပူဇာဘိဟာရာနံ ဝါ။ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘ဧဝံ မေ စိတ္တံ သမာဟိတံ အဟောသီ’’တိ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ သလ္လက္ခေတိ။

သမာဓိပရိပန္ထာနန္တိ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘူတာနံ။ ဓမ္မာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏဓမ္မာနံ။ သုဝိသောဓိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတတ္တာ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ သမ္မဒေဝ ပဟီနတ္တာတိ အတ္ထော။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသုဘမနသိကာရနေက္ခမ္မာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ နေက္ခမ္မဂုဏဒဿနေနာပိ ¶ ဟိ တဿ ဝိဗန္ဓဘူတေ ကာမစ္ဆန္ဒေ အာဒီနဝေါ ဝိသေသတော ပါကဋော ဟောတီတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ကာယဒရထံ သာရဒ္ဓကာယတံ။ တေန ကာယစိတ္တာနံ သာရမ္ဘနိမိတ္တဿ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ န ဝိသောဓနမာဟ။ အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂနိမိတ္တာနံ၊ အာလောကသညာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေပိ သမာဓိပရိပန္ထေတိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယေ၊ မဒမာနာဒိကေ စ သန္ဓာယာဟ။ အာသယန္တိ ဝသနကသုသိရံ။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အာသင်္ကနီယတ္တာဘာဝေန သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ ပဂေဝ ကာမာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမထပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ဈာနေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ၊ အထ ကသ္မာ ပုန ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒိ ဂဟိတန္တိ? သစ္စမေတံ။ တံ ပန ပဟာနမတ္တန္တိ ဈာနဿ စိရဋ္ဌိတိယာ အတိသယပဟာနတ္ထံ ပုန ဂဟိတံ။

ဥဒ္ဓစ္စ ¶ မိဒ္ဓန္တိ ကုက္ကုစ္စံ၊ ထိနဉ္စ တဒေကဋ္ဌတာယ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓန္တဂတောတိ သုပရိသုဒ္ဓပရိယန္တံ သဗ္ဗသော ဝိသောဓိတကောဏပရိယန္တံ ဥယျာနံ ဂတော။ တဟိံ ရမေတိ တသ္မိံ ဈာနေ ရမေယျ ဒိဝသဘာဂမ္ပိ ဈာနသမင်္ဂီ ဧဝ ဘဝေယျ။

စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထန္တိ သမာဓိဘာဝနာယ ဝိပုလဘာဝါယ။ ယထာ ဟိ ဘာဝနာဝသေန နိမိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝမဿ ဘာဝနာဝသေနေဝ ဝဍ္ဎနမ္ပိ။ တသ္မာ ဧကင်္ဂုလာဒိဝသေန နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုနပ္ပုနံ ဗဟုလီကာရေန ဈာနံ ဘာဝနာပိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထဉ္စ ယထာလဒ္ဓံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။

နိမိတ္တဝဍ္ဎနနယဝဏ္ဏနာ

၇၇။ တတြာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တဿာတိ အတ္ထော။ အဝဍ္ဎေတွာတိ ယထာ ကုမ္ဘကာရော မတ္တိကာယ ပတ္တံ ကရောန္တော ပဌမံ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာဝ ပတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဧဝံ ပတ္တဝဍ္ဎနယောဂေန ပတ္တဝဍ္ဎနယုတ္တိယာ အဝဍ္ဎေတွာ ပူဝိကဿ ပူဝဝဍ္ဎနံ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဘတ္တပက္ခိပနံ ဘတ္တဝဍ္ဎနံ။ ဝတ္ထဿ တိန္တဿ အဉ္ဆနာဒိ ဒုဿဝဍ္ဎနံ။ ပစ္စေကံ ယောဂ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ¶ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝ ဘာဝနာပဝတ္တိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သာန္တကေ နော အနန္တကေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅)။

ဟံသပေါတကာတိ ဇဝနဟံသပေါတကာ။ ဥက္ကူလံ ဥန္နတဋ္ဌာနံ။ ဝိကူလံ နိန္နဋ္ဌာနံ။ နဒီသောတေန ကတံ ဝိဒုဂ္ဂံ နဒီဝိဒုဂ္ဂံ။ ဝိသမာကာရေန ဌိတော ပဗ္ဗတပဒေသော ပဗ္ဗတဝိသမော။

ထူလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဗာဟုလ္လေန ဝိဘူတဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပဂုဏဗလဝဘာဝဿ အနာပါဒိကတ္တာ။ ဥပရိ ဥဿုက္ကနာယာတိ ဘာဝနာယ ဥပရိ အာရောဟနာယ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဓိဂမာယာတိ အတ္ထော။

ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတေ ဗဟုလစာရိနီ။ အခေတ္တညူတိ အဂေါစရညူ။ သမာဓိပရိပန္ထာနံ ဝိသောဓနာနဘိညာတာယ ဗာလော။ ဈာနဿ ပဂုဏဘာဝါပါဒနဝေယျတ္တိယဿ အဘာဝေန အဗျတ္တော။ ဥပရိဈာနဿ ¶ ပဒဋ္ဌာနဘာဝါနဝဗောဓေန အခေတ္တညူ။ သဗ္ဗထာပိ သမာပတ္တိကောသလ္လာဘာဝေန အကုသလော။ သမာဓိနိမိတ္တဿ ဝါ အနာသေဝနာယ ဗာလော။ အဘာဝနာယ အဗျတ္တော။ အဗဟုလီကာရေန အခေတ္တညူ။ သမ္မဒေဝ အနဓိဋ္ဌာနတော အကုသလောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘတော ဘဋ္ဌောတိ ဥဘယတော ဈာနတော ဘဋ္ဌော။ သော ဟိ အပ္ပဂုဏတာယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ သဥဿာဟောပိ ဝိနာသတော၊ အသာမတ္ထိယတော စ ဈာနဒွယတော ပရိဟီနော။ စိဏ္ဏဝသိနာတိ အာသေဝိတဝသိနာ။

ပဉ္စဝသီကထာဝဏ္ဏနာ

၇၈။ ဝသနံ ဝသီတိ ဓာတုနိဒ္ဒေသတာယ ကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝသိယော’’တိ၊ ယထာရုစိ ပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနာယ ဝသီ၊ အာဝဇ္ဇနာဝသေန ဝါ ဝသီ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ဈာနံ အာဝဇ္ဇိတုံ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဒေသေ ဣစ္ဆာ ယတ္ထိစ္ဆကံ။ ယဒါ ယဒါ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝါ ဈာနင်္ဂေ ဣစ္ဆာ ယဒိစ္ဆကံ။ ယာဝ ယာဝ ဣစ္ဆာ ယာဝဒိစ္ဆကံ၊ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ‘‘ယာဝါ’’တိ စ ဣဒံ ဗဟူနံ ဇဝနဝါရာနံ နိရန္တရံ ဝိယ တထာပဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဧကမေဝ။ သော ဟိ ပရိစ္ဆိန္နစိတ္တက္ခဏောတိ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တနယေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေ ယဒါ ယဒါ ¶ ယံ ကိဉ္စိ ဈာနင်္ဂံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ယထိစ္ဆိတံ ကာလံ အာဝဇ္ဇနာယ အာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိယာ ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဝိတ္ထာယိတတ္တံ၊ စိရာယိတတ္တံ ဝါ နတ္ထိ။ ဧဝံ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသာတိ ဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏာဝသိယော။

အင်္ဂသမုဒါယဘာဝတော ဈာနဿ ဈာနေ အာဝဇ္ဇနဝသိံ နိပ္ဖာဒေတုကာမေန ပဋိပါဋိယာ ဈာနင်္ဂါနိ အာဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော’’တိ။ ယဒိပိ အာဝဇ္ဇနမေဝေတ္ထ ဣစ္ဆိတံ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနာယ ပန ဥပ္ပန္နာယ ဇဝနေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာနိ စ ခေါ အာဝဇ္ဇနတပ္ပရတာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဿ ယထာဝဇ္ဇိတဈာနင်္ဂါရမ္မဏာနိ ကတိပယာနေဝ ဟောန္တိ၊ န ပရိပုဏ္ဏာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီ’’တိ။ စတ္တာရိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ။ ပဉ္စ နာတိတိက္ခိန္ဒြိယဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရန္တရန္တိ ဝိသဘာဂေဟိ နိရန္တရံ။ အယံ ပနာတိ ဘဝင်္ဂဒွယန္တရိတာ စတုဇဝနစိတ္တာ ယထာဝုတ္တာ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ အညေသံ ဝါ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ လဟုတရံ အာဝဇ္ဇနဝသီနိဗ္ဗတ္တနကာလေ။ သာ စ ခေါ ဣတ္တရာ ပရိတ္တကာလာ၊ န သတ္ထု ယမကမဟာပါဋိဟာရိယေ ဝိယ ¶ စိရတရပ္ပဗန္ဓဝတီ။ တထာ ဟိ တံ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂမေန သမံ သသမ္ပယုတ္တဿ ဈာနဿ သမ္မာ အာပဇ္ဇနံ ပဋိပဇ္ဇနံ သမာပဇ္ဇနံ၊ ဈာနသမင်္ဂိတာ။

သီဃန္တိ ဧတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာနန္တရံ ဒွီသု ဘဝင်္ဂေသု ဥပ္ပန္နေသု ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ သမာပဇ္ဇနံ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ။ အယဉ္စ မတ္ထကပ္ပတ္တာ သမာပဇ္ဇနဝသီ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သော ခေါ အဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တဿာ ဧဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ ယေနဿုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။ ဣတော သီဃတရာ ဟိ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တဿ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ယက္ခေန မဟန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေတုံ သမတ္ထေ ပဟာရေ သီသေ ဒိန္နေ သမာပဇ္ဇနမ္ပေတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘တဒါ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေသီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၄)။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နော’’တိ (ဥဒါ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဣမေ ပန ထေရာ ¶ ‘‘သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနသမကာလံ တေန ပဟာရော ဒိန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။

အစ္ဆရာမတ္တန္တိ အင်္ဂုလိဖောဋမတ္တံ ခဏံ။ ဌပေတုန္တိ သေတု ဝိယ သီဃသောတာယ နဒိယာ ဩဃံ ဝေဂေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ ယထာဝုတ္တက္ခဏံ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ။ အဘိဘုယျ ဌပနံ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဝသီ အဓိဋ္ဌာနဝသီ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုန္တိ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ လဟုံ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တုပ္ပတ္တိယေဝ ဟေတ္ထ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနံ ဌပေဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန အဓိဋ္ဌာနသမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ၊ ဧဝံ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယာ သမာပတ္တိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒုဘယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနဝသီဒဿနတ္ထံ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိမ္မိတပဗ္ဗတေ တဿ ဝိဝရေ။ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ တံ အဘိညာစိတ္တံ ယေန ပဗ္ဗတံ နိမ္မိနေယျ၊ အဘိညာပါဒကဿ ပန ဈာနဿ လဟုတရံ ဌပနံ၊ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဣဓ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒ္ဓိမန္တာ ဧကံ ဥပဋ္ဌာကံ ဂရုဠတော ရက္ခိတုံ န သက္ခိံသူ’’တိ ဂါရယှာ အဿာမ။

အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ ¶ အာဝဇ္ဇနဝသီဘာဝါယ ယထာက္ကမံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနင်္ဂါနံ အာဝဇ္ဇနာယ ပရတော ယာနိ ဇဝနာနိ ပဝတ္တာနိ၊ တာနိ တေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ယဒဂ္ဂေန အာဝဇ္ဇနဝသီသိဒ္ဓိ၊ တဒဂ္ဂေန ပစ္စဝေက္ခဏာဝသီသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၇၉။ နီဝရဏပ္ပဟာနဿ တပ္ပဌမတာယ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ။ ထူလံ နာမ ဝိပုလမ္ပိ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယန္တိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ သန္တတော မနသိ ကရိတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိယ အနောဠာရိကင်္ဂတ္တာ၊ သန္တဓမ္မသမင်္ဂိတာယ စ ‘‘သန္တ’’န္တိ မနသိ ကတွာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပီတိသုခါဒယော၊ ကာမံ တေ ပဌမဇ္ဈာနေပိ သန္တိ၊ တေဟိ ပန တေ သန္တတရာ စေဝ ပဏီတတရာ စ ဘဝန္တီတိ။ နိကန္တိန္တိ နိကာမနံ၊ အပေက္ခန္တိ ¶ အတ္ထော။ ပရိယာဒါယာတိ ခေပေတွာ။ စတ္တာရိ ပဉ္စာတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိယေဝ၊ ပရိကမ္မာဒိနာမကာနီတိ အတ္ထော။

၈၀။ ဝူပသမာတိ ဝူပသမဟေတု၊ ဝူပသမောတိ စေတ္ထ ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။ အတိက္ကမော အတ္ထတော ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပာဒေါတိ အာဟ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ ကတမေသံ ပနေတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော အဓိပ္ပေတော၊ ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ကဒါစိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ အထ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ ဝူပသမော၊ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တေသံ တတ္ထ အဘာဝတောတိ? ဝုစ္စတေ – ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဩဠာရိကတာ၊ တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဿ ဈာနဿ သမဓိဂမော၊ န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖဿာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတေန ဒီပိတော။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာန’’န္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနောကာသာဝ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကာဒယော ဧဝ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ၊ န တံသမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော၊ တသ္မာ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိဝစနံ ဉာယာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဧတေန ‘‘ဧတံ ဩဠာရိက’’န္တိ အာဒီနဝဒဿနံ သုတ္တေ အာဂတံ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ¶ ဝိတက္ကာဒီနံ၊ တံသဟဂတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော အဓိကဝစနံ အညံ အတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတွာ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဂဟိတန္တိ ဣဓ ‘‘ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင်္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ တံဒီပကံ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတေပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒိကေ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနဿ တဒေကဒေသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော ¶ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏနယေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ ပီတိအာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ တဿ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။

နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ န အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂါ ဈာနံ သမ္ပသာဒနံ။ တသ္မိံ ဒဿိတေ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဈာန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂါ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။ ဧကောဒိဘာဝေ ကထန္တိ ဧကောဒိမှိ ဒဿိတေ ဧကောဒိဘာဝံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနဿ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ စေ? ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကောဒိဿ နိဒ္ဒေသော န ကာတဗ္ဗော သိယာတိ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒေါ ဧဝ သမာဓိမှိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဈာနေ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေတိ ‘‘စေတသော သမ္ပသာဒယတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘စေတသော’’တိ စ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တပက္ခေ။ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။

သေဋ္ဌောပိ လောကေ ‘‘ဧကော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယာဝ ပရေ ဧကာဟံ တေ ကရောမီ’’တိအာဒီသု။ ဧကော အဒုတိယော ‘‘ဧကာကီဘိ ခုဒ္ဒကေဟိ ဇိတ’’န္တိအာဒီသု အသဟာယတ္ထောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒယောပိ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သာဓာရဏတော၊ အသာဓာရဏတော စ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ၊ သမာဓိ ပန ဈာနက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏေန သာတိသယံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။

‘‘သမ္ပသာဒနံ ¶ ၊ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝိသေသနဒွယံ ဈာနဿ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဂဟိတံ။ သွာယမတိသယော ယထာ ဣမသ္မိံ ဈာနေ လဗ္ဘတိ၊ န တထာ ပဌမဇ္ဈာနေတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏေ အာဟနနပရိယာဟနနဝသေန၊ အနုမဇ္ဇနအနုယောဇနဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ ဓမ္မာ သတိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ကိလေသကာလုဿိယာပဂမေ ¶ သမ္ပယုတ္တာနံ ကဉ္စိ ခေါဘံ ကရောန္တာ ဝိယ တေဟိ စ တေ န သန္နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန န သုပ္ပသန္န’’န္တိ။ ခုဒ္ဒိကာ ဦမိယော ဝီစိယော။ မဟတိယော တရင်္ဂါ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယသမတ္တေ၊ ဝီရိယသမတာယ စ တေနေဝ ခေါဘေန၊ သမ္ပသာဒါဘာဝေန စ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော ဗဟလေ ဝိယ ဇလေ မစ္ဆော။ ယထာဝုတ္တက္ခောဘော ဧဝ ပလိဗောဓော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ယဿာ သဒ္ဓါယ ဝသေန သမ္ပသာဒနံ၊ ယဿာ စ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေန ဧကောဒိဘာဝန္တိ စ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ တာသံ ဧဝ ‘‘သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝိသေသဝိဘာဝနာဝသေန ဝုတ္တေန။ တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန။ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော၊ သမ္ပသာဒနတော ဝါ သမ္ပသာဒနံ၊ ဧကောဒိံ ဘာဝေတီတိ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယထာ ပန အဝိရောဓော၊ သော ဝုတ္တော ဧဝ။

၈၁။ သန္တာတိ သမံ နိရောဓံ ဂတာ။ သမိတာတိ ဘာဝနာယ သမံ ဂမိတာ နိရောဓိတာ။ ဝူပသန္တာတိ တတော ဧဝ သုဋ္ဌု ဥပသန္တာ။ အတ္ထင်္ဂတာတိ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိတာတိ ဝိနာသံ ဂမိတာ။ သောသိတာတိ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ သန္တာနဿ အဘာဝေန သောသံ သုက္ခဘာဝံ ဣတာ။ ဗျန္တိကတာတိ ဝိဂတန္တကတာ။

အယမတ္ထောတိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အဘာဝေါ။ စောဒကေန ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧဝမေတံ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ တဿ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမူပါယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တသမ္ပသာဒနတာယ၊ စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန၊ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န၊ အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမနံ၊ ယေ စ သင်္ခါရေသု တဏှာပ္ပဟာနံ ကရောန္တိ၊ တေသု မဂ္ဂေသု၊ ပဟီနတဏှေသု ¶ စ ဖလေသု သင်္ခါရပဝတ္တိ ဟောတိ ဧဝ ¶ ၊ ဧဝမေဝိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏှဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂေါ ပုရိမေန န နိဝါရိတော သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ၊ အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမောဝ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမမ္ပီတိ ပဌမံ ဈာနမ္ပိ။

‘‘ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ န တထာ ဣမဿ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ၊ တထာ ဣမဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ ဝိတက္ကဝိစာရာ န ပဟီယန္တိ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ၊ ဥပစာရဘာဝနာယ စ တေ ပဟာတုံ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယဒိပိ တာယ တေသု တဏှာ ပဟီယတိ၊ န ပန သဝိသေသံ။ သဝိသေသဉှိ တတ္ထ တဏှာပ္ပဟာနံ အပ္ပနာယ ဧဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပနာက္ခဏေယေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဟာနင်္ဂတာပိ အတိသယပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ နီဝရဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနဿ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တိဝင်္ဂမေဝေတံ ဈာနံ၊ တသ္မာ။ တန္တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝစနံ။ ရထဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယ သမ္ပသာဒေါ ဈာနဿ ပရိက္ခာရော၊ န ဈာနင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတု’’န္တိ။

တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၈၂။ ဥပ္ပိလာဝိတန္တိ ကာမဉ္စာယံ ပရိဂ္ဂဟေသု အပရိစ္စတ္တပေမဿ အနာဒီနဝဒဿိနော တဏှာသဟဂတာယ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော၊ ဣဓ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနပီတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာပိ သဗ္ဗသော ပီတိယံ အဝိရတ္တံ၊ သာပိ အနုဗန္ဓေယျာတိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပိလာဝိတံ ဝိယာတိ ဝါ ဥပ္ပိလာဝိတံ။ အာဒီနဝံ ဟိ တတ္ထ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၃။ ဝိရဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ။ တံ ပန ဝိရဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနမုခေန ဟီဠနံ ဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓရာဂပ္ပဟာနံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယာတိ ‘‘ယဒေဝ တတ္ထ ပီတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ။ သမ္ပိဏ္ဍနံ သမုစ္စယော။

မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော။ တဒဓိဂမာယာတိ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ။

၈၄။ ဥပပတ္တိတောတိ ¶ သမဝါဟိတဘာဝေန ပတိရူပတော။ ဈာနုပေက္ခာပိ သမဝါဟိတမေဝ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမံ ပဿတီ’’တိ။ ဝိသဒါယာတိ ¶ ပရိဗျတ္တာယ သံကိလေသဝိဂမေန။ ဝိပုလာယာတိ မဟတိယာ သာတိသယံ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ထာမဂတာယာတိ ပီတိဝိဂမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တာယ။

ပရိသုဒ္ဓပကတိ ခီဏာသဝပကတိ နိက္ကိလေသတာ။ သတ္တေသု ကမ္မဿကတာဒဿနဟေတုကော သမဘာဝဒဿနာကာရော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ။

သဟဇာတဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ အလီနာနုဒ္ဓတာ နိရဿာဒတာယ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာပါရာဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ။

ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခပါတရဟိတံ မဇ္ဈတ္တံ ဝီရိယံ ဥပေက္ခာ။ တဒေဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ တာဒိသဿ ဝီရိယဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိကာလေ ဥပေက္ခီယတီတိ ဥပေက္ခာ၊ ဝီရိယမေဝ ဥပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ။

‘‘ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ နီဝရဏေ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပဋိလာဘတ္ထာယ အာကိဉ္စညာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ ဣမာ အဋ္ဌ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ…ပေ… ဥပါယာသံ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သုညတာဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ ဣမာ ဒသ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနိ ပဋိသင်္ခါယ သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတွာ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန တိဋ္ဌမာနာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တေသံ ဂဟဏေ ဥပ္ပာဒနေ အဇ္ဈုပေက္ခန္တီ ဝိပဿနာပညာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ။

တတ္ထ ¶ ¶ ဥပ္ပာဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ခန္ဓာနံ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိမာဟ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၂) ဧတ္ထ ‘‘ဥပပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာဗျာဓိမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ၊ ‘‘ဂတိ၊ ဥပပတ္တိ စာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ၊ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခဝသေန မဂ္ဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ စတဿော၊ တထာ ဖလသမာပတ္တိယာ စတဿော၊ သုညတဝိဟာရအနိမိတ္တဝိဟာရဝသေန ဒွေတိ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ။

ယာတိ ဝိပဿနာပညာ။ ယဒတ္ထီတိ ယံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယံ ဘူတန္တိ ယံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တံ ပဇဟတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒယော ပဇဟန္တော သမ္မဒေဝ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓစ္ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ၊ ယထာ အာယတိံ အာဒါနံ န ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပတ္တိယာ ပဇဟတိ။ တထာဘူတော စ တတ္ထ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဝိစိနနေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနေပိ။

သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမပ္ပဝတ္တိဟေတုတာယ သမဝါဟိတဘူတာ။ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒိသဗ္ဗပစ္စနီကေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ။ တေသံ ဝူပသန္တတ္တာ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ အဗျာပါရဘာဝေန ပဝတ္တာ၊ အဗျာပါရတံ ဝါ ပတ္တာ။

ယဒိ အတ္ထတော ဧကာ၊ ကထမယံ ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘တေန တေနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိပိ သဘာဝတော အဘေဒေ ယေဟိ ပန ပစ္စယဝိသေသေဟိ သွာယမိမာသံ အဝတ္ထာဘေဒေါ၊ တေသံ ဧကဇ္ဈံ အပ္ပဝတ္တိတော န တာသံ အဘေဒေါ၊ ဧကဇ္ဈံ ဝါ ပဝတ္တိ၊ တသ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိအာဒိ။

ဧကီဘာဝေါတိ ¶ ဧကတာ။ သတိပိ မဇ္ဈတ္တာဘာဝသာမညေ ဝိသယဘေဒေန ပနဿာ ဘေဒေါ။ ယမတ္ထံ ¶ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ၊ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅)။ တတ္ထ ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန ပဇဟတိ။ ဒိဋ္ဌသောဝတ္တိကတ္တယဿ သဗ္ဗလက္ခဏဝိစိနနေ ဝိယ ဒိဋ္ဌလက္ခဏတ္တယဿ ဘူတဿ သင်္ခါရလက္ခဏဝိစိနနေ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ တေသံ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ တထာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါနံ တေသံ ဂဟဏေပိ အဇ္ဈုပေက္ခနာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသော ဝိသင်္ခါရနိန္နတ္တာ အဇ္ဈာသယဿ။

အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သတိပိ သုခပါရမိပ္ပတ္တိယံ တသ္မိံ သုခေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အဗျာပါရံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ခေါဘံ၊ ဥပ္ပိလဝဉ္စ အာဝဟန္တေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ အပရိဗျတ္တံ။ တတ္ထ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ကိစ္စံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပရိဗျတ္တံ။

နိဋ္ဌိတာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတဿ

သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၈၅။ ‘‘သရတီတိ သတော’’တိ ပဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္မဒေဝ ပဇာနာတိ။ သရဏံ စိန္တနံ ဥပဋ္ဌာနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရဏလက္ခဏာ။ သမ္မုဿနပဋိပက္ခော အသမ္မုဿနံ၊ တံ ကိစ္စံ ဧတိဿာတိ အသမ္မုဿနရသာ။ ကိလေသေဟိ အာရက္ခာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ တတော ဝါ အာရက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မုယှနံ သမ္မဒေဝ ပဇာနနံ၊ သမ္မောဟပဋိပက္ခော ဝါ အသမ္မောဟော။ တီရဏံ ကိစ္စဿ ပါရဂမနံ။ ပဝိစယော ဝီမံသာ။

ကာမံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒီနိ ဥပါဒါယ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိပိ သုခုမာနေဝ၊ ဣမံ ပန ဥပရိဈာနံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ စ ဩဠာရိကတာ ဝိတက္ကာဒိထူလင်္ဂတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ဗဟုစေတသိကတာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ ¶ ။ ဂတိ သုခါ ဟောတိ တတ္ထ ဈာနေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ ‘‘ဣဒံ နာမ ဒုက္ကရံ ကရီယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန သုခုမတ္တာတိ အယမတ္ထော ကာမံ ဒုတိယဇ္ဈာနေပိ သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိ ယေဘုယျေန ¶ အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ဝတ္တမာနေသု ပီတိသုခေသု ပီတိသင်္ခါတဿ ဩဠာရိကင်္ဂဿ ပဟာနေန သုခုမတာယ ဣဓ သာတိသယော သတိသမ္ပဇညဗျာပါရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိအာဒိ။ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ဟာနဘာဂိယံ ဈာနံ သိယာ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ သမ္ပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ’’တိ။ ‘‘ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခ’’န္တိ တတိယဇ္ဈာနသုခံ သန္ဓာယာဟ။ အတိမဓုရတာ စဿ ပဟာသောဒဂျသဘာဝါယ ပီတိယာ အဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒန္တိ ‘‘သတော၊ သမ္ပဇာနော’’တိ ပဒဒွယံ။

တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ ယသ္မာ တဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ယံ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တံ သော ပဋိသံဝေဒေယျ။ ယံ ဝါ တန္တိ အထ ဝါ ယံ တံ ယထာဝုတ္တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ တံသမုဋ္ဌာနေန တတော သမုဋ္ဌိတေန အတိပဏီတေန ရူပေန အဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ရူပကာယော ယသ္မာ ဖုဋော။ ယဿ ရူပကာယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ ဈာနသမင်္ဂီ ကာယိကံ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ။ တသ္မာ ဧတံ စေတသိကကာယိကသုခပဋိသံဝေဒနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာဟာ’’တိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – နာမကာယေန စေတသိကသုခံ၊ ကာယိကသုခဟေတုရူပသမုဋ္ဌာပနေန ကာယိကသုခဉ္စ ဈာနသမင်္ဂီ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုဋတ္တာတိ ဗျာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဥဒကေန ဖုဋသရီရဿ တာဒိသေ နာတိပစ္စနီကေ ဝါတာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုဋေ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေတေဟိ ဖုဋသရီရဿာတိ။ အပရော နယော – သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကထမာဘောဂေန ဝိနာ သုခပဋိသံဝေဒနာတိ စောဒနာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ…ပေ… ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ။ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တသ္မာ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒါနိ သဟာပိ အာဘောဂေန သုခပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဝါ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၈၆။ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံဈာနဟေတူ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခန္တီ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ ကိတ္တနတ္ထာနီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ကိန္တီတိ ပသံသနာကာရပုစ္ဆာ။ ဧဒိသေသု ¶ ဌာနေသု သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္ပဇညမ္ပိ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပါဠိယံ သတိယာ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ ‘‘သတိမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သမ္ပဇာနော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါ။

ဈာနက္ခဏေ စေတသိကသုခမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတိယန္တိ ¶ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနကထာဟိ အဝိသေသော၊ ဝိသေသော စ ဝုတ္တောတိ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၈၇။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဝတွာ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ၊ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝတော။ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သာတိသယံ သုခဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော။ တာနီတိ အပ္ပနာဝီထိယံ ဇဝနာနိ သန္ဓာယာဟ။

၈၈။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဒါ ပန တေသံ ပဟာနံ ဟောတီတိ စောဒနာယံ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဟာနက္ကမော နာမ ပဟာယကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိပဋိပါဋိ။ တေန ပန ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ သုခံ သောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကသ္မာ ဣတော အညထာ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ’’တိအာဒိ။ အထ ကသ္မာ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။ ကတ္ထ စ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ။ တေန ‘‘ကတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆာယံ၊ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေပိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနာနုဘာဝနိမိတ္တံ ဟိ အနုပ္ပဇ္ဇန္တံ ‘‘ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိသယနိရောဓော သုဋ္ဌု ပဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခေန ဝူပသမော။

နာနာဝဇ္ဇနေတိ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အပ္ပနာဝီထိ၊ တတော ဘိန္နာဝဇ္ဇနေ၊ အနေကာဝဇ္ဇနေ ဝါ။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ ဥပစာရော ဧကာဝဇ္ဇနော၊ ဣတရော အနေကာဝဇ္ဇနော အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနတော။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ။ ပီတိဖရဏေနာတိ ပီတိယာ ဖရဏရသတ္တာ၊ ပီတိသမုဋ္ဌာနာနံ ဝါ ပဏီတရူပါနံ ကာယဿ ဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတီ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ¶ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော ‘‘ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာ’’တိ။ ဧတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ မယှံ အတိစိရံ ဝိတက္ကယတော ဝိစာရယတော ကာယောပိ ကိလမိစိတ္တမ္ပိ ဥဟညီ’’တိ ဝစနတော ကာယစိတ္တခေဒါနံ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ အဿ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ဘဝေယျ။

ဧတ္ထ စ ယဒေကေ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တေန ဈာနလာဘီနမ္ပိ ဒေါမနုဿုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန စ အနီဝရဏသဘာဝေါ လောဘော ဝိယ ဒေါသောပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဒေါသေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ပဝတ္တတိ။ န စေတ္ထ ပဋ္ဌာနပါဠိယာ ဝိရောဓော စိန္တေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ တတ္ထ ပရိဟီနံ ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒေါမနဿံ ဒဿိတံ၊ အပရိဟီနဇ္ဈာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဒေါမနဿဿ အသမ္ဘဝတော။ ဈာနလာဘီနံ သဗ္ဗသော ဒေါမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ န ဟေဝ ခေါ သော ပဟီနဇ္ဈာနော အဟောသီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ အနီဝရဏသဘာဝဿ ဒေါသဿ အဘာဝတော။ ယဒိ သိယာ၊ ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏ’’န္တိအာဒီသု ဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနိ အနုဒ္ဓဋာနိ။ န စေတ္ထ နီဝရဏတ္တာ ပရိဟာရော၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ အနီဝရဏာနံယေဝ နီဝရဏသဒိသတာယ နီဝရဏပရိယာယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန စ ဒေါမနဿေန ဈာနတော ပရိဟာယနတော။ လဟုကေန ပန ပစ္စယေန ပရိဟီနံ တာဒိသာ အပ္ပကသိရေနေဝ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ပရိကပ္ပဝစနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ အပ္ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယ’’န္တိ။ ယဒိ ပန တဒါ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိဿ ပရိဟီနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဟီနမ္ပိ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပီတိ ဝိယ န ဒူရေတိ ကတွာ ¶ ‘‘အာသန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရေ ပဟီနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာဒိသာယ အာသေဝနာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ယထာ မဂ္ဂဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ သဒိသာနုပဿနာဝ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ အပ္ပနာဝါရတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဝဒန္တိ။

သမာဟဋာတိ သမာနီတာ၊ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတ္တာ အဝိဘူတတာယ သုခုမာ။ တတော ဧဝ အနုမိနိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ဒုဝိညေယျာ။ ဒုဋ္ဌဿာတိ ဒုဋ္ဌပယောဂဿ၊ ဒုဒ္ဒမ္မဿာတိ အတ္ထော။ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ အညာပေါဟနနယေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဒုက္ခမသုခါယ ¶ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဣဒမေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဂမဿ ဥပါယဘူတပစ္စယဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ’’တိ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယောတိ စ သောပစာရာ ပဌမဇ္ဈာနာဒယောဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။

ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ’’တိ။ ဧတာတိ သုခါဒယော ဝေဒနာ။

သောမနဿံ ရာဂဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သုခါယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခာယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ။ သုခါဒိဃာတေနာတိ သုခါဒီနံ ပဟာနေန။ အဿ ဈာနဿ။

န ဒုက္ခန္တိ အဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခဝိဓုရံ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဒုက္ခံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခာဘာဝေနာ’’တိ။ အသုခန္တိ ဧတ္ထပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသုခပဋိက္ခေပဝစနေန။ ‘‘ပဋိပက္ခဘူတ’’န္တိ ဣဒံ ဣဓ တတိယဝေဒနာယ ဒုက္ခာဒီနံ သမတိက္ကမဝသေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ကုသလာကုသလာနံ ဝိယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတဿ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတံ ဝါ မဇ္ဈတ္တာကာရေန အနုဘဝနလက္ခဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ။ တတော ဧဝ မဇ္ဈတ္တရသာ။ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဝိဘူတာကာရာ ¶ ၊ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂဂတမဂ္ဂေါ ဝိယ တေဟိ အနုမာတဗ္ဗာ အဝိဘူတာကာရောပဋ္ဌာနာ။ သုခနိရောဓော နာမ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရော၊ သော ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာ။

၈၉။ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနေတံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မပရိသုဒ္ဓါယ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သတိ သမ္ပဟံသနပညာ ဝိယ သုပရိသုဒ္ဓါ၊ သုဝိသဒါ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ၊ န အညေနာ’’တိ။ ယဒိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ ဣဓ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ကထံ သတိယေဝ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။

ဧဝမ္ပိ ¶ ကသ္မာ အယမေဝ သတိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ပစ္စနီကာဘိဘဝတော၊ သဟာယပစ္စယဝေကလ္လတော စ အပါရိသုဒ္ဓိ၊ တထာ တံသမ္ပယုတ္တာနံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဣမမတ္ထံ ရူပကဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါတိ သူရိယပ္ပဘာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ။ အတိက္ခတာယ စန္ဒလေခါ ဝိယ ရတ္တိပိ သောမ္မသဘာဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယမေဝ စ စန္ဒလေခါ သမုဇ္ဇလတီတိ သာ တဿာ သဘာဂါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ’’တိ အာဟ။

‘‘ဧကဝီထိယ’’န္တိ ဣဒံ တတ္ထ သောမနဿဿ ဧကံသေန အဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ န တတော ပုရိမတရေသု ဧကံသေန ဘာဝတော။ ယထာ ပန ဝိတက္ကာဒယော ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ၊ န တေသံ ဧကဝီထိယံ ပုရိမဇဝနေသု၊ န ဧဝမေတန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ စတုက္ကဇ္ဈာနေတိ စတုက္ကနယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနစတုက္ကေ။

ပဉ္စကဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၉၀။ တတ္ထာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ။ စတုက္ကနယဿ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယာတိ စတုက္ကနယသမ္ဗန္ဓိနိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယ။ တံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ စတုက္ကနယေ ဒုတိယံ ¶ ‘‘အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ၊ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ စ ဧဝံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဉ္စေဝ တတိယဉ္စ ဟောတိ အဘိဓမ္မေတိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တန္တေသု ပန သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဂဟိတော။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ နယဒွယဝိဘာဂေါ ဂဟိတောတိ? အဘိဓမ္မေ နယဒွယဝသေန ဈာနာနံ ဒေသိတတ္တာ။ ကသ္မာ စ တတ္ထ တထာ တာနိ ဒေသိတာနိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော၊ ဒေသနာဝိလာသတော စ။ သန္နိပတိတဒေဝပရိသာယ ကိရ ယေသံ ယထာဒေသိတေ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဧဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ၊ ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန စ စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ ဈာနံ ဒေသိတံ။ ယေသံ ဝိစာရော၊ ယေသံ ပီတိ၊ ယေသံ သုခံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ၊ ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန တတိယာဒီနိ ဈာနာနိ ဒေသိတာနိ။ အယံ တာဝ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော။

ယဿာ ပန ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော၊ တသ္မာ ဉာဏမဟန္တတာယ ¶ ဒေသနာယ သုကုသလော ယံ ယံ အင်္ဂံ လဗ္ဘတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန ယထာရုစိံ ဒေသနံ နိယာမေန္တော စတုက္ကနယဝသေန၊ ပဉ္စကနယဝသေန စ။ တတ္ထ စ ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမံ၊ စတုရင်္ဂိကံ ဒုတိယံ၊ တိဝင်္ဂိကံ တတိယံ၊ ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထံ၊ ဒုဝင်္ဂိကမေဝ ပဉ္စမံ ဈာနံ ဒေသေသီတိ အယံ ဒေသနာဝိလာသော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ ကတွာ ဝိဘတ္တံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈)။ ကသ္မာ? ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီသတ္တာဝါသဖလတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနေန သမာနဖလတ္တာ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော ဇာတတ္တာ စ။ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ‘‘ကာမေဟိ အကုသလေဟိ စ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ တဒဘာဝါ န ဣဓ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နာပိ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနိ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တိ ဝိတက္ကဝူပသမာ ဝိစာရဝူပသမာ အဝိတက္ကတ္တာ၊ အဝိစာရတ္တာ စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော လဗ္ဘတေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ နနု သုတ္တန္တေ စတ္တာရိယေဝ ဈာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ပဉ္စကနယော န လဗ္ဘတီတိ? န၊ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) သမာဓိတ္တယာပဒေသေန ပဉ္စကနယဿ ¶ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ စတုက္ကနယနိဿိတော ပန ကတွာ ပဉ္စကနယော ဝိဘတ္တောတိ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝိတက္ကဿ၊ ဝိစာရဿ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာန’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ‘‘အဝိတက္ကံ၊ အဝိစာရ’’န္တိ စ ဝိနာ၊ သဟ စ ဝိစာရေန ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကံ၊ သဟ၊ ဝိနာ စ ဝိတက္ကေန ဝိစာရပ္ပဟာနေန အဝိစာရန္တိ အဝိတက္ကံ၊ အဝိစာရံ၊ အဝိတက္ကဉ္စ အဝိစာရဉ္စာတိ ဝါ တိဝိဓမ္ပိ သက္ကာ သင်္ဂဟေတုံ။

ဒုတိယန္တိ စ ဝိတက္ကရဟိတေ၊ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ စ ဉာယာဂတာ ဒေသနာ ဒုတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ၊ ဝိစာရမတ္တရဟိတေပိ ဒွယပ္ပဟာနာဓိဂတသမာနဓမ္မတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စကနယနိဒ္ဒေသေ ဒုတိယေ ဝူပသန္တောပိ ဝိတက္ကော သဟာယဘူတဝိစာရာဝူပသမေန န သမ္မာ ဝူပသန္တောတိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ ဝိယ ဝိစာရဝူပသမေနေဝ တဒုပသမံ၊ သေသဓမ္မာနံ သမာနတဉ္စ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ တတိယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယေန နိဗ္ဗိသေသံ ဝိဘတ္တံ။ ဒုဝိဓဿာပိ သဟာယဝိရဟေန၊ အညထာ စ ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကတ္တံ၊ သမာဓိဇံ ပီတိသုခတ္တဉ္စ သမာနန္တိ သမာနဓမ္မတ္တာပိ ဒုတိယန္တိ နိဒ္ဒေသော ¶ ။ ဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတံ ဝိယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဝိတက္ကံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခန္တိ ဝိဘတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝါ သဟစာရီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတြဋ္ဌမေဝ ဒေါသတော ဒိသွာ ဥဘယမ္ပိ သဟာတိက္ကမန္တဿ ပဉ္စကနယေ တတိယံ ဝုတ္တံ၊ တတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ပဌမတော အနန္တရဘာဝေန ပနဿ ဒုတိယဘာဝေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဝိဘတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။

ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ စတုတ္ထပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။