📜

၈။ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

မရဏဿတိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၇။ ဣတောတိ ¶ ¶ ဒေဝတာနုဿတိယာ။ သာ ဟိ ဆသု အနုဿတီသု သဗ္ဗပစ္ဆာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အာသန္နာ၊ ပစ္စက္ခာ စ။ အနန္တရာယာတိ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ မရဏဿ သတိ မရဏဿတီတိ မရဏံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ မရဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဝစနတော စုတိခန္ဓာနံ ဝိနာသော မရဏန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝိသေသတော ပန တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝိနာသဘာဝေန ကမ္မဋ္ဌာနိကာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၂၊ ၁၂၃)။ တတ္ထ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿာတိ ဧကေန ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္နဿ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဿ ဝိစ္ဆေဒေါ အာယုက္ခယာဒိဝသေန အန္တရဓာနံ။ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အရဟတော သန္တာနဿ သဗ္ဗသော ဥစ္ဆေဒဘူတံ မရဏံ။ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတန္တိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နဿ ပဝတ္တိခဏဿ ဘင်္ဂေါ နိရောဓောတိ သင်္ခံ ဂတံ။ ခဏိကမရဏန္တိ ယထာဝုတ္တခဏဝန္တံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ လဗ္ဘမာနံ မရဏံ။ ယံ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓံ ဥပါဒါယ ရုက္ခာဒိသမညာ၊ တသ္မိံ အနုပစ္ဆိန္နေပိ အလ္လတာဒိဝိဂမနံ နိဿာယ မတဝေါဟာရော သမ္မုတိမရဏံ။ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ သမုစ္ဆေဒခဏိကသမ္မုတိမရဏံ ဣဓ မရဏာနုဿတိယံ နာဓိပ္ပေတံ အဗာဟုလ္လတော၊ အနုပဋ္ဌဟနတော၊ အသံဝေဂဝတ္ထုတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဓိပ္ပေတံ သတိယာ အာရမ္မဏဘာဝေန။ အာယုအာဒီနံ ခယကာလေ မရဏံ ကာလမရဏံ။ တေသံ အပရိက္ခီဏကာလေ မရဏံ အကာလမရဏံ။ ‘‘ကာလမရဏံ ပုညက္ခယေနာ’’တိ ဣဒံ ယထာဓိကာရံ သမ္ပတ္တိဘဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဝိပတ္တိဘဝဝသေန ပန ‘‘ပါပက္ခယေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

အာယုသန္တာနဇနကပစ္စယသမ္ပတ္တိယာတိ ¶ အာယုပ္ပဗန္ဓဿ ပဝတ္တာပနကာနံ အာဟာရာဒိပစ္စယာနံ သမ္ပတ္တိယံ။ ဝိပက္ကဝိပါကတ္တာတိ အတ္တနော ဖလာနုရူပံ ဒါတဗ္ဗဝိပါကဿ ဒိန္နတ္တာ။ ဂတိကာလာဟာရာဒိသမ္ပတ္တိယာအဘာဝေနာတိ ¶ ဒေဝါနံ ဝိယ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ၊ ပဌမကပ္ပိယာနံ ဝိယ ကာလသမ္ပတ္တိယာ၊ ဥတ္တရကုရုကာဒီနံ ဝိယ အာဟာရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥတုသုက္ကသောဏိတာဒိံ ပရိဂ္ဂယှတိ။ အဇ္ဇတနကာလပုရိသာနံ ဝိယာတိ ဝိယ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနေ ပဋ္ဌပိတော၊ အဇ္ဇတနကာလပုရိသာနံ ဝဿသတမတ္တပရိမာဏဿ ဝိယ အာယုနော ခယဝသေနာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဟိ အနာဂတေပိ ပရမာယုနော သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ၊ အတီတေ ပန ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဝိယ ကာလာဟာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဘာဝေန အနေကဝဿသဟဿ ပရိမာဏောပိ အာယု အဟောသိ။ အယဉ္စ ဝိဘာဂေါ ဝတ္တမာနဿ အန္တရကပ္ပဿ ဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကလာဗုရာဇာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နန္ဒယက္ခနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ ယံ ‘‘ကာလမရဏံ အကာလမရဏံ၊ တတ္ထာပိ ပုညက္ခယမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ဥဘယက္ခယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ မရဏံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ။

၁၆၈။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန။ မနသိကာရောတိ မရဏာရမ္မဏော မနသိကာရော။ ယေန ပန ဥပါယေန မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော၊ တံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘အယောနိသော ပဝတ္တယတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသော ပဝတ္တယတောတိ အနုပါယေန သတိံ၊ သံဝေဂံ၊ ဉာဏဉ္စ အနုပဋ္ဌပေတွာ မရဏံ အနုဿရတော။ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိ သောကပါမောဇ္ဇာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ၊ သံဝေဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနံ၊ သန္တာသဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဉ္စ ယထာက္ကမံ သတိသံဝေဂဉာဏဝိဟရတော ဟောတိ။ ယော ဟိ ‘‘မရဏံ နာမေတံ ဇာတဿ ဧကန္တိက’’န္တိ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သရတိ၊ တတ္ထ သံဝေဂဇာတော ဟောတိ သမ္ပဇာနော စ၊ တဿ ဣဋ္ဌဇနမရဏာဒိနိမိတ္တံ သောကာဒယော အနောကာသာဝ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အယောနိသော မနသိကာရံ ပဝတ္တယတော ဧတေ ဒေါသာ၊ တသ္မာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ အရညသုသာနာဒီသု။ ဟတမတသတ္တေတိ စောရာဒီဟိ ဟတေ၊ သရသေန မတေ စ သတ္တေ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိ ယေသံ တေ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသမ္ပတ္တီ၊ တေသံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ။ ယောဇေတွာတိ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ ဧကစ္စဿာတိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဉာဏုတ္တရဿ။

၁၆၉။ ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတောတိ ဃာတကဿ ဝိယ ပတိ ပတိ ဥပဋ္ဌာနတော အာသန္နဘာဝတော။ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတောတိ အာရောဂျာဒိသမ္ပတ္တီနံ ဝိယ ဇီဝိတသမ္ပတ္တိယာ ဝိပဇ္ဇနတော။ ဥပသံဟရဏတောတိ ပရေသံ မရဏံ ဒဿေတွာ အတ္တနော ¶ မရဏဿ ဥပနယနတော။ ကာယဗဟုသာဓာရဏတောတိ သရီရဿ ဗဟူနံ သာဓာရဏဘာဝတော။ အာယုဒုဗ္ဗလတောတိ ဇီဝိတဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ အနိမိတ္တတောတိ မရဏဿ ဝဝတ္ထိတနိမိတ္တာဘာဝတော ¶ ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတောတိ ကာလဿ ပရိစ္ဆန္နဘာဝတော။ ခဏပရိတ္တတောတိ ဇီဝိတက္ခဏဿ ဣတ္တရဘာဝတော။

ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတောတိ ဧတ္ထ ဝိယ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝဓကဿ ဝိယ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စာရယမာနောတိ အာဂုရေန္တော ပဟရဏာကာရံ ကရောန္တော။ ပစ္စုပဋ္ဌိတောဝ ဥပဂန္တွာ ဌိတော သမီပေ ဧဝ။ ဇရာမရဏံ ဂဟေတွာဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ‘‘ယထာ ဟိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တံ ပံသုဝိရဟိတံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တာ ဇရာမရဏဝိရဟိတာ န ဟောန္တီ’’တိ ဧတ္တကေန ဥပမာ။ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠံ ကဒါစိ ကတ္ထစိ ပံသုဝိရဟိတမ္ပိ ဘဝေယျ၊ သတ္တာ ပန ကထဉ္စိပိ ဇရာမရဏဝိရဟိတာ န ဟောန္တီတိ ခဏိကမရဏံ တာဝ ဥပမာဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ မရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိမေ သတ္တာ ဇရာမရဏံ ဂဟေတွာဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ နိဗ္ဗတ္တိသမနန္တရမေဝ မရိတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဝဿံ မရဏတောတိ အဝဿံ မရိတဗ္ဗတော၊ ဧကန္တေန မရဏသဗ္ဘာဝတော ဝါ။ ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတတော အာဂတာ။ ဟာရဟာရိနီတိ ပဝါဟေ ပတိတဿ တိဏပဏ္ဏာဒိကဿ အတိဝိယ ဟရဏသီလာ။ သန္ဒတေဝါတိ သဝတိ ဧဝ။ ဝတ္တတေဝါတိ ပဝါဟဝသေန ဝတ္တတိ ဧဝ န တိဋ္ဌတိ။

ယမေကရတ္တိန္တိ ယဿံ ဧကရတ္တိယံ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ ပဌမန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော။ ယေဘုယျေန သတ္တာ ရတ္တိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝါတိ ဥဋ္ဌိတအဗ္ဘော ဝိယ၊ အဘိမုခဘာဝေန ဝါ ဥဋ္ဌိတောဝ မရဏဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယာတိ၊ ပဌမက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သော ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ခဏမတ္တမ္ပိ န နိဝတ္တတိ၊ အညဒတ္ထု မရဏံယေဝ ဥပဂစ္ဆတိ။

ကုန္နဒီနန္တိ ပဗ္ဗတတော ပတိတာနံ ခုဒ္ဒကနဒီနံ။ ပါတော အာပေါရသာနုဂတဗန္ဓနာနန္တိ ပုရိမဒိဝသေ ဒိဝါ သူရိယသန္တာပေန အန္တော အနုပဝိသိတွာ ပုန ရတ္တိယံ ဗန္ဓနမူလံ ဥပဂတေန အာပေါရသေန တိန္တသိထိလဗန္ဓနတာယ ပါတော အာပေါရသာနုဂတဗန္ဓနာနံ။

အစ္စယန္တီတိ ¶ အတိက္ကမန္တိ။ ဥပရုဇ္ဈတီတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ဥဒကမေဝ ဩဒကံ၊ ဥဒကောဃံ ဝါ ¶ ။ ယသ္မာ အစ္စယန္တိ အဟောရတ္တာ၊ တသ္မာ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ ဇီဝိတံ ဥပရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ အာယု ခီယတိ မစ္စာနံ။ ပပတတောတိ ပပတနတော ဘယံ သာမိကာနံ ရုက္ခေ ဌတွာ ကမ္မေ ဝိနိယုဉ္ဇိတုကာမာနံ၊ ဟေဋ္ဌာ ပဝိဋ္ဌာနံ ဝါ။ ဥဂ္ဂမနံ ပတိ ဥဂ္ဂမနနိမိတ္တံ။ မာ မံ အမ္မ နိဝါရယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ အဓိပ္ပာယော။

ကောစိ မိတ္တမုခသတ္တုရန္ဓဂဝေသီ သဟ ဝတ္တမာနောပိ န ဟနေယျ၊ အယံ ပန ဧကံသေန ဟနတိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဟဇာတိယာ အာဂတတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ဇီဝိတဟရဏတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၇၀။ နန္တိ သမ္ပတ္တိံ။ သုခီတိ ဒိဗ္ဗသဒိသေဟိ ဘောဂေဟိ၊ အာဓိပတေယျေန စ သုခသမင်္ဂီ။ ဒေဟဗန္ဓေနာတိ သရီရေန။ အသောကောတိ အသောကမဟာရာဇာ။ သောကမာဂတောတိ သောစိတဗ္ဗတံ ဂတော။

အာရောဂျံ ယောဗ္ဗနာနံ။ ဗျာဓိဇရာပရိယောသာနတာ ဇီဝိတဿ မရဏပရိယောသာနတာယ ဥဒါဟရဏဝသေန အာနီတာ၊ ပစ္စယဘာဂဝသေန ဝါ။ လောကောယေဝ လောကသန္နိဝါသော ယထာ သတ္တာဝါသာတိ၊ သန္နိဝသိတဗ္ဗတာယ ဝါ သတ္တနိကာယော လောကသန္နိဝါသော။ အနုဂတောတိ အနုဗန္ဓော ပစ္စတ္ထိကေန ဝိယ။ အနုသဋောတိ အနုပဝိဋ္ဌော ဥပဝိသေန ဝိယ။ အဘိဘူတောတိ အဇ္ဈောတ္ထဋော မဒ္ဒဟတ္ထီဟိ ဝိယ။ အဗ္ဘာဟတောတိ ပဟဋော ဘူတေဟိ ဝိယ။

သေလာတိ သိလာမယာ၊ န ပံသုအာဒိမယာ။ ဝိပုလာတိ မဟန္တာ အနေကယောဇနာယာမဝိတ္ထာရာ။ နဘံ အာဟစ္စာတိ ဝိပုလတ္တာ ဧဝ အာကာသံ အဘိဝိဟစ္စ သဗ္ဗဒိသာသု ဖရိတွာ။ အနုပရိယေယျုန္တိ အနုဝိစရေယျုံ။ နိပ္ပောထေန္တာတိ အတ္တနာ အာဃာတိတံ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တာ။ အဓိဝတ္တန္တီတိ အဓိဘဝန္တိ။ ကုလေန ဝါ ရူပေန ဝါ သီလေန ဝါ သုတေန ဝါ သဒ္ဓါဒီဟိ ဝါ သေဋ္ဌောတိ သမ္ဘာဝနာယ ခတ္တိယာဒီသု န ကဉ္စိ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ တေဟိ ဧဝ နိဟီနောတိ အဝမညမာနာယ သုဒ္ဒါဒီသု န ကဉ္စိ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ အညဒတ္ထု သဗ္ဗမေဝ အဘိမဒ္ဒတိ နိမ္မထတိ။ ဒဏ္ဍာဒိဥပါယာ စ တတ္ထ အဝိသယာ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န တတ္ထ ဟတ္ထီနံ ဘူမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မန္တယုဒ္ဓေနာတိ ¶ အာထဗ္ဗဏဝေဒဝိဟိတေန မန္တသင်္ဂါမပ္ပယောဂေန။ ဓနေနာတိ ဓနဒါနေန။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော။ တေန သာမံ၊ ဘေဒဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။

၁၇၁။ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဥပသံဟရဏတောတိ ပရေဟိ မတေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘တေပိ နာမ မတာ၊ ကိမင်္ဂံ ¶ ပန မာဒိသာ’’တိ အတ္တနော မရဏဿ ဥပနယနတော။ ယသမဟတ္တတောတိ ပရိဝါရမဟတ္တတော၊ ဝိဘဝမဟတ္တတော စ။ ပုညမဟတ္တတောတိ မဟာပုညဘာဝတော။ ထာမမဟတ္တတောတိ ဝီရိယဗလမဟတ္တတော။ ယုဓိဋ္ဌိလော ဓမ္မပုတ္တော။ စာနုရော ယော ဗလဒေဝေန နိဗ္ဗုဒ္ဓံ ကတွာ မာရိတော။

သဟ ဣဒ္ဓီဟီတိ ဝေဇယန္တကမ္ပနနန္ဒောပနန္ဒဒမနာဒီသု ဒိဋ္ဌာနုဘာဝါဟိ အတ္တနော ဣဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ မစ္စုမုခံ ပဝိဋ္ဌော။

ကလံ နဂ္ဃန္တိ သောဠသိန္တိ သောဠသန္နံ ပူရဏဘာဂံ န အဂ္ဃန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာယသ္မတော ထေရဿ သာရိပုတ္တဿ ပညံ သောဠသဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကံ ဘာဂံ သောဠသဓာ ဂဟေတွာ လဒ္ဓံ ဧကဘာဂသင်္ခါတံ ကလံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဌပေတွာ အညေသံ သတ္တာနံ ပညာ န အဂ္ဃန္တီတိ။

သဗ္ဗဿာပိ သံကိလေသပက္ခဿ သမုဂ္ဃာတော ဉာယေန အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဉာဏဝီရိယဗလေနာ’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာဝါယာမေသု ဟိ သိဒ္ဓေသု အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ သိဒ္ဓါဝ ဟောတီတိ။ ဧကာကီဘာဝေန ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပာ။ ပရတောဃောသေန ဝိနာ သယမေဝ ဘူတာ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပာတိ သယမ္ဘုနော။

ဟတ္ထဂတသုဝဏ္ဏဝလယာနံ အညမညံ သင်္ဃဋ္ဋနံ ဝံသကဠီရဿ ကတ္ထစိ အသတ္တတာတိ ဧဝမာဒိကံ တံ တံ နိမိတ္တံ ကာရဏံ အာဂမ္မ။ ဝီမံသန္တာတိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ဥပပရိက္ခန္တာ။ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသနဋ္ဌေန မဟေသယော။ ဧကစရိယနိဝါသေနာတိ ဧကစရိယနိဝါသမတ္တေန၊ န သီလာဒိနာ။ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသမာ ဥပမာ ယေသံ၊ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂံ ဝါ သမူပမာ ယေသံ တေ ခဂ္ဂသိင်္ဂသမူပမာ။

တမ္ဗနခတုင်္ဂနခတာဒိအသီတိအနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာဒီဟိ ဒွတ္တိံသာယ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ ဝိစိတြော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတော ရူပကာယော ဧတဿာတိ အသီတိ…ပေ… ရူပကာယော။ သဟ ဝါသနာယ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ¶ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗာကာရပရိသုဒ္ဓသီလက္ခန္ဓာဒိဂုဏရတနေဟိ သမိဒ္ဓါ ဓမ္မကာယော ဧတဿာတိ သဗ္ဗာကာရ…ပေ… ဓမ္မကာယော။ ဌာနသောတိ တင်္ခဏေယေဝ။

ဧဝံ ¶ မဟာနုဘာဝဿာတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ၊ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ စ ဝိညာယမာနဝိပုလာပရိမေယျဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ၊ ဝသံ နာဂတံ အနုပဂမနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

မရဏံ သာမညံ ဧတဿာတိ မရဏသာမညော၊ တဿ ဘာဝေါ မရဏသာမညတာ၊ တာယ။

၁၇၂။ ကိမိကုလာနန္တိ ကိမိသမူဟာနံ၊ ကိမိဇာတီနံ ဝါ။ ဇီယန္တီတိ ဇရံ ပါပုဏန္တိ။

နိက္ခန္တေတိ ဝီတိဝတ္တေ။ ပဋိဟိတာယာတိ ပစ္စာနုဂတာယ။ သော မမဿ အန္တရာယောတိ သာ ယထာဝုတ္တာ န ကေဝလံ ကာလကိရိယာဝ၊ အထ ခေါ မမ အတိဒုလ္လဘံ ခဏံ လဘိတွာ ဌိတဿ သတ္ထုသာသနမနသိကာရဿ အန္တရာယော အဿ ဘဝေယျ။ ဗျာပဇ္ဇေယျာတိ ဝိပတ္တိံ ဂစ္ဆေယျ။ သတ္ထကေန ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကန္တနကာ မရဏကာလေ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနကဝါတာ သတ္ထကဝါတာ။

၁၇၃။ အဗလန္တိ ဗလဟီနံ။ ဒုဗ္ဗလန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ အယံ ဒု-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒုဿီလော (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ အ။ နိ။ ၁၀။၇၅) ဒုပ္ပညော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဝိယ။ တဒေတံ အာယု။ အဿာသပဿာသာနံ သမဝုတ္တိတာ အပရာပရံ ပဝေသနိက္ခမောဝ။ ဗဟိ နိက္ခန္တနာသိကဝါတေ အန္တော အပဝိသန္တေ၊ ပဝိဋ္ဌေ ဝါ အနိက္ခမန္တေတိ ဧကဿေဝ ပဝေသနိက္ခမော ဝိယ ဝုတ္တံ၊ တံ နာသိကဝါတဘာဝသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိမတ္တတာယ အစ္စာသန္နအဓိဋ္ဌာနာဒိနာ။ တဒဘာဝေါ ဟိ ဣရိယာပထာနံ သမဝုတ္တိတာ။ အတိသီတေန အဘိဘူတဿ ကာယဿ ဝိပဇ္ဇနံ မဟိံသရဋ္ဌာဒီသု ဟိမပါတကာလေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တာ သီတေန ဘိန္နသရီရာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တိ။ အတိဥဏှေန အဘိဘူတဿ ဝိပဇ္ဇနံ မရုကန္တာရေ ဥဏှာဘိတတ္တာယ ပစ္ဆိံ၊ တတ္ထ ဌပိတံ ဥပရိ သာဋကံ၊ ပုတ္တဉ္စ အက္ကမိတွာ မတာယ ဣတ္ထိယာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ မဟာဘူတာနံ သမဝုတ္တိတာ ပကောပါဘာဝေါ ¶ ။ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ပကောပေန သရီရဿ ဝိကာရာပတ္တိ ပရတော ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနကထာယံ အာဂမိဿတိ။ ယုတ္တကာလေတိ ဘုဉ္ဇိတုံ ယုတ္တကာလေ ခုဒ္ဒါဘိဘူတကာလေ။

၁၇၄။ အဝဝတ္ထာနတောတိ ကာလာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနန္တိ စေတ္ထ ပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော၊ န အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ၊ နိစ္ဆယော စာတိ အာဟ ‘‘ပရိစ္ဆေဒါဘာဝတော’’တိ။ န နာယရေတိ န ဉာယန္တိ။

ဣတော ¶ ပရန္တိ ဧတ္ထ ပရန္တိ ပရံ အညံ ကာလန္တိ အတ္ထော။ တေန ဩရကာလဿာပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရမာယုတော ဩရကာလံ ဧဝ စေတ္ထ ‘‘ပရ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတော ပရံ သတ္တာနံ ဇီဝနဿ အဘာဝတော ‘‘ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ။ အဗ္ဗုဒပေသီတိအာဒီသု ‘‘အဗ္ဗုဒကာလေ ပေသိကာလေ’’တိအာဒိနာ ကာလ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလောတိ ဣဓ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝေလာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓေဝ ဒေဟေန ပတိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေကပ္ပကာရတောတိ နဂရေ ဇာတာနံ ဂါမေ၊ ဂါမေ ဇာတာနံ နဂရေ၊ ဝနေ ဇာတာနံ ဇနပဒေ၊ ဇနပဒေ ဇာတာနံ ဝနေတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရတော။ ဣတော စုတေနာတိ ဣတော ဂတိတော စုတေန။ ဣဓ ဣမိဿံ ဂတိယံ။ ယန္တယုတ္တဂေါဏော ဝိယာတိ ယထာ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ယန္တံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ လောကော ဂတိပဉ္စကန္တိ ဧတ္တကေန ဥပမာ။

၁၇၅။ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျောတိ ဝဿသတတော ဥပရိ ‘‘ဒသ ဝါ ဝဿာနိ၊ ဝီသတိ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယံ ဝဿသတံ အပါပုဏန္တော အပ္ပကံ ဝါ ဇီဝတီတိ အတ္ထော။ ဂမနီယောတိ ဂန္ဓဗ္ဗော ဥပပဇ္ဇနဝသေန။ သမ္ပရာယောတိ ပရလောကော။

ဟီဠေယျာတိ ပရိဘဝေယျ န သမ္ဘာဝေယျ။ နန္တိ အာယုံ။ သုပေါရိသောတိ သာဓုပုရိသော ပညဝါ။ စရေယျာတိ သုစရိတံ စရေယျ။ တေနာဟ ‘‘အာဒိတ္တသီသောဝါ’’တိ။

သတ္တဟိ ဥပမာဟီတိ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ တိဏဂ္ဂေ ဥဿာဝဗိန္ဒု သူရိယေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ခိပ္ပံယေဝ ပဋိဝိဂစ္ဆတိ၊ န စိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတိ။ ဥဒကေ ဥဒကပုဗ္ဗုဠံ။ ဥဒကေ ¶ ဒဏ္ဍရာဇိ။ နဒီ ပဗ္ဗတေယျာ ဒူရင်္ဂမာ သီဃသောတာ ဟာရဟာရိနီ။ ဗလဝါ ပုရိသော ဇိဝှဂ္ဂေ ခေဠပိဏ္ဍံ သံယူဟိတွာ အကသိရေနေဝ ဝမေယျ။ ဒိဝသံ သန္တတ္တေ အယောကဋာဟေ မံသပေသိ ပက္ခိတ္တာ ခိပ္ပံယေဝ ပဋိဝိဂစ္ဆတိ၊ န စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ။ ဂါဝီ ဝဇ္ဈာ အာဃာတနံ နီယမာနာ ယံ ယဒေဝ ပါဒံ ဥဒ္ဓရတိ၊ သန္တိကေဝ ဟောတိ ဝဓဿ၊ သန္တိကေဝ မရဏဿ၊ ဧဝမေဝံ ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဂေါဝဇ္ဈူပမံ ဇီဝိတံ မနုဿာနံ ပရိတ္တံ လဟုကံ ဗဟုဒုက္ခံ ဗဟုပါယာသံ မန္တာယံ ဗောဒ္ဓဗ္ဗံ၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ၊ စရိတဗ္ဗံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ နတ္ထိ ဇာတဿ အမရဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၄) –

ဧဝမာဂတာဟိ ¶ ဣမာဟိ သတ္တဟိ ဥပမာဟိ အလင်္ကတံ။

ရတ္တိန္ဒိဝန္တိ ဧကံ ရတ္တိန္ဒိဝံ။ ဘဂဝတော သာသနန္တိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓာဝဟံ သတ္ထု ဩဝါဒံ။ ဗဟုံ ဝတ မေ ကတံ အဿာတိ ဗဟုံ ဝတ မယာ အတ္တဟိတံ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ ကတံ ဘဝေယျ။ တဒန္တရန္တိ တံ ခဏံ တတ္တကံ ဝေလံ။ ဧကံ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဧကံ ဒိဝသံ ယာပနပ္ပဟောနကံ ပိဏ္ဍပါတံ။ ဒန္ဓန္တိ မန္ဒံ စိရာယ။ အဝိဿာသိယော အဝိဿာသနီယော။

၁၇၆။ စိတ္တေ ဓရန္တေယေဝ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝေါဟာရော၊ စိတ္တဿ စ အတိဣတ္တရော ခဏော လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတော။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈၊ ကထာ။ ၃၃၅)။ တသ္မာ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ လဟုသံ ဣတ္တရန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပရမတ္ထတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပရမတ္ထတော’’တိ ဣမိနာ ယာယံ ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ၊ သော ဝဿသတ’’န္တိအာဒိနာ သတ္တာနံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅၊ အ။ နိ။ ၇။၇၄) ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာ ပဗန္ဓဝိသယတ္တာ ဝေါဟာရဝသေနာတိ တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘အတိပရိတ္တော’’တိ ဣမိနာ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟာ သုသိက္ခိတာ ကတဟတ္ထာ ကတူပါသနာ စတုဒ္ဒိသာ ဌိတာ အဿု၊ အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ‘အဟံ ဣမေသံ…ပေ… ကတူပါသနာနံ စတုဒ္ဒိသာ ကဏ္ဍေ ခိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ပထဝိယံ ဂဟေတွာ အာဟရိဿာမီ’တိ။ ယထာ ¶ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ၊ ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ၊ တတော သီဃတရော။ ယထာ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ၊ ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ၊ ယထာ စ ယာ ဒေဝတာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပုရတော ဓာဝန္တိ၊ တာသံ ဒေဝတာနံ ဇဝေါ၊ တတော သီဃတရံ အာယုသင်္ခါရာ ခီယန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂၈) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ပရိတ္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတိ။ တတြ ဟိ ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပဋိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ၊ ပါဒေ စ ဗဒ္ဓခုရဓာရာသန္နိပါတတောပိ ပရိတ္တကော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သော ခဏော ဝုတ္တော၊ စိတ္တဿ ပန အတိဝိယ ပရိတ္တတရော၊ ယဿ ဥပမာပိ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပမာပိ န သုကရာ၊ ယာဝ လဟုပရိဝတ္တံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ဇီဝိတက္ခဏောတိ ဇီဝနက္ခဏော။ ဧကစိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တောယေဝ ဧကဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိမတ္တေနေဝ ¶ သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနက္ခဏဿ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ပကာသေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝတ္တမာနန္တိ ပဝတ္တန္တံ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကန္တိ ဧကစိတ္တက္ခဏမတ္တဝန္တံ။ တသ္မိံ စိတ္တေ နိရုဒ္ဓမတ္တေတိ ယေန ဝတ္တမာနစိတ္တက္ခဏေန ‘‘ဇီဝတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ စိတ္တေ နိရောဓံ ဘင်္ဂံ ပတ္တမတ္တေ တံသမင်္ဂီ သတ္တော နိရုဒ္ဓါ မတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန တီသုပိ ကာလေသု သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနံ နာမ စိတ္တက္ခဏဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသု ဧဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကေဝလာတိ အတ္တနာ၊ နိစ္စဘာဝေန ဝါ အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေကေန စိတ္တေန သဟိတာ။ လဟုသော ဝတ္တတိ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။

ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿာတိ စဝန္တဿ သတ္တဿ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ‘‘နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ ယေ ခန္ဓာ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓာတိ ယေ ဝါ ဣဓ ပဝတ္တိယံ တိဋ္ဌန္တဿ ဓရန္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓါ ခန္ဓာ။ သဗ္ဗေပိ သဒိသာ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကသဒိသာ။ ကထံ? ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဝိဂတာ။ ယထာ ¶ ဟိ စုတိခန္ဓာ န နိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ တတော ပုဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ၊ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အနုပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဇာတော န ဟောတိ အဇာတော နာမ ဟောတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနေန စိတ္တေန ဇီဝတိ ဇီဝမာနော နာမ ဟောတိ။ စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကောတိ စုတိစိတ္တဿ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ တဿ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ အယံ လောကော ပရမတ္ထတော မတော နာမ ဟောတိ နိရုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ ယာ တံ တံ ဓရန္တံ စိတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘တိဿော ဇီဝတိ၊ ဖုဿော ဇီဝတီ’’တိ ဝစနပ္ပဝတ္တိယာ ဝိသယဘူတာ သန္တာနပညတ္တိ၊ သာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထိယာ ပရမတ္ထဘူတာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆)။

၁၇၇။ အညတရညတရေန အာကာရေန။ စိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏံ စိတ္တံ။ အာသေဝနံ လဘတီတိ ဘာဝနာသေဝနံ ¶ လဘတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဧကတ္တဝသေန မရဏာရမ္မဏမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘မရဏာရမ္မဏာ သတိ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သဘာဝဓမ္မာနံ ဘေဒေါ သဘာဝဓမ္မဂတိကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သဘာဝဓမ္မတ္တာ ပန အာရမ္မဏဿာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဇရာမရဏံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)။ သံဝေဇနီယတ္တာတိ သံဝေဂဇနနတော မဟာဘူတေသု မဟာဝိကာရတာ ဝိယ ဂယှမာနာ မရဏံ အနုဿရိယမာနံ ဥပရူပရိ ဥဗ္ဗေဂမေဝ အာဝဟတီတိ တတ္ထ န ဘာဝနာစိတ္တံ အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ။ ယဒိ သဘာဝဓမ္မတ္တာ အပ္ပနံ န ပါပုဏာတိ၊ လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ ဧကစ္စာနိ အရူပဇ္ဈာနာနိ စ ကထန္တိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌိမဝိသုဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝေန အဓိဂတာတိသယာယ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာယ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒနဝိရဇ္ဇနာဒိဝိသံယောဂါဓိမုတ္တိအပ္ပနာယ စ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဝိဂမောတိ ဧဝံဘူတဿ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာနုက္ကမဿ ဝသေန လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ အပ္ပနာပ္ပတ္တမေဝ ဟောတိ။ အာရမ္မဏသမတိက္ကမနမတ္တံ တတ္ထ ဟောတီတိ အညေသံ သဘာဝဓမ္မာရမ္မဏကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝိယ စိတ္တဿ သမာဓာနေ ဗျာပါရော နတ္ထိ။ ယထာသမာဟိတေန ပန စိတ္တေန အာရမ္မဏသမတိက္ကမနမတ္တမေဝ ဘာဝနာယ ကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သဘာဝဓမ္မေပိ အာရုပ္ပဇ္ဈာနံ အပ္ပေတီတိ။

သတတံ ¶ အပ္ပမတ္တော ဟောတိ သံဝေဂဗဟုလတ္တာ၊ တတော ဧဝဿ သဗ္ဗဘဝေသု အနဘိရတိသညာပဋိလာဘော။ ဇီဝိတနိကန္တိံ ဇဟာတိ မရဏဿ အဝဿံဘာဝိတာဒဿနတော။ ပါပဂရဟီ ဟောတိ အနိစ္စသညာပဋိလာဘတော၊ တတော ဧဝ အသန္နိဓိဗဟုလတာ၊ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာ စ။ တဒနုသာရေနာတိ အနိစ္စသညာပရိစယာနုသာရေန။ အဘာဝိတမရဏာတိ အဘာဝိတမရဏာနုဿရဏာ။ အဘယော အသမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတိ ပဂေဝ မရဏသညာယ သူပဋ္ဌိတတ္တာ။

ကာယဂတာသတိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၇၈။ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလော၊ တသ္မာ။ အညတြ တံ ဌပေတွာ၊ အညသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ န ပဝတ္တပုဗ္ဗန္တိ အပဝတ္တပုဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ။ နနု စ သုနေတ္တသတ္ထာရာဒယော (အ။ နိ။ ၆။၅၄၊ ၇။၆၆၊ ၇၃)၊ အညေ စ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာ သရီရံ ‘‘အသုဘ’’န္တိ ဇာနိံသု။ တထာ ဟိ သုမေဓတာပသေန သရီရံ ဇိဂုစ္ဆန္တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ယန္နူနိမံ ¶ ပူတိကာယံ၊ နာနာကုဏပပူရိတံ၊

ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ၊ အနပေက္ခော အနတ္ထိကော’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၈) –

အာဒိ။ ကာမံ ဗောဓိသတ္တာ၊ အညေ စ တာပသာဒယော သရီရံ ‘‘အသုဘ’’န္တိ ဇာနန္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ပန န ဇာနန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အညတြ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိ။ သံဝေဂါယ သံဝတ္တတိ ယာထာဝတော ကာယသဘာဝပ္ပဝေဒနတော။ အတ္ထာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထာယ။ ယောဂက္ခေမာယာတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမဘာဝါယ။ သတိသမ္ပဇညာယာတိ သဗ္ဗတ္ထ သတိအဝိပ္ပဝါသာယ စ သတ္တဋ္ဌာနိယသမ္ပဇညာယ စ။ ဉာဏဒဿနပဋိလာဘာယာတိ ဝိပဿနာဉာဏာဓိဂမာယ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ စိတ္တဿ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ ဧတေသံ ပစ္စက္ခကရဏာယ။ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမဟေတုတာယ၊ အမတသဒိသာတပ္ပကသုခသဟိတတာယ စ ကာယဂတာသတိ ‘‘အမတ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ဈာနသမာပဇ္ဇနေန ဝဠဉ္ဇန္တိ။ ပရိဟီနန္တိ ဇိနံ။ ဝိရဒ္ဓန္တိ အနဓိဂမေန ဝိရဇ္ဈိတံ။ အာရဒ္ဓန္တိ သာဓိတံ နိပ္ဖာဒိတံ။ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ တေသု တေသု သုတ္တန္တေသု ပသံသိတွာ ယံ တံ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ကတ္ထ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကထံ ဘာဝိတာ စ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ အယံ ဒေသနာ အာဂတာ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ ကေန ပကာရေန ကာယဂတာသတိဘာဝနာ ဘာဝိတာ၊ ကေန စ ပကာရေန ပုနပ္ပုနံ ကတာ အာနာပါနဇ္ဈာနာဒီနံ နိပ္ဖတ္တိယာ မဟပ္ဖလာ၊ တေသံ တေသံ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာနံ၊ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနဉ္စ ဓမ္မာနံ၊ အရတိရတိသဟနတာဒီနဉ္စ သံသိဒ္ဓိယာ မဟာနိသံသာ စ ဟောတီတိ? အာနာပါနပဗ္ဗန္တိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနာဝဓိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဓာတုမနသိကာရကမ္မဋ္ဌာနေန ယဒိပိ ဥပစာရသမာဓိ ဣဇ္ဈတိ၊ သမ္မသနဝါရော ပန တတ္ထ သာတိသယောတိ ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗမ္ပိ ‘‘ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂) တတ္ထ တတ္ထ အသုဘာနိစ္စတာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ကာယေ အာဒီနဝဿ ဝိဘာဝနဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ ‘‘နဝသိဝထိက…ပေ… ဝုတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသူတိ ဧတေသု သိဝထိကပဗ္ဗေသု အာဂတဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု။ အာနာပါနဿတိဝသေနာတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာဝသေန။ ယော ဥပရိ ‘‘ကရီသံ မတ္ထလုင်္ဂ’’န္တိ မတ္ထလုင်္ဂကောဋ္ဌာသော ဂယှတိ၊ တံ ဣဓ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) အဋ္ဌိမိဉ္ဇေနေဝ သင်္ဂဏှိတွာ ဒေသနာ အာဂတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇေန သင်္ဂဟေတွာ’’တိ အာဟ ¶ ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အနုဿတိနိဒ္ဒေသေ။ ကာယံ ဂတာ၊ ကာယေ ဝါ ဂတာ သတိ ကာယဂတာသတီတိ သတိသီသေန ဣဒံ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ယောဇနာ။

၁၇၉။ စတုမဟာဘူတိကန္တိ စတုမဟာဘူတသန္နိဿယံ။ ပူတိကာယန္တိ ပူတိဘူတံ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓကာယံ။ ဌာနဂမနာဝတ္ထံ သရီရံ သန္ဓာယ၊ တဿ ဝါ အဝယဝေသု သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ပါဒတလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ’’တိ။ တိရိယံ တစပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ နနု ကေသလောမနခါနံ၊ တစဿ စ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ အတ္ထီတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ၊ တစပရိစ္ဆိန္နဗဟုလတာယ ပန ကာယဿ တစပရိစ္ဆိန္နတာ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တစော ပရိယန္တော အဿာတိ တစပရိယန္တောတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စ ကေသာဒယော တဒနုပဝိဋ္ဌမူလာ တစပရိယန္တာဝ ဟောန္တီတိ ¶ ဒွတ္တိံသာကာရသမူဟော သဗ္ဗောပိ ကာယော တစပရိယန္တော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထီတိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ။ တသ္မာ တီသုပိ သင်္ခါသု တဒေဝဿ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကေဟိ သရီရေ ကာယ-သဒ္ဒံ ဝဏ္ဏန္တေဟိပိ အသုစိသမုဒါယဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အသုစိသဉ္စယတော’’တိ ဝတွာ ပုန နံ နိရုတ္တိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုစ္ဆိတာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာယဘူတတောတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတတ္တာ။ ‘‘ပူရံ နာနပ္ပကာရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကေ ပန တေ ပကာရာ? ယေဟိ နာနပ္ပကာရံ အသုစိ ဝုတ္တ’’န္တိ တေ ကေသာဒိကေ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ’’တိ။ အာကာရာ ပကာရာတိ ဟိ ဧကော အတ္ထောတိ။ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓောတိ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ နခါ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ’’တိ ပဒတ္တယေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပရိတောတိ တိရိယံ၊ သမန္တတော ဝါ ပါဒတလကေသမူလေသု စ တစဿ လဗ္ဘနတော။ သုစိဘာဝန္တိ သုစိနော သဗ္ဘာဝံ၊ သုစိမေဝ ဝါ။

၁၈၀။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေ ကုသလော ဟောတိ၊ သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ မနသိကာရကောသလ္လေပိ ဧသေဝ နယော။

သဇ္ဈာယန္တာ ဝါတိ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တာ ဧဝ။ တေသံ ကိရ စတ္တာရော မာသေ သဇ္ဈာယန္တာနံ သဇ္ဈာယမဂ္ဂေနေဝ ¶ ကောဋ္ဌာသေ ဥပဓာရေန္တာနံ ပဋိပါဋိယာ ဒွတ္တိံသာကာရာ ဝိဘူတတရာ ဟုတွာ ခါယိံသု၊ ပဋိက္ကူလသညာ သဏ္ဌာသိ၊ တေ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ဈာနံ အပ္ပေတွာ ဈာနပါဒကံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒဿနမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဇ္ဈာယန္တာ ဝ သောတာပန္နာ အဟေသု’’န္တိ။

ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ တစပဉ္စကာဒိဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ပထဝီဓာတုဗဟုလဘာဝတော မတ္ထလုင်္ဂဿ ကရီသာဝသာနေ တန္တိအာရောပနမာဟ။ ဧတ္ထ စ မံသံ၊ နှာရု၊ အဋ္ဌိ၊ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ ဝက္ကံ၊ ဝက္ကံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ၊ အဋ္ဌိ၊ နှာရု၊ မံသံ၊ တစော၊ ဒန္တာ၊ နခါ၊ လောမာ၊ ကေသာတိ ဧဝံ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု အနုလောမသဇ္ဈာယံ ဝတွာ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော ပုရိမေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ သွာယံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ¶ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ဝိသုံ တိပဉ္စာဟံ၊ ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ ဆပဉ္စာဟံ သဇ္ဈာယော ဝုတ္တော၊ တတ္ထ အာဒိအန္တဒဿနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုလောမပဋိလောမသဇ္ဈာယေပိ ဟိ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော အန္တိမော ဟောတိ၊ သဇ္ဈာယပ္ပကာရန္တရံ ဝါ ဧတမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဟတ္ထသင်္ခလိကာတိ အင်္ဂုလိပန္တိမာဟ။

မနသာ သဇ္ဈာယောတိ စိတ္တေန စိန္တနမာဟ၊ ယံ မာနသံ ‘‘ဇပ္ပန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သမ္မဒေဝ အဇ္ဈာယောတိ ဝါ သဇ္ဈာယော၊ စိန္တနန္တိ အတ္ထော။ စိရတရံ သုဋ္ဌု ပဝတ္တနေန ပဂုဏဘူတာ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိ သမာဝဇ္ဇိတွာ မနသိ ကရောန္တဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ကတ္ထစိ အသဇ္ဇမာနာ နိရန္တရမေဝ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒနုသာရေန တဒတ္ထောပိ ဝိဘူတတရော ဟုတွာ ခါယတီတိ အာဟ ‘‘ဝစသာ သဇ္ဈာယော ဟိ…ပေ… ပဋိဝေဓဿ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာတိ အသုဘလက္ခဏပဋိဝေဓဿ။

ပဋိက္ကူလသဘာဝသလ္လက္ခဏဿ ကဿစိ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမုခေန ကောဋ္ဌာသာ ဝဝတ္ထာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကဿစိ သဏ္ဌာနဂ္ဂဟဏမုခေန၊ ကဿစိ ဒိသာဝိဘာဂဂ္ဂဟဏမုခေန၊ ကဿစိ ပတိဋ္ဌိတောကာသဂ္ဂဟဏမုခေန၊ ကဿစိ သဗ္ဗသော ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂ္ဂဟဏမုခေနာတိ ဝဏ္ဏာဒိတော သလ္လက္ခဏံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဝဟံ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏော ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။

အတ္တနော ဘာဂေါ သဘာဂေါ၊ သဘာဂေန ပရိစ္ဆေဒေါ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဟေဋ္ဌုပရိတိရိယပရိယန္တေဟိ၊ သကောဋ္ဌာသိကကေသန္တရာဒီဟိ ¶ စ ပရိစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထော။ အမိဿကတာဝသေနာတိ ကောဋ္ဌာသန္တရေဟိ အဝေါမိဿကတာဝသေန။ အသဘာဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ဝိသဘာဂေါ’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ န ဝိရုဒ္ဓသဘာဂေါ။ သွာယမတ္ထော ကေသာဒိသဒ္ဒတော ဧဝ လဗ္ဘတိ။ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ‘‘ကေသာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အကေသာ န ဟောန္တီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ ကေ ပန တေ အကေသာ? လောမာဒယော၊ န စ ဃဋာဒီသု ပသင်္ဂေါပကရဏေနေဝ တေသံ နိဝတ္တိတတ္တာ။

ပဋိက္ကူလဝသေနေဝ ကထိတံ ဓာတုဝိဘာဂဿ သာမညတောပိ အဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထေဝ ဝိသုံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ စ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ ပက္ကုသာတိသုတ္တံ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂) ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ ဓာတုဝိဘင်္ဂပါဠိ (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) စ။ ယဿ ဝဏ္ဏတော ဥပဋ္ဌာတိ ကေသာဒိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ ဈာနာနိ ကေသာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ ဉတွာ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယဒတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဓာတုဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗေ။ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) ဟိ ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗံ ဂဟေတွာ ဣဓ ကာယဂတာသတိဘာဝနာ နိဒ္ဒိသီယတိ။

၁၈၁။ န ဧကန္တရိကာယာတိ ဧကန္တရိကာယပိ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ ပဂေဝ ဒွန္တရိကာဒိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ၊ လက္ခဏပဋိဝေဓံ န ပါပုဏာတိ ဧကန္တရိကာယ မနသိ ကရောန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဩက္ကမနဝိဿဇ္ဇနန္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗေ မဂ္ဂေ။ ပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ ဂဟေတဗ္ဗဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗဋ္ဌာနဿ အသလ္လက္ခဏတော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ ပါပုဏာတီတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ မနသိကာရမတ္တံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိဘူတံ ပန ဟောတိ ပဋိက္ကူလာကာရဿ သုဋ္ဌု အသလ္လက္ခဏတော။ တတော ဧဝ န ဝိသေသံ အာဝဟတိ။

ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ န ဂစ္ဆတီတိ ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေ မနသိ ကရောတောယေဝ ဝိဘူတာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေ သာတိသယံ ပါဋိက္ကူလတော မနသိ ကရောန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆေယျ၊ ဣမဿ ပန အတိဝိယ ဒန္ဓံ မနသိ ကရောတော ဝိဘူတတော ဥပဋ္ဌာနမေဝ နတ္ထိ၊ ကုတော ပဋိက္ကူလတာယ သဏ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ။

ဗဟိဒ္ဓါ ¶ ပုထုတ္တာရမ္မဏေတိ ‘‘အသုစိ ပဋိက္ကူလ’’န္တိ ကေသာဒီသု ပဝတ္တေတဗ္ဗံ အသုဘာနုပဿနံ ဟိတွာ သုဘာဒိဝသေန ဂယှမာနာ ကေသာဒယောပိ ဣဓ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏမေဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပါဒယော ဟိ နီလာဒိဝသေန ပုထုသဘာဝတာယ ပုထုတ္တာရမ္မဏံ နာမ၊ နာနာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ အသမာဓာနံ စေတသော ဝိရူပေါ ခေပေါတိ ဝိက္ခေပေါ။ သော သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ သက္ကစ္စံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တေန ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ပရိဟာယတီတိ ဟာယတိ။ ပရိဓံသတီတိ ဝိနဿတိ။

ယာ ¶ အယံ ကေသာ လောမာတိအာဒိကာ လောကသင်္ကေတာနုဂတာ။ ပဏ္ဏတ္တီတိ အဋ္ဌ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိ။ တံ ကေသာဒိပဏ္ဏတ္တိံ။ အတိက္ကမိတွာတိ ပဋိက္ကူလဘာဝနာယ အတိက္ကမိတွာ ဥဂ္ဃာဋေတွာ။ တဿာ ဥဂ္ဃာဋိတတ္တာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ပဋိက္ကူလတော ဥပဋ္ဌဟန္တေ ‘‘ပဋိက္ကူလ’’န္တိ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – မနုဿာ ဝိယ ယောဂါဝစရော။ ဥဒပါနံ ဝိယ ကောဋ္ဌာသာ။ တာလပဏ္ဏာဒိသညာဏံ ဝိယ ကေသာဒိပညတ္တိ။ တေန မနုဿာနံ ဥဒပါနေ နှာနပိဝနာဒိ ဝိယ ယောဂါဝစရဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကေသာ လောမာတိ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန မနသိကာရော။ အဘိဏှသဉ္စာရေန မနုဿာနံ သညာဏေန ဝိနာ ဥဒပါနေ ကိစ္စကရဏံ ဝိယ ယောဂါဝစရဿ မနသိကာရဗလေန ပဏ္ဏတ္တိံ အတိက္ကမိတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတွာ ဘာဝနာနုယောဂေါ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ…ပေ… ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ကေသာဒိပညတ္တိယာ သဒ္ဓိံယေဝ ကောဋ္ဌာသာနံ ပဋိက္ကူလဘာဝေါ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပါကဋော ဟောတိ။ အထာတိ ပစ္ဆာ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နကာလေ။ ပဋိက္ကူလဘာဝေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ကောဋ္ဌာသာနံ ပဋိက္ကူလာကာရေယေဝ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။

အနုပုဗ္ဗေန မုဉ္စနံ အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနံ၊ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ မုဉ္စနန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ပန အနုပဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိ။ ပရိယောသာနကောဋ္ဌာသမေဝ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တန္တိအနုသာရေန အာဒိတော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိဿ မနသာ သဇ္ဈာယော ဝိယ မနသိကာရော တေ တေ ကောဋ္ဌာသေ အာမဋ္ဌမတ္တေ ကတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န လက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန။ ယဒါ ပန နေ လက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန သုဋ္ဌု ဥပဓာရေန္တော မနသိ ကရောတိ၊ တဒါ ကေစိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ကေစိ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကမ္မန္တိ မနသိကာရကမ္မံ တာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ကီဝ စိရန္တိ? ယာဝ ဒွီသု ဥပဋ္ဌိတေသု၊ တေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ဧကော သုဋ္ဌုတရံ ဥပဋ္ဌဟတိ တာဝ။

ဥက္ကုဋ္ဌုက္ကုဋ္ဌိဋ္ဌာနေယေဝ ¶ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကတ္ထကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကမေန သဗ္ဗတာလေသု ပတိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရိယန္တတာလံ ¶ ၊ အာဒိတာလဉ္စ အာဂန္တွာ တတော တတော တတ္ထ တတ္ထေဝ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။

ဒွေ ဘိက္ခာတိ ဒွီသု ဂေဟေသု လဒ္ဓဘိက္ခာ။

အပ္ပနာတောတိ အပ္ပနာကာရတော ဒွတ္တိံသာကာရေ အပ္ပနာ ဟောန္တိ။ ကိံ ပစ္စေကံ ကောဋ္ဌာသေသု ဟောတိ ဥဒါဟု အညထာတိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘အပ္ပနာကောဋ္ဌာသတော’’တိ၊ ကောဋ္ဌာသတော ကောဋ္ဌာသတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကေသာဒီသူ’’တိအာဒိ။

အဓိစိတ္တန္တိ သမထဝိပဿနာစိတ္တံ။

အနုယုတ္တေနာတိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တေန၊ ဘာဝေန္တေနာတိ အတ္ထော။ ကာလေနကာလန္တိ ကာလေ ကာလေ။ သမာဓိနိမိတ္တံ ဥပလက္ခိတသမာဓာနာကာရော သမာဓိ ဧဝ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ စိတ္တေ ကာတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သမာဓိကာရဏံ ဝါ အာရမ္မဏံ သမာဓိနိမိတ္တံ၊ တံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဥပေက္ခာနိမိတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဌာနံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော။ တံ ဘာဝနာ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ ဧတဿ သံဝတ္တနဿ ဌာနံ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တံ ဝါ မနသိကရဏစိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ ဧတဿ ဌာနံ ကာရဏံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ မုဒုန္တိ သုဘာဝိတဘာဝေန မုဒုဘူတံ၊ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ မုဒုတ္တာ ဧဝ ကမ္မညံ ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂံ။ ပဘဿရန္တိ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ပရိသုဒ္ဓံ၊ ပရိယောဒါတန္တိ အတ္ထော။ န စ ပဘင်္ဂူတိ ကမ္မနိယဘာဝူပဂမနေန န စ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝံ သုဒ္ဓန္တံ ဝိယ သုဝဏ္ဏံ ဝိနိယောဂက္ခမံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ သမာဓိယတိ အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ။

ဥက္ကံ ဗန္ဓတီတိ မူသံ သမ္ပာဒေတိ။ အာလိမ္ပေတီတိ အာဒီပေတိ ဇာလေတိ။ တဉ္စာတိ တံ ပိဠန္ဓနဝိကတိသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ အဿ သုဝဏ္ဏကာရဿ အနုဘောတိ ပဟောတိ သာဓေတိ။ အဿ ဝါ သုဝဏ္ဏဿ အတ္ထံ သုဝဏ္ဏကာရော အနုဘောတိ ပါပုဏာတိ။

အဘိညာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေန သစ္ဆိကရဏီယဿ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိကဿ အဘိညာ သစ္ဆိကရဏီယဿ ¶ ။ ယဿ ပစ္စက္ခံ အတ္ထိ၊ သော သက္ခိ။ သက္ခိနော ဘဗ္ဗတာ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ သက္ခိဘဝနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သက္ခိ စ သော ¶ ဘဗ္ဗော စာတိ ဝါ သက္ခိဘဗ္ဗော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဘဗ္ဗော၊ တတ္ထ စ သက္ခီတိ သက္ခိဘဗ္ဗော၊ တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ တံ ပါပုဏာတိ။ သတိ သတိ အာယတနေတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဟေတုအာဒိကေ ကာရဏေ သတိ။

သီတိဘာဝန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ ကိလေသဒရထဝူပသမံ ဝါ။ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ဥဒ္ဓဋံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခဏဝသေန နိဂ္ဂဏှာတိ။ ပဂ္ဂဏှာတီတိ လီနံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခဏဝသေန ပဂ္ဂဏှာတိ။ သမ္ပဟံသေတီတိ သမပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ တထာပဝတ္တိယံ ပညာယ တောသေတိ၊ ဥတ္တေဇေတိ ဝါ။ ယဒါ ဝါ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဘာဝနာယ န ပက္ခန္ဒတိ၊ တဒါ ဇာတိအာဒီနိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၁၈၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၇) ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမုတ္တေဇေတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ယဒါ ပန စိတ္တံ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာဝီထိံ ဩတိဏ္ဏံ ဟောတိ၊ တဒါ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ကဉ္စိ ဗျာပါရံ အကတွာ သမပ္ပဝတ္တေသု ယုဂေသု သာရထိ ဝိယ အဇ္ဈုပေက္ခတိ ဥပေက္ခကောဝ ဟောတိ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကောတိ ပဏီတေ ဥတ္တမေ မဂ္ဂဖလေ အဓိမုတ္တော နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရော။

သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လသင်္ခါတံ ဝိဓိံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတံ ပရိယာပုဏနာဒိနာ သုပရိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ။ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာတိ မနသိကာရကောသလ္လသင်္ခါတံ ဝိဓိံ သမ္မဒေဝ သလ္လက္ခဏဝသေန ဥပဓာရေတွာ။ ဝိသေသန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဘာဝနာယ ဝိသေသံ။ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိံ ပဂုဏဘာဝံ ပါပေန္တော ဘိယျော ဘိယျော ဝါစာယ၊ မနသာ စ ပရိဝတ္တေတွာ။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ယထာ ရုက္ခဿ ဒုဗ္ဗိနိဘေဒေါ အရညဿ ဝါ ဂဟနဘူတော ပဒေသော ‘‘ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိယာ အတ္ထတော ဒုဗ္ဗိနိဘေဒေါ ဂဟနဘူတော စ ပဒေသော ‘‘ဂဏ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပရိပုစ္ဆနာဒိလဒ္ဓေန ဉာဏဖရသုနာ ဆိန္ဒိတွာ။

နိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ၊ အသုဘာကာရော။ ဧဒိသေန ပယောဇနေန လုဉ္စနမ္ပိ အနဝဇ္ဇန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘လုဉ္စိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နဋ္ဌာနေတိ မုဏ္ဍိတဋ္ဌာနေ။ ဝဋ္ဋတိယေဝ နိဿရဏဇ္ဈာသယေန ဩလောကနတော။ ဥဿဒဝသေနာတိ အဖလိတာနံ၊ ဖလိတာနံ ဝါ ဗဟုလတာဝသေန။ ဒိသွာဝ နိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဒဿနယောဂျတာယ တစပဉ္စကဿ၊ ဣတရေသု သုတွာ စ ဉတွာ စ နိမိတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကောဋ္ဌာသဝဝတ္ထာပနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာတိ ¶ ¶ အဘိနဝါရိဋ္ဌဖလဝဏ္ဏာ။ ကဏ္ဏစူဠိကာတိ ဥပရိကဏ္ဏသက္ခလိကာယ ပရဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ကထံ? ဒွေ ကေသာ ဧကတော နတ္ထီတိ။

အာသယောတိ နိဿယော၊ ပစ္စယောတိ အတ္ထော။

၁၈၄။ အသမ္ဘိန္နကာဠကာ အညေန ဝဏ္ဏေန အသမ္မိဿကာဠကာ။

၁၈၅။ ပတ္တသဒိသတ္တာ နခါ ဧဝ နခပတ္တာနိ။ နခါ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ နခါ ဧကတော နတ္ထီ’’တိ အာဟ။

၁၈၆။ ဒန္တပါဠိယာတိ ဒန္တာဝလိယာ။ ယာနကဥပတ္ထမ္ဘိနီတိ သကဋဿ ဓုရဋ္ဌာနေ ဥပတ္ထမ္ဘကဒဏ္ဍော။ ဒန္တာနံ အာဓာရဘူတာ အဋ္ဌိ ဟနုကဋ္ဌိ။

၁၈၇။ သင်္ကဍ္ဎိယမာနာတိ သမ္ပိဏ္ဍိယမာနာ။ ကောသကာရကကောသော ဥပလ္လိဏ္ဍုပေါဋ္ဋလကံ၊ ယံ ‘‘ကောသေယျဖလ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပုဋဗန္ဓဥပါဟနော သကလပိဋ္ဌိပါဒစ္ဆာဒနဥပါဟနော။ အာနိသဒံ အာသနပဒေသော။ တူဏိရော သရာဝါသော။ ဂလကဉ္စုကံ ကဏ္ဌတ္တာဏံ။ ကီဋကုလာဝကံ ခရမုခကုဋိ။

အနုလောမေန ပဋိလောမေန စာတိ ဧတ္ထ အံသပဒေသတော ပဋ္ဌာယ ဗာဟုနော ပိဋ္ဌိပဒေသေန ဩတရဏံ အနုလောမော၊ မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ဗာဟုနော ပုရိမဘာဂေန အာရောဟနံ ပဋိလောမော။ တေနေဝ နယေနာတိ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဝုတ္တေန နယေန အနုလောမေန ပဋိလောမေန စာတိ အတ္ထော။ သုခုမမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တဩဠာရိကစမ္မတော သုခုမံ။ အန္တောမုခစမ္မာဒိကောဋ္ဌာသေသု ဝါ တစေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယံ ဒုရုပလက္ခဏီယံ၊ တံ ‘‘သုခုမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဝုတ္တနယေန ဉာဏေန တစံ ဝိဝရိတွာ ပဿန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဓ ဆဝိပိ တစဂတိကာ ဧဝါတိ ‘‘တစော ဥပရိ အာကာသေန ပရိစ္ဆိန္နော’’တိ ဝုတ္တော။

၁၈၈။ နိသဒပေါတော ¶ ¶ သိလာပုတ္တကော။ ဥဒ္ဓနကောဋီတိ မတ္တိကာပိဏ္ဍေန ကတဥဒ္ဓနဿ ကောဋိ။ တာလဂုဠပဋလံ နာမ ပက္ကတာလဖလလသိကံ တာလပဋ္ဋိကာဒီသု လိမ္ပိတွာ သုက္ခာပေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတပဋလံ။ သုခုမန္တိ ယထာဝုတ္တမံသတော သုခုမံ။ ပဏှိကမံသာဒိထူလာနံ သကလသရီရဿ ကိသာနံ ယေဘုယျေန မံသေန ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္န’’န္တိ။

၁၈၉။ ဇာလာကာရော ကဉ္စုကော ဇာလကဉ္စုကော။ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတဘာဝေနေဝ နှာရူ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ။

၁၉၀။ ဒန္တာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ ဒွတ္တိံသ ဒန္တဋ္ဌီနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိ၊ ဧကံ ဦရုဋ္ဌီတိ ဧက-ဂ္ဂဟဏံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ’’တိ အဓိကတတ္တာ။ ဧဝံ တိမတ္တာနီတိ ဧဝံ မတ္တသဒ္ဒေဟိ အာနိသဒဋ္ဌိအာဒီနိ ဣဓ အဝုတ္တာနိပိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အတိရေကတိသတအဋ္ဌိကသမုဿယ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂) ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

ကီဠာဂေါဠကာနိ သုတ္တေန ဗန္ဓိတွာ အညမညံ ဃဋ္ဋေတွာ ကီဠနဂေါဠကာနိ။ ဓနုကဒဏ္ဍော ဒါရကာနံ ကီဠနကခုဒ္ဒကဓနုကံ။ တတ္ထ ဇင်္ဃဋ္ဌိကဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိမှိ ပဝိသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဦရုဋ္ဌိနာ ပတိဋ္ဌိတံ ဌာနံ ယံ ကဋိဋ္ဌိနော၊ တံ အဂ္ဂစ္ဆိန္နမဟာပုန္နာဂဖလသဒိသံ။

ကုမ္ဘကာရေန နိပ္ဖာဒိတံ ဥဒ္ဓနံ ကုမ္ဘကာရိကဥဒ္ဓနံ။ သီသကပဋ္ဋဝေဌကံ ဝေဌေတွာ ဌပိတံ သီသမယံ ပဋ္ဋကံ။ ယေန သုတ္တံ ကန္တန္တိ၊ တသ္မိံ တက္ကမှိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌပိတဂေါဠကာ ဝဋ္ဋနာ နာမ၊ ဝဋ္ဋနာနံ အာဝဠိ ဝဋ္ဋနာဝဠိ။

မဏ္ဍလာကာရေန ဆိန္နဝံသကဠီရခဏ္ဍာနိ ဝံသကဠီရစက္ကလကာနိ။ အဝလေခနသတ္ထကံ ဥစ္ဆုတစာဝလေခနသတ္ထကံ။

၁၉၂။ ဝက္ကဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝက္ကပရိယန္တေန ဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဧသေဝ နယော။

၁၉၃။ ယံ ¶ နိဿာယာတိ ယံ လောဟိတံ နိဿာယ၊ နိဿယနိဿယောပိ ‘‘နိဿယော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဘဝတိ ဟိ ကာရဏကာရဏေပိ ကာရဏဝေါဟာရော ယထာ ‘‘စောရေဟိ ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ရူပကလာပေ ဟဒယဝတ္ထု ¶ ၊ တမ္ပိ လောဟိတဂတိကမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ယံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၉၄။ ပဏ္ဍုကဓာတုကန္တိ ပဏ္ဍုသဘာဝံ။

၁၉၅။ ပရိယောနဟနမံသန္တိ ပဋိစ္ဆာဒကမံသံ။

၁၉၆။ ဥဒရဇိဝှာမံသန္တိ ဇိဝှာသဏ္ဌာနံ ဥဒရဿ မတ္ထကပဿေ တိဋ္ဌနကမံသံ။ ‘‘နီလ’’န္တိ ဝတွာ နီလံ နာမ ဗဟုဓာတုကန္တိ အာဟ ‘‘နိဂ္ဂုဏ္ဍိပုပ္ဖဝဏ္ဏ’’န္တိ။

၁၉၇။ ပပ္ဖာသမံသန္တိ ယထာဌာနေ ဧဝ လမ္ဗိတွာ ထောကံ ပရိဝတ္တကမံသံ။ နိရသန္တိ နိဟီနရသံ။ နိရောဇန္တိ နိပ္ပဘံ၊ ဩဇာရဟိတံ ဝါ။

၁၉၈။ ဩဘဂ္ဂါတိ အဝဘုဇိတွာ ဌိတာ။ သက္ခရသုဓာဝဏ္ဏန္တိ မရုမ္ဗေဟိ ကတသုဓာဝဏ္ဏံ။ ‘‘သေတသက္ခရသုဓာဝဏ္ဏ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သေတသက္ခရဝဏ္ဏံ၊ သုဓာဝဏ္ဏဉ္စာတိ အတ္ထော။

၁၉၉။ အန္တဿ အာဘုဇိတွာ အာဘုဇိတွာ ဌိတပ္ပဒေသာ အန္တဘောဂဋ္ဌာနာနိ။ တေသံ ဗန္ဓနဘူတံ အန္တဂုဏံ နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အန္တဂုဏန္တိ အန္တဘောဂဋ္ဌာနေသု ဗန္ဓန’’န္တိ။ ကုဒ္ဒါလဖရသုကမ္မာဒီနိ ကရောန္တာနံ အန္တဘောဂေ အဂဠန္တေ ဧကတော အာဗန္ဓိတွာ၊ ကိံ ဝိယ? ယန္တသုတ္တကမိဝ ယန္တဖလကာနီတိ။ ကိမိဝ တတ္ထ ဌိတန္တိ အာဟ ‘‘ပါဒပုဉ္ဆန…ပေ… ဌိတ’’န္တိ။ ပုရိမဉ္စေတ္ထ အာဗန္ဓနဿ၊ ဒုတိယံ ဌာနာကာရဿ နိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၀၀။ အသိတံ နာမ ဘုတ္တံ ဩဒနာဒိ။ ပီတံ နာမ ပိဝနဝသေန အဇ္ဈောဟဋပါနကာဒိ။ ခါယိတံ နာမ သံခါဒိတံ ပိဋ္ဌမူလဖလခဇ္ဇာဒိ။ သာယိတံ နာမ အဿာဒိတံ အမ္ဗပက္ကမဓုဖာဏိတာဒိ။

ယတ္ထာတိ ¶ ယသ္မိံ ဥဒရေ။ ယန္တိ စ ဥဒရမေဝ ပစ္စာမသတိ။ ယတ္ထ ပါနဘောဇနာဒီနိ ပတိတွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဝါနဝမထု သာရမေယျဝန္တံ။ ဝိဝေကန္တိ ဝိဘာဂံ။

၂၀၁။ ဟေဋ္ဌာနာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ ¶ အန္တရေတိ ပုရိမဘာဂဝသေန နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာပဒေသဿ ပစ္ဆိမဘာဂဝသေန ဟေဋ္ဌိမပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ ဝေဠုနာဠိကသဒိသော ပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၀၂။ သမောဟိတန္တိ နိစိတံ။

၂၀၄။ ပူတိဘာဝံ အာပန္နံ ကုက္ကုဋဏ္ဍံ ပူတိကုက္ကုဋဏ္ဍံ။ ဥဒ္ဒေကော ပိတ္တာဒီဟိ ဝိနာ ကေဝလော ဥဒ္ဓင်္ဂမဝါတော။

၂၀၅။ အာစာမော အဝဿာဝနကဉ္ဇိကံ။

၂၀၆။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသေ တေမယမာနန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေနေဝ တေမေတိ၊ ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၀၇။ ဥတုဝိကာရော ဥဏှဝလာဟကာဒိဟေတုကော။ ဝိသမစ္ဆိန္နော ဘိသာဒိကလာပေါ ဝိသမံ ဥဒကံ ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝမေဝံ သရီရံ ကေသကူပါဒိဝိဝရေဟိ ဥပရိ၊ ဟေဋ္ဌာ၊ တိရိယဉ္စ သေဒံ ဝိသမံ ပဂ္ဃရတီတိ ဒဿေတုံ ဝိသမစ္ဆိန္န-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ။

၂၀၈။ ဝိသမာဟာရန္တိ တဒါပဝတ္တမာနသရီရာဝတ္ထာယ အသပ္ပာယာဟာရံ၊ အတိကဋုကအစ္စုဏှာဒိဝိသဘာဂါဟာရံ ဝါ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ပန ‘‘ဝိသဘာဂါဟာရ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ တဒါ ပဝတ္တမာနာနံ ဓာတူနံ ဝိသဘာဂတ္တာ။

၂၀၉။ ‘‘နှာနကာလေ’’တိ ဣဒံ ဥဒကဿ ဥပရိ သိနေဟဿ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိဗ္ဘမန္တသိနေဟဗိန္ဒုဝိသဋသဏ္ဌာနာတိ ဝိသဋံ ဟုတွာ ပရိဗ္ဘမန္တသိနေဟဗိန္ဒုသဏ္ဌာနာ။ ဥတုဝိသဘာဂေါ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနော။ ဓာတုဝိသဘာဂေါ အန္တောသမုဋ္ဌာနော။ တေ ပဒေသာတိ တေ ဟတ္ထတလာဒိပဒေသာ။

၂၁၀။ ကိဉ္စီတိ ¶ ဥဏှာဒိရသာနံ အညတရံ အာဟာရဝတ္ထု။ နေသန္တိ သတ္တာနံ။ ဟဒယံ အာဂိလာယတီတိ ဝိသဘာဂါဟာရာဒိံ ပဋိစ္စ ဟဒယပ္ပဒေသော ဝိဝတ္တတိ။

၂၁၁။ ဒဓိနော ¶ ဝိဿန္ဒနအစ္ဆရသော ဒဓိမုတ္တံ။ ဂဠိတွာတိ သန္ဒိတွာ။ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာတိ မတ္ထကဝိဝရတော အာဂန္တွာ တာလုမတ္ထကေန ဩတရိတွာ။

၂၁၂။ တေလံ ဝိယ သကဋဿ နာဘိအက္ခသီသာနံ အဋ္ဌိသန္ဓီနံ အဗ္ဘဉ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ။ ကဋကဋာယန္တီတိ ‘‘ကဋ ကဋာ’’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ အနုရဝဒဿနံ ဟေတံ။ ဒုက္ခန္တီတိ ဒုက္ခိတာနိ သဉ္ဇာတဒုက္ခာနိ ဟောန္တိ။

၂၁၃။ သမူလကူလမာသံ ဈာပေတွာ ဆာရိကံ အဝဿာဝေတွာ ဂဟိတယူသော မာသခါရော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဂဗ္ဘမလာဒီနံ ဆဍ္ဍနဋ္ဌာနံ စန္ဒနိကာ။ ရဝဏဃဋံ နာမ ပကတိယာ သမ္မုခမေဝ ဟောတိ။ ယဿ ပန အာရဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒကဿ ပဝိသနမုခံ နတ္ထိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အမုခေ ရဝဏဃဋေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာယူဟနန္တိ သမီဟနံ။

၂၁၄။ ဧဝဉှီတိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လပဋိပတ္တိယာ နိဂမနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တံ မနသိကာရကောသလ္လပဋိပတ္တိမ္ပိ နိဂမနဝသေန ဂဟေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမာဝသာနေတိ ကေသာဒိပဏ္ဏတ္တိသမတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ အဝသာနေ။ အပုဗ္ဗာပရိယမိဝါတိ ဧကဇ္ဈမိဝ။ ကေသာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ ဧဝမာဒိနာ ဣမိနာ ပကာရေန ဝါတိ အတ္ထော။ တေ ဓမ္မာတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဝဝတ္ထာပိတာ ပဋိက္ကူလာကာရတော ဥပဋ္ဌိတာ ကောဋ္ဌာသဓမ္မာ။

ဗဟိဒ္ဓါပီတိ သသန္တာနတော ဗဟိပိ၊ ပရသန္တာနကာယေပီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတီတိ ယထာဝုတ္တံ ပဋိက္ကူလမနသိကာရံ ဥပနေတိ။ ယထာ ဣဒံ၊ တထာ ဧတန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု ပါကဋီဘူတေသူတိ ယထာ အတ္တနော ကာယေ၊ ဧဝံ ပရေသမ္ပိ ကာယေ သဗ္ဗေသု ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေသု ပဋိက္ကူလဝသေန ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတေသူတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ ကသိဏေသု ဝဍ္ဎနသဒိသော ယောဂိနော ဘာဝနာဝိသေသော ဒဿိတော။

အနုပုဗ္ဗမုဉ္စနာဒီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုတ္တန္တနယေန ဝိဘာဝိတံ ဝီရိယသမတာယောဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောတောတိ ဝုတ္တနယေန အတ္တနော ¶ ကာယေ ကေသာဒိကေ ‘‘ပဋိက္ကူလာ ပဋိက္ကူလာ’’တိ အဘိဏှသော မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ လဒ္ဓသမထာနိ ဝိသဒါနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယံ ဗလပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ သဒ္ဓမ္မေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သော တံယေဝ နိမိတ္တံ အာသေဝန္တော ဘာဝေန္တော ဗဟုလီကရောန္တော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုက္ကမေန အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဉ္စဓာပိ။ သာတိ အပ္ပနာ။

ယဒိ ပနေတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိညာဏကာသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သိဇ္ဈတိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကာယဂတာသတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဌမဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီသု ဒွတ္တိံသာယ ကောဋ္ဌာသေသု ပဝတ္တမာနာယ သတိယာ ကိစ္စမေတ္ထ သာတိသယန္တိ အာဟ ‘‘သတိဗလေန ဣဇ္ဈနတော’’တိ။

ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလေသု စ အရတိံ၊ ကာမဂုဏေသု စ ရတိံ သဟတိ အဘိဘဝတီတိ အရတိရတိသဟော သရီရသဘာဝစိန္တနေန အနဘိရတိယာ ပဟီနတ္တာ။ တထာ ကောဋ္ဌာသဘာဝနာယ အတ္တသိနေဟဿ ပရိက္ခီဏတ္တာ ဘယဘေရဝံ သဟတိ၊ သီတာဒီနဉ္စ အဓိဝါသကဇာတိကော ဟောတိ။ အတ္တသိနေဟဝသေန ဟိ ပုရိသဿ ဘယဘေရဝံ ဟောတိ၊ ဒုက္ခဿ စ အနဓိဝါသနံ။ ဣမံ ပန ကောဋ္ဌာသဘာဝနမနုယုတ္တဿ န ကေဝလံ ပဌမဇ္ဈာနမတ္တမေဝ၊ ဥတ္တရိပိ ပဋိဝေဓော အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေသာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ

၂၁၅။ ယံ တံ ဧဝံ ပသံသိတွာ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော’’တိအာဒိကာယ ပုစ္ဆာပါဠိယာ အတ္ထေ ဝိဘာဝိတေ ထောမနာပါဠိယာပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောယေဝ ဟောတိ ဘေဒါဘာဝတော၊ တသ္မာ တံ လင်္ဃိတွာ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော စာ’’တိအာဒိနာ အာရဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ဣတော ပသံသာဘာဝေါ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိ ဝစနဉ္စ ဝိသေသော။ တေသု ပသံသာဘာဝံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ပသံသိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပသံသာ စ တတ္ထ အဘိရုစိဇနနေန ဥဿာဟနတ္ထာ။ တဉှိ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘ဘဂဝါ ဣမံ သမာဓိံ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ပသံသတိ၊ သန္တော ¶ ကိရာယံ သမာဓိ ပဏီတော စ အသေစနကော စ သုခေါ စ ဝိဟာရော ပါပဓမ္မေ စ ဌာနသော အန္တရဓာပေတီ’’တိ သဉ္ဇာတာဘိရုစယော ဥဿာဟဇာတာ သက္ကစ္စံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိ ပဒဿ ယေ ဣမေ မယာ နိဗ္ဗာနမဟာသရဿ ဩတရဏတိတ္ထဘူတာ ကသိဏဇ္ဈာနအသုဘဇ္ဈာနာဒယော ဒေသိတာ၊ န ကေဝလံ တေ ဧဝ၊ အယမ္ပိ ခေါတိ ဘဂဝါ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘူတံ သမာဓိံ ဒေသနာနုဘာဝေန တေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ အာသန္နံ၊ ပစ္စက္ခဉ္စ ကရောန္တော သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ဧဝမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓမုခေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သောဠသဝတ္ထုကန္တိ စတူသု အနုပဿနာသု စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပါဠိယာ ပဒတ္ထော ပိဏ္ဍတ္ထော ဥပမာ စောဒနာ ပရိဟာရော ပယောဇနန္တိ ဧဝမာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟိ ပရိပုဏ္ဏော။ နိဒ္ဒေသောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ နိဿေသတော ဝိတ္ထာရော။

၂၁၆။ ကထန္တိ ဣဒံ ပုစ္ဆနာကာရဝိဘာဝနပဒံ။ ပုစ္ဆာ စေတ္ထ ကထေတုကမျတာဝသေန အညာသံ အသမ္ဘဝတော။ သာ စ ဥပရိ ဒေသနံ အာရုဠှာနံ သဗ္ဗေသံ ပကာရဝိသေသာနံ အာမသနဝသေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကထန္တိ…ပေ… ကမျတာပုစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ ကထံ ဗဟုလီကတောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အာနာပါနဿတိသမာဓီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကထန္တိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဗဟုလီကာရံ နာနပ္ပကာရတော ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဗဟုလီကတော အာနာပါနဿတိသမာဓီတိ တထာပုဋ္ဌဓမ္မနိဒဿနန္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ တထာ သန္တဘာဝါဒယောပိ တဿ ယေဟိ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေဟိ သိဒ္ဓါ၊ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ဗဟုလီကတော…ပေ… ဝူပသမေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ပုန စ ပရံ၊ ဥဒါယိ၊ အက္ခာတာ မယာ သာဝကာနံ ပဋိပဒါ၊ ယထာပဋိပန္နာ မေ သာဝကာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇) ဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာ ဝုစ္စတီတိ တဒုဘယဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘာဝိတောတိ ဥပ္ပာဒိတော ဝဍ္ဎိတော ဝါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘာဝံ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဣတော ဂတောတိ ဘာဝိတော၊ ဥပ္ပာဒိတော ပဋိလဒ္ဓမတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နော ပန လဒ္ဓါသေဝနော၊ ဘာဝိတော ပဂုဏဘာဝံ အာပါဒိတော၊ ဝဍ္ဎိတောတိ အတ္ထော ¶ ။ အာနာပါနပရိဂ္ဂါဟိကာယာတိ ဒီဃရဿာဒိဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ အဿာသပဿာသေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂါဟိကာယ၊ တေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာယ၊ သတိယံ ¶ ပစ္စယဘူတာယန္တိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိဉှိ အတ္ထေ သမာဓိဿ သတိယာ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော သမ္ပယုတ္တဝစနတော၊ ဒုတိယသ္မိံ ပန ဥပနိဿယဘာဝေါပိ။ ဥပစာရဇ္ဈာနသဟဂတာ ဟိ သတိ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ။ ဗဟုလီကတောတိ ဗဟုလံ ပဝတ္တိတော၊ တေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝပ္ပတ္တိမာဟ။ ယော ဟိ ဝသီဘာဝံ အာပါဒိတော၊ သော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကတော’’တိ။ ယထာ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)၊ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) စ ဧဝမာဒီသု ပဌမပဒေ ဝုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒုတိယာဒီသုပိ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ ဧဝသဒ္ဒေန နိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဥဘယပဒနိယမေန လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အသုဘကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အသုဘာရမ္မဏဈာနမာဟ။ တံ ဟိ အသုဘေသု ယောဂကမ္မဘာဝတော၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော စ ‘‘အသုဘကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏံ နိဝတ္တေတိ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဈာနပဋိဝေဓဝသေန။ ဈာနဉှိ ဘာဝနာဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တံ အတ္တနော ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ပဝတ္တတိ၊ ယထာသဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ စာတိ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာတိ ဗီဘစ္ဆာရမ္မဏတ္တာ။ ပဋိက္ကူလာရမ္မဏတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန၊ လေသန္တရေန ဝါ။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ အနုက္ကမေန ဝိစေတဗ္ဗတံ ပတ္တံ အာရမ္မဏဿ ပရမသုခုမတံ သန္ဓာယာဟ။ သန္တေ ဟိ သန္နိသိန္နေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနော ဓမ္မော သယမ္ပိ သန္နိသိန္နောဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တော ဝူပသန္တော နိဗ္ဗုတော’’တိ၊ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏသန္တတာယ တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တတာ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။

နာဿ သန္တပဏီတဘာဝါဝဟံ ကိဉ္စိ သေစနန္တိ အသေစနကော။ အသေစနကတ္တာ အနာသိတ္တကော။ အနာသိတ္တကတ္တာ ဧဝ အဗ္ဗောကိဏ္ဏော အသမ္မိဿော ပရိကမ္မာဒိနာ။ တတော ဧဝ ပါဋိယေက္ကော ဝိသုံယေဝေကော။ အာဝေဏိကော အသာဓာရဏော။ သဗ္ဗမေတံ သရသတော ဧဝ သန္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ¶ ဝုတ္တံ။ ပရိကမ္မံ ဝါ သန္တဘာဝနိမိတ္တံ၊ ပရိကမ္မန္တိ စ ကသိဏကရဏာဒီနိ နိမိတ္တုပ္ပာဒပရိယောသာနံ၊ တာဒိသံ ဣဓ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရဿာဒတ္တာ အသန္တမပ္ပဏီတံ သိယာ။ ဥပစာရေန ဝါ နတ္ထိ ဧတ္ထ သန္တတာတိ ယောဇနာ။ ယထာ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏဝိဂမေန၊ အင်္ဂပါတုဘာဝေန ¶ စ ပရေသံ သန္တတာ ဟောတိ၊ န ဧဝမိမဿ။ အယံ ပန အာဒိသမန္နာ…ပေ… ပဏီတော စာတိ ယောဇနာ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ။ အနာသိတ္တကောတိ ဥပသေစနေန န အာသိတ္တကော။ တေနာဟ ‘‘ဩဇဝန္တော’’တိ၊ ဩဇဝန္တသဒိသောတိ အတ္ထော။ မဓူရောတိ ဣဋ္ဌော၊ စေတသိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန၊ ဥပေက္ခာယ ဝါ သန္တဘာဝေန သုခဂတိကတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌသရီရတာဝသေန ပန ကာယိကသုခပဋိလာဘသံဝတ္တနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတကာလေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ’’တိ ဣဒံ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိက္ခမ္ဘိတေတိ ဈာနေန သကသန္တာနတော အနီဟဋေ အပ္ပဟီနေ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတေတိ အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာ၊ တတော သမ္ဘူတေ။ အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟိ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မာ။ ခဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ။ အန္တရဓာပေတီတိ ဧတ္ထ အန္တရဓာပနံ ဝိနာသနံ၊ တံ ပန ဈာနကတ္တုကဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘေတီ’’တိ။ ဝူပသမေတီတိ ဝိသေသေန ဥပသမေတိ။ ဝိသေသေန ဥပသမနံ ပန သမ္မဒေဝ ဥပသမနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဥပသမေတီ’’တိ။

နနု စ အညောပိ သမာဓိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေနေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတိ၊ အထ ကသ္မာ အယမေဝ သမာဓိ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တောတိ? ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ နာနာဝိတက္ကဝူပသမသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁၊ ဥဒါ။ ၃၁)။ အပိစ တိက္ခပညဿ ဉာဏုတ္တရဿေတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ဉာဏုတ္တရဿ စ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဣတရေဟိ သာတိသယံ၊ ယထာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ။ တသ္မာ ဣမံ ဝိသေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဌာနသော အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ နိမိတ္တပါတုဘာဝေ သတိ ခဏေနေဝ အင်္ဂပါတုဘာဝသဗ္ဘာဝတော အယမေဝ သမာဓိ ‘‘ဌာနသော အန္တရဓာပေတိ ဝူပသမေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာ တံ မဟတော အကာလမေဃဿ ဥဋ္ဌိတဿ ဓာရာနိပါတေ ခဏေနေဝ ပထဝိယံ ¶ ရဇောဇလ္လဿ ဝူပသမော။ တေနာဟ – ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာအကာလမေဃော ဥဋ္ဌိတော’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၉၈၅၊ ပါရာ။ ၁၆၅)။ သာသနိကဿ ဈာနဘာဝနာ ယေဘုယျေန နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဧကံသေန နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာဝ ဟောတိ။ ဣမမေဝ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ သဗ္ဗေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ အရိယမဂ္ဂဿ ပါဒကဘူတော အယံ သမာဓိ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော’’တိ။

အယံ ¶ ပနတ္ထော ဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ ဝသေန သမ္မဒေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပပဉ္စဝသေန ဝုတ္တမတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော’’တိ အာဟ၊ ပိဏ္ဍတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၁၇။ တမတ္ထန္တိ တံ ‘‘ကထံ ဘာဝိတော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝသေန သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ။ ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁၊ အ။ နိ။ ၃။၆၁) ဣဓ-သဒ္ဒေါ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တော၊ ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉) ဩကာသံ၊ ‘‘ဣဓာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ပဒပူရဏမတ္တံ၊ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပန သာသနံ၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ’’တိ ဣဓာပိ သာသနမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏံ သောဠသ ပကာရေ သန္ဓာယ။ တေ ဟိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ။ ဗာဟိရကာ ဟိ ဇာနန္တာ အာဒိတော စတုပ္ပကာရမေဝ ဇာနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော’’တိ၊ ယထာဝုတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ နိဿယဘာဝပဋိသေဓနောတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣဒံ အန္တောဂဓေဝသဒ္ဒန္တိ ဒဿေတိ။ သန္တိ ဟိ ဧကပဒါနိပိ သာဝဓာရဏာနိ ယထာ ‘‘ဝါယုဘက္ခော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော’’တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏသမဏကရဏဓမ္မော ဟိ သော၊ ယော သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော။ ပရပ္ပဝါဒါတိ ပရေသံ အညတိတ္ထိယာနံ နာနပ္ပကာရာ ဝါဒါ တိတ္ထာယတနာနိ။

အရညာဒိကဿေဝ ¶ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဒ္ဒမော ဒမထံ အနုပဂတော ဂေါဏော ကူဋဂေါဏော။ ယထာ ထနေဟိ သဗ္ဗသော ခီရံ န ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝံ ဒေါဟပဋိဗန္ဓိနီ ကူဋဓေနု။ ရူပသဒ္ဒါဒိကေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကော အဿာဒေါ ရူပါရမ္မဏာဒိရသော။ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ၊ အနာဒိမတိ ဝါ သံသာရေ ပရိစိတာရမ္မဏံ။

နိဗန္ဓေယျာတိ ဗန္ဓေယျ။ သတိယာတိ သမ္မဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏသမ္ပဝတ္တာယ သတိယာ။ အာရမ္မဏေတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ။ ဒဠှန္တိ ထိရံ၊ ယထာ သတောကာရိဿ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ထာမဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။

ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနန္တိ ¶ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဧကစ္စာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမဿ စေဝ အညကမ္မဋ္ဌာနေန အဓိဂတဝိသေသာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဘဂဝါ ယောဂီနံ အနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနုပဒိသနတော။

ဘိက္ခု ဒီပိသဒိသော အရညေ ဧကိကော ဝိဟရိတွာ ပဋိပက္ခနိမ္မထနေန ဣစ္ဆိတတ္ထသာဓနတော။ ဖလမုတ္တမန္တိ သာမညဖလမာဟ။ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိန္တိ ဘာဝနုဿာဟဇဝဿ ယောဂ္ဂကရဏဘူမိဘူတံ။

၂၁၈။ ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏေသူတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၃၀)၊ သုတ္တန္တပရိယာယေန စ ဝုတ္တလက္ခဏေသု။ ရုက္ခသမီပန္တိ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ရုက္ခဿ သမီပဋ္ဌာနံ။ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနန္တိ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလန္တိ ဂိမှာဒိဥတုတ္တယဿ၊ သေမှာဒိဓာတုတ္တယဿ၊ မောဟာဒိစရိယတ္တယဿ စ အနုကူလံ။ တထာ ဟိ ဂိမှကာလေ စ အရညံ အနုကူလံ၊ ဟေမန္တေ ရုက္ခမူလံ၊ ဝဿကာလေ သုညာဂါရံ၊ သေမှဓာတုကဿ သေမှပကတိကဿ အရညံ၊ ပိတ္တဓာတုကဿ ရုက္ခမူလံ ¶ ၊ ဝါတဓာတုကဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ၊ မောဟစရိတဿ အရညံ၊ ဒေါသစရိတဿ ရုက္ခမူလံ၊ ရာဂစရိတဿ သုညာဂါရံ အနုကူလံ။ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကန္တိ အသင်္ကောစာဝိက္ခေပပက္ခိကံ။ သယနဉှိ ကောသဇ္ဇပက္ခိကံ၊ ဌာနစင်္ကမနာနိ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနိ၊ န ဧဝံ နိသဇ္ဇာ။ တတော ဧဝဿ သန္တတာ။ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန၊ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသုခတံ ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကဋ္ဌပနေန၊ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယံ ပရိမုခံ သတိယာ ဌပနေန ဒဿေန္တော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနမဓောဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနံ နိသဇ္ဇာ-ဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ ‘‘ဥဇုံ ကာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော၊ ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩနမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ ¶ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃတိ၊ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသုပ္ပတ္တိယာ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ နိယျာနဋ္ဌော ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

၂၁၉။ သတောဝါတိ သတိယာ သမန္နာဂတော ဧဝ သရန္တော ဧဝ အဿသတိ နာဿ ကာစိ သတိဝိရဟိတာ အဿာသပ္ပဝတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သတော ပဿသတီတိ ဧတ္ထာပိ သတောဝ ပဿသတီတိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ သတောကာရီတိ သတော ဧဝ ဟုတွာ၊ သတိယာ ဧဝ ဝါ ကာတဗ္ဗဿ ကတ္တာ၊ ကရဏသီလော ဝါ။ ယဒိ ‘‘သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၈၆၊ ပါရာ။ ၁၆၅) ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘အဿသတိ ပဿသတိ’’စ္စေဝ အဝတွာ ‘‘သတောကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ? ဧကရသံ ဒေသနံ ကာတုကာမတာယ။ ပဌမစတုက္ကေ ပဒဒွယမေဝ ဟိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန အာဂတံ၊ ဣတရာနိ အနာဂတကာလဝသေန။ တသ္မာ ဧကရသံ ဒေသနံ ကာတုကာမတာယ သဗ္ဗတ္ထ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၅ အာဒယော) ‘‘သတောကာရိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ဒီဃံ ¶ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃအဿာသဝသေန ဝိဘတ္တိအလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဒီဃန္တိ ဝါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပန္တိ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမစိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝံ ပဇာနတော။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ ဟောတိ။ တာယ သတိယာ တေန ဉာဏေနာတိ ယထာဝုတ္တာယ သတိယာ၊ ယထာဝုတ္တေန စ ဉာဏေန။ ဣဒံ ဝုတ္တ ဟောတိ – ဒီဃံ အဿာသံ အာရမ္မဏဘူတံ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ၊ အသမ္မောဟတော ဝါ ပဇာနန္တဿ တတ္ထ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဧဝ ဟောတိ၊ တံ သမ္ပဇာနန္တဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန၊ အသမ္မောဟဝသေန ဝါ သမ္ပဇညံ၊ တဒဓီနသတိသမ္ပဇညေန တံသမင်္ဂီ ယောဂါဝစရော သတောကာရီ နာမ ဟောတီတိ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ ဟုတွာ အဿသနဿ ဝသေန။ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီအဿာသဝသေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော အဿာသာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီအဿာသာ၊ တေသံ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယနယေန အန္တော ဥဋ္ဌိတသသနံ အဿာသော၊ ဗဟိ ဥဋ္ဌိတသသနံ ပဿာသော။ သုတ္တန္တနယေန ပန ဗဟိ ဥဋ္ဌဟိတွာပိ အန္တော သသနတော အဿာသော၊ အန္တော ဥဋ္ဌဟိတွာပိ ဗဟိ သသနတော ပဿာသော။ အယမေဝ စ နယော –

‘‘အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ¶ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စာ’’တိ၊ ‘‘ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ ဣဉ္ဇိတာ စ ဖန္ဒိတာ စာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၇) –

ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။

ပဌမံ အဗ္ဘန္တရဝါတော ဗဟိ နိက္ခမတိ၊ တသ္မာ ပဝတ္တိက္ကမေန အဿာသော ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ တာလုံ အာဟစ္စ နိဗ္ဗာယတီတိ တာလုံ အာဟစ္စ နိရုဇ္ဈတိ။ တေန ကိရ သမ္ပတိဇာတော ဗာလဒါရကော ခိပိတံ ကရောတိ။ ဧဝံ တာဝါတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ ကေစိ ‘‘ဧဝံ တာဝါတိ အနေန ပဝတ္တိက္ကမေန အဿာသော ဗဟိနိက္ခမနဝါတောတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဝဒန္တိ။

အဒ္ဓါနဝသေနာတိ ¶ ကာလဒ္ဓါနဝသေန။ အယံ ဟိ အဒ္ဓါန-သဒ္ဒေါ ကာလဿ၊ ဒေသဿ စ ဝါစကော။ တတ္ထ ဒေသဒ္ဓါနံ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ကာလဒ္ဓါနဝသေန အဿာသပဿာသာနံ ဒီဃရဿတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဩကာသဒ္ဓါနန္တိ ဩကာသဘူတံ အဒ္ဓါနံ။ ဖရိတွာတိ ဗျာပေတွာ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အနေကကလာပဘာဝေန။ ဒီဃံ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃံ ပဒေသံ။ တသ္မာတိ သဏိကံ ပဝတ္တိယာ ဒီဃသန္တာနတာယ ‘‘ဒီဃာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဟတ္ထိအာဒိသရီရေ၊ သုနခါဒိသရီရေ စ အဿာသပဿာသာနံ ဒေသဒ္ဓါနဝိသိဋ္ဌေန ကာလဒ္ဓါနဝသေနေဝ ဒီဃရဿတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သဏိကံ ပူရေတွာ သဏိကမေဝ နိက္ခမန္တိ’’၊ ‘‘သီဃံ ပူရေတွာ သီဃမေဝ နိက္ခမန္တီ’’တိ စ ဝစနတော။ မနုဿေသူတိ သမာနပ္ပမာဏေသုပိ မနုဿသရီရေသု။ ဒီဃံ အဿသန္တီတိ ဒီဃံ အဿာသပ္ပဗန္ဓံ ပဝတ္တေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဿသန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စာတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ ပန ဒီဃံ၊ ရဿဉ္စ အဿသနံ၊ ပဿသနဉ္စ တေသံ သတ္တာနံ သရီရသဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသန္တိ သတ္တာနံ။ တေတိ အဿာသပဿာသာ။ ဣတ္တရမဒ္ဓါနန္တိ အပ္ပကံ ကာလံ။

နဝဟာကာရေဟီတိ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ပုဗ္ဗေနာပရံ အလဒ္ဓဝိသေသဿ ကေဝလံ အဒ္ဓါနဝသေန အာဒိတော ¶ ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ၊ တေ စ ခေါ ဧကစ္စော အဿာသံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတိ၊ ဧကစ္စော ပဿာသံ၊ ဧကစ္စော တဒုဘယန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန။ ကေစိ ပန ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီတိ ဧကဇ္ဈံ ဝစနံ ဘာဝနာယ နိရန္တရံ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဆန္ဒဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝိယ တယော၊ တထာ ပါမောဇ္ဇဝသေနာတိ ဣမေဟိ နဝဟာကာရေဟိ။

ကာမံ စေတ္ထ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ တယော ဧဝ အာကာရာ လဗ္ဘန္တိ၊ တန္တိဝသေန ပန သဗ္ဗေသံ ပါဠိအာရုဠှတ္တာ၊ တေသံ ဝသေန ပရိကမ္မဿ ကာတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘တတြာယံ ဘိက္ခု နဝဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဇာနတောတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟိ အဿာသပဿာသေ ပဇာနတော၊ တတ္ထ မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ ဧကေနာကာရေနာတိ ဒီဃံ အဿာသာဒီသု စတူသု အာကာရေသု ဧကေန အာကာရေန၊ နဝသု တီသု ဝါ ဧကေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –

‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော၊ ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊

စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ၊ နာသိကဂ္ဂေ ဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။

အယံ ¶ ဘာဝနာ အဿာသပဿာသကာယာနုပဿနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

ဣဒါနိ ပါဠိဝသေနေဝ တေ နဝ အာကာရေ၊ ဘာဝနာဝိဓိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကထံ ပဇာနာတီတိ ပဇာနနဝိဓိံ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆတိ။ ဒီဃံ အဿာသန္တိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဒီဃံ အဿာသံ။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ‘‘အဒ္ဓါန’’န္တိ သင်္ခံ ဂတေ ဒီဃေ ကာလေ၊ ဒီဃံ ခဏန္တိ အတ္ထော။ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ဝါ သင်္ခါတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၉၁) ဝိယ၊ တသ္မာ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ အဒ္ဓါနကောဋ္ဌာသေ၊ ဒေသဘာဂေတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တိယာ လဒ္ဓဿာဒတ္တာ တတ္ထ သာတိသယော ကတ္တုကာမတာလက္ခဏော ကုသလစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒဝသေနာတိ တထာပဝတ္တဆန္ဒဿ ဝသေန သဝိသေသံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂမေန္တဿ။ တတော သုခုမတရန္တိ ယထာဝုတ္တဆန္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ပုရိမတော သုခုမတရံ။ ဘာဝနာဗလေန ဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထပရိဠာဟတာယ ကာယဿ အဿာသပဿာသာ သုခုမတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဿာသပဿာသာနံ သုခုမတရဘာဝေန အာရမ္မဏဿ သန္တတရတာယ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဿ စ ဝီထိပဋိပန္နတာယ ဘာဝနာစိတ္တသဟဂတော ပမောဒေါ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒါ ¶ တရုဏပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အနုက္ကမေန အဿာသပဿာသာနံ အတိဝိယ သုခုမတရဘာဝပ္ပတ္တိယာ အနုပဋ္ဌဟနေ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တေဟိ စိတ္တံ ဝိနိဝတ္တတီတိ ကေစိ။ ဘာဝနာဗလေန ပန သုခုမတရဘာဝပ္ပတ္တေသု အဿာသပဿာသေသု တတ္ထ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေ သမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ ပုန ဈာနနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ ဗျာပါရာဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဟောတီတိ။ သာ ပနာယံ ဥပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣမေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ နဝဟိ ပကာရေဟိ ပဝတ္တာ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဒီဃာကာရာ အဿာသပဿာသာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပေတ္ထ အဿာသပဿာသသမညမေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ အနုပဿနာ ¶ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တဿ အနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာဝသေန အဿာသပဿာသေ၊ တန္နိဿယဉ္စ ကာယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ၊ စိတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ နာမရူပဿ အနုပဿနာ စ ဉာဏံ၊ တတ္ထ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ သတိ ဧတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာယော ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ ဣတရကာယဿာပိ သင်္ဂဟော ဟောတိ ယထာဝုတ္တသမ္မသနစာရဿာပိ ဣဓ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိ စ သရဏဋ္ဌေန၊ ဥပတိဋ္ဌနဋ္ဌေန စ။ တာယ သတိယာတိ ယထာဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ ယထာဝုတ္တေနေဝ ဉာဏေန။ တံ ကာယန္တိ တံ အဿာသပဿာသကာယဉ္စေဝ တန္နိဿယရူပကာယဉ္စ။ အနုပဿတီတိ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန စေဝ ဝိပဿနာဉာဏေန စ အနု အနု ပဿတိ။ တေန ဝုစ္စတိ ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ တေန အနုပဿနေန ယထာဝုတ္တေ ကာယေ အယံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ အယံ ယထာဝုတ္တေ အဿာသပဿာသကာယေ၊ တဿ နိဿယဘူတေ ကရဇကာယေ စ ကာယဿေဝ အနုပဿနာ အနုဒကဘူတာယ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿနာ ဝိယ န အနိစ္စာဒိသဘာဝေ ကာယေ နိစ္စာဒိဘာဝါနုပဿနာ၊ အထ ခေါ ယထာရဟံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘာဝဿေဝါနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အဘာဝတော တာဒိသံ အနနုပဿိတွာ ကာယမတ္တဿေဝ အနုပဿနာ ¶ ကာယာနုပဿနာ၊ တာယ ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တာ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာတိ။

ဧသ နယောတိ ‘‘နဝဟိ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိံ ရဿ-ပဒေ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ယထာဒဿိတေ ‘‘ကထံ ဒီဃံ အဿသန္တော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၈၆၊ ပါရာ။ ၁၆၅) အာဂတေ ပါဠိနယေ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ရဿပဒဝသေန အာဂတေ ပါဠိနယေ။

အယန္တိ ယောဂါဝစရော။ အဒ္ဓါနဝသေနာတိ ဒီဃကာလဝသေန။ ဣတ္တရဝသေနာတိ ပရိတ္တကာလဝသေန။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ နဝဟိ အာကာရေဟိ။

တာဒိသောတိ ¶ ဒီဃော၊ ရဿော စ။ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာတိ စတ္တာရော အာကာရာ၊ တေ စ ဒီဃာဒယော ဧဝ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝ ဘိက္ခုနောတိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နာသိကဂ္ဂေ ဝါ’’တိ၊ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော၊ တေန ဥတ္တရောဋ္ဌံ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၂၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီတိ သဗ္ဗဿ ကာယဿ ပဋိ ပဋိ ပစ္စေကံ သမ္မဒေဝ ဝေဒနသီလော ဇာနနသီလော၊ တဿ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒေါ ဧတဿ အတ္ထိ၊ တံ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒမာနောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ သဗ္ဗ-ဂ္ဂဟဏေန အဿာသာဒိကာယဿ အနဝသေသပရိယာဒါနေ သိဒ္ဓေပိ အနေကကလာပသမုဒါယဘာဝတော တဿ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘာဂါနံ သံဝေဒနဒဿနတ္ထံ ပဋိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ သက္ကစ္စကာရီဘာဝဒဿနတ္ထံ သံ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သကလဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ သမာနေပိ အဿာသပဿာသေသု ယောဂိနော ပဋိပတ္တိဝိဓာနေ ပစ္စေကံ သက္ကစ္စံယေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဒေသနာ ကတာ၊ ဧဝံ တမေဝတ္ထံ ဒီပေတုံ သတိပိ အတ္ထဿ သမာနတာယ ‘‘သကလဿာ’’တိအာဒိနာ ပဒဒွယဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါကဋံ ကရောန္တောတိ ဝိဘူတံ ကရောန္တော၊ သဗ္ဗသော ဝိဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ ပါကဋီကရဏံ ဝိဘာဝနံ တတ္ထ အသမ္မုယှနံ ဉာဏေနေဝ နေသံ ပဝတ္တနေန ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေနေဝ အဿာသပဿာသေ ပဝတ္တေတိ၊ န ဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန၊ တသ္မာ ဧဝံဘူတော သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ ယောဇနာ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေတိ အနေကကလာပတာယ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝေန ¶ ဝိသဋေ။ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ သတိယာ၊ ဉာဏဿ စ ဝသေန တထာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ပဝတ္တတ္တာ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စတုတ္ထပုဂ္ဂလသဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ပဂေဝ သတိံ၊ ဉာဏဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ တီသုပိ ဌာနေသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ စိတ္တံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒနဝသေနေဝ။ ဃဋတီတိ ဥဿဟတိ။ ဝါယမတီတိ ဝါယာမံ ကရောတိ၊ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတဿာတိ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝေန္တဿ။ သံဝရောတိ သတိ ¶ ၊ ဝီရိယမ္ပိ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ ယာ အာနာပါနေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ သတိ၊ တာယ။ တေန မနသိကာရေနာတိ ယော သော တတ္ထ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမော ဘာဝနာမနသိကာရော၊ တေန သဒ္ဓိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အာသေဝတီတိ ‘‘တိဿော သိက္ခာယော’’တိ ဝုတ္တေ အဓိကုသလဓမ္မေ အာသေဝတိ။ တဒါသေဝနဉှေတ္ထ သိက္ခနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။

ပုရိမနယေတိ ပုရိမသ္မိံ ဘာဝနာနယေ၊ ပဌမဝတ္ထုဒွယေတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထာပိ ကာမံ ဉာဏုပ္ပာဒနံ လဗ္ဘတေဝ အဿာသပဿာသာနံ ယာထာဝတော ဒီဃရဿဘာဝါဝဗောဓသဗ္ဘာဝတော၊ တထာပိ တံ န ဒုက္ကရံ ယထာပဝတ္တာနံ တေသံ ဂဟဏမတ္တဘာဝတောတိ တတ္ထ ဝတ္တမာနကာလပ္ပယောဂေါ ကတော။ ဣဒံ ပန ဒုက္ကရံ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဂမနသဒိသံ၊ တသ္မာ သာတိသယေနေတ္ထ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတုံ အနာဂတကာလပ္ပယောဂေါ ကတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသင်္ခါရပဿမ္ဘနပီတိပဋိသံဝေဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘သံဝရသမာဒါနာနံ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။

ကာယသင်္ခါရန္တိ အဿာသပဿာသံ။ သော ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနောပိ သမာနော ကရဇကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ တေန သင်္ခရီယတီတိ ကာယသင်္ခါရောတိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန ‘‘ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၂) ဧဝမာဂတော ကာယသင်္ခါရော စေတနာလက္ခဏော သတိပိ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိယံ ယေဘုယျဝုတ္တိယာ၊ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ ကာယဒွါရေန လက္ခိတော၊ သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော။ ပဿမ္ဘေန္တောတိအာဒီသု ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ပဒံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ အတ္ထဝစနံ၊ တသ္မာ ပဿမ္ဘနံ နာမ ဝူပသမနံ၊ တဉ္စ တထာပယောဂေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ဩဠာရိကဿ ကာယသင်္ခါရဿ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ အနုပ္ပာဒနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြာတိ ‘‘ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော’’တိ ဧတ္ထ။ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနာရဒ္ဓကာလေ၊ တတော ဧဝ ကာယစိတ္တာနမ္ပိ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ။ ‘‘နိသီဒတိ ¶ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ကာယပရိဂ္ဂဟော၊ ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ စိတ္တပရိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တီ’’တိ။ ကာယောတိ ကရဇကာယော။ သဒရထာတိ သပရိဠာဟာ၊ သာ ¶ စ နေသံ သဒရထတာ ဂရုဘာဝေန ဝိယ ဩဠာရိကတာယ အဝိနာဘာဝိနီတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကာ’’တိ။ ဗလဝတရာတိ သဗလာ ထူလာ။ သန္တာ ဟောန္တီတိ စိတ္တံ တာဝံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကဂ္ဂံ ဟုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနံ သန္တံ ဟောတိ ဝူပသန္တံ၊ တတော ဧဝ တံသမုဋ္ဌာနာ ရူပဓမ္မာ လဟုမုဒုကမ္မညဘာဝပ္ပတ္တာ၊ တဒနုဂုဏတာယ သေသံ တိသန္တတိရူပန္တိ ဧဝံ စိတ္တေ၊ ကာယေ စ ဝူပသန္တေ ပဝတ္တမာနေ တန္နိဿိတာ အဿာသပဿာသာ သန္တသဘာဝါ အနုက္ကမေန သုခုမတရသုခုမတမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယဒါ ပနဿ ကာယောပီ’’တိအာဒိ။

အာဘုဇနံ အာဘောဂေါ၊ ‘‘ပဿမ္ဘေမီ’’တိ ပဌမာဝဇ္ဇနာ။ သမ္မာ အနု အနု အာဟရဏံ သမန္နာဟာရော၊ တသ္မိံယေဝ အတ္ထေ အပရာပရံ ပဝတ္တအာဝဇ္ဇနာ။ တဿေဝ အတ္ထဿ မနသိ ကရဏံ စိတ္တေ ဌပနံ မနသိကာရော။ ဝီမံသာ ပစ္စဝေက္ခဏာ။

သာရဒ္ဓေတိ သဒရထေ သပရိဠာဟေ။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ ဩဠာရိကံ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ကာယသင်္ခါရောတိ ဟိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘အဓိမတ္တံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ ဧတံ။ သုခုမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယမှီတိ ဧတ္ထ ‘‘စိတ္တေ စာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

၂၂၁။ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ကရိယမာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ နာနာဝဇ္ဇနံ ပရိကမ္မံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိယ ဒူရသမုဿာရိတပဋိပက္ခန္တိ ကတွာ တံသမုဋ္ဌာနော ကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကောတိ သဒိသော ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သေသူပစာရဒွယေပိ။ အထ ဝါ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ ပဋိပဇ္ဇတော ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဝသေန ကိလမတော ယောဂိနော ကာယကိလမထစိတ္တူပဃာတာဒိဝသေန၊ ဝိတက္ကာဒိသင်္ခေါဘေန စ သပရိဖန္ဒတာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဥပစာရေသု ကာယသင်္ခါရဿ ဩဠာရိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတိသုခုမောတိ အညတ္ထ လဗ္ဘမာနော ကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိက္ကန္တသုခုမော။ သုခုမဘာဝေါပိဿ တတ္ထ နတ္ထိ၊ ကုတော ဩဠာရိကတာ အပ္ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတီ’’တိ။

လာဘိဿ ¶ သတော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝေလံ၊ ဧကာသနေနေဝ ဝါ သဗ္ဗေသံ ဈာနာနံ ပဋိလာဘံ ¶ သန္ဓာယ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ဟိ သောပစာရာနံ ဈာနာနံ ဥပရူပရိ ဝိသေသဝန္တတာ၊ သန္တတာ စ သမ္ဘဝေယျ၊ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရံ ဝါ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝါဒေန ဣမဿ ဝါဒဿ အဝိရောဓော သိဒ္ဓါ ဘိန္နဝိသယတ္တာ။ သဗ္ဗေသညေဝါတိ ဥဘယေသမ္ပိ။ ယသ္မာ တေ သဗ္ဗေပိ ဝုစ္စမာနေန ဝိဓိနာ ပဿဒ္ဓိမိစ္ဆန္တိယေဝ။ ‘‘အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဣဒံ သဒိသသန္တာနတာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ဧဝ ဩဠာရိကာ အဿာသာဒယော သုခုမာ ဟောန္တိ။ ပဿမ္ဘနာကာရော ပန နေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမောတိ စတုဓာတုမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော ဘာဝနာယ ဥပရူပရိ ပဏီတဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော’’တိ။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာတိ ကလာပသမ္မသနမာဟ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ဗလဝဝိပဿနာ။ တတော ဩရံ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိအာဒိနာ သမထနယေ ဝုတ္တေန နယေန ‘‘အပရိဂ္ဂဟေ ပဝတ္တော ကာယသင်္ခါရော မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿနာနယေပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဿာတိ ဣမဿ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ပဒဿ။ စောဒနာသောဓနာဟီတိ အနုယောဂပရိဟာရေဟိ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။

ကထန္တိ ယံ ဣဒံ ‘‘ပဿမ္ဘယံ…ပေ… သိက္ခတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁) ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ကေန ပကာရေန ကာယသင်္ခါရဿ ပဿမ္ဘနံ၊ ယောဂိနော စ သိက္ခနံ ဟောတီတိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆိတွာ ကာယသင်္ခါရေ သရူပတော၊ ဩဠာရိကသုခုမတော၊ ဝူပသမတော၊ အနုယောဂပရိဟာရတော စ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမေ ကာယသင်္ခါရာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယသန္နိဿိတာ။ ကာယေ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တိ၊ တတော ဧဝ တေ အကာယသမုဋ္ဌာနာပိ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ ဩဠာရိကောဠာရိကံ ပဿမ္ဘေန္တော။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဩဠာရိကဉှိ ကာယသင်္ခါရံ အဝူပသန္တသဘာဝံ သန္နိသီဒါပေန္တော ¶ ‘‘ပဿမ္ဘေန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ အနုပ္ပာဒနိရောဓံ ပါပေန္တော ‘‘နိရောဓေန္တော’’တိ၊ သုဋ္ဌု သန္တသဘာဝံ နယန္တော ‘‘ဝူပသမေန္တော’’တိ။

ယထာရူပေဟီတိ ¶ ယာဒိသေဟိ။ ကာယသင်္ခါရေဟီတိ ဩဠာရိကေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ။ အာနမနာတိ အဘိမုခဘာဝေန ကာယဿ နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတော၊ သုဋ္ဌု ဝါ နမနာ။ ပဏမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာဒီနိ အာနမနာဒီနံ ဝေဝစနာနိ၊ အဓိမတ္တာနိ ဝါ အဘိမုခံ စလနာဒီနိ အာနမနာဒယော၊ မန္ဒာနိ ဣဉ္ဇနာဒယော။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ တထာရူပံ အာနမနာဒီနံ ကာရဏဘူတံ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော။ တသ္မိံ ဟိ ပဿမ္ဘိတေ အာနမနာဒယောပိ ပဿမ္ဘိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။

သန္တံ သုခုမန္တိ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အပရိပ္ဖန္ဒနဟေတူဟိ အာနမနာဒယော န ဟောန္တိ၊ တထာရူပံ ဒရထာဘာဝတော သန္တံ၊ အနောဠာရိကတာယ သုခုမံ။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ သာမညတော ဧကံ ကတွာ ဝဒတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဩဠာရိကောဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော အနုက္ကမေန ကာယဿ အပရိပ္ဖန္ဒနဟေတုဘူတေ သုခုမသုခုမတရေ ဥပ္ပာဒေတွာ တေပိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ပရမသုခုမတာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ ယံ ကာယသင်္ခါရံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ။

ဣတီတိအာဒိ စောဒကဝစနံ။ တတ္ထ ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော။ ကိရာတိ အရုစိသူစနေ၊ ဧဝံ စေတိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဝုတ္တပ္ပကာရေန ယဒိ အတိသုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေတီတိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သတိ တယာ ဝုတ္တာကာရေ လဗ္ဘမာနေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာတိ ဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ အဿာသာဒိဝါတာရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ၊ တေ စ တေန ပဿမ္ဘေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ဘာဝနာတိ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ ဘာဝနာယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ သုခုမာနံ တေသံ ပဘာဝနာ စ န ဟောတိ၊ ဥဘယေသံ တေသံ တေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတဗ္ဗတော။ အာနာပါနဿတိယာတိ အာနာပါနာရမ္မဏာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနံ န ဟောတိ၊ အာနာပါနာနံ အဘာဝတော။ တတော ဧဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ပဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ ကဒါစိ အာရမ္မဏေန ဝိနာ သာရမ္မဏဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ¶ ။ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တော န စေဝ သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ စောဒကော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝူပနယနံ ပဿမ္ဘနန္တိ အဓိပ္ပာယေန စောဒေတိ။

ပုန ဣတိ ကိရာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနာ။ တတ္ထ ကိရာတိ ‘‘ယဒီ’’တိ ဧတဿ ¶ အတ္ထေ နိပါတော။ ဣတိ ကိရ သိက္ခတိ၊ မယာ ဝုတ္တာကာရေန ယဒိ သိက္ခတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သတိ။ ပဘာဝနာ ဟောတီတိ ယဒိပိ ဩဠာရိကာ ကာယသင်္ခါရာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ သုခုမာ ပန အတ္ထေဝါတိ အနုက္ကမေန ပရမသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဿ ဝသေန နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ အာနာပါနဿတိယာ၊ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ပဘာဝနာ ဣဇ္ဈတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ တံ ကထံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အတ္ထိ ကိဉ္စိ တဒတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေ ဩပမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ ဩပမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေယျထာပီတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ကံသေတိ ကံသဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တဿ၊ တေသံ သဒ္ဒါနံ ပဝတ္တာကာရဿာတိ အတ္ထော။ သာမိအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဂဟိတတ္တာ။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရိတတ္တာ သလ္လက္ခိတတ္တာ။ သုခုမကာ သဒ္ဒါတိ အနုရဝေ အာဟ၊ ယေ အပ္ပကာ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ က-သဒ္ဒေါ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ သုခုမော သဒ္ဒေါဝ နိမိတ္တံ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တံ၊ တဒါရမ္မဏတာယပိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာမံ တဒါသုခုမာပိ သဒ္ဒါ နိရုဒ္ဓါ၊ သဒ္ဒနိမိတ္တဿ ပန သုဂ္ဂဟိတတ္တာ သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝေနာပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တဿ တဿ နိရုဒ္ဓဿ သဒ္ဒဿ နိမိတ္တံ အဝိက္ခိတ္တေန စိတ္တေန ဥပဓာရေန္တဿ အနုက္ကမေန ပရိယောသာနေ အတိသုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ ပဝတ္တတေဝ။ စိတ္တံ န ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ တသ္မိံ ယထာဥပဋ္ဌိတေ နိမိတ္တေ သမာဓာနသဗ္ဘာဝတော။

ဧဝံ သန္တေတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿ သုတ္တပဒဿ သဒ္ဓိံ စောဒနာသောဓနာဟိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနာနိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဿမ္ဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။

၂၂၂။ အာဒိကမ္မိကဿ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ဣတရစတုက္ကေသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဧတ္ထာတိ ပဌမစတုက္ကေ။ ပဉ္စသန္ဓိကန္တိ ပဉ္စပဗ္ဗံ၊ ပဉ္စဘာဂန္တိ အတ္ထော။

ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ တဒတ္ထပရိပုစ္ဆာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနာ ¶ ။ အထ ဝါ ဂန္ထတော၊ အတ္ထတော စ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ ဥဂ္ဂဟော။ တတ္ထ သံသယပရိပုစ္ဆနာ ပရိပုစ္ဆာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ဧဝမိဓ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဥပဓာရဏံ၊ တထာ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပနာ ‘‘ဧဝံ ဈာနမပ္ပေတီ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏန္တိ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဖုသနာနံ ဝသေန ဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဌပနာယ သမ္ပတ္တိ၊ တတော ပရမ္ပိ ဝါ သလ္လက္ခဏာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တီတိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝဿ သလ္လက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

အတ္တနာပိ န ကိလမတိ ဩဓိသော ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနတော။ တတော ဧဝ အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ ဓမ္မာဓိကရဏမ္ပိ ဘာဝနာယ မတ္ထကံ ပါပနတော။ တသ္မာတိ တံ နိမိတ္တံ အတ္တနော အကိလမနအာစရိယာဝိဟေသနဟေတု။ ထောကန္တိ ထောကံ ထောကံ။ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ဥဂ္ဂဟော၊ သဗ္ဗောပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဓိ၊ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဥဂ္ဂဟမတ္တံ။ အာစရိယတော ဥဂ္ဂဟော အာစရိယုဂ္ဂဟော၊ တတော။ ဧကပဒမ္ပီတိ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ။

၂၂၃။ အနုဝဟနာတိ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနဝသေန သတိယာ နိရန္တရံ အနုပဝတ္တနာ။ ဖုသနာတိ အဿာသပဿာသေ ဂဏေန္တဿ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တဿ ယထာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ တထာ စိတ္တံ ဌပေန္တဿ စ နာသိကဂ္ဂါဒိဋ္ဌာနဿ နေသံ ဖုသနာ။ ယသ္မာ ပန ဂဏနာဒိဝသေန ဝိယ ဖုသနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဣဓ ဖုသနာဂဟဏန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ဌပနာတိ သမာဓာနံ။ တံ ဟိ သမ္မဒေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာဓာနံ ဌပနံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သမာဓိ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။၁၅) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမာဓိပ္ပဓာနာ ပန အပ္ပနာတိ အာဟ ‘‘ဌပနာတိ အပ္ပနာ’’တိ။ အနိစ္စတာဒီနံ သလ္လက္ခဏတော သလ္လက္ခဏာ ဝိပဿနာ။ ပဝတ္တတော၊ နိမိတ္တတော စ ဝိနိဝဋ္ဋနတော ဝိဝဋ္ဋနာ နာမ မဂ္ဂေါ။ သကလသံကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝတော ¶ သဗ္ဗသော သုဒ္ဓီတိ ပါရိသုဒ္ဓိ ဖလံ။ တေသန္တိ ဝိဝဋ္ဋနာပါရိသုဒ္ဓီနံ။ ပဋိပဿနာတိ ပဋိ ပဋိ ဒဿနံ ပေက္ခနံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။

ခဏ္ဍန္တိ ဧကံ တီဏိ ပဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာယ ခဏ္ဍနံ။ ဩကာသေတိ ဂဏနဝိဓိံ သန္ဓာယာဟ။ ဂဏနနိဿိတောဝ န ကမ္မဋ္ဌာနနိဿိတော။ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ’’တိ ဣဒံ စိရတရံ ဂဏနာယ မနသိ ကရောန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ တထာ လဒ္ဓံ အဝိက္ခေပမတ္တံ နိဿာယ ဧဝံ မညေယျ ¶ ။ ‘‘အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဂဟေတွာ’’တိ ဣဒံ အဿာသပဿာသေသု ယဿ ဧကောဝ ပဌမံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယဿ ပန ဥဘောပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေန ဥဘယမ္ပိ ဂဟေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဣမိနာ စ ဒွီသု နာသာပုဋဝါတေသု ယော ပါကဋတရော ဥပဋ္ဌာတိ၊ သော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနန္တိ အာမေဍိတဝစနေန နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ ဥပလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဥပလက္ခေတွာ ဝါတိ အတ္ထော။ ပါကဋာ ဟောန္တိ ဂဏနာဝသေန ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။

ပလိဃဿ ပရိဝတ္တနံ၊ တံ ယတ္ထ နိက္ခိပန္တိ၊ သော ပလိဃတ္ထမ္ဘော။ တိယာမရတ္တိန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ပုရိမနယေနာတိ သီဃဂဏနာယ၊ ဂေါပါလကဂဏနာယာတိ အတ္ထော။ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စာတိ ဂဏနာဝိဓိဒဿနံ။ တသ္မာ အဋ္ဌာတိအာဒီသုပိ ဧကတော ပဋ္ဌာယေဝ ပစ္စေကံ အဋ္ဌာဒီနိ ပါပေတဗ္ဗာနိ။ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာတိ တတ္ထ ကာရဏံ၊ နိဒဿနဉ္စ ဒဿေတိ ‘‘ဂဏနပဋိဗဒ္ဓေ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အရီယတိ တေန နာဝါတိ အရိတ္တံ၊ ပါဇနဒဏ္ဍော။ အရိတ္တေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနံ၊ တဿ ဝသေန။

နိပ္ပရိယာယတော နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ နာမ ဌပနာယမေဝါတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယာ’’တိ။ အန္တော ပဝိသန္တံ ဝါတံ မနသိ ကရောန္တော အန္တော စိတ္တံ ပဝေသေတိ နာမ။ ဗဟိ စိတ္တနီဟရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝါတဗ္ဘာဟတန္တိ အဗ္ဘန္တရဂတံ ဝါတံ ဗဟုလံ မနသိ ကရောန္တဿ ဝါတေန တံ ဌာနံ အဗ္ဘာဟတံ ဝိယ၊ မေဒေန ပူရိတံ ဝိယ စ ဟောတိ၊ တထာ ဥပဋ္ဌာတိ။ နီဟရတော ဖုဋ္ဌောကာသံ ¶ မုဉ္စိတွာ၊ တထာ ပန နီဟရတော ဝါတဿ ဂတိသမန္နေသနမုခေန နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တံ ဝိဓာဝတီတိ အာဟ ‘‘ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတီ’’တိ။

ဧတန္တိ ဧတံ အဿာသပဿာသဇာတံ။

၂၂၄။ အနုဂမနန္တိ ပဝတ္တပဝတ္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သတိယာ အနု အနု ပဝတ္တနံ အနုဂစ္ဆနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေနာ’’တိ။ နာဘိ အာဒိ တတ္ထ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ဟိ ဣဓ အာဒိစိန္တာ၊ န ဥပ္ပတ္တိမတ္တဝသေန။ တထာ ဟိ တေ နာဘိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နာသိကဂ္ဂါ သဗ္ဗတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝ။ ယတ္ထ ယတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ ဓမ္မာနံ ဂမနာဘာဝတော။ ယထာပစ္စယံ ပန ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယံ ¶ ဂတိသမညာ။ ဟဒယံ မဇ္ဈန္တိ ဟဒယသမီပံ တဿ ဥပရိဘာဂေါ မဇ္ဈံ။ နာသိကဂ္ဂံ ပရိယောသာနန္တိ နာသိကဋ္ဌာနံ တဿ ပရိယောသာနံ အဿာသပဿာသသမညာယ တဒဝဓိဘာဝတော။ တထာ ဟေတေ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န စ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ သမ္ဘဝေါ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ အာဒီ’’တိ။ ပဝိသနနိက္ခမနပရိယာယော ပန တံသဒိသဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိက္ခေပဂတန္တိ ဝိက္ခေပံ ဥပဂတံ၊ ဝိက္ခိတ္တံ အသမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ သာရဒ္ဓါယာတိ သဒရထဘာဝါယ။ ဣဉ္ဇနာယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ စလနာယ။

ဝိက္ခေပဂတေန စိတ္တေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ဝါ။ သာရဒ္ဓါတိ သဒရထာ။ ဣဉ္ဇိတာတိ ဣဉ္ဇနကာ စလနကာ။ တထာ ဖန္ဒိတာ။

အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနာတိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန န မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကရောန္တေန ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထီတိ ဂဏနာယ၊ အနုဗန္ဓနာယ စ ဝိနာ ယထာက္ကမံ ကေဝလံ ဖုသနာဝသေန၊ ဌပနာဝသေန စ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရော နတ္ထိ။ နနု ဖုသနာယ ဝိနာ ဌပနာယ ဝိယ၊ ဖုသနာယ ဝိနာ ဂဏနာယပိ မနသိကာရော နတ္ထိယေဝ? ယဒိပိ နတ္ထိ၊ ဂဏနာ ပန ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ မူလဘာဝတော ပဓာနဘာဝေန ¶ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ အနုဗန္ဓနာ ဌပနာယ၊ တာယ ဝိနာ ဌပနာယ အသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သတိပိ ဖုသနာယ နာနန္တရိကဘာဝေ ဂဏနာနုဗန္ဓနာ ဧဝ မူလဘာဝတော ပဓာနဘာဝေန ဂဟေတွာ ဣတရာသံ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ တာ ကသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ ဝိသုံ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏေန္တော’’တိ ဣမိနာ ဂဏနာယ ဖုသနာ အင်္ဂန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ တတ္ထေဝါတိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ။ တေတိ အဿာသပဿာသေ။ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တောတိ ဂဏနာဝီထိံ အနုဂန္တွာ သတိယာ နိဗန္ဓန္တော၊ ဖုဋ္ဌောကာသေယေဝ တေ နိရန္တရံ ဥပဓာရေန္တောတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာဝသေန စိတ္တံ ဌပေန္တောတိ ယထာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယထာဥပဋ္ဌိတေ နိမိတ္တေ စိတ္တံ ဌပေန္တော သမာဒဟန္တော။ အနုဗန္ဓနာယ စာတိအာဒီသု အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ သွာယမတ္ထောတိ ယွာယံ ‘‘ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ဂဏေန္တော၊ တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ ¶ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော’’တိ စ ဝုတ္တော၊ သော အယမတ္ထော။ ယာ အစ္စန္တာယ န မိနောတိ န ဝိနိစ္ဆိနာတိ၊ သာ မာနဿ သမီပေတိ ဥပမာ ယထာ ‘‘ဂေါဏော ဝိယ ဂဝယော’’တိ။

၂၂၅။ ပင်္ဂုဠောတိ ပီဌသပ္ပီ။ ဒေါလာ ပေခေါလော။ ကီဠတန္တိ ကီဠန္တာနံ။ မာတာပုတ္တာနန္တိ အတ္တနော ဘရိယာယ၊ ပုတ္တဿ စ။ ဥဘော ကောဋိယောတိ အာဂစ္ဆန္တဿ ပုရိမကောဋိံ၊ ဂစ္ဆန္တဿ ပစ္ဆိမကောဋိန္တိ ဒွေပိ ကောဋိယော။ မဇ္ဈန္တိ ဒေါလာဖလကဿေဝ မဇ္ဈံ။ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘော ဝိယာတိ ဥပနိဗန္ဓနထမ္ဘော၊ နာသိကဂ္ဂံ၊ မုခနိမိတ္တံ ဝါ၊ တဿ မူလေ သမီပေ ဌတွာ။ ကထံ ဌတွာ? သတိယာ ဝသေန။ သတိဉှိ တတ္ထ သူပဋ္ဌိတံ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော တတ္ထ ဌိတော နာမ ဟောတိ၊ အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော။ နိမိတ္တေတိ နာသိကဂ္ဂါဒိနိမိတ္တေ။ သတိယာ နိသီဒန္တောတိ သတိဝသေန နိသီဒန္တော။ ‘‘သတိဉှိ တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဌာနေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ။

၂၂၆။ တေတိ ¶ နဂရဿ အန္တောဗဟိဂတာ မနုဿာ၊ တေသံ သင်္ဂဟာ စ ဟတ္ထဂတာ။

၂၂၇။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဥပမေယျတ္ထဒဿနတော ပဋ္ဌာယ။ ဂါထာယံ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တံ။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ န အာရမ္မဏံ၊ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အဇာနတော စ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တံ အဿာသော ပဿာသောတိ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိန္ဒန္တဿ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ နုပလဗ္ဘတီတိ န ဥပလဗ္ဘတိ န သိဇ္ဈတီတိ အယံ စောဒနာဂါထာယ အတ္ထော၊ ဒုတိယာ ပန ပရိဟာရဂါထာ သုဝိညေယျာဝ။

ကထန္တိ တာသံ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣမေ တယော ဓမ္မာတိအာဒီသု ပဒယောဇနာယ သဒ္ဓိံ အယမတ္ထနိဒ္ဒေသော – ဣမေ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ ကထံ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တိ၊ တထာပိ န စိမေ န စ ဣမေ တယော ဓမ္မာ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ ကထံ န စ ဟောန္တိ အဝိဒိတာ? တေသဉှိ အဝိဒိတတ္တေ စိတ္တဉ္စ ကထံ ဝိက္ခေပံ န ဂစ္ဆတိ၊ ပဓာနဉ္စ ဘာဝနာယ နိပ္ဖာဒကံ ဝီရိယဉ္စ ကထံ ပညာယတိ၊ နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘကံ သမ္မဒေဝ သမာဓာနာဝဟံ ဘာဝနာနုယောဂသင်္ခါတံ ပယောဂဉ္စ ယောဂီ ကထံ သာဓေတိ၊ ဥပရူပရိ လောကိယလောကုတ္တရဉ္စ ဝိသေသံ ကထမဓိဂစ္ဆတီတိ။

ဣဒါနိ ¶ တမတ္ထံ ကကစူပမာယ သာဓေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘူမိဘာဂဿ ဝိသမတာယ စဉ္စလေ ရုက္ခေ ဆေဒနကိရိယာ န သုကရာ သိယာ၊ တထာ စ သတိ ကကစဒန္တဂတိ ဒုဗ္ဗိညေယျာတိ အာဟ ‘‘သမေ ဘူမိဘာဂေ’’တိ။ ကကစေနာတိ ခုဒ္ဒကေန ခရပတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသော’’တိ။ ဖုဋ္ဌကကစဒန္တာနန္တိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌကကစဒန္တာနံ ဝသေန။ တေန ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပုရိသဿ သတိယာ ဥပဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န အာဂတေ ဝါ ဂတေ ဝါ ကကစဒန္တေ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ ကကစဿ အာကဍ္ဎနကာလေ ပုရိသာဘိမုခံ ပဝတ္တာ အာဂတာ။ ပေလ္လနကာလေ တတော ဝိဂတာ ‘‘ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ န စ အာဂတာ ဝါ ဂတာ ဝါ ကကစဒန္တာ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ သဗ္ဗတ္ထ သတိယာ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဆိန္ဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အဖုသိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ၊ အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ကကစဒန္တာနံ အဘာဝတော။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခဿ ဆေဒနဝီရိယံ ¶ ။ ပယောဂန္တိ တဿေဝ ဆေဒနကိရိယံ။ ဝိသေသန္တိ အနေကဘာဝါပါဒနံ၊ တေန စ သာဓေတဗ္ဗံ ပယောဇနဝိသေသံ။

ယထာ ရုက္ခောတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဥပနိဗန္ဓတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဧတာယာတိ သတိ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ၊ တဿာ အဿာသပဿာသာနံ သလ္လက္ခဏဿ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တံ၊ နာသိကဂ္ဂံ၊ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာပိ သော ပုရိသော ကကစေန ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တော အာဂတဂတေ ကကစဒန္တေ အမနသိကရောန္တောပိ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ သတိယာ ဥပဋ္ဌပနေန အာဂတဂတေ ကကစဒန္တေ ဇာနာတိ၊ သုတ္တပဒဉ္စ အဝိရဇ္ဈန္တော အတ္ထကိစ္စံ သာဓေတိ၊ ဧဝမေဝ။ နာသိကဂ္ဂေ မုခနိမိတ္တေတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ ဣတရော မုခံ ဒသနံ နိမီယတိ ဆာဒီယတိ ဧတေနာတိ မုခနိမိတ္တန္တိ လဒ္ဓနာမေ ဥတ္တရောဋ္ဌေ။

ဣဒံ ပဓာနန္တိ ယေန ဝီရိယာရမ္ဘေန အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ယောဂိနော ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနန္တိ ဖလေန ဟေတုံ ဒဿေတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသဘူတာနိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမန္တီတိ တတော ဧဝ ကာမဝိတက္ကာဒယော မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ဝိတက္ကဝူပသမာပဒေသေန ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနမဓိဂမမာဟ။ အယံ ပယောဂေါတိ အယံ ဈာနာဓိဂမဿ ဟေတုဘူတော ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေါ ပယောဂေါ။ သံယောဇနာ ပဟီယန္တီတိ ဒသပိ သံယောဇနာနိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီ ဟောန္တီတိ တထာ သတ္တပိ အနုသယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဘင်္ဂမတ္တဿပိ အနဝသေသတော ဝိဂတန္တာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ သံယောဇနပ္ပဟာနံ နာမ အနုသယနိရောဓေနေဝ ဟောတိ၊ ပဟီနေသု စ ¶ သံယောဇနေသု အနုသယာနံ လေသောပိ န ဘဝိဿတီတိ စ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သံယောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဝိသေသောတိ ဣမံ သမာဓိံ နိဿာယ အနုက္ကမေန လဗ္ဘမာနော အယံ သံယောဇနပ္ပဟာနာဒိကော ဣမဿ သမာဓိဿ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။

ယဿာတိ ယေန။ အနုပုဗ္ဗန္တိ အနုက္ကမေန။ ပရိစိတာတိ ပရိစိဏ္ဏာ။ အယံ ဟေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – အာနာပါနဿတိ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒေသိတာ ¶ ၊ တထေဝ ယေန ဒီဃရဿပဇာနနာဒိဝိဓိနာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ သုဋ္ဌု ဘာဝိတာ၊ တတော ဧဝ ပရိပုဏ္ဏာ သောဠသန္နံ ဝတ္ထူနံ ပါရိပူရိယာ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ သော ဘိက္ခု ဣမံ အတ္တနော ခန္ဓာဒိလောကံ ပညောဘာသေန ပဘာသေတိ။ ယထာ ကိံ အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ အဗ္ဘုပက္ကိလေသဝိမုတ္တော စန္ဒိမာ တာရကရာဇာ ဝိယာတိ။

ဣဓာတိ ကကစူပမာယံ။ အဿာတိ ယောဂိနော။ ဣဓာတိ ဝါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ အဿာတိ ဥပမာဘူတဿ ကကစဿ။ အာဂတဂတဝသေန ယထာ တဿ ပုရိသဿ အမနသိကာရော၊ ဧဝံ အဿာသပဿာသာနံ အာဂတဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနံ။

၂၂၈။ နိမိတ္တန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ အပ္ပနာဝိတက္ကာဒိအဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရာဒီတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ နိပ္ပရိယာယေန ဝိတက္ကဿ အပ္ပနာဘာဝတော။ သော ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တံသမ္ပယောဂတော ဝါ ယသ္မာ ဈာနံ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော၊ ဈာနင်္ဂေသု စ သမာဓိ ပဓာနံ၊ တသ္မာ တံ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုက္ကမတော…ပေ… လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကော ဂန္ထော ပရိဟီနော။

သာရဒ္ဓကာယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ။ ဩနမတိ ပဋ္ဋိကာဒီနံ ပလမ္ဗနေန။ ဝိကူဇတီတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ ဂတ္တာနိသဒကပ္ပရာဒီနံ သန္ဓိဋ္ဌာနေသု ဝလိံ ဂဏှာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝလိတံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သာရဒ္ဓကာယော ဂရုကော ဟောတီတိ ကာယဒရထဝူပသမေန သဒ္ဓိံ သိဇ္ဈမာနော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓော ဗျတိရေကမုခေန တဿ သာဓနံ ဝိယ ဝုတ္တော။ ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေနာတိ အနွယဝသေန တဒတ္ထသာဓနံ။ တတ္ထ ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေတိ စိတ္တဇရူပါနံ လဟုမုဒုကမ္မညဘာဝေန ယော သေသတိသန္တတိရူပါနမ္ပိ လဟုအာဒိဘာဝေါ၊ သော ဣဓ ကာယဿ လဟုဘာဝေါတိ ¶ အဓိပ္ပေတော။ သွာယံ ယသ္မာ စိတ္တဿ လဟုအာဒိဘာဝေန ဝိနာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတီ’’တိ။

ဩဠာရိကေ ¶ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမ္ပိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တဿ ကာယသင်္ခါရဿ ဝိစယနဝိဓိံ ဒဿေတုံ အာနီတံ။

၂၂၉။ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနီတိ ဘာဝနာဗလေန ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပါကဋာနိ ဟောန္တိ။ ဒေသတောတိ ပကတိယာ ဖုသနဒေသတော၊ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ဖုသနဝသေန ဥပဓာရိတဋ္ဌာနတော။

‘‘ကတ္ထ နတ္ထီ’’တိ ဌာနဝသေန၊ ‘‘ကဿ နတ္ထီ’’တိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝီမံသိယမာနမတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အန္တောမာတုကုစ္ဆိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂဿ ပုဂ္ဂလဿ နိရုဒ္ဓါကာသတာယ အဿာသပဿာသာ န ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ။ ယထာ မတာနံ သမုဋ္ဌာပကစိတ္တာဘာဝတော၊ ဧဝံ အသညီဘူတာနံ မုစ္ဆာပရေတာနံ၊ အသညီသု ဝါ ဇာတာနံ၊ တထာ နိရောဓသမာပန္နာနံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ပန ဓမ္မတာဝသေနေဝ နေသံ အနုပ္ပဇ္ဇနံ၊ တထာ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အနုပုဗ္ဗတော သုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နဿ၊ ရူပဘဝေ ရူပါနံ ဘဝင်္ဂဿ စ သုခုမဘာဝတော ရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နတ္ထီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ ပရိယေသတောတိ အဓိပ္ပာယော၊ ယထာဝုတ္တသတ္တဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တဿ အဿာသပဿာသာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော။ ပကတိဖုဋ္ဌဝသေနာတိ ပကတိယာ ဖုသနဋ္ဌာနဝသေန။ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗန္တိ သတိယာ တတ္ထ တတ္ထ သုခပ္ပဝတ္တနတ္ထံ ထိရတရသဉ္ဇာနနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ ဟိ သတိ။ ဣမမေဝါတိ ဣမံ ဧဝ အနုပဋ္ဌဟန္တဿ ကာယသင်္ခါရဿ ကဏ္ဋကုဋ္ဌာပနနယေန ဥပဋ္ဌာပနဝိဓိမေဝ။ အတ္ထဝသန္တိ ဟေတုံ။ အတ္ထောတိ ဟိ ဖလံ၊ သော ယဿ ဝသေန ပဝတ္တတိ၊ သော အတ္ထဝသောတိ။ မုဋ္ဌဿတိဿာတိ ဝိနဋ္ဌဿတိဿ။ အသမ္ပဇာနဿာတိ သမ္ပဇညရဟိတဿ၊ ဘာဝေန္တဿ အနုက္ကမေန အနုပဋ္ဌဟန္တေ အဿာသပဿာသေ ဝီမံသိတွာ ‘‘ဣမေ တေ’’တိ ဥပဓာရေတုံ၊ သမ္မဒေဝ ပဇာနိတုဉ္စ သမတ္ထာဟိ သတိပညာဟိ ဝိရဟိတဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၃၀။ ဣတော အညံ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ။ သာ စဿ ဂရုကတာ ဘာဝနာယ သုဒုက္ကရဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂရုကဘာဝန’’န္တိ။ ဥပရူပရိ ¶ သန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗလဝတီ သုဝိသဒါ သူရာ စ သတိပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ သုခုမဿ နာမ အတ္ထဿ သာဓနေနာပိ သုခုမေနေဝ ¶ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ အနုပဋ္ဌဟန္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ ပရိယေသနုပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘တာဟိ စ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂေါစရမုခေတိ ဂေါစရာဘိမုခေ။ အနုပဒန္တိ ပဒါနုပဒံ။ စရိတွာတိ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ ဥပနိဗန္ဓနာနိမိတ္တသညိတဋ္ဌာနေ။ ယောဇေတွာတိ မနသိကာရေန ယောဇေတွာ။ သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာတိ ဝါ ဝုတ္တမေဝတ္ထမာဟ ‘‘တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ’’တိ။ န ဟိ ဥပမေယျေ ဗန္ဓနယောဇနဋ္ဌာနာနိ ဝိသုံ လဗ္ဘန္တိ။

၂၃၁။ နိမိတ္တန္တိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ ဟိ ဣဓ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တူလပိစုအာဒိဥပမတ္တယံ ဥဂ္ဂဟေ ယုဇ္ဇတိ၊ သေသံ ဥဘယတ္ထ။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ အာစရိယာ။

တာရကရူပံ ဝိယာတိ တာရကာယ ပဘာရူပံ ဝိယ။ မဏိဂုဠိကာဒိဥပမာ ပဋိဘာဂေ ဝဋ္ဋန္တိ။ ကထံ ပနေတံ ဧကံယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနေကာကာရတော ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘တဉ္စ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ သုတ္တန္တန္တိ ဧကံ သုတ္တံ။ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝေန အဝိစ္ဆေဒံ၊ မဟာဝိသယတဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယာ’’တိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သမန္တဘဒ္ဒကံ သုတ္တံ သဗ္ဗဘာဂမနောဟရာ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လာ ဝနဃဋာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆)။ နာနာနုသန္ဓိကံ နာနာပေယျာလံ ဝိဝိဓနယနိပုဏံ ဗဟုဝိဓကမ္မဋ္ဌာနမုခသုတ္တန္တံ အတ္ထိကေဟိ သက္ကစ္စံ သမုပဇီဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီတစ္ဆာယော…ပေ… ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ သညာနာနတာယာတိ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေဝ ပဝတ္တသညာနံ နာနာဝိဓဘာဝတော။

ဣမေ တယော ဓမ္မာတိ အဿာသော၊ ပဿာသော၊ နိမိတ္တန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ။ နတ္ထီတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန မနသိကာတဗ္ဗဘာဝေန နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘန္တိ။ န စ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရမ္ပိ န ပါပုဏာတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယဿ ပနာတိ ဝိဇ္ဇမာနပက္ခော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ သမတ္ထနတ္ထံ ကကစူပမာယံ အာဂတာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိကာ ဂါထာ ပစ္စာနီတာ။

၂၃၂။ နိမိတ္တေတိ ¶ ¶ ယထာဝုတ္တေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ ဧဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဧဝံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘နိမိတ္တံ နာမ ဒုက္ကရံ ဥပ္ပာဒေတုံ၊ တယိဒံ လဒ္ဓံ၊ ဟန္ဒာဟံ ဒါနိ ယဒါ ဝါ တဒါ ဝါ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝိသီဒေယျာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ နိမိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပန္နံ၊ အဘဗ္ဗော မညေ ဝိသေသဿာ’’တိ ဝိသာဒံ အာပဇ္ဇေယျ။

‘‘ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီတိ ပဋိပန္နဿ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကထံ သင်္ကောစာပတ္တိ၊ ဘိယျောသော မတ္တာယ ဥဿာဟမေဝ ကရေယျာတိ ‘‘နိမိတ္တမိဒံ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ အာဟု။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဘာဝနာစိတ္တဿ ဌပနေန။ ဣတော ပဘုတီတိ ဣတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ။ ပုဗ္ဗေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၄)၊ တတ္ထ အနုဗန္ဓနံ၊ ဖုသနဉ္စ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတီတိ ဌပနာဝသေနေဝ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ပေါရာဏေဟိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ‘‘နိမိတ္တေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နိမိတ္တေတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ဌပယံ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ ဌပေန္တော၊ ဌပနာဝသေန မနသိ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ နာနာကာရန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၆၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ နာနာကာရံ။ အာကာရသာမညဝသေန ဟေတံ ဧကဝစနံ။ ဝိဘာဝယန္တိ ဝိဘာဝေန္တော အန္တရဓာပေန္တော။ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တေ အာကာရာ အမနသိကရောတော အန္တရဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသေတိ အဿာသပဿာသေ ယော နာနာကာရော၊ တံ ဝိဘာဝယံ၊ အဿာသပဿာသသမ္ဘူတေ ဝါ နိမိတ္တေ။ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီတိ တာယ ဧဝ ဌပနာယ အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ၊ အပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘ဝိဘာဝယန္တိ ဝိဘာဝေန္တော ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ယုဇ္ဇေယျ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရော ယောဂီ အဿာသပဿာသေ နာနာကာရံ ဝိဘာဝေန္တော နာနာကာရတော တေ ပဇာနန္တော ဝိဒိတေ ပါကဋေ ကရောန္တော၊ နာနာကာရံ ဝါ ဩဠာရိကောဠာရိကေ ပဿမ္ဘေန္တော ဝူပသမေန္တော တတ္ထ ယံ လဒ္ဓံ နိမိတ္တံ၊ တသ္မိံ စိတ္တံ ဌပေန္တော အနုက္ကမေန သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတိ အပ္ပေတီတိ။

ဝဏ္ဏတောတိ ¶ ပိစုပိဏ္ဍတာရကရူပါဒီသု ဝိယ ဥပဋ္ဌိတဝဏ္ဏတော။ လက္ခဏတောတိ ခရဘာဝါဒိသဘာဝတော၊ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတော ဝါ။ ရက္ခိတဗ္ဗံ တံ နိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နိမိတ္တဿ ¶ ရက္ခဏံ နာမ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓဿ ဥပစာရဈာနဿ ရက္ခဏေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဂမယိတွာ’’တိ။

၂၃၃။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ကာယာနုပဿနာယံ။ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမောတိ အဓိဂန္တုကာမော၊ သမာပဇ္ဇိတုကာမော စ၊ တတ္ထ သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန အဓိဂန္တုကာမော၊ သလ္လက္ခဏာဝသေန သမာပဇ္ဇိတုကာမောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတီတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ဟီတိအာဒိ ကာယဿ၊ စိတ္တဿ စ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယဘာဝဒဿနံ။ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာတိ ကမ္မာရာနံ ဥက္ကာယံ အဂ္ဂိဓမနဘသ္တာ။ ဓမမာနာယာတိ ဓမယန္တိယာ၊ ဝါတံ ဂါဟာပေန္တိယာတိ အတ္ထော။ တဇ္ဇန္တိ တဒနုရူပံ။ ဧဝမေဝါတိ ဧတ္ထ ကမ္မာရဂဂ္ဂရီ ဝိယ ကရဇကာယော၊ ဝါယာမော ဝိယ စိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ၊ ကရဇကာယံ ပန ဝိနာ တေသံ အပ္ပဝတ္တနတော ‘‘ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဿာတိ နာမရူပဿ။ ပစ္စယံ ပရိယေသတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) အဝိဇ္ဇာဒိကံ ပစ္စယံ ဝီမံသတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ကင်္ခံ ဝိတရတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ သောဠသဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အတိက္ကမတိ ပဇဟတိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၇၊ ၃၆၁၊ ၃။၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၁) အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကလာပသမ္မသနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိပရိယာပန္နာယ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ။ ဩဘာသာဒယောတိ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပေက္ခာ ဥပဋ္ဌာနံ နိကန္တီတိ ဣမေ ဩဘာသာဒယော ဒသ။ ဥဒယံ ပဟာယာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဂဟိတံ သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တေသံ ဘင်္ဂဿေဝ အနုပဿနတော ဘင်္ဂါနုပဿနံ ဉာဏံ ပတွာ အာဒီနဝါနုပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော။ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဥပ္ပန္နဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဥပ္ပန္နေန မဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ¶ ဟိ အရိယော ဝိရဇ္ဇတိ ဝိမုစ္စတီတိ စ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ’’တိ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသသင်္ခါတဿ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗဿ ပဘေဒေန ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ ¶ ။ အရဟတော ဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဘာဝေန ဧကူနဝီသတိတာ။ အဿာတိ အာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။

၂၃၄။ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ ပဌမစတုက္ကဝသေန အဓိဂတဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန ဒေသိတတ္တာ။ တေသန္တိ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ။

ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိယာ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒနာသီလော၊ တဿာ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒေါ ဧတဿ အတ္ထိ၊ တံ ဝါ ပဋိ ပဋိ သမ္မဒေဝ ဝေဒယမာနော။ တတ္ထ ကာမံ သံဝေဒန-ဂ္ဂဟဏေနေဝ ပီတိယာ သက္ကစ္စံ ဝိဒိတဘာဝေါ ဗောဓိတော ဟောတိ၊ ယေဟိ ပန ပကာရေဟိ တဿာ သံဝေဒနံ ဣစ္ဆိတံ၊ တံ ဒဿေတုံ ပဋိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ‘‘ပဋိ ပဋိ သံဝေဒီတိ ပဋိသံဝေဒီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတီတိ ပီတိသဟဂတာနိ ဒွေ ပဌမဒုတိယဈာနာနိ ပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇတိ။ တဿာတိ တေန။ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတာ’’တိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တုအတ္ထေ ဧတံ သာမိဝစနံ။ သမာပတ္တိက္ခဏေတိ သမာပန္နက္ခဏေ။ ဈာနပဋိလာဘေနာတိ ဈာနေန သမင်္ဂိဘာဝေန။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏမုခေန၊ တဒါရမ္မဏဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နာမ သပ္ပပရိယေသနံ စရန္တေန တဿ အာသယေ ပဋိသံဝိဒိတေ သောပိ ပဋိသံဝိဒိတော ဂဟိတော ဧဝ ဟောတိ မန္တာဂဒဗလေန တဿ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ၊ ဧဝံ ပီတိယာ အာသယဘူတေ အာရမ္မဏေ ပဋိသံဝိဒိတေ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောတိ သလက္ခဏတော၊ သာမညတော စ တဿာ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာတိ။

ကထံ အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဝိပဿနာပညာယ တိက္ခဝိသဒပ္ပတ္တာယ ဝိသယတော ¶ ဒဿနက္ခဏေ။ လက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ ပီတိယာ သလက္ခဏဿ၊ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ယံ ဟိ ယဿ ဝိသေသတော၊ သာမညတော စ လက္ခဏံ၊ တသ္မိံ ဝိဒိတေ သော ယာထာဝတော ဝိဒိတော ဧဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ ¶ တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဧဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန သတောကာရိတာဒဿနဝသေန ပါဠိ အာဂတာ၊ ဣဓ ပီတိပဋိသံဝေဒိတာဝသေန၊ ပီတိပဋိသံဝေဒိတာ စ အတ္ထတော ဝိဘတ္တာ ဧဝ။ အပိစ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃဿ အဿာသဿ အာရမ္မဏဘူတဿ ဝသေန ပဇာနတော သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ဈာနပရိယာပန္နံ ‘‘အဝိက္ခေပေါ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတံ တံသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ ပဇာနတော။ ယထေဝ ဟိ အာရမ္မဏမုခေန ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အာရမ္မဏမုခေန ပဋိသံဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ ဒီဃံ အဿာသဝသေန ဈာနသမ္ပယုတ္တာ သတိ တဿ အာရမ္မဏေ ဥပဋ္ဌိတာ အာရမ္မဏမုခေန ဈာနေပိ ဥပဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သတိယာတိ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတာယ တာယ သတိယာ ယထာဝုတ္တေန တေန ဉာဏေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ အာရမ္မဏဿ တဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏာ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဒီဃံ ပဿာသဝသေနာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပဌမစတုက္ကဝသေန ဒဿိတံ ပီတိပဋိသံဝေဒနံ အာရမ္မဏတော၊ အသမ္မောဟတော စ ဝိဘာဂသော ဒဿေတုံ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇတောတိ ဈာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ။ သာ ပီတီတိ သာ ဈာနပရိယာပန္နာ ပီတိ။ ဇာနတောတိ သမာပန္နက္ခဏေ အာရမ္မဏမုခေန ဇာနတော။ တဿ သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဿတောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဿန္တဿ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟတောတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဝေလံ ဈာနသမင်္ဂီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဈာနစိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဝသီဘာဝါနံ ဝသေန ဈာနဿ ပဇာနနမုခေန အာရမ္မဏတော ပီတိယာ ပဋိသံဝေဒနာ ဒဿိတာ။

ဣဒါနိ ¶ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဈာနံ၊ ဝိပဿနာ စ သိဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဈာနပရိယာပန္နာနံ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂပရိယာပန္နာနဉ္စ သဒ္ဓါဒီနံ ဝသေန ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိမုစ္စတောတိ သဒ္ဒဟန္တဿ၊ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိညေယျန္တိ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အဘိဇာနတောတိ ဝိပဿနာပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနတော။ ပရိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ တီရဏပရိညာယ၊ မဂ္ဂပညာယ စ ပရိဇာနတော။ ပဟာတဗ္ဗန္တိ သမုဒယသစ္စံ ပဟာနပရိညာယ၊ မဂ္ဂပညာယ စ ပဇဟတော။ ဘာဝယတော သစ္ဆိကရောတော ဘာဝေတဗ္ဗံ မဂ္ဂသစ္စံ ¶ ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓသစ္စံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ပီတိယာ ဧဝ ဝသေန အဘိညေယျာဒီနိ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ ဈာနာဒိသမုဒါယံ ဥဒ္ဓရိတွာ တတော ပီတိယာ နိဒ္ဓါရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ပဌမစတုက္ကဝသေန အာရမ္မဏတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘အာဝဇ္ဇတော’’တိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ ‘‘အဘိညေယျံ အဘိဇာနတော’’တိအာဒီဟိ ပန အသမ္မောဟတော။ ‘‘သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတော’’တိအာဒီဟိ ဥဘယထာပီတိ သင်္ခေပတော သမထဝသေန အာရမ္မဏတော၊ ဝိပဿနာဝသေန အသမ္မောဟတော ပီတိပဋိသံဝေဒနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေဒနာနုပဿနာယံ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဂဟိတာ၊ န သရူပတော ဧဝါတိ? ဘူမိဝိဘာဂါဒိဝသေန ဝေဒနံ ဘိန္ဒိတွာ စတုဓာ ဝေဒနာနုပဿနံ ဒဿေတုံ။ အပိစ ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ပီတိယာ ဩဠာရိကတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တသုခံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပီတိသီသေန ဒဿေတိ။

ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနီတိ ‘‘သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ’’တိ ပဒါနိ ပီတိပဋိသံဝေဒိပဒေ အာဂတနယေနေဝ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သက္ကာ ဟိ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ သုခပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ၊ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော’’တိအာဒိနာ ပီတိဋ္ဌာနေ သုခါဒိပဒါနိ ပက္ခိပိတွာ ‘‘သုခသဟဂတာနိ တီဏိ ဈာနာနိ၊ စတ္တာရိ ဝါ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထံ ဝိညာတုံ။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဝေဒနာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သညာ ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ခန္ဓာ’’တိ။ ဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရသမ္မသနဝသေန ဝိပဿနာယ ဘူမိဒဿနတ္ထံ ‘‘သုခန္တိ ဒွေ သုခါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ သမထေ ကာယိကသုခါဘာဝတော။ သောတိ သော ပဿမ္ဘနပရိယာယေန ဝုတ္တော နိရောဓော။ ‘‘ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀) ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကာယသင်္ခါရဝသေန အာဂတော၊ ဣဓ စိတ္တသင်္ခါရဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

ဧဝံ စိတ္တသင်္ခါရဿ ပဿမ္ဘနံ အတိဒေသေန ဒဿေတွာ ယဒညံ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပီတိပဒေတိ ‘‘ပီတိပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိနာ ဒေသိတကောဋ္ဌာသေ။ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ပီတိအပဒေသေန တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ န ပီတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရ’’န္တိ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံယုတ္တေသု ဒွီသု ပဒေသု။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ ¶ နာမရူပ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ဥဒါ။ ၁) ဝစနတော စိတ္တေန ပဋိဗဒ္ဓါတိ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ။ တတော ဧဝ ကာမံ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ၊ သညာဝေဒနာဒယော၊ ဣဓ ပန ဥပလက္ခဏမတ္တံ သညာ ဝေဒနာဝ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ’’တိ။

၂၃၅။ စိတ္တပဋိသံဝေဒီတိ ဧတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ စိတ္တပဋိသံဝေဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော၊ အသမ္မောဟတော စ။ ကထံ အာရမ္မဏတော? စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေနာတိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဗ္ဗံ သုဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝေဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စိတ္တံ မောဒေန္တောတိ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ မောဒယမာနော၊ တံ ဝါ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တံ ဝိပဿနာစိတ္တံ တာယ ဧဝ အာရမ္မဏဘူတာယ ပီတိယာ မောဒယမာနော။ ပမောဒေန္တောတိအာဒီနိ ပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ ပီတိပရိယာယဘာဝတော။

သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတီတိ ဈာနစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာယ ဩဒဂျလက္ခဏာယ ဈာနပီတိယာ တမေဝ ဈာနစိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန စေဝ ဈာနပစ္စယဝသေန စ ပရိဗြူဟေန္တော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ပါပေန္တော အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ စ။ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ¶ ဥဠာရံ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဝိပဿနာစိတ္တံ တာယ ဧဝ အာရမ္မဏဘူတာယ ပီတိယာ ယောဂါဝစရော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ပါပေန္တော ‘‘အာမောဒေတိ ပမောဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမံ ဌပေန္တောတိ ယထာ ဤသကမ္ပိ လီနပက္ခံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခဉ္စ အနုပဂမ္မ အနောနတံ အနုန္နတံ ယထာ ဣန္ဒြိယာနံ သမတ္တပဋိပတ္တိယာ အဝိသမံ၊ သမာဓိဿ ဝါ ဥက္ကံသဂမနေန အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ဌိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အပ္ပနာဝသေန ဌပေန္တော။ လက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ အနိစ္စာဒိကဿ လက္ခဏဿ ပဋိ ပဋိ ဝိဇ္ဈနေန ခဏေ ခဏေ အဝဗောဓေန။ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ခဏမတ္တဋ္ဌိတိကော သမာဓိ။ သောပိ ဟိ အာရမ္မဏေ နိရန္တရံ ဧကာကာရေန ပဝတ္တမာနော ပဋိပက္ခေန အနဘိဘူတော အပ္ပိတော ဝိယ စိတ္တံ နိစ္စလံ ဌပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။

မောစေန္တောတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ဝိဝေစေန္တော ဝိသုံ ကရောန္တော၊ နီဝရဏာနိ ပဇဟန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာက္ခဏေ။ ဘင်္ဂေါ ဟိ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋိ၊ တသ္မာ ¶ တာယ ဘင်္ဂါနုပဿကော ယောဂါဝစရော စိတ္တမုခေန သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ အနိစ္စတော ပဿတိ၊ နော နိစ္စတော။ အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ၊ ဒုက္ခဿ စ အနတ္တကတ္တာ တဒေဝ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ နော သုခတော။ အနတ္တတော အနုပဿတိ၊ နော အတ္တတော။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ န တံ ရဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဘင်္ဂဒဿနာနုသာရေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ သင်္ခါရဂတေ ဒိဋ္ဌေ တသ္မိံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နော နန္ဒတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ၊ နော ရဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော လောကိယေနေဝ တာဝ ဉာဏေန ရာဂံ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ၊ နာဿ သမုဒယံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သော ဧဝံ ဝိရတ္တော ယထာ ဒိဋ္ဌံ သင်္ခါရဂတံ၊ တထာ အဒိဋ္ဌံ အတ္တနော ဉာဏေန နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ။ နိရောဓမေဝဿ မနသိကရောတိ၊ နော သမုဒယန္တိ အတ္ထော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အယဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ယောဂါဝစရော ဝုတ္တနယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော ¶ …ပေ… ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စာ’’တိ။

တတ္ထ အနိစ္စဿ၊ အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ ဧတံ နာမံ။ နိစ္စသညာတောတိ သင်္ခတဓမ္မေ ‘‘နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာသညာယ။ သညာသီသေန စိတ္တဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သုခသညာဒီသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိတောတိ သပ္ပီတိကတဏှာတော။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ တထာ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂတော မောစေန္တော’’တိ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ယထာ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ မုဉ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒယတော မောစေန္တော’’တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ အာဒါနတောတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏတော၊ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၃၆။ အနိစ္စန္တိ ¶ အနုပဿီ၊ အနိစ္စဿ ဝါ အနုပဿနသီလော အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ ကိံ ပနေတံ အနိစ္စံ၊ ကထံ ဝါ အနိစ္စံ၊ ကာ ဝါ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ကဿ ဝါ အနိစ္စာနုပဿနာတိ စတုက္ကံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ နိစ္စံ နာမ ဓုဝံ သဿတံ ယထာ တံ နိဗ္ဗာနံ၊ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တံ၊ အတ္ထတော သင်္ခတာ ဓမ္မာတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ’’တိ၊ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တသဗ္ဘာဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနံ အဟုတွာ သမ္ဘဝေါ အတ္တလာဘော ဥပ္ပာဒေါ။ ဥပ္ပန္နာနံ တေသံ ခဏနိရောဓော ဝိနာသော ဝယော။ ဇရာယ အညထာဘာဝေါ အညထတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာယ ဘင်္ဂါဝတ္ထာယံ ဝတ္ထုဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဌိတိသင်္ခါတာယ ဘင်္ဂါဘိမုခါဝတ္ထာယမ္ပိ ဝတ္ထုဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ယတ္ထ ဇရာဝေါဟာရော။ တသ္မာ ဧကဿာပိ ဓမ္မဿ ဇရာ ယုဇ္ဇတိ၊ ယာ ခဏိကဇရာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကံသေန စ ဥပ္ပာဒဘင်္ဂါဝတ္ထာသု ဝတ္ထုနော အဘေဒေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အညထာ ‘‘အညော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ အာပဇ္ဇေယျ ¶ ။ တယိမံ ခဏိကဇရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညထတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ကထယိဿာမ။

ယဿ လက္ခဏတ္တယဿ ဘာဝါ ခန္ဓေသု အနိစ္စသမညာ၊ တသ္မိံ လက္ခဏတ္တယေ အနိစ္စတာသမညာတိ ‘‘အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဝိသေသတော ဓမ္မာနံ ခဏိကနိရောဓေ အနိစ္စတာဝေါဟာရောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒပုဗ္ဗကတ္တာ အဘာဝဿ ဟုတွာဂဟဏံ။ တေန ပါကဘာဝပုဗ္ဗကတ္တံ ဝိနာသဘာဝဿ ဒဿေတိ။ တေနေဝါကာရေနာတိ နိဗ္ဗတ္တနာကာရေနေဝ။ ခဏဘင်္ဂေနာတိ ခဏိကနိရောဓေန။ တဿာ အနိစ္စတာယာတိ ခဏိကဘင်္ဂသင်္ခါတာယ အနိစ္စတာယ။ တာယ အနုပဿနာယာတိ ယထာဝုတ္တာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ။ သမန္နာဂတောတိ သမင်္ဂိဘူတော ယောဂါဝစရော။

ခယော သင်္ခါရာနံ ဝိနာသော၊ ဝိရဇ္ဇနံ တေသံယေဝ ဝိလုဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ၊ ခယော ဧဝ ဝိရာဂေါ ခယဝိရာဂေါ၊ ခဏိကနိရောဓော။ အစ္စန္တမေတ္ထ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ သင်္ခါရာ ဝိရဇ္ဇန္တိ နိရုဇ္ဈန္တီတိ အစ္စန္တဝိရာဂေါ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘ခယဝိရာဂေါ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ၊ အစ္စန္တဝိရာဂေါ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တဒုဘယဝသေန ပဝတ္တာတိ ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ဝိပဿနာယ၊ အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန မဂ္ဂဿ ပဝတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏတော ဝါ ဝိပဿနာယ ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ¶ ပဝတ္တိ၊ တန္နိန္နဘာဝတော အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန၊ မဂ္ဂဿ ပန အသမ္မောဟတော ခယဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန၊ အာရမ္မဏတော အစ္စန္တဝိရာဂါနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ယသ္မာ ဝိရာဂါနုပဿီ-ပဒေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဒွေ နိရောဓာ ခယနိရောဓော စ အစ္စန္တနိရောဓော စာ’’တိ ဧဝမာဒိအတ္ထဝဏ္ဏနံ အတိဒိသတိ၊ တသ္မာ ဝိရာဂဋ္ဌာနေ နိရောဓပဒံ ပက္ခိပိတွာ ‘‘ခယော သင်္ခါရာနံ ဝိနာသော’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တနယေန တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဋိနိဿဇ္ဇနံ ပဟာတဗ္ဗဿ တဒင်္ဂဝသေန ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝါ ပရိစ္စဇနံ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ။ တထာ သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂဘူတေ ဝိသင်္ခါရေ အတ္တနော နိဿဇ္ဇနံ၊ တန္နိန္နတာယ ဝါ တဒါရမ္မဏတာယ ဝါ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနံ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ။

တဒင်္ဂဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာ တာဝ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန နိစ္စသညံ ပရိစ္စဇတိ၊ ပရိစ္စဇန္တီ စ တထာ အပ္ပဝတ္တိယံ ယေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဂဟဏဝသေန ကိလေသာ၊ တမ္မူလကာ အဘိသင်္ခါရာ၊ တဒုဘယမူလကာ စ ဝိပါကက္ခန္ဓာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန ပရိစ္စဇတိ၊ တထာ ဒုက္ခသညာဒယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ ဟိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတီ’’တိ။

သင်္ခတဒေါသဒဿနေနာတိ သင်္ခတေ တေဘူမကေ သင်္ခါရဂတေ အနိစ္စတာဒိဒေါသဒဿနေန။ နိစ္စာဒိဘာဝေန တဗ္ဗိပရီတေ။ တန္နိန္နတာယာတိ တဒဓိမုတ္တတာယ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အနုပဝိသတိ အနုပဝိသန္တံ ဝိယ ဟောတိ။ သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတီတိ မဂ္ဂေန ကိလေသေသု ပရိစ္စတ္တေသု အဝိပါကဓမ္မတာပါဒနေန အဘိသင်္ခါရာ၊ တမ္မူလကာ စ ခန္ဓာ အနုပ္ပတ္တိရဟဘာဝေန ပရိစ္စတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗေပိ တေ မဂ္ဂေါ ပရိစ္စဇတီတိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏဉ္စ။ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဟိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ အနု ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘အနုပဿနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သောဠသဝတ္ထုဝသေန စာတိ သောဠသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဝသေနာပိ ဝုစ္စမာနသန္တဘာဝါဒိဝသေနာပီတိ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝိတာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

၂၃၇။ အဿာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ။ ကာမဝိတက္ကာဒိဝိတက္ကုပစ္ဆေဒသမတ္ထတာယပိ မဟာနိသံသတာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယန္တိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဥစ္စာဝစေသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တိယေဝ ဣတော စိတော စ စိတ္တဿ ဝိဓာဝနံ။

ဝိဇ္ဇာ နာမ မဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တိ ဖလံ။ မူလဘာဝေါ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေါ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ပရိပူရေတိ ကာယာနုပဿနာဒီနံ စတုန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန တဿာ ဘာဝနာယ ပဝတ္တနတော။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနာ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာပါရိပူရိယာ အဘာဝတော။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပရိပူရေန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ တာသံ သိခါပ္ပတ္တိဘာဝတော။ စရိမကာနန္တိ အန္တိမကာနံ။

၂၃၈။ နိရောဓဝသေနာတိ ¶ နိရုဇ္ဈနဝသေန။ ဘဝစရိမကာတိ ဘဝဝသေန စရိမကာ နိဟီနဘဝပဝတ္တိနော။ တထာ ဈာနစရိမကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စုတိစရိမကာတိ စုတိယာ စရိမကာ စုတိက္ခဏပဝတ္တိနော သဗ္ဗပရိယောသာနကာ။ တသ္မာတိ တီသု ဘဝေသု နိဟီနေ ကာမဘဝေ ပဝတ္တနတော။ တေတိ အဿာသပဿာသာ။ ပုရတောတိ ဟေဋ္ဌာ။ ယသ္မာ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ရူပဓမ္မာနံ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝိဘာဝိတာ၊ တသ္မာ ‘‘သောဠသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စုတိစိတ္တဿ ပုရတောတိ ဝါ စုတိစိတ္တံ အဝဓိဘာဝေန ဂဟေတွာ တတော ဩရံ သောဠသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာဝ အဿာသပဿာသာနံ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

ဣမေ ကိရ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ပါကဋာ ဟောန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာနာပါနာရမ္မဏဿ သုဋ္ဌု ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စုတိစိတ္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အာယုအန္တရံ နာမ ဇီဝိတန္တရံ ဇီဝနက္ခဏာဝဓိ။ ဓမ္မတာယ ဧဝါတိ သဘာဝေနေဝ၊ ရုစိဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။

စန္ဒာလောကံ ဩလောကေတွာတိ ဇုဏှပက္ခေ ပဒေါသဝေလာယံ သမန္တတော အာသိဉ္စမာနခီရဓာရံ ဝိယ ဂဂနတလံ၊ ရဇတပတ္တသဒိသဝါလိကာသန္ထတဉ္စ ဘူမိဘာဂံ ဒိသွာ ‘‘ရမဏီယော ဝတာယံ ကာလော၊ ဒေသော စ မမ အဇ္ဈာသယသဒိသော၊ ကီဝ စိရံ နု ခေါ အယံ ဒုက္ခဘာရော ဝဟိတဗ္ဗော’’တိ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရေ ဥပဓာရေတွာ ပရိက္ခီဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ လေခံ ကတွာတိ စင်္ကမေ တိရိယံ လေခံ ကတွာ။

အနုယုဉ္ဇေထာတိ အနုယုဉ္ဇေယျ၊ ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဥပသမာနုဿတိကထာဝဏ္ဏနာ

၂၃၉။ ဧဝန္တိ ¶ ယထာဝုတ္တေန ဝိရာဂါဒိဂုဏာနုဿရဏပ္ပကာရေန။ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမသင်္ခါတဿာတိ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမောတိ သင်္ခါတဗ္ဗဿ။

‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ’’တိအာဒီသု အသဘာဝေါပိ ဉာဏေန ဓာရီယတိ အဝဓာရီယတီတိ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတီတိ တတော နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဓမ္မာတိ သဘာဝါ’’တိ အာဟ ¶ ။ ဘဝနံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာ ဘာဝေါ၊ သဟ ဘာဝေနာတိ သဘာဝါ၊ သစ္ဆိကဋ္ဌပရမတ္ထတော လဗ္ဘမာနရူပါတိ အတ္ထော။ တေ ဟိ အတ္တနော သဘာဝဿ ဓာရဏတော ဓမ္မာတိ၊ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန သဘာဝါတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သင်္ဂမ္မာတိ ပစ္စယသမောဓာနလက္ခဏေန သင်္ဂမေန သန္နိပတိတွာ။ သမာဂမ္မာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပစ္စယေဟီတိ အနုရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ။ ကတာတိ နိဗ္ဗတ္တိတာ။ အကတာတိ ကေဟိစိပိ ပစ္စယေဟိ န ကတာ။ အသင်္ခတာတိ ဗဟုဝစနဿ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ အဂ္ဂေါ အက္ခာယတိ၊ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သော အသင်္ခတလက္ခဏော သဘာဝဓမ္မော ဝိရာဂေါတိ ပစ္စေတဗ္ဗော၊ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတ္ထ သံကိလေသဓမ္မောတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေန အရိယမဂ္ဂေန ပဟီယမာနာ မာနမဒါဒယော တံ ပတွာ ပဟီယန္တိ နာမာတိ အာဟ ‘‘တမာဂမ္မ…ပေ… ဝိနဿန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၀၈) မညနာဝသေန ပဝတ္တော မာနော ဧဝ မာနမဒေါ။ ပုရိသဘာဝံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဒေါ ပုရိသမဒေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိမဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိမ္မဒါတိ ဝိဂတမဒဘာဝါ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အမဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဒါ နိမ္မဒီယန္တိ ဧတ္ထ အမဒဘာဝံ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တီတိ မဒနိမ္မဒနော။ ဧသေဝ နယော သေသပဒေသုပိ။ ကာမပိပါသာတိ ကာမာနံ ပါတုကမျတာ၊ ကာမတဏှာ။ ကာမဂုဏာ ဧဝ အာလိယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ ကာမဂုဏာလယာ။ တေဘူမကံ ဝဋ္ဋန္တိ တီသု ဘူမီသု ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋံ။ ဧသ အသင်္ခတဓမ္မော။ အပရာပရဘာဝါယာတိ အပရာပရံ ယောနိအာဒိတော ယောနိအာဒိဘာဝါယ။ အာဗန္ဓနံ ဂဏ္ဌိကရဏံ။ သံသိဗ္ဗနံ တုန္နကာရဏံ။ နိက္ခမနံ၊ နိဿရဏဉ္စဿ တဏှာယ ဝိသံယောဂေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိသံယုတ္တော’’တိ။

ယေ ဂုဏေ နိမိတ္တံ ကတွာ မဒနိမ္မဒနာဒိနာမာနိ နိဗ္ဗာနေ နိရုဠှာနိ၊ တေ မဒနိမ္မဒနတာဒိကေ ယထာဝုတ္တေ နိဗ္ဗတ္တိတနိဗ္ဗာနဂုဏေ ဧဝ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မဒနိမ္မဒနတာဒီနံ ဂုဏာနံ ဝသေနာ’’တိ၊ န ပန မဒါ နိမ္မဒီယန္တိ ဧတေနာတိ ဧဝမာဒိကေ။ တေ ဟိ အရိယမဂ္ဂဂုဏာ ¶ ။ ဘဂဝတာ ဥပသမဂုဏာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ ပန ဝုတ္တာတိ? အသင်္ခတသံယုတ္တာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆ အာဒယော)။ တတ္ထ သစ္စန္တိ အဝိတထံ။ နိဗ္ဗာနံ ဟိ ကေနစိ ပရိယာယေန အသန္တဘာဝါဘာဝတော ဧကံသေနေဝ သန္တတ္တာ အဝိပရီတဋ္ဌေန သစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကံ ဟိ သစ္စံ၊ န ဒုတိယမတ္ထီ’’တိ ¶ (သု။ နိ။ ၈၉၀)။ ပါရန္တိ သံသာရဿ ပရတီရဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၉)၊ ‘‘အပ္ပကာ တေ မနုဿေသု၊ ယေ ဇနာ ပါရဂါမိနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၈၅) စ။ သုဒုဒ္ဒသန္တိ ပရမဂမ္ဘီရတာယ၊ အတိသုခုမသန္တသဘာဝတာယ စ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သုဋ္ဌု ဒုဒ္ဒသံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဇရာ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ ဇရာဘာဝေါတိ အဇရံ။ တတော ဧဝ ဇရာဒီဟိ အပလောကိယတာယ ထိရဋ္ဌေန ဓုဝံ။ တဏှာဒိပပဉ္စာဘာဝတော နိပ္ပပဉ္စံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ မတန္တိ အမတံ။ အသိဝဘာဝကရာနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဘာဝေန သိဝံ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမံ။ ဝိသင်္ခါရဘာဝေန အစ္ဆရိယတာယ၊ အဘူတပုဗ္ဗတာယ စ အဗ္ဘုတံ။ သဗ္ဗာသံ ဤတီနံ အနတ္ထာနံ အဘာဝေန အနီတိကံ။ နိဒ္ဒုက္ခတာယ အဗျာဗဇ္ဈံ။ သဗ္ဗသံကိလေသမလတော အစ္စန္တသုဒ္ဓိယာ ဝိသေသတော သုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိ။ စတူဟိပိ ဩဃေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတာယ ဒီပံ။ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပရိပါလနဋ္ဌေန တာဏံ။

‘‘သစ္စဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိကာ ပါဠိ သံခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနန္တအနာသဝနိပုဏအဇဇ္ဇရအပလောကိတအနိဒဿနပဏီတအစ္ဆရိယအနီတိကဓမ္မမုတ္တိလေဏပရာယဏဂမ္ဘီရာဒိဝစနေဟိ စ ဗောဓိတာ ဣဓ အဝုတ္တာ ဂုဏာ သင်္ဂယှန္တိ၊ တတ္ထ နတ္ထိ ဧတဿ ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါတိ အနန္တော၊ အသင်္ခတဓမ္မော။ အာသဝါနံ အနာရမ္မဏတာယ အနာသဝေါ။ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ နိပုဏော။ သင်္ခတဓမ္မော ဝိယ ဇရာယ အဇဇ္ဇရိတတာယ အဇဇ္ဇရော။ ဗျာဓိအာဒီဟိ အပလောကိယတာယ အပလောကိတံ။ အစက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတာယ အနိဒဿနော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန ပဏီတော။ အပစုရတာယ အစ္ဆရိယော။ ဤတီဟိ အနဘိဘဝနီယသဘာဝတ္တာ၊ အနီတိကဘာဝဟေတုတော စ အနီတိကဓမ္မော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခမုတ္တိနိမိတ္တတာယ မုတ္တိ။ သံသာရံ ဘယတော ပဿန္တေဟိ နိလီယနီယတော လေဏံ။ တေသံယေဝ ပရာ ဂတီတိ ပရာယဏော။ ပကတိဉာဏေန အလဒ္ဓပတိဋ္ဌတာယ အဂါဓဋ္ဌေန ဂမ္ဘီရော။ ကတပုညေဟိပိ ဒုက္ခေန ကိစ္ဆေန အနုဗုဇ္ဈိတဗ္ဗတော ဒုရနုဗောဓော။ သစ္ဆိကိရိယံ မုဉ္စိတွာ န တက္ကဉာဏေန အဝစရိတဗ္ဗောတိ အတက္ကာဝစရော ¶ ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟေဝ ဝေဒိတဗ္ဗတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယသာဝကဿေဝ ¶ ဣဇ္ဈတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဂုဏာနံ ပါကဋဘာဝတော။ အဋ္ဌာနေ စာယံ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော၊ ဣဇ္ဈတိ ဧဝါတိ ယောဇနာ။ သုခသိဒ္ဓိဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယသာဝကဿေဝါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ဥပသမဂရုကေနာတိ နိဗ္ဗာနနိန္နေန။ မနသိ ကာတဗ္ဗာ ယထာဝုတ္တာ ဥပသမဂုဏာ။ သုခံ သုပတီတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ မေတ္တာကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော ဟောတိ နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တတ္တာ။

အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ အဋ္ဌမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။