📜

၉။ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

မေတ္တာဘာဝနာကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၀။ မေတ္တံ ဗြဟ္မဝိဟာရံ။ ဘာဝေတုကာမေနာတိ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုခနိသိန္နေနာတိ ဝိသမံ အနိသီဒိတွာ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေန သုခနိသိန္နေန။

ကသ္မာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကာရဏပုစ္ဆာ၊ အညံ အဓိဂန္တုကာမေန အညတ္ထ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ကိမတ္ထိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ မေတ္တာ နာမ အတ္ထတော အဒေါသော။ တထာ ဟိ အဒေါသနိဒ္ဒေသေ ‘‘မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၂) နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ခန္တီတိ စ ဣဓ အဓိဝါသနက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပန အတ္ထတော အဒေါသပ္ပဓာနာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာတိ မေတ္တာယ သိဇ္ဈမာနာယ တိတိက္ခာခန္တိ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ခန္တိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေန ခန္တိယံ အာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ သတ္ထိကာဝါတိ ဒဿေတိ။ အဘိဘူတော ပရိယုဋ္ဌာနေန။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသာလာဘေန။ အာဒီနဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပါဏဃာတာဒိဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒိအနတ္ထမူလဘာဝတော။

ခန္တီ ပရမံ တပေါတိ ပရာပကာရသဟနာဒိကာ တိတိက္ခလက္ခဏာ ခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါ အကတ္တဗ္ဗာကရဏကတ္တဗ္ဗကရဏလက္ခဏာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မူလဘာဝတော။ ခန္တိဗလံ ဗလာနီကန္တိ ပရမံ မင်္ဂလဘူတာ ခန္တိ ဧဝ ဗလံ ဧတဿာတိ ခန္တိဗလံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ခန္တိဗလာ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ ဒေါသာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ အနီကဘူတေန တေနေဝ စ ခန္တိဗလေန ဗလာနီကံ။ ခန္တျာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနတ္ထပဋိဗာဟနော၊ အတ္ထာဝဟော စ ခန္တိတော ဥတ္တရိ အပဿယော နတ္ထိ။

ဝိဝေစနတ္ထာယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတ္ထာယ။ ခန္တိယာ သံယောဇနတ္ထာယ အတ္တာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘာဝနံ ဒူသေန္တီတိ ဒေါသာ၊ ပုဂ္ဂလာယေဝ ဒေါသာ ပုဂ္ဂလဒေါသာ။ ယေသု ဘာဝနာ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အညဒတ္ထု ဝိပဇ္ဇတေဝ၊ တေ ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပဌမန္တိ ဝက္ခမာနေန ကောဋ္ဌာသတော ကောဋ္ဌာသန္တရုပသံဟရဏနယေန ဝိနာ သဗ္ဗပဌမံ။

ပိယာယိတဗ္ဗော ပိယော၊ တပ္ပဋိပက္ခော အပ္ပိယော။ သော သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော အတ္ထဿ အကာရကော၊ အနတ္ထဿ ကာရကောတိ။ တတ္ထ ယော အတ္တနော၊ ပိယဿ စ အနတ္ထဿ ကာရကော၊ သော ဝေရိပုဂ္ဂလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယော ပန အတ္တနော၊ ပိယဿ စ အတ္ထဿ အကာရကော၊ အပ္ပိယဿ စ အတ္ထဿ ကာရကော၊ ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇)၊ ‘‘အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အတ္ထံ အစရီ’’တိအာဒိနာ စ အာဃာတဝတ္ထုဘူတော၊ သော အပ္ပိယော၊ အနနုကူလဝုတ္တိကော အနိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဝိသဘာဂေတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိနာ လိင်္ဂေန ဝိသဒိသေ။ ဩဓိသောတိ ဘာဂသော။ ‘‘တိဿ ဒတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဩဓိသကန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေသု ဆသု ပုဂ္ဂလေသု အဘာဝေတဗ္ဗတာယ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပိယံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပိယံ ဟိ ပိယဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတီတိ ဒေါသေန ဘာဝနာယ သပရိဿယတမာဟ။ အပ္ပိယတာ ဟိ ပိယဘာဝဿ ဥဇုပဋိပက္ခာ၊ န စ တဿ ပိယဋ္ဌာနေ ဌပနေန ဝိနာ ဘာဝနာ သိဇ္ဈတိ။ အတိပ္ပိယသဟာယကံ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေန္တော ကိလမတီတိ ရာဂေန ဘာဝနာယ သပရိဿယတမာဟ အတိပ္ပိယသဟာယဿ ဂေဟဿိတပေမဋ္ဌာနဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တကေပီ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈတ္တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာဟိ မဇ္ဈသဘာဝံ နေဝ ပိယံ နာပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။ ဂရုဋ္ဌာနေ ပိယဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တော ကိလမတိ မဇ္ဈတ္တေ သမ္ဘာဝနီယပိယာယိတဗ္ဗတာနံ အဘာဝါ။ န ဟိ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗေ ဘာဝနီယတာ၊ မနာပတာ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ ပိယဂရုဘာဝသမ္ပန္နေ စ ပဌမံ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကောဋ္ဌာသန္တရဘာဝါနုပနယနတော။

တမေဝါတိ ဝိသဘာဂလိင်္ဂမေဝ။ လိင်္ဂသဘာဂေတိ အဝိသေသေတွာ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလေ’’တိ အာဟ။ ဘိတ္တိယုဒ္ဓမကာသီတိ သီလံ အဓိဋ္ဌာယ ပိဟိတဒွါရေ ဂဗ္ဘေ သယနပီဌေ နိသီဒိတွာ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော မေတ္တာမုခေန ဥပ္ပန္နရာဂေန အန္ဓီကတော ဘရိယာယ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဒွါရံ အသလ္လက္ခေတွာ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာပိ နိက္ခမိတုကာမတာယ ဘိတ္တိံ ပဟရိ။ တေနာဟ ‘‘မေတ္တာယနာမုခေန ရာဂေါ ဝဉ္စေတီ’’တိ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁)၊ ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ ယံ ရာဂေါ သဟတေ နရ’’န္တိ စ။

အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နေ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဘူတေ ဓရမာနတာယ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ဥပလဗ္ဘမာနေ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓေ ဣဓ သတ္တာဒိဂ္ဂဟဏံ၊ န တိယဒ္ဓဂတေတိ အာဟ ‘‘ကာလကတေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန ကာလကတေ မေတ္တာဘာဝနာ န ဣဇ္ဈတီတိ? မေတ္တာဗျာပါရဿ အယောဂျဋ္ဌာနဘာဝတော။ န ဟိ မတပုဂ္ဂလော ဟိတူပသံဟာရာရဟော။ ယတ္ထ သတိ သမ္ဘဝေ ပယောဂတော ဟိတူပသံဟာရော လဗ္ဘေယျ၊ တတ္ထေဝ မာနသော ဟိတူပသံဟာရော ယုဇ္ဇေယျ။ ဒုက္ခာပနယနမောဒပ္ပဝတ္တီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ကရုဏာဘာဝနာဒီနမ္ပိ ကာလကတေ အနိဇ္ဈနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညတ္ထ ပဂုဏမေတ္တာဈာနော အာစရိယဿ ကာလကတဘာဝံ အဇာနန္တော တံ မေတ္တာယ ဖရိတုကာမော ‘‘အာစရိယံ အာရဗ္ဘ မေတ္တံ အာရဘတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏာဝ မေ မေတ္တာဈာနသမာပတ္တီ’’တိ။ နိမိတ္တန္တိ အာရမ္မဏံ။ ဂဝေသာဟီတိ ‘‘ယံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿမေတ္တံ အာရဘသိ၊ သော ဇီဝတိ န ဇီဝတီ’’တိ ဇာနာဟီတိ အတ္ထော။ မေတ္တာယန္တောတိ မေတ္တံ ကရောန္တော၊ မေတ္တံ ဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။

၂၄၁။ အတ္တနိ ဘာဝနာ နာမ သက္ခိဘာဝတ္ထာတိ နာနာဝိဓသုခါနုဗန္ဓအနဝဇ္ဇသုခအဗျာသေကသုခါဒိ ယံ အတ္တနိ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တံ နိဒဿေန္တော တဿ ဝတ္တမာနတာယ အာဟ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိ။ သရီရသုခံ နာမ အနေကန္တိကံ၊ ဤဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ အနောကာသံ စိတ္တဒုက္ခန္တိ တဒဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခောတိ ဝါ’’တိ။ ဟောမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အဝေရောတိအာဒီသု၊ ဝိသေသတော စ ဒုက္ခာဘာဝေ သုခသညာ။ သာ ပနာယံ နိဒ္ဒုက္ခတာ ဝေရီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝေရသညိတာနံ ပါပဓမ္မာနံ အဘာဝတော၊ ဝိသေသတော ဗျာပါဒဝိရဟတော ဤဃသညိတာယ ဤတိယာ အဘာဝတော၊ အနဝဇ္ဇကာယိကသုခသမင်္ဂိတာယ စ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝေရော အဗျာပဇ္ဇော အနီဃော သုခီ’’တိ။ အတ္တာနံ ပရိဟရာမီတိ ဧဝံဘူတော ဟုတွာ မမ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေမိ၊ ယာပေမီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သတိ၊ ယဒိ အတ္တနိပိ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ဝိဘင်္ဂဒေသနာယ သမာနဂတိကံ သုတ္တပဒံ အာဟရန္တော ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတိ။

တန္တိ ဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝစနံ။ အပ္ပနာဝသေနာတိ အပ္ပနာဝဟဘာဝနာဝသေန။ ဣဒန္တိ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမီ’’တိအာဒိဝစနံ။ သက္ခိဘာဝဝသေနာတိ အဟံ ဝိယ သဗ္ဗေ သတ္တာ အတ္တနော သုခကာမာ၊ တသ္မာ တေသု မယာ အတ္တနိ ဝိယ သုခူပသံဟာရော ကာတဗ္ဗောတိ ဧဝံ တတ္ထ အတ္တာနံ သက္ခိဘာဝေ ဌပနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သစေပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန အတ္တနိ ဘာဝနာ အပ္ပနာဝဟာ န ဟောတီတိ? အတ္တသိနေဟဝသေန သပရိဿယဘာဝတော။ ကောဋ္ဌာသန္တရေ ပန ဘာဝိတဘာဝနဿ တတ္ထာပိ သီမသမ္ဘေဒေါ ဟောတိယေဝ။

သဗ္ဗာ ဒိသာတိ အနဝသေသာ ဒသပိ ဒိသာ။ အနုပရိဂမ္မ စေတသာတိ စိတ္တေန ပရိယေသနဝသေန အနုဂန္တွာ။ နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ ကွစီတိ သဗ္ဗုဿာဟေန ပရိယေသန္တော အတိသယေန အတ္တတော ပိယတရံ အညံ သတ္တံ ကတ္ထစိ ဒိသာယ နေဝ အဓိဂစ္ဆေယျ န ပဿေယျ။ ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသန္တိ ဧဝံ ကဿစိ အတ္တတော ပိယတရဿ အနုပလဗ္ဘနဝသေန ပုထု ဝိသုံ ဝိသုံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတ္တာ ပိယော။ တသ္မာ တေန ကာရဏေန၊ အတ္တကာမော အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တော၊ ပရံ သတ္တံ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ၊ န ဟိံသေ န ဟနေယျ၊ န ဝိဟေဌေယျာတိ အတ္ထော။

အယံ နယောတိ သဗ္ဗေဟိ သတ္တေဟိ၊ အတ္တနော စ ပိယတရဘာဝံ နိဒဿေတွာ တေသု ကရုဏာယနံ ဝဒတာ ဘဂဝတာ သုခေသိတာယ ‘‘အတ္တာနံ သက္ခိဘာဝေ ဌပေတွာ သတ္တေသု မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ မေတ္တာဘာဝနာယ နယဒဿနံ ကတမေဝါတိ အတ္ထော။

၂၄၂။ သုခပဝတ္တနတ္ထန္တိ သုခေန အကိစ္ဆေန မေတ္တာယ ပဝတ္တနတ္ထံ။ ယွာဿာတိ ယော ပုဂ္ဂလော အဿ ယောဂိနော။ ပိယောတိ ဣဋ္ဌော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ ဂရူတိ ဂုဏဝိသေသဝသေန ဂရုကာတဗ္ဗော။ ဘာဝနီယောတိ သမ္ဘာဝေတဗ္ဗော။ အာစရိယမတ္တောတိ သီလာဒိနာ အာစရိယပ္ပမာဏော။ ပိယဝစနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္ထစရိယာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သီလသုတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဓါဒိကေ၊ ဓုတဓမ္မဇာဂရိယာနုယောဂါဒိကေ စ သင်္ဂဏှာတိ။

ကာမန္တိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာရိတာသုခသိဒ္ဓိဒီပနောယံ နိပါတော။ တေနေတံ ဒီပေတိ – တာဒိသံ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ ဘာဝနံ အာရဘန္တော ယောဂီ ယုတ္တပ္ပတ္တကာရီ၊ သုခေန စဿ တတ္ထ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ၊ တေန ပန ယောဂိနာ တာဝတာ သန္တောသော န ကာတဗ္ဗောတိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ သီမာသမ္ဘေဒန္တိ မရိယာဒါပနယနံ၊ အတ္တာ ပိယော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ ဝိဘာဂါကရဏန္တိ အတ္ထော။ တဒနန္တရန္တိ တတော ပိယမနာပဂရုဘာဝနီယတော၊ တတ္ထ ဝါ မေတ္တာဓိဂမတော အနန္တရံ။ အတိပ္ပိယသဟာယကေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဂရုဋ္ဌာနီယေ ပဋိလဒ္ဓံ မေတ္တာမနသိကာရံ အတိပ္ပိယသဟာယကေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သုခူပသံဟာရကတဿ တံ ဟောတိ ပဂေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ။ အတိပ္ပိယသဟာယကတော အနန္တရံ မဇ္ဈတ္တေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ မဇ္ဈတ္တံ ပိယဂရုဋ္ဌာနေ ဌပေတုံ သုကရဘာဝတော။ ‘‘အတိပ္ပိယသဟာယကတော’’တိ စ ဣဒံ ပုရိမာဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပဂုဏမနသိကာရာဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ဟိဿ သောပိ ပိယဋ္ဌာနေ ဧဝ တိဋ္ဌတိ။ မဇ္ဈတ္တတော ဝေရီပုဂ္ဂလေတိ မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလေ မေတ္တာယန္တေန တတ္ထ ပဂုဏမနသိကာရာဓိဂမေန ပိယဘာဝံ ဥပသံဟရိတွာ တဒနန္တရံ ဝေရီပုဂ္ဂလံ ဘာဝနာယ မဇ္ဈတ္တေ ဌပေတွာ တတော မဇ္ဈတ္တတော ပိယဘာဝူပသံဟာရေန ဝေရီပုဂ္ဂလေ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝေရီပုဂ္ဂလေ’’တိ စ ဣဒံ ပုရိမာဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ မုဒုံ ကမ္မနိယံ စိတ္တံ ကတွာတိ ပိယဂရုဋ္ဌာနီယော၊ အတိပ္ပိယော၊ မဇ္ဈတ္တော၊ ဝေရီတိ စတူသု ပုဂ္ဂလကောဋ္ဌာသေသု ပဌမံ တာဝ ပိယဂရုဋ္ဌာနီယေ မေတ္တာဘာဝနံ အဓိဂန္တွာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ တထာပဝတ္တံ စိတ္တံ ကောဋ္ဌာသန္တရူပသံဟာရတ္ထံ မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ အတိပ္ပိယသဟာယေ အတိပ္ပိယဘာဝံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပိယဘာဝမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေန္တေန ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ၊ တမ္ပိ ဝသီဘာဝါပါဒနေန မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ မဇ္ဈတ္တေ ဥဒါသိနဘာဝံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပိယဘာဝံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ၊ ပုန တမ္ပိ ဝသီဘာဝါပါဒနေန မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ တဒနန္တရံ ဝေရိမှိ ဝေရီသညံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဋ္ဌပနမုခေန ပိယဘာဝံ ဥပ္ပာဒေန္တေန ဘာဝနာ ဥပသံဟရိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဒနန္တရေ တဒနန္တရေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဈာနစိတ္တံ ဥပနေတဗ္ဗံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဝေရီပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ ကမ္မဗလေန ဝါ ဧတရဟိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဝါ သဗ္ဗသော အနတ္ထကရဿ အဘာဝတော။ မဟာပုရိသဇာတိကတ္တာတိ မဟာပုရိသသဘာဝတ္တာ စိရကာလပရိစယသမိဒ္ဓခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာဒိဂုဏသမ္ပန္နတာယ ဥဠာရဇ္ဈာသယတ္တာတိ အတ္ထော။ တာဒိသော ဟိ သဗ္ဗသဟော ပရာပရာဓံ တိဏာယပိ န မညတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနတ္ထံ ကရောန္တေပိ ပရေ ဝေရီသညာဝ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ တေန ယောဂိနာ။ အတ္ထိ ဝေရီပုဂ္ဂလောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၄၃။ ပုရိမပုဂ္ဂလေသူတိ ပိယာဒီသု ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတေသု ပုရိမေသု ပုဂ္ဂလေသု။ မေတ္တံ သမာပဇ္ဇိတွာတိ ပဋိဃံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဥပ္ပာဒိတံ မေတ္တာဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ။ မေတ္တာယန္တေန ပဋိဃံ ပဋိဝိနောဒေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကေစိ ပန ‘‘ဥပစာရဇ္ဈာနံ သမ္ပာဒေတွာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဥပစာရဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ သိယာ ‘‘ဝုဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗေ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အသတိယာ အမနသိကာရေန ပဋိဃံ အနုပ္ပာဒေန္တဿ သာဓာရဏတော တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒနံ၊ သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန တံ အနုဿရန္တဿပိ မနသိ ကရောန္တဿပိ ယထာ ပဋိဃံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပုဂ္ဂလံ မေတ္တာယန္တေန ပဋိဃံ ဝိနောဒေတဗ္ဗ’’န္တိ။ မေတ္တာယနမေဝ ဟိ ဣဓ ပဋိဃဝိနောဒနံ အဓိပ္ပေတံ။ န နိဗ္ဗာတီတိ န ဝူပသမ္မတိ။

အနုသာရတောတိ အနုဂမနတော၊ ပစ္စဝေက္ခဏတောတိ အတ္ထော။ ဃဋိတဗ္ဗန္တိ ဝါယမိတဗ္ဗံ။

တဉ္စ ခေါ ဃဋနံ ဝါယမနံ။ ဣမိနာ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနေန အာကာရေန။

ဥဘတော ဒွီသု ဌာနေသု ဒဏ္ဍော ဧတဿာတိ ဥဘတောဒဏ္ဍကံ၊ တေန။ ဩစရကာ လာမကာစာရာ ပါပပုရိသာ။ တတြာပီတိ တေသုပိ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩက္ကန္တေသုပိ။ တေနာတိ မနောပဒေါသေန။ န သာသနကရော။ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ ဟိ သာသနံ။ တဿေဝါတိ တတောပိ။ နိဿက္ကေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ၊ သမုစ္စယေ စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ၊ ပဌမံ ကုဒ္ဓပုရိသတောပီတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ကုဇ္ဈနေန။ ပါပိယောတိ ပါပတရော။ သာရမ္ဘာဒိကဿ ကိလေသာနုဗန္ဓဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ကောဓဿ သာဝဇ္ဇတံ ဉတွာပိ ကုဇ္ဈနတော သစေ ကောဓေ အနဝဇ္ဇသညီ ကုဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ န ပဋိကုဇ္ဈေယျာတိ ကေစိ။ ဥဘိန္နန္တိ ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စ ပရဿ စာ’’တိ။ အထ ဝါ ဥဘိန္နန္တိ ဥဘယေသံ လောကာနံ၊ ဣဓလောကပရလောကာနန္တိ အတ္ထော။

သပတ္တကန္တာတိ ပဋိသတ္တူဟိ ဣစ္ဆိတာ။ သပတ္တကရဏာတိ တေဟိ ကာတဗ္ဗာ။ ကောဓနန္တိ ကုဇ္ဈနသီလံ။ ကောဓနာယန္တိ ကောဓနော အယံ၊ အယန္တိ စ နိပါတမတ္တံ။ ကောဓပရေတောတိ ကောဓေန အနုဂတော၊ ပရာဘိဘူတော ဝါ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောဝ ဟောတီတိ ပကတိယာ ဝဏ္ဏဝါပိ အလင်္ကတပဋိယတ္တောပိ မုခဝိကာရာဒိဝသေန ဝိရူပေါ ဧဝ ဟောတိ ဧတရဟိ၊ အာယတိံ စာတိ။ ကောဓာဘိဘဝဿ ဧကန္တိကမိဒံ ဖလန္တိ ဒီပေတုံ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတွာ ပုန ‘‘ကောဓာဘိဘူတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န ပစုရတ္ထောတိ န ပဟူတဓနော။ န ဘောဂဝါတိ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုရဟိတော။ န ယသဝါတိ န ကိတ္တိမာ။

ဆဝါလာတန္တိ ဆဝဒဟနာလာတံ၊ စိတကာယံ သန္တဇ္ဇနုမ္မုက္ကန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဥဘတောပဒိတ္တန္တိ ဥဘောသု ကောဋီသု ဒဍ္ဎံ။ မဇ္ဈေ ဂူထဂတန္တိ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနေ သုနခဿ ဝါ သိင်္ဂါလဿ ဝါ ဥဟဒေန ဂူထေန မက္ခိတံ။ ကဋ္ဌတ္ထန္တိ ဒါရုကိစ္စံ။ နေဝ ဖရတိ န သာဓေတိ။ တထူပမာဟန္တိ တထူပမံ တာဒိသံ အဟံ။ ဣမန္တိ ‘‘သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလူ’’တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၉၂) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ဝဒတိ၊ တသ္မာ ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂတာဒိနာ သီလရဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ပန ဗျာပန္နစိတ္တံ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပတာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

သော ဒါနိ တွန္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ အတ္တနော ဩဝဒနာကာရဒဿနံ။

၂၄၄။ ယော ယော ဓမ္မောတိ ကာယသမာစာရာဒီသု ယော ယော သုစရိတဓမ္မော။ ဝူပသန္တောတိ သံယတော။ ပရိသုဒ္ဓါတိ ကိလေသမလဝိဂမေန ဝိသုဒ္ဓါ။ ကိလေသဒါဟာဘာဝေန ဝါ ဥပသန္တော၊ အနဝဇ္ဇဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓါ၊ ကာယသမာစာရဿေဝ ဥပသမော စိရကာလံ သံယတကာယကမ္မတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

တေတိ ဝစီမနောသမာစာရေ။

သောတိ ဥပသန္တဝစီသမာစာရော ပုဂ္ဂလော။ ပဋိသန္ထာရကုသလောတိ ယထာ ပရေဟိ ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဋိသန္ထရဏေ ကုသလော။ သခိလောတိ အဓိဝါသနခန္တိသင်္ခါတေန သခိလဘာဝေန သမန္နာဂတော။ သုခသမ္ဘာသောတိ ပိယကထော။ သမ္မောဒကောတိ သမ္မောဒနီယကထာယ သမ္မောဒနသီလော။ ဥတ္တာနမုခေါတိ ဝိကုဏိတမုခေါ အဟုတွာ ပီတိသောမနဿဝသေန ဝိကသိတမုခေါ။ ပုဗ္ဗဘာသီတိ ယေန ကေနစိ သမာဂတော ပဋိသန္ထာရဝသေန ပဌမံယေဝ အာဘာသနသီလော။ မဓုရေန သရေန ဓမ္မံ ဩသာရေတိ သရဘညဝသေန။ သရဘာဏံ ပန ကရောန္တော ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပရိပုဏ္ဏေဟိ ပဒေဟိ စ ဗျဉ္ဇနေဟိ စ အဗျာကုလေဟိ ဓမ္မကထံ ကထေတိ။

သဗ္ဗဇနဿ ပါကဋော သက္ကစ္စကိရိယာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပေတွာတိ သဒ္ဒဟိတွာ။ ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဟိ သဒ္ဓါ။ ဩဟိတသောတောတိ အဝဟိတသောတော၊ သုဿုသန္တောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌိံကတွာ အတ္ထံ ကတွာ၊ အတ္ထိကော ဝါ ဟုတွာ။

‘‘ဧကောပိ န ဝူပသန္တော ဟောတီ’’တိ ပါဌော၊ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော နိရယတော နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တော ဗဟုကာလံ တတ္ထေဝ သံသရတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌမဟာနိရယသောဠသဥဿဒနိရယပရိပူရကော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဉ္ဇီဝါဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ။ အဝီစိမဟာနိရယဿ ဒွါရေ ဒွါရေ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥဿဒနိရယာ။ ကာရုညံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ မဟာဒုက္ခဘာဂိဘာဝတော။ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဝိဟေသာဘူတာ ဒုက္ခာပနယနကာမတာ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ တတ္ထ ပဋိဃော အနောကာသောဝါတိ အာဟ ‘‘ကာရုညမ္ပိ ပဋိစ္စ အာဃာတော ဝူပသမ္မတီ’’တိ။

ဣမဿ စ အတ္ထဿာတိ ‘‘ယော ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ။

၂၄၅။ ယံ ဝေရီ ဒုက္ခာပေတုံ သက္ကောတိ၊ သော တဿ ဝသေန ‘‘အတ္တနော ဝိသယေ’’တိ ဝုတ္တော ဘိက္ခုနော ကာယော။ ကိန္တိ ကိံ ကာရဏံ။ တဿာတိ ဝေရိနော။ အဝိသယေတိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဂေါစရေ။ သစိတ္တေတိ အတ္တနော စိတ္တေ။ မဟာနတ္ထကရန္တိ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထပရမတ္ထာနံ ဝိရာဓနဝသေန မဟတော ဝိပုလဿ၊ နာနာဝိဓဿ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဿ အနတ္ထဿ ကာရဏံ။ မူလနိကန္တနန္တိ သီလဿ မူလာနိ နာမ ဟိရောတ္တပ္ပခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာ၊ တေသံ ဆိန္ဒနံ။ ကောဓော ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ဟိရောတ္တပ္ပာဒီနိ ဥစ္ဆိန္ဒတိ။ ဇဠောတိ အန္ဓဗာလော။

အနရိယံကမ္မန္တိ ဝေရိနာ ကတမဟာပရာဓမာဟ။ ယော သယန္တိ ယော တွံ သယမ္ပိ။ ဒေါသေတုကာမောတိ ကောဓံ ဥပ္ပာဒေတုကာမော။ ယဒိ ကရိ ယဒိ အကာသိ။ ဒေါသုပ္ပာဒေနာတိ ဒေါသဿ ဥပ္ပာဒနေန။ ဒုက္ခံ တဿ စ နာမာတိ ဒုက္ခဉ္စ နာမ တဿ အပရာဓကဿ။ နာမာတိ အသမ္ဘာဝနေ နိပါတော၊ တေန တဿ ကာရဏံ အနေကန္တိကန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာဟသိ ဝါ န ဝါ’’တိ၊ ကရိဿသိ န ဝါ ကရိဿသီတိ အတ္ထော။ အဟိတံ မဂ္ဂန္တိ အတ္တနော အဟိတာဝဟံ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂံ။

အဋ္ဌာနေတိ ဒေါသော တဝ အပ္ပိယဿ ကာရာပကော၊ သတ္တု ပန တဿ ဝသဝတ္တိတာယ ဒါသသဒိသောတိ အဋ္ဌာနံ ပစ္စာပကိရိယာယ။ တသ္မာ တမေဝ ဒေါသံ ဆိန္ဒဿု ဥစ္ဆိန္ဒ။ ခဏိကတ္တာတိ ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နော အတ္တနော ပဝတ္တိကာလသင်္ခါတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ၊ တဗ္ဘာဝတော ခဏပဘင်္ဂုဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ကဿ ဒါနီဓ ကုဇ္ဈသီတိ အပရာဓကဿ သန္တာနေ ယေဟိ ခန္ဓေဟိ တေ အပရာဓော ကတော၊ တေ တံခဏံယေဝ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါ။ ဣဒါနိ ပန အညေ တိဋ္ဌန္တီတိ ကဿ တွံ ဣဓ ကုဇ္ဈသိ။ န ဟိ ယုတ္တံ အနပရာဓေသု ကုဇ္ဈနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တံ ဝိနာ ကဿ သော ကရေတိ ယော ပုဂ္ဂလော ယဿ ဒုက္ခံ ကရောတိ၊ တံ ဒုက္ခကိရိယာယ ဝိသယဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဝိနာ ကဿ နာမ သော ဒုက္ခကာရကော ဒုက္ခံ ကရေ ကရေယျ။ သယမ္ပိ ဒုက္ခဟေတု တွမိတီတိ ဧဝံ သယမ္ပိ တွံ ဧတဿ ဒုက္ခဿ ဟေတု၊ ဧဝံ သမာနေ တဿ တုယှဉ္စ တဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝေ ကိံ ကာရဏာ တဿ ကုဇ္ဈသိ န တုယှန္တိ အတ္ထော။

၂၄၆။ ပရလောကေပိ အနုဂါမိဘာဝတော ကမ္မံယေဝ သကံ သန္တကံ ဧတေသန္တိ ကမ္မဿကာ၊ တေသံ ဘာဝေါ ကမ္မဿကတာ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ နိသေဓနတ္ထာ၊ နိသေဓနဉ္စ ဘာဝိနော ကမ္မဿာတိ အာဟ ‘‘ယံ ကမ္မံ ကရိဿသီ’’တိ။ ပဋိဃဝသေန ပန ပဝတ္တကမ္မံ ပါကဋဘာဝတော အာသန္နံ၊ ပစ္စက္ခဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စာ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ သော တဿ ကမ္မဿ ဖလနိဿန္ဒေန ‘‘နေဝ သမ္မာသမ္ဗောဓိ’’န္တိအာဒိနာ ဗျတိရေကတော ဝုစ္စမာနမေဝတ္ထံ ဇောတေတိ။ နေဝ သမတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နိရယေ နိယုတ္တံ၊ ဇာတန္တိ ဝါ နေရယိကံ။ အတ္တာနံယေဝ ဩကိရတိ ဒေါသရဇေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၄၇။ သတ္ထုပုဗ္ဗစရိယဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ၊ သတ္ထု ဂါရဝေနာပိ ပဋိဃံ ဝူပသမေယျာတိ။

ဗောဓိသတ္တောပိ သမာနော နနု တေ သတ္ထာ စိတ္တံ နပ္ပဒူသေသိ၊ ပဂေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေဝိယာ ပဒုဋ္ဌေနာတိ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ပဒုဗ္ဘိနာ မိစ္ဆာစာရဝသေန အပရဒ္ဓေန။ ယတ္ထ သုသာနေ ဆဝသရီရံ ဆဍ္ဍီယတိ၊ တံ အာမကသုသာနံ။ နိခညမာနောတိ နိခဏိယမာနော။ ပုရိသကာရံ ကတွာတိ အာဝါဋတော နိက္ခမနတ္ထာယ ဗာဟုဗလေန ပုရိသကာရံ ကတွာ။ ယက္ခာနုဘာဝေနာတိ အဍ္ဍဝိနိစ္ဆယေန အာရာဓိတစိတ္တဿ ယက္ခဿ အာနုဘာဝေန။ သိရိဂဗ္ဘန္တိ ဝါသာဂါရေ။

အာသီသေထေဝါတိ ယထာဓိပ္ပေတေ အတ္ထေ ဉာယတော အနဝဇ္ဇတော အာသံ ကရေယျ။ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျာတိ ‘‘ဧဝံ ကိစ္ဆာပန္နဿ မေ ကုတော သောတ္ထိဘာဝေါ’’တိ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အာပဒါသု ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ဥဒါ။ ၅၃)။ ယထာ ဣစ္ဆိန္တိ ယေန ပကာရေန ကဿစိ ပီဠံ အကတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတံ အတ္တာနံ ဣစ္ဆိံ၊ တထာ အဟံ အဟုန္တိ ပဿာမိ။ ဝေါတိ ဟိ နိပါတမတ္တံ။

ကာသိရညာတိ ကလာဗုနာ ကာသိရာဇေန။ သကဏ္ဋကာဟီတိ အယကဏ္ဋကေဟိ သကဏ္ဋကာဟိ။

မဟလ္လကောတိ ဝုဒ္ဓါ ဝယောအနုပ္ပတ္တော။ ရုဇ္ဈန္တီတိ နိရုဇ္ဈန္တိ။

စိတ္တပရိဂ္ဂဏှနကာလောတိ ဝိသေဝနံ ကာတုံ အဒတွာ စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ဒမနကာလော။

ပုထုသလ္လေနာတိ ဝိပုလေန သလ္လေန။ နာဂေါတိ ဟတ္ထိနာဂေါ။ ဝဓီတိ ဝိဇ္ဈိ၊ မာရေသီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ မယိ ဧဝံ ကရဏံ နာမ န တဝ ဝသေန ဟောတိ၊ တသ္မာ ကဿ ဝါ ရညော၊ ရာဇမတ္တဿ ဝါ အယံ ပယောဂေါ ဥယျောဇနာတိ အတ္ထော။

ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မီတိ နီလပီတလောဟိတာဒိဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏမယူခါ။ ဆဗ္ဗဏ္ဏကိရဏဝန္တဒန္တတာယ ဟိ တေ ဟတ္ထီ ‘‘ဆဒ္ဒန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န ဆဒ္ဒန္တဝန္တတာယ။

ဆာတောတိ ဇိဃစ္ဆိတော။ ခါဒေယျာတိ ခါဒေယျံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟိတောတိ သုဟိတော။ သမ္ဗလန္တိ မဂ္ဂါဟာရံ။ တံ ပန ယသ္မာ ဥပစာရေန ပထဿ ဟိတန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါထေယျ’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မိတ္တဒုဗ္ဘီ ဝတာယံ အန္ဓဗာလော’’တိ ကာရုညေန အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တံ ပုရိသံ ဥဒိက္ခမာနော။

မာ အယျောသိ မေ ဘဒန္တေတိ ဧတ္ထ မာတိ နိပါတမတ္တံ၊ မာတိ ဝါ ပဋိက္ခေပေါ၊ တေန ဥပရိ တေန ကာတဗ္ဗံ ဝိပ္ပကာရံ ပဋိသေဓေတိ။ အယျော မေတိ အယျိရကော တွံ မမ အတိထိဘာဝတော။ ဘဒန္တေတိ ပိယသမုဒါစာရော။ တွံ နာမေတာဒိသံ ကရီတိ တွမ္ပိ ဧဝရူပံ အကာသိ နာမ။

တိရစ္ဆာနဘူတောပိ ပန မဟာကပိ ဟုတွာ ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေသီတိ ယောဇနာ။

ပေဠာယ ပက္ခိပန္တေပီတိ ခုဒ္ဒကာယ ပေဠာယ ပါဒေဟိ ကောဋေတွာ ပက္ခိပန္တေပိ။ မဒ္ဒန္တေပီတိ ဒုဗ္ဗလဘာဝကရဏတ္ထံ နာနပ္ပကာရေဟိ မဒ္ဒန္တေပိ။ အလမ္ပာနေတိ ဧဝံနာမကေ အဟိတုဏ္ဍိကေ။

ပီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တတ္ထဝိကပ္ပေ၊ တေန ဩဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌာဒိံ အဝုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ စိတ္တာနုဝတ္တန္တောတိ စိတ္တံ အနုဝတ္တန္တော။ ဟောမိ စိန္တိတသန္နိဘော ဧဝမယံ ဗဟုလာဘံ လဘတူတိ။ အာနုဘာဝေန ပန ထလံ ကရေယျ ဥဒကံ…ပေ… ဆာရိကံ ကရေ။ ဧဝံ ပန ယဒိ စိတ္တဝသီ ဟေဿံ…ပေ… ဥတ္တမတ္ထော န သိဇ္ဈတီတိ တဒါ အတ္တနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌံ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ ဘဂဝါ။ တတ္ထ ဥတ္တမတ္ထောတိ ဗုဒ္ဓဘာဝမာဟ။ ဘောဇပုတ္တေဟီတိ လုဒ္ဒပုတ္တေဟိ။

အဠာရာတိ ယေန သယံ တဒါ လုဒ္ဒဟတ္ထတော မောစိတော၊ တံ သတ္ထဝါဟံ နာမေန အာလပတိ။ အတိကဿာတိ နာသာယ အာဝုတရဇ္ဇုံ အာကဍ္ဎိတွာ။ သမ္ပရိဂယှာတိ ကာဠဝေတ္တလတာဒီဟိ သဗ္ဗသော ပရိဂ္ဂဟေတွာ၊ အစ္ဆရိယာနိ ဒုဿဟာနံ သဟနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

အတိဝိယ အယုတ္တံ အပ္ပတိရူပံ ပဋိဃစိတ္တုပ္ပာဒနေန ကေနစိ အပ္ပဋိသမခန္တိဂုဏဿ သတ္ထုသာသနာဝေါက္ကမနပ္ပသင်္ဂတော။

၂၄၈။ ‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံသာရော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၃။၉၉၊ ၁၀၀၊ ၃။၅။၅၂၀၊ ကထာ။ ၇၅) အာဂတာနိ သုတ္တပဒါနိ အနမတဂ္ဂသဒ္ဒေါ၊ တဒတ္ထော ဝါ ဧတေသန္တိ အနမတဂ္ဂိယာနိ။

အဇေဟိ ဂမနမဂ္ဂေါ အဇပထော။ သင်္ကူ လဂ္ဂါပေတွာ တေ အာလမ္ဗိတွာ ဂမနမဂ္ဂေါ သင်္ကုပထော။ သင်္ကူတိ အင်္ကုသာကာရေန ကတဒီဃဒဏ္ဍော ဝုစ္စတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပပါတမဂ္ဂဒုဂ္ဂမဂ္ဂါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဘတောဗျူဠှေတိ သမ္ပဟာရတ္ထံ ဒွီဟိပိ ပက္ခေဟိ ဂါဠှသန္နာဟေ။ အညာနိ စ ဒုက္ကရာနိ ကရိတွာ ဓနာသာယ ပဗ္ဗတဝိဒုဂ္ဂနဒီဝိဒုဂ္ဂါဒိပက္ခန္ဒနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ မံ ပေါသေသိ၊ ဥပကာရံ အကာသိ၊ တတြ နပ္ပတိရူပံ မနံ ပဒူသေတုန္တိ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ စိတ္တုပ္ပာဒနဉ္စ ဧတရဟိ ဒိဿမာနေန ပုတ္တာဒီနံ ပေါသနာဒိနာ အတီတဿ အနုမာနတော ဂဟဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၄၉။ မေတ္တာယာတိ မေတ္တာသင်္ခါတာယ၊ မေတ္တာသဟိတာယ ဝါ။ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ စိတ္တသမာဓာနေ။ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနီကတာယာတိ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ အဓိဋ္ဌာနဝတ္ထုံ ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ အဓိဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ ပရိစိဏ္ဏာယ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ သုဋ္ဌု သမ္ပာဒိတာယ။ ပါဋိကင်္ခါတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အဝဿံဘာဝိနော။ သေသံ ပရတော အာဂမိဿတိ။

၂၅၀။ ဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါတိ သသမ္ဘာရသင်္ခေပါဒိနာ ဓာတူနံ ဝိနိဗ္ဘုဇနံ။ အပရာဓော နာမ အပရဇ္ဈန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပဓမ္မမုခေန ဂယှတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ကိံ ကေသာနံ ကုဇ္ဈသီ’’တိအာဒိ၊ ကေသာဒိဝိနိမုတ္တဿ အပရဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထဓမ္မဝသေနေဝ ဝိနိဗ္ဘောဂဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ၊ ဒွါဒသာယတနာနိ ဥပါဒါယာတိ ပစ္စေကံ ဥပါဒါယ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ ယထာ အာရဂ္ဂေ သာသပဿ၊ အာကာသေ စ စိတ္တကမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ဧဝမဿ ‘‘ဝေရီ’’တိ ပရိကပ္ပိတေ ပုဂ္ဂလေ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဟောတိ၊ ကေသာဒီနံ အကုဇ္ဈိတဗ္ဗတော၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ စ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော။

၂၅၁။ သံဝိဘာဂေါတိ အာမိသသံဝိဘာဂေါ။ ပရဿာတိ ပစ္စတ္ထိကဿ။ ဘိန္နာဇီဝေါတိ အပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ။ တဿေဝံ ကရောတောတိ ဧဝံ သံဝိဘာဂံ ကရောန္တဿ တဿ ဒါယကဿ။ ဣတရဿာတိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ။ ‘‘မမ မာတရာဥပါသိကာယဒိန္နော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဓမ္မိယလာဘော’’တိ ဧတဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ပန တဿ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

သဗ္ဗတ္ထသာဓကန္တိ ‘‘အတ္တတ္ထော ပရတ္ထော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော သမ္ပရာယိကော အတ္ထော’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဧဝမာဒီနံ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာနံ၊ ဟိတာနံ၊ ပယောဇနာနဉ္စ နိပ္ဖာဒကံ။ ဥန္နမန္တိ ဒါယကာ။ နမန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကာ။

၂၅၂။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကကစူပမောဝါဒါနုဿရဏာဒီဟိ အတ္တနော ဩဝဒနာကာရေဟိ။ ဝူပသန္တပဋိဃဿာတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဝိနောဒိတာဃာတဿ။ တသ္မိမ္ပီတိ ဝေရီပုဂ္ဂလေပိ။ ဝေရီ-ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အပ္ပိယပုဂ္ဂလဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝေရိမှိ မေတ္တာယ သိဒ္ဓါယ တသ္မိမ္ပိ မေတ္တာသိဒ္ဓိတော၊ ပိယတော ပန အတိပ္ပိယသဟာယကဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ အာသန္နပစ္စတ္ထိကဿ ဒုဗ္ဗိနိမောစယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မေတ္တာဝသေနာတိ မေတ္တာယနဝသေန။ သမစိတ္တတန္တိ ဟိတူပသံဟာရေန သမာနစိတ္တတံ။ သီမာသမ္ဘေဒေါ သာ ဧဝ သမစိတ္တတာ။ ဣမသ္မိံ ပုဂ္ဂလေတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနိကပုဂ္ဂလေ။ နိသိန္နေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။

ဟိတမဇ္ဈတ္တေတိ ပိယေ၊ မဇ္ဈတ္တေ စ။ စတုဗ္ဗိဓေတိ စတုဗ္ဗိဓေ ဇနေ၊ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဓိပ္ပာယော။ နာနတ္တန္တိ ပိယမဇ္ဈတ္တာဒိနာနာကရဏံ။ ဟိတစိတ္တောဝ ပါဏိနန္တိ ကေဝလံ သတ္တေသု ဟိတစိတ္တော ဧဝါတိ ပဝုစ္စတိ၊ န ပန ‘‘မေတ္တာယ နိကာမလာဘီ’’တိ ဝါ ‘‘ကုသလီ’’တိ ဝါ ပဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အတ္တာဒီသု ပဿတိ နာနတ္တန္တိ။ ကသ္မာ ပနာယံ ဟိတစိတ္တော ကုသလီတိ န ဝုစ္စတီတိ? သာတိသယဿ ကုသလဿ ဝသေန ကုသလိဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣမဿ စ ပုဂ္ဂလဿ မေတ္တာဘာဝနာ န ဝိသေသဝတီ။ အထ ဝါ န နိကာမလာဘီ မေတ္တာယ ယတော အတ္တာဒီသု ပဿတိ နာနတ္တံ။ ကုသလီတိ ပဝုစ္စတိ၊ ယသ္မာ ဟိတစိတ္တောဝ ပါဏိနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂါမသီမာဒယော ဝိယ ဂါမန္တရာဒီဟိ သတ္တသင်္ခါတေ မေတ္တာဝိသယေ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေ အညမညံ အသံကိဏ္ဏမရိယာဒါရူပေန ဌိတတ္တာ အတ္တာဒယော ဣဓ သီမာ နာမာတိ အာဟ ‘‘စတဿော သီမာယော’’တိ။ သမ္ဘိန္နာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သမ္ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သမံ ဖရတိ မေတ္တာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသေသောတိ မဟန္တော ဘာဝနာယ ဝိသေသော အတိသယော။ ပုရိမေန ပုရိမတော အတ္တာဒိနာနတ္တဒဿိနာ။ န နာယတီတိ န ဉာယတိ။

၂၅၃။ နိမိတ္တန္တိ ယထာ ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနာဒီသု တံတံကသိဏမဏ္ဍလာဒိပရိဂ္ဂဟမုခေန ဘာဝနာဝသေန လဒ္ဓံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ နိဿာယ ဈာနဿ ဂေါစရဘာဝေန ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ န ဧဝမိဓ ဥပဋ္ဌိတံ နိမိတ္တံ နာမ အတ္ထိ။ ယော ပနာယံ ယထာဝုတ္တော သီမာသမ္ဘေဒေါ လဒ္ဓါ၊ သွေဝ နိမိတ္တံ ဝိယာတိ နိမိတ္တံ။ တသ္မိံ ဟိ လဒ္ဓေ ဘာဝနာယ သာတိသယတ္တာ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ၊ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တံ သမာဟိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘နိမိတ္တဉ္စ ဥပစာရဉ္စ လဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ။ တမေဝ နိမိတ္တန္တိ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန ပဝတ္တသမထနိမိတ္တံ။ အပ္ပကသိရေနေဝ အကိစ္ဆေနေဝ၊ ပဂေဝ ပရိပန္ထဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။

ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဘာဝနာနုယောဂေန။ အနေန ယောဂိနာ။ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနန္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။

‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အညတရဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ဝက္ခမာနာယ ဝိကုဗ္ဗနာယ တေသံ သာဓာရဏတာယ ဝုတ္တံ။ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ န ဥပစာရမတ္တလာဘိနော။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ဝေပုလ္လာဒိဝိသေသပ္ပတ္တဿ ဩဓိသော၊ အနောဓိသော စ ဒိသာဖရဏာဒိဝသေန ဈာနဿ ပဝိဇမ္ဘနာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဝိဝိဓာ ကိရိယာတိ ကတွာ။

၂၅၄။ မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ မေတ္တာယ သဟ ပဝတ္တေန သံသဋ္ဌေန သမ္ပယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တံ ဝုတ္တနယေန မေတ္တာယ သဟဂတံ၊ တာယ ဧကုပ္ပာဒါဒိဝိဓိနာ သမ္မဒေဝ အာဂတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာယ သမန္နာဂတေနာ’’တိ။ စေတော-သဒ္ဒေါ ‘‘အဓိစေတသော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၅၃၊ ဥဒါ။ ၃၇) သမာဓိပရိယာယောပိ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘စေတသာတိ စိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ ဧတံ ပဒံ။ ဒိသောဓိပရိဂ္ဂဟော သတ္တောဓိပရိဂ္ဂဟမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ဒိသာသု ဟိ ဌိတသတ္တာ ဒိသာဂဟဏေန ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဖရဏဉ္စ သာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ဖဿနာ ပစ္စက္ခတော ဒဿနံ ဂဟဏံ အာရမ္မဏကရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတန္တိ မေတ္တာဈာနုပတ္ထမ္ဘိတံ။ တထာတိ နိယမနံ။ တံ အနိယမာပေက္ခသမ္ဗန္ဓီဘာဝတော ဥပမာကာရနိယမနံ။ ဒုတိယန္တိ ဥပမေယျဒဿနံ၊ ဥပမေယျဉ္စ နာမ ဥပမံ၊ တေန သမ္ဗန္ဓဉ္စ ဝိနာ နတ္ထီတိ တဒုဘယမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာ ဒုတိယန္တိ ဧတ္ထ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ တတိယံ စတုတ္ထန္တိ ဧတ္ထာပိ။ တဒနန္တရန္တိ စ ဖရဏာပေက္ခံ အနန္တရဂ္ဂဟဏံ၊ န ဖရိတဗ္ဗဒိသာပေက္ခံ ဒိသာနံ အနိဒ္ဒိဋ္ဌရူပတ္တာ။ ဖရဏာနုက္ကမေန ဟိ တာသံ ဒုတိယာဒိတာ၊ န သရူပတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသ’’န္တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တံ စတဿော၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ နယေနာ’’တိ။ ဣဒမ္ပိ ဣတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ။ ပါဠိယံ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂) အဓော တိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ‘‘ဒုတိယ’’န္တိအာဒီသုပိ ပိ-သဒ္ဒဿ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတာ ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝါတိ ဣဒမ္ပိ ဣတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓော’’တိ ဣမိနာ ယထာ နိရယေသု၊ နာဂဘဝနာဒီသု၊ ယတ္ထ တတ္ထ ဝါ အတ္တနော ဟေဋ္ဌိမဒိသာယ သတ္တာ ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ ဒေဝလောကေ၊ ယတ္ထ တတ္ထ ဝါ အတ္တနော ဥပရိမဒိသာယံ သတ္တာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဇ္ဈတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣတ္ထိပုရိသအရိယာနရိယဒေဝမနုဿာဒိကေ ပဘေဒေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ အပ္ပကမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိ ဝိက္ခေပံ အနာပဇ္ဇန္တော ဟိတူပသံဟာရတော အညထာ ထောကမ္ပိ အဝတ္တမာနော။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ ဝါ သဗ္ဗေန အတ္တဘာဝေန ယထာ သဗ္ဗဘာဝေန အတ္တနိ အတ္တနော အတ္တဘာဝေ ဟိတေသိတာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာယ ဖရိတွာ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ မေတ္တာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ သတ္တဝိသယော သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ၊ သော စ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ သဗ္ဗသတ္တကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗာဝန္တောတိ ပဒတ္ထတော ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ သဗ္ဗဓီတိ ဒိသောဓိနာ၊ ဒေသောဓိနာ စ အနောဓိသောဖရဏံ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္တတာယ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သတ္တောဓိနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အနောဓိသော ဒဿနတ္ထ’’န္တိ ။ ဧကမေဝတ္ထံ ပကာရတော ပရိယာယေန္တိ ဉာပေန္တီတိ ပရိယာယာ၊ ဝေဝစနာနိ။ ဝိပုလာဒိသဒ္ဒါ စေတ္ထ တာဒိသာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော’’တိ။ ပရိယာယဒဿနေ စ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတပဒါနိပိ ပုန ဂယှန္တိ၊ ယထာ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ သဒ္ဓါပဒံ ပုန ဣန္ဒြိယာဒိပရိယာယဒဿနေ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၂) ဝုတ္တံ။ တထာသဒ္ဒေါ ဝါ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တောတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တကော တထာ-သဒ္ဒေါ စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စ တေသံ ဖရဏာနန္တရာဒိဋ္ဌာနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ တေ န ဝုတ္တာတိ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ အာဟ ‘‘နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ နနု စ သမာပနဝသေန ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ? နာယံ ဒေါသော ဩဓိသောအနောဓိသောဖရဏာနံ သမာပနေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိပုလေနာတိ မဟန္တေန၊ မဟတ္တဉ္စဿ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ အာရမ္မဏဿ ဧကဒေသမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။

ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာဒီဟိ မဟတ္တံ ဂတံ၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒစိတ္တဝီရိယပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ တယိဒံ ယသ္မာ ဧကန္တတော ရူပါဝစရံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘူမိဝသေန မဟဂ္ဂတ’’န္တိ။ နိရုဠှော ဟိ ရူပါရူပါဝစရေသု မဟဂ္ဂတဝေါဟာရော။ ပဂုဏဝသေနာတိ ပကာရတော ဂုဏိတံ ဗဟုလီကတံ ပဂုဏံ၊ တဿ ဝသေန၊ သုဘာဝိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တံ ဟိ ပမာဏံ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပ္ပမာဏံ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေနာတိ အပရိမာဏသတ္တာရမ္မဏကရဏဝသေန။ သယမ္ပိ ဝေရရဟိတတ္တာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝေရာဘာဝဟေတုတ္တာ စ အဝေရံ။ တယိဒံ ဒွယံ ယတော လဘတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတသော ဗျာပတ္တိဝသေန ဟနနတော ဗျာပဇ္ဇံ၊ စေတသိကံ အသာတံ၊ တဒဘာဝတော အဗျာပဇ္ဇံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခ’’န္တိ။ တံ ပနဿ အဗျာပဇ္ဇတ္တံ ပဉ္စဝိညာဏာဒီနံ ဝိယ န သဘာဝတော၊ အထ ခေါ ပစ္စတ္ထိကဝိဝေကတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော’’တိ အာဟ။ အယန္တိ ဣဓ ယထာနီတံ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၄၂)၊ တေသု တေသု စ သုတ္တပဒေသေသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅) အာဂတံ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဝိကုဗ္ဗနမာဟ။

၂၅၅။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဣမိဿာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ၊ သတ္တဟာကာရေဟိ၊ ဒသဟာကာရေဟီ’’တိ အာကာရဝိဘာဂေန ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ဝုတ္တာယ စ ဝိကုဗ္ဗနာယ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဘေဒါဘာဝမုပသံဟရတိ ဩဓိသောဖရဏအနောဓိသောဖရဏဒိသာဖရဏဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ ကေဝလံ ပနေတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ဝိယ သတ္တောဓိ န ဂဟိတောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယမ္ပီတိ ဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယာဟ။

ဣဒါနိ ဘေဒါဘာဝဒဿနမုခေန ဥဒ္ဒေသတော အာနီတံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ နိဒ္ဒေသတော ဒဿေတွာ တဿာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၅၆။ တတ္ထ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ကာမံ ပဒေသသဗ္ဗဝိသယော၊ န သဗ္ဗသဗ္ဗဝိသယော ယထာ ‘‘သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉-၁၂၀)၊ ‘‘သတ္တာ’’တိ ပန ပဒေန ပရိစ္ဆိန္နံ အတ္တနော ဝိသယံ အသေသေတွာဝ ပရိယာဒိယတီတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသပရိယာဒါနမေတ’’န္တိ။

တတြာတိ တသ္မိံ ရူပေ။ သတ္တောတိ သဇ္ဇနကိစ္စေန ဆန္ဒာဒိပရိယာယေန လောဘေန အာသတ္တော လဂ္ဂေါ။ တတြာတိ ဝါ ကရဏေ ဘုမ္မံ၊ တေန ဆန္ဒာဒိနာတိ အတ္ထော။

ယဒိ သတ္တတာယ သတ္တာ၊ ကထံ ဝီတရာဂေသူတိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ။ အဝီတရာဂေသု ရုဠှေန၊ အဝီတရာဂေသု ဝါ ပဝတ္တိတွာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓခန္ဓသန္တာနတာယ တံသဒိသေသု ဝီတရာဂေသု ရုဠှေန သဒ္ဒေန။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကတ္ထစိ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာယ နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ ယထာ ‘‘ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါ’’တိ၊ ဧဝံ သတ္တသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှီဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ ဝါ ဝီတရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတွယောဂတောတိ ဧတ္ထ သတွံ နာမ ဗုဒ္ဓိ၊ ဝီရိယံ၊ တေဇော ဝါ၊ တေန ယောဂတော သတ္တာ၊ ယထာ ‘‘နီလဂုဏယောဂတော နီလော ပဋော’’တိ။

ပါဏန္တိ ဧတေနာတိ ပါဏနံ၊ အဿာသပဿာသာ၊ တဿ ကမ္မံ ပါဏနတာ၊ တာယ၊ အဿာသပဿာသသမ္ပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာတိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇာတတ္တာ။ ပူရဏတော၊ ဂလနတော စ ပုဂ္ဂလာတိ နေရုတ္တာ။ သတ္တာ ဟိ နိဗ္ဗတ္တန္တာ တံတံသတ္တနိကာယံ ပူရေန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယ စ ဂလန္တိ စဝန္တီတိ အတ္ထော။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိဓာနံ၊ စိတ္တဉ္စာတိ အတ္တဘာဝေါ၊ သရီရံ၊ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ။ တန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ ။ ဥပါဒါယာတိ ဂဟေတွာ ဥပါဒါနံ နိဿယံ ကတွာ။ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတောတိ ပရမတ္ထတော အသန္တေပိ သတ္တသညိတေ ပညတ္တိမတ္တေန သမ္ဘဝတော။

ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနန္တိ ယထာ သတ္တ-သဒ္ဒေါ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန နိပ္ပရိယာယတော ပဒေသဝုတ္တိပိ ရုဠှီဝသေန အနဝသေသပရိယာဒါယကော။ သေသာနိပီတိ ပါဏာဒိဝစနာနိပိ။ တာနိပိ ဟိ ရူပါရူပဘဝူပဂစတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိသမင်္ဂီနံ အဿာသပဿာသာဘာဝတော အဝိနိပါတဓမ္မာနံ ပုဂလနဿ အဘာဝတော ပဒေသဝုတ္တီနိ။ ရုဠှီဝသေန အာရောပေတွာ ယထာဝုတ္တာယ ရုဠှိယာ ဝသေန ကတ္ထစိ ဝိသယေ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ပါဏပုဂ္ဂလဘာဝံ အာရောပေတွာ။ ယဒိ သာဓာရဏတော သတ္တဝေဝစနာနီတိ ဂဟေတွာ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ ဝုစ္စတိ၊ အထ ကသ္မာ ပဉ္စဟေဝ အာကာရေဟိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘န ခေါ ပနေတာနိ ‘‘သတ္တာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ ဝေဝစနတာမတ္တံ ဥပါဒါယ ဂဟိတာနိ၊ ယတော ဇန္တုအာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ အာပဇ္ဇေယျ၊ အတ္ထဝိသေသံ ပန နိမိတ္တဘူတံ ဥပါဒါယ ဂဟိတာနီ’’တိ၊ တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္ထတောတိ သဇ္ဇနဋ္ဌေန သတ္တာ၊ ပါဏနဋ္ဌေန ပါဏာတိ ဧဝမာဒိအတ္ထတော။ တေသံ တံ မတိမတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနောဓိသောဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ကသ္မာ? ကေစိ သတ္တာ၊ ကေစိ ပါဏာ၊ ကေစိ ပုဂ္ဂလာတိ အာပဇ္ဇနတော။ တထာ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာတိ သတ္တာဒိသဒ္ဒါ သပ္ပဒေသဝိသယာတိ ဧဝမတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန နိပ္ပဒေသဝိသယာတိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စသု အာကာရေသူတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) အာဂတေသု ပဉ္စသု ဘာဝနာကာရေသု။ အညတရဝသေနာတိ ယဿ ကဿစိ ဝသေန။

၂၅၇။ ဣဒါနိ ဒွါဝီသတိယာ ဘာဝနာကာရေသု အပ္ပနာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗျာပါဒရဟိတာတိ ဒေါမနဿဗျာပါဒရဟိတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တအာကာရဝိဘာဂမတ္တတော အပ္ပနာဝိဘာဂေါ၊ တသ္မာ။ ဣမေသုပိ ပဒေသူတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိကောဋ္ဌာသေသုပိ။ ယံ ယံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ယဒိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနိဝေသေ အနေကကောဋ္ဌာသဝသေနေဝ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ၊ ဘာဝနာယ သမိဇ္ဈနက္ခဏေ ပန တတ္ထ ယံ ပဂုဏတရတာယ သုပါကဋံ ဟောတိ၊ တဿ ဝသေန အပ္ပနာ ဟောတိ၊ ယထာ တံ ဒွတ္တိံသာကာရေ။ တတ္ထ ပန အာရမ္မဏံ၊ ဣဓ ဘာဝနာကာရောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ စတုန္နန္တိ စတုန္နံ စတုန္နံ။ ဗျာပနိစ္ဆာလောပေန ဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

လိင်္ဂဝသေနဝုတ္တံ တေသံ ပစုရတော လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တတိယာ ပန ပကတိ ယဒိပိ ပဌမဒုကေန န သင်္ဂဟိတာ၊ ဒုတိယဒုကေန ပန တိကေန စ သင်္ဂဟိတာ ဧဝ။

ဣတိ သဗ္ဗာနိပီတိ အနောဓိသောဖရဏေ ဝီသတိ၊ ဩဓိသောဖရဏေ အဋ္ဌဝီသတိ၊ ဒိသာဖရဏေ စတ္တာရိ သတာနိ၊ အသီတိ စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ။ သတ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။

၂၅၈။ ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ အာနိသံသေ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သေသာ ဇနာတိ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အလာဘိနော။ သမ္ပရိဝတ္တမာနာတိ ဒက္ခိဏေန ပဿေန အသယိတွာ သဗ္ဗသော ပရိဝတ္တမာနာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ဃုရုဃုရုပဿာသဝသေန ဝိဿရံ ကရောန္တာ။ သုခံ သုပတီတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓာသုပနာ သယနေ ပိဋ္ဌိပ္ပသာရဏလက္ခဏာ၊ ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ အဝေါကိဏ္ဏဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ။ တတ္ထာယံ ဥဘယထာပိ သုခမေဝ သုပတိ။ ယသ္မာ သဏိကံ နိပဇ္ဇိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ သမောဓာယ ပါသာဒိကေန အာကာရေန သယတိ၊ နိဒ္ဒေါက္ကမနေပိ ဈာနံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ အသုပိတွာ’’တိအာဒိ။

နိဒ္ဒါကာလေ သုခံ အလဘိတွာ ဒုက္ခေန သုတ္တတ္တာ ဧဝ ပဋိဗုဇ္ဈနကာလေ သရီရခေဒေန နိတ္ထုနနံ၊ ဝိဇမ္ဘနံ၊ ဣတော စိတော ဝိပရိဝတ္တနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ အယံ ပန သုခေန သုတ္တတ္တာ သရီရခေဒါဘာဝတော နိတ္ထုနနာဒိရဟိတောဝ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ အပ္ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ’’တိအာဒိ။ သုခပဋိဗောဓော စ သရီရဝိကာရာဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သုခံ နိဗ္ဗိကာရ’’န္တိ။

‘‘ဘဒ္ဒကမေဝသုပိနံ ပဿတီ’’တိ ဣဒံ အနုဘူတပုဗ္ဗဝသေန၊ ဒေဝတူပသံဟာရဝသေန စဿ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ဟောတိ၊ န ပါပကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဓာတုက္ခောဘဟေတုကမ္ပိ စဿ ဗဟုလံ ဘဒ္ဒကမေဝ သိယာ ယေဘုယျေန စိတ္တဇရူပါနုဂုဏတာယ ဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။

ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယာတိ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဥရေ လမ္ဗိတမုတ္တာဟာရော ဝိယာတိ ကေဟိစိ ဝုတ္တံ။ တံ ဧကာဝလိဝသေန ဝုတ္တံ သိယာ၊ အနေကရတနာဝလိသမူဟဘူတော ပန မုတ္တာဟာရော အံသပ္ပဒေသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကဋိပ္ပဒေသဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂါ ပလမ္ဗန္တော ဥရေ အာမုက္ကောယေဝ နာမ ဟောတိ။

တတ္ထေဝါတိ ပါဋလိပုတ္တေယေဝ။ သက္ကာ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ ဒေသဿ ခေမတာယ၊ တဿ တဿ ပဒေသဿ ရမဏီယတာယ စ။

ဒသာဝ အန္တော ဒသန္တော၊ ဝတ္ထဿ ဩသာနန္တော။

သမပ္ပဝတ္တဝါသန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာရေ သမပ္ပဝတ္တဝတ္တဝါသံ။ ထေရော ကိရ အတ္တနာ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌဝိဟာရေ ‘‘အဟမေတ္ထ အာဂန္တုကော’’တိ အစိန္တေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗဝတ္တာနိ ပရိပူရေန္တော ဧဝ ဝိဟာသိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု သမပ္ပဝတ္တမေတ္တာဝိဟာရဝါသံ။ အယံ ဟိ ထေရော အရဟတ္တာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေပိ မေတ္တာဝိဟာရီ အဟောသိ။

ဝနန္တရေ ဌိတောတိ ထေရော ကိရ တထာ သမပ္ပဝတ္တဝါသဝသေန စရမာနော ဧကဒိဝသံ အညတရံ ရမဏီယံ ဝနန္တရံ ဒိသွာ တတ္ထ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒေန တတော ဥဋ္ဌိတော အတ္တနော ဂုဏာဝဇ္ဇနဟေတုကေန ပီတိသောမနဿေန ဥဒါနေန္တော ‘‘ယာဝတာ ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝနန္တရေ ဌိတော’’တိ ပဌမဂါထာ ဌပိတာ။ တတ္ထ ဂဇ္ဇမာနကောတိ သီဟဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇန္တော။ ဂုဏမေသန္တောတိ အတ္တနော ဂုဏသမုဒယံ ဂဝေသန္တော ပစ္စဝေက္ခန္တော။

မဏိလရုက္ခေ နိဝါသိတာယ တံ ဒေဝတံ ‘‘မဏိလိယာ’’တိ ဝေါဟရန္တိ၊ တသ္မာ သာ ဒေဝတာပိ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဏိလိယာ’’တိ အာဟ။ ရုက္ခဒေဝတာနံ ဟိ ယေဘုယျေန နိဝါသရုက္ခဝသေန ဝေါဟာရော ယထာ ဖန္ဒနဒေဝတာတိ။ တတ္ထေဝါတိ စိတ္တလပဗ္ဗတေယေဝ။

‘‘ဗလဝပိယစိတ္တတာယာ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝပိယစိတ္တတာမတ္တေနပိ သတ္ထံ န ကမတိ၊ ပဂေဝ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဒဿေတိ။

ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ ကေနစိ ပရိပန္ထေန ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ဗျာပါဒဿ ဒူရသမုဿာရိတဘာဝတော ခိပ္ပမေဝ သမာဓိယတိ။ အာသဝါနံ ခယာယာတိ ကေစိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဣတော အညကမ္မဋ္ဌာနဝသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာနမ္ပိ သုခသုပနာဒယော အာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ၊ ယထာဟ –

‘‘သုခံ သုပန္တိ မုနယော၊ အဇ္ဈတ္တံ သုသမာဟိတာ၊

သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ၊ သဒါ ဂေါတမသာဝကာ’’တိ။ –

စ အာဒိ၊ တထာပိမေ အာနိသံသာ ဗြဟ္မဝိဟာရလာဘိနော အနဝသေသာ လဗ္ဘန္တိ ဗျာပါဒါဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဿရဏံ ဟေတံ၊ အာဝုသော၊ ဗျာပါဒဿ၊ ယဒိဒံ မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃)။ ဗျာပါဒါဒိဝသေန စ သတ္တာနံ ဒုက္ခသုပနာဒယောတိ တပ္ပဋိပက္ခဘူတေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု သိဒ္ဓေသု သုခသုပနာဒယော ဟတ္ထဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။

ကရုဏာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၂၅၉။ ကရုဏန္တိ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရံ။ နိက္ကရုဏတာယာတိ ဝိဟေသာယ၊ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ အညတရညတရေန ဝါ သတ္တာနံ ဝိဟေဌနဇာတိကော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝိဟေဌနေတိ အတ္ထော။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ ယထာ တထာ သတ္တာနံ ဝိဟေဌနာယ ပါပကော ဝိပါကော ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ။ တထာ ဟိ ယော သတ္တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေန ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစ္ဆေဒနေန ဝါ ဓနဇာနိယာ ဝါ အလာဘာယ ဝါ အဝါသာယ ဝါ အနတ္ထာယ ဝါ အယသတ္ထာယ ဝါ ပရိသံသက္ကနေန ဝါ အန္တမသော ယထာဝဇ္ဇဒဿနေနပိ ဝိဟေဌေတိ၊ တဿ သော ပမာဒဝိဟာရော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အလာဘာယပိ ဟောတိ၊ လဒ္ဓဿ ပရိဟာနာယပိ ဟောတိ၊ တန္နိမိတ္တံ ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ၊ အဝိသာရဒေါ ပရိသံ ဥပသင်္ကမတိ မင်္ကုဘူတော၊ သမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတိ၊ ကာယဿ ဘေဒါ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ၊ သုဂတိယမ္ပိ မနုဿဘူတော ဒုဇ္ဇစ္စောပိ ဟောတိ နီစကုလိကော၊ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောပိ ဟောတိ ဒုဒ္ဒသိကော၊ ဗဟွာဗာဓောပိ ဟောတိ ရောဂဗဟုလော၊ ဒုဂ္ဂတောပိ ဟောတိ အပ္ပန္နပါနော၊ အပ္ပာယုကောပိ ဟောတိ ပရိတ္တဇီဝိတောတိ ဧဝမာဒိအနေကာနတ္ထာနုဗန္ဓိတာ ဝိဟေသာယ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ကရုဏာယ အာနိသံသာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိက္ကရုဏတာယ အာဒီနဝံ ကရုဏာယ စ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ’’တိ။ ‘‘ပိယော ဟီ’’တိအာဒိနာ ပဌမံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု အနာရမ္ဘဿ ကာရဏမာဟ။ ပိယံ ဟိ ပုဂ္ဂလံ ကရုဏာယိတုမာရဘန္တဿ န တာဝ ပိယဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ၊ အဝိဂတေ စ တသ္မိံ ကုတော ကရုဏာယနာ။ တေနာဟ ‘‘ပိယဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သေသပုဂ္ဂလေသုပိ ဧသေဝ နယော။ လိင်္ဂဝိသဘာဂကာလကတာနံ အခေတ္တဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ယတ္ထ ပန ပဌမံ အာရဘိတဗ္ဗာ၊ တံ ပါဠိနယေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတန္တိ ဒလိဒ္ဒံ။ သော ဟိ ဘောဂပါရိဇုညတော သုခသာဓနာနံ အဘာဝေန ဒုက္ခံ ဂတော ဥပဂတော ဒုဂ္ဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂတန္တိ ဒုက္ခေန သမင်္ဂိဘာဝံ ဂတံ။ ဒုရုပေတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတံ။ ဂတိကုလရူပါဒိဝသေန ဝါ တမဘာဝေ ဌိတော ဒုဂ္ဂတော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတတ္တာ တမပရာယဏဘာဝေ ဌိတော ဒုရုပေတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရမကိစ္ဆပ္ပတ္တန္တိ အတိဝိယ ကိစ္ဆမာပန္နံ မဟာဗျသနံ နိမုဂ္ဂံ။ အပ္ပေဝ နာမာတိ သာဓု ဝတ။

ဝဓေထ နန္တိ ‘‘ဃာတေထ နံ စောရ’’န္တိ ဧဝံ ပဟိတာယ ရညော အာဏာယ ခါဒနီယမ္ပိ…ပေ… ဒေန္တိ ‘‘ဣဒါနေဝ မာရိယမာနော ဧတ္တကမ္ပိ သုခံ လဘတူ’’တိ။ သုသဇ္ဇိတောတိ သုခါနုဘဝနေ သန္နဒ္ဓါ။

ဧတေနေဝ ဥပါယေနာတိ ယေန ယေန ဝိဓိနာ ဧတရဟိ ယထာဝုတ္တေ ပရမကိစ္ဆာပန္နေ အာယတိံ ဝါ ဒုက္ခဘာဂိမှိ ပုဂ္ဂလေ ကရုဏာယိတုံ ကရုဏာ ဥပ္ပာဒိတာ၊ ဧတေနေဝ နယေန။ ပိယပုဂ္ဂလေတိ ပိယာယိတဗ္ဗပုဂ္ဂလေ။ ဧတရဟိ ဝါ ဒိဿမာနံ အာယတိံ ဝါ ဘာဝိနိံ ဒုက္ခပ္ပတ္တိံ ဂဟေတွာ ကရုဏာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဇ္ဈတ္တဝေရီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ဟိ သော ကရုဏာယ ဝတ္ထုဘူတော ဒုဝိဓော ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော၊ ကာမံ တတ္ထ ကရုဏာဘာဝနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ ဣမိနာ ပန ဘိက္ခုနာ တတ္ထ ဘာဝနံ ပဂုဏတရံ ကတွာ သီမာသမ္ဘေဒံ ကာတုံ တဒနန္တရံ ပိယပုဂ္ဂလေ၊ တတော မဇ္ဈတ္တေ၊ တတော ဝေရိပုဂ္ဂလေ ကရုဏာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဘာဝေန္တေန စ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ မုဒုံ ကမ္မနိယံ စိတ္တံ ကတွာ တဒနန္တရေ တဒနန္တရေ ဥပသံဟရိတဗ္ဗံ။ ယဿ ပန ဝေရိပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ၊ မဟာပုရိသဇာတိကတ္တာ ဝါ အနတ္ထံ ကရောန္တေပိ ဝေရိသညာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန မဇ္ဈတ္တေ မေ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဇာတံ၊ ဣဒါနိ ဝေရိမှိ ဥပသံဟရာမီတိ ဗျာပါရောဝ န ကာတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနိကဿ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန။ တံ မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဝူပသမေတဗ္ဗန္တိ ‘‘အထာနေန ပုရိမပုဂ္ဂလေသူ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃)၊ ‘‘ကကစူပမဩဝါဒါဒီနံ အနုဿရတော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃) စ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝုတ္တေန နယေန တံ ပဋိဃံ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧတရဟိ မဟာဒုက္ခပ္ပတ္တေ သုခိတေပိ အကတကုသလတာယ အာယတိံ ဒုက္ခပ္ပတ္တိယာ ဝသေန ကရုဏာယနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကတကလျာဏေပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောပိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ ဗျသနာနံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အနတိက္ကန္တတ္တာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ အက္ခာနေန ပရိယောသာပေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ အနာဂတဿ အာပါယိကဿ သုဂတီသုပိ ဇာတိဇရာဒိဘေဒဿာတိ အပရိမိတဿ သံသာရဒုက္ခဿ အနတိက္ကန္တဘာဝတော။ သဗ္ဗထာပိ ကရုဏာယိတွာတိ ဒုက္ခပ္ပတ္တိယာ၊ သုခပ္ပတ္တိယာ အကတကုသလတာယ ဝါ ကတာကုသလတာယ ဝါတိ သဗ္ဗပကာရေနပိ ကရုဏာယ ဝတ္ထုဘာဝဿ သလ္လက္ခဏေန တသ္မိံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ကရုဏံ ကတွာ ကရုဏာဘာဝနံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အထာနေန ပုနပ္ပုနံ မေတ္တာယန္တေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၃) မေတ္တာဘာဝနာယံ ဝုတ္တေန နယေန။ တံ နိမိတ္တန္တိ သီမာသမ္ဘေဒဝသေန ပဝတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ မေတ္တာယ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ယထာ မေတ္တာဘာဝနာယံ ‘‘အပ္ပကသိရေနေဝါ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၃) တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန အပ္ပနာ ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၃-၂၅၄) တဿာ ဝဍ္ဎနာ စ ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓ ကရုဏာဘာဝနာယံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန အပ္ပနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ စ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ စ၊ တထေဝဿာ ဝဍ္ဎနာဝိဓိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန ‘‘ပဌမံ ဝေရိပုဂ္ဂလော ကရုဏာယိတဗ္ဗော’’တိ ဣဒံ ယထာ ပါဠိဝိရုဒ္ဓံ၊ ဧဝံ ယုတ္တိဝိရုဒ္ဓမ္ပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ပဌမံ ဟိ ဝေရိံ သမနုဿရတော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န ကရုဏာ။ အတ္တာပိ သက္ခိဘာဝေန ကရုဏာယနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော၊ သော ကိမိတိ ပစ္ဆာ ဂယှတီတိ။ ‘‘အပ္ပနာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ စ အပ္ပနာပ္ပတ္တစိတ္တဿေဝ ‘‘ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅၊ ၄၅၂၊ ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀) ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနာ ဣဇ္ဈတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။

ကရုဏာပဒမတ္တမေဝ စဿာ ပါဠိယာ ဝိသေသောတိ တံ အနာမသိတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနာ၊ မေတ္တာယ ဝုတ္တအာနိသံသာ စ ဣဓ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတော ပရန္တိ ‘‘ကရုဏာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅၊ ၄၅၂၊ ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀) ဝုတ္တဝိကုဗ္ဗနတော ဥပရိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

မုဒိတာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၂၆၀။ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသူတိ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရီသု န အာရဘိတဗ္ဗာ။ မုဒိတာဘာဝနာတိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇနာ။ န ဟီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ပိယဘာဝမတ္တေနာတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိ အတ္ထော၊ တေန သောမနဿပဋိသန္ဓိကတာဒိသိဒ္ဓါ နိစ္စပ္ပဟံသိတမုခတာ၊ ပုဗ္ဗဘာသိတာ၊ သုခသမ္ဘာသတာ၊ သခိလတာ၊ သမ္မောဒကတာတိ ဧဝမာဒိကေ မုဒိတာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတေ ဝိသေသေ ဥလ္လိင်္ဂေတိ၊ ဤဒိသေဟိ ဝိသေသေဟိ ဝိရဟိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝ-ကာရေန ပန ပိယပုဂ္ဂလဿ သုခသမပ္ပိတတာဒိံ၊ မုဒိတာယ စ ဟေတုဘူတံ ပမောဒပ္ပဝတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။ ပိယပုဂ္ဂလေပိ ဟိ ပရမာယ သမ္ပတ္တိယာ ပမုဒိတေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေ ဘိက္ခုနော မုဒိတောကာသံ လဘေယျ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလံ ဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိတော မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလံ အနုဿရန္တဿ ဥဒါသိနတာ သဏ္ဌာတိ၊ ဝေရိံ သမနုဿရန္တဿ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဂေဝ မဇ္ဈတ္တဝေရိနော’’တိ။

ပမောဒပ္ပဝတ္တိယာ သောဏ္ဍသဒိသော သဟာယော သောဏ္ဍသဟာယော။ မုဒိတမုဒိတောဝါတိ ပသာဒသောမ္မတာယ အတိဝိယ မုဒိတော ဧဝ။ ပသာဒေ ဟိ ဣဒံ အာမေဍိတံ။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာနယေန အာဒိတော မုဒိတာဘာဝနာယ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ပိယပုဂ္ဂလံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခိတန္တိ သဉ္ဇာတသုခံ၊ သုခပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဇ္ဇိတန္တိ သုခါနုဘဝနေ သန္နဒ္ဓံ ပဋိယတ္တသုခသာဓနံ။ အဟော သာဓူတိ တဿ သတ္တဿ သမ္ပတ္တိယံ သမ္ပဇညပုဗ္ဗပမောဒနာကာရဒဿနံ။ ပုန အဟော သုဋ္ဌူတိ တဿ ပမောဒနဿ ဗဟုလီကာရဒဿနံ။ ပိယံ မနာပန္တိ ဧတ္ထ မနာပ-ဂ္ဂဟဏေန ပါဠိယမ္ပိ အတိပ္ပိယသဟာယကော အဓိပ္ပေတောတိ ဧကေ။

အတီတေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အတီတေ။ အနာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န ဟိ ဘဝန္တရဂတေ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ရုဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ အတီတာနာဂတေ ကထန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ‘‘သော ဧဝါယံ ဒတ္တော တိဿော’’တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နတာယ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတော။ ကထံ ပနဿ အနာဂတေ သမ္ပတ္တိ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ? အာဒေသာဒိတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နာယ ဝါ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ အနုမာနတော လဒ္ဓါယ ဂဟေတဗ္ဗတော။

ပိယပုဂ္ဂလေတိ သောဏ္ဍသဟာယသညိတေ အတိပ္ပိယပုဂ္ဂလေ၊ ပိယပုဂ္ဂလေ စ။ ဒုဝိဓောပိ စေသ ဣဓ ပိယဘာဝသာမညတော ‘‘ပိယပုဂ္ဂလော’’တိ ဝုတ္တော။ အနုက္ကမေနာတိ အတိပ္ပိယပုဂ္ဂလော ပိယပုဂ္ဂလော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဧကေကသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဂုဏံ၊ မုဒုံ၊ ကမ္မနိယဉ္စ ကတွာ သေသေသု ဥပသံဟရဏာနုက္ကမေန။ ကိဉ္စာပိ စတူသု ဇနေသု သမစိတ္တတာဝ သီမာသမ္ဘေဒေါ သီမာ သမ္ဘိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ ဘာဝနာယ ပန တထာ ဗဟုသော ပဝတ္တမာနာယ ပုရိမသိဒ္ဓံ ဟေတုံ၊ ဣတရံ ဖလဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သမစိတ္တတာယ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တသီမာဘာဝေါ ဝါ သီမာသမ္ဘေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမစိတ္တတာယ သီမာသမ္ဘေဒံ ကတွာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဥပေက္ခာဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၂၆၁။ ဥပေက္ခာဘာဝနန္တိ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ။ ယသ္မာ ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယနိဿန္ဒော စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာဒီသု ပဋိလဒ္ဓတိကစတုက္ကဇ္ဈာနေနာ’’တိ။ ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနာတိ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝံ ပါပိတံ ပဂုဏံ၊ တထာရူပါ တတိယဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနတော။ အပ္ပဂုဏံ ဟိ ဥပရိဈာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတိ။ စတုက္ကနယဝသေန စေတ္ထ တတိယဂ္ဂဟဏံ။ သုခိတာ ဟောန္တူတိအာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘နိဒ္ဒုက္ခာ ဟောန္တူ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတ္တကေလာယနံ သတ္တေသု မမာယနံ မမတ္တကရဏံ၊ တထာ မနသိကာရေန ယောဂေါ သတ္တကေလာယနမနသိကာရယုတ္တတ္တံ၊ တသ္မာ။ မေတ္တာဒီနံ ရာဂဂေဟဿိတဒေါမနဿသောမနဿာနံ အာသန္နဝုတ္တိတာယ ယထာရဟံ ပဋိဃာနုနယသမီပစာရိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တု၊ ဒုက္ခတော မုစ္စန္တု မောဒန္တူ’’တိ ဟိတေသိတဘာဝပ္ပတ္တိယာ တိဿန္နမ္ပိ အနုနယဿ အာသန္နစာရိတာ။ သတိ စ တဗ္ဗိပရိယာယေ လောဟိတပ္ပကောပေ ပုဗ္ဗော ဝိယ လဒ္ဓါကာသမေဝေတ္ထ ပဋိဃန္တိ အဝိသေသေန တာသံ ပဋိဃာနုနယသမီပစာရိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

‘‘သောမနဿယောဂေန ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဣဒံ တတိယဇ္ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဣဒမာဒီနဝဒဿနန္တိ။ မေတ္တာဒိဝသေန ပန ဩဠာရိကဘာဝေ ဝုစ္စမာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိယောဂေနေဝ ဩဠာရိကတာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ တာဟိပိ တာသံ သမာယောဂသမ္ဘဝတော၊ ဥပေက္ခာယ စ တဒဘာဝတော။ န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗာ တတိယဇ္ဈာနိကာနံယေဝ မေတ္တာဒီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တံတံဈာနသမတိက္ကမေနေဝ စ တံတံဈာနိကာ မေတ္တာဒယောပိ သမတိက္ကန္တာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ၊ ဈာနသာမညေန ဝိယ မေတ္တာဒိသာမညေန ဝေါဟာရမတ္တံ။ ပုရိမာသူတိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာသု။ သန္တဘာဝတောတိ ယထာဝုတ္တသတ္တကေလာယနာဒိအနုပသန္တဘာဝါဘာဝတော ဥပေက္ခာယ သန္တဘာဝတော။ ‘‘သန္တဘာဝတော’’တိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုခုမတာ ပဏီတတာ ဝိဒူရကိလေသတာ ဝိပုလဖလတာတိ ဧဝမာဒယောပိ ဥပေက္ခာယ အာနိသံသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပကတိမဇ္ဈတ္တောတိ ကိဉ္စိ ကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ ပကတိယာ သဘာဝေနေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဥဒါသိနပက္ခေ ဌိတော။ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ အတ္တနာ ကတကမ္မဝသေနေဝ အယမာယသ္မာ အာဂတော ဂစ္ဆတိ စ၊ တွမ္ပိ အတ္တနာ ကတကမ္မဝသေနေဝ အာဂတော ဂစ္ဆသိ စ၊ န တဿ တဝ ပယောဂေန ကိဉ္စိ သုခံ ဝါ ဥပနေတုံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ အပနေတုံ လဗ္ဘာ၊ ကေဝလံ ပနေတံ စိတ္တဿ အနုဇုကမ္မံ၊ ယဒိဒံ မေတ္တာယနာဒိနာ သတ္တေသု ကေလာယနံ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ ဂတမဂ္ဂေါ စေသ အပဏ္ဏကပဋိပဒါဘူတော၊ ယဒိဒံ သဗ္ဗသတ္တေသု မဇ္ဈတ္တတာတိ ဧဝံ ပဋိပက္ခဇိဂုစ္ဆာမုခေန မဇ္ဈတ္တတာယ သမုပဇာတဂါရဝဗဟုမာနာဒရော တံ ပုဂ္ဂလံ ပုနပ္ပုနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ တတ္ထ စ သဝိသေသံ ဥပေက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ၊ တဿ တထာ ပဋိပဇ္ဇတော ပကတိယာပိ ဥဒါသိနတ္တာ သာတိသယံ တတ္ထ မဇ္ဈတ္တတာ သဏ္ဌာတိ ။ ဘာဝနာဗလေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ သော တံ ဥပေက္ခံ ပိယပုဂ္ဂလာဒီသု ဥပသံဟရတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ တတော ပိယပုဂ္ဂလာဒီသူ’’တိ။ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိ ဧတ္ထ အညတ္ထော ဧက-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဝိယ။ ဧကဝစနေနေဝ စေတ္ထ သင်္ချာဝိသေသော သိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အညံ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တေန အတ္တာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘နေဝ မနာပ’’န္တိ ဣမိနာ ပိယပုဂ္ဂလံ၊ အတိပ္ပိယသဟာယကဉ္စ နိဝတ္တေတိ၊ အတ္တာနမ္ပိ ဝါ အတ္တနိ အမနာပတာယ အဘာဝတော။ ‘‘န အမနာပ’’န္တိ ဣမိနာ အပ္ပိယံ၊ ဝေရိပုဂ္ဂလဉ္စ၊ ပါရိသေသတော မဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလဿ ဂဟဏံ အာပန္နံ။ ဣတိ ‘‘ဧကံ ပုဂ္ဂလံ နေဝ မနာပံ နာမနာပ’’န္တိ ဣမိနာ အတ္တနော၊ ပိယာဒီနဉ္စ ပဋိက္ခေပမုခေန ဥဒါသိနပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ။

ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ယွာဿ ပကတိမဇ္ဈတ္တော’’တိအာဒိနာ အနန္တရံ ဝုတ္တေန နယေန။ အတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝတော ဝေရိတောပိ အတ္တနိ မဇ္ဈတ္တတာယ ဒုရူပသံဟာရတ္တာ ‘‘ဣမေသု စ အတ္တနိ စာ’’တိ အတ္တာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နပီတိပစ္စတ္ထိကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈၇) ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေန။ ယံ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ပဂုဏတတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈၇) ဝုတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု၊ စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရေ စ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပန တတိယဇ္ဈာနေ အာဒီနဝံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ စတုတ္ထာဓိဂမာယ ယောဂံ ကရောန္တဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီသဒ္ဒံ အပနေတွာ တဒေဝ နိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပထဝီကသိဏာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သေသကသိဏာနိ၊ အဿာသပဿာသနိမိတ္တဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမံ ကသိဏာနာပါနေသု ဥပ္ပန္နဿာပိ တတိယဇ္ဈာနဿ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာဒိတာယ အတ္ထေဝ သဘာဂတာ၊ တံ ပန အကာရဏံ အာရမ္မဏဿ ဝိသဒိသတာယာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဝိသဘာဂတာယာ’’တိ။ နနု စ အညထာဝ ကသိဏာဒိဘာဝနာ၊ အညထာ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာတိ ဘာဝနာဝသေနာပိ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနာနံ အတ္ထေဝ ဝိသဒိသတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဘာဝနာဝသေန ပန ဝိသဒိသတာ အနုပ္ပတ္တိယာ န ဧကန္တိကံ ကာရဏံ။ တထာ ဟိ အညထာဝ မေတ္တာဒိဘာဝနာ ၊ အညထာ ဥပေက္ခာဘာဝနာ။ တထာပိ သတ္တေသု ယထာပဝတ္တိတံ ဟိတေသိတာဒိအာကာရံ ဗျတိရေကမုခေန အာမသန္တီ၊ တတော ဝိနိဝတ္တမာနရူပေန အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ၊ တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆၃)။ အာရမ္မဏသဘာဂတာပိ စေတ္ထ အတ္ထီတိ မေတ္တာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓတတိယဇ္ဈာနဿ ဣဇ္ဈတိ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာဒီသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မေတ္တာဒီသူတိ မေတ္တာဒီသု နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေသု၊ မေတ္တာဒိဝသေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆၂။ ဗြဟ္မုတ္တမေနာတိ ဧတ္ထ သမ္မုတိဗြဟ္မာနော ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော ဝိသုဒ္ဓိဗြဟ္မာနောတိ တိဝိဓာ ဗြဟ္မာနော။

‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁)၊

ပရိဗ္ဗဇ မဟာဗြဟ္မေ၊ ပစန္တညေပိ ပါဏိနော’’တိ။ (ပါစိ။ ၆၄၇) –

စ ဧဝမာဒီသု ဟိ ဗြဟ္မသဒ္ဒေန သမ္မုတိဗြဟ္မာနော ဝုတ္တာ။

‘‘အပါရုတာ တေသံ အမတဿ ဒွါရာ၊

ယေ သောတဝန္တော ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓံ၊

ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ၊

ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’။

‘‘အထ ခေါ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၄၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) စ ဧဝမာဒီသု ဗြဟ္မသဒ္ဒေန ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော ဝုတ္တာ။ ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ အ။ နိ။ ၄။၈၊ ၅။၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄) ဝစနတော ‘‘ဗြဟ္မ’’န္တိ အရိယဓမ္မော ဝုစ္စတိ၊ တတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အဝိသေသေန သဗ္ဗေပိ အရိယာ ဝိသုဒ္ဓိဗြဟ္မာနော နာမ ပရမတ္ထဗြဟ္မတာယ။ ဝိသေသတော ပန ‘‘ဗြဟ္မာတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝစနတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥတ္တမဗြဟ္မာ နာမ သဒေဝကေ လောကေ ဗြဟ္မဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိတော။ ဣတိ ဗြဟ္မာနံ ဥတ္တမော၊ ဗြဟ္မာ စ သော ဥတ္တမော စာတိ ဝါ ဗြဟ္မုတ္တမော၊ ဘဂဝါ။ တေန ကထိတေ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၄၅၉၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅၊ ၄၅၁၊ ၄၇၁) တတ္ထ တတ္ထ ဝေနေယျာနံ ဒေသိတေ။ ဣတီတိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဘာဝနာက္ကမေန စေဝ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမေန စ ဝိဒိတွာ ဇာနိတွာ။ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အသာဓာရဏံ တံတံဗြဟ္မဝိဟာရပဋိနိယတမေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ သာဓာရဏဘာဝတော တတ္ထ တတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ ဝိသဋံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။

မေဇ္ဇတီတိ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုနိဝတ္တနတ္ထံ ဓမ္မမေဝ ကတ္တာရံ ကတွာ နိဒ္ဒိသတိ။ သိနိယှတီတိ ဧတ္ထ သတ္တေသု ဗျာပဇ္ဇနဝသေန လူခဘာဝဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟိတာကာရပဝတ္တိဝသေန သိနေဟနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န တဏှာယနဝသေန။ တံ ဟိ မောဟပုဗ္ဗင်္ဂမံ လုဗ္ဘနသဘာဝံ၊ ဣဒံ ပန အဒုဿနသဘာဝံ အလောဘသမ္ပယုတ္တံ။ နနု စ တဏှာသိနေဟောပိ ဗျာပါဒဝိရောဓီ တေန သဟာနဝဋ္ဌာနတော။ ယဒိပိ တေန သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ဝိရောဓီ ပန န ဟောတိ အပ္ပဟာယကတော။ မေဇ္ဇတီတိ မိတ္တော၊ ဟိတဇ္ဈာသယော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏဘူတေ ပိယေ ပုဂ္ဂလေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဧသာ ပဝတ္တိ မေဇ္ဇနဝသေန ဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကရောတီတိ ကရုဏာ၊ ကိံ ကရောတိ၊ ကေသံ၊ ကိံ နိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပန’’န္တိ။ ကမ္ပနန္တိ စ ပရေသံ ဒုက္ခံ ဒိသွာ တဿ အပနေတုကာမဿ အသဟနာကာရေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ။ တယိဒံ သပ္ပုရိသာနံယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူန’’န္တိ။ သပ္ပုရိသာ ဟိ သပရဟိတသာဓနေန ‘‘သာဓူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိနာသေတီတိ အဒဿနံ ဂမေတိ၊ အပနေတီတိ အတ္ထော။ တေနေတ္ထ ဟိံသနံ အပနယနန္တိ ဒဿေတိ။ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဟိ ကရုဏာ။ ဖရဏဝသေနာတိ ဖုသနဝသေန၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏကရဏဉ္စေတ္ထ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခာပနယနာကာရေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မောဒန္တိ တာယာတိ မောဒနကိရိယာယ မုဒိတာယ ကရဏဘာဝနိဒ္ဒေသော၊ သွာယံ ဥပစာရသိဒ္ဓါ၊ မုဒိတာဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ တတ္ထ ကောစိ ကတ္တာတိ တမေဝ ကတ္တုဘာဝေန နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သယံ ဝါ မောဒတီ’’တိ၊ အယမ္ပိ ဥပစာရနိဒ္ဒေသောဝ။ ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တနတောတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ’’တိ အာဟ။

ပိယာဒီသု ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနမုခေန ဥဒါသိနဘာဝသင်္ခါတာ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခာ ဥပေက္ခာ။ တေနာဟ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပေက္ခတီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

၂၆၃။ ဟိတော နာမ အတ္ထစရော၊ တသ္မာ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာတိ သတ္တာနံ ဟိတစရဏာကာရေန ပဝတ္တိလက္ခဏာ၊ ဟိတာကာရဿ ဝါ ပဝတ္တနလက္ခဏာ။ ဟိတူပသံဟာရရသာတိ သတ္တေသု ဟိတဿ ဥပနယနကိစ္စာ၊ ဥပနယနသမ္ပတ္တိကာ ဝါ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) ပဝတ္တနကဿ အာဃာတဿ ဝိနယနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ယတ္ထ ဝါ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ အာဃာတဝိနယနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အမနာပါနမ္ပိ သတ္တာနံ ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညိတာရူပေန၊ ပဂေဝ မနာပါနံ ယံ မနာပဘာဝဒဿနံ၊ တထာပဝတ္တော ယောနိသောမနသိကာရော၊ တံ ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမောတိ ဗျာပါဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမော။ သမ္ပတ္တီတိ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္မဒေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ သိနေဟသမ္ဘဝေါတိ တဏှာသိနေဟဿ ဥပ္ပတ္တိ။ ဝိပတ္တီတိ ဝိနာသော။ မေတ္တာမုခေန ဟိ ရာဂေါ ဝဉ္စေတိ။

ကရုဏာဒီနံ လက္ခဏာဒီသု ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သတ္တာနံ ပဝတ္တဒုက္ခဿ အပနယနာကာရော။ အပနယနံ ပန ဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ ယော ဒုက္ခာပနယနာကာရော၊ တထာပဝတ္တိလက္ခဏာ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ။ အပနေတုကာမတာယ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အသဟနံ အနဓိဝါသနံ ပရဒုက္ခာသဟနံ။ န ဝိဟိံသာ အဝိဟိံသာ၊ သတ္တာနံ အဝိဟေဌနံ။ တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ၊ ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိဟိံသူပသမောတိ ဧတ္ထ ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ နေသံ တန္တိ ဝိဟိံသာ ၊ သတ္တာနံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တော ကရုဏာယ ပဋိပက္ခဘူတော ပဋိဃစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ကရုဏာမုခေန သောကော ဝဉ္စေတီတိ အာဟ ‘‘သောကသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တီ’’တိ။

ပမောဒနလက္ခဏာတိ ပရသမ္ပတ္တိယာ ပမောဒနလက္ခဏာ။ အနိဿာယနရသာတိ ဣဿာယနဿ ဥသူယနဿ ပဋိပက္ခဘာဝကိစ္စာ။ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိယာ၊ ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အသဟနံ အရမဏံ အရတိဣစ္စေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿာ ဝိဟနနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဝါ ဝိဃာတံ ဝူပသမံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ပဟာသော ဂေဟသိတပီတိဝသေန ပဟဋ္ဌဘာဝေါ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ သတ္တေသု သမဘာဝဒဿနရသာတိ ပိယာဒိဘေဒေသု သဗ္ဗသတ္တေသု ဥဒါသိနဝုတ္တိယာ သမဘာဝဿေဝ ဒဿနကိစ္စာ၊ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခဏတော သမဘာဝေနေဝ တေသံ ဂဟဏကိစ္စာတိ အတ္ထော။ သတ္တေသု ပဋိက္ကူလာပဋိက္ကူလာကာရာနံ အဂ္ဂဟဏတော တတ္ထ ပဋိဃာနုနယာနံ ဝူပသမနာကာရေန ဝုတ္တိယာ တေသံ ဝူပသမံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧဝံ ပဝတ္တကမ္မဿကတာဒဿနပဒဋ္ဌာနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကမုခေန ဟိတူပသံဟာရဒုက္ခာပနယနသမ္ပတ္တိပမောဒနာကာရေန ပစ္စာမသန္တော မေတ္တာဒီနံ တိဿန္နံ ပဝတ္တိအာကာရပဋိသေဓနမုခေန ပဝတ္တံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ အာသန္နကာရဏံ၊ န ယံ ကိဉ္စီတိ ဒဿေတိ။

၂၆၄။ ဝိပဿနာသုခဉ္စေဝ ဘဝသမ္ပတ္တိ စာတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ နေသံ သာဓာရဏပယောဇနံ။ တထာ ‘‘သုခံ သုပတီ’’တိအာဒယော (အ။ နိ။ ၈။၁၊ ၁၁။၁၅) ဧကာဒသာနိသံသာ။ တေ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။

နိဿရတိ အပဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ပဟာယကံ။ ကာမဉ္စေတေဟိ ပဉ္စပိ နီဝရဏာနိ၊ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီယန္တိ၊ ဥဇုဝိပစ္စနီကဒဿနဝသေန ပန ဗျာပါဒါဒယော ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃) ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရာဂနိဿရဏတာဝစနံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ သုဋ္ဌု သမတ္ထိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၆၅။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု။ မေတ္တာ သတ္တေသု ယထာရဟံ ဒါနပိယဝစနာဒိသီလသုတာဒိဂုဏဂဟဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ရာဂေါပိ တတ္ထ ယထာ တထာ ဂုဏဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ ပဝတ္တတိ မနာပသညာပလောဘတောတိ အာဟ ‘‘ဂုဏဒဿနသဘာဂတာယာ’’တိ။ တသ္မာ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ တုလျာကာရေန ဒူသနတော ရာဂေါ မေတ္တာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော၊ သော လဟုံ ဩတာရံ လဘတိ သတိသမ္မောသမတ္တေနာပိ မေတ္တံ အပနီယ တဿာ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတ္တာ ။ တတောတိ ရာဂတော၊ ရာဂဿ ဝါ ဩတာရလာဘတော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ သဘာဂဿ၊ သဘာဂေန ဝါ ဝိသဘာဂတာယ။ သတ္တေသု ဟိ မနာပါကာရဂါဟိနော မေတ္တာသဘာဂဿ တဗ္ဗိပရီတသဘာဝေါ ဗျာပါဒေါ တေန ဝိသဘာဂေါ။ တသ္မာ သော ဩတာရံ လဘမာနော စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ မေတ္တာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကော။ တတောတိ ဗျာပါဒတော။ နိဗ္ဘယေနာတိ အနုဿင်္ကနပရိသင်္ကနေန၊ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာယ မေတ္တာယ ဗျာပါဒေန ဒုပ္ပဓံသိယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘မေတ္တာယိဿတီ’’တိအာဒိ။

ဣဋ္ဌာနန္တိ ပိယာနံ။ ကန္တာနန္တိ ကမနီယာနံ။ မနာပါနန္တိ မနဝဍ္ဎနကာနံ။ တတော ဧဝ မနော ရမေန္တီတိ မနောရမာနံ။ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနန္တိ တဏှာသန္နိဿိတာနံ။ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပဿတောတိ အပ္ပဋိလာဘေန အဟမိမေ န လဘာမီတိ ပရိတဿတော။ အတီတန္တိ အတိက္ကန္တံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ နိရောဓပ္ပတ္တံ။ ဝိပရိဏတန္တိ သဘာဝဝိဂမေန ဝိဂတံ။ သမနုဿရတောတိ အနုတ္ထုနနဝသေန စိန္တယတော။ ဂေဟသိတန္တိ ကာမဂုဏနိဿိတံ။ ‘‘အာဒိနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သောတဝိညေယျာနံ သဒ္ဒါန’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယာတိ ယေသု သတ္တေသု ဘောဂါဒိဝိပတ္တိဒဿနမုခေန ကရုဏာ ပဝတ္တတိ၊ တေသု တန္နိမိတ္တမေဝ အယောနိသော အာဘောဂေ သတိ ယထာဝုတ္တဒေါမနဿမုခေန သောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ သော ကရုဏာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော။ သောကော ဟိ ဣဓ ဒေါမနဿသီသေန ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ ဧတ္ထ သတ္တေသု ဒုက္ခာပနယနကာမတာကာရဿ ကရုဏာသဘာဂဿ တေသု ဒုက္ခူပနယနာကာရော ဝိဟေသာသဘာဝေါ ဝိသဘာဂေါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ သာ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ ကရုဏာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။

သမ္ပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယာတိ ယေသု သတ္တေသု ဘောဂါဒိသမ္ပတ္တိဒဿနမုခေန မုဒိတာ ပဝတ္တတိ၊ တေသု တန္နိမိတ္တမေဝ အယောနိသော အာဘောဂေ သတိ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) ဝုတ္တသောမနဿမုခေန ပဟာသော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ သော စ မုဒိတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော။ ပဟာသော ဟိ ဣဓ သောမနဿသီသေန ဝုတ္တော။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ ဘောဂါဒိသမ္ပတ္တီဟိ မုဒိတေသု သတ္တေသု ပမောဒနာကာရဿ မုဒိတာသဘာဂဿ တတ္ထ အနဘိရမနာကာရာ အရတိ ဝိသဘာဂါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ သာ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျာတိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ မုဒိတာယ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။ ပမုဒိတော စာတိအာဒိ မုဒိတာယ သိဒ္ဓါယ အယမ္ပိ အရတိ န ဟောတီတိ လဒ္ဓဗ္ဗဂုဏဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဣဓာဓိပ္ပေတအရတိနိဂ္ဂဟဒဿနဝသေန။ ကာယစိတ္တဝိဝေကပဋိပက္ခာယ ဝါ အရတိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတာယ မုဒိတာယ ပဋိပက္ခာ အရတိ သုဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဧကဒေသေန အရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိကုသလဓမ္မေသူတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု။

ဗာလကရဓမ္မယောဂတော ဗာလဿ။ အတ္တဟိတပရဟိတဗျာမူဠှတာယ မူဠှဿ။ ပုထူနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ကိလေသောဓီနံ မဂ္ဂေါဓီဟိ အဇိတတ္တာ အနောဓိဇိနဿ၊ ဩဓိဇိနာ ဝါ သေက္ခာ ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ဇိတတ္တာ။ တေန ဣမဿ ဩဓိဇိတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနဝိပါကဿ အဇိတတ္တာ အဝိပါကဇိနဿ၊ ဝိပါကဇိနာ ဝါ အရဟန္တော အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ တေနဿ အသေက္ခတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။ အနေကာဒီနဝေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါပဓမ္မာနံ မူလဘူတေ သမ္မောဟေ အာဒီနဝါနံ အဒဿနသီလတာယ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော။ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ အဿုတဝတော။ ဧဒိသော ဧကံသေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနော နာမ ဟောတီတိ တဿ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုနပိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပါတိ ဝုတ္တာကာရေန သမ္မောဟပုဗ္ဗိကာ။ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတီတိ ရူပါနံ သမတိက္ကမနာယ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ ရူပါရမ္မဏေ ကိလေသေ နာတိဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သောမနဿဒေါမနဿရဟိတံ အညာဏမေဝ အညာဏုပေက္ခာ။ ဒေါသဂုဏာဝိစာရဏဝသေန သဘာဂတ္တာတိ ယထာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ မေတ္တာဒယော ဝိယ သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ဂုဏဒေါသေ အဝိစာရေန္တီ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အညာဏုပေက္ခာ သတ္တေသု ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏဒေါသံ အစိန္တေန္တီ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒေါသဂုဏာဝိစာရဏဝသေန သဘာဂါ။ တသ္မာ သာ လဟုံ ဩတာရံ လဘတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။ သဘာဂဝိသဘာဂတာယာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဿ ဥပေက္ခာသဘာဂဿ တတ္ထ အနုရောဓဝိရောဓပဝတ္တိအာကာရာ ရာဂပဋိဃာ ဝိသဘာဂါတိ တာယ သဘာဂဝိသဘာဂတာယ တေ ဩတာရံ လဘမာနာ စိရေနေဝ လဘေယျုန္တိ ပုရိသဿ ဒူရေ ဌိတသပတ္တော ဝိယ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။

၂၆၆။ ကတ္တုကာမတာ ဆန္ဒော အာဒိ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃) ဝစနတော၊ အထ ဝါ သတ္တေသု ဟိတေသိတာဒုက္ခာပနယနကာမတာဒိနာ အနဝဇ္ဇာဘိပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တနတော ‘‘ကတ္တုကာမတာ ဆန္ဒော အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရောပိ ဟိ သတ္တေသု အနိရာကတဟိတစ္ဆန္ဒောယေဝ ‘‘တတ္ထ အဗျာဝဋတာ အပဏ္ဏကပဋိပဒါ’’တိ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ပဝတ္တတိ မာတာ ဝိယ သကိစ္စပသုတေ ပုတ္တေ။ နီဝရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကတ္ထစိ သတ္တဂ္ဂဟဏမ္ပိ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ယထာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၄။၁)၊ န ဧဝမိဓာတိ အာဟ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မဝသေန ဧကော ဝါ သတ္တော အနေကေ ဝါ သတ္တာ အာရမ္မဏ’’န္တိ။ ပညတ္တိဓမ္မဝသေနာတိ ပညတ္တိသင်္ခါတဓမ္မဝသေန။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၃) ဘာဝနာယံ သုခါဒိဂ္ဂဟဏမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ တံ ပန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၅၅၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိပဿနာယ အနိစ္စလက္ခဏဂဟဏံ ဝိယ အပ္ပဓာနဘူတံ၊ သတ္တပညတ္တိ ဧဝ ပဓာနဘာဝေန ဂယှတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပစာရေ ဝါ ပတ္တေ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနံ တတ္ထာပိ သီမာသမ္ဘေဒသိဒ္ဓိတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကမာဝါသံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သတ္တေ မေတ္တာယ ဖရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဉာဏေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဧကာ ရစ္ဆာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ရစ္ဆာဂဟဏေန ရစ္ဆာဝါသိနော သတ္တာ ဂဟိတာ ယထာ ဧကံ ဒိသန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

၂၆၇။ ကသိဏာနံ နိဿန္ဒောတိ ကသိဏဇ္ဈာနာနံ နိဿန္ဒဖလသဒိသာ အာရုပ္ပာ အရူပဇ္ဈာနာနိ၊ ကသိဏဇ္ဈာနာနံ ပါရိပူရိယာဝ သိဇ္ဈနတော။ တေဟိ ဝိနာ အသိဇ္ဈနတောတိ ကေစိ။ သမာဓိနိဿန္ဒောတိ ရူပဇ္ဈာနသမာဓီနံ၊ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ အရူပဇ္ဈာနသမာဓီနဉ္စ နိဿန္ဒော ပဋိပါဋိယာ တေ အဓိဂန္တွာဝ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ။ ဝိပဿနာနိဿန္ဒော ဝိပဿနာနုဘာဝေန လဒ္ဓဗ္ဗတော၊ ဝိပဿနာဝသေနေဝ စ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဒွီဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၈)။ ‘‘ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယနိဿန္ဒော’’တိ ဣမိနာ မေတ္တာဒိဝသေန တီဏိ ဈာနာနိ အဓိဂန္တွာ ဌိတဿေဝ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော၊ န ဣတရဿာတိ ဒဿေတိ။ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

၂၆၈။ သိယာတိ ဝုစ္စမာနာကာရေန သိယာ ကဿစိ ပရိဝိတက္ကော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု မေတ္တာဒီသု ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣတရကမ္မဋ္ဌာနာနိ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိမတ္တာနိ။ ဣမာနိ ပန ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ပရဟိတပဋိပတ္တိဘူတာနိ။ တသ္မာ သတ္တေသု သမ္မာ ပဋိပတ္တိဘာဝေန သေဋ္ဌာ ဧတေ ဝိဟာရာ။ ဗြဟ္မာနောတိ ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော။ တေ ဟိ ဣဓ ဈာနဘာဝနာယ ဝိနီဝရဏစိတ္တာ ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဝိနီဝရဏစိတ္တာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗြဟ္မာနောတိ ဝါ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဟေတုဘူတာနံ ဒါနပါရမိတာဒီနံ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနံ ပရိပူရဏဝသေန ဗြူဟိတဂုဏာ မဟာသတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ။ တေ ဟိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတေသနေန၊ အဟိတာပနယနေန၊ သမ္ပတ္တိပမောဒနေန၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဝဇ္ဇိတာဂတိဂမနမဇ္ဈတ္တဘာဝါဓိဋ္ဌာနေန စ နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တိ။ ဧဝန္တိ ယထာ တေ ဥပပတ္တိဗြဟ္မာနော၊ မဟာဗောဓိသတ္တဗြဟ္မာနော ဝါ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရေဟိ သမ္ပယုတ္တာ သမင်္ဂီဘူတာ။

၂၆၉။ စတဿောဝါတိအာဒိပဉှဿာတိ စတဿောတိအာဒိကဿ တိဝိဓဿ ပဉှဿ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာတိ ဧတ္ထ ဗျာပါဒသံကိလေသာဒိတော ဝိသုဇ္ဈနုပါယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိတူပသံဟာရာဒိမနသိကာရဝိသေသာ သင်္ဂဟိတာ။ အာသံ မေတ္တာဒီနံ။ အပ္ပမာဏေတိ ပမာဏရဟိတေ။ ယေနာတိ ယေန ကာရဏေန။ တန္တိ တသ္မာ။ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

ဗျာပါဒဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပက္ခပါတဝသေန အနာဘုဇနမနာဘောဂေါ မဇ္ဈတ္တာကာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓော သတ္တေသု မနသိကာရော ဝုတ္တော၊ တမေဝ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ စ ယထာ မာတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝုတ္တဿာပိ ဟိတူပသံဟာရာဒိအတ္ထဿ ဥပမေယျဘာဝံ ဥပနေတွာ ဒဿေတုံ အတ္ထုပနယနတ္ထော ‘‘ယသ္မာ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေါ။ ပရိယာယေတိ ဝါရေ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စဝသေန ပရိဝတ္တနက္ကမေတိ အတ္ထော။ အဗျာဝဋာတိ အနုဿုက္ကာ။ တထာတိ ယထာ မာတာ ဒဟရာဒီသု ပုတ္တေသု၊ တထာ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဒိဝသေန မေတ္တာယနာဒိဝသိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ သံကိလေသဓမ္မာ ယထာရဟံ ဒေါသမောဟရာဂပက္ခိယာ၊ တေဟိ စ ဝိသုဇ္ဈနုပါယော အပ္ပမညာ၊ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော စ သတ္တေသု မနသိကာရော၊ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿောဝ အပ္ပမညာ။ စတဿောပိ ဧတာ ဘာဝေတုကာမေန န ဧကေကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သတိ ဟိ သဗ္ဗသင်္ဂဟေ ကမေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဟိတေသိတာ မေတ္တာယနန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပတ္ထိတဟိတာန’’န္တိ။ သမ္ဘာဝေတွာ ဝါတိ ‘‘ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ အယံ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ ဝါ။ ဒုက္ခာပနယနာကအာရပ္ပဝတ္တိဝသေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတော ပရန္တိ တတော ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိအာဒိတော ပရံ။ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ကတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ အယံ ကမောတိ အယံ ဣမာသံ အပ္ပမညာနံ ယေဘုယျေန ပဝတ္တနက္ကမောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဣမိနာဝ ကမေန ဧတာသံ ပဝတ္တိ၊ န အညထာ’’တိ။ မေတ္တာဒီနံ ဟိ တိဿန္နံ ဘာဝနာနံ ကမနိယမော နတ္ထိ၊ ယံ ဝါ တံ ဝါ ပဌမံ ဘာဝေတုံ လဗ္ဘာ၊ ဒေသနာက္ကမဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

ဧကသတ္တဿာပီတိ ဧကဿာပိ သတ္တဿ။ အပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တတ္တာ ပရိစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ၊ န စ သမ္မုတိသစ္စဝသေန ပဝတ္တံ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္ဆိန္နရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တိယာ အပရာမာသသတ္တဂ္ဂဟဏမုဒ္ဓဘူတာနံ မေတ္တာဒီနံ ဧကသတ္တာရမ္မဏာနမ္ပိ အပ္ပမာဏဂေါစရတာ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု အတိရေကုဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝပ္ပတ္တေ ပဒေသေ နိမိတ္တံ ဂယှတိ၊ ဧဝံ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ။ သကလဖရဏဝသေနာတိ နိရဝသေသဖရဏဝသေန။

၂၇၀။ နိဿရဏတ္တာတိ ဧတ္ထ ယံ ယဿ နိဿရဏံ၊ တံ တဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘူတမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ကာမာနံ နေက္ခမ္မံ၊ ရူပါနံ အာရုပ္ပာ၊ သင်္ခါရာနံ နိဗ္ဗာနံ ၊ ဧဝံ ဒေါမနဿသဟိတာနံ ဗျာပါဒဝိဟိံသာရတီနံ နိဿရဏဘူတာ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာ န သောမနဿရဟိတာ ဟောန္တိ။ နိဿရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ တာသံ ဥပေက္ခာသမ္ပယောဂေါပိ အနုညာတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနိဿရဏဘာဝတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌဝီသတိယာ စိတ္တုပ္ပာဒေသု ကရုဏာမုဒိတာနံ ပဝတ္တိံ အာစရိယာ ဣစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာဝေဒနံ ဝိနာ ဝတ္တတိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ ဝိယ။ န ဟိ ကဒါစိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခံ ဝိနာ ဝတ္တတီတိ။

၂၇၁။ သာတသဟဂတန္တိ သုခသဟဂတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘တတော တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကာယ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) ဒေသနာယ စတုန္နမ္ပိ အပ္ပမညာနံ သဝိတက္ကာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဥပေက္ခာသဟဂတဘာဝေါပိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ။ စတဿောပိ အပ္ပမညာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သတီတိ ယဒိ မူလသမာဓိမှိ ဝုတ္တမတ္ထံ အနန္တရံ ဝုတ္တတာယ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပက္ခိပတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ကာယာနုပဿနာဒယောပိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ သိယုံ၊ န ပန ဟောန္တိ ဝိပဿနာဝသေန ဒေသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော၊ ဟောန္တု ကာယာနုပဿနာဒယော အာနာပါနဘာဝနာဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာတိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကန္တော အာဟ ‘‘ဝေဒနာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာမတ္တံ ဂဟေတွာတိ ‘‘မေတ္တာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝိတာ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီဟိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပကာသိတော ဧဝ စိတ္တသမာဓိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ မေ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီဟိပိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ပကာသိတောတိ ဗျဉ္ဇနတော လဗ္ဘမာနသမာဓိစ္ဆာယာမတ္တံ ဂဟေတွာ ဥဘယတ္ထ လဗ္ဘမာနံ အဓိပ္ပာယံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သုတ္တတ္ထံ ဟိ အညထာ ဝဒန္တော အယထာဝါဒိတာယ သတ္ထာရံ အပဝဒန္တော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘မာ ဘဂဝန္တံ အဗ္ဘာစိက္ခီ’’တိ။

၂၇၂။ ‘‘တယိမံ ဒေါသံ ပရိဟရိတုကာမေန န သဗ္ဗံ သုတ္တံ နီတတ္ထမေဝ၊ တသ္မာ ဂရုကုလတော အဓိပ္ပာယော မဂ္ဂိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂမ္ဘီရံ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ တတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာယာစိတာ ဓမ္မဒေသနာ ဧတေနာတိ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော၊ တံ အာယာစိတဓမ္မဒေသနံ။ ဧဝမေဝါတိ ဂရဟနေ နိပါတော၊ မုဒါ ဧဝါတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေတိ အတ္ထော ။ ယသ္မာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ နာမ သသန္တတိပရိယာပန္နာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘နိယကဇ္ဈတ္တဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ အဝိက္ခိပ္ပမာနံ ဧကဂ္ဂဘာဝေ ဌိတံ ဘဝိဿတိ။ တတော ဧဝ သုသဏ္ဌိတံ၊ သုဋ္ဌု သမာဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နာတိ အဝိက္ခမ္ဘိတာ။ ပါပကာတိ လာမကာ။ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာ ဓမ္မာ။ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ပဝတ္တိတုံ ဩကာသာဒါနေန ကုသလစိတ္တံ ခေပေတွာ န စ ဌဿန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဿ သမာဓာနဿ ကာရဏမာဟ။

စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တောတိ ဘာဝနမနုယုတ္တေန ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ နာတိသုဘာဝိတံ သမာဓာနံ။ တံ ပန ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနံ သမာဓိဝိသေသာနံ မူလကာရဏဘာဝတော ‘‘မူလသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တော။ သွာယံ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ခဏိကသမာဓိ အဓိပ္ပေတော။ ယထေဝ ဟိ အညတ္ထာပိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝီရိယံ အဟောသိ အသလ္လီနံ…ပေ… သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝတွာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၈။၁၁) ပဌမံ ဝုတ္တစိတ္တေကဂ္ဂတာ ‘‘ခဏိကသမာဓီ’’တိ ဝိညာယတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ။ သော ဧဝ သမာဓီတိ မူလသမာဓိမာဟ။

အဿာတိ ဘိက္ခုနော၊ အဿ ဝါ မူလသမာဓိဿ။ ဘာဝနန္တိ ဝဍ္ဎနံ။ အယံ သမာဓီတိ စ မူလသမာဓိယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ဧဝံ ဘာဝိတောတိ ယထာ အရဏိသဟိတေန ဥပ္ပာဒိတော အဂ္ဂိ ဂေါမယစုဏ္ဏာဒီဟိ ဝဍ္ဎိတော ဂေါမယဂ္ဂိအာဒိဘာဝံ ပတ္တောပိ အရဏိသဟိတေန ဥပ္ပာဒိတမူလဂ္ဂီတွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ မူလသမာဓိ ဧဝ မေတ္တာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ပထဝီကသိဏာဒီသု။ တတ္ထ ယထာ မေတ္တာဘာဝနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဘာဝနာနယေန ပထဝီကသိဏာဒီသု သဝိတက္ကာဒိဘာဝဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသမ္ပာပနဝိဓိနာ မူလသမာဓိဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ကရုဏာဒိဘာဝနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပထဝီကသိဏာဒီသုပိ ဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ကာယာနုပဿနာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာ မေ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဓမ္မာနုပဿနာပရိယောသာနာယ ဒေသနာယ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ ပုန ‘‘တတော တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကမ္ပီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဓမ္မာနုပဿနာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ သာ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝေန ဝတ္တမာနာ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနဓမ္မေ သမ္မသန္တီ ဝိသေသတော မတ္ထကပ္ပတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ဖလသမာပတ္တိဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။

ပုန ယတော ခေါ တေတိအာဒိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓံ လဒ္ဓဗ္ဗဖာသုဝိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဂဂ္ဃသီတိ ဂမိဿသိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘သဝိတက္ကမ္ပီ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ မေတ္တာဒီနံ အာရမ္မဏတော အညသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမာဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ၊ န အပ္ပမညာ၊ တသ္မာ။ ‘‘တထေဝါ’’တိအာဒိနာ ဂန္ထန္တရေနပိ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ တထေဝါတိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေနေဝ။ အဘိဓမ္မေတိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၂၅၁ အာဒယော)၊ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၆၈၄ အာဒယော) စ တတ္ထ တတ္ထ အဘိဓမ္မပ္ပဒေသေသု။

၂၇၃။ သုဘပရမာဒိဝသေနာတိ သုဘ-သဒ္ဒေါ ‘‘သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တသုဘဝိမောက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော ဥတ္တရပဒလောပေန။ ပရမ-သဒ္ဒေါ ဥက္ကံသတ္ထော။ သုဘော သုဘဝိမောက္ခော ပရမော ဥက္ကံသော ပရမာ ကောဋိ ဧတိဿာတိ သုဘပရမာ၊ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ၊ တတော ပရံ တာယ သာဓေတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အသာဓာရဏဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝိပဿနာသုခါဒယော ဣဓ အနဝသရာ။ ဣတရေတရဝိသိဋ္ဌာပေတေ ဝိသေသာ၊ ပဂေဝ ပရေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အညမညံ အသဒိသော အာနုဘာဝဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဝိသေသေတွာတိ အညမညံ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ။

တဿတဿ ဥပနိဿယတ္တာတိ သုဘဝိမောက္ခာဒိကဿ တဿ တဿ ဝိမောက္ခဿ ပကတူပနိဿယဝသေန ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝတော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မေတ္တာဝိဟာရိဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿ မေတ္တာဝိဟာရိဿ စိတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပဋိက္ကူလပရိစယာတိ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန သတ္တသညိတေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိက္ကူလာကာရေနေဝ ဂဟဏဿ ပရိစိတတ္တာ။ တဿ သင်္ခါရဘူတမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ အပ္ပဋိက္ကူလာကာရေနေဝ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ ပဂေဝ သဘာဝတော။ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလ’’န္တိ တတ္ထဿ စိတ္တံ အဘိရတိဝသေန နိရာသင်္ကံ ပဝတ္တတိ၊ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုခေန၊ သုဋ္ဌု စ ဝိမုစ္စတိ၊ ယတဿ ဈာနဿ ဝိမောက္ခပရိယာယော ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလေသူ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တော စ အတ္ထော အနတ္ထစရဏာဒိအဓိပ္ပာယေန သစေတနေ အာရမ္မဏေ အာဃာတံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ပဋိက္ကူလပရိစယာ အစေတနေပိ ဝါတာတပါဒိကေ အာဃာတုပ္ပတ္တိယာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ န တတော ပရန္တိ တတော သုဘဝိမောက္ခတော ပရံ ကဿစိ ဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။

အဘိဟနန္တိ ဧတေနာတိ အဘိဃာတော၊ ဒဏ္ဍော အဘိဃာတော ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတံ၊ တံ အာဒိ ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိ၊ ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိ ရူပံ နိမိတ္တံ ယဿ တံ ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိရူပနိမိတ္တံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘သတ္တဒုက္ခ’’န္တိ၊ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရာဒိဇနိတံ ကရဇရူပဟေတုကံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ရူပေ အာဒီနဝေါ သုပရိဝိဒိတော ဟောတိ ကရုဏာဝိဟာရိဿ ရူပနိမိတ္တတ္တာ၊ ဒုက္ခဿ ကရုဏာယ စ ပရဒုက္ခာသဟနရသတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ အာကာသေ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ သဗ္ဗသော ရူပါနံ အဘာဝေါ ဝိဝရမပဂမောတိ။

တေန တေနာတိအာဒီသု အယံ ယောဇနာ – တေန တေန ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ပါမောဇ္ဇကာရဏေန ပမုဒိတာနံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နပါမောဇ္ဇဝိညာဏံ သမနုပဿန္တဿ ယောဂိနော ‘‘သာဓု ဝတာယံ သတ္တော ပမောဒတီ’’တိ မုဒိတာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ပမုဒိတဝိညာဏဿ ဒဿနေန ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတံ စိတ္တံ ဟောတီတိ။

အနုက္ကမာဓိဂတန္တိ အာကာသကသိဏဝဇ္ဇေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကသိဏေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာဓိဂမာနုက္ကမေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ အဓိဂတံ။ အာကာသနိမိတ္တံ ဂေါစရော ဧတဿာတိ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရံ၊ တသ္မိံ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ ဒုတိယာရုပ္ပာဓိဂမာယ ဘာဝနာစိတ္တံ နေန္တဿ၊ တထာ ဘာဝယတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ။ စိတ္တန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနစိတ္တံ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အနုပဝိသတိ ဝိမောက္ခဘာဝေန အပ္ပေတိ။

အာဘောဂါဘာဝတောတိ ‘‘သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၂၃) သုခါသီသနာဒိဝသေန အာဘုဇနာဘာဝတော။ သတ္တာနံ သုခါသီသနာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာ မေတ္တာဒိဘာဝနာဝ ပရမတ္ထဂ္ဂဟဏမုခေန သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ဥပေက္ခာဘာဝနာ ပန တထာ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿ သုခဒုက္ခာဒိပရမတ္ထဂ္ဂါဟဝိမုခဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နနု စ ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ၊ တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခေပဝသေနပိ ပရမတ္ထဂ္ဂဟဏမုခေနေဝ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရောပိ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ၊ မတ္ထကပ္ပတ္တိယံ ပန ကေဝလံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေနေဝ သတ္တေ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ သဝိသေသံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝ ဝိသယေ တဿ ပဝတ္တိ။ အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခတာ စ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန အပ္ပနာပ္ပတ္တိယာ အပရာမာသသတ္တဂ္ဂဟဏမုဒ္ဓဘူတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၂၇၄။ သဗ္ဗာပေတာတိ သဗ္ဗာပိ ဧတာ အပ္ပမညာ။ ဒါနာဒီနန္တိ ပါရမိဘာဝပ္ပတ္တာနံ ဒါနာဒီနံ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနံ။ သဗ္ဗကလျာဏဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ၊ သမတိံသာယ ပါရမိတာနံ၊ တန္နိမိတ္တာနံ ဗုဒ္ဓယာနိယာနဉ္စ၊ သဗ္ဗေဟိ ဝါ သုန္ဒရသဘာဝါနံ။ န ဟိ လောကိယဓမ္မာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေဟိ အာနုဘာဝတော ဥက္ကဋ္ဌာ နာမ အတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပရိပူရိကာတိ ပရိဝုဒ္ဓိကရာ။ အဓိဋ္ဌာနာနိ ဝိယ ဟိ အပ္ပမညာ သဗ္ဗာသံ ပါရမိတာနံ ပါရိပူရိကရာ။ ‘‘ဟိတဇ္ဈာသယတာယာ’’တိအာဒိနာ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရာဒီနံ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝဒဿနမုခေန စတူဟိ အပ္ပမညာဟိ အတ္တနော သန္တာနဿ ပဂေဝ အဘိသင်္ခတတ္တာ မဟာဗောဓိသတ္တာ ဒါနာဒိပါရမိယော ပူရေတုံ သမတ္ထာ ဟောန္တိ၊ နာညထာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣမဿ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဣမဿ န ဒါတဗ္ဗန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဒံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ န ဒါတဗ္ဗန္တိ စ ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ ဒါနပါရမိတာ။ ယထာဟ –

‘‘ယထာပိ ကုမ္ဘော သမ္ပုဏ္ဏော၊ ယဿ ကဿစိ အဓောကတော၊

ဝမတေဝုဒကံ နိဿေသံ၊ န တတ္ထ ပရိရက္ခတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၁၈)၊

‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုခနိဒါန’’န္တိ ဣမိနာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဒေန္တီ’’တိ ဣမိနာ စ။ တေန ဒေယျဓမ္မေန ဝိယ ဒါနဓမ္မေနာပိ မဟာသတ္တာနံ လောကဿ ဗဟူပကာရတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ တထာ တဿ ပရိဏာမနတော။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ဟိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ ဥပဃာတန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အယံ ဟေတ္ထ ပဒယောဇနာ – ဝိဘာဂံ အကတွာ ဥပဃာတံ ပရိဝဇ္ဇယန္တာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါနံ သီလံ သမာဒိယန္တီတိ။ သတ္တကာလဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ သီလပါရမိတာ၊ လောကတ္ထမေဝ စဿ ဖလံ ပရိဏမီယတိ။ နေက္ခမ္မံ ဘဇန္တီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ သဗ္ဗသော သီလံ ပရိပူရတိ၊ န ဂဟဋ္ဌဿ။ ဣဓာပိ ‘‘ဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါန’’န္တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဗောဓိသတ္တာ ကာလဝိဘာဂံ ကတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုတိဋ္ဌန္တိ၊ သီလံ ဝါ သမာဒိယန္တိ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ဈာနာဒိနေက္ခမ္မဘဇနဿာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခနိဒါနတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဟိတာဟိတေသူတိ အတ္ထာနတ္ထေသု။ အသမ္မောဟတ္ထာယာတိ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနာယ။ ပညံ ပရိယောဒပေန္တီတိ ယောဂဝိဟိတံ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိံ အဿုတံ သုဏန္တာ သုတံ ဝေါဒပေန္တာ အဟံကာရမမံကာရာဒိံ ဝိဓုနန္တာ ဉာဏံ ဝိသောဓေန္တိ။ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ ပညာပါရမိတာ။ ဟိတသုခတ္ထာယာတိ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဒိဝုဒ္ဓိယတ္ထမေဝ။ နိစ္စန္တိ သတတံ အဝိစ္ဆေဒေန ပဋိပက္ခေန အဝေါကိဏ္ဏံ။ ဝီရိယမာရဘန္တီတိ ယထာ သတ္တာနံ အနုပ္ပန္နံ ဟိတသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နံ အဘိဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ ပရက္ကမံ ကရောန္တိ။ သင်္ကောစဝိက္ခေပရဟိတာ ဟိ ဝီရိယပါရမိတာ။ ‘‘ဝီရဘာဝံ ပတ္တာပီ’’တိ ဣမိနာ အပရဒ္ဓါနံ နိဂ္ဂဟသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နာနပ္ပကာရကံ အပရာဓံ ခမန္တီတိ မမ္မစ္ဆေဒနာကာရေန အတ္တနိ ပဝတ္တိတံ နာနာဝိဓံ အပရာဓံ သဟန္တိ။ အတ္တပရဝိကပ္ပဝိရဟိတာ ဟိ ဒေါသသဟနာ ခန္တိပါရမိတာ။

ပဋိညံ န ဝိသံဝါဒေန္တီတိ အဝိသံဝါဒနသာမညေန သဗ္ဗဿပိ အနရိယဝေါဟာရဿ အကရဏမာဟ။ ပဋိညာတေ၊ အပဋိညာတေ စ ဒိဋ္ဌာဒိကေ မိစ္ဆာဝိကပ္ပရဟိတာ ဟိ သစ္စပါရမိတာ။ အဝိစလာဓိဋ္ဌာနာတိ ယထာသမာဒိန္နေသု ဒါနာဒိဓမ္မေသု နိစ္စလာဓိဋ္ဌာယိနော အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနာ၊ သမာဒိန္နေသု စ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေသု သမ္မဒေဝ အဝဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိတာ။ တေသူတိ သတ္တေသု။ အဝိစလာယာတိ ပဋိပက္ခေန အကမ္ပနီယာယ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေန သတ္တေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာဒိအာကာရေန။ ယထာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနာ ပါရမိယော၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနာပိ။ တထာ ဟိ ယထာပဋိညံ ပရာနုဂ္ဂဟာယ ပါရမီနံ အနုဋ္ဌာနေန သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ တပ္ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ ပါရမီဟိ သစိတ္တုပသမတော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ၊ တာဟိ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ ပစ္စေကမ္ပိ ပါရမိတာသု ယထာရဟံ နေတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ပါရမိတာသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ တထာ ဒသဗလဉာဏာဒိကေတိ။ ဧတာဝ ဟောန္တီတိ ဧတာ ဟောန္တိ ဧဝါတိ ယောဇနာ။

ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ နဝမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။