📜

ဇာတိဒေသဝိစာရဏာ

၁။ တတ္ထ ဟိ တေန ဓမ္မာနန္ဒေန ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ (ဗုဒ္ဓဂယာယံ) ဇာတောတိ န ယုတ္တမေတ’’န္တိ ဝတွာ တံသာဓနတ္ထာယ စတ္တာရိ ဗျတိရေကကာရဏာနိ ဒဿိတာနိ။ ကထံ?

(က) ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသေန ပကာသိတေသု တံကာလိကဝတ္ထူသု ဧကမ္ပိ တံ နတ္ထိ၊ ယံ မဂဓေသု ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဌမံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တဒကာရဏမေဝ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ဟိ သင်္ဂဟဋ္ဌကထာယော ကရောန္တော ပေါရာဏဋ္ဌကထာယောယေဝ သံခိပိတွာ၊ ဘာသာပရိဝတ္တနမတ္တေန စ ဝိသေသေတွာ အကာသိ၊ န ပန ယံ ဝါ တံ ဝါ အတ္တနော ဒိဋ္ဌသုတံ ဒဿေတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယေန –

‘‘သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော၊

တဿာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ၊

ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ တထေဝ၊

ကုရုန္ဒိနာမာဒိသု ဝိဿုတာသု။

ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊

ယော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော၊

အထောပိ အန္တောဂဓထေရဝါဒံ၊

သံဝဏ္ဏနံ သမ္မ သမာရဘိဿ’’န္တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။

‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ၊

ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာ၊

ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတွာ၊

တန္တိက္ကမံ ကိဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာ။

သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ၊

သုတ္တာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊

ယသ္မာ အယံ ဟေဿတိ ဝဏ္ဏနာပိ၊

သက္ကစ္စ တသ္မာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။

ယထေဝ စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန အတ္တနော အဋ္ဌကထာသု တံကာလိကာနိ မာဂဓိကာနိ ဝတ္ထူနိ န ပကာသိတာနိ၊ တထေဝ သီဟဠိကာနိပိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနိပိ။ န ဟိ တတ္ထ ဝသဘရာဇကာလတော (၆၀၉-၆၅၃ -ဗုဒ္ဓဝဿ) ပစ္ဆာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထူနိ ဒိဋ္ဌာနိ ဌပေတွာ မဟာသေနရာဇဝတ္ထုံ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇]၊ အာစရိယော စ တတော တိသတမတ္တဝဿေဟိ ပစ္ဆာတရေ မဟာနာမရညော ကာလေ (၉၅၃-၉၇၅-ဗု-ဝ) သီဟဠဒီပမုပါဂတော။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာသု တံကာလိကမာဂဓိကဝတ္ထူနံ အပ္ပကာသနမတ္တေန န သက္ကာ တက္ကတ္တာ န မာဂဓိကောတိ ဉာတုန္တိ။

[ခ) ပုနပိ တေန ‘‘သဗ္ဗေသုပိ ဗုဒ္ဓဃောသဂန္ထေသု ဥတ္တရဣန္ဒိယဒေသာယတ္တံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ ဝိယ ပကာသနံ နတ္ထီ’’တိ ဒုတိယံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တဿပိ အကာရဏဘာဝေါ ပုရိမဝစနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ နာမ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ၊ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ နာမ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာယပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘ယထေဝ ဟိ ကလမ္ဗနဒီတီရတော ရာဇမာတုဝိဟာရဒွါရေန ထူပါရာမံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဟိရညဝတိကာယ နာမ နဒိယာ ပါရိမတီရတော သာလဝနံ ဥယျာနံ။ ယထာ အနုရာဓပုရဿ ထူပါရာမော၊ ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယ ဟောတိ။ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ။ တသ္မာ တံ ဥပဝတ္တနန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ [သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၆၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈] –

ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ ဝိယ ပကာသနမ္ပိ ဒိဿတေဝ။ တမ္ပိ ပန ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ ဘာသာပရိဝတ္တနမတ္တမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တာဒိသာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရကာလတောယေဝ ပဘုတိ ဝုတ္တာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ။

[ဂ) ပုနပိ တေန ‘‘ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပဿ၊ တဿ ဝနဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၃၀-ပိဋ္ဌေ) ဝုတ္တသံဝဏ္ဏနံ ပကာသေတွာ ‘‘တဿာ ပနဿ အဝဟသနီယဘာဝေါ ပါကဋောယေဝါ’’တိ စ ဟီဠေတွာ ‘‘ဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ပန ဥတ္တရဒေသေသု ဂိမှကာလေ ဝတ္ထစ္ဆာဒနရဟိတာ မာနုသကာယစ္ဆဝိ သူရိယသန္တာပေန ဧကံသတော ဒယှတိ၊ တံ န ဇာနန္တိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယဒေသိကာ’’တိ တတိယံ ကာရဏံ ဒဠှတရဘာဝေန ဒဿိတံ။ တတ္ထ ပန ယဒိ ‘‘သူရိယသန္တာပေန ဧကံသတော ဒယှတီ’’တိ ဧတံ ဥဇုကတော သူရိယရသ္မိသန္တာပေနေဝ ဒဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝံ သတိ ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿာနန္တိ ပဒေ အာတပသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာ န ယုတ္တမေဝ။ ယဒိ ပန သူရိယသန္တာပသဉ္ဇာတေန ဥဏှဥတုနာ ဒဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝံ သတိ ဥတ္တရဣန္ဒိယဒေသေသု၊ အညတ္ထ စ တာဒိသေသု အတိဥဏှဋ္ဌာနေသု သူရိယသန္တာပသဉ္ဇာတဿ ဥဏှဥတုနော ပဋိဃာတာယ စီဝရံ သေနာသနဉ္စ ပဋိသေဝီယတီတိ အယမတ္ထော န န ယုတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (၃၊ ၅၈)

‘‘သီတံ ဥဏှန္တိ ဥတုဝိသဘာဂဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။

သာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ပေါရာဏသုတ္တန္တဋ္ဌကထာဟိ အာဂတာ ဘဝေယျ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယာ နာမ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (၁၊ ၅၈) ‘‘ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သူရိယသန္တာပဝသေန ပနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သစာယမတ္ထော အာစရိယေန အတ္တနော မတိဝသေန ဝုတ္တော အဿ၊ တဿ ဝတ္ထုဿ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဘာဝဉ္စ တဿာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ အတ္တနော မတိဘာဝဉ္စ ယုတ္တဘာဝဉ္စ ပကာသေယျ။ အာစရိယော ဟိ ယတ္ထ ယတ္ထ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု အဝုတ္တတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တာဒိသံ ဉာပကဝစနမ္ပိ ပကာသေတိယေဝ၊ ယထာ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (၁၊ ၇၂) ‘‘ဧတ္ထ အာဏတ္တိယနိဿဂ္ဂိယထာဝရာပိ ပယောဂါ ယုဇ္ဇန္တိ၊ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနံ၊ ယထာ စ ပပဉ္စသူဒနိယံ (၁၊ ၃၀) ‘‘အဝိစာရိတမေတံ ပေါရာဏေဟိ၊ အယံ ပန အတ္တနော မတီ’’တိ ဝစနံ။ န စေတ္ထ ကိဉ္စိပိ ဉာပကဝစနံ ပကာသိတံ။ တသ္မာ ‘‘ယဒေတံ ‘ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပဿာ’တိ စ၊ ‘ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’တိ စ ဝစနံ၊ ဧတံ ပေါရာဏသုတ္တန္တဋ္ဌကထာဝစန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

(ဃ) ပုနပိ တေန ‘‘ပပဉ္စသူဒနိယာ နာမ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဂေါပါလကသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော [မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅၀] ဗုဒ္ဓဃောသော ‘မဂဓဝိဒေဟရဋ္ဌာနံ အန္တရေ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ မဇ္ဈေ ဝါလုကတ္ထလဒီပကာ အတ္ထီ’တိ သဒ္ဒဟတိ မညေ။ ဗုဒ္ဓဃောသေန ပန ဒိဋ္ဌဂင်္ဂါ သီဟဠဒီပေ မဟာဝေလိဂင်္ဂါယေဝ၊ န ပန ဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနံ သေဋ္ဌသမ္မတာ မဟာဂင်္ဂါတိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော’’တိ စတုတ္ထံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တံ ပန ဣဒါနိ မဟာဂင်္ဂါယ မဇ္ဈေ တသ္မိံ ဌာနေ တာဒိသံ ဒီပကံ အဒိသွာ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ ဧဝမေဝ ဘဝေယျာ’’တိ ဧကံသတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တဝစနမတ္တမေဝ။ နဒိယော ပန သဗ္ဗဒါပိ တေနေဝါကာရေန တိဋ္ဌန္တီတိ န သက္ကာ ဂဟေတုန္တိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော။ တသ္မာ ယထာ ပုဗ္ဗေ တဿ ဂေါပါလဿ ကာလေ တသ္မိံ ဌာနေ မဇ္ဈေ ဂင်္ဂါယ တာဒိသာ ဒီပကာ သံဝိဇ္ဇမာနာ အဟေသုံ၊ တထေဝ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဧသ အတ္ထော သံဝဏ္ဏိတော၊ တဒေဝ စ ဝစနံ အာစရိယေန ဘာသာပရိဝတ္တနံ ကတွာ ပကာသိတန္တိ ဧဝမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ တမ္ပိ အကာရဏမေဝါတိ။