📜

ဝိမုတ္တိမဂ္ဂပကရဏံ

ကော သော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ နာမ? ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဝိယ သီလသမာဓိပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘဇိတွာ ဒီပကော ဧကော ပဋိပတ္တိဂန္ထော။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘သီလံ သမာဓိ ပညာ စ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုတ္တရာ၊

အနုဗုဒ္ဓါ ဣမေ ဓမ္မာ၊ ဂေါတမေန ယသဿိနာ’’တိ [ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁] –

ဣမံ ဂါထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ တဒတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘဇိတွာ ဒီပိတာ။ သော ပန ဂန္ထော ဣဒါနိ စိနရဋ္ဌေယေဝ ဒိဋ္ဌော၊ စိနဘာသာယ စ ပရိဝတ္တိတော (၁၀၄၈-ဗု-ဝ) သင်္ဃပါလေန နာမ ဘိက္ခုနာ။ ကေန ပန သော ကုတော စ တတ္ထ အာနီတောတိ န ပါကဋမေတံ။ တဿ ပန သင်္ဃပါလဿ အာစရိယော ဂုဏဘဒြော နာမ မဟာယာနိကော ဘိက္ခု မဇ္ဈိမဣန္ဒိယဒေသိကော၊ သော ဣန္ဒိယရဋ္ဌတော စိနရဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တော ပဌမံ သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ တတော (၉၇၈-ဗု-ဝ) စိနရဋ္ဌံ ဂတော။ တဒါ သော တေန အာနီတော ဘဝေယျ [ဝိမုတ္တိမဂ္ဂ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ]။

တသ္မိဉှိ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏနိဒါနဒဿနံ ဓာတုနိဒါနဒဿနဉ္စ ယထေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဧကစ္စေဝါဒေါ၊ တထေဝါဂတံ။ ဒေါသနိဒါနဒဿနေ ပန ‘‘သေမှာဓိကော ရာဂစရိတော၊ ပိတ္တာဓိကော ဒေါသစရိတော၊ ဝါတာဓိကော မောဟစရိတော။ သေမှာဓိကော ဝါ မောဟစရိတော၊ ဝါတာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ တိဏ္ဏမ္ပိ ရာဂဒေါသမောဟာနံ ဒေါသနိယမော ဝုတ္တော။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ဒိဋ္ဌဝိမုတ္တိမဂ္ဂပေါတ္ထကေ ပန ‘‘ပိတ္တာဓိကော ဒေါသစရိတော’’တိ ပါဌော ဦနော ဘဝေယျ။

အညာနိပိ ဗဟူနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပဋိက္ခိတ္တာနိ တတ္ထ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဒိဿန္တိ။ ကထံ?

သီလနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အညေ ပန သိရဋ္ဌော သီလတ္ထော၊ သီတလတ္ထော သီလတ္ထောတိ ဧဝမာဒိနာပိ နယေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော အတ္ထောပိ တတ္ထ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဒိဿတိ။

တထာ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၇၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ယေသမ္ပိ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ ဓုတင်္ဂံ၊ တေသံ အတ္ထတော ဓုတင်္ဂမေဝ နတ္ထိ၊ အသန္တံ ကဿ ဓုနနတော ဓုတင်္ဂံ နာမ ဘဝိဿတိ၊ ဓုတဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတီတိ ဝစနဝိရောဓောပိ စ နေသံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ ပညတ္တိဓုတင်္ဂမ္ပိ တတ္ထ ဒိဿတိ။ မဟာဋီကာယံ (၁-၁၀၄) ပန ‘‘ယေသန္တိ အဘယဂိရိဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ၊ တေ ဟိ ဓုတင်္ဂံ နာမ ပညတ္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။

တထာ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၁၄၄) ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိတ္တဧကေဝါဒေါပိ တတ္ထ ဒိဿတိ။ မဟာဋီကာယံ (၁၊ ၁၇၂) ပန ‘‘ဧကေတိ အဘယဂိရိဝါသိနော’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။

တထာ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ (၂၊ ၈၀-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဗလရူပံ သမ္ဘဝရူပံ ဇာတိရူပံ ရောဂရူပံ ဧကစ္စာနံ မတေန မိဒ္ဓရူပ’’န္တိ ဧဝံ အညာနိပိ ရူပါနိ အာဟရိတွာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တေသံ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေါ ပကာသိတော။ မဟာဋီကာယံ ‘‘ဧကစ္စာနန္တိ အဘယဂိရိဝါသီန’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ။ တေသု ဇာတိရူပံ မိဒ္ဓရူပဉ္စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဒဿိတံ။ န ကေဝလံ ဒဿနမတ္တမေဝ၊ အထ ခေါ မိဒ္ဓရူပဿ အတ္ထိဘာဝေါပိ ‘‘မိဒ္ဓံ နာမ တိဝိဓံ အာဟာရဇံ ဥတုဇံ စိတ္တဇဉ္စာတိ။ တေသု စိတ္တဇမေဝ နီဝရဏံ ဟောတိ၊ သေသာ ပန ဒွေ အရဟတောပိ ဘဝေယျု’’န္တိအာဒိနာ သာဓိတော။

ဧတ္တာဝတာ စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေန အသမာနတ္ထာနံ ဝုတ္တဘာဝေါ စ အဘယဂိရိဝါသီဟိ တဿ ဂန္ထဿ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝေါ စ သက္ကာ ဉာတုံ။ အညာနိပိ ပန ဤဒိသာနိ အသမာနဝစနာနိ ဗဟူနိ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇန္တိယေဝ၊ တာနိ ပန သဗ္ဗာနိ န သက္ကာ ဣဓ ဒဿေတုံ။

ယေဘုယျေန ပနဿ ကရဏပ္ပကာရော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဝိယ ဟောတိ။ ယာ ယာ ဟိ ပါဠိ အဘိဓမ္မဝိဘင်္ဂတော ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတော ဝါ အညသုတ္တန္တေဟိ ဝါ အာနေတွာ သာဓကဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဒဿိယတိ၊ တတ္ထပိ သာ သာ ပါဠိ ယေဘုယျေန ဒိဿတေဝ။ တာသု ကဉ္စိမတ္တံ ဥဒ္ဓရိတွာ အနုမိနနတ္ထာယ ဒဿယိဿာမ။

ယာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၄၇-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ပဉ္စ သီလာနိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလ’’န္တိအာဒိကာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိ ဒဿိတာ၊ သာ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေပိ ဒိဿတေဝ။

ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၁၃၇-ပိဋ္ဌေ) ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော…ပေ… ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ဝစနံ ပေဋကေ ဝုတ္တန္တိ ဒဿိတံ၊ တဉ္စ တတ္ထပိ တထေဝ ဒဿေတွာ ‘‘တိပေဋကေ ဝုတ္တ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တိပေဋကေတိ နာမဉ္စ ပေဋကောပဒေသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ တတ္ထ ဟိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ပါဌသံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အလောဘဿ ပါရိပူရိယာ ကာမေဟိ ဝိဝေကော သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အဒေါသဿ။ အမောဟဿ ပါရိပူရိယာ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိဝေကော သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပါဌဿ တိပေဋကေ ဝုတ္တဘာဝေါ ဒဿိတော။ သော စ ပါဌော ပေဋကောပဒေသေ (၂၆၂-ပိဋ္ဌေ) ‘‘တတ္ထ အလောဘဿ ပါရိပူရိယာ ဝိဝိတ္တော ဟောတိ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ဒိဿတိ။

ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၂၅၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ဘိက္ခဝေ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝိတော’’တိအာဒိကာ ပါဠိ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တကတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။

ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၂၇၂-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော’’တိအာဒိ ပါဠိ စ (၁၊ ၂၇၃-ပိဋ္ဌေ) ကကစူပမပါဠိ စ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။

ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၆၉-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ကတမာ စိန္တာမယာ ပညာ’’တိအာဒိကာ စ ပါဠိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ အာယကောသလ္လ’’န္တိအာဒိကာ စ ပါဠိ (၂၊ ၇၁-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိကာ စ ပါဠိ အဘိဓမ္မဝိဘင်္ဂတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။ သဗ္ဗာပိ စ တတ္ထ ဝုတ္တာ ဧကဝိဓဒုဝိဓာဒိပညာပဘေဒကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တကထာယ ယေဘုယျေန သမာနာယေဝ။

‘‘ယေန စက္ခုပသာဒေန၊ ရူပါနိ မနုပဿတိ၊

ပရိတ္တံ သုခုမံ ဧတံ၊ ဦကာသိရသမူပမ’’န္တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၆၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆] –

အယမ္ပိ ဂါထာ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေပိ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတဘာဝေနေဝ ဒဿိတာ။ ဦကာသိရသမူပမန္တိ ပဒံ ပန ဦကာသမူပမန္တိ တတ္ထ ဒိဿတိ၊ တဉ္စ ပရမ္ပရလေခကာနံ ပမာဒလေခမတ္တမေဝ သိယာ။

စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိယ ဝစနတ္ထတော လက္ခဏတော အနူနာဓိကတော ကမတော အန္တောဂဓာနံ ပဘေဒတော ဥပမာတော စ ဝိနိစ္ဆယော ဒဿိတော၊ သော စ ယေဘုယျေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေန [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၀] သမာနောယေဝ။

ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၂၄၂-၂၄၅) သမ္မသနဉာဏကထာယံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အတီတာဒိဧကာဒသဝိဓေန စ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယေန စ ဝိသုံ ဝိသုံ သမ္မသနနယော ဒဿိတော၊ တထေဝ တတ္ထပိ။ စက္ခာဒိဇရာမရဏပရိယောသာနေသု ပန ဓမ္မေသု ဓမ္မဝိစာရပရိယောသာနာနံ သဋ္ဌိယာ ဧဝ ဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယေန သမ္မသနနယော တတ္ထ ဒဿိတော။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ (၂၊ ၂၃၀-၂၃၂-ပိဋ္ဌေသု) ဝုတ္တာ ‘‘ယမကံ နာမရူပဉ္စ…ပေ… ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ ပစ္စယာ’’တိ ဂါထာ စ၊ ‘‘န စက္ခုတော ဇာယရေ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော စ၊ ‘‘န သကေန ဗလေန ဇာယရေ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏကထာယံ ဒဿိတာ။ တာသု အပ္ပမတ္တကောယေဝ ပါဌဘေဒေါ ဒိဿတိ။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၂၆၁-၂-ပိဋ္ဌေသု) အရူပသတ္တကေသု အရိယဝံသကထာနယေန ဝုတ္တော ကလာပတော စ ယမကတော စ သမ္မသနနယော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဧတ္ထေဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏကထာယံ ဒဿိတော။

ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကထာယံ လောကဝိဒူတိ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ သတ္တလောကသင်္ခါရလောကဝသေန ဒွေယေဝ လောကာ ဒဿိတာ၊ န ပန ဩကာသလောကော ယထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၁၉၉-၂၀၀-ပိဋ္ဌေသု)။

ဧတ္တာဝတာ စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ နာမ ဂန္ထော ကီဒိသောတိ သက္ကာ အနုမိနိတုံ။ သော ပန ယထာ န မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဂန္ထော ဟောတိ၊ ဧဝံ မဟာယာနိကာနမ္ပိ န ဟောတိယေဝ ထေရဝါဒပိဋကမေဝ နိဿာယ ကတဘာဝတော။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ န ကိဉ္စိပိ သီဟဠဒီပိကံ နာမံ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ သော သီဟဠဒီပေ ကတဂန္ထောပိ န ဟောတိ။ ဣန္ဒိယရဋ္ဌိကံ ပန နာမဉ္စ ဝေါဟာရော စ တတ္ထ ဗဟူသု ဌာနေသု ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ကတဂန္ထောဝ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ စဿ ပေဋကောပဒေသံ နိဿိတဘာဝေါ ဗဟူသု ဌာနေသု ဒိဿတိ၊ ဝိသေသတော ပန မိဒ္ဓရူပဿ အတ္ထိဘာဝေါ စ၊ အရဟတောပိ တဿ အတ္ထိဘာဝေါ စ တမေဝ နိဿာယ ဒဿီယတိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဂဏ္ဌိပဒေ စ ပေဋကေတိ ပဒဿ [ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၆] အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကတ္ထာယ အဋ္ဌကထာ ပေဋကံ မဟိသာသကာနံ ဂန္ထော’’တိ ဝဏ္ဏိတော။ တသ္မာ ဧသော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ မဟိသာသကနိကာယိကေန ကတော ဘဝေယျာတိ အမှာကံ မတိ။