အည > ဗျာကရဏ ဂန္ထ-သင်္ဂဟော > ပယောဂသိဒ္ဓိပါဌ

‘‘တိဇမာနေဟိ ခသာ ခမာဝီမံသာသု’’ ဣစ္စာဒီဟိ ပစ္စယဝိဓာနဉ္စ ပရရူပဒွိတ္တာဒိကာရိယဉ္စ တျာဒိကဏ္ဍေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။ တိတိက္ခနံ တိတိက္ခာ၊ ‘‘ဣတ္ထိယ+မဏက္တိကယကယာ စ’’ ဣတိ သုတ္တေန အပစ္စယော စ ‘‘ဣတ္ထိယ+မတွာ’’တိ အာပစ္စယော စ ဟောတိ။ တထာ ဝီမံသနံ ဝီမံသာ။ ‘‘ကိတာ တိကိစ္ဆာသံသယေသု ဆော’’တိ ဆပ္ပစ္စယာဒိမှိ ကတေ တိကိစ္ဆနံ တိကိစ္ဆာ၊ ဝိစိကိစ္ဆနံ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဂုပ=ဂေါပနေ၊ ဗဓ=ဗန္ဓနေတိ ဣမေဟိ ဓာတူဟိ ‘‘နိန္ဒာယံ ဂုပ+ဗဓာ ဗဿ ဘော စ’’ ဣတိ ဆပစ္စယာဒိမှိ စ ဒွိတ္တေ ပရဗကာရဿ ဣမိနာ ဘကာရေ စ ကတေ အပစ္စယာဒိ ဟောတိ။ ဇိဂုစ္ဆနံ ဇိဂုစ္ဆာ၊ ဗီဘစ္ဆနံ ဗီဘစ္ဆာ။ ‘‘တုံသ္မာ လောပေါ စိ+စ္ဆာယံ တေ’’ ဣတိ ဣစ္ဆာယ+မတ္ထေ ခ+သ+ဆပ္ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဘုဇ=ပါလနဇ္ဈောဟာရေသု၊ ဗုဘုက္ခနံ ဗုဘုက္ခာ။ ဇိ=ဇယေ၊ ဇိဂိံသနံ၊ ဇိဂိံသာ။ ဃသ=အဒနေ၊ ဇိဃစ္ဆနံ ဇိဃစ္ဆာ။

တဗ္ဗအနီယာ ကြိယတ္ထာ ပရေ ဘာဝကမ္မေသု ဘဝန္တိ၊ ဗဟုလံဝိဓာနာ ကတ္တုကရဏာဒီသုပိ။ ဘူ=သတ္တာယံ၊ ‘‘ယုဝဏ္ဏာန+မေ ဩပစ္စယေ’’တိ ဩကာရေ ‘‘ဦဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ ဦအာဂမော၊ ညကာရော အာဒျာဝယဝတ္ထော။ ဩဿ ‘‘ဧဩန+ မယဝါ ¶ သရေ’’တိ အဝါဒေသော၊ ဘူယတေတိ ဘဝိတဗ္ဗံ ဘဝတာ ဘဝနီယံ။ ဘာဝဿေ+ကတ္တာ ဧကဝစနမေဝ၊ တဉ္စ နပုံသကလိင်္ဂံ။

ဒဗ္ဗမိဝ ပကာသတီတိ-ဗဟုဝစနဉ္စ ဟောတိ။

ကမ္မေ-အဘိပုဗ္ဗော၊ အဘိဘူယတေ အဘိဘူယိတ္ထ အဘိဘူယိဿတေတိ အဘိဘဝိတဗ္ဗော ကောဓော ပဏ္ဍိတေန၊ အဘိဘဝိတဗ္ဗာ တဏှာ၊ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဒုက္ခံ။ ဧဝံ အဘိဘဝနီယော အဘိဘဝနီယာ အဘိဘဝနီယံ၊ ကမ္မေ အဘိဓေယျဿေဝ လိင်္ဂဝစနာနိ။

ဝိသေဿလိင်္ဂါတဗ္ဗာဒီ၊ တတ္ထာ+ဒေါ ပဉ္စ ဘာဝဇာ၊

နပုံသကေ သိယုံ ဘာဝေ၊ က္တော စာ+နော အကတ္တရိ။

ဘာဝသ္မိံ ဃဏ ပုမေ ဧဝံ၊ ဣယုဝဏ္ဏာ ဂဟာဒိဇော၊

အပစ္စယောပိ ဝါ+သံချာ၊ တု+မာဒိတွန္တကာ သိယုံ။

ဣတော ပရံ ဥပသဂ္ဂပုဗ္ဗတာ စ ကာလတ္တယဿ ဝါကျဂဟဏဉ္စ ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ အနုရူပဝါကျမေဝ ဒဿယိဿာမ –

အာသ=ဥပဝေသနေ၊ အာသနေ အာသိတဗ္ဗံ တယာ အာသနီယံ။ ကမ္မေ-ဥပါသီယတီတိ ဥပါသိတဗ္ဗော ဂုရု ဥပါသနီယော။ သီ=သယေ၊ ဧ+အယာဒေသာ၊ သယနံ သယိတဗ္ဗံ သယနီယံ တယာ။ အတိသီယတီတိ အတိသယိတဗ္ဗော ကဋော တေ အတိသယနီယော။ ပဒ=ဂမနေ၊ ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ ယုက၊ ကကာရော ကာနုဗန္ဓကာရိယတ္ထော၊ ဥကာရော ဥစ္စာရဏတ္ထော၊ ဒဿဇော ပုဗ္ဗရူပဉ္စ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဥပ္ပဇ္ဇနီယံ။ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇနီယော။ ဗုဓ=ဉာဏေ၊ ဗုဇ္ဈတေတိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော ¶ ဓမ္မော ဗုဇ္ဈနီယော။ သု=သဝနေ၊ သူယတေတိ သောတဗ္ဗော ဓမ္မော၊ ညိမှိ နာဂမေ ‘‘တထနရာနံ ဋဌဏလာ’’တိ ဏေ စ ကတေ ‘‘န တေ ကာနုဗန္ဓ+နာဂမေသူ’’တိ ဩကာရာဘာဝေါ။ သုဏိတဗ္ဗော၊ သဝနီယော။ ကရ=ကရဏေ –

ကြိယတ္ထာန+မန္တဗျဉ္ဇနဿ ပရရူပံ ဟောတိ ယကာရတော အညသ္မိံ ဗျဉ္ဇနေ။ ကရီယတီတိ ကတ္တဗ္ဗော ဓမ္မော၊ ကတ္တဗ္ဗာ ပူဇာ၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ။

တုမာဒီသု ကရဿာ ဟောတိ ဝါ။ ကာတဗ္ဗံ ဟိတံ။

ရန္တတော ကြိယတ္ထာ ပစ္စယနကာရဿ ဏ ဟောတိ။ ကရဏီယော။

ဘရ=ဘရဏေ၊ ဘရီယတီတိ ဘရိတဗ္ဗော ဘရဏီယော။ ဂဟ=ဥပါဒါနေ ‘‘မံ ဝါ ရုဓာဒီနံ’’တိ အန္တသရာ ပရောမံ ဝါ ဟောတိ။ မကာရော+နုဗန္ဓော။ ‘‘ဏော နိဂ္ဂဟီတဿာ’’တိ နိဂ္ဂဟီတဿ ဏော၊ သံဂယှတီတိ သံဂဏှိတဗ္ဗော သံဂဏှနီယော၊ ‘‘တထနရာ’’ဒိနာ ဏကာရေ ဂဟဏီယော။ ရမ=ကီဠာယံ၊ ရမီယတီတိ ရမဏီယော ဝိဟာရော။ အာပ=ပါပုဏနေ၊ ‘‘သကာပါနံ ကုကကူ ဏေ’’တိ ဧတ္ထ ‘သကာပါနံ ကုက+ကူ’တိ ယောဂဝိဘာဂါ ကု၊ ဦအာဂမေ နာဂမဿ ဏေ စ ကတေ ပါပီယတီတိ ပါပုဏိတဗ္ဗော။ ပရရူပေ ပတ္တဗ္ဗော၊ ပါပုဏနီယော၊ ပါပနီယော။

မကာရ+နကာရန္တာနံ ¶ ကြိယတ္ထာနံ နိဂ္ဂဟီတံ ဟောတျ+ယကာရေ ဗျဉ္ဇနေ။ ဝဂ္ဂန္တံ၊ ဂမိယတီတိ ဂန္တဗ္ဗော။ ဂမိတဗ္ဗံ ဂမနီယံ။ ခန=ခဏ=အဝဒါရဏေ၊ နိဂ္ဂဟီတံ ဝဂ္ဂန္တတ္တဉ္စ၊ ခညတေတိ ခန္တဗ္ဗံ အာဝါဋံ ခနိတဗ္ဗံ ခနနီယံ။ ဟန=ဟိံသာယံ၊ ဟညတေတိ ဟန္တဗ္ဗံ ဟနိတဗ္ဗံ ဟနနီယံ။ မန=ဉာဏေ၊ မညတေတိ မန္တဗ္ဗော မနိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ ယုက၊ စဝဂ္ဂါဒိမှိ ကတေ မညိတဗ္ဗံ မညနီယံ။

ပူဇ=ပူဇာယံ၊ ‘‘စုရာဒိတော ဏီ’’တိ ဏိမှိ ဉုကာရဿ ဂုရုတ္တာ ဩကာရာဝုတ္တိ ‘‘ယုဝဏ္ဏာန+မေဩ ပစ္စယေ’’တိ ဧကာရေ ပူဇေတဗ္ဗော ဦမှိ အယာဒေသေ ပူဇယိတဗ္ဗော ပူဇနီယော ဘဂဝါ။

ကတ္တရိ-ယာ=ပါပုဏနေ၊ နီယတီတိ နိယျာနိယော မဂ္ဂေါ၊ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂမနီယာ ဘောဂါ။ ကရဏေ-နဟ=သောစေယျေ၊ နဟာယန္တျ+နေနာတိ နဟာနီယံ စုဏ္ဏံ။ သမ္ပဒါနေ-ဒါ=ဒါနေ၊ သံ+ပပုဗ္ဗော၊ သမ္မာ ပဒီယတေ အဿာတိ သမ္ပဒါနိယော ဗြာဟ္မဏော။

ဘာဝကမ္မေသု ကြိယတ္ထာ ပရော ဃျဏ ဟောတိ ဗဟုလံ။ ဦမှိ ကတ္တဗ္ဗံ ကာရိယံ။ ဟရ=ဟရဏေ၊ ဟရီယတီတိ ဟာရိယံ။ ဘရ=ဘရဏေ၊ ဘရိတဗ္ဗံ ဘာရိယံ။ လဘ=လာဘေ၊ ‘‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’’တိ ပုဗ္ဗရူပဘကာရေ ‘‘စတုတ္ထဒုတိယာ’’ ဒိနာ တတိယက္ခရေ စ ကတေ လဘိတဗ္ဗံ လဗ္ဘံ။

ဃာနုဗန္ဓေ ¶ စကာရ+ဇကာရန္တာနံ ကြိယတ္ထာနံ က+ဂါ ဟောန္တိ ယထာက္ကမံ။

ဏကာရာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ဥပန္တဿ အကာရဿ အာ ဟောတိ။ ဝစနံ ဝုစ္စတေတိ ဝါကျံ။ ဘဇ=သေဝါယံ၊ ဘဇနီယံ ဘာဂျံ၊ ဇဿ ဂကာရော။ စိ=စယေ၊ စယနံ စီယတီတိ ဝါ စေယျံ။ ယဿ ဒွိတ္တံ။

နိတော ပရဿ စိဿ ဆော ဟောတီတိအာဒိစကာရဿ ဆော။ ဝိနိစ္ဆယတီတိ ဝိနိစ္ဆေယျံ၊ နာဂမေ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ ဧ+အယာဒေသေသု ဝိနိစ္ဆေတဗ္ဗံ ဝိနိစ္ဆနီယံ။ နီ=ပါပနေ၊ နီယတီတိ နေယျော နေယျာ နေယျံ၊ နေတဗ္ဗံ။

အာကာရန္တတော ကြိယတ္ထာ ဃျဏ ဟောတိ ဘာဝကမ္မေသု အာဿ ဧ စ။ ဒါ=ဒါနေ၊ ဒါတဗ္ဗံ ဒေယျံ။ ပါ=ပါနေ၊ ပီယတီတိ ပေယျံ။ မာ=မာနေ၊ မီယတီတိ မေယျံ။ ဉာ=အဝဗောဓနေ၊ ဉာယတီတိ ဉေယျံ ဉာတဗ္ဗံ၊ ဦမှိ နာဂမော ‘‘ဉာဿ နေ+ဇာ’’တိ ဉာဿ ဇာဒေသေ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဝိဇာနိယံ။ ခါ=ပကထနေ၊ သံခါတဗ္ဗံ သံခေယျံ။

ဝဒါဒီဟိ ¶ ကြိယတ္ထေဟိ ယော ဟောတိ ဗဟုလံ ဘာဝကမ္မေသု။ ဝဒ=ဝစနေ၊ ဝဒနံ ဝဇ္ဇတီတိ ဝါ ဝဇ္ဇံ။ မဒ=ဥမ္မာဒေ၊ မဒနံ မဇ္ဇတေ အနေနာတိ ဝါ မဇ္ဇံ။ ဂမနံ ဂမ္မတေတိ ဝါ ဂမ္မံ။ ဂဒ=ဝစနေ၊ ဂဇ္ဇတေ ဂဒနီယံ ဝါတိ ဂဇ္ဇံ။ ပဒ=ဂမနေ၊ ပဇ္ဇနီယံ ပဇ္ဇံ ဂါထာ။ အဒ+ခါဒ=ဘက္ခနေ၊ ခဇ္ဇတီတိ ခဇ္ဇံ ခါဒနီယံ။ ဒမ=ဒမနေ၊ ဒမ္မတေတိ ဒမ္မော ဒမနီယော။

ဘုဇာ+န္နေတိ ဂဏသုတ္တေန အန္နေ ဝတ္တဗ္ဗေ ယပစ္စယော။

လဟုဘူတဿ ဥပန္တဿ ဣယုဝဏ္ဏဿ ဧဩ ဟောန္တိ ယထာက္ကမံ။ ယဿ ပုဗ္ဗရူပေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဘောဇ္ဇော ဩဒနော၊ ဘောဇ္ဇာ ယာဂု။

၃၁။ ကိစ္စ ဃစ္စ ဘစ္စ ဘဗ္ဗ လေယျာ

ဧတေ သဒ္ဒါ ယပစ္စယန္တာ နိပစ္စန္တေ။ ကရ=ကရဏေ၊ ဣမိနာ နိပါတနာ ယေ ကိစာဒေသေ စ ကတေ ပုဗ္ဗရူပံ၊ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ။ ဟန=ဟိံသာယံ၊ ဃစ္စာဒေသာဒိမှိ ကတေ ဟနနံ ဟညတေတိ ဝါ ဃစ္စံ။ ဘရ=ဘရဏေ၊ ဘစ္စာဒေသာဒိမှိ ကတေ ဘရဏီယော ဘစ္စော။ ဘူ=သတ္တာယံ၊ ယမှိ ဩကာရေ ဣမိနာ အဝါဒေသေ ဘဝတီတိ ဘဗ္ဗော။ လိဟ=အဿာဒနေ၊ ယမှိ ဣမိနာ ဟဿ ယကာရေ လေဟိတဗ္ဗံ လေယျံ၊ ဧကာရဝုဒ္ဓိ။

ဂုဟာဒီဟိ ¶ ကြိယတ္ထေဟိ ဘာဝကမ္မေသု ယက ဟောတိ။ ဂုဟ=သံဝရဏေ၊ ‘‘လဟုဿုပန္တဿာ’’တိ သမ္ပတ္တဿ ဩကာရဿ ‘‘န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’’တိ ပဋိသေဓော။ ‘‘ဟဿ ဝိပလ္လာသော’’တိ ဝိပလ္လာသေ ဂုဟနံ ဂုဟိတဗ္ဗံ ဂုယှံ။ ဒုဟ=ပပူရဏေ၊ ဒေါဟနံ ဒုယှတီတိ ဝါ ဒုယှံ။ သာသ=အနုသိဋ္ဌိယံ –

သာသဿ သိသ ဝါ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ။ ပုဗ္ဗရူပံ၊ သာသီယတီတိ သိဿော။

သိဒ္ဓါ ဧဝေ+တေ တဗ္ဗာဒယော ပေသာ+တိသဂ္ဂ+ပ္ပတ္တကာလေသု ဂမျမာနေသုပိ၊ သာမညေန ဝိဓာနတော။ ပေသနံ – ‘‘ကတ္တဗ္ဗ+မိဒံ ဘဝတာ’’တိ အာဏာပနံ အဇ္ဈေသနဉ္စ။ အတိသဂ္ဂေါ နာမ ‘‘ကိ+မိဒံ မယာ ကတ္တဗ္ဗံ’’တိ ပုဋ္ဌဿ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဋိပတ္တိဒဿနမုခေန ကတ္တဗ္ဗဿ အနုညာ။ ပတ္တကာလော နာမ သမ္ပတ္တသမယော။ ယော ကိစ္စကရဏသမယံ ဥပပရိက္ခိတွာ ကရောတိ၊ တဿ သမယာရောစနံ၊ န တတ္ထ အဇ္ဈေသန+မတ္ထိ။ ဘောတာ ခလု ကဋော ကတ္တဗ္ဗော ကရဏီယော ကာရိယော ကိစ္စော’’ ဧဝံ တွယာ ကဋော ကတ္တဗ္ဗော၊ ဘောတော ဟိ ပတ္တော ကာလော ကဋကရဏေ။

ဧဝံ ဥဒ္ဓမုဟုတ္တေပိ ဝတ္တမာနတော ပေသာဒီသု သိဒ္ဓါ ဧဝ။ တထာ အရဟေ ကတ္တရိ သတ္တိဝိသိဋ္ဌေ စ ပတီယမာနေ၊ အာဝဿကာ+ဓမီဏတာဝိသိဋ္ဌေ စ ဘာဝါဒေါ သိဒ္ဓါ။ ဥဒ္ဓံ မုဟုတ္တတော-ဘောတာ ကဋော ကတ္တဗ္ဗော။ ဘောတာ ရဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဘဝံ အရဟော။ ဘောတာ ¶ ဘာရော ဝဟိတဗ္ဗော၊ ဘဝံ သက္ကော။ ဘောတာ အဝဿံ ကဋော ကတ္တဗ္ဗော။ ဘောတာ နိက္ခော ဒါတဗ္ဗော။

ကတ္တရိ ကာရကေ ကြိယတ္ထာ လ္တု+ဏ္ကာ ဟောန္တိ။ ကရ=ကရဏေ၊ ပရရူပေ ‘‘လ္တု+ပိတာဒီန+မာ သိမှီ’’တိ အာ သိလောပေါ စ။ ကရောတီတိ ကတ္တာ။ ဧဝံ ဘရတီတိ ဘတ္တာ။ ဟရတီတိ ဟတ္တာ။ ဘိဒတီတိ ဘေတ္တာ၊ ဧကာရော၊ ဦမှိ ဘေဒိတာ။ ဆိန္ဒတီတိ ဆေတ္တာ။ ဘောဇနဿ ဒါတာ ဘောဇနဒါတာ။ သန္ဓာတီတိ သန္ဓာတာ။ ဝစတီတိ ဝတ္တာ။ ဩကာရပရရူပေသု ဘုဉ္ဇတီတိ ဘောတ္တာ။ ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ ယုကာဂမော၊ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဇ္ဈိတာ။ ဇာနာတီတိ ဉာတာ။ ဆိန္ဒတီတိ ဆေတာ။ သုဏာတီတိ သောတာ။ ‘‘ဦ+လဿေ’’တိ ဦဿ ဧကာရေ ဂဏှာတီတိ ဂဟေတာ။ ဘဝတီတိ ဘဝိတာ။ သရတီတိ သရိတာ။ ‘‘မနာနံ နိဂ္ဂဟီတံ’’တိ မဿ နိဂ္ဂဟီတေ ဝဂ္ဂန္တေ စ ဂစ္ဆတီတိ ဂန္တာ။ နကာရန္တာနမ္ပိ နိဂ္ဂဟီတံ၊ ခနတီတိ ခန္တာ။ သနတီတိ သန္တာ။ မညတီတိ မန္တာ။ ပါလေတီတိ ပါလယိတာ ပါလေတာ၊ ဧတ္ထ စုရာဒိတ္တာ ဏိ။

ဏိဏာပီသု-ဘာဝယတီတိ ဘာဝယိတာ ဘာဝေတာ။ ဧဝံ သာရယိတာ သာရေတာ၊ ဒါပယိတာ ဒါပေတာ၊ ဟာပယိတာ ဟာပေတာ၊ နိရောဓယိတာ နိရောဓေတာ၊ ဗောဓယိတာ ဗောဓေတာ၊ ဉာပယိတာ ဉာပေတာ၊ သာဝယိတာ သာဝေတာ၊ ဂါဟယိတာ ဂါဟေတာ၊ ကာရယိတာ ကာရေတာ၊ ကာရာပယိတာ ကာရာပေတာ ဣစ္စာဒိ။

ဏ္ကပစ္စယေ-ဏကာရော ¶ ဝုဒ္ဓျတ္ထော။ ရထံ ကရောတီတိ ရထကာရကော၊ ‘‘အဿာ ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ အာ အမာဒိသမာသော စ။ အန္နံ ဒဒါတီတိ အန္နဒါယကော။ ‘‘အဓာတုဿ ကာ+သျာဒိတော ဃေ+ဿီ’’တိ ဃေ ပရေ အဿ ဣအာဒေသော၊ အန္နဒါယိကာ၊ အန္နဒါယကံ ကုလံ။ ‘‘အာဿာ+ဏာပိမှိ ယုက’’ ဣတိဏာပိတော+ညတြ ယုက။ လောကံ နေတီတိ လောကနာယကော၊ ဧကာရေ ‘‘အာယာ+ဝါ ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ အာယာဒေသော။ ဧဝံ ဝိနေတီတိ ဝိနာယကော။

အကမ္မုပပဒေ-ကရောတီတိ ကာရကော၊ ဧဝံ ဒါယကော နာယကော၊ ဩကာရေ အာဝါဒေသေ သုဏာတီတိ သာဝကော။ ပုရေ ဝိယ ဣကာရေ သာဝိကာ။ လုနာတီတိ လာဝကော။ ပု=ပဝနေ၊ ပုနာတီတိ ပါဝကော။ ဘဝတီတိ ဘာဝကော၊ ဥပါသတီတိ ဥပါသကော။ ဂဏှာတီတိ ဂါဟကော ပါဝကော၊ ယာဇကော။ ဝဓ=ဟိံသာယံ၊ ဝဓေတီတိ ဝဓကော၊ ‘‘အညတြာပီ’’တိ ဝုဒ္ဓိပဋိသေဓော။ ‘‘ဟနဿ ဃာတော ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ ဃာတာဒေသော၊ ဟနတီတိ ဃာတကော။ ‘‘မံ ဝါ ရုဓာဒီနံ’’တိ မံ၊ ရုန္ဓကော၊ ဂုရုတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။ တထာ ဘုဉ္ဇတီတိ ဘုဉ္ဇကော။ အာယဿ ရဿေ ကိဏာတီတိ ကယကော။ ပါလေတီတိ ပါလကော။ ပူဇေတီတိ ပူဇကော။

ခါဒီသု-တိတိက္ခတီတိ တိတိက္ခကော။ ဝီမံသတီတိ ဝီမံသကော ဣစ္စာဒိ။ ပနုဒတီတိ ပနူဒကော၊ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ’’စ္စာဒိနာ ဒီဃော။ ‘‘ဘီတွာ+နကော’’တိ ဧတ္ထ ‘အာနကော’တိ ယောဂဝိဘာဂါ အာနကော၊ အာဿ ရဿေ နကာရာဂမေ စ ‘‘ဉာဿ နေ ဇာ’’တိ ဇာဒေသော၊ ဇာနနကော။ ဏာပိမှိ –

အဏ-ဣတိ ¶ ဒဏ္ဍကဓာတု၊ အာဏာပေတီတိ အာဏာပကော။ တထာ သညာပကော၊ ပတိဋ္ဌာပကော။ သံ+ပ ပုဗ္ဗော အာပ=ပါပုဏနေ၊ နိဗ္ဗာနံ သမ္ပာပေတီတိ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကော။ ကာရာပကော၊ ကာရာပိကာ ဣစ္စာဒိ။

ဗဟုလံဝိဓာနာ ကမ္မေပိ-ပါဒေဟိ ဟရီယတီတိ ပါဒဟာရကော။ စုပ=မန္ဒဂမနေ၊ ဂလေ စုပ္ပတီတိ ဂလစောပကော။

သိဒ္ဓါဝ လ္တု အရဟာဒီသု ‘‘ဘဝံ ခလု ကညာယ ပရိဂ္ဂဟာရဟော’’တိ (ပရိဂ္ဂဟိတာ)။ သီလတ္ထေ-ဥပါဒါနသီလောတိ ဥပါဒါတာ။ သာဓု ဂစ္ဆတီတိ ဂန္တာ။ မုဏ္ဍနဓမ္မာ မုဏ္ဍနာစာရာတိ မုဏ္ဍယိတာရော၊ ဧတ္ထ ‘‘ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မီ’’တိ ဣမှိ ဦအာဂမေ ဧ+အယာဒေသေ မုဏ္ဍယိတုသဒ္ဒမှိ အာရငါဒေသေ စ ကတေ ယောဿ ဋော။

ကြိယတ္ထာ အာဝီ ဟောတိ ဗဟုလံ ကတ္တရိ။ ‘‘ဒိသဿ ပဿ+ဒဿ=ဒသ+ဒ+ဒက္ခာ’’တိ ဒဿာဒေသော၊ ဘယံ ပဿတီတိ ဘယဒဿာဝီ။ နီမှိ ဘယဒဿာဝိနီ။ ဘယဒဿာဝိ စိတ္တံ။ အပ္ပဝိသယတာဉာပနတ္ထံ ဘိန္နယောဂကရဏံ။ သာမညဝိဟိတတ္တာ သီလာဒီသု စ ဟောတေဝ။

အာသိံသာယံ ဂမ္မမာနာယံ ကြိယတ္ထာ အကော ဟောတိ ကတ္တရိ။ ဇီဝ=ပါဏဓာရဏေ၊ ဇီဝတူတိ ဇီဝကော။ နန္ဒ=သမိဒ္ဓိယံ၊ နန္ဒတူတိ နန္ဒကော။ ဘဝတူတိ ဘဝကော။

ကရတော ¶ ကတ္တရိ ဏ နော ဟောတိ။ ကရောတီတိ ကာရဏံ။ ကတ္တရီတိ ကိံ၊ ကရောတိ အနေနာတိ ကရဏံ။

ဟာတော ဝီဟိသ္မိံ ကာလေ စ ဏနော ဟောတိ။ ‘‘အာဿာ’’တျာဒိနာ ယုက၊ ဇဟန္တိ ဥဒကံတိ ဟာယနာ ဝီဟယော။ ဇဟာတိ ဘာဝေ ပဒတ္ထေတိ ဟာယနော သံဝစ္ဆရော။ ဝီဟိကာလေသူတိ ကိံ၊ ဇဟာတီတိ ဟာတာ။

ဝိဒသ္မာ ကူ ဟောတိ ကတ္တရိ။ ကကာရော ‘‘ကူတော’’တိ ဝိသေသနတ္ထော။ ဝိဒတီတိ ဝိဒူ၊ လောကဝိဒူ။

ဝိပုဗ္ဗာ ဉာဣစ္စ+သ္မာ ကူ ဟောတိ ကတ္တရိ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညူ။

ကမ္မတော ပရာ ဉာဣစ္စ+သ္မာ ကူ ဟောတိ ကတ္တရိ။ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ။ ဧဝံ မတ္တညူ၊ ဓမ္မညူ၊ အတ္ထညူ ကာလညူ၊ ကတညူ ဣစ္စာဒိ။ (ဘိက္ခူတိ ပန ‘‘ဘရာဒိ’’ ဏွာဒိသုတ္တေန သိဒ္ဓံ)။

ကမ္မတော ပရာ ကြိယတ္ထာ ကွစိ အဏ ဟောတိ ကတ္တရိ။ ကုမ္ဘံ ကရောတီတိ ကုမ္ဘကာရော၊ အမာဒိသမာသော။ ဣတ္ထိယံ ကုမ္ဘကာရီ။ ဧဝံ ကမ္မကာရော၊ မာသာကာရော၊ ကဋ္ဌကာရော၊ ရထကာရော သုဝဏ္ဏကာရော ¶ ၊ သုတ္တကာရော၊ ဝုတ္တိကာရော၊ ဋီကာကာရော။ သရံ လုနာတီတိ သရလာဝေါတိ ဩ+အဝါဒေသာ။ မန္တေ အဇ္ဈာယတီတိ မန္ထဇ္ဈာယော၊ ဣ=အဇ္ဈေနဂတီသု၊ အဓိပုဗ္ဗော၊ ဧ+အယာဒေသာ၊ အဓိနော ဣဿ ယကာရ+စဝဂ္ဂါဒယော စ။

ဗဟုလာဓိကာရာ ဣဟ န ဟောတိ ‘‘အာဒိစ္စံ ပဿတိ၊ ဟိမဝန္တံ သုဏောတိ၊ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ’’။ ကွစီတိ ကိံ၊ ကမ္မကရော၊ ဧတ္ထ အပစ္စယော။

ကမ္မတော ပရာ ဂမာ ရူ ဟောတိ ကတ္တရိ။ ရာနုဗန္ဓတ္တာ အမဘာဂလောပေါ။ ဝေဒံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒဂူ၊ ဧဝံ ပါရဂူ။

သာမညဝိဓာနတော သီလာဒီသုပိ ဟောတိ။ ဘဝပါရံ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ ဘဝပါရဂူ။ အန္တဂမနသီလော အန္တဂူ၊ ဧဝံ အဒ္ဓဂူ။

၄၃။ သမာန+ည+ဘဝန္တ+ယာဒိတူ+ပမာနာ ဒိသာ ကမ္မေ ရီ+ရိက္ခ+ကာ

သမာနာဒီဟိ ယာဒီဟိ စော+ပမာနေဟိ ပရာ ဒိသာ ကမ္မကာရကေ ရီ+ရိက္ခ+ကာ ဟောန္တိ။ ‘‘သျာဒိ သျာဒိနေ+ကတ္ထံ’’တိ သမာသေ ‘‘ရာနုဗန္ဓေ+န္တသရာဒိဿာ’’တိ ဒိသဿ ဣသဘာဂလောပေ ‘‘ရီရိက္ခကေသူ’’တိ သမာနဿ သာဒေသေ စ သမာနော ဝိယ ဒိဿတီတိ သဒီ၊ သဒိက္ခော။ ကေ – ‘‘န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’’တိ ဧတ္တာဘာဝေါ၊ သဒိသော။

သမာနသဒ္ဒတော ¶ ပရဿ ဒိသဿ ရ ဟောတိ ဝါ ရီ+ရိက္ခ+ကေသူတိ ပက္ခေ ဒဿ ရာဒေသေ သရီ၊ သရိက္ခော၊ သရိသော။

ရီ+ရိက္ခ+ကေသု သဗ္ဗာဒီန+မာ ဟောတိ။ အညော ဝိယ ဒိဿတီတိ အညာဒီ၊ အညာဒိက္ခော၊ အညာဒိသော။

ရီ+ရိက္ခ+ကေသု န္တ+ကိံ+ဣမသဒ္ဒါနံ ဋာ+ကီ+ဋီ ဟောန္တိ ယထာက္ကမံ။ ဋကာရာ သဗ္ဗာဒေသတ္ထာ။ ဘဝါဒီ ဘဝါဒိက္ခော ဘဝါဒိသော၊ ကီဒီ ကီဒိက္ခော ကီဒိသော၊ အယမိဝ ဒိဿတီတိ ဤဒီ ဤဒိက္ခော ဤဒိသော။ အာကာရေ ယာဒီ ယာဒိက္ခော ယာဒိသော၊ တျာဒီ တျာဒိက္ခော တျာဒိသော ဣစ္စာဒိ။

ရီ+ရိက္ခ+ကေသု တုမှာမှာနံ တာမာ ဟောန္တေ+ကသ္မိံ ယထာက္ကမံ။ တွံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ အယံ ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီ မာဒီ ဣစ္စာဒိ။ ဧကသ္မိန္တိ ကိံ၊ တုမှာဒိသော အမှာဒိသော။

ရီရိက္ခကန္တတော+ညသ္မိံ ဥတ္တရပဒေ တုမှာမှာန+မေကသ္မိံ တံ+မံ ဟောန္တိ ယထာက္ကမံ။ တွံ ဒီပေါ ဧသံ၊ အဟံ ဒီပေါ ဧသံတိ အညပဒတ္ထေ တံဒီပါ မံဒီပါ။ တွံ သရဏ+မေသံ၊ အဟံ သရဏ+ မေသန္တိ ¶ တံသရဏာ မံသရဏာ။ တယာ ယောဂေါ တယျောဂေါ၊ မယာ ယောဂေါ မယျောဂေါတိ အမာဒိသမာသေ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ။

ရီ+ရိက္ခ+ကေသု ဧတဿ ဧဋ ဝါ ဟောတိ။ ဧဒီ ဧတာဒီ၊ ဧဒိက္ခော ဧတာဒိက္ခော၊ ဧဒိသော ဧတာဒိသော။

ဘာဝေ ကာရကေ စ ကြိယတ္ထာ အ ဃဏ ဃ ကာ ဟောန္တိ ဗဟုလံ။

အပစ္စယော-ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော၊ ဧဝံ နိဂ္ဂဟော၊ ဓမ္မံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မဓရော၊ ဧဝံ ဝိနယဓရော။ တထာ တံ ကရောတီတိ တက္ကရော၊ ဒွိတ္တံ။ ဧဝံ ဟိတကရော၊ ဒိဝသကရော၊ ဒိနကရော၊ ဒိဝါကရော၊ နိသာကရော၊ ဓနုံ ဂဏှီတိ ဓနုဂ္ဂဟော။ ဧဝံ ကဝစဂ္ဂဟော။ ဒဒ=ဒါနေ၊ သဗ္ဗကာမံ ဒဒါတီတိ သဗ္ဗကာမဒဒေါ၊ သဗ္ဗဒဒေါ။ အာတော ‘‘ပရောက္ခာယဉ္စာ’’တိ စဂ္ဂဟဏေန ဒွိတ္တေ ‘‘ရဿော ပုဗ္ဗဿာ’’တိ ရဿေ စ အန္နံ ဒဒါတီတိ အန္နဒဒေါ၊ ဧဝံ ဓနဒေါ။ သံပုဗ္ဗော ဓာ=ဓာရဏေ၊ သဗ္ဗံ သန္ဓဟတီတိ သဗ္ဗသန္ဓော။ နီ=ပါပနေ၊ ဝိပုဗ္ဗော၊ ဝိနေသိ ဝိနေတိ ဝိနေဿတိ ဧတေန ဧတ္ထာတိ ဝါ ဝိနယော၊ ဧ+အယာဒေသာ။ နယနံ နယော။ သိ=သေဝါယံ၊ နိပုဗ္ဗော၊ နိဿီယတီတိ နိဿယော။ သိ=သယေ၊ အနုသယိ အနုသေတိ အနုသေဿတီတိ အနုသယော။ ဣ=ဂတိမှိ၊ ပတိပုဗ္ဗော၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလ+မေတီတိ ပစ္စယော။ သံ+ဥပုဗ္ဗော၊ ဒါဂမေ သမုဒယော ¶ ။ စိ=စယေ၊ ဝိနိစ္ဆယတေ+နေန ဝိနိစ္ဆယနံ ဝါ ဝိနိစ္ဆယော၊ ‘‘နိတော စိဿ ဆော’’တိ စိဿ ဆော။ ဥစ္စယနံ ဥစ္စယော၊ သံစယော။ ခိ=ခယေ၊ ခယနံ ခယော။ ဇိ=ဇယေ၊ ဝိဇယနံ ဝိဇယော၊ ဇယော။ ကီ=ဒဗ္ဗဝိနီမယေ၊ ဝိက္ကယနံ ဝိက္ကယော၊ ကယော။ လီ=သိလေသနေ၊ အလ္လီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာလယော၊ လယော။ (ဣဝဏ္ဏန္တာ)။

အာသုဏန္တီတိ အဿဝါ၊ အာဿ ရဿော။ ပဋိဿဝနံ ပဋိဿဝေါ။ သု=ပဿဝနေ၊ အာဘဝဂ္ဂါ သဝန္တီတိ အာသဝါ။ ရု=သဒ္ဒေါ ရဝတီတိ ရဝေါ။ ဘဝတီတိ ဘဝေါ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါ။ လူ=ဆေဒနေ၊ လဝနံ လဝေါ။ (ဥဝဏ္ဏန္တာ)။

စရ=စရဏေ၊ သံစရဏံ သံစရော။ ဒရ=ဝိဒါရဏေ၊ အာဒရနံ အာဒရော။ အာဂစ္ဆတိ အာဂမနံတိ ဝါ အာဂမော။ သပ္ပ=ဂမနေ၊ သပ္ပတီတိ သပ္ပော။ ဒိဗ္ဗတီတိ ဒေဝေါ။ ပက္ကမနံ ပက္ကမတီတိ ဝါ ပက္ကမော၊ ဧဝံ ဝိက္ကမော။ စရ=စရဏေ၊ ဝနံ စရတီတိ ဝနစရော။ ကာမော အဝစရတိ ဧတ္ထာတိ ကာမာဝစရော လောကော၊ ကာမာဝစရာ ပညာ၊ ကာမာဝစရံ စိတ္တံ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော။ ပါဒေန ပိဝတီတိ ပါဒပေါ။ ဧဝံ ကစ္ဆပေါ။ သိရသ္မိံ ရုဟတီတိ သိရောရုဟော၊ မနာဒိတ္တာ ဩ။ ဂုဟာယံ သယတီတိ ဂုဟာသယံ စိတ္တံ၊ ဧဝံ ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာ။ ပဗ္ဗတေ တိဋ္ဌတီတိ ပဗ္ဗတဋ္ဌော ပုရိသော၊ ပဗ္ဗတဋ္ဌာ နဒီ၊ ပဗ္ဗတဋ္ဌံ ဘသ္မံ။ ဧဝံ ထလဋ္ဌံ ဇလဋ္ဌံ။

ကိစ္ဆတ္ထေ ဒုမှိ အကိစ္ဆတ္ထေ သု+ဤသံ+သုခ ဥပပဒေသု-ဒုက္ခေန ကရီယတိ ကရဏံ ဝါ ဒုက္ကရံ။ ဧဝံ ဒုဿယော၊ ဒုက္ခေန ဘရီယတီတိ ဒုဗ္ဘရော မဟိစ္ဆော။ ဧဝံ ဒုရက္ခံ စိတ္တံ၊ ဒုဒ္ဒသော ဓမ္မော၊ ဒုရနုဗောဓော ဓမ္မော။ ဤသံ သယတီတိ ဤသံသယော၊ ဧဝံ ¶ သုခသယော။ ဤသံ ကရီယတီတိ ဤသက္ကရံ ကမ္မံ။ သုခေန ကရီယတီတိ သုကရံ ပါပံ ဗာလေန။ ဧဝံ သုဘရော အပ္ပိစ္ဆော၊ သုဒဿံ ပရဝဇ္ဇံ၊ သုဗောဓ+မိစ္စာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဒိအမာဒိသမာသာ။

ဃဏ-ဘဝတီတိ ဘာဝေါ၊ ဩ+အာဝါဒေသာ။ အယ=ဣတိ ဒဏ္ဍကဓာတု၊ အယတိ ဣတောတိ အာယော၊ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဥပဟနတီတိ ဥပဃာတော၊ ‘‘ဟနဿ ဃာတော ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ ဃာတာဒေသော။ ရဉ္ဇတီတိ ရာဂေါ၊ ‘‘ကဂါ စဇာနံ ဃာနုဗန္ဓေ’’တိ ဇဿ ဂေါ။ ရဉ္ဇန္တိ အနေနာတိ ရာဂေါ။ ‘‘အဿာ ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ အာ၊ ပဇ္ဇတေ+နေနာတိ ပါဒေါ။ တုဒ=ဗျထနေ၊ ပတုဇ္ဇတေ+နေနာတိ ပတောဒေါ။ ဇရီယတိ အနေနာတိ ဇာရော၊ ဧဝံ ဒါရော။ ဘဇီယတီတိ ဘာဂေါ။ ဧဝံ ဘာရော။ လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ ဝိ+ဩပုဗ္ဗော၊ ဝေါဟရီယတီတိ ဝေါဟာရော။ ဒိယျတီတိ ဒါယော၊ ယုက။ ဝိဟညတိ ဧတသ္မာတိ ဝိဃာတော။ ဝိဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော။ အာရမန္တိ ဧတသ္မိန္တိ အာရာမော။ ပစနံ ဝါ ပါကော၊ စဿ ကော။ စဇနံ စာဂေါ။ ယဇနံ ယာဂေါ။ ရဇနံ ရာဂေါ။

အာ+ပရီဟိ ပရဿ ဒဟဿ ဠော ဟောတ+န+ဃဏသု။ ပရိဒဟနံ ပရိဠာဟော။ ဧဝံ ဒါဟော။ ဘဉ္ဇနံ သင်္ဂေါ။ ဧဝံ သင်္ဂေါ။ သံခရနံ သံခါရော၊ ‘‘ကရောတိဿ ခေါ’’တိ ကဿ ခေါ။ ဧဝံ ပရိက္ခာရော။ ‘‘ပုရသ္မာ’’တိ ကရဿ ခေါ၊ ပုရေက္ခာရော၊ ဧတ္တံ တဒမိနာဒိပါဌာ။ ဧဝံ ဥပကာရော၊ ဂါဟော။

ဃ-ဝစတီတိ ¶ ဝကော။ သိစ=ပဂ္ဃရဏေ၊ သေစနံ သေကော။ ဧဝံ သောကော၊ ဧဩဝုဒ္ဓိယော။ ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ။

က-ပီ=တပ္ပနေ၊ ပီနေတီတိ ပီယော၊ ကာနုဗန္ဓတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ၊ ‘‘ယုဝဏ္ဏာန+မိယငုဝင သရေ’’တိ ဣယင။ ခိပ=ပေရဏေ၊ ခိပတီတိ ခိပေါ။ ဘုဉ္ဇန္တျ+နေနာတိ ဘုဇော။ ယုဓ=သမ္ပဟာရေ အာယုဇ္ဈန္တိ အနေနာတိ အာယုဓံ။

ဒါဓာတော ဗဟုလ+မိ ဟောတိ ဘာဝကာရကေသု။ ဒါ=ဒါနေ၊ အာဒိယတီတိအာဒိ။ ဧဝံ ဥပါဒိ။ ဓာ=ဓာရဏေ၊ ဥဒကံ ဒဓာတီတိ ဥဒဓိ၊ ‘‘သညာယ+မုဒေါ+ဒကဿာ’’တိ ဥဒကဿ ဥဒါဒေသော။ ဇလံ ဓိယတေ အသ္မိန္တိ ဇလဓိ။ ဝါလာနိ ဓီယန္တိ အသ္မိန္တိ ဝါလဓိ။ သန္ဓီယတိ သန္ဓာတီတိ ဝါ သန္ဓိ။ ဓီယတီတိ ဓိ။ ဝိဓီယတိ ဝိဓာတိ ဝိဓာနံ ဝါ ဝိဓိ။ သမ္မာ သမံ ဝါ စိတ္တံ အာဒဓာတီတိ သမာဓိ။

ဝမာဒီဟိ ဘာဝကာရကေသွ+ထု ဟောတိ။ ဝမ=ဥဂ္ဂိရဏေ၊ ဝမနံ ဝမီယတီတိ ဝါ ဝမထု။ ဝေပ+ကမ္ပ=စလနေ၊ ဝေပနံ ဝေပထု။

ကြိယတ္ထာ ကွိ ဟောတိ ဗဟုလံ ဘာဝကာရကေသု။ ကကာရော ကာနုဗန္ဓကာရိယတ္ထော။

ကြိယတ္ထာ ¶ ပရဿ ကွိဿ လောပေါ ဟောတိ။ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘူ။ ဧဝံ ဝိဘဝတီတိ ဝိဘူ၊ အဘိဘူ၊ သယမ္ဘူ။ တထာ ဓု=ကမ္ပနေ၊ သန္ဓုနာတီတိ သန္ဓု။ ဝိဘာတီတိ ဝိဘာ။ ပဘာတီတိ ပဘာ။ သံဂမ္မ ဘာသန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ၊ ‘‘ကွိမှိ လောပေါ+န္တဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ အန္တဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ။ ဘုဇေန ဂစ္ဆတီတိ ဘုဇဂေါ။ ဧဝံ ဥရဂေါ။ တုရံ=သီဃံ ဂစ္ဆတီတိ တုရင်္ဂေါ။ ခေန ဂစ္ဆတီတိ ခဂေါ။ ဝိဟာယသေ ဂစ္ဆတီတိ ဝိဟဂေါ၊ တဒမိနာဒိပါဌာ ဝိဟာဒေသော။ န ဂစ္ဆတီတိ နဂေါ။ ဧဝံ အဂေါ၊ ‘‘နဂေါ ဝါ+ပ္ပာဏိနီ’’တိ ဝိကပ္ပေန နဉသမာသေ ဋာဒေသနိသေဓော။ ဇန=ဇနနေ၊ ကမ္မတော ဇာတောတိ ကမ္မဇော၊ အမာဒိသမာသော၊ ကမ္မဇော ဝိပါကော၊ ကမ္မဇာ ပဋိသန္ဓိ၊ ကမ္မဇံ ရူပံ။ ဧဝံ စိတ္တဇံ၊ ဥတုဇံ၊ အာဟာရဇံ။ အတ္တဇော ပုတ္တော၊ ဝါရိမှိ ဇာတော ဝါရိဇော။ ဧဝံ ထလဇော။ ပင်္ကဇံ။ ဇလဇံ။ အဏ္ဍဇံ။ သရသိဇံ၊ ဥပပဒသမာသေ ဗဟုလံဝိဓာနာ ဝိဘတျလောပေ ‘‘မနာဒီဟီ’’တိအာဒိနာ သိအာဒေသော။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဇာတော ဒွိဇော၊ ‘‘တဒမိနာ’’ ဒိနာ က္ခတ္တုံလောပေါ။ ပစ္ဆာ ဇာတော အနုဇော။ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ဧဝံ ပတိဋ္ဌာတီတိ ပတိဋ္ဌာ။ ဈာ=စိန္တာယံ၊ ပရသမ္ပတ္တိံ အဘိဇ္ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ။ ဟိတေသိတံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာ။ သော ဧဝ ဥပဇ္ဈာယော၊ ‘‘သကတ္ထေ’’တိ ယော။ သမ္မာ ဈာယန္တိ ဧတ္ထာတိ သံဈာ။ ကွိဒန္တာ ဓာတွတ္ထံ န ဇဟန္တိ၊ လိင်္ဂတ္ထံ ပဋိပါဒယန္တိ။

ကြိယတ္ထာ ¶ ဘာဝကာရကေသု အနော ဟောတိ။ နန္ဒ=သမိဒ္ဓိယံ၊ ဘာဝေ-နန္ဒိယတေ နန္ဒနံ။ ကမ္မေ-အနန္ဒီယိတ္ထ နန္ဒီယတိ နန္ဒီယိဿတိ နန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဝါ နန္ဒနံ ဝနံ။ ဂဟနံ ဂဟနီယံ ဝါ ဂဟဏံ၊ ‘‘တထနရာ’’ ဒိနာ နဿ ဏော။ ဂဏှနံ၊ နိဂ္ဂဟီတဿ နော။ စရိတဗ္ဗံ စရဏံ။ ဘုယတေ ဘဝနံ။ ဟုယတေ ဟဝနံ။ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ ရုန္ဓနံ ရောဓနံ ဝါ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘုဉ္ဇနံ ဘောဇနံ ဝါ။ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈနံ၊ ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ ယုက။ ဗောဓနံ ဝါ။ သုတိ သုယျတိ ဝါ သဝနံ။ ပါပီယတီတိ ပါပုဏနံ၊ ‘‘သကာပါနံ ကုက+ကူ’’တိ ယောဂဝိဘာဂါ ကုအာဂမေ နာဂမေ စ တဿ ဏော စ။ ပါလီယတီတိ ပါလနံ ဣစ္စာဒိ။

ကတ္တရိ-ရဇံ ဟရတီတိ ရဇောဟရဏံ တောယံ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဃာ=ဂန္ဓောပါဒါနေ၊ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဈာ=စိန္တာယံ၊ ဈာယတီတိ ဈာနံ။ ကရောတိ အနေနာတိ ကာရဏံ၊ ဒီဃော။ ဝိအာကရီယန္တိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ။ ပူရတိ+နေနာတိ ပူရဏံ။ ဒီယတေ+နေနာတိ ဒါနံ။ ပမီယတေ+နေနာတိ ပမာဏံ။ ဝုစ္စတေ+နေနာတိ ဝစနံ။ ပနုဒတိ ပနုဇ္ဇတေ+နေနာတိ ဝါ ပနုဒနံ။ သူဒ=ပဂရဏေ၊ သူဒတိ သုဇ္ဇတေ+နေနာတိ ဝါ သူဒနော။ သုဏာတိ သုယတေ+နေနေတိ ဝါ သဝနံ။ လုယတိ လုယတေ+နေနေတိ ဝါ လဝနံ။ ဧဝံ နယနံ။ ပုနာတိ ပုယတေ+နေနေတိ ဝါ ပဝနော။ သမေတီတိ သမဏော သမနံ ဝါ။ တထာ ဘာဝေတိ ဘာဝီယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဘာဝနံ။ ဧဝံ ပါစနံ ပါစာပနံ ဣစ္စာဒိ။ ‘‘အန+သဏသွာ ပရီဟိ ဠော’’တိ ဠော၊ အာဠာဟနံ။

အဓိကရဏေ-တိဋ္ဌတိ အသိန္တိ ဌာနံ။ ဧဝံ သယနံ၊ သေနံ ဝါ အာသနံ။ အဓိကရီယတိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ။

သမ္ပဒါနာပါဒါနေသု-သမ္မာ ¶ ပဒီယတေ ယဿ တံ သမ္ပဒါနံ။ အပေစ္စ ဧတသ္မာ အာဒဒါတီတိ အပါဒါနံ။ ဗဟုလာဓိကာရာ စလနာဒီဟိပိ သီလသာဓုဓမ္မေသုပိ အနော၊ စလတိ သီလေနာတိ စလနော ဧဝံ ဇလနော၊ ကောဓနော၊ ကောပနော။ မဏ္ဍ=ဘုသနေ၊ မဏ္ဍေတိ သီလေနာတိ မဏ္ဍနော။ ဧဝံ ဘူသနော။ ‘‘အညာတြပီ’’တိ ဩကာရနိသေဓော။

ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဘာဝေ ကာရကေ စ ကြိယတ္ထာ အအာဒယော ဟောန္တိ အနော စ ဗဟုလံ။

အ-ဇရ=ဝယောဟာနိယံ၊ ဇိရတိ ဇိရဏံ ဝါ ဇရာ။ ‘‘ဣတ္ထိယ+မ+တွာ’’တိ အာပစ္စယော။ ပဋိသမ္ဘိဇ္ဇတီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ ဧဝံ သမ္ပဒါ၊ အာပဒါ။ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒါ။ ဣက္ခ+စက္ခ=ဒဿနေ၊ ဥပဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ ‘‘ယုဝဏ္ဏာန+မေဩ လုတ္တာ’’တိ ဧကာရော။ စိန္တနံ စိန္တာ။ သိက္ခ=ဝိဇ္ဇောပါဒါနေ၊ သိက္ခနံ သိက္ခီယန္တီတိ ဝါ သိက္ခာ။ ဧဝံ ဘိက္ခာ။ ဣစ္ဆနံ ဣစ္ဆာ။ ‘‘ဂမယမိ’’စ္စာဒိနာ စ္ဆငါဒေသော။ ပုစ္ဆ=ပုစ္ဆနေ၊ ပုစ္ဆနံ ပုစ္ဆာ။ မိဓ+မေဓ=သင်္ဂမေ၊ အပဌိတဓာတု၊ မေဓနံ မေဓာ။ ဧဝံ ဂုဓ=ပရိဝေဌနေ၊ ဂေါဓနံ ဂေါဓာ။ တိတိက္ခနံ တိတိက္ခာ။ ဧဝံ ဝီမံသာ၊ ဇိဂုစ္ဆာ၊ ပိပါသာ၊ ပုတ္တိယာ။ ဤဟနံ ဤဟာ။

ဏ-ကရဏံ ကာရာ၊ ‘‘အဿာ ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ အာ ဟောတိ၊ ဧဝ+မုပရိပိ။ ဟရဏံ ဟာရာ မုတ္တာဝလိ။ တရဏံ တာရာ၊ ဓရဏံ ဓာရာ။ အရဏံ အာရာ။

ယထာကထဉ္စိ သဒ္ဒမှိ၊ ရုဠှိယာ အတ္ထနိစ္ဆယော။

က္တိ-သမ္ဘုဝနံ ¶ သမ္ဘုတိ။ ‘‘န တေ’’စ္စာဒိနာ န ဝုဒ္ဓိ။ သဝနံ သုတိ။ နယနံ နယတိ ဧတာယာတိ ဝါ နီတိ။ မညတီတိ မတိ၊ ‘‘ဂမာဒိရာနံ လောပေါန္တဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ ဂမာဒိတ္တာ နလောပေါ။ ဂမနံ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဝါ ဂတိ။ ဥပဟနနံ ဥပဟတိ။ ရမန္တိ ဧတာယ ရမနံ ဝါ ရတိ။ တနနံ တတိ။ နိယမနံ နိယတိ။ ဘုဉ္ဇနံ ဘုတ္တိ။ ယုဉ္ဇနံ ယုတ္တိ၊ ပရရူပံ။ ဧဝံ သမာပဇ္ဇနံ သမာပဇ္ဇတေတိ သမာပတ္တိ။ သမ္ပတ္တိ။ ယဇ=ဒေဝပူဇာသင်္ဂတိကရဏဒါနေသု၊ ယဇနံ ဣဋ္ဌိ၊ ‘‘ယဇဿ ယဿ ဋိယီ’’တိ ဋိအာဒေသော၊ ‘‘ပုစ္ဆာဒိတော’’တိ တဿ ဌော၊ ပရရူပပဌမက္ခရာ စ။ သာသနံ သိဋ္ဌိ၊ ‘‘သာသဿ သိသ ဝါ’’တိ သိသ၊ သာနန္တရဿ တဿ ဌော’’တိ ဌာဒေသော။ ဘေဒနံ ဘိဇ္ဇတေတိ ဝါ ဘိတ္တိ။ ဘဇ=သေဝါယံ၊ ဘဇနံ ဘတ္တိ။ တန=ဝိတ္ထာရေ၊ တနောတီတိ တန္တိ၊ နဿ နိဂ္ဂဟီတာဒိ။

က-ဂုဟန္တီ ဧတ္ထာတိ ဂုဟာ၊ ဩကာရနိဝုတ္တိ။ ရုဇတီတိ ရုဇာ။ မောဒန္တိ ဧတာယာတိ မုဒါ နာမ မုဒိတာ။

ယက-ဝိဒ=ဉာဏေ၊ ဝိဒနံ ဝိဒန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ ဝိဇ္ဇာ၊ ဒဿ ဇေ ပုဗ္ဗရူပံ။ ယဇနံ ဣဇ္ဇာ၊ ဋိအာဒေသော။

ယ-သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ ဒွိတ္တံ။ အဇ=ဝဇ=ဂမနေ၊ သမဇနံ သမဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သမဇ္ဇာ။ ပပုဗ္ဗော၊ ပဗ္ဗဇနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ တဝဂ္ဂဝရဏာ’’ဒိမှိ ‘‘စဝဂ္ဂဗယဉာ’’တိ ယောဂဝိဘာဂေန ဝဿ ဗေ ဒွိတ္တံ။ ဦမှိ ပရိစရဏံ ပရိစရိယာ။ ဇာဂရဏံ ဇာဂရိယာ။

အန-ပယောဇကေ ¶ ကာရိယဓာတုတော ကတ္တုံ ပယောဇနံ ကာရဏံ၊ ဧကာရနိသေဓော နဿ ဏော စ။ ဧဝံ ဟရိတုံ ပယောဇနံ ဟာရဏံ။ ဝိဒ=အနုဘဝေ၊ ဝိတ္တိ ဝေဒယတီတိ ဝါ ဝေဒနာ။ ဝန္ဒ=အဘိဝါဒနထုတီသု၊ ဝန္ဒနံ ဝန္ဒနာ။ ဥပါသနံ ဥပါသနာ။ စိတ=သံစေတနာယံ၊ စေတယတီတိ စေတနာ။ ဒေသိယတီတိ ဒေသနာ။ ဘာဝိယတီတိ ဘာဝနာ။

ဇာ=ဝယောဟာနိမှိ၊ ဟာ=စာဂေ၊ ဣမေဟိ ဣတ္ထိယံ နိ ဟောတိ။ ဇာနံ=ဝယပရိပါကော ဇာနိ။ ဟာနံ ဟာနိ။

ကရတော ရိရိယော ဟောတိ+တ္ထိယံ။ ရာနုဗန္ဓတ္တာ အရလောပေ ကရဏံ ကိရိယာ။ ‘‘ကြိယာ’’တိ ‘‘တုံတာယေ’’စ္စာဒိမှိ ‘‘ကြိယာယံ’’တိ ယောဂဝိဘာဂါ ရိယရမှိ အရလောပေါ၊ ရိကာရော ကကာရေ+နုဗန္ဓော ဟောတိ။

ဓာတုဿ သရူပေ+ဘိဓေယျေ ဧတေ ဟောန္တိ။ ဝစဣစ္စ+ယံ ဓာတု ဧဝ ဝစိ။ ဧဝံ ယုဓိ။ ‘‘ကရောတိဿ ခေါ’’တိ ဝိကရဏဿ ဉာပိတတ္တာ ‘‘ကတ္တရိ လော’’တိ လော၊ ပစတိ။ အကာရော ကကာရောတိ ဃဏန္တေန ကာရသဒ္ဒေန ဆဋ္ဌီသမာသော။

ကြိယတ္ထာ ¶ ဏီ ဟောတိ သီလာဒီသု။ သံသ=ပသံသနေ၊ ပိယပုဗ္ဗော၊ ပိယံ ပသံသတိ သီလေနာတိ ပိယပသံသီ ရာဇာ။ အထ ဝါ ပိယံ ပသံသတိ သီလေန ဝါ ဓမ္မေန ဝါ တသ္မိံ သာဓု ဝါတိ ပိယပသံသီ၊ ပိယပသံသနီ၊ ပိယပသံသိ ကုလံ၊ အာဝုဒ္ဓိမှိ တထာ သစ္စဝါဒီ၊ ဓမ္မဝါဒီ။ သီဃယာယီတိ ‘‘အဿာ+ဏာပိမှီ ယုက’’ ဣတိ ယုက။ ပါပကာရီ၊ မာလကာရီ ဣစ္စာဒိ။ ဥဏှံ ဘုဉ္ဇတိ သီလေနာတိ ဥဏှဘောဇီ၊ ‘‘လဟုဿုပန္တဿာ’’တိ ဩကာရော။

အာဘိက္ခညေ-ပုနပ္ပုန ခီရံ ပိဝတီတိ ခီရပါယီ၊ ယုက။ အဝဿံ ကရောတီတိ အဝဿကာရီ။ ‘‘သျာဒိ သျာဒိနေ+ကတ္ထံ’’တိ သမာသေ ဝိဘတ္တိလောပေ စ ကတေ ‘‘လောပေါ’’တိ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ။ သတန္ဒာယီတိ ဧတ္ထ ဗဟုလံဝိဓာနာ ဝိဘတ္တိအလောပေ အမာဒိသမာသပဋိသေဓေ စ ကတေ ဝဂ္ဂန္တံ။

အညသ္မိံ အတ္ထေပိ ‘‘ဏီ’’တိ ယောဂဝိဘာဂေန သိဒ္ဓံ။ သာဓုကာရီ၊ ဗြဟ္မစာရီ၊ အဿဒ္ဓဘောဇီ။ ပဏ္ဍိတံ အတ္တာနံ မညတီတိ ပဏ္ဍိတမာနီ၊ ဗဟုဿုတဓာရီ ဣစ္စာဒိ။

သာဓုကရဏံ သာဓုကာရော၊ သော အဿ အတ္ထီတိ သာဓုကာရီတိ ဃဏန္တာ ဤ။

၅၄။ ထာဝရိ+တ္တရ ဘင်္ဂုရ ဘိဒုရ ဘာသုရ ဘဿရာ

ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ သီလေ ဂမျမာနေ။ ဣမိနာ နိပါတနာ ဝရပစ္စယော စ ထာဿ ထော စ၊ တိဋ္ဌတိ သီလေနာတိ ထာဝရော။ ဣ=အဇ္ဈေနဂတီသု ¶ ၊ တ္တရပစ္စယော၊ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ ဣတ္တရော။ ဘဉ္ဇ=ဩမဒ္ဒနေ၊ ဘဇ္ဇတေ သယမေဝ ဘဇ္ဇတိ ဝါ အတ္တနာ အတ္တာနန္တိ ဘင်္ဂုရော၊ ကမ္မေ ကတ္တရိ ဝါ ဂုရပစ္စယော။ ဘိဇ္ဇတေ သယမေဝ ဘိန္ဒတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဘိဒူရော၊ ဧတ္ထ ကူရပစ္စယော၊ ကကာရော+နုဗန္ဓော။ ပရဘဉ္ဇနဝိသယေသုပိ ဥဒါဟရဏေသု န ဟောတိ။ တတ္ထာပိ ကေစိ ‘‘ဒေါသန္ဓကာရဘိဒူရော’’တိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဣစ္ဆန္တိ။ ဘာသတိ ဒိပ္ပတီတိ ဘာသုရော၊ ဥရပစ္စယော။ သရပစ္စယေ ဘဿရော၊ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ ရဿော။ (တေကာလိကပ္ပစ္စယာ)။

၅၅။ ကတ္တရိ ဘူတေ က္တဝန္တု+က္တာဝီ

ဘူတေ အတ္ထေ ဝတ္တမာနတော ကြိယတ္ထာ က္တဝန္တု+က္တာဝီ ဟောန္တိ ကတ္တရိ။ ဝိဇိနီတိ ဝိဇိတဝါ ဝိဇိတာဝီ၊ ကာနုဗန္ဓတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။ ဂုဏဝန္တု ဒဏ္ဍိသမံ။ ဟု=ဟဝနေ၊ အဂ္ဂိံ အဟဝီတိ ဟုတဝါ ဟုတာဝီ၊ ဟုတာဝိနီ ဟုတဝါနီ။ ‘‘ဘူတေ’’တိ ယာဝ ‘‘အာဟာရတ္ထာ’’တိ အဓိကာရော။

ဘာဝေ ကမ္မေ စ ဘူတေ က္တော ဟောတိ။ အသနံ အာသိတံ ဘဝတာ၊ ဉိ။ ကရီယိတ္ထာတိ ကတော ကဋော ဘဝတာ၊ ‘‘ဂမာဒိရာနံ’’ တျာဒိနာ ရလောပေါ။ ဧဝ+မုပရိပိ။

ကြိယာရမ္ဘေ ကတ္တရိက္တော ဟောတိ ယထာပတ္တဉ္စ၊ ပကရီတိ ပကတော ဘဝံ ကဋံ။ ပကရီယိတ္ထာတိ ပကတော ကဋော ဘဝတာ။ ပသုပီတိ ¶ ပသုတ္တော ဘဝံ။ ပသုပီယိတ္ထာတိ ပသုတ္တံ ဘဝတာ၊ ပရရူပံ။

၅၈။ ဌာ+သ ဝသ သိလိသ သီ ရုဟ ဇရ ဇနီဟိ

ဌာဒီဟိ ကတ္တရိ က္တော ဟောတိ ယထာပတ္တဉ္စ။ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဥပဋ္ဌီတော ဘဝံ ဂုရုံ။ ဥပဋ္ဌီယိတ္ထာတိ ဥပဋ္ဌိတော ဂုရု ဘောတာ၊ ‘‘ဌာဿီ’’တိ ဌာဿ ဣ။ ဧဝံ ဥပါသီတိ ဥပါသိတော။ ဥပါသီယိတ္ထာတိ ဥပါသိတော။ ‘‘ဉိ ဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ ဉိ။ အနုဝုသိ အနုဝုသီယိတ္ထာတိ ဝါ အနုဝုသီတော။ ‘‘အဿူ’’တိ အဿ ဥကာရော။ အာပုဗ္ဗော သိလိသ=အာလိင်္ဂနေ၊ အာသိလေသိ အာသိလေသီယိတ္ထာတိ ဝါ အာသိလိဋ္ဌော။ ‘‘သာနန္တရဿ တဿ ဌော’’တိ ဌေ ပရရူပံ ပဌမက္ခရဉ္စ။ အဓိသယိ အဓိသီယိတ္ထာတိ ဝါ အဓိသယိတော ခဋောပိကံ ဘဝံ၊ အဓိသယိတာ ခဋောပိကာ ဘောတာ။ ဧဝံ အာရုဟိ အာရုဟီယိတ္ထာတိ ဝါ အာရုဠှော ရုက္ခံ ဘဝံ၊ အာရုဠှော ရုက္ခော ဘောတာ၊ ‘‘ရုဟာဒီဟိ ဟော ဠ စာ’’တိ တဿ ဟကာရော ပုဗ္ဗဟကာရဿ စ ဠော။ အနုဇီရိ အနုဇီရီယိတ္ထာတိ ဝါ အနုဇိဏ္ဏော ဝသလိံ ဘဝံ၊ အနုဇိဏ္ဏာ ဝသလီ ဘောတာ၊ ‘‘တရာဒီဟိ ရိဏ္ဏော’’တိ က္တဿ ရိဏ္ဏာဒေသော ‘‘ရာနုဗန္ဓေ’’တျာဒိနာ အရဘာဂဿ လောပေါ စ။ အနွဇာယိ အနွဇာယိတ္ထာတိ ဝါ အနုဇာတော မာဏဝကော မာဏဝိကံ၊ အနုဇာတာ မာဏဝိကာ မာဏဝကေန၊ ‘‘ဇနိဿာ’’တိ နဿ အာ။

ဂမနတ္ထတော ¶ အကမ္မကတော စ ကြိယတ္ထာ အာဓာရေ က္တော ဟောတိ ကတ္တရိ စ ယထာပတ္တဉ္စ။ ယာ=ပါပုဏနေ၊ ယာတဝန္တော အသ္မိန္တိ ယာတံ ဌာနံ။ ယာတဝန္တော ယာတာ၊ ယာနံ ယာတံ။ ဧတ္ထ သန္တမ္ပိ ကမ္မံ အနိစ္ဆိတံ။ ယာယိတာတိ ယာတော ပထော။ ‘‘ယေ ဂတျတ္ထာ၊ တေ ဗုဒ္ဓျတ္ထာ။ ယေ ဗုဒ္ဓျတ္ထာ၊ တေ ဂတျတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တထလက္ခဏံ ယာထာဝတော အာဂတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော ဣတိပိ ဟောတိ။ အာသိတဝန္တော အသ္မိန္တိ အာသိတံ။ အာသိတဝန္တော အာသိတာ။ အာသန+မာသိတံ။

အဇ္ဈောဟာရတ္ထာ အာဓာရေ က္တော ဟောတိ ယထာပတ္တဉ္စ။ ဘုတ္တဝန္တော+သ္မိန္တိ ဘုတ္တံ။ ဧဝံ ပီတံ၊ ‘‘ဂါပါန+မီ’’တိ ဤ။ ဘုဉ္ဇနံ ဘုတ္တံ ပါနံ ပီတံ။ ဘုဉ္ဇီယိတ္ထာတိ ဘုတ္တော ဩဒနော။ ဧဝံ ပီတံ ဥဒကံ။ အကတ္တတ္ထံ ဘိန္နယောဂကရဏံ။ ဗဟုလာဓိကာရာ ကတ္တရိပိ ‘‘အပိဝိံသူတိ ပီတာ ဂါဝေါ’’တိ ဟောတေဝ။ သိဒ=ပါကေ၊ ပဿိဇ္ဇီတိ ပဿန္နော၊ ‘‘ဂမနတ္ထ’’ ဒိနာ က္တော၊ ‘‘ဘိဒါ’’ ဒိနာ တဿ နော ပရရူပဉ္စ။ အမညိတ္ထာတိ မတော။ ဣစ္ဆီယိတ္ထာတိ ဣဋ္ဌော။ အဗုဇ္ဈိတာတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ‘‘ဓော ဓဟဘေဟီ’’တိ တဿ ဓော။ ပူဇီယိတ္ထာတိ ပူဇိတော၊ စုရာဒိတ္တာ ဏိ။ ဧဝံ သီလီယိတ္ထာတိ သီလိတော။ ရက္ခီယိတ္ထာတိ ရက္ခိတော။ ခမီယိတ္ထာတိ ခန္တော၊ မဿ နိဂ္ဂဟီတံ။ အက္ကောစ္ဆီယိတ္ထာတိ အက္ကုဋ္ဌော၊ အာဿ ရဿော။ ရုသ=ရောသေ၊ အရောသီတိ ရုဋ္ဌော၊ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ ကတ္တရိ က္တော။ ဉိမှိ ရုသိတော။ ဟရ=ဟရဏေ၊ အဘိ+ ဝိ+အာပုဗ္ဗော ¶ ၊ အဘိဗျာဟရီယိတ္ထာတိ အဘိဗျာဟဋော။ ဒယ=ဒါနဂတိဟိံသာဒါနေသု၊ အဒယီယိတ္ထာတိ ဒယိတော။ ဟသ=အာလိကျေ၊ အဟသီတိ ဟဋ္ဌော။ ကာမီယိတ္ထာတိ ကန္တော၊ ‘‘ဏိဏာပီနံ တေသူ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဏိဏာပီနံ’’တိ ယောဂဝိဘာဂါ စုရာဒိဏိလောပေါ။ သံယမီတိ သံယတော။ နဉပုဗ္ဗော၊ န မရီတိ အမတော၊ နဉသမာသေ နဿ ဋော။

ကဋ္ဌံ ဒုက္ခံ အာပန္နောတိ ဖလဘူတေ ဒုက္ခေ ကဋ္ဌသဒ္ဒဿ ဝတ္တနတော ဖလဿ ဘာဝိတ္တာ ဘူတေယေဝ က္တော။ ကသ=ဂတိဟိံသာဝိလေခနေသု၊ အကသိ=ဟိံသီတိ ကဋ္ဌံ။

၁၅၀။ ဘိဒါဒိတော နော က္တ+က္တဝန္တူနံ

ဘိဒါဒီဟိ ပရေသံ က္တ+က္တဝန္တူနံ တဿ နော ဟောတိ။ အာကတိဂဏော+ယံ။ ‘‘က္တော ဘာဝကမ္မေသူ’’တိ ကမ္မေ ဥပရိ သဗ္ဗတ္ထ က္တော။ ဘိဇ္ဇိတ္ထောတိ ဘိန္နော၊ တဿ နေ ပရရူပံ။ အဘိန္ဒီတိ ဘိန္နဝါ၊ ‘‘ကတ္တရိ ဘူတေ’’ စ္စာဒိနာ က္တဝန္တု။ ဧဝ+မုပရိပိ။ ဆိဇ္ဇိတ္ထာတိ ဆိန္နော။ အဆိန္ဒီတိ ဆိန္နဝါ။ ဆဒ=အပဝါရဏေ၊ ဆာဒီယိတ္ထာတိ ဆန္နော။ အဆာဒယီတိ ဆန္နဝါ၊ စုရာဒိတ္တာ ဏိ၊ တဿ ‘‘ဏိဏာပီနံ တေသူ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဏိ’’ ဣတိ ယောဂဝိဘာဂါ လောပေါ။ ခိဒ=အသဟနေ၊ ခိဇ္ဇီတိ ခိန္နော ခိန္နဝါ၊ ကတ္တရိ။ ဧဝ+မုပရိပိ။ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဥပ္ပန္နော ဥပ္ပန္နဝါ။ သိဒ=ပါကေ၊ အသိဇ္ဇီတိ သိန္နော သိန္နဝါ။ သဒ=ဝိသရဏဂတျ ဝသာဒနာဒါနေသု၊ သိဒီတိ သန္နော သန္နဝါ။ ပီနီတိ ပီနော ပီနဝါ။ သူ=ပသဝေ၊ သူနီတိ သူနော။ ပသဝီတိ သူနဝါ။ ဒီ=ခယေ၊ ဒီယီတိ ဒီနော ဒီနဝါ။ ဍီ+လီ=အာကာသဂမနေ၊ ဍီယီတိ ဍီနော ဍီနဝါ။ လီယိ ¶ လေယိ အလီယီတိ လီနော လီနဝါ။ အလုယီတိ လူနော လူနဝါ။

ဒါတော က္တ+က္တဝန္တူနံ တဿ ဣန္နော ဟောတိ။ အဒါယိတ္ထာတိ ဒိန္နော။ အဒ္ဒီတိ ဒိန္နဝါ။

ဏော။ ဥပရိ သဗ္ဗတ္ထ က္တ+က္တဝန္တူနံတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိရ=ဝိကိရဏေ၊ အကိရီယိတ္ထာတိ ကိဏ္ဏော။ အကိရီတိ ကိဏ္ဏဝါ။ အပုရီတိ ပုဏ္ဏော ပုဏ္ဏဝါ။ အခီယိတ္ထာတိ ခီဏော။ အခီယီတိ ခီဏဝါ။

တဿ ရိဏ္ဏော။ ရကာရော အန္တသရာဒိလောပတ္ထော။ အတရီတိ တိဏ္ဏော တိဏ္ဏဝါ။ အဇီရီတိ ဇိဏ္ဏော ဇိဏ္ဏဝါ။ ပရိစီယိတ္ထာတိ စိဏ္ဏော။ ပရိစီယီတိ စိဏ္ဏဝါ။ ဧတ္ထ စိဿ ဝိကပ္ပဝိဓာနတ္တာ ပန ပရိစိတ+ဥပစိတာဒယောပိ သိဒ္ဓါ ဧဝ။

ဘဉ္ဇာဒိတော တဿ ဂ ဟောတိ။ အဘဉ္ဇီတိ ဘဂ္ဂေါ ဘဂ္ဂဝါ။ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ ကတ္တရိ က္တပစ္စယေ တဿ ဣမိနာ ဂကာရေ ပရရူပံ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ စ။ လဂ=သင်္ဂေ၊ အလဂီတိ လဂ္ဂေါ လဂ္ဂဝါ။ မုဇ္ဇ=မုဇ္ဇနေ၊ နိမုဇ္ဇီတိ နိမုဂ္ဂေါ နိမုဂ္ဂဝါ၊ ဧတ္ထ သံယောဂါဒိလောပေါ။ ဝီဇ+ဘယစလနေသု၊ သံပုဗ္ဗော၊ သံဝိဇ္ဇီတိ သံဝိဂ္ဂေါ သံဝိဂ္ဂဝါ။

သုသတော ¶ ပရေသံ က္တ+က္တဝန္တူနံ တဿ ခေါ ဟောတိ။ သုသ=သောသေ။ သုဿီတိ သုက္ခော သုက္ခဝါ။

ပစာ ပရေသံ က္တ+က္တဝန္တူနံ တဿ ကော ဟောတိ။ ပစ္စီတိ ပက္ကော။ ပစီတိ ပက္ကဝါ။

မုစာ ပရေသံ က္တ+က္တဝန္တူနံ တဿ ကော ဝါ ဟောတိ။ မုစ=မောစနေ၊ မုစ္စီတိ မုက္ကော မုတ္တော။ အမုစီတိ မုက္ကဝါ မုတ္တဝါ။ သက္ကော-တိဏွာဒီသု ‘‘ဣ ဘီ ကာ’’ ဒိနာ သိဒ္ဓံ။ အသက္ခီတိ သက္ကော။ က္တ+က္တဝန္တူသု သတ္တော သတ္တဝါတွေဝ ဟောတိ။

၁၀၆။ မုဟ+ဗဟာနဉ္စ တေ ကာနုဗန္ဓေ+တွေ

မုဟ+ဗဟာနံ ဒုဟိဿ စ ဒီဃော ဟောတိ တကာရာဒေါ ကာနုဗန္ဓေ တွာန+တွာဝဇ္ဇိတေ။ မုဟ=ဝေစိတ္တေ၊ ဗဟ+ဗြဟ+ဗြူဟ ဝုဒ္ဓိယံ။ မုယှိတ္တ ဗယှိတ္ထာတိ မူဠှော ဗာဠှော၊ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ အကမ္မကတ္တာ ကတ္တရိ က္တေ ဒီဃော ‘‘ရုဟာဒီဟိ ဟော ဠ စာ’’တိ တဿ ဟော စ ဟဿ ဠော စ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂူဠှော။ ‘‘ကာနုဗန္ဓေ+တွေ’’တိ ယာဝ ‘‘သာသဿ သိသ ဝါ’’ တျ+ဓိကာရော။

ဝဟဿ ဥဿ ဒီဃော ဟောတိ တေ။ ဝုယှိတ္ထာတိ ဝူဠှော၊ ‘‘အဿူ’’တိ ဥကာရေ ဣမိနာ ဒီဃော။

ဓာ=ဓာရဏေ+တိမဿ ¶ ဟိ ဟောတိ ဝါ တေ။ နိဓီယိတ္ထာတိ နိဟိတော။ နိဒဟီတိ နိဟိတဝါ နိဟိတာဝီ။

ဂမာဒီနံ ရကာရန္တာနဉ္စ အန္တဿ လောပေါ ဟောတိ တေ။ အဂမီတိ ဂတော။ ခညိတ္ထာတိ ခတော၊ ကမ္မေ။ ဧဝံ ဟညိတ္ထာတိ ဟတော။ တန=ဝိတ္ထာရေ၊ တညိတ္ထာတိ တတော။ ယမ=ဥပရမေ၊ သံယမီတိ သညတော၊ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ ကတ္တရိ က္တော၊ ‘‘ယေ သံဿာ’’တိ နိဂ္ဂဟီတဿ ဉော ပုဗ္ဗရူပဉ္စ။ ဧဝံ အရမီတိ ရတော။ ကရီယိတ္ထာတိ ကတော။

ဝစာဒီနံ ဝဿ ဥဋ ဝါ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ ဝုစ္စိတ္ထာတိ ဥတ္တံ။ အဿ ဥ ဝုတ္တံ၊ ဥဘယတ္ထ ပရရူပံ။ ဝသ=နိဝါသေ၊ ဝသနံ အဝသိ ဝသိံသု ဧတ္ထာတိ ဝါ ဥတ္ထံ ဝုတ္ထံ၊ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ က္တော၊ ‘‘သာသ ဝသ သံသ သံသာ ထော’’တိ တဿ ထော။

ဝဒ္ဓဿ အဿ ဝါ ဥ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ အဝဒ္ဓီတိ ဝုဒ္ဓါ ဝဒ္ဓါ၊ ကတ္တရိ က္တေ ‘‘ဓော ဓ+ဟဘေဟီ’’တိ တဿ ဓော၊ တတိယက္ခရဒေါ စ သံယောဂါဒိလောပေါ စ။ ဝုတ္တီတိ ‘‘သဗ္ဗာဒယော ဝုတ္တိမတ္တေ’’တိ ယောဂဝိဘာဂါ အဿ ဥ။ ဝတ္တီတိပိ ယထာလက္ခဏံ။

ယဇဿ ¶ ယဿ ဋိ+ယီ ဟောန္တိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ ယဇနံတိ က္တော၊ ‘‘ပုစ္ဆာဒိတော’’တိ တဿ ဌေ ပရရူပါဒိမှိ ကတေ ဣဋ္ဌံ ယိဋ္ဌံ။

ဌာဿ ဣ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ အဋ္ဌာသီတိ ဌိတော။

ဂါ+ပါန+မီ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ ဂါနံ ဂီတံ။ ပါနံ ပီတံ။ ဗဟုလာဓိကာရာ ပိတွာ။

ဇနိဿ အာ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ အဇနီတိ ဇာတော၊ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ အန္တဿ အာ ဟောတိ။

သာသဿ သိသ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ အတွေ။ သာသနံတိ က္တော၊ တဿ ‘‘သာသ ဝသ သံသ သသာ ထော’’တိ ထေ ပရရူပံ ပဌမက္ခရော စ၊ ‘‘တ+ထ+န+ရာ’’ ဒိနာ တဿ ဋော။ ထဿ ဌော၊ သိဋ္ဌံ။ အညတြ သတ္ထံ။ ‘‘ဂုဟာဒီဟိ ယက’’ ဣတိ ယကပစ္စယေ သာသီယတီတိ သိဿော။ ဥမှိ သာသိယော။

သကာရန္တာ ကြိယတ္ထာ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဌ ဟောတိ။ တုဿီတိ တုဋ္ဌော၊ ‘‘ဂမနတ္ထာ’’ ဒိနာ က္တေ ဣမိနာ တဿ ဌေ ¶ ပရရူပါဒိ။ ဧဝံ တုဋ္ဌဝါ။ တဗ္ဗ+က္တီသု တောသနံ တုဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘အညတြာပီ’’တိ ဩကာရာဘာဝေါ။ ဧဝံ တုဋ္ဌိ၊ ကာနုဗန္ဓတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။

ကသသ္မာ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဌ ဟောတိ ကသဿ ဝါ ဣမ စ။ ကသီယိတ္ထာတိ ကိဋ္ဌံ။ ကိဋ္ဌာဒိံ ဝိယ ဒုပ္ပသုံ၊ ကမ္မေ က္တော။ ဣမာဘာဝေ ကဋ္ဌံ၊ အကဋ္ဌပါကိမံ သာလိံ။

ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ။ ဓံသ+ဓံသနေ၊ ဓံသီယိတ္ထာတိ ဓသ္တော၊ ဗိန္ဒုလောပေါ။ ဥတြသီတိ ဩတြသ္တော။

ပုစ္ဆာဒီဟိ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဌ ဟောတိ။ ပုစ္ဆီယိတ္ထာတိ ပုဋ္ဌော။ ဘဇ္ဇ=ပါကေ၊ ဘဇီယိတ္ထာတိ ဘဋ္ဌော၊ သံယောဂါဒိလောပေါ။ ယဇိတ္ထာတိ ယိဋ္ဌော၊ ‘‘ယဇဿ ယဿ ဋိ+ယီ’’တိ ယိ။

ဧတေဟိ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ထ ဟောတိ။ သာသနံ သာသီယိတ္ထာတိ ဝါ သတ္ထံ။ ဝသနံ ဝုတ္ထံ၊ ‘‘အဿူ’’တိ ဥ။ ပသံသနံ ပသံသီယိတ္ထာတိ ဝါ ပသတ္ထံ။ သသ=ဂတိ+ဟိံသာ+ပါဏနေသု၊ သသနံ ဂမနံ ဟိံသနံ ဇီဝနဉ္စ သတ္ထံ။ အနုသာသီယိတ္ထာတိ အနုသိဋ္ဌော၊ တ္ထဿ ဋ္ဌော။

ဓကာရ ¶ ဟကာရ ဘကာရန္တေဟိ ပရဿ တဿ ဓ ဟောတိ။ ဝဒ္ဓိတ္ထာတိ ကမ္မေ က္တေ တဿ ဓကာရာဒိမှိ စ ‘‘ဝဒ္ဓဿ ဝါ’’တိ ဥကာရေ ကတေ သံယောဂါဒိလောပေါ၊ ဝုဒ္ဓါ။ ဒုယှိတ္ထာတိ ဒုဒ္ဓံ။ လဘီယိတ္ထာတိ လဒ္ဓံ။

ဒဟာ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဎ ဟောတိ။ ဒယှိတ္ထာတိ ဒဍ္ဎော၊ ပရရူပါဒိမှိ ကတေ ‘‘စတုတ္ထဒုတိယေ’’ စ္စာဒိနာ ဍကာရော။

ဗဟာ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဎ ဟောတိ ဗဟဿု+မ စ ဎသန္နိယောဂေန။ ဗဟ+ဗြဟ+ဗြူဟ=ဝုဒ္ဓိယံ။ အဗဟီတိ ဗုဍ္ဎော။

ရုဟာဒီဟိ ပရဿာ+နန္တရဿ တဿ ဟ ဟောတိ ဠော စ+န္တဿ။ အာရုဟီတိ အာရုဠှော။ ဂုယှိတ္ထာတိ ဂုဠှော။ အဗဟီတိ ဗာဠှော။ ဒွီသု ‘‘မုဟဗဟာ’’ ဒိနာ ဒီဃော။

က္တတဿ ဟကာရော အန္တဿ ဝါ ဠော စ။ အမောဟီတိ မုဠှော၊ မုဒ္ဓါ၊ တဿ ဓော။ (အတီတကာလိကပစ္စယဝိဓာနံ)။

ဝတ္တမာနတ္ထေ ¶ ဝတ္တမာနတော ကြိယတ္ထာ န္တော ဟောတိ ကတ္တရိ။ တိဋ္ဌတီတိ တိဋ္ဌန္တော၊ ‘‘ကတ္တရိ လော’’တိ လော၊ ‘‘ဌာပါနံ တိဋ္ဌပိဝါ’’တိ တိဌာဒေသော။ ကတ္တရိ မာန+န္တ+တျာဒိသု ဣမိနာဝ လော။

ဘာဝကမ္မေသု မာနော။ ဌာနံ ဌီယမာနံ။ ‘‘ကျော ဘာဝကမ္မေသွ+ပရောက္ခေသု မာန+န္တ+တျာဒီသူ’’တိ ဘာဝေ ကမ္မေ စ ကျော။ ‘‘ကျဿာ’’တိ ဤမ။ ပစီယတီတိ ပစ္စမာ နော။ ကျေ ပုဗ္ဗရူပံ။

အနာဂတေ အတ္ထေ ဝတ္တမာနတော ကြိယတ္ထာ တေန္တမာနာ ဿပုဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ လေ အာဿ လောပေါ၊ ဌဿတီတိ ဌဿန္တော ဌဿမာနော။ ဌီယိဿတီတိ ဌီယိဿမာနံ၊ ကျေ ဤ၊ ‘‘ဉိဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ ဉိ။ အဿ တျာဒိဝိသယတ္တာ ‘‘အာဤဿာ’’ ဒိနာ ဣဉ န ဟောတိ၊ အဤဟိ သဟစရိတတ္တာ ဿာဿ။ ပစ္စိဿတီတိ ပစ္စိဿမာနော ဩဒနော။ ‘‘ရာ နဿ ဏော’’တိ ဏေ ပတ္တေ –

ရန္တတော ¶ ပရေသံ န္တ+မာန+တျာဒီနံ နဿ ဏော န ဟောတိ။ ကရောတီတိ ကရောန္တော ကုရုမာနော၊ ‘‘တနာဒိတွော’’တိ ဩ။

၅၊၁၇၃။ ဂမ ယမိ+သာသ ဒိသာနံ ဝါ စ္ဆင

ဧတေသံ ဝါ စ္ဆင ဟောတိ န္တ+မာန+တျာဒီသု။ င-နုဗန္ဓတ္တာ အန္တဿ ဟောတိ၊ ဂစ္ဆန္တော ဂစ္ဆမာနော။ ယမ=ဥပရမေ၊ ယစ္ဆန္တော ယစ္ဆမာနော။ ဣစ္ဆန္တော ဣစ္ဆမာနော။ အာသ=ဥပဝေသနေ၊ အစ္ဆန္တော အစ္ဆမာနော၊ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ’’စ္စာဒိနာ ရဿော။ ဒိသ=အတိသဇ္ဇနေ၊ ဒိစ္ဆန္တော ဒိစ္ဆမာနော။ ဝဝတ္ထိတဝိဘာသတ္တာ ဝါသဒ္ဒဿ အညပစ္စယေသု စ ကွစိ၊ ဣစ္ဆီယတီတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣစ္ဆနံ ဣစ္ဆာ၊ ‘‘ဣတ္ထိယ+မဏာ’’ ဒိနာ အပ္ပစ္စယော။ ဣစ္ဆိတံ၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣစ္ဆိတုံ။ အညေသဉ္စ ယောဂဝိဘာဂါ၊ ပဝေစ္ဆန္တော။

ဧတေသ+မီယင ဝါ ဟောတိ န္တ+မာန+တျာဒီသု။ ဇီယန္တော။ ‘‘ဇရသဒါ’’ ဒိစ္စာဒိနာ ဤမ။ ဇီရန္တော။ ဇီယမာနော ဇီရမာနော။ မီယန္တော မရန္တော၊ မီယမာနော မရမာနော။

ဌာပါနံ တိဋ္ဌပိဝါ ဟောန္တိ ဝါ န္တာဒီသု။ တိဋ္ဌန္တော၊ တိဋ္ဌမာနော။ ပိဝန္တော ပိဝမာနော။

၁၇၆။ ဂမ+ဝဒ+ဒါနံ ဃမ္မ+ဝဇ္ဇ+ဒဇ္ဇာ

ဂမာဒီနံ ¶ ဃမ္မာဒယော ဝါ ဟောန္တိ န္တာဒီသု။ ဃမ္မန္တော ဂစ္ဆန္တော၊ ဝဇ္ဇန္တော ဝဒန္တော၊ ဒဇ္ဇန္တော ဒဒန္တော။

၁၇၇။ ကရဿ သောဿ ကုဗ္ဗ ကုရု ကယိရာ

ကရဿ သဩကာရဿ ကုဗ္ဗာဒယော ဝါ ဟောန္တိ န္တာဒီသု။ ကုဗ္ဗန္တော ကယိရန္တော ကရောန္တော၊ ဧဝံ ကုဗ္ဗမာနော ဣစ္စာဒိ။ အညတြ ‘‘မာနဿ မဿာ’’တိ မာနဿ မဿ လောပေ ကရာဏော။ ‘‘သောဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကတ္တရိယေဝ။

ဂဟဿ ဝါ ဃေပ္ပော ဟောတိ န္တာဒီသု။ ဃေပ္ပန္တော ဃေပ္ပမာနော။

ဂဟဿ နိဂ္ဂဟီတဿ ဏော ဟောတိ၊ ‘‘မံ ဝါ ရုဓာဒီနံ’’တိ မံ၊ ဂဏှိတဗ္ဗံ၊ ဂဏှိတုံ၊ ဂဏှန္တော။

၁၃၀။ န္တ+မာန+န္တိ+ယိ+ယုံသွာ+ဒိလောပေါတိ

အာဒိလောပေါ။ အသ=ဘုဝိ၊ ဘဝတီတိ သန္တော သမာနော။

၁၃၁။ ပါဒိတော ဌာဿ ဝါ ဌဟော ကွစိတိ

ဌာဿ ပါဒီသု ဌဟော။ သဏ္ဌဟန္တော။ သန္တိဋ္ဌန္တော။

၆၁။ တုံ တာယေ တဝေ ဘာဝေ ဘဝိဿတိ ကြိယာယံ တဒတ္ထာယံ

ဘဝိဿတိအတ္ထေ ¶ ဝတ္တမာနတော ကြိယတ္ထာ ဘာဝေ တုမာဒယော ဟောန္တိ ကြိယာယံ တဒတ္ထာယံ ပတီယမာနာယံ။ ကရဏာယ ဂစ္ဆတိ ကာတုံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘တုံတုနတဗ္ဗေသု ဝါ’’တိ ကရဿ ဝါ အာ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗရူပေ ကတ္တာယေ။ ‘‘ကရဿာ တဝေ’’တိ နိစ္စံ အာ၊ ကာတဝေ။ နိပါတတ္တာ ‘‘အသင်္ချေဟိ သဗ္ဗာသံ’’တိ စတုတ္ထီသဿ လောပေါ။ ဧဝ+မုပရိ တုနာဒီသု။ ကတ္တုံ ကာမေတီတိ ကတ္တုကာမော၊ အဘိသင်္ခရိတု+မာကင်္ခတိ။ သဒ္ဓမ္မံ သုဏိတုံ၊ ဉိမှိ နာဂမေ တဿ ဏော၊ နာဂမတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။ သောတဝေ သောတုံ သုဏိတုံ ဝါ ပတ္ထေဟိ။ ဧဝံ အနုဘဝိတုံ၊ ပစိတုံ။ ဂန္တုံ၊ ‘‘မနာနံ နိဂ္ဂဟီတံ’’တိ နိဂ္ဂဟီတံ။ ဂမိတုံ၊ ခန္တုံ၊ ခနိတုံ၊ ဟန္တုံ၊ ဟနိတုံ၊ မန္တုံ၊ မနိတုံ၊ ဟရိတုံ၊ အနုဿရိတုံ ဣစ္ဆတိ။ တထာ တုဒိတုံ၊ ပဝိသိတုံ၊ ဥဒ္ဒိသိတုံ၊ ဘောတ္တုံ၊ သယိတုံ၊ နေတုံ၊ ဇုဟောတုံ၊ ပဇဟိတုံ၊ ပဟာတုံ၊ ဒါတုံ၊ ရောဒ္ဓုံ၊ ရုန္ဓိတုံ၊ ဘောတ္တုံ၊ ဘုဉ္ဇီတုံ၊ ဆေတ္တုံ၊ ဆိန္ဒိတုံ၊ သိဗ္ဗိတုံ၊ ဦမှိ ဝဿ ဗော၊ ဒွိတ္တံ၊ ဗုဒ္ဓုံ၊ တဿ ဓော။ ဗုဇ္ဈိတုံ၊ ယုက။ ဇာနိတုံ ဉာ=အဝဗောဓနေ။ ဇနိတုံ။ ဇေတုံ ဇိနိတုံ။ ပတ္တုံ ပါပုဏိတုံ။ ကေတုံ ကိဏိတုံ။ ဝိနိစ္ဆေတုံ၊ ဣဿ ဧ၊ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ။ ဂဟေတုံ ဂဏှိတုံ။ စောရိတုံ စောရေတုံ စောရယိတုံ၊ ပါလေတုံ ပါလယိတုံ။ ပယောဇကေ-ဘာဝေတုံ ဘာဝယိတုံ၊ ကာရေတုံ ကာရယိတုံ ကာရာပေတုံ ကာရာပယိတုံ ဣစ္ဆတိ+စ္စာဒိ။

ဧဝံ ကြိယတ္ထကြိယာယံ ဂမျမာနာယံ၊ ယထာ သုဗောဒ္ဓုံ ဝက္ခာမိ၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတိ၊ ဂန္တု+မာရဘတိ၊ ဂန္တုံ ပယောဇေတိ၊ ဒဿေတု+မာဟ ဣစ္စာဒိ။

အရဟသက္ကာဒီသုပိ ¶ သိဒ္ဓံ၊ တထာ ကာလ သမယဝေလာသု။ ကော တံ နိန္ဒိတု+မရဟတိ၊ ရာဇာ ဘဝိတု+မရဟတိ၊ အရဟော ဘဝံ ဝတ္တုံ၊ သက္ကာ ဇေတုံ ဓနေန ဝါ၊ သက္ကာ လဒ္ဓုံ၊ ဘဿ ဓော။ ကတ္တုံ သက္ခိဿတိ။ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ၊ အဘဗ္ဗော ကာတုံ။ အနုစ္ဆဝိကော ဘဝံ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ၊ ဣဒံ ကာတုံ အနုရူပံ၊ ဒါနံ ဒါတုံ ယုတ္တံ၊ ဒါတုံ ဝတ္တုဉ္စ လဘတိ။ ဧဝံ ဝဋ္ဋတိ ဘာသိတုံ၊ ဆိန္ဒိတုံ န စ ကပ္ပတိ ဣစ္စာဒိ။ တထာကာလော ဘုဉ္ဇိတုံ၊ သမယော ဘုဉ္ဇိတုံ၊ ဝေလာ ဘုဉ္ဇိတုံ။

အလမတ္ထေပိ သိဒ္ဓံ၊ အလမေဝ ဒါနာနိ ဒါတုံ၊ အလမေဝ ပုညာနိ ကာတုံ။

၆၂။ ပဋိသေဓေ+လံခလူနံ က္တုန က္တွာန က္တွာ ဝါ

အလံ+ခလုသဒ္ဒါနံ ပဋိသေဓနတ္ထာနံ ပယောဂေ က္တုနာဒယော ဝါ ဟောန္တိ ဘာဝေ။ အလံပုဗ္ဗော၊ သု=သဝနေ၊ အလံ သဝနံ ကတွာ ခလု သဝနံ ကတွာတိ အလံ သောတုန ခလု သောတုန အလံ သုတွာန ခလု သုတွာန အလံ သုတွာ ခလု သုတွာ။ နိပါတတ္တာ သိလောပေါ။

ဧကော ကတ္တာ ယေသံ ဗျာပါရာနံ၊ တေသု ယော ပုဗ္ဗော၊ တဒတ္ထတော ကြိယတ္ထာ တုနာဒယော ဟောန္တိ ဘာဝေ။ ‘‘တုံတုနာ’’ ဒိနာ ကရဿ အာ၊ သော ကာတုန ကမ္မံ ဂစ္ဆတိ၊ အကာတုန ပုညံ ကိလိဿန္တိ။ ရလောပေ ကမ္မံ ကတွာန ဘဒြကံ၊ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ။ အဘိသင်္ခရဏံ ကတွာ အဘိသင်္ခရိတွာ ကရိတွာ ဝါ ¶ ။ တထာ သိဗ္ဗိတွာ ဆာဒယိတွာ ဇာနိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သုတွာန ဓမ္မံ မောဒတိ၊ သုဏိတွာ၊ ပတွာ ပါပုဏိတွာ၊ ကိနိတွာ၊ ဇေတွာ ဇိနိတွာ ဇိတွာ၊ စောရေတွာ စောရယိတွာ၊ ပူဇေတွာ ပူဇယိတွာ၊ တထာ မေတ္တံ ဘာဝေတွာ ဘာဝယိတွာ၊ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ကာရယိတွာ ကာရာပေတွာ ကာရာပယိတွာ သဂ္ဂံ ဂမိဿန္တိ+စ္စာဒိ။ ပုဗ္ဗေတိ ကိံ၊ ဘုဉ္ဇတိ စ ပစတိ စ။ ‘‘အပတွာ နဒိံ ပဗ္ဗတော၊ အတိက္ကမ္မ ပဗ္ဗတံ နဒီ’’တိအာဒီသု ဘူဓာတုဿ သမ္ဘဝါ ဧကကတ္တုကတာ ပုဗ္ဗကာလတာ စ ဂမျတေ။ ‘‘ဘုတွာ ဘုတွာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ၊ အာဘိက္ခညန္တု ဒွိဗ္ဗစနာဝ ဂမျတေ။ ကထံ ‘‘ဇီဝဂ္ဂါဟံ အဂါဟယိ၊ ကာယပ္ပစာလကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ၊ ဃဏန္တေန ကြိယာဝိသေသနေန သိဒ္ဓံ၊ ယထာ ဩဒနပါကံ သယတီတိ။

တွာဿ ဝါ ပျော ဟောတိ သမာသေ။ ပကာရော ‘‘ပျေ သိဿာ’’တိ ဝိသေသနတ္ထော။ အဘိပုဗ္ဗော ပါဒိသမာသော၊ အဘိဝဒနံ ကတွာ အဘိဝါဒိယ ဘာသိဿံ။ တထာ အဘိဘုယျ၊ ဒွိတ္တရဿာနိ။ သိ=သယေ –

သိဿ အာ ဟောတိ ပျာဒေသေ။ နိဿယနံ ကတွာ နိဿာယ။ ပုဗ္ဗရူပေ ဝိဘဇ္ဇ ဝိဘဇိယ။ ဒိသ=အတိသဇ္ဇနေ၊ ဥဒ္ဒိဿ။ ပဝိဿ ပဝိသိယ ပဝိသိတွာ၊ ဥပနယ၊ အတိသေယျ အတိသယိတွာ၊ ဩဟာယ ဩဟိတွာ။ အာဒါယ၊ ဒါဿိ+ယင၊ အာဒိယ။ ပဋ္ဌာယ၊ ဝိစေယျ၊ ဝိညာယ ဝိဇာနိတွာ၊ သမာသေတိ ကိံ၊ ပတွာ။ ကွစာ+ သမာသေပိ ¶ ဗဟုလာဓိကာရာ၊ လတံ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိယ။ တထာ ဘုဉ္ဇိတွာ။

တွာဿ ဝါ တုံ+ယာနာ ဟောန္တိ သမာသေ ကွစိ။ အဘိဟရဏံ ကတွာ အဘိဟဋ္ဌုံ၊ အဘိဟရိတွာ၊ ပါဒိသမာသော၊ ‘‘ပုစ္ဆာဒိတော’’တိ တဿ ဌော ပရရူပါဒိ စ။ အနုမောဒနံ ကတွာ အနုမောဒိယာန အနုမောဒိတွာ ဝါ၊ ကာနုဗန္ဓေပိ ‘‘ဝါ ကွစီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္တာ ‘‘လဟုဿုပန္တဿာ’’တိ ဩကာရော။ ကွစာ+သမာသေပိ ဗဟုလာဓိကာရာ၊ ဒဋ္ဌုံ၊ ဒိသတော တွာဿ တုမာဒေသေ ဒိသဿ ဒသ။ အညတြ ‘‘ဒိသာ ဝါန+ဝါ သ စာ’’တိ တွာဿ ဝါန+ဝါ သ ဟောန္တိ၊ ဒိသွာ။ ဧဝံ လဘနံ ကတွာ လဒ္ဓါ ဓနံတိအာဒီသု တဿ ဓော ဘဝတိ။

ဣတိ ပယောဂသိဒ္ဓိယံ ခါဒိကဏ္ဍော သတ္တမော။

မန္ထာစလောလ္လသိတဉာဏဝရေန လဒ္ဓါ၊

သာရာမတာ+တိသုခိတာ သုခယန္တိ စ+ညေ၊

တေ မေ ဇယန္တိ ဂုရဝေါ ဂုရဝေါ ဂုဏေဟိ။

ယဿ သာဓုဂုဏုဗ္ဘူတ-ကိတ္တိ သဗ္ဗတ္တ ပတ္ထဋာ၊

မောဂ္ဂလ္လာနော မဟာပညော၊ ဇယတီ သော ဟ သဗ္ဗဒါ။

ပရမပ္ပိစ္ဆတာ+နေက-သန္တောသူပသမေသိနံ၊

သုစိသလေခဝုတ္တီနံ၊ သဒါ+ရညနိဝါသိနံ။

သာသနုဇောတကာရီန+မာစေရတ္တ+မုပါဂတံ၊

ဥဒုမ္ဗရဂိရီချာတာ+ယတနံ ယတိပုင်္ဂဝံ။

မေဓင်္ကရောတိ အာချာတ-နာမဓေယျံ တပေါဓနံ၊

ထေရံ ထိရဒယာ မေဓာ-နိဓာနံ သာဓု ပူဇိတံ။

သိဿံ သဟာယ+မာဂမ္မ၊ ကလျာဏမိတ္တ+မတ္တနော၊

သောဓေတုံ သာသနံ သတ္ထု၊ ပရက္ကမ+မကာသိ ယော။

သင်္ဃရက္ခိတနာမေန၊ မဟာထေရေန ဓီမတာ၊

နိဝါသဘူတေနာ+နေက-ဂုဏာန+ပ္ပိစ္ဆတာဒိနံ။

မောဂ္ဂလ္လာနဗျာကရဏ-ပယောဂက္ကမသာဓကာ၊

ဧတ္တာဝတာ ကတာ ဧသာ၊ ပယောဂသိဒ္ဓိ နိဋ္ဌိတာ။

တေနေဝ ¶ ရစိတာ သာဓု၊ သာသနောဒယကာရိနာ၊

ခုဒ္ဒသိက္ခာယ ဋီကာ စ၊ တထာ သမ္ဗန္ဓစိန္တနာ။

သုသဒ္ဒသိဒ္ဓိံ ယော ယောဂ-နိစ္ဆယံ သဗ္ဘိ ဝဏ္ဏိတံ၊

အကာ သုဗောဓာလင်္ကာရံ၊ တထာ သမ္ဗန္ဓစိန္တနံ။

သတ္ထသဉ္စိတပုညေန၊ နိဗ္ဗာနသာဓကံ ဟိတံ၊

သာဓေန္တော လောကနာထဿ၊ သဒ္ဓမ္မော တိဋ္ဌတံ စိရန္တိ။

ဣတိ သင်္ဃရက္ခိတမဟာသာမိထေရပါဒဝိရစိတာ

(ဝိသေသလက္ခဏံ)။ ယထာဝုတ္တာနံ ပန ပယောဂသိဒ္ဓိနိဂမန ဂါထာနံ ဧကာဒသန္နံ ပုဗ္ဗေယေဝ ဝက္ခမာနာ ဣမာ ဂါထာယော ဒိဿန္တိ ပေါရာဏေ သီဟဠမူလပယောဂသိဒ္ဓိပါဌေ။ တာ စ ဂါထာယော ပစ္ဆာ သီဟဠမူလပယောဂသိဒ္ဓိသံသောဓကေန မေဓင်္ကရောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ပက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ မယံ တာ ဂါထာယော သဗ္ဗပစ္ဆာယေဝ ဣမသ္မိံ-ဌာနေ ဌပေမ။ တာ ပန ဂါထာယော ကတမာတိ စေ –

စာဂဝိက္ကမသဒ္ဓါနု-သမ္ပန္နဂုဏသာမိနော၊

ပရက္ကမနရိန္ဒဿ၊ သီဟဠိန္ဒဿ ဓီမတော။

အတြဇေနာ+နုဇာတေန၊ ဘူပါလကုလကေတုနာ၊

ဒိသန္တပတ္ထဋောဒါရ-ဝိက္ကမေန ယသဿိနာ။

ဘုဝနေကဘုဇဝှေန၊ မဟာရာဇေန ဓီမတာ၊

စတုပစ္စယဒါနေန၊ သတတံ သမုပဋ္ဌိတော။

အပ္ပိစ္ဆာဒိဂုဏူပေတော၊ ဇိနသာသနမာမကော၊

ဝနေရတမဟတ္ထေရော၊ မေဓင်္ကရသမဝှယော။

ပါဋဝတ္ထာယ ဘိက္ခူနံ၊ ဝိနယေ သုဝိသာရဒေါ၊

ပယောဂသိဒ္ဓိံ သောဓယိ၊ သဒါ သပ္ပညဂေါစရံ။

ဣမံ လိခိတပုညေန၊ မေတ္တေကျံ ဥပသံကမိ၊

ပတိဋ္ဌဟိတွာ သရဏေ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌာမိ သာသနေတိ။