📜

၄။ အတ္ထာလင်္ကာရာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒ

၁၆၄။

အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ၊ သဂုဏာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ၊

အစ္စန္တကန္တာ ကန္တာဝ[ယတောအစ္စန္တကန္တာဝ (က။)]၊ ဝုစ္စန္တေတေ တတော’ဓုနာ။

၁၆၄။ ဧဝံ ¶ သဒ္ဒါလင်္ကာရေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ သမ္ပတျတ္ထာလင်္ကာရံ ဗောဓယိတုမာဟ ‘‘အတ္ထာလင်္ကာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သဂုဏာ ယထာဝုတ္တေဟိ ပသာဒါဒီဟိ သဒ္ဒဂုဏေဟိ သဟိတာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ကဗ္ဗရစနံ။ အလင်္ကရီယတိ ကန္တိံ နီယတိ ဗန္ဓော ဧတေဟိ သရီရမိဝ ဟာရာဒီဟီတိ အလင်္ကာရာ၊ တေဟိ အတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ဇာတျာဒိလက္ခဏေဟိ သဟိတာ သံယုတ္တာ သတီ သဂုဏာ ပတိဗ္ဗတာဒိဂုဏောပေတာ အတ္ထေန ဓနေန အလင်္ကာရေန အာဘရဏေန သဟိတာ ယုတ္တာ ကန္တာဝ အင်္ဂနာ ဝိယ။ ယတော အစ္စန္တကန္တာ အတိသယရမဏီယာ သိယာ၊ တတော တေန ကာရဏေန ယေ အတ္ထာလင်္ကာရာ အဝသရံ ပတ္တာ၊ တေ အဓုနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စန္တေ ကထီယန္တိ။

၁၆၄။ ဧဝံ သဒ္ဒါလင်္ကာရဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တန္နိဿယံယေဝ အတ္ထာလင်္ကာရဗန္ဓမာရဘန္တော ‘‘အတ္ထာလင်္ကာရိ’’စ္စာဒိမာဟ။ သဂုဏာ ယထာဝုတ္တပသာဒါဒိသဒ္ဒဂုဏယုတ္တာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ပဇ္ဇဂဇ္ဇာဒိပဘေဒါ ရစနာဝလိ အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ သဘာဝဝုတ္တိဝင်္ကဝုတ္တိသင်္ခါတေန အတ္ထာလင်္ကာရေန သံယုတ္တာ သဂုဏာ အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ ကန္တာ ဣဝ ပတိဗ္ဗတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိဓနေဟိ ဂီဝေယျကဋကနူပုရာဒီဟိ အာဘရဏေဟိ စ ယုတ္တာ အင်္ဂနာဝ အစ္စန္တကန္တာ ယတော အတိသယေန ရမဏီယာ၊ တတော တသ္မာ တေ အတ္ထာလင်္ကာရာ အဓုနာ ဒါနိ ဝုစ္စန္တေ။ အလင်္ကရောန္တိ ဗန္ဓံ သရီရံ ဝါ ဧတေဟီတိ စ၊ အတ္ထဿ အလင်္ကာရာတိ စ၊ တေဟိ သဟိတာတိ စ၊ ဂုဏေဟိ သဟ ဝတ္တတီတိ စ၊ ဗန္ဓဿ ပဒ္ဓတီတိ စ၊ အစ္စန္တံ အတိသယေန ကန္တာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၆၅။

သဘာဝဝင်္ကဝုတ္တီနံ၊ ဘေဒါ ဒွိဓာ အလံကြိယာ၊

ပဌမာ တတ္ထ ဝတ္ထူနံ၊ နာနာဝတ္ထာဝိဘာဝိနီ။

၁၆၅။ ကတိပ္ပဘေဒါ တေ ဣစ္စာဟ ‘‘သဘာဝ’’ဣစ္စာဒိ။ သဘာဝဝုတ္တိ ဝင်္ကဝုတ္တီတိ ဣမေသံ ဘေဒါ ပဘေဒေန အလံကြိယာ အတ္ထာလင်္ကာရာဒွိဓာဒွိပ္ပကာရာ။ ¶ တေသု သဘာဝဝုတ္တိ ကီဒိသီတိ အာဟ ‘‘ပဌမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာသု ပဌမာ သဘာဝဝုတ္တိ ဝတ္ထူနံ ပဒတ္ထာနံ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗသဘာဝါနံ နာနာ ဝိစိတ္တာ၊ န ဒွေကာဝ အဝတ္ထာ အဝသရာ ဝိဘာဝိနီ ပကာသိကာ ဝိညေယျာ။ ဇာတျာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ ယထာသဘာဝမနေကပ္ပကာရံ သမ္မဒေဝ ဝိဝရန္တီ သဘာဝံ ပဒတ္ထာနံ ဝိစိတ္တံ ဝဒတီတိ သဘာဝဝုတ္တိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော၊ သာဝ ဇာတိယာ ပဒတ္ထသရူပဿ တထာတထာပဋိပါဒကတ္တေန ဝုတ္တိယာ [ဒတ္တိယာ (က။)] ဇာတိပိ ဝုစ္စတိ။

၁၆၅။ ပသတ္ထာလင်္ကာရာ [ပသတ္ထာဒိအလင်္ကာရာ (က။)] ပဘေဒတော ဧတ္တကာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဘာဝိ’’စ္စာဒိမာဟ။ အလံကြိယာ အတ္ထာလင်္ကာရာ သဘာဝဝင်္ကဝုတ္တီနံ ဘေဒါ ပဘေဒတော ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တာသုဒွီသု ပဌမာ သဘာဝဝုတ္တိ ဝတ္ထူနံ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗလက္ခဏာနံ ပဒတ္ထာနံ နာနာဝတ္ထာဝိဘာဝိနီ အနေကပ္ပကာရဿ ပကာသိနီ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဇာတျာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ အနေကပ္ပကာရသဘာဝပကာသိနီ သဘာဝဝုတ္တိ နာမ။ ဧသာဝ ဇာတိ ဂုဏာဒိစတုဗ္ဗိဓပဒတ္ထာနံ သရူပသင်္ခါတဇာတိယာ တေဟိ အာကာရေဟိ ပဋိပါဒနတော ဥပစာရတော ဇာတိ နာမ ဟောတိ။ ဇာတျာဒိပဒတ္ထာနံယေဝ ယထာသဘာဝံ ဟိတွာ ဝတ္ထုပရိကပ္ပိတအတိသယောပမာရူပကာဒိသရူပသင်္ခါတံ ဝင်္ကသဘာဝံ ပကာသေန္တီ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ။ ယဘာဝေါ စ ဝင်္ကော စာတိ စ၊ တေသံ ဝုတ္တီတိ စ၊ အလံကရောန္တိ ဧတာဟီတိ စ၊ နာနာ အနေကာ စ သာ အဝတ္ထာ စာတိ စ ဝါကျံ။

ယထာ –

၁၆၆။

လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ၊

ဒိသာထိရဝိလောကနော၊

ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော ဘာသံ၊

ဝိရောစိ ဝါစမာသဘိံ။

၁၆၆။ ‘‘ယထေ’’တိ တံ ဥဒါဟရတိ။ လီလာယ ဝိလာသေန ဝိဟိတာယ ဝိကန္တိယာ ဂမနေန သတ္တပဒဝီတိဟာရသင်္ခါတေန သုဘဂေါ သုန္ဒရော ဒိသာသု ဒသသု ထိရမစလံ ဝိလောကနံ ယဿ သော ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော တဒဟုဇာတော မဟာဗောဓိသတ္တော အာသဘိံ ဝါစံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိကမုတ္တမံ နိဗ္ဘယဝစနံ ဘာသံ ဝဒန္တော ဝိရောစိ ဝိသေသေန ရမဏီယတ္တံ ပတ္တော။ အယံ သဘာဝဝုတ္တိ။ ဧဝံ ဇာတိသဘာဝဝုတျာဒယောပိ ပရိကပ္ပနီယာ။

၁၆၆။ ဣဒါနိ သဘာဝဝုတ္တိယာ ဥဒါဟရဏံ အာဟ ‘‘ယထာ – လီလာဝိကန္တိ’’စ္စာဒိ။ လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ ဝိလာသဂမနေန သတ္တပဒဝီတိဟာရေန သုန္ဒရော ဒိသာထိရဝိလောကနော ဒသဒိသာသု အစလဩလောကနော ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော မဟာဗောဓိသတ္တင်္ကုရော အာသဘိံ ဝါစံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အဘီတဝစနံ ဘာသံ ဝဒန္တော ဝိရောစိ အသောဘီတိ။ ဣဟ ဗောဓိသတ္တသင်္ခါတဿ ဒဗ္ဗဿ လီလာဝိကန္တိဒိသာထိရဝိလောကနဝစောနိစ္ဆာရဏသင်္ခတာနံ အဝတ္ထာနံ ပကာသိတတ္တာ ဒဗ္ဗသဘာဝဝုတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗာ။ ဧသာယေဝ ဒဗ္ဗဂတဂတျာဒိဝိစိတြသရူပံ အလင်္ကရဏတော အလင်္ကာရော နာမ၊ ဒဗ္ဗဂတဂတျာဒယော ပန အလံကိရိယမာနတ္တာ အလံကိရိယာ နာမ။ ဇာတိဂုဏကြိယာသဘာဝဝုတ္တိယောပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ လီလာယ ယုတ္တာ ဝိကန္တီတိ စ၊ တာယ သုဘဂေါတိ စ၊ ဒိသာသု ထိရံ ဝိလောကနံ ယဿေတိ စ၊ ဗောဓိယာ ပညာယ သတ္တောတိ စ၊ သောယေဝ အင်္ကုရောတိ စ၊ ဥသဘဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။ ဥသဘဿ ဘာဝသင်္ခါတာ အကမ္ပနီယာ ဌိတိ အာသဘံ နာမ၊ အကမ္ပဘာဝတော တေန သမာပိ ဝါစာ ဥပစာရတော အာသဘီ နာမ ဟောတိ။

၁၆၇။

ဝုတ္တိ ဝတ္ထုသဘာဝဿ၊ ယာ’ညထာ သာ ပရာဘဝေ၊

တဿာ’နန္တဝိကပ္ပတ္တာ၊ ဟောတိ ဗီဇောပဒဿနံ။

၁၆၇။ ဒုတိယမာဟ ¶ ‘‘ဝုတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော ဇာတျာဒိရူပဿ ပဒတ္ထဿ သဘာဝေါ ယဿံ အဝတ္ထာယံ ယာဒိသံ ရူပံ တဿ အညထာဘာဝေန တဿ ရူပဿ တထေတံ ဒဗ္ဗာပနေန ဝုတ္တိ ဝစနံ။ ပရာ ဘဝေ အညာ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ သိယာ။ ကိံ သာ သာကလ္လေန ဝတ္တုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အနန္တဝိကပ္ပတ္တာ အပရိမိတဘေဒကတ္တာ ဗီဇဿ ကာရဏတ္တာ သကလဗျတ္တိဗျာပိသာမညရူပဿ ယတော ပရေ ဝိစိတ္တာလင်္ကာရာ ပသဝန္တိ၊ ဥပဒဿနံ ကထနံ ဟောတိ နိရဝသေသာဘိဓာနဿ ကေနာပျသက္ကုဏေယျတ္တာ။

၁၆၇။ ဣဒါနိ ဝင်္ကဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဝုတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုသဘာဝဿ ဇာတျာဒိပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓိနော တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယော သဘာဝေါ ဝိဇ္ဇတိ၊ တဿ သဘာဝဿ အညထာ ဝိဇ္ဇမာနာကာရံ ဟိတွာ ဝတ္တုပရိကပ္ပိတေန အတိသယဥပမာရူပကာဒိအညပကာရေန ယာ ဝုတ္တိ ယံ ကထနံ အတ္ထိ၊ သာ ပရာဘဝေ သဘာဝဝုတ္တိတော အညာ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ သိယာ။ တဿာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အနန္တဝိကပ္ပတ္တာ အပ္ပမာဏပက္ခတ္တာ ကထနေန ပရိသမာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ နယတော တဿ အနန္တပက္ခဿ ပရိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဗီဇောပဒဿနံ ကာရဏမတ္တဿ နိဒဿနံ ဟောတိ။ ဝက္ခမာနဘေဒတော ဧကမေကမ္ပိ အတ္တနာ သဒိသံ အနန္တဘေဒပရိဂ္ဂဟဇာနနတ္ထံ ပဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတ္ထူနံ သဘာဝေါတိ စ၊ အနန္တာ ဝိကပ္ပာ ယဿ သဘာဝဿေတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ၊ ဗီဇဿ ဥပဒဿနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဝင်္ကဝုတ္တိအတ္ထာလင်္ကာရဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။

တတ္ထာ’တိသယဥပမာ-

ရူပကာဝုတ္တိဒီပကံ၊

အက္ခေပေါ’တ္ထန္တရနျာသော၊

ဗျတိရေကော ဝိဘာဝနာ။

၁၆၉။

ဟေတုက္ကမော ¶ ပိယတရံ၊ သမာသပရိကပ္ပနာ၊

သမာဟိတံ ပရိယာယ-ဝုတ္တိဗျာဇောပဝဏ္ဏနံ။

၁၇၀။

ဝိသေသ ရုဠှာဟင်္ကာရာ၊

သိလေသော တုလျယောဂိတာ၊

နိဒဿနံ မဟန္တတ္တံ၊

ဝဉ္စနာ’ပ္ပကတတ္ထုတိ။

၁၇၁။

ဧကာဝလိ အညမညံ၊ သဟဝုတ္တိ ဝိရောဓိတာ၊

ပရိဝုတ္တိဗ္ဘမောဘာဝေါ၊ မိဿ’မာသီ ရသီ ဣတိ။

၁၇၂။

ဧတေ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဘာဝေါ ဇီဝိတမုစ္စတေ၊

ဝင်္ကဝုတ္တီသု ပေါသေတိ၊ သိလေသော တု သိရိံ ပရံ။

၁၆၈-၁၇၂။ ယထောဒ္ဒေသံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘တတ္ထေ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထာတိ တဿံ ဝင်္ကဝုတ္တိယံ ‘‘ဧတေ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သင်္ခေပနယေန ဝုတ္တာ။ အတိသယော ဥပမာ ရူပကံ အာဝုတ္တိ ဒီပကဉ္စ၊ သမာသော သမာသဝုတ္တိ ပရိကပ္ပနာ စ၊ ဝိသေသော ရုဠှာဟင်္ကာရော စ၊ ဇီဝိတမုစ္စတေတိ တဒဘာဝေ ဗန္ဓဿ ဆဝဿေဝ ဟေယျတ္တာ ဝုတ္တံ၊ သိလေသော တု ဝင်္ကဝုတ္တီသု သဘာဝဝုတ္တိံ ဟိတွာ ဝတ္ထုသဘာဝတော အညထာ ယထာ တထာ ပရိကပ္ပနရူပါသု အတိသယာဒီသု ဝုတ္တီသု ပရံ သိရိံ ကန္တိံ ပေါသေတိ တံ ပူရေတိ အာဝဟတီတိ။

၁၆၈-၁၇၂။ ဘေဒဝန္တာနံ ပဒတ္ထာနံ သဘာဝကထနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝတ္တမာနေဟိ အလင်္ကာရေဟိ ဥဒ္ဒိသန္တော ‘‘တတ္ထာတိသယ…ပေ… ရသီ’’တိ ဂါထာစတုက္ကမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တိဿံ ဝင်္ကဝုတ္တိယံ ဣတိ ဧဝံ ဧတေ ပဉ္စတိံသ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဧတေသံ ပန ပဒါနံ အတ္ထော နိဒ္ဒေသေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဣမိနာ ဘာဝေါ စ သိလေသော စ အတိပ္ပသတ္ထောတိ ဒီပေတိ။ ဘာဝေါ ဘာဝါလင်္ကာရော ဇီဝိတံ ဗန္ဓဿ ပါဏဘူတောတိ ဝုစ္စတေ၊ ¶ ဘာဝရဟိတဿ ဗန္ဓဿ ဆဝသရီရဿ ဝိယ အနုပါဒေယျတ္တာ၊ သိလေသော တု သိလေသာလင်္ကာရော ပန ဝင်္ကဝုတ္တီသု အတိသယောပမာဒိဝင်္ကဝုတ္တီသု ပရမုက္ကံသဘူတံ သိရိံ သောဘံ ပေါသေတိ ပူရေတိ။

နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇၃။

ပကာသိကာ ဝိသေသဿ၊

သိယာ’တိသယဝုတ္တိ ယာ၊

လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ၊

လောကိယာတိ စ သာ ဒွိဓာ။

၁၇၃။ တတ္ထာတိသယဝုတ္တီနံ တာဝ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပကာသိကာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိသေသဿ ဝတ္ထုဂတဿာတိမတ္တဿ ပကာသိကာယာတိ အနုဝဒိတွာ သာ အတိသယဝုတ္တိ သိယာတိ ဝိဓီယတေ၊ အတိသယဿ ဝတ္ထုနော ဥက္ကံသဿ ပဋိပါဒိကာ ဝုတ္တိ အတိသယဝုတ္တိ။ သာ စ ဒုဝိဓာတိ အာဟ ‘‘လောက’’ဣစ္စာဒိ။ လောကံ လောကပ္ပတီတိံ အတိက္ကန္တော ဝိသယော ဂေါစရော ယဿာ သာ လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ လောကေ ဘဝါ လောကဌိတိမနတိက္ကန္တတ္တာတိ လောကိယာ စာတိ အတိသယဝုတ္တိ ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဘဝတိ။

၁၇၃။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန အတိသယဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ပကာသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဿ ဇာတျာဒိပဒတ္ထဂတအဓိကဝိသေသဿ ယာ ဝုတ္တိ ပကာသိကာ၊ သာ အတိသယဝုတ္တိ နာမ သိယာ၊ သာ အတိသယဝုတ္တိ လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ ဇာတျာဒိပဒတ္ထာနံ ယထာသဘာဝသင်္ခတလောကဌိတျာတိက္ကန္တဝိသယတ္တာ လောကာတိက္ကန္တ ဝိသယာတိ စ လောကိယာတိ စ ယထာဝုတ္တလောကမနတိက္ကမ္မ ပဝတ္တနတော လောကိယာတိ စေဝံ ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ ဝဒတီတိ ဝုတ္တိ၊ အတိသယဿ ဝုတ္တီတိ စ၊ လောကံ အတိက္ကန္တော ဝိသယော ဧတိဿာတိ စ၊ လောကေ ဘဝါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဝိသေသဿ ပကာသိကာ’’တိ ပသိဒ္ဓဂုဏာနုဝါဒေန ¶ သာ အတိသယဝုတ္တိ သိယာတိ အပသိဒ္ဓံ အတိသယဝုတ္တိဝိဓာနံ ကရောတိ၊ ယထာ ‘‘ယော ကုဏ္ဍလီ၊ သော ဒေဝဒတ္တော’’တိ။ အနုဝါဒကအနုဝါဒနီယဘေဒေါ ဥပရိပျေဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၇၄။

လောကိယာတိသယဿေ’တေ၊

ဘေဒါ ယေ ဇာတိအာဒယော၊

ပဋိပါဒီယတေ တွ’ဇ္ဇ၊

လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ။

၁၇၄။ အယံ ဒွိပ္ပကာရာ အတိသယဝုတ္တိ သဘာဝဝုတျာဒီဟိ ဘိန္နာတိ စေ? အာဟ ‘‘လောက’’ဣစ္စာဒိ။ ဇာတိအာဒယော ယတော ပဒတ္ထဿ ဝိစိတ္တံ သရူပံ ဝဒတီတိ ဝိစိတ္တသရူပပဋိပါဒိကာ သဘာဝဝုတ္တိပိ အလင်္ကာရော၊ အလင်္ကာရိယံ တု ဝတ္ထုမတ္တံ၊ တတော သဘာဝဝုတျာဒယော ယေ ဘေဒါ ဝိသေသာ၊ ဧတေ လောကိယာတိသယဿ ဘေဒါ၊ ယထာ သရီရေ ယံ သဟဇံ သုန္ဒရတ္တံ၊ တဿ ပေါသကာပိ မုတ္တာဝလိပ္ပဘုတိ အလင်္ကာရောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓေပျလင်္ကာရိယဝတ္ထုနိမိတ္တံ ဓမ္မတ္တံ ယာယ ဥက္ကံသီယတိ၊ သာ ဥက္ကံသောတိ ဝုစ္စတိ။ သာ စ ဝုတ္တိ အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ဝုစ္စတေ။ သာ ပန အတိသယဝုတ္တိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘လောကိယာတိသယဿေတေ၊ ဘေဒါ ယေ ဇာတိအာဒယော’’တိ။ ယတော ဧဝံ၊ တတော လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ ဝိသုံ ဒဿနီယာတိ အာဟ ‘‘ပဋီ’’တိအာဒိ။ တုသဒ္ဒေါ ဘေဒေ။ အဇ္ဇ တု ဣဒါနိ ပန လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ ပဋိပါဒီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၇၄။ ဣဒါနိ ဧသာ ဒွိပ္ပကာရာပိ အတိသယဝုတ္တိသဘာဝဝုတျာဒီဟိ အနညာတိ ဒဿေတုံ ‘‘လောကိယေ’’စ္စာဒိမာဟ။ ဇာတိအာဒယော ဇာတိဂုဏာဒိပဒတ္ထဂတဝိစိတ္တသရူပဿ ပကာသနတော နိဿယဝေါဟာရေန ‘‘ဇာတျာဒယော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဇာတိသဘာဝဝုတ္တိဂုဏသဘာဝဝုတျာဒယော ယေ ဘေဒါ ¶ ဝိသေသာ၊ ဧတေ လောကိယာတိသယဿ လောကိယာတိသယဝုတ္တိယာယေဝ ဘေဒါ အဝယဝါ။ တတ္ထ လောကိယာတိသယဝုတ္တိ နာမ ဇာတိသဘာဝဝုတ္တိဂုဏသဘာဝဝုတျာဒယောယေဝါတိ။ ဧသာယေဝ ဝိစိတြရူပပဋိပါဒိကာ ဥက္ကံသာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ လောကိယာတိသယဝုတ္တိယာ ‘‘လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ’’တိ ဥဒါဟရဏဿ ဂမျမာနတ္တာ ဝက္ခမာနံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ပဋိပါဒီယတေ’’စ္စာဒိနာ။ အဇ္ဇ တု ဣဒါနိ ပန လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ အတိသယဝုတ္တိ ပဋိပါဒီယတေ ဥဒါဟရဏတော နိပ္ဖာဒီယတိ။ လောကေ ဘဝေါတိ စ၊ တဿ အတိသယော အာဓိက္ကမိတိ စ ဝါကျံ။

၁၇၅။

ပိဝန္တိ ဒေဟကန္တီ ယေ၊

နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန တေ၊

နာ’လံ ဟန္တုံ ဇိနေ’သံ တွံ၊

တဏှံ တဏှာဟရောပိ ကိံ။

၁၇၅။ တမုဒါဟရတိ ‘‘ပိဝန္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဇိန တေ ဒေဟကန္တီ သရီရသောဘာယော ယေ ဇနာ နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန အတ္တနော နယနဒွန္ဒသင်္ခါတေန အဉ္ဇလိပုဋေန ပိဝန္တိ၊ ဧသံ ဇနာနံ တဏှံ ပိပါသံ လောဘမေဝ ဝါ ဟရတိ အနုပတတိ [အပနယတိ (?)]။ တဏှာဟရောပိ သမာနော တွံ ဟန္တုံ နိဝတ္တိတုံ ကိံ နာလံ ကသ္မာ အသမတ္ထောသိ။ တဏှာဟရာ နာမ တဏှမေဝ နုဒန္တိ။ အတြ ဟနန္တာမပိဟ သမ္ပနုဒတိ လောကဌိတိံ အတိက္ကမ္မ ဒေဟကန္တိယာ ဗဟုတ္တနဓမ္မော ဝုတ္တော။

၁၇၅။ ဣဒါနိ ပဋိညာတာနုသာရေန ပဋိပါဒေတိ ‘‘ပိဝန္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဘော ဇိန တေ တုယှံ ဒေဟကန္တီ သရီရသောဘာယော ယေ ဇနာ နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန နေတ္တသင်္ခါတေန ဟတ္ထပုဋေန ပိဝန္တိ၊ ဧသံ သာဓုဇနာနံ တဏှံ ပိပါသံ လောဘမေဝ ¶ ဝါ တဏှာဟရောပိ တွံ သဗ္ဗေသံ တဏှာဝိနာသကောပိ ဟန္တုံ နိဝါရေတုံ ကိံ နာလံ ကသ္မာ အသမတ္ထောသီတိ။ ဧတ္ထ ပိဝနံ နာမ ပိပါသံ ဝိနေတီတိ လောကသဘာဝေါ။ တဏှံ ဟန္တုံ နာလမိတိ လောကသဘာဝမတိက္ကန္တတ္ထော။ ကန္တီနံ အဓိကပိယတာ အတိသယဓမ္မော၊ တဿ ဝုတ္တိ ပန တဏှံ ဟန္တုံ နာလမိတိ လောကာတိက္ကန္တအတ္ထံ ဝိသယံ ကတွာ ပဝတ္တော ဟောတိ။ သာ ပန ကထေတုမိစ္ဆိတံ ကန္တီနံ အဓိကပိယတံ တဏှာဟနနေ အသမတ္ထံ ဝတွာ ဒီပေတီတိ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ။ ဝုစ္စမာနာနံ ဥပမာရူပကာဒီနမ္ပိ ဝင်္ကဝုတ္တိတာ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ပကာရန္တရေန ပကာသနတောယေဝ။ ယထာ နာမ သရီရသဟဇံ ပီနတ္တာဒိသုန္ဒရတ္တံ ဥဒ္ဒီပနာကာရေန ဌိတာ ကဋကဥဏှီသဟာရာဒယော အလင်္ကာရာ နာမ ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓသရီရသင်္ခါတေ အလင်္ကရဏီယဝတ္ထုမှိ ဝိဇ္ဇမာနအတိပိယတာဒိမေဝ ဥဒ္ဒီပေတွာ အလင်္ကုရုမာနာ ‘‘တဏှာဟရောသိ တွံ ဧသံ ကန္တီ ပိဝန္တာနံ တဏှံ ဟန္တုံ နာလ’’မိတိ ဝါစာဘင်္ဂီ အလင်္ကာရော နာမ။ အလင်္ကာရိယံ နာမ အလင်္ကာတဗ္ဗကန္တိပိယတာယ ဗဟုတ္တန္တိ။ ဥတ္တရိပိ အလင်္ကာရအလင်္ကာရိယဝိဘာဂေါ စ အနုရူပတော ယောဇနက္ကမော စ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေဟေ ကန္တီတိ စ၊ အဉ္ဇလီယေဝ ပုဋောတိ စ၊ နေတ္တာနိယေဝ အဉ္ဇလိပုဋောတိ စ၊ တဏှံ ဟရတီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၇၆။

ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ သဓမ္မတ္တံ သိယော’ပမာ၊

သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ ဝါကျတ္ထ-ဝိသယာတိ စ သာ တိဓာ။

၁၇၆။ ဥပမံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥပမာနေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမီယတေ အနေနာတိ ဥပမာနံ၊ ပဒုမာဒိကဝတ္ထု။ ပဒုမာဒိကော တု သဒ္ဒေါ ဥပမာနဝါစကော။ ဥပမီယတီတိ ဥပမေယျံ၊ မုခါဒိကဝတ္ထု။ မုခါဒိကော သဒ္ဒေါ တု ဥပမေယျဝါစကော။ တေသံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ပဒုမာဒိမုခါဒိဝတ္ထူနဉ္စ။ သဓမ္မတ္တန္တိ သမာနော ဓမ္မော ကန္တိမန္တတာ ယဿ သော သဓမ္မော၊ တဿ ဘာဝေါ သဓမ္မသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တသမာနေန ဓမ္မေန သဟ သမ္ဗန္ဓော သဓမ္မတ္တံ ¶ ဥပမာနောပမေယျပတိဋ္ဌိတံ ဥပမာ သိယာ၊ ဥပမီယတိ ယထာဝုတ္တော သမ္ဗန္ဓောတိ ကတွာ။ သာ ပနာလင်္ကာရိယဿ ဓမ္မဿာတိသယပဋိပါဒနပ္ပကာရော။ ကတိဝိဓာ သာတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ သဒ္ဒေါ စ အတ္ထော စ၊ တေဟိ ဂမ္မာ ပတီယမာနာ သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ။ ဝါကျံ ပဒသမုဒါယော။ တဿ အတ္ထော ဝိသယော ဂေါစရော ယဿာ ဝါကျတ္ထဝိသယာတိ စ သာ ဥပမာ တိဝိဓာ သဒ္ဒဂမ္မအတ္ထဂမ္မဝါကျတ္ထဝိသယာတိ တိဓာ ဟောတိ။

၁၇၆။ ဣဒါနိ ဥပမာလင်္ကာရံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ စန္ဒနီလုပ္ပလဒလာဘာဒီနံ အာနနနယနာဒီနဉ္စ ပဒတ္ထာနံ သဓမ္မတ္တံ ကန္တိမန္တတာပီနတာဒိတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော ဥပမာ နာမ သိယာ၊ သာ အလင်္ကရဏီယဝတ္ထုနော အာဓိက္ကပဋိပါဒနပ္ပကာရာ ဥပမာ သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ သဒ္ဒဂမ္မာ စ အတ္ထဂမ္မာ စ ဝါကျတ္ထဝိသယာ စ၊ ဣတိ ဧဝံ တိဓာ တိပ္ပကာရာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဥပမာနောပမေယျဘူတာနံ စန္ဒာနနာဒိပဒတ္ထာနံ သဓမ္မသင်္ခတော အညမညတုလျကန္တိမန္တတာပီနတာဒိဓမ္မယောဂေါ ပဒတ္ထာနံ ဥပမတ္ထဿ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဥပဋ္ဌာနတာယ ဥပမာ နာမ ဟောတိ၊ တန္နိဿယစန္ဒာဒယော ပန နိဿိတဝေါဟာရေန ဥပမာ နာမ ဟောတိ၊ ဥပမာနဘူတစန္ဒာဒိအတ္ထပဋိပါဒကော စန္ဒိမာဒိသဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထေန ဥပမာ နာမ ဟောတိ၊ ဥပမေယျုပမေယျနိဿယတပ္ပဋိပါဒကာနမ္ပိ ဥပမေယျဘာဝေါ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပမီယတေ အနေနာတိ ဥပမာနန္တိ ကတွာ စန္ဒာဒိ ဥပမာနံ ဝုစ္စတိ၊ ဥပမီယတီတိ ဥပမေယျံ၊ အာနနာဒိ၊ ဥပမာနဉ္စ ဥပမေယျဉ္စာတိ စ၊ သမာနော စ သော ဓမ္မော စေတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ၊ သဒ္ဒေါ စ အတ္ထော စာတိ စ၊ တေဟိ ဂမ္မာတိ စ၊ ဝါကျဿ အတ္ထောတိ စ၊ သော ဝိသယော ယဿာ ဥပမာယာတိ စ ဝါကျံ။

၁၇၇။

သမာသပစ္စယေဝါဒီ၊ သဒ္ဒါ တေသံ ဝသာ တိဓာ၊

သဒ္ဒဂမ္မာ သမာသေန၊ မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော။

၁၇၇။ တတ္ထ ¶ သဒ္ဒဂမ္မာပိ တိဓာ သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမာသ’’ဣစ္စာဒိ။ သမာသော စ ပစ္စယော စ ဣဝါဒိ စ၊ တေ သဒ္ဒါ နာမ၊ သဒ္ဒသဒ္ဒေန သမာသာဒယော ဝတ္တုမဓိပ္ပေတာတိ အတ္ထော။ တေသံ သမာသာဒီနံ ဝသာ သဒ္ဒဂမ္မာ တိဓာ ဟောတိ သမာသသဒ္ဒဂမ္မာ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မာ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မာတိ၊ သမာသေန သမာသသဒ္ဒေန ဂမ္မာ ဥပမာ ဝုစ္စတီတိ သေသော။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော’’တိ၊ စန္ဒိမာ ဝိယ ရုစိရမာနနံ မုခံ ယဿ သော စန္ဒိမာနနော။ ဧတ္ထ စ စန္ဒိမံ ဥပမာနံ၊ အာနနံ ဥပမေယျံ၊ ရုစိရတ္တံ ဓမ္မော၊ စန္ဒိမာနနာနံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓိဇောတကော ဝိယသဒ္ဒေါ၊ တေသု သာဓာရဏဓမ္မဝါစကဿ ဝိယသဒ္ဒဿ စောပမာဇောတကဿာပ္ပယောဂေါ သမာသေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧတ္ထ ပန ဝိယသဒ္ဒေါ စန္ဒိမာသဒ္ဒေန ဥပမာနဝါစကေန သမ္ဗန္ဓမုပဂတော စန္ဒဂတမေဝ သဒိသတ္တံ ဝဒတိ၊ မုခဂတံ ပန သာမတ္ထိယာ ပဒီယတေ၊ ဧဝမီဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၇၇။ တေသု ယထာဝုတ္တေသု သဒ္ဒဂမ္မဿ တိဝိဓတ္တံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘သမာသေ’’စ္စာဒိ။ သမာသပစ္စယေဝါဒီ သမာသော၊ အာယာဒိပစ္စယာ၊ ဣဝါဒယော စ သဒ္ဒါ နာမ၊ တေသံ သမာသာဒီနံ ဝသာ ဘေဒေန သဒ္ဒဂမ္မာ တိဓာ သမာသသဒ္ဒဂမ္မာ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မာ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မာတိ တိဝိဓာ ဟောတိ။ သမာသေန သမာသသဒ္ဒေန ဂမ္မောပမာ ဝုစ္စတိ ‘‘မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော’’တိ။ မုနိန္ဒော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စန္ဒိမာနနော စန္ဒသမာနမနောဟရမုခမဏ္ဍလေန ယုတ္တော ဟောတိ၊ သမာသော စ ပစ္စယော စ ဣဝဣတိ ဣဒံ အာဒိ ယေသံ ဝါဒီနန္တိ စ၊ သဒ္ဒေန ဂမ္မာတိ စ၊ မုနီနံ ဣန္ဒောတိ စ၊ စန္ဒိမာ ဝိယ ရုစိရံ အာနနံ မုခံ ယဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ ဥပမာနံ၊ ‘‘အာနန’’န္တိ ဥပမေယျံ၊ ရုစိရတ္တံ ဥပမာနောပမေယျာနံ သာဓာရဏဓမ္မော၊ ‘‘ဝိယာ’’တိ သဒ္ဒေါ စန္ဒာနနာနံ ဒွိန္နံ အာနနဂတရုစိရတ္တံ စန္ဒေ စ၊ စန္ဒဂတရုစိရတ္တံ အာနနေ စ အတ္ထီတိ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓံ ¶ ဇောတေတိ၊ ဣဟ သာဓာရဏဓမ္မဝါစကဿ ရုစိရသဒ္ဒဿ၊ တုလျဓမ္မသင်္ခါတောပမာဇောတကဿ ဝိယသဒ္ဒဿ စ အပ္ပယောဂေါ တေသံ အတ္ထာနံ သမာသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဥပမာနဝါစကေန စန္ဒိမာသဒ္ဒေန ယုတ္တော ဝိယ သဒ္ဒေါ စန္ဒဂတသဒိသတ္တံ ဇောတေတိ၊ မုခဂတသဒိသတ္တံ ပန သာမတ္ထိယာ ပတီယတေ။ တထာ ဟိ မုခံ စန္ဒသမာနမာဂစ္ဆန္တံ စန္ဒဿ မုခသဒိသတ္တံ ဝိနာ န ဘဝတီတိ အညထာနုပပတ္တိ သာမတ္ထိယန္တိ။

၁၇၈။

အာယာဒီ ပစ္စယာ တေဟိ၊ ဝဒနံ ပင်္ကဇာယတေ၊

မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ၊ နီလုပ္ပလဒလီယတိ။

၁၇၈။ ဣဒါနိ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မံ ဒဿေတိ ‘‘အာယာဒိ’’စ္စာဒိနာ။ အာယာဒီတိ အာယဤယကပစ္စယာဒယော ပစ္စယာ ပစ္စယသဒ္ဒါ နာမ၊ တေဟိ ပစ္စယသဒ္ဒေဟိ ဂမ္မာ ဥပမာ ဝုစ္စတိ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝဒန’’မိစ္စာဒိ။ ပင်္ကဇမိဝ ရုစိရမာစရတိ ပင်္ကဇာယတေ။ ဧတ္ထာပိ ပင်္ကဇမုပမာနံ၊ အာစရဏကြိယာယ ကတ္တုဘူတံ အာနနမုပမေယျံ၊ ရုစိရတ္တံ သဓမ္မော၊ ပင်္ကဇာနနာနံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓဇောတကော ဣဝသဒ္ဒေါ။ တတ္ထ ရုစိရ ဣဝသဒ္ဒါနံ ပုဗ္ဗေ ဝိယာပ္ပယောဂေါ ပစ္စယေန ဝုတ္တတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိညေယျံ။ ဧဝမုပရိပိ။

၁၇၈။ ဣဒါနိ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မောပမံ နိဒဿေတိ ‘‘အာယာဒိ’’စ္စာဒိနာ။ အာယာဒီ ‘‘အာယ ဤယ က’’ဣတိအာဒယော ပစ္စယာ ပစ္စယသဒ္ဒါ နာမ၊ တေဟိ ပစ္စယသဒ္ဒေဟိ ဂမ္မောပမာ ဝုစ္စတိ ‘‘ဝဒနံ…ပေ… ဒလီယတီ’’တိ။ ဝဒနံ မုခံ ပင်္ကဇာယတေ ပဒုမမိဝ ရုစိရံ အာစရတိ။ မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ သဗ္ဗညုနော နေတ္တယုဂဠံ နီလုပ္ပလဒလီယတိ နီလုပ္ပလပတ္တမိဝ ရုစိရမာစရတိ။ အာယော အာဒိ ယေသံ ဤယာဒီနန္တိ စ၊ ပင်္ကဇမိဝ ရုစိရမာစရတိ ပဝတ္တတီတိ စ၊ မုနိန္ဒဿ နယနဒွန္ဒမိတိ စ၊ နီလုပ္ပလဿ ဒလမိတိ စ၊ တမိဝ ရုစိရမာစရတီတိ စ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ‘‘ပင်္ကဇ’’မိတိ စ ‘‘နီလုပ္ပလ’’မိတိ စ ဥပမာနံ၊ အာစရဏကြိယာယ ကတ္တုဘူတံ ဝဒနံ ¶ နယနဒွန္ဒဉ္စ ဥပမေယျံ၊ ရုစိရတ္တံ ဥပမာနောပမေယျာနံ သဓမ္မော၊ ဥပမာနောပမေယျာနံ သမာနဓမ္မဇောတကော ဣဝသဒ္ဒေါ၊ တေသံ အတ္ထာနံ ပစ္စယေန ဝုတ္တတ္တာ တေသမပ္ပယောဂေါ။ ဧဝရူပေသု အညေသုပိ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၇၉။

ဣဝါဒီ ဣဝ ဝါ တုလျ-သမာန နိဘ သန္နိဘာ၊

ယထာသင်္ကာသ တုလိတ-ပ္ပကာသ ပတိရူပကာ။

၁၈၀။

သရီသရိက္ခ သံဝါဒီ၊ ဝိရောဓီ သဒိသာ ဝိယ၊

ပဋိပက္ခပစ္စနီက-သပက္ခော’ပမိတော’ပမာ။

၁၈၁။

ပဋိဗိမ္ဗ ပဋိစ္ဆန္န-သရူပ သမ သမ္မိတာ၊

သဝဏ္ဏာ’ဘာ ပဋိနိဓိ၊ သဓမ္မာဒိ သလက္ခဏာ။

၁၈၂။

ဇယတျ’က္ကောသတိ ဟသတိ၊ ပတိဂဇ္ဇတိ ဒူဘတိ၊

ဥသူယတျ’ဝဇာနာတိ၊ နိန္ဒတိ’ဿတိ ရုန္ဓတိ။

၁၈၃။

တဿ စောရေတိ သောဘဂ္ဂံ၊ တဿ ကန္တိံ ဝိလုမ္ပတိ၊

တေန သဒ္ဓိံ ဝိဝဒတိ၊ တုလျံ တေနာဓိရောဟတိ။

၁၈၄။

ကစ္ဆံဝိဂါဟတေ တဿ၊ တမနွေတျ’နုဗန္ဓတိ၊

တံသီလံ၊ တံ နိသေဓေတိ၊ တဿ စာနုကရောတိ’မေ။

၁၇၉-၁၈၄။ ဣဝါဒီ ဣဝါဒယော နာမ ဣမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဝေါ စ ဝါ စ တုလျော စ သမာနော စ နိဘော စ သန္နိဘော စာတိ ဒွန္ဒေ ဣဝ…ပေ… သန္နိဘာ။ သဒ္ဒမပေက္ခိယ ပုလ္လိင်္ဂတာ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။ ‘‘သဓမ္မာဒီ’’တိ အာဒိသဒ္ဒေန သာဓာရဏသစ္ဆာယာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ ဇယတိစ္စာဒီသု ကမ္မံ။

၁၇၉- ၁၈၄။ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မောပမာဓိကာရေ ပဌမံ တာဝ ‘‘ဣဝါဒယော နာမ ဧတေ’’တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဝါဒိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣဝါဒီတိ ပဒဿ ဆဋ္ဌမဂါထာယ ဣမေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ တဿ စာတိ စသဒ္ဒံ ယုဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ယောဇေတွာ သန္နိဘာ စာတိအာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘သဓမ္မာဒီ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန သာဓာရဏသစ္ဆာယာဒယော ဂဟိတာ။ နိန္ဒတိ ဣဿတီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ ဣမေ ¶ ဒွေပညာသ ဣဝါဒယော နာမ။ ‘‘ဇယတိ အက္ကောသတိ ဟသတိ’’ဣစ္စာဒိကံ တံတံကြိယာပဒသင်္ခတအနုကာရိယာနံ အနုကရဏန္တိ ကတွာ ဒွန္ဒောယေဝ၊ ‘‘သန္ဓိသမာသာ အဒ္ဓဿာ’’တိ [သန္ဓိသမာသော တဒဒ္ဓဿာတိ (က။)] ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓိသမာသာနံ ဂါထဒ္ဓဿ ဝိနာ ဥဘယဒ္ဓမဇ္ဈေ အလဗ္ဘနတော ဒူဘတိပဒတော ပုဗ္ဗေယေဝ သမာသော ကာတဗ္ဗော၊ နော စေ၊ အသမာသောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တဿ စောရေတိ သောဘဂ္ဂမိစ္စာဒိကမ္ပိ ဝါကျာနုကရဏန္တိ ကတွာ တတ္ထ သမာသော၊ ဝါကျေ ကေဝလပဒါနီတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣမေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣဝ သဒ္ဒပရိယာယတ္တာ သဒိသတ္ထာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘာဝတ္ထော၊ အဝယဝတ္ထော ပန ပါကဋောယေဝ။

၁၈၅။

ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ သဓမ္မတ္တံ ဝိဘာဝိဟိ၊

ဣမေဟိ ဥပမာဘေဒါ၊ ကေစိ နိယျန္တိ သမ္ပတိ။

၁၈၅။ ဣဝါဒီနံ ဝိနိယောဂဝိသယံ ဒဿေတွာ ဥပမာဘေဒံ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဥပမာန’’ဣစ္စာဒိ။ ကေစီတိ ဣမိနာ အပရိယန္တတ္တမေသံ [အပရိယန္တပဘေဒံ (က။)] ဒဿေတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ပရိယန္တော ဝိကပ္ပာန’’န္တိအာဒိ။ နိယျန္တိ ဥဒါဟရီယန္တိ။

၁၈၅။ ဣဒါနိ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မောပမံ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ သဓမ္မတ္တံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓော။ ဝိဘာဝိဟိ ပကာသကေဟိ။ ဣမေဟိ ဣဝါဒီဟိ သဒ္ဒေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ ကေစိ ဥပမာဘေဒါ အပရိယန္တတ္တာ သမ္ပတိ ဒါနိ လဒ္ဓါဝသရေ နိယျန္တိ ဥဒါဟရဏမတ္တေန ပဋိပါဒီယန္တိ။

၁၈၆။

ဝိကာသိပဒုမံ’ဝါ’တိ-သုန္ဒရံ သုဂတာနနံ၊

ဣတိ ဓမ္မောပမာ နာမ၊ တုလျဓမ္မနိဒဿနာ။

၁၈၆။ ‘‘ဝိကာသိ’’စ္စာဒိ။ သုဂတာနနံ မုနိန္ဒဿ ဝဒနံ အတိသုန္ဒရံ အစ္စန္တရမဏီယံ။ ကိမိဝ? ဝိကာသိပဒုမံဝ ပဗုဇ္ဈမာနပဒုမံဝိယ။ ဣတိ အယမေဝံဝိဓာ ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ¶ အာနနပဒုမာနံ သမာနဿ ဓမ္မဿ ဂုဏဿ သုန္ဒရဿ လက္ခဏဿ နိဒဿနာ သုန္ဒရတ္တန္တိ ပဋိပါဒနတော။

၁၈၆။ ဥဒါဟရဏမာဟ ‘‘ဝိကာသိ’’စ္စာဒိနာ။ သုဂတာနနံ ဘဂဝတော မုခံ ဝိကာသိပဒုမံဝ ဗုဇ္ဈမာနပင်္ကဇမိဝ အတိသုန္ဒရံ ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသာ ဥပမာ တုလျဓမ္မနိဒဿနာ အတိသုန္ဒရမိတိ သမာနဂုဏဒဿနေန ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတိ။ ပဒုမာနနာနံ သာဓာရဏဂုဏဿ ပကာသနတော အတိသုန္ဒရမိတိ တုလျဓမ္မော နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပဒုမဂတတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓသင်္ခါတာယ ဥပမာယ ဣဝသဒ္ဒေန ဇောတိယမာနတ္တေပိ အတိသုန္ဒရန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တောပမာယ ဓမ္မေန ယုတ္တတ္တာ ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၈၇။

ဓမ္မဟီနာ မုခ’မ္ဘောဇ-သဒိသံ မုနိနော ဣတိ၊

ဝိပရီတောပမာ တုလျ-မာနနေန’မ္ဗုဇံ တဝ။

၁၈၇။ ‘‘ဓမ္မ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မုခံ အမ္ဘောဇေန ပဒုမေန သဒိသံ သမာနံ။ ဣတိ အယံ ဓမ္မဟီနောပမာ နာမ သုန္ဒရသင်္ခါတဿ ဂုဏဿ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ သာ တု အတ္ထဝသာ ဂမျတေ။ ကထမညထာ ယုဇ္ဇတီတိ? ဧတ္ထ ပန သဒိသသဒ္ဒေါ ဥပမေယျဿ မုခဿ ဝိသေသနန္တိ မုခဂတမေဝ သဒိသတ္တံ ဝဒတိ၊ အမ္ဘောဇဂတံ တု သာမတ္ထိယာ ဂမျတေ။ ဧဝမီဒိသံ ဉေယျံ။ ‘‘ဝိပရီတေ’’စ္စာဒိ။ မုနီတိ ဂမျတေ သုတတ္တာ၊ ဘော မုနိ တဝ အာနနေန မုခေန အမ္ဗုဇံ တုလျန္တိ အယံ ဝိပရီတောပမာ။ ဓမ္မဟီနတ္တေပိ ပသိဒ္ဓိဝိပရိယယေနာဘိဟိတတ္တာ တန္နာမေနေဝ ဝုတ္တာ။ ဧဝမုပရိပိ။

၁၈၇။ ‘‘ဓမ္မဟီနေ’’စ္စာဒိ။ ‘‘မုခမ္ဘောဇသဒိသံ မုနိနော’’တျယံ ဥပမာ။ ဓမ္မဟီနာ တုလျဓမ္မပကာသကသုန္ဒရာဒိသဒ္ဒဟီနတ္တာ ဓမ္မဟီနာ နာမ။ ဝါစကာဘာဝေ တုလျဓမ္မော ကထံ ပတီယတီတိ စေ? မုနိနော မုခံ ဝဒနံ အမ္ဘောဇသဒိသံ ပဒုမသဒိသမိတိ။ ဧတ္ထ မုခဿ အမ္ဘောဇသမာနတ္တံ မုခမ္ဘောဇာနံ သာဓာရဏဓမ္မေ အသတိ ¶ ကထံ ဘဝတီတိ? အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယာတိ၊ ဣဝပရိယာယော သဒိသသဒ္ဒေါ မုခဿ ဝိသေသနံ ယသ္မာ ဟောတိ၊ တသ္မာ မုခဂတသဒိသတ္တံ ဝဒတိ၊ အမ္ဘောဇဂတသဒိသတ္တံ ပန သာမတ္ထိယာ ဧဝ ဝိညာယတေ။ ဟေ မုနိ တဝ တုယှံ အာနနေန အမ္ဘောဇံ တုလျံ သမာနန္တိ အယံ ဝိပရီတောပမာ။ ‘‘အမ္ဗုဇေန အာနနံ တုလျ’’န္တိ လောကပ္ပသိဒ္ဓိယာ ဝိပရိယယေန ‘‘အာနနေန အမ္ဗုဇံ တုလျ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မဟီနတ္တေ သတိပိ ဝိပရီတောပမာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘သုတာနုမိတေသု သုတသမ္ဗန္ဓော ဗလဝါ’’တိ [ပရိဘာသေန္ဒုသေခရ ၁၁၂] ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ‘‘မုနီ’’တိ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုဗ္ဗဒ္ဓေ ‘‘မုနိနော’’တိ သုတတ္တာ လဗ္ဘမာနော ‘‘တဝါ’’တိ တုမှသဒ္ဒသန္နိဓာနေန အာမန္တနတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဧတ္ထ ဣဝပရိယာယော တုလျသဒ္ဒေါ အမ္ဗုဇဝိသေသနဘူတော အမ္ဗုဇဂတသဒိသတ္တံ ဝဒတိ၊ အာနနဂတသဒိသတ္တဉ္စ အမ္ဗုဇာနနာနံ သာဓာရဏဓမ္မော စ သာမတ္ထိယာ ဉာယတိစ္စာဒိကံ ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗံ။ ဥပရိပိ ပါကဋဋ္ဌာနံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၈၈။

တဝါနန’မိဝ’မ္ဘောဇံ၊ အမ္ဘောဇ’မိဝ တေ မုခံ၊

အညမညောပမာ သာ’ယံ၊ အညမညောပမာနတော။

၁၈၈။ ‘‘တဝ’’ဣစ္စာဒိ။ အညမညောပမာနတောတိ အညမညဿ မုခဿ အမ္ဘောဇဿ စ အညမညေန တံဒွယေန ဥပမာနတော။

၁၈၈။ ‘‘တဝါနနိ’’စ္စာဒိ။ ‘‘အမ္ဘောဇံ တဝါနနမိဝ၊ တေ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝါ’’တိ အယမုပမာ။ အညမညောပမာနတော အညမညဿ ဥပမာနတ္တာ အညမညောပမာ နာမ ဟောတိ။ အညမညဿ ဥပမာတိ စ၊ အညမညဿ ဥပမာနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဝိဂ္ဂဟဒွယေပိ ပုဗ္ဗဝိဘတ္တိလောပေါ။ သဗ္ဗာဒီနံ ဗျတိဟာရလက္ခဏေန ဥတ္တရဝိဘတ္တိလောပေါ။ သမာသလက္ခဏေန အညတ္ထဿ အပေက္ခာသိဒ္ဓတ္တာ ¶ မုခါပေက္ခာယ အညံ အမ္ဘောဇဉ္စ၊ အမ္ဘောဇာပေက္ခာယ အညံ မုခဉ္စ ကမေန ဥပမေယျာ နာမ။ အမ္ဘောဇာပေက္ခာယ အညံ မုခဉ္စ၊ မုခါပေက္ခာယ အညံ အမ္ဘောဇဉ္စ ဥပမာနံ နာမ။

၁၈၉။

ယဒိ ကိဉ္စိ ဘဝေ’မ္ဘောဇံ၊

လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမံ၊

ဓာရေတုံ မုခသောဘံ တံ၊

တဝေ’တိ အဗ္ဘုတောပမာ။

၁၈၉။ ‘‘ယဒိ’’စ္စာဒိ။ လောစနာနိ စ ဘမုယော စ၊ တာသံ ဝိဗ္ဘမော ယသ္မိံ၊ တံ၊ တာဒိသမမ္ဘောဇံ ကိဉ္စိ ကိမပိ ယဒိ ဘဝေ။ တမီဒိသမမ္ဘောဇံ တဝ မုခသောဘံ ဝဒနကန္တိံ ဓာရေတုံ နိသိဇ္ဈတေ။ ကိံ နွစ္ဆရိယမီဒိသန္တိ အဗ္ဘုတတ္ထဝိဘာဝနေန ဝဒနမမ္ဗုဇေနောပမီယတီတိ အယမဗ္ဘုတောပမာ ဉာတဗ္ဗာတိ။

၁၈၉။ ‘‘ယဒိ’’စ္စာဒိ။ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမံ လောစနဘမူနံ လီလာဝန္တံ ကိဉ္စိ အမ္ဘောဇံ ကိဉ္စိ အစ္ဆရိယံ ပဒုမံ ယဒိ ဘဝေ စေ သိယာ၊ တမမ္ဘောဇံ တဝ မုခသောဘံ ဝဒနကန္တိံ ဓာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ အဗ္ဘုတောပမာ အဗ္ဘုတဓမ္မပကာသကတ္တာ အဗ္ဘုတောပမာ နာမ။ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပိတော ပဒုမဂတော လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓော အမ္ဘောဇဝိသေသနေန ‘‘လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမ’’န္တိ ဣမိနာ ဇောတိတော။ တသ္မာ အမ္ဘောဇံ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓသင်္ခတဥပမာယ ဇောတကတ္တာ နိဿိတဝေါဟာရေန ဥပမာ၊ မုခံ ဥပမေယျန္တိ မုခဂတော လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓော ယဒိ မုခေ န ဘဝေယျ၊ တာဒိသံ မုခသောဘံ ဓာရေတုံ ကထံ သမတ္ထောတိ သာမတ္ထိယာ ဉာယတိ။ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသင်္ခါတသာဓာရဏဓမ္မော ပန ‘‘လောစနာနိ စ ဘမုယော စေတိ စ၊ တာသံ ဝိဗ္ဘမော ယသ္မိ’’န္တိ စ ဝိဂ္ဂဟေ နိပ္ဖန္နေန ¶ ဘိန္နာဓိကရဏအညပဒတ္ထသမာသေန ဂုဏီဘူတဿပိ ဂဟိတတ္တာ ဝိညာယတိ [ဂဟဏဿ ဝိညာယမာနတ္တာ (က။)]။

၁၉၀။

သုဂန္ဓိ သောဘသမ္ဗန္ဓိ၊ သိသိရံသုဝိရောဓိ စ၊

မုခံ တဝ’မ္ဗုဇံဝေ’တိ၊ သာ သိလေသောပမာ မတာ။

၁၉၀။ ‘‘သုဂန္ဓိ’’စ္စာဒိ။ တဝ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝ သိသိရံသုနောစန္ဒဿ ဝိရောဓိ ပစ္စနီကံ၊ မုခံ တံသမာနကန္တိတ္တာ အမ္ဗုဇဉ္စ တဒုဒယေ သင်္ကောစဘဇနတော။ သောဘသမ္ဗန္ဓိ ကန္တိယုတ္တံ၊ မုခမမ္ဗုဇဉ္စ။ သုဂန္ဓော အဿ အတ္ထီတိ သုဂန္ဓိ စ ဒွယမပီတိ ဧဝံ သိလေသပရိဂ္ဂဟေန မုခမ္ဗုဇာနံ ဥပမာယောဂတော သာ ယထာဝုတ္တာ သိလေသောပမာ မတာ။

၁၉၀။ ‘‘သုဂန္ဓိ’’စ္စာဒိ။ တဝ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝ သိသိရံသုဝိရောဓိ စန္ဒဿ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ တုလျတ္တာ။ ပဒုမံ ပန စန္ဒောဒယေန အတ္တနော သင်္ကောစနတ္တာ တဿ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ သောဘသမ္ဗန္ဓိ စ အနညသာဓာရဏမုခဂတကန္တိသမ္ဗန္ဓယုတ္တဉ္စ ဟောတိ။ ပဒုမံ ပန ပဒုမဂတကန္တိသမ္ဗန္ဓိနာ ယုတ္တံ ဟောတိ။ သုဂန္ဓိ စ စတုဇ္ဇာတိသုဂန္ဓဝဟနတော […ဝမနတော (က။)] သုဂန္ဓိ စ ဟောတိ။ အမ္ဗုဇံ ပန ပဒုမသုဂန္ဓေနေဝ ယုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ သိလေသောပမာ ဧကပဒါတိဟိတဥဘယတ္ထလက္ခဏေန သိလေသဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သိလေသောပမာ နာမ ဟောတိ။ သိသိရာ သီတလာ အံသု ကန္တိ အဿေတိ စ၊ တဿ ဝိရုဇ္ဈတိ သီလေနေတိ စ၊ ပစ္စယသာမတ္ထိယဝသေန ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ လဗ္ဘနတော သိလိဿတိ အပရောပိ အတ္ထော ဧတ္ထ အလင်္ကာရေတိ စ၊ သိလေသဝသေန ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ သုဂန္ဓော စ သောတသမ္ဗန္ဓော စ သိသိရံသုဝိရောဓိတ္တဉ္စေတိ ဣမေ ဥပမာနောပမေယျာနမမ္ဗုဇမုခါနံ တုလျဓမ္မော၊ တေသု အမ္ဗုဇဂတတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော သဓမ္မတ္တာ ဥပမာ နာမ ဟောတိ၊ သာ အမ္ဗုဇသမ္ဗန္ဓိနာ ဣဝသဒ္ဒေန ဇောတိတာ၊ ¶ မုခဂတတုလျဓမ္မော ပန အဿတ္ထိတဿီလတ္ထေ ကတပစ္စယေ သတိပိ သာမတ္ထိယာယေဝ ဂမျတေ။

၁၉၁။

သရူပသဒ္ဒဝါစ္စတ္တာ၊ သာ သန္တာနောပမာ ယထာ၊

ဗာလာ’ဝု’ယျာနမာလာ’ယံ၊ သာလကာနနသောဘိနီ။

၁၉၁။ ‘‘သရူပ’’ဣစ္စာဒိ။ အယမုယျာနမာလာ ဗာလာဝ ဣတ္ထီ ဝိယ။ ကထံ? သာလကာနနသောဘိနီ ဗာလာ တာဝ သဟာလကေန ကေသသန္နိဝေသဝိသေသေန ဝတ္တတေ သာလကမာနနံ တေန သောဘတေ။ သာလကာနနသောဘိနီ ဥယျာနမာလာပိ သာလာနံ ရုက္ခဝိသေသာနံ ကာနနေန ဂဟနေန သောဘတေ၊ ဧဝရူပါ သာ တာဒိသီ သန္တာနောပမာ အာချာယတေ၊ ကသ္မာ? သိလေသောပမတ္တသဘာဝေပိ သရူပေန သဒိသေန သဒ္ဒေန ‘‘သာလကာနနသောဘိနီ’’တွေဝံဝိဓေန သဒ္ဒသန္တာနေန ဝိသေသဘူတေန ဝါစ္စတ္တာ ပကာသိယတ္တာ တဿာဣတိ ဂမျတေ။ ယထေတိ နိဒဿနေ။

၁၉၁။ ‘‘သရူပေ’’စ္စာဒိ။ သရူပသဒ္ဒဝါစ္စတ္တာ တုလျသုတိယာ အစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓဝစနမာလာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ သာ ဥပမာ သန္တာနောပမာ နာမ ဟောတိ၊ သိလေသတ္တေ သတိပိ ကတသမာသေဟိ ပဒသန္တာနေဟိ ဝုစ္စမာနတ္တာ သန္တာနောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထေ’’တိ ဥဒါဟရတိ။ အယံ ဥယျာနမာလာ ဧသာ ဥယျာနပန္တိ သာလကာနနသောဘိနီ အလကသင်္ခါတကေသသန္နိဝေသသဟိတေန မုခေန သောဘမာနာ ဗာလာဝ အင်္ဂနာ ဣဝ သာလကာနနသောဘိနီ သာလဝနေဟိ သောဘမာနာ ဟောတိ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ သမာနံ ရူပံ ယေသန္တိ စ၊ သရူပါ စ တေ သဒ္ဒါ စေတိ စ၊ တေဟိ ဝါစ္စာ ဥပမာတိ စ၊ တဿာ ဘာဝေါတိ စ၊ သန္တာနေန ယုတ္တာ ဥပမာတိ စ၊ ဥယျာနာနံ မာလာတိ စ၊ သဟ အလကေန ဝတ္တမာနန္တိ စ၊ တဉ္စ တံ အာနနဉ္စာတိ စ၊ တေန သောဘတိ သီလေနာတိ စ၊ သာလာနံ ကာနနန္တိ စ၊ တေန သောဘတိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။

၁၉၂။

ခယီ ¶ စန္ဒော ဗဟုရဇံ၊ ပဒုမံ တေဟိ တေ မုခံ၊

သမာနမ္ပိ သမုက္ကံသီ-တျ’ယံ နိန္ဒောပမာ မတာ။

၁၉၂။ ‘‘ခယီ’’ဣစ္စာဒိ။ စန္ဒော ခယီ ခယော အစ္စယော ယဿေတိ၊ ပဒုမံ ဗဟုရဇံ ဗဟူနိ ရဇာနိ ပရာဂါဝယဝါ ယသ္မိန္တိ၊ တေဟိ ဧဝံဘူတေဟိ စန္ဒပဒုမေဟိ ကန္တိအာဒိနာ သမာနမ္ပိ သဒိသမ္ပိ သန္တံ တဝ မုခံ သမုက္ကံသိ ပရမုက္ကံသဝန္တံ၊ ခယသဒ္ဒဿ စ ရဇဿ စ ဒေါသေပိ ဝတ္တနတော၊ သဒ္ဒစ္ဆလေန ခယဿ ဒေါသရူပဿ ဗဟုရဇတ္တဿ စ တတ္ထာဘာဝတောတိ။ ဣတိ ဧဝရူပါ အယံ နိန္ဒောပမာ မတာ နိန္ဒိတေန စန္ဒာဒိနာ ခယဿောပမိတတ္တာ။

၁၉၂။ ‘‘ခယိ’’စ္စာဒိ။ စန္ဒော ခယီ ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဒိနေ ဒိနေ ဧကမေကာယ ကလာယ သူရိယဿ အာသန္နဟေတု ခီယနသဘာဝယုတ္တော ဟောတိ၊ ပဒုမံ ဗဟုရဇံ ဗဟုရေဏုသမန္နာဂတံ ဟောတိ၊ တေဟိ စန္ဒပဒုမေဟိ သမာနမ္ပိ ကန္တိသုဂန္ဓာဒီဟိ သဒိသမ္ပိ တေ မုခံ တဝါနနံ သမုက္ကံသိ ခယရဇသဒ္ဒေဟိ ဒေါသဿာပိ ဝါစ္စတ္တာ သဒ္ဒစ္ဆလေဟိ ဂမျမာနဿ တာဒိသဿ ဒေါသဿ မုခေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အဓိကုက္ကံသဂုဏဝန္တံ ဟောတိ၊ ဣတိ ဤဒိသီ အယံ ဥပမာ နိန္ဒောပမာ နိန္ဒိတာနံ စန္ဒပဒုမာနံ မုခဿ ဥပမိတာတိ နိန္ဒောပမာ နာမ ဟောတိ၊ မုခဝိသေသနေန ဣဝသဒ္ဒပရိယာယေန သမာနသဒ္ဒေန မုခဂတသဓမ္မော ဇောတိတော ဟောတိ၊ ဥပမာသင်္ခတစန္ဒပဒုမဂတသဓမ္မောပိ ဒွီသု တုလျဓမ္မောပိ သာမတ္ထိယာ ဂမျတေ၊ အပိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ၊ သမုက္ကံသောတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရော။

၁၉၃။

အသမတ္ထော မုခေနိ’န္ဒု၊ ဇိန တေ ပဋိဂဇ္ဇိတုံ၊

ဇဠော ကလင်္ကီ’တိ အယံ၊ ပဋိသေဓောပမာ သိယာ။

၁၉၃။ ‘‘အသမတ္ထော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိန တေ မုခေန ဇဠော သီတော အကုသလော စ ကလင်္ကော မိဂလဉ္ဆနလက္ခဏော ဒေါသော ¶ အဿ အတ္ထီတိ ကလင်္ကီ။ သဒ္ဒစ္ဆလေန ဒေါသကထနံ။ တာဒိသော ဣန္ဒု စန္ဒော ပဋိဂဇ္ဇိတုံ ဝိဝဒိတုံ အသမတ္ထော၊ မုခန္တု ဝိသဒံ အလင်္ကတဉ္စေတိ ကထမနေနာယံ သဒိသောတိ နိသေဓဒွါရေန သဓမ္မတာဝ ဂမ္မတေ၊ အယံ ပဋိသေဓောပမာ သိယာ။

၁၉၃။ ‘‘အသမတ္ထော’’စ္စာဒိ။ ဟေ ဇိန တေ တုယှံ မုခေန ပဋိဂဇ္ဇိတုံ ဝိဝဒိတုံ ဇဠော သီတလော အဝိသဒေါ ကလင်္ကီ သသလက္ခဏော ဝါ သဒေါသော ဝါ ဣန္ဒု စန္ဒော အသမတ္ထော ဟောတီတိ၊ အယံ ဧဒိသီ ဥပမာ ပဋိသေဓောပမာ နာမ။ ကလင်္ကော အဿ အတ္ထီတိ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ဝိသဒေန ကလင်္ကရဟိတေန မုခေန သီတလော အဝိသဒေါ သဒေါသော စန္ဒော သမာနော ဘဝိတုမသမတ္ထောတိ ဧဝံ ပဋိသေဓဒွယေန ဣန္ဒမုခသင်္ခါတာနံ ဥပမာနောပမေယျာနံ တုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓဿ ပကာသိတတ္တာ သတိပိ နိန္ဒောပမာဘာဝေ ပဋိသေဓောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပဋိဂဇ္ဇိတု’’န္တိ ဣဒံ စန္ဒဿ ဝိသေသနတ္တာ စန္ဒဂတသဓမ္မံ ဇောတေတိ။

၁၉၄။

ကစ္ဆံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ၊ အတိက္ကမ္မ မုခံ တဝ၊

အတ္တနာဝ သမံ ဇာတ-မိတျ’သာဓာရဏောပမာ။

၁၉၄။ ‘‘ကစ္ဆ’’မိစ္စာဒိ။ စန္ဒဿ အရဝိန္ဒဿ စ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ အတိက္ကမ္မ အဝတ္ထရိယ တေသ’မဝကံသတော [အဝတ္ထုယတေသမဏံသတော (က။)]၊ တဝ မုခံ အတ္တနော သရူပေနေဝ သမံ ဇာတမိတိ ဧဝရူပါ အသာဓာရဏတာဘိဓာနေန သဒိသတ္တပတီတိယာ အသာဓာရဏောပမေတိ နိဂဒျတေ။

၁၉၄။ ‘‘ကစ္ဆ’’မိစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိ တဝ မုခံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ လောကပူဇိတာနံ သသိအမ္ဗုဇာနံ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ အဝတ္ထံ ဝါ အတိက္ကမ္မ အတ္တနော အတုလျတ္တေန အတ္တနာ ဧဝ သမာနတ္တဝတ္ထုနော အဘာဝါ သမံ ဇာတံ၊ ဣတိ ဤဒိသာ ဥပမာ အသာဓာရဏောပမာ ¶ အတုလျဓမ္မဘာဝဿ ပကာသနတော အသာဓာရဏောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဣဟ ဥပမာဘူတာနံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ မုခဿ ဟီနဘာဝပဋိပါဒနဒွါရေန စန္ဒာရဝိန္ဒေဟိ မုခံ တုလျန္တိ ပညာပနတော စန္ဒာရဝိန္ဒာ အသာဓာရဏောပမာ နာမ ဟောတိ။ သမသဒ္ဒေါ မုခဂတဿ သာဓာရဏဓမ္မံ ဇောတေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျံ။

၁၉၅။

သဗ္ဗမ္ဘောဇပ္ပဘာသာရော၊ ရာသိဘူတောဝ ကတ္ထစိ၊

တဝါ’နနံ ဝိဘာတီတိ၊ ဟောတာ’ဘူတောပမာ အယံ။

၁၉၅။ ‘‘သဗ္ဗ’’ဣစ္စာဒိ။ ကတ္ထစိ ဧကဋ္ဌာနေ ရာသိဘူတော သဗ္ဗေသမမ္ဘောဇာနံ ပဘာသာရောဝ တဝါနနံ ဝိဘာတီတိ ဧဝံဘူတာ အယံ အဘူတောပမာ ဟောတိ။

၁၉၅။ ‘‘သဗ္ဗ’’မိစ္စာဒိ။ ကတ္ထစိ ဌာနေ ရာသိဘူတော သဗ္ဗမ္ဘောဇပ္ပဘာသာရောဝ သကလပဒုမာနံ ဥတ္တမကန္တိပုဉ္ဇော ဝိယ တဝါနနံ ဝိဘာတိ ဝိသေသေန ပဘာတိ၊ ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ အဘူတောပမာ အဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုနော ဥပမိတတ္တာ အဘူတောပမာ နာမ ဟောတိ။ အရာသိ ရာသိဘူတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ယောဇနာဝိဘူတော တာဒိသပဘာသာရာဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနတ္ထေန ပရိကပ္ပိတော။

၁၉၆။

ပတီယတေ’တ္ထဂမ္မာ တု၊ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာ ကွစိ၊

သမာသပ္ပစ္စယေဝါဒိ-သဒ္ဒယောဂံ ဝိနာ အပိ။

၁၉၆။ အတ္ထဂမ္မောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ပတီယတေ’’ဣစ္စာဒိ။ အတ္ထဂမ္မာ တု’ပမာ ကွစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ သမာသာဒိသဒ္ဒါနံ ယောဂံ ဝိနာ အပိ သဒ္ဒါနံ ပယောဂဝိသေသာဒိဂါဠှေန အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏေန သာမတ္ထိယေန ပတီယတေ။

၁၉၆။ တိဝိဓံ သဒ္ဒဂမ္မောပမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထဂမ္မောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ပတီယတေ’’တျာဒိနာ။ အတ္ထဂမ္မာ တု အတ္ထဂမ္မောပမာ ¶ ပန ကွစိ ဌာနေ သမာသပစ္စယေဝါဒိသဒ္ဒယောဂံ ဝိနာပိ တေသံ သဒ္ဒါနံ သမ္ဗန္ဓံ ဟိတွာပိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာ သမ္ဗန္ဓေ ပယုတ္တာဝသေသသဒ္ဒါနံ အတ္ထသတ္တိယာ ပတီယတေ။ သဒ္ဒါနံ သာမတ္ထိယန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။

၁၉၇။

ဘိင်္ဂါနေ’မာနိ စက္ခူနိ၊ နာ’မ္ဗုဇံ မုခ’မေဝိ’ဒံ၊

သုဗျတ္တသဒိသတ္တေန၊ သာ သရူပေါပမာ မတာ။

၁၉၇။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဘိင်္ဂေ’’စ္စာဒိနာ။ န ဘိင်္ဂါ ဧတေ၊ ကိဉ္စရဟိ စက္ခူနိမာနိ၊ နမ္ဗုဇမေတံ၊ ကိန္တု မုခမေဝိဒန္တိ ဧဝရူပါ သာ သရူပေါပမာ မတာ ဘိင်္ဂါဒီနမဝိပရီတသရူပဿ ဒီပနတော။ တေနာဟ ‘‘သုဗျတ္တေ’’တျာဒိ။ သုဗျတ္တေန ဘိင်္ဂစက္ခူနံ အမ္ဗုဇမုခါနဉ္စ ပရိဖုဋေန သဒိသတ္တေန စဉ္စလတ္တကန္တျာဒိလက္ခဏေန တေနေဝါဘေဒသင်္ကာပုဗ္ဗမေဝ ဝိဝေစိတံ အညတြ စက္ခာဒီသု ယံ ဘိင်္ဂါဒိညာဏမုပ္ပန္နံ၊ တဿ ပစ္စက္ခာနတော ဥပမာဇောတကာနမိဝါဒီနမဘာဝေပိ ဘိင်္ဂလောစနာဒီနံ သဒိသတ္တံ ပတီယတေ သာမတ္ထိယတော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။

၁၉၇။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရဏမာဟရတိ ‘‘ဘိင်္ဂါနိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣမာနိ ဘိင်္ဂါနိ ဘမရာ န ဘဝန္တိ၊ ကိဉ္စရဟိ စက္ခူနိ။ အမ္ဗုဇံ န ဣဒံ ပဒုမံ န ဟောတိ၊ ကိန္တု မုခမေဝါတိ။ ဤဒိသီ သာ ဥပမာ သုဗျတ္တသဒိသတ္တေန သုပါကဋေန ဘိင်္ဂလောစနာနံ အမ္ဗုဇမုခါနဉ္စ တုလျဘာဝေန သရူပေါပမာ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ သမာသပစ္စယဣဝါဒိသဒ္ဒပယောဂါဘာဝေပိ ‘‘ဘိင်္ဂါနေမာနိ စက္ခူနိ’’စ္စာဒိနာ စက္ခုမုခေသု ဘိင်္ဂအမ္ဗုဇန္တိ ဝိပရီတပဝတ္တဗုဒ္ဓိံ ပဋိသေဓေတွာ စက္ခုမုခဝိဓာနတော စဉ္စလတ္တကန္တိမတ္တာဒီသု သုဗျတ္တံ တုလျတ္တံ ဝိနာ စက္ခုမုခေသု ဘိင်္ဂမ္ဗုဇဗုဒ္ဓိံ ကီဒိသမုပ္ပဇ္ဇတီတိ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယာ ဥပမာနဘူတာနံ ဘိင်္ဂမ္ဗုဇာနံ ဥပမေယျဘူတာနံ စက္ခုမုခါနဉ္စ သဒိသတ္တံ ဉာယတိ။ သုဋ္ဌု ဗျတ္တံ ပါကဋန္တိ စ၊ တဉ္စ တံ သဒိသတ္တဉ္စာတိ စ၊ သမာနံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿာ ဥပမာယာတိ စ၊ သာ စ သာ ဥပမာ စာတိ စ ဝါကျံ။

၁၉၈။

မယေဝ ¶ မုခသောဘာ’ဿေ-တျလ’မိန္ဒု ဝိကတ္ထနာ၊

ယတော’မ္ဗုဇေပိသာ’တ္ထီတိ၊ ပရိကပ္ပောပမာ အယံ။

၁၉၈။ ‘‘မယေဝိ’’စ္စာဒိ။ ဣန္ဒု စန္ဒ၊ အဿ မုနိနော မုခသောဘာ ဝဒနဇုတိ မယေဝ၊ နာညတြာတိ ဧဝရူပါ ဝိကတ္ထနာ အတ္ထပသံသနေန အလမိတိ ပဋိသေဓော။ ကိမိတိ? ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ သာ မုခသောဘာ အမ္ဗုဇေပိ န ကေဝလမိန္ဒုမှိ အတ္ထိ၊ နော နတ္ထီတိ အသတောပိ တထာ ဝိကတ္ထနဿ ပရိကပ္ပနတော ဝဒနမိန္ဒုနောပမီယတီတိ ဧဝရူပါ အယံ ပရိကပ္ပောပမာ။

၁၉၈။ ‘‘မယေ’’စ္စာဒိ။ ဟေ ဣန္ဒု အဿ ဣမဿ လောကသာမိနော မုခသောဘာ ဝဒနကန္တိ ဧကကေ မယိ ဧဝ၊ ဤဒိသီ ဝိကတ္ထနာ အတ္တသိလာဃေန အလံ နိပ္ပယောဇနံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယတော သာ မုခသောဘာ အမ္ဗုဇေပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာတိ။ ဣတိ ဤဒိသာ အယံ ဥပမာ ပရိကပ္ပောပမာ နာမ ဟောတိ။ ယတောတိ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏံ ပန အမ္ဗုဇေပိ သာ အတ္ထီတိ ဒဿိယမာနံ ပဒုမေပိ တဿ အတ္ထိတ္တမေဝ။ ပရိကပ္ပနာယ ဝုတ္တာ ဥပမာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဓ စန္ဒဿ အဝိဇ္ဇမာနဝိကတ္ထနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပနတော သဓမ္မဇောတကသဒ္ဒန္တရေ အသတိပိ ဥပမာနဘူတဣန္ဒုနော စ ဥပမေယျဘူတမုခဿ စ သဒိသတ္တံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဝတ္တုနော တာဒိသကပ္ပနာ ကထံ ဟောတီတိ ဣမာယ အတ္ထသတ္တိယာ ဂမျတေ။

၁၉၉။

ကိံ ဝါ’မ္ဗုဇ’န္တောဘန္တာလိ၊

ကိံ လောလနယနံ မုခံ၊

မမ ဒေါလာယတေ စိတ္တ-

မိစ္စ’ယံ သံသယောပမာ။

၁၉၉။ ‘‘ကိံ ဝါ’’ဣစ္စာဒိ။ အန္တော ဘန္တာ အလီ ဘမရာ ယသ္မိံ၊ တမီဒိသမမ္ဗုဇံ ကိံ ဝါ။ လောလာနိ စပလာနိ နယနာနိ ယသ္မိံ၊ တာဒိသံ ဝါ။ ဇိန တဝေဒံ မုခံ ကိန္တိ မမ စိတ္တံ ဒေါလာယတေ ¶ ဒေါလေဝါစရတိ။ ဧဝံ ပက္ခဒွယပရိဂ္ဂဟေန သံသယတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စယမီဒိသီ သံသယဝေသေန အမ္ဗုဇမုခါနမောပမာဝဂမာ သံသယောပမာ။

၁၉၉။ ‘‘ကိံ ဝါ’မ္ဗုဇေ’’စ္စာဒိ။ အန္တောဘန္တာလိ အဗ္ဘန္တရေ ဘမမာနဘမရဝန္တံ အမ္ဗုဇံ ကိံ ဝါ၊ တုယှံ လောလနယနံ စဉ္စလနေတ္တံ မုခံ ကိံ ဝါတိ မမ စိတ္တံ ဒေါလာယတေ ဥဘယသမ္ဘမဇနနတော ဒေါလာ ဝိယ ဟောတိ။ ဣတိ အယံ ဧဝရူပါ ဥပမာ သံသယောပမာ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တဿ သံသယေန ပကာသိတတ္တာ သံသယောပမာ နာမ ဟောတိ။ အန္တော ဘန္တာ အလီ ယသ္မိန္တိ စ၊ လောလာနိ နယနာနိ ယသ္မိန္တိ စ၊ ဒေါလာ ဝိယ အာစရတီတိ စ၊ သံသယေန ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဟာပိ သဓမ္မပကာသကေ သဒ္ဒန္တရေ အသတိပိ ယထာဝုတ္တဝိသေသနဒွယေန ဝိသိဋ္ဌာနံ ဒွိန္နံ အမ္ဗုဇမုခါနံ သံသယနိမိတ္တေ တုလျတ္တေ အသတိ ကထံ သံသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ သာမတ္ထိယေနေဝ တုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော ဂမျတေ။

၂၀၀။

ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ပဒဿေတွာ၊

သဓမ္မဿာ’ဘိဓာနတော၊

သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝါ၊

ပတိဝတ္ထူပမာ ယထာ။

၂၀၀။ ‘‘ကိဉ္စိ’’ဣစ္စာဒိ။ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုမိစ္ဆိတံ သမ္ဗုဒ္ဓါဒိကံ ဥပဒဿေတွာ သဓမ္မဿ တေန ဝတ္ထုနာ ကေနစိ အာကာရေန သဒိသဿ အညဿ ဝတ္ထုနော အဘိဓာနတော သာမျဿ တေသံ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တဿ ပတီတိယာ အဝသာယဿ သမ္ဘာဝါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပတိဝတ္ထူပမာ ဝုစ္စတေ။ ပတိဝတ္ထုနာ တထာဝိဓေနာဓိဂတဿ ဝတ္ထုနော တုလျတာ ပဋိပါဒိတာ။ ယထေတျုဒါဟရတိ။

၂၀၀။ ‘‘ကိဉ္စိ’’စ္စာဒိ။ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုမိစ္ဆိတံ ဇိနာဒိကိဉ္စိပဒတ္ထံ ဥပဒဿေတွာ ပဌမံ နိဒဿေတွာ သဓမ္မဿ ပဋိပါဒနီယအတ္ထေန သဟ ¶ ကိဉ္စိ အာကာရေန သဒိသဘာဝဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော အဘိဓာနတော ကထနတော သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝါ သဒိသတာသမ္ဗန္ဓိနော ပရိဇာနနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပတိဝတ္ထူပမာ ဝတ္ထုနော ဥပဋ္ဌိတဿ ဇိနာဒိပဒတ္ထဿ တုလျတ္ထပကာသနတော နာမေန ပတိဝတ္ထူပမာ နာမ။ သမာနော ဓမ္မော ယဿ ဝါ ပါရိဇာတာဒိနော ဣတိ စ၊ သမာနာနံ တုလျာနံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဘာဝေါတိ စ၊ သာမျဿ ပတီတိ စ၊ သာမျပ္ပတီတိယာ သဗ္ဘာဝေါတိ စ၊ ပတိဝတ္ထုနာ ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝါကျံ။ ယထာတိ ဥဒါဟရတိ။

၂၀၁။

ဇနေသု ဇာယမာနေသု၊

နေ’ကောပိ ဇိနသာဒိသော၊

ဒုတိယော နနု နတ္ထေဝ၊

ပါရိဇာတဿ ပါဒပေါ။

၂၀၁။ ‘‘ဇနေသု’’စ္စာဒိ။ ဇာယမာနေသု ဇနေသု မဇ္ဈေ ဧကောပိ ဇနော ဂုဏဝါ ဇိနသာဒိသော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသမာနော န ဝိဇ္ဇတီတျေကံ တာဝ ဝတ္ထု ဥပဒဿိတံ၊ ဒုတိယော ဣစ္စာဒိ ပတိဝတ္ထူပမဒဿနံ၊ နနူတျနုမတိယံ၊ ပါရိဇာတဿ ဒိဗ္ဗရုက္ခဝိသေသဿ ဒုတိယော သမာနော ပါဒပေါ နတ္ထေဝ။ ပါရိဇာတောယေဝ ရုက္ခဇာတီသု ဥတ္တမော၊ တထာ ဇိနော ဇနေသူတိ။

၂၀၁။ ‘‘ဇနေသု’’စ္စာဒိ။ ဇာယမာနေသု ဇနေသု ဧကောပိ ဇိနသာဒိသော သမ္ဗုဒ္ဓသဒိသော နတ္ထိ၊ ပါရိဇာတဿ ရုက္ခဿ ဒုတိယော တေန သမော ဒုတိယော ပါဒပေါ ရုက္ခော နတ္ထိ ဧဝ နနု၊ နနူတိ အနုညာယံ။ တေန သဗ္ဗညုနော အညေန အတုလျဘာဝံ အနုဇာနာတိ။ ဣဟ ပါရိဇာတရုက္ခဿ အညေဟိ ရုက္ခေဟိ ဥတ္တမတ္တဉ္စ ဗုဒ္ဓဿ အညေသု သတ္တေသု ဥတ္တမတ္တဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဥပမာနောပမေယျဘူတာနံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ သာမျံ နာမ၊ ဧတံ သာမျံ ဝုတ္တတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ပတိဝတ္ထုဘူတပါရိဇာတဿ ရုက္ခေဟိ အသမာနတ္တကထနေနေဝ ဇောတိတံ ဟောတိ။

၂၀၂။

ဝါကျတ္ထေနေဝ ¶ ဝါကျတ္ထော၊

ယဒိ ကောစျု’ပမီယတေ၊

ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တတ္တာ၊

သာ ဝါကျတ္ထောပမာ ဒွိဓာ။

၂၀၂။ ဝါကျတ္ထဝိသယောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကျတ္ထေနေဝိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝါကျတ္ထော ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝိသေသော၊ တေနေဝ၊ န ပဒတ္ထမတ္တေန ဝါကျတ္ထော ဝုတ္တလက္ခဏော ကောစိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ကောစိ ယဒိ ဥပမီယတေ သဒိသော ကထျတေ၊ သာ ဝါကျတ္ထောပမာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇတေ။ ကထံ? ယုတ္တာ စ ဝိယုတ္တာ စ ယုတ္တဝိယုတ္တာ၊ ဣဝေန အတ္ထနိဒ္ဒေသောယံ ယုတ္တဝိယုတ္တာ ဥပမာ၊ တဿာ ဘာဝါ ကာရဏာ ဒွိဓာတိ အဓိကတံ။

၂၀၂။ ဣဒါနိ ဝါကျတ္ထဝိသယောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကျတ္ထေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝါကျတ္ထေနေဝ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝိသေသသင်္ခတသမုဒါယဘူတေန ဝါကျတ္ထေန ကောစိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ယော ကောစိ ဝါကျတ္ထော ဝုတ္တလက္ခဏော ယဒိ ဥပမီယတေ သဒိသဘာဝေန ကထီယတေ၊ သာ ဥပမာ ဝါကျတ္ထောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တတ္တာ ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တဝသေန ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ။ ဧတ္ထ ‘‘ဣဝါ’’တိ ဣဝါဒီနမတ္ထဿ ဂဟိတတ္တာ ဣဝသဒ္ဒေါပိ တပ္ပရိယာယသဒ္ဒါပိ ဂယှန္တေ။

ဣဝယုတ္တ

၂၀၃။

ဇိနော သံက္လေသတတ္တာနံ၊

အာဝိဘူတော ဇနာန’ယံ၊

ဃမ္မသန္တာပတတ္တာနံ၊

ဃမ္မကာလေ’မ္ဗုဒေါ ဝိယ။

၂၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ သံက္လေသေဟိ ဒသဝိဓေဟိ တတ္တာနံ သန္တာပံ အနုပ္ပတ္တာနံ ဇနာနံ အယံ ဇိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ¶ အာဝိဘူတော ကတကိစ္စတ္တာ သမ္မာသမ္ဗောဓာဓိဂမေန လောကေ ပါတုဘူတော။ ဧကံ တာဝ ဝါကျမုပမေယျဘူတံ။ ကိမိဝေတျာဟ ‘‘ဃမ္မေ’’စ္စာဒိ။ ဃမ္မသန္တာပေန တတ္တာနံ ဇနာနံ ဃမ္မကာလေ ဂိမှာနသမယေ အမ္ဗုဒေါ မေဃော ဝိယာတိ ဒုတိယဝါကျမုပမာနဘူတမိတျယမိဝယုတ္တာ ဝါကျတ္ထောပမာ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗုတ္တရဝါကျတ္ထာနံ ဝိသေသျဝိသေသနဘာဝေါ ဧကဝါကျတ္ထတ္တာဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမုပရိပိ။

၂၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဇိနော’’စ္စာဒိနာ။ အယံ ဇိနော ဧသော ဇိတပဉ္စမာရော သတ္ထာ သံက္လေသတတ္တာနံ အနေကပ္ပကာရ ကိလေသသန္တာပတတ္တာနံ ဇနာနံ အာဝိဘူတော ကတကိစ္စော ဟုတွာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမေန လောကေ ဥပဋ္ဌိတော။ ကေန သန္တတ္တဿ ကဿစိ ကိမိဝေတိ စေ? ဃမ္မသန္တာပတတ္တာနံ ဇနာနံ ဃမ္မကာလေ ဂိမှသမယေ အမ္ဗုဒေါဝိယ မေဃော ဣဝ။ ဣဟ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ဘေဒကတ္တာ ဝိသေသနံ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထော ပန ဘေဒျတ္တာ ဝိသေသျော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝါကျဘေဒေ သတိပိ ဝါကျတ္ထော ဧကောဝေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ။ ဥတ္တရဝါကျေ ဣဝသဒ္ဒေါ တသ္မိံယေဝ ဂုဏဂုဏီပဒတ္ထာနံ သဒိသတ္တံ ဒီပေတိ၊ ပုဗ္ဗဝါကျေ ဂုဏဂုဏီနံ သဒိသတ္တံ ပန ဥတ္တရဝါကျတ္ထဿ ပုဗ္ဗဝါကျေန သမာနတ္တံ ဝိနာ အညထာနုပပတ္တိယာ ဉာယတိ။ သံက္လေသေဟိ တတ္တာတိ စ၊ ဃမ္မော ဧဝ သန္တာပေါတိ စ၊ တေန တတ္တာတိ စ၊ ဃမ္မော ဧဝ ကာလောတိ စ ဝါကျံ။

ဣဝဝိယုတ္တ

၂၀၄။

မုနိန္ဒာနန’မာဘာတိ၊ ဝိလာသေကမနောဟရံ၊

ဥဒ္ဓံ သမုဂ္ဂတဿာပိ၊ ကိံ တေ စန္ဒ ဝိဇမ္ဘနာ။

၂၀၄။ ဒုတိယမာဟ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိလာသေန ဧကမတုလျံ မနောဟရံ ဒုတိယဿ တာဒိသဿာဘာဝတော မုနိန္ဒာနနံ ¶ အာဘာတိ အတိသယေန သောဘတေတိ ဧကံ တာဝ ဝါကျမုပမေယျဘူတံ။ ဘော စန္ဒ ဥဒ္ဓံ ဂဂနတလံ သမုဂ္ဂတဿာပိ အဗ္ဘုဋ္ဌိတဿာပိ တေ တဝ ဝိဇမ္ဘနာ သာဟံကာရပရိဗ္ဘမနေန ကိံ ပယောဇနံ န ကိံပိ၊ တံသဒိသသောဘာသမ္ပတ္တိယာဘာဝတော။ အသဒိသတ္တံ မုနိန္ဒာနနဿ တဿ တတောပိ ဥဒ္ဓမုဂ္ဂစ္ဆတော ဝိလာသမတ္တမေဝ [ပိယာသမတ္တမေဝ (က။)] ဖလသမ္ဘဝတောတိ ဒုတိယဝါကျမုပမာနဘူတံ။ တထာ ဟေတ္ထ သဗ္ဗထာ သဒိသတာပတီတိယာ ကရိယမာနာနမုဂ္ဂမနဝိဇမ္ဘနာနံ ပဋိက္ခေပေန ကထဉ္စိပိ မုခစန္ဒာနံ သာဓမ္မပတီတိ ဥပမာဝဂမောတိ အယမိဝဝိယုတ္တဝါကျတ္ထောပမာ။

၂၀၄။ ဣဒါနိ ဣဝဝိယုတ္တဝါကျတ္ထောပမံယေဝ ဥဒါဟရတိ ‘‘မုနိန္ဒာနနိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိလာသေကမနောဟရံ လီလာယ အတုလျံ တတောယေဝ မနောဟရံ မုနိန္ဒာနနံ သဗ္ဗညုနော ဝဒနံ အာဘာတိ အတိဒိဗ္ဗတိ၊ တသ္မာ ဟေ စန္ဒ ဥဒ္ဓံ ဥစ္စံ နဘံ သမုဂ္ဂတဿာပိ တေ တုယှံ ဝိဇမ္ဘနာ အဟံကာရေန ပရိဗ္ဘမနေန ကိံ ပယောဇနံ။ ဣဟ ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထဿ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ဣဝဝိယုတ္တောပမာ နာမ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သဗ္ဗထာ မုခေန သဒိသော ဘဝါမီ’’တိ မာနံ ကရောန္တဿ စန္ဒဿ ဂဂနတလာရောဟောပိ ဝိဇမ္ဘနဉ္စေတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဋိက္ခေပေန မုခစန္ဒာနံ ဝိလာသေကမနောဟရတ္တံ ကန္တိမတ္တသင်္ခါတသဒိသတ္တံ ဣဝါဒီနမဘာဝေပိ ဝိညာယတီတိ ကတွာ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထဿ ဥပမာ စ ဝိသေသနဉ္စ ဟောတိ။ ဝိလာသေန ဧကမတုလျန္တိ စ၊ တဉ္စ တံ မနောဟရဉ္စာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အပိသဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။

၂၀၅။

သမုဗ္ဗေဇေတိ ဓီမန္တံ၊ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု ယံ၊

ဥပမာဒူသနာယာ’လ-မေတံ ကတ္ထစိ တံ ယထာ။

၂၀၅။ ဒေါသပရိစ္ဆေဒေ ¶ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတီတိမုပမာလင်္ကာရဒူသနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမုဗ္ဗေဇေတိ’’စ္စာဒိ။ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု၊ အာဒိသဒ္ဒေန ဘိန္နဝစနဟီနတာအဓိကတာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ တုသဒ္ဒေါ အတ္ထဇောတကော၊ တထာပီတိ အတ္ထော။ ဓီမန္တံ မေဓာဝိံ သမုဗ္ဗေဇေတိ န ပီဏေတိ၊ ဧတံ ဘိန္နလိင်္ဂဒိကံ ကတ္ထစိ န သဗ္ဗတ္ထ ဥပမာဒူသနာယ ဝိရောဓတ္ထံ အလံ သမတ္ထံ။ ‘‘တံ ယထေ’’တိ ဥဒါဟရတိ။

၂၀၅။ ဒေါသပရိစ္ဆေဒေ ဒေါသာနမနုဒ္ဒေသာဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတိယာ ဒဿေတဗ္ဗဥဒါဟရဏေ –

‘‘ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ တေတံ၊ ယတ္ထာလင်္ကာရဒူသနံ၊

တဿာလင်္ကာရနိဒ္ဒေသေ၊ ရူပမာဝိဘဝိဿတီ’’တိ။

ကတပဋိညာနုသာရေန ဣဒါနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမုဗ္ဗေဇေတိ’’စ္စာဒိ။ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု ဝက္ခမာနံ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂဝစနာဒိကံ ပန ဓီမန္တံ ပညဝန္တံ ကဝိံ သမုဗ္ဗေဇေတိ ‘‘ဧဝံ နာမ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဥဗ္ဗေဂံ ဇနေတိ၊ ဧတံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ ဥပမာဒူသနာယ ယထာဝုတ္တဥပမာဝိနာသနတ္ထံ ကတ္ထစိ ‘‘ဣတ္ထီဝါယံ ဇနော ယာတိ’’ဣစ္စာဒိဝတ္တဗ္ဗဝိသယတော အညတ္ထ အလံ သမတ္ထံ။ ‘‘တံ ယထာ’’တိ ဥဒါဟရတိ။ ဘိန္နံ ဝိသဒိသဉ္စ တံ လိင်္ဂဉ္စေတိ စ၊ တံ အာဒိ ယဿ ဝိသဒိသဝစနာဒိနောတိ စ၊ ဥပမာယ ဒူသနမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၀၆။

ဟံသီဝါ’ယံ သသီ ဘိန္န-

လိင်္ဂါ’ကာသံ သရာနိဝ၊

ဝိဇာတိဝစနာ ဟီနာ၊

သာ’ဝ ဘတ္တော ဘဋော’ဓိပေ။

၂၀၆။ ‘‘ဟံသီဝါယ’’န္တိ အယံ သသီ စန္ဒော ဟံသီဝ ဟံသီသဒိသော။ ဘိန္နလိင်္ဂါ ဘိန္နလိင်္ဂေါပမာ။ ‘‘အာကာသံ သရာနိဝါ’’တိ ဝိဇာတိဝစနာ ဝိသဒိသဝစနောပမာ။ ‘‘ဘဋော အဓိပေ သာမိနိ သာဝ ¶ ဘတ္တော’’တိ ဟီနာ ဟီနောပမာ ကုက္ကုရဿ ဟီနေန ဇာတျာဒိနာ အဓိကဿ ဥပမိတတ္တာ။

၂၀၆။ ‘‘ဟံသိ’’စ္စာဒိ။ အယံ သသီ စန္ဒော ဟံသီ ဣဝ ဟံသိဓေနူဝ ဟောတိ။ ဣစ္စာဒိကောပမာ ဘိန္နလိင်္ဂါ ဥပမေယျတော ဘိန္နလိင်္ဂတ္တာ ဘိန္နလိင်္ဂေါပမာ နာမ ဟောတိ။ အာကာသံ နဘံ သရာနိဝါတိ အယံ ဝိဇာတိဝစနာ ဥပမေယျေန ဝိသဒိသဝစနတ္တာ ဝိဇာတိဝစနောပမာ နာမ ဟောတိ။ အဓိပေ သာမိနိ ဘဋော သေဝကော သာဝ သုနခေါ ဣဝ ဘတ္တောတိ အယံ ဟီနာ ဇာတိဟီနေန သုနခေန ဥတ္တမဿ ပုရိသဿ ဥပမိတတ္တာ ဟီနောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဘိန္နံ လိင်္ဂမေတိဿာတိ စ၊ ဝိဝိဓာ ဇာတိ သဘာဝေါ အဿေတိ စ၊ ဝိဇာတိ ဝစနံ အဿာ ဥပမာယာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၀၇။

ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ၊

ဝိဘာတီတျဓိကောပမာ၊

အဖုဋ္ဌတ္ထာ ဗလမ္ဘောဓိ၊

သာဂရော ဝိယ သံခုဘိ။

၂၀၇။ ‘‘ခဇ္ဇောတော’’ဣစ္စာဒိ။ ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ သူရိယော ဝိယ ဝိဘာတီတျဓိကောပမာ အဓိကေန ဟီနဿ ဥပမိတတ္တာ။ ဗလမ္ဘောဓိ သေနာသာဂရော သာဂရော ဝိယ သံခုဘီတိ အဖုဋ္ဌတ္ထောပမာ ‘‘ဗလမ္ဘောဓီ’’တိ ရူပကေန သေနာယ မဟန္တတ္တာဝဂမတော ပုန ‘‘သာဂရော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ ကဿစိ ဝိသေသတ္ထဿ အသံဖုဋ္ဌတ္တာ။

၂၀၇။ ‘‘ခဇ္ဇောတော’’စ္စာဒိ။ ‘‘ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ ဝိဘာတီ’’တိ အယံ အဓိကောပမာ အဓိကာယ ဥပမာယ ဥပမိတတ္တာ အဓိကောပမာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဗလမ္ဘောဓိ သေနာသမုဒ္ဒေါ သာဂရော ဝိယ သံခုဘီ’’တိ အယံ အဖုဋ္ဌတ္ထာ သေနာယ မဟတ္တံ ‘‘ဗလမ္ဘောဓီ’’တိ တိရောဘူတဥပမာယေဝ အဝဂတံ၊ ¶ တသ္မာ ပုန ‘‘သာဂရော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ ဖုသိတဗ္ဗတ္ထဿာဘာဝါ အဖုဋ္ဌတ္ထောပမာ နာမ ဟောတိ။ အဖုဋ္ဌော အတ္ထော ဧတိဿာတိ စ၊ ဗလံ ဧဝ အမ္ဘောဓီတိ စ ဝါကျံ။

၂၀၈။

စန္ဒေ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါဝေ-

တျု’ပမာပေက္ခိနီ အယံ၊

ခဏ္ဍိတာ ကေရဝါကာရော၊

သကလင်္ကော နိသာကရော။

၂၀၈။ ‘‘စန္ဒေ’’ဣစ္စာဒိ။ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါ ဝိယာတျယမုပမာ ‘‘စန္ဒေ ကုသုမဂစ္ဆသဒိသေ’’ ဣတျုပမန္တရမပေက္ခတေတိ ယတော စန္ဒေ ဘိင်္ဂေါ န သမ္ဘဝတိ၊ ပုပ္ဖဂစ္ဆေ တု သမ္ဘဝတီတိ အယမုပမာ ဥပမာပေက္ခိနီ။ သကလင်္ကော သသလက္ခဏော နိသာကရော စန္ဒော ကေရဝါကာရော ကုမုဒသန္နိဘောတိ ခဏ္ဍိတောပမာ ကေရဝဿ အန္တောကဏှတ္တံ ပဋိပါဒေတုံ ‘‘သဘိင်္ဂကေရဝါကာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။

၂၀၈။ ‘‘စန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ‘‘စန္ဒေ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါ ဣဝါ’’တိ အယံ ဥပမာပေက္ခိနီ စန္ဒဿဥပမာဘူတပုပ္ဖဂစ္ဆကာဒိအပေက္ခနတော ဥပမာပေက္ခိနီ နာမ ဟောတိ။ စန္ဒေ ဘိင်္ဂပဝတ္တိယာ အဘာဝတော တဿ ဝိသယဘူတပုပ္ဖဂစ္ဆကာဒိ စန္ဒဿ ဥပမတ္တေန ဂဟေတွာ အဝုတ္တတ္တာ ဒုဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပာယော။ သကလင်္ကော ကလင်္ကသဟိတော နိသာကရော စန္ဒော ကေရဝါကာရော ကုမုဒသဒိသောတိ အယံ ခဏ္ဍိတာ စန္ဒဂတံ ကဏှတ္တံ ပကာသေတုံ ‘‘သဘိင်္ဂကေရဝါကာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘိင်္ဂေါပမာဘာဝဿ ခဏ္ဍိတတ္တာ ခဏ္ဍိတောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဥပမံ အပေက္ခတီတိ စ၊ ခဏ္ဍံ ဣတာ ဂတာတိ စ၊ ခဏ္ဍေန ဣတာ ယုတ္တာ ဝါတိ စ၊ ကေရဝဿာကာရော အဿေတိ စ၊ သဟ ကလင်္ကေန ဝတ္တတီတိ စ ဝါကျံ။

၂၀၉။

ဣစ္စေဝမာဒိရူပေသု၊ ဘဝန္တိ ဝိဂတာဒရာ၊

ကရောန္တိ စာ’ဒရံ ဓီရာ၊ ပယောဂေ ကွစိဒေဝ တု။

၂၀၉။ ဝုတ္တံ ¶ နိဂမေတိ ‘‘ဣစ္စေဝ’’မာဒိနာ။ ရူပေသု ပယောဂေသု။ ဝိဂတော အပဂတော အာဒရော သမ္ဘာဝနာ ယေသံ တထာ ဘဝန္တိ။ ကိံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ နိယမေနာနာဒရဏီယမေဝ၊ အနိယမေနေတိ [နိယမေနေတိ (က။)] စေ ဂယှူပဂမ္ပိ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကရောန္တိ’’စ္စာဒိံ။ ကွစိဒေဝ တု ပယောဂေ ဓီရာ ကဝယော အာဒရံ ကရောန္တိ စာတိ။ စသဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရတ္ထံ သမုစ္စိနောတိ။

၂၀၉။ ‘‘ဣစ္စေ’’စ္စာဒိ။ ဣတိ အနန္တရံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ဧဝမာဒိရူပေသု ပယောဂေသု ဓီရာ ဝိဂတာဒရာ ဘဝန္တိ။ ဣမေယေဝ ဓီရာ ကွစိဒေဝ တု ပယောဂေ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကေ အာဒရံ ကရောန္တိ စ။ ဣတိ ဧဝံ အယံ ပကာရော အာဒိ ယေသမိတိ စ၊ တာနိ စ တာနိ ရူပါနိ စေတိ စ၊ ဝိဂတော အာဒရော ယေသမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ စသဒ္ဒေါ ဝါကျန္တရသမုစ္စယေ။ တသ္မာ ဝိဂတာဒရတ္ထေန အညမာဒရကရဏံ ဝုစ္စမာနကထာသန္တတိံ အာကဍ္ဎတိ။

၂၁၀။

ဣတ္ထီဝါ’ယံ ဇနော ယာတိ၊

ဝဒတျေသာ ပုမာ ဝိယ၊

ပိယော ပါဏာ ဣဝါ’ယံ မေ၊

ဝိဇ္ဇာ ဓနမိဝ’စ္စိတာ။

၂၁၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဇနော ဣတ္ထီဝ ယာတိ ကြိယာနုဝတ္တိတော။ ဧသာ ဣတ္ထီ ပုမာဝ ပုရိသော ဝိယ ဝဒတိ တာဒိသဿ ပါဂဗ္ဘိယယောဂတော။ ဧတ္ထ လိင်္ဂနာနတ္တမုပမာနောပမေယျာနံ။ အယမိစ္ဆိတော ကောစိ မေ ပါဏာ ဣဝ ပိယော ဣဋ္ဌော၊ ဝိဇ္ဇာ ဗျာကရဏာဒယော ဓနမိဝ အစ္စိတာ ရာသိကတာတိ ဝစနဘေဒေါ။

၂၁၀။ ဣဒါနိ ဘိန္နလိင်္ဂါနံ ဂဟေတဗ္ဗဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထီဝါ’ယ’’မိစ္စာဒိနာ။ အယံ ဇနော ဣတ္ထီဝ အဝိသဒဂမနေန မဟိလာ ¶ ဝိယ ယာတိ။ ဧသာ ဣတ္ထီ ပုမာ ဝိယ တာဒိသပါဂဗ္ဘိယယုတ္တတ္တာ ပုရိသော ဝိယ ဝဒတီတိ။ ဣဟ ဒွိန္နံ ဥပမာနောပမေယျာနံ လိင်္ဂဘေဒေ သတိပိ ကဝယော အာဒရံ ကရောန္တိ။ အယံ ပုရိသော မေ မမ ပါဏာ ဣဝ[ပါဏာ ဣဝ ဇီဝေါ ဣဝ (က။)] အာယဝေါဝ ပိယော။ အစ္စိတာ သဉ္စိတာ ဝိဇ္ဇာ ဗျာကရဏနိဃဏ္ဋုအာဒယော ဓနမိဝ ဟောန္တီတိ။ ဧတ္ထ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဝစနတော ဝိသေသတ္တေ သတိပိ ဣဋ္ဌမေဝ။

၂၁၁။

ဘဝံ ဝိယ မဟီပါလ၊ ဒေဝရာဇာ ဝိရာဇတေ၊

အလ’မံသုမတော ကစ္ဆံ၊ တေဇသာ ရောဟိတုံ အယံ။

၂၁၁။ ဟီနာဓိကမုတ္တမုဒါဟရဏမာဟ ‘‘ဘဝံ ဝိယိ’’စ္စာဒိ။ မဟီပါလေတျာမန္တနံ၊ ဒေဝရာဇာ ဘဝံ ဝိယ ဝိရာဇတေ။ ဣတိ ဟီနေနာပိ ဟောတိ။ ဧဝံဝိဓေ သမုစိတေ ဝိသယေ လိင်္ဂဝစနဘေဒါဒိကံ နောပမံ ဒူသေတီတိ [ဒဿေတီတိ (က။)]။

၂၁၁။ ‘‘ဘဝ’’မိစ္စာဒိ။ မဟီပါလ ဘော ရာဇ၊ ဒေဝရာဇာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဘဝံ ဝိယ ဝိရာဇတေတိ။ ဧတ္ထ သက္ကမုပါဒါယ ‘‘ဘဝံ ဝိယာ’’တိ ဟီနတ္တေပိ ဣဋ္ဌမေဝ။ အယံ ရာဇာ အံသုမတော သူရိယဿ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ တေဇသာ အာရောဟိတုံ ပတ္တုံ အလံ သမတ္ထောတိ။ ဧတ္ထ တေဇသာ အဓိကောပိ သူရိယော ဥပမာဘူတော ဣဋ္ဌောဝ၊ ‘‘ကစ္ဆံ အာရောဟိတု’’န္တိ ဣဝသဒ္ဒပရိယာယော။ ဤဒိသံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကောပမာဒိကံ ဥပမာဒူသနံ န ကရောတိ။

၂၁၂။

ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ အဘေဒဿ နိရူပနာ၊

ဥပမေဝ[ဥပမာဝ (သီ။ က။)]တိရောဘူတ-ဘေဒါ ရူပကမုစ္စတေ။

၂၁၂။ ရူပကံ နိရူပယတိ ‘‘ဥပမာနေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ ယထာဝုတ္တာနံ အဘေဒဿ နာနတ္တာဘာဝဿ နိရူပနာ အာရောပနေန ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒံ ရူပယတိ ဒဿေတီတိ ¶ ရူပကမုစ္စတေ။ ဥပမာနဿ ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒါရောပနေန တိရောဘူတော အပါကဋော ဘေဒေါ နာနတ္တံ ယဿာတိ တာဒိသီ ဥပမေဝ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ ရူပကမုစ္စတေ ‘‘ရူပက’’န္တိ။ ‘‘ပဒမ္ဗုဇ’’န္တိ ဧတ္ထ ပဒမေဝ အမ္ဗုဇသဒိသတ္တာ အမ္ဗုဇံ ရုပျတေ။ ဣတျုပမေယျောပမာနဘူတာနံ ပဒမ္ဗုဇာနမဘေဒါရောပနေန ဥပမာနောပမေယျဂတသာဓမ္မသင်္ခါတာယပိ ဥပမာယ ဘေဒေါ ဝိဇ္ဇမာနောပိ တိရောဟိတော။ န တု အာဝိဘူတော [အဗ္ဘုတော (က။)] ‘‘ပဒံ အမ္ဗုဇမိဝေ’’တိ။ သာ စောပမာ တထာဝိဓာ ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒမာယာတိ နာမာတိ ရူပကမုစ္စတေတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၂။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန ရူပကာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌဥပမာနောပမေယျာနံ အဘေဒဿ သဘာဝတော ဘေဒေ သတိပိ ဝိဘူတသဒိသတ္တံ နိဿာယ ‘‘သော ဧသော၊ ဧသော သော’’တိ ဝတ္တာရေဟိ ပရိကပ္ပိတဿ အဘေဒဿ နိရူပနာ ဥပမာနောပမေယျပဒတ္ထေသု ဗုဒ္ဓိယာ အာရောပနံ နိဿာယ တိရောဘူတဘေဒါ ‘‘ပဒံ အမ္ဗုဇမိဝါ’’တိ ဧဝံ ပါကဋနာနတ္တံ ဝိနာ ‘‘ပဒမ္ဗုဇ’’န္တိ တိရောဟိတဘေဒါ ဥပမေဝ ပဒတ္ထာနံ သာဓမ္မသင်္ခါတာ ဥပမာ ဧဝ ရူပကံ ဣတိ ဝုစ္စတေ။ ဝိဘူတသဒိသတ္တံ နိဿာယ ဥပမာနောပမေယျဝတ္ထူနိ အဘေဒေန ဂယှန္တိ။ တေသမဘေဒဂ္ဂဟဏေနေဝ တေ နိဿာယ ပဝတ္တမာနဘိန္နသာဓမ္မသင်္ခါတာယ ဥပမာယပိ ဘေဒေါ တိရောဟိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တိရောဘူတနာနတ္တဝန္တသာဓမ္မသင်္ခါတာ ဥပမာ ဧဝ ဝတ္ထူနမဘေဒံ ဒီပေတီတိ ရူပကံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တိရောဘူတော ဘေဒေါ ယဿေတိ စ၊ အဘေဒံ ရူပယတိ ပကာသေတီတိ စ ဝါကျံ။

၂၁၃။

အသေသဝတ္ထုဝိသယံ၊ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စ၊

တံ ဒွိဓာ ပုန ပစ္စေကံ၊ သမာသာဒိဝသာ တိဓာ။

၂၁၃။ တဿ ¶ ဘေဒံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အသေသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အသေသဝတ္ထု ဝိသယော ယဿ တံ တထာဝိဓဉ္စ၊ ဧကဒေသေ အဝယဝေ ဝိဝတ္တတီတိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စေတိ တံ ရူပကံ ဒွိဓာ၊ ပုန ပစ္စေကံ ဝိသုံ ဝိသုံ သမာသာဒိဝသာ ဥပမာနောပမေယျာနံ ကတသမာသတ္တာ သမာသရူပက အသမာသရူပက သမာသာသမာသရူပကဝသေန တိဓာ သိယာ။

၂၁၃။ ‘‘အသေသိ’’စ္စာဒိ။ တံ ရူပကံ အသေသဝတ္ထုဝိသယံ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စာတိ ဒွိဓာ ဟောတိ၊ ပုန ပစ္စေကံ တံ ဒွယမ္ပိ သမာသာဒိဝသာ သမာသရူပကံ အသမာသရူပကံ သမာသာသမာသရူပကဉ္စေတိ ဣမေသံ ဘေဒေန တိဓာ ဟောတိ။ အသေသံ ဝတ္ထု ဝိသယော အဿေတိ စ၊ ဧကဒေသေ ဝိဝတ္တတီတိ စ၊ ဧကံ ဧကံ ပတီတိ စ၊ သမာသော သမာသရူပကံ အာဒိ ယေသမိတိ စ၊ တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ၊ တီဟိ ပကာရေဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသ

၂၁၄။

အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ၊ နခဒီဓိတိကေသရံ၊

သိရသာ န ပိဠန္ဓန္တိ၊ ကေ မုနိန္ဒပဒမ္ဗုဇံ။

၂၁၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အင်္ဂုလိ’’စ္စာဒိ။ အင်္ဂုလီဟိယေဝ ဥပမာနဂမ္မတ္တာ သိနိဒ္ဓတမ္ဗာဟိ ဒလေဟိ ပတ္တေဟိ သံသောဘိံ အစ္စန္တံ ဝိရောစမာနံ နခါနံ ဒီဓိတိယော ကိရဏာ ဧဝ ကေသရာနိ ယတ္ထ တာဒိသံ မုနိန္ဒဿ ပဒမေဝ အမ္ဗုဇံ သိရသာ မုဒ္ဓနာ ကေ နာမ ဇနာ န ပိဠန္ဓန္တိ ပသာဓနဝသေန န ဓာရေန္တီတိ။ ဣဒမသေသဝတ္ထုဝိသယံ သမာသရူပကံ အင်္ဂိနော ပဒဿ အင်္ဂါနမင်္ဂုလျာဒီနမသေသာနံ ရူပနတော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။

၂၁၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အင်္ဂုလိ’’စ္စာဒိ။ အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ အင်္ဂုလိသင်္ခတေဟိ ပတ္တေဟိ သံသောဘိံ နခဒီဓိတိကေသရံ နခရံသိသင်္ခတကေသရံ မုနိန္ဒပဒမ္ဗုဇံ သိရသာ ကေ ¶ န ပိဠန္ဓန္တိ။ ဝိသေသျဘူတံ စရဏံ ဝိသေသနဘူတာ အင်္ဂုလီ နခဒီဓိတိ စေတိ ဣမေသံ ဥပမာဘူတေဟိ အမ္ဗုဇဒလကေသရေဟိ အဘေဒကပ္ပနာယ ဧကတ္တံ ဂဟေတွာ သမာသေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသရူပကံ နာမ။ အင်္ဂုလိယော ဧဝ ဒလာနီတိ စ၊ တေဟိ သံသောဘီတိ စ၊ နခေသု ဒီဓိတိယောတိ စ၊ တာ ဧဝ ကေသရာနိ အဿေတိ စ ဝါကျံ။

အသေသဝတ္ထုဝိသယအသမာသ

၂၁၅။

ရတနာနိ ဂုဏာ ဘူရီ၊ ကရုဏာ သီတလံ ဇလံ၊

ဂမ္ဘီရတ္တမဂါဓတ္တံ၊ ပစ္စက္ခော’ယံ ဇိနော’မ္ဗုဓိ။

၂၁၅။ ‘‘ရတနာနိ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ပစ္စက္ခော န ပရောက္ခော အမှာကံ အမ္ဗုဓိ သာဂရော။ ကထံ? ယေ တဿ ဘူရီ ဗဟဝေါ ဂုဏာ မေတ္တာဒယော၊ တေ ရတနာနိ အတုလျဒုလ္လဘဒဿနာဒိသာဓမ္မေန။ ယာ တဿ ကရုဏာ၊ သာ သီတလံ ဇလံ သကလဇနသန္တာပါပဟတ္တသာဓမ္မေန။ ယံ တဿ ဂမ္ဘီရတ္တမနုတ္တာနတာ လာဘာဒီသု၊ တံ အဂါဓတ္တမကလလမ္ဘသော အမ္ဗုဓိဋ္ဌတာသာဓမ္မေနာတိ ဣဒမသေသဝတ္ထုဝိသယံ အသမာသရူပကံ။

၂၁၅။ ‘‘ရတနာနိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော အမှာကံ ပစ္စက္ခော အမ္ဗုဓိ သာဂရော၊ တထာ ဟိ တဿ ဘူရီ ဂုဏာ သီလသမာဓိအာဒယော ရတနာနိ စိတ္တီကတာဒိသာဓမ္မတော ရတနာနေဝ၊ ကရုဏာ အနညသာဓာရဏကရုဏာ သီတလံ ဇလံ သန္တာပဝိနောဒနသာဓမ္မေန သီတလဇလမေဝ ဟောတိ၊ ဂမ္ဘီရတ္တံ လာဘာလာဘာဒီသု ဧကာကာရတာ အဂါဓတ္တံ ဂမ္ဘီရတာ ဧဝ ဟောတိ။ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယအသမာသရူပကံ။ ‘‘ဘူရီ’’တိ အဗျယံ။

အသေသဝတ္ထုဝိသယမိဿက

၂၁၆။

စန္ဒိကာ ¶ မန္ဒဟာသာ တေ၊ မုနိန္ဒ ဝဒနိန္ဒုနော၊

ပဗောဓယတျ’ယံ သာဓု-မနောကုမုဒကာနနံ။

၂၁၆။ ‘‘စန္ဒိကာ’’ဣစ္စာဒိ။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာမန္တနံ၊ တေ ဝဒနမေဝ ဣန္ဒု ဝဒနိန္ဒုနော ဣတိ သမာသရူပကံ၊ အယံ မန္ဒဟာသာ စန္ဒိကာ စန္ဒကန္တိယော၊ အသမာသရူပကံ။ သာဓူနံ မနာနိယေဝ ကုမုဒါနိ ကေရဝါနိ၊ သမာသရူပကံ။ တေသံ ကာနနံ ဝနံ၊ ပဗောဓယတိ ဝိကာသယတီတိ ဣဒံ သမာသာသမာသရူပကံ။

၂၁၆။ ‘‘စန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒတေ တုယှံ ဝဒနိန္ဒုနော မုခစန္ဒဿ မန္ဒဟာသာ မန္ဒမိဟိတဘူတာ စန္ဒိကာ စန္ဒကန္တိယော၊ ‘‘အယ’’န္တိ ဇာတျေကဝစနေန မန္ဒဟာသစန္ဒိကာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အထ ဝါ အယံ ဝဒနိန္ဒု။ သာဓုမနောကုမုဒကာနနံ သပ္ပုရိသာနံ စိတ္တသင်္ခါတကေရဝကာနနံ ပဗောဓယတိ ဝိကာသယတိ။ ‘‘စန္ဒိကာ မန္ဒဟာသာ’’တိ အသမာသရူပကံ။ ‘‘ဝဒနိန္ဒုနော’’တိ စ ‘‘မနောကုမုဒကာနန’’န္တိ စ သမာသရူပကံ။ တသ္မာ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသာသမာသရူပကံ။ မန္ဒာ စ တေ ဟာသာ စာတိ စ၊ ဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ၊ သာဓူနံ မနာနီတိ စ၊ တာနိယေဝ ကုမုဒါနီတိ စ၊ တေသံ ကာနနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၁၇။

အသေသဝတ္ထုဝိသယေ၊ ပဘေဒေါ ရူပကေ အယံ၊

ဧကဒေသဝိဝတ္တိမှိ၊ ဘေဒေါ ဒါနိ ပဝုစ္စတိ။

၂၁၇။ နိဂမယတိ ‘‘အသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဒုတိယဿ ပဘေဒံ ဝတ္တုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဧကိ’’စ္စာဒိနာ။

၂၁၇။ ‘‘အသေသေ’’စ္စာဒိ။ အသေသဝတ္ထုဝိသယေ ရူပကေ အယံ ‘‘အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ’’ဣစ္စာဒိကံ ဥဒါဟရဏတ္တယံ ပဘေဒေါ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိမှိ ရူပကေ ဘေဒေါ ဝိသေသော ပဝုစ္စတိ။

ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသ

၂၁၈။

ဝိလာသဟာသကုသုမံ၊ ¶ ရုစိရာဓရပလ္လဝံ၊

သုခံ ကေ ဝါ န ဝိန္ဒန္တိ၊ ပဿန္တာ မုနိနော မုခံ။

၂၁၈။ ‘‘ဝိလာသ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိလာသေန ယုတ္တော ဟာသောယေဝ ကုသုမံ ယဿ။ ရုစိရော မနုညော အဓရောယေဝ ပလ္လဝေါ ယဿ။ တာဒိသံ မုနိနော မုခံ ပဿန္တာ ကေ နာမ ဇနာ သုခံ န ဝိန္ဒန္တိ သဗ္ဗေပီတိ။ ဣဒံ အင်္ဂါနိ ဟာသာဒီနိ ရူပယိတွာ မုခမင်္ဂိ န ရူပိတန္တိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသရူပကံ။ ဧဝံ ဥပရိပိ ယထာယောဂံ။

၂၁၈။ ‘‘ဝိလာသိ’’စ္စာဒိ။ ဝိလာသဟာသကုသုမံ လီလာယုတ္တဟာသသင်္ခတပုပ္ဖံ ရုစိရာဓရပလ္လဝံ မနုညအဓရသင်္ခါတကိသလယံ မုနိနော မုခံ ပဿန္တာ ကေ ဝါ ကေ နာမ ဇနာ သုခံ န ဝိန္ဒန္တိ ပီတိသုခံ နာနုဘောန္တိ၊ အနုဘဝန္တေဝ။ ဝိသေသနဘူတာနံ ဟာသအဓရာနံ ဥပမာဘူတကုသုမပလ္လဝေဟိ အဘေဒံ ဒဿေတွာ ဝိသေသျဘူတဿ မုခဿ အညတရဥပမာဝတ္ထုနာ အဘေဒေန အဝုတ္တတ္တာ အဘေဒါရောပနံ ဧကဒေသေယေဝ ဝိဝတ္တီတိ ဣဒံ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသရူပကံ။ ဝိလာသေန ယုတ္တော ဟာသောတိ စ၊ သောယေဝ ကုသုမံ အဿေတိ စ၊ ရုစိရော စ သော အဓရော စေတိ စ၊ သောယေဝ ပလ္လဝေါ အဿေတိ စ ဝါကျံ။

ဧကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသ

၂၁၉။

ပါဒဒွန္ဒံ မုနိန္ဒဿ၊ ဒဒါတု ဝိဇယံ တဝ၊

နခရံသီ ပရံ ကန္တာ၊ ယဿ ပါပဇယဒ္ဓဇာ။

၂၁၉။ ‘‘ပါဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ဝိဇယိနော ပါဒဒွန္ဒံ တဝ ဝိဇယံ ပဋိပက္ခပရာဘဝံ ဒဒါတု။ ကီဒိသံ? ယဿ ပရမစ္စန္တံ ကန္တာ မနုညာ နခရံသီ ပါပါနံ လောဘာဒီနံ ဇယေ ဥဿိတာ ဓဇာ ကေတဝေါတိ။ ဣဒမေကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသရူပကံ။

၂၁၉။ ‘‘ပါဒေ’’စ္စာဒိ။ ¶ ယဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရံ အတိသယေန ကန္တာ မနုညာ နခရံသီ စရဏနခကန္တိယော ပါပဇယဒ္ဓဇာ ပါပဝိဇယေ ဥဿာပိတဓဇာယေဝ ဟောန္တိ၊ တဿ မုနိန္ဒဿ ပါဒဒွန္ဒံ စရဏယုဂဠံ တဝ တုယှံ ဝိဇယံ ပဋိပက္ခပရာဘဝံ ဒဒါတူတိ။ နခရံသီနံ ဥပမာဘူတဓဇေဟိ အဘေဒမာရောပေတွာ ‘‘ပါဒဒွန္ဒ’’မိတိ အနိရူပိတတ္တာ ဧကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသရူပကံ နာမ။ ပါပါနံ ဇယောတိ စ၊ တသ္မိံ ဓဇာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဧကဒေသဝိဝတ္တိမိဿက

၂၂၀။

သုနိမ္မလကပေါလဿ၊ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော၊

သာဓုပ္ပဗုဒ္ဓဟဒယံ၊ ဇာတံ ကေရဝကာနနံ။

၂၂၀။ ‘‘သုနိမ္မလ’’ဣစ္စာဒိ။ သုနိမ္မလော ကပေါလော ယဿ၊ တဿ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော သာဓူနံ ပဗုဒ္ဓံ ဓမ္မာဝဗောဓဝသေန ဝိကသိတံ ဟဒယံ စိတ္တံ ကေရဝကာနနံ ဇာတန္တိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသာသမာသရူပကံ။

၂၂၀။ ‘‘သုနိမ္မလိ’’စ္စာဒိ။ သုနိမ္မလကပေါလဿ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော သာဓုပ္ပဗုဒ္ဓဟဒယံ သဇ္ဇနာနံ စတုသစ္စာဝဗောဓေန ပသန္နမာနသံ ကေရဝကာနနံ ကုမုဒဝနံ ဇာတန္တိ။ ဝဒနဟဒယာနံ ဥပမာဘူတေဟိ ဣန္ဒုကေရဝေဟိ အဘေဒါရောပနံ ကတွာ ကပေါလဿ မဏ္ဍလာဒီဟိ ဥပမာဝိသေသေဟိ အနိရူပိတတ္တာ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသာသမာသရူပကံ။ ဧတ္ထ သမာသော နာမ ဝဒနိန္ဒူနမေဝ။ အသမာသော နာမ ဟဒယကေရဝါနမေဝါတိ။ တထာ ဟိ ရူပကဝိသယေ သမာသာသမာသတ္တံ ဥပမာနောပမေယျပဒါနံ ဒွိန္နမေဝါတိ။ သုဋ္ဌု နိမ္မလောတိ စ၊ သော ကပေါလော အဿာတိ စ၊ မုနိန္ဒဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ၊ ပဗုဒ္ဓဉ္စ တံ ဟဒယဉ္စာတိ စ၊ သာဓူနံ ပဗုဒ္ဓဟဒယမိတိ စ၊ ကေရဝါနံ ကာနနမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၂၁။

ရူပကာနိ ¶ ဗဟူနျေဝ၊ ယုတ္တာယုတ္တာဒိဘေဒတော၊

ဝိသုံ န တာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧတ္ထေ’ဝ’န္တောဂဓာနိ’တိ။

၂၂၁။

ဧတ္တကောယေဝ ကိံ ရူပကဘေဒေါတိ အာဟ

‘‘ရူပကာနိ’’စ္စာဒိ၊ သုဗောဓံ၊ တတ္ထ –

‘‘သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ လောလ-နေတ္တဘိင်္ဂံ တဝါနနံ၊

ကဿ နာမ မနော ဓီရ၊ နာကဍ္ဎတိ မနောဟရ’’န္တိ။

ယုတ္တရူပကံ ယုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖဘိင်္ဂါနံ၊ တဒနုသာရေန အယုတ္တရူပကာဒိပိ ဝိညေယျန္တိ။

၂၂၁။ ရူပကာနိ ပုနပိ သန္တီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရူပကာနိ’’စ္စာဒိ။ ရူပကာနိ ယုတ္တာယုတ္တာဒိဘေဒတော ယုတ္တရူပကအယုတ္တရူပကာဒိဘေဒေန ဗဟူနိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တာနိ ရူပကာနိ ဧတ္ထေဝ ရူပကေ အန္တောဂဓာနိ။ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ တာနိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ အန္တော မဇ္ဈေ ဂဓာနိ ပဝတ္တာနီတိ ဝိဂ္ဂဟော။

‘‘သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ လောလ-နေတ္တဘိင်္ဂံ တဝါနနံ၊

ကဿ နာမ မနော ဓီရ၊ နာကဍ္ဎတိ မနောဟရ’’န္တိ။

ဧတ္ထ ပုပ္ဖဘိင်္ဂါနံ အညမညယုတ္တတ္တာ ယုတ္တရူပကံ နာမ။

ဟေ ဓီရ သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ မန္ဒဟသိတသင်္ခါတေဟိ ကုသုမေဟိ ဝိဇောတန္တံ လောလနေတ္တဘိင်္ဂံ မနောဟရံ တဝါနနံ ကဿ နာမ မနော နာကဍ္ဎတီတိ။ ဣမဿ ပဋိပက္ခတော အယုတ္တရူပကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၂၂။

စန္ဒိမာ’ကာသပဒုမ-မိစ္စေတံ ခဏ္ဍရူပကံ၊

ဒုဋ္ဌ’မမ္ဘောရုဟဝနံ၊ နေတ္တာနိ’စ္စာဒိ သုန္ဒရံ။

၂၂၂။ ရူပကဿ ဝိရောဓာဝိရောဓော ဥပမာယမိဝေါ’ဟိတုံ သက္ကာတိ ဥပလက္ခေတိ ‘‘စန္ဒိမာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဧတ္ထ အာကာသဿ တဠာကေ ရူပိတေ စန္ဒဿ ပဒုမတ္တံ ရူပကံ ယုတ္တန္တိ ဧတံ ¶ ခဏ္ဍရူပကံ ဒုဋ္ဌံ၊ ‘‘အမ္ဘောရုဟဝနံ နေတ္တာနိ’’စ္စာဒိ တု ဝစနဘေဒေပိ သုန္ဒရံ။

၂၂၂။ ရူပကေ ဒေါသာဒေါသံ ဥပမာယံ ဝိယ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဥပဒိသန္တော အာဟ ‘‘စန္ဒိမိ’’စ္စာဒိ။ ‘‘စန္ဒိမာ စန္ဒော အာကာသပဒုမ’’န္တိ ဧတံ ခဏ္ဍရူပကံ အာကာသဿ တဠာကတ္တေန အနိရူပိတတ္တာ ခဏ္ဍရူပကံ နာမ။ ဒုဋ္ဌံ ခဏ္ဍိတောပမာ ဝိယ ဒေါသဒုဋ္ဌံ နာမ။ ‘‘အမ္ဘောရုဟဝနံ နီလုပ္ပလဝနံ နေတ္တာနီ’’တိအာဒိကံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဝစနနာနတ္တေပိ သုန္ဒရမေဝ။

၂၂၃။

ပရိယန္တော ဝိကပ္ပာနံ၊ ရူပကဿော’ပမာယ စ၊

နတ္ထိ ယံ တေန ဝိညေယျံ၊ အဝုတ္တ’မနုမာနတော။

၂၂၃။ ကိမေတ္တကာ ဧဝေါပမာရူပကဘေဒါ? နေတိ ပရိဒီပေန္တော အဝုတ္တံ အတိဒိသတိ ‘‘ပရိယန္တော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ရူပကဿ ဥပမာယ စ ဝိကပ္ပာနံ ပဘေဒါနံ ပရိယန္တော အဝသာနံ နတ္ထိ ယံ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တေန ကာရဏေန အဝုတ္တံ ဣဟာနုပါတံ ဝိကပ္ပဇာတံ သဗ္ဗဝိကပ္ပဗျာပကသာမညလက္ခဏာနုဂတရူပကဝိကပ္ပာနုသာရေန ဝိညေယျံ။ ကသ္မာ? အနုမာနတော ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပသင်္ခါတလိင်္ဂတော အဝုတ္တသေသရူပကာဝဂမသင်္ခါတေန အနုမာနဉာဏေနာတိ အတ္ထော။

၂၂၃။ ဣဒါနိ ဣမေသမေဝ ဥပမာရူပကာနံ အဝုတ္တာနန္တဘေဒေါ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဉာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပရိယန္တော’’ဣစ္စာဒိ။ ရူပကဿ စ ရူပကာလင်္ကာရဿ စ ဥပမာယ စ ဥပမာလင်္ကာရဿ စ ဝိကပ္ပာနံ ဝိဝိဓာကာရေန ကပ္ပိတပက္ခာနံ ပရိယန္တော ကောဋိ ယံ ယသ္မာ နတ္ထိ၊ တေန ကာရဏေန အဝုတ္တံ ဣမသ္မိံ သုဗောဓာလင်္ကာရေ အဝုတ္တပက္ခံ သမူဟံ အနုမာနတော အနုမာနဉာဏေန ဝိညေယျန္တိ။ ဥပမာရူပကာနံ သကလမဝုတ္တပက္ခံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ သာမညလက္ခဏံ အနတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တေဟိ တေဟိ တေဟိ ပက္ခသင်္ခါတေဟိ လိင်္ဂေဟိ ¶ သိဒ္ဓါနုမာနဉာဏေန သာမညလက္ခဏေ အန္တောဂဓာနမနုတ္တရူပကသင်္ခါတာနုမေယျာနံ အဝဗောဓော သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရူပကဿ ပန ဥပမန္တောဂဓတ္တာ ဥပမာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဒေါသာဒေါသံ ဒွိန္နမပိ ဥတ္တာနုတ္တပက္ခဿ သာဓာရဏံ ဟောတိ။

၂၂၄။

ပုနပ္ပုနမုစ္စာရဏံ၊ ယ’မတ္ထဿ ပဒဿ စ၊

ဥဘယေသဉ္စ ဝိညေယျာ၊ သာ’ယ’မာဝုတ္တိ နာမတော။

၂၂၄။ အာဝုတ္တိမဓိကိစ္စာဟ ‘‘ပုန’’ဣစ္စာဒိနာ။ အတ္ထဿ အဘိဓေယျဿ ပဒဿ သဒ္ဒဿ စ ဥဘယေသံ အတ္ထပဒါနဉ္စ ပုနပ္ပုနံ ဘိယျော ဘိယျော ယံ ဥစ္စာရဏံ၊ သာယံ တိဝိဓာ နာမတော အာဝုတ္တိ ဝိညေယျာ၊ ဥစ္စာရဏဝသေန အာ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တနမာဝုတ္တီတိ။

၂၂၄။ ဣဒါနိ အာဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ပုနပ္ပုနေ’’စ္စာဒိနာ။ အတ္ထဿ သဒ္ဒါဘိဟိတအတ္ထဿ စ ပဒဿ စ ဥဘယေသံ အတ္ထပဒါနဉ္စ ယံ ပုနပ္ပုနုစ္စာရဏံ၊ သာ အယံ တိဝိဓာ နာမတော အာဝုတ္တိ ဣတိ ဝိညေယျာ။ ပုနပ္ပုနေတိ ဧတဒဗျယံ ကြိယာဗာဟုလျေ ဝတ္တတေ။ ဥစ္စာရဏဝသေန အာ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တနမာဝုတ္တိ။

အတ္ထာဝုတ္တိ

၂၂၅။

မနော ဟရတိ သဗ္ဗေသံ၊ အာဒဒါတိ ဒိသာ ဒသ၊

ဂဏှာတိ နိမ္မလတ္တဉ္စ၊ ယသောရာသိ ဇိနဿ’ယံ။

၂၂၅။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနဿ အယံ ယသောရာသိ သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ မနော စိတ္တံ ဟရတိ၊ ဒသ ဒိသာ အာဒဒါတိ သဗ္ဗဒါ [သဗ္ဗဓာ (က။)] တံဝိသယတ္တာ၊ နိမ္မလတ္တံ နိမ္မလဘာဝံ ဂဏှာတိ၊ ဧတ္ထ ဂဟဏလက္ခဏဿ [ဒသဂဟဏလက္ခဏဿ (က။)] အတ္ထဿ အနေကေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ အာဝတ္တိတတ္တာ အယံ အတ္ထာဝုတ္တိ။

၂၂၅။ ဥဒါဟရတိ ¶ ‘‘မနော ဟရတိ’’စ္စာဒိနာ။ ဇိနဿ အယံ ယသောရာသိ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ မနော စိတ္တံ ဟရတိ ဂဏှာတိ၊ ဒသ ဒိသာ အာဒဒါတိ အဝိသယဋ္ဌာနာဘာဝတော ဂဏှာတိ၊ နိမ္မလတ္တဉ္စ ဘူတပရိသုဒ္ဓဂုဏေန နိပ္ဖန္နတ္တာ ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏှာတီ’’တိ ဧကဿေဝတ္ထဿ ‘‘ဟရတိ၊ အာဒဒါတိ၊ ဂဏှာတီ’’တိ အညေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ အာဝတ္တိတတ္တာ အယမတ္ထာဝုတ္တိ နာမ။ နိဂ္ဂတော မလေဟီတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ၊ ယသသော ရာသိဣတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ပဒါဝုတ္တိ

၂၂၆။

ဝိဘာသေန္တိ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော၊

ဝိဘာ သေန္တိ စ သဗ္ဗာပိ၊ စန္ဒာဒီနံ ဟတာ ဝိယ။

၂၂၆။ ‘‘ဝိဘာသေန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိဘာသေန္တိ ဝိသေသေန ဒီပေန္တိ၊ ယတော ဧဝံ တသ္မာ ကာရဏာ စန္ဒာဒီနံ သဗ္ဗာပိ ဝိဘာ သောဘာ ဟတာ ပဟတာ ဝိယ သေန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပဒါဝုတ္တိ။

၂၂၆။ ‘‘ဝိဘာသေန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိဘာသေန္တိ ယသ္မာ ဝိသေသေန ပကာသေန္တိ၊ တသ္မာ စန္ဒာဒီနံ သဗ္ဗာပိ ဝိဘာ ကန္တိယော ဟတာ ပဟတာ ဝိယ သေန္တိ ပဝတ္တန္တိ စ၊ ‘‘ဝိဘာသေန္တီ’’တိ ပဒဿေဝ အာဝတ္တနတော အယံ ပဒါဝုတ္တိ နာမ။ ဒေဟေ ကန္တိယောတိ ဝါကျံ။

ဥဘယာဝုတ္တိ

၂၂၇။

ဇိတွာ ဝိဟရတိ က္လေသ-ရိပုံ လောကေ ဇိနော အယံ၊

ဝိဟရတျာ’ရိဝဂ္ဂေါ’ယံ၊ ရာသီဘူတောဝ ဒုဇ္ဇနေ။

၂၂၇။ ‘‘ဇိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော က္လေသရိပုံ ဇိတွာ လောကေ ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ၊ အယံ တေန ဇိတော အရိဝဂ္ဂေါ သတ္တုသမူဟော ¶ ဒုဇ္ဇနေ ရာသီဘူတော ဝိယ တတော အလဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ အတ္ထဿ ပဒါနဉ္စ အာဝုတ္တိတော ဥဘယာဝုတ္တိ။

၂၂၇။ ‘‘ဇိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော က္လေသရိပုံ ဇိတွာ လောကေ ဝိဟရတိ၊ အယံ အရိဝဂ္ဂေါ က္လေသရိပုသမူဟော ဒုဇ္ဇနေ ရာသီဘူတောဝ ဝိဟရတီတိ။ ဝါသသင်္ခတဿ အတ္ထဿ စ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ပဒဿ စ ပုန [ပုနပ္ပုနံ (?)] ဥစ္စာရဏတော အယံ ဥဘယာဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ က္လေသော ဧဝ ရိပူတိ စ၊ အရီနံ ဝဂ္ဂေါတိ စ၊ အရာသိ ရာသိ အဘဝီတိ စ၊ ကုစ္ဆိတော ဇနောတိ စ ဝါကျံ။

၂၂၈။

ဧကတ္ထ ဝတ္တမာနမ္ပိ၊ သဗ္ဗဝါကျောပကာရကံ၊

ဒီပကံ နာမ တဉ္စာဒိ-မဇ္ဈန္တဝိသယံ တိဓာ။

၂၂၈။ ဒီပကံ ပရိဒီပယမာဟ ‘‘ဧကတ္ထေ’’စ္စာဒိ။ ဧကတ္ထ ဝါကျဿာဒေါ မဇ္ဈေ အန္တေ ဝါ ဝတ္တမာနမ္ပိ ကြိယာဇာတျာဒိကံ သဗ္ဗဿ အဘိမတဿ ကဿစိ ဝါကျဿ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓာဘိဓာယိနော ပဒသန္တာနဿ ဥပကာရကံ ဝါကျတ္ထာနွယဝသေန ဒီပကံ နာမ၊ ဒီပေါ ဝိယ ဧကဒေသေ ဝတ္တိတောပိ သကလပဒတ္ထဝသေန သဗ္ဗဝါကျံ ဒီပယတိ ပကာသေတီတိ။ တဉ္စ ဒီပကံ အာဒိ စ မဇ္ဈဉ္စ အန္တဉ္စ ဝိသယော ဂေါစရော ယဿ တာဒိသံ တိဓာ အာဒိဒီပကံ မဇ္ဈဒီပကံ အန္တဒီပကန္တိ တိဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော၊ တမ္ပိ ကြိယာဒီနံ ဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓံ ဟောတိ။

၂၂၈။ ဣဒါနိ ဒီပကာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဧကတ္ထေ’’စ္စာဒိနာ။ ဧကတ္ထ ဝါကျဿ အာဒိမဇ္ဈာဝသာနေသွေကသ္မိံ ဝတ္တမာနမ္ပိ ကြိယာဇာတိဂုဏတ္တယံ သဗ္ဗဝါကျောပကာရကံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓပ္ပကာသကပဒသန္တာနသင်္ခါတဝါကျဿ ဝါကျတ္ထာဝဗောဓဝသေန ပယောဇနံ ဒီပကံ နာမ ဧကဋ္ဌာနေ ¶ ဌတွာ ဝိသယီဘူတသဗ္ဗဋ္ဌာနဂတဒဗ္ဗပကာသကပဒီပသမာနတ္တာ ဒီပကံ နာမ ဟောတိ။ တဉ္စ ဒီပကံ အာဒိမဇ္ဈန္တဝိသယံ ဝါကျဿ အာဒိဝိသယံ မဇ္ဈဝိသယံ အန္တဝိသယဉ္စေတိ တိဓာ ဟောတိ။ ဧတေသု ဧကေကမပိ ကြိယာဇာတိဂုဏဘေဒေန ပုနပိ တိဝိဓံ ဟောတီတိ ဝိညေယျံ။ ဒီပေတီတိ ဒီပေါ၊ ပဒီပေါ။ ပဋိဘာဂတ္ထေ ကပ္ပစ္စယေန ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပကံ။ ဝါကျဿ အာဒိ စ မဇ္ဈဉ္စ အန္တဉ္စေတိ စ၊ တံ ဝိသယော အဿေတိ စ ဝါကျံ။

အာဒိဒီပက

၂၂၉။

အကာသိ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျ-ဗန္ဓူနမမိတောဒယံ၊

သဗ္ဗပါပေဟိ စ သမံ-နေကတိတ္ထိယမဒ္ဒနံ။

၂၂၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အကာသိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျာ ဝိနေတဗ္ဗာယေဝ ဗန္ဓဝေါ တေသံ အမိတမပရိမိတံ ဥဒယမဘိဝုဒ္ဓိံ အကာသိ။ န ကေဝလံ တမေဝ၊ သဗ္ဗပါပေဟိ သမံ ဧကတော အနေကာနံ တိတ္ထိယာနံ မဒ္ဒနဉ္စ အကာသီတိ။ ဣဟ ‘‘အကာသီ’’တိ ကြိယာပဒေနာဒိဝတ္တိနာ သဗ္ဗမေဝ ဝါကျံ ဒီပယတီတိ ကြိယာဒိဒီပကမေတံ။

၂၂၉။ ‘‘အကာသိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျဗန္ဓူနံ အမိတောဒယံ ပမာဏရဟိတာဘိဝုဒ္ဓိံ အကာသိ။ န ကေဝလံ တမေဝ၊ သမံ ဧကက္ခဏေ သဗ္ဗပါပေဟိ သဟာနေကတိတ္ထိယမဒ္ဒနဉ္စ အကာသီတိ။ ဝါကျာဒိမှိ ကြိယာယ ဌိတတ္တာ ဣဒံ ကြိယာဒိဒီပကံ နာမ။ အမိတော စ သော ဥဒယော စေတိ စ၊ အနေကာ စ တေ တိတ္ထိယာ စေတိ စ၊ တေသံ မဒ္ဒနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

မဇ္ဈေဒီပက

၂၃၀။

ဒဿနံ မုနိနော သာဓု-ဇနာနံ ဇာယတေ’မတံ၊

တဒညေသံ တု ဇန္တူနံ၊ ဝိသံ နိစ္စောပတာပနံ။

၂၃၀။ ‘‘ဒဿန’’မိစ္စာဒိ။ ¶ မုနိနော ဒဿနံ သာဓုဇနာနံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ နာမ ဇာယတေ အမတဿ သာဓနတော၊ တေဟိ သာဓုဇနေဟိ အညေသံ ဇန္တူနံ နိစ္စမုပတာပေတီတိ နိစ္စောပတာပနံ ဝိသံ ဇာယတေ၊ တသ္မိံ မနောပဒေါသဿ ဝိသသဒိသတ္တာ နိရယာဒိဒုက္ခာဝဟဘာဝတောတိ။ ကြိယာမဇ္ဈဒီပကမေတံ။

၂၃၀။ ‘‘ဒဿန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိနော ဒဿနံ သာဓုဇနာနံ အမတံ အမတသင်္ခါတနိဗ္ဗာနဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန အမတံ ဘူတံ ဇာယတေ၊ တဒညေသံ တေဟိ သာဓုဇနေဟိ အညေသံ ဇန္တူနံ တု နိစ္စောပတာပနံ သတတမုပတာပကရဏတော ဝိသံ ဇာယတေ ဝိသတုလျပဋိဃကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန ဝိသံ ဘဝတီတိ။ ဣဒံ ကြိယာယ မဇ္ဈေ ဌိတတ္တာ ကြိယာမဇ္ဈဒီပကံ။ သာဓဝေါ စ တေ ဇနာ စေတိ စ၊ တေဟိ အညေတိ စ ဝါကျံ။

အန္တဒီပက

၂၃၁။

အစ္စန္တကန္တလာဝဏျ-စန္ဒာတပမနောဟရော၊

ဇိနာနနိန္ဒု ဣန္ဒု စ၊ ကဿ နာ’နန္ဒကော ဘဝေ။

၂၃၁။ ‘‘အစ္စန္တေ’’စ္စာဒိ။ အစ္စန္တံ ကန္တံ မနုညံ လာဝဏျံ ပိယဘာဝေါ၊ တမေဝ၊ တမိဝ ဝါစန္ဒာတပေါ စန္ဒိကာ၊ တေန မနောဟရော ဇိနာနနိန္ဒု ဣန္ဒု စန္ဒော စ ကဿ ဇနဿ အာနန္ဒကော န ဘဝတီတိ။ ကြိယာန္တဒီပကံ။

၂၃၁။ ‘‘အစ္စန္တိ’’စ္စာဒိ။ အစ္စန္တကန္တလာဝဏျစန္ဒာတပမနောဟရော အတိသယေန မနုညပိယဘာဝသင်္ခါတဝိလာသနာမကေန စန္ဒကိရဏေန၊ နော စေ၊ အတိသယေန မနုညပိယတာသင်္ခါတဝိလာသသဒိသေန စန္ဒကိရဏေန မနောဟရော ဇိနာနနိန္ဒု သမ္ဗုဒ္ဓဿ မုခစန္ဒော စ ဣန္ဒု စ ပကတိစန္ဒော စ ကဿ အာနန္ဒကော န ဘဝေ။ ဣဒံ ကြိယာယ အန္တေ ဌိတတ္တာ ကြိယာန္တဒီပကံ နာမ။ အန္တံ အတိက္ကန္တန္တိ စ၊ တဉ္စ တံ ကန္တဉ္စေတိ စ၊ ¶ လဝဏဿ ဘာဝေါ လာဝဏျံ၊ မဓုရဘာဝေါ၊ တံသဒိသတ္တာ အစ္စန္တကန္တဉ္စ တံ လာဝဏျဉ္စာတိ စ၊ စန္ဒဿ အာတပေါ ကိရဏောတိ စ၊ အစ္စန္တကန္တလာဝဏျမေဝ စန္ဒာတပေါတိ စ၊ စန္ဒပက္ခေ အစ္စန္တကန္တလာဝဏျမိဝ စ သော စန္ဒာတပေါ စာတိ စ၊ တေန မနောဟရောတိ စ၊ ဇိနာနနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ ဝါကျံ။ ဣမိနာ ကြိယာဒီပကတ္တယေနေဝ အဝုတ္တဇာတိဒီပကဂုဏဒီပကာနိပိ ဉာတဗ္ဗာနိ။

မာလာဒီပက

၂၃၂။

ဟောတာ’ဝိပ္ပဋိသာရာယ၊

သီလံ ပါမောဇ္ဇဟေတု သော၊

တံ ပီတိဟေတု၊ သာ စာ’ယံ၊

ပဿဒ္ဓါဒိပသိဒ္ဓိယာ။

၂၃၂။ အာဒိဒီပကာဒီသုပိ တေသု ပယောဂက္ကမေန ပကာရန္တရမတ္ထီတိ ဝဒတိ ‘‘ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ သီလံ ပဉ္စသီလာဒိကံ၊ အဝိပ္ပဋိသာရာယ ပစ္ဆာနုတာပါဘာဝါယ ဟောတိ၊ သော အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇဿ ဥပ္ပန္နမတ္တာယ ပီတိယာ ဟေတု ဟောတိ၊ တံ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိယာ ဗလဝဘူတာယ ဟေတု ဟောတိ၊ သာ စာယံ ပီတိ ပဿဒ္ဓါဒီနံ ပဿဒ္ဓိသုခါဒီနံ ပသိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖတ္တိယာ ဟောတီတိ ယောဇနီယံ။

၂၃၂။ ဣဒါနိ နဝသု ဒီပကေသု ပယောဂဝိသေသေန သာဓေတဗ္ဗေ အညပ္ပကာရေ ဒဿေတိ ‘‘ဟောတိ’’စ္စာဒိနာ။ သီလံ သုရက္ခိတံ ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂါဒိသီလံ အဝိပ္ပဋိသာရာယ ဟောတိ၊ သော အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇဟေတု ဟောတိ ဥပ္ပန္နမတ္တာယ တရုဏပီတိယာ ကာရဏံ ဘဝတိ၊ တံ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိဟေတု ဗလဝပီတိကာရဏံ ဟောတိ၊ သာ အယဉ္စ ပီတိ ပဿဒ္ဓါဒိပသိဒ္ဓိယာ ကာယပဿဒ္ဓိစိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒီနံ သိဒ္ဓိယာ ဟေတု ဟောတိ။ န ဝိပ္ပဋိသာရော အဝိပ္ပဋိသာရော၊ နသဒ္ဒေါ ပသဇ္ဇပဋိသေဓေ ဝတ္တတေ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါတိ စ၊ တဿ ဟေတူတိ ¶ စ၊ ပဿဒ္ဓိ အာဒိ ယေသံ သုခါဒီနန္တိ စ၊ တေသံ ပသိဒ္ဓီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၃၃။

ဣစ္စာ’ဒိဒီပကတ္တေပိ၊ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗမပေက္ခိနီ၊

ဝါကျမာလာ ပဝတ္တာတိ၊ တံ မာလာဒီပကံ မတံ။

၂၃၃။ ကိမိဒံ တဝ ပကာရန္တရမိစ္စာဟ ‘‘ဣစ္စာဒိ’’စ္စာဒိ။ ဣစ္စေဝမိမံ ယံ တံ မာလာဒီပကံ မတံ။ နနု ကြိယာဒိဒီပကမေတမိစ္စာဟ ‘‘အာဒိဒီပကတ္တေပီ’’တိ။ ယဇ္ဇပျာဒိဒီပကမေတံ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ဝါကျံ ‘‘ဟောတာဝိပ္ပဋိသာရာယ သီလ’’န္တိအာဒိကံ အပေက္ခိနီ အပေက္ခမာနာ ဝါကျာနံ ယထာဝုတ္တာနံ မာလာ ပရမ္ပရာ ပဝတ္တာတိ။ တံ ယထာဝုတ္တံ မာလာဒီပကံ မတံ၊ နာဒိဒီပကန္တိ။

၂၃၃။ ‘‘ဣစ္စာဒိ’’စ္စာဒိ။ အာဒိဒီပကတ္တေပိ ကြိယာဒိဒီပကဘာဝေ သတိပိ ဝါကျမာလာ အနေကဝါကျေန သမ္ဗဇ္ဈမာနာ ပရမ္ပရာ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ‘‘ဟောတာဝိပ္ပဋိသာရာယာ’’တိအာဒိကံ ဝါကျံ အပေက္ခိနီ ပဝတ္တာ။ ဣတိ ဣဒံ အနန္တရဂတပ္ပကာရံ ဒီပကံ ‘‘မာလာဒီပက’’န္တိ မတန္တိ။ အာဒိမှိ ဒီပကမိတိ စ၊ ဝိသယောပစာရေန အာဒိ စ တံ ဒီပကဉ္စာတိ စ၊ မာလာ ဧဝ ဒီပကမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၃၄။

အနေနေဝ ပကာရေန၊ သေသာနမပိ ဒီပကေ၊

ဝိကပ္ပာနံ ဝိဓာတဗ္ဗာ-နုဂတီ သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ။

၂၃၄။ အဝုတ္တေ ဒီပကဝိကပ္ပေ အတိဒိသန္တော နိဂမေတိ ‘‘အနေနိ’’စ္စာဒိနာ။ အနေနေဝ အနန္တရာ ဝုတ္တေန ပကာရေန ဝိဓိနာ ဒီပကေ ဒီပကဝိသယေ [ဒီပကဝိသေသေ (က။)]သေသာနမဝုတ္တာနံ ဝိကပ္ပာနံ ဇာတျာဒိဒီပကာဒိဘေဒါနံ အနုဂတိ အဝဗောဓော သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ ပရိသုဒ္ဓမတီဟိ ကဝီဟိ ဝိဓာတဗ္ဗာ ကာတဗ္ဗာတိ။

၂၃၄။ ဣဒါနိ အဝုတ္တဒီပကာနိပိ အတိဒိသတိ ‘‘အနေနေဝိ’’စ္စာဒိနာ။ အနေနေဝ ပကာရေန ယထာဝုတ္တဒီပကပ္ပကာရေန ဒီပကေ ဒီပကဝိသယေ သေသာနံ အပိ ဝိကပ္ပာနံ အဝုတ္တဇာတိဒီပကဂုဏဒီပကသင်္ခါတာနံ ¶ ပက္ခာနံ ဇာတျာဒိဒီပကဂုဏာဒိဒီပကာဒီနံ ဆန္နံ မာလာဒီပကာနဉ္စ အနုဂတိ အဝဗောဓော သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ ကဝီဟိ ဝိဓာတဗ္ဗာ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ကာတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော အသင်္ကရတော ကပ္ပီယန္တီတိ စ၊ သုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓိ ယေသန္တိ စ ဝါကျံ။

၂၃၅။

ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယံ၊

နိသေဓဝစနံ တု ယံ၊

အက္ခေပေါ နာမ သော’ယဉ္စ၊

တိဓာ ကာလပ္ပဘေဒတော။

၂၃၅။ အက္ခေပမုပက္ခိပတိ ‘‘ဝိသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဿ ယဿ ကဿစိ ဝစနိစ္ဆာယံ ယံ နိသေဓဿ ပဋိသေဓဿ ဝစနံ ဝုတ္တိ၊ သော အက္ခေပေါ နာမ အက္ခိပနံ ပဋိသေဓောတိ ကတွာ။ သောယမက္ခေပေါ စ ကာလပ္ပဘေဒတော အတီတာဒိတော တိဓာ တိပ္ပကာရော။

၂၃၅။ ဣဒါနိ အက္ခေပံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိသေသေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယံ တု ယဿ ကဿစိ ပဒတ္ထဝိသေသဿ ကထနိစ္ဆာယ ဧဝ ယံ နိသေဓဝစနံ ပဋိသေဓဝစနံ အတ္ထိ၊ သော ပဋိသေဓော အက္ခေပေါ နာမ အက္ခေပါလင်္ကာရော နာမ။ အယဉ္စ အက္ခေပေါ ကာလပ္ပဘေဒတော အတီတာဒိကာလဝိသေသေန တိဓာ ဟောတိ။ ဝိသေသဿ ကဿစိ ဝစနန္တိ စ၊ တသ္မိံ ဣစ္ဆာတိ စ၊ နိသေဓဿ ပဋိသေဓဿ ဝစနမိတိ စ၊ အက္ခိပနံ ပဋိက္ခိပနန္တိ စ၊ ကာလဿ ကြိယာယ ဝါ ပဘေဒေါတိ စ ဝါကျံ။

၂၃၆။

ဧကာကီ’နေကသေနံ တံ၊ မာရံသဝိဇယီဇိနော၊

ကထံ တ’မထ ဝါ တဿ၊ ပါရမီဗလမီဒိသံ။

အတီတက္ခေပေါ။

၂၃၆။ ‘‘ဧကာကိ’’စ္စာဒိ။ သော ဇိနော ဧကာကီ ဧကော သမာနော အနေကသေနံ တံ မာရံ ဝိဇယိ ပရာဇေသိ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇတေ။ ¶ အထ ဝါ ကိံ န ယုဇ္ဇတေ၊ ယတော တဿ ဇိနဿ ပါရမီ သမတိံသဝိဓာ ပါရမိတာ ဧဝ ဗလံ ဤဒိသံ ယာဒိသံ တဿ ဝိဇယကာရဏန္တိ။ ဧတ္ထ ဧကာကိတ္တကာရဏသာမတ္ထိယာ မာရဝိဇယာယောဂဗုဒ္ဓိ ‘‘သသေနံ မာရံ ဝိဇိတဝါတိ ကထံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာကာရာ အတီတာ အက္ခိတ္တာတိ အတီတက္ခေပေါယံ။

၂၃၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဧကာကိ’’စ္စာဒိနာ။ သ ဇိနော သော သဗ္ဗညူ ဧကာကီ အသဟာယော အဒုတိယော အနေကသေနံ တံ မာရံ ဝိဇယီ အဇိနီတိ၊ တံ ကထံ ယုဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ယုဇ္ဇတေဝ၊ တဿ ဇိနဿ ပါရမီဗလံ သမတိံသပါရမီဗလံ သမတိံသပါရမီတာသင်္ခတသေနာ ဤဒိသမီဒိသာတိ။ ဗုဒ္ဓဿ အဒုတိယဘာဝဉ္စ မာရဿ သပရိဝါရဘာဝဉ္စ နိဿာယ ကဿစိ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဧကာကိနာ ကထမနေကသေနော မာရော ဇိတော’’တိ ဝိပရီတဗုဒ္ဓိ အတီတမာရဝိဇယဝိသယတ္တာ အတီတာ ဟောတိ၊ ‘‘တဿ ပါရမီဗလံ ဤဒိသ’’န္တိ အတ္ထဝိသေသဿ ကထနိစ္ဆာယ ‘‘အထ ဝါ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌပဋိသေဓဝစနေန အက္ခိတ္တန္တိ အတီတဿ အက္ခေပနတော အတီတက္ခေပေါ နာမ။

၂၃၇။

ကိံ စိတ္တေ’ဇာသမုဂ္ဃာတံ၊

အပ္ပတ္တော’သ္မိတိ ခိဇ္ဇသေ၊

ပဏာမော နနု သောယေဝ၊

သကိမ္ပိ သုဂတေ ကတော။

ဝတ္တမာနက္ခေပေါ။

၂၃၇။ ‘‘ကိံ စိတ္တေ’’စ္စာဒိ။ စိတ္တ ဧဇာယ တဏှာယ သမုဂ္ဃာတံ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝတ္တိံ အပ္ပတ္တောသ္မီတိ ကိံ ခိဇ္ဇသေ၊ တုစ္ဆော တဝ ခေဒေါ။ သုဂတေ သကိမ္ပိ ဧကဝါရမ္ပိ ကတော ပဏာမော သောယေဝ တဏှာယ သမုဂ္ဃာတောယေဝ နနု ဧကန္တကာရဏတ္တာ တဿာတိ ဝတ္တမာနက္ခေပေါယံ ဝတ္တမာနဿ ခေဒဿာက္ခိတတ္တာ။

၂၃၇။ ‘‘ကိံ စိတ္တေ’’စ္စာဒိ။ ¶ ဟေ စိတ္တ ဧဇာသမုဂ္ဃာတံ ဧဇာသင်္ခတာယ တဏှာယ သမုစ္ဆေဒပဟာနံ အပ္ပတ္တောသ္မီတိ ကိံ ခိဇ္ဇသေ၊ တုစ္ဆော တဝ ခေဒေါ။ တထာ ဟိ သုဂတေ ဗုဒ္ဓဝိသယေ သကိမ္ပိ ကတော ပဏာမော သောယေဝ နနု တဏှာသမုစ္ဆေဒဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ ကာရဏကာရိယာနမဘေဒဗုဒ္ဓိယာ သော ဧဇာသမုဂ္ဃာတောယေဝ ကိံ န ဘဝတိ၊ ဘဝတျေဝ။ ‘‘ပဏာမော’’တျာဒိဝိသေသကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ခိဇ္ဇသေ’’တိ စိတ္တဿ ဝတ္တမာနခေဒဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ အယံ ဝတ္တမာနက္ခေပေါ နာမ။ ဧဇာယ သမုဂ္ဃာတောတိ ဝါကျံ။

၂၃၈။

သစ္စံ န တေ ဂမိဿန္တိ၊ သိဝံ သုဇနဂေါစရံ၊

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိက္ကန္တ-မာနသာ ယေ သုဒုဇ္ဇနာ။

အနာဂတက္ခေပေါ။

၂၃၈။ ‘‘သစ္စ’’မိစ္စာဒိ။ သုဇနဂေါစရံ သိဝံ သန္တိပဒံ တေ သစ္စံ နိယတံ န ဂမိဿန္တိ။ ယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဿတာဒိကာယ ပရိက္ကန္တံ အဘိဘူတံ မာနသံ စိတ္တံ ယေသံ တာဒိသာ သုဋ္ဌု အတိသယေန ဒုဇ္ဇနာတိ ယောဇနီယံ။ အယမနာဂတက္ခေပေါ ဘာဝိနော ဂမနဿာက္ခိတ္တတ္တာ။

‘‘ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ၊ ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ မမ၊

ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ ကန္တ၊ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၂။၁၃၉]။

အယမနာဒရက္ခေပေါတိ ဧဝမာဒယော တု တဗ္ဘေဒါယေဝါတိ ဥပေက္ခိတာ။

၂၃၈။ ‘‘သစ္စ’’မိစ္စာဒိ။ သုဇနဂေါစရံ သာဓူနံ ဝိသယဂတံ သိဝံ သန္တိပဒံ တေ သစ္စမေကန္တေန န ဂမိဿန္တိ။ ကေ? ယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိက္ကန္တမာနသာ သုဒုဇ္ဇနာ၊ တေယေဝါတိ။ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိဝိသေသဿ ကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘တေ န ဂမိဿန္တီ’’တိ တိတ္ထိယာနံ ဘာဝိနော နိဗ္ဗာနဂမနဿ ဗုဒ္ဓိယာ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ¶ အယံ အနာဂတက္ခေပေါ နာမ။ မိစ္ဆာ ဝိပရီတာ စ သာ ဒိဋ္ဌိ စာတိ စ၊ တာယ ပရိက္ကန္တံ မာနသံ ယေသန္တိ စ ဝါကျံ။

‘‘ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ၊ ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ မမ၊

ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ ကန္တ၊ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’ –

တျာဒိကော အနာဒရက္ခေပေါပိ ဒဿိတာတီတက္ခေပါဒီဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ဟေ ကန္တ ဝလ္လဘ မမ ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ ဟောတိ၊ ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ၊ တွံ ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ၊ မမာဝတ္ထာ မမ ပကတိ နိဝေဒိတာ ဝိညာပိတာ။ ‘‘ဧတ္ထ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’တိ ဝိသေသဿ ကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ’’တိ ဣမိနာ အနာဒရဝစနေန အတ္တနော ဝလ္လဘဿ ဝတ္တမာနဿ အနာဂတဿ ဝါ ဂမနဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ ဝတ္တမာနက္ခေပေါ ဝါ အနာဂတက္ခေပေါ ဝါ ဟောတိ။

၂၃၉။

ဉေယျော သောတ္ထန္တရနျာသော၊

ယော’ညဝါကျတ္ထသာဓနော၊

သဗ္ဗဗျာပီ ဝိသေသဋ္ဌော၊

ဟိဝိသိဋ္ဌ’ဿ ဘေဒတော။

၂၃၉။ အတ္ထန္တရနျာသံ နျာသယတိ ‘‘ဉေယျိ’’စ္စာဒိနာ။ အညဝါကျတ္ထသာဓနော အညဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဿ ကဿစိ ဝါကျတ္ထဿ သာဓနော သမတ္ထကော ကဿစိဒေဝ အတ္ထဿ ပရဿ နျာသော ယော၊ သော အတ္ထန္တရနျာသော ဉေယျော အတ္ထန္တရဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော နျာသော ပယောဂေါတိ ကတွာ။ တဿ ဘေဒမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ’’စ္စာဒိနာ။ အဿ အတ္ထန္တရနျာသဿ ဘေဒတော ဝိကပ္ပတော ဟိဝိသိဋ္ဌာ ဟိသဒ္ဒေန ဝိသေသိတာ သဗ္ဗဗျာပီ စ ဝိသေသဋ္ဌော စာတိ ဣမေ ဘဝန္တိ။ နနု ပတိဝတ္ထူပမာယ ဣမဿ စ ကော ဘေဒေါတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ဥဘယတ္ထ အတ္ထန္တရနျာသမတ္တေန သဒိသတ္တေပိ ယတ္ထ မုချတော သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝေါ၊ သာ ပတိဝတ္ထူပမာ။ ယတ္ထ ပန သာဓနရူပဿေဝတ္ထန္တရနျာသော၊ သော အတ္ထန္တရနျာသောတိ ပါကဋောယေဝုဘိန္နံ ဘေဒေါတိ။

၂၃၉။ ဣဒါနိ အတ္ထန္တရနျာသံ ဒဿေတိ ‘‘ဉေယျ’’စ္စာဒိနာ။ ယော အညဝါကျတ္ထသာဓနော အညဝါကျတ္ထဿ သာဓနော ဟောတိ၊ အညဝါကျတ္ထံ သာဓေတိ၊ သော အတ္ထန္တရနျာသော သာဓိယဝါကျတ္ထတော အညတ္ထဿ ဌပနံ ကထနံ ‘‘အတ္ထန္တရနျာသော’’တိ ဉေယျော၊ အဿ အတ္ထန္တရနျာသဿ ဘေဒတော ပဘေဒေန သဗ္ဗဗျာပီ ဝိသေသဋ္ဌော စ၊ ဧတေယေဝ ဟိဝိသိဋ္ဌာ စာတိ စတ္တာရော ဘဝန္တိ။ အတ္ထော စ သော အန္တရော အညော စေတိ စ၊ တဿ နျာသောတိ စ၊ သဗ္ဗံ ဗျာပေတိ သီလေနာတိ စ၊ ဝိသေသေ ပဒေသေ တိဋ္ဌတီတိ စ၊ ဟိသဒ္ဒေန ဝိသိဋ္ဌာတိ စ ဝါကျံ။

ဟိ-ရဟိတသဗ္ဗဗျာပီ

၂၄၀။

တေပိ လောကဟိတာသတ္တာ၊ သူရိယော စန္ဒိမာ အပိ[စန္ဒိမာရပိ (သီ။)]၊

အတ္ထံ ပဿ ဂမိဿန္တိ၊ နိယမော ကေန လင်္ဃျတေ။

၂၄၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘တေပိ’’စ္စာဒိ။ လောကဿ ဟိတေ အဘိဝုဒ္ဓိယံ အာသတ္တာ အဘိရတ္တာ သူရိယော စန္ဒိမာ အပီတိ တေ မဟန္တာပိ အတ္ထံ ဥဒယဝိပရိယာသ’မဘာဝံ ဂမိဿန္တိ၊ န [ဂမိဿန္တာ ပုန (က။)] တထေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ ‘‘ပဿေ’’တိ တမဝဗောဓယတိ။ တထာ ဟိ နိယမော ‘‘ဘာဝေါ နာမ န ပါယိနိ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဝယဓမ္မိနော’’တိ အယံ နိယတိ။ ကေန နာမ ဝတ္ထုနာ လင်္ဃျတေ အတိက္ကမိတုံ သက္ကာတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒရဟိတော သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော တာဒိသဿ နိယမဿ သဗ္ဗဂတတ္တာ။

၂၄၀။ ‘‘တေပိ’’စ္စာဒိ။ လောကဟိတာသတ္တာ လောကာဘိဝုဒ္ဓိယံ လဂ္ဂါ သူရိယော အပိ စန္ဒိမာ အပိ တေပိ မဟာနုဘာဝါ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂမိဿန္တိ၊ ပဿ ဧတေသံ ပါကဋံ ဝိနာသံ ¶ ဩလောကေဟိ။ တထာ ဟိ နိယမော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ သဗ္ဗပဒတ္ထမနတိက္ကမ္မ ပဝတ္တနိယမော ကေန လင်္ဃျတေ ပစ္စယသမုပ္ပန္နေန ကေန ပဒတ္ထေန အတိက္ကမျတေတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒရဟိတော အတ္ထဂမနသင်္ခါတော နိယမော သဗ္ဗတ္ထ ဂတောတိ သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော။ ပတိဝတ္ထူပမာယ စ အတ္ထန္တရနျာသဿ စ အတ္ထန္တရနျာသတ္တေန တုလျတ္တေပိ တတ္ထ သာဓမ္မပကာသတ္တသဘာဝေါ၊ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္ထဿ သာဓနသဘာဝေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနတ္တံ သုဗျတ္တံ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနာယံ၊ ဒုတိယော အပိသဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။

ဟိ-သဟိတသဗ္ဗဗျာပီ

၂၄၁။

သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ဝသီ သောပိ မုနိဿရော၊

ဂတောဝ နိဗ္ဗုတိံ သဗ္ဗေ၊ သင်္ခါရာ န ဟိ သဿတာ။

၂၄၁။ ‘‘သတ္ထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေဝမနုဿာနံ ဒေဝါနဉ္စ မနုဿာနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သတ္ထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေဟိ ပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ၊ ဝသီ ပဉ္စဟိ ဝသိတာဟိ အတိသယဝသီဟိ ဝသိပ္ပတ္တော သောပိ မုနိဿရော နိဗ္ဗုတိံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဂတော ပတ္တောယေဝ၊ ဟိသဒ္ဒေါ သမတ္ထနေ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ န သဿတာ န နိစ္စာ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မတ္တာ အနိစ္စာ။ အယမ္ပိ ဟိသဒ္ဒသဟိတသဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော အနိစ္စတာယ သဗ္ဗဂတတ္တာတိ။

၂၄၁။ ‘‘သတ္ထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေဝမနုဿာနံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန သတ္ထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟမနုသာသကော ဝသီ ဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနာဒီသု ပဉ္စသု ဝသိဘာဝေသု သာတိသယံ ဣဿရိယဝါ သော မုနိဿရော အပိ နိဗ္ဗုတိံ ခန္ဓနိဗ္ဗာနံ ဂတော ဧဝ။ ဟိ တထေဝ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သဿတာ န ဟောန္တီတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒသဟိတော အနိစ္စတာယ သဗ္ဗဂတတ္တာ သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော။ ဝသော အဿ အတ္ထီတိ ဝါကျံ။

ဟိ-ရဟိတဝိသေသဋ္ဌ

၂၄၂။

ဇိနော ¶ သံသာရကန္တာရာ၊ ဇနံ ပါပေတိ နိဗ္ဗုတိံ၊

နနု ယုတ္တာ ဂတိ သာ’ယံ၊ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂိနံ။

၂၄၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနော သံသာရောယေဝ ကန္တာရော ဒုဂ္ဂမတ္တာ၊ တတော ဇနံ သကလမ္ပိ လောကံ နိဗ္ဗုတိံ ပါပေတိ။ နနု ပသိဒ္ဓိယမနုမတိယံ ဝါ။ သာယံ ဂတိ နိဗ္ဗုတိပါပနသင်္ခါတာ ပဝတ္တိ၊ ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယမဿာတိ ဝိသာရဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ နိဗ္ဘယတာ [နိဗ္ဘယတာယ (က။)]ဝေသာရဇ္ဇံ၊ တေန သမင်္ဂီနံ ယုတ္တာနံ။ ယုတ္တာတိ အနုရူပါတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒဝိရဟိတော ဝိသေသဋ္ဌော အတ္ထန္တရနျာသော၊ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနမေဝ တထာဘာဝတော န သဗ္ဗဗျာပီ။

၂၄၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနော ဇနံ သတ္တလောကံ သံသာရကန္တာရာ နိဗ္ဗုတိံ ပါပေတိ၊ သာ အယံ ဂတိ ပဝတ္တိ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနံ စတုဝေသာရဇ္ဇဂုဏသမန္နာဂတာနံ တထာဂတာနံ ယုတ္တာ နနူတိ။ အယံ ဇနာနံ နိဗ္ဗာနံ ပါပနာ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနံယေဝ အာဝေဏိကတ္တာ ဝိသေသဋ္ဌော ဟိသဒ္ဒရဟိတော အတ္ထန္တရနျာသော။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယံ အဿေတိ စ၊ ကဿ ဘာဝေါတိ စ၊ တေန သမင်္ဂိနောတိ စ ဝါကျံ။ နနူတိ ပသိဒ္ဓိယံ အနုမတိယံ ဝါ ဝတ္တတေ။ ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗော။

ဟိ-သဟိတဝိသေသဋ္ဌ

၂၄၃။

သုရတ္တံ တေ’ဓရပုဋံ၊ ဇိန ရဉ္ဇေတိ မာနသံ၊

သယံ ရာဂပရီတာ ဟိ၊ ပရေ ရဉ္ဇေန္တိ သင်္ဂတေ။

၂၄၃။ ‘‘သုရတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ ဇိန တေ တဝ သုရတ္တံ ဗိမ္ဗဖလသမာနဝဏ္ဏတ္တာ အဓရပုဋံ မာနသံ ပဿတံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ရဉ္ဇေတိ ပီဏေတီတိ။ ဟိ သမတ္ထနေ၊ တထာ ဟီတိ အတ္ထော။ သယံ ¶ ယေန ကေနစိ ရာဂေန ရတ္တဝဏ္ဏေန အနုရာဂေန ဝါ ပရီတာ ဂတာ သင်္ဂတေ အတ္တနာ သံသဋ္ဌေ ပရေ အညေ ရဉ္ဇေန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏေ အနုရတ္တေ ဝါ ကရောန္တီတိ သသိလေသော သာဓနော။ အယဉ္စ ဟိသဒ္ဒသဟိတော ဝိသေသဋ္ဌော အတ္ထန္တရနျာသော တထာဘာဝဿ တထာဝိဓာနမေဝ သမ္ဘဝတော။

၂၄၃။ ‘‘သုရတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ ဘော ဇိန တေ တဝ သုရတ္တံ အဓရပုဋံ ဩဋ္ဌယုဂဠံ မာနသံ ပဿန္တာနံ [ပသန္နစိတ္တံ (က။)] စိတ္တံ ရဉ္ဇေတိ ပီဏယတိ။ ဟိ တထေဝ၊ သယံ ရာဂပရီတာ ရတ္တဝဏ္ဏေန အနုရာဂေန ဝါ ယုတ္တာ သင်္ဂတေ အတ္တနာ သံသဋ္ဌေ ပရေ အညေ ရဉ္ဇေန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏေ အနုရတ္တေ ဝါ ကရောန္တိ။ ဣဒံ တေသံ သဘာဝမေဝေတိ။ အယံ ဤဒိသာနမေဝ အာဝေဏိကတ္တာ ဝိသေသဋ္ဌော ဟိသဒ္ဒသဟိတော အတ္ထန္တရနျာသော။ ပုဋသဒိသတ္တာ အဓရော ဧဝ ပုဋမိတိ စ၊ ရာဂေန ပရီတာ ယုတ္တာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၄၄။

ဝါစ္စေ ဂမ္မေ’ထ ဝတ္ထူနံ၊

သဒိသတ္တေ ပဘေဒနံ၊

ဗျတိရေကော’ယ’မပျေ’ကော-

ဘယဘေဒါ စတုဗ္ဗိဓော။

၂၄၄။ ဗျတိရေကဝိကပ္ပမာဟ ‘‘ဝါစ္စေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာနံ ကေသဉ္စိ ဝတ္ထူနံ သဒိသတ္တေ ကထဉ္စိ ဝတ္ထူနံ တုလျတ္တေ ဝါစ္စေ သဒ္ဒေန ဝါစကေန ပဋိပါဒိတေ အထ ဂမ္မေ အသဒ္ဒပဋိပါဒိတေ သဗ္ဗတ္ထဗလေန ပကရဏာဒိနာ ဉာတေ ဝါ၊ န ကေဝလံ သဒ္ဒပဋိပါဒိတေ။ ပဘေဒနံ တေသမေဝ ဝတ္ထူနံ ဝိသေသကထနံ ဗျတိရေကော ဗျတိရေစနံ ပုထက္ကရဏန္တိ ကတွာ။ အယံ ဗျတိရေကောပိ ဧကောဘယဘေဒါ ဧကဗျတိရေကော ဥဘယဗျတိရေကောတိ ဝါစ္စဂမ္မာနံ ပစ္စေကံ ဝိသေသေန စတုဗ္ဗိဓော။

၂၄၄။ ဣဒါနိ ¶ ဗျတိရေကံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါစ္စေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာနံ ကေသဉ္စိ ပဒတ္ထာနံ သဒိသတ္တေ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သမာနတ္တေ ဝါစ္စေ ဝါစကသဒ္ဒေန ပဋိပါဒနီယေ အထ ပုန ဂမ္မေ တသ္မိံယေဝ သဒိသတ္တေ အတ္ထသတ္တိသင်္ခါတသာမတ္ထိယေန ဂမ္မမာနေ ပဘေဒနံ တေသံယေဝ ဝတ္ထူနံ နာနတ္တကထနံ ဗျတိရေကော နာမ။ အယမ္ပိ ဗျတိရေကော ဧကောဘယဘေဒါ ဗျတိရေစနသင်္ခါတပုထက္ကရဏသာမညေန အဘိန္နောပိ ဝါစ္စဂမ္မာနံ ဒွိန္နံ ပစ္စေကမေဝ ဧကဗျတိရေကော ဥဘယဗျတိရေကောတိ ဝိသေသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ သဒိသာနံ ဘာဝေါတိ စ၊ ပကာရေန ဘေဒနံ ကထနမိတိ စ၊ ဗျတိရေစနံ ပုထက္ကရဏမိတိ စ၊ ဧကော စ ဥဘယော စာတိ စ၊ တေသံ ဘေဒေါ ဝိသေသနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဝါစ္စဧကဗျတိရေက

၂၄၅။

ဂမ္ဘီရတ္တမဟတ္တာဒိ-

ဂုဏာ ဇလဓိနာ ဇိန၊

တုလျော တွ’မသိ ဘေဒေါ တု၊

သရီရေနေ’ဒိသေန တေ။

၂၄၅။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂမ္ဘီရ’’ဣစ္စာဒိ။ တွံ ဂမ္ဘီရတ္တံ အဂါဓတာ အဇ္ဈာသယဝိသိဋ္ဌတာ စ မဟတ္တံ ဝေပုလ္လံ ဂုဏမဟန္တတာ စ တံ အာဒိ ယဿ ဥပကာရိတာဒိနော၊ တသ္မာ ဂုဏာ ဇလဓိနာ သာဂရေန တုလျော။ ‘‘အသီ’’တိသဒ္ဒပဋိပါဒိတံ သဒိသတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဘေဒေါ တု’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဘေဒေါ တု ဝိသေသော ပန သာဂရေန သဟ ဤဒိသေန ဒိဿမာနေန ကရစရဏာဒိမတာ ရုစိရေန တေ သရီရေနေဝ ဟေတုနာ၊ နာညထာ၊ တဿေဒိသံ သရီရံ နတ္ထီတိ။ သဒိသတ္တေ ပဋိပါဒိတေ ဧကဗျတိရေကောယံ ဧကသ္မိံ ဇိနေ ဝတ္တမာနေန ဓမ္မေန ဥပမေယျောပမာနဘူတဇိနသာဂရာနံ တဿ ဘေဒဿ ပတီယမာနတ္တာ။

၂၄၅။ ဣဒါနိ ¶ တမုဒါဟရတိ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တွံ ဂမ္ဘီရတ္တမဟတ္တာဒိဂုဏာ ဇလဓိနာ တုလျော အသိ။ ဣမိနာ ဝါကျေန ဇိနသာဂရာနံ ဒွိန္နံ သဒ္ဒေန ဝါစ္စသဒိသတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေဒေါ တု သာဂရေန သဟ တဝ ဝိသေသော ပန တေ တုယှံ ဤဒိသေန ဧဝရူပေန ဒိဿမာနဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝယုတ္တေန သရီရေန သရီရဟေတုနာ ဟောတိ။ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တဗ္ဗသဒိသတ္တံ ဝတွာ ဣမိနာ ဝါကျေန ‘‘ဤဒိသေန သရီရေနာ’’တိ ဧကသ္မိံယေဝ ဇိနပဒတ္ထေ ဝိသေသကထနေန ဇလဓိတော ဇိနပဒတ္ထဿ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ သဒ္ဒေန ဝါစ္စေ သတိ အယမေကဗျတိရေကော နာမ။ ဂမ္ဘီရဿ ဂမ္ဘီရဂုဏယုတ္တဿ သာဂရဿ ဝါ ဂမ္ဘီရဇ္ဈာသယသမင်္ဂိနော ဇိနဿ ဝါ ဘာဝေါတိ စ၊ မဟတော ပကတိယာ မဟတော သာဂရဿ ဝါ ဂုဏေဟိ မဟတော ဇိနဿ ဝါ ဘာဝေါတိ စ၊ ဂမ္ဘီရတ္တဉ္စ မဟတ္တဉ္စာတိ စ၊ တံ အာဒိ ယဿ ဥပကာရိတာဒိနောတိ စ၊ သော စ သော ဂုဏော စေတိ စ ဝါကျံ။

ဝါစ္စဥဘယဗျတိရေက

၂၄၆။

မဟာသတ္တာ’တိဂမ္ဘီရာ၊ သာဂရော သုဂတောပိ စ၊

သာဂရော’ဉ္ဇနသင်္ကာသော၊ ဇိနော စာမီကရဇ္ဇုတိ။

၂၄၆။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ သာဂရော သုဂတောပိ စာတိ တေ ဥဘော မဟန္တာ သတ္တာ မကရာဒယော ယတ္ထ သာဂရေ၊ မဟန္တံ ဝါ သတ္တံ သမ္မပ္ပဓာနံ ယဿ သုဂတဿ၊ အတိဂမ္ဘီရာ အတိသယေန အဂါဓာ ဣတိ။ သဒိသတာဘေဒမာဟ ‘‘သာဂရော’’ဣစ္စာဒိနာ။ သာဂရော အဉ္ဇနသင်္ကာသော အဉ္ဇနေန တုလျော၊ ကဏှောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇိနော တု စာမီကရဿ သုဝဏ္ဏဿေဝ ဇုတိ သောဘာ အဿေတိ စာမီကရဇ္ဇုတိ။ ဝါစ္စေ သဒိသတ္တေ ဥဘယဗျတိရေကောယံ ဥဘယတ္ထ ဝတ္တမာနေန ဂုဏေန ဥဘိန္နမုပမာနောပမေယျာနံ ဘေဒဿ ပတီယမာနတ္တာ။

၂၄၆။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ ¶ သာဂရော သုဂတောပိ စာတိ ဣမေ ဒွေ မဟာသတ္တာ ကမေန တိမိတိမိင်္ဂလာဒိမဟာသတ္တာ စ၊ လာဘာလာဘာဒီသု အနညသာဓာရဏတ္တာ မဟန္တတာဒိဘာဝသင်္ခါတသဒိသတ္တယုတ္တာ စ၊ အတိဂမ္ဘီရာ အဝဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ စ၊ အဇ္ဈာသယဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒွေပိ အတိဂမ္ဘီရာ ဟောန္တိ။ တေသု သာဂရော အဉ္ဇနသင်္ကာသော၊ ဇိနော စာမီကရဇ္ဇုတိ သုဝဏ္ဏသဒိသကန္တိယုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ သဒိသတ္တံ ဝတွာ အပရဒ္ဓေန တဒုဘယဝတ္ထုဂတဝိသေသေန တေသံ ဒွိန္နမညမညတော ဝိသေသိတတ္တာ သဒိသတ္တေ သဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ အယံ ဥဘယဗျတိရေကော နာမ။ မဟန္တာ သတ္တာ မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော ယတ္ထ သာဂရေတိ ဝါ၊ မဟန္တံ သတ္တံ သမာနဘာဝေါ ယဿ သုဂတဿာတိ ဝါ၊ အတိသယေန ဂမ္ဘီရာတိ စ၊ အဉ္ဇနေန သင်္ကာသော သဒိသောတိ စ၊ စာမီကရဿ ဣဝ ဇုတိ အဿေတိ စ ဝါကျံ။

ဂမ္မဧကဗျတိရေက

၂၄၇။

န သန္တာပါပဟံ နေဝိ-စ္ဆိတဒံ မိဂလောစနံ၊

မုနိန္ဒ နယနဒွန္ဒံ၊ တဝ တဂ္ဂုဏဘူသိတံ။

၂၄၇။ ‘‘နိ’’စ္စာဒိ။ မိဂဿ လောစနံ သန္တာပံ ကိလေသပရိဠာဟံ အပဟနတိ ဟိံသတီတိ သန္တာပါပဟံ န ဘဝတိ။ နေဝ ဣစ္ဆိတံ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိံ ဒဒါတီတိ နေဝိစ္ဆိတဒံ။ မုနိန္ဒ တဝ နယနာနံ ဒွန္ဒံ ယုဂဠံ တု တေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သန္တာပါပဟတ္တဣစ္ဆိတဒတ္တဂုဏေဟိ ဘူသိတမလင်္ကတံ။ ဧတ္ထ ပန မိဂလောစနနယနာနံ ဒီဃတ္တာဒိနာ သဒိသတ္တံ ပတီယတေ။ ဂမ္မေ သဒိသတ္တေ ဧကဗျတိရေကောယံ ဝုတ္တနယေန။

၂၄၇။ ‘‘န သန္တာ’’ဣစ္စာဒိ။ မိဂလောစနံ မိဂပေါတကစက္ခုယုဂဠံ သန္တာပါပဟံ ကိလေသသန္တာပါပဟံ န ဟောတိ။ ဣစ္ဆိတဒံ လောကေဟိ ပတ္ထိတလောကိယလောကုတ္တရတ္ထာနံ ဒါယကံ ¶ န ဟောတိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တဝ နယနဒွန္ဒံ ပန တဂ္ဂုဏဘူသိတံ ဇနသန္တာပါပဟာနာဒိယထာဝုတ္တဂုဏေဟိ သောဘိတံ ဟောတိ၊ ဣဟ သန္တာပါပဟနနာဒီနံ ပဋိသေဓဒွါရေန ဥပမာနောပမေယျဘူတဥဘယလောစနသင်္ခါတဝတ္ထူနံ ဒီဃပုထုလတာဒိသဒိသဓမ္မံ သာမတ္ထိယေန ပကာသေတွာ အပရဒ္ဓေန သန္တာပါပဟနနာဒိဂုဏဟေတု ဇိနနယနာနံ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ ဂမ္မမာနေ အယမေကဗျတိရေကော နာမ။ သန္တာပံ အပဟနတိ ဟိံ သတီတိ စ၊ ဣစ္ဆိတံ ဒဒါတီတိ စ၊ တေ စ တေ ဂုဏာ စာတိ စ၊ တေဟိ ဘူသိတန္တိ စ ဝါကျံ။

ဂမ္မဥဘယဗျတိရေက

၂၄၈။

မုနိန္ဒာနန’မမ္ဘောဇ-မေသံ နာနတ္တ’မီဒိသံ၊

သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ၊ ဝဒနံ နေ’ဒိသ’မ္ဗုဇံ။

၂၄၈။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒာနနံ အမ္ဘောဇဉ္စေတိ ယာနိ ဝတ္ထူနိ ကန္တာဒိနာ ပတီယမာနတ္တာ သဒိသတ္ထာနိ၊ ဧသံ နာနတ္တံ ဘေဒေါ ဤဒိသံ။ ကထံ? ဝဒနံ သုဝုတ္တာမတံ သဒ္ဓမ္မာမတံ သန္ဒဒါတီတိ သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ၊ အမ္ဗုဇံ တု နေဒိသန္တိ။ ဣမိနာ ဘေဒေန ဣမေသံ ဝိသဒိသတ္တာ ‘‘ဧသ’’န္တျာဒိနာဟု။ ပတီယမာနေန သဒိသာနီတိ ဂမ္မေ သဒိသတ္တေ ဥဘယဗျတိရေကောယံ ဝုတ္တနယေနေတိ။

၂၄၈။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒာနနံ အမ္ဘောဇဉ္စေတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ နာနတ္တံ ဤဒိသံ။ ကထန္တိ စေ? ဧသံ ဒွိန္နံ ဝဒနံ သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ သုဋ္ဌု ဝုတ္တတ္တာ သုဝုတ္တသင်္ခါတဿ သဒ္ဓမ္မာမတဿ ဒါယကံ ဟောတိ၊ အမ္ဗုဇံ တု ဧဒိသံ န ဤဒိသံ န ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဓမ္မာမတံ န ဒဒါတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧသံ နာနတ္တမီဒိသ’’န္တိ ဝစနေန သုဂန္ဓကန္တိမတ္တာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဒွိန္နမ္ပိ ဘေဒေါ နတ္ထီတိ ဂမ္မမာနတ္တာ တံ ပကာသေတွာ အပရဒ္ဓေန ဝဒနတော အမ္ဗုဇဿ၊ အမ္ဗုဇတော ဝဒနဿ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ ဂမ္မမာနေ အယမုဘယဗျတိရေကော နာမ။ နာနာ အနေကပ္ပကာရာနံ ¶ ဘာဝေါတိ စ၊ သာဓု ဝုတ္တမိတိ စ၊ တမေဝ အမတန္တိ စ၊ တံ သမ္မာ ဒေတိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။

၂၄၉။

ပသိဒ္ဓံ ကာရဏံ ယတ္ထ၊ နိဝတ္တေတွာ’ညကာရဏံ၊

သာဘာဝိကတ္တ’မထ ဝါ၊ ဝိဘာဗျံ သာ ဝိဘာဝနာ။

၂၄၉။ ဝိဘာဝနံ သမ္ဘာဝေတိ ‘‘ပသိဒ္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ အလင်္ကတိယံ ပသိဒ္ဓံ လောကပ္ပတီတံ ကာရဏံ ကိဉ္စိ နိဝတ္တေတွာ နိရသျ အညံ ကာရဏံ ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညံ နိမိတ္တံ ဝိဘာဗျံ အဝဂမျတေ။ ယတ္ထ ကာရဏန္တရံ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ကာ ဂတီတိ အာဟ ‘‘သာဘာဝိကတ္တ’’န္တိအာဒိ။ အထ ဝါ ပက္ခန္တရေ၊ သာဘာဝိကံ [သာဘာဝိကတ္တံ (က။)] ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ၊ တဿ ဘာဝေါ သာဘာဝိကတ္တံ ဝိဘာဗျံ၊ သာ တာဒိသီ ဝိဘာဝနာ ဝိညေယျာ၊ ဝိဘာဝီယတေ ပကာသီယတေ ကာရဏန္တရံ သာဘာဝိကတ္တံ ဝါ ဧတာယာတိ၊ ဧတိဿန္တိ ဝါ ကတွာ။

၂၄၉။ ဣဒါနိ ဝိဘာဝနံ ဒဿေတိ ‘‘ပသိဒ္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ အလင်္ကာရေ ပသိဒ္ဓံ လောကပ္ပတီတံ ကာရဏံ တံတံဂုဏသာဓနဟေတုံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသေဓေတွာ အညကာရဏံ လောကပ္ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညံ ကာရဏံ၊ အထ ဝါ နော စေ ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညကာရဏေ လဗ္ဘမာနေ သာဘာဝိကတ္တံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓဂုဏံ ဝိဘာဗျံ ပကာသနီယံ ဟောတိ၊ သာ ဝိဘာဝနာ နာမ ဟောတိ၊ ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ သာဘာဝိကဝိဘာဝနာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဉ္စ တံ ကာရဏဉ္စေတိ စ၊ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ စ၊ တေန သမ္ဘူတမိတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ၊ ဝိဘာဝီယတိ အညကာရဏံ သာဘာဝိကတ္တံ ဝါ ဧတာယ ဝိဘာဝနာယ၊ ဧတိဿံ ဝိဘာဝနာယန္တိ စ ဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော။

ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ

၂၅၀။

အနဉ္ဇိတာ’သိတံ ¶ နေတ္တံ၊ အဓရော ရဉ္ဇိတာ’ရုဏော၊

သမာနတာ ဘမု စာ’ယံ၊ ဇိနာ’နာဝဉ္ဆိတာ တဝ။

၂၅၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အနဉ္ဇိတ’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိန တဝ နေတ္တဉ္စ အနဉ္ဇိတံ အဉ္ဇနသလာကာယ ယဝတဋ္ဌီနမဖုဋ္ဌမေဝ အသိတံ ကဏှံ၊ အဓရော စ အနဉ္ဇိတောယေဝ လာခါရာဂါဒိနာ အရုဏော ရတ္တော၊ အယံ ဘမု စ အနာဝဉ္ဆိတာ ဥဿာဟေန ယေန ကေနစိ အနာမိတာ သမာနာ သမာနတာ သုဋ္ဌု အာနတာ၊ တတော သဗ္ဗံ လောကိယံ တဝေတိ။ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓကာရဏမဉ္ဇနာဒိ၊ တန္နိဝတ္တနေပိ ကာရဏန္တရမတ္ထာဒိနာဝဂမျတေ၊ တဉ္စ ကမ္မံ၊ ကာရိယဿ အကာရဏတ္တာယောဂတောတိ ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ’ယံ။

၂၅၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အနဉ္ဇိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တဝ နေတ္တံ ပကတိမဓုရံ နယနယုဂဠဉ္စ အနဉ္ဇိတံ ဝိလောစနာနံ ကဏှတ္တသာဓနတ္ထံ လောကပ္ပသိဒ္ဓအဉ္ဇနေဟိ အနဉ္ဇိတံ သမာနံ အသိတံ ဘဝန္တရသိဒ္ဓေန ကုသလကမ္မေန နီလံ ဟောတိ၊ အဓရော စ အရဉ္ဇိတော ကေနစိ ရာဂေန အရဉ္ဇိတော သမာနော အရုဏော ရတ္တောဟောတိ၊ အယံ ဘမု စ အနာဝဉ္ဆိတာ ကေနစိ ဝါယာမေန အနာမိတာ သမာနာ သမာနတာ သုဋ္ဌု အာနတာ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ နယနအဓရဘမူနံ ကဏှရတ္တကုဋိလဂုဏသာဓနေ လောကပ္ပသိဒ္ဓါနိ အဉ္ဇနာနိ ကာရဏာနိ ပဋိသေဓေတွာ နေတ္တာဒီနံ အသိတာဒိဘာဝကထနေနေဝ ကာရဏဝိနိမုတ္တဿ ကာရိယဿ လောကေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အတ္ထပ္ပကရဏာဒိနာ အသိတာဒိဘာဝဿ ကာရဏံ နာမ ပုဗ္ဗဇာတိယံ သိဒ္ဓကုသလကမ္မမေဝါတိ ပတီယမာနတ္တာ အယံ ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ နာမ။ န အဉ္ဇိတန္တိ စ၊ န ရဉ္ဇိတောတိ စ၊ န အာဝဉ္ဆိတောတိ စ ဝါကျံ။ နသဒ္ဒေါ ပသဇ္ဇပဋိသေဓေ ဝတ္တတေ။ သံ သမ္မာ အာနတာတိ ဝိဂ္ဂဟော။

သာဘာဝိကဝိဘာဝနာ

၂၅၁။

န ¶ ဟောတိ ခလု ဒုဇ္ဇနျ-

မပိ ဒုဇ္ဇနသင်္ဂမေ၊

သဘာဝနိမ္မလတရေ၊

သာဓုဇန္တူန စေတသိ။

၂၅၁။ ‘‘န ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနေဟိ သဟ သင်္ဂမေ သမာဂမေ သတျပိ သာဓုဇန္တူနံ သပ္ပုရိသာနံ သဘာဝေန တာဒိသေန ပယောဂေန ဝိနာဝ နိမ္မလတရေ အတိသယေန နိမ္မလေ စေတသိ ဒုဇ္ဇနျံ သုဇနေတရဘာဝေါ န ဟောတိ တာဒိသာတိသယသာဓုတ္တသမာယောဂတောတိ။ ဣဟ ကိဉ္စာပိ သဘာဝသဒ္ဒေန သဗ္ဗထာ ဟေတုနိဝတ္တနံ ကတံ၊ တထာပိ ယောနိသောမနသိကာရာဒိတထာဝိဓနိမိတ္တမတ္ထေဝ။ တထာပိ လောကော တမနပေက္ခမာနော၊ ပသိဒ္ဓဉ္စ ကာရဏံ တာဒိသမပဿန္တော သာဘာဝိကံ ဖလံ ဝေါဟရတိ၊ တဒနုသာရေန စ သာဘာဝိကံ ဖလံ ဝိဘာဗျတေတိ၊ အယံ သာဘာဝိကဖလဝိဘာဝနာ။

၂၅၁။ ‘‘န ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနသင်္ဂမေ အပိ ဒုဇ္ဇနေဟိ သဟ ဝါသေ သတိပိ သာဓုဇန္တူနံ သဘာဝနိမ္မလတရေ ကိဉ္စိ ပယောဂံ ဝိနာ ပကတိယာ ဧဝ အတိနိမ္မလေ စေတသိ ဒုဇ္ဇနျံ ဒုဇ္ဇနဂုဏံ ခလု ဧကန္တေန န ဟောတီတိ။ ဣဟ စိတ္တနိမ္မလဟေတုဘူတာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒီနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေပိ လောကေန တံ ကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ အညမ္ပိ ပသိဒ္ဓကာရဏံ စိတ္တနိမ္မလကာရဏမဒိသွာ သဘာဝသိဒ္ဓံ နိမ္မလန္တိ ဝေါဟရိယမာနတ္တာတေနေဝ လောကဝေါဟာရာနုသာရေန ‘‘သဘာဝနိမ္မလတရေ’’တိ သဗ္ဗာကာရေန ကာရဏံ ပဋိသေဓံ ကတွာ သဘာဝသိဒ္ဓနိမ္မလတ္တသင်္ခါတဖလဿ ပကာသိတတ္တာ အယံ သာဘာဝိကဖလဝိဘာဝနာ နာမ။ ဒုဇ္ဇနာနံ ဘာဝေါတိ စ၊ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ စ၊ တေန နိမ္မလတရန္တိ စ ဝါကျံ။

၂၅၂။

ဇနကော ¶ [ကာရကော (သီ။)]ဉာပကော စေတိ၊

ဒုဝိဓာ ဟေတဝေါ သိယုံ၊

ပဋိသင်္ခရဏံ တေသံ၊

အလင်္ကာရတယော’ဒိတံ။

၂၅၂။ ဟေတုံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဇနကော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဇနကော ဘာဝါဘာဝရူပဿ နိဗ္ဗတျာဒိကာရိယဿ ကာရကော ဉာပကော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ကဿစိ သမ္ဗန္ဓတော ကုတောစိ ပဋိဗောဓကော စာတိ ဟေတဝေါ ဒုဝိဓာ သိယုံ။ နနု ကိမေတ္ထ အသနံ [ဘူသနံ (?)]၊ ကေဝလံ ‘‘အနေနေတံ ကရီယတီ’’တိ သရူပကထနမတ္တ၊ [န တု (?)] ဝိသေသော တု န [န တု (?)] ကောစိ ဝိသေသရူပေါ ဝါစာလင်္ကာရောတိ ဝိသေသံ ယောဇယတိ ‘‘ပဋီ’’တိအာဒိနာ။ တေသံ ကာရိယုပ္ပာဒယောဂီနံ ဟေတူနံ ပဋိသင်္ခရဏံ ဥပဗြူဟနံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေန ပရိဖုဋံ ကတွာ ယာထာဝတော ကထနံ အလင်္ကာရတာယ ဗန္ဓဘူသနရူပေန ဥဒိတံ အဘိဟိတံ ဝိသေသရူပတ္တာ၊ န ပနေတေနေတံ ကရီယတီတိ။

၂၅၂။ ဣဒါနိ ဟေတွာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဇနကော’’စ္စာဒိနာ။ ဇနကော စ ကဿစိ ‘‘သတ္တာ အသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တဿ ဘာဝါဘာဝသင်္ခါတကာရိယဿ ဇနကဟေတု စ ဉာပကော စ ကဿစိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ အညေန ကေနစိ သမ္ဗန္ဓေန အဝဗောဓေန္တော ဉာပကဟေတု စာတိ ဧဝံ ဟေတဝေါ ဒုဝိဓာ သိယုံ။ ဣဟ ဖလပကာသကဟေတုမှိ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဣမိနာ ဟေတုနာ ဣဒံ ဖလံ ဇာတ’’န္တိ သရူပကထနမတ္တံ ဝိနာ ဝိသေသရူပါလင်္ကာရော ဣဓ နတ္ထီတိ အာသင်္ကိယ အလင်္ကာရသရူပဝိသေသော ဧသောတိ ဒဿေတုမပရဒ္ဓမာဟ။ တေသံ ဖလပကာသနခမာနံ ဟေတူနံ ပဋိသင်္ခရဏံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေန ပကာသံ ကတွာ တတွတော ကထနံ အလင်္ကာရတာယ အလင်္ကာရသဘာဝေန ဥဒိတံ ပသိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ကဝီဟိ ပတ္ထိတံ ဝါ ဟောတိ။ သာလိအင်္ကုရာဒီနံ သာလိဗီဇာဒယော ဝိယ ဇနျဿ အစ္စန္တောပကာရကော ဇနကဟေတု ¶ နာမ၊ ဝိဇ္ဇမာနအဂ္ဂိအာဒီနံ ဓူမာဒယော ဝိယ ကဿစိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တဉာပကော ဉာပကဟေတု နာမ။ အလင်္ကာရဿ ဘာဝေါ အလင်္ကာရတာ။ အလင်္ကာရတယာတိ ဆန္ဒံ နိဿာယ မတ္တာဟာနိ။

၂၅၃။

ဘာဝါဘာဝကိစ္စဝသာ၊

စိတ္တဟေတုဝသာပိ စ၊

ဘေဒါ’နန္တာ ဣဒံ တေသံ၊

မုခမတ္တနိဒဿနံ။

၂၅၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဘာဝ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘာဝေါ သတ္တာ စ၊ အဘာဝေါ အသတ္တာ စ၊ တေယေဝ ကိစ္စာနိ တေသံ ဝသေန စ၊ စိတ္တာ ပသိဒ္ဓဟေတုဝိပရီတာ အစ္ဆရိယာရဟာ ဟေတဝေါ တေသံ ဝသေနာပိ စ ဘေဒါ ဟေတုဝိကပ္ပာ အနန္တာ အနဝဝိယော [အနဝဓယော (?)]၊ ယတော ဧဝံ တသ္မာ တေသံ ဟေတူနံ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ၊ တသ္မာ တမ္မုခေန သက္ကာ ဟေတုဝိသေသေ ပဝိသိတုန္တိ။

၂၅၃။ ‘‘ဘာဝါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘာဝါဘာဝကိစ္စဝသာ ဘာဝအဘာဝသင်္ခတသတ္တာအသတ္တာကြိယာဝသေန စ၊ စိတ္တဟေတုဝသာပိ စ ပသိဒ္ဓဟေတုနော ဝိရုဒ္ဓေန အစ္ဆရိယဟေတူနံ ပဘေဒေန စ၊ ဘေဒါ ဟေတုဝိသေသာ အနန္တာ ယသ္မာ အပရိယန္တာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒံ ဝက္ခမာနံ တေသံ ဟေတူနံ မုခမတ္တနိဒဿနံ အဝသေသဟေတူနံ ဩဂါဟဏဒွါရမတ္တဿ နိဒဿနံ ဟောတိ။ ဘာဝေါ စ အဘာဝေါ စာတိ စ၊ တေယေဝ ကိစ္စာနီတိ စ၊ တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ၊ စိတ္တာ ဝိစိတ္တာ စ တေ ဟေတဝေါ စာတိ စ၊ တေသံ ဝသောတိ စ၊ မုခမေဝ မုခမတ္တံ၊ မုခဉ္စ တံ ဝါ မတ္တံ သာမညဉ္စေတိ စ၊ တဿ နိဒဿနမိတိ စ ဝါကျံ။ မတ္တသဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ သာမညေ ဝါ ဝတ္တတေ။

၂၅၄။

ပရမတ္ထပကာသေက-

¶ ရသာ သဗ္ဗမနောဟရာ၊

မုနိနော ဒေသနာ’ယံ မေ၊

ကာမံ တောသေတိ မာနသံ။

ဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု။

၂၅၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပရမတ္ထ’’ဣစ္စာဒိ။ ပရမတ္ထသဘာဝဿ နာမရူပါဒိနော ပကာသောယေဝ ဧကရသော အသဟာယကိစ္စံ ယဿာ သာ တာဒိသီ။ သဗ္ဗေသံ မနော ဟရတီတိ သဗ္ဗမနောဟရာ မုနိနော အယံ ဒေသနာ မေ မာနသံ စိတ္တံ ကာမမေကန္တေန တောသေတီတိ အယံ ဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု သန္တောသသတ္တာယ ကာရဏတော။

၂၅၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပရမတ္ထ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ပရမတ္ထပကာသေကရသာ နာမရူပခန္ဓအာယတနာဒိဥတ္တမတ္ထာနံ ပကာသနသင်္ခါတ အသဟာယကိစ္စဝတီ သဗ္ဗမနောဟရာ ဝေါဟာရာနုရူပေန ဝိသယဘာဝူပဂမနေန သဗ္ဗေသံ မနောဟရာ မုနိနော အယံ ဒေသနာ မေ မယှံ မာနသံ ကာမံ ဧကန္တေန တောသေတီတိ။ ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဒေသနာ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနဿ သန္တောသဿ သတ္တာသင်္ခါတသမုပ္ပာဒံ ကရောတီတိ ကာရကဟေတု နာမ ဟောတိ။ သာ စ ဒေသနာ ‘‘မာနသံ တောသေတီ’’တိ ဧတ္တကေန အဒဿေတွာ ‘‘ပရမတ္ထပကာသေကရသာ’’တိ သဝိသေသနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အလင်္ကာရောတိ အဘိမတာ။ ဧကော စ သော ရသော စေတိ စ၊ ပရမတ္ထပကာသောယေဝ ဧကရသော ဧကကိစ္စမဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဘာဝကိစ္စော ဘာဝသင်္ခါတံ သတ္တာကိစ္စံ ကတွာ ပဝတ္တော ကာရကဟေတု ဇနကဟေတု။

၂၅၅။

ဓီရေဟိ သဟ သံဝါသာ၊ သဒ္ဓမ္မဿာ’ဘိယောဂတော၊

နိဂ္ဂဟေနိ’န္ဒြိယာနဉ္စ၊ ဒုက္ခဿု’ပသမော သိယာ။

အဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု။

၂၅၅။ ‘‘ဓီရေဟိ’’စ္စာဒိ။ ¶ ဓီရေဟိ သပ္ပညေဟိ သဟ သံဝါသာ သံသဂ္ဂေန စ၊ သဒ္ဓမ္မဿ သမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတဿ အဘိယောဂတော အဘျာသေန စ၊ ဣန္ဒြိယာနံ စက္ခာဒီနံ နိဂ္ဂဟေန ဝိသယပ္ပဝတ္တိနိရောဓရူပေန ဝိဇယေန စ ဟေတုနာ ဒုက္ခဿ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခတဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတော ဥပသမော သိယာ ဘဝေယျာတိ အယံ အဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတဿ အဘာဝဿ ကာရဏတော။

၂၅၅။ ‘‘ဓီရေဟိ’’စ္စာဒိ။ ဓီရေဟိ သဟ သံဝါသာ သမဂ္ဂဝါသေန စ၊ သဒ္ဓမ္မဿ ဗုဒ္ဓဒေသိတဿ အဘိယောဂတော နိရန္တရာဘျာသေန စ၊ ဣန္ဒြိယာနံ စက္ခုအာဒီနံ နိဂ္ဂဟေန ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု သုဘာဒိဂ္ဂဟဏဿ နိဝါရဏေန စာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဒုက္ခဿ ခန္ဓာယတနာဒိကဿ ဥပသမော အနုပ္ပာဒနိရောဓော ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ ဝါ သိယာတိ။ အဘိဏှသော ယောဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အဘာဝကိစ္စော ဒုက္ခဿ ဥပသမသင်္ခါတံ အသတ္တာကိစ္စံ ကတွာ ပဝတ္တော ကာရကဟေတု အဝိဇ္ဇမာနသင်္ခါတာယ အသတ္တာယ ဥပ္ပာဒနတော ဇနကဟေတု နာမ။ အဘာဝေါ ကိစ္စမဿေတိ စ၊ ကာရကော စ သော ဟေတု စာတိ စ ဝါကျံ။ ဘာဝကိစ္စောပိ ဝုတ္တဗျတိရေကတော ဉာယတိ။

၂၅၆။

မုနိန္ဒ စန္ဒသံဝါဒိ-ကန္တဘာဝေါပသောဘိနာ၊

မုခေနေဝ သုဗောဓံ တေ၊ မနံ ပါပါဘိနိဿဋံ။

ဘာဝကိစ္စော ဉာပကဟေတု။

၂၅၆။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒေတိ အာမန္တနံ။ တေ တဝ စန္ဒသံဝါဒိနာ စန္ဒသဒိသေန ကန္တဘာဝေန ဥပသောဘိနာ သောဘမာနေန မုခေနေဝ ပါပေဟိ ရာဂါဒီဟိ အဘိနိဿဋံ ဗျပဂတံ မနံ စိတ္တံ သုဗောဓံ သုဋ္ဌု ဝိညာယတီတိ အယံ ဘာဝကိစ္စော ဉာပကဟေတု အဝဗောဓသတ္တာယ ဉာပနတော။

၂၅၆။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စန္ဒသံဝါဒိကန္တဘာဝေါပသောဘိနာ စန္ဒကန္တဘာဝသဒိသေန ကန္တဘာဝေန သောဘမာနေန မုခေန မနံ တုယှံ စိတ္တံ ပါပါဘိနိဿဋံ ရာဂါဒီဟိ ကိလေသေဟိ နိက္ခန္တန္တိ သုဗောဓံ သုဋ္ဌု ဝိညာယတီတိ။ ဣဟ မုခံ မနကန္တဘာဝသမ္ဗန္ဓေန သမန္နာဂတံ သယံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ကိလေသာပဂမဿ အဝဗောဓသတ္တံ ဉာပေတီတိ ဘာဝကိစ္စော ဉာပကဟေတု နာမ ဇာတော။ စန္ဒေန အဘေဒေါပစာရတော စန္ဒလာဝဏျေန သံဝါဒီ သဒိသောတိ စ၊ သော စ သော ကန္တဘာဝေါ စေတိ စ၊ တေန ဥပသောဘိတောတိ စ၊ ပါပေဟိ အဘိနိဿဋန္တိ စ ဝါကျံ။

၂၅၇။

သာဓုဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ၊ သင်္ကောစယတိတေ ကထံ၊

မုနိန္ဒ စရဏဒွန္ဒ-ရာဂဗာလာတပေါ ဖုသံ။

အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု။

၂၅၇။ ‘‘သာဓု’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒ တေ စရဏာနံ ဒွန္ဒဿ ရာဂေါ ဗာလော စ သော အာတပေါ စေတိ ရာဂဗာလာတပေါ တရုဏကိရဏသမူဟော လောဟိတတ္တာဒိနာ သာဓူနံ ဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ ကန္တာဒိနာ ဖုသံ ဝိသာရိတ္တေနာ’မသန္တော ကထံ သင်္ကောစယတိ မကုလယတိ၊ အဉ္ဇလိပဏာမဗန္ဓေန အယုတ္တမေတံ။ ဗာလာတပေါ ဟိ ပဒုမာနမုမ္မီလနဟေတု၊ အယံ တု အပုဗ္ဗော ဗာလာတပေါ ယော ပဒုမာနိ နိမီလေတီတိ အနုစိတကာရိယကာရဏာ အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု၊ ဧဝံဝိဓော ဝိညေယျော ဘာဝကိစ္စတ္တေပီတိ။

၂၅၇။ ‘‘သာဓု’’ဣစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စရဏဒွန္ဒရာဂဗာလာတပေါ ပါဒယုဂဠဿ အရုဏဝဏ္ဏသင်္ခတအဘိနဝသူရိယကိရဏော သာဓုဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ သုဇနာနံ ကရပဒုမာနိ ဖုသံ အတ္တနော သဗ္ဗဗျာပိတ္တာ ဖုသန္တော ကထံ သင်္ကောစယတိ ကရသမ္ပုဋရူပေန မကုလယတီတိ။ ဗာလာတပေါ နာမ ပဒုမဝိကသနံ ဝိနာ သင်္ကောစနံ န ကရောတိ၊ ဧသော အာတပေါ အစ္ဆရိယော ဝိစိတ္တောတိ ဂမျမာနတ္တာ အယုတ္တသင်္ကောစသတ္တာကရဏတော အယံ အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု ¶ နာမ။ အယုတ္တံ ကရောတီတိ စ၊ စိတ္တဉ္စ တံ ဟေတု စာတိ စ ဝါကျံ။

၂၅၈။

သင်္ကောစယန္တိ ဇန္တူနံ၊ ပါဏိပင်္ကေရုဟာနိ’ဟ၊

မုနိန္ဒစရဏဒွန္ဒ-နခစန္ဒာန’မံသဝေါ။

ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု။

၂၅၈။ ‘‘သင်္ကောစယန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ပါဒါနံ ဒွန္ဒေ နခါ ဧဝ စန္ဒာ ကန္တာဒိနာ တေသံ အံသဝေါ ကိရဏာ ဣဟ လောကေ ဇန္တူနံ သတ္တာနံ ပါဏယော ဧဝ ပင်္ကေရုဟာနိ ကန္တာဒိနာ သင်္ကောစယန္တိ ပဏာမကရဏသမ္ပုဋရူပေန မိလီယန္တီတိ [မိလာယယန္တီတိ (?)] ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု စန္ဒတော ပင်္ကဇသင်္ကောစဿ ဥစိတတ္တာ။ ဝုတ္တနယေပီတိ။

၂၅၈။ ‘‘သင်္ကော’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒစရဏဒွန္ဒနခစန္ဒာနံ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒဒွန္ဒေ နခါဝလိသင်္ခါတာနံ စန္ဒာနံ အံသဝေါ ရံသယော ဣဟ လောကေ ဇန္တူနံ ပါဏိပင်္ကေရုဟာနိ သင်္ကောစယန္တိ ကရသမ္ပုဋာကာရေန သင်္ကောစယန္တိ မကုလံ ကရောန္တီတိ။ စန္ဒကိရဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗာယ ဧဝ ပဒုမသင်္ကောစသတ္တာယ ကတတ္တာ စ၊ ပကတိစန္ဒကိရဏကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ စန္ဒမရီစိသမာနအညာဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဝိစိတြအံသူဟိ ကတတ္တာ စ အယံ ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု နာမ။ ပါဏယော စ တေ ပင်္ကေရုဟာနိ စေတိ စ၊ မုနိန္ဒဿ စရဏဒွန္ဒမိတိ စ၊ တသ္မိံ နခါနီတိ စ၊ တေဝ စန္ဒာတိ စ ဝါကျံ။

၂၅၉။

ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဒတ္ထာနံ၊ အနုဒ္ဒေသော[အနုဒေသော (?)]ယထာက္ကမံ၊

သင်္ချာန’မိတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ယထာသင်္ချံ ကမောပိ စ။

၂၅၉။ ကမံ ဝိဝရိတုမုပက္ကမတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာန’’မိစ္စာဒိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ ပဒတ္ထာနံ ဝတ္ထူနံ ကေသဉ္စိ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒေသက္ကမာနတိက္ကမေန ¶ အနုဒ္ဒေသော ပုန အတ္ထန္တရနိဒ္ဒေသနယေန အနုကထနံ [ကထနံ (?)] ‘‘သင်္ချာန’’မိတျပိ စ၊ ‘‘ယထာသင်္ချ’’မိတျပိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝုတ္တံ။ ဝိဓေယျတ္တာ တေသံ ပဓာနတ္တမိတိ တဒပေက္ခာယ နပုံသကတ္တံ၊ အနုဝဒိတဗ္ဗတ္တာနုဒ္ဒေသဿာပ္ပဓာနတ္တမိတိ န ပုလ္လိင်္ဂပရိဂ္ဂဟော။ ‘‘ကမော’’ဣစ္စပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ လိင်္ဂဝိပရိဏာမော။

၂၅၉။ ဣဒါနိ ကမာလင်္ကာရံ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာန’’မိစ္စာဒိနာ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဌမကထိတာနံ ပဒတ္ထာနံ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမမနတိက္ကမ္မ အနုဒ္ဒေသော အတ္ထန္တရံ နိဿာယ ပုနကထနံ ‘‘သင်္ချာန’’မိတိ စ၊ ‘‘ယထာသင်္ချ’’မိတိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ကမောပိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓံ အနုဒ္ဒေသံ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန အနုဝဒိတွာ အပ္ပသိဒ္ဓံ ကမမ္ပိ ကမပရိယာယံ သင်္ချာနယထာသင်္ချဒွယမ္ပိ အပရဒ္ဓေန ဝိဒဓာတိ။ ဧတ္ထ ဝိဓာတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ အနုဝါဒဿ အာဟရိယမာနတ္တာ အနုဝါဒေါ အပ္ပဓာနော၊ ဝိဓာတဗ္ဗော ပဓာနော။ ယဉှိ ဝိဓာတဗ္ဗံ၊ တံ ပဓာနံ၊ ဣတရမပ္ပဓာနန္တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ‘‘သင်္ချာနံ၊ ယထာသင်္ချ’’န္တိ ဒွယံ အပေက္ခာယ (တဿ အပ္ပဓာနတ္တာ) [ဣဒံ ပဒဒွယံ သီဟဠဗျာချာယံ န ဒိဿတိ] နပုံသကံ ဟောတိ။ ‘‘ကမော’’တိ အပေက္ခာယ ‘‘နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂေါ ဟောတိ။ အပ္ပဓာနော အနုဒ္ဒေသောတိ နာပေက္ခတိ။ ကမမနတိက္ကမ္မာတိ စ၊ သင်္ချာယ အနဘိက္ကမောတိ စ ဝါကျံ။

၂၆၀။

အာလာပဟာသလီလာဟိ၊ မုနိန္ဒ ဝိဇယာ တဝ၊

ကောကိလာ ကုမုဒါနိ စော-ပသေဝန္တေ ဝနံ ဇလံ။

၂၆၀။ တမုဒါဟရတိ ‘‘အာလာပိ’’စ္စာဒိနာ။ မုနိန္ဒ တဝ အာလာပဟာသာ စ တေသံ လီလာဟိ၊ ဥဒ္ဒေသောယံ။ ဝိဇယာ ကောကိလကုမုဒါနံ ပရာဘဝေန ကောကိလာ ကရဝီကာ ကုမုဒါနိ စ၊ ယထောဒ္ဒေသမနုဒ္ဒေသောယံ ဝုတ္တာပေက္ခာယ။ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ တု အယမ္ပိ ဥဒ္ဒေသောဝ၊ ‘‘ကောကိလာ ဝနံ၊ ကုမုဒါနိ ဇလ’’မိတိ ယထောဒ္ဒေသမနုဒ္ဒေသောယံ။ ဥပသေဝန္တေ ဣဝ နိဿယန္တိ မညေ။ ဣတိ ဝတ္ထုတော ဧဝ သမ္ဘဝေါ ဣဝေတိ ¶ ပရိကပ္ပတေ။ ယဇ္ဇေဝံ ပရိကပ္ပနာယ ကထံ ယထာသင်္ချန္တိ စေ? အတြောစ္စတေ – ယတ္ထာလင်္ကာရန္တရမပိ ပတီယတေ။ တတ္ထုဒ္ဒေသာနုရူပါနုဒ္ဒေသသမ္ဘဝေ သင်္ချာနမေဝါလင်္ကာရော ဝေါဟရီယတေ တဿေဝ မုချတော ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ။ ယတ္ထာလင်္ကာရန္တရံ န ဂမျတေ၊ တတ္ထ အစ္စန္တမေဝ ကမောတိ ဝိညေယျံ။

၂၆၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အာလာပိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ အာလာပဟာသလီလာဟိ မဓုရသရလီလာဟိ သဒ္ဓိံ မန္ဒဟသိတလီလာဟိ သဉ္ဇာတာ ဝိဇယာ ဇယဟေတု ကောကိလာ ကရဝီကာ စ ကုမုဒါနိ ကေရဝါနိ စ ဝနံ ဇလဉ္စ ကမေန ဥပသေဝန္တေ ဣဝ နိဿယံ ကရောန္တီတိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ‘‘အာလာပဟာသလီလာဟီ’’တိ ဥဒ္ဒေသော၊ ‘‘ကောကိလာ ကုမုဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာပေက္ခာယ အနုဒ္ဒေသော၊ ‘‘ဝနံ ဇလ’’န္တိ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဥဒ္ဒေသောဝ ဟောတိ၊ တတွတော ဤဒိသဝိဇယေန ကောကိလာဒီနံ ဝနာဒိနိဿယကာရဏာဘာဝတော ဣဝသဒ္ဒပယောဂေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ သတိ အယံ ပရိကပ္ပနာ န ဘဝတိ။ ကသ္မာ? နာနာလင်္ကာရသန္နိပါတေ သတိ ယော ယော အလင်္ကာရော ဝတ္တုနာ ဣစ္ဆိတော၊ တဿေဝ မုချတော ဝေါဟရီယမာနတ္တာ။ ဧဝံ ပရိကပ္ပနာလင်္ကာရသံသဂ္ဂေ သတိပိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဒဿိတဿ အနုဒ္ဒေသဿ မုချတ္တာ အယံ ကမာလင်္ကာရော နာမ။ ဤဒိသညမ္ပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာလာပေါ စ ဟာသော စေတိ စ၊ တေသံ လီလာယောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၆၁။

သိယာ ပိယတရံ နာမ၊ အတ္ထရူပဿ ကဿစိ၊

ပိယဿာ’တိသယေနေ’ကံ၊ ယံ ဟောတိ ပဋိပါဒနံ။

၂၆၁။ ပိယတရမာဟရတိ ‘‘သိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အတိသယေန ပိယဿ ကဿစိ အတ္ထရူပဿ အဘိဓေယျသဘာဝဿ ယံ ပဋိပါဒနမာချာနံ ဟောတိ၊ ဧတံ ပိယတရံ နာမ သိယာ။

၂၆၁။ ဣဒါနိ ¶ ပိယတရာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ၊ အတိသယေန ပိယဿ ကဿစိ အတ္ထရူပဿ အဘိဓေယျသဘာဝဿ ယံ ပဋိပါဒနံ ကထနံ ဟောတိ၊ ဧတံ ပဋိပါဒနံ ပိယတရံ နာမ ပိယတရာလင်္ကာရော နာမ ဟောတိ။ အတိသယေန ပိယန္တိ စ၊ အတ္ထော ဧဝ ရူပံ သဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။

၂၆၂။

ပီတိ ယာ မေ သမုပ္ပန္နာ၊ သန္တ သန္ဒဿနာ တဝ၊

ကာလေနာ’ယံ ဘဝေ ပီတိ၊ တဝေဝ ပုန ဒဿနာ။

၂၆၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပီတိ’’စ္စာဒိ။ သန္တ သပ္ပုရိသ မဟာမုနိ တဝ သန္ဒဿနာ စက္ခုပထာပါထမတ္တေန မဓုရကထာသဝနာ ယာ ပီတိ မေ မမ သမုပ္ပန္နာ၊ အယံ ပီတိ ကာလေန ဤဒိသေန သုခေန [သုခဏနေ (?)]တဝေဝ နာညဿ ကဿစိ၊ ကော ဟိ နာမောညော တဝါဒိသောတိ၊ ပုန ဒဿနာ ဘဝေယျာတိ။

၂၆၂။ ‘‘ပီတိ’’စ္စာဒိ။ ဟေ သန္တ သပ္ပုရိသ တထာဂတ တဝ သန္ဒဿနာ မမ နေတ္တေ အာပါထဂမနတော ယာ ပီတိ မေ သမုပ္ပန္နာ၊ အယံ ပီတိ ကာလေန ဤဒိသက္ခဏေန တယာ သဒိသဿ အညဿာဘာဝါ တဝေဝ ပုန ဒဿနာ ဒဿနတော ဘဝေတိ။ ဧတ္ထ ပီတိယာ’တိသယဟေတုဘူတံ အတိဣဋ္ဌာရမ္မဏဉ္စ ဒဿနေ အတိဂေဓဉ္စ ပကာသနေန အတိပီတီတိ ပဒတ္ထံ [အတိပိယံ ပီဘိပဒတ္ထံ (က။)]၊ ပကာသိတံ ဟောတိ။ ‘‘အယံ ပီတိ ဘဝေ’’တိ ပုဗ္ဗကာလေ ဥပ္ပန္နပီတိယာ ပုနာသမ္ဘဝတော တံသဒိသာယေဝ ပီတိ ဂဟိတာ ယထာ ‘‘သောယေဝ ဝဋ္ဋကော [ဝဒ္ဓကော (သီ။ ဗျာချာယံ)]၊ တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။

၂၆၃။

ဝဏ္ဏိတေနော’ပမာနေန၊ ဝုတျာ’ဓိပ္ပေတဝတ္ထုနော၊

သမာသဝုတ္တိ နာမာ’ယံ၊ အတ္ထသင်္ခေပရူပတော။

၂၆၃။ သမာသဝုတ္တိံဝတ္တုမာဟ ‘‘ဝဏ္ဏိတေနိ’’စ္စာဒိ။ ဝဏ္ဏိတေန ပသံသိတေန ဥပမာနေန အဓိပ္ပေတဿ မနသိ နိဟိတဿ ဝတ္ထုနော အတ္ထဿ ဝုတျာ ကထနေန အယံ ဝုတ္တလက္ခဏာ သမာသဝုတ္တိ နာမ။ ကသ္မာ? အတ္ထဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဿ သင်္ခေပေါ သင်္ခိပိတွာ ¶ ကထနံ ရူပံ သဘာဝေါ၊ တသ္မာ တတောယမနွတ္ထသညာ သင်္ခေပဝုတ္တိ သမာသဝုတ္တီတိ ကတွာ။ ကသ္မာ? အယံ ဂုဏီဘူတာ သကတ္ထာ အတ္ထန္တရံ ဝိဒဓာတိ၊ န တု သကတ္ထပဓာနာ။

၂၆၃။ ဣဒါနိ သမာသဝုတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝဏ္ဏိတေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝဏ္ဏိတေန ပသံသိတေန ဥပမာနေန ဥပမာနဝတ္ထုနာ ကရဏဘူတေန အဓိပ္ပေတဝတ္ထုနော ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ဝုတျာ ကထနေန အတ္ထသင်္ခေပရူပတော ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဿ သင်္ဂဟရူပတ္တာ အယံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ သမာသဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ မနသိ ကတွာ တဿ ဥပမာဘူတတ္ထဿ ဝဏ္ဏနာယ မနသိ ကတဿ ပကာသနတော အယံ သမာသဝုတ္တိ နာမ။ ဧတိဿာ ပဒါဘိဟိတော သကတ္ထော အပ္ပဓာနော၊ ဂမ္မမာနတ္ထော ပန ပဓာနော ဟောတိ။ အဓိပ္ပေတဉ္စ တံ ဝတ္ထု စေတိ စ၊ သမာသေန သင်္ခေပေန ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ၊ သင်္ခေပေါယေဝ ရူပံ သရူပန္တိ စ၊ အတ္ထဿ သင်္ခေပရူပန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၆၄။

သာ’ယံ ဝိသေသျမတ္တေန၊ ဘိန္နာ’ဘိန္နဝိသေသနာ၊

အတ္ထေဝ အပရာပျ’တ္ထိ၊ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ။

၂၆၄။ တဿာ ပဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ သာ အယံ သမာသဝုတ္တိ ယံကိဉ္စိ ဝတ္ထု သာမညာကာရပ္ပတီတံ ‘‘ဤဒိသမိဒံ နာညထာ’’တိ ကုတောစိ ဗျဝစ္ဆိဇ္ဇတေ ကေနစိ ဂုဏာဒိနာ ဝဝတ္ထာပီယတေ၊ တံ ဝိသေသျံ၊ တမေဝ မတ္တံ ဝိသေသနဘေဒဗျဝစ္ဆေဒတော၊ တေန။ ဘိန္နာ အတုလျာ အဝယဝဓမ္မဿ သမုဒါယေ ဝတ္တနတော။ အဘိန္နံ တုလျာကာရံ ဝိသေသနံ ယဿံ သာ အဘိန္နဝိသေသနာပိ အတ္ထေဝ။ အပရာပျတ္ထိ၊ န ကေဝလံ သာယေဝ။ ကီဒိသီ? ဘိန္နဉ္စ အဘိန္နဉ္စ ဝိသေသနံ ယဿန္တိ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ။ ဝိသေသျံ တု ဘိန္နန္တိ။

၂၆၄။ ဣဒါနိ တဿာ သမာသဝုတ္တိယာ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ သာ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျမတ္တေန ဂုဏာဒိသဒိသဓမ္မေန ¶ ကရဏဘူတေန ကေနစိ ဥပမာနဝတ္ထုနာ မနသိ ကတံ ‘‘ဣဒံ ဥပမေယျဝတ္ထု ဤဒိသ’’န္တိ သာမညာဝတ္ထတော ဝိသုံ ကတဝိသေသျေန ဘိန္နာ ဝိသုံ ဇာတာ၊ တတ္တကေန အတုလျာ ဝါ၊ အဘိန္နဝိသေသနာ တုလျဝိသေသနယုတ္တာ အတ္ထေဝ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ အတုလျတုလျဝိသေသနယုတ္တာ ဘိန္နဝိသေသျယုတ္တာ အပရာပိ အတ္ထိ။ ဧဝံ သမာသဝုတ္တိ ဒွိဓာ ဟောတိ။ ဝိသေသျမေဝ မတ္တမိတိ စ၊ အဝယဝေန သမ္ဘဝဘေဒသဘာဝဿ သမုဒါယေပိ ပဝတ္တတ္တာ ဘိန္နာတိ ဝုတ္တာ။ အဘိန္နာနိ ဝိသေသနာနိ ယဿမိတိ စ၊ ဘိန္နာနိ စ အဘိန္နာနိ စေတိ စ၊ တာနိ ဝိသေသနာနိ ယဿမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

အဘိန္နဝိသေသန

၂၆၅။

ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ၊

ပသတ္ထရတနာလယော၊

ဂမ္ဘီရော စာ’ယ’မမ္ဘောဓိ၊

ပုညေနာ’ပါဒိတော[ပုညေနာသာဒိတော (သီ။)]မယာ။

၂၆၅။ ဥဘယမုဒါဟရတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အယမမ္ဘောဓိ သာဂရော ပုညေန စိရာနုစိတကုသလမူလေန ဟေတုနာ မယာ အာပါဒိတော ပတ္တော၊ ကီဒိသော? ဝိသုဒ္ဓံ လောကဝေါဟာရတော ဒေဝါသုရာနံ မထနေ ဝိသေနာသမ္မိဿတ္တာ အမတံ ပီယူသံ သန္ဒဒါတီတိ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ၊ အမ္ဘောဓိ။ ဝိသုဒ္ဓံ ဒေါသလေသေနာပျသမ္ဖုဋ္ဌတ္တာ အစ္စန္တနိမ္မလံ အမတံ မရဏာဘာဝေန အမတသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ သန္ဒဒါတိ ဥပဒေသကဘာဝေနာတိ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ၊ သဒ္ဓမ္မော။ ပသတ္ထာနိ နိရဝဇ္ဇတ္တာ ရတနာနိ မုတ္တာမဏိအာဒီနိ၊ တေသံ အာလယော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ၊ အမ္ဘောဓိ။ ပသတ္ထာနိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အနေကဓာ၊ ဝဏ္ဏိတာနိ ရတနာနိ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခတာနိ၊ တေသံ အာလယော၊ သဒ္ဓမ္မော။ ဂမ္ဘီရော စ အဂါဓတ္တာ သာဂရော ¶ သဒ္ဓမ္မော စ အယမာပါဒိတောတိ ပကတံ။ အယံ ဝိသေသျမတ္တဘိန္နာ အဘိန္နဝိသေသနာ ဝိသေသျဿ အမ္ဘောဓိနော ဝိဝစ္ဆိတာ သဒ္ဓမ္မာ ဘိန္နတ္တာ၊ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိတ္တာဒိနော စ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တေန ပကာရေနာဘိန္နတ္တာတိ။

၂၆၅။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ လောကဝေါဟာရတော ဒေဝါသုရာနံ သမုဒ္ဒမထနေ ဝိသေန အမိဿတ္တာ ဝိသုဒ္ဓဘူတပီယူသဒါယကော၊ ဥပမာဘူတသမုဒ္ဒဝဏ္ဏနာယ ဗုဒ္ဓိယံ ဝတ္တမာနဿ သဒ္ဓမ္မဿ ပကာသနတော ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ ကာမာမိသာဒိဒေါသလဝေနာပိ အမိဿိတတ္တာ အတိနိမ္မလံ ဇရာမရဏရဟိတံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဒေသဒါနေန ဝေနေယျာနံ ဒါယကော၊ ပသတ္ထရတနာလယော နိဒ္ဒေါသတ္တာ ပသတ္ထာနံ မုတ္တာမဏိအာဒီနံ ရတနာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတော သမုဒ္ဒပက္ခေ၊ သဒ္ဓမ္မပက္ခေ ပန ပသတ္ထရတနာလယော ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထာနံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခတရတနာနံ ပဝတ္တိဒေသဘူတော၊ ဂမ္ဘီရော ပကတိယာယေဝ အဂါဓော၊ ဧကတ္တနယာဒိစတုဗ္ဗိဓနယေဟိ ဂမ္ဘီရော အယံ အမ္ဘောဓိ စ ဧသော သမုဒ္ဒေါ စ၊ စိတ္တေန ဂဟိတသဒ္ဓမ္မော စ ပုညေန ဘဝန္တရောပစိတကုသလကမ္မေန မယာ အာပါဒိတော ပတ္တောတိ ဝိသေသျဘူတဿ အမ္ဘောဓိနော ဝတ္တုမိစ္ဆိတသဒ္ဓမ္မတော ဘိန္နတ္တာ စ၊ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’တိ ဣစ္စာဒိကာနံ ဝိသေသနာနံ ဥဘယဝိသေသျေပိ ယထာဝုတ္တနယေန အဘိန္နတ္တာ စ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျမတ္တေန ဘိန္နာ အဘိန္နဝိသေသနာ ဟောတိ။

ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသန

၂၆၆။

ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သာရော၊

ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတော၊

သစ္ဆာယော’ယ’မပုဗ္ဗောဝ၊

ကပ္ပရုက္ခော သမုဋ္ဌိတော။

၂၆၆။ ‘‘ဣစ္ဆိတေ’’စ္စာဒိ။ ¶ အယမပုဗ္ဗောဝ ဝုတ္တဂုဏယောဂေန အစ္ဆရိယရူပတ္တာ ကပ္ပရုက္ခော သမုဋ္ဌိတော၊ ကီဒိသော? ဣစ္ဆိတံ လောကိယံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပဒဒါတီတိ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ၊ ကပ္ပရုက္ခော။ ဣစ္ဆိတံ လောကိယလောကုတ္တရံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပဒဒါတီတိ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ၊ ဇိနော။ သာရော သေဋ္ဌော၊ ကပ္ပရုက္ခော ဇိနော စ။ ဖလာနိ ပုပ္ဖာနိ၊ တေဟိ ဥပသောဘိတော၊ ကပ္ပရုက္ခော။ သဟ ဆာယာယ စန္ဒသူရိယာလောကဝိလောမရူပါယ ဝတ္တတေ သစ္ဆာယော၊ ကပ္ပရုက္ခော။ ဇိနော တု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာယ ကာယကန္တာဒိရူပါယ ဆာယာယ ယုတ္တောတိ သစ္ဆာယောတိ။ အယံ ဝိသေသျမတ္တဘိန္နာ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ ဇိနတော ဝိသေသျဿ ကပ္ပရုက္ခဿ ဘိန္နတ္တာ၊ ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတတ္ထဿ ကပ္ပရုက္ခေယေဝ သမ္ဘဝါ၊ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒတ္ထဿ သာရတာယ သစ္ဆာယတာယ ဥဘယတ္ထေဝ ဘာဝတော ဝုတ္တဝိဓိနာတိ။

၂၆၆။ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သတ္တေဟိ ဣစ္ဆိတာနံ လောကိယအဝိညာဏကဝတ္ထာဘရဏာဒီနံ ဒါယကော ကပ္ပရုက္ခဝဏ္ဏနာယ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇိနပဒတ္ထဿ ကထေတုကာမတာယ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သတ္တေဟိ ပတ္ထိတာနံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ သကလတ္ထာနံ အနုရူပဝသေန တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဒါယကော၊ သာရော ရုက္ခေသု ဤဒိသရုက္ခဿာဘာဝတော ဥတ္တမော၊ သာရော သဒေဝကာဒိသတ္တလောကေသု တာဒိသသတ္တဝိသေသာဘာဝတော ဥတ္တမော၊ ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတော ကပ္ပဒ္ဒုမာနုရူပဖလေဟိ ပုပ္ဖေဟိ စ ဥပသောဘိတော၊ သစ္ဆာယော စန္ဒသူရိယာလောကေဟိ အာဝရဏီယရုက္ခစ္ဆာယာယ သမန္နာဂတော၊ သစ္ဆာယော နီလပီတာဒိဆဗ္ဗိဓရံသိဇာလေဟိ သမန္နာဂတော၊ အပုဗ္ဗော ပုဗ္ဗေ အသဉ္ဇာတော အယံ ကပ္ပရုက္ခော ဧသော ပစ္စက္ခော ကပ္ပပါဒပေါ သမုဋ္ဌိတော သတ္တာနံ ပုညာနုဘာဝေန လောကေ ပါတုဘူတောတိ။ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဇိနပဒတ္ထတော ဝိသေသျဿ ကပ္ပရုက္ခဿ ¶ ဘိန္နတ္တာ စ၊ ဣစ္ဆိတတ္ထဒါနသာရဘာဝသစ္ဆာယသင်္ခတာနံ ဝိသေသနာနံ ဥဘယသာဓာရဏတ္တာ စ၊ ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတတာယ ရုက္ခဿေဝ ဝိသေသနတ္တာ စ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျဘိန္နာဝ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ ဟောတိ။ ဣစ္ဆိတော စ သော အတ္ထော စေတိ စ၊ တံ ပဒဒါတီတိ စ၊ ဖလပုပ္ဖေဟိ ဥပသောဘိတောတိ စ၊ သဟ ဆာယာယ ဝတ္တမာနောတိ စ ဝါကျံ။

၂၆၇။

သာဂရတ္တေန သဒ္ဓမ္မော၊

ရုက္ခတ္တေနော’ဒိတော ဇိနော၊

သဗ္ဗေ သာဓာရဏာ ဓမ္မာ၊

ပုဗ္ဗတြာ’ညတြ တု’တ္တယံ။

၂၆၇။ တဒုဘယံ ဝိဝရတိ ‘‘သာဂရတ္တေနိ’’စ္စာဒိနာ။ သဒ္ဓမ္မော သမ္ဗုဒ္ဓဘာသိတော သာဂရတ္တေန သာဂရဂုဏသဒိသတ္တာ သာဂရရူပေန ဥဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ကိတ္တိတောတိ အတ္ထော။ ဇိနော ရုက္ခတ္တေန ယထာဝုတ္တနယေန ဥဒိတော တံ ပတ္တော အနုပေက္ခိတဿ ကက္ခဝုတ္တိယာ အမ္ဘောဓိအာဒိသဒ္ဒါနံ။ ပကရဏာဒိနာ တု တထာ ပတီတျုဒယော၊ အညထာ ကထံ အမ္ဘောဓိအာဒိသဒ္ဒါနံ ဓမ္မာဒိသစ္ဆာယကတ္တံ သိယာ။ ဘေဒေါ တု အယံ ပုဗ္ဗတြ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိ’’စ္စာဒိကေ သဗ္ဗေ ယေ ကေစိ တတြောပါတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိတ္တာဒယော သာဓာရဏာ တုလျာ ဓမ္မာ ဝိသေသနာနိ ဥဘယတြာပိ သမ္ဘဝါ၊ အညတြ တု အနန္တရဝုတ္တ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ’’ဣစ္စာဒေါ ပန တယံ သာဓာရဏံ [ဒွယံ သာဓာရဏဉ္စ (က။)]၊ အသာဓာရဏဉ္စ ဝိသေသနံ ဝုတ္တနယေနေတိ။

၂၆၇။ ဣဒါနိ တေဟိ ဒွီဟိ သမာသဝုတ္တေဟိ ဝုတ္တတ္ထဒွယံ ပကာသေတိ ‘‘သာဂရိ’’စ္စာဒိနာ။ သာဂရတ္တေန သာဂရရူပေန သဒ္ဓမ္မော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော ဥဒိတော ကထိတော၊ ရုက္ခတ္တေန ဇိနော ဥဒိတော။ သာဂရကပ္ပရုက္ခာဒိသဒ္ဒါ အတ္တနော အဘိဓေယျဘူတသာဂရရုက္ခာဒိကေ အတ္ထေ မုချဘာဝေန ¶ အပဝတ္တိတွာ ဗုဒ္ဓိယံ ပဝတ္တအတ္ထဿာပိ သာဓာရဏဘူတဝိသေသနပရိဂ္ဂဟေန ဂမ္မမာနေ ဝတ္တုမိစ္ဆိတသဒ္ဓမ္မဇိနပဒတ္ထေယေဝ ပကရဏာဒိတော တာဒိသအတ္ထပ္ပတီတိယာသမ္ဘဝတော မုချဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဟိ ယဒိ ဧတေ မုချတ္ထေန န ပဝတ္တန္တိ၊ အမ္ဘောဓိကပ္ပရုက္ခသဒ္ဒါ သဒ္ဓမ္မဇိနပဒတ္ထေ ကထံ ပကာသေန္တီတိ တေသု ဒွီသု ဥဒါဟရဏေသု ပုဗ္ဗတြ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’ဣစ္စာဒိပုဗ္ဗုဒါဟရဏေ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’တိ သဗ္ဗေ ဝိသေသနဓမ္မာ သာဓာရဏာ အမ္ဘောဓိသဒ္ဓမ္မာနံ သမာနာ၊ အညတြ တု ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ’’တိအာဒိကေ အညသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပန တယံ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ၊ သာရော၊ သစ္ဆာယော’’တိ ဝိသေသနတ္တယံ သာဓာရဏံ။ ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတဘာဝေါ ပန ရုက္ခာဝေဏိကော၊ ‘‘အပုဗ္ဗော’’ဣစ္စာဒိကံ ဝိသေသနမေဝ။ တထာ ဟိ ဣမိနာ ရုက္ခဓမ္မဘူတော ကောစိ ဝိသေသော ပကာသိတော န ဟောတီတိ ဝိသေသနတ္တံ အညေသုယေဝ ဝုတ္တံ။

၂၆၈။

ဝတ္ထုနော’ညပ္ပကာရေန၊ ဌိတာ ဝုတ္တိ တဒညထာ၊

ပရိကပ္ပီယတေ ယတ္ထ၊ သာ ဟောတိ ပရိကပ္ပနာ။

၂၆၈။ ပရိကပ္ပနံ ပရိကပ္ပေတိ ‘‘ဝတ္ထုနော’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော သဇီဝဿ နိဇ္ဇီဝဿ ဝါ ဝုတ္တိ အဝတ္ထာ အညပ္ပကာရေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတပ္ပကာရာပေက္ခာယ အညေနေဝ ရူပေန ဌိတာ၊ တဿေဝ တတော ယထာဝဋ္ဌိတပ္ပကာရတော အညထာ အညေန ပကာရေန ပရိကပ္ပီယတေ ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ၊ သာ ပရိကပ္ပနာ ဟောတိ၊ ပရိကပ္ပီယတေ အညထာ ကရီယတေ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ဧတိဿန္တိ ကတွာ။

၂၆၈။ ဣဒါနိ ပရိကပ္ပနံ ဒဿေတိ ‘‘ဝတ္ထုနော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော ယဿ ကဿစိ သဝိညာဏကအဝိညာဏကပဒတ္ထဿ ဝုတ္တိ ပဝတ္တိ အညပ္ပကာရေန ကပ္ပနီယပ္ပကာရတော အညေန ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရေန ဌိတာ ပဝတ္တမာနာ၊ တဒညထာ ¶ တတော ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရတော အညေနာဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရေန ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ ပရိကပ္ပီယတေ၊ သာ ပရိကပ္ပနာ နာမ ဟောတိ။ ပရိကပ္ပီယတေ အညထာ ကရီယတေ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ဧတိဿမိတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၆၉။

ဥပမာဗ္ဘန္တရတ္တေန၊ ကိရိယာဒိဝသေန စ၊

ကမေနော’ဒါဟရိဿာမိ၊ ဝိဝိဓာ ပရိကပ္ပနာ။

၂၆၉။ ဘေဒံ တဿာ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဥပမာ အဗ္ဘန္တရေ ယဿာ၊ တဿာ ဘာဝေါ၊ တေန စ၊ ကိရိယာဒိဝသေန စ ဝိဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ ပရိကပ္ပနာ ဣဒါနိ ကမေန ဥဒါဟရိဿာမိ။

၂၆၉။ ဣဒါနိ တဿ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာဗ္ဘန္တရေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာဗ္ဘန္တရတ္တေန ဥပမာယ အဗ္ဘန္တရေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ကိရိယာဒိဝသေန စ ဝိဝိဓာ ပရိကပ္ပနာ ကမေန ဥဒါဟရိဿာမိ။ ဥပမာ အဗ္ဘန္တရေ အဿာ ပရိကပ္ပနာယေတိ စ၊ တဿာ ဘာဝေါတိ စ၊ အနေကေ ဝိဓာ ပကာရာ ယာသမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဥပမာဗ္ဘန္တရပရိကပ္ပနာ

၂၇၀။

ဣစ္ဆာဘင်္ဂါတုရာ’သီနာ၊

တာ’တိနိစ္စလ’မစ္ဆရာ၊

ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရံ တံ၊

တဒါ ယောဂါဘိယောဂတော။

၂၇၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဣစ္ဆာဘင်္ဂေန ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဝသေ ဝတ္တေဿာမာ’’တိ ဗောဓိမူလေ ကတာဘိလာသဝိနာသေန အာတုရာ ဒုက္ခိတာ အတိနိစ္စလသဘာဝပ္ပတ္တာ အတိနိစ္စလံ နာသိကဂ္ဂေ နယနေ ကတာနတာဝသေန အစ္စန္တမကြိယမာသီနာ နိသိန္နာ တာ အစ္ဆရာ ယောဂိနိသင်္ကာသာ မာရင်္ဂနာတိ ¶ ယထာဝဋ္ဌိတာယ သစေတနာနံ မာရင်္ဂနာလက္ခဏာနံ [မာရင်္ဂနာဝလက္ခဏာနံ (က။)] ဝတ္ထူနံ ဝုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာယမညထာ ပရိကပ္ပီယတေ။ ဓီရံ ဒေဝင်္ဂနာနမ္ပိ သိင်္ဂါရဘာဝေါပစရိတဝိလာသာတိသယေနာပိ အကမ္ပတ္တာ။ တံ ဘဂဝန္တံ။ ယောဂေါ မန္တာနုဋ္ဌာနံ၊ တတ္ထ အဘိယောဂတော ယုဉ္ဇနေန ဝသမတ္တနော အာယတ္တဘာဝံ တဒါ နေန္တီဝ ဝဟန္တိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ဣဝ သဒ္ဒသုတိယာ ဥပမာသန္ဒေဟော န ကာတဗ္ဗော၊ သဝသာနယနမကုဗ္ဗန္တိယော မာရင်္ဂနာ ဝသံ နေန္တီဝါတိ ပရိကပ္ပီယန္တေ။ ဟောတိ စ–

‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ၊ နယနေ နော’ပမာနတာ၊

န ဟိ ကတ္တုကြိယာယ’တ္ထိ၊ ဥပမာနောပမေယျတာတိ။

ကြိယာပရိကပ္ပတ္တေပိ အယမုပမာဗ္ဘန္တရာ ပရိကပ္ပနာ၊ န ကေဝလကြိယာပရိကပ္ပနာ မာရင်္ဂနာနမစလောပဝေသနဿ ယောဂါဘိယောဂေန သာမျသန္ဒဿနတော၊ တထာဘူတာယ စောပဝေသနကြိယာယ ဓီရဿာပိ တာဒိသဿ ဘဂဝတော အဝသာနယနတ္တန္တိ ပရိကပ္ပနတောတိ။

၂၇၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဣစ္ဆာဘင်္ဂါတုရာ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ‘‘ပလောဘေဿာမာ’’တိ မာရင်္ဂနာ အတ္တနာယေဝ ကတာယ ဣစ္ဆာယ အနိဗ္ဗတ္တိယာ ပီဠိတာ၊ အတိနိစ္စလံ ဟုတွာ နာသိကဂ္ဂေ ပတိတဒိဋ္ဌေဟိ သမန္နာဂတာနညဝုတ္တိယာ ကြိယန္တရဝိရဟတော။ အာသီနာ ဈာယမာနာ နိသိန္နာ တာ အစ္ဆရာ ယောဂိနိသဒိသာ တဏှာအရတိရဂါသင်္ခါတာ မာရင်္ဂနာယော ဓီရံ သိင်္ဂါရာဓိပ္ပာယေန ကတာနေကလီလာဝိလာသေနာပိ အကမ္ပမာနံ တံ ဘဂဝန္တံ ယောဂါဘိယောဂတော မန္တဇပ္ပနသင်္ခါတယောဂေ ယုဉ္ဇနေန ဝသံ အတ္တနော ဝသံ တဒါ အတ္တနော ပရာဇိတကာလေ နေန္တီဝ ပါပေန္တိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန မာရင်္ဂနာသင်္ခါတသဇီဝပဒတ္ထာနံ ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရံ ဒဿိတံ။ ¶ ပုန အပရဒ္ဓေန တေသမေဝ အဝိဇ္ဇမာနယောဂါဘိယောဂေန ဝသီကရဏံ ကပ္ပိတံ။ မာရင်္ဂနာနံ နိစ္စလနိသဇ္ဇာယ ယောဂိနီနံ မန္တဇ္ဈယနသဒိသတ္တာ မာရင်္ဂနာနံ ယောဂိနီနံ ဥပမာနောပမေယျတ္တံ သာမတ္ထိယာ ဂမျတေတိ ဧသာ ဥပမာဗ္ဘန္တရပရိကပ္ပနာ နာမ။ ‘‘နေန္တိ ဣဝါ’’တိ ပယောဂေ ကတေပိ ကြိယာပရိကပ္ပနံ န ဟောတေဝ။ ဣစ္ဆာယ ဘင်္ဂေါတိ စ၊ တေန အာတုရာတိ စ၊ နိဂ္ဂတံ စလံ စလနံ အသ္မာ အာသနသ္မာတိ စ၊ အတိသယေန နိစ္စလန္တိ စ၊ ကြိယာဝိသေသနံ၊ ယောဂေ အဘိယောဂေါတိ စ ဝါကျံ။

‘‘နေန္တိ ဣဝါ’’တိ ဣဓ ဣဝသဒ္ဒသုတိယာ ဥပမာဇောတနတ္ထံ စေတိ သံသယော န ကာတဗ္ဗော၊ သာဓမ္မသင်္ခါတဂုဏဝိသေသဿ သမ္ဗန္ဓေ အသတိ ကြိယာမတ္တဿ ဥပမာဘာဝတော။ ဝုတ္တံ ဟိ–

‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ၊ နယေန နော’ပမာနတာ၊

န ဟိ ကတ္တုကြိယာယ’တ္ထိ၊ ဥပမာနောပမေယျတာတိ။

‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ ဧတ္ထ နယနေ ဂမျမာနေ ပါပနေ ဥပမာနတာ ဥပမာနဘာဝေါ နတ္ထိ၊ ဟိ တထေဝ၊ ကတ္တုကြိယာယ ကတ္တုသမ္ဗန္ဓိယာ ကြိယာယ ဥပမာနောပမေယျတာ ဥပမာနဘာဝေါ ဥပမေယျဘာဝေါ နတ္ထီတိ အယံ ဟေတ္ထတ္ထော။

ကြိယာပရိကပ္ပနာ

၂၇၁။

ဂဇံ မာရော သမာရုဠှော၊ ယုဒ္ဓါယ’စ္စန္တ’မုန္နတံ၊

မဂ္ဂ’မနွေသတိ နူန၊ ဇိနဘီတော ပလာယိတုံ။

၂၇၁။ ‘‘ဂဇ’’မိစ္စာဒိ။ ယုဒ္ဓါယ အစ္စန္တမတိသယေန ဥန္နတမုစ္စံ ဂဇံ ဟတ္ထိံ သမာရုဠှော မာရော ဝသဝတ္တီ တံ ဇိနာတီတိ အတ္ထေန ဇိနတော ဘီတော ပလာယိတုံ ကိဉ္စိ နိလီယနဋ္ဌာနံ မဂ္ဂံ ပထံ အနွေသတိ နူန မညေ။ ဣတိ ကြိယာပရိကပ္ပနာ အာရောဟနကြိယာယ မဂ္ဂမနွေသနတ္ထန္တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ။

၂၇၁။ ‘‘ဂဇ’’မိစ္စာဒိ။ ¶ ယုဒ္ဓါယ ယုဒ္ဓတ္ထံ အစ္စန္တံ အတိသယေန ဥန္နတံ ဒိယဍ္ဎသတယောဇနာယာမာနုရူပဥစ္စဂုဏသမန္နာဂတံ ဂဇံ ဂိရိမေခလံ သမာရုဠှော မာရော ဇိနာ ဘီတော ပလာယိတုံ မဂ္ဂံ နိဗ္ဘယံ ပထံ အနွေသတိ နူန ဂဝေသတိ မညေ။ ယုဒ္ဓတ္ထံ ကုရုမာနော ဂဇာရောဟနံ မဂ္ဂါနွေသနတ္ထမိတိ ကဝိနာ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ဧသာ ကြိယာပရိကပ္ပနာ နာမ။ အစ္စန္တမိတိ အသင်္ချ သသင်္ချဘာဝေပိ ပကရဏတော အာဓိက္ကေ ဧဝ ဝတ္တတိ။

ဂုဏပရိကပ္ပနာ

၂၇၂။

မုနိန္ဒ ပါဒဒွန္ဒေ တေ၊ စာရုရာဇီဝသုန္ဒရေ၊

မညေ ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒ-ဇာတသောဏေန သောဏိမာ။

၂၇၂။ မုနိန္ဒ တေ စာရု စ တံ ရာဇီဝံ ပဒုမဉ္စ တမိဝ သုန္ဒရံ တသ္မိံတေ ပါဒဒွန္ဒေ သောဏိမာ လောဟိတတ္တဂုဏော၊ ဣတိ ယထာဝဋ္ဌိတာ အစေတနဿ လောဟိတတ္တလက္ခဏဿ ဝတ္ထုနော ဝုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာယမညထာ ပရိကပ္ပီယတေ။ ပါပါနံ ကိလေသာရီနံ အဘိသမ္မဒ္ဒေန အတိသယံ သမ္ပိသနေန ဇာတံ သောဏံ ရုဓိရံ၊ တေန ဇာတောတိ မညေ။ ဣတိ ဂုဏပရိကပ္ပနာ ပါဒဒွန္ဒသန္နိဟိတလောဟိတတ္တဂုဏဿ ‘‘ပါပါ…ပေ… သောဏေနေ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ။

၂၇၂။ ‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စာရုရာဇီဝသုန္ဒရေ မနုညပဒုမသုန္ဒရေ ပါဒဒွန္ဒေ သောဏိမာ ရတ္တဝဏ္ဏံ ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒဇာတသောဏေန မညေ သပရသန္တာနဂတပါပါနံ သမ္မဒ္ဒနေန ဇာတေန ရုဓိရေနာတိ မညေ။ သဗ္ဗညုနော ပါဒေ ဘဝန္တရသိဒ္ဓပုညကမ္မာနုဘာဝေန ဇာတရတ္တဝဏ္ဏံ ‘‘ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒနေနာ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ အယံ ဂုဏပရိကပ္ပနာ နာမ။ စာရု စ တံ ရာဇီဝဉ္စာတိ စ၊ ပါပါနံ အဘိသမ္မဒ္ဒေါတိ စ၊ တေန ဇာတဉ္စာတိ စ၊ တဉ္စ တံ သောဏဉ္စာတိ စ၊ သောဏဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၇၃။

မညေသင်္ကေ ¶ ဓုဝံ နူန-မိဝ’မိစ္စေဝမာဒိဟိ၊

သာ’ယံ ဗျဉ္ဇီယတေ ကွာပိ၊ ကွာပိ ဝါကျေန ဂမျတေ။

၂၇၃။ ဝေါဟာရတ္ထံ ပရိကပ္ပနာသူစကေ သဒ္ဒေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မညေ’’ဣစ္စာဒိ။ ဣတိ ဧဝရူပေါ သဒ္ဒရာသိ အာဒိ ယေသံ ‘‘တက္ကေမိ၊ ပရိကပ္ပေမိ၊ စိန္တယာမိ၊ ယထေ’’တျေဝမာဒီနံ၊ တေဟိ သာယံ ပရိကပ္ပနာ ကွာပိ ယထာဝုတ္တေ ဗျဉ္ဇီယတေ ပကာသီယတေ၊ ကွာပိ ကတ္ထစိ ပန ဝါကျေန ဂမျတေ မညေဣစ္စာဒီနမဘာဝေပီတိ။

၂၇၃။ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ ပရိကပ္ပနာပကာသကေ သဒ္ဒေ ဒဿေတိ ‘‘မညေ’’စ္စာဒိနာ။ မညေ၊ သင်္ကေ၊ ဓုဝံ၊ နူန၊ ဣဝ၊ ဧဝမာဒီဟိ သဒ္ဒေဟိ သာယံ ပရိကပ္ပနာ ကွာပိ ဧတ္ထ ဝိယ ကတ္ထစိ ဗျဉ္ဇီယတေ ပကာသီယတေ၊ ကွာပိ ကတ္ထစိ ဝါကျေန ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓသဟိတပဒသမုဒါယေန ဂမျတေ ဣဝါဒိသဒ္ဒယောဂါဘာဝေပိ ကေဝလံ ဝါကျသာမတ္ထိယေနေဝ ဉာယတေ။ ‘‘မညေ’’စ္စာဒိပဒပဉ္စကံဒွန္ဒသမာသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဣတိ ဧဝံ ပကာရော သဒ္ဒသမုဒါယော အာဒိ ယေသံ ‘‘တက္ကေမိ၊ ပရိကပ္ပေမိ၊ စိန္တယာမိ၊ ယထာ’’တိအာနီနန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။

ဂမ္မပရိကပ္ပနာ

၂၇၄။

ဒယာသဉ္စာရသရသာ[ဒယာသဉ္ဇာတသရသာ (က။)]၊ ဒေဟာ နိက္ခန္တကန္တိယော၊

ပီဏေန္တာ ဇိန တေ သာဓု-ဇနံ သရသတံ နယုံ။

၂၇၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဒယာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရသော သိနေဟော၊ တေန သဟ ဝတ္တမာနော သရသော။ ဒေဟော။ ဒယာယ ကရုဏာယ သဉ္စာရော ဒုက္ခိတသတ္တဝိသယာ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ၊ တေန သရသော၊ တတော။ ဇိန တေ ဒေဟာ သရီရတော နိက္ခန္တကန္တိယော သာဓုဇနံ ပီဏေန္တာ တပ္ပေန္တာ တမေဝ ဇနံ သရသတံ သပေမတံ နယုံ ပါပေသုံ၊ တာဒိသံ တထာဝိဓဒေဟနိက္ခန္တကန္တီ နံ သာဓုဇနံ ပီဏေန္တိ။ ဂမ္မမာနပရိကပ္ပနာယံ ယတော ကန္တိယော ¶ လဒ္ဓသရသသရီရသံသဂ္ဂါ သယမ္ပိ သရသာ ဣဝ အတ္တာနံ သေဝမာနမ္ပိ သာဓုဇနံ သရသတံ နေန္တီတိ ဂမျတေ။

၂၇၄။ ဝါကျဂမ္မပရိကပ္ပနမုဒါဟရတိ ‘‘ဒယေ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တေ ဒယာသဉ္စာရသရသာ ဒုက္ခိတသတ္တဝိသယာယ ကရုဏာယ သဝိသယေ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိယာ သဉ္ဇာတသ္နေဟတော ဒေဟာ သရီရတော နိက္ခန္တကန္တိယော ဒသဒိသာသု နိဂ္ဂတာ နီလာဒိဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော သာဓုဇနံ ကတပုညံ ဥတ္တမဇနံ ပီဏေန္တာ သရသတံသသ္နေဟဘာဝံ ပေမသဟိတတ္တံ နယုံ တမေဝ သာဓုဇနံ ပါပေသုံ။ ‘‘သရသတံ နယု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သာဓုဇန’’န္တိ သုတသမ္ဗန္ဓေန ဉာယတိ။ ကရုဏာသိနေဟသောမ္မဒေဟသံသဂ္ဂတော ကန္တိယော သယမ္ပိ နိဿယဂုဏတော သောမ္မဘူတာ အတ္တာနံ ဝိသယံ ကတွာ ပဝတ္တဇနေပိ မုဒုံ ကရောန္တေဝါတိ ဣဝါဒီနံ အဘာဝေပိ ဝါကျဂမ္မပရိကပ္ပနာ။ ဧတ္ထ အစေတနာနံ ကန္တိဝတ္ထူနံ ဇနပသာဒသင်္ခါတဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ‘‘ဒယာသဉ္စာရသရသာ ဣဝါ’’တိ ဧဝမာဒိအညပ္ပကာရေန ပရိကပ္ပိတော။ ဒယာယ သဉ္စာရော ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တီတိ စ၊ သဟ ရသေန သ္နေဟေန ဝတ္တမာနောတိ စ၊ ဒယာသဉ္စာရေန သရသောတိ စ၊ နိက္ခန္တာ စ တာ ကန္တိယော စေတိ စ၊ သာဓု စ သော ဇနော စေတိ စ၊ သရသဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။

၂၇၅။

အာရဘန္တဿ ယံ ကိဉ္စိ၊ ကတ္တုံ ပုညဝသာ ပုန၊

သာဓနန္တရလာဘော ယော၊ တံ ဝဒန္တိ သမာဟိတံ။

၂၇၅။ သမာဟိတံ သမာဟရတိ ‘‘အာရဘန္တဿိ’’စ္စာဒိနာ။ ယံ ကိဉ္စိ ကာရိယံ ကတ္တုံ သတ္တုဘင်္ဂါဒိကံ အာရဘန္တဿ သဇ္ဇီဘူတဿ ယဿ ကဿစိ ပုမုနော ပုညဝသာ ကုသလဗလေန ကာရဏေန ကုသလသာမတ္ထိယေန ပုန သာဓျတေ သာဓိယမနေနေတိ သာဓနံ၊ တတော တမေဝ ဝါ အန္တရမညံ၊ တဿ လာဘော၊ အညကာရဏလာဘောတိ အတ္ထော။ တံ သမာဟိတံ ဝဒန္တိ၊ သမာဓာနံ သမာဟိတံ။

၂၇၅။ ဣဒါနိ ¶ သမာဟိတာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အာရဘ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယံ ကိဉ္စိ အမိတ္တဝိဇယာဒိကံ ကတ္တုံ အာရဘန္တဿ ယဿ ပုညဝသာ ကုသလဗလေန ပုန ယော သာဓနန္တရလာဘော တဿေဝ ကာရိယသိဒ္ဓိယာ ဥပကာရကဿ အညသာဓနဿ ယော လာဘော အတ္ထိ၊ တံ ကာရဏလာဘံ သမာဟိတံ ဝဒန္တိ တဿေဝ ကာရိယဿ သမာဓာနတ္တာ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ သမာဟိတံ ဣတိ ကဝိနော ကထေန္တိ။ သာဓျတေ သာဓိယမနေနေတိ စ၊ တဉ္စ တံ အန္တရမညဉ္စေတိ စ၊ တဿ လာဘောတိ စ၊ သမာဓာနမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၇၆။

မာရာရိဘင်္ဂါဘိမုခ-မနသော တဿ သတ္ထုနော၊

မဟာမဟီ မဟာရာဝံ၊ ရဝီ’ယ’မုပကာရိကာ။

၂၇၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မာရ’’ဣစ္စာဒိ။ မာရာရိနော မာရသတ္တုနော ဘင်္ဂေ အဘိဘဝေ အဘိမုခံ န ပရမ္မုခံ မနံ ယဿ တဿ သတ္ထုနော ဥပကာရိကာ အာရဒ္ဓမာရဘင်္ဂကြိယာနုဂ္ဂါဟိကာ မဟာမဟီ အယံ မဟာရာဝံ မာရာရိဒုဿဟံ မဟာနာဒံ ရဝီ အကာသိ။ ဣဓ မာရာရိဘဉ္ဇနံ ကာရိယမာရဒ္ဓံ၊ တဿ ပုညဝသေနေဝ မဟီရာဝေါ အပရံ သာဓနံ သမာပန္နန္တိ လက္ခဏံ ယောဇနီယံ။

၂၇၆။ ‘‘မာရာရိ’’စ္စာဒိ။ မာရာရိဘင်္ဂါဘိမုခမနသော မာရသင်္ခါတဿ သတ္တုနော မဒ္ဒနေ အဘိမုခစိတ္တဿ တဿ သတ္ထုနော ဥပကာရိကာ အာရဒ္ဓမာရဝိဇယဿ ဥပတ္ထမ္ဘိကာ အယံ မဟာမဟီ မဟာရာဝံ မာရဿ ဟဒယဝတ္ထုံ မဒ္ဒန္တော [မဒ္ဒန္တီ (?)] ဝိယ သဟိတုမသက္ကုဏေယျံ မဟာနာဒံ ရဝီ အကာသိ။ ဧတ္ထ မာရဘင်္ဂဇနနံ သတ္ထူဟိ အာရဒ္ဓကာရိယံ၊ တဿေဝ သိဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတံ အညကာရဏံ နာမ မဟီရာဝေါ။ မာရော ဧဝ အရိ သတ္တူတိ စ၊ တဿ ဘင်္ဂေါတိ စ၊ တသ္မိံ အဘိမုခံ မနံ ယဿေတိ စ၊ မဟန္တီ စ သာ မဟီ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၇၇။

အဝတွာ’ဘိမတံ ¶ တဿ၊ သိဒ္ဓိယာ ဒဿန’ညထာ၊

ဝဒန္တိ တံ ပရိယာယ-ဝုတ္တီတိ သုစိဗုဒ္ဓယော။

၂၇၇။ ပရိယာယဝုတ္တိံ ပဋိပါဒေတိ ‘‘အဝတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အဘိမတံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ဓနဒါနာဒိလက္ခဏံ အဝတွာ အဉ္ဇသာ ဝါစကဗျာပါရေန အနာချာယ တဿာဘိမတဿတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ အညထာ အညေန ပကာရေန တန္နိဗ္ဗတ္တိအနုဂုဏေန ယံ ဒဿနံ ဝစနံ၊ တံ သုစိဗုဒ္ဓယော ပရိယာယဝုတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိယာယေန ဝစနံ ပရိယာယဝုတ္တီတိ။

၂၇၇။ ဣဒါနိ ပရိယာယဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘အဝတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အဘိမတံ ဣဋ္ဌံ ဓနဒါနာဒိသရူပံ [ဓနဓညာဒိံ (သီဟဠဗျာချာယံ)] ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ အဝတွာ ဥဇုမကထေတွာ တဿ အဘိမတတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖတ္တိယာ အညထာ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဿာနုရူပေနာညပ္ပကာရေန ဒဿနံ ယံ ကိဉ္စိ ဒဿနံ ကထနမတ္ထိ၊ သုစိဗုဒ္ဓယော ပရိယာယဝုတ္တီတိ တံ ဝဒန္တိ။ ပရိယာယေန ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ၊ သုစိ ဗုဒ္ဓိ ယေသမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၇၈။

ဝိဝဋင်္ဂဏနိက္ခိတ္တံ၊ ဓန’မာရက္ခဝဇ္ဇိတံ၊

ဓနကာမ ယထာကာမံ၊ တုဝံ ဂစ္ဆ ယဒိ’စ္ဆသိ။

၂၇၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိဝဋင်္ဂဏေ’’စ္စာဒိ။ ဓနံ ဝိဝဋေ ကေနစိ အနာဝဋတ္တာ အင်္ဂဏေ ပကာသပ္ပဒေသေ နိက္ခိတ္တံ အထ စ ပန အာရက္ခဝဇ္ဇိတံ။ ဓနံ ကာမေတီတိ ဓနကာမာတိ အာမန္တနံ။ တုဝံ ယဒိ ဣစ္ဆသိ ဂန္တုံ ဓနံ ဝါ၊ ယထာကာမံ ဂစ္ဆေတိ ဓနာဝဟရဏမိစ္ဆိတမဉ္ဇသာ အဝတွာ တံသိဒ္ဓိယာ ဗျာဇေန ဝဒတိ။ ပရိယာယဝုတ္တိ။

၂၇၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိဝဋ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဓနံ မုတ္တာမဏိအာဒိ ဝိဝဋင်္ဂဏနိက္ခိတ္တံ ပါကာရာဒိပရိက္ခေပရဟိတတ္တာ နိရာဝရဏဋ္ဌာနေ ယေန ကေနစိ ဌပိတံ အပိစ အာရက္ခဝဇ္ဇိတံ။ ဘော ဓနကာမ တုဝံ ယဒိစ္ဆသိ ဓနံ ဂမနံ ဝါ၊ ယထာကာမံ ဂစ္ဆာတိ ¶ စိတ္တေနိစ္ဆိတဓနာဝဟရဏဝိဓာနံ ‘‘ဓနမာဟရာ’’တိ ဥဇုမဝတွာ ဧဝံ ဗျာဇေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ပရိယာယဝုတ္တိ နာမ။ ဝိဝဋဉ္စ တံ အင်္ဂဏဉ္စေတိ စ၊ တသ္မိံ နိက္ခိတ္တန္တိ စ၊ အာရက္ခေန ဝဇ္ဇိတမိတိ စ၊ ဓနံ ကာမေတီတိ စ၊ ကာမံ တဏှံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဝါ စိတ္တမနတိက္ကမ္မာတိ စ ဝါကျံ။

၂၇၉။

ထုတိံ ကရောတိ နိန္ဒန္တော၊ ဝိယ တံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ၊

ဒေါသာဘာသာ ဂုဏာ ဧဝ၊ ယန္တိ သန္နိဓိ’မတြဟိ။

၂၇၉။ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏေတိ ‘‘ထုတိ’’မိစ္စာဒိနာ။ နိန္ဒန္တော ဝိယ ဒေါသံ နိဒဿေန္တော ဝိယ ထုတိံ ကရောတိ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ၊ တံ ဗျာဇထုတိလက္ခဏံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ နာမ။ ကထမေတ္ထ ဂုဏာ ပတီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေါသိ’’စ္စာဒိ။ အတြ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဒေါသာ ဝိယ အာဘာသန္တိ ပဋိဘန္တိ။ တာဒိသပဒါဒိနာ ဒေါသာဘာသာ ဂုဏာ ဧဝ ဣဒ္ဓိမန္တတာဒယော န ဒေါသောပိ ကောစိ သန္နိဓိမဝဋ္ဌာနံ ယန္တိ။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ အတြ ဗျာဇဝဏ္ဏနမေဝိဒံ၊ န နိန္ဒကမိတိ။

၂၇၉။ ဣဒါနိ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ ဒဿေတိ ‘‘ထုတိ’’စ္စာဒိနာ။ နိန္ဒန္တော ဝိယ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ဝိယ ထုတိံ ကရောတိ ဝဏ္ဏနံ ကရောတိ၊ တံ ဝဏ္ဏနာကရဏံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ နာမ ဟောတိ။ နိန္ဒာသဘာဝေန ပဝတ္တထုတိတ္တာ နိန္ဒာ ဧဝေတိ စေ? အတြ အသ္မိံ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဒေါသာဘာသာ ဒေါသာ ဝိယ ပဋိဘာသမာနာ ဂုဏာ ဧဝ တာဒိသပဒပ္ပယောဂေန ဣဒ္ဓိမန္တတာဒယော ဂုဏာဝ သန္နိဓိံ ဂုဏသဘာဝါဝဋ္ဌာနံ ယန္တိ ပါပုဏန္တီတိ။ ဗျာဇေန ဝဏ္ဏနမိတိ စ၊ ဒေါသာ ဣဝ အာဘာသန္တိ ပဋိဘာသန္တီတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၀။

သဉ္စာလေတု’မလံ တွံ’သိ၊ ဘုသံ ကုဝလယာ’ခိလံ၊

ဝိသေသံ တာဝတာ နာထ၊ ဂုဏာနံ တေ ဝဒါမ ကိံ။

၂၈၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သဉ္စာလေတု’’မိစ္စာဒိနာ။ နာထ တွံ အခိလံ ကုဝလယံ ဥပ္ပလံ ပထဝီဝလယဉ္စေတိ သိလိဋ္ဌံ သဉ္စာလေတုံ ဘမယိတုမိတော ¶ စိတော စ ဘုသမစ္စန္တံ အလံ သမတ္ထောပိ တာဝတာ တံမတ္တေန တေ ဂုဏာနံ ဝိသေသံ အတိသယလက္ခဏံ ကိံ ကေန ကာရဏေန ဝဒါမ။ ဣဟ ဥပ္ပလစာလနသာမတ္ထိယဝိဘာဝနဝသေန နိန္ဒတိ၊ တာဝ နိခိလဘူမဏ္ဍလသဉ္စာလာဝိကရဏတော ပရမာယ ထုတိယာ သံယောဇိတောယံ ဘဂဝါ မဟာနုဘာဝံ ဝိစိတဝါတိ ဘုဝနမဏ္ဍလသိခါမဏီတိ။ ဗျာဇဝဏ္ဏနမီဒိသမစ္စန္တံ ရမဏီယံ၊ တဒိဒဉ္စ သဗ္ဗထာ သိလေသမုပဇီဝတိ။

၂၈၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သဉ္စာလေတု’’မိစ္စာဒိနာ။ နာထ တွံ အခိလံ ကုဝလယံ နိဿေသံ နီလုပ္ပလဝနံ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဝါ သဉ္စာလေတုံ ကမ္ပေတုံ ဘုသမတိသယေန အလံ သမတ္ထော၊ တာဝတာ တေ ဂုဏာနံ ဝိသေသမတိသယံ ကိံ ဝဒါမ ကထံ ဘဏာမာတိ။ ကုဝလယသဒ္ဒဿ ဥပ္ပလဝိသေသဝါစကတ္တာ ပဌမံ နိန္ဒာဝ၊ တဿေဝ သဒ္ဒဿ ပထဝီမဏ္ဍလဝါစကတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိမတော တဝ ဣဒံ ကိံ ဝိသေသ’’န္တိ ဥတ္တမဂုဏဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟောတိ။ ဤဒိသာ ဗျာဇဝဏ္ဏနာ ပသတ္ထာ၊ သာ စ သဗ္ဗထာ သိလေသံ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ။ ကုယာ ပထဝိယာ ဝလယံ မဏ္ဍလမိတိ သမာသော။

၂၈၁။

ဝိသေသိ’စ္ဆာယံ ဒဗ္ဗဿ၊ ကြိယာဇာတိဂုဏဿ စ၊

ဝေကလ္လဒဿနံ ယတြ၊ ဝိသေသော နာမ’ယံ ဘဝေ။

၂၈၁။ ဝိသေသဝုတ္တိံ ဝတ္တေတိ ‘‘ဝိသေသိစ္ဆာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဝိသေသေ အတိသယေ ကိသ္မိဉ္စိပိ ကာရိယဝိသေသေ ဣစ္ဆာယံ ဒဗ္ဗာဒီနံ ယတြ ဝေကလ္လဿ အဘာဝဿ ဒဿနံ ဝစနံ၊ အယံ ဝိသေသော နာမ ဝိသေသဝုတ္တိ နာမ ဘဝေ။

၂၈၁။ ဣဒါနိ ဝိသေသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသိစ္ဆာယံ အတိသယေ ကာရိယဝိသေသေ ဣစ္ဆာယံ သတိ ဒဗ္ဗဿ စ ကြိယာဇာတိဂုဏဿ စ ယတြ ယသ္မိံ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဝေကလ္လဒဿနံ အဘာဝကထနမတ္ထိ၊ အယံ ဝိသေသော ¶ နာမ ဘဝေ ဝိသေသဝုတ္တိ နာမ သိယာတိ။ ဝိကလဿ ဘာဝေါတိ စ၊ တဿ ဒဿနမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၂။

န ရထာ န စ မာတင်္ဂါ၊ န ဟယာ န ပဒါတယော၊

ဇိတော မာရာရိ မုနိနာ၊ သမ္ဘာရာဝဇ္ဇနေန ဟိ။

ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ။

၂၈၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘န ရထာ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဗောဓံ။ အတြ စ ဝိဇယောပကရဏစတုရင်္ဂါနီကလက္ခဏဒဗ္ဗာဘာဝေန သမတိံသပါရမိတာသင်္ခတသမ္ဘာရာဝဇ္ဇနဿေဝ မာရာရိဝိဇယလက္ခဏော ဝိသေသော ဝုတ္တော။

၂၈၂။ ‘‘န ရထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရထာ တယော အန္တမသော သပရိဝါရာနံ တိဏ္ဏံ ရထာနံ အနီကဝေါဟာရတော တာဒိသာ တယော ရထာ စ နတ္ထိ။ မာတင်္ဂါ တယော ဝုတ္တနယေန အနီကသင်္ခါတာ တယော မာတင်္ဂါ စ နတ္ထိ။ န ဟယာ တယော တာဒိသာ အနီကသင်္ခါတာ တယော အဿာ စ နတ္ထိ။ ပဒါ န အန္တမသော သာယုဓာနံ စတုန္နံ ပုရိသာနံ အနီကဝေါဟာရတော တာဒိသာ စတ္တာရော ပုရိသာ ပဒါ စ နတ္ထိ။ တထာပိ မုနိနာ သမ္ဘာရာဝဇ္ဇနေန ဟိ သမတိံသပါရမိဓမ္မာနံ အာဘောဂကရဏေနေဝ မာရာရိ မာရပစ္စတ္တိကော ဇိတော အဘိဘဝိတော။ ဣဟ ဇယောပကရဏဘာဝေန ဌိတာနံ ရထာနီကာဒီနံ ဒဗ္ဗာနံ ဝေကလ္လံ ဒဿေတွာ သတ္တုဝိဇယသဘာဝါနံ သမ္ဘာရာနံ အာဝဇ္ဇနဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ ရထော နာမ စတုပုရိသပရိဝါရော၊ တာဒိသံ ရထတ္တယံ ရထာနီကံ နာမ။ ဟတ္ထီ ပန ဒွါဒသပုရိသပရိဝါရော ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဟတ္ထိတ္တယံ ဟတ္ထာနီကံ နာမ။ အဿော တိပုရိသပရိဝါရော၊ တာဒိသံ ဟယတ္တယံ ဟယာနီကံ နာမ။ သာယုဓာ စတ္တာရော ပုရိသာ ပဒါနီကံ နာမ။ ဣဟ ရထာဒီသု ဌိတာ ဝိယ သီဃံ ပါဒဗလေန ဂန္တွာ ယုဇ္ဈမာနာ ပုရိသာ ပါဒေါပစာရေန ‘‘ပါဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ရထာဒီနံ ပမာဏံ တယောတိ အနီကဋ္ဌာနေ ¶ ဒဿေတွာ ပုရိသပမာဏဿာဝုတ္တေပိ အန္တမသော စတ္တာရော ပုရိသာ အနီကံ နာမ ဟောန္တီတိ ပကရဏတော စတ္တာရောတိ ဉာယတိ။ နော စေ? သာဝုဓပုရိသဝါစကဿ ပဒါတိသဒ္ဒဿ ‘‘ပဒါတယော’’တိ ဗဟုဝစနေန ရူပသမ္ဘဝတော ‘‘ရထာ န၊ မာတင်္ဂါ န၊ ဟယာ န၊ ပဒါတယော န’’ ဣတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ ဒဗ္ဗေန ဒဗ္ဗပဋိသေဓနတော ဝိသေသကထနံ ဝိသေသဿ ဝုတ္တီတိ စ၊ ဒဗ္ဗေန ဒဗ္ဗပဋိသေဓေန ဝိသေသဝုတ္တီတိ စ ဝါကျံ။ ကြိယာဝိသေသဝုတျာဒိတ္တယမ္ပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၈၃။

န ဗဒ္ဓါ ဘူကုဋိနေဝ၊ ဖုရိတော ဒသနစ္ဆဒေါ၊

မာရာရိဘင်္ဂဉ္စာ’ကာသိ၊ မုနိဝီရော ဝရော သယံ။

ကြိယာဝိသေသဝုတ္တိ။

၂၈၃။ ‘‘န ဗဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘူကုဋိ ဘမုဘင်္ဂေါ ကောပဇနိတော န ဗဒ္ဓါ န ရစိတာ၊ ဒသနစ္ဆဒေါ စာဓရော နေဝ ဖုရိတော နေဝ ကမ္ပိတော ကောပေန။ တထာပိ စ ဝရော ဥတ္တမော မုနိဝီရော သယံ မာရာရိနော ဘင်္ဂံ ပရာဇယံ အကာသီတိ။ ဘူကုဋိဗန္ဓနာဒိကြိယာဝိဂမေန နိဗ္ဗိကာရဝိဇယလက္ခဏော ဝိသေသော ဒဿိတော။

၂၈၃။ ‘‘န ဗဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘူကုဋိ ကောပဝိကာရဘူတော ဘမုဘင်္ဂေါပိ န ဗဒ္ဓါ န ကတာ၊ ဒသနစ္ဆဒေါ ဒန္တာဝရဏော နေဝ ဖုရိတော န ကမ္ပာပိတော။ တထာပိ ဝရော ဥတ္တမော မုနိဝီရော မုနိဂုဏဝီရဂုဏယုတ္တော တထာဂတော သယံ မာရာရိဘင်္ဂဉ္စ အကာသီတိ။ ဧတ္ထ ဘမုဘင်္ဂရစနာဒိကံ ကြိယံ အကတွာ နိဗ္ဗိကာရဿ မာရဘင်္ဂသဘာဝဝိသေသဿ [နိဗ္ဗိကာရမာရဘင်္ဂဿ (က။)] ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ကြိယာဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ ဘူနံ ကုဋိ ဝင်္ကတာတိ စ၊ မာရော ဧဝ အရီတိ စ၊ တေသံ ဘင်္ဂေါတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၄။

န ¶ ဒိသာသု ဗျတ္တာ[တတာ (သီ။)]ရံသိ၊

နာ’လောကော လောကပတ္ထဋော၊

တထာပျ’န္ဓတမဟရံ၊

ပရံ သာဓုသုဘာသိတံ။

ဇာတိဝိသေသဝုတ္တိ။

၂၈၄။ ‘‘နိ’’စ္စာဒိ။ ဒိသာသု ဒသသု ဗျတ္တာ ပတ္ထဋာ ရံသိ န ဘဝတိ။ လောကေ သကလသ္မိံ ပတ္ထဋော ဝိတ္ထတော အာလောကောန ဘဝတိ။ တထာပီတိ ဝိသေသနိစ္ဆာယံ၊ တဇ္ဇာတိကတ္တာဘာဝေပိ သာဓူနံ သုဘာသိတံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ ပရမစ္စန္တမေဝ အန္ဓတမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဝေကလ္လတော ပညာစက္ခုဿ အန္ဓကာရံ မောဟန္ဓကာရံ ဟရတီတိ အန္ဓတမဟရန္တိ။ ရံသိယာ အန္ဓကာရာပဟာရသမတ္ထာယ နိဝတ္တိယာ ဝိသေသော သုဘာသိတဿ ဒဿိတော။

၂၈၄။ ‘‘န ဒိသာသု’’ဣစ္စာဒိ။ ဒိသာသု ဗျတ္တာ ပတ္ထဋာ ရံသိပိ နတ္ထိ၊ လောကပတ္ထဋော အာလောကောပိ နတ္ထိ။ တထာပိ သာဓုသုဘာသိတံ သဒ္ဓမ္မော ပရမစ္စန္တံ အန္ဓတမဟရံ အတ္ထာနတ္ထတီရဏက္ခမဿ ပညာစက္ခုဿ အန္ဓကာရကမောဟတမံ ဟရံ ဟောတီတိ။ ဣဓ အန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနေ သမတ္ထံ ရံသိဇာတျာဒိကံ ပဋိသေဓေတွာ သုဘာသိတဿ အန္ဓကာရာပဟရဏသင်္ခါတဿ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ဇာတိဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ လောကေ ပတ္ထဋောတိ စ၊ အန္ဓေတီတိ အန္ဓော မောဟော၊ တမသဒိသတ္တာ အန္ဓောယေဝ တမောတိ စ၊ တံ ဟရတီတိ စ၊ သာဓူနံ သုဘာသိတမိတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၅။

န ခရံ န ဟိ ဝါ ထဒ္ဓံ၊ မုနိန္ဒ ဝစနံ တဝ၊

တထာပိ ဂါဠှံ ခနတိ၊ နိမ္မူလံ ဇနတာမဒံ။

ဂုဏဝိသေသဝုတ္တိ။

၂၈၅။ ‘‘န ¶ ခရ’’မိစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒ တဝ ဝစနံ န ခရံ န လူခံ၊ န ထဒ္ဓံ ဝါ ကဌိနဉ္စ န ဟိ။ တထာပိ တာဒိသခရတ္တာဒိဂုဏာဘာဝေပိ ဇနတာယ ဇနသမူဟဿ မဒံ ဂါဠှံ ဒဠှံ [တဏှံ (က။)] ကတွာ နိမ္မူလံ ခနတီတိ။ အယောသင်္ကုမှိ ပသိဒ္ဓခရတ္တာဒိဂုဏနိသေဓေန မုနိန္ဒဝစနဿ ဝိသေသော အာဝိကတော။

၂၈၅။ ‘‘န ခရ’’မိစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တဝ ဝစနံ ခရံ ကက္ကသံ န ဟောတိ၊ ထဒ္ဓံ ဝါ န ဟောတိ။ တထာပိ ဇနတာမဒံ ဇနသမူဟဿ ဇာတျာဒိံ နိဿာယ ပဝတ္တံ ဂဗ္ဗံ ဂါဠှံ ဒဠှံ ကတွာ နိမ္မူလံ မူလမသေသေတွာ ခနတီတိ။ ခဏနက္ခမအယောသင်္ကုအာဒီသု လဗ္ဘမာနံ ခရတ္တာဒိဂုဏံ ပဋိသေဓေတွာ ဗုဒ္ဓဝစနဿ မဒခဏနသဘာဝသင်္ခါတဿ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ဂုဏဝိသေသဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ နတ္ထိ မူလမဿ ခဏနဿာတိ စ၊ ဇနာနံ သမူဟောတိ စ၊ တာယ မဒေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဂါဠှံ နိမ္မူလ’’န္တိ ခဏနကြိယာယ ဝိသေသနတ္တာ ဂါဠှံ နိမ္မူလံ ခဏနံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။

၂၈၆။

ဒဿီယတေ’တိဒိတ္တံ[…တိရိတ္တံ (က။)]တု၊

သူရဝီရတ္တနံ ယဟိံ၊

ဝဒန္တိ ဝိညူ ဝစနံ၊

ရုဠှာဟင်္ကာရမီဒိသံ။

၂၈၆။ ရုဠှာဟင်္ကာရံ ဝဒန္တိ။

၂၈၆။ ဣဒါနိ ရုဠှာဟင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဒဿီယတေ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ သူရဝီရတ္တနံ သူရဘာဝဝီရဘာဝံ အတိဒိတ္တံ တု အတိသယေန ပန ဒိတ္တံ ယဟိံ ဝါကျေ ဒဿီယတေ၊ ဤဒိသံ ဝစနံ ဝိညူ ကဝယော ရုဠှာဟင်္ကာရမိတိ ဝဒန္တီတိ။ သူရော စ ဝီရော စာတိ စ၊ တေသံ ဘာဝေါတိ စ၊ ရုဠှော ဥဂ္ဂတော အဟင်္ကာရော ဧတ္ထ ဝုတ္တိဝိသေသေတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၇။

ဒမေ ¶ နန္ဒောပနန္ဒဿ၊

ကိံ မေ ဗျာပါရဒဿနာ၊

ပုတ္တာ မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ၊

သဇ္ဇာ သန္တေဝ တာဒိသေ။

၂၈၇။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဒမေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ နန္ဒောပနန္ဒဿ နာဂရာဇဿ အပ္ပမေယျမဟာနုဘာဝဿ ဒမေ ဒမနေ မေ မမ နိရဝဓိသရန္တိပ္ပမေယျပ္ပဘာဝါနုစရိတကိတ္တိနောပိ ပရဿ ဗျာပါရဒဿနာ ပယောဂပဋိပါဒနေန ကိံ ပယောဇနံ၊ န ကိမ္ပိ၊ ယတော မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ ပါဒါဝနတာ တာဒိသေ ကမ္မနိ သဇ္ဇာ ဗဒ္ဓကစ္ဆာ သန္တေဝ ဝိဇ္ဇန္တေဝ၊ တတောတိ ယောဇနီယံ။

၂၈၇။ ‘‘ဒမေ’’စ္စာဒိ။ နန္ဒောပနန္ဒဿ နာဂရညော ဒမေ ဒမကရဏေ ဗျာပါရဒဿနာ ဘုဝနတ္တယေ ပဝတ္တမာနအာနုဘာဝေန စ သမ္ပဝတ္တိတကိတ္တိသမူဟေန စ သမန္နာဂတဿ မယှံ တာဒိသပယောဂဒဿနေန ကိံ ပယောဇနံ။ ယသ္မာ မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ မယှံ စရဏာဝနတာ တာဒိသေ ကိစ္စေ သဇ္ဇာ သန္နဒ္ဓါ ပုတ္တာ ဗဟဝေါ သန္တိ ဧဝ၊ တသ္မာတိ။ စေတောဝသိတာယ သူရဝီရဘာဝေါ ဣဟ အတိဒိတ္တော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဗျာပါရဿ ဒဿနမိတိ စ၊ ပါဒေသု သမ္ဘတ္တာတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၈။

သိလေသော ဝစနာ’နေကာ-

ဘိဓေယျေ’ကပဒါယုတံ၊

အဘိန္နပဒဝါကျာဒိ-

ဝသာ တေဓာ’ယ’မီရိတော။

၂၈၈။ သိလေသံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သိလေသော’’ဣစ္စာဒိနာ။ အနေကံ ဘိန္နမဘိဓေယျတ္ထော ယဿာတျနေကာဘိဓေယျံ။ ဧကေန သမာနေန ပဒေန သရူပေန အာယုတမနွိတံ ယံ ဝစနံ ဝုတ္တီတိ အနုဝဒိတွာ သော သိလေသောတိ ဝိဓီယတေ၊ ယေန ကေနစိ ¶ ရူပေန ဥပမာနောပမေယျလက္ခဏတ္ထာနံ သိလေသနတော။ အယဉ္စေဝံလက္ခဏော သိလေသော တေဓာ ဤရိတော။ ကထံ? အဘိန္နပဒဝါကျာဒိဝသာ အဘိန္နမေကံ ပဒံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တရူပံ ယတြ၊ တမေဝ ဝါကျံ ဝါကျလက္ခဏောပေတတ္တာ။ တံ အာဒိ ယေသံ၊ တေသံ ဝသာတိ အတ္ထော။

၂၈၈။ ဣဒါနိ သိလေသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သိလေသော’’စ္စာဒိနာ။ အနေကာဘိဓေယျံ ဧကပဒါယုတံ ဥဘယတ္ထ သာဓာရဏတ္တာ တုလျေန သဒ္ဒရူပေန ယုတ္တံ ယံ ဝစနံ အတ္ထိ၊ သော သိလေသော နာမ။ သော ပန ယေန ကေနစိ သာဓမ္မရူပေန ဥပမာနောပမေယျဘူတာနမတ္ထာနံ သိလိဋ္ဌတ္တာ အညမညံ ဖုသိတွာ ဌိတတ္တာ သိလေသော နာမ။ အယံ ဝုတ္တလက္ခဏော သိလေသော အဘိန္နပဒဝါကျာဒိဝသာ အကတဝိကာရာနံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တပဒသမန္နာဂတာနံ ဝါကျလက္ခဏောပေတဝါကျာနံ ပဘေဒေန တေဓာ ဤရိတောတိ။ အနေကမဘိဓေယျံ ယဿေတိ စ၊ ဧကဉ္စ တံ ပဒဉ္စေတိ စ၊ တေန အာယုတန္တိ စ၊ အဘိန္နာနိ ပဒါနိ ယသ္မိန္တိ စ၊ တဉ္စ တံ ဝါကျဉ္စာတိ စ၊ တံ အာဒိ ယေသံ အဘိန္နပဒဝါကျာနန္တိ စ၊ တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ ဝါကျံ။

၂၈၉။

အန္ဓန္တမဟရော ဟာရီ၊ သမာရုဠှော မဟောဒယံ၊

ရာဇတေ ရံသိမာလီ’ယံ၊ ဘဂဝါ ဗောဓယံ ဇနေ။

အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။

၂၈၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အန္ဓန္တမိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဘဂဝါ သူရိယော မဟာမုနိ စ။ တတ္ထ သူရိယော တာဝ အန္ဓန္တမဟရော ပကတိယန္ဓကာရောပဟာရီ၊ မဟာမုနိ တု အန္ဓကာရမောဟတမာပဟာရီ။ ဟာရီ မနုညော သူရိယော မဟာမုနိ စ၊ သူရိယော ¶ မဟောဒယံ မဟန္တံ ဥဒယံ ပဗ္ဗတံ သမာရုဠှော၊ မဟာမုနိ တု မဟောဒယံ မဟန္တမဗ္ဘုဒယံ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမရူပံ သမာရုဠှော ပတ္တော။ ရံသီနံ မာလာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရံသိမာလီ၊ သူရိယော မဟာမုနိ စ။ ဇနေ ဗောဓယံ နိဒ္ဒါပဂမနေန ကိလေသနိဒ္ဒါပဂမနေန ဝါ ပဗောဓယန္တော ရာဇတေ ဒိဗ္ဗတီတိ။ အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော ဘင်္ဂေန ဝိနာ ယထာဝဋ္ဌာနမုဘယတ္ထ ပဒယောဇနတော။

၂၈၉။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အန္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ မဟောဒယံ မဟန္တံ ဥဒယံ ပဗ္ဗတံ၊ သဗ္ဗညုပဒဝိသင်္ခါတမဟာဘိဝုဒ္ဓိံ ဝါ သမာရုဠှော အာရုဠှော၊ သမ္ပတ္တော ဝါ၊ အန္ဓန္တမဟရော စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ပတ္ထဋပကတိဃနန္ဓကာရဿ၊ ဉာဏလောစနဿ အန္ဓကရဏတော အန္ဓကာရောတိ ဝုတ္တမောဟဿ ဝါ ဝိဒ္ဓံသကော၊ ဟာရီ တေနေဝ မနုညော ရံသိမာလီ အတ္တနော ရံသိမာလာယ သမန္နာဂတော ဇနေ ပကတိနိဒ္ဒါယ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဝါ သမန္နာဂတေ သတ္တေ ဗောဓယံ ဗောဓယန္တော အယံ ဘဂဝါ ဒိဝါကရော၊ ဆဟိ ဘဂဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါ ဝါ ရာဇတေ ဒိဗ္ဗတီတိ။ ဒွီသု ပက္ခေသု ပဒါနံ သမာနဘာဝေန ဌိတတ္တာ အယံ အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ အန္ဓော စ သော တမော စေတိ စ၊ တံ ဟရတီတိ စ၊ မဟန္တော စ သော ဥဒယော ပဗ္ဗတော စာတိ စ၊ မဟန္တော စ သော ဥဒယော အဗ္ဘုဒယော အဘိဝုဒ္ဓိ စာတိ စ၊ ရံသီနံ မာလာတိ စ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ စ၊ ဘဂေါ သိရီ အဿ သူရိယဿ အတ္ထီတိ စ၊ ဘဂေါ သိရီကာမပယတနာဒိပ္ပကာရော အဿ သတ္ထုနော အတ္ထီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အဘိန္နပဒဝါကျသင်္ခါတော သိလေသော။ အပရောပိ အတ္ထော ဧတ္ထ သိလိဿတီတိ သိလေသော။ ‘‘ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော’’တိအာဒိကမ္ပိ ဣမိနာ နယေန ဉာတဗ္ဗံ။

၂၉၀။

သာရဒါမလကာဘာသော၊ သမာနီတပရိက္ခယော၊

ကုမုဒါကရသမ္ဗောဓော၊ ပီဏေတိ ဇနတံ သုဓီ။

ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။

၂၉၀။ ‘‘သာရဒေ’’စ္စာဒိ။ သုဓာ အဿ အတ္ထီတိ သုဓီ၊ စန္ဒော။ သောဘနာ သဗ္ဗညုတညာဏရူပံ ဗုဒ္ဓိ အဿ အတ္ထီတိ သုဓီ၊ ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သာရဒေါ သရဒကာလေ သမ္ဘူတော အမလကော နိမ္မလော အာဘာ သောဘာ ယဿ သော၊ စန္ဒော။ ပရေသံ နိဗ္ဗာနသာရံ ဒဒါတီတိ သာရဒေါ၊ အမလကော အာဘာသော၊ အမလကဿ ဟတ္ထာမလကဿေဝ ဝါ အာဘာသော အသေသဉေယျာဝဗောဓော ယဿ သော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သံ သမ္မာ ကမေနာနီယမာနတ္တာ အာနီတော ပရိက္ခယော ကဏှပက္ခော ယေန သော၊ စန္ဒော။ သမံ ဝူပသမံ အာနီတော ပရိက္ခယော ဟာနိ ကိလေသသတ္တုကတော အဓိဂတက္ခယတ္တာ ယေနသော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ကုမုဒါကရဿ ကုမုဒဿ ရံသိယာ သမ္ဗောဓိ ဝိကာသော ယဿ [ရံသိယော သမ္ဗောဓိ ဝိကာသ’ဿ (က။)] သော၊ စန္ဒော။ ကုယာ ပထဝိယာ မုဒံ ပီတိံ ကရောတီတိ ကုမုဒါကရော၊ သမ္ဗောဓော စတုသစ္စာဝဗောဓော ယဿ သော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဇနတံ ဇနသမူဟံ ပီဏေတီတိ။ အယံ ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဒါနံ ဘိန္နတ္တာ။

၂၉၀။ ‘‘သာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သာရဒေါ သရဒကာလေ သမ္ဘူတော၊ ဝေနေယျာနံ နိဗ္ဗာနသာရဒါယကော ဝါ၊ အမလကာဘာသော နိမ္မလသောဘော၊ နိမ္မလကေတုမာလာသမန္နာဂတတ္တာ တာဒိသမတ္ထကသောဘော ဝါ၊ အထ ဝါ သာရဒါမလကာဘာသော သရဒကာလေ သဉ္ဇာတနိမ္မလသောဘော၊ ဝေနေယျာနံ နိဗ္ဗာနသာရဒါယကနိမ္မလသောဘော ဝါ၊ အထ ဝါ သာရဒအာမလကအာဘာသော နိဗ္ဗာနသာရဒါယကဟတ္ထာမလကသဒိသဉေယျာဝဗောဓော။ သမာနီတပရိက္ခယော ကဏှပက္ခေ သုဋ္ဌု ကမေန အာနီတော ပရိက္ခယော ပရိပုဏ္ဏော ဝါ စန္ဒော၊ သမသင်္ခတသန္တိံ အာနီတကိလေသပရိဟာနိသင်္ခါတပရိက္ခယော ဝါ။ ကုမုဒါကရသမ္ဗောဓော ကုမုဒဝိကာသနေန သမန္နာဂတော၊ ကုသင်္ခါတပထဝီနိဿိတာနံ ဇနာနံ ပီတိဇနနစတုသစ္စာဝဗောဓေန သမန္နာဂတော ဝါ။ သုဓီ သုဓာသင်္ခါတအမတဝန္တတာယ ¶ တန္နာမကော စန္ဒော၊ သုန္ဒရပညဝန္တတာယ တန္နာမကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝါ။ ဇနတံ ဇနသမူဟံ ပီဏေတီတိ။ ဥဘယပက္ခေသု ပဒံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္ထဿ ယောဇနတော အယံ ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ သရဒေ ဘဝေါ သာရဒေါ၊ စန္ဒော။ သာရံ ဒဒါတီတိ သာရဒေါ၊ ဘဂဝါ။ ‘‘သာရဒေါ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာဘာသော’’တိ ပဒဿ ဝိသေသနံ ဟောတိ။ အမလကောနိမ္မလော အာဘာသော အဿ စန္ဒဿာတိ စ၊ ကမှိ မတ္ထကေ အာဘာသောတိ စ၊ အမလော ကာဘာသော အဿ သတ္ထုနောတိ စ၊ သာရဒေါ အမလကော အာဘာသော ယဿ စန္ဒဿ ဘဂဝတော ဝါတိ စ၊ သာရဒေါ အာမလကဿ ဝိယ အာဘာသော ဉေယျာဝဗောဓော အဿ ဘဂဝတောတိ စ၊ သံ သမ္မာ အာနီတော ပရိက္ခယော ကလာဟာနိ အနေနေတိ စ၊ သမံ ဝူပသမံ အာနီတော ပရိက္ခယော ဟာနိ ကိလေသသတ္တုတော ယေနေတိ စ၊ ကုမုဒါနံ အာကရောတိ စ၊ တေသံ သမ္ဗောဓော ဝိကာသော ယဿေတိ စ၊ မုဒံ ပီတိံ ကရောတီတိ မုဒါကရော။ ကုယာ ပထဝိယာ မုဒါကရောတိ စ၊ သော သမ္ဗောဓော စတုသစ္စာဝဗောဓော ယဿေတိ စ၊ သုဓာ အမတံ အဿ စန္ဒဿ အတ္ထီတိ စ၊ သု သောဘနာ ဓီ ဗုဒ္ဓိ အဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၂၉၁။

သမာဟိတတ္တဝိနယော၊ အဟီနမဒမဒ္ဒနော၊

သုဂတော ဝိသဒံ ပါတု၊ ပါဏိနံ သော ဝိနာယကော။

ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။

၂၉၁။ ‘‘သမာဟိတေ’’စ္စာဒိ။ သံ သမ္မာ အာဟိတော ပတိဋ္ဌာပိတော အတ္တဿ ဝိနယော ဝိနယနံ သဗ္ဗတ္ထ သဝိသယေ အပ္ပဋိဟတစာရဝသေန ယဿ သော၊ ဂရုဠော။ ဝိနယနံ ပဝိဝိတ္တကာယစိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန ဒမနံ ယဿ သော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဣတိ အဘိန္နပဒံ။ အဟီနံ သပ္ပာနံ ဣနာ နာယကာ၊ တေသံ မဒံ မဒ္ဒတီတိ အဟီနမဒမဒ္ဒနော၊ ဂရုဠော။ အဟီနာနမုတ္တမပုရိသာနမ္ပိ မဟာဗြဟ္မာဒီနံ မဒံ မဒ္ဒတီတိ အဟီနမဒမဒ္ဒနော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သုန္ဒရံ ဂတံ ဂမနံ သမုဒ္ဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဇလသင်္ဂမတော ပဌမမေဝဥဂ္ဂမနသာမတ္ထိယယောဂတော ¶ ယဿ သော၊ ဂရုဠော။ သုန္ဒရံ ဂမနမဿ နာဂဝိက္ကန္တစာရတ္တာ သုဂတော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ အဘိန္နပဒံ။ သော ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကော၊ ဂရုဠော။ ဝိသံ ဒဒါတီတိ ဝိသဒံ ပါဏိနံ နာဂလောကံ ပါတု အဟိံသနဝသေန ပါလယတု၊ သော ဝိနေတိ ဝေနေယျေတိ ဝိနာယကော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ပါဏိနံ သကလသတ္တလောကံ ဝိသဒံ အသလ္လီနံ ပါတု။ ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသောယံ ဝုတ္တနယေန ပဒါနံ [ပန (က။)] ဥဘယမိဿတ္တာ။

၂၉၁။ ‘‘သမာဟိတေ’’စ္စာဒိ။ သမာဟိတတ္တဝိနယော သမ္မာ အာဟိတာယ ဌပိတာယ သရီရဿ သဝိသယေ ဂတိယာ သမန္နာဂတော၊ သမ္မာ အာဟိတေန ဌပိတေန စိတ္တဒမနေန သမန္နာဂတော ဝါ၊ အဟီနမဒမဒ္ဒနော နာဂရာဇူနံ မဒမဒ္ဒနော၊ အဟီနာနံ ဥတ္တမာနံ ဗကဗြဟ္မာဒီနမ္ပိ မဒမဒ္ဒနော ဝါ၊ သုဂတော ပက္ခဝါတဝေဂေန သမုဒ္ဒဇလံ ဒွိဓာ ကတွာ တသ္မိံ ဇလေ အနေကီဘူတေယေဝ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ နာဂေ ဂဟေတွာ ဂမနေ သမတ္ထတ္တာ သုန္ဒရဂမနော၊ သမန္တဘဒ္ဒကအနေကပ္ပကာရဂမနော ဝါ၊ ဝိနာယကော ပက္ခီနံ နာယကော သော ဂရုဠရာဇာ ဝိသဒံ ဃောရဝိသတ္တာ ဝိသဒါယကံ ပါဏိနံ နာဂလောကံ ပါတု အဟိံသနဝသေန ပါလေတု။ နော စေ၊ ဝိနာယကော ဝေနေယျေ ဝိနေန္တော သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပါဏိနံ သကလသတ္တလောကံ ဝိသဒံ ဝိသာရဒံ ကတွာ ပါတု အဟိတာပနယနဟိတောပနယနေန ရက္ခတူတိ။ ဥဘယပက္ခေသု ‘‘အဟီနမဒမဒ္ဒနော’’ဣစ္စာဒိကေဟိ ဘိန္နေဟိ စ ‘‘သမာဟိတတ္တဝိနယော’’ဣစ္စာဒိကေဟိ အဘိန္နေဟိ စ ပဒေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ အယံ ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ အတ္တဿ ဝိနယောတိ စ၊ သမာဟိတော အတ္တဝိနယော ယဿ ဂရုဠဿ တထာဂတဿ ဝါတိ စ၊ အဟီနံ ဣနာ နာယကာတိ စ၊ အဟီနာနံ နာဂရာဇူနံ မဒေါတိ စ၊ ဟီနေဟိ အညေ အဟီနာ ဥတ္တမာ၊ တေသံ မဒေါတိ ¶ စ၊ တံ မဒ္ဒတီတိ စ၊ ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကောတိ စ၊ ဝေနေယျဇနေ ဝိနေတီတိ စ ဝါကျံ။ ဒုတိယပက္ခေ ‘‘ဝိသဒ’’န္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။

၂၉၂။

ဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓါဘိန္န-ကမ္မာ နိယမဝါ ပရော၊

နိယမက္ခေပဝစနော၊ အဝိရောဓိ ဝိရောဓျ’ပိ။

၂၉၃။

ဩစိတျသမ္ပောသကာဒိ၊ သိလေသော ပဒဇာဒိ’တိ[ပဒဇာတိပိ (က။)]၊

ဧသံ နိဒဿနေသွေဝ၊ ရူပ’မာဝိဘဝိဿတိ။

၂၉၂-၃။ သိလေသဘေဒမညထာပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိရုဒ္ဓါနိ စာဝိရုဒ္ဓါနိ စ အညမဘိန္နဉ္စ၊ တာနိယေဝ ကမ္မာနိ ကြိယာနိ ယေသံ၊ တေ တယော သိလေသာ။ နိယမော’ဝဓာရဏမသ္မိံ အတ္ထီတိ နိယမဝါ၊ ပရော အညော သိလေသောပိ။ နိယမဿ အက္ခေပေါ နိသေဓနံ ယဿ၊ တံ ဝစနမဘိဓာနံ ယဿ၊ တာဒိသောပိ။ နာဿ ဝိရောဓော အတ္ထီတျဝိရောဓိ၊ သောပိ။ ဝိရောဓော အသင်္ဂတိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိရောဓိ၊ သောပိ။ ဩစိတျံ သမ္ပောသေတီတိ ဩစိတျသမ္ပောသကော၊ သော အာဒိ ယဿ အလင်္ကာရန္တရဂေါစရဿ သိလေသဿ၊ သော ပဒတော ဇာတာဒိသိလေသောပိ။ ဣတိတေ ပရေပိ သိလေသဘေဒါ သန္တိ။ ဧသံ ယထာဝုတ္တာနံ နိဒဿနေသု ပယောဂေသွေဝ ရူပံ သဘာဝေါ လက္ခဏံ အာဝိဘဝိဿတီတိ။

၂၉၂-၃။ အဝုတ္တသိလေသဝိသေသေ ဒဿေတုံ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝိရုဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓါဘိန္နကမ္မာ အပိ ဥဘယတ္ထဿ ဝိရုဒ္ဓေန စ အဝိရုဒ္ဓေန စ အဘိန္နေန စ ကမ္မေန သမနွိတာ တယော သိလေသာ စ၊ ပရော အညော နိယမဝါပိ အဝဓာရဏေန ယုတ္တသိလေသော စ၊ နိယမက္ခေပဝစနောပိ အဝဓာရဏဿ ပဋိသေဓပကာသကာဘိဓာနသိလေသော စ၊ အဝိရောဓိပိ ဥဘယပက္ခာဝိရောဓိသိလေသော စ၊ ဝိရောဓိအပိ ဥဘယတ္ထဿ ¶ ဝိရောဓိသိလေသော စ၊ ပဒဇာဒိ ပဒေန ဇာတော ဝါကျေန ဇာတော ဩစိတျသမ္ပောသကာဒိသိလေသောပီတိ ဧသံ သိလေသာနံ နိဒဿနေသွေဝ နိဒဿနသင်္ခတဥဒါဟရဏေသွေဝ ရူပံ သရူပံ တေသံ လက္ခဏံ ဝါ အာဝိဘဝိဿတိ၊ နိဒဿိယမာနဥဒါဟရဏေနေဝ လက္ခဏဿ ဂမ္မမာနတ္တာ ဝိသုံ န ကထေဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိရုဒ္ဓါနိ စ အဝိရုဒ္ဓါနိ စ အဘိန္နဉ္စေတိ စ၊ တမေဝ ကမ္မံ ကြိယာ ယေသံ သိလေသာနမိတိ စ၊ နိယမော အဝဓာရဏံ အသ္မိံ အတ္ထီတိ စ၊ နိယမဿ အက္ခေပေါ ပဋိသေဓော အဿ အတ္ထီတိ စ၊ တံ ဝစနံ အဘိဓာနံ ယဿ သိလေသဿာတိ စ၊ နာဿ ဝိရောဓော အတ္ထီတိ စ၊ ဩစိတျံ သမ္ပောသေတီတိ စ၊ သော အာဒိ ယဿ ဥပမာသိလေသာဒိနောတိ စ၊ ပဒတော ဇာတောတိ စ၊ သော အာဒိ ယဿ ဝါကျဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသ

၂၉၄။

သဝသေ ဝတ္တယံ လောကံ၊ အခိလံ ကလ္လဝိဂ္ဂဟော[ကလဝိဂ္ဂဟော (သီ။)]၊

ပရာဘဝတိ မာရာရိ၊ ဓမ္မရာဇာ ဝိဇမ္ဘတေ။

၂၉၄။ တတော ကမေန တေဒဿီယန္တိ ‘‘သဝသေ’’ဣစ္စာဒိ။ အခိလံ လောကံ သဝသေ ဝတ္တယံ မာရာရိ ဓမ္မရာဇာ စ၊ ကလ္လော မနုညော ဝိဂ္ဂဟော ကလဟော ယဿ မာရာရိနော၊ ဝိဂ္ဂဟော သရီရသမ္ပဒါ ယဿ ဓမ္မရာဇဿ၊ တေသု မာရာရိ ပရာဘဝတိ ပရာဘဝမပေတိ ဗောဓိယံ ပဋိလဒ္ဓပရာဇယဝသေန၊ ဓမ္မရာဇာ သမန္တဘဒ္ဒေါ တု ဝိဇမ္ဘတေ လောကတ္တယဗျာပိသမုလ္လပိတဝိဇယဒ္ဓနိပဝတ္တိဝသေန သမံ ဘဝတီတိ အယံ ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော ပရာဘဝဝိဇမ္ဘနာနမညောညဝိရောဓတော။

၂၉၄။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဥဒါဟရတိ ‘‘သဝသေ’’ဣစ္စာဒိ။ အခိလံ လောကံ သဝသေ ဝတ္တယံ အနတ္ထေ ယုဉ္ဇနတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယန္တော၊ နော စေ၊ သကလလောကံ ဟိတေ ¶ ယုဉ္ဇနတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယန္တော ကလ္လဝိဂ္ဂဟော မနုညကလဟော၊ နော စေ၊ မနုညသရီရသမ္ပတ္တိယုတ္တော မာရာရိ ပရာဘဝတိ ဗောဓိမူလေ လဒ္ဓပရာဇယဝသေန ပရာဘဝံ ပါပုဏာတိ၊ ဓမ္မရာဇာ တထာဂတော ပန ဝိဇမ္ဘတေ လောကတ္တယေ ပတ္ထဋဇယဃောသဝသေန ဝိဇမ္ဘတီတိ။ ပရာဘဝနဝိဇမ္ဘနကြိယာနံ အညမညဝိရုဒ္ဓတ္တာ အယံ ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော နာမ။ သဿ အတ္တနော ဝသော ဣဿရိယမိတိ စ၊ ကလ္လော မနုညော ဝိဂ္ဂဟော ဝိဝါဒေါ ဒေဟော ဝါ ယဿေတိ စ ဝါကျံ။

အဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသ

၂၉၅။

သဘာဝမဓုရံ ပုည-ဝိသေသောဒယသမ္ဘဝံ၊

သုဏန္တိ ဝါစံ မုနိနော၊ ဇနာ ပဿန္တိ စာ’မတံ။

၂၉၅။ ‘‘သဘာဝေ’’စ္စာဒိ။ သဘာဝေနေဝ မဓုရာ ပိယာ ဝါစာ၊ မဓုရံ အမတံ၊ ပုညဝိသေသဿ ဥဒယော အဘိဝဍ္ဎိ၊ တေန သမ္ဘဝေါ၊ ယဿ ဝါ တံ၊ မုနိနော ဝါစံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ ဇနာ သုဏန္တိ၊ တဿယံ အမတဉ္စ [တဿ စ နိဿယံ အမတန္တိ (က။)] ပဿန္တီတိ အယမဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော သဝနဒဿနာနံ အဝိရုဒ္ဓတ္တာတိ။

၂၉၅။ ‘‘သဘာဝ’’မိစ္စာဒိ။ သဘာဝမဓုရံ ‘‘ဝါစာမဓုရံ ကရိဿာမီ’’တိ ကတ္တဗ္ဗပယောဂံ ဝိနာပိ မဓုရတ္တာ ပကတိမဓုရံ၊ နော စေ၊ ကေနစိ ပစ္စယေန အနုပ္ပန္နတ္တာ သင်္ခရဝိသေသံ ဝိနာပိ ပကတိပဏီတံ၊ ပုညဝိသေသောဒယသမ္ဘဝံ ပုညဝိသေသဒေသကဿ မုနိနော ကဿစိ ကုသလဝိသေသဿ အဘိဝုဒ္ဓိယာ သမ္ဘူတံ၊ နော စေ၊ ဝေနေယျဇနာနံ နိဗ္ဗာနာဓိပ္ပာယေန ကတကုသလဝိသေသဿ အဘိဝုဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏတ္တေန ပဋိလဒ္ဓံ မုနိနော ဝါစံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ သုဏန္တိ၊ အမတံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဇနာ ဝေနေယျဇနာ ပဿန္တီတိ။ သဝနဒဿနကြိယာနံ အညမညာဝိရုဒ္ဓတ္တာ အယံ အဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော။ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ ¶ စ၊ တေန မဓုရာ၊ မဓုရမိတိ စ၊ ပုညမေဝ ဝိသေသောတိ စ၊ တဿောဒယောတိ စ၊ တေန သမ္ဘဝေါ ယဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

အဘိန္နကမ္မသိလေသ

၂၉၆။

အန္ဓကာရာပဟာရာယ၊

သဘာဝမဓုရာယ စ၊

မနော ပီဏေတိ[ဓိနောတိ (သီ။ အဘိနဝဋီကာ စ)]ဇန္တူနံ၊

ဇိနော ဝါစာယ ဘာယ စ။

၂၉၆။ ‘‘အန္ဓကာရေ’’စ္စာဒိ။ အန္ဓကာရံ မောဟသင်္ခါတံ ပကတိအန္ဓကာရံ ဝါ အပဟရတီတိ အန္ဓကာရာပဟာရာ၊ ဝါစာ၊ ဘာ စ။ တာယ သဘာဝဘာသာယ၊ သောဘာယ စ ဇိနော ဇန္တူနံ မနော စိတ္တံ ပီဏေတီတိ အယမဘိန္နကမ္မသိလေသော ပီဏနလက္ခဏာယေကာယ ကြိယာယ ဝါစာယ ဘာယ စ သမ္ပန္နောတိ။

၂၉၆။ ‘‘အန္ဓကာရာ’’ဣစ္စာဒိ။ အန္ဓကာရာပဟာရာယ မောဟန္ဓကာရံ ပကတိအန္ဓကာရံ ဝါ အပဟရဏာယ သဘာဝမဓုရာယ စ သဘာဝတော ကဏ္ဏသုခါယ၊ သဘာဝတော နေတ္တာဘိရာမာယ ဝါစာယ ဘာယ သရီရကန္တိယာ စ ဇိနော ဇန္တူနံ မနော စိတ္တံ ဓိနောတိ ပီဏေတီတိ။ ပီဏယနသဘာဝါယ ဧကာယ ကြိယာယ သဒ္ဓိံ ကရဏဘူတာနံ ဒွိန္နံ ဝါစာဘာနံ ယောဇိတတ္တာ အယံ အဘိန္နကမ္မသိလေသော။ အန္ဓကာရ’မပဟရတီတိ စ၊ သဘာဝေန မဓုရာတိ စ ဝါကျံ။

နိယမဝန္တသိလေသ

၂၉၇။

ကေသက္ခီနံဝ ကဏှတ္တံ၊ သမူနံယေဝ ဝင်္ကတာ၊

ပါဏိပါဒါဓရာနံဝ၊ မုနိန္ဒဿာ’တိရတ္တတာ။

၂၉၇။ ‘‘ကေသိ’’စ္စာဒိ။ ¶ ကဏှတ္တံ ကေသက္ခီနံယေဝ၊ န မနသိ၊ ကဏှတ္တဂုဏော ပါပတ္တဉ္စ သိလိဋ္ဌံ။ ဝင်္ကတာ ဘမူနံယေဝ၊ န အဇ္ဈာသယေ၊ ဝင်္ကတာနတတ္တံ သဌတ္တဉ္စ သိလိဋ္ဌံ။ အတိရတ္တတာ ပါဏိပါဒါဓရာနံယေဝ၊ န စိတ္တေ၊ အတိရတ္တတာဂုဏော ရာဂေါ စ သိလိဿတေ။ ‘‘မုနိန္ဒဿာ’’တိ ‘‘ကဏှတ္တ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ နိယမဝါ သိလေသော ကေသက္ခီနံဝါတိ အဝဓာရဏပ္ပယောဂါတိ။

၂၉၇။ ‘‘ကေသက္ခီန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ကဏှတ္တံ ကေသက္ခီနံ ဧဝ ဟောတိ၊ ကဏှတ္တသင်္ခတမကုသလံ န စိတ္တေ။ ဝင်္ကတာ ဘမူနံယေဝ၊ နဇ္ဈာသယေ။ အတိရတ္တတာ ပါဏိပါဒါဓရာနံ ဧဝ၊ န ကေသုစိ ဝတ္ထူသူတိ။ ‘‘ကေသက္ခီနံဝါ’’တိအာဒီသု နိယမသင်္ခါတအဝဓာရဏပဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ကဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ပါပတ္တဿ စ၊ ဝင်္ကဂုဏေန သဒ္ဓိံ သာဌေယျဿ စ၊ ရတ္တဂုဏေန သဒ္ဓိံ ရာဂဿ စ သိလိဋ္ဌတ္တာ အယံ နိယမဝန္တသိလေသော နာမ။ ကေသာနိ စ အက္ခီနိ စေတိ စ၊ ကဏှဿ ဘာဝေါတိ စ၊ ဝင်္ကဿ ဘာဝေါတိ စ၊ ပါဏယော စ ပါဒါနိ စ အဓရာနိ စာတိ စ၊ အတိရတ္တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

နိယမက္ခေပသိလေသ

၂၉၈။

ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ၊ သာရာဂေါ တဝ ဒိဿတိ၊

ဒိဿတေ သော’ယ’မထ ဝါ၊ နာထ သာဓုဂုဏေသွပိ။

၂၉၈။ ‘‘ပါဏိ’’စ္စာဒိ။ နာထ တဝ ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ သာရာဂေါ သောဘနော ရတ္တဝဏ္ဏော ဒိဿတိ၊ န စိတ္တေ၊ သာရာဂေါ ရတ္တဝဏ္ဏော ဆန္ဒရာဂေါ စာတိ သိလိဋ္ဌံ။ အယံ နိယမော အက္ခိပျတေ။ အထ ဝါ ကထံ နိယမျတေ၊ ယတော သော အယံ သာရာဂေါ သာဓူနံ ဂုဏေသွေဝ ဝိရာဂလက္ခဏော ဒိဿတေ ဣတိ။ တသ္မာ ကထမဝဓာရီယတီတိ နိယမက္ခေပဝစနော သိလေသောယံ။

၂၉၈။ ‘‘ပါဏိ’’စ္စာဒိ။ ¶ ဟေ နာထ တဝ သာရာဂေါ သောဘနော ရတ္တဝဏ္ဏော ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ ဒိဿတိ၊ စိတ္တေ လောဘော ပန န ဒိဿတိ။ အထ ဝါ သော အယံ သာရာဂေါ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒဘူတော သာဓုဂုဏေသွပိ သဇ္ဇနာနံ သီလာဒိဂုဏေသုပိ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝါ’’တိ ဒဿိတနိယမဿ ပဋိသေဓကေန ‘‘အထ ဝါ’’တိ ဝစနေန သမန္နာဂတတ္တာ ရတ္တဝဏ္ဏသင်္ခါတရာဂေန လောဘဿ သိလိဋ္ဌတ္တာ စ အယံ နိယမက္ခေပဝစနသိလေသော။ သံ သောဘနော ရာဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။

အဝိရောဓိသိလေသ

၂၉၉။

သလက္ခဏော’တိသုဘဂေါ၊

တေဇဿီ နိယတောဒယော၊

လောကေသော ဇိတသံက္လေသော၊

ဝိဘာတိ သမဏိဿရော။

၂၉၉။ ‘‘သလက္ခဏော’’ဣစ္စာဒိ။ သဟ လက္ခဏေန သသရူပေန ဒွတ္တိံ သဝရပုရိသလက္ခဏေန ဝါ ဝတ္တမာနော သလက္ခဏော၊ စန္ဒော မုနိန္ဒော စ၊ အတိသုဘဂေါ သော စ၊ တေဇဿီ သူရိယော ပဘာဝိသေသယုတ္တော စ၊ နိယတော ပတိဒိနမုဒယော ပဘာလက္ခဏော ယဿ သော နိယတောဒယော၊ သူရိယော၊ နိယတော ထိရော ဥဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမ္ဗောဓိရူပေါ ယဿ သော နိယတောဒယော၊ မုနိန္ဒော၊ လောကေသော ဗြဟ္မာ မုနိန္ဒော စ၊ ဇိတော သံက္လေသော ဈာနရတိဝသေန ကာယစိတ္တာဗာဓော ယေန သော၊ ဗြဟ္မာ၊ ဇိတော သံက္လေသော ဒသဝိဓော အဂ္ဂမဂ္ဂညာဏလာဘာ ယေန သော။ သော မဏီနံ ဣဿရော ဥပမဏိ [ဥတ္တမမဏိ (?)]၊ သမဏာနံ ဣဿရော မုနိန္ဒော ဝိဘာတီတိ ယောဇ္ဇံ။ အယမဝိရောဓိသိလေသော လက္ခဏသုဘဂါဒီနမုဘယတ္ထာပိ အဗျဝဟိတတ္တာ။

၂၉၉။ ‘‘သလက္ခဏော’’ဣစ္စာဒိ။ ¶ သလက္ခဏော လက္ခဏေန သဟိတော၊ အတိသုဘဂေါ အတိသုန္ဒရာယ လက္ခိယာ သမန္နာဂတော၊ နော စေ၊ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သဟိတော အတိဝိယ သောဘာဒီဟိ ယုတ္တော၊ တေဇဿီ အန္ဓကာရဝိဓမနသင်္ခတမဟာနုဘာဝေန ယုတ္တော၊ နိယတောဒယော ပတိဒိနံ ပုဗ္ဗဏှကာလေ နိယမိတဂဂနုဂ္ဂမနော၊ နော စေ၊ နိရန္တရပဝတ္တဗုဒ္ဓတေဇသာ ယုတ္တော ထိရသဗ္ဗညုပဒဝိသင်္ခါတာဘိဝုဍ္ဎိယာ သမန္နာဂတော၊ လောကေသော ဗြဟ္မဘူတော၊ ဇိတသံက္လေသော ဈာနပီတိယာ ဝိဇိတကာယစိတ္တဒရထော၊ နော စေ၊ တိလောကဿ ဣဿရဘူတော စတုတ္ထမဂ္ဂညာဏေန ဟတဒသဝိဓသံကိလေသော၊ သမဏိဿရော သော ဥတ္တမော မဏိ ဝိဘာတိ သောဘတိ၊ နော စေ၊ သမဏာနံ ဣဿရော ဝိဘာတိ ဒိဗ္ဗတီတိ။ ‘‘သလက္ခဏော သုဘဂေါ’’ဣစ္စာဒိကာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ၊ ပဌမပါဒေ စန္ဒေန ဒုတိယေ သူရိယေန တတိယေ ဗြဟ္မုနာ စတုတ္ထေ မဏိနာ စ သဗ္ဗညုပဒတ္ထဿ သိလိဋ္ဌတ္တာ စ အယံ အဝိရောဓိသိလေသော နာမ။ သဟ လက္ခဏေန ဝတ္တမာနောတိ စ၊ အတိသောဘနော ဘဂေါ သိရီ ဝါ သိရီကာမပယတနာဒိကော ဝါ အဿာတိ စ၊ တေဇော အဿ အတ္ထီတိ စ၊ နိယတော ဥဒယော အဿေတိ စ၊ လောကဿ ဣသော ဣဿရောတိ စ၊ ဇိတော သံက္လေသော ယေနေတိ စ၊ မဏီနံ သမဏာနံ ဝါ ဣဿရောတိ စ ဝါကျံ။

ဝိရောဓိသိလေသ

၃၀၀။

အသမောပိ သမော လောကေ၊

လောကေသောပိ နရုတ္တမော၊

သဒယောပျ’ဒယော ပါပေ၊

စိတ္တာ’ယံ မုနိနော ဂတိ။

၃၀၀။ ‘‘အသမောပိ’’စ္စာဒိ။ နတ္ထိ သမော ရာဇဂုဏာဒီဟိ အဿာတိ အသမော၊ ကောစိ ရာဇာဒိ၊ ‘‘အသမော’’တိ လောကေကသိခါမဏိဘာဝေန ¶ မုနိ။ တတ္ထ ယဒါ အသမော ရာဇာဒိ၊ တဒါ လောကေ သမောတိ ဝိရုဒ္ဓံ အသမတ္တာ တဿ။ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓံ ဇောတေတိ။ ပက္ခန္တရေ တွဝိရုဒ္ဓံ၊ လောကေ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ ဝိရောဓိသတ္တာနံ ရာဟုလာဒီနံ အဝိရောဓိသတ္တာနဉ္စ သမတ္တာ၊ တတောယေဝါယံ ဝိရောဓာဘာသာနဉ္စသာ ဝိရောဓောယေဝ။ လောကေသော ဗြဟ္မာ မုနိ စ။ တတ္ထ ‘‘ဗြဟ္မာ နရုတ္တမော’’တိ ဝိရုဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗယောနိတ္တာ တဿ။ ပက္ခန္တရေ တွဗျာဃာတော ဥတ္တမနရတ္တာ တဿ။ ဒယော ဒါနံ၊ သဟ ဒယေနာတိ သဒယော၊ ကောစိ ပုရိသော။ သဟ ဒယာယ ဝတ္တတီတိ သဒယော၊ မုနိ။ တတ္ထ ပုရိသော ဒါယကော ပါပေ ဇနေ ကထမဒယောတိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ မုနိ ပါပေ ရာဂါဒိကေ အဒယောတိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ မုနိနော အယံ ယထာဝုတ္တာ ဂတိ ပဝတ္တိ စိတ္တာ အဗ္ဘုတာတိ အယံ ဝုတ္တနယေန ဝိရောဓိသိလေသော ဥဒါဟဋော။

၃၀၀။ ‘‘အသမော’’ဣစ္စာဒိ။ အသမောပိ အတုလျောပိ ကောစိ ရာဇာဒိကော လောကေ သမော တုလျော၊ နော စေ၊ သဒိသပုဂ္ဂလရဟိတော ဧဝ ရာဟုလဘဒြဒေဝဒတ္တာဒိသဗ္ဗလောကေ အနုနယပဋိဃာဘာဝေန သမော ဟောတိ။ လောကေသောပိ ဗြဟ္မဘူတောပိ နရုတ္တမော နရဝရော ဟောတိ၊ နော စေ၊ သကလလောကာဓိပတိ ဟုတွာ ဧဝ နရုတ္တမော။ သဒယောပိ ယာစကေသု ဒယသင်္ခါတေန ဒါနေန ယုတ္တောပိ ပါပေ ပါပိဋ္ဌေ အဒယော ဒါနရဟိတော၊ နော စေ၊ ဒယာသဟိတော ဧဝ အကုသလေ နိဒ္ဒယော။ မုနိနော အယံ ဂတိ ပဝတ္တိ စိတ္တာ ဝိစိတ္တာတိ ရာဇာဒိနော အသမသမတာ စ၊ ဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဥတ္တမနရဘာဝေါ စ၊ ဒါနသဟိတဿ ကဿစိ ပုရိသဿ ဒါနရဟိတဘာဝေါ စ ဝိရုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တသ္မာ ရာဇဗြဟ္မပုရိသေဟိ မုနိနော သိလိဋ္ဌတ္တာ အယံ ဝိရောဓိသိလေသော နာမ။ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗပက္ခေ ဝိရောဓော အပရာပရပက္ခေဟိ နိရာကတော ဟောတိ။ ပုဗ္ဗပက္ခေ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓံ ဇောတေတိ၊ အပရပက္ခေ အဝဓာရဏန္တိ။ ¶ နတ္ထိ သမော ယဿေတိ စ၊ နရော စ သော ဥတ္တမော စေတိ စ၊ သဟ ဒယေန ဒယာယ ဝါ ဝတ္တမာနောတိ စ၊ နတ္ထိ ဒယော ဒယာ ဝါ အဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဩစိတျသမ္ပောသကပဒသိလေသ

၃၀၁။

သံသာရဒုက္ခောပဟတာ-ဝနတာ ဇနတာ တွယိ၊

သုခ’မိစ္ဆိတ’မစ္စန္တံ၊ အမတန္ဒဒ ဝိန္ဒတိ။

၃၀၁။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သံသာရေ’’စ္စာဒိ။ သံသာရော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ ခန္ဓပဋိပါဋိယေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခမတ္တာဒိနာ၊ တေန ဥပဟတာ ပဟဋာ ဇနတာ၊ အမတံ သုခံ အမတံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဒဒါတီတိ အမတန္ဒဒါတိ အာမန္တနံ၊ တွယိ အဝနတာ ပဏာမဝသေန ဣစ္ဆိတမတိမတံ ဒုက္ခာပဂမနိဗ္ဗတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ အစ္စန္တံ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီတိ။ ဧတ္ထ အမတံ သုဓာ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အမတန္ဒဒေါ ဒုက္ခောပဟတေ သုခယတီတိ ဥစိတန္တိ ‘‘အမတံ ဒဒါတီ’’တိ ပဒမဓိဂတေ ဝတ္ထုနိ ဩစိတျံ သမ္ပောသယတီတိ ဩစိတျသမ္ပောသကော ပဒသိလေသောယံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သုဂန္ဓိသောဘာသမ္ဗန္ဓီ’’တျာဒျုပမာသိလေသာဒယော သင်္ဂဟိတာတိ။

၃၀၁။ ‘‘သံသာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သံသာရဒုက္ခောပဟတာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ နိရန္တရပဝတ္တိသင်္ခါတေန ဒုက္ခေန ဥပဟတာ ဇနတာ၊ အမတန္ဒဒ ဟေ သုဓာဒါယက နော စေ၊ နိဗ္ဗာနဒါယက တထာဂတ တွယိ အဝနတာ ပဏမနဝသေန ဩနတာ ဣစ္ဆိတံ အဘိမတံ သုခံ ကာယိကစေတသိကသုခံ အစ္စန္တံ အတိသယေန ဝိန္ဒတိ သေဝတီတိ။ အမတဒါယကာ ဒုက္ခိတေ သုခိတေ ကရောန္တီတိ ဣဒံ ဥစိတမေဝေတိ ဥဘယတ္ထဿာပိ ဝါစကံ ‘‘အမတံ ဒဒါတီ’’တိ ပဒံ တာဒိသဇနဿ သုခဒါနေ ဩစိတျံ ပေါသေတီတိ အယံ ဩစိတျသမ္ပောသကပဒသိလေသော။ သံသာရောယေဝ ဒုက္ခန္တိ စ၊ တေန ဥပဟတာတိ စ၊ အမတံ သုဓံ နိဗ္ဗာနံ ဝါ ဒဒါတီတိ စ ဝါကျံ။

၃၀၂။

ဂုဏယုတ္တေဟိ ¶ ဝတ္ထူဟိ၊ သမံ ကတွာန ကဿစိ၊

သံကိတ္တနံ ဘဝတိ ယံ၊ သာ မတာ တုလျယောဂိတာ။

၃၀၂။ တုလျယောဂိတံ ယောဇယတိ ‘‘ဂုဏေ’’စ္စာဒိနာ။ ဂုဏော ဓမ္မော သာဓု အသာဓု ဝါ၊ တေန ယုတ္တေဟိ ဝတ္ထူဟိ သဟ သမံ ကတွာန ဝတ္ထုတော အသာမျေပိ တထာဘာဝမာရောပျ ကဿစိ ပုရိသာဒိနော ထုတိနိန္ဒတ္ထံ ယံ ကိတ္တနမာချာနံ၊ သာ တုလျက္ခဏာ တုလျယောဂိတာ မတာ၊ ဝတ္တုမိစ္ဆိတေန ဂုဏေန တာဒိသာနံ တုလျယောဂိတာပဋိပါဒနတော တဒတ္ထိယေန တုလျယောဂိတာ တထာ ဒွိဓာ ဝတ္တတိ။

၃၀၂။ ဣဒါနိ တုလျယောဂိတာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဂုဏယုတ္တေဟိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဂုဏယုတ္တေဟိ သုန္ဒရာသုန္ဒရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တေဟိ ဝတ္ထူဟိ၊ သမံ ကတွာန တတွတော အသမာနေသုပိ သမာနတ္တဗုဒ္ဓိယာ အာရောပနံ ကတွာ၊ ကဿစိ ပုရိသာဒိနော ထုတိံ နိန္ဒံ ဝါ နိဿာယ ယံ သံကိတ္တနံ ဂုဏာဂုဏကထနံ ဘဝတိ၊ သာ တုလျယောဂိတာတိ မတာတိ။ ဂုဏေဟိ ယုတ္တာတိ စ၊ တုလျေန ဂုဏေန သဟ ယောဂေါတိ စ၊ သော ဧတေသံ ရံသိမာလီဘဂဝန္တာဒီနမတ္ထီတိ စ၊ တေသံ ဘာဝေါ တုလျဂုဏသမ္ဗန္ဓောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ တုလျဂုဏယုတ္တပဒတ္ထာနံ တဂ္ဂုဏသမ္ဗန္ဓဿ တုလျယောဂိတာဘာဝတော တပ္ပဋိပါဒကော ဥတ္တိဝိသေသော တဒတ္ထိယေန တုလျယောဂိတာတိ ဉေယျာ။

၃၀၃။

သမ္ပတ္တသမ္မဒေါ လောကော၊

သမ္ပတ္တာလောကသမ္ပဒေါ၊

ဥဘောဟိ ရံသိမာလီ စ၊

ဘဂဝါ စ တမောနုဒေါ။

၃၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ္ပတ္တေ’’စ္စာဒိ။ တမံ နုဒတီတိ တမောနုဒေါ။ ရံသိမာလီ သူရိယော စ၊ အထ ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စာတိ ဥဘောဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဝါ ¶ လောကော သတ္တလောကော၊ သမ္ပတ္တော သမ္မဒေါ ပီတိ ယေန တထာဝိဓော စ၊ သမ္ပတ္တော အာလောကဿ သမ္ပဒါ ယေန တထာဝိဓော စာပီတိ။ ဧတ္ထ ပီတိဒါနာဒိဂုဏယုတ္တေန ရံသိမာလိနာ သမံ ကတွာ ဘဂဝတော ထုတိဝသေန ကိတ္တနန္တိ လက္ခဏံ ယောဇနီယံ။

၃၀၃။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ္ပတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ တမောနုဒေါ အန္ဓကာရံ ပဟရန္တော ရံသိမာလီ စ ဘဂဝါ စ ဥဘောဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဝါ၊ လောကော သတ္တလောကော သမ္ပတ္တသမ္မဒေါ ပဋိလဒ္ဓပီတိကော စ သမ္ပတ္တာလောကသမ္ပဒါ စ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပီတိဒါနာလောကကရဏသင်္ခါတဂုဏယုတ္တေန သူရိယေန တုလျံ ကတွာ ဘဂဝတော ထုတိဝသေန ဂုဏကထနံ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တော သမ္မဒေါ ပီတိ ယေနေတိ စ၊ အာလောကဿ သမ္ပဒါတိ စ၊ သမ္ပတ္တာ အာလောကသမ္ပဒါ ယေနေတိ စ၊ တမံ နုဒတီတိ စ ဝါကျံ။ ဥဒါဟရဏေ အဒဿိတေပိ အသာဓုဂုဏယုတ္တေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ သမံ ကတွာ ကဿစိ ကာတဗ္ဗနိန္ဒာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၃၀၄။

အတ္ထန္တရံ သာဓယတာ၊ ကိဉ္စိ တံသဒိသံ ဖလံ၊

ဒဿီယတေ အသန္တံ ဝါ၊ သန္တံ ဝါ တံ နိဒဿနံ။

၃၀၄။ နိဒဿနံ ပဒဿေတိ ‘‘အတ္ထန္တရ’’မိစ္စာဒိနာ။ အတ္ထန္တရံ နိဒဿေတဗ္ဗာပေက္ခာယ အညံ ကိဉ္စိ ဥစိတံ ကာရိယံ သာဓယတာ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ဟေတုဘူတေန၊ တေန အတ္ထန္တရေနေဝ သဒိသံ တုလျံ ဖလံ ကိဉ္စိ အသန္တံ အနိဋ္ဌံ ဝါ သန္တံ ဣဋ္ဌံ ဝါ ဒဿီယတေ ပဋိပါဒီယတေ၊ တံ ဧဝံလက္ခဏံ နိဒဿနံ သိယာ။

၃၀၄။ ဣဒါနိ နိဒဿနာလင်္ကာရံ နိဒဿေတိ ‘‘အတ္ထန္တရိ’’စ္စာဒိနာ။ အတ္ထန္တရံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော အညံ ဥစိတကာရိယသင်္ခါတမတ္တံ [ဥစိတကိစ္စ… (က။)]သာဓယတာ သာဓယန္တေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ တံသဒိသံ ¶ တေန အတ္ထန္တရေန သမာနံ အသန္တံ အနိဋ္ဌံ ဝါ သန္တံ ဣဋ္ဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဖလံ ဒဿီယတေ ဝတ္ထူဟိ ပဋိပါဒီယတေ၊ တံ တာဒိသံ ဖလံ နိဒဿနံ နာမာတိ။ အတ္ထော စ သော အန္တရော အညော စာတိ စ၊ တေန အတ္ထန္တရေန သဒိသမိတိ စ၊ နိဒဿီယတေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

အသန္တဖလနိဒဿန

၃၀၅။

ဥဒယာ သမဏိန္ဒဿ၊ ယန္တိ ပါပါ ပရာဘဝံ၊

ဓမ္မရာဇဝိရုဒ္ဓါနံ၊ သူစယန္တာ[ဒီပယန္တာ (သီ။)]ဒုရန္တတံ။

၃၀၅။ ‘‘ဥဒယာ’’ဣစ္စာဒိ။ သမဏိန္ဒဿ မဟာမုနိနော ဥဒယာ ပါတုဘာဝေန ပါပါ လောဘာဒယော ပရာဘဝံ နိဓနံ ယန္တိ၊ ပရာဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဒယပုဗ္ဗကေန ပါပပရာဘဝနတ္ထန္တရေန သဒိသံ ဖလံ နိဒဿေတိ။ ကိံ ကရောန္တာ? ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မာနပေတော ရာဇာ၊ မုနိန္ဒော စာတိ သိလိဋ္ဌံ၊ တေန ဝိရုဒ္ဓါနံ၊ ဒုဋ္ဌော ဝိရုဒ္ဓါ အန္တော အဝသာနံ ယဿ၊ တဿ ဘာဝေါ၊ တံ သူစယန္တာတိ ဓမ္မရာဇဝိရောဓဟေတုကံ အသန္တဖလမေတံ နိဒဿနံ ပရာဘဝဿာနိဋ္ဌတ္တာ။

၃၀၅။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဥဒယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သမဏိန္ဒဿ မုနိန္ဒဿ ဥဒယာ လောကေ ပါတုဘာဝေန ပါပါ လောဘာဒယော ဓမ္မရာဇဝိရုဒ္ဓါနံ ရာဇဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတရာဇူဟိ၊ ဓမ္မာဓိပတိနာ မုနိန္ဒေန ဝါ ဝိရုဒ္ဓါနံ ဒုရန္တတံ အနိဋ္ဌာဝသာနတံ သူစယန္တာ ပကာသေန္တော ပရာဘဝံ ပရိဟာနိံ ယန္တိ ပါပုဏန္တီတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဥဒယပုဗ္ဗကော ပါပပရာဘဝနသင်္ခါတော အတ္ထန္တရော ဒဿိတော၊ အပရဒ္ဓေန တံသဒိသဝိရောဓဟေတုကံ ဒုရန္တသင်္ခါတံ အသန္တဖလံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မရာဇဝိရောဓဟေတုကံ အသန္တဖလမေတံ ပရာဘဝဿာနိဋ္ဌတ္တာ။ သမဏာနမိန္ဒောတိ စ၊ ဓမ္မေန ယုတ္တော ရာဇာတိ ဝါ ဓမ္မေသု ရာဇာတိ ¶ ဝါတိ စ၊ တေန ဝိရုဒ္ဓါတိ စ၊ ဒုဋ္ဌော ဝိရူပေါ အန္တော ပရိယောသာနံ ယေသမိတိ စ၊ တေသံ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။

သန္တဖလနိဒဿန

၃၀၆။

သိရောနိက္ခိတ္တစရဏော-

စ္ဆရိယာန’မ္ဗုဇာန’ယံ၊

ပရမဗ္ဘုတတံ လောကေ၊

ဝိညာပေတ’တ္တနော ဇိနော။

၃၀၆။ ‘‘သိရော’’စ္စာဒိ။ အစ္ဆရိယာနံ ဘဂဝတော စရဏာရဝိန္ဒဒွန္ဒသမ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သမုဂ္ဂတာနမစ္ဆရိယဂုဏောပေတာနမမ္ဗုဇာနံ သိရသိ မတ္ထကေ နိက္ခိတ္တာ စရဏာ ယေန သော ဇိနော။ အမ္ဗုဇောပရိစရဏနိက္ခေပလက္ခဏေနတ္ထန္တရေန သဒိသံ ဖလံ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ပရမစ္ဆရိယဘာဝံ ဝိညာပေတိ။ သန္တဖလမိဒံ နိဒဿနံ ဇိနဗ္ဘုတတ္ထဒီပနဿ ဣဋ္ဌတ္တာတိ။

၃၀၆။ ‘‘သိရော’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော အစ္ဆရိယာနံ အတ္တနော ပါဒပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတတ္တာ အစ္ဆရာပဟရဏယောဂ္ဂါနံ အမ္ဗုဇာနံ သိရောနိက္ခိတ္တစရဏော မတ္ထကေ ဌပိတပါဒေါ လောကေ သတ္တလောကေ အတ္တနော ပရမဗ္ဘုတတံ အတိအစ္ဆရိယဂုဏံ ဝိညာပေတိ အဝဗောဓေတီတိ။ ဧတ္ထ အစ္ဆရိယပဒုမာနံ မတ္ထကေ စရဏနိက္ခေပသင်္ခါတေန အတ္ထန္တရေန ပရမဗ္ဘုတတံ ဝိညာပေတီတိ အယံ သဒိသသန္တဖလံ ဇိနဗ္ဘုတတ္ထဒီပနဿ ဣဋ္ဌတ္တာ။ သိရသိ နိက္ခိတ္တာနိ စရဏာနိ ယေနေတိ စ၊ အစ္ဆရံ အစ္ဆရာသင်္ဃာတံ အရဟန္တီတိ စ၊ ပရမော ဥတ္တမော အဗ္ဘုတော ဂုဏော အဿေတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၃၀၇။

ဝိဘူတိယာမဟန္တတ္တံ၊ အဓိပ္ပာယဿ ဝါ သိယာ၊

ပရမုက္ကံသတံ ယာတံ၊ တံ မဟန္တတ္တ’မီရိတံ။

၃၀၇။ မဟန္တတ္တမုပဒဿေတိ ¶ ‘‘ဝိဘူတိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိဘူတိယာ သမ္ပတ္တိယာ အဓိပ္ပာယဿ ဝါ အဇ္ဈာသယဿ ဝါ ပရမုက္ကံသတံ ပရမာတိသယဘာဝံ ယာတံ ဥပဂတံ မဟန္တတ္တံ နာမ ဤရိတံ ကထိတံ။

၃၀၇။ ဣဒါနိ မဟန္တတ္တာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဘူတိ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိဘူတိယာ သမ္ပတ္တိယာ ဝါ အဓိပ္ပာယဿ အဇ္ဈာသယဿ ဝါ ပရမုက္ကံသတံ အတျုက္ကံသဘာဝံ ယာတံ ယံ မဟန္တတ္တံ သိယာ၊ တံ မဟန္တတ္တမိတိ ဤရိတန္တိ။ မဟတော ဘာဝေါတိ စ၊ ပရမော ဥက္ကံသော အတိသယော ယဿေတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။

ဝိဘူတိမဟန္တတ္တ

၃၀၈။

ကိရီဋရတနစ္ဆာယာ-နုဝိဒ္ဓါတပဝါရဏော၊

ပုရာ ပရံ သိရိံ ဝိန္ဒိ၊ ဗောဓိသတ္တော’ဘိနိက္ခမာ။

၃၀၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ကိရီဋေ’’စ္စာဒိ။ အဘိနိက္ခမာ ပုရာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တော မာယာဒေဝိယာ ပုတ္တော ပရမုက္ကဋ္ဌံ အနာညသာဓာရဏံ သိရိံ ဝိဘူတိံ ဝိန္ဒိ ပဋိလဘိ။ ကီဒိသော? ကိရီဋေ မကုဋေ ရတနာနံ ဆာယာဟိ သောဘာဟိ အနုဝိဒ္ဓါ ဆုရိတော အာတပဝါရဏော သေတစ္ဆတ္တံ ယဿ သော တာဒိသောတိ ဝိဘူတိယာ မဟန္တတ္တံ ဝုတ္တံ ‘‘အာတပဝါရဏော ရတနစ္ဆာယာနုဝိဒ္ဓါ’’တိ။

၃၀၈။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ကိရီဋ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဗောဓိသတ္တော အန္တိမဇာတိယံ မဟာဗောဓိသတ္တော အဘိနိက္ခမာ အဘိနိက္ခမနတော ပုရာ ပုဗ္ဗေ ကိရီဋရတနစ္ဆာယာနုဝိဒ္ဓါတပဝါရဏော မောလိရတနရံသီဟိ ရဉ္ဇိတသေတစ္ဆတ္တော ပရမုက္ကဋ္ဌံ သိရိံ ဝိဘူတိံ ဝိန္ဒိ အနုဘဝီတိ။ ဧတ္ထ မောလိရတနကန္တိယာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဩဝိဒ္ဓဘာဝကထနေန ဝိဘူတိယာ မဟန္တတ္တံ ဟောတိ။ ကိရီဋေ ရတနာနီတိ စ၊ တေသံ ဆာယာယောတိ ¶ စ၊ တာဟိ အနုဝိဒ္ဓါ ဆုရိတော အာတပဝါရဏော ယဿေတိ စ ဝါကျံ။

အဓိပ္ပာယမဟန္တတ္တ

၃၀၉။

သတ္တော သမ္ဗောဓိယံ ဗောဓိ-

သတ္တော သတ္တဟိတာယ သော၊

ဟိတွာ သ္နေဟရသာဗဒ္ဓ-

မပိ ရာဟုလမာတရံ။

၃၀၉။ ‘‘သတ္တော’’ဣစ္စာဒိ။ သ္နေဟေန ပိယဘာဝေန ဇာတေန ရသေန ရာဂေန အာဗဒ္ဓမတ္တနိ ရာဟုလမာတရံ ဗိမ္ဗာဒေဝိမ္ပိ၊ ကိမုတညံ ယုဝတိဇနံ၊ ဟိတွာ အနပေက္ခိတွာ အနာသတ္တော ဟုတွာ သတ္တာနံ ဟိတာယ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဝဍ္ဎိယာ ဗောဓိသတ္တော သိဒ္ဓတ္ထော သမ္ဗောဓိယံ သဗ္ဗညုတညာဏေယေဝ သတ္တော အာသတ္တော၊ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တတ္တမုက္ကဋ္ဌံ တာဒိသဝနိတာရတနာနာသဇ္ဇနလက္ခဏမာလက္ခီယတီတိ။

၃၀၉။ ‘‘သတ္တော’’ဣစ္စာဒိ။ သော ဗောဓိသတ္တော သ္နေဟရသာဗဒ္ဓံ ပိယဘာဝသင်္ခါတရာဂေန အာဗဒ္ဓံ ရာဟုလမာတရံ အပိ ဗိမ္ဗာဒေဝိမ္ပိ ဟိတွာ သတ္တဟိတာယ သတ္တာနံ လောကိယလောကုတ္တရတ္ထာယ သမ္ဗောဓိယံ သဗ္ဗညုတညာဏေယေဝ သတ္တော လဂ္ဂေါတိ။ တာဒိသဣတ္ထိရတနေပိ အလဂ္ဂတာကထနေန ဗောဓိသတ္တဿ ဥက္ကဋ္ဌဇ္ဈာသယမဟန္တတ္တံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မာ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ စ၊ ဗောဓိယံ သတ္တော လဂ္ဂေါတိ စ၊ သတ္တာနံ ဟိတမိတိ စ၊ သ္နေဟေန ပိယဘာဝေန ဇာတော ရသော ရာဂေါတိ စ၊ တေန အာဗဒ္ဓါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၃၁၀။

ဂေါပေတွာ ဝဏ္ဏနီယံ ယံ၊

ကိဉ္စိ ဒဿီယတေ ပရံ၊

အသမံ ဝါ သမံ တဿ၊

ယဒိ သာ ဝဉ္စနာ မတာ။

၃၁၀။ ဝဉ္စနံ ¶ ဝဒတိ ‘‘ဂေါပေတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ၊ ဝဏ္ဏနီယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ဂေါပေတွာ နိရံကတွာ တဿ ဝဏ္ဏနီယဿ အသမံ ဝိသမံ ဝိသဒိသံ ပရမညံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ယဒိ ဒဿီယတေ ကဝိနာတိ အနုဝဒိတွာ သာ ဝဉ္စနာ မတာတိ ဝိဓီယတေ။

၃၁၀။ ဣဒါနိ ဝဉ္စနာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဂေါပေတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝဏ္ဏနီယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ဂေါပေတွာ တဿ ဝဏ္ဏနီယဿ သမံ သဒိသံ ဝါ အသမံ ဝိသဒိသံ ဝါ ပရံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ယဒိ ဒဿီယတေ ကဝိနာ၊ သာ ဝဉ္စနာဣတိ မတာတိ။ ဝဉ္စေတိ ဝဏ္ဏနီယံ ဧတာယ ဝုတ္တိယာတိ ဝါကျံ။

အသမဝဉ္စနာ

၃၁၁။

ပုရတော န သဟဿေသု၊

န ပဉ္စေသု စ တာဒိနော၊

မာရော ပရေသု တဿေ’သံ၊

သဟဿံ ဒသဝဍ္ဎိတံ။

၃၁၁။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရတော’’ဣစ္စာဒိ။ မာရော ကာမော တာဒိနော လောဘာဒီသု တာဒိသတ္တာ မုနိနော ပုရတော သမ္မုခေ သဟဿံ ဣသဝေါ အဿာတိ သဟဿေသု စ န ဟောတိ။ ပဉ္စ ဣသဝေါ အဿာတိ ပဉ္စေသု စ န ဟောတီတိ ဝဏ္ဏနီယော မာရောတြ ဂေါပျတေ။ တဿ ယော တိဘုဝနံ ဇယီ။ ပရေသု အညသတ္တေသု သရာဂေသု ဧသမိသူနံ ဒသဝဍ္ဎိတံ ဒသဟိ ဂုဏိတံ သဟဿံ၊ ကထမညထာဘုဝနတ္တယံ ဇယေယျာတိ မာရံ ဂေါပေတွာ ဒသသဟဿောပလက္ခိတဝတ္ထန္တရဿ ဒဿိတတ္တာ အသမဝဉ္စနာယံ။

၃၁၁။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရတော’’ဣစ္စာဒိနာ။ မာရော တာဒိနော လာဘာလာဘာဒီသု အဝိကာရိနော တထာဂတဿ ပုရတော အဘိမုခေ သဟဿေသု စ သဟဿသရောပိ န ဟောတိ၊ ပဉ္စေသု ပဉ္စ ဣသု စ တာဒိသေ ဌပေတွာ ပဉ္စ ဣသု န ဟောတိ။ ¶ ပရေသု သုဂတသမ္မုခေ ဤဒိသေသုပိ အညေသု သံကိလေသေသု တဿ တိလောကဇေတုနော မာရဿ ဧသံ သရာနံ ဒသဝဍ္ဎိတံ ဒသဂဏနာယ ဝဍ္ဎိတံ သဟဿံ ဟောတိ ဒသသဟဿံ ဟောတီတိ။ ဝဏ္ဏနီယံ မာရံ ဂေါပေတွာ ဒသသဟဿသင်္ချာဟိ ဂဏိတဿ အညဿ သရသင်္ခါတဝတ္ထုနော ဒဿိတတ္တာ အယံ အသမဝဉ္စနာ နာမ။ သဟဿံ ဣသဝေါ အဿေတိ စ၊ ပဉ္စ ဣသဝေါ အဿေတိ စ၊ ဒသဟိ ဝဍ္ဎိတန္တိ စ ဝါကျံ။

သမဝဉ္စနာ

၃၁၂။

ဝိဝါဒ’မနုယုဉ္ဇန္တော၊

မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနာ၊

သမ္ပုဏ္ဏော စန္ဒိမာ နာ’ယံ၊

ဆတ္တ’မေတံ မနောဘုနော။

၃၁၂။ ‘‘ဝိဝါဒ’’မိစ္စာဒိ။ မနောဘုနောတိ ကာမဿ။ သမဝဉ္စနာယံ ပုဏ္ဏစန္ဒံ နိရံကတွာ ဆတ္တဿ ဒဿိတတ္တာ။

၃၁၂။ ‘‘ဝိဝါဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနာ သဗ္ဗညုနော မုခစန္ဒေန ဝိဝါဒံ အနုယုဉ္ဇန္တော သမ္ပုဏ္ဏော အယံ ပစ္စက္ခော စန္ဒိမာ န ဟောတိ။ ကိဉ္စရဟိ ဧတံ စန္ဒမဏ္ဍလံ မနောဘုနော အနင်္ဂဿ ဥဗ္ဘူတိယံ ဆတ္တံ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တန္တိ။ ဝဏ္ဏနီယံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဌပေတွာ တတော အညဿ စန္ဒသဒိသဿ ဆတ္တဿ ဒဿိတတ္တာ အယံ ဝုတ္တိ သမဝဉ္စနာ နာမ။ မုနီနံ ဣန္ဒောတိ စ၊ တဿ ဝဒနမိတိ စ၊ ဣန္ဒုသဒိသော ဣန္ဒု၊ မုနိန္ဒဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ၊ သမန္တတော ပုဏ္ဏောတိ စ၊ မနသိ ဘူတောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၃၁၃။

ပရာနုဝတ္တနာဒီဟိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒေနိ’ဟ ယာ ကတာ၊

ထုတိရ’ပ္ပကတေ သာ’ယံ၊ သိယာ အပ္ပကတတ္ထုတိ။

၃၁၃။ အပ္ပကတတ္ထုတိံ ပကာသေတိ ‘‘ပရိ’’စ္စာဒိနာ။ ပရေသံ ယေသံ ကေသဉ္စိ အနုဝတ္တနံ သေဝါ၊ တမာဒိ ယေသံ တေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒေန ဝိရတ္တေန အပ္ပကတေ အသန္နိဟိတေ ဗုဒ္ဓိဝိသယေယေဝ ဣဟ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုမှိ ကတာ ယာ ထုတိ သံရာဓနံ၊ သာယံ အပ္ပကတတ္ထုတိ သိယာ။

၃၁၃။ ဣဒါနိ အပ္ပကတတ္ထုတိံ ဒဿေတိ ‘‘ပရာနု’’စ္စာဒိနာ။ ပရာနုဝတ္တနာဒီဟိ အညဿ ယဿ ကဿစိ အနုဝတ္တနာဒီဟိ နိဗ္ဗိန္ဒေန ဥဗ္ဗေဂံ ပတ္တေန အပ္ပကတေ အနဓိဂတေ ဗုဒ္ဓိဝိသယေ ဧဝ ဣဟ ဣမသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုမှိ ကတာ ယာ ထုတိ သံရာဓနသင်္ခါတာ ပသံသာ အတ္ထိ၊ သာ အယံ အပ္ပကတတ္ထုတိ နာမ သိယာတိ။ ပရေသမနုဝတ္တနမိတိ စ၊ တံ အာဒိ ယေသံ ပရပီဠာဒီနမိတိ စ၊ န ပကတောတိ စ၊ ရကာရော သန္ဓိဇော၊ အပ္ပကတေ ကတာ ထုတီတိ စ ဝါကျံ။

၃၁၄။

သုခံ ဇီဝန္တိ ဟရိဏာ၊ ဝနေသွ’ပရသေဝိနော၊

အနာယာသောပလာဘေဟိ၊ ဇလဒဗ္ဗင်္ကုရာဒိဘိ။

၃၁၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သုခ’’မိစ္စာဒိ။ ဇလေဟိ ဒဗ္ဗင်္ကုရေဟိ ဒဗ္ဗတိဏုဂ္ဂမေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တရုပလ္လဝါဒီဟိ။ ကီဒိသေဟိ? အနာယာသေန သေဝါပရိက္လေသာဒိနာ ဝိနာ ဥပလာဘေဟိ ပါပုဏိတဗ္ဗေဟိ။ ပရမညံ ကိဉ္စိ န သေဝန္တိ သီလေနေတိ အပရသေဝိနော။ ပရစိတ္တာရာဓနဗျသနပရမ္မုခါ ဟရိဏာ ဝနေသု သုခံ နိရာကုလံ ဇီဝန္တီတိ။ ဧတ္ထ ရာဇာနုဝတ္တနက္လေသနိဗ္ဗိန္ဒေန သန္နိဟိတာ မိဂဝုတ္တိ ပသံသိတာတိ။

၃၁၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သုခ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဟရိဏာ မိဂါ အပရသေဝိနော ဝုတ္တိံ နိဿာယ ပရံ အသေဝမာနာ အနာယာသောပလာဘေဟိ ပရပရိဂ္ဂဟာဘာဝတော ပရသေဝါပရိဿမံ ဝိနာ လဗ္ဘနီယေဟိ ဇလဒဗ္ဗင်္ကုရာဒိဘိ ဥဒကဒဗ္ဗင်္ကုရရုက္ခလတာပလ္လဝါဒီဟိ ဝနေသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရညေသု သုခံ ဇီဝန္တိ သုခဇီဝနံ ကရောန္တီတိ။ ဧတ္ထ ရာဇသေဝါဗျသနပ္ပတ္တေန ကေနစိ အနဓိဂတာပိ မိဂဇီဝိကာ ပသံသိတာ ဟောတိ။ ပရံ န သေဝန္တိ သီလေနာတိ စ၊ အဘာဝေါ အာယာသဿေတိ စ၊ ¶ တေန ဥပလဘိတဗ္ဗာတိ စ၊ ဒဗ္ဗာနံ အင်္ကုရာနီတိ စ၊ ဇလဉ္စ ဒဗ္ဗင်္ကုရာနိ စေတိ စ၊ တာနိ အာဒိ ယေသံ ပလ္လဝါဒီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၃၁၅။

ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ယတ္ထ၊ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗဝိသေသနံ၊

သိယာ ဧကာဝလီ သာ’ယံ၊ ဒွိဓာ ဝိဓိနိသေဓတော။

၃၁၅။ ဧကာဝလိံ ကထယတိ ‘‘ဥတ္တရ’’မိစ္ဆာဒိနာ။ ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ဥပရိဋ္ဌာနမုပရိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ ဝိသေသနံ ဝိဓိနိသေဓနဝသေန ဧကာဝလိ နာမ သိယာ။ အယံ ဧကာဝလိ ဝိဓိနိသေဓတော ဝိဓိဝသေန နိသေဓနဝသေန စ ဒွိဓာ။

၃၁၅။ ဣဒါနိ ဧကာဝလိံ ဒဿေတိ ‘‘ဥတ္တရ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိယံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ဥပရူပရိဘဝံ ပဒံ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗဝိသေသနံ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗပဒဿ ဝိဓိနိသေဓနဝသေန ဝိသေသနံ ဟောတိ၊ သာ ဧကာဝလိ နာမ သိယာ။ အယံ ဧကာဝလိ ဝိဓိနိသေဓတော ဝိဓိနိသေဓဝသေန ဒွိဓာ ဟောတီတိ။ ဥတ္တရံ ပုဗ္ဗန္တိ ဌာနူပစာရေန ဌာနီဘူတံ ပဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ ဝိသေသနမိတိ စ၊ ဧကတော အာဝလိယန္တိ သံဝလိယန္တိ ပဒါနိ ဧတာယာတိ စ၊ ဝိဓိဝိဓာနဉ္စ နိသေဓော ပဋိသေဓော စာတိ စ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဥတ္တရံ ဥတ္တရ’’န္တိ စ ‘‘ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ’’ဣတိ စ ကမေန ဝိသေသနဝိသေသျဂုဏေန ဗျာပနိစ္ဆာယံ နိဗ္ဗစနံ၊ ဝိသေသျဂုဏံ ဂမ္မမာနမေဝ။

ဝိဓိဧကာဝလိ

၃၁၆။

ပါဒါ နခါလိရုစိရာ၊

နခါလီ ရံသိဘာသုရာ၊

ရံသီ တမောပဟာနေက […ပဟာရေက (သီ။)] -

ရသာ သောဘန္တိ သတ္ထုနော။

၃၁၆။ ဥဒါဟရတိ ¶ ‘‘ပါဒါ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဂမ္မံ။ ဧတ္ထ ပါဒါဒီနံ ဝိသေသျာနံ နခါလိရုစိရတ္တာဒိဝိဓာနေန ဝိသေသနေန ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ အယံ ဝိဓိဧကာဝလိ။

၃၁၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပါဒါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သတ္ထုနော ပါဒါ နခါလိရုစိရာ နခပန္တီဟိ မနုညာ နခါလီ နခပန္တိယော ရံသိဘာသုရာ ရံသီဟိ ဒိဗ္ဗမာနာ ရံသီ ကန္တိယော တမောပဟာနေကရသာ အန္ဓကာရဝိဓမနေ အသဟာယကိစ္စာ ဟုတွာ သောဘန္တီတိ။ ဧတ္ထ ပါဒါဒီနံ ပုဗ္ဗပဒါနံ နခါလိရုစိရတ္တာဒိဝိဓာယကေဟိ ဥတ္တရဥတ္တရဝိသေသနေဟိ ဝိသေသိတတ္တာ အယံ ဝိဓိဧကာဝလိ နာမ။ နခါနံ အာလိ ပါဠီတိ စ၊ နခါလီဟိ ရုစိရာတိ စ၊ ရံသီဟိ ဘာသုရာတိ စ၊ တမသော အပဟာရော အပဟရဏမိတိ စ၊ သော ဧကော ရသော ကိစ္စံ ဧတာသံ ရံသီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

နိသေဓဧကာဝလိ

၃၁၇။

အသန္တုဋ္ဌော ယတီ နေဝ၊

သန္တောသော နာ’လယာဟတော၊

နာ’လယော ယော သဇန္တူနံ၊

နာ’နန္တဗျသနာဝဟော။

၃၁၇။ ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’ဣစ္စာဒိ။ အသန္တုဋ္ဌော စတုပစ္စယသန္တောသဝသေန ယော ကောစိ ယတိ နာမ နေဝ သိယာ။ အာလယေန တဏှာယ အာဟတော စ ယော၊ သော သန္တောသော နာမ န ဟောတိ။ ယော ဇန္တူနံ သတ္တာနံ အနန္တဗျသနာဝဟော န ဟောတိ၊ သော အာလယော နာမ န ဘဝတီတိ။ အသန္တုဋ္ဌာဒီနံ ယတိတ္တာဒိနိသေဓနဝသေန ဝိသေသနာနံ ပဝတ္တိယာ နိသေဓဧကာဝလိ အယံ။

၃၁၇။ ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’ဣစ္စာဒိ။ အသန္တုဋ္ဌော စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု ဒဿိတဒွါဒသဝိဓသန္တောသာနံ အညတရေန အသန္တုဋ္ဌော ¶ ယတိ န ဧဝ ဘိက္ခု နာမ န ဟောတိ။ အာလယာဟတော တဏှာယ ပဟတော သန္တောသော န ဟောတိ။ ယော ဇန္တူနံ အနန္တဗျသနာဝဟော န ယော သတ္တာနံ အပရိယန္တပီဠာပါပကော န ဟောတိ၊ သော အာလယော န ဟောတီတိ။ အသန္တုဋ္ဌာဒီနံ ယတိဘာဝါဒိပဋိသေဓဝသေန ဝိသေသနာနံ ပဝတ္တတ္တာ အယံ နိသေဓဧကာဝလိ နာမ။ အသန္တုဋ္ဌပဒံ ယတိသဟိတသကလသတ္တသမုဒါယဿ သာဓာရဏဘာဝေန ဌိတံ၊ ယတိ န ဘဝတီတိ ယတိတော အညေသု သကလသတ္တသင်္ခါတေသု အဝယဝေသု ပတိဋ္ဌာပနတော ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’တိ ဝိသေသျော၊ ‘‘ယတိ နေ’’တိ ဣဒံ ဝိသေသနံ။ သေသေသုပိ ဝိသေသနဝိသေသျတ္တံ ဝုတ္တနိယာမေန ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န သန္တုဿတီတိ စ၊ အာလယေန ဟတောတိ စ၊ နတ္ထိ အန္တော ဧတေသမိတိ စ၊ တာနိ စ တာနိ ဗျသနာနိ စေတိ စ၊ တာနိ အာဝဟတီတိ စ ဝါကျံ။

၃၁၈။

ယဟိံ ဘူသိယဘူသတ္တံ၊ အညမညံ တု ဝတ္ထုနံ၊

ဝိနာဝ သဒိသတ္တံ တံ၊ အညမညဝိဘူသနံ။

၃၁၈။ အညမညမာဟ ‘‘ယဟိ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယဟိံ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဧဝ ဝတ္ထုနံ ပဒတ္ထာနံ အညမညံ ဘူသိယဘူသတ္တံ၊ တံ အညမညံ နာမ ဝိဘူသနမလင်္ကာရောတိ။

၃၁၈။ ဣဒါနိ အညမညာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ယဟိ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယဟိံ အလင်္ကာရေ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဧဝ ဝတ္ထုနံ အညမညံ တု ဘူသိယဘူသတ္တံ အလင်္ကာရိယအလင်္ကာရတ္တံ ဟောတိ၊ တံ အညမညဝိဘူသနံ ဟောတီတိ။ ဘူသိယဉ္စ ဘူသာ စာတိ စ၊ တာသံ ဘာဝေါတိ စ၊ အညဉ္စ အညဉ္စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘အညမည’’န္တိ ဧတ္ထ ဆဋ္ဌုန္တအသင်္ချမဗျယံ၊ သသင်္ချေ စေတိ ‘‘ဘူသိယဘူသတ္တ’’န္တိ ဣမဿ ဝိသေသနံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အလင်္ကာရိယမပေက္ခာယ အလင်္ကာရဝတ္ထု စ၊ တမပေက္ခာယ အလင်္ကာရိယဝတ္ထု စ အညမညံ နာမ။ တန္ဒီပကာလင်္ကာရောပိ တဒတ္ထိယေန တန္နာမကော ဟောတိ။

၃၁၉။

ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ ¶ တေန၊ မုနိနာ လောကဗန္ဓုနာ၊

မဟန္တိံ ဝိန္ဒတီ ကန္တိံ၊ သောပိ တေနေဝ တာဒိသိံ။

၃၁၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဗျာမံသု’’ဣစ္စာဒိနာ။ သုဗောဓံ။

၃၁၉။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဗျာမံသု’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ ဗျာမပဘာမဏ္ဍလံ လောကဗန္ဓုနာ တေန မုနိနာ ကရဏဘူတေန မဟန္တိံ မဟတိံ ပူဇနီယံ ဝါ ကန္တိံ သောဘံ ဝိန္ဒတိ သေဝတိ၊ သောပိ မုနိ တေန ဧဝ ဗျာမံသုမဏ္ဍလေန တာဒိသိံ ကန္တိံ ဝိန္ဒတီတိ။ အညမညံ အသဒိသာနံ ဗျာမံသုမဏ္ဍလမုနိသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ ပဌမဝါကျေ အလင်္ကာရိယံ ဟောတိ၊ မုနိပဒတ္ထော အလင်္ကာရော ဟောတိ။ အပရဝါကျေ ဣမေ ဒွေ ဝိပလ္လာသေန အလင်္ကာရိယအလင်္ကာရာ ဟောန္တိ။ အံသူနံ မဏ္ဍလမိတိ စ၊ ဗျာမံ ဧဝ အံသုမဏ္ဍလမိတိ စ၊ လောကော ဗန္ဓု အဿေတိ စ၊ သာ ဝိယ ဒိဿတီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

၃၂၀။

ကထနံ သဟဘာဝဿ၊ ကြိယာယ စ ဂုဏဿ စ၊

သဟဝုတ္တီတိ ဝိညေယျံ၊ တဒုဒါဟရဏံ ယထာ။

၃၂၀။ သဟဝုတ္တိံ ဝဒတိ ‘‘ကထန’’မိစ္စာဒိနာ။ သုဗောဓံ။

၃၂၀။ ဣဒါနိ သဟဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ကထန’’မိစ္စာဒိနာ။ ကြိယာယ ဂုဏဿ စာတိ ဒွိန္နံ သဟဘာဝဿ သဟတ္တဿ ကထနံ သဟဝုတ္တီတိ ဝိညေယျံ။ တဒုဒါဟရဏံ ယထာ တဿ ဥဒါဟရဏံ ဧဝံ ဝက္ခမာနနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ သဟ သဒ္ဓိံ ဘဝနမိတိ စ၊ သဟဘာဝဿ ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ၊ တဿ ဥဒါဟရဏမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သဟဘာဝေါ စန္ဒရသ္မိနခံသုအာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ တံသဟတ္တံ ယဿံ ကြိယာယံ ဂုဏေ ဝါ ဘဝတီတိ သဟတ္တံ ကြိယာဂုဏာနံ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ကထနံ သဟဘာဝဿ ကြိယာယ စ ဂုဏဿ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကြိယာသဟဝုတ္တိ

၃၂၁။

ဇလန္တိ ¶ စန္ဒရံသီဟိ၊ သမံ သတ္ထု နခံသဝေါ၊

ဝိဇမ္ဘတိ စ စန္ဒေန၊ သမံ တမ္မုခစန္ဒိမာ။

၃၂၁။ ‘‘ဇလန္တိ’’ဣစ္စာဒိ။ သမန္တိ သဟ၊ တဿ သတ္ထုနော မုခစန္ဒိမာ။ သေသံ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ ဇလနဝိဇမ္ဘနာနံ ဥဘယသာဓာရဏာနံ ကြိယာနံ သဟဘာဝေါ ဝိဟိတောတိ ကြိယာသဟဝုတ္တိ အယန္တိ။

၃၂၁။ ဣဒါနိ ယထာပဋိညာတဥဒါဟရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဇလန္တိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သတ္ထု သတ္ထုနော နခံသဝေါ နခကိရဏာ စန္ဒရံသီဟိ သမံ ဇလန္တိ၊ တမ္မုခစန္ဒိမာ စ စန္ဒေန သမံ ဝိဇမ္ဘတီတိ။ ဧတ္ထ ဥဘယပဒတ္ထာနံ သာဓာရဏဘူတဇလနဝိဇမ္ဘနကြိယာနံ သဟဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ကြိယာသဟဝုတ္တိ နာမ။ စန္ဒဿ ရံသိယောတိ စ၊ နခါနံ အံသဝေါတိ စ၊ တဿ သတ္ထုနော မုခန္တိ စ၊ တမေဝ စန္ဒိမသဒိသတ္တာ စန္ဒိမာတိ စ ဝါကျံ။ သမံဣတိ သဟပရိယာယော နိပါတော။

ဂုဏသဟဝုတ္တိ

၃၂၂။

ဇိနောဒယေန မလိနံ၊ သဟ ဒုဇ္ဇနစေတသာ၊

ပါပံ ဒိသာ သုဝိမလာ၊ သဟ သဇ္ဇနစေတသာ။

၃၂၂။ ‘‘ဇိနောဒယေန’’စ္စာဒိ။ ဇိနောဒယေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန ဝါ ဒုဇ္ဇနစေတသာ သဟ ပါပံ မလိနံ ကိလိဋ္ဌံ၊ သဇ္ဇနစေတသာ သဟ ဒိသာ ဒသဝိဓာပိ သုဝိမလာ အစ္စန္တနိမ္မလာ သုဝိမလယသောမာလာဝလယိတတ္တာ သဇ္ဇနစေတော ပါပါပဂမေနေတိ။ ဧတ္ထ မလိနတ္တဿ စ သုဝိမလတ္တဿ ဉာယသမ္ဗန္ဓိနော သဟဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အယံ ဂုဏသဟဝုတ္တိ။

၃၂၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနောဒယေန ဇိတမာရဿ ဘဂဝတော ပါတုဘာဝေန၊ ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေန ဝါ ¶ ပါပံ လောဘာဒိဓမ္မံ ဒုဇ္ဇနစေတသာ ဒုဇ္ဇနာနံ စိတ္တေန သဟ မလိနံ ကိလိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဣမိနာယေဝ ဇိနောဒယေန ဒိသာ ဒသ ဒိသာယော သဇ္ဇနစေတသာ သဟ သုဝိမလာ သဇ္ဇနစေတသန္တာနတော ပါပါနံ အပဂမေန ကိတ္တိမာလာယ ဘုဝနတ္တယေ ပတ္ထဋတ္တာ အတိနိမ္မလာတိ ဥဘယပဒတ္ထာနံ သာဓာရဏဘူတမလိနဘာဝသုဝိမလဘာဝသင်္ခါတဿ ဂုဏဿ သဟဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ဂုဏသဟဝုတ္တိ နာမ။ ဇိနဿ ဥဒယောတိ စ၊ ဒုဇ္ဇနာနံ စေတောတိ စ၊ ဝိဂတံ မလံ ဧတာဟိတိ စ၊ သု အတိသယေန ဝိမလာတိ စ၊ သန္တော စ တေ ဇနာ စေတိ စ၊ တေသံ စေတောတိ စ ဝါကျံ။

၃၂၃။

ဝိရောဓီနံ ပဒတ္ထာနံ၊ ယတ္ထ သံသဂ္ဂဒဿနံ၊

သမုက္ကံသာဘိဓာနတ္ထံ၊ မတာ သာ’ယံ ဝိရောဓိတာ။

၃၂၃။ ဝိရောဓံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဝိရောဓီန’’မိစ္စာဒိ။ ဝိရောဓီနံ အညမညဝိရုဒ္ဓါနံ ကြိယာဒီနံ ယတ္ထ ဝုတ္တိဝိသေသေ သံသဂ္ဂဿ သန္နိဓိနော ဒဿနံ၊ ကိမတ္ထံ? သမုက္ကံသဿ အတိသယဿ အဘိဓာနတ္ထံ ကထနတ္ထာယ၊ သာ အယံ ဝိရောဓိတာ ဝိရောဓီတိ မတာ။

၃၂၃။ ဣဒါနိ ဝိရောဓာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိရောဓီန’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိဝိသေသေ သမုက္ကံသာဘိဓာနတ္ထံ ဝဏ္ဏနီယဝတ္ထုဂတအဓိကကထနာယ ဝိရောဓီနံ အညမညဝိရုဒ္ဓါနံ ပဒတ္ထာနံ ကြိယာဂုဏာဒီနံ သံသဂ္ဂဒဿနံ သန္နိဋ္ဌာနဒဿနံ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ ဟောတိ၊ သာ အယံ ဥတ္တိ ဝိရောဓိတာတိ မတာတိ။ ဝိရောဓော ဧတေသံ ဂုဏာဒီနံ အတ္ထီတိ စ၊ သံသဂ္ဂဿ သမ္ဗန္ဓဿ ဒဿနမိတိ စ၊ သမုက္ကံသဿ အဓိကဿ အဘိဓာနန္တိ စ၊ ဝိရောဓီနံ ဘာဝေါ အသင်္ဂဟိတောတိ စ ဝါကျံ။ ဝိရောဓိတာဒီပကဝုတ္တိ တဒတ္ထေန တန္နာမိကာ ဟောတိ။

၃၂၄။

ဂုဏာ သဘာဝမဓုရာ၊ အပိ လောကေကဗန္ဓုနော၊

သေဝိတာ ပါပသေဝီနံ၊ သမ္ပဒူသေန္တိ[သမ္ပဒူသန္တိ (က။)]မာနသံ။

၃၂၄။ ဥဒါဟရတိ ¶ ‘‘ဂုဏာ’’ဣစ္စာဒိ။ လောကေကဗန္ဓုနော လောကနာထဿ သဘာဝမဓုရာ သာဓုဇနသမ္ပီဏနေကစာတုရာ အပိ ဂုဏာ အရဟန္တတာဒယော သေဝိတာ ပါပသေဝီဟိ တေသံ ပါပသေဝီနံ မာနသံ သမ္ပဒူသေန္တိ ဒေါသဒုဋ္ဌာပါဒနဝသေနာဝိကရောန္တိ ‘‘တာဒိသော ဂုဏာတိသယော တဿာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဂုဏာနံ သဘာဝမဓုရာနံ ပီတိဝိသေသုပ္ပာဒနယောဂ္ဂါနံ သမ္ပဒူသနေန သဟ ဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၂၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂုဏာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ လောကေကဗန္ဓုနော ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာ အရဟတ္တာဒယော သဘာဝမဓုရာ အပိ ပကတိမဓုရာ အပိ သေဝိတာ ပါပသေဝီဟိ သေဝိတာ သမာနာ ပါပသေဝီနံ မာနသံ သမ္ပဒူသေန္တိ အတိသယေန ကောပေန္တီတိ။ ဧဝံ ဟီနာဓိမုတ္တိကေဟိ သဟိတုမသက္ကုဏေယျော တဿ ဂုဏာတိသယော ဝတ္တတိ။ နနု သဘာဝမဓုရော ဂုဏော ပီတိံ ဝိနာ သမ္ပဒူသနံ န ကရေယျ၊ သမ္ပဒူသနမ္ပိ တာဒိသသဘာဝမဓုရံ ဝိနာ န ဘဝေယျာတိ အညောညဝိရုဒ္ဓါနမေသံ မဓုရဂုဏသမ္ပဒူသနကြိယာနံ သံသဂ္ဂဂုဏာဓိကဒဿနတ္ထန္တိ လက္ခဏေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓတ္ထေ ဝတ္တတေ။ သဘာဝေန မဓုရာတိ စ၊ ဧကော စ သော ဗန္ဓု စာတိ စ၊ လောကဿ ဧကဗန္ဓူတိ စ၊ ပါပံ သေဝန္တိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။

၃၂၅။

ယဿ ကဿစိ ဒါနေန၊ ယဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော၊

ဝိသိဋ္ဌဿ ယ’မာဒါနံ၊ ပရိဝုတ္တီတိ သာ မတာ။

၃၂၅။ ပရိဝုတ္တိံ ပဝတ္တေတိ ‘‘ယဿ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယဿ ကဿစီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ ဒဿေတိ။ ဝိသိဋ္ဌဿ ယံ အာဒါနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသံ သုဗောဓံ။

၃၂၅။ ဣဒါနိ ပရိဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ယဿ ကဿစိ’’စ္စာဒိနာ။ ယဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော ခုဒ္ဒကဝတ္ထုနော ယဿ ကဿစိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဒါနေန ဟေတုဘူတေန ဝိသိဋ္ဌဿ ဥတ္တမဝတ္ထုနော ¶ ယံ အာဒါနံ ဂဟဏံ အတ္ထိ၊ သာ ပရိဝုတ္တီတိ မတာတိ။ ဒါနဂ္ဂဟဏပရိဝုတ္တတ္တာ ပရိဝုတ္တိ နာမ။

၃၂၆။

ပုရာ ပရေသံ ဒတွာန၊ မနုညံ နယနာဒိကံ၊

မုနိနာ သမနုပ္ပတ္တာ၊ ဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရီ[မုနိန္ဒ သမနုပ္ပတ္တာ၊ ဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရိံ (က။)]။

၃၂၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရာ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ နယနာဒိဒါနေန သဗ္ဗညုတာသိရိယာ အာဒါနန္တိ ပရိဝုတ္တိ အယံ။

၃၂၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ မုနိနာ ပုရာ ပုဗ္ဗေ ပရေသံ မနုညံ နယနာဒိကံ ဒတွာန ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရီ သဗ္ဗညုတာသင်္ခါတာ အနညသာဓာရဏာ သိရီ သမနုပတ္တာတိ။ ဣဟ ယဿ ဒိန္နံ တတော ဧဝ ဂဟဏေ ပရိဝုတ္တိသဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ နယနာဒီနံ ဒါနေန သဗ္ဗညုတာသိရိယာ အာဒါနတော၊ ဒါနာဘာဝေ အာဒါနာဘာဝတော စ ပဋိဂ္ဂါဟကဇနေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ သဗ္ဗညုတာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပိတာတိ ပရိဝုတ္တိ ဟောတိ။ တေနေဝ ဒဏ္ဍိယံ–

‘‘သတ္ထပ္ပဟရဏံ ဒတွာ၊ ဘုဇေန တဝ ရာဇုနံ၊

စိရံ စိတာဘဋော တေသံ၊ ယသော ကုမုဒပဏ္ဍရော’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၂။၃၅၆]။

ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပစ္စတ္ထိကာနံ အာယုဓပ္ပဟာရံ ဒတွာ တဝ ဗာဟုနာ တေသံ ရာဇူနံ စိရံ ရာသိကတော ကေရဝနိမ္မလော ယသော အာဘဋောတိ။ ဒဒါတိ ကမ္မယုတ္တတော ဧဝ အာဒါနံ ဒဿေတွာ ပရိဝုတ္တိဖုဋာ ကတာ။ နယနာနိ အာဒီနိ ယဿ ဥတ္တမင်္ဂါဒိနောတိ စ၊ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ စ၊ တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။

၃၂၇။

ကိဉ္စိ ဒိသွာန ဝိညာတာ၊

ပဋိပဇ္ဇတိ တံသမံ၊

သံသယာပဂတံ ဝတ္ထုံ၊

ယတ္ထ သော’ယံ ဘမော မတော။

၃၂၇။ ဘမံ ¶ သမ္ဘာဝေတိ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိအာဒိနာ။ ဝိညာတာ ပုရိသော ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဥဇ္ဇလနာဒိကံ ဒိသွာန တံသမံ တဿ ပုရေ ဒိဿမာနဿ ပဒတ္ထဿ သဒိသမညံ ဝတ္ထုံ သံသယာပဂတံ အသန္နိဓိံ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဇာနာတိ ယတ္ထ ဝိသေသေ၊ သာယံ ဘမော မတော။

၃၂၇။ ဣဒါနိ ဘမာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ကိဉ္စိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိဝိသေသေ ဝိညာတာ အဝဗောဓကာရကော ကိဉ္စိ ဒိသာဝိလောစနာဒိကံ ဒိသွာန တံသမံ ဝတ္ထုံ တေန ဒိဿမာနဝတ္ထုနာ တုလျမညံ ဝတ္ထုံ သံသယာပဂတံ နိဿံသယံ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဇာနာတိ၊ သော အယံ အလင်္ကာရော ဘမောတိ မတောတိ။ တေန တဿ ဝါ သမန္တိ စ၊ သံသယော အပဂတော ဧတသ္မာတိ စ၊ ဘမနံ အနဝဋ္ဌာနံ ဝတ္ထူနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သံသယာပဂတန္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။

၃၂၈။

သမံ ဒိသာသု’ဇ္ဇလာသု၊ ဇိနပါဒနခံသုနာ၊

ပဿန္တာ အဘိနန္ဒန္တိ၊ စန္ဒာတပမနာ ဇနာ။

၃၂၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ’’မိစ္စာဒိ။ ဇိနဿ ပါဒေသု နခံသုနာ ဒိသာသု သဗ္ဗာသု သမံ ဧကတော ဥဇ္ဇလာသု သဇောတီသု တာ ဥဇ္ဇလာ ဒိသာ ပဿန္တာ ဇနာ၊ စန္ဒာတပေါတိ မနော ယေသံ တေ တထာဝိဓာ။ အဘိနန္ဒန္တိ သန္တုဿန္တီတိ။

၃၂၈။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဇိနပါဒနခံသုနာ ကရဏဘူတေန ဒိသာသု ဒသသု သမံ ဧကက္ခဏေ ဥဇ္ဇလာသု တာ ဥဇ္ဇလာ ဒိသာ ပဿန္တာ ဇနာ စန္ဒာတပမနာ စန္ဒာတပေါတိ ပဝတ္တစိတ္တာ အဘိနန္ဒန္တီတိ။ ဝိဇ္ဇမာနနခမရီစိယံ ဗုဒ္ဓိမကတွာ စန္ဒာတပေ ဗုဒ္ဓိယာ ပဝတ္တာပနတော ဘမော နာမ။ သမန္တိ အသင်္ချံ။ စန္ဒာတပေါဣတိ မနော ယေသန္တိ ဝါကျံ။

၃၂၉။

ပဝုစ္စတေ ¶ ယံ နာမာဒိ၊

ကဝီနံ ဘာဝဗောဓနံ၊

ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန၊

ဘာဝေါနာမာ’ယ’မီရိတော။

၃၂၉။ ဘာဝံ ဘာဝေတိ ‘‘ပဝုစ္စတေ’’စ္စာဒိနာ။ ကဝီနံ ဘာဝေါ အဓိပ္ပာယော၊ တံ ဗောဓေတီတိ ဘာဝဗောဓနံ ယံ နာမာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိသေသနဝါကျာနံ ဂဟဏံ။ ယေန ကေနစိ နိသေဓနရူပေန အာကာရေန ပဝုစ္စတေ၊ အယံ ဘာဝေါ နာမ ဤရိတောတိ။

၃၂၉။ ဣဒါနိ ဘာဝါလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ပဝုစ္စတေ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ကဝီနံ ဝတ္တူနံ ဘာဝဗောဓနံ အဓိပ္ပာယပကာသကံ ယံ နာမာဒိ နာမပဒဝိသေသနပဒါဒိ ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန အာကာရေန သာဂရာဒိအတ္ထန္တရံ ပဋိသေဓေတွာ ဝါ နော ဝါ ပဝုစ္စတေ၊ အယံ ဘာဝေါ နာမာတိ ဤရိတောတိ။ နာမံ အာဒိ ယဿ ဝိသေသနဝါကျဒွယဿေတိ စ၊ ဘာဝံ ဗောဓေတီတိ စ ဝါကျံ။ ကဝီနံ အဓိပ္ပာယသင်္ခါတဘာဝပကာသကော ဥတ္တိဝိသေသော တဒတ္ထေန ဘာဝေါ နာမ၊ တဿ နိဿယဘူတံ နာမာဒိပဒသန္တာနံ ဣဟ နိဿိတောပစာရေန ဘာဝေါ နာမာတိ ဤရိတံ။

၃၃၀။

နနု တေယေ’ဝ သန္တာ နော၊

သာဂရာ န ကုလာစလာ၊

မနမ္ပိ မရိယာဒံ ယေ၊

သံဝဋ္ဋေပိ ဇဟန္တိ နော။

၃၃၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘နနု’’စ္စာဒိ။ မနမ္ပီတိ ဤသကမ္ပိ။ မရိယာဒန္တိ အတ္တနော အာစာရသီမံ၊ သံဝဋ္ဋေပိ ပလယကာလေပိ။ သေသံ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ န ဣမေ ပကတိသမုဒ္ဒါဒယော သမုဒ္ဒါဒယော ဟောန္တိ၊ ယေ ပလယကာလေ အတ္တနော ဝေလာနုလ္လင်္ဃနသင်္ခါတံ အစလတ္တသင်္ခါတဉ္စ မရိယာဒံ ပရိစ္စဇန္တိ။ ကိဉ္စရဟိ ¶ သန္တာ ဧဝေတေ သမုဒ္ဒါဒယော၊ ယေ ယဒိ ပလယကာလေပိ သမာပတေယျုံ၊ တဒါပိ အတ္တနော မရိယာဒံ န မုဉ္စန္တိ။ ကောစိ ဝိပတ္တိံ ပတ္တော နိရတိသယံ ဓီရတ္တမတ္တနောဝဗောဓေတီတိ အညနိသေဓေန ကထိတံ နာမံ ကဝိသဘာဝံ ယထာဝုတ္တံ ဗောဓေတီတိ ဘာဝေါယမိတိ။

၃၃၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘နနု’’စ္စာဒိနာ။ သာဂရာ သံဝဋ္ဋကာလေ တီရမရိယာဒံ အတိက္ကမေန္တာ ပကတိသမုဒ္ဒါ သာဂရာ န ဘဝန္တိ။ ကုလာစလာ တာဒိသကာလေ အစလသင်္ခါတမရိယာဒမတိက္ကမေန္တာ သတ္တ ကုလပဗ္ဗတာ ကုလာစလာ နာမ န ဘဝန္တိ။ ကိဉ္စရဟိ သာဂရာဒယော။ ယေ သာဓဝေါ သံဝဋ္ဋေပိ သဗ္ဗဝတ္ထုဝိနာသကကပ္ပဝိနာသကာလေပိ မရိယာဒံ အတ္တနော အာစာရမရိယာဒံ မနမ္ပိ ဤသကမ္ပိ နော ဇဟန္တိ။ သန္တာ ဧဝ တေ သာဂရာဒယော နာမ ဟောန္တိ နနူတိ။ ကောစိ ဗျသနံ ပတ္တော အတ္တနော အနညသာဓာရဏံ ဓီရတ္တံ ပကာသေတီတိ ဣဟ သာဂရာဒိအတ္ထန္တရပဋိသေဓရူပေန ဒဿိတသာဂရာဒိနာ ဝတ္တုနော အကမ္ပနာဓိပ္ပာယံ အဝဗောဓေတီတိ အယံ ဘာဝါလင်္ကာရော နာမ။ မနန္တိ အပ္ပကာလဝါစကမသင်္ချံ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနေ။

၃၃၁။

အင်္ဂင်္ဂီဘာဝါ သဒိသ-ဗလဘာဝါ စ ဗန္ဓနေ၊

သံသဂ္ဂေါ’လင်္ကတီနံ ယော၊ တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတိ။

၃၃၁။ မိဿံ ဒဿေတိ ‘‘အင်္ဂ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အင်္ဂမုပကာရကံ၊ အင်္ဂီ ဥပကာရိယံ၊ တေသံ ဘာဝေါ အင်္ဂင်္ဂိဘာဝေါ သာဓိယသာဓနတ္တံ၊ တတော စ။ သဒိသံ သမံ ဗလံ ယေသံ တေ၊ တေသံ ဘာဝေါ အင်္ဂင်္ဂိဘာဝမန္တရေန အပ္ပဓာနဘာဝေနာဝဋ္ဌာနံ တတော စ ဟေတုတော။ ဗန္ဓနေ ဝိသယေ၊ ယော အလင်္ကတီနံ သံသဂ္ဂေါ ဧကတ္ထ သန္နိဓာနံ၊ တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတိ။

၃၃၁။ ဣဒါနိ ¶ မိဿာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အင်္ဂင်္ဂီ’’စ္စာဒိနာ။ အင်္ဂင်္ဂီဘာဝါ ဥပကာရကဥပကာရိယသင်္ခါတပဋိပါဒကပဋိပါဒနီယသဘာဝေန ဟေတုဘူတေန သဒိသဗလဘာဝါ စ သာဓိယသာဓနဘာဝံ ဝိနာ သမာနဗလဝန္တဘာဝေန စ ဗန္ဓနေ ပဇ္ဇာဒိဗန္ဓနဝိသယေ အလင်္ကတီနံ အလင်္ကာရာနံ ယော သံသဂ္ဂေါ သန္နိဓာနံ၊ တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတီတိ။ အင်္ဂံ သာဓနံ အဿ သာဓိယဿ အတ္ထီတိ စ၊ အင်္ဂဉ္စ အင်္ဂီ စေတိ စ၊ တေသံ ဘာဝေါ သာဓိယသာဓနသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓောတိ စ၊ သဒိသံ ဗလံ ယေသမလင်္ကာရာနမိတိ စ၊ တေသံ ဘာဝေါ အညမညနိရပေက္ခတာတိ စ၊ မိဿနံ မိဿီဘဝနမိတိ စ ဝါကျံ။

အင်္ဂင်္ဂိဘာဝမိဿ

၃၃၂။

ပသတ္ထာ မုနိနော ပါဒ-နခရံသိမဟာနဒီ၊

အဟော ဂါဠှံ နိမုဂ္ဂေပိ၊ သုခယတျေ’ဝ တေ ဇနေ။

၃၃၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပသတ္ထာ မုနိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ပါဒေသု နခါ တေသံ ရံသိ ဧဝ မဟာနဒီသဒိသတ္တာ မဟာနဒီ၊ သာ ပသတ္ထာ အစ္ဆရိယပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဂါဠှမစ္စန္တံ နိမုဂ္ဂေပိ တေ ဇနေ သုခယတျေဝ၊ အဟော အစ္ဆရိယံ ယတော သေသနဒီဝိဓုရံ။ ‘‘အယံ အတ္တနိ ဂါဠှံ နိမုဂ္ဂေပိ သုခယတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘နိမုဂ္ဂေပီ’’တိ သမာဓိနော သာဓိယတ္တေနင်္ဂိတာယာဝဋ္ဌိတဿ ‘‘ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ’’တိ ရူပကံ သာဓနတ္တေနင်္ဂတာယာဝဋ္ဌိတန္တိ မိဿမိဒမလင်္ကရဏံ။

၃၃၂။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပသတ္ထာ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ မုနိနော ပသတ္ထာ အစ္ဆရိယတ္တာ ပသံသနီယာ ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ စရဏနခကိရဏသင်္ခါတမဟာဂင်္ဂါ ဂါဠှံ အတိသယေန နိမုဂ္ဂေပိ တေ ဇနေ သာဓုသပ္ပုရိသေ သုခယတိ ဧဝ သုခိတေ ကတော ဧဝ။ အဟော အစ္ဆရိယံ သေသနဒီနမေသာ ပဝတ္တိ ဝိရုဒ္ဓါတိ။ ဧတ္ထ သာဓနီယဘာဝေန အင်္ဂိနော ‘‘နိမုဂ္ဂေ’’တိ သမာဓိအလင်္ကာရဿ ¶ ‘‘ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ’’တိ ရူပကာလင်္ကာရော သာဓနဘာဝေန အင်္ဂန္တိ ကတွာ အင်္ဂါအင်္ဂီဘာဝေန ဣမေသံ အလင်္ကာရာနံ မိဿိတာ။ ပါဒေသု နခါတိ စ၊ တေသံ ရံသီတိ စ၊ မဟတီ စ သာ နဒီ စေတိ စ၊ မဟာနဒီ ဝိယ မဟာနဒီ ပါဒနခရံသိယော ဧဝ မဟာနဒီတိ စ ဝါကျံ။ ဂါဠှန္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။ ဂါဠှံ နိမုဇ္ဇနံ ယေ အကံသု၊ တေပီတိ ယောဇနာ။ သုခသမင်္ဂိနော ဇနာ သုခိတေ သုခေ ကရောတီတိ ဝါကျံ။

သဒိသဗလဘာဝမိဿ

၃၃၃။

ဝေသော သဘာဝမဓုရော၊ ရူပံ နေတ္တရသာယနံ၊

မဓူဝမုနိနော ဝါစာ၊ န သမ္ပီဏေတိ ကံ ဇနံ။

၃၃၃။ ‘‘ဝေသော’’ဣစ္စာဒိ သုဗောဓံ။ ဣဒံ ပန သမာဓိရူပကောပမာမိဿသဒိသဗလန္တိ။

၃၃၃။ ‘‘ဝေသော’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိနော သဘာဝမဓုရော ပကတိမဓုရော ဝေသော ဇိနာဝေဏိကော ဗုဒ္ဓဝေသော စ နေတ္တရသာယနံ ရူပံ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ရူပဉ္စ မဓူဝ မဓုရတ္တေန မဓုသမာနာ ဝါစာ ဘာရတီ စ ကံ ဇနံ န သမ္ပီဏေတီတိ။ ‘‘သဘာဝမဓုရော’’တိ သမာဓိအလင်္ကာရော စ၊ ‘‘နေတ္တရသာယန’’န္တိ ရူပကာလင်္ကာရော စ၊ ‘‘မဓူဝါ’’တိ ဥပမာလင်္ကာရော စာတိ ဣမေ တယော ပီဏနေ အညမညာပေက္ခရဟိတတ္တာ တုလျဗလာတိ ဣမေသံ မိဿတ္တံ ဟောတိ။ သဘာဝေန မဓုရောတိ စ၊ ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ စ၊ ရသော ရသဘူတော အာယနံ ဂတိ ပဝတ္တိ အဿာတိ ရသာယနံ၊ ရသဝတ္ထု။ ရသာယနမိဝ ရူပံ ရသာယနံ၊ နေတ္တာနံ ရသာယနန္တိ စ ဝါကျံ။

၃၃၄။

အာသီ နာမ သိယာ’တ္ထဿ၊

ဣဋ္ဌဿာ’သီသနံ ယထာ၊

တိလောကေကဂတီ နာထော၊

ပါတု လောက’မပါယတော။

၃၃၄။ အာသိံ ¶ ဒဿေတိ ‘‘အာသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣဋ္ဌဿ အဘိမတဿ ဝတ္ထုနော အာသီသနံ ပတ္ထနမိတျနုဝဒိတွာ အာသီ နာမ သိယာတိ ဝိဓီယတေ။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ တိလောကဿ လောကတ္တယဝတ္တိနော ဇနဿ ဧကဂတိ အသဟာယဂတိ ပဋိသရဏဘူတော နာထော လောကံ သတ္တလောကံ အပါယတော ပါတု ပါလေတူတိ။ ဧတ္ထာတိလသိတံ ပါလနမာသီသိတန္တိ။

၃၃၄။ ဣဒါနိ အာသီအလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အာသီ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ဣဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုနော အာသီသနာ ပတ္ထနာ အာသီ နာမ သိယာ။ ယထာ တတ္ထောဒါဟရဏမေဝံ။ တိလောကေကဂတိ တိဘဝဿ အသဟာယသရဏဘူတော နာထော လောကသာမိ လောကံ သတ္တလောကံ အပါယတော ပါတု ရက္ခတူတိ။ အာသီ နာမ ပတ္ထနာ၊ တဒ္ဒီပိကာပိ ဥတ္တိ တန္နာမိကာဝ ဟောတိ။ ‘‘တိလောကေကဂတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပါလနံ အာသီသိတံ။ တိဏ္ဏံ လောကာနံ သမာဟာရောတိ စ၊ ဧကောယေဝ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ စ၊ တိလောကဿ ဧကဂတီတိ စ ဝါကျံ။

၃၃၅။

ရသပ္ပတီတိဇနကံ၊ ဇာယတေ ယံ ဝိဘူသနံ၊

ရသဝန္တန္တိ တံ ဉေယျံ၊ ရသဝန္တဝိဓာနတော။

၃၃၅။ ရသဝန္တမုဒါဟရတိ ‘‘ရသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယံ ဝိဘူသနမလင်္ကရဏံ ရသာဘာသာဒိနော ပတီတိဇနကံ အဝဂမသမ္ပာဒကံ ဇာယတေ၊ တံ ဝိဘူသနံ ရသဝန္တဝိဓာနတော သမ္ပာဒနတော ‘‘ရသဝန္တ’’န္တိ ဝိညေယျံ ယထာ အတ္ထပ္ပတီတိ ဇနကော သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထဝါ’’တိ။

၃၃၅။ ဥဒ္ဒေသေ ရသီတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌရသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ရသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယံ ဝိဘူသနံ ဝုတ္တာလင်္ကာရာနမန္တရေ ယော ကောစိ အလင်္ကာရော ရသပ္ပတီတိဇနကံ သိင်္ဂါရာဒိနဝဝိဓရသေသု ဧကဿ ရသဿ ဝါ တဿေဝ ရသာဘာသဿ ဝါ ¶ အဝဗောဓနံ သမ္ပာဒေန္တော ဇာယတေ၊ တံ ဝိဘူသနံ ရသဝန္တဝိဓာနတော အတ္တနော ရသသဟိတဘာဝဿ ပကာသနတော ရသဝန္တန္တိ ရသီတိ ဉေယျန္တိ။ ယထာ အတ္ထပ္ပတီတိဇနကော သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ရသပ္ပတီတိဇနကော အလင်္ကာရော ရသဝန္တော ‘‘ရသီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ရသဿ ပတီတိ စ၊ တံ ဇနေတီတိ စ၊ ရသော အဿ အတ္ထီတိ စ၊ ရသဝတော ဘာဝေါတိ စ၊ တဿ ဝိဓာနံ သမ္ပာဒနန္တိ စ ဝါကျံ။

၃၃၆။

ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ ဓရာယ၊

ပါဒါ တိလောကဂုရုနော’ဓိကဗဒ္ဓရာဂါ၊

အာဒါယ နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှံ၊

သဉ္စုမ္ဗယန္တိ သတတာဟိတသမ္ဘမေန။

၃၃၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ရာဂ’’ဣစ္စာဒိ။ ဓရာယ ပထဝီအင်္ဂနာယ ရာဂေန အာနတံ၊ မုခံ။ ရာဂံ ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ နိန္နမိတံ၊ သရောဇံ။ ပဌမေ အဗ္ဘုတသရောဇသဒိသတာယ မုခံ၊ တေန သမာနာဓိကရဏန္တိ ရာဂါနတေန သမာသော။ ဒုတိယေ တု ရာဂါနတဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သိရီပါဒသမ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဥဋ္ဌဟမစ္ဆရိယပဒုမဉ္စ၊ တမေဝ တဿာ မုခသဒိသတ္တာ မုခန္တိ ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ။ တိလောကဂုရုနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါ။ ကီဒိသာ? အဓိကဗန္ဓော ရာဂေါ အနုရာဂေါ၊ ရတ္တဝဏ္ဏော ဝါ ယေသံ တေ၊ တထာဝိဓာ။ နိစ္စမနဝရတံ သရသေန ရသဝတာ ကရေန ဟတ္ထေန၊ ရံသိနာ ဝါ ဂါဠှံ အာဒါယ ဂဟေတွာ သတတံ နိစ္စံ အာဟိတော သမ္ဘမော အာဒရော၊ တဒဘိမုခတာ ဝါ၊ တေန သဉ္စုမ္ဗယန္တိ၊ နိက္ခိပန္တိ ဝါ။ ဧတ္ထ သိလေသရူပကေဟိ သမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသော ဇနျတေ။ သိင်္ဂါရော ဒုဝိဓော ဝိပ္ပလမ္ဘော၊ သမ္ဘောဂေါ စေတိ။ တေသု ဝိပ္ပလမ္ဘောဝ သမဂ္ဂဝဏ္ဏနာဓာရတ္တာ မနောဟရော၊ နေဒိသော သမ္ဘောဂေါ။ သမ္ဘောဂါဘာသေ တု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တထာပိ’ဟာ’ဓိဂတံ သမ္ဘောဂါဘာသောဒါဟရဏံ ဗာလပ္ပဗောဓနတ္ထံ ကိဉ္စိ ဝိစာရေဿာမ။ တတြ ပါဒါနံ ကာမုကတ္တံ ¶ ဓရာယ ကာမိနိတ္တဉ္စ ဝါကျသာမတ္ထိယာ ဝိညာယတေ။ သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ ပုန ဝုတ္တံ သိယာ။ အတြ ပါဒါနံ တံ ဝိညေယျံ၊ ရတျုက္ကံသာဘာသော ယဒိ ကဝိနာ ပဋိပါဒေတဗ္ဗော န ဘဝေယျ၊ တဒါ ဂါထာယမနနုပပန္နံ သိယာတိ ဧဝံဝိဓဝစနတောဝ ပါဒါ ရတျာဘာသဝန္တောတိ ဂမျတေ။ ရတိယာ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝါဘာသော ဓရာကာမိနိ၊ ရမ္မဒေသာဒိဝိသေသာဘာဝေ အစ္ဆရိယပဒုမုဂ္ဂမနာဘာဝတော အဗ္ဘုတသရောဇသဒ္ဒသဝနေန ဂမ္မမာနာ ရမ္မဒေသာဒယော ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝါဘာသာ၊ ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသဗောဓကာနိ ကဝိဝစနာနိ အနုဘာဝါဘာသော။ တထာ ဟိ ‘‘နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှံ အာဒါယာ’’တိ ကရဿ သရသတာဂါဠှဂ္ဂဟဏကထနေန ဟရိသာဒယော ဂမျန္တေ။ ‘‘သတတာဟိတသမ္ဘမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဿုက္ကတ္တာဒယော ပဟီယန္တီတိ ဧဝံ ဗန္ဓဝုတ္တီတိ ဝိဘာဝါဒီဟိ ဗန္ဓတ္ထာဘာသာနံ မနသိ ယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာနန္ဒာဘာသော၊ သော ရသာဘာသော သမ္ဘောဂရသာဘာသော ဝုတ္တောတိ။

၃၃၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေန္တော ဥတ္တရိပိ ဒဿေတဗ္ဗသိင်္ဂါရဟဿကရုဏာဒိရသုဒ္ဒေသဿ အနုရူပတော သိင်္ဂါရရသယုတ္တမေဝ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဓရာယ မဟီအင်္ဂနာယ ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ ရာဂေန အနုရာဂေန အဘိမုခံ ကတွာ နမိတံ အစ္ဆရိယဂုဏောပေတပဒုမသဒိသာနနံ နော စေ၊ ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ အဗ္ဘုတသရောဇသင်္ခတမုခံ တိလောကဂုရုနော ဘုဝနတ္တယာနုသာသကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါ အဓိကဗဒ္ဓရာဂါ အဓိကဗဒ္ဓါနုရာဂဝန္တာ နော စေ၊ ပုဗ္ဗကမ္မေန ကတအဓိကရတ္တဝဏ္ဏာ နိစ္စသရသေန ကရေန သတတာနုရာဂယုတ္တေန ဟတ္ထေန နော စေ၊ အဝိကလတ္တာ သတတသမ္ပတ္တိသဟိတေန ကိရဏေန ဂါဠှံ အာဒါယ ဂါဠှံ ဂဟေတွာ နော စေ၊ ဖုသိတွာ သတတာဟိတသမ္ဘမေန နိစ္စံ ကတာဒရေန နော စေ၊ နိရန္တရာဟိတအဘိမုခဘာဝေန သဉ္စုမ္ဗယန္တိ ¶ စုမ္ဗန္တိ နော စေ၊ ဌိတိကြိယာသာဓနတ္တေန ဖုသန္တီတိ။

ရာဂေန အနုရာဂေန အာနတံ အဘိမုခီကတမိတိ စ၊ အဗ္ဘုတဉ္စ တံ သရောဇဉ္စေတိ စ၊ တေန သဒိသတာယ အဗ္ဘုတသရောဇဉ္စ တံ မုခဉ္စေတိ စ၊ ရာဂါနတဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇမုခဉ္စေတိ စ၊ ရာဂံ ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ နိန္နမိတိ စ၊ တဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇဉ္စေတိ စ၊ တမေဝ တာဒိသမုခသဒိသတ္တာ မုခမိတိ စ၊ တိလောကဿ ဂုရူတိ စ၊ အဓိကံ ကတွာ ဗဒ္ဓါ၊ အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါ ကတော၊ ရာဂေါ အနုရာဂေါ ရတ္တဝဏ္ဏော ဝါ ယေသမိတိ စ၊ ရသေန အနုရာဂေန သမ္ပတ္တိယာ ဝါ သဟ ဝတ္တမာနောတိ စ၊ အာဟိတော ဝိဟိတော စ သော သမ္ဘမော အာဒရော တဒဘိမုခဘာဝေါ ဝါ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။

ဧတ္ထ ‘‘ရာဂါနတာ’’တိအာဒိကေန သိလေသာလင်္ကာရေန စ ‘‘အဗ္ဘုတသရောဇမုခ’’န္တိ ရူပကာလင်္ကာရေန စ သမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသော ဥပ္ပာဒီယတိ။ တာဒိသံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ သမ္ဘောဂါဘာဝေန၊ တဒါကာရေန စ ကပ္ပိတတ္တာ ရသာဘာသော နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိင်္ဂါရဿ အာယောဂဝိပ္ပယောဂသမ္ဘောဂဝသေန တိဝိဓတ္တေပိ အာယောဂဝိပ္ပယောဂဒွယံ ဝိပ္ပလမ္ဘမေဝါတိ ဝိပ္ပလမ္ဘော၊ သမ္ဘောဂေါ စေတိ ဒုဝိဓော ဟောတိ။ တေသု ဝိပ္ပလမ္ဘောဝ အနူနဝဏ္ဏနာယ ဘူမိတ္တာ မနောဟရော။ သမ္ဘောဂေါ ပန တာဒိသော န ဟောတိ။ သမ္ဘောဂါဘာသောပိ ဟီနော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ပယောဂံ ကတွာ ကုရုမာနာယ ဝဏ္ဏနာယ ဥစိတဘာဝေန ဣဟာဓိဂတသမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသေန ရသိဘူတာလင်္ကာရဿ ဥဒါဟရဏေ ရသာဘာသော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဒါနံ ကာမုကဘာဝါဘာသေ စ ဓရာယ ကာမိနီဘာဝါဘာသေ စ ဝါစကပဒေန အဝုတ္တေပိ ‘‘ဓရာယ ပါဒါ တိလောကဂုရုနော’’တိ ဣဒံ ဌပေတွာ ပါဏိဓမ္မပကာသကေဟိ အဝသေသပဒေဟိ ဉာယတေ။

ဒွိန္နံ ¶ အညမညံ ရတိအာဘာသော ‘‘အဓိကဗဒ္ဓရာဂါ ရာဂါနတ’’န္တိ ဣမေဟိ ဝုတ္တော။ အယံ ရတိအာဘာသော ဣဓ ဌာယီဘာဝေါ ပုရိသရတိယာ ဣတ္ထိယာ စ၊ ဣတ္ထိရတိယာ ပုရိသဿ စ အာလမ္ဗဏတ္တာ ပါဒကာမုကဓရာကာမိနိယော ဒွေ အညမညံ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝါဘာသာ ဟောန္တိ။ ရမ္မဒေသာဒိဝိသေသံ ဝိနာ အစ္ဆရိယပဒုမောဒယဿ အဘာဝတော အဗ္ဘုတသရောဇသဒ္ဒဿ ဥစ္စာရဏေန ဂမ္မမာနာ ရမ္မဒေသာဒယော ရတိံ ဥဒ္ဒီပယန္တီတိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝါဘာသာ နာမ။ ‘‘နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှမာဒါယာ’’တိ ဣမိနာ ကရဿ သရသဘာဝဿ စ ဂါဠှံ ဂဟဏဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဟရိသာဒယော ဉာယန္တေ။ ‘‘သတတာဟိတသမ္ဘမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဿာဟာဒယော ဉာယန္တိ။ တတ္ထ ဟရိသဥဿာဟာဒယော ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသာ နာမ ဟောန္တိ။ တေ ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသေ ပကာသေန္တာနိ ယထာဝုတ္တကဝိဝစနာနိ အနုဘာဝါဘာသာ နာမာတိ ဧဝံ ဗန္ဓေ ဒိဿမာနဌာယီဘာဝဗျဘိစာရီဘာဝဝိဘာဝအနုဘာဝေဟိ အတ္ထာဝဗောဓံ ကရောန္တာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယော သန္တောသာဘာသသင်္ခါတော ရသာဘာသော အတ္ထိ၊ သော ဣဓ သမ္ဘောဂရသာဘာသောတိ ကထိတောတိ။ ဌာယီဘာဝါဒယော ဥပရိ အာဝိဘဝိဿန္တိ။

၃၃၇။

ဣစ္စာ’နုဂမ္မ ပုရိမာစရိယာနုဘာဝံ၊

သင်္ခေပတော နိဂဒိတော’ယ’မလင်္ကတီနံ၊

ဘေဒေါ’ပရူပရိ ကဝီဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ၊

ကော နာမ ပဿိတု’မလံ ခလု တာသ’မန္တံ။

ဣတိ သင်္ဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ

သုဗောဓာလင်္ကာရေ

အတ္ထာလင်္ကာရာဝဗောဓော နာမ

စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။

၃၃၇။ ဧဝမုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန ယထာပဋိညာတံ နိဋ္ဌပေတွာ ဣဒါနိ နိဂမနပုဗ္ဗကံ ဗဟုတ္တမေသံ နိဒ္ဒိသိတုမာဟ ‘‘ဣစ္စိ’’စ္စာဒိ။ ဣတိ ¶ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုရိမာနံ ဒဏ္ဍီအာဒီနံ အာစရိယာနံ အာနုဘာဝံ ဗန္ဓလက္ခဏာနိ အနုဂမ္မ အနုဂန္တွာ အလင်္ကတီနမလင်္ကာရာနံ အယံ ဘေဒေါ သင်္ခေပတော နိဂဒိတော ကထိတော။ သင်္ခေပတောတိ ဝုတ္တော၊ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဥပရူပရီ’’တိအာဒိ။ ဥပရူပရိ ဒီဃကာလမာရဗ္ဘ ယာဝေဒါနိ မတ္ထကမတ္ထကေ ကဝီဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ ပဘေဒိယမာနာနံ တာသမလင်္ကတီနံ အန္တံ ပရိယန္တံ ပဿိတုံ ခလု ဧကန္တေန ကော နာမ ဇနော အလံ သမတ္ထော။

ဣတိ မဟာသာမိနာမိကာယံ သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာယံ

စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။

၃၃၇။ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ယထာပဋိညာတေ အတ္ထာလင်္ကာရေ နိဋ္ဌပေတွာ ဣဒါနိ နိဂမနမုခေန ဧသံ အတ္ထာလင်္ကာရာနံ ဗဟုဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘ဣစ္စာနုဂမ္မ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဣတိ ယထာဝုတ္တနယေန ပုရိမာစရိယာနုဘာဝံ ပုဗ္ဗကာလိကာနံ ဒဏ္ဍီဘဒ္ဒပါဏာဒီနံ အလင်္ကာရသတ္ထသင်္ခါတာနုဘာဝံ အနုဂမ္မ အလင်္ကတီနံ အယံ ဘေဒေါ သင်္ခေပတော နိဂဒိတော မယာ ဝုတ္တော သင်္ဂဟိတော။ ကသ္မာတိ စေ? ဥပရူပရိ ဒီဃကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇ္ဇတနာ ကဝီဟိ ရစနာကတ္တာရေဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ အနေကပ္ပကာရတော ကပ္ပိယမာနတ္တာ ပုထက္ကရိယမာနာနံ တာသမလင်္ကတီနံ အန္တံ ပရိယန္တံ ပဿိတုံ ခလု ဧကန္တေန ကော နာမ ပုဂ္ဂလော အလံ သမတ္ထောတိ။ သင်္ဂဟမနာဒိယိတွာ ကေနာပိ ပရိယန္တံ အဓိဂန္တုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုရေ ဘဝါတိ စ၊ ပုရိမာ စ တေ အာစရိယာ စေတိ စ၊ တေသမာနုဘာဝေါတိ စ၊ ဝိသေသတော အသင်္ကရတော ကပ္ပိယန္တိ စ ဝါကျံ။

ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ

စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။